Skip to main content

Full text of "Monumenta Ignatiana ex autographis vel ex antiquioribus exemplis collecta"

See other formats


1922 


MONUMENTA  HISTORICA  SOCIETATIS  JESU 

A    PATKIBUS    EJOSDBM    SOCIETATIS  EDITA 


MONUMENTA  IGNATIANA 


MONÜMENTA  IGNATIANA 


EX  AUTOGRAPHIS  VEL  EX  ANTIQUIORIBUS  EXEMPLIS 

COLLECTA 


SERIES  SECUNDA 

  V  ^  A 


OF  PñlNc?^ 
JUL  231921 


EXERCIT1A  SPIRITUALIA 

SANCTI  IGNATII  DE  LOYOLA 


ET  EORUM  DIRECTORIA 


MATRITI 

TYPIS  SUCCESSORUM  RIVADENEYRAE 
In  Ambulatione  S.  Vincentii,  20. 
1919 


APPROBATIONES  HUJUS  OPERIS 


NIHIL  OBSTAT 
Fridericus  Cervós,  S.  J. 
Cens.  eccles. 


IMPRIMI  POTEST 
P.  Josephus  GÁLVEZ,  S.  J 
Praep.  prov.  toletan. 


IMPRIMATUR 
f  Prudentius 
Episc.  matriten.  compluten. 


A  •  R  •  P  • 
WLODIMIRO  •  LEDÓCHOWSKI 
SOCIETATIS  -  IESV  •  PRAEPOSITO  •  GENERALI 
PATRES  •  MONVMENTIS  .  IIISTORICIS  ■  VVLGANDIS  .  ADDICTI 
QVINTO  •  ET  •  VICESIMO  •  ANNIVERSARIO 
A  •  SVSCEPTA  •  HORVM  .  EDITIONE 

AD VENTANTE • DIE 
HVNC  ■  QVALEMCVMQVE  •  LABOREM 
DEDICANT 
SIC  •  TV 
PARENS  •  SVAVISSIME 
INSTITVTI  •  NOSTRI  .  FAVTOR 
HVIC  •  OPERI 
FAVOREM  •  DIVINVM  •  CONCILIES 
OVO  •  FELICIVS  •  VERTAT 
TN  •  GLORIAM  •  DEI 


EPISTOLA  A.  R.  P.  GENERAOS 


Xizers  in  Ilelvetia,  II  Junü  1918. 
Reverencie  in  Xto.  Pater. 
P.  X. 

Gratissimum  mihi  est,  quod  historico-criticam  Exercitiorum 
Spiritualium  S.  Ignatii  editionem  quam,  auspice  R.  P.  Wernz,  ador- 
nare coepistis,  eius  successori  dicare  intenditis.  Praebuit  enim  liber 
ille  a  sancto  Patre  nostro  non  sine  peculiari  Dei  lumine  perscriptus, 
primum  ipsi  ejusque  sociis,  deinde  universae  Societatis  alumnis,  eam 
animi  formam,  qua  nos  Deus  indutos  voluit,  quamque  proinde  in 
nostris  hominibus  ad  Societatis  incolumitatem  et  ad  proximorum 
salutem,  vehementer  exopto. 

Monumentorum  vestrorum,  quantumvis  multa  atque  eximia  iis 
continentur ,  nullum  profecto  est  cum  Exercitiis  comparandum. 
Ouapropter  cum  de  iis  edendis  ageretur,  diligentiam  prorsus  singu- 
larem  adhibuistis,  nec  labori  nec  industriae  parcentes,  ut  editio  ve- 
stra  numeris  ómnibus,  quantum  fieri  posset,  absoluta  evaderet. 

Ouod  autem  haec  editio  Exercitiorum  (sic  Deo  placuit)  in  an- 
num  2  5-m  inciderit,  postquam,  impulsore  R.  P.  Ludovico  Martin, 
apprime  de  historia  nostra  mérito,  Monumento.  Histórica  Societatis 
Jesu  in  lucem  proferre  aggressi  estis,  optatissimam  mihi  occasionem 
affert  vobis  ex  animo  gratulandi  de  vestris  laboribus,  qui  sane  non 
solum  hominibus  historiae  studiosis,  sed  universae  quoque  Socie- 
tati  utilissimi,  et  quod  máximum  est,  Deo  haud  dubie  admodum 
grati  acceptique  sunt. 

Faxit  Deus  ut  critica  hac  Exercitiorum  editione  Sacerdotes  no- 
stri,  imo  alii  quoque  quamplurimi,  ad  aurei  libelli  studium  impen- 
sius  incitentur,  quosancti  Parentis  verba  sensusque  penitus  hauriant, 
eiusque  praeclaram  in  salute  animorum  hisce  armis  procuranda  in- 
dustriam  imitentur. 

Paternam  benedictionem  vobis  vestrisque  laboribus  libentissime 
impertior. 

Commendo  me  SS.  Sacrificiis  et  orationibus. 

R.ae  V.ae 

Servus  in  Christo 

Wl.  Ledóchowski, 

Praep.  Gen.  Soc.  Jesu. 

R.  P.  Friderico  Cervós 

Direct.  Ephem.  Monum.  Hist.  Soc.  Jesu.  Madrid. 


PROLEGOMENA  IN  EXERCITIA 


S.  Ignatii  a  Loyola  Exerciiia  spiritualia  inter  ejusdem  monumenta 
cálamo  scripta  primum  locum  tenere,  nemo  jure  ambigat.  Illa  enim 
Exercitia  non  modo  Ignatii  animum,  ubi  primum  se  ad  bonam  frugem 
recepit,  Manresae  conformarunt;  sed  ex  illius  operibus  scriptis,  quae 
ad  nos  usque  pervenerunt,  antiquissimum  opus  Exercitia  sunt.  Aequum 
igitur  erat,  ut  qui  tam  multas  Ignatii  Patris  epistolas,  commentarios, 
notatiunculas  edideramus,  accuratissimam  etiam,  quantum  in  nobis 
esset,  Excrcitionim  editionem  pararemus;  quae  tametsi  primam  in  Mo- 
numentis  Ignatianis  seriem  non  occupant,  nemo  tamen  illis  principen! 
dignitatis  honorisque  sedem  negaverit.  Id  plañe  perspexit  prudentissi- 
mus  vir,  universae  Societati  praepositus,  Franciscus  Xaverius  Wernz, 
qui  litteris  ad  P.  Fridericum  Cervós,  Monumentorum  edendorum  mode- 
ratorem,  datis  die  primo  Decembris  191 2:  «Mihi  omnino  probantur, 
inquit,  quae  R.  V.  proponit,  quod  nempe  in  Monumentis  Ignatianis 
edantur  Exercitia  et  Constitutiones  S.  P.  Ignatii,  non  enim  in  Monu- 
mentis Ignatianis  desiderari  debent,  quae  omnium  sunt  praecipua.  Ñe- 
que hoc  novum  est;  sicut  epistolae  S.  Ignatii,  jam  antea  in  collectione 
propria  divulgatae,  a  vobis  accuratiore  critica  iterum  in  lucem  editae 
fuerunt,  sic  modo  Exercitia  et  Constitutiones  pleniori  editione  divulgare 
intendimus.»  Haec  ille. 

Cum  ergo  tanti  momenti  res  ageretur,  operam  dedimus  a  multo  jam 
tempore,  ut  subsidia  ad  hanc  editionem  colligeremus.  Deo  igitur  prae- 
sertim  coeptis  favente,  benevolentissimis  amicorum  praesidiis  adjuti, 
nostris  denique  ipsorum  laboribus  atque  itineribus  adhibitis;  eam  mo- 
numentorum copiam  comparavimus,  qua  speremus  huic  operi  nos,  etsi 
difficili,  impares  tamen  non  omnino  futuros. 

Sed  hujus  editionis  modum  priusquam  exponimus,  primum  de  ipso 
libro  Exercitiorum,  deinde  de  auctore  ac  tempore,  tum  de  fontibus, 
aliqua  praemittere  visum  est. 


JO 


MOXUMEXTA  IGXATIAXA 


CAPUT  PRIMO! 

DE    LIBRO  EXERCITIORl'M 


ARTICULUS  I 

L1BRI  ARGUMEXTUM 

Tres  potissimum  partes  continentur  in  libro  ExerciHorum:  prima 
est  praefatio,  altera  corpus  Exercitiorum,  seu  proprio  nomine  Exercitía, 
tertia  appendices. 

Praefationem  efficiunt  annotationes  viginti,  qnae  et  magistrum  et 
discipulum  juvant. 

Exercitía  ipsa  in  quatuor  hebdomades  seu  dierum  tractus  dividun- 
tur:  prima  complectitur,  post  brevem  admonitionem,  quam  S.  Ignatius 
«Prosupuesto»  appellavit,  principium  ac  fundamentum;  examina  dúo, 
particulare  ac  genérale;  confessionem  et  communionem;  exercitamenta 
quinqué;  primum  de  peccatis  alienis,  alterum  de  propriis,  tertium  et 
quartum  repetitiones  praecedentium,  quintum  de  inferorum  poenis. 
Sequuntur  additamenta  decem  ad  uberiores  exercitiorum  fructus  ca- 
piendos. 

Altera  hebdomas  vitam  Christi  contemplandam  proponit  ab  incar- 
natione  ad  dominicam  palmarum;  permiscentur  exercitía  quaedam, 
quibus  directe  animus  ad  vitae  statum  aut  eligendum  aut  emendandum 
paratur:  ea  sunt  de  Christi  regno,  de  vexillis  duobus,  de  binariis  tribus, 
de  humilitatis  modis.  Sequitur  de  electione  tractatus,  in  quo  praefa- 
tiunculam  habes,  materiam,  témpora,  modos  ad  eligendum.  Subjungi- 
tur  denique  modus  ad  vitam  sanctius  vivendam. 

Succedit  hebdomas  seu  periodus  tertia,  in  qua  Christi  Domini 
passio  objicitur  contemplanda.  Hanc  incipit  Ignatius  ab  itinere  ex 
oppido  Bethania  in  urbem  Jerusalem  et  coena  ultima,  absolvit  per 
lieatae  Virginis  solitudinem  post  Filii  mortem.  Huic  hebdomadi  addun- 
tur  regulae  ad  victum  temperandum. 

Denique  hebdomade  quarta  Christum  redivivum,  ejus  gloriam  gau- 
diumque  nobis  ob  oculos  ponimus. 

Harum  hebdomadum  seu  periodorum  culmen  est  contemplado  ad 
amorem  in  Deum  excitandum. 

Atque  haec  sunt  quae  Exercitía  máxime  proprie  dicuntur. 

Appendices  consequuntur:  tres  orandi  modi;  mysteria  vitae  Christi, 
in  quibus  seriem  temporis  plerumque  tenet  Ignatius,  interdum,  forte 
non  sine  consilio,  immutat  ';  regulae  ad  spiritus  discernendos,  ad 


1  Cf.  Franc.  pe  Hummelauer,  M edi/ntiomim  ,>/  contemplationum  S.  Tgnatii  de  ¡.oyóla 
Pttncta,  Praenotanda,  §  2. 


De  libro  Exkkcitioium 


i  i 


eleemosynas  distribuendas,  ad  animi  scrupulos  dignoscendos  et  supe- 
randos,  ad  sentiendum  cum  catholica  Ecclesia. 

Vix  addere  necesse  est  hanc  doctrinam  antiquam  esse  in  Christi 
Ecclesia,  ac  proinde  ab  Ignatio  inventam  non  esse.  Triginta  fere  aucto- 
res  nominat  Suárez,  cum  in  suo  áureo  tractatu  De  rcligione  Soáetatis 
Jesu,  Exerciiiorum  vel  doctrinam  vel  dicta -declarat,  explicat,  defendit. 
Notum  ómnibus  est,  celeberrimi  operis  Ejercicio  de  perfección  y  virtu- 
des cristianas  auctorem,  Alfonsum  Rodríguez,  S.  J.,  non  raro  locos 
Exerciiiorum  afferre,  eosque  allatis  sanctorum  patrum  vel  scriptorum 
ecclesiasticorum  testimoniis  confirmare  vel  exponere;  ita  v.  g.  in  parte 
prima,  tractatu  quinto,  ce.  VII  et  VIII,  circa  orationem;  in  eadem  parte, 
tractatu  séptimo,  de  conscientiae  examine;  in  parte  secunda,  tractatu 
quarto,  de  tentationibus,  etc.  etc.  Idem  dicendum  de  P.  Ludovico  de  La 
Palma,  cum  in  opere  Camino  espiritual  de  la  manera  que  lo  enseña  el 
bienaventurado  P.  S.  Ignacio  tum  in  illo  Del  examen  de  la  con- 
ciencia 

Inter  recentiores  P.  H.  Watrigant,  S.  J.,  opusculum  scripsit  La  nté- 
ditation  fondamentale  avant  Saint  Ignace  3,  et  aliud  De  examine  con- 
scientiae 4,  in  quibus,  praesertim  in  primo,  innúmeros  auctores  affert,  qui 
capita  doctrinae  illius  de  principio  et  fundamento  et  de  examine  con- 
scientiae tradiderunt.  Atque  id  ipsum  fieri  posset  circa  alias  res,  quae 
in  libro  Exerciiiorum  inveniuntur.  P.  Petrus  Vogt,  S.  J.,  Exercitiorum 
doctrinas  plurimis  sanctorum  Patrum,  máxime  Athanasii,  Basilii,  Joan- 
nis  Chrysostomi,  Gregorii  Nazianzeni,  Ambrosii,  Hieronymi,  Augustini, 
Gregorii  Magni  verbis  expressas  proponit  in  operibus  Die  Grundwahr- 
hciten  der  Exerciticn  des  hciligen  Ignatius  ausführlich  dargclegt  in 
Ausspriichcn  der  heiligen  Kirchcnvatcr,  Regensburg,  1908,  et  Die  Exer- 
citicn des  hciligen  Ignatius  ausführlich  dargelcgl  in  Aussprüchen  der 
heiligen  Kirchcnvtiter,  Regensburg-Rom,  1914. 

Certe  S.  Ignatius  ñeque  hominis  finem  ñeque  alia  fidei  dogmata 
poterat  invenire;  communia  haec  omnia  sunt  bona,  quae,  partim  lumine 
rationis,  partim  revelatione  divina,  a  providentissimo  Deo  tradita  homi- 
nibus  sunt.  Ex  his  vero  bonis  ómnibus  quaedam  seligere  et  illa  dispo- 


1  Ed.  Compluti,  anno  1625,  et  Barcinone  in  Hispania,  anno  1860  et  1887  apud  Subi- 
rana.  Translatio  latina  facta  a  P.  Jacobo  Xonell,  S.  J.,  et  edita  apud  Rosal,  Barcinone, 
anno  1887.  Ad  rem  praesentem  ef.  v.  g.  part.  I,  1.  I,  ce.  XXII  et  XXIII. 

2  Tractatus  de  examine  conscientiae  secnndum  doctrinam  S.  P.  -V.  Ignutii,  Antuerpiae 
apud  viduam  Henrici  Thieullier,  anno  1700;  etiam  Barcinone,  apud  Rosal,  anno  1887. 
Textus  hispanus,  quem  La  Palma  scripsit,  diligenter  quaesitus  nec  tamen  inventus  est. 
Facta  est  latini  textus  hispana  translatio  atque  edita  Barcinone,  apud  Subirana,  a.  1903. 
Ad  rem  nostram  cf.  e.  g.,  ce.  I  et  XII. 

3  Est  in  n°  9  ex  Collection  de  la  Bibliotheque  des  Exercices  ( CBE),  Enghien  (Belgique), 
-'O  Juin  1907. 

*  De  Examine  Conscientiae  juxta  Ecclesiae  Paires,  sanctum  Thomam  et  Fratres  Vitae 
commttnis.  Est  in  eadem  CBE,  n°  23,  Septembre  1909. 


1  2 


MONUMENTA  IGNATIANA 


nere  ad  aliquem  finem,  hic  fuit  Ignatii  labor.  Qua  tamen  ratione  in  illo- 
rum  bonorum  possessionem  ille  venerit,  unde  artem  didicerit,  qua 
selecta  in  unum  opus  inter  se  conjunxerit,  in  ce.  II  et  III  dicendum 
erit.  Prius  totius  libri  nexum  deque  eo  judicia  virorum  quorumdam 
auctoritate  praestantium  exponemus. 

ARTICULUS  II 

XEXUS  EXERCITIORUM 

Diximus  de  libri  materia  ejusque  partibus.  Ouod  ad  formam  seu 
dispositionem  attinet,  cum  plenior  hujusmodi  tractatio  commentatorum 
sit,  hic  tantum  de  corpore  Exercitiorum,  idque  breviter,  agemus,  so- 
lummodo  ut  operis  unitas  facilius  legenti  pateat,  unde  non  modo  unitas 
auctoris,  sed  aliqua  etiam  ratione,  unitas  temporis  quo  librurri  con- 
fectum  esse  ducimus,  intelligatur. 

Quo  melius  igitur  partium  horum  Exercitiorum  inter  se  nexum  vi- 
deamus,  notandum  est  «mentem  Ignatii  fuisse,  inquit  Suárez,  brevis- 
sime  comprehendere  omnia,  quae  ad  spiritualem  instructionem  et  inte- 
rioren! animi  salutem  conducere  possunt...  Spiritualis  autem  vita  dúo 
potissimum  requirit,  morum  correctionem  et  unionem  cum  Deo.  Ad 
morum  autem  correctionem  imprimís  pertinet  purgatio  praecedentium 
delictorum,  quotidiana  conscientiae  cura  et  frequens  etiam  peccatorum 
confessio.  Secundum  vero  frequenti  meditatione  et  oratione  et  virtutum 
exercitio  comparatur.  Ad  utrumque  autem  recta  electio  circa  vitae  sta- 
tum  máxime  necessaria  est.  In  his  ergo  ómnibus  convenientissimo  ordine 
instruitur  homo  per  haec  Exercitia.  Ouia  vero  conveniens  aestimatio  et 
recta  intentio  finis  ultimi  principium  est  omnium  bonarum  actionum, 
ideo  S.  Ignatius  ante  particulada  exercitia  hoc  praemisit  tanquam 
fundamentum  totius  reformationis  spiritualis»  !.  Haec  doctor  eximius. 

Proposito  itaque  hoc  fundamento,  seu  fine  hominis  rerumque  «super 
faciem  terrae»  omnium,  adjungit  Ignatius  examina  dúo  vel  potius  dúos 
discutiendi  purgandique  animi  modos,  examen  particulare  et  genérale. 
Examinis  particularis  usus  alius  est  exercitiorum  tempore,  alius  extra 
exercitia:  exercitiorum  tempore  ad  exercitia  ipsa  recte  obeunda  est 
adhibendum  3;  extra  exercitia  vero  ad  aliquem  defectum  tollendum  4, 
aut  virtutem  aliquam  acquirendam  \  Examen  autem  genérale  tam 

1  Cf.  Astrain.  Historia  de  la  Compañía  de  Jesús,  t. 1, 1. 1,  c.  IX,  n.  p.  150  in 
2.a  ed.;  Debuchy  in  7 he  Catholic  Encyclopedia,  sub  articulo  Spiritnal  Exercises  of  Saint 
Jgnatius.  Yol.  XIV,  p.  225,  col.  2.a,  et  in  CBE,  n°  G,  Introditetion  á  l'étude  des  Exereices 
sp/ritue/s,  Enghien,  1 5  Déccmbre,  190G,  pp.  8-1G. 

s    De  religione  Socielatis  Jesu,  1.  IX,  c.  VI,  n.  4. 

3    Ultima  notatio  in  fine  primae  hebdomadis,  f.  iGv. 

1    Tota  examinis  hujus  expositio. 

lndicatur  hoc  in  primo  modo  orandi  «sobre  pecados  mortales»,  f.  38V. 


De  lii3ro  Exercitiorum 


13 


intra  quam  extra  exercitia,  cum  ad  purgandum  aninium,  tum  ad  con- 
fessionem  peragendam  usurpatur  '. 

Dum  vero  his  examinationibus  instruitur  qui  sese  exercet,  incumbit 
in  fundamenti  meditationem  !;  deinde  vero  in  illa  exercitamenta,  quac 
primum,  secundum  etc.  appellantur.  Et  prima  quidem  exercitatio  ani- 
mum  excitat,  ut  eum  sui  vehementer  pudeat,  cum  aliorum  peccata  tam 
graviter  punita  videat,  se  vero  damnatiune,  quam  meruerat,  liberatum  3. 
Alterum  exercitium  ingentem  animo  de  peccatis  a  se  commissis  dolo- 
rem  incutit  4,  eorum  multitudine  ac  gravitate  perspecta.  Hi  animi 
sensus  tertia  et  quarta  meditatione  confirmantur  augenturque,  quippe 
quae  priorum  repetitiones  sunt.  Porro  in  tertio  colloquia  injunguntur, 
quae  hoc  loco  preces  sunt  ad  Beatam  Virginem,  ad  Christum,  ad  aeter- 
num  Patrem  faciendae,  quibus  iterum  ac  tertio  efflagitem,  ut  tria  co- 
gnoscam  atque  detester:  propria  peccata;  quicquid  in  meis  actionibus 
est  inordinatum,  ut  id  omne  tollam;  res  caducas  et  vanas,  ut  ab  iis  me 
avertam.  E  quibus  precibus  certissime  cunstat,  his  exercitamentis  non 
solum  accendi  ánimos  odio  letalium,  sed  levium  etiam  peccatorum,  imo 
motuum  etiam  virtuti  adversantium,  qui  etsi  peccata  non  sunt,  viam 
tamen  peccatis  aperiunt  et  complanant.  Succedit  denique  exercitium 
quintum  seu  de  inferorum  cruciatibus,  qui  extrema  nec  injusta  pec- 
catorum poena  sunt;  hac  contemplatione  totum  Ignatius  hominem  con- 
cutit,  eo  fine  ut  <  si  quando  amoris  aeterni  Domini  propter  defectus 
meos  oblitus  ero,  timor  saltem  poenarum  opem  mihi  afferat  ne  in  pec- 
catum  veniam  s.» 

Habemus  ergo  uniuscujusque  exercitii  scopum  singularem;  com- 
munis  tamen  omnium  imprimís  est,  summum  de  peccatis  commissis 
dolorem  excitare,  ac  firmam  in  posterum  omnia  peccata  vitandi  volun- 
tatem  ingerere.  Propterea,  ut  est  in  ipso  Exercitiorum  libro  ,;,  utiliter 
instituitur  ad  hujus  hebdomadis  finem  sacramentalis  peccatorum  totius 
vitae  confessio,  idque  non  modo  quando  peccata  gravia  illam  ante 
corpus  Christi  percipiendum  necessariam  reddunt,  sed  etiam  quando 
illa  necessitas  non  urget,  ut  hic  idem  locus  et  nota  multorum  exempla 
declarant. 

Unde  illud  quoque  vides,  quam  diligenter  Ignatius  (id  quod  spiri- 
tualis  vita  primum  postulat),  hominem  ad  mores  corrigendos  informet. 
Cum  enim  finem  illum  prius  considerandum  proposuerit,  in  quo  tota 
hominis  beatitudo  consistit,  et  a  quo  obtinendo  nulla  res  nos,  praeter 


1  Titulus,  f.  7. 

2  Cf.  Directoría  Ignatiana  tradita  [2],  el  ¿data  X,  11.  Directorium  c.  XIII. 

3  Petitio,  f.  ior  et  v. 

4  Petitio,  f.  nv. 
s  Petitio,  f.  13V. 

■  Confessionis  generalis  et  communionis  usus,  f.  gv. 


14 


MONUMENTA  IgnaTIAXA 


peccatum,  prohibere  potest;  certe  peccatum  odio  prosequamur  ab 
eoque  animum  purgemus  necesse  est. 

Minime  vero  putandum  est  totum  hujus  primae  exercitiorum  he- 
bdomadis  fructum  ea  purgatione  exhauriri.  Vult  praeterea  Ignatius  ho- 
minem  ad  gratum  Deo  redemptori  animum  totis  viribus  exhibendum 
permovere.  Quid  enim  aliud  sibi  illa  volunt,  in  extremo  primo  exerci- 
tio,  «quid  egerim  pro  Christo,  quid  agam  pro  Christo,  quid  mihi  agen- 
dum  pro  Christo»  (qui  locus  etiam  artis  amatoribus  pulcherrimus  est); 
quid  in  altero  «misericordiae  colloquium,  ratiocinando  et  gratias  agendo 
Deo  domino  nostro»;  quid  denique  in  quinto  illa,  ut  «cum  Christo  do- 
mino nostro  colloquar...  gratias  agens  quod  me»  in  inferos  ruere  non 
permiserit,  imo  «tanta  pietate  ac  misericordia  prosequutus  sit?» 

Hominem  itaque  a  peccatis  eo  modo  purgatum,  virtutisque  amore 
ingenti  perculsum  (ñeque  enim  vult  Ignatius  non  vehementer  accensum 
ad  secundam  hebdomadem,  saltem  ad  electionem,  admitti) 1  excipit  ipse 
Christus  redemptor  initio  hebdomadis  secundae,  omnes  ad  sui  imita- 
tionem  alliciens  -.  Christi  enim  imitado  via  certissima  est,  qua  ad  illum 
beatitudinis  nostrae  finem  recta  perveniamus.  In  qua  imitatione  com- 
plures  jam  ab  ipsis  vestibulis  gradus  discernuntur 3;  qui  autem  ad 
Christum  regem  proxime  accederé  volunt,  se  suaque  omnia  ita  illi 
offerunt,  ut  ad  paupertatem  re  ipsa  amplectendam  atque  injurias  sus- 
tinendas  parati  sint,  modo  id  et  ad  majorem  Dei  gloriam  conferat,  et 
Dei  voluntati  sit  consentaneum  \  Arduum  quidem  id,  animo  saltem, 
praestare  non  erit  veré  sentienti  quae  Ignatius  in  extremo  quinto  exer- 
citio  hebdomadis  primae  suggerebat. 

Postero  die  Christum  incarnatum  contemplamur  ac  natum,  in  se- 
quenti  oblatum  in  templo  et  fugientem  in  Aegyptum,  tertio  obedien- 
tem  parentibus,  iisque  insciis  in  templo  remanentem;  ut  eum  in  dies  et 
horas  melius  cognoscamus,  magis  magisque  amemus6,  eaque  exempla 
praebentem  videamus,  quae  in  regni  meditatione  proponentem  audi- 
vimus. 

Itaque  cum  in  duabus  ultimis  contemplationibus  exemplum  statuum 
duorum,  communis  et  perfecti,  Christus  exhibuerit;  investigandum  jam 
est  et  precibus  petendum  uter  illurum  nobis  sit  a  Deo  constitutus6.  Ac 
Dei  quidem  est  vocare;  hominis,  animum,  ope  etiam  divina,  parare. 
Jam  vero  animum  ad  eligendum  Ignatius  optime  paratum  judicat, 
quando  homo,  Christum  imitan  cupiens,  ita  optat,  quantum  in  se  est, 
perfectissimum  vitae  statum,  ut  eum  eligere  statuat,  nisi  de  contraria 


1  Cf.  Directoría  It>natiana  aulograplia,  [2]. 

2  Contemplatio  regni  Jesu  Christi,  f.  l6v. 

'  In  secundo  et  tertio  puncto  secundae  partís,  f.  17V. 

*  In  tertio  puncto  secundae  partis,  ad  finem,  ibid. 

5  In  petitione  meditationis  primae  primi  diei,  f.  18. 

8  In  praeludio  circa  considerationem  statuum,  f.  2iv. 


De  liuro  Exercitiorum 


15 


Dei  volúntate  sibi  constet.  Itaque  totus  incumbit  Ignatius  ad  hoc  stu- 
diuni  in  animo  excitandum,  idque  triplici  exercitiorum  genere  conten- 
dió primo  per  exercitia  de  duobus  vexillis  ac  de  tribus  hominum  clas- 
sibus;  secundo  per  contemplationes  de  Christi  vita;  tertio  per  conside- 
rationem  de  tribus  humilitatis  modis  seu  gradibus.  In  his  ómnibus  jubet 
investigationem  fieri  et  petitionem:  investigatio  fit  máxime  meditando, 
petitio  Deum  precandu. 

Quarto  igitur  alterius  hebdomadis  die  exercitia  de  vexillis  ac  de 
binariis  facienda,  quorum  fructus  ille  debet  esse,  quem  contemplaturi 
vexilla  petimus;  est  autem  cognitio  et  fuga  fraudum  mali  daemonis, 
cognitio  et  susceptio  vitae  a  Christo  nobis  propositae.  Quorum  alterum 
cum  dúo  iterum  contineat,  cognitionem  et  usum,  quae  dispositio  est 
illa  óptima  quam  diximus  ad  eligendum;  illum  usum  a  Beata  Virgine,  a 
Christo  Domino,  a  Patre  aeterno  in  colloquiis  petimus  ut  gratiam  quae 
fructum  máximum  totius  meditationis  continet.  Cum  vero  haec  eadem 
colloquia  facienda  etiam  sint  in  meditatione  de  binariis;  dici  posse  vi- 
detur  utriusque  meditationis  fructus  idem  ex  parte,  ratio  seu  via  illius 
obtinendi  diversa  esse:  in  duobus  vexillis  illa  animi  conformado  propo- 
nitur  ut  óptima  ratio  effugiendi  diaboli  insidias  et  Christi  vestigia  se- 
quendi;  in  binariis  ut  óptima  ratio  pacis  cum  Deo  conservandae  aeter- 
naeque  salutis  perficiendae.  Nam  per  meditationem  de  duobus  vexillis 
conamur  agnoscere  cum  Christi  tum  mali  daemonis  mentem,  et  viam 
videre  qua  perfectionem  in  quocunque  statu  nobis  a  Deo  dato  quaerere 
possimus1.  Porro  mali  daemonis  mens  ea  est,  ut  nos  ad  se  allectet 2 
fraudibus3,  quae  initio  fortasse  non  oberunt  nisi  perfectae  virtuti,  facile 
vero  aeternam  salutem  impedient  \  Christus  Dominus  id  spectat,  ut 
nos  ad  se  revocet 5  per  veram  vitam 5,  quae  in  imitanda  illius  pauper- 
tate  et  humilitate  consistit7.  Ergo  in  fine  hujus  meditationis  B.  Virgi- 
nem,  Christum  redemptorem,  aeternum  Patrem  rogamus,  ut  nobis  etiam, 
Christi  exempla  sequentibus,  paupertatem  re  vera  amplecti  injuriasque 
sustinere,  quae  via  est  ad  humilitatem,  liceat,  dummodo  id  Dei  maje- 
stad ne  displiceat  ac  sine  ullius  peccato  fiat.  Hanc  petitionem  et  condi- 
tionem  appositam  compara  cum  oblatione  et  conditione  in  fine  medi- 
tationis de  regno  Christi;  videbis  animum  jam  multo  magis  perfectionis 
cupidum. 

At  vero  virtutis  amor  retardatur  saepe  rei  alicujus  cupiditate  non 
prava  interdum,  qua  tamen  impedimur  quominus  acriora  remedia  et 


1  In  praeludio  circa  considerationem  statuum,  f.  22. 

'-  In  primo  praeludio  seu  historia,  f.  22. 

3  In  petitione,  f.  22v. 

4  Punctum  tertium  priniae  partis,  ibid. 
■'•  In  primo  praeludio  seu  historia,  f.  22. 
,;  In  petitione,  f.  22V. 

;  Punctum  tertium  secundae  partis,  f.  23. 


16 


MONUMENTA  IGNATIANA 


nobis  forte  ad  perfectionem  necessaria,  videamus  atque  usurpemus.  Et 
quoniam  rem  hujusmodi  facilius  in  aliena  quam  in  propria  causa  per- 
spicimus,  utitur  Ignatius  parábola,  quam  «de  tribus  hominum  binariis» 
appellavit.  Ex  cujus  consideratione  illud  sequitur,  tertium  hominum 
genus  seu  binarium,  unicum  ex  tribus  esse,  quod  optimam  viam  et  pacis 
cum  Deo  et  salutis  aeternae  ingreditur.  Quam  agendi  rationem  ut  inea- 
mus,  tota  ab  initio  meditatio  praemonet,  et  colloquiis  iisdem  illis  tribus, 
quae  habita  sunt  post  meditationem  de  duobus  vexillis,  a  Deo  petimus. 
Imo  cum  in  appetendo  statu  perfectionis  periculum  nullum  sit,  magnum 
vero  in  rejiciendo;  hortatur  in  notatione  Ignatius,  ut  eum  statum  (id  est 
enim  «pobreza  actual»)  a  Deo  postulemus,  quo  melius  naturam  forte 
renitentem  domemus  ac  pervincamus,  hac  una  conditione  «solo  que  sea 
seruicio  y  alabanza  de  la  su  diuina  bondad»,  etiamsi  igitur  mili  i  non 
videatur  majus  ibi  Dei  obsequium  reperiri;  par  sufficiens  esto;  id  quod 
Ignatius  jam  in  colloquiis  aperte  significat,  atque  in  tribus  humilitatis 
modis  apertissime  profitetur  \ 

Sed  prius  quam  hos  humilitatis  modos  ante  electuri  oculos  ponat, 
secundum  exercitiorum  genus  tradit,  quibus  animus  optime  ad  eligen- 
dum  paratur:  meditationes  scilicet  de  vita  Christi,  quippe  quae  ex  parte 
nostra  maximi  momenti  sunt,  ut  Redemptoris  cognitione  et  amore  per- 
pertuo  crescamus.  Qua  cognitione  et  amore  nihil  prorsus  ad  animum  eo 
modo  parandum  efficientius.  Itaque  post  diem  quartum  totos  dies  octo 
in  illas  meditationes  per  horas  quinas  vel  certe  quaternas  incumbendum 
est,  atque  in  earum  singulis  terna  illa  colloquia  adhibenda  sunt. 

Tertio  denique,  ad  eumdem  illum  animum  vel  excitandum  vel  fo- 
vendum,  considerandos  ait  Sanctus  Pater  tres  modos  sive  gradus  humi- 
litatis, quorum  tertius  in  hac  ipsa  animi  aífectione  consistit,  quam  homo 
solo  Christi  amore  permotus  amplectitur.  Nam  id  unum  additur  hoc 
loco,  quod  ñeque  in  vexillis  ñeque  in  binariis  ita  expressum  invenitur, 
voluntas  imitandi  Christum,  quae  sit  ultima  ratio  animum  haesitan 
tem  impellens  ad  statum  perfectionis,  quantum  in  se  est,  vehementer 
optandum.  Optandum,  inquam,  non  eligendum,  cum  electio  non  sit  pro- 
prie  in  his  meditationibus  facienda,  sed  postquam  harum  meditationum 
ope  animus  eum  assequutus  erit  affectum,  quem  Sanctus  Pater  Ignatius 
ad  electionem  faciendam  máxime  convenire  judicat. 

Cur  vero  hos  gradus  humilitatis,  qui  tam  intime  cum  binariis  et  ve- 
xillis copulantur,  non  post  illa  exercitia,  sed  post  diem  duodecimum 
hebdomadis  secundae  Ignatius  collocavit?  Minime  ut  illi  post  duodecim 
tándem  dies  primum  proponantur,  cum  proponendi  sint  ante  electio- 
nem, materia  autem  electionis  die  quinto  tractari  incipiat5,  sed  ut  intelli- 


1  De  his  humilitatis  gradibus  cf.  Suárez,  De  religwne  Suríetatís  Jtsu,  l.  IX,  c.  Y, 
nn.  22-26. 

2  Notatio  secunda  post  diem  duodecimum  secundae  hebdomadis,  f.  25V. 


De  libro  Exercitiorum 


1  7 


gas,  magnam  Christi  cognitionem  et  amorem  excitan  oportere,  ut  tertius 
ille  gradus  seu  óptima  ad  electionem  comparatio  animo  penitus  insi- 
deat. 

Jam  ipsum  de  electione  tractatum  Ignatius  aggreditur.  Ac  primo 
doctrinara  de  principio  et  fundamento  in  mentem  revocat,  eamque  ad 
rem  praesentem,  etiam  adhibitis  exemplis,  declarat;  tum  explicat  quae 
sit  electionis  materia;  tertio  tria  témpora  explanat,  in  quibus  Dei  volun- 
tatem  de  vitae  nostrae  statu  cognoscere  possimus.  Et  quoniam  tertium 
máxime  tempus  nostram  industriara  requirit,  dúos  exponit  modos,  qui 
usurpan  tune  possint. 

Addit  postremo  brevem  de  vitae  reformatione  commentarium,  in 
usum  eorum,  qui  aut  non  possunt  statum  jam  eligere,  aut,  quamvis  pos- 
sint, voluntatem  ad  electionem  faciendam  non  habent  promptissimam. 
Atque  hoc  modo  ingressi  jam  salutis  et  perfectionis  viam,  finem  hebdo- 
madi  secundae  imponimus. 

In  tertia  et  quarta  hebdomade  Christum  contemplan  pergimus;  in 
tertia  quidem  crudelissimos  sanctissimae  passionis  dolores  mortemque 
tolerantem;  in  quarta  vero  immortali  vita  perfruentem  suosque  conso- 
lantem. 

Hac  via  magnopere  roboramur  in  tertia  hebdomade  ad  perseveran- 
dum  in  suscepta  ex  Christi  amore  vitae  ratione,  cura  amantissimum 
Redemptorem  videamus  ex  amore  nostri  multo  graviora  patientem1. 
Fieri  etiam  possunt  hac  hebdomade  post  singulas  contemplationes  «si 
res  vel  devotio,  inquit  Ignatius,  hominem  moveat»  tria  illa  colloquia 
quae  facta  sunt  post  meditationem  de  binariis,  non  omissa  notatione, 
quae  ibi  additur2. 

Quod  si  ex  hac  contemplatione  animus,  ut  par  est,  amore  in  Chri- 
stum inardescet;  «laetitia  certe  gaudioque  intenso  afficietur3  cum  Ser- 
vatorem  tanta  gloria  praeditum  tantoque  gaudio  cumulatum»  in  quarta 
hebdomade  contemplabitur,  tamque  praeclari  «consolatoris  et  amici» 
societatem  tanti  faciet,  ut  ab  illius  volúntate  vel  latum  unguem  defle- 
ctere  nefas  existimet. 

Postremo  quatuor  hebdomadum  cursum  contemplatio  ad  amorem  in 
Deum  fovendum  complectitur.  Hac  autem  et  hebdomadis  quartae  con- 
templationibus  attingit  et  insinuat  Ignatius  supremum  orationis  gradum, 
qui  proprie  dici  contemplatio  solet4. 

Haec  autem  omnia  si  brevi  complecti  voles,  sic  habeto:  fundamen- 
tum  Exercitiorum  est  considerado  finis.  A  consecutione  hujus  finis  nos 
impedit  peccatum.  Hoc  impedimentum  tollitur  in  prima  hebdomade.  In 


1  Punctum  sextum  in  ¿rima  contemplatione,  f.  30V. 

2  Notatio  post  primam  contemplationem,  ibid. 

3  Petitio  in  prima  meditatione  quartae  hebdomadis,  f.  35. 

4  Suárez,  De  religione  Societatis  Jesu,  1.  IX,  c.  VI,  n.  9. 

Monum.  Ignat. — Series  II. 


i8 


MONUMENTA  IGNATIANA 


secunda  hebdomade  monstratur  via,  qua  finem  consequamur:  imitatio 
Christi.  In  hujus  imitationis  proposito  confirmamur  meditationibus  he- 
bdomadum  tertiae  et  quartae. 

Relege  nunc,  si  lubet,  suarezianam  sententiam  superius  allatam:  vi- 
debis  magno  illum  jure  dixisse,  in  hoc  libro  animum  hominis  non  solum 
ad  morum  correctionem  adduci;  sed  etiam  ad  alterum  illud  instituí,  quod 
ad  spiritualem  vitam  necessarium  est,  ad  unionem,  inquam,  cum  Deo, 
quae  «frequenti  meditatione  et  oratione  et  virtutum  exercitio  compa- 
ratur>. 

Atque  haec  sunt  quae  Exercitia  proprio  nomine  seu  Exerchiorum 
corpus  nominavimus,  cujus  partes  tam  arete  inter  se  connectuntur,  ut 
hoc  opus  ignatianum,  etsialiis  alio  tempore  rebus  nonnullis  vel  acceden- 
tibus  creverit,  vel  sublatis  decreverit;  totum  tamen  ab  initio,  quod  ad 
substantiam  pertinet,  integrumque  conceptum  ac  natum  esse  debeat. 

Qua  ratione  quatuor  partes,  prima  praesertim  et  secunda,  inter  se 
conjungantur  supra  docuimus.  Quam  arcto  autem  nexu  varia  hebdoma- 
dis  secundae  (in  qua  una  suboriri  forte  possit  dubitatio)  contineantur 
membra;  et  ipse  Ignatius  declarat  et  paulo  attentius  consideranti  facile 
patet. 

Primum  enim  Christi  vitam,  in  qua  imitanda  nostra  omnium  salus 
perfectioque  consistit,  in  meditatione  de  Christi  regno  in  universum 
proponit,  gradusque  imitationis  aliis  alios  superiores  adumbrat.  Exhibi- 
tis  deinde  singularibus  quibusdam  mysteriis,  nominatim  illa  dúo  consi- 
deranda  praecipit,  in  quorum  altero  vitae  communis,  in  altero  perfe- 
ctioris  nobis  exemplum  Servator  praebet,  binos  gradus  in  imitatione 
Christi,  quibus  caeteri  omnes  continentur.  Quae  dúo  mysteria  de  indu- 
stria notat  Ignatius  sternere  viam  ad  ea  quae  sequuntur,  seu  ad  Dei  vo- 
luntatem  circa  vitae  statum  investigandam.  Jam  vero  haec  investigatio 
ac  deinde  electio  ita  facienda  in  Exercitiis  proponitur,  ut  ex  meditatio- 
nibus vitae  Christi  praecipuum  et  máximum  lumen  accipiant.  «Comen- 
taremos, inquit,  iuntamente  contemplando  su  vida  a  investigar  y  a  de- 
mandar en  qué  vida  o  estado  de  nosotros  se  quiere  seruir  su  diuina 
Maiestad»1.  «La  materia  de  las  electiones  se  comencará  desde  la 
contemplación  de  Nagareth  a  Jordán,  tomando  inclusiue,  que  es  el 
quinto  día»*. 

In  ipsa  illa  de  duobus  vexillis  meditatione,  quid  jubet  Ignatius  sese 
exercentem  petere?  Praeter  quam  quod  daemonem  insidiantem  cogno- 
scamus  vitemusque,  cognitionem  et  imitationem  Christi,  idem  fere  quod 
in  singulis  hujus  hebdomadis  exercitiis  iterum  ac  saepius  rogandum 
praecipitur. 

Eumdem  persequimur  fructum  in  contemplanda  parábola  binariorum, 


1  Praeludium  circa  considerationem  statuum,  f.  22. 

2  Notatio  altera  post  diem  duodecimum  secundae  hebdomadis,  f.  25V. 


De  libro  Exercitiorum 


rg 


siquidem  ea  in  colloquia  vexillorum  desinit;  eumdem  in  considerandis 
tribus  humilitatis  gradibus,  quorum  altissimus  ut  ex  Christi  cognitione 
et  amore  eflorescat,  Ignatius  efficere  vult. 

Ac  ne  quis  putet  intermitti  deberé  vel  saltem  posse  contemplatio- 
nem  vitae  Christi,  dum  electioni  opera  datur,  duodenos  dies  enumerat 
Ignatius  in  hac  hebdomade,  mysteria  meditanda  et  numerum  exercitio- 
rum in  singulos  dies  assignat,  quibus  ómnibus  et  singulis  imponitur  finis 
adhibitis  vexillorum  vel  binariorum  tribus  colloquiis1. 

Quae  cum  ita  sint,  nihil  miraberis  quod  non  modo  Natalis8,  sed  etiam 
Ignatius  in  annotatione  quarta  ex  viginti  primis,  cum  secundae  hebdoma- 
dis  materiam  recensent,  solam  Christi  vitam  memorent;  non  solum  quia 
haec  omnino  materia  praecipua  est,  sed  etiam  quia  sic  in  alia  omnia  do- 
minatur,  ut  et  meditado  de  vexillis  et  consideratio  trium  humilitatis  mo- 
dorum,  ac  proinde  meditatio  de  tribus  hominum  classibus  et  ipsa  electio 
vitaeve  reformado,  ex  meditatione  vitae  Christi  robur  totum  et  efficien- 
tiam  accipiant,  et  si  ab  illa  avellantur,  illud  non  sint,  quod  ea  esse  vo- 
luit  in  Exercitiorum  libro  Ignatius  auctor. 

ARTICULUS  III 

TESTIMONIA  DE  LIBRO  EXERCITIORUM 

In  animo  nobis  non  est  omnia  judicia,  ne  magnam  quidem  eorum 
partem,  colligere  quae  inde  a  saeculo  XVI  pro  nostro  libello  lata  sunt; 
id  enim  et  longum  nimis  et  a  nostro  instituto  alienum  esset.  Cum  autem 
liber  a  Pontífice  summo  Paulo  III  litteris  apostolicis  approbatum  sit 8; 
volumus  huic  supremi  judicis  in  hac  re  sententiae  sententias  aüorum 
hominum  adjungere,  non  quasi  Christi  Vicarii  auctoritatem  aliorum 
auctoritate  fulciri  oporteat,  sed  ut  et  qui  Dei  beneficio  catholicam 
fidem  profitemur,  librum  Exercitiorum  pluris  faciamus,  et  qui  claris- 
sima  illa  luce  careant,  illustrium  virorum  testimoniis  juventur. 

Itaque  ab  eorum  dictis  initium  facimus,  qui  heterodoxis  doctrinis 
imbuti,  nihilo  tamen  minus  Excrcitia  Ignatiana  eximiis  laudibus  prose- 
quuti  sunt. 

Celeberrimus  Thomas  Macaulay  in  Edimburg  Review  *,  postquam 
dixisset  librum  Exercitiorum  a  Pontifice  summo  et  a  praeposito  gene- 
rali  Societatis  Jesu  ómnibus  christifidelibus  esse  commendatum,  scri- 
psit  nolle  se  hujusmodi  laudibus  laudes  adjungere,  quas  aliqui  haeretici 
e  septem  trionibus  (ipsum  Macaulay  inter  illos  intellige)  libro  Exercitio- 
rum tribuere  possent.  Sciendum  tamen  est,  inquit,  Joannem  ipsum 


1  Notatio  ad  diem  quintum  secundae  hebdomadis,  f.  24V-25. 

2  Epist.  P.  Nadal,  IV ,667. 

3  Has  litteras  vide  infra,  ante  Exercitiorum  textus. 

4  Mense  Novembri  anni  1842,  pp.  29  sqq. 


2  O 


MONUMENTA  IGNATIANA 


Knox  (i 505-1 572,  haereseos  in  Schotia  principem)  si  modo  docendi 
munus  susciperet,  ejusdem  opinionis,  ac  romanus  pontifex  fuerit,  futu- 
rum  fuisse.  Ac  paulo  post  addit,  Exercitia  spiritualia  excogitan  non 
potuisse,  nisi  ab  homine,  qui  humanarum  cupiditatum  certamina  con- 
templan ac  mente  quadam  superiore  homines  internoscere  solitus 
esset  *. 

Minister  quídam  ecclesiae  anglicanae,  Orby  Shipley,  qui  deinde 
catholicam  veritatem  amplexus  est,  ignatiana  Exercitia  in  anglicano- 
rum  usum  edenda  curavit  z.  Hic  in  sui  libelli  praefatione  profitetur, 
Exercitiorum  librum  methodum  quamdam  esse,  cujus  pretium  visque 
prorsus  singularis  primo  obtutu  non  appareant;  eamque  inter  alias  esse 
nostrorum  Exercitiorum  virtutem  ac  proprietatem,  ut  simplicissima  ra- 
tione  tantam  efficientiam  exhibeant  8. 

Petrus  Lafitte,  gallus,  e  schola  quam  positivistam  vocant,  sic  de 
Exercitiis  loquitur:  «Ces  exercices  sont  á  mon  avis  un  vrai  chef-d'ceu- 
vre  de  sagesse  politique  et  morale  de  l'individu,  de  maniere  á  ce  que 
par  un  travail  personnel,  solitaire  et  prolongé,  il  réalise  en  lui  le  mei- 
lleur  équilibre  moral»  4. 

Denique  Carolus  Holl,  germanus,  insigne  paedagogiae  opus  dicebat 
esse  Exercitia,  quae  non  modo  propriam  naturam  et  personam  non  de- 
leant,  sed  potius  ingenium  cujusque  peculiare  extollant 5. 

Sed  ad  catholicos  veniamus.  Ludovicus  Blosius  (1 506-1 565),  abbas 
Laetientium  (Liesse  in  Gallia)  praeclarum  Ordinis  S.  Benedicti  orna- 
mentum  insignisque  animorum  magister,  se  ipsum  exercitiis  ignatianis 
colendum  dedit  Lovanii  anno  1553  6;  deinde  júniores  monachos  laetien- 
ses  iisdem  exercendos  curavit,  id  quod  in  litteris,  ad  P.  Adrianum 
Adriani  (Adriaensens)  S.  J.  datis,  ipse  Blosius  testatur  hisverbis:  «Puto 

1  Haec  sumpsimus  ex  libello  Études,  1898,  t.  75c,  5  Juin,  pp.  578-599,  Les  Exercices 
chez  les  protestants,  ubi  auctor,  H.  Watrigant  S.  J.,  ea  contraxit,  quae  fusius  disseruerat 
in  Lett res  de  Jersey,  Janvier,  1896.  In  Etudes  citatur  etiam  libellus  Revue  Britannique. 
Neutram  recensionem  habere  ad  manum  potuimus.  In  translatione,  qua  utimur,  aliquid 
invenitur,  quod  mirum  est  scriptum  esse  ab  homine  historiae  peritissimo.  Yidetur  enim 
significare,  Paulum  III  summum  pontificem,  qui  per  speciale  Breve  apostolicum  Exer- 
citia ignatiana  anno  1548  probavit,  hanc  approbationem  dedisse  paucis  annis  ante  1S42. 
Dicitur  enim  mense  Novembri  1842:  «II  y  a  peu  d'années,  le  successeur  actuel  de  Saint 
Pierre  ordonna  une  nouvelle  traduction  fetine  du  manuscrit  de  Loyola,  la  seule  qui 
existat  imprimée  se  trouvant  défigurée  par  de  nombreuses  incorrections.  Sous  cette 
nouvelle  forme,  l'ouvrage,  dont  nous  parlons,  a  été  recommandé  á  toute  la  chrétienté 
par  une  bulle  de  Paul  III  et  par  une  lettre  encyclique  du  géneral  des  jésuites.> 

1  Spiritual  Exercises  of  S.  Ignatius  of  Loyola  by  the  Reverend  Orby  Shipley,  M.  A., 
London,  1870. 

3  Introduction  a  l'étude  des  Exercices  spirituels  de  Saint  /guace  par  le  P.  Paul  Debu- 
chy  S.  J.  Enghien,  15  Décembre  1906,  p.  34.  In  CBE  n°  6. 

4  Revue  occidentale,  ier  Mai  1894,  p.  309.  Les  grands  types  de  l'humanité,  8e  le^on; 
affertur  a  P.  Debuchy  in  opúsculo  citato,  p.  47. 

»  Ibid. 

6    Polanci  C/ironicou,  III,  277-278. 


De  libro  Exercitiorum 


2  I 


D.  Ursmarum,  Societatis  Jesu  sacerdotem,  vobis  per  litteras  indicasse, 
exercitia  quaedam  tradita  esse  nostris  juvenibus.  Utinam  hoc  factum 
fuisset  ante  annos  XX!  Ita  enim  cum  senioribus  multo  melius  forte 
ageretur.  Laudamus  benignissimum  Deum,  qui  per  vos  istam  rationem 
nos  docuit»,  etc. 

Blosii  aequalis  fuit  Gerardus  Hammontanus  (f  1566),  quem  etiam 
Calcificum  (latino  nomine  ex  Kalkbrenner)  vocant,  prior  cartusianorum 
coloniensium  per  annos  30,  cujus  est  insigne  elogium  apud  Le  Vas- 
seur  2.  Is  in  epístola  Patri  priori  cartusiae  trevirensis  die  31  Maji  1543 
missa,  de  B.  Petro  Fabro,  qui  primus  Ignatii  socius  in  condenda  Socie- 
tate  Jesu  fuit,  haec  inter  alia  dicit:  «Dat  hominibus,  se  illi  offerentibus, 
bonae  voluntatis,  exercitia  quaedam  singularia,  quibus  intra  paucos 
dies  obtinent  veram  cognitionem  sui  et  peccatorum  suorum,  gratiam 
lachrymarum,  veram  et  animosam  conuersionem  a  cunctis  creatis  ad 
Devm,  profectum  in  virtutibus  et  secretam  familiaritatem,  amorem  et 
amicitiam  Dei...  Spero  quod  Devs  dabit  mihi  videre  hominem  Dei,  sin- 
gularem  amicum  suum,  ante  quam  moriar,  vt  ab  eo  dirigar  ad  interio- 
rem  hominis  reformationem  et  vnionem  cum  Deo»  3  etc. 

Haec  scripsit  Hammontanus  ante  quam  exercitia  perageret;  illum 
autem  haec  peregisse  existimamus  anno  1 544,  cum  Faber  apud  Patres 
cartusienses  diversatus,  eos  sacris  Ignatii  commentationibus  excoluit  4. 
Quid  postea  sentiret  ignoramus;  at  mérito  censemus  eum  sententiam 
non  mutasse,  quandoquidem  ingens  et  perpetuum  fuit  ipsius  in  Socie- 
tatem  studium  et  tutela,  atque  ipso  praesertim  auctore,  cartusiani 
anno  1544  in  capitulo  generali  decreverunt,  Societatem  Jesu  singulari 
quodam  modo  bonorum  operum  omnium  ordinis  cartusiensis  partici- 
pem  faceré  5.  Illud  autem  studium  ex  consuetudine  cum  B.  Fabro  hau- 
sit:  «Ego  vestri  numquam  obliuiscar,  scribit  ad  S.  Ignatium,  pro 
affectu,  quem  mihi  Dominus  jamdiu  propter  M.  Petrum  Fabri  sanctae 
memoriae,  erga  vos  dedit»  6. 

In  Hispania  F.  Ludovicus  de  Estrada  (f  1588)  cisterciensis,  qui 
«hortensem  domum...  totamque  hispanicam  congregationem  litteris  et 
pietate  decoravit  egregie...,  hortense  monasterium  abbas  rexit»  7,  litte- 


1  Acta  Sanctorutn,  Januarii  t.  I,  ed.  Palmé,  p.  443,  in  Vita  Venerab.  Ludovici  Blosii, 
auctore  monacho  benedictino. 

2  Ephemerides  ordinis  cartusiensis,  Monstrolii,  1891,  t.  III,  pp.  5-10. 
8    Fabri  Monum.,  pp.  447-448. 

4  Reiffenberg,  Historia  Societatis  Jesu  ad  Rhenutn  inferiorem,  1.  I,  c.  IV  ad  fin.,  Co- 
loniae  Agrippinae,  1764,  p.  12. 

5  Monum.  Ignat.,  ser  1.a,  VII,  429  et  XII,  483-484;  Fabri  Monum.,  412-413;  Rtbade- 
neira,  Vida  de  San  Ignacio,  1.  III,  c.  XII;  Orlandintjs,  Historia  Societatis,  1.  IV,  p.  109- 
107;  Acta  Sanctorum,  t.  Julii  VII,  De  Sto.  Ignatio  confessore  commentarius  praevius 
§  XXXVII,  p.  493. 

6  Fabri  Monum.,  429. 

7  Bibliotheca  hispana  nova,  auctore  D.  Nicolao  Antonio,  t.  TI,  Matriti  1788,  p.  83. 


22 


MONUMENTA  IGNATIANA 


ras  signis  doloris  ob  Sti.  Ignatii  mortem  plenas  ad  nostros  nomines 
septimancenses  dedit.  His  litteris  aliqua  etiam  inseruit  de  Exercitiorum 
libro:  «Y  si  tratamos  de  los  santos  exercicios  que  para  prouecho 
vniuersal  de  todo  christiano  puso  en  concierto  y  adornó  el  varón  de 
Dios  \_Ignatius\  ¿no  es  cosa  maravillosa?  Sí  por  cierto.  En  las  otras 
iglesias...  sólo  a  sus  feligreses  procuran  de  informar  en  la  vida  espiri- 
tual... pero  si  miramos  a  la  santa  Compañía,  y  la  fuerca  con  que  es- 
tiende las  raízes  el  granito  de  mostaza  \_granum  sinapis  Ignatium  appe- 
llat~\,  hallaremos  que  son  padres  de  nouicios  de  todo  christiano  que 
viene  a  sus  casas.  Tan  de  propósito  ponen  en  razón  el  ánimo  del  ofi- 
cial y  del  cauallero  y  del  ecclesiástico  y  del  casado,  procurando  ence- 
rrarlos en  nouiciaría»,  etc.  Et  paulo  post:  «Los  effectos  grandes  que 
esta  medicina  de  los  santos  exercicios  ha  hecho  y  haze  en  personas  de 
diuersos  estados,  no  se  pueden  encarecer,  ni  los  creerán  los  que  no  an 
visto  como  yo  muchas  ánimas  recuperadas  a  la  vida  espiritual»  \  etc. 

Ludovicum  granatensem,  O.  P.,  fuisse  Societatis  Jesu  amatorem  exi- 
mium  ac  defensorem;  ac  Societatem  illi  etiamnunc  vicem  reddere,  ma- 
gnumque  ex  illius  libris,  pietate,  doctrina,  eloquentia  plenis,  fructum 
capere,  notissimum  est  5.  Quod  vero  auctores  quídam  3  testimonium 
ab  ipso  in  laudem  Exercitiorum  prolatum  esse  aiunt,  reperire  non 
potuimus.  Fortasse  hoc  scriptum  numquam  est,  sed  aliqua  occasione 
verbo  tantum  expressum.  Id  quod  etiam  dicendum  censemus  de 
B.  Joanne  de  Avila,  cujus  in  scriptis  multa  in  Societatis  commendatio- 
nem  invenimus;  de  Excrcitiis  vero  dicta  non  invenimus. 

Italiae  ac  totius  Ecclesiae  decus  S.  Carolus  Borromasus  jure  mérito 
habetur.  Quid  ille  de  spiritualibus  Sti.  Ignatii  Exercitiis  senserit,  plañe 
ostendit  A.  Ratti,  clarissimus  bibliothecae  vaticanae  praefectus,  cum 
paucis  ante  annis,  ambrosianae  praeses,  lucubrationem  e  monumentis 
magna  ex  parte  ineditis  confectam  in  lucem  protulit  in  recensione 
San  Cario  Borromeo  nel  terzo  centenario  delta  canonizzazione  *.  Illam 
lucubrationem,  praefatione  ac  translatione  gallica  ornatam,  publicijuris 
denuo  fecit  H.  "Watrigant,  S.  J.,  in  CBE,  in  fascículo  n°  32  *,  ex  quo 
nonnulla  excerpimus.  «Che  con  un  corso  di  esercizi  spirituali  propria- 
mente  detti  San  Cario  inaugurasse  quella  che  puó  ben  dirsi  la  sua  con- 


1  Monum.  Ignat.,  ser.  4a,  II,  55-56. 

2  Cf.  Vida  y  virtudes  del  venerable  varón  el  Padre  Maestro  Fr.  Luis  de  Granada,  de 
la  Orden  de  Santo  Domingo,  por  el  licenciado  Luis  Muñoz,  1.  III,  c.  IV,  in  ed.  ma- 
tritensi,  1782,  pp.  467-488. 

3  Franciscus  García  in  Vida  y  virtudes  de  S.  Ignacio  de  Loyola,  L  I,  c.  IX,  in  ed. 
Matritensi,  1685,  p.  66;  VlGILIus  Nolarci  (Carnoli  S.  J.)  in  Vita  del  patriarca  Sant' 
Ignatio  di  Lojola,  c.  VI,  in  ed.  véneta  1701,  p.  67;  Dominicus  Bouhours  in  La  vie  de 
saint  Ignace  fondateur  de  la  Compagnie  de  Jesús,  1.  IV,  in  ed.  parisiensi  1679,  pp.  321-322. 

4  N.  23  Setiembre,  M.CMX,  pp.  482-484,  Milano. 

»  Saint  Charles  Borromée  et  les  Exercices  de  Saint  Ignace,  par  Mgr.  A.  Ratti,  Préfet 
de  la  Bibliothéque  Ambrosienne,  Enghien  (Belgique),  Mars  191 1. 


De  libro  Exercitiorum 


23 


versione,  é  quello  che  i  suoi  biografi  concordemente  dicono  ed  essi  sonó 
puré  concordi  nell'attestare  la  pia  consuetudine  del  Santo,  di  tornare 
fedelmente  ai  santi  spirituali  esercizi  non  una,  maduevolte  l'anno;  che 
quei  suoi  primi  esercizi  spirituali  San  Cario  li  facesse  secondo  il  método 
di  Sant'Ignazio,  non  sembra  potersi  mettere  in  dubbio,  dal  momento 
che  li  fece  sotto  la  scorta  del  P.  Ribera  della  Compagnia  di  Gesú» 
Paulo  post  ex  ineditis  litteris  ejusdem  Sti.  Caroli  ad  cardinalem  Paleotti 
illa  transcribuntur:  «Ouanto  agli  essercitii  spirituali  che  fanno  gli  ordi- 
nandi  a  i  sacri  ordini,  il  tempo  determinato  dal  visitatore  apostólico  e 
dal  concilio  nostro  provinciale  era  di  un  mese  incirca,  ma  ne  la  pratica 
é  di  quindici  giorni  incirca...  In  torno  poi  al  modo,  si  cerca  di  imitare  i 
Padri  Giesuiti  et  pigliare  lume  dalle  rególe  loro,  i  quali  hanno  anco  una 
certa  forma  dal  P.  Egnatio  stampata  in  quel  libretto  che  dev'essere  no- 
tissimo  a  V.  S.  Illma.  Pero  da  loro  potra  V.  S.  Illma.  haverne  ogni  piena 
instruttione»  5. 

Adde  quod  «anche  dopo  la  sua  conversione  S.  Cario  amava  pren- 
dere per  guida  nei  suoi  spirituali  esercizi  i  figli  di  colui  che  ne  era  stato 
il  providenziale  inventore»  3. 

Denique  cum  videret  prudentissimus  Carolus  magistro  opus  esse 
non  modo  sese  exercenti,  sed  etiam  exercitia  danti;  directorium  quo- 
que  in  Exercitia  concinnare  aggressus  est.  Hujus  directorii  notitiam  pri- 
mus  dedit  illustrissimus  Ratti.  Ad  illud  autem  directorium  conficiendum 
usus  est  S.  Carolus  notationibus  illis,  quas  Ignatius  compluribus  libri  sui 
locis  apposuit,  quas  quidem  notationes  Directorium  quoddam  mérito 
appellaveris. 

«A  quel  primo  direttorio  ignaziano,  inquit  A.  Ratti,  volse  l'occhio 
e  la  mano  San  Cario  nostro;  et  raccogliendone  gli  sparsi  elementi,  co- 
ordinandoli  et  illuminandoli  qualche  volta  con  titoli  e  didascalie,  prese 
a  comporne  un  corpo  solo.  Coerentemente  ai  titoli  scritti  in  capo  al  có- 
dice dalla  mano  stesse  di  san  Cario,  troviamo  raccolti  tutti  e  soli  quei 
cenni,  quelle  rególe  e  note  che  riguardano  l'ufficio  e  Topera  del  diret- 
tore,  omesse  tutte  le  altre.  I  vari  testi  sonó  presi  e  trascritti  alia  lettera 
dal  volume:  Exercitia  spiritualia  a  R.  admodum  in  Ckristo  Paire  nostro 
M.  Ignatio  de  Loyola,  Societatis  Jesu  institutor e  et  primo  genera li  prae- 
posito,  auctore.  Vicnnae  Austriae  in  aedibus  Caesarei  collegii  dicta  e  So- 
cietatis Anno  DomÍ7ii  ijój  »  \ 

Loquitur  deinde  el.  Ratti  de  alio  manu  scripto  monumento,  ex  quo 
novum  argumentum  ipsius  judicio  nascitur  «dell'amoree  dello  studio  da 


1  Saint  Charles  Borromée  et  les  Exercices  de  Saint  fgnace,  par  Mgr.  A.  Ratti,  Préfet 
de  la  Bibliothéque  Ambrosienne,  Enghien  (Belgique),  Mars,  191 1,  p.  16. 

2  Ibid.,  pp.  18-19. 

3  Ibid.,  pp.  19-20. 

4  Ibid.,  p.  23. 


^4 


MONUMENTA  IGNATIANA 


lui  [S.  Cario]  posto  agli  esercizi  di  Sant  Ignazio  e  nel  método  che  ne 
governava  l'applicazione. 

«Era  del  resto,  subjungit  idem  auctor,  ben  naturale  per  non  diré  fe- 
licemente inevitabile,  che  cosi  fosse.  Un  libro  come  quello  degli  "Eser- 
cizi di  S.  Ignazio,,  che  quasi  súbito  si  affermó  ed  impose  quale  il  piú 
sapiente  ed  universale  códice  di  governo  spirituale  delle  anime,  quale 
sorgente  inesauribile  della  pietá  piü  profonda  ad  un  tempo  e  piü  so- 
lida;, quale  stimolo  irresistibile  e  guida  sicurissima  alia  conversione  ed 
alia  piü  alta  spiritualitá  e  perfezione,  un  tal  libro  non  poteva  non  met- 
tersi  in  prima  fila  fra  i  libri  prediletti  del  nostro  santo,  di  cui  cosi  bene 
rispecchiava  e  il  genio  caratteristico  e  le  piú  nobili  aspirazioni,  e  in  una 
parola,  tutto  lo  spirito» 

Aliud  illius  temporis  lumen  S.  Franciscus  Salesius  fuit  (i 567-1622), 
quem  compluries  dedisse  operam  exercitiis  ignatianis  narrant  ejus  bio- 
graphi  2. 

Quanti  vero  librum  Exercitiorwn  faceret,  declarat  vulgatum  illius 
dictum:  «plures  homines  ad  bonam  frugem  per  librum  illum  rediisse, 
quam  litteras  liber  ipse  contineat»  8. 

Aliud  tamen  ejusdem  sanctissimi  viri  testimonium  pluris  fortasse 
aestimandum  sit. 

In  suo  tractatu  de  amore  Dei,  1.  XII,  c.  VIII,  docet  quanti  ad  virtu- 
tis  perfectionem  intersit,  omnia  ita  peragere,  ut  nos  ad  agendum  Dei 


x  Saint  Charles  Borromée  et  les  Exercices  de  Saint  Ignace,  par  Mgr.  A.  Ratti,  Préfet 
de  la  Bibliotéque  Ambrosienne,  Enghien  (Belgique),  Mars  191 1,  pp.  28-29. 

2  Vida  de  San  Francisco  de  Sales,  escrita  en  francés  según  los  manuscritos  y  autores 
contemporáneos,  por  el  Sr.  Cura  de  San  Sulpicio  y  traducida  por  una  religiosa...  de 
la  Visitación...,  Madrid,  1892,  1.  III,  c.  IV;  t.  I,  pp.  537,  540;  t.  II,  p.  355;  et  cf.  Études, 
Paris,  20  Mars  1912,  pp.  823-824. 

8  Hoc  testimonium  sumimus  ex  libello  periódico  Études,  Paris,  20  Martii  1912,  in 
lucubratione  Saint  f  raneáis  de  Sales:  les  origines  de  la  Visita tion  et  les  retraites  de femmes, 
p.  825,  not.  2,  ubi  haec  legimus:  «Le  témoignage  le  plus  catégorique  qui  l'appuie  [authen- 
ticitatem  illius  testimonié  est  celui  du  P.  Francois  Renault,  S.  J.  Voici  ce  qu'on  lit  dans 
une  Retraite  de  ce  Pére:  "Un  autre  saint  qui  a  exercé  la  plus  grande  influence,  saint 
Francois  de  Sales,  disait  que  ce  livre  avait  opéré  plus  de  conversions  qu'il  ne  contient  de 
lettres.  (Lettre  inédite  et  autographe  montrée  au  Pére  Renault  par  Mgr.  Rey,  évéque 
dAnnecy).»  (Retraite  de  trente  jours  du  R.  P.  Renault,  Veille  de  la  retraite;  ms.  conserve 
au  cháteau  de  'S  Heeren-Elderen,  prés  Tongres,  Belgique».  Auctor  tamen  illius  lucubra- 
tionis,  Alain  de  Becdeliévre,  dicit:  «II  parait  difficile,  dans  l  etat  actuel  des  documents, 
d  en  établir  l'authenticité.»  Et  ratio  est,  quia:  «Malheureusement,  la  lettre  inédite  et  auto- 
graphe de  Mgr.  Rey  a  si  bien  disparu  aujourd'hui,  que  les  éditeurs  des  CEuvres  de  saint 
Francois  de  Sales  n'en  ont  aucune  connaissance.»  At  si  P.  Renault  fide  dignus  testis  ha- 
betur,  et  Petrus  Jos.  Rey  (t  1842),  Sti.  Francisci  Salesü  in  sede  anneciensi  successor, 
hujus  formam  scribendi  noverat  (id  quod  verisimillimum  est),  ratio  firma  non  vide- 
tur  esse  dubitandi  de  testimonio  illo.  Caeterum,  si  parvi  libri  Exercitiorum  litteras 
computabis,  pro  certo  habebis,  numerum  hominum  ab  uno  Francisco  Xavcrio  aut  ab 
uno  Perro  Claverio  baptismo  salutari  lustratos  multis  millibus  superiorem  esse.  Nec 
mirum  videbitur,  directe  per  Exercitia,  bina  fere  millia  hominum  singulis  annis  meliores 
evasisse. 


De  libro  Exercitiorum 


25 


caritas  moveat.  Enumerar,  nonnulla  genera  hominum,  qui  singularem 
quamdam  ex  ea  ratione  sanctitatem  acquirere  soleant,  quos  ínter  sunt 
etiam  i  11  í  «qui  á  dessein  se  procurent  des  profondes  et  puissantes  réso- 
lutions  de  suivre  la  volonté  de  Dieu,  faisant  pour  cela  des  retraites  de 
quelques  jours,  afin  d'exciter  leurs  ámes,  par  divers  exercices  spirituels, 
á  l'entiére  réformation  de  leur  vie:  méthode  sainte,  familiére  aux  anciens 
chrétiens,  mais  depuis  presque  tout  á  fait  délaissée,  jusqu'á  ce  que  le 
grand  serviteur  de  Dieu,  Ignace  de  Loyola,  la  remit  en  usage  du  temps 
de  nos  péres»  1. 

Haec  igitur  forte,  cum  S.  Ignatii,  tum  Exercitiorum  ejus,  praecipua 
laus  est,  quod  consuetudinem  illam,  de  qua  S.  Franciscus  Salesius  lo- 
quitur,  recedendi  per  aliquod  tempus  ab  hominum  tumultu  atque  uni 
propriae  saluti  vacandi,  S.  Ignatius  per  sua  Exercitia  ita  induxerit,  ut 
eam  in  multis  dioecesibus  sacri  antistites  jam  diu  adhiberi  jusserint,  ac 
recentissimum  jus  canonicum  Ecclesiae  legem  fecerit  s.  Quamquam 
enim  verissimum  est  his  legibus  per  alia  exercitia,  quae  ab  ignatiana 
ratione  differant,  satis  fieri  etiam  posse;  certum  tamen  quoque  est,  et 
Ecclesiae  praeceptis  S.  Ignatii  Exercitia  optime  responderé,  et  morís 
illius  exercitia  faciendi  «in  pia  aliqua  religiosa  domo»  (can.  126),  in  se- 
minario aut  in  alia  pia  vel  religiosa  domo»  (can.  1.001),  «per  aliquot 
dies  continuos»  (can.  1.367)  restitutorem  et  impulsorem  Ignatium 
fuisse. 

Nam  quod  ad  laudes  pertinet  a  summis  pontificibus  operi  ignatiano 
collatas,  praeter  litteras  apostólicas  Pauli  III  inferius  exscribendas,  quae 
praecipua  omnino  et  singularis  Exercitiorum  commendatio  sunt;  unum 
volumus  Pii  X  testimonium  afferre.  Est  illud  in  litteris  ad  P.  Vedastum 
Carolum  Criquelion  S.  J.  die  octavo  Decembris  1904  datis:  «Exercitio- 
rum spiritualium  consuetudinem,  qualem  praesertim,  caelesti  prorsus 
consilio,  Sanctus  Ignatius,  legifer  Pater  vester  induxit,  semper  nos 
magni  fecimus,  utpote  in  qua  ad  emendandos  mores  et  christianos  re- 
fovendos  spiritus  mirifica  quaedam  insit  efficacitas.  Nunc  autem  cum  in 
hoc  apostolatus  fastigio  collocati  sumus,  eo  clarius  apparet  nobis  quan- 
tum adjumenti  afferre  possit  consuetudo  ejusmodi  ad  propositum,  quod 
habemus,  instaurandi  omnia  in  Christo»  8  etc. 

E  reliquis  recentiorum  temporum  testibus  unum  seligimus  Franci- 
scum  de  Hettinger,  theologiae  professorem  in  universitate  herbipolensi 
(Würzburg,  in  Bavaria)  qui  praecipuo  studio  dedit  operam,  ut  librum 
ignatianum  intelligeret  et  explicaret  in  opere  Die  Idee  der  geistlichen 
Ubungen  nach  dem  Plañe  des  heiligen  Ignatius  von  Loyola,  Regens- 

1  Oeuvres  completes  de  S.  Franqois  de  Sales...  Migne,  1861;  III,  951. 

2  Codex  jaris  canonici,  Pn  X,  Pontificis  Maximi  jussu  digestus,  Benedicti  Papae  XV 
auctoritate  promulgatus,  cann.  126,  541,  571,  595,  1.001,  1.367. 

3  SS.  Pie  X  et  les  ceimres  de  retraites  par  Paul  Debuchy,  S.  J.,  1906,  Enghien,  pp.  6-7; 
in  CBE  n°  1. 


26 


MONUMENTA  IGNATIANA 


burg  1853.  Mirabilem  et  plañe  novum  librum  illum  appellat,  qui  mira 
quadam  imítate  et  constantia  praeditus  sit,  omniaque  illa  contineat, 
quae  apta  sint  animis  purgandis,  excolendis,  atque  in  eum  perfectionis 
gradum  impellendis,  qui  singulis  eorum  a  Deo  sit  praestitutus.  «Es  sind 
inquit,  die  Exercitien  ein  wunderbares,  bis  dahin  noch  nicht  gekanntes, 
auf  unwiderstehlicher  Consequenz  gegründetes,  in  sich  getragenes  und 
abgeschlossenes  System,  ein  aus  der  ewigen  Wahrheiten  des  Glaubens 
bestehendes  innig  verbundenes  und  innerlich  gegliedertes  Ganze,  das 
alies  enthált,  was  immer  die  Seele  láutern,  reinigen,  bilden  und  retten 
kann,  ganz  besonders  aber  um  sie  jener  Stufe  der  Vollkommenheit 
entgegenzuführen,  die  sie  nach  den  von  Gott  in  sie  gelegten  Anlagen 
und  dem  Plañe  der  gottlichen  Prádestination  einzunehmen  berufen 
ist»  ». 

Consulto  adhuc  omnia  homimum  de  Societate  testimonia  omisimus, 
cum  quia  perspicuum  et  minime  invidiosum  est,  sua  cuique  domestica 
bona  carissima  esse,  tum  ne  parum  auctoritatis  in  ejusmodi  testibus  esse 
videretur.  Quid  tamen  de  Excretáis  S.  Ignatius  auctor  ipse  sentiret, 
nefas  esset  omitiere.  Ut  enim  architectus  melius  quam  caeteri  omnes, 
domus  a  se  constructae  pulchritudines  et  utilitates  novit;  sic  optime 
omnium  Ignatius  quanti  facienda  Exercitia  sint  declarare  potest.  Ñeque 
periculum  est  ne  nimio  sui  amore  ejus  judicium  vitiatum  sit;  homines 
enim  ea  sanctitate  praediti,  qui  quid  a  Deo  acceperint,  quid  de  se  ha- 
beant  plañe  norunt,  ab  illa  levitate  immunes  sunt. 

Suam  ergo  S.  Ignatius  de  exercitiorum  utilitate  sententiam  in  epí- 
stola quadam  ad  Emmanuelem  Miona  declaravit.  Emmanuel  Miona, 
sacerdos,  Ignatio  a  confessionibus  fuerat;  cumque  sanctus  Pater  gratum 
ob  accepta  beneficia  animum  exhibere  optaret,  nulla  re  melius  id  se 
praestare  posse  arbitrabatur,  quam  si  Mionam  ad  exercitia  per  mensem 
peragenda  adduceret.  In  hanc  sententiam  litteras  ad  illum  die  16  No- 
vembris  anni  1536  dedit,  e  quibus  aliqua  hoc  loco  referemus. 

«Y  porque  es  razón,  inquit,  responder  a  tanto  amor  y  voluntad  como 
siempre  me  hauéis  tenido,  y  como  yo  oy  en  esta  vida  no  sepa  en  qué 
alguna  centella  os  pueda  satisfacer  que  poneros  por  un  mes  en  exer- 
cicios  spirituales...  y  aun  offrecistes  de  lo  hazer,  por  seruicio  de 
Dios  N.  S.  os  pido,  si  lo  auéis  probado  y  gustado,  me  lo  scriuáis;  y  si 
no,  por  su  amor  y  acerbíssima  muerte  que  pasó  por  nosotros,  os  pido 
os  pongáis  en  ellos;  y  si  os  arrepintiéredes  dello,  demás  de  la  pena  que 
me  quisiéredes  dar,  a  la  qual  yo  me  pongo,  tenedme  por  burlador  de 
las  personas  spirituales,  a  quien  deuo  todo.»  Et  paulo  post:  «Dos  y  tres 
y  otras  quantas  vezes  puedo,  os  pido  por  seruicio  de  Dios  N.  S.  lo  que 
hasta  aquí  os  tengo  dicho,  porque  a  la  postre  no  nos  diga  su  diuina 
Magestad  por  que  no  os  lo  pido  con  todas  mis  fuerzas,  siendo  todo  lo 


1    Pagg.  ion. 


De  Exercitiorum  auctore  ac  tempore  27 


mejor  que  yo  en  esta  vida  puedo  pensar,  sentir  y  entender,  assí  para 
el  hombre  poderse  aprouechar  a  sí  mesmo  como  para  poder  fructifi- 
car, ayudar  y  aprouechar  a  otros  muchos»  ,. 

His  rebus  de  ipso  Exercitiorum  libro  praelibatis,  ad  alias,  quae  hujus 
editionis  magis  propriae  sunt,  gradum  facimus. 

CAPUT  II 

DE   EXERCITIORUM  AUCTORE   AC  TEMPORE 

Otiosum  forte  videbitur  de  nostrorum  Exercitiorum  auctore  verba 
faceré,  cum  pene  omnes,  etiam  ii,  qui  S.  Ignatium  plura  vel  pauciora 
ex  alieno  fonte  derivasse  autumant,  eum  tamen  esse  verum  Exercitio- 
rum auctorem  affírment.  At  nos  ita,  Deo  propitio,  id  ostendemus,  ut  ex 
testimoniis  afferendis  etiam  tempus  innotescat,  quo  scriptus  libellus 
est;  quare  etiam  hoc  caput  ab  auctore  ac  tempore  nuncupavimus.  Imo 
aliud  non  exigui  momenti  ex  nostris  argumentis  conficies,  quantum 
scilicet  Deus  lumen  naturae  vires  excedens,  quam  exiguam  nomines 
doctrinam  Ignatio  ad  Exercitia  perficienda  contulerint. 

ARTICULUS  I 

S.  IGNATII  DICTA  ET  FACTA 

Primum  igitur  Ignatius  ipse  non  tam  verbis,  quam  agendi  ratione, 
se  auctorem  Exercitiorum  semper  professus  est.  Compluti,  Salmanticae, 
Parisiis,  Venetiis,  Romae  sua  Exercitia  tradebat,  de  suis  Exercitiis  non 
semel  accusatus  est,  sua  Exercitia  aliis  describenda  permittebat. 

Compluti  suis  Exercitiis  in  aliorum  salutem  utebatur  Ignatius.  Nam 
si  complutenses  in  eum  factos  processus  cum  libello  nostro  conferre 
voles,  clarissima  videbis  indicia. 

In  primo  processu:  «E  con  estas  a  hablado  enseñándolas  los  man- 
damientos e  los  pecados  mortales  e  los  cinco  sentidos  e  las  potencias 
del  ánima..,  e  dice  que  cada  día  fagan  esamen  de  su  conciencia,  dos  ve- 
ces cada  día  traiendo  a  la  memoria  en  lo  que  an  pecado...  e  les  con- 
seja que  se  confesen  de  ocho  a  ocho  días  e  reciban  el  sacramento  en  el 
mesmo  tiempo»  !.  Idem  fere  duobus  aliis  testimoniis  continetur. 

Sequitur  processus  tertius:  «E  esta  les  dixo  que  le  quería  hablar  [a 
Iñigo];  e  ansí  le  habló  e  le  dixo  que  le  mostrase  el  seruicio  de  Dios. 
E  el  Ynnigo  le  dixo  la  avía  de  hablar  un  mes  arreo...  e  la  dixo  que  le 
avía  de  declarar  las  tres  potencias,  e  ansí  se  las  declara:  e  el  mérito 
que  se  ganaua  en  la  tentación;  e  del  pecado  venial,  cómo  se  facía  mor- 
tal; e  los  dies  mandamientos  e  circustangias;  e  pecados  mortales;  e 


1  Monum.  lgnat.,  ser.  1.a,  I,  111-113. 

2  Monum.  Ignat.,  ser.  4.a,  I,  609-610. 


28 


MONUMENTA  IGNATIANA 


los  ginco  sentidos...  e  le  mostraua  el  esamen  de  la  conciencia,  e  que  le 
ficiese  dos  veces  al  día,  vna  después  de  comer  e  otra  después  de 
cenar,  e  que  se  asentase  de  rodillas  e  dixesse:  Dios  mío,  padre  mío, 
criador  mío.  Gragias  y  alabangas  te  hago  por  tantas  mergedes  commo 
me  as  fecho  e  espero  que  me  as  de  fager.  Suplicóte  por  los  méritos 
de  tu  pasión  me  des  gragia  que  sepa  esaminar  bien  mi  congiengia... 

»E  que  quando  dixesse  el  Abe  María,  que  diese  vn  sospiro  e  con- 
tenplase  en  aquella  palabra,  Abe  María;  e  luego,  gragia  plena,  e  con- 
templar en  ella... 

»E  la  decía  que  non  jurase  ningún  juramento,  ni  dixese:  así  Dios 
me  salue;  ni  por  mi  vida...»  Ita  processus  '. 

Haec  iisdem  fere  verbis  legere  licet  in  libello  Exercitiorum:  «La 
primera  manera  de  orar  es  cerca  de  los  diez  mandamientos  y  de  los 
siete  peccados  mortales,  de  las  tres  potencias  del  ánima  y  de  los  cinco 
sentidos  corporales»  !.  «El  tercero  modo  de  orar  es  que  con  cada  vn 
anhélito  o  resollo  se  ha  de  orar  mentalmente,  diziendo  vna  palabra  del 
Pater  noster  o  de  otra  oración  que  se  reze...»  3.  In  f.  7  docet  Ignatius 
«dos  maneras  de  merescer  en  el  mal  pensamiento  que  viene  de  fuera»; 
item  qua  ratione  «venialmente  se  peca»,  et  «dos  maneras  de  pecar 
mortalmente»,  et  «no  jurar  ny  por  Criador  ny  por  criatura».  In  f.  9 
tradit  qua  ratione  discutienda  conscientia  sit:  «El  primer  puncto  es 
dar  gracias  a  Dios  N.  S.  por  los  beneficios  resgibidos.  El  segundo  pe- 
dir gracia  para  conoscer  los  pecados  y  langallos.» 

Jam  ista  exercitia,  confessio  et  communio,  ea  fere  sunt,  quae  rudio- 
ribus  Ignatius  proponenda  commendat  in  annotatione  duodevicesima: 
«Se  puede  dar  el  examen  particular  y  después  el  examen  general; 
iuntamente  por  media  hora  a  la  mañana  el  modo  de  orar  sobre  los 
mandamientos,  peccados  mortales,  etc.,  comendándole  también  la  con- 
fessión  de  sus  peccados  de  ocho  en  ocho  días,  y  si  puede  tomar  el  sa- 
cramento de  quince  en  quince,  y  si  se  afecta  mejor,  de  ocho  en 
ocho»  4. 

Adde  Ignatii  testimonium  insertum  in  Acta  P.  Ignatii,  a  P.  Ludo- 
vico  Gonzales  de  Cámara  annis  1553-1555,  Romae,  ex  S.  Patris  ore 
excepta  5;  invenies  exercitia  tradere  solitum  esse  Ignatium  Compluti: 
«Y  estando  en  Alcalá  se  exercitaua  en  dar  exercicios  spirituales  y  en 
declarar  la  doctrina  cristiana»  8,  idque  etiam  dum  erat  in  carcere  inclu- 
sus,  «hazía  lo  mismo  que  libre,  de  hazer  doctrina  y  dar  exercicios»  \ 


1  Monum.  Ignat.,  ser.  4.*,  I,  611-613. 

2  F.37V. 
»  F.  40. 

*  F.4. 

»  Alonum.  Ignat.,  ser.  4.",  I,  31-98. 

4  Ibid.,  70. 

7  Ibid.,  72. 


De  Exercitiorum  auctore  ac  tempore  29 

Salmanticam  venit  dimidiato  anno  1527.  Cum  e  dominicanorum 
coenobio  eductus  et  in  carcerem  missus  est,  interroganti  baccalaureo 
Frías  dedit  Ignatius  «todos  sus  papeles,  que  eran  los  Exercicios»  ', 
quae  postquam  judices  theologi  quatuor  diligenter  inspexissent  «insis- 
tieron mucho  en  vn  solo  puncto,  que  estaba  en  ellos  al  principio;  de 
quándo  vn  pensamiento  es  peccado  venial  y  de  quándo  es  mortal»  *. 
Ouo  loco  aperte  Ignatius  Lxercitia  vocat  «sus  papeles».  Parisios  ingres- 
sus  die  secundo  Februarii  1528  3,  versatus  ibi  est  ad  annum  1535.  Te- 
statur  Ignatius,  compluribus  simul  exercitia  se  impertitum  esse,  «daba 
quasi  a  un  tiempo  exercicios  a  tres»  Fabrum  et  Xaverium  per  exer- 
citia socios  sibi  adjunxisse,  «guadagnó  a  seruitio  di  Dio  per  mezzo 
degli  essercitii»  5.  Cum  autem  Parisiis  in  Hispaniam  profecturus  eodem 
anno  1535  esset,  audivit  se  ad  inquisitorem  esse  delatum,  putabatque 
jamjam  vocatum  iri;  cum  tamen  frustra  exspectaret,  sponte  ad  inquisi- 
torem venit,  eumque  rogat,  ut  causara  ad  finem  perducat.  Respondet 
inquisitor  nihil  se  magni  momenti  adversus  Ignatium  habere;  «sola- 
mente uoleua  ueder  li  suoi  scritti  degli  essercitii;  et  uedendogli,  gli 
lodo  molto,  et  pregó  il  pelegrino  [Ignatium]  gliene  lasciasse  la  copia; 
et  cosi  lo  fece»  a. 

Ineunte  anno  1536  Venetias  pervenit:  «In  Venetia  in  quello  tempo 
s'exercitaua  in  daré  gli  exercitii  et  in  altre  conuersationi  spirituali»  1 . 

Denique  cum  Romam  venisset  anno  1538,  «di  Roma  ando  il  pele- 
grino [Ignatius}  a  Monte  Cassino  a  dar  gli  exercitii  al  dottor  Ortiz,  et 
ui  fu  40  giorni»  8;  et  paulo  post  «tornando  a  Roma...  daua  exercitii 
spirituali  a  diuersi  in  un  medesimo  tempo». 

Exercitiorum  praeterea  meminit  vel  Ignatius  vel  Consalvius  in  iis- 
dem  Actis  ad  paginas:  42,  «después  que  hizo  los  exercicios»;  78,  «todos 
[salmantini  judices  quatuor]  habían  visto  los  Exercicios.  Y  aquí  le 
preguntaron  muchas  cosas  no  sólo  de  los  Exergigios...;  quando  ha- 
blauan  de  los  Exergigios»;  92,  «fare  gli  exercitii...  Haueua  paura  non 
gli  insegnasse  negli  exercitii  qualche  dottrina  catiua...  Questo  si  aiutó 
molto  notabilmente  negli  exercitii»;  denique  in  pagina  97:  «lo,  dipoi 
queste  cose  nárrate,  alli  20  di  Ottobre  domandai  al  pelegritio  degli 
exercitii  et  delle  constitutioni,  uolendo  intendere  come  l'hauea  fatte. 
Luí  mi  disse  che  gli  essercitii  non  gli  hauea  fatti  tutti  in  una 
uolta,  senonché  alcune  cose,  che  lui  osseruaua  neU'anima  sua  et  le 


1  Moiium.  Ignat.,  ser  4.a,  I,  77. 

»  Ibid.,  78. 

3  Ibid.,  ser.  1.a,  I,  74. 

4  Ibid.,  ser.  4.a,  I,  82. 

5  Ibid.,  85. 

6  Ibid.,  88. 

7  Ibid.,  92. 

8  Ibid.,  95. 


3° 


MONUMENTA  IGNATIANA 


trouaua  utili,  gli  pareua  che  potrebbero  anche  essere  utili  ad  altri,  et 
cosí  le  metteua  in  scritto,  uerbi  gratia,  dello  examinar  la  conscientia 
con  quel  modo  delle  linee,  etc.  Le  elettioni  spetialmente  mi  disse  che 
le  haueua  cauate  da  quella  uarietá  di  spirito  et  pensieri,  che  haueua 
quando  era  in  Loyola,  quando  staua  anche  malo  della  gamba.» 

Quorsum  haec  tam  multa  Ignatii  testimonia?  Ut  ex  Ignatii  cum 
dictis  tum  factis  certo  intelligas  (praesertim  si  Acta  ipsa,  unde  illa 
excerpta  sunt,  perlegeris);  non  modo  eum  se  auctorem  Exercitiorum 
semper  professum  ab  aliisque  auctorem  haberi  passum  esse:  sed  de 
iisdem  semper  etiam  Exercitiis  loqui,  eademque  proinde  Exercitia, 
quoad  substantiam,  ut  cum  Lainio;  uno  ex  primis  sociis  ejus  parisinis, 
loquamur  l,  tradidisse  Compluti  anno  1526,  quae  Romae  tradebat 
anno  1539  et  de  quibus  a  Consalvio  interrogatus,  respondebat  Ignatius 
anno  1555. 

Cum  tamen  ipse  Ignatius  affirmarit,  fecisse  quidem  se  Exercitia, 
omnia  vero  non  uno  quasi  tractu  fecisse,  ñeque  uberius  interroganti 
Consalvio  responderit;  quaerenda  nobis  aequalium  de  hac  re  testimo- 
nia sunt,  eorum  scilicet  aequalium,  qui  cum  Ignatio  familiarirer  diu 
egerunt,  qui  veraces  et  sunt  et  habentur,  quorum  propterea  dicta  inter 
se  cohaerentia  repudiare  liceat  nemini. 

ARTICULUS  II 

IGNATII  AEQUALIUM  TESTIMONIA 

P.  Hieronymus  Nadal,  ab  Ignatio  in  Societatem  cooptatus  die  29 
Novembris  anno  1545,  in  eaque  summis  ac  difficillimis  muneribus  fun- 
ctus,  de  Exercitiis  disserens:  «Fuit,  inquit,  illius  methodi  Exercitiorum 
auctor  P.  Ignatius,  Dei  beneficio  atque  instinctu,  et  quidem  eo  tempore 
quo  ad  poenitentiam  et  ad  orationem  ad  urbem  Manresam  secessit... 
Secessit  enim,  ut  ipse  spiritualiter  exerceretur,  et  poenitentiae  operam 
daret.  Quae  igitur  ipse  experientia  comperit  sibi  profuisse  ex  iis,  quae 
ómnibus  putavit  fore  utilia,  in  libellum  redegit.»  Ouibus  verbis  statim 
adjungit:  «His  Exercitiis,  quoad  vixit,  ab  initio  usque  suae  conversio- 
nis,  usus  est  et  pro  se  et  pro  aliis»  *. 

Consentit  cum  Natali  Polancus,  qui  ab  epistolis  Ignatio  per  annos 
octo,  Lainio  et  Borgiae  toto  supremi  magistratus  tempore  fuit:  «Post 
praedictam  illustrationem,  inquit,  atque  observationem,  spiritualium 
exercitiorum  methodum  et  rationem  proponens  animam  a  peccatis  per 
contritionem  et  confessionem  purgandi,  et  in  meditationibus  mysterio- 
rum  Christi  et  ratione  bonae  electionis  faciendae  circa  vitae  statum  et 
res  quaslibet,  et  demum  in  his,  quae  ad  inflammandum  amorem  in 


1  MpnwJi.  Igual.,  ser  4.a,  I,  105. 

2  Epist.  P.  Nadal,  IV,  6CG. 


De  Exercitiokum  auctore  ac  tempore 


3i 


Deum  et  varios  orandi  modos  pertinent,  proficiendi,  perutilem  operam 
proximis  navare  coepit.»  Haec  (quae,  compendio,  sunt  Exercitia  igna- 
tiana)  de  manresano  Ignatii  tempore  scribit  Polancus  in  capite  III  Vitae 
Ignatii  Loyolae  quibus  paulo  post  novum  robur  addit  his  verbis:  «Spi- 
ritualia  ergo  illa  Exercitia,  quae  a  Deo  ipse  edoctus  acceperat,  multis 
Manresae  communicare  coepit;  et  iterum:  «sed  potissimum  spiritualium 
exercitiorum  [ratione]  (quae  satis  late  Manresae  patuerunt)»  etc. 
Porro  in  epístola  quadam  data  8  Decembris  1564,  ubi  Societatis  origi- 
nem  narrat,  primos  Ignatii  pro  animorum  salute  conatus  omnino  tribus 
capitibus  complectitur:  exemplis,  colloquis  familiaribus,  exercitiis  spi- 
ritualibus,  «que  sin  maestro  le  auía  Dios  enseñado  a  él  mesmo  para  su 
aprouechamiento»,  quorum  ope  «comenzó  a  hacer  muy  notable  fructo 
en  muchos  prójimos,  en  especial  en  un  pueblo  de  Cataluña  llamado 
Manresa>  3. 

His  adjungendum  Oliverii  Manarei  testimonium,  qui  etsi  non  totius 
libelli,  ejus  tamen  partis  cujusdam  praecipuae  meminit,  qua  suum  Igna- 
tius  animum  Manresae  coluerit.  «A  suae  conversionis  et  vocationis  ini- 
tio,  inquit,  dum  se  recepisset  ad  Montem  Serratum  et  ad  locum  solita- 
rium,  praecipue  duobus  exercitiis  vacabat,  de  duobus  videlicet  vexillis, 
et  de  rege  ad  bellum  se  comparante  contra  hostem  infernalem  et  contra 
mundum»  \  Erat  autem  Manareus  natione  gallus;  Societati  nomen 
dedit  anno  1 5  5 1 ;  egit  familiariter  cum  Ignatio  Patre,  quem  diligentis- 
sime  observabat  audiebatque,  a  quo  vicissim  magni  fiebat;  omni  deni- 
que  gubernandi  officio  in  Societate,  uno  excepto  supremo  magistratu 
perpetuo,  functus  est.  Quocirca  hujus  viri  testimonium  tantam  pruden- 
tissimo  cuique  fidem  faceré  debet,  quantam  caeteri,  quos  proferimus, 
Ignatii  aequales. 

Quos  inter  Lainius,  Ignatio  in  Societate  condenda  socius,  in  eaque 
gubernanda  successor  primus,  postquam  Manresae  et  mentem  illius  sin- 
gulari  lumine  illustratam  et  animum  cum  vexatum  cruciatibus,  tum  ro- 
bore confirmatum  declaravit,  subjungit:  «En  este  mismo  tiempo  hizo 
vna  confisión  muy  general  de  toda  su  vida,  y  vino,  quanto  a  la  sustan- 
cia, a  hazer  las  meditaciones  que  llamamos  Exergicios,  viuiendo  muy 
ordenadamente...  de  manera  que  en  espagio  de  un  año  en  Manrresa  al- 


1    Chron.  Po.,  I,  21. 
s    Ibid.  25. 

3  Po.  Complementa,  I,  507.  Hanc  Polanci  epistolam  noverat  P.  Xicolaus  Lancicius 
(1 574-1652);  ait  enim:  «In  epistola  R.  P.  Polanci...  ad  quemdam  illustrissimum  anno 
Domini  1564,  8  Decembris,  data,  legi:  Patri  nostro  Ignatio  Exercitia  spiritualia  ab  ipso 
Deo,  sine  humano  magisterio  esse  revelata».  (Monum.  Ignat.  ser.  4.a,  I,  526).  Haec  Lan- 
cicius. Quo  autem  sensu  intelligendum  sit  illud  «reveíala*  perspicies  ex  originali  hispano 
«le  había  enseñado». 

4  P.  Oliverii  Manaraei,  S.  J.,  Exhortationcs...  Bruxellis,  rué  Royale,  165,  1912. 
Ed.  P.  Losschaert,  S.  J.,  pag.  344. 


32 


MONUMENTA  IGNATIANA 


cangó  tanta  lumbre  del  Señor,  que  casi  en  todos  los  misterios  de  la  fe 
fué  especialmente  ¿Ilustrado  y  consolado  del  Señor,  singularmente  en 
el  misterio  sanctíssimo  de  [la]  Trinidad,  en  la  qual  tanto  meditaua  y  se 
deleitaua  su  spíritu,  que  siendo  hombre  simple,  que  no  sabía  sino  leer 
y  escribir,  con  todo  empegó  a  escriuir  un  libro...  \_nota  hunc  non  esse  li- 
brum Excrcitiorum~\ .  Y  con  este  grande  prouecho  suyo  le  hizo  también 
a  muchas  almas  en  la  misma  Manrresa» 

Denique  Petrus  de  Ribadeneira,  qui  anno  1540  in  Ignatii  societatem 
venit,  cum  eoque  aliisque  ejusdem  aequalibus  diu  et  familiarissime  vixit, 
ita  in  Vita  S.  Ignatii.  1.  I,  c.  VIII,  refert:  «Hoc  eodem  tempore  [id  est, 
dwn  Manresae  versabaiur\  Exercitiorum  spiritualium  librum  (quem 
appellant)  ex  accurata  eorum,  quae  sibi  contigerant,  observatione 
conscripsit.»  Atque  in  editione  hispana  consulto  monet,  scriptum  esse 
librum  eo  tempore  «con  la  suficiencia  de  letras  que  habernos  dicho  que 
tenía  (que  era  solamente  leer  y  escribir)».  Eamdem  rem,  juratus  coram 
nuncio  apostólico  Camillo  Gaétano,  affirmavit.  Nam  inter  alias  causas, 
propter  quas  aestimat  Ribadeneira  Ignatium  magnae  sanctitatis  virum, 
haec  est:  «El  auerle  enseñado  Dios,  siendo  hombre  que  aun  no  auía  es- 
tudiado, y  dádole  el  medio  de  los  exercicios  spirituales,  por  el  qual 
ganó  a  todos  sus  primeros  compañeros  y  a  muchos  de  los  que  después 
los  siguieron,  y  tantos  han  entrado  en  otras  religiones,  y  muchos  segla- 
res han  enmendado  sus  vidas»  *. 

Atqui  hos  omnes,  Ribadeneiram,  Lainium,  Polancum,  Natalem,  de- 
signare illa  voluisse  Exercitia,  de  quibus  Ignatius  et  Consalvius  in 
Actis  sermones  miscent,  et  ipsa  eorum  verba  aperte  testantur,  et  qui- 
cumque  Societatis  Jesu  initia  ex  ipsis  monumentis  aliquatenus  nove- 
rint,  plañe  concedant  necesse  est.  Omnes  enim  Ignatii  alumni,  quotquot 
eo  tempore  de  Exercitiis  loquebantur,  «los  ejercicios,  gli  essercitii,  dar 
ejercicios»,  etc.,  illa  sola  significare  volebant  exercitia,  quae  hoc  volu- 
mine  continentur.  Ouod  si  argumentis  confirmatum  velis,  adeas,  quaeso. 
Monumento,  histórica  Societatis  Jesu,  quorum  omnia  fere  et  singula  vo- 
lumina,  saepius  Exercitia  commemorant,  collatisque  rerum  et  verborum 
indicibus,  locos  illos  oculis  perlustra,  qui  sub  voce  Exercitia  indicantur; 
nullus  dubitabis,  quin  Natali  assentias  affirmanti:  «His  Exercitiis  quoad 
vixit  [Ignatius]  ab  initio  usque  suae  conversionis  usus  est  et  pro  se  et 
pro  aliis.»  Manresae  itaque  Ignatius  sua  scripsit,  quoad  substantiam, 
atque  usurpavit  Exercitia. 

A  testimoniis  recentioribus  proferendis  supersedemus,  tum  quia 
haec  omnem  ab  antiquis  illis  probandi  vim  recipiunt,  tum  quia  qui 
auctoritate  ipsius  Ignatii  eorumque  aequalium,  Lainii,  Polanci,  Natalis, 
Ribadeneirae,  Manarei,  ad  assentiendum  non  moventur  aut  moveri  se 


1  Monum.  fgnat.,  ser.  4.a,  I,  103-104. 
3   Ibid.,  II,  159-160. 


De  Exercitiorum  auctore  ac  tempore 


33 


dissimulant,  multo  minus  a  La  Palma  l;  Finio  !,  aliisve  quibuscumque 
movebuntur. 

Quaeret  fortasse  quispiam,  quaenam  ad  substantiam  Exercitio- 
rum pertinere,  quaenam  proinde  Manresae  scripta  esse  videantur.  Ex 
corum  numero  censemus  ea  fere  omnia  esse,  quae  in  corpore  Exercitio- 
rum contineri  diximus,  seu  a  capite,  quod  «Principium  et  fundamen- 
tüm»  inscribitur,  usque  ad  contemplationem,  quae  ad  amorem  in  Deum 
fovendum  proponitur.  Haec  enim  ita  unam  quasi  rem  efficiunt,  ut  cogi- 
tan nequeat  longioribus  temporum  intervallis  esse  coagmentata  3. 

Tres  illi  orandi  modi,  qui  contemplationem  ad  amorem  consequun- 
tur,  etsi  ad  corpus  libelli  non  pertinent,  tradebantur  ab  Ignatio  saltem 
ab  anno  1526,  quo  tempore  Compluti  versabatur  4. 

Regulas  ad  spiritus  discernendos  et  ad  scrupulos  sentiendos  ex 
Ignatii  vita  ab  ipso  narrata,  Manresae  etiam  ortas  esse  intelligimus. 

Aliter  dicendum  de  vitae  Christi  mysteriis,  quae  cum  notationibus 
illis  non  modo  capitum,  sed  litterarum  etiam,  quibus  singula  olim  ca- 
pita  dividebantur,  ñeque  ex  Ludolfo,  qui  has  litteras  non  habet,  de- 
sumpta  sunt,  et  hominem  sacri  textus  bene  peritum  significant.  Vide 
praeterea  infra,  quae  de  textibus  Evangeliorum  dicemus,  qui  apud  Lu- 
dolfum  et  Ignatium  reperiuntur. 

De  regulis  ad  eleemosynas  distribuendas  nihil  certi  affirmare  possu- 
mus.  Sunt  enim  regulae  omnino  septem:  quinqué  priores  eam  doctri- 
nam  continent,  quam  in  tractatu  de  electione,  in  modo  posteriore  bene 
eligendi,  tradiderat  Ignatius.  Ex  altera  parte  in  regula  séptima  fit  men- 
tio  concilii  carthaginiensis,  quod  Ignatio  vix  innotescere  poterat  Man- 
resae. Rursus  in  hac  ipsa  regula  séptima  exemplum  sanctorum  Joachim 
et  Annae  affertur,  id  quod  Ignatius  legere  certe  potuerat  Loyolae  in 
Vita  Ckristi  et  in  Flore  Sanctorum,  ut  suo  loco  ostendemus.  Igitur  si 
forte  hujusmodi  regulas  antiquioris  originis  quoque  existimes  esse, 
locum  illum  de  concilio  carthaginiensi  additamentum  posterius  dices, 
id  quod  ipsi  Exercitiorum  corpori  contigisse  judicamus. 

Denique  regulae  ad  sentiendum  cum  Ecclesia  scriptae  ab  eo  viden- 
tur,  qui  protestantium  errores,  Ecclesiae  doctrinam,  doctores  antiquos, 
praesentem  christifidelium  statum,  pericula,  item  remedia  ad  illa  prae- 


1  Camino  espiritual,  part.  1, 1. 1,  ce.  I  et  II. 

2  Acta  Sanctorum,  t.  VII  Julii,  Commentarins  praevius,  §§  V  et  VI,  pp.  428-432.  Con- 
sentiunt  etiam,  quod  ad  tempus  et  locum  scriptionis  Exercitiorum  pertinet,  Franciscus 
van  Ortroy  in  Analectos  bollandianis,  t.  XXVII,  pp.  397-398;  Ludovicus  Pastor,  loco 
paulo  inferius  afferendo,  ad  finem  art.  I,  c.  III  sequentis;  Pauxus  Debuchy,  in  CBE, 
n.°  G,  Introduction  a  l'étude  des  Exercices,  Enghien  (Belgique)  15  Décembre  1906,  p.  1 1; 
H.  Watrigant,  La  Genése  des  Exercices,  Amiens,  1897.  P.  Watrigant  commentarios 
invenies  etiam  in  libello  periódico  Études,  tomis  LXXI  (506-259),  LXXII  (195-216), 
LXXIII  (199-228),  París,  anno  1897. 

3  Vide  testimonium  Hettinger,  supra,  p.  25. 

4  Supra,  art.  I,  p.  28. 

Moxum.  Ignat.—  Series  II.  3 


34 


MOXU MENTA  IGNATIANA 


cavenda  bene  noverat.  Quare,  cum  illae  regulae  ad  eam,  quam  dixi- 
mus,  substantiam  Excrcitiorum  non  pertineant,  jure  putamus,  illas  aut 
Parisiis  aut  in  Italia  esse  conscriptas. 

Ex  modo  dictis  constat  quid  de  verbis  P.  Yepes,  O.  S.  Ben.,  judi- 
candum  sit,  qui  haec  scribit:  «Comunicóle  \_P.  CJianones  P.  Ignatio  de 
Loyola  in  Monte  Serrato^  los  Ejercicios  que  escribió  Fr.  García  de  Cis- 
neros...  y  éstos  llevó  consigo  el  P.  Ignacio  a  Manresa;  en  ellos  se  ejer- 
citaba los  primeros  años  de  su  conversión,  y  éstos  enseñaba  a  los  que 
al  principio  le  comunicaban,  y  destos  se  aprovechó  en  los  años  de  ade- 
lante, cuando  habiendo  oído  artes  y  teología  compuso  aquel  tan  docto 
y  provechoso  libro  de  los  Ejercicios»  l. 

Idem  fere  repetit  in  f.  238V.  «Después,  cuando  ya  vino  a  ser  hom- 
bre perfecto  y  consumado,  docto  en  artes  y  teología,  hombre  de  grande 
espíritu,  poderoso  en  obras,  palabras  y  escritos,  puso,  quitó  y  añadió 
muchas  cosas  en  el  Ejercitatorio  que  le  habían  dado  en  Monserrate,  y 
acomodóle  a  su  instituto  y  modo  de  vivir  con  que  hizo  tanto  provecho 
en  el  mundo,  y  con  que  sus  hijos  y  discípulos  hacen  tan  extraordina- 
rios efectos.» 

Haec,  quatenus  tempus  attingunt,  quo  sua  Exercitia  Ignatius  usur- 
pare coepit,  plañe  opposita  sunt  testimoniis  aequalium  Ignatii  modo 
prolatis,  ex  quibus  certum  est,  Ignatium  jam  inde  ab  initio  suae  con- 
versionis  suis  Excrciíiis  usum  esse  tam  pro  se  quam  pro  aliis.  Ñeque 
conciliari  possunt  cum  ipsius  Ignatii  dictis,  qui  affirmat,  se  Salmanticae, 
ante  igitur  quam  artibus  et  theologiae  operam  dedisset,  judicibus  exa- 
minanda  tradidisse  Exercitia  sua,  non  opus  Cisnerii,  ubi  locum  illum 
de  distinctione  inter  peccatum  mortale  et  veniale  cogitatione  commis- 
sum  frustra  quaesieris.  Deinde,  non  intelligitur  quid  sibi  illa  velint,  tum 
demum  Ignatium  scripsisse  Exercitia  cum,  post  artium  theologiaeque 
studia,  esset  «vir  potens  operibus,  verbis  et  scriptis».  Nihil  ante  Exer- 
citia scripsit  Ignatius,  quo  «vir  scriptis  potens»  dici  possit,  etiamsi  stu- 
dio  illo  absoluto  scripta  Exercitia  esse  finxeris. 

At  vero,  inquies,  quae  narrat  Yepes  habet  non  modo  ex  conjectura 
et  firma  traditione *;  sed  ex  juratis  testibus  3.  Respondemus:  In  primis 
non  distinguit  Yepes  quae  ex  traditione  dicit  ab  iis  quae  dicit  ex  con- 
jectura. Nam  quae  Parisiis  fecit  Ignatius,  theologiae  studio  absoluto, 


1  Coránica  de  la  Orden  de  S.  Benito,  t.  IV,  Valladolid,  1613,  f.  237  r.  Hunc  auctorem 
plerique  omnes  invocant,  qui  originem  litterariam  Excrcitiorum  ab  Exercitatorio  P.  Cis- 
neros,  O.  S.  Ben.  plus  minusve  petunt.  Y.  Constantini  Cajetani  opus  De  religiosa  S.  Igna- 
tii, sive  S.  Enneconis,  fimdatoris  S.  jí-,  per  Paires  Benedictinos  institutione,  etc.  Item 
Dom  Jean  Martial  Besse,  Revue  des  Qttestions  historiques,  t.  LXI,  París,  1897,  pp.  22-51; 
Do.m  Luis  Pierdet  ejusdem  ordinis,  in  Revista  ecclesiástica,  Valladolid,  15  de  Junio 
de  1916.  De  qua  re  postea  uberius. 

'¿   Yepes,  ibid. 

3   Pierdet,  ibid.,  p.  499. 


De  fontibus  Exercitiorum  internis 


3  5 


certe  non  novit  Yepes  ex  traditione  monserratensi;  quae  autem  dicit  ex 
traditione,  explicanda  sunt  ex  aequalium  testimoniis  fide  dignis.  Prae- 
terea  sive  traditio  sive  testes,  etiam  jurati,  qui  tamen  multis  annis  post 
rem  narratam  vixerint,  aliquid  ex  auditione  famaque  affirment,  quod 
conciliari  nequeat  cum  dictis  aequalium  fide  dignorum  etsi  non  jurato- 
rum;  tenendum  erit,  id  reapse  falsum  esse,  licet  bona  fide  et  errore,  qui 
culpa  vacabat,  verum  habitum  et  jurejurando  confirmatum  sit. 

Nos  tamen  non  putamus  errasse  monachos  illos  testes  (quorum  au- 
ctoritate  nititur  traditio  monserratensis)  in  iis  quae  de  Ignatio  protule- 
runt,  sed  alios,  qui  illorum  dictis  plus  etiam  quam  ipsi  testes  tribuerunt. 
At  de  his  commodius  agemus  deinde,  in  capite  III,  art.  II,  §  4,  cum 
Exercitiorum  fontes  externos  vestigabimus. 

CAPUT  III 

DE  FONTIBUS  EXERCITIORUM  . 

Postquam  de  auctore  diximus  Exercitiorum,  fontes  inquirendi  sunt, 
unde  illa  Ignatius  exhausit. 

Polancus  in  praefatione  Vulgatae  versionis  ait  «non  tam  a  libris 
quam  ab  unctione  Sancti  Spiritus  et  ab  interna  experientia  et  vsu  tra- 
ctandorum  animorum»  edoctum  Ignatium  Exercitia  confecisse.  Pau- 
lus  III  «Exercitia  spiritualia  ex  Sacris  Scripturis  et  vitae  spiritualis 
experimentis  elicita»  esse  affirmat  in  litteris  apostolicis  «Pastoralis 
officii». 

Ex  quibus  locis  dúo  fontium  genera  distinguenda  sunt:  hinc  vitae 
spiritualis  experimenta,  inde  libri,  quos  inter  etiam  Sacrae  Scripturae. 
Et  libros  quidem  fontes  externos,  vitae  spiritualis  experimenta  internos 
jure  dixeris;  in  quorum  numero  non  solum  illa  collocari  posse  viden- 
tur,  quae  Polancus  «usum  tractandorum  animorum»  vocat;  sed  etiam, 
quam  ille  dicit  «unctionem  Sancti  Spiritus»  sive  lumina  singularia  Igna- 
tio a  Deo  tributa.  Deus  enim  Ignatium  ita  instituebat  Manresae,  ut  ludi- 
magister  puerum  instituere  solet,  idque  «ora...  fuese  por  su  rudeza  y 
grueso  ingenio,  o  porque  no  tenía  quien  le  enseñase,  o  por  la  firme  vo- 
luntad que  el  mismo  Dios  le  auía  dado  para  seruirle» 

ARTICULUS  I 

DE  FONTIBUS  INTERNIS 

Quoniam  ex  dictis  capite  II  certum  est,  Manresae  ab  Ignatio,  litte- 
rarum  rudi,  nec  diu  in  tractandis  aliorum  animis  versato,  Exercitia  esse 
facta;  unctionem  Sancti  Spiritus  et  propriae  ipsius  vitae  experimenta 
fuisse  omnino  singularia,  extraque  ordinem  illi  a  Deo  esse  praesidia 


1    Monum.  Sgnaí.,  ser.  4.a,  I,  53. 


36 


MONUMENTA  IGNATIANA 


collata  necesse  est.  Cujus  rei  quamquam  alia  sunt  perspicua  nec  dubi- 
tanda  indicia,  testem  certe  alium  praeter  Ignatium  ipsum  requirere  nec 
possumus  nec  debemus.  Eorum  enim,  quae  in  animo  quisque  suo  sen- 
til:,  nisi  expertus,  conscius  est  nenio;  postquam  vero  et  illius  viri  pru- 
dentia  apud  omnes  homines  in  confesso  est,  et  sanctimonia  supremo 
Pontificis  certissimoque  judicio  sancita;  ea,  quae  ipse  de  se  iis  in  rebus 
S.  Ignatius  affirmat,  certa  viro  prudenti  sunt  judicanda;  nisi  evidentis- 
simis  argumentis  ostendas,  eum  humano  errore  lapsum,  a  quo  certe  ne 
sanctissimi  quidem  et  prudentissimi  viri  sunt  immunes. 

Narrat  igitur  Ignatius  multa  se  Manresae  singulari  omnino  Dei  be- 
neficio didicisse.  «Una  vez,  inquit,  yua  por  su  deuoción  a  vna  yglesi;i, 
que  estaua  poco  más  de  vna  milla  de  Manrresa,  que  creo  yo  que  se 
llama  Sant  Pablo,  y  el  camino  va  junto  al  río;  y  yendo  assí  en  sus  deuo- 
ciones,  se  sentó  vn  poco  con  la  cara  azia  el  río,  el  qual  iba  hondo.  Y 
estando  allí  sentado  se  le  empegaron  [a]  abrir  los  ojos  del  entendi- 
miento; y  no  que  viese  alguna  visión,  sino  entendiendo  y  conociendo 
muchas  cosas,  tanto  de  cosas  spirituales,  como  de  cosas  de  la  fe  y  de 
letras;  y  esto  con  vna  ¿Ilustración  tan  grande,  que  le  paregían  todas  las 
cosas  nueuas.  Y  no  se  puede  declarar  los  particulares  que  entendió  en- 
tonges,  aunque  fueron  muchos,  sino  que  recibió  vna  grande  claridad  en 
el  entendimiento;  de  manera  que  en  todo  el  discurso  de  su  vida,  hasta 
pasados  sesenta  y  dos  años,  coligiendo  todas  quantas  ayudas  aya  tenido 
de  Dios,  y  todas  quantas  cosas  a  sabido,  aunque  las  ayunte  todas  en 
vno,  no  le  parege  aber  alcanzado  tanto,  como  de  aquella  vez  sola.»  Ita 
de  se  tanquam  de  alio  quodam  ipse  loquitur  Ignatius  \ 

Quibus  verbis  animadverte,  quaeso,  doctum  esse  hac  occasione 
S.  Parentem  etiam  multa  «de  cosas  de  la  fe  y  letras».  Ouaenam  illa  fue- 
rint,  non  exposuit  ille  uberius.  Est  tamen  in  ejus  vita  locus,  qui  eam  rem 
máxime  illustrare  queat.  Versabatur  Ignatius  in  salmanticensi  Fratrum 
praedicatorum  coenobio;  et  quaerenti  Fratri  Pedro  de  Soto,  qua  de  re 
conciones  Ignatius  ejusque  socii  haberent:  «Nosotros,  dize  el  peregrino, 
no  predicamos,  sino  con  algunos  familiarmente  hablamos  cosas  de  Dios, 
como  después  de  comer  con  algunas  personas  que  nos  llaman.  Mas,  dize 
el  frayle,  ¿de  qué  cosas  de  Dios  habláis?  que  esso  es  lo  que  queríamos 
saber.  Hablamos,  dize  el  peregrino,  quándo  de  vna  virtud,  quándo  de 
otra,  y  esto  alabando;  quándo  de  vn  vicio,  quándo  de  otro,  y  reprehen- 
diendo. Vosotros  no  soys  letrados,  dize  el  frayle,  y  habláis  de  virtudes 
y  de  uigios;  y  desto  ninguno  puede  hablar  sino  en  vna  de  dos  maneras: 
o  por  letras  o  por  el  Spíritu  Sancto.  No  por  letras;  pero  por  Spíritu 
Sancto;  y  esto  que  es  del  Spíritu  Sancto,  es  lo  que  queríamos  saber. 
Aquí  estuuo  el  peregrino  vn  poco  sobre  sí,  no  le  paregiendo  bien  aque- 
lla manera  de  argumentar;  y  después  de  haber  callado  vn  poco,  dixo 


1   Monum.  /gnat.,  ser.  4.a,  I,  54-55. 


De  fontibus  Exercitiorum  internis 


37 


que  no  era  menester  hablar  más  destas  materias»;  atque  urgenti  Fra- 
tri  «el  peregrino  dixo:  Padre,  yo  no  diré  más  de  lo  que  he  dicho,  si  no 
fuesse  delante  de  mis  superiores,  que  me  pueden  obligar  a  ello».  Id  in 
eo,  quod  diximus,  coenobio  contigit  l. 

Post  dies  aliquot,  cum  jam  in  carcere  teneretur,  «le  preguntaron 
[Judices  quatuor\  muchas  cosas,  no  sólo  de  los  Exercigios,  mas  de  theo- 
logía,  verbi  gratia,  de  la  Trinidad  y  del  Sacramento,  cómo  entendía  es- 
tos artículos.  Y  él  hizo  su  prefatión  primero  [id  es¿,  dixit  se  litteris  non 
stndiiissc~\.  Y  todavía  mandado  por  los  juezes  dixo  de  tal  manera,  que 
no  tuuieron  que  reprehendelle.  El  bachiller  Frías...  le  preguntó  también 
vn  caso  de  cánones;  y  a  todo  fué  obligado  a  responder,  diziendo  siem- 
pre primero  que  él  no  sabía  lo  que  dezían  los  doctores  sobre  aquellas 
cosas.  Después  le  mandaron  que  declarasse  el  primero  mandamiento  de 
la  manera  que  solía  declarar.  Él  se  puso  ha  hazello,  y  detúuose  tanto  y 
dixo  tantas  cosas  sobre  el  primero  mandamiento,  que  no  tuuieron  gana 
de  demandalle  más»  2. 

Ex  hac  narratione  (quam  ut  veram  putes,  narrantis  auctoritas  cogit, 
ut  falsam  habeas,  milla  causa  est)  vides  imprimís,  Ignatium  dilemma 
illud  «doctrina  vestra  aut  studio  et  labore  acquisita  est,  aut  a  Sancto 
Spiritu  data»  non  negasse,  ñeque  enim  negari  poterat;  multa  deinde  de 
rebus  theologicis,  quibus  operam  dederat  nullam,  interrogatum,  de 
quaestionibus  difficillimis  recte  loquutum  esse;  tum  ad  quaestionem 
de  jure  canónico  respondisse,  et  recte  quidem,  id  quod  aperte  affirma- 
tur  a  Ribadeneira  3,  et  satis  certe  ex  ipsius  Ignatii  narratione  colligi- 
tur;  denique  de  primo  decalogi  praecepto  ita  disseruisse,  ut  judices  nihil 
amplius  exquirerent. 

Facile  intueris  jam  qua  via  potuerit  Ignatius  Manresae  doctrinam  ad 
Exercitia  conficienda  necessarium  ediscere: 

«Sic  a  Domino  ipso  fuit  edoctus,  inquit  Polancus,  ut  licet  nihil  un- 
quam  a  Scripturis  sanctis  vel  doctoribus  didicisset,  sufficienter  ipse 
instructus  etiam  ad  alios  instruendos  fuisset»  \ 

Jam  vero  quanta  vitae  spiritualis  experimenta  eo  jam  tempore  Igna- 
tius in  animo  fecisset  suo,  pulchre  ex  Ribadeneira  Ludovicus  Palmen- 
sis  contraxit:  «Quien  considere  la  oración  que  tenía  nuestro  Padre  en 
este  tiempo,  las  penitencias  que  hacía,  la  mortificación  en  que  se  ejer- 
citaba, las  tentaciones  que  había  padecido  y  las  victorias  que  había  al- 
canzado y  las  consolaciones  e  ilustraciones  con  que  nuestro  Señor  le 
visitaba,  hallará  que  todo  esto  era  tanto  y  en  tan  alto  grado,  que  no  so- 
lamente pudo  escribir  un  libro  tal  como  decimos,  sino  que,  habiendo 
de  escribir,  no  podía  ser  sino  que  el  libro  en  este  género  fuese  muy 

1  Monum.  Ignat.,  ser  4.a,  I,  76. 

2  Ibid,  78. 

3  Vida  de  San  Ignacio,  1. 1,  c.  XV. 

4  Chron.  Po.,  I,  23. 


38 


MONUMENTA  lGXATIAXA 


acabado  y  perfecto»  l.  Et  paulo  post:  «Tenía  ya  experiencia  del  con- 
suelo interior  y  del  desconsuelo,  de  la  devoción  y  de  la  sequedad,  de  la 
.alegría  del  espíritu  en  el  ejercicio  de  la  penitencia  y  mortificación,  y  de 
la  contradicción  y  repugnancia  de  la  carne;  y  finalmente  había  probado 
los  varios  espíritus,  que  como  vientos  turban  el  corazón  del  hombre;  y 
en  una  borrasca,  nacida  de  los  escrúpulos,  se  había  visto  en  punto  de 
anegarse,  y,  con  la  gracia  de  Dios,  había  salido  bien  de  todo  y  cobrado 
ánimo  y  destreza  de  buen  marinero  y  piloto  experimentado  para  gober- 
nar su  navio  entre  estas  olas  y  tempestades,  hasta  ponerle  en  puerto  se- 
guro por  medio  de  la  fe  y  confianza  y  conformidad  con  la  voluntad  de 
Dios»  !. 

Fecit  itaque  Ignatius  Exercitia,  Deo  praesertim  magistro;  atque  ita 
semper  existimarunt  Societatis  alumni  antiquissimi;  id  quod  ex  Polanci 
et  Natalis  testimoniis  supra  datis  certissime  constat 3.  Eamdem  rem  Igna- 
tius ipse  non  obscure  significavit,  cum  Consalvio  de  Cámara  diceret,  ut 
habes  supra  4,  Deum  sibi  magistrum  Manresae  fuisse,  etiam  forte  ob 
eam  causam  «quia  qui  eum  doceret,  non  habebat». 

Quam  rem  variis  nominibus  designant  auctores:  «Dei  beneficium 
atque  instinctum»  Natalis  5;  doctrinam  a  Deo  acceptam,  unctionem 
Sancti  Spiritus  Polancus  6;  magnum  Dei  auxilium  7,  divini  luminis 
illustrationem  8,  atque  etiam  unctionem  Sancti  Spiritus  9  Suárez;  «co- 
gnitionem  et  lumen  supernaturaliter  infusa»  10  judices  rotales  Ludovi- 
sius,  Manzanedus,  Pamphilius. 

Ouae  cum  proferimus  ac  nostra  facimus,  speramus  neminem  fpre, 
qui  sive  his  viris  sive  nobis  succenseat,  quasi  Exercitia  ignatiana  Sacris 
Bibliis  dignitate  similia  faceré  volentibus  '\  Sed,  ut  horum  trium  judi- 
cum  verbis  utamur:  «Cum  dicta  Exercitia  sint  pietate  ac  sanctitate 
plena...  factaque  fuerint  eo  tempore  quo  dictus  Beatus  Pater  erat  idiota 


1  Camino  espiritual,  parte  I,  L  I,  c.  II,  ed.  Barcelona,  1860,  p.  23. 

2  Ibid.,  p.  24. 

3  Supra.  p.  30  et  31. 
*   Pag-  35- 

5  Epist.  P.  Nadal,  IV,  666. 

6  In  praefatione  Vulgatae  versionis,  quae  incipit  «Quídam  de  Soeieratc;  infra, 
ante  Exercitiorum  textus. 

7  Suárez,  De  religione  Societatis  Jesu,  L  IX,  c.  V,  n.  2. 

I  Id.,  ibid.,c.  VH,  n.  r. 
■   Id.,  ibid.;  c.  VI,  n.  2. 

10  In  Relatione  facta  Paulo  V  super  vita  et  miraculis  B.  P.  Ignatii,  Monum.  I°nat.. 
ser.  4%  n,  1009. 

II  In  Anal.  Boíl.,  t.  XVU,  Bruxellis,  1898,  p.  383,  legimus:  «Enfin,  je  ne  comprends 
pas  qu'au  début  de  sa  dissertation  (p.  9)  le  P.  Watrigant  reserve  la  question  de  l'inspi- 
ration  du  livre  des  Exercices.  Quand  il  ne  s'agit  pas  de  l'Écrirure  sainte,  ees  sortes  de 
préocupations  semblent  tout  á  fait  déplacées  et  de  nature  á  engendrer  bien  des  mé- 
prises.» 


De  fontibus  Exercitiorum  internis 


39 


ct  litterarum  ignarus,  vtique  cogimur  fateri  dictam  cognitionem  et  lu- 
men supernaturaliter  infusa  potius  quam  acquisita  fuisse.» 

Ac  res  quidem  per  se  loquitur.  Nisi  enim  singulare  omnino  Dei  prae- 
sidium  admittatur,  negandum  erit  factum  a  multis  ac  fide  dignis  testibus 
comprobatum:  ita  nimirum  necessario  et  saepissime  agunt  ii,  qui  Deum 
aut  esse  aut  res  humanas  curare  negant.  «Sans  cette  gráce,  inquit  P.  De- 
buchy,  la  composition  des  Exercices  reste  un  mystére»  '.  Et  Ludovi- 
cus  Pastor  ait,  mirabile  quiddam  esse,  hominem  bellatorem,  qui  legere  et 
scribere  tantummodo  didicisset,  hujusmodi  opus  potuisse  scribere  tam 
alte  in  ánimos  intuens,  tanta  claritate,  doctrina,  vi  praeditum.  Addit, 
ipsum  Ignatium  ac  primos  ejus  alumnos  singularem  in  ea  re  Spiritus 
Sancti  interventum  perspexisse  2. 

Ñeque  illis  auctoribus,  qui  de  doctrina  Ignatio  divinitus  data  vel  etiam 
infusa  loquuntur,  contrarius  est  Ludovicus  de  La  Palma,  etsi  ait  nec 
voluisse  Deum  súbito  Ignatium  docere,  ñeque  haec  illi  Exercitia  per 
infusionem  et  revelationem  tradere.  Negat  enim,  Exercitiorum  doctri- 
nam  ita  Ignatium  a  Deo  didicisse,  ut  sine  experimento  disceret;  affir- 
mat  sic  a  Deo  magistro  accepisse,  ut,  non  súbito,  sed  gradatim  per  ali- 
quot  menses  Manresae  edoctus,  acciperet  atque  insignis  magister  eva- 
deret  3. 

ARTICULUS  II 

DE  OPE  A  B.  VIRGINE  IGNATIO  COLLATA  AD  EXERCITIA  CONSCRIBENDA 

Consulto  in  capite  secundo  et  in  huius  capitis  articulo  primo,  totam 
hanc  rem  integram  reliquimus.  Ibi  enim  facta  certa  argumentis  certis 
firmanda  erant.  Opem  autem  B.  Virginis,  non  solum  communem  illam, 
qua  auxilia  omnia  hominibus  a  Deo  collata  per  B.  Virginem  conferri 
tenemus,  sed  singularem  aliquam,  qualem  tulit  exempli  causa  B.  Virgo 
ipsi  Ignatio  aegrotanti,  ut  ex  Ignatio  Consalvius  accepit  4;  hanc, 
inquam,  singularem  opem,  ex  testimoniis  hominum,  quae  nobis  adhuc 
innotuerunt,  probabilem  ducimus,  certam  dicere  nondum  audemus. 

Haec  opinio  late  diffusa  est  per  universam  Societatem  et  extra  eam, 


1  CBE,  n.°  6,  Introduction  á  I' étude  des  Exercices  spirittiels  de  Saint  Ignace,  Enghien 
(Belgique),  15  Décembre  1906,  p.  13. 

2  «Es  bleibt  immer  eine  denkwiirdige  Erscheinung,  das  ein  Kriegsmann,  der  nichst 
ais  lesen  und  schreiben  gelernt,  der  eben  erst  einen  sehr  weltlichen  Treiben  den  Ab- 
schied  gegeben,  ein  geistliches  Buch  von  solcher  Innigkeit,  Klarheit,  Tiefe  und  Kraft 
verfassen  konnte.  Ignatius  selbst  und  seine  ersten  Schüler  erblickten  darin  ein  beson- 
deres  Walten  des  gottíichen  Geistes.»  (Ludwig  von  Pastor,  Geschichte  der  Pdpste  seit 
dem  Ausgang  des  Mittelalters,  V,  Freiburg  im  Breisgau,  1909,  p.  384.  In  notatione  6  hu- 
jus  loci  indicat  Pastor  Monum.  Ignat.,  Ser.  4.a,  I,  pp.  52-53,  n.  27,  ubi  dicit  Ignatius,  sibi 
eo  tempore  magistrum  fuisse  Deum. 

3  Camino  espiritual,  ubi  supra,  annot.  7,  pp.  22-23. 

4  Monum.  Ignat.,  ser.  4.a,  I,  42. 


4o 


MONUMENTA  IGNATIANA 


jani  inde  a  tribus  saeculis  P.  Mutius  Vitelleschi,  praepositus  gene- 
ralis  Societatis  Jesu,  imaginem  pictam  (quae  postea  non  modo  picta, 
sed  sculpta  etiam  longe  lateque  propagata  est),  ad  manresanos 
anno  1617  s  misit,  in  qua  Ignatio  in  spelunca  scribenti  B.  Virgo, 
puerum  Jesum  in  ulnis  gestans,  sublimis  assidet. 

Utrum  illa  imago  fons  primus  aut  saltem  praecipuus  fuerit,  ex  quo 
illa  opinio  permanarit;  an  potius  opinionem  jam  prius  communem  com- 
muniorem  fecerit,  res  ambigua  est.  Sed  hoc  alterum  veritati  videtur 
consentaneum  magis.  Nam  verisimile  non  est  praepositum  generalem, 
primam  novi  generis  imaginem  facturum  fuisse,  nisi  opinioni  jam  tum 
probatae  illa  respondisset. 

Qua  vero  ratione  nata  illa  opinio  est?  Nulla  nobis  suppetunt  Ignatii 
ñeque  illius  aequalium  testimonia:  quae,  si  unquam  scripta  sunt,  aut  pe- 
rierunt,  aut  in  tenebris  latent.  Testimonium  quod  aliqui  auctores  Laynio 
tribuerunt  3,  repertum  adhuc  non  est. 

De  singulari  autem  magisterio  B.  Virginis,  quo  Ignatius  ad  Exercilia 
scribenda  forte  usus  sit,  quamquam  nihil,  ut  modo  indicavimus,  nobis 
testatum  reliquit  P.  Consalvius  de  Cámara  in  ea  narratione,  quam  ex 
ore  ipsius  Ignatii  acceptam  nobis  tradidit,  ea  tamen  ibi  narrat,  quae  sa- 
tis firmum  conjecturis  fundamentum,  ut  originem  illius  opinionis  per- 
scrutemur,  praebent  4.  Sunt  autem  quae  sequuntur: 

Primo:  Deus  Ignatium  docebat,  ut  ludimagister  puerum  docere 
solet;  atque  hujus  rei  causas  tres  ipse  Ignatius  esse  potuisse  significat, 
quarum  altera  erat  <  porque  no  tenía  quien  le  enseñase  —  quia  magi- 
strum  alium  non  habebat»  (inter  mortales  certe,  ut  indicat  orationis 
contextus). 

Secundo:  «Muchas  vezes  y  por  mucho  tiempo,  estando  en  oración, 
veía  con  los  ojos  interiores  la  humanidad  de  Xpo». 

Tertio:    «A  nuestra  Señora  tanbién  a  visto  en  símil  forma>. 

Quarto.  «Estas  cosas  que  a  visto  le  confirmaron  entonces  [cuín  in 
oppido  Manrcsa  versabatur]  y  le  dieron  tanta  confirmación  siempre  de 
la  fe,  que  muchas  veces  a  pensado  consigo»,  etc. 

Revoca  in  mentem  illa,  quae  supra  de  libro  Exercitiorum  deque 
eorum  auctore  ac  tempore  diximus,  et  cura  his  rebus  conjunge,  quas 
modo  collegimus;  videbis  profecto:  Ignatium  certo  scripsisse  Excratia 


1  II.  Watrigant,  S.  J.,  Lettres  historietas  et  critiques,  deuxieme  lcttre,  pp.  13-19, 
Uclés  (in  Hispania)  anno  1894. 

2  Astrain,  S.  J.,  Historia  de  la  Compañía  de  Jesús  en  la  Asistencia  de  España, 
t.  I,  c.  X,  p.  161,  ed.  alt.,  Madrid,  191 2. 

0  Franciscus  García,  S.  J.,  Vida,  virtudes  y  milagros  de  S.  Ignacio  de  Loyola, 
1.  I,  C.  IX,  Madrid,  1685,  pp.  61-62;  Vicilius  NoLARCI  (Carnoli,  S.  J.),  Vita  del  patriarca 
Sant  Ignatio  di  Lojola,  c.  VI,  Venctia,  1701,  p.  55.  Dictum  illud  Lainio  non  tribuit  Ha- 
drianus  Lyraeus  in  Apophthegmatum  S.  Ignatii  1.  I,  apophthCgmá  nonum,  cd.  Antuer- 
piae,  1672,  p.  92. 

4    Monum.  Ignat.,  ser.  4.a,  I,  53-54. 


De  fontibus  Exercitiorum  internis 


4i 


Manresae,  singulari  quodam  a  Deo  lumine  illustratum;  Manresae  ma- 
gistrum  ipsi  fuisse  Deum,  non  hominem  e  mortalibus  ullum  Chri- 
stum  saepe  ab  illo  visum  esse;  B.  Virginem  quoque,  qua  frequentia  non 
dicit  Ignatius,  utrum  quoties  videbat  Filium,  videret  etiam  Matrem,  an 
frequentius,  an  rarius,  ex  Ignatii  verbis  non  liquet,  qui  tamen  ejus  rei 
unicus  esse  testis  potest. 

Cum  itaque  «diu  ac  saepe»  Christum  Ignatius,  orationi  per  septem 
quotidie  horas  incumbens,  videret;  cum  simili  modo,  etsi  forte  ñeque 
tam  saepe  ñeque  tam  diu,  B.  Virginem  suspiceret;  cum  Deus  illum, 
quasi  ludimagister  puerum,  institueret;  cum  denique  eo  tempore  Exer- 
citia  faceret,  quae  sine  singulari  Dei  lumine  faceré  non  potuit;  nonne 
probabilissime  dicendum  est,  hoc  lumen  a  Deo  per  Christum  et  B.  Vir- 
ginem Ignatio  esse  collatum? 

Non  leviter  haec  conjectura  ex  eo  firmatur,  quod  Ignatius  ipse,  sibi, 
Societatis  Jesu  Constitutiones  facienti,  contigisse  narrat.  Cum  enim  de 
paupertatis  gradu  in  domibus  professorum  statuendo  deliberaret,  auxi- 
lium  et  lumen  a  Deo  sibi  per  B.  Virginem  concedi  sentiebat  videbatque. 
<;Y  con  sollozos  sentiendo  seer  la  Madre  y  el  Hijo  intercesores...  des- 
pués della  \posl  missam~\  muy  crecida  devoción  y  mucho  abundantes 
lágrimas,  viendo  y  sentiendo  los  Mediadores  con  grande  seguridad  de 
alcanzar  lo  perdido  \aliquam  consolationis  graliam~\  y  en  todos  estos 
tiempos...  teniendo  por  firme  la  oblación  hecha  y  no  cosa  alguna  con- 
tra ella»  2.  Plures  hujusmodi  sententias  afierre  possemus;  sed  proprius 
earum  locus  erit  in  tertia  serie  Monumentorum  ignatiana,  quae  ex  Con- 
stitutionibus  Societatis  Jesu  constabit.  Quod  si  ad  eas  condendas  adju- 
trix  Ignatio  B.  Virgo  fuit  singularis,  mirum  certe  esset,  Beatissimae  Ma- 
tris  praecipuam  operam  Exercitiis  defuisse,  quae  id  Constitutionibus 
sunt,  quod  arboribus  nucleus.  Et  vides  hoc  etiam  loco  mentionem 
Beatae  Virginis  et  Christi  Domini  pariter  fieri. 

Quare  in  hac  re  P.  Joanni  Creixell,  S.  J.,  assentimur,  qui  auxilium 
illud  Christo  ac  B.  Virgini  attribuendum  censet  s;  idque  omnino  con- 
sentaneum  est  verbis,  quae  per  Gabrielem  archangelum  cuidara  piae 
foeminae  dicta  feruntur:  «B.  Virginem  quasi  institutricem  et  adjutricem 
Ignatio  in  condendis  Exercitiis  fuisse.»  De  quo  testimonio  nunc  di- 
cendum. 

At  prius  revocare  in  mentem  oportet  quae  supra  de  internis  animi 
sensibus  diximus,  eum  qui  eos  experiatur,  unicum  eorumdem  sensuum 
esse  testem;  proinde  quae  is  affirmet,  tantam  mereri  fidem,  quantam 
ipse  mereatur.  Jam  vero  nomines  illi,  qui  fidei  lumine  non  fruuntur, 
cum  semel  Gabrielis  archangeli  aut  B.  Virginis  aut  similium  personarum 

1  Non  significat  Ignatius,  nihil  se  ab  hominibus  eo  tempore  didicisse,  sed  nullum 
hominem  sibi  proprii  nominis  magistrum  fuisse. 

2  In  opere  Constitutiones  Societatis  Jesu  latinae  et  hispanicae,  Matriti,  1892,  p.  351. 

3  San  Ignacio  en  Manresa,  Barcinone,  1914,  p.  192. 


42 


MONUMENTA  IGXATIANA 


afferri  dicta  audierint,  risu  quodam,  nisi  etiam  stomacho,  moventur. 
Quibuscum  hoc  loco  non  agimus.  At  catholicam  veritatem  intuentibus 
et  profitentibus  dubium  non  est,  quin  Deus,  B.  Virgo,  alii  caelites  cum 
homine  mortali  non  modo  communicari  possint,  sed  revera  interdum 
communicentur,  eique  aliqua  nota  faciant.  Revelado  quidem  publica, 
quam  veram  omnes  habere  teneantur,  absoluta  jam  est,  ex  quo  tempore 
ultimus  apostolorum  e  vita  migravit.  Privati  tamen  homines  interdum  a 
Deo  de  rebus  quibusdam  certiores  ita  fiunt,  ut  ipsi  quidem  nullo  modo 
dubitare  possint;  caeteri  vero  secundum  prudentiae  leges  de  illis  ipsis 
rebus  judicium  ferré  debeant. 

Cum  igitur  aliqua  hujusmodi  aut  audimus  aut  legimus,  temeritatis 
certe  est,  statim,  nulla  disquisitione  praemissa,  pro  veris  accipere.  At 
vero  num  minoris  levitatis  indicium  putemus,  statim,  nulla  disquisitione 
praemissa,  pro  falsis  damnare?  Nisi  forte  gravius  errat  qui  delirantis  ani- 
mi  somnia,  aut  illudentis  daemonis  fraudes  Deo  attribuit,  quam  qui 
Deum  loquentem  spernit. 

Expendamus  igitur  quanta  relati  superius  testimonii  auctoritas 
sit.  V.  P.  Ludovicus  de  la  Puente,  Societatis  Jesu  sacerdos,  vir  fuit  ani- 
morum  regendorum  peritissimus;  iis  virtutibus  praeditus,  quarum  causa 
speramus  hominem  summis  catholici  cultus  honoribus  decoratum  iri;  vi- 
tae,  quae  supra  naturam  est,  imprimís  expertus  '.  Hujus  itaque  viri 
sunt  quae  sequuntur: 

«Entre  las  personas  que  he  tratado  de  muy  alta  y  levantada  ora- 
ción, que  no  han  sido  pocas,  después  que  trato  almas,  una  dellas  a 
quien  Nuestro  Señor  y  su  Santa  Madre  hacían  muy  extraordinarias 
misericordias,  de  cuya  verdad  en  lo  que  dice  tengo  la  certeza  moral 
que  los  hombres  podemos  tener  de  cosas  semejantes,  me  contó  lo  que 
aqui  diré.  Sabiendo  esta  persona  que  los  de  la  Compañía  se  recogían  a 
hacer  estos  ejercicios  el  año  de  mil  y  seiscientos,  como  tenían  de  cos- 
tumbre, quiso  ella  también  recogeise  para  hacerlos  en  su  casa  del 
modo  que  pudiese;  y  habiendo  ya  comenzado,  estando  una  mañana 
con  Nuestro  Señor  en  su  oración,  vió  con  los  ojos  del  alma  venir  y  lle- 
garse cerca  della  un  Santo  Ángel  de  grande  majestad;  y  admirada  de 
verle  y  no  sabiendo  quién  pudiese  ser,  la  dijo  cómo  era  el  Arcángel 
San  Gabriel,  que  venía  a  traerla  un  recaudo  de  parte  de  la  Sacratísima 
Virgen  nuestra  Señora.  Ella,  que  era  humilde,  en  oyendo  esto  se  admiró 
mucho  más,  y  se  encogió  y  pidió  al  ángel,  que  antes  de  darla  tal  re- 
caudo, la  diese  licencia  para  que  tratase  despacio  con  Nuestro  Señor 
de  cosa  tan  grande,  como  en  casos  semejantes  solía  hacerlo.  El  ángel, 
que  gusta  mucho  de  la  humildad  y  recato  y  santo  encogimiento,  res- 

1  Conferri  potcst  opus:  Prudentia  eximii  ascetae  venerabUis  Patris  Ludovici  de  Ponte 
e  Societate  'jesu  in  examinandis  ac  approbandis  venerabUis  virginis  Marinae  de  Escobar 
divinis  revelationibus  relucens,  et  vindicata  per  R.  P.  Joannem  Tanner  ejusdem  Societatis 
theologum,  Pragae,  1698. 


De  fontibus  Exercitiorum  Internis 


43 


pondió,  que  era  muy  contento  dello;  y  así,  dejándole  como  si  allí  no 
estuviera,  se  fué  a  Nuestro  Señor,  que  está  presente  en  todo  lugar, 
como  la  fe  nos  lo  enseña,  y  con  grande  sentimiento  y  afecto  le  repre- 
sentó su  miseria  y  bajeza,  suplicándole  tuviese  misericordia  della,  y 
apartase  della  todo  lo  que  no  fuese  muy  conforme  a  su  santísima  vo- 
luntad. Habiendo  estado  un  rato  en  estas  y  otras  peticiones,  oyó  la 
interior  voz  del  Señor,  que  la  decía  que  oyese  las  razones  que  la  quería 
decir  el  ángel.  Entonces,  certificada  ya  interiormente  de  que  todo 
aquello  era  obra  de  Dios,  del  modo  que  su  majestad  suele  hacerlo  con 
sus  siervos,  y  lo  hacía  con  los  profetas,  oyó  de  rodillas  y  con  grande 
reverencia  el  recaudo  del  santo  ángel,  en  que  la  decía  de  parte  de  la 
soberana  Reyna  del  cielo,  que  en  los  ejercicios  que  había  pensado 
hacer  de  discurso  y  meditaciones  de  las  grandezas  de  Dios  y  de  los 
infinitos  bienes  que  por  este  Señor  nuestro  se  nos  comunicaron  (casi 
al  modo  que  se  hace  en  la  Compañía),  recibiría  muy  particular  servicio 
de  lo  que  a  hiciese  como  lo  había  pensado;  porque  la  hacía  saber,  que 
ella  era  y  había  sido  como  patrona  y  fundadora  de  aquellos  santos 
Ejercicios  de  la  Compañía,  y  había  sido  ayudadora  y  como  enseñadora 
del  santo  Padre  Ignacio,  para  que  así  se  hiciese;  y  en  esta  razón  había 
tenido  en  ella  principio  esta  obra;  y  también  porque  ella  se  ocupaba 
muy  a  la  continua  el  tiempo  y  años  de  su  vida  en  estos  santos  ejerci- 
cios. Esta  fué  la  revelación  \_pergit  Ludovicus  de  La  Pucnte\  de  cuya 
verdad,  como  dije,  miradas  todas  las  circunstancias  de  la  persona  que 
la  tuvo,  no  tengo  duda»  !. 

Haec  V.  P.  Ludovicus  de  La  Puente.  Ouae  quidem  non  modo  nul- 
lis  factis  certis  adversantur,  sed  cum  illis  apprime  cohaerent. 

Ludovicus  de  La  Puente  fidem  habere  huic  mulieri  non  dubitavit; 
levitatis  notam  certe  non  incurret,  qui  ipsi  Ludovico  fidem  habeat.  Ut 
enim  Ignatio  de  se  testimonium  ferenti  fidem  habemus,  quia  fide  dignis- 
simus  est;  sic  Marinae  Ludovicus  de  La  Puente,  propter  illius  sanctita- 
tem,  fidem  habuit;  nos  Ludovico  de  La  Puente  prudenter  assentimur, 
quia  rei,  de  qua  agitur,  magister  erat  peritissimus. 

Verum  ad  aliorum  testimonia  redeamus.  Historia  seu  potius  annales 
antiqui  collegii  barcinonensis  Societatis  Jesu,  cui  nomen  erat  «Colegio 
de  Belén»  in  nostro  archivo  servan  tur.  Ad  f.  2iv.  legimus:  «Pasando 
por  Manresa  \_P.  Laurctitíus  de  San  Jnan~\  supo  del  señor  Amigant  que 

a  Sic  ed.  nostra.  At  sensus  et  constrnctio  postulant  que  lo  hiciese  vel  etiam  que  hiciese, 
ut  est  in  opere  La  vida  maravillosa  de  la  venerable  virgen  Doña  Marina  de  Escobar, 
parte  prima,  c.  V,  §  II,  ed.  Madrid  ijóó,  p.  2j. 


1  Vida  del  V.  P.  Baltasar  Alvarez  de  la  Compañía  de  Jesús,  c.  XLIII,  ed.  Ma- 
drid 1880,  pp.  464-465.  Fuit  autem  persona  illa  Marina  de  Escobar  (15 54-1633),  cujus 
hic  nomen  omittitur,  quia  vita  Balthasaris  Alvarez  edita  est  primum  anno  161 5,  cum 
adhuc  in  vivis  Marina  esset.  Ejus  historiam  scripsit  etiam  Ludovicus  de  La.Puente 
edendam  post  Marinae  mortem.  Mortuo  tamen  prius  Ludovico,  edita  est  anno  1660. 


44 


MONUMENTA  IGNATIANA 


la  Virgen  abía  dictado  los  Exercicios  a  N.  P.  S.  Ignacio  después  de  un 
rapto  en  la  Anunciata  de  su  casa,  como  lo  tenían  1  notado  i  sabido  de 
boca  del  santo  cuando  estuvo  allí.» 

Quid  de  hoc  testimonio  sentiendum?  Imprimís  additum  illud  est 
annalibus  postquam  jam  et  praecedentia  et  sequentia  conscripta  erant, 
idque  commode  fieri  potuit  ad  imam  paginam,  scriptis  duobus  ver  si- 
bus  in  ea  parte,  quae  pura  relicta  erat.  Horum  tamen  versuum  scriptura 
ejusdem  aetatis  et  probabilissime  ejusdem  manus  ac  reliqua  pagina 
esse  videtur.  Hoc  itaque  nomine  fides  huic  testimonio  non  est  neganda. 

Deinde  verbum  dictandi  exiguam  parit  difficultatem,  cum  facile  in- 
telligi  possit  latiore  significatione  suggercndi,  docendi.  Quod  si  quis 
velit  intelligere,  ut  sit  dicere  ac  pronuntiare  quae  alius  excipiat,  atque 
ita  dictasse  B.  Virginem  Exercitia  Ignatio  putet;  nae  ille  vehementer 
errat,  cum  propter  alias  causas,  tum  vel  máxime  quia,  si  B.  Virgo 
Exercitia  ita  dictasset,  certe  Ignatius  illa  nunquam  postea  emendasset. 
Atqui  eum  illa  postea  emendasse,  certissimum  est,  id  quod  ex  capiti- 
bus  II,  III  et  IV  horum  Prolegomenon  aperte  consequitur. 

Postremo  verisimile  quidem  non  est  protulisse  Ignatium  illud  testi- 
monium  iisdem  illis  verbis,  quibus  in  allato  loco  exprimitur,  expressis 
etiam  adjunctis  illis,  quae  in  eodem  testimonio  indicari  videntur.  Sed 
facile  fieri  potuit,  ut  Angela  de  Amigant  (cui  una  cum  aliis  piis  foemi- 
nis  exercitia  quaedam  Ignatium  tradidisse  Manresae  affirmant  testes 
quídam  in  processibus  s,  in  qua  re  hi  testes  dicta  Polanci  et  Natalis  3 
confirmant)  facile,  inquam,  fieri  potuit,  ut  illa  Angela  de  Amigant, 
audiens  Ignatium  de  rebus  ad  pietatem  pertinentibus  ea  ratione  lo- 
quentem,  qua  auditores  miro  quodam  aestu  in  Dei  amorem  et  peccati 
odium  rapiebantur  4,  laudibus  et  orationem  et  Ignatium  prosequeretur, 
quas  ille  demisso  animo  a  se  deprecatus,  Deo  ac  Beatae  Virgini  tri- 
buendas  diceret,  a  quibus  illud  boni  pro  singulari  beneficio  accepisset. 
Hoc  aut  aliud  simile  dixisse  Ignatium,  nihil  est  cur  verisimile  non  esse 
videatur.  Ouare  ñeque  ex  hac  parte  incommodum  singulare  est. 

Sed  quis  est  ille  Amigant?  Unde  tenebat  id  quod  narrabat? 

P.  Laurentius  de  San  Juan,  Societatis  Jesu,  qui  testimonium  supra 
dictum  a  domino  Amigant  audivisse  fertur,  Manresam  venit  anno  1601  5. 

1  Pro  tenían  (id  quod  certe  est  in  cod.)  typis  excuserunt  auctores  quidam  tenia. 
hujusque  verbi  subjectum  feccre  el  señor  Amigant.  At  praeterquam  quod  falsa  lectio 
est,  non  potuit  ille  Amigant,  qui  anno  160G  numerabat  annos  35,  quidquam  ex  Ignatii 
ore  accipere,  qui  anno  1522  vel  1523  Manresa  profectus  erat. 

•    Cf.  Monum.  Ignat.,  ser.  4",  II,  pp.  364,  369,  377-378,  etc. 

3  Yide  supra,  pp.  30  et  31. 

4  Cf.  Monum.  Igual.,  ser.  4.a,  II,  174;  in  processu  azpeitiano,  interrogationem  ter- 
tiam,  p.  356;  in  processibus  manresanis  anni  1595,  articulum  octavum,  p.  524;  in  proces- 
sibus remissorialibus  anni  1C0G,  intenogatorium  decimum,  ad  eaque  omnia  testium  re- 
sponsiones. 

5  Anales  del  colegio  de  Belén,  ms.,  in  apogr.  p.  76. 


De  foxtibus  Exercitiorum  interxis 


45 


Jam  vero  anno  1595  Manresae  jam  versabatur  Joannes  Amigant 
Deinde  anno  1606  in  processibus  apostolicis  testis  undecimus  compa- 
ret,  Joannes  de  Amigant,  aetatis  annorum  35,  V.  J.  D.,  filius  Ludovici 
de  Amigant,  nepos  Angelae  de  Amigant  2.  Adde  octavum  volumen, 
quod  est  in  archivo  templi  manresani  i)rincipis,  continens  baptizatorum 
eorumque  parentum  et  patrinorum  nomina,  ad  annum  1606;  est  ibi 
quoque  Joannes  de  Amigant,  etiam  J.  V.  D.,  cujus  filia  in  sacro  fonte 
lavata  est  die  1 1  Octobris  8.  Atque  hic  in  ea  domo  vir  princeps  fuisse 
hoc  tempore  videtur.  Cum  itaque  annales  nostri  meminerint  «del  señor 
Amigant»  quasi  de  nomine  ómnibus  cognito;  sumimus,  illum  Joannem, 
qui  testis  in  processibus  manresanis  anno  1606  fuit,  eumdem  esse  qui 
cum  Laurentio  de  San  Juan  loquutus  perhibetur. 

Quae  autem  narrasse  fertur,  potuisset  a  Ludovico  patre,  ab  Agnete 
matre,  ab  Angela  avia  audire,  vel  etiam  in  domesticis  chartis  legere. 

Quod  si  haec  omnia  ita  se  habent,  jure  speramus,  Joannem  de 
Amigant  aliquid  de  eadem  re  in  processibus  dicturum.  Atqui  nihil 
dixit.  Nec  tamen  occasio  illi  defuit.  Dicitur  enim  in  articulo  undetrice- 
simo,  qui  agit  de  oratione  et  illustrationibus:  «Cum  dictus  P.  Ignatius, 
adhuc  poenitens  et  laicus,  in  continuis  orationibus  et  meditationibus 
Manrese  occuparetur,  permultas  diuinas  illustrationes  habuit,  quibus  et 
experientia  quotidiana  ac  virtutum  exercitationibus  illuminatus,  libel- 
lum  quendam  composuit...  quem  Exercitia  spiritualia  appellauit»  *  etc. 
Nonne  hic  locus  valde  opportunus  erat,  ut  illa  Joannes  de  Amigant 
narraret  juratus,  quae  Laurentio  de  San  Juan  narrasse  dicitur  injura- 
tus?  Dixit  autem  «quod  in  praesenti  oppido  est  publica  uox  et  fama 
prout  in  articulo  continetur,  et  quod  ipse  testis  audiuit  a  nonnullis 
personis,  quae  dictum  patrem  Ignatium  cognouerunt  et  allocuti  fuerunt 
ac  tractarunt»  \ 

Vix  aliud  quod  respondeamus  habemus,  quam  ut  suspicemur,  aut 
alium  esse  Amigant,  qui  cum  Laurentio  de  San  Juan  loquutus  sit, 
alium  vero  Joannem,  qui  testimonium  in  processibus  tulit,  aut,  si  idem 
uterque  sit,  Joannem  nostrum,  quae  dicenda  erant,  oblitum  esse. 

Utrumvis  nobis  veri  similius  videtur,  quam  aut  ipsum  Amigant,  aut 
Laurentium  de  San  Juan,  aut  scriptorem  annalium,  illa,  quae  in  his 
annalibus  leguntur,  omnino  confinxisse  arbitremur.  Fatendum  tamen 
est  hoc  processuum  silentio  non  parum  auctoritatis  nostris  annalibus 
detrahi,  in  quos  error  fortasse  irrepsit. 

Denique,  ne  quidquam  quod  ad  rem  faceré  videatur  omittamus 


1  Monum.  Ignat.,  ser.  4.a,  II,  380. 

2  Ibid.  pp.  716-717. 

3  Ex  notationibus  mss.  ad  nos  missis  per  marchionem  de  Palmerola,  insignem  Ami- 
gantium  familiae  sobolem. 

4  Monum.  Ignat.,  ser.  4.a,  H,  554. 
3    Ex  cod.  Barcin.  I,  f.  393V. 


46 


MONUMENTA  IGNATIANA 


locus  quídam  est  in  códice  Piedad  de  los  Amigan t  \  f.  23,  hujusmodi: 
«17.  San  Inacio  dió  los  exercicios  espirituales  a  la  señora  Angela  de 
Amigant  luego  que  se  los  vbo  dictado  la  Virgen. 

»Es  constante  que  la  Virgen  santíssima  enseñó  los  exercicios  es- 
pirituales, que  oi  día  pratica  la  Compañía  de  Jesús,  a  San  Inacio. 
Conociendo  el  santo  el  copioso  fruto  que  se  coge  dellos,  los  comu- 
nicó a  la  señora  Angela  de  Amigant,  como  tan  discípula  de  su  en- 
señanza. Así  lo  declara  el  processo  de  la  canonización  de  San  Ignacio, 
fol.  377.» 

Ne  ex  his  verbis  falso  inferatur,  in  processibus  mentionem  illius 
opinionis  fieri,  de  qua  hic  agimus;  locum  illum  processuum  afierre 
juvat:  «Recitabat,  inquit,  etiam  ipsa  Dna.  Canyelles  eidem  testi  [Fran- 
cisco Puig,  sacerdoti],  se  una  cum  Dna.  Amiganta,  Dna.  Rouiralta, 
Dna.  Clauera,  et  aliis  honestis  mulieribus  uitae  exemplaris  hujus 
oppidi  [Manresae],  solitam  esse  accederé  ad  sacellum  Sánete  Luciae... 
et  ibi  audire  a  dicto  Patre  Ignatio  spiritualia  exercitia»  2,  etc. 

Testatur  igitur  Franciscus  Puig  in  processibus,  data  esse  ab  Ignatio 
exercitia  manresanis  quibusdam  mulieribus,  qua  in  re,  jam  diximus, 
illum  cum  antiquissimis  testibus  Polanco  et  Natali  convenire;  de  ori- 
gine vero  Excrcitioruin  nihil  dicit.  Auctor  itaque  illius  loci,  quem  modo 
attulimus,  sumit  quidem  doctum  esse  Ignatium  Exercitia  per  Beatam 
Virginem;  in  processibus  autem  inveniri  dicit  illud:  tradita  esse  ab 
Ignatio  exercitia  piae  foeminae  Angelae  de  Amigant. 

Qui  de  hoc  argumento  plura  desideret,  adeat  libellum  Henrici  Wa- 
trigant,  S.  J.,  supra  laudatum.  Sed  ea  quae  diximus  ejusmodi  sunt,  ut 
in  posterum  certiora  testimonia  sperare  liceat.  Nonne  in  tenebris  usque 
ad  haec  fere  témpora  testes  jacuerunt,  qui  Ludolfum  cartusianum  au- 
ctorem  esse  dicerent  illius  Vitae  Christi,  quam  Ignatius,  e  morbo  con- 
valescens,  Loyolae  legebat?  Tenebat  id  quidem  communis  opinio;  sed 
Pinius  3  saeculo  duodevicesimo,  et  Watrigant  4  undevicesimo  jam  in 
finem  vertente,  antiquiorem  auctorem  quam  Bartolum  proferre  non 
poterant.  At  nos  tres  invenimus,  quorum  primus,  Natalis,  Sancti  Igna- 
tii  aequalis  fuit.  Certo  scimus  complura  esse  aut  saltem  fuisse  Socie- 
tatis  monumenta,  epístolas  v.  c.  Sti.  Ignatii,  quae  nobis  adhuc  ignota 
sunt;  quid  ín  illis  monumentis  diceretur,  nescimus. 

Hinc  patet,  argumentum,  quod  ex  monumentorum  silentio  contra 
piam  hanc  opinionem  desumitur,  non  parum  infirman.  Quod  si  Igna- 
tius perpetuo  silentio  illud  oppresserit;  multae  eius  rei  causae  esse 
•  potuerunt,  praeterquam  quod  res  ipsa  non  accidisset,  etiam  v.  g.  quia 
Exercitia  spiritualia  non  ex  privata  illustratione,  sed  ex  publica  Eccle- 

1  Cf.  Monum.  Ignat.,  ser.  4.a,  II,  511,  annot.  I. 

2  Monum.  Ignat.,  ser.  4.a,  II,  709. 

a  Acta  Sanctorum,  t.  VII  Julii,  Commentarius  praeinns,  §  IV,  ed.  Vives,  p.  425. 

4  La  Genése  des  Exercices,  p.  17. 


1 


FONTES  EXTERXI  EXERCITIORUM 


47 


siae  catholicae  approbatione  auctoritatem  apud  omnes  habere  deberé 
intelligebat. 

ARTICULUS  III 

DE    FONTIBUS    EXTERN  IS 
§  1.  De  fontibus  externis  in  universum 

Praeter  vitae  spiritualis  experimenta,  sacras  tantum  scripturas  Pau- 
lus  III  commemorat,  nec  tamen  alios  fontes  excludit,  quos  nomine 
«librorum»  Polancus  complexus  est.  Suárez  quoque  aliqua  ex  Patrum 
operibus  in  Excrcitia  manasse  indicat.  Agens  enim  de  veritate  mate- 
riae,  quae  in  Exerciliis  meditanda  proponitur,  ait,  in  ómnibus  aut  dari 
historiae  veritatem,  aut  jaci  fidei  fundamentum.  «Quod  si  aliquid  ulte- 
rius  additur,  inquit  continuo,  aut  ex  certa  experientia  aut  ex  Patrum 
doctrina  desumptum  est»  l.  Eamdemque  rem  in  tradendis  documentis 
observan  adjungit. 

Ex  modo  loquendi  quo  et  Suárez  et  Polancus  usi  sunt,  qui  modus 
antiquissimis  testibus  communis  est,  intelligimus  non  magnam  ex  libro- 
rum  lectione  et  litterarum  studio  in  librum  Exercitiorum  supellectilem 
pervenisse,  quibus  tamen  verbis  nullatenus  significamus  aut  novam 
invenisse  Ignatium  doctrinam,  aut  librum  illum  quasi  de  cáelo  delapsum 
esse,  ejusque  doctrinam  omnem  illius  animo  divinitus  infusam,  aut 
Ignatium  nihil  prorsus  ex  aliorum  sive  doctrina  sive  libris  desumpsisse; 
sed  illud  significare  volumus,  ñeque  librorum  legendorum  studiosum 
eum  fuisse,  id  quod  paulo  post  ipsum  dicentem  audiemus,  ñeque  eum 
ea  lectione  ad  librum  suum  conscribendum  magnopere  indiguisse, 
quippe  qui  a  Deo  tantum  luminis  accepisset. 

Atque  hoc  loco  cum  fontes  Exercitiorum  externos  vestigamus,  eam 
praesertim  libri  partem  intelligimus,  quam  corpus  Exercitiorum  di- 
ximus. 

Rationem  autem  quam  tenuit  Ignatius  in  libro  confiriendo  tribus 
viis  rimari  possumus:  ex  iis  quae  de  hac  re  P.  Consalvio  Sanctus  Pater 
dixit,  ex  aequalium  testimonio,  ex  codicibus  manuscriptis.  Códices 
postea  expendemus.  Ignatium  ejusque  aequales  audiamus.  «Gli  esser- 
citii,  non  gli  hauea  fatti  tutti  in  una  uolta,  senonché  alcune  cose,  che 
lui  osseruaua  nell'  anima  sua  et  le  trouaua  utili...  et  cosi  le  metteua  in 
scritto»  2...  Natalis  vero:  «Vt  primum  se  comparabat  ad  eluenda  per 
contritionem  et  confessionem  peccata,  quae  meditationes  illam  vehe- 
mentius  iuuabant,  illas  in  libello  describebat.  Tum  vbi  meditabatur  in 
Jesu  Christi  vita  idem  factitabat...  Post  consumata  studia  congessit  de- 
libationes  illas  Exercitiorum  primas,  addidit  multa,  digessit  omnia» 


1  Suárez,  De  religione  Soáetatis  Jesu,  1.  IX,  c.  V,  n.  4. 

2  Monutn.  Ignat.,  ser.  4.a,  I,  97. 

3  Epist.  P.  Nadal,  IV,  826. 


48 


MONUMENTA  IGNATIANA 


Polancus  verbis  superáis  transcriptis  subjungit:  «Ouamvis  temporis 
progressu  haec  etiam  ad  maiorem  perfectionem  deducta  sunt» 

Ex  horum  testimoniis  cognoscimus  quo  modo  suum  opus  Sanctv  s 
Pater  Ignatius  ad  statum  praesentem  perduxerit:  postquam  illud  Man- 
resae  conscripsit,  usus  praesertim  lumine  divinitus  accepto,  ñeque  il!a 
negligens,  quae  sive  animo  imbiberat  legens  quorumdam  auctorum  li- 
bros, sive  in  suo  libro,  aliud  agens,  descripserat;  nunquam  annis  conse- 
quentibus  ab  eo  perpoliendo  destitit.  Ad  illum  itaque  tam  conficiendi 
quam  perpoliendi  laborem  ex  libris,  quibus  est  usus,  atque  ex  littera- 
rum,  philosophiae  theologiaeque  studio  aliquid  praesidii  Ignatium  pe- 
tivisse  putandum  est. 

Atque  ut  ab  Ignatii  studiis  ordiamur;  linguae  latinae  cognitioni,  Bar- 
cinone  ac  Parisiis  acquisitae,  probabiliter  tribuenda  sunt  latina  verba 
nonnulla  et  locutiones,  quae  tamen  in  corpore  Exercitioriun  paucissima 
sunt,  et  potius  philosophiam  scholasticam  vel  theologiam  quam  gram- 
maticam  redolent.  Huc  spectant  verbi  gratia  participia  et  substantiva 
illa  «subiecta  materia»,  «el  subiecto  humano»,  «todo  el  composito» 
(quorum  tamen  multa  sunt  apud  Ludolfum)  2  et  declarationes  «ut  in 
pluribus»  in  medi'.atione  de  duobus  vexillis,  et  illa  «id  est,  habet  se  ad 
modum  laborantis»  in  contemplatione  ad  amorem;  quarum  declaratio- 
num  illa  «ut  in  pluribus»  recentissima  videtur  esse;  adjecta  enim  est  in 
margine  Autographi,  deerat  in  exemplari  Natalis,  cujus  manu  addita  est, 
ñeque  exstat  in  codicibus  Regifiae  et  Fabri. 

Caeterum  voces  locutionesque  nonnullae  sunt  latinae  quidem,  quae 
tamen  in  usu  erant  vel  etiam  sunt  apud  hispanos;  hujus  generis  sunt: 
«in  prontu»,  «inmediate»,  «superbia»,  «mórula»  et  alia  s. 

Ad  philosophiam  praeterea  vel  theologiam  scholasticam  referenda 
est  oppositio  interdum  occurrens  materiam  inter  et  formam  4;  etiam  for- 
tasse  illa  enumerado,  quae  est  in  oratione  praeparatoria  primi  exercitii 
primae  hebdomadis:  «Todas  mis  intenciones,  acciones  y  operaciones»; 
loquuntur  enim  philosophi  de  operationfbus  facultatum,  actiones  tri- 
buendas  aiunt  supposito,  intentio  ad  voluntatem  pertinet,  estque  id 
unde  tándem  subjecti  bonitas  pendet.  Illa  autem  plena  enumerado  non 
est  in  Vulgata  versione,  nec  reperitur  in  códice  Regina,  nec  in  Fabro, 
qui  tantum  dicunt  «intentiones  et  actiones». 

Potiorejure  huc  pertinent  nonnulli  textus  Sanctorum  Patrum,  locus 
concilii  carthaginensis  8  et  hoc  genus  pauca  alia. 


1    Chron.,  I,  21. 

•  I,  XVIII,  IV.  Vide  infra,  §  3,  ¡nitio. 

•  Vide  ¡nfra,  Glossarium. 

4  In  prima  hebdomade  nunquam  expresse;  in  secunda  sentel  post  tertium  praelu- 
dium  contemplationis  de  incarnatione,  f.  18;  iterum  post  tertiam  contemplationem,  f.  20; 
in  tertia  hebdomade,  in  notatione  prima  post  secundam  contemplationem,  f.  31V. 

5  Regulae  in  distribuendis  eleemosynis,  f.  59. 


FONTES  EXTERN  I  EXERCITIORUM 


49 


E  quibus  autem  libris  haec  omnia  originem  trahant,  discutiendum 
non  censemus,  ne  operam  et  oleum  perdamus,  inquirentes  quos  aucto- 
res  in  manibus  habuerit  Ignatius  Barcinone,  Compluti,  Parisiis;  quos 
etiamsi  inveniremus,  vix  aliquid  certi  affirmare  possemus  l. 

Ñeque  enim  satis  est  qualiscunque  doctrinae  vel  etiam  methodi,  ut 
aiunt,  similitudo,  ad  duorum  operum  cognationem  illico  ita  statuen- 
dam,  ut  recentiorem  auctorem  ab  antiquiore  doctrinam  vel  ejus  propo- 
nendae  modum  cepisse  dicendum  sit.  Secus  enim  non  modo  eamdem 
rem  pluribus  auctoribus  acceptam  referes,  et  iis  quidem  interdum,  quos 
recentior  auctor  nunquam  legerit;  sed  etiam  Ignatio,  Exercitiorwn 
auctori,  tantum  librorum  legendorum  studium,  tantam  auctorum  cogni- 
tionem  affinges,  quae  cum  rebus  abunde  certis  componi  non  possint, 
quod  satis  erit  in  praesens  strictim  attigisse;  deinde  plenius  expo- 
nemus. 

§  2.  De  fontlbus  quibusdam  externis  singillatim 

Ut  igitur  scopulos  hujusmodi  declinemus,  cum  fontes  Exercitiorwn 
externos  inquirimus,  seu  cum  de  libris  agimus,  e  quibus  aliqua  in  Exer- 
citiorum  librum  manare  potuerint;  vestigandum  imprimís  est,  quos  li- 
bros Ignatius  legeret  Manresae,  seu  dum  Exercitia  faceret,  quos  vero 
legisset  Loyolae,  id  est,  antequam  Exercitia  faceret.  Quod  si  praeterea 
unum  vel  plures  in  libro  Exercitiorum  locos  inveneris,  quorum  doctrina 
et  modus  dicendi  cum  doctrina  et  modo  alius  auctoris  omnino  conve- 
niat;  mérito  concludes  aut  illum  auctorem  aut  aliquem  huic  similem  ab 
Ignatio  lectum.  Vix  enim  fieri  potest  ut  inter  dúos  auctores,  nullo  pror- 
sus  nexu  inter  se  conjunctos,  tanta  earum  rerum  omnium  concordia  sit. 
Sed  cavendum  ne  id  ex  uno  verbo  aut  etiam  sententia  eruamus. 

Jam  ipse  Ignatius,  res  a  se  gestas  Consalvio  enarrans,  haec  de  libris 
a  se  in  loyolaea  paterna  domo  lectis  ait:  «Le  dieron  un  Vita  Christi  y  un 
libro  de  la  vida  de  los  Santos  en  romance»  2.  De  libris  vero  quibus  Man- 
resae utebatur,  breviter  ipse,  ut  solet:  «En  Manresa  hauía  visto  primero 
el  Gerconzito,  y  nunca  más  auía  querido  leer  otro  libro  de  deuoción»  3. 
Denique  «Ordinariamente  leya  a  la  misa  la  pasión» 

Quinam  vero  hi  libri  fuerint  videamus.  Sacrae  passionis  historiam 
significan  autumamus  in  ipsis  evangeliis  a  Matthaeo,  Marco,  Luca  et 

1  Est  tamen  locus  in  Autographo,  in  regulis  ad  discernendos  spiritus  secundae  he- 
bdomadis  propriis,  f.  56,  ubi  versus  integer  ita  deletus  est  et  charta  attrita,  ut  legi  nullo 
modo  possit;  at  ex  Versione  latina  inédita,  quam  habes  infra,  colligimus  locum  allatum 
ad  S.  Thomam  pertinere.  Sic  enim  habet:  «Hoc  probat  B.  Thomas  Ia  2.e  q.  9a,  ar.  16  et 
q.  10,  ar.  4.»  Ubi  pro  ar.  jó  (qui  error  librarii  est)  lege  1,6,  i.  e.  /  et  6. 

2  Monum.  Ignat.,  ser.  4a,  I,  40.  Profanos  auctores  hic  omittimus,  quia  proprii  Exerci- 
tiorum fontes  dici  non  possunt,  summum  occasio  aliqua  fuerint.  Cf.  Stimmen  aus  María 
Laach,  1882,  dreiundzwanzigster  Band,  pp.  32-55,  I54-I71- 

3  Monum.  Ignat.,  ser.  4.a,  I,  200. 
*    Ibid.,  p.  49. 

Monum.  Ignat.— Series  II.  * 


50 


MONUMENTA  IGNATIANA 


Joanne  conscriptam,  non  opus  aliquod  de  Christi  passione  lucubratum, 
qualia  nonnulla  jam  ante  annum  1522  typis  exscripta  prodierant  l.  Pri- 
mum  ex  modo  dicendi  «legebat  passionem»;  deinde  quia  legebat  «in 
missa»  ad  quam  non  est  verisimile,  eum  aut  magnum  volumen  aut  car- 
mina legenda  attulisse;  denique  quia  constat  ex  testimonio  P.  Balduini, 
qui  ab  Ignatio  rem  audivit  *,  et  ex  narratione  Joannis  Pasqual 3,  solitum 
esse  legere  Ignatium  eo  tempore  libellum  Horas  de  Nuestra  Señora, 
qui,  praeter  alia  complura,  etiam  passionis  historiam  interdum  conti- 
nebat  4. 

Libellum  Gerconzito  notum  est  illum  esse,  quem  De  imitationc 
Christi  Thomas  a  Kempis  conscripsit. 

Ouinam  vero  liber  erat,  quem  Ignatius  appellat  «de  las  vidas  de  los 
santos  en  romance?»  Ut  eum  omittamus,  qui  dictus  est  Flos  Sanctorum 
romancat»  Barcinone  typis  editus  anno  1494,  quippe  qui  catalaunice 
!  scriptus  non  aderat  certe  in  domo  loyolaea,  quatuor  vel  quinqué  nobis 
innotuerunt,  in  quos  incidere  potuit  Ignatius. 

Omnium  antiquiss'.mus  ille  videtur  esse,  cujus  Gallardo  notitiam 
suppeditat:  Flos  Sanctorum.  A  honor  e  a  [  labanca  de  nro.  señor  ihü  xpo 
a  |  qui  comiéca  el  Flos  santorum  con  sus  ethi  |  mologias>  \  Notat  auctor 
(vel  potius  qui  opus  compleverunt,  Zarco  del  Valle  et  Sancho  Rayón) 


1  Yalentiae  anno  1493:  Historia  de  la  Passió  de  Nostre  Senyor  Deu  Jesu-Christ,  ab 
algunes  a/tres  piadoses  contení placions,  seguiut  ¿o  evangeliste  Sanct-Joan,  auctore  Ber- 
nardo Fenollar.  Opus  oratione  ligata  scriptum.  Pulcherrimum  ejus  exemplar  vidimus 
in  bibliotheca  nationali  matritensi. — Yalentiae  quoque  anno  1595:  De  la pasió  del  nostre 
Senyor;  hoc  autem  est  volumen  quartum  Ludolfi  cartusiensis,  et  exstat  in  eadem  biblio- 
theca. Haec  quidem  catalaunica  lingua  scripta  erant;  sed  censendum  est  Ignatium,  ali- 
quot  menses  Manresae  commoratum,  hanc  linguam  intellexisse;  nam  pueros  ibi  doctri- 
nam  christianam  docebat;  id  quod  eum  catalaunica  lingua  praestitisse,  mérito  conjece- 
ris. — Caesaraugustae  anno  1494,  iterum  Hispali  anno  1 5 1 7  typis  editus  est  liber  Andreae 
de  Ll  Thesoro  de  la  Passion  de  Cliristo.  Hujus  secundae  editionis  exemplari  oprime 
conservato  usi  sumus  in  bibliotheca  nationali  matritensi.  Alia  sunt  apud  bibliogra- 
phos. 

*  Montan,  Ignat.,  4.a,  II.  434. 

•  Ibid.  p.  87. 

4  Christi  passionem  secundum  Joannem  vidimus  in  duobus  exemplaribus  mss.,  al- 
tero Matriti  in  bibliotheca  nationali,  altero  Toleti  in  bibliotheca  cathedrali;  in  utraquc, 
praesertim  Toleti,  sunt  multo  plura  exemplaria  sine  ulla  historia  passionis.  Eamdem  pas- 
sionem secundum  Joannem  vidimus  etiam  in  tribus  exemplaribus  horarum  Beatae  Vir- 
ginis  impressis,  quorum  alterum  excusum  Parisiis  anno  149G  asservatur  Matriti  in  biblio- 
theca nationali;  alterum,  orbatum  nonnullis  foliis,  ñeque  annum  ñeque  locum  impres- 
sionis  exhibet;  continet  tamen  aliijuas  preces  itálicas  estque  tertio  simillimum;  servatur 
Toleti  in  bibliotheca  provinciali;  tertium  possidet  K.  D.  Dr.  Yincentius  Bardaviu,  paro- 
chus  ecclesiae  S.  Michaelis  navarrensium,  Caesaraugustae,  in  Uispania,  impressum  Ve- 
netiis  a  1523.  Recentiore  tempore,  anno  15G0,  Lugduni  in  Gallia,  et  15C5  Toleti  in  Ui- 
spania, hispano  sermone  excusac  sunt  Horas  de  Xuestra  Señora;  utrumque  opus  continet 
historiam  sacrae  passionis  secundum  quatuor  evangelistas;  servatur  in  bibliotheca  na- 
tionali matritensi. 

'-    Ensayo  de  una  Biblioteca,  Madrid,  18C3,  I,  814. 


FONTES  EXTERNI  EXERCITIORUM 


51 


deesse  folia  nonnulla  in  suo  exemplari,  unde  accidit,  ut  aetatem  illius 
libri  definiré  non  potuerint.  At  in  catalogo  137  librarii  Rosenthal  venale 
prostabat  aliud  ejusdem  operis  exemplar  cum  eodem  omnino  titulo, 
iisdem  verbis  eodem  modo  divisis  et  contractis,  eodem  numero  folio- 
rum  (287  ff.)  eadem,  ut  videtur,  forma  gothica  litterarum,  quod  dicitur 
ad  annum  fere  spectare  1480. 

Aliud  exstat  in  museo  britannico,  in  cujus  folio  secundo  haec  le- 
guntur:  «Comienca  la  leyenda  de  los  sác  |  tos,  la  qual  se  llama  historia 
lombar  |  da.  E  primeramente  de  las  festiuidad's  |  que  corren  después 
del  tiempo  que  fué  |  la  ley  renouada.  El  qual  representa  la  |  yglesia 
dende  el  auieto  fasta  nauidad.  |  E  comienza  la  primera  leyenda  que 
es  |  del  auiento.  E  puesto  q  se  llame  este  libro  hys  ¡  toria  lombarda, 
empero  común  e  vulgarmente  se  llama  flos  sanctorum:  porq  |  aqui  non 
está  asi  por  entero  las  vidas  e  |  hystorias  de  los  sanctos  como  en  el 
vi  |  taspatrum,  mas  esta  lo  mas  escogido  |  e  la  ñor  de  cada  vida.  |  Del 
auiento  del  Señor  |  (E)  L  aduiento  del  Se  |  ñor... — CCCVI  recto  col.  I, 
lín.  24:  sido  para  suplicar  auerse  canonizado  >  \ 

Huic  notitiae  praemittit  Hábler:  «Vorágine,  Jacobo  de.  Leyenda  de 
los  Santos  sin  indicaciones  tipográficas,  pero  en  Burgos,  por  Juan  de 
Burgos.»  Editum  opus  videtur  circa  annum  1500. 

Alia  editio  a  praecedentibus  diversa  hoc  titulo:  «Leyenda  de  los 
santos  (q  vulgarmente  Flossantorum  llamá)  agora  de  nueuo  empremida: 
y  có  gran  estudio  y  diligencia  extendida  y  declarada:  y  a  la  perfección 
de  la  verdad  trayda:  y  avn  de  las  siguientes  leyendas  augmentada.  Con- 
uiene  a  saber:  la  vida  de  sant  Joseph:  la  de  sant  Juan  de  Ortega:  la  Ui- 
sitación  de  nfa  Señora  a  santa  Elisabet:  el  triunfo  o  vencimiento  de  la 
cruz:  la  hystoria  de  sancta  Anna.»  Nullibi  tempus  aut  locus  notatur;  rei 
bibliographicae  tamen  periti  autumant  editionem  hanc  pertinere  ad 
initium  saeculi  XVI  vel  finem  XV.  Est  unum  exemplar  in  bibliotheca 
collegii  Loyolaei.  Aliqua  de  hoc  exemplari  dicuntur,  quae  cum  exem- 
plari Britannici  Musei,  aliqua  quae  cum  sequenti  conveniunt. 

Haec  editio  iterata  videtur  esse  Toleti  anno  151 1,  cujus  unum 
exemplar  olim  fuit  in  bibliotheca  regia  colombina,  Hispali.  Ejus  de- 
scriptio  brevis,  ab  ipso  Ferdinando  Colón  facta,  reperitur  apud  Ga- 
llardo, et  apud  Pérez  Pastor  2. 

His  addendum  aliud  opus,  cujus  non  vidimus  mentionem  fieri  a  bi- 
bliographis.  Petrus  de  V ega  in  suo  opere  La  vida  de  Nuestro  Señor 
Jesucristo  (de  quo  paulo  post)  in  extrema  notatione  certiores  nos  facit, 


1  Conrado  Haebler,  Bibliografía  ibérica  del  siglo  XV,  La  Haya,  Leipzig,  1904, 
p.  339.  Verba  illa  «sido  para  suplicar  auerse  canonizado»  eadem  sunt  quae  in  vita 
S.  Ferdinandi,  regis,  legimus  in  exemplari  loyolaeo  et  in  edilione  hispalensi  anni  1568. 

2  Gallardo,  Ensayo  de  una  biblioteca,  Madrid,  1866,  II,  519,  et  Pérez  Pastor,  La 
imprenta  en  Toledo,  Madrid,  1887,  p.  34.  Exemplar  loyolaeum  fuit  ex  libris  M.  A.  Prin- 
cipis  Burghesii. 


52 


MONUMENTA  IGNATIANA 


sequutum  se  in  sanctorum  historiis  máxime  esse  «Fr.  Goncalo  de  Oc- 
caña,  prior  del  monesterio  de  Sta.  María  de  la  Silla  de  la  orden  de  los 
Hierónymos,  el  qual  las  sacó  y  tomó  por  lo  más  de  la  historia  que  es 
llamada  lombarda,  compilada  por  Fr.  Jacobo  de  Vorágines  de  la  orden 
de  lospredicadores>. 

Hujus  quidem  Gundisalvi  de  Ocaña  meminit  Gallardo  in  suo  En- 
sayo de  una  biblioteca  1  ejusdemque  opera  dúo  manu  scripta  commemo- 
rat,  S.  Gregorii  homilías  et  diálogos,  translata  ex  latino  in  hispanum; 
nostrae  autem  historiae  sanctorum  non  meminit.  Haec  fortasse  est  ali- 
qua  ex  illis  quae  sine  nomine  circumferuntur.  Certe  in  exemplari  quo- 
dam  edito  Hispali  anno  1568,  bis  terve  loquitur  translator  de  «el  bien- 
auenturado  nuestro  Padre  Sant  Hierónymo>,  in  historia  S.  Joseph  et 
Stae.  Annae,  quae  non  sunt  in  exemplis  latinis  Aureae  Legendae,  quae 
quidem  ad  manum  habuimus. 

Imo  si  quis  hujus  editionis  exemplar  cum  integro  titulo  nanciscatur, 
fortasse  nomen  Gundisalvi  de  Ocaña,  abbatis  monasterii  Stae.  Mariae 
«de  la  Silla»  vel  «de  la  Sisla»  in  primo  folio  inveniet.  Nam  unicum 
exemplar,  quod  in  bibliotheca  nationali  matritensi  asservatur,  habet 
primum  folium  in  ima  parte  laceratum,  ubi  tamen  legitur  de  la  Si.  No- 
men monasterii  illius,  quod  prope  urbem  Toletum  erat,  dicitur  «de  la 
Silla»  apud  Petrum  de  Vega,  «de  la  Sisla»  apud  Gallardo,  loco  citato. 
Toletani  locum  illum  etiamnunc  appellant  «la  Sisla»  s. 

Quidquid  de  translatore  sit,  opus,  quod  Flos  Sanctorum  vel  Vidas 
de  los  Santos  nominabant,  illud  videtur  fuisse  quod  B.  Jacobus  de  Vorá- 
gine scripsit  saeculo  XIII 8.  Primum  quidem  nonnullae  translationes  id 
prae  se  ferunt,  ut  modo  vidimus.  Deinde  in  aliis ,  quae  id  non  profe- 
runt,  quaedam  invenimus,  quae  insigni  nobis  indicio  sunt.  Fragmenta 
enim  cum  a  Gallardo  de  vita  et  morte  Pilati  tum  a  Rosenthal  ex  vita 
Sti.  Jacobi  Minoris  transcripta  4,  sunt  apud  Jacobum  de  Vorágine  6. 
Exemplar  loyolaeum  in  locis  quamplurimis  contulimus  cum  editione 
hispalensi  anni  1568,  quae  est  translatio  Voraginis,  maximaque  ex  parte 
ita  reperimus  convenire,  ut,  quamquam  illud  multo  antiquioris  editionis 


1  Ensayo...,  III,  1009-1011. 

2  Editionis  hispalensis  anni  1568  mentio  non  fit  in  opere  Tipografía  hispalense,  Ana- 
les bibliográficos  de  la  ciudad  de  Sevilla...,  por  D.  Francisco  Escudero  y  Perosso.  Obra 
premiada...  en  1864,  Madrid,  Sucesores  de  Rivadeneyra,  18Q4,  ñeque  sub  nomine 
Ocaña,  n.  316,  ñeque  ad  annum  1568,  p.  249. 

3  B.  Jacobus  de  Vorágine,  ortus  circa  annum  1230  Vorágine  (Viraggio,  nunc  Va- 
razze  prope  Genuam)  O.  P.,  archiepiscopus  genuensis,  concionator  scriptorque  insignis 
fuit  (-j-  circa  1298).  Ejus  liber,  qui  Legenda  áurea,  Historia  lombarda  etc.  dictus  est,  olim 
vulgatissimus  erat  et  ad  pietatem  fovendam  plurimum  conferebat;  id  quod  auctorem 
intendisse,  potius  quam  opus  historicum  scribere  satis  certum  est. 

4  Gallardo,  Ensayo.  I,  col.  814-815;  Rosenthal,  Catalogue  tjj. 

5  In  Legenda  LI,  littera  H,  et  LXIII,  iittera  A,  edit.  1493,  sine  loco. 


FONTES  EXTERN I  EXERCITIORUM 


53 


sit,  non  tamen  dubium  videatur  quin  idem  sit  opus,  nonnullis  rebus  certe 
mutatis,  additis,  detractis. 

Beatus  igitur  Jacobus  de  Vorágine  auctor  fuit,  a  quo  scriptae  San- 
ctorum  vitae  sunt,  quae  Parentem  nostrum  ad  illorum  imitationem  impu-  K 
lerunt.  Conjecturam  confirmat  tum  Ribadeneirae  modus  dicendi:  «otro 
[libro]  de  vidas  de  santos  que  comúnmente  llaman  Flos  Sanctorum» 
tum,  quod  magis  ad  rem  nostram  pertinet,  vestigium  aliquod  in  Auto- 
grapho  Exercitiorum  remanens,  ut  paulo  post  indicabimus. 

Jam  quod  attinet  ad  Petrum  de  Vega,  dicitur  ejus  liber  La  vida  de 
Nuestro  Señor  Jesucristo  y  de  su  Sandísima  Madre  y  de  los  otros  Sán- 
elos según  la  orden  de  sus  fiestas  s;  non  immerito  tamen  donaretur  no- 
mine «un  libro  de  las  vidas  de  los  Santos  en  romance»  cum  magna  ex 
parte  nihil  revera  sit  aliud.  Sed  hoc  censemus  ab  Ignatio  vix  Loyolae 
haberi  potuisse.  Nam  opus  Petri  de  Vega  prodiit  excusum  Caesaraugu- 
stae  die  vigésimo  primo  Septembris  anni  1521.  Jam  vero  Ignatius,  cum 
die  vigésimo  quarto  Junii  in  extremum  vitae  discrimen  venisset  et  sa- 
cramentis  munitus  esset;  media  nocte  inter  dies  28  et  29  ejusdem  men- 
sis  melius  valere  coepit,  eoque  processit,  ut  «post  aliquot  dies»,  extra 
periculum  esset.  Porro  cum  fracta  ejus  ossa  jam  iterum  conjuncta  essent 
(commode  id  potuit  fieri  ante  finem  Julii,  cum  postremum  essent  com- 
posita  aliquot  dies  ante  24  Junii)  alia  medicorum  officia  voluit  Ignatius 
subiré,  idque  «per  multos  dies»,  pone  totum  Augustum  et  partem  Se- 
ptembris, si  lubet.  Tune  igitur  cum  lecto  affixus  esset,  data  est  illi  Vita 
Christi,  quo  tempore  opus  Petri  de  Vega  aut  nondum  perfectum  erat 
aut  nondum  Loyolam  missum,  si  quando  illue  missum  est 8. 

Praeterea  Petrus  de  Vega  historiam  vitae  Christi  non  ordine  tem- 
porum,  quem  tenet  Ignatius,  proponit,  sed  eo  ordine  quem  annus  litur- 
gicus,  qui  ab  adventu  incipit,  praebet.  Ideo,  exempli  causa,  de  Christi 
incarnatione,  quae  primum  locum  in  mysteriis  vitae  Christi,  in  libro 
Exercitiorum  habet,  agit  Vega  cum  ad  diem  vigesimum  quintum  Mar- 
tii  venit,  de  Christi  autem  nativitate  paulo  post  libri  exordium. 

Restat  ut  de  Vita  Christi  agamus.  In  qua  re  non  negligenda  nomi- 
nandi  ratio  ab  Ignatio  usurpata.  Loquitur  enim  hispane,  et  tamen  dat 
titulum  libri  latinum:  «Le  dieron  un  Vita  Christi»  4. 

Complura  erant  opera  quae  aut  hunc  titulum  prae  se  ferebant,  aut 
eo  donari  mérito  poterant. 


1  Vida  de  S.  Ignacio,  1. 1,  c.  II. 

2  Exemplar  secundae  editionis,  anni  1541,  est  ¡n  bibliotheca  nationali  matritensi; 
primae  editionis,  anni  1521  in  coetu  barcinonensi,  cui  nomen  «Circol  artístich  de 
S.  Lluch». 

3  Monum.  Ignat.,  ser.  4.a,  I,  38-40. 

*  Titulus  Ule  Vita  Christi  est,  apud  hispanos  auctores  illius  temporis,  semper  gene- 
ris  masculei,  id  quod  facile  patebit  hanc  lucubrationem  legenti.  Ideo  dicit  Ignatius  un 
Pita  Christi,  non  una  Vita  Christi.  Imo  latine  legimus  alicubi  in  hoc  Vita  Christi. 


54 


MONUMENTA  IGNATIANA 


Meditationes  de  Vita  Christi,  quae  olim  Sto.  Bonaventurae  tribue- 
bantur,  editae  catalaunice  sunt  Barcinone  anno  1494  1;  hispanam  hujus 
operis  translationem  nullam  affert  Gallardo  5;  unam  vidimus  in  biblio- 
theca  nationali  matritensi  factam  Valentiae  anno  1580,  in  quaante  caput 
primum  legimus:  «aquí  comienca  el  libro  llamado  Vita  Christi  >.  Duas 
hispánicas  prodiisse  usque  ad  annum  1500  ait  R.  A.  Peddie,  Conspectus 
¿nciinabulorum,  \,  London,  1910,  120-121. 

Catalaunico  idiomate  scripsit  Franciscus  Ximénez  vel  Eximenis,  Vi- 
tam  Christi,  quam  Ferdinandus  a  Talayera,  primus  granatensium  archi- 
episcopus,  hispane  transferendam,  perficiendam,  typisque  anno  1496 
exprimendam  curavit.Dicitur  quoque  Primer  volumen  del  Vita  Christi s. 

Eadem  qua  Ximénez  lingua,  Christi  Redemptoris  historiam  scripsit 
abbatissa  quaedam  sóror  Isabel  de  Villena,  in  monasterio  Sanctissimae 
Trinitatis  valentino,  qui  liber  post  ejus  obitum  typis  egregie  excusus  est 
anno  1497  Valentiae  hoc  nomine:  «Vita  Christi  de  la  reuerent  Abba.  de 
la  Trinitat.>  Et  in  f.  II:  «Ací  comenca  hun  vita  christi  en  romang»...  Hoc 
tamen  opus  nescimus  sitne  unquam  hispane  translatum.  Pulcherrimum 
exemplar  est  in  bibliotheca  nationali  matritensi. 

Opus  Petri  de  Vega  quam  proprie  appellari  Vita  Christi  possit  e 
supra  dictis  colligitur. 

Denique  Ubertinus  de  Cassal  operi  suo  hunc  titulum  praefixit: 
Ardor  vite  cnicifixc  Jesu.  Exemplar  vidimus  in  bibliotheca  Facultatis 
Philosophiae  et  Litterarum  matritensi,  idque  editionis  venetianae 
anni  1485.  Est  sine  ulla  dubitatione  Vita  Christi,  sed  hunc  titulum  non 
habet,  ñeque  novimus  sitne  in  hispanicam  linguam  opportune  con- 
versum  4. 

Haec  autem  opera  omnia,  tametsi  jure  appellantur  Vita  Christi,  non 


1  Apud  Méndez,  Tipografía  española,  edit.  i86i,in  lucubratione  Jacobi  Ripoli.  Vi- 
lamajor,  cui  titulus  Barcelona  fué  la  primera  ciudad  de  España  donde  se  introdujo  la 
imprenta,  p.  266. 

2  Ensayo  de  una  biblioteca,  II,  151-152. 

3  Videtur  exscriptum  typis  esse  unum  tantum  volumen,  cujus  ultimum  caput  est  de 
venia  inimicis  danda.  Exemplar  vidimus  in  bibliotheca  nationali  matritensi.  Alia  sunt 
exemplaria  primi  tantum  voluminis  in  bibliotheca  escurialensi,  in  illa  senatus  hispani 
Matriti  etc.  Est  opus  diversum  et  a  Flore  Sanctorum  et  a  Ludolfi  Vita  Christi. 

*  Adde,  si  placet,  opus  oratione  ligata  scriptum  a  Fratre  Iñigo  de  Mendoza,  Vita 
Christi  fecho  por  coplas,  quod  ad  innocentium  puerorum  caedem  solum  perducitur. 
Editum  novissime  est  in  Nueva  biblioteca  de  autores  españoles,  n.  19;  Cancionero  caste- 
llano del  siglo  XV,  1. 1.  Sed  huc  nullo  modo  spectant  Las  CCC  coplas  de  Juan  de  Mena, 
alio  nomine  El  Labyrinto,  cujus  argumentum  aliud  omnino  est  a  Vita  Christi.  Cf. 
Amador  de  los  Ríos,  Historia  critica  de  la  literatura  española,  t.  VI,  Madrid,  1865, 
pp.  97-108;  George  Ticknor,  History  of  spanish  liter ature,  vol.  I,  London,  1863,  pagi- 
nis  347-350;  Angel  Salcedo  Ruiz,  La  Literatura  Española,  t.  I,  Madrid,  191 5,  pagi- 
nis  395-397;  Fitzmaurice-Kei.i.y,  Historia  de  la  literatura  española,  traducida  por 
Adolfo  Bonilla  de  San  Martín,  Madrid,  1900  (?),  pp.  148-149.  Ipsum  poema,  saepe  recu- 
sum,  est  in  eodem  volumine  ex  Nueva  Biblioteca,  pp.  152-182. 


FONTES  EXTERNI  ExERCITIORUM 


5  5 


tamen  hunc  titulum  ita  nude  exhibent,  ut  opus  Ludolfi  Cartusiensis> 
de  quo  jam  dicendum. 

Ludolfus  a  Saxonia,  ita  vocatus  ex  patria,  f  1377,  primum  domini- 
canus,  deinde  cartusiensis,  scripsit  saeculo  XIV  celeberrimum  opus 
De  Vita  Christi.  Ut  ejus  translationes  catalaunicam  et  lusitanam  1 
praetermittamus,  ineunte  saeculo  XVI  typis  complutensibus  excusa 
est  translatio  hispana,  quam,  jubentibus  Ferdinando  et  Elisabetha  regi- 
bus,  fecit  Ambrosius  de  Montesino,  e  familia  franciscali.  Sunt  quatuor 
magna  volumina,  quae  inter  alia  retinet  bibliotheca  nationalis  matri- 
tensis.  In  singulis  est  titulus  hujusmodi:  Vita  Christi  cartuxano  roman- 
eado por  fray  Ambrosio.  Volumina  primum  et  quartum  excusa  sunt, 
anno  1502;  atque  iterum,  anno  1503;  voluminum  secundi  et  tertii  exem- 
plaria  dúo  vidimus,  utrumque  excusum  anno  1503. 

Vitam  Christi,  Ludolfo  auctore,  censemus  eam  esse,  quae  Ignatio 
in  paterna  domo,  anno  1521  data  est,  non  modo  quia  hujus  libri  titu- 
lus melius  quam  reliquorum  congruit  verbis  Ignatii:  «Le  dieron  un 
Vita  Christi»;  sed  etiam  quia  Natalis,  aequalis  Ignatio  testis,  aperte 
id  affirmat  in  Misccl.  de  rcg.  S.  J.,  fase.  5:  «Exhibuerunt  illi,  inquit, 
dúos  [libros],  alterum  Vitam  Christi  ex  Carthusiano,  et  librum  qui  Flos 
Sanctorum  inscribitur,  ubi  narrantur  gesta  Sanctorum,  utrumque  hispa- 
nice» 2  et  in  Vita  Sti.  Ignatii,  quam  habebat  Hieronymus  Sorianus,  qui 
in  Societate  vixit  ab  anno  1562  ad  1583,  eamdem  rem  legimus  his 
verbis:  «Librum  Ludolphi  Carthusiani  de  uita  Christi  hispanice  scriptum 
legebat  in  sua  infirmitate»  3.  Potuit  hoc  sive  Sorianus  sive  auctor  illius 
Vitae,  audire  ex  iis  qui  cum  S.  Ignatio  diu  ac  familiariter  egerant. 

His  adjunge  Joannem  Valtrini  (15 58-1601)  Societatem  ingressum, 
anno  1574.  Scribere  voluisse  Valtrinus  videtur  historiam  vitae  S.  P. 
Ignatii;  certe  est  in  cod.  Process.  beatif.  VIII,  ff.  164  et  sqq.  monumen- 
tum  ms.  cum  hoc  titulo:  P.  Valtrini  Initia.  Sequitur  vita  S.  P.  Ignatii 
ab  ejus  nativitate  usque  ad  tempus  illud,  quo  Compluti  versabatur.  Jam 
de  libris,  qui  S.  Parenti  traditi  Loyolae  sunt,  dicit:  «Li  furono  portati 
due  alteri  libri  [toco  illorum,  quos  peiieraf\  scritti  in  spagnuolo,  l'uno 
della  Vita  de  Christo  composto  da  Landolfo  cartusiano,  e  l'altro  della 
Vita  de'Santi,  intitolato  Flos  sanctorum»  \ 

E  quibus  ómnibus  testibus  mérito  conficimus,  indubium  esse,  id 


1  Catalaunicam  fecit  Joannes  Roiz  (vel  Roig)  de  Corella;  typis  expressa  est  Va- 
lentiae,  annis  1495,  1496,  1500;  lusitanam  Bernardus  de  Alcobaza,  excusa  est  Olisi- 
pone  1495.  Méndez,  Tipografía  española,  pp.  43-44,  et  142-143. 

2  Monum.  Ignat.,  ser.  4.a,  I,  40,  not.  6. 

3  In  cod.  Memorie  Varié,  f.  140V. — De  P.  Hieronymo  Soriano  complura  invenies 
in  Epist.  Salmerón,  II,  cujus  in  Índice  personarum,  etc.,  p.  898,  perperam  dicitur  Ule 
Antonius;  alias  autem  ibidem  recte  Hieronymus  nuncupatur. 

4  Joannis  Valtrini  meminit  Sommervogel,  Bibliothéque  de  la  Compagine  de  Jésus, 
t.  VTJI,  col.  430.  Hujus  infecti  operis  ms.  non  meminit. 


56 


MONUMENTA  IGNATIANA 


quod  antiqua  et  communis  opinio  fert,  legisse  Ignatium  Vitam  Christi 
a  Ludolfo  Cartusiensi  conscriptam;  praesertim  cilm  illa  opinio,  collatis 
inter  se  Ludolfo  et  Ignatio,  confirmetur. 

Exemplaria  quae  legit  Ignatius  ex  iis  censemus  fuisse,  quae  annis 
1502  et  1503  excusa  sunt.  Fuerunt  enim  haec  omnium  prima;  postea 
vero  non  videntur  iterum  impressa  ante  annum  1521,  quo  edita  sunt 
Hispali.  Hujus  editionis  alterum  volumen  vidimus  in  bibliotheca  na- 
tionali  matritensi,  in  quo  scribitur  annus,  non  dies  nec  mensis,  quo 
finitum  est.  Probabile  valde  non  est  eodem  anno  editionem  hanc  hispa- 
lensem  allatam  esse  Loyolam. 

Diximus  adhuc  quos  Ignatius  libros,  ipso  teste,  legerit.  De  aliis  ab 
eo  forsan  usurpatis,  quatenus  et  ipsi  Exercitiorum  fontes  dici  vel  pos- 
sint  vel  debeant,  post  agemus  quam  primos  illos  a  Párente  nostro  certe 
adhibitos  expedierimus. 

Ac  primum  quidem  nullus  illorum  exemplar  esse  potuit  ad  cujus 
imitationem  librum  suum  Ignatius  confecerit,  quod  cum  per  se  pateat' 
non  amplius  hic  moramur. 

Ñeque  in  illis  auctoribus  reperies,  nos  certe  non  reperimus,  partem 
aliquam  integram,  verbi  gratia  exercitium  seu  meditationem  aliquam 
singularem,  rationem  seu  methodum  orandi  aliquam  plene  propositam 
seu  evolutam,  quam  Ignatius  in  librum  Exercitiorum  transtulerit.  Indi- 
cantur  certe  nonnulla  apud  Ludolfum,  quae,  postquam  ignatiana  Exer- 
citia  novimus,  horum  semina  esse  potuisse  suspicamur.  Hujusmodi 
sunt:  illa  quam  Ignatius  loci  compositionem  vocat,  ratio  meditandi 
Christi  vitam  «como  si  presente  me  hallase»  l,  usus  colloquiorum,  sive 
precum  in  fine  meditationis.  Tria  haec  invenimus  apud  Ludolfum:  dúo 
priora  in  prooemio,  §  IV;  tertium  in  fine  singulorum  capitum,  quae 
omnia  omnino  precibus  concluduntur;  in  historia  vero  passionis  multo 
saepius  preces  adhibentur,  siquidem  non  raro  narratio  interpositis  pre- 
cibus abrumpitur.  At  si  animo  recogitas  ista  in  Exercitiis  ignatianis  non 
tam  esse  methodum,  quam  cujusdam  methodi  partes  seu  membra, 
minime  proprie  loquaris,  si  methodum  ex  Ludolfo  hausisse  Ignatium 
dixeris,  etiamsi  hujus  methodi  partem  aliquam,  exempli  causa,  collo- 
quium  in  fine,  ex  eo  forte  didicerit.  Methodus  enim  ignatiana  e  pluri- 
bus  partibus  inter  se  connexis  enascitur,  quarum  nonnullas,  alias  hic 
alias  illic,  nullibi  omnes,  apud  Ludolfum  aliosque  auctores,  quantum 
adhuc  scire  potuimus,  invenies.  Propterea  dicimus,  S.  Ignatium  «me- 
thodum aliquam  plene  propositam  seu  evolutam»  apud  eos  auctores 
non  legisse;  ñeque  negamus,  ea  quae  legit,  magno  sibi  adjumento  esse 
ad  Exercitia  potuisse,  in  iisque  forte  vestigia  reliquisse. 

Reliquum  igitur  est  ut  Ludolfi  et  caeterorum,  quos  diximus  aucto- 
rum  vestigia  accuratius  persequamur.  Quae  ut  dignoscas  una  via  est,  ut, 


1   Exercitia,  in  contemplatione  de  nativitate,  f.  19V. 


FONTES  EXTERNi:  VlTA  ChRSITI  ETC. 


57 


postquam  libros  illos  legeris,  locos,  qui  simillimi  putantur,  cum  libro 
Exercitiorum  compares.  Nos  quidem  hoc  fecimus;  et  quoniam  difñcile 
multis  e  lectoribus  est  eos  auctores  in  promptu  habere,  volumus  autem 
ut  de  similitudine  eorum  locorum  vel  dissimilitudine  judicium  ferrc  per 
se  ipsi  possint;  necessarium  omnino  duximus  textus  ipsos  ob  oculos 
poneré.  Addidimus  etiam  textus  ex  Imitatione  Christi,  etsi  Thomas  a 
Kempis  in  omnium  manibus  versatur,  ut  comparationis  laborem  facilio- 
rem  redderemus,  et  quia  non  erat  operae  pretium  pronuntiata  brevia 
omitiere,  máxime  quando  ex  translatione  antiquissima,  Burgis,  in  Hi- 
spania  edita  anno  1516,  illos  textus  desumere  licuit  l. 

§  3.  Flos  Sanctorum-Vlta  Christi— De  imitatione  Christi 

Florem  Sanctonim  et  Vitam  Christi  conjungimus,  tum  quia  illa  Igna- 
tius  coniunxit  et  ex  utroque  libro  complura  transcripsit,  tum  quia  quae- 
dam  sunt  in  libro  Exercitiorum,  quae  ex  alterutro  possunt  originem 
trahere.  His  quoque  opus  De  imitatione  Christi  addimus,  quia  illud 
Manresae  legere  incepit  Ignatius,  et  capita  quaedam  doctrinae  sunt 
Thomae  a  Kempis  cum  Ludolfo  et  Ignatio  communia. 

Cum  autem  cartusiana  Vita  Christi  in  mysteria  vitae  Christi  igna- 
tiana  transmitiere  multa  facile  potuerit;  visum  est  locos  hispanos  libro- 
rum  sacrorum  ab  Ignatio  in  mysteriis  vitae  Christi  allatos  (etsi  ad  corpus 
Exercitiorum  non  pertinentes)  cum  cartusianis  primum  conferre,  unde 
certo,  nisi  fallimur,  constabit,  Ignatium  in  his  textibus  a  Ludolfo  non 
penderé.  Sunt  enim  plerumque  valde  inter  se  dissimiles.  Quod  si  inter- 
dum  de  verbo  ad  verbum  conveniant,  id  fere  inde  nascitur,  quod  in 
his  locis  Montesino,  contra  quam  solet,  auctorem  sacrum  ad  verbum 
interpretatur.  Utimur  hispanis  exemplaribus  editionis  complutensis  anni 
1503.  Opus  constat  duabus  partibus,  quarum  singulae  complectuntur 
bina  volumina:  volumen  primum  continet  capita  I-XL;  secundum, 
XLI-XCII;  tertium,  I-L;  quartum,  LI-LXXXIX;  capita  in  paragraphos 
dividuntur.  In  textibus  Evangeliorum,  qui  sequuntur,  designandis  nota- 
mus  partem,  caput  et  paragraphum  Vitae  Christi  cartusiensis,  quam 
rationem  in  hoc  opere  citando  semper  tenemus. 


1  En  titulum  hujus  editionis:  Contemptus  mundi,  compuesto  por  el  famoso  maestro  en 
sancta  theologia  Juan  Gerson,  chanceller  de  París.  E  otro  su  tratado  del  pensamiento  o 
ymaginacion  de  coraron  nueuamente  impresso.  In  ultimo  f.  dicitur  opus  excusum  Burgis 
anno  15 16. 


58 


MONUMENTA  IGNATIANA 


TEXTUS  SACRI  IN  «VITA  CHRISTIB 

E  entró  el  ángel  adonde  estaua 
ella...  Díxole:  Dios  te  salue,  llena 
eres  de  gracia...  Concebirás  en  el 
vientre  e  parirás  fijo.  I,  V,  IV 
et  VIII. 

Mira  que  sancta  Ysabel  tu  prima 
concibió  en  su  vejez.  Ibid.,  §  X. 

Ves  aquí  la  sierua  del  Señor, 
hágase  en  mí  según  tu  palabra. 
Ibid.,  §  XI. 

E  acaeció  que  como  oyesse  la  sa- 
lutación de  la  Virgen  María  santa 
Ysabel,  que  se  gozó  el  ynfante  en  su 
vientre,  e  fué  luego  llena  de  Spíritu 
Santo  santa  Ysabel  e  aleó  vna  boz 
muy  grande  e  dixo:  O  Señora,  ben- 
dita eres  tú  entre  todas  las  mugeres 
e  bendito  es  el  fructo  de  tu  vientre. 
I,  VI,  III. 

Engrandece  mi  ánima  al  Señor. 
Ibid.,  §  VI. 

E  estúuose  en  la  casa  de  santa 
Ysabel  la  virgen  María  quasi  por  el 
espacio  de  tres  meses.  Ibid.,  §  VII. 

E  yuan  todos  para  que  cada  vno 
se  manifestase  por  súbdito  del  em- 
perador... Subió  Joseph  de  Nazareth 
de  la  prouincia  de  Galilea  con  la 
virgen  María,  su  esposa,  que  estaua 
preñada,  a  Belén  de  Judá,  cibdad  de 
Dauid.  I,  IX,  II. 

Parió  a  su  hijo  primogénito...  em- 
boluiólo  su  madre  en  pañales  e  re- 
clinólo en  vn  pesebre.  Ibid.,  §  III. 

E...  se  ayuntó  con  aquel  ángel  vna 
gran  multitud  de  cauallería  celestial, 
que  alabauan  a  Dios  e  dezían:  Gloria 
sea  a  Dios  en  las  alturas,  e  en  la  tie- 
rra sea  paz  a  los  hombres  de  buena 
voluntad.  Ibid.,  §  VI. 

Catad  que  os  euangelizo  e  declaro 
vn  gozo  muy  grande,  que  será  a 
todo  el  pueblo...  Porque  hoy  es 
nascydo  a  vosotros  el  Saluador. 
Ibid.,  §  V. 

E  vinieron  estos  pastores  con  fer- 


TEXTUS  SACRI  IN  «EXERCITIIS» 

Entrando  el  ángel  a  donde  estaba 
María,  la  saludó  diziéndole:  Dios  te 
salue,  llena  de  gracia,  concebirás  en 
tu  vientre  y  parirás  vn  hijo. 

Y  mira  que  Elisabet,  tu  parienta, 
ha  concebido  vn  hijo  en  su  vejez. 

He  aquí  la  sierua  del  Señor,  cúm- 
plase en  my  según  tu  palabra. 

Y  como  oyese  Elisabet  la  saluta- 
ción de  nuestra  Señora,  gozóse  el 
niño  en  el  vientre  della,  y  llena  del 
Spíritu  Sancto  Elisabet,  exclamó  con 
vna  gran  voz  y  dixo:  vendita  seas  tú 
entre  las  mugeres,  y  vendito  sea  el 
fructo  de  tu  vientre. 

Engrandece  my  ánima  al  Señor. 

María  estuvo  con  Elisabet  quasi 
tres  meses,  y  después  se  tornó  a 
su  casa. 

Ascendió  Joseph  de  Galilea  a 
Bethlem,  para  conocer  subiection  a 
César  con  María  su  esposa  y  muger 
ya  preñada. 


Parió  su  hijo  primogénito,  y  lo  em- 
bolbió  con  paños,  y  lo  puso  en  el  pe- 
sebre. 

Llegóse  vna  multitud  de  exército 
celestial  que  dezía:  gloria  sea  a  Dios 
en  los  cielos. 


Manifestó  a  uosotros  grande  gozo, 
porque  hoy  es  nascido  el  saluador 
del  mundo. 


Venieron  con  priesa  y  hallaron  a 


FONTES  EXTERNi:  VlTA  ChRISTI  ETC. 


59 


uor  e  sin  tardanca  alguna,  e  halla- 
ron a  la  virgen  María  e  a  Joseph 
e  al  infante  puesto  en  el  pesebre. 
Ibid.,  §  VIL 

E  los  pastores  tornáronse  glorifi- 
cando e  alabando  a  Dios  en  todas 
las  cosas...  Ibid.,  §  IX. 

Fué  llamado  su  nombre  Jesús,  el 
qual  fué  por  el  ángel  nombrado  an- 
tes que  en  el  vientre  fuesse  conce- 
bido. I,  X,  I. 

Sabed  que  auemos  visto,  estando 
nosotros  en  Oriente,  su  propia  estre- 
lla, e  venymos  a  lo  adorar.  I,  XI,  IV. 

E  inclinados  en  tierra,  adoráron- 
lo... E  los  reyes,  hallado  el  infante, 
abrieron  sus  thesoros  e  ofreciéron- 
le oro,  encienso  e  mirra.  I,  XX,  VI 
et  VII. 

Recibieron  respuesta  en  sueños... 
que  no  boluiessen  a  él,  ...e  ansí  se 
tornaron  por  otro  camino  a  su  tie- 
rra. Ibid.,  §  IX. 

Vn  par  de  tórtolas  o  dos  palomi- 
nos. I,  XII,  I. 

Lo  tomó  en  sus  palmas,  y  lo  repu- 
so entre  sus  bracos.  Ibid.,  §  V. 

Agora  dexas,  Señor,  a  tu  sieruo 
según  tu  palabra  en  paz.  Ibid. 

Confessaua  al  Señor...;  fablaua  dél 
a  todos  los  que  esperauan  la  redem- 
ción  de  Jerusalem  e  de  Ysrrael.  Ibid., 
§IX.  ^ 

Leuántate  e  toma  al  niño  e  a  su 
madre  e  huye  para  el  reyno  de  Egyp- 
to.  I,  XIII,  I. 

[Non  esí  apud  Ludolf  um  hic  locus.~\ 

Toma  al  ynfante  e  a  su  madre  e 
buéluete  con  ellos  para  la  tierra  de 
Ysrrael.  I,  XIV,  I. 

Leuantándose...  tomó  al  infante... 
e  a  su  madre...  e  comencó  a  boluerse 
a  la  tierra  de  Ysrrael.  Ibid. 

Aprouechaua  Christo  en  edad,  e 
en  sabiduría  e  gracia.  I,  XV,  XI. 

¿Por  ventura  no  es  este  hijo  de  vn 
carpintero?  [lía  ex  Matth.  XIII,  55; 


María  y  a  Joseph  y  al  niño  puesto  en 
el  pesebre. 

Tornaron  los  pastores  glorificando 
y  laudando  al  Señor. 

El  nombre  dél  es  llamado  Jesús,  el 
qual  es  nombrado  del  ángel  ante  que 
en  el  vientre  se  concibiese. 

Vimos  la  estrella  dél  en  oriente  y 
venimos  a  adorarle. 

Prostrándose  por  tierra  lo  adora- 
ron, y  le  presentaron  clones,  oro,  en- 
cienso y  mirra. 

Rescibieron  respuesta  estando 
dormiendo,  que  no  tornasen  a  He- 
rodes,  y  por  otra  vía  tornaron  a  su 
región. 

Vn  par  de  tórtolas  o  dos  hijos  de 
palomas. 

Tomólo  en  sus  bracos. 

Agora,  Señor,  dexa  a  tu  sieruo 
en  paz. 

Veniendo  después,  confessaba  al 
Señor  y  ablaba  dél  a  todos  los  que 
esperaban  la  redemtión  de  Ysrael. 

Lebántate  y  toma  el  niño  y  a  su 
madre  y  huye  a  Egipto. 

El  qual,  lebantándose  de  noche, 
partiósse  a  Egipto. 

Lebántate  y  toma  el  niño  y  su 
madre,  y  ba  a  la  tierra  de  Ysrael. 

Leuantándose  vino  en  la  tierra  de 
Ysrael. 

Aprouechaba  en  sapiencia,  edad  y 
gracia. 

¿Por  auentura  es  este  aquel  car- 
pintero? 


6o 


MONUMENTA  IGNATIANA 


alterum  illum  textum,  quem  ex  Marc. 
VI,  3,  affert  Ignaíius,  Ludolfus  non 
ponif].  I,  XVI,  II,  et  I,  LXV,  II. 

No  sabíades  que  en  las  cosas  que 
cumplen  a  la  honrra  de  my  Padre, 
auía  yo  de  estar  presente?  I,  XV,  VIII. 

Déxame  agora...  porque  desta  ma- 
nera conuiene  a  entramos  que  cum- 
plamos en  perfeción  toda  justicia.  I, 
XXI,  IV. 

E  descendió  el  Espíritu  Sancto  so- 
bre él  ansí  como  paloma  e  quedóse 
sobre  su  cabeza...  e  sonó  la  boz  del 
Padre  diziendo:  este  es  mi  fijo  muy 
amado  en  el  qual  yo  me  dy  conten- 
tamiento. Ibid.,  §§  VII  et  VIII. 

El  diablo...  se  acercó  a  él,  dizien- 
do: si  hijo  de  Dios  eres,  di  que  estas 
piedras  se  tornen  pan:  si  eres  hijo 
de  Dios,  derríbate  de  aquí  abaxo; 
todas  estas  cosas  te  daré...  si  te  pu- 
sieres en  tierra  de  rodillas  e  me  ado- 
rares, i,  xxii,  §§  v,  vii,  vm. 

Vinieron  los  ángeles,  e  allegándose 
a  él,  seruíanlo.  Ibid.,  §  XIV. 

Hijo,  no  tienen  vino.  I,  XXV,  I. 

Oualquiera  cosa  que  my  hijo  os 
dixere,  hazelda.  Ibid.,  §  II. 

E  manifestó  su  gloria  e  creyeron 
en  él  sus  discípulos.  Ibid.,  §  V. 

Quitad  estas  cosas  de  tan  sancto 
lugar  como  este,  e  no  queráys  hazer 
la  casa  de  mi  Padre  casa  de  negocia- 
ción. I,  XXVI,  I. 

Bienauenturados  son  los  pobres 
de  espíritu...  los  mansos...  los  que 
lloran...  los  que  han  hambre  e  sed 
de  la  justicia...  los  que  han  miseri- 
cordia... los  lympios  de  corazón...  los 
pacíficos...  los  que  padescen  perse- 
cución por  la  justicia.  I,  XXXIII, 
I-VHI. 

Ansí  resplandezca  vuestra  luz  de- 
lante de  los  hombres,  que  vean  vues- 
tras buenas  obras,  e  glorifiquen  a 
vuestro  Padre  que  en  los  cielos  es. 
I,  XXXIV,  I. 


¿No  sabéis  que  en  las  cosas  que 
son  de  my  Padre  me  conviene  estarr 

Haz  esto  por  el  presente,  porque 
assí  es  menester  que  cumplamos 
toda  la  iusticia. 

Vino  el  Espíritu  Sancto  y  la  voz 
del  Padre  desde  el  cielo  afirmando: 
este  es  my  hijo  amado,  del  que  estoy 
muy  satisfecho. 

Llegándose  a  él  el  tentador,  le 
dize:  si  tú  eres  hijo  de  Dios,  dy  que 
estas  piedras  se  tornen  en  pan;  há- 
chate de  aquí  abaxo;  todo  esto  que 
vees  te  daré,  si  prostrado  en  tierra 
me  adorares. 

Vinieron  los  ángeles  y  le  seruían. 

No  tienen  vino. 

Haced  qualquiera  cosa  que  os  di- 
xere. 

Conuertió  el  agua  en  vino,  y  mani- 
festó su  gloria,  y  creyeron  en  él  sus 
discípulos. 

Quitá  estas  cosas  de  aquí,  y  no 
quieráys  hazer  my  casa  cassa  de 
mercadería. 

Bienauenturados  los  pobres  de  es- 
píritu, los  mansuetos,  los  misericor- 
des,  los  que  lloran,  los  que  passan 
hambre  y  sed  por  la  iusticia,  los  lim- 
pios de  corazón,  los  pacíficos,  y  los 
que  padescen  persecuciones. 

Assí  vuestra  luz  alumbre  delante 
los  hombres,  para  que  vean  vuestras 
buenas  obras,  y  glorifiquen  vuestro 
Padre,  el  qual  está  en  los  cielos. 


FONTES  EXTERNi:  VlTA  CHRISTI  ETC. 


61 


Mas  yo  os  digo:  amad  a  vuestros 
enemigos,  e  hazed  bien  a  los  que  os 
aborrescieron.  I,  XXXV,  V. 

¿Por  qué  estáys  temerosos,  hom- 
bres de  poca  fe?  I,  XLVI,  I. 

¿Quál  es  este,  a  quien  los  vientos 
e  el  mar  obedecen?  Ibid.,  §  II. 

Tened  confianca,  yo  soy.  I,  LXIX,  II. 

E  mirad  que  os  enbío  como  a  oue- 
jas  en  medio  de  los  lobos...  e  mirad 
que  seáis  prudentes  como  las  ser- 
pientes... e  sed  simples  como  las  pa- 
lomas. I,  LII,  I. 

De  gracia  e  sin  precio  recebistes 
el  don:  de  gracia  e  sin  precio  lo  ad- 
ministrad... ninguna  cosa  lleuarés... 
ni  oro  ni  plata.  I,  LI,  III. 

E  quando  fuéredes  a  predicar, 
predicad  diziendo:  acercárseos  ha  el 
reyno  de  los  cielos.  Ibid. 

Le  son  perdonados  muchos  peca- 
dos, porque  amó  mucho...  E  dixo  el 
Señor  a  la  muger:  perdonados  te  son 
todos  tus  pecados...  la  fe  tuya  te  fizo 
salua...  anda,  vete  en  paz.  I,  LX,  IV. 

E  como  fueron  hartos...  cogieron  e 
fueron  llenos  de  los  pedacos  doce 
cofines.  I,  LXVII,  II. 

Este  es  mi  fijo  muy  amado,  en  el 
qual  yo  di  a  mí  buen  agradamiento; 
a  él  oyd.  II,  III,  V. 

Leuantaos  e  no  queráys  temer... 
no  digáys  a  ninguno  esta  visión... 
hasta  que  el  hijo  de  la  Virgen  resus- 
cite  de  los  muertos.  Ibid.,  §§  VI-VII. 

\_Totum  dialogum  Jcsam  inter  et 
Martham  omittit  Ludolfus.  II, 
XVIII,  III] 

Lázaro,  ven  fuera.  II,  XVII,  VI. 

¿Por  qué  se  hizo  agora  este  desper- 
diciamiento  de  vngüento  tan  precio- 
so? II,  XXV,  IV. 

¿Por  qué  estáys  indignados  contra 
esta  muger?  Ca  muy  bvena  es  por 
cierto  la  obra  que  ha  obrado  en  mí. 
Ibid.,  §V. 

Desataldos  e  trahédmelos;  e  si  al- 
guno os  dixere  algo,  dezid  que  el 


Yo  os  digo  a  vosotros  que  améys  a 
vuestros  enemigos  y  agáys  bien  a  los 
que  os  aborresgem. 

¿Qué  teméis,  apocados  de  fe? 

¿Quién  es  este,  al  qual  el  viento  y 
la  mar  obedescen? 

Yo  soy,  no  queráys  temer. 

Mirad  que  os  embío  a  vosotros 
como  obejas  en  medio  de  lobos;  por 
tanto  sed  prudentes  como  serpientes 
y  símplices  como  palomas. 

No  queráys  posseer  oro  ni  plata; 
lo  que  graciosamente  recibís,  daldo 
graciosamente. 

Yendo  predicaréis]  diciendo:  ya 
se  ha  acercado  el  reyno  de  los  gielos. 

Perdónanse  a  ella  muchos  pecca- 
dos,  porque  amó  mucho;  y  dixo  a  la 
muger:  tu  fe  te  ha  hecho  salua;  vete 
en  paz. 

Comieron  y  hartáronse,  y  sobraron 
doze  espuertas. 

Este  es  my  hijo  amado;  oylde. 

Lebantaos  y  no  tengáis  temor;  a 
ninguno  digáis  esta  visión,  hasta  que 
el  hijo  del  hombre  resucite. 

Yo  soy  resurrectión  y  vida;  el  que 
cree  en  my,  aunque  sea  muerto  vi- 
virá. 

Lázaro,  ven  fuera. 
¿Para  qué  es  esta  perdición  de  vn- 
güento? 

¿Por  qué  soys  enojosos  a  esta  mu- 
ger, pues  que  ha  hecho  vna  buena 
obra  comigo? 

Desataldos  y  traédmelos;  y  si  al- 
guno os  dixere  alguna  cosa,  dezid 


62 


MONUMENTA  IGNATIANA 


Señor  los  ha  menester,  e  luego  en 
ese  punto  os  los  dexarán  traher. 
II,  XXVI,  I. 

O  hijo  de  Dauid,  sáluanos  en  las 
alturas...  Bendito  es  e  sea  este  que 
viene  en  el  nombre  del  Señor.  II, 
XXVII,  II. 

En  verdad  os  digo  que  vno  de  vos- 
otros me  tiene  de  traer  a  la  muerte. 
II,  LV,  L 

Exemplo  os  he  dado  para  que  ansí 
como  yo  hize  las  cosas  con  vos- 
otros... ansí  vosotros  lo  hagáis  vnos 
a  otros.  II,  LIV,  VII. 

Tomad  e  comed.  II,  LVI,  III. 

Assentaos  aquí,  entre  tanto  que 
yo  voy  hasta  allí  a  orar.  II,  LIX,  I. 

Padre,  si  es  possible,  traspassa 
este  cáliz  de  mí...  Empero  no  se  haga 
lo  que  yo  quiero...  mas  lo  que  tú 
quieres.  Ibid.,  §§  II  et  III. 

Triste  está  mi  ánima  fasta  la  muer- 
te. Ibid.,  §  I. 

E  acaesció  que  vino  sobre  él  vn 
sudor  como  gotas  de  sangre  que  co- 
rría en  tierra.  Ibid.,  §  IV. 

Como  a  ladrón  me  salistes  a  pren- 
der con  espadas  e  con  langas...  cada 
día  estaua  con  vosotros  en  el  templo 
enseñando  e  predicando  e  no  me 
prendistes.  Ibid.,  §  VIII. 

¿A  quién  buscáys?  Ibid.,  §  VI. 

Buelue  tu  cuchillo  a  su  lugar. 
Ibid.,  §  VIII. 

¿Ansí  respondes  al  pontífice?  II, 
LX,  L 

Profetízanos,  Christo,  quién  es  el 
que  te  hirió.  Ibid.,  §  IV. 

Hallamos  que  este  engaña  nuestra 
gente...  e  defiende  que  se  pague  tri- 
buto al  César.  II,  LXI,  IV. 

Yo  no  fallo  en  él  causa  alguna  dig- 
na de  muerte.  Ibid.,  §  V. 

Dixeron  con  grandes  bozes:  no 
queremos  a  este,  mas  a  Barrabás.  II 
LXII,  I. 

Dios  te  salue,  rey  de  los  j  udíos...  Dá- 
banle en  la  cara  bofetadas.  Ibid.,  §  V. 


que  el  Señor  los  ha  menester,  y  lue- 
go los  dexará. 

Sáluanos,  hijo  de  Dauid;  bendito  el 
que  viene  en  nombre  del  Señor.  Sál- 
uanos en  las  alturas. 

En  verdad  os  digo  que  vno  de  vos- 
otros me  ha  de  vender. 

Yo  os  he  dado  exetnplo  para  que 
hagáis  como  yo  hize. 

Tomad  y  comed. 

Sentaos  aquí,  hasta  que  vaya  allí  a 
orar. 

Padre,  si  se  puede  hazer,  pase  de 
my  este  cáliz;  con  todo,  no  se  haga 
my  voluntad,  sino  la  tuya. 

Triste  está  my  ánima  hasta  la 
muerte. 

Su  sudor  era  como  gotas  de  sangre, 
que  corrían  en  tierra. 

Como  a  ladrón  me  avéis  salido  a 
prender  con  palos  y  armas,  quando 
cada  día  estava  con  vosotros  en  el 
templo  enseñando,  y  no  me  pren- 
distes. 

¿A  quién  buscáys? 

Torna  tu  espada  en  su  lugar. 

¿Así  respondes  al  pontífice? 

Prophetiza  nobis,  quién  es  el  que 
te  hirió. 

A  este  avernos  hallado  que  hecha- 
ua  a  perder  nuestro  pueblo,  y  veda- 
ba pagar  tributo  a  César. 

Yo  no  hallo  culpa  ninguna. 

Dieron  vozes  todos,  diziendo:  no 
dexes  a  éste,  sino  a  Barrabás. 

Dios  te  salue,  rey  de  los  iudíos.  Y 
dábanle  de  bofetadas. 


FONTES  EXTERN  i:  VlTA  CHRISTI  ETC. 


63 


E  salió  luego  Jhesús...  trayendo  en 
su  cabeca  corona  de  espinas  e  vn 
manto  de  púrpura  encarnado,  e  vn 
cetro  de  caña  en  la  mano...  E  enton- 
ces díxoles  Pilato:  Ecce  homo.  Ibid., 
§  VI. 

Crucifícalo,  crucifícalo.  Ibid. 

No  tenemos  otro  rey  sino  César. 
Ibid.,  §  VIL 

Este  es  Jhesú  nazareno,  rey  de  los 
judíos.  II,  LXIII,  IV. 

Ya,  tú  eres  el  que  destruyes  el 
templo  de  Dios...  abaxa  de  la  cruz. 
Ibid.,  §  VIL 

¿Avn  vosotros  sin  entendimiento 
estáys?  I,  LXXXVIII,  IV,  [ubi  expo- 
nit  hunc  locum  Mati/iaei,  X  V,  ló], 

¿Quién  nos  reboluerá  la  piedra  que 
está  puesta  a  la  entrada  del  monu- 
mento? II,  LXXI,  II. 

Bien  sé  que  buscáys  a  Jhesú-chris- 
to  crucificado  e  nazareno;  leuantóse. 
no  es  aquí.  Ibid.,  §  IV. 

Dios  os  salue.  II,  LXXV,  I. 

No  queráys  temer.  Id  e  recontad 
estas  cosas  a  mis  hermanos,  e  dezil- 
des  que  vayan  a  Galilea,  e  allí  me 
verán.  Ibid.,  §  II. 

Es  verdad  que  el  Señor  es  resus- 
citado  e  apareció  a  san  Pedro.  II, 
LXXVII,  I. 

O  ágenos  de  buen  entendimiento... 
O  tardíos  e  detenidos  de  corazón...  en 
creer  en  las  cosas  que  hablaron  los 
profetas;  ¿por  ventura  no  sabés  que 
fué  menester  que  padeciesse  Christo 
estas  cosas,  e  que  por  esta  manera  en- 
trasse  en  su  gloria?  II,  LXXVI,  II. 

Por  el  miedo  de  los  judíos.  II, 
LXXVII,  I. 

Paz  sea  a  vosotros.  Ibid. 

Recebid  e  tomad  al  Espíritu  Sanc- 
to...  Todos  los  pecados  que  vosotros 
perdonáredes  a  los  hombres,  serán 
perdonados  a  ellos...  Ibid.,  §  VIL 

Pon  tu  dedo  aquí  e  mira  mis  ma- 
nos... No  quieras  ser  incrédulo,  mas 
sey  fiel.  II,  LXXVIII,  I. 


Salió,  pues,  Jesús  fuera,  coronado 
de  espinas  y  vestido  de  grana,  y  dí- 
xoles Pilato:  e  aquí  al  hombre. 


Crucifica,  crucifícalo. 

No  tenemos  rey,  sino  a  César. 

Jesús  nazareno,  rey  de  los  iudíos. 

Tú  eres  el  que  destruyes  el  tem- 
plo de  Dios,  baxa  de  la  cruz. 

¿También  vosotros  estáys  sin  en- 
tendimiento? 

¿Quién  nos  aleará  la  piedra  de  la 
puerta  del  monumento? 

A  Jesú  nazareno  buscáis;  ya  es  re- 
sucitado, no  está  aquí. 

Dios  os  salue. 

No  temáys.  Yd  y  dezid  a  mis  her- 
manos que  vayan  a  Galilea,  porque 
allí  me  verán. 

Verdaderamente  el  Señor  a  resus- 
citado  y  aparescido  a  Simón. 

O  nesejos  y  tardos  de  corazón 
para  creer  todo  lo  que  han  hablado 
los  prophetas,  ¿no  era  necesario  que 
Xpo.  padesciese  y  así  entrase  en  su 
gloria? 

Por  el  miedo  de  los  judíos. 
Paz  con  vosotros. 

Recebid  el  Spíritu  Sancto;  a  aque- 
llos que  perdonáredes  los  peccados, 
les  serán  perdonados. 

Mete  aquí  tu  dedo,  y  vee  la  verdad, 
y  no  quieras  ser  incrédulo,  sino  fiel. 


64 


MONUMENTA  IGNATIANA 


Verdaderamente  tú  eres  Señor 
myo  e  Dios  myo.  Ibid.,  §  II. 

Bienauenturados  serán  los  que  no 
me  vieron  e  creyeron.  Ibid. 

No  la  podían  sacar  ni  traer  a  tie- 
rra por  la  gran  multitud  de  pesca- 
dos. II,  LXXIX,  I. 

El  señor  es  éste.  Ibid.,  §  II. 

Apascienta  mis  ouejas.  Ibid.,  §  V. 

Dado  es  a  my  todo  poderío  en  el 
cielo  e  en  la  tierra.  II,  LXXX,  I. 

Yd  por  el  vniuerso  mundo  e  ense- 
ñad la  fe  a  todas  las  gentes,  bapti- 
zándolos en  el  nombre  del  Padre  e 
del  Hijo  e  del  Spíritu  Sancto.  Ibid. 
§11. 

Después  apareció  a  más  de  qui- 
nientos hermanos  que  estauan  ayun- 
tados en  vno.  Ibid.,  §  I. 

Aparesció...  a  Santiago  el  Menor. 
II,  LXXV,  III. 

\Hanc  apparitionem  omití it  Ludo/- 
fus.-] 

Varones  de  Galilea,  ¿para  qué  es- 
táys  aquí  mirando  al  cielo?...  Este 
Redemptor  Jesús,  que  agora  fué  to- 
mado de  vuestra  presencia  e  trans- 
portado en  el  cielo,  ansí  boluerá  al 
juyzio  como  lo  vistes  sobir  al  cielo- 
II,  LXXXII,  VIII. 


Señor  mío  y  Dios  mío. 

Bienauenturados  son  los  que  no 
vieron  y  creyeron. 

No  podían  sacalla  por  la  muche- 
dumbre de  peces. 

El  Señor  es. 

Apacienta  mis  ovejas. 

Dada  me  es  toda  potestad  en  cielo 
y  en  tierra. 

Yd  y  enseñad  todas  las  gentes, 
bautizándolas  en  nombre  del  Padre 
y  del  Hijo  y  del  Spíritu  Sancto. 

Después  fué  visto  de  más  de  500 
hermanos  juntos. 

Aparesció  después  a  Santiago. 

Finalmente  a  my  como  abortiuo 
se  me  aparesció. 

Varones  galileos,  ¿qué  estáys  mi- 
rando al  cielo?  Este  Jesús,  el  qual  es 
lleuado  de  vuestros  ojos  al  cielo,  así 
vendrá  como  le  vistes  yr  en  el  cielo. 


His  Ignatii  ac  Ludolfi  collatis  inter  se  textibus,  facile  patet  nihil  esse 
cur  ex  Ludolfo  nata  dicantur  illa,  in  quibus  Ignatius  nihil  aliud  agit  nisi 
verba  Sacrorum  Bibliorum  affert,  cujusmodi  sunt  apparitiones  Christi 
Domini  decima  et  undécima.  Idem  fere  dicito  de  aliis  multis  locis  in 
quibus  vix  aliud  quam  sententia  evangélica  proponitur,  ex  quo  numero 
sunt:  pastorum  adoratio,  B.  Virginis  purificado  et  Jesu  pueri  praesenta- 
tio;  reditus  ex  Aegypto;  Christus  a  daemone  in  deserto  tentatus;  Chri- 
stus  transfiguratus;  ab  Herode  ad  Pilatum  reversio;  in  caelum  ascensio; 
alia  nonnulla.  Confer  mysteria  vitae  Christi  in  libro  Exerciiiorum. 

Haec  de  sacris  textibus.  Caeterarum  rerum  originem  inquiramus, 
quae  ad  Christi  mysteria  referuntur,  et  ab  Ignatio  tum  in  hac  parte,  tum 
in  corpore  Exerciiiorum  adjuncta  sunt.  In  qua  re,  sicut  in  reliquorum 
Exerciiiorum  fontibus  perquirendis  diligentissime  laboravit  P.  Henki- 
cus  Watrigant,  S.  J.,  cujus  lucubrationis  fructus  in  libello  La  Gencsc 
des  Exercices  de  Saint  Ignace  de  Loyola  (Amiens,  1897)  magnopere  no- 


FONTES  EXTERNI:   VlTA  CHRISTI  ETC. 


65 


bis  ex  usu  fuerunt.  Sed  ille  latinos  textus  usurpavit  cum  Viíae  Christi 
tum  Excr ciliar nm.  Cum  autem  Ignatius  hispane  et  Ludolfum  legerit  et 
Exercitia  scripserit,  hispanos  textus  adhibere  non  dubitavimus,  cum 
praesertim  autographum  Exercitiorum  ab  Tgnatio  emendatum,  atque 
editio  Ludolfi  ab  Ignatio  usurpata  nobis  in  manibus  essent.  Quod  si  Lu- 
dolfum hispanum  cum  latino  comparabis,  non  parum  discriminis  saepe 
reperies,  quandoquidem  Montesino  interpres  non  tam  verba  quam  sen- 
tentias  saepissime  refert,  imo  non  raro  addita  brevi  declaratione  aucto- 
rem  illustrat.  Est  etiam  in  translatione  hispana  singulis  capitibus  prae- 
posita  rerum  summa  per  paragraphos  distincta,  quae  «Sumario  del 
intérprete»  inscribitur. 

Conferimus  primum  Exercitiorum  locos  illos,  quos  cum  in  Vita 
Christi  tum  in  Flore  Sanctorum  legere  Ignatium  potuisse  paulo  ante 
significavimus. 

Primus  locus  ad  nativitatem  Christi  pertinet,  et  de  itinere  bethle- 
mitico  singularia  quaedam  tradit,  quae  sacri  auctores  non  tradiderunt 


FLOS  SANCTORUM 

Leuauan  [Joseph  e 
Santa  María]  consigo  vn 
buey  para  vender  para 
aquel  pecho  e  vna  asna, 
en  que  yua  Sancta  Ma- 


VITA  CHRISTI 

El  asno  [traía  S.José] 
para  que  la  reyna  del 
cielo...  viniese  en  él;  e 
el  buey  para  venderlo 
e  para  pagar  del  precio 


EXERCITIA 

Salieron  nuestra  Se- 
ñora..., como  se  puede 
meditar  píamente, 
asentada  en  vna  asna,  y 
Josep  y  vna  ancila,  le- 


1  De  ancilla,  dícit  Suárez  (agit  de  his  1.  IX,  c.  V,  nn.  17  sqq.  tractatus  De  religione 
Societatis  Jesu):  «Nullo  alio  in  loco  legisse  me  recoló».  Praeter  Floretn  Sanctorum  vidi- 
mus  apud  Petrxjm  de  Vega  in  secunda  editione,  anni  1541,  imaginem  Sacrae  Familiae 
proficiscentis  in  Aegyptum,  in  qua  est  etiam  ancilla.  In  prima  editione  non  est  illa  ¡mago. 
Asserit  tamen  JosEraus  Wilpert,  veteris  artis  christianae  peritissimus,  in  antiquissimis 
jam  Nativitatis  Christi  imaginibus  binas  ancillas  comparere.  (Die  rümischen  Mosaikcn  und 
Malereien  der Mrchlichen  Baliten  vom  IV  bis  XIII  jahrhundert,  2  Bd.  2  Hálfte,  Freiburg 
in.  Br.,  1916,  pp.  753-755.) — Posterioribus  autem  medii  aevi  saeculis,  Mariae  non  solum 
in  specu  bethlemitica  versanti,  sed  etiam  Gabrielis  nuntium  excipienti,  Elisabetham  in- 
visenti,  puerum  praesentanti  ancillam  adjunxerunt.  (Steph.  Beissel,  S.  J.,  Geschiclite  der 
Verehrung  Marías  in  Deutschla)id  zuahrend  des  Mittelalters,  Freiburg  in  Br.,  1909, 
pp.  176,  178,  602,  623.) 

Bovem  et  asinum  prope  Christi  infantis  praesepe  fuisse,  traditio  est  antiquissima, 
quam  multi  confirmant  loco  illo  Is.  I,  2  «Cognovit  bos  possessoretai  suum  et  asinus 
praesepe  Domini  sui»  et  Habac  III,  3  ex  interpretatione  LXX:  «In  medio  duorum 
animalium  cognosceris».  Ita  v.  g.  S.  Hieronymus,  epist.  108  (alias  27),  P.  L.,  XXII,  884. 
Baronius  in  Annalibus,  a.  1,  n.  III,  praeter  Hieronymum,  affert  Gregorios  Nazianze- 
num  et  Nyssenum,  Paulinum,  Cyrillum,  etc.  Idem  habent  imagines  pictae  et  sculptae 
jam  ante  médium  aevum.  (B.  Eckl,  Die  Madonna  ais  Gegenstand  christlicher  Kunstma- 
lerei  und  Sculptur,  Brixen,  1883,  p.  128. — Rohault  de  Fleury,  La  Sainte  Vierge.  Etudes 
archéologiques  et  iconographiques,  Paris,  1878,  tables  XIX-XXVII. — Max  Schmid,  Die 
Darstellung  der  Geburt  Christi  in  der  bildenden  Kunst,  Stuttgart,  1890,  pp.  2,  57,  72). 
JIonum.  Ignat. — Series  II  S 


66 


MONUMENTA  IGNATIANA 


na...  e  su  mogo  e  su  mo- 
ga (f.  14,  r.  col.  I)  l. 


dél  el  tributo  por  sí  e 
por  la  Virgen,  e  para 
que  del  restante  pudie- 
se beuir...  [Et  ex  San- 
cío  C/irysosfot//o~\  no  te- 
nían moco  ni  moga.  I, 

ix,  n. 


uando  vn  buey  para  yr 
a  Bethelem  a  pagar  el 
tributo  que  César  he- 
cho en  todas  aquellas 
tierras.  (2.a  contempl. 
2.ae  hebdom.,  f.  19). 


Majoris  momenti  sine  dubio  est  locus  de  vocatione  apostolorum, 
apud  Ignatium  in  mysteriis  vitae  Christi,  f.  44,  apud  Ludolfum 
in  I,  XXX,  I,  apud  Voraginem  in  Vita  S.  Andreae. 


VITA  CHRISTI 

Tres  llamamientos 
(según  lo  que  arriba  es 
escripto)  has  visto  que 
fueron  los  de  los  discí- 
pulos: del  primero  haze 
memoria  Sant  Juan  [tn 
tnarg.  Joannis,  i].  E  en- 
tonces vinieron  prime- 
ro a  la  fe  e  no  a  más,  e 
para  tener  alguna  noti- 
cia e  familiaridad  con 
el  Saluador.  Del  segun- 
do habla  Sant  Lucas 
[in  marg.  Luce,  v]  e  en- 
tonces también  lo  si- 
guieron por  oyr  su  doc- 
trina, con  intención  de 
tornarse  a  sus  casas  e 
a  sus  propiedades, 
como  de  hecho  se  tor- 
naron. Del  tercero  lla- 
mamiento hablan  Sant 
Mattheo  e  Sant  Marcos 
[in  marg.  Matthei,  iiii, 
Marci,  j]  e  entonces  vi- 
nieron a  perseverar  con 
él  e  a  seguir  su  perfec- 
tión. 


Ouibus  sententiis  perlectis,  fortasse  dubitabis,  utri  ex  duobus  aucto- 
ribus  originem  ejus  loci  tribuas,  Ludolfone  an  Voragini;  multo  tamen 


FLOS  SANCTORUM 

Sant  Andrés  e  algu- 
nos otros  dicípulos  lla- 
mó el  nuestro  Señor 
Jesú  Xpo.  tres  vezes. 
Primeramente  los  lla- 
mó porque  lo  conocies- 
sen...  Y  la  segunda  vez 
los  llamó  a  su  compa- 
ña... E  después  desto, 
la  tercera  vez  llamólos 
Jesú  Xpo.  que  fuessen 
sus  dicípulos...  y  ellos 
luego  dexaron  las  redes 
e  fuéronse  empós  dél. 
Y  de  allí  adelante  siem- 
pre anduuieron  con  El; 
e  nunca  más  tornaron 
a  sus  casas  propias. 


EXERCITIA 

Tres  vezes  p  a  rege 
que  son  [J>rius  sinc  pa- 
rege  que]  llamados  San 
Pedro  y  Sant  Andrés: 
i.°  a  gierta  notigia;  esto 
consta  por  Sant  Johan 
en  el  primero  capítulo; 
secundariamente  a  se- 
guir en  alguna  manera 
a  Xpo.  con  propósito 
de  tornar  a  posseer  lo 
que  habían  dexado,  co- 
mo dize  S.  Lucas  en  el 
capítulo  quinto;  tergia- 
mente  para  seguir  para 
siempre  a  Xpo.  nuestro 
Señor.  Sant  Matheo  en 
el  4.0  capítulo  y  S.  Mar- 
co en  el  primero. 


1    Citamus  in  his  locis  coroparandis  excmplar  loyolacum  (supra,  p.  51). 


FONTES  EXTERNi:  VlTA  CHRISTI  ETC. 


67 


probabilius  eam  Ludolfo  assignabis;  cum  multo  major  similitudo  inter 
Ludolfum  et  Ignatium  intercedat,  quam  inter  Voraginem  et  Ignatium, 
et  primum  punctum,  ex  tribus  quae  hic  apud  Ignatium  sequuntur,  le- 
gatur  in  Vita  Christi,  minime  in  Vitis  Sanctorum:  «Cómo  los  apóstoles 
eran  de  ruda  y  baxa  condición»  (S.  Ignatius)  «eran  hombres  de  ruda 
condición  e  de  baxa  e  pobre  nación»  {Ludolfus)  *.  Adde  titulum  paulo 
inferius  apud  Ignatium:  «De  cómo  los  apóstoles  fueron  embiados  a  pre- 
dicar», a  Montesino,  I,  LI,  in  summario  eisdem  verbis  expressum:  «De 
cómo  fueron  enbiados  los  apóstoles  a  predicar.» 

Tertius  locus  est  in  mysteriis  quartae  Exercitiorum  hebdomadis,  ubi 
consolandi  officium  Christo  Domino  Sanctus  Pater  attribuit.  Nisi  per 
se  ipse  Ignatius  tot  tantisque  esset  a  Jesu  consolationibus  cumulatus, 
liceret  forte  dicere  eum  rem  illam  ex  alterutro  auctore  didicisse.  Certe 
eam  legere  potuit  uberius  expositam  in  Vita  Christi  2,  et  multo  brevius 
indicatam  in  Flore  Sanctorum  de  Ascensione  3. 

Nam  quartum  locum  facillime  etiam  invenire  Ignatius  poterat.  Et- 
enim  dicitur  hoc  loco,  Christi  rediviviaspectu  beatissimam  ejus  Matrem 
ante  caeteros  omnes  recreatam  esse.  Ignatius  autem  judicat  cuicumque 
sanae  mentís  homini  ita  sentiendum,  etiamsi  hoc  factum  sacri  auctores 
omiserint.  Scito  tamen  non  modo  Ludolfum,  factum  narrare  in  Vita 
Christi  4,  sed  etiam  Voraginem  in  Flore  Sanctorum  5.  Et  hic  quidem  ea 
utitur  verborum  simplicitate  et  brevitate,  ad  quam  verba  Ignatii  pro- 
pius  accedunt. 


FLOS  SANCTORUM 

Deuemos  creer  que 
apareció  a  su  Madre 
Sancta  María,  como 
quiera  que  no  lo  falla- 
mos escripto...  Ca  no 
hallamos  que  ningún 
euangelista  dixesse  en 
qué  lugar  ni  quándo  le 


VITA  CHRISTI 

Deste  admirable  apa- 
recimiento... ninguna 
cosa  se  escriue  en  el 
sanctoEuangelio,  mas... 
es  cosa  piadosa  que  lo 
creamos  ansí...  porque 
muy  digna  cosa  era  que 
el  Redemptor  del  mun- 


EXERCITIA 

Primero  apareció  a 
la  Virgen  María,  lo  qual 
aunque  no  se  diga  en 
la  Escriptura,  se  tiene 
por  dicho  en  dezir  que 
aparesció  a  tantos  otros; 
porque  la  Escriptura 
supone  que  tenemos 


1  Eadem  triplex  vocatio  habetur  apud  Ximénez  in  suo  Primer  volumen  del  Vita 
Christi,  c.  268:  «Llamó  a  Sant  Pedro  y  a  Sant  Andrés  tres  vezes.  La  primera  recuenta 
Sant  Juan  en  el  primero  capítulo...  La  primera  vez  para  auer  conocimiento  con  Él.  La 
segunda  vez  fueron  llamados  a  su  familiaridad,  según  que  lo  recuenta  Sant  Lucas...  E 
entonzes  ouieron  ellos  con  El  familiaridad  especial,  mas  no  lo  siguieron  para  andar  con 
Él  continuamente,  según  que  lo  facieron  después.  La  tercera  vez  los  llamó...  e  entonces 
dexaron  ellos  la  barca  y  las  redes  y  siguieron  a  Jhesu  Christo  fasta  su  pasión  y  muerte, 
y  no  tornaron  más  a  pescar  mientra  Jkesú  Christo  biuió  en  aquesta  vida  mortal.» 

2  II,  LXXV,  EL 

3  «De  cómo  nuestro  señor  Jesucristo  subió  a  los  cielos»,  f.  89V.,  col.  1. 

*  11,  lxx,  m. 

5    «De  la  resurrección»,  f.  56,  col.  t. 


68 


MONUMENTA  IGNATIANA 


apareció:  mas  no  quie- 
ra Dios  quél  tal  des- 
onrra  ficiesse  a  su  Ma- 
dre... 


do  visitasse  a  su  Madre 
primero  que  a  otros. 


entendimiento,  como 
está  escripto:  «¿Tam- 
bién vosotros  estáys  sin 
entendimiento?»  (Mys- 
teria,  f.  50). 


Postremo  ad  hebdomadem  etiam  quartam  spectat  quod  Christus  Jo- 
sepho  ab  Arimathaea  se  spectandum  post  resurrectionem  obtulerit.  Est 
haec  apparitio  duodécima  in  libro  Exercitiorum.  Quae  res  etsi  apud 
Ludolfum  reperitur  *,  ex  Flore  Sancionan  desumpta  probabilius  est; 
primo  quia  ipse  Ignatius  manu  sua  scripsit  legi  «en  las  Vidas  de  los 
Santos»,  quo  titulo  designan  ab  eo  Floran  Sancionan  supra  vidimus; 
deinde  quia  loco  verborum,  quae  nunc  in  Autographo  legimus  «pía- 
mente se  medita»,  prius  erat  «dize  el  euangelio  de  Nicodemo».  Atqui 
solius  evangelii  Nicodemi  fit  mentio  in  Flore  Sancionan  hoc  loco,  solius 
autem  evangelii  Nazareorum  in  Vita  C/trisli1* 

Haec  in  ea  Exercitiorum  parte  invenimus  Ludolfo  cum  Vorágine 
communia,  quae  notatu  digna  viderentur.  Ibidem  alia  quoque  hujus  ge- 
neris  sunt,  sed  cum  haec  ab  ipso  Sacrae  Scripturae  textu  fere  nihil  dis- 
crepent,  omittenda  illa  ducimus.  Aliud  quiddam  suo  loco  adjungemus. 

Nunc  praecipuos  alios  ad  Christi  vitam  pertinentes  locos,  qui  forte 
cum  Ludolfo  connectunttir,  percurramus.  Primum  punctum  ignatiani 
exercitii  «De  cómo  Xpo.  se  baptizó»  sic  se  habet:  «Xp.  nuestro 
Señor,  después  de  auerse  despedido  de  su  bendita  Madre,  vino  desde 
Nazareth  al  ryo  Jordán,  donde  estaua  S.  Joan  Baptista,»  f.  43  v.  Jam  quae 
ex  his  non  refert  Matthaeus  III,  13,  sunt  apud  Ludolfum,  I,  XXI,  I:  Chri- 
stus valedicit  matri  suae,  brevi  etiam  (et  directa  quidem  in  textu 
hispano)  oratione  habita;  iter  facit  «partiéndose  de  la  ciudad  de  Naza- 
reth... a  la  ribera  del  Jordán,  adonde  Sant  Juan  baptizaua». 

Christus  super  mare  ambulans  iisdem  fere  verbis  ab  Ignatio  et  ab  in- 
terprete Ludolfi  proponitur: 

VITA  CHRISTI  EXERCITIA 

De  cómo  el  Señor  anduuo  sobre  la  De  cómo  Xpo.  andaba  sobre  la 
mar.  (I,  LXIX,  in  summario.)  mar.  (Mysteria,  f.  45.) 


1   n.LXXV,  II. 

s  Verum  est,  et  in  exemplari  loyolaeo  et  in  edition*  hispalensi  anni  1568  desiderarü 
liic  hujus  pseudo-evangelii  mentionem;  sed  legitur  in  textu  latino,  in  legenda  Sti.  Jacob 
minoris,  et  in  quadani  editioríe  hispana  recentissima  (Matriti  1913-14);  unde  conjicere 
licet  eam  fuisse  etiam  in  aliqua  editione  hispana  antiqua.  Petrus  de  la  Vega  comme- 
morat  hoc  loco,  «el  euangelio  de  los  nazareos  y  el  de  Nicodemus».  La  vida  de  nuestro 
Señor  'Jesucristo...,  fol.  CYI. 


FONTES  EXTERNi:  VlTA  CHRISTI  ETC. 


69 


Sed  hoc  fortasse  ex  ipso  Matthaei  evangelio  1  translatum  ab  utro- 
que  est. 

Ñeque  obscure  significat  Marcus  evangelista  2  animis  cives  vel  aver- 
sis  vel  timidis  hospitium  Christo  non  praebuisse  post  triumphalem 
illius  in  urbem  Hierosolymam  ingressum:  «Circumspectis  ómnibus,  cum 
jam  vespera  esset  hora,  exiit  in  Bethaniam.»  Cui  loco  videtur  inniti 
Stus.  Pater  scribens  in  altero  puncto  meditationis  de  praedicatione  in 
templo:  «Acabada  la  predicación,  porque  no  hauía  quien  lo  resgibiese 
en  Hierusalem»  etc.,  f.  47.  Opinatur  tamen  P.  Watrigant  originem  hujus 
notati  esse  apud  Ludolfum:  «Después  que  ouo  Christo  mirado  a  todos...  e 
que  ninguno  le  conbidaua  ni  acogía»,  etc. 3.  Probabiliter  id  quidem  dici 
potest,  et  eo  magis  quia  Ignatius  ad  unum  evangelistam  Lucam  se  re- 
ferí, qui  Marci  notationem  illam  omisit.  Ejusdem  vero  meditationis 
primi  puncti  originem  nihil  omnino  est  cur  aliunde  quam  ab  ipso  Luca 
petamus,  cujus  omnia  et  singula  sunt  verba:  «Estaba  cada  día  enseñando 
en  el  templo»  4. 

At  non  reperies  in  códice  sacro  quod  de  orantis  Christi  vestibus 
cruore  madefactis  Ignatius  dicit:  «Lo  qual  ya  supone  las  vestiduras  es- 
tar llenas  de  sangre»  5.  Verba  ignatiana  apud  Ludolfum  non  sunt,  rem 
tamen  vide:  «El  qual  sudor  era...  a  manera  de  sangre,  que  le  corría  en 
esta  agonía  o  lucha,  colándose  por  sus  vestiduras  e  derramándose»  etc. 
Ac  deinde:  «Testigos  son  las  gotas  de  sangre  que  se  colauan  por  sus 
vestiduras»  6.  Animadverte  utramque  locutionem  «colándose  por  sus 
vestiduras»,  «que  se  colaban  por  sus  vestiduras»  esse  interpretis  hispani 
propriam,  cum  neutra  sit  in  textu  latino.  Ideo  P.  Watrigant  de  vestibus 
cruore  madefactis  nihil  scribere  dixit  Ludolfum  7.  Est  autem  «colarse 
por  sus  vestiduras»  per  eius  vestes  quasi  per  colum  transiré. 

De  María  Magdalena  ad  Christi  Domini  sepulchrum  adstante  dicit 
Ignatius:  «Se  quedó  cerca  del  sepulchro,  después  de  ydas  las  otras»  8. 
Forte  natum  id  ex  Ludolfo  est:  «Auiéndose  todos  \_discipuli~\  partido, 
ella  sola  se  estaua  allí»  9. 

Joanni  evangelistae  innotuisse  ante  caeteros  omnes  Jesum,  in  ripa 
maris  Tiberiadis  redivivum  sese  discipulis  ostendentem,  idque  ex  mi- 
raculo  captorum  piscium,  satis  intelligitur  ex  ipso  Joanne  10.  Aperte  id 


1  XIV,  25. 

2  XI,  11. 

3  H,  XXX,  V. 
*  XIX,  47. 

5  In  mysteriis,  f.  48. 

6  II,  LIX,  IV. 

7  La  Genése,  p.  84. 

8  Mysteria,  f.  50. 

9  II,  LXXH,  I. 
«°   XXII,  6-7. 


MONUMENTA  IGNATIANA 


et  apud  Ludolfum  et  apud  Ignatium  legitur.  Ignatius:  «Por  este  milagro 
San  Joan  lo  conosció»  Ludolfus:  «Sant  Juan,  considerando  el  miraglo 
hecho...  reconoció  que  aquel  era  el  Saluador»  2. 

Hac  eadem  Joannis  narratione  notum  est,  primatum  apostólo  Petro 
commissum  esse  post  trinam  Christi  Jesu  interrogationem.  Hoc  appel- 
lant  et  Ignatius  et  Ludolfus  «examen  de  la  caridad».  «Encomendó  las 
ovejas  a  San  Pedro,  primero  examinado  tres  vezes  de  la  charidad»  3. 
«Quando  Sant  Pedro  fué  hecho  perlado  de  la  yglesia  vniuersal,  primero 
fué  por  el  Señor  esaminado  de  la  caridad  que  tenía.»  Haec  Ludolfus,  I, 
LXXXVI,  IV,  exponens  parabolam  de  bono  pastore.  Eadem  aliis  ver- 
bis  repetit  II,  LXXIX,  IV- V,  ubi  tradkum  Petro  primatum  narrat. 

Ad  hoc  vestigiorum  genus  pertinere  dixerit  forlasse  quispiam,  quod 
uterque  auctor  dicat  itineris  in  Bethaniam  ad  Lazarum  dilati  causam 
fuisse  eamdem  fere  «para  que  el  milagro  fuese  más  euidente»  *;  «para 
que  lo  pudiesse  resuscitar  e  para  mayor  claridad  del  miraglo»  6;  defen- 
sam  esse  a  Christo  Domino  Magdalenam,  per  discípulos  accusatam: 
«Escusa  otra  vez  a  Madalena»  6;  «De  cómo  escusó  a  la  Madalena»  7; 
vocem  «osanna»  significare  «sálvanos»  8;  Judae  pedes  a  Christo  lotos 
esse  9;  Herodem  «curioso»  10,  «curioso  e  liuiano»  11  in  interrogando 
fuisse;  Christo  in  cruce  sitienti  fel  cum  aceto  esse  propinatum  i-,  cum 
fellis  hoc  loco  non  meminerit  Evangelium.  Sed  haec  et  alia  hujusmodi 
(quorum  aliqua  collegit  P.  W.)  13  adeo  minuta  nobis  aut  trita  videntur, 
ut  putemus  ea  tam  facile  ipsi  venire  in  ¡mentem  Ignatio  potuisse,  quam 
fieri  poterat,  ut  ea  olim  in  Ludolfo  lecta  (si  perlegerit  omnia)  animo 
memoriaque  retineret;  nam  eum  illa  omnia  olim  Loyolae  in  librum  illum, 
in  quo  rerum  sacrarum  a  se  lectarum  capita  praecipua  notabat  14, 
transcripsisse,  minus  etiam  verisimile  ducimus.  Ac  si  quis  forte  de 
prioribus  illis  locis  libri  Exercitíorum,  saltem  de  compluribus,  idem 
sentiré  volet ,  non  magnopere  repugnabimus.  Cum  enim  in  iis  nullus 
magni  momenti  locus  inveniatur,  qui  cum  Ludolfi  sententiis  ad  verbum 
conveniat,  textus  autem  evangelici,  quae  pars  in  hac  re  longe  praecipua 


1  Mysteria,  f.  51. 

2  n,  LXXIX,  H. 

3  S.  Ignatius,  in  mysteriis,  51V. 
*   Ibid,  f.  46  v.; 

«  Ludolfus,  II,  XVII,  II. 

6  S.  Ignatius  in  mysteriis,  f.  47. 

7  Ludolfus,  II,  XXV,  in  summario. 

8  S.  Ignatius,  ibid.,  f.  47;  Ludolfus,  II,  XXVII,  II. 

9  S.  Ignatius,  ibid.,  f.  47V.;  Ludolfus,  II,  LIV,  V. 

10  S.  Ignatius,  ibid.,  f.  49. 
"   Ludolfus,  II,  LXI,  VI. 

12  S.  Ignatius,  ibid.,  f.  49V.;  Ludolfus,  II,  LXIII,  XV. 

13  La  Genése,  pp.  82-85. 

"   Monum.  Ignat.,  ser.  4.°,  I,  42-43. 


FONTES  EXTERNi:  VlTA  CíIRISTI  ETC. 


n 


est,  a  Ludolfo  non  pendeant,  quidni  potuerit  Ignatius  illa  etiam  alia 
per  se  invenire,  sicut  primus  alius/quicumque  demum  ille  fuerit,  inve- 
nit?  Quapropter  ñeque  nos  haec  tanquam  certa  pronuntiamus,  sed  ut 
probabilia  proponimus.  Nam  cum  abunde  sciamus  hanc  a  Ludolfo 
scriptam,  a  Montesino  translatam,  Christi  vitam  Ignatium  legisse;  nihil 
mirum  quod  haec  eadem,  etiam  inscius,  huc  illuc  in  suo  libello  disper- 
serit. 

Nonnulla  tamen  alia  tribuuntur  interdum  Ludolfo,  quorum  cum  li- 
bro Excrcitiorum  cognatio  non  ómnibus  forte  probabitur,  si  attentius 
ea  perpenderint.  In  mysterio  de  incarnatione  proponendo  indicare  ali- 
quantulum  dicitur  1  Ludolfus  solemnem  sanctissimae  Trinitatis  appari- 
tionem  divinasque  personas  inter  se  colloquentes  s.  Ast  ibi  neminem 
loquentem  audimus,  nisi  angelos  pro  salute  hominum  rogantes;  verita- 
tem  et  misericordiam  primo  apud  Deum  Patrem,  deinde  apud  Filium, 
ad  quem  a  Patre  mittuntur,  inter  se  disceptantes;  aeternum  regem  sen- 
tentiam  scribentem  «que  Adán  muera  e  que  Adán  consigua  misericor- 
dia» eamque  deinde,  postulante  pace,  explicantem  exsequique  inci- 
pientem.  Atque  haec  omnia  agi  finguntur,  quando  jam  incarnationis 
dominicae  tempus  instabat.  Consilium  autem  illud  Sanctissimae  Trini- 
tatis, «Hagamos  redempción  del  género  humano»  ut  ab  Ignatio  propo- 
nitur  contemplandum,  est  revera  totius  Trinitatis  certissimum  decretum 
factum  «en  la  su  eternidad»  3.  Verba  illa  «Cooperatio  totius  Trinitatis», 
quae  affert  P.  W.,  non  sunt  in  nostris  editionibus  latinis,  nedum  in 
hispana,  ñeque  in  textu  ñeque  in  margine;  suspicamur  ea  esse  in  margine 
editionis  Palmé,  qua  utitur  P.  W.,  ut  illa  alia  «Misericordiae  et  justitiae 
contentio»  sunt  in  margine,  non  in  textu,  nostrarum  editionum. 

De  sermone  in  monte  haec  Ignatius:  «A  sus  amados  discípulos  a- 
parte  habla  de  las  ocho  beatitúdines»  4.  Ludolfus  autem:  «Dizen  algu- 
nos que  primero  lo  predicó  Christo  a  los  discípulos  en  la  cumbre  del 
monte,  assentándose  a  manera  de  enseñador  e  maestro,  e  ansí  lo  es- 
criue  Sant  Matheo,  e  que  después  en  el  lado  del  monte  hizo  otro  tal  a  las 
compañas  e  a  los  discípulos  en  común,  estando  leuantado  como  predi- 
cador, e  esto  dize  Sant  Lucas;  como  quiera  que  otros  dizen  que  él  se 
assentó  primero  con  sus  discípulos  en  lo  más  alto  del  monte,  e  elegidos 
allí  los  doze  apóstoles,  que  se  descendió  a  vn  llano  en  el  lado  del  mes- 
mo  monte,  e  que  allí  hizo  vn  sermón  a  las  compañas  e  a  los  discípu- 
los... mas  lo  primero  es  lo  que  por  más  conuenible  se  tiene,  e  lo  que 
mayor  consonancia  parece  tener  con  la  verdad»  5.  Vides  duplicem  ser- 


1  Ibid,  p.  81., 

2  Ludolfus,  I,  II,  II,  sqq. 

3  Exercitia  in  contemplatione  incarnationis,  f.  i8r  et  v. 

4  Mysteria,  f.  44V. 

6  Ludolfus,  I,  XXXIII,  I. 


72 


MONUMENTA  IGNATIANA 


monem  a  Ludolfo  significan,  alterum  ad  discípulos,  alterum  similem  ad 
turbas.  De  qua  re  nihil  apud  Ignatium.  Putat  nihilominus,  ut  videtur, 
P.  W.  1  illius  voculae  «aparte»  appositae  ab  Ignatio  originem  ex  Lu- 
dolfo esse  repetendam. 

Jam  de  altero  ejusdem  sermonis  puncto  ignatiano  dicitur:  «Dans 
le  2.e  point  saint  Ignace  parle  de  la  vie  utile  (parab.  des  talents)  et  du 
devoir  social.  II  semble  s'étre  inspiré  de  Ludolphe  (I.  P.,  c.  XLIX 
n.°  10,  et  c.  XXXIV  et  XXXV.)»  2.  En  illud  Ignatii  punctum:  «2.°los 
exhorta  para  que  vsen  bien  de  sus  talentos:  (assí  vuestra  luz  alumbre 
delante  los  hombres,  para  que  vean  vuestras  buenas  obras  y  glorifiquen 
vuestro  Padre,  el  qual  está  en  los  cielos)».  Ludolfus  agit  in  I,  XLIX, 
de  curatione  haemorrhoissae  ac  de  resurrectione  filiae  Jairi,  atque  in 
fine  paragraphi  quintae  breviter  declarat  non  ex  vanitate  opera  bona 
jactanda  esse,  ad  Dei  gloriam  vero  divulgan  posse,  ñeque  ullum  ibi  ver- 
borum  Ignatii  vestigium  adest.  In  eadem  prima  parte,  ce.  XXXIV  et 
XXXV,  locum  evangelicum  ab  Ignatio  prolatum,  quem  tamen  hic  aliter 
quam  Ludolfus  transtulit,  item  quae  praecedunt  et  quae  sequuntur, 
commentatur  quidem  Ludolfus  foliis  sexdecim  (in  editione  1502  foliis 
viginti).  At  vero  ex  tanto  paginarum  numero  instinctum  accepisse  Igna- 
tium ad  verba  illa  conscribenda  «los  exhorta  para  que  vsen  bien  de 
sus  talentos»  (ubi  non  videtur  contineri  parábola  talentorum),  quae 
aliunde  planissima  sunt  et  apud  S.  Matthaeum  haud  obscure  indicata; 
non  potuimus  ex  textuum  comparatione  perspicere. 

De  contemplatione  Lazari  ad  vitam  restituti,  praeter  illud  quod  su- 
pra  indicavimus,  ait  P.  W.:  «Au  3.°  point  saint  Ignace  écrit:  Modus  re- 
suscitandi  fuit  jubendo;  il  sígnale  la  maniere  de  ressusciter  Lazare  en 
donnant  un  ordre.  Ludolphe  avait  fait  pareille  remarque»  s.  En  textum 
ignatianum:  «Y  la  manera  de  resuscitarlo  fué  mandando:  Lázaro,  ven 
fuera»,  f.  46V.  Mandatum  vero  apud  Ludolfum  est  aliud:  «E  mandó  el  Se- 
ñor que  quitassen  la  piedra  que  estaua  sobre  el  monumento»  (ita  inter- 
pretatur  Montesino  Joannem,  XI,  39).  Cum  autem  ad  ipsum  mortuum 
exsuscitandum  venit,  imperio  quidem  res  fit,  id  quod  ipsis  evangelicis 
verbis  continetur;  ñeque  vero  Ludolfus  notat  haec  verba  esse  imperium: 
«Después  desto,  con  boz  grande,  e  mayor  en  virtud  que  en  grandeza 
de  clamor,  llamó  e  dixo:  Lázaro  ven  fuera»  *. 

In  Christi  patientis  itineribus  notandis,  suspicatur  P.  W.  ducem 
Ignatio  fuisse  Ludolfum  5.  Ast  illa  itinera  ab  Ignatio  ñeque  hoc  nomine 
designantur,  ñeque  ullibi  numerantur,  quae  tamen  si  numerabis,  septem 


1  La  Cénese,  p.  83. 

*  Ibid. 

»  Ibid.,  p.  84. 

4  Ludolfus,  II,  XVII,  VI. 

5  La  Genése,  p.  84. 


Fon  tes  EXTERNE  Vita  Christi  etc. 


73 


invenies  nulla  arte  quaesita,  sed  sua  sponte  e  rebus  ipsis  nata.  Deifique 
apud  Ignatium  hace  septeni  itinera  ipsam  sanctissimae  passionis  parti- 
tionem  máxima  ex  parte  efficiunt,  in  notatione  vero  ultima  hebdo- 
madis  tertiae  omittuntur  K  Ludolfus  vero  passionem  distribuit  per 
horas  diei  litúrgicas  octo;  unde  tituli  ejusmodi:  «Capítulo  sesenta  e  dos. 
De  lo  que  el  Señor  padesció  desde  la  hora  de  tercia  hasta  la  ora  de 
sesta»  et  ita  porro  a  capite  quinquagesimo  nono  ad  sexagesimum  sex- 
tilla. Octo  haec  capita  ñeque  itineribus  septem  ñeque  capitibus  (in 
corpore  Excrcitiorum  duodecim,  in  mysteriis  decem)  per  quae  distin- 
guit  Ignatius  passionem,  respondent.  Itinera  vero  Christum  fecisse  no- 
vem  notat  data  opera  Ludolfus  in  c.  LIX,  paragrapho  ultima,  quorum 
memoriam  recoli  a  christifidelibus  ait,  invisentibus  die  Christi  mortis 
anniversario  templa  novem  usque  ad  horam  nonam. 

Atque  haec  sufficiant  de  vitae  Christi  mysteriis;  ad  reliqua  Exerci- 
tia  gradum  facimus. 

Praefationis  loco  habet  Ignatius  annotationes  viginti,  quae  ipsae 
natura  sua  et  dicendi  forma  praedicant  scriptas  se  esse  absoluto  jarñ 
Excrcitiorum  libro.  Sin  minus  vestigia  Ludolfi,  aliqua  tamen  capita 
doctrinae  a  Ludolfo  proposita,  sunt  nobis  in  his  annotationibus  indi- 
canda.  In  decima  quarta  judicium  prudens  commendatur,  quo  vires 
bene  perspiciat  suas  is  qui  se  exercet,  prius  quam  ullo  voto  se  ob- 
stringat.  Ludolfus  haec:  «A  este  que  ansí  toma  la  vía  de  la  perfectión, 
necessario  es  la  discreción  para  considerar  si  tiene  las  fuercas  que  para 
esto  se  requieren»  2. 

Tria  illa,  quae  Ignatius  in  vigésima  annotatione  conferre  ait  ad  fru- 
ctum  uberiorem  ex  exercitiis  capiendum,  attingit  etiam  Ludolfus:  «De 
tres  cosas  tenemos  aquí  exemplo,  que  son:  de  apartarnos  de  las  ocupa- 
ciones del  mundo,  e  de  orar,  e  de  entender  en  nosotros  mesmos»  3. 
Haec  autem  uberius  tradit  libellus  De  imitatione  Christi,  1,  I,  c.  X,  f.  5: 
«Escusa  quanto  pudieres  el  roydo  de  los  hombres:  ca  mucho  empesce 
el  tracto  de  los  negocios  seculares»4;  et  XX,  f.  1 1:  «Del  amor  de  la  sole- 
dad e  del  silencio. — Busca  algún  tiempo  conueniente  para  ti  mismo,  y 
piensa  amenudo  en  los  beneficios  de  Dios.  Dexa  las  cosas  superfluas... 
Si  te  apartares  de  fablas  superfluas  y  de  corros  de  hombres  ociosos  y  de 


1  P.  Ludovicus  de  la  Puente,  in  suo  opere  Meditaciones  espirituales,  t.  IV,  in  medi- 
tationis  primae  puncto  séptimo,  enumerat  etiam  septem  itinera  Christi  patientis,  quae 
eadem  sunt  atque  itinera  ab  Ignatio  in  Exercitiis  proposita.  Quare,  ut  in  aliis  multis  re- 
bus,  etiam  in  hac  partitione  putamus  Ludovicum  nostrum  ab  Exercitiis  penderé.  In 
opere  medii  aevi,  cui  titulus  Castigos  e  documentos  del  rey  D.  Sancho,  c.  XXXII,  Biblio- 
teca de  Autores  españoles-,  t.  51,  Escritores  en  prosa  anteriores  al  siglo  XV,  p.  150,  Madrid, 
Rivadeneyra,  1860,  septem  etiam  ponuntur  itinera  passionis,  quorum  nonnulla  veri  no- 
minis  itinera  non  sunt,  ñeque  cum  ignatianis  conveniunt. 

2  I,  LIV,  IV. 

3  I,  LXVH,  V. 

*    Utimur,  ut  supra,  p.  57,  diximus,  editione  burgensi,  a.  15 16. 


74 


MONÜMENTA  IGXATIANA 


oyr  nouedades»  etc.;  I.  III,  c.  XLII,  f.  49V:  «E  aquestos  nunca  llegarán 
a  la  verdadera  libertad  del  puro  coracón  e  a  la  gracia  de  mi  alegre  fami- 
liaridad, sino  con  entera  renunciación»,  etc. 

Ejusdem  libelli  doctrina  est  modus  agendi  cum  tentatis  de  quo  Igna- 
tius  in  annotatione  séptima:  «El  que  da  los  exercicios,  si  vee  al  que  los 
rescibe  que  está  desolado  y  tentado,  no  se  haya  con  él  duro  ny  desa- 
brido», etc.,  f.  2r.  Thomas  a  Kempis,  1.  I,  c.  XIII,  f.  6v,  ait:  «No  te 
quieras  hauer  duramente  con  el  tentado,  mas  consuélale»,  etc. 

Alia  exercitia  aliis  convenire  docent  Ignatius  in  annotatione  duo- 
devicesima,  Thomas  in  1.  I,  c.  XIX,  f.  iov:  «No  pueden  tener  todos 
vn  exercicio,  mas  vna  cosa  conuiene  más  a  vno  e  otra  a  otro.» 

Compertum  ómnibus  est  principium  et  fundamentum  Excrcitiontm 
esse  id  quod  hoc  eodem  nomine  initio  libri,  post  praefationem  seu  anno- 
tationes  viginti,  ponitur,  doctrinan!,  inquam,  de  Deo,  hominis  rerum- 
que  omnium,  quae  in  his  terris  sunt  acciduntve,  auctore  ac  fine.  Monte- 
sino in  II,  XXXVI,  I,  ex  Sto.  Augustino  hunc  locum  vertit:  «Mandado 
te  es  que  ames  a  Dios  de  todo  coracón  e  de  toda  tu  ánima  e  de  toda 
tu  mente».  Et  paulo  post:  «Manda  [Cristo]  que  qualquier  otro  bien  que 
viniere  a  la  presencia  del  coragón  para  ser  amado,  que  se  tome  e  ordene 
para  aquel  fin,  que  es  el  mesmo  Dios».  Alius  locus  est  in  II,  LXXXV,  I 
(hunc  affert  P.  W.,  p.  79),  ex  Sto.  Anselmo,  quem  Montesino  ita  trans- 
latum  refert:  «Pues  conoce  [oh  ánima!  ]que  eres  criada  para  alabar  a  tu 
Hazedor,  porque  occupándote  en  lo  bendezir  siempre  e  glorifycar, 
pudiesses  aprouechar  en  esta  vida  en  merecimiento  de  sanctidad,  e 
después  pudieses  byuir  en  el  syglo  aduenidero  en  perfecta  bienauen- 
turanga»,  etc. 

Utrum  hi  dúo  loci,  aut  eorum  alter,  fontes  dici  jure  possint  necne, 
unde  Ignatius  principif  et  fundamenti  partem  aliquam  hauserit,  ambi- 
guum  est,  locum  ignatianum  attento  animo  legenti;  etsi  in  eo  praecipua 
capita  doctrinae  Ludolfi  continentur.  Sed  plura  hujus  generis  invenies 
in  libello  De  imitalione  Cliristi,  1.  III,  c.  IX,  quem  Manresae  legebat 
Ignatius,  cum  operis  cartusiani  nihil  praeter  excerpta  habuisse  videa- 
tur.  Utrobique  tamen  alia  desuní,  máxime  forma  et  finis  ab  Ignatio 
intenta.  Quin  vero  potucrit  aliquid  exinde  materiae  sumere,  nenio  dubi- 
tet. 

Doctrinam  de  juramento,  praesertim  per  creaturas,  ab  Ignatio  in 
hac  prima  hebdomade  traditam ,  reperies  (ita  sentit  P.  W.)  1  in  Vita 
Christi,  I,  XXXIV,  VIII-IX  et  II,  XXXVIII,  III.  Primus  locus,  quate- 
nus  ad  rem  faceré  máxime  videtur,  est  hujusmodi  in  §  VIII:  «En  aque- 
lla ley  concedió  [Dios]  a  los  ysrraelitas  que  jurassen  por  el  nombre  de 
Dios,  no  porque  a  Dios  plazía  que  esto  se  hiziesse;  mas  quiso  que  el 
juramento  fuesse  fecho  por  su  nombre,  porque  no  jurassen  por  las  eria- 


za Cénese,  p.  79. 


FONTES  EXTERXI:  VlTA  ChRISTI  ETC. 


75 


turas  ni  les  fuesse  dada  tal  honra»,  seu,  ut  ibidem  dicit:  «porque  no 
tengamos  alguna  cosa  criada  en  ygualdad  de  la  honra  de  la  diuinal 
veneración».  Alter  locus  in  §  IX  sic  se  habet:  «Para  que  el  juramento 
sea  derecho  tres  cosas  se  requieren:  la  vna  es  de  parte  de  la  materia... 
que  sea  verdad;  ...  la  segunda  es  justicia  de  parte  de  la  causa  por  la  qual 
se  jura;  ...  la  tercera  es  discreción  o  juyzio  de  parte  del  que  jura».  In  ter- 
tio  denique:  «La  ordenación  destos  [malos  fariseos]  era  tal  que  el  jura- 
mento fecho  por  las  criaturas  no  obligasse  al  que  lo  hiziese  al  cumpli- 
miento dél,  sino  quando  fuesse  fecho  por  el  oro  e  por  los  dones  del 
templo  e  del  altar».  Et  aliquanto  post:  «Es  cosa  cierta  que  el  que  jura 
por  qualquiera  criatura,  por  callada  e  contenida  manera  jura  por  el  que 
la  crió,  cuya  presencia  e  magestad  vniuersal  enseñorea  e  preside  a  toda 
criatura». 

Modo  confer,  si  placet,  inferius  locum  ignatianum  Excrcitiorum  sub 
titulo  «Examen  general  de  la  conciencia.— De  la  palabra»,  f.  7.  Invenies 
certe  in  eo  esse  aiiquas  ex  doctrinis  a  Ludolfo  prolatis;  locum  ignatia- 
num ex  iis  manasse,  vix,  puto,  invenies. 

Eodem  loco  agit  Ignatius  de  verbo  otioso,  de  quo  Ludolfus,  I, 
LXXIII,  VIII,  allatis,  ut  solet,  multorum  Patrum  eadem  de  re  senten- 
tiis.  Ignatianis  verbis  omnium  simillimum  est  S.  Gregorii  dictum 
in  §  VIII:  «Ociosa  palabra  es  la  palabra  que  carece  de  razón  de  justa 
necessidad  o  de  intención  de  piadoso  prouecho».  Praeterea  dictum 
ipsius  Ludolfi  in  §  IX,  ubi  enumerat  tria  genera  verborum  otiosorum, 
quorum  primum:  «Palabras  sin  prouecho  son  las  que  no  aprouechan  a 
los  que  las  fablan  ni  a  los  que  las  oyen».  Ignatius  vero:  «No  decir  pala- 
bra ociosa,  la  qual  entiendo  quando  ny  a  my  ny  a  otro  aprouecha,  ny 
a  tal  intención  se  ordena».  Si  quis  ex  his  verbis  affinitatem  inter  Ludol- 
fum  et  Ignatium  collegerit,  eam  non  longe  petitam  existimabis;  sin 
autem  locum  integrum  Exercitiorum  leges,  haesitabis  fortasse. 

Generalem,  quam  vocant,  confessionem  utilem  esse,  etiamsi  forte 
non  necessariam,  docet  Ignatius  in  suis  Exercitüs.  Hujus  rei  fontem  ex 
Ludolfo  aliqui  fortasse  petant.  Est  enim  ad  I,  XX,  VIII,  ita:  «La  con- 
fessión  replicada  otra  vez  (aunque  no  sea  necessaria  para  la  salud  del 
ánima)  es  a  lo  menos  muy  prouechosa»,  quod  primum  aspicienti  non 
valde  dissimile  videtur  verbis  ignatianis:  «Dado  que  quien  cada  vn  año 
se  confiesa,  no  sea  obligado  de  hazer  confessión  general,  haziéndola 
ay  mayor  prouecho»...  Nos  tamen  putamus  discrimen  inter  dúos  illos 
auctores  majus  esse  quam  ut  dicere  possimus  Ignatium  ex  Ludolfo  pen- 
deré. Primum  quia  non  loquitur  Ludolfus  de  illa  confessione,  quae  vera 
plenaque  ratione  generalis  vocatur,  sed  de  iterata  confessione  alicujus 
vel  aliquorum  peccatorum,  ut  satis  docent  allata  verba,  et  multo  clarius 
praecedentia:  «Es  de  notar  que  muy  saludable  exercicio  es  tornar  algu- 
nos tiempos  a  hazer  confessión  de  los  mesmos  pecados  otras  vezes  con- 
fessados».  Deinde  quia  hoc  modo  utilitates  confessionis  enumerat:  «Lo 


76 


MONUMENTA  IGNATIANA 


vno  porque  no  sabe  el  hombre  si  en  la  primera  [confesión]  fué  contrito 
en  sufficiencia.  Lo  segundo  porque  la  mayor  humildad  e  la  mayor  ver- 
güenza causa  al  pecador  mayor  merescimiento.  Lo  tercero  porque  en 
toda  confessión,  avnque  sea  freqüentada  cient  mili  vezes,  se  quita  por 
virtud  del  sacramento  alguna  pena  de  la  que  tiene  merescida  el  pecado, 
e  se  concede  alguna  nueua  gracia»,  etc.  Ignatianum  textum  integrum 
vide  in  Exercitiis. 

Sanctissimum  eucharistiae  sacramentum  institutum  narrat  Ludol- 
fus  II,  LVI  *.  In  §  V  tradit:  «En  la  yglesia  primitiua  todos  los  hombres 
que  estauan  en  misa  recibían  el  sacramento  del  cuerpo  e  de  la  sangre 
de  Jhesú  Christo.»  Et  in  §  IX,  ad  finem,  de  communione  frequenti  atque 
etiam  quotidiana  sic  loquitur:  «Cada  vno  sea  dexado  al  juycio  de  su 
propia  experiencia  y  conciencia.»  P.  W.  videt  in  primo  ex  his  duobus 
locis  et  aliis  ubi  agitur  de  communione,  originem  communionis  ab  Igna- 
tio  in  libro  Exercitiorum  commendatae.  Sed  si  ejus  rei  originem  in 
libris  quaeris,  quanto  melius  repetes  ex  opere  De  imitatione  Christi, 
praesertim  ex  libri  IV  capitibus  tertio,  quarto,  décimo,  etc.,  quod  opus 
Ignatius  jam  inde  a  secessu  manresano  studiosissime  perlegebat? 

In  primo  exercitio  primae  hebdomadis  unum  vestigium  Ludolfi 
assignat  P.  W.  2  in  designatione  loci,  quo  Adam  creatus  sit.  Si  textum 
integrum  leges,  opinionem  confirmabis: 


LUDOLFUS 

Formado  ya  Adán  de  la  tierra  en 
el  campo  damasceno,  cerca  del  valle 
de  Ebrón,  e  trasladado  de  allí  por 
las  manos  del  Señor  al  parayso  te- 
rrenal e  muy  deleytable,  e  hecha  ya 
nuestra  madre  Eua  en  el  mesmo  pa- 
rayso de  la  costilla  de  Adam  dormi- 
do e  dada  al  mesmo  Adán  por  com- 
pañera...» (I,  II,  I.) 


s.  IGNATIUS 

Cómo  después  que  Adán  fué  cria- 
do en  el  campo  damaceno  y  puesto 
en  el  parayso  terrenal  y  Eua  ser 
criada  de  su  costilla...  (In  i.°  exerci- 
tio iae  hebdomadis,  f.  n.) 


Hic  habes  locutiones,  proinde  sententias  simillimas,  ordinem  even- 
tuum  eumdem:  formatum  seu  creatum  Adam,  translatum  seu  colloca- 
tum  in  paradiso,  formatam  Evam.  Inter  omnes  locos,  qui  tum  a  nobis 
tum  a  P.  W.  afferuntur,  hunc  et  paucos  alios  esse  putamus,  qui  origi- 
nem clare  prodant,  Ludolfum  dicimus  aut  alium  auctorem  illi  similem 
et  nobis  ignotum. 


1    Per  errorem  typographorum  apud  W.,  p.  79,  dicitur  c.  LXXIII,  parte  II,  ubi  agi- 
tur tanrum  de  Jesu  redivivo  seseque  mulieribus  a  sepulchro  redeuntibus  ostendente. 
La  Genése,  pp.  20  et  79. 


FONTES  EXTERNi:  VlTA  ChRISTI  ETC. 


77 


His  autem  locis  a  P.  W.  allatis  (praeter  illuni  de  generali  confes- 
sione)  juvat  pauca  subjungere.  In  eodem  primo  exercitio  ait  Sanctus 
Pater  in  compositione  loci:  «Considerar  mi  ánima  ser  encarcerada  en 
este  cuerpo  corruptible,  y  todo  el  compósito  en  este  valle  como  des- 
terrado entre  brutos  animales»,  f.  ior.  Ludolfus:  « Aborrescamos  la 
compañía  e  ayuntamiento  deste  nuestro  cuerpo  podrido  e  miserable... 
el  qual  nos  detiene  aquí  encarcelados  en  sus  elementos  como  a  pere- 
grinos, e  desterrados  de  tanto  bien  [Dios] » 

Fortasse  etiam  primum  hujus  exercitii  punctum  aliquis  apud  Lu- 
dolfum  videat  in  I,  II,  I,  ubi  ait:  «En  el  principio  como  Lucifer  fuesse 
criado,  ensoberuecióse  contra  Dios  su  criador,  e  luego  en  vn  momento 
fué  alangado  desde  lo  más  alto  de  los  cielos  en  el  infierno.»  Ignatius: 
«Siendo  ellos  [los  ángeles]  criados...  veniendo  en  superbia,  fueron... 
langados  del  cielo  al  infierno.»  At  si  textum  Exercitiorum  integrum 
leges,  non  putabis  eum  locum  ex  cartusiano  eductum.  In  nostris  Lu- 
dolfi  editionibus  latinis  non  sunt  verba  allata  a  P.  W.  «Casus  Luciferi 
et  protoparentum»,  sed  tantum  «Luciferi  casus»  in  margine. 

Non  exigui  momenti  sunt  in  hac  prima  Exercitiorum  parte  tria  illa, 
quae  in  fine  tertii  exercitii  seu  primae  repetitionis,  vult  Ignatius  ut  a 
Beata  Virgine,  a  Christo  Jesu,  ab  aeterno  Patre  fiagitemus:  «La  primera 
[cosa]  para  que  sienta  interno  conoscimiento  de  mis  peccados  y  abo- 
rrescimiento  dellos;  la  2.a  para  que  sienta  el  dessorden  de  mis  opera- 
ciones, para  que  aboresciendo  me  enmiende  y  me  ordene;  la  3.a  pedir 
conoscimiento  del  mundo,  para  que  aboresciendo  aparte  de  my  las 
cosas  |  mundanas  y  vanas.»  Horum  trium  dúo  saltem  quodammodo 
eruimus  ex  Ludolfo.  Quibus  ergo  unum  identidem  verbum  commune 
sufficit  ad  affinitatem  statuendam  vel  suspicandam,  multo  magis  haec 
sufficient.  At  rem  bene  consideranti  clarescet  alia  esse  ignatiana,  alia 
ludolfiana.  En  textum  ex  Vita  Christi:  «La  segunda  [buena  simiente 
que  siembra  Dios  en  el  alma]  es  el  conoscimiento  de  sí  mesma  e  del 
mundo  e  de  Dios.  De  su  propio  conoscimiento  le  nasce  dolor...  Del 
conoscimiento  del  mundo  le  nage  temor,  considerando  que  anda  el 
hombre  en  medio  de  lazos»...  2. 

Denique  de  sempiternis  damnatorum  cruciatibus  habet  Ludol- 
fus II,  LXXXVIII,  I-IL  Etiam  in  I,  LUI,  II  haec  dicit:  «Porque  no  te- 
memos lo  que  es  necessario  que  temamos,  avernos  miedo  de  lo  que  no 
conuiene;  e  pues  que  ansí  es,  langando  el  temor  del  mundo,  seruid  al 
Señor  por  temor  del  infierno,  hasta  que  la  caridad  enbíe  fuera  el 
temor»,  etc.  Haec  non  dissimilia  sunt  iis  quae  in  altero  ad  meditatio- 
nem  de  inferorum  cruciatibus  praeludio  scribit  Ignatius.  Similiora  ta- 
men  sunt  in  1.  I,  c.  XXIV,  f.  16,  De  intitatione  Christi:  «Empero  buena 


1  11,  lxxxiv,  vin. 

2  I.LXIV.UI. 


\ 


/8  MONUMENTA  IüNATIANA 

cosa  es  que  si  el  amor  de  Dios  no  te  aparta  del  mal,  a  lo  menos  el 
temor  del  infierno  te  retraya  del.» 

Hinc  etiam  intelligitur,  sine  causa  alios  auctores  in  re  simplicissima 
interdum  afferri 

Ñeque  aliud  occurrit  de  prima  hebdomade  addendum.  Reliquorum 
Exercitiorum,  ac  proinde  hebdomadis  secundae,  pars  máxime  princeps 
ex  contemplandis  vitae  Christi  mysteriis  conflatur,  de  quibus  satis 
dictum  supra  est.  Videndum  superest,  utrum  caeterorum  aliqua,  plura 
pauciora,  Ludolfum  Ignatio  suppeditasse  dicendum  sit  necne. 

In  secunda  hebdomade  praeter  Christi  vitam  et  observata  quaedam, 
habes  exercitia  tria:  de  regno  Christi,  de  duobus  vexillis  ac  de  tribus 
hominum  classibus;  tres  deinde  humilitatis  modos,  tractatus  denique  de 
genere  vitae  eligendo  vel  vitae  ratione  emendanda.  Eorum  omnium 
etsi  nullum  exercitium,  nulla  exercitii  alicujus  pars  integra  apud  Lu- 
dolfum reperitur;  semina  tamen  aliqua  colligere  juvat,  quae  fortasse  in 
libello  Excrcitiorum  germinasse  aliqui  putent. 

En  nonnulla  quae  ad  materiam  contemplationis  de  regno  Christi 
spectant.  In  I,  V,  VIII,  exponens  Ludolfus  verba  evangélica  «et  regni 
ejus  non  erit  finis»  ait:  «Es  de  notar  que  Christo  no  sólo  en  quanto 
Dios,  mas  avn  en  quanto  hombre,  reynará  para  siempre,  e  no  sobre  los 
hombres  solos,  mas  avn  sobre  los  ángeles».  Jure  itaque  ab  Ignatio 
dicitur  Christus  «rey  eterno  y  Señor  vniuersal». 

In  eadem  prima  parte,  XXX,  III,  dicitur  de  Christo  «predicaua  en 
los  templos».  Multis  quoque  aliis  locis  Ludolfus  judaeorum  synagogas 
appellat  «templos»;  hinc  forte  in  compositione  loci  hujus  meditationis 
scriptum  prius  erat  «templos»,  quo  deleto,  scripsit  Ignatius  manu  sua 
«synagogas».  Vide  infra,  emendata  in  Autographo. 

In  parte  secunda  Vitae  Christi,  capite  nono,  parábola  explicatur  de 
rege  rationem  a  servís  exigente;  in  paragrapho  prima  dicitur:  «Este 
[rey]  es  Christo,  que  es  verdadero  hombre  e  verdadero  Dios,  e  rey 
de  los  reyes  e  señor  de  los  señores». 

In  capite  vigésimo  ejusdem  partis,  paragrapho  tertia,  est  fere  loci 
compositio  ignatianae  meditationis  de  regno  Christi:  «De  contino  an- 
daua  por  todas  las  cibdades  e  castillos  predicando  e  haziendo  miraglos.» 
Ignatius  ait:  «Ver  con  la  vista  ymaginatiua  sinagogas  \j>rilis  templos], 
villas  y  castillos,  por  donde  Xpo.  nuestro  Señor  predicaua»,  f.  i6v. 

Huc  pertinent  aliqua  ex  c.  XXVII,  quem  locum  indicat  P.  \Y.  *. 
Sunt  autem  in  §  II,  in  quo  explicat  Ludolfus  verba  illa  «e  bendicho 
seas  tú  que  eres  verdadero  rey  de  Israel».  Ac  judaeos  reprehendens 
quod  putaverint,  Christi  regnum  in  rebus  mere  humanis  ac  terrenis  fu- 
turum,  «E  él  avía  venido,  inquit,  a  reynar  esperitualmente  e  a  librar 


1  La  Genese,  p.  94,  lin.  21-26. 

2  Ibid.,  p.  80. 


FONTES  EXTERNE  VlTA  ChRISTI  ETC. 


79 


todo  el  linaje  humano  del  diablo».  Et  paulo  post  ex  Sto.  Augustino: 
«Cristo...  fué  verdadero  rey  de  Isrrael  para  regir  las  ánimas...  e  para 
lleuar  a  los  creyentes  e  a  los  que  lo  aman  e  tienen  esperanza  en  él,  al 
reyno  de  los  cielos.» 

In  capite  quadragesimo  séptimo,  paragrapho  secunda,  variam  expo- 
nit  rationem,  qua  Christus  rex  homines  ad  se  vocat,  et  hominum  ge- 
nera quinqué  enumerat,  ubi  haec  legimus:  «E  a  estos  llamamientos  del 
rey  celestial  ay  algunos  que  no  quieren  responder  e  ay  otros  que  res- 
ponden con  humildad,  mas  después...  e  son  otros  que  le  abren,  mas  no 
permiten...  E  ay  otros  que  reciben  al  Señor  quando  llama  e  no  echan 
fuera  a  los  otros  huéspedes,  avnque  aparejen  al  mesmo  Redemptor  apo- 
sentamiento muy  deleytable»  l.  Sanctus  Ignatius  petere  nos  docet  «gra- 
cia a  nuestro  Señor,  para  que  no  sea  sordo  a  su  llamamiento,  mas  presto 
y  diligente  para  cumplir  su  sanctíssima  voluntad»,  f.  i6v. 

Denique  in  capite  sexagésimo  tertio  2,  paragrapho  quarta,  breviter 
commentatur  Ludolfus  titulum  cruci  impositum.  «Esto  que  dize  rey  de 
los  judíos,  pertenesce  al  señorío  imperial  del  que  padece,  e  esta  dignidad 
meresció  por  la  passión...  Mas  avnque  el  cleméntíssimo  Señor  sea  por 
virtud  de  la  cruz  no  sólo  rey  de  los  ysrraelitas,  mas  avn  de  los  gentiles»... 

Multis  praeterea  locis  Christum  appellat  regem,  quod  minime  mire- 
ris  in  Vita  Christi  a  viro  christiano  scripta.  Ñeque  tamen  etiamsi  omnia 
collegeris  et  inter  se  quocunque  modo  conjunxeris,  meditationem  de 
regno  Christi,  nobis  ab  Ignatio  traditam,  unquam  confeceris.  Germina 
illa  quaedam  sint,  qualia  etiam  invenit  Ignatius  in  opere  De  imitatione 
Christi,  1.  II,  c.  I,  f.  i8v:  «Sostiene  con  Cristo  e  por  Cristo,  si  quieres 
regnar  con  Cristo»,  et  1.  III,  c.  LXI,  f.  63 v:  «Si  quieres  reynar  comigo 
lieua  la  cruz  comigo»  3. 

Quod  idem  dici  omnino  debet  de  meditatione  duorum  vexillorum. 
Congeres  quidem  ex  Vita  Christi  locos  ad  illam  pertinentes  tam  inul- 
tos, ut  eorum  quos  de  Christi  regno  congessimus  numerum  superent. 
Hi  quidem,  alii  juxta  alios  positi,  meditationis  ignatianae  specie  quadam 
oculos  leviter  intuentium  perstringent.  Ea  tamen  res  nec  meditado  erit 
de  duobus  vexillis  nec  exemplar  illius  dici  jure  poterit,  etiamsi  finxeris 
Ignatium  facientem  id  quod  nos  fecímus,  conjungentem  in  unum  eos 
locos,  quos  nos  e  regione  textus  ignatiani  subjicimus.  Hoc  autem  fe- 
cisse  Ignatium  verisimile  non  est.  En  itaque  textus: 


1  Male  translata  est  ultima  sententia.  Habet  enim  textus  latinus:  «Quidam  autem  do- 
minum  pulsantem  recipiunt  et  alios  hospites  excludunt  et  insuper  ei  delectabilem  prae- 
parant  mansionem,  ut  a  nullo  inquietetur.»  Sic  in  utraque  editione  lugdunensi  1537 
et  1557,  idque  postulat  contexta  oratio. 

2  Ex  errore  typographorum  legitur  in  La  Genése,  p.  80,  lin.  10,  «LXXIH»  pro  LXHI. 
In  c.  LXXIII  ostendit  se  Christus  redivivus  mulieribus,  ut  diximus  in  p.  76,  not.  1. 

3  Hoc  caput  LXI  editionis  burgensis  a.  15 16  respondet  in  plerisque  aliis  editionibus 
capiti  LVI. 


8o 


MONUMENTA  IGNATIANA 


LUDOLFUS 

Esta  santa  cruz  es  la  vandera  e  la 
señal  de  la  salud  vniuersal  de  todos 
los  hijos  de  Dios  [II,  I,  VII].  Ca  nin- 
guna cosa  de  condenación  sucede  a 
los  que  biuen  debaxo  de  la  bandera 
de  Jesú  Xpo.  [I,  LXXXVIII,  V]. 

Claro  conoscemos  que  la  señal 
más  cierta  e  más  esclarecida  de  los 
que  han  de  ser  perdidos  e  condena- 
dos es  la  soberbia;  e  por  el  contrario 
la  humildad  es  la  señal  de  los  esco- 
gidos. Pues  como  de  manifiesto  se 
conoce  qué  señal  trayga  cada  vno, 
de  ligero  se  halla  e  vehe  devaxo  de 
qué  vandera  e  capitán  pelea  [I, 
LVIH,  V  ad  finem]. 

Pues  escoge  por  cosa  mejor  mili- 
tar e  beuir  debaxo  del  reyno  del 
cielo,  que  no  andar  debaxo  de  la  ca- 
pitanía del  príncipe  de  las  tiniebras, 
que  es  el  aduersario.  E  ten  por  me- 
jor seruir  debaxo  del  imperio  de 
Dios,  que  debaxo  de  La  tiranía  del 
mundo  [Ibid.,  §  VI]. 

Sathanás  siempre  comienca  a  ten- 
tar de  las  cosas  pequeñas  [I,  XXII, 
VIII].  Pues  con  grande  cuydado  se 
deuen  guardar  todos,  que  no  sean 
tomados  en  los  lazos  e  acechanzas 
diabólicas  e  que  no  sean  embueltos 
en  sus  cadenas,  las  quales  arma  e 
estiende  en  toda  parte  por  diuersos 
modos  [Ibid.,  §  XIII].  Entiéndese 
que  vsa  [el  demonio]  dellas  [las  ri- 
quezas] para  engañar  e  para  enrre- 
dar  a  los  hombres  en  los  lazos  que 
estiende  en  las  riquezas  [I,  XXXVIII, 
III].  La  ceguedad  espiritual  se  causa 
en  tres  maneras:  la  primera  del 
poluo  de  la  cobdicia  terrenal;  la  se- 
gunda del  huego  de  la  cobdicia  car- 
nal; la  tercera  del  hinchamiento  de 
la  soberuia  [I,  LXXXV,  V].  Procede 
[de  las  cosas  pequeñas]  a  las  más 
graues,  e  de  las  graues  a  las  más 
pesadas,  e  finalmente  tienta  de  las 


SANCTUS  IGNATIUS 

El  quarto  día  meditación  de  dos 
banderas,  la  vna  de  Xpo.  summo 
capitán  y  señor  nuestro,  la  otra  de 
Luzifer,  mortal  enemigo  de  nuestra 
humana  natura. 

La  sólita  oración  preparatoria. 

El  primer  preámbulo  es  la  histo- 
ria: será  aquí  cómo  Xpo.  llama  y 
quiere  a  todos  debaxo  de  su  bande- 
ra; y  Lucifer  al  contrario  debaxo  de 
la  suya. 

El  2.°  composición  viendo  el  lu- 
gar: será  aquí  ver  vn  gran  campo 
de  toda  aquella  región  de  Hierusa- 
lén,  adonde  el  sumo  capitán  general 
de  los  buenos  es  Xpo.  nuestro  Se- 
ñor; otro  campo  en  región  de  Babi- 
lonia, donde  el  caudillo  de  los  ene- 
migos es  Luzifer. 

El  3.0  demandar  lo  que  quiero, 
y  será  aquí  pedir  conoscimiento  de 
los  engaños  del  mal  caudillo  y  ayu- 
da para  dellos  me  guardar,  y  co- 
noscimiento de  la  vida  verdadera 
que  muestra  el  summo  y  verdadero 
capitán,  y  gratia  para  le  imitar. 

El  primer  puncto  es  jrmaginar  así 
como  si  se  asentase  el  caudillo  de 
todos  los  enemigos  en  aquel  gran 
campo  de  Babilonia,  como  en  vna 
grande  cáthedra  de  fuego  y  humo, 
en  figura  horrible  y  espantosa. 

El  2.0  considerar  cómo  haze  lla- 
mamiento de  ¡numerables  demo- 
nios, y  cómo  los  esparze  a  los  vnos 
en  tal  ciudad,  y  a  los  otros  en  otra, 
y  así  por  todo  el  mundo,  no  dexando 
prouincias,  lugares,  estados  ny  per- 
sonas algunas  en  particular. 

El  3.0  considerar  el  sermón  que 
les  haze,  y  cómo  los  amonesta  para 
hechar  redes  y  cadenas;  que  pri- 
mero ayan  de  tentar  de  .cobdicia  de 
rriquezas,  como  suele  ut  in  pluri- 
bus,  para  que  más  fácilmente  ven- 
gan al  vano  honor  del  mundo  y  des- 


Fontes  kxtkrm:  Vita  Christi  etc. 


8 1 


grauíssimas  e  muy  más  difíciles 
[I,  XXII,  IX]. 

[Cristo]  en  sus  hablas  era...  todo 
modesto  e  manso,  [Proemio,  §  VI], 
su  presencia  humilde ,  gran[de  su] 
hermosura  [I,  LXV,  II]. 

Es  de  saber  que  seguir  a  Jhesu 
Xpo.  no  es  otra  cosa  sino  seguir  sus 
pisadas  con  semejanca  de  costum- 
bres e  tener  conformidad  con  su 
vida  [II,  II,  II].  Con  tres  exemplos 
nos  muestra  el  Señor  la  carrera  por 
la  qual  le  deuemos  seguir.  El  vno  es 
exemplo  d£  pobredad,  porque  en 
este  mundo  no  quiso  tener  rique- 
zas; e  este  exemplo  nos  face  la  ca- 
rrera ligera  e  sin  embaraco,  porque 
más  sin  estoruo  el  hombre  corra  por 
ella.  El  segundo  es  de  humildad,  ca 
menospreció  toda  la  gloria  del  mun- 
do, lo  qual  no  es  poco  socorro  para 
tener  escondido  e  no  destruydo  de 
la  vanagloria  todo  el  bien  que  hizié- 
remos.  El  tercero  es  de  paciencia, 
porque  suffrió  con  alegre  coracón 
las  aduersidades,  e  esto  haze  al  hom- 
bre fuerte  e  robusto  para  soffrir 
[1,  IX,  III]  «. 

El  que  es  verdadero  pobre  de  es- 
píritu siempre  es  de  muchas  injurias 
fatigado  [I,  XXXIII,  II]. 

[Pero  algunos]  quieren  ser  po- 
bres, mas  que  no  les  falte  nada,  e 
humildes  sin  menosprecio,  e  pa- 
cientes sin  denuestos  e  injurias 
[I,  LXXI,  IV]. 

[Por  el  reino  de  tu  gloria]  Señor, 
cada  día  te  seruimos  e  militamos  de- 
baxo  de  tu  santa  bandera  [I,  LXXX, 
in precibus  ad Jinem~\. 


pués  a  crescida  sobcruia;  de  manera 
que  el  primer  escalón  sea  de  rrique- 
zas,  el  2.°  de  honor,  el  3.0  de  sober- 
uia,  y  destos  tres  escalones  ynduze 
a  todo[s]  los  otros  vicios. 

Assí  por  el  contrario  se  ha  de 
ymaginar  del  summo  y  verdadero 
capitán,  que  es  Xpo.  nuestro  Señor. 

El  primer  punto  es  considerar 
cómo  Xpo.  nuestro  Señor  se  pone  en 
vn  gran  campo  de  aquella  región  de 
Hierusalén  en  lugar  humilde  her- 
moso y  gracioso. 

El  2°  considerar  cómo  el  Señor 
de  todo  el  mundo  escoje  tantas  per- 
sonas, apóstoles,  discípulos  etc.  y  los 
embía  por  todo  el  mundo,  espar- 
ziendo  su  sagrada  doctrina  por  todos 
estados  y  condiciones  de  personas. 

El  3.0  considerar  el  sermón  que 
Xpo.  nuestro  Señor  haze  a  todos 
sus  sieruos  y  amigos,  que  a  tal  jor- 
nada embía,  encomendándoles  que  a 
todos  quieran  ayudar  en  traerlos, 
primero  a  summa  pobreza  spiritual, 
y  si  su  diuina  Maiestad  fuere  seruida 
y  los  quisiere  eligir,  no  menos  a 
la  pobreza  actual;  2.0  a  deseo  de 
opprobrios  y  menosprecios,  porque 
destas  dos  cosas  se  sigue  la  humil- 
dad; de  manera  que  sean  tres  escalo- 
nes: el  primero  pobreza  contra  rri- 
queza;  el  2°  opprobrio  o  menos- 
precio contra  el  honor  mundano;  el 
3.0  humildad  contra  la  soberuia;  y 
destos  tres  escalones  ynduzgan  a 
todas  las  otras  virtudes. 

Vn  colloquio  a  Nuestra  Señora, 
porque  me  alcance  gracia  de  su  Hijo 
y  Señor  para  que  yo  sea  recibi- 
do debaxo  de  su  bandera,  etc. 


Ex  his  locis  unum  tantum  a  P.  W.  notatum  video,  Christi  descriptio- 
nem  ex  prooemio  desumptam.  «Portrait  de  Jesu-Christ  d'aprés  Ludol- 
phe.  Erat  aspectu  dulcís,  colloquio  suavis  et  omni  conversatione  be- 


Hic  locus,  quia  Ludolfo  tribuitur  S.  Bernardo,  Ule  fere  est,  qui  exstat  in  homilia 
Werneri,  abbatis;  hunc  vide  inferáis,  in  §  5. 

Monum.  Ignat.— Series  II.  6 


82 


MONUMENTA  IGNATIANA 


nignus. — Blandus  et  amabilis.  Prooemium,  n°  13  et  14»  *.  Ouae  si  ita 
proponantur,  in  mentem  fortasse  revocent  ignatianam  phrasin  etsi  di- 
versam  «Cristo...  en  lugar  humilde  hermoso  y  gracioso».  At  Ludolfum 
legenti,  praesertim  hispane,  vix  occurret  comparado.  Describit  enim 
in  §  V,  et  magno  quidem  cum  amore  ac  voluptate,  suavissimos  Christi 
mores;  postque  alia  multa  et  pulcherrima,  habet  illa:  «Era  muy  dulce 
de  acatamiento  e  muy  suaue  en  las  hablas,  e  de  contino  era  muy  manso 
e  tratable  en  la  conuersación.  E  mayormente  deues  contemplar  su  cara 
(si  es  possible  la  ymaginación  humanal  acertar  en  la  contemplación  de 
su  hermosura)»,  etc.  Sexta  vero  paragraphus  tota  est  de  «la  cara,  forma 
e  figura  de  nuestro  Redemptor».  Miscet  tamen  nonnulla  de  moribus,  ad 
quos  illa  spectant:  «En  la  reprehensión  era  terrible:  en  las  amonesta- 
ciones e  consejo  era  blando  e  amable.  Era  alegre  sin  perdimiento  de 
grauedad».  Caeterum  eadem  sunt  in  epistola  illa,  quae  a  Publio  Lentulo 
quodam  scripta  fingitur  ad  senatum  romanum  ac  reperitur  in  editioni- 
bus  nonnullis  hispanis  operis  Flos  sanctorum,  initio,  sive  ante  sive  post 
Passionis  historiam:  «En  el  reprehender  terrible,  en  el  amonestar  be- 
nigno e  amigable:  alegre,  guarda  empero  su  grauedad»  etc.  Sed  multo 
similior  ignatianae  sententiae  est  locus  quídam  Exercitatorü  P.  Garciae 
Cisneros,  de  quo  postea. 

Indicantur  tamen  ab  eodem  auctore  alii  loci:  «Ludolphe  fournit 
aussi  quelques  traits,  qu'on  retrouve  dans  les  méd.  de  saint  Ignace»  \ 
Sunt  autem  II,  XXXIX,  ad  finem;  II,  LXXXVIL  III;  I,  LXXIII,  BOL 

[n  II,  XXXIX  ad  finem  dicitur  esse  «lutte  entre  Babylone  et  Jérusa- 
lem  á  la  fin  du  monde».  Potius  dicendum  est  reprehendí  a  Ludolfo  per- 
ditos  illius  temporis  mores,  qui  Ecclesiam  opprimant  velut  olim  caldaei 
urbem  Jerusalem.  Post  alia  plura  «Estanse,  inquit,  las  claustras  solas,  e 
tiene  el  euangelio  la  boca  cerrada,  e  discurren  e  suenan  los  fueros  e  de- 
rechos ciuiles  por  las  bocas  de  los  que  tienen  orden  ecclesiástica.  Muy 
pocos  son  los  que  piensan  o  saben  las  sagradas  palabras  de  las  escrip- 
turas,  e  quasi  todos  entienden  e  saben  los  digestos  de  las  leyes  e  los 
litigios  populares.  E  por  dezir  verdad,  tan  cruel  es  el  feruor  e  la  pres- 
sura,  que  aflige  en  estos  nuestros  días  a  la  Iglesia,  que  cercada  al  derre- 
dor así  como  de  batallas  de  Babilonia,  paresca  ya  otra  Jherusalem  cer- 
cada con  todos  sus  cibdadanos  de  los  crueles  caldeos.  Ya  no  se  paga 
ojo  por  ojo»,  etc. 

In  alio  loco,  II,  LXXXVII,  III,  videnda  dicitur  oppositio  inter  An- 
tichristum  et  Christum  Jesum,  additurque:  «Saint  Ignace  semble  appli- 
quer  a  Lucifer  ce  que  Ludolphe  a  dit  de  l'Antéchrist»  3. 


1  La  Genése,  p.  82. 

2  Cur  «les  méd[itations]»?  Nonne  agitur  hic  de  una  mcditatione  vexillorum?  La 
Gaiise,  p.  81. 

3  Ibid.,  p.  82. 


FONTES  EXTERNi:  VlTA  CHRISTI  ETC. 


83 


Locus  ex  Vita  Christi  est  hujusmodi:  «Cerca  de  la  peruersidad  e 
venida  del  Antecristo  es  de  notar  que  se  armará  este  maligno  aduersa- 
rio  de  Christo  nuestro  Redemptor  de  quatro  maneras  de  engañar  e  de 
atraher  a  los  hombres  a  su  seta  pestilencial  (conuiene  saber)  de  mali- 
ciosa blandura  de  amonestaciones,  e  de  operaciones  de  miraglos,  e  de 
dádiuas  de  muchos  bienes  temporales,  e  de  aflegimiento  de  tormentos 
muy  crueles.  E  con  estas  quatro  cosas  allegará  grandes  compañas.  A  los 
malos  atrayrá  por  dones,  a  los  buenos  por  tormentos,  e  a  los  simples 
por  predicación  e  falsos  miraglos.  E  terná  consigo  maestros  de  arte 
mágica...  E  ansí  como  en  Cristo  nuestro  Señor  morauae  mora  toda  ple- 
nitud de  diuinidad,  ansí  en  el  Antechristo  morará  toda  plenitud  e  abas- 
tanca  de  maldad,  porque  estará  en  él  syenpre  el  espíritu  maligno,  que 
es  cabeca  serpentina  de  todos  los  malos»,  etc.  Et  aliquanto  post:  «E  todo 
el  tiempo  que  ha  de  reynar  el  Antecristo  en  la  tierra  serán  tres  años  e 
medio.  E  después  matarlo  ha  el  Señor  de  la  gloria  por  su  admirable  po- 
derío, o  por  su  propia  mano  o  por  mano  del  archángel  Sant  Miguel.  E 
será  muerto  en  el  monte  Oliuete  estando  en  su  tienda  real  e  assentado 
en  su  silla»  etc.  Non  perspicimus  qua  ratione  dici  possit  Ignatius  ad 
Luciferum  haec  transtulisse. 

Una  est  in  textu  latino  Ludolfi  locutio  aliquantum  similis  uni  locu- 
tioni  translationis  latinae  Excrcitiomm.  P.  Roothaan  appellat  daemonem 
«malum  caput»,  «caput  inimicorum»,  «caput  omnium  inimicorum»;  Lu- 
dolfus  vero  vocat  etiam  diabolum,  non  Antichristum,  «caput  omnium 
malorum».  Sed  hanc  phrasim  (si  quid  res  valeret)  nescimus  legisse 
Ignatium,  illas  non  scripsit  Ignatius. 

Quod  si  inter  industrias,  quibus  ab  Ignatio  dicitur  armatus  hostis 
humani  generis,  et  eas,  quas  adhibiturus  perhibetur  Antichristus,  aliqua 
esset  cognatio,  quam  nullam  videmus;  pertineret  hic  locus  ad  eorum 
numerum,  quorum  fontem  tum  apud  Ludolfum,  tumapud  Voraginem  in 
Vitis  Sanctorum  invenire  liceret.  Sic  enim  habet  Jacobus  de  Vorágine: 
«Trabajará  [el  Antecristo]  en  engañar  en  quatro  maneras:  primera- 
mente con  abstuto  consejo  e  con  falsa  interpretación  de  las  Escriptu- 
ras...  Lo  segundo  por  los  milagros...  Lo  tercero  por  la  dádiua  de  los  do- 
nes... Lo  quarto  por  tormentos»  \ 

Denique  descriptio  Luciferi  apud  Ludolfum  in  mentem  revocare 
illam  dicitur,  quae  est  apud  Ignatium.  Hispanus  Ludolfi  textus  est  hu- 
jusmodi: «Es  de  notar  que  los  demonios  tienen  sus  oficios  muy  ordena- 
dos para  el  mal  e  para  empecer.  Porque  vn  demonio  hay  que  es  presi- 
dente de  la  soberuia,  e  llámase  Lucifer;  e  este  tiene  muchos  diligentes 
familiares  e  seruidores,  que  siempre  están  delante  dél,  e  tiene  también 
otros  muchos  soberuios  por  súbditos...  e  este  demonio  se  alanga  con  la 
verdadera  humildad  de  coracón.  E  otro  demonio  ay  que  es  presidente 


«Del  adviento»,  f.  2V,  col.  1. 


84 


MONUMENTA  IGXATIAXA 


de  los  vicios  de  la  carne,  que  se  llama  Asmodeo...  e  éste  demonio  tiene 
muchos  satélites  e  acuciosos  por  seruidores  e  familiares,  que  le  están 
siempre  delante,  a  los  quales  despide  e  desempacha,  para  que  vayan  a 
tentar  del  pecado  de  la  carne...  e  no  se  destierra  sino  por  ayuno  e  por 
la  disciplina  e  mortificación  del  cuerpo.  E  ay  otro  demonio  tercero  que 
es  presidente  de  la  avaricia  e  llámase  Mamona...  e  este  asímesmo  tiene 
muchos  oficiales  que  le  ayudan...  e  véncese  por  el  menosprecio  de  los 
bienes  temporales...  El  quarto  demonio  es  vno  que  preside  a  los  pensa- 
mientos malos  e  a  los  rancores  e  enbidias  e  a  las  malas  afeciones,  e  este 
se  llama  Beelzebub...  E  este  demonio  tiene  grandes  imitadores  e  fami- 
liares que  le  ayudan...  e  este  se  alanga  por  la  confessión  e  por  la  sacer- 
dotal absolución»  \ 

Lege  modo  textum  ignatianum,  et  vide  num  dici  debeat  aut  saltem 
possit,  hunc  aliquo  modo  ex  illis  penderé.  Quod  si  affirmaveris,  dicen- 
dum  tibi  erit,  ex  primo  daemone  sumptum  nomen,  ex  secundo  missio- 
nem,  ex  tertio  avaritiae  laqueos. 

Meditationis  itaque  duorum  vexillorum  origo  deduci  non  potest  ex 
Ludolfo,  quamvis  nonnulla  ex  his  quae  supra  coacervavimus,  semina 
forte  dici  queant,  non  meditationis,  sed  aliquarum  rerum  in  meditatione 
occurrentium.  Et  tamen  sunt  apud  Ludolfum,  quem  legit  Ignatius,  plura 
hujus  meditationis  elementa  quam  in  illis  operibus,  quae  nescimus  eum 
legisse,  e  quibus  tamen  placuit  quibusdam  originem  hujus  meditationis 
petere,  ut  postea  dicemus. 

Quod  autem  pertinet  ad  meditationem  de  tribus  hominum  classibus, 
simile  quicquam  nos  vidisse  in  Vita  C/iristi,  non  meminimus. 

Vix  etiam  quidquam  reperias,  quod  cum  tribus  illis  humilitatis  mo- 
dis  ignatianis  conferatur.  Tradit  quidem  Ludolfus  tres  humilitatis  gra- 
dus:  «Es  de  notar  que...  son  tres  grados  de  humildad»;  at  nihil  cum 
Ignatio  commune.  Nam  porro  pergit:  «El  grado  primero  es  humildad 
de  coragón;  el  segundo,  humildad  de  obra;  el  tercero  humildad  de  pa- 
labra», etc.  s.  Non  adeo  dissimilis  ab  Ignatio  est  in  II,  II,  III,  ubi  cujus- 
dam  spiritualis  mortis  exponit  gradus  quinqué,  quorum  primus  est  «que 
el  hombre,  por  virtud  de  la  humildad,  se  tenga  por  más  pequeño  e  des- 
echado que  todos...  El  tercero  que  aya  placer  que  aquello  mismo  digan 
e  hablen  todos  dél.  El  quarto  es  que  el  hombre  tenga  paciencia  e  igual 
coragón,  quando  fuere  de  todos  tratado  en  menospreciable  manera.  El 
quinto  es  que...  ame  ser  menospreciado  de  todos.»  Haec  Ludolfus.  Ali- 
qua  hujusmodi  in  libello  quoque  De  imitatione  Christi  sunt,  1.  II, 
c.  VI,  f.  21:  «Gran  reposo  de  coragón  tiene  el  que  ni  cura  de  las  ala- 
bangas  ni  de  los  denuestos»,  et  c.  XII,  f.  27:  «Y  si  te  diessen  a  escoger, 
más  deurías  dessear  padeger  aduersidades  por  Jesu  Christo,  que  ser  re- 


»  I,  LXXIII,n. 

2   n,  XXXVII,  ad  finem. 


EONTES  EXTERNi:  VlTA  CHRISTI  ETC. 


85 


creado  con  muchas  consolaciones;  ca  parecerías  más  a  Christo,  y  serías 
a  sus  sanctos  más  conforme.» 

Similia  iterum  exstant  apud  Ludolfum  in  I,  LXXI,  V,  ubi  ex  Ber- 
nardo tres  abstinendi  a  mundanis  rebus  modos  explicat;  sed  quamquam 
in  iis  una  vel  altera  locutio  invenitur,  quae  ignatianis  locutionibus  simi- 
lis  est,  has  tamen  similiores  non  censemus,  quam  eas  quas  modo  trans- 
scripsimus.  Ea  vero  fuisse  fontem,  unde  ignatiani  humilitatis  modi  sca- 
turierint,  ñeque  nos  dicimus,  ñeque  alium  quemquam  dixisse  novimus. 

Reliquum  in  hac  secunda  hebdomade  est  de  electione  caput  ac  non- 
nihil  de  vita  emendanda,  quibuscum  nihil  apud  Ludolfum  reperimus 
conferendum.  Ne  illa  quidem,  quae  de  beneficiis  (ecclesiasticis  plerum- 
que  ex  contexta  oratione)  nonnullis  Exercitiorum  locis,  etiam  hoc  ele- 
ctionis  loco,  attingit  Ignatius,  quidquam  commune  habere  cum  Lu- 
dolfo  I,  LXVIII  *,  nobis  videntur.  Primum  enim  Ludolfus  non  tam  de 
beneficiis  quam  de  abusu  beneficiorum  loquitur,  seu,  ut  ait  Montesino 
in  summario,  «De  la  ambición  e  copdicia  desordenada  de  honrra  e  de 
otros  defectos  de  los  clérigos  e  religiosos  sobre  esta  materia»,  etc. 
In  §  I:  «De  cómo,  a  exemplo  del  Señor,  deue  cada  vno  fuyr  de  las 
honrras  temporales»...;  §  II:  «Que  procurar  las  dignidades  eclesiásticas 
es  gran  pecado»...;  §  III:  «Que  el  que  desea  la  honrra  e  dignidad  eccle- 
siástica  no  está  en  estado  de  gracia»  etc.  Ignatius  agit  de  beneficiis, 
quatenus  haec  sunt  res  quae  eligi  possit,  et  breviter  quidem  per  modum 
exempli,  ut  agit  iisdem  locis  de  officiis,  de  matrimonio,  de  sacerdotio  2. 

Quae  de  beneficiis  ecclesiasticis  indicat  potius  quam  dicit  Ignatius, 
optime  intelliguntur  ex  iis,  quae  Parisiis  verbi  gratia  in  oculis  omnium 
accidebant.  Quae  nullo  personarum  genere,  nullo  loco  nominato,  dicit 
Ignatius  in  libro  Exercitiorum,  vide  quanto  liberius  exprimat  S.  Fran- 
ciscus  Xaverius  scribens  die  15  Januarii  1544  Cocino,  ex  Indiae  oppido: 
« Témome  que  muchos  que  estudian  en  universidades  \_paulo  ante  no- 
mi  naverat  Sorbonam  parisinam  ]  estudian  más  para,  con  las  letras  alean- 
car  dignidades,  beneficios  o  obispados,  que  con  desseos  de  confor- 
marse con  la  necessidad  que  las  dignidades  y  estados  ecclesiásticos  re- 
quieren. Está  en  costumbre  dezir  los  que  estudian:  "deseo  de  saber 
letras  para  alcancar  algún  beneficio  o  dignidad  ecclesiástica  con  ellas, 
y  después  con  la  tal  dignidad  servir  a  Dios,,.  De  manera  que  según 
sus  desordenadas  afficiones  hazen  sus  electiones»  3.  Haec  Xaverius; 
lege  Ignatium  in  praeambulo  ad  electionem  faciendam:  videbis  profecto 
Ignatium  et  Xaverium  ex  eodem  fonte  eadem  hausisse  sine  libris. 


1  Per  errorem  typographorum  habet  W.  «LXVII»,  La  Cénese,  p.  82. 

2  In  annotatione  decima  sexta  ex  viginti  primis,  ff.  3V-4,  in  praeludio  ad  electionem 
f.  26r  et  v,  in  introductione  ad  eligendarum  rerum  notitiam,  f.  27,  in  regulis  ad  distri- 
buendas  eleemosynas,  ff.  57V-60. 

3  Monum.  Xaver.,  I,  286. 


86 


MONUMENTA  IGNATIANA 


Circa  tertiam  hebdomadem  vix  aliquid  est  memoratu  dignum.  In  re- 
gulis  temperantiae  ad  hujus  hebdomadis  finem,  vestigia  forte  reperias 
eorum  quae  Ludolfus  habet  in  I,  XVI,  V,  de  ratione  qua  sese  in  prandio 
gerebant  Jesús,  María,  Joseph.  «Mira,  inquit,...  cómo  todos  tres  juntos 
comen  a  vna  mesa  cada  día,  no  manjares  delicados  y  aderezados  con 
estudio,  mas  pobres  e  mesurados...  e  cómo  después  hablan  todos  juntos 
sobre  la  mesa,  no  palabras  vanas  ni  ociosas,  mas  llenas  de  Espíritu 
Sancto  e  de  sabiduría,  con  las  quales  no  eran  menos  refectionados  e 
consolados  en  las  ánimas,  que  con  el  comer  en  los  cuerpos». 

At  si  sententias  ignatianas  conferes,  videbis  Ignatium  afferre  Christi 
exemplum  cum  apostolis  prandentis.  Ex  hoc  fortasse  loco  illud  Igna- 
tius  didicit,  quod  referunt  Lainius  et  Polancus,  invitatum  ad  prandium, 
solitum  esse  inter  prandendum  tacere,  deinde  vero,  occasione  accepta 
ex  iis  quae  dicta  erant,  de  rebus  ad  Deum  pertinentibus  loqui» 

Alio  loco  ait  Ludolfus:  «Conuiene,  pues,  que  sea  quitada  la  copdi- 
cia  desordenada  del  comer,  no  en  solos  los  manjares  delicados,  mas 
avn  en  los  que  son  de  poco  valor  e  pobres»*  etc.  Ignatius  scribit:  «La 
primera  regla  es  que  del  pan  conuiene  menos  abstenerse»,  non  quod 
probandam  censeat  immoderatam  pañis  cupiditatem,  sed  «porque  no 
es  manjar  sobre  el  qual  el  apetito  se  suele  tanto  desordenar»  etc.,  f.  33V. 

Ñeque  in  quarta  hebdomade  quidquam  notandum  invenimus.  Lae- 
titiam  quidem  spiritualem  tantopereab  Ignatio  hoctemporecommendari 
putant3,  quod  idem  praestiterit  Ludolfus  II,  LXIX,  I.Quater  Ignatius  de 
illa  laetitia  loquitur  idque  in  paucissimis  paginis  (tribus  in  Autographo: 
ff.  36-37)  semel  dicit  «alegría  y  gozo  espiritual»;  alias  «me  alegrar  y  go- 
zar intensamente  de  tanta  gloria  y  gozo  de  Xpo.  nuestro  Señor»;  «que- 
riéndome affectar  y  alegrar  de  tanto  gozo  y  alegría  de  Xpo.  nuestro  Se- 
ñor»; «para  se  gozar  en  su  Criador  y  Redemptor».  Ñeque  hos  ñeque  si- 
miles  dicendi  modos  suppeditat  Ludolfus,  etsi  alios  habet,  delicatissimos 
illos  quidem.  Imo  locutionem  illam  «Laetitia  paschalis  de  Resurrectione 
Domini»  a  P.  W.  allatam  non  habemus  in  nostris  editionibus  latinis,  nisi 
eam  faciamus  ex  capitis  inscriptione  «De  resurrectione  Domini»  et  pri- 
ma notatione  in  margine  «Laetitia  paschalis»,  quae  nullo  nexu  inter  se 
copulantur.  Itaque  praepositio  de  illa  laetitiae  paschalis  causara  non  in- 


1  Monum.  Ignat.,  ser.  4.a,  I,  104,  Chron.  Po.,  I,  25,  in  Vita  Ignatii  Loyolae,  c.  III. 
Exemplum  vero  Christi  coenantis  commendabat  christifidelibus  S.  Joannes  Chryso- 
stomus  [In  epist.  I  ad  Cor.,  hom.  27,  n.  5;  Migne,  P.  G.  LXI,  231-232).  Item  Otto  Pas- 
saviensis  (Otto  von  Passau),  O.  F.  Min.,  in  libro  primum  anno  1386  edito  Die  24  Altes- 
ten.  In  editione  anno  1500  Argentorati  a  Joanne  Schot  facta  f.  C  4b.  Item  Thomas  a 
Kempis  (1379/801471)  in  Exercitiis  spiritualibtis,  c  VI,  n.  1.  (In  editione  a  Sommalio 
Antucrpiae  anno  1G07  facta,  II,  513.) 

«   I,  LXXI,  IV. 

8    La  Genise,  p.  82. 


FONTES  EXTERXI:  VlTA  CHRISTI  ETC. 


87 


dicat.  Caeterum  quid  necesse  erat  Ignatio,  illud  gaudium  aliunde  quam 
ex  vehementissimo,  quo  afficiebatur  in  Christum  amore  repetere? 

Ad  reliquas  Exercitiorum  partes  properamus.  Prima  post  quartam 
hebdomadem  exercitatio  illa  est  quae  ab  Ignatio  dicitur  «Contempla- 
gión  para  alcancar  amor».  Ejusdem  nonnulla  elementa  ex  Ludolfo  col- 
legimus.  Dúo  mónita  ipsam  praecedunt,  quae  non  putamus  orta  ex  Lu- 
dolfo, etiamsi  res  ipsa  apud  eum  invenitur.  «Por  quatro  señales  se 
puede  manifestar  el  amor:  lo  primero  por  palabras»  l.  Sed  «No  basta 
amar,  si  la  caridad  non  fuere  mostrada  por  obras»  2.  «Lo  segundo  se 
muestra  [el  amor]  por  los  beneficios  que  se  dan»  3  etc. 

Ad  primum  Ignatii  punctum  spectant  omnia  illa  quae  per  totum 
Ludolfi  opus  sparguntur  de  beneficiis  a  Deo  acceptis;  ad  secundum, 
illud  «como  cada  vno  sea  tenplo  de  Dios  por  razón  del  Espíritu  Sancto 
que  en  el  justo  mora»  4;  ad  quartum  illa:  «del  qual  [Dios]  todas  las 
cosas  hermosas  dan  testimonio  que  Él  es  más  hermoso,  e  las  dulzes  que 
Él  es  más  dulce,  e  las  altas  que  Él  es  más  alto,  e  las  puras  e  limpias 
que  Él  es  más  purísimo,  e  las  fuertes  que  Él  es  muy  más  fuerte,  e  ansí 
de  las  otras»  5. 

De  quibus  idem  putamus,  nos  quidem,  judicium  ferendum,  quod 
supra  de  meditationibus  regni  et  vexillorum  tulimus. 

Sequuntur  modi  tres  orandi,  quorum  primus  aliqua  ratione  indica- 
tur  in  I,  LXXXV,  V:  «Lo  primero  deue  considerar  el  pecado  que  hizo 
para  que  pueda  ver  la  multitud  de  sus  culpas.  E  los  bienes  que  dexó 
de  hacer  e  los  males  que  obró,  por  pensamiento,  por  palabra,  por  obra, 
con  todos  los  cinco  sentidos,  contra  todos  los  diez  mandamientos,  con- 
tra los  siete  sacramentos  e  contra  todas  las  obras  de  misericordia».  Di- 
ximus  modum  hunc  ratione  aliqua  indican;  nam  proponitur  materia 
circa  quam  versatur,  modus  vero  ipse  primus  non  indicatur.  Confer 
textum  ignatianum. 

Secundum  modum  exercet  Ludolfus  pluribus  locis,  verbi  causa  cum 
verba  evolvit  angelí  et  Elisabeth  beatissimam  Virginem  salutantium  6, 
et  alias  saepe,  cum  verba  sacra  refert,  eorum  expolitionem  subjungens. 
Orationem  dominicam  fuse  explicat  in  I,  XXXVII,  instruens  plerumque, 
subinde  orans  etiam.  At  preces  in  fine  hujus  capitis  non  sunt  aliae  nisi 
oratio  ipsa  dominica,  adjecta  singulis  sententiis  brevi  expolitione,  usus 
itaque  partís  praecipuae  hujus  orandi  modi.  Unde  sine  causa  ad  alium 
auctorem  confugias  7. 


1  II,  LVII,  II. 

2  I,  LIX,  II. 

3  ii,  lvh,  11. 

4  II,  XXXVIII,  VIII. 

5  1,1,  IX. 

6  I,  V,  V,  et  I,  VI,  EL 

7  La  Genése,  p.  107. 


88 


MONUMENTA  IGNATIANA 


Tertii  modi  ñeque  mentionem  ñeque  usum  in  Ludolfo  invenimus. 

De  mysteriis  vitae  Christi,  quae  his  orandi  modis  subjunguntur, 
egimus  supra.  Sequuntur  quinqué  regularum  ordines:  primus  et  alter  ad 
spiritus  discernendos,  tertius  ad  eleemosynas  distribuendas,  quartus  ad 
scrupulos  sentiendos  intelligendosque,  quintus  ad  sentiendum  cum  Ec- 
clesia  pertinet.  An  Ludolfus  in  his  etiam  vestigia  impresserit  videamus. 

In  II,  XLI  agit  «de  los  remedios  que  puede  aver  contra  las  espiri- 
tuales temptaciones  del  tiempo  postrimero»;  in  §  I  remedia  quinqué, 
in  §  II  undecim  colligit.  S.  Ignatius  in  regulis  ad  spiritus  discernendos, 
primae  hebdomadis  magis  propriis,  de  desolatione  agit,  quae  quoddam 
tentationis  genus  dici  potest.  Ouamquam  altera  res  apud  alterum  revera 
agitur,  similis  tamen  doctrina  traditur  ab  Ignatio  in  regula  quinta  et 
sexta,  et  a  Ludolfo  in  remedio  sexto  paragraphi  secundae:  «El  sesto  re- 
medio es  que  por  las  temptaciones  ya  dichas  (si  por  ventura  las  tienes) 
no  dexes  de  lleuar  adelante  el  bien  que  ouieres  principiado  antes  que 
fuesses  combatido  dellas,  e  mayormente  no  deues  dexar  de  orar  o  de 
confessarte,  ni  de  hazer  las  otras  obras  de  humildad,  avnque  no  halles 
consolación  en  ellas»  etc.  S.  Ignatius:  «La  quinta,  en  tiempo  de  desola- 
ción nunca  hazer  mudanza,  mas  estar  firme  y  constante  en  los  propósi- 
tos y  determinación  en  que  estava»  etc.  Et  in  regula  sexta:  «Instar  más 
en  la  oración,  meditación,  en  mucho  examinar»  etc.  Vide  textus  ignatia- 
nos.  Similem  doctrinam  protulit  Thomas  a  Kempis  in  1.  III,  c.  VI,  f.  3iv: 
«De  la  prueua  del  verdadero  amador. — Siempre  guarda  tu  fuerte  pro- 
pósito e  recta  intención  a  Dios»  \  et  alibi. 

Item  habes  apud  Ludolfum  I,  VIII,  VI,  rationes  quatuordecim  cur 
justi  affligantur;  in  I,  XLVIII,  II  causas  quinqué,  cur  «acaescen  las  en- 
fermedades o  los  acotes».  Nihil  mirum  quod  in  sexdecim  his  sive  ratio- 
nibus  sive  causis  aliquid  inveniamus  ex  regula  nona  primae  seriei  igna- 
tianae  ubi  Sanctus  Pater  ponit  «tres  causas  principales  por  que  nos  ha- 
llamos desolados».  Ludolfus:  «La  tercera  es  porque  quando  le  fuere  en 
la  tribulación  quitado  el  socorro,  pueda  ver  mejor  su  defecto  e  reco- 
noscer  a  ssí  mesmo...  La  quarta  es  para  humildad  e  porque  no  se  pier- 
dan sus  virtudes,  presumiendo  de  sus  merecimientos  e  enxalcándose  en 
soberuia»8  etc.  Simile  aliquid  repetitur  in  I,  XLVIII,  II.  Ignatius  specie 
quidem  similia,  re  alia  et  alio  prorsus  modo  tradit:  «La  nona:  tres  cau- 
sas principales  son  por  que  nos  hallamos  desolados...;  la  2.a  por 
prouarnos  para  quánto  somos  y  en  quánto  nos  alargamos  en  su  serui- 
tio...;  la  3.a  por  darnos  vera  noticia  y  cognoscimiento  para  que  interna- 
mente sintamos  que  no  es  de  nosotros  traer  o  tener  deuoción  cres- 
cida»  etc.  «y  porque  en  cosa  ajena  no  pongamos  nido,  aleando  nuestro 
entendimiento  en  alguna  soberuia»  etc. 


1  Caput  VII  cd.  burgensis  respondet  in  plerisque  editionibus  capiti  VI. 
1  I,  VIII,  VI. 


Foxtes  EXTERNE  Vita  Christi  etc. 


89 


At  si  ex  libris  haec  petivit  Ignatius,  quidni  ex  Imitatione  Christi  po- 
tius,  1.  I.  c.  XIII,  f.  6v,  L  II,  c.  IX,  f.  23?  In  primo  ex  his  duobus  locis 
ait:  «Empero  las  tentaciones  muchas  vezes  aprouechan  al  hombre  ahun- 
que  sean  enojosas  y  graues,  ca  en  ellas  el  hombre  se  humilla,  alimpia  y 
aprende»,  etc.  In  altero:  «Que  deuemos  carecer  de  toda  consolación 
humana...  Quando  te  fuere  quitada  la  consolación,  no  desampares  [sic 
pro  desesperes]  luego;  mas  espera  con  humildad  e  paciencia  la  visita- 
ción celestial.» 

Ad  has  discretionis  regulas  referre  quídam  volunt  modum  cogno- 
scendi  qua  ratione  boni  angeli,  qua  ratione  mali  se  nobiscum  gerant, 
rejiciuntque  lectorem  ad  Ludolfum,  I,  IV,  III  et  II,  LXXI,  III  \ 

Primus  locus  est  de  angelo  se  Zachariae  ostendenti  eique  timorem 
ac  tremorem  incutienti.  Allato  itaque  Lucae  I,  11-12,  pergit  Ludolfus: 
«Lo  qual  le  acaesció  por  la  vista  de  la  naturaleza  e  figura  angelical,  que 
es  más  alta  e  más  poderosa  de  lo  que  puede  soffrir  la  flaqueza  humana. 
Mas  el  buen  ángel  en  esto  se  diferencia  del  malo,  ca  el  ángel  malo 
siempre  va  continuando  espanto  en  aquellos  a  quien  aparesce...  mas  el 
bueno  quando  aparece,  avnque  en  el  comienco  da  temor,  luego  conorta 
e  consuela.»  Eamdem  in  altero  loco  doctrinam  Ludolfus  profert,  occa- 
sione  angeli  mulieres  ad  Christi  sepulchrum  alloquentis,  qua  re  expli- 
cata,  haec  addit:  «Es  de  notar  aquí  que  el  ángel  bueno  en  esto  es  dife- 
rente del  malo;  porque  el  ángel  bueno  espanta  en  el  principio  con  su 
excellente  resplandor,  e  conforta  en  el  medio  con  su  santa  habla,  e  ale- 
gra en  el  fyn  con  la  consolación  que  dexa  en  el  coragón;  mas  el  ángel 
malo  el  contrario  tiene  de  todo  esto,  porque  en  el  comienco  espanta 
con  su  orrible  e  pauorida  boz,  e  en  el  medio  engaña  con  su  engañoso 
prometimiento,  e  en  el  cabo  entristece  por  el  dañoso  descobrimiento 
de  su  engaño  e  por  el  mal  que  de  allí  se  siguió.» 

Facile  patet,  his  locis  non  declaran  communem  angelorum  et  quoti- 
dianam  consuetudinem,  quam  unam  attingit  Ignatius  s,  tum  in  regulis 
prima,  secunda  et  quinta  primae  seriei,  tum  in  tertia,  quarta,  quinta  et 
séptima  secundae  seriei.  Ouare  doctrina,  non  quidem  contraria,  sed  alia 
est,  cum  in  alia  re  versetur.  Has  regulas  vide  infra  in  Excretáis. 

De  malitia,  vi  et  armis  daemonis  complura  sunt  in  I,  LXXIII,  IV  3. 
Hispana  translatio  haec  est:  «Porque  si  contra  él  [el  adversario]  con 


1  La  Genése,  p.  86.  Ludolfi  doctrinam,  quam  loci  in  textil  allati  continent,  tradit 
S.  Thomas  Aquinas  in  Summa,  III,  XXX,  art.  III,  ad  3,  et  in  Expositione  in  Job,  c.  IV, 
lectione  3.  Ignatianae  autem  doctrinae  similiora  sunt  illa  quae  docent  S.  Antonius  ab- 
bas  (Migne,  P.  G.  XXVI,  893-896);  S.  Thomas  Aquinas,  Expositio  in  II  Epistolam  aa 
Cor.,  c.  IV,  lectione  3;  S.  Cyprianus  (Migne,  P.  L.,  IV,  664);  S.  Bona ventura,  Brevilo- 
,/uium,  P.  III,  c.  2  (Opera,  V,  Ad  Claras  Aquas,  1891,  p.  232). 

2  Nullo  negotio  id  contexta  oratio  confirmat.  V ¡de  quoque  Suárez,  De  religione  Socie- 
tatis  Jesu,  1.  IX,  c.  V,  n.  30  et  sqq.,  praesertim  nn.  32  et  34. 

3  Error  typographi  est  in  La  Genése,  p.  86,  ubi  dicitur  «c.  LXXVIII». 


go 


MONUMENTA  IGNATIANA 


todo  estudio  peleamos,  cierto  es  que  somos  más  fuertes  que  él;  mas  si 
nos  asseguramos  e  lo  tenemos  en  menosprecio,  terná  victoria  e  san- 
grienta venganca  sobre  nosotros;  ca  no  haze  otra  cosa  al  diablo  fuerte 
sino  sola  nuestra  negligencia,  que  no  su  potencia.  E  Sant  Gregorio  dize: 
el  diablo  quando  es  contradicho  e  registido,  es  flaco  como  hormiga; 
mas  quando  se  recibe  su  consejo  e  los  malos  pensamientos  que  pone, 
es  fuerte  como  león.»  Haec  qui  legat  (libenter  assentimur  P.  W.)  facile 
de  regula  duodécima  primae  seriei  ignatiana  cogitabit,  ff.  54V-55.  Ad- 
dimus  tamen,  comparanti  utrumque  locum  indubium  omnino  fore,  alte- 
rum  ab  altero  non  penderé.  Nam  Ludolfus  agit  de  negligentia,  Ignatius 
de  timore  in  repellendis  tentationibus.  Incipit  Ignatius  a  comparatione 
mulieris  cum  viro  rixantis;  hanc  tenet  per  totam  regulam;  timiditatem 
tam  mulieris  quam  daemonis  fugientium  a  viro  forti,  item  ferociam  utrius- 
que  in  hominem  timidum  tam  vividis  coloribus  pingit,  ut  hic  locus, 
nisi  fallimur,  inter  eos  numerandus  sit  quos  Ignatius  sive  ex  lumine  di- 
vino sive  ex  usu,  quam  máxime  cognitos  habebat.  Vide  locum. 

Caeterum  non  modo  apud  Ludolfum  legere  illam  Ignatio  doctrinam 
licuit,  sed  in  Imitatione  Christi  etiam,  1. 1.,  c.  XI,  f.  7:  «Ouanto  más  fuere 
alguno  perezoso  a  resistir,  más  de  cada  día  se  enflaquece,  e  el  enemigo 
se  forma  contra  él  más  poderoso.» 

Circa  regulas  in  distribuendis  eleemosynis  servandas  vix  aliquid  in- 
venimus  apud  Ludolfum,  quod  cum  ignatianis  comparemus,  nisi  ea  quae 
de  fortunis  sanctorum  Joachim  et  Annae  habet  ad  finem  ultimae  regu- 
lae  Ignatius,  f.  59.  Hoc  autem  tum  ex  Ludolfo  tum  ex  Flore  Sancionan 
oriri  potuit: 


FLOS  SANCTORUM 

V  hazían  [S.  Joachim 
e  Sta.  Anna]  tres  par- 
tes de  su  hazienda.  Y  la 
vna  dauan  a  los  pobres 
y  a  los  peregrinos  y  biu- 
das;  y  la  otra  a  los  que 
seruían  a  Dios  en  el  su 
templo,  y  la  tercera 
guardauan  para  el  man- 
tenimiento de  su  casa 
(De  Sta.  Auna,  f.  27or 
col.  I). 

Alios  dúos  praeter  hunc  locum  indicat  P.  W.,  II,  XLVI,  III  et  II, 
XLIX,  VII  ad  finem.  De  hislocis  ait:  «Ludolphe  donne  d'une  facón  gé- 
nérale  la  doctrine  contenue  dans  les  Exercices»  \  Sed  Ignatius  in  quatuor 
primis  regulis  nihil  agit  nisi  eligendi  leges  quatuor  (quas  in  secundo  ele- 


VTTA  CHRISTI 

Este  [S.  Joachim] 
daua  la  tercia  parte  de 
sus  bienes  a  los  pobres, 
e  la  tercia  al  templo  e 
a  los  ministros  dél,  e 
de  la  otra  tercera  parte 
se  mantenía  él  con  toda 
su  casa.  (I,  II,  VI.) 


EXERCITIA 

Los  quales  [S.  Joa- 
chin  y  Sta.  Anna]  par- 
tiendo su  hazienda  en 
tres  partes,  la  primera 
daban  a  pobres,  la  se- 
gunda al  ministerio  y 
seruitio  del  templo,  la 
tercera  tomavan  para 
la  substentación  dellos 
mismos  y  de  su  familia. 


1    La  Geníse,  p.  86. 


FONTES  EXTERNi:  VlTA  CHRISTI  ETC. 


91 


ctionis  modo  dederat)  in  rem  praesentem  adhibere  docet.  In  quinta  et 
sexta  has  easdem  regulas  ob  oculos  habendas  dicit  in  adjunctis  quibus- 
dam,  in  quibus  sólito  majus  periculum  in  usu  pecuniarum  est.  In  se[)tima 
denique  tutissimam  viam  tradit,  quam  in  suo  quisque  familiaeque  victu 
teneat,  Christi  Jesu  imitationem.  Hanc  autem  doctrinam  in  locis  Ludolfi 
supra  indicatis  contineri  in  universum,  eatenus  verum  est,  quatenus 
eleemosynarum  distributio  pertinet  ad  officia  patrisfamilias,  de  cujus 
vigilanti  studio  agitur  in  parte  II,  c.  XLVI,  et  ad  rectum  Dei  donorum 
usum,  de  quo  est  c.  XLIX.  Locum  a  P.  W.  allatum:  «Quisnam  fidelis 
dispensator  a  Domino  remunerandus»  in  neutra  editione  latina  inveni- 
mus  quam  ad  manum  habemus;  est  tamen  locus  similis  in  pag.  561, 
litt.  A  edit.  lugdunensis  1557:  «Ouis  putas  est  fidelis,  intentione  Domino 
propter  Dominum  serviens»;  in  margine  autem  «Fidelis  dispensator». 
Eadem  lectio  est  in  textu  et  in  margine  editionis  etiam  lugdunen- 
sis 1537,  f.  308V.,  litt.  D.  Hispane  autem  est  hujusmodi:  «¿Quién  pensáis 
que  es  el  sieruo  fiel  por  derecha  yntención  que  sirue  a  su  Señor  por 
solo  El  mesmo,  e  no  por  otro  acatamiento  de  prouecho  temporal,  e 
que  cure  de  las  ouejas  del  Redemptor  por  solo  su  amor,  e  no  por  ga- 
nancia transitoria?»  Et  aliquanto  post:  «E  dize  que  les  dé  medida  de 
trigo,  porque  se  entienda  que  les  ha  de  dar  manjar  para  el  ánima  e  para 
el  cuerpo,  como  es  la  palabra  de  Dios  e  el  buen  exemplo  e  el  sosteni- 
miento corporal  que  suelen  tener  los  hombres,  e  que  se  les  dé  todo 
esto  medido,  según  la  calidad  de  los  oydores  e  de  los  pobres.»  Perle- 
ctis  regulis  ignatianis  non  facile  videas,  praeter  id  quod  modo  diximus, 
quid  his  commune  sit  cum  doctrinis  illis  Ludolfi. 

Non  tantopere  a  regulis  ignatianis  recedunt,  nec  tamen  ea  audemus 
fontes  appellare,  haec  ex  c.  XLIX,  §  VII:  «E  otro  recibió  riquezas 
temporales,  e  este  es  obligado  (para  pagar  bien  este  marco)  al  piadoso 
repartimiento  dellas.»  «Ansí  que...  el  que  tiene  abastanca  de  riquezas, 
vele  e  mire  que  non  sea  perezoso  en  la  largueza  de  la  misericordia.» 
«E  si  otro  tiene  dineros,  dé  de  comer  a  los  pobres,  vista  el  desnudo, 
hedifique  yglesias,  e  obre  de  su  thesoro  todo  el  bien  que  puede.» 

Ex  regulis  ad  scrupulos  sentiendos  et  dignoscendos  illud  Sti.  Gre- 
gorii  dictum  «Bonarum  mentium  est  ibi  culpam  cognoscere  ubi  culpa 
nulla  est»  legitur  apud  Ludolfum  I,  XII,  XIII:  «Como  de  las  buenas 
consciencias  sea  muy  propio  temer  siempre  culpa  adonde  culpa  no 
paresce.»  At  cum  in  Vita  Christi  hispana  nec  tribuatur  haec  senten- 
tia  Sto.  Gregorio  nec  latine  proponatur;  Ignatius  autem  in  Autographo 
hispano  eam  et  latinam  proferat  et  Gregorio  tribuat,  aliunde  quam  ex 
Ludolfo  eam  illum  hausisse  credendum  est.  In  latino  textu  Ludolfi  sic 
locus  ille  scribitur:  «Cum  bonarum  mentium  sit  culpam  timere  vbi  culpa 
non  existit»  1  nec  mentio  fit  Sti.  Gregorii. 


1    Edit.  lugdun.  1557,  p.  62,  lit.  A. 


92 


MONUMENTA  IGNATIANA 


Postremum  locum  in  Exercitiis  tenent  regulae  ad  sentiendum  cum 
Ecclesia  catholica.  Narravit  ipse  Ignatius  Consalvio,  se,  cum  in  pampi- 
lonensi  arce  defendenda  periculum  vitae  sibi  instaret,  commilitoni  pee- 
cata  confessum  esse  *.  Probabiliter  legit  deinde  apud  Ludolfum 
I,  XLI,  III  ad  finerri:  «No  se  deue  el  christiano  confessar  con  qual- 
quiera  persona,  mas  con  solos  los  sacerdotes»  idque  forte  recordatus 
monuit  in  regula  secunda:  «Alabar  el  confessar  con  sacerdote.» 

Praedestinationem  attingit  S.  Ignatius  regula  decima  quarta,  mo- 
dum  de  illa  sobrie  ac  prudenter  loquendi  breviter  in  regula  decima 
quinta  tradit.  Ludolfus  pluribus  locis  ac  praesertim  II,  L,  VI-VIII  s, 
multo  fusius  quam  Ignatius  eam  doctrinam  complectitur.  Cumque 
uterque  vera  proferat,  nihil  mirum  quod  in  quibusdam  conveniant.  Ouae 
ex  Ludolfo  simillima  sunt  ignatianis  reperies  loco,  quem  diximus,  §  VI: 
«Muy  loco  es  el  que  dize:  quiero  facer  todo  lo  que  me  plazerá,  que  si 
me  tengo  de  saluar,  saluo  seré,  e  si  me  tengo  de  condemnar,  no  me 
puedo  librar  de  la  condempnación;  así  como  sería  loco  el  enfermo»  etc. 
Ignatius  vero:  «Así  se  hable  [de  la  predestinación]  que  el  pueblo  me- 
nudo no  venga  en  eror  alguno,  como  algunas  vezes  suele,  diziendo:  si 
tengo  de  ser  saluo  o  condemnado  ya  está  determinado,  y  por  my  bien 
hazer  o  mal,  no  puede  ser  ya  otra  cosa.»  Haec  si  velis  cum  P.  W.  ve- 
stigia  Ludolfi  nuncupare,  nihil  obstat,  nisi  forte  malis  ea,  quoniam  haec 
pars  adjecta  videtur  Exercitiis  esse  Parisiis,  studiis  Ignatii  philosophicis 
ac  theologicis  tribuere,  quae  tamen  necessaria  non  erant  ad  hunc  erro- 
rem,  quem  Ignatius  appellat  «del  pueblo  menudo»  indicandum. 

Regulam  sextam  decimam  confert  P.  W.  cum  Ludolfo  I,  XL,  V.  Ad 
rem  faciunt  praesertim  illa:  «Confessar  alguno  la  fe  cathólica  syn  obra, 
no  aprouecha  para  alcancar  la  salud  del  ánima,  porque  tal  fe  es  muer- 
ta.» Hoc  simplicissimum  dogma  est,  quo  pósito,  prudentiam  in  lo- 
quendo  de  fide,  ne  populus  in  salutis  operibus  torpeat,  commendat 
Sanctus  Pater  Ignatius. 

Denique  Dei  timorem  exponit  Ludolfus  I,  LUI,  II;  et  ita  exponit, 
ut  varios  illius  modos  declaret:  «E  es  de  saber  que  seys  maneras  ay 
de  temor  (conuiene  saber):  temor  humano,  temor  mundano,  temor  na- 
tural, temor  seruil,  temor  principiante  e  temor  filial  o  casto.  Los  dos 
primeros  temores  son  viciosos  e  imperfectos;  los  dos  postrimeros  son 
virtuosos;  los  dos  de  en  medio  ni  son  viciosos  ni  virtuosos.»  Explicat 
deinde  singula;  de  servili  dicit:  «Temor  seruil  es  aquel  por  el  qual  al- 
guno teme  peccar  de  temor  del  infierno,  e  no  dexa  de  pecar  por  amor 
de  la  virtud  de  la  caridad,  ni  por  acatamiento  de  la  bondad  diuina; 
mas  por  el  miedo  de  la  pena  refrena  la  mano,  mas  no  refrena  el  cora- 

1    Montim.  Ignat.,  ser  4.a,  I,  38. 

-  Conferri  possunt  praeterea  I,  LV11I,  III;  II,  XL,  IV.  P.  W.  lectores  remittit  ad  «c.  I 
de  la  II  P.»;  suspicamur  errorem  typographi,  cum  in  eo  capite  agatur  de  confessione 
Pctri  apud  Caesaream  Philippi,  nihil  de  praedestinatione. 


FONTES  EXTERN  i:  VlTA  ChRISTI  ETC. 


93 


cón  de  pecado. >  De  filiali  haec:  «El  temor  filial  o  el  temor  casto  es 
aquel  por  el  qual  alguno  encendido  por  amor  del  bien  e  de  las  virtudes, 
teme  pura  e  limpiamente  ofender  a  Dios  e  ser  apartado  dél,  e  apártase 
del  mal  solamente  por  ser  justo.  Este  temor  es  perfecto  e  no  es  lan- 
zado fuera  por  la  caridad,  antes  es  acrescentado  en  el  ánima,  según 
que  se  acrescienta  en  ella  la  mesma  caridad.»  Compara  cum  his  regulara 
Sti.  Ignatii  ultimam:  eamdem  quidem  ex  parte  doctrinam  invenies;  at, 
nisi  fallimur,  Ludolfi  vestigia,  si  qua  olim  fuerunt,  deleta  existimabis. 

Haec  nobis  praecipua  visa  sunt,  quae  legenti  Ludolfum  et  Exercitia, 
illius  in  his  vestigia  vel  certa  vel  probabilia  videbuntur.  Operae  pre- 
tium  est  de  natura  horum  vestigiorum  pauca  subnectere. 

Cum  quatuor  illa  in  folio  volumina  Vitae  Christi  a  Montesino  per- 
scripta  in  manus  sumpseris,  facile  mentem  subibit  dubitatio,  legeritne 
Ignatius  ea  integra  (quibus  adde  Florem  Sancionan)  an  forte  eorum 
partem  tantum.  Nam  primum  nihil  nos  cogit  ut  illud  teneamus,  cum 
nullus  testis  id  affirmet.  Deinde,  ex  quo  tempore  legere  incepit  in- 
termissa  nonnunquam  lectione  haerebat  in  cogitatione  quadam  «dos  y 
tres  y  4  horas  sin  sentirlo»  2.  Alias  imitationem  sanctorum  animo 
versabat,  et  «durauan  también  estos  pensamientos  buen  rato»  3.  Postea 
vero,  quando  jam  constituerat  se  totum  Deo  mancipare,  perseuerabat 
quidem  legere,  at  nonnihil  temporis  sermonibus  cum  domesticis  da- 
bat  4;  «parte  del  tiempo  gastaua  en  escreuir,  parte  en  oración.  Y  la 
mayor  consolación  que  recebía  era  mirar  el  cielo  y  las  estrellas,  lo  qual 
hazía  muchas  vezes  y  por  mucho  espacio»  5. 

Quod  si  omnia  legerit  atque  ex  voluminibus  cunctis  aliqua  excer- 
pserit,  illud  tamen  pro  certo  habendum  est,  excerpta  haec  non  fecisse 
Ignatium  eo  animo,  ut  in  posterum  scriptis  illis  uteretur  ad  Exercitia 
scribenda,  cum  Loyolae  de  his  ne  cogitaret  quidem;  volumina  vero  illa 
eum  e  domo  paterna  Hierosolymam  non  asportasse,  tam  verisimile  est 
quam  quod  verisimillimum,  vix  non  certum  dixeris.  Ut  autem  Exercitia 
scribens  vel  faciens  Manresae  haberet  aliud  Vitae  Christi,  aliud  Floris 
Sanctorum  exemplar,  fieri  quidem  potuit;  factum  esse,  nemo,  quantum 
scimus,  affirmavit.  Utrum  vero  temporibus  subsequentibus  eosdem 
libros  iterum  legerit  necne,  non  constat.  Aliunde,  Ignatium  suum  illum 
librum,  in  quo  excerpta  Ludolfi  et  Floris  Sanctorum  exscripserat, 
secum  Manresam  attulisse  certo  scimus.  6. 

Hinc  aliqua,  quae  non  exigui  momenti  sunt  ad  rem  nostram  conse- 
quuntur.  Primum  non  videmus  causam  cur  identidem  fingi  videatur 


1  Vide  supra,  p.  53. 

1  Monum.  fgnaí.,  ser.  4.a,  I,  40. 

3  Ibid.,  p.  41. 

4  Ibid.,  p.  42. 

5  Ibid.,  p.  43. 

6  Ibid.,  p.  47. 


94 


MONUMENTA  IGNATIANA 


Ignatius  quaedam  ex  Vita  Christi  eligens,  quaedam  omittens,  quaedam 
aliquantum  immutans,  prout  ea  ad  finem  Exercitiorum  utilia  fore  pu- 
taret  l.  Loyolae  eum  id  non  praestitisse,  compertum  est;  Manresae  tan- 
tum  non  certum.  Numquid  alibi?  Ex  nullo  teste  id  novimus;  affirman- 
dum  tamen  esset,  si  aliter  explican  non  possent  vestigia  ludolfiana, 
quae  in  libro  Exercitiorum  videmus.  Atqui  optime  intelliguntur,  etiamsi 
nunquam  eum,  qui  fingitur,  seligendi  laborem  perfecerit  Ignatius. 
Habebat  enim  librum  illum,  in  quem  manu  sua  nonnulla  transcripserat; 
praeterea  cum  partem  operis  ludolfiani,  sin  minus  totum  opus,  diligen- 
tissime  perlegisset,  perlectaque  studiosissime  meditatus  esset,  nonne  in 
ejus  animo  inhaerere  penitus  multa  debuerunt?  Adde  divinum  lumen 
singulare,  cujus  officium  videtur  fuisse  non  modo  nova  docere,  sed  alias 
etiam  cognita  illustrare  2.  Haec  tria,  nisi  nos  fallit  opinio,  plañe  suffi- 
ciunt  ad  vestigia  illa  explicanda,  praesertim  cum  in  libro  Exercitiorum 
ex  opere  ludolfiano  locus  alicujus  momenti  nullus  ad  verbum  pro- 
feratur. 

Ex  his  rebus  et  ex  iis,  quae  antea  dictae  sunt,  ñoc  alterum  facile 
quoque  intelligitur,  causam  non  esse  affirmandi,  multa  ex  Vita  Christi 
recta  in  librum  Exercitiorum  transiisse,  id  est,  multa  Ignatium,  conscium 
illa  orta  ex  Ludolfo  esse,  e  libro  manu  sua  Loyolae  scripto,  aut  etiam 
ex  memoria,  nedum  ex  ipso  Ludolfi  opere,  scientem  ac  volentem  in 
Exercitia  transcripsisse. 

Ouare,  idque  est  postremum  ex  dictis  consectarium,  modum,  quo 
Vita  C/iristi  et  Flos  Samiorum  dici  possunt  Exercitiorum  fontes  ex- 
terni,  hunc  esse  putamus:  cum  Ignatius  ex  illis  operibus  aliqua  in  suis 
chartis,  animi  et  religionis  causa,  descripsisset,  multa  in  animo  reti- 
nuisset,  videretque  quaedam  illorum  ad  Exercitia,  quae  agente  Spiritu 
Sancto,  scribebat  vel  scripserat,  ex  usu  fore;  eadem  illa,  modo  con- 
scius,  modo  inscius,  usurpabat. 

Idem  pro  rata  censendum  videtur  de  Imitationc  Christi,  cum  ñeque 
ex  ea  locus  ullus  ad  verbum  expressus  in  Exerciliis  reperiatur. 

§  4.   V.  P  Garclae  de  Cisneros  Exercitatorium  vltae  splrltualis 

V.  P.  García  Ximénez  de  Cisneros,  patruelis  celeberrimi  cardinalis 
Francisci  Ximénez  de  Cisneros,  O.  S.  Francisci,  adolescens  annorum 
viginti,  ordini  S.  Benedicti  nomen  dedit.  Inde  ab  initio  sui  in  praecla- 
rissimum  illum  ordinem  ingressus,  usque  ad  vitae  extremum  ómni- 
bus virtutibus  insigniter  floruit.  Commendant  auctores  mirabilem  pror- 
sus  illius  vitae  laborem  et  austeritatem,  obedientiam  eximiam,  singula- 
rem  humanitatem  et  prudentiam,  orandi  studium  et  perfectionem  altis. 


1  La  Genése,  p.  18. 

2  Cf.  supra,  ipsius  Ignatii  testimonium,  p.  36. 


Fon  TES  EXTERNE  Cisnkrh  Exercttatoriu  m 


95 


simam,  in  absolutissima  denique  vitae  ratione  ex  Dei  amore  indefessam 
constantiam. 

Cum  in  Montcm  Serratum  anno  1493,  comes  P.  Generalis  Joannis 
de  San  Juan,  venisset;  communi  consensu  ad  antiquam  disciplinam  re- 
stituendam  abbas  creatus  est,  in  quo  muñere  annos  undeviginti,  iterum 
ac  saepius  a  monachis  electus  coactusque,  perseveravit. 

Multa  quidem  nec  sine  magno  aliorum  in  virtutibus  progressu, 
prudentissime  ac  salutariter  admodum  praestitit;  non  pauca  etiam,  ut 
erat  sacra  doctrina  imbutus  et  a  Deo  illustratus,  perscripsit,  in  quibus 
primum  locum  obtinet  opus  Exercitatorio  de  la  vida,  espiritual — Exer- 
citatorium vitae  spiritualis,  quod  in  officina  typographica  ab  ipso  Cis- 
neros  in  Montis  Serrati  monasterio  condita,  anno  1500  latine  et  hispane 
typis  egregie  exscriptum  est. 

«Vix  in  aspectum  prolatum  Exercitatorium  erat,  magno  omnium 
monachorum  ordinis  S.  Benedicti  plausu  in  Hispania  primum,  extra 
Hispaniam  deinde,  exceptum  ita  est,  ut  quasi  "Liber  officialis,,  ad  mona- 
chos  religiose  instiluendos  evaderet»  '. 

Nec  solum  monachis  Exercitatorium  utilissimum  fuit,  sed  multis 
etiam  aliis,  illis  praesertim,  qui  monasterium  Montis  Serrati  et  veneran- 
dam  Beatissimae  Virginis  imaginem  religionis  causa  invisebant,  e  quo- 
rum numero  S.  Ignatium  a  Loyola  fuisse  notissimum  est. 

Dúo  nobis  hoc  loco  vestiganda  sunt:  primum,  legeritne  Ignatius 
Exercitatorium;  alterum,  sintne  in  Exercitiis  ignatianis  Excrcitatorii  ve- 
stigia. 

In  prima  actione,  in  monasterio  Montis  Serrati  anno  1595  instituía, 
ad  Ignatium  de  Loyola  inter  sanctos  referendum,  comparent  testes  ex 
auditu  tres,  declarantque  data  esse  Ignatio  a  P.  Joanne  Xanones,  ejus 
coenobii  viro  religioso,  exercitia  Patris  Cisneros.  Primus  testis  est 
P.  Laurentius  Nieto,  qui  haec  dicit:  «Qui  [Fr.  Xanones]  illi  [Ignatio] 
dedit  [eumque]  docuit  aliqua  exercitia  spiritualia,  in  quibus  se  exercuit 
Ignatius,  et  cum  Manresae  versaretur,  veniebat  interdum  [in  Montera 
Serratum],  ut  rationem  redderet  dictorum  exercitiorum.»  Alter  testis, 
P.  Joachimus  Bonanat:  «Dedit  illi,  inquit,  exercitia  spiritualia  hujus 
domus,  Fratris  Garciae  de  Cisneros.»  Denique  P.  Michaél  de  Santa  Fe: 
«Dedit  illi  exercitia  spiritualia  Cisnerii»  -. 

In  alio  processu  facto  in  eodem  monasterio  die  24  Januarii  anni  1 599 
Michaél  de  Santa  Fe  repetit  idem  fere  testimonium  (nam  hic  non  nomi- 
natur  Cisneros)  quod  anno  1595  protulerat.  Jacobus  Campmany  ait 


1  Ex  praefatione  editionis,  quam  R.  P.  Faustus  Curiel,  O.  S.  Ben.,  recudendam 
curavit  Barcinone  anno  1912,  p.  XV11I,  secundum  editionem  omnium  primam,  factam 
in  monasterio  Montis  Serrati,  anno  1500.  Ex  eadem  praefatione  sunt  quae  praecedunt 
et  nonnulla  quae  sequuntur.  Hac  Exercitatorii  editione  utimur  in  his  Prolegomaüs. 

2  Momim.  Ignat.,  ser.  4.a,  II,  384,  385,  386. 


96 


MONUMENTA  IGNATIANA 


audivisse  se,  instructum  esse  Ignatium  a  Xanones  «in  vita  spirituali»  '. 

Denique  in  actione  anno  1606  habita  unus  praeterea  testis,  Fran- 
ciscus  Godofredo,  monasterii  prior,  aetatis  annorum  octo  supra  qua- 
draginta,  ex  auditu  et  ipse,  narrat  datum  esse  Ignatio  a  Xanones  ipsum 
Exercitatorium  P.  Cisneros  5. 

His  adde  dictum  P.  Ribadeneira,  qui  ad  P.  Girón,  S.  J.,  scripsit  di- 
ctum  sibi  esse  a  P.  Lerma,  O.  S.  Ben.,  ea  quae  Yepes  in  suo  Chronico 
enarrare  intenderet  (e  quarum  rerum  numero,  hanc  etiam  putamus 
fuisse,  usurpatum  esse  ab  Ignatio  Exercitatorium  Cisnerii)  ex  antiqua 
traditione  inter  monachos  Montis  Serrati  haberi.  Ouare  ipse  Ribade- 
neira valde  probabile  existimat,  Ignatium  initio  suae  conversionis 
Exercitatorio  usum  esse  8.  Cujus  opinioni  libenter  assentimur,  cum  nihil 
firmum  in  contrarium  afferri  possit. 

Nec  tamen,  ut  fidem  supra  datam  liberemus  *,  ex  his  testimoniis 
inferre  licet,  Ignatium  Manresae  Excrcitia  non  usurpasse  sua,  id  quod 
Yepes  dicebat.  Hi  enim  testes  aliquid  affirmant,  nihil  negant.  Deinde 
trium  antiquissimorum  testium  dicta  verissima  essent,  etiamsi  Ignatius 
Exercitatorium  nunquam  forte  legisset:  illis  enim  dictis  factum  esset 
omnino  satis,  si  Ignatius  in  aliqua  exercitia  spiritualia,  moderatore 
Chanones,  incubuisset,  id  quod  sine  dubio  factum  putamus  triduo  illo, 
quo  se  Ignatius  ad  generalem  confessionem  comparavit  5.  Nec  mirum 
si  quis  forte  hanc  esse  sententiam  testimoniorum  illorum,  praesertim 
trium  antiquiorum,  putet.  Nam  etsi  unus  testis  librum  ipsum  traditum 
esse  dicit;  hunc  tamen  testem  undecim  annis  posteriorem  prioribus 
esse,  posteriorem  autem  testem  unum  esse  per  antiquiores  tres  restrin- 
gendum,  non  antiquiores  tres  per  unum  recentiorem  extendendos. 

At  vero  quidquid  de  majore  vel  minore  hujus  rei  probabilitate  sit, 
illud  certum  est,  monachos  montserratenses  nihil  affirmare  quod  cum 
dictis  sive  Ignatii  sive  ejus  aequalium  pugnare  videatur,  id  quod,  ut 
supra  significavimus,  de  dictis  Antonii  Yepes  affirmari  non  potest  6. 

Huic  igitur  auctori,  in  iis  rebus,  in  quibus  cum  traditione  montser- 
ratensi  convenit,  assentiri  oportet;  id  vero  est,  Ignatium  Exercitatorio 
usum  esse.  In  reliquis,  quae  ipse  de  suo  addit,  tanto  magis  ab  eo  rece- 
dendum  est,  quia  interdum  ne  ipse  quidem  sibi  satis  constat.  Nam  in 
f.  235V  ait  7:  «Aprendió  Ignacio  los  ejercicios  spirituales  en  él  [con- 


1  Ibid.,  pp.  446  et  447.  Vide  ibid.,  pp.  441-445,  egregiam  P.  Chanones,  O.  S.  Ben, 
laudationem. 

*  Ibid.,  p.  869. 

3  Apud  Yepes,  Coránica  general  de  la  Orden  de  S.  Benito,  t.  IV,  Valladolid,  161 3, 
f.  237. 

*  Supra,  p.  34. 

5   Ribadeneira,  Vida  de  S.  /guació,  L  I,  c.  IV. 

*  Supra,  p.  35. 

'    In  Coránica,  t.  IV. 


FONTES  EXTERNi:   ClSNERII  EXERCITATORIUM 


97 


vento  de  Montserrat],  que  después  con  tanta  gloria  suya  y  de  su  reli- 
gión esparció  y  publicó  por  todo  el  mundo».  Haec  verba  per  se  sonant 
Rxercitia  ab  Ignatio  postea  per  totum  orbem  ditfusa,  illa  esse  quae  in 
Monte  Serrato  didicerat.  Deinde,  in  f.  23 7r.,  dicit  haec  Ignatio  ex  usu 
fuisse  «cuando  habiendo  oído  artes  y  teología  compuso  aquel  tan  docto 
y  provechoso  libro  de  los  Ejercicios».  Utrumque  locum  forte  compo- 
nere  coneris  ope  tertii  illius,  quem  supra  scripsimus,  ubi  dicit  Yepes 
multa  Ignatium  sustulisse  et  addidisse  E.vercitatorio  Cisnerii,  atque  ita 
Exercitioruni  libellum  confecisse,  suisque  institutis  accommodasse;  qua 
ratione  Exerciíia  per  Ignatium  propagata  dici  possint  et  accepta  in 
Monte  Serrato  et  ab  ipso  confecta.  Illud  tamen  teneamus  ex  Yepii  ver- 
bis  propagata  esse  ab  Ignatio,  modo  quae  didicerat,  modo  quae  confe- 
cerat  Exercitia. 

At  vero  suntne  in  Excretáis  ignatianis  vestigia,  quae  certam  ex 
opere  Cisnerii  originem  prodant? 

Nomine  benedictini  abbatis  Constantini  Cajetani  in  lucem  prodiit 
Venetiis  anno  1641  opus,  hujusmodi  titulo  insignitum:  De  religiosa 
sancti  Ignatii  sive  Enneco7iis  fnndatoris  Societatis  Jesu  per  Paires 
Benedictinos  institutione.  Deque  libello  exercitiorum  ejusdem  ab  Exer- 
citatorio  V.  S.  D.  Garciae  Cisnerii  abbatis  benedictini  magna  ex 
parte  desumpto.  Constantini  abbatis  Cajetani  vindicis  benedictini  libri 
dúo 

Qui  fieri  potuerit  ut  Exercitiortmi  liber  dictus  sit  ex  libro  Garciae 
de  Cisneros  magna  ex  parte  desumptus,  vix  intelligat  quicumque 
utrumque  opus  summis  saltem  labris  degustaverit.  «Les  premiers  cha- 
pitres  du  second  livre  [operis  Cajeta?u\  inquit  R.  P.  Joannes  Martia- 
lis  Besse  O.  S.  Ben.,  essaient  vainement  d'établir  contre  Ribadeneira 
que  les  Exercices  spirituels  n'ont  pas  été  composés  á  Manrése.  Puis 
l'auteur  cherche  et  releve  minutieusement  ce  qu'il  peut  y  avoir  de 
commun  entre  le  livre  de  Cisneros  et  celui  de  Saint  Ignace.  Ce  qui 
améne  cette  conclusión»  etc.,  illam  conclusionem  quae  in  libri  titulo 
est.  «Fallait-il,  pergit  idem  auctor,  ajouter  de  l'importance  á  la  thése 
soutenue  dans  cet  ouvrage?...  Le  bon  sens  en  aurait  eu,  sans  doute, 
promptement  raison»  2. 

Reperti  sunt  tamen  aliqui  auctores,  qui  eam  sententiam  sequeren- 
tur;  non  solum  décimo  séptimo  saeculo,  sed  nostris  etiam  temporibus, 
quando  homines  leges  historiae  servare  se  gloriantur.  «Atque  ipsi  etiam 
jesuitae  et  ortum  et  Exercitia  ordini  benedictino  debent.  Jara  enim, 
anno  1496  {debuit  auctor  dicere  1500]  García  abbas  in  Monte  Serrato 
libellum  Exercitiorum  typis  curavit  exscribendum,  quem  postea  jesui- 


1  Exemplar  hujus  rarissimi  operis  vidimus  in  bibliotheca  universitatis  barcino- 
nensis. 

2  Revue  des  Questions  historiques,  t.  LXI,  1897,  p.  46. 

Monüm.  Ignat.— Series  II.  7 


08 


MONUMENTA  IGNATIANA 


tarum  conditor  aliquantulum  immutavit  ac  deinde  alumnis  suis  dedit» 

Primum  quidem  non  modo  nullus  est  omnino  Exercitatorii  locus  ad 
verbum  in  Exercitiis  expressus,  sed  ne  una  saltem  brevissima  senten- 
tiarum  series,  sensu  atque  ordine  rerum  utrique  operi  communis.  Id  vero 
non  est  verisimile  accidere  potuisse,  si  Exercitia  aut  ex  libro  Garciae 
magna  ex  parte  desumpta  essent,  aut  ipsummet  essent  Exercitatorium 
aliquantulum  immutatum.  Illam  autem  rem  ex  accurata  operum  colla- 
tione  nos  conclusimus,  ac  per  te  ipse  quoque,  lector  amice,  intelliges, 
si  locos,  qui  pro  simillimis  afferuntur  legendos  inferius  putabis. 

Vide  jam  quantum  discriminis  inter  dúos  hos  libros  intersit.  Supra, 
in  capite  primo  hujus  praefationis,  Exercitiorum  compendium  dedimus. 
Lege  epitomen  Exercitatorii,  auctore  P.  Fausto  Curiel  O.  S.  Ben  \ 

tDivídese  en  cuatro  partes,  que  por  su  orden  corresponden  a  las  vías 
purgativa,  iluminativa,  unitiva  y  contemplativa,  empleando  para  todas  ellas 
sesenta  y  ocho  capítulos.  A  la  vía  purgativa  corresponden  los  diez  y  nueve 
primeros,  si  bien  desde  el  I  al  X  el  autor  solamente  se  ocupa  de  avisos  y 
reglas  generales  para  ordenar  la  vida  espiritual,  demostrando  la  necesidad 
y  utilidad  de  ordenar  los  ejercicios  espirituales  en  determinados  tiempos  y 
horas,  la  obligación  que  tienen  los  religiosos  de  darse  a  ellos  y  los  frutos 
que  provienen  de  semejantes  ejercicios.  Desde  el  capítulo  XII  al  XVIII 
pone  las  meditaciones  de  la  vía  purgativa,  señalando  una  para  cada  día  de 
la  semana  y  enseñando  en  la  primera  de  ellas  el  modo  de  hacerlas,  y  en 
el  XIX  trata  del  tiempo  que  convendrá  detenerse  en  esta  vía.  A  la  ilumina- 
tiva dedica  seis  capítulos  (XX-XXV),  tres  de  ellos  para  darla  a  conocer,  así 
como  las  disposiciones  del  ejercitante,  a  quien  enseña  el  modo  de  dispo- 
nerse para  entrar  en  ella  por  el  examen  cotidiano  de  la  conciencia; 
otro  (XXIII)  donde  señala  las  meditaciones  para  cada  día  de  la  semana;  el 
siguiente,  en  que  hace  una  paráfrasis  del  Padrenuestro,  y  el  último,  en  que 
vitupera  la  negligencia  de  los  que  descuidan  o  abandonan  estos  ejercicios. 
La  tercera  parte...  comprende  cinco  capítulos,  desde  el  XXVI  al  XXX.  Des- 
pués de  notar  en  qué  consiste  la  vía  unitiva  y  las  condiciones  que  ha  de 
tener,  pone  las  meditaciones  cotidianas  de  ella  (XXVII)  y  luego  dedica  tres 
capítulos  (XXVIII-XXX)  para  dar  a  conocer  sus  efectos.  La  mayor  parte  del 
Ejercitatorio  es  la  destinada  a  la  contemplación,  como  fin  y  término  de  la 
vida  espiritual.  El  autor  señala  qué  personas  son  más  aptas  para  la  vida 
contemplativa  (XXXII),  demostrando  cómo  los  religiosos  y  sacerdotes  no 
pueden  alegar  excusa  para  no  darse  a  ella,  y  que  los  contemplativos  apro- 
vechan más  que  los  activos,  tanto  a  sí  mismos  como  a  los  prójimos.  Expone 


1  Der  Geist  des  hl.  Benedictus  in  scinem  Wesen  und  sanen  Grnndzügen  dargestellt ', 
auctore  P.  Brusone  Alders  O.  S.  B.,  anno  1917,  Friburgi  Brisgoviae,  p.  32,  annot.  1. 
«Selbst  die  Jesuiten  verdanken  ihren  Ursprung  und  ihre  Exercitien  dem  Benediktiner- 
orden.  Schon  149G  Hess  der  Abt  García  zu  Monteserrato  das  Exercitienbiichlein  druc- 
ken,  welches  spáter  der  Stifter  der  Jesuiten  ein  wenig  veranderte  und  dann  seinen 
Jüngern  gab.»  Caeterum  prima  cditio  Exercitatorii  abbatis  Garciae  Cisneros  non 
anno  1496,  sed  anno  1500  facta  est  hispane  et  latine,  ut  supra  diximus,  p.  95. 

2  Vide,  paulo  supra,  not.  I,  p.  95. 


FONTES  EXTERN I:  ClSNERII  ExERCITATORIUM  99 


los  diversos  modos  de  contemplación  que  tuvieron  los  santos  y  enseñan 
varios  autores,  dando  él  su  parecer  sobre  lo  que  juzga  más  seguro  en  esta 
difícil  materia  (XLVI-XLVII).  Después  propone  para  este  ejercicio  la  vida 
y  pasión  de  Jesucristo,  "que  contiene  en  sí  la  perfección  posible  en  esta 
vida",  y  para  eso  explana  su  sagrada  pasión  de  varias  maneras,  a  fin  de  que 
el  ejercitante  se  detenga  más  y  más  en  ella  hasta  conseguir  el  fruto  que 
desea  (XLIX-LX).  Por  último,  con  muy  buen  acuerdo,  el  P.  Cisneros  en  va- 
rios capítulos  va  demostrando  los  obstáculos  e  impedimentos  que  suelen 
ocurrir  en  esta  vía,  para  que  el  ejercitante  no  llegue  a  la  cumbre  de  la  per- 
fección deseada  y  las  causas  porque  muchos  no  perseveran  en  ella 
(LXI-LXIV),  a  los  cuales  advierte  que  todos  tienen  obligación  de  caminar  a 
la  perfección,  bajo  pena  de  gran  daño  en  el  presente  y  lo  porvenir  (LXVII). 
Cierra  el  autor  su  obra  con  una  recapitulación  de  todo  lo  principal  de  ella 
por  orden  alfabético,  que  forma  el  capítulo  LXIX,  todo  él  de  suma  impor- 
tancia y  digno  broche  del  Ejercitatorio.» 

Juvat  etiam  Exercitatorii  indicem  adjungere. 

«PARTE  PRIMERA 

Prólogo. — I.  Cómo  mucho  conviene  al  religioso  que  quiere  aprovechar 
en  el  ejercicio  espiritual,  buscar  buena  compañía  y  apartar  la  mala. — 
II.  Cómo  es  cosa  muy  necesaria  al  religioso  ejercitarse  en  espirituales  ejer- 
cicios para  alimpiar  su  espíritu. — III.  De  los  frutos  que  se  siguen  al  devoto 
religioso  de  los  ciertos  y  ordenados  ejercicios. — IV.  De  las  condiciones  que 
han  de  tener  los  que  se  ejercitan  en  los  ejercicios  espirituales. — V.  Qué 
tales  han  de  ser  los  ejercicios  y  de  la  moderación  que  el  religioso  debe 
tener  en  ellos. — VI.  De  las  consideraciones  que  nos  incitan  a  ser  fervien- 
tes en  los  ejercicios  espirituales. — VII.  Cómo  los  votos  prometidos  y  la  ex- 
celencia del  lugar  nos  incitan  a  ser  fervientes  en  nuestros  ejercicios. — 
VIII.  Cómo  es  cosa  muy  necesaria  al  religioso  tener  ciertas  materias,  tiem- 
pos y  horas  ordenadas  para  sus  ejercicios. — IX.  Cómo  por  muchas  razones 
ordenaron  los  santos  que  en  ciertos  tiempos  y  horas  vacasen  los  religiosos 
a  la  oración  mental. — X.  Cómo  los  que  comienzan  a  servir  a  Dios,  comienzan 
del  temor,  que  es  principio  de  la  sabiduría  divinal,  y  cuántas  maneras  hay 
de  temores. — XI.  De  las  cosas  que  nos  traen  temor  y  siempre  debemos 
temer. — XII.  Del  repartimiento  de  las  meditaciones  por  toda  la  semana 
según  la  vía  purgativa.— XIII.  De  lo  que  el  ejercitador  ha  de  meditar  el 
martes,  para  despertar  su  ánima  en  principio  de  la  oración  después  de 
maytines. — XIV.  De  lo  que  el  ejercitador  ha  de  meditar  el  miércoles  en 
principio  de  la  oración  después  de  maytines. — XV.  Qué  es  lo  que  el  ejerci- 
tador ha  de  meditar  el  jueves  en  principio  de  la  oración  después  de  mayti- 
nes.— XVI.  Qué  es  lo  que  el  ejercitador  ha  de  meditar  el  viernes  en  princi- 
pio de  la  oración  después  de  los  maytines. — XVII.  Qué  es  lo  que  el  ejerci- 
tador ha  de  meditar  en  el  principio  de  la  oración  el  sábado  después  de  los 
maytines. — XVIII.  Qué  es  lo  que  el  ejercitador  ha  de  meditar  el  domingo 
en  principio  de  la  oración  después  de  maytines. — XIX.  Cuánto  tiempo  es 
necesario  ejercitarse  por  la  vía  susodicha,  y  en  qué  podrá  conoscer  si  es 
alimpiado. 


100 


MONUMENTA  IGNATIANA 


SEGUNDA  PARTE 

XX.  Cómo  el  que  se  llega  al  ejercicio  de  la  vía  iluminativa  ha  de  ser  ya 
alimpiado  y  sin  mancilla  de  sus  pecados  por  la  vía  purgativa,  porque  pueda 
ser  capaz  de  los  rayos  de  la  luz  divinal. — XXI.  De  la  examinación  que  ha  de 
hacer  de  su  consciencia  el  ejercitador  después  de  las  completas,  para  pasar 
a  la  vía  iluminativa. — XXII.  De  la  vía  iluminativa  según  san  Dionisio. — 
XXIII.  Del  modo  que  debe  tener  el  ejercitador  para  alumbrar  su  ánima  se- 
gún las  ferias  en  el  reconoscimiento  y  hacimiento  de  gracias  de  los  benefi- 
cios de  Dios,  según  la  vía  que  es  dicha  iluminativa. — XXIV.  Cómo  la  dicha 
vía  iluminativa  rescibe  rayos  de  claridad  de  muchas  partes:  y  principalmente 
de  la  oración  del  Patcr  nostcr,  que  compuso  nuestro  Redentor,  la  cual  el 
ejercitador  debe  contemplar  con  muy  gran  diligencia,  afeción  y  devoción, 
para  que  se  encienda  en  el  amor  divinal. — XXV.  De  ciertas  amonestaciones 
que  amonestan  al  ejercitador  cuánto  es  culpado  aquel  que  por  negligencia 
se  aparta  de  los  susodichos  ejercicios. 

TERCERA  PARTE 

XXVI.  De  la  vía  unitiva  y  perfectiva,  que  enseña  qué  cosa  es  vía  unitiva 
y  perfectiva,  y  de  las  condiciones  que  ha  de  tener  el  ejercitador  para  la  al- 
canzar.— XXVII.  De  lo  que  el  ejercitador  ha  de  meditar  por  la  semana  en 
principio  de  la  oración  después  de  maytines;  según  que  pertenesce  a  esta 
vía  que  es  dicha  unitiva  y  perfectiva,  para  que  pueda  subir  seis  grados  que 
convienen  para  ayuntar  el  ánima  con  Dios. — XXVIII.  Cómo  nuestro  pensa- 
miento se  levanta  en  Dios  por  vivo  y  ardiente  amor  sin  algún  conoscimiento 
del  entendimiento,  ni  de  otra  cosa  alguna. — XXIX.  Que  el  ejercitador  más 
siente  y  más  ama  que  no  es  aquello  que  entiende  ni  vee. — XXX.  Qué  obras 
y  grados  hace  este  santo  amor  unitivo  y  perfectivo  en  el  ánima  del  ejercita- 
dor y  varón  devoto. 

CUARTA  PARTE 

XXXI.  Que  la  gran  literatura  es  ciencia  y  no  sapiencia:  y  que  a  los  con- 
templativos no  es  necesaria  de  todo  en  todo. — XXXII.  Qué  personas  son 
más  convenibles  para  la  contemplación. — XXXIII.  Cómo  según  los  doctores 
es  gran  diferencia  entre  la  sapiencia  y  la  ciencia. — XXXIV.  Cómo  la  vida 
contemplativa  ha  de  comenzar  por  el  trabajo  de  la  vida  activa. — XXXV.  Que 
la  gracia  singular  que  a  algunos  es  dada,  no  es  de  imitar  de  todos. — 

XXXVI.  Cómo  el  amor  de  Dios  es  principio  y  fin  de  la  vida  contemplativa. — 

XXXVII.  En  qué  consiste  la  perfección  de  la  vida  contemplativa  por  seme- 
janza del  amor  mundano. — XXXVIII.  Qué  tal  ha  de  ser  el  amor  de  Dios  que 
el  contemplativo  ha  de  tener. — XXXIX.  De  dos  maneras  de  silencio  y  sole- 
dad.— XL.  Que  disputa  en  qué  manera  la  vida  contemplativa  primeramente 
aprovecha  a  sí  mismo. — XLI.  Del  provecho  que  los  contemplativos  traen  a 
los  otros. — XLII.  Que  no  es  soberbia  entender  en  la  vida  contemplativa  se- 
gún que  algunos  piensan,  lo  cual  se  demuestra  por  ejemplos. — XLIII.  De  la 
excelencia  de  los  contemplativos  sobre  los  activos. — XLIV.  Cómo  es  nece- 
saria al  contemplativo  la  gracia  de  Dios. — XLV.  En  qué  manera  el  ánima 


FONTES  EXTERNE  ClSNERII  EXERCITATOKIUM  10 1 


contemplativa  se  dice  ser  levantada  sobre  el  cuerpo  y  es  hecha  simple  y 
única. — XLVI.  De  diversos  modos  que  los  santos  tovieron  en  tractar  de  la 
contemplación.^-XLVII.  Del  modo  de  contemplar  que  tuvo  San  Bernardo 
en  principio  de  su  conversión. — XLVIII.  Qué  cosa  es  contemplación,  y  de 
diversas  especies  della;  y  de  la  materia  en  que  debe  el  ejercitador  contem- 
plar.— XLIX.  Cómo  el  contemplativo  ha  de  sdbir  en  su  contemplación  en 
tres  maneras  según  la  vida  y  pasión  del  Señor. — L.  De  las  figuras,  profecías 
y  escripturas  acerca  de  la  encarnación  del  Señor. — LI.  De  la  anunciación  del 
Señor. — LII.  De  la  vida  del  Señor  debajo  de  un  compendio  para  ejercicio 
de  los  nuevos  contemplativos. —  LUI.  En  el  cual  se  contiene  un  otro  sumario 
de  la  vida  del  Señor  en  latín  para  los  más  ejercitados  y  enseñados. — LIV.  De 
la  cena  del  Señor  y  de  la  preparación  para  recebir  su  sacratísimo  cuerpo. — - 
LV.  Cómo  el  varón  devoto  y  contemplativo  no  debe  dejar  de  recebir  el  santo 
sacramento  por  razón  de  algunos  escrúpulos  que  algunas  veces  le  nascen. — 
LVI.  Que  la  pasión  del  Señor  contiene  en  sí  toda  la  perfección  posible  al 
hombre  en  esta  vida. — LVII.  Cómo  el  contemplativo  debe  considerar  y 
contemplar  la  pasión  del  Señor  en  seis  maneras. — LVIII.  De  la  pasión  del 
Señor  según  el  santo  evangelio  compartida  en  seis  partes.  Y  primeramente 
antes  de  entrar  en  ella  un  breve  modo  para  la  mejor  contemplar.- — LUÍ.  En 
qué  manera  el  ejercitador  y  varón  contemplativo  ha  de  tener  siempre  la 
memoria  de  la  pasión  del  Señor  en  su  contemplación,  para  que  el  fervor  de 
la  devoción  no  se  le  amate. — LX.  De  la  resurrección  de  nuestro  Redentor 
Jesucristo  y  de  su  gloriosa  ascensión  y  misión  del  Espíritu  Santo. — LXI.  Cómo 
es  necesaria  la  fuerte  perseverancia  a  los  varones  devotos  y  contemplativos 
para  venir  a  la  altura  de  la  contemplación. — LXII.  De  muchos  impedimien- 
tos  que  impiden  al  contemplativo  que  no  alcance  la  altura  de  la  contempla- 
ción.— LXIII.  De  algunos  otros  impedimientos  que  impiden  a  la  dicha  con- 
templación — LXIV.  Cómo  algunos  desfallescen  en  la  fuerte  perseverancia, 
por  lo  cual  aprovechan  poco  en  la  contemplación. — LXV.  En  qué  manera  el 
contemplativo  debe  tener  conoscimiento  de  Dios. — LXVI.  Cómo  Dios  mora 
en  el  ánima  por  tres  maneras  de  gracia. — LXVII.  Que  todos  son  tovidos  de 
extenderse  a  alcanzar  la  perfección,  mayormente  los  religiosos,  so  pena  del 
daño  presente  y  venidero. — LXVIII.  Cómo  en  ciertos  casos  conviene  al  va- 
rón contemplativo  descender  de  su  contemplación,  y  a  tiempo  posponer  sus 
ejercicios. — LXIX.  El  cual  tracta  de  algunas  doctrinas  que  el  ejercitador  ha 
de  guardar  acerca  de  las  cosas  susodichas,  con  lo  cual  se  concluye  la  pre- 
sente obra». 

Exercitia  ignatiana  et  eorum  indicem  habes  suo  loco  in  hoc  volu- 
mine. 

Itaque  multa  sunt  eaque  omnino  praecipua  in  opere  ignatiano,  quo- 
rum Exerciíatormm  ne  meminit  quidem:  principium  et  fundamentum, 
examen  particulare,  exercitamenta  de  regno  Christi,  de  duobus  vexil- 
lis,  de  tribus  binariis,  maximi  momenti  locus  de  electione  ac  reforma- 
tione  vitae,  regulae  quamplurimae. 

At  cum  opera  haec  dúo  in  rebus  ipsis,  de  quibus  agunt,  tantopere 
differ«nt,  multo  magis  in  aliis  capitibus  discrepant.  Oua  in  re  etsi  plura 


102 


MONUMENTA  IGNATIANA 


dici  possent,  dúo  tantum  exponemus:  utriusque  operis  finem  et  usum. 
Atque  ut  ab  hoc  altero  incipiamus,  líber  Exercitiorum  in  eorum  máxime 
usum  scriptus  est,  qui  alios  exercent,  non  eorum  qui  exercentur.  Cer- 
tissimum  hoc  est  ex  praefatione  editioni  vulgatae  praeposita  ex  praxi 
Sti.  Ignatii,  qui  etsi  volebat  multos  exerceri,  librum  ipsum  cum  iis  com- 
municari  nolebat,  nisi  raro  et  postquam  aliquis  exercitia  fecisset  *;  ex 
usu  Societatis  Jesu,  quae  ne  suis  quidem  alumnis  libellum  tradit,  prius 
quam  exercitia  integra,  magistro  moderante,  perfecerint;  denique  ex  iis 
quae  libellum  legenti  passim  occurrunt,  plurima  enim  sunt  quae  traden- 
tis  exercitia  arbitrio  relinquuntur,  et  mutari  vel  minui,  tolli  vel  adhiberi 
possunt,  prout  necessitas  vel  utilitas  ejus,  qui  exercetur,  postulabit. 
Unde  luce  clarius  est,  Exercitia  ignatiana  ñeque  librum  esse  lectionis,  ut 
dicunt,  spiritualis,  ñeque  collectionem  quamdam  meditationum,  ñeque 
complexum  utriusque.  Sed  sunt  veluti  instrumentum  quoddam,  seu,  ut 
Ignatii  auctoris  vocem  usurpemus,  sunt  arma  spiritualia  3,  quae  inutili- 
ter  ferme  jaceant,  nisi  peritus  miles,  qualis  esse  debet  exercitiorum 
magister,  illis  utatur.  Ñeque  dubitamus  affirmare,  Exercitia  ignatiana 
nullos  fere  fructus  latura  sine  magistro  fuisse,  cum  tamen  sint,  referente 
Sto.  Francisco  Borgia,  ad  spiritualem  consolationem  et  profectum  fide- 
lium  magnopere  utiiia;  sentientibus  judicibus  a  pontífice  summo  insti- 
tutis,  pietate  ac  sanctitate  plena,  ad  aedificationem  et  spiritualem  pro- 
fectum fidelium  valde  utilia  et  salubria;  cum  denique  ipsius  pontificis 
judicio  máximum  adjumentum  attulerint  ad  fructus  uberes,  quos  Igna- 
tius  ab  eoque  instituía  Societas  ubique  gentium  producere  non  ces- 
sant  4. 

Profecto  cum  haec  Paulus  III  signabat  die  31  Julii  1548,  nondum 
typis  excusus  erat  libellus,  certissimum  argumentum,  non  ipsum  librum 
in  manus  sese  exercentium  traditum,  sed  ad  eos  moderandos  ab  Ignatio 
ejusque  alumnis  usurpatum  atque  adhibitum  eos  fructus  tulisse. 

Contra  omnino  se  res  habet  cum  Cisnerii  Excrcitatorio.  In  quo  nulla 
unquam  mentio  est  ejus  qui  exercitia  daré  debeat,  etsi  mentio  directo- 
ris  animorum  fit.  Exercitatorium  liber  est,  quem  sive  ad  legendum  sive 
ad  meditandum  adhibere  utiliter  potest  quicumque  christifidelis  rerum 
spiritualium,  orandi  praesertim,  studiosus,  nullo  etiam  magistro.  Itaque 
magnum  jam  inde  ab  initio  exemplarium  numerum,  sex  supra  mille  5, 
ipse  auctor  edenda  curavit,  mérito  existimans,  quanto  plures  lectores 
liber  nacturus  esset,  tanto  uberiores  fructus  eum  editurum.  Intelligimus 
ergo  cur  editio,  ut  ajunt,  popularis  Exercitatorii  fiat;  popularem  Exerci- 
tiorum editionem,  etsi  facta  est,  non  intelligimus. 

1  Eam  habes  infra,  ante  Exercitiorum  textus. 

2  Cf.  Monum.  Ignat.,  ser.  r",  VIII,  356,  et  IX,  701-702. 

3  Constitutiones  S.  J.,  parte  IV,  c.  VIII,  n.  5. 

4  Vide  litteras  apostólicas  Pauli  ITI  post  haec  Prolegomena. 
8  Méndez,  Tipografía  española,  Madrid,  1861,  p.  172. 


FONTES  EXTERNi:  ClSNERII  EXERCITATORIUM  IO3 

Diximus  de  usu.  Finem  strictim  attingamus,  non  communem  illum, 
quo  certe  conveniunt,  utrumque  enim  opus  ad  christianam  vitae  perfectio- 
nem  perducere  nomines  conatur;  sed  uniuscujusque  operis  proprium  ac 
singularem.  Exercitalorium,  opinamur,  ita  homines  in  perfecta  vivendi 
ratione  erudit,  ut  eos  ad  vitam,  quam  contemplativam  vocant,  adducere 
nitatur.  Id  concludimus  ex  personarum  genere  quas  alloquitur;  hi  enim 
sunt  homines  religiosi,  ii  máxime  qui  hanc  vitam  profitentur;  ex  rebus 
ipsis,  quas  máxima  ex  parte  ad  illud  vitae  genus  referí;  ex  modo  tra- 
ctandi,  qui  hujusmodi  vitae  est  praesertim  accommodatus.  Vide  paulo 
superius  operis  compendium  et  indicem. 

At  finis  Exercitiornm  proprius  est  hominem  ita  praeparare  et  adju- 
vare  ad  se  ipsum  vincendum  seque  inordinatis  affectibus  subtrahen- 
dum,  ut  perfectionem  revera  sectetur,  quicumque  tándem  sit  vitae  sta- 
tus, in  quo  illum  Deus  vivere  voluerit.  Hoc  ex  titulo  Exercitiorum  intel- 
ligitur,  ex  precibus  jam  inde  a  prima  repetitione  primae  hebdomadis, 
ex  praeludio  ad  status  considerandos,  aliisque  locis  innumeris. 

Denique,  ut  aliquid,  quod  usum  finemque  simul  complectitur,  adno- 
temus,  exercitia  ignatiana  brevi  tempore  (uno  fere  mense  cum  plene 
usurpantur)  absolvuntur,  propriumque  robur  et  efficientiam  eo  diri- 
gunt,  ut  animum  moveant  ad  genus  seu  rationem  vitae  amplectendam, 
qua  Deo  in  posterum,  quantum  fieri  possit,  perfectissime  serviat;  hanc 
deinde  voluntatem  renovare  conantur  qui  statis  temporibus  hujusmodi 
exercitiis  dant  operam.  At  nemo  unquam  per  integrum  annum,  nedum 
per  plures  annos  aut  per  totam  vitam,  exercitiis  ignatianis  vacat,  quia 
exercitia  ignatiana  non  sunt  genus  vitae  perfectum,  sed  via  ad  hoc  ge- 
nus unicuique  accommodatum  quaerendum  et  inveniendum  et  ample- 
ctendum. 

Exercitatorium  autem  vitae  spiritualis  ea  exercitia  eaque  ratione 
tradit,  quae  nullis  diebus  omitti  debeant,  quae  potius  per  totum  annum, 
imo  per  totam  vitam  peragenda  sint  vel  saltem  peragi  possint,  idque 
eadem  ratione;  proinde  non  hoc  spectant  ut  per  viam  perfectionis, 
quam  tibi  accommodatam  in  exercitiis  cognoveris  et  ingredi  coeperis, 
postmodum  constanter  incedas;  sed  ut  his  ipsis  faciendis  illud  perfe- 
ctionis genus  assequi  contendas,  quod  est  in  conjunctione  animae  cum 
Deo,  ut  ipse  Cisneros  in  praefatione  loquitur. 

Satis  superque  sufficiunt  ea  quae  diximus,  ut  intelligas,  quantum 
discriminis  inter  utrumque  librum  intersit,  ac  proinde  quid  sentiendum 
de  illis  qui  aiunt  «les  grandes  lignes»  ignatiani  operis  ex  opere  Cisne- 
rii  originem  trahere  \  aut  Ignatium  alumnis  suis  illud  opus  leviter  im- 
mutatum  tradidisse.  Qui  auctores,  ut  mitissime  de  illis  dicamus,  aut  neu- 
trum  ex  duobus  operibus  legisse,  aut  alterum  tantum  videntur. 

In  his  auctoribus  nullo  modo  numerandus  est  R.  P.  Joannes  Martia- 


Hermann  Müller,  Les  origines  de  la  Compagnie  de  Jesús,  París,  1898,  p.  37. 


104 


MONVMENTA  IGNATIANA 


lis  Besse,  O.  S.  Ben.,  cujus  paulo  ante  meminimus,  qui  de  utroque  libro 
erudite,  prudenter,  modérate  scripsit;  singulari  studio  Exercitia  cum 
Exercitatorio  contulit,  atque  ea  quae  similia  videbantur  in  lucem  edidit 
anno  1897,  in  libello  Revue  des  questions  historiques,  t.  61,  p.  22  et 
seqq.  Et  quoniam  illud  nobis  unum  restat,  ut  locos  Exercitatorii  expen- 
damus,  qui  in  Exercitia  ignatiana  forte  permanarunt;  hunc  nobis  labo- 
rem  labor  clarissimi  Besse  multo  faciliorem  reddidit.  Locis  ab  illo  indi- 
catis  alios  addemus,  quos  ipsi  ex  collatis  textibus  hispanis  colle- 
gimus. 

Et  quamquam  Excrcitatorium  non  est  in  eorum  operum  numero, 
quae  sunt  a  nobis  paulo  ante  examinata,  iis  tamen  illud  par  in  eo  feci- 
mus,  quod  illius  íntegros  textus  afferamus,  non  modo  illis  de  causis 
quas  supra  diximus,  sed  quia  a  quibusdam  Exercitatorium  dictum  est 
uberrimus  Exercitiorum  fons,  et  quia  quaerere  interdum  videntur  eru- 
diti,  quantum  ad  Exercitia  Exercitatorium  contulerit  Imo  hae  causae 
quoque  fuerunt  cur  hujus  operis  pleniorem  tibi  cognitionem  quam 
priorum  suppeditare  vellemus.  Habebis  itaque  hic  unde  ómnibus 
satisfacías.  Illud  vero  notatum  volumus,  saepe  nos  textus  cum  Exerci- 
tiorum tum  Exercitatorii  longiores  quam  soleat  R.  D.  Besse,  nunquam 
breviores  afferre. 

Sexdecim  itaque  fere  locos  Exercitiorum  cum  totidem  locis  Cisnerii 
clarus  auctor  comparat.  Sed  ex  illis  dúo  sunt  rejicienda,  quippe  qui  ad 
Directorium  horarum  ca?wnicarum  pertinent  2,  quod  opus  nulla  ratio 
est  affirmandi  lectum  ab  Ignatio  esse,  cum  ab  Exercitatorio  sit  diver- 
sum,  ab  eoque  separatim  excusum,  in  exemplaribus  saltem  quingentis 
sexaginta  sex  3. 

Reliqui  sunt  igitur  loci  quatuordecim,  quos  deinceps,  secundum 
ordinem  rerum  in  libro  Exercitiorum  servatum,  ut  adhuc  fecimus,  ap- 
ponimus. 

Primum  itaque  occurrunt  loci  ad  viginti  primas  annotationes  perti- 
nentes. 

I.  Agit  S.  Ignatius  in  quarta  annotatione,  f.  iv,  de  producendo  vel 
contrahendo  exercitiorum  tempore;  Cisneros  autem  in  c.  XII,  p.  45,  de 
dolore  peccatorum  excitando,  ibique  locos  inter  se  similes  invenit  Dom 
Besse  4. 

Sanctus  Ignatius:  «La  quarta,  dado  que  para  los  exercicios  siguientes  se 


1  «Die  Frage  wie  stark  Ignatius  bei  den  Exercitien  cine  Schrift  des  Benedictiners 
García  Cisneros  benutzt  habe,  wurde  erst  nach  seiner  Heiligsprechung  lebhaft  erOr- 
tert.»  Dollinger  und  Reusch,  Die  Selbstbiographie  des  Cardinals  Bellarmin,  Bonn, 
1887,  p.  332,  not.  2. 

2  Revue  des  Questions  historiques,  t.  5i,  pp.  41  et  44. 

8    Méndez,  Tipografía  española,  p.  172;  Curiel,  Exercitatorio,  Noticia,  p.  XV. 
*    R.  des  Q.  H.,  t.  61,  p.  42. 


FONTES  KXTERNi:  ClSNERII  ExERCI  I ATORIUM  105 


toman  quatro  semanas,  por  corresponder  a  quatro  partes  en  que  se  diuitlen 
los  exercicios,  es  a  saber  a  la  primera,  que  es  la  consideración  y  contempla- 
ción de  los  pecados,  la  2a  es  la  vida  de  Xpo.  nuestro  Señor  hasta  el  día  de 
ramos  inclusiue,  la  3a  la  passión  de  Xpo.  nuestro  Señor,  la  4a  la  resurrectión 
y  ascensión,  poniendo  tres  modos  de  orar;  tamen  no  se  entienda  que  cada 
semana  tenga  de  necessidad  siete  o  ocho  días  en  sí;  porque  como  acaesce 
que  en  la  primera  semana  vnos  son  más  tardos  para  hallar  lo  que  buscan,  es 
a  saber  contrición,  dolor,  lágrimas  por  sus  pecados,  asimismo  como  vnos 
sean  más  diligentes  que  otros  y  más  agitados  o  probados  de  diuersos  spíri- 
tus;  requiérese  algunas  vezes  acortar  la  semana,  y  otras  vezes  alargarla,  y 
así  en  todas  las  otras  semanas  siguientes»... 

Cisneros:  «Y  aun  si  no  pudieres  alcanzar  dolor  por  estas  cosas  susodi- 
chas, no  dejes  de  hacer  memoria  dellas  brevemente  cada  noche  en  tu  ejer- 
cicio.» 

«Las  cosas  susodichas»  preces  quaedam  sunt  hominis  dolore  pec- 
catorum  afflicti  (de  quo  dolore  tantum  agit  Cisneros)  quarum  precum 
memoriam  recolere  singulis  noctibus  breviter  quisque  debeat,  etiamsi 
forte  illarum  ope  dolorem  illum  non  sentiat.  Ignatius  certe  doloris  quo- 
que  illius  meminit,  sed  per  transennam  et  exempli  causa,  sicut  etiam 
mentionem  facit  de  diligentia  sese  exercentis  et  de  variis  variorum  spi- 
rituum  agitationibus,  quae  omnia  et  singula  causae  esse  possint,  sin- 
gulas  exercitiorum  hebdomades  modo  producendi ,  modo  contra  - 
hendi.  Itaque  nobis  quidem  vix  apparet  cur  hi  dúo  loci  inter  se  com- 
parentur. 

II.  Annotatio  quinta,  f.  2,  et  oratio  praeparatoria,  quae  ante  primum 
exercitium  primae  hebdomadis  proponitur,  f.  10,  conferuntur  cum  uno 
Exercitatorii  loco 


S.  IGNATIUS 

«La  quinta  [annotación]:  al  que 
rescibe  los  exercicios  mucho  apro- 
uecha  entrar  en  ellos  con  grande 
ánimo  y  liberalidad  con  su  criador  y 
Señor,  ofreciéndole  todo  su  querer 
y  libertad,  para  que  su  diuina  Maies- 
tad,  así  de  su  persona  como  de  todo 
lo  que  tiene  se  sirua  conforme  a  su 
sanctíssima  voluntad. 

La  oración  preparatoria  es  pedir 
gracia  a  Dios  nuestro  Señor,  para 
que  todas  mis  intenciones,  actiones 
y  operaciones  sean  puramente  or- 


CISNEROS 

«Fin  de  la  meditación.  El  fin  de  la 
meditación ,  oración  y  contempla- 
ción, no  sea  por  tu  provecho;  no  por 
evadir  las  penas;  o  por  esperanza  de 
ganancia  o  del  premio  celestial;  o 
por  la  dulcedumbre  de  la  medita- 
ción, oración  o  contemplación;  por- 
que este  tal  sería  amor  mercenario. 
Mas  medita,  ora  y  contempla  por 
puro  y  filial  amor;  porque  aparejes 
en  tu  corazón  morada  a  Dios,  y  des 
lugar  a  la  gracia,  y  hagas  la  voluntad 
de  aquel  cuyos  deleites  son  ser  con 


X.  des  Q.  H.,  p.  41 


io6 


MONUMENTA  IGNATIANA 


denadas  en  seruicío  y  alabanza  de  los^hijos  de  los  hombres;  el  cual  se 
su  diuina  Maiestad».  deleita  mucho  en  nuestra  salud;  por- 

que para  este  fin  es  criada  el  ánima 
racional,  para  que  cordial  y  amoro- 
samente sea  unida  a  su  dulcísimo 
Criador:  en  esta  presente  vida  por 
meditación,  oración  y  contempla- 
ción, y  en  la  otra  por  perpetua  frui- 
ción. Y  brevemente  hablando;  debes 
en  todo  esto  buscar  la  gloria  de 
Dios,  y  después  la  honra  de  los  san- 
tos, la  virtud  de  la  Iglesia,  la  salud 
tuya,  ordenándolo  todo  a  gloria  de 
Dios=>...  (C.  LXIX,  p.  266.) 

In  annotatione  quinta  et  in  loco  Exercitatorii  res  omnino  aliae  tra- 
ctantur:  Ignatius  docet,  quo  debeat  animo  paratus  esse  qui  exercitia 
aggreditur;  Cisneros  qualis  in  orando,  meditando,  contemplando  quae- 
rendus  finis;  hic  finis  debet  esse  gloria  Dei  «por  puro  y  filial  amor», 
omissa  interim  tanquam  causa  ad  agendum  movente,  propria  utilitate 
«no  sea  por  tu  provecho».  Contra  Ignatius,  omissa  interim  mentione 
filialis  amoris  gloriaeque  divinae,  aggredienti  exercitia  magnae  spem 
utilitatis  facit  (mucho  aprovecha),  ut  eum  moveat  ad  exercitia  magno 
ac  liberali  animo  suscipienda.  Oratio  quidem  illa  praeparatoria,  quae 
non  est  hujus  loci,  commune  habet  cum  Cisneros,  quod  omnia  ad  Dei 
gloriam  facienda  sunt;  sed  aliis  verbis  Cisneros,  aliis  plañe  diversis 
Ignatius  utitur. 

III.  Nec  multo  similiora  sunt  quae  S.  Ignatius  in  annotatione  duo- 
décima, ff.  2v-3r,  et  Cisneros  in  eodem  cap.  LXIX,  p.  264-265  tradit 


S.  IGNATIUS 

«Procure  siempre  [gui  se  excrcef\ 
que  el  ánimo  quede  harto  en  pensar 
que  a  estado  vna  entera  hora  en  el 
exercicio,  y  antes  más  que  menos; 
porque  el  enemigo  no  poco  suele 
procurar  de  hazer  acortar  la  hora  de 
la  tal  contemplación,  meditación  o 
oración». 


CISNEROS 

«Constante  confianza  al  amado. 
Que  no  fácilmente  se  aparte  del  amor 
del  amado  por  las  sobrevinientes  ten- 
taciones. Esfuérzase  el  diablo  de  im- 
pedir al  meditante  y  varón  devoto 
por  tentaciones  diversas.  Por  ende 
debes  decir:  "Yo  confío  en  Aquel  que 
dice:  Hijo  mío,  dame  tu  corazón,,». 


Agit  Ignatius  de  integra  hora  meditationi  tribuenda,  ad  quam  inte- 
gritatem  labefactandam  non  parum  laboret  hostis  humanae  naturae; 
Cisneros  autem  de  fiducia  in  Deum  retinenda,  etiam  advenientibus  dia- 
boli  tentationibus. 


1    R.  des  Q.  //.,  p.  42.  In  ultima  linea  perperam  dicitur  «Annotatio  14»  pro  «12». 


FONTES  EXTERNi:  ClSNERlI  ExERCITATORIUM  107 


IV.  Ex  annotationibus  postremus  est  locus  in  decima  sexta,  ff.  3V-4, 
qui  cum  alio  loco  ejusdem  capitis  LXIX  Exercitatorii  comparatur 

S.  Ignatius:  «Para  que  el  Criador  y  Señor  obre  más  ciertamente  en  la  su 
criatura,  si  por  ventura  la  tal  ánima  está  affectada  y  inclinada  a  vna  cosa 
desordenadamente,  muy  conueniente  es  mouerse  poniendo  todas  sus  fuerzas 
para  venir  al  contrario  de  lo  que  está  mal  affectada;  así  como  si  está  affec- 
tada para  buscar  y  auer  vn  ofñcio  o  beneficio,  no  por  el  honor  y  gloria  de 
Dios  nuestro  Señor  ny  por  la  salud  espiritual  de  las  ánimas,  mas  por  sus  pro- 
prios  prouechos  y  intereses  temporales,  deue  affectarse  al  contrario,  ins- 
tando en  oraciones  y  otros  exercicios  espirituales,  y  pidiendo  a  Dios  nues- 
tro Señor  el  contrario,  es  a  saber,  que  ny  quiere  el  tal  officio  o  beneficio  ny 
otra  cosa  alguna  si  su  diuina  Maiestad,  ordenando  sus  deseos,  no  le  mudare 
su  affectión  primera.» 

Cisneros:  «Apartamiento.  El  que  quiere  muchas  veces  meditar,  débese 
apartar  de  toda  concupiscencia  y  apetito  de  honras,  deleites,  riquezas  y  de 
toda  ocupación  de  las  cosas  exteriores.  Porque  las  fantasmas  destas  cosas 
distraen  la  mente»  (p.  264). 

Utroque  loco  agitur  de  animo  praeparando;  sed  apud  Ignatium  ad 
bonam  electionem,  apud  Cisneros  ad  orandum.  Et  apud  Ignatium  qui- 
dem  ita  ut  animus  male  affectus  adhibeat  «todas  sus  fuerzas  para  venir 
al  contrario»,  et  «deue  affectarse  al  contrario»  et  «pidiendo  a  Dios 
nuestro  Señor  el  contrario».  Quam  agendi  rationem  non  videmus  apud 
Cisneros  commendatam,  qui,  ut  declarat  titulus,  agit  tantum  «del  apar- 
tamiento» seu  de  animo  ad  orationem  colligendo. 

V.  E  prima  hebdomade  sumitur  primum  oratio  praeparatoria,  de 
qua  diximus  supra,  in  numero  II;  deinde  conferuntur  meditationes  de 
peccatis  2. 


S.  IGNATIUS 

«El  primer  puncto  será  traer  la 
memoria  sobre  el  primer  pecado  que 
fué  de  los  ángeles...  El  segundo  hazer 
otro  tanto,  es  a  saber,  traer  las  tres 
potencias  sobre  el  pecado  de  Adán 
y  Eua...  El  tercero  asimismo  hazer 
otro  tanto  sobre  el  tercero  pecado 
particular  de  cada  vno  que  por  vn 
pecado  mortal  es  ydo  al  infierno.» 
(Primum  exercitium  primae  hebdo- 
madis,  ff.  iov-i  1.) 


CISNEROS 

«Piensa  agora,  y  diligentemente 
estudia  sentir  cuánto  cada  pecado 
desplace  a  Dios. 

Acata  con  diligencia  y  mira  cómo 
la  soberbia  lanzó  a  Lucifer  del  cielo, 
la  desobediencia  a  Adam  del  paraíso, 
y  la  lujuria  sumió  a  Sodoma  y  a  Go- 
morra:  y  todo  el  mundo  fué  destruí- 
do  por  el  diluvio... 

Mira  tus  pecados  en  singular;  y 
confiésalos  en  la  presencia  de  Dios»... 
(C.  XII,  pp.  41-42.) 


1  R.  des  Q.  H.,  p.  43. 
s   Ibid.,  pp.  41-42. 


io8 


MONU  MENTA  IGNATIANA 


Allato  Sti.  Ignatii  loco  subjungit  Dom  Besse:  «La  seconde  médita- 
tion  sur  le  péché  est  un  examen  sérieux  de  ses  péchés  personnels  et  de 
leur  gravité».  Et  complectens  utrumque  locum  pergit:  «II  est  a  remar- 
quer  que  St.  Ignace  et  Gardas  de  Cisneros  donnent  la  premiére  place  á 
l'exercice  sur  le  péché.»  Animadverte  tamen  diligenter,  primo,  ablgna- 
tio  proponi  dúo  de  peccatis  exercitia,  primum  de  peccatis  ab  aliis  com- 
missis,  quo  verecundiam  et  confusionem,  ut  est  in  petitione,  et  gratum 
animum  cum  volúntate  aliquid  faciendi  pro  Christo,  ut  est  in  colloquio, 
in'animo  se  exercenti  cieat.  Alterum  exercitium  est  de  propriis  peccatis, 
aliud  omnino  a  primo.  Animadverte  secundo  illud  tertium  punctum  de 
peccato  particulari  in  exercitiis  ignatianis,  nihil  prorsus  ad  illud  perti- 
nere,  quod  ait  Cisneros  «conspice  peccata  siggillatim — mira  tus  peca- 
dos en  singular».  Nam  Ignatius  agit  eo  loco  de  uno  peccato  alienu, 
Cisneros  de  singulis  ómnibus  propriis. 

VI.  De  exercitio  circa  inferorum  poenas  dicit  Dom  Besse:  «II  n'y  a 
pas  á  insister  sur  les  analogies  que  présentent  les  méditations  sur  l'en- 
fer»  ñeque  quidquam  exempli  saltem  gratia  transcribit  J.  Nos  utram- 
que  malumus  meditationem  ob  oculos  poneré. 


s.  IGNATIUS 

«La  oración  preparatoria  sea  la  só- 
lita. 

El  primer  preámbulo  composición, 
que  es  aquí  ver  con  la  vista  de  la 
ymaginación  la  longura,  anchura  y 
profundidad  del  infierno. 

El  segundo  demandar  lo  que  quie- 
ro: será  aquí  pedir  interno  senti- 
miento de  la  pena  que  padescen  los 
dañados,  para  que  si  del  amor  del 
Señor  eterno  me  oluidare  por  mis 
faltas,  a  lo  menos  el  temor  de  las 
penas  me  ayude  para  no  venir  en 
pecado. 

El  primer  puncto  será  ber  con  la 
vista  de  la  ymaginación  los  grandes 
fuegos  y  las  ánimas  como  en  cuerpos 
ygneos. 

El  2.0,  oyr  con  las  orejas  llantos, 
alaridos,  vozes ,  blasfemias  contra 
Xpo.  nuestro  Señor  y  contra  todos 
sus  santos. 

El  3.0  oler  con  el  olfato  humo, 


CISNEROS 

«Pues  el  miércoles,  venido  al  lugar 
de  la  oración  y  signado  de  la  santa 
cruz:  y  recolegido  tu  espíritu,  según 
dijimos  en  la  feria  segunda:  forma  la 
meditación  de  las  penas  del  infierno 
en  esta  manera: 

Debes,  hermano,  pensar  de  las 
penas  infernales;  y  de  ese  mismo  in- 
fierno,  según   algunas  semejanzas 
que  los  santos  ponen  sobre  esto: 
Considera: 

Una  hondura  muy  espantosa:  un 
lugar  debajo  de  la  tierra:  como  pozo 
muy  profundísimo  todo  encendido. 

Una  ciudad  muy  espantosa,  muy 
grandísima  y  toda  tenebrosa,  encen- 
dida de  llamas  muy  oscuras  y  muy 
terribles,  adonde  dan  grandes  voces 
y  aullidos:  y  todos  lloran  por  razón 
de  los  dolores:  ca  no  hay  lengua  que 
los  pueda  explicar. 

Por  estas  y  por  semejantes  figuras 
la  gran  crueldad  de  las  penas.  Ca  se- 


1    R.  des  Q.  II,  p.  42. 


FONTES  EXTERNi:  ClSNERII  KXERCITATORIUM 


gún  San  Agostín  dice:  hay  tanta  di- 
ferencia del  calor  de  aquel  fuego  al 
nuestro,  quanto  de  nuestro  fuego  al 
fuego  pintado.  Y  así  piensa  del  frío 
y  del  hedor. 

La  crueldad  destas  penas  clara- 
mente paresce  por  el  crujir  de  los 
dientes.  Y  por  los  gemidos,  plantos 
y  blasfemias  que  dicen  a  Dios. 

La  muchedumbre  de  las  penas. 
Allí  hay  fuego  oscurísimo  que  jamás 
nunca  se  amatará,  frío  intolerable: 
hedor  espantoso:  tinieblas  palpables. 
Allí  será  la  pena  en  todos  los  senti- 
dos. En  la  vista,  por  razón  de  las 
cosas  espantosas  que  verá,  viendo 
los  gestos  de  los  demonios.  En  el 
oir,  por  los  gemidos  llorosos  y  cla- 
mores que  oirá. 

La  miserable  compañía  y  la  cruel- 
dad de  los  atormentadores:  ca  son 
sin  toda  piedad:  los  cuales  nunca  se 
fatigan  en  atormentar  y  nunca  se 
mueven  a  misericordia.  Maltraen  di- 
ciendo: ¿adonde  es  agora  la  gloria? 
¿Adonde  el  alto  estado?  ¿Adonde  la 
soberbia?  ¿Adonde  la  lujuria?  Y  así 
de  los  otros  pecados. 
Cómo  allí  es  punido  cada  uno  señaladamente  en  los  miembros  con  que 
pecó:  y  en  cada  uno  dellos  el  malo  rescibe  pena. 

De  la  pena  interior:  conviene  a  saber,  del  remordimiento  de  la  conscien- 
cia  y  del  gusano  dellos  que  jamás  no  morirá.  ¿Pues  quién  es  aquel  que  po- 
drá pensar  suficientemente  cuánto  allí  se  duelen,  porque  estando  en  este 
mundo  con  pequeños  trabajos  y  en  breve  tiempo  no  excusaron  aquellas 
penas? 

Las  interiores  pasiones:  cuánto  reinarán  en  ellos;  ca  serán  a  maravilla 
iracundos  y  envidiosos  así  como  canes  rabiosos.  Asimesmo  se  acordarán  de 
los  pecados  pasados  y  de  las  primeras  delectaciones  para  acrescentamiento 
de  la  pena;  allí  lamentarán  diciendo:  ¿Qué  nos  aprovechó  la  soberbia:  qué 
la  lujuria:  qué  la  avaricia:  qué  la  gloria  temporal:  qué  las  delectaciones  de 
la  carne? 

La  duración  de  las  penas:  que  nunca  habrán  fin,  ni  aun  después  de  mil 
millones  de  años,  ca  allí  ninguna  redención  hay,  ni,  por  consiguiente,  fin. 
Pues  que  así  es,  hermano  muy  amado,  estimulada  tu  consciencia  de  la  suso- 
dicha meditación,  vuélvete  al  Señor  diciendo  en  tu  corazón:  O  alteza  de  la 
sapiencia  y  ciencia  de  Dios,  ¡cuán  incomprehensibles  son  los  vuestros  jui- 
cios! O  Señor,  y  ¿cuántos  están  en  el  infierno  por  solo  un  pecado?  Pues  yo 
que  tantos  he  hecho,  ¿qué  merezco,  Señor?  Dignamente  merezco  ser  conde- 


piedra  azufre,  sentina  y  cosas  pú- 
tridas. 

El  4.0,  gustar  con  el  gusto  cosas 
amargas,  así  como  lágrimas,  tristeza 
y  el  verme  de  la  consciencia. 

El  5.°,  tocar  con  el  tacto,  es  a  saber, 
cómo  los  fuegos  tocan  y  abrasan  las 
ánimas. 

Haziendo  vn  colloquio  a  Xpo. 
nuestro  Señor,  traer  a  la  memoria 
las  ánimas  que  están  en  el  infierno, 
vnas  porque  no  creyeron  el  adueni- 
miento;  otras,  creyendo  no  obraron 
según  sus  mandamientos;  haciendo 
tres  partes:  la  i.a,  antes  del  adueni- 
miento;  la  2.a,  en  su  vida;  la  3.a  des- 
pués de  su  vida  en  este  mundo;  y 
con  esto  darle  gracias,  porque  no 
me  ha  dexado  caer  en  ninguna  des- 
tas,  acabando  my  vida.  Asimismo 
cómo  hasta  agora  siempre  a  tenido 
de  my  tanta  piedad  y  misericor- 
dia, acabando  con  vn  Pater  noster.» 
(ff.  I3-I4-) 


110 


MONUMENTA  IGXATIANA 


nado:  ca  digno  soy  de  todo  tormento:  y  indigno  de  todo  beneficio;  y  así,  por 
estas,  o  por  semejantes  palabras,  dichas  en  el  profundo  de  tu  corazón;  hu- 
milla tu  ánima  delante  la  presencia  del  Señor  en  cuyo  acatamiento  estás; 
ca  firmemente  has  de  creer  cuando  te  pones  a  orar:  que  estás  en  la  presen- 
cia de  Dios.  Y  tanto  cuanto  más  te  condenares  y  humillares,  tanto  más 
presto  serás  absuelto  y  en  más  alto  estado  levantado.  Y  así  compungido  de 
dolor,  levanta  tu  ánima  en  esperanza  y  con  confianza  de  ser  perdonado: 
devotamente  forma  la  oración  en  lo  íntimo  de  tu  corazón,  tomando  persona 
de  culpado:  y  con  afecto  de  humildad  o  de  temor,  reconosciendo  tus  mise- 
rias, implora  la  misericordia  de  Dios:  y  haz  gracias,  considerando  sus  bene- 
ficios según  habernos  dicho  en  las  otras  ferias».  (C.  XIV,  pp.  56-59.) 

Habes  utriusque  auctoris  meditationem  de  inferorum  poenis.  Etiam 
hoc  loco  vides  nonnulla  utrique  communia;  alia  Cisneros  habet,  quae 
omisit  Ignatius,  alia  hic,  quae  ille  praetermisit.  Finis  autem  et  forma 
(quae  propria  res  est  auctoris,  nam  materiam  neuter  invenit)  magnopere 
differunt.  Attende  máxime  ad  petitionem,  in  qua  delicatissimos  prae- 
sentis  amoris  ac  de  futuro  timoris  sensus  expressit  Sanctus  Pater  Igna- 
tius, et  ad  colloquium,  ubi  gratum  animum  excitat  ob  singularem  amo- 
rem,  quo  non  solum  non  permisit  Deus,  me  in  ullum  ex  tribus  homi- 
num  ordinibus  incidere,  qui  in  inferos  praecipites  ruerunt,  sed  etiam 
«usque  in  praesens  tanta  me  semper  pietate  ac  misericordia  prose- 
quutus  sit>. 

Caeterum  eamdem  rem  quam  Cisneros  suppeditare  potuit  Ignatio 
Ludolfus,  II,  LXXXVIII,  I. 

VII.  Usum  colloquiorum  in  extrema  meditatione  jam  inde  a  pri- 
mis  exercitiis  uterque  auctor  commendat.  At  vero  primus  locus  quan- 
tum valeat,  ut  confirmes  lectum  ab  Ignatio  Exercitatorium,  tuum,  o 
lector,  esto  judicium  l.  Alterum  infra,  num.  VIII  expendimus. 

S.  Ignatius:  «Acabar  con  vn  colloquio  de  misericordia  rrazonando  y  dando 
gracias  a  Dios  nuestro  Señor,  porque  me  a  dado  vida  hasta  agora,  propo- 
niendo enmienda  con  su  gracia  para  adelante.»  (In  fine  secundi  exercitii 
primae  hebdomadis,  f.  12V.) 

Cisneros:  «Loando  a  Dios  para  alcanzar  perdón  de  tus  pecados.»  (C.  XII 
p.  46.) 

VIII.  Confertur  hic  quoque  colloquium  in  extremo  primo  exercitio 
hebdomadis  primae  cum  colloquio  Cisnerii  in  media  meditatione  de 
peccatis  *. 


1  R.  des  Q.  II,  p.  43. 

2  Ibid. 


FONTES  EXTERXI:  ClSNERII  EXERCITATORIUM 


I  I  I 


S.  IGNATIUS 

«Ymaginando  a  Xpo.  nuestro  Señor 
delante  y  puesto  en  cruz,  hazer  vn 
colloquio,  cómo  de  Criador  es  venido 
a  hazerse  hombre,  y  de  vida  eterna 
a  muerte  temporal,  y  así  a  morir 
por  mis  pecados.  Otro  tanto  mirando 
a  mí  mismo  lo  que  he  hecho  por  Xpo.. 
lo  que  hago  por  Xpo.,  lo  que  deuo 
hazer  por  Xpo.;  y  así  viéndole  tal,  y 
así  colgado  en  la  cruz  discurrir  por 
lo  que  se  offresciere».  (In  fine  primi 
exercitii  primae  hebdomadis,  f.  iiv.) 


CISNEROS 

«Vos,  Señor,  fuistes  por  mí  cruci- 
ficado, llagado  y  humillado:  e  yo  me 
ensalcé.  Vos,  Señor,  desnudo  en  la 
cruz:  e  yo  compuesto  de  vanos  y 
lascivos  vestidos.  A  vos,  Señor,  die- 
ron hiél  y  vinagre:  e  yo  me  deleité 
en  comeres  y  beberes  delicados.  Vos, 
Señor,  todo  trabajado  e  yo  todo  torpe 
y  ocioso.  Pues  ¿qué  haré,  Señor? 
¿Por  ventura  desesperaré?...  Yo  por 
la  carrera  purgativa  me  alimpiaré 
con  la  lima  de  la  contrición,  confe- 
sión y  satisfacción »„.  (C.  XII,  p.  43.) 


Ut  vides,  Ignatius  suggerit,  Cisneros  facit  colloquium.  Itaque  si  hunc 
locum  legit  Ignatius,  vidit  exemplum  unum  colloquii;  in  Vita  Christi 
cartusiensi  plura  viderat  quam  capita  continet  Ludolfi  opus,  ut  supra 
diximus  *.  Nota  praeterea  magnum  in  altera  parte  colloquii  discrimen 
«Otro  tanto  mirando  a  mí»,  etc. 

IX.  Ad  finem  hebdomadis  primae  adjunxit  Ignatius  mónita  quae- 
dam,  quas  «additiones»  appellavit  ad  exercitia  utilius  peragenda.  Ex 
illis  loci  quatuor  seliguntur  cum  Exercitatorio  conferendi.  Unus  est  pars 
alterius  additionis,  f.  14.V.,  cui  responderé  dicitur  locus  quídam,  quem 
Cisneros  habet  capp.  XII,  XIII,  XIV  2. 

S.  Ignatius:  «asimismo  en  el  2°  exercicio,  haziéndome  peccador  grande 
y  encadenado,  es  a  saber,  que  voy  atado  como  en  cadenas  a  parescer  de- 
lante del  sumo  juez  eterno  trayendo  en  exemplo  cómo  los  encargerados  y 
encadenados  ya  dignos  de  muerte  parescen  delante  su  juez  temporal»... 

Cisneros:  «toma  persona  de  culpado,  y  con  afecto  de  temor,  puesto 
delante  Dios  como  si  fuese  un  juez  que  te  quiere  condenar»...  (C.  XII, 
p.  41.) 

Potuit  Ignatius  ex  Cisneros  doctrinam  de  Deo  judice  impíos  con- 
demnante  haurire,  potuit  ex  Ludolfo  II,  LXXXVII,  potuit  ex  cogni- 
tione  hujus  rei,  quae  penes  omnes  christifideles  christianis  dogmatis 
imbutos  esse  solet,  ac  certe  penes  Ignatium  erat,  qui  pueros  manresa- 
ncs  christianam  doctrinam  edocebat. 

X.  Alius  locus  est  additio  quarta  ignatiana,  ff.  14V-15,  cujus  prima 
pars  confertur  cum  quodam  loco  Exerciiatorii,  c.  LXEX;  altera  cum  alio 
loco  capitis  XXIII 3. 


1  Supra,  p.  56. 

2  R.  des  Q.  H.,  t.  61,  p.  42. 

3  Ibid.,  p.  40. 


112 


MONUMENTA  IGXATIANA 


S.  IGNATIUS  CISNEROS 

«La  4.a  entrar  en  la  contempla-  «  Disposición  corporal .  Cuando 
ción  quándo  de  rodillas,  quándo  fueres  solo,  podrás  usar  de  diversas 
prostrado  en  tierra,  quándo  supino  ceremonias  en  la  disposición  de  los 
rostro  arriba,  quándo  asentado,  miembros.  Agora  alzando  las  manos, 
quándo  en  pie,  andando  siempre  a  así  como  Aarón.  Agora  hincando  las 
buscar  lo  que  quiero.  En  dos  cosas  rodillas,  como  Salomón.  Otras  veces 
aduirtiremos:  la  primera  es  que  si  postrándote,  y  luego  te  levantando 
hallo  lo  que  quiero  de  rrodillas,  no  sin  detenimiento:  poniéndote  de  ro- 
pasaré  adelante;  y  si  prostrado,  así-  dillas,  como  Cristo  en  el  monte  Oli- 
mismo,  etc.;  la  2.a  en  el  punto  en  el  vete.  Asimismo  asentándote,  como 
qual  hallare  lo  que  quiero,  ay  me  María  Magdalena  a  los  pies  de  nues- 
reposaré  sin  tener  ansia  de  pasar  tro  Redentor.  Otrosí  extendiendo 
adelante  hasta  que  me  satisfaga».         los  brazos  en  cruz,  como  Cristo  en 

la  cruz.  Otras  veces  bajando  los  ojos 
a  tierra,  como  el  Publicano.  A  veces 
alzándolos  al  cielo,  como  los  Após- 
toles en  la  ascensión  del  Señor.  Y  así  por  esta  diversidad  exterior  son  di- 
versificados los  afectos  interiores;  esto  es,  que  los  comenzantes  deben  orar 
de  rodillas,  los  ojos  bajos  al  suelo,  o  extendiendo  los  brazos  en  cruz,  o 
haciendo  postraciones.  Los  aprovechantes  deben  orar  de  rodillas,  alzando 
las  manos  y  ojos  al  cielo.  Los  perfectos,  levantados  en  pie,  puestos  los 
ojos  al  cielo  con  deseos  y  suspiros  unitivos.  Los  contemplativos,  ya  sobre  sí 
levantados,  sentados  a  los  pies  de  nuestro  Redentor».  (C.  LXIX,  p.  265.) 

His  locis  res  agitur  eadem,  scilicet  situs  corporis;  modus  et  fini.s 
imo  doctrina  diversa  est,  ut  consideranti  patet.  Cisneros  variis  homi- 
num  gradibus  varium  situm  assignat;  Ignatius  nullum  cuiquam,  sed 
ómnibus  eum,  qui  ad  finem  consequendum  iis  commodior  sit. 

XI.  Altera  quartae  additionis  pars,  ab  illis  verbis  «en  el  punto  en 
el  qual»  similis  esse  dicitur  1  Exercitatorio  in  loco  quem  subjicimus: 

«Y  mira  bien,  que  este  ejercicio  de  la  vía  iluminativa  no  está  en  que  te 
apresures  a  complirlo  todo:  mas  en  que  te  detengas  morosamente  en  cada 
un  artículo,  encendiendo  tu  ánima  en  amor:  hasta  que  si  ser  pudiere,  pase 
en  admiración.  Y  si  el  tiempo  deputado  de  la  oración  se  te  pasa  en  un  ar- 
tículo solo:  no  has  de  curar  de  los  otros:  salvo  pasarlos  solamente  por  la 
memoria:  y  concluir  tu  ejercicio.  Y  esta  misma  regla  has  de  guardar  en 
todos  los  otros  ejercicios:  ca  no  te  cumple  derramar,  ni  apresurar  a  cumplir 
todo  el  ejercicio;  mas  si  en  principio  dél  te  visitare  el  Señor  con  su  gracia 
de  devoción  y  compunción:  enciérrate  dentro  de  ti  mismo  y  está  quedo 
conservando  en  ti  aquella  gracia:  y  ensanchando  tu  ánima  en  deseos»... 
(C.  XXIII,  pp.  83-84.) 

In  loco  Ignatiano,  quem  sub  numero  X  ad  finem  habes,  eamdem 


1    R.  des  Q.  H.,  pp.  40-41. 


FONTES  EXTERNi:  ClSNERII  ExERCITATORIUM  I  I  3 

fere  dices  doctrinam  esse,  modum  tamen  exponendi  tam  dissimilem,  ut 
mérito  negaveris  (nisi  aliunde  quam  ex  similitudine  probetur)  suam  ex 
García  Ignatium  hausisse.  Est  enim  Ignatius  brevior,  clari  Dr,  amplior. 
Etenim  Cisneros  loquitur  tantum  «en  este  ejercicio  de  la  vía  ilumina- 
tiva»; paulo  post  servandum  idem  esse  ait  «en  todos  los  otros  ejerci- 
cios»; primum  de  affectu  amoris  tantum,  deinde  in  universum  «de  su 
gracia  de  devoción  y  compunción».  Primum  postulat  ut  quamvis  festi- 
nandum  non  sit,  tamen  memoriter  omnia  percurras,  id  quod  postea  ita 
videtur  explicare:  nisi  forte  «te  visitare  el  Señor  con  su  gracia»...  tune 
enim  «enciérrate  dentro  de  ti  mismo»  etc. 

XII.  Additio  sexta  Excrcitiorum,  f.  15,  cum  simili  monito  Cisneros 
comparatur 


S.   IGNATIUS  CISNEROS 

«La  sexta:  no  querer  pensar  en  «Y  mira  que  cuando  acabas  el 

cosas  de  plazer  ny  alegría,  como  de  ejercicio  susodicho  [primum  scilicet 

gloria,  resurrecetión ,  etc.;  porque  in  via  purgationis]  no  te  derrames 

para  sentir  pena,  dolor  y  lágrimas  luego:  mas  estúdiate  cuanto  pudieres 

por  nuestros  peccados,  impide  qual-  de  conservar  tu  corazón  en  su  fuerza 

quier  consideración  de  gozo  y  ale-  y  vigor:  porque  la  cogitación  vaga  y 

gría;  mas  tener  delante  de  my  que-  fluxa  o  la  vana  alegría  no  te  disuel- 

rerme  doler  y  sentir  pena  trayendo  van,  y  tu  ánima  pierda  la  ganancia 

más   en   memoria   la    muerte,    el  de  la  compunción  por  no  curarte  de 

juizio».  la  sobredicha  vana  y  fluxa  cogita- 
ción». (C.  XII,  p.  51.) 

Plañe  vides  primo,  agere  Ignatium  de  animo  per  totum  hebdomadis 
primae  tempus  continendo;  Cisneros  autem  de  tempore  quod  ipsam 
meditationem  consequitur;  deinde,  quod  máximum  est,  arcet  animum 
Cisneros  ab  inutili  fluxaque  cogitatione;  Ignatius  vero  non  jam  ab  in- 
utili  (de  qua  nihil  hoc  loco  dicitur)  sed  ab  spirituali  et  alioqui  sanctissi- 
ma,  quae  dolorem  de  peccatis  in  praesentia  excitandum  non  foveat. 

XIII.  Longius  aliquanto  nobis  immorandum  hoc  loco  erit,  ubi  ratio 
confertur  qua  contemplandam  dicit  Ignatius  Christi  vitam,  cum  ea 
quam  exhibet  Cisneros,  a  quo  suam  ille  mutuatus  sit.  Ita  fortasse  voluit 
Dom  Besse  illa  roborare  quae  pag.  40  dixerat:  «Cornme  l'abbé  du 
Montserrat,  Saint  Ignace  appelle  l'application  de  l'áme  aux  vérités  de 
la  foi  méditation,  et  aux  mystéres  de  la  vie  du  Sauveur  contcmplation»  a. 

Attende  animo  primum,  similem  contemplandi  modum  apud  Ludol- 
fum  quoque  esse.  Deinde  eadem  vox  aliud  omnino  sonat  apud  Igna- 
tium, aliud  apud  Cisneros.  Ignatius  loquitur  etiam  de  «la  contempla- 
ción de  los  pecados»;  item  «la  primera  contemplación»,  «la  quarta 
contemplación»,  etc.,  tot  scilicet  contemplationes  quot  mysteria. 


1  R.  des  Q.  H.,  p.  42. 

2  Ibid.,  pp.  40  et  44. 

Mohüm.  Ignat. — Series  II. 


Il4 


MONÜMENTA  IGNATIANA 


Cisneros  autem,  etsi  verbis  iisdem  utitur,  non  idem  significat.  Ait 
enim:  «Pues  que  así  es  \ut  per  Verbum  incarnatum  ad  cognitionem  et 
anwreni  spiritualem  ascendanuis~\  en  la  vida  y  muerte  de  Cristo,  esta- 
blesce  a  ti  tres  maneras  de  contemplación  por  devotos  ejercicios.  La 
primera  contemplación  sea  que  por  un  afecto  dulce  y  deseo  cordial, 
aunque  en  alguna  manera  carnal,  te  allegues  a  Cristo,  te  acompañes 
con  Cristo»...  *.  Cumque  hanc  rationem  latius  explicuit,  addit:  «Y 
este  grado  de  contemplación  pertenesce  a  los  que  comienzan» 

Porro  secundam  declarat:  «La  segunda  contemplación  por  la  vida 
y  pasión  de  Cristo  es  ya  algún  tanto  más  alta.  Conviene  a  saber:  con- 
templando no  solamente  acerca  de  la  humanidad  de  Christo;  mas  según 
San  Bernardo  dice,  en  Cristo  hombre  conviene  hallar  a  Dios»...  Pul- 
cherrime  quidem  hunc  locum  exponit,  aitque  ad  finem:  «Y  este  se- 
gundo grado  de  contemplación  de  la  vida  del  Señor  pertenesce  a  los 
aprovechantes»  s. 

Denique:  «La  tercera  contemplación  es:  por  la  humanidad  de  Cristo 
al  afecto  espiritual  levantarse  contemplando...  Y  así  mira  que  aqueste 
es  el  último  grado  de  la  contemplación  en  esta  peregrinación»...  *. 

E  quibus  ómnibus  certum  est,  primera,  segunda,  tercera  contempla- 
ción esse  apud  Cisneros  primum,  secundum,  tertium  rnodum  contem- 
plandi;  apud  Ignatium  vero  primum,  secundtim,  tertium  mysterium  con- 
templandum.  Atque  haec  quidem  de  nomine  contemplationis. 

Jam  ut  ipsam  rem,  vel  potius  modum  rei  proponendae  conferamus, 
en  quae  habet  Dom  Besse: 


s.  IGNATIUS 


CISNEROS 


«Dans  la  contemplation  des  mys- 
téres,  punctum  primum  est  aspectus 
personarum...  secundum  conficitur 
ex  verborum  apprehensione  fru- 
ctuosa; tertium  ex  negotiorum  in- 
spectione... 

(2  contemplatio...  L'exercice  de 
l'application  des  sens  termine  cela...)» 


«Prima  contemplatio  fit,  ut  affectu 
quodam  dulcí  et  affectu  cordiali, 
licet  quodammodo  carnali,  Christo 
adhaerens  Christum  comiterís,  jugi- 
ter  circa  Chrísti  vitam  et  mortem 
affectatus  et  ejus  praesentia  et  re- 
cordatione  in  tuis  exercitiis  dele- 
ctatus... 

Apostoli  enim  primo  eum  seque- 
bantur  sola  ejus  praesentia  delecta- 
ti,  ejus  colloquio  recreati,  ejus  dulcedine  et  affabilitate  recreati.  Et  tu  etiam 
primo  hoc  modo  sequere  Christum,  esto  in  ejus  comitatu. 

C'est  ce  qu'il  applique  dans  les  chapitres  L  et  suivants,  consacrés  á  la 
contemplation  de  la  vie  et  de  la  mort  de  Notre-Seigneur5. » 


«  C.  XLIX,  p.  174. 

*  Ibid.,  p.  176. 

■  Ibid.,  pp.  176-178. 

4  Ibid.,  pp.  178-179. 

'  R.  des  Q.  //.,  t.  61,  p.  44. 


FONTES  EXTERNi:  ClSNERII  EXERCITATORIUM 


115 


Quae  cum  inter  se  satis  multum  distent,  majus  videbis  discrimen 
collatis  textibus  integris  hispanis: 


S.  IGNATIUS 

«El  primer  puncto  es  ver  las  perso- 
nas, es  a  saber,  ver  a  nuestra  Señora 
y  a  Joseph  y  a  la  ancilla  y  al  niño 
Jesú  después  de  ser  nascido,  hazién- 
dome  yo  vn  pobrezito  y  esclauito 
indigno,  mirándolos,  contemplándo- 
los y  seruiéndolos  en  sus  neccessida- 
des,  como  si  presente  me  hallase, 
con  todo  acatamiento  y  reuerencia 
possible:  y  después  reflectir  en  my 
mismo  para  sacar  algún  prouecho. 

El  2.0  mirar,  aduertir  y  contem- 
plar lo  que  hablan;  y  reflitiendo  en 
my  mismo  sacar  algún  prouecho. 

El  3.0  mirar  y  considerar  lo  que 
hazen,  así  como  es  el  caminar  y  tra- 
bajar, para  que  el  Señor  sea  nascido 
en  summa  pobreza,  y  a  cabo  de  tantos 
trabajos,  de  hambre,  de  sed,  de  calor 
y  de  frío,  de  iniurias  y  afrentas,  para 
morir  en  cruz;  y  todo  esto  por  my; 
después  reflitiendo  sacar  algún  pro- 
uecho spiritual».  (In  secunda  contem- 
platione,  de  nativitate,  f.  igr  etv.) 


CISNEROS 

«La  primera  contemplación,  sea 
que  por  un  afecto  dulce  y  deseo  cor- 
dial, aunque  en  alguna  manera  car- 
nal, te  allegues  a  Cristo:  te  acompa- 
ñes conCristo:  afectado  juntamente 
en  su  vida  y  muerte:  de  su  presencia 
y  recordación  deleitándote  en  tus 
ejercicios.  En  esta  primera  contem- 
plación o  primero  afecto,  puedes  en 
diversas  maneras  variar  tu  ejercicio; 
así  como  a  Cristo  en  la  vida  muchos 
en  diversas  maneras  afectados  por 
diversas  intenciones  lo  seguían.  Pri- 
meramente los  Apóstoles  lo  seguían 
delectados  de  sola  su  presencia  cor- 
poral, recreados  de  su  coloquio,  por 
su  dulcedumbre  y  afabilidad  atraí- 
dos. Y  así  tú  primeramente  en  esta 
manera  sigue  a  Cristo  y  está  en  su 
compañía».  (Cap. XLIX,  pp.  174-175.) 


Vides  imprimis  ordinem  diversum.  Deinde  scopus  Garciae  videtur 
esse,  ut  delecteris  cum  Christo;  hinc  illa  «afecto  dulce  y  deseo  cor- 
dial», «de  su  presencia  y  recordación  deleitándote  en  tus  ejercicios», 
«los  apóstoles  le  seguían  delectados  de  sola  su  presencia  corporal»  etc. 
Ex  contemplatione  autem  ignatiana  sequetur  plerumque  illa  delectatio, 
sequetur  enim  Christi  cognitio  et  amor,  quae  dúo  sine  aliqua  delecta- 
tione  esse  non  possunt.  At  nihil  de  hac  re  dicit  Ignatius.  Potius  cona- 
tur,  ut  per  te,  Deo  adjutore  (cujus  auxilium  in  petitione  rogasti),  ipse 
cognitionem  et  amorem  elicias  cum  firma  volúntate  illi  serviendi  «ve- 
luti  pauperculus  et  servulus  indignus»  óptimo  ac  benignissimo  domino 
inservit.  Hinc  mónita  illa  apud  Ignatium  frequentissima  «reflectir  en  my 
mismo  para  sacar  algún  prouecho»,  etc.,  quae,  tam  saepe  repetita,  apud 
Cisneres  incassum  quaeres. 


lió 


MONU MENTA  IGNATLANA 


Age  jam,  conleramus  qua  ratione  contemplandam  proponat  Ignatius 
sanctissimam  Christi  passionem,  qua  ratione  Cisneros: 


S.  IGNATIUS 

Sex  puncta  praebet,  quorum  tria 
eadem  sunt,  quae  dedit  in  secunda 
hebdomade.  Reliqua  tria  explicat  hoc 
modo:  «El  4.0  considerar  lo  que  Xpo. 
nuestro  Señor  padesce  en  la  huma- 
nidad, o  quiere  padescer,  según  el 
paso  que  se  contempla;  y  aquí  co- 
mentar con  mucha  fuerza  y  esfor- 
zarme a  doler,  tristar  y  llorar,  y  así 
trabaxando  por  los  otros  punctos 
que  se  siguen.  El  5.0  considerar  cómo 
la  diuinidad  se  esconde,  es  a  saber 
cómo  podría  destruyr  a  sus  enemi- 
gos, y  no  lo  haze,  y  cómo  dexa  pa- 
descer la  sacratíssima  humanidad 
tan  crudelíssimamente.  El  sexto  con- 
siderar cómo  todo  esto  padesce  por 
mis  pecados,  etc.,  y  qué  deuo  yo  ha- 
zer  y  padescer  por  él.»  (Ex  prima 
contemplatione  tertiae  hebdomadis, 
f.  30V.) 


CISNEROS 

Sex  quoque  capita  offert;  at  vide, 
quaeso,  quam  alia  sint  ab  ignatianis: 
«Acerca  de  la  pasión  del  Señor,  en 
esta  manera  se  puede  haber  el  varón 
contemplativo.  Esto  es,  que  la  con- 
temple: Primeramente  para  imitar. 
Lo  segundo,  para  compadescer.  Lo 
tercero,  para  se  maravillar.  Lo  cuar- 
to, para  se  alegrar.  Lo  quinto,  para 
se  resolver.  Lo  sexto,  para  holgar»  J. 
Explicat  deinde  singula,  quorum  tria 
priora  aliquo  modo  cum  Exercitiis 
nostris  componuntur.  Ouartum  vero 
est  hujusmodi:  «Lo  cuarto,  debérnos- 
la contemplar  para  nos  alegrar.  De- 
bémonos  alegrar  en  ella  de  la 
Redención  humana, 
Restauración  angélica, 
Divina  clemencia»... 
Ouae  tria  veré,  pulchre,  utiliter 
amplificat  2. 

Ouintum  hoc  est:  «Lo  quinto,  la 
debemos  considerar  para  regular 
nuestros  corazones  y  para  perfecta- 
mente nos  transformar  en  él...  Y  aun  entonces  es  el  hombre  en  él  resolvido 
o  regalado  [in  margine  ab  editorc  liquidado]  cuando  salido  de  sí  y  puesto  so- 
bre todas  las  cosas  y  sobre  sí...  todo  es  convertido  en  su  Señor  crucifica- 
do»... 3.  Denique  sextum:  «Lo  sexto,  debérnosla  contemplar  para  holganza 
de  dulzor  entrañal.  Lo  cual  es  hecho  cuando  el  hombre  resolvido  y  regala- 
do... por  ferviente  devoción  o  amor  desfallesce  de  sí  mismo,  y  huelga  en 
Cristo  crucificado»...  4. 


Haec  certe  non  parum  ínter  se  recedunt.  Imo  illum  laetitiae  affe- 


1  C.  LVII,  p.  203.  His  similia  sunt  in  Vita  Christi  Cartuxano,  II,  LVIII,  V,  in 
ed.  complutensi  1503,  t.  IV,  f.  47:  «De  los  modos  del  exercicio  desta  salutífera  passión 
has  de  saber  que  se  puede  el  hombre  auer  en  ella  en  seys  maneras.  Déuela  considerar 
lo  primero  para  hazer  o  padecer  alguna  cosa  a  su  semejanca.  Lo  segundo,  para  com- 
padescerse.  Lo  tercero,  para  marauillarse.  Lo  quarto,  para  gozarse.  Lo  quinto,  para 
transformarse.  Lo  sesto,  para  reposo  e  holganca. »  Quintum  exponens  Ludolfus  dicit 
deinde:  «para  resoluernos  e  transformarnos»... 

2  C.  LVII,  p.  207. 
8   Ibid.,  p.  209. 

4   Ibid.,  pp.  209-210. 


FONTES  EXTERNi:  ClSNERII  EXERCITATORIUM  117 

ctum  non  quaerit  Ignatius  in  hac  hebdomade,  tempore  exercitiorum.  Id 
constat  ex  petitione  seu  praeludio  altero  primae  contemplationis,  ubi 
petimus,  «dolor,  sentimiento  y  confusión,  porque  por  mis  peccados  va 
el  Señor  a  la  passión»,  f.  30,  et  in  altera  contemplatione:  «demandar  lo 
que  quiero,  lo  qual  es  proprio  de  demandar  en  la  passión,  dolor  con 
Xpo.  doloroso,  quebranto  con  Xpo.  quebrantado,  lágrimas,  pena  interna 
de  tanta  pena  que  Xpo.  passó  por  my»,  f.  31V.  Similiter  in  monitis  post 
aiteram  hanc  contemplationem:  «luego  en  despertándome...  esforcán- 
dome  mientras  me  lebanto  y  me  visto,  en  entristecerme  y  dolerme  de 
tanto  dolor  y  de  tanto  padesger  de  Xpo.  nuestro  Señor»,  f.  32.  Et  paulo 
post:  «no  procurando  \interdiii\  de  traer  pensamientos  alegres,  aunque 
buenos  y  santos...  mas  antes  induziendo  a  mí  mismo  a  dolor  y  a  pena 
y  quebranto,  trayendo  en  memoria  freqüente  los  trabajos,  fatigas  y  do- 
lores de  Xpo.»... 

Postremo  operae  pretium  est  annotare,  Stum.  Ignatium  mysteriorum 
quoque  Christi  ab  inferís  revocati  contemplandorum  forman  tradere. 
Nam  praeter  illa  tria  ómnibus  mysteriis  communia,  personas,  verba, 
opera;  alia  dúo  expendenda  offert,  miros  divinitatis  in  resurrectione 
Christi  effectus  et  officium  consolandi,  quae  vide  in  Exerciíiis. 

De  iisdem  mysteriis  agit  Cisneros  capite  LX,  cujus  haec  ultima  sen- 
tentia  est:  «y  así  esto  con  lo  otro  que  habernos  dicho  de  la  vida  y  pa- 
sión del  Señor,  baste  cuanto  a  la  materia  de  la  contemplación»  l.  Qui- 
bus  verbis  significare  videtur,  se  in  vita  Christi  enarranda,  materiam 
potius  contemplandam,  quam  formam  contemplandi  suppeditare  vo- 
luisse.  Certe  ubi  resurrectionis  mysteria  explanat,  nihil  agit  nisi  mate- 
riam praebet.  Ignatius  contra  de  forma  máxime  sollicitus  est. 

Quare  ne  in  hoc  quidem  loco,  qui  de  Christi  mysteriis  contemplan- 
dis  est,  vestigia  Exercitatorii  comparere,  certo  dici  potest. 

XIV.  Postremo  e  regulis  ad  spiritus  discernendos  fragmenta  Exer- 
citiorum dúo  cum  uno  loco  Exercitatorii  comparantur  s. 


s.  IGNATIUS 

«El  que  está  en  desolación  consi- 
dere cómo  el  Señor  le  ha  dexado  en 
prueua  en  sus  potencias  naturales 
para  que  resista  a  las  varias  agitacio- 
nes y  tentaciones  del  enemigo...  El 
que  está  en  desolación  trabaxe  de 
estar  en  paciencia,  que  es  contraria 
a  las  vexaciones  que  le  vienen».  (Reg. 
séptima  et  octava  primae  seriei, 
ff-  53  v,  54.) 


CISNEROS 

«Y  aun  muchas  veces  espera  nues- 
tro Señor  el  fin  de  la  obra  de  su 
siervo;  y  se  aparta  y  no  le  da  contri- 
ción ni  consolación,  porque  sea  pro- 
bada su  fe  y  paciencia;  y  porque  le 
sea  dado  divinalmente  mayor  dolor 
de  los  pecados  que  cometió».  (C.  XII, 
p.  46.) 


1  C.  LX,  in  fine,  p.  235. 

2  R.  des  Q.  H.,  t.  61,  p.  43. 


n8 


MONUMENTA  IGNATIANA 


Uterque  quidem  agit  de  desolatione;  at  Ignatius  in  universum,  Ci- 
sneros  de  difficultate  inveniendae  contritionis  in  prima  exercitii  parte. 
Praeterea,  id  quod  est  magnum  discrimen,  Ignatius  data  opera  agit  de 
desolationis  remediis,  quae  Cisneros  oblique  tantummodo  attingit.  Vide 
locum  Exercitiorum. 

His  quatuordecim  locis  septem  alios  conjungimus,  quos  non  compa- 
ravit  Dom  Besse,  fortasse  quia  textus  latinos,  non  hispanos  contulit.  Et 
quamvis  hunc  augere  numerum  possemus,  non  tamen,  ut  opinamur, 
hujusmodi  locis,  qui  majorem  inter  opera  dúo  propinquitatem  ostende- 
rent  *. 

XV.  Primus  est  enumeratio  exercitiorum  spiritualium;  tria  enume- 
rat  Cisneros;  his  tribus  alia  conjungit  Ignatius. 

S.  IGNATIUS  CISNEROS 

«Por  este  nombre  exercicios  spiri-  «En  este  libro,  hermanos  muy  ama- 
tuales  se  entiende  todo  modo  de  dos,  trataremos  cómo  el  ejercitador 
examinar  la  consciencia,  de  meditar,  y  varón  devoto...  por  ciertos  y  de- 
de  contemplar,  de  orar  vocal  y  men-  terminados  ejercicios,  según  los  días 
tal  y  de  otras  spirituales  opperacio-  de  la  semana, 
nes»...  (In  annotatione  prima  ex  vi-  Meditando, 
ginti  primís,  f.  i).  Orando, 

Contemplando, 
ordenadamente  podrá  subir  a  alcan- 
zar el  fin  deseado:  que  es  ayuntar 
el  ánima  con  Dios».  (Ex  prologo, 
PP-  i-2)- 

XVI.  Alter  locus  agit  de  animo  curis  superfluis  libero. 

S.  IGNATIUS  CISNEROS 

«[/«  exercitiis  spiritualibus\  tanto  «La  tercera  condición  es:  que  el 
más  se  aprouechará,  quanto  más  se  corazón  esté  expedido  de  los  cui- 
apartare  de  todos  amigos  y  conosci-  dados  exteriores  y  superfluos,  por- 
dos  y  de  toda  solicitud  terrena».  (In  que  así  como  vaso  vacío  le  pueda 
annotatione  vigésima  e  primis,  f.  5.)  ofrescer  a  la  gracia  de  nuestro  Se- 
ñor Dios».  (C.  IV,  p.  1 1.) 

Agit  Ignatius  de  omittenda  exercitiorum  tempore  rerum  quarum- 
dam  sollicitudine,  quas  extra  tempus  exercitiorum  non  modo  poteris, 
sed  interdum  debebis  etiam  curare.  Cisneros  de  curis  externis  et  inuti- 
libus,  omni  tempore  a  religioso  viro  pellendis.  Animum  autem  illum 
curis  liberum  etiam  Ludolfus  et  Thomas  a  Kempis  commendant. 

XVII.  Tertius  est  locus  de  Luciferi  peccato  et  damnatione  ac  de 
debita  peccatori  poena. 


Cf.  La  Genise,  pp.  92-95. 


FON  TES  EXTERNI:  ClSNERII  ExERCITATORIUM  I  IO, 


S.  IGNATIUS  CISNEROS 


«Ellos  [angelí]  por  vn  pecado  fue- 
ron al  infierno;  quántas  vezes  yo  le 
he  merescido  por  tantos>.  (In  primo 
puncto  primi  exercitii  primae  heb- 
domadis,  f.  iov.) 


«Lucifer...  por  un  pecado  que  hizo 
fué  echado  del  cielo  para  siempre; 
pues,  ¿cuánto  más  los  que  hicieron 
muchos  no  entrarán  allá?»  (C.  XI, 
P-35-) 


Etiam  hic  locus  communis  quodammodo  est  Ludolfo,  Garciae  et 
Ignatio  \ 

XVIII.  Inter  additiones  in  fine  primae  hebdomadis  est  etiam  moni- 
tum  de  gravitate  retinenda  exercitiorum  tempore.  Aliquid  simile  prae- 
cipit  Cisneros.  Ast  Ignatio  exercitiorum  teni/>us  est  summum  unus  men- 
sis;  Garciae  integra  hominis  vita. 


S.  IGNATIUS 

«No  reyr  ny  dezir  cosa  motiua  a 
risa».  (Octava  additio,  f.  15.) 


CISNEROS 

«La  segunda  condición  es:  que  me- 
nosprecie toda  delectación  carnal, 
apartándose  de  toda  liviandad,  así 
como  de  risas,  hablas,  y  de  otras 
cualesquier  consolaciones».  (C.  IV, 
p.  10.) 


XIX.  In  altera  hebdomade  Christum  ducem  ante  oculos  ponit 
Ignatius  brevissima  sententia,  in  meditatione  de  duobus  vexillis.  Ima- 
ginem  similem  praebet  Cisneros,  imo  Ignatianae  similiorem,  quam 
illam  Ludolfianam  superius  notatam  s. 


S.  IGNATIUS  CISNEROS 


«Considerar  cómo  Xpo.  nuestro 
Señor  se  pone  en  vn  gran  campo  de 
aquella  región  de  Hierusalén  en  lu- 
gar humilde,  hermoso  y  gracioso».  (In 
secunda  parte  meditationis  vexü- 
lorum,  primo  puncto,  ff.  22V-23.) 


«Si  piensas  a  Cristo  hombre,  den- 
de  te  verná  dulce  afición  y  gran  con- 
fianza: porque  es  mansuetísimo,  be- 
nignísimo ,  nobilísimo ,  suavísimo; 
todo  bello,  gracioso  y  hermoso». 
(C.  XLIX,p.  177.) 


XX.  Sextus  locus  est  de  secundo  modo  orandi  ex  tribus,  quos  docet 
Ignatius  post  contemplationem  ad  obtinendum  amorem.  Habet  enim 
Cisneros  in  capite  XXIV  orationen  dominicam  ita  expositam,  ut  ratio- 
nem  illam  orandi  suggerere  legenti  potuerit.  Cujus  rei,  ut  supra  diximus, 
multa  exempla  in  Vita  Christi  cartusiensi  viderat  Ignatius  s. 

XXI.  Ultimo  loco  uterque  auctor  de  Dei  timore  loquitur.  Atque  hi 


1    Supra,  p.  77. 

J    Supra,  pp.  81-82. 

3    Supra,  p.  87. 


120 


MONUMENTA  ISXATIANA 


loci  similiores  inter  se  sunt,  quam  illi,  quos  ex  Ludolfo  et  Ignatio  a  P.  W. 
vidimus  comparatos 


s.  IGNATIUS 

«El  temor  seruil...  aj-uda  mucho 
para  salir  del  peccado  mortal,  y  sali- 
do fácilmente  viene  al  temor  filial». 
In  fine  libri.) 


CISNEROS 

«Todos  los  que  comienzan,  co- 
mienzan en  el  temor  de  siervo;  por- 
que del  temor  servil  comienza  el 
temor  filial».  (C.  X,  p.  31.) 


Nimium  forte  in  comparahdis  Exercitiis  et  Exercitatorio  solliciti 
fuimus;  sed  malumus  nimis  diligentes,  quam  aliquantulum  leves  in  con- 
sectariis  proponendis  videri.  Accurate  igitur  collatis  inter  se  locis,  qui 
in  utroque  opere  simillimi  putantur,  en  quae  nostro  judicio  affirmanda 
sunt. 

Primo:  Nullus  locus  est  in  nostris  Exercitiis  verbum  e  verbo  ex 
opere  Cisnerii  desumptus,  qua  in  re  nobiscum  convenit  Dom  Besse  *• 

Secundo:  Ex  locis  uno  et  viginti  allatis  sex  invenies,  quorum  aliqui 
vix,  aliqui  ne  vix  quidem  ulla  re,  qua  comparari  possint,  conveniunt, 
quos  notavimus  numeris  I,  II,  III,  IV,  VII,  XII.  Deinde  maximus  illo- 
rum  unius  et  viginti  locorum  numerus,  non  ad  corpus  Exercitio- 
rum  pertinet,  verum  sex  ad  viginti  adnotationes,  hi  sunt  I,  II  ex  par- 
te, III,  IV,  XV  et  XVII;  quinqué  (IX-XII  et  XVI)  ad  decem  additiones; 
unus  (XX)  ad  tres  orandi  modos;  dúo  (XIV  et  XVIII)  ad  regulas  in 
fine  libri.  Restant  ergo  in  corpore  Exercitiorum  loci  septem  aut  octo 
Exercitatorio  forte  affines. 

Tertio:  His  locis  si  quis  velit  Exercitatorii  vestigia  divinare,  per  nos 
liceat,  praesertim  cum  probabile  valde  sit,  usum  Exercitatorio  esse 
Ignatium.  Sed  fatendum  est  eorum  aliquos  eodem  vel  potiore  jure  ve- 
stigia Ludolfi  Thomaeve  a  Kempis  dici  posse;  fere  omnes  vero,  etsi 
materia  seu  re  affines,  forma  tamen  et  fine  ita  semper  ab  illis  esse  di- 
versos, saepe  diversissimos,  ut  tam  probabile  sit,  eos  ex  quocumque 
horum  auctorum  hausisse  Ignatium,  quam  ex  quocumque  alio  fonte  sive 
interno  sive  externo  accepisse. 

Quarto:  Ouod  si  ad  locos  ipsos  Exercitatorii  animum  converterís, 
videbis  profecto,  eorum  septem  ad  unum  idemque  caput  XII  pertinere, 
quatuor  ad  LXIX,  dúo  ad  XLIX,  dúo  ad  IV,  singula  denique  ad  pro- 
logum  et  ad  capita  X,  XI,  XIV,  XXIII,  XXIV,  cunctos  igitur  ad  ca- 
pita  novem  et  ad  prologum. 

Unde  hoc  plañe  constat,  etiamsi  unus  et  viginti  loci  illi  vestigium 
aliquod  in  Exercitiis  reliquerint,  nullum  hujusmodi  locum  assignari  ex 
longe  máxima  Exercitatorii  parte,  ex  capitibus,  inquam,  sexaginta. 


1    Supra,  pp.  92-93. 

*   R.  des  Q.  H.,  t.  61,  p.  38. 


FONTES  EXTERNI:  ClSNERII  EXERCITATORIUM 


121 


Quare  non  intelligimus  cur  opus  Cisnerü  cum  Exercitiis  collatum,  ri- 
vulus  appelletur,  qui  c  agente  Sancto  Spiritu  in  latum  flumen  ac  pro- 
fundum  in  solitudine  manresana  excreverit>  \  Qua  similitudine  non 
modo  Exercitiis  ignatianis,  sed  etiam,  nisi  fallimur,  Exercitatorio  de- 
trahitur.  Insinuatur  enim  ex  una  parte  Excrcitia  ignatiana  ex  opere 
Cisnerü  tándem  derivari,  ut  e  rivulo  flumen,  quod  quantum  a  rei  veri- 
tate  abhorreat,  demonstratum  esse  arbitramur;  ex  altera  vero  Exerci- 
tatorii  doctrinam  in  opere  ignatiano  aut  totam  contineri,  si  similitu- 
dinem  premas,  id  quod  nemo  fecerit,  aut  saltem  máxima  aut  certe 
magna  ex  parte,  si  quo  tándem  modo  similitudo  ad  rem  pertinet;  secus 
enim  qua  ratione  rivulus  in  flumen  excrescere  dici  possit?  Qui  ergo  si- 
militudinem  illam  legerit,  ñeque  Excrcitatorium  noverit,  nonne  judicare 
poterit,  magnam  saltem  Exercitatorii  doctrinae  partem  in  Exercitia 
manasse?  Seu,  id  quod  eodem  recidit,  nonne  jure  putabit,  partem  illam 
doctrinae  esse  partem  Exercitatorii  magnam?  Jam  si  res  ita  se  haberet) 
multo  minoris  pretii  esset  Exercitatorium  quam  revera  est;  siquidem  ea 
quae  allatis  locis  continentur,  bona,  imo  óptima  illa  sunt;  at  si  cum  aliis 
conferantur,  quae  Exercitatorium  complectitur ,  mínima  certe  par- 
tícula. 

Vides  itaque  quanto  pluris  faciendum  Exercilatorium  sit,  si  opus 
ipsum,  quam  si  ut  Exerciíiorum  fontem  consideras.  Est  enim  opus  in 
suo  genere  perfectum,  hominem  praesertim  religiosum,  leges  et  usum 
orandi  per  tres  quas  vias  vocant,  purgativam,  illuminativam  et  contem- 
plativam,  edocens,  et  ad  summam  perfectionem  elevans  2.  Fontem  vero 
Exerciíiorum  appellare  Excrcitatorium  non  aliter  fere  possumus,  quam 
conciones  sacras  quas  Ignatius  frequentare,  vel  christianam  doctri- 
nam, quam  pueros  docere,  vel  consilia  confessariorum,  quos  audire 
Manresae  solebat;  hoc  tamen  discrimine  quod  hi  fontes  nec  nomen 
habeant,  nec  nisi  conjectura  suspicamur  quid  praebuerint;  Exercitato- 
rium vero  et  nomen  habet  suum,  et  quid  contineat,  videmus. 

Denique  etsi  valde  probabile,  ut  diximus,  censemus,  lectum  ab 
Ignatio  Exercilatorium  esse;  assentimur  tamen  P.  Watrigant  scribenti: 
«Par  le  fait  les  coincidences  [inter  Excrcitia  et  Exercitatorium^  se 
reduissent  á  un  fort  petit  nombre,  et  si  on  les  discutait  rigoureusement, 
á  elles  seules  elles  suffiraient  difficilement  á  établir  que  lesaint  a  connu 
et  utilisé  le  livre  de  Cisneros»  3. 

Haec  omnia  de  Exercitiis  et  Exercitatorio,  historiae  et  critices  gra- 
tia  dicta  sunto.  Ñeque  verendum  censemus,  ne  animorum  concordia 
inter  dúos  ordines  perpetua  amicitia  conjunctos  quidquam  detrimenti 
capiat,  praesertim  cum  in  coenobio  Montis  Serrati  insigni  notis  amoris 

1  R.  des  Q.  H.,  p.  45. 

2  Vide  supra,  pp.  98-101,  et  Curieii  in  Noticia  del  autor  y  de  sus  obras  in  eadem  ed. 
Exercitatorii. 

3  La  Genese,  p.  36. 


122 


MONUMENTA  IGNATIANA 


hospitalitate  saepe  ipsi  fruiti  simus.  Quam  mutuam  voluntatem  ut  pro 
nostra  tenuitate  confirmemus,  voluimus  huc  dúo  decreta  transcribere, 
quae  occasione  libelli  nomine  Constantini  Cajetani  editi,  lata  sunt: 
alterum  a  Congregatione  casinensi,  alterum  a  Societate  Jesu. 

DECRETUM  CONGREGATIONIS  CASIHENSIS  1 

«Cum  nobis  relatum  fuerit  libellum  quemdam  sub  nomine  D.  Constantini 
Cajetani,  monaehi  casinensis  et  abbatis,  fuisse  impresum,  Societatis  Jesu  exi- 
stimationi  insigniter  praejudigialem;  doluimus  sane,  provt  par  erat,  vehemen- 
ter  hominis  levitatem  et  audaciam  (si  quidem  talis  scriptionis  est  auctor, 
quod  difficillime  nobis  persuaden  potest)  summopere  admirati.  Ata  vt  reli- 
giosissimis  PP.  Societatis,  qui  tanti  a  nobis  fiunt,  quanti  egregiam  ipsorum 
virtutem  ac  doctrinam  fieri  aequum  est,  per  nos  satisfiat,  et  caeteris  ómni- 
bus constet  inconsultis  nobis  ac  prorsus  insciis  ejusmodi  librum  in  lucem 
prodiisse:  per  occasionem  nostrorum  comitiorum  in  vnum  congregati  istud 
ipsum  publico  edicto  vulgare  ac  contestari  statuimus:  addentes  insuper  prae- 
dictum  Patrem  D.  Constantinum,  quod  extra  congregationem  nostram  mul- 
tis  abhinc  annis  pontificia  auctoritate  degat,  potestati  nostrae  non  magis 
quam  alium  quemlibet  alterius  religiosi  instituti  professorem,  subditum  esse. 
Quare  si  quid  ab  ipso  in  hoc  genere  hucvsque  peccatum  est,  vel  peccari  in 
posterum  (quod  Deus  avertat)  contigerit,  tum  ipsos  Societatis  Jesu  alumnos, 
tum  alios  quoscumque  omnes  enixe  rogatos  volumus,  vt  certo  sibi  persua- 
deant,  id  communi  totius  congregationis  Casinensis  sensui,  et  in  Societatem 
Jesu  peculiari  obseruantiae  omnino  aduersari  ac  repugnare.  Datum  Ra- 
vennae»  b. 

DECRETUM  SOCIETATIS  JESU  * 

cCum  recitatum  esset  edictum,  ante  dúos  circiter  annos  a  Venerabili  Con- 
gregatione Cassinensi  per  occasionem  comitiorum  vulgatum,  et  jam  tum  a 
P.  N.  Generali  piae  memoriae  Mutio  Societati  universae  communicatum,  ad 
beneficii  memoriam,  simulque  grati  animi  et  mutuae  in  religiosissimos  illos 
Patres  charitatis  -ac  venerationis  vicem,  ad  omnes  socios  transmittendum; 
quo  edicto  Societatis  existimationem  libello  quodam,  sub  nomine  (ut  quidem, 
ipsi,  et  nos  pariter  opinamur,  mentitol  D.  Constantini  cassinensis  monaehi 
et  abbatis  edito,  insigniter  laesam  dolent  simulque,  damnata  suppositi 
auctoris  levitate  et  audacia,  suum  de  Societate  honestissimum  judicium 
nobis  pariter  ac  caeteris  ómnibus  contestantur;  censuit  congregatio:  hujus- 


a   Ac  alt. 

b  Alt.  ex.  addunt:  in  nostris  generaübus  comitiis,  die  23  Aprilis,  1644. *D.  Horatius 
a  Volaterris  scriba  capit. 


1  Ex  apogr.  coaevo,  quod  regia  historiae  academia  in  sua  bibliotheca  matritensi 
asservat,  cod.  Jesuítas,  gi .  núm}n.  Affertur  idem  decretum  ab  Ignatio  Diertins  in  1.  III. 
Historiae  F.xercitiorum,  in  editione  facta  Insulis  (Lille),  anno  1887,  p.  74;  a  Daniei.e 
Bartoli,  in  Vita  de  S  Ignazio,  1. 1,  c.  XXI,  ed.  Torino,  1825,  p.  117;  a  Bollandianis  in 
Aclis  Sanctorum,  t.  VII  mensis  Julii,  ed.  Palmé,  1868,  p.  432. 

2  Latum  a  congregatione  octava  generali,  anno  1646. 


FONTES  EXTERNi:  ALII  AUCTORES 


123 


modi  sensum  ac  judicium  venerabilis  ordinis,  singularis  beneficii  loco  haben- 
dum  colendumque  esse;  decrevitque  nomine  totius  Societatis  hanc  í  11  i  vicis- 
sim  gratiam  cum  summa  amoris  significatione  referendam;  ut  tum  ipsis, 
tum  caeteris  quibuscumque  testaretur,  plañe  ab  initio  nobis  persuasum  es3e, 
ejusmodi  traductionem  Societatis,  ab  ejus  ordinis,  qui  et  religiosissimus  est, 
et  optime  semper  de  ipsa  meritus,  sensu  acpietate  omnino  alienam  fuisse». 

§  5.  Allí  auctoi-M 

Diximus  de  auctoribus,  quos  sive  Loyolae,  sive  Manresae  legisse 
Ignatium  novimus.  Dicendum  deinceps  de  aliis  auctoribus,  quos  quidam 
inter  nostrorum  Exercitionim  fontes  numerandos  arbitrantur.  Sunt  au- 
tem  praecipui :  S.  Bernardus  vel  Pseudo-Bernardus;  Wernerus,  abbas 
benedictinus;  S.  Anselmus;  Gerardus  de  Zutphen  et  Joannes  Mauburnus, 
e  numero  Fratrum  vitae  communis;  Fr.  Hieronymus  de  Ferrara  seu  Sa- 
vonarola;  Erasmus  Roterodamus  \ 

Ex  parábola  quadam  Bernardi  ortam  esse  meditationem  de  duobus 
vexillis  legimus  in  Analectis  Bollandianis  s;  eamdem  meditationem 
penderé  a  quadam  Werneri  abbatis  homilía  censet  P.  F.  Tournier  S.  J.; 
is  eidem  abbati  secundam  partem  meditationis  de  regno  Christi,  pri- 
mam  vero  Sto.  Anselmo  tribuendam  censet  8;  Gerardo  de  Zutphen  de- 
beri  aliqua  e  nostris  Exercitiis  insinuat  P.  H.  Watrigant  S.  J.  *.  Quae- 
nam  illa  sunt?  Indicat  «une  grande  analogie  entre  le  plan  des  Ascensions 
spirituelles  de  Gérard  et  l'ordonnance  générale  des  Exercices  d'Ignace 
de  Loyola»;  «plusieurs  particularités»  verbi  gratia  «l'examen  particulier 
(De  spir.  ase.  ch.  LUI),  la  notion  exacte  de  la  véritable  dévotion 
(ch.  XLLX>  5,  alia  fortasse  6. 


1  Narrant  Ribadeneira  (Vida  de  S.  Ignacio-,  1.  I,  c.  XIII)  et  Maffejus  (De  vita  et  mo- 
rtbus  S.  Ignatii  Lojolae,  I.  I,  c.  XVI),  Ignatium  Erasmi  Enchiridion  legere  coepisse 
Barcinone;  Consalvius  tamen  bis  dicit  Ignatium  illum  librum  noluisse  legere,  (Monum 
Lgnat.,  ser.  4.a,  I,  200-201  et  272,  ubi  factum  illud  narratur  quasi  Compluti  accidisset). 
Eorum  dicta  facile  conciliantur,  si  dicas  Ignatium  incepisse  legere,  deinde  vero  librum 
a  se  abjecisse  ac  noluisse  legere.  Proinde,  et  quia  hunc  auctorem  inter  Exercitiorum 
frontes  non  numeramus,  eum  in  hac  altera  serie  potius  quam  in  prima  reponendum 
duximus. 

2  T.  XVI,  Bruxellis,  1897,  p.  111;  t.  XVII,  1898,  pp.  382-383;  t.  XXXII,  Bruxellis, 
Paris,  1913,  pp.  288-289.  Hanc  opinionem  libello  potius  Anal.  Boíl,  tribuimus  quam  cla- 
rissimo  Achilli  Ratti,  quia  hic  non  dicit,  ex  parábola  illa  sumptam  esse  dispositionem 
hujus  meditationis,  ñeque  affirmat  dispositionem  utriusque  operis  esse  eamdem  (Ren- 
diconti  del  R.  Istituto  Lombardo  di  scienze  e  lettere,  Serie  II,  vol.  XXIX,  fase.  VII,  p.  395), 
quae  dúo  sunt  in  Anal.  Boíl,  locis  indicatis;  sed  ait  inde  potuisse  commodissime  Igna- 
tium sentiré  primum  motum  «puó  berassimo  aver  preso  1'  ispirazione  per  la  meditazione- 
detta  dei  due  stendardi* . 

3  Eludes,  5  Junii  1910,  pp.  658-665,  in  commentario,  magna  cum  eruditione  et  dili- 
gentia  perscripto,  Les  deux  cites  dans  la  litterature  chrétienne,  pp.  644-665. 

*    La  Genése,  pp.  59  et  93;  La  Méditation  fondamentale  avant  saint  Ignace,  CBE,  n°  9, 

P-  55- 

5  La  Genese,  p.  59. 

6  Ibid.,  pp.  96-102. 


124 


MONUMENTA  IGNATIANA 


Iisdem  locis  agit  P.  W.  de  Joanne  Mauburno.  In  CBE,  n°  9,  pág.  58, 
ait:  «Sürement  l'auteur  des  Exercices  consulta  ce  livre  \Rosetum  Mau- 
burni]  au  moins  aprés  l'époque  du  séjour  á  Manrése;  les  Exercices  lui 
doivent  des  idées,  dont  nous  avons  indiqué  quelques  unes  dans  notre 
opuscule  La  Genése  des  Exercices.  Fortasse  «le  goüt  de  l'ordre»1,  metho 
dum  meditandi  per  tres  animi  vires  2,  examen  genérale  3,  alia  fortasse  4. 

Apud  Savonarola:  «nous  devons  signaler,  inquit  P.  W.,  une  curieuse 
ressemblance  entre  la  doctrine  du  F.  Jéróme  de  Ferrare,  Savonarole. 
sur  les  degrés  d'humilité,  et  celle  de  Saint  Ignace  sur  le  méme  sujet»  5, 
Quo  loco  Patris  W.  indicato,  additur  in  Anal.  Boíl:.  «On  n'apprendra 
pas  sans  surprise  que  S.  Ignace  s'est  inspiré  de  Savonarole  dans  la 
maniere  d'exposer  sa  doctrine  des  Trois  degrés  d'humilité»  6. 

Eadem  ratione  qua  Anal.  Boíl,  tribuunt  humilitatis  graduum  instin- 
ctum  Savonarolae ,  tribuas  Erasmo  Roterodamo  originem  Principii  et 
fundamenti,  in  ea  saltem  parte,  quae  usum  rerum  creatarum  spectat. 
Scribit  enim  P.  W.:  «A  propos  de  l'usage  des  créatures,  il  \_Erasmus'] 
formule  une  regle  qui  a  une  analogie  frappante  avec  celle  de  Saint 
Ignace»  ' '. 

Videamus  ergo  quanta  inter  hos  auctores  et  Ignatium  similitudo  sit. 
At  diligenter  adverte  magnum  inter  hos  auctores  et  eos,  quos  modo 
vidimus,  discrimen  interesse.  Etenim  si  quid  in  Exercitiis  reperieba- 
mus,  cui  aliquid  simile  verbi  causa  apud  Ludolfum  respondebat,  illud 
esse  posse  dicebamus  Ludolfi  vestigium,  quia  aliunde  quam  ex  compa- 
ratis  operibus  lectum  esse  ab  Ignatio  Ludolfum  compertum  est.  Cum 
autem  agitur  de  his  auctoribus,  quos  nullus  narrat  testis  innotuisse  Igna- 
tio, multo  major  exigenda  similitudo  est,  ut  affinitatem  saltem  probabi- 
lem  statuamus. 

A  Bernardi  parábola  ordiamur.  Ea  est  apud  Migne,  P.  L.,  CLXXXIII, 
761-765.  Titulum  prae  se  fert:  «De  pugna  spirituali  {alias  De  conflictu 
vitiorum  et  virtutum]»  a.  Si  parabolam  leges,  nullam  esse  sententiam 
utrique  auctori  communem  videbis.  Quae  vero  abignatianis  minus  quam 
caetera  differunt,  sunt  haec,  initio  parabolae:  «Inter  Babylonem  et  Jeru- 
salem  nulla  pax  est,  sed  guerra  continua.  Habet  unaquaeque  civitas 
regem  suum.  Rex  Jerusalem  Christus  Dominus  est,  rex  Babylonis  diabo- 
lus.  Et  cum  alterum  in  justitia,  alterum  in  malitia  regnare  delectet,  rex 


a    Uncini  quadrati  sunt  apud  Migue. 


1  Ibid.,  p.  53. 

2  Ibid.,  pp.  60  et  99,  not.  2. 

3  Ibid.,  p.  99  in  textu  et  in  not.  2. 

4  Ibid.,  pp.  96-102. 

5  Ibid.,  p.  102. 

6  T.  XVII,  p.  382.  Notat  W.  similitudinem,  non  instinctum, 

7  La  Méditation  fondamentale  avant  saint  Ignace,  CBE,  n°  9,  p.  71. 


FONTES  EXTERN I:   Al.II  AUCTORES 


125 


Babylonis,  quos  potest  de  civibus  Jerusalem,  per  ministros  suos,  scilicet 
spiritus  immundos,  seducere  ut  serviré  eos  faciat  iniquitati  ad  iniquita- 
tem,  in  Babylonem  trahit». 

Quod  si  haec,  quae  minus  discrepant,  nihil  praeter  antithesin  nomi- 
num  (et  rerum  vel  personarum  his  nominibus  significatarum)  ignatia- 
nae  meditationi  simile  referunt:  nullam  putamus  esse  causam  cur  medi- 
tationem  ignatianam  ex  illa  parábola  derivari  affirmemus.  Adde  quod 
haec  omnia  plus  minusve  in  multis  etiam  aliorum  scriptis  tum  antiquio- 
rum  tum  recentiorum  inveniuntur,  id  quod  P.  Tournier  copióse  osten- 
dit  K 

Non  adeo  dissimilis  est  abbatis  Werneri  homilia.  Invenitur  apud 
Migne,  P.  L.,  CLVII,  1.144-1.146.  Titulus  est:  «De  duobus  dominis  et 
duabus  civitatibus  et  diversis  aliis  rebus».  Quae  máxime  ad  exercitium 
ignatianum  de  duobus  vexillis  accedunt,  excerpimus:  «Duae  sunt  civi- 
tates,  Hierusalem  et  Babylon...  et  dúo  reges;  Christus  rex  Hierusalem 
et  diabolus  rex  Babylonis...  et  signat  uterque  milites  suos...  Christus 
tribus  exemplis  viam  nobis  ostendit  qua  eum  a  sequi  debeamus:  simili- 
ter  diabolus  tria  proponit,  quibus  post  eum  praecipitentur,  qui  eum 
sequuntur...  Ideo  Christus  exemplum  paupertatis  reliquit,  ut  exonerati 
sarcina  terrenarum  rerum,  leves  ascendamus  per  arduum  exemplum 
humilitatis...  Exemplum  paupertatis  [dedit],  quiain  hoc  mundo  divitias 
habere  noluit;  exemplum  humilitatis,  quia  gloriam  sprevit;  exemplum 
patientiae,  quia  mala  sustinuit...  E  contra  diabolus  suos  primum  divitia- 
rum  pondere  in  amore  et  sollicitudine  onerat...  secundo  per  superbiam 
inflat...  tertio  per  impatientiam  frangit»... !. 

Si  wernerianam  homiliam  legisset  Ignatius  prius  quam  meditationem 
scripsisset  suam,  hanc  retinuisse  forte  illius  vestigia  dicendum  esset; 
addemus  etiam  eam  aliquid  ab  ea  materiae  recipere  potuisse.  At  ne  tune 
quidem  admitti  posset  Ignatium  meditationis  suae  exemplum  ab  homi- 
lia werneriana  sumpsisse.  Ñeque  enim  illae  inter  se  conveniunt  nisi  in 
aliqua  parte  rerum  de  quibus  agitur,  in  eo,  inquam,  quod  apud  utrum- 
que  auctorem  Christus  paupertatem  et  humilitatem,  diabolus  divitiarum 
amorem  et  superbiam  docet;  toto  cáelo  differunt  non  modo  aliis  ómni- 
bus, sed  etiam  ratione  agendi  de  iis  ipsis  rebus,  quas  communes  habent. 
Et  plures  quam  apud  W ernerum  invenies  hujusmodi  res  in  locis,  quos 
ex  Ludolfo  supra  collegimus.  Nunc  autem  cum  nesciamus  utrum  Igna- 
tius hanc  homiliam  legerit  necne  (suspicamur  potius  non  legisse,  quia 
librorum  legendorum  studiosus  non  erat,  aliisque  rebus  multum  disti- 
nebatur);  cum  praeterea  nullus  dicendi  aut  sentiendi  modus  singularis 


a    Cum  Aligue. 


1  Etudes.  París,  5  Juin  1910,  pp.  644-G65. 

2  Supra,  p.  81. 


126 


MONUMENTA  IGNATIANA 


comraunem  originem  prodat;  censemus  non  esse  causam  afíirmandi 
Wernerí  vestigia  esse  apud  Ignatium. 

Nec  firmiore  fundamento  nititur  opinio  tribuens  partim  Anselmo, 
partim  Wernero  abbati  originem  meditationis  de  regno  Christi.  Locus 
Werneri  est  idem  fere,  quem  supra  posuimus,  ab  illis  verbis  «Ideo  Chri- 
stus  exemplum  paupertatis  reliquit>,  ubi  nihil  praeter  Christi  exemplum 
est  utrique  auctori  commune.  Anselmi  autem  loci  sunt  dúo,  apud 
Migne,  P.  L.,  CLIX,  alter  col.  625  «De  similitudine  inter  Deum  et  quem- 
libet  regem  suos  judicantem»  ubi  Deus  judex  cum  rege  judice  compa- 
ratur;  alter  col.  651,  ubi  est  «Similitudo  inter  Deum  et  quemlibet  impe- 
ratorem».  Hic  autem  imperator  tria  hominum  genera  sibi  inservientium 
habet:  «Alii  serviunt  ei  pro  terris  quas  habent>  etc. 

Fratres  vitae  communis,  speciatim  Gerardum  de  Zutphen  et  Joannem 
Mauburnum,  postquam  dixit  P.  W.  esse  fontes  unde  omnia  Cisneros 
hauserit,  quae  huic  cum  Ignatio  communia  sint,  addit:  «Si  le  saint  a  lu 
l'abbé  de  Montserrat,  il  est  presque  impossible  qu'il  n'ait  pas  congu  le 
désir  de  lire  directement  les  sources  indiquées  par  lui»  \  Quidni  ergo 
non  modo  dúos  illos,  quorum  nomina  omittit  Cisneros,  sed  alios  etiam 
auctores  quos  nominat,  verbi  gratia  Anselmum,  Bernardum,  Bonaven- 
turam,  Cassianum  etc.?  At  verba  illa,  quae  Ignatium  inquirendi  vel  legendi 
fontes  cupidum  depingunt,  ñeque  temporibus  illis  convenire,  ñeque 
cum  ipsius  Ignatii  testimonio  cohaerere  videntur.  Affirmat  enim  Igna- 
tius:  «En  Manrresa  auía  visto  primero  el  Gergoncito,  y  nunca  más  auía 
querido  leer  otro  libro  de  deuoción»  s.  Atqui  libri  Gerardi  etMauburni 
libri  sunt  «de  deuoción».  Adde  quod  qui  religionis,  non  studii  causa, 
Exercitatorium  legendum  sumpserit,  effatum  illud  Thomae  a  Kempis 
eum  sequutum  esse,  habendum  pro  certo  est:  «Non  quaeras  quis  hoc 
dixerit,  sed  quid  dicatur  attende»  8. 

Scimus  effata  illa  generalia  non  ita  semper  esse  premenda,  ut  nihil 
excipi  patiantur.  Si  quid  tamen  exceptum  voles,  id  ratione  fulciatur  ne- 
cesse  est.  Suntne  in  Exercitiis  ignatianis  vestigia  indubia  Gerardi? 
P.  W.  non  videtur  id  affirmare,  contentus  summa  probabilitate  4.  Haec 
summa  probabilitas  nititur  in  «une  grande  analogie  entre  le  plan  des 
Ascensions  spirituelles  de  Gérard  et  l'ordonnance  générale  des  Exerci- 
ces  d'Ignace  de  Loyola»;  in  eo  quod  Ignatius  «se  rencontre  avec  Gérard 
seul  dans  plusieurs  particularités  importantes,  que  Cisneros  a  négli- 
gées»  verbi  gratia  «l'examen  particulier». 

Sume  exemplum  examen  particulare,  quod  est  apud  Gerardum 
cap.  LUI.  Videbis  Gerardum  tradere  id  quod  non  tradit  Ignatius;  Igna- 


1  La  Genése,  p.  48. 

*  Monum.  Ignat.,  ser.  4.a,  I,  20O. 
8  De  imitatione  Christi,  1.  I,  c.  V. 

*  La  Genése,  p.  59;  CBE,  n°9,  p.  55. 


FONTES  EXTERNI:  ALII  AUCTORES 


127 


tium  vero  id  quod  non  tradit  Gerardus.  Is  enim  totus  est  in  adhortando, 
ut  pugna  contra  unum  vitium  suscipiatur,  nullus  in  tradenda  ratione 
aliqua  singulari  hujus  pugnae  suscipiendae;  Ignatius  contra,  totus  in  hac 
ratione  tradenda,  nullus  in  adhortando.  Verba  ignatiana  vide  infra  in 
Exercitiis.  Hic  exscribimus  textum  Gerardi  sed  huic  e  regione  cora- 
ponimus  Cassianum,  sunt  enim  inter  se  longe  similiores  quam  neuter 
Ignatio. 

CASSIANUS  4  GERARDUS 


«De  instituendo  aduersum  vitia 
certamine  secundum  ipsorum  infe- 
stationem.  Cap.  XIV. 

Ouamobrem  ita  nobis  aduersus 
haec  arripienda  sunt  proelia ,  vt 
vnusquisque  vitium  quo  máxime  in- 
festatur  explorans,  aduersus  illud 
arripiat  principale  certamen,  omnem 
curam  mentís  ac  solicitudinem  erga 
illius  impugnationem  obseruatio- 
nemque  defigens,  aduersus  illud  quo- 
tidiana  jejuniorum  dirigens  spicula, 
contra  illud  cunctis  momentis  cordis 
suspiria  crebraque  gemituum  tela 
contorquens,  aduersus  illud  vigilia- 
rum  labores  et  meditationes  sui  cor- 
dis impendens,  indesinentes  quoque 
orationum  fletus  ad  Dominum  fun- 
dens  et  impugnationis  suae  extin- 
ctione[m]  ab  illo  specialiter  ac  jugi- 
ter  poscens». 


«De  modo  pugnandi  contra  vitia  et 
quod  homo  non  debet  contra  omnia 
simul,  sed  contra  vnum  principale 
decertare». —  [Postquam  dixit  inqui- 
rendum  esse  quae  vitia  in  te  lateant, 
qtiae  magis  fortia  sint,  quae  vitiorum 
remedia,  pergit  Ais  verbis:~\  «Quo  f ac- 
to, contra  vnum  vitium  praelium  arri- 
pies, quod  est  tibi  prae  ceteris  magis 
infestum.  Igitur  contra  illud  vnum 
principale  certamen  arripe,  expur- 
gationi  illius  totis  viribus  insiste, 
omnem  laborem  et  sollicitudinem 
principaliterretorque  ad  illud  expur- 
gandum,  contra  illud  jugiter  Deum 
implora;  illud  tibi  in  oratione  verse- 
tur  semper  ante  oculos;  pro  illius 
extinctione  lachrymas  indesinenter 
funde;  gemitus  et  suspiria  ad  eum 
deuote  emitte». 


Si  haec  res  esset  in  Exercitiis  ignatianis,  certum  est  nullam  futuram 
fuisse  causam  ex  sola  comparatione  textuum,  eam  potius  Gerardo  quam 
Cassiano  tribuendi,  nisi  forte  major  Cassiano  propter  majorem  ejus  au- 
ctoritatem.  Sed  hujus  exhortationis  nihil  reperies  apud  Ignatium  in 

Exercitiis. 

Quod  pertinet  ad  similitudinem  ordinis  seu  dispositionis  inter  Exer- 
citia  et  De  spiritualibus  ascensionibus,  eam  nos  fatemur  videre  non 
potuisse.  Etenim  Exercitia  dividuntur  seu  disponuntur  eo  modo,  quem 
diximus  capite  primo  hujus  praefationis.  Opusculum  vero  Gerardi  eo 
modo  qui  sequitur. 

Constat  capitibus  uno  et  septuaginta s.  In  primis  capitibus  octo  de- 


1  Ex  editione  Montserratensi  anni  1499. 

2  Ex  editione  Lugdunensi  1606;  collatione  quinta,  c.  XIV. 

3  P.  W.  dat  capita  septuaginta  (La  Genése,  pp.  51-52).  Editio  montserratensis,  qua 


128 


MONUMENTA  IGNATIANA 


claratur,  post  primum  homini  a  Deo  datum  locum  et  statum  «naturalis 
et  primordialis  dignitatis»,  triplex  ejusdem  hominis  lapsus:  virium  animi 
destitutio  et  inordinado,  impuritas  cordis,  peccatum  mortale.  Sequuntur 
tres  examinationes:  prima  «qualiter  homo...  sentiat  ultimum  descensum, 
scilicet,  peccatum  mortale;  secunda  qua  sentiat  primum  descensum  et 
virium  animae  destitutionem;  tertia  qua  homo  discit  sentiré  impuritatem 
cordis».  In  capitibus  IX,  X  et  XI,  exercitia  in  animo  prius  disponenda, 
aliter  disponendum  de  fine,  aliter  de  his  quae  sunt  ad  finem  (finis,  de 
quo  agitur,  est  puritas  cordis,  nihil  de  principio  et  fundamento  Exerci- 
tiorum  Ignatii);  de  tribus  ascensionibus  in  universum.  A  capite  XII  tri- 
plex describitur  ascensio:  prima  contra  peccatum  mortale  tribus  gradi- 
bus  facienda,  contritione,  confessione,  satisfactione;  secunda  contra  im- 
puritatem cordis,  tribus  etiam  praecipuis  gradibus,  timore  Dei  et  inde 
nata  compunctione,  spe  ac  desiderio  caelestium  et  spiritualium  rerum, 
caritate  et  puritate  cordis.  Ad  primum  gradum  ascenditur  per  medita- 
tionem  mortis,  extremi  judicii,  poenarum  infernalium;  ad  secundum  per 
meditationes  de  regno  caelorum  et  memoriam  beneficiorum  Dei;  ad 
tertium  per  contemplationem  vitae  ac  passionis  Christi  Jesu.  Tertia 
ascensio  est,  qua  vires  animi  reformamus,  pugnantes  contra  octo  vitia 
capitalia,  nec  tamen  contra  omnia  simul.  Sequuntur  a  capite  LXIV  sex 
spirituales  descensiones,  quarum  tres  ad  se  ipsum,  tres  ad  proximum 
fiunt.  Denique  caput  LXXI  est  «De  quatuor  in  quibus  incipientes  Deo 
seruire,  debent  esse  cauti,  si  proficere  volunt». 

Non  capimus  in  quo  sit  magna  Excrcitiorum  et  operis  De  spirituali- 
bus  ascensionibus  similitudo,  quod  ad  ordinem  pertinet. 

Quod  si  esset  illa  similitudo,  num  inde  jure  conficeremus,  ex  Ge- 
rardo sumptum  ordinem,  aliqua  saltera  ex  parte?  Idem  P.  W.  in  erudi- 
tissimo  opúsculo  La  méditation  fondamcnlale  scripsit  de  Thomae  a 
Kempis  opere  Ora/iones  et  medilaliones  de  Vita  Christi:  «L'ordre  dans 
lequel  les  méditations  y  sont  rangées  se  rapproche  beaucoup  de  l'ordre 
des  Exercices  de  saint  Ignace»  Nostro  quidem  judicio,  multo  plus 
quam  dispositio  operis  Gerardi;  quia  cum  totum  fere  opus,  nihil  praeter 
vitam  Christi  contineat s;  in  Servatoris  autem  gestis  enarrandis  seriem 
rerum  eamdem  teneant  plerique  omnes;  ordinem  earum  meditationum 
eumdem  fere  in  utroque  opere  inveniri  necesse  erat.  Potior  itaque  es- 
set ratio  tribuendi  hunc  ordinem  Thomae  a  Kempis  quam  Gerardo.  Nos 
quidem  eum  neutri  putamus  esse  tribuendum,  tum  quia  alius  ordo  est 
totius  operis  apud  Ignatium,  alius  apud  illos  auctores;  tum  quia  impro- 

utimur,  habet  certe  unum  et  septuaginta.  Ñeque  distinguit  duplicem  partem  et  appendi- 
cem;  tamen  in  c.  LXIV  «incipit  quarta  pars  de  descensionibus  spiritualibus»;  in  Índice 
per  errorem  legirur  hic  «ascensionibus»  etc. 

1  CBE,  n°  9,  p.  47. 

2  Thomae  Hemerken  a  Kempis  Orationes  et  Meditationes  de  Vita  Christi  cdidti 
MichaEl  Josephus  Pohl,  Friburgi  in  Brisg.,  Ilerder,  1902" 


Kontics  externi:  Ai. ii  ai»  iokks  129 

babile  ducimus  lcgissc  Sanctum  Parentem  illa  opera  ullo  tempore, 
nedum  cum  Exercitiá  digessit. 

Nam  de  Mauburni  Rosc/o  idem  propter  easdem  causas  eensendum 
putamus.  Certe  habet  Mauburnus  illa:  cId  processu  quoque  optinius  est 
graduum  ordo  secundum  tres  animi  vires,  aut  potius  secundum  harum 
virium  actus.  Nam  sicut  naturaliter  memoria  intelligentie  preest»  etc.  '. 
At  num  verisimile  est,  Ignatium  tum  demum  didicisse,  meditationi  tres 
animae  vires  adhiberi  deberé,  cum  Mauburni  RosetUm  in  manus  sume- 
ret?  Compara  modum  simplicissimum,  quo  Ignatius  earum  virium  usum 
tradit.  cum  scala  meditatoria  Mauburni,  in  qua,  teste  P.  W.,  methodus 
illa  trium  potentiarum  «est  certainement  en  substance»  ".  Vide,  infra, 
primum  exercitium  primae  hebdomadis;  deinde  lege  scalam  meditato- 
riam,  quam  heic  appunimus: 

«MODUS  RECOLLIGENDI 

Qucstio   Oua  scili-  1 

cet  quis-  Ouid  cogito  .  )  ^  .,r 

~  B  }  Exsuscit  atliua. 

que  a  se  [  Quid  cogitandum  \ 

requirat 

GRADUS  PREPASATORII 

Excussio   Est  repulsio  eorum,  que  mi- 

nus  cogitanda   .    Depulsiua  obstantium. 

Electio   Magis  scilicet  co- '  ,  , 

&  Expediunt.  \ 

gi  t  an  do  r  um,  1  / 

Conferunt  }  Assumtiua  conferentium. 
puta  quae  ma- 1  1 1 

ais  ]  Decent.. .  .  / 

GRADUS  PROCESSORII  ET  MENTIS 

Commemoratio  Est  actualis  electe  et  destina- 
te  reí  cogitatio   Heret  conduplicatione. 

Considerado  .  . .  Est  sedula  et  itérate  comme- 
moratio et  inhesio  doñee 
proprie  noscatur  comme- 
moratum   Penetrad 

Attentio   Est  fixa  et  attenta  considera- 

do: vel  perfectio  rei  consi- 
dérate et  commemorate.  .  .  Figit. 

Explanatio   Est  quedam  illustratio  in  at- 

tentione  positorum   Illustrat. 

Tractatio   Est  rerum  com  memora  ta- 

rum  etc.  ad  alia  quedam  ex- 

tensio   Extendit. 


1  Titulus  XX,  alphabetum  XLYI.  c.  primo,  ad  finem. 

2  La  Genese,  p.  60. 

Mosi'M.  Igxat. — Series  II. 


9 


I30  MONU MENTA  IGNATIANA 

GRADUS  PROCESSORII  ETC.  JUDICII  AUT  IMTELLECTUS 

Dijudicatio   Est  qua   pro  dignitate  sua 

suscepta  res  estimatur . . . .  Estimat. 

Causatio   Est  stabilitio  facte  dijudica- 

tionis  sicut  confirmatio  ora- 

tionis   Stabilit. 

Ruminatio   Est  morosa  superiorum  cum 

commemoratione  tracta- 

tio  a  doñee  gustum  attingat.  Iterando  inquirit. 

GRADUS  PROCESSORII  AMORIS  VOLUNTATIS  ET  AFFECTÜS 

Gustatio   Est   qua   sicut  superioribus 

monemur  ac  docemur,  ita 

hic  nos  affici  sentimus   Uidet  exclamatione. 

Ouerela   Est  querentis  impatientia  vel 

denunciatio  displicentis. .  .    Deplangit  lamentatione. 
Optio   Ouaquando  dulce  judicat  pos- 

sidere  desiderat  veritatem, 

desiderium  complacentis. .   Esurit  desideratione. 

Confessio   Est  veritatis  assensus  et  pu- 
blica agnitio   Congesta  detegit. 

Oratio   Est  optionis  ad  Deum  insi- 

nuatio   Exigit. 

Mensio   Est   oratorum    collatio  et 

orantium   Animat. 

Consecratio  ....    Est  cum  sacre  reí  attestatio- 

ne  oratio   Extorquet. 

Confidentia   Est  perenne  t>  et  agnite  (?)  c 

bonitatis  argumentum  ad 
impetrandum  monens   Possidet. 

GRADUS  TERMIXATORII 

Gratiarum  actio.  Perceptorum  verorum  bono- 

rum  grandis  estimatio  est..  Refundit. 

Commendatio  .  .  Desideriorum  suorum  Ln  Dei 
bonitatem  fiducialis  remis- 
sio   Custodit. 

Permissio   Est  integra  proprie  voluntatis 

ta  Dei  voluntatem  resigna- 

tio   Holocaustat. 


"    Tractatis  Rosetum. 
•»    Pcrensc  Roset. 
c    Agite  Rostí. 


FONTES  EXTERXI:   Aui  AUCTORKS 


MODUS  COMMORANDI 

Complexio   Est  gradus  similis  cum  gradu  ruminatio.  Hec  complexio 

est  omnium  graduum,  sicut  ruminatio  tantum  intellc- 
ctualium,  vnde  maximam  copiam  prestat. 
Licet  etiam  quemlibet  superiorum  cum  quolibet  conjungere  ceterorum, 

puta  dijudicationem  cum  oratione,  orationem  cum  dijudicatione,  et  ita  de 

quolibet  cum  quolibet...  Grandis  igitur  fecunditas  scale  hujus  et  latissimus 

pro  commorando  modus». 

Per  scalas  hujusmodi  nunquam  certe  ascendas  nisi  animi  vires  exer- 
ceas.  Sed  exercitium  trium  potentiarum  inde  in  Exercitia  manasse,  seu, 
quod  eodem  recidit,  exercitium  trium  potentiarum  vestigium  esse 
harum  scalarum,  nec  verisimile  nec  probabile  dixeris. 

Aliis  hujus  auctoris  exemplis  supersedemus,  quia  ñeque  in  illis 
quidquam  invenimus,  unde  lectum  opus  ab  Ignatio  probabile  saltem 
videatur;  probabile,  inquam,  nam  eum  illud  legere  potuisse  nenio 
neget. 

Jam  quid  de  Erasmo  sentiendumr  Locus  qui  affertur  tanquam  regu- 
lae  ignatianae  de  rerum  usu  simillimus  est  in  Enchiridio  militis  chri- 
stiani,  canone  quarto:  «Tum  ad  summi  boni  metam  recta  festinanti, 
quaecunque  obiter  occurrunt,  eatenus  sunt  aut  rejicienda  aut  assumen- 
da,  quatenus  cursum  tuum  aut  adjuuant  aut  impediunt.  Earum  rerum 
ferme  triplex  est  ordo.  Quaedam  enim  ita  sunt  turpia,  ut  honesta  esse 
non  possint,  uelut  ulcisci  injuriam,  male  uelle  homini...  Quaedam  e 
regione  ita  sunt  honesta,  ut  turpia  esse  non  possint.  Quod  genus  sunt 
bene  uelle  ómnibus...  Quaedam  uero  media,  ueluti  ualetudo,  forma, 
uires,  facundia,  eruditio  et  his  similia.  Ex  hoc  igitur  postremo  genere 
rerum  nihil  propter  se  expetendum,  ñeque  magis  minusve  adhibendae 
sunt,  nisi  quatenus  ccnducunt  ad  summam  metam»  \ 

Legitne  Ignatius  hunc  locum?  Similitudo  certe  tanta  non  est,  ut  hoc 
affirmare  cogamur.  Etenim  illud  «genus  médium»,  quod  respondet  apud 
Ignatium  «a  todas  las  cosas  criadas  en  todo  lo  que  es  concedido  a  la 
libertad  de  nuestro  libre  albedrío  y  no  le  está  prohibido»,  primo  est 
unum  e  tribus  rerum  generibus  obiter  occurrentium ,  deinde  quadam 
r¿.tione  proponitur  omnino  diversa,  denique  continet  apud  Erasmum 
eas  tantum  res,  quae  naturaliter  bonae  jucundaeque  et  sunt  et  haben- 
tur;  his  contrarias,  velut  infirmitatem,  paupertatem,  ignominiam,  ne 
nominat  quidem  Erasmus,  quas  tamen  data  opera  expressit  Ignatius. 
Quod  si  ita  est,  probabilius  dices  hunc  Erasmi  locum  nunquam  legisse 
Ignatium.  Ipse  enim,  ut  supra  notavimus,  affirmat  se  noluisse  legere 
Enchiridiou;  Ribadeneira  et  Maffejus  narrant,  eum  coepisse  perlegere, 
sed  «celeriter  sensit,  inquit  Maffejus,  ea  lectione  spiritus  fervoran  in  se 


Opera  omnia,  Basileae,  1540,  t.  V,  Enchiridiou,  canone  IV. 


132 


MOXUMKXTA  IGXATIAXA 


quasi  frigida  perfusa  restingui,  consultoque  per  preces  Deo,  ita  librum 
illum  abjecit,  ut  ñeque  in  manus  postea  sumpserit»  '.  Quae  cum  itasint 
vix  putare  licet,  eura  paulo  minus  quam  dimidiatum  opus  legisse,  prae- 
sertim  si,  ut  ait  Ribadeneira,  «comenzó  con  toda  simplicidad  a  leer  en 
él  con  mucho  cuidado  y  a  notar  sus  frases  y  modos  de  hablar»  2.  Jam 
Enchiridion  in  editione  qua  usi  sumus,  est  a  pagina  tertia  ad  quinqua- 
gesimam  octavam,  canon  ille  quartus  a  vigésima  secunda  ad  vigesimam 
quartam. 

Accedit  quod  Ignatius  eamdem  potuit  invenire  doctrinam  apud  Lu- 
dolfum  et  Thomam  a  Kempis  s. 

Denique  Savonarolae  gradus  humilitatis  fons  dicuntur  fuisse  vel 
locus,  unde  S.  Ignatius  «s'est  inspiré...  dans  la  maniere  d'exposer  sa 
doctrine  des  Trois  degrés  d'humilité»  *.  Operae  pretium  est  novisse, 
opera  Savonarolae,  quae  anno  1553,  Romae,  domi  nostrae  inventa  sunt, 
combusta,  j líbente  Ignatio,  esse,  «cum  ejus  spiritus,  inquit  Polancus, 
Sedi  apostolicae  rebellis,  ei  nullo  modo  probandus  videretur,  quamvis 
multa  bona  diceret»  5.  Videndum  quanta  sit  similitudo. 

Humilitatem  Savonarola  ita  definit:  «Est  igitur  humilitas  virtus 
quaedam,  quae  animum  cohibet,  ne  ad  ea  se  eleuet  et  extendat,  quae 
magnifica  nimis  et  excelsa  videntur»  B.  Haec  in  capite  altero.  In  cap. 
quarto  regulae  decem  proponuntur  et  explicantur  ad  exercendam  et 
obtinendam  humilitatem.  In  capite  quinto  exponuntur  gradus  humili- 
tatis; ejus  proinde  uberiora  proponimus  excerpta.  «Verum  quia  non 
progredi,  inquit,  in  via  Dei  est  regredi,  etiamsi  ad  illum  humilitatis  gra- 
dum  perueniatur,  qui  adipiscendae  saluti  sit  satis,  in  eo  tamen  perstare 
nullo  modo  quis  potest...  Est  autem  illa  quidem  consequendae  saluti 
sufficiens  humilitas,  qua  et  Dei  et  majorum  subjicimur  praeceptis,  in  his 
praesertim  in  (]uibus  superiores  sunt  nobis,  sed  ea  tamen  ratione,  vt  a 
capitalibus  semper  criminibus  caueamus.» 

Deinde  explicat  secundum  gradum:  «Ouare  vbi  me  majoribus  meis 
subjecerim,  nunc  et  aequalibus  subjici  voló;  quod  quidem,  vt  tu  prom- 
ptius  exsequi  possis,  consideres  velim  in  próximo  quicquid  ille  habet 


1  Maffejvs,  1. 1.  c.  XVI. 

2  Vida  de  S.  Ignacio,  1.  I,  c.  XIII. 

3  Supra,  p.  74. 

4  Supra,  p.  1 24. 

5  Chroh.,  III,  24. 

C.  11.  initio.  rtimur  editione  eomplutensi  faeta  per  Michaelem  de  Eguía  auno  1529 
vel  1530;  in  prima  pagina  ponitur  M.DXXIX;  in  extrema  «Millesimo  quingentésimo  tri- 
gésimo Kalendis  Dceembris.»  Exemplar  est  in  bibliotheca  provinciali  toletana.  Reperire 
non  potuimus  opus  italice  a  Savonarola  scriptum;  sed  hanc  latinam  translationem  fecit 
Hieronymus  Benivenius,  civis  florentinus,  Savonarolae  aequalis,  annuente  auctore,  ut 
eonjicere  lieet  ex  epístola  Henivenii  ad  ipsum  Savonarolam,  quae  est  ante  tractatum 
sen  epistolam  de  humilitate  in  hac  editione  eomplutensi. 


Fontes  EXTERNi:  Alii  auctorks 


133 


ID  se  diuinum...  Ex  aduerso  in  te  coaita  quicquid  habeas  humanum...  Et 
licet  contra  ¡psins  humilitatis  virtutem  non  sit,  vt  eas  quas  tibí  gratias 
a  Deo  inesse  persenseris,  his  ante  ponas  et  praeferas  qui  ])roximi 
sunt»...  «Oportet  etiam  te  extrinsecis  actionibus  exerceri,  vt  prior 
exempli  gratia  alios  honore  prosequare...  vt  sis...  in  petenda  venia 
prima  potius  quani  postrema...  In  his  et  hujusmodi  exercitationibus... 
exercere  ille  se  debet,  qui  secundum  hunc  humilitatis  gradum  cupit 
acquirere,  quem  vbi  consequutus  fuerit  etiam  vlterius  procedat  oportet, 
id  est,  vt  minoribus  se  subjiciens,  cogitet  nulla  nos  dignitate,  nulla 
quamlibet  praeclara  conditione,  sed  ea  tantum  gratia  quae  sit  humili- 
tati  conjuncta  nobiles  Deo  fieri...  Quare  licet  nos,  quantum  ad  exterio- 
res pertinet  actus,  minus  deceat  vt  his  qui  inferiores  sunt  nobis,  subjici 
videamur,  mente  tamen  pluris  nos  illis  faceré  non  debemus.» 

Habemus  ergo  tres  humilitatis  gradus,  qui  in  eo  sunt  ut  subjiciamur 
superioribus,  aequalibus,  inferioribus.  Et  in  primo  quidem  similitudi- 
nem  cura  primo  ignatiano  invenies  aliquam,  in  aliis  nullam.  Sunt  autem 
alii  gradus  apud  Savonarolam.  «Perfectae,  inquit,  humilitatis  inditium 
est»  si  quis  magna  in  hominum  oculis  gerens  non  superbiat,  imo  lau- 
datus  ab  hominibus  putet  eos  falli,  laudatus  autem  a  Deo  vel  ab  ange- 
lis  vel  a  prophetis,  «qui  falli  non  possunt»,  admiretur  et  stupeat,  ve- 
luti  B.  Virgo  ab  angelo  summis  laudibus  affecta.  «Verum  pauci  admo- 
dum  sunt,  qui  hunc  humilitatis  gradum  conscendant,  quo  si  quis  tamen 
peruenerit,  sciat  adhuc  vlterius  sibi  esse  procedendum...  Perfectis- 
simum  autem  humilitatis  gradum  is  mihi  potissimum  tenere  videtur, 
qui  magnifica  quaedam  opera  tum  pro  Dei  amore  tum  pro  salute  pro- 
ximi  peregerit,  vilissima  tamen  quaeque  desiderat,  id  exoptans  praeci- 
pue,  vt  injuriis,  contumeliis,  martyrio  denique  ab  ipsis  etiam  improbis 
affectus,  nihili  omnino  pendatur.  Haec  est  illa  summa  et  consummata 
humilitas,  quam  impleuit  Saluator  noster,  qui  tametsi  excellentissimis 
claruerit  operibus  atque  miraculis,  vilissima  tamen  amplexans  et  ju- 
daeorum  improperium  et  crucis  obprobrium  pertulit...  Habes  jam  gra- 
dus omnes,  per  quos  ad  ipsius  absolutae  humilitatis  culmen  ascen- 
ditur». 

Eo  modo  finitur  caput  quintum.  Sunt  itaque  praeter  gradus  illos 
tres  priores,  alii  dúo:  quartus  perfectae  humilitatis,  quintus  perfectis- 
simae.  In  hoc  postremo  exemplum  Christi  proponitur,  sine  dubio  ut 
ad  sui  imitationem  nos  alliciat. 

Habes  rationem  qua  Savonarola  humilitatis  gradus  exposuit,  in  qua 
certe  nonnulla  sunt  ex  iis  quae  apud  Ignatium  legimus.  Anne  ista  sunt 
ejusmodi  ut  dicere  liceat,  inde  Ignatium  instinctum  cepisse  ad  eam  ra- 
tionem trium  modorum  humilitatis  tradendam,  quam  in  Exercitiorum 
libro  habemus?  Lege  textum  ignatianum.  Assenties  certe  Suarezio 
scribenti:  «Potuit  recte  B.  Ignatius  distinguere  tres  gradus  humilitatis 
ex  tribus  modis  contemnendi  se  ipsum  et  suam  voluntatem  ac  tempo- 


134 


MONUMENTA  IGNATIANA 


ralia  commoda,  scilicet,  vel  quantum  necesse  est  ad  servanda  rigorosa 
praecepta,  vel  quantum  sufficit  ad  vitandas  veniales  culpas  et  quaeren- 
dam  majorem  Dei  gloriam  vel  quantum  confert  ad  majorem  Christi 
imitationem...  B.  Ignatius  solum  distinxit  gradus  humilitatis  quoad  in- 
teriorem  affectum,  prout  variis  modis  potest  esse  magis  vel  minus  per- 
fectus,  quia  solum  eam  distinctionem  praemittebat  ad  electionem  status 
faciendam,  quae  máxime  pendet  ex  affectu  magis  vel  minus  subjecto 
Deo  et  abstracto  a  temporalibus  rebus»  i. 

Unde  ignatianae  explicationis  ratio  non  ex  Savonarola  desumpta 
est,  sed  ex  ipso  hujus  Exercitiorum  loci  proposito  enata,  quod  spectat 
electionem  faciendam.  Id  enim  quod  notat  Suarez,  de  industria  prae- 
misit  Ignatius:  «Antes  de  entrar  en  las  electiones...  aprouecha  mucho 
considerar  y  aduertir  en  las  siguientes  tres  maneras  de  humildad»... 
Hinc  fundamentum  divisionis  est  apud  Ignatium  triplex  modus  conte- 
mnendi  se  ipsum  et  suam  voluntatem  et  temporalia  commoda;  apud  Sa- 
vonarola est  triplex  genus  personarum,  quibus  se  homo  subjicere  pot- 
est, majorum,  aequalium,  minorum. 

Imo  ne  numerus  quidem  graduum  idem  apud  utrumque  est.  Et- 
enim  post  tres  primos,  in  quibus  mentio  milla  est  exemplorum  Christi, 
quartum  Savonarola  addit,  qui  dicitur  perfectae  humilitatis,  cujus  est 
exemplar  B.  Virgo  in  mysterio  annuntiationis,  et  quintum,  cum  «ma- 
gnifica quaedam  opera»  (vide  paulo  supra)  perficiens,  vilissima  tamen 
exoptas,  cujus  gradus  exempla  nobis  Christus  Redemptor  exhibuit. 

Quod  si  primi  gradus  aliquo  inter  se  modo  conveniunt,  at  secundi 
prorsus  differunt.  Contra  similitudo  non  exigua  est  inter  secundum 
gradum  ignatianum  et  quartum  illum  modum  spiritualis  mortis,  quem 
supra  in  Ludolfi  libro  vidimus  -  et  in  Imitatione  C¡/ris/¡,  1.  II,  c.  VI, 
conspicimus.  Tertius  vero  gradus  ignatianus  sententiae  Thomae  multo 
similior  est  quam  doctrinae  Savonarolae.  Sic  enim  ille:  «Y  si  te  diesen 
a  escoger,  más  debieras  desear  padecer  cosas  adversas  por  Cristo,  que 
ser  recreado  con  muchas  consolaciones;  porque  así  le  serías  más  seme- 
jante y  más  conforme  a  todos  los  santos»  3.  Nam  cum  Thomas  illud 
ipsum  exprimat,  quod  in  tertio  gradu  ignatiano  praecipuum  est,  ut 
contumeliae  non  quacumque  de  causa,  sed  ob  amorem  similitudinis 
Christi  diligantur,  id  Savonarola  vix  attingit.  Proponit  quidem  perfectis- 
simum  Redemptoris  exemplum;  at  nullibi  reperias  amorem  similitudi- 
nis cum  illo  obtinendae  esse  causam  deberé  in  hoc  quinto  humilitatis 
gradu  ñeque  in  ullo  alio,  hujus  virtutis  exercendae.  Ouin,  ita  exponitur 
hic  perfectissimus  apud  Savonarolam  gradus,  ut  nenio  illum  tenere  pro- 
prie  posse  videatur,  nisi   «magnifica  quaedam  opera  tum  pro  Dei 


1  De  religione  Societulis  jcsn,  1.  IX,  c.  V,  n.°  25. 

2  Supra,  p.  84. 

3  L.  II,  c.  XII,  circa  finem. 


FONTKS  EXTERNE  Al.II  AUCTORKS 


135 


amore,  tum  pro  salute  proximi  peregerit»,  quae  opera  cum  ex  contexta 
oratione  intelligantur  ea  esse,  quibus  magnus  quis  non  modo  apud 
Deum,  sed  in  oculis  etiam  hominum  revera  efficitur;  profecto  vides 
privatum  hominem  religiosum,  exempli  causa,  intus  domique  praestan- 
tissimum,  sed  civibus  suis  omnino  fere  ignotum,  ad  eum  gradum  pro- 
prie  nunquam  (defectu,  ut  dicunt,  materiae),  ad  ignatianum  vero,  qui 
solum  interna  moderatur,  optime  posse  conscendere. 

Ouapropter  si  ex  similitudine,  quae  intercedit  inter  primos  Ignatii 
et  Savonarolae  gradus,  affirmas  fontem  trium  graduum  ignatianorum 
apud  Hieronymum  de  Ferrara  esse;  similitudo,  quae  est  inter  secundos 
et  tertios,  communes  eodem  modo  Thomae  a  Kempis,  Ludolfo  et 
Ignatio,  te  coget,  ut  fontem  eorumdem  trium  graduum  esse  apud  Lu- 
dolfum  et  Thomam  a  Kempis  sustineas.  Nisi  forte  malis  primum  e  Sa- 
vonarola,  tertium  ex  Thoma  a  Kempis,  secundum  sive  ex  Thoma, 
sive  ex  Ludolfo  trahere,  quasi  Ignatius  librum  Exercitiorum  ex  nota- 
tionibus  hinc  inde  collectis  confecisse  videatur.  Id  autem  neminem,  qui 
librum  Exercitiorum  et  historiam  Ignatii  noverit,  ]aitasse  crediderimus. 
Neminem,  scilicet,  putasse  crediderimus  ita  Excrcitia  esse  facta,  ut  Igna- 
tius instinctum  (inspiración)  acciperet,  exempli  causa  ad  generalem  libri 
dispositionem  a  Gerardo  de  Zutphen  1  aut  ex  Thoma  a  Kempis  2,  ad 
principium  et  fundamentum  ab  Erasmo  3,  ad  examen  genérale  a  Mau- 
burno  4,  ad  examen  particulare  a  Gerardo  s,  ad  partem  meditationis  de 
regno  Christi  primam  a  S.  Anselmo,  ad  secundam  a  Wernero  abbate  6, 
ad  meditationem  vexillorum  a  Pseudo-Bernardo  7,  ad  gradus  humilita- 
tis  a  Savonarola  s,  etc.  Etenim  Exercitiorum  peritus  plañe  intelligit, 
eorum  inter  se  partes  tam  intimo  nexu  contineri,  ut  ille  instinctus, 
multiplex  et  in  diversa  impellens,  cum  hac  unitate  componi  non  posse 
videatur.  Ex  historia  vero  Ignatii  ita  factum  non  esse  librum  Excrcilio- 
mm,  supra  (pp.  27-39)  certis  argumentis  ostendimus. 

Nihilominus  id  ipsum,  quod  propter  arctissimum  totius  libri  par- 
tiumque  ejus  inter  se  nexum,  et  propter  ea,  quae  de  auctore  et 
fontibus  Exerciüorum  diximus,  improbabile  omnino  judicamus;  esset 
tamen  probabile  si  conjecturae  illae,  quas  refutavimus,  inanes  non 
essent.  Ex  his  enim  conjecturis,  si  eae  inanes  non  essent,  proba- 
bilia  judicares  non  solum  ea  omnia,  quae  modo  exempli  causa  dixi- 
mus, sed  etiam,  methodum  trium  potentiarum  ortam  ex  Mauburno  9, 
praeludia  quaedam  meditationum  partim  ex  Ludolfo,  partim  ex  Cisne- 
ros,  partim  ex  Imitatione  Christi  10;  quaedam,  quae  in  vexillorum  me- 


1  Supra,  p.  123. 

2  Supra,  p.  128. 

3  Supra,  p.  124. 

4  Supra,  p.  124. 

5  Supra,  p.  123. 


0  Supra,  p.  123. 

7  Supra,  p.  123. 

8  Supra,  p.  1 24. 

9  Supra,  p.  1 24. 

10  Supra,  pp.  77,  78,  105. 


136 


MONTJ MENTA  IC.XATIAN'A 


ditatione  Christo  Domino,  quaedam  quae  Lucífero  tribuuntur  ex  fra- 
gmentis  Ludolfi  et  Garciae  de  Cisneros  mónita  illa  ante  contempla- 
tionem  ad  fuvendum  amorem  et  alia  nonnulla  in  eadem  contempla!  io- 
ne,  ex  dissitis  Ludolfi  locis  2. 

Adde  quod  una  eademque  res  e  pluribus  fontibus  ac  diversis  origi- 
nem  traheret,  quasi  unus  filius  e  pluribus  ortus  matribus.  Nam  princi- 
pium  et  fundamentum  ortum  non  modo  ex  Erasmo  esset,  sed  ex  Sanct<  1 
Augustino,  ex  S.  Anselmo  3,  ex  multis  aliis  auctoribus,  quos  nominat  P. 
W.  in  opúsculo  La  méditation  fondamentale*\  examen  particulare  ex  Ge- 
rardo de  Zutphen,  Cassiano  aliisque  pluribus,  quos  videre  potes  apud 
Rodríguez  5;  meditatio  vexillorum  ex  Wernero  abbate,  ex  Pseudo-Ber- 
nardo  tí,  ex  Sto.  Augustino  7;  gradus  humilitatis  ex  Savonarola  et  ex  Sto. 
Benedicto  secundus  orandi  modus  non  solum  ex  García  de  Cisneros  et 
Ludolfo  9,  sed  ex  Pseudo-Bonaventura  10  et  Sanctis  Patribus,  Germano, 
Sophronio,  Epiphanio  ",  etc.,  et  ita  porro. 

Unde  etiam  vides,  Ignatio  Exerciliorum  auctori,  lectionem  tot  scri- 
ptorum  attribuendam  esse,  quot  eum  nunquam  vidisse  certissimuni 
abunde  est. 

Ut  denique  perspicias,  quam  periculosum  negotium  sit,  cujuscum- 
que  operis  fontes  ex  mera  comparatione  cuín  alio  opere  designare;  Lu- 
dolfi cartusiani  J  lia  Christi,  opus  est,  ut  diximus,  quod  Ignatius  legit, 
ex  eoque  multa  excerpsit.  Quid  ergu  rationi  consentaneum  magis, 
quam  partitionem  fortunarum  Sanctorum  Joachim  et  Annae,  verbi 
causa,  ab  Ignatio  in  Exercitiis  designatam  verbis  haud  multum  dissimi- 
libus  a  ludolfianis,  Ludolfo  acceptam  referre?  12.  Ñeque  tamen  id  pro 
certo  dari  potest,  cum  ex  Flore  Sanctorum  nasci  eodem  modo  potuerit, 
ut  suo  loco  notavimus  1S.  Sed  de  fontibus  satis.  Ad  lixcrcMorum  textus 
veniamus. 


1  Supra,  pp.  S0-S4. 

2  Supra,  p.  87. 
8    Supra,  p.  74. 

*  CBE,  n"  9. 

5    Ejircirto  de  perfección,  parte  I.  tratado        cap.  VI  et  VIL 

*  Supra,  p.  123. 

'    Eludes,  10  Juin  1910,  pp.  638-662. 

s  «En  la  regla  de  San  Benito  el  autor  de  los  Ejercicios  se  inspiró  para  escribir  el 
capítulo  de  los  tres  grados  de  humildad,  reduciendo  a  tres  los  12  que-  constituyen, 
según  el  Patriarra  de  los  monjes  de  Occidente,  toda  la  escala  de  la  perfección.. 
EL  1'.  1'ierdf.t.  O.  S.  Ben.,  in  Rn>ista  eclesiástica,  Yalladolid  (in  Hispania),  15  de  Junio 
de  1916,  p.  511. 

s    Supra,  pp.  87,  1 19. 

10  /,<•/  Cénese,  p.  107. 

11  A'azón  y  /  '<'.  Madrid,  Abril  191 5.  p.  484. 
"    La  Cénese,  \t,  86. 

13    Supra,  p.  90. 


De  quatuor  Exercitiorum  textibus 


CAPUT  IV 

DE    QÜATÜÓH    EXERCITIORL'M  TEXTIBUS 

Atque  in  primis  danda  nobis  ratiu  est,  cur  textus  Exercitiorum  qua- 
tuor simul  edendos  censuerimus;  de  singulis  deinde  fusius  disseremus. 
Et  hispanus  quidem  in  deliberationem  cadere  non  debebat,  cum  ea  lin- 
gua  scriptus  ab  Ignatio  sit  libellus  ac  postea  etiam  emendatus.  Ñeque 
omitti  decebat  l'uigatam  translationem  latinara,  quippe  quae  et  a 
Summo  Pontífice  approbata  est  et  a  Societate  Jesu  in  institutum  indu- 
cta  auctoritate  publica.  Nefas  etiam  duximus  diutius  in  tenebris  eam 
delitescere,  quae  Versio prima  dicitur,  ex  cujus  quidem  impolita  latini- 
tate  contemptus  in  ipsa  Exercitia  olim  apud  quosdam  redundasset; 
nunc  vero  postquam  Exercilioniin  auctoritas  firma  est,  et  rem  ipsam 
multo  magis  quam  externam  formam  prudentissimi  quique  plurimi  fa- 
ciunt;  nihil  erat  quod  ab  eadem  edenda  nos  impediret,  praesertim  cum 
et  ipsa  una  cum  Vulga/a  versione  supremo  Romani  Pontificis  judicio 
ex  censorum  sententia  laudibus  cumulata  sit,  et  a  S.  Patre  Ignatio  adhi- 
bita,  quin  etiam  fortasse  confecta. 

Circa  textum  vero  quartum  seu  versionem  litteralem  P.  Joannis 
Roothaan,  qui  ab  anno  1829  ad  1853  Societatis  praepositus  generalis 
fuit,  anceps  diutius  haesit  sententia,  cum  non  modo  multis  editionibus 
in  vulgus  manaverit,  sed  tribus  omnino  saeculis  ab  hispano  Auiogra- 
p/10  separetur.  Re  tamen  maturo  consilio  hinc  inde  multum  versata; 
cum  hujus  editionis  proprium  sit  non  tam  monumenta  incógnita  in 
aspectum  proferre,  quam  rem  abunde  notissimam  in  clariore  luce 
collocare:  apponendam  tribus  antiquissimis  textibus  hanc  recentissimam 
translationem  latinam  censuimus,  his  potissimum  de  causis:  hispanicae 
linguae  ignaris  ea  translatio  pro  Aulogmp/10  est;  ad  S.  Patris  textum 
intelligendum  plurimum  confert;  apud  recentiores  Exercitiorum  inter- 
pretes magni  mérito  aestimatur;  auctorem  denique  habet  alterum  resti- 
tutae  Societatis  parentem,  atque  in  fovendo  Exercitiorum  studio  usu- 
que  facile  principen!. 

His  quatuor  textibus  communes  plerumque  notationes  illae  sunt, 
quae  in  imis  paginis  ponuntur,  et  tum  ad  rerum  oceurrentium  historiara 
et  crisin  tum  ad  sententiam  declarandam  pertinent;  subinde  tamen  rem 
aliquam  in  singulis  textibus  explicare  oportuit.  Ñeque  a  nostro  insti- 
tuto alienum  esse  judicavimus,  ut  hoc  etiam  praestaremus;  id  enim  cae- 
teris  quoque  monumentis  edendis  faceré  solemus.  Accedit  quod 
R.  P.  Wernz,  in  epístola  superius  allata,  nos  monuit:  «Editio  vestra  de- 
bet  esse  historico-critica,  id  est,  cum  opportunis  annotationibus  expli- 
cativis,  quae  rite  textum  genuinum  declarent.» 

Hujusmodi  notationes  ita  in  textibus  latinis  interdum  numeris  si- 


138 


MONUMENTA  IGNATIANA 


gnantur,  ut  numerus  superior  legenti  occurrat  ante  numerum  inferiorem, 
id  enim  ordo  verborum  exigebat,  quibus  notatio  apponenda  erat. 

Jam  annotationem  historicam  et  criticam  R.  P.  Ottoni  Braunsber- 
ger,  S.  J.,  máxima  ex  parte  acceptam  referimus,  qui  nobis  in  ea  re  tam 
diligentem  operam  contulit,  quantam  vix  a  diligentissimo  socio  et  con- 
sorte laboris  postulare  fas  fuisset. 

Notationes  sententiam  explicantes  desumpsimus  praecipue  ex  Sua- 
rez,  Roothaan  aliisque  probatis  auctoribus,  quorum  nomina  ipsis  nota- 
tionibus  apponuntur.  Notationes  P.  Roothaan  sumpsimus  ex  quarta  edi- 
tione  Exercitiorum  facta  Romae  anno  1852.  Quae  notationes  nulli  au- 
ctori,  tribuuntur,  eas  e  nostro  penu  deprompsimus. 

Singulorum  textuum  criticae  notationes  singulis  textibus  subji- 
ciuntur. 

His  breviter  circa  textus  quatuor  delibatis,  ad  singulorum  historiam, 
valorem  atque  edendorum  rationem  venimus. 

ARTICULUS  I 

DE  AUTOGRAPHO  HISPANO 

Editionibus,  quas  criticas  vocant,  proposita  esse  dúo  queunt:  aut 
enim  ipsius  auctoris  opus  praesto  est  tale  quale  ex  ejus  manibus  prodiit, 
aut  ejusdem  operis  sola  reperiri  possunt  apographa.  Si  hoc  alterum  ac- 
cidit  (quod  plerumque  fit),  dant  operam  critici  editores,  corrogatis  un- 
dique  vel  codicibus  vel  etiam  excusis  antiquitus  exemplaribus,  ut  ad 
ipsum  auctoris  textum  quam  proxime  accedant.  Quod  si  autographum 
in  manibus  est,  non  solum  effici  debet  ut  ex  eo  liber  quam  accuratis- 
sime  typis  exscribatur,  sed  etiam  curandum  est,  ut,  quos  progressus 
opus  a  prima  origine  per  varia  stadia  usque  ad  confectionem  absolutio- 
nemque  in  auctoris  animo  fecerit,  a  nobis,  quantum  fieri  possit,  conspi- 
c  iatur.  Hoc  autem  ut  praestare  possemus,  necesse  erat,  ut  illa  nobis 
praesto  essent  quae  Loyolae,  Manresae,  Barcinone,  Compluti,  Salmanti- 
cae,  Parisiis,  vel  conscripsit  vel  legit  Ignatius;  ñeque  tamcn  ejus  generis 
scripta  usquam  reperta  sunt,  quae  quidem  Excretáis  praecessissent;  li- 
bros autem  Ignatius  paucissimos  legit,  antequam  Excrctáa  «quanto  a  la 
sustancia»  ut  loquitur  Laínez  ',  |)erficeret,  e  quibus  quae  in  Exerctáa 
manasse  probable  est  supra  docuimus. 

Imo  ne  exemplar  quidem  Exi-rctáoritm,  quod  totum  lgnatii  manu 
exaratum  sit  possidemus.  Propterea  varia  illa  textus  ab  Ignatio  compo- 
siti  stadia,  quibus  proprie  textus  historia  latet,  haud  facile  distinguí 
possunt;  ea  tamen  extitisse  cum  ex  lgnatii  aequaliumque  testimonio, 
tum  ex  attenta  antiquorum  textuum  consideratione  certo  scimus. 

Ait  enim  Ignatius,  ut  supra,  p.  29,  retulimus,  non  uno  se  tractu  fecisse 


1    Mouum.  ¡pial.,  ser.  4.a,  I,  103. 


De  Autogr apiio  hispano  Exercitiorum 


139 


Rxercitia.  Quod  ut  explicet  Natalis,  cum  dixisset  bonam  Ignatium 
Exercitiorum  partem  scripsisse  litterarum  expertem,  subdidit:  «Iam 
enim  inde  postquam  deuotionem  animi  per  exercitia  illa  concepit,  to- 
tus  propenderé  incepit  et  ferri  ad  proximorum  salutem  procurandam; 
sinuil  vt  hoc  commodius  ac  liberius  faceret,  incredibili  studio  in  litteras 
incumbere  coepit  in  Hispania,  deinde  in  celebérrima  orbis  xpiani 
academia  parisiensi...  Post  consumata  studia  congessit  delibationes 
illas  exercitiorum  primas,  addidit  multa,  digessit  omnia»...  Haec  Na- 
talis ». 

Deinde  etsi,  ut  modo  diximus,  exemplar  Ignatii  manu  conscriptum 
])eriisse  in  perpetuum  videtur,  aliud  tamen  habemus,  quod  non  paucis 
ab  eo  locis  ab  initio  ad  finem  perpolitum  est.  Emendationibus  ergo  hu- 
jus  exemplaris,  quod  Autographum  apellamus  more  majorum,  perspe- 
ctis  collatisque  cum  aliis  exemplaribus  tum  hispanis  tum  latinis,  intelli- 
gimus  Ignatium  vix  unquam  manus  a  suo  libello  perficiendo  amovisse, 
ñeque  in  uno  tantum  exemplari  hujus  perpetuae  curae  vestigia  reli- 
quisse. 

§  1. — Exercitiorum  exempla  hispana  extitisse  complura, 
eaque  divcrsis  temporibus  emendata  esse 

Scribit  Natalis:  «L'ultima  volta  che  io  andai  in  Spagnia,  fece  fare  vna 
copia,  la  quale  si  cauó  di  queH'originale  delli  essercitii  del  P.  Mro.  Igna- 
tio;  questa  scrise  Ignatio  Nieto...  et  Ximénez  la  ha  collationata  col  me- 
desimo  Ignatio  et  la  fece  fare  authentica  per  l'auditore»...  *.  Haec  refe- 
runtur  a  Natali  die  24  Martii  1567;  acciderant  autem  circa  finem 
anni  1560  vel  initium  1 561,  id  quod  ex  eadem  epístola  et  rebus  gestis 
Natalis  constat.  Hoc  exemplar  narrat  idem  Natalis  a  se  traditum  P.  Do- 
menecco  esse  «in  Zaragoza  quando  intraua  io  in  Franza  l'Aprile 
de  1562»  nec  sibi  una  cum  scriptis  aliis  a  P.  Domen ecco  ex  Ínsula  Sici- 
lia restitutum  3. 

Idem  Natalis  alibi  sic  loquitur:  «Complutensibus  [scribendum]  quod 
non  sint  emendata  exercitia  quae  illis  reliqui»  \  Ita,  Everardo  Mercu- 
riano  Societatis  totius  moderatore;  ergo  inter  annos  1573  et  1580  (ter- 
tio  Aprilis  1580  obiit  Natalis,  primo  Augusti  Mercurianus);  quo  autem 
tempore  illa  Exercitia  complutensibus  reliquerit,  ignotum  est;  item 
ignoramus  sintne  postea  emendata  necne.  At  certe  exemplar  illud  ab 
eo  diversum  erat,  quod  Caesaraugustae  Domenecco  tradiderat. 

Versionem  primam  deinceps  conferamus  cum  exemplo  hispano 
'Exercitiorum  «ex  exemplari  P.  N.  Ignatii  exscriptorum»  (ut  ipse  Nata- 


1  Epist.  P.  Nadal,  IV,  826. 

2  Ibid.,  III,  423. 

3  Ibid.,  424. 

*  Ibid.,  IV,  626. 


140 


MOXUMENTA  IGNATIANA 


lis  in  ejus  initio  notavit),  quod  adhuc  exstat  in  códice  Instit.  221  (antea 
Cotícela  per  P.  Nalalem)  !.  Versio  prima  perfecta  est  anno  1 541 .  Na- 
talis  autem  exemplar  continet  scriptos  manu  ipsius  scribae  et  in  ipso 
textu  sine  ulla  litura,  locos  quatuor  saltem  ex  locis  illis,  qui  in  Auto- 
grapho  emendati  fuerunt.  Sunt  autem  hi  loci:  «con  las  tres  potencias» 
pro  «de  las  tres  potencias»  2;  «grande  cátedra»  pro  «cátedra»  3;  «escu- 
ridade»  [sic]  pro  «ceguedad»  4;  «prouecho  spual»  loco  «prouecho»  5. 
Jam  vero  Versio  prima  habet  primo  loco  «trium  animae  virium»;  deinde 
omittit  epitheton  «grande»,  cum  fere  verbum  de  verbo  transferat; 
emendationem  tertiam  habet;  dicit  enim  «obscuratio»,  cum  prius  esset 
in  primo  exemplo  «caecitas»  ut  est  in  Fabri  exemplo;  quartam  omittit, 
siquidem  quod  ait  «fructum  animarum»  respondet  priori  lectioni  Auto 
graphi  «  prouecho  de  sus  ánimas».  Anno  itaque  1541  nondum  videntur 
hi  loci  fuisse,  ut  nunc  sunt  emendati  in  Autographo  nostro;  aut  Natalis 
et  auctor  Versionis  primae  exemplaria  diversa  transcripserunt. 

Hoc  autem  fit  luce  clarius,  collatis  inter  se  Autographo,  Versionc 
prima,  et  Domeniel 8.  Nam  Versio  prima,  praeter  alias  minoris  momenti, 
binas  emendationes,  S.  Ignatii  manu  in  Autographo  factas,  omittit:  pri- 
mam  in  ipso  Exereiliorum  titulo  «sin  determinarse  por»;  alteram  in  re- 
gula undécima  ad  sentiendum  cum  Ecclesia  «o  declarar  para  nuestros 
tiempos».  Ñeque  istae  igitur  erant  anno  1 541  in  exemplari  unde  Versio 
prima  desumpta  est.  Eaedem  tamen  habentur  in  códice  Domenici,  et 
quidem  in  textu  et  sine  litura,  cum  tamen  hic  codex  alias  multas  emen- 
dationes praetermittat,  quas  exhibet  Versio  prima.  Id  nullo  negotio 
intelligimus,  si  dúo  haec  exemplaria  non  ab  uno,  sed  a  duobus  exem- 
plaribus  pendeant,  quorum  utrumque  nonnullas  emendationes  ignatia- 
nas  contineret. 

Quod  si  correctiones  ignatianas  Aiitographl,  quas  Versio  prima 
exhibet,  in  primo  exemplari  (sunt  enim.  ut  postea  dicemus,  Versionis 
hujus  tria  exempla)  attento  animo  inspexeris;  alias  quidem  omissas  de- 
jjrehendes,  ut  modo  diximus,  máximum  vero  earum  numerum,  emendato 
textu,  in  margine  additas  invenies;  quasdam  denique,  paucissimas  certe, 
in  contexta  oratione,  re  nulla  mutata,  videbis.  Nonne  primas  illas  recen- 
tissimas,  has  postremas  antiquissimas  probabilissime  judicabis? 

Quin  etiam,  locus  quídam  Autographi,  f.  52,  in  quo  prius  legebatur 
«como  dize  el  euangelio  de  Nicodemo»  nunc  vero  «como  píamente  se 
medita  y  se  lee  en  la  vida  de  los  sanctos»;  ita  in  primum  exemplar  Ver- 
sionis primae  translatus  est,  ut,  deletis  verbis  «ut  dicitur  in  euangelio 


1  Exemplar  Natalis  aecurate  descripMm  est  in  Epist.  /'.  Nadal,  IV,  2. 

-  F.  10. 

■■  F.  22V. 

4  F.  53. 

«  F.  62v. 

6  Hic  eodex  describitur  in  Meitum.  Igiud.,  ser.  1."  I,  51-52. 


De  Autographo  hispano  Exkrcitiorum 


Nicodemi»  haec  tantum  legantur  «ut  pie  meditari  lícet » .  id  quod  si- 
gnum  probabilissimum  cst,  hurte  eumdem  locum  aut  diversis  temporibus 
aut  rn  diversis  hispanis  exemplis  ab  Ignatio  esse  perpolitum. 

Complura  t'uisse  hujusinodi  exemplaria  eonfirmat  Ribadeneira  in 
epistolae  fragmento,  quod  est  in  fronte  Aulographi,  editumque  cum  ep 
simul  est  phototypice  anno  1908.  Tria  ille  enumerat:  aphtographum 
S.  Ignatii,  AutogrqpJiimi  nostrum,  quod  ex  illo  desumptum  arbitratur, 
et  aliud  exemplar,  quod  Natalis  secum  circumferebat,  idque  hispánica 
lingua  politiore  scriptnm.  Utrum  vero  ex  hoc  exeroplari  an  ex  Aitto- 
grapko  desumpta  sit  Vulgata  versio,  attingemus  postea,  cum  de  illius 
textus  historia  sermo  erit. 

Hoc  loco  breviter  inquiramus  oportet,  sitne  exemplar  hispanum 
hxcrcitioriim,  quod  nunc  in  códice  Inslit.  221  asservatur  et  in  hac  edi- 
tione  cum  Autographo  in  locis  a  S.  Ignatio  emendatis  collatum  est, 
idem  atque  illud  quod  anno  1 560  vel  1561  ab  Ignatio  Nieto  transcri- 
ptum  esse  ex  verbis  Natalis  supra  allatis  cognovimus.  In  primis  faten- 
dum  est  exemplar  illud  codicis  Inslit.  221  scriptum  esse  ab  Ignatio 
Nieto,  cujus  forma  litterarum  bene  aliunde  nota  est.  Itaque  aut  Nieto 
bina  scripsit  saltem  exemplaria,  aut,  quod  nunc  habemus,  illud  revera 
est  quod  anno  1560  vel  1561  ab  eo  exscriptum  est.  Quominus  tamen 
hoc  alterum  admittamus,  obstant  quae  sequuntur.  Primum  eo  anno  cor- 
rectiones  manu  S.  Ignatii  factas,  qui  mortuus  erat  anno  1556,  invenit 
Nieto  certe  omnes.  Atqui  in  exemplari  Natalis  maximus  amendationum 
ignatianarum  numerusnon  a  Nieto,  sed  ab  ipso  Natali  scriptae  sunt.Qua- 
tuor  tantum  locos  ipse  Nieto  transcripsit,  quos  paulo  ante  memoravi- 
mus.  Haec  videntur  indicare,  quo  tempore  nostrum  Natalis  exemplar 
a  Nieto  transsumptum  est,  non  fuisse  in  ejus  archetypo  nisi  qua- 
tuor  haec  emendata.  Deinde  exemplar  anni  1 560  a  P.  Natali  traditum 
Caesaraugustae  est  P.  Domenecco,  qui  illud  P.  Natali  non  remisit  ';  11  i- 
hil  mirum  quod  non  esset  inter  Cotícela  per  P.  Natalem.  Denique  satis 
multi  loci  emendati  in  Autographo  vix  aut  ne  vix  quidem  legi  possunt; 
lecti  tamen  sunt  a  Nieto  cum  nostrum  Natalis  exemplar  transseripsit, 
quamquam  id  quidem  ex  trium  et  amplius  saeculorum  lapsu  explican 
potest. 

Quoquo  autem  modo  se  res  habent,  illud  ex  dictis  efficitur,  S.  Igna- 
tium  perpetua,  ut  ita  dicam,  manu  libellum  versavisse  suum,  vixque 
unquam,  nisi  forte  ab  anno  1548,  quo  Summus  illum  Pontifex  auctori- 
tate  sua  confirmavit,  ab  eo  perficiendo  destitisse.  Forte,  inquam,  quia 
correcti  quidam  loci  sunt  in  Autographo,  quorum  vestigia  ñeque  in 
Ver  done  prima  ñeque  in  Vulgata  reperias:  unus  est  epithethon  «gran- 
de» in  primo  puheto  primae  partís  meditationis  de  duobus  vexillis; 
alter  caput  15  Marc,  perperam  pro  14  allatum,  in  mysterio  de  com- 


1    Epist.  P.  Nadal,  III,  424. 


142 


MOXUMENTA  IGNATIANA 


prehensione  Christi.  Sed  cum  haec  levissima  praeter  illud  «grande», 
sint,  alia  vero  correcta  inveniantur  in  Vulgata  omnia,  nisi  forte  dúo, 
quae  sunt  tamen  in  Versione  prima,  existimamus  multo  probabilius, 
nihil  fere  ab  anno  1 548  mutatum  esse,  praesertim  propter  summam, 
qua  prosequebatur  Ignatius  Ecclesiae  judicium,  reverentiam. 

§  2.— De  locis  emendatis  in  Autographo 

Sed  jam  locos  emendatos  propius  perscrutemur  Tria  sunt  genera 
locorum,  in  quibus  quamquam  aliquid  oblitteratum  vel  additum  est,  nu- 
meranda  tamen  inter  emendationes  textus  non  censemus,  quia  textum 
proprie  non  perficiunt:  primum  est  eorum,  in  quibus  lapsus  calami  aper- 
tissimus  est,  ut  in  f.  30V,  cum  semel  oblitteratur  verbum  «considerar» 
inutiliter  repetitum,  et  similia  quaedam;  alterum  eorum,  in  quibus  aliquid 
certe  additur,  sed  ad  sensum  perficiendum  omnino  necessarium;  ejus- 
modi  sunt  «aber»  in  f.  29,  1.  23;  «dando  entender»  in  f.  3;,  1.  6;  «enten- 
dimiento» in  f.  50,  1.  5;  «exercitios»  in  f.  59V,  1.  11.  Tertium  genus  sunt 
numeri  foliorum  in  medio  textu.  Scribebat  librarius  fol.,  interdum  fol., 
IttL,  vacuo  loco  relicto,  ubi,  scripto  códice,  numeri  et  litterae  adderen- 
tur.  Sunt  autem  haec  in  ff.  2,  4r  et  v,  18,  19,  2iv,  24V,  25,  32r  et  v.  Quod 
si  quaesieris,  sintne  haec  ab  Ignatio  an  ab  ipso  librario  apposita,  cense- 
mus,  notationes  foliorum,  litteras  subsequentes  et  verbum  «aber»  Igna- 
tii,  reliqua  tria  librarii  esse. 

His  itaque  omissis,  alia  locorum  emendatorum  genera  distinguimus 
tria:  primum  eorum  in  quibus  aliquid  deletum  est,  nulla  re  addita;  se- 
cundum  eorum  in  quibus  aliquid  additum  est,  nulla  re  deleta;  tertium 
eorum  ubi  aliquid  additur,  aliquid  deletur. 

Prioris  generis  tres  loci  sunt:  unus,  magni  quidem  momenti,  in  ter- 
tio  puncto  secundae  partís  meditationis  de  regno  Christi,  f.  iyv,  1.  6; 
post  vocem  «sensualidad»  legebatur  olim  «si  la  tuvieren»  vel  forte  «hu- 
bieren», ut  colligitur  ex  primo  exemplo  versionis  primae  et  ex  Fabro, 
et  clare  legitur,  etsi  oblitteratum,  in  códice  Natalis;  alter  locus  est  in  - 
f.  32V,  1.  15,  ubi  deletae  duae  inútiles  notulae  «fol.  lit»;  tertius  in  f.  56, 
11.  17-18,  deletur  integer  versus,  cujus  litterae  ita  deformatae  sunt  et 
charta  attrita,  ut  nullo  modo  legi  possint;  videtur  tamen  alicujus  aucto- 
ris  locus  afferri,  ut  in  Versiotic prima,  et  quidem  primae  voces  deletae 
videntur  esse  «Hoc  probat».  Hos  tres  notavit  locos  etiam  P.  Boone. 

Alterius  generis  loci  sunt  hi  tredecim. 


1  Singular!  amore  ac  diligcntia,  cui  meritam  laudcm  libcntissime  tribuimus,  eos  lo- 
cos in  libellum  untan  congessit  commentatusque  est  P.  Axtosivs  Boone,  S.  J.,  in 
opúsculo  Les  Correctious  M auuscrites  des  Exercices  de  Saint  I guace  (quod  est  in  CBK, 
n°  18,  mense  Xovembri  1908)  a.  p.  8  ad  16.  Praeter  addita  et  eméndala  treinta  et  unum, 
quae  in  editione  Exercüiorum  phototypica,  p.  IX.  numerantur.  undecún  Ule  reperit  Quid 
tum  de  his  tum  de  illis  sentiendum  videatur.  paulo  inferius  exponemus. 


De  Autoguapho  hispano  Exkrcitiorum  143 


POL. 

UN. 

LEGrEBATUR 

LEGITUR 

2 

sin  affección 

sin  determinarse  por  affección 

1 5V 

I  0 

I  0 

7 

v  embiando 

v  íiqÍ  ven  i  rl  :t  l;t  nlonitnH  Hf*  \í~\<<  H<-*m- 

pos  embiando 

3 

meses  asentada 

meses  como  se  puede  meditar  pía- 

7 

vna  cáthedra 

1 1  n  n  c*"t*;i  nrlp  cÁ  t  H  f*i\  r;i 

22  V 

1 6 

rriquezas  para 

rriquezas,  como  suele  ut  in  pluribus, 

vocación  porque 

para 

27 

21 

vocación  diuina  porque 

29 

1 2 

desseando  toda 

desseando  yo  toda 

43 

.12 

2°  exercitaba 

2.0  parece  que  exercitaba 

44 

5 

veces  son 

veces  parece  que  son 

6ov 

18 

a  menudo  cantos 

a  menudo  asimismo  cantos 

62 

2-3 

diffinir  de  las 

diffinir  0  declarar   para  nuestros 

tiempos  de  las 

62  V 

16 

prouecho  de 

prouecho  spiritual  de 

Tertii  denique  generis  locos  emendatos  recensemus  triginta: 

2 

1    2  ' 

dexándole 

ofresciéndole 

2 

4 

ordene 

se  sirua  conforme 

8v 

22 

meretrice 

meretriz 

10 

I 

de  tres 

con  las  tres 

i6v 

18 

templos 

sinagogas 

17 

3-4 

obediencia 

reberencia 

17 

9 

como  yo 

comigo  vel  comyo 

18 

6 

entre  ellas 

en  la  su  eternidad 

19 

•5 

el  diuersorio 

el  lugar  0  espelunca  del  nacimiento 

20 

12 

para 

por 

21 

12 

bienes  temporales 

buenos  temporales 

23V 

16 

solamente 

pura  y  débitamente 

25 

10 

en  vn  templo 

en  el  templo 

27 

19 

podemos  dezir  que 

parece  que  sea  vocación  diuina 

sea   su  vocación 

vel  que  fué  su  vo- 

cación 

30V 

4 

1  a   humanidad    d  e 

Xpo.  nuestro  Señor  padesce  en  la 

Xpo.  nuestro  se- 

humanidad 

ñor  padesce 

3i 

15 

símile  a  sudor  san- 

como gotas  de  sangre 

guíneo 

37 

7 

entendiendo 

haciéndome  entender,  asimismo 

43 

1 3 

dize 

muestra  significar 

43 

ult. 

• 

padres 

parientes 

144 

MOXUMEXTA 

Igxatiana 

FOL. 

UN. 

LEGEBATUR 

LEGITUR 

45 

10 

vn  terremoto 

vna  gran  tenpestad 

45 

19.20 

nauicella 

nauezilla 

47V 

15 

15 

14 

48v 

12-13 

a  Pilato  y  delante 

toda  la  multitud  de  los  judíos  a  Pi- 

dél lo  acusan  el 

lato  y  delante  dél  lo  acusan 

pueblo  menudo 

de  los  judíos 

4QV 

13 

se  despedazó  vcl  he- 

partido en  dos   partes   de  arriba 

cho  pedacos 

abaxo 

50 

8 

van  de  mañana  sali- 

van muy  de  mañana 

do  el  sol 

51 

14 

apostóles 

de  sus  discípulos 

52 

1-2 

dice  el  euangeüo  de 

píamente  se  medita  y  se  lee  en  la 

Xicodemo 

vida  de  los  Sanctos 

53 

17 

primera  regla 

tercera  regla 

53 

x7 

ceguedad 

escurídad 

54 

9 

quinta  regla 

sexta  regla 

Hos  quidem  septem  et  quadraginta  locos,  omnes  aut  tere  omnes, 
arbitramur  Ignatii  aut  manu  aut  certe  auctoritate  emendatos  esse. 
Omnes  diximus,  quia  verisimile  non  est,  aliquem  ex  illis  antiquissimis 
Patribus,  quorum  scimus  quanta  fuerit  erga  S.  Ignatium  reverentia,  sibi 
assumpsisse,  ut  exemplar  hoc,  saltem  locis  triginta  duobus  (v.  infra)  ab 
ipso  auctore  perscriptum,  suo  marte  corrigeret.  Adjunximus  fere,  non 
modo  quia  tam  levia  nonnulla  sunt,  ut  si  quis  ea  forte  etiam  post 
Ignatii  obitum,  sustulisset  mutassetve,  magnae  certe  audaciae  reus  non 
fuisset;  sed  etiam  quia  aliqua  nihil  fortasse  erant  nisi  calami  lapsus  ab 
ipso  librario  refecti.  In  levíum  numero  rerum  liceat  lituram  poneré 
f.  32V,  lin.  15,  et  eméndala  in  f.  8v,  lin.  penult.;  f.  45,  lin.  penult., 
et  45V,  lin.  7;  sciibentis  lapsus  in  f.  17,  lin.  3-4;  f.  20,  lin.  12  et  f.  21, 
lin.  12. 

Eorum  locorum  nonnullos  operae  pretium  existimamus  diligentius 
expenderé. 

Primus  oceurrit  in  f.  8v,  lin.  penult.  Scriptum  erat  «meretrice»; 
conversum  est  in  «meretriz».  Huic  adde  alios  dúos  locos,  f.  4 5 r,  lin. 
19-20,  ubi  legebatur  «nauicella»  mutatum  mine  in  «nauezilla»  et  sus- 
picaberis  scriptorem  aut  italum  fuisse,  aut  itálica  iingua  usum  esse. 

F.  10,  lin.  1-2.  Prius  legebatur  «de  tres  potencias»,  ut  est  in  summae 
paginae  titulo;  «de»  mutatum  est  in  «có»  et  additum  «las»  in  margine, 
manu  S.  Ignatii  in  extremo  versu.  Vide  variationes. 

F.  17,  lin.  3-4.  Elapsum  cálamo  erat,  id  quod  etiam  Boone  monuit, 
«hazen  obediencia  y  obedescen».  Sitne  hoc  emendatum  Ignatii  manu  an 
alius,  definiri  e  scrij)tura  certe  non  potest;  siquiden  prima  littera  r,  quae 


DE  Al'  I OGRAPHO  HISPANO  EXERCITIORUM 


M5 


Sdla  non  cst  cum  litteris  prioris  vocabuli  «obediencia»  implicata,  nulli 
similis  est  ex  reliquis  litteris  r,  quae  tamen  in  S.  Patris  correctionibus 
frequenter  occurrunt.  Imo  fundamentum  est  suspicandi  in  priore  aliquo 
exemplari  fuisse  loquutionem  similem  ei,  quae  habetur  in  primo  puncto 
primi  exercitii  primae  hebdomadis,  f.  iov,  «hazer  reuerencia  y  obe- 
diencia». Vide  quoque  variationes. 

Eodem  fol.,  lin.  g.  «II  semblerait,  inquit  Boone,  que  l'auteur  ait  hé- 
sité  entre  la  forme  trabajar  como  yo  et  la  forme  trabajar  comigo.  Como 
yo  parait  avoir  été  transformé  en  comigo;  puis  ramené  a  l'abréviation 
comyo»  '.  Nihilominus  alius  forte  putaverit  remanere  tándem  comgo  seu 
comigo,  quandoquidem  yo  ter  signatum  transverso  cálamo  est.  Versio 
britna  in  utroque  exemplari  legit  sicut  cgo,  sine  ulla  emendatione. 

F.  21,  lin.  12.  Olim  «bienes  temporales»,  nunc  «buenos  tempora- 
les»; priore  modo  «bienes»  erat  substantivum,  «temporales»  adjecti- 
vum;  altero  autem  «buenos»  adjectivum,  «temporales»  substantivum. 
Priorem  lectionem  retinuit  codex  Burdigalensis.  Ex  hujus  tamen  addi- 
tionis  declaratione  ab  Ignatio  variis  locis  proposita  et  ex  auctoritate 
ipsius  Autographi  nullum  dubium  est  quin  legendum  sit  «buenos  tem- 
porales». 

F.  22v,  lin.  7.  Impositum  est  epitheton  «grande»  substantivo  «cá- 
thedra»,  id  quod  Boone  quoque  notavit  (1.  c,  p.  10).  Forma  quidem 
litterarum  utrum  Ignatii  sit  necne  dubium  etiam  nunc  manet;  censemus 
tamen  i  1 1 i  tribuendum  esse  hoc  additamentum,  huic  loco  valde  oppor- 
tunum. 

F.  23V,  lin.  16.  Erat  prius  «no  solamente»;  deletum  est  «no  sola»; 
supra  scriptum  «no  pura  y  débita»;  correctio,  quod  ad  formam  attinet 
ut  nobis  quidem  probabilius  videtur,  est  scribae  manus,  rotundam  sem- 
per  scripturam  sectantis,  praeter  tractum  litterae  b,  qui  ignatianus  est; 
res  vero  ipsa  Ignatio  tribuenda,  quia  sententiam  revera  perfectiorem  red- 
dit  et  ad  rem  praesentem  magis  accommodatam.  Boone  quidem  (1.  c,  p.  10) 
hunc  locum  inter  emendatos  numerat,  correctionemque  alicujus  esse 
momenti  mérito  judicat;  quod  vero  eam  manu  eadem  factam  esse  cen- 
set,  qua  f.  37,  lin.  6,  verba  «dando  entender»  id  quidem  nobis  etiam 
probatur,  sed  neutrum  locum  putamus  Ignatii  manu  exaratum,  minime 
omnium  hunc  alterum,  quia  verbum  «dando»  scribae  manus  est,  ñeque 
ullum  signum  in  verbo  «entender»  apparet,  cur  non  ejusdem  manus  ac 
«dando»  esse  affirmemus.  Adde  quod  sine  his  vocibus  trunca  penitus 
erat  sententia;  quare  haec  a  nobis  inter  emendationes  proprie  dictas 
non  ponitur,  ut  supra  monuimus,  etsi  inter  illas  reperitur  in  editione 
phototypica,  p.  IX. 

F.  29.  Recte  notat  Boone  dúplex  hoc  folio  contineri  additum;  pri- 
mum  «yo»  ineunte  versu  13,  alterum  «aber»  ineunte  versu  ultimo; 


1    CBE,  n°  18,  p.  9. 

Monum.  Igsatiana. — Series  II. 


146 


MONU MENTA  IG.N'ATIAXA 


illud  tamen  scribae  arbitramur  esse  propter  hiantem  in  diversa  supre- 
mara  partem  litterae  r,  quam  perpetuo  pingit  eo  modo  in  textu  libra- 
rius,  cum  contra  Ignatius  utrumque  illius  litterae  tractum  supremum 
inflectat  in  sinistram  At  verbum  «aber»  recte  S.  Patri  dederunt 
cum  Boone  tum  phototypica  editio.  Et  «yo»  quidem  abesse  poterat, 
addit  autem  orationi  robur  et  lumen;  ast  «aber»  exprimendum  necessa- 
rio  erat;  idcirco  scribae  omissioni  tribuimus. 

F.  43,  lin.  ultima.  Scriptum  erat  «padres»,  ex  qua  voce  factum  est 
«parientes».  In  praesenti  quidem  castellanicae  linguae  usu  non  usur- 
pamus  hanc  vocem  ad  patrem  simul  ac  matrem  significandum,  ut  latine 
«parentes»,  gallice  «les  parents»,  italice  «gli  parenti»,  germanice  «die 
Eltern»,  etc;  est  tamen  apud  Cisneros,  «que  me  distes  parientes  cris- 
tianos, de  los  cuales  nasciesse  cristiano»  2.  Fluries  reperitur  etiam  in 
Flore  sondarían.  Yide  infra,  Glossarinm. 

F.  53,  lin.  17.  Primum  quidem  lapsus  videtur  calami  scribentis 
«primera»,  quo  deleto  superscripsit  S.  Ignatius  «tercera»;  cujus  etiam 
est  «escuridad»  pfo  «ceguedad».  Utramque  correctionem  notavit 
Boone. 

F.  62V,  lin.  iG.  «Spual»  ut  Boone,  sic  nos  inter  Ignatii  indubias 
emendationes  collocamus;  s  enim,  p  et  /  ita  saepe  ab  eo  pinguntur, 
numquam  vero,  nisi  fallimur,  a  librarlo. 

Itaque  ex  additis  et  emendatis  uno  et  triginta  locis,  qui  in  phototy- 
pica editione  numerantur,  unum  putamus  excludendum,  qui  est  «dando 
entender»  f.  3;,  lin.  G;  unum  «aber»  f.  29,  lin.  ult.,  additamentum  ju- 
dicamus  Ignatii  manu  factum;  emendationem  tamen  esse  non  putamus. 

Locorum  autem  undecim,  quos  illis  addidit  Boone,  dúos,  qui  sunt: 
«ceguedad»  f.  53,  lin.  17,  et  «spual»  f.  G2V,  lin.  iG,  Ignatii  manu  exa- 
ratos  nos  quoque  censemus;  alii  tres,  qui  sunt  «no  pura  y  débita»  f.  23V, 
lin.  iG;  «grande»  f.  22v,  lin.  7;  «comyo»  vel  «comgo»  f.  17,  lin.  9,  sunt 
quidem  incerti  calami,  res  tamen  ipsa  suadet  eos  Ignatio  perficienti 
textum  assignandos  esse.  Ex  aliis  locis  tribus,  «yo»  f.  29,  lin.  13,  librarii 
manu  scriptus  est;  «entendimiento»  f.  50,  lin.  5,  dubia  litterarum  forma, 
nulla  vera  emendatio,  sed  omissionis  restitutio  mera;  «reberencia»  f.  17, 
lin.  3,  dubia  correctio  tam  re  quam  forma  est.  Denique  quod  attinet  ad 
locos  tres,  in  quibus  tantummodo  aliquid  deletum  est,  primum  quidem, 
f.  17V,  lin.  6,  magni  momenti,  tertiumque,  f.  56,  lin.  17-18,  non  parvae 
longitudinis  ab  Ignatio  certe;  alterum  vero,  f.  32V.,  lin.  15,  nullius  mo- 
menti, vel  ab  Ignatio  vel  ab  alio  deletum  esse  dicito. 

Triginta  dúo  igitur  loci  sunt,  in  quibus  S.  Ignatii  manu  aliquid 
scriptum  censemus  (praeter  totidem  fere  notatkmes  foliorum),  in  mar- 
gine quidem  viginti: 


Yide  f.  18  in  marg;  ff.  50,52. 

Eje  reí  tato  rio  de  la  Vida  espiritual,  c.  XXIII,  p.  82. 


De  Autographo  hispano  Exehjcitiqrum 


i47 


Ifol.  2,  2,  5V,  10,  i6v,  18,  18,  19,  19,  22V,  27,  29,  30V,  31,  37,  43, 
ln  jlin.  2,  4,    2,    1,    18,    6,    7,    8,  15,     16,  19,  23,  4-5,  15,    7,  13, 

Vfol.  45,  48v,  49V,  62. 
Jlin.  10,  12-13,  '3i  2. 

In  medio  textu  duodecim: 

.    \fol.  25,  27,  43.  44,  5°'  5'-  S2.  53.        54.  6ov,  62V. 
Jlin.  10,  2i,  12,   5,    8,  14,  1-2,  17  dúo,    9,    18,  16. 

Satis  multa  de  locis  emendatis;  nonnulla  alia  in  variationibus  repe- 
ries  minoris  momenti.  At  ex  perpetua  quam  S.  Ignatius  habuit  libelli 
perficiendi  cura,  non  modo  planissime  constat,  quanti  hunc  ille  fecerit, 
sed  etiam  quo  amore  nos  quoque  hispanum  exemplar,  quippe  quod  a 
Deo  providentissimo  ex  tot  tantisque  naufragiis  ereptum,  amplecti  de- 
beamus  '. 

§  3.  Hujus  editlonis  ratio 

Usitatam  sequimur  in  nostris  Monitmenlis  viam,  etiam  in  interpun- 
ctione.  Notas  quoque  compendiarías  de  more  solvimus,  praeter  aliquas 
intellectu  facillimas,  quas  tamen  ex  Autographo  sic  exhibemus  ut  in 
ipso  reperiuntur. 

Si  quando  ratio  singularis  aut  dubium  aliquod  ex  interpunctione 
ortum  occurrit,  id,  ut  par  est,  in  notationibus  declaramus.  Ouicumque 
vero  Autograplii  virgulas,  ápices,  signa  denique  omnia  habere  velit, 
phototypicam  nostram  editionem  adire  potest  -. 

Atque  ut  nihil  eorum,  quae  in  Autographo  habentur,  lectoribus 


1  ln  tabulario  romano  «Archivio  di  Stato»,  «Fondo  Gesuitico»  exstat  volumen  in  f." 
pergamena  coopertum  et  ligatum,  foliis  507  constans,  ex  ordine  signatis.  Praecedunt 
sex  folia  non  signata,  in  quorum  primo  est  titulus:  Syllabus  scripturarum  archivii  su- 
perioris,  in  sex  partes  distributus.  Pars  prima  pro  Societate  universa  et  pro  assistentia 
Italiae,  1700».  Exhoc  syllabo  constat  fuisse  in  archivo  Societatis  praeter  alia,  arma- 
rium  litteris  AA  notatum,  in  quo  erant  capsae  quindecim,  quarum  octava  continebat 
etiam:  «3.  Quinterniones  quinqué  in  4.0,  quorum  primum  incipit  primum  documentum 
apprime  utili  [sic]  cum  epigraphe  exterius  Duo  volumina  manu  S.  P.  N. — 4,  Secundum. 
Exercitamenta  primae  hebdomadis  cum  simili  epigraphe  manu  S.  P.  X. — 5,  3"™.  Exer- 
citamenta  primae  hebdomadis  cum  simili  epigraphe.  Tria  volumina,  E  manu  S.  P.  X. — 
6,  4«">.  Exercitamenta  secundae  hebdomadis  cum  simili  epigraphe.  Tria  volumina, 
E  manu  S.  P.  X. — Annotationes  aliquot  ad  habendam  aliquam  intelligentiam  Exerci- 
tiorum  spiritualium  etc.  cum  simili  Epigraphe  manu  S.  P.  X.;  sunt  tamen  exercitia  spiri- 
tualia  etc.» 

Quid  de  his  quinternionibus  factum  sit,  adhuc  invenire  non  potuimus.  Caeterum 
jam  anno  1700  integrum  exemplar  efficere  desierant,  saltem  si  vera  enarrant  tituli, 
quos  transcripsimus;  absunt  enim  exercitia  tertiae  et  quartae  hebdomadis. 

De  alio  hispano  exemplari  nobis  ignoto,  quod  fortasse  alicubi  lateat,  agemus  infra 
cum  de  textu  P.  Roothaan  proloquemur. 

2  \*enalis  prostat  apud  Administrador  de  Monumento  h  storica  Societatis  jfesu, 
Apartado  106,  Madrid.  Vide  quoque  infra  imaginem  unius  pag.  Aut. 


148 


MONUMEXTA  IGXATIANA 


deperiret,  supremos  paginarum  titulos  etiam  retinuimus;  et  etiamsi 
hispánica  lingua  scripti  sunt,  eos  tamen  pro  consuetis  latinis  in  magna 
textus  Excrcitiorum  parte  admisimus.  In  margine  indicat  saepe  Auto- 
graphum,  quae  in  ea  libelli  parte  continentur;  has  notulas  ineuntibus 
versibus  praeposuimus  crassioribus  litterarum  formis.  Autographi  folia 
distinximus  figuris  numerorum  textui  interpositis.  Quae  manu  S.  Patris 
Ignatii  scripta  opinamur,  ea  notis  italicis  excusimus. 

De  lingua  hispana  libelli  Exercitiorwn  propria  pauca  in  notationibus 
dieimus,  quia  infra  separatim  de  hac  re  tractabimus,  et  máximum 
vocabulorum  numerum  in  Glossarío  invenies. 

ARTICULUS  II 

DE    VULGATA  VERSIOXE 
§  l.  De  auctore  ac  tempore  hujus  versionis 

Die  7  Junii,  anno  1546,  scribebat  Ignatio  Franciscus  Borgia,  dux 
Gandiensis,  utilissimum  animorum  saluti  fore,  si  Pontifex  Summus  in- 
dulgentias,  quas  vocant,  iis  impertiretur,  qui  Societatis  Jesu  exercitiis 
operant  navarent 

Haec  videtur  occasio  fuisse  ejus,  quam  Vulgatam  versionem  dieimus 
conscribendae.  Nam  etsi  ante  illud  tempus  in  latinum  sermonem  con- 
versa Ignatiana  Excrcitia  erant,  cum  tamen  de  illis  Romano  Pontifici 
exhibendis  ageretur,  elegantiorem  eis  formam  tribuere  visum  est;  quam 
provinciam  P.  Andreas  Frusius  suscepit  perfecitque.  Hujus  rei  testes 
sunt  Polancus  s,  Consalvius  de  Cámara  s,  Araozius  *,  tres  Frusii 
aequales. 

Pater  autem  Andreas  Frusius,  natione  gallus,  dioeceseos  carnutensis 
(Chartres),  politioris  humanitatis  vir,  cum  in  Italiam  venisset  ac  Romae 
a  Lainio  spiritualibus  exercitiis  excultus  esset;  Societati  Jesu  nomen 
dedit  anno  1541  5.  Absoluto  Patavii  theologiae  curriculo,  Romam  venit 
anno  1546,  mense  Septembri  vel  paulo  post  u.  Eo  tempore  conciona- 
toris  muñere  in  Urbe  íungebatur  eratque  identidem  Ignatio  ab  epistolis. 
At  primo  veré  sequentis  anni  1547  Florentiae  versabatur  7. 

Atqui  anno  illo  dimidiato  scribebat  Ignatius  Francisco  Borgiae: 
«Cuanto  a  los  exercicios,  están  ya  vistos  y  aprobados  del  cardenal  de 


1  S.  Franc.  Borgia,  II,  514-515. 

2  Moiuim.  Ignat.,  ser.  1.a,  VI,  598,  et  VM,  413. 

3  lbid.,  ser.  4.a,  I,  308. 

*  Epist.  Mixtae,  III,  672. 

5  Ckroti.  Po.,  1, 91;  Orlandinvs,  Historia  Societatis  jesu,  III,  17,  Romae,  161 5,  p.  76. 

•  C/iron.  Po.,  I,  172;  Epist.  Nadal,  II,  2;  Po.  Complem.  I,  2-3;  Orlandinus,  ibid.,  VI 

11,  p.  173. 

7  Urlandinus,  ibid.,  VII,  7-8  et  27,  pp.  199-200,  205. 


De  Vulgata  versioxe  Exercitiorum 


149 


Burgos»  Natalis  quoque  in  suis  ephemeridibus  ad  hunc  annum 
notabat:  «Viuae  vocis  oraculum  per  Durantum  pro  exercitiis.»  E 
quibus  ómnibus  efficitur,  translationcm  absolvisse  suam  Frusium  ver- 
gente  anno  1546  aut  ineunte  1547. 

At  vero  S.  Franciscus  Borgia  rem  alacriter  urgebat.  Die  igitur  27 
Decembris  ejusdem  anni  1547,  Didacum  Sánchez  cum  mandatis  in  Ur- 
bem  mittens,  Exercitiorum  a  Pontífice  confirmandorum  curam  ei  com- 
misit  3.  Res  tándem  e  sententia  successit,  cum  die  31  Julii  anni  1548 
litteras  in  forma  Brevis,  ut  ajunt,  Paulus  III  dedit,  quibus  Exercitia  spi- 
ritualia  laudabat  et  commendabat:  atque  haec  approbatio  una  erat  e 
tribus  illis  rebus,  quas  Ignatius  máxime  optabat  *.  Has  litteras  vide, 
sis,  infra,  ante  Exercitiorum  textus.  Prodiit  libellus  ex  officina  Antonii 
Bladi,  Romae,  1 1  Septembris,  1 548. 

Jam  cum  plura  essent  exemplaria  Exercitiorum  hispana,  operae 
pretium  erat  inquirere,  ex  quonam  illorum  Frusius  libellum  latine  red- 
didisset.  Attamen  hanc  rem  qui  enarraret,  invenire  adhuc  potuimus 
neminem,  praeter  unum  Ribadeneiram,  qui  tamen  ea  de  re,  non  veluti 
facti  alicujus  testis,  sed  ex  libris  hispanis  cum  Vulgata  versione  colla- 
tis  testimonium  dicit.  Affirmat  ergo  latinam  versionem  ex  quodani 
exemplari  originem  duxisse,  quod  Natalis  secum  circumtulerit,  quod- 
que  elegantioris  linguae  hispanicae  (ut  supra  diximus)  fuerit,  quam 
nostrum  sit  Autographum.  Atque  ita  se  judicare  ait,  quod  viderit  Vul- 
gatam  versionem  magis  cum  suo  exemplari  ex  Natali  desumpto,  quam 
cum  nostro  Aulograplw  convenire  5.  Dolendum  sane  quod  illam  col- 
lationem  adeo  breviter  absolverit,  ut  eam  ultra  quartam  annotationem 
non  perduxerit;  at  destitit  «videns,  inquit,  esse  uariata...  uocabula,  imo 
et  nonnullas  phrases,  quae  sensum  tamen  non  uariarent»  6. 

Quocumque  modo  se  res  habeat,  illud  tenendum  est,  in  Vulgata 
versione  omnes  correctiones  invenid,  quas  in  Autographo  videmus. 
Ouare  aut  ex  hoc  desumptae  sunt,  aut  in  exemplo  illo  elegantiore  lege- 
bantur. 

Bene  hoc  loco  monent  Analecta  Bollandiana,  Vulgatam  versionem, 
typis  editam  anno  1548,  non  potuissse  ex  illo  hispano  Exercitiorum 
exemplo  nasci,  quod  Natalis  anno  1560  vel  1 561  transcribendum  cu- 
ravit  7.  Immerito  tamen,  nisi  nos  fallit  opinio,  ibidem  reprehenditur, 
molliter  quidem,  Ribadeneira.  Ñeque  enim  hoc  Natalis  exemplar  uni- 
cum  erat,  quod  ille  secum  circumferebat,  unum  enim  reliquit  Compluti, 


1  Monum.  Ignat.,  ser.  IA  I,  530. 

2  Epist.  P.  Nadal,  II,  3. 

3  ¿".  Fratic.  Borgia,  II,  537. 
*  Lainii  .]/o/iitm.,  I,  636. 

5  Vide  epistolam  in  fronte  ed.  phototypicae. 

«  Ibid. 

~  T.  XXXI,  Bruxeliis,  París,  191 2,  p.  389. 


150 


MONTJMENTA  IGXATIAXA 


alterum  Caesaraugustae;  nec  verisimile  est,  eum  sibi  nullum  praeterea 
reservasse.  Nihil  ergo  prohibet,  quominus  ex  antiquiore  aliquo  Natalis 
exemplo  et  Ribadeneira  suum  exscripserit  et  Frusius  }ridgalarn  ver- 
sionem  fecerit. 

Dicendum  tamen  est,  probabilissime  usum  esse  Natalem  nostro 
etiam  Antógrapko.  Etenim  in  notationibus  quibusdam  ipsius  manu 
scriptis  l\  tria  tantum  folia  notantur,  eaque  omnia  cum  Autographi 
nostri  foliis  eonveniunt. 

Ut  ad  Vulgatae  editionem  redeamus,  primae  et  iis,  quae  illam  se- 
quutae  sunt,  editionibus  praeposita  est  epístola,  quam  scripsit  «Quídam 
de  Societate  Jesu»,  ut  ipse  de  se  profitetur.  Hujus  praefatiunculae 
auctoren  fuisse  Polancum  novimus  ex  Ribadeneira  ad  P.  Girón  scri- 
bente:  «Y  el  Padre  Polanco  (cuya  es  la  prefación  de  los  Exercicios), 
dice:  Haec  documenta»,  etc.  ".  Idem  ait  Lancicius  in  Memorabilibus 
de  S.  Ignatio  s,  tametsi  ab  Oliverio  Manareo  responsum  de  hac  re  in- 
certum  satis  acceperat.  Aiebat  enim  Manareus.  «Ouod  attinet  ad  prae- 
fatiunculam,  quae  praeponitur  libello  Exercitiorwn,  cujus  est  initium 
(Haec  documenta,  etc.)  compositam  fuisse  audivi  a  P.  Andrea  Frusio; 
alii  etiam  dicunt  a  P.  Fulvio  Cardulo,  sed  recognitam  ad  P.  Joanne  Po- 
lanco» 4.  Nisi  ergo  Lancicius  hanc  recognitionem  satis  esse  putaverit, 
ut  praefatiunculae  auctorem  diceret  Polancum,  hanc  eum  aliunde  noti- 
tiam  hausisse  dicendum  est. 

§  2.  De  Vulgatae  emendatlonibus 

Qui  loci  sunt  in  códice  Vulgatae  versionis  ms.  emendati,  hi  omnes 
diligenter  emendati  sunt.  Eorum  alios  Polancus,  alios  ignotus  auctor 
emendavit.  Jam  locorum  ejusmodi  tria  exstant  genera,  eaque  sunt  illa 
ipsa,  quae  in  Autographo  esse  diximus:  primum  eorum  in  quibus  ali- 
quid  additur,  alia  re  nulla  mutata;  alterum  eorum  in  quibus  textus  ali- 
quantulum  mutatur;  tertium  denique  eorum  in  quibus  tantummodo 
aliquid  oblitteratum  est.  Atque  hae  emcndationes  pene  omnes  primae 
jam  editioni  sunt  adhibitae;  sed  est  alius  quidam  locus,  quem  ñeque 
in  códice  ñeque  in  primis  editionibus,  sed  multis  post  annis  emenda- 
runt,  de  quo  separatim  erit  disputandum. 

At  priusquam  locos  emendatos  tractamus,  quaeret  fortasse  quispiam, 
utrum  illae  emendationes,  quae  sunt  in  códice  (siquidem  illo  ipso  có- 
dice utimur,  cui  censores  a  Pontífice  Summo  designati  subscripserunt) 
scriptae  sint  antequam  censoribus  codex  traderetur,  an  postquam  hi 
sententiam  protulissent. 


1  Cf.  infra,  Xotitia  fas.  iatlorum,  Fasciculw  2US. 

2  Yepes,  Coránica  general  de  la  Orden  de  S.  Benito,  Yalladoüd,  1613,  t.  1Y,  f.  237. 

3  Montan.  Ignat.,  ser.  4.a,  I,  526. 
*  Ifoid.,  511. 


De  Vulgata  versione  Exkkci  tiouim  151 

Id  quidcm  definiré  diffieilc  est,  cum  nullus  ejus  rei  testis  habeatur. 
Quoniam  tamen  emendationes  aecuratissime  factae  sunt,  existimamus 
codicem  eorrectum  esse,  prius  quam  probatus  est.  Quod  si  quis  verisi- 
mile  non  crediderit,  eodicem  aliquibus  lituris  emendatnm,  in  manus 
clarissimis  viris  datum  esse;  is  mérito  judicabit,  nihil  reprehensione 
dignum  fecisse  Polancum  aliosque  correctores,  si  retenta  fideliter  sen- 
tentia  vel  etiam  in  melius  leviter  immutata,  versionem  jam  approbatam 
reddiderint  perfectiorem. 

a)   EMENDATIONES  POLANCIANAE 

Priqris  generis  emendationes,  eas,  inquam,  quae  aliquid  textui  ad- 
dunt,  nulla  praeterea  re  mutata,  habet  Polancus  fere  viginti,  alterius 
generis  tredecim. 

Itaque  additamenta  bina  invenies  in  annotatione  tertia  ex  viginti 
primis,  f.  2;  ubi  cum  dixisset  Ignatius,  majorem  a  nobis  exigi  reveren- 
tiam,  si  cum  Deo  ejusve  sanctis  per  voluntatis  actus  colloquimur, 
quam  si  de  illis  per  intellectum  cogitamus:  ita  sententiam  complevit 
Polancus,  ut  de  his  harum  facultatum  operationibus  diceret,  de  prima 
quidem:  «praecipue  est»  voluntatis;  de  altera  vero:  circa  intelligentiam 
«potius»  moramur;  qua  ratione  hoc  volebat  significare:  quamvis  di- 
versae  sint  intellectus  et  voluntatis  operationes,  raro  tamen,  in  spiri- 
tualibus  istis  commentationibus,  aut  cum  Deo  nos  sola  volúntate  col- 
loqui,  aut  in  sola  intellectione  versan.  Atque  hoc  intellige  de  com- 
munibus  orandi  modis,  pro  quibus  solis  aliquas  tradi  regulas  posse, 
Ignatius  et  Polancus  probé  noverant. 

Tertium  additamentum  est  in  annotatione  vigésima,  f.  7.  Monet 
Polancus  ut  praecipua  rerum  capita  scribantur.  Hoc  autem  ille  ab 
Ignatio  Patre  sine  dubio  accepit.  Rem  enim  habes  omnino  similem  in 
notationibus  illis,  quas  pro  Directorio  Ignatius  ipse  conscripsit  1. 

Haec  tria  in  annotationibus.  In  illa  autem  primae  hebdomadis  parte, 
ubi  de  loquela  agitur,  ff.  12-14,  quinqué  additamenta  posuit,  ut  aut 
transitionem  neglectam  adhiberet,  aut  Autographi doctrinan)  compleret 
vel  declararet;  alia  dúo  ubi  de  opere  et  de  confessionis  generalis  et 
communionis  usu  agitur,  haec  autem,  ut  omissionem  ex  Autograplio 
suppleret,  f.  15. 

Reliqua  sunt  in  hac  hebdomade  additamenta  tria:  dúo  in  tertio 
puncto  exercitii  primi,  f.  i/v;  unum  post  quintum  exercitium,  f.  22. 
In  f.  i/v  dubitandi  particulam  «forte»  usurpat  bis:  ac  prius  recte  posi- 
tam  dixeris,  ut  asperam  mitigaret  Frusii  sententiam  «quod  peccato 
tali  vel  semel  dumtaxat  commisso  detrusi  sint  multi  ad  infernum»  (quam 
his  verbis  expressam  non  legis  in  Aiitogroplio)-  alterum  vero  «forte»  a 


1    Vide  Director. a  Igual  tana  autographa  [2]. 


152 


MOXI'MEXTA  ICNATIANA 


Patre  Roothaam  improbatur  quod  «sensus  pudoris  in  meditante»  mi- 
nuatur 

Ad  f.  22  augendi  numerum  exercitiorum  seu  meditationum  facul- 
tatem  praebet,  et  quaenam  ista  exercitia  esse  debeant,  indicat:  sint 
«de  morte  ac  de  aliis  peccati  poenis,  de  iudicio»,  etc.  Haec  notatio  etsi 
abest  ab  Auíograp/io  hispano,  cum  ejus  tamen  doctrina  plañe  conve- 
nit.  Nam  in  secunda  additione  ait  S.  Ignatius  «haciéndome  peccador 
grande  y  encadenado,  es  a  saber,  que  voy  atado  como  en  cadenas  a 
parescer  delante  del  sumo  Juez  eterno»  !;  e  quibus  verbis  valde  oppor- 
tunam  de  judicio  meditationem  confeceris:  juvat  praeterea,  ut  ipse 
Ignatius  ait,  in  prima  hebdomade  in  memoriam  revocare  «la  muerte, 
el  juicio»  3:  imo  tertia  et  quarta  eligendi  regula  in  altero  electionis 
modo  ex  mortis  supremique  judicii  consideratione  sumitur.  Quod  si  in 
secunda  hebdomade  (verbis  utimur  P.  Natalis)  adhibemus  «timorem 
ad  electionis  constitutionem»;  si  «constituimus  hominem  in  vltima 
vitae  linea,  exhalantem  animam,  nihil  conspicientem  nisi  hinc  iudicem 
Xpum»...  4  quanto  id  in  prima  hebdomade  magis? 

Ñeque  hac  via  minuitur  gratus  sese  exercentis  in  Deum  animus,  in 
hac  hebdomade  omnino  fovendus:  sed  augetur  potius  cum  videat,  non 
permisisse  Deum,  veré  optimum  parentem,  ut  eo  tempore  in  mortem 
judiciumque  incideret,  quo  inde  in  aeternam  ruinam  ei  transeundum 
fuisset.  Propterea  etiam  J  "ulgaía  versio  hoc  additamentum  admisit  typis- 
que  expressit,  quod  auctor  quídam  antiquissimus,  aequalis  S.  Ignatii, 
ipsi  S.  Patri  attribuit  5. 

Alia  quae  Polancus  adjunxit  sunt  in  meditatione  de  regno  Christi, 
f.  26v;  in  contemplatione  de  nativitate,  f.  30V;  in  quinta  contempla- 
tione  ejusdem  secundae  hebdomadis,  f.  32;  in  quinto  notando  post  hanc 
contemplationem,  f.  33V;  in  secunda  contemplatione  tertiae  hebdoma- 
dis, f.  46V;  in  prima  contemplatione  quartae  hebdomadis  dúo,  f.  5  ir. 
et  v;  in  contemplatione  ad  amorem  excitandum,  f.  53V;  in  appari- 
tione  tertia  decima,  f.  69,  unum. 

Semel  in  his,  forte  sine  causa,  hispanum  textum  mutavit.  Ad  f.  33V 
quintam  «nutationem»  S.  Ignatius  adhibet,  ut  «additionem»  secundam 
hebdomadis  primae,  in  qua  exercitiorum  tantum  nocturni  et  primi 
matutini  rationem  habuerat,  diurnis  exercitiis  accommodet.  Quod 
postquam  praestitit,  «y  después,  inquit,  haziendo  la  3.a  addición  entraré 


1  Cf.  Koothaan,  annot.  10  in  1.*  hebdomade.  ed.  romana,  i8>2,  ]>.  49. 

2  Fol.  14V. 

3  In  additione  6.*,  f.  15. 

'    lipis/.  P.  Xadal,  IV,  853. 

6  Cf.  appendicem,  in  apología  ultima;  Laiim  Monum.  H  180;  Episi.  /'.  Xadal,  IX, 
4G6  et  675;  üranatense  Diredorium,  c.  III;  Directoría  Ignatiaita  tradita;  Directorium 
Polauci,  n.  15;  ex  quibus  locis  tecum  statues  et  addi  sólita  esse  illa  exercitia  non  sine 
foenore,  et  omitti.  si  quinqué  priora  ad  finem  propositum  assequendum  sufñciebant. 


De  Vulgata  versione  Exercitiorum 


i53 


en  el  exercicio»  \  Ouare  planum  omnino  est  in  Autographo  id,  quod 
Ignatius  appellat  «equiualente  déla  2.a  adición»  non  responderé secun- 
dae  ac  tertiae,  sed  secundae  tantum,  quandoquidem  post  illud  facienda 
est  additio  tertia.  Polancus  vero  monet,  in  diurnis  meditationibus  assu- 
mendum  esse  aliquid,  quod  secundae  «et  tertiae»  additioni  aequivaleat, 
hunc  in  modum  etc.;  deinde  verba  illa  «haziendo  la  3.a  adición»  omit- 
tit;  et  mérito  quidem,  postquam  additiones  tertia  et  secunda  in  unam 
coaluerunt.  Adjiciamus  tamen  oportet,  Ignatii  et  Polanci  doctrinam, 
quod  ad  rei  summam  attinet,  eamdem  esse,  etsi  alio  modo  propositam; 
uterque  enim  praecipit,  ut  ante  meditationem  animum  colligamus, 
Deumque,  nobis  praesentem,  revereamur.  Ac  sibi  constans  Polancus 
similem  in  f.  54V  locum  simili  ratione  immutavit,  nisi  quod  «tertiae» 
tantum  pro  «secundae»  dixit,  non  ut  hic  «secundae  et  tertiae». 

Ut  ad  alterum  emendationum  genus  veniamus,  hae  et  numero  pau- 
ciores  et  momenti  sunt  plerumque  minoris.  Notatas  invenies  ad  ff.  2v, 
9,  1  iv,  12,  19,  50,  54V,  62v,  68,  69V,  74  et  75. 

Hoc  loco  de  nonnullis  breviter.  Ad  f.  12,  ubi  de  peccato  mortali 
agitur,  quod  cogitatione  committitur,  paucis  et  clarissimis  verbis  rem 
contraxit  Polancus:  «quando  cogitationi  peccati  praebetur  quacunque 
ratione  assensus». 

Duas  in  mysteriis  emendationes  prae  aliis  memoratu  dignas  cense- 
bis:  prima  est  in  f.  62 v.  Scripserat  cum  Ignatio  primus  interpres:  «María 
Magdalena»;  Polancus  vero,  ne  rem,  jam  tune  aliquatenus  controver- 
sam,  dirimere  velle  videretur,  ait:  «mulier,  quae  fuerat  in  ciuitate  pecca- 
trix,  sive  María  Magdalena,  sóror  Marthae  fuerit,  siue  alia».  Haec  muta- 
tio  animum  viri  cujusdam  e  nostra  Societate  non  paucis  post  annis 
nonnihil  commovit,  ut  infra  videbis  -. 

Altera  emendado  est  in  f.  68,  in  quo  Polancus  posuit:  «fractoque 
ipsis  pane»  pro  «dataque  ipsis  communione». 

Has  aliasque  Polanci  emendationes  si  tantisper  inspexeris,  plañe 
intelliges,  non  illum  de  textu  latino  cum  hispano  conformando;  sed  ple- 
rumque de  doctrina  clarius  pleniusque  exponenda,  identidem  de  dicendi 
ratione  perpolienda  sollicitum  fuisse. 

b)     DE  ALTERIUS  CORRECTORIS  EMENDATIS 

Eamdem  etiam  sollicitudinem  alteri  adhuc  ignoto  emendatori  fuisse 
dicendum  est,  cujus  tamen  emendationes  pleraeque  non  sunt  tanti 
momenti  quanti  sunt  polancianae.  Nonnulla  exempli  causa  hic  nota- 
mus.  Additum  reperies  pronomen  «ipsi»  in  annotatione  undevicesima 
ante  verbum  «suppetente»  f.  6v;   «hominem»  post  «Christum»  in  collo- 


1  F.  2  iv. 

2  P.  Fabianum  Quadrantinum.  Cf.  ejus  observata  inter  Directoría  recentiora. 


154 


MONUMENTA  IGNATIAXA 


quiis  post  vexilla,  f.  37;  -de  vexillis»  in  tertio  modo  humilitatis,  post 
verbum  «praecedentis»,  f.  40;  distributivum  «singulorum»  ad  genitivum 
«sensuum»  in  primo  orandi  modo,  ubi  de  sensuum  usu  discutiendo  agi- 
tur,  f.  5 5 v,  et  alia  hujusmodi  fere  decem.  Quod  enim  in  f.  41  notatum 
est,  mera  videtur  librarii  omissio  fuisse. 

Reliqui  sunt  loci  triginta  plus  minusve;  ad  ff.  i6v,  19,  25,  35r  et  v, 
36V,  38V,  39V,  4IV,  46v,  50,  55r  et  v,  56v,  62V,  64V,  66v,  68v, 
72V,  74V,  75,  82.  In  quorum  nonnuilis  nihil,  nisi  calami  lapsus,  erat  refi- 
ciendum,  v.  g.  in  f.  38V;  plerumque  formam  dicendi  aristarchus  vel 
magis  latinam  vel  magis  propriam  persequitur  (verbi  causa,  ff.  25, 
39v>  5°>  56v,  74V,  82),  quam  fere  semper  ne  dicamus  perpetuo,  asse- 
quitur;  rarius  rem  ipsam,  leviter  fere  attingit,  (exempli  causa,  ff.  46V, 
ñ4v,  68v).  In  horum  locorum  primo  seu  f.  46V,  adhibitum  est  epithe- 
ton  «sanguineum»  loco  verborum  trium  «guttis  sanguineis  similem», 
quae  et  textum  hispanum  a  S.  Ignatio  emendatum  et  evangélica  verba 
propius  referebant.  Nam  «como  gotas  de  sangre»  inquit  Ignatius  in 
emendatione  manu  sua  facta  in  Aufographo,  quae  verba  ex  Luc.  XXII, 
44  «tanquam  guttae  sanguinis»  desumpta  sunt;  nisi  forte  in  priore  Vul- 
gaám  lectione  potius  vestigia  prioris  lectionis  hispanae  «simile  a  sudor 
sanguíneo»  remanere  videantur.  Versio  prima  sine  ulla  correctionc 
habet  «sudauit  sanguineum  sudorem». 

(')      DE  LOC1S  OBLITTERATIS 

De  aliis  jam  quinquaginta  fere  locis,  in  quibus  obliterata  quaedam 
sunt,  gratia  est  sive  Polanco  sive  alii  habenda,  quod  aut  superflua  sus- 
tulit,  exempli  gratia,  ff.  i6v,  17V,  29V,  34V,  4ov,  47r  et  v,  56,  65;  aut  ali- 
qua  eleganter  loco  mutavit,  sic  ff.  55,  74,  80,  8iv;  aut  sive  obscure  sive 
improprie  dicta  delevit,  ita,  ff.  5,  12,  32,  33,  35V,  53.  Nam  quaedam  inter 
scribae  lapsus  numerabis  in  collatione  reparandos,  ut  sunt  in  ff.  3IV,  57; 
alia  immutatae  constructioni  attribues,  ut  in  f.  75V;  pauca,  quod  sublata 
sint,  fortasse  doleas,  verbi  causa  in  ff.  11,  42V. 

ti)     DE  REGULA  QL'ARTADECIM A    «AD  SEXTIENDUM  CL'M   ECCLESIA  » 

Exercitiorutn  libellus  aliquot  in  fine  regulas  coni])lectitur,  quas  qui 
teneat  nunquam  a  recto  catholicae  fidei  tramite  deflectat.  Ilarum  r,egu- 
larum  decimaquarta  talis  in  prima  editione  erat,  qualis  est  in  exemplari 
manuscri])to:  « Aduertendum  quoque  est,  etiamsi  j)lane  compertum  defi- 
nitumque  esset,  nemini  contingere  salutem  nisi  praedestinato ;  cir- 
cumspecte  tamen  super  hoc  loquendum  esse,  ne  forte  gratiam  seu  prae- 
destinationem  Dei  nimis  extendentcs,  liberi  arbitrii  vires  et  operum 
bonorum  merita  excludere  velle  videamur;  vel  e  conuerso,  ne  plus 
aequo  hisce  tribuamus,  illis  interim  derogemus». 


De  Vulgata  vkrsioxk  Exercitiorum 


155 


llujus  ergo  regulac  propositio  illa  subordinata  «etiamsi  plañe  com- 
pertuni  definitumque  esset,  nemini  contingcrc  sahitcm  nisi  praedesti- 
nato»,  cum  quorumdam  aures  vehementer  offenderet,  magnas,  in  lli- 
spania  praesertim,  turbas  excitavit.  Fr.  Thomas  de  Pcdroche,  O.  P.,  cum 
Excrcitia  judicanda  sumpsisset,  scriptam  de  illis  sententiam  Joanni 
Silíceo,  archiepiscopo  toletano,  detulit:  in  qua  locis  fere  quindecini 
graviter  reprehensis,  in  illam,  quam  supra  diximus,  propositionem  sic 
invehitur:  «Ilaec  assertio  por  quanto  vertit  in  dubium,  quod  non  solum 
praedestinati  salvabuntur,  sed  etiam  aliquibus  non  praedestinatis  con- 
tinget  salus,  est  non  modo  errónea,  temeraria  et  scandalosa,  verum 
etiam  haeretica»  '.  Ñeque  Pedroche  solum,  cujus  dicendi  modus  infensi 
animi  suspicionem  facile  creat;  sed  alii  etiam,  e  quorum  numero  Pa- 
schalis  Mancius,  O.P.,  praeclarus  theologiae  magister,  eamdem  illi  sen- 
tentiae  notam  inurebant.  Illius  dicta  refert  Araozius  in  epístola  ad  Bor- 
giam  et  Natalem  data  Compluto  die  20  Decembris  1553:  «Y  lo  que  más 
acrimina,  y  por  proposición  herética,  es  lo  que  dize  al  fin  de  los  Exer- 
cicios,  cliamsi  plañe  compcrlum  definitumque  esset,  nemini  contingerc 
sahitem  nisi praedestinato ;  dize  él  que  esta  manera  de  dudar  muestra 
querer  dar  a  entender  que  salus  conlingat  etiam  non  praedestinato,  y 
que  es  dudar  mal,  como  si  no  fuese  claro,  scilicef,  quod  non  conlingat 
nisi  praedestinato.  En  fin,  que  dize:  sy  no  es  error  de  impresión,  que 
es  proposición  herética»  2.  Biduo  post,  qui  erat  dies  22  Decembris, 
Araozius  iisdem  de  rebus  Ignatium  certiorem  facit,  atque  in  eam  opi- 
nionem  inclinat,  ut  existimet  errorem  esse  typographorum.  «Ello 
paresge  herror  de  la  estampa;  porque  en  algunos  de  romance  que  tene- 
mos de  mano,  dize:  Aunque  sea  claro  y  cierto  que  ninguno  se  saina 
sino  siendo  predestinado  y  teniendo  fee  y  gracia,  y  así  pasa  por  error  de 
estampa»  3. 

Eam  animorum  commotionem  cum  videret  Araozius,  indicabat,  da- 
tis  cum  ad  Ignatium  tum  máxime  ad  Borgiam  et  Natalem  litteris,  qua 
ratione  tempestas  illa  sedari  posset.  Interim  tamen  «deterritus  a  doctore 
Cuesta»  ut  ait  Natalis  4,  sententiaeque  hispanicae  Exercitiorum  innixus, 
operam  dedit  ut  illud  «compertum  esset»,  quod  est  in  Vulgata,  muta- 
retur  in  «compertum  sit».  Flanc  mutationem  scribit  ad  Ignatium  Nata- 
lis,  19  Martii  1554,  se  inscio  esse  factam.  «Los  Exercicios  que  por  acá 
son,  tienen  corregido  el  esset  y  mudado  en  sit  en  la  14  de  las  últimas 


1  Chrou.  Po.,  III,  524.  Integrara  censuram  habes  ibid.  a  p.  503;  apologiam  Natalis  in 
Epist.  P.  Nadal,  IV,  pp.  820-873. 

2  Epist.  Mixtae,  III,  667.  In  notatione  6  ibid.  ad  hunc  locum  apposita  dicitur:  «Ita 
sane  error  typographorum  fuit>...  Ex  ms.,  quod  nunc  in  lucem  prodit,  atque  ex  monu- 
mentis  unde  testimonia  deinceps  afferenda  excerpimus,  certum  est  non  fuisse  errorem 
typographorum. 

3  Ibid.,  672. 

4  Epist.  P.  Nadal,  II,  23. 


156 


MONUMENTA  ICXATIANA 


reglas:  esto  hizo  sin  saberlo  yo  el  Dr.  Araoz»  In  exemplari  quod  ob 
oculos  habemus,  excuso  Conimbricae  anno  1553,  prelo  erat  expressum 
«compertum  definitumque  esset»;  abrasis  autem  duabus  postremis  1  i t— 
teris  «et>,  alteroque  «s»  commutato  in  «t>;  manet  «compertum  defi- 
nitumque est»,  quae  affirmatio  certe  fiimior  valentiorque  est  quam  ea 
quae  fit  per  verbum  «sit».  In  aliis  vero  exemplis,  sive  conimbricensibus 
sive  romanis,  legebatur  «sit»,  ut  ait  Nadal,  ac  de  suo  exemplari  affir- 
mat  Torres  s.  Yidimus  nos  quidem  exemplaria  dúo  editionis  burgensis 
anni  1 574;  in  utroque  typi  expresserant  «esset»;  prima  autem  syllaba 
«es»  accurate  abrasa,  atque  in  ultimi  «e»  locum  substituto  «i»,  legitur 
nunc  «  sit » .  Exemplaria  manu  transcripta  translationis  Viügatae  im- 
pressae  conspeximus  quinqué  in  bibliotheca  Vallicelliana,  Romae  3, 
quorum  dúo  saltem  habent  illud  «esset»  partim  deletum  et  emenda- 
tum.  At  Natalis  non  modo  nihil  eo  tempore  mutari,  sed  ne  tradi  quidem 
libellum  quaesitoribus  fidei  judicandum  patiebatur:  probatum  enim  eum 
esse  judici  multo  superiori,  ñeque  illud  novum  examen  auctoritatem 
Sedis  apostolicae  decere  \ 

Aegre  tulit  Ignatius  mutationem  illam  ab  Araozio  factam,  minime 
quidem  quod  latinam  Frusii  translationem  pluris  quam  suum  textum 
hispanum  faceret 5,  neutrum  enim  neutri  praeferebat,  cum  nullam  com- 
parationem  institueret;  sed  quod  auctoritatem  Summi  Pontificis  Arao- 
zius  quodammodo  deseruisset.  En  quo  modo  id  nobis  Consalvius  de 
Cámara  tradiderit:  «Acordarme  he  de  cómo  sabiendo  el  Padre  por  el 
P.  Nadal,  quando  vino,  la  contradición  de  los  Exercicios  en  España,  y 
cómo  Araos  había  hecho  emendar  los  libros  conforme  al  español,  el 
Padre  lo  sintió  mucho,  condenando  mucho  a  Araos  por  auerlo  hecho, 
pues  los  de  latín  hauían  sydo  approuados  por  el  Papa;  y  dixo  que 
nunca  los  defendería,  sino  que  la  Iglesia  los  defendiese  de  los  contradi- 
tores»  fi. 

Eodem  anno  1553,  vel  ineunte  1554  eum  etiam  locum  reprehende- 
bant  aliqui  complutenses.  Polancus,  mandante  Ignatio,  ad  Natalem 
12  Aprilis  1554  scribebat: 

«La  tradutión  estampada,  que  como  V.  R.  sabe,  hizo  Mtro.  Andrés 
de  Frusio,  no  tiene  cosa  que  se  pudiese  dezir  falsa,  aunque  fuese  uerdad 


1  Epist.  P.  Nada/,  I,  244. 

2  Cf.  infra,  Apologiae,  3. 

3  In  exemplari  signato  F  81,  legitur  in  f.  L  «R.  P.  Xicolai  Lilii  Cong.»  Oratorii.- 
Fuit  Nicolo  Gig/io.  natione  gallus,  unus  e  primis  sociis  S.  Philippi  Nerii;  virtutibus 
ómnibus  clarus,  obiit  die  14  Junii  anni  1591.  (Vita  di  S.  Ei/ippo  Ntri  e  de  Compaga/ 
auctore  F.  Giacomo  Ricci,  O.  P.,  Romae  1678.  pp.  66-69).  Notum  est,  domum  Vallicel- 
lianam  congregationis  Oratorii  principen!  sedera  ab  ipsis  fere  ejus  initiis  fuisse. 

4  Epist.  P.  Nadal.  I,  243. 

»  lloc  videntur  indicare  Analtcla  Bollandiana,  t.  XXXI,  Bruxellis.  Parisiis,  1912, 
P-  390. 

0    Monum.  /gnat.,  ser.  4.",  I,  308. 


De  Vulgata  vebsione  Exekutioru.m 


157 


determinada  y  definida,  quod  nemini  contingit  salus  nisi  praedestinatis, 
como  se  uey  en  el  mesmo  contexto.  Y  tanto  más  está  bien  aquella  tra- 
dutión,  por  no  faltar  en  nuestros  tiempos  quien  tenga  esta  opinión:  quod 
aliqui  non  praedestinati  saluari  possunt.  Y  en  el  último  concilio  fué 
presentada  esta  obra  y  otra  del  Chaterino,  y  no  se  determinó  nada  en 
contra» 

Nihilo  tamen  minus  hispani  non  acquiescebant.  Hinc  Romam  nostri 
scribere;  Polancus  vero  ad  S.  Franciscum  Borgiam  die  5  Januarii  1555: 
«De  los  Exercitios,  o  contradición  sobre  ellos,  nuestro  Padre  no  siente 
que  deuemos  hacer  caso,  sino  estar  en  paz  con  todos  de  nuestra  parte; 
y  si  algunos  nos  demandaren,  responderles  hemos  y  fácilmente,  descar- 
gándonos con  la  Sede  aposthólica,  a  cuyo  juicio  y  censura  con  prece- 
dente exanimación  tan  diligente  se  offrecieron  los  Exercicios,  y  S.  S.  con 
breue  particular  approuó  todo  quanto  en  ellos  ay»...  2. 

Extra  Hispaniae  fines  etsi  non  adeo  videntur  nomines  cepisse  illo  ex 
loco  turbandi  occasionem;  eum  tamen  lovaniensis  cancellarius  carpen- 
dum  putabat.  Oua  de  re  cum  Romam  litteras  P.  Adrianus  Adriani  de- 
disset;  ad  eum  Polancus  rescripsit  12  Februarii  1555,  ñeque  Ignatium 
Catharini  doctrinam  exprimere  voluisse,  id  quod  ex  hispano  libello 
facile  pateret,  ñeque  Frusium  interpretem  id  spectasse,  cui  ne  in  men- 
tem  quidem  venisset,  sic  enim  ipsum  interrogatum  respondisse  3. 

Porro  sequenti  anno  1556,  trigésimo  primo  die  Julii,  functus  vita  est 
Ignatius.  Cum  itaque  Lainius  universam  jam  Societatem  regeret,  com- 
moti  sunt  iterum  homines  in  Hispania.  Denuo  Polancus  ad  P.  Busta- 
mantium,  9  Februarii  1560:  «No  es  menester  mudar  nada  de  los  [Ejer- 
cicios"] latinos...  pues  lo  ha  aprueuado  con  tanto  examen  de  su  uicario, 
maestro  del  sacro  palacio,  y  inquisidor,  el  Papa  Paulo  III»...  4. 

At  Natalis,  qui  res  propius  inspiciebat  (tertio  enim  visitator  Lusita- 
niam  obibat  anno  1561)  aliquid  de  sua  illa  prístina  severitate  remisisse 
videtur.  Inter  alia  enim  hoc  lusitanis  monitum  tradidit:  «La  palabra 
de  los  Exercicios  s'emmiende,  y  ha  de  dizir:  «etiamsi  planum  comper- 
tumque  est»  5. 


1  Monum.  Ignat.,  ser.  1.a,  VI,  598. — Caeterum  Ambrosii  Catharini,  O.  P..  (1487-1553), 
cui  nomen  prius  Lancellotus  Politus,  opinionem  de  hominum  praedestinatione  exponit 
e t  refutat  Franciscus  Suarez  S.  J.  in  tractatu  De  divina  praedestinatione  et  reprobatione, 
1.  I,  c.  V,  nn.  9-10;  c.  VII,  n.  u;  c.  Y III,  nn.  28-31.  Cf.  etiam  Sf.  Pallavicino  S.  J.  Istoria 
del  Concilio  di  7'rento,  1.  VIII,  c.  XIII,  nn.  1-2;  J.  Quétif  etJ.  Echard,  Scriptores  Ordinis 
Praedicatorum,  II,  Lutetiae  Parisiorum,  1721,  pp.  141-151;  H.  Hurter  S.  J.,  Xornenclator 
litterarius  Theologiae  catholicae,  II  ed.  3,  Oeniponte,  1906,  col.  1 378-1 383;  Christ.  Pesch 
S.  J.,  Praelectiones  dogmaticae,  II,  ed.  3,  Friburgi  Brisgoviae  1906,  pp.  207-208;  Joann. 
Muncunill  S.  J.,  Tractatus  de  Deo  uno  et  trino,  Barcinone,  191 8,  n.  723. 

2  Ibid.,  ser.  i.»  VIII,  253. 

3  Ibid.,  413. 

4  Lainii  Monum.,  IV,  662-663. 

5  Epist.  P.  Nadal,  IV,  201. 


158 


MOXU.MEXTA  IGXATIAXA 


Non  ita  nostrates  romani.  Etenim  cum  nova  editio  Exercitiorum 
facienda  Yindobonae  csset,  scripsit  Lainii  nomine  Polancus  die  10  Ju- 
nii  1563  ad  ipsum  Natalem  jam  tum  in  Germania  commorantem:  «Pa- 
rece bien  se  emprimam  [los  Ejercicios']  en  Vienna  como  están;  y  si  des- 
pués huuiere  alguna  cosa  que  emendar,  se  podrán  en  Roma  estampar 
otra  uez  con  más  diligencia»  \  Retenta  certe  est  illa  locutio  «etiamsi 
plañe  compertum  deñnitumque  esset,  nemini  contingere  salutem  nisi 
praedestinato»,  ñeque  abrasum  quidquam  in  exemplari,  quod  in  biblio- 
theca  Matritensi  Facultatis  Philosophiae  vidimus. 

In  eadem  prorsus  dicendi  ratione  editio  burgensis  (Burgos,  in  Hispa- 
nia)  perseverabat  anno  1574;  sed  hujus  editionis  exemplaria  dúo,  quae 
a  nobis  visa  esse  diximus  supra,  habent  «esset»  mutatum  in  «sit». 

Denique  romana  editio  anni  1576,  moderante  jam  universam  Socie- 
tatem  Mercuriano,  posuit  «quamquam  verissimum  sit»,  ex  Versione 
prima  desumptum;  hispalensis,  anni  1587,  «etiamsi  plañe  compertum 
definitumque  sit».  Inslitulum  Socictatis  in  editionibus  quas  vidimus  ro- 
manam  editionem  anni  1576  sequutum  est.  Cujus  autem  decreto  vel 
auctoritate  haec  emendatio  in  Vulgatam  traducta  sit,  incompertum 
nobis  est.  Cum  in  congregatione  generali  Societatis,  anno  1593  coacta, 
de  locis  aliquot  Vulgatae  versionis  ad  autographum  hispanicum  magis 
accommodandis  ageretur,  ejus  loci  ne  mentio  quidem  facta  est,  idque, 
nisi  fallimur,  quia  sublata  jam  forma  «esset»,  ubique  legebatur  «sit». 
Ouam  opinionem  Suárez  tacite  confirmat;  cum  enim  Exercitiorum  do- 
ctrinam,  defendit 2,  nullam  ejus  rei  mentionem  facit;  atqui  fecisset,  nisi 
prisca  illa  forma  ex  libello  expuncta  in  perpetuum  esset.  Hanc  regulam 
decimam  quartam  integram  ponit  in  n.  43,  c.  V,  1.  IX  tractatus  De  re- 
ligionc  Socieiatis  Jesu,  legitque  etiamsi  plañe  compertum  definitum- 
que sit. 

C)  DECLARATIONES  CONGREG  ATIONIS  QUINTAE  GENERALIS 

Ex  quindecim  igitur  locis,  quos  Pedroche  graviter  carpebat,  solus 
ille,  quem  modo  diximus,  emendatus  est.  Locorum  enim  viginti  septem, 
quos  aliqua  ex  parte  corrigendos  congregationis  quintae  designati  Pa- 
tres  censuerunt,  quosque  publici  juris  fecit  Claudius  Aquaviva,  praepo- 
situs  generalis,  anno  1  596  die  27  Junii,  nullus  erat  ab  adversariis  impro- 
batus.  Ñeque  porro  Patribus  illis  aliud  in  iis  locis  perpoliendis  propo- 
situm  erat,  quam  ut  sententias  aut  clariores  rcdderent  aut  magis  hispano 
textui  conformarent.  Ouapropter  eas  rectius  declarationes,  quam  emen- 
dationes  dixeris,  quandoquidem,  integra  priore  sententia,  notationum 
modo  adhibitae  sunt. 

Earum  vero  historiam  breviter  complexus  est  Jacobus  Dominicus, 


1  Epist.  P.  Xadal,  II,  304. 

2  De  religione  Societatis  Jesit,  1.  IX,  c.  V. 


De  Vi  u; ata  versione  Exercitiorum 


159 


Societatis  Jesu  a  secretis  sub  Claudio  Aquaviva,  in  epístola  ex  hujus 
mandato  die  25  Junii  1596  data:  «Ea  Patrum  deputatio,  inquit,  quae  in 
quinta  generali  congregatione  pro  recognoscendo  Directorio  Exerci- 
tiorum  instiluta  fuit,  illud  imprimís  proposuit,  ut,  antequam  liber  exer- 
citionim  denuo  im])rimeretur,  cum  hispánico  Autographo  qui  Romae 
servatur,  diligenter  conferretur,  non  ut  nova  quaedam  versio  fieret, 
sed  ut  loca  quaedam  accommodarentur,  quae  in  Vulgata  latina  subob- 
scura  videbantur.  Quod  cum  R.  Pater  noster  fieri  mandasset,  facta  dili- 
genti  collatione,  compertum  est  latinam  editionen  in  paucis  ab  Auto- 
grapho discrepare.  lis  igitur  praetermissis,  quae  parvi  momenti  esse 
videbantur,  ea  tantum  loca  adnotari  placuit,  in  quibus  sensus  subobscu- 
rus  censebatur,  vel  certe  clarior  hac  nova  versione  reddi  poterat»  '. 

Fuerunt  autemPatres  illi  designati  LaurentiusMagius,  Aegidius  Gon- 
zález, Alfonsus  Rodríguez,  Ludovicus  Gagliardus,  Joannes  Dominicus 
Candela,  Fabius  de  Fabiis,  Ijernardinus  Rosignolus,  Partholomaeus 
Riccius,  Josephus  Blondus,  Petrus  MaioVius  2. 

Miraberis  fortasse  quod  hi  Patres  «latinam  editionem  in  paucis  ab 
Autographo  discrepare»  affirmaverint,  máxime  si  Roothaan  legisti  scri- 
bentem:  «Deprehendi  scilicet  [in  textu  hispánico]  non  pauca,  quae 
mihi  quidem  notatu  dignissima  esse,  et  sive  ad  majorem  perspicuitatem, 
sive  ad  majorem  spiritus  unctionem  non  mediocriter  conferre  posse  vi- 
debantur» 3. 

At  si  attente  rem  consideraveris,  ac  temporum  conditionem  ob  ocu- 
los  habueris,  perspicies  eos  Patres  ne  cogitasse  quidem  de  emendandis 
multis  locis,  qui  nostra  aetate  inter  discrepantes  numerantur.  Deinde 
etsi  latinus  auctor  1  'ulgatac  versionis  saepe  a  verbis,  interdum  etiam  a 
sensu  recedere  videtur;  sententiam  tamen  eam  refert,  quae  ad  finem 
Excrcitiúntm  assequendum  idónea  sit.  En  locum  unum  exempli  causa: 
in  regula  octava  «ad  victum  temperandum»  pro  verbis  hispanis  «des- 
pués de  comer  o  después  de  cenar», quae  apertesignificant  «post  pran- 
dium  vel  post  coenam»  scribit  «ante  prandium  aut  coenam»;  at  conti- 
nuo subjungit  «et  quacunque  hora  nulla  esuries  sentitur»,  id  quod  in  re 
de  qua  agitur,  máxime  necessarium  est. 

Atque  hanc  esse  causam  praecipuam  existimamus,  quare  accuratio- 
rem  interpretationem  Ignatius  non  desideraverit,  máxime  «cum  non 
tam  scripto,  inquit  P.  Roothaan,  primis  illis  temporibus,  quam  vivae 
vocis  explanatione,  exercitiorum  series  omnis  ac  methodus  traderetur». 

Ñeque  tamen  infitiandum  est  laude  dignissimum  esse  eumdem 
P.  Roothaan,  qui  una  simul  editis  litterali  sua  versione  et  Vulgata,  nota- 

1    Institutum  Societatis  Jesu,  Florentiae,  1893,  t.  III,  p.  447. 

*  Ex  cod.  De  rebits  Con.  Gen.,  I-Y,  ff.  363-3641-.  FF.  361-383  continent  Acta  in  Con- 
gregatione quinta  genera/i.  Eorum  Patrum  nomina  exstant  actione  4.a,  die  6  Xovembris 
habita. 

3    In  prologo  ad  Patres  Exercitiorum  spiritualium  studiosos,  ed.  romana  1852,  p.  XIII. 


i6o  Monumenta  Igxatiaxa 

tisque  locis  inter  se  dissentientibus,  magnopere  contulit  ad  Exercilia 
melius  intelligenda  et  usurpanda.  Sed  de  hac  translatione  paulo  post. 

§  3.  De  hac  editione 

Typis  edimus  ipsum  exemplar  a  romanis  censoribus  anno  1548  ap- 
probatum  '. 

Polanci  additamenta  omnia  litteris  italicis  in  textu  exhibemus,  ita  ta- 
men  ut  quando  nulla  res  deleta  est,  nullam  notationem  addamus;  si  vero 
aliquid  deletum,  id  ipsum,  quod  deletum  est,  in  ima  columna  notemus. 

E  reliquis  lectionibus  ibidem  notatis  alterae  sunt  loci  a  correctore 
anonymo  emendati  (supra,  §  2,  litt.  ¿>);  alterae  sunt  loci,  quos  oblit- 
teratos  diximus  (supra,  §  2,  litt.  c). 

Sub  eadem  columna  declarationes  apponimus  congregationis  quin- 
tae  generalis,  stellulis  praefixis. 

Paucis  quibusdam  locis  difficilioribus  primamaliasque  antiquissimas 
editiones  conferimus.  Editionis  primae  vel  errata  typographica  vel  va- 
riationes  colligere  omisimus,  quum  aliis  de  causis  tum  vel  máxime  quia 
ipsa  illius  editionis  exempla,  non  semper  sibi  constant,  quae  res  inde 
fortasse  nata  est,  quod  nonnulla  mutabantur,  dum  liber  typis  ede- 
batur. 

Folia  codicis  ms.  crassioribus  numeris  arabicis  textui  insertis  desi- 
gnamus. 

ARTICULUS  III 

DE    VERSIOXE  PRIMA 
§  1.  De  auctore  ac  tempore  .iujua  verslonls 

Principio  quidem,  cum  Parisiis  Ignotius  ve^saretur,  atque  Exercilia 
cum  aliis  communicaret,  probabile  esteumnon  solis  hispants  hispaneve 
scientibus  ea  tradidisse,  sed  aliis  etiam  quos  aptos  ad  exercitiorum  fru- 
ctus  afferendos  noverat.  Callebantne  hispanam  linguam  Faber,  Broétus, 
Jajus,  Codurius  jam  tum  cum  primum  Faber  quidem  Ignatio  reliqui 
vero  tres  ipsi  Fabro  i  sese  per  exercitia  colendos  tradiderunt? 

Deinde  si  vel  istorum  vel  aliorum  causa  necesse  fuit  Exercilia  la- 
tine reddi,  id  potuit  Ignatius  aut  per  se  aut  per  alium  praestare;  si  per 
alium,  quidni  hominem  selegisset  elegantioris  latinitatis  cultorem? 
Ilanc  certe  viam  postea  Romae  ingressus  est,  cum  eum  Frusio  laborem 
commendavit,  viro  inter  Ignatii  familiares  ob  latinae  linguae  peritiam 
notissimo.  Atqui  Versto  haec,  praesertim  ut  in  primo  exemplari  erat 
prius  quam  emendaretur,  non  modo  rudis  atque  impolita  est,  sed  hispa- 


1  Y.  infra,  imaginen)  paginac  exempli  illius. 

2  Fabri  .]/onum.,  495. 

8   Epist.  PP.  Broéti...  Rodcricii,  456. 


De  Vkksio.ne  prima  Exkrcitiokum 


161 


nana  Exerrttíorum  linguam  mirum  quantum  redolet.  Quod  si  ejus  fue- 
rit  auctor  Ignatius,  nenio  illam  rem  mirabitur,  quandoquidem  homomi- 
litaris  atque  aetate  grandaevus  linguae  latinae  studium  aggressus,  prae- 
clarum  facinus  gessit  hoc  ipso  quod  salebrosas  grammaticorum  leges 
didicit  servavitque;  ñeque  fusum  elegansve  scribendi  genus  ab  eo  exi- 
gere  quisquam  poterat. 

Quam  vero  aperta  sint  in  hac  versione  vestigia  textus  hispani,  le- 
genti  notationes  clarissime  patebit.  üuaedam  tamen  huc  aferré  placet- 


AUTOGRAPHUM 

Discurriendo  de  hora  en  hora  o 
de  tiempo  en  tiempo,  f.  6. 

Sin  que  sientan  lo  que  haze,  f.  6v. 

Mirando  de  año  en  año  o  de  tiem- 
po en  tiempo,  f.  12. 

Hazer  vna  reuerencia  o  humilia- 
ción,  f.  14V. 

Ver  las  personas,  las  vnas  y  las 
otras,  f.  18. 

Como  herir,  matar,  ir  al  infierno, 
f.  i8v. 

La  quinta  será  traer  los  cinco  sen- 
tidos sobre  la  primera  y  segunda 
contemplación,  f.  20. 

De  manera  que  por  entonces  no 
lea  ningún  misterio  que  aquel  día  o 
en  aquella  hora  no  haya  de  hazer, 
porque  la  consideración  de  vn  mis- 
terio no  estorue  la  consideración 
del  otro,  f.  20V. 


VERSIO  PRIMA 

Discurrens  de  hora  in  horam  seu 
de  tempore  in  tempus,  f.  iov 

Sine  hoc  quod  sentiant  quid  fece- 
rit,  f.  1 1  v. 

Discurrendo  de  anno  in  annum 
uel  quouis  tempore  in  aliud,  f.  19. 

Faciam  coram  eo  genuflexionem 
quamdam  seu  humiliationem,  f.  23. 

Uidere  personas  omnes,  tam  has 
quam  illas,  f.  29. 

Verbigratia  percutere ,  occidere, 
descenderé  ad  infernum,  f.  29V. 

Quinta  erit  trahere  quinqué  sen- 
sus  super  primam  et  secundam  con- 
templationem,  f.  31V. 

Ita  quod  pro  tune  non  legam  aliud 
mysterium  quam  illud  quod  illa  die 
uel  alia  [sic  pro  illa~\  hora  debeo  fa- 
ceré, ne  consideratio  unius  mysterii 
impediat  alterius  considerationem, 
f.  32. 


Haec  et  alia  innúmera,  quae  suis  locis  suo  quisque  arbitratu  videre 
poterit,  indicia  sunt  hominis  non  modo  parum  in  latine  scribendo  ver- 
sati,  sed  hispane  potius  quam  latine  cogitantis.  Nisi  forte  dixerit  quis- 
piam,  illum  interpretem,  quicumque  demum  ille  fuerit,  id  voluisse  per- 
ficere  saeculo  décimo  sexto,  quod  undevicesimo  P.  Roothaan  exsequu- 
tus  est.  Hoc  fieri  certe  potuit;  minüs  tamen  probabile  existimandum 
est,  quum  illis  temporibus  tam  magno  pretio  ab  ómnibus  elegantia  la- 
tini  sermonis  haberetur,  quae  causa  etiam  fuit,  propter  quam  haec  ipsa 
Versio  in  tenebris  adhuc  latuit,  quamquam  illam  pontificii  censores  non 
minus  quam  Vulgatam  laudibus  extulerant. 


1  Folia  Versionis  primae  notantur  prout  sunt  in  secundo  exemplari,  in  hac  editione 
excuso;  iisdem  locis,  in  imis  paginis,  invenies  variationes  primi  exemplaris,  quae  hic 
coniparantur  cum  Aut. 

Mohtjm,  Ignat.— Series  II.  n 


162 


MOXUMEXTA  IGXATIAXA 


Probabile  itaque  ducimus,  hujus  Versionis  auctorem  ipsum  Ignatium 
fuisse,  ñeque  tamen  negamus  indicia  nonnulla  esse,  quae  id  dissuadeant, 
locos  v.  g.  aliquos,  in  quibus  latina  verba  ab  hispanis  non  parum  re- 
cedunt. 

Quod  ad  hujus  Versionis  tempus  pertinet,  perfectum  quidem  primum 
exemplum  est  anno  1541,  ut  in  ipso  códice  dicitur.  Sed  ipsam  transla- 
tionem  antiquiorem  esse  opinamur.  Quod  cum  abunde,  testimoniis  de- 
ficientibus,  confirmare  non  possimus,  conjectura  colligimus  ex  collato 
cum  hac  Versione  antiquissimo  textu  Reginensi  '. 

Textum  Reginensem  ad  annum  saltem  1537  ineuntem  pertinere,  for- 
tasse  ad  1534,  deinde  in  praefatione  ad  appendices,  ostendemus.  Jam 
vero  Versio  prima  linguam  ita  similem  linguae  codicis  Reginensis  ha- 
bebat,  priusquam  emendator  illam  aliquantulum  poliret,  ut  dubitari  non 
posse  videatur,  quin  aut  alterum  ab  altero,  aut  utrumque  ab  eodem 
exemplari  latino  pendeat.  Atqui  Versio  prima  nullo  modo  penderé  po- 
test  a  Reginensi  códice;  quia  illa  integra,  hkrmutilus  máxima  ex  parte 
est;  illam  nobis  Exercitiorum  auctor  Ignatius  tradidit  illis  verbis:  cTd- 
dos  exercicios  breuiter  en  latín»;  hunc  Joannes  quidam  Reliares,  multis 
vitiis  inquinatum,  inter  varia  rerum  genera  collectum,  transmisit.  Diccn- 
dum  igitur  est  exemplum  Reginense  a  Versione  prima,  sive  alio  exem- 
plo  interveniente  sive  non  interveniente,  penderé. 

lili  autem  loci  Reginensis  codicis  cum  Versione  prima  comparandi 
praesertim  sunt,  qui  máxime  ad  A utographwn  hispanum  accedunt  (hoc 
enim  est  utriusque  fons  indubius)  cujusmodi  sunt  exercitia  quinqué  et 
additiones  novem  in  prima  hebdomade,  contemplationes  de  regno  Chri- 
sti  et  de  vexillis  in  altera;  non  vero  illi,  quos  dum  scriberet  auctor  co- 
dicis Reginensis  potius  ex  memoria  et  suo  marte,  quam  aut  ex  dictantis 
ore  aut  ex  aliquo  Exercitiorum  exemplo  describere  videbatur.  Ouacnam 
illa  esse  arbitremur,  suo  loco  in  praefatione  ad  appendicem  dicemus. 
Itaque  loci  illi  quatuor  primi,  quos  modo  attulimus,  ut  hispanae  linguae 
vestigia  in  Versione  prima  indicaremus ,  et  complures  alii ,  quos  in 
notationibus  indicabimus,  totidem  fere  verbis  in  códice  Reginensi  sunt. 

Hi  loci  proximam  inter  Vcrsioncm  primam  et  codicem  Reginensem 
cognationem  declarant,  quam  codex  coloniensis  Exercitiorum  B.  Fabri 
ctiam  confirmat.  Utrumque  textum  integrum  vide  infra,  in  appendicibus. 

E  quibus  rebus  ómnibus  mérito  conficimus  hanc  Vcrsioncm  primam 
probabilissime  ad  annum  fere  1534  pertinere. 

§  2.— Da  tribus  Versionis  primae  exemplaribus 

Primum  exemplar  integrum  est  ac  titulum  exhibet  S.  Ignatii  manu 
conscriptum:  «Todos  exercicios  breuiter  en  latín»;  alia  vero  manu: 


1    Vide  infra,  Xolitiam  cod. 


De  Versione  prima  Exercitiorum 


163 


«1541,  Exercitia  spiritualia».  Aliam  praetcrea  voculam  ipse  textus 
a  S.  etiam  Ignatío  scriptam  habct,  verbum  «habuerim»  in  tertio  exer- 
citio  hebdomadis  primae,  f.  2ov  positum  \  Ergo  excmplar  hoc  et 
armo  1 54 1  absolutum  est,  et  Ignatio  in  manibus  fuit,  unde  idem  ab  eo 
etiam  probatura  esse  jure  colligimus.  Qua  in  re  est  hoc  exemplar  simile 
Autographo,  quod  a  librado  aliquo  transcriptum,  per  Ignatium  deinde 
relectum  et  rebus  quibusdani,  paucissimis  illis  quidem,  adauctum  est. 
Majorem  locorum  partem  a  S.  Ignatio  in  AulograpJio  emendatorum  in 
hoc  primum  exemplar,  ut  supra  diximus,  ipse  librarius  transcripsit.  Cur 
non  omnes  ibi  reperiantur,  causa  esse  potuit,  aut  quod  Ignatius  satis 
se  fecisse  arbitraretur,  si  Autographum  corrigeret,  alii  relicta  cura 
cosdem  locos  in  textu  latino  corrigendi,  in  eo  praesertim,  quem  elegan- 
tiore  Frusius  forma  limabat,  aut  quod  nondum  omnes  in  Aitlograplio 
loci  essent  emendati,  quando  Vetsio  prima  correcta  est. 

Hoc  primo  exemplari  usus  est  P.  Roothaan  in  sua  translatione  per- 
ficienda,  ut  ipse  in  prologo  testatur. 

Secundum  exemplar,  integrum  etiam,  cum  Vulgata  versione  colli- 
gatum  in  eodem  códice  est.  Nihil  in  eo  Ignatii  manu  exaratum  inveni- 
tur;  at  retinet  approbantium  censorum  judicia,  primum  quidem  cardina- 
lis  burgensis  manu  signatum,  altera  dúo  censorum  manu  scripta  et  si- 
gnata,  non  secus  ac  Vulgata.  De  hoc  exemplari  loquitur  Polancus  in 
praefatione  Vulgalae:  «Utramque  versionem,  inquit  (quod  testimoniis 
eorumdem  [censorum]  in  archetypis  exemplaribus  patet)  approba- 
runt.» 

Mirum  sane  quod  hoc  alterum  exemplar  non  cognovit  P.  Roothaan, 
nam  si  cognovisset,  non  videtur  haec  scripturus  fuisse:  «Quae  [antiqua 
versio  latina]  an  eadem  illa  sit,  quae  censoribus  simul  cum  altera,  quae 
vulgata  est,  oblata  fuerit,  non  constat»  -. 

Sunt  vero  in  hoc  altero  exemplari  emendati  loci  nonnulli  manu 
Polanci,  nonnulli  alius  correctoris.  De  tempore  autem,  quo  hi  loci 
emendati  sunt,  idem  tenendum  putamus  quod  jam  de  Vulgata  diximus. 

Tertium  denique  exemplar,  ubi  Christi  vitae  mysteria  desiderantur, 
in  alio  códice  una  cum  apographo  hispano  compactum  est.  Caeterum 
vix  a  primo  differt,  nisi  in  eo  quod  examen  particulare  in  hebdomadis 
primae  finem  rejicit. 


1  Boone  videtur  plures  S.  Ignatio  tribuere: /ocvw  et  ignes  in  i.°  puncto  meditationis 
de  inferno,  et  assigna>ido  et  babeado  in  i.°  modo  orandi,  Les  CorreCñons  Afanuscrites des 
E.xereices  de  Saint  /guace,  Enghien  (Belgique),  Xovembre  190S,  CBE  nu  18,  p.  19.  Pu- 
tamus tamen  velle  eum  significare  quatuor  illa  vocabula  reperiri  in  primo  exemplari. 
in  quo  non  sunt  Polanci  correctiones;  proinde  illa  vocabula,  non  aliter  ac  translationem 
totam.  tribui  Ignatio  posse.  Xam  Sti.  Ignatii  manu  scriptae  voces  illae,  in  códice,  quem 
vidimus,  certe  non  sunt. 

2  In  Prologo  ed.  1852,  p.  XIV. 


i64 


MOXUMEXTA  IGXATIAXA 


§  3.  De  Versionis  primae  emendatlonibus 

a)    NOT  ATIONES    IGNATIANAE    I N    PRIMO  EXEMPLARI 

Legenti  hujus  Versionis  primum  exemplar  occurrit  initio  libri,  post 
folia  quatuor  recentissima,  folium  primum  antiquum,  in  quo,  ut  jam 
diximus,  scriptus  est  titulus  Ignatii  manu:  «Todos  exercicios  breuiter 
en  latín.»  Quid  ea  voce  «breuiter»  significare  S.  Pater  voluerit,  recte, 
opinamur,  explicat  P.  Roothaan:  «Non  quod  brevius  in  hac  Vérsione, 
quam  in  Autographo  hispánico;  sed  quia  textus  libri  nonnisi  breviter 
exercitia  continet,  ore  tenus  scilicet  fusius  explicanda»  '. 

Illud  autem  verbum  <-habuerint»  in  tertio  primae  hebdomadis  exer- 
citio,  f.  20v,  quae  vox  altera  est  a  S.  Ignatio  in  hoc  exemplari  scripta, 
jure  forte  miraberis,  cum  in  Autographo  dicatur  «he  sentido»;  et  simi- 
libus  locis  in  secunda  et  quarta  hebdomade  «haya  sentido».  Ouorsum 
haec  mutatio?  Fortasse  Ignatius  ita  scripsit,  ne  putaremus  praeter  con- 
solationem  sensibilem,  quam  vocant,  nullam  esse;  complura  enim  con- 
solationum  genera  recenset  in  fine  libelli  S.  Pater,  quorum  nonnulla 
potius  habeantur,  quam  proprie  sentiantur. 

Jam  quod  ad  eos  locos  pertinet,  quos  in  Autographo  Sanctus  ipse 
Pater  emendavit,  notavimus  supra  nonnullos  in  hac  Versione  deside- 
rari.  Sunt  autem  qui  sequuntur: 


AUTOGRAPHIM   EMENDATCM  ALT.  XOX  EMEXDAT.  VERSIO  PRIMA 

ofreciéndole,  f.  2,  1.  2  dexándole  committendo  illi  (?),f.2v 

se  sirua  conforme,  f.  2,  1.  4  ordene  disponat  (?>,  ibid. 

sin  determinarse  por  affec-  sin  affección  absque  affectione  f.  9V 
ción,  f.  5v,  1.  2 

con  ¡as  tres  potencias,  f.  10. 1. 1  de  tres  potencias  trium   animae  virium, 

f.  i6v 

en  vna  grande  cáthedra,  f.  22V,  en  vna  cáthedra  in  cathedra,  f.  35 
1.7 

como  gotas  de  sangre,  f.  3 1 , 1. 1 5  símile  a  sudor  san-  sanguineum  sudorem, 

guineo  f.  48V 

píamente  se  medita  y  se  lee  dize  el  euangelio  de  pie  meditari  licet,  77V 

en  la  vida  de  los  sanctos,  f.  52,  Xicodemo. 
1.  1-2 

sexta  regla,  f.  54,  1.  9  quinta  regla  4.a  regula,  f.  81  v 

diffinir  o  declarar  para  núes-  difinir  de  las  cosas  diffinire  res,  f.  93 


1  •  Ibid.,  in  notatione.  Suspicati  aliqui  sunt,  Kxercitia  fusius  a  S.  Ignatio  esse  antes 
conscripta,  quae  deinde  breviter  in  Antogrup/10  et  in  Vérsione prima  contraxerit.  Hujua 
SUSpicionis  fundamentum  non  videmus.  praesertim  cum  ex  dictis  in  {í  I  probabilissimum 
sit  hanc  ipsam  Versionem  ac  proinde  Autograpkttm  jam  nmltis  ante  annis  eadem  hac 
brevitate  constitisse. 


De  Versione  prima  Exercitioium  165 

tros  tiempos  de  las  cosas,  f.  62, 
L  2-3 

prouecho  spiritual  de  sus  áni-  prouecho  de  sus  áni-  fructum  animarum,  f.  94 
mas,  f.  62V,  1.  16  mas 

Ex  his  locis,  vel  saltem  ex  quibusdam  eorum,  illud  patet:  quod 
P.  Roothaan  in  extrema  sua  editione  dicit:  Versioncm  hanc  hispanicu 
Autographo  omnino  responderé,  «nullo  verbo  addito,  nullo  mutato», 
non  esse  ad  verbum  intelligendum,  nisi  forte  alio  ipse  Autographo  usus 
sit.  Duobus  primis  locis  «committendo  illi»,  «disponat»,  dubitandi 
signum  adjunximus  ,  quia  perspicuum  non  est  utrum  Autographo 
emendato  an  non  emendato  respondeant. 

Paucissimos  contra  diximus  esse  locos,  qui  in  ipso  textu  primi 
exemplaris  nulla  mutatione  facta,  leguntur,  ut  sunt  in  Autographo 
emendato. 

AUTOGR.   NON  EMENDATLM  AUTOGR.  EMENDATUM  VERSIO  PRIMA 

No  solamente  por  amor  de  No  pura  y  debita-  Non  puro  ac  debito, 
Dios,  f.  23 v,  1.  16  mente  por  amor  de  amore  Dei,  f.  36V 

Dios. 

Vocación,  f.  27,  1.  21  Vocación  diuina.  Uocationemdiuinam, 

f.  42 

b)  RELIQUA  EMENDATA  IN  PRIMO  EXEMPLARI 

Diligenter  notandum  est,  non  modo  ignatianas  correctiones,  sed 
alias  etiam,  quae  innumerae  paene  sunt,  fere  omnes  ejusdem  librarii, 
qui  totum  codicem  transcripsit,  manus  esse,  idque  etiam  quando  plu- 
ries  idem  locus  emendatus  est.  Quis  tam  multorum  emendatorum  est 
auctor?  Suspicamur  alicui  homini  de  Societate,  Exercitiorutn  bene 
perito,  datam  ab  Ignatio  esse  provinciam  Versionis  primae  fideliter 
transcribendae  (vel  efficiendi  ut  transcriberetur)  et  facultatem,  nonnulla, 
si  videretur,  ita  mutandi,  ut  non  modo  sententia,  sed  primaevus  etiam 
simplicitatis  Autographi color,  quantum  fieri  posset,  retineretur.  Legun- 
tur quidem  in  primo  fol.  nomina  «Viola  amicus» — «Antonio  Viola»,  for- 
tasse  etiam  «Mironis»;  sed  nihil  inde  conficitur,  praesertim  cum  ad 
Tixercitia  nomina  haec  non  referri  videantur.  Joannes  Viola  (non  Anto- 
nius)  ingressus  est  Societatem  anno  1539;  Jacobus  Miro  anno  1 541 . 

Inter  ea  quae  in  hoc  primo  exemplo  deleta  aut  emendata  sunt,  non 
pauca  reperiuntur,  quae  nunquam  in  alterum  exemplar  pervenerunt. 
Ea  omnia  in  imis  paginis  notabimus.  Quae  quidem  si  oculis  perlustrabis, 
magnopere  illud  confirmabis,  quod  supra  diximus,  primum  interpreten! 
hispanis  verbis  latina  substituisse,  non  raro  singula  singulis;  verbi 
gratia,  «secundum  quod»,  «ita  quod»,  «sine  hoc  quod»,  quae  passim 


166 


MONUMENTA  IGNATIANA 


occurrunt;  item  in  examine  (Aut.  f.  9)  «accipiendo  pro  objecto»,  quod 
est  «tomando  por  obiecto»,  «compositio  videndo  locum»  —  «composi- 
ción viendo  el  lugar  (ibid.  f.  io), — aliisque  locis  quamplurimis. 

Plerumque,  ut  par  erat,  melior  post  emendationem  translatio  evasit; 
subinde  tamen  praeferenda  forte  antiquissima  forma  videatur.  Magis 
placet  exempli  causa,  in  secundo  eligendi  tempore,  f.  42V,  «per  expe- 
rientiam  consolationum  et  desolationum» ,  ut  est  in  primo  exemplo, 
quam  «per  experientiam,  consolationem  et  desolationem»,  ut  est  in 
secundo;  hoc  enim  alterum  tria  membra  continet,  experientiam,  con- 
solationem, desolationem,  cum  Ignatius  non  de  experientia  quacumque, 
sed  de  experientia  consolationum  et  desolationum  tantum  loquatur,  ut 
est  in  Autographo,  f.  27V. 

Sic  etiam  in  regula  octava  secundae  seriei  de  spiritibus  discernendis, 
f.  86,  scripsit  emendator  «discursu  similitudinum» ,  ubi  primum  exem- 
plum  retinet  «discursu  habitudinum» ,  id  quod  et  hispano  textui  magis 
conforme  est,  et  rei,  qua  de  agitur,  magis  consentaneum  videtur.  Quid 
enim  hic  sibi  volunt  «similitudines»?  Vide  notationem  ad  hunc  Auto- 
graphi  locum. 

Postremo,  correctorem  primi  exempli,  inuniusloci  emendatione  non 
plañe  auctoris  mentem  assequutum  esse  suspicamur.  In  extrema  nam- 
que  regula  secunda  pro  distribuendis  eleemosynis,  cum  prius  diceretur: 
«seruando  pro  me  ipso  eandem  regulam,  quam  pro  aliis  judico  expe- 
dientiorem»;  corrector  sustulit  «expedientiorem»,  posuitque  «expe- 
ditiorem»,  f.  87V.  Rectene?  «Expeditus»  facilitatem  significat;  hoc  autem 
loco  non  facilitas,  sed  animi  utilitas  quaeritur.  Censuit  probabiliter 
corrector,  participium  «expediens»  a  verbo  impersonali  «expedit», 
quod  est  «conducit»,  «prodest»  non  bene  usurpan  latine  (et  certe 
nullum  exemplum  talis  participii  affert  lexicón  Forcellini-De  Vit;  ubi 
tamen  invenies  «expediens»  a  personali  «expedio»,  quod  est  «solvo», 
«libero»);  paulo  inferius  tamen  idem  corrector  non  emendavit  «expe- 
dientius»1.  Existimamus  mutuatum  esse  primum  interpretem  partici- 
pium «expediens»  et  «expedientius»  ex  hispano  «expediente»,  quod 
utique  significat  «opportunum»,  «utile»,  «conveniens». 

C)  CORRECTA  POLANCIANA  IN  ALTERO  EXEMPLARI 

Jam  ad  Polanci  correctiones  veniamus,  quae  omnes  in  altero  exem- 
plo, nullae  in  primo,  ejus  manu  scriptae  reperiuntur.  De  quibus  prius- 
quam  dicimus  laus  tribuenda  hoc  loco  etiam  est  P.  Antonio  Boone,  S.  J., 
qui  eodem  libello,  quo  Autographi  cmendatos  locos,  ut  supra  diximus, 
expendit,  correctiones  etiam  Versionis  primae  attingit,  earumque  ge- 
nera quatuor  distinguit:  primum  earum,  quae  dicendi  formam  seu  sti- 


1    In  quarta  hujus  loci  recula,  f.  87V,  et  in  ultima  ad  scnticndum  cum  Ecclesia,  f.  95. 


De  Versiqne  prima  Exercitiorum 


167 


lum,  deinde  quae  historiani,  tum  quae  praxini  spectant,  postremo  eas 
de  quibus  disputari  liceat.  Singulorum  generum  cxempla  seligit,  eaque 
perite  ac  breviter  commentatur  '. 

Nos  vero  quoniam  de  additamentis  ac  mutationibus  polancianis 
bene  multa  pro  nostro  instituto  in  Vttlgatae  praefatione  diximus;  satis 
hic  putaviraus  fore,  si  polanciana  illa  emendata,  quae  utrique  versioni 
communia,  ab  illis  quae  Versionis primac  sunt  propria,  distingueremus, 
additis  deinde  quibusdam  annotationibus  ad  emendata  quae  majoris 
momenti  viderentur.  Communia  ergo  Vulgatae  versioni  et  Versioni  pri- 
mac sunt  in  annotationibus  viginti  primis  ad  ff.  2  et  8;  in  prima  hebdo- 
made  ad  ff.  I2v,  13,  i4r  et  v,  15,  18,  22;  in  secunda  hebdomade 
ad  ff.  26v,  3 iv,  33;  in  quarta  hebdomade  ad  f.  54V;  in  mysteriis  vitae 
Christi  ad  ff.  72v,  /6v.  Versionis  hujus  propria  sunt  emendata  in  anno- 
tationibus viginti  primis  ad  f.  3v;  in  prima  hebdomade  ad  ff.  15,  i/r 
et  v,  i8r  et  v.,  24V,  25V;  in  secunda  hebdomade  ad  ff.  28v,  33,  35,  36r 
et  v>  37>  38,  44;  in  tertia  hebdomade  ad  f.  48V;  in  quarta  hebdomade 
ad  ff.  57V  et  60;  in  mysteriis  ad  ff.  74V  et  77;  in  regulis  ad  ff.  7Qr  et  v, 
82V,  83,  84v,  85v,  89V,  92,  94V. 

Inter  haec  emendata  illa  prae  caeteris  notanda  sunt.  In  prima  he- 
bdomade, ubi  de  peccatis  opere  patratis  agitur,  ad  f.  15,  addidit  Polan- 
cus  hoc  membrum:  «seu  eas  aspernando»,  quibus  verbis  optime  decla- 
ratur  modus  aliquis,  quo  «non  parum  peccat  quis  faciendo  contra  tam 
pias  commendationes  et  exhortationes  *. 

In  primi  exercitii  secundo  praeludio,  f.  17,  apposita  est  partícula 
«forte»  propositioni  «quod  multi  forte  damnati  sint  ob  unicum  pecca- 
tum  mortale»,  quam  particulam  in  alio  Vulgatae  loco  additam  ab  eodem 
Polanco  supra  diximus  3. 

Tertius  est  in  hac  hebdomade  locus,  in  altero  ejusdem  exercitationis 
puncto,  f.  18,  qui  ut  prius  legebatur  in  hoc  altero  exemplari,  atque 
etiam  nunc  legitur  in  primo,  factorum  temporumque  seriem  a  Mose  in 
sacra  historia  exhibitam  retinebat  4:  «vestiti  tunicis  pelliceis  et  expulsi 
de  paradiso».  Polancus  hunc  ordinem  mutavit:  «expulsi  de  paradiso  et 
vestiti  tunicis  pelliceis».  Suspicamur  errori  ansam  praebuisse  Vulga- 
tam:  «quomodo  ex  paradiso  ejecti  sint,  vestibus  pelliceis.  induti». 

«Amorem  sensuum»,  f.  25V,  appellaverat  primus  interpres  quod 
AuíOgraphum  dicit  «amor  sensual»;  Polancus  clariorem  reddidit  sen- 
sum,  cum  correxit:  «amorem  sensualem  nostri». 

In  secunda  hebdomade  displicebat  sine  dubio  Polanco  vox  «bina- 
riorum»,  f.  36V  etc.,  ejusque  loco  «dispositiones»  adhibuit.  Cum  autem 


1  CBE,  n°  18,  pp.  17-27. 

-  Cf.  Suárez,  De  religione  Societatis  Jesu,  1.  IX,  c.  V ',  nn.  14  et  15. 

■  Pag.  151. 

4  Gen.,  III,  21-23. 


i68 


MONUM  E N'TA  IGX  A  TI  A  X  A 


difficile  de  dispositionibus  dicerentur  illa,  quae  de  lilis  duumviris  narra- 
bat  Ignatius,  hunc  locum  imperfectum  aPolanco  relictum  putamus.  Male 
enim  sonat  illud:  «Adducere  historiam,  quae  continet  in  se  tres  dispo- 
sitiones  hominum,  quorum  unusquisque»  etc.  Item  paulo  post:  «Pri- 
mus...  Secundus...  Tertius»  ut  sit  intelligendum  «Primus  homo...  Secun- 
dus  homo»  etc.,  cum  non  de  tribus  hominibus,  sed  de  tribus  dispositio- 
nibus disputatum  sit. 

In  f.  5  7 v,  quod  pertinet  ad  contemplationem  ad  obtinendum  amo- 
rem,  pro  «in  nobis»  óptimo  consilio  substituit  «in  creaturis — en  las  cria- 
turas»; non  enim  de  nobis  tantum,  sed  de  rebus  ómnibus  ibi  agitur. 

In  mysteriis  vitae  Christi,  ad  f.  /2v,  legebatur  prius:  «In  tantum  ve- 
nit  timorem,  ut  diceret  (tristis  est  anima  mea  usque  ad  mortem)  et  su- 
dauit»  etc.  Polancus  in  hac  Vcrsiotic  hunc  locum  ita  mutavit:  «In  tan- 
tum venit  anxietatis,  cum  prius  pauisset  et  moestus  fuisset,  quando  di- 
cebat  (tristis  est  anima  mea  usque  ad  mortem),  vt  sudaret»  etc.  Simili 
quodam  modo  emendatus  hic  locus  in  Vulgata  versione  est,  non  tamen 
Polanci  manu.  Nihilominus  mirum  fortasse  videatur,  quod  in  emenda- 
tione  Vulgatac  vocem  illam  «anxietatis»  deleverit  emendator,  qui  si 
scribebat  non  suggerente  Polanco,  Polanci  tamen  emendationem  in 
Versione  prima  non  videtur  ignorare  potuisse. 

In  regulis,  quae  in  fine  libelli  ponuntur,  haec  notatu  digna  cense- 
mus.  Ad  f.  7gv,  in  regula  secunda  seriei  primae,  id  quod  hispane  dici- 
tur  «facilitando  y  quitando  todos  impedimentos»  erat  prius  «omnia  im- 
pedimenta leuigando  et  precidendo»;  jam  in  primo  exemplari  positum 
est  «minuendo»  pro  «levigando»;  sed  Polancus  in  hoc  altero  scripsit 
«facilitatem  ostendendo»,  id  qund  magis  ad  textum  hispanum  accedit. 

In  regula  duodécima  ejusdem  primae  seriei,  f.  82r  et  v,  obscure  ali- 
quantulum  locutus  est  Polancus,  ut  bene  monet  Boone  l.  Prior  lectio 
erat:  «Sathanas  tentator  non  aliter  est  debilis  per  vim,  et  fortissimus 
sponte,  ac  mulier».  Post  correctionem  vero  legitur:  «non  aliter  est  de- 
bilis, si  quis  vi  resistat,  fortissimus  sponte  nostra».  In  textu  tamen,  ut 
est  apud  Boone,  ponitur  partícula  «sicut»  post  adjectivum  «debilis», 
quae  non  est  in  ms. ,  et  magis  sensum  perturbat.  Hispana  sententia  sic 
videtur  transferri  posse:  «Ilostis  fit  sicut  mulier,  imbecillus  invite,  for- 
tis  libenter»;  «por  fuerza»  hic  est  «invite»,  «de  grado»  est  «libenter». 

In  eadem  hac  regula  locus  est  ille:  «Ideo  ait  Jacobus:  resistite  dia- 
bolo  et  fugiet  a  vobis»  s,  qui  non  est  in  Vulgata  ñeque  in  Aufographo. 
Quis  illum  addidcrit  nescimus.  Polanco  debetur  quod  sententiam  Ja- 
cobo  restituerit,  quae  prius,  in  hoc  altero  exemplo,  sicut  adhuc  est  in 
primo,  Paulo  tribuebatur. 

Postremo  in  quarta  regula  secundae  seriei,  f.  84V,  Ignatii  mentem 


1  CBE,  n°  18,  p.  2%. 

2  Jac.IY.7. 


Dk  Versione  prima  Exercitiorum 


169 


Polancus  pressius  proferre  conatus  est,  idque  plañe  assequutus,  etiamsi 
aliquantulum  a  verbo  recesserit.  Posuit  enim  «accommodare  se  animae 
devotae»  pro  «illabi  in  animam  devotam»,  ubi  hispane  dicitur  «entrar 
con  la  ánima  devota».  Revera  illud  «entrar  con»  significationcin  «accom- 
modandi  se»  continet,  quae  in  verbo  «illabendi»  non  est,  in  quo  tamen 
reperitur  significado  «ingrediendi»,  quod  est  «entrar  en»,  non  «en- 
trar con». 

d)  ALTERIUS  CORRECTORIS  EMENDATA  IN  SECUNDO  EXEMPLARI 

Hic  ea  tantum  indicamus,  quae  in  hoc  ipso  secundo  exemplari 
emendata  sunt,  quocumque  tándem  modo  illa  in  exemplari  primo  repe- 
riantur. 

Sunt  itaque  fere  haec:  in  annotationibus  viginti  primis,  emendata 
quinqué,  ad  ff.  2,  3V,  4,  5V,  7;  in  prima  hebdomade  tredecim:  ad  ff.  g\-, 
iiv,  12,  ijt  et  v,  19V,  20,  2iv,  22V,  24;  in  secunda  hebdomade  sex: 
ad  ff.  26v,  28,  29V,  35V,  40r  et  v;  in  tertia  hebdomade  quatuor:  ad  ff.  5or 
et  v,  52V;  in  quarta  hebdomade  novem:  ad  ff.  56r  et  v,  57V,  58V,  59,  6iv; 
in  mysteriis  vitae  Christi  tria:  ad  ff.  71V,  75V;  in  regulis,  octo:  ad  ff.  84V, 
Ssr  et  v,  8;v,  88,  93,  94. 

E  quibus  locis  primus  ille  notandus  oceurrit,  qui  in  f.  9V  reperitur. 
In  eo  enim  emendando  laborasse  aliquantulum  videtur  corrector,  quis- 
quís ille  fuerit.  Ad  finem  ejus  moniti,  quod  S.  Ignatius  «Prosupuesto» 
appellavit,  ita  loquitur  S.  Pater  hispane:  «para  que  bien  entendiéndola 
[la  proposición]  se  salue»;  quam  sententiam  primum  latinum  exemplar 
sic  transtulit:  «sane  illam  propositionem  intelligens,  saluet  eam.»  Co- 
rrector nescimus  quis,  delevit  «eam»,  mutavit  «saluet»  in  «saluetur»; 
remanet  ergo  subjectum  verbi  nominativus  «intelligens»,  id  est,  «pro- 
ximus».  Estne  revera  haec  Antograp/ii  sententia?  Vulgata  convertit 
liberius:  «illum  sanum  intellectu  ac  securum  reddat  ab  errore.»  Codex 
Reginensis:  «ad  saluandam  hujusmodi  animam  et  ad  deponendum  hu- 
jusmodi  errorem  ab  eo.»  Faber:  «proximus  sane  propositionem  illam 
intelligens  saluetur.»  Roothaan:  «ut  [ille]  bene  eam  intelligens  se  sa- 
luet»; annotat  nihilominus  in  ima  pagina:  *Se  salud.  Cum  in  hoc  monito 
verbum  salvare  jam  bis  ita  positum  sit,  ut  referatur  ad  propositionem 
proximi,  nil  impedit  quominus  etiam  hoc  ultimo  loco  ita  intelligatur, 
ut  sensus  sit:  eadem  proposilio  rile  intellecta  salvetur  id  est  salva  sit, 
immunis  sit,  ab  errore.  Et  hic  sensus  magis  convenit  cum  hispano 
Autographo,  et  sic  habet  antiqua  versio  ms.,  próximas  sane  illam  pro- 
positionem intelligens  salve/  eam »  1 . 

Haec  P.  Roothaan.  Cujus  sententiam  in  annotatione  prolatam  veram 
putamus;  existimamus  enim  subjectum  verbi  hispani  «se  salue»,  esse 


1    Ed.  rom.,  1852,  p.  22. 


170 


MON  O  MENTA  I(J  NATIA  N  A 


non  «proximum»  sed  «propositionem  proximi».  Praecipuam  rationem 
indicat  Roothaan.  Cum  enim  per  totam  paragraphum  actum  sit  solum- 
modo  de  salvanda  propositione  proximi,  seu  de  illa  propositione  recte 
intelligenda  et  explicanda:  quid  causae  sit  cur  súbito  in  fine  de  salute 
proximi  agatur,  cujus  antea  ne  mentio  quidem  facta  est?  Adde  quod  ait 
P.'  Roothaan:  «Hoc  monitum...  ideo  praemitti  a  S.  Patre  existimo,  quod 
primis  annis  expertus  esset  minus  aequa  multorum  judicia,  apud  quos, 
ut  erant  illa  témpora  ob  serpentes  haereses  suspiciosa,  Exercitiorum 
occasione  notam  novatoris  incurrerat»  \  Hanc  P.  Roothaan  opinionem 
in  judicium  vix  non  certum  mutabis  ex  P.  Aegidii  González  testimonio 
affirmantis:  «Annotatio  illa  quae  fundamento  praeponitur,  et  in  capite 
omnium  meditationum  praefixa  est,  omittenda  hoc  tempore  omnino  aut 
saltem  magna  ex  parte  videtur.  Initio  enim  Societatis  necessaria  visa 
est,  cum  Patres  nostri  et  Exercitia  haec  non  essent  apud  homines  tan- 
tae  auctoritatis,  et  existimationis,  ut  tam  facile  in  ómnibus  fides  tuto 
adhibenda  crederetur;  et  propterea  opportunum  fuit  hac  admonitione 
animum  illius  qui  exercetur,  praemunire»  2.  Haec  indicare  videntur, 
«prosuppositum»  illud,  quamquam  rebus  in  ómnibus  ex  usu  est,  perti- 
nere  tamen  máxime  ad  Exercitia;  certe  ponitur  ab  Ignatio  «ut  tam  is 
qui  tradit  exercitia  spiritualia,  quam  qui  accipit,  magis  se  juvent  ac 
proficiant»,  ut  Ignatius  ipse  initio  declarat.  Itaque  doctrinae  communi 
sensus  videtur  subesse  singularis:  «Si  in  exercitiis  quae  aggrederis,  ali- 
quid  offenderis  novi,  noli,  quaeso,  rem  súbito  condemnare;  interroga 
explicantem;  videbis  omnia  et  singula  recte  intelligi  et  explican 
posse.»  Id  certo  sciebat  Ignatius,  confirmavit  supremo  judicio  Roma- 
nus  Pontifex. 

Atque  haec  de  loco  illo  ejusque  emendatione  ac  sensu  sufficiant. 

Alia  minoris  momenti  correcta  invenies  in  hebdomade  prima, 
ad  f.  igv,  ubi  pro  «secundo,  tertio,  quarto,  quinto»  reperies  «deinde, 
deinde,  demum,  ac.» 

In  secunda  hebdomade,  ad  f.  35V,  prius  erat  «tertius  humilitatis»; 
emendator  illud  mutavit  in  «tertio  ad  humilitatem».  Sed  emendatorem 
fugit,  complures  versus  a  librado  in  transcribendo  omissos  esse,  quos 
suo  loco  ex  primo  exemplari  desumptos  in  ima  pagina  scriptos  habes: 
a  vocibus  enim  «opprobriorum  et  vituperiorum»  in  uno  versu,  ad  eas- 
dem  voces  inferius  redeuntes,  gradum  scriba  fecit,  interposita  omnia 
praetermittens.  llinc  illa  emendatio:  «tertio  [hortatur]  ad  humilitatem», 
ubi  dicendum  erat  «tertius  humilitatis  [est  gradusj».  Vide  textus  Auto- 
gmphi  et  Vtilgalae. 

Ñeque  contemnenda  illa  mutatio  est  adverbii  «secundo»  in  «secun- 
dario», f.  40V;  «secundario»  quidem  elegans  adverbium  non  est,  expri- 


Ed.  rom.,  1852,  p.  21,  not.  2. 

Di.  Aegidii  González,  f.  9. 


Di:  Vkksionk  prima  Exercitiorim 


mit  tamen  idem  quod  hispane  voluisse  Ignatíum  exprimere  eadem  illa 
voce  putamus.  Designat  enim  Ignatius  homines,  qui  res  non  secundum 
earum  dignitatem,  sed  secundum  malas  cupiditates  suas  aestimare  solent. 

In  reliquis  vix  aliquid  notatione  dignum  occurrit  praeter  illud,  quod 
erat  in  f.  93  «alio  qde»  pro  «alloqui  de»,  id  quod  sumptum  ex  primo 
exemplo,  ignarum  linguae  latinae  scribam  prodere  videtur. 

Illud  denique  addendum,  aliquam  emendationem  etiam  in  hac  Vcr- 
Stone  prima  esse  originis  polancianae,  aliena  tamen  manu  scriptam,  id 
quod  supra  in  Vuigata  quoque  monuimus.  In  f.  58V  scriptum  est 
«3ac  additionis»  cum  antea  lectum  esset  «secundae».  Hanc  emendatio- 
nem in  Vuigata  posuit  Polancus  ad  f.  54V;  huic  similem  in  Versionc 
hrima  ad  f.  33. 

t')  DE  LOCIS  OBLITTERATIS  IN  SECUNDO  EXEMPLO  VERSIOXIS  PRIMAE 

Loci  oblitterati  pauci  sunt  in  hoc  secundo  Vefsionis  primae  exem- 
plOi  ñeque  hi  magni  plerumque  momenti.  Sunt  autem  plus  minusve 
unus  in  annotationibus  viginti  primis,  f.  6v;  tres  in  hebdomade  prima, 
ff.  i8v,  19,  2iv;  sex  in  altera,  ff.  29,  30,  36V,  37,  42;  tres  in  tertia,  ff.  48V, 
49v>  52!  unus  in  quarta,  f.  61;  tres  in  mysteriis  vitae  Christi,  ff.  64V, 
66v,  69V;  in  regulis  denique  ad  libelli  finem,  septem,  ff.  83V,  88, 
89V,  94. 

Fere  semper  his  locis  oblitteratis  textus  melior  efficitur;  nec  tamen 
de  omni  loco  idem  dicendum  videtur.  In  f.  2iv,  ubi  agitur  de  igneis 
animarum  cruciatibus  apud  inferos,  dixit  Ignatius  hispane  «las  ánimas 
como  en  cuerpos  ygneos»;  primus  interpres  verterat:  «animas,  quae  ibi 
patiuntur  quasi  in  corporibus  igneis  detentae.»  Non  apparet  cur  illud 
<quasi»  delendum  fuerit. 

Idem  dicito  de  verbo  «comparationes»,  quod  ex  Autographo  in 
Vcrsionein  primuth  venerat  ad  f.  61,  ubi  alter  orandi  modus  exponitur. 

Forte  voluit  emendator  hujusmodi  locos  melius  deinde  perpolire, 
consilium  tamen  perficere  non  potuit. 

Ast  emendationibus  ómnibus  perspectis,  sic  statues:  opus  Ignatia- 
num  idem  prorsus  remansisse  post  correctiones  quod  antea  fuerat;  sive 
Ignatius  has  correctiones  omnes  et  singulas  viderit,  sive  non  viderit, 
nihil  omnino  de  ejus  libello  detrahitur;  et  tamen  habenda  correctori- 
bus,  maximeque  Polanco,  gratia  est,  quod  tantam  huic  operi  perpolien- 
do  diligentiam  contulerint. 

§  4.  Hujus  editionis  modus 

E  tribus  exemplaribus  alterum,  quod  appellabimus  B,  in  textu  inte- 
grum  exhibemus,  ut  indicatum  supra  est;  primum,  quod  nominabimus/í, 
in  notationibus.  Tertium  posse  cum  foenore  omitti  judicavimus,  non 


1/2 


Moni  menta  Ignatiana 


modo  ne  numerus  notationum  sine  fructu  excresceret,sed  cum  authenti- 
cos  textus  habeamus  dúos,  nihil  est  cur  primigeniam  lectionem  aliunde 
aucupemur,  id  enini  esset  soli  lumen  inferre. 

Additamenta  Polanci  (quae  omnia,  ut  diximus,  sunt  in  secundo 
exemplari  seu  B)  exhibemus  omnia  italicis  litteris,  eadem  lege  quam  in 
V ulgata  servamus,  ita  ut  nullam  notationem  addamus  in  ima  columna, 
quando  res  nulla  deleta  est;  si  vero  aliquid  deletum  est,  id  ipsum  in  ima 
columna  exscribamus. 

Alterius  ignoti  correctoris  emendationes,  in  eodem  secundo  exem- 
plari factas,  notamus  omnes  in  ima  columna,  adjecta  littera  B,  qua  lít— 
tera  notamus  etiam  locos,  in  quibus  aliquid  deletum  est,  nihil  vero  novi 
scriptum. 

Sed  operae  pretium  est,  Versionis  primae  antiquiores  lectiones  no- 
visse;  hae  autem  praecipue  in  primo  exemplo  apparent.  Cum  autem 
plurimae  sint  oblitteratae,  aliquae  vero  integrae,  integras  notamus  ad- 
jecta littera  ^  J,  oblitteratas,  nulla  re  adjecta  '. 

Ipsi  textui  signa  numerorum  arábica  inserimus  crassiora,  quibus 
folia  exempli  secundi  seu  B  distinguimus. 

ARTICULUS  IV 

DE  TRANSLATIOXE  P.  ROO THAAX 
§  1.  De  auctore  ac  tempore  hujus  versionis 
Joannes  Philippus  Roothaan,  Amstelodami,  anno  1785  natus,  ibique 
litteris  latinis  graecisque  praeclare  eruditus,  Societatem  Jesu  in  Alba 
Rusia  ingressus  est  anno  1804.  Theologiae  doctor  in  universitate  polo- 
censi  creatus,  primum  docendi,  deinde  concionandi  muñere  egregie 
functus  est.  Cum  vero  collegio  taurinensi  ab  anno  1823  praefuisset,  et 
vice-provincialis  Italiam  anno  1829  moderaretur,  eodem  anno  universae 
Societati  praepositus  est;  quod  officium  usque  ad  mortem  (8  Maji  1853) 
tenuit.  I'ersuasum  ei  erat,  Societatem  Jesu,  spiritualibus  exercitiis  ortam, 
spiritualibus  etiam  exercitiis  conservan  et  augeri  deberé.  Quare  non 
solum  librum  Exercitiorum  cum  nova  versione  latina  a  se  facta  multis- 
que  annotationibus  illustrata  identidem  in  lucem  emisit  (de  qua  re  pro- 
xime  ]>lura  dicentur),  sed  litteris  etiam  eneyelicis  anno  1834  ad  univer— 
sam  Societatem  datis,  Exercitiorum  studium  tam  theoreticum,  quod  di 
cunt,  quam  practicum,  vehementer  commendavit,  unde  Exerdtiorwn 
usus  magnum  cepit  incrementum. 

I  lis  aliisque  rebus  praeclare  gestis  Societatem  tantopere  juvit  atque 
ornavit,  ut  alter  quídam  ejus  fundator  vocatus  sit  -. 


1  \'.  post  appendices  ímaginem  paginae  ms.  exempli  A. 

2  ¡.iba  Saecularis  Historiae  Societatisjesu  ab  anno  1814  ad  annum  1914.  Romae,  1914, 
pp.  74-10?;  325-33?;  521-523;  P.  Ai.bers,  S.  J.,  De  Hoogeenvaarde  Paler  Joannes  Philip- 
pus Roothaan,  II,  Nijmegi-n,  1912,  pp.  80-10S. 


De  Trañslatíone  P:  Room.wx 


173 


De  suae  autem  translationis  Exercitiorutn  historia  ita  ipso  P.  Root 
haan  in  prologo  «ad  Patres  Exercitiorum  spiritualium  praecipue  stu- 
diosos»,  editioni  primae  romanae  anni  1835  praefixo,  scribebat: 

«Indea  viginti  eoque  amplius  annis,  tum  in  secessu  annuo  tum  extra 
illum,  evolventi  mihi  librum  Exercitiorum  in  Vulgata  versione  latinr  , 
dudum  incesserat  desiderium  inspiciendi  aliquando  ipsum  textum  hi- 
spanicum,  quo  idiomate  a  S.  Párente  nostro  conscriptum  fuisse  librum 
nenio  ignorat.  Videbam  enim  duplicem  quidem  versionem  latinam 
oblatam  fuisse  censoribus,  quibus  Paulus  III  librum  antequam  illum 
apostólica  auctoritate  approbaret,  examinandum  commiserat,  et  utram- 
que,  >ie  VOCUÍa  quidcm  imítala,  probatam  fuisse,  ut  habet  Orlandinus 
noster  Hist.  Soc.  lib.  VIII,  n.  i,utque  exhis,  quae  in  ómnibus  fere  libri 
editionibus  extant,  summorum  illorum  virorum  testimoniis  comprobatur; 
at  ex  duabus  illis  versionibus  eam  fuisse  selectam  ac  typis  editam,  quae 
latinior  visa  erat  et  sensum  potius  sensui  reddebat,  omissa  altera,  quae 
verbum  pene  verbo  reddiderat.  Videbam  subsequentibus  temporibus, 
auctoritate  V.  congregationis  generalis,  eamdem  illam  versionem  re- 
cugnitam  et  cutn  Autographo  hispánico  collatam,  variis  in  locis,  quae 
obscuriora  videbantur,  fuisse  notis  aliquibus  adjectisseu  illustratam  seu 
emendatam.  Videbam  eosdem  Patres,  qui  versioni  Vulgatae  cum  Auto- 
grapho conferendae  praefuerant,non  dissimulasse  alia  quaedam  praeter- 
ea  se  reperisse  quidem,  sed  quod  minoris  momenti  visa  essent,  praeter- 
misisse.  Haec  omnia,  et  quod  aliqua  etiamnum  obscuriora  viderentur, 
fortasse  ex  hispánico  dilucidanda,  et  praesertim  (hanc  mihi  veniam  date) 
peculiaris  quaedam  erga  S.  Patrem  resque  ejus  omnes  reverentia  ac  de- 
votio,  desiderium  ardens  cognoscendi  ipsum  S.  Patris  textum  exci- 
taverant. 

»Itaque  cum  paucis  abhinc  annis  hispanicum  exemplar  diu  frustra 
quaesitum  nactus  tándem  essem,  eo  laetus  uti  coepi  illudque  legere  cu- 
pidissime  atque  attentissime.  Inde  inter  ipsum  annuum  secessum  iterum 
iterumque  librum  textu  hispánico  medítate  volvens  atque  revolvens, 
deprehendi  scilicet  non  pauca,  quae  mihi  quidem  notatu  dignissima 
esse  videbantur,  et  sive  ad  majorem  perspicuitatem,  sive  ad  majorero 
spiritus  unctionem,  non  mediocriter  conferre  possent.  Ergo  quae  obser- 
vaveram,  cum  sedulo  adnotare  coepissem,  et  cum  quibusdam  Patribus 
in  exercitiis  spiritualibus  studiosius  versatis  communicassem,  his  etiam 
digna  videbantur,  quae  non  ignorarentur  a  nostris;  ne  minutis  licet 
illis,  pretiosissimis  tamen,  tanti  thesauri  particulis,  quae  in  Vulgata 
versione  excidisse,  et  quodam  modo  deperditae  jacere  videbantur,  no- 
stri  passim  carerent. 

»Ac  primum  quidem  non  alia  mens  erat,  nisi  ut  praecipua  quaedam 
in  nova  Exercitiorum  editione,  adjectis  adnotatiunculis  designarentur. 
Sed  cum  in  rerum  notandarum  selectu  saepe  haereret  animus,  et  illa 
etiam  recurreret  identidem  cogitado,  quod  fortasse  ea,  quae  mihi  fere 


1/4 


Moxumexta  Igxatiaxa 


nullius  viderentur  momenti,  aliis  majori  instructis  lumine,  non  inutilia 
nec  negligenda  videri  possent;  in  illud  demum  consilium  deveni,  ut 
quam  fieri  posset  máxime  litteralem  versionem  totius  libri  adornaren!, 
ex  qua  illud  etiam  nasceretur  commodi,  quod  illa  nativa  simplicitas  ac 
simplicitatis  socia  unctio,  quae  sanctorum  non  sensa  modo  sed  et  verba 
comitari  solet,  conservaretur  facilius,  et  a  legentibus  seu  meditantibus 
potius  (nam  medítate  legi  totum  hunc  librum  omnesque  ejus  partes  ne- 
cesse  est)  aliquo  saltem  modo  etiam  in  versione  percipi  posset. 

...»Ouo  vero  accuratius  in  eo  ac  certius  progrederer,  hispánica  libri 
editione  quacumque  non  contentus,  eo  usus  sum  exemplari,  quod  anti- 
quissimum  ms.  in  hoc  romano  archivo  nostro  asservatur,  et  in  cujus 
margine  variis  in  locis  correctiones  aliquae  ipsa  S.  P.  manu  notatae 
conspiciuntur  l.  Adhibui  item  et  cum  Autographo  hispánico  perpetuo 
comparavi  antiquam  versionem  latinara  pariter  ms.,  fere  quidem  et 
ipsam  litteralem.» 

Haec  praeter  alia  P.  Roothaan,  e  quibus  verbis  constat  quale  ipsj 
consilium  fuerit  in  adornanda  hac  translatione  quibusque  subsidiis  usus 
sit.  Illud  in  ejus  eximiam  laudem  adjicere  nobis  liceat,  quod  raagnam 
sine  dubio  diligentiam  nec  sine  singulari  fructu  adhibuit  tura  in  di- 
scenda  lingua  hispánica,  tum  in  sententiis  verbisque  S.  Parentis  inter- 
pretandis.  Cujus  rei  signum  est  insignis  existimatio  et  observatio,  qua 
floret,  et  frequentissimus  usus,  quo  valet  ejus  translatio  etiam  apud 
linguae  hispanicae  peritos. 

§  2.  Correcta  in  quarta  editione  romana  anni  1S52 

Ñeque  putavit  homo  laboris  et  Exercitiorum  amantissimus,  suum 
opus  ita  jara  inde  ab  initio  perfectum,  ut  nulla  emendatione  indigeret. 
Itaque  si  quartam  romanara  editionem,  quae  postrema  fuit  vivo  au- 
ctore,  cum  prima  comparaveris;  non  magnum  certe,  aliquod  tamen 
discrimen  videbis,  quo  plerumque  melior  translatiu  redditur. 

Prius  tamen  quam  de  his  praefamur,  scrupulum  cjuemdam  liceat  ex 
animo  evellere.  Jamdiu  enim  de  Ignatiano  Autographo  ita  loquimur, 
quasi  j)raeter  exemplum  illud  ex  quo  phototypica  editio  anno  1908 
educta  est,  aliud  jamdiu  non  exstaret  vel  Patri  Roothaan  praesto  non 
fuisset.  Nihilo  secius  dubium  forte  est,  sitne  usus  P.  Roothaan  ad  hanc 
versionem  adornandam  nostro  Aulograplio  hispano  an  alio.  En  dubi- 
tandi  rationes.  Habcmus  in  raanibus  epistolam  P.  Josephi  Fonda,  S.  J., 
quara  scripsit  Palmae,  in  ínsula  Balearium  máxima,  die  nona  Januarii 
anni  1873.  In  his  litteris  ait  ille,  sibi,  anno  183;  Roraae  coiumoranti, 


1  In  ed.  4.a  romana  addít  «Atquo  hoc  ipsum  est  quod  a  Congregatione  V  Autogra- 
phum  vocatur.  Nam  exemplar  manu  propria  S.  Patris  totum  cxaratum  ne  tune  quidem 
exstabat.  Certe  repertum  non  l'uit.» 


Di:  Translatione  P.  Roothaan 


i75 


a  P.  Roothaan  commissam  editionis  Exercitiorum  hispanae  curam;  in 
hac  autcm  cditione  adornanda  usum  se  esse  Autographo  hispano,  de 
quo  adhibendo  ail:  «En  quanto  a  la  ortografía,  me  vi  muchas  veces 
muy  atado;  por  ejemplo,  encontraba  ca  en  lugar  de  porque,  y  otras 
veces  porque  en  su  misma  significación.  Consultándolo  con  nuestro 
Padre,  me  dijo  que  una  vez  que  había  esta  variación  en  el  texto,  podía 
escoger  la  palabra  que  quisiese,  poniendo  siempre  una  misma:  yo  me 
fijé,  pues,  en  porque,  y  lo  mismo  hice  en  otras  palabras.»  Ilaec  P.  Fonda 
in  sua  epístola.  Atqui  in  nostro  Autographo  ne  semel  quidem  legimus 
particulam  ca. 

Deinde  in  exemplo  quodam  illius  editionis,  a  P.  Fonda  adornatae, 
scripsit  P.  Joachim  Medina,  S.  J.,  cujus  erat  illud  exemplum,  annota- 
tionem  qua  testatur,  sibi  a  P.  Roothaan  ostensum  esse  autographum 
Excrciliontm  «escrito  todo  de  letra  del  P.  Polanco».  Nec  tamen  in 
nostro  Autographo  quicquam  est  quod  Polanci  manum  referat. 

Denique  ipse  P.  Roothaan  in  notatione  nona  de  spiritibus  digno- 
scendis  in  prima  hebdomade  dicit:  «.A V  in  aliena  domo  nídum ponamos... 
Antiqua  versio  tns.  legit  in  hispano  pro  casa,  quae  vera  est  lectio,  cosa, 
et  sic  expressit,  ///  in  11  ¡tila  re  aliena  quicscamus-»  ',.  Cum  dicit  veram 
lectionen  in  Aulographo  esse  casa,  aut  significat  revera  ita  legi  in  Au- 
tographo, aut  ita  legi  deberé,  etiamsi  non  legatur:  si  primum,  valde 
probabile  fit,  illum  alio  exemplo  Aulograplii usum  esse,  nam  in  nostro 
clare  scriptum  est  cosa;  sin  alterum,  nihil  inde  hac  de  re  colligere 
possumus. 

Item  ad  finem  secundi  puncti  exercitii  primi  in  prima  hebdomade 
haec  subnotat:  «In  Aulographo  habetur  comma  (,)  post  illa:  per  inlcl- 
leclum;  ut  adeo  istud,  magis  parliculariler,  referri  videatur  ad  applica- 
tionem  voluntatis.»  Jam  vero  difficile  non  erat  videre  in  nostro  Aulo- 
grapho illud  comma  (,)  esse  transverso  cálamo  deletum. 

Mira  sane  res  illa  esset,  praesertim  cum  alius  Aulograplii  vestigia 
prorsus  evanuerint.  Ast  nonne  hoc  quoque  miraris,  quod  ex  duobus 
Versionis  primae  exemplis  non  nisi  unum  viderit?  Atqui  hoc  ita  fuisse 
tantum  non  certum  putaveris,  ut  paulo  ante  exposuimus. 

Re  vera,  si  testimonia  PP.  Josephi  Fondá  et  Joachimi  Medina  vera 
omnino  narrarent,  nullum  esset  dubium,  quin  illud  autographum,  de 
quo  ipsi  loquuntur,  a  nostro  diversum  esset.  Collata  nihilominus  edi- 
tione  illa  hispana  anni  1837  cum  nostro  Autographo,  ita  utriusque  tex- 
tum  reperimus  convenire,  ut  discrimina  milla  sint  praeter  illa,  quae  ad 
priscam  singulorum  quorumdam  verborum  formam  pertinent.  Aliunde 
vero  non  solum  a  tempore  Patris  Roothaan,  sed  inde  a  saeculo  deci- 
moséptimo de  uno  tantum  exemplo  Exercitiorum  autographo,  seu 
a  S.  P.  Ignatio  multis  locis  emendato,  mentionem  faciunt  Index  secrc- 


P.  174,  ed.  4.a<:  romanae. 


1/6 


MONU MENTA  IGNATIANA 


tíoris  archivi  Societatis  et  SxUabus  scripturarum  1.  Suspicamur  igitur 
dictum  P.  Fonda  (qui  aetate  provectus,  et  post  annos  36  testimonium 
ferebat  codicis  a  se  inspecti)  ita  intelligendum  esse,  ut  illud  ra,  quod 
dicit  se  invenisse  in  suo  autographo,  non  ad  verbum,  sed  tamquam 
exemplum  extemporale  priscorum  vocabulorum  proponatur,  quibus 
ipse  recentiorem  formam  dederit,  id  quod  non  perpetuo  certe,  at  fre- 
quentissime  fecit,  si  nostro  Autographo  usus  est. 

Liceat  etiam  in  dubium  revocare  Patris  Medinae  testimonium  circa 
Patris  Polanci  scripturam;  nam  etsi  in  exercitiis  tradendis  eximius  ille 
extiterit,  non  ita  in  antiquorum  Societatis  hominum  scripturis  digno- 
scendis  versatus  est,  ut  certum  ex  ejus  verbis  argumentum  statuere 
possimus. 

Sed  jam  emendata  quaedam  videamus.  In  annotatione  decima  quinta 
dixerat  Roothaan  in  prima  editione,  Vulgatam  sequutus:  «ad  pauper- 
tatem  ejusve  promissionem»;  rectius,  putamus,  in  quarta:  «ad  pauper- 
tatem  ñeque  ad  promissionem  [aliquam]».  Nam  illud  «ejusve»  non  est 
in  Autographo,  videturque  Ignatius  moderatorem  exercitiorum  monere, 
ne  cujuscumque  promissionis  faciendae  nevé  auctor  nevé  adjutor  sit. 

In  annotatione  duodevicesima  melius  respondet  ignatianae  senten- 
tiae  «Qrdinem  [dando]  confitendi»,  ut  est  in  quarta,  quam  «praescri- 
bendo  ut  confiteatur»  quod  erat  in  prima  editione. 

Non  idem  dicendum  putamus  de  illa  declaratione  addita  ad  vocem 
«ingenio»,  in  annotatione  undevicesima.  In  prima' editione  scripserat 
tantum  «ingenio  polleat»,  quod  respondet  adjectivo  «ingenioso».  At  in 
nova  vocabulo  «ingenio»  subjunxit  «[vel  industria  ad  mechanica]».  Cer- 
tum est  voci  hispanae  «ingenioso»  hanc  etiam  significationem  subesse; 
ne  tamen  illam  hoc  loco  sic  interpretemur,  vetat,  nisi  fallimur,  con- 
texta  oratio.  Ut  enim  Pater  ipse  Roothaan  monet,  agitur  in  hac  an- 
notatione undevicesima  de  iis  hominibus,  qui,  si  per  ea  negotia  lice- 
ret,  quibus  distinentur,  exercitia  facturi  essent  «eo  modo,  qui  dicitur  in 
sequenti  annotatione  vigésima».  Atqui  hujusmodi  nomines,  ex  mente 
verbisque  Ignatii,  quantum  fieri  possit,  aut  litterisjam  eruditi  doctrina- 
que  imbuti,  aut  «ejus  aetatis  atque  ingenii»  esse  debent,  «ut  ad  ea  ali- 
quando  pervenire  posse»  videantur  s.  Quam  multi  vero  sunt  nomines, 
ad  res  mechanicas  in  primis  industrii,  qui  hoc  minime  pollent  ingenio. 

Optima  declaratio  est  in  quinto  puncto  secundi  exercitii  primae 
hebdomadis  verbo  «animalia^  et  iis  quae  antecedunt  addita. 

Probandam  quoque  ducimus  forman  compositam  «futurus  esset»  in 
meditatione  de  tribus  binariis,  binario  secundo,  pro  simplici  «esset» 
positam,  etiamsi  ab  hispano  «fuese»  recedere  aliquantulum  videatur. 

Mutavit  etiam  P.  Roothaan  locum  in  extrema  notatione  post  pri- 


1  Cf.  Epist.  P.  X acial,  IV,  57. 

2  Di.  c.  I,  n.  7. 


Dk  Traslationk  P.  Roothaan 


1/7 


mam  contemplationcm  tcrtiae  hebdomadis:  ubi  dixcrat  «in  meditatione 
de  binariis»,  nunc  ait  «in  meditatione  de  duobus  vexillis».  In  Aulogra- 
plw  (opportune  id  in  ima  pagina  monet  P.  Roothaan)  librarius  lapsus 
est  scribens  de  duobus  binariis  «binarii  enim  non  dúo  sunt,  sed  tres». 
Utrum  vero  emendatio  esse  debeat  de  duobus  vexillis  ari  de  tribus 
binariis,  anceps  quaestio  est.  Inclinat  tamen  animus,  ut  dicendum 
existimemus  de  tribus  binariis.  Vide  notationem  in  tertia  hebdomade 
huic  loco  Autographi  subjectam. 

In  contemplatione  ad  amorem,  puncto  primo,  circa  finem  dixerat 
j)rius  «amorem  tui»  ut  Vulgata  habet;  idque  rectius  et  clarius  putamus 
quam  «tuum  amorem»  ut  in  quarta  editione  dixit.  Ouamvis  enim  primo 
intuitu  verba  «tuum  amorem»  pressius  quam  «amorem  tui»  respon- 
deant  hispanicis  «vuestro  amor»;  sensus  tamen  Ignatianus,  a  quo  nullo 
pacto  recedere  voluit  P.  Roothaan,  clarius  latine  exprimitur  per  verba 
«amorem  tui»;  videtur  enim  significare  «amorem  erga  te». 

Denique  magni  momenti  est  correctio  regulae  duodecimae  ad  sen- 
tiendum  cum  Ecclesia;  nam  prior  illa  translatio  «debemus  attende- 
re»  etc.,  nullo  modo  referebat  hispanam  sententiam,  quam  rectissime 
posterior  illa  «debemus  cavere»  exprimit. 

§  3.  Hujus  editlonis  ratlo 

Quoniam  quidem  auctoris  monumentum  ms.  non  habemus,  editio- 
nem  primam  recudimus,  ita  tamen  ut  quartae  editionis  romanae  prae- 
cipua  emendata  in  infimis  paginis  ponamus.  Atque  «ut  primo  statim 
intuitu  apparéat,  ubi  quibusve  in  vocibus  aliquod  habeatur  a  versione 
vulgata  discrimen,  voces  hujusmodi,  plures,  pauciores,  distincto  cha- 
ractere  expressas  videtis.  Si  quid  interdum  vel  ad  sensus  plenitudinem 
vel  ad  dubiae  significationis  vim  conservandam  necessario  visum  fuit 
textui  latino  inserendum,  id  uncinis  inclusum  reperietis»  '.  Has  sibi 
Roothaan  leges  imposuit,  ut  est  in  ejus  praefatione,  quas  nos  etiam  re- 
ligiose  observandas  duximus.  Ouae  igitur  in  quarto  textu  Exercitioruni 
uncinis  continentur,  ipsius  Roothaan,  in  reliquo  volumine  nostra  sunt. 


Reliquum  est,  ut  magnas  illis  gratias  agamus,  majores  etiam  habea- 
mus.  qui  opera  et  consilio  nobis  animum,  vires,  opem  ad  hanc  editionem 
praeparandam  attulerunt.  Eos  quidem  orones  hic  nominare  infinitum 
esset,  nec  tamen  silentio  praeterire  licet  P.  Marianum  Lecina,  S.  J., 
cujus  assidui  labores  et  industria  in  nostris  Monumentis  parandis  atque 
in  hac  etiam  Exercitiorum  editione  adornanda  diu  versata  sunt.  Vigilias 


1    In  prologo  ed.  romanae,  1852,  p.  XIV. 
Monüm.  Igsat.— Series  II. 


12 


i;8 


MOXI'.MEXTA  IgXATIAXA 


vero  P.  Ottonis  Braunsberger,  S.  J.,  studium  et  benevolentiam  singula- 
rem ,  quibus  Monumento,  Histórica  Sociciatis  Jesu,  máxime  vero  hanc 
etiam  Exercitiorum  editionem  complexus  est,  facile  perspicies,  si  hujus 
voluminis  notationem  historico-criticam,  codicem  B.  Fabri  coloniensem, 
alia  complura  ipsi  magna  ex  parte  deberi  cognoveris.  PP.  Petro  Tacchi 
Venturi  et  Ferdinando  Tournier,  praeter  alia  amantissimae  voluntatis 
officia,  illud  etiam  debemus,  quod  vaticanum  Exercitiorum  exemplum, 
a  P.  Tachi  Venturi  in  códice  quodam  Reginae  inventum  et  a  P.  Tournier 
fere  jam  paratum,  nobis  edendum  liberaliter  tradiderunt.  Liceat  deni- 
que  grati  animi  testimonium  reddere  perpetuis  nostrarum  lucubratio 
num  fautoribus,  Patribus  S.  J.,  Francisco  Ehrle,  Achilli  Gerste,  Cantillo 
Beccari  et  Henrico  Watrigant. 

Deus  O.  M.  pro  sumraa  in  omnes,  máxime  vero  in  eos,  qui  ejus 
amoris  causa  tantum  laboris  susceperunt,  liberalitate,  erit  omnium  re- 
munerator  eximius. 

In  Collegio  Chamartinensi  «de  Nuestra  Señora  del  Recuerdo»,  Ma- 
triti,  die  festo  Sanctissimi  Cordis  Jesu,  séptimo  Junii  anni  millesimi 
nongentesimi  duodevicesimi. 


DE  LINGUA  LIBRI  EXERCITIORUM 


Cum  Ignatius  lingua  castellana,  a  prima  saltem  adolescentia,  ineunte 
saeculo  décimo  sexto,  didicerit,  Exercitia  vero,  ut  supra,  c.  II,  ostendi- 
mus,  in  ipsa  juventute  exararit;  facile  intelligitur,  linguam  Excrcitiontm 
linguae  temporis  illius  similem  esse  deberé.  Eadem  lingua  castellana 
utebatur  plerumque  Ignatius  Barcinone;  aliqui  enim  catalaunici  testes, 
et  catalaunice  loquentes,  in  canonizationis  processibus,  si  verba  Ignatii 
afferunt,  castellana  proferunt  '. 

Fieri  certe  non  potuit,  quin  Ignatius,  compluribus  regionibus  obeun- 
dis,  aliqua  linguarum  catalaunicae,  gallicae,  italicae  elementa  imbiberet, 
quibus  addenda  latina  est,  quam  studiorum  causa  didicit,  et  euzkerica 
(vasconum  lingua),  quam  cum  lacte  nutricis  hausisse,  verisimillimum 
est.  Semel  invenitur  haec  lingua  in  Monttmentis  historiéis  Socictatis 
Jcsu  adhuc  in  lucem  editis,  idque  in  epístola  Araozii  ad  S.  Ignatium  -. 

Sed  nos,  aliis  relicta  cura  aliarum  linguarum  vestigia  inquirendi, 
quae  in  libello  Excrcitiorum  impressa  forte  jacent,  nonnihil  de  Auto- 
graphi  lingua  hispana  dicemus,  in  usum  máxime  illorum  quibus  haec 
lingua  familiaris  non  est;  ut  si  quando  sententiae  alicujus  aut  vocis  vim 
et  proprietatem  vestigare  cupiant,  aliquid  exinde  lucis  capere  possint. 
Ñeque  enim  plenam  tractationem,  sed  capita  quaedam  tantum  indicare 
intendimus. 

Dúo  igitur  praestabimus:  primum  aliqua  in  universum  notabimus, 
quae  Ignatii  dicendi  modum  attingunt;  deinde  Glossariwn  dabimus 
eorum  vocabulorum,  quae  formam  prae  se  ferunt  diversam  ab  illa,  quae 
in  lexicis  et  apud  grammaticos  plerumque  notatur.  Omisimus  tamen 
fere  illa,  quae  a  consuetis  vocibus  nulla  re  differunt  nisi  antiqua  zeta 
hispana  (zedilla,  c) ,  cui  semper  respondet  littera  c  ante  vocales  e  et  i 
et  z  ante  a,  o,  a.  Ñeque  omnia  illa  putavimus  enumeranda ,  in  quibus 
litterae  u  et  v  permutantur. 

At  voces  quaedam  sunt,  de  quibus  Ribadeneira:  «Habet  enim  hoc 


1    Cf.  Monum.  Ignat.,  ser.  4.a,  II,  634,  640. 
Epist.  Mixtae,  I,  197. 


i8o 


MONOMENTA  IGXATIAXA 


[exemplar  Exercitiorum  hispanum]  vocabula  quaedam  vel  impropria 
vel  inusitata  in  lingua  hispánica,  et  quasi  inventa  a  cántabro  vel  ab  eo, 
qui  ob  verborum  vel  proprietatis  illorum  penuriam,  mentis  conceptibus 
voces  ex  lingua  latina  hispanice  desinentes  accommodabat;  quale  est 
illud  in  secunda  annotatione  i/lucidado»  '. 

Ne  tamen  nimium  extendas  latinorum  vel  barbarorum  verborum 
numerum,  non  pauca  ex  variis  auctoribus  collegimus,  quae  illi  fortasse 
aut  ex  consueto  civium  suorum  sermone  derivarunt,  aut  ex  analogía 
procuderunt;  quidni  ergo  etiam  Ignatius?  Etsi  certum  putamus,  aliqua 
ex  latino  nata  esse. 

Quoniam  vero  difficile  est  interdum  definiré,  utrum  aliqua  Exerci- 
tiorum vocabula  archaica  sint,  an  ex  latina  vel  itálica  vel  etiam  cata- 
launica  gallicave  lingua  procedant;  titulum  primae  Glpssarii  columnae 
praefiximus  «Forma  in  Exercitiis»,  cui  in  altera  «Consuetam»  op- 
posuimus. 

ARTICULUS  1 

DE  LIXGUA  EXERCITIORUM   IX  UXIVF.RSUM 

i.  Singulortmi  vocabulorum  scriptura  in  Exercitiis  a  nostra  interdum 
non  parum  discrepat. 

Ponitur  e  pro  a,  i,  o:  camera,  f.  5;  edcficio,  f.  61;  escuridad,  f.  49V; 
cscurecido,  f.  53;  pro  cámara,  edificio,  oscurecido,  oscuridad.  Item  /  pro 
e:  eligir,  f.  23;  incarnación,  f.  i8v;  impresa,  f.  55;  pro  elegir,  encarna- 
ción, empresa. 

Item  o  pro  u:  sotilezas ,  f.  56;  complir,  f.  37;  pro  sutilezas,  cumplir; 
u  pro  o  et  pro  a:  dispusición ,  f.  57;  truxo,  f.  5t>v;  pro  disposición, 
trajo. 

Item  /'pro  j,  y  pro  /.-  iurando,  f.  8;  reyr,  f.  15;  pro  jurando,  reír. 

Aliae  consonae  pro  aliis  etiam  inveniuntur:  x  pro  /  frequentissime: 
z  pro  c,  s  pro  z:  diziendo,  f.  46V;  cresca,  f.  56V;  paresca,  f.  59V;  pro 
diciendo,  crezca,  parezca. 

Consona  rr  dúplex  ponitur  initio  vocabulorum:  rramos,  f.  47;  pro 
ramos. 

In  mediis  verbis  omnes  fere  consonantes  saepissime  duplicantur, 
praesertim  si  dúplex  illa  consona  reperitur  in  voce  latina.  Hinc  illa; 
oceupe,  f.  34;  affecto,  colloquio,  cómmodo,  innocente,  etc.  Et  ex  falsa  ana- 
logia  ,  etiamsi  alteram  consonantem  origo  vocis  respuat :  neccessa- 
rio,  f.  27;  ópperacion,  f.  1;  dessorden,  f.  24r  et  v. 

Frequentissime  quoque  sunt  nexus  consonantium  aliarum  inter  se, 
quae  nostro  tempore  in  desuetudinem  abierunt:  subtil,  distinelo,  üug- 


1  In  fragmento  epistolae,  quod  in  fronte  editionis  phototypicae  Autographi  posi- 
tum  est. 


De  lixgua  Exkrcitiokum 


i  8 1 


maito,  condemnado,  profirió,  escripia  etc.  pro  sutil,  distinto,  aumento, 
condenado,  propio,  escrito. 

Contra,  sed  nirius  id  quidem,  evanuerant  eo  tempore  consonae 
qüaedárri,  quae  jus  suum  postea  recuperarunt:  distraliua,  f.  56V;  per/i- 
ciouarse,  27  v;  satisf ación,  f.  i6v;  y no  rancia,  f.  12;  pro  distractiva,  per- 
feccionarse, satisfacción,  ignorancia. 

Aspirationis  littera  //  plerumque  invenitur  ubi  latina  aut  graeca 
origo  illam  po.-tulat:  atra/ie,  f.  2~jv;  cálhedra,  f.  22v;  pliarisco,  f.  46,  pro 
atrae,  cátedra,  fariseo.  Contra  omittitur  in  aliquibus  vocibus,  quibus 
deinde  restituía  est:  auer,  f.  3v;  desonor,  f.  5v;  exorla,  f.  44.V;  pro  haber, 
deshonor,  exhorta. 

Q  pro  c  fere  semper  ponitur  in  syllaba  cita,  itaque  (//tales,  quando  etc. 
pro  cuales,  cuando,  etc. 

S  liquidum  passim:  scieneia,  spacio,  slando  etc.  Ponitur  etiam  s  in 
mediis  vocibus,  quae  nunc  sine  illa  littera  scribuntur:  acaescer,  ahorres- 
cimiento,  etc„  pro  acaecer,  aborrecimiento,  etc. 

Caeterum  omnis  illa  scribendi  ratio  erat  fere  communis  exeunte 
saeculo  décimo  quinto  et  ineunte  décimo  sexto;  imo  partim  multo  diu- 
tius  perseveravit.  Complura  exempla  invenies  supra,  in  c.  III,  art.  II,  ubi 
de  fontibus  Exercitiorum  externis  egimus. 

2.    Communes  quoque  erant  vocabulorum  formac  quaedam. 

Adjectivum  Santo,  praepositum  nomini  proprio,  ultimam  syllabam 
retinebat.  Sánelo  Andrés,  f.  25,  Sancto  Augustin,  f.  59;  pro  San  An- 
drés, San  Agustín.  Idem  accidebat  ultimae  litterae  numeralium  ordinis 
primero  et  tercero:  primero  capitulo,  f.  44;  tercero  pecado,  f.  11,  pro 
primer  capitulo,  tercer  pecado. 

Occurrit  etiam  saepe  forma,  quae  est  et  apud  S.  Ignatium  in  pro- 
nomine  personali,  contigo  pro  conmigo,  f.  17. 

Ex  archaica  verborum  conjugatione  non  pauca  in  Exercitiis 
remanserunt. 

Iterata  vocalis  in  verbis  seer  et  vecr  pro  ser  et  ver,  ff.  2,  35,  50, 
59V,  6ov. 

Gerundia  cuín  littera  vocali  c  pro  i:  valiendo,  ff.  iov,  34V,  42 v; 
deziendo,  ff.  17,  42 v;  seruiendo,  f.  19;  arepenlicndose,  f.  27;  seyendo,  f.  31; 
vestiéndole,  f.  49;  pro  viniendo,  diciendo,  sirviendo,  arrepintiéndose, 
siendo,  vistiéndole.  Item  gerundia  cum  vocali  o  pro  u  in  dormíanlo, 
ff.  42V,  45; podiendo,  f.  49;  pro  durmiendo, pudiendo  2. 

Ejusdem  generis  sunt  aduaiamos;  f.  iv;  sen  lió,  f.  4iv;  conuaiió, 
t.  43 v;  bestiéronlo,  f.  49;  pro  advirtamos ,  sintió,  convirtió,  vistiéronlo. 


1  Gramática  de  la  Lengua  castellana,  por  D.  Andrés  Bello,  cum  annotationibus  a 
D.  Rufino  José  Cuervo  additis.  París,  1908,  n.  583;  dramática  de  la  Lengua  castellana 
por  la  Real  Academia  Española.  Madrid,  1917,  nn.  103  b,  et  142,  annot.  1. 

2  Gram.  Casi..  Bello-Cuervo,  Notas,  p.  79. 


182 


MONU  MENTA  IGNATIANA 


His  vero  contraria  sunt  aduir  tiremos,  f.  14V;  sintimos,  f.  24V,  pro 
advertiremos,  sentimos  '.  His  simile  inquira,  f.  24;  pro  inquiera. 

Nota  etiam  formam  praeteriti  perfecti  indicativi  in  secunda  persona 
plurali, prendistes  pro  prendisteis  ~\  imperativum  quita,  pro  quitad  8; 
f.  42V,  subjunctivum  caya,  pro  raz^a  4,  f.  gv;  perdonáredes,  pro  perdo 
nareis  5,  f.  51. 

Verbum  infiniti  modi  et  illi  adjunctum  pronomen  personale  tertiae 
personae,  quod  per  litteram  /  incipiat,  ita  contrahuntur:  derrocalle,  f.  3; 
tan  faltos,  f.  27;  abello,  f.  48V;  sacalla,  f.  51;  pro  derrocarle,  lanzarlos, 
haberlo,  sacarla  6. 

Imperativi  secunda  persona  pluralis  et  additum  illi  pronomen  per- 
sonale, inceptum  quoque  per  litteram  /,  ita  copulantur:  daldo,  f.  45v; 
oyldc,  f.  46V;  desataldos  7,  f.  47;  pro  dadlo,  oídle,  desatadlos. 

Praepositio  de  cum  pronomine  personali  tertiae  personae  et  cum 
demonstrativo  ello  etc.  in  unam  vocem  coalescunt:  deltas,  f.  jvj  dello, 
f.  22  etc.  pro  de  ellas,  de  ello. 

Particula  quier  repetita  saepe  oceurrit,  v.  g.  in  f.  25V  quier  diuino, 
quier  humano,  respóndetque  latinis  sive,  sive.  Semel,  in  f.  4V,  non  repe- 
titur,  sed  conjungitur  cum  particula  o  ejusdem  signiñeationis:  «Al  que 
estuviere  embarazado  en  cosas  públicas  o  negocios  conuenientes,  quier 
letrado,  o  ingenioso»  i.  e.  quier  letrado,  quier  ingenioso. 
3.    In  constructione  sunt  etiam  aliqua  notatu  digna. 

Articulus  definitus  el,  la  (in  plurali  los  las)  omittitur  interdum 
post  adjectivum  plurale  todos:  «todas  partes  inferiores»,  f.  16,  «todos 
hombres  christianos»  f.  17,  pro  todas  las  partes  inferiores,  lodos  los 
hombres  christianos:  2°,  modo  exprimitur  modo  omittitur,  non  mutata 
significatione:  «según  subyecta  materia»,  f.  iov;  «según  la  subyecta 
materia»  f.  30V;  «traer  en  memoria»,  f.  iov;  «trayendo  a  la  memoria», 
f.  11;  3.0,  frequenter  exprimitur  ante  pronomina  possessiva  substantivis 
nominibus  aut  adjectivis  praeposita:  «en  la  su  criatura»,  f.  4V;  «la  su 
diuina  y  suma  bondad»,  f.  5  etc.,  id  quod  etiam  nunc  multis  in  locis  a 
plebe  usurpatur. 

Verba  activa  omittunt  identidem  aecusativum  seu  complementum 
directum:  f.  13,  «para  que  aboresciendo»  i.  e.  aborreciéndolo:  f.  17V 
«que  el  subyecto  humano  no  podrá  tolerar»  intellige  la  penitencia. 
Hinc  omissio  pronominis  reflexivi:  f.  gv,  «para  conseruar  en  aumento 


1  Cram.  Cast,  Bello-Cuervo,  Xotas,  p.  79. 

2  Ibid.,  n.  609. 
0  Ibid.,  n.  614. 

*  Ibid,  Ñolas,  p.  83. 
»  Ibid.,  n.  G08. 

•  Ibid.,  n.  G16. 
'  Ibid.,  n.  615. 


De  lingua  Exkrcitiorum 


183 


de  gracia»  est  para  conservarse;  in  f.  35V  «en  leuantando»  pro  en  le- 
vantándose. 

Sed  de gerundiorum  usu  (quae  forma  verborum  est)  aliquanto  fusius 
dicendum. 

Gerundium  hispanum  est  verbi  forma,  quae  per  ando  vel  iendo  fini- 
tur.  Simplex  una  voce  constat,  v.  g.  discurriendo:  compositum  coalescit 
ex  gerundio  habiendo,  verbi  haber,  et  ex  participio  praeteriti  cujus- 
cumque  verbi,  v.  g.  habiendo  discurrido. 

Gerundium  simplex  significat  tempus,  quod  aut  idem  est  atque 
tempus  verbi,  cui  gerundium  adjungitur,  aut  aliquantulum  illud  prae- 
cedit  1,  v.  c.  «Dios  habita  en  las  criaturas,  en  los  elementos  dando  ser» 
etc.  f.  37,  et  alibi  passim  in  Exercitiis  ignatianis.  «En  comulgándolos  des- 
aparesció»,  f.  50V. 

Gerundium  compositum  actionem  significat,  quae  principis  verbi 
actionem  longiore  tempore  anteierit  -.  Hujus  gerundii  compositi  exem- 
plum  nullum  est  in  libro  Exerciliorum,  nisi  forte  in  f.  gv  «estando  más 
bien  confesado»,  si  es/ando  sumitur  pro  habiéndose. 

At  recte  et  freqúenter  Ignatius  usurpat  formas  illas,  quae  hispane 
quoque  gerundiis  compositis  substituuntur.  Sunt  autem  illae  formae: 
i.°,  participia  passiva  seu  praeteriti,  «acabada  la  oración»,  f.  39V,  finita 
oratione;  «oydo  de  las  mugeres»,  f.  50V,  ándito  a  mulíeribus;  2°  Después 
de,  sequente  eodem  participio,  «Después  de  considerado»,  f.  39;  3.0  Des- 
pués de  cum  verbo  infinito ,  «después  de  auer  comido  el  cordero  pas- 
cual», f.  30;  4.0  Después  que  cum  verbo  finito,  «después  que  así  he  dis- 
currido», f.  28v.  N.  B.  Formas  tertiam  et  quartam  coordinat  inter  se 
Ignatius:  «Después  que  Adán  fué  criado  en  el  campo  damasceno...  y 
[después  de]  Eua  ser  criada  de  su  costilla»,  f.  11. 

Gerundii  simplicis  usus  frequentissimus  est  in  libro  Excrcitiorwn. 
Ac  saepe  quidem  recte  et  usitata  ratione,  sive  ad  subjectum  sive  ad 
objectum,  ut  ajunt,  referatur.  Cf.  e.  c.  annotationes  secundam,  tertiam, 
quintam,  sextam,  septimam  etc.  Item  «en  leuantándose»  f.  6,  «en  ama- 
nesciendo»  f.  20V,  «en  despertándome»,  «en  acordándome»  f.  21  etc. 

Gerundium  simplex  exprimit  apud  Ignatium,  sicut  apud  alios  aucto- 
res,  modum,  v.  c.  «El  hombre  le  da  oydo,  haziendo  alguna  mórula  o 
rescibiendo  alguna  delectación»,  f.  yv;  conditionem,  «Yo  quiero...  imi- 
taros en  passar...  toda  pobreza  así  actual  como  spiritual,  queriéndome 
vuestra  sanctíssima  maiestad  elegir  y  recibir  en  tal  vida  y  estado»,  f.  i/v; 
tempus,  «entrando  en  el  monumento,  vió  solos  los  paños»  f.  50V;  causam, 
«no  se  queriendo  los  ángeles  ayudar  con  su  libertad  para  hazer  reue- 
rencia  y  obediencia  a  su  Criador  y  Señor,  veniendo  en  superbia,  fueron 
conuertidos  de  gracia  en  malicia,  y  lanzados  del  cielo  al  infierno»,  f.  iov. 


Gram.  Casi.  Bello-Cuervo,  n.  446. 
Ibid.,  n.  713. 


184 


MONUMENTA  IGNATIANA 


Sed  in  his  ómnibus  ita  gerundium  construitur,  ut  cum  reliqua  oratione 
seu  cum  verbo  principe  facile  conjungatur.  Alias  vero  S.  P.  Ignatius  in 
hujus  formae  usu  a  consueta  ratione  ita  recedit,  ut  per  gerundia  oratio- 
nem  suam  pingue  quiddam  et  peregrinum  sonantem  faciat,  idque  com- 
pluribus  modis: 

i.°  Gerundium  simplex  usurpat  Ignatius  pro  composito,  vel,  si 
mavis,  adhibet  gerundium  simplex,  ubi  exspectabas  compositum  aut 
formam  composito  respondentem;  f.  31:  «Y  después  que  tres  vezes  hizo 
oración  al  Padre  y  despertó  a  sus  tres  discípulos,  y  después  que  a  su 
voz  cayeron  los  enemigos,  y  Judas  dándole  la  paz,  y  San  Pedro  derro- 
cando la  oreja  a  Malcho,  y  Xpo.  poniéndosela  en  su  lugar»...  pro  r 
después  que  Judas  le  dio  la  paz,  y  San  Pedro  derrocó  la  oreja  a  Mal- 
cho, y  Xpo.  se  la  puso  en  su  lugar,  etc.  Etiam  in  mysteriis  vitae  Chri- 
sti,  f.  47  «acabada  la  cena  y  cantando  el  himno»  pro  cantado  vel  Itabicndo 
cantado,  id  quod  latine  est  hyinno  dicto. 

2.0  Ponitur  saepe  gerundium  simplex  pro  verbo  infinito:  «Discurrir 
más  en  particular  con  el  entendimiento,  y  consequenter  mouiendo  más 
los  afectos  con  la  voluntad»,  f.  11 ;  «esforzarme  a  doler,  tristar  y  llorar, 
y  así  trabaxando  por  los  otros  puntos  que  se  siguen»  f.  30V;  «Quartn 
exercicio  es  resumiendo  este  mismo  tercero»,  f.  13. 

3.0  Gerundium  simplex  usurpatur  pro  verbo  personali:  «Lo  que 
hazen  las  personas  diuinas,  es  a  saber,  obrando  la  santíssima  encarna- 
ción etc.  y  asimismo  lo  que  hazen  el  ángel  y  nuestra  Señora,  es  a  saber, 
el  ángel  haziendo  su  officio  de  legado,  y  nuestra  Señora  humiliándose 
y  haziendo  gracias»,  f.  i8v,  quibus  locis  idem  significare  S.  P.  Ignatius 
videtur,  ac  si  diceret,  obran  vel  cómo  obran  la  santísima  encamación, 
el  ángel  hace  su  o  ficio  de  legado,  y  la  Virgen  se  humilla  y  hace  gracias. 

Hujusmodi  gerundiorum  usus  peregrinus  quidem  est;  at  locis  qui- 
busdam  celeritatem  quamdam  orationi  tribuit,  cujus  ope  totam  simul 
rem  quasi  ob  oculos  praesentem  ponit.  Ñeque  id  valde  mirum  est  in 
eo  viro,  qui  altissimos  orationis  gradus  ascenderat,  ad  quos  qui  perve- 
nerunt,  res,  non  unam  post  aliam,  sed  complures  simul  uno  intuitu  con- 
templan videntur.  Ut  autem  hanc  dicendi  formam  consulto  semper  ab 
Ignatio  et  propter  illum  finem  esse  usurpatam  non  putamus;  sic  ñeque 
credendum  ducimus,  id  eum  semper  difficultatis  et  inopiae  causa  fe- 
cisse.  Yide  historian!  primae  contemplationis  tertiae  hebdomadis,  ubi 
gerundium  compositum  quidem  non  usurpatur,  sed  ñeque  simplex;  at 
eorum  loco  adhibetur  después  de  cum  infinitivo,  et  después  que  cum  in- 
dicativo; reliqua  autem  verba  ita  suis  quaeque  locis  ac  temporibus  as- 
signantur,  ut  sine  ullis  salebris  ab  initio  ad  finem  oratio  decurrat. 

Sed  de  gerundiis  satis.  Pauca  de  oratione  impersonali  et  de  usu 
quarumdam  praepositionum  dicemus. 

Impersonalis  seu  indefinitae  orationis  verbum  saepe  habet  ante  se 
pro  subjecto  nomen  hombre,  id  quod  frequentissimum  erat  apud  anti- 


Dfi  i.iNGrA  ExKRcrnourM 


185 


quos  hispanos':  «Pedir  a  Dios  nuestro  Señor  lo  que  hombre  quiere»  f.  6; 
«Quanto  más  hombre  quitare  de  lo  conueniente»  f.  33;  «Quando  hom- 
bre viniere  a  pensar»  f.  38.  Loco  hujus  substantivi  adhibemus  nunc 
pronomen  indefinitum  uno,  aut  verbo  reflexivo  utimur. 
In  praepositionum  usu  haec  notamus. 

Praepositio  a  ponitur  pro  para,  cum  ea  conjungitur  et  significat 
finem:  «Debe  ser  a  que  me  ayude  para  al  fin»,  f.  26v. 

Praepositio  de  interdum  desideratur:  «Delante  vuestra  Madre», 
f.  i^v,  pro  delante  de  vuestra  Madre-.  Invenitur  post  verba  docendi: 
«Enséñalos  de  prudencia»,  f.  45V;  incipiendi:  «Comencó  de  regar»,  f.  46; 
optandi:  «desear  más  de  ser»,  f.  26,  pro  comenzó  a  regar,  desear  más  ser. 

Praepositio  en  respondet  praepositioni  latinae  in  cum  aecusativo 
(hic  autem  usus  frequentissimus  erat  auctoribus  Ignatii  aequalibus), 
quibus  locis  nunc  dicitur  a:  «yr  en  el  cielo»,  f.  52;  «vino  en  el  género 
humano»,  f.  ir;  significat  causam:  «confundido  en  auerle  mucho  ofen- 
dido», f.  14V,  id  est por  haberle  mucho  ofendido:  «en  el  pecar  y  hazer 
contra  la  bondad  infinita,  justamente  a  sido  condenado  para  siempre», 
f.  11  v;  finem:  «trayendo  en  exemplo»,  f.  14V;  «seguir  aquello  que  sin- 
tiere ser  más  en  gloria  y  alabanza  de  Dios  nuestro  Señor»,  f.  28v;  «vacar 
en  puro  servicio  de  su  Padre  eternal»,  f.  22.  Interdum  omittitur,  ubi 
nunc  adhiberi  solet:  «para  me  enmendar  adelante»,  f.  15,  pro  en  ade- 
lante. 

4.  Postremo  loco  de  anacolathis  et  de  clliplica  oralione  nonnihil 
addemus. 

Incepta  constructio  non  raro  omittitur  et  in  aliam  commutatur: 
«Quando  nosotros  queremos  iurar  por  alguna  criatura,  en  aquel  querer 
nombrar  la  criatura  no  nos  hace  ser  tan  atentos»  etc.  f.  8;  omittenda  erat 
praepositio  en.  Et  in  eodem  fv:  «En  hablar  para  todo  lo  que  es  prouc- 
cho  o  es  intención  de  aprouechar  al  ánima  propria  o  agena  o  al  cuerpo 
o  a  bienes  temporales,  nunca  es  ocioso.»  Superest  hic  quoque  praepo- 
sitio en.  In  secunda  autem  annotatione  legimus:  «Porque  la  persona  que 
contempla,  tomando  el  fundamento  verdadero  de  la  historia...  es  de  más 
gusto  y  fructo  spiritual»  etc.  f.  ir  et  v.  Grammaticus  dixisset,  toma  vel 
siente  etc.  más  gusto  etc.  «Es  mejor  que  en  esta  2.a  semana,  a  lo  menos 
algunas  vezes,  no  se  leuantando  a  media  noche,  hazer  a  la  mañana  vna 
contemplación»  etc.  f.  20v.  Aut  omittenda  erat  particula  que,  aut  pro 
infinito  hacer,  modus  finitus  haga  usurpandus. 

Huc  pertinent  propositiones  hujusmodi:  «Si  vee  al  que  los  rescibe, 
que  está  desolado  y  tentado»,  f.  2,  pro  si  vee  al  que  los  recibe  estar  deso- 
lado y  tentado. 

Elliptica  oratio  frequentissima  est  in  libro  Exercitiorum .  Itaque 


Gram.  Casi.  Bello-Cuervü,  n.  860. 
lbid.,  Xoias,  p.  129. 


i86 


MONU  MENTA  1GNATIANA 


omittítur  complementum  substantivorum:  «composición»,  f.  I3V,  pro 
composición  de  lugar:  verborum  activorum:  «para  que  aboresciendo» 
pro para  que  aboresciéndolo,  f.  13;  «el  subiecto  humano  no  podrá  tole- 
rar», f.  17V,  supple  la  penitencia.  (Vide  supra,  n.  3.)  Omittuntur  verba: 
«y  con  esto  un  avemaria»,  f.  13,  i.  e.  decir  un  avemaria;  et  paulo  post 
«y  haziendo  los  mismos  tres  colloquios»,  plena  constructio  esset,  y  ter- 
mine haciendo  ios  mismos  etc.  Sunt  innumeri  ejusmodi  loci,  ñeque  operae 
pretium  est  exempla  congerere. 

Brevissimae  huic  de  Excrcitiorum  lingua  tractationi,  liceat  notatiun- 
culam  apponere.  Suspicati  quídam  sunt,  annotationes  et  fortasse  aliquam 
aliam  Excrcilioriim  partem,  etiamsi  auctorem,  quod  ad  doctrinam  perti- 
net,  Ignatium  habere  sit  tenendum,  a  Polanco  tamen  esse  conscriptas. 
Suspicionis  hujus  ratio  erat,  quod  loci  illi  pulchrius  concinnati  sint, 
quam  scribere  Ignatius  soleat.  Confer  verbi  causa  perfectam  orationem 
periodicam  in  annotatione  prima. 

At  firmo  fundamento  suspicionem  illam  carere  censemus.  Nam 
complura  in  libro  Exerciiiorum  optime  conscripta  sunt,  quae  in  Ver- 
sime  prima  eodem  omnino  modo  constructa  reperiuntur,  quae  proinde 
anno  1541,  atque  etiam  antea,  in  Autographo  erant,  compluribus  igitur 
annis,  antequam  Societati  Jesu  Polancus  nomen  daret.  Ex  earum  nu- 
mero rerum  est  illa  ipsa  annotatio  prima,  f.  1,  et  longior  etiam  oratio 
periódica  in  praeambulo  ad  considerandos  status,  ff.  21V-22. 

Adde  ejusdem  Polanci  correctionum  genus,  quas  in  Vulgata  et  in 
Versionc  prima  vidimus  supra;  illae  enim  modo  verbum,  modo  senten- 
tiam  aliquam  singularem,  vix  totius  periodi  seu  orationis  conformatio- 
nem  afficiebant. 

Imo  correctiones  aliquas  initio  exemplaris  hispani  Exerciiiorum, 
quod  est  in  cod.  Inslil.  221  (exemplum  Natalis),  manu  sua  scripsit  ipse 
Polancus;  at  fere  in  singulis  vocibus  versatus  est;  aut  enim  pro  latinis 
quibusdam  v.  g.  probabiliter,  conseqitenler,  lamen,  hispanas  posuit,  aut 
hispanis,  quae  parum  rectae  videbantur,  v.  c.  itlucidado,  affectando, 
admonir,  alias  magis  proprias  substituit.  Unde  apparet  habuisse  quidem 
in  animo  Polancum,  hispanam  linguam  Exercitioritm  aliquantulum  po- 
lire,  sed  ñeque  sententiam  ñeque  structuram  mutare  intendisse.  Caete- 
rum  ab  illo  ipso  suo  incepto  paulo  post  initium  destitit. 


Dk  i.ingua  Exercitiorum 


187 


ARTICULUS  II 

GLOSSARIUM 


FORMA 
IN  EXERCITIIS 

a 

abarimatia  1 
abaxo 
abello 
abezar  s 

aborrescer,  abo- 

rrescer 
aborrescimiento 
abortiuo 
abrebiar  ,  abre- 

uiar 
absencia 
abstinentia 
abstraydo  8 
acaescer,  acaezer 
acceptar 
acquisita 
action 

addicion  ,  addi- 

tion 
adelante 


FORMA  CONSUETA 

para 

de  Arimatea 

abajo 

haberlo 

avezar 

aborrecer 

aborrecimiento 

abortivo 

abreviar 

ausencia 

abstinencia 

abstraído 

acaecer 

aceptar 

adquirida 

acción 

adición 

en  adelante  4 


FORMA 
IN  EXERCiTIIS 

admiratiue 
admonir  5 
adonde  6 
adquerir 
aduertamos  7 
aduirtiremos  s 
affectada 

affectar  9 
affection  10 
affecto 
afficionado-a 
agena 
agora  11 
ahumento 
alabanza,  ala- 

uanza  12 
alexar 
aliende  13 
alimpiar  14 
alongar  15 


FORMA  CONSUETA 

con  admiración 
amonestar 
donde 
adquirir 
advirtamos 
advertiremos 
afectada  ,  aficio- 
nada 
afectar 

afección,  afición 
afecto 

aficionado-a 

ajena 

ahora 

aumento 

alabanza 

alejar 
allende 
limpiar 
alargar 


1  «Joseph  abarimatia»,  Lud.,  II,  XXXI,  VII.  (Ut  in  Prolegomenis,  supra,  sic  etiam  liic 
in  Glossario  citamus  hoc  modo  opus  Ludolphi  Cartusiani,  cui  titulus  Vita  Christi  Cartu- 
xano,  romaneado  por  Fray  Ambrosio. 

2  «Abezémosnos  de  consolar  los  desconsolados»,  Andrés  de  Li,  7 hesoro  de  la  Pas- 
sión,  c.  IX. 

3  In  f.  54  est  pro  quitado.  (Quoties  in  hoc  Glossario  folia  citamus,  opere  millo  as- 
signato.  toties  intelligimus  folia  Autographi  hispani  Exercitiorum). 

4  In  f.  15,  1.  7,  non  in  1.  2.  Vide  supra,  art.  I. 

5  Hispanum  est  vocabulum  admonición. 

8  In  f.  22  et  alibi. — «Adonde  poseerán  gozo  perdurable»,  Lud.  I,  XXXIII,  II. 
7    Cf.  Gram.  Cas/.,  Bello-Cuervo,  Notas,  p.  79. 

s   Id.,  ibid. 

9  Significat,  mover  afectos,  mostrar  afecto,  aficionar.  Cf.  Xoxell,  Ejercicios,  Estudio 
sobre  el  texto,  Manresa  (in  Hispania),  1916,  p.  188. 

10  «Non  me  engaña  la  afección»,  Fernán  Pérez  de  Guzmán,  Antología  de  líricos  cas- 
tellanos, t.  I,  p.  199.  Cf.  et  Gram.  Cast.,  Bello-Cuervo,  p.  79. 

11  «Bien  ansí  agora»,  Lud.  I,  XXXII,  III. 

12  Lud.  I,  XXXVI,  m  saepe. 

13  «Aliende  el  mar»,  Lud.  I,  LI,  IV. 

14  «Alimpia  los  coracones»,  Flos  Sanctorum  anni  1568,  f.  85V. 

15  «E  pongan  remedio  sin  más  alongar»,  Pedro  López  de  Ayala,  Antol.,  1. 1,  p.  74. — 


i88 

ATfíX'T"  MFNT  A 

TCiV  A  TT  A  V  A 

FORMA 

FORMA 

rN  EXERCITIIS 

— 

FORMA  CONSUETA 



EN  EXERCITIIS 

— 

FORMA  COSSUETA 

— 

amanecer,  ama- 

amanecer 

atraher 

atraer 

nescer 

attento 

atento 

ameys 

améis 

attenuar 

atenuar 

ancila,   ancilla  1 

criada 

auer 

haber 

angelo  2 

ángel 

augmento 

aumento 

annotacion 

anotación 

aventura  u 

ventura 

ansi 

así 

aver  7 

haber,  adquirir 

ansimesmo 

asimismo 

a  y  s 

ahí 

ante  3 

antes 

aya  (no  se)  9 

no  se  haya 

anuntiation 

anunciación 

ba  lu 

va,  veía  verbo  ir) 

apagible,  apazi- 

apacible 

baptizar  11 

bautizar 

ble 

baxa 

baja 

aparencia  * 

apariencia 

baxeza 

bajeza 

aparescer 

aparecer 

baya 

vaya 

appetito 

apetito 

beata  2 

bienaventurada 

arrep  en  t  i  e  n  - 

arrepintiéndose 

boatitudines  13 

bienaventuran- 

dose 5 

zas 

assi 

así 

bedados  14 

vedados 

assiduamente 

asiduamente 

bendixo 

bendijo 

assiduo 

asiduo 

ber 

ver 

assim  ismo 

asimismo 

berano 

verano 

«■Y  eras  y  eras  diciendo  lo  quieren  atosigar»,  Gonzalo  de  Berceo,  Rimado  de  palacio, 
Stropha  121.  Bibl.  Aut.  Rsp..  t.  57,  Poetas  castellanos  anteriores  al  siglo  XV,  Madrid,  Ri- 
vadeneyra,  1864,  p.  429. 

I  «Ancila  perpetua»,  Alvar  Gómez  de  Cibdad  Real,  in  Dice,  de  Aut. 

'-  «Los  úngelos  auian  licuado  el  cueq)0  de  sant  Remigio»,  Flos  Sanctorum  antiq.. 
f.  141V. 

:i    F.  37V  et  alibi. — «Ante  que  muriese».  Flos  Sanctorum  antiq.,  f.  54. 

*  «El  engaño  y  aparencia-,  Mariana.  Hist.  de  Esp.,  1.  I,  c  2.  Ita  hunc  locum  citat 
Dice,  de  Aut.  sub  voee  aparencia.  ed.  anno  1726.  In  editíonibus  I/istoriae  P.  Mariana 
matritensibus  annorum  1780,  1783,  1841,  1848,  1854,  quas  vidimus.  legitur  apariencia. 

5  Cf.  Gram.  Casi.,  Beu.0-Cuek.VO,  .Votas,  p.  79. 

6  Cisneros,  F.jercitatorio.  c.  XI. III.  p.  160  et  alibi. 

7  F.  26v  et  alibi. 

8  F.  1 5  et  alibi. 

9  Latine,  non  se  gerat. 

"'    In  f.  43. — Cf.  Gram.  Casi..  Bello-Ccervo,  n.  582  et  in  ATotas,  p.  88. 

II  Fueron  baptizados»,  Flos  Sanctorum  anni  I  568,  I.  140V  et  Li  d.  saepe.  v.  g.  I,  XXI . 
Cf.  et  Dice,  de  la  Acad.,  ed.  14*,  1914,  Madrid. 

12  «Aquellos  beatos  espíritus»,  PelUCÉK,  Tr.  de  Argemis,  in  Dice,  de  Aut. 

13  -La  pobreza  del  espíritu  tiene  el  primer  grado  entre  las  otras  beatitúdines»,  Lud., 
I,  XXXIII,  I. 

m  Yerbum  vedar  =  vetare,  usurpatur  passive,  quasi  haberet  active  aecusativum 
personac,  in  f.  1 1  «siendo  bedados-  cunt  vetiti  essent  [primi  parentes];  in  f.  12  quasi 
haberet  aecusativum  rei  dado  (pie  no  fuese  bedado»  dato  non  esse  vetitum  [pec- 
catum]. 


Dk  I.1NGUA  EXERCITIORUM 


FORMA 
IN  EXERCITIIS 

beste 

bestieronlo  1 

beuer 

bibieron 

biejo 

bisperas 

blasfemiar,  blas- 

phemar  2 
bocacion 
bozes 
breue 
bulla 
camera  3 
capacydad 
cathedra 
caya  4 
caydo 
cayga 

cerca,  gerca  3 

cessar 

charidad 

circuncission 

cobdicia  6 

cognoscimiento 

collige 


FORMA  CONSUETA 

veste 

vistiéronlo 

beber 

vivieron 

viejo 

vísperas 

blasfemar 

vocación 

voces 

breve 

bula 

cámara 

capacidad 

cátedra 

caiga 

caído 

caiga 

cerca  de 

cesar 

caridad 

circuncisión 

codicia 

conocimiento 

colige 


FORMA 
IN  EXERCITIIS 

colloquio 
comendacion  " 
comendar  s 
cometió  " 
comigo  " 
commodo 

communicacion 

communicar 

compassion 

compl  ida  m  en- 
te 11 

complir  " 

complision  '* 

composition 

composito 

conbidado 

conception 

concibiras  14 

condemnado  13 

confessar 

confession 

confussion 

coniectar,  con- 
iecturar 


l8cj 

FORMA  CONSUETA 

coloquio 
recomendación 
encomendar 
entregó 
conmigo 
cómodo  sen  pro- 
vecho 
comunicación 
comunicar 
compasión 
cumplidamente 

cumplir 

complexión 

composición 

compuesto 

convidado 

concepción 

concebirás 

condenado 

confesar 

confesión 

confusión 

conjeturar 


1    Gram.  Cast.,  Bello-Cuervo,  .Vo/as,  p.  79. 

I  Forma  in  iar  etiam  nunc  usuq>atur  in  vulgus. 
3    In  Dice,  de  la  Acad.,  ed.  14.a 

*  Gram.  Cast. ,  Bello-Cuervo.  Xoías ,  p.  83.  —  «Guárdese  no  caya*  ,  Lud.,  I, 
LVIII,  II. 

5    In  f.  61  et  alibi.  Yide  supra,  art.  I,  et  Gram.  Cast.,  Bello-Cuervo,  Xotas,  p.  129. 

*  «La  lujuria  et  la  cobdicia»,  Fernán  Pérez  de  Guzmán,  Antol.,  t.  I,  p.  199. — Lud. 
saepe,  v.  g.  I,  XIV,  II. 

7    Dice,  de  la  Aead.,  ed.  14.a 
»  Ibid. 

9  In  f.  49. — «Cometió  la  guarda  de  las  limosnas  a  Judas»,  Lud.,  II,  XXV,  Y. 

10  «Debe  ser  comigo  dañado  para  siempre»,  Flos  Sancionan  anni  i-;68,  f.  jv. 

II  «Fallo  yo  muy  complidamente»,  Castigos  e  documentos  del  rey  D.  Sancho,  c.  845 
atol.  Aut.  Esp.,  t.  51,  Escritores  anteriores  al  siglo  XV,  Madrid.  Rivadeneyra,  1860, 
p.  217. 

12  «Ynábile  para  la  complir»,  Lud.,  II.  XXXVII,  II.— Cf.  et  Gram.  Cast.,  Bello- 
Cuervo,  Notas,  p.  81. 

13  «Las  maneras  et  las  complisiones  de  los  homes»,  Don  Juan  Manuel,  Libro  del  ca- 
ballero et  del  escudero,  c.  34,  Bill.  Aut.  Esp.,  t.  51,  Escritores  anteriores  al  siglo  XV,  ut 
supra.  p.  242. 

14  Cf.  Gram.  Cast.,  Bello-Cuervo,  Notas,  p.  79. 

15  «Condemnar  las  amarguras  de  los  peccados»,  Lud.  I,  XXIII,  III. 


190 


MOXUMEXTA  IGXATIAXA 


FORMA 
IN  EXERCITIIS 

coniectura 
conoscer 
conoscido 
consciencia, 

conscientía 
conseqüente- 

mente 
conseqüencia 
consexos 
conyectar 
conuertio  1 
corruption 
creation 
cresca  2 
crescido 

cr  u  d  e  1  i  s  s  i  m  a- 

mente  3 
crux 
daldo  4 
dañados  5 
de6 


FORMA  CONSUETA 

conjetura 
conocer 
conocido 
conciencia 

consig  u  i  e  n  t  e- 

mente 
consecuencia 
consejos 
conjeturar 
convirtió 
corrupción 
creación 
crezca 
crecido 

cruelísimamente 

cruz 
dadlo 

condenados 
a 


FORMA 
IN  EXERCITIIS 

debaxo 
debitamente 
deciendo  ' 
defensión 
dél 

delante  8 
deliberación  9 

deliberar  10 

dello 

dellos 

dempto 

derrocalle 

desataldo  11 

descendir  12 

desmamparar 

desseo 

dessolacion 

dessonor 

dessorden 

destas 


FORMA  CONSUETA 

debajo 
debidamente 
diciendo 
defensa,  amparo 
de  él 

delante  de 
elección,  resolu- 
ción 
elegir 
de  ello 
de  ellos 

quitado,  excepto 

derrocarle 

desatadlo 

descender 

desamparar 

deseo 

desolación 

deshonor 

desorden 

de  estas 


1  «  Conuertiendo  su  sermón  a  los  apóstoles».  Lud.  I,  XXXIII,  IX.  Yide  supra, 
art.  I,  et  Gram.  Cas/.,  Bello-Cuervo,  /Votas,  p.  79. 

2  «Cresca  en  deuoción»,  Lud.,  I,  XLYIII.  IV.  Cf.  Bello-Cuervo,  ibid.,  p.  82. 

3  «Muerto  crudelísimamente»,  Fray  Luis  de  León,  Nombres  de  Cristo,  Monte, 
ed.  Madrid,  1007.  p.  97. 

4  Forma  frequens  apud  Lud.  et  in  Flore  Sancionan.  —  Cf.  et  Gram.  Cast.,  Beli.o- 
Cuervo,  n.  615. 

5  «Por  mayor  tormento  de  los  dañados»,  Flos  Sanctorum  anni  1568,  f.  2V. 

6  In  f.  46  «Comenzó  de  regar».  Yide  supra,  art.  L — «Comencó  de  llorar»,  Li,  Thesoro 
de  la  Passión,  c.  IX. — «Se  comienza  de  mover»,  Juan  de  Mena,  apud  Salcedo,  La  His- 
toria de  la  literatura  española,  t.  I,  p.  391,  Madrid,  1914. 

7  «E  iban  deciendo»,  Castigos  e  documentos  del  rey  Don  Sancho,  c.  32.  Bibl.  Aut.  Esp., 
t.  51,  Escritores  anteriores  al  siglo  XV,  Madrid,  Rivadeneyra,  1SC0,  p.  149. — Cf.  et  Gram. 
Cast.,  Bello-Cuervo,  Notas,  p.  79. 

8  F.  Gv. — Yide  supra,  art.  I.  —  «Delante  mi»,  Jorge  Manrique,  Antol.,  t.  III,  p.  96. 
Cf.  Gram.  Cast.,  Bello-Cuervo,  Notas,  p.  129. 

9  F.  28v. — Cf.  Nonell,  Ejercicios,  Estudio  sobre  el  texto,  Manresa  (in  Hispania),  1916, 
p.  194. 

10  «Cumpliendo  lo  que  había  deliberado-,  Lud.,  II,  Y1I,  VL 

11  «Desataldo  e  dexaldo  yr»,  Lud.,  I,  XLIY,  II.  Cf.  et  Gram.  Cast.,  Bello-Cuervo, 
n.  615. 

12  «Dcscendirás  a  las  puertas  de  Cesárea»,  Flos  Sanctorum  anni  1568,  f.  i2Gv. — «No 
decendir  biuo»,  Lud.,  II,  LXY,  II. 

13  «Su  fijo  precioso  por  mí  peccador  desmamparado  de  todo  conorte»,  Li,  Thesoro 
de  la  Passión,  c.  III,  et  alias  saepissime. 


* 


Dlí  l.INGUA  EXKRCITIORUM  igi 


FORMA 
IN  EXERCITIIS 

destruyr  ! 
detubo,  detuuo 
deuer 1 
(huidamente 
dexar 
deziendo  3 
differencia 
difftnir  4 
diminuyere 
displazer 
disposition,  dis- 

pusicion  5 
distes  6 
distinction 
distincto-a 
distratiua 
distribuyr 
diuerso  7 


FORMA  CONSUETA 

destruir 

detuvo 

deber 

debidamente 

dejar 

diciendo 

diferencia 

definir 

disminuyere 

displacer 

disposición 

disteis 

distinción 

distinto-a 

distractiva 

distribuir 

diverso,  desagra- 
dable, incómo- 
do 


FORMA 
IN  EXERCITIIS 

diucrsorio  s 

dixo 

dize 

donde  9 

dormiendo  10 

dubitar 

dyo 

dyspuesto 
edcficio  " 
edomada  12 
effecto 
efficazmente 
election 
eligir  13 
embiar 
em  bol  ver 
emendar  14 
en  15 

encarcerada  lu 
encienso  17 


FORMA  CONSUETA 

posada 

dijo 

dice 

de  donde 
durmiendo 
dudar 
dio 

dispuesto 

edificio 

semana 

efecto 

eficazmente 

elección 

elegir 

enviar 

envolver 

enmendar 

a 

encarcelada 
incienso 


1  «Nos  destruygan»,  Lud.,  I,  LX\'II,  \T. 

2  «Yo  que  deuría  de  ser  consolada»,  Gómez  Manrique,  Auto!.,  t.  III,  p.  30. 

3  «Deziendo  que  no  lo  dezía»,  Araoz,  Epist.  Mixtae,  I,  548. — Cf.  Gram.  Casi.  Beli.o- 
Cuervo,  Notas,  p.  79. 

4  «Non  deuemos  diffinir»,  Lud.,  II,  LXXIX,  IV.  —  (¿{.Gram.  Cas/.,  Bello-Cuervo, 
Notas,  p.  79. 

5  «De  buena  dispusición»,  Diego  de  S.  Pedro,  Auto/.,  t.  IV,  p.  33.  —  Cf.  Gram. 
Cast.,  Bello-Cuervo,  ibid. 

6  Terminatio  frequens  apud  Lud. — Cf.  Gram.  Cas/.,  Bello-Cuervo,  n.  610. 

7  In  f.  21  «buenos  temporales  o  diuersos".  —  «Haziendo  milagros,  suffrió  cosas  di- 
uersas»,  E/os  Sanc/orum  anni  1568,  f.  2,  quo  loco  exemplar  loyolaeum  habet 
adnersas. 

8  «Retraerse  en  un  diuersorio»,  Lud.,  I,  IX,  II. 

9  F.  1 5  et  alibi.  V.  supra,  art.  I. 

10  Cf.  Gram.  Cas/.,  Bello-Cuervo,  Aro/as,  p.  79. 

11  «Edeficó  un  lagar»,  Castigos  e  documentos  del  rey  Don  Sancho,  Bibl.  Aut.  Esp., 
t.  51,  Escritores  anteriores  al  siglo  XV,  Rivadeneyra,  Madrid,  1860,  p.  150. — Cf.  et  Gram. 
Cast.,  Bello-Cuervo,  Notas,  p.  81. 

12  Usurpatur  a  S.  Ignatio  in  notationibus  ad  cod.  Exerc.  Po..  et  a  Lud^  II,  XXVI,  I: 
«Cumplido  el  oficio  de  su  edómada.» 

«*    Cf.  Gram.  Cast.,  Bello-Cuervo,  Notas,  p.  79. 

14  «Emiéndolo  con  amor»,  Lud.,  I,  XXXI,  VIL 

15  V.  supra,  art.  L 

16  «Fué  encarcerado  S.  Juan  Baptista»,  Lud.,  I,  XXV,  V. 

17  «Granos  de  encienso»,  Flos  Sanc/orum  anni  1568,  f.  22. — Cf.  etiam  Gram.  Cast., 
Bello-Cuervo,  Notas,  p.  81. 


IQ2  MOXUMENTA  IGNATIANA 


FORMA 
IN  EXERCITIIS 

enderezar,  en- 
drecar  1 

enflaquezer 

engrossar 

enuergoncar  2 

enxugar 

escholastico 

esclarescer 

escripto  3 

escriptura 

escurecido,  es- 
curesgido 

escuridad 

esparzir 

espelunca  * 

essencia 

estaua,  estava 

estaban  enemi- 
gos 

estoruar 

estropezar  5 

establece,  estu- 
uiere 

estubo 

estuviesse 

eucharistia 

examines  u 

excesso 

exemplo 


FORMA  CONSUETA 

enderezar 

enflaquecer 

engrosar 

avergonzar 

enjugar 

escolástico 

esclarecer 

escrito 

escritura 

oscurecido 

oscuridad 

esparcir 

cueva 

esencia 

estaba 

eran  enemigos 

estorbar 
tropezar 
estuviere 

estuvo 

estuviese 

eucaristía 

exámenes 

exceso 

ejemplo 


FORMA 
IN  EXERCITIIS 

exercicio,  exer- 

citio 
exercitarse 
exercito 
exortacion 
experientia 
facultades  7 
fauorescida 
fee 

freqüentemente 
forsan 
fructo  s 
gouierna 
Grabiel  9 
grauedad  10 

grauida 

guardallos 

guya 

habitudines 

hanhelito 

ha  saz 

hazer 

hazienda 

hechar 

hedad  11 

hera 

herbar 

hibierno 


FORMA  CONSUETA 

ejercicio 

ejercitarse 

ejército 

exhortación 

experiencia 

posesiones 

favorecida 

fe 

frecuentemente 

tal  vez 

fruto 

gobierna 

Gabriel 

gravedad ,  pesa- 
dez 
grávida 
guardarlos 
guía 

relaciones 

anhélito 

asaz 

hacer 

hacienda 

echar 

edad 

era 

hervor,  fervor 
invierno 


I  Dice,  de  la  Acad.,  ed.  14.a — «Directorio  de  los  exercitios...  para  endrecar  assí  al 
que  los  da»...  Titulus  Directorii granatensís.  infra,  Directoría  antigua,  VED. 

'-'    «Estuuieron  como  enuergoncados-,  Flos  Sanctorum  antiq.,  f.  172V. 

3  «Por  escripto  pudiese  poner»...  Don  Juan  Manuel,  El  Libro  infinido,  c.  25,  Bibl. 
Aut.  Esp..  t.  51,  Escritores  anteriores  al  siglo  XV,  Madrid,  Rivadeneyra,  18G0,  p.  275. 

4  «Vergüenca  te  vergüence,  o  espelunca»,  Francisco  Imperial,  Antol.,  I,  p.  13C. — 
-Kl  campo  donde  estaba  esta  espelunca»,  Sigüenza,  Vida  de  S.  Jerónimo,  1.  IV,  disc.  1 1, 
in  Dice,  de  Aut. 

5  «Ocasión  de  estropecar»,  Lud.,  II,  Y,  II. 

■    Lud.  habet  crimines,  I,  LXXUI,  III;  virgínes,  I,  II,  VII;  volúmines,  I,  LXXYI,  V, 
pro  crímenes,  vírgenes,  volúmenes. 
'    In  f.  29V. 

8    «No  es  pequeño  fructo»,  Lud.,  I,  XXXY1,  V. 
•    «San  Grauiel»,  id.,  I,  V,  XIV. 
10    In  f.  23V. 

II  -El  quinto  es  de  su  hedad»,  Lud.,  I,  XXVII,  in  summario. 


I)k  i.ixgua  Exercitiorüm 


193 


FORMA 
IM  KXERC'ITIIS 

hierarchica  1 

hierran 

honrra 

borden 

humillación  2 

humillarse  3 

húsar 

huyela 

hymno 

illucidado 

¡Iluminación 

imagines  4 

impresa  5 

impromptu  8 

incarnacion 

incidenter 

incomodo 

induzir 

iniuria 

inmediate  " 

innocente 

inquira 

Lnquyetar 

intelligengia 


FORMA  CONSUETA 

jerárquica 
yerran 
honra 
orden 

humillación 

humillarse. 

usar 

huida 

himno 

ilustrado 

iluminación 

imágenes 

empresa 

inmediatamente 

encarnación 

casualmente 

desventaja 

inducir 

injuria 

inmediatamente 

inocente 

inquiera 

inquietar 

inteligencia 


FORMA 
IN  EXERCITIIS 

intento  8 
interesse  9 
interpellantes 
introduction 
iuizio,  iuyzio, 

juyzio 
¡tintamente 
iuramento 
iurar 
iusta 

iustamente 
iusticia 
labar 
laborar  10 
lanr;allo,  lanza- 
lio  11 
laudar  12 
lebantar 
leticia  13 
leuar  14 
leuantar  15 
lexos 

liberamente 
libero  16 


FORMA  CONSUETA 

atento,  metido 

interés 

intercediendo 

introducción 

juicio 

juntamente 
juramento 
jurar 
justa 

justamente 

justicia 

lavar 

labrar,  trabajar 
lanzarlo 

alabar 

levantar 

alegría 

llevar 

levantai-se 

lejos 

libremente 
libre 


1  Hierarchia  est  in  Dice,  de  Aut. 

2  Dice,  de  la  Acad.,  ed.  14.a 

3  Ibid. 

4  Y.  supra,  verbum  examines. 

5  «Le  ayuden  en  esta  ympresa»,  Di.  Aeg.  González,  f.  14V  (infra  inter  Directoría  an- 
tigua, V). 

6  «La  escritura  tan  inpromptu»,  Guevara,  epístola  a  D.  Fadrique  Henriquez,  Epís- 
tolas familiares  de  D.  Antonio  de  Guevara,  Madrid,  1618,  f.  66. 

7  «Inmediate  trata  de  las  Hiperbóreas»,  El  Comendador  Griego  in  Dice,  de  Aut. 
s    In  f.  34. — «Intenta  e  ocupada  en  la  suauidad»...  Lud.  I,  LXI,  I. 

9  «Temporal  interesse»,  Lud.  I,  LXXXVI,  III. 

10  In  f.  37. — Dice,  de  la  Acad.,  ed.  14.a 

11  «El  malo...  será...  lancado  del  reyno  celestial»,  Lud.,  Proemio,  §  VUL 

12  «Lauda  comida  y  bebida»,  Calderón,  Loa  para  la  2.a  parte  del  Auto  sacramental 
'El  Santo  Rey  D.  Fernando'- ,  ed.  Madrid,  1760,  t.  V,  p.  231. — «Al  rey  de  los  qielos  ven- 
derían et  laudavan»,  Poema  del  Conde  Fernán  González,  stropha  679,  Bibl.  Aut.  Esp., 
t.  57,  Poetas  anteriores  al  siglo  XV,  Madrid,  Rivadeneyra,  1864,  p.  410. 

13  «Entró  con  gozo  et  leticia»,  Fernán  Pérez  de  Guzmán,  Antol.  t.  I,  p.  248. — 
«Gran  leticia»,  Guillen  de  Segovia,  Antol.,  t.  III,  p.  152. 

M    «Leuaron  al  Niño»,  Lud.,  I,  XII,  in  summario,  et  alibi  saepe. 

15  In  f.  35V  «Luego  en  leuantando  >,  v.  supra,  art.  I. 

16  Dice,  de  la  Acad.,  ed.  14.a 

MoHCM.  Ignat.— Feries  II.  13 


194 

MOXUMEXTA  IGXATIANA 

FORMA 

FORMA 

IN  EXERCITIIS 

T'PíO'M  A    rnvciTT  A 
rURiUrt  LUAit  ti  .A 

FORMA  COXSUE 

IX  EXERCITIIS 

— 

longura  1 

longitud 

_ 

nauezilla 

navecilla 

llebar,  licuar 

llevar 

neccesidades 

necesidades 

maiestad 

majestad 

neccessario 

necesario 

manifestó 

manifiesto 

necessidad 

necesidad 

mansueto  2 

manso 

negligentia 

negligencia 

marabillar 

maravillar 

nichilo  9 

nihilo,  nada 

memorar  3 

recordar 

nuve 

nube 

merescer 

merecer 

ny 

ni 

mesmo-a 

mismo-a 

obedcsca 

obedezca 

mesura  * 

medida 

obedescer 

obedecer 

miraculosamen  - 

milagrosamente 

obejas 

ovejas 

te  3 

obiecto 

objeto 

misericordes 

misericordiosos 

oblica  10 

oblicua 

missa 

misa 

occupe 

ocupe 

mixtión 

mezcla 

officio 

oficio 

moles  0 

muelles 

offrescer  11 

ofrecer 

mórula 

detención  muy 

opperacion 

operación 

breve 

opposito  12 

opósito,  resi 

mucho  " 

muy 

tencia 

muger 

mujer 

opprobrio 

oprobio 

mutable 

mudable 

orava 

oraba 

my 

mi,  mío 

oydo 

oído 

mysmo 

mismo 

oyldc  13 

oídle 

nascimiento 

nacimiento 

oyr 

oír 

natiuidad 

natividad 

padescer 

padecer 

natura  s 

naturaleza 

panar  w 

panal 

1  -Distancia  de  longura»,  Yenegas,  in  Dice,  de  Atit. 

2  «Cordero  mansueto»,  Li,  Thesoro  de  la  Passion,  c.  XL.  —  «Bienauenturados  los 
mansuetos»,  id.  ibid.,  c.  VIL 

3  «Lo  pasado  memorar»,  Gómez  Manrique,  Auto/.,  t.  III,  p.  74. 

4  «Habrían  en  sí  alguna  mesura».  Castigos  e  documentos  del  rey  D.  Sancho.  Bibl. 
Aut.  Esp.,  t.  51,  Escritores  anteriores  al  siglo  XV,  Madrid,  Rivadeneyra.  1860,  p.  150. 

5  'Dios  miraculosamente  conserve».  Granada,  in  Dice,  de  Aut. 
"    Est  adjectivum  in  f.  15V. 

7    In  f.  57V  et  alibi. 

"    «Redemptor  de  la  humana  natura  •.  Lt,  Thesoro  de  la  Passion.  c.  XXII. 
»    «El  mesmo  nichil»,  Lud.,  I.  LXXYIII,  IX.  et  alibi;  «No  se  puede  fundar  en 
nichilo»,  id.,  II,  XXXV,  V. 

10  Ut  olim  propinco.  Ruy  Páez  de  Rihera,  Auto/.,  t.  I,  p.  154;  Lud.,  I,  LXXY.  Y. 

11  «Offresce  la  gloria  deste  siglo»,  Lud.,  I,  XXII,  IX. 

12  «Saliéndoles  al  opósito  un  ejercito».  Ribadeneira,  Elos  Sanctorum,  Vida  de 
S.  Fernando,  in  ed.  Madrid.  17 16,  t.  III,  p.  341-342. 

13  Forma  frequens  apud  Lud.  et  in  Flore  Sanctorum.  Cf.  supra,  art.  I,  et  Gram.  Casi.., 
Bello-Cuervo,  n.  615. 

l*  «Yió  en  la  peña  vn  panar  [de  miel]»,  Flos  Sanctorum.  anni  1568,  fol.  228.  Fre- 
quens forma  oceurrit  in  Plore  Sanctorum  antiq. 


Dlí  UNGIA  EXKRCITIOIU.'M 


195 


FORMA 
IN  EXERCIT1IS 

parayso 
parcnthesis 
parescer  1 

parientes  2 

passado 

passaua 

passion 

pazes 

peccados 

pedir  3 

pclliceas 

peresoza 

perfection  ' 

perficionarse 

periculosos 

periurar 

peruerso 

peso  5 

phariseo 

pobrezito 

podiendo  s 

positiua 

posseer 

possible 

prendistes  7 

preponer  8 

presentía 

probabiliter 


FORMA  CONSUETA 

paraíso 

paréntesis 

parecer,  compa- 
recer, aseme- 
jarse 

padres 

pasado 

pasaba 

pasión 

paces 

pecados 

preguntar 

de  piel 

perezosa 

perfección 

perfeccionarse 

peligrosos 

perjurar 

perverso 

balanza 

fariseo 

pobrecito 

pudiendo 

positiva 

poseer 

posible 

prendisteis 

anteponer 

presencia 

probablemente 


FORMA 
IN  EXERC'ITHS 

processo 

prolixamente 

promessa 

prompto 

proposita  9 

propiciamente 

proprio-a 

proseqution 

prostrado 

prosupuesto  0 

prouar 

próximo 

prueua 

puncto 

pútridas  11 

pye 

qual 

qualquier 

quando 

quanto 

quarenta 

quaresma 

quasi 

quatro 

quatuordecima 

querays 

quitá  12 

reberencia 

reconoscer 

regebir 


FORMA  CONSUETA 

proceso 

prolijamente 

promesa 

pronto 

propuesta 

propiamonte 

propio-a 

prosecución 

postrado 

presupuesto 

probar 

prójimo 

prueba 

punto 

podridas 

pie 

cual 

cualquier 

cuando 

cuanto 

cuarenta 

cuaresma 

casi  vel  cuasi 

cuatro 

décimacuarta 

queráis 

quitad 

reverencia 

reconocer 

recibir 


1  «Por  parescer  la  iglesia  en  algo  a  su  esposo»,  (id  est  asemejarse),  Lud.  I,  XXII,  IV. 

2  In  f.  43. — «Me  distes  parientes  cristianos,  de  los  cuales  nasciese  cristiano»,  Cis- 
neros,  Ejercitatorio,  c.  XXIII,  p.  82. —  «Fué  subdito  de  los  parientes»,  Flos  Sanctorum 
anni  1568,  f.  igov;  «S.  Rocho...  nació...  de  parientes  muy  nobles»,  ibid.,  f.  247.  Nec 
rarum  est  in  Flore  Sanctorum  antiq. 

3  In  extrema  annotatione  sexta  ex  viginti  primis,  f.  2. 
*    «Firmeza  y  perfectión»,  Lud.,  I,  XXV,  Y. 

s    In  f.  28v. 

6  Gram.  Casi.,  Bello-Cuervo,  A'otas,  p.  81. 

7  Terminado  frequens  apud  Lud.  et  Cisneros. 

8  «La  obediencia  se  prepone  al  sacrificio»,  Escobar  in  Dice,  de  Aut. 

9  In  f.  28v  «la  cosa  propósita». 

10  «Lo  que  escreví  fué  con  prosupuesto  que  no  vbiese  ynconviniente»,  Duquesa 
del  Infantado,  in  Lainii  Monum.,  Y ',  605. 

11  «Llaga  sórdida  o  sea  pútrida»,  J.  Fragoso  in  Dice,  de  Aut. 

12  Gram.  Cast.,  Bello-Cuervo,  n.  614.  Vide  supra,  art.  I. 


196 


MONUMENTA  IGNATIANA 


FORMA 
IN  EXERCITIIS 

reception 

redempcion,  re- 
demption 

reflectar,  refletir 

reflitiendo 

reglar 

repetition 

reprehender  1 

representa- 
ción 2 

representado  3 

rescibir 

resollo  4 

resplandescer 

resurrection 

resuscitar,  resus- 
citar 

retraxosse  5 

reuerencia 

reynar 

reyno 

reyr 

reys  6 

rezio 


FORMA  CONSUETA 

recepción 
redención 

reflexionar 

reflexionando 

regular 

repetición 

reprender 

presentación 

presentado 

recibir 

resuello 

resplandecer 

resurección 

resucitar 

retiróse 

reverencia 

reinar 

reino 

reír 

reyes 

recio 


FORMA 
IN  EXERCITIIS 

rramos  7 
rratos 
rrazonar 
rrazones 
rriquezas 
rrodillas 
ruminar 
ryo 
sacalla 
sacratissimo 
salbar,  saluar 
sampuzarse 
sanctidad 
sanctissimo-a 
sant,  sancto-a 
sapiencia  8 
satisfacion  9 
sciencia  10 
secundaria- 
mente 11 
secundario  12 
seseer  13 
sensar 
sentio  14 


FORMA  CONSUETA 

ramos 

ratos 

razonar 

razones 

riquezas 

rodillas 

rumiar 

río 

sacarla 

sacratísimo 

salvar 

zampuzarse 

santidad 

santísimo-a 

san,  santo-a 

sabiduría 

satisfacción 

ciencia 

segunda  vez 

en  segundo  lugar 

ser 

sentir 

sintió 


1  «Reprehende  a  los  que  se  ryen»,  Lud.,  I,  XXXIII,  XI. 

2  In  f.  42V. 

■    «Representa  al  Señor  el  bendicho  fruto  de  tu  vientre*,  Lud.,  I,  XII,  XI. 

4  «Con  el  resollo  de  los  vientos  cayeron  [las  langostas]  en  el  mar»,  Flos  San- 
ctorum  antíq.,  f.  197. — «Ca  resollo  de  Dios  es  todo  quanto  sé»,  Gonzalo  de  Berceo, 
Rimado  de  Palacio,  stropha  1.257,  Bibl.  Aut.  Esp.,  t.  57,  Poetas  anteriores  al  siglo  XV, 
Madrid,  Rivadeneyra,  1864,  p.  466. 

5  «Retraerse  en  un  diuersorio»,  Lud.,  I,  IX,  II;  «Retráxose  [la  Virgen]  a  vna  cá- 
mara», id.,  I,  XV,  Y. 

8  Quibusdam  in  locis  usurpatur  etiamnunc  numerus  pluralis  bueys  pro  bueyes. 
7  Olim  saepe  repetebant  litteram  rr  initio  vocabulorum.  Cf.  v.  g.  Auto!.,  t.  I, 
pp.  108,  109,  110  etc. 

s  «Ayúdame  con  suma  sapiencia*,  Francisco  Imperial,  Antol,  t.  I,  p.  127. — «Sa- 
piencia de  Dios»,  Cisneros,  Ejercitatorio,  c  XXXIII,  p.  13S. 
»   Lud.,  I,  XX,  IX,  saepe. 

10  «Nunca  aprendí  nin  leí  ninguna  sciencia»,  Don  Juan  Manuel,  Libro  del  caballero 
et  del  escudero,  initio,  Bibl.  Aut,  Esp.,  t.  51,  Escritores  anteriores  al  siglo  XV,  Madrid, 
Rivadeneyra,  1860,  p.  235. 

11  In  f.  44. 

12  In  f.  26v. 

13  Forma  frequens  apud  antiquos.  Yide  supra,  art.  I. 

14  Gram.  Cast.,  Bello-Cuervo,  Notas,  p.  79.  Yide  supra,  art.  I. 


Uk  lingua  Exercitiorum 


19? 


FORMA 
IN  EXERC1TIIS 

sepulchro 
ser  1 
ser 2 
ser 8 

seruicio,  seruitio 

seruidor 

seruiendo  4 

seyendo  5 

simile  6 

similitud  ' 

simplices 

sinderese  (el) 

sinificar 

sintimos  s 

soberuia 

solito-a 

solya 

sotileza  0 

SO}'S 

spacio 


FORMA  CONSUETA 

sepulcro 
estar 
haber 
ser 

servicio 

servidor 

sirviendo 

siendo 

semejante 

semejanza 

sencillos 

sindéresis  da) 

significar 

sentimos 

soberbia 

acostumbrado-a 

solía 

sutileza 

sois 

espacio 


FORMA 
m  EXERCITIIS 

spiritu 
spiritual 
sposa 
stando  10 
suasiones  11 
suaue 

suauemente 

suauidad 

subiection  12 

subiecto-a 

substentacion 

subtil 

subyecto  13 
sufficiente 
suffrido 
summo-a 
superbia  14 
suppelectile 
tabla  15 
tam 


FORMA  CONSUETA 

espíritu 

espiritual 

esposa 

estando 

persuasiones 

suave 

suavemente 

suavidad 

sujeción 

sujeto-a 

sustentación 

sutil 

sujeto 

suficiente 

sufrido 

sumo-a 

soberbia 

ajuar 

mesa  de  comer 
tan 


1  In  f.  22  í  Siendo  él  en  obediencia  a  sus  padres»  ,  et  alibi  saepe.  Item  apud  Lid. 
et  Cisneros. 

2  Saepe  ut  auxiliare,  f.  n  «es  ydo  al  infierno»;  identidem  ut  princeps,  f.  36  «Si  no 
fuere  justo  impedimento  •. 

3  Est  mera  translatio  ex  latino  in  f.  42  «El  qual  es  nombrado  del  ángel»,  pro  fué 
nombrado — «vocatum  est  ab  angelo»,  Luc,  II,  21. 

4  V.  supra,  art.  I,  et  Gram.  Casi.,  Bello-Cuervo,  Notas,  p.  79. 

5  «Seyendo  encerrada»,  Pedro  de  Vega,  Vida  de  Cristo,  in  Indice,  c.  XIX.  —  Lud. 
saepe. — Cf.  et  Gram.  Cast.  Bello-Cuervo,  Notas,  p.  89. 

6  «Por  ser  las  dos  tan  símiles»,  Lope  de  Vega,  Arcadia,  1.  2°,  carmen  Galicii. 
Bibl.  Aut.  Esp.,  t.  38,  Obras  no  dramáticas  de  Lope  de  Vega,  Madrid,  Rivadeneyra,  185C, 
p.  72. 

7  «La  similitud  en  el  nombre-,  Ambrosio  de  Morales,  Coránica  general,  t.  IV, 
L  VIII.  c.  39.  Madrid,  1791,  p.  181. 

8  «Los  que  sintistes»,  Estrada,  in  Mónum.  Ignat.,  ser.  4a.,  II,  61.  Cf.  Gram.  Cast., 
Bello-Cuervo,  Notas,  p.  79. 

9  «E  las  sotilezas  en  él  se  acaben» ,  Francisco  Imperial,  Antol.,  t.  I,  p.  121. — «Ab- 
soluía  también  las  sotilezas  e  demandas»,  Lud.,  I,  XV,  Y. 

1,1    In  f.  46  est  utraque  forma. 

11  In  Dice,  de  Aut. 

12  «Por  cjerto  la  subiecejón  |  Muncho  será  peligrosa»,  Gómez  Manrique,  Antol. 
t.  III,  p.  38. 

13  «Estaba  subjecto  a  ellos»,  Lud.  I,  XV,  IX. 

14  «De  superbia  y  elación  |  Es  el  primero  camino»,  Juan  Manuel,  Antol.,  t.  IV, 
p.  107. 

15  In  f.  46. — «Sentarse  a  la  tabla  para  cenar»,  Ginés  Pérez  de  Hita,  Guerras  civiles 
de  Granada.  I."  parte,  Madrid,  1913,  p.  133. 


MOXUMEXTA  IGNATIANA 


FORMA 
IN  EXERCITIIS 

tamen 

temays 

temperancia  1 

templo  2 

tenpestad 

terciamente 

tercero,  tercio  3 

terdecima 

terná 

tetrarcha 

theologales 

throno 

trabaxe 

traee 

traher  4 

traya 

traiendo 

tranquillo 

transgressor 

tristar  5 

tristar  6 

truxesen 

truxo 

tubiere 

tubimos 

turpisima 

uia 

variar  7 


FORMA  CONSUETA 

con  todo 

temáis 

templanza 

sinagoga 

tempestad 

en  tercer  lugar 

tercero 

decimotercia 

tendrá 

tetrarca 

teologales 

trono 

trabaje 

trae 

traer 

traía 

trayendo 

tranquilo 

transgresor 

entristecerse 

entristecer 

trajesen 

trajo 

tuviere 

tuvimos 

torpísima 

vía 

vaguear 


FORMA 
IN  EXERCITIIS 

vaxeza 
vbiera 
vedar  s 

vee, veen, vees9 

vendito-a 

vendyan 

veniendo  10 

venieron  w 

venturo-a  12 

vera 

verme  13 

vestiéndose  14 

vexacion 

vezes 

vigessima 

vltima 

vn,  vna,  vno 

vndecima 

vngüento 

vnida 

vniuersal 

vniuerso 

vntado 

voluer 

voluntarie 

vozes 

vsar 

vtil 


FORMA  CONSUETA 

bajeza 

hubiera 

vedar 

ve,  ven,  ves 

bendito-a 

vendían 

viniendo 

vinieron 

venidero-a 

verdadera 

gusano 

vistiéndose 

vejación 

veces 

vigésima 

última 

un,  una,  uno 

undécima 

ungüento 

unida 

universal 

universo 

untado 

volver 

valuntariamente 

voces 

usar 

útil 


I  In  Dice,  de  Ant. 

«   In  f.  io,  L  iC;  Lud.,  I,  LXXYI,  III  (ex  Luc.  XI.  43)  et  alibi. 

3    «La  tergia,  como  nave  está  surgida»,  Francisco  Imperial,  Auto/.,  t.  I,  p.  131. 

*  «Trahen  el  nombre»,  Lud.,  I,  XXXII,  II. 

'■■    In  f.  30V;  alibi  usuqjat  etiam  Ignatius  entristarse,  Monum.  Ignat.,  ser.  Ia,  I,  91. 
,:   In  f.  52V. 
7    Inf.  39- 

*  V.  supra,  vocem  bedado. 

9  «Vee  a  muchos  caer»,  Lud.,  I,  XII,  VlLL  Yide  supra,  art.  I. 

10  «Veniendo  caso  porqué»,  Gómez  Manrique,  AntoL,  t.  III,  p.  71.  Cf.  Cram. 
Cus/.  Bello-Cuervo,  .Volas,  p.  79. 

II  «Venieron  después  dél»,  Castigos  e  documentos  del  rey  D.  Sancho,  c.  87,  Bibl.  Aut. 
Esp.,  t.  51.  Escritores  anteriores  al  siglo  XV.  Madrid,  Rivadeneyra,  1860,  p.  223. — Cf. 
Bello-Cuervo,  ibid. 

12  Dice,  de  la  Acad.,  ed.  14.'1 

13  «Vermes,  que  son  lombrices»,  Colección  de  Libros  Españoles  raros  y  curiosos,  t.  I, 
p.  73,  Madrid.  187 1. 

14  Cf.  Gram.  Casi.,  Bello-Cuervo,  Xotas,  p.  79. — V.  supra,  art.  I. 


De  lingtja  Exercitiorum 


FORMA 
IN  EXERC1TIIS 

ydo 

ydolatria 
yglesia 
ygneos 
ygual 

ylluminatiua 

ymagen 

ymaginacion 

ymaginar 

ymaginatiua 

ymagines  1 


FORMA  CONSUETA 

ido 

idolatría 
iglesia 
ígneos 
igual 

iluminativa 

imagen 

imaginación 

imaginar 

imaginativa 

imágenes 


FORMA 
IN  EXERCITIIS 

ymitar 

ynduze 

ynduzgan 

yniquidad 

ynorancia 

ynpcdimento 

ynstruyr 

yn  tenciones 

yntenso 

yr,  yvan  2 


199 

FORMA  CONSUETA 

imitar 

induce 

induzcan 

iniquidad 

ignorancia 

impedimento 

instruir 

intenciones 

intenso 

ir,  iban 


NOTITIA  CODICUM 


CODICES  ALIAS  A  NOBIS  DESCRIPTI 

EX  PRIMA  SERIE  MON L  MEXTORUM  S.  IGNATII 

Codex    1. — Regesl  I.   Descriptus  in  vol.  I,  pag.  27 

Codex  6. —  Cod.  Rom.  II.  .    .    .  »  »  33 

Codex   7. — Cod.  Rom.  III .    .    .  »  »  34 

Codex  51. —  Cod.  Domcnici .    .    .  »  »  51 

EX  QUARTA  SERIE  MOXUMENTORUM  S.  IGNATII 

Codex  6. — Mcmorie  varié  .    .    .  Descriptus  in  vol.  I,  pag.  20 

Codex  23  —  Cod.  Bruxcll.  II   .    .  »  »  29* 

Codex  27. — Barcin.  I.    ....  »         invol.  II,   »  xm 

Codex  io.—Proccss.  beatif.  I  .    .  »  »  xv 

Codex  38. — Proccss.  beatif.  IX  .  »  »  xxi 

EX  EPISTOLIS  P.  HIERONYMI  NADAL 

Codex  12.—  Cod.  Vade.  II .  .  .  Descriptus  in  vol.  I,  pag.  xl 
Codex  56.— Instit.  221  (antea  Col- 

lecta  per  P.  Natalem)  ....  »        in  vol.  IV,   »  1 

1    Y.  supra,  verbum  examines. 
-    Lud.,  I,  XIII,  saepe. 

8  Notandum  est,  códices  infra  describendos  penes  Societatem  Jesu  esse,  nisi  aliud 
quid  planis  verbis  significabitur. 

4  lilis,  quae  eo  loco  dicuntur,  adde:  •>ff.'29v-3i.»  «Traslado  de  un  pliego  de  mano 
de  X.  Pe.  Sacado  del  original,  para  dar  exercicios».  (Ex  Petro  Bouvier,  S.  J.,  Diredoire 
composé  par  Saint  Ignace,  París,  1917,  pp.  19  et  22). 


200 


Monuíísnta  Igxatiaxa 


Codex  58. —  Miscell.  de  Rcgu- 

lis  S.  y.  Descriptus  in  vol.  IV,  pag.  1 1 

Codex  59. — De  rebus.  coiig.  gen. 

I-V.  '  .  >  >  23 

Codex  61. — Miscell.  de  Insiit.  I.  »  >  25 

Codex  62. — Miscell.  de  Ins/it.  II.  >  »  28 

Codex  64. — Cod.  Vatic.  I.  .    .    .  »  >  54 

Codex  66.— Cod.  Vatic.  4.  ...  »  >  39 

EX  MONTJ MENTIS  PAEDAGOGICIS 

*  Codex  10. — Instruct.  II.  Descriptus  in  pag.  16 


CODICES  ÑONDUM  DESCRIPTI 
Codex  1 

Aut.  et  Ve. — Aulographiim  et  Versio  prima. 

Excrcilia  S.  P.  Ignatii. — Volumen  religatum,  magnitudinis  0,220 
X  0,153,  corio  virescente  compositum  auratisque  laminis  ornatum; 
primum  folium  est  magnitudinis  0,215  X  0,148.  Inscriptio  a  tergo: 
«Exercitia  |  S.  P.  i  Ignatii.» 

FF.  complectitur  110  numeris  signata  omnia  in  parte  superiore.  His 
recentius  f.  praepositum  est  cum  hac  inscriptione:  <Exemplar  hispani- 
cum  |  Exercitiorum  Spiritualium  |  a  S.  P.  N.  Ignatio  |  Probatum  va. 
riisque  in  locis  manu  propria  |  Emendatum.>- — F.  ir  continet  fragmen- 
tum  epistolae  P.  Ribadeneira;  i%-  purum. — A  f.  2r  ad  64r  est  exemplar 
Exercitiorum  hispanum,  quod  Antographnm  appellari  solet  propter  lo- 
cos non  paucos  S.  Ignatii  manu  emendatos.  Incipit  ita:  «IHS  I  Annota- 
ciones...»;  desinit  his  verbis:  «con  el  amor  diuino.  Finis.» 

Praeter  numerationem  in  parte  suprema  paginarum,  quam  diximus 
numerat  etiam  ff.  in  parte  Ínfima,  non  habita  ratione  epistolae  Ribade- 
neirae.  Itaque  superiores  numeri  2-64  respondent  inferioribus  1-63.  Ad 
hanc  inferiorem  numerationem  refertur  ipse  codex  quoties  locum  ali- 
quem  citat.  Haec  pars  ab  initio  ad  finem  scripta  tota  est  aecuratissime, 
una  eademque  manu.  Ea,  quae  correcta  sunt,  correxit  máxima  ex  parte 
ipse  Ignatius;  pauca  ipse  scriba  emendavit. 

Sequuntur  4  ff.  recens  addita,  quorum  in  primo  est  hic  titulus: 
«Prima  versio  latina  |  Exercitiorum  Spiritualium  |  S.  P.  N.  Ignatii  de 
Loyola.» — FF.  2-4  pura. — Deinde  f.,  in  quo  ignota  manu  scripta  sunt 
haec:  «in  maio  anno  a  natiuitate  Dnj.  millesimo  541  anno.»  Alia  insu- 


Notitia  comer. m 


20 1 


per  sparsim  ct  sine  ordine  notata  ibidem  sunt,  v.  g.:  «Viola  amicus,  An- 
tonius  Viola»  ct  alia  nullius  mumenti.  Dcindc  Ignatii  manu  scriptum  est: 
«Todos  exercicios  breuiter  en  latín»,  et  alia  manu:  « 1 541 .  Exercitia 
Spiritualia»  et  signum  codicis  antiquum  «VIII-7». — Sequitur  Versio 
prima  Exercitiorum  usque  ad  f.  108.  FF.  109-1 10  pura.  Etiam  haec  pars 
conscripta  tota  est  una  eademque  manu,  ab  ómnibus  praecedentibus 
diversa,  non  adee  aecurata  ut  illa,  qua  scriptum  est  Aulographum  hi- 
S[)anum,  quae  praeterea  versus  finem  properabat  in  scribendo.  De  hujus 
exempli  emendatis  confer  Prolcgomc/ia,  supra  pp.  164-166. 

Signum  chartae  pellucidum  (filigrana),  quod  identidem  vix  videri 
potest,  est  in  aliis  foliis  figura  hominis  intra  circulum,  in  aliis  figura 
anatis  intra  scutum. 

Haec  Vcrsio prima  nunc  primum  in  lucem  prodit,  sumpta  tamen  ex 
altero  exemplari,  quod  est  in  códice  sequenti. 

Codex  2 

Ve.  et  Vu. — Versio  prima  et  Vulgata  vcrsio. 

Volumen  magnitudinis  0,300  x  0,220;  compactum  ac  tela  opertum, 
cum  dorso  pelliceo  ornatuque  aurato. — In  parte  dorsi  suprema  titulus: 
«Exercitior.  |  I.  et  II.  |  translatio»;  in  Ínfima:  «Cod.  cartac.» — Constat 
foliis  181,  at  signatis  numeris  ut  infra  dicetur. — Continet,  ut  titulus  de- 
clarat,  Excrciliorum  1  cisionan  primam  et  Vidgatam. 

Totus  codex  aecuratissime  scriptus  est,  in  charta  etiam  óptima, 
eodem  semper  signo  pellucidu  (filigrana)  signata,  quod  es  flos  lilii  intra 
circulum;  dúo  sunt  folia  (64  et  67)  chartae  non  ita  optimae,  cujus 
signum  est  ángelus  aureola  redimitus  et  veste  talari  indutus. 

Versio  prima.  Complectitur  ff.  97,  numeris  signata  omnia,  praeter 
primum  et  ultimum;  ultimum  est  pururn.  In  primo  f.  haec  leguntur: 
«IHS.»  Deinde  haec  deleta:  « Annotationes  aliquot  ad  habendam  ali- 
quam  intelligentiam  exercitiorum  spiritualium  quibus  tam  is  qui  tradit 
exercitia  quam  ille  qui  ea  recipit.»  Deinde  «Originale  p.ae  Translatio- 
nis  |  Exercitiorum  S.  P.  N.»  Unde  probabiliter  scriptus  hic  titulus  est 
post  annum  1622,  quo  in  sanctorum  numerum  relatus  est  Ignatius  a  Gre- 
gorio XV.  Infra,  manu  P.  Laurentii  a  Paulis,  procuratoris  generalis  So- 
cietatis  Jesu  sub  Claudio  Aquaviva,  praeposito  generali:  «Cum  approba- 
tione  Card.lis  Vicarii,  Magistri  Sacri  Pal.  etc.»  Paulo  inferius:  «VIII.  8.» 
Sequuntur  Exercitia  S.  Ignatii,  ff.  95,  omnia  manu  eadem  scripta  pul- 
cherrime  et  diligentissime,  et  uno  quidem  tenore  usque  ad  finem,  cum 
nonnullis  emendationibus,  de  quibus  vide  Prolegomena,  supra  pp.  166- 
171.  Ad  extremum,  in  f.  95,  sunt  testimonia  censorum  autographa. 

Vulgata  versio  complectitur  ff.  85,  numeris  notata  omnia  praeter 
primum  et  dúo  ultima,  numeratione  a  praecedenti  distincta;  omnia  scri- 
pta sunt  eadem  manu,  diversa  tamen  a  praecedenti,  minus  eleganter, 


202 


MONUMENTA  IGNATIANA 


ac  versus  finem  celeriore  cálamo.  Sunt  etiam  in  hac  parte  emendationes 
nonnullae,  de  quibus  supra,  pp.  150-154. — In  primo  f.  antiquus  titulus: 
«>■£<  |  Exercitia  Spiritualia»,  cui  subdit  Polancus:  «Originalia,  ex  quo 
exemplari  |  excusa  prodierunt»,  ac  P.  Laurentius  a  Paulis:  «Secunda 
translatio  authentica  |  et  haec  est  impressa».  Denique  «VIII.  8.» — Se- 
quuntur  Exercitia,  ff.  82. — Ad  finem,  in  ff.  82V-83,  testimonia  censorum 
autographa. 

Codex  3. 

Excrcit.  S.  P.  apogr. — Apographum  Exerciliorum  S.  Ignatii.  Volu- 
men magnitudinis  0,210  x  0,148,  religatum,  telaque  opertum,  cum 
dorso  et  angulis  ex  pergamena.  In  dorso:  «Exercit.  ¡  S.  P.»  Continet 
in  f.  1  «Documento  para  todas  conuersaciones  y  modos  de  proceder 
spirituales»  a  doctore  Ortiz  cómpositum;  ff.  2-63  exemplar  hispanum 
Exercitiorum  S.  Ignatii,  idque  jam  fere  emendatum;  nisi  quod  mysteria 
vitae  Christi  omissa  sunt  et  examen  particulare  in  finem  primae  hebdo- 
madis  rejectum  est;  denique  ff.  65-116  versionem  latinam  fere  ad  ver- 
bum  factam. 

Codex  4 

Ex.  Po. — Exercitia  P.  Palana.  Est  vol.  crassiore  charta  cómposi- 
tum, magnitudinis  0,231  x  0,157.  In  dorso  «Exercit.  |  P.  Polanci  |  Cod. 
cart. » 

In  f.  primo,  recto,  non  signato  numero,  scriptus  est  manu  P.  Boero 
titulus:  «Exercitia  Spiritualia  |  P.  Joannis  Polanco  |  A  S.  P.  N.  Ignatio 

revisa»  *. 

FF.  recentius  notata  numeris  stilo  lapídeo  1-108;  additur  unum 
folium  purum. 

F.  ir  una  manu  scriptum  est:  «Questo  Manoscritto  c  di  molta  utilita, 
ma  non  é  opera  compita  =  Ci  sonó  le  20  annotazioni  e  la  1  e  2  septi- 
mana  colle  meditazioni  distese  e  il  principio  solo  del  fondamento. 

Sonó  opera  del  P.  Polanco  e  in  parte  rivisse  dal  santo  Padre  \_deindc 
manu  P.  Boero']  Ignazio,  che  scrisse  di  sua  mano  l'iscrizione  o  il  titolo 
poste  in  fronte  ad  ogni  quinterno. » 

F.  ir,  in  ángulo  sinistro  superiore:  «1»;  deinde  manu  S.  Ignatii: 


1  Spem  titulus  hic  fallit.  Primum  enim  non  sunt  illa  Exercitia  spiritualia,  sed  para- 
phrasis  quaedam  (amplificado  verborum  subinde  potius  quam  sententiarum)  non  totius 
libri,  sed  eorum  tantuni,  (]uae  usque  ad  diém  quartum  hebdomadis  secundae  repeiiun- 
tur.  Deinde  non  ita  haec  folia  revisit  [gnatíus,  ut  ea  omnino  probaret;  ter  enim  indieat, 
non  videri  correcta  satis.  Adolescentis  Polanci,  humaniores  litteras  colentis  progym- 
nasma  díceres,  itaque  0|>us  exspectationi  non  respondet,  quam  de  se  Polanci,  viri 
gravissimi,  nomen  excitat.  Quare  codicem  non  in  lucem  edere,  sed  aecurate  describere 
visum  est,  tum  ut  eum  aliquo  modo  lectori  notum  faceremus,  film  quia  illum  in  nota- 
tionibus  interdum  adhibemus. 


Notitia  comer  m 


203 


«dúo  bolumina  magistri  Joannis,  sci'.icet  Ia  edomada.  Non  ita  corepla». 
Schedula  superposita  cum  antiqua  signatura:  «VIII.  A.  5.»  In  ima 
pag.:  «A». 

F.  3r  et  v:  «Documentum  apprime  vtile...  extra  de  hereticis.»  Est 
documentum  doctoris  Ortiz,  alias  ante  librum  Exercitiorum  positum. 

FF.  3V-8V:  «Annotaíiones  aliquot...  charismata  efficitur.» 

FF.  8v-i6v:  «Sequuntur  primae  hebdomadis...  accedentibus  im- 
pertit.»  Est  paraphrasis  eorum,  quae  in  libello  Exercitior-um  conli- 
nentur  de  fine  hominis,  de  conscientia  discutienda,  de  communione. 

FF.  17-19  pura. 

FF.  20-2 ir;  iterum  «Documentum  apprime  vtile»  ut  supra,  additis 
subinde  sacris  sententiis  in  doctrinae  confirmationem. 

FF.  2iv-20,r,  iterum  annotationes,  ut  supra,  paulo  uberius  expla- 
natae. 

F.  29V:  «Sequuntur  primae  hebdomadis...  virium  modulo»,  re  sen- 
suque  imperfectis. 
FF.  30-42  pura. 

F.  43r,  in  ángulo  sinistro  superiore  «2»;  deinde  manu  S.  Ignatii: 
«Ia  incipiens  a  tribus  potenciis  et  ferme  finita  |  magistri  Joannis  |  non 
credo  corepta.»  Deinde:  «VIII.  4.» 

FF.  44-59V:  «Exercitamenta  prime  hebdomadis...  porro  sonno»  Sic, 
pro  somno,  agit  enim  de  poenitentia  in  somno  capiendo.  Sententia 
imperfecta  est,  sed  pauca  desuní,  cum  haec  ad  primae  hebdomadis 
finem  pertineant. 

FF.  60-62  pura. 

F.  63r,  manu  S.  Ignatii:  «1.a  incipiens  a  meditatione  trium  polenlia- 
rum-magistri  Joannis.»  Deinde:  «VIII.  5»,  et  in  ima  pag.:  «B.» 

FF.  64-81V:  «Exercitamenta  primae  hebdomadis...  instituía  sunt,» 
Sic,  cum  virgula;  vix  íamen  quidquam  deesí;  suní  enim  ultima  quae 
de  examine  particulari  liber  Exercitiorum  in  fine  primae  hebdomadis 
notal. 

F.  82  purum. 

F.  83r,  in  ángulo  sinislro,  «3.a»,  deinde  manu  S.  Ignaíii:  «íria  bolu- 
mina magistri  Joannis scilicet  |  1.a  eí  2.a  edomada — dúo  habeí  Salmerón.» 
Infra  «VIII.  6»  In  ima  pag.:  «C.» 

F.  84r,  manu  S.  Ignaíii,  sed  deleíum:  «2.a  Sed  in  vllimo  est  transfe- 
renda»;  deinde  ejusdem  manu:  «2.a  Sed  in  vllimo  suní  íransferenda  folia 
magisíri  Joannis  |  magisíri  Joannis— eíiam  corigenda  alia  folia  magisíri 
Joannis.» 

FF.  85-105:  «Exerciíamenía  secundae  hebdomadis...  nihil  amplius 
desiderans  quam  ea  ad  quae»  Sic,  re  seníeníiaque  imperfeclis;  sermo 
esí  de  mediíaíione  írium  classium. 

FF.  106-108  pura. 

N.  B.  A  f.  64  ad  f.  81,  quod  esí  allerum  exemplum  paraphrasis 


204 


MOXUMEXTA  IGNATIAXA 


Exercitiorum  primae  hebdomadis,  sunt  additamenta  multa,  tum  ad 
margrnem  tum  ad  textum,  manu  P.  Salmeronis  facta. 

Codex  5 

Misccllanca  de  Inst.  S.  jf.  vol.  III. — Volumen  0,310  x  0,215,  probé 
conglutinatum,  cum  angulis  ac  dorso  ex  pergamena;  in  dorso  titulus 
atramento_  scriptus:  «Miscellan  |  De  Instit.  S.  J.  |  III.»  Continet  com- 
plura  documenta,  quorum  prima  haec  sunt:  1.  Antiquae  consuetudines 
Societatis  collectae  a  P.  Jacobo  Mirone,  Assistente  Lusitaniae  ab 
anno  1565.  — 2.  De  Exercitiis  spiritualibus. — 3.  De  orationis  tempore 
fixo  retinendo  (controversia). — 4.  De  spiritu  S.  P.  N.  in  Instituti  nostri 
legibus  et  forma. — 5.  Ritus  et  traditiones  Societatis  Jesu,  numeris  819 
distincta,  a  P.  Jacobo  Mirone. — 6.  Pars  praecedentis  documenti,  quae 
ibi  desideratur,  ideoque  illi  adjungenda. 

Documentum  1  pars  exigua  est  eorum,  quae  sub  nn.  5  et  6  conti- 
nentur. 

Codex  6 

Rom.  lgn.  et  Lai.  —  Romanus  Ignatii  et  Lainii. — Vol.  magnitudi- 
nis  0,222  X  0,145,  compactum  pergamena.  In  facie  prima  externa  legi- 
tur:  «Rivisi  di  Ignatio  et  Lainii.»  Initio  habet  10  ff.  numeris  non  signata, 
quorum  1  purum,  9  scripta.  Sequuntur  ff.  279  numeris  signata  et  18  non 
signata;  ex  his  posteriora  tredecim  pura. 

Continet  sequentia:  F.  2  non  signato  Polanci  epistolam  datam  Tri- 
dento  21  Octobris  ex  commissione  P.  Laynez  (apogr.). — FF.  numeris 
notatis,  1-2:  «Alcuni  puntti  sopra  l'obidientia  ricercati  di  me  Gio.  Phi- 
lippo  a  N.  P.  M.  Ignatio  hoggi  a  7  (?)  de  Decembre  de  1554  a  13  (?) 
hore  di  notte». — FF.  3-21:  Tractatum  de  simonía  a  R.  P.  Jacobo  Lainez. 
FF.  22-29:  Quae  privatis  personis  Societatis  conveniunt...  Conqessiones 
vivae  vocis  oráculo  factas  a  Paulo  III,  Julio  III  et  Pió  IV. — FF.  30-32: 
Acta  Romae  inter  Paulum  IV  et  PP.  S.  J.,  tempore  electionis  P.  Laynez. 
FF.  32-34:  De  modo  instituendac  confessionis  octiduanae.— FF.  35-65: 
Summam  eorum,  quae  a  Lainio  proposita  sunt  genuensibus  e  suggestu 
circa  mercatoris  frequentiora  negotia  (in  suprema  pagina,  ad  marginem, 
cst  titulus  «De  usuris»)...— FF.  71-130:  Enchiridion  seu  Directorium 
spiritualeuitaemixtae(non  est  Directorium  Exercitiorum). — FF.  133-166: 
Exhortationes  P.  Laynez  circa  examen,  et  constitutiones... — FF.  205-214: 
De  fuco  et  ornatu  mulierum;  auctore  Laynez.— FF.  214-221:  Institutio- 
nem  scholaris  in  genere,  deinde  de  scholari  christiano,  auctore  Laynez. 
FF.  221-222:  Documenta  ad  interpretandas  scripturas.— F.  222  Septem 
puncta,  quae  unus  e  primis  nostris  Patribus,  P.  Paschasius,  dedit  uni 
ex  filiis  suis  spiritualibus.— F.  222V:  De  modo  juvandi  fratres  per  con- 
fessiones...— FF.  230V-24OV:  «Breve  sumario  del  origine,  del  progresso 


NOTITIA  CODICUM 


205 


de  la  C.  de  J.  insino  1 5 5 1 » . — FK.  24OV-242V:  «Sumario  delle  case,  co- 
llegii  dove  fa  residenza  la  C.  de  G». — FF.  243-24/v:  Responsum  datum 
facultad  theologicae  parisiensi.— FF.  248-261V:  Industrias  P.  Polanci.— 
FF.  261V-263:  Documentum  doctoris  Ortiz,  quod  alias  esse  solet  ante 
Exercitia  Spiritualia  S.  Ignatii,  et  Mónita  quaedam  ad  Exercitia.  An- 
notationum  exercitiorum  compendium. — F.  2Ó4r  et  v:  Ouomodo  in 
dandis  exercitiis  se  quis  habere  debeat  cum  exacte  dantur. — F.  265r 
et  v:  continet  paragraphos  II  et  III  Directorii  Ignatiani  autographi 
in  linguam  italicam  conversas;  adjicitur  notatio  Polanci  circa  res  de 
quibus  deliberan  potest  in  Exercitiis,  quando  status  electio  non  fit. — 
FF.  265V-266V:  Excerpta  quaedam  ex  libro  Exercitiorum.  -FF.  2/7r 
sqq.:  Textum  Exercitiorum  valde  immutatum. 

Codex  7 

Barciii.  III. — Barcinonensts  III. — Sunt  annales  collegii  barcino- 
nensis  Societatis  Jesu,  ab  anno  1545  ad  1700.  Est  vol.  magnitudinis 
0,420x0,280.  Continet  ff.  291.  Titulum  habet:  «Libro  univer-  |  sal  De 
la  fundación,  ren  |  tas  y  rayzes  del  pre  |  senté  Collegio  de  la  Com  | 
pañía  de  Jesús,  de  Nu  |  estra  Señora  de  Beth  |  lem  de  Barcelona.»  Se- 
mel  citamus  apographum  recentius. 

Codex  8 

Di.  Gra. — Directorium  Granatctisc.  —  Est  libellus  0,217x0,160, 
constans  18  ff.,  numeris  non  signatis;  recentius  numeris  notatae  sunt 
stilo  lapideo  paginae  a  f.  3r  ad  15V.  In  f.  ir  recens  titulus:  «Del  Ar- 
chivo del  colegio  |  de  Málaga  |  Leg.  M.  n.°  1»  (versus  finem)  |  «Ene- 
ro 13/ 15.» — FF.  iv  et  2  pura. 

F.  3  continet  mónita  nonnulla  pro  directore  exercitiorum;  incipit 
«Del  Director  de  |  exercitantes»;  desinit  his  verbis  «y  otras  cautelas». 
Hoc  f.  est  saeculi  duodevicesimi,  quod  indicat  formula  quaedam  testi- 
monii  de  peractis  exercitiis  in  principio  posita:  «Grada.  y  N.  tantos 
de  176  etc.»,  cui  subditur  «64  |  P.  Director  |  Fulano  de  N.»  Idem  sua- 
det  et  figura  litterarum,  et  charta  quae  superiore  antiquior,  sequenti 
recentior  est. 

F.  4.  incipit  Directorium  ipsum  his  verbis:  «Directorio  de  los  exer- 
citios  spuales»...  Desinit  «Omnia  iuditio  ecclesiae  catholice  romane 
submissa  sunto.» 

Omniá  ab  initio  ad  finem  scripta  sunt  una  eademque  manu,  saeculo 
décimo  sexto  vel  ineunte  décimo  séptimo.  Id  ostendunt,  praeter  causas 
in  Pracfatione  Directorionim  allatas,  et  figura  litterarum  et  ortho- 
graphia. 


206 


MOXU M EXTA  IGXATI AX A 


Codex  9 

Tolcl.  Igual. —  Codex  Tolctanus  Ignatianus. — Volumen  magnitudi- 
nis  0,220x0,155,  bene  consutum,  at  tegumento  carens:  complecti- 
tur  ff.  92  recentissime  numeris  signata. 

Continet  sequentia:  F.  ir.  «Para  la  vida  de  N.  P.  S.  Ignacio  Varios 
papeles»;  poématium  octo  versuum  italicorum.  —  FF.  IV-34V:  Apo- 
graphum  eorum,  quae  animo  sentiebat  Ignatius  cum  scribebat  consti- 
tutiones. — FF.  35-36  pura. — FF.  37-49:  epistolam  S.  Ignatii  ad  Mionam 
de  Exercitiis;  Directoría  ignatiana. — FF.  4gr-53r:  caput  /.um  et  initium 
capitis  8'  Directorii  a  Polanco  compositi;  titulum  capitis  7'  habet  ita: 
«Cap.  7.um  De  quibusdam  circa  elect.es  Aduertendis  aunque  [sic,  pro 
antequam]  in  part.re  inchoentur». — FF.  54-5 51":  «Societatis  Exercitia». 
Hoc  scriptum  nos  ponemus  inter  «Directoria  antiqua»  n.°  IV.-  F.  55r: 
«Fructus  Exercitiorum  spiritualium»... — FF.  55V-57V:  «Sopra  gli  Exer- 
citii»...  Inter  nostra  «Directoria  antiqua»  n.  VI. — F.  57V.  «Ex  scripto 
P.  Polanci». — FF.  57v-72r:  «De  modo  tradendi  Exercitia»...  Inter 
nostra  «Directoria  antiqua»  n.  III. — FF.  72r-73v:  «Annotanda  quae- 
dam»...  nonnulla  brevissime  significantur;  deinde  transcribuntur  quae 
habet  Di.  Po.  c.  VI,  nn.  4.0  et  5.0,  de  applicatione  sensuum. — F.  74 
purum. — FF.  75r-88r:  «Dichos  y  hechos  de  N.  P.  Ignacio  de  santa 
memoria»... — F.  88v  purum. — F.  Sgr:  <  De  los  papeles  del  P.  Nadal  que 
dice  son  de  Ntro.  Padre  Inacio». — FF.  8gv-gov:  «Del  mismo  P.  Na- 
dal de  N.  P.  Inacio». — FF.  gi-g2r:  «De  Ntro.  Pdre.  Inacio». — F.  g2v 
«Varios  de  N.  P.  S.  Ignacio  y  Compa.» 

Codex  10 

Fa. — Codex  coloniensis  Exercitiorum  B.  Fabri. — Descriptionem  hu 
jus  codicis  acceptam  referimus  máxima  ex  parte  diligentissimo  P.  Otto- 
ni  Braunsberger,  S.  J.;  quaedam  etiam  non  parvi  momenti  mutuamur 
a  P.  Paulo  Debuchy,  S.  J.,  qui  exemplar  hoc  edidit  in  CBE,  n°  double, 
52-53,  mense  Augusto,  igi4. 

Hunc  codicem  in  archivo  histórico  Coloniae  Agrippinae  (Cüln 
a.  Rh.),  signatum  numero  154*,  invenit  anno  i8g2  R.  D.  Kleinermans, 
doctor  theologus,  qui  tune  Coloniae,  in  ecclesia  parochiali  S.  Andreae 
capellani  officio  fungebatur.  Eo  quidem  tempore  spoliatus  involucro 
erat;  postea  vero  compactus  tela  viridi,  cum  dorso  angulisque  co- 
riaceis. 

Est  volumen  0,142  xo,og7.  Habet  ff.  147  non  notata  numeris;  at 
notat  singulos  quaterniones  litteris  singulis,  A,  B,  C,  etc.,  in  infimis 
paginis. 

F.  Ai  purum;  Aiv,  manu  saeculi  XVII  vel  XVIII  scriptum  habet 


NOTITIA  CODKT.M 


207 


titulum:  «Exercitia  R.  F.  Petri  a  |  Fabri,  Soc.  Jesv  theo  |  logi,  quibus 
vti  solebat  |  ad  alios  instruendos  |  et  manuducendos  invitaspi  |  rituali, 
cum  Coloniac  ha  |  bitaret  inter  carthusianos.»  FF.  A2-H7,  quod  est 
folium  63,  Excrcitia  S.  Ignatii.  Incipiunt  «Sequuntur  aliqua  exercitia»..., 
desinunt  «praestat  et  conservat.  Finis».  Librarii  manus  est  saeculi  XVI, 
itaquc  diversa  a  praecedenti.  In  ejusdem  f.  A2  parte  Ínfima  est  nota- 
tiuncula,  scripta  manu  quidcm  valdc  antiqua,  diversa  tamen  ab  utraque 
superiore:  «Sum  carthusianorum». 

Una  eademque  manus  conscripsit  Exercitia  Ignatiana  usque  ad  un- 
decimam  regulam  sentiendi  cum  Ecclesia,  quae  est  in  f.  FI5  et  5v;  ab- 
hinc  usque  ad  finem  horum  Exercitiorum  nova  manus,  saeculi  ta- 
men XVI 

F.  65V  titulus  «Exercitia  R.  D.  Nicolai  Eschii,  sed  plenius  impressa», 
quae  perducuntur  ad  i".  9O. — F.  97  usque  ad  finem  varias  precationes 
continet;  harum  autem  postrema  quae  incipit,  «Anima  Christi»,  ita  est 
manca  (solos  quatuor  versículos  habet),  ut  pateat,  unum  vel  plura 
ff.  huic  codici  deesse. 

Codex  11 

Re. — Codex  Vaticanus,  Regina  lat.  2.004. — Hujus  codicis  descriptio- 
nem  accuratissime  a  se  perfectam  ad  nos  P.  Ferdinandus  Tournier,  S.  J., 
liberaliter  transmisit,  quam  postea  nosmetipsi,  perspecto  códice,  in 
bibliotheca  vaticana  complevimus. 

Est  volumen  0,290x0,210,  chartaceum,  ff.  Í59  constans,  ligatum, 
elegantique  pergamena  vestitum;  in  dorso  dúo  habet  stemmata  inau- 
rata,  quorum  unum  est  Pii  VI,  alterum,  idque  inferius,  cardinalis  prae- 
fecti  bibliothecae  vaticanae;  inter  utrumque  stemma  legitur  signum: 
«2.004  I  Reg.  lat-  I  2.004.» 

Signum  chartae  pellucidum  (filigrana)  est  amphora  duabus  ansis 
munita,  operta  comitis  corona,  super  qua  est  dúplex  lilii  flos,  alter 
alteri  impositus. 

A)  F.  1  variae  notationes. — FF.  1V-3V,  Annotationes  in  Genesim, 
cap.  i.° — FF.  4-1 2V  S.  J.  Chrysostomi  homilía  in  illud  apostoli:  «Mó- 
dico vino  utere»,  I  Tim.  V,23  etc.,  versio  latina. — FF.  13-21,  S.  Basilii 
magni  homiliae  duae,  prima  in  opificium  sex  dierum,  altera  in  illud 
«Terra  autem  erat  invisibilis»  utraque  est  versio  latina. — FF.  22-2 3 v, 
Ejusdem  homilía  in  illud  Proverbiorum ,  V:  «Ne  des  somnum  oculis 
tuis»;  textus  graecus. 

B)  FF.  24-34V,  «Praecepta  utilia  iis,  qui  spiritualium  meditationum 
stadium  ingressuri  sunt».  His  verbis  significatur  exemplar  Exercitio- 
rum S.  Ignatii,  quod  infra  in  appendice  exhibemus. 


'    Jacob  i  ms. 

1    Cf.  Debuchy,  ubi  supra.  pp.  10-11  et  94  in  notatione  (1). 


208 


MONTJ MENTA  IGXATIAXA 


C)  FF.  35V-54V,  S.Joan.  Chrysostomi  liber  ad  eos  qui  scandalizati 
sunt,  Jo.  Heliare  Anglo  interprete. — FF.  55V-56,  « Additiones»,  quae 
ad  Exercitia  S.  Ignatii  pertinent. — F.  57,  Excerpta  quaedam  ex  catena 
graeca  ad  supplendam  Theophylacti  in  fine  Joannis  lacunam. — F.  57v, 
Isidori  Pelusiotae  in  Lucam  XV  21,  ex  catena  graeca. — FF.  5 8-67 v, 
S.  Basilii  magni  homiliae,  de  paradiso  (imperfecta),  decima  in  Hexaeme- 
ron,  undécima  de  creatione  ac  structura  hominis,  Joanne  Heliare  Anglo 
interprete. — FF.  68-68v,  Homilia  in  Barlaam  martyrem,  non  prius  versa. 

D)  FF.  69-69V,  De  oratione. — FF.  70-75,  Annotationes  in  Genesin, 
textum  hebraicum  Génesis. 

E)  F.  76,  Notationes  in  Eccles.  a  cap.  IV  ad  XII. 

F)  F.  76V,  Distichon  graecum  El;  "Epxjjiov.  Epístola  ad  praece- 
ptorem. 

G)  FF.  77-143,  S.  Basilii  homiliae  in  psalmos  nonnullos,  versio  la- 
tina.— FF.  143V-145,  Homilia  Basilii  de  poenitentia,  eoden  Joanne  He- 
liare interprete. — FF.  145V-147,  Basilii  epístola  ad  Máximum  philo- 
sophum. — FF.  148-15OV,  Exempla  et  formulae  quaestionum  quarumdam 
de  quibus  Lo  vanii  disputatum  est  in  collegio  theologorum.—  FF.  151- 
155,  S.  Basilii  homiliae  de  iis,quae  ad  vitae  usum  pertinent,  Jo.  Heliare 
interprete.—  FF.  155-156V  Ejusdem  in  S.  Mamantem. 

H)  FF.  156V-159,  Variae  notationes. 

Huic  descriptioni  adjungimus  annotationes  sequentes,  maximam 
partem  a  P.  Tournier  quoque  acceptas. 

Codex  olim  involucrum  habebat  aliud  a  praesenti,  quod  certe  no- 
vum  est.  Compactus  autem  prius  est  quam  scriptus,  cuius  rei  indicia 
sunt  quae  sequuntur:  i.°  (atque  haec  est  Patris  Ehrle  notatio)  quia  nulla 
littera  resecta  est,  cum  tamen  versus  non  modo  scripti  interdum  pres- 
sique  ad  extremum  usque,  sed  etiam  flexi  in  fine  sint,  charta  igitur 
secta  prius  quam  scripta;  resectus  autem  codex  totus  aequaliter  ora- 
nino;  2.0,  tres  ultimae  paginae  scriptae  sunt  converso  códice,  quasi 
codex  inde  sumeret  initium;  3.0,  accedit  indigesta  varietas  rerum,  quae 
in  eo,  máxime  in  ejus  initio  et  fine,  continentur;  4.0  denique  ex  uno 
tantum  chartae  genere  totus  codex  conflatus  est. 

A  et  H)  Paginae  istae  sunt  plenae  notationibus  anglice,  latine, 
graece,  hebraice  scriptis;  sunt  autem  omnis  generis  notationes,  v.  c.  f.  1, 
«Ego  Joannes  Heliares  satisfeci  hospiti  pro  victu  usque  ad  Calendas 
Martii»...  Et  paulo  post:  «Layd  out  for  bloodloting  5.  It.  for  sharing  1»... 
F.  159V:  «Penna  mea  non  valet;  ergo  non  commode  scribam,  nec  vo- 
luptas  est  scribendi.»  Et  converso  códice,  quasi  inde  liber  inciperet: 
«John  ...  ys  a  good  felow.»  Supra  notationem  quamdam  anglica  lin- 
gua  hebraicisque  litteris,  hoc  eodem  folió  scriptus  est  annus  1536. 

B)  Nomen  S.  Ignatii,  auctoris  Exercitiorum,  ñeque  planis  verbis  ñe- 
que ulla  circuitione  indicatur.  Ñeque  erui  ex  hoc  loco  potest  ñeque 
locus  ñeque  tempus  ñeque  alia  adjuncta,  in  quibus  haec  Exercitia 


NOTITIA  CODICUM 


scripta  sunt.  Inserta  reperiuntur  intcr  scripta  SS.  PP.  Basilii  et  Chry- 
sostomi,  praeter  additioncs  seu  mónita  illa,  quae  tradit  Ignatius  in  fine 
primae  hebdomadis;  haec  enim  post  Chrysostomi  librum  ad  eos  qui 
scandalizati  sunt,  ideoque  a  suo  loco  prorsus  avulsa,  reperiuntur. 

C)  Huic  S.  Chrysostomi  libro  annotationem  apposuit  Heliares,  in 
qua  aperte  loquitur  de  «horrendis  ac  immanissimis  Regis  [anglorum] 
flagitiis  ac  sacrilegiis»  etc.  qui  «óptimos  quosque  ac  christianissimos 
episcopos,  sacerdotes»  etc.  trucidare  non  desinit. 

D)  Compendium  rerum  ad  precationem  quomodocumque  perti- 
nentium;  textus  sacrae  scripturae,  SS.  Patrum  etc.  Nihil  ad  Exercitia; 
nihil  de  ulla  orandi  methodo. 

E)  Epístola  sine  titulo;  qui  vero  apponitur  ex  inventario  Vaticano 
desumptus  est.  En  locos  majoris  momenti:  «Iiunc  annum  fere  totum  he- 
braicae  linguae  impendí.  Vale...  mi  Praeceptor,  et  tibi  persuadeas,  me 
non  soleré  tui  obliuisci  in  precibus  meis...  In  Britannia  quanta  rerum 
mutatio  accidit,  ex  quo  ego  illinc  discessi!  Credo  te  audisse  D.  Regi- 
noldum  [_stc]  Polum  Anglum  a  Romae  creatum  esse  cardinalem.  Lova- 
nii,  postridie  Diuae  Gertrudis  \sine  anno\  Tui  libri,  quos  de  anima 
scripsisse  te  fama  est,  cum  summo  desyderio  ac  favore  exspectantur  a 
studiosis.  Sumpsisti  materiam  praestantissimo  tuo  ingenio  ac  summa  eru- 
ditione  dignam,  quam  nemo  hactenus  satis  pro  dignitate  tractauit.» 

F)  Hoc  distichum  graecum: 

Ei;  "Epaajiov 

Kotv 

Ti^  ¡juav  oí  noXXoi  xud[i£Tv  7tóXtv  aouvatüo'C  \jic\ 
E15  oí  [i¿Y2?  xóff[xou  xóslio?  "EpaaiJ.05  ó'Xou, 

initium  videtur  elogii  funebris,  quod  auctor  postea  persequitur  in  una 
ex  paginis  converso  volumine  scriptis  in  fine,  ad  f.  157,  in  media  nota- 
tionum  farragine. 

G)  Supra,  ad  litteram  A. 

Codex  est  autographus,  ejus  nempe  ad  quem  pertinebat,  qui  se  ipse 
Joannem  Heliarem  saepe,  bis  saltem  anglum  nominat.  Textus  et  emen- 
dationes  sunt  semper  ejusdem  manus,  quod  mirum  non  est,  cum  totus 
codex  privad  usus  fuisse  videatur.  Semel  in  fine,  dimidiata  fere  pagina, 
suspicari  poteris  alienam  comparere  manum,  nec  tamen  fortasse  aliud 
est  quam  alia  penna.  Scribendi  forma  est  latina  illa  saeculi  XVI. 

Codex  12 

Di.  Mi. — Dircctorium  Mironis.  Ms.  y 6.  Archivio  di  Stato  (Romae). — 
«Directorium  |  ad  Exercitia  spiritualia  Patris  nostri  Ignatii  tradenda  | 


Verbum  additum  supra  versum. 
Monum.  Ignat.—  Serles  II. 


14 


210 


MONU MENTA  IGNATIANA 


Patre  Mirone  auctore».  Vol.  compactum  crassiore  charta,  magnitudi- 
nis  0,274  X  o,2io.  FF.  dúo,  pura;  ff.  1-18  scripta  omnia  eadem  manu, 
saeculo  XIX,  tria  ultima  pura.  Continet  150  paragraphos  numeris  distin- 
ctas  et  in  deceni  capita  distributas.  Incipit  his  verbis:  «Exercitia  spiri- 
tualia  Patris  nostri  Ignatii»;  desinit:  «curandum  ut  ipsi  peractis  Exer- 
citiis  ea  instructori  restituant.» 

Codex  13 

Ms.  79.  Archivio  di  Slato  (Romae). — Vol.  compactum  charta  cras- 
siore, magnitudis  0,273  X  °>I97-  Continet  Directorium  P.  Polanci,  cujus 
originale  est  in  bibliotheca  Vittorio  Emanuele  Urbis.  Directorio  addun- 
tur  puncta  meditationis  auctore  Polanco.  Hujus  partís  originale  invenid 
adhuc  non  potuit.  In  fine  «Ouomodo  in  dandis  exercitiis  se  quis  habere 
debeat  cum  exacte  dantur».  Est  apogr.  saeculi  XIX. 

Codex  14 

Di.  Var. — Directorium  variomm.  Ms.  8$.  Archivio  di  Slato  (Romae). 
— Vol.  0,278x0,212;  compactum  crassiore  charta;  2  ff.  pura;  1-39 
scripta. — Initio  legitur  notatio  sequens:  «Directorium  variomm  pro 
Exercitiis  spiritualibus.  Hoc  Directorium  est  illud  quod  indicatur 
littera  B  in  Índice.  Sed  hoc  non  est  sicut  videtur,  originale  exemplar, 
sed  est,  ut  italice  dicitur,  Copia»...  «Sequuntur  nomina  Patrum  ex 
quorum  scriptis  coniectum  est  hoc  Directorium,  ut  citantur  in  margine. 

Ever.  P.  Everardus;  Pol.  P.  Polancus;  Mir.  P.  Mironis;  Aeg.  P.  Aegi- 
dius;  Hisp.  Hispanicum  quod  est  breue  quoddam  directorium  hispanice 
scriptum  sine  nomine;  Arch.  Archivum,  quod  est  item  aliud  Directorium 
repertum  in  archivo  sine  nomine. — Ubi  nihil  in  margine  est  appositum, 
additum  est  ab  auctore  hujus  Directorii,  quando  visum  est  necessarium 
ad  complementum  doctrinae». 

Hoc  Directorium  variorum  continet  Prooemium  et  21  capita,  quin- 
qué priora  generalia,  sextum  quomodo  nostris  danda  exercitia;'  a  7 
ad  11  de  prima  hebdomade;  a  12  ad  16  de  secunda;  17  de  tertia;  18  de 
quarta;  19  de  tribus  modis  orandi;  20  de  regulis  tradendis;  21  quae 
commendanda  sunt  ei  qui  absolvit  exercitia.  Apographum  saeculi  XIX. 
Parum  omnino  directorium  hocce  differt  ab  eo  quod  anno  1591  typis 
excusum  est. 

Codex  15 

Bu. — Codex  Burdigalcnsis  Exercitioriou. 

Descriptionem  codicis  et  imagines  photographicas  Exercitiorum 
accepimus  a  P.  Juliano  Martin,  S.  J. 

Est  volumen  in  18.0,  quod  in  bibliotheca  municipali  burdigalensi 


NOTITIA  CODKTM 


21  I 


(Bordeaux,  in  Gallia),  asservatur  notatum  signo  II;  compositum 
tegumento  nigro;  constat  ff.  306  numeris  signatis  srriptis  ómnibus 
eadem  manu,  saeculo  XVI. 

FF.  1-5:  Informatio  quaedam  cardinalis  Caraffa,  qui  «vulgariter  nun- 
cupatur  cardinalis  Neapolitanus»;  incipit  «Noverint  universi».... — Re- 
probatio  eorum,  qui  Exercitiis  adversabantur,  postulante  P.  Polanco, 
facta. — Litterae  «Pastoralis  officii»  Pauli  III,  Exercitia  probantis. 

Eodem  f.  sv:  «Tenor  vero  libri  originalis  Exercitiorum  in  vulgari 
hispano  scriptorum  est  qui  sequitur». — FF.  6-79,  Textus  hispanus 
Exercitiorum;  incipit  «Jhs  |  Anotaciones»;  desinit,  «con  el  amor  diuino». 

FF.  79-83,  Meditationes  duae,  de  morte  ac  de  judicio  diversae 
omnino  ab  illis,  quas  habet  Polancus  in  fine  directorii  sui. — FF.  84-85 
pura.  — FF.  86-89,  Avisos  para  [el]  modo  de  hablar  cosas  de  la  theolo- 
gía  en  estos  tiempos. — F.  90,  purum.— FF.  91-230,  Exhortationes  qua- 
tuordecim,  quarum  prima  «en  Alcalá  a  26  Octubre  1 561 ». — F.  231, 
Obediencia  de  la  Compañía.— F.  233,  «Puntos  para  ayudarse»... — 
FF.  234-237,  «Informaciones  del  instituto  y  modo  de  proceder  de  la 
Compañía».  -  FF.  237-274,  Industrias. — F.  275  purum.  -  FF.  276-284, 
Compendium  industriarum. — FF.  285-306,  duae  S.  Ignatii  epistolae, 
quarum  prima  ad  conimbricenses,  altera  ad  lusitanos  de  obedientia. 

Desinit  ms.  hoc  modo:  «Todo  de  todos  en  Ch.  «?<  Ixacio  *». 

Signum  nullibi  apparet  loci,  auctoris  vel  temporis,  praeter  formam 
scribendi,  quae  manum  prodit  saeculi  XVI. 

Quod  ad  Exercitia  pertinet,  satis  accurata  est  transcriptio.  Omittit 
tamen  interdum  integras  sententias,  quae  nullibi  supplentur.  Plerum- 
que  recedit  ab  Autographo  in  illis  vocabulis,  quae  vel  latinitatem  vel 
archaismum  quemdam  hispanicum  redolent.  Itaque  dicit  «compuesto» 
pro  «compósito»,  «propuesta»  pro  «proposita»,  etc.  Aliquibus  tamen 
locis  ad  antiquum  dicendi  genus  propius  accedit  quam  Autographum, 
v.  g.  «mansuetamente»  pro  «mansamente»,  in  mysteriis,  ubi  vendentes 
ejiciuntur  de  templo;  item  «fee»  bis  pro  «fe»  in  sedata  tempestate, 
et  aliis  similibus.  Fortasse  pendet  ab  exemplari  illo  elegantiore,  quod, 
auctore  Ribadeneira,  Natalis  secum  circumferebat  (supra,  p.  149). 

Correctiones  ignatianas  Autographi  habet  omnes  praeter  paucas 
omnino,  quae  suis  locis  notabuntur. 

NOTITIA  FASCICULORUM 
Fasciculus  1 

Fondo  Gestritico,  ijjj.  Romae,  in  bibliotheca  Vittorio  Emmanuele. 
Continet  undetriginta  brevia  monumenta  Patrum  S.  J.  antiquorum,  ad 
res  diversas  pertinentia.  Ex  hoc  fasciculo  desumimus  annotationes  in 


212 


MONUMENTA  IGNATIANA 


Directorium  anni  1 591 ,  a  Fabiano  Quadrantino  in  ff.  10  conscriptas; 
in  marginibus  notationes  lectu  diffieillimae  exstant. 

De  hujus  monumenti  auctore,  notationibus,  aliisque  rebus,  plenio- 
rem  ejusdem  cognitionem  afferentibus,  consule  Prae/ationcm  in  Di- 
rectoría. 

Fasciculus  2 

Fondo  Gesuitico,  1594.  Ibidem.  In  hujus  fasciculi  monumentis,  quae 
fere  omnia  in  4.0  sunt,  plerumque  de  rebus  ad  pietatem  spectantibus 
agitur.  Recentius  involuta  sunt  singula  chartis  albis,  in  quibus  uniuscu- 
jusque  monumenti  summa  brevis  notata  est;  in  hanc  vero  notationem 
errores  identidem  irrepsisse  in  Pracfatione  Directoriorum  ostendemus. 
Ad  hunc  fasciculum  pertinent  Directoría  Polanci,  Aegidii  González  et 
alia,  praesertim  quae  nuncupavimus  Directoría  recentiora.  Numerus  5 
est  autographum  P.  Hieronymi  Nadal,  qui  quaedam  notat  in  Autogra- 
pho  Excrcitiorum.  Numerus  7  continet  indicem  scriptorum,  quae  ad 
Directorium  conficiendum  adhibita  sunt.  Numerus  13  constat  ex  para- 
graphis  II  et  III  Directorii  ignatiani  autographi,  italice  translatis. 


NOTAE  COMPENDI ARIAE 


add.=addit,  additum,  etc. 
alt.— alter. 
annot.=annotatio. 
anon.=anonymum. 
antiq.=antiquum. 
Antol.= Antología. 
apogr.=apographum. 
app.=appendix. 

arch.=archaice,  archaismus,  archi- 
vum. 

arehet.=archetypum. 
art.=articulus. 

Aut.=  Autographum  hispanum 

Exercitiorum. 
B.=Beatus. 

Barein.=Barcinonensis. 

beatif.=beatificatio. 

Bibl.  Aut.  Esp.=Biblioteca  de  Auto- 
res Españoles. 

Bruxell.=Bruxellensis. 

Bu.=B urdig álense  Exercitiorum 
exemplar  hispanum. 

burg.=burgensis. 

c.=caput. 

can.=canon. 

CBE.=Collection  de  la  Bibliothéque 

des  Exercices. 
cc.=capita. 

cf.=confer,  conferatur,  etc. 

Chron.=Chronicon. 

cl.=clarus. 

cod.=codex. 

col.=columna. 

congr.=congregatio. 

conimbr.=conimbricensis. 

D.=Dominus,  Don. 

dec.=decas. 


del.,  delet.=deletum. 

Di.=Directorium  Exercitiorum  anni 
1599,  nisi  aliud  addatur. 

Di.  Ae.=Directorium  Aegidii  Gon- 
zález. 

Di.  anon.=Directorium  anonymum. 
Di.  bre.=Breve  Direct'orium. 
Di.  Gra.=Directorium  Granatense. 
Di.  Ignat.=Directoria  Ignatiana. 
Di.  !\li.=Directorium  Mironis. 
Di.  Po.=Directorium  Polanci. 
Di.  Yar.=Directorium  Variorum. 
Dice.  Acad.=Diccionario  de  la  Aca- 
demia. 

Dice,  de  Aut.=Diccionario  de  Auto- 
ridades. 
Do.=Codex  Dominici. 
Dr.=Doctor. 
e.  c.=exempli  causa. 
ed.=editio,  editum,  etc. 

e.  g.=exempli  gratia. 

emend  =emendat,  emendatum,  etc. 

epist.=epistola. 

Exercit.=Exercitia. 

Exerc.  Po.=Exercitia  Polanci. 

F.=Frater,  folium. 

Fa.=Beati  Petri  Fabri  exemplar  la- 

tinum  Exercitiorum  coloniense. 
Fr.=Frater,  Fray. 
FF.=Fratres,  Folia, 
ff—folia. 

f.  =folium. 

Gram.  cast,  Bello-Cuervo.=Gram- 
matica  castellana,  auctore  Andrea 
Bello,  cum  notationibus  Rufini  Jo- 
sephi  Cuervo. 

gen.=generalis. 


214  Mono  menta 

H.  =Hermano. 
HH.=Hermanos. 
hebd.=hebdomas. 
hisp.=hispalensis,  hispanus, 

Hist.  de  Esp.=Historia  de  España. 

hom.=homilia. 

ibid.=ibidem. 

id.=idem. 

i.  e.=id  est. 

Ignat.=Ignatianum. 

Inst.,  Instit.=Institutum. 

Instruct.=Instructiones. 

it.=item. 

Jhs.^Jesus. 

I.  =líber,  linea. 

I.  c.=loco  citato. 
lin.=linea. 
lit.=littera. 

II.  =libri,  lineae. 
Lud.=Ludolfus  Cartusianus. 
M.=Magister. 
mag.=magister. 
marg.=margo. 
Miscell.=jNIiscellanea. 
ms.=manu  scriptum. 
mss.=manu  scripta. 
n.=numerus. 

Na.=  Xatalis   exemplar  hispanum 

Exercitiorum. 
nn.=numeri. 
not.=notatio. 
nov.=novus. 

N.  P.=\oster  Pater,  Nuestro  Padre. 
oblitt.=oblitteratum. 
omiss.=omissum. 
omitt.=omittit. 
O.  P.=Ordo  Praedicatorum. 
O.  Praem.=Ordo  Praemonstraten- 
sium. 

O.  S.  Ben.=Ordo  S.  Benedicti. 

O.  S.  Ber  — Ordo  S.  Bemardi. 

O.  S.  D.=Ordo  S.  Dominici. 

O.  S.  F.=Ordo  S.  Francisci. 

P.,  PP.=Pars,  Pater,  Parte,  Padres, 

Patres,  Partes. 
p.a=primera. 
pag.=pagina. 
Pagg-=Pag'nae- 


Igxatiaxa 

P.  G.=Patrologia  graeca. 
P.  L.=Patrologia  latina. 
Po.=Polancus. 
R.=Reverendus,  Reverentia. 
r.=recto. 

Rdus.=Reverendus. 

Re.  =  Exemplar  latinum  Exercitio- 
rum in  cod.  Vaticano,  Regina  2004. 

reg.=regula. 

Regest.=Regestum. 

Ri.=Ribadeneira  in  fragmento  epi- 
stolae  praeposito  editioni  photo- 
t}rpicae  Exercitiorum. 

Ro.=P.  Joannis  Roothaan  versio  la- 
tina libri  Exercitiorum,  in  textu 
editio  prima  Romae  1835;  in  nota- 
tionibus  editio  quarta  romana, 
1852. 

S.=Sanctus. 

s.a=semana. 

seq.=sequitur. 

ser.=series. 

serm.=sermo. 

sess.=sessio. 

S.  J.=Societatis  Jesu. 

sq.=sequens. 

sqq.=sequentia. 

SS.=Sancti. 

S.  S.=Sua  Sanctitas,  Su  Santidad. 

t.=tomus. 

tit.=titulus. 

tolet.=toletanum. 

V.,  v.=Venerabilis,  verbum,  verso, 
versus,  vide. 

w.=verba,  versiculi. 

v.  c.=verbi  causa. 

v.  g.=verbi  gratia. 

Ye.=Versio  prima  latina  Exercitio- 
rum. 

vers.=versus. 

V.  J.  D.=Utriusque  Juris  Doctor. 
vol.=volumen. 

Vu.=Vulgata  versio  Exercitiorum. 
V.  P.=Vestra  Paternitas,  Vuestra 

Paternidad. 
V.  R.=VeStra  Reverentia,  Vuestra 

Reverencia. 
Xaver.— Xavcrianum. 


Breve  pontificium 


215 


DE  BREVI  PONTIFICIO  «PASTORALIS  OFFICII» 

Singularis  omnino  Excrci/iontm  libri  commendatio  est,  quod  apo- 
stolices Pauli  III  litteris  approbatus  eximiisque  laudibus  cumulatus  sit. 
Nec  tamen  existimandum  est,  ita  librum  nostrum  esse  approbatum,  ut 
ab  omni  histórico,  geographico,  exegetico  aliove  hujusmodi  errore,  qui 
fidem  ac  mores  non  attingat,  immunis  declaretur.  Approbata  eriim  sunt 
Excrcitia,  quia  «pietate  ac  sanctitate  plena»,  «ad  aedificationem  fide- 
lium  valde  utilia  et  salubria»  sunt,  id  quod  certe  non  pendet  v.  g.  ab  eo 
quod  Adam  in  campo  Damasceno  aut  alibi  crearetur,  sed  a  doctrina 
veré  catholica,  quae  ita  in  Exerciiiis  proponitur,  ut  ad  pie  movendos 
ánimos  aptissima  sit. 

Quoniam  vero  tres  censores  (quorum  testimonia  in  fine  versionum 
Vulgatae  et  primae  invenies)  in  ipso  Brevi  apostólico  nominantur; 
ipsumque  Breve  a  Blosio  electo '  fulginate  episcopo  conscriptum  est; 
juvat  aliquam  illorum  virorum  notitiam  praemittere. 

Joannes  Alvarez  de  Toledo  ex  nobilissima  familia  Toletana  anno 
1488  ortus,  adolescens  Ordinem  Praedicatorum  ingressus,  episcopus 
primum  cordubensis,  deinde  burgensis,  postea  archiepiscopus  compo- 
stellanus  constiLutus  est.  Cardinalis  anno  1538  a  Paulo  III  areatus.  Ab 
anno  1553  usque  ad  1555  dioecesi  albanensi,  etai555  adi557  tuscu- 
lanae  praefuit.  In  primis  autem  officium  inquisitoris  generalis  admini- 
stravit  Romae,  ubi  anno  1557  vita  cessit 

Philippus  Archintus  (1500-1558)  patritius  mediolanensis,  juris  peri- 
tissimus,  a  civibus  suis  ad  Carolum  V  imperatorem  legatus  est.  Deinde 
vero,  cum  statum  ecclesiasticum  amplexus  esset,  a  Paulo  III  protono- 
tarius  apostolicus,  Romae  gubernator,  episcopus  Burgi  S.  Sepulchri 
(Borgo  S.  Sepolcro),  Urbis  denique  vicafius  creatus  est.  Scripsit  adver- 
sus  protestantes  «De  fide  et  sacramentis  libros  II»  qui  Romae  anno 
1545,  Ingolstadii  anno  1546,  Taurini  anno  1549  in  lucem  prodierunt. 
In  concilio  tridentino  diligentem  operam  Patribus  contulit  et  auctori- 
tatem  pontificiam  strenue  vindicavit  -. 

Aegidius  Foscararius  (Fuscherarius,  Fuschararus),  nobilis  bononien- 
sis,  Bononiae  Ordinem  Praedicatorum  ingressus,  cum  ibidem  mquisi- 
torem  et  monasterii  sui  priorem  egisset,  3  Aprilis  1547  a  Paulo  III  Ma- 


1  Alph.  Ciaconius,  O.  P.,  et  Aug.  Oldoinus,  S.  J.,  Vitae  et  res  gestae  Ponti/icum  et 
S.  R.  E.  cardirtalium,  t.  III,  Romae,  1677,  coll.  644-645;  Henr.  Flórez,  O.  S.  A.,  España 
Sagrada,  t.  XXVI,  Madrid,  1771,  pp.  424-427. 

2  Ferd.  Ughellus,  O.  Cist.,  Italia  Sacra,  ed.  Yenetiis,  1717,  t.  I,  col.  1229,  t.  IY, 
coll.  274-275;  Fr.  Lauchert,  Die  italienischen  literarischen  Gegner  Luthers,  Freiburg  in 
Br.  191 2,  pp.  466-474;  Steph.  Ehses,  Concilii  trideiitini  Actorum  pars  altera,  Friburgi 
Brisgoviae,  191 1,  compluribus  locis;  Seb.  Merkle,  Concilii  tridentiiii  Diariorum  pars 
prima,  Friburgi  Br.,  1901,  compluribus  locis. 


216 


MONUMENTA  IGNATIANA 


gister  Sacri  Palatii  creatus  est.  Episcopus  mutinensis  (Modena)  concilio 
tridentino  interfuit  annis  1551-1552  et  1561-1563.  Hieronymus  Seri- 
pandus,  O.  S.  Aug.,  insignis  ille  cardinalis  et  concilii  tridentini  praeses, 
in  commentariis  de  vita  sua  scriptis  «Foscararius  episcopus,  inquit,  vir 
doctus,  pius  et  integer  atque  amabilis  valde».  A  cardinali  Pallavicino 
«huomo  excellentein  dottrina»  vocatur.  Religiosissimo  illi  Bartholomaeo 
a  Martyribus,  O.  P.,  archiepiscopo  bracarensi,  propter  effusam  in  pau- 
peres  liberalitatem,  admirationi  fuit  '. 

Blosius  sive  Blasius,  electus  episcopus  Fulginas  (Foligno),  natione 
sabinus  (qui  familiae  nomen  Palai  in  Palladium  mutavit)  secretarius 
brevium  a  Clemente  III  usque  ad  Julium  III  fuit.  Vir  summae  doctrinae 
ab  Angelo  Massarello,  concilii  tridentini  secretario,  dicitur.  Obiit  Romae 
anno  1550.  Sua  bona  omnia  ad  pias  causas  distribuit  2. 

Breve  autem  pontificium  est  hujusmodi: 

PAULUS  PAPA  III3 

AD  PERPETUAM  REI  MEMORIAM 

Pastoralis  officii  cura  in  universum  Christi  gregem  Nobis  commissa 
et  divinae  -gloriae  ac  laudis  amor  facit,  ut  ea,  quae  salutem  animarum  et 
spiritualem  earum  profectum  juvant,  amplectentes,  vota  eorum,  qui 
aliquid,  quod  fovere  et  nutriré  pietatem  in  Christi  fidelibus  valeat,  a 
Nubis  exposcunt,  ad  exauditionis  gratiam  admittamus.  Cum  ergo,  sicut 
dilectus  filius,  nobilis  vir  Franciscus  de  Borgia,  dux  Gandiae,  Nobis 
nuper  exponi  fecit,  dilectus  filius  Ignatius  de  Loyola,  Praepositus  Gene- 
ralis  Societatis  Iesu,  per  Nos  in  alma  Urbe  nostra  erectae  et  per  Nos 
auctoritate  apostólica  confirmatae,  quaedam  documenta  sive  Exercitia 
Spiritualia,  ex  Sacris  Scripturis  et  vitae  spiritualis  experimentis  elicita, 
composuerit,  et  in  ordinem  ad  pie  movendos  fidelium  ánimos  aptissi- 
mum  redegerit;  illaque  Christi  fidelibus  ad  spiritualem  consolationem 
et  profectum  magnopere  utilia  et  salubria  esse,  non  solum  fama  ex 
plurimis  locis  allata  praedictus  Franciscus  dux  didicerit,  sed  etiam 
experimento  manifestó,  cum  Bareinone,  tum  Valentiae,  tum  Gandiae  id 


1  J.  Quétif  et  J.  Ilchard,  O.  P.(  Scriptores  Ordinis  Praedicatorum,  t.  II,  Lutetiae 
Parisiorum,  1721,  pp.  184-186;  Sf.  Pallavicino,  S.  J.,  Istoria  del  concilio  di  Trento, 
1.  XXIV,  c.  XIII,  n.  4;  Ehses,  Concilii  tridentini  Actorum,  pars  altera,  ubi  supra,  p.  728, 
not.  5;  Seb.  Merkle,  ubi  supra,  compluribus  locis. 

2  Ughellus,  ubi  supra,  1. 1,  col.  712;  Sf.  Pallavicino,  ubi  supra,  1.  X.,  c.  XIII,  n.  1; 
Pius  Bon.  Gams,  O.  S.  Bcn.,  Series  episcoporum,  Ratisbonae,  1873,  p.  696;  Girol.  Tira- 
boschi,  Storia  de/la  Letteratura  Italiana,  t.  VII,  P.  III,  Modena,  1779,  p.  180;  Merkle, 
ubi  supra,  pars  secunda,  p.  185. 

'■>    Hoc  Breve   sumimus  ex  Instituto  Societatis  Jesu,  vol.  III,    Florentiae,  1893, 

PP.  443-445- 


Breve  pontificiüm 


217 


compertum  habuerit.  Quare  ídem  Franciscus  dux  Nobis  httmiliter 
SUpplicarí  fccit,  ut  documenta  et  Spiritualia  Exercitia  praedicta,  quo 
latius  eorum  fructus  pateat,  ct  plures  Christi  fideles  majori  cum  devo- 
tione  ad  utendum  illis  invitentur,  examinan  faceré;  et,  si  approbatione  el 
laude  digna  inveniremus,  approbare  et  laudare,  aliasque  in  praemissis 
opportune  providere  de  benignitate  apostólica  dignaremur.  Nos  igitur, 
qui  documenta  et  Exercitia  hujusmodi  examinan  fecimus,  et  quae  testi- 
monio ac  relatione  dilecti  filii  nostri  Ioannis,  tituli  S.  Clementis,  Pre- 
sbyteri  Cardinalis,  Burgensis  Episcopi  ac  haereticae  pravitatis  Inquisi- 
toris,  et  venerabilis  fratris  nostri  Philippi,  Saluciarum  Episcopi,  ac  dictae 
Urbis  nostrae  in  spiritualibus  Vicarii  generalis,  nec  non  dilecti  filii 
Aegidii  Foscararii,  nostri  sacri  Palatii  Magistri,  Nobis  desuper  facta, 
pietate  ac  sanctitate  plena,  et  ad  aedificationem  et  spiritualem  profe- 
ctum  fidelium  valde  utilia  et  salubria  esse  et  fore  comperimus:  debitum 
etiam  respectum  ad  fructus  uberes,  quos  Ignatius  et  ab  ipso  instituía 
Societas  praefata  in  Ecclesia  DEI  ubique  gentium  producere  non  ces- 
sant,  et  ad  máximum  adiumentum,  quod  ad  id  praedicta  Exercitia 
attulerunt,  non  immerito  habentes;  hujusmodi  supplicationibus  incli- 
nati,  documenta  et  Exercitia  praedicta,  ac  omnia  et  singula  in  eis  con- 
tenta, auctoritate  praedicta,  tenore  praesentium,  ex  certa  scientia  nostra 
approbamus,  collaudamus,  ac  praesentis  scripti  patrocinio  communimus; 
hortantes  plurimum  in  Domino  omnes  et  singulosutriusquesexus  Christi 
fideles  ubilibet  constituios,  ut  tam  piis  documentis  et  Exercitiis  uti,  et 
illis  instruí  devote  velint.  Nec  non  concedentes,  ut  hujusmodi  docu- 
menta et  Spiritualia  Exercitia  imprimí  a  quocumque  bibliopola,  per 
praedictum  Ignatium  eligendo,  libere  et  licite  valeant. 

Ita  tamen,  ut  post  primam  editionem,  sine  consensu  ejusdem  Ignatii 
vel  successorum  ejus,  nec  ab  hoc  nec  ab  alio  omnino  sub  excommuni- 
cationis  et  500  ducatorum,  piis  operibus  applicandorum,  poena  imprimí 
possint.  Ac  mandantes  nihilominus  universis  et  singulis  locorum  Ordi- 
nariis,  ac  personis  in  ecclesiastica  dignitate  constitutis,  ac  cathedralium 
ac  metropolitanarum  ecclesiarum  canonicis,  et  earumdem  Ordinariorum 
Vicariis  in  spiritualibus,  generalibus,  et  officialibus  ubilibet  constitutis, 
quatenus  ipsi,  vel  dúo,  aut  unus  eorum,  per  se  vel  alium  seu  alios,  cuivis 
de  Societate  praedicta,  vel  aliis,  quorum  intererit,  in  praemissis  Spiri- 
tualibus Exercitiis  efñcacis  defensionis  praesidio  assistentes,  faciant 
auctoritate  nostra  illos  dicta  concessione  et  approbatione  pacifice  frui 
et  gaudere:  non  permitientes  eos  per  quoscumque  contra  praesentium 
tenorem  quomodolibet  molestan;  contradictores  quoslibet  et  rebelles 
per  censuras  et  poenas  ecclesiasticas  ac  alia  opportuna  juris  remedia, 
appellatione  postposita,  compescendo;  invocato  etiam  ad  hoc,  si  opus 
fuerit,  auxilio  brachii  saecularis.  Non  obstantibus  fel.  rec.  Bonifacii 
Papae  VIII,  Praedecessoris  nostri,  de  una,  et  Concilii  Generalis  de 
duabus  diaetis,  dummodo  ultra  tres  aliquis  auctoritate  praesentium  non 


218 


MONUMEXTA  IGNATIANA 


trahatur;  quibusvis  aliis  Constitutionibjps  et  Ordinationibus  apostoli- 
cis,  caeterisque  contrariis  quibuscumque:  aut  si  aliquibus  communiter 
vel  divisim  ab  eadem  sit  Sede  indultum,  quod  interdici,  suspendí,  vel 
excommunicari  non  possint  per  litteras  apostólicas  non  facientes  ple- 
nam  et  expressam  ac  de  verbo  ad  verbum  de  indulto  hujusmodi  men- 
tionem.  Volumus  autem  quod  praesentium  litterarum  transumptis, 
manu  Notarii  publici  subscriptis,  et  sigillo  alicujus  Praelati  seu  personae 
in  dignitate  ecclesiastica  constitutae  nvunitis,  plena  fides  ubique  habea- 
tur,  et  illis  stetur,  tam  in  judicio  quam  extra,  ac  si  originales  litterae 
exhiberentur  et  ostenderentur. 

Datum  Romae,  apud  Sanctum  Marcum,  sub  annulo  Piscatoris,  die 
ultimo  Iulii,  millesimo  quingentésimo  quadragesimo  octavo.  Pontifica- 
tus  Nostri  anno  XIV. 

Blo.  El.  Fulginex. 


PRAEFATIUNCULA  EDITIONIS  PRIMAE  VULGATAE 
VERSIONIS  EXERCITIOROI  1 

Quídam  de  Societate  Iesu 
devoto  lectori  ejusdem  Societatis  salutem  in  Domino. 
Haec  documenta  ac  Spiritualia  Exercitia,  quae  non  tam  a  libris, 
quam  ab  unctione  Sancti  Spiritus,  et  ab  interna  experientia  et  usu  tra- 
rtandorum  animorum  edoctus,  noster  in  Christo  Pater  M.  Ignatius  de 
Loyola,  Societatis  nostrae  institutor  et  Praepositus  Generalis  (ut  prae- 
missum  est)  composuit,  ab  idiomate  hispánico  in  latinum  duobus  modis 
sunt  versa:  altera  versio,  non  solum  sensum  sensui,  sed  pene  verbum 
verbo;  altera,  quae  visa  est  praeferenda,  sensum  tantum  sensui,  sed 
ñdeliter  reddebat.  Cum  autem  Exercitia  haec,  ut  satisfieret  quorumdam 
et  praecipue  Illustrissimi  ducis  Gandiae,  Francisci  de  Borgia,  devotioni, 
qui  optabat  approbari  ea  Sedis  Apostólicas  auctoritate,  quae  jam 
])ridem,  et  spiritualis  plurimorum  omnis  generis  et  conditionis  homi- 
num  profectus  (qui  per  ca  Spiritum  Domini  vel  hauserant  vel  mirum  in 
modum  auxerant)  ubique  approbaverat;  cum,  inquam,  ante  approbatio- 
nem  Summi  Pontificis  destinatis  censoribus  videnda  i)roponerentur, 
utraque  translatio  eis  est  oblata.  Et  licet  omnino  libcrae  censurae  eorum 
subjicerentur,  ut  adderent,  minuerent,  mutarent,  prout  in  Domino  vide- 
retur;  tamen,  ne  verbo  quidem  mutato,  utramque  versionem  (quod  te- 
stimoniis  eorumdem  in  archetypis  exemplaribus  patet),  approbarunt. 
Qu,od  ad  impressioncm  attinet,  hoc  te,  pie  lector,  monitum  velim,  non 
iis,  qui  tantum  lecturi  Exercitia,  sed  qui  facturi,  vel  potius  aliis  tradi- 


1  llanc  praefatiunculam  sumimus  ex  eodcm  opere,  unde  Breve  Pauli  III  sumptum 
esse  diximus.  Quisnam  ejus  auctor  fuerit,  vide  supra,  p.  150. 


MOXITUM   ED.  ROMANAK 


2  19 


turi  sunt,  essc  hoc  laboris  et  operae  impcnsum.  Cum  cnim  ad  fructum 
uberem  capiendum  parum  sit  legisse,  nisi  strenue  quis  in  eis  se  exer- 
cucrit,  et  magistrum  in  rebus  spiritualibus  versatum  sit  nactus;  constat 
non  co  animo  impressa  esse,  ut  passim  in  vnlgus  emanarent:  sed  cum 
laboriosum  nimis  esset,  nec  sine  magno  temporis  et  impensarum  dis- 
pendio, tam  multa  exemplaria  manu  scribere,  quibus  ad  Societatis 
ipsius  usum  opus  erat,  et  ut,  varietate  et  erratis  plurimis  (quae  in  manu 
scriptis  deprehendi  solent)  devitatis,  indubitatae  fidei  exemplaria  sup- 
peterent,  typis  hoc  opus  excusum  est;  sed  omnia  excusa  volumina  in 
potestatem  Societatis  ad  ipsius,  ut  diximus,  usum  (ita  ut  nec  vendi  nec 
excudi  ullibi  possint)  sunt  redacta.  De  his  te  monere,  pie  lector  (si 
forte  minus  innotuerant),  cum  perspecta  mihi  sint  praedicta  omnia,  officii 
mei  esse  duxi.  Vale  in  Domino.  Romae  VI  idus  Augusti  MDXLVIII. 


MONITUM  EDITIONIS  ROMANAE  LIBRI  EXERCITIORUM 
ANNI  MDXCVI  1 

LOCA  QUAE  EX  DILIGENTI  CUM  HISPANICO  AUTOGRAPHO  COLLATIONE 
ADNOTATA  SUNT  IN  HAC  POSTREMA  EDITIONE 

Ea  Patrum  Deputatio,  quae  in  quinta  generali  Congregatione  pro 
recognoscendo  Directorio  Exercitiorum  instituía  fuit,  illud  in  primis 
proposuit,  ut,  antequam  liber  Exercitiorum  denuo  imprimeretur,  cum 
hispánico  autographo,  qui  Romae  servatur,  diligenter  conferretur,  non 
ut  nova  quaedam  versio  fieret,  sed  ut  loca  quaedam  accommodarentur, 
quae  in  vulgata  latina  subobscura  videbantur.  Quod  cum  R.  Pater  noster 
fieri  mandasset,  facta  diligenti  collatione,  compertum  est  latinam  edi- 
tionem  in  paucis  ab  autographo  discrepare.  lis  igitur  praetermissis, 
quae  parvi  momenti  esse  videbantur,  ea  tantum  loca  adnotari  placuit, 
in  quibus  sensus  subobscurus  censebatur,  vel  certe  clarior  hac  nova  ver- 
sione  reddi  poterat.  Quae  omnia  cum  essent  a  R.  Patre  nostro  cum  Pa- 
tribus  Assistentibus  diligenter  examinata,  ne  vulgata  editio,  ob  reveren- 
tiam,  quae  illi  mérito  debetur,  mutari  videretur,  satius  visum  est,  si  in 
fine  *  Exercitiorum  loca  omnia,  quae  sunt  adnotata,  ponerentur  stellulis 
quibusdam  signata,  quae  locis,  in  quibus  facta  est  mutatio,  responde- 
rent,  ut  facilius,  quae  in  postrema  hac  editione  fuerunt  accommodata, 
reperiri  a  quolibet  possent.  Hic  autem  labor,  ut  speramus,  majorem 


1  Titulus  et  monumentum  ex  eodem  opere  ac  dúo  superiora.  Et  vide  supra, 
pp.  158-159. 

*  In  hac  editione  ponuntur  praedicta  loca,  non  omnia  simul  in  fine,  sed  unum- 
quodque  eorum  in  parte  inferiori  paginae,  in  qua  locus  ipse  adnotatus  invenitur,  secun- 
dum  normam  editionis  Romanae  a  R.  P.  Roothaan  notis  illustratae.  (Annot.  ed.  floren- 
tinae,  anni  1893,  operis  Institutwn  Societatis  jesu,  volumine  tertio,  p.  448.) 


220 


MONU MENTA  IGNATIANA 


quamdam  lucem  afferet  iis,  qui  Exercitia  tractant;  omnibusque  Societa 
tis  nostrae  hominibus,  qui  Exercitiorum  usum  habere  debent  frequen 
tissimum,  non  erit  injucundus. 

Romae,  25  Iunii  MDXCVI. 

Mandato  R.  Patris  nostri  Generalis, 


Iacobus  Dominicus,  Secretarius. 


PARS  PRIOR 


EXERCITIA  SPIRITUALÍA 

SANCTI  IGNATII  DE  LOYOLA 


EXERCITÍA  SPÍRITUALIA 


AUTOGRAPHUM 


VULGATA  VERSIO 


JHS.a 

ANNOTACIONES  b  PARA  TOMAR  ALGU- 
NA INTELIGENCIA  EN  LOS  EXERCICIOS 
SPIRITUALES2  QUE  SE  SIGUEN,  Y  PARA 
AYUDARSE  ASÍ  EL  QUE  LOS  A  DE  DAR, 
COMO  EL  QUE  LOS  A  DE  RESCIBIR 

[l.]a  annotación.  La  primera 
annotación  es,  que  por  este  nom- 
bre, exercieios  spirituales,  se  en- 
tiende todo  modo  de  examinar  la 

a   Jhs  ma  Do. 

"  Tituli  in  summis  pagiuis  positi,  ca- 
stellana lingua  scripti,  desumuntur  ex  Aut. 
Swit  autem  in  ómnibus  /ere  paginis  ejus- 
dem  Aut.  usque  ad  mysteria  zñtae  Christi 
exclusive.  Ab  his  igitur  mysteriis  latinos  po- 
nifttUS  pro  more  nostro. 

Titulorum ,  qui  partes  Exercitiorum  dis- 
tinguunt,  alii  litteris  gothicis,  a/ii  iisdem. 
quibus  textus  exaratus  est,  scripti  sunt  in 
Aut.  Utos  majuscu/is,  líos  communibus  lit- 
teris exhibemus. 


I  H  S 

Annotationes  QUAEDAM  ALIQUID 
ADFERENTES  INTELLIGE  N  TI  AE  AD 
EXERCITIA  SPIRITUALIA  *  QUAE  SE- 
QUUNTUR,  VT  IUUARI  POSSIT  TAM  IS, 
QUI  EA  TRADITURUS  EST,  QUAM  QUI 
ACCEPTURUS 

Prima  est  annotatio,  quod  ipso 
nomine  spiritualium  exercitiorum 
intelligitur  modus  quilibet  exami- 
nandi  propriam  conscientiam,  item 


1  Preces  Anima  Christi,  etc.  non  reperiuntur  in  Aut.;  Ignatius  tamen  faciendas  in- 
jungit  comphiries,  id  quod  signum  est,  non  solum  illo  antiquiores  esse,  sed  passim  etiam 
in  usu  fuisse.  Nihilominus  in  cod.  Re.  (infra,  in  appendice,  n.  II)  ad  colloquium  secun- 
dum  in  tertio  exercitio  liebdomadis  primae,  indicatur,  alias  posse  adhiberi  preces  ad  Fi- 
lium  «pro  tua  devotione».  Desunt  preces  illae  etiam  in  antiquioribus  mss.  et  editionibus. 
P.  Fabianus  Quadrantinus,  anno  1592  vel  1593  (vide  infra  Di.  Recentiora.  n.  II)  postulavit, 
ut  in  libello Mxercitiorum  ponerentur;  sedjam  anno  1 583  factum  id  erat  in  editione  vil- 
nensi,  omnium  prima  in  hac  re,  quantum  quidcm  novimus.  \'¡de  Bibliographiam  Exerci- 
tiorum, infra). 

De  ipsarum  precum  auctore  et  antiquitate  diligentcr  disseruerunt  X.  Baesten,  S.  J., 


EXERCITIA  SPIRITUALIA 


VERSIO  PRIMA 


VERSIO  P.  ROOTI1AAN 


IMS 

AXXOTATIOXES  AL1QUOT  AD  HABEX- 
DAM  ALIQUAM  INTELLIGENTIAM 
EXERCITIORUM  SPIRITUALIUM  a  2  , 
QUIBUS  TAM  IS  QUI  TRADIT  EXERCI- 
TIA, QÜAM  ILLE  QUI  EA  RECIPIT 
JUUABITUR 

Prima  adnotatio  est,  quod  n<  imi- 
ne  Exercitiorum  spiritualium  intel- 
ligitur  quiuis  modus  examinandi 
conscientiam  ucl  meditandi  uel 


Anima  Christi,  sanctifica  me  '. 
Corpus  Christi,  salva  me. 
Sanguis  Christi,  inebria  ine. 
Aqua  lateris  Christi,  lava  me. 
Passio  Christi,  contorta  me. 
O  bone  Jesu,  exaudí  me: 
Intra  tua  vulnera  absconde  me: 
Ne  permitías  me  separan  a  te: 
Ab  hoste  maligno  defende  me: 
In  hora  mortis  meae  voca  me, 
Et  jube  me  venire  ad  te, 
Ut  cum  Sanctis  tuis  laudem  te 
In  saecula  saeculorum.  Amen. 

AXXOTATIOXES  AD  CAPIEXDAM  ALI- 
QUAM IXTELLIGEXTIAM  IX  EXERCI- 
TIIS  SPIRITUALIBUS  s,  QUAE  SEQUUN- 
TUR,  ET  UT  [EARUM  SUBSIDIO]  AD- 
JUVET  SE  TAM  IS  QUI  EA  TRADITURUS 
EST,  QUÁM  QUI  ACCEPTURUS. 

Prima  annotatio  est,  quod  hoc 
nomine  Exercitiorum  spiritualium 
intelligitur  quilibet  modus  exa- 
minandi conscientiam,  meditandi, 


spiritualium  quae  sequuntur. 


in  libello  Précis  historique,  Bruxelles,  1S83.  Une  Inscription  latine  a  Seville  et  la  priére 
■i Anima  Christi"  dans  les  livres  d'heures  du  Moyen  Age;  Guido  M.  Dreves  in  Stimmen 
aus  María  Laac/i,  28  Maji,  anno  1898;  eodem  anno  Dr.  Kehrein  in  üer  Katholik,  tertia 
serie,  vol.  XYIII,  pp.  1 18-120;  et  J.  K.  Zenner,  S.  J.,  in  Zeitschrift  für  Katholische  Theo- 
logie,  1899,  p.  559-560.  Quae  omnia  collegit  H.  Watrigant  in  CBE,  n°  43,  J.uivier,  Fé- 
vrier  191 3,  Quel  est  l'auteur  de  la  Priére  Anima  Christi ,  Enghien  (Belgique).  E  quibus 
auctoribus  constat  in  usu  fuisse  has  preces  non  modo  in  Hispania,  sed  in  Gallia  etiam, 
in  Italia,  in  Germania,  in  Anglia;  ortas  vero  esse  saltem  ante  dimidiatum  saeculum  XIY. 
De  auctore  nihil  certi  affirmare  audent:  alii  Joannem  XXII,  alii  alios  conjiciunt. 

2  Yerba  «Exercitia  spirituaüa»  a  multis  ante  S.  Ignatium  eodem  modo  usurpata  sunt. 
Cf.  Suárez  De  religione  S.  J„  1.  IX,  c.  Y,  n.  2.  Ita  e.  g.  Guigo  de  Castro  (Chatel),  Car- 
tusianus  (1137)  in  Epístola  ad  Eratres  de  Monte  Dei,  quae  olim  S.  Bernardo  attribueba- 
tur,  c.  YIII,  n.  22,  et  c.  X,  n.  29  (Migne,  P.  L.,  CLXXXIV,  322,  326).  Item  S.  Laurentius 
Justinianus  (f  1455),  De  vita  solitaria,  c.  I,  ad  finem:  cSunt  igitur  spiritualia  exercitia 
sedula  cordis  intentione  colenda»  (Opera  omnia,  Lugduni,  1628,  p.  476)  et  alibi.  Xotum 
est  eamdem  locutionem  apud  Thomam  a  Kempis  in  libello  De  imitatione  Christi  non 
raro  oceurrere. 

Circa  annotationes  consuli  possunt  La  Palma,  Camino  espiritual,  1.  IY,  c.  31;  et  CBE, 
n°  29-30,  Les  Annotations  des  Exercices  de  Saint  I guace  par  le  P.  Pierre  Wamy,  S.  J.. 
Enghien  (Belgique),  Octobre-Xovembre  1910. 


224 


Annotacioxes 


AUTOGRAFHtTM 

consciencia,  de  meditar,  de  con- 
templar, de  orar  1  vocal  y  mental, 
y  de  otras  spirituales  opperacio- 
nes,  según  que  adelante  se  dirá. 
Porque  así  como  el  pasear,  cami- 
nar y  correr  son  exercicios  corpo- 
rales; por  la  mesma  manera  todo 
modo  de  preparar  y  disponer  el 
ánima,  para  quitar  de  sí  todas  las 
affectiones  desordenadas,  y  des- 
pués de  quitadas  para  buscar  y 
hallar  la  voluntad  diuina  en  la  dis- 
positión  de  su  vida  para  la  salud 
del  ánima,  se  llaman  exercicios  es- 
pirituales 2. 

2.a  La  segunda  es,  que  la  per- 
sona que  da  a  otro  modo  y  orden 
para  medita*  o  contemplar,  deue 
narrar  fielmente  la  historia  de  la 
tal  contemplación  o  meditación, 
discurriendo  solamente  por  los 
punctos  con  breue  o  sumaria  de- 
claración; porque  la  persona  que 
contempla,  tomando  el  fundamen- 
to verdadero  de  la  historia,  discu- 
rriendo y  raciocinando  por  sí  mis- 
mo, y  hallando  alguna  cosa  que 
haga  vn  poco  más  declarar  o  sen- 
tir la  historia,  quier  por  la  racioci- 
nación propria,  quier  sea  en  quanto 
el  entendimiento  es  illucidado  a  por 
la  virtud  diuina;  lv  es  de  más  gus- 
to y  fructo  spiritual,  que  si  el  que 
da  los  exercicios  hubiese  mucho 
declarado  y  ampliado  el  sentido  de 
la  historia  3;  porque  no  el  mucho 

«    ¡Ilustrado  Ri. 


VULGATA  VERSIO 

meditandi,  contemplandi,  orandi  1 
secundum  mentcm  et  vocem,  ac 
postremo  alias  quascunque  spiri- 
tuales operationes  tractandi,  ut 
dicetur  deinceps.  Sicut  enim  de- 
ambulare, iter  faceré  et  currere 
exercitia  sunt  corporalia;  ita  quo- 
que  praeparare  et  disponere  ani- 
mara ad  tollendas  affectiones  omnes 
male  ordinatas,  et  iis  sublatis  ad 
quaerendam  ac  inueniendam  vo- 
luntatem  Dei  circa  uitae  suae  insti- 
tutionem  et  salutem  animae,  exer- 
citia uocantur  spiritualia  s. 

lv  Secunda  est,  quod  Ule,  qui 
modum  et  ordinem  alteri  tradit 
meditandi  siue  contemplandi,  fide- 
liter  narrare  debet  meditationis  seu 
contempladoras  historiam,  percur- 
sis  obiter  dumtaxat  punctis  illius 
praecipuis,  et  adiecta  solum  breui 
declaratiuncula;  vt  is,  qui  medita- 
turus  est,  accepto  ueritatis  histori- 
cae  primum  fundamento,  discurrat 
postea  et  ratiocinetur  per  seipsum. 
Ita  enim  fiet,  vt  dum  aliquid  inue- 
nerit,  quod  elucidationem  uel  ap- 
prehensionem  historiae  aliquanto 
maiorcra  praebeat  (siue  ex  dis- 
cursu  proprio,  siue  ex  diuina  men- 
tís illustratione  id  contingat);  gu- 
stum  delectabiliorem,  ctuberiorem 
fructum  percipiat,  quam  si  res  ipsa 
ei  ab  altero  diffusius  narrata  et  de- 
clarata  esset s;  non  enim  abundan- 


1  V.  supra,  Proleg.,  p.  1 18. 

2  V.  supra,  p.  186. 

3  «El  sentido  de  la  historia» — sensus  historiae,  est  ipsa  historia  rei  contemplandae  et 
ejus  significatio,  quae  h  oc  loco  refertur  ad  intelligcntiam;  sentido  non  est  sentimiento, 
ut  videtur  sumere  A'o.  in  annot.  6,  p.  4.  Abundantiam  quidem  scientiac,  inquit  Ignatius, 


Annoi  'ACIONES 


225 


VERSIO  I'RIMA 

contemplandi  vel  orandi  1  uocali- 
ter  seu  mcntaliter,  vcl  altcrius  spi- 
ritualis  operationis,  vt  postea  di- 
cetur.  Sicut  enim  deambulare,  iter 
agere  et  currere  sunt  exercitia 
quaedam  corporalia;  ita  etiam 
omnis  modus  praeparandi  et  dis- 
ponendi  animum  ad  expellendos 
1  mines  inordinatos  affectus,  et,  eis 
expulsis,  ad  quaerendam  et  inue- 
niendam  diuinam  voluntatem  cirea 
dispositionem  proprii  status  ad 
saluten  lv  animae,  dieitur  spiritua- 
le  exercitium.  - 

Secunda  est,  quod  is,  qui  alteri 
tradit  modum  et  ordinem  meditan- 
di  vel  contemplandi,  narret  fideli- 
ter  historiam  talis  meditationis  uel 
contemplationis,  discurrendo  dun- 
taxat  per  principalia  puncta  breui 
quadam  et  compendiosa  declara- 
tione  adiecta;  quia  eo  (qui  con- 
templatur)  accipiente  uerum  fun- 
damentum  historiae  et  propria  in- 
dustria discurrente  et  raciocinante, 
si  quid  inuenitur  quod  aperiat  hi- 
storiam, uel  eam  gustari  faciat(siue 
id  inueniatur  ex  proprio  discursu 
et  ui  propriae  naturae,  siue  ex  hoc 
quod  intellectus  illustratur  virtute 
diuina)  maiorem  habet  gustum  et 
fruetnm  spiritualem,  quam  si  is,qui 
tradit  exercitia  multum  declaras- 
set  et  dilatasset  sensum  historiae 3; 
non  enim  multum  intelligere,  ani- 
mum satiat  et  ei  satisfacit,  sed 
sentiré  et  gustare  res  ipsas  in- 
terne. 


VERSIO   P.  ROOTIIAAN 

contemplandi,  orandi 1  vocaliter  et 
mentaliter,  et  aliarum  operatio- 
nuni  spirítualium,  prout  deinceps 
dicetur:  quia  sicut  ambulare,  iré, 
et  currere  exercitia  sunt  corpora- 
lia; ita  quilibet  modus  praeparandi 
et  disponendi  animam  ad  tollendas 
a  se  omnes  affectiones  inordinatas 
[male  ordinatas]  et,  postquam  quis 
eas  sustulerit,  ad  quaerendam,  et 
inveniendam  voluntaren!  divinam, 
in  vitae  suae  dispositione,  ad  salu- 
tem  animae,  vocantur  exercitia 
spiritualia.  2 

Secunda  est,  quod  ille,  qui  tradit 
alteri  modum  et  ordinem  ad  medi- 
tandum  seu  contemplandum,  debet 
narrare  fideliter  historiam  talis 
contemplationis  seu  meditationis, 
discurrendo  solum  per  puncta  cum 
brevi  seu  summaria  declaratione: 
quia  is,  qui  contemplatur,  sumens 
verum  fundamentum  historiae,  dis- 
currendo ac  ratiocinando  per  se 
ipsum,  et  aliquid  inveniendo,  [i.  e. 
cum  ita  aliquid  invenit]  quod  ali- 
quanto  magis  declaran  vel  sentiri 
[s.  gustari]  faciat  historiam;  sive 
[id  accidat]  per  propriam  ratioci- 
nationem,  sive  in  quantum  intel- 
lectus divina  virtute  illustratur; 
[id]  majoris  est  gustus  ac  fructus 
spiritualis,  quam  si  ille,  qui  tradit 
Exercitia,  multum  declarasset  ac 
dilatasset  sensum  historiae  3 :  non 
enim  abundantia  scientiae  satiat 
animam,  eique  satisfacit,  sed  sen- 
tire  ac  gustare  res  interne. 


forte  dedisset  declarans  multum  et  amplians  sensum  historiae;  non  vero  sensum  inter- 
num  communicasset,  quem  quisque  per  se,  Deo  adjuvante,  quaerere  debet. 

Mohdii.  Ignat.— Series  II.  15 


2  26 


Annotacioxes 


AUTOGRAPHUM 

saber  harta  y  satisface  al  [á]nima, 
mas  el  sentir  y  gustar  de  las  cosas 
internamente. 

3.  a  La  tercera:  como  en  todos 
los  exercicios  siguientes  spiritua- 
les  husamos  de  los  actos  del  en- 
tendimiento discurriendo  y  de  los 
de  la  voluntad  affectando;  aduer- 
tamos  que  en  los  actos  de  la  vo- 
luntad, quando  hablamos  vocal- 
mente o  mentalmente  con  Dios 
nuestro  Señor  o  con  sus  santos,  se 
requiere  de  nuestra  parte  mayor 
reuerencia,  que  quando  vsamos 
del  entendimiento  entendiendo  '. 

• 

4.  a  La  quarta:  dado  que  para 
los  exercicios  siguientes  se  toman 
quatr[o]  semanas,  por  correspon- 
der a  quatro  partes  en  que  se  di- 
uiden  los  exer[ci]cios;  es  a  saber, 
a  la  primera,  que  es  la  considera- 
ción y  contemplación  de  los  peca- 
dos; la  2.a  es  la  vida  de  Xpo.  nues- 
tro Señor  hasta  el  día  de  ramos  in- 
clusiue;  la  3.a  la  passión  de  Xpo. 
nuestro  Señor;  la  4.a  la  resurrectión 
y  ascensión,  poniendo  tres  modos 
de  orar:  tamen  no  se  entienda  que 
cada  semana  tenga  de  necessidad 
siete  o  ocho  días  en  sí.  Porque 
como  acaesce  que  en  la  pri[me]ra 
semana  vnos  son  más  tardos  para 
hallar  lo  que  buscan,  es  a  saber, 
contrici[ón],  dolor,  lágrimas  por 
sus  pecados;  asimismo  como  vnos 
sean  más  diligentes  que  otros,  y 
más  agitados  o  probados  de  diuer- 
sos  spíritus;  requiérese  algunas  ve- 
zes  acortar  la  semana,  y  otras  ve- 


VULGATA  VERSIO 

tia  scientie,  sed  sensus  et  gustus 
rerum  interior  desiderium  animae 
explere  solet. 

Tertia  est  quod,  cum  in  sequen- 
tibus  ómnibus  exercitiis  spiritua- 
libus  utamur  actibus  intellectus 
quando  discurrimus,  2  voluntatis 
uero  quando  afficimur;  aduerten- 
dum  est  in  operatione,  quae  pre- 
cipite est  uoluntatis,  dum  uoce 
aut  mente  cum  Domino  Deo  uel 
Sanctis  eius  colloquimur ,  maio- 
rem  exigi  a  nobis  reuerentiam, 
quam  dum  per  usum  intellectus 
circa  intelligentiam  potius  mora- 
mur  l. 

Quarta  est,  quod  licet  exercitiis 
sequentibus  assignentur  quatuor 
hebdomadae,  totidem  exercitio- 
rum  partibus  singulae  singulis  re- 
spondentes;  videlicet,  ut  in  prima 
hebdómada  fiat  consideratio  de 
peccatis;  in  secunda  de  Domini 
nosrri  Iesu  Christi  uita  usque  ad 
ingressum  eius  in  Hierusalem  die 
dominica  Palmarum;  in  tertia  de 
Passione  eiusdem;  in  quarta  de  re- 
surrectione  et  ascensione;  adiectis 
tribus  orandi  modis:  non  tamen  ita 
accipiendae  sunt  dictae  hebdoma- 
dae, ut  necesse  sit  unamquanque 
continere  septem  uel  octo  dies. 
Cum  enim  cpntingat  alios  aliis  tar- 
diores  uel  promptiores  esse  ad 
consequendum  id,  quod  quaerunt; 
puta  in  prima  hebdómada  contri- 
tionem,  dolorem  et  lachrimas  2v 
de  peccatis  suis;  aliquos  etiam  plus 
aut  minus  agitari  probarique  variis 
spiritibus:  expedit  nonnumquam 


Cf.  Suárez,  De  reügione  Societatis  jesu,  I.  IX,  c.  V,  nh.  5-7. 


Annotaciones 


227 


VERSIO  PRIMA  VERSIO   P.  ROOTHAAN 


2r  Tertia  cst,  quod  cum  in 
ómnibus  exercitiis  spiritualibus 
utamur  actibus  intellectus  dum  dis- 
currimus,  et  uoluntatis  dum  affici- 
mur;  debemus  aduertere  quod  in 
actibus,  qui praecipue  sunt  uolun- 
tads, quando  alloquimur  Dominum 
uel  eius  sanctos,  siue  id  mentaliter 
siue  uocaliter  fiat,  requiritur  ex 
parte  nostra  maior  reuerentia, 
quam  in  actibus,  qui  intellectus 
sunt  polius  a  1 . 

Quarta:  licet  ita  sit,  quod  ad  se- 
quentia  exercitia  assignentur  qua- 
tuor  hebdomadae,  vt  correspon- 
deant  quatuor  partibus  in  quas 
diuiduntur  Exercitia,  quarum  pri- 
ma est  considerado  et  contempla- 
do peccatorum;  secunda  est  con- 
templado uitae  Christi  usque  ad 
diem  b  palmarum  inclusiue;  tertia 
est  contemplado  passionis  Domini 
nostri  JESV  CHRISTI;  quarta 
est  contemplado  resurrectionis  et 
ascensionis,  cui  adduntur  tres  oran- 
di  modi:  licet,  inquam,  haec  ita 
habeant,  non  tamen  ita  accipiantur, 
quasi  quaeuis  hebdómada  neces- 
sa-2v  rio  habeat  septem  uel  octo 
dies  praecise.  Ouia  cum  interdum 
eueniat,  quod  in  prima  hebdóma- 
da quídam  sint  tardiores  aliis  ad 
inueniendum  id  quod  quaerunt, 
nempe  contritionem,  lachrimas,  et 
dolorem  de  peccatis  suis;  et  cum 
aliqui  e  contrario  sint  diligentiores 

a    in  actibus  intellectus. 

fe    In  marg.  B  pro  dominicam  oblitt. 


Tertia,  cum  in  sequcntibus  ómni- 
bus Exercitiis  spiritualibus  utamur 
actibus  intellectus,  dum  discurrí- 
mus,  et  voluntatis,  dum  afficimur: 
advertere  debemus,  quod  in  acti- 
bus voluntatis,  quando  vocaliter 
aut  mentaliter  cum  Deo  Domino 
nostro,  vel  cum  sanctis  ejus  loqui- 
mur,  requiritur  ex  parte  nostra 
major  reverenda,  quam  dum  uti- 
mur  intellectu,  intelligendo  [per- 
cipiendo]  '. 

Quarta,  licet  pro  Exercitiis  se- 
quentibus  sumantur  quatuor  heb- 
domadae, ut  respondeant  quatuor 
partibus,  in  quas  dividuntur  Exer- 
citia: [quarum  partium]  videlicet 
prima  est  consideratio  et  contem- 
plado de  peccatis ;  secunda  est 
Vita  Christi  Domini  nostri,  usque 
ad  diem  palmarum  inclusive;  ter- 
tia Passio  Christi  Domini  nostri: 
quarta  Resurrectio  et  Ascensio,  ap- 
positis  tribus  Modis  orandi:  ta- 
men non,  [ita  hoc]  debet  intelligi, 
quod  quaevis  hebdómada  neces- 
sario  contineat  in  se  septem  vel 
octo  dies.  Cum  enim  contingat,  in 
prima  hebdómada  alios  [aliis]  tar- 
diores esse  ad  inveniendum  id 
quod  quaerunt,  scilicet,  contritio- 
nem, dolorem,  lachrymas  de  pec- 
catis suis;  item  cum  alii  aliis  sint 
diligentiores:  alii  etiam  [aliis]  ma- 
gis  agitentur  seu  probentur  diver- 
sis  spiritibus:  necesse  est  ut  ali- 


228 


Aknotaciones 


AUTOGRAPHUM 

zes  alargarla,  y  así  en  todas  las 
otras  semanas  siguientes  *,  buscan- 
do las  cosas  según  la  materia  su- 
biecta;  pero  poco  más  o  menos  se 
acabarán  en  XXX  días. 


VULGATA  VERSIO 

succidi  hebdomadam  *  quamcun- 
que  uel  extendí  iuxta  materiae 
subieclac  c  rationem.  Solet  tamen 
totum  exercitiorum  tempus  trigin- 
ta  dierum,  aut  circiter,  spatio  con- 
cludi. 


2r  5.a  La  quinta:  al  que  resci- 
be  los  exercicios,  mucho  aproue- 
cha  entrar  en  ellos  con  grande 
ánimo  y  liberalidad  con  su  Cria- 
dor y  Señor,  ofreciéndole  a  todo  su 
querer  y  libertad,  para  que  su  di- 
uina  maiestad,  así  de  su  persona 
como  de  todo  lo  que  tiene,  se  sirua 
conforme  b  a  su  sanctíssima  volun- 
tad 2. 

6.a  La  sexta:  el  que  da  los  exer- 
cicios, quando  siente  que  al  que  se 
exercita  no  le  vienen  algunas  mo- 
ciones spirituales  en  su  ánima,  assí 
como  consolaciones  o  dessolacio- 
nes,  ny  es  agitado  de  varios  spíri- 
tus;  mucho  le  deue  interrogar  cerca 


a  Hoc  v.  (sine  le)  a  Slo.  /gn.  in  margine 
add.  pro  dexando  oblitt.,  quod  clare,  e/si 
deletum,  legitur  in  Na.;  se...  permittat  Po.; 
committendo  Fa. 

I?  Haec  J  7n>.  add.  in  marg.  a  S.  /gn. 
pro  ordene  oblitt.  quod  legitur.  etsi  oblitt. 
in  Na.;  disponat  Fa.  Ante  j  va.  addita  ab 
/gn.  sttfti  haec  2  en  q.  ab  eodem  scripta  ct 
oblitt. 


Quinta  est,  quod  mirum  in  mo- 
dum  iuuatur,  qui  suscipit  exercitia, 
si  magno  animo  atque  liberali  ac- 
cedens,  totum  studium  et  arbi- 
trium  suum  offerat  suo  Creatori, 
vt  de  se  suisque  ómnibus  id  statuat, 
in  quo  ipsi  potissimum  seruire  pos- 
sit  iuxta  eiusdem  beneplacitum  s. 

Sexta  est,  quod  tradens  exerci- 
tia, si  animaduertat  ei,  qui  recipit, 
millas  incidere  spirituales  animi 
commotiones,  vt  sunt  consolatio- 
nes  uel  tristitiae;  ñeque  diuersorum 
spirituum  agitationes:  saedulo  de- 
bet  percontari,  an  ipsa  exercitia 


*  Annotatio>ie  qnarta  in  fine,  ubi  dici- 
tur:  Expedit  nonnumquam  snccidi  hebdo- 
madam; sensus  erit  clarior,  si  legatur  con- 
tralii  hebdomadam.  [//acc  a/iaeque  nota- 
tiones,  quibits  praefigitur  stellula  una  ve/ 
piltres,  emendationes  illae  sunt.  quas  Paires 
a  quinta  congregatione  genera/i  designati 
/adeudas  censuerunt  m  Vulgata  versione, 
et  Claudius  Aquaviva  juris  publici  fecit  die 
¿j  Junii  ¡J()8.  Fas  desumimus  ex  Instituto 
Societatis  Jesu,  Florentiae,  J8gj,  vol.  ///.] 

c    propriae  querendae  ac  inueniendae. 


1  V.  supra  Proleg.,  pp.  104-105. 

2  Y.  supra  Proleg.,  pp.  105-106. 


Annotaciones 


229 


VERSIO  PRIMA 

aliis,  ct  magis  agitati  ct  probad  a 
spiritibus  diuersis:  expedit  quan- 
duque  abbreuiarc  tem[>us,  quan- 
doque  protendere,et  ita  facienduni 
est  de  quatuor  hebdomadis  se- 
quentibus  1  prolongandis  uel  de- 
curtandis  iuxta  personarum  a  et 
subicctae  materiae  exigentiam; 
nihilominus  tamen  poterunt  finiri 
exercitia  in  XXX  dicbus  paucis 
additis  vel  substractis. 

Quinta  est,  quod  ei  qui  accipit 
exercitia  admodum  prodest  illa 
aggredi  animo  quodam  magno  b  et 
liberali  erga  Creatorem  et  Domi- 
num  suum,  committendo  illi  omne 
uelle  proprium  omnemque  3  liber- 
tatem,  ut  diuina  maiestas  tam  de 
se  quam  de  suis  disponat  iuxta 
sanctissimum  beneplacitum  suum2. 

Sexta:  qui  tradit  exercitia,  cum 
aduertit  quod  is;  qui  exercetur, 
non  mouetur  motionibus  aliquibus 
spiritualibus,  veluti  sunt  consola- 
tiones  vel  desolationes,  nec  agita- 
tur  a  uariis  spiritibus;  debet  eum 
diligenter  interrogare  de  exercitiis, 


VERSIO  P.  ROOTIIAAN 

quando  contrahatur  [prima]  heb- 
dómada, et  [contra]  aliquando  pro- 
trahatur;  et  idem  fiat  in  ómnibus 
reliquis  hebdomadis  subsequenti- 
bus  quaerendo  res  [seu  fructum 
])roprium]  juxta  subjectam  mate- 
riam.  Finientur  tamen  [integra 
exercitia]  plus  minusve  intra  tri- 
ginta  dies. 

Quinta,  illi  qui  accipit  Exercitia, 
valde  prodest,  intrare  in  illa  animo 
magno  et  cum  liberalitate  erga 
Creatorem  ac  Dominum  suum, 
omne  suum  velle,  et  libertatem 
[suam]  illi  offerendo,  ut  divina 
ejus  Maj estas,  tam  de  se,  quam  de 
ómnibus  quaehabet,  disponatjuxta 
sanctissimam  suam  voluntatem  2. 

Sexta,  ille,  qui  tradit  Exercitia, 
cum  sentit,  ei,  qui  exercetur,  mil- 
las incidere  spirituales  motiones 
in  anima;  ut  sunt  consolationes  vel 
desolationes,  ñeque  eum  agitari 
variis  spiritibus:  multum  debet 
eum  interrogare  circa  Exercitia,  an 


»  rerum. 
b  lato. 


230 


Annotaciones 


AUTOGRAPHUM 

los  exercicios,  si  los  haze  a  sus 
tiempos  destinados  y  cómo;  asimis- 
mo de  las  addiciones,  si  con  dili- 
gencia las  haze,  pidiendo  particu- 
larmente de  cada  cosa  destas.  Ha- 
bla de  consolación  y  desolación 
fol.  55,  de  addiciones  fol.  14. 

7.  a  La  séptima:  el  que  da  los 
exercicios,  si  vee  al  que  los  resci- 
be,  que  está  desolado  y  tentado,  no 
se  aya  con  él  duro  ny  desabrido  *, 
mas  blando  y  suaue,  dándole  ánimo 
y  fuerzas  para  adelante;  y  descu- 
briéndole las  astucias  del  enemigo 
de  natura  humana,  y  haziéndole 
preparar  y  disponer  para  la  conso- 
lación ventura. 

8.  a  La  octaua:  el  que  da  los 
exercicios,  según  la  necessidad  que 
sintiere  en  el  que  los  rescibe,  cerca 
de  las  dessolaciones  y  astucias  del 
enemigo,  y  así  de  las  consolacio- 
nes; podrá  platicarle  las  reglas  de 
la  primera  y  2.a  semana,  que  son 
para  conoscer  varios  spíritus,  fol. 

53  y  5<>- 

9.  a  La  nona:  es  de  aduertir, 
quando  el  que  se  exercita  anda  en 
los  exercicios  de  la  primera  sema- 
na, si  es  persona  que  en  cosas  spi- 
rituales  no  aya  sido  versado,  y  si 
es  tentado  grosera  y  abiertamen- 
te, 2v  así  como  mostrando  impe- 
dimentos para  yr  adelante  en  ser- 


VULGATA  VERSIO 

praescriptis  agat  temporibus,  et 
quibus  modis;  an  etiam  obseruet 
diligenter  cunetas  additiones,  3  et 
de  singulis  ratio  postuletur.  Porro 
de  consolationibus  et  desolationi- 
bus  infra  tractabitur  folio  [70],  de' 
additionibus  uero  fol.  [22-25]. 

• 

Séptima  est,  quod  is  qui  alterum, 
exercendum  curat,  si  eum  uideat 
desolatione  affici  seu  tentatione, 
cauere  debet,  ne  se  durum  uel 
austerum  1  ipsi  exhibeat,  sed  mi- 
tem  potius  ac  suauem  praestet, 
confirmato  eius  animo  ad  agendum 
strenue  in  posterum;  detectisque 
inimici  nostri  uersutiis,  eum  ad 
consolationem  studeat  disponere 
tanquam  breui  subsecuturam. 

Octaua  est,  quod  circa  consola- 
tiones  et  desolationes  sumentis 
exercitia  et  circa  humani  hostis 
falladas,  poterunt  usui  esse  regu- 
lae,  quae  in  prioribus  duabus  he- 
bdomadis*  habentur  de  uariis  spi- 
ritibus  internoscendis. 


Nona  est,  quod  quando  exercen- 
dus  est  quispiam  spiritualium  re- 
rum  inexpertus,  vnde  contingat 
eum  in  prima  hebdómada  3v  eras- 
sis  quibusdam  apertisque  tentatio- 
nibus  uexari,  ostensis  iam  inde 
prosequendi  obsequii  diuini  certis 
impedimentis,  cuiusmodi  sunt  rao- 

*  Amiotatioite  octava ,  ubi  dkitur  In 
prioribus  duabus  hebdomadis,  Uge  Pro 
prioribus  duabus  hebdomadis. 


1    V.  supra  Proleg.,  p.  74. 


Annotaciones 


231 


VERSIO  PRIMA 

si  ea  facit  congruis  temporibus  et 
quomodo  ea  facit;  item  de  addi- 
tionibus a,  si  eas  facit  diligenter, 
exigatque  particulariter  rationem 
omnium  harum  rerum,  s[c]ilicet 
consolationum  et  desolationum,de 
quibus,  ful.  [79V]  et  additionibus, 

fol.  [22V]. 

Séptima,  quod  qui  tradit  exer- 
citia,  cum  uidet  eum  qui  exercetur 
desolatum  et  tentatum,  non  agat 
cum  eo  dure  nec  moleste  sed 
dulciter  et  suauiter  3v  confortet- 
que  eum  et  exhortetur  ad  ea  quae 
restant,  aperiatque  astutias  inimici 
naturae  humanae,  et  hortetur  ut 
se  praeparet  ad  futuram  consola- 
tionem. 

Octaua:  qui  tradit  exercitia,  iux- 
ta  necessitatem  illius,  qui  illa  reci- 
pit,  circa  desolationes  et  astutias 
inimici,  item  et  circa  consolatio- 
nes,  poterit  tradere  regulas  primae 
et  secundae  hebdomadae  ad  dis- 
cernendos  spiritus,  fol.  [79,  84]. 

Nona:  aduertendum  est,  quod 
cum  is  qui  exercetur  versatur  cir- 
ca exercitia  primae  hebdomadae, 
si  non  est  uersatus  in  rebus  spiri- 
tualibus,  sed  tentatur  crasse  et 
aperte,  veluti  cum  ei  demon  re- 
presentat  impedimenta  ad  vlte- 
rius  progrediendum  in  uia  Domini, 


VERSIO   P.  ROOTHAAN 

ea  faciat  praestitutis  temporibus, 
et  quomodo  [ea  faciat]:  item  de 
Additionibus,  an  diligenter  eas  ob- 
servet:  singillatim  de  unaquaque 
ex  his  rebus  sciscitando. — Agitur 
de  Consolatione  et  Desolatione... 
[infra,  ad  finem  libri]...  de  Additio- 
nibus... [infra,  ad  finem  primae 
hebdomadae]. 

Séptima,  ille,  qui  tradit  Exerci- 
tia, si  videat  eum,  qui  ea  recipit, 
esse  desolatum  ac  tentatum,  non 
exhibeat  se  illi  durum  ñeque  aspe- 
rum  ',  sed  blandum  ac  suavem, 
addendo  ei  animum,  ac  vires  in 
posterum,  et  detegendo  illi  astu- 
tias inimici  naturae  humanae,  et  ef- 
ficiendo  [admonendo,  hortando], 
ut  se  praeparet  ac  disponat,  ad 
futuram  consolationem. 

Octava,  ille,  qui  tradit  Exercitia, 
juxta  necessitatem  quam  senserit 
[esse]  in  eo,  qui  illa  accipit,  circa 
desolationes  et  astutias  inimici,  uti 
etiam  circa  consolationes,  poterit 
ei  tradere  [explicare]  Regulas  pri- 
mae et  secundae  hebdomadae 
quae  sunt  ad  varios  spiritus  inter- 
noscendos...  [infra,  ad  finem  libri.] 

Nona,  advertendum  est,  [quod] 
cum  ille  qui  exercetur,  versatur  in 
Exercitiis  primae  hebdomadae,  si 
sit  persona,  quae  in  rebus  spiri- 
tualibus  non  fuerit  versara,  sique 
tentetur  crasse  et  aperte,  veluti 
cum  ostendat  impedimenta  pro- 
grediendi  ulterius  in  servitio  Dei 


a  addictíonibus,  hk  et  scmper  A,  quod 
semel  notasse  sufficiat. 


232 


AXNOTACIONES 


AUTOGRAPHUM 

uicio  de  Dios  nuestro  Señor,  como 
son  trabajos,  vergüenza  y  temor 
por  la  honrra  del  mundo,  etc.;  el 
que  da  los  exercicios,  no  le  plati- 
que las  reglas  de  varios  spíritus  de 
la  2.a  semana;  porque  quanto  le 
aprouecharán  las  de  la  primera  se- 
mana, le  dañarán  las  de  la  2.a,  por 
ser  materia  más  subtil  y  más  su- 
bida que  podrá  entender. 

10.a  La  décima:  quando  el  que 
da  los  exercicios  siente  al  que  los 
rescibe,  que  es  batido  y  tentado 
debaxo  de  especie  de  bien,  enton- 
ces es  proprio  de  platicarle  sobre 
las  reglas  de  la  segunda  semana 
ya  dicha.  Porque  comúnmente  el 
enemigo  de  natura  humana  tienta 
más  debaxo  de  especie  de  bien, 
quando  la  persona  se  exercita  en 
la  vida  ylluminatiua,  que  corres- 
ponde a  los  exercicios  de  la  2.a  se- 
mana, y  no  tanto  en  la  vida  purga- 
tiua,  que  corresponde  a  los  exer- 
cicios de  la  1.a  semana. 

1 1  .a  La  vndécima:  al  que  toma 
exercicios  en  la  primera  semana 
aprouecha  que  no  sepa  cosa  algu- 
na de  lo  que  ha  de  hazer  en  la  se- 
gunda semana;  mas  que  ansí  tra- 
baje en  la  primera,  para  alcancar 
la  cosa  que  busca,  como  si  en  la 
2.?  ninguna  buena  sperase  hallar 

12.a    La  duodécima:  el  que  da 


VULGATA  VERSIO 

lestia,  anxietas,  pudor,  timor,  ha- 
bita honoris  mundani  ratione:  tune 
illi,  qui  eum  exerceri  docet,  super- 
sedendum  est  usu  regularum,  quae 
ad  secundam  hebdomadam  perti- 
nent,  de  discretione  spirituum;  et 
iis  vtendum  solis,  quae  in  prima 
dantur.  Quia  quantum  alter  ex  his 
accepturus  est  commodi,  tantun- 
dem  ex  illis  dispendii  referret,  ob 
subtilitatem  rei  et  sublimitatem, 
quae  est  supra  eius  captum. 

Decima  est,  quod  qui  exercetur, 
si  tentationibus  iactetur,  boni  spe- 
tiem  [sic]  prae  se  ferentibus,  tune 
muniendus  est  per  dictas  regulas 
hebdomadae  secundae.  Humani 
enim  generis  inimicus  per  boni 
spetiem  eos  ut  plurimum  oppugnat, 
qui  antea  in  uia  uitae,  quam  illu- 
minatiuam  appellant,  respóndeme 
exercitiis  secundae  hebdomadae, 
fuerint  potius  uersati,  quam  in  al- 
tera, quae  purgatiua  dici  solet  ar- 
que per  exercitia  primae  4  he- 
bdomadae comprehenditur  *. 

Vndécima  est,  quod  exercenti 
se  in  prima  hebdómada  expedit 
nescire,  quid  in  secunda  sit  actu- 
rus ;  sed  ad  consequendum  illud, 
quod  tune  quaerit,  acriter  laborare, 
perinde  ac  si  nihil  boni  postea 
esset  reperturus.  1 

Duodécima  est,  quod  admonen- 


*  Annotatione  decima  'in  fine ,  ubi 
habetur  Atque  per  exercitia  primae  he- 
bdomadae comprehenditur,  legt  Atque 
exercitiis  primae  hebdomadae  respondet. 


Cf.  Notationcm  priniam  post  quintam  contemplationem  hebdomadis  secundae. 


A  N  NOTACION  KS 


233 


Vl'RSIO  PRIMA 

scilicet,  labores,  verecundiam  et 
timorfeni  ob  mundanum  honorem; 
tune  is  qui  tradit  exercitia,  non 
debet  declarare  a  ti  regulas  discre- 
tionis  spirituum  b  secundae  hebdo- 
madae;  4  quia  quantum  ei  prode- 
runt  regulae  primae  hebdomadae, 
tantum  ei  oberunt  illae  secundae, 
quod  materia  subtilior  sit  et  altior, 
quam  ut  queat  facile  intelligere. 

Decima  est,  quod  quando  qui 
tradit  exercitia  aduertit  eum,  qui 
ea  recipit,  tentari  sub  specie  boni, 
tune  declaret  ei  regulas  secundae 
hebdomadae  iam  dictae.Quia  com- 
muniter  inimicus  humanae  natu- 
rae  tentat  sub  specie  boni  eum, 
qui  versatur  in  uia  c  illuminatiua, 
quae  correspondet  exercitiis  se- 
cundae hebdomadae,  et  non  ita 
eum,  qui  uersatur  in  uia  purgatiua, 
quae  respondet  exercitiis  primae 
hebdomadae. 


Undécima:  est  utile  ei  qui  uersa- 
tur in  prima  hebdómada,  ut  nihil 
eorum  sciat,  quae  facturus  est  in 
secunda;  sed  ita  laboret  in  prima 
ad  obtinendum  id  quod  quaerit,  ac 
si  in  secunda  nihil  boni  speret  4v 
se  inuenturum  \ 

Duodécima,    quod   qui  tradit 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

Domini  nostri,  v.  g.  labores,  pu- 
dorem  et  timorem  ob  honorem 
mundanum,  etc..  [tune]  qui  dat 
Exercitia,  non  ei  tradat  Regulas  de 
diversis  spiritibus,  [quae  sunt]  se- 
cundae hebdomadae:  quia  quan- 
tum ei  proderunt  Regulae  primae 
hebdomadae,  [tantum]  nocebunt 
eae,  quae  secundae  sunt;  eo  quod 
materia  subtilior  sit  ac  sublimior, 
quam  ut  Ule  possit  intelligere. 

Decima,  quando  qui  tradit  Exer- 
citia, sentit  eum,  qui  ea  accipit, 
oppugnari  ac  tentari  sub  specie 
boni:  tune  proprium  est  [conve- 
nit]  ut  sermonem  ei  habeat  de  Re- 
gulis  secundae  hebdomadae  jam 
dictae;  quia  communiter  inimicus 
humanae  naturae  magis  tentat  sub 
specie  boni,  quando  homo  se  exer- 
cet  in  vita  ¿Iluminativa,  quae  re- 
spondet Exercitiis  secundae  heb- 
domadae, et  non  tantopere  [tentat 
sub  specie  boni]  in  vita  purgativa, 
quae  primae  hebdomadae  Exerci- 
tiis respondet. 

Undécima,  ei  qui  accipit  Exer- 
citia, in  prima  hebdómada  prodest, 
ut  nihil  sciat  eorum,  quae  facturus 
est  in  secunda  hebdómada;  sed  ut 
ita  laboret  in  prima  ad  obtinendum 
id  quod  quaerit,  ac  si  in  secunda 
nihil  boni  se  reperturum  spera- 
ret 

Duodécima,  Ule,  qui  tradit  Exer- 


■    non  declaret. 
b    spiritus  B. 
c    uita  B. 


234 


Annotaciones 


AUTOGRAPHUM 

los  exercicios,  al  que  los  rescibe  a 
de  aduertir  mucho,  que  como  en 
cada  vno  de  los  cinco  exercicios  o 
contemplaciones,  que  se  harán  cada 
día,  a  de  estar  por  vna  hora,  así  pro- 
cure siempre  que  el  ánimo  quede 
harto  3  en  pensar  que  a  estado  vna 
entera  hora  en  el  exercicio,  y  antes 
más  que  menos.  Porque  el  enemi- 
go no  poco  suele  procurar  de  ha- 
zer  acortar  la  hora  de  la  tal  contem- 
plación, meditación  o  oración  '. 


VULGATA  VERSIO 

dus  est  is,  qui  exercitatur,  ut,  cum 
in  quotidiano  quolibet  exercitio  ex 
quinqué  infra  describendis  expendí 
debeat  unius  horae  tempus,  curet 
semper  animi  quietem  in  hoc  repe- 
rire,  quod  plus  temporis  potius 
quam  minus  insumpsisse,  sibi  con- 
scius  sit.  Frequens  est  enim  dae- 
moni  hoc  agere,  ut  praefixum  rae- 
ditationi  uel  orationi  temporis  spa- 
tium  decurtetur 


13.  a  La  terdécima:  asimismo  es 
de  aduertir  que,  como  en  el  tiem- 
po de  la  consolación  es  fácil  y  leue 
estar  en  la  contemplación  la  hora 
entera;  assí  en  el  tiempo  de  la  des- 
solación  es  muy  difícil  complirla; 
por  tanto,  la  persona  que  se  exer- 
cjta,  por  hazer  contra  la  desolación 
y  vencer  las  tentaciones,  deue  siem- 
pre estar  alguna  cosa  más  de  la 
hora  complida;  porque  no  sólo  se 
abeze  a  resistir  al  aduersario,  mas 
aun  a  derrocalle. 

14.  a  La  quatuordécima:  el  que 
los  da,  si  vee  al  que  los  rescibe 
que  anda  consolado  y  con  mucho 
herbor,  deue  preuenir  que  no  haga 
promessa  ny  voto  alguno  inconsi- 
derado y  precipitado  a;  y  quanto 
más  le  conosciere  de  ligera  condi- 
ción, tanto  más  le  deue  preuenir  y 


a    praecipitado  Ant. 


Decima  tertia  est,  quod,  cum  fa- 
cile  sit  ac  leue,  affluente  consola- 
tione ,  integram  contemplationis 
horam  traducere;  difficillimum  e 
contra,  incidente  desolatione;  id- 
circo  aduersus  tentationem  ac  de- 
solationem  semper  pugnandum  est, 
producto  ultra  praefinitam  horam 
4v  exercitio,  uincendi  gratia.  Ita 
enim  non  solum  discimus  resistere 
aduersario,  sed  eum  etiam  expu- 
gnare. 

Decima  quarta  est,  quod  si  ua- 
cans  exercitiis  cernatur  consola- 
tione  multa  et  feruore  magno  ferri, 
obuiandum  est,  ne  promisso  aliquo 
uel  uoto  inconsulte  ac  praecipitan- 
ter  facto  se  obstringat.  Idque  tanto 
fuerit  diligentius  praeuertendum, 
quanto  Ule  ingenii  esse  instabilio- 


Y.  supra,  Pro/c-g.,  p.  106. 


Annotaciones 


235 


VERSIO  PRIMA 

exercitia  debet  admonere  illum, 
qui  recipit  ea,  quoda  cum  in 
quouis  quinqué  exercitiorum  uel 
contemplationum,  quae  fient  quo- 
tidie,  debeat  manere  per  unius  ho- 
rae  spacium,  ita  id  faciat,  vt  eius 
animus  contentus  remaneat,  dum 
putat  quod  per  horam  integrara 
uel  eo  araplius  et  non  minus  per- 
stiterit  in  exercitio;  quia  inimicus 
non  parum  solet  curare,  ut  tempus 
contemplationis  minuatur  '. 


Tertia  decima:  aduertendum, 
quod  sicut  tempore  consolationis 
est  facile  manere  in  contemplatio- 
ne  per  horam  integram,  ita  tem- 
pore desolationis  est  difficillimum; 
ideo  is  qui  exercetur  ut  desolatio- 
ni  repugnet  et  tentationes  uincat, 
debet  permanere  plusquam  per 
horam;  ut  im-5  bibat  consuetudi- 
nem  non  solum  resistendi  aduer- 
sario,  sed  etiam  eum  prosternendi. 

Ouarta  decima:  quod  qui  tradit 
exercitia,  si  uidet  eum  qui  exerce- 
tur consolatum  et  ualde  feruidum, 
debet  eum  praemonere,  ne  pro- 
missionem  aliquam  uel  uotum 
inconsideratum  et  praecipitatum 
emittat;et  quomagis  eum  cognoue- 
rit  esse  facile  mobilem  etleuem,  eo 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

citia,  debet  eum,  qui  ea  accipit, 
multum  [s.  impense,  instanter] 
admonere,  ut,  cum  in  unoquoque 
ex  quinqué  Exercitiis  vel  contem- 
plationibus,  quae  singulis  diebus 
fient,  durare  debeat  per  unius  ho- 
rae  spatium:  ita  procuret  semper, 
ut  animus  contentus  maneat  reco- 
gitando  [in  eo  quod  conscius  sibi 
sit],  perdurasse  horam  integram  in 
[illo]  Exercitio,  et  imo  plus  [tem- 
poris  impendisse]  potius  quam  mi- 
nus. Nam  inimicus  [daemon]  non 
parum  solet  procurare,  ut  hora 
contemplationis  ejusmodi,  medita- 
tionis,  vel  orationis  decurtari  fa- 
ciat 

Decima  tertia,  item  adverten- 
dum  est,  quod  sicut  tempore  con- 
solationis facile  est  ac  leve  durare 
in  contemplatione  per  horam  inte- 
gram, ita  desolationis  tempore  val- 
de  est  difficile  illam  explere.  Idcir- 
co  is,  qui  exercetur,  ad  agendum 
contra  desolationem,  et  ad  tenta- 
tiones vincendas,  debet  semper 
durare  aliquantum  ultra  horam 
completara :  ut  non  solum  assuescat 
resistere  adversario,  sed  etiam 
illum  prosternere. 

Decima  quarta,  ille,  qui  tradit 
Exercitia,  si  videat  eum,  qui  illa 
accipit,  in  consolatione  et  cum 
multo  fervore  procederé,  debet 
praemonere,  ne  promissionem  ali- 
quam faciat,  nec  votum  aliquod  in- 
considerate  ac  praecipitanter:  et 
quanto  magis  eum  cognoverit  levis 


a    ad  hoc  quod. 


236 


Annotaciones 


AUTOGRAPHUM 

admonir  a.  Porque,  dado  que  iusta- 
mente  puede  mouer  vno  a  otro  a 
tomar  religión,  en  la  qual  se  en- 
tiende hazer  voto  de  obediencia, 
pobreza  y  castidad;  y  dado  que  la 
buena  obra  que  se  haze  con  voto, 
es  más  meritoria  que  la  que  se  haze 
sin  él;  mucho  deue  de  mirar  la 
propria  condición  y  subiecto  1 ,  y 
quánta  ayuda  o  estoruo  podrá  ha- 
llar en  cumplir  la  cosa  que  quisie- 
se prometer. 


VULGATA  VERSIO 

ris  perspicitur.  Quamuis  enim  unus 
alterum  iuste  mouere  possit  ad 
ingressum  religionis,  in  qua  emit- 
tenda  sint  obedientiae,  paupertatis 
atque  castitatis  uota;  quamuis  prae- 
terea  maioris  sit  meriti  opus  ex 
uoto  quam  sine  uoto  factum:  plu- 
rima  nihilominus  ratio  habenda 
est  conditionis  propriae  1  persona- 
rum.  Item  atiente  est  consideran- 
dum,  quid  commodi  uel  incommodi 
possit  ocurrere  ad  illud  praestan- 
dum,  quod  aliquis  promissurus  sit. 


15.a  La  décimaquinta:  el  que 
da  los  exercicios,  no  deue  mouer 
al  q[ue]  3v  los  rescibe  más  a  po- 
breza ny  a  promessa,  que  a  sus 
contrarios,  ny  a  un  estado  o  modo 
de  viuir,  que  a  otro.  Porque,  dado 
que  fuera  de  los  exercicios  lícita  y 
meritoriamente  podamos  mouer  a 
todas  personas,  que  probabiliter 
tengan  subiecto  b,  para  eligir  conti- 
nencia, virginidad,  religión  y  toda 
manera  de  perfcctión  euangélica; 
tamen  en  los  tales  exercicios  spi- 
rituales  más  conueniente  y  mucho 
mejor  es,  buscando  la  diuina  vo- 
luntad, que  el  mismo  Criador  y 
Señor  se  communique  a  la  su  ánima 

a    Sie  Aut.;  amonestar  Po.  et  Bu. 
h    tengan  buen  subiecto  Do. 


Decima  quinta  est,  quod  tradcns 
exercitia  non  debet  alterum  im- 
peliere ad  paupertatem  et  promis- 
sionem  eius  magis  quam  ad  op- 
positum,  5  ñeque  ad  hoc  potius 
quam  ad  illud  institutum  uitae. 
Ouia  licet  extra  exercitia  licitum 
sit  et  pro  mérito  ducendum,  si 
quis  caelibatum ,  religionem  et 
aliam  quamcunque  euangelicam 
perfectionem  amplecti  suadeat  iis 
ómnibus,  quos  ex  personarum  et 
conditionum  ratione  prubabile  sit 
fore  idóneos;  longe  tamen  conue- 
nientius  meliusque  est  inter  exer- 
citia'ipsa  id  non  attentare,  sed  Dei 
potius  uoluntatem  quaerere  atque 


1  «Kefcrtur  ad  universam  hominis  naturam  et  ad  ejus  dispositionem  tum  physicam 
tum  moralem».  Á'o.,  annot.  20,  p.  13.  Et  v.  supra.  Pro/eg,  p.  73. 


A  N  NO  I  AC  IONES 


237 


VERSIO  PRIMA 

magis  debct  cum  praeuenire.  Quia 
quanuis  alium  ¡)osset  quis  juste 
exhortan  ad  religionem  (in  qua  in- 
telligitur  uotum  ohedientiae,  casti- 
tatis  et  paupertatis) ,  et  quanuis 
honum  ex  uoto  factum  sit  magis 
meritorium  quam  sine  eo  factum; 
naide  tamen  aduertenda  sunt  con- 
ditio  et  subiectum  1  uouentis,  et 
commoda  uel  impedimenta,  ad 
praestandam  rem,  quam  uult  pro- 
mittcre. 


Deeimaquinta:  tradens  exercitia 
non  debet  ea  recipientem  plus  in- 
citare ad  paupertatem  vel  eius  5v 
promissionem,  quam  ad  eius  con- 
trarium,  uel  ad  vnum  statum  seu 
modum  uiuendi,  plus  quam  ad 
alium;  quia  licet  extra  exercitia  li- 
cite et  meritorie  possimus  incitare 
( mines,  qui  ad  id  idonei  probabili- 
ter  uideantur,  ad  eligendum  cónti- 
nentiam,  virginitatem,  religionem 
et  omne  aliud  commodum  médium 
ad  obtinendam  perfectionem  euan- 
gelicam;  tamen  in  exercitiis  spiri- 
tualibus  conuenientius  et  multo 
melius  est  quod,  quaesita  diuina 
uoluntate  a,  ipsemet  Dominus  et 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

indolis  essc  [s.  instabilem]  tantu 
magis  debet  illum  pracmonere,  et 
[porro]  admonere.  Quamvis  enim 
recte  possit  quis  moveré  alium  ad 
Religionem  amplectendam,  in  qua 
intelligitur  [quis]  faceré  votum 
obedientiae,  paupertatis  et  castita- 
tis;  et  quamvis  bonum  opus,  quod 
fit  cum  voto,  sit  magis  meritorium, 
quam  quod  fit  sine  illo:  multum 
[tamen]  attendenda  est  propria 
conditio  et  subjectum  1  [ejus,  qui 
facit  Exercitia]  et  quantum  possit 
invenire  auxilii  vel  impedimenti, 
in  explenda  [deinceps]  ea  re,  quam 
vellet  promittere. 

Deeimaquinta,  Ule,  qui  tradit 
Exercitia,  non  debet  ea  accipien- 
tem  moveré  magis  ad  paupertatem 
ejusve  promissionem3,  quam  ad  op- 
posita,  ñeque  ad  unum  statum  vel 
modum  vivendi  [magis]  quam  ad 
alium:  quia  licet,  extra  Exercitia, 
possimus  licite  ac  meritorie  move- 
ré omnes,  qui  probabiliter  idonei- 
tatem  habeant,  ad  eligendam  con- 
tinentiam,  virginitatem,  religionem 
et  omnem  modum  perfectionis 
evangelicae:  tamen, in  talibus Exer- 
citiis spiritualibus,  convenientius 
est,  et  multo  melius,  quaerendo 
divinam  voluntatem,  ut  ipse  Crea- 
tor  ac  Dominus  animae  suae  [sibi] 


a  quod  quaerendo  diuinam  uolunta- 
tem  B. 


a  paupertatem  ñeque  ad  promissionem 
[aliquam]  4.a  ed. 


238 


Anxotaciones 


AUTOGRAPHUM 

deuota  abracándola  a  en  su  amor  y 
alabanza  *,  y  disponiéndola  por  la 
vía  que  mejor  podrá  sentirle*  ade- 
lante. De  manera  que  el  que  los  da 
no  se  decante  ny  se  incline  a  la  vna 
parte  ny  a  la  otra;  mas  estando  en 
medio  como  vn  peso  s,  dexe  in- 
mediate  obrar  al  Criador  con  la 
criatura,  y  a  la  criatura  con  su  Cria- 
dor y  Señor  4. 


16.a  La  décimasexta:  para  lo 
qual,  es  a  saber,  para  que  el  Cria- 
dor y  Señor  obre  más  ciertamente 
en  la  su  criatura,  si  por  ventura  la 
tal  ánima  está  affectada  y  inclinada 
a  vna  cosa  desordenadamente, 
muy  conueniente  es  mouerse,  po- 
niendo todas  sus  fuerzas,  para  ve- 
nir al  contrario  de  lo  que  está  mal 
affectada;  así  como  si  está  affectada 
para  buscar  y  auer  vn  officio  o  be- 


a  Ita  Aut..  unde  recle  Vn.  et  Ro.  ample- 
xans,  et  Fa.  acceptando;  nam  v.  abracar 
sen  abrazar  significat  amplecti,  Te/  libenter 
assumere.  Non  tta  recle  Do.  abrasar  quod 
est  comburere,  accenderc;  nam  ¿¡llera  q 
nunquam  01  Aut.  pro  S,  saepissime  pro  z 
adhibetur.  Mirum  igitur  Po.  hunc  locttm  ita 
verlissr.  Dei  amore  flagrans. 


VULGATA  VERSIO 

praestolari,  doñee  ipse  Creator  ac 
Dominus  noster  animae  sibi  deuo- 
tae  sese  communicet;  eamque  am- 
plexans  \  ad  sui  amorem,  laudem 
et  seruitium  5  disponat ,  prout 
máxime  scit  esse  commodum. 
Ouapropter  dictanti  exercitiastan- 
dum  est  in  quodam  aequilibrio  a 
sinendumque,  ut  citra  médium 
Creator  ipse  cum  creatura  sua,  et 
haec  vicissim  cum  illo  rem  transi- 
gat  \  ' 

Decima  sexta  est,  quod,  ut  Crea- 
tor ipse  Dominusque  noster  in 
creatura  sua  certius  operetur,  si 
accidat  animam  ad  aliquid  minus 
rectum  affici  atque  inclinare,  sum- 
mopere  ac  totis  uiribus  niten-5v 
dum  est  in  contrarium;  ut  puta  si 
ad  officium  uel  beneficium  adipi- 
scendum  adspiret,non  diuinae  glo- 
riae  aut  communis  animarum  salu- 
tis  causa,  sed  commoditatis  suae 


a    Seq.  ad  instar  ponderis  in  statera 

oblitt. 


1  Sensus  hujus  loci  ex  supra  annotatis,  est  hujusmodi:  eam  libenter  ac  sponte  as- 
sumens  in  amorem  et  laudem  sui.  Di.  Ora.,  in  fine  c.  io.  ait:  «Por  ella  [la  caridad]  lo 
abracamos  [a  Dios]  en  el  coracón».  Cf.  Di.  Antiqita,  VUL 

2  E  duabus  interpretationibus,  quas  hoc  loco  praebet  Ro.,  prima  certe  est  praefe- 
renda.  Saltem  sexies  et  vicies,  extra  hunc  locum,  usurpat  Ignatius  in  Exercitüs  voca- 
bula  servir,  seruicio;  eaque  semper  significant  officium  hominis  erga  Deum,  nunquam 
aliquid  homini  convenire,  quam  rem  exprimit  Ignatius  per  vocabula  ayudar,  prove- 
cho, etc.  Caeterum  illud  que,  quod  est  in  locutione  hispana  «por  la  vía  que  mejor  podrá 
servirle»,  pendet  a  praepositione  por  praecedenti,  quasi  diceretur  per  viam,  per  quam; 
illa  omissio  praepositionis  ante  pronomen  que  frequens  est  in  lingua  hispana,  v.  g.  in 
f.  I2v,  1.  18:  «en  los  puntos  que  he  sentido»  pro  en  los  puntos  en  que  he  sentido. 


Annotaciones 


239 


VERSIO  PRIMA 

Creator  seipsum  communicet  sibi 
deuotae  animae,  cam  acceptando 
ad  suum  amorem  et  laudem  1,  et 
disj)onendo  eam  uia  et  modo  con- 
uenientiori  ad  hoc  quod  in  futurum 
possit  ei  melius  inseruire  5.  Itaque 
tradens  exercitia  non  se  inclinet 
ad  unam  partem  plusquam  ad 
aliam;  sed  in  aequilibrio  consistens 
sinat  Dominum  a  immediate  ope- 
ran cum  sua  creatura,  et  creatu- 
ram  cum  suo  Creatore  4. 

6r  Decima  sexta:  ad  id  quod 
supradictum  est,  scilicet  ad  hoc 
quod  Creator  et  Dominus  certius 
operetur  in  sua  creatura,  si  forsan 
animus  inordinate  afficitur  et  incli- 
natur  ad  aliquam  rem,  est  conue- 
nientissimum  niti  totis  uiribus,  ut 
perueniat  ad  contrarium  affechun 
ei  quo  male  b  afficitur;  ueluti,  si 
affectus  est  ad  quaerendum  offi- 
cium  aliquod  uel  beneficium,  non 


VERSIO   P.  ROOTHAAN 

devotae  se  communicet  eam  am- 
plexans  in  suum  amorem  ac  lau- 
dem eamque  disponens  ea  via, 
qua  melius  poterit  ei  deinceps  ser- 
vire  2  [vel ,  quae  melius  poterit 
ipsi  convenire  in  posterum];  ita 
ut,  qui  tradit  Exercitia,  non  diver- 
tat,  nec  se  inclinet  ad  unam,  ñeque 
ad  alteram  partem;  sed  consistens 
in  medio,  ad  instar  bilancis,  sinat 
Creatorem  cum  creatura,  et  crea- 
turam  cum  suo  Creatore  ac  Domi- 
no immediate  operari  4. 

Decimasexta,  ad  id  [quod  supra 
dictum  est],  scilicet,  ut  Creator  ac 
Dominus  certius  operetur  in  sua 
creatura;  si  forte  talis  anima  inor- 
dinate affecta  est  et  inclinata  ad 
rem  aliquam;  valde  conveniens  est 
[eam]  moveré  se,  adnitendo  totis 
viribus,  ut  veniat  [perveniat]  ad 
contrarium  ei  rei  cui  male  affecta 
est;  veluti  si  [anima]  affecta  est  ad 
quaerendum  et  possidendum  offi- 


a    in  tali  deliberatione  add.  A. 
b    ad  contrarium  rei,  cui  afficitur. 


3  Magis  proprie  dixisset:  «como  el  fiel  de  un  peso»;  nam  fiel  est  staterae  stilus  sive 
pars  media,  quae  per  se  in  neutram  partem  inclinat.  In.  f.  28v:  «me  halle  como  en  me- 
dio de  un  peso»,  ubi  peso  ponitur  pro  balanza  seu  statera. 

4  De  dando  vel  non  dando  consilio  ei  qui  se  exercet,  consule  Suárez,  1.  c,  cap.  VII, 
nn.  4-5. 


240 


Annotaciones 


AUTOGRAPHUM 

neficio,  no  por  el  honor  y  gloria  de 
Dios  nuestro  Señor  ny  por  la  sa- 
lud espiritual  de  las  ánimas,  mas 
por  sus  proprios  prouechos  y  inte- 
reses temporales,  deue  affectarse 
al  contrario,  instando  en  oraciones 
y  otros  exercicios  espirituales,  y 
pidiendo  a  Dios  nuestro  4  Señor  el 
contrario,  es  a  saber,  que  ny  quie- 
re el  tal  officio  o  beneficio  ny  otra 
cosa  alguna,  si  su  diuina  maiestad, 
ordenando  sus  deseos,  no  le  mu- 
dare su  affectión  primera  De 
manera  que  la  causa  de  desear  o 
tener  vna  cosa  o  otra,  sea  sólo  ser- 
uicio,  honrra  y  gloria  de  la  su  di- 
uina maiestad. 


VULGATA  VERSIO 

negotiorumque  temporalium  dun- 
taxat;  tune  affectus  ad  oppositum 
impelli  debet  per  assiduas  oratio- 
nes  et  alia  exercitia  pia,  in  quibus 
a  clementia  Dei  oppositum  peta- 
tur:  videlicet  hunc  ut  ille  animum 
offerat  ipsi  Deo,  se  tale  officium 
uel  beneficium  aut  aliud  quiduis 
iam  non  appetere,  nisi  priorem 
affectum  adeo  mutauerit  ',  ut  ni- 
hil  iam  omnino  desideret  uel  pos- 
sideat  alia  ex  causa,  quam  diuini 
cultus  et  honoris. 


17.a  La  décimaséptima:  mucho 
aprouecha,  el  que  da  los  exerci- 
cios, no  queriendo  pedir  s  ny  sa- 
ber los  proprios  pensamientos  ny 
peccados  del  que  los  recibe,  ser 
informado  fielmente  de  las  varias 
agitaciones  y  pensamientos,  que 
los  varios  spíritus  le  traen  3  ;  por- 
que según  a  el  mayor  o  menor  pro- 
uecho  le  puede  dar  algunos  spiri- 
tuales  exercicios  conuenientes  y 
conformes  a  la  necessidad  de  la  tal 
ánima  así  agitada. 

a    segum  Aut. 


Decima  séptima  *  perutilis  est, 
quod  ,  scilicet  tradens  exercitia 
inquirere  ac  scire  nolens  pro- 
prias  alterius  cogitationes  et  pec- 
cata,  superest,  ut  certior  faclus 
fideliter  de  cogitationibus  a  uario 
spiritu  immissis  3,  et  ad  maius  aut 
minus  bonum  trahentibus;  spiri- 
tualia  nonnulla  exercitia  illi  prae- 
scribat  praesenti  animae  necessi- 
tati  opportuna. 


*  Amiotatio  decima  séptima  ¡ta  />oni 
debet:  Decima  séptima.  Perutile  est  ut  qui 
tradit  exercitia,  quamvis  inquirere  ac  scire 
non  intendat  proprias  alterius  cogitationes 
et  peccata;  certior  tamen  fideliter  fiat  de 
variis  agitationibus  et  cogitationibus,  quas 
varii  spirítus  immittunt.  Perspecto  enim 
majori  aut  minori  ejus  profectu,  nonnulla 
spiritualia  exercitia  praescribere  illi  potcst, 
praesenti  animae  necessitati  opportuna. 


V.  supra,  Proleg.,  p.  107. 


Annotacionks 


241 


VERSIO  PRIMA 

ob  honorem  uel  gloriam  Domini, 
uel  salutem  animarum,  sed  ob  pro- 
pria  commoda  temporalia,  debet 
instare  et  urgere,  ut  in  contrarium 
afficiatur,  orationibus  et  aliis  spiri- 
tualibus  exercitiis  petens  a  Domi- 
no contrarium,  proponensque  se 
nolle  tale  officium  uel  beneficium 
uel  quiduis  aliud,  nisi  prius  diuina 
maiestas  ordinauerit  sua  dcsideria* 
et  mutauerit  primum  affectum  et 
finem  mouentem  ad  optandum  rem 
talem  ';  ita  quod  causa  desideran- 
di  uel  habendi  rem  aliquam,  sit 
solum  obsequium  et  honor  diuinae 
maiestatis. 


6v  Decima  séptima:  multum 
conducit,  quod  tradens  exercitia, 
nolens  scire  nec  petere  peccata, 
informetur  fideliter  de  agitationi- 
bus  et  cogitationibus  immissis  ab 
utroque  spiritu  3;  quia,  prout  b  ma- 
gis  uidebit  expediré,  poterit  ei 
tradere  aliqua  exercitia  conuenien- 
tia  necessitati  talis  animi. 


a    suos  affectus. 
b    secundum  quod. 


VERSIO   P.  ROOTHAAN 

cium  aliquod  vel  beneficium,  non 
ob  honorem  et  gloriam  Dei  Domi- 
ni nostri,  ñeque  ob  salutem  spiri- 
tualem  animarum,  sed  ob  propria 
commoda  et  utilitates  temporales, 
debet  affici  [affectum  suum  impe- 
liere] ad  contrarium,  instando  in 
orationibus  aliisque  Exercitiis  spi- 
ritualibus,  et  petendo  contrarium 
a  Deo  Domino  nostro;  [protestan- 
do] scilicet,  nolle  se  tale  officium 
vel  beneficium,  aut  aliud  quidquam, 
nisi  divina  sua  Majestas,  in  ordi- 
nem  redigens  ejus  desideria,  pri- 
mum suum  affectum  ipsi  mutave- 
rit  ita  ut  causa  desiderandi  vel 
tenendi  unum  vel  alterum,  sit  so- 
lum obsequium,  honor  et  gloria 
suae  divinae  Majestatis. 

Decimaseptima,  multum  condu- 
cit, ut-qui  tradit  Exercitia,  [quam- 
vis]  non  intendens  percunctari  ñe- 
que scire  proprias  ejus,  qui  illa  ac- 
cipit,  cogitationes  et  peccata,  [ta- 
men]  fideliter  certior  fiat  de  vari- 
is  agitationibus  et  cogitationibus, 
quas  diversi  spiritus  ei  inmittunt  3; 
quia  secundum  majorem  aut  mino- 
rem  [ejus]  profectum,  potest  ei  tra- 
dere quaedam  Exercitia  spiritualia 
convenientia,  et  conformia  necessi- 
tati animae  hujusmodi  sic  agitatae. 


2  Ordo  verborum  clarior:  «no  queriendo  el  que  da  los  exercicios»...  quasi  esset 
ablativus  absolutus.  Do.  verba  no  queriendo  usque  recibe  uncis  includit. 

3  Distinguit  proprias  sese  exercentis  cogitationes  et  peccata  ab  agitationibus  et  co- 
gitationibus illi  immissis  ab  spiritibus  externis;  has,  inquit,  exercitiorum  moderator  sciat 
oportet;  illa  priora  si  ignoret,  nihil  refert.  Imo  expediré,  ut  peccata  ignoret,  colligitur  ex 
ómnibus,  etiam  antiquissimis,  Directoriis,  quae  vide  suo  loco. 

MONUM.  IONATIANA. — SERIES  II.  IÓ 


242 


Aniíotaciones 


AUTOGRAPHUM 

18.a  La  décima  octaua:  según 
la  disposición  de  las  personas  que 
quieren  tomar  exercicios  spiritua- 
les,  es  a  saber,  según  que  tienen 
hedad,  letras  o  ingenio,  se  han  de 
aplicar  los  tales  exercicios;  porque 
no  se  den  a  quien  es  rudo  o  de 
poca  complisión  \  cosas  que  no 
pueda  descansadamente  lleuar,  y 
aprouecharse  con  ellas.  Assímismo 
según  que  se  quisieren  disponer, 
se  deue  de  dar  a  cada  vno,  porque 
más  se  pueda  ayudar  y  aproue- 
char.  Por  tanto,  al  que  se  quiere 
ayudar  para  se  ynstruyr  y  para  lle- 
gar hasta  cierto  grado  de  conten- 
tar a  su  ánima,  se  puede  dar  el 
examen  particular,  fol.  6.",  y  des- 
pués el  examen  general,  fol. 
iuntamente  por  media  hora  a  la 
mañana  el  modo  de  orar  sdbre  los 
mandamientos,  peccados  morta- 
les, etc.,  fol.  $8,  comendándole 
también  la  confessión  de  sus  pec- 
cados de  8  en  8  días  2,  y  si  puede 
tomar  el  sacramento  de  XV  en  XV 
y  si  se  afecta  mejor  4v  de  8  en  8. 
Esta  manera  es  más  propria  para 
personas  más  rudas  o  sin  letras, 
declarándoles  cada  mandamiento, 
y  así  de  los  peccados  mortales, 
preceptos  de  la  Iglesia,  V  sentidos 
y  obras  de  misericordia.  Ansímes- 
mo,  si  el  que  da  los  exercicios  vie- 


VI- LG ATA  VERSIO 

Decima  octaua  est,  quod  iuxta 
eius,  qui  6  exercetur,  habitudinem, 
puta  pro  aetate,  doctrina  uel  inge- 
nio, accommodari  debent  exerci- 
tia;  ne  cui  rudi  aut  imbecilli  seu 
debili  ea  imponantur,  quae  ferré 
non  possit  citra  incommodum,  ne- 
dum  ad  profectum  suum  assume- 
re.  Similiter  prout  cuique  in  animo 
est  sese  disponere,  impartiendum 
id  demum  est,  quod  eum  potissi- 
mum  iuuare  possit.  Propterea  ei, 
qui  se  instruí  duntaxat  postulat,  et 
ad  gradum  aliquem  perduci,  in 
quo  animus  suus  conquiescat,  tradi 
potest  particulare  primum  examen 
infra  positum,  fol.  [gv],  deinde  ge- 
nérale, fol.  [nv];  simulque  modus 
orandi  mane  per  horae  dimidium 
ex  praeceptorum  Dei  et  peccato- 
rum  moítaliúm  consideratione,  de 
qua  ful.  [54VJ.  Suadendum  etiam 
fuerit,  ut  octauo  quoque  die  pee- 
cata  sua  confiteatur  *,  et  quinde- 
cim  dierum  interuallo  uel  octo  po- 
tius,  si  affectus  impellat,  sumat 
eucharistiae  sacramentum .  Ista 
exercitationis  ratio  proprie  com- 
petit  rudioribus  seu  illiteratis,  qui- 
bus  insuper  exponenda  erunt  sin- 
gula  praecepta  Dei  atque  Eccle- 
siae,  mortalia  peccata,  cum  quin- 
qué sen-6v  sibus  et  operibus  mise- 
ricordiae.  Itidem,  si  is,  qui  tradit 


1  Yerbum  obsoletum  pro  complexión.  Idem  est  quod  supra  appeüavit  condición  y 
subiente.  Cf.  supra,  p.  236,  annot.  t. 

2  Vide  supra,  Proleg.,  p.  27. 


Annotaciones 


243 


VERSIO  PRIMA 

Uccima  octaua:  sccundum  dispo- 
sitionem  eorum,  qui  uolunt  recipe- 
re  exercitia  spiritualia,  hoc  est, 
secundum  eorum  aetatem,  literas, 
ingenium,  debent  eis  aptari  exer- 
citia ;  ne  crasso  ingenio  uel  deli- 
ra tae  complexión!  tradantur  res, 
quas  suauiter  ferré  non  possit,  uel 
quibus  non  possit  proficere.  Prout 
etiam  a  quis  uoluerit  se  disponere, 
debent  ei  tradi  plura  uel  pauciora 
exercitia,  ut  magis  iuuari  possit  l>. 
Ideo  ei  qui  tantum  uult  se  dispone- 
re  ad  hoc  quod  instruatur  et  c  us- 
que  ad  certum  gradum  satisfacien- 
di  animo  suo  perueniat,  potest  tra- 
di examen  particulare,  7  fol.  [iov], 
et  postea  examen  genérale,  fol. 
[1  iv]  et  etiam  modus  orandi  circa 
praecepta  et  peccata  mortalia,  fol. 
etc.  d  [58v],  quod  fiet  mane  per  di- 
midium  horae;  poteritque  exhorta- 
n  ad  confessionem  peccatorum 
octauo  quoque  die  faciendam  2;  et 
si  potest,  ad  communionem  quinto 
décimo  quoque  die  sumendam,  uel 
si  magis  afficitur,  octauo  quoque 
die.  Hic  modus  est  magis  conue- 
niens  rudibus  seu  illitteratis,  qui- 
bus declarabuntur  praecepta  Dei, 
peccata  mortalia,  praecepta  Eccle- 
siae,  quinqué  sensus  et  opera  mi- 
sericordiae.  Similiter  si  tradens 
exercitia  uideat,  recipientem  illa 


a    secundum  etiam  quod. 
t>    ut  magis  expedierit. 
c    et  quod  B. 

d  B  habet  25  pro  etc.  errore  librarii . 
qui  non  intellexit  signum  quod  est  in  A. 
Vicie  infra,  annot.  huic  simi/em  in  medita- 
tione  de  duobus  vexil/is,  fol.  jjv. 


VERSIO   P.  ROOTII A  AJÍ 

Decima  octava,  juxta  dispositio- 
nem  eorum,  qui  volunt  Exercitia 
spiritualia  suscipere,  id  est,  secun- 
dum eorum  aetatem,  doctrinam, 
vel  ingenium,  applicari  debent  ta- 
ba [hujusmodi]  Exercitia;  ne  ho- 
mini  rudi  vel  exiguae  [delicatae] 
complexionis  tradantur  ea,  quae 
commode  [s.  suaviter]  ferré  non 
possit,  et  quibus  non  possit  profi- 
cere. Similiter,  prout  quisque  vo- 
luerit  se  disponere,  id  ei  dandum 
est,  quo  magis  possit  se  juvare  et 
proficere.  Itaque  ei  qui  [tantum] 
se  juvare  vult  ut  instruatur,  et  ut 
perveniat  usque  ad  certum  gradum 
contentam  reddendi  animam  suam, 
dari  potest  Examen  particulare,  in- 
fra [post  Fundamentum],  ac  postea 
Examen  genérale  [ibidem],  simul 
et  Modus  orandi,  mane  per  me- 
diam  horam,  circa  praecepta,  pec- 
cata mortalia  etc.,  infra  [in  fine 
quartae  hebdomadae]  commen- 
dando  ei  etiam  Confessionem  suo- 
rum  peccatorum  [faciendam]  oc- 
tavo quoque  die  !,  et ,  si  potest, 
Communionem  decimoquinto  [quo-= 
que  die],  et  si  [ita]  afficitur,  melius 
octavo  quoque  die.  Hic  modus  ma- 
gis est  conveniens  rudioribus  seu 
illiteratis,  declarando  illis  [singil- 
latim]  unumquodque  praeceptum, 
et  sic  de  peccatis  mortalibus,  prae- 


AXXOTACIOXES 


244 

AUTOGRAPHüM 

re  al  que  los  recibe  ser  de  poco 
subiecto  o  de  poca  capacydad  na- 
tural, de  quien  no  se  espera  mucho 
fructo;  más  conueniente  es  darle 
algunos  destos  exercicios  leues  1 
hasta  que  se  confiese  de  sus  pec- 
cados;  y  después  dándole  algunos 
exámines  de  consientia,  y  orden  de 
confesar  más  a  menudo  que  solya, 
para  se  conseruar  en  lo  que  ha  ga- 
nado, no  proceder  adelante  en  ma- 
terias de  electión,  ny  en  otros  al- 
gunos exercicios,  que  están  fuera 
de  la  primera  semana;  mayormen- 
te quando  en  otros  se  puede  hazer 
mayor  prouecho,  faltando  tiempo 
para  todo. 


19.a  La^XVIIII:  al  que  estubie- 
re  embarazado  en  cosas  públicas  o 
negocios  conuenientes,  quier  letra- 
do, o  ingenioso,  tomando  vna  hora 
y  media  para  se  exercitar,  plati- 
cándole para  qué  es  el  hombre 
criado,  se  le  puede  dar  asimismo 
por  spacio  de  media  hora  el  exa- 
men particular,  y  después  el  mis- 
mo general,  y  modo  de  confesar  y 
tomar  el  sacramento,  haziendo  tres 
días  cada  mañana  por  spacio  de 
vna  hora  !,  la  meditación  del 
2  y  3  peccado,  fol.  10o;  después 


VOLGATA  VERSIO 

exercitia,  alterum  uiderit  debilis 
esse  naturae  ac  parum  capacis, 
vnde  modicus  prouentus  et  fru- 
ctus  sperari  queat;  satius  fuerit 
aliqua  ex  dictis  leuioribus  1  exer- 
citiis  ipsi  praescribere,  usque  ad 
confessionem  peccatorum;  postea 
nonnulla  conscientiae  examina  et 
methodum  confessionis  frequen- 
tioris  daré,  quibus  iam  paratum 
sibi  animae  profectum  seu  lucrum 
tueri  possit.  Non  erit  autem  pro- 
grediendum  ad  electionum  dicta- 
mina ,  aliorumue ,  quam  primae 
hebdomadae,  exercitiorum;  quo- 
ties  praesertim  alii  adsunt  maiore 
cum  fructu  exercitandi,  nec  omnia 
ómnibus  praestare  temporis  per- 
mittit  angustia. 


Decima  nona  est,  quod  homini 
negotiis  publicis  uel  aliis  conue- 
nientibus  districto,  siue  ingenio 
siue  literis  praeditus  sit,  suppe- 
tente  ipsi  a  hora  una  et  dimidia 
diebus  singulis  ad  sumenda  non- 
nulla exercitia,  exponendum  pri- 
mo erit  quem  in  finem  homocrea- 
tus  sit;  deinde  per  horam  dimi- 
diam  examen  7  particulare;  dein- 
ceps  genérale  cum  modo  rite  con- 
fitendi  sumendique  sancti  sacra- 
menti  tradi  ei  possunt,  praescri- 
bendo  etíam,  ut  mane  per  triduum* 


a    Hoc  v.  add.  sufra  versum. 


1  Cf.  Di.  Anón.  B,  f.  15V  et  sqq.;  item  Chron.  Po.,  VI,  16;  Monum.  Ignat.,  ser.  I*,  X, 
690  et  XI.  540;  Fabri  Afonum.,  84,  annot.  8,  107,  etc. 

■    Animadverte  diligenter.  tribuí  hoc  loco  singulis  meditationibus  ternas  horas. 


Annqtaciones 


245 


VKRSIO  PRIMA 

1  SS€  uel  debilis  complexionis  a  uel 
paruac  capacitatis  naturalis,  a  quo 
non  spcratur  adeo  copiosus  fru- 
ctus;  expcdicntius  est  tradere  illi 
aliqua  exercitia  leuiora  quous- 
quc  faciat  confessionem  suorum 
peccatorum;  tradere  etiam  aliquam 
formulam  examinandi  conscien- 
tiam  et  modum  aliquem  frequen- 
tius,  quam  solitus  esset,  confitendi, 
ad  hoc  ut  conseruet  se  in  his  quae 
semel  adeptus  est,expedientius,7v 
inquam,  quam  prosequi  reliqua 
exercitia  et  materiam  electionum, 
uel  aliquod  aliud  exercitium,  quod 
sit  extra  primam  hebdomadam, 
máxime  quando  in  aliis  potest  fieri 
maior  fructus  nec  tempus  pro  utra- 
que  re  sufficit. 


Decimanona:  occupato  in  rebus 
publicis,  seu  in  aliis  negotiis  neces- 
sariis,  siue  literatus  siue  ingeniosus 
sit,  accipienti  horam  cum  dimidia 
ad  exercitia  facienda,  praemissa 
meditatione  finis  b  ad  quem  ho- 
mo conditus  est,  potest  etiam  tra- 
di  per  dimidium  horae  examen 
particulare,  et  postea  ipsum  exa- 
men genérale  et  fnodus  etiam  con- 
fitendi et  accipiendi  sacramentum, 
et  faciat  per  tres  dies  quouis  mane 
meditationem  primi,  2.'  et  3.'  pec- 
cati,  folio  [16]  per  spacium  unius2 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

ceptis  Ecclesiae,  quinqué  scnsibus, 
et  operibus  misericordiae.  Simili- 
ter,  si  ille,  qui  tradit  Exercitia,  vi- 
deat  eum,  qui  ea  accipit  esse  exi- 
guum  subjectum  a  vel  parvae  capa- 
citatis naturalis,  a  quo  non  spera- 
tur  multum  fructus,  convenientius 
est,  ei  tradere  aliqua  ex  his  Exer- 
citiis  levibus  l,  [levia,  s.  leviora  ex 
libro  Exercitiorum]  doñee  faciat 
confessionem  suorum  peccatorum; 
ac  dein  dando  illi  aliqua  Examina 
conscientiae,  et  praescribendo,  ut 
confiteatur  frequentius,  quam  soleT 
bat,  ut  se  conservet  in  eo  quod 
adeptus  est,  non  progredi  ulterius 
in  materias  Electionis,  ñeque  in ' 
alia  ulla  Exercitia,  quae  sunt  extra 
primam  hebdomadam;  máxime 
quando  in  aliis  major  profectus 
fieri  potest,  dum  tempus  deest 
[non  sufficit]  ad  omnia. 

Decima  nona,  ei  qui  implicatus 
[s.  oceupatus]  esset  in  rebus  pu- 
blicis vel  negotiis  convenientibus 
[utilibus,  necessariis],  sive  litera- 
tus sit,  sive  ingenio  polleat,  si  su- 
mat  unam  horam  cum  dimidia 
[quotidie]  ad  Exercitia  facienda, 
proponendo  ei  [primum]  ad  quid 
creatus  est  homo,  tradi  item  po- 
test per  horae  dimidium  Examen 
particulare,  ac  postea  ipsum  gene- 
rale,  et  modus  confitendi  ac  su- 
mendi  [sanctissimum]  Sacramen- 
tum: faciat  [que]  per  tres  dies  ; 


a  Emendatum  videtur  ex  naturae  in  B; 
complexionis  A. 

praemiso  prius  fine. 


a    exigui  subjecti  4.a  ed. 


246  Annotaciones 

AUTOGRAPHUM  VULGATA  VERSIO 


otros  tres  días  a  la  misma  hora  la 
meditación  del  processo  de  los  pec- 
cados,  fol.  12°:  después  por  otros 
tres  días  a  la  misma  hora  haga  de 
las  penas  que  corresponden  a  los 
peccados,  fol.  13",  dándole  en  todas 
tres  meditaciones  las  X  addicio- 
nes,  fol.  14a,  lleuando  el  mismo  dis- 
curso por  los  misterios  de  Xpo. 
nuestro  Señor,  que  adelante  y  a  la 
larga  en  los  mismos  Exercicios  se 
declara. 


spatio  unius  horae  meditationem 
agat  de  primo,  secundo  ac  tertio 
peccato ,  ut  docetur  fol.  [i5v]; 
postea  per  alios  tres  dies  eadem 
hora  de  processu  peccatorum,  ut 
fol.  [i8v];  per  alios  totidem  de 
poenis,  quae  peccatis  respondent, 
fol.  [20]. 

Dictandae  quoque  illi  erunt  in- 
tra  totum  dictarum  trium  medita- 
tionum  tempus  decem  additiones 
illae,  quae  habentur  fol.  [22].  Ob- 
seruabitur  eadem  meditandi  ratio 
circa  mysteria  Domini  nostri  Iesu 
Christi,  quae  infra  in  ipsismet 
Exercitiis  late  explicatur. 


20.a  La  vigéssima:  al  que  es 
más  desembarazado  y  que  en  todo 
lo  possible  desea  aprouechar,  dén- 
sele todos  los  exercicios  5  spiritua- 
les  por  la  misma  orden  que  proce- 
den, en  los  quales  por  vía  ordena- 
da a  tanto  más  se  aprouechará, 
quanto  más  se  apartare  de  todos 
amigos  y  conoscidos,  y  de  toda  so- 
licitud terrena  1 ;  assí  como  mu- 
dándose de  la  casa  donde  morava, 
y  tomando  otra  casa  o  cámera  para 
habitar  en  ella,  quanto  más  secre- 
tamente pudiere;  de  manera  que 
en  su  mano  sea  yr  cada  día  a  missa 
y  a  bísperas,  sin  temor  que  sus  co- 
noscidos le  hagan  impedimiento. 

B  Bic  Aut.  et  Do.;  ordinaria  Bu.,  Ve.  et 
/•>/.,•  plerumquc  Po.  L'nde  probabiliter  colil- 
las v.  ordenada  lapsu  calata*  pro  ordina- 
ria scriptum  esse. 


Vigésima  est,  quod  ei,  qui  a 
negotiis  liberior  est,  et  fructum 
consequi  spiritualem  optat,  quam 
possit  máximum ,  tradenda  sunt 
omnia  exercitia  eodem  quo  pro- 
cedunt  ordine  (et  quidem  scribi 
rcrum  capita  ne  exeidant  e  memo- 
ria expedit).  In  quibus  (secundum 
successum  communiorem )  tanto 
maiorem  faciet  progressum  spiri- 
tualis  uitae,  quanto  magis  ab  ami- 
cis  notisque  ómnibus  et  ab  omni 
rerum  7v  humanarum  solicitudi- 
ne  1  sese  abduxerit:  vt  si  ab  aedi- 
bus  pristinis  migret  in  domum  cel- 
lamue  aliquam  secretiorem,  unde 
ipsi  liberum  securumque  sit  egre- 


V.  supra,  Proleg.,  pp.  73-74,  118. 


A  NNOr  ACIONES 


247 


VEKSIO  I-RIMA 

horae ;  faciat  etiam  per  alios  tres 
dies  cadem  hora  meditationem 
processus  peccatorum,  fol.  [19]; 
tándem  per  alios  tres  dies  eadem  8 
hora  meditetur  poenas  correspon- 
dentes peccatis,  fol.  [21],  dentur- 
que  illi  in  ómnibus  tribus  medi- 
tationibus  decem  additiones  fol. 
[22v];  et  seruetur  idem  discursus 
circa  mysteria  Domini  nostri  Jesu 
Christi,  qui  postea  in  exercitiis 
diffuse  •'  declarabitur. 


Vigésima:  quod  ei  qui  omnino 
est  expeditus  et  pro  uiribus  optat 
proficere,  tradantur  omnia  spiritua- 
lia  exercitia  ordine  suo  (et  quidem 
scripta  rerum  capita  tradi,  ne  da- 
ban tur  c  memoria,  expedit),  in  qui- 
bus,  uia  ordinaria,  eo  plus  quis  pro- 
ficiet,  quo  plus  se  segregauerit  ab 
ómnibus  amicis  et  notis  et  ab  omni 
solicitudine  terrena  1  ;  quod  fiet 
relinquendo  pristinam  domum  et 
accipiendo  aliam  seu  aliud  cubicu- 
lum,  in  quo  possit  secretius  habi- 
tare; ita  ut  b  sit  ei  liberum  iré  quo- 
tidie  ad  missam  et  ad  uesperas, 
nec  c  timeat  quod  d  noti  sint  ei 
mpedimento;  et  ex  hac  segrega- 

a    diffuse  in  exercitiis  A. 
•>    ita  quod. 
c    sitie  hoc  quod. 
quod  sibi, 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

quolibet  mane  spatio  unius  horae 
meditationem  de  primo,  secundo 
et  tertio  Peccato,  infra,  [in  pri- 
ma hebdómada] ;  deinde  per  alios 
tres  dies  eadem  hora  meditatio- 
nem de  Processu  peccatorum,  in- 
fra [  ibidem  ]  ;  postea  per  alios 
tres  dies  eadem  hora,  faciat  de 
Poenis  quae  peccatis  respondent, 
infra  [ibidem];  tradendo  illi  in 
ómnibus  tribus  meditationibus 
decem  Additiones ,  infra  [  ibi- 
dem] ;  servando  eum  discursum 
[  s.  ordinem  ]  circa  mysteria 
Christi  Domini  nostri,  qui  infra 
ac  fuse  in  ipsis  Exercitiis  decla- 
ratur. 

Vigésima,  ei  qui  magis  expedi- 
tus est  [liber  a  negotiis],  et  qui 
desiderat  in  ómnibus,  quantum 
potest,  proficere,  tradantur  omnia 
Exercitia  spiritualia  eodem  ordine, 
quo  procedunt,  in  quibus,  via  or- 
dinaria, eo  plus  proficiet,  quo  ma- 
gis segregaverit  se  ab  ómnibus 
amicis  ac  notis,  et  ab  omni  sollici- 
tudine  terrena  verbi  gratia,  mi- 
grando  e  domo  in  qua  habitabat, 
et  eligendo  aliam  domum,  vel 
[aliud]  cubiculum,  ut  ibi  degat 
quam  secretissime  possit;  ita  ut  in 
ejus  potestate  sit  iré  quotidie  ad 
Missam  et  ad  Vesperas,  absque  ti- 
more  ne  noti  sui  eum  impediant. 


24& 


Annotacioxes 


AUTOGR APHU  M 

Del  qual  apartamiento  se  siguen 
tres  prouechos  principales,  entre 
otros  muchos:  el  primero  es,  que 
en  apartarse  hombre  de  muchos 
amigos  y  conoscidos,  y  asimismo 
de  muchos  negocios  no  bien  orde- 
nados, por  seruir  y  alabar  a  Dios 
nuestro  Señor  no  poco  meresge 
delante  su  diuina  maiestad;  el  se- 
gundo, estando  ansí  apartado  no 
teniendo  el  entendimiento  partido 
en  muchas  cosas,  mas  poniendo 
todo  el  cuydado  en  sola  vna,  es  a 
saber,  en  seruir  a  su  Criador,  y 
aprouechar  a  su  propria  ánima; 
vsa  de  sus  potencias  naturales  más 
libremente  b,  para  buscar  con  di- 
ligencia lo  que  tanto  desea;  el  3.0 
quanto  más  nuestra  ánima  se  halla 
sola  y  apartada,  se  haze  más  apta 
para  se  acercar  y  llegar  a  su  Cria- 
dor y  Señor;  y  quanto  más  así  se 
allega,  más  se  dispone  para  resci- 
bir  gracias  y  dones  de  la  su  diuina 
y  summa  bondad. 

b    Prius  liberamente. 


VULGATA  VERSIO 

di  ad  matutinum  a  sacrum  missae, 
uel  ad  uesperarum  officium,  cum 
libuerit,  audiendum,  absque  fami- 
liaris  cuiusquam  interpellatione. 
Ex  qua  quidem  loci  secessione, 
inter  alias  multas  commodidates 
hae  tres  praecipue  consurgunt: 
prima,  quod,  seclusis  amicis  et  fa- 
miliaribus,  negotiisque  minus  recte 
ordinatis  ad  Dei  cultum  \  gratiam 
apud  Deum  non  mediocrem  mere- 
tur;  secunda,  quod  per  huiusmodi 
secessum,  intellectu  minus  quam 
antea  distracto  in  diuersas  partes, 
sed  collecta  redactaque  omni  co- 
gitatione  ad  rem  unam,  scilicet  ad 
obsequendum  Deo  Creatori  suoi 
et  saluti  animae  suae  consulen- 
dum;  multo  liberius  ac  expeditius 
utitur  naturae  uiribus  in  quaerendo 
eo,  quod  desiderat  tantopere;  ter- 
tia  quod  quanto  se  magis  reperit 
anima  segregatam  ac  solitariam, 
tanto  aptiorem  seipsam  reddit  ad 
quaerendum  8  attingendumque 
Creatorem  et  Dominum  suum;  ad 
quem  insuper  quo  propius  acce- 
dit,  eo  melius  ad  suscipienda  bo- 
nitatis  diuinae  dona  disponitur. 


■  Post  matutinum  virgula  est  in  edd. 
prima  romana  1548;  secunda,  conimbricen- 
si,  IJJJ;  vindobonensi ,  /jó j;  burgtnsi. 
'S74¡  hispalensi,  fj8j ;  virgulam  omisil 
secunda  romana,  IJ74,  quam  sequitur  inst. 
S.  jf.,  idque  consonum  magis  est  hispánico 
lextui,  in  quo  nihil  est  nisi  quod  nos  e.xhi- 
bemus,  manuscripio  Vulgatae,  ubi  virgula 
est  post  missae,  non  post  matutinum.  et 
locis  para/Mis  Vu„  Ve.  et  Aut.  Cf.  in  Vu„ 
f.  jj,  in  Ve./,  jó,  in  Aut.  f.  24V.  Unde  Ro. 
dicit,  illud  Matutinum  w.endose  in  V u/ga- 
tam  irrepsisse.  Not.  J2.  ad hunc  locum. 

1  «Intelligenda  liaec  verba  ita,  ut  finem  exprimant,  ob  quem  quis  ab  amicis  et  a  ne- 
gotiis  secedat,  non  vero  referencia  ad  negotia  non  bene  ordinata>.  Ro.,  annot.  33,  p.  19. 


Annotaciones 


249 


VERSIO  PRIMA 

tionc  sequuntur  tria  potissimum 
commoda  inter  alia:  primum  est, 
quod  ita  se  separando  a  multis 
amicis  et  negotiis  non  bene  ordi- 
natis,  vt  melius  quis  Deo  seruiat  ', 
non  pa-8v  rum  meretur  coram 
diuina  maicstate  ;  secundum  est, 
quod  ita  separatus  et  non  habens 
intellectum  circa  multa  diuisum, 
sed  apponens  omnem  curam  circa 
Dci  seruitium  et  animae  utilitatem, 
melius  utitur  suis  naturalibus  po- 
tentiis  ad  liberius  et  diligentius 
quaerendum  quod  optat;  tertium 
est,  quia,  quo  animus  est  magis 
separatus  et  solus,  eo  est  aptior,  ut 
Deo  et  Creatori  suo,  quaerendo 
ipsum,  appropinquet;  et  quo  magis 
ei  appropinquat,  eo  magis  disponi- 
tur  ad  recipiendum  gratias  et  dona 
a  diuina  et  summa  bonitate.  9r 
purutn. 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

Ex  qua  secessione  sequuntur  tres 
praecipuae  utilitates,  inter  alias 
multas:  Prima  est,  quod  segregan- 
do se  quis  a  multis  amicis  ac  no- 
tis,  itemque  a  multis  negotiis  non 
bene  ordinatis,  ut  serviat  Deo  Do- 
mino nostro  eumque  laudet  ',  non 
parum  meretur  coram  sua  divina 
Majestate.  Secunda,  [quod]  itase- 
gregatus,  non  habens  intellectum 
divisum  circa  multa,  sed  ponens 
omnem  curam  in  una  re  sola,  sci- 
licet,  in  serviendo  Creatori  suo,  et 
in  profectu  animae  propriae,  libe- 
rius utitur  naturalibus  suis  poten- 
tiis,  ad  quaerendum  diligenter  id 
quod  tantopere  desiderat.  Tertia 
[quod]  quanto  magis  anima  nostra 
reperit  se  solam  et  segregatam, 
[tanto]  se  reddit  aptiorem  ad  ap- 
propinquandum  Creatori  ac  Domi- 
no suo,  eumque  attingendum:  et 
quanto  magis  ita  eum  attingit,  [eo] 
magis  se  disponit  ad  suscipiendas 
gratias  ac  dona  a  sua  divina  ac 
summa  bonitate. 


Primera  semana — Prosupuesto 


250 

ACTOGRAPHUM 

5v    Ex ercicios  espirituales 

PARA   VENCER    A    SÍ    MISMO    Y  OR- 
DENAR SU  VIDA,  V/.V  DETERMl.XARSE 
POR*    AFFECCIÓN  ALGUNA  QUE 
DESORDENADA  SEA 

Para  que  así  el  que  da  los  exer- 
cicios  espirituales  como  el  que  los 
rescibe,  más  se  ayuden  y  se  apro- 
uechen;  se  a  de  presuponer,  que 
todo  buen  xpiano.  ha  de  ser  más 
prompto  a  salbar  la  proposición 
del  próximo,  que  a  condenarla;  y 
si  no  la  puede  saluar,  inquira  como 
la  entiende,  y  si  mal  la  entiende, 
corrijale  con  amor;  y  si  no  basta, 
busque  todos  los  medios  conue- 
nientes  para  que,  bien  entendién- 
dola, se  salue  '. 


Principio  y  fundamento  - 

El  hombre  es  criado  para  ala- 
bar, hazer  reuerencia  y  seruir  a 
Dios  nuestro  Señor  3,  y  mediante 
esto  salbar  su  ánima;  y  las  otras 
cosas  sobre  la  haz  de  la  tierra  son 
criadas  para  el  hombre,  y  para  que 
le  ayuden  en  la  prosecución  del 
fin  para  que  es  criado.  De  donde 
se  sigue,  que  el  hombre  tanto  a  de 

a  Addita  in  marg.  pro  sin  oblitt.  in 
textu. 


VULGATA  VERSIO 

8v  EXERCITIA  QUAEDAM  SPIRI- 
TUALIA,  PER  QUAE  HOMO  DIRIGITUR, 
UT  UINCERE  S  E I P  S  U  M  POSSIT,  ET 
UITAE  SUAE  RATIONEM,  DETERMINA- 
TIONE  A  NOXIIS  AFFECTIBUS  LIBERA, 
1NSTITÜERE 

Imprimis,  ut  per  huiusmodi  exer- 
citia,  tam  qui  ea  tradit,  quam  qui 
accipit,  iuuari  queat;  supponen- 
dum  est,  christianum  unumquen- 
que  pium  deberé  promptiore  ani- 
mo sententiam  seu  propositionem 
obscuram  alterius  in  bonam  tra- 
here  partcm,  quam  damnare.  Si 
uero  nulla  eam  ratione  tutari  pos- 
sit,  exquirat  dicentis  mentem;  et, 
si  minus  recte  sentiat  uel  intelli- 
gat,  corripiat  benigne;  hoc  nisi 
sufficit,  uias  omnes  opportunas 
tentet,  quibus  illum  sanum  intel- 
lectu ,  ac  securum  reddat  ab 
errore  \. 

9  Principium  siue  fundamentum  5 

Creatus  est  homo  ad  hunc 
rtnem,  ut  Dominum  Deum  suum 
laudet  ac  reuereatur,  eique  ser- 
uiens  3  tándem  saluus  fíat;  reliqua 
uero  supra  terram  sita,  creata  sunt 
hominis  ipsius  causa,  ut  eum  ad 
finem  creationis  suae  prosequen- 
dum  iuuent.  Vnde  sequitur  uten- 
dum  illis  uel  abstinenduni  eatenus 


1    Vide  supra.  Proleg.,  p.  169,  et  varias  lectiones  in  Ve. 

1    Cf.  CBE  n°  g,  20  Junii  1907,  Enghirn  (Belgiquc).  I.a  Méditation  fondamentule 
avant  saint  Ignace,  auctore  P.  H.  Watrigant,  S.  J.  Cf.  quoque  Pro/eg.,  supra,  p.  74. 
3    Nota  hoc  csse  idem  re  vera  ac  Dcum  diligere. 


Prim  er  a  se  man  \  — Prosupu  esto 


251 


VKRSIO  PRIMA 

9v  PRIMA  HEBDOMADA 
Sequuntur  aliqua  exercitia  spi- 
ritualia  ad  hoc  ut  a  quis  se- 
ipsum  uincat  et  ordinet  uitam 
suam  absque  affectione  aliqua 
inordinata 

Ad  hoc  quod  tam  is,  qui  tradit 
exercitia  spiritualia,  quam  is  qui 
aceipit,  sese  b  iuuent  et  profi- 
ciant;  est  supponendum,  quod  qui- 
uis  bonus  christianus,  debet  esse 
promptior  ad  saluandam  proposi- 
tionem  a  próximo  prolatam,  quam 
ad  eam  damnandam;  quod  si  non 
possit  eam  saluare,  inquirat  a  pró- 
ximo, quomodo  eam  intelligat;  et 
si  male  °,  eum  cum  charitate  co- 
rrigat;  quod  si  non  suffecerit  d, 
quaerat  tune  omnia  media  conue- 
nientia  ad  hoc  quod  proximus, 
sane  illam  propositionem  intelli- 
gens,  saluetur  1  e. 

lOr  Principium  et  fundamentum  - 

Plomo  est  creatus  ad  laudan- 
dum  Deum  et  ei  exhibendum  obse- 
quium  et  reuerentiam3  et  ad  saluan- 
dum  his  mediis  animam  suam;  re- 
liqua  autem  omnia  super  terram 
existentia  creata  sunt  ad  hoc  ut  f 
hominem  iuuent  ad  prosecutionem 
finis  ad  quem  conditus  est.  Ex  quo 
fit  s  quod  homo  eatenus  eis  uti  de- 

•'  quod. 

t>    mutuo  sese. 

c    quo  illa  male  intelligente. 

d  cum  charitate  reprehendat  id  B;  eum 
charitate  corrigat,  ad  quod  si  solus  non  suf- 
fecerit A  prius;  nunc  vero  eum  cum  chán- 
tate corrigat,  iam  quod  si  non  suffecerit. 

e  saluet  eam  B;  saluetur  A  prius;  nunc 
autem  saluet  eam. 

f  quod. 

fe'  conficitur. 


VJSRSIO   P.  ROOTHAAN 

EXERCITIA  SPIRITUALIA,  UT 
[HOMO]  V1NCAT  SE  IPSUM,  ET  ORDI- 
NET VITAM  SUAM,  QUIN  SE  DETERMI- 
NET  [NON  DETERMINANDO  SE] 
OB  ULLAM  AFFFXTIONEM  ,  QUAE 
INORDINATA  S1T 

Ut  tam  is,  qui  tradit  Exercitia 
spiritualia,  quam  qui  aceipit,  magis 
sese  juvent  ac  proficiant,  praesup- 
ponendum  est ,  quemvis  bonum 
Christianum  promptiorem  esse  de- 
beré ad  salvandam  propositionem 
proximi,  quam  condemnandam:  et 
si  non  potest  eam  salvare,  inquirat 
[ex  ipso]  quomodo  eam  intelligat, 
et  si  quidem  male  illam  intelligit, 
corrigat  illum  cum  amore;  et  si 
[id]  non  sufficit,  quaerat  omnia 
media  convenientia,  ut  [ille]  bene 
eam  intelligens  se  salvet  '. 


PRINCIPIUM  ET  FUNDAMENTUM  8 

Homo  creatus  est,  ut  laudet 
Deum  Dominum  nostrum,  ei  reve- 
rentiam  exhibeat,  eique  serviat 3 , 
et  per  haec  [haec  agendo]  salvet 
animam  suam:  et  reliqua  super 
faciem  terrae  [sita],  creata  sunt 
propter  hominem,  et  ut  eum  ju- 
vent in  prosecutione  finis,  ob  quem 
creatus  est.  Unde  sequitur,  homini 


252 


Primera  semana — Examen  particular 


AUTOGRAPHUM 

vsar  dellas,  quanto  le  ayudan  para 
su  fin,  y  tanto  deue  quitarse  dellas, 
quanto  para  ello  le  impiden.  Por  lo 
qual  es  menester  hazernos  indife- 
rentes a  todas  las  cosas  criadas,  en 
todo  lo  que  es  concedido  a  la  li- 
bertad de  nuestro  libre  albedrío,  y 
no  le  está  prohibido  *;  en  tal  ma- 
nera que  no  queramos  de  nuestra 
parte  más  salud  qué  enfermedad, 
riqueza  que  pobreza,  honor  que 
dessonor,  vida  larga  que  corta  2, 
6  y  por  consiguiente  en  todo  lo 
demás;  solamente  deseando  y  eli- 
giendo lo  que  más  nos  conduce 
para  el  fin  que  somos  criados. 


VULGATA  VERSIO 

esse,  quatenus  ad  prosecutionem 
finis  uel  conferunt  uel  obsunt. 
Quapropter  debemus  absque  dif- 
ferentia  nos  habere  circa  res  crea- 
tas  omnes  (prout  libertati  arbitrii 
nostri  subiectae  a  *  sunt,  et  non  pro- 
hibitae)  ';  ita  ut  (quod  in  nobis 
est)  non  quaeramus  sanitatem  ma- 
gis,  quam  aegritudinem;  ñeque 
diuitias  paupertati,  honorem  con- 
temptui,  uitam  longam  breui  prae- 
feramus  -;  sed  consentaneum  est 
ex  ómnibus  ea  demum,  quae  ad 
finem  ducunt,  eligere  ac  deside- 
rare  **. 


Examen  3  particular  y  cotidia- 
no contiene  en  sí  tres  tiempos  y 
dos  vezes  examinarse 


El  primer  tiempo  es,  que  a  la 
mañana   luego  en  leuantándose, 


9v    EXAMEN  3     PARTICULARE  ET 
QUOTIDIANUM  TRIA  TEMPORA  COM- 
PLECTENS  ,    AD    DISPOSITIONEM  SUI 
AC     DUPLICEM  DISCUSSIONEM 
ACCOMMODA 

Primum  tempus  est  matutinum, 
quo  debet  homo  statim  dum  a 


a  concessae.  —  *  ¡n  fundamento,  ubi 
dicitur:  Prout  libertati  arbitrii  nostri  sub- 
jectae  sunt,  et  non  prohibitac;  clarhis  ex 
autographo  dicatur:  Prout  libertati  arbitrii 
nostri  permissum  est,  et  non  prohibitum. 

**  Circa  finem  fundamenti,  ubi  habetur 
Sed  consentaneum  est,  ex  ómnibus  ea 
demum,  quae  ad  finem  ducunt,  eligere  ac 
desiderare;  dicatur:  Sed  consentaneum 
est,  ex  ómnibus  ea  demum,  quae  ad 
finem,  cujus  gratia  conditi  sumus,  nos 
ducunt,  eligere  ac  desiderare.  {Vides 
omiííi  hispanum  más.] 


1  V.  supra,  Proleg.,  pp.  74,  131-132. 

2  V.  apud  Suárez,  De  religione  Societalis  Jesu.  I.  IX,  c.  V,  n.  12,  cur  etiam  vitam  et 
bonam  valctudinem,  quae  per  se  naturae  conveniunt.  perfectius  sit  diligere  tantum  ut 
virtutis  instrumenta. 


Primera  semana — Examen  particular 


253 


VERSIO  PRIMA 

bet,  quatenus  eum  ad  fincm  suum 
iuuant;  atque  a  ab  eis  abstinere, 
quatenus  ad  eum  finem  impediunt. 
Ouocirca  opus  est,  ut  simus  indif- 
ferentes  ad  omnia  creata,  quoad  b 
concessum  est  libertad  nostrae  et 
non  prohibitum  '.  Itaque  ex  parte 
nostra  nolimus  plus  sanitatem 
quam  egritudinem,  diuitias  quam 
paupertatem,  honorem  quam  op- 
probria,  uitam  prolixam  quam  bre- 
uem  !,  et  ita  de  aliis  consequenter; 
solum  optemus  et  eligamus  ea, 
quae  magis  conducunt  nos  ad 
finem  propter  quem  creati  sumus. 


lOv   Examen  3  particulare  et 

QUOTIDIANUM,  CONTINENS  IN  SE  TRIA 
TEMPORA  ET  DUPLICEM  EXAMINATIO- 
NEM,  BIS  QUOTIDIE  FACIENDUM 

Primum  tempus  est  matutinum, 
in  quo  cum  primum  quis  surrexe- 

;l  eatenusque. 
t>  inquantum. 


VERSIO   P.  ROOTIIAAN 

eatenus  utendum  illis  esse,  quate- 
nus ipsum  juvent  ad  finem  suum,  et 
eatenus  deberé  eum  expediré  [re- 
trahere]  se  ab  illis,  quatenus  ipsum 
ad  eum  [finem]  impediant;  qua- 
propter  necesse  est  faceré  [redde- 
re]  nos  indifferentes  erga  res  crea- 
tas  omnes,  quoad  concessum  est 
libertad  nostri  liberi  arbitrii,  et 
non  prohibitum  1,  adeo  ut  non 
velimus  ex  parte  nostra  magis  sa- 
nitatem quam  infirmitatem,  divi- 
das quam  paupertatem,  honorem 
quam  ignominiam,  vitam  longam 
quam  brevem  *,  et  consequenter 
in  ceteris  ómnibus,  unice  deside- 
rantes  et  eligentes  ea,  quae  magis 
nobis  conducant  ad  finem,  ob 
quem  creati  sumus. 

EXAMEN  3  PARTICULARE 
ET   QUOTIDIANUM;    CONTINET  IN  SE 
TRIA  TEMPORA,  ET  EXAM1NATIONEM 
SUI     BIS,     [QUOTIDIE]  FACIENDAM. 

Primum  tempus  est,  quod  mane 
statim  ac  [e  strato]  surgit  homo, 


3  De  examine  cf.  commentarium  historicum  De  examine  conscientiae,  in  CBE  n°  23, 
Septembri  1909,  Enghien  (Belgique),  auctore  P.  H.  Watrigant,  S.  J.,  et  opus  asceticum 
Ludovici  de  la  Palma,  Tratado  del  Examen  de  la  conciencia,  Barcelona,  1903,  latine 
prius  editum,  ibidem  anno  1887. 


Primera  semana — Examen  particular 


AUTOGRAPHUM 

deue  el  hombre  proponer  de  guar- 
darse con  diligencia  de  aquel  pe- 
cado particular  o  defecto,  que  se 
quiere  corregir  y  enmendar.  El 
segundo,  después  de  comer  pe- 
dir a  Dios  nuestro  Señor  lo  que 
hombre  quiere,  es  a  saber,  gracia 
para  acordarse  quántas  vezes  ha 
caydo  en  aquel  pecado  particular 
o  defecto,  y  para  se  emendar" 
adelante,  y  consequenter  haga  el 
primer  examen  demandando  cuen- 
ta a  su  ánima  de  aquella  cosa  pro- 
posita y  particular  de  la  qual  se 
quiere  corregir  y  emendar,  dis- 
curriendo de  hora  en  hora  o  de 
tiempo  en  tiempo,  comencando 
desde  la  hora  que  se  leuantó  hasta 
la  hora  y  puncto  del  examen  pre- 
sente; y  haga  en  la  primera  línea 
de  la  g=tantos  punctos*  quantos  a 
incurrido  en  aquel  pecado  particu- 
lar o  defecto;  y  después  proponga 
de  nuevo  de  emendarse  hasta  el 
segundo  examen  que  hará.  El  ter- 
cero tiempo,  después  de  c^nar  se 
hará  el  2."  examen  asimismo  de 
hora  en  hora,  6v  comencando  des- 
de el  primer  examen  hasta  el  2.° 

a    Prius  enmendar;  üem  paulo  post  bis. 


VULGATA  VERSIO 

somno  surgit,  proponere  diligen- 
tem  sui  custodiam  circa  peccatum 
aut  uitium  aliquod  particulare,  a 
quo  emendan  cupit.  Secundum 
est  pomeridianum  l,  in  quo  peten- 
da  est  a  Deo  gratia,  ut  reminisci 
possit  ille,  quoties  in  peccatum  seu 
delictum  istud  particulare  incide- 
rit,  et  in  posterum  cauere.  Deinde 
priorem  faciat  discussionem,  exi- 
gens  ab  anima  sua  rationem  de 
peccato  seu  uitio  iam  dicto,  et 
singulas  diei  partes  praeteritas 
percurrens  ab  ea  hora,  qua  surre- 
xit,  usque  ad  praesentem,  quoties 
illud  commiserit;  et  puncta  2 10  to- 
tidem  signet  in  priore  linea  figurae 
subscriptae;  quibus  peractis,  denuo 
proponat  per  spatium  diei  reli- 
quum  diligentius  sese  cohibere. 
Tertium  erit  uespertinum  tempus, 
in  quo  post  coenae  horam  facien- 
da  est  discussio  secunda,  percur- 
sis  itidem  horis  singulis  ab  exa- 
mine priore  usque  ad  praesens 
'apsis,  et  eodem  modo  rememora- 
tis  enumeratisque  uicibus,  quibus 
deliquerit,  parem  eis  punctorum 
num«írum  signabit  in  posteriore 


1  Nunc  quidem  fieri  solet  examen  lioc  ante  prandium;  sed  eo  tempore,  quia  pionque 
jentaculum  mane  non  sumebant,  prandebant  ante  meridiem.  Cum  Hieronymus  Natalis, 
Societatis  visitator,  anno  1563  constituisset,  ut  Gcrmaniae  Superioris  socii  per  totum 
annum  hora  10  A  prandercnt,  Petrus  Canisius,  praepositus  provincialis.  Lainium  genera- 
lem  monuit.  horam  adeo  seram,  esse  et  sociis  incommodam  et  in  Germania  inusitatam. 
(Epist.  P.  Nadal,  II,  276).  In  congregatione  helvética  monasteriorum  benedictinoruni 


Primera  semana — Examen  particular 


255 


VKRSIO  PRIMA 

rit,  debct  proponere  se  diligenter 
uitaturum  a  peccatum  particulare 
seu  defectum,  quem  corrigere  et 
emendare  cupit.  Secundum  tem- 
pus  est  pomeridianum  in  quo 
petet  a  Domino  nostro  id  quod  cu- 
pit, nempe  gratiam  ad  hoc  ut  re- 
cordetur  quoties  illud  particulare 
peccatum  uel  defectum  incurrerit, 
et  ad  id  deinceps  corrigendum;  et 
consequenter,  faciat  primum  exa- 
men, exhigens  \_sic]  ab  animo  suo 
rationem  de  re  proposita  et  parti- 
culari,  quam  corrigere  et  emendare 
uult,  discurrens  per  horas  singulas 
vel  temporab,  incipi-11  ens  ab  hora 
qua  surrexit  usque  ad  horam  exa- 
minis  presentís,,  et  notet  in  prima 
linón  subsequentis  figurae  tot  pun- 
cta  s,  quoties  in  illud  pecatum  par- 
ticulare seu  defectum  incurrerit,  et 
postea  proponat  de  integro  cor- 
rectionem  usque  ad  secundum 
examen  faciendum.  Tertium  tem- 
pus  est  post  coenam,  in  quo  fiet 
secundum  examen ,  discurrendo 
etiam  per  horas  c,  incipiens  a  pri- 
mo examine  usque  ad  secundum 
presens ,  et  notet  d  in  secunda  li- 


a  cauturum. 

t>    de  hora  in  horam  seu  de  tempore  in 
tempus. 
c    de  hora  in  horam. 
d  pungat. 


VERSIO   P.  ROOTHAAN 

proponere  debet  cavere  diligenter 
ab  illo  peccato  particulari,  vel  de- 
fectu,  a  quo  se  vult  corrigere,  et 
emendare. 

Secundum  [est],  post  pran- 
dium  [quo  debet]  petere  homo 
a  Deo  Domino  nostro  id  quod 
vult  [cupit],  scilicet,  gratiam,  ut 
recordetur  quoties  lapsus  sit  in 
illud  peccatum  particulare  vel  de- 
fectum, et  ut  se  emendet  in  poste- 
rum:  et  consequenter  faciat  pri- 
mum examen,  exigens  rationem 
ab  anima  sua  de  illa  re  proposita 
et  particulari,  a  qua  se  vult  corri- 
gere et  emendare,  discurrendo  per 
horas  singulas,  vel  per  témpora 
singula,  incipiendo  ab  hora  qua 
surrexit,  usque  ad  horam  et  mo- 
mentum  examinis  praesentis,  et 
faciat  [notet]  in  prima  linea  [sub- 
sequentis] figurae  totidem  pun- 
cta  2,  quoties  in  illud  peccatum 
particulare  seu  defectum  incurre- 
rit, ac  postea  proponat  denuo 
emendare  se  usque  ad  alterum 
examen,  quod  faciat  a. 

Tertium  tempus,  post  coenam 
[quo]  fiet  secundum  examen  eo- 

a    faeiet  4.a  ed. 


sub  médium  saeculum  XVII  hora  10  prandium  sumebant.  Ot.  Braunsberger,  B.  Petr; 
Canisii  Epistulae,  IV,  165,  annot.  1.  Itaque  nihil  mirum  quod  post  prandium  examen 
fieret.  In  domo  tamen  Societatis  Jesu  toletana,  anno  1556,  etsi  prandium  erat  hora  10 
matutina,  examen  nihilominus  ante  prandium  fiebat,  ab  hora  9  4  ad  10.  Cf.  Astrain, 
Historia  de  la  Compañía  de  Jesús,  t.  II,  Madrid,  1905,  p.  234,  annot.  (1). 
2    V.  supra,  Pro/eg.,  p.  30. 


256 


Primera  semana — Examen  particular 


AUTOGRAPHUM 

presente,  y  haga  en  la  2.a  línea  de 
la  misma  g=  tantos  punctos  quan- 
tas  vezes  a  incurrido  en  aquel  par- 
ticular pecado  o  defecto. 


VULGATA  VERSIO 

linea  figurae  sequenti  similis  ad 
hoc  praeparatae. 


Síguense  4.0  addiciones  para 
más  presto  quitar  aquel  pecado  o 
defecto  particular. 

1.  a  addicion.  La  primera  adi- 
ción es  que  cada  vez  que  el  hom- 
bre cae  en  aquel  pecado  o  defecto 
particular,  ponga  la  mano  en  el  pe- 
cho, doliéndose  de  auer  caydo;  lo 
que  se  puede  hazer  aun  delante  mu- 
chos, sin  que  sientan  lo  que  haze. 

2.  a  La  2.a:  como  la  primera 
línea  de  la  g=  significa  el  primer 
examen,  y  la  2.a  línea  el  2°  exa- 
men, mire  a  la  noche  si  ay  en- 
mienda de  la  primera  línea  a  la  2.a, 
es  a  saber,  del  primer  examen 
al  2.0 

3.  a  La  3.a:  conferir  el  segundo 
día  con  el  primero,  es  a  saber,  los 
dos  exámines  del  día  presente, 
con  los  otros  dos  exámines  del 
día  passado  y  mirar  si  de  vn  día 
para  otro  se  a  enmendado. 

4.  La  4.a  addición:  conferir  vna 
semana  con  otra,  y  mirar  si  se  a 
enmendado  en  la  semana  presente 
de  la  primera  passada 


lOv  Additiones  quatuor  útiles 
ad  faciliorem  et  celeriorem  peccati 
seu  uitii  cuiusuis  extirpationem. 

Prima  est,  ut,  quoties  id  peccati 
seu  delicti  genus  homo  commise- 
rit,  manu  pectori  admota,  doleat  de 
lapsu;  quod  fieri  potest  etiam  ad- 
sistentibus  aliis  nec  aduertentibus. 

Secunda  est,  ut  sub  noctem, 
numeratis  comparatisque  inuicem 
punctis  linearum,  quarum  prior 
priori  examini,  posterior  posteriori 
assignatur,  attendat  an  a  priore 
examine  usque  ad  secundum  ali- 
qua  successerit  emendatio. 

Tertia  est,  ut  conferat  diei  se- 
cundae  atque  praecedentis  exami- 
na inuicem,  considerans  ecquid  sibi 
emendationis  interuenerit. 

Ouarta,  ut  collatis  hebdomada- 
rum  duarum  inter  se  examinibus, 
pari  modo  factae  uel  omissae  emen- 
dationis rationem  habeat  1 


1  In  opúsculo  De  Examine  eonscientiae,  supra  allato,  CBE  n°  23,  p.  31,  legimus 
locum  ex  opere  R.  P.  Thomae  a  Vallgornera  O.  P.,  (1595-1G65)  Mystica  Theologia  DtV 


Primera  semana — Examen  particular 


257 


VERSIO  PRIMA 

nea  pracdictae  figurae  tot  puncta, 
quoties  inciderit  in  id  peccatum 
seu  particularem  dcfectum. 


Sequuntur  quatuor  additiones 
ad  citius  tollendum  illud  peccatum 
seu  defectum  illum,  quem  expel- 
iere uolumus. 

Prima  additio:  quoties  homo  in- 
cidit  in  illud  peccatum  seu  defe- 
ctum, admoueat  pectori  manum 
llv  et  duleat  quod  ceciderit,  quod 
quidem  etiam  potest  fieri  coram 
multis  nec  animaduerti  a  quid  fe- 
cerit. 

Secunda  additio:  cum  prima  li- 
nea significet  primum  examen,  et 
secunda  secundum,  respiciat  no- 
ctu  b  si  est  aliqua  correctio  in  se- 
cunda linea  plusquam  in  prima, 
hoc  est  in  2.0  examine  plusquam 
in  primo. 

Tertia  est  conferre  secundum 
diem  cum  primo,  hoc  est  dúo  exa- 
mina presentis  diei  cum  duobus 
praecedentibus,  et  respiciat  si  in 
dies  se  corrigat. 

Quarta  est  conferre  unam  he- 
bdomadam  cum  alia,  et  respicere  si 
se  in  presentí  hebdómada  corre- 
xerit  ex  comparatione  c  primae 
praeteritae  \ 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

dem  modo  per  horas  singulas,  in- 
cipiendo  a  primo  examine,  usque 
ad  secundum  praesens,  et  faciat 
[notet]  in  secunda  linea  ejusdem 
figurae  totidem  puncta  quoties  in- 
currerit  in  illud  particulare  pecca- 
tum seu  defectum. 

Sequuntur  quatuor  Additiones, 
ad  citius  tollendum  illud  peccatum 
seu  defectum  [illum]  particula- 
rem. 

Prima  additio  est,  ut,  quoties- 
cumque  homo  cadat  in  illud  pec- 
catum seu  [in]  defectum  [illum] 
particularem,  pectori  mahum  ad- 
moveat  dolens  quod  ceciderit;  id 
quod  fieri  potest ,  etiam  coram 
multis,  quin  advertant  quid  faciat. 

Secunda,  cum  prima  linea  figu- 
rae significet  primum  examen  et 
secunda  linea  secundum  examen, 
videat  [observet]  sub  noctem  an 
sit  emendatio  a  prima  linea  ad  se- 
cundam,  idest,  a  primo  examine 
ad  secundum. 

Tertia,  conferre  secundum  diem 
cum  primo,  id  est,  dúo  examina 
diei  praesentis  cum  duobus  exa- 
minibus  diei  praecedentis,  et  vi- 
dere  [observare]  an  ab  uno  die  ad 
alterum  se  emendaverit. 

Quarta  additio,  conferre  unam 
hebdomadam  cum  altera,  et  vide- 
re  [observare]  an  se  emendaverit 
in  praesenti  hebdómada  plus  quam 
in  prima  praeterita  '. 


a    sine  hoc  quod  sentiant. 
b    ad  noctem  B;  A  vero  prhis  noctu; 
mine  ad  noctem;  Re.  noctu. 
c  respectu. 

Tliomae,  huic  loco  Sti.  Ignatii  simillimum.  Dicit  enim:  «Ex  collatione  [constat  etiam  exa- 
men]. Quae  consistit,  ut  quis  defectus  unius  diei  defectibus  diei  praecedentis  comparet, 
Moki'm.  Igkai.—  Series  II.  17 


258 


Examen  particular 


AUTOGRAPHUM 

Nota.  Es  de  notar  que  la  pri- 
mera g=  1  grande  que  se  sigue, 
significa  el  domingo;  la  segunda 
más  pequeña  el  lunes;  la  tercera 
el  martes,  7  y  ansí  consequenter. 


VULGATA  VERSIO 

llr  Item  notandum  est  ex  se- 
quentibus  figuris  primam  caeteris 
longiorem  deputari  diei  primae, 
puta  dominicae;  secundam  uero 
diei  lunae  paulo  breuiorem,  et  ita 
deinceps;  cum  par  sit  diminuí  in 
dies  erratorum  numerum  a. 


9 

9 
9 

9 
9 
9 
.9 


a  Seq.  Poterit  quoquc  peccatum  seu 
uitium  tollendum  in  capitc  figurae  per  li- 
teram  nominis  sui  priman  praenotari  oblitt. 


et  unam  hebdomadam  respcctu  alterius,  quae  praecessit,  inspiciat»,  etc.  Hic  locus  in 
opúsculo  citato  tribuí  videtur  a  Vallgornera  Sto.  Thomae  Aquinati,  opúsculo  LXIV 
(edit.  rom.,  LVII  ed.  parmensis  1S64,  cd.  Vivés  vol.  XXVIII,  p.  404,  De  modo  confitendi, 
quod  incipit:  «Quoniam  fundamentum  et  janua  virtutum»);  nam  ex  hoc  opúsculo  LXIV 
sumí  dicuntur  quatuor  illa,  propositum,  cura,  discussio,  collatio  (1.  c,  p.  29).  Ast  opus- 
culum  De  modo  cotifiíendi  ponitur  a  P.  Mandonnet  inter  apocrypha  Sti.  Thomae  (Rez'ue 
thomistc,  Toulousc,  ioog,  p.  687),  et  locus  ¡lie,  ignatiano  simillimus,  non  est  in  opúsculo 
Pseudo-Aquinatis.Fatemur,  suspicari  nos,  locum  illum  in  librum  Yallgornerae  e  nostris 
Exentáis  directe  aut  indirecte  manasse,  praesertim  cum  sententia  illa  «quod  examen 
conflatur  ex  quatuor:  ex  proposito,  cura,  discussione  et  collatione»  ñeque  legatur  in 
opúsculo  De  modo  confiíendi,  ñeque  Sti.  Thomae  esse  videatur. 

1    Quid  haec  littera  g  significet,  praeter  hebdomadis  dies,  conjicere  licet  e  schematc 


Examen  particular 


259 


VERSIO  PRIMA 

Adnotandum  est,  quod  prima  fi- 
gura maiuscula,  quae  sequitur, 
significat  diem  dominicum;  secun- 
da minor  diem  lunae;  tertia  diem 
martis,  et  sic  consequenter. 


vkrsio  P.  BOOTHAAH 

Nutandum  est,  primam  [lineam 
figurae]  D  =  majusculam,  quae 
sequitur,  significare  Dominicam, 
secundam  minorem  diem  lunae, 
tertiam  diem  martis,  et  ita  conse- 
quenter. 


1  D 
d 
d 
d 
d 
d 
d 


a  Hae  lineae  gradatim  decreseunt,  ñe- 
que ntlam  ¡itteram  praefixam  gerunt  in  B: 
tn  A  sitnt  otnnes  ejusdem  /ongititdinis  ut  in 
Aut.,  ac  duae  priores  habent  ¿itteram  D. 
reliquae  duodecim,  nihil. 


et  verbis,  quae  sunt  in  Exerc.  Po.  (v.  supra,  Notitiam  eod.J,  qui  schemati  quidem  im- 
posuit  nomina  ambitio,  gula,  avaritia;  dein  vero  auctor  est,  ut  «singulorum  peccatorum, 
quae  emendare  velis,  nomina  aut  eerte  symbola  quaedam  et  notas»  supra  lineas  appin- 
gas.  Vide  etiam  quod  obliteratum  legitur  in  Vu.,  annot.  a. 

Litteram  illam,  quae  est  in  Aut.,  interpretatus  est  P.  Debuchy  (Exercices  spiritue/s  de 
Saint  Igtiaee  de  Loyola,  traduits  sur  l'autographe  espagnol,  Paris,  iqio,  pp.  ^2-34)  per 
litteram  5*  (J  majusculum).  Non  est  dubitandum  quin  sit  littera  g  minúscula,  cui  multac 
similes  in  Aut.  sunt.  y  vero  majusculum  invenimus  in  voce  'Juicio,  f.  15, 1.  15,  et  f.  ií5v, 
1.  5;  Josep,  f.  19,  11,  8  et  20;  Jesu,  ibid.  et  in  mysteriis;  ubi  etiam  reperitur  in  nominibus, 
Joan,  Josep,  Jacobo,  Judas,  etc.  quibus  locis  ómnibus  littera  illa  est  ejusdem  semper 
formae,  prorsus  dissimilis  ab  ea,  quae  in  principio  linearum  illarum  examinis  particula- 
ris  picta  est. 

Nota,  P.  Roothaan  sumpsisse  litteram  D  ex  primo  exemplo  Versionis  primae. 


26o 


Examen  general 


AUTOGRAPHUM 

Examen  general  de  consciencia 
para  limpiarse  y  para  mejor 
se  confessar 

Presupongo  ser  tres  pensamien- 
tos en  mí  \  es  a  saber,  vno  pro- 
prio  mío,  el  qual  sale  de  my  mera 
libertad  y  querer;  y  otros  dos  que 
vienen  de  fuera,  el  vno  que  viene 
del  buen  espíritu  y  el  otro  del 
malo. 

Del  pensamiento  2 

I  .a  Ay  dos  maneras  de  meres- 
cer  en  el  mal  pensamiento  que  7v 
viene  de  fuera,  verbi  gracia,  viene 
vn  pensamiento  de  cometer  vn  pe- 
cado mortal,  al  qual  pensamiento 
resisto  impromptu  a  y  queda  ven- 
cido. 

2.°  La  2.a  manera  de  merescer 
es,  quando  me  viene  aquel  mismo 
mal  pensamiento,  y  yo  le  resisto, 
y  tórname  a  venir  otra  y  otra  vez, 
y  yo  siempre  resisto,  hasta  que  el 
pensamiento  va  vencido;  y  esta  2.a 
manera  es  de  más  merescer  que  la 
primera. 

Venialmente  se  peca,  quando  el 
mismo  pensamiento  de  pecar  mor- 


a    Vox  latina  in  itsu  apad  hispanos. 


VULGATA  VERSIO 

llv    Examen  conscientiae  ge- 
nérale AD  PURGATIONEM  ANIMAE, 
ET  AD   PECCATORUM  CONFESSIONEM 
UTILISSIMUM 

Pro  comperto  ponitur  triplex 
incidere  1  homini  cogitationum  ge- 
nus:  unum  ex  proprio  surgens 
motu  ipsius  hominis;  reliqua  uero 
dúo  extrinsecus  aduenientia,  ex 
boni  scilicet  uel  mali  spiritus  sug- 
gestione. 

De  cogitatione  2 

Duobus  modis  elicitur  meritum 
ex  mala  cogitatione  in  materia 
peccati  mortalis,  de  qua  hic  scrmo 
est  a.  Primo,  quando  suggeritur  de 
patrando  mortali  crimine  cogita- 
do, sed  ea  confestim  repugnando 
uincitur. 

Secundo,  quando  prauae  istius- 
modi  suggestioni  semel  ac  iterum 
repulsae,  et  subinde  nihilominus 
reuertenti  continué  resistit  homo, 
doñee  penitus  expugnetur;  quod 
quidem  uictoriae  genus  mérito  al- 
terum  antecellit. 

12r  Peccatautemleuiteraliquis 
seu  uenialiter,  quando  in  suborta 


a    extrinsecus  immissa. 


1  « Incidere,  quod  habet  vulgata  versio  posset  intelligi  de  quavis  cogitatione  seu 
evagatione  mentís  momentánea,  in  qua  nulla  fiat  mora,  nulla  advertentia,  in  qua  volun- 
tas nullam  habeat  partem.  At  de  istiusmodi  cogitationibus  hic  non  agitur.»  Ro.,  annot.  6, 


Examex  general 


VliRSIO  PRIMA 


VERSIO   r.  ROOTHAAN 


Examen  genérale  conscientiae 
ad  animum  purgandum  et  rectius 
peccata  confitendum 


EXAMEN    CONSCIENTIAE  GENERALE. 
AD  PURGANDUM  SE,   ET  AD  MELIUS 
CONFITENDUM. 


Supponendum  tres  in  me  esse 
cogitationes  quarum  una  est  pro- 
pria  et  intrínseca,  quae  scilicet  ex 
mea  mera  libértate  et  volúntate 
prodit  a,  reliquae  autem  duae  pro- 
deunt  ab  extrínseco,  altera  scilicet 
a  bono  spiritu,  altera  uero  a  malo. 

12v  De  cogitatione2 

Dúo  sunt  modi  merendi  circa 
cogitationem  malam  in  materia 
pcccati  mortalis,  de  qua  hic  est  ser- 
mo:  primus  b,  cum  illi  tali  cogita- 
tioni  prompte  resistit  et  ita  uin- 
cit  eam. 

Secundus  modus  merendi  est, 
quando  mihi  subrepit  eadem  mala 
cogitatio  et  ego  ei  resisto,  et  ea 
iterum  atque  iterum  ueniente,  ego 
semper  resisto,  quousque  cogitatio 
uicta  recedit;  et  hic  secundus  mo- 
dus est  maioris  meriti  quam  pri- 
mus. 

Venialiter  peccatur ,  quando 
eadem  cogitatio  peccandi  morta- 


Praesuppono  esse  tres  cogita- 
tiones in  me  l,  scilicet,  unam 
meam  propriam,  quae  exsurgit  ex 
mea  mera  libértate  et  volúntate; 
ac  duas  alias,  quae  adveniunt  ex- 
trinsecus,  alteram  quae  venit  a 
bono  spiritu,  alteram  [quae]  a 
malo. 

De  Cogitatione  2. 

Dúo  sunt  modi  merendi  in  mala 
cogitatione,  quae  advenit  extrin- 
secus. 

[Primo],  verbi  gratia,  advenit 
cogitatio  de  committendo  peccato 
mortali,  cui  cogitationi  resisto  in 
promptu,  et  [illa]  victa  manet. 

Secundus  modus  merendi  est, 
quando  mihi  venit  illa  eadem  mala 
cogitatio,  et  ego  illi  resisto,  et  [ea] 
iterum  atque  iterum  redit,  et  ego 
semper  resisto,  doñee  illa  cogitatio 
victa  recedat;  et  hic  secundus  mo- 
dus majoris  est  meriti,  quam  pri- 
mus. 

Venialiter  peccatur,  quando  ea- 
dem cogitatio  peccandi  mortaliter 


a  g  vv.  praecedentia,  linea  subducta,  no- 
tata  sunt  in  B,  probabiliter  nt  delerentur; 
sunt  in  A,  et  hispano  textui  responden/. 

b  ab  extrínseco  uenientem,  ueluti,  ex- 
empli  gratia,  adueniente  et  oborta  aliqua 
cogitatione  committendi  aliquod  pecca- 
tum  mortale,  primum  meretur  quis. 

p.  39.  Adde  quod  minus  proprie  dicitur,  incidere  homini  cogitationem  ex  proprio  sur- 
gentem  motu  ipsius  hominis. 

2  V.  supra,  Proleg.,  pp.  27-29.  Cf.  etiam  Suárez,  De  religione  Societatis  Jesu,  1.  IX, 
C.  V,  n.  13. 


2Ó2 


Examen  general 


AUTOGRAPHUM  VULGATA  VERSIO 


talmente  viene,  y  el  hombre  le  da 
oydo  haziendo  alguna  mórula  o 
resabiendo  alguna  delectación 
sensual,  o  donde  aya  alguna  ne- 
gligentia  en  lancar  al  tal  pensa- 
miento. 

1.a  Ay  dos  maneras  de  pecar 
mortalmente:  la  primera  es,  quan- 
do  el  hombre  da  consentimiento 
al  mal  pensamiento,  para  obrar 
luego,  así  como  a  consentido,  o 
para  poner  en  obra  si  pudiese. 


peccati  mortalis  cogitatione  ali- 
quantulum  moratur,  quasi  auscul- 
tando; uel  quando  aliqua  obiter 
sensus  delectatione  afficitur,  uel  in 
ea  retundenda  sese  exhibet  negli- 
gentem. 

Mortale  uero  peccatum  per  co- 
gitationem  duobus  modis  admitti- 
tur.  Primo  quando  cogitationi  pec- 
cati praebetur  quacumquc  ralione 
assensus  a. 


2.a  La  2.a  manera  de  pecar 
mortalmente  es  quando  se  pone 
en  acto  aquel  pecado,  y  es  mayor 
por  tres  razones:  la  primera  por 
mayor  tiempo,  la  2.a  por  mayor 
intensión,  la  3.a  por  mayor  daño 
de  las  dos  personas  *. 

De  la  palabra 

No  jurar  ny  por  Criador  ni  por 
criatura  2,  si  no  fuere  con  8  ver- 
dad, necessidad  y  reuerencia;  ne- 
cessidad  entiendo,  no  quando  se 
affirma  con  iuramento  qualquiera 
verdad,  mas  quando  es  de  algún 
momento  cerca  el  prouecho  del 
ánima  o  del  cuerpo  o  de  bienes 
temporales.  Entiendo  reuerencia, 
quando  en  el  nombrar  de  su  Cria- 


Secundo,  quando  peccatum  illud 
opere  completur;  idque  grauius  est 
priore,  ex  tribus  causis,  videlicet, 
ob  maiorem  temporis  decursum, 
ob  actum  intensiorem,  et  ob  plu- 
rium  denique  offendiculum  siue 
detrimentum 

De  loquela 

Verbo  eliam  multifariam  offen- 
ditur  Deus,  vt  in  blasplicmia  el  iu- 
ramento; nam  jurandum  non  est 
ñeque  per  Creatorem,  ñeque  per 
creaturas  2  ullas  ,  nisi  concurren- 
tibus  his  tribus  b:  veritate,  necessi- 
tate  ac  reuerentia.  Porro  intelligen- 
da  estnecessitas,non  inveri-l2v  ta- 
ris cuiuslibet  affirmatione,  sed  eius 
tantum,  quae  circa  spirituale,  cor- 


»  Primo.  Quando  cogitationi  malae 
praebetur  assensus  ad  criminis  perpetra- 
tionem  statim  subsequentem,  vel  subse- 
quuturam,  si  facultas  esset  perpetrandi. 

*>    Seq.  causis  oblitt. 


1  >Et  ab  aliis  dudum  observatum  fuit,  ct  cuivis  examen  hoc  inspicienti  patet,  neejua- 
«|uam  eam  fuisse  S.  Patris  mentem,  ut  omnem  examinis  generalis  materiam  perseque- 


Examen  general 


263 


VERSIO  PRIMA 

litcr  aduenit,  cui  praebet  homo 
aures  et  in  ea  aliquantulum  remo- 
ratur,  uel  recipit  aliquam  sensua- 
lem  delectationem,  uel  quando  in- 
teruenit  aliqua  negligentia  in  ex- 
peliendo talem  cogitationem. 

Dúo  sunt  modi  peccandi  mor- 
taliter:  prioras  13  est  quando  homo 
praebet  consensum  eogitationi  cri- 
minis  quacumque  ratione  a. 


Secundus  modus  peccandi  mor- 
taliter  est,  quando  opere  comple- 
tur  illud  peccatum.  Et  est  grauior 
ob  tres  rationes:  prima  ob  maius 
tempus,  secunda  ob  maiorem  in- 
tensionem,  tertia  ob  maius  dam- 
num  plurium  quandoque  sequens '. 

De  uerbo 

Verbo  etican  mullifariam  offcmii- 
iur  Deus,  vt  in  blasphemia  et  iura- 
mento;  na/u  non  est  iurandum  per 
Creatorem  vel  per  creaturam2,  nisi 
ad  id  accesserint  ueritas,  necessitas 
et  reuerentia.  Necessitas  autem  in- 
teruenit,  non  quando  quaeuis  ueri- 
tas iuramento  firmatur,  sed  quan- 
do illa  est  alicuius  momenti  circa 
utilitatem  animae  uel  corporis  vel 


.  a  tali  cogitation!,  ut  eam  opere  exse- 
quatur  statim  ut  consensit,  uel  ad  eam 
exsequendum,  si  posset. 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

venit,  et  homo  ei  praebet  aures, 
aliquantulum  ei  immorando,  vel 
recipiendo  aliquam  delectationem 
sensus,  vel  ubi  sit  [interveniat] 
aliqua  negligentia  in  rejicienda  tali 
cogitatione. 

Dúo  sunt  modi  peccandi  morta- 
liter. 

Primus  est  quando  homo  prae- 
bet consensum  malae  eogitationi 
ad  operandum  statim  [postea] 
sicut  consensit  [juxta  consensum], 
vel  ad  eam  opere  exequendam  si 
posset. 

Secundus  modus  peccandi  mor- 
taliter  est,  quando  opere  completur 
illud  peccatum,  et  estgravius  [prio- 
re]  ob  tres  rationes:  primo,  ob  lon- 
gius  tempus;  secundo,  ob  majorem 
intensionem;  tertio  ob  majus  da- 
mnum  utriusque  personae  \ 

De  Verbo. 

Ne  jures  ñeque  per  Creatorem, 
ñeque  per  creaturam  2,  nisi  fuerit 
cum  veritate,  necessitate  et  reve- 
rentia.  Necessitatem  intelligo,  non 
quando  affirmatur  cum  juramento 
quaecumque  veritas,  sed  quando 
[veritas  illa]  est  alicujus  momenti 
circa  utilitatem  animae,  vel  corpo- 
ris, vel  bonorum  temporalium.  In- 
telligo reverentiam,  quando  in  no- 


retur.»  Ro.,  annot.  8,  p.  40.  Sed,  ut  ait  Directorium  (c.  XlU,  n.  7),  volebat  ille  tantum 
«pios  ánimos  admonere  de  iis,  quae  frequentiora  sunt». 
2    V.  ?npra.  Proleg.,  pp.  27,  29,  74-73. 


Examen  general 


264 

AUTOGRAPHUM 

dor  y  Señor,  considerando  acata  1 
aquel  honor  y  reuerencia  deuida. 


Es  de  aduertir  que,  dado  que  en 
el  vano  juramento  peccamos  más 
iurando  por  el  Criador  que  por  la 
criatura,  es  más  difícil  iurar  deui- 
damente  a  con  verdad,  necessidad 
y  reuerencia  por  la  criatura  que 
por  el  Criador,  por  las  rrazones 
siguientes. 

l.arat¡0.  La  1.a:  quando  nos- 
otros queremos  iurar  por  alguna 
criatura,  en  aquel  querer  nombrar 
la  criatura  no  nos  haze  ser  tan 
atentos  ny  aduertidos  para  dezir 
la  verdad,  o  para  afirmarla  con 
necesidad,  como  en  el  querer  nom- 
brar al  Señor  y  Criador  de  todas 
las  cosas. 


VULGATA  VERSIO 

porale  uel  etiam  temporale  bonum 
aliquod,  momenti  est  non  leuis.  Re- 
uerentiam  dicimus,  quando  assu- 
mensdiuinum  nomen,  adhibetcon- 
siderationem,  ut  Deo  Creatori  ac 
Domino  debitus  honor  tribuatur. 

Sciendum  est  autem,  licet  iura- 
mentum  temeré  seu  uane  factum 
per  Creatorem,  sit  grauius  pecca- 
tum  quam  per  creaturam,  diffici- 
lius  tamen  esse  per  hanc,  quam  per 
illum  licite  iurare,  seruatis  debitis 
circumstantiis,  quas  diximus. 

Primo  quia  in  mentione  creaturae 
facienda  per  iuramentum,  non  ita 
excitamur  aut  reddimur  attenti,  ut 
ex  ueritate  ac  necessitate  iuremus, 
sicut  nominato  rerum  omnium 
Creatore. 


2.a  La  2.a  es,  que  en  el  iurar 
por  la  criatura  no  tan  fácil  es  de 
hazer  reuerencia  y  acatamiento  al 
Criador,  como  iurando  y  nombran- 
do el  mismo  Criador  y  Señor;  por- 
que el  querer  nombrar  a  Dios 
nuestro  Señor  trae  consigo  más 
acatamiento  y  reuerencia  que  el 
querer  nombrar  la  cosa  criada; 
por  tanto,  es  más  concedido  a  los 


a  Correctum  ex  deuitamente,  quod  est 
in  Do.  et  Bu. 


Secundo,  eo  quod  ad  honorem 
Deo  exhibendum  cum  reuerentia 
longe  debilius  mouemur  ex  com- 
memoratione  creaturae,  quam  ip- 
sius  Dei  Creatoris;  quamobrem  iu- 
rare per  creaturas,  perfectis  magis 
conceditur  quam  crassioribus  siue 
idiotis;  13  quandoquidem  perfecti 
ex  contemplationis  usu  assiduo,  et 
illustratione  intellectus,  conside- 


1  Sic  interpretare  hunc  Iocum:  «considerando  aquel  honor  y  reuerencia  deuida  [a 
su  Criador  y  Señor,  lo]  acata.» 


Examen  general 


265 


VERSIO  PRIMA 

bonorum  temporalium.  Reueren- 
tiam  intelligo,  quando  assumendo 
nomen  Creatoris  et  Domini  sui 
considérate  et  prudenter  13v  reue- 
retur  illud  ut  par  est. 

Est  aduertendum  quod,  licet 
uane  iurando  magis  offendamus 
iurando  per  Creatorem  quam  per 
creaturam,  est  tamen  difficilius  de- 
bite iurare  cum  ueritate,  necessitate 
et  reuerentia  per  creaturam  quam 
per  Creatorem,  idque  ob  rationes 
sequentes. 

Prima  quando  uolumus  iurare 
per  creaturam  aliquam,  uelle  nomi- 
nare creaturam  non  reddit  nos  ita 
attentos  ad  ueritatem  dicendam, 
uel  eam  cum  necessitate  affirman- 
dam,  sicut  uelle  nominare  Domi- 
num  et  Creatorem  omnium. 


Secunda  est,  quia  iurando  per 
creaturam  non  est  tam  facile  exhi- 
bere  reuerentiam  et  honorem 
Creatori,  sicut  iurando  per  ipsum- 
met  Dominum;  quia  uelle  nominare 
Dominum  Deum  fert  secum  maio- 
rem  reuerentiam,  quam  uelle  nomi- 
nare rem  creatam;  ob  idque  magis 
conceditur  perfectis  iurare  per 
creaturas  quam  imperfectis;  quia 


VERSIO  T.  ROOTHAAN 

minando  Creatore  ac  Domino  suo 
[homo]  considerando  [reflecten- 
do]  spectat  intense  [ intcndit ] 
illum  honorem  ac  reverentiam  de- 
bitam. 

Advertendum  est,  quod  licet  in 
vano  [  s.  temerario  ]  juramento 
peccemus  gravius ,  jurando  per 
Creatorem,  quam  per  creaturam, 
est  [tamen]  difficilius  jurare  debito 
modo,  [id  est]  cum  veritate,  ne- 
cessitate, et  reverentia,  per  crea- 
turam quam  per  Creatorem,  ob 
rationes  sequentes. 

Prima,  quando  volumus  jurare 
per  aliquam  creaturam  ,  in  illo 
[actu]  dum  nominare  volumus 
creaturam,  [haec  creatura,  vel,  istud 
velle  jurare  per  creaturam]  non 
adeo  reddit  nos  attentos  et  cautos 
ad  dicendam  veritatem  vel  ad  illam 
cum  necessitate  affirmandam ,  sic- 
uti  dum  nominare  volumus  Do- 
minum et  Creatorem  rerum 
omnium. 

Secunda  est,  quia  jurando  per 
creaturam,  non  est  tam  facile  exhi- 
bere  reverentiam  et  honorem  Crea- 
tori, sicut  jurando  [per  Deum]  et 
nominando  ipsum  Creatorem  ac 
Dominum :  nam  velle  nominare 
Deum  Dominum  nostrum,  affert 
secum  majorem  reverentiam,  quam 
velle  nominare  rem  creatam.  Pro- 
pterea  magis  conceditur  perfectis 


266 


Examen  general 


AUTOGRAPHUM 

perfectos  jurar  por  la  criatura,  que 
a  los  imperfectos;  porque  los  per- 
fectos, por  la  assidua  contempla- 
ción y  ylluminación  del  entendi- 
miento consideran,  8v  meditan  y 
contemplan  más  ser  Dios  nuestro 
Señor  en  cada  criatura  según  su 
propria  essencia,  presencia  y  po- 
tencia; y  así  en  iurar  por  la  cria- 
tura son  más  aptos  y  dispuestos 
para  hazer  acatamiento  y  reueren- 
cia  a  su  Criador  y  Señor,  que  los 
imperfectos. 

3.a  La  3.a  es,  que  en  el  assiduo 
iurar  por  la  criatura,  se  a  de  te- 
mer más  la  ydolatría  en  los  imper- 
fectos que  en  los  perfectos. 

No  decir  palabra  ociosa  *,  la 
qual  entiendo,  quando  ny  a  nry  ny 
a  otro  aprouecha,  ny  a  tal  inten- 
ción se  ordena  *.  De  suerte  que 
en  hablar  para  todo  lo  que  es  pro- 
uecho,  o  es  intención  de  aproue- 
char  al  ánima  propria  o  agena,  al 
cuerpo  o  a  bienes  temporales, 
nunca  es  ocioso;  ny  por  hablar  al- 
guno en  cosas  que  son  fuera  de  su 
estado,  así  como  si  vn  religioso 
habla  de  guerras  o  mercancías. 
Mas  en  todo  lo  que  está  dicho  ay 
mérito  en  bien  ordenar,  y  peccado 
en  el  mal  enderezar  o  en  vana- 
mente hablar. 


VULGATA  VERSIO 

rant  propius,  atque  deprehendunt 
Deum  secundum  essentiam,  prae- 
sentiam  et  potentiam  suam  creatu- 
rae  cuilibet  inesse;  vnde  ad  prae- 
standam  illi  debitam  in  iuramento 
reuerentiam  paratiores  sunt  aliis, 
qui  eo  perfectionis  nondum  pro- 
uecti  sunt. 


Tertio,  quia  creaturis  ad  confir- 
mationem  iuramenti  craebrius  ad- 
scitis,  periculum  esset  idololatriae, 
id  quod  imperfectis  magis  quam 
perfectis  fuerit  timendum. 

Vitandum  est  insuper  uerbum 
otiosum  1  (inter  alia  locutionis  pee- 
cata),  quale  esse  intelligitur  quod- 
cunque  nec  loquenti,  nec  alteri 
prodest,  nec  eo  etiam  animo  pro- 
fertur  '',  ut  adferat  utilitatem.  E 
conuerso  uero  minime  otiosum 
censendum  est  uerbum  illud,  quod- 
cunque  ad  anime  uel  propriae  uel 
alienae,  aut  ad  corporis  aut  rei 
etiam  temporalis  commodum  perti- 
net,  13v  aut  certe  ad  tale  quippiam 
ex  dicentis  mente  dirigitur;  etiam  si 
quis  de  negotiis  loquatur  ab  insti- 
tuto suo  alienis,  vt  religiosus  de 
bellis  uel  mercimoniis.  Caeterum 
ex  sermone  quidem,  ad  finem  bo- 
num  ordinato,  meritum  contingit; 
ad  malum  uero  finem,  aut  futiliter 
prolatus  sermo  generat  peccatum. 


1    Matth.,  XII,  36. 


Examen  general 


267 


VERSIO  PRIMA 

perfecti,  ob  assiduam  contempla- 
tionem  et  illuminationem  intelle- 
ctus,  considerant  et  meditantur  14 
melius  Dominum  Deum  in  quauis 
creatura  esse  per  essentiam,  prae- 
sentiam  et  potentiam,  et  ita  in  iu- 
rando  per  creaturam,  sunt  magis 
apti  ac  dispositi  ad  exhibendam 
reuerentiam  Creatori  et  Domino, 
quam  imperfecti. 


Tertia  est,  quia  in  assiduo  iura- 
mento  per  creaturam  timenda  est 
idololatria,  idque  magis  in  imper- 
fectis  quam  in  perfectis. 

Inter  alia  locutionis  peccata  est 
et  •'  uerbum  ociosum  1 ;  ociosum 
autem  intelligo  quando  nec  mihi 
nec  alteri  prodest,  nec  ad  talem 
intentionem  ordinatur  5  ;  itaque  b 
loquendo  de  omni  re  utili  uel  or- 
dinata,  ut  c  sit  utilis  animae  pro- 
priae  uel  alienae,  uel  corpori,  uel 
bonis  temporalibus,  nunquam  est 
ociosum,  etiamsi  quis  loquatur  de 
rebus  non  pertinentibus  ad  statum 
suum,  veluti  si  religiosus  quispiam 
loquatur  de  bello  uel  mercimoniis; 
in  ómnibus  ergo  dictis  est  meritum 
si  bene  ordinentur;  et  peccatum  si 
male,  uel  uane  quis  loquatur. 


VERSIO   P.  ROOTHAAN 

jurare  per  creaturam,  quam  imper- 
fectis:  quia  perfecti,  per  assiduam 
contemplationem  et  illustrationem 
intellectus,  considerant,  meditan- 
tur  et  contemplantur  magis,  esse 
Deum  Dominum  nostrum  in  una- 
quaque  creatura,  secundum  suam 
propriam  essentiam,  praesentiam 
et  potentiam;  atque  ita  in  jurando 
per  creaturam,  sunt  magis  apti  et 
dispositi  ad  exhibendum  honorem 
ac  reverentiam  Creatori  ac  Domi- 
no suo,  quam  imperfecti. 

Tertia  est,  quod  in  jurando  assi- 
due  per  creaturam,  timenda  est 
idololatria  magis  in  imperfectis, 
quam  in  perfectis. 

Ne  dicas  verbum  otiosum  V 
quale  intelligo,  quando  [quod  dico] 
nec  mihi,  nec  alteri  prodest,  ñeque 
ad  talem  intentionem  ordinatur  *; 
ita  ut,  in  loquendo  propter  omne 
id  quod  prodest,  vel  [cum]  inten- 
tio  est  ut  prosit  [sermo]  animae 
propriae,  vel  alienae,  [vel]  corpo- 
ri, vel  bonis  temporalibus,  num- 
quam  sit  otiosum  [verbum],  ñeque 
propterea  quod  quis  loquatur  in 
[de]  rebus  quae  sunt  extra  statum 
suum,  ut  si  religiosus  quispiam  lo- 
quatur de  bellis,  vel  mercimoniis; 
sed  in  ómnibus,  quae  dicta  sunt, 
meritum  est  ,  si  bene  ordinetur 
[sermo],  et  peccatum,  si  male  di- 
rigatur,  vel  vane  proferatur. 


a  Non  est  dicendum  aliquod. 

b  ita  quod. 

c  ad  hoc  quod. 

•  V.  supra,  Proleg.,  p.  75. 


Examen  general 


268 

AUTOGRAPHUM 

No  dezir  cosa  de  infamar  o 
murmurar;  porque  si  descubro  pe- 
cado mortal,  que  no  sea  público, 
peco  mortalmente;  si  venial,  ve- 
nialmente;  y  si  defecto,  muestro 
defecto  proprio;  y  siendo  la  inten- 
ción sana,  de  dos  maneras  se  pue- 
de hablar  del  pecado  o  falta  de 
otro.  1.a  manera.  La  i.a:  quando  el 
pecado  es  público,  así  como  de 
vna  meretriz  a  pública,  y  de  vna 
sentencia  dada  en  juizio  o  de  vn 
público  error  9  que  inficiona  las 
ánimas  que  conversa.  2.°  Segundo, 
quando  el  pecado  cubierto  se  des- 
cubre a  alguna  persona  para  que 
ayude  al  que  está  en  pecado  a  le- 
bantarle,  teniendo  tamen  algunas 
coniecturas  o  rrazones  probables 
que  le  podrá  ayudar. 


De  la  obra 

Tomando  por  obiecto  los  diez 
mandamientos  y  los  preceptos  de 
la  Yglesia  y  comendaciones  de  los 
superiores;  todo  lo  que  se  pone 
en  obra  contra  alguna  destas  tres 
partes,  según  mayor  o  menor  cali- 
dad, es  mayor  o  menor  pecado. 


VULGATA  VERSIO 

Snnt  ctiam  oris  peccata  mendor 
titán,  falsa  testimonia,  detractio; 
tiam  detrahendum  non  est  alteri 
nec  obmurmurandum;  reuelato 
enim  mortali  alicuius  peccato,  quod 
publicum  non  sit,  cum  mala  intcn- 
tione,  vel  grani  damno  famae  alte- 
rius  mortale  itidem  peccatum  com- 
mittitur,  ueniali  autem,  ueniale  so- 
lum.  Ad  haec  quotiescunque  alie- 
num  patefacimus  uitium  uel  defe- 
ctum,  nostrum  ipsorum  uitium  ac 
defectum  simul  commonstramus. 
Veruntamen  ubi  recta  mens  est,  de 
proximi  delicto  licebit  loqui  bifa- 
riam.  Primo,  quando  publicum  est, 
ut  meretricium,  uel  damnatum  in 
iudicio,  uel  perniciosum,  puta  ob 
errorem  publicum,  ánimos  conuer- 
santium  corrumpentem.  Secundo, 
quoties  occultum  alicuius  crimen 
indicatur  alteri,  per  cuius  14  sub- 
uentionem  ille  releuari  a  peccato 
possit,  dummodo  rei  huius  proba- 
bilis  aliqua  ratio  uel  coniectura 
offeratur. 

Posscnt  intcr  oris  peccata  irrisio- 
nes, contumelie  et  alia  id  genus  ad- 
scribid quae persequi  licebit  tradenti 
exercitia,  prout  opas  essc  iudica- 
uerit. 

De  opere 

Propositis  ante  oculos  decem 
mandatis  Dei  cum  Ecclesiae  prae- 
ceptis  et  iussis  maiorum  seu  supe- 
riorum;  aestimandum  est  quicquid 
fit  operis  aduersus  quodlibet  eo- 
rum,  id  peccatum  esse;  leuius  aut 
grauius  tamen  pro  inaequali  pec- 


a    Prius  meretri^e. 


Examen  general 


269 


VERSIO  PRIMA 

Est  intcr  oris  peccata  delractio: 
nam  non  est  dicendum  aliquid  in 
diffamationeni  alterius  uel  murmu- 
rationem;  quia  si  ego  reuelo  pec- 
catum  mortale  non  publicum  cum 
mala  intentione  vel  graui  damno 
Jamar  alterius,  pecco  mortaliter; 
si  ueniale,  14v  uenialiter;  si  defe- 
ctum,  defectum  nostrum  propala- 
mus.  Cum  intentione  tamen  sana 
duobus  modis  potest  quis  loqui 
de  peccato  uel  defectu  alterius. 
Primus  modus  est,  quando  pecca- 
tum  est  publicum,  sicuti  est  de 
peccato  meretricis  publicae,  uel 
de  sententia  in  judicio  lata,  uel  de 
publica  haeresi  inficiente  animas. 
Secundus  est  quando  peccatum 
oceultum  reuelatur  alicui,  ut  ajuuet 
alium  ad  resurgendum  a  peccato, 
modo  tamen  habeat  coniecturas 
aliquas  seu  probabiles  radones 
quod  poterit  eum  juuare. 

Sunt  etiam  oris  peccata,  menda- 
tia,  falsa  testimonia,  irrisiones, 
contumeliae  et  alia  id  gemís,  quae 
perseqiá  liecbit  tradenti  exercitia 
prout  esse  opus  iudicauerit. 


VERSIO   P.  ROOTHAAN 

Ne  dicas  quidquam  in  diffama- 
tionem  [alterius]  vel  murmuratio- 
nem:  quia  si  [ego]  revelo  pecca- 
tum mortale,  quod  publicum  non 
sit,  pecco  mortaliter;  si  veníale, 
venialiter;  et  si  defectum,  patefa- 
cio  [meum]  proprium  defectum: 
et  si  intentio  sit  sana,  duobus  mo- 
dis potest  quis  loqui  de  peccato, 
vel  defectu  alterius. 

Primo,  quando  peccatum  publi- 
cum est,  sicut  meretricis  publicae, 
vel  de  sententia  in  judicio  lata,  vel 
de  errore  publico,  qui  inficit  ani- 
mas [eorum]  quibuscum  est  con- 
versado. 

Secundo  ,  quando  peccatum 
oceultum  revelatur  alicui ,  ut  is 
juvet  eum,  qui  in  peccato  est,  ad 
erigendum  eum  [a  lapsu];  si  tamen 
habeat  [quis]  aliquas  conjecturas 
vel  radones  probabiles  [ob  quas 
speretur]  fore  ut  [alter]  possit 
eum  juvare. 


De  Opere 

Proponendo  sibi  b  decem  prae- 
cepta  Dei  et  praecepta  Ecclesiae 
et  superiorum  man  da  ta;  omne 
opus,  quod  quis  exequitur  contra 
aliqua  istorum  trium,  juxta  maio- 
rem  vel  minorem  qualitatem,  est 
maius  uel  minus  peccatum.  Ad 

a   ad  hoc  quod. 

b   Accipiendo  pro  obiecto. 


De  Opere 

Assumendo  sibi  pro  objecto  de- 
cem mandata  [Dei],  et  praecepta 
Ecclesiae,  et  Superiorum  cotnmen- 
dationes,  quidquid  opere  quis  fa- 
cit  contra  aliquod  ex  his  tribus, 
juxta  majorem  aut  minorem  qua- 
litatem, est  majus  vel  minus'pecca- 


2JO 


Examen  general 


ATTTOGRAPHUM 

Entiendo  comendaciones  de  supe- 
riores, así  como  bullas  de  cruza- 
das 1  y  otras  indulgencias,  como 
por  pazes,  confessando  y  tomando 
el  sanctíssimo  sacramento;  porque 
no  poco  se  peca  entonces,  en  ser 
causa  o  en  hazer  contra  tan  pías 
exortaciones  y  comendaciones  de 
nuestros  mayores  5. 


Modo  de  hazer  el  examen  general 
y  contiene  en  sí  cinco  punctos 

1.  °  puncto.  El  primer  puncto 
es  dar  gracias  a  Dios  nuestro  Se- 
ñor por  los  beneficios  rescibidos. 

2.  °  El  2.°:  pedir  gracia  para 
conoscer  los  pecados  y  lancallos. 

3.  °  El  3. °:  demandar  cuenta  al 
ánima  desde  la  hora  que  se  le- 
bantó  hasta  el  examen  presente 
de  hora  en  hora  9v  o  de  tiempo 
en  tiempo;  y  primero  del  pensa- 
miento, y  después  de  la  palabra, 
y  después  de  la  obra,  por  la  misma 
borden  que  se  dixo  en  el  examen 
particular. 

4.  °  El  4.0:  pedir  perdón  a  Dios 
nuestro  Señor  de  las  faltas. 

5.  °    El  quinta:  proponer  en- 


VULGATA  VERSIO 

candi  modo,  et  pro  diuersa  peccan- 
tium  habitudine.  Porro  7'educi  ad 
iussa  ducimus  superiorum  diplo- 
mara a,  seu  indulta  pontificum,  pro 
infidelium  expugnatione  uel  chri- 
stianorum  pace,  concedi  atque  pro- 
mulgan sólita;  per  quae  ad  con- 
fessionem  peccatorum,  et  eucha- 
ristiae  sanctae  sumptionem,  chri- 
stifideles  inuitantur.  Peccat  siqui- 
dem  non  leuiter,  quicunque  tam  pias 
rectorum  Ecclesiae  cohortationes 
sanctionesque  aspernari  audet  ac 
transgredí  ". 

14V    EXAMIXIS  GENERALIS  MODUS, 
PARTICULAS  SEU    PUNCTA  QUINQUE 
COMPLECTENTIS 

Primum  punctum  est,  Domino 
nostro  Deo  pro  beneficiis  acceptis 
gratias  agendas  esse. 

Secundum,  quod  debemus  pro 
cognitione  et  expulsione  peccato- 
rum gratiam  flagitare. 

Tertium,  de  admissis  praesenti 
die  peccatis  rationem  ab  anima 
nostra  exigere,  per  horas  singulas 
ex  quo  surreximus  uestigando;  et 
primo  quidem  circa  cogitationem, 
deinde  circa  loquelam  atque  ope- 
rationem,  eodem  ordine,  quo  in 
particulari  examine  traditum  est. 

Quartum,  poseeré  ueniam  de  de- 
lictis. 

Ouintum,  proponere  cum  Dei 

a  Porro  jussa  ducimus  superiorum,  cu- 
jusmodi  sunt  diplomata. 


1  «  Bullae  cruciatae »  vocabantur  Iitterae  apostolicae,  per  quas  Pontífices  summi, 
propositis  indulgentiis,  quas  voeant,  iisciue  plerumque  plenariis,  christifideles  ad  bellum 
contra  liostes  christianae  reipublicac,  aut  armis  aut  pecunia  aüavc  opera  collata,  geren- 


Examen  general 


271 


VERSIO  PRIMA 

mándala  autem  15  superiorum  rc- 
duci  possunt  a  diplomata  pontifi- 
cum,  indulgentiae  pro  pace  conci- 
lianda,  que  conceduntur  confessis 
et  communicatis;  quia  non  parum 
peceat  quis  faciendo  contra  tam 
pias  commendationes  et  exhorta- 
tiones,  seu  eas  aspernando  %. 


VERStO   P.  ROOTHAAN 

tum.  Intelligo  [autem]  per  com- 
mendationes Superiorum,  v.  g. 
Bullas  Cruciatae  et  alia  Indulta, 
ut  pro  pace  [Christianorum]  con- 
fessis et  communicatis  [concedi 
sólita];  quia  non  parum  peccatur 
tune,  causam  praebendo  [ut  con- 
tra ea  agatur],  aut  faciendo  contra 
tam  pias  exhortationes  et  commen- 
dationes Superiorum  nostrorum  *. 


MODÜS     FACIENDI    EXAMEN  GENE- 
RALE, QUOD  CONTINET  IN  SE  QUIN- 
QUE PUNCTA 

Primum  punctum  est  agerc  gra- 
tias  clementissimo  Deo  pro  ómni- 
bus beneficiis  receptis. 

Secundum  est  petere  gratiam 
ad  cognoscendum  peccata  et  ad 
expellendum  ea. 

Tertium  petere  «ab  anima  ratio- 
nem,  ab  hora  qua  surrexit  usque 
ad  presens  examen  ab  hora  in  ho- 
ram,  seu  ab  alio  spatio  temporis 
in  aliud,  et  primo  de  cogitatione, 
secundo  de  locutione,  ultimo  de 
opere,  eodem  ordine  quo  dictum 
est  in  examine  particulari. 

Quartum  est  petere  ueniam  a 
Domino  Deo  de  defec-15v  tibus 
commissis. 

Quintum   est  proponere  cum 

a  Mandata  autem  superiorum  intelligo, 
ut  sunt. 


MODUS  FACIENDI  EXAMEN  GENERA- 
LE,   ET   CONTINET    EN    SE  QUINQUE 
PUNCTA. 

Primum  punctum  est ,  gratias 
agere  Deo  Domino  nostro  pro 
acceptis  beneficiis. 

Secundum,  petere  gratiam  ad 
cognoscenda  peccata,  eaque  ex- 
pellenda. 

Tertium,  exigere  rationem  ab 
anima,  [ineipiendo]  ab  hora  qua 
surrexit  [quis],  usque  ad  examen 
praesens,  per  horas  singulas,  vel 
per  singula  témpora,  ac  primum 
de  cogitatione,  deinde  de  verbo, 
ac  postea  de  opere,  eodem  ordine 
quo  dictum  est  in  Examine  particu- 
lari. 

Quartum,  petere  veniam  a  Deo 
Domino  nostro  de  defectibus  [seú 
culpis]. 

Quintum,  proponere  emendatio- 


dum,  invitabant.  Cum  indulgentiis  (ad  quas  consequendas  saepe  sacramenti  poeniten- 
tiae  susceptio  planis  verbis  exigebatur)  aliae  nonnunquam  gratiae  conjungebantur. 
5    Cf.  Suárez,  ubi  supra,  c.  V,  n.  14. 


272 


CONFESSIÓN  GENERAL 


AUTOGRAPHLM 

mienda  con  su  gracia.  Pater  no- 
ster. 

Confessión  general 
con  la  comunión  1 

En  la  general  confessión,  para 
quien  voluntarie  la  quisiere  hazer, 
entre  otros  muchos,  se  hallarán 
tres  prouechos  para  aquí. 

1 .  °  El  primero:  dado  que  quien 
cada  vn  año  se  confiesa,  no  sea 
obligado  de  hazer  confessión  ge- 
neral, haziéndola  ay  mayor  proue- 
cho  y  mérito,  por  el  mayor  dolor 
actual  de  todos  pecados  y  malicias 
de  toda  su  vida. 

2.  °  El  segundo:  como  en  los 
tales  exercicios  spirituales  se  co- 
noscen  más  interiormente  los  pe- 
cados y  la  malicia  dellos,  que  en  el 
tiempo  que  el  hombre  no  se  daua 
ansí  a  las  cosas  internas,  alcanzan- 
do agora  más  conoscimiento  y  do- 
lor dellos,  abrá  mayor  prouecho  y 
mérito  que  antes  vbiera. 

3.  °  El  3.0  es  consequen ter  que 
estando  más  bien  confessado  y 
dispuesto,  se  halla  más  apto  y 
más  aparejado  para  rescibir  el 
sanctíssimu  sacramento,  cuya  re- 
ceptión  no  solamente  ayuda  ¡jara 
que  no  caya  en  peccado,  mas  aun 
para  conseruar  en  augmento  de 
gratia;  la  qual  confessión  general 
se  hará  mejor  inmediate  después 
de  los  exercicios  de  la  primera 
semana. 

1    V.  supra,  Proleg.,  p.  75. 


VULGATA  VERSIO 

gratia  emendationem,  et  oratio- 
nem  dominicam  post  dicta  omnia 
recitare.  Pater  noster. 

15r    Confessioxis  gexeralis  et 

COMMUXIONIS  USUS  1 

Ex  confessione  generali  ultro 
facta,  inter  alia  plaeraque,  perci- 
piuntur  tria  haec  emolumenta. 

Primum,  quod  tametsi  qui  annis 
singulis  saltem  confitetur  semel, 
ad  generalem  huiuscemodi  confes- 
sionem  minime  obligetur,  eam  ta- 
men  facienti  ipsi  multo  plus  com- 
modi  et  meriti  accedit,  ob  dolorem 
scilicet  de  peccatis  et  malitia  uitae 
praeteritae,  quem  ita  sentit  uehe- 
mentiorem. 

Secundum,  quoniam  inspecta 
per  spiritualem  exercitationem, 
longe  quam  antea  manifestius  na- 
tura et  malitia  peccatorum,  tanto 
amplius  commodum  ac  meritum 
percepturus  est. 


Tertium,  quia  consentaneum  est 
hominem  sic  rite  confessum  atque 
dispositum  multo  melius  se  habe- 
re  ad  eucharistiae  sumptionem; 
quae  máxime  confert  et  ad  fugam 
peccati,  et  ad  gratiae  receptae  con- 
servationem  et  augmcntum.  Porro 
generalis  ista  confessio  post  he- 
bdomadae  primae  exercitia  potissi- 
mum  erit  opportuna. 


CONEESSIÓN  GENERAL 


•273 


VERSIO  PRIMA 

eius  gratia  emendationem ,  cum 
Pater  noster. 

CONFESSIO  GENERALIS 
CUM  COMMUNIONE  1 

In  confessione  generali,  si  quis 
eam  libere  faceré  uoluerit,  inter 
alia  multa,  inueniuntur  tria  com- 
moda. 

Primum  est,  quod,  licet  qui  sin- 
gulis  annis  confitetur  non  tenea- 
tur  generalem  confessionem  face- 
re,  faciens  tamen  illam  consequi- 
tur  maius  meritum  et  commodum 
ob  maiorem  dolorem  actualem 
omnium  peccatorum  et  iniquitatum 
totius  praeteritae  uitae. 

Secundum  est  quia,  cum  in  tali- 
bus  exercitiis  spiritualibus  cogno- 
scantur  magis  interne  peccata  et 
illorum  malitia ,  quam  tempore, 
quo  homo  non  ita  uacabat  rebus 
internis,  obtinens  modo  maiorem 
notitiam  et  dolorem  illorum,  ha- 
bebit  maius  meritum  et  commo- 
dum, quam  ante  habuisset. 

16r  Tertium  est  consequenter, 
quia  melius  confessus  et  disposi- 
tus,  erit  magis  aptus  et  prom- 
ptus  ad  recipiendum  sacramentum 
eucharistiae,  cuius  receptio  non 
solum  iuuat  ut  non  labatur  in  pec- 
catum,  sed  etiam  ut  conseruetur  a 
et  augeatur  in  gratia;  et  haec  con- 
fessio  generalis  fiet  melius  imme- 
diate  post  exercitia  sequentia  pri- 
mae  hebdomadae. 

a    ad  hoc  ut  non  labatur  in  peccatum, 
sed  etiam  ad  hoc  quod  conseruetur. 
Mohum.  Ignat. — Series  II. 


VERSIO   P.  ROOTHAAN 

nem  cum  ejus  gratia.  Pater  noster. 


CONFESSIO  GENERALIS  CUM 
COMMUNIONE.  1 

In  Confessione  generali,  pro  eo 
qui  eam  sponte  [non  ex  necessita- 
te]  faceré  velit,  inter  alias  multas 
invenientur  tres  utilitates  hoc  loco, 
[s.  hoc  Exercitiorum  tempore]. 

Prima,  licet  ille,  qui  singulis  an- 
nis confitetur ,  non  obligetur  ad 
faciendam  Confessionem  genera- 
lem, [tamen]  faciendo  illam  habe- 
tur  major  profectus,  et  [majus] 
meritum  ,  ob  majorem  dolorem 
actualem  de  ómnibus  peccatis  et 
pravitatibus  totius  vitae  suae. 

Secunda,  cum  in  talibus  Exerci- 
tiis spiritualibus  cognoscantur  ma- 
gis intime  peccata  et  eorum  mali- 
tia, quam  tempore  quo  homo  non 
ita  vacabat  rebus  internis,  obtinen- 
do  nunc  majorem  notitiam,  et  do- 
lorem de  illis,  habebitur  major 
utilitas,  et  [majus]  meritum,  quam 
ante  habitum  esset. 

Tertia,  consequenter,  quod  cum 
melius  confessus  sit,  et  [melius] 
dispositus,  invenitur  magis  aptus 
et  magis  praeparatus  ad  recipien- 
dum sanctissimum  Sacramentum, 
cujus  receptio  non  solum  juvat, 
ne  labatur  in  peccatum,  sed  etiam 
ut  conservet  [se]  in  augmento 
gratiae.  Ouae  Confessio  generalis 
fiet  melius  immediate  post  Exerci- 
tia primae  hebdomadae. 


iS 


274 


Primera  s.a 

AUTOGRAPHUM 


— Meditación  de  tres  potencias 

vulgata  versio 


10  Primer  exercicio  1  es  medita- 
ción CON  LAS  aTRES  POTENCIAS  2,  SO- 
BRE EL  I.°,  2.°  Y  3.0  PECADO;  CONTIE- 
NE EN  SÍ,  DESPUÉS  DE  VNA  ORACIÓN 
PREPARATORIA  Y  DOS  PREÁMBULOS, 
TRES  PUNTOS  PRINCIPALES  3  Y  VN 
COLLOQUIO 

Oración.  La  oración  prepara- 
toria 4  es  pedir  gracia  a  Dios 
nuestro  Señor ,  para  que  todas 
mis  intenciones,  actiones  y  opera- 
ciones 5  sean  puramente  ordena- 
das en  seruicio  y  alabanca  de  su 
diuina  maiestad. 

I.°  preámbulo.  El  primer  preám- 
bulo es  composición  viendo  el  lu- 
gar. Aquí  es  de  notar  que  en  la 
contemplación  o  meditación  visi- 
ble, así  como  contemplar  a  Xpo. 
nuestro  Señor,  el  qual  es  visible, 
la  composición  será  ver  con  la 
vista  de  la  ymaginación  el  lugar 
corpóreo,  donde  se  halla  la  cosa 
que  quiero  contemplar.  Digo  el 
lugar  corpóreo,  así  como  vn  tem- 
plo o  monte,  donde  se  halla  Jesu 
Xpo.  o  Nuestra  Señora,  según  lo 
que  quiero  contemplar.  En  la  in- 

a    Dúo  w.  S.  Ign.  pro  de. 


15v  PRIMUM  EXERCITIUM  1  MEDI- 
TANDI  SECUNDUM  TRES  ANIMAE 
POTENTIAS  2  CIRCA  PECCATUM  TRI- 
PLEX; ET  CONTINET  ORATIONEM 
PRAEPARATORIAM,  DUO  PRAELUDIA 
ET  PUNCTA  TRIA  PRAECIPUA  3,  CUM 
UNO  COLLOQUIO 

Oratio  praeparatoria  *  est ,  qua 
petimus  a  Domino  gratiam,  ut  ui- 
res  atque  operationes  5  nostrae 
omnes  sincere  ad  ejus  gloriam  et 
cultum  tendant. 

Primum  praeludium  est  ratio 
quaedam  componendi  loci;  pro 
qua  notandum  est,  quod  in  quauis 
meditatione  siue  contemplatione 
de  re  corpórea,  ut  puta  de  Chri- 
sto,  effingendus  erit  nobis  secun- 
dum  uisionem  quandam  imagina- 
riam  locus  corporeus,  id  quodcon- 
templamur  repraesentans,  ueluti 
templum  aut  mons,  in  quo  reperia- 
mus  Christum  Iesum  uel  Mariam 
Uirginem,  et  caetera  quae  spectant 
ad  contemplationis  nostrae  argu- 
mentum.  Sin  autem  speculationi  16 


1  Non  additur  hic  esse  hoc  exercitium  primi  diei,  ut  clare  fit  in  2.*  hebdomade,  et 
tacite  indicatur  ¡n  tertia  et  quarta,  assignatis  in  dies  sequentes  aliis  contemplationibus; 
in  prima  vero  hebdomade  quinqué  eadem  exercitia  pluribus  diebus  olim  repetebantur. 
Cf.  Di.  ignat.  tradita  [2],  et  Di.  Gra.,  c.  3.0 

1    V.  supra,  Proleg.,  p.  129. 


Primera  s.a  — Meditación  de  tres  potencias  275 

VERSIO  PRIMA  VERSIO   P.  ROOTHAAN 


16v  Primum  exercitium  1  est 
meditatio  trium  animae  uirium  * 
CIRCA  I.m,  2.m,  3.m  peccatum;  et 

CONTINET,  VLTRA  ORATIONEM  PRAE- 
PARATORIAM,  DUO  PRAELUDIA,  TRIA 
PRAECIPUA  3  PUNCTA  CUM  UNO  COL- 
LOQUIO 

Oratione  a  praeparatoria  4  pe- 
tenda  est  gratia  a  Domino,  ut  b 
omnes  meae  intentiones  et  actio- 
nes  5  puré  ordinentur  in  obse- 
quium  et  laudem  diuinae  maje- 
statis c. 

Primum  praeludium  est  compo- 
sitio  loci  d,  ubi  est  adnotandum 
quod  in  contemplatione  uel  medi- 
tatione  uisibili,  sicut  est  contem- 
plado Christi  Domini  nostri,  qui 
uisibilis  est,  compositio  erit,  uidere 
oculo  imaginationis  locum  corpo- 
reum,  in  quo  est  res  contemplan- 
da,  sicut  templum  vel  mons  ubi 
Christus  Dominus  manebat;  in 
inuisibili  autem,  sicut  est  contem- 
plado peccatorum,  compositio  erit 
uidere  oculo  ima-17  ginationis  ani- 
mam  in  corpore  corruptibili  tan- 


a  Oratio  in  marg.  A;  Re.  titulus  Oratio 
praeparatoria;  textus  In  oratione  praepara- 
toria. 

b    ad  hoc  ut. 

c    majestatis  ejus. 

d    uidendo  locum. 


PRIMUM  EXERCITIUM  1  EST  MEDI- 
TATIO [FACIENDA]  PER  TRES 
POTENTIAS  "  [ANIMAE]  CIRCA  PRI- 
MUM, SECUNDUM,  ET  TERTIUM  PECCA- 
TUM. CONTINET  IN  SE  POST  ORATIO- 
NEM PRAEPARATORIA  M,  ET  DUO 
PRAEAMBULA,  TRIA  PUNCTA  CAPITA- 
LIA  3  ET  UNUM  COLLOQUIUM. 

Oratio  praeparatoria  4  est ,  pe- 
tere  gratiam  a  Deo  Domino  no- 
stro,  ut  omnes  meae  intentiones, 
actiones,  et  operationes  5  puré  or- 
dinentur in  servitium  ac  laudem 
suae  divinae  Majestatis. 

Primum  praeambulum  est,  com- 
positio, videndo  locum.  Hic  no- 
tandum  est,  quod  in  contemplatio- 
ne, vel  meditatione  [de  re]  visibi- 
li,  ut  est  contemplan  Christum 
Dominum  nostrum,  qui  visibilis 
est,  compositio  erit  videre  visu 
imaginationis  locum  corporeum, 
ubi  reperitur  ea  res,  quam  voló 
contemplari.  Dico  locum  corpo- 
reum, ut  v.  g.  templum,  vel  mon- 
tem,  in  quo  reperitur  Jesús  Chri- 
stus, vel  Domina  nostra,  juxta  id 
quod  contemplari  voló. 


3  Loquendi  modus  forte  ex  Ludolfo  Cartusiano  natus,  cujus  interpres  hispanus  Mon- 
tesino, summarium  singulis  capitibus  praeponens,  dicere  solet:  «E  contiene  en  sí  nueve 
[vel  septem  vel  decem  etc.,  semper  exactum  numerum]  párrafos  principales.» 

4  V.  supra,  Proleg.,  pp.  107-108. 

5  V.  supra,  Proleg.,  p.  48. 


—  Meditación  de  tres  potencias 

VULGATA  VERSIO 


276         Primera  s.a 

AUTOGRAPHUM 

uisible,  como  es  aquí  de  los  peca- 
dos, la  composición  será  ver  con 
la  vista  ymaginatiua  y  considerar 
mi  ánima  ser  encarcerada  en  este 
cuerpo  corruptible  y  todo  el  com- 
pósito en  este  valle,  como  deste- 
rrado 1  entre  brutos  animales;  digo 
todo  el  compósito  de  ánima 
y  cuerpo. 


subest  res  incorpórea,  ut  est  consi- 
deratio  peccatorum  nunc  oblata, 
poterit  loci  constructio  talis  esse,  ut 
si  per  imaginationem  cernamus  ani- 
mam  nostram  in  corpore  isto  cor- 
ruptibili,  uelut  in  carcere,  constri- 
ctam;  hominem  quoque  ipsum  in 
hac  miseriae  ualle  inter  animalia 
bruta  exulantem  '. 


2.°  preámbulo.  El  segundo  es 
demandar  a  Dios  nuestro  Señor  lo 
que  quiero  y  deseo.  10  v  La  de- 
manda a  de  ser  según  subiecta 
materia,  es  a  saber,  si  la  contem- 
plación es  de  resurrectión,  deman- 
dar gozo  con  Xpo.  gocoso;  si  es 
de  passión,  demandar  pena,  lágri- 
mas y  tormento  con  Xpo.  ator- 
mentado. Aquí  será  demandar  ver- 
güenza y  confussión  de  my  mismo, 
viendo  quántos  an  sido  dañados 
por  vn  solo  pecado  mortal,  y 
quántas  vezes  yo  merescía  ser 
condenado  para  siempre  por  mis 
tantos  peccados. 

Nota.  Ante  todas  contempla- 
ciones o  meditaciones,  se  deuen 
hazer  siempre  la  oración  prepara- 
toria sin  mudarse  y  los  dos  preám- 
bulos ya  dichos  ,  algunas  vezes 
mudándose  según  subiecta  ma- 
teria 2. 

I.°  punto.  El  primer  puncto  será 
traer  3  la  memoria  sobre  el  primer 


Secundum  erit  praeludium,  ut  a 
Domino  id  postulem  quod  exopto, 
iuxta  propositae  contemplationis 
argumentum:  nimirum  si  de  Christi 
resurrectione  fuerit  meditandum, 
petenda  erit  laetitia,  qua  gaudenti 
Christo  congaudeam;  sin  de  pas- 
sione,  lachrimas,  poenas  et  ango- 
res  petam,  ad  compatiendum 
Christo  patienti.  In  praesenti  ergo 
meditatione  pudorem  confusio- 
nemque  meiipsius  debeo  exposce- 
re,  attendens  quam  multi  nomines 
ob  peccatum  moríale  uel  unicum 
damnati  fuerint;  et  quod  ego  toties 
peccando  sim  damnationem  com- 
meritus. 

16v  Notandum  ad  haec,  quod 
omni  meditationi  seu  contempla- 
tioni  praemitti  debent  tam  oratio 
praeparatoria;  quam  praeludia  dúo; 
sed  oratio  quidem  semper  fit  eo- 
dem  modo;  praeludia  uero  pro 
diuersitate  rerum  sunt  diuersa. 

Primum  punctum  erit,  ut  exer- 
ceatur  memoria  mea  ;1  circa  pri- 


•1    .SVy.  siue  altcrius  meditantis  oblitt. 


1  Y.  supra,  Proleg.,  p.  77. 

2  Y.  supra,  Proltg.,  p.  48. 


Primera  s.a  —  Meditación  dk  tres  potencias 


277 


\  I  KSIO  PRIMA 

quam  carcere  inclusam,  et  totum 
com[)ositum  ex  anima  et  corpore 
in  hac  ualle  miseriae  inter  bruta 
animalia  exul  1  a. 


Secundum  praeludium  est  pe- 
tere  a  Domino  Deo  nostro  id  quod 
quero  et  desidero;  et  petitio  debet 
congruere  subiectae  materiae,  hoc 
est,  si  contemplatio  est  de  resur- 
rectione,  oportet  petere  gaudium 
cum  Christo  gaudio  pleno;  si  est 
de  passione,  oportet  petere  la- 
chrymas,  poenam  et  afflictiones 
cum  Christo  afflicto;  hic  autem 
petenda  est  uerecundia  et  con- 
fusio  mei  ipsius ,  considerando 
quod  multi  forte  damnati  sint  ob 
unicum  peccatum  mortale,  et  quo- 
ties  ego  merui  damnari  in  eternum 
ob  tot  mea  peccata. 

Ante  omnes  contemplationes 
seu  meditationes  debet  fieri  su- 
pradicta  oratio  praeparatoria  abs- 
que  mutatione  aliqua,  et  dúo  dicta 
praeludia,  ea  quandoque  mutando 
juxta  materiam  subiectam  2. 

Primum  punctum  erit  exercere 
memoriam   supra    primum  pec- 

a  exulans  B,  syllaba  ans  addita  et  de- 
Uta;  exul  A  et  Re. 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

In  [meditatione  de  re]  invisibi- 
li,  ut  est  hic  de  peccatis,  composi- 
tio  erit  videre,  visu  imaginationis, 
et  considerare,  animam  meam  esse 
in  hoc  corpore  corruptibili  [tam- 
quam]  carcere  inclusam,  et  totum 
compositum  in  hac  valle  tam- 
quam  exsulans  1  inter  bruta  anima- 
lia. Dico  totum  compositum  ani- 
mae  et  corporis  [scilicet,  homi- 
nem  totum]. 

Secundum  [praeambulum]  est, 
petere  a  Deo  Domino  nostro  id 
quod  voló  et  desidero;  petitio  de- 
bet esse  juxta  subjectam  mate- 
riam, scilicet,  si  contemplatio  est 
de  Resurrectione,  petere  [oportet] 
gaudium  cum  Christo  gaudente;  si 
est  de  Passione,  petere  [oportet] 
dolorem  lachrymas  et  tormentum 
cum  Christo  tormentis  affecto.  Hic 
[in  hac  meditatione  de  peccatis] 
erit,  petere  pudorem  et  confusio- 
nem  mei  ipsius,  cum  videam  quam 
multi  damnati  fuerint  ob  unicum 
peccatum  mortale,  et  quam  saepe 
ego  meruerim  damnari  in  aeter- 
num  ob  tam  multa  mea  peccata 

Ante  omnes  contemplationes  vel 
meditationes  debent  semper  fieri 
[supradicta,  scilicet]  oratio  prae- 
paratoria, quae  non  mutatur  [sed 
eadem  fit  semper],  et  dúo  dicta 
praeambula,  quae  identidem  mu- 
tantur,  juxta  subjectam  mate- 
riam 2. 

Primum  punctum  erit  trahere  3 
[applicare]  memoriam  super  pri- 


3  Hispanum  traer,  etsi  ex  latino  trahere  derivatum,  non  significat  vi  ducere,  sed  du- 
cere  tantum. 


Primera  s.a  —Meditación  de  tres  potencias 


278 

AUTOGRAPHUM 

pecado,  que  fué  de  los  ángeles  \ 
y  luego  sobre  el  mismo  el  enten- 
dimiento discurriendo ,  luego  la 
voluntad ,  queriendo  todo  esto 
memorar  y  entender  por  más  me 
enuergongar  y  confundir,  trayendo 
en  comparación  de  vn  pecado  de 
los  ángeles  tantos  pecados  míos;  y 
donde  ellos  por  vn  pecado  fueron 
al  infierno,  quántas  vezes  yo  le  he 
merescido  por  tantos  5.  Digo  traer 
en  memoria  el  pecado  de  los  án- 
geles, cómo  siendo  ellos  criados 
en  gracia,  no  se  queriendo  ayudar 
con  su  libertad  para  hazer  reueren- 
cia  y  obediencia  a  su  Criador  y 
Señor,  veniendo  en  superbia  3, 
fueron  conuertidos  de  gracia  en 
malicia,  y  lancados  del  gielo  11  al 
infierno  *;  y  así  consequenter  dis- 
currir más  en  particular  con  el  en- 
tendimiento, y  consequenter  mo- 
uiendo  más  los  afectos  con  la  vo- 
luntad. 


2.°  punto.  El  segundo:  hazer 
otro  tanto,  es  a  saber,  traer  las  tres 
potencias  sobre  el  pecado  de  Adán 
y  Eua  5  trayendo  a  la  memoria, 


VULGATA  VERSIO 

mum  peccatorum  omnium,  quod 
fuit  ab  angelis  commissum  ad- 
hibito  statim  discursu  intellectus 
atque  uoluntatis  motu  instigante 
me  ad  uoluenda  et  intelligenda  ea, 
per  quae  erubescam  et  confundar 
totus,  facta  unius  tantum  peccati 
angelorum  cum  tot  meis  compara- 
tione;  vnde  colligere  liceat,  cum 
illi  ob  unicum  crimen  addicti  sint 
inferno,  quam  saepe  ipse  suppli- 
cium  idem  meruerim  2  a.  In  me- 
moriam  itaque  dicimus  trahendum 
esse,  quo  pacto  angelí  creati  pri- 
mum  in  statu  gratiae,  sed  (quod 
necesse  erat  ad  beatitudinis  con- 
summationem)  non  uolentes  per 
arbitrii  líber-  17tatem  Creatori  suo 
reuerentiam  et  obsequium  prae- 
stare,  at  contra  eum  ipsum  insole- 
scentes  3,  conuersi  fuerint  ex  gra- 
tia  in  malitiam,  et  de  cáelo  ad 
infernum  praecipitati  *.  Conse- 
quenter discurrendum  erit  per  of- 
ficium  intellectus  circa  haec  pen- 
siculatius,  necnon  concitandis  si- 
mul  uoluntatis  affectionibus  acrius 
insistendum. 

Secundum  est  punctum,  easdem 
potentias  tres  circa  peecatum  pri- 
morum  parentum  5  (quod  secun- 
dum appellabimus)  exercere;  tra- 


a    Prius  denieruerim. 


1  Jo.,  VIII,  44;  II  Petr.,  II,  4;  I  Jo.,  III,  8. 

2  V.  supra,  Proleg.,  pp.  118-119. 

3  Sequitur  S.  Ignatius  doctrinam  S.  Augustini  (De  Genesi  ad  ütíeram,  1.  XI,  c.  XIV, 
n.  18,  Migne  P.  L.,  XXXIV,  436,  ed.  1865),  S.  Thomae  Aquinatis  (Summa  TheoL,  L 


Primera  s.a  —  Meditación  de  tres  potencias  279 

VERSIO  PRIMA  VERSIO  P.  ROOTIIAAN 


catum  ,  scilicet  angelorum  \  et 
circa  idem  ex-17v  ercere  intelle- 
ctum,  discurrendo  et  consequen- 
ter  uoluntatem;volendo  supradicta 
recordad  a  et  intelligere  ad  maio- 
rem  meam  verecundiam  et  confii- 
sionem,  comparando  único  pec- 
cato  angelorum  mea  tam  multa  et 
magna  scelera;  considerando  quo- 
ties  ego  ob  illa  infernum  merui  s, 
si  angelí  ob  unicum  peccatum  in 
infernum  ceciderunt.  Circa  memo- 
riam  autem  peccati  angelorum  re- 
cordari  debemus  quod,  cum  ipsi 
creati  essent  in  gratia  et  nollent 
sua  libértate  gratiam  juuare,  ad 
exhibendam  reuerentiam  et  obe- 
dientiam  suo  Creatori  et  Domino, 
leuati  in  superbiam  3  b,  ceciderunt 
a  gratia  in  malitiam,  et  depulsi 
snnt  de  cáelo  in  infernum  * ;  et  ita 
consequenter  discurrendum  est 
particularius  cum  intellectu,  et 
mouendi  sunt  magis  affectus  uo- 
luntatis. 


mum  peccatum,  quod  fuit  Angelo- 
rum et  deinde  super  idem  intel- 
lectum ,  discurrendo;  deinde  vo- 
luntatem,  volendo  totum  illud  me- 
moran et  intelligere  ,  ut  magis 
erubescam  et  confundar,  trahendo 
[ducendo]  in  co  mparationem 
unius  peccati  Angelorum  tam  mul- 
ta peccata  mea:  et  [considerando] 
cum  illi  ob  unum  peccatum  iverint 
in  Infernum,  quam  saepe  ego  hoc 
idem  meruerim  ob  tam  multa  2. 
Dico,  trahere  in  memoriam  pecca- 
tum Angelorum,  [scilicet],  quomo- 
do,  cum  essent  ipsi  creati  in  gra- 
tia, nolentes  se  adjuvare  ope  suae 
libertatis  ad  exhibendam  reveren- 
tiam  et  obedientiam  suo  Creatori 
ac  Domino,  devenientes  in  super- 
biam s,  conversi  fuerint  ex  gratia 
in  malitiam,  et  de  Coelo  ad  Infer- 
num praecipitati  4 ;  et  ita  conse- 
quenter discurrere  magis  in  par- 
ticulari  per  intellectum,  et  conse- 
quenter movendo  magis  affectus 
per  voluntatem. 


Secundum  est,  idem  quod  supra 
faceré,  hoc  est,  exercere  tres  po- 
tentias  circa  peccatum  Adae  et 
Euae  5,  reducendo  ad  memoriam 


Secundum  [punctum  erit],  idem 
faceré,  id  est  trahere  [applicare] 
tres  potentias  super  peccatum 
Adae  et  Evae  5,  trahendo  [ducen- 


a  memorari;  memoran  Fa.\  memorare 
Re. 

t>  leuati  sunt  superbia  et  B;  leuati  sunt 
in  superbiam  A  et  Re. 


I.XIII,  art.  2  et  3)  et  probatissimorum  theologorum  (Cf.  Suárez,  De  Angelis,  1.  VII, 
ce.  VIH  et  IX). 

*   Matth.,  XXV,  41;  Luc,  X,  18;  Apoc,  XII,  7-9;  Jud.,  6. 

3    V.  supra,  Proieg.,  p.  107. 


280        Primera  s.a  —  Meditación  de  tres  potencias 


AUTOGRAPHUM 

cómo  por  el  tal  pecado  hizieron 
tanto  tiempo  penitencia,  y  quánta 
corruptión  vino  en  el  género  hu- 
mano, andando  tantas  gentes  para 
el  infierno.  Digo  traer  a  la  memo- 
ria el  2.0  pecado  de  nuestros  pa- 
dres ;  cómo  después  que  Adán 
fué  criado  1  en  el  campo  dama- 
geno  s  y  puesto  en  el  parayso  te- 
rrenal 8  y  Eua  ser  criada  de  su 
costilla  4  siendo  bedados  que  no 
comiesen  del  árbol  de  la  scien- 
cia  6  y  ellos  comiendo  6  y  asi- 
mismo pecando  7  y  después  ves- 
tidos de  túnicas  pellíceas  a  y  lan- 
zados del  parayso  8  bibieron  sin 
la  iusticia  original  ,  que  habían 
perdido,  toda  su  vida  en  muchos 
trabajos  y  mucha  penitencia  9  y 
consequenter  discurrir  con  el  en- 
tendimiento b  más  particularmente, 
vsando  de  la  voluntad  como  está 
dicho. 

3.°  punto.  El  tercero:  asimismo 
hazer  otro  tanto  sobre  el  tercero 


a  \Tox  latina;  Bu.  habet  substantivum 
pellicas. 

t>  Pos/  hoc  v.  est  virgula  oblitt.  in  Aut.: 
ilaque  más  particularmente  eumdem  sen- 
sum  habet  atque  más  en  particular  in  fine 
primi  puncti. 


VULGATA  VERSIO 

ctando  a  memoria,  quam  diuturnam 
ob  illud  poenitentiam  egerunt, 
quanta  humanum  genus  corruptio 
inuasit,  quot  hominum  milia  ad 
inferos  deturbati  sunt.  Memorán- 
dum estuidelicet,  quo  modo  Adam 
in  damasceno  campo  s  de  limo 
terrae  factus  1  positusque  in  ter- 
restri  paiadiso  3  et  Eua  formata 
ex  una  costarum  eius  *  cum  de 
fructu  arboris  scientiae  boni  et 
mali  prohibid  5  essent  comedere, 
et  nihilominus  comedissent  6  post 
peccatum  7  súbito  ex  paradiso 
eiecti  sint  8  uestibus  pelliceis  in- 
duti,  et  ori-l7v  ginali  iustitia  priua- 
ti,  reliquum  uitae  suae  tempus  in 
laboribus  ac  aerumnis  maximis 
poenitendo  9  traxerint.  Super  his 
etiam  ratiocinio  intellectus  et  affe- 
ctibus  uoluntatis  utendum  erit,  sic- 
ut  prius. 

Tertium  est,  ut  exerceamur  pari 
modo  circa  peccatum  b  mortale  et 


a    Seq.  in  oblitt. 

b    Seq.  aliquod  oblitt. 


»  Gen.,  I,  26-27,  II-  7;  Tob.,  VIII,  8;  Eccli.,  XVII,  1,  XXXIII,  10. 

s  V.  supra,  Proleg.,  p.  76. 

'  Gen.,  II,  8  et  15. 

*  Gen.,  II,  20-23;  I  Cor.,  XI,  8. 

*  Gen.,  II,  17,  III,  2-3.  Vide  supra,  p.  188. 


Primera  s.a  —  Meditación  dk  tres  potencias 


VERSIO  PRIMA 

quomodo  a  ob  tale  peccatum  per 
tantum  tempus  poenitentiam  ege- 
rint  b,  et  quanta  18  corruptio  secu- 
ta est  in  genus  humanum,  tot  ho- 
minum  milibus  c  descendentibus 
in  infernum.  Voco  autem  reducere 
ad  memoriam  secundum  pec- 
catum, scilicet  nostrorum  primo- 
rum  parentum,  memorari  qualiter 
postquam  Adam  fuit  creatus  1  in 
campo  damasceno  2  et  positus  in 
paradiso  terrestri  3  et  Eua  de  eius 
costa  formata  4,  post  prohibitio- 
nem  ne  comederent  de  fructu  ar- 
boris  d  scientiae  5,  ipsi  comeden- 
tes  0  et  ex  consequenti  peccan- 
tes  7  e,  tándem  expulsi  de  paradi- 
so 8  el  vestid  tunicis  pelliceis  {, 
uixerunt  sine  iustitia  originali  per 
totam  uitam  suam  in  multis  labo- 
ribus,  in  multa  poenitentia  9.  Et 
consequenter  discurrendum  est  in- 
tellectu  particularius,  vtendo  etiam 
uoluntate  sicut  dictum  est. 

Tertium  punctum  est  idem  fa- 
ceré circa  tertium  peccatum  cu- 

a    qualiter;  ita  Re.  et  Fa. 

•>    poenituerint;  poenituerunt  Re.  et  Fa. 

c    tot  gentibus;  ita  Re.  et  Fa. 
de  arbore;  ita  Re.  et  Fa. 

c  ipsis  comedentibus  et  ex  conse- 
quenti peccantibus;  sic  Re.  et  Fa. 

f  tándem  vestiti  tunicis  pelliceis  et  ex- 
pulsi de  paradiso;  ita  A.  et  Re. 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

do]  in  memoriam,  quomodo  ob 
illud  peccatum  tam  diuturnam  fe- 
cerint  poenitentiam  et  quanta  cor- 
ruptio genus  humanum  invaserit, 
tam  multis  hominibus  ad  [versus] 
infernum  euntibus.  Dico  trahere 
[ducere]  in  memoriam  secundum 
peccatum  [scilicet]  nostrorum  pa- 
rentum, quomodo,  postquam  Adam 
creatus  esset  1  in  campo  Dama- 
sceno -  et  positus  in  paradiso  ter- 
restri 3  et  Eva  formata  esset  de 
ejus  costa  4  cum  prohibiti  essent 
ne  de  fructu  arboris  scientiae  com- 
ederent 5  et  ipsi  comedentes  6 
et  ita  peccantes  7  dein  vestiti  tu- 
nicis pelliceis,  et  e  paradiso  expul- 
si 8  vixerint  sine  justitia  originali, 
quam  perdiderant,  totam  vitam 
suam  in  multis  laboribus  [aerum- 
nis],  et  multa  poenitentia  9  et 
consequenter  discurrere  per  in- 
tellectum,  a  magis  particulariter 
utendo  volúntate,  ut  dictum  est. 

Tertium  [punctum  erit]  eodem 
modo  idem  faceré  circa  tertium 


a  Hanc  virgulam  habet  Ro.,  qui  ait  in 
notatione,  illam  in  Ant.  inveniri.  Sed  v. 
not.  b  sub  Aut.  et  Proleg.,  p.  ijj. 


'  Gen.,  II,  6. 

7  Gen.,  1.  16-17. 

8  Gen.,  III,  21-24. 
»  Gen.,  m,  16-19. 


282         Primera  s.a  —  Meditación  de  tres  potencias 


AUTOGRAPHUM 

pecado  particular  1  de  cada  vno 
que  por  vn  pecado  mortal  es  ydo 
al  infierno,  y  otros  muchos  sin 
cuento  por  menos  pecados  que  yo 
he  hecho  Digo  hazer  otro  tanto 
sobre  el  3.0  pecado  particular,  tra- 
yendo a  la  memoria  la  grauedad 
y  llv  malicia  del  pecado  contra  su 
Criador  y  Señor ,  discurrir  con 
el  entendimiento,  cómo  en  3  el 
pecar  y  hazer  contra  la  bondad 
infinita  iustamente  a  sido  conde- 
nado para  siempre,  y  acabar  con 
la  voluntad  como  está  dicho. 


Colloquio.  Ymaginando  a  Xpo. 
nuestro  Señor  delante  y  puesto  en 
cruz,  hazer  vn  colloquio  *,  cómo 
de  Criador  es  venido  a  hazerse 
hombre,  y  de  vida  eterna  a  muerte 
temporal,  y  así  a  morir  por  mis 
pecados.  Otro  tanto  mirando  a  mí 
mismo  lo  que  he  hecho  por  Xpo., 
lo  que  hago  por  Xpo.,  lo  que  deuo 
hazer  por  Xpo.,  y  así  viéndole  tal, 
y  así  colgado  en  la  cruz,  discurrir 
por  lo  que  se  offresciere.  El  collo- 
quio se  haze  propriamente  hablan- 
do así  como  vn  amigo  habla  a 


VULGATA  VERSIO 

particulare  1  quodlibet  (ipsum  nos 
tertium  peccatum  dicemus,  ut  a 
duobus  supra  positis  distinguatur) 
considerando  quod  peccato  tali, 
uel  semel  duntaxat  commisso,ybrA? 
detrusi  sint  multi  ad  infernum, 
quodque  praeterea  prope  innume- 
ri,  ob  delicia  meis  pauciora  atque 
leuiora,  forte  crucientur  aeternis 
poenis  2.  Unde  memoria  uersan- 
dum  erit,  quanta  sit  peccati  gra- 
uitas  et  malitia,  Deum  omnium 
Conditorem  atque  Dominum  offen- 
dentis.  Ratiocinandum  quoque  est 
supplicium  aeternum  peccato  iuste 
irrogari,  utpote  aduersus  infinitam 
bonitatem  Dei  perpetrato.  Postre- 
mo suscitandi  sunt  affectus  sicut 
iam  dictum  est. 

18  Colloquium  4  fiet,  imagi- 
nando Jesum  Christum  coram  me 
adesse  in  cruce  fixum.  Itaque  ex- 
quiram  mecum  rationem,  qua 
Creator  ipse  infinitus  fieri  creatina 
et  ab  aeterna  uita  ad  temporariam 
mortem  uenire  pro  peccatis  meis 
dignatus  sit.  Arguam  insuper  me- 
ipsum  percontans,  quid  hactenus 
dignum  memoratu  egerim  a  pro 
Christo,  quid  agam  tándem  aut 
agere  debeam;  et  in  eum  intuens 
sic  cruci  affixum,  ea  proloquar, 
quae  suggeret  mens  et  affectus. 

a  acgcrim. 


1    V.  supra,  Proleg.,  pp.  107-108. 

-    Discrimen  ¡ntcr  Aut.  et  Vu.  notavit  Ro..  annot.  10. 

3   Causam  potius  quam  tempus  significat;  Fa.  et  Ve.  omitt.  in.  «En  el  pecar  y  hacer 


—  Meditación  de  tres  potencias  283 

VERSIO  P.  RO0THAAN 


Primera  s.a 

VERSIO  PRIMA 

jusuis  qui  ob  unicum  forte  mor- 
tale  cst  damnatus,  et  aliorum  sinc 
numero  damnatorum  ob  pauciora 
quam  mea  peccata  5 ;  dico  autem 
faceré  idem  circa  tertium  pecca- 
tum  priuatum  cuiusuis,  redu-  18v 
cendo  ad  memoriam  grauitatem  et 
malitiam  peccati  contra  Creatorem 
et  Dominum,  discurrendo  a  intel- 
lectu  qualiter  peccando  et  agendo 
contra  bonitatem  infinitam,  juste 
damnatus  est  in  eternum,  et  finiat 
tándem  cum  uoluntatis  actibus. 


peccatum  [id  est]  particulare  1 
cujusvis,  qui  ob  unum  peccatum 
mortale  ivit  ad  infernum,  et  multi 
alii  sine  numero  [damnati  sunt]  ob 
pauciora  peccata  quam  [quae]  ego 
feci  2.  Dico  idem  faceré  circa  ter- 
tium peccatum  particulare,  trahen- 
do  [ducendo]  in  memoriam  gravi- 
tatem  et  malitiam  peccati  contra 
suum  Creatorem  ac  Dominum  [ab 
homine  commissi];  discurrere  in- 
tellectu,  quomodo  in  3  peccando, 
et  agendo  contra  bonitatem  infini- 
tam, [homo  talis]  juste  fuerit  con- 
demnatus  in  aeternum  ;  et  con- 
cludere  actibus  voluntatis,  ut  di- 
ctum  est. 


Colloquium  4  demum  fiat  ima- 
ginando Christum  Dominum  co- 
ram  me  cruci  affixum,  consideran- 
do b  quemadmodum  c  Creator  exi- 
naniuit  adeo  se,  ut  homo  fieret,  et 
aeternus  d  uoluit  temporaliter  mori 
pro  peccatis  meis.  Rursume,  consi- 
derando meipsum,  quid  fecerim 
pro  Christo,  quid  faciam  et  quid 
debeam  faceré;  et  ita  uidens  illum 
pendentem  in  cruce,  discurram  per 
ea  quae  sese  obtulerint. 

Colloquium  proprie  fit  sicuti  si 
amicus  amicum  alloquatur,  vel  ser- 

■'  discurrere;  sic  Re.;  discurrendo  Fa. 

•>  fiat  considerando  B;  sic  A.,  Re.  et  Fa. 

c  qualiter;  sic  Re.  et  Fa. 

<•  vita  aeterna;  sic  Fa. 

e  Idem  faciam;  sic  Re. 


Colloquium.  Imaginando  Chri- 
stum Dominum  nostrum  praesen- 
tem,  et  in  cruce  positum,  collo- 
quium 4  [cum  ipso]  instituere, 
[  quaerendo  ]  quomodo ,  Creator 
cum  esset,  eo  devenerit,  ut  homi- 
nem  se  fecerit,  et  ab  aeterna  vita 
[venerit]  ad  mortem  temporalem, 
et  ita  ad  moriendum  pro  meis  pec- 
catis. Itidem  [colloquium  mecum 
ipso  instituere]  inspiciendo  me 
ipsum,  [percontari  ex  me]  quid 
egerim  ego  pro  Christo,  quid  agam 
pro  Christo,  quid  agere  debeam 


contra  la  bondad  infinita»  non  est  in  actu  peccati,  sed  cum  peccaverit  et  egerit,  etc. 
V.  supra,  p.  185. 
4    V.  supra,  Pro/eg.,  pp.  iio-m. 


284  Primera  s.4  — Meditación  de  pecados 

AUTOGRAPHUM  VULGATA  VKRSIO 


otro,  o  vn  sieruo  a  su  señor,  quán- 
do  pidiendo  alguna  gracia,  quándo 
culpándose  por  algún  mal  hecho, 
quándo  comunicando  sus  cosas  y 
queriendo  consejo  en  ellas;  y  dezir 
vn  Pater  noster. 


Porro  colloquii  proprium  illud  est, 
ut  fiat  sicut  amici  sermo  ad  ami- 
cum,  uel  serui  ad  dominum;  nunc 
gratiae  aliquid  petendo,  nunc  cul- 
pam  aliquam  meam  incusando;  in- 
terdum  propria  quaelibet  negotia  a 
communicando,  ac  petendo  consi- 
lium  super  illis  siue  auxilium.  Ul- 
timo dicatur  Pater  noster. 


Segundo  exercicio  es  meditación 
de  los  pecados  1  y  contiene  en 
sí,  después  de  la  oración  prepa- 
ratoria y  dos  preámbulos,  cinco 
punctos  y  vn  colloquio 

Oración.  Oración  preparatoria 
sea  la  misma. 

1.  °  preámbulo.  El  primer  preám- 
bulo será  la  misma  composición. 

2.  °  preámbulo.  El  2.°  es  deman- 
dar lo  que  quiero:  será  aquí  pedir 
crescido  y  yntenso  dolor  y  lágri- 
mas de  mis  pecados. 

12r  |.°  puncto.  El  primer  puncto 
es  el  processo  de  los  pecados,  es  a 
saber,  traer  a  la  memoria  todos  los 
pecados  de  la  vida,  mirando  de 
año  en  año  o  de  tiempo  en  tiempo; 
para  Lo  qual  aprouechan  tres  co- 


18v   Secundum   exercitium  est 

MEDITATIO  DE  PECCATIS  \  COMPLE- 
CTENS  ULTRA  ORATIONEM  PRAEPARA- 
TORIAM  ET  DUO  PRAELUDIA,  QUIN- 
QUE ARTICULOS  SEU  PUNCTA ,  CUM 
COLLOQUIO  AD  FINEM 

Praeparatoria  oratio,  eadem 
quae  supra. 

Prius  praeludium  eandem  exigit 
constructionem  loci,  ut  in  praece- 
denti  meditatione. 

Posterius  uero  fiet  poscendo  id, 
quod  hic  quaerimus,  dolorem  scili- 
cet  intensum  de  peccatis  atque 
abundantcm  fletum. 

Punctum  primum  sit  processus 
quidam,  per  quem  peccata  totius 
uitae  in  memoriam  reuocantur, 
percursis  gradatim  discussisque 
annis  et  spatiis  temporum  singulis. 
Qua  in  re  triplici  iuuamur  com- 


a  Hoc  v.  oblitt.  prius,  post  rettítutum 
pimctis  infra  additis. 


Y.  supra,  Proleg.,  pp.  107- 108. 


PRIMERA   S.A  — MEDITACIÓN   DE  PECADOS 


285 


YMiSlO  PRIMA 

iius  domimim  suum,  nunc  aliquam 
gratiam  petendo,  nunc  seipsum 
incusando  ob  aliquod  malum  com- 
missum,  nunc  demum  sua  domino 
communicando  ct  circa  ea  consi- 
lium  quaerendo.  In  fine  dicaturPa- 
tcr  noster. 


19  Secündüm  exercitium  est  de 
meditatione  peccatorum  et 
cont1net,  post  orationem  prepa- 
ratoriam  et  duo  praeambula, 
quinque  puncta  et  vnum  collo- 

QUIUM 

Oratio  preparatoria  sit  eadem, 
quae  supra  dicta  est. 

Primum  praeambulum  erit 
eadem,  quae  supra  dicta  est,  com- 
positio  loci. 

Secundum  praeambulum  est  pe- 
tere  gratiam  quam  desidero:  nunc  a 
erit  petere  magnum  et  intensum 
dolorem  et  lachrymas  ob  peccata 
mea. 

Primum  punctum  est  circa  pro- 
cessum  peccatorum,  reducendo  ad 
memoriam  omnia  peccata  uitae, 
mente  discurrendo  per  singulos 
annos  uel  témpora  b;  ad  quod  tria 
potissimum  juuant:  primum  respi- 

a  quod  nunc  B;  quod  ad  propositum 
A  prius,  deinde  nunc,  deleto  ad  propositum. 

b  discurrendo  de  anno  in  annum,  uel 
quouis  tempore  in  aliud. 


VERSIO   P.  ROOTIIAAN 

pro  Christo.  Atque  ita  videndo 
illum  talem,  et  ita  fixum  in  cruce, 
discurrere  per  ea  [sensa]  quae  se 
obtulerint. 

Colloquium  fit  proprie  loquen- 
do,  sicut  amicus  loquitur  ad  alte- 
rum,  vel  servus  ad  dominum  suum, 
modo  petendo  aliquam  gratiam, 
modo  incusando  se  ipsum  mali 
alicujus  commissi,  modo  commu- 
nicando res  suas  [circumstantias 
suas]  et  petendo  consilium  in  illis. 
Et  dicatur  [in  fine]  Pater  noster. 

SECUNDUM  EXERCITIUM  EST  MEDITA- 
TIO  DE  PECCATIS  l,  ET  CONTINET  IN 
SE,  POST  ORATIONEM  PRAEPARATO- 
RIAM,  ET  DUO  PRAEAMBULA,  QUINQUE 
PUNCTA,  ET  UNUM  COLLOQUIUM. 

Oratio  praeparatoria  sit  eadem. 

Praeambulum  primum  erit  ea- 
dem compositio  [ut  in  primo  exer- 
citio]. 

Secundum  [praeambulum]  est, 
petere  id  quod  voló  [cupio];  erit 
hoc  loco,  petere  magnum  et  inten- 
sum dolorem  et  lachrymas  de  meis 
peccatis. 

Primum  punctum  est,  processus 
[quidam]  peccatorum  ,  scilicet, 
trahere  [revocare]  in  memoriam 
omnia  peccata  vitae  [meae],  inspi- 
ciendo  [yitam]  per  annos  singulos 
vel  per  singula  témpora.  Ad  quod 


286  Primera  s.a  —  Meditación  de  pecados 

AUTOGRAPHUM  VULGATA  VERSIO 


sas:  la  1.a  mirar  el  lugar  y  la  casa 
adonde  he  habitado;  la  2.a  la  con- 
uersación  que  he  tenido  con  otros; 
la  3a  el  officio  en  que  he  viuido. 

2.  °  puncto.  El  2.°:  ponderar  los 
pecados  mirando  la  fealdad  y  la 
malicia  que  cada  pecado  mortal 
cometido  tiene  en  sí,  dado  que  no 
fuese  vedado. 

3.  °  puncto.  El  tercero:  mirar 
quién  soy  yo  diminuyéndome  por 
exemplos:  primero  quánto  soy  yo 
en  comparación  de  todos  los  hom- 
bres; 2.°  qué  cosa  son  los  hombres 
en  comparación  de  todos  los  ánge- 
les y  sanctos  del  parayso;  3.0  mi- 
rar qué  cosa  es  todo  lo  criado  en 
comparación  de  Dios:  pues  yo  solo 
<qué  puedo  ser?;  4.0  mirar  toda  my 
corruptión  y  fealdad  corpórea;  5.0 
mirarme  como  vna  llaga  y  poste- 
ma de  donde  an  salido  tantos  pe- 
cados y  tantas  maldades  y  ponzoña 
tan  turpíssima. 


pendió,  consideratis  uidelicet  locis 
habitationis  nostrae,  conuersatio- 
num  modis,  et  officiorum  seu  ne- 
gotiorum,  quibus  functi  sumus, 
generibus  diuersis. 

19  Secundum  est  peccata  ipsa 
perpendere,  quanta  sit  foeditas  et 
nequitia  singulorum  ex  natura  sua, 
si  uel  prohibita  non  essent. 

Tertium  est  considerare  me- 
ipsum,  quisnam  aut  qualis  sim,  ad- 
ditis  exemplis,  quae  me  in  maiorem 
mei  contemptum  trahant:  ut  si 
mecum  reputem  quantulus  sim  ad 
hominum  omnium  coetum  compa- 
rarais; quid  deinde  sit  multitudo 
uniuersa  mortalium,  si  cum  ange- 
lis  beatisque  ómnibus  conferatur; 
post  haec  a  attendendum  est,  quid 
rei  sit  tándem  quicquid  est  crea- 
tum,  prae  ipso  Deo  Creatore:  jam 
quid  homuncio  ego  unus  esse  pos- 
sum?  Demum  b  inspiciam  corru- 
ptionem  mei  totius,  prauitatem 
animae  atque  corporis  foeditatem, 
ac  c  me  tanquam  ulcus  siue  apo- 
stema esse  ducam,  ex  quo  tanta 


a 
b 
c 


3° 
4-° 
5* 


Primera  s  *  — Meditación  de  pecados 


287 


VERSIO  PRIMA 

cere  domum  vel  locum  in  quo  ha- 
bitauit;  secundo,  respiccre  conuer- 
sationem  quam  cum  aliis  19v  ha- 
buit;  tertio  statum  uiuendi a. 

Sccundum  punctum  est  ponde- 
rare peccata,  respiciendo  deformi- 
tatem  et  malitiam,  quam  quoduis 
peccatum  mortale  continet  in  se, 
etiam  si  non  fuisset  b  prohibi- 
tum  c. 

Tertium  punctum  est,  cogitare 
quisnam  ego  sim,  meipsum  mi- 
nuendo d,  adductis  exemplis:  pri- 
mo, quid  e  sim  in  comparatione 
omnium  hominum;  deinde  f  quid 
sint  homines  huius  mundi  collatio- 
ne  omnium  angelorum  et  sancto- 
rum  caeli;  deinde  s  cogitando  quid 
sit  omnis  creatura  Deo  collata: 
quid  ergo  ego  solus  ero;  demum  h 
cogitare  omnem  corruptionem,  et 
deformitatem  corpoream  meam; 
ac  *  respicere  meipsum  quasi  uul- 
nus  et  postema  i,  unde  tot  pullu- 
larunt  peccata  et  tot  iniquitates,  et 
tantum  et  tam  turpe  uenenum. 


a  tertio  artem  uiuendi  quam  habet; 
tertio  artem  uiuendi  quam  habuit  Re. 

b    esto  quod  non  fuisset. 

c  prohibitum  specialiter  a  lege  diuina; 
sic  in  Fa.  et  Re. 

d  diminuendo;  sic  Re.;  diminutionem 
inquirendo  Fa. 

e  quam  parum  hic  et  infra  bis  pro  quid; 
sic  Re.  et  Fa. 

f   secundo  B;  sic  Re. 

S    tertio  B;  sic  Re. 

h    Pro  8  w.  praeced.  respectu  Dei;  quid 
«rgo  erit  de  me  solo;  quarto. 
i    quinto  B;  sic  Re. 
j    apostema  A  et  Re. 


VERSIO   P.  ROOTHAAN 

juvant  tria:  primum,  inspicere  lo- 
cum, et  domum,  ubi  habitavi;  se- 
cundum,  conversationem ,  quam 
habui  cum  aliis;  tertium,  officium, 
in  quo  vixi. 

Secundum,  ponderare  peccata, 
inspiciendo  [considerando]  foedi- 
tatem  et  malitiam,  quam  quodvis 
peccatum  mortale  commissum  ha- 
bet in  se,  etiamsi  non  esset  prohi- 
bitum. 

Tertium,  inspicere  [considerare] 
quis  sim  ego,  minuendo  me  ipsum 
per  exempla:  primo,  quantus  sim 
ego  in  comparatione  omnium  ho- 
minum: secundo  quid  sint  homines 
in  comparatione  omnium  Angelo- 
rum et  Sanctorum  Paradisi:  tertio, 
inspicere  [considerare]  quid  sint 
omnia  creata,  in  comparatione  Dei: 
jam  ego  solus  quid  esse  possim? 
Quarto  inspicere  [considerare] 
omnem  meam  corruptionem  et  foe- 
ditatem  corpoream:  quinto,  inspi- 
cere [considerare]  me  quasi  ulcus 
quoddam  et  apostema,  unde  pullu- 
larunt  tot  peccata  et  tot  nequitiae, 
ac  venenum  tam  turpissimum. 


288 


Primera  s.a  —  Meditación  de  pecados 


AUTOGRAPHUM 


4.  °  puncto.  El  quarto:  considerar 
quién  es  Dios,  contra  quien  he  pe- 
cado, según  sus  atributos,  compa- 
rándolos a  sus  contrarios  en  my: 
su  sapiencia  a  my  ynorancia,  su 
omnipotencia  a  my  flaqueza,  su 
justicia  a  my  yniquidad,  su  bondad 
a  my  malicia. 

5.  °  puncto.  El  quinto:  esclama- 
ción  admiratiue  con  crescido  afec- 
to, discurriendo  I2v  por  todas  las 
criaturas,  cómo  me  an  dexado  en 
vida  y  conseruado  en  ella;  los  án- 
geles como  sean  cuchillo  de  la 
iusticia  diuina  cómo  me  han 
suffrido  y  guardado  y  rogado  por 
my;  los  santos  cómo  an  sido  en  in- 
terceder y  rogar  por  my;  y  los 
cielos,  sol,  luna,  estrellas  y  ele- 
mentos, fructos,  aues,  peges  y  ani- 
males; y  la  tierra  2  cómo  no  se  a 
abierto  para  sorberme  ,  criando 
nuevos  infiernos  para  siempre  pe- 
nar en  ellos. 


Colloquio.  Acabar  con  vn  eolio 
quio  de  misericordia,  rrazonando 


VULGATA  VERSIO 

sanies  peccatorum  tantaque  uitio- 
rum  lúes  defluxerit. 

Ouartum  est  cogitare  quid  sit 
Deus,  quem  ita  offendi,  collectis 
comparatisque  perfectionibus  attri- 
butis  Deo  ut  a  propriis,  cum  19  v 
oppositis  meis  uitiis  atque  defecti- 
bus:  summam  scilicet  eius  poten- 
tiam,  sapientiam,  bonitatem  et 
iustitiam,  cum  extrema  mea  infir- 
mitate,  ignorantia,  malitia  et  ini- 
quitate  conferendo. 

Quintum:  in  exclamationem  pro- 
rumpere  ex  commotione  affectus 
uehementi,  admirando  ualde,  quo- 
modo  creaturae  omnes  (discursu 
facto  per  singulas)  me  sustinuerint 
tamdiu,  et  hucusque  uiuum  ser- 
uauerint.  Ouomodo  angeli,  diui- 
nae  iustitiae  gladium  1  ferentes, 
aequo  me  animo  tulerint,  custo- 
dierint,  suisque  etiam  iuuerint  suf- 
fragiis.  Quomodo  pro  me  interces- 
serint  sancti.  Ouomodo  caelum, 
sol,  luna,  et  alia  sidera,  elementa 
cunctaque  animantium  genera  et 
terrae  germina  debitae  uindictae 
loco  mihi  seruierint.  Ouo  denique 
modo  non  absorbuerit  me  dehi- 
scens  tellus  s,  et  mille  infernos  re- 
serans,  in  quibus  perpetuas  poenas 
daturus  essem  b. 

Terminanda  demum  erit  haec 
meditatio  20  per  colloquium,  ex- 

a    Emend.  ex  ac. 
I>    Emend.  ex  sim. 


»  Cf.  II  Mach.,  III,  25-27,  XV,  22;  Luc,  I,  20;  Apoc,  XIV,  18-19,  XVI,  1-21.  «San- 
cti vero  angeli  sine  ira  puniant  quos  accipiunt  aeterna  Dei  lege  puniendos.»  (S.  AüGU- 
stinus,  De  Civitate  Dei,  I.  IX,  c.  V,  Migne,  P.  L.,  XLI,  261,  ed.  1864.) 


Primkra  s.a  —  Meditación  de  pecados  289 

VERSIO  PRIMA  VERSIO  P.  ROOTHAAN 


Quartum  punctum  est,  conside- 
rare quis  sit  Deus,  contra  quem 
peccaui,  secundum  sua  attributa, 
comparando  illa  suis  oppositis  in 
me:  sai)ientiam  suam  meae  igno- 
rantiae;  omnipotentiam  meae  infir- 
mitati  •';  20  suam  justitiam  meae 
iniquitati;  suam  bonitatem  meae 
malitiae. 

Ouintum  punctum  est  exclama- 
tio  quaedam  admiratiua,  ex  magno 
affectu  procedens,  discurrendo  per 
omnes  creaturas,  admirans  quo- 
nam  modo  me  passe  b  sunt  uiuere 
et  me  in  uita  conseruauerunt;  quo- 
modo  angelí,  qui  sunt  gladius  di- 
uinae  justitiae  l,  me  sustinuerint 
et  conseruauerint  et  pro  me  ora- 
uerint;  sancti  etiam  quomodo  mei 
fuerint  c  intercessores  apud  Deum; 
caeli,  sol,  luna,  stellae,  elementa, 
fructus,  aues,  pisces,animalia,  quo- 
modo me  hactenus  conseruaue- 
runt ;  térra  2  quomodo  non  aper- 
ta  est  et  me  absorpsit;  quomodo 
non  sunt  creati  noui  inferni,  ut  me 
in  aeternum  punirent. 


Quartum,  considerare  quis  sit 
Deus,  contra  quem  peccavi,  se- 
cundum ejus  attributa,  comparan- 
do ea  cum  eorum  contrariis  [quae 
sunt]  in  me:  ejus  sapientiam  cum 
mea  ignorantia,  ejus  omnipoten- 
tiam cum  mea  debilitate,  ejus  ju- 
stitiam cum  mea  iniquitate,  et  ejus 
bonitatem  cum  mea  malitia. 

Ouintum,  exclamatio  admirati- 
ve,  cum  ingenti  affectu,  discurren- 
do  per  omnes  creaturas,  quomodo 
me  passae  sint  vivere  et  in  vita 
conservaverint:  Angelí,  cum  sint 
gladius  divinae  justitiae  \  quo- 
modo me  supportaverint,  et  custo- 
dierint,  et  oraverint  pro  me:  Sancti, 
quomodo  in  eo  fuerint,  ut  interce- 
derent  et  orarent  pro  me;  et  coeli, 
sol,  luna,  stellae,  et  elementa,  fru- 
ctus, aves,  pisces,  et  animalia,  et 
térra  2  quomodo  non  se  aperuerit 
ut  me  absorberet,  creando  novos 
Infernos,  ut  in  aeternum  in  illis 
cruciarer. 


Conclude  tanden  vno  colloquio, 
colloquendo  et  agendo  gratias  Do- 


a    impotentiae;  sic  Re.  et  Fa. 
b    passi  sunt  B;  Re.  et  Fa.  dereliquerunt 
qi<od  in  A  est  oblitt. 

c    Sic  Fa.;  fuerunt  A  et  Re. 


Concludere  colloquio  misericor- 
diae,  ratiocinando,  et  gratias  agen- 


2  Omnis  enim  res  creata  naturaliter  prona  est  ad  ulciscendas  injurias  Creatori  illa 
tas,  perinde  ac  filius  injurias  patri  factas  ulcisci  cupit.  Cf.  Sap.,  V,  18-24. 

Monum.  Ignat. — Series  II.  '9 


290 


Primera  s.a  —  Repetición 


AUTOGRAPHUM 

y  dando  gracias  a  Dios  nuestro  Se- 
ñor, porque  me  a  dado  vida  hasta 
agora,  proponiendo  enmienda 
con  su  gracia  para  adelante.  Pa- 
ter  noster. 

Tercero  exercicio  es  repetición 
del  i.°  y  2.°  exercicio  haciendo 
tres  colloquios 

Después  de  la  oración  prepara- 
toria y  dos  preámbulos,  será  repe- 
tir el  primero  y  2°  exercicio,  no- 
tando y  haziendo  pausa  en  los 
punctos  que  he  sentido  1  mayor 
consolación  o  desolación  o  mayor 
sentimiento  espiritual,  después  de 
lo  qual  5  haré  tres  colloquios  de 
la  manera  que  se  sigue. 


I.°  colloquio.  El  primer  collo- 
quio  a  Nuestra  Señora,  para  que 
me  alcance  13  gracia  de  su  Hijo  y 
Señor  para  tres  cosas  3:  la  pri- 
mera para  que  sienta  interno  co- 
noscimiento  de  mis  peccados  y 
aborrescimiento  dellos;  la  2.a  para 
que  sienta  el  dessorden  de  mis 


VULGATA  VERSIO 

tollendo  infinitam  Dei  misericor- 
diam,  et  gratias  pro  uiribus  agen- 
do,  quod  uitam  ad  hunc  usque 
diem  prorogauerit;  vnde  proposita 
in  futurum  mei  emendatione,  re- 
citabo  semel  Pater  noster. 

Terticm  exercitium  non  erit 
aliud,  quam  repetitio  primi 
et  secundi,  una  cuji  tribus 
colloquiis 

Post  praeparatoriam  orationem 
et  dúplex  praeludium,  repetenda 
erunt  praecedentia  dúo  exercitia, 
notatis  punctis  seu  locis,  in  quibus 
maiorem  senserimus  1  consolatio- 
nem,  desolationem  aut  aliam  quan- 
cunque  spiritualem  affectionem; 
ac  in  illis  diutius  diligentiusque 
immorandum  erit;  deinde  occur- 
rente  nobis  spirituali  motu  s,  ad 
colloquia,  quae  sequuntur,  tria  ue- 
niemus. 

Colloquium  primum  fit  ad  Do- 
minam  nostram,  Christi  Matrem, 
flagitando  intercessionem  eius 
apud  Filium  et  gratiae  impetratio- 
nem,  nobis  20v  tripliciter  neces- 
sariae  3 :  primo  ut  internam  crimi- 
num  nostrorum  cognitionem  ac 
detestationem  sentiamus;  2.0  ut 


1  Pro  'he  sentido»  posuit  manu  sua  S.  Ignatius  in  Ve.  <habuerim>,  nulla  re  deleta. 

2  «Sensus  est:  tria  ista  colloquia  non  ubicumque  et  quandooumque  motus  spiritua- 
lis  occurrerit  (quamquam  etiam  tune  ea  usurpare  non  prohibemur);  sed  omnino  in  fine 
hujus  exercitii  csse  adhibenda;  idque  sive  motus  spiritualis  oceurrat,  sive  non  oceurrat; 


Primera  s.a  — Repetición 


VERSIO  PRIMA 

mino,  quod  concesserit,  hactenus 
uitam,  ut  eam  possit  a  deinccps 
COrrigere  mediante  sua  gratia,  et 
ita  proponendo  dieat  Pater  noster. 


291 

VERSIO   P.  ROOTHAAN 

do  Deo  Domino  nostro,  quod  mihi 
dederit  vitam  usque  adhuc,  propo- 
nendo in  posterum  emendationem 
cum  ejus  gratia.  Pater  noster. 


20v    Tertium    exercitium  est 

REPETITIO  PRIMI  ET  2.'  CUM  TRIBUS 
COLLOQUIIS  b 

Post  orationem  praeparatoriam 
et  dúo  praeambula,  faciam  repeti- 
tionem  primi  et  2.'  exercitii,  no- 
tando et  moram  faciendo  in  pun- 
ctis  illis,  in  quibus  maiorem  con- 
solationem  uel  desolationem,  uel 
maiorem  gustum  spiritualem  ha- 
buerim  1  c,  post  quae  2  faciam  tria 
colloquia  modo  sequenti. 


TERTIUM  EXERCITIUM  EST  REPETITIO 
PRIMI    ET  SECUNDI   EXERCITII,  FA- 
CIENDO TRIA  COLLOQUIA. 

Post  orationem  praeparatoriam, 
et  dúo  praeambula  erit,  repetere 
primum  et  secundum  Exercitium, 
notando,  et  moram  faciendo  in  iis 
punctis,  in  quibus  senserim  1  ma- 
jorem  consolationem,  vel  desola- 
tionem, vel  majorem  sensum  spiri- 
tualem. 

Post  quae  faciam  tria  colloquia 
eo  modo  2,  qui  sequitur. 


Primum  colloquium  fiet  ad  Do- 
minam  nostram,  vt  obtineat  mihi 
gratiam  a  Filio  et  Domino  suo  ad 
tria  3:  primum  ut  habeam  sensum 
internum  peccatorum  meorum,  et 
integrum  eorum  odium;  secundo, 
ut  sentiam  inordinationem  d  mea- 
rum  operationum,  quatenus,  me- 


a  concesserit  mihi...  possim,  quod  est 
in  Re:  concesserit  tibi...  possis  Fa. 

b    faciendo  tria  colloquia;  sic  Re.  et  Fa. 

c  Hoc  v.  additiim  in  marg.  in  A  manu 
S.  Ignaiii,  nulla  re  deleta;  sensi  Re.;  ha- 
buero  Fa. 

d    deordinationem;  ita  Fa.  et  Re. 


Primum  colloquium  ad  Domi- 
nam  nostram ,  ut  mihi  obtineat 
gratiam  a  Filio  ac  Domino  suo  ad 
tria  3  :  primo,  ut  internam  cogni- 
tionem  peccatorum  meorum,  ac 
detestationem  illorum  sentiam:  se- 
cundo, ut  sentiam  deordinationem 
operationum  mearum,  ut  [eam] 


ñeque  enim  colloquia  omittenda  sunt  ob  desolationem,  immo  vero  in  ariditate  magis 
etiam  illis  insistendum  est.>  Ro.,  annot.  22,  p.  54. 
3    V.  supra,  Proleg.,  p.  77. 


Primera  s.a  —  2.a  repetición 


292 

AUTOGRAPHUM 

operaciones,  para  que,  abores- 
ciendo  a,  me  enmiende  y  me  or- 
dene; la  3.a  pedir  conoscimiento 
del  mundo,  para  que  aborescien- 
do  b,  aparte  de  my  las  cosas  mun- 
danas y  vanas  l,  y  con  esto  vn  Aue 
María. 

2.  °  colloquio.  El  segundo,  otro 
tanto  al  Hijo,  para  que  me  alcance 
del  Padre,  y  con  esto  el  Ánima 
Xpi. 

3.  °  colloquio.  El  tercero,  otro 
tanto  al  Padre,  para  que  el  mismo 
Señor  eterno  me  lo  conceda,  y  con 
esto  vn  Pater  noster. 

QUARTO  EXERCICIO  ES  RESUMIENDO 
ESTE  MISMO  TERCERO  * 

Dixe  resumiendo,  porque  el  en- 
tendimiento sin  diuagar  discurra 
assiduamente  por  la  reminiscencia 
de  las  cosas  contempladas  en  los 

a    aborresriéndome  Do.  et  Bu. 
b    aborresciéndole  Do.  et  Bu. 


VULGATA  VERSIO 

operum  nostrorum  agnoscentes 
abhorrentesque  ordinem  peruer- 
sum,  correcto  eo,  nosmetipsos  se- 
cundum  Deum  recte  ordinemus; 
3.0  ut  perspecta  et  damnata  mun- 
di  prauitate,  a  rebus  mundanis  ac 
uanis  nos  recipiamus  \  His  ex- 
pletis,  semel  recitetur  Aue  María. 

Secundum  colloquium  fíat  simi- 
liter  ad  ChristumDominum  et  me- 
diatorem  nostrum,  ut  illa  eadem 
nobis  impetret  ab  aeterno  Patre. 
Subdetur  in  fine  oratio,  quae  inci- 
pit  Anima  Christi. 

Tertium  eodem  processu  facien- 
dum  est  ad  Deum  Patrem,  ut  tri- 
plicem  illam  gratiam  nobis  largia- 
tur,  et  in  fine  semel  recitandum 
Pater  noster. 

QUARTUM   EXERCITIUM  CONFICITUR 
EX  TERTII  REPETITIONE  * 

Ponitur  repetitio  eiusmodi,  ue- 
lutiquaedan  eorum  ruminatio,quae 
meditatus  sum  in  21  exercitiis 
prioribus,  ut  ea  continué  remini- 


1  «Pro  unoquoque  ergo  ex  his  tribus,  circa  quae  versatur  colloquium,  dúplex  gra- 
tia  petenda:  srilicct  illustratioms  pro  intellcctu,  ut  coguoseamus;  piae  motionis  pro  vo- 
mítate ut  abhor reamus,  etc.  S.  Pater  istam  duplican  gratiam  petendam  sempcr  com- 
memorat.»  Ro.,  annot.  23,  p.  54. 

2  Quartum  exercitium  est  trium  praecedentium  compcndium;  est  enim  compcn- 
dium  tertii;  tertium  autem  est  repetitio  primi  et  secundi.  Fit  per  intellectum  remini- 
scentem  seu  cogitatione  repetentem  eas  res  omnes,  quae  jam  in  tribus  praecedentibus 
exercitiis  visae  seu  cognitae  sunt,  potius  (|uam  aut  ratiocinationc  res  nondum  intclle- 


Primera  s.a  —  2.a  repetición 


293 


VERSIO  PRIMA 

ipsum  odio  habens,  corrigar  et  me 
ordinem;  tertio  petam  cognitionem 
mundi,  vt  a  illum  horrens,  vana  et 
mundana  repellam ;  et  postea  b 
Aue  Maria  *. 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

abhorrens,  me  emendem,  meque 
[recte]  ordinem:  tertio,  petere  co- 
gnitionem mundi  ut  [illum]  ab- 
horrens, mundana  ac  vana  a  me 
removeam.  Ac  dein  semel  Ave 
Maria. 


Secundum  eodem  modo  fiat  ad 
Filium,  ut  eadem  21  obtineat  mihi 
a  Patre,  et  postea  c  Anima  Christi. 


Secundum  itidem  [colloquium 
fiat]  ad  Filium,  ut  [eadem]  obti- 
neat mihi  a  Patre.  Ac  dein  Anima 
Christi. 


Tertium  eodem  modo  fiat  ad 
Patrem,  ad  hoc  quod  ipsemet  ae- 
ternus  Dominus  illa  eadem  conce- 
dat,  et  deinde  d  Pater  noster. 

CjUARTUM    EXERCITIUM    EST  REPE- 
TITIO  EIUSDEM  e  TERTII  2 

Fiat  repetitio  tertii  exercitii  ita 
ut  f  intellectus  discurrat  assidue 
absque  diuagatione,  reminiscendo 
contemplata  in  aliis  exercitiis  prae- 

a  ad  hoc  quod;  ad  hoc  ut  Re. 

b  post. 

c  post. 

d  post. 

c  istiusmet. 

f  Pro  ita  ut  erat  prius  ad  hoc  quod  in 
A;  sic  Fa.;  ad  hoc  ut  Re. 


Tertium  itidem  [colloquium  fiat] 
ad  Patrem,  ut  ipse  Dominus  aeter- 
nus  mihi  illa  concedat.  Ac  dein 
Pater  noster. 

QUARTUM    EXERCITIUM    EST  RESU- 
MENDO  IPSUM  HOC  TERTIUM 

Dixi  resumendo,  ut  intellectus 
absque  divagatione  discurrat  assi- 
due per  reminiscentiam  rerum, 
quas  contemplatus  est  in  Exerci- 


ctas  investigantem,  id  quod  proprium  est  duorum  priorum  exercitiorum,  aut  singularia 
quaedam  puncta  notantem,  id  quod  est  proprium  tertii  exercitii,  quamquam  nihil  ho- 
rum  excluditur.  Ideo  Meschler  (Die  Exercitien  des  H.  Ignatins  von  Loyola,  Roer- 
mond,  1907,  Erster  Theil.,  p.  44)  hoc  quartum  exercitium  comparat  cum  applicatione 
sensuum,  quae  in  reliquis  hebdomadis  fit.  Exercenda  vero  est  semper  praecipue  volun- 
tas, quod  nisi  ex  natura  rei  constaret,  ex  tribus  colloquiis  faciendis  intelligeres.  Xotan- 
dum  etiam,  hispanum  verbum  «resumiendo»,  non  esse  id  quod  latine  dicimus  resu- 
mendo seu  iterum  sumendo,  sed  compendium  faciendo. 


204 


Primera  s.a  —  Meditación  del  infierno 


AUTOGRAPHUM  VULGATA  VERSIO 


exercicios  passados,  y  haziendo  los 
mismos  tres  colloquios. 

Quinto  exercicio  es  medita- 
ción DEL  INFIERNO  'j  CONTIENE  EN 
SÍ,  DESPUÉS  DE  LA  ORACIÓN  PREPA- 
RATORIA Y  DOS  PREÁMBULOS,  CINCO 
PUNTOS  Y  VN  COLLOQUIO 

Oración.  La  oración  prepara- 
toria sea  la  sólita. 

13v  l.°  preámbulo.  El  primer 
preámbulo  composición,  que  es 
aquí  ver  con  la  vista  de  la  ymagi- 
nación  la  longura,  anchura  y  pro- 
fundidad del  infierno. 

2.°  preámbulo.  El  segundo,  de- 
mandar lo  que  quiero:  será  aquí 
pedir  interno  sentimiento  de  la 
pena  que  padescen  los  dañados, 
para  que  si  del  amor  del  Señor 
eterno  me  oluidare  por  mis  faltas 2, 
a  lo  menos  el  temor  de  las  penas 
me  ayude  para  nc  venir  en  pecado. 

1.  °  puncto.  El  primer  puncto 
será  ber  con  la  vista  de  la  ymagi- 
nación  los  grandes  fuegos  3,  y 
las  ánimas  como  en  cuerpos 
ygneos  \ 

2.  °    El  2.°:  oyr  con  las  orejas 


scendo,  discurrat  facilius  intellectus 
sine  diuagatione.  Adiicienda  quo- 
que  erunt  tria  eadem  colloquia. 

OUINTUM  EXERCITIUM  EST  CON- 
TEMPLATIO  DE  INFERNO  l,  CONTI- 
NETQUE  ULTRA  ORATIONEM  PRAEPA- 
RATORIAM  ET  DUO  PRAELUDIA,  PUN- 
CTA  QUINQUE  ET  UNUM  COLLOQUIUM 

Oratio  praeparatoria  non  differt 
a  superiore. 

Prius  praeludium  hic  habet  com- 
positionem  loci,  subiecta  oculis 
imaginationis  inferni  longitudine, 
latitudine  ac  profunditate. 

Posterius  uero  consistit  in  po- 
scenda  intima  poenarum,  quas 
damnati  luunt,  apprehensione,  vt 
si  quando  me  ceperit  a  diuini 
amoris  obliuio  2,  saltem  a  pec- 
catis  suplicii  timor  coerceat. 

Punctum  primum  est  spectare 
per  imaginationem  uasta  infero- 
rum  incendia  3,  et  animas  igneis 
quibusdam  corporibus  *  uelut  er- 
gastulis,  inclusas  *. 

2lv    Secundum.  Audire  imagi- 


a    coeperit  ms. 

*  Ju  primo  púnelo.  Et  animas  igneis 
quibusdam  corporibus,  velut  ergastulis 
inclusas;  dicalitr  Et  animas  velut  igneis 
quibusdam  corporibus  tamquam  ergastu- 
lis inclusas. 


1  Y.  supra,  Prolfg.,  pp.  77-78,  108-1 10. 

2  -Ex  autographo  culpas  veniales  ac  defectus  intelligo,  qui  divini  amoris  oblivio- 
nem  inducere  solent,  et  ad  peccatum  mortale  viam  parare,  a  quo  summo  malo  petimus, 
ut  timor  nos  poenarum  coerceat.»  A'o.,  annot.  25,  p.  56. 


Primera  s.a  — Meditación  del  infierno 


295 


VBRSIO  PRIMA 

teritis,  addcndo  8  eadem  tria  c<>1- 
loquia. 

QUINTUM  EXERC1TIUM  EST  MEDI- 
TATIO  INFERNI  1  ;  ET  CONTINET  IN 
SE  POST  ORATIONEM  PRAEPARATO- 
RIA M  QUINQUE  PUNCTA  ET  VNU.M 
COLLOQUIUM 

Oratio  praeparatoria  sit  eadem 
quae  sólita  est. 

21v  Primum  preambulum  est 
compositio  loci,  quae  hic  erit  ima- 
ginan longitudinem  ,  latitudinem 
et  profunditatem  inferni. 

Secnndum  praeambulum  est  pe- 
tere  id  quod  uolo,  quod  erit  ad 
presens  petere  internam  cognitio- 
nem  poenae,  quam  patiuntur  da- 
mnati,  quatenus  si,  ob  scelera 
mea  2  oblitus  fuero  amoris  aeterni 
Domini,  saltem  timor  poenarum  me 
adiuuet  ne  in  peccatum  incurram. 

Primum  punctum  est,  oculo  ima- 
ginationis  uidereingenteisignes3  b, 
et  animas,  quae  ibi  patiuntur  c  in 
corporibus  igneis  4  detentae  d. 

Secundum  est,  auribus  imagina- 

a    faciendo;  sic  Fa.  et  Re. 

b  ignes  scriptum  super  focos,  hac  voce 
non  deleta  in  A;  focos  Re.  et  Fa. 

c  Seqtiitur  quasi  oblitt.  in  B;  exstat  in 
A  et  Re. 

<•  Syllaba  de  hujus  v.  oblitt.  priits,  post 
restitnta  in  B;  deest  íioc  v.  in  A;  alligatas 
Re.;  alligatae  Fa.;  in  A  alligatis  oblitt. 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

tiis  praeteritis,  et  faciendo  eadem 
tria  colloquia. 

QUINTUM  EXERCITIUM  EST  MEDITA- 
TIO  de  Inferno     continet  in  se 

POST  ORATIONEM  PRAEPARATORIAM, 
ET   DUO    PRAEAMBULA,  QUINQUE 
PUNCTA  ET  UNUM  COLLOQUIUM. 

Oratio  praeparatoria  sit  sólita. 

Primum  praeambulum,  compo- 
sitio, quae  hic  est,  videre  visu  ima- 
ginationis  longitudinem,  latitudi- 
nem et  profunditatem  Inferni. 

Secundum,  petere  id  quod  voló 
[cupio];  erit  hic,  poseeré  intimum 
sensum  poenae,  quam  patiuntur 
damnati,  ut  si  [umquam]  amoris 
Domini  aeterni  oblitus  fuero  ob 
meas  culpas  2,  saltem  timor  poe- 
narum me  juvet,  ne  in  peccatum 
deveniam. 

Primum  punctum  erit,  videre 
visu  imaginationis  ingentes  illos 
ignes  3,  et  animas,  velut  in  corpo- 
ribus igneis  *. 

Secundum,  audire  auribus  [ima- 


3  Matth.,  XXV,  41;  III,  12;  XIII,  42;  Marc,  LX,  42-47;  Jo.,  XV,  6;  Judith,  XVI,  21; 
Eccli.,  XXI,  10;  Is.,  LXVI,  24. 

4  Animas  ignibus  corporeis  quodammodo  alligatas  esse,  docet  S.  Thomas,  De  veri- 
la/e,  XXYI,  art.  1;  Snmma  contra  gent.,  I.  IV,  c.  go.  Cf.  II  Petr.,  II,  4;  Jud.,  6. 


296 


Primera  s.a  —  Meditación  del  infierno 


AUTOGRAPHUM 

llantos  l,  alaridos,  vozes,  blasfe- 
mias 2  contra  Xpo.  nuestro  Señor 
y  contra  todos  sus  santos. 

3.  °  El  3.0:  oler  con  el  olfato 
humo  s,  piedra  azufre  4,  sentina  y 
cosas  pútridas. 

4.  °  El  4.0:  gustar  con  el  gusto 
cosas  amargas,  así  como  lágrimas, 
tristeza  5  y  el  verme  de  la  cons- 
ciencia  6. 

5.  °  El  5.0:  tocar  con  el  tacto, 
es  a  saber,  cómo  los  fuegos  tocan 
y  abrasan  las  ánimas  7. 

Colloquio.  Haziendo  vn  collo- 
quio  a  Xpo.  nuestro  Señor,  traer 
a  la  memoria  las  ánimas  que  es- 
tán en  el  infierno,  vnas  porque 
no  creyeron  el  aduenimiento; 
otras  creyendo  no  obraron  según 
sus  mandamientos,  haziendo  tres 
partes: 

1.  a  parte.  La  1.a  antes  del  ad- 
uenimiento; 

2.  a    La  2.a  en  su  vida; 

3.  a  La  3.a  después  de  su  vida 
en  este  14  mundo;  y  con  esto  darle 
gracias,  porque  no  me  ha  dexado 
caer  en  ninguna  destas  acabando 
my  vida.  Asimismo,  cómo  hasta 
agora  siempre  a  tenido  de  my  tan- 


VULGATA  VERSIO 

narie  planctus  eiulatus,  uocife- 
rationes  atque  blasphemias  s,  in 
Christum  et  sanctos  eius  illinc 
erumpentes. 

Terttum .  Imaginario  etiam  ol- 
factu  fumum  3,  sulfur  4  et  senti- 
nae  cuiusdam  seu  foecis  atque  pu- 
tredinis  graueolentiam  persentire. 

Quartum.  Gustare  similiter  res 
amarissimas,  ut  lachrimas,  ranco- 
rem ,  conscientiaeque  uermem  6. 

Ouintum.  Tangere  quodam  mo- 
do ignes  illos,  quorum  tactu  ani- 
mae  ipsae  amburuntur  '. 

Colloquendo  interim  cum 
Christo,  in  memoriam  adducendae 
erunt  illorum  animae,  qui  ad  infer- 
ni  poenas  damnati  sunt,  uel  quia 
credere  noluerunt  aduentum  Chri- 
sti,  uel,  licet  crederent,  non  tamen 
conformem  praeceptjs  eius  uitam 
exegerunt;  idque  uel  ante  aduen- 
tum Christi,  uel  eodem  tempore 
quo  uixit  Christus  in  hoc  mundo, 
uel  postillud  deinceps.Gratiae  po- 
stremo agendae  sunt  22  eidem 
Christo  quam  maximae,  quod  in 
tale  quodpiam  a  exitium  non 
permiserit  me  comiere;  sed  potius 
ad  hunc  usque  diem  summa  pie- 
tate  et  misericordia  me  prosecutus 

b    quoppian  ms. 


»  Matth,  Vni,  12;  XIII,  42;  XXII,  13;  XXV,  30;  Marc,  IX.  43. 

a  Apoc.,XIU,  6. 

«  Apoc,  XIV,  11;  ls.,  XXXIV,  10. 

<  Apoc.  XIX,  20;  Is.,  XXXIV,  9;  Ps.  X,  7- 

8  Luc,  VI,  25;  XVI,  23-24;  Job,  X,  21-22,  et  cf.  supra.  annot.  1. 

'  «Vermem  conscientiae,  qui  non  moritur»  in  inferno  (Marc,  IX,  43-45;  Is.,  LXVI 


Primera  s.A  —  Meditación'  del  infierno 


297 


VERSIO  PRIMA 

tionis  audire  planctus  l,  eiulatus, 
noces,  blasphemias  1  contra  Chri- 
stum  Dominum  et  sanctos  eius. 

Tertium  est  olfacere  fumum  s, 
sulphur  4,  sentinam  et  alia  fétida 
et  pútrida. 

Quartum  punctum  est  gustare 
amara,  veluti  lachrymas,  tristi- 
tiam  ñ,  vermem  conscientiae  6. 

22  Quintum  est,  tactu  imagi- 
nationis  percipere  quomodo  a  ignis 
tangit  et  comburit  animas  7. 

Colloquium  b  fíat  ad  Christum 
Dominum,  reducendo  ad  memo- 
riam  animas  quae  in  inferno  sunt, 
quarum  aliquae  ibi  detinentur, 
quae  non  crediderunt  aduentum 
Domini  nostri;  aliquae  uero  quia 
credendo  non  opérate  sunt  juxta 
eius  praecepta;  et  omnium  harum 
triplex  est  status:  primus  est  ea- 
rum  °,  quae  fuerunt  ante  aduen- 
tum Christi;  secundus  existentium 
tempore  eius  uitae  mortalis;  ter- 
tius,  earum  que  sunt  post  eius  dis- 
cessum  a  nobis;  tándem  agam  ei 
gratias  quod  non  me  permiserit 
finiré  vitam  in  aliquo  statu  horum, 
et  quod  erga  me  hactenus  tam 

a    qualiter;  sic  Re.  et  Fa. 

b    Colloquium  finale;  sic  Re.  et  Fa. 

c    Primus  earum  A,  Re.  et  Fa. 


VERSIO   P.  ROOTIIAAN 

ginationis  ]  planctus  1  ,  ululatus, 
clamores  et  blasphemias  2  contra 
Christum  Dominum  nostrum,  et 
contra  omnes  Sanctos  ejus. 

Tertium,  olfacere  odoratu  [ima- 
ginationis]  fumum  3,  sulphur  4, 
sentinam,  et  res  pútridas. 

Quartum,  gustare  gustu  [imagi- 
nationis]  res  amaras,  ut  lachry- 
mas, tristitiam  8,  et  vermem  con- 
scientiae °. 

Quintum,  tangere  tactu  [imagi- 
nationis],  scilicet,  quomodo  ignes 
í  111  tangunt  et  urunt  animas  7. 

Faciendo  unum  colloquium  ad 
Christum  Dominum  nostrum,  tra- 
here  [ducere]  in  memoriam  ani- 
mas quae  sunt  in  Inferno:  aliae  eo 
quod  adventum  [ejus]  non  credi- 
derunt, aliae  [quod]  credentes 
non  operatae  sunt  juxta  ejus  man- 
data;  faciendo  tres  partes  [id  est, 
omnes  illas  animas  distribuendo  in 
tres  ordines  sive  series,  quarum  ] 
prima  ante  adventum  [Domini 
perierit];  secunda,  vívente  eo;  ter- 
tia,  post  ejus  vitam  in  hoc  mundo: 
et  simul  gratias  ei  agere,  quod  non 
siverit  me  incidere  in  ullam  ex 
istis  [tribus]  finiendo  meam  vi- 
tam. Item,  quomodo  usque  adhuc 


24),  esse  «conscientiae  remorsum»  docet  S.  Thomas,  Summa  theol.,  part.  III  (Supple- 
mentum),  XCVII,  art.  2. 

7  «  Quae  [verba  Sacrae  Scripturae]  animabus  damnatorum  praenuntiant  poenas 
corpóreas,  utpote  quod  ab  igne  inferni  cruciabuntur,  sunt  secundum  litteram  intelli- 
genda»,  S.  Thomas,  Compehdiitm  t/ieo/og/ae,  c.  179. — «Cur  enim  non  dicamus,  quamvis 
miris,  tamen  veris  modis  etiam  spiritus  incorpóreos  posse  poena  corporalis  ignis  af- 
fligi...?»  S.  Augustinus,  De  Civitate  Dei,  1.  XXI,  c.  10;  Migne,  P.  L,  XLI,  724,  ed.  1864. 


2CJ8 


Primera  s.a  —  Addiciones 


AUTOGRAPHUM 

ta  piedad  y  misericordia,  acabando 
con  vn  Pater  noster. 


VULGATA  VERSIO 

sit.  Finis  imponetur  dicto  Pater 
noster. 

Si  uisum  crit  ei,  qui  íradit  exer- 
citia, expediré  ad profectunt  eorum, 
qui  exercentur,  alias  meditationes 
his  adiiccre,  vt  de  mor  le  ac  alüs 
peccati poetas,  de  iudicio,  etc.;  non 
se  putei  prohiberi,  licct  hic  non 
ascribantur  x. 


Nota.  El  primer  exercicio  se 
hará  a  la  media  noche;  el  2.0  luego 
en  lebantándose  a  la  mañana;  el 
3.0  antes  o  después  de  la  misa, 
finalmente  que  sea  antes  de  co- 
mer; el  4.0  a  la  hora  de  bísperas  a; 
el  quinto  vna  hora  antes  de  cenar. 
Esta  repetición  de  horas,  más  o 
menos,  siempre  entiendo  en  todas 
las  4.0  semanas;  según  la  hedad, 
dispusición  y  temperatura  ayuda  a 
la  persona  que  se  exercita,  para 
hazer  los  cjnco  exercicios  o  me- 
nos 

Addiciones  para  mejor  hazer 
los  exercicios  y  para  mejor  ha- 
llar LO  QUE  DESEA 

1.a  addición.  La  primera  addi- 
ción  es,  después  de  acostado,  ya 
que  me  quiera  dormir,  por  espacio 
de  vn  Aue  María  pensar  a  la  hora 


a    bisparas  Aut. 


Exercitiorum  uero  tempus  ita 
distribuendum  est,  ut  primum  eo- 
rum  fiat  in  media  nocte;  2.m  mane 
simul  aesurrexerimus;  3.manteuel 
post  missae  sacrum,  nondum  sum- 
pto  cibo;  4.™  circiter  horam  uespe- 
rarum;  5.™  hora  antecoenam.  Quae 
temporis  distributio  singulis  qua- 
tuor  hebdomadis  communis  est; 
variari  tamen  potest  atque  augeri 
uel  minui,  prout  unicuique  ad  per- 
agenda  dicta  quinqué  exercitia 
aetas,  animi  corporisque  dispositio 
siue  naturae  ipsius  complexio  sub- 
seruit. 

22v    Additioxes   ad  exercitia 

MELIUS   AGENDA,   EX    AD    EA,  QUAE 
OPTANTUR  INUENIENDA  PERUTILES 

Prima  est,  vt  ego  post  cubitum 
ante  somnum,  módico  temporis 
spatio,  quo  recitaretur  semel  angé- 
lica salutatio,  cogitem  de  hora, 


1  «Constat  et  ipsum  S.  Patrem  et  ab  eo  edoctos  Patrcs  in  prima  hebdómada  medi- 
tationes etiam  de  morte,  de  judicio,  etc.,  addere  consuevisse.  Addow  inquam,  sive,  ut 
Vulgata  loquitur,  adjicere;  intclligitur  scilicet,  proi>oni  deberé  haec  argumenta  de 
morte  etc.,  post,  non  ante  quintum  exercitium  su])ra  positum...  Siicctandus  vero  in  his 
semper  triplex  ille  fructus,  cjui  in  colloquio  tertii  exercitii...  postulandus  describitur.» 


Primera  s.a  —  Addiciones 


299 


VERSIO  PRIMA 

pius  et  misericors  extiterit;  et 
íiniam  cnm  Patcr  noster. 

St  visum  crit  expediré  ad  pro- 
feclum  eorum,  qui  excrcenlur,  ali- 
quas  meditationes  his  adiieere,  vt 
de  marte  ac  ciliis  peccati  parnés,  de 
judicio  etc.,  non  se  putei  prohiben', 
licel  hic  non  ascribantur  1 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

semper  me  tanta  pietate  et  mise- 
ricordia prosecutus  sit.  Finem  im- 
ponam  recitando  semel  Pater  no- 
ster. 


Primum  exercitium  fiet  media 
nocte;  secundum  statim  cum  sur- 
rexerit  a  lecto;  tertium  ante  pran- 
dium,  siue  sit  ante  missam  siue 
post;  quartum  in  vesperarum  hora; 
quintum  una  hora  ante  tempus 
coenae.  22v  Et  haec  diuisio  tem- 
poris  semper  intelligitur  etiam  in 
sequentibus  hebdomadis ;  quod 
potest  augeri  uel  mínui  vel  mutari 
secundum  quod  aetas  et  dispositio 
et  temperatura  eius,  qui  exercetur, 
exigit  et  iuuat. 


Primum  Exercitium  fiet  media 
nocte:  secundum  statim  ac  [quis] 
mane  surrexerit:  tertium  ante  vel 
post  Missam,  in  summa  ante  pran- 
dium:  quartum  hora  Vesperarum: 
quintum  una  hora  ante  coenam. 
Hanc  horarum  repetitionem  [ite- 
rationem,  alternationem]  plus  mi- 
nusve,  semper  intelligo  [servan- 
dam]  in  ómnibus  quatuor  hebdo- 
madis, in  quantum  aetas,  disposi- 
tio et  complexio  juvat  eum,  qui 
exercetur ,  ad  facienda  quinqué 
Exercitia  vel  pauciora  \ 


Sequuxtur    additioxes,  quibus 
commodius  fiant  exercitia  ,  e  t 
melius  obtixeatur  id,  quod  quis 
desiderat 

Prima  additio  est,  post  cubitum, 
antequam  dormiré  incipiam,  per 
spacium  quo  diceretur  a  Aue  Ma- 
ría, cogitare  qua  hora  debeo  sur- 


a    spacium  vnius;  sic  Fa. 


additioxes  ad   melius  faciexda 
Exercitia,  et  ad  melius  invexien- 
dum  id   quod   desiderat  [qui 
exercetur]. 

Prima  additio  est,  post  cubitum, 
quando  jam  jam  dormiré  voló,  per 
spatium  unius  Ave  Maria,  cogitare 
de  hora  qua  surgere  debeo  et  ad 


Ro.,  annot.  28,  p.  58.  Expositionem  P.  Roothaan  confirmant  Di.  ignat.  tradita,  [2],  Anón. 
Bi,  Granatense,  quae  dicunt  alia  non  esse  addenda,  si  quinqué  priora  sufficiant  ad  id 
consequendum,  quod  in  prima  hebdomade  quaeritur,  cum  unum  tantum,  Di.  antigua, 
II,  n.  34.  dicat  meditationes  de  morte  ac  de  judicio  meditationi  de  poenis  inferorum  an- 
teponendas.  Cf.  Proleg.,  supra,  p.  152. 


30o 


Primera  s.a  —  Addicioxes 


AUTOGRAPHUM 

que  me  tengo  de  leuantar,  y  a  qué, 
resumiendo  el  exercicio  que  tengo 
de  hazer. 

2.a  addición.  La  2.a:  quando 
me  despertare,  no  dando  lugar  a 
vnos  pensamientos  ni  a  otros,  ad- 
uertir  luego  a  lo  que  voy  a  con- 
templar en  el  primer  exercitio  de 
la  media  noche,  trayéndome  en 
14v  confusión  de  mis  tantos  peca- 
dos, poniendo  exemplos,  así  como 
si  vn  caballero  se  hallase  delante 
de  su  rey  y  de  toda  su  corte,  auer- 
gonzado  y  confundido  en  hauerle 
mucho  ofendido,  de  quien  primero 
rescibió  muchos  dones  y  muchas 
mercedes;  asimismo  en  el  2.°  exer- 
cicio haciéndome  peccador  gran- 
de y  encadenado  l,  es  a  saber, 
que  voy  atado  como  en  cadenas  a 
parescer  delante  del  sumo  juez 
eterno  *,  trayendo  en  exemplo 
cómo  los  encarcerados  y  encade- 
nados ya  dignos  de  muerte  pares- 
cen  delante  su  juez  temporal;  y 
con  estos  pensamientos  vestirme 
o  con  otros  según  subiecta  mate- 
ria s. 


VULGATA  VERSIO 

qua  surgendum  mihi  erit,  et  de 
exercitio  faciendo  *. 

Secunda.  Ut  expergefactus,  sta- 
tim,  exclusis  ómnibus  aliis  cogita- 
tionibus,  animum  ad  illud  appli- 
cem,  quod  in  primo  mediae  noctis 
exercitio  contemplaturus  sum;  ut- 
que  maioris  uerecundiae  et  confu- 
sionis  gratia,  exemplum  mihi  hu- 
iusmodi  proponam:  quomodo  mi- 
les aliquis  staret  coram  rege  suo 
et  coetu  áulico,  erubescens,  anxius 
et  confusus,  qui  in  regem  ipsum, 
acceptis  ab  eo  prius  beneficiis  do- 
nisque  plurimis  ac  magnis,  graui- 
ter  deliquisse  conuictus  esset. 
In  2.°  itidem  exercitio,  reputans 
quantum  peccauerim,  fingam  me 
catenis  23  uinctum  esse  \  ac  pro- 
tinus  sistendum  coram  summo  iu- 
dice  2,  sicut  mortis  reus  quispiam 
ferréis  ligatus  compedibus  duci  ad 
tribunal  solet.  His  igitur,  uel  aliis 
pro  meditandarum  rerum  genere, 
cogitationibus  imbutus,  uestitu 
meo  me  induam  3. 


*  /;/  prima  additione  ubi  d'uitur:  Co- 
gitem  de  hora,  qua  surgendum  mihi  erit 
et  de  exercitio  faciendo,  ex  autographo  di- 
catur:  Cogitem  de  hora,  qua  surgendum 
mihi  erit,  exercitii  faciendi  puncta  breviter 
animo  retractans. 


1  «Ad  hunc  affectum,  qui  in  secundo  exercitio  quaeritur,  concipiendum,  valde  ne- 
cessarium  est,  ut  quisque  de  totius  vitae  suae  peccatis  ita  cogitet,  ac  si  nihil  adhuc  fecis- 
set  ad  ea  expianda.  Quia  licet  ea  fortasse  per  poenitentiam  deleta  jam  sint,  fortasse, 
inquam,  id  enim  certo  scire  non  possumus:  hic  tamen  nos  ipsos  considerare  debemus- 
quales  ipsi  per  culpas  nostras  nos  fecimus,  non  quales  fortasse  nunc  sumus  per  gra- 
tiam  Dei.»  ./fo.,annot.  34,  p.  60. 


Primera  s.a  —  Addiciones 


301 


VERSIO  PRIMA 

gere  et  ad  quid,  reuocando  ad  a 
memoriam  exercitium,  quod  sum 
facturus. 

Secunda  additio  est,  cum  exper- 
rectus  fuero,  non  daré  locum  ex- 
trañéis cogitationibus,  sed  statim 
aduertere  ad  id,  quod  contempla- 
turus  sum  in  primo  exercitio  me- 
diae  noctis,  prouocando  me  23  ad 
erubescentiam  et  confusionem  ob 
tam  multa  peccata  mea,  et  ad  id 
adducendo  exempla,  ueluti  si  quis- 
piam  nobilis  esset  coram  rege  suo 
et  uniuersa  eius  curia  erubescens 
et  confusus,  quod  nimium  offende- 
rit  eum,  a  quo  prius  multa  dona  et 
gratias  acceperat.  Similiter  in  2.0 
exercitio,  agnoscendo  me  b  grauem 
peccatorem,  et  considerando  me 
quasi  reum  catenis  ligatum  ',  et 
euntem  ut  compaream  in  conspe- 
ctu  summi  et  aeterni  judiéis  2,  me- 
ditando quando  e  rei,  carceribus  et 
catenis  detenti  et  morte  digni,  ap- 
parent  coram  temporali  judice,  et 
has  cogitationes  uel  símiles,  secun- 
dum  materiam  subiectam  ,  uer- 
sabo  interim  dum  induor  3. 


"    in  B;  ad  A. 

b  uidendo  me,  el  supra  vers.  reputan- 
do, utroque  oblitt.  A;  videndo  me  Re. 

e  quomodo  A  et  Re.;  considerando 
quomodo  rei  Re.;  considerando  oblitt. 
in  A. 


VERSIO  r.  ROOTHAAN 

quid,  resumendo  Exercitium  quod 
mihi  faciendum  est. 

Secunda,  cum  expergiscar,  non 
dando  locum  his  vel  illis  cogita- 
tionibus, statim  advertere  [ani- 
mum]  ad  id  quod  sum  contem- 
platurus  in  primo  Exercitio  mediae 
noctis,  trahendo  [excitando]  me 
ad  confusionem  de  tam  multis 
meis  peccatis,  proponendo  [mihi] 
exempla;  veluti  si  eques  aliquis 
consisteret  coram  Rege  suo,  et  uni- 
versa ejus  curia,  pudore  affectus 
et  confusus,  quod  graviter  offen- 
derit  eum,  a  quo  primum  multa 
dona  et  multos  favores  acceperat. 
Item  in  secundo  Exercitio,  repu- 
tando me  magnum  peccatorem  1 
et  catenis  vinctum,  scilicet,  quod 
eam  veluti  ligatus  catenis,  compa- 
riturus  coram  summo  Judice  aeter- 
no  proponendo  [mihi]  in  exem- 
plum,  quomodo  [rei]  carceribus 
detenti  et  catenis  vincti,  jam  mor- 
te digni  compareant  coram  suo 
judice  temporali:  et  inter  has  co- 
gitationes vel  alias,  juxta  subje- 
ctam  materiam ,  vestibus  me  in- 
duere  *. 


2  V.  supra,  Proleg.,  p.  III. 

3  S.  Ambrosius,  De  Virginibus  ad  Marcellinam  sororem  suam,  1.  III,  c.  4,  n.  19,  ait: 
«Sed  etiam  in  ipso  cubili  voló  psalmos  cum  oratione  dominica  frequenti  contexas  vice, 
vel  cum  evigilaveris,  vel  ante  quam  corpus  sopor  irriget;  ut  te  in  ipso  quietis  exordio, 
rerum  saecularium  cura  liberam,  divina  meditantem  somnus  inveniat»,  Migne,  P.  L, 
XVI,  237. 


302 


Primera  s.a  —  Addiciones 


AUTOGRAPHLM 

3.  a  addición.  La  3.a:  vn  paso  o 
dos  antes  del  lugar  donde  tengo 
de  contemplar  o  meditar,  me  pon- 
dré en  pie  por  espacio  de  vn  Pa- 
ter  noster,  aleado  el  entendimiento 
arriba,  considerando  cómo  Dios 
nuestro  Señor  me  mira,  etc.,  y 
hazer  vna  reuerencia  o  humilia- 
ción. 

4.  a  addición  \  La  4.a:  entrar  en 
la  contemplación  quándo  de  rodi- 
llas, quándo  prostrado  en  tierra, 
quándo  supino  rostro  arriba,  quán- 
do asentado,  quándo  en  pie,  an- 
dando siempre  a  buscar  lo  que 
quiero.  En  dos  cosas  aduirtiremos: 
la  primera  es  que  si  hallo  lo  que 
quiero  de  rrodillas,  no  pasaré  ade- 
lante, y  si  prostrado,  asimismo,  etc.; 
la  2.a,  en  el  punto  en  el  qual  15  ha- 
llare lo  que  quiero,  ay  me  reposa- 
ré, sin  tener  ansia.de  pasar  ade- 
lante hasta  que  me  satisfaga. 

5.  a  addición.  La  quinta:  des- 
pués de  acabado  el  exercicio,  por 
espacio  de  vn  quarto  de  hora, 
quier  asentado,  quier  paseándo- 


VULGATA  VERSIO 

3.  a  Vt  a  loco  futurae  meditatio- 
nis,  uno  uel  gemino  adhuc  passu 
distans,  per  tantillum  tempus,  quo 
percurri  oratio  dominica  posset, 
animo  sursum  eleuato,  considerem 
Dominum  meum  Iesum,  ut  praesen- 
tem,  et  spectantem  quidnam  actu- 
rus  sum,  cui  reuerentiam  cum  hu- 
mili  gestu  exhibere  debeam. 

4.  a  Est  vt  ipsam  aggrediar 
contemplationem,  nunc  prostratus 
humi  f  t  pronus  aut  supinus  iacens, 
nunc  sedens  aut  stans,  et  eo  me 
componens  modo,  quo  sperem  fa- 
cilius  id  consequi  quod  opto.  Ubi 
aduerti  haec  dúo  debent:  primum 
quod  si  flexis  genibus  uel  in  alio 
quouis  situ,  uotí  compos  fiam, 
nil  23v  requiram  ultra;  2.a  quod  in 
puncto,  in  quo  assecutus  fuero 
quaesitam  deuotionem,  conquie- 
scere  debeo  sine  transcurrendi  an- 
xietate,  doñee  mihi  satisfecero. 

5.  a  Ut  completo  exercitio,  se- 
dens uel  deambulans,  per  quartam 
circiter  horae  partcm  mecum  di- 
spiciam,  quonam  modo  meditado 


1    Y.  supra,  Protege  pp.  111-112. 


Primera  s.a  —  Audiciones 


303 


VliRSIO  PRIMA 

Tcrtia  cst,  uno  uel  duobus  pas- 
sibus  ante  locum,  in  quo  contem- 
platurus  sum,  stabo  a  unius  Pater 
nOSter  et  Aue  Maria  spacio,  et  ele- 
uata  sursum  mente  considerabo 
quemadmodum  Dcus  b  me  respi- 
cit,  etc.,  et  coram  eo  humiliter 
genua  flectam  c. 

Quarta  est l,  initium  contempla- 
tionis  debeo  faceré,  nunc  prostra- 
tus,  nunc  supinus,  nunc  sedens  d, 
nunc  stans,  modo  semper  quaera- 
tur  deuotio  in  his  mutationibus. 
Vbi  dúo  aduertenda  sunt:  primo, 
quod  si  deuotionem  inuenio  23v 
genibus  flexis,  non  alio  modo 
quaeram  e;  idem  si  prostratus  etc. 
secundo,  quod  in  eo  puncto  con- 
templationis,  in  quo  deuotionem 
inuenero,  quiescam  sine  anxietate 
et  cura  vltra  procedendi,  quousque 
animae  meae  satisfiat  f. 

Quinta  est,  post  finitum  exerci- 
tium,  per  quartam  partem  horae  & 
vel  sedens  vel  deambulans,  disqui- 
ram  quomodo  h  me  habuerim  in 


a    stabo  spacio;  sic  Re. 
b    considerando  quod  Dominus  noster; 
He  Re. 

c  faciam  coram  eo  genuflexionem 
quamdam  seu  humiliationem;  sic  Re.;  A 
habet  nunc  genua  pro  genu. 

d  debet  fieri  nunc  prostrando  se,  nunc 
supinus  manendo. 

e  non  alium  modum  quaeram  A;  prius 
non  alio  modo  quam  illo  manebo. 

{  A  prius  in  illo  satier;  deleto  in  illo 
scriptum  est  animae  meae  satisfiat,  non 
deleto  satier. 

g  quartum  horae  ;  quartam  horae  Re. 
et  Fa. 

h    respiciam  qualiter;  sic  Re. 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

Tcrtia,  uno  vel  duobus  passibus 
ante  locum,  in  quo  contemplatu- 
rus  sum  vel  meditaturus,  stabo 
spatio  unius  Pater  noster,  elevata 
sursum  mente,  considerans  quo- 
modo Deus  Dominus  noster  me 
respiciat,  [debeo]  et  faceré  actum 
reverentiae  seu  humiliationis. 

Quarta  ',  intrare  in  contempla- 
tionem  [debeo],  modo  genufle- 
xus,  modo  prostratus  in  terram, 
modo  supinus,  modo  sedens,  modo 
stans,  intendendo  semper  ad  quae- 
rendum  in  quod  voló.  [Qua  in  re] 
dúo  advertemus:  primum  est, 
quod,  si  invenio  id  quod  voló  ge- 
nuflexus,  non  pergam  ultra  [alium 
situm  tentando]:  et  si  prostratus, 
similiter  etc.secundum,  [quod]  in 
puncto  in  quo  invenero  id  quod  vo- 
ló, ibi  quiescam,  sine  anxietate  pro- 
grediendi  ulterius  [ad  aliud  pun- 
ctum] ,  doñee  mihi  satisfaciam. 

Quinta,  post  finitum  Exercitium, 
per  quartam  horae  partem,  sive 
sedens,  sive  deambulans,  dispi- 
ciam  quomodo  mihi  successerit  in 


304 


Primera  s.a  —  Addicioxes 


AUTOGRAPHUM 

me,  miraré  cómo  me  a  ydo  en  la 
contemplación  o  meditación;  y  si 
mal,  miraré  la  causa  donde  pro- 
cede, y  así  mirada  arrepentirme, 
para  me  enmendar  adelante;  y  si 
bien,  dando  gracias  a  Dios  nuestro 
Señor;  y  haré  otra  vez  de  la  mis- 
ma manera. 

6.  a  addición  \  La  sexta:  no 
querer  pensar  en  cosas  de  plazer 
ny  alegría,  como  de  gloria,  resu- 
rrectión,  etc.;  porque  para  sentir 
pena,  dolor  y  lágrimas  por  nues- 
tros peccados,  impide  qualquier 
consideración  de  gozo  y  alegría; 
mas  tener  delante  de  my  querer- 
me doler  y  sentir  pena,  trayendo 
más  en  memoria  la  muerte,  el  jui- 
zio. 

7.  a  addición.  La  ;.a:  priuarme 
de  toda  claridad  para  el  mismo 
effecto  ^errando  ventanas  y  puer- 
tas, el  tiempo  que  estuuiere  en  la 
cámera,  si  no  fuere  para  rezar,  leer 
y  comer. 

8.  '  addición  3.  La  8.a:  no  reyr 
ny  dezir  cosa  motiua  a  risa. 


VULGATA  VERSIO 

seu  contemplatio  mihi  successerit; 
et  si  quidem  male,  inquiram  cau- 
sas, cum  poenitudine  ac  emenda- 
tionis  proposito;  sin  uero  bene, 
gratias  Deo  agam,  eundem  postea 
modum  obseruaturus. 


6.a  Ut  cogitationes,  quae  gau- 
dium  adferunt,  qualis  est  de  glo- 
riosa Christi  resurrectione,  subter- 
fugiam  quoniam  talis  quaelibet 
cogitatio  impedit  fletum  et  dolo- 
rem  de  peccatis  meis,  qui  tune 
quaerendus  est,  adscita  potius 
mortis  uel  iudicii  recordatione. 


7.  a  Ut  eandem  ob  causam, 
omni  me  priuem  24  lucis  clari- 
tate,  ianuis  ac  fenestris  clausis  tan- 
tisper,  dum  illic  moror,  nisi  quan- 
diu  legendum  aut  uescendum  erit. 

8.  a  Ut  a  risu  uerbisque  risum  * 
prouocantibus,  máxime  abstineam. 


1    V.  supra,  Proleg.,  p.  113. 

J    Omine  et,  quod  non  est  in  Aut.,  faciliusque  mente  addes  et  simitia,  id  quod  ipse 
Po.,  in  ed.  4.'1  romana  adjunxit  declarationis  causa. 
a   V.  supra,  Proleg.,  p.  119. 


Primera  s.a  —  Addiciones 


305 


VERSIO  PRIMA 

contemplatione;  et  si  male,  respi- 
ciam  causam  ■  et  dolebo,  et  pro- 
ponam  emendationem  deinccps; 
si  l)cne,  agam  Dco  gratias;  et  dein- 
ceps,  eodem  modo  seruato,  con- 
templationem  faciam. 

Sexta  est  non  cogitare  de  re- 
bus  laetis,  vt  de  gloria  resurrectio- 
nis  b,  etc.;  quia  ad  sentiendam 
poenam,  dolorem  uel  lachrymas 
de  peccatis  nostris,  impedit  quae- 
uis  consideratio  gaudii  c  uel  laeti- 
tiae;  sed  plus  prodest  proponere 
coran)  me  velle  dolorem  d  et  poe- 
nam sentiré,  ad  memoriam  mortem 
vel  judicium  reducendo  c. 

Séptima  est,  priuare  me  clarita- 
te  {,  claudendo  fenestras  et  januas, 
interim  dum  fuero  in  cubículo, 
nisi  s  tempore  recitandi  officium, 
legendi  et  sumendi  cibum. 

24  Octaua  est,  cohibere  ri- 
sum  3  et  non  proferre  uerba  risum 
prouocantia. 


a    causam  unde  procedit;  sic  Re. 

b  ut  gloria,  resurrectione;  ut  de  gloria 
et  resurrectione  Re. 

c  A  prius  consolatio;  hoc  06/itterato, 
scriptum  est  consideratio  solatii;  et  deleto 
solatii,  scriptum  est  ejus  loco  gaudii;  consi- 
deratio solatii  et  Iaetitiae  Re. 

á    doleré  A  et  Re. 

e  reducendo  ad  memoriam  mortem 
uel  iudicium;  sic  Re.,  qui  addit  damnato- 
rum  poenas. 

f  fugere  claritatem  ad  eumdem  finem; 
sic  Re. 

e  nisi  excepto;  sic  in  Re.;  Fa.  excepto 
tantum. 

Moni™.  Ignat.— Series  II. 


VERSIO   P.  ROOTHAAN 

contemplatione  seu  meditatione; 
et  si  male,  dispiciam  causam  unde 
[hoc]  procedat,  et  ita  inspecta 
[causa]  dolebo,  ut  me  emendem 
in  posterum;  et  si  bene,  gratias 
agam  Deo  Domino  nostro,  et  al- 
tera vice  eodem  modo  faciam. 

Sexta  nolle  cogitare  de  re- 
bus  jucundis  ac  laetis,  ut  de  Gloria 
[Paradisi],  Resurrectione  etc.,  quia 
ad  sentiendam  poenam,  dolorem, 
et  [ad  fundendas]  lachrymas  de 
peccatis  nostris  impedit  quaevis 
consideratio  gaudii  et  Iaetitiae;  sed 
tenere  ante  me  [in  hoc  insistere] 
velle  me  doleré  et  sentiré  poenam, 
trahendo  [revocando]  potius  in 
memoriam  Mortem  et  2  Judicium. 

Séptima,  privare  me  omni  [lu- 
cís] claritate  ad  eumdem  effectum, 
claudendo  fenestras  et  januas  tem- 
pore quo  fuero  in  cubículo,  nisi 
foret  ad  recitandum  [officium  di- 
vinum,  vel  preces],  ad  legendum, 
et  cibum  sumendum. 

Octava,  non  ridere  3,  nec  dicere 
quidquam  quod  risum  provocet. 


306 


Primera  s.a  —  addiciones 


ALTOGRAPHUM 

9.  a  addición.  La  nona:  refrenar 
la  vista,  excepto  al  rescibir  o  al 
despedir  de  la  persona  con  quien 
hablare. 

10.  a  addición.  La  décima  addi- 
ción es  penitencia,  la  qual  se  di- 
uide  en  15v  interna  y  externa.  In- 
terna es  dolerse  de  sus  pecados 
con  firme  propósito  de  no  come- 
ter aquellos  ny  otros  algunos;  la 
externa  o  fructo  de  la  primera  es 
castigo  de  los  pecados  cometidos, 
y  principalmente  se  toma  en  tres 
maneras. 

1.a  manera.  La  i.a  es  cerca  del 
comer,  es  a  saber,  quando  quita- 
mos lo  superfluo  no  es  penitencia, 
mas  temperancia ;  penitencia  es 
quando  quitamos  de  lo  conuenien- 
te,  y  quanto  más  y  más  mayor  y 
mejor,  sólo  que  no  se  corrompa  el 
subiecto,  ny  se  siga  enfermedad 
notable. 


VULGATA  VERSIO 

9.  a  Ut  in  neminem  oculos  in- 
tendam,  nisi  salutandi  aut  ualedi- 
cendi  poscat  occasio. 

10.  a  Ut  aliquam  addam  satisfa- 
ctionem  seu  poenitentiam,  quae 
quidem  in  interiorem  et  exterio- 
rem  diuiditur.  Interior  est  dolor 
de  propriis  peccatis  cum  firmo 
proposito  cauendi  tum  ab  illis, 
tum  ab  aliis  quibusuis  in  poste- 
rum.  Exterior  autem  est  fructus 
interioris,  uidelicet  castigatio  ali- 
qua  de  commissis;  quae  tribus  po- 
tissimum    modis   assumi  potest. 

Primo  circa  uictum ,  substractis 
quibusdam  non  superfluis  solum 
(quod  temperantiae  est,  non  poe- 
nitentiae),  sed  etiam  conuenienti- 
bus  alimentis;  et  eo  fit  melius,  quo 
plus  substrahitur,  uitata  interim 
naturae  24v  corruptione  aut  debi- 
lítate graui  seu  infirmitate. 


2.a  manera.  La  2.a:  cerca  del 
modo  del  dormir;  y  a  asimismo  no 
es  penitencia  quitar  lo  superfluo 
de  cosas  delicadas  o  moles,  mas 
es  penitencia  quando  en  el  modo 
se  quita  de  lo  conueniente,  y 
quanto  más  y  más  mejor,  sólo  que 
no  se  corrompa  el  subiecto,  ny  se 
siga  enfermedad  notable,  ny  tam- 
poco se  quite  del  sueño  conue- 

a  Haec  partícula  ad  initium  z>ersus  ad- 
dita, ut  videtur,  manu  íg.,  non  est  in  Do. 


2.°  circa  somni  et  strati  modum1, 
sublatis  non  mollibus  tantum  aut 
delitiosis  rebus ,  sed  aliis  etiam 
opportunis ,  quantum  licet  citra 
uitae  aut  ualetudinis  graue  pericu- 
lum.  Quapropter  de  somno  neces- 
sario  nihil  demendum  est,  nisi 
aliquantisper,  ad  consuetudinem 
(si  cui  a  est  nimii  somni)  moderan- 
dam. 


a   Sea.  ea  oblitt. 


Melius  modum  dormiendi. 


Primera  s.a 

VERSIO  PRIMA 

Nona  cst,  cohibere  uisum  ne 
respiciat  faciem  alterius,  nisi  cum 
primum  eum  salutat,  vel  cum  ulti- 
mo dicit  ei  vale. 

Decima  est  circa  poenitentiam, 
quae  diuiditur  in  externam  et  in- 
ternam.  Interna  est  dolor  de  pec- 
catis  cum  firma  deliberatione  ani- 
mi  non  iterum  eadem  vel  alia  com- 
mittendi;  externa  (quae  fructus  est 
internae)  est  punitio  peccatorum 
commissorum  a,  quae  praecipue 
circa  tria  attenditur  et  consideratur. 


—  addicionks  307 
versio  p.  roothaax 

Nona,  refrenare  oculos ,  [ne 
quem  respiciam]  nisi  in  excipiendo, 
vel  dimitiendo  eo  cum  quo  locutus 
fuero  [vel  loquendum  mihi  fuerit]. 

Decima  additio  est  poenitentia, 
quae  dividitur  in  internam  et  ex- 
ternam: interna  est,  doleré  de  pec- 
catis  suis  cum  firmo  proposito  non 
committendi  eadem,  nec  alia  quae- 
cumque:  externa,  seu  fructus  prio- 
ris,  est  castigatio  de  peccatis  com- 
missis,  et  [haec]  praecipue  assu- 
mitur  tribus  modis. 


Primum  est  circa  cibum  et  po- 
tum ,  in  qua  re ,  si  auferamus  tan- 
tum  superflua,  non  est  poenitentia 
sed  temperantia  ;  poenitentia  au- 
tem  est  quando  de  conuenienti  et 
necessario  cibo  aliquid  nobis  sub- 
trahimus;  et  quo  plus  subtrahimus, 
eo  melius,  dummodo  non  corrum- 
patur  subiectum  vel  in  notabilem 
infirmitatem  incidat. 

Secundum  est  circa  somnum 
in  quo  etiam  non  est  poenitentia 
subtrahere  superflua  lecti  delicati 
et  mollis;  sed  poenitentia  est, 
quando  etiam  subtrahitur  24v  de 
conuenienti  b  modo,  et  quo  plus 
subtrahimus,  eo  melius,  modo  non 
corrumpatur  subiectum,  uel  incidat 
in  notabilem  infirmitatem,  vel  sub- 
trahatur  somnus  conueniens  c,  nisi 

a  Perperam  hic  clandilur  parenthesis 
in  B;  recte  A  posl  v.  internae. 

b  Sequitur  in  oblitt.  in  B;  non  est  in  A. 
c    Sequitur  necessarius  oblitt.  in  A. 


Primus  est  circa  victum;  scili- 
cet,  quando  tollimus  [subtrahi- 
mus] superflua,  non  est  poeniten- 
tia, sed  temperantia;  poenitentia 
est,  quando  de  convenienti  sub- 
trahimus, et  quo  plus  atque  plus 
[subtrahimus],  eo  major  et  melior 
[poenitentia];  dummodo  non  cor- 
rumpatur [vitietur]  subjectum 
[s.  natura],  nec  sequatur  infirmi- 
tas  notabilis. 

Secundus,  circa  modum  som- 
ni  *,  et  [hic]  similiter  non  est 
poenitentia  tollere  superflua  rerum 
delicatarum  seu  mollium;  sed  est 
poenitentia,  quando  in  modo 
[somni  capiendi]  subtrahitur  de 
convenienti,  et  quo  plus  atque 
plus  [subtrahitur],  eo  melius, 
dummodo  non  corrumpatur  sub- 
jectum, nec  sequatur  infirmitas  no- 


3o8 


Trímera  s.a  — Addiciones 


AUTOGRAPHL'M  VULGATA  VERSIO 

niente,  si  forsan  no  tiene  hábito 
vicioso  de  dormir  demasiado,  para 
venir  al  medio. 


3.a  manera.  La  3.a  castigar  la 
carne,  es  a  saber,  dándole  dolor 
sensible,  el  qual  se  da  trayendo 
cilicios  o  sogas  o  barras  de  hierro 
sobre  las  carnes,  flagelándose  o 
llagándose  y  otras  maneras  de  as- 
perezas. 

Nota.  Lo  que  paresce  más  có- 
modo y  más  seguro  de  la  peniten- 
cia, es  que  el  dolor  sea  sensible 
en  las  carnes  y  que  no  entre  den- 
tro en  los  huesos,  de  manera  que 
dé  dolor  y  no  enfermedad;  por 
lo  16  qual  paresce  que  es  más 
conueniente  lastimarse  con  cuer- 
das delgadas,  que  dan  dolor  de 
fuera,  que  no  de  otra  manera  que 
cause  dentro  enfermedad  que  sea 
notadle  a. 

Nota.  La  primera  nota  es  que 
las  penitencias  externas  principal- 
mente se  hazen  por  tres  effectos: 
el  primero  por  satisfación  de  los 
peccados  passados;  2.°  por  vencer 


a  Littera  b,  omissu  a  librario,  addita  vi- 
dettir  manií  S.  Ignatii. 


3.0  circa  ipsam  carnem,  ut  infli- 
ctum  sentiat  dolorem,  admotis  ges- 
tatisque  ciliciis,  funibus  aut  uecti- 
bus  ferréis;  uel  incussis  uerberibus 
ac  plagis,  vel  aliis  austeritatis  ge- 
neribus  adsumptis. 

In  quibus  tamen  ómnibus  magis 
expediré  uidetur,  ut  doloris  sensus 
in  carne  tantum  sit,  nec  penetret 
ossa  cum  infirmitatis  periculo. 
Ouare  flagellis  potissimum  utemur 
ex  funiculis  minutis,  quae  exterio- 
res affligunt  partes,  non  autem 
adeo  interiores,  ut  ualetudinem 
aduersam  causan  a  possint. 


Notanda  sunt  insuper  quatuor 
haec  circa  poenitentiam  b.  Primum 
quod  poenitentiae  exterioris  tri- 
25  plex  est  usus  seu  effectus:  ni- 
mirum  ut  pro  delictis  praeteritis 


a  Sic  ms.,  i ."  ed.  romana,  vindabonen- 
sis,  conimbricensis;  causare  rom,  ¿.",  bur- 
gen.,  hispalen.  et  Inst. 

l>  /ta  ínter pungit  ms.,  /."  ed.  rom.,  eo- 
ntmbricen.,  vindoboncu.,  burgen.,  hispalen. 
et  etiam  Inst.  Ex  Aut.  vero  haec  interpunclio 
sen  divisio  sententiae  esse  debet  post  m<.  qua- 
tuor hace,  quam  rationem  sequitur  ed.  rom. 
anni  1574.  Dúo  w.  circa  poenitentiam 
oblitterata  prius,  deinde  restituía  sunt. 
.Vota  bene  secuudnm  et  quartum  notaudum 
nihil  ad  poenitentiam  pertinere. 


Primera  s.a  — Audiciones 


3«9 


VERSIO  PRIMA 

lurte  aliquis  habitu  uitiosO  SOHinO- 
lcntiac  nimiae  premcretur,  vt  per- 
ueniat  ad  médium. 


Tertium  est,  circa  a  castigatio- 
nem  carnis  affligendo  illam  dolore 
sensibili,  qui  carni  infertur  quando 
portamus  cilicia  uel  funes  uel  ue- 
ctes  ferreos,  vel  quando  carnem 
flagellamus  et  percutimus,  uel  aliis 
similibus  asperitatis  modis  illam 
affligimus. 

Inter  haec  commodius  et  secu- 
rius  uidetur  b  ita  affligere  carnes 
dolore  sensibili,  ut  non  tamen  pe- 
netret  et  subintret  ossa,  sed  infe- 
rat  c  dolorem  et  non  infirmitatem. 
Cui  rei  nihil  uidetur  conuenientius, 
quam  funiculis  minutis  affligere  et 
flagelkire  carnem ,  quia  inferunt 
tantum  dolorem  exterius ,  nec 
efficiunt  d  infirmitatem  interius  nO- 
tabilem. 

Prima  adnotatio  e  est  1  circa 
poenitentiam  externam;  solet  enim 
haec  s  exterior  poenitentia  25  ob 
aliquod  horum  trium  praecipue 
assumi  h:  primum  est  ad  satisfa- 

a  In  A  sequitur  mortificationem  et 
oblitt. 

b  In  A  sequitur  rationi  poenitentiae 
oblitt. 

c  causet. 

d    et  non  causant. 

e  nota. 

f  attenditur. 

S    hae  B;  haec  A. 

h    assummi  B. 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

tabilis.  Ñeque  ctiam  subtrahatur 
de  somno  convenienti,  nisi  forte 
[quis]  habeat  consuetudinem  vi- 
tiosam  dormiendi  nimium,  ut  per- 
veniat  ad  médium  [s.  ad  modera- 
tam  somni  mensuram]. 

Tertius,  castigare  carnem,  scili- 
cet,  inferendo  illi  dolorem  sensi- 
bilem,  qui  infligitur  portando  cili- 
cia, vel  funes,  vel  vectes  ferreos 
super  carnes,  flagellando  seipsum, 
vel  vulnerando,  et  aliis  asperita- 
tum  modis. 

Quod  videtur  commodius  ac  se- 
curius  poenitentiae  [genus,  illud] 
est,  ut  dolor  sit  sensibilis  in  carni- 
bus,  et  non  penetret  in  ossa,  ita  ut 
inferat  dolorem,  et  non  infirmita- 
tem. Quapropter  videtur  esse  con- 
venientius  flagellare  se  funibus  mi- 
nutis, qui  inferunt  dolorem  exte- 
rius, quam  alio  modo,  qui  producat 
interius  infirmitatem  notabilem. 


Primum  notandum  est,  quod 
poenitentiae  externae  praecipue 
fiunt  ad  tres  effectus  [obtinen- 
dos]:  primo,  ad  satisfactionem  de 
peccatis  praeteritis:  secundo,  ad 


3io  Primera  s.a  —  addiciones 

AUTOGRAPHUM  VULGATA  VERSIO 


a  sí  mesmo,  es  a  saber,  para  que 
la  sensualidad  obedezca  a  la  razón, 
y  todas  partes  inferiores  estén  más 
subiectas  a  las  superiores;  3.0  para 
buscar  y  hallar  alguna  gracia  o 
.  don  que  la  persona  quiere  y  desea, 
ansí  como  si  desea  haber  interna 
contrición  de  sus  pecados  o  llorar 
mucho  sobre  ellos  o  sobre  las  pe- 
nas y  dolores  que  Xpo.  nuestro 
Señor  passaua  en  su  passión,  o  por 
solución  de  alguna  dubitación  en 
que  la  persona  se  halla. 


nonnihil  satisfiat ;  vt  uincat  se- 
ipsum  homo,  inferiorem  sui  par- 
tem,  quae  sensualitas  appellatur, 
superiori,  hoc  est,  rationi  magis 
subiiciens;  vt  postremo  quaeramus 
atque  impetremus  aliquod  gratiae 
diuinae  donum,  quod  optamus, 
puta  intimam  cordis  contritionem 
de  peccatis,  et  abundantiam  la- 
chrimarum  uel  propter  illa  uel 
propter  poenas  et  dolores  pas- 
sionis  Christi;  aut  dubii  alicuius, 
quod  nos  angit,  resolutionem. 


2.  a  nota.  La  2.a:  es  de  aduertir 
que  la  1.a  y  2.a  addición  se  an  de 
hazer  para  los  exercitios  de  la  me- 
dia noche  y  en  amanesciendo,  y  no 
para  los  que  se  harán  en  otros 
tiempos;  y  la  4.a  adición  nunca 
se  hará  en  la  iglesia  delante  de 
otros,  sino  en  escondido,  como  en 
casa,  etc. 

3.  a  nota.  La  3.a:  quando  la  per- 
sona que  se  exercita  aun  no  halla 
lo  que  desea,  ansí  como  lágrimas, 
consolationes,  etc.,  muchas  vezes 
aprouecha  hazer  mudanza  en  el  co- 
mer, en  el  dormir  y  en  o-16v  tros 
modos  de  hazer  penitencia;  de  ma- 
nera que  nos  mudemos  haziendo 
dos  o  tres  días  penitencia,  y  otros 


2.m  Quod  additiones  primae 
duae  solis  conueniunt  exercitiis, 
quae  media  nocte  et  sub  auroram 
fiunt;  quarta  uero  in  templo  uel 
coram  aliis  nunquam,  sed  domi 
tantum  et  clanculum  exequenda 
est. 


3.™  Quod  quando  is,  qui  exer- 
citatur,  affectum  quaesitum  non  a 
consequitur,  ut  dolorem  uel  con- 
solationem,  mutare  subinde  expe- 
dit  rationem  uictus  somnique  et 
25v  alia  genera  poenitentiae;  ita 
ut  poenitentiam  unam  per  triduum 
sectemur,  et  próximo  eam  biduo 
relinquamus,   uel   etiam  triduo, 


;l  Emendatum  prius  ex  nunquam,  dan 
ex  nondum. 


Primera  s.a  —  audiciones 


311 


VfcKSIO  PRIMA 

eiendum  pro  peccatis  a  nobis  per- 
petraos; sccundum,  vt  uictoríam 
de  nobis  a  obtineamus,  quod  fit 
quando  sensualitas  obedit  rationi, 
et  inferiores  animae  partes  subii- 
ciuntur  superioribus;  tertium,  ut 
quaeramus  et  tándem  inueniamus 
aliquam  gratiam  seu  donum,  quod 
expetimus  et  desideramus,  vt  ucrbi 
gratia1',  internam  peccatorum  cora- 
punetionem,  seu  dolorem  et  plan- 
( tum  super  eisdem,  vel  super  do- 
loribus  et  poenis,  quas  Christus  in 
sua  acerbissima  passione  pro  no- 
bis pertulit,  vel  super  solutione 
alicuius  dubitationis,  quam  habe- 
mus. 

Secunda  cst  aduertere ,  quod 
prima  et  2.a  additio  inseruiunt  pro 
exercitiis,  quae  fiunt  media  nocte 
et  in  aurora,  et  non  pro  aliis,  quae 
alio  tempore  fient,  et  quarta  addi- 
tio numquam  fiet  in  ecclesia  co- 
ram  aliis,  sed  secreto,  vt  domi c. 

Tertia,  quod  quando  is,  qui 
exercetur,  nondum  d  inuenit  quod 
quaerit  ac  desiderat ,  vt  lachry- 
mas,  25v  consolationes,  multoties 
expedit  faceré  mutationem,  tam  in 
cibo  et  potu  et  somno,  quam  in 
aliis  modis  poenitentiae  e;  oportet 
autem  sic  mutari,  vt  cum  biduum 
uel   triduum   fecerimus  aliquam 


a    nostrimet  pro  de  nobis. 

t>    A  add.  si  expectamus  habere  oblitt. 

c  Pro  vt  domi  erat  prius  in  A  et  in 
abscondito,  ac  si  domi  esset;  mmc  ut 
domi. 

d  nunquam. 

e    faciendi  poenitentiam. 


VERSIO   P,  ROOTHAAN 

vinccndum  seipsum,  scilicet,  ut 
sensualitas  obediat  rationi  ,  e  t 
Otones  partes  inferiores  sint  magis 
subjectae  superioribus:  tertio,  ad 
quaerendum  et  inveniendum  ali- 
quam gratiam,  seu  donum,  quod 
homo  vult  ac  desiderat  [obtinere 
a  Domino];  ut,  si  desiderat  habere 
internam  contritionem  de  suis  pec- 
catis, vel  flere  multum  de  illis, 
vel  de  poenis  ac  doloribus,  quos 
Christus  Dominus  noster  sustine- 
bat  in  Passione  sua,  vel  ad  [obti- 
nendam]  solutionem  alicujus  du- 
bitationis, in  qua  homo  [ipse] 
versetur. 

Secundum  notandum  est,  quod 
prima  et  secunda  Additio  fieri  de- 
beant  pro  Exercitiis  mediae  noctis 
et  sub  aurorara,  et  non  pro  iis 
quae  fient  aliis  temporibus ;  et 
quarta  Additio  nunquam  fiet  in 
Ecclesia  corara  aliis,  sed  tantum  in 
occulto,  ut  domi,  etc. 

Tertium  [notandum  est],  quan- 
do ille  qui  se  exercet  nondum  in- 
venit  id  quod  desiderat,  ut  lachry- 
mas,  consolationes  etc.  saepe  pro- 
dest  mutationem  faceré  in  victu, 
in  somno,  et  in  aliis  modis  agendi 
poenitentiam,  ita  ut  nos  mutemus, 
faciendo  per  dúos  vel  tres  dies 
poenitentiam,  et  per  alios  dúos  vel 


312  Primera  s.a 

AUTOGRAPHUM 

dos  o  tres  no;  porque  a  algunos 
conuiene  hazer  más  penitencia  y  a 
otros  menos;  y  también  porque 
muchas  vezes  dexamos  de  hazer 
penitencia  por  el  amor  sensual  y 
y  por  juizio  erróneo,  que  el  sub- 
iecto  humano  no  podrá  tolerar  sin 
notable  enfermedad;  y  algunas  ve- 
zes, por  el  contrario,  hazemos  de- 
masiado, pensando  que  el  cuerpo 
pueda  tolerar;  y  como  Dios  nues- 
tro Señor  en  infinito  1  conosce 
mejor  nuestra  natura,  muchas  ve- 
zes en  las  tales  mudanzas  da  a  sen- 
tir a  cada  vno  lo  que  le  conuiene. 


■  4.a  nota.  La  4.a:  el  examen 
particular  se  haga  para  quitar  de- 
fectos y  negligencias  sobre  exer- 
citios  y  additiones;  y  ansí  en  la 
2.a,  3.a  y  4.a  semana. 


—  ADDICIONES 

VULGATA  VERSIO 

prout  diuersis  plus  aut  minus  poe- 
nitentiae  est  sumendum.  Praeter- 
ea,  cum  penitentias  huiusmodi 
saepe  omittamus  ob  affectum  car- 
nis  aut  erroneum  iudicium,  quasi 
naturalis  nostra  complexio  ferré 
illas  non  possit  citra  ingens  uale- 
tudinis  detrimentum;  et  e  contra- 
rio iustum  nonnumquam  poeniten- 
tiae  modum  excedamus,  de  cor- 
poris  robore  nimis  confidentes: 
mutatis,  ut  dictum  est,  poenitentiae 
generibus,  ac  per  uices  sumptis  et 
relictis,  euenit  plerunque  ut  cle- 
mentissimus  Dominus,  qui  natu- 
ram  nostram  perfectissime  cogno- 
scit,  unicuique  id  compertum  red- 
dat,  quod  ipsi  expedit. 

Quartum,  quod  particulare  exa- 
men fiat  ad  tollendas  culpas  et  ne- 
gligentias,  quae  circa  exercitia  et 
additiones  solent  obrepere.  Id 
quod  etiam  per  tres  alias  sequen- 
tes  hebdómadas  obseruandum  ue- 
nit. 


1  Modus  adverbialis,  pro  «infinitamente»,  a  bonis  auctoribus  usurpatus,  v.  Rodrí- 
guez, Ejercicio  de  perfección,  part.  II,  tratado  VH,  c.  I.  Perperam  mutarunt  illud  en  in  es 
editiones  quaedam. 


Primera  s.a  — AnmcioxKs 


313 


VliKSIO  TRIMA 

poenitentiam ,  per  aliud  biduum 
vel  |icr  aliud  triduum  non  facia- 
mus;  quia  aliquibus  magis  conuenit 
faceré  poenitentiam,  aliquibus  mi- 
nus;  praeterea  quia  saepe  abstine- 
mus  a  poenitentia  ;|  ob  amorem 
sensualem  nostri  b  et  ob  judicium 
erroneum  quod  subiectum  huma- 
num  non  potcrit  tolerare  sine  no- 
tabili  infirmitate;  et  aliquando  con- 
tra facimus;  facimus  enim  nimiam 
poenitentiam,  quam  corpus  nequit 
tolerare;  et  cum  Deus  noster  in 
infinitum  cognoscat  c  melius  natu- 
ram  nostram,  saepe  in  huiusmodi 
mutationibus  dat  sentiré  unicuique 
illud,  quod  i  11  i  expediat. 

Quarta  nota  est,  quod  examen 
1  (articulare  fiat  ad  extirpandum  a 
nobis  defectus ,  et  negligentias 
commissas  in  d  exercitiis  et  additio- 
nibus;  26  et  ita  in  2.a,  3.a  et  quarta 
hebdómada. 


á    a  facienda  poenitentia. 
b    amorem  sensuum;  sensus  A. 
c    sicut  Deus  noster  in  infinitum  co- 
gnoscit. 
d  super. 


VliRSIO  P.  ROOTttAAN 

tres  non,  quia  aliquibus  convenit 
lacere  plus  poenitentiac,  et  aliis 
minus;  et  etiam  (¡uia  saepe  omitti- 
mus  faceré  poenitentiam  ob  amo- 
rem sensualem,  et  ob  judicium 
erroneum,  [erronee  judicando] 
subjectum  húmanum  non  posse 
sustinere  [eam]  absque  notabili 
infirmitate;  et  aliquando  e  contra- 
rio, facimus  nimium  [¡loeniten- 
tiae],  putando  quod  corpus  possit 
sustinere:  et  cum  Deus  Dominus 
noster  infinities  melius  cognoscal 
nostram  naturam,  saepe  in  hujus- 
modi  mutationibus  dat  unicuique 
sentiré  quid  ipsi  conveniat. 


Ouartum ,  Examen  particulare 
fiat  ad  tollendos  defectus  et  negli- 
gentias circa  Exercitia  et  Additio- 
nes;  et  ita  in  secunda,  tertia,  et 
quarta  hebdómada. 


314  Segunda  semana  —  del  reí 

AUTOGRAPHUM  VULGAT 


El  llamamiento  del  rey  tempo- 
ral AYUDA  A  CONTEMPLAR  LA  VIDA 
DEL  REY  ETERNAL  a  1 

Oratión.  La  oración  preparato- 
ria sea  la  sólita. 

1.  °  preámbulo.  El  primer  preám- 
bulo es  compositión  viendo  el  lu- 
gar, será  aquí  ver  con  la  vista 
ymaginatiua  sinagogas  b,  villas  y 
castillos  por  donde  Xpo.  nuestro 
Señor  predicaría. 

2.  °  preámbulo.  El  2.0:  deman- 
dar la  gracia  que  quiero;  será  aquí 
pedir  gracia  a  Nuestro  Señor, 
para  que  no  sea  sordo  a  su  llama- 
miento, mas  presto  y  diligente  17 
para  cumplir  su  sanctíssima  vo- 
luntad. 

I.°  púnelo.  El  primer  puncto 
es  poner  delante  de  my  vn  rey 
humano,  eligido  de  mano  de  Dios 
nuestro  Señor,  a  quien  hazen  re- 
berencia  c  y  obedescen  todos  los 
príncipes  y  todos  hombres  xpia- 
nos. 


A  VERSIO 

26  purum  —  26v. 

HEBDOMADA  2.a 

CONTEMPLATIO  REGNI  IESU  CHRISTI 
EX     SIMILITUDINE     REGIS  TERRENI 
SUBDITOS     SUOS  EUOCANTIS 
AD  BELLUM  1 

Oratio  praeparatoria  fiet  more 
supradicto. 

Praeludium  primum  ad  constru- 
ctionem  loci  nunc  erit,  ut  spectare 
nos  imaginemur  synagogas,  uillas 
et  oppida,  quae  praedicans  Chri- 
stus  pertransibat,  ct  sic  de  locis 
aliis. 

2.m  ad  gratiam  poscendam  per- 
tinens,  in  hac  parte  erit  petere  a 
Deo  ne  obsurdescamus,  uocante 
nos  Christo,  sed  ad  sequendum  ac 
obtemperandum  prompti  simus. 

runctum  primum  esto  propo- 
nere  mihi  ob  oculos  humanum 
regem  diuinitus  electum,  cui  prin- 
cipes et  populi  omnes  christiani 
reuerentiam  et  obsequium  prae- 
stare  debeant. 


*  Fol.,  in  quo  est  haec  meditatio  in  Aut., 
scriptum  habet  in  summa  pag.  titulum  Se- 
gunda semana. 

b  In  marg.,  pro  templos  oblitt.;  tem- 
plos, uillas,  synagogas  Do.;  templa  Fa.  et 
Re.;  templum,  synagogas  Po. 

c  Emend.  a  libraría  ex  obediencia;  Bu. 
turnen  exsa  ibit  hazen  obediencia  y  obede- 
cen. Loquutio  hacer  reuerencia  y  obedien- 
cia est  eliam  in  primo  puncto  primi  exerei- 
tii  primat  hebdomadis. 


1    Y.  supra,  Proleg.,  pp.  78-79,  126. 


SKGUNDA  SEMANA  —  DEL  REI  3  I  5 

VKRSIO  PRIMA  VERSIO  P.  ROOT1IAAN 


26v  SECUNDA  HEBDOMADA 

VOCATIO  REGIS  TEMPORALIS,  QUAE  a 
IUUAT  AD    CONTEMPLAN!) A M  VITAM 
REGIS  AETERN1  1 

Oratio  praeparatoria  oadem 
quae  sólita  est. 

i'rimum  praeambulum  ost  com- 
positio  loci,  quae  hic  erit  oculo 
imaginationis  considerare  synago- 
gas,  oppida  b,  castella  ac  alia  loca 
in  quibus  Christus  Dominus  prae- 
dicabat. 

Secundum,  petere  gratiam,  quam 
desidero  et  uolo,  quod  nunc  erit, 
petere  gratiam  a  Domino  nostro  ne 
obsurdescam  suae  uocatíoni,  sed 
euadam  promptus  ac  diligens  ad 
implendam  suam  sanctissimam  vo- 
luntatem. 

Primum  punctum  est,  conside- 
rare corara  me  c  regem  quemdam 
human  um  electum  a  Domino  Deo, 
cui  subduntur  et  obediunt  universi 
principes  et  homines  christiani. 


a    IIoc  v.  add.  supra  i'ers.  in  B. 

h  Pro  synagogas,  oppida  erat  prius 
templa,  villas  in  A.  In  Aittogr.  scripsit 
S.  Igual,  sinagogas,  dílens  templos. 

c    ante  me  ipsum;  He  Fu.;  ante  me  Re. 


[SECUNDA  HEBDOMADA] 
Vocatio  Regís  temporalis, 
[quae]  juvat  ad  contemplandam 
vitam  Regís  aeternalis  \ 

Oratio  praeparatoria  sit  con- 
sueta. 

Primum  praeambulum  est  com- 
positio,  videndo  locura.  Erit  hic, 
videre  visu  imaginationis  synago- 
gas, oppida,  et  castella,  per  quae 
Christus  Dominus  noster  praedi- 
cabat. 

Secundum,  poseeré  gratiam 
quam  voló  [cupio].  Erit  hic,  pe- 
tere  gratiam  a  Domino  nostro,  ut 
ne  sim  surdus  ad  ejus  vocationem, 
sed  promptus  ac  diligens  ad  ex- 
plendam  ejus  sanctissimam  volun- 
tatem. 

Primum  punctum  est,  proponere 
mihi  ob  oculos  Regem  quemdam 
humanum  ab  ipso  Deo  Domino 
nostro  electum,  cui  reverentiam 
exhibent  et  obediunt  omnes  Prin- 
cipes, et  omnes  homines  Chri- 
stiani. 


3 16  Segunda  sem; 

AUTOGRAPHL'M 

2.  °  puncto.  El  2.°:  mirar  cómo 
este  rey  habla  a  todos  los  suyos, 
deziendo:  My  voluntad  es  de  con- 
quistar toda  la  tierra  de  infieles; 
por  tanto,  quien  quisiere  venir 
comigo  ha  de  ser  contento  de  co- 
mer como  yo,  y  así  de  beber  y 
vestir,  etc.;  asimismo  ha  de  traba- 
jar comigo  a  en  el  día  y  vigilar  en  la 
noche,  etc.;  porque  así  después 
tenga  parte  comigo  en  la  victoria 
como  la  ha  tenido  en  los  tra- 
bajos. 

3.  °  puncto.  El  3.0:  considerar 
qué  deuen  responder  los  buenos 
subditos  a  rey  tan  liberal  y  tan 
humano;  y,  por  consiguiente,  si 
alguno  no  acceptase  la  petición  de 
tal  rey,  quánto  sería  digno  de  ser 
vituperado  por  todo  el  mundo  y 
tenido  por  peruerso  caballero  *. 

En  !a  2.a  parte.  La  segunda 
parte  deste  exercitio  consiste  en 

a  Prius  como  yo;  correctum  remanere 
videtur  comigo  ve/  comyo;  como  yo  Do.  et 
Bu.;  sicut  ego  íre.  et  Re.  Cf.  Prolegóme- 
no, p.  145. 


XA  —  DEL  REI 

VLLGATA  VERSIO 

27  2.m  est  imaginan,  quod  au- 
diam  illum  regem  sic  loquentem 
ad  omnes  subditos:  In  animo  est 
mihi  regiones  infidelium  uniuersas 
ditioni  meae  subiicere.  Quicunque 
igitur  confitan  me  uelit,  paratus 
sit  oportet  non  alio  uti  uictu,  ue- 
stitu  rebusque  aliis,  quam  me  uten- 
tem  conspexerit.  In  iisdem  quoque 
laboribus,  uigiliis  et  casibus  cae- 
teris,  mecum  persistendum  erit,  ut 
particeps  fiat  uictoriae  et  foelici- 
tatis  unusquisque,  prout  laborum 
ac  molestiarum  socius  extiterit. 

3.m  est  considerare  quidnam  re- 
sponderé debeant  regi  amantis- 
simo  et  liberalissimo  fideles  sub- 
diti,  et  quam  prompte  ad  omnem 
eius  uoluntatem  o  fierre  se  accin- 
ctos.  Contra  uero,  si  quis  [non] 
obaudiret,  quanto  apud  homines 
uniuersos  uituperio  dignus  esset, 
atque  quam  ignauus  miles  1  aesti- 
mandus. 

Pars  2.a  huius  exercitii  consistit 
in  collatione  similitudinis  inter  di- 


1  Caballeros  appellantur  scmpcr  a  Montesino,  interprete  hispano  J'itae  Christi,  mili- 
tes omnes.  etiam  illi  v.  g.  qui  Christum  cruci  affixerunt.  Nec  malc  huic  loco  sensum  hunc 
üli  vocabulo  tribueris,  cum  rex  subditos  omnes  alloquatur. 


Segunda  semana 


Vh'KSIO  PRIMA 


—  DEL  REI  3 I 7 

VERSIO   P.  ROOTHAAN 


Sccundum  punctum  est,  consi- 
gnare hunc  regem  alloquentem 
omnes  suos  subditos  ad  hunc  mo- 
dum:  27  voluntatis  meae  est  expu- 
gnare omnes  tenas  infidelium; 
propterea  si  quis  uult  me  comitari, 
debet  eodem  cibo  et  potu  et  uesti- 
mento,  quo  ego  utor  a,  contentus 
esse;  item  debet  laborare  interdiu 
et  vigilare  noctu  sicut  ego,  ut  ita 
particeps  fiat  uictoriae  mecum,  sic- 
ut fuit  laborum. 


Secundum,  attendere  quomodo 
iste  Rex  loquatur  ad  omnes  suos, 
dicens:  Mea  voluntas  est  subjicere 
universam  terram  infidelium:  pro- 
inde,  qui  voluerit  mecum  venire, 
debet  contentus  esse  cibo  quo  ego 
[utar],  itemque  potu,  et  vestitu  etc. 
Similiter  debet  laborare,  ut  ego, 
interdiu,  et  vigilare  noctu,  etc.  ut 
ita  dein  particeps  mecum  fiat  vi- 
ctoriae,  sicut  fuerit  laborum. 


Tertium  est  considerare  respon- 
sum,  quod  debet  reddi  a  bonis 
subditis  regi  tam  b  liberali  et  tam 
humano;  et  c  si  aliquis  non  acce- 
ptaret  petitionem  ipsius  d  regis, 
quanto  uituperio  dignus  esset  apud 
omnes  c,  et  quam  peruersus  sub- 
ditus  haberetur  et  miles  f  l. 

Secunda  pars  huius  exercitii  con- 
sistit   in  applicando  praedictum 

8    utar  A  et  Fa. 
t>    tantum  hic  et  paulo  hiferius. 
c    et  consequenti;  sic  Re.  et  Fa. 
'1  talis. 

c  totum  vniuersum  prius;  Ais  ob/ittera- 
tis,  scriptum  est  mundum,  quo  de/eto,  manet 
omnes  in  A;  apud  totum  vniuersum  Re.  et 
Fa.;  sed  Fa.  Iiaec  j  vo.  habet  in  fine  huius 
paragraphi. 

f  Pro  j  w.  praeced.  erat  prius  in  A  is 
etiam  quam  degeneris  a  uero  et  fideli  sub- 
dito. Re.  habet  qui  tantum  degeneraret  a 
vero  et  fideli  subdito. 


Tertium,  considerare  quid  de- 
beant  responderé  boni  subditi  Regi 
tam  liberali  ac  tam  humano:  et  per 
consequens,  si  quis  non  acceptaret 
petitionem  talis  Regis,  quantopere 
dignus  esset  qui  vituperaretur  ab 
universo  mundo,  et  perversus  [ig- 
navus]  haberetur  eques  [s.  mi- 
les] 

Secunda  pars  hujus  Exercitii 
consistit  in  applicando  supradicto 


Segunda  semana  —  del  reí 


3i8 

AUTOGRAPHUM 

aplicar  el  sobredicho  exemplo  del 
rey  temporal  a  Xpo.  nuestro  Se- 
ñor, conforme  a  los  tres  punctos 
dichos. 

I.°  puncto.  Y  quanto  al  primer 
puncto,  si  tal  bocación  considera- 
mos del  rey  temporal  a  sus  sub- 
ditos, quánto  es  cosa  más  digna 
de  consideración  ver  a  Xpo.  nues- 
tro Señor,  rey  eterno  *,  y  delante 
dél  todo  el  vniuerso  mundo,  al  qual 
y  a  cada  vno  en  particular  llama  y 
dize:  My  voluntad  es  de  conquis- 
tar todo  el  mundo  ?  y  todos  los  ene- 
migos 3,  y  así  entrar  en  la  gloria 
de  mi  Padre  4;  por  tanto,  quien 
quisiere  venir  comigo  ha  de  tra- 
bajar comigo  5,  porque  siguién- 
dome en  la  pena  tanbién  me  siga 
en  la  gloria  6. 


17v  2°  punto.  El  2.0:  conside- 
rar que  todos  los  que  tuuieren 
juizio  y  razón,  offrescerán  todas 
sus  personas  al  trabajo  a. 
'  3.°  puncto.  El  3.0:  los  que  más 
se  querrán  affectar  y  señalar  en 
todo  seruitio  de  su  rey  eterno  y 

a    a  trabajos  Do. 


VULGATA  VERSIO 

ctum  regem  et  Dominum  Iesum 
Christum  circa  triplex  illud  pun- 
ctum. 

27v  Primo  sic  applicabimus 
exemplum.  Si  terrenus  ille  rex 
cum  bellica  sua  euocatione  dignus 
est,  cui  attentio  et  obsequium 
praestetur,  quanto  magis  Christus 
rex  aeternus  1  mundoque  toti  con- 
spicuus,  qui  singulos  ad  se  his  in- 
uitat  uerbis:  Mea  haec  est  iustis- 
sima  uoluntas,  totius  mundi  2  do- 
minium  mihi  uendicare,  inimicos  3 
meos  debellare  omnes,  ac  ita  de- 
mum  in  Patris  mei  gloriam  in- 
trare  *.  Proinde  quisquís  eo  me- 
cum  uenire  cupit,  laboret  mecum 5 
necesse  est;  labori  enim  praemium 
respondebit  6. 


2  . 0  Ratiocinabimur  neminem 
fore  sanae  mentís,  qui  non  cupi- 
dissime  Christi  seruitio  se  totum 
offerat  et  addicat. 

3.0  Judicandum  erit,  quod  ii, 
qui  se  obsequiis  illius  prorsus  du- 
xerint  mancipandos,  non  seipsos 


»   II  Rec,  VII,  12-13,  16;  Ps.  II,  6-12;  LXXXVIII,  28-38;  Is.,  IX,  6-7;  Zach.,  IX,  10; 
Marc,  XVI,  19;  Luc,  I,  32-33;  Jo.,  XVIII,  36-37. 
n-   Ps.  XXI,  28-29;  Dan.,  VII,  13-14;  Matth.,  XXVIII,  18-20;  Marc,  XVI,  15-16. 
'   Ps.  CIX,  1-2,  5-6. 
«   Luc,  XXIV,  26. 


Segunda  semana  —  DEL  reí 


319 


VKRSIO  PRIMA 

exemplum  regis  temporalis  ad 
Christum  Duminum  nostrum,  re- 
gen) aeternum,  in  tribus  illis  pun- 
ctis  praedictis. 

Et  quoad  11  primum  punctum, 
si  huiusmodi  uocationem  suorum 
subditorum,  quam  facit  rex  tem- 
poralis, consideremus,  quanto  di- 
gnius  consideratione  est  contem- 
plan Christum  b  regem  aeternum  l, 
ante  quem  est  tutus  hic  mun- 
dus,  27v  quem  totum  et  ipsius 
unumquemque  singulatim  c  vocat 
ac  dicit:  Voluntatis  meae  est  expu- 
gnare orbem  universum  d  2  et 
omnes  hostes  3,  et  ita  intrare  in 
gloriam  Patris  mei  4;  propterea 
quicumque  uult  me  comitari  e,  de- 
bet  et  mecum  laborare  5,  vt  qui  se- 
quitur  me  in  labore,  etiam  f  me  in 
gloria  sequatur  6. 

Secundum  est  considerare  quod 
omnes^  subditi,  rationis  ac  judicii 
capaces  offerrent  [sie\  se  totos 
huic  labori. 

Tertium  est,  quod  hi,  qui  magis 
desiderabunt  insignes  fieri  e  in 
omni  seruitio  sui  regis  aeterni  et 

a  quantum  ad;  sic  Re.  et  Fa. 

•>  Christum  dominum  nostrum;  sic  Re. 

c  sigillatim  emendahtm  ex  singillatim  A; 
sigillatim  Re.  et  Fa. 

d  totum  universum;  sic  Fa. 

e  comitari  me;  sic  Re.  et  'Fa. 

{  ¡ta  etiam  A  et  Re. 

S  insigniri  et  illustrari;  sic  Re.  et  Fa. 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

exemplo  Regis  temporalis  ad  Chri- 
stum Dominum  nostrum,  secun- 
dum dicta  illa  tria  puncta. 

Et  quantum  ad  primum  pun- 
ctum, si  talem  vocationem  Regis 
temporalis  ad  suos  subditos  con- 
sideramus  [s.  consideratione,  at- 
tentione  dignam  existimamus], 
quanto  magis  res  est  digna  consi- 
deratione, videre  Christum  Domi- 
num nostrum,  Regem  aeternum  ', 
et  coram  illo  universum  mundum, 
quem  ille  [totum],  et  unumquem- 
que [hominum]  in  particulari  vo- 
cat, et  dicit:  Mea  voluntas  est  sub- 
jicere  totum  mundum  et  omnes 
inimicos  3,  et  sic  intrare  in  glo- 
riam Patris  mei  4:  proinde  qui  vo- 
luerit  venire  mecum,  debet  mecum 
laborare  5,  ut  sequens  me  in  poena 
[in  laboribus],  etiam  sequatur  me 
in  gloria  6. 

Secundum,  considerare  quod 
omnes  qui  habuerint  judicium  et 
rationem  [sanam],  offerent  se  to- 
tos ad  laborem. 

Tertium,  ii  qui  magis  affici  [ma- 
jori  affectu  esse]  volent  [erga 
Christum  Regem]  et  insignes  se 


5   Matth.,  X,  24-2 s,  38;  X\a,  24;  Marc,  VIH,  34;  Luc,  VI,  40;  IX,  23;  XIV,  27. 
To.,  XIII,  15;  XV,  20;  í  Petr.,  II,  21;  I  Jo.,  II,  6. 
«   Matth.,  XVI,  27;  Luc,  XXII,  28-30;  Rom.,  II,  6;  VIII,  17;  Apoc,  II,  7,17;  ni,  12, 

21;  XXII,  12. 


Segunda  semana  —  del  reí 


320 

AUTOGRAPHUM 

señor  vniuersal,  no  solamente 
offrescerán  sus  personas  al  traba- 
jo, mas  aun  haziendo  contra  su 
propria  sensualidad  a  1  y  contra  su 
amor  carnal  y  mundano,  harán 
oblaciones  de  mayor  stima  y  ma- 
yor momento  2,  deziendo: 

Eterno  Señor  de  todas  las  co- 
sas, yo  hago  my  oblación  con 
vuestro  fauor  y  ayuda,  delante 
vuestra  infinita  bondad,  y  delante 
vuestra  Madre  gloriosa  y  de  todos 
los  sanctos  y  sanctas  de  la  corte 
celestial,  que  yo  quiero  y  deseo  y 
es  my  determinación  deliberada, 
sólo  que  sea  vuestro  mayor  serui- 
tio  y  alabanza,  de  ymitaros  en  pa- 
sar todas  iniurias  y  todo  vituperio 
y  toda  pobreza  así  actual  como 
spiritual,  queriéndome  vuestra 
sanctíssima  maiestad  elegir  y  res- 
cibir  en  tal  vida  y  estado. 


1.a  nota.  Este  exercitio  se  hará 
dos  vezes  al  día,  es  a  saber,  a  la 
mañana  en  leuantándose,  y  a  vna 
hora  antes  de  comer  o  de  cenar. 


;>  Post  v.  sensualidad  deleta  snnt  in 
Aut.  verba  si  la  tubieren,  quae  retinentur 
in  Do.  et  oblitterata  leguntnr  in  Na.;  si 
quam  habuerint  Fa.  et  Ve.,  sed  in  Ve. 
oblitt. 


VULGATA  VERSIO 

tantum  ad  laborum  tolerantiam, 
uerum  etiam  maiora  et  praecla- 
riora  quaedam  muñera  oblaturi 
sunt  2,  expugnata  carnis,  sensuum 
amorisque  proprii  1  et  mundani 
rebellione;  vnde  28  respondebit 
quisque  in  hunc  fere  modum: 

En,  o  rex  supreme  ac  Domine 
uniuersorum,  tua  ego,  licet  indi- 
gnissimus,  fretus  tamen  gratia  et 
ope,  me  tibi  penitus  offero,  meaque 
omnia  tuae  subiicio  uoluntati; 
attestans  coram  infinita  bonitate 
tua,  necnon  in  conspectu  gloriosae 
Uirginis  Matris  tuae  totiusque  cu- 
riae  caelestis,  hunc  esse  animum 
meum,  hoc  desiderium,  hoc  certis- 
simum  decretum  :  vt  (  dummodo 
in  maiorem  laudis  tuae,  et  obse- 
quii  mei  prouentum  cedat)  quam 
possim  proxime  te  sequar,  et  imi- 
ta: in  ferendis  iniuriis  et  aduersis 
ómnibus,  cum  uera  tum  spiritus 
tum  etiam  rerum  paupertate,  si 
(inquam  )  sanctissimae  tuae  maie- 
stati  placeat  ad  tale  me  uitae  insti- 
tutum  eligere  atque  recipere. 

Fiet  bis  interdiu  hoc  exerci- 
tium:  mane  cum  primum  surrexi- 
mus,  et  in  hora  prandium  uel  coe- 
nam  praecedente. 


1  «Contra  hosce  hostes  internos  agere,  etiam  in  üs,  in  quibus  peccatum  non  cernatur, 
proprium  est  eorum,  qui  erga  Christum  regem  magis  affecti,  insignes  esse  volunt  in 


Segunda  semana  —  del  reí 


32i 


VERSIO  PRIMA 

domini  vniuersorum,  non  solum 
offerent  seipsos  labori,  verum 
etíam,  certando  contra  propriam 
sensualitatcm  :i  1  et  contra  omnem 
amorem  carnis  et  mundi,  facicnt 
oblationem  praeciosiorem  etpluris 
momenti  *,  et  dicent  b: 


Aeterne  Domine,  \_sic~\  omnium 
rerum  mearum  fació  oblationem 
cum  vestro  fauore  et  auxilio  in 
conspectu  uestrae  infinitae  bonita- 
tis  et  in  conspectu  uestrae  Matris 
gloriosae,  et  omnium  28sanctorum 
et  sanctarum  curiae  caelestis,  quia 
opto,  voló  ac  firma  determinatione 
delibero,  modo  sit  in  hoc  maior 
tua  c  laus  et  seruitium,  imitan  te  in 
tolerantia  iniuriarum  et  uituperio- 
rum  et  totius  paupertatis ,  tam 
actualis  quam  spiritualis ,  si  tua 
sanctissima  majestas  uelit  me  eli- 
gere  ac  recipere  in  talem  uitae  sta- 
tum  J. 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

exhibcre  in  omni  servitio  sui  Re- 
gis  aetcrni  ac  Domini  universalis, 
non  solum  offerent  se  totos  ad  la- 
borem,  sed  etiam  agencio  contra 
suam  propriam  sensualitatem  *,  et 
contra  suum  amorem  carnalem  et 
mundanum,  oblationes  facient  ma- 
joris  aestimationis,  et  majoris  mo- 
menti !,  dicentes: 

O  aeterne  Domine  rerum 
omnium,  ego  fació  meam  oblatio- 
nem cum  tuo  favore  et  auxilio, 
coram  infinita  Bonitate  tua,  et  in 
conspectu  gloriosae  Matris  tuae,  et 
omnium  Sanctorum  et  Sanctarum 
curiae  coelestis,  [attestans]  quod 
ego  voló  et  desidero,  et  mea  [haec] 
est  determinatio  deliberata,  dum- 
modo  sit  majus  servitium  tuum,  et 
[major]  laus  tua,  imitari  te  in  fe- 
rendis  ómnibus  injuriis,  et  omni 
vituperio,  et  omni  paupertate,  tam 
actuali,  quam  spirituali,  si  Majestas 
tua  sanctissima  voluerit  me  eligere 
ac  recipere  ad  talem  vitam  et  sta- 
tum. 


Hoc  exercitium  fiet  bis  in  die, 
scilicet  in  aurora  cum  primum 
surrexero  et  per  horam  ante  pran- 
dium  uel  ante  coenam. 


a    sensualitatem,  si  quam  habuerint. 
b    dicentes;  sic  Re.  et  Fa. 
c    tui  B  prius,  ut  est  in  A,  Re.  et  Fa. 
á    in  talem  uitam  et  in  talem  statum;  ¡ta 
Re.  et  Fa. 


Hoc  Exercitium  fiet  bis  in  die, 
scilicet,  mane  cum  [quis]  surrexe- 
rit,  et  hora  una  ante  prandium  vel 
coenam. 


ejus  sequela.»  \'a.  annot.  6,  p.  69.  Atque  id  velle  amplecti  valde  difficile  non  erit  ei,  qui 
puncto  quinto  secundi  exercitii  hebdomadis  primae  animum  penitus  imbuerit. 
»   Luc,  XYin,  28-30;  Act.,  IV,  34-37;  I  Cor.,  VII,  32-38;  Phil.,  III,  7-8. 

Moxum.  Igkat.— SíRIES  II.  2  1 


322 


Segunda  semana 


—  ENCARNACIÓN 


AUTOGRAPHUM 

2.a  nota.  Para  la  segunda  se- 
mana y  así  para  adelante,  mucho 
aprouecha  el  leer  algunos  ratos  en 
los  libros  de  ymitacione  Xpi.  o  de 
los  euangelios  y  de  vidas  de 
sanctos. 

El  primero  día  y  primera  con- 
templación 1  es  de  la  encarna- 
ción; Y  CONTIENE  EN  SÍ  LA  ORACIÓN 

preparatoria,  3  preámbulos  y  3 
punctos  y  vn  colloquio 

18r  Oratiin.  Las  ólita  oración 
preparatoria. 

I.°  preámbulo.  El  primer 
preámbulo  es  traer  la  historia  de 
la  cosa  que  tengo  de  contemplar; 
que  es  aquí,  cómo  las  tres  Perso- 
nas diuinas  miraran  toda  la  plañi- 
da o  redondez  de  todo  el  mundo 
llena  de  hombres,  y  cómo  viendo 
que  todos  descendían  al  infier- 
no s,  se  determina  *  en  la  su  eter- 
nidad, que  la  segunda  Persona  se 
haga  hombre,  para  saluar  el  gé- 
nero humano,  y  así  venida  la  ple- 
nitud de  los  tiempos  b  3,  embiando 


a  Oblitt.  entre  ellas,  pro  quibus  w. 
seripsit  Ign.  in  marg.  en  la  su  eternidad; 
inter  se  Fa.,  Pe.  et  Ve.;  inter  sese  Po.  Nota 
verbum  praecedens  miraban  in  numero  p/u- 
rali;  verbum  se  determina  eral  imperso- 
nale,  atm  legebatur  se  determina  entre 
ellas;  así  deletis  vocibus  entre  ellas,  verbum 
aut  remauet  impersona/e  aul  intclligU  sub- 
jectum  singulart  la  Trinidad  pro  las  tres 
divinas  Personas. 

b  Add.  in  marg.  pro  de/e/o  y;  Fa.  illa 
non  habet. 


VUI.GATA  VERSIO 

In  hac  hebdómada  2.a  et  subse- 
quentibus,  vtile  fuerit  aliquid  sub- 
inde  legere,  ex  euangelico  uel  pió 
alio  códice,  ut  de  Imitatione  Xpi., 
sanctorum  uita,  etc. 

28  v  Primae  diei  meditatio  pri- 
ma ERIT  DE  INCARNATIONE  IeSU 
Christi,  COMPLECTENS  ORATIONEM 
PRAEPARATORIAM ,  TRIA  PRAELU- 
DIA  ET  PUNCTA  TRIA  CUM  UNO 
COLLOQUIO 

Oratio  praeparatoria  nihil  a  su- 
perioribus  uariatur. 

Praeludium  primum  est  proferre 
in  médium  contemplandae  rei  hi- 
storiam,  quae  hoc  in  loco-erit,  quo- 
modo  Tersonae  tres  diuinae,  uni- 
uersam  terrae  superficiem  specu- 
lantes  hominibus  refertam,  qui  ad 
infernum  omnes  a  descendebant 
in  deitatis  suae  aeternitate  decer- 
nunt,  ut  secunda  Persona  pro  sa- 
lute  humani  generis  naturam  ho- 
minis  assumat;  vnde  adueniente 
temj)ore  praestituto  3,  archange- 
lus  Gabriel  ad  beatam  Uirginem 


¡'  /loe  v.  oblill.  in  ms.,  postea  restitu- 
t u ni  piniclis  infra  posilis:  dees/  in  i."  ed.  Cf. 
annot.  2. 


1    V.  supra,  Proleg..  p.  115. 

'    Kecte  monct  Ro„  annnt.  12.  p.  73,  consideran  hoc  loco  liumnnum  penus,  abstra- 


Segunda  semana 

VERSIO  PRIMA 

Pro  secunda  hebdómada  et  dein- 
ceps  multum  expediet  interdum 
legere  libellos  aliquot  deuotos,  ut 
librum  de  Imitatione  Christi  vel 
euangelia  vel  uitas  sanctorum. 

Prima  die  fiet  prima  contem- 
platio  1  incarnationis  ,  et  con- 
ti.net  en  se  orationem  praepara- 
toriam,  tria  preambula  et  tria 
puncta  cum  vno  colloquio 

Oratio  praeparatoria  sit  eadem 
quae  sólita  est. 

28v  Primum  praeambulum  est 
proponere  a  historiam  eorum,  quae 
debeo  contemplan;  quod  ad  pre- 
sens  erit  considerare  quomodo  tres 
Personae  diuinae  contemplantur 
totum  orbem  b  plenum  hominibus, 
et  considerantes  quod  omnes  de- 
scendant  in  infernum  deliberant 
inter  se  in  aeternitate  c,  quod  se- 
cunda Persona  fiat  homo  d  in  sa- 
lutem  humani  generis;  quapropter, 
ubi  uenit  plenitudo  3  temporis  e, 
mittitur  archangelus   Gabriel  ad 

a    adducere  in  médium. 

b    totum  orbem  ac  planiciem  vniuersi. 

c  A  liabet  2  w.  praeced.  addita  in  marg., 
quae  respondent  correctioni  S.  Igiiatü  in 
Aut.,  sed  non  deletis  inter  se  (entre  ellas) 
quae  delevit  Ign. 

á  Pro  fiat  homo,  assumat  hominem; 
assumat  naturam  hominis  Fa. 

e  4  vz>.  praeced.  sunt  addita  in  marg. 
in  A;  et  respondent  emendationi  S.  Ign. 
in  Aut. 


—  ENCARNACIÓN  323 
VERSIO  P.  ROOTHAAN 

Pro  secunda  hebdómada,  et  ita 
deinceps,  valde  prodest  legere  ali- 
quibus  temporum  spatiis  [aliquid] 
ex  libris  de  Imitatione  Christi,  vel 
Evangeliorum  et  Vitarum  San- 
ctorum. 

PRIMA  DIES  ET  PRIMA  CONTEMPLA- 
TIO  1  EST  DE  INCARNATIONE ,  ET 
CONTINET  IN  SE  ORATIONEM  PRAE- 
PARATORIAM  ,  TRIA  PRAEAMB  LI- 
LA ,  ET  TRIA  PUNCTA  ,  ET  UNUM 
COLLOQUIUM. 

Sólita  oratio  praeparatoria. 

Primum  praeambulum  est,  addu- 
cere [in  mentem]  historiam  ejus 
rei  quam  contemplan  debeo,  quae 
hic  est:  quomodo  tres  divinae  Per- 
sonae speculabantur  totam  plañi- 
dera vel  ambitura  totius  mundi 
plenum  hominibus;  et  quomodo 
videndo  quod  omnes  descende- 
bant  ad  Infernum  2,  decernitur  [a 
sanctissima  Trinitate]  in  sua  aeter- 
nitate, ut  secunda  Persona  homo 
fiat,  ad  salvandum  genus  huma- 
num;  atque  ita,  ubi  venit  plenitudo 


ctione  facta  a  redemptione,  sive  quale  foret  sine  redemptionis  beneficio.  Cf.  supra, 
p.  300,  annot.  1. 
3    Gal.,  4. 


324 


Segunda  semana  —  encarnación 


AUTOGRAPHUM 

al  ángel  san  Grabiel  a  Nuestra  Se- 
ñora !,  folio  41,  lit.  e. 

2.  °  preámbulo.  El  2°,  compo- 
sición viendo  el  lugar:  aquí  será 
ver  la  grande  a  capacidad  y  re- 
dondez del  mundo ,  en  la  qual 
están  tantas  y  tan  diuersas  gentes; 
asimismo  después  particularmente 
la  casa  y  aposentos  de  Nuestra 
Señora,  en  la  ciudad  de  Nacaret, 
en  la  prouincia  de  Galilea. 

3.  °  preámbulo.  El  3.0,  deman- 
dar lo  que  quiero:  será  aquí  de- 
mandar conoscimiento  interno  del 
Señor,  que  por  my  se  ha  hecho 
hombre,  para  que  más  le  ame  y  le 
siga. 

Nota.  Conuiene  aquí  notar  que 
esta  misma  oración  preparatoria 
sin  mudarla,  como  está  dicha  en 
el  principio,  y  los  mismos  tres 
preámbulos  se  an  de  hazer  en  esta 
semana  y  en  las  otras  siguientes, 
mudando  la  forma,  según  la  sub- 
iecta  materia. 

I.°  puncto.  El  primer  puncto 
es  ver  las  personas,  las  vnas  y  las 
otras:  y  primero  las  de  la  haz  de 
la  tierra,  en  tanta  diuersidad,  así 


a    grandeza  Bu. 


VULGATA  VERSIO 

Mariam  nuntius  destinatur  ut 
dicetur  infra,  fol.  [57v]. 

2.  m  pertinet  ad  loci  compositio- 
nem,  quae  erit  uisio  imaginaria, 
perinde  ac  si  oculis  pateret  terrae 
uniuersae  ambitus,  quam  habitant 
29  tot  diuersae  gentes.  Deinde  ad 
certam  mundi  partem  domuncula 
spectetur  beatae  Uirginis  apud 
Nazareth  in  prouincia  Galilaeae 
sita. 

3.  m  continet  gratiae  postulatio- 
nem,  ut  intime  cognoscam,  quo 
pacto  Dei  Filius  mei  causa  sit 
homo  factus,  ut  ardentius  ipsum 
amem,  et  abhinc  sequar  studio- 
sius. 

Notandum  hic  esttam  orationem 
praeparatoriam,  quam  tria  praelu- 
dia,  per  totam  hanc  hebdomadam 
et  reliquas  sequentes  itidem  fieri, 
praeludiis  duntaxat  pro  diuersitate 
rerum  uariatis. 


Punctum  primum  est,  ut  specu- 
ler  personas  omnes  de  quibus  agi- 
tur.  Et  primo  quidem  homines  su- 
per  faciem  terrae  degentes,  adeo 


1  Loe,  1, 2G-38. 


Segunda  semana  —  encarnación 


325 


VERSIO  PRIMA 

Mariam  Virginem  \  fol.  [63V]. 


Secundum,  compositioloci,  quae 
hic  erit  attendere  magnam  capaci- 
tatem,  superfioiem  a  mundi,  habita- 
tam  a  tot  ac  tam  diuersis  gentibus; 
similiter  b  domum  ac  cubiculum 
Dominae  nostrae  Mariae  Virginis, 
ciuitatis  Nazareth,  in  prouincia  Ga- 
lileae. 

Tertium  est  petere  quod  uolo; 
quod  nunc  0  erit  petere  a  Domino 
interiorem  cognitionem  huius  rei, 
quod  pro  me  Dominus  humanita- 
tem  d  assumpserit,  vt  ego  arden- 
tius  illum  diligam  ac  sequar. 

Expedit  hic  annotare,  quod  haec 
eadem  oratio  praeparatoria  29  sine 
aliqua  mutatione,  sed  sicut  in  prin- 
cipio proposita  est,  et  prima  tria 
praeambula,  debent  fieri  in  hac 
hebdómada  et  in  aliis  sequentibus, 
mutatione  solum  facta  e  juxta 
subiectam  materiam. 

Primum  punctum,  uidere  perso- 
nas f  et  primo  inhabitantes  faciem 
terrae,  in  tanta  varietate  ac  diuer- 
sitate,  tam  in  moribus  quam  dispo- 

a    ac  planiciem  B,  quod  est  in  A  et  Fa. 

b    similiter  erit  attendere. 

c  ad  praesens  erit;  in  praesenti  erit,  Fa. 

d    hominem;  sic  Fa. 

e    Pro  j  w.  praeced.  mutando  formam. 

{  Sequitur  omnes  oblitt.  in  B;  exstat 
in  A,  ubi  sequitur  tam  has  quam  illas 
ob/it/.:  omnes  personas,  tam  has  quam 
illas  Fa. 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

temporum  3,  mittcndo  Angelum 
S.  Gabrielem  ad  Dominam  110- 
stram  l.  Infra  [inter  Mysteria  Vitae. 
Christi  Jesu  Domini  nostri]. 

Secundum,  compositio  videndo 
locum.  Hic  erit,  videre  magnam 
capacitatem  et  ambitum  mundi, 
ubi  habitant  tam  multae  ac  tam 
diversae  gentes.  Similiter  deinceps 
[videre]  in  particulari  domum  et 
cubicula  Dominae  nostrae,  in  civi- 
tate  Nazareth  in  provincia  Gali- 
laeae. 

Tertium,  petere  id  quod  voló. 
Erit  hic,  petere  cognitionem  inti- 
raam  Domini,  qui  pro  me  factus 
est  homo;  ut  magis  ipsum  amem, 
eumque  [magis]  sequar. 

Convenit  hic  notare,  quod  ea- 
dem haec  oratio  praeparatoria, 
sine  mutatione,  ut  dicta  est  in  prin- 
cipio, et  eadem  tria  praeambula 
facienda  sint  in  hac  hebdómada, 
et  in  ceteris  subsequentibus,  mu- 
tando formam  [praeambulorum] 
juxta  subjectam  materiam. 

Primum  punctum  est,  videre 
personas,  unas  et  alteras  [succes- 
sive],  et  primo  eas,  [quae  sunt] 
super  faciem  terrae,  in  tanta  diver- 


326 


Segunda  semana  —  encarnación 


AUTOGRAPHUM 

en  trajes  como  en  gestos,  vnos 
blancos  y  otros  negros,  vnos  en 
paz  y  otros  en  guerra,  vnos  llo- 
rando y  otros  riendo,  18v  vnos  sa- 
nos, otros  enfermos,  vnos  nascien- 
do  y  otros  muriendo,  etc.  '. 


2.0:  ver  y  considerar  las  tres  Per- 
sonas diuinas,  como  en  el  su  solio 
real  o  throno  de  la  su  diuina  ma- 
iestad ,  cómo  miran  toda  la  haz  y 
redondez  de  la  tierra  y  todas  las 
gentes  en  tanta  ceguedad,  y  cómo 
mueren  y  descienden  al  infierno. 

3.0:  ver  a  Nuestra  Señora  y  al 
ángel  que  la  saluda,  y  refletir  para 
sacar  prouecho  de  la  tal  vista. 

2.°  puncto.  El  2.0:  oyr  lo  que 
hablan  las  personas  sobre  la  haz 
de  la  tierra,  es  a  saber,  cómo  ha- 
blan vnos  con  otros,  cómo  iuran  y 
blasfemian,  etc.;  asimismo  lo  que 
dizen  las  Personas  diuinas,  es  a  sa- 
ber: «Hagamos  redempción  del 
género  humano»  s,  etc.;  y  después 
lo  que  hablan  el  ángel  y  Nuestra 
Señora;  y  refletir  después  para  sa- 
car prouecho  de  sus  palabras. 


VULGATA  VERSIO 

moribus,  gestibus  et  actionibus  di- 
uersos;  quosdam  albos,  et  nigros 
alios;  nonnullos  fruentes  pace,  et 
reliquos  bellis  agitatos;  hunc  plo- 
rantem,  et  ridentem  illum;  sanum 
unum,  et  alterum  aegrotum;  na- 
scentes  multos,  et  multos  uicissim 
morientes  caeterasque  uarieta- 
tes  prope  innúmeras. 

29 v  Deinde  contemplandae 
erunt  Personae  tres  diuinae,  ex 
solio  regali  suo  intuentes  omnia 
hominum  genera,  in  superficie  ter- 
rae  coecorum  more  uiuentium, 
passimque  morientium  et  descen- 
dentium  ad  infernum. 

Postea  Yirginem  Mariam  cum 
angelo  eam  salutante  considera- 
bimus,  aliquid  inde  semper  ad  nos 
reflectendo,  ut  ex  consideratione 
tali  a  fructum  aliquem  referamus. 

2.m  punctum  est,  auditu  interno 
excipere  quid  loquantur  personae 
omnes,  ut  nomines  in  terris  confa- 
bulantes, blasphemantes,  sibique 
inuicem  conuitiantes;  diuinae  uero 
Personae  in  cáelo  de  redimendo 
humano  genere  colloquentes;  Vir- 
go et  ángelus  in  cellula  de  incar- 
nationis  mysterio  tractantes:  quo- 
rum omnium  reflexione  seu  appli- 
catione  quadam  ad  meipsum  facta, 

a    Seq.  qualibet  obl'ttt. 


1  «Nomo  Iianc  tantac  varietatis  cnumerationem  otiose  positam  a  S.  P.  N.  existimet, 
aut  imaginationi  solum  juvandae  inservire;  sed,  ut  in  tam  diversis  hominum  generibus. 
alborum,  nigrorum  ele,  unam  camdemquc  humanam  naturam  contemplantes,  et  omnes 
ad  eunulem  finem  crcatos,  et  Filium  Dei  pro  ómnibus  hominen  factum  etc.  zelo  ctiam 


SlíGUNDA  SEMANA 
VERSIO  PRIMA 


 ENCARNACIÓN  327 

VERSIO   P.  ROOTHAAN 


sitione  et  habitu  a,  considerando 
hos  albos,  illos  nigros,  hos  in  pace, 
illos  in  bello,  hos  plorantes,  illos 
ridentes,  hos  sanos,  illos  infirmos, 
hos  nascentes,  illos  morientes  l. 


sitate,  ita  in  vestibus  [habitibus], 
ut  in  gestibus;  [homines]  alios  al- 
bos, et  alios  nigros;  alios  in  pace, 
et  alios  in  bello;  alios  plorantes,  et 
alios  ridentes;  alios  sanos,  et  alios 
infirmos:  alios  nascentes,  et  alios 
morientes  ',  etc. 


Secundo,  uidere  et  considerare 
tres  Personas  diuinas  in  solio  rega- 
li,  seu  in  throno  suae  diuine  maie- 
statis  b;  et  inde  circu[m]  spicien- 
tes c  totum  orbem  ac  totam  faciem 
terrae  et  omnes  gentes  in  tanta 
caecitate  morientes  ac  descenden- 
tes in  infernum. 

Tertio,  considerare  Mariam  do- 
minam,  et  angelum  illam  salutan- 
tem,  et  reflectere  haec  in  me,  ut 
percipere  possim  d  aliquem  fru- 
ctum  ex  tali  consideratione. 

Secundum  est,  auditu  percipere 
illa,  quae  loquuntur  29v  homines 
inhabitantes  faciem  terre,  scilicet, 
quaenam  loquantur  ad  inuicem, 
modo  jurando,  modo  blaspheman- 
do,  etc.  Item:  quidnam  loquantur 
cliuinae  Personae,  scilicet:  opere- 
mur  salutem  ac  redemptionem  hu- 
mani  generis  2.  Item:  quidnam  lo- 
quantur inter  se  ángelus  et  Maria 
Uirgo;  inde  reflectam  haec  ad  me, 

a  tam  in  moribus  quam  in  gestibus. 
t>    maiestatis  sedentes;  est  hocv.  in  Fa., 
sed  ad  /¡omines  ibi  refertur. 
c  circumspectantes. 
d    haurire  possim. 


Secundo  videre  et  considerare 
tres  Personas  divinas,  ut  in  suo 
solio  regali,  sive  throno  suae  divi- 
nae  Majestatis,  quomodo  intuentur 
universam  faciem  et  ambitum  ter- 
rae, et  omnes  gentes  in  tanta  coe- 
citate,  et  [vident]  quomodo  mo- 
riantur  et  descendant  ad  Infernum. 

Tertio,  videre  Dominam  no- 
stram,  et  Angelum,  qui  illam  salu- 
tat;  et  reflectere  ut  fructum  capiam 
ex  tali  aspectu. 

Secundum  punctum,  audire 
quae  loquuntur  personae  super 
faciem  terrae,  scilicet,  quomodo  lo- 
quuntur inter  se,  quomodo  jurant 
et  blasphemant  etc.  Similiter  [au- 
dire] quae  dicunt  Personae  divi- 
nae,  scilicet:  Faciamus  redemptio- 
nem generis  humani  *  etc.  et  post- 
ea, quae  loquuntur  Angelus  et 
Domina  nostra ;  ac  dein  reflectere 
ut  fructum  capiam  ex  earum  [per- 


nos universali  accendamur,  ad  juvandos  sine  discrimine  omnes.»  Ro.,  annot.  12,  p.  73. 

2  His  verbis  similia  sunt  illa  in  Gen.,  I,  26:  «Faciamus  hominem  ad  imaginem  et 
similitudinem  nostramo  Cf.  etiam  supra,  Proleg.,  p.  71. 


328 


Segunda  semana  — nascimiento 


AUTOGRAPHUM 


3.°  puncto.  El  3.0:  después  mirar 
lo  que  hazen  las  personas  sobre  la 
haz  de  la  tierra,  así  como  herir, 
matar,  ir  al  infierno,  etc.;  asimismo 
lo  que  hazen  las  Personas  diuinas, 
es  a  saber,  obrando  la  sanctíssima 
incarnación,  etc.;  y  asimismo  lo 
que  hazen  el  ángel  y  Nuestra  Se- 
ñora, es  a  saber,  el  ángel  haziendo 
su  officio  de  legado,  y  Nuestra  Se- 
ñora humiliándose  y  haziendo  gra- 
cias a  la  diuina  maiestad,  y  des- 
pués reflectir  para  sacar  algún 
prouecho  de  cada  cosa  destas. 

Colloqulo.  En  fin,  ase  de  hazer 
vn  colloquio,  pensando  lo  que 
deuo  hablar  1  a  las  tres  Personas 
diuinas  o  al  Verbo  eterno  encar- 
nado o  a  la  Madre  y  Señora  nues- 
tra pidiendo  según  19  que  en  sí 
sintiere,  para  más  seguir  e  a  ymi- 
tar  al  Señor  nuestro,  ansí  nueva- 
mente encarnado,  deziendo  vn  Pa- 
ter  noster. 

La   segunda  contemplación 
es  del  nascimiento 

Oración.    La  sólita  oración  pre- 
paratoria. 
I.° preámbulo.   El  primer preám- 

a    Prius,  y. 


VULGATA  VERSIO 

studebo  ex  singulis  nonnihil  fru- 
ctus  decerpere. 

3.™  Consequenter  erit  actiones 
quoque  personarum  simul  attende- 
re,  ut  puta  quomodo  sese  30  inui- 
cem  mortales  infestent,  concutiant, 
trucident,  et  omnes  ruant  ad  infe- 
ros;  quomodo  sanctissima  Trinitas 
incarnationis  opus  exequátur;  quo- 
modo item  sua  ángelus  fungatur 
legatione,  et  Beata  Uirgo,  humilli- 
me  se  gerens,  diuinae  gradas  agat 
maiestati.  Ex  quibus  ad  nos  ipsos, 
ut  dictum  est,  reflexis  fructus  obi- 
ter  est  legendus. 

Colloquium  postremo  subiiciam, 
disquisitis  studiose  uerbis  !,  qui- 
bus diuinam  quamlibet  Personam, 
Uerbum  incarnatum  et  ipsius  Ma- 
trera digne  ualeam  compellare;  pe- 
tendo  etiam  pro  affectu,  quem  in 
me  sensero,  quicquid  ad  maiorem 
iuuet  imitationem  Domini  mei  Iesu 
Christi,  uelut  nunc  recens  incar- 
nati. 

Recitabitur  in  fine  Pater  noster. 

CONTEMPLATIO    2.a    DE  NATIVITATE 

Oratio  praeparatoria  sicut  supra. 
Praeludium  primum   ex  histo- 


1  Notat  Ro.,  annot.  20,  p.  76,  majorem  in  Aut.  quam  in  Vu.  simplicitatem;  imprimís 
vero  abcssc  illa  «disquisitis  studiose  verbis,  quibus  diyne...  valeam  compellare». 


SEGUNDA  SEMANA         NASCIMIKN  I  O 


329 


VERSIO  PRIMA 

ut  recipiam  a  aliquem  fructum  ex 
eorum  b  verbis. 

Tertium  est,  considerare  illa, 
quae  faciunt  nomines  inhabitantes 
faciem  terre,  verbigratia,  percu- 
tiunt,  occidunt,  descenduntc  ad  in- 
fernum,  etc.  Item,  quidnam  faciant 
Persone  diuinae,  scilicet  incarnatio- 
nem  sanctissimam,  etc.  Item,  quid 
faciunt  ángelus  et  Beata  Virgo,  scili- 
cet ángelus  officium  legationis,  Bea- 
ta Virgo  humiliatur  et  agit  d  gratias 
diuinae  maiestati:  postea  haec  ad 
me  reflectam,  ut  ex  his  rebus  ali- 
quem fructum  hauriam. 

Colloquium  in  fine  debet  fieri  e 
cogitando  mecum  id  quod  dicere 
uolo  1  tribus  Personis  diuinis,  30 
uel  Verbo  aeterno  incarnato,  vel 
Matri  et  Dominae  nostrae,  peten- 
do  (iux[t]a  id  quod  sentit)  illa  quae 
iuuant  ad  maiorem  imitationem  et 
sequelam  Domini  nostri,  ita  recen- 
ter  f  incarnati ,  dicendo  Pater 
noster. 

Secunda  contemplatio  est 
natiu itatis 

Oratio  praeparatoria  eadem  que 
sólita  est. 

Primum  praeambulum  est  addu- 

a  ut  inde  accipiam  B;  A  accipiam  pro 
hauriam  oblitt. 

b  suis. 

c  percutere,  occidere,  descenderé. 

li  humiliatur  agendo  gratias. 

e  In  fine  debet  fieri  colloquium  A. 

f  denouo. 


VERSIO   P.  ROOTHAAN 

sonar  um    omnium]  verbis. 

Tertium,  postea  considerare  quae 
faciunt  personae  super  faciem  ter- 
rae,  scilicet,  [quomodo  se  invi- 
cem]  feriunt,  occidunt,  eunt  ad  In- 
fernum,  etc.:  item,  quae  faciunt 
Personae  divinae,  scilicet,  operan- 
tes sanctissimam  Incarnationem, 
etc.:  et  similiter,  quae  faciunt  An- 
gelus et  Domina  nostra,  scilicet, 
Angelus  agens  suum  officium  Lega- 
ti,  et  Domina  nostra  humilians  se, 
et  agens  gratias  divinae  Majestati: 
et  postea  reflectere,  ut  fructum 
capiam  ex  unaquaque  ex  his  re- 
bus. 

In  fine  faciendum  est  colloquium, 
cogitando  quid  loqui  debeam  1  ad 
tres  Personas  divinas,  vel  ad  Ver- 
bum  aeternum  incarnatum,  vel  ad 
Matrem  [ej  u  s]  et  Dominam  no- 
stram;  petendo,  secundum  id  quod 
[quis]  in  se  senserit,  [quae  juvent] 
ad  magis  sequendum  et  imitandum 
Dominum  nostrum,  ita  recens  [nu- 
per,  modo]  incarnatum:  dicendo 
[in  fine]  Pater  noster. 

SECUNDA  CONTEMPLATIO  EST 
DE  NATIVITATE. 

Sólita  oratio  praeparatoria. 
Primum  praeambulum  est  histo- 


33° 


Segunda  semana  —  nascimiento 


AUTOGRAPHUM 

bulo  es  la  historia  1 :  y  será  aquí, 
cómo  desde  Nazaret  salieron  Nues- 
tra Señora  gráuida  quasi  de  nueve 
meses a,  como  se  puede  meditar  pía- 
mente, asentada  en  vna  asna,  y  Jo- 
sep  y  vna  ancila,  leuando  vn 
buey  2  para  yr  a  Bethelem ,  a  pa- 
gar el  tributo  que  César  hecho  en 
todas  aquellas  tierras,  fol.  41, 
litt.  a,  b. 

2.°  preámbulo.  El  segundo: 
composición,  viendo  el  lugar;  será 
aquí  con  la  vista  ymaginatiua  ver 
el  camino  desde  Nacaret  a  Beth- 
lem,  considerando  la  longura,  la 
anchura,  y  si  llano  o  si  por  valles 
o  cuestas  sea  el  tal  camino;  asi- 
mismo mirando  el  lugar  o  espelun- 
ca 3  del  nacimiento  b,  quán  grande, 
quán  pequeño,  quán  baxu,  quán  c 
alto,  y  cómo  estaba  aparejado. 

a  j  w.  seq.  in  marg.  scripta,  ut  post 
meses  legerentur.  Quae  si  solius  interpuu- 
ctionis  ratio  habetur,  referri  possi/nt  tum 
nd  praecedentia  tum  ad  sequentiu;  res  turnen 
ipsa  exigit  ut  ad  sequentia  referantur;  nam 
pin  meditatio  non  ad  Virginem  gravidam 
speetat,  quae  res  certa  est,  sed  ad  sedentcm 
super  asinam,  quod  ex  historia  non  constat. 
Ita  rem  exposuerunt  deputati  pro  Exerci- 
tiis  in  congregatione  V,  praeside  Aegidio 
(ionzátez.  Vide  Directorio  recentiora,  VIII, 
judicium  Deputatorum,  [if]. 

t>  Prius  mirando  el  diuersorio;  diuer- 
sorium  Re.\  hospitium  Fu. 

c    quam  Aut. 


VULGATA  VERSIO 

ria  1  dependet ,  quae  recensenda 
est  ab  egressu  B.  Uirginis  30 v  ex 
oppido  Nazareth:  quo  scilicet  modo 
ipsa  iam  nono  mense  grauida  et  in- 
sidens  asinae  (ut  pie  meditan  licet) 
ac  Ioseph  comes  cum  ancillula  et 
boue  *  profecti  sunt  Bethlehem, 
tributum  a  Caesare  exactum  pro  se 
soluturi. 

2m  uero  deducendum  erit  ex 
consideratione  itineris,  aestimata 
eius  longitudine,  obliquitate,  leni- 
tate  uel  asperitate  passim  oceurren- 
te.  Deinceps,  etiam  Natiuitatis  lo- 
cum  rimabimur,  speluncae  3  simi- 
¡em,  latum  uel  angustum,  planum 
uel  erectum,  commode  uel  incom- 
mode  paratum. 


1  Lúe,  II,  1-14;  Matth.,  I,  24-25. 

2  De  ancilla,  bove  et  asino  diximus  in  Prolegomenis  illa  quae  S.  Ignatius  in  Flore 
Sanctorum  et  in  Vita  Christi  legere  Loyolae  potuit,  quibus  nonnulla  in  notationibus 
adjunximus  (supra,  p.  65).  Inveniuntur  etiam  tam  ancilla,  quam  bos  et  asinus  in  cruce 
illa  ex  auro  et  smalto,  quae  antiquior  esse  videtur  Sergio  I  Pontífice  máximo  (687-701), 
et  fortasse  ad  saeculum  sextum  aut  quintum  pertinet.  (Hartm.  Grisar,  s.  j.,  Die  A'ómi- 
sc/ie  Kapelle  Sánela  Sanctorum,  Freiburg  im  Iir.,  1908,  pp.  G2-8o,  praesertim  [>p.  76-77). 
In  evangelio  Jacobi  Minoris,  quod  etsi  apocryphum  est,  non  caret  tamen  omni  auctori- 
tate,  priore  enim  saeculi  secundi  parte  scriptum  censetur  a  plerisque,  asinae  quoque 


Segunda  semana  — 


VKRSIO  PRIMA 

cere  historiam  1  in  médium ,  quae 
hic  erit  considerare  exitum  a  Na- 
zareth  Beatae  Virginis,  grauidae 
iam  quasi  per  nouem  menses,  insi- 
dentis  asinae,  et  Joseph  et  ancillae 
cum  boue  vt  pie  meditan  licet  % 
vt  pergerent  Bethleem  pro  soluen- 
do  tributo,  quod  Caesar  exigebat b, 
foL  [64V]. 

Secundum,  compositio  loci,  quae 
hic  erit  oculo  imaginationis  consi- 
derare iter  illud  a  Nazareth  usque 
Bethleem ,  attendendo  longitudi- 
nem  et  latitudinem  itineris,  an  sit 
planum,  aut  decliue,  aut  montuo- 
sum;  item  attendendo  c  locum  na- 
tiuitatis  3,  an  magnus  aut  paruus, 
an  altus,  an  hu-30v  milis,  et  quo- 
modo  paratus  d. 

a  4  vv.  praeced.  sunt  in  marg.  in  A,  et 
respondent  additis  a  S.  ígn.  in  Aut. 

b    exigcbat  in  ómnibus  illis  terris. 

c  Sequitur  seu  oblitt.,  et  ante  seu  locus 
vacutis  in  B.  Vide  annot.  sea. 

d  Hic  locus  a  vv.  an  sit  planum  sic  erat 
in  A:  si  planum  aut  decliue  aut  montuo- 
sum,  item  attendendo  hospicium  seu  di- 
uersorium,  si  magnum  aut  paruum,  si  al- 
tum  an  tramite,  et  quomodo  paratum.  Ver- 
ba speluncam  seu  locum  natiuitatis  (quae 
respondent  emendationi  ignatianae  in  Aut.) 
sunt  in  marg.  pro  hospicium  seu  diuerso- 
rium  oblitt.  Caetera  eméndala  ut  in  B. 


NASO  MIENTO  33I 
VERSIO   P.  ROOTHAAN 

ria  ';  et  erit  hic,  quomodo  a  Na- 
zareth egressi  sunt  Domina  nostra, 
novem  fere  mensibus  grávida,  ut 
pie  meditan  licet,  insidens  asinae, 
et  Joseph,  et  ancilla,  ducentes  bo- 
vem  2,  ut  irent  in  Bethlehem  ad 
solvendum  tributum,  quod  Caesar 
ómnibus  illis  regionibus  imposue- 
rat.  Infra  [vide  in  Mysteriis  Vitae 
Jesu  Christi  Domini  nostri]. 

Secundum,  compositio,  videndo 
locum.  Erit  hic,  visu  imaginationis 
videre  viam  a  Nazareth  ad  Bethle- 
hem, considerando  [ejus]  longitu- 
dinem,  latitudinem,  et  an  plana  sit 
talis  via,  vel  an  per  valles,  aut  di- 
vos: item  considerando  locum,  sive 
speluncam  3  nativitatis,  quam  am- 
plus  [sit  locus]  quam  exiguus: 
quam  humilis,  quam  altus,  et  quo- 
modo erat  paratus. 


fit  mentio:  « 'lioar,?...  éiríTxpiixrev  -ry¡v  ovov,  xai  £nExá0i<7év  autiív  >,  et  »1ííttív  aOtoj  Ma¡;iá|x' 
KaTáfa^s  |ie  ano  1?¡'  óvou'.  Cap.  XVH.  (Evangelio  apocrypha,  ed.  Constant.  Tischen- 
porf,  Lipsiae,  1853,  pp.  31-32). 

3  Christum  in  spelunca  natum  esse,  traditio  est  antiquissima  et  certa,  cujus  testes 
sunt  S.  Justinus  martyr  (Dialogas  cum  Triplione,  n.  78;  Migne,  P.  G.,  VI,  657),  Orígenes 
(Contra  Cetsum,  I.  I,  n.  51;  Migne,  P.  G.,  XI,  756),  Eusebius  caesariensis  (De  vita  Con- 
stantiui,  1.  III,  c.  41;  Migne,  P.  G.,  XX,  1.101),  S.  Hieronymus  (Epístola  108  [alias  27], 
n.  10;  Migne,  P.  L.,  XXII,  884-885);  Evangelium  infantiae  Salvatoris  arabicum,  c.  2,  3 
(Tischendorf,  1.  c,  171-172);  Evangelium  Pseudo-Matthaei,  c.  XIII  (1.  c.  74-76). 


i 


332 


Segunda  semana 


—  NASCIMIENTO 


AUTOGRAPHUM 

3.°  preambu  o  El  3.0  será  el 
mismo  y  por  la  misma  forma  que 
fué  en  la  precedente  contempla- 
ción. 

I.°  puncto.  El  primer  puncto 
es  ver  las  personas,  es  a  saber, 
ver  a  Nuestra  Señora  y  a  Joseph 
y  a  la  ancilla  y  al  niño  Jesú,  des- 
pués de  ser  nascido,  haziéndome 
yo  vn  pobrezito  y  esclauito  indig- 
no, mirándolos,  contemplándolos 
y  seruiéndolos  en  19  v  sus  necces- 
sidades,  como  si  presente  me  ha- 
llase con  todo  acatamiento  y 
reuerencia  possible;  y  después  re- 
flectir  en  my  mismo  para  sacar 
algún  prouecho. 

2°  puncto.  El  2.0:  mirar,  aduer- 
tir  y  contemplar  lo  que  hablan;  y 
reflitiendo  en  my  mismo,  sacar  al- 
gún prouecho. 

3."  puncto.  El  3.":  mirar  y  con- 
siderar lo  que  hazen,  así  como  es 
el  caminar  y  trabajar,  para  que  el 
Señor  sea  nascido  en  summa  po- 
breza, y  a  cabo  de  tantos  trabajos, 
de  hambre,  de  sed,  de  calor  y  de 
frío,  de  iniurias  y  afrentas,  para 
morir  en  cruz;  y  todo  esto  por  my; 
después  reflitiendo,  sacar  algún 
prouecho  spiritual. 


VULGATA  VERSIO 

3.m  a  superiore  nihil  mutabitur. 


Punctum  primum  est  aspectus 
personarum,  ut  Uirginis  Deiparae, 
et  Ioseph  coniugis,  cum  fámula,  et 
Christi  Domini,  ut  infantis  nunc 
primum  nati.  Inter  quos  me  adesse 
fingam  *,  tanquam  pauperculum, 
eorum  utcunque  necessitatibus  * 
cum  reuerentia  máxima  famulan- 
tem.  Ac  inde  quid  ad  me  rediré 
emolumenti  ex  tali  spectaculo  pos- 
sit,  dispiciam. 

31r  2.m  conficitur  ex  uerborum, 
quae  ibidem  fiunt,  apprehensione 
fructuosa. 

3.m  ex  negotiorum,  quae  illic  ge- 
runtur,  inspectione,  puta  itineris, 
laborum  et  causarum,  ob  quas 
summus  omnium  Dominus  in  sum- 
ma natus  sit  egestate,  laturus  quo- 
que  in  hac  uita  cum  perpetua 
paupertate  labores,  famem,  sitim, 
aestum,  frigus,  opprobria,  uerbera 
et  crucem  tándem  subiturus,  idque 
mei  causa:  vnde  per  singula  stude- 


*  ¡>i  primo  púnelo:  Inter  quos  me  ades- 
se fingam,  tamquam  pauperculum,  coruni 
uteumque  necessitatibus,  etc.;  addatur  ex 
autographo:  Inter  quos  me  adesse  fingam, 
tamquam  pauperculum  et  servulum  indig- 
num,  eos  spectantem,  contemplantem  et 
eorum  necessitatibus  cum  reverentia  má- 
xima famulantem. 


V.  supra,  Proleg.,  pp.  56,  114-115. 


Secunda  semana  —  nascimif.nto 


333 


VERSIO   l'KIMA  *  VERSIO   I>.  ROOÍHAAN 


Tcrtium  erit  idem  et  eiusdem 
formae  ut  fuit  in  praecedenti  con- 
tcmplationc. 

Primum  punctum  est  considera- 
do personarum,  scilicet  conside- 
rare Dominam,  Joseph,  ancillam  et 
panuilum  JESVM  iam  naturri, 
estimando  me  pauperculum  et  ser- 
uulum  indignum,attendentem  illos, 
contemplantem  illos,  inseruientem 
illorum  necessitatibus,  ac  si  pre- 
sens  adessem  \  cum  omni  honore 
et  reuerentia  a;  postea  haec  ad 
meipsum  reflectam,  ut  inueniam  b 
aliquem  fructum. 

Secundum,  videre,  aduertere  et 
contemplan  illa  quae  loquuntur,  et 
reflectam  ad  me ,  ut  percipiam  0 
aliquem  fructum. 

Tertium,  videre  et  considerare 
illorum  facta,  verbi  gratia,  uiam 
quam  faciunt  cum  tanto  labore  vt 
Dominus  nascatur  in  summa  pau- 
pertate,  vt  post  finem  tantorum 
laborum  et  famis  et  sitis  et  caloris 
et  frigoris  et  iniuriarum  et  impro- 
periorum,  moriatur  31  in  cruce  et 
pro  me  haec  omnia  perferat;  post 
haec  ad  me  reflectam,  ut  inde 


a    reuerentia  mihi  possibili. 

b  In  Á  hauriam,  et  supra  hoc  v.  non 
deletum,  scriptum  est  inueniam;  hauriam 
Fa. 

c  eruam. 


Tcrtium  erit  idem,  et  eadem  for- 
ma, quae  fuit  in  praecedenti  con- 
templatione. 

Primum  punctum  est,  videre 
personas,  scilicet  videre  Dominam 
nostram,  et  Joseph,  et  ancillam,  et 
Jcsum  infantem,  postquam  natus 
fuerit,  faciendo  [habendo]  me  pau- 
perculum, et  scrvulum  indignum, 
spectando  illos,  contemplando  il- 
los, et  serviendo  illis  in  suis  neces- 
sitatibus, ac  si  praesens  adessem  ', 
cum  omni  possibili  obsequio  [s.  hu- 
militate,  devotione]  ac  reverentia; 
ac  dein  reflectere  in  meipsum,  ad 
capiendum  aliquem  fructum. 

Secundum,  attendere,  advertere, 
et  contemplan  ea,  quae  [personae] 
dicunt,  et  reflectendo  in  me  ipsum 
fructum  aliquem  capere. 

Tertium,  spectare  et  considerare 
ea  quae  faciunt,  ut  est,  iter  faceré, 
et  laborare  [ferré  labores,  aerum- 
nas],  ut  Dominus  nascatur  in  sum- 
ma paupertate,  et  post  tot  labores, 
post  famem,  post  sitim,  post  ae- 
stum  et  frigus,  post  injurias  et  con- 
tumelias, ut  [tándem]  moriatur  in 
cruce,  et  omnia  haec  propter  me. 
Deinde  reflectendo  capere  aliquem 
fructum  spiritualem. 


334 


Segunda  semana 


  NASCIMIENTO 


AUTOGRAPHUM  •  VCJLGATA  VERSIO 


Colloquio.  Acabar  con  vn  co- 
lloquio,  así  como  en  la  precedente 
contemplación,  y  con  vn  Pater 
noster. 

La  TERCERA  CONTEMPLACIÓN  SERÁ 
REPETICIÓN  DEL    PRIMERO    Y  2.° 
EXERCICIO 

Después  de  la  oración  prepara- 
toria y  de  los  tres  preámbulos  se 
hará  la  repetición  del  primero  y 
segundo  exercitio,  notando  siem- 
pre algunas  partes  más  principales, 
donde  aya  sentido  la  persona  al- 
gún conoscimiento,  consolación  o 
desolación,  haziendo  asimismo  vn 
colloquio  al  fin  y  un  Pater  noster. 

En  esta  repetición  y  en  todas 
las  siguientes  se  lleuará  la  mis- 
ma 20  orden  de  proceder,  que  se 
lleuaua  en  las  repeticiones  de  la 
primera  semana,  mudando  la  ma- 
teria y  guardando  la  forma 

La  QUARTA  CONTEMPLACIÓN  SERÁ 
REPETICIÓN  DE  LA    1.a  Y  2.a,  DE  LA 

misma  manera  que  se  hizo  en  la 
sobredicha  repetición 

La  quinta  será  traer  los  cin- 
co   SENTIDOS  2  SOBRE  LA  PRIMERA 
Y  SEGUNDA  CONTEMPLACIÓN 

Oración.  Después  de  la  oración 
preparatoria  y  de  los  tres  preám- 


bo  prouentum  aliquem  spiritua- 
lem  colligere. 

Haec  demum  concludenda  erunt 
inito  colloquio,  et  finito  cum  Pater 
noster. 

Tertia  contemplatio  est  repetitio 
praecedentium  duarum 

Pro  tertio  exercitio  seu  contem- 
platione  repetuntur  duae  praece- 
dentes  cum  oratione  praeparatoria 
et  iisdem  tribus  praeludiis;  notan- 
do ubique  et  fixius  tractando  illas 
partes,  3lv  in  quarum  priore  trans- 
cursu  aliquid  illustrationis,  conso- 
lationis  uel  desolationis  acceperim. 
Subdetur  etiam  colloquium  cum 
oratione  dominica  ut  prius. 

Notandum  eundem  esse  repe- 
tendi  exercitii  modum  et  ordinem 
in  hac  hebdómada  et  in  sequenti- 
bus,  qui  fuit  in  prima;  nisi  quod 
mutatur  materia,  eadem  forma  per- 
manente-1. 

o u arta  contemplatio  est  primal 
ac  2 .ae  iter ata  repetitio,  proxim  ae 
praecedenti  penitus  conformis  :l 

Quinta  contemplatio  est  appli- 
catio  sensuum  8  ad  praedictas 


Post  orationcm  praeparatoriam 
cum  tribus  iam  dictis  praeludiis 


a   Seq,  Quarta  contemplatio  nihil  dift'e- 
  '    ret  a  i"  oblitt. 

1  Y.  supra,  Pro/t'g.,  p.  48. 

2  «Applicatio  scnsuum  praecipue  suaviter  et  absque  contcntionc  institucnda  est.» 


Segunda  semana  —  N  ASCI  MIENTO  335 

PRIMA  VERSIO   I'.  ROOTHAAN 


VERSIO 

fructum  aliquem  spiritualem  acci- 
piam  *. 

Finiam  cum  uno  colloquio  sicut 
in  praecedenti  contemplationc,  et 
addam  Pater  noster. 

TeRTIA  CONTEMPLATIO  ERIT  REPETI- 
TIO  PRIMI  ET  SECUNDI  EXERCITII 

Post  solitam  praeparatoriam  ora- 
tionem  et  post  tria  praeambula, 
fiet  repetitio  primi  et  secundi  exer- 
citii,  adnotando  semper  aliquas 
partes  magis  principales,  in  quibus 
inuenerit  aliquis  b  cognitionem  vel 
consolationem  uel  desolationem , 
addendo  colloquium,  et  ad  c  finem 
Pater  noster. 

In  hac  repetitione  et  in  similibus 
ómnibus  sequentibus  seruabitur 
ordo  idem  procedendi,  qui  serua- 
tus  est  in  repetitionibus  primae  he- 
bdomadae,  mutata  tantum  materia 
et  seruata  forma  f. 

31 V   OUARTA    COXTEMPLATIO  ERIT 
REPETITIO  I.ae  ET  2.ae  EODEM  MODO, 
QUO    DICTUM     EST    IX  PRECEDEXTI 
REPETITIOXE 

QUIXTA    ERIT    APPLICARE  QUIXQUE 
SEXSUS  2  AD  d    PRIMAM  ET  SECUX- 
DAM  COXTEMPLATIOXEM 

Post  solitam  orationem  praepa- 
ratoriam et  post  tria  praeambula 


Finem  imponcre  per  colloquium, 
ut  in  praecedenti  contemplationc 
et  Pater  noster. 

TERTIA  COXTEMPLATIO  ERIT  REPE- 
TITIO PRIMI  ET  SECUXDI  EXERCITII. 

Post  orationem  praeparatoriam 
et  tria  praeambula,  fiet  repetitio 
primi  et  secundi  Excrcitii,  notando 
semper  aliquas  partes  magis  prae- 
cipuas,  in  quibus  senserit  quis 
aliquam  cognitionem  ,  consolatio- 
nem, vel  desolationem,  faciendo 
similiter  colloquium  in  fine,  et  [re- 
citando] Pater  noster. 

In  hac  repetitione  et  in  ómnibus 
sequentibus,  idem  servabitur  ordo 
procedendi,  qui  servabatur  in  re- 
petitionibus primae  hebdomadae, 
mutando  materiam,  et  retinendo 
formam  '. 

QUARTA  COXTEMPLATIO  ERIT  REPE- 
TITIO  PRIMAE   ET  SECUXDAE  EODEM 
MODO  QUO  FACTA  EST  IX  SUFRA  DI- 
CTA [PRAECEDEXTl]  REPETITIOXE. 

QUIXTA  COXTEMPLATIO  ERIT  TRAHE- 
RE  [APPLICARE]  QUIXQUE  SEXSUS  1 
AD  PRIMAM   ET  SECUXDAM  COXTEM- 
PLATIOXEM. 

Tost  orationem  praeparatoriam, 
et  tria  praeambula,  prodest  dis- 


»  hauriam. 

b    aliquis  aliquam. 

c    in. — d  trahere  quinqué  sensus  super. 

Ro.,  annot.  29,  p.  80.  Hinc  etiam  intelliges  verbum  traer  nullam  vim  significare.  \'.  su- 
pra,  annot.  3,  p.  277.  Cf.  etiam  Di.  Po.,  c.  VI,  et  Di.,  c.  XX. 


336 


Segunda  semana  —  nascimiento 


AUTOGRAPHUM 

bulos,  aprouecha  el  pasar  de  los 
ginco  sentidos  de  la  ymaginación 
por  la  1.a  y  2.a  contemplación  de 
la  manera  siguiente: 

1 .  °  puncto.  El  primer  puncto  es 
ver  las  personas  con  la  vista  yma- 
ginatiua,  meditando  y  contemplan- 
do en  particular  sus  circunstan- 
cias, y  sacando  algún  prouecho  de 
la  vista. 

2.  °  puñete.    El  2°:  oyr  con  el 

oydo  lo  que  hablan  o  pueden  ha- 
blar, y  refletiendo  en  sí  mismo,  sa- 
car dello  algún  prouecho. 

3.  °  puncto.  El  3.0:  oler  y  gus- 
tar 1  con  el  olfato  y  con  el  gusto 
la  infinita  suauidad  y  dulcura  de  la 
diuinidad,  del  ánima  y  de  sus  vir- 
tudes y  de  todo,  según  fuere  la 
persona  que  se  20v  contempla,  re- 
fletiendo en  sí  mismo  y  sacando 
prouecho  dello. 

4.  °  puncto.  El  quarto:  tocar  con 
el  tacto,  así  como  abrazar  y  besar 
los  lugares,  donde  las  tales  perso- 
nas pisan  y  se  asientan,  siempre 
procurando  de  sacar  prouecho 
dello. 

Coloquio.  Acabarse  ha  con  vn 
colloquio  como  en  la  primera  y 


VULGATA  VERSIO 

apprime  conducit,  quinqué  imagi- 
narios sensus  circa  primam  et  2.am 
32  contemplationem  eo,  qui  sequi- 
tur,  modo  exercere,  prout  res  sub- 
iceta  ferct. 

Punctum  primum  erit,  secun- 
dum  imaginationem  respicere  per- 
sonas omnes,  et  notatis,  quae  circa 
eas  oceurrent,  circumstantiis,  utili- 
tatem  nostram  elicere. 

2m.  Velut  audiendo  quid  lo- 
quantur,  aut  loqui  eas  deceat, 
omnia  in  usum  nostrum  attrahere. 

3-m  Interiore  quodam  gustu  et 
olfactu  1  sentiré,  quanta  sit  suaui- 
tas  et  dulcedo  animae,  diuinis  do- 
nis  *  ac  uirtutibus  imbutae,  iux- 
ta  rationem  personae,  quam  consi- 
deramus;  adaptando  a  nobis  ea, 
quae  fructum  aliquem  adferre  pos- 
sint. 

4.m  Per  internum  tactum  attrc- 
ctare  ac  deosculari  uestimenta , 
loca,  uestigia  caeteraque  personis 
talibus  coniuncta,  vnde  fiat  nobis 
deuotionis  uel  boni  cuiuslibet  spi- 
ritualis  maior  accessio. 

Huic  erit  contemplationi  per  col- 
loquium  imponendus  finis,  sicut 

*  In  quinta  contetnplationt.  In  tertio 
puncto:  Dulcedo  animae  divinis  donis  etr.; 
legatur:  Dulcedo  divinitatis.  animae  ejus- 
que  virtutum  ac  caetrrorum  omnium,  jux- 
ta  rationem,  etc. 

a    Scq.  siue  affingendo  oblitt. 


1  «Conjunguntur  hi  dúo  sensus,  quorum  alter  altero  propius  quidem  et  immediatius 
afficit,  uterque  tamen  unice  ad  affeelum  pertinet,  delectationis  scilicet  et  amoris  spiri- 


Segünda  semana  —  nascímtento 


337 


VERSIO  PRIMA 

prodest  ducere  a  quinqué  sensus 
imaginationis  super  prima  et  2.a 
contení platione  modo  sequenti  b, 
vt  res,  qua  de  agilur,  ferct. 

Primum  punctum  estuidere  per- 
sonas oculo  imaginationis,  medi- 
tando et  contemplando  in  particu- 
lari  circunstantias  eorum  et  acci- 
piendo  0  aliquem  fructum  ex  tali 
uisione. 

Secundum:  auribus  percipere 
quae  loquuntur  seu  loqui  possunt, 
et  reflectam  ad  me,  ut  inde  fru- 
ctum aliquem  habeam. 

Tertium:  odorari  ac  etiam  gusta- 
re d  1  infinitam  32  suauitatem  et  dul- 
cedinem  diuinitatis  anime  et  sua- 
rum  uirtutum  et  omnium,  iuxta 
rationem  e  personae  quam  contem- 
plamur;  reflectam  ad  me  tándem  ut 
inde  aliquem  fructum  excipiam  '. 

Ouartum:  amplexari  et  osculari 
et  tangere  s  loca,  quae  tales  perso- 
nae contemplatae  contingunt,  et 
super  quibus  sedent,  reflectendo 
semper  ut  fructum  habeam 

Finietur  hoc  exercitium  cum 
uno  colloquio,  sicut  in  prima  et  2.a 

a  expedit  trahere. 

(•  Sequitur  vel  scriptum  a  Polanco  et 
oblitt. 

c  eruendo. 

d  odorari  ac  gustare  et  naso  et  lingua. 

e  iuxta  quod  fuerit. 

f  hauriam. 

g  amplexu  et  ósculo  tangere. 

h  hauriam. 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

cursus  [applicatio]  quinqué  sen- 
suuni  imaginationis  per  [s.  ad] 
primam  et  secundam  contempla- 
tionem  modo  sequenti. 

Primum  punctum  est,  viderc  per- 
sonas visu  imaginationis,  meditan- 
do et  contemplando  in  particulari 
circumstantias  earum,  et  capiendo 
aliquem  fructum  ex  [hujusmodi] 
visione  [aspectu]. 

Secundum,  audire  auditu  ea 
quae  loquuntur,  vel  loqui  possunt, 
et  reflectendo  in  se  ipsum,  capere 
inde  aliquem  fructum. 

Tertium  odorari  et  gustare  1  ol- 
factu  et  gustu  infinitam  suavitatem 
ac  dulcedinem  divinitatis,  animae, 
ejusque  virtutum,  et  ceterarum  re- 
rum,  juxta  rationem  personae  quam 
contemplamur,  reflectendo  in  se 
ipsum  et  capiendo  inde  fructum. 

QüartunL  tangere  tactu,  ut,  v.  g. 
amplexari  et  osculari  loca  ubi  tales 
personae  vestigia  ponunt,  et  se- 
dent; semper  procurando  fructum 
inde  capere. 

Terminandum  est  [Exercitium] 
colloquio,  ut  in  prima  et  secunda 


tualis,  vel  contra,  horroris,  aversionis,  nauseae  et  odii.»  Ko.,  annot.  30,  p.  81.  Cf.  etiam 
Di.  Po.,  ubi  supra,  nn.  65-66. 

Moxlm.  Igsat.— Series  II.  ■•■^ 


338 


Segunda  semana  —  nascimiento 


AUTOGRAPHU.M 

segunda  contemplación  y  con  vn 
Pater  noster. 

1.  a  nota.  Primera  nota:  es  de 
aduertir  para  toda  esta  semana  y 
las  otras  siguientes,  que  solamente 
tengo  de  leer  el  misterio  de  la  con- 
templación que  inmediate  tengo 
de  hazer,  de  manera  que  por  en- 
tonces no  lea  ningún  misterio  que 
aquel  día  o  en  aquella  hora  a  no 
haya  de  hazer,  porque  la  conside- 
ración de  vn  misterio  no  estorue 
a  la  consideración  del  otro. 

2.  a  nota.  La  2.a:  el  primer  exer- 
citio  de  la  encarnación  se  hará  a 
la  media  noche;  el  2.°  en  amanes- 
ciendo;  el  3.0  a  la  hora  de  missa; 
el  4.0  a  la  hora  de  vísperas,  y 
el  5.0  antes  de  la  hora  de  cenar, 
estando  por  espacio  de  vna  hora 
en  cada  vno  de  los  cinco  exerci- 
cios;  y  la  misma  horden  se  lleuará 
en  todo  lo  siguiente. 

3.  a  nota.  La  5.a:  es  de  aduertir 
quesila  persona  que  haze  los  exer- 
cicios  es  biejo  o  débil  o  aunque 
fuerte,  si  de  la  1.a  semana  ha  que- 
dado en  alguna  manera  débil,  es 
mejor  que  en  esta  2.a  semana  a  lo 
menos  algunas  vezes  no  se  leuan- 
tando  a  media  noche,  hazer  a  la 
mañana  v  n  a  contemplación ,  y 
otra  a  la  hora  de  missa,  y  otra  an- 
tes de  comer,  y  sobre  ellas  vna 
repetición  a  la  hora  de  vísperas  b, 

«    noche  Do. 
b    vispaeras  Aut. 


VLLGAT.V  VERSIO 

prioribus,  adiecto  itidem  Pater  no- 
ster. 

32v  a  Xotanda  insuper  sunt 
haec  quinqué. 

Primum  quod  tam  in  hac,  quam 
in  qualibet  sequente  hebdómada, 
nullum  debeo  legere  uel  cogitare 
aliud  mysterium,  nisi  quod  eadem 
hora  aut  die  considerandum  sit, 
cum  alioquin  unum  alteri  obtur- 
bet. 


2.™  Quod  primum  de  incarna- 
tione  Christi  exercitium  fit  media 
nocte;  proximum  diluculo;  3.™  cir- 
ca  horam  missae;  4.™  sub  uesperas; 
5.m  paulo  ante  coenam.  Et  eorum 
cuilibet  spatium  impendetur  unius 
horae.  Id  quod  abhinc  deinceps 
ubique  uenit  obseruandum. 

3»™  Quod  si  is,  qui  exercitatur, 
sit  senex  uel  ualetudinarius  uel 
per  hebdomadam  primam  uiribus 
attritus;  praestat  eum  aliquoties 
non  surgere  de  nocte,  sed  tres  tan- 
tum  contemplationes  peragere,  in 
aurora,  circa  missae  tempus,  et 
ante  prandium;  superaddita  circa 
uesperas  una  repetitione,  et  sen- 
suum  applicatione  ante  coenam  *. 

a  ///  marg.  pan-a  charla  agg/utinata 
est.  cum  hac  nota  Polanci  pro  typographis: 
Qui  ccminciate  vn  capito  ben  distinto,  a 
questa  nota  *,  quae  ¡iota  exstat  ante  v.  No- 
tanda. —  *  //;  quinqué  notandif.  In  tertto: 
Superaddita  circa  Yesperas  una  repetitio- 
ne et  sensuum  applicatione  ante  coenam; 
ex  autographo:  Superaddita  circa  Yesperas 
una  repetitione,  et  postea  sensuum  appli- 
catione ante  coenam. 


Segunda  semana —  nascimeento 


339 


VERSIO  PRIMA 

contemplatione,  et  cum  uno  Tater 
noster. 

Prima  adnotatio  a  est  aduertere 
pro  tota  hac  hebdómada  et  pro 
aliis  sequentibus,  quod  solum  de- 
beo  legere  mysterium  illius  contem- 
pladoras, quam  immediate  factu- 
rus  sum,  ita  ut  tune  non  legam  b 
aliud  mysterium,  quam  illud  quod 
illa  die  uel  alia  [_sie]  hora  debeo 
meditari  c,  ne  considerado  unius 
mysterii  alterius  considerationem 
impediat  d. 

Secunda:  primum  exercitium  in- 
carnationis  fiet  media  nocte;  se- 
cundum,  in  aurora;  tertium,  tem- 
pore  missae;  quartum,  hora  uespe- 
rarum;  quintum  ante  coenam,  et 
32v  oportet  ímmorari  in  singu- 
lis  e  horum  exercitiorum  quinqué 
per  horam;  et  hic  ordo  seruabitur 
in  sequentibus. 

Tertia  est  aduertere,  quod  si  is 
qui  exercitatur  est  senex,  uel  de- 
bilis, uel  licet  fortis,  ex  prima  ta- 
men  hebdómada  remansit  aliquo 
modo  debilis,  consultius  erit  in 
hac  2.a  hebdómada  saltem  aliquan- 
do  ut  f  non  surgat  media  nocte, 
sed  ut  s  mane  in  aurora  faciat 
unam  contemplationem.aliam  tem- 
pore  missae,  aliam  ante  prandium, 
et  super  his  faciet  unam  repetitio- 
nem  in  hora  uesperarum;  postea 

a  '  Prima  nota. 

b    immediate  debeo  faceré,  ita  quod 
pro  tune  non  legat,  et  deleto  t,  legam. 
c    debeo  faceré. 

d    impediat  alterius  considerationem. 
e  singulo. 
i  quod. 
g  quod. 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

contemplatione,  et  recitando  semel 
Pater  noster. 

Prima  nota.  Advertendum  est 
pro  tota  hac  hebdómada,  et  cete- 
ris  sequentibus,  quod  solum  debeo 
legere  Mysterium  contemplationis, 
quam  immediate  facturas  sum:  ita 
ut  pro  tune  nullum  legam  Myste- 
rium, quod  illa  die,  vel  illa  hora 
non  facturus  [contemplaturus] 
sim:  ne  consideratio  unius  Mysterii 
impediat  considerationem  alterius. 

Secunda.  Primum  Exercitium 
de  Incarnatione  fiet  media  nocte; 
secundum  in  Aurora;  tertium  ad 
horam  Missae;  quartum  ad  horam 
Vesperarum;  et  quintum  ante  ho- 
ram coenandi:  perdurando  spatium 
unius  horae  in  quovis  ex  his  quin- 
qué Exercitiis;  atque  idem  ordo 
servabitur  in  ómnibus  sequenti- 
bus. 

Tertia.  Advertendum  est,  quod, 
si  qui  facit  Exercitia  sit  senex,  vel 
debilis;  vel,  etiamsi  robustus,  si  ex 
prima  hebdómada  remanserit  ali- 
quo modo  debilis,  melius  est,  ut 
in  hac  secunda  hebdómada,  sal- 
tem aliquoties,  non  surgendo  me- 
dia nocte,  faciat  primo  mane  unam 
contemplationem ,  et  alteram  ad 
horam  Missae,  et  alteram  ante 
prandium,  et  super  illas  unam  re- 
petitionem  ad  horam  Yesperarum, 


34° 


Segunda  semana 


AUTOGRAPHUM 


  NASCIMIENTO 

VULGATA  VERSIO 


y  después  el  traer  de  los  sentidos 
antes  de  cena. 

21r  4.a  nota.  La  quarta:  en 
esta  segunda  semana,  en  todas 
las  X  addiciones,  que  se  dixeron 
en  la  primera  semana,  se  han  de 
mudar  la  2.a,  la  6.a,  la  7.a,  y  en 
parte  la  10.a. 

En  la  segunda  será  luego  en  des- 
pertándome poner  enfrente  de  nu- 
la contemplación  que  tengo  de  ha- 
zer ,  deseando  más  conoscer  el 
Verbo  eterno  encarnado,  para  más 
le  seruir  y  seguir. 


Y  la  6.a  será  traer  en  memoria 
freqüentemente  la  vida  y  misterios 
de  Xpo.  nuestro  Señor,  comen- 
tando de  su  encarnación  hasta  el 
lugar  o  misterio  que  voy  contem- 
plando. 

Y  la  7.a  será  que  tanto  se  deue 
guardar  en  tener  obscuridad  o 
claridad,  vsar  de  buenos  il  tem- 
porales o  diuersos,  quanto  sintiere 
que  le  puede  aprouechar  y  ayudar 
para  hallar  lo  que  desea  la  perso- 
na que  se  exercita. 

Y  en  la  10.a  addición  el  que  se 
exercita  se  deue  aver  según  los 
misterios  que  contempla;  porque 
algunos  piden  penitencia,  y  otros 


;>  Etiühd.  ex  bienes;  bienes  Do  et  Bu. 
I '.  si/fira,  Pro/i'g..  p.  ij¿¡. 


33r  4.m  Ouod  in  hac  hebdóma- 
da 2.a,  ex  decem  additionibus  in 
prima  traditis,  uariari  debent  2.a, 
6.a  et  7.a  cum  decima  ex  parte. 

In  2.a  quidem  hoc  mutatur,  quod 
simul  atque  excitor  a  somno,  medi- 
tationem  proxime  instantem  debeo 
menti  obiieere,  ac  desiderium  pro- 
uocare  cognoscendi  clarius  incar- 
nati  aeterni  Uerbi,  ut  ipsi  seruiam 
et  adhaerescam  tanto  propensius, 
quanto  incredibiliorem  erga  me 
bonitatem  eius  perspexero. 

In  6.a  uero,  ut  frequenti  a  uersem 
memoria  uitam  Christi  a  tempore 
incarnationis  ad  locum  usque  siue 
mysterium,  de  quo  in  praesenti  die 
uel  hora  sum  meditaturus. 

In  7.a  ut  luce  uel  obscuritate, 
sereno  cáelo  uel  túrbido  delecter, 
quatenus  ad  scopum  refert  deside- 
ratae  rei  pertingendum. 


In  10.a  ut  ita  me  geram,  sicut 
exigerc  uidetur  mysteríi  contem- 
plandJ  genus;  cum  nonnulla  ex 
mysteriis  poenitentiam  requirant, 


»    Seq.  meditatione  oblitl. 


» 


Segunda  semana 

VERSIO  PRIMA 

exercitium  ducendi  a  quinqué  sen- 
sus  ante  coenam. 

Quarta:  in  hac  2.ahebdomada, 
ex  decem  additionibus  praedictis 
in  prima  hebdómada  dcbent  mu- 
tari  secunda,  sexta,  séptima,  et 
ex  parte  etiam  décima. 

In  2.a  statim  ut  excitatus  fuero, 
ponam  ante  oculps  contemplatio- 
nem,  quam  facturus  sum  b,  arden- 
tius  desiderando  cognitionem  Ver- 
bi  inearnati,  ut  plus  illi  inseruiam 
et  illud  sequar. 


—  nascimiento  341 

VERSIO  P.  ROOTHAAN 

et  postea  applicationem  sensuum 
ante  coenam. 

Quarta.  In  hac  secunda  hebdó- 
mada in  ómnibus  decem  Additioni- 
bus, quae  dictae  sunt  in  prima  heb- 
dómada, mutari  debent  secunda, 
sexta,  séptima,  et  ex  parte  decima. 

In  secunda  erit  [mutatio],  sta- 
tim ut  excitatus  fuero  poneré 
mihi  ob  oculos  contemplationem 
quam  facturus  sum,  desiderando 
magis  cognoscere  Verbum  aeter- 
num  incarnatum,  ut  magis  illi  ser- 
viam  et  [magis  illud]  sequar. 


In  sexta,  frequenter  in  memo- 
riam  reducam  uitam  33  ac  myste- 
ria  Christi  Jesv  Domini  nostri  in- 
cipiendo  ab  incarnatione  usque  ad 
locum  seu  mysterium,  quod  uolo 
contemplan. 

In  séptima  tantum  appetet  c  is 
qui  exercitatur  claritatem  solis  seu 
obscuritatem,  usum  ameni  tempo- 
ris  seu  inameni  d,  quantum  sense- 
rit  sibi e  posse  expediré  et  pro- 
desse  ad  inueniendum  id  quod  de- 
siderat  f. 

In  decima,  is  qui  exercetur  ita 
se  habebit  secundum  mysteria 
quae  contemplantur,  quoniam  ali- 
qua   exigunt   poenitentiam  ,  alia 


Et  sexta  [Additio]  erit,  frequen- 
ter in  memoriam  reducere  Vitam, 
et  Mysteria  Christi  Domini  nostri, 
incipiendo  ab  ejus  Incarnatione, 
usque  ad  locum  seu  Mysterium,  in 
cujus  contemplatione  versor. 

Et  séptima  erit,  ut  qui  exerce- 
tur, eatenus  curet  tenere  obscuri- 
tatem vel  claritatem,  [et]  uti  amoe- 
no  tempore  vel  diverso,  quatenus 
senserit  sibi  posse  prodesse  et  ju- 
vare,  ad  inveniendum  id  quod 
desiderat. 

Et  in  decima  Additione,  ille  qui 
exercetur  debet  se  habere  juxta 
Mysteria  quae  contemplatur;  quia 
quaedam  postulant  poenitentiam, 


a  trahendi. 

b  acturus  sum  A,  oblitteratis  debeso 
faceré. 

c    tantum  amabit. 

d    laetí  temporis  seu  non  Iaeti. 

e    illi,  quod  est  in  A. 

f  posse  iuuare  ad  quaerendum  id  quod 
qui  exercitatur  desiderat. 


342 


Segunda  s.A  —  La  presentación  en  el  templo 


AUTOGRAPHUM 

no;  de  manera  que  se  hagan  todas 
las  X  addiciones  con  mucho  cuy- 
dado. 

5.a  nota.  La  quinta  nota:  en 
todos  los  exercitios,  dempto  en 
el  de  la  media  noche  y  en  el  de  la 
mañana,  se  tomará  el  equiualente 
de  la  2.a  1  addición,  de  la  manera 
que  se  sigue:  luego  en  acordándo- 
me que  es  hora  del  exercicio  que 
tengo  de  hazer,  antes  que  me  baya 
poniendo  delante  21t  de  mí  adon- 
de voy  y  delante  de  quién,  resu- 
miendo vn  poco  el  exercicio  que 
tengo  de  hazer,  y  después  hazien- 
do  la  3.a  addición  entraré  en  el 
exercitio. 

2.°  día.  El  segundo  día  tomar 
por  primera  y  segunda  contem- 
plación la  presentación  en  el  tem- 
plo s,  fol.  42,  lit.  d,  c;  y  la  huyda 
como  en  destierro  a  Egipto  3, 
fol.  42,  lit.  c:  y  sobre  estas  dos 
contemplaciones  se  harán  dos  re- 
peticiones y  el  traher  de  los  cinco 


VULGATA  VERSIO 

alia  non  item.  Decem  igitur  addi- 
tionibus  utendum  erit  circun- 
specte. 

33v  5.'11  est  ultimo  notandum, 
quod  in  ómnibus  aliarum  horarum 
(praeterquam  noctis  mediae  et  au- 
rorae)  exercitiis  assumendum  erit 
aliquid  quod  secundae  1  et  iertiae 
additioni  aequiualeat ,  hunc  in 
modum:  vbi  primum  in  mentem 
ueniet,  adesse  meditandi  horam, 
priusquam  accedam ,  prospiciam 
eminus,  quo  ferar  et  coram  quo  sim 
appariturus,  ac  transcursa  obiter 
exercitii  oblati  parte  a,  contempla- 
tionem  statim  auspicabor. 

In  2.a  die  argumentum  primae 
et  2.ae  contemplationis  erit  Christi 
praesentatio  in  templo  !,  de  qua 
infra  ,  fol.  [59],  et  fuga  in  Egy- 
ptum  3  *,  de  qua  fol.  [59v]. 

Super  duabus  his  contemplatio- 
nibus  fiet  repetido  dúplex  et  sen- 
suum  applicatio  ut  supra. 


a    Seq.  impletaque  additione  3.a  oblitt. 

*  In  secunda  die:  Et  fuga  in  Aegyptum; 
ndditur  ex  autographo:  Et  fuga  ejusdem 
veluti  exulantis  in  Aegyptum. 


1  Rcctc  2.a,  non  secundae  et  tertiae,  quod  habet  í '//. ;  multo  minus  recte  tertiae, 
id  quod  facile  patet  integram  notationem  quintam  consideranti.  V.  supra,  Proleg., 
pp.  152-153- 


Segunda  s.a  —  La  presentación  en  el  templo  343 


VERSIO  PRIMA 

non.  Itaque  a  diligenter  et  accurate 
fian t  decem  additiones. 


Quinta:  in  ómnibus  exercitiis 
(praeter  id  b  quod  fit  media  nocte 
et  illud  quod  in  aurora)  acccipia- 
tur  aequiualens  secundae  1  et 
tcrtiae  additionis  modo  sequenti: 
statim  ut  c  cognouero  esse  iam 
horam  alicuius  exercitii  d,  ante 
quam  accedam,  considerabo  me- 
cum  e  quo  tendo  et  coram  quo, 
breuiter  cogitando  ex  parte  f  exer- 
citium  quod  uolo  faceré,  postea  & 
accedam  ad  exercitium. 


Secundo  die  accipiam  pro  prima 
et  2.a  contempla-33v  tione  presen- 
tationem  in  templo  2,  fol.  [65V], 
et  fugam  in  Aegiptum  3,  fol.  [65V]; 
et  super  his  duabus  contemplatio- 
nibus  fient  duae  repetitiones,  et 
exercitium  ducendi  h  quinqué  sen- 
sus  super  eisdem  eodem  modo 

a  is  qui  exercitatur,  ita  se  habebit  sicut 
sunt  mysteria  quae  contemplantur,  quia 
aliqua  petunt  poenitentiam  aliqua  non. 
Itaque. 

b    illud  A. 

p    statim  ac. 

<I  horam  faciendi  exercitium  aliquod. 
e    mecum  prius. 

s  coram  quo,  resumendo  ex  parte;  sic 
Fa. 

S  In  B  sequuntur  w.  cum  fecero  ter- 
tiam  additionem  oblitt.;  exstant  in  A.  Cf. 
amwt.  1  sub  Aut.  hoc  loco ;  et  Prolegóme- 
no* pagg.  I52-I53- 

h  trahendi. 


VERSIO   P.  ROOTHAAN 

et  alia  non.  Ita  ut  fiant  [serventur] 
omnes  decem  Additiones  cum  mul- 
ta cura  [diligentia  et  circumspe- 
ctione]. 

Quinta  nota.  In  ómnibus  Exer- 
citiis, praeterquam  in  illis,  quae 
media  nocte  et  in  aurora  [fient], 
assumetur  [aliquid]  quod  aequiva- 
leat  secundae  1  Additioni  modo 
qui  sequitur:  Statim  ut  recordabor 
adesse  horam  Exercitii,  quod  face- 
re  debeo,  antequam  vadam  [ad 
illud],  ob  oculos  mihi  ponens  [po- 
nam]  quo  vadam,  et  coram  quo, 
resumens  [resumam]  paululum 
Exercitium  quod  facturus  sum,  et 
postea  faciens  tertiam  Additionem 
intrabo  in  Exercitium. 

Secunda  die  sumere  pro  prima 
et  secunda  contemplatione  Prae- 
sentationem  in  Templo  2,  infra 
[inter  Mysteria  Vitae  J.  C.  D.  N.] 
et  Fugam,  ut  in  exilium,  in  Aegy- 
ptum  3,  infra  [ibidem];  et  super 
his  duabus  contemplationibus  fient 
duae  repetitiones ,   et  applicatio 


2  Luc,  II.  22-38. 

3  Matth.,  II,  13-23. 


—  La  presentación  en  el  templo 

VULGATA  VERSIO 


344        Segunda  s.a 

AUTOGRAPHUM 

sentidos  sobre  ellas,  de  la  misma 
manera  que  se  hizo  el  día  prece- 
dente. 

Nota.  Algunas  vezes  aproue- 
cha,  aunque  el  que  se  exercita 
sea  rezio  y  dispuesto,  el  mudarse 
desde  este  2°  día  hasta  el  4.0  in- 
clusiue  1  para  mejor  hallar  lo  que 
desea,  tomando  sola  vna  contem- 
plación en  amaneciendo,  y  otra  a 
la  hora  de  missa,  y  repetir  sobre 
ellas  a  la  hora  de  vísperas  a,  y 
traher  los  sentidos  antes  de  cena. 


3.°  día.  El  tercero  día  cómo 
el  niño  Jesú  hera  obediente  a  sus 
padres  en  Nacareth  2,  fol.  43  lit.  g; 
y  cómo  después  le  hallaron  en  el 
templo  s,  fol.  43  lit.  f;  y  así  con- 
sequenter  hazer  las  dos  repeticio- 
nes y  traher  los  cinco  sentidos. 


a   visparas  Aut. 


Notandum  quod  expedit  non- 
numquam,  eum,  qui  34  exercita- 
tur,  quamuis  et  uigore  animi  et 
corporis  robore  sit  praeditus,  non- 
nihil  tamen  remittere  de  praescri- 
ptis  exercitiis  2.:ie  huius  hebdoma- 
dae  et  subsequentium  duarum,  ut 
assequi  quod  cupit,  commodius 
ualeat;  accepta  solummodo  con- 
templatione  una  in  crepúsculo  ma- 
tutino, et  altera  circa  missae  tem- 
pus,  quarum  repetitionem  faciat 
hora  uesperarum,  et  sub  coenam 
quinqué  imaginationis  sensus  su- 
per  iisdem  exerceat. 

Die  uero  3.a  meditandum  occur- 
ret,  quo  pacto  puer  Jesús  apud 
Nazareth  subditus  erat  parenti- 
bus  2,  ut  habetur  fol.  [59V-60]. 
Deinde  quo  modo  ab  eis  repertus 
fuerit  in  templo  3,  fol.  [60]. 

Fient  item  duae  repetitiones 
cum  sensuum  applicatione. 


1  Infra  quartus  dicitur  ¡He  dies,  quo  fit  qualer  meditatio  de  vexillis,  et  quideni 
semel  media  nocte.  Forte  hoc  loco  primum  diem  intelligit  eum,  quo  factum  est  exerci- 
tium  de  regno  Christi;  aut  illud  inclusiue  jungendum  cum  j",  ut  est  in  ha. 

2  Luc,  II,  39-40,  51-52. 

0    Luc,  II,  41-50.  «Consulte  S.  P.  in  contemplationibus  diei  tertiae  ordinem  verbo- 


Segunda  s.a 


—  La  PRESENTACIÓN  EN  EL  TEMPLO 


345 


VERSIO  PRIMA 

quo  factum  cst  die  praecedcnti. 

Interdum  utile  cst  a,  quamuis  is 
qui  exercitatur  sit  fortis  ac  robu- 
stus,  faceré  mutationem  abhoc  2° 
die  usque  ad  quartum  inclusiue 
ad  melius  inuenicndum  quod  quis 
desiderat,  accepta  solum  una  con- 
tcmplatione  in  aurora,  altera  in 
hora  missae,  et  repetitione  una  su- 
per  eisdem  hora  uesperarum,  et 
cum  exercitio  quinqué  sensuum  b 
ante  coenam. 


VERSIO  P,  ROOTIIAAN 

quinqué  sensuum  super  illas, 
eodem  modo  quo  factum  est  die 
praecedenti. 

Interdum  utile  est,  etiamsi  is 
qui  exercetur  robustus  sit  ac  dis- 
positus,  variari  [aliquid]  ab  hac 
secunda  die  usque  ad  quartam,  in- 
clusive ut  melius  inveniat  id 
quod  desiderat,  sumendo  solum 
imam  contemplationem  summo 
mane,  et  alteram  ad  horam  Missae, 
et  repetitionem  super  illis  faceré 
ad  horam  Vesperarum,  et  applica- 
re  sensus  ante  coenam. 


Tertio  die,  contemplabitur  qui 
exercitatur  quomodo  puer  JESVS 
erat  parentibus  obediens  in  Naza- 
reth  !  fot  [66].  Deinde  quomodo 
inuentus  fuit  in  templo  3  fol.  [66v]; 
ita  consequenter  faciam  duas  repe- 
titiones  et  exercebo  c  quinqué  sen- 
sus. 


Tertia  die  [sumere  pro  prima  et 
secunda  contemplatione]  quo- 
modo puer  Jesús  erat  obediens 
suis  Parentibus  in  Nazareth  *:  infra 
[inter  mysteria  Vitae  Domini  No- 
stri]:  et  quomodo  postea  invene- 
runt  illum  in  Templo  3,  infra 
[ibidem]  et  ita  consequenter  fa- 
ceré duas  repetitiones,  et  applicare 
quinqué  sensus. 


a    est  ac  expediens. 

b  accipiendo  unam  contemplationem... 
alteram...  repetitionem  unam...  et  exerci- 
tium  trahendi  quinqué  sensus. 

c  traham. 


rum  Evangelii  ipsiusque  etiam  historiae  tantisper  invertit...  Primo  enim  contemplandam 
proposuit  pueri  Jesu  obedientiam.  ut  formam  vitae  communis...  dein  ejusdem  mansio- 
nem  in  templo,  relictis  parentibus,  ut  formam  vitae  perfectioris...  et  hujus  utriusque 
mysterii  contemplado,  hoc  ordine  facta,  viam  sternit  ad  incipiendam  considerationem 
statuum.»  Ro.,  annot.  40,  p.  85-86. 


346 


Segunda  s.a  —  Preámbulo  para  estados 


AUTOGRAPHUM 

Preámbulo  para  considerar 
estados 

Preámbulo.  Ya  considerado  el 
exemplo  que  Xpo.  nuestro  Señor 
nos  ha  dado  para  el  primer  esta- 
do, que  es  en  custodia  de  los  man- 
damientos, siendo  él  22  en  obe- 
diencia a  sus  padres;  y  asimismo 
para  el  2°  que  es  de  perfectión 
euangélica,  quando  quedó  en  el 
templo  dexando  a  su  padre  adop- 
tiuo  y  a  su  madre  natural,  por  va- 
car en  puro  seruicio  de  su  Padre 
eternal;  comencaremos  iuntamen- 
te  contemplando  su  vida,  a  inves- 
tigar y  a  demandar  en  qué  vida  o 
estado  de  nosotros  se  quiere  ser- 
uir  su  diuina  maiestad;  y  assí  para 
alguna  introductión  dello  l,  en  el 
primer  exercicio  siguiente  vere- 
mos la  intención  de  Xpo.  nuestro 
Señor,  y  por  el  contrario  la  del 
enemigo  de  natura  humana,  y 
cómo  nos  deuemos  disponer  para 


VULGATA  VERSIO 

34 v   praeludium  quoddam  cir- 
ca  considerationem  statuum  seu 
generum  uitae  diuersorum  * 

Cum  supra  propositum  fuerit 
exemplum  Christi  de  uitae  genere, 
quod  in  mandatorum  Dei  obserua- 
tione  consistit,  et  primus  seu  com- 
munis  status  appellatur:  nunc  a 
idem  ipse  Dominus  dum  parenti- 
bus  suis  fuisse  subditus  memora- 
tur,  formam  uidetur  exhibere  alte- 
rius  seu  secundi  status  pendentis 
ab  obedientia,  et  perfectionem 
euangelicam  afferentis,  quando  ui- 
delicet  in  templum  se  contulit,  pa- 
tre  adscititio  et  naturali  matre  de- 
relictis,  ut  aeterni  Patris  obsequio 
uacaret.  Quare  opportunum  hic 
erit  nos  quoque  illius  uitam  con- 
templantes uestigare  et  efflagita- 
re  proprium  uitae  genus,  in  quo 
maiestati  suae  nos  seruire  malit. 

Ad  hoc  igitur  inquirendum  pos- 
sumus  introduci  1  per  sequens 
proxime  exercitium ,  ad  Christi 


*  In  praeludio  post  contemplationem  ter- 
tiae  diei.  Quod  ibi  dicitur  de  distinctione  du- 
p/icis  s/a/its,  clarius  i/a  ponetur  ex  autogra- 
pho:  Cum  supra  propositum  fuerit  exem- 
plum Christi  de  vitae  genere,  quod  in  man- 
datorum Dei  observatione  consistit,  dum 
parentibus  suis  fuisse  subditus  memoratur, 
et  primus  seu  communis  status  appellatur; 
nunc  idem  ipse  Dominus  formam  videtur 
exhibere  alterius  seu  secundi  status  per- 
fectionem evangelicam  afferentis,  quando 
videlicct  in  templum  se  contulit  etc. 

b    Sea.  uero  oblitt. 


1  «Scilicet  ut  aliquo  modo  introducamur,  tum  ad  inquirendum  seu  investigandum, 
in  quonam  vitae  genere  Deus  uti  nobis  velit,  tum  ad  id  efflagitandum  seu  ad  pctendum 
hanc  in  rem  lumen  et  gratiam.»  Ro.,  annot.  43,  p.  86. 


Segunda  s.a  —  Preámbulo  para  estados  347 

VERSIO  PRIMA  VERSIO  P.  ROOTHAAN 


34r  Praeambulum  ad  conside- 

RATIONEM  STATUUM 

Postquam  considerauimus  exem- 
plum,  quod  Christus  Dominus  110- 
ster  nobis  tradidit  pro  primo  statu 
custodiae  mandatorum  Dei,  cum 
ipse  obedirct  parentibus;  item  si- 
militer  pro  2°  statu  perfectionis 
euangelicae,  cum  relicto  patre  pu- 
tatiuo  ac  matre  naturali,  ut  purius 
Dei  Patris  aeterni  seruitio  uacaret, 
remansit  in  templo:  incipiemus  (si- 
mul  contemplando  eius  uitam)  in- 
uestigare  ac  petere  a  Domino  ad 
quam  uitam  ac  ad  quem  statum  a 
placeat  suae  diuinae  maiestati  nos 
uocare,  et  ita  pro  aliqua  istius  rei 
introductione  1  in  primo  exercitio 
sequenti  uidebimus  intentionem 
Ch[r]isti  Domini  nostri,  et  ex  op- 
posito  inimici  b  nature  humanae, 
et  quomodo  nos  disponere  debe- 
mus,  ut  perueniamus  ad  perfectio- 
nem  in  ea  uita,  et  in  eo  statu,  ad 


;l    in  quamuis  uitam  ac  in  quem  statum. 
b    illam  inimici;  illam  quae  est  inimi- 
ci, Fa. 


Praeambulum  ad  considerandos 
status. 

Considerato  jam  exemplo,  quod 
Christus  Dominus  noster  nobis 
dedit  pro  primo  statu,  qui  consi- 
stit  in  observantia  mandatorum, 
dum  Parentibus  suis  obediens 
erat,  itemque  [considerato  jam 
exemplo,  quod  idem  Dominus  no- 
bis dedit]  pro  secundo  [statu] 
qui  est  perfectionis  Evangelicae, 
quando  remansit  in  Templo,  relin- 
quens  Patrem  suum  adoptivum  et 
Matrem  suam  naturalem,  ut  aeter- 
ni Patris  sui  servido  puré  [unice] 
vacaret;  incipiemus  [hoc  loco], 
simul  contemplando  ejus  Vitam, 
investigare  et  petere,  in  quanam 
vita  seu  [in  quo]  statu  divina  sua 
Majestas  nobis  uti  ad  suum  servi- 
tium  velit. 

Et  ideo  pro  aliqua  introductio- 
ne 1  hujus  rei,  in  primo  Exercitio 
sequenti  videbimus  intentionem 


348 


Segunda  semana  — 


De  banderas 


AUTOGRAPHUM 

venir  en  perfectión  en  qualquier 
estado  o  vida  que  Dios  nuestro 
Señor  nos  diere  1  para  eligir  s. 


El  quarto  día  meditación  de 
dos  banderas  3,  la  vna  de  Xpo., 
summo  capitán  y  señor  nuestro, 
la  otra  de  Luzifer,  mortal  enemigo 
de  nuestra  humana  natura. 

Oración.  La  sólita  oración  pre- 
paratoria. 

1.  °  preámbulo.  El  primer  preám- 
bulo es  la  historia:  será  aquí  cómo 
Xpo.  llama  y  quiere  a  todos  de- 
baxo  de  su  bandera,  y  Lucifer  al 
contrario  debaxo  de  la  suya. 

2.  °  preámbulo.  El  z.°,  composi- 
ción viendo  el  lugar:  será  aquí  ver 
vn  gran  campo  de  toda  aquella 
región  de  Hierusalén  4,  adonde 
el  sumo  capitán  general  de  los 
buenos  es  Xpo.  nuestro  Señor; 
otro  campo  en  región  de  Babilo- 
nia 5,  donde  el  caudillo  de  los 
enemigos  es  Lucifer. 


VULGATA  VERSIO 

mentem  attendentes,  collatam 
cum  opposita  inimici.  Discemus 
etiam  exinde ,  35  qua  sit  nobis 
opus  dispositione,  ut  perfecti  in  eo 
euadamus  statu,  quemcunque  bo- 
nitas diuina  eligendum  nobis  sug- 
gesserit  \ 

Quarta  die  fiet  meditado  de 
duobus  uexillis  3  :  uno  quidem 
Iesu  X.1  optimi  nostri  imperato- 
ris  a,  altero  uero  Luciferi  hostis 
hominum  capitalissimi. 

Oratio  praeparatoria  fit  secun- 
dum  morena. 

Praeludium  primum  erit  históri- 
ca quaedam  considerado  Christi 
ex  una  parte,  et  ex  altera  Lucife- 
ri, quorum  uterque  omnes  nomi- 
nes ad  se  uocat,  sub  uexillo  suo 
congregandos. 

2.m  est  ad  constructionem  loci, 
ut  repraesentetur  nobis  campus 
amplissimus  circa  Hierosolymam  4, 
in  quo  Dominus  Iesus  Christus, 
tanquam  bonorum  hominum 
omniumsummus  dux,  adsistat;  rur- 
sum  alter  campus  in  Babylonia  5. 
ubi  se  Lucifer  malorum  et  aduer- 
sariorum  ducem  exhibeat. 


a    Emend.  ex  redemptoris. 


1  <Stiggesserit ,  qilod  habet  vulgata  versio ,  respondet  solummodo  invcstigationi 
status;  dederit  respondet  tum  investigationi  tum  vel  máxime  petitioni.*  Ro.,  annot.  45. 
p.  87.  Quid  S.  Ignatius  in  próximo  cxcrcitio  sibi  proposuerit  conscqucndum,  vide  apud 
Ro.,  hoc  loco,  in  ed.  4."  romana.  1S52,  L  c. 

2  V.  supra,  p.  18G. 

3  V.  supra,  Proieg.,  pp.  79-84,  124-126. 

4  Xomen  'Jerusalem  veteres  plcrumque  inteipretabantur  Visionem pacis;  recentio- 


Segunda  semana  —  De  banderas 


349 


VERSIO  PRIMA 

quem  Dcus  noster  nos  clegerit  *. 


Quarto  DBE  fiet  meditatio  duo- 
rum  uexillorum  3,  vnius  a  34v 
Christi  summi  ducis  ac  Domini 
nostri,  alterius  Luciferi,  cajiitalis 
inimici  nostrae  humanae  naturae. 

Oratio  praeparatoria  eadem 
quae  sólita  est. 

Primum  praeambulum  contínet 
historiam,  qüae  hic  erit  considera- 
re Christum  uocantem  b  omnes 
suos  sub  uexillum  suum  c;  et  con- 
tra, Luciferum  uocantem  omnes 
sub  suum  d. 

Secundum,  compositio  loci,  quae 
ad  praesens  erit  considerare  ma- 
gnum  campum  totius  illius  regionis 
Hierusalem  4,  ubi  summus  dux 
bonorum  est  Christus  Dominus 
noster;  alium  campum  in  regione 
Babiloniae  b,  ubi  dux  omnium  ma- 
lorum  e  est  Lucifer. 


a  alterius  pro  vnius. 

b  volentem  ac  uocantem. 

c  suo  vexillo. 

d  suo. 

e  omnium  prauorum;  sic  Re.  et  Fa. 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

Christi  Domini  nostri,  et  ex  ad- 
verso [oppositam  intentionem] 
inimici  naturae  humanae,  et  quo- 
modo  nos  debeamus  disponere, 
ut  veniamus  ad  ])erfectionem  in 
quocumque  statu  seu  vita,  quam 
Deus  Dominus  noster  eligendam 
nobis  dederit 

Quarta  die  meditatio  de  duobus 
Vexillis  *,  altero  Christi  summi 
Ducis  ac  Domini  nostri,  altero  Lu- 
ciferi, capitalis  inimici  nostrae  hu- 
manae naturae. 

Sólita  oratio  praeparatoria. 

Primum  praeambulum  est  histo- 
ria. Erit  hic,  quomodo  Christus 
vocat  et  vult  omnes  [congregare] 
sub  suum  vexillum,  et  Lucifer 
contra  sub  suum. 

Secundum,  compositio  videndo 
locum.  Erit  hic,  videre  campum 
magnum  totius  illius  regionis  Hie- 
rusalem 4,  ubi  summus  Dux  ge- 
neralis  bonorum  est  Christus  Do- 
minus noster:  alterum  campum  in 
regione  Babyloniae  5,  ubi  Caput 
inimicorum  [daemonum]  est  Lu- 
cifer. 


ribus  autem  magis  placuit  Possessio  hereditaria  pacis,  Fimdatio  pacis,  Fundutio  Dei  pacis. 
Civitas  pacis  (Mart.  Hacen,  S.  J.,  Lexicón  bibticam,  II,  Parisiis,  1907,  664-665). 

5  Babylonia  idem  est  atque  Babel.  «\'ocatum  est  nomen  cjus  Babel,  quia  ibi  con- 
fusum  est  labium  universae  terrae ;  et  inde  dispersit  eos  Dominus  super  faciem  cuncta- 
rum  regionum»,  Gen.,  XI,  9.  «Babylon  magna,  mater  fornicationum  et  abominationum 
terrae»,  Apoc,  XVII,  5.  Cf.  S.  Aucustini  Enarrationem  in  Ps.  XXVI,  n.  18,  et  De 
Civitateüei,  1.  XVH,  c.  16,  n.  2  (Migne,  P.  L.,  XXXVI,  208;  XLI,  540-550). 


35o  Segunda  semana 

AUTOGRAPHUM 

22v  3.°  preámbulo.  El  3.0,  de- 
mandar lo  que  quiero:  y  será  aquí 
pedir  conoscimiento  de  los  enga- 
ños del  mal  caudillo  y  ayuda  para 
dellos  me  guardar,  y  conoscimien- 
to de  la  vida  1  verdadera  que 
muestra  el  summo  y  verdadero 
capitán  2,  y  gratia  para  le  imitar. 

I.°  puncto.  El  primer  puncto  es 
ymaginar  así  como  si  se  asentase  3 
el  caudillo  de  todos  los  enemigos 
en  aquel  gran  campo  de  Babilo- 
nia, como  en  vna.  grande  a  cáthedra 
de  fuego  y  humo,  en  figura  horri- 
ble y  espantosa  4. 

2°  puncto.  El  2.0:  considerar 
cómo  haze  llamamiento  de  ¡nu- 
merables demonios  y  cómo  los  es- 
parze  a  los  vnos  en  tal  ciudad  y  a 
los  otros  en  otra,  y  así  por  todo 
el  mundo,  no  dexando  prouincias, 
lugares,  estados  ny  personas  algu- 
nas en  particular. 


—  De  banderas 

VULGATA  VERSIO 

35v  3.™  ad  gratiam  petendam 
illud  erit,  ut  poscamus  exploratas 
habere  fraudes  mali  ducis,  inuo- 
cata  simul  diuina  ope  ad  eas  ui- 
tandas;  veri  autem  optimique  im- 
peratoris  1  Christi  agnoscere  mo- 
res ingenuos  ac  per  gratiam  imitari 
posse. 

Punctum  primum  est  imaginan 
coram  oculis  meis  apud  campum 
babylonicum  ducem  impiorum  in 
cathedra  ignea  et  fumosa  sedere 2  a, 
horribilem  figura  uultuque  terribi- 
lem  3. 

2.m  est  aduertere,  quomodo 
conuocatos  daemones  innúmeros 
per  totum  orbem  spargit  ad  no- 
cendum;  nullis  ciuitatibus  et  locis, 
nullis  personarum  generibus  im- 
munibus  relictis. 


3.°  puncto.  El  3.0:  considerar  el 
sermón  que  les  haze,  y  cómo  los 
amonesta  para  hechar  redes  y  ca- 
denas 5;  que  primero  ayan  de 
tentar  de  cobdicia  de  rriquezas, 
como  suele  vi  in  pluribus  b,  para 
que  más  fácilmente  vengan  a  vano 


a  IIoc  v.  supra  vers.  add.,  dubium  an 
/gnatii  manu;  est  in  Do.  et  Bu.;  Re.,  Fa.  et 
Ve.  omitt.:  gran  Xa.  in  textil. 

b  Add.  in  marg.;  ea  Do.  habet  in  textil, 
sed perperam  ponjt  virgulam  pos/  cobdicia 
et  omitt.  post  riquezas,  quae  interpinictio 
recedit  ab  Aut. 


3."'  attendere  cuiusmodib  con- 
cionem  habeat  ad  ministros  suos, 
quos  instigat,  ut  correptis  inie- 
ctisque  laqueis  et  catenis  s,  nomi- 
nes primum  trahant  ( quod  fere 
contingit)  ad  cupiditatem  diuitia- 
rum,  unde  postea  facilius  in  mun- 

a  Emend.  ex  sedentem. 
b    ad  omnes  delet. 


"   Jo.,  XIV,  6. 

*  Matth.,  II,  6;  Mari..,  VIH,  ;4;  Luc,  IX,  23;  I  Petr.,  II.  21. 
^    Cf.  Is.,  XIV,  13. 


Segunda  semana  —  Dk  banderas 


35i 


VKRSIO  PRIMA 

Tertium  petere  quod  uolo,  quod 
nunc  erit  pctcre  cognitionem  de- 
ceptionum  illius  praui  malignique 
ducis,  et  auxilium  ut  illum  uitem, 
et  cognitionem  uerae  uitae  *, 
quam  docet  summus  ac  uerus 
dux  2,  et  gratiam  imitandi  illum. 

Primum  punctum  est  imaginari 
caput  et  ducem  illum  hostium, 
ueluti  sedentem  3  in  illo  magno 
campo  35  Babiloniae  in  cathedra  a 
ignis  ac  fumi,  in  figura  horrenda 
ac  terribili  4. 

Secundum  considerare  illum  uo- 
cantem  innumerab'iles  daemones, 
et  spargentem  eos,  hos  in  hanc 
ciuitatem,  alios  in  aliam,  et  ita  per 
totum  uniuersum,  nulla  prouincia, 
loco,  statu,  persona,  relictis  b. 


Tertium  est  considerare  sermo- 
nem,  quem  ad  illos  facit  exhorta- 
torium  ,  quo  retibus  et  catenis  s 
uinciant  nomines;  et  ut  c  primo 
tentent  de  cupiditate  diuitiarum, 
vt  solet  in  pluribus  d,  quo  facilius 
impingant  in  uanum  mundi  hono- 


a  non  aliter  quam  in  cathedra  (hisp. 
como  en  una);  ita  Re.  et  Fa. 

h  persona  etiam  in  particulari  relicta 
intacta;  sic  Re.  et  Fa. 

c    quod;  sic  Re.  et  Fa. 

d  4  w.  praeced.  sunt  in  marg.  in  A.  In 
Ant.  addita  a  S.  Ign.  fc 


VERSIO   P.  ROOTIIAAN 

Tertium,  rogare  id  quod  voló, 
et  erit  hic,  petere  cognitionem 
fraudum  mali  Capitis,  et  auxilium, 
ut  ab  illis  mihi  caveam;  et  cogni- 
tionem vitae  1  verae,  quam  osten- 
dit  summus  et  verus  Dux  2,  et 
gratiam  ad  illum  imitandum. 

Punctum  primum  est,  imaginari 
ac  si  sederet  3  Caput  omnium  ini- 
micorum  [daemonum]  in  magno 
illo  campo  Babyloniae,  velut  in 
magna  quadam  cathedra  ignis  et 
fumi,  in  figura  horrenda  atque  ter- 
ribili 4. 

Secundum,  considerare  quomo- 
do  convocationem  facit  innumera- 
bilium  daemonum,  et  quomodo 
illos  spargit,  hos  in  talem  civita- 
tem  [mittens],  et  illos  in  aliam, 
atque  ita  per  universum  raundura, 
nullas  omittendo  provincias,  [nul- 
la] loca,  [nullos]  status,  [seu 
conditiones  hominum],  nec  perso- 
nas ullas  in  particulari. 

Tertium,  considerare  concionem 
quam  ad  illos  habet,  et  quomodo 
eos  admonet  [suadet]  ad  injicien- 
da  [hominibus]  retia  et  catenas  5, 
ut  primo  tentare  [eos]  debeant 
cupiditate  divitiarum,  prout  solet 
[ipse  faceré]  ut  in  pluribus,  quo 


4  V.  supra,  Proleg.,  pp.  82-S4. 

5  I  Tim.,  m,  7;  VI,  9. 


352 


Segunda  semana 


—  De  banderas 


AUTOGRAPHUM 

honor  del  mundo,  y  después  a 
crescida  soberuia;  de  manera  que 
el  primer  escalón  sea  de  rrique- 
zas,  el  2.0  de  honor,  el  3.0  de  so- 
beruia, y  destos  tres  escalones  yn- 
duze  a  todo[s]  los  otros  vicios. 

Assí  por  el  contrario  se  ha  de 
ymaginar  del  summo  y  verdadero 
capitán,  que  es  Xpo.  nuestro  Se- 
ñor. 

I.°  puncto.  El  primer  punto  es 
considerar  cómo  Xpo.  nuestro  Se- 
ñor se  pone  en  vn  gran  campo  de 
aquella  región  de  Hierusalén  en 
lugar  23  humilde  hermoso  y  gra- 
cioso a  '. 

2°  puncto.  El  2.0:  considerar 
cómo  el  Señor  de  todo  el  mundo 
escoje  tantas  personas,  apóstoles, 
discípulos,  2  etc.,  y  los  embía  por 
todo  el  mundo  \  esparziendo  su 
sagrada  doctrina  por  todos  esta- 
dos y  condiciones  de  personas. 

3.°  puncto.  El  3.":  considerar  el 
sermón  que  Xpo.  nuestro  Señor 
haze  a  todos  sus  sieruos  y  amigos, 
que  a  tal  jornada  embía,  encomen- 
dándoles que  a  todos  quieran  ayu- 
dar en  traerlos,  primero  a  summa 

a  In  tota  paiagrap/io  nullum  inter- 
punctionis  signum  habet  Aut.;  in  loco  hu- 
mili,  specioso  et  amoeno  en  lugar 

hermoso  y  gracioso  Do. 


VULGATA  VERSIO 

dani  honoris  ambitionem,  ac  de- 
mum  in  superbiae  barathrum  de- 
turbari  queant. 

36r  Atque  ita  tres  sunt  praeci- 
pui  tentationum  gradus,  in  diuitiis, 
honoribus  et  superbia  fundati,  ex 
quibus  in  alia  uitiorum  genera 
omnia  praeceps  fit  decursus. 

Similiter  ex  opposito,  conside- 
randus  est  summus  optimusque 
noster  dux  et  imperator  Christus. 

Punctum  primum  erit  conspicari 
Christum  in  amoeno  campo  iuxta 
Hierosolymam,  humili  quidem 
constitutum  loco,  sed  ualde  spe- 
tiosum  forma  et  aspectu  summe 
amabilem  l. 

2.  m  autem  est,  speculari,  quo 
pacto  ipse  mundi  Dominus  uni- 
uersi  electos  apostólos,  discípu- 
los 2  et  ministros  alios  per  orbem 
mittat  3,  qui  omni  hominum  gene- 
ri,  statui  et  conditioni  doctrinam 
sacram  ac  salutiferam  impartiant. 

3.  ™  auscultare  concionem  Chri- 
sti  exhortatoriam  adseruos  et  ami- 
cos  suos  omnes  in  opus  tale  desti- 
natos,  qua  eis  praecipit,  ut  iuuare 
studeant  quemlibet:  ac  primo  in- 
ducendum  curent  ad  spiritualem 


1    «Speciosus  forma  prae  filiis  hominum»,  Ps.  XIJV,  5. 

>  Homines  Christus  consortes  laboris  adversus  daemones  adsciscit,  ut  nostra  fidu- 
cia  in  Christo  nitatur,  qui  «cum  saevissimo  hoste  non  in  sua  niajestate  sed  in  nostra 


Segunda  semana 


—  DlC  BANDERAS 


353 


VKRSIO  PRIMA 

rem,  post  haec  in  a  arrogantem 
superbiam;  ita  ut  b  primus  gradas 
sit  diuitiarum,  secundus  honorum, 
tcrtius  superbiac,  et  ex  his  tribus 
gradibus  impellit  c  ad  omnia  alia 
uicia. 


Ita  ex  opposito  oportet  nos  con- 
templan ac  considerare  summum 
ac  uerum  ducem  Christum  Domi- 
num  nostrum. 

I'rimum  punctum  est  considera- 
re Christum  Dominum  nostrum  se- 
dentem  in  magno  campo  Hierusa- 
lem  in  loco  humili,  specioso  et 
amoeno  '. 

35v  Secundum:  considerare  Do- 
minum universi  eligentem  tot  per- 
sonas in  apostólos  et  discípu- 
los 4  etc.  d  et  mittentem  illos  per  e 
uniuersum  mundum  3,  ut  seminent 
suam  sacram  doctrinan!  omni  sta- 
tui  et  conditioni  hominum. 

Tertium  est  considerare  sermo- 
nem  quem  Christus  Dominus  no- 
ster  habet  ad  suos  seruos  et  ami- 
cos,  quos  in  talem  legationem  mit- 
tit,  commitens  illis  omnium  curam 
atque  ut  eos  attrahant  f  ad  sum- 

a    Prius  ad  in  B;  ad  A  et  Re. 

b    quod;  sic  Re  et  Fa. 

c  Ita  A  emendatum  ex  inducit,  quod 
emendatum  erat  ex  progreditur. 

á  Hic  est  in  A  pro  etc.  signum  simile 
i/¿¿,  quod  B  supra  (pag.  ¿jj,  annot.  d)  tran- 
scripsit  per  25,  hic  vero  rede  per  etc. 

e    per  totum. 

{    trahant;  sic  Re.  et  Fa. 


VERSIO   P.  ROOTHAAN 

facilius  perveniant  ad  vanum  hq- 
norem  mundi,  et  inde  ad  magnam 
superbiam. 

Ita,  ut  primus  gradus  sit  divitia- 
rum:  secundus  honoris:  tcrtius  su- 
perbiae:  et  ex  istis  tribus  gradibus 
inducit  [Lucifer]  ad  omnia  reliqua 
vitia. 

Similiter  ex  opposito  imaginan- 
dum  est  de  summo  et  vero  Duce. 
qui  est  Christus  Dominus  noster. 

Primum  punctum  est,  conside- 
rare quo  modo  Christus  Dominus 
noster  se  sistit  in  magno  campo 
illius  regionis  Hierusalem  in  loco 
humili  speciosus  et  amabilis  '. 

Secundum,  considerare  quomo- 
do  universi  mundi  Dominus  eligit 
tam  multas  personas,  Apostólos, 
Discípulos  2,  etc.  et  eos  mittit  per 
universum  mundum  3,  spargendo 
sacram  suam  doctrinam  per  omnes 
status,  et  conditiones  personarum. 

Tertium ,  considerare  concio- 
nem,  quam  Christus  Dominus  no- 
ster habet  ad  omnes  suos  servos 
et  amicos,  quos  ad  talem  expedi- 
tionem  mittit,  commendando  illis, 
ut  omnes  velint  [studeant]  adju- 


congreditur  humilitate^.  S.  Leo,  sermo  XXI  (a/iasXX)  sive  1  de  nativitatc  Domini.  c.  1. 
(Migne,  P.  L.,  LIV,  191). 
•    Marí\,  XVI,  15;  Matth.,  XXVIII,  ig;  Act.,  I,  S. 


Monum.  Igmat.— Series  II. 


23 


354 


Segunda  semana  —  De  banderas 


AUTOGRAPHUM 

pobreza  spiritual  \  y  si  su  diuina 
maiestad  fuere  seruida  y  los  qui- 
siere eligir,  no  menos  a  la  pobreza 
actual  2 ;  2.0  a  deseo  de  oppro- 
brios  y  menosprecios  8,  porque 
destas  dos  cosas  se  sigue  la  hu- 
mildad 4;  de  manera  que  sean  tres 
escalones:  el  primero  pobreza  con- 
tra rriqueza;  el  2"  opprobrio  o 
menosprecio  contra  el  honor  mun- 
dano a;  el  3.0  humildad  contra  la  so- 
beruia;  y  destos  tres  escalones  yn- 
duzgan  a  todas  las  otras  virtudes. 


VULGATA  VERSIO 

affectum  paupertatis  \  et  insuper 
(si  diuini  obsequii  ratio  et  ele- 
ctio  36v  caelestis  eo  ferat)  ad  se- 
ctandam  actu  ipso  ueram  pauper- 
tatem  * ;  deinde  ut  ad  opprobrii 
contemptusque  3  desiderium  alli- 
ciant,  unde  humilitatis  uirtus  ena- 
scitur  4.  Et  ita  tres  consurgunt 
perfectionis  gradus,  uidelicet  pau- 
pertas,  abiectio  sui  atque  humili- 
tas,  quae  ex  diámetro  diuitiis,  ho- 
nori  et  superbiae  opponuntur,  ac 
uirtutes  omnes  statim  introducunt. 


Colloquío.  Vn  colloquio  a  Nues- 
tra Señora,  porque  me  alcange 
gracia  de  su  Hijo  y  Señor,  para 
que  yo  sea  recibido  debaxo  de  su 
bandera,  y  primero  en  summa  po- 


■    honor  del  mundo  Do. 


Colloquium  postea  formandum 
erit  ad  Uirginem  beatam,  implo- 
randaque  est  per  eam  a  Filio  gra- 
tia ,  ut  a  recipi  possim  et  mañero 
sub  uexillo  eius:  idque  primum 


a    Prius  qua. 


1  Matth.,  V,  3;  Lot,  VI,  20. 

2  Matth.,  XIX,  21-29;  Marc,  X,  21-30;  Luc,  XVIII,  22-30. 

a  Matth.,  V,  10-12;  X,  24-25;  XI,  29;  Luc,  VI,  22-29,  40;  IX,  23;  Jo.,  XII,  25; 
XV,  18-20;  Gal.,  VI,  14;  Jac,  I,  9. 


Segunda  semána  —  De  banderas 


355 


VERSIO  PRIMA 

mam  spiritus  1  paupertatem,  si  il 
etiam  diuinae  maiestati  ad  hoc  b 
placuerit  eligcre,  trahant  eos  ad 
paupertatem  actualem  2.  Secundo 
exhortentur  ad  desiderium  oppro- 
biorum  et  uituperiorum  c  3  contra 
honorem  mundi;  tertio  ad  humili- 
tatem  d  4  contra  superbiam;  et  ab 
his  tribus  gradibus  inducant  ad 
omnes  alias  uirtutes. 


Fiet  e  colloquium  ad  Dominam 
nostram,  ut  impetret  mihi  gratiam 
a  Filio  suo  f,  ut  s  ego  recipiar  sub 
eius  uexillo,  et  primo  in  summa 
paupertate  spirituali,  et,  si  diuinae 

a  et  si  A,  emendatum  ex  vel  si,  quod 
habent  Re.  et  Fa. 

b  ad  aliud  magis;  sic  Re.;  magis  ad 
aliud  Fa. 

c  Seguuntur  in  A  nonnulla  omissa  a 
librario  in  B,  quae  hic  transcribimus:  ex 
quo  (et  supra  versión  quibus  duobus)  na- 
scitur  humilitas,  ita  ut  (prius  quod)  sint  tres 
gradus:  primus  gradus  paupertatis  contra 
diuitias,  secundus  opprobriorum  et  vitu- 
periorum;  sic  fere  in  Re.  et  Fa.  Cf.  Prolego- 
mena,  supra,  pag.  ijo. 

d  Prius  tertius  humilitatis  B,  quod  est 
in  A  et  Re. 

e    Colloquium  in  marg.  A. 

f  suo  ac  Domino  A  et  Fa.;  suo  ac  Do- 
mino meo  Re. 

e    quod;  sic  Fa.;  ut  Re. 


VERSÍO   P.  ROOTHAAN 

vare,  adducendo  illos  primum  ad 
summam  paupertatem  spiritua- 
lem  et,  si  suae  divinae  Majestati 
placuerit,  et  [ad  hoc]  eos  eligere 
voluerit,  non  minus  [s.  etiam]  ad 
paupertatem  actualem  2;  secundo, 
ad  desiderium  opprobriorum  et 
contemptuum  3,  quia  ex  his  dua- 
bus  rebus  [s.  paupertate  et  con- 
temptu]  sequitur  humilitas  4. 

Ita  ut  sint  tres  gradus:  primus, 
paupertas  contra  divitias;  secun- 
dus, opprobrium  vel  contemptus 
contra  honorem  mundanum;  ter- 
tius, humilitas  contra  superbiam: 
et  ex  his  tribus  gradibus  inducant 
[homines]  ad  omnes  reliquas  vir- 
tutes. 

Colloquium  [faciam]  ad  Domi- 
nam nostram,  ut  mihi  obtineat 
gratiam  a  Filio  et  Domino  suo;  ut 
ego  recipiar  sub  ejus  Vexillum:  et 
primum,  in  summa  paupertate  spi- 


4  Quare  hic  Sanctus  Ignatius  nihil  de  castitate  et  obedientia  dixerit,  ac  proinde  de 
earum  contrariis  supra  tacuerit,  exponit  Suárez,  De  religione  Societatis  Jesu,  1.  IX, 
c.  V,  n.  27. 


35<5 


Segunda  semana 


—  De  banderas 


AUTOGRAPHUM 

breza  espiritual,  y  si  su  diuina 
maiestad  fuere  servido  y  me  qui- 
siere eligir  y  rescibir,  no  menos 
en  la  pobreza  actual;  2.°  en  pasar 
opprobrios  y  iniurias  1  por  más 
en  ellas  le  ymitar,  sólo  que  las 
pueda  pasar  sin  peccado  de  nin- 
guna persona  ny  displazer  de  su 
diuina  maiestad,  y  con  esto  vna 
Aue  María. 


23v  2.°  coloquio.  Pedir  otro 
tanto  al  Hijo,  para  que  me  alcange 
del  Padre,  y  con  esto  dezir  Ani- 
ma Xpi. 

3.  °  cotloquio.  Pedir  otro  tanto  al 
Padre,  para  que  El  me  lo  conceda, 
y  dezir  vn  Pater  noster. 

Nota.  Este  exercicio  se  hará  a 
media  noche  y  después  otra  vez  a 
la  mañana,  y  se  harán  dos  repe- 
ticiones deste  mismo  a  la  hora  de 
missa,  y  a  la  hora  de  vísperas  a, 
siempre  acabando  con  los  tres  co- 
lloquios  de  Nuestra  Señora,  del 
Plijo  y  del  Padre.  Y  el  de  los  bi- 
narios que  se  sigue  a  la  hora  an- 
tes de  cenar. 

4.  °  día.  El  mismo  quarto  día  se 
haga  meditación  de  tres  bina- 
rios 5  de  hombres,  para  abracar  el 
mejor. 

*    vispacras  Aut. 


VULGATA  VERSIO 

per  spiritualem  tantum  pauperta- 
tem,  aut  etiam  in  rerum  expoliatio- 
ne  sitam  (siquidem  ad  eam  me 
uocare  atque  admittere  dignabi- 
tur);  deinde  per  abiectionem  quo- 
que  seu  ignominiam  ut  ipsum 
imiter  uicinius,  deprecando  tamen 
culpara  aliorum,  ne  contemptus 
mei  tam  in  alicuius  detrimentum 
quam  in  offensam  Dei  cedat. 

Terminabitur  primum  hoc  col- 
loquium  per  Aue  Maria  a. 

57  2m  colloquium  ad  Christum 
hominem  b  dirigitur,  ut  mihi  a  Pa- 
tre  impetret  illud  idem,  subdetur- 
que  in  fine  oratio  Anima  Christi. 

3.m  ad  Patrem,  ut  annuat  petitio- 
ni,  cum  Pater  noster. 

Transigetur  hoc  exercitium  se- 
mel  in  media  nocte  et  altera  uice 
sub  auroram.  Repetitiones  uero 
duae  circa  matutini  sacri  atque 
uesperarum  tempus  erunt  facien- 
dae,  additis  in  fine  tribus  collo- 
quiis.  Sequens  uero  exercitium  fiet 
ante  coenam. 


Meditatio  eodem  4.0  die  facien- 
da  de  tribus  hominum  classibus 
seu  differentiis,  ut  potissimam  par- 
tera amplectamur. 

a    Emend.  hace  ¿  vv.  ex  Pr.  Xr. 
•>    Add.  hoc.  v.  supra  x'ers. 


1  Xota  non  postulari  hic  liumilitatcm,  sed  asperiora  et  ex  parte  nostra  efficaciora 
media  ad  illam  assequendam.  Cf.  Ro.  annot.  63,  p.  94. 

-  Jiini,  ne  va^a  sit  meditatio;  non  singuli,  ne  qua  persona  singularis  Bttíngí  videre- 
tur,  praesertim  cum  singuli  faccrent  exercitia.  Kxcmplum  ponitur  ¡n  divitianim  amore; 


Segunda  semana  —  De  «anderas 


357 


VKRSIO  PRIMA 

maiestati  magis  placuerit,  et  elige- 
re  me  36  uoluerit,  etiam  a  in  pau- 
pertatc  actuali;  secundo  jn  tole- 
randis  opprobriis  et  iniuriis  ',  in 
quibus  cst  maior  illius  imitado, 
modo  possirn  illa  tolerare  absque 
peccato  alterius  et  cum  beneplá- 
cito diuinae  maiestatis;  addam 
Aue  María. 


Item  petam  a  Filio,  ut  illud  ídem 
mili  i  obtineat  a  Patre ;  addam 
Anima  Christi. 

Illud  idem  petam  a  Patre  ut  con- 
cedat  mihi ;  addam  Pater  noster. 

Hoc  exercitium  fiet  media  nocte, 
et  iterum  postea  in  aurora;  et  fient 
duae  repetitiones  eiusdem  in  hora 
missac  et  in  hora  uesperarum,  et 
semper  finietur  cum  tribus  collo- 
quiis,  Dominae  nostrae,  Filii  et 
Patris;  et  quod  sequitur  exercitium 
binariorum  fict  per  horam  ante 
coenam. 

Eodem  b  quarto  die  fiet  medita- 
tio  trium  dispositionutn  c  homi- 
num,  ut  quod  melius  est,  quis d 
amplectatur. 


a  si  diuinae  majestati  ad  aliud  magis 
placuerit  eligere,  etiam;  sic  Re.  et  Fa. 

b  4.  die  A  in  marg.  J'ide  annot.  1  sub 
Aut.  supra,  pag.  jj./.  —  c  binariorum ;  sic 
in  A. —  d  ut  meliorem  quis. 


VERSIO  P.  ROQTHAAN 

rituali,  et  si  divinae  suae  Majestati 
placuerit,  et  me  [ad  hoc]  eligere 
ac  recipere  voluerit,  non  minus 
[etiam]  in  paupertate  actuali:  se- 
cundo, in  tolerandis  opprobriis  et 
injuriis  ',  ad  magis  in  illis  eum 
imitandum,  dummodo  possirn  eas 
tolerare  absque  ullius  peccato,  et 
[absque]  disgustu  suae  divinae 
Majestatis.  Et  simul  [recitabo] 
Ave  Maria. 

Petere  eadem  a  Filio,  ut  [ea] 
mihi  obtineat  a  Patre:  et  simul  di- 
cere:  Anima  Christi. 

Petere  eadem  a  Patre,  ut  ipse 
ea  mihi  concedat,  dicere:  Pater 
noster. 

Hoc  Exercitium  fiet  media  no- 
cte, et  dein  iterum  summo  mane. 

Et  fient  duae  repetitiones  ejus- 
dem  ad  horam  Missae,  et  ad  ho- 
ram Vesperarum,  semper  finiendo 
cum  tribus  colloquiis  supradictis 
ad  Dominam  nostram,  ad  Filium  et 
ad  Patrem:  et  [Exercitium]  de  Bi- 
nariis  [Classibus  hominum],  quod 
sequitur,  [fiet]  hora  ante  coenam. 

Meditatio  fiet  eadem  quarta  die 
de  tribus  Binariis  s  [Classibus]  ho- 
minum, ut  amplectamur  optimum. 


potest  autem  ac  debet  ad  quemcumque  alterius  generis  inordinatum  affectum  appli- 
cari.  Cf.  Ro.  annot.  64,  p.  95,  et  Maur.  Meschler,  Die  Exercitien  des  H.  Ignatius  von  Lo- 
yola,  Roermond  (in  Hollandia)  1907,  Zweiter  Theil,  Ausführung  der  Betrachtungen  des 
Exercitien-buches,  p.  359. 


358 


Segunda  semana  —  De  binarios 


AÜTOGRAPHUM 

Oración.  La  sólita  oración  pre- 
paratoria. 

I.°  preámbulo.  El  primer  preám- 
bulo es  la  historia,  la  qual  es  de 
tres  binarios  de  hombres,  y  cada 
vno  dellos  ha  adquerido  diez  mil 
ducados,  no  pura  o  débitamente 
por  amor  a  de  Dios;  y  quieren  to- 
dos saluarse  y  hallar  en  paz  a  Dios 
nuestro  Señor,  quitando  de  sí  la 
grauedad  e  b  ynpedimento  que 
tienen  para  ello,  en  la  affectión 
de  la  cosa  acquisita. 


VULGATA  VERSIO 

Oratio  praeparatoria  ut  semper 
antehac. 

Praeludium  primum  fiat  propo- 
sitis  uice  historiae  tribus  hominum 
classibus  distinctis,  quarum  una- 
quaeque  decem  milia  ducatorum 
alio  quam  diuini  cultus  et  amoris 
studio  37v  sibi  parauerit,  nunc 
autem  placatum  habere  Deum  et 
salua  fieri  exoptet,  sublato  utcum- 
que  noxio  affectu  rerum,  utpote 
salutis  impedimento  *. 


2.°  preámbulo.  El  2.0,  compo- 
sición viendo  el  lugar:  será  aquí 
ver  a  my  mysmo,  cómo  estoy  de- 
lante de  Dios  nuestro  Señor  y  de 
todos  sus  sanctos,  para  desear  y 
conoscer  1  lo  que  sea  más  grato  a 
la  su  diuina  bondad. 

24r  [3.°]  preámbulo.  El  3.0: 
demandar  lo  que  quiero:  aquí  será 
pedir  gracia  para  eligir  lo  que  más 
a  gloria  de  su  diuina  maiestad  y 
salud  de  my  ánima  sea. 

binario.    El  primer  binario 
querría  -  quitar  el  affecto  que  a  la 

a  Emend.  ex  ducados  no  solamente 
por  amor.  Na.  no  pura  o  débitamente  sine 
ulla  ¿Hura.  Cf.  supra,  Prolegomena,  p.  14J. 

b  Emendalum  ex  y ,  hac  littera  non 
omnino  de/e/a;  Do.  habet  y  supra  e. 


2m  est  loci  cuiusdam  imaginaria 
constructio,  in  quo  uideam  me- 
ipsum  coram  Deo  sanctisque 
ómnibus,  cum  desiderio  1  adstan- 
tem  atque  perscrutantem  a,  quonam 
pacto  ipsi  Deo  placeré  queam  po- 
tissimum. 

3.m  est  optatae  rei  petitio,  ni- 
mirum  gratiae,  per  quam  id  eli- 
gam,  quod  et  Deo  acceptissimum 
et  mihi  saluberrimum  futurum  sit. 

Prima  igitur  classis  optat  s  qui- 
dem   acquisitae  rei  exuere  affe- 

*  In  meditatione  quartae  diei,  de  tribus 
hominum  classibus,  in  fine  primi  praeludii: 
Sublato  utcumque  noxio  affectu  rerum. 
utpote  salutis  impedimento;  legatur:  Su- 
blato utcumque  noxio  affectu  rei  partae. 
utpote  etc. 

a  j ."  ed.  perseuerantem,  quam  plerae- 
que  sequutae  sunt.  Cf.  annot.  appositam  in 
ed.  anluerpiensi,  l(x)j,  infra.  in  Bibliogra- 
phia,  n.  jj. 


1  Quidni  cognoscere  et  optare?  Quia  haec  non  plañe  cognosces,  nisi  prius  opta- 
veris. 

1    «Non  optat  veré,  sed  optaret.»  Ro.,  annot.  66,  p.  96. 


Segunda  semana  —  De  binarios 


359 


VERSIO  PRIMA 

Oratio  praeparatoria  eadem 
quae  a  sólita  est. 

36v  Primum  praeambulum  est, 
adducere  historiam,  quae  conti- 
net  in  se  tres  dispositiones  b  homi- 
num,  quorum  unusquisque  sua  in- 
dustria acquisiuit  decem  milia  scu- 
torum  c,  non  puro  ac  debito  amore 
Domini  Dei;  et  uult  quilibet  sal- 
uari  et  inuenire  in  pace  Domi- 
num  d,  expeliendo  a  se  grauitatem 
et  obstaculum  affectionis  circa  rem 
acquisitam. 

Secundum  compositio  loci,  quae 
nunc  e  erit  considerare  meipsum, 
stantem  coram  Deo  f  et  ómnibus 
suis  Sanctis,  desiderantem  &  co- 
gnoscere  id  quod  erit  gratius  di- 
uinae  bonitati. 

Tertium  est  petere  quod  uolo, 
quod  hic  h  erit  petere  gratiam  eli- 
gendi  quod  magis  erit  ad  gloriam 
diuinae  maiestatis  et  salutem  ani- 
mae  meae. 

Primus  '  uellet  *  expeliere  af- 
fectum,  quem  ad  rem  adquisitam 


a    eadem  ac  A. 

b  binarios;  sic  A  el  Fa:  binarios  nomi- 
nes Re. 

c    scuta;  sic  Re.  et  Fa. 

d    Dominum  Deum  nostrum;  sic  Re. 

e    ad  praesens;  sic  Re. 

{    Domino  Deo  nostro;  sic  Re.  et  Fa. 

s    ut  desiderem;  sic  Fa. 

h    ad  praesens  pro  quod  hic;  sic  Re. 

•  Sequitur  binarius  oblitt.  in  B.  Exstat 
in  A. 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

Sólita  oratio  praeparatoria. 

Primum  praeambulum  est  histo- 
ria, quae  est  de  tribus  Binariis 
[Classibus]  hominum,  et  unaquae- 
que  earum  [Classium]  acquisivit 
decem  millia  ducatorum,  non  puré 
ac  debite  [unice]  propter  amorem 
Dei,  [erga  Deum],  et  volunt  omnes 
se  salvare,  et  invenire  in  pace 
Deum  Dominum  nostrum,  tollendo 
[excutiendo]  a  se  pondus  et  impe- 
dimentum,  quod  in  affectione  rei 
acquisitae  habent  [quominus]  ad 
hoc  [ad  salutem  et  ad  Deum  in 
pace  inveniendum  perveniant]. 

Secundum,  compositio,  videndo 
locum.  Erit  hic,  videre  me  ipsum, 
quomodo  sto  [  stantem  ]  coram 
Deo  Domino  nostro,  et  ómnibus 
ejus  Sanctis,  [eo  animo]  ut  desi- 
derem et  cognoscam  1  id  quod 
gratius  sit  divinae  suae  Bonitati. 

Tertium,  petere  id  quod  voló. 
Hic  erit,  postulare  gratiam  ad  eli-- 
gendum  id  quod  magis  sit  ad  glo- 
riam divinae  suae  Majestatis,  et 
salutem  animae  meae. 

Primus  Binarius  [prima  Classis] 
vellet  2  tollere  [excutere]  affe- 


360  Segunda  semana  —  De  binarios 

AUTOGRAPHUM  VULGATA  VERSIO 


cosa  acquisita  tiene,  para  hallar  en 
paz  a  Dios  nuestro  Señor,  y  saber- 
se saluar,  y  no  pone  los  medios 
hasta  la  hora  de  la  muerte. 

2.°  binario.  El  2.°  quiere  quitar 
el  affecto,  mas  ansí  le  quiere  qui- 
tar, que  quede  con  la  cosa  acqui- 
sita, de  manera  que  allí  venga  Dios 
donde  él  quiere,  y  no  determina 
de  dexarla,  para  yr  a  Dios,  aunque 
fuesse  el  mejor  estado  para  él. 


ctum,  ut  conciliari  Deo  possit,  sed 
media  debitaque  adminicula  toto 
uitae  tempore  non  a  admouet  *. 

2.a  itidem  affectum  male  ordina- 
tum  auferre  cupit;  sed  rem  interim 
mordicus  tenere,  ac  Deum  potius 
trahere  ad  uotum  proprium,  quam, 
relicto  impedimento,  per  conduci- 
biliorem  statum  ad  illum  tendere. 


3.°  binario.  El  3.0  quiere  quitar 
el  affecto,  mas  ansí  le  quiere  qui- 
tar, que  también  no  le  tiene  affec- 
tión  a  tener  la  cosa  acquisita  o  no 
la  tener,  sino  quiere  solamente 
quererla  o  no  quererla,  según  que 
Dios  nuestro  Señor  le  pondrá  en 
voluntad,  y  a  la  tal  persona  le  pa- 
rescerá  mejor  para  seruicio  y  ala- 
banza de  su  diuina  maiestad;  y  en- 
tre tanto  quiere  hazer  cuenta  que 


38  3.a  postremo,  affectum  in- 
sincerum  uolens  abiicere,  rem 
ipsam  uel  tollere  uel  tenere  aeque 
parata  est,  prout  ad  diuinum  cul- 
tum  commodius  fore  uel  ex  diuino 
instinctu  uel  ex  rationis  dictamine 
animaduerterit.  Ac  interim  omnia 
relinquens  integra  **,  illud  tan- 
tum  uersat  et  inquirit,  nec  aliam 
admittit  relinquendae  aut  retinen- 
dae  rei  acquisitae  causam,  praeter 


•  Seq.  adcersit  oblitt. 

*  In  prima  classe:  Debitaque  admi- 
nicula toto  vitae  tempore  non  admovet; 
ex  auíographo:  Debitaque  adminicula  us- 
que  ad  horam  mortis  non  admovet. 

**  /;;  tertia:  Ac,  interim  omnia  relin- 
quens integra,  etc.  usque  ad  finem:  ita  ex 
autographo:  verti  potest  ciarías:  Ac  interim 
ita  se  gerit,  ut  qui  omnia  in  affectu  1  reli- 
querit,  cnitendo  scilicet,  ñeque  hoc  ñeque 
aliud  quippiam  expetere,  nisi  quantum  di- 
vini  obsequii  intuitus  moveret,  ita  ut  non 
aliam  admittat  relinquendae  aut  retinen- 
dae  rei  acquisitae  causam,  praeter  ratio- 
nem  ac  desiderium,  melius  Deo  Domino 
nostro  serví endi. 


'  Ita  legunt  oinnes  tum  antiquissimae  translationes  tum  hispanici  textus.  Interpre- 
tare: «deja  el  afecto  seu  afición  de  todo»,  ita  se  gerens  quasi  nullum  affectum  sentirct. 
Non  enim  agitur  de  re  ficte  vel  veré  relinquenda,  sed  de  affectu  veré  vincendo.  Vide 


Segunda  semana 


—  De  binarios 


VBRSIO  PRIMA 

habet,  vt  inueniat  in  pace  Deum  •' 
et  possit  saluari,  nec  tamen  appli- 
cat  media  ante  mortem  b. 


37  Secundas  0  uult  expeliere  af- 
fectum;  sed  ita  uult  expeliere,  ut 
retineat  rem  acquisitani,  sed  ita  ut 
eo  ueniat  Deus,  quo  uult  d  ipse, 
nec  deliberat  relinquere  rem  illam 
ut  ad  Deum  tendat,  etiamsi  ipsi  e 
melior  status  esset  futuras  '. 


Tertius»  uult  expeliere  affectum, 
sed  ita  uult h,  ut  etiam  non  habeat 
affectionem  retinendi  rem  acquisi- 
tam  uel  non  retinendi,  sed  solum 
intendit  vel  uelle  illam  uel  nolle, 
prout  1  Deus  magis  illi  inspiraue- 
rit  aut  illi  magis  uisum  fuerit  in 
gloriam ,  laudem  et  obsequium  di- 
uinae  maiestatis;  interim  repútate 
secum  quod  omnia  relinquit  af- 
fectu     in  hoc  máxime  innitendo, 


a    Dominum  Deum  nostrum;  sic  Re. 
h    usque  ad  horani  mortis;  sic  Re.  et  Fa. 
c    Sequitur  binarius  oblitt.  in  B.;  exstat 
in  A. 

d    ubi  uult;  sic  Re.  et  Fa. 

e    illi  B  et  A;  pro  illo  Re. 

f  si  esset  pro  illo  melior  status;  etiamsi 
esset  pro  illo  status  melior  Fa. 

S  Sequitur  binarius  oblitt.  in  B.;  est 
in  A. 

'>    uult  expeliere;  sic  Re. 

'    secundum  quod;  sic  Re.  et  Fa. 

j    cogitat;  sic.  Fa.;  cogitet  Re. 


VERSIO   P.  ROOTHAAN 

ctum  quem  habet  erga  rem  acqui- 
sitam,  ut  invenirct  in  pace  Deum 
Dominum  nostrum,  et  salvare  se 
sciret  [posset],  et  non  ponit  me- 
dia usque  ad  horam  mortis. 

Secundus  [secunda  Classis]  vult 
tollere  [  excutere  ]  affectum,  sed 
ita  vult  eum  tollere  [  excutere  ], 
ut  [tamen]  maneat  cum  re  acqui- 
sita,  ita  ut  Deus  veniat  eo  quo 
vult  ipse,  et  non  resolvit  se  ad' 
rem  relinquendam,  ut  ad  Deum 
eat,  etiamsi  hic  status  sibi  esset 
optimus. 

Tertius  [tertia  Classis]  vult  tolle- 
re affectum,  sed  ita  illum  vult  tol- 
lere, ut  etiam  non  teneatur  affe- 
ctione  ad  rem  acquisitam  retinen- 
dam,  vel  non  retinendam:  sed  vult 
solum  velle  illam,  vel  nolle,  prout 
Deus  Dominus  noster  ipsi  dabit 
velle,  et  [prout]  personae  tali  me- 
lius  videbitur  ad  servitium  et  lau- 
dem divinae  suae  Majestatis:  et  in- 
terea  vult  reputare  [ita  existimare, 


hanc  eamdem  explicationem  in  declaratione  hujus  loci  a  Patribus  deputatis  quintae 
oongregationis  propositam,  hic  sub  textu  Vu.  exscriptam.  Cf.  etiam  eumdem  loquendi 
modum  in  annotatione  decima  sexta  ex  viginti  primis  et  in  secundo  puncto  primi  modi 


362 


Segunda  semana  —  De  binarios 


AIITOGRAPHUM 

todo  lo  dexa  en  affecto  \  ponien- 
do fuerga  de  no  querer  aquello  ny 
otra  cosa  ninguna,  si  no  le  mouiere 
sólo  el  seruicio  de  Dios  nuestro 
Señor,  de  manera  que  el  deseo  de 
mejor  poder  seruir  a  Dios  nuestro 
Señor  le  mueva  a  tomar  la  cosa  o 
dexarla. 

3  colloquios.  Hazer  los  mismos 
tres  colloquios  que  se  hicieron  en 
la  contemplación  precedente  de 
las  dos  banderas. 

24v  Nota.  Es  de  notar  que 
quando  nosotros  sintimos  affecto 
o  repugnancia  *  contra  la  pobreza 
actual,  quando  no  somos  indife- 
rentes a  pobreza  o  rriqueza,  mucho 
aprouecha  para  extinguir  el  tal  af- 
fecto desordenado,  pedir  en  los 
colloquios  (aunque  sea  contra  la 
carne)  que  el  Señor  le  elija  en  po- 
bre[za]  actual;  y  que  él  quiere, 
pide  y  suplica,  sólo  que  sea  serui- 
cio y  alabanza  de  la  su  diuina 
bondad. 


VULGATA  VERSIO 

rationem  ac  desiderium  diuinae 
gloriae,  ut  quam  máxima  sit. 


Colloquia  tria  subsequentur,  ut 
nuper  facta  sunt  de  uexillis. 

Notandum  ad  haec,  quod  ubi 
affectum  sentimus  paupertati  per- 
fectae,  quae  tum  in  spiritu,  tum  in 
rerum  abdicatione  subsistit,  aduer- 
santem  *  et  ad  diuitias  magis  in- 
clinantem;  multum  confert  ad  eura 
elidendum,  petere  ex  Deo,  licet 
renitente  carne,  ut  ad  paupertatem 
eiusmodi  sectandam  nos  eligat; 
seruabimus  tamen  interea  *  desi- 
derii  nostri  libertatem,  qua  liceat 
conuenientiorem  seruitio  diuino 
uiam  inuadere. 


*  In  Notando:  Scrvabimus  tamcn  inter- 
ea etc.  tugue  ad  finen ;  in  antographo  sic 
habetur:  Atquc  hoc  ipsum  optare,  petere 
et  flagitare,  spectato  solvm  obsequio  et 
gloria  divinae  ipsius  bonitatis. 


faciendi  bonam  electionem.  Ro.  in  i.'  ec).  dixerat  «et  interea  vult  reputare  [ita  existi- 
mare, fingere]  quod  omnia  relinquat  in  affectu».  Ex  edd.  sequentibus  sustulit  fingere; 
putat  tamen  hic  errorcm  in  Aut.  irrepsisse,  et  S.  Patrem  scripsisse  primitus  in  effectu. 
Mirum  tamen  esset,  Patres  illos  a  quinta  congregatione  deputatos  rctinuisse  in  affectu. 

1  V.  pag.  360,  annot.  L 

2  «Agitur...  de  modo  vincendi  repugmantiam,  quam  quis  in  se  sentiat,  quominus  ad 


Segunda  semana 

VKR.SIO  PRIMA 

ut  non  desideret  a  illam  uel  aliam 
rem  quampiam,  nisi  mouerit  illum 
seruitium  Domini,  ita  ut  b  deside- 
rium  magis  inseruiendi  c  Deo  mo- 
ueat  illum  ad  retinendum  vel  re- 
linquendum  eam  d. 

37 V  Fient  e  tria  colloquia,  sicut 
facta  sunt  in  praecedenti  duorum 
uexillorum  contemplatione. 

Adnotandum  est,  quod  quando 
sentimus  affectum  vel  repugnan- 
tiam  i  contra  paupertatem  actua- 
lem,  nec  f  sumus  adhuc  indifferen- 
tes  ad  paupertatem  et  s  ad  diui- 
tias;  multum  confertad  extinguen- 
dum  talem  affectum  inordinatum 
petere  in  colloquiis  (quamuis  sit 
contra  carnem)  a  Domino,  ut  h  eli- 
gat  nos  ad  paupertatem  actualem; 
et  hoc  ipsum  quaeramus,  petamus 
et  supplicemus,  modo  '  sit  serui- 
tium et  laus  suae  diuinae  bonitatis. 

a  huic  rei  máxime  innitendo,  non  de- 
siderandi;  sic  Fa.;  huic...  desiderare  Re. 

b    Domini  Dei  nostri,  ita  quod;  sic  Re. 

c    Sequitur  Domini  oblitt. 

<■  vel  non  retinendum;  sic  Re.  et  Fa., 
sed  Fa.  addit:  accipiendum  vel  non  acci- 
piendum. 

e    Colloquium  A  in  marg. 

f    quando  non  pro  nec. 

g  uel. 

'»  quod.  —  ■  Pro  8  w.  praeced.  erat 
prius:  quod  ipse  desiderat,  petit,  supplicat 
pro  illa,  dummodo. 


—  De  binarios  363 

VERSIO   P.  ROOTHAAN 

fingere]  quod  omnia  relinquat  in  af- 
fectu  vires  intendendo,  ut  ñeque 
illam  rem,  ñeque  ullam  aliam  velit, 
nisi  ipsum  moverit  solum  servitium 
Dei  Domini  nostri:  ita  ut  deside- 
rium  ut  melius  ¡jossit  serviré  Deo 
Domino  nostro,  illum  moveat  ad 
rem  sumendam  vel  relinquendam. 

Faceré  eadem  tria  colloquia, 
quae  facta  sunt  in  contemplatione 
praecedenti  de  duohus  Vexillis. 

Notandum  est,  quod  quando  nos 
sentimus  affectum  vel  repugnan- 
tiam  2  contra  paupertatem  actua- 
lem, quando  non  sumus  indifferen- 
tes  ad  paupertatem  vel  dividas, 
multum  juvat  [hominem]  ad  ex- 
tinguendum  talem  affectum  inor- 
dinatum, petere  in  colloquiis 
(etiamsi  sit  contra  carnem  [s.  car- 
nis  sensum])  ut  Dominus  ipsum 
eligat  ad  paupertatem  actualem, 
et  [protestan]  se  [id]  velle,  petere 
et  supplicare,  dummodo  sit  servi- 
tium et  laus  divinae  ejus  Bonitatis. 


ea  quae  meliora  sibi  cognoverit,  amplectenda  se  determinet.  Scilicet,  orationi  insisten- 
dum  tune  est,  et  petere  a  Domino  debemus,  quamvis  inviti,  quamvis  veluti  cum  timore 
ne  exaudiamur,  petere  tamen  et  instanter  petere  [ut  nos  eligat  ad  paupertatem  actua- 
lem, dummodo  etc.  ut  paulo  infra\  nosque  ipsos  quamvis  repugnantes  protestari 
promptos  ad  ea,  quae  Dominus  velit.»  Ro.,  annot.  69,  p.  98. 


3^4 


Segunda  semana  —  Del  río  Jordán 


AUTOGRAPHUM 

5.°  día.  El  quinto  día  contem- 
plación sobre  la  partida  de  Xpo. 
nuestro  Señor  desde  Nazaret  al  río 
Jordán,  y  cómo  fué  baptizado  l, 
fol.  43,  litt.  d. 

1.  a  nota.  Esta  contemplación 
se  hará  vna  vez  a  la  media  noche, 
y  otra  vez  a  la  mañana,  y  dos  re- 
peticiones sobre  ella  a  la  hora  de 
missa  y  vísperas  u,  y  antes  de  cena 
traer  sobre  ella  los  cinco  sentidos; 
en  cada  uno  destos  b  cinco  exer- 
cicios  preponiendo  la  sólita  ora- 
ción preparatoria  y  los  tres  preám- 
bulos, según  que  de  todo  esto  está 
declarado  en  la  contemplación  de 
la  incarnación  y  del  nascimiento,  y 
acabando  con  los  tres  colloquios 
de  los  tres  binarios,  o  segú[n]  la 
nota  que  se  sigue  después  de  los 
binarios. 

2.  a  nota.  El  examen  particular 
después  de  comer  y  después  de 
cenar  se  hará  sobre  las  faltas  y  ne- 
gligencias cerca  los  exercicios  y 
addiciones  deste  día,  y  así  en  los 
que  se  siguen. 

25r  6.°  día.  El  sexto  día, 
contemplación  cómo  Xpo.  nues- 
tro Señor  fué  desde  el  río  Jordán 

a    Yispaeras  Aut. 

t>    Kmend.  ex  de  los  ve!  dellos. 


VULGATA  VERSIO 

38v  Quinta  die  sequetur  con- 
templado de  Domini  transitu  a 
Nazareth  ad  Iordanem  fluuium  de- 
que eius  baptismo    fol.  [60]. 

Fiet  tam  media  nocte  quam  pri- 
mo mane;  bis  praeterea  repetetur 
circa  misse  ac  uesperarum  horam; 
ante  coenam  applicabuntur  quin- 
qué sensus.  Ad  haec  quodlibet  ho- 
rum  quinqué  exercitiorum  praece- 
det  oratio  praeparatoria  cum  tri- 
bus praeludiis,  ut  in  superioribus 
de  incarnatione  et  natiuitate  tradi- 
tum  est;  necnon  adiectis  tribus  col- 
loquiis,  ut  circa  classes,  uel  iuxta 
id  quod  ibi  fuit  subnotatum. 


Examen  autem  particulare,  a 
prandio  et  coena  usitatum,  fiet  hic 
et  in  sequentibus  de  erratis  ac  ne- 
gligentiis,  quae  circa  proprias  eius 
diei  meditationes  et  additiones  a 
contigerunt. 

Sexta  deinceps  die  contemplan- 
dum  se  offert,  quomodo  Christus 
Iesus  a  ilumine  Iordanis  petierit 

»    Emeiid.  ex  negligentias. 


1  Haec  et  scquentia  mysteria,  ubi  in  Sacra  Scriptura  narrentur,  vide  infra,  in  My- 
steriis  viíae  Christi. 


Segunda  semana 


—  Dki.  río  Jordán 


3^5 


VERSIO  PRIMA 

Quinto  die  fiet  contemplado 
super  profectione  Christi  Domini 
nostri,  a  Nazareth  ad  Humen  Jor- 
danis  et  super  baptismo  eius 
fol.  [66v]. 

Haec  contemplatio  fiet  semel  in 
medio  noctis  et  iterum  in  aurora, 
et  fient  duae  repetitiones  super 
eisdem,  hora  missae  et  uespera- 
rum,  38  et  ante  coenam  fiet  exer- 
citium  quinqué  sensuum;  in  singu- 
lis  8  quinqué  exercitiorum  prepo- 
nendo  solitam  orationem  praepa- 
ratoriam  et  tria  praeambula,  sicut 
de  his  ómnibus  declaratum  est  in 
contemplatione  incarnationis  et 
natiuitatis,  et  finietur  b  cum  tribus 
colloquiis  trium  dispositiónum c  vel 
secundum  annotationem  d  assigna- 
tam  post  tres  dispositiones e. 

Examen  particulare  post  pran- 
dium  et  post  coenam  fiet  super 
defectibus  f  et  negligentiis  circa 
exercitia  et  additiones  istius  diei, 
et  ita  fiet  in  sequentibus. 

Sexto  die  fiet  contemplatio  su- 
per profectione  Christi  &  a  Jordane 
usque  ad  desertum  inclusiue,  ser- 


VERSIO   I'.  ROOTHAAN 

Quinta  die  Contemplatio  de 
profectione  Christi  Domini  nostri 
a  Nazareth  ad  flumen  Jordanem,  et 
quomodo  fuit  baptizatus  '.  Infra 
[inter  Mysteria  Vitae  Christi  Do- 
mini nostri]. 

Haec  contemplatio  fiet  semel 
media  nocte,  et  iterum  in  aurora, 
et  duae  repetitiones  super  eadem 
[fient]  ad  horam  Missae  et  Vespe- 
rarum ,  et  ante  coenam  trahere 
[applicare]  ad  illam  quinqué  sen- 
sus:  in  unoquoque  ex  his  quinqué 
Exercitiis  praemittendo  solitam 
orationem  praeparatoriam,  et  tria 
praeambula,  sicut  haec  omnia  de- 
clarata  sunt  in  contemplatione  de 
Incarnatione  etNativitate,  etfinien- 
do  cum  tribus  colloquiis  [medita- 
tionis]  de  tribus  Binariis  [Classi- 
bus]  vel  juxta  notam  quae  sequi- 
tur  post  Binarios  [Classes]. 

Examen  particulare,  post  pran- 
dium,  et  post  coenam,  fiet  de  de- 
fectibus et  negligentiis  circa  Exer- 
citia et  Additiones  hujus  diei,  et 
sic  -in  iis  [diebus]  qui  sequuntur. 

Sexta  die  contemplatio  quo- 
modo Christus  Dominus  nosterivit 
a  flumine  Jordane  ad  Desertum  in- 


a  exercitium  trahendi  quinqué  sen- 
sus;  in  singulo. 

finientur  A. 
c    binariorum,  ut  in  A. 
d  notam. 

binarios;  sic  in  A. 
i    Sic  A;  deflectibus  [/]  B. 
k    Christi  Domini  nostri 


366 


Segunda  semana  —  Del  río  Jordán 


AUTOGRAPHUM 

al  desierto  inclusiue,  lleuando  en 
todo  la  misma  forma  que  en  el 
quinto. 

7.  °  día.  El  séptimo  día,  cómo 
sancto  Andrés  y  otros  siguieron  a 
Xpo.  nuestro  Señor,  fol.  44, 
litt.  a. 

8.  °  día.  El  octauo,  del  sermón 
del  monte,  que  es  de  las  ocho 
bienauenturangas,  fol.  44,  litt.  a,  b. 

9.  °  día.  El  nono,  cómo  Xpo. 
nuestro  Señor  aparesció  a  sus  dis- 
cípulos sobre  las  ondas  de  la  mar, 
fol.  45,  litt.  c. 

10.  °  día.    El  décimo,  cómo  el 
Señor  predicaua  en  el  b  templo 
fol.  4J.  litt.  g. 

II.0  día.  El  vndécimo,  de  la 
resurrectión  de  Lázaro,  fol.  46, 
litt.  a,  b,  c,  d. 

12.°  día.  El  duodécimo,  del  día 
de  ramos,  fol.  47,  litt.  a,  b. 

1.a  nota.  La  primera  nota  es 
que  en  las  contemplaciones  desta 
segunda  semana,  según  que  cada 
vno  quiere  poner  tiempo  o  según 
que  se  aprouechare,  puede  alongar 
o  abrebiar.  Sy  alongar,  tomando 
los  misterios  de  la  visitación  de 
Nuestra  Señora  a  sancta  Elisabet, 
los  pastores,  la  circuncisión  25v 
del  Niño  Jesú,  y  los  tres  reys  c,  y 
así  de  otros;  y  si  abrebiar,  aun  qui- 

■    Sic.  Ant.,  omissa  litterae  indicalione. 

b  Prius  en  un  quae  in  Aut.  prorsus 
deleta  sunt,  in  Na.  antem,  etsi  oblitteratum 
est  alt.  verb.,  bene  legi  potes/. 

C    V.  Gíossarium. 


VULGATA  VERSIO 

desertum,  ibique  uersatus  sit,  ser- 
uata  omnino  exercitii  diei  quintae 
forma,  fol.  [6ov]. 

Séptima,  quomodo  beatus  An- 
dreas et  alii  39  successiue  Christum 
secuti  sunt,  ut  dicetur  fol.  [6ov]. 

8.  a,  quomodo  sermonem  fecit 
Dominus  in  monte,  octo  beatitu- 
dinis  modos  edisserens,  fol.  [6ov]. 

9.  a,  quomodo  nauigantibus  di- 
scipulis  se  ostendit  ambulans  super 
aquas  maris,  fol.  [62]. 

10.  a,  quomodo  in  templo  do- 
cuit     fol.  [64]. 

11.  a.  de  Lazari  suscitatione, 
fol.  [63]. 

12.  a,  de  gestis  in  die  palmarum, 
fol.  [63v]. 

Notanda  hoc  loco  sunt  haectria. 

Primo,  quod  in  hac  2.a  hebdó- 
mada, iuxta  temporis  facultatem 
et  utilitatem  personae  sese  exer- 
centis,  possunt  aliquot  meditatio- 
nes  uel  adiiei,  ut  de  mysteriis  uisi- 
tationis,  pastorum,  circuncisionis 
et  trium  regum;  uel  substrahi  ex  su- 
prapositis,  quippe  quae  pro  intro- 
ductione  tantum  detineanturad  for- 
mandam  melius  contemplationem. 


1  Haec  praedicatio  in  templo,  ex  Luc,  XIX,  47,  accidit  post  triumphalem  Christi  in 
urbem  Hierosolymam  ingressionem.  S.  Ignatius  tamen  eam  hoc  loco  ponit,  quia  ingres- 
sione  illa  secundam  exercitiorum  hebtloniadem  claudit,  ut  in  tertia  Christi  passionem 


Segunda  semana  —  Dei.  kIo  Jokdán 


367 


VKRSIO  PRIMA 

uando  eamdem  formam,  quae  in 
5.0  seruata  est. 

Séptimo  die  fiet  contemplado 
super  sequella  Andreae  et  alio- 
rum,  qui  Christum  secuti  sunt  a, 
fol.  [67]. 

38v  Octauo  die  fiet  contem- 
plado super  sermone  Domini  in 
monte,  continente  8.°  beatitudi- 
nes  b. 

Nono  die  fiet  contemplado  su- 
per apparitione  Domini  nostri 
Jesu  Christi  ad  discípulos  suos  su- 
per undas  maris,  fol.  [69]. 

Décimo  die  de  praedicatione 
Christi  in  templo  ',  fol.  [7iv]. 

Vndecimo  de  suscitatione  La- 
zan, fol.  [70v]. 

Duodécimo,  de  historia  domini- 
cae  in  ramis  palmarum,  fol.  [71]. 

Prima  annotatio  c  est,  quod  in 
contemplationibus  istius  secundae 
hebdomadae  potest  quis  diutius 
immorari  uel  breuius,  prout  expe- 
diré putauerit;  et  si  quidem  immo- 
rari longius  placuerit,  poteritsum- 
mere  mysteria  uisitationis  Domi- 
nae  nostrae  ad  Beatam  Elisabeth, 
59  historiam  pastorum,  historiam 
circumcisionis  pueri  JESV,  histo- 
riam trium  regum,  uel  alia;  si  bre- 


■    sequuti  sunt  Xpum.  A. 
b    A  add.  fol. 

c  In  A  nota,  qno  non  oblitterato,  scri- 
ptutn  est  supra  annotatio. 


VKRSIO   P.  ROOTHAAN 

clusive:  servando  in  ómnibus  eam- 
dem formam ,  quae  in  quinta  [die 
servata  est]. 

Séptima  die  Quomodo  S.  An- 
dreas et  alii  secuti  sunt  Christum 
Dominum  nostrum.  Infra  [inter 
Mysteria]. 

Octava  die  De  sermone  in 
monte,  qui  est  de  octo  Beatitudi- 
nibus.  Infra  [ibid]. 

Nona  Quomodo  Christus  Do- 
minus  noster  apparuit  suis  Disci- 
pulis  super  undas  maris.  Infra 
[ibid]. 

Decima  Quomodo  Dominus 
praedicabat  in  Templo  '.  Infra 
[ibid]. 

Undécima  De  resurrectione  La- 
zan. Infra  [ibid]. 

Duodécima  De  die  Palmarum. 
Infra  [ibid]. 

Prima  nota  est,  quod  in  contem- 
plationibus hujus  secundae  hebdo- 
madae, prout  unusquisque  vult 
temporis  [plus  vel  minus]  impen- 
deré, vel  prout  profectum  faciat, 
potest  extendere,  vel  abbreviare 
[hebdomadam];  si  extendere  [vo- 
luerit,  fiet]  sumendo  Mysteria  Vi- 
sitationis  Dominae  nostrae  ad  San- 
ctam  Elisabeth,  Pastores,  Circum- 
cisionem  pueri  Jesu,  et  tres  Reges, 


contemplemur.  (Cf.  annotationem  quartam  ex  viginti  primis  in  libro  Exercitiorum) . 
Infra  tamen,  in  his  mysteriis  enumerandis,  eventuum  ordinem  retinuit. 


1 


368  Segunda  s.a  —  De  3  maneras  de  humildad 

autographum  vulgata  versio 

tar  ele  los  que  están  puestos;  por- 
que esto  es  dar  vna  introductión  y 
modo  para  después  mejor  y  más 
complidamente  contemplar. 


2.a  nota.  La  2.a:  la  materia  de 
las  electiones  se  comencará  desde 
la  contemplación  de  Nacaret  a 
Jordán,  tomando  inclusiue,  que  es 
el  quinto  día,  según  que  se  decla- 
ra en  lo  siguiente. 


2.0,  quod  inchoanda  est  *  ele- 
ctionum  discussio  a  contemplatio- 
ne  discessus  Christi  ex  Nazareth 
Jordanem  uersus,  usque  ad  eam 
quae  fit  quinto  die,  simul  compre- 
hendendam. 


3.a  nota.  La  3.a:  antes  de  en- 
1  trar  en  las  electiones,  para  hombre 
affectarse  a  la  vera  a  doctrina  de 
Xpo.  nuestro  Señor,  aprouecha 
mucho  considerar  y  aduertir  en  las 
siguientes  tres  maneras  de  humil- 
dad ',  y  en  ellas  considerando  a 
rratos  por  todo  el  día,  y  asimismo 
haziendo  los  colloquios  según  que 
adelante  se  dirá. 

1.a  humildad.  La  primera  ma- 
nera de  humildad  es  necessaria 
para  la  salud  eterna,  es  a  saber, 
que  así  me  baxe  y  así  me  humille 


a    Arth.  pro  verdadera,  quod  habet  Do. 


39v  3.",  quod  antequam  ele- 
ctionum  materiam  aggrediamur;  ut 
ad  capessendam  germanam  Christi 
doctrinam  affectum  nostrum  dis- 
ponamus,  apprime  iuuat  conside- 
rare ac  per  diem  totum  reuoluere 
identidem  tres  sequentes  modos 
humilitatis  ',  necnon  colloquia  di- 
cenda  a  crebro  agitare. 

Primus  humilitatis  modus  hic 
est  ad  salutem  necessarius,  ut  me 
penitus  subdam  diuinae  legiobser- 
uandae,  utque  ne  mundi  quidem 

*  In  secundo  .Votando  post  duodécima»! 
meditationem.  Secundo:  Quod  inchoanda 
est  etc.  usque  ad  finem.  Ornáis  dubitaudi 
ratio  tollitur,  si  ita  vertatur  ex  autographo: 
Secundo,  quod  inchoanda  est  clectionum 
discussio  a  contemplatione  discessus  Chri- 
sti ex  Nazareth  Jordanem  versus  inclusive, 
quae  fit  quinto  die,  ut  in  sequentibus  de- 
claratur. 

Prius  subiecta. 


1  De  tribus  modis  seu  gradibus  humilitatis  cf.  Suárez,  De  religione  Societatis  Jesu, 
1.  IX,  c.  V,  nn.  22-2G. 


Segunda  s.a  —  De  3  maneras  de  humildad 


VERSIO  PRIMA 

uius  uoluerit  finiré,  relinquct  8 
aliqua  ex  his  quae  scripta  sunt, 
quia  hoc  est  tantum  proponere 
quamdam  introductionem  ac  me- 
thodum,  quo  melius  et  diligentius 
contemplan  quis  possit. 

Secunda ,  materia  electionum 
debet  inchoari  a  contemplatione 
super  profectioneaNazareth  usque 
ad  Jordanem,  includendo  eumdem 
diem  quintum  prout  in  sequenti- 
bus  declarabitur. 


Tertia,  ante  quam  quis  aggre- 
diatur  electiones,  ut  possit  Christi 
JESV  uere  doctrinae  affici,  summe 
prodest  b  considerare  et  aduertere 
in  sequentibus  [.r/f]  tres  species 
humilitatis  quas  considerabit 
saepe  c  per  totum  diem,  et  ita  si- 
militer  faciet  colloquia  sicut  in 
sequentibus  declarabitur. 

Prima  species  humilitatis  est 
necessaria  ad  consequendam  salu- 
tem  aeternam,  scilicet  ita  39v  hu- 
miliari  ac  deprimí,  quantum  fieri 

a    relinquet  omiss.  in  B,  est  in  A. 
b    expedit  A,  et  supra  hoc  v.  non  dele- 
tutn  scriptum  est  prodest. 
c  interdum. 


VERSIO   P.  ROOTHAAN 

et  sic  de  aliis;  et  si  abbreviare  [vo- 
luerit,  poterit]  etiam  subtrahere 
[omittere]  ex  illis  [Mystcriis]  quae 
[supra]  posita  sunt:  quia  hoc  est 
[tantum]  daré  introductionem 
quamdam  et  modum  ad  postea  me- 
lius et  magis  complete  contem- 
pla ndum. 

Secunda ,  materia  Electionum 
inchoabitur  a  contemplatione  [dis- 
cessus  Christi]  a  Nazareth  ad  Jor- 
danem, inclusive  sumendo  [hanc 
contemplationem  ]  id  est,  quinta 
die:  [  tractabitur  autem  materia 
Electionum]  prout  in  sequentibus 
declaratur. 

Tertia,  antequam  quis  ingredia- 
tur  in  Electiones,  ut  afficiatur  ad 
veram  Christi  Domini  nostri  do- 
ctrinan!, multum  juyat  considerare 
et  advertere  ad  tres  sequentes  Mo- 
dos [s.  species]  humilitatis  et 
considerando  eas  identidem  [ali- 
quibus  temporum  spatiis]  per  to- 
tam  diem,  et  item  faciendo  collo- 
quia, prout  infra  dicetur. 

Prioras  Modas  humilitatis  est 
necessarius  ad  salutem  aeternam, 
scilicet,  quod  ita  me  demittam,  et 
ita  me  humiliem,  quantum  possim, 


MoNTOI.  Igxat. — Series  II. 


37o 


Segunda  s.a  —  De  3  maneras  de  humildad 


AITOGRAPHUM 

quanto  en  my  sea  possible,  para 
que  en  todo  obedesca  a  la  ley  de 
Dios  nuestro  Señor,  de  tal  suerte 
que  aunque  me  hiziesen  señor  de 
todas  las  cosas  criadas  en  este 
mundo,  ny  por  la  propria  vida 
temporal,  no  sea  en  deliberar  de 
quebrantar  vn  mandamiento,  quier 
diuino,  quier  hum[a]no  que  me 
obligue  a  peccado  mortal. 

2.a  humildad.  La  2.a  es  más 
perfecta  humildad  que  la  primera, 
es  a  saber,  si  yo  me  hallo  en  tal 
puncto  que  no  quiero  ny  26  me 
afecto  más  a  tener  rriqueza  que  po- 
breza, a  querer  honor  que  desho- 
nor, a  desear  vida  larga  que  corta, 
siendo  ygual  seruicio  de  Dios 
nuestro  Señor  y  salud  de  my  áni- 
ma; y  con  esto,  que  por  todo  lo 
criado,  ny  porque  la  vida  me  qui- 
tasen, no  sea  en  deliberar  de  hazer 
vn  peccado  venial. 


3.a  humildad.  La  3.a  es  humil- 
dad perfectíssima,  es  a  saber,  quan- 
do  incluyendo  la  1.a  y  2.a,  siendo 
ygual  alabanza  y  gloria  de  la  diui- 
na  maiestad,  por  ymitar  y  pares- 
cer  más  actualmente  a  Xpo.  nues- 
tro Señor,  quiero  y  elijo  más  po- 
breza con  Xpo.  pobre  que  rrique- 
za, opprobrios  con  Xpo.  lleno  de- 
llos  que  honores,  y  desear  más  de 
ser  estimado  por  vano  y  loco  por 


VULGATA  VERSIO 

totius  oblato  mihi  dominio,  uel 
extremo  uitae  discrimine  obiecto, 
transgrediar  ex  deliberato  manda- 
tum  ullum  diuinum  aut  humanum, 
quod  quidem  peccati  mortalis 
uinculo  nos  obliget. 


2.us  maioris  est  perfectionis,  ut 
fixo  animo  ad  diuitias,  pauperta- 
tem;  honorem,  ignominiam;  breui- 
tatem  uitae  ac  longitudinem  aeque 
sim  propensus;  ubi  aequalis  est  di- 
uinae  laudis  et  salutis  meae  occa- 
sio:  vtque  nulla  uel  humanae  quan- 
taecunque  foelicitatis  uel  propriae 
mortis  conditione  proposita  addu- 
car  unquam,  ut  culpam,  licet  ue- 
nialem  tantum,  decernam  a  admit- 
iere. 


3.us  est  modus  humilitatis  abso- 
lutissimae,  ut  priores  40  dúos  iam 
adeptus,  etiamsi  millo  superaddito, 
laus  Dei  par  foret,  ad  maiorem  ta- 
men  imitationem  Christi  eligam 
potius  cum  eo  paupere,  spreto  et 
illuso,  pauperiem,  contemptum  et 
insipientiae  titulum  amplecti,  quam 
opes,  honores  et  sapientiae  aesti- 
mationem. 


»  Bmend.  ex  uclim.  oblitt.  et  postea  re- 
stituturñ  punCÜs  infra  additis;  i."  ed.  de- 
cernam. 


Segunda  s.a — De  3  maneras  de  humildad  371 


VERSIO  PRIMA 

potest,  ut  in  ómnibus  obediam 
legi  Domini  Dci  nostri,  ita  ut,  si 
efficiar  :'  dominus  omnium  creatu- 
rarum  universi,  uel  instet.  pericu- 
lum  perdendae  uitae  temporalis, 
nullo  modo  deliberem  transgredí 
aliquod  praeceptum,  seu  diuinum 
seu  humanum,  obligans  ad  pecca- 
tum  moríale. 

Secunda  est  perfectior  humilitas 
quam  prima,  scilicet  ita  humiliare 
me,  ut  nolim  nec  affectem  magis 
diuitias  quam  paupertatem,  hono- 
res quam  uituperia,  nec  desyde- 
rem  magis  uitam  longam  quam 
uitam  breuem ,  si  modo  aequale 
sit  seruitium  Dei  b  et  ex  aequo 
contingat  salus  animae  meae.  Item, 
quod  pro  nulla  re  creata,  necetiam 
pro  uitanda  morte,  deliberabo 
committere  unum  peccatum  ne- 
níale. 


Tertia  humilitas  perfectissima 
est,  quando  inclusa  prima  et  2." 
(modo  aequale  40  seruitium  etpar 
gloria  Domini  Dei  nostri  contin- 
gat) ad  imitandum  et  ad  confor- 
mandum  me  perfectius  c  et  uerius 
Christo,  voló  et  eligo  magis  pau- 
pertatem cum  Christo  paupere, 
quam  diuitias;  opprobria  cum 
Christo  pleno  d  opprobriis,  quam 
honores;  et  desydero  magis  repu- 


■    ita  quod  quamuis  euaderem. 
t>    Domini  Dei  nostri. 
c    Pro  j  w.  seq.  et  magis  actu  cum 
Xpo.  Domino  nostro. 
d  saturato. 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

ut  in  ómnibus  obediam  legi  Dei 
Domini  nostri,  adeo,  ut  etiamsi  me 
constituerent  dominum  omnium 
rerum  creatarum  in  hoc  mundo, 
vel  pro  [  conservanda  J  propria 
vita  temporal!,  non  veniam  [indu- 
car]  in  deliberationem  transgre- 
diendi  mandatum  aliquod,  sive  di- 
vinum,  sive  humanum,  quod  me  . 
obliget  sub  peccato  mortali. 

Secunda  est  perfectior  humili- 
tas quam  prima,  scilicet,  si  ego  in 
tali  me  [constitutum]  puncto  in- 
veniam,  ut  non  yelim,  ñeque  affi- 
ciar  magis  ad  habendum  divitias, 
quam  paupertatem,  ad  cupiendum 
honorem  quam  ignominiam,  ad 
desiderandam  vitam  longam  quam 
brevem,  ubi  aequale  fuerit  servi- 
tium  Dei  Domini  nostri,  et  salus 
animae  meae  [aequalis]:  itemque, 
ut  nec  pro  ómnibus  rebus  creatis, 
ñeque  eo  quod  mihi  vitam  aufer- 
rent,  in  deliberationem  veniam 
committendi  aliquod  veníale  pec- 
catum. 

Tertia  est  humilitas  perfectissi- 
ma, scilicet,  quando,  includendo 
primam  et  secundam,  ubi  aequalis 
fuerit  laus  et  gloria  divinae  Maje- 
statis,  ad  imitandum  [magis]  Chri- 
stum  Dominum  nostrum,  utque  ei 
magis  actu  similis  fiam,  voló  et 
eligo  magis  paupertatem  cum 
Christo  paupere,  quam  divitias; 
opprobria  cum  Christo  pleno  op-  \ 
probriis,  quam  honores:  et  magis 


372 


Segunda  s.a  —  Preámbulo  para  electión 


AUTOGRAPHUM  VULGATA  VERSIO 

Xpo.  que  primero  fué  tenido  por 
tal,  que  por  sabio  ny  prudente  en 
este  mundo. 


Nota.  Assí  para  quien  desea 
alcangar  esta  tergera  humildad, 
mucho  aprouecha  hazer  los  tres 
colloquios  de  los  binarios  ya  di- 
chos, pidiendo  que  el  Señor  nues- 
tro le  quiera  eligir  en  esta  tercera 
mayor  y  mejor  humildad,  para 
más  le  ymitar  y  seruir,  si  ygual  o 
mayor  seruitio  y  alabanca  fuere  a 
la  su  diuina  maiestad. 


Porro  ad  gradum  hunc  humili- 
tatis  attingendum ,  magnum  ad- 
feret  compendium  triplicis  collo- 
quii  proxime  a  praecedentis  de 
uexillis  b  usus,  per  quod  supplici- 
ter  poscamus  (si  diuinae  placeat 
benignitati)  ad  talem  perduci  ele- 
ctionem,  siue  maior  siue  aequalis 
obsequii  mei  erga  Deum  et  gloriae 
diuinae  prouentus  subsit. 


Preámbulo  para  hazer  electióx 

I .°  puncto.  En  toda  buena  elec- 
tión, en  quanto  es  de  nuestra  par- 
te, el  ojo  26v  de  nuestra  intención 
deue  ser  simple  solamente  mi- 
rando para  lo  que  soy  criado,  es  a 
saber,  para  alabanza  de  Dios  nues- 
tro Señor,  y  saluación  de  my  áni- 
ma; y  así  qualquier  cosa  que  yo 
eligiere,  deue  ser  a  que  me  ayude 
para  al  fin  para  que  soy  criado,  no 
ordenando  ny  trayendo  el  fin  al 
medio,  mas  el  medio  al  fin;  así 
como  acaece  que  muchos  eligen 


Praeludium  ad  electionem  fa- 

CIENDAM 

Ad  bene  quippiam  eligendum 
nostrae  sunt  partes,  ut  oculo  puro 
ac  simplice  1  spectemus  quorsum 
fuerimus  creati  c,  nimirum  ad  lau- 
dem  Dei  et  salutem  nostram:  qua- 
propter  eligenda  sunt  ea  tantum, 
quae  conducunt  ad  dictum  finem, 
cum  ubique  fini  médium,  non  me- 
dio finis  habeat  subordinan:  unde 
errant  qui  uxorem  40v  ducere  pri- 
mitus  aut  ecclesiasticum  munus 
seu  beneficium  adijiisci  statuunt, 
atque  ita  demum  Deo  postea  in- 

a    Hoc  v.  prius  oblitt.  postea  restitutum 
additis  punctis  iiifra;  i."  ed.  omitt. 
t>    2  w.  adjecta  ínter  lineas. 
c    Seq.  quod  oblitt. 


1   Matth.,  VI,  22;  Luc,  XI,  34. 


Segunda  s.a  —  Preámbulo  para  electióx 


373 


VERSIO  PRIMA 

tari  insipicns  et  stultus  pro  Chri- 
sto  (qui  et  ipse  talis  reputatus 
est)  a,  quam  sapiens  et  prudens  in 
hoc  mundo. 

Aduerte  quod  pro  eo  qui  desi- 
derat  b  consequi  hanc  tertiam  hu- 
militatem,  multum  confert  faceré 
illa  tria  colloquia  binariorum  prae- 
dictorum,  petendo  ut  c  Dominus 
noster  uelit  eum  eligere  ad  hanc 
tertiam  et  perfectiorem  et  melio- 
rem  humilitatem,  ad  perfectius 
illum  imitandum  et  illi  inseruien- 
dum,  modo  sit  aequale  uel  maius 
seruitium,  aequalis  uel  maior  glo- 
ria diuinae  maiestatis. 


VERSIO  P.  ROOTIIAAN 

desidero  aestimari  vanus  [  insi- 
piens,  inutilis]  et  stultus  pro  Chri- 
sto,  qui  prior  habitus  fuit  pro  tali, 
quam  [aestimari]  sapiens  ac  pru- 
dens in  hoc  mundo. 

I taque  pro  eo,  qui  desiderat 
hanc  tertiam  humilitatem  obtine- 
re,  multum  [ad  hoc]  prodest,  fa- 
ceré tria  colloquia  de  Binariis 
[Classibus]  jam  dicta  [v.  dictis], 
petendo,  ut  Dominus  noster  velit 
ipsum  eligere  ad  hanc  tertiam, 
majorem  et  meliorem  humilitatem, 
quo  magis  eum  imitetur,  ac  [me- 
lius  ei]  serviat,  si  [v.  dummodo] 
aequale  aut  majus  fuerit  servitium, 
et  [aequalis  aut  major]  laus  divi- 
nae  suae  Majestatis. 


Praeambulum  ad  electionem 
faciendam 

40v  In  omni  bona  electione, 
quod  in  nobis  est  d,  oculus  inten- 
tionis  nostrae  debet  esse  sim- 
plex  solum  attendendo  finera 
propter  quem  creatus  sum,  scilicet 
ad  laudem  et  gloriam  Domini  Dei 
nostri  et  ad  salutem  animae  meae; 
et  ita  quidquid  id  sit  quod  elegero, 
debet  juuare  me  pro  obtinendo 
fine,  ad  quem  creatus  sum,  non 
ordinando  et  peruerse  adducendo 
finem  ad  media,  sed  contra  media 
ad  finem,  ut  euenit  multis,  qui 

a  A  omití,  sigua  paroithesis,  quae  etiam 
in  B  addita  videntur. 

b    desyderat  B;  ita  in  A. 
c  quod. 

d    in  quantum  est  ex  nobis. 


PRAEAMBULUM  AD  ELECTIONEM 
FACIENDAM. 

In  omni  bona  electione  quan- 
tum est  ex  parte  nostra,  oculus 
intentionis  nostrae  debet  esse  sim- 
plex  unice  spectando  finem,  ad 
quem  creatus  sum,  scilicet,  ad 
laudem  Dei  Domini  nostri,  et  sa- 
lutem animae  meae:  quapropter 
quidquid  ego  eligam,  debet  esse 
ad  hoc  [s.  ad  hoc  dirigi]  ut  me 
juvet  ad  finem,  ob  quem  creatus 
sum:  non  ordinando,  ñeque  trahen- 
do  finem  ad  médium,  sed  mé- 
dium ad  finem:  sicut  accidit,  ut 


374      Segunda  s.a — De  electión  mutable  y  inmutable 

AUTOGRAPHUM  VULGATA  VERSIO 


primero  casarse,  lo  qual  es  medio, 
y  a  secundario  1  seruir  a  Dios 
nuestro  Señor  en  el  casamiento,  el 
qual  seruir  a  Dios  es  fin.  Assímismo 
ay  otros  que  primero  quieren  aver 
beneficios  y  después  seruir  a  Dios 
en  ellos2.  De  manera  que  éstos 
no  van  derechos  a  Dios,  mas  quie- 
ren que  Dios  venga  derecho  a  sus 
affecciones  desordenadas,  y,  por 
consiguiente,  hazen  del  fin  medio 
y  del  medio  fin.  De  suerte  que  lo 
que  habían  de  tomar  primero  to- 
man postrero;  porque  primero  he- 
mos de  poner  por  obiecto  querer 
seruir  a  Dios,  que  es  el  fin,  y  se- 
cundario tomar  beneficio  o  casar- 
me, si  más  me  conuiene,  que  es  el 
medio  para  el  fin;  así  ninguna  cosa 
me  deue  mouer  a  tomar  los  tales 
medios  o  a  priuarme  dellos,  sino 
sólo  el  seruicio  y  alabanza  de  Dios 
nuestro  Señor  y  salud  eterna  de 
my  ánima. 


seruire,  utentes  praepostere  fine 
ac  medio,  nec  ad  Deum  tendentes 
recta,  sed  oblique,  ipsum  ad  per- 
uersa  uota  sua  pertrahere  conan- 
tes.  Atqui  e  contrario  plañe  agen- 
dum  est,  proposito  primum  diuino 
cultu,  tanquam  fine  nostro,  et  ele- 
cto deinceps  coniugio  uel  sacerdo- 
tio  caeterisque  rebus  ómnibus, 
quatenus  expedit,  ad  praefixum 
finem  ordinatis.  Idcirco  nihil  mo- 
viere nos  debet  ad  mediis  quibusuis 
utendum  aut  supersedendum,  nisi 
habita  in  primis  tam  diuinae  laudis 
quam  nostrae  salutis  certa  ratione. 


27r  Para  tomar  noticia  de  qué 
cosas  se  deue  hazer  electión,  y 
contiene  en  sí  4  punctos  y  vna 

NOTA 

l.°  puncto.  El  primer  puncto: 
es  neccessario  que  todas  cosas,  de 
las  quales  queremos  hazer  electión, 

a   y  y  Aut. 


Introductio  ad  elige ndarum 
rerum  notitiam  complectens  4 
puncta  et  annotatiuncul  am 

UNAM 

Primum  punctum  est:  quod  res 
omnes,  quae  sub  electionem  ca- 
dunt,  necessario  bonae  esse  de- 


1  Hic  et  infra  pro  secundariamente,  quod  significare  videtur,  tioc  loco,  non  solum 
ordincm  teniporis,  sed  dignitatis  praesertim. 


Segunda  s.a  —  De  ei.ectióx  mutable  y  inmutable  375 


VERSIO  PRIMA 

primo  eligunt  ducerc  uxoreni, 
quod  tamen  est  médium,  secunda- 
rio ;1  1  eligunt  seruire  Domino  b 
in  matrimonio,  quod  tamen  est 
finis.  Similiter  sunt  alii,  qui  primo 
eligunt  habere  beneficia,  deinde 
seruire  Deo  in  tali  uita  ¡taque 
isti  non  pergunt  uia  recta  adDeum, 
sed  uolunt  quod  Deus  recta  per- 
ueniat  ad  illorum  affectus  inordi- 
natos,  et  ex  consequenti  faciunt  ex 
fine  médium  et  ex  medio  finem;  ita 
quod  quae  primo  41  aspicere  et 
sumere  debuerant,  aspiciunt  et 
sumunt  ultimo,  quia  primum  obie- 
ctum  quod  proponere  nobis  debe- 
mus,  est  uelle  seruire  Deo,  quod 
est  finis;  secundario  accipere  be- 
neficia vel  iungi  matrimonio,  si 
magis  mihi  expedierit,  quod  est 
médium  ad  finem;  tándem  nihil 
debet  me  mouere  ad  accipiendum 
talia  media  uel  ad  illa  reiiciendum, 
nisi  solum  seruitium  ac  laus  Do- 
mini  Dei  nostri  et  salus  aeterna 
animae  meae. 

DOCUMENTÚM  AD  CAPIEXDAM  ALI- 
QUAM  c  COGNITIONEM,  QUARUMNAM 
RERUM  DEBEAT  FIERI  ELECTIO.  COX- 
TIXET  IX  SE  4.01'  PUXCTA  ET  UXAM 
AXXOTATIOXEM  d 

Primum  punctum:  necessarium 
est  quod  omnia,  quorum  electio- 
nem  faceré  uolumus,  sint  indiffe- 


;l    secundo  B;  secundario  A. 
•>    Domino  Deo  nostro. 
c    Pro  4  vz>.  praeced.  Ad  capiendam 
aliqualem. 
d  notam. 


VERSIO    P.  ROOTIIAAN' 

multi  eligant  i)rimo  uxorem  duce- 
re,  id  quod  est  médium,  et  secun- 
dario 1  in  statu  conjugali  Deo  Do- 
mino nostro  serviré,  quod,  [scil.] 
serviré  Deo,  est  finis.  Similiter 
sunt  alii,  qui  primo  volunt  habere 
beneficia  2  [  Ecclesiastica  ],  ac 
postea  serviré  Deo  in  illis.  Itaque 
hi  non  recta  tendunt  ad  Deum, 
sed  volunt  ut  Deus  recta  veniat  ad 
ipsorum  inordinatas  affectiones,  et 
consequenter  ex  fine  faciunt  mé- 
dium, et  ex  medio  finem;  ita  ut 
quod  priori  loco  assumere  debe- 
rent,  posteriure  loco  assumant. 
Primum  enim  debemus  pro  obje- 
cto  poneré,  velle  [nos]  serviré 
Deo,  id  quod  est  finis;  et  secunda- 
rio, beneficium  assumere,  vel  uxo- 
rem ducere,  si  id  magis  mihi  con- 
veniat;  id  quod  est  médium  ad  fi- 
nem. Nihil  ergo  debet  me  moveré 
ad  haec  vel  illa  media  assumenda, 
aut  ad  ea  relinquenda,  nisi  solum 
servitium  et  laus  Dei  Domini  no- 
stri, et  salus  aeterna  animae  meae. 

Ad  accipiexdam  xotitiam,  qui- 
bus  de  rebtjs  fieri  debet  electio, 
[propoxitur  sequexs  coxsidera- 
tio],  et  coxtixet  ix  se  quatuor 
puxcta,  et  notam  uxam. 

Primum  punctum,  necessarium 
est,  ut  omnia,  de  quibus  volumus 
electionem  faceré,  sint  indifferen- 


2  V.  supra,  Proleg.,  p.  85.  Brevem  S.  Francisci  Xaverii  commentarium  hujus  loci 
vide  in  Monum.  Xaver.,  I,  286,  unde  aliqua  exscripsimus  in  Proleg. 


376      Segunda  s.a  —  De  electióx  mutable  y  inmutable 


AUTOGRAPHUM 

sean  indiferentes  o  buenas  en  sí,  y 
que  militen  dentro  de  la  sancta 
madre  Yglesia  hierárchica,  y  no 
malas  ny  repugnantes  a  ella. 

2.  °  puncto.  Segundo:  ay  vnas 
cosas  que  caen  debaxo  de  electión 
inmutable,  así  como  son  sacerdo- 
cio, matrimonio,  etc.;  ay  otras  que 
caen  debaxo  de  electión  mutable, 
assí  como  son  tomar  beneficios  o 
dexarlos,  tomar  bienes  temporales 
o  lancallos  \ 

3.  °  puncto.  Tercero:  en  la  elec- 
tión ynmutable,  que  ya  vna  vez 
se  ha  hecho  electión,  no  ay  más 
que  eligir,  porque  no  se  puede 
desatar,  así  como  es  matrimonio, 
sacerdocio,  etc.  Sólo  es  de  mirar 
que  si  no  ha  hecho  electión  deuida 
y  ordenadamente,  sin  affectiones 
dessordenadas,  arepentiéndose 
procure  hazer  buena  vida  en  su 
electión,  la  qual  electión  no  parece 
que  sea  vocación  diuina  a,  por  ser 
electión  desordenada  y  oblica, 
como  muchos  en  esto  hierran,  ha- 
ziendo  de  oblica  o  de  mala  electión 
vocación  diurna-  b;  porque  toda  vo- 
cación diuina  es  siempre  pura  y 


a  Prius  podemos  dezir  que  fuese  pro 
j  w.  add.  in  marg.;  Ka.  oblitt.  etiam  po- 
demos dezir  que  fuesse  uocatión;  pode- 
mos decir  que  fué  vocación  Do.;  possu- 
mus  nominare  voeationem  Fa. 

t>    Supra  vers.  add.;  Do.  omitt. 


VULGATA  VERSIO 

bent  ex  seipsis,  aut  certe  non  ma- 
lae,  nec  nisi  consonae  a  institutis 
orthodoxae  matris  Ecclesiae. 

41r  2.m  quod  genera  dúo  rerum 
electioni  quadrant:  nam  quarun- 
dam  electio  immutabilis  est,  ut 
ordinis  sacerdotalis  et  matrimonii, 
aliarum  uero  mutari  potest,  sicut 
reddituum  ecclesiasticorum  uel 
saecularium,  quos  recipi  et  relin- 
qui  ex  causa  fas  est  l. 

3.m  quod  circa  ea,  de  quibus 
facta  iam  sit  electio  immutabilis, 
nihil  superest  eligendum.  Sed  ad- 
uertendum  est,  quod  si  quis  im- 
prouide,  nec  sine  obliquis  affectio- 
nibus  aliquid  elegerit,  quod  non 
liceat  retractare;  reliquum  est,  ubi 
eum  coeperit  poenitere  facti,  ele- 
ctionis  damnum  probitate  uitae  et 
operum  solertia  pensare,  resilire 
autem  nuilo  pacto  decet  b;  quam- 
uis  electio  istiusmodi  non  uidea- 
tur  uocatio  diuina  esse,  utpote 
obliqua  atque  inconsulta:  qua  in 
re  non  pauci  errant  electionem 
malam  et  obliquam  pro  diuina 
uocatione-  reputantes;  cum  haec 

a    Seq.  ritui  oblitt. 

b  Quae  sequuntur  nsque  ad  futan  para- 
graphi  peruerso  mixta,  addita  simt  in 
charla,  imae  folii partí  agglutinata. 


1    Y.  supra,  Proleg.,  p.  85. 


Segunda  s.a  —  Dk  elkctión  mutable  y  inmutable  377 


VKRSIO  PRIMA 

rentia  vel  bona  in  se,  et  quae  41v 
uersantur  intra  grcmium  sanctae 
matris  Ecclesiae  hicrarchicae  a,  et 
non  malauel  Ecclesiae  repugnantia. 

Secundum:  sunt  quaedam  quae 
cadunt  sub  electionem  immutabi- 
lem,  utsunt  sacerdotium,  matrimo- 
nium  etc.;  sunt  alia,  quae  cadunt 
sub  electionem  mutabilem,  ut  assu- 
mere  beneficium  uel  relinquere; 
accipere  bona  temporalia,  uel  re- 
linquere  b  \ 

Tertium:  in  electione  immutabili 
iam  semel  facta,  non  est  amplius 
quod  eligamus,  quia  non  potest 
solui,  ut  est  matrimonium,  sacer- 
dotium etc.  Solum  aduerti  debet 
quod  si  electio  non  est  facta  de- 
bite ac  ordinate,  scilicet  sine  af- 
fectibus  inordinatis,  cuín  primum 
aliquem  c  poenituerit,  laboret  ui- 
tam  componere  in  sua  electione, 
quae  electio  uidetur  non  esse  di- 
uina  uocatio  d,  quia  fuit  electio 
inordinata  et  obliqua,  sicut  pluri- 
mi  in  hoc  errant,  42  facientes  ex 
obliqua  et  mala  electione,  uocatio- 
nem  diuinam;  quia  omnis  uocatio 
diuina  est  pura  c  et  sine  admixtio- 


a  intra  sanctam  matrem  Ecclesiam  hie- 
rarchicam. 

b    uel  non  accipere. 
c  quis. 

d  j  w.  praeced.  sunt  ad  marg.  in  A, 
cujus  te.xtus  prior  erat:  quam  electionem 
non  possumus  nominare  uocationem.  Hic 
loáis  est  emendatus  a  S.  Ign.  in  Aut. 

e  Sequitur  jocunda  oblitt. ;  iucunda  A. 
Videtur  auctor  kujus  versionis  voluisse  hoc 
verbo  iransferre  hispanum  limpio,  id  quod 
latine  dicitur  munda. 


Versio  p.  roothaan 

tia,  aut  bona  in  se,  quaequc  mili- 
tent  intra  sanctam  Matrem  Eccle- 
siam Ilierarchicam,  et  non  mala,  ñe- 
que huic  [Ecclesiae]  repugnantia. 

Secundum,  sunt  quaedam,  quae 
cadunt  sub  electionem  immutabi- 
lem,  qualia  sunt  Sacerdotium,  Ma- 
trimonium, etc:  sunt  alia  quae  ca- 
dunt sub  electionem  mutabilem, 
cujusmodi  est,  accipere  beneficia 
[Ecclesiastica]  vel  relinquere,  acci- 
pere bona  temporalia,  vel  abjicere1. 

Tertium,  in  electione  immuta- 
bili, quae  jam  semel  facta  est  [exe- 
cutioni  mandata],  non  est  amplius 
quod  eligatur,  quia  non  potest  dis- 
solvi,  sicut  est  Matrimonium,  Sa- 
cerdotium etc.  Hoc  tantum  ad- 
vertendum  est,  ut  si  [quis]  non 
fecit  electionem  debite  et  ordina- 
te, [id  est,  non]  absque  affectio- 
nibus  inordinatis,  [hujus  erroris] 
poenitens  [s.  eum  poeniteat,  et] 
procuret  bonam  vitam  agere  in  sua 
electione:  quae  electio  non  videtur 
esse  [fuisse]  vocatio  divina,  cum 
sit  [fuerit]  electio  inordinata  et 
obliqua:  quemadmodum  multi  in 
hoc  errant,  facientes  ex  obliqua, 


378  Segunda  semana 

AUTOGRAPHUM  ' 

limpia,  sin  mixtión  de  carne  ny  de 
otra  affectión  alguna  dessor- 
denada. 


—  De  electtón 

VULGATA  VERSIO 

semper  pura  et  clara  sit,  non  car- 
nali  ullo  affectu  uel  studio  peruer- 
so  mixta. 


27v  4.°  puncto.  Quarto:  si  al- 
guno a  hecho  electión  deuida  y 
ordenadamente  de  cosas  que  están 
debajo  de  electión  mutable,  y  no 
llegando  a  carne  ny  a  mundo,  no 
ay  para  qué  de  nueuo  aga  electión, 
mas  en  aquella  perficionarse  quan- 
to  pudiere. 

Nota.  Es  de  aduertir  que  si  la 
tal  electión  mutable  no  se  ha 
hecho  sincera  y  bien  ordenada, 
entonces  aprouecha  hazer  la  elec- 
tión deuidamente,  quien  tubiere 
deseo  que  dél  salgan  fructos  nota- 
bles y  muy  apagibles  a  Dios  nues- 
tro Señor. 

Tres  tiempos  para  hazer  sana  y 
buena   electión   en   cada  vno 

DELLOS 

1.  °  tiempo.  El  primer  tiempo 
es  quando  Dios  nuestro  Señor  así 
mueve  y  atrahe  la  voluntad,  que 
sin  dubitar  ny  poder  dubitar,  la 
tal  ánima  deuota  sigue  a  lo  que  es 
mostrado;  assí  como  San  Pablo  1 
y  S.  Matheo  *  lo  hizieron  en  se- 
guir a  Xpo.  nuestro  Señor. 

2.  °  tiempo.    El  segundo:  quando 


41v  4.m  quod  si  quis  debito 
modo  et  ordine,  absque  carnali 
mundanoque  affectu,  quippiam  eli- 
git,  quod  mutari  possit;  non  est 
cur  uiolet  electionem  talem,  sed 
potius  ut  in  ea  magis  ac  magis 
proficiat,  adniti  debet. 

Notandum  autem  est  quod  si  a 
electio  rerum  huiusmodi  mutabi- 
lium  non  ita  recte  atque  sincere 
processerit,  eam  expedit  corrigere, 
ut  fructus  uberior  et  Deo  gratior 
produci  possit. 


De  tempore  triplici  ad  electio- 
nes  recte  faciendas  magis  oppor- 

TUNO 

Tempus  primum  erit,  quando 
uoluntatem  diuina  uirtus  sic  im- 
pellit,  ut  omnis  dubitatio,  immo 
etiam  dubitandi  facultas,  animae 
sublata  sit,  quominus  sequatur  im- 
pulsionem  talem;  sicut  legimus, 
beato  Paulo  1  et  Matheo  5  et  aliis 
nonnullis,  uocante  Christo,  acci- 
disse. 

2.mest  quoties  satis  clarum  com- 

»  Prius ,  superiorum  j  zm.  loco,  erat  sin 
autem. 


»  Act.,  IX,  1-18;  XXH,  4-i6¡  XXVI,  9-20. 


Segunda  semana 


—  De  ELECTIóN 


379 


VERSIO  PRIMA 

ne  aliqua  carnis,  uel  cuiusque  a  al- 
terius  affectus  inordinati. 


Quartum:  si  aliquis  fecit  electio- 
nem  debite  et  ordinate  earum  re- 
rum,  quae  cadunt  sub  electione 
mutabili  b,  absque  aliqua  admix- 
tione  carnis  uel  mundi,  non  est 
cur  de  nouo  fíat  electio,  sed  in  illa 
curemus  perfici  quantum  possu- 
mus. 

Est  aduertendum,  quod  si  talis 
electio  mutabilis  non  facta  est  sin- 
cere ac  satis  ordinate,  tune  expe- 
dit  faceré  electionem  debitam  ei, 
qui  expetit  producere  fructus  no- 
tabiles  et  gratos  Deo  c. 


VERSIO   P.  ROOTHAAN 

vel  ex  mala  electione  vocationem 
divinam:  quia  omnis  vocatio  divina 
est  semper  pura  et  munda,  sine 
admixtione  carnis,  ñeque  alterius 
cujusquam  affectionis  inordinatae. 

Quartum,  si  quis  electionem  fe- 
cit debite,  et  ordinate  rerum  quae 
sunt  sub  electione  mutabili,  et  non 
accedendo  [adhaerendo]  ad  car- 
nem,  ñeque  ad  mundum,  non  est 
cur  denuo  faciat  electionem,  sed  in 
illa  [statuat]  perfectum  se  reddere 
quantum  possit. 

Nota:  advertendum  est,  quod  si 
talis  electio  mutabilis  non  fuit  facta 
sincera  et  bene  ordinata,  tune  ex- 
pedit  electionem  debite  faceré 
[instituere],  si  quis  desideret,  ut 
ex  se  proveniant  fructus  insignes, 
et  valde  grati  Deo  Domino  nostro. 


Tria  témpora  ad  faciendam  sanam 
et  optimam  electionem  d 

Primum  tempus  est,  quando 
Dominus  Deus  noster  ita  trahit  ac 
mouet  uoluntatem,  quod  sine  42v 
dubitatione  et  sine  potestate  e  du- 
bitandi  talis  anima  deuota  sequitur 
id,  quod  sibi  est  praemonstratum; 
sicut  diuus  Paulus  1  et  D.  Ma- 
theus  2  fecerunt  sequendo  Chri- 
stum  Dominum. 

Secundum  tempus  est,  quando 

a  cujuscumque  A. 

'>  electionem  mutabilem. 

c  Domino  Deo  nostro. 

<•  electionem  in  singulis  illorum. 

e  potentia. 


Tria  témpora  ad  faciendam  sa- 
nam, ET  BONAM  ELECTIONEM  IN  TJNO- 
QUOQUE  EX  ILLIS. 

Primum  tempus  est,  quando 
Deus  Dominus  noster  ita  movet  et 
attrahit  voluntatem,  ut  quin  dubi- 
tet,  nec  dubitare  possit  talis  anima 
devota,  sequatur  id  quod  [sibi] 
ostensum  est,  quemadmodum  S. 
Paulus  1  et  S.  Matthaeus  2  fece- 
runt in  sequendo  Christo  Domino 
nostro. 

Secundum,  quando  sumitur 


*   Matth.,  IX,  9;  Marc,  II,  14;  Luc,  V,  27-28. 


380  .    Segunda  semana  —  De  electión 


AUTOGRAPHUM 

se  toma  hasaz  1  claridad  y  cognos- 
cimiento  por  experientia  de  con- 
solationes  y  dessolaciones,  y  por 
experientia  de  discretión  de  varios 
espíritus. 

28r  3.°  tiempo.  El  tercero 
tiempo  es  tranquillo,  considerando 
primero  para  qué  es  nascido  el 
hombre,  es  a  saber,  para  alabar  a 
Dios  nuestro  Señor  y  saluar  su 
ánima,  y  esto  deseando  elije  por 
medio  vna  vida  o  estado  dentro 
de  los  límites  de  la  Yglesia,  para 
que  sea  ayudado  en  seruitio  de  su 
Señor  y  saluación  de  su  ánima. 

Dixe  tiempo  tranquillo,  quando 
el  ánima  no  es  agitada  de  varios  2 
spíritus  y  vsa  de  sus  potencias  na- 
turales libera  y  tranquilamente. 

Si  en  el  primero  o  segundo 
tiempo  no  se  haze  electión,  sigílen- 
se gerca  este  tercero  tiempo  dos 
modos  para  hazerla. 

El  primer  modo  para  hazer  sana 
y  buena  electión  contiene  *en  sí 
sevs  punctos 

l.°  puncto.  El  primer  puncto 
es  proponer  delante  la  cosa  sobre 
que   quiero   hazer   electión,  así 


VüLGATA  VERSIO 

pertumque  fit  beneplacitum  diui- 
num,  docente  id  aliquo  42  conso- 
lationum,  desolationum  uel  diuer- 
sorum  spirituum  praeuio  experi- 
mento *. 

3.m  est,  quando  per  animi  tran- 
quillitatem  aliquis,  considerato  fine, 
ad  quem  conditus  est  (ad  Dei  glo- 
riam  scilicet  et  salutem  suam), 
eligit  certum  uitae  genus,  intra 
Ecclesiae  catholicae  limites  con- 
stitutum,  per  quod  ceu  médium 
commodius  securiusque  ad  suum 
finem  tendat. 

Porro  tranquillitas  ea  tune  no- 
scitur  adesse,  quotiescunque  ani- 
ma, nullis  agitata  uariis 5  spiritibus, 
uires  naturales  suas  libere  exercet. 

Itaque,  nisi  primi  uel  secundi 
temporis  beneficio  electio  contin- 
gat,  superest  ad  3.™  recursus,  duo- 
bus  modis  sequentibus  distinctum. 

Modus  prior  sanae  bonaeque 
electionis  faciendae   sex  con- 
stans  punctis 

Punctum  primum  erit  proferre 
in  médium  rem  deliberandam,  ut 
de  officio  uel  beneficio,  acceptan- 


1  «Quod  hoc  loco  habet  vulgata  versio  docente  id  aliquo  conso/ationum...  experimen- 
to, tó  aliquo  deest  in  autographo;  ñeque  enim  existimandum  est,  unum  alterumve  solum 
consolationis  vel  desolationis  experimentum  sufficerc  posse.  Frequens  requiritur  hujus- 


Segunda  semana  —  De  electión 


38i 


VERSIO  PRIMA 

sumitur  et  percipitur  multum  1 
claritatiset  cognitionis,  partim  per 
experíentiam ,  consolationem  ct 
desolationcm  a,  partim  per  expe- 
rientiam  discretionis  diuersorum 
spirituum. 

Tertium  tempus  est  tranquillum, 
quando  primum  quis  considerat 
finem,  propter  quem  creatus  est, 
scilicet  ad  laudandum  Deum  b  et 
ad  saluandum  animam  suam,  et 
hoc  desiderando,  eligit  pro  medio 
hanc  uitam  uel  statum  contentum 
intra  limites  Ecclesiae,  quo  possit 
iuuari  ad  seruitium  Domini  sui  et 
salutem  animae  suae. 

Vocamus  c  hoc  tempus  tranquil- 
lum ,  quando  anima  non  agitatur 
diuersis  d  2  spiritibus,  sed  libere  uti- 
tur  suis  43  potentiis  naturalibus 
et  tranquille. 

Si  in  primo  uel  2°  tempore  non 
fit  electio,  sequuntur  circa  hoc  ter- 
tium tempus  dúo  modi  faciendi 
illam. 

PRIMUS  MODUS  FACIENDI  BONASI  e  ET 
SANAM  ELECTIONEM  CONTINET  IN  SE 
SEX  PUNCTA 

Primum  punctum  est,  proponere 
ante  oculos  mentis  rem,  super  qua 
uolo  faceré  electionem,  ut  exem- 

a  experientiam  consolationum  et  de- 
solationum  A.  Cf.  supra,  Proleg.,  p.  ibó,  et 
i/i/ra,  Breve  Directorium,  Secunda  hebdó- 
mada, paulo  ante  finem. 

t>    Deum  Dominum  nostrum. 

c    vocaui  A. 

d    a  diuersis  A. 

e  optimam. 


VERSIO  P.  ROOTIIAAN 

[perci[)itur]  multum  1  claritatis  et 
cognitionis  per  experientiam  con- 
solationum et  desolationum,  et 
per  experientiam  discretionis  di- 
versorum  spirituum. 

Tertium  tempus  est  tranquillum, 
[quando]  considerans  [quis]  pri- 
mo, ad  quid  natus  sit  homo,  scili- 
cet ad  laudandum  Deum  Dominum 
nostrum  et  ad  salvandum  animam 
suam:  et  hoc  desiderans,  eligit  ut 
médium  [ad  finem]  vitam  aliquarn, 
seu  statum  intra  limites  Ecclesiae, 
ut  [eo]  juvetur  in  servitio  Domini 
sui,  et  salvatione  animae  suae. 

Dixi  tempus  tranquillum,  quan- 
do anima  non  agitatur  diversis  2 
spiritibus,  et  potentiis  suis  natura- 
libus utitur  libere  et  tranquille. 

Si  in  primo,  vel  secundo  tempore 
non  fit  electio,  sequuntur  circa 
hoc  tertium  tempus  dúo  Modi  ad 
illam  faciendam. 

PRIMUS  MODtS  AD  FACIENDAM  SA- 
NAM et  bonam  Electionem  conti- 

NET  IN  SE  SEX  PUNCTA. 

Primum  punctum  est,  proponere 
mihi  rem,  super  qua  yolo  faceré 
electionem,  verbi  gratia,  officium, 


modi  experimentum,  ut  ex  eo  multum  habeatur  claritatis  et  cognitionis  ad  electionem 
prudentem  concludendam  in  hoc  secundo  tempore.»  Ro.,  annot.  82,  p.  109. 
2    Pro  varios  seu  diuersis  scribit  aduersis  Fa. 


382     •  Segunda  semana  —  De  electióx 

AUTOGRAPHUM  YULGATA  YERSIO 


como  vn  officio  o  beneficio  para 
tomar  o  dexar,  o  de  otra  qualquier 
cosa  que  cae  en  electió[n]  mu- 
table. 

2.°  puncto.  Segundo:  es  menes- 
ter tener  por  obiecto  el  fin  para 
que  soy  criado,  que  es  para  alabar 
a  Dios  nuestro  Señor  y  saluar  mi 
ánima;  y  con  esto  hallarme  1  in- 
diferente sin  affectión  alguna  des- 
sordenada,  de  manera  que  no  esté 
más  inclinado  ny  affectado  a  to- 
mar la  cosa  propuesta,  que  a  de- 
xarla,  28v  ny  más  a  dexarla  que  a 
tomarla;  mas  que  me  halle  como 
en  medio  de  un  peso  para  seguir 
aquello  que  sintiere  ser  más  en 
gloria  y  alabanza  de  Dios  nuestro 
Señor  y  saluación  de  mi  ánima. 


dum  ne  an  potius  reiiciendum  sit  a, 
et  ita  de  caeteris  rebus,  quae  ad 
mutabilem  electionem  spectant. 

2.m  est,  adducto  ante  oculos 
creationis  meae  fine,  in  hoc  con- 
sistente, ut  cum  Dei  laude  saluus 
fiam,  in  neutram  b  declinare  par- 
tem  1  amplectendae  uel  repudian- 
dae  rei  controuersae;  quin  potius 
uelut  in  medio  quodam  interstitio 
et  aequilibrio  subsistere,  parato 
interim  animo,  ut  in  eam  ilico  par- 
tem  totus  ferar,  quam  nouero  di- 
uinae  gloriae  et  saluti  meae  fore 
aptiorem. 


3.°  puncto.  Tercero:  pedir  a  Dios 
nuestro  Señor  quiera  mover  my 
voluntad  y  poner  en  my  ánima  lo 
que  yo  deuo  hazer  acerca  de  la 
cosa  proposita,  que  más  su  ala- 
banza y  gloria  sea,  discurriendo 
bien  y  fielmente  con  my  entendi- 
miento y  eligiendo  conforme  su 
sanctíssima  y  beneplácita  vo- 
luntad s. 


3.'":  obsecrare  Dei  clementiam 
ut  dignetur  mentem  instruere,  et 
impeliere  uoluntatem,  quocunque 
potius  mihi  tendendum  sit;  adhi- 
bito  nihilo  secius  pió  fidelique  in- 
tellectus  mei  ratiocinio,  per  quod, 
apprehensa  et  probata  Dei  uolun- 
tate  2,  ad  electionem  ferar. 


a  Add.  alia  manu  hoc  v. 
t>    Seo.  debeo  oblitt. 


1  «Non  ut  in  fundamento  reddere  seu  faceré  me  indifferentem,  sed:  habere,  seu  ut 
proprie  sonat  autographum,  invenire  me  indifferentem.  Hic  enim  conatus  adquirendae 


Segunda  semana 


—  Di:  ELECTIÓK 


3«3 


VERSIO  PRIMA 

pli  gratia,  officium  seu  beneficium, 
quod  acceptare  uolumus  aut  reii- 
cere,  uel  aliquod  aliud,  quod  cadat 
sub  electionem  mutabileni. 

Secundum:  oi)ortet  intueri  pro 
obiecto  finem,  propter  quem  crea- 
tus  sum,  scilicet  8  ad  laudandum 
Deum  nostrum  et  ad  saluandum 
animam  meam;  quinetiam  oportet 
me  esse  1  indifferentem  sine  43v 
aliquo  affectu  inordinato,  ita  ut  b 
non  sim  magis  inclinatus  seu  affe- 
ctus  ad  acceptandum  rem  proposi- 
tam,  quam  ad  refutandam  vel  con- 
tra c;  sed  solum  sim  in  aequilibrio 
ad  prosequendum  illud,  quod  sen- 
sero  magis  esse  ad  gloriam  et  lau- 
dem  Domini  Dei  nostri,  et  ad  sa- 
lutem  animae  meae. 


Tertium:  petam  a  Domino  Deo 
nostro,  ut  d  dignetur  mouere  uo- 
luntatem  meam  et  suggerere  ani- 
mae meae  id  quod  faceré  debeo, 
quodque  magis  erit  in  gloriam  et 
laudem  nominis  sui  circa  rem  pro- 
positam,  discurrendo  recte  ac  fide- 
liter  intellectu,  et  eligendo  confor- 
miter  ad  sanctissimum  beneplaci- 
tum  suae  e  uoluntatis  s. 


VERSIO  P.  ROOTIIAAX 

vel  beneficium  quod  acceptandum 
sit,  vel  relinquendum ,  vel  aliam 
rem  quam  cum que,  quae  cadat  sub 
electionem  mutabilem. 

Secundum,  necesse  est  tenere 
pro  objecto  finem  ob  quem  crea- 
tus  sum,  qui  est,  ut  laudem  Deum 
Dominum  nostrum,  et  salvem  ani- 
mam meam:  et  simul  invenire  [sen- 
tire]  1  me  indifferentem  ,  sine  af- 
fectione  ulla  inordinata,  ita  ut  non 
sim  magis  inclinatus,  ñeque  affe- 
ctus  [magis]  ad  acceptandam  rem 
propositam,  quam  ad  eam  relin- 
quendam,  ñeque  magis  ad  relin- 
quendam  illam,  quam  ad  acceptan- 
dam: sed  ut  me  inveniam  [habeam] 
veluti  in  stilo  staterae  [in  aequili- 
brio], ad  sequendum  id  quod 
sensero  esse  magis  in  gloriam  et 
laudem  Dei  Domini  nostri,  et  sal- 
vationem  animae  meae. 

Tertium,  petere  a  Deo  Domino 
nostro,  ut  velit  moveré  volunta- 
tem  meam,  et  poneré  in  anima 
mea,  id  quod  ego  faceré  debeo 
circa  rem  propositam,  quod  magis 
sit  in  laudem  et  gloriam  suam, 
discurrendo  [i.  e.  ut  discurram] 
bene  et  fideliter  intellectu  meo,  et 
eligendo  [et  ut  eligam]  conformi- 
ter  ad  suam  sanctissimam  et  bene- 
placentem  voluntatem  2. 


a    quod  est. 
b  quod. 

c  Pro  vel  contra  eral  prius:  nec  magis 
affectus  ad  refutandam  quam  ad  acce- 
ptandam. —  d  quod.  —  e  sanctissimum  et 
placitum  beneplacitum  propositum  suae. 

indifferentiae  non  sufficit;  sed  ipsa  indiffercntia  praerequiritur  ad  electionem  recte 
faciendam.»  AV^annot.  84,  p.  110. 
2    Rom.,  XII,  2. 


384 


Segunda  semana  —  De  electión 


AUTOGRAPHUM 

4.  °  puncto.  Ouarto:  considerar 
raciocinando  quántos  cómmodos  o 
prouechos  se  me  siguen  con  el 
tener  el  offitio  o  beneficio  pro- 
puesto, para  sola  la  alabanza  de 
Dios  nuestro  Señor  y  salud  de  my 
ánima;  y,  por  el  contrario,  consi- 
derar assímismo  los  incómodos  y 
peligros  que  ay  en  el  tener.  Otro 
tanto  haziendo  en  la  segunda  parte, 
es  a  saber,  mirar  los  cómodos  y 
prouechos  en  el  no  tener;  y  asi- 
mismo por  el  contrario,  los  incó- 
modos y  peligros  en  el  mismo  no 
tener. 

5.  °  puncto.  Quinto:  después  que 
así  he  discurrido  y  raciocinado  a 
todas  partes  sobre  la  cosa  propo- 
sita, mirar  dónde  más  la  razón  se 
inclina,  y  así  según  la  mayor  mo- 
ción racional,  y  no  moción  alguna 
sensual,  se  deue  hazer  deliberación 
sobre  la  cosa  proposita. 

6.  °  puncto.  Sexto:  hecha  la  tal 
electión  o  deliberación,  deue  yr  la 
persona  que  tal  a  hecho  con  mu- 
cha diligencia  a  la  oración  29  de- 
lante de  Dios  nuestro  Señor  y 
offrescerle  la  tal  electión  para  que 
su  diuina  maiestad  la  quiera  resci- 
bir  y  confirmar,  siendo  su  mayor 
seruitio  y  alabanza. 


VULGATA  VERSIO 

4-m:  perpendere  quot  tándem 
commoda  uel  adminicula  mihi  ad 
finem  meum  prosequendum  acce- 
dent  ex  tali  officio  uel  beneficio 
suscepto;  quot  rursum  ex  eodem 
incommoda  43  et  pericula  impen- 
dent.  Praeterea,  quot  per  opposi- 
tum,  omisso  illo,  tam  commoda  et 
adminicula,  quam  discrimina  et 
damna  possim  expectare. 


5.m:  his  praemissis,  ratiocinari  in 
utramque  partem,  et  iuxta  ipsius 
rationis  dictamen,  seposito  carnis 
appetitu  omni,  electionem  conclu- 
dere. 


6.'":  electione  facta,  ad  orandum 
cito  prosilire,  et  illam  offerre  Deo, 
perfecte  demum,  si  ei  placeat,  re- 
cipiendam  et  stabiliendam. 


Segunda  semana 
versio  prima 

Quartum:  considerado  per  ratio- 
nis  ductum  quotnam  fructus  ac 
commoda  oriantur  ex  acceptatio- 
nc  a  officii  uel  beneficii  propositi 
ad  solam  laudem  Dei  b  ac  salutem 
animae  meae.  Et  contra  similiter 
considerabo  incommoda  et  peri-44 
cula  quae  oriuntNjr  ex  acceptatione 
et  retentione.  Tantundem  faciam 
in  2.a  parte,  considerando  commo- 
da et  fructus,  quae  oriuntur  ex 
reiectione  et  refutatione,  et  c  per 
contrarium  incommoda  et  pe- 
ricula  d. 

Ouintum:  postquam  ita  inuesti- 
gaui  et  ratiocinatus  sum  ad  utram- 
que  partem  super  re  proposita, 
considerabo  quonam  magis  flecta- 
tur  ratio,  et  ita  secundum  maiorern 
inolum  e  rationis,  et  sine  mixtione 
sensualitatis  debet  fieri  deliberado 
super  re  proposita. 

Sextum:  facta  tali  electione  seu 
deliberatione,  debet  is,  qui  eam 
fecit,  diligenter  ad  orationem  re- 
currere  ante  conspectum  Domini, 
et  offerre  illi  talem  electionem,  ut 
diuina  maiestas  dignetur  illam  re- 
cipere  et  confirmare,  modo  redun- 
det  in  sui  ipsius  f  maius  seruitium 
et  laudem. 


a  acceptionc  A. 

b  Domini  Dei  nostri. 

c  et  similiter. 

ll  pericula  in  rejiciendo. 

e  et  ita  quanto  maior  fuerit  motus;  sic 
in  A. 

í  ipsius  add.  super  vers.  A. 


—  De  eleg  í  ion  385 

VERSIO  P.  ROOTIIAAN 

Quartum ,  considerare  ratioci- 
nando,  quot  commoda  et  utilitates 
mihi  proveniant,  si  habeam  offi- 
cium  vel  beneficium  propositum, 
ad  solam  laudem  Dei  Domini  no- 
stri et  salutem  animae  meae;  et  e 
contrario  considerare  similiter  in- 
commoda et  pericula,  quae  sint  in 
eo  habendo:  tantumdem  faciendo 
in  secunda  parte,  scilicet,  videre 
commoda  et  utilitates  in  eo  non 
tenendo,  et  similiter  e  contrario, 
incommoda  et  pericula  in  eo  item 
non  tenendo. 

Quintum,  postquam  ita  discurrí, 
et  ratiocinatus  sum  in  omnes  par- 
tes super  re  proposita,  videre  quam 
in  partem  ratio  magis  se  inclinet:  et 
ita  secundum  majorem  motionem 
rationalem,  et  non  [secundum] 
motionem  ullam  sensualem,  debet 
fieri  deliberado  super  re  proposita. 

Sextum,  facta  tali  electione,  seu 
deliberatione,  debet  is  qui  eam 
fecit,  iré  multa  cum  diligentia  ad 
orationem  ante  conspectum  Dei 
Domini  nostri,  et  offerre  illi  talem 
electionem,  ut  divina  sua  Majestas 
velit  illam  recipere  et  confirmare, 
si  majus  ejusdem  servitium  et  laus 
fuerit. 


Mohum.  Igxat. — Series  II. 


3  86 


Segunda  semana  —  De  electión 


autographum 

El  segundo   modo  para  hazer 
sana  y  buena  electión  contiene 
en  sí  4.0  reglas  y  vna  nota 

1.  a  regla.  La  primera  es  que 
aquel  amor  que  me  mueve  y  me 
haze  eligir  la  tal  cosa,  descienda 
de  arriba  del  amor  de  Dios,  de 
forma  a  qu^  el  que  elige  sienta 
primero  en  sí  que  aquel  amor  más 
o  menos  que  tiene  a  la  cosa  que 
elige,  es  sólo  por'  su  Criador  y 
Señor. 

2.  a  regla.  La  2.a:  mirar  a  vn 
hombre  que  nunca  he  visto  ny  co- 
nosgido,  y  desseando  yo  b  toda  su 
perfectión,  considerar  lo  que  yo  le 
diría  que  hiziese  y  eligiese  para 
mayor  gloria  de  Dios  nuestro  Se- 
ñor y  mayor  perfectión  de  su 
ánima,  y  haziendo  yo  asimismo, 
guardar  la  regla  que  para  el  otro 
pongo. 

3.  a  regla.  La  3.a  *:  considerar 
como  si  estuuiese  en  el  artículo 

a    Do.  oblill.  forma  et  inscribií  modo. 
b    IIoc  7:  additum  a  librario  ineunli 
versui. 


VULGATA  VERSIO 

MODUS    POSTERIOR  BENE  ELIGENDI, 
IN   REGULAS    4    ET  ADNOTATIONEM 
UNAM  DISTRIBUTUS 

Regula  prima  est,  quod,  cum 
oporteat  per  affectum  ex  .Dei 
amore  caelitus  infusum  fieri  ele- 
ctionem,  eligentep/  conuenit  per- 
sentiscere  in  se  rpso,  quod  quic- 
quid  affectionis  (siue  multum,  siue 
modicum  sit)  erga  rem  electam 
tenet,  ex  solius  Dei  amore  et  in- 
tuitu  proficiscatur. 

43v  2.a  est  considerare  *,  si  quis 
mihi  uir  amicissirrms ,  cui  nihil 
non  perfectionis  inesse  cupiam, 
occurreret  dubius  super  electionc 
huiusmodi;  quidnam  ego  illi  decer- 
nendum  máxime  essem  consultu- 
rus;  quo  animaduerso,  agendum  a 
et  mihi  ducam,  ut  suaderem  al- 
ten. 


3.a  ':  mecum  insuper  reputare, 
si  mors  ingrueret,  quem  me  mal- 

*  //;  modo  secundo  bene  eligendi.  In  se- 
cunda regula:  Secunda  est  considerare  etc.; 
usque  ad  fincm.  Clarius  i/a  vertí  potest  ex 
autographo:  Secunda  est  considerare,  si 
quis  mihi  vir  antea  ignotus  et  numquam 
plañe  visus,  cui  tamen  nihil  non  perfectio- 
nis inesse  cupiam,  occurreret  dubius  super 
electionc  hujusmodi,  quidnam  ego  illi  fa- 
ciendum  et  eligendum  ad  majorem  Dei 
gloriam  et  majorem  animae  illius  perfe- 
ctioncm  essem  consulturus;  quo  animad- 
verso,  id  mihi  agendum  ducam,  quod  al- 
ten suaderem. 

a    Seq.  id  oblill. 


1  ln  tertia  et  quarta  regula  hujus  modi  sive  rationis  eligendi  vides  praecipere  Stum. 
]gnatium,  ut  ad  timorem  identidem  confuciamus  ad  electionem  reetc  faciendam.  Cf. 

Epist.  P.  Nadal,  853. 


Segunda  semana  —  De  electión 


387 


VERSIO  PRIMA 

44v  Secundus  modus  ad  facien- 

DAM  SANAM  ET  BONAM  a  ELECTIONEM 
CONTINET  Di  SE  QUATUOR  REGULAS 
ET  UNAM  ANNOTATIONEM  b 

Prima  est,  quod  ille  amor  mo- 
uens  et  incitans  me  ad  eligendum 
talem  rem  devcendat  de  sursum 
ex  amore  Dei)íía  ut  c  is  qui  facit 
electionem  sentiat  prius  in  se,  quod 
ille  amor  intensior  vel  remissior, 
quem  habet  ad  rem  propositam 
quam  eligit,  sit  solum  propter 
Deum  d  suum  et  Creatorem. 

Secunda  est,  considerare  homi- 
nem,  quem  nunquam  uidi  nec  co- 
gnoui,  cuius  ego  plenam  perfectio- 
nem  desidero,  et  attendere  quid- 
nam  suaderem  illi  eligendum  et 
faciendum  ad  maiorem  gloriam 
Dei..  et  maiorem  perfectionem  ani- 
raae  suae;  ita  similiter  considerabo 
me,  obseruando  pro  me  regulam, 
quam  pro  alió  seruarem  e. 

Tertia  considerare  me  ac  si 
essem  in  articulo  mortis,  ac  for- 

a  optimam. 

b  notam. 

c  quod. 

d  Deum  Dominum,  ífrfDeum  oí/tó. 

e  seruabam. 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

Secundus  Modus  ad  faciendam 
sanam  et  bonam  electionem  con- 
tinet in  se  quatuor  regulas,  et 
unam  notam. 

Prima  [regula]  est,  ut  ille  amou; 
qui  me  movet,  et  me  eltgere  facit 
rem  talem,  descendat  desursum  ex 
amore  Dei:  ita  ut  ille,  qui  eligit, 
sentiat  primum  in  se,  quod  ille 
amor  quem  plus  aut  minus  habet 
erga  rem  quam  eligit,  sit  unice 
propter  suum  Creatorem  ac  Do- 
minum. 

Secunda,  spectare  [proponere 
mihi]  hominem  aliquem,  quem 
numquam  viderim,  ñeque  cogno- 
verim,  et  desiderando  ejus  omnem 
perfectionem,  considerare  quid 
ego  illi  dicerem  faciendum  et  eli- 
gendum ad  majorem  gloriam  Dei 
Domini  nostri,  et  majorem  perfe- 
ctionem animae  suae:  et  faciendo 
similiter  [pro  me  ipso],  servare  re- 
gulam quam  pro  altero  pono. 

Tertia  considerare,  ac  si 
essem  in  articulo  mortis,  formam 


388 


Segunda  semana  —  De  electiún 


AUTOGRAPHUM 

de  la  muerte  la  forma  y  medida 
que  entonces  querría  auer  tenido 
en  el  modo  de  la  presente  electión, 
y  reglándome  por  aquélla,  haga  en 
todo  la  my  determinación. 

4.a  regla.  La  4.a:  mirando  y 
considerando  cómo  me  hallaré  el 
día  del  juizio,  pensar  cómo  enton- 
ces querría  aber  a  deliberado  acer- 
ca la  cosa  presente;  y  la  regla  que 
en-29v  tonces  querría  auer  tenido, 
tomarla  agora,  porque  entonces 
me  halle  con  entero  plazer  y  gozo. 

Nota.  Tomadas  las  reglas  so- 
bredichas para  my  salud  y  quietud 
eterna,  haré  my  electión  y  obla- 
ción a  Dios  nuestro  Señor  confor- 
me al  6.°  puncto  del  primer  modo 
de  hazer  electión. 

Para  emendar  y  reformar 
la  propria  vida  y  estado 

Es  de  aduertir  que  acerca  de 
los  que  están  constituidos  en  pre- 
latura o  en  matrimonio  (quier  abun- 
den mucho  de  los  bienes  tempora- 
les, quier  no)  donde  no  tienen  lu- 
gar o  muy  prompta  voluntad  para 
hazer  electión  de  las  cosas  que 
caen  debaxo  de  electión  mutable, 
aprouecha  mucho,  en  lugar  de  ha- 
zer electión,  dar  forma  y  modo  de 
enmendar  y  reformar  la  propria 
vida  y  estado  de  cada  vno  dellos, 
es  a  saber,  poniendo  su  creatión, 


VULGATA  VERSIO 

lem  obseruasse  modum  in  prae- 
senti  deliberatione;  iuxta  hunc  igi- 
tur  eligendum  nunc  esse,  facile 
intelligam. 

4.a:  prospicere  non  minus,  quan- 
do  pro  tribunali  sistar  iudicandus, 
quo  me  consilio  r^c  in  re  usum 
esse  uellem;  quo  agnito  nunc  utar, 
ut  eo  tempore  magis  sim  securus. 


Adnotandum  est  postremo,  quod 
hisce  regulis  quatuor,  propter  sa- 
lutem  meam  et  animi  quietem, 
accurate  seruatis,  debeo  iuxta  ul- 
timum  punctum  modi  praeceden- 
tis  electionem  ipsam  diffinire  et 
offerre  Deo  comprobandam. 

44r  De  emexdatioxe  seu  refor- 
matione  circa  uitae  statum  cuiuis 
faciexda 

Imprimís  illud  est  aduertendum, 
quod  si  quis  uel  matrimonio,  uel 
officio  dignitatis  ecclesiasticae  sit  ■ 
adstrictus  (de  temporalium  vero 
bonorum  quantitate,  magna  an 
parua  sit  non  refert)  vnde  ipsi  non 
uacet  aut  parum  libeat  circa  mu- 
tabilium  rerum  electiones  uersari; 
operae  pretium  est  earum  loco 
methodum  ei  tradi  seu  formulam 
aliquam,  ex  qua  uitam  suam  et 
statum  proprium  possit  emendare. 

Debet  igitur  quisquís  eiusmodi 


a    Add.  ituunti  versui. 


■    Add.  hoc  v.  supra  vers. 


Segunda  semana  —  De  ELECTIÓN 


389 


VERSIO  PRIMA 

mam  ct  mensuram,  quam  tune  vel- 
lem  tenuisse  in  modo  praesen- 
tis  45  clectionis,  ct  regulando  me 
ad  illam,  ita  faciam  omnino  meam 
determinationem. 

Ouarta:  attendereet  considerare 
me  in  die  iudicii;  et  cogitare  quid- 
nam  tune  uellem  deliberasse  cir- 
ca  rem  propositam;  et  regulam, 
quam  tum  uellem  aprobasse  et 
acceptasse ,  eandem  acceptabo 
modo,  ut  tune  possim  esse  plenus 
gaudio  et  letitia  a. 

Assumptis  b  his  regulis  supra- 
dictis  pro  salute  mea  et  quiete  ae- 
terna,  faciam  electionem  meam  et 
oblationem  mei  faciam  Domino 
Deo  nostro  juxta  c  sextum  pun- 
ctum  primi  modi  faciendi  electio- 
nem. 

Ad  reformandum  et  emendandum 
propriam  uitam  et  statum 

Est  aduertendum  quod  circa 
constitutos  in  praelatione  uel  in 
matrimonio,  siue  abundent  bonis 
temporalibus,  siue  non  abundent, 
45v  qui  non  habent  locum  uel 
promtam  uoluntatem  faciendi  ele- 
ctionen  eorum,  quae  cadunt  sub 
electionem  mutabilem ;  expedit 
plurimum  ut  d  loco  electionum  de- 
tur  aliqua  methodus  et  forma 
emendandi  et  reformandi  propriam 
cuiusque  uitam  et  statum,  quod 
fiet  proponendo  illorum  creatio- 

a  esse  plene  gaudens  et  laetabundus. 

b  Nota  A  in  marg. 

c  conformiter  ad. 

á  quod. 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

ac  mensuram  quam  tune  vellem 
tenuisse  in  modo  praesentis  ele- 
ctionis:  et  regulando  me  secundum 
illam  [formam],  faciam  [ita] 
omnino  meam  deliberationem. 

Quarta,  attendendo  et  conside- 
rando qualem  me  inventurus  sim 
[quo  animo  sim  futurus]  in  dieju- 
dicii,  cogitare  quomodo  tune  vel- 
lem deliberasse  circa  rem  prae- 
sentem,  et  regulam  quam  tune  vel- 
lem tenuisse,  eamdem  nunc  assu- 
mere,  ut  tune  me  inveniam  [sim] 
cum  plena  voluptate  et  gaudio. 

Assumptis  regulis  supradictis 
ad  meam  salutem  et  quietem  aeter- 
nam,  faciam  meam  electionem  et 
oblationem  Deo  Domino  nostro, 
juxta  sextum  punctum  primi  Modi 
faciendi  electionem. 

Ad  emendandam   et  reforman- 
dam  propriam  vitam  et  statum. 

Advertendum  est,  quod  circa 
eos,  qui  constituti  sunt  in  Praela- 
tura,velin  Matrimonio,  (sive  abun- 
dent multum  bonis  temporalibus, 
sive  non)  ubi  non  habent  locum, 
vel  valde  promptam  voluntatem 
faciendi  electionem  rerum,  quae 
cadunt  sub  electionem  mutabilem, 
valde  utile  est,  loco  faciendi  ele- 
ctionem, daré  [illis]  formam  et  mo- 
dum  emendandi  et  reformandi  pro- 
priam vitam  et  statum  uniuscujus- 
que  illorum;  scilicet  ponendo 


39° 


Segunda  semana  —  De  electión 


AUTOGRAPHUM 

vida  y  estado  para  gloria  y  alaban- 
za de  Dios  nuestro  Señor  y  salua- 
ción  de  su  propria  ánima.  Para  ve- 
nir y  llegar  a  este  fin,  debe  mucho 
considerar  y  ruminar  por  los  exer- 
citios  y  modos  de  eligir,  según 
que  está  declarado,  quánta  casa  y 
familia  deue  tener,  cómo  la  debe 
regir  y  gobernar,  cómo  la  debe  en- 
señar con  palabra  y  con  exemplo; 
asimismo  de  sus  facultades,  quán- 
ta debe  tomar  para  su  familia  y 
casa,  y  quánta  para  dispensar  en 
pobres  y  en  otras  cosas  pías,  no 
queriendo  ny  buscando  otra  cosa 
alguna  sino  en  todo  y  por  todo 
mayor  alabanza  y  gloria  de  Dios 
nuestro  Señor.  Porque  piense  cada 
vno  que  tanto  se  aprouechará  en 
todas  cosas  spirituales,  quanto  sa- 
liere de  su  proprio  amor,  querer  y 
interesse. 


VULGATA  VERSIO 

conditionem  sortitus  est,  ut  finem 
creationis  et  uitae  suae  recte  sta- 
tuat  ac  sequatur,  per  exercitia  su- 
pradicta,  et  electionum  modos 
attendere,  atque  ruminando  sedu- 
lo,  colligere,  quam  amplam  do- 
mum  et  familiam  aequum  sit  se 
habere,  quibus  eam  modis  tractare 
et  administrare  conueniat,  quibus 
instruere  uerbis  et  exemplis,  quan- 
tum praeterea  de  possessis  facul- 
tatibus  sumptum  faceré  44v  liceat 
in  usus  proprios  siue  domésticos; 
quid  rursum  a  pauperibus  erogare, 
uel  impenderé  piis  operibus  de- 
ceat,  nihil  affectando  aliud  nec 
quaerendo,  nisi  quod  honorem  Dei 
et  salutem  suam  praestet.  Hoc 
enim  unusquisque  persuasum  ha- 
beat,  tantum  se  in  studiis  spiritua- 
libus  promoturum  esse,  quantum 
ab  amore  suiipsius,  et  commodi 
proprii  affectatione  sese  abstra- 
xerit. 


a    Seq.  aliis  ut  ob/itt. 


Segunda  semana  —  De  electión 


39i 


VERSIO  PRIMA 

nem,  uitam  et  statum  deberé  esse 
ad  gloriara  et  laudem  Domini 
Dei  nostri  et  ad  propriam  illorum 
salutem  consequendam;  et  ut  per- 
ueniant  ad  hunc  finem,  debet  quis 
multum  ruminare  ac  considerare 
in  exercitiis  et  modis  eligendi,  ut 
declaratum  est,  quantam  domum 
et  familiam  habere  debeat;  quo- 
modo  regenda  et  gubernanda  sit; 
quomodo  erudienda  et  uerbo  et 
exemplo;  item  a  ex  facultatibus 
suis  quantum  debeat  sumere  ad 
alendam  familiam,  quantum  ad 
dispensandum  in  pauperes  et  in 
alia  46  opera  pia;  nihil  aliud  inqui- 
rendo  et  inuestigando  in  ómnibus 
et  ubique,  quam  gloriam  et  lau- 
dem Domini  Dei  nostri;  ut  quili- 
bet  secum  reputet  quod  tantum 
progressum  faciet  in  spiritualibus 
ómnibus,  quantum  expoliauerit  se 
proprio  amore,  affectu  et  commo- 
ditate. 


VERSIO   P.  ROOTHAAN 

[firmiter  tenendo  ante  oculos] 
creationem  suam,  vitam  et  statum, 
ad  gloriam  et  laudem  Dei  Domini 
nostri,  et  salvationem  animae  suae 
propriae;  ut  ad  hunc  finem  veniat 
eumque  assequatur,  debet  [talis] 
multum  considerare  et  ruminare 
per  Exercitia,  et  Modos  eligendi, 
prout  declaratum  est:  quantam  do- 
mum et  familiam  habere  debeat: 
quomodo  eam  debeat  regere  et 
gubernare:  quomodo  eam  debeat 
docere  verbo  et  exemplo:  simili- 
ter  de  suis  facultatibus,  quantam 
[partem]  debeat  sumere  pro  sua 
familia  et  domo:  et  quantam  ad 
dispensandum  in  pauperes  et  in 
alias  res  pias:  non  volendo,  ñeque 
quaerendo  quidquam  aliud,  nisi  in 
ómnibus  et  per  omnia,  majorem 
laudem  et  gloriam  Dei  Domini 
nostri.  Cogitet  enim  unusquisque, 
tantum  se  profectum  facturum  esse 
in  ómnibus  rebus  spiritualibus, 
quantum  exiverit  [exuerit  se]  a 
proprio  suo  amore,  [a  propria] 
volúntate,  et  utilitate  [commodi- 
tate  propria]. 


a    item  similiter. 


392  Tercera  semana  —  De  passión 

AUTOGRAPHUM  VÜLG 


30r  l.°  día.  La  primera  con- 
templación A  LA  MEDIA  NOCHE  ES, 
CÓMO  XPO.  NUESTRO  SEÑOR  FUÉ 
DESDE  BETHANIA  PARA  HlERUSALEM 
A  LA  VLTIMA  CENA  INCLUSIUE,  FO.  ¿fl 
LIT.  A,  Y  CONTIENE  EN  SÍ  LA  ORA- 
CIÓN PREPARATORIA,  3  PREÁMBU- 
LOS, 6  PUNCTOS  Y  VN  COLLOQUIO 


VERSIO 

45  ^ 

TERTIA  HEBDOMADA 

Prima  contemplatio  fit  media 
nocte  *,  et  continet  orationem 
praeparatoriam,  tria  praeludia, 
sex  puncta  cum  uno  colloquio 


Oración.  La  sólita  oratión  pre- 
paratoria. 

1.  °  preámbulo.  El  primer  preám- 
bulo es  traer  la  historia  que  es 
aquí  cómo  Xpo.  nuestro  Señor 
desde  Bethania  embió  dos  discí- 
pulos a  Hierusalem  a  aparejar  la 
cena,  y  después  él  mismo  fué  a 
ella  con  los  otros  discípulos;  y 
cómo  después  de  auer  comido  el 
cordero  pascual  y  auer  genado,  les 
labó  los  pies,  y  dió  su  sanctíssimo 
cuerpo  y  preciosa  sangre  a  sus  dis- 
cípulos, y  les  hizo  vn  sermón  des- 
pués que  fué  Judas  a  vender  a  su  a 
Señor. 

2.  °  preámbulo.  El  segundo,  com- 
posición viendo  el  lugar:  será  aquí 

a   Nuestro  Do. 


Oratio  praeparatoria  eadem 
quae  semper. 

Praeludium  primum  sumitur  ex 
historia  quo  modo  Christus  a  Be- 
thania misit  Hierosolymam  discí- 
pulos dúos  ad  parandam  coenam, 
quo  et  ipse  cum  reliquis  deinde 
profectus  est;  ibique  post  agni 
paschalis  esum  et  peractam  coe- 
nam, pedes  lauit  ómnibus  et  sa- 
crosanctum  corpus  ac  sanguinem 
suum  largitus  est.  Postremo,  ser- 
monem  ad  eos  habuit  post  disces- 
sum  Iudae  ipsum  uendituri. 


2.m:  ex  compositione  loci,  con- 
siderando   dictum  iter,  asperum 

*  In  tertia  hebdómada.  I11  titulo  primar 
(ontemplationis:  Prima  contemplatio  fit  in 
media  nocte  etc.  addaiur  ex  autograp/10: 
Prima  contemplatio  de  Cliristi  Domini 
nostri  profectionc  a  Bethania  in  Hierusa- 
lem et  de  gestis  usque  ad  ultimam  coenam 
inclusive,  fit  media  nocte  et  continet  ora- 
tionem  praeparatoriam. 


1   Matth.,  XXVI,  17-29;  Marc,  XIV,  12-25;  Luc,  XXII,  7-38;  Jo.,  XIII-XVII. 


Tercera  semana 

VERSIO  PRIMA 


—  De  i'assión  393 

VERSIO  P.  ROOTHAAN 


46v  TERTIA  HEBDOMADA 


[TERT1A  HEBDOMADA] 


Prima  contemplatio,  quae  fit  en 
medio  noctis,  fiet  super  egressu 
Christi  e  Bethania  in  Hierusa- 
lem,  vltimam  coenam  includendo, 
fol.  [7iv];  continet  in  se  prae- 
ter  orationem  praeparatoriam 
et  tria  praeambula,  sex  puncta 
et  uxum  colloquium 


Eadeni  quae  sólita  est,  erit  ora- 
tio  praeparatoria. 

Primum  praeambulum  est  ad- 
ducere  historiam  ',  quae  nunc  a 
erit  considerare  Christum  egre- 
dientem  a  Bethania,  et  mittentem 
dúos  discípulos  in  Jerusalem,  ad 
praeparandam  coenam;  post  hec 
ipsum  cum  reliquis  discipulis  coe- 
nantem  et  post  coenam  agni  pa- 
schalis  lauantem  pedes  illorum;  et 
post  hec  b  considerare  illum  tra- 
dentem  suis  discipulis  suum  Cor- 
pus cum  sanctissimo  47  ac  precio- 
so sanguine  et  deinde  predican- 
tem  illis  postquam  Judas  exierat, 
ut  Dominum  suum  traderet  c. 

Secundum  praeambulum  est 
compositio  loci,  quae  hic  erit  con- 

a    ad  praesens. 

b    et  deinde  A,  obliiterato  post  hec. 
c    exierat  ad   perficiendum  tradítio- 
nem. 


PRIMA  CONTEMPLATIO  MEDIA  NOCTE 
EST,  QUOMODO  CHRISTUS  DOMINUS 
NOSTER  PERREXIT  A  BETHANIA  VER- 
SUS  HlERUSALEM  AD  ULTIMAM  COE- 
NAM INCLUSIVE.  Infra  [ínter  My- 

STERIA  VITAE  CHRISTI  DOMINT  NO- 
STRl];  ET  CONTINET  IN  SE  ORATIO- 
NEM  PRAEPARATORIAM,  TRIA  PRAE- 
AMBULA, SEX  PUNCTA,  ET  UNUM 
COLLOQUIUM. 

Sólita  oratio  praeparatoria. 

Primum  praeambulum  est  addu- 
cere  [in  mentem]  historiam  l,  quae 
hic  est,  quomodo  Christus  Domi- 
nus  noster  a  Bethania  misit  dúos 
Discipulos  in  Hierusalem,  ad  pa- 
randam  Coenam:  ac  deinipse  venit 
ad  illam  cum  ceteris  Discipulis; 
et  quomodo  postquam  comedit 
agnum  Paschalem,  et  coenavit,  illis 
lavit  pedes,  deditque  sanctissimum 
corpus  suum  ac  sanguinem  pretio- 
sum  suis  Discipulis:  et  fecit  illis 
sermonem,  postquam  ivit  Judas  ad 
vendendum  Dominum  suum. 

Secundum,  compositio,  videndo 
locum.  Hic  erit,  considerare  viam 


394  Tercera  semana 

autographum 


—  De  passión 

VULGATA  VERSIO 


considerar  el  camino  desdé  Betha- 
nia  a  Hierusalem,  si  ancho,  si  an- 
gosto, si  llano,  etc.  Asimismo  el 
lugar  de  la  cena,  si  grande,  si  pe- 
queño, si  de  vna  manera  o  si  de 
otra. 

3.°  preámbulo.  El  tercero,  de- 
mandar lo  que  quiero:  será  aquí 
dolor,  sentimiento  y  confussión, 
porque  por  mis  peccados  ba  el  Se- 
ñor a  la  passión. 

I .°  puncto.  El  primer  puncto  es 
ver  las  personas  de  la  gena  y  re- 
flitiendo  en  my  mismo,  procurar 
de  sacar  algún  prouecho  dellas. 

30v  2.°  puncto.  El  segundo: 
oyr  lo  que  hablan,  y  asimismo  sa- 
car algún  prouecho  dello. 

3.°  puncto.  El  3.0:  mirar  lo  que 
hazen  y  sacar  algún  prouecho. 


aut  lene,  breue  aut  longum,  cum 
caeteris,  quae  inesse  poterant,  cir- 
cumstantiis.  Deinceps  conspican- 
do  locum  coenae,  amplum  uel  an- 
gustum,  uilem  uel  ornatum,  et 
consimilia. 

45 v  3.™  ex  optatae  rei  petitio- 
ne,  scilicet  doloris, '  indignationis 
et  confusionis,  eo  quod  ob  pecca- 
ta  mea  summus  omnium  Dominus 
tantis  se  tormentis  ita  obiiciat. 

Punctum  primum  erit  respicere 
coenantes  l,  et  aliquid  in  usum 
meum  adducere. 

2.  m:  eosdem  audire,quid  loquan- 
tur,  et  fructum  inde  decerpere. 

3.  m:  attendere  quid  agant ,  et 
per  omnia  proficere. 


4.°  puncto.  El  4.0:  considerar 
lo  que  a  Xpo.  nuestro  Señor  pa- 
desce  en  la  humanidad  b  o  quiere 
padescer,  según  el  paso  que  se 
contempla;  y  aquí  comencar  con 
mucha  fuerza  y  esforcarme  a  do- 

:l    Seo.  la  humanidad  de  oblitt. 

b  j  w.  scripla  in  marg.;  lo  que  Xpo . 
nuestro  Señor  padesce  y  quiere  padescer 
en  la  humanidad  Do.  et  Bu.;  quae  Christi 
humanitas  patitur  Fa. 


4.m:  aduertere  quid  iam  inde  * 
Christus  pati  appetat  et  incipiat, 
iuxta  historiam;  unde  incipiam  et 
ipse  dolorem,  moestitiam  et  fletum 
mihi  excitare,  meque  affligam  si- 
militer  in  subsequentibus. 

*  In  guarió  puncto.  Quartum  adverte- 
re  quid  jam  inde  etc.,  ¿ta  vertendum  ex 
Aut.:  Quartum  advertere  quid  Christus 
Dominus  noster  in  humanitate  patiatur  aut 
pati  appetat,  juxta  punctum  quod  medi- 
tandum  suscipitur,  unde  incipiam  et  ipse 
magno  conatu  dolorem,  moestitiam  et  fle- 
tum mihi  excitare  idemque  curabo  in 
subsequentibus  punctis. 


1  Yide  supra,  Pro/eg.,  pp.  116-117,  ubi  rationem  passionis  contemplandae,  quam 
Ignatius  proponit  cum  ratione  contulimus  a  Cisncros  in  Exercitatorio  vitae  spiritualis 
proposita. 


Tercera  semana  —  De  passión  395 

VERSIO  PRIMA  VERSIO  P.  ROOTHAAN 


siderare  uiam  e  Bethania  in  Hie- 
rusalem,  an  esset  angusta  an  pla- 
na etc.  Item  similiter  locum  coe- 
nae,  an  esset  paruus  an  magnus 
an  tumis  formae  an  alterius. 

Tertium  praeambulum,  petam 
quod  uolo,  quod  hic  a  erit  petere 
dolorem,  sensum  et  confusionem 
mei  ipsius,  quia  propter  peccata 
mea  Christus  pergit  ad  passio- 
nem. 

Primum  punctum  est,  uidere 
coenantes  \  et  reflectam  ad  me 
ipsum,  enitens  recipere  b  aliquem 
frnctum  ex  tali  uisione. 

Secundum  est  audire  que  c  lo- 
quuntur,  et  ita  similiter  accipere 
aliquem  fructum  d. 

Tertium  punctum  est  conside- 
rare illorum  facta  et  gesta,  et  inde 
colligam  e  etiam  aliquem  fru- 
ctum. 

47v  Quartum  est,  considerare 
illa,  quae  Christus  in  humanitate  f 
patitur  vel  pati  desiderat,  prout 
fuerit  locus  historiae  contemplan- 
dae  s,  et  sic  incipiam  cum  magno 
affectu  condoleré,  contristan  et 


a  Bethania  in  Hierusalem,  an  lata, 
an  angusta,  an  plana,  etc.:  similiter 
locum  Coenae,  an  amplus,  an  exi- 
guus,  an  formae  hujus  vel  illius. 

Tertium,  petere  id  quod  voló. 
Erit  hic,  [petere]  dolorem,  sensum, 
et  confusionem,  quod  ob  mea  pec- 
cata Dominus  eat  ad  Passionem. 


Primum  punctum  est,  videre  per- 
sonas Coenae  *,  et  reflectendo  in 
me  ipsum  procurare  fructum  ali- 
quem ex  illis  capere. 

Secundum,  audire  ea  quae  lo- 
quuntur,  et  similiter  aliquem  fru- 
ctum ex  his  capere. 

Tertium,  spectare  ea  quae  fa- 
ciunt,  et  fructum  capere. 

Quartum,  considerare  ea  quae 
Christus  Dominus  noster  patitur 
in  humanitate,  vel  pati  vult,  juxta 
tractum  [Passionis],  quem  quis 
contemplatur:  et  hic  incipere  ma- 
gno nisu,  et  conari  [excitare  me] 


a    ad  praesens. 
b  eruere. 
c    audire  illa  que  A. 
d    similiter  reflectam,  ut  haunam  ali- 
quem fructum. 
e  hauriam. 

f   Xpi.  humanitas.  Locus  a  S.  Ign.  in 
Aitf.  emendatus. 
S    locus  quem  quis  contemplatur. 


Tercera  semana  —  De  passión 
autographum  vulgata  versio 


30 


ler,  tristar  y  llorar,  y  así  trabaxan- 
do  por  los  otros  punctos  que  se  si- 
guen. 

5.  °  puncto.  El  5.0:  considerar 
cómo  la  Diuinidad  se  esconde,  es 
a  saber,  cómo  podría  destruyr  a  sus 
enemigos,  y  no  lo  haze,  y  cómo 
dexa  padescer  la  sacratíssima  hu- 
manidad tan  crudelíssimamente. 

6.  °  puncto.  El  sexto:  conside- 
rar cómo  todo  esto  padesce  por 
mis  peccados,  etc.,  y  qué  deuo  yo 
hazer  y  padescer  por  él. 

Colloquio.  Acabar  con  vn  col- 
loquio  a  Xpo.  nuestro  Señor,  y  al 
fin  con  vn  Pater  noster. 

Nota.  Es  de  aduertir,  como  an- 
tes y  en  parte  está  declarado,  que 
en  los  colloquios  deuemos  de  rra- 
zonar  y  pedir  según  la  subiecta 
materia,  es  a  saber,  según  que  me 
hallo  tentado  o  consolado,  y  según 
que  deseo  aver  vna  virtud  o  otra, 
según  que  quiero  disponer  de  my 
a  vna  parte  o  a  otra,  según  que 
quiero  dolerme  o  gozarme  de  la 
cosa  que  contemplo,  finalmente 
pidiendo  aquello  que  más  31  effi- 
cazmente  cerca  algunas  cosas  par- 


5.  m:  meditan  quo  se  pacto  abs- 
condens  Christi  Diuinitas  aduersa- 
rios  suos,  cum  ualeat,  non  perdat, 
sed  poenas  adeo  crudeles  pati  si- 
nat  humanitatem. 

6.  m:  cogitare,  cum  talia  ferat  pro 
peccatis  meis,  quid  agere  debeam 
aut  pati  eius  causa. 

Colloquium  ad  Christum  fiet 
terminandum  cum  Pater  noster. 

46r  In  colloquiis  est  notandum 
(ut  supra  ex  parte  iam  exposui- 
mus)  quod  agere  conuenit,  et  ali- 
quid  petere,  iuxta  praesentis  rei 
rationem,  videlicet,  prout  sentio 
in  me  consolationem  uel  perturba- 
tionem;  prout  uirtutem  unam  uel 
alteram  expeto;  prout  in  hanc  uel 
illam  partem  de  me  statuere  inten- 
do;  prout  etiam  de  re,  quam  con- 
templor,  tristari  uolo  uel  laetari. 
Denique  postulandum  erit  illud, 
quod  circa  rem  certam  aliquam 


Tercera  semana  —  De  passión 


397 


VERSIO  PRIMA 

plangere,  et  ita  conabor  per  alia  a 
puncta  quae  sequuntur. 

Quintum:  considerare  Diuinita- 
tem  latentem  et  absconditam,  po- 
tentem  hostes  suos  destruere  et 
nolentem,  sed  permittentem  ac  to- 
lerantem  sacerrimam  eius  humani- 
tatem  crudelissime  b  affligi. 

Sextuni:  considerare  quod  hec 
( minia  patitur  propter  mea  pee- 
cata  etc.;  et  quid  ego  debeo  faceré 
ac  pati  propter  ipsum. 

Finiatur  cum  colloquio  directo 
ad  Dominum  nostrum  Christum; 
addam  in  fine  Pater  noster. 

Est  aduertendum,  sicut  iam  su- 
perius  ex  parte  declaratum  est, 
quod  in  colloquiis  48  debemus 
colloqui  et  petere  c  secundum 
subiectam  materiam,  et  nt  fuero 
vel  tentatus  vel  consolatus,  atque 
ut  desidero  d  adquirere  hanc  uir- 
tutem  vel  aliam ,  et  prout  opto  et 
uolo  disponere  me  ad  hoc  uel  illud, 
et  prout  uolo  doleré  uel  letari  cir- 
ca  rem,  quam  contemplor;  tándem 
petam  illud  quod  efficatius  c  circa 
aliqua  particulada  desidero;  et  ita 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

ad  dolendum,  tristandum  et  plan- 
gendum;  et  eodem  modo  laboran- 
do, [s.  conando]  per  cetera  pun- 
cta, quae  sequuntur. 

Quintum,  considerare  quomodo 
divinitas  se  abscondit,  scilicet, 
quomodo  posset  destruere  inimi- 
cos  suos,  et  id  non  facit,  et  quo- 
modo sinit  pati  sacratissimam  hu- 
manitatem  tam  crudelissime. 

Sextum,  considerare  quomodo 
haec  omnia  patitur  pro  peccatis 
meis  etc.:  et  quid  debeo  ego  faceré 
et  pati  pro  illo. 

Terminare  colloquio  ad  Chri- 
stum Dominum  nostrum,  et  in  fine 
Fater  noster. 

.  Advertendum  est,  sicut  superius 
et  ex  parte  declaratum  est,  quod 
in  colloquiis  debemus  ratiocinari 
et  petere  juxta  subjectam  mate- 
riam, scilicet,  prout  me  reperio 
tentatum,  vel  consolatum,  et  prout 
desidero  habere  unam  virtutem 
vel  alteram:  prout  voló  disponere 
de  me  in  unam  partem,  vel  in  alte- 
ram: prout  voló  doleré,  vel  gaudere 
de  re  quam  contemplor:  tándem 
petendo  ea  quae  magis  efficaciter 
circa  res  aliquas  particulares  desi- 


a  et  hic  incipiam  cum  magna  deuo- 
tione,  violentia  ad  condolendum,  contri- 
standum  et  plangendum,  et  ita  laborando 
per  alia;  quae  ita  in  A  eméndala  manent: 
et  hic  incipiam  cum  magno  affectu  condo- 
leré, contristari  et  plangere,  ct  ita  conabor 
et  affligar  per  alia;  in  B  et  affligar  est 
oblitt. 

t>    tam  crudelissime. 

c    colloqui,  petere  ac  ratiocinari. 

(I  et  pro  ut  fuero  vel  tentatus  vel  con- 
solatus, et  pro  ut  desidero. 

e    magis  efficaciter. 


398 


Tercera  semana  —  De  passión 


AUTOGRAPHUM 

ticulares  desseo;  y  desta  manera 
puede  hazer  vn  solo  colloquio  a 
Xpo.  nuestro  Señor,  o  si  la  mate- 
ria o  la  deuoción  le  conmueve, 
puede  hazer  tres  colloquios,  vno  a 
la  Madre,  otro  al  Hijo,  otro  al  Pa- 
dre, por  la  misma  forma  que  está 
dicho  en  la  segunda  semana  en  la 
meditación  de  los  dos  a  binarios, 
con  la  nota  que  se  sigue  a  los  bina- 
rios. 

2.°  día.  [stc].  Segunda  contem- 
plación A  LA  MAÑANA  SERÁ  DESDE 
LA  CENA  AL  HUERTO  INCLUSIUE  1 

Oración.  La  sólita  oración  pre- 
paratoria. 

I.°  preámbulo.  El  primer  preám- 
bulo es  la  historia  5:  y  será  aquí 


VULGATA  VERSIO 

máxime  desidero,  et  unum  dunta- 
xat  colloquium  poterit  confici  ad 
Christum  Dominum,  uel  triplex,  si 
deuotio  a  instiget,  nempe  ad  Ma- 
trem,  Filium  et  Patrem:  sicut  tra- 
ditum  est  in  contemplatione  2.ae 
hebdomadae  de  tribus  classibus, 
cum  sequente  illic  annotatione. 


Secunda  contemplatio  in  auro- 
ra, DE  REBUS  A  ChRISTO  POST  COE- 

nam  et  in  horto  gestis  1 

Oratio  praeparatoria  consueta 
semper. 

Praeludium  primum  est  iuxta 
historiam  5:  46v  quomodo  Iesus 


a  Sic  Aut.  el  Do.  pro  tres;  los  binarios  a  Sea.  sub  ob/itt. 
Bu.  Aliis  praeterea  duobtis  locis  Ignatius 
lectorem  ad  illa  tria  colloquia  remittit  eaqve 
appellat  los  tres  colloquios  de  los  tres  bi- 
narios, /.  2jv;  vel  los  tres  colloquios  de 
los  binarios,/.  ¿6.  Item  bis  revocat  in  men- 
tón notationem,  quae post  binarios  reperitur, 
iltis  colloquiis  adjitnctam.  Probabilins  igi- 
tur  hoc  loco  scriba  lapsus  est  scribendo  dos 
pro  tres,  quam  scribendo  binarios  pro  ban- 
deras. Adde  quod  los  recle  ponitur  ante  bi- 
narios, perperam  ante  banderas.  Vu.  itaque 
dicit  tribus  classibus;  Roothaan  mavult  le- 
gere  dos  banderas  in  4.a  ed. 

1  Y.  in  Proleg.,  pp.  72-73,  quae  diximus  de  itineribus  a  Christo  in  passione  factis. 
Verbum  autem  llevar,  quod  adhibet  Ignatius,  non  eam  vim  significat,  quam  continent 
traho  et  pertraho. 

2  Matth.,  XXVI,  30-56;  Marc.  XIV,  26-52;  Luc,  XXII,  39-54;  Jo.,  XYIII,  1-13.  In 
Evangeliis  nec  mons  Sion,  nec  vallis  Josaphat  commemorantur.  Verum  aliunde  con- 
stat,  locum  coenae  ultimae  in  monte  Sion  fuisse,  et  partem  vallis  Cedrón,  per  quam 
Christum  ex  coenaculo  ad  montem  Olivarum  transiisse  Evangelium  testatur,  saltem  a 
saeculo  IV  <  vallem  Josaphat»  vocatam  esse.  (Cf.  Vigouroux,  Dictionnaire  de  la  Bible, 
t.  III,  2c  partie,  Paris,  191 2,  coll.  1651-1654).  S.  Ignatius  hoc  loco  dicit  relictos  esse  in 
parte  vallis  Josaphat  octo  discípulos,  quos  infra,  in  mysteriis,  f.  47V,  relictos  ait  in  Geth- 
semani.  Joannes  vero,  XVIII,  i,  narrat  introisse  Jesum  in  hortum  cum  discipulis  suis, 
millo  excluso.  Ignatius  cum  evangelista  non  pugnat,  si  admittimus,  id  quod  verisímil- 


Tercera  semana  — De  passión 


399 


VERSIO  PRIMA 

sentando  hanc  formam  possum 
dirigere  a  unum  colloquium  ad 
Christum  Dominum  nostrum;  et  b, 
si  materia  et  deuotio  me  excitat c, 
faceré  tria  colloquia:  primum  ad 
Matrem  Christi  Mariam,  alterum 
ad  Filium,  tertium  ad  Patrem,  ser- 
uando  eandem  formam  praescri- 
ptam  in  2.a  hebdómada,  in  medi- 
tatione  duorum  binariorum  cum 
notula  illa,  sequente  binarios. 

Secunda  contemplatio,  quae  fiet 
ix  aurora,  erit  a  fine  coenae 
vsque  ad  [h]ortum  inclusiue  1 

48v  Oratio  praeparatoria  eadem 
quae  sólita  est. 

Primum  praeambulum  est  ad- 
ducere  historiam  2,  quae  hic  d  erit 


a  potest  dirigere. 

t>  vel  A. 

c  deuotio  eum  excitat,  potest. 

d  ad  praesens. 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

dero.  Et  hoc  modo  potest  [quis] 
faceré  unum  solum  colloquium  ad 
Christum  Dominum  nostrum,  vel 
si  materia,  vel  devotio  ipsum  [ad 
hoc]  moveat,  potest  faceré  tria 
colloquia,  unum  ad  Matrem,  alte- 
rum ad  Filium,  tertium  ad  Patrem, 
eadem  forma  prout  dictum  est  in 
secunda  hebdómada,  in  meditatio- 
ne  de  Binariis  [s.  Classibus]  a,  cum 
Nota,  quae  sequitur  post  Binarios 
[Classes]. 

secunda  contemplatio  in  aurora, 
erit  [de  rebus  gestis]  a  coena 
ad  hortum  inclusive  *. 

Sólita  oratio  praeparatoria. 

Primum  praeambulum  est  histo- 
ria s:  et  erit  hic,  quomodo  Christus 


a    de  duobus  vexillis  4.a  ed. 


limum  est,  vallis  Josaphat  partem  fuisse  partem  praedii,  quod  a  Joanne  hortus  appel- 
latur.  (Cf.  Suárez,  De  reügione  Societatis  Jesu,  1.  IX,  c.  Y ,  n.  20). 

Norum  est  Ignatium  anno  1523,  antequam  libro  Exercitiorum  extremam  manum  im- 
poneret,  loca  sancta  urbis  Hierusalem  obüsse  et  diligenter  inspexisse.  Exstat  hujus 
peregrinationis  descriptio,  quam  Petrus  Füssli,  civis  tigurinus  (Zürich,  in  Helvetia),  et 
unus  ex  Ignatii  in  ea  peregrinatione  sociis,  germánica  lingua  composuit.  Narrat  Füssli, 
peregrinis  ostensum  esse  etiam  locum  quo  Dominus  nocte  illa  octo  discípulos  suos 
considere  jusserit:  «Darnach  zeigstens  uns  das  ort,  da  unser  Herr  die  YIII  Jünger  liess 
sitzen,  die  III  mit  im  nam  am  hochen  donstag  znacht.»  (Ex  hujus  descriptionis  nova 
editione,  quae  est  apud  H.  Bohmer,  Studien  zar  Geschichte  der  Gesellschaft  Jesu,  I, 
Bonn  am  Rhein,  1914,  p.  29.) 


40<> 


Tercera  semana — De  passiún 


AOTOGRAPHDM 

cómo  Xpo.  nuestro  Señor  descen- 
dió con  sus  onze  discípulos  desde 
el  monte  Sión,  donde  hizo  la  cena, 
para  el  valle  de  Iosaphar  \_sic\, 
dexando  los  ocho  en  vna  parte 
del  valle  y  los  otros  tres  en  vna 
parte  del  huerto,  y  poniéndose  en 
oración,  suda  sudor  como  golas  de 
sangre  a,  y  después  que  tres  vezes 
hizo  oración  al  Padre,  y  despertó 
a  sus  tres  discípulos,  y  después  que 
a  su  voz  cayeron  los  enemigos,  y 
Judas  dándole  la  paz,  y  san  Pedro 
derrocando  la  oreja  a  Malcho,  y 
Xpo.  poniéndosela  en  su  lugar, 
seyendo  preso  como  malhechor 
le  lleban  el  valle  abajo  y  después 
la  cuesta  arriba  para  la  casa  de 
Anás. 

31v  2.°  preámbulo.  El  segun- 
do es  ver  el  lugar:  será  aquí  con- 
siderar el  camino  desde  monte 
Sión  al  valle  de  Josaphar,  y  ansí- 
mismo  el  huerto,  si  ancho,  si  largo, 
si  de  vna  manera,  si  de  otra. 

3.°  preámbulo.    El  tercero  es 

a  Add.  in  marg.  pro  deletis  similc  a 
sudor  sanguíneo;  hanc  leetionem  relinet 
Do.;  sanguinem  sudavit  Fa.  Vide  Prolego- 
mena,  p.  69. 


VULGATA  VERSIO 

Christus,  una  cum  undecim  suis 
apostolis  ,  descendit  ex  monte 
Syon,  ubi  fuerant  coenati;  et  trans- 
iens  per  uallem  Iosaphat,  relictis 
ibi  ex  illis  octo,  aliis  uero  tribus  in 
horti  parte,  seorsum  ipse  digre- 
diens,  orauit  ad  sudorem  usque 
sanguineum,  iterata  a  iam  ter  ea- 
dem  ad  Patrem  suum  oratione; 
postea  excitis  discipulis  a  somno; 
prostratis  ad  solam  uocem,  cum 
luda  per  osculum  prodente,  aduer- 
sariis ;  restituía  deinceps,  quam 
amputauerat  Petrus,  Malchi  au- 
rícula; comprehensus  tándem  est 
quasi  nefarius  aut  latro  quispiam, 
et  per  uallem  illam  ad  Annae  do- 
mum  primo  tractus. 

2.  '"  est  pro  construendo  loco, 
uiam  intueri  decliuem,  planam  et 
arduam;  item  hortum  certa  ma- 
gnitudine,  figura  et  habitudine  de- 
pingendum. 

3.  ™  pro  uoti  consecutione,  po- 

a  Emend.  ex  ad  sudorem  usque  guttis 
sanguineis  similem:  postea  iterata. 


V.  supra,  p.  184. 


Tercera  semana  —  De  passión  401 
vkhsio  prima  versio  i>.  koothaan 


considerare  Christum  romitatum 
vndecim  discipulis,  descendentem 
ex  monte  Sion,  ubi  prius  coenaue- 
rat,  per  vallem  Josaphat,  in  cuius 
parte  uallis  *  relictis  octo  ex  di- 
scipulis, ct  in  parte  horti  relictis 
tribus  aliis,  ad  orandum  iuit  b,  vbi 
cum  oraret,  sudauit  sanguineum 
sudorem;  et  postquam  ter  orauit 
Patrem  et  excitauit  suos  tres  discí- 
pulos et  Jadas  osculatus  est  eum  c 
et  ad  uocem  eius  ceciderunt  ini- 
mici  c  et  Petrus  abscidit  auriculam 
Malchi;  et  Christus  eam  illi  resti- 
tuit;  et  cum  esset  comprehensus 
ut  malefactor,  deduxerunt  illum 
in  vallan  f  descendentes  et  post- 
ea ascendentes  versus  s  domum 
Anae. 

Secundum  est  compositio  loci, 
quae  hic  erit  considerare  viam  e 
monte  Syon  vsque  in  vallem  Jo- 
saphat, et  ita  similiter  hortum 
amplum  49  vel  h  angustum,  istius 
formae  vel  '  alterius. 

Tertium  praeambulum  est  pete- 


a  partícula  uallis,  et  paulo  post  partícula 
horti. 

b  relictis  aliis  tribus,  ad  orationem  se 
accinxit.  Super  hoc  v.  scriptum  est  contu- 
lit.  Tándem  emendatum  ut  est  in  B. 

c  Ilaec  addita  sunt  a  Polanco  in  rnarg.; 
leguntur  paulo  post  in  A. 

á   ac  A. 

e  Sequuntur  in  B  vz>.  et  postquam  Ju- 
das osculatus  est  eum  oó/itt.;  sunt  in  A, 
sed  pro  postquam  est  posteaquam. 

f   illum  e  valle;  sic  in  A. 

e   ad,  ut  in  A. 

h    ne  esset  m. 

'  an. 


Dominus  noster  dcscendit  cum 
suis  undecim  Discipulis  ex  monte 
Sion,  in  quo  Coenam  fecit  [fece- 
rat],  per  ;i  vallem  Josajthat,  relin- 
quens  octo  ex  illis  in  parte  una 
vallis,  et  ceteros  tres  in  Horti  par- 
te; et  ponens  se  in  oratione,  sudat 
sudorem  tamquam  guttas  sangui- 
nis;  et  postquam  ter  fecit  oratio- 
nem ad  Patrem  ,  et  excitavit  a 
somno  tres  suos  Discípulos:  et 
postquam  ad  vocem  ejus  cecide- 
runt inimici,  et  Juda  eum  osculan- 
te,  et  S.  Petro  abscin dente  auricu- 
lam Malcho,  quam  Christus  loco 
suo  restituit;  cum  comprehensus 
esset  ut  malefactor,  pertrahunt 
illum  per  vallem  deorsum,  ac  dein 
per  declivum  sursum,  ad  domum 
Annae. 

Secundum  est,  videre  locum. 
Erit  hic,  considerare  viam  a  monte 
Sion  ad  vallem  Josaphat,  et  simili- 
ter Hortum,  an  latus,  an  longus,  an 
hoc  vel  illo  modo  [situs], 

Tertium,  petere  id  quod  voló, 

a  versus,  ut  in  4.a  ed.,  me/ius  respondet 
hispano  para. 


Musi'M.  Icxat.— Series  II. 


26 


402 


Tercera  semana  —  De  passióx 


AUTOGRAPHUM 

demandar  lo  que  quiero,  lo  qual 
es  proprio  de  demandar  en  la  pas- 
sión,  dolor  con  Xpo.  doloroso  a, 
quebranto  con  Xpo.  quebrantado, 
lágrimas,  pena  interna  de  tanta 
pena  que  Xpo.  passó  por  my. 

I  .a  nota.  En  esta  segunda  con- 
templación, después  que  está  pues- 
ta la  oración  preparatoria  con  los 
tres  preámbulos  ya  dichos,  se  ter- 
ná  la  misma  forma  de  proceder 
por  los  punctos  y  colloquio  que  se 
tuuo  en  la  primera  contemplación 
de  la  cena;  y  a  la  hora  de  missa  y 
vísperas  b,  se  harán  dos  repeticio- 
nes sobre  la  primera  y  segunda 
contemplación,  y  después  antes  de 
cena  se  traerán  los  sentidos  sobre 
las  dos  sobredichas  contemplacio- 
nes, siempre  preponiendo  la  ora- 
ción preparatoria  y  los  tres  preám- 
bulos, según  la  subiecta  materia, 
de  la  misma  forma  que  está  dicho 
y  declarado  en  la  segunda  semana. 

2.a  nota.  Según  la  hedad,  dis- 
posición y  temperatura,  ayuda  a  la 
persona  que  se  exercita,  hará  cada 
día  los  cinco  exercitios  o  menos. 

32r  3.a  nota.  En  esta  tercera 
semana  se  mudarán  en  parte  la  se- 
gunda y  sexta  addición;  la  segunda 
será,  luego  en  despertándome,  po- 
niendo delante  de  mí  adonde  voy 


VULGATA  VERSIO 

scere  moerorem,  planctum,  anxie- 
tatem,  et  caeteras  id  genus  poenas 
interiores,  ut  Christo  patienti  pro 
me  compatiar. 


47r  Notanda  simul  haec  qua- 
tuor. 

Primum,  quod  post  praeparato- 
riam  orationem  cum  tribus  praelu- 
diis  2.'  huius  exercitii,eodemmodo 
et  ordine  procedendum  est  per 
puncta  et  per  colloquium,  ut  in 
praecedente  de  coena  peractum 
est.  Adiiciendae  quoque  erunt 
circa  a  missae  et  uesperarum  tem- 
pus  duae  repetitiones  super  una 
et  altera  dicta  contemplatione. 
Ante  coenam  uero  applicabuntur 
quinqué  sensus,  praemissa  ubique 
oratione  praeparatoria,  cum  tribus 
praeludiis  oblatae  materiae  con- 
gruentibus,  quemadmodum  in  he- 
bdómada 2.a  satis  descriptum  est. 

2.ln,  quod  habita  aetatis,  com- 
plexionis  corporalis  ac  dispositio- 
nis  totius  ratione,  uel  quinqué  uel 
pauciora  exercitia  diebus  singulis 
implebuntur. 

3."\  quod  in  hac  3.a  hebdómada 
mutandae  sunt  ex  parte  additio  2.a 
et  6.a;  siquidem  (quod  ad  2.am 
spectat)  ubi  fuero  experrectus, 
praecogitans  quo  tendam,  et  in- 


a    Pro  dolorido. 

t>    vísparas  Aut.;  itcrum  paulo  post. 


a    Seq.  horam  oblitt. 


Tercera  semana  —  De  passión 


VERSIO  PRIMA 

re  quod  uolo;  est  autem  proprium 
i  ii  passione  peterc  dolorem  cum 
Christo  doloribus  pleno,  lassitu- 
dinem  et  angustiam  cordis  a  cuín 
Christo  afflicto  b,  lachrymas  et 
internani  tristitiam  super  poena 
quam  Christus  pro  me  patitur. 

Prima  adnotatio  c  in  hac  2.a  con- 
templatione, post  orationeni  prae- 
paratoriam  et  tria  praeambula  su- 
pradicta  seruabitur  idem  ordo  pro- 
cedendi  per  puncta  et  colloquia, 
qui  seruatus  est  in  prima  contem- 
platione coene:  et  hora  missae  et 
vesperarum  fient  duae  repetitiones 
super  prima  et  2.a  contemplatione; 
post  haec  fiet  ante  coenam  exerci- 
tium  ducendi  d  quinqué  sensus 
supra  praedictis  contemplationi- 
bus,  semper  praeponendo  oratio- 
nem  praeparatoriam  et  tria  prae- 
ambula, secundum  subiectam  ma- 
teriam,  eodem  modo  quo  dictum 
est  et  declaratum  in  2.a  hebdó- 
mada. 

Secunda  e,  expedit  ei,  qui  exer- 
citatur,  juxta  49v  etatem,  dispo- 
sitionem,  temperaturam,  singulis 
diebus  faceré  quinqué  exercitia 
vel  pauciora. 

3.¡a  f  In  hac  3.ia  hebdómada  mu- 
tabuntur  ex  parte  2.a  et  6.a  ad- 
ditio;  2.a  erit:  statim  ut  excitatus 
fuero  ponam  ante  oculos  meos 
quonam  pergo  et  quorsum,  col- 


403 

VERSIO  P.  ROOTHAAN 

quod  est  proprium  petere  in  Pas- 
sione, [scilicet]  dolorem  cuna 
Christo  doloribus  pleno,  confra- 
ctionem  cum  Christo  fracto  [viri- 
bus  consternato],  lachrymas,  poe- 
nam  internam  de  tanta  poena, 
quam  Christus  passus  est  pro  me. 

In  hac  secunda  contemplatione, 
postquam  posita  [facta]  est  oratio 
praeparatoria,  cum  tribus  praeam- 
bulis  jam  dictis,  servabitur  eadem 
forma  proccdendi  per  puncta,  et 
colloquium,  quae  habita  fuit  in 
prima  contemplatione  deCoena;  et 
ad  horam  Missae,  et  Vesperarum 
fient  duae  repetitiones  super  prima 
et  secunda  contemplatione;  ac  dein 
ante  coenam  trahentur  [ducentur] 
sensus  super  duas  supradictas  con- 
templationes,  semper  praemitten- 
do  orationem  praeparatoriam,  ac 
tria  illa  praeambula,  juxta  sub- 
jectam  materiam,  eadem  forma,  ut 
dictum  est,  ac  declaratum  in  secun- 
da hebdómada. 

Prout  aetas,  dispositio  et  com- 
plexio  juvat  personam  quae  exer- 
cetur,  faciet  singulis  diebus  [haec] 
quinqué  dicta  exercitia,  vel  pau- 
ciora. 

In  hac  tertia  hebdómada,  muta- 
buntur  ex  parte  secunda  et  sexta 
Additio.  Secunda  erit,  statim  ac 
excitatus  fuero  [a  somno],  propo- 
nendo  mihi  quo  vadam  et  ad  quid, 


a  doloribus  satiato,  confractionem  cor- 
dis. 

b  lacérate  • 

c  nota. 

d  trahendi. 

c  Secunda  nota. 

f  Deest  in  A. 


404 


Tercera  semana  —  De  passión 

AUTOGRAPHUM  VULGATA  VERSIO 


y  a  qué,  resumiendo  vn  poco  la 
contemplación  que  quiero  hazer, 
según  el  misterio  fuere,  esforcán- 
dome  mientras  me  lebanto  y  me 
visto,  en  entristecerme  y  dolerme 
de  tanto  dolor  y  de  tanto  padescer 
de  Xpo.  nuestro  Señor. 

La  6.a  se  mudará  no  procuran- 
do de  traer  pensamientos  alegres, 
aunque  buenos  y  sanctos,  así  como 
son  de  resurrectión  y  de  gloria, 
mas  antes  induziendo  a  mí  mismo 
a  dolor  y  a  pena  y  quebranto,  tra- 
yendo en  memoria  freqüente  los 
trabajos,  fatigas  y  dolores  de  Xpo. 
nuestro  Señor,  que  passó  desde  el 
puncto  que  nasció  hasta  el  misterio 
de  la  passión  en  que  al  presente 
me  hallo. 

4.a  nota.  El  examen  particular 
sobre  los  exercitios  y  addiciones 
presentes  se  hará,  así  como  se  ha 
hecho  en  la  semana  passada. 

2.°  día.  El  segundo  día  a  la 
media  noche,  la  contemplación  será 
desde  el  huerto  a  casa  de  Anás  in- 
clusiue fol.  48,  lit. a,  y  a  la  mañana 
de  casa  de  Anás  a  casa  de  Cayphás 
inclusiue,  fol.  48,  lit.,  y  después  las 
dos  repetitiones  y  el  traer  de  los 
sentidos,  según  que  está  ya  dicho. 

a  Indicado  litterae  desideratur;  Ídem 
saepe  acjdit  in/ra,  ñeque  in  postcrum  a  no- 
lis iiot  abitar. 


stantem  contemplationem  paulu- 
lum  delibans,  interim  dum  sur- 
go  47v  et  accingor,  adnitar  simul 
ad  tristitiam  et  dolorem  de  tot  ac 
tantis  Christi  poenis  meipsum 
acriter  incitare. 

Ouoad  sextam  uero  suffugiam 
potius  quam  quaeram  aut  admittam 
iucundas  a  cogitationes,  licet  alio- 
qui  útiles  et  sanctas,  ut  sunt  de 
resurrectione  Christi  et  gloria;  pro 
quibus  in  meditanda  eius  passione, 
angores  ac  poenas  hauriam,  ex  fre- 
quenti  eorum  recordatione,  quae 
ab  hora  suae  natiuitatis  ad  exi- 
tum  usque  uitae  huius  ipse  perpes- 
sus  est. 


4.m,  quod  examen  particulare 
circa  tam  exercitiorum  quam  addi- 
tionum  functionem,  fiet  ad  eun- 
dem  modum  ut  in  hebdómada 
praecedente. 

In  2.a  autem  die  contemplatio 
alia  succedet,  noctu  transigenda, 
de  gestis  in  domo  Annae  *,  ut  nar- 
ratur  fol.  [64V.].  Sub  auroran) 
uero  de  secutis  rebus  in  domo 
Caiphae,  fol.  [65]. 

Deinde  repetitiones  et  usus  sen- 
suum  uelut  prius. 

a    Seq.  ullas  oblitt. 


1  Quibus  Scripturae  locis  hace  et  sequentia  mystcria  narrenttir.  vide  infra,  in  A(y- 
steriis  vitae  Christi. 


Tercera  semana  —  De  passión 


VERSIO  PRIMA 

ligens  breuiter  ;i  contemplationem, 
quam  uolo  faceré,  prout  fuerit 
mysterium,  elaborando  b  quandiu 
surgo  et  induor,  ad  concitandam 
in  anima  mea  c  tristitiam  et  dolo- 
rem  super  dolore  et  passione 
Christi  Domini  nostri. 

Sexta  mutabitur,  non  admittendo 
ullas  cogitationes  laetitie  et  gaudii, 
licet  sanctas  et  óptimas,  vt  sunt 
resurrectionis  et  gloriae,  sed  potius 
inducam  meipsum  ad  dolorem  et 
poenam,  adducendo  frequenter  in 
memoriam  labores,  passiones  et 
dolores,  quos  Christus  Dominus 
pertulit  ab  hora  suae  natiuitatis 
usque  ad  mysterium  passionis 
quod  contemplor. 

50r  Ouarta  d:  examen  particu- 
lare  super  exercitiis  et  additioni- 
bus  presentibus  fiet  ut  dictum 
est  in  praecedenti  hebdómada  e. 

Secundo  die  in  medio  noctis  fiet 
contemp[l]atio  super  gestis  ab 
egressu  hortivsquead  domum  An- 
nae  inclusiue  ',  fol.  [72V].  In  au- 
rora super  gestis  ab  egressu  do- 
mus  Annae  vsque  ad  domum  Cay- 
phae  inclusiue;  et  postea  fient 
duae  repetitiones  e  t  exercitium 


a   resumens  parum. 

b  Emendatum  ex  jntendo  [sic]  in  B; 
A  habet  nitendo  scriptum  super  elaboran- 
do, hoc  non  oblitterato. 

c    in  animo  meo  A. 

d    Quarta  nota. 

e    Sic  A;  hebdoma  B. 


405 

VERSIO   I'.  ROOTHAAN 

resumens  paululum  contemplatio- 
nem quam  faceré  voló,  prout  My- 
sterium fuerit,  adnitar,  dum  surgo, 
et  me  vestio,  ad  tristandum  et  do- 
lendum  de  tanto  dolore,  et  de  tanta 
poena  Christi  Domini  nostri. 

Sexta  mutabitur,  non  procuran- 
do adducere  [non  admittendo]  co- 
gitationes jucundas,  licet  bonas  et 
sanctas,  ut  sunt  de  Resurrectione 
et  Paradiso,  sed  immo  inducendo 
me  ipsum  ad  dolorem,  et  ad  poe- 
nam et  afflictionem,  trahendo  [du- 
cendo]  mihi  in  memoriam  frequen- 
ter aerumnas,  labores,  et  dolores 
Christi  Domini  nostri,  quos  pertu- 
lit a  puncto  quo  natus  est,  usque 
ad  Mysterium  Passionis,  in  quo 
nunc  versor. 

Examen  particulare  circa  Exer- 
eitia,  et  Additiones  praesentes,  fiet 
ita  ut  factum  fuit  in  hebdómada 
praecedenti. 

Secunda  die  media  nocte  con- 
templado erit  [de  gestis]  ab  Horto 
usque  ad  domum  Annae  inclusive1 
infra  [Mysteria  Jesu  Christi  Do- 
mini nostri] ;  et  in  aurora  a  domo 
Annae  ad  domum  Caiphae  inclu- 
sive infra  [ibid.];  et  postea  duae 
solitae  repetitiones,  et  applicatio 


406 


Tercera  semana 

AUTOGRAPHUM 


  De  PASSIÓN 

VULGATA  VERSIO 


3.°  día.  El  tercero  día  a  la  me- 
dia noche,  de  casa  de  Caypfás  32v 
a  Pilato  inclusiue,  fol.  48,  lit.;  y  a 
la  mañana  de  Pilato  a  Herodes  in- 
clusiue, fol.  48;  y  después  las  repe- 
ticiones y  sentidos  por  la  misma 
forma  que  está  ya  dicho. 


4.  °  día.  El  quarto  día  a  la  me- 
dia noche  de  Herodes  a  Pilato, 
fo.  49,  lit.,  haziendo  y  contemplan- 
do hasta  la  mitad  de  los  misterios 
de  la  misma  casa  de  Pilato,  y  des- 
pués en  el  exercitio  de  la  mañana, 
los  otros  misterios  que  quedaron 
de  la  misma  casa,  y  las  repeticio- 
nes y  los  sentidos  como  está  dicho. 

5.  °  día.  El  quinto  día  a  la  me- 
dia noche,  de  casa  de  Pilato  hasta 
ser  puesto  en  crux,  fol.  49,  lit.  d;  y 
a  la  mañana  desde  que  fué  aleado 
en  crux  hasta  que  espiró,  fol.  49, 
lit.  e,f,  g;  después  las  dos  repeti- 
ciones y  los  sentidos. 

6.  °  día.  El  sexto  día  a  la  me- 
dia noche,  desde  la  crux  descen- 
diéndole, hasta  el  monumento  ex- 


In  3.a  die  contemplabimur  per 
noctem  mediam,  quomodo  ductus 
est  ad  Pilatum  Christus,  et  quid  48 
ibi  actum,  ut  dicetur  fol.  [65V.]. 
Diluculo  uero  de  iis,  quae  gesta 
sunt  transmisso  Christo  ad  Hero- 
dem  fol.  [65V.].  Subdetur  repeti- 
tionum  et  sensuum  consuetus 
usus. 

Die  4.a  meditado  nocturna  per- 
curret  historiara  de  reditu  ab  He- 
rode,  usque  ad  mediam  partem 
mysteriorum,  quae  apud  Pilatum 
secuta  sunt;  reliquam  uero  partem 
circa  lucem  primam  prosequemur. 
De  repetitionibus  quoque  et  sen- 
sibus  pro  consuetudine  sit  agen- 
dum. 

Die  5.a  sub  noctis  médium,  de 
progressu  ipso  passionis  contem- 
plabimur, a  sententia  Pilati  usque 
ad  crucifixionem.  Sub  auroram 
deinceps,  ab  eleuatione  crucis  ad 
Christi  usque  expirationem,  de 
quibus  fol.  [66v.].  Repetitiones  et 
sensuum  exercitatio,  ut  supra. 

Die  6.a  noctu,  quomodo  mor- 
tuus  Dominus  sublatus  de  cruce 
et  ad  monumentum  delatus  est, 


Tercera  semana  —  De  passión 


VERSIO  PRIMA 

quinqué  sensuum  a,  sicut  dictum 
est  b. 

Tertio  c  die  in  medio  noctis  fiet 
contemplatio  supergestisab  egres- 
su  domus  Cayphae  usque  ad  Pila- 
tum inclusiue,  fol.  [73v].  In  auro- 
ra super  gestis  ab  egressu  d  domus 
Pilati  usque  ad  domum  Herodis 
inclusiue;  et  fient  duae  repetitio- 
nes  et  exercitium  ducendi  quinqué 
sensus,  seruando  supra  dictam  for- 
mam. 

Ouarto  die  in  medio  noctis  fiet 
contemplatio  super  gestis  ab 
egressu  domus  Herodis  usque  ad 
Pilatuna  iterum,  fol.  [74].  Vbi  con- 
templabimur  unam  partem  myste- 
riorum  peractorum  in  domo  Pilati; 
postea  in  exercitio  aurorae  reli- 
quam  partem  mysteriorum;  et  fient 
repetitiones  et  exercitium  quinqué 
sensuum. 

Quinto  die  super  gestis  a  cdomo 
Pylati  usque  ad  crucifixionem  in- 
clusiue, fol.  [74v].  50v  In  aurora, 
super  gestis  posteaquam  exaltatus 
fuit  f  in  cruce,  usque  ad  tempus 
quo  emisit  spiritum. 

Sexto  die  in  medio  noctis  super 
gestis  a  tempore,  quo  de  cruce 
ablatus  est,  usque  ad  monumen- 

a  exercitium  trahendi  quinqué  sensus; 
He  infra  in  tertio,  guarió  et  séptimo  die 
et  in  notatione. 

b  tota  haec  paragrap/ius  est  in  marg. 
in  B. 

c    Emendatum  ex  Secundo  in  B. 
d    Sic  m  A;  aegresu  B. 
e   Prius  in  B;  a  A. 

f  Emendatum  in  B  ex  fuit  exaltatus, 
ijuod  est  in  A. 


407 

VERSIO  P.  ROOTHAAN 

sensuum,  eo  modo  quo  jam  di- 
ctum est. 

Tertia  die  media  nocte,  a  domo 
Caiphae  ad  Pilatum  inclusive  infra 
[Mysteria];  et  in  aurora  a  Pilato  ad 
Herodem  inclusive,  ibid.;  ac  dein 
solitae  repetitiones  et  sensus, 
eadem  forma,  qua  jam  dictum  est. 


Ou  arta  die  media  nocte,  ab  He- 
rode  ad  Pilatum,  ibid.,  faciendo 
[hoc  Exercitium]  et  contemplandi  > 
usque  ad  mediam  partem  Mysterio- 
rum ejusdem  domus  Pilati:  deinde 
in  Exercitio  [quod  fiet]  in  aurora, 
reliqua  Mysteria,  quae  remanserunt 
ejusdem  domus;  et  repetitiones,  et 
sensus,  ut  dictum  est. 

Quinta  die  media  nocte,  a  domo 
Pilati  usque  dum  positus  fuit  in 
cruce  [s.  crucifixus]  infra  ibid.:  in 
aurora,  ab  elevatione  ejus  in  cru- 
ce, usque  dum  exspiravit,  ibidem; 
et  postea  solitae  duae  repetitiones 
et  sensus. 

Sexta  die  media  nocte,  a  cruce, 
cum  deponitur,  usque  ad  monu- 
mentum  exclusive,  ibidem:  et  in 


408 


Tercera  semana  —  De  passiün 


AUTOGRAPHUM 

clusiue,  fol.  49,  lit.;  y  a  la  mañana 
desde  el  monumento  inclusiue  a 
hasta  la  casa  donde  Nuestra  Se- 
ñora fué  después  de  sepultado  su 
Hijo. 

7.°  día.  El  séptimo  día  con- 
templación de  toda  la  pasión  iunta 
en  el  exercitio  de  la  media  noche 
y  de  la  mañana,  y  en  lugar  de  las 
dos  repeticiones  y  de  los  sentidos, 
considerar  todo  aquel  día,  quanto 
más  freqüente  podrá,  cómo  el 
cuerpo  sacratíssimo  de  Xpo.  nues- 
tro Señor  33  quedó  desatado  y 
apartado  del  ánima,  y  dónde  y 
cómo  sepultado.  Asimismo  consi- 
derando la  soledad  de  Nuestra  Se- 
ñora con  tanto  dolor  y  fatiga;  des- 
pués por  otra  parte  la  de  los  dis- 
cípulos. 

Nota.  Es  de  notar  que  quien 
más  se  quiere  alargar  en  la  pas- 
sión,  a  de  tomar  en  cada  contem- 
plación menos  misterios,  es  a  sa- 
ber, en  la  primera  contemplación 
solamente  la  cena;  en  la  2.a  el  la- 
bar  de  los  pies;  en  la  3.a  el  darles 
el  sacramento;  en  la  4.a  el  sermón 
que  Xpo.  les  hizo,  y  assí  por  las 
otras  contemplaciones  y  misterios. 


VULGATA  VERSIO 

fol.  [66v.].  Primo  mane,  ex  quo 
sepultus  fuit  doñee  beata  Uirgo  in 
domum  aliquam  se  recepit,  fol.  1 

48v  Die  7.a  inter noctu  et  mane 
passionem  totam  reuoluemus;  post- 
ea repetitionum  et  sensuum  uice, 
per  diem  totum  considerabimus, 
quam  licebit  frequentissime,  quo 
pacto  sanctissimum  Iesu  Christi 
corpus  remanserit  a  ab  anima  se- 
iunctum,  et  ubinam  aut  quomodo 
sepultura.  Item  quae  fuerit  beatae 
Mariae  matris  solitudo,  desolatio 
qualis,  et  quanta  afflictio;  quam 
acerbus  quoque  discipulorum 
moeror  extiterit. 

Subnotandum  est,  quod  sicui 
libeat  meditandae  Christi  passio- 
ni  diutius  instare,  contemplatio- 
nes  singulas  debet  absoluere  cum  b 
paucioribus  mysteriis;  ita  ut  prima 
solum  comprehendat  coenam;  2.a 
lotionem  pedum;  3.a  eucharistiae 
sanctae  institutionem;  4.a  sermo- 
nem  ibi  subsecutum,  et  sic  in  cac- 
teris  agendum. 


»    Seq.  in  Auí.  fol.  litt.  oblitt.  a    Emenda!,  ex  remansit. 

t>    Hoc  v.  add.  supra  vers. 


1    Nullo  in  folio  id  narratur.  Vidc  Aut.  hoc  loco,  ubi  illud  fol.  delctum  cst. 


Tercera  semana  —  De  passión 


409 


YERSIO  PRIMA 

tum  exclusiue,  fol.  [75];  in  aurora 
super  gestis  a  monumento  inclusi- 
ue,  fol.  [75],  usque  ad  domum, 
ad  quam  perrexit  Domina  nostra, 
postquam  sepultos  fuit  eius  Filius. 

Séptimo  die  fiet  contemplatio 
totius  passionis  simul  in  exercitio 
mediae  noctis  et  aurorae,  et  loco 
duarum  repetitionum,  et  loco  exer- 
citii  quinqué  sensuum,  conside- 
rare toto  illo  die  frequentissime 
corpus  sacratissimum  Christi  JE- 
SV  a  separatum  ab  anima,  et  ubi 
et  quomodo  sepultum  b.  Item  si- 
militer  solitudinem  Dominae  no- 
strae,  tanto  dolore  et  desolatione 
oppressae;  ex  alia  parte  etiam  do- 
lorem  discipulorum,  etc.  c. 

51r.  Est  d  aduertendum  quod 
is,  qui  uult  plus  immorar  iin  passio- 
ne,  debet  pauciora  mysteria  in  qua- 
libet e  contemplatione  considerare, 
verbi  gratia,  in  prima  contempla- 
tione solum  coenam;  in  2.a  lotio- 
nem  pedum;  in  3.a  institutionem 
et  exhibitionem  f  sacramenti;  in  4.a 
sermonem  quem  habuit  Christus 
ad  discípulos;  et  ita  in  aliis  con- 
templationibus  et  mysteriis. 


a   Jesu,  dissolutum  et  separatum. 

b    sepulchro  traditum. 

c  dolorem  et  anxietatem  discipulorum 
A;  emendatum  ex  dolorem  et  gesta  disci- 
pulorum. 

d    Nota.  Est  A. 

e  singula. 

f  A  habet  in  marg.  institutionem  et  ex- 
hibitionem (?)  emendatum  ex  exhibitio- 
nem, quod  emendatum  erat  ex  collationem. 


VERSIO   I>.  ROOTIIAAN 

aurora ,  a  monumento  inclusive 
usque  ad  domum,  in  quam  Domina 
nostra  se  recepit,  postquam  sepul- 
tus  esset  Filius  ejus. 

Séptima  die  contemplatio  totius 
Passionis  simul  in  Exercitio  mediae 
noctis,  et  aurorae;  et  repetitionum 
ac  sensuum  loco,  considerare  per 
totam  illam  diem,  quam  poterit 
[exercitans]  frequentissime,  quo- 
modo corpus  sacratissimum  Christi 
Domini  nostri  remansit  solutum  et 
separatum  ab  anima:  et  ubi  et  quo- 
modo sepultum :  item  conside- 
rando solitudinem  Dominae  nu- 
strae  cum  tanto  dolore  et  fatigatio- 
ne:  deinde  ex  altera  parte  Disci- 
pulorum [etiam]  solitudinem. 

Notandum  est,  quod  qui  magis 
vult  tempus  producere  [diutius 
immorari]  in  Passione,  debet  assu- 
mere  in  quavis  contemplatione 
pauciora  Mysteria,  scilicet,  in  pri- 
ma contemplatione  Coenam  solum- 
modo:in  secunda  Lotionem  pedum 
[discipulis  factam]:  in  tertia  Sa- 
cramentum  illis  datum:  in  quarta 
Sermonem,  quem  Christus  illis  fe- 
cit:  et  sic  per  ceteras  contempla- 
tiones  et  mysteria. 


Tercera  semana  —  De  comer 


410 

AUTOGRAPHUM 

Asimismo  después  de  acabada 
la  passión,  tome  vn  día  entero  la 
mitad  de  toda  la  passión,  y  el  2.0 
día  la  otra  mitad,  y  el  3.0  día  toda 
la  pasión. 

Por  el  contrario  quien  quisiere 
más  abreuiar  en  la  passión,  tome  a 
la  media  noche  la  cena,  a  la  ma- 
ñana el  huerto,  a  la  hora  de  missa 
la  casa  de  Anás,  a  la  hora  de  víspe- 
ras la  casa  de  Cayphás,  en  lugar  de 
la  hora  antes  de  cena  la  casa  de 
Pilato;  de  manera  que  no  haziendo 
repeticiones  ny  el  traer  de  los  sen- 
tidos, haga  cada  día  cinco  exerci- 
tios  distinctos,  y  en  cada  vno  exer- 
cicio  distincto  misterio  de  Xpo. 
nuestro  Señor;  y  después  de  assí 
acabada  toda  la  passión,  puede  a 
hazer  otro  día  toda  la  passión  iunta 
en  vn  exercicio  o  en  diuersos,  como 
más  le  parescerá  que  aprouecharse 
podrá. 


VULGATA  VERSIO 

Adhaec,  traiecta  tota  passione, 
licebit  próximo  post  die  iterare 
eius  dimidium,  atque  reliquum 
postridie;  perendie  rursus  totam 
simul. 

49r  E  contrario  uero,  si  quis 
malit  tempus  succidere,  contem- 
pletur  de  coena  Domini  per  no- 
ctem;  de  hcrto  in  aurora;  de  Annae 
domo  circa  missam;  sub  uesperas 
de  domo  Caiphae;  de  praetorio 
Pilati  ante  coenam;  et  ita  pergen- 
do,  per  dies  singulos  diuersa  exer- 
citia  quinqué  implebuntur,  utpote 
repetitionum  ac  sensuum  usu 
praetermisso;  transcursa  uero  pas- 
sione, operae  pretium  fuerit  ean- 
dem  simul  totam  die  único  reuol- 
uere,  siue  in  unum  tantum  exer- 
citium  congestam  a,  siue  distribu- 
tam  in  plura,  prout  sibi  fore  con- 
ducibilius  ille  censuerit. 


33v  Reglas  para  ordenarse  en  el 

COMER  PARA  ADELANTE  1 

[  I  .a  regla.]  La  primera  regla  es 
que  del  pan  'l  conuiene  menos  abs- 

a    procure  de.  Do. 


Regulae  aliquot  ad  uictum  recte 
temperandum  1 

Prima  est,  quod  a  pane  minus 
abstinendum  sit  -  quam  a  reliquis 

a   Seq.  seu  in  oblitt. 


1  ]  loe  loco  regulas  temperantiae  posuit  S.  Pater,  «fortasse,  inquit  /)/'.,  c.  XXXV,  n.  13, 
nc  prioribus  hebdomadis  niniis  onerctur  is  qui  in  exercitiis  versatur».  Aliam  causam 
indicat  Suárez,  1.  c.,  cap.  VI,  n.  6,  quod  moderado  valde  necessaria  sit,  ut  usus  men- 
talis  orationis  in  mysteriis  vitae  Christi  et  praecipue  passionis  continuari  post  exercitia 
possit.  1 1  is  addc  ciuod  si  se  exercens  eam  ¡n  prioribus  hebdomadis  victus  rationem  te- 


Tercera  semana  —  De  comer 


411 


VERSIO  PRIMA 

Item,  postquam  seniel  contem- 
platus  fuerit  totam  passionem,  ac- 
cipiet  diem  integran)  in  contem- 
planda  medietate  passionis,  et  2." 
die  aliam  mcdietatem;  3."  die  to- 
tam. 

Iterum  per  oppositum,  qui  uo- 
luerit  breuius  absoluere,  accipiat 
in  medio  noctis  coenam,  in  auro- 
ra hortum,  hora  missae  domum 
Annae,  hora  uesperarum  domum 
Caiphe,  ante  a  coenam  domum 
Pilati;  ita  b  auferendo  repetitiones 
et  exercitium  quinqué  sensuum,  fa- 
ciat  quotidie  51v  quinqué  exerci- 
tia  distincta,  et  in  singulis  illorum 
distinctum  mysterium;  postea,  ita 
absoluta  tota  passione,  potest  alio 
die  contemplan  totam  passionem 
simul  in  uno  exercitio  vel  in  di- 
uersis,  ut  c  magis  visum  fuerit  ei 
qui  exercetur,  et  erit  ei  d  fructuo- 
sius. 


Regulae  ad  reformandüm  homi- 
nem  deinceps  in  cibo  et  potu  1 

Prima  regula  est,  quod  circa  pa- 
nem  2  minus  conuenit  e  faceré  abs- 


»  Cayphae;  hora  ante;  emendatum  ex 
Cayphae,  loco  horae  ante. 

b    ita  ut  A,  emendatum  ex  ita  quod. 
c   sicut  A. 

d    exercetur,  quod  erit  sibi. 
e  decet. 


VERSIO  P.  ROOTII  AAN 

Item,  post  finitam  Passionem, 
sumat  uno  die  integro  mediam 
partem  totius  Tassionis,  et  secun- 
do die  alteram  partem:  et  tertio 
die  totam  Passionem. 

E  contrario,  qui  voluerit  magis 
abbreviare  [tempus]  in  Passione 
[contemplanda]  ,  assumat  media 
nocte  Coenam,  et  in  aurora  Hor- 
tum: ad  horam  Missae  domum 
Annae:  ad  horam  Vesperarum  do- 
mum Caiphae:  loco  horae  ante 
coenam  [id  est  applicationis  sen- 
suum] domum  Pilati:  ita  ut  non 
faciendo  repetitiones,  ñeque  appli- 
cationem  sensuum,  faciat  quotidie 
quinqué  Exercitia  distincta,  et  in 
quovis  Exercitio  [  contempletur] 
distinctum  Mysterium  Christi  Do- 
mini  nostri;  et  post  finitam  ita  to- 
tam Passionem,  potest  faceré  [con- 
templan] alio  die  totam  Passionem 
simul  in  uno  Exercitio,  vel  in  di- 
versis,  prout  magis  sibi  videbitur 
fructum  percipere  posse. 

regulae  ad  ordinandum  se  in 
posterum  in  victu.  1 

Prima  regula  est,  quod  a  pane 
convenit  minus  abstinere  2,  quia 


nuerit,  quam  Ignatius  magnopere  commendabat  (cf.  Di.  Ignat.  dictata,  n.  [7]);  plañe 
jam  viderit  hoc  tempore,  quid  sibi  noceat,  quid  prosit;  ac  proinde  poterit  sibi  in  po- 
sterum  providere,  et  experimento  confirmare  in  quarta  hebdomade,  in  qua  loco  poeni- 
tentiae  temperantia  commendatur. 
2    V.  supra,  Proleg.,  p.  86. 


412  Tercera  semana — De  comer 

AUTOGRAPHUM  VULGATA  VERSIO 


tenerse,  porque  no  es  manjar  so- 
bre el  qual  el  apetito  se  suele  tanto 
desordenar,  o  a  que  la  tentación 
insista  como  a  los  otros  manjares. 

2.  a  regla.  La  segunda:  acerca 
del  beuer  paresce  más  cómmoda  1 
la  abstinencia,  que  no  acerca  el  co- 
mer del  pan;  por  tanto  se  deue 
mucho  mirar  lo  que  haze  prouecho, 
para  admitir,  y  lo  que  haze  daño, 
para  lanzallo. 

3.  a  regla.  La  tercera:  acerca  de 
los  manjares  2  se  deue  tener  la  ma- 
yor y  más  entera  abstinencia;  por- 
que así  el  apetito  en  desordenarse 
como  la  tentación  en  inuestigar  a, 
son  más  promptos  en  esta  parte,  y 
así  la  abstinencia  en  los  manjares 
para  euitar  dessorden,  se  puede  te- 
ner en  dos  maneras:  la  vna  en  ha- 
bituarse a  comer  manjares  gruesos, 
la  otra,  si  delicados,  en  poca  quan- 
tidad. 


alimentis,  cum  ñeque  gulam  adeo 
iritet,  nec  tentationi  aeque  obno- 
xios nos  reddat. 

49 v  2.a,  quod  circa  potum  at- 
tendenda  sit  magis  abstinentia 
quam  circa  panem;  caute  obser- 
uando,  quae  prosit  mensura  potus, 
ut  sumatur  semper;  quae  rursum 
noceat,  ut  tollatur. 

3.a,  quod  circa  pulmenta  et  edu- 
lia  2  potissimum  abstinentiae  ratio 
uersetur,  cum  per  illa  tum  appeti- 
tui  ad  peccandum,  tum  inimico  ad 
tentandum,  maior  subministretur 
occasio.  Temperanda  sunt  igitur, 
uitandi  excessus  causa,  quod  fit 
dupliciter,  dum  uel  cibis  gros- 
sioribus  uescimur  atque  assuesci- 
mus,  uel  dum  parce  delicatis  uti- 
mur. 


4.a  regla.  La  quarta:  guardán- 
dose que  no  cayga  en  enfermedad, 
quanto  más  hombre  quitare  de  lo 
conueniente,  alcanzará  más  presto 
el  medio  que  deue  tener  en  su  co- 
me[r]  y  beuer,  por  dos  razones: 

■    ynstiguar  Bu.,  id  est,  instigar. 


4.a  est,  quod  quanto  plus  de 
conueniente  uictu  sibi  quis  ade- 
merit  (uitato  interim  ualetudinis 
aduersae  graui  periculo),  tanto  ce- 
lerius  mensuram  cibi  ac  potus  iu- 
stam  reperiet;  tum  quia  hoc  modo 


1  Optima  interprctatio  per  adjectivum  «opportuna»,  quod  jan)  suggcrit  Ro.  in  ed.  2.a 
namurcensi. 


Tercera  semana — De  comer 


413 


VERSIO  PRIMA 

tinentiam,  quoniam  a  non  est  ci- 
bus  super  quo  appetitus  soleat 
adco  inordinari  b,  vel  tentatio  ur- 
gere,  sicut  in  reliquis  cibis. 

Secunda:  in  potu  uidetur  com- 
modior  abstinentia  quam  in  pane; 
ideo  debet  multum  quilibet  ad- 
uertere,  ut  quod  est  utile  c  52  ad- 
mittat,  et  quod  est  nociuum  expel- 
lat. 

Tertia:  in  aliis  cibis  2  debet  ob- 
seruari  diligentius  et  magis  inte- 
gre abstinentia,  quia  in  illis  ap- 
petitus solet  magis  deordinari  et 
tentatio  promptius  insistere;  et  ita 
abstinentia  aliorum  ciborum  po- 
test  seruari  dupliciter;  primo  si 
assuescat  cibis  grossioribus;  dein- 
de,  si  utitur  delicatis,  saltem  d  in 
parua  quantitate. 


Quarta:  quanto  magis  homo  sub- 
straxerit  e  sibi  de  cibo  conuenien- 
te  f,  modo  in  infirmitatem  non  inci- 
dat,  consequetur  citius  médium 
quod  debet  obseruari  s  in  cibo  et 
potu   duabus   de   causis:  prima 

a  quia  A. 

t>  deordinari. 

c  fructuosum. 

d  Sequitur  fiat  oblitt.  in  B;  est  in  A. 

e  subtraxerit  A. 

f  Sequitur  in  B  signum  parentliesis, 
quae  non  clauditur. 

g  obseruare  A. 


VERSIO  P.  ROOT1IAAN 

non  est  cibus,  super  quem  appetitus 
soleat  tam  inordinari  [tam  inordi- 
nate  ferri,  modum  excederé],  aut 
ad  quem  tentatio  insistat  [adeo  im- 
pellat],  uti  ad  ceteros  cibos. 

Secunda,  circa  potum  videtur 
commodior  [magis  conveniens  et 
facilior]  1  abstinentia,  quam  circa 
comestionem  pañis:  proinde  mul- 
tum debet  consideran  quid  prosit, 
ut  admittatur,  et  quid  noceat,  ut 
tollatur. 

Tertia  ,  circa  obsonia  2  servari 
debet  máxima,  et  máxime  integra 
abstinentia,  quia  tam  appetitus  ad 
inordinationem  [excedendum  mo- 
dum], quam  tentatio  ad  investi- 
gandum  [ad  excogitandas  et  quae- 
rendas  lautitias]  promptiores  sunt 
in  hac  parte;  itaque  abstinentia  in 
cibis,  ad  inordinationem  vitandam, 
potest  adhiberi  duobus  modis:  pri- 
mo cum  [quis]  assuescat  mandu- 
care cibos  grossiores:  altero,  si  sint 
delicati  [sumat]  in  parva  quanti- 
tate. 

Quarta,  cavendo  ne  incidat  in 
infirmitatem,  quanto  plus  quis  sub- 
traxerit de  convenienti  [victu], 
tanto  citius  perveniet  ad  médium 
quod  servare  debet  in  manducan- 
do et  bibendo;  [idque]  ob  duas 


2  In  hac  regula  usurpat  S.  P.  Ignatius  semper  vocem  eamdem  manjares;  itaque  la- 
tine recte  uteris  eadem  semper  voce  cibi,  id  quod  facit  Ve. 


414 


Tercera  semana  —  De  comer 


AUTOGRAPHUM 

la  primera  porque  así  ayudándose 
y  disponiéndose,  muchas  vezes  sen- 
tirá más  las  internas  noticias,  con- 
solaciones y  diuinas  inspiraciones 
3 i  para  mostrársele  el  medio  que 
le  conuiene;  la  2.a  si  la  persona  se 
vee  en  la  tal  abstinencia,  y  no  con 
tanta  fuerca  corporal  ny  disposi- 
ción para  los  exercicios  espiritua- 
les, fácilmente  vendrá  a  juzgar  lo 
que  conuiene  más  a  su  sustenta- 
ción corporal. 

5.  a  regla.  La  quinta:  mientras  la 
persona  come,  considere  como  que 
vee  a  Xpo.  nuestro  Señor  comer 
con  sus  apóstoles  ',  y  cómo  beue, 
y  cómo  mira,  y  cómo  habla;  y  pro- 
cure de  ymitarle.  De  manera  que 
la  principal  parte  del  entendimien- 
to se  occupe  en  la  consideración 
de  Nuestro  Señor,  y  la  menor  en 
la  sustentación  corporal,  porque 
assí  tome  mayor  concierto  y  orden 
de  cómo  se  deue  aver  y  gobernar. 

6.  a  regla.  La  sexta:  otra  vez 
mientras  come,  puede  tomar  otra 


VÜLGATA  VERSIO 

melius  se  disponens  et  obnixius 
tendens  ad  perfectionem,  sentiet 
interdum  quosdam  cognitionis  in- 
ternae  radios  et  consolatorios  mo- 
tus  sibi  coelitus  50  immissos,  ex 
quibus  facile  poterit  rationem  ui- 
ctuscommodiorem  discernere;tum 
quoniam  si  quis  ita  abstinendo,  se 
deprehenderit  uiribus  imbecillio- 
rem  esse,  quam  ut  exercitia  ipsa 
spiritualia  peragere  commode  ua- 
leat,  sic  facile  aduertet  quam  men- 
suram  uictus  naturae  necessitas 
requirat. 

5.  a,  quod  expedit  inter  come- 
dendum  imaginan  quasi  uidea- 
mus  Iesum  X  m .  Dominum  no- 
strum  uescentem  cum  suis  discipu- 
lis  1 ,  obseruando  quem  teneat 
edendi,  bibendi,  respiciendi  et  lo- 
quendi  modum  a,  eumque  ad  imi- 
tandum  nobis  proponendo.  Vsu- 
ueniet  enim  ut,  occupato  magis 
intellectu  circa  meditationem  ta- 
lem,  quam  circa  corporalem  ci- 
bum,  discamus  facilius  uictum  mo- 
derar i. 

6.  a,  quod  gratia  uarietatis,  aliae 
adhiberi  possunt  meditationes  in- 

a   Seg.  quem  oblitt.. 


1    V.  supra,  Proleg.,  p.  8G. 


Tercera  semana — De  comes 


415 


VERSIO  PRIMA 

quia  ■  is,  qui  ita  se  disponit  ac 
praeparat,  sepe  sentit  magis  inter- 
nas illustrationes  et  consolationes 
et  diuinas  inspirationes  ad  prae- 
monstrandum  médium  illi  quod 
conuenit;  secunda  quia  si  is,  qui 
versatur  b  in  tali  abstinentia,  ui- 
deat  se  non  esse  cum  tali  c  dispo- 
sitione  et  fortitudine  corporis52v, 
quae  sat  sit  ad  exercitia  spiritua- 
lia,  facile  intelliget  id  quod  magis 
expediat  sustentationi  d  corporis. 

Quinta:  tempore  cibi  sumendi c, 
poterit  consyderare  Christum  Do- 
minum  nostrum  cum  apostolis  co- 
medentem  et  bibentem  aspi- 
cientem  alios  et  cum  aliis  colo- 
quentem,  et  nitatur  illum  imitari; 
ita  ut  f  praecipue  intellectus  sit 
detentus  et  occupatus  in  consyde- 
ratione  Christi  6  et  minus  h  in  sus- 
tentando corpore,  ut  ita  quilibet 
capiat  formam  ct  ordinem  guber- 
nandi  se. 

Sexta:  iterum  etiam  in  tempore 
cibi  1  potest  considerare  uitam  san- 


a   Hoc  v.  deest  in  A. 
b  exercetur. 
c    tanta  A. 

d    Emendatum   ex  substentatione  B\ 
sustentationi  A. 
e   tempore  prandii. 
1  quod. 

g    Christi  Domini  nostri. 
h    Sic  A,  ubi  prius  erat  et  non  emenda- 
tum ex  minor  pars. 
'  prandii. 


VERSIO  P.  ROOTIIAAN 

rationes:  primo,  quia  sic  adjuvans 
sese  ac  se  disponens,  saei>e  magis 
sentict  internas  cognitiones,  con- 
solationes et  divinas  inspirationes, 
quibus  ostendatur  sibi  médium, 
quod  sibi  conveniat:  secundo, 
[quia]  si  persona  videat  se  in  tali 
abstinentia,  nec  tantis  viribus  cor- 
poris, nec  dispositione,  [quae  suf- 
ficiant,  vel  aptum  conservent]  ad 
Exercitia  spiritualia  [peragenda], 
facile  perveniet  ad  judicandum 
quid  magis  conveniat  sustentationi 
corporis. 

Quinta,  tempore  quo  quis  cibum 
sumit,  consideret  ac  si  videat 
Christum  Dominum  nostrum  ci- 
bum sumentem  cum  suis  Aposto- 
lis  et  quomodo  bibat,  et  quomo- 
do  respiciat,  et  quomodo  loquatur; 
et  curet  eum  imitari,  ita  ut  praeci- 
pue intellectus  oceupetur  in  consi- 
deratione  Domini  nostri,  et  minus 
in  sustentatione  corporis,  ut  ita 
capiat  majorem  methodum  et  or- 
dinem circa  modum,  quo  se  habe- 
re  et  gubernare  debeat. 

Sexta,  alias,  dum  cibum  sumit, 
potest  aliam  considerationem  adhi- 


416 


Tercera  semana — De  comer 


AUTOGRAPHUM 

consideración  o  de  vida  de  sanctos 
o  de  alguna  pía  contemplación  o 
de  algún  negocio  spiritual,  que 
aya  de  hazer;  porque  estando  en 
la  tal  cosa  attento,  tomará  menos 
delectación  y  sentimiento  en  el 
manjar  corporal. 

7.a  regla.  La  séptima:  sobre  to- 
do se  guarde  que  no  esté  todo  su 
ánimo  intento  en  lo  que  come,  ny 
en  el  comer  baya  apresurado  por 
el  apetito;  sino  que  sea  señor  de  sí 
ansí  en  la  manera  del  comer,  como 
en  la  quantidad  que  come. 

34v  8.aregla.  La  octaua:  para 
quitar  dessorden  mucho  aprouecha 
que  después  1  de  comer  o  después 
de  cenar  o  en  otra  hora  que  no 
sienta  apetito  de  comer,  determine 
consigo  para  la  comida  o  cena  por 
venir,  y  ansí  consequenter  cada 
día  s,  la  cantidad  que  conuiene 
que  coma;  de  la  qual  por  ningún 
appetito  ny  tentación  pase  adelan- 
te, sino  antes  por  más  vencer  todo 
apetito  desordenado  y  tentación 
del  enemigo,  si  es  tentado  a  comer 
más,  coma  menos. 


VULGATA  VERSIO 

ter  vescendum,  ut  sunt  a  de  sancto- 
rum  uita,  de  pia  quapiam  doctrina, 
uel  de  aliquo  spirituali  negotio 
agendo;  unde  b  sic  abstracta  men- 
te, cibus  ipse  et  uescendi  dele- 
ctado parum  sentiatur. 

50v  7.a  quod  cauendum  sit 
praecipue,  ne  super  sumendos  ri- 
bos animus  quodam  modo  totus 
effundatur,  et  ne  auide  uescamur 
aut  festine;  sed  appetitui  semper 
dominantes,  tum  mensuram  uictus, 
tum  sumendi  modum  una  tempe- 
remus. 

8.a  est,  quod  plurimum  condu- 
cit  ad  c  tollendam  cibi  potusque 
immoderantiam,  si  ante  prandium 
aut  coenam  *,  et  quacunque  hora 
nulla  esunes  sentitur,  praeuia  de- 
liberatione,  uictum  proxime  su- 
mendum  diffiniamus  ad  mensuram 
certam  "  ;  quam  deinde  nulla  uel 
propria  auiditate  uel  instigatione 
inimici,  unquam  excedamus;  sed 
potius  uincendae  utriusque  causa 
de  illa  nonnihil  etiam  subduca- 
mus. 


a    meditationcs  victitando,  ut  sunt. 

b    Prius  ut. 

c    Seq.  excessum  oblitt. 


1  Vu.  habet  «ante  prandium  aut  coenam,  et  quacumquc  llora  nulla  esurics  senti- 
tur.» Ubi  sat  clare  apparet  «ante»  pro  «post»  scriptum  fuisse.  Cf.  tamcn  Proleg,,  supra, 
p.  159. 


Tercera  semana  —  De  COMEE 


417 


VERSIO  PRIMA 

ctorum  uel  aliquam  a  contempla- 
tionem  vel  cogitet  super  aliquo 
negocio  spirituali  agendo  '',  ut 
huic  rci  intentus,  minus  delecta- 
tionis  et  sensus  capiat  in  cibo  cor- 
poris. 

Séptima:  super  omnia  caueat, 
nc  sit  nimis  intentus  cibo,  nec  il- 
lum  sumat  cfestinanter  ex  impulsu 
appetitus,  sed  in  ómnibus  ob-53 
tineat  (1  sui  ipsius  dominium,  tam 
in  modo  comedendi,  quam  etiam 
in  quantitate. 

Octaua:  ad  expellendam  inordi- 
nationem  multum  conferí,  ut  post 
prandium  et  post  coenam  l,  vel 
in  alia  hora,  in  qua  non  sentit  ap- 
petitum  comedendi,  determinet  e 
secum  prandium  vel  coenam  pro- 
xime  futuram,  et  ita  singulis  die- 
bus  2  quantitatem  quam  decet  su- 
mere,  quam  nullo  modo  excedat, 
quocumqueappetitu  instigante  seu 
tentatione;  immo,  ut  magis  uincat 
omnem  appetitum  inordinatum  et 
tentationem  inimici,  si  tentatur  ad 
plus  capiendum,  capiat  minus. 


a  aliquam  piam  A. 

b  spirituali,  quod  debeat  expediré. 

c  Sit  A;  sumant  B. 

d  haberet. 

e  deliberet. 


VliRSIO   P.  ROOTIIAAN 

bere,  vel  de  vita  Sanctorum,  vel  de 
pia  aliqua  contemplatione,  vel  de 
aliquo  negotio  spirituali  quod  sibi 
agendum  sit:  quia  attentione  defi- 
xus  in  re  tali,  minus  sumet  delecta- 
tionis  et  sensus  in  cibo  corporali. 

Séptima,  super  omnia  caveat,  ne 
sit  totus  animus  suus  intentus  in 
id  quod  comedit,  ñeque  in  come- 
dendo  sit  festinus  prae  appetitu, 
sed  sit  dominus  sui,  tam  in  modo 
comedendi,  quam  in  quantitate 
quam  sumit. 

Octava,  ad  tollendam  [omnem] 
inordinationem  [  circa  victum  ], 
multum  juvat,  post  prandium,  vel 
post  coenam  vel  alia  hora,  qua 
non  sentiat  appetitum  comedendi, 
determinare  secum  pro  prandio 
vel  coena  proxime  futura,  et  ita 
consequenter  quotidie  J,  quantita- 
tem quam  conveniat  sumere,  ultra 
quam  ñeque  ob  appetitum  quem- 
cumque,  ñeque  ob  tentationem 
[ullam]  procedat:  sed  immo,  ad 
magis  vincendum  omnem  appeti- 
tum inordinatum,  et  tentationem 
inimici,  si  tentatur  ad  plus  come- 
dendum,  comedat  minus. 


2    Cf.  Di.  Ignat.  díctala,  n.  [7J. 
Monum.  Ignat. — Series  II. 


27 


4i 8  Quarta  semana  — De  resurrectión 

AUTOGRAPHUM  VULGATA 


La  primera  contemplación  cómo 
Xpo.  nuestro  Señor* aparesció  a 
Nuestra  Señora  l,  fo.  50,  lit. 


Oración.  La  sólita  oración  pre- 
paratoria. 

1.  °  preámbulo.  El  primer 
preámbulo  es  la  historia,  que  es 
aquí  cómo  después  que  Xpo.  es- 
piró en  la  cruz,  y  el  cuerpo  quedó 
separado  del  ánima  y  con  él  siem- 
pre vnida  la  Diuinidad,  la  ánima 
beata  descendió  al  infierno,  asi- 
mismo vnida  con  la  Diuinidad;  de 
donde  sacando  a  las  ánimas  iustas  3 
y  veniendo  al  sepulchro  y  resusci- 
tado,  aparesció  a  su  bendita  Ma- 
dre en  cuerpo  y  en  ánima. 

2.  °  preámbulo.  El  2.0  composi- 
ción viendo  el  lugar,  que  será 
aqui  ver  la  disposición  del  sancto 
sepulchro,  y  el  lugar  o  casa  de 
Nuestra  35  Señora,  mirando  las 


VERSIO 

51r 

QUARTA  HEBDOMADA 

Contemplatio  prima.  Quomodo 
Iesus  Dominus,  post  resurre- 
ctionem  apparuit  sanctae  Matri 
suae      ut  habetur  infra,  fol. 

[67] 

Oratio  praeparatoria  iuxta  mo- 
rem. 

Praeludium  primum  accipiturab 
historia.  Quomodo  postquam  ex- 
pirauit  Dominus  in  cruce,  sepulto 
corpore  *,  sed  Diuinitate  semper 
sociato,  ipse  in  anima  Diuinitati 
quoque  continué  unita,  descendit 
ad  inferos,  ereptisque  inde  iusto- 
rum  animabus  2,  rediens  ad  sepul- 
chrum,  corpus  cum  anima  denuo 
uniuit,  ac  resurgens  demum,  appa- 
ruit Beatae  Virgini  matri  suae 
uiuus,  uf  pie  ac  verisimiliter  cre- 
dendum  est, 

2.m,  pro  constructione  -loci  spe- 
culandum  accipiet  sepulchri  si- 
tum  et  Beatae  Uirginis  domici- 
Lium,  cuius  formam,  partes  et  reli- 
quam  dispositionem,  ut  cellulam 


*  In  prima  contemplatione  quartae  he- 
bdomadae.  In  primo  praeludio:  Sepulto  cor- 
poro;  c.x  autographo  habetur:  Corpore  ab 
anima  separato;  vox  enim  illa  (sepulto) 
non  est,  ñeque  cohaeret  cum  aliis. 


1  V.  supra  Proleg.,  p.  67,  ubi  diximus  inveniri  hanc  apparitionem  in  Flore  Sancionan 
B.  Jacobi  de  Vorágine,  et  in  Vita  Christi  cartusiensi.  Legitur  etiam  apud  Coelium  Se- 
dulium  {Carmen  Paschale,  1.  V,  W.  361-364,  Migne,  P.  L.,  XIX,  743)  et  apud  alios  aucto- 
res.  Suárez  dicit:  «Absquc  ulla  dubitatione  credendum  est,  Cliristum  post  resurrectio- 
nem  primum  omnium  Matri  suae  apparuisse.  Quae  sententia  ex  ipsis  terminis  adeo  est 
per  se  credibilis,  ut  fere  sine  controversia  omnium  hdelium  et  doctorum  animis  inse- 
derit,  atque  ita  docent  omnes  scriptores  catholici,  qui  hanc  quaestionem  attigerunt.» 
{De  Mysteriis  vitae  Christi,  disp.  XLIX,  sect.  I,  n.  2.)  Pulcherrime  rem  exi)onit  Alfon- 
sus  de  Cabrera,  O.  P.,  in  sermone  de  Rcsurrectione  Domini(.\'//c7'a  Bibl.  de  Aut.  Esp.  t.  3, 


QUARTA  SEMANA 
VERSIO  PRIMA 


54r  QUARTA  HEBDOMADA 

Prima  contemplatio  super  appa- 
ritione  i  .a  christi  ad  beatam  vlr- 
ginem  mariam  *,  fol.  [75] 


Oratio  praeparatoria  eadem 
quae  sólita  est. 

Primum  praeambulum  est  addu- 
cere  historiam,  quae  nunc  a  erit 
consyderare  Christum  a  tempore 
quo  expirauit  in  cruce,  et  corpus 
fuit  separatum  ab  anima,  non  ta- 
men  a  Diuinitate,  secundum  ani- 
mam  tamen  vnitam  Diuinitati  de- 
scendentem  ad  inferos;  vnde  edu- 
cens  animas  sanctas  et  rediens 
ad  sepulchrum  et  suscitans  se  ip- 
sum  apparuit  primo  benedictae 
Matri  suae  in  corpore  et  in  anima. 

Secundum  praeambulum  est 
compositio  loci,  quae  hic  erit  con- 
syderare dispositionem  sancti  se- 
pulchri  et  locum  seu  domum  Do- 
54vminae  nostrae,  contemplando 

a   ad  praesens. 


De  resurrectión  419 
versio  p.  roothaan 


[QUARTA  HEBDOMADA] 

PRIMA    CONTEMPLATIO  QUOMODO 

Christus  Dominus  NOSTER  APPA- 
RUIT   DOMINAE    NOSTRAE.  1  INFRA 
[VID.   INTER  MySTERIA]. 

Sólita  oratio  praeparatoria. 

Primum  praeambulum  est  histo- 
ria, quae  hic  est:  quomodo  post- 
quam  Christus  expiravit  in  cruce, 
et  corpus  remansit  separatum  ab 
anima,  et  cum  illo  semper  unita 
Divinitas,  anima  beata  descendit 
ad  Infernum,  pariter  unita  cum  Di- 
vinitate;  unde  eripiens  animas  ju- 
stas 2,  et  veniens  ad  sepulchrum,  et 
resurgens ,  apparuit  benedictae 
Matri  suae  in  corpore  et  anima. 

Secundum,  compositio,  videndo 
locum,  quod  hic  erit,  videre  dispo- 
sitionem sancti  sepulchri,  et  locum 
seu  domum  Dominae  nostrae,  re- 
spiciendo  partes  ejus  in  particula- 


Madrid,  Bailly-Bailliére  e  hijos,  1906,  pp.  450-451.)  Quod  si  Marc,  XVI,  9,  dicit  Christum 
resuscitatum  apparuisse  primo  Mariae  Magdalenae,  id,  ut  ait  Suárez,  1.  c,  n.  3,  «intel- 
ligendum  est  vel  inter  eos,  qui  futuri  erant  testes  resurrectionis,  de  quibus  evangeli- 
stae  scribebant,  vel  inter  eos,  quibus  Christus  apparuit  ad  eorum  fidem  confirmandam. 
Quocirra  in  hoc  numero  Beata  Virgo  non  comprehenditur». 

?  Ps.  XV,  10;  Zach.,  IX,  n;  Matth.,  XII,  40;  Acr.,  II,  31;  XIII,  35;  Eph.,  IV,  8-9; 
I  Petr.,  III,  18-19.  Et  vide  S.  Thomae  Summam,  III,  L,  art.  2  et  3;  LII,  art.  1,  4,  5;  et 
Suárez,  De  mysteriis  vitae  Christi,  disp.  XLIII,  sect.  III,  n.  3.  Scripturae  locos,  quibus 
Christi  resuscitati  apparitiones  narranrur,  vide  infra,  in  Mysteriis  vitae  C/iristi. 


420 


O U ARTA  SEMANA 


AUTOGRAPHUM 


—  De  resurrectióx 

VULGATA  VERSIO 


partes  della  en  particular,  asimis- 
mo la  cámara,  oratorio  etc. 

3.  °  preámbulo.  El  tercero:  de- 
mandar lo  que  quiero,  y  será  aquí 
pedir  gracia  para  me  alegrar  y  go- 
zar intensamente  de  tanta  gloria  y 
gozo  de  Xpo.  nuestro  Señor  '. 

I .°  puncto.  2.°  puncto.  3.°  puncto. 
El  primero,  2.°  y  3.0  puncto  sean 
los  mismos  sólitos  que  tubimos  en 
la  cena  de  Xpo.  nuestro  Señor. 

4.  °  puncto.  El  quarto:  conside- 
rar, cómo  la  Diuinidad,  que  pares- 
cía  esconderse  en  la  passión,  pa- 
resce  y  se  muestra  agora  tam  mi- 
raculosamente  en  la  sanctíssima 
resurrectión,  por  los  verdaderos  y 
sanctíssimos  effectos  della. 

5.  °  puncto.  El  quinto:  mirar  el 
officio  de  consolar  *,  que  Xpo. 
nuestro  Señor  trae,  y  comparando 
cómo  vnos  amigos  suelen  conso- 
lar a  otros. 

Colloqufo.  Acabar  con  vn  col- 
loquio  o  colloquios  según  subiec- 
ta  materia  y  vn  Pater  noster. 

1.a  nota.  En  las  contemplacio- 
nes siguientes  se  proceda  por  to- 


et  oratorium,  sigillatim  pers[c]ru- 
tabimur. 

3.  ™  continebit  gratiam  peten- 
dam,  ut  scilicet  immensum  Christi 
ac  Matris  gaudium  participemus  l. 

51v  Punctum  primum,  2.m  ac  3.™ 
eadem  hic  erunt,  quae  supra  in 
contemplatione  coenae  fuerunt  ex- 
pósita, idcst,  considerare  personas, 
verba,  opera. 

4.  m  uero  erit  animaduertere,  quo- 
modo  Christi  Diuinitas,  passionis 
et  mortis  tempore  abscondita  *, 
palam  se  faciat  in  resurrectione, 
ac  tot  miraculis  deinceps  elu- 
cescat. 

5.  m,  aestimare  quam  prompto 
copiosoque  functus  sit  Dominus 
consolandi  5  suos  officio;  adhibi- 
ta  a  consolationis,  quae  ab  amicis- 
simo  quopiam  praestari  potest,  si- 
militudine. 

Colloquio  uno  uel  pluribus, 
iuxta  materiam  faciendis,  termi- 
netur  contemplatio  cum  Pater 
noster. 

Notandum  porro  quod  in  se- 
quentibus  contemplationibus  seu 


*  In  quarto  puncto:  Quomodo  Christi 
divinitas,  passionis  et  mortis  tempore  abs- 
condita; in  autographo  habetur:  Quomodo 
Christi  divinitas.  quae  passionis  tempore 
videbatur  abscondita,  etc. 

a  Seq.  mutu  oblitt.,  quasi  inceptum 
esset  scribi  mutuae. 


1    V.  supra,  Proleg.,  p.  86. 


QüARTA  SEMANA 
VERSIO  PRIMA 

singulas  eius  partes  m  particulari, 
item  cellulam  seu  ■  oratorium. 

Tertium  est,  petere  quod  uolo; 
et  ad  presens  petetur  gratia  con- 
gaudendi  et  collaetandi  intense 
gloriae  et  triumpho  Christi  Domi- 
ni  nostri  *. 

Primum  punctum  et  2. m  et  3.™ 
sunt  eadem  quae  sólita  sunt,  quae 
habuimus  in  coena  Christi  Domini 
nostri  b  id  est,  considerare  perso- 
nas, verba,  opera. 

Ouartum  consyderare  Diuinita- 
tem,  quae  latuerat  in  passione, 
apparentem  et  monstrantem  se  mi- 
raculose  in  sanctissima  resurre- 
ctione,  in  effectibus  eius  sanctissi- 
mis  c. 

Ouintum:  consyderare  officium 
consolandi 2,  quod  Christus  Domi- 
nus  noster  exercet,  sicuti  mos  d 
est  amicorum  consolad  se  inui- 
cem. 

Finietur  cum  uno  vel  pluribus 
colloquiis  55  iuxta  subiectam  ma- 
teriam,  et  in  fine  addam  Pater 
noster. 

Prima  adnotatio  e:  in  contempla- 
tionibus  sequentibus  proceden- 


De  rksurrkctión  421 
versio  p.  roothaan 

ri:  item  cubiculum,  oratorium,  etc. 

Tertium,  petere  id  quod  voló, 
et  erit  hic,  petere  gratiam  ut  lae- 
ter  et  gaudeam  intense  de  tanta 
gloria  et  gaudio  Christi  Domini 
nostri  *; 

Primum  punctum,  secundum  et 
tertium  sint  eadem  sólita,  quae  ha- 
buimus in  Coena  Christi  Domini 
nostri. 

Ouartum,  considerare  quomodo 
Divinitas,  quae  videbatur  se  abs- 
condere  in  Passione,  apparet  et 
ostendit  se  nunc  tam  miraculose  in 
sanctissima  Resurrectione,  per  ve- 
ros et  sanctissimos  ejus  effectus. 

Ouintum,  speculari  officium 
consolandi  2  [suos]  quod  Christus 
Dominus  noster  exercet:  et  com- 
parando, quomodo  solent  amici 
amicos  consolari. 

Terminare  uno  vel  pluribus  col- 
loquiis, juxta  subjectam  materiam, 
et  Pater  noster. 

In  contemplationibus  sequenti- 
bus procedatur  per  omnia  Mysteria 


a   siue  A. 

b  Sic  A,  ubi  prins  haec  2  w.  deleta  fue- 
rant. 

c  effectibus  uerissimis  et  sanctissimis 
eius. 

d  morís. 
e  nota. 


2    V.  supra,  Proleg.,  p.  67. 


422  QUARTA  SEMANA  - 

AUTOGRAPHUM 

dos  los  misterios  de  la  resurrec- 
tión, de  la  manera  que  abaxo  se 
sigue,  hasta  la  ascensión  inclusiue, 
llebando  y  teniendo  en  lo  restante 
la  misma  forma  y  manera  en  toda 
la  semana  de  la  resurrectión,  que 
se  tuvo  en  toda  la  semana  de  la 
35v  passión.  De  suerte  que  por 
esta  primera  contemplación  de  la 
resurrectión,  se  rija  en  quanto  los 
preámbulos,  según  subiecta  mate- 
ria; y  en  quanto  los  cinco  punctos 
sean  los  mismos;  y  las  addiciones 
que  están  abajo  sean  las  mismas;  y 
ansí  en  todo  lo  que  resta  se  puede 
regir  por  el  modo  de  la  semana 
de  la  passión,  así  como  en  repeti- 
ciones, cinco  sentidos,  en  acortar 
o  alargar  los  misterios  etc. 


2.a  nota.  La  segunda  nota:  co- 
múnmente en  esta  quarta  semana 
es  más  conueniente  que  en  las 
otras  tres  passadas,  hazer  quatro 
exercicios  y  no  cinco:  el  primero 
luego  en  leuantando  a  la  mañana; 
el  2.°  a  la  hora  de  missa  o  antes 
de  comer  en  lugar  de  la  primera 
repetición;  el  3.0  a  la  hora  de  vís- 
peras a  en  lugar  de  la  segunda  re- 
petición; el  4.0  antes  de  cenar, 
traiendo  los  cinco  sentidos  sobre 
los  tres  exercicios  del  mismo  día, 


De  resurrectión 

VULGATA  VERSIO 

exercitiis  recensenda  erunt  per 
ordinem  mysteria  omnia  resurre- 
ctionis  ascensionisque,  et  quae 
sunt  intermedia,  seruatis  ubique 
iisdem  formulis  et  modis,  sicuti 
per  totam  illam  hebdomadam  fa- 
ctum  est,  in  qua  passionis  mysteria 
contemplad  sumus:  et  iuxta  mo- 
dum  ac  exemplum  primae  huius, 
de  resurrectione  Domini,  medita- 
tionis,  formandae  sunt  sequentes 
omnes  atque  regulandae,  tam  in 
praeludiis  (nisi  52  quod  haec  re- 
bus  sunt  accommodanda)  quam  in 
punctis  quinqué  et  additionibus 
singulis.  Pari  etiam  ratione,  circa 
repetitiones  et  sensuum  operatio- 
nes,  necnon  in  augendo  minuen- 
doue  exercitiorum  secundum  my- 
steria numero,  dirigí  poterimus, 
sicut  in  praedicta  meditandae 
Christi  passionis  hebdómada  fui- 
mus  edocti. 

2.0  notandum  est,  conuenire 
magis  quartae  huic  hebdomadae, 
quam  praecedentibus,  ut  quatuor 
dumtaxat  fiant  exercitia:  primum 
postquam  mane  surreximus;  2.m 
circa  missae  tempus  uel  paulo  ante 
prandium,  prioris  repetitionis  loco; 
3.m  hora  uesperarum,  pro  secunda 
repetitione;  4.™  ante  coenam,  ad- 
motis  sensuum  officiis  ad  impri- 
mendas  fortius  animae  contempla- 
tiones  tres  eo  die  factas,  signatis 
obiter,  et  penitius  tractatis  parti- 


a  vísperas  Aut. 


QüARTA  SEMANA  —  De  RESURRECCIÓN 


423 


VERSIO  PRIMA 

dum  est  per  omnia  mysteria  re- 
surrectionis,  sicut  inferius  statim 
declarabitur,  usque  ad  ascensio- 
nem  inclusiue,  seruando  in  reliquis 
eandem  formam  et  methodum  in 
tota  hac  hebdómada  resurrectio- 
nis,  quae  seruata  est  in  hebdóma- 
da passionis.  Itaque  per  hanc  pri- 
ma m  contemplationem  resurre- 
ctionis,  regulentur  et  mensurentur 
reliquae  quantum  ad  praeambula 
juxta  subiectam  materiam,  et  quan- 
tum ad  quinqué  puncta,  sint  eadem; 
et  additiones,  quae  subsequentur, 
sint  semper  eaedem;  et  ita  in  reli- 
quis potest  seruari  idem  modus, 
qui  seruatus  est  in  hebdómada 
passionis,  tam  in  repetitionibus 
55v  et  exercitio  quinqué  sensuum, 
quam  in  prolongandis  vel  abbre- 
uiandis  mysteriis  a. 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

Resurrectionis,  eo  modo  qui  infra 
sequitur,  usque  ad  Ascensionem 
inclusive,  prosequendo  et  servan- 
do de  cetero  in  tota  hebdómada 
Resurrectionis  eamdem  formam  et 
methodum,  quae  servata  fuit  in  tota 
hebdómada  Passionis.  Ita  ut  per 
[s.  secundum]  hanc  primam  con- 
templationem de  Resurrectione  se 
regat  [contemplans]  quantum  ad 
praeambula,  juxta  subjectam  ma- 
teriam, et  quantum  ad  quinqué 
puncta  sint  eadem;  et  Additiones, 
quae  habentur  infra,  sint  eaedem: 
atqueita  in  reliquis  ómnibus  potest 
se  regere  [dirigere]  juxta  modum 
hebdomadae  Passionis,  ut  in  repe- 
titionibus, in  sensuum  applicationi- 
bus,  in  abbreviandis  vel  extenden- 
dis  Mysteriis. 


Secunda:  ut  plurimum  in  hac  b 
4.a  hebdómada  conuenientius  est 
quam  in  aliis  tribus  faceré  quatuor 
exercitia  et  non  quinqué:  primum 
statim  ut  a  lecto  surrexero,  in  au- 
rora; 2.m  hora  missae,  seu  ante 
prandium  loco  primae  repetitionis; 
3.m  hora  vesperarum  loco  2.ae  re- 
petitionis; 4. m  ante  coenam  addu- 
cendo  quinqué  sensus  super  tri- 
bus exercitiis  eiusdem  diei,  adno- 
tando et  morando  e  circa  partes 
principales  d ,  in  quibus  senserim 


Secunda  nota,  communiter  in 
hac  quarta  hebdómada  magis  con- 
venit  quam  in  ceteris  tribus  prae- 
teritis,  faceré  quatuor  Exercitia,  et 
non  quinqué:  primum,  statim  ut 
quis  surrexerit  mane;  secundum, 
ad  horam  Missae,  vel  ante  pran- 
dium, loco  primae  repetitionis;  ter- 
tium  ad  horam  Vesperarum,  loco 
secundae  repetitionis;  quartum, 
ante  coenam,  trahendo  [applican- 
do]  quinqué  sensus  super  tria 
Exercitia  ejusdem  diei,  notando,  et 


a  in  prolongando  uel  abbreuiando  mi- 
steria. 

b    Secunda  nota.  Vniuersaliter  in  hac. 
c    pausam  faciendo. 
d  principaliores. 


424 


QUARTA  SEMANA  —  ÜE  RESURRECCIÓN 


AUTOGRAPHUM 

notando  y  haziendo  pausa  en  las 
partes  más  principales,  y  donde 
aya  sentido  mayores  mociones  y 
gustos  spirituales 

3.  a  nota.  La  tercera,  dado  que 
en  todas  las  contemplaciones  se 
dieron  tantos  punctos  por  número 
cierto,  así  como  tres  o  cinco  etc., 
la  persona  que  contempla  puede 
poner  más  o  menos  punctos,  se- 
gún que  mejor  se  hallare;  para  lo 
qual  mucho  aprouecha  antes  de 
entrar  en  la  contemplación  36 
coniecturar  y  señalar  los  punctos, 
que  a  de  tomar  en  cierto  número. 

4.  a  nota.  En  esta  4.a  semana 
en  todas  las  diez  addiciones  se  an 
de  mudar  la  2.a,  la  6.a,  la  7.a  y 
la  10.a 

La  2.a  será  luego  en  despertán- 
dome, poner  enfrente  la  contem- 
plación que  tengo  de  hazer,  que- 
riéndome affectar  y  alegrar  de 
tanto  gozo  y  alegría  de  Xpo.  nues- 
tro Señor. 

La  6.a,  traer  a  la  memoria  y  pen- 
sar cosas  motiuas  a  plazer,  alegría 
y  gozo  espiritual,  así  como  de 
gloria. 

La  7.a,  vsar  de  claridad  o  de 
temporales  cómmodos,  así  como 
en  el  berano  de  frescura,  y  en  el 
hibierno  de  sol  o  calor,  en  quanto 


VULGATA  VERSIO 

bus  seu  locis  illis,  in  quibus  motus 
animi  efficaciores,  maioremque 
gustum  spiritualem  senserimus 

3.0,  quod,  quamuis  ei,  qui  exer- 
citatur,  certus  praescribatur  nu- 
merus  punctorum,  puta  ternarius 
aut  quinarius;  liberum  tamen  ipsi 
erit  52v  in  plura  uel  pauciora 
puncta  redigere  contemplationem, 
prout  commodius  se  habere  ex- 
pertus  fuerit;  qua  in  re  magnopere 
iuuabit,  ante  ingressum  exercitii, 
tractanda  puncta  comminisci  et 
numero  certo  praefinire. 

4.0  denique  notandum  est  quod 
per  4.a"1  hanc  hebdomadam  uariari 
debent  2.a,  6.a,  7.a  et  10.a  additio- 
nes. 

In  2.a  quidem,  ut  dum  euigilo, 
repente  mihi  ponam  ob  oculos  sta- 
tutam  contemplationem  et  de  gau- 
dio  Domini  cum  suis  studeam  et 
ipse  exhilarescere. 

In  6.a  uero,  ut  memoriae  meae 
obiiciam  ea,  quae  laetitiam  spiri- 
tualem cient,  ut  cogitatio  de  gloria. 

In  7.a  ut  lucis  et  coeli  utar  com- 
moditate,  quae  sese  offeret,  puta 
per  tempus  uernum,  herbarum  ui- 
rentium  et  florum  aspee  tu,  aut 


1  Vides  conjunc  tam  hic  repetitionem  cum  scnsuum  applicatione.  Cf.  ea  quae  de  re- 
petitione  dicuntur  in  tertio  exercitio  primac  hebdomadis,  ubi  tamen  Ignatius  meminit 


OüARTA  SEMANA  —  De  RESURRECTIÓN 


VERSIO  PRIMA 

maiorcs  motiones  et  gustus  spiri- 
tuales 


Tertía:  quamuis  in  ómnibus  con- 
templationibus  sint  assignata  pun- 
cta  in  certo  numero,  ut  tria  vel 
quinqué,  etc.,  persona,  quae  con- 
templatur,  potest  poneré  plura  vel 
pauciora,  prout  melius  et  utilius 
sibi  esse  judicauerit;  quapropter 
multum  expedii  ante  56  accessum 
ad  contemplationem  cogitare  a  et 
signare  puncta,  quae  assumere  de- 
bet  in  certo  numero. 

Quarta:  in  hac  quarta  hebdóma- 
da, ex  ómnibus  decem  additioni- 
bus  debet  mutari  2.a,  6.a,  7.a,  10.a. 

2.a,  vt  excitatus  fuero  ponam  b 
ante  mentís  oculos  contemplatio- 
nem, quam  debeo  faceré,  conten- 
dens  et  affectans  laetari  de  tanto 
gaudio  et  gloria  Christi  Domini  c. 

6.  a,  adducam  ad  d  memoriam,  et 
cogitabo  res  mouentes  e  ad  gau- 
dium  et  laetitiam  spiritualem,  ut 
sunt  gloria,  etc. 

7.  a,  vtar  claritateet  commoditate 
temporis,  ut  tempore  veris,  rebus 
amenis  et  iucundis;  tempore  hie- 
mis,  solé  et  igne,  quantum  anima  f 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

moram  faciendo  in  partibus  prin- 
cipalioribus,  et  in  quibus  senserit 
majores  motiones,  et  gustus  spiri- 
tuales  '. 

Tertia,  quamvis  in  ómnibus  con- 
templationibus  data  sinttot  puncta 
numero  certo  [definita]  puta  tria, 
vel  quinqué,  etc.  ille  [tamen]  qui 
contemplatur  potest  poneré  plura 
vel  pauciora  puncta,  prout  melius 
se  [habere]  reperiet.  Ad  quod 
multum  juvat  priusquam  quis  in- 
tret  in  contemplationem,  conjectu- 
rare  [praevidere  conjectura  proba- 
bili]  et  definiré  puncta,  quae  as- 
sumere debet,  certo  numero. 

In  hac  quarta  hebdómada,  inter 
omnes  decem  Additiones  mutari 
debent  secunda,  sexta,  séptima  et 
decima. 

Secunda  erit,  statim  ut  excitor  a 
somno  poneré  ob  oculos  contem- 
plationem, quam  facturus  sum,  vo- 
lendo  affici  et  exhilarescere  de 
tanto  gaudio  et  laetitia  Christi  Do- 
mini nostri. 

Sexta,  memoriae  objicere,  et  co- 
gitare res  quae  movent  ad  dele- 
ctationem,  hilaritatem,  et  laetitiam 
spiritualem,  ut  de  Paradiso. 

Séptima,  uti  claritate  [lucis],  et 
commoditatibus  tempestatis,  ut 
veris  et  aestatis  tempore,  refrigerio 
[aurae,  herbarum,  florum],  et  hye- 


a  conjicere. 

b  poneré. 

c  Domini  nostri. 

á  Emend.  ex  in  B;  ad  A. 

e  motiuas. 

f  solé  et  calore,  quantum  quilibet. 

desolationis,  de  qua  hic  expressam  certe  mentionem  non  facit.  Cf.  Ro.,  annot.  8, 
p.  129. 


De  amor 


426 

AUTOGRAPHUM 

el  ánima  piensa  o  coniecta  que  la 
puede  ayudar,  para  se  gozar  en  su 
Criador  y  Redemptor. 


La  10.a,  en  lugar  de  la  peniten- 
cia, mire  la  temperancia  y  todo 
medio,  si  no  es  en  preceptos  a  de 
ayunos  o  abstinencias,  que  la  Ygle- 
sia  mande,  porque  aquéllos  siem- 
pre se  an  de  complir,  si  no  fuere 
iusto  impedimento. 


VULGATA  VERSIO 

aprici  loci  amenitate:  per  hiemem 
uero  solis  uel  ignis  opportuno  ca- 
lore, et  ita  de  caeteris  corporis  at- 
que  animi  oblectationibus  con- 
gruis,  per  quas  Creatori  et  Redem- 
ptori  meo  congaudere  queam. 

In  10.a,  ut  loco  poenitentiae, 
temperantia  et  mediocritate  uictus 
contentus  sim,  nisi  quo  tempore 
ieiunium  uel  abstinentiam  Ecclesia 
indixit,  cuius  praeceptis  semper 
obtemperandum  est,  nisi  iustum 
adsit  impedimentum. 


Contemplación   para  alcanxar 
amor  b  1 

Nota.  Primero  conuiene  aduer- 
tir  en  dos  cosas  s. 

La  primera  e[s]  que  el  amor  se 
deue  poner  más  en  las  obras  que 
en  las  palabras. 

La  2.a,  el  amor  consiste  en  co- 
municación de  las  dos  partes,  es  a 
saber,  en  dar  y  comunicar  el  aman- 
te al  amado  lo  que  tiene  o  de  lo 
que  tiene  o  puede,  y  así  por  el  36v 
contrario  el  amado  al  amante;  de 
manera  que  si  el  vno  tiene  sciencia, 


53r  Contemplatio 
a d  amorem  spiritualem 
in  nobis  excitandum  1 

Imprimís  dúo  notanda  sunt  2. 

Primum  quod  amor  ipse  ab  ope- 
ribus  magis  quam  a  uerbis  pendet. 

2.m,  quod  consistit  amor  in  mu- 
tua facultatum,  rerum  et  operum 
communicatione,  puta  scientiae, 
diuitiarum,  honoris  et  boni  cuius- 
cumque. 


■    praereptos  Aut. 

t>  Do.  habet  hunc  titulum:  Reglas  para 
contemplación  para  alcanzar  amor. 


1  Attende  animo  hanc  contemplationem  et  ea  quae  sequuntur,  non  gerere  ii 
ullius  hebdomadis  titulum. 


De  amor 


427 


VERSIO  PRIMA 

cognoscit  quod  poterit  juuari  ;1 
ad  congaudendum  suo  Creatori  et 
Redemptori. 


10.a,  loco  penitentiae  attendam 
temperantiae  et  sobrietati ,  nisi 
in  tem-56v  pore  praecepto  ab 
Ecclesia  jeiunii  et  b  abstinentiae, 
quia  illius  praecepta  semper  c  de- 
bent  impleri,  si  non  obstet  justum 
impedimentum. 

CONTEMPLATIO    AD  OBTIXEXDUM 
AMOREM  1 


VERSIO  T.  ROOTIIAAN 

mis  tempore  solé,  vel  [ignis]  calo- 
re, in  quantum  anima  existimat, 
vel  conjectura  supponit  sibi  pos- 
se  esse  adjumento  ad  gaudendum 
in  Creatore  et  Redemptore  suo. 

Decima,  loco  poenitentiae,  at- 
tendat  ad  temperantiam  et  [ad 
tenendum]  médium  in  ómnibus, 
nisi  [sit  tempus  quo]  praecepta 
sint  jejunia,  vel  abstinentiae,  quas 
Ecclesia  indicit:  quia  haec  semper 
impleri  debent,  nisi  adfuerit  justum 
impedimentum. 

CONTEMPLATIO  AD  OBTINENDUM 
AMOREM  '. 


Debent  aduerti  dúo  d  -. 

Primo,  quod  amor  debet  mon- 
strari  et  lucere  magis  in  operibus 
quam  verbis. 

2.0  quod  e  amor  consistit  in 
comunicatione  duorum,  scilicet  in 
hoc  quod  amans  effundat  et  com- 
municet  amato  id  quod  habet,  seu 
ex  his  quae  habet  et  potest;  et  ita 
etiam  per  oppositum  amatus  aman- 
ti,  ita  ut  si  quis  possideat  f  scien- 

»    illum  iuuare. 
b   seu  A. 

c    quia  illa  semper. 

d  Emend.  B  ex  Primo  debent  aduerte- 
re;  A  habet  Primo  debet  aduertere  dúo, 
emendato  hoc  v.  ex  in  duobus. 

e  Hoc  v.  additttm  postea  in  B ;  deest 
in  A. 

{  Emend.  in  B  ex  possidet;  in  A  ut 
(prius  quod)  si  aliquis  possidet. 


Primo,  convenit  dúo  animadver- 
tere  *. 

Primum  est,  quod  amor  debet 
poni  magis  in  operibus,  quam  in 
verbis. 

Alterum,  [quod]  amor  consistit 
in  communicatione  [quae  fit]  ab 
utraque  parte,  scilicet,  ut  det  et 
communicet  amans  amato  ea  quae 
habet,  vel  ex  his  quae  habet  vel 
potest,  et  sic  vicissim  amatus 
amanti:  ita  ut,  si  alter  habet  scien- 


-    V.  supra,  Proleg.,  p.  87. 


428  De  amor 

AUTOGRAPHUM  VULGATA  VERSIO 

dar  al  que  no  la  tiene,  si  honores, 
si  rriquezas,  y  así  el  otro  al  otro. 


Oración,    Oración  sólita. 

1.  °  preámbulo.  Primer  preám- 
bulo es  composición,  que  es  aquí 
ver  cómo  estoy  delante  de  Dios 
nuestro  Señor,  de  los  ángeles,  de 
los  sanctos  interpellantes  por  my. 

2.  °  preámbulo.  El  segundo,  pe- 
dir lo  que  quiero:  será  aquí  pedir 
cognoscimi[ento]  interno  de  tanto 
bien  recibido,  para  que  yo  entera- 
mente reconosciendo,  pueda  en 
todo  amar  y  seruir  a  su  diuina 
maiestad 

I.°  puncto.  El  primer  puncto 
es  traer  a  la  memoria  los  benefi- 
cios rescibidos  4  de  creatión,  re- 
demptión  y  dones  particulares, 
ponderando  con  mucho  afecto 
quánto  ha  hecho  Dios  nuestro  Se- 
ñor por  my,  y  quánto  me  ha  dado 
de  lo  que  tiene,  y  consequenter  el 
mismo  Señor  desea  dárseme  en 
quanto  puede  según  su  ordenación 
diuina  3.  Y  con  esto  reflectir  en 
mí  mismo,  considerando  con  mu- 


Oratio  praemittitur  ex  more. 

Praeludium  primum  est,  ut  co- 
ram  a  Domino,  angelis  sanctisque 
ómnibus,  mihi  propitiis  stare  me 
uideam  b. 


2.m,  ut  gratiam  Dei  efflagitem, 
per  quam  beneficiorum  eius  in  me 
collatorum  magnitudinem  perspi- 
ciens,  ad  amorem,  cultum  et  ser- 
uitium  ipsius,  totum  me  impen- 
dan! '. 


Punctum  primum  sit,  reuocare 
in  memoriam  beneficia  2  creatio- 
nis  ac  redemptionis;  dona  itidem 
particularia  seu  priuata  enumerare 
et  cum  intimo  affectu  perpendere, 
quantum  mea  causa  benignissimus 
Dominus  egerit  atque  pertulerit; 
53v  quantum  mihi  elargitus  sit  de 
thesauris  suis;  quodque  iuxta  diui- 
num  suum  decretum  et  beneplaci- 
tum  3  seipsum  mihi,  quantum  pot- 
est,  donare  uelit.  Quibus  optime 

■    Seq.  Chr.  oblitt. 

b    Seq.  ex  imaginatione  oblitt. 


1  Nota  postulan  cognitionem  tantorum  bonorum  a  Deo  acceptorum;  hinc  intelliges 
quatuor  punota  quae  sequuntur,  apta  essc  omnia  et  singula  ad  Ulan)  cognitionem  au- 
gendam. 


De  amor 


429 


VERSIO  PRIMA 

tiam,  impartiatur  non  habenti;  ita 
etiam  si  honores,  si  diuitias  possi- 
deat,  et  ita  unus  alterum  mutuo 
juuet  a. 

Oratio  praeparatoria  quae  sólita 
est. 

57r  Primum  praeambulum  est 
compositio  loci,  quae  ad  presens 
erit  considerare  me  presentem  co- 
ram  Domino  Deo  nostro  et  coram 
angelis,  sanctis  interpellantibus 
pro  me. 

Secundum  praeambulum  est  pe- 
tere  quod  uolo,  quod  hic  b  erit  pe- 
tere  cognitionem  internam  tanto- 
rum  bonorum  receptorum,  ut  ego 
integre  recognoscens  illa,  possim 
in  ómnibus  amare  ipsum,  et  inser- 
uire  diuinae  majestati  '. 

Primum  punctum  est  adducere 
in  memoriam  beneficia  recepta  5 
creationis,  c  redemptionis  et  dono- 
rum  particularium ,  ponderando 
cum  magno  affectu  quantum  fece- 
rit  Dominus  Deus  noster  pro  me, 
et  quantum  mihi  communicauerit 
ex  his,  quae  habet,  et  consequen- 
ter  quantum  idem  Dominus  desi- 
derat  communicare  se  mihi ,  in 
quantum  esse  potest  d  ex  diuina 
ordinatione  e  3  ;  et  hoc  reflectam  f 


VERSIO  P.  ROOTHAAM 

tiam,  det  illi  qui  eam  non  habet:  si 
honores,  si  dividas;  et  sic  [porro] 
alter  alteri  [vicissim]. 

Oratio  [praeparatoria]  sólita. 

Primum  praeambulum  est,  com- 
positio, quae  hic  est,  videre  quo- 
modo  consisto  [me  stantem]  co- 
ram Deo  Domino  nostro,  Angelis, 
et  Sanctis  interpellantibus  pro  me. 

Secundum,  petere  id  quod  voló. 
Erit  hic,  petere  cognitionem  inter- 
nam tot  ac  tantorum  bonorum  [a 
Deo]  acceptorum,  ut  ego  integre 
[haec]  recognoscens  [vel  integro 
grati  animi  sensu]  possim  in  ómni- 
bus amare  et  serviré  divinae  suae 
Majestati  '. 

Primum  punctum  est,  adducere 
in  memoriam  beneficia  accepta  2 
Creationis,  Redemptionis,  et  dona 
particularia  ,  ponderando  multo 
cum  affectu,  quantum  fecerit  [at- 
que  pertulerit  ]  Deus  Dominus 
noster  pro  me:  et  quantum  mihi 
dederit  ex  iis  quae  habet:  et  con- 
sequenter,  [quantum]  idem  Domi- 
nus desideret  daré  se  ipsum  mihi 
in  quantum  potest,  juxta  divinam 
suam  ordinationem  3;  ac  deinde 


a  foueat. 
b    ad  praesens. 
c    creationis  et  A. 
d    in  quantum  potest  pro  re. 
e    ordinatione  et  sancitum.  et  smpra 
vers.  ipsi  placet  oblitt. 
f  referam. 

2  V.  supra,  Pro/eg.,  p.  87. 

3  «Intelligo  de  ordine  providentiae  suae,  qua  liberae  creaturae  cooperationem  re- 
quirit  Deus,  ut  illi  seipsum,  quantum  potest,  communicet.^  Ro.,  annot.  5,  p.  135. 


43o 


De  amor 


AUTOGRAPHUM 

cha  razón  y  iusticia  1  lo  que  yo 
deuo  de  my  parte  offrescer  y  dar 
a  la  su  diuina  maiestad,  es  a  saber, 
todas  mis  cosas  y  a  my  mismo  con 
ellas,  así  como  quien  offresce  af- 
fectándose  mucho:  Tomad,  Se- 
ñor, y  recibid  toda  mi  libertad,  my 
memoria,  my  entendimiento,  y 
toda  my  voluntad,  todo  mi  auer  y 
my  posseer;  37  vos  me  lo  distes,  a 
vos,  Señor,  lo  torno;  todo  es  vues- 
tro, disponed  a  toda  vuestra  vo- 
luntad, dadme  vuestro  amor  y 
gracia,  que  ésta  me  basta. 


El  segundo  mirar  cómo  Dios 
habita  en  las  criaturas,  en  los  ele- 
mentos dando  ser,  en  las  plantas 
vejetando,  en  los  animales  sensan- 
do,  en  los  hombres  dando  enten- 
der a;  y  así  en  my  dándome  ser, 
animando,  sensando,  y  haziéndome 
entender;  asimismo  b  haziendo  tem- 

a  Dúo  7r,'.  praecedentia  omissa  trant, 
dónde  addita  suut  supra  versiim. 

b  Add.  in  marg.,  pro  deleto  entendien- 
do; intellectum  Fa. 


VULGATA  VERSIO 

inspectis  uertar  ad  meipsum,  et 
disquiram  mecum,  quae  meae  sint 
partes,  et  quid  aequum  iustum- 
que  1  sit ,  ut  diuinae  offeram  et 
exhibeam  maiestati;  haud  sane  du- 
bium  quin  mea  omnia  offerre  de- 
beam  ac  me  ipsum,  cum  summo 
affectu  et  uerbis  huiuscemodi  vel 
similibus:  Suscipe,  Domine,  uni- 
uersam  meam  libertatem.  Accipe 
memoriam,  intellectum  atque  uo- 
luntatem  omnem.  Ouicquid  habeo 
uel  possideo,  mihi  largitus  es:  id 
tibi  totum  restituo,  ac  tuae  pror- 
sus  uoluntati  trado  gubernandum. 
Amorem  tui  solum  cum  gratia  tua. 
mihi  dones,  et  diues  sum  satis,  nec 
aliud  quicquam  ultra  poseo. 

2.m  erit  speculari  Deum  in  sin- 
gulis  existentem  creaturis  suis:  et 
elementis  quidem  dantem  ut  sint, 
plantis  uero  ut  per  uegetationem 
quoque  uiuant;  animalibus  insuper 
ut  sentiant;  hominibus  postremo, 
ut  simul  etiam  intelligant;  inter 
quos  accepi  et  ipse  uniuersa  haec 


1  Compara  haec  cum  annotatione  quinta;  perspicies  tradi  sponte  hic  a  nobis  Deo 
♦  cum  multa  ratione  et  justitia»,  quae  illic,  in  limine,  inquam,  exercitiorum,  proponebantur 
ex  quadam  liberalitate  nobis  utilissima,  Deo  permittenda.  Caeterum  vide  in  Ro.,  annot.  7, 
pp.  136-137,  hanc  oblationem  luculenter  expositam.  Xcque  tamen  liuic  eximio  Exerci- 
tiorum interpreti  assentiamur  necesse  est  affirmanti:  «Ex  Yulgata  versione  posset  quis 
existimare,  hujus  oblationis  eum  tantummodo  sensum  esse,  ut  Dei  donis  memoria, 
praesertim  intellectu  et  volúntate,  nonnisi  juxta  Dei  beneplacitum  uti  statuamus»,  cum 


De  amor 


43' 


VERSIO  PRIMA 

57v  ad  me  ipsum  consyderans  ra- 
tionabfliter  et  juste  8  1  quid  ex 
parte  mea  debeam  í  11  i  offerre  et 
daré  b  suaediuinae  majestad  c,  sci- 
licet  omnia  mea  et  meipsum,  sicut 
qui  offert  aliquid  alteri  cum  ma- 
gno affectu  dicens:  Sume  et  recipe, 
Domine,  totam  meam  libertatem, 
totam  memoriam,  totum  intelle- 
ctum  d,  totam  uoluntatem  meam, 
quicquid  ego  habeo  et  possideo, 
de  manu  tua  recepi,  et  tibi  eadem 
reddo:  dispone  de  illis  iuxta  bene- 
placitum  uoluntatis  tuae;  infunde 
mihi  ■  tuum  amoren  et  gratiam, 
quae  mihi  sola  sufficit. 

Secundum  punctum  est  consy- 
derare  modum,  quo  Deus  habitat 
in  creaturis  e:  elementis  communi- 
cando  esse,  plantis  vegetare,  ani- 
mantibus  sentiré,  hominibus  intel- 
ligere,  et  ita  mihi  communicando 
esse,  vegetare,  sentiré,  intelligere  f, 
faciendo  me  templum  58  creatum 

a    Prius  juxtc  /A  juste  A. 

b    quid  communicare. 

c    Prius  magestati  B. 

d  Sequitur  in  A  faciendo  me  jure 
obtitt.  a  libraría,  qui  ex  hoc  loco  ad  alium 
similem  secundi  puucti  transierat,  ubi  legi- 
tur  intelligere  faciendo  me  etc. 

e  in  nobis  prius  B;  Deus  inhabitat 
creaturas  A. 

f   esse.  animam,  se,  suum  intellectum 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

reflectere  in  me  ipsum,  conside- 
rando multa  cum  ratione  et  justi- 
tia  1  ,  quae  ego  debeam  ex  mea 
parte  offerre  et  daré  suae  divinae 
Majestad,  scilicet,  omnia  mea,  et 
me  ipsum  cum  illis,  ut  qui  [aliquid 
alteri]  offert,  multo  cum  affectu: 
Sume,  Domine,  et  suscipe 
omnem  meam  libertatem,  meam 
memoriam,  meum  intellectum,  et 
omnem  voluntatem  meam,  quid- 
quid  habeo  et  possideo:  tu  mihi 
haec  omnia  dedisti,  tibi,  Domine, 
ea  restituo:  omnia  sunt  tua,  dispo- 
ne [de  illis]  pro  omni  volúntate 
tua.  Da  mihi  amorem  tui  et  gra- 
tiam, nam  haec  mihi  sufficit. 

Secundum,  attendere  quomudo 
Deus  habitat  in  creaturis;  in  ele- 
mentis dans  esse;  in  plantis  dans 
vegetare;  in  animalibus  dans  sen- 
tire;  in  hominibus  dans  intelligere: 
et  ita  in  me  [habitat]  dans  mihi 
esse,  vivere,  sentiré,  et  faciens  me 
intelligere:  item  faciens  me  teñi- 


ré vera,  ut  ille  subdit,  non  sit  hic  -proprius  sensus  ñeque  praecipuus  hujus  oblationis-. 
Nam  etsi  fatendum  est  enervatam  aliquantulum  in  Vulgata  versione  robustam  Auto- 
graphi  sententiam;  rem  tamen  ipsam  Vulgata  continet;  offert  enim  omnia,  imo  restituit, 
nec  quidquam  sibi  praeter  amorem  Dei  et  gratiam  poscit;  non  solum  ¡taque  usum  facul- 
tatum,  sed  facultates  ipsas  sive  minuendas  sive  auferendas  Dei  voluntad  prorsus  com- 
mittit.  Haec  orado,  ut  invenitur  in  Vulgata,  indulgentia  300  dierum  ditata  est  a 
Leone  XIII. 


432 


De  amor 


AUTOGRAPHUM 

pío  de  my  seyendo  criado  a  la  si- 
militud y  ymagen  de  su  diuina 
maiestad  1  ;  otro  tanto  reflitiendo 
en  my  mismo,  por  el  modo  que 
está  dicho  en  el  primer  puncto  o 
por  otro  que  sintiere  mejor.  De  la 
misma  manera  se  hará  sobre  cada 
puncto  que  se  sigue. 

El  tercero:  considerar  cómo 
Dios  trabaja  y  labora  por  my  en 
todas  cosas  criadas  sobre  la  haz 
de  la  tierra,  id  est  habet  se  ad 
modum  laborantis.  Así  como  en 
los  cielos,  elementos,  plantas,  fruc- 
tos,  ganados  etc.,  dando  ser,  con- 
seruando,  vejetando  y  sensando 
etc.  Después  reflectir  en  my 
mismo. 

El  quarto:  mirar  cómo  todos  los 
bienes  y  dones  descienden  de 
arriba  5,  así  como  la  my  medida 
potencia  de  la  summa  y  infinita  de 
arriba,  y  así  justicia,  bondad,  pie- 
dad, misericordia  etc.,  así  como 
del  sol  descienden  los  rayos,  de  la 
fuente  las  aguas  etc.  Después  aca- 
bar reflictiendo  en  37v  my  mismo 
según  está  dicho.  Acabar  con  vn 
colloquio  y  vn  Pater  noster. 


VULGATA  VERSIO 

beneficia,  esse,  uiuere,  sentiré,  54 
ac  intelligere  a;  meque  templum 
quoddam  suum  efficere  uoluit,  ad 
imaginem  b  suam  et  similitudinem 
creatum  \  Ex  quorum  omnium 
admiratione,  reflexus  in  me  ipsum, 
agam  ut  in  primo  puncto,  vel  me- 
lius  si  quid  occurrerit,  id  quod  in 
punctis  etiam  sequentibus  erit  fac- 
titandum. 

3 . m  est  considerare  eundem 
Deum  ac  Dominum  propter  me  in 
creaturis  suis  operantem  et  labo- 
rantem  quodam  modo  *,  quate- 
nus  dat  ipsis  conseruatque  id  quod 
sunt,  habent,  possunt  atque  agunt: 
quae  omnia,  ut  supra,  in  mei  con- 
siderationem  reflectenda  erunt. 


4.'"  Prospicere  quo  pacto  mu- 
ñera et  bona  omnia  caelitus  de- 
scendunt  2,  ut  sunt  potentia,  iusti- 
tia,  bonitas,  scientia  et  alia  quaeli- 
bet  humana  perfectio,  terminis 
quibusdam  certis  circumscripta, 
quae  ab  infinito  illo  totius  boni 
thesauro,  sicut  lumen  a  solé,  et  ex 
fonte  aqua,  deriuantur. 

Addenda  superest  reflexio  prae- 
dicta  in  mei  circunspectionem. 

Colloquium  etiam  in  fine  fiet 
terminandum  cum  Pater  noster. 

a  Seq.  scipsum  praeterea  mihi  praebuit 
agnoscendum  oblitt.  —  b  Seq.  et  oblilt. 

*  In  contemplatione  ad  acquirendium 
amorem.  In  tertio  puncto,  pos/  illa  verba:  La- 
borantem  quodammodo,  addantur  haec  ex 
autographo:  Ut  in  coelis,  elementis,  plantis, 
frugibus,  et  animantibus,  quatenus  dat  etc. 


1   Gen.,  I,  26;  V,  1;  S.u\,  II,  23;  Jac,  III,  9. 


De  amor 


433 


VERSIO  PRIMA 

ad  similitudinem  et  imaginem  di- 
uinae  maiestatis  \  et  a  reflectam 
ad  meipsum  modo  praedicto  in 
primo  puncto,  vel  alio  modo  me- 
liori  quem  inuenero:  eodem  modo 
fiet  su  per  quolibet  sequenti 
puncto. 


VERSIO   I'.  ROOTII AAN 

plum  [sui],  cum  creatus  sim  ad 
similitudinem  et  imaginem  suae 
divinae  Majestatis  1  :  similiter  re- 
flectendo  ad  me  ipsum,  eo  modo 
quo  dictum  est  in  primo  puncto, 
vel  alio,  [si]  quem  sensero  melio- 
rem.  Eadem  ratione  fiet  super 
quolibet  puncto  quod  sequitur. 


Tertium  punctum  est  consyde- 
rare  Deum  laborantem  pro  me  in 
ómnibus  rebus  creatis  super  fa- 
ciem  terre,  id  est  habentem  se  ad 
modum  laborantis,  vt  in  caelis» 
elementis,  fructibus,  pecudibus, 
etc.,  causando  illis  esse,  et  con- 
seruando,  vegetando,  et  sensum 
donando  b  etc.,  postea  reflectam 
ad  meipsum. 

Ouartum  punctum  est  consyde- 
rare  quod  omnia  bona  et  dona 
descendunt  desursum  2,  vt  mea 
terminata  potentia  ab  illa  summa 
et  infinita  quae  sursum  est;  et  ita 
iustitia,  pietas,  bonitas,  misericor- 
dia, etc.,  sicut  ex  solé  exoriuntur  c 
radii,  et  riuuli  aquae  ex  fonte: 
postea  finiam,  sicut  est  dictum, 
reflectendo  ad  me  ipsum. 


:l  tantundem. 
b  infundendo 
c    oriuntur  A. 


Tertium,  considerare  quomodo 
Deus  operatur  et  laborat  propter 
me  in  ómnibus  rebus  creatis  super 
faciem  terrae,  id  est,  habet  se  ad 
modum  laborantis,  ut  in  coelis, 
elementis,  plantis,  fructibus,  gre- 
gibus,  etc.:  dando  esse,  conservan- 
do, donando  vegetationem  et  sen- 
sum, etc.  Deinde  reflectere  ad  me. 

Ouartum ,  speculari  quomodo 
omnia  bona  et  dona  descendunt 
desursum  -,  ut  mea  limitata  po- 
tentia a  summa  et  infinita  illa  de- 
sursum: in  eodem  modo  justitia, 
bonitas,  pietas,  misericordia,  etc: 
sicut  a  solé  descendunt  radii,  a  fon- 
te  aquae  etc.  Dein  terminare  re- 
flectendo in  me  ipsum,  ut  dictum 
est. 

Finiré  cum  colloquio  et  Pater 
noster. 


1   Jac,  I,  17.  Et  vide  supra,  Proleg.,  p.  87. 
Mosi'si.  Igsatiaxa.— Series  II. 


434 


[Modos  de  orar] 


autographum 

Tres  modos  de  orar,  y  primero 
sobre  mandamientos 

La  primera  manera  de  orar  1  es 
cerca  de  los  diez  mandamientos,  y 
de  los  siete  peccados  mortales,  de 
las  tres  potencias  del  ánima,  y  de 
los  cinco  sentidos  corporales;  la 
qual  manera  de  orar  es  más  dar 
forma,  modo  y  exercitios,  cómo  el 
ánima  se  apareje  y  aproueche  en 
ellos,  y  para  que  la  oración  sea 
acepta,  que  no  dar  forma  ny  modo 
alguno  de  orar  -. 

Primeramente  se  haga  el  equi- 
ualente  de  la  2.a  addición  de  la  2.a 
semana  3,  es  a  saber,  ante  de  en- 
trar en  la  oración  repose  un  poco 
el  spíritu  asentándose  o  paseándo- 
se, como  mejor  le  parescerá,  con- 
siderando adonde  voy  y  a  qué;  y 
esta  misma  addición  se  hará  al 
principio  de  todos  modos  de  orar. 

Oración.  Vna  oración  prepara- 
toria, así  como  pedir  gracia  a  Dios 
nuestro  Señor,  para  que  pueda  co- 
noscer  en  lo  que  he  faltado  acerca 
los  diez  mandamientos,  y  asimis- 
mo pedir  38  gracia  y  ayuda  para 
me  enmendar  adelante,  demandan- 
do perfecta  intelligencia  dellos  para 


VULGATA  VERSIO 
54V    MODI  TRES  ORANDI 

Primus  orandi  modus  1  dedu- 
cendus  est  ex  mandatis,  ex  peccatis 
septem  mortalibus,  ex  tribus  ani- 
mae  potentiis  et  ex  quinqué  sensi- 
bus  consideratis;  unde  non  tam 
habet  orationis  formam  quam 
exercitii  cuiusdam  spiritualis,  per 
quod  et  anima  iuuatur  et  oratio 
Deo  redditur  acceptior  2. 


Prius  itaque  quam  hoc  orem 
modo,  iuxta  illud  quod  tertiac  a 
additioni  aequipollet  3,  sedebo  uel 
deambulabo  paulisper  (prout  ad 
animae  quietem  faceré  b  uidero) 
pensitans  apud  me,  quo  mihi  ac- 
cedendum  sit,  et  quid  faciendum. 
Hoc  idem  additionis  genus  ad 
omnem  orandi  modum  praemitti 
debet. 

Oratio  praeparatoria  gratiae  con- 
tineat  postulationem,  ut  mihi  detur 
agnoscere,  quicquid  deliquero  ad- 
uersus  decalogi  praecepta,  meque 
in  posterum  emendare,  intellectis 
illis  exactius  et  (ut  par  est)  ad  Dei 
gloriam  et  salutem  meam  sólito 
cautius  obseruatis. 

a    secundae.  Vide  Prolegómeno ,  supra, 

pp.  152-153- 

b    Seq.  cogno  et  pro  oblitt. 


1    V.  supra,  Proleg..  pp.  27,  33,  87. 

3  Ait  S.  Ignatius,  se  potius  modum  daré  proficiendt  in  oiatione,  quam  modum  orandi. 
■    «Intellige  illam  additionem,  quae  habetur  in  quinto  ex  notandis  positis  post  pri- 


[Modos  de  orar] 


435 


VERSIO  PRIMA 

58v  Sequuntur  tres  modi  oran- 

Dl  ,   ET  PRIMO    ■    SUPER  PRAECEPTIS 

Primus  modus  orandi  1  consi- 
stit  et  uersatur  circa  decem  prae- 
cepta,  et  circa  septem  peccata 
mortalia,  et  circa  tres  animi  poten- 
tias,  et  circa  quinqué  sensus  cor- 
póreos; qui  modus  orandi  est  po- 
tius  tradere  formam  ac  methodum 
et  exercitium,  quo  anima  praepa- 
retur  et  fructum  faciat  in  ipsis,  et 
ut  oratio  fiat  acceptior,  quam 
assignari  b  formam  aliquam  et  mo- 
dum  orandi  s. 

Primo  fiet  aequiualens  3.ae  0 
additionis  2.ae  hebdomadae  3,  sci- 
licet  antequam  vadam  ad  oratio- 
nem  quiescam  parum  spiritu,  se- 
dendo  seu  deambulando,  prout 
melius  judicauerim,  consyderando 
quo  tendo  et  quorsum;  et  haec 
eadem  additio  inseruiet  ómnibus 
modis  orandi  in  principio. 

59  Fiat  oratio  praeparatoria  ad 
petendam  gratiam  a  Domino  Deo 
nostro,  ut  possim  cognoscere  de- 
fectus  meos  circa  decem  praece- 
pta,  et  ita  similiter  petetur  gratia  et 
auxilium  a  me  in  futurum  ut  emen- 
der  d,  et  petetur  perfecta  intelli- 
gentia  praeceptorum,  quo  melius 


a    primus  A. 
B    assignare  A. 

c  Prius  2.ae¡  secundae  additionis  A 
rede.  Cf  .annot.  j,  pag.  4J4;  et  Prolegóme- 
no:, supra,  pp.  IJ2-/JJ. 

d    a  me  in  reliquum  emendandi. 


VERSIO   P.  ROOTHAAN 

TRES  MODI  ORANDI  ET  PRIMUS  [QUI- 
DEM,  PRIMO]  SUPER  PRAECEFriS. 

Primus  modus  orandi  1  est  circa 
decem  praecepta,  et  septem  pecca- 
ta mortalia,  tres  potentias  animae, 
et  quinqué  sensus  corporis:  qui 
modus  orandi  est  potius  daré  for- 
mam, modum  et  [quaedam]  exer- 
citia,  quomodo  [quibus]  anima  se 
praeparet,  et  in  illis  proficiat,  et 
ut  oratio  accepta  sit  [Deo],  quam 
daré  formam  et  modum  aliquem 
orandi  2  [proprie  dictum]. 

Primo  fiat  aequivalens  secun- 
dae Additioni  secundae  hebdo- 
madae 3,  scilicet,  antequam  intrem 
in  orationem,  quiescat  paululum 
spiritus,  sedendo,  vel  ambulando, 
prout  melius  ei  videbitur,  consi- 
derando quo  vadam,  et  ad  quid;  et 
haec  eadem  Additio  fiet  ad  initium 
omnium  Modorum  orandi. 

[  Dein  fiat  ]  oratio  quaedam 
praeparatoria:  veluti,  petere  gra- 
tiam a  Deo  Domino  nostro,  ut 
possim  cognoscere  in  quo  defece- 
rim  circa  decem  praecepta:  et 
item  petere  gratiam  et  auxilium 
ad  emendandum  me  in  posterum: 
postulando  perfectam  intelligen- 


mae  diei  secundae  hebdomadae  contemplationem  quintam.»  Ro.,  annot.  r,  p.  140.  Yide 
etiam  secundam  additionem  in  tertia  hebdomade  et  Proleg.,  supra,  pp.  152-153.  Item 
Ro.,  in  4.a  ed.  romana,  p.  83,  annot.  36. 


[Modos  de  orar] 

VULGATA  VERSIO 


436 

AUTOGRAPHUM 

mejor  guardallos ,  y  para  mayor 
gloria  y  alabanza  de  su  diuina  ma- 
jestad. 

Para  el  primer  modo  de  orar 
conuiene  considerar  y  pensar  en 
el  primer  mandamiento  cómo  le 
he  guardado,  y  en  qué  he  faltado, 
teniendo  regla  por  espacio  de 
quien  dize  tres  vezes  Pater  noster 
y  tres  vezes  Aue  María,  y  si  en 
este  tiempo  hallo  faltas  mías,  pe- 
dir venia  y  perdón  dellas,  y  dezir 
vn  Pater  noster;  y  desta  misma 
manera  se  haga  en  cada  vno  de 
todos  los  diez  mandamientos. 

Es  de  notar  que  quando  hom- 
bre viniere  a  pensar  en  vn  manda- 
miento, en  el  qual  halla  que  no 
tiene  hábito  ninguno  de  peccar, 
no  es  menester  que  se  detenga 
tanto  tiempo;  ma[s]  según  que 
hombre  halla  en  sí  que  más  o  me- 
nos estropieza  en  aquel  manda- 
miento, así  deue  más  o  menos  de- 
tenerse en  la  consideración  y  es- 
crutinio dél,  y  lo  mismo  se  guarde 
en  los  peccados  mortales. 

2.a  Nota.  Después  de  acabado 
el  discurso  ya  dicho  sobre  todos 
los  mandamientos,  acusándome  en 
ellos,  y  pidiendo  gracia  y  ayuda 
para  enmendarme  adelante,  ase  de 
acabar  con  vn  colloquio  a  Dios 


Primo  ergo,  mandatum  quodli- 
bet  ordine  discutiam,  attendens 
quo  pacto  seruauerim  illud  aut 
uiolauerim,  55  deque  succurrenti- 
bus  in  memoriam  delictis  ueniam 
precabor,  recitando  semel  Pater 
noster.  Porro  in  excutiendis  sin- 
gulis  praeceptis,  satis  fuerit  insumi 
spatium  temporis,  quo  ter  posset 
oratio  dominica  percurri. 


Notandum  tamen  quod  circa 
praeceptum ,  cuius  praeuaricatio 
rarior  nobis  accideret,  minus  im- 
morandum  esset,  at  a  eo  amplius, 
quo  lapsus  fuerit  b  ex  assuetudine 
frequentior;  idque  similiter  circa 
mortalia  peccata  sit  praestandum. 


Completo  de  praeceptis  singulis 
discursu,  post  mei  accusationem 
et  gratiae  implorationem,  ut  ea 
uigilantius  deinceps  custodiam, 
colloquium  dirigam  ad  Deum  iux- 
ta  rei  occasionem. 


■>    Prins  et. 

i>  Seq.  frequentior  obliu. 


[Modos  de  orar] 


437 


VERSIO  PRIMA 

obseruem  ad  gloriam  et  laudem 
diuinae  majestatis  \ 

Pro  primo  modo  orandi  expedit 
consyderare  et  cogitare  quomodo 
primum  praeceptum  seruauerim 
et  in  quo  defecerim,  habendo  b  re- 
gulam  manendi  in  hac  consydera- 
tione  per  spacium  quo  diceretur  c 
ter  Pater  noster  et  Aue  Maria;  et 
si  in  hoc  tempore  inueniam  d  de- 
fectus  meos,  petam  veniam  illo- 
rum,  et  dicam  Pater  noster  et  Aue 
Maria;  et  hic  modus  seruetur  in 
quolibet  decem  praeceptorum. 

Est  adnotan dum  quod  quando 
quis  consyderauerit  super  uno 
praecepto,  in  quo  non  inuenit  sibi 
esse  e  habitum  peccandi ,  non 
est  59v  necessarium  tanto  tempo- 
re immorari;  sed  prout  quiuis  in- 
uenit quod  magis  vel  minus  defi- 
ciat  in  illo  praecepto,  ita  debet 
magis  vel  minus  immorari  in  tali 
consyderatione  et  scrutinio  eius; 
et  idem  seruabitur  in  peccatis  mor- 
talibus. 

Finito  praedicto  discursu  super 
decem  praeceptis,  acusabo  me  et 
petam  gratiam  et  auxilium  me  in 
posterum  emendandi:  finiam  etiam 
cum  uno  colloquio  directo  ad  Do- 
minum  Deum  nostrum  juxta  sub- 
iectam  materiam. 


a  magestatis  prius  B. — t>  assignando  A, 
et  alia  mann  in  marg.  habendo.  —  c  Haer 
2  w.  sunt  supra  vers.  in  A;  in  versu  est  di- 
cens,  non  oblitt.  —  d  inuenio  A. — e  inuenit 
quod  habeat  habitum  aliquem. 


VERSIO  V.  ROOTHAAN 

tiam  illorum,  ad  melius  ea  servan- 
da,  et  ad  majorem  gloriam  et  lau- 
dem suae  divinae  Majestatis. 

Pro  primo  Modo  orandi,  conve- 
nit  considerare,  et  cogitare  in  pri- 
mo praecepto  quomodo  illud  ser- 
vaverim,  et  in  quo  defecerim,  te- 
nendo  regulam  [sistendi  in  hac 
consideratione]  per  spatium  quo 
quis  recitat  ter  Pater  noster  et  ter 
Ave  Maria:  et  si  in  hoc  tempore 
invenio  defectus  meos,  petere  ve- 
niam et  remissionem  illorum,  et 
dicere  unum  Pater  noster:  et  hoc 
eodem  modo  fiet  in  quovis  ex  de- 
cem praeceptis. 

Notandum  est ,  quod  quando 
quis  venerit  ad  cogitationem  [sive 
discussionem]  praecepti  alicujus, 
in  quo  reperit  non  habere  se  ullum 
habitum  peccandi,  non  est  neces- 
se  ut  immoretur  tanto  tempore: 
sed  secundum  quod  quis  reperit 
se  plus,  vel  minus  impingere  [of- 
fendere]  contra  illud  mandatum, 
ita  debet  plus  vel  minus  immorari 
in  consideratione  et  scrutinio 
illius  [praecepti]:  et  hoc  idem  ser- 
vetur  in  peccatis  mortalibus. 

Post  finitum  discursum  jam  di- 
ctum  super  ómnibus  praeceptis, 
accusando  me  in  illis,  et  petendo 
gratiam  et  auxilium  ad  emen- 
dandum  me  in  posterum,  debet 
terminari  colloquio  ad  Deum  Do- 
minum  nostrum  juxta  subjectam 
materiam. 


438 


Oratión  sobre  peccados  mortales 


AUTOGRAPHUM 

nuestro  Señor  según  subiecta  ma- 
teria. 

38v  Segundo  sobre  peccados 

MORTALES 

Acerca  de  los  siete  peccados 
mortales,  después  de  la  addición, 
se  haga  la  oración  preparatoria, 
por  la  manera  ya  dicha,  sólo  mu- 
dando que  la  materia  aquí  es  de 
peccados  que  se  han  de  euitar,  y 
antes  hera  de  mandamientos,  que 
se  han  de  guardar,  y  asimismo  se 
guarde  la  orden  y  regla  ya  dicha 
y  el  colloquio. 

Para  mejor  conoscer  las  faltas 
hechas  en  los  peccados  mortales, 
mírense  sus  contrarios,  y  así  para 
mejor  euitarlos  proponga  y  procu- 
re la  persona  con  sanctos  exerci- 
tios  adquerir  y  tener  las  siete  vir- 
tudes a  ellos  contrarias  *. 


3.0  Sobre  las  potencias  del  ánima 
Modo.  En  las  tres  potencias 
del  ánima  se  guarde  la  misma  or- 
den y  regla  que  en  los  manda- 
mientos, haziendo  su  addición, 
oración  preparatoria  y  colloquio. 

4.0  Sobre  los  cinco  sentidos 
corporales 

Modo.  Cerca  los  cinco  sentidos 
corporales  se  tendrá  siempre  la 
misma  orden,  mudando  la  materia 
dellos. 

Nota.    Quien  quiere  ymitar  erl 


VULGATA  VERSIO 


2.°  SlMILEM  ORATIONIS  MODUM 
PROSEQUEMUR  CIRCA  MORTALIA  PEC- 

cata;  post  additionem  et  praepa- 
ratoriam  orationem,  sicut  fecimus 
in  praeceptis;  nihil  enim  utrobique 
uarium  occurrit,  nisi  quod  ad  ma- 
teriam  attinet,  cum  praecepta  qui- 
dem  seruanda  sint,  peccata  uero 
deuitanda.'  Caetera  eadem  sunt,. 
fietque  itidem  colloquium. 

Sciendum  est  peccatorum  uitio- 
rumque  notitiam  iuuari  per  con- 
trariorum  actuum  et  habituum 
considerationem;  quapropter  per 
gratiam  diuinam  55  v  et  piam 
quamlibet  exercitationem  laboran- 
dum  est  unicuique,  ut  uirtutes  sibi 
paret  1 ,  mortalibus  peccatis  se- 
ptem  oppositas. 

3.0  ClRCA  TRES  ANIMAE  POTEN- 
TIAS  idem  a  sequitur  progressus, 
per  additionem,  orationem  et  dis- 
cussionem  singularum,  cum  collo- 
quio ad  finem,  faciendus. 

4."     ClRCA  QUINQUE  SENSUS  COR- 

i'ORis  b  nulla  re  mutata,  praeter 
materiam. 


Vbi  subnotandum  est,  quod  c  si 

a    Prius  itidem. 

b    Hoc  v.  add.  supra  vers. 

c    Add.  hoc  v.  stipra  vers. 


1    I labes  lúe  fundamentara  examinis  particularis  de  virtiite  aliqua  exercenda. 


Oratión  sobre  peccados 

VKRSIO  PRIMA 


MORTALES 
VERSIO   P.  ROOTIIA.W 


439 


Secunda  oratio,  scilicet  super 
septem  a  peccatis  mortalibus 
Circa  septem  peccata  mortalia, 
post  additionem  fiet  oratio  prae- 
paratoria,  seruato  modo  iam  dicto; 
soluni  mutabitur  materia,  quae  hic 
erit  circa  peccata,  quomodo  ui- 
tan-60  da  sint,  cum  ante  esset  b  cir- 
ca praecepta,  quomodo  obseruan- 
da;  et  ita  obseruabitur  c  idem  ordo 
et  eadem  regula  praedicta  et  idem 
colloquium. 

Ad  melius  cognoscendum  defe- 
ctus  et  negligentias  circa  peccata 
mortalia,  consyderentur  eorum 
contraria;  et  ut  d  diligentius 
caueantur,  proponat  ac  laboret 
quilibet  studio  sanctorum  exerci- 
tiorum  acquirere  et  obtinere  se- 
ptem virtutés  illis  contrarias 

TERTIA  ORATIO  SUPER  TRIBUS 
POTENTIIS  ANIMAE 

Circa  tres  potentias  animae  ser- 
uabitur  idem  ordo  et  eadem  regu- 
la quae  seruata  est  in  praeceptis, 
faciendo  additionem ,  orationem 
praeparatoriam  et  colloquium. 

60V    QUARTA     ORATIO    EST  SUPER 
QUINQUE   SENSUS  CORPORIS 

Circa  quinqué  sensus  corporis 
idemmet  ordo  semper  obseruabi- 
tur, mutata  tantum  materia. 

Qui  desyderat  imitari  Christum 


Secundo  super  peccatis 
mortalibus. 
Circa  septem  peccata  mortalia, 
post  Additionem  [supradictam  ] 
fiat  oratio  praeparatoria,  modo 
jam  dicto,  solum  mutando,  quod 
materia  hic  est  de  peccatis,  quae 
evitanda  sunt,  et  prius  erat  de 
praeceptis,  quae  sunt  servanda;  et 
similiter  servetur  ordo  et  regula 
jam  dicta,  et  colloquium. 

Ad  melius  cognoscendas  culpas 
commissas  in  peccatis  mortalibus, 
considerentur  eorum  contraria,  at- 
que  ita  ad  melius  vitanda  ea  [pec- 
cata], proponat  et  curet  Ule,  [qui 
hunc  orandi  modum  adhibet],  san- 
ctis  exercitiis  acquirere  et  possi- 
dere  septem  virtutes  illis  [pecca- 
tis] contrarias 

TERTIO,  SUPER  POTENTIIS  ANIMAE. 

Circa  tres  potentias  animae,  ser- 
vetur idem  ordo,  et  regula,  quae 
in  praeceptis,  faciendo  suam  Addi- 
tionem, orationem  praeparatoriam, 
et  colloquium. 

OUARTO,  SUPER  QUINQUE  SENSIBUS 
CORPORIS. 

Circa  quinqué  sensus  corporis 
servabitur  semper  idem  ordo,  mu- 
tando materiam  illorum. 

Qui  vult  imitari  in  usu  sensuum 


a  Hoc  v.  deest  in  A. — b  Sic  A;  essent  B. 
— c  seruabitur  emendatum  ex  finaliter  A. 
— <i  ita  quod. 


Oración  contemplando 


440 

AUTOGRAPHUM 

el  uso  de  sus  sentidos  a  Xpo. 
nuestro  Señor,  encomiéndese  en 
la  oración  preparatoria  a  su  diui- 
na  maiestad;  39  y  después  de  con- 
siderado en  cada  vn  sentido,  diga 
vn  Aue  María  o  un  Pater  noster,  y 
quien  quisiere  ymitar  en  el  vso  de 
los  sentidos  a  Nuestra  Señora,  en 
la  oración  preparatoria  se  enco- 
miende a  ella,  para  que  le  alcance 
gracia  de  su  Hijo  y  Señor  para 
ello;  y  después  de  considerado  en 
cada  vn  sentido,  diga  vn  Aue 
María. 

2.°     MODO  DE  ORAR  1    ES  CONTEM- 
PLANDO LA  SIGNIFICACIÓN  DE  CADA 
PALABRA  DE  LA  ORACIÓN 


VL'LGATA  VERSIO 

quis  optet  in  sensuum  suorum  usu 
Christum  imitari,  debet  in  oratione 
praeparatoria  se  ipsum  super  hoc 
Deo  commendare,  factaeque  sen- 
suum singulorum  a  examinationi 
dominicam  orationem  subiicere. 
Si  uero  similem  affectet  beatae 
Uirginis  Mariae  imitationem,  ei  se 
commendet  tanquam  a  Filio  id  im- 
petraturae,  et  salutationem  angeli- 
cam,  dum  sensus  excutit,  identi- 
dem  recitet. 


Secundüs    orandi   modus  1  EX 
uocum  orationis  singularum 
perpensa  significatione 


Addición.  La  misma  addición 
que  fué  en  el  primer  modo  de  orar, 
será  en  este  segundo. 

Oración.  La  oración  prepara- 
toria se  hará  conforme  a  la  perso- 
na a  quien  se  endreca  la  oración. 

2.°  modo  de  orar.  El  segundo 
modo  de  orar  es,  que  la  persona, 
de  rrodillas  o  asentado,  según  la 
mayor  disposición  en  que  se  halla 
y  más  deuoción  le  acompaña,  te- 
niendo los  ojos  cerrados  o  hinca- 
dos en  vn  lugar  sin  andar  con  ellos 
variando,  diga  Pater,  y  esté  en  la 
consideración  desta  palabra  tanto 


Additio  eadem,  quae  superius, 
it  praeuia. 

56  Oratio  praeparatoria  perso- 
nae  congruet,  ad  quam  dirigitur. 

2.us  orandi  modus  est,  ut  flexis 
genibus  uel  sedendo  (pro  habitu- 
dine  corporis,  et  animi  deuotione), 
oculis  uel  clausis  uel  defixis  in 
partem  unam  ñeque  huc  et  illuc 
motis,  precationem  dominicam  a 
principio  recitemus,  et  in  prima 
uoce,  quae  est  Pater,  meditationis 
figamus  pedem,  quandiu  circa  eam 

»    Hor  v.  add.  in  marg. 


V.  supra,  Pro/eg.,  pp.  33,  87,  119. 


Oración  conté m plA n do 


441 


VERSIO  PRIMA 

Dominum  nostrum  in  usu  suorum 
sensuum,  commendet  se  in  oratio- 
ne  praeparatoria  diuinae  maiestati; 
postea  consyderando  quemlibet  a 
dicat  vel  Aue  Maria  vel  Pater  no- 
ster;  et  qui  exoptat  in  usu  sensuum 
imitari  b  Dominam  nostram,  in 
oratione  praeparatoria  commen- 
det se  Virgini,  ut  rei  eius  impetret 
gratiam  í  11  i  a  Filio  suo  et  Domino; 
et  post  cuiuslibet  sensus  consyde- 
rationem  dicat  Aue  Maria. 


Secundus   modus   orandi  1  EST 

CONTE MPLARI  SIGNIFICATIONEM 
CUIUSLIBET  VERBI  ORATIONIS 


Eadem  additio,  quae  fuit  in  pri- 
mo modo  61  orandi  seruata,  ser- 
uabitur  et  in  hoc  2.0 

Oratio  praeparatoria  fiet  prout 
fuerit  is  ad  quem  dirigetur. 

Secundus  modus  orandi  est, 
quod  quis,  seu  genuflexus,  seu 
sedens,  prout  magis  ad  hoc  vel 
ad  illud  erit  dispositus,  vel  prout 
maiorem  deuotionem  inuenerit, 
clausis  oculis  vel  fixis  in  locum 
unum,  sine  aliqua  mutatione,  dicat 
orationem  Pater  noster,  etc.,  et 
immoretur  in  consyderatione  cu- 

a  singulum  illorum  A,  super  quae  zn>. 
non  dekta  scriptum  est  quemlibet;  B  habet 
quenlibet. 

b    imitari  in  usu  sensuum  A. 


VERSIO   P.  ROOTHAAN 

suorum  Christum  Dominum  no- 
strum, commendet  se  in  oratione 
praeparatoria  suae  divinae  Maje- 
stad; et  post  consideratum  unum- 
quemque  sensum,  dicat  unum 
Ave  Maria,  vel  unum  Pater  noster; 
et  qui  vellet  imitaii  in  usu  sen- 
suum Dominam  nostram,  in  ora- 
tione praeparatoria  se  commendet 
illi,  ut  sibi  obtineat  gratiam  a  Filio 
suo  ac  Domino  ad  hoc  ipsum:  et 
post  consideratum  unumquemque 
sensum,  dicat  unum  Ave  Maria. 

SECUNDUS  MODUS  ORANDI  1  EST 
[SIVE  FITj  CONTEMPLANDO  SIGNIFI- 
CATIONEM SINGULARUM  VOCUM  ORA- 
TIONIS [iLLIUS,  CIRCA  QUAM  HIC 
MODUS  ORANDI  EXERCETUR]. 

Eadem  Additio,  quae  fuit  in  pri- 
mo Modo  orandi,  erit  in  hoc  se- 
cundo. 

Oratio  praeparatoria  fiet  confor- 
miter  personae  ad  quam  dirigitur 
oratio  [circa  quam  hic  Modus 
orandi  exercetur]. 

Secundus  Modus  orandi  est,  ut 
ille  [qui  hunc  Modum  vult  adhibe- 
re]  genibus  flexis,  vel  sedens, 
prout  magis  [ad  hoc  vel  illud] 
dispositum  se  reperit ,  et  prout 
magis  eum  devotio  comitatur,  te- 
nendo  oculos  clausos,  vel  defixos 
in  unum  locum,  ñeque  huc  illuc 
eos  movendo,  dicat,  Pater,  et  con- 


442 


Oración  contemplando 


AUTOGRAPHUM 

tiempo,  quanto  halla  1  significa- 
ciones ,  comparaciones ,  gusto  y 
consolación  a  en  consideraciones 
pertinentes  a  la  tal  palabra,  y  de 
la  misma  manera  haga  en  cada  pa- 
labra del  Pater  noster  39v  o  de 
otra  oración  qualquiera  que  desta 
manera  quisiere  orar. 


VULGATA  VERSIO 

uariae  nobis  significationes,  si- 
militudines,  spirituales  gustus  et 
aliae  commotiones  deuotae  inci- 
dent;  et  ita  deinceps  per  singula, 
eiusdem  uel  alterius  orationis  uer- 
ba  factitabimus. 


1.  a  regla.  La  primera  regla  es, 
que  estará  de  la  manera  ya  dicha 
vna  hora  en  todo  el  Pater  noster, 
el  qual  acabado,  dirá  vn  Aue  Ma- 
ría, Credo,  Anima  Xpi.  y  Salue 
Regina  vocal  o  mentalmente  según 
la  manera  acostumbrada. 

2.  a  regla.  La  segunda  regla  es, 
que  si  la  persona  que  contempla 
el  Pater  noster  hallare  en  vna  pa- 
labra o  en  dos  tan  buena  materia 
que  pensar  y  gusto  y  consolación, 
no  se  cure  pasar  adelante,  aunque 
se  acabe  la  hora  en  aquello  que 
halla,  la  qual  acabada,  dirá  la  resta 
del  Pater  noster  en  la  manera  acos- 
tumbrada. 

3.  a  regla.  La  tercera  es,  que  si 
en  vna  palabra  o  en  dos  del  Pater 

a    Prius  consideración  errore  ¿iórarii- 


Regulae  tres  circa  haec 
seruandae 

Prima,  ut  in  tali  precationis 
cuiuslibet  ruminatione  a  horae  spa- 
tium  insumamus,  quo  expleto  b, 
Aue  Maria,  Credo,  Anima  Christi 
et  Salue  Regina  semel  iuxta  com- 
munem  morem,  uel  mente  sola  uel 
etiam  uoce,  percurrantur. 

2.a  est  quod  si,  orantibus  hoc 
modo  nobis  56v  in  una  uoce  uel 
duabus  meditatio  affluat,  et  inter- 
na simul  delectatio;  postponenda 
erit  transcurrendi  cura,  licet  hora 
tota  praetereat,  qua  elapsa  c,  reli- 
quum  orationis  cursim  recitetur. 


3.a,  ut  quando  ita  contigerit, 
meditandae  uoci  uni  aut  pauculis 

a  Seq.  per  singulas  uices  unaquaque 
uice  oblitt. 

L>    Seq.  hae  orationes  oblitt. 

c  p,  o  2W.  praeced.  eral  prius  post  quam 
clapsam;      ed.  elapsa  sine  qua. 


1  «  Exprimitur  applicatio  adhibenda  in  quaerendo.  »  Ro.,  annot.  G,  p.  144. 
quoquc  Proleg.,  supra,  p.  87. 


Oración  contemplando 


443 


VERSIO  PRIMA 

iuslibet  a  verbi  tanto  temporis  spa- 
cio,  quanto  inuenerit  1  significa- 
tionem  b,  gustum,  consolationem 
in  consyderationibus  pertinentibus 
ad  tale  unicum  verbum.  Idem 
seruabitur  in  quolibet  verbo  ora- 
tionis  dominicae  et  cuiusuis  ora- 
tionis,  quam  acceperit c. 


VERSIO   P.  ROOTHAAN 

sistat  in  consideratione  hujus  vo- 
cis  tamdiu,  quamdiu  invenit  1  si- 
gnificationes  [varias],  comparatio- 
nes,  gustum,  et  consolationem  in 
considerationibus  pertinentibus  ad 
talem  vocem:  et  eodem  modo  fa- 
ciat  in  quavis  voce  orationis  Do- 
minicae, vel  alterius  orationis  cu- 
jusque,  quam  [assumere]  voluerit 
ad  orandum  hoc  modo. 


Prima  regula  est,  quod  in  ora- 
tione  Pater  noster  immorabitur 
per  horam  sentando  praedictum 
modum;  finita  autem  oratione  do- 
minica, dicet  Aue  Maria,  Credo, 
Anima  Christi,  Salue  Regina  voca- 
liter  61v  seu  mentaliter  juxta  mo- 
dum assuetum. 

Secunda  regula  est,  quod  si  is 
qui  contemplatur  orationen  domi- 
nicam,  inuenerit  in  uno  aliquo 
verbo  vel  in  duobus  fertilem  ma- 
teriam  cogitandi,  gustandi,  et  con- 
solationum  d;  non  curabit  ad  reli- 
qua  transiré,  etiamsi  finiatur  hora 
in  vno  vel  duobus  verbis;  qua 
hora  finita,  dicet  quod  superest 
orationis  Pater  noster  juxta  mo- 
dum solitum. 

Tertia  regula  est,  quod  si  in  vno 
vel  in  duobus  verbis  immoratus 

a  singuli. 

b  Sequitur  comparationes  oblitt.  in  B; 
exstat  in  A. 

c  Pro  g  w.  praeced.,  quorum  j  priora 
sunt  in  marg.  in  A,  erat  prius  ibid.  qualt- 
bet  alia  oratione  quam  quis  acceperit. 

d  Prius  consolationem  £,  quod  est 
in  A. 


Prima  regula  est,  quod  [qui  sic 
orat]  persistet  hoc  modo  unam 
horam  in  tota  oratione  Dominica, 
qua  [oratione]  expleta,  dicet  unum 
Ave  Maria,  Credo,  Anima  Christi, 
et  Salve  Regina,  voce  vel  mente, 
modo  sólito. 

Secunda  regula  est,  quod  si  ille, 
qui  contemplatur  orationem  Domi- 
nicam,  inveniat  in  una  voce,  vel  in 
duabus  tam  bonam  [copiosam] 
materiam  cogitandi,  et  gustum  et 
consolationem,  non  curet  progredi 
ulterius,  etiamsi  terminetur  hora 
in  eo  quod  invenit,  qua  finita,  di- 
cet reliquum  orationis  Dominicae 
modo  sólito. 

Tertia  est,  quod  si  in  una  voce, 
vel  duabus  orationis  Dominicae 


444 


Oración  contemplando 


AUTOGR APHUM 

noster  se  detuuo  por  vna  hora  en- 
tera, otro  día  quando  querrá  tor- 
nar a  la  oración,  diga  la  sobredi- 
cha palabra  o  las  dos  según  que 
suele;  y  en  la  palabra  que  se  sigue 
inmediatamente  comience  a  con- 
templar, según  que  se  dixo  en  la 
segunda  regla. 

1.  a  nota.  Es  de  aduertir  que 
acabado  el  Pater  noster  en  vno  o 
en  muchos  días,  se  a  de  hazer  lo 
mismo  con  el  Aue  María  y  des- 
pués con  las  otras  oraciones,  de 
forma  que  por  algún  tiempo  siem- 
pre se  exercite  en  vna  dellas. 

2.  a  nota.  La  2.a  nota  es,  que 
acabada  la  oración,  en  pocas  pa- 
labras con-40  uertiéndose  a  la  per- 
sona a  quien  ha  orado,  pida  las 
virtudes  o  gracias,  de  las  quales 
siente  tener  más  necessidad. 

3-°     MODO  DE  ORAR  SERÁ 
POR  COMPÁS 

Addición.  La  addición  será  la 
misma  que  fué  en  el  primero  y  2.0 
modo  de  orar. 

Oración.  La  oración  prepara- 
toria será  como  en  el  segundo 
modo  de  orar. 

3.  °  modo  de  orar.  El  tercero 
modo  de  orar  es,  que  con  cada  vn 
hanhélito  o  resollo  se  ha  de  orar 
mentalmente  diziendo  vna  palabra 


VULGATA  VERSIO 

horam  impendisse,  postridie,  reci- 
tato  breuiter  eo  quod  excussum 
fuit,  ad  sequentis  uerbi  considera- 
tionem  pergamus. 


Post  excussam  uero  ad  hunc 
modum  dominicam  precationem 
totam,  succedet  salutatio  angélica, 
deinde  alia  atque  alia  oratio,  ut 
sine  interruptione  haec  orandi 
exercitatio  procedat. 

Adhaec,  oratione  qualibet  sic 
completa ,  personam  illam ,  ad 
quam  pertinebat,  paucis  compel- 
labimus,  uirtutem  aliquam  aut  gra- 
tiam  petentes,  qua  máxime  indi- 
gere  nos  senserimus. 

Tertius  orandi  modus  per  quan- 
dam  uocum  ettemporum  comm1  \- 
surationem 

Additio  ab  utraque  superiore 
nihil  differt. 

Oratio  praeparatoria  fiet  sicut 
in  2°  modo. 

57  Tertius  hic  orandi  modus  in 
eo  consistit,  ut  inter  singulas  re- 
spirandi  uices,  singula  dominicae 
alteriusue  orationis  uerba  trans- 


Oración  contemplando 


445 


VliRSIO  PRIMA 

est  per  horam  integran»,  die  se- 
quenti  quando  redibit  ad  oratio- 
nem  dicet  illud  verbum  vel  illa 
dúo  modo  sólito,  et  in  sequenti 
verbo  inmediate  incipiet  contem- 
plan sicut  dictum  est  in  2.a  re- 
gula. 

Prima  adnotatio  est  quod  :1  fini- 
ta oratione  dominica  Pater  noster 
in  vno  vel  b  pluribus  diebus,  idem 
postea  fiet  in  salutatione  c  angé- 
lica Ave  Maria,  postea  idem  fiet 
in  aliis:  itaque  62  per  aliquod 
tempus  semper  exercitetur  in  una 
illarum. 

Finita  oratione  hac,  conuertat 
se  qui  co[n]templatur  ad  eum  ad 
quem  fundit  orationem,  et  paucis 
verbis  petet  fl  ab  eo  virtutes  seu 
dona,  quibus  magis  eget. 

Tertius  modus  oraxdi 
per  interualla 

Additio  erit  eadem  quae  fuit  in 
primo  et  2°  modo  orandi. 

Oratio  praeparatoria  erit  eadem 
quae  in  2.°  modo  orandi. 

Tertius  modus  orandi  est,  quod 
qui  orat,  in  quolibet  e  anhelitu 
siue  respiratione,  oret  mentaliter 
dicendo  unicum  verbum  orationis 


-1  Prima  nota:  est  aduertendum  quod. 

b  vel  in  A. 

c  oratione. 

d  petat  A. 

c  singulo. 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

immoratus  fuerit  una  hora  inte- 
gra, alio  die,  quando  volet  rediré 
ad  [eamdem]  orationem,  dicat  su- 
pradictam  vocem,  vel  duas  illas, 
modo  sólito,  et  in  voce  quae  sequi- 
tur  immediate,  incipiat  contempla- 
ri,  eo  modo  quo  dictum  est  in  re- 
gula secunda. 

Advertendum  est,  quod  finita 
oratione  Dominica  uno,  vel  multis 
diebus,  debet  fieri  idem  circa  sa- 
lutationem  Angelicam,  et  postea 
circa  reliquas  orationes,  ita  ut  per 
aliquod  tempus  semper  se  exer- 
ceat  circa  unam  ex  illis. 

Altera  nota  est,  quod  finita  ora- 
tione, paucis  verbis,  convertendo 
se  ad  personam  ad  quam  directa 
fuit  illa  oratio,  petat  virtutes  vel 
gratias,  quibus  sentiat  magis  se 
indigere. 

TERTIUS    MODUS    ORANDI   ERIT  PER 

[sive  ad]  MENSURAM  [sive  IN  NU- 

MERUM,  AD  MODUM  RHYTHMl]. 

Additio  erit  eadem  quae  fuit  in 
primo  et  secundo  Modo  orandi. 

Oratio  praeparatoria  erit  sicut 
in  secundo  Modo  orandi. 

Tertius  Modus  orandi  est,  quod 
ad  quemlibet  anhelitum,  seu  [ad 
quamlibet]  respirationem  orandum 
est  [oretur]  mentaliter,  dicendo 


44<5 


Oración  por  compás 


AUTOGRAPH 0 M  VULGATA  VERSIO 

del  Pater  noster  o  de  otra  oración     mittamus  1,  expensa  interim  uel 
que   se  reze  1 ,  de  manera  que     significatione  prolatae  uocis  uel 
vna  sola  palabra  se  diga  entre  vn     personae,  ad  quam  oratio  spe- 
hanhélito  y  otro,  y  mientras  dura-     ctat,  dignitate  a,  uel  mea  ipsius 
re  el  tiempo  de  vn  hanhélito  a     uilitate,  uel  utriusque  postremo  b 
otro,  se  mire  principalmente  en  la     differentia.  Eodem  procedendum 
significación  de  la  tal  palabra,  o     modo  in  uerbis  reliquis.  Addendae 
en  la  persona  a  quien  reza,  o  en  la     quoque  orationes  supra  memora- 
vaxeza  de  sí  mismo,  o  en  la  diñe-     tae  Aue,  Credo  etc. 
rencia  de  tanta  alteza  a  tanta  ba- 
xeza  propria;  y  por  la  misma  for- 
ma y  regla  procederá  en  las  otras 
palabras  del  Pater  noster;  y  las 
otras  oraciones,  es  a  saber,  Aue 
María,  Anima  Xpi.,  Credo  y  Salue 
Regina  hará  según  que  suele. 


1.  a  regla.  La  primera  es,  que 
en  el  otro  día  o  en  otra  hora  que 
quiera  orar,  diga  el  Aue  María  por 
compás,  y  las  40v  otras  oraciones 
según  que  suele,  y  así  conseqüen- 
temente  procediendo  por  las  otras. 

2.  a  reg'a.  La  segunda  es,  que 
quien  quisiere  deternerse  más  en 


PvEGULAE  DUAE  HUC  SPECTANTES 

Prior,  ut,  finita  iuxta  hunc 
orandi  modum  precatione  domi- 
nica, sumatur  aliis  diebus  uel  ho- 
ris,  angélica  salutatio,  simili  re- 
spirationum  interuallo  tractanda, 
cum  aliis  orationibus  usitato  more 
recitandis. 

Posterior,  ut  qui  hunc  orandi 
modum  exercere  cupit  diutius  c, 

"    Seg.  mea  oblitt. 

t>    Hoc  v.  add.  supra  vers. 

c    Hoc  v.  add.  supra  vers. 


1    V.  supra,  ProUg..  p.  28. 


Oración  por  compás 


447 


VERSIO  PRIMA 

dominicae  Pater  noster,  vel  alter- 
ius  cuiuscumque  orationis  1  ,  ita 
ut  a  inter  vnam  respirationem  et 
alteram,  seu  (quod  idem  est)  b 
inter  vnum  anhelilum  et  alterum, 
vnicum  solnm  verbum  profera- 
tur,  62v  et  toto  illo  intermedio 
tempore  debet  praecipue  consy- 
derari  significatio  illius  verbi  vel 
dignitas  c  eius,  ad  quem  orationem 
fundo,  vel  infirmitas  d  mei  ipsius 
orantis,  vel  differentia  quae  est 
inter  tantam  altitudinem  eius,  qui 
oratur,  et  inferioritatem  ac  vilita- 
tem  mei  ipsius  orantis  e;  et  haec 
eadem  methodus  et  regula  proce- 
dendi  seruanda  est  in  singulis  aliis 
verbis  orationis  dominicae ;  reli- 
quas  autem  orationes,  nempe  sa- 
lutationem  angelicam,  Anima 
Christi,  symbolum  fidei  et  Salue 
Regina  dicet  modo  sólito. 


VERSIO   P.  ROOTHAAN 

imam  vocem  orationis  Dominicae, 
vel  alterius  orationis  quae  recite- 
tur  ita  ut  una  sola  vox  dica- 
tur  inter  unum  anhelitum  et  alte- 
rum, et  dum  durabit  tempus  ab 
uno  anhelitu  ad  alterum,  attenda- 
tur  praecipue  ad  significationem 
talis  vocis,  vel  ad  personam  ad 
quam  recitat  [orationem  dirigit], 
vel  ad  vilitatem  sui  ipsius,  vel  ad 
differentiam  inter  tantam  altitudi- 
nem [illius  personae]  et  tantam 
vilitatem  propriam;  et  eadem  for- 
ma et  regula  procedet  in  reliquis 
vocibus  Orationis  Dominicae;  et 
ceteras  orationes,  scilicet:  Ave  Ma- 
ría, Anima  Christi,  Credo,  et  Salve 
Regina,  dicet  more  consueto. 


Prima  regula  est  quod  die  se- 
quentivel  aliaquapiam  hora,  quam 
destinauit  ad  orandum,  dicat  salu- 
tationem  '  angelicam  per  eamdem 
formam ,  reliquas  autem  conse- 
quenter  modo  sólito. 

Secunda  regula  est,  quod  qui 
plus  temporis  in  hoc  orandi  modo 


a  quod. 

b  In  A  non  sunt  parenthesis  signa. 

c  maj  estas. 

<1  infirmitas  et  impotentia. 

e  altitudinem  orati  (?)  et  inferioritatem 
ac  parvitatem  mei  ipsius  orantis. 

f  orationem. 


Prima  regula  est,  quod  altero 
die,  vel  alia  hora  qua  [sic]  orare 
velit,  dicat  Ave  Maria  ad  mensu- 
ram ,  et  ceteras  orationes  more 
consueto,  et  ita  consequenter  pro- 
cedendo  per  ceteras. 

Secunda  est,  quod  qui  voluerit 
plus  immorari  in  orando  ad  men- 


448  MOXUMEXTA  IGNATIAXA 

AUTOGRAPHUM  VULGATA  VERSIO 


la  oración  por  compás,  puede  de- 
zir  todas  las  sobredichas  orationes 
o  parte  dellas,  lleuando  la  misma 
orden  del  anhélito  por  compás, 
como  está  declarado. 


41r  Los  misterios  de  la  vida  de 
Xpo.  nuestro  Señor 

Nota.  Es  de  aduertir  en  todos 
los  misterios  siguientes,  que  todas 
las  palabras  que  están  inclusas  en 
parénthesis,  son  del  mismo  Euan- 
gelio,  y  no  las  que  están  de  fuera  b; 
y  en  cada  misterio  por  la  mayor 
parte  hallarán  tres  punctos  para 
meditar  y  contemplar  en  ellos  con 
mayor  facilidad  '. 


ad  eum  applicet  precationes 
omnes  supradictas,  aut  earum  par- 
tes, et  paria  anhelituum  ac  uocum 
interstitia  obseruet. 

57v  ^ 

UlTAE  DOMIXI   XOSTRI  JES!'  Xl. 
MYSTERIA 

Xotandum  est  primitus,  omnia 
sequentium  mysteriorum  uerba, 
quae  includuntur  parenthesi,  ex 
ipsis  Euangeliis  deprompta  esse, 
non  item  caetera;  ad  haec  in  uno- 
quoque  mysterio  semper  aut  fere 
poni  puncta  tria,  ut  expeditior  sit 
conté mplatio.  quo  est  distin- 
ctior  '. 


a  De  titulis  in  summis  paginis  positis 
vide  supra,  p.  jjj  auiiof.  b. 

b  Id  non  observatur  ad  uuguem  perpe- 
tuo; interdum  enim  parénthesis  aperitur  nec 
clauditur,  rarius  omittitur  omnino.  Semel, 
in  apparitione  séptima,  miscentur  verba 
evangélica  cum  aliis  ex  Evangelio  non  de- 
sumptis.  Ubi  in  Aut.  unus  ve/  dúo  uncini 
desuní,  a  nobis  sic  supp/entur  [(]  [)].  Kam- 
dem  rntionem  sequimur  in  Ve.  et  Vtt. 


1  S.  Ignatius  ílvangelii  verba  non  semper  ponit  omnia,  sed  nonnunquam ,  salva 
omnino  rerum  veritate,  eorum  aliqua  omittit,  ñeque  id  ulla  ratione  si«nificat.  Cf.,  e.  g., 
sermonem  in  monte,  f.  44V.  Item  ex  plurimis  illis  Christi  Domini  verbis  et  lactis,  quae 
in  evangeliis  narrantur,  aliqua  tanrum  seligit,  utique,  putandum  est,  illa,  quae  sibi  utilis- 
sima  l'uerant,  et  caeteris  utilissima  fore  sperabat.  Notandum  quoque  est  et  in  punctorum 
et  in  integrorum  mysteriorum  serie  texenda,  compluries  ordinem  temporum  ab  Ignatio 
neglectum  atque  inversum  esse.  Perperam  tamen  ageret,  qui  id  ei  vitio  verteret.  Xeque 
enim  usquam  ille  promisit,  se  omnia  ex  ordine  temporum  propositurum  esse.  ñeque  ad 
id  praestandum  tenebatur,  cum  ñeque  ipsi  sancti  evangelistae  id  semper  praestiterint, 
ut  constat  inter  omnes.  Cum  igitur  certum  sit,  Ignatium  Exereitia  valde  magni  fecisse. 


Exkrcitia  —  Mysteria 


449 


VERSIO  PRIMA 

impenderé  voluerit,  63  potest 
omnes  praedictas  orationes  vel 
partem  illarum,  seruato  eodem  or- 
dine  declarato,  percurrere. 


63v    Vita  Jesv  Christi 

Circa  omnia  sequentia  myste- 
ria est  aduertendum  quod  verba 
omnia  conclusa  parentesi  a  si- 
gno ()  sunt  ad  verbum  desumpta 
ex  Euangelio,  reliqua  uero  non;  et 
in  quouis  mysterio  ut  plurimum 
erunt  tria  puncta,  ut  in  eis  quis 
meditetur  et  contempletur  faci- 
lius 


a   paréntesis  A. 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

suram,  potest  dicere  omnes  supra- 
dictas  orationes,  vel  partem  illa- 
rum, servando  eumdem  ordinem 
anhelitus  ad  mensuram,  prout  de- 
claratum  est. 

MYSTERIA  VITAE  CHRISTI  DOMEN  1 
NOSTRI 

Notandum  est  in  ómnibus  My- 
steriis  sequenlibus,  omnia  verba 
quae  sunt  inclusa  intra  parenthe- 
sin  esse  ex  ipso  Evangelio,  non 
item  ea  quae  sunt  extra  [paren- 
thesin'J:  et  in  quovis  Mysterio,  pro 
máxima  parte  invenient  [qui  me- 
ditaturi  sunt]  tria  puncta  ad  mc- 
ditandum  et  contemplandum  in 
illis  majori  cum  facilítate  '. 


et  iis  perpoliendis  diu  operam  dedisse,  inversiones  históricas,  non  inscium  aut  negli- 
gentem,  sed  scientem  et  volentem  fecisse  credendum  est.  Id  ipse  in  uno  saltem  exer- 
citio  haud  obscure  significavit,  ut  supra  ex  Ro.,  notavimus,  p.  344.  Attamen  concedí 
debet,  Ignatio  identidem  id  accidisse  quod  etiam  sanctis  Patribus  nonnunquam  accidit, 
ut  vel  memoriae  vel  calami  lapsu  in  paucis  aliquot  parvisciue  rebus  ab  evangelistis  dis- 
crepare^ quae  infra  suis  locis  notabuntur.  Denique  etsi  in  titulis  mysteriorum  indicat 
S.  Ignatius  ex  quibus  locis  Evangeliorum  illa  sumuntur,  in  textu  tamen  aliqua  interdum 
ponit  ex  locis  non  indicatis  desumpta.  Cf.,  e.  g.,  tertium  punctum  mysteriorum  ab  horto 
ad  Annam,  f.  48;  Jesum  ductum  esse  ad  Annam  et  alapam  accepisse,  narrat  Joan- 
nes,  XVIII,  13  et  22,  non  synoptici. 

Mosi'M.  Icxat.— Series  II.  29 


45° 


MONUMENTA  IGNATIANA 


AUTOGRAPHUM 

De  la  annuntiatión  de  Nuestra 
Señora  escribe  Sant  Lucas  en  el 
primero  capítulo,  littera  c  1 

1 .  °  El  primer  puncto  es  que  el 
ángel  Sant  Gabriel,  saludando  a 
Nuestra  Señora,  le  sinificó  la  con- 
ceptión  de  Xpo.  nuestro  Señor: 
(Entrando  el  ángel  adonde  estaba 
María,  la  saludó,  diziéndole:  Dios 
te  salue,  llena  de  gracia;  congibirás 
en  tu  vientre,  y  parirás  vn  hijo.) 

2.  °  El  segundo:  confirma  el  án- 
gel lo  que  dixo  a  Nuestra  Señora, 
significando  la  conceptión  de  Sant 
Joán  Baptista,  diziéndole:  (Y  mira 
que  Elisabet,  tu  parienta,  ha  con- 
cebido vn  hijo  en  su  vejez.) 

3.  °  El  tercio:  respondió  al  án- 
gel Nuestra  Señora:  (He  aquí  la 
sierua  del  Señor;  cúmplase  en  my 
según  tu  palabra.) 

41v  De  la  visitación  de  Nuestra 
Señora  a  Elisabet  dice  Sant  Lu- 
cas EN  EL  PRIMERO  CAPÍTULO,  LIT- 
TERA D  * 

l.°  Primero:  como  Nuestra 
Señora  visitase  a  Elisabet,  Sant 
Johán  Baptista,  estando  en  el  vien- 
tre de  su  madre,  sentió  la  visita- 
ción que  hizo  Nuestra  Señora:  (Y 


VÜLGATA  VERSIO 

De  annuntiata  Beatae  Mariae 
Uirgini  Christi  incarnatione,  de 
qua  Lucae  primo  1 

Primo.  Quomodo  ángelus  Ga- 
briel beatam  Uirginem  salutans, 
diuini  TJerbi  conceptionem  ei  nun- 
tiauit:  (ingressus  ángelus  ad  eam 
dixit:  Aue  Maria  gratia  plena  etc. 
ecce  concipies  in  útero  et  paries 
filium  etc.). 

2.°  Confirmat  ángelus  id,  quod 
praedixerat,  adducto  exemplo  de 
S.  Ioannis  Baptistae  conceptione 
admiranda:  (et  ecce  Elisabeth  co- 
gnata  tua,  et  ipsa  concepit  filium 
in  58  senectute  sua  etc.). 

3.0  Respondit  angelo  Uirgo 
sancta:  (ecce  ancilla  Domini,  fiat 
mihi  secundum  uerbum  tuum). 

De  María,   Elisabet  cognatam 
suam  uisitante,  ut  habetur  Luc. 
primo  - 

Primo.  Quomodo  inuisit  Maria 
Elisabeth,  ac  S.  Ioannes,  in  útero 
existens,  sensit  Mariae  salutatio- 
nem  et  gestiit:  (cum  audisset  salu- 
tationem  Mariae  Elisabeth,  exul- 


1  Luc,  I,  26-38.  Cardinalis  Hugo  a  S.  Caro  (y  1263)  qui  primas  Bibliorum  latino- 
rum  Concordancias  composuit,  primus  quoquc  singula  Bibliorum  capita  per  septem 
litteras  a-g  textui  appositas  distinxit.  Quae  divisio  per  tria  saecula  viguit,  atque  in  mis- 
sali  breviarioque  romano  paene  usque  in  praesens  tempus  retenta  est.  Per  versus 
autem  eosque  numeris  signatos  Biblia  primum  distincta  sunt  in  editionc  graeca  Scri- 
pturae,  quae  anno  1551  Gencvae  a  Roberto  Stephano  (Estiennc)  typographo  parisiensi. 
jam  in  calvinianorum  castra  transgresso,  facta  cst.  Quae  distinctio,  paucis  rcbus  exce- 
ptis,  a  saeculo  demum  XVII  in  omnes  Bibliorum  cditioncs  recepta  est.  Quod  ad  usum 


EXERCITIA  —  MYSTERIA 


451 


VERSIO  PRIMA 

Dk  anunciatione,  Lü.,  i."  1 


Primo.  Gabriel  ángelus,  salu- 
tans  Mariam,  praedicit  conceptio- 
nem  Christi:  (Ingressus  Angelus  a 
ad  eam  dixit:  Aue  gratia  plena, 
Dominus  tecum,  concipies  in  vtero 
et  paries  Filium). 

2."  Omnia  confirmar,  praedi- 
cendo  concep-64  tionem  Johannis: 
(et  ecce  Elisabeth,  cognata  tua,  et 
ipsa  concepit  filium  in  senectute 
sua). 

Tertio.  Respondit  Maria:  (ecce 
ancilla  Domini,  fiat  mihi  secun- 
dum  verbum  tuum). 

De  visitatione,  Lu.,  i.°  ' 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

DE  ANNUNTIATIONE  DOMINAE 
NOSTRAE  SCRIBIT  S.  LUCAS  CAP.  I. 
LITT.  C.  D.  1 

Primum  punctum  est,  quod  An- 
gelus S.  Gabriel,  salutans  Domi- 
nam  nostram,  ei  nuntiavit  conce- 
ptionem  Christi  Domini  nostri. 
(Ingressus  Angelus  ad  eam  dixit: 
Ave,  gratia  plena,  concipies  in 
útero,  et  paries  Filium.) 

Secundum,  confirmat  Angelus 
ea  quae  dixerat  Dominae  nostrae, 
nuntiando  conceptionem  S.  Joan- 
nis  Baptistae  dicens  allí:  (Et  ecce 
Elisabeth  cognata  tua  et  ipsa  con- 
cepit filium  in  senectute  sua...) 

Tertium,  respondit  Angelo  Do- 
mina nostra:  (Ecce  Ancilla  Domi- 
ni, fiat  mihi  secundum  verbum 
tuum). 

DE  VISITATIONE  DOMINAE  NOSTRAE 
AD  ELISABETH  AGIT  S.  LUCAS 
CAP  I.  LITT.  D.  * 


Primo.  Visitat  Maria  Elisa- 
beth, quam  praesentit  Johannes 
in  vtero:  (vt  audiuit  salutationem 
Mariae  Elisabeth,  exultauit  infans 
in  vtero  eius,  et  repleta  Spiritu 


a    Hoc  v.  dees/  in  A. 


Primo,  cum  Domina  nostra  visi- 
tasset  Elisabeth,  S.  Joannes  Ba- 
ptista  existens  in  útero  matris 
suae,  sensit  visitationem  quam  fe- 
cit  Domina  nostra,  (Et  ut  audivit 


litterarum  illarum  in  mysteriis  hisce  factum  attinet,  Aittographum  cum  sex  biblioruni 
latinorum  editionibus  contulimus:  lugdunensibus  annorum  1512,  1 551  et  1556,  norimber- 
gensi  anni  1527,  antuerpiensi  anni  1563  et  oenipontana  anni  1896  a  P.  Michaéle  Hetzen- 
auer,  O.  M.  Cap.,  facta.  Fatendum  est,  litteras  in  Autographo  haud  semper  positas  esse 
omnino  recle.  Quod  cum  singillatim  ostendere  longum  sit,  exempla  dúo  ponimus:  in 
purificatione  et  praesentatione  ponendum  fuit  c  d  e /,  vel  saltem  de/ pro  d  e;  in  resurre- 
ctione  Lazari,  a-f  pro  a  b  c  d. 
-    Luc,  I,  39-56. 


452 


MONUMENTA  IGNATIANA 


AUTOGRAPHUM 

como  oyese  Elisabet  la  salutación 
de  Nuestra  Señora,  gozóse  el  niño 
en  el  vientre  della,  y  llena  del  Spí- 
ritu  Sancto  Elisabet  exclamó  con 
vna  gran  voz  y  dixo:  vendita  seas 
tú  entre  las  mugeres,  y  vendito  sea 
el  fructo  de  tu  vientre  [)]. 

2.  °  Segundo:  Nuestra  Señora 
canta  el  cántico  diziendo:  (Engran- 
dece my  ánima  al  Señor). 

3.  °  Tercio:  (María  estuvo  con 
Elisabet  quasi  tres  meses,  y  des- 
pués se  tornó  a  su  casa). 

Del  nacimiento  de  Xpo.  nuestro 
Señor  dice  Sant  Lucas  ex  el 
caplo.  seguxdo,  littera  a,  b  1 

1 .  °  Primero :  Nuestra  Señora  y 
su  esposo  Joseph  ban  de  Nazareth 
a  Bethlem:  (Ascendió  Joseph  de 
Galilea  a  Bethlem,  para  conocer 
subiectión  a  César  2  con  María  su 
esposa  y  muger  ya  preñada.) 

2.  °  2.°:  (Parió  su  Hijo  primogé- 
nito y  lo  embolbió  con  paños  y  lo 
puso  en  el  pesebre). 

3.  °  3.0:  (Llegóse  vna  multitud 
de  exército  celestial  que  dezía: 
gloria  sea  a  Dios  en  los  gielos)  3. 


VULGATA  VERSIO 

tauit  infans  in  útero  et  repleta  est 
Spiritu  Sancto  Elisabeth,  et  excla- 
mauit  uoce  magna  et  dixit:  Bene- 
dicta tu  inter  mulieres  et  benedi- 
ctus  fructus  uentris  tui). 

2.0  Beata  Uirgo  in  hoc  canti- 
cum  prae  laetitia  prorupit:  (Magní- 
ficat anima  mea  Dominum  etc.). 

3.0  ( Mansit  María  cum  illa 
quasi  mensibus  tribus,  et  reuersa 
est  in  domum  suam). 

De  Christi  xatiuitate,  Luc.  2.0  1 


Primo.  Beata  Maria  cum  Ioseph 
sponso  suo  58v  e  Nazareth  profi- 
ciscitur  Bethlehem:  (Ascendit  Io- 
seph a  Galilaea  in  Bethleem,  ut 
profiteretur  cum  Maria  uxore  sua 
praegnante). 

2.0  (Peperit  Filium  suum  pri- 
mogenitum  et  inuoluit  eura  pannis 
et  reclinauit  in  praesepio). 

3.0  Eu  tempore  (facta  est  mul- 
ti[tu]do  militiae  coelestis  laudan- 
tium  Deum  et  dicentium:  Gloria  in 
excelsis  etc.)  3. 


1   Luc,  II,  1  - 14. 

1  Ha  interprctatur  S.  Ignatius  illud  «ut  profiteretur»  ex  Luc,  II,  15.  Est  autem  «co- 
nocer subjection»  idem  quod  fateri  se  subditum.  litsi  verba  «a  César»  non  sunt  in  Evan- 
gelio, mérito  tamen  supplentur  ex  praecedentibus,  cum  Joseph  ideo  ascenderet  in 
Ilethleem,  quia  jusserat  Augustus,  omnes  subditos  describí  seu  profiteri,  ad  tributa, 
Ut  videtur,  exigencia.  Cf.  Commentarinm  in  evangelium  secundum  Lucam,  auctore 
Jos.  Knabenbauer,  S.  J.,  Parisiis,  1896,  p.  114;  Joan.  Maldonati  Commaitarios  in  qua- 
tuor  evangelistas,  Parisiis,  1C17,  t.  II,  col.  88. 

3  Quod  in  hoc  tertio  puncto  dicitur,  non  ad  nativitatis,  sed  ad  pastorum  mysterium 
ex  evangélica  nanatione  pertinet.  «Cur  S.  Patcr  huc  illud  transposuit?  Et  primum 


Exkkcitia  —  Mystbria 


453 


VEKSIO  PRIMA 

Sancto  Elisabeth  exclamauit  voce 
magna  et  dixit:  benedicta  tu  in 
mulieribus  et  benedictus  fructus 
ventris  tui). 


2.  °  Maria  cantat  canticum: 
(Magníficat  anima  mea  Dominum). 

3 .  °  Maria  (mansit  cum  illa  quasi 
mensibus  tribus,  et  reuersa  est  in 
domum  suam)  a. 

64v    De  natiuitate  Christi, 
Lu.,  2.°  1 

Primo.  Maria  cum  sponso  Jo 
seph  pergunt  a  Nazareth  b  Beth- 
lehem:  (Ascendit  autem  Joseph  a 
Galilea  in  Bethlehem  ut  profitere- 
tur  cu[m]  Maria  desponsata  sibi 
uxore  pregnante). 

2.°  (Peperit  Filium  suum  pri- 
mogenitum  et  pannis  eum  inuoluit 
et  reclinauit  eum  c  in  praesepio). 

3.0  (Facta  est  multitudo  cae- 
lestis  exercitus  dicentis,  gloria  in 
altissimis  Deo)  3. 


a    Desuní  parenthesis  signa  in  A. 
t>    Sequitur  et  oblitt.  in  B;  A  add.  in. 
c    Deest  hoc  v.  in  A. 


VERSIO   T.  ROOTIIAAN 

salutationem  Mariae  Elisabeth, 
exultavit  infans  in  útero  ejus,  et 
repleta  est  a  Spiritu  sancto  Elisa- 
beth, et  exclamavit  voce  magna,  et 
dixit:  Benedicta  tu  inter  mulieres, 
et  benedictus  fructus  ventris  tui). 

Secundo,  Domina  nostra  cantat 
canticum,  dicens:  (Magníficat  ani- 
ma mea  Dominum). 

Tertio,  (Mansit  Maria  cum  illa 
quasi  mensibus  tribus:  et  reversa 
est  in  domum  suam). 

DE   NATIVITATE    CHRISTI  DOMINI 
NOSTRI  AGIT  S.  LUCAS  CAP.  2. 
LITT.  A.  B.  1 

Primo,  Domina  nostra  et  Spon- 
sus  ejus  Joseph  eunt  a  Nazareth  in 
Bethlehem  (Ascendit  Joseph  a  Ga- 
lilaea  in  Bethlehem,  ut  profiteretur 
subjectionem  Caesari  8  cum  Maria 
desponsata  sibi  uxore  praegnante). 

Secundo,  (Peperit  Filium  suum 
primogenitum,  et  pannis  eum  invol- 
vit,  et  reclinavit  eum  in  praesepio). 

Tertio,  (Facta  est  multitudo  mi- 
litiae  coelestis,  dicentium:  Gloria 
in  altissimis  Deo)  3. 


a    Sic  4.a  ed.;  1.a  omittit  est. 


quidem  transpositio  haec  evangelicae  veritati  nullatenus  officit.  Licet  enim  in  evangelio 
angeli  nonnisi  in  pastorum  mysterio  visibiles  appareant  et  loquentes  audiantur,  sine 
dubio  prius  jam  praesentes  aderant,  prius  jam  perspexerant  Salvatoris  nativitate  glo- 
riam  parari  Deo,  pacem  hominibus.  Ergo  etiam  licebit  meditanti  in  ipsa  nativitatis  con- 
templatione  eos  eamdem  veritatem  pronuntiantes  inducere.  Praeterea  ea  angelorum 
verba  integrum  nativitatis  mysterium  mirifice  resumunt,  incarnationis  factum  nativitate 
in  lucem  productum  aptissime  illustrant:  ergo  nativitatis  potius  mysterio  jungenda 
erant,  ne  si  pastorum  mysterio  inserta  relinquerentur,  facile  cum  hoc  mysterio  omit- 
terentur.»  (Franc.  de  Hummelauer,  S.  J.,  Meditationum  et  contemplaiionum  S.  Ignatii  de 
Loyola  pnncta,  ed.  alt,  Friburgi  Brisg.,  1909,  pp.  191-192.) 


454 


MONUMENTA  IGNATIANA 


AUTOGRAPHUM 

42r  De  los  pastores  escribe  Sant 
Lucas  en  el  caplo.  segundo,  lit- 

TERA  B,  C  1 

Primero:  La  natiuidad  de  Xpo. 
nuestro  Señor  se  manifiesta  a  los 
pastores  por  el  ángel:  (Manifestó  a 
uosotros  grande  gozo,  porque  hoy 
es  nascido  el  Saluador  del  mundo). 

2.0:  los  pastores  ban  a  Beth- 
elem:  (venieron  con  priesa  y  halla- 
ron a  María  y  a  Joseph  y  al  Niño 
puesto  en  el  pesebre). 

3.0:  (Tornaron  los  pastores  glo- 
rificando y  laudando  al  Señor). 

De  la  circuncissióx  escribe  Sant 
Lucas  en  el  capítulo  segundo, 
littera  c  2 

1.  °  Primero:  circuncidaron  al 
Niño  Jesú. 

2.  °  2.0:  (El  nombre  dél  es  lla- 
mado Jesús,  el  qual  es  nombrado 
del  ángel  ante  que  en  el  vientre  se 
concibiese  [)]. 

3.  °  3 .°:  tornan  el  Niño  a  su  Ma- 
dre, la  qual  tenía  compassión  de 
la  sangre  que  de  su  Hijo  salía. 

De  los  tres  reyes  magos  escribe 
Sant  Matheo  en  el  caplo.  2.0, 
littera  a  3 

I ."  Primero:  los  tres  reyes  ma- 
gos, guiándose  por  la  estrella,  vi- 


VULGATA  VERSIO 

De  pastoribus,  Luc.  2.0  1 


Primo,  pastoribus  reuelatur 
Christi  natiuitas  per  angelum:  (An- 
nuntio  uobis  gaudium  magnum, 
quia  hodie  natus  est  uobis  Salua- 
tor  mundi  etc.). 

2°  Pastores  properant  inBeth- 
lehem:  (venerunt  festinantes,  et 
inuenerunt  Mariam  et  Ioseph  et 
infantem  positum  in  praesepio). 

3.0  (Reuersi  sunt  pastores  lau- 
dantes et  glorificantes  Deum). 

De  circuncisioxe,  ibidem  5 


Primo,  circuncisus  est  Puer. 

2.0  (Uocatum  est  nomen  eius 
Jesús,  quod  uocatum  est  ab  angelo 
priusquam  in  útero  conciperetur). 

3.0  Redditus  59  est  Matri  suae 
Puer,  quae  illi  compatiebatur  de 
sanguinis  uisa  effusione. 

DE  3   MAGIS  a  REGIBUS,  MATH.  2°  * 


Primo.  Tres  magi  reges  ad  Pue- 
rum  Iesum  adorandum  uenerunt, 


a    Seg.  seu  oblitt.  hic  et  paulo  pos/. 


1  Luc,  II,  S-20. 

2  Ibid.,  v.  21. 

a  Matth.,  II,  1-12.  Magorum  adventum  et  adorationem  ponit  Ignatius  post  circum- 
cisionem  et  ante  praesentationem  secundum  sententiam  suo  tempore  pervulgatam. 
Recentiores  vero  paene  omnes  censent,  venisse  magos  biennio  fere  post  Christum  na- 
tnm.  (Cf.  Knabenbauer,  S.  J.,  Commentarius  in  Matthaeum,  ed.  alt,  Parisiis,  1903, 


EXERCITIA  —  MySTERIA 
VERSIO  PRIMA  VERSIO   P.  ROOTHAAN 


45  5 


De  pastoribus,  Lu.,  2°  1 

Primo.  Annunciatur  pastoribus 
natiuitas  per  angelum:  (Annuncio 
vobis  gaudium  magnum,  quia  na- 
tus  est  vobis  Saluator  a ). 

2.0  Pastores  pergunt  in  Beth- 
lehem:  (Venerunt  festinantes,  et 
invenerunt  Mariam  65  et  Joseph, 
et  infantem  positum  in  praesepio). 

3.0  (Reuersi  sunt  pastores,  glo- 
rificantes et  laudantes  Deum). 

De  circuxcisione,  Lu.,  2.0  2 


Primo,  circumciditur  Puer. 

2.0  (Vocatum  est  nomen  eius 
Jesvs,  quod  uocatum  est  ab  ange- 
lo priusquam  in  útero  concipe- 
retur). 

3.0  Redditur  Puer  Matri  suae, 
de  cuius  effusione  sanguinis  do- 
lebat  b. 

De  Magis  Regibus,  Mat.  c,  2"  3 

Primo.  Magi  ducatu  stellae  ve- 
niunt  adorare  Jesvm  dicentes:  (Vi- 

a  natus  est  hodie  Saluator  mundi  A. — 
b  condolebat. —  c  Luce  perperam  A. 


DE  PASTORIBUS  SCRIBIT 

S.  Lucas  cap.  2.  litt.  B.  C.  1 

Primo,  Nativitas  Christi  Domini 
nostri  manifestatur  Pastoribus  per 
Angelum:  (Evangelizo  vobis  gau- 
dium magnum,  quia  natus  est  vo- 
bis hodie  Salvator). 

Secundo,  Pastores  eunt  in  Beth- 
lehem  (Venerunt  festinantes,  et 
invenerunt  Mariam,  et  Joseph,  et 
Infantem  positum  in  praesepio). 

Tertio,  (Reversi  sunt  Pastores 
glorificantes  et  laudantes  Deum). 

de  circumcisione  scribit  S.  Lucas 
cap.  2.  litt.  C.  2 

Primo,  circumciderunt  Puerum 
Jesum. 

Secundo,  (Vocatum  est  nomen 
ejus  Jesús,  quod  vocatum  est  ab 
Angelo,  priusquam  in  útero  conci- 
peretur). 

Tertio,  reddunt  Puerum  Matri 
suae,  quae  compatiebatur  de  san- 
guine,  qui  de  Filio  suo  exibat 
[fundebatur]. 

DE   TRIBUS  REGIBUS  MAGIS  SCRIBIT 
S.  MATTHAEUS  CAP.  2.  LITT.  A.  8 

Primo,  tres  Reges  Magi  stellam 
sequentes   ducem,   venerunt  ad 


pp.  77-79;  Cornely,  S.  J.,  Introductio  specialis  in  singulos  novi  testamenti  libros,  Pari- 
siis,  1886,  pp,  203-205).  Popularem  opinionem  etíam  sequitur  sanctus  Pater,  cum  illos 
Magos  et  tres  fuisse  dicit  et  reges  appellat;  quae  dúo  tamen  certa  non  sunt.  Cf.  Kna- 
benbauer,  L  c,  pp.  81-85;  Fraxc.  X.  Patritius,  De  evangefíis,  diss.  XXVII,  c.  II,  Fri- 
burgi  Brisg.,  1853,  pp.  318-325. 


456 


MONÜMENTA  IGXATIAXA 


AUTOGRAPHUM 

nieron  a  adorar  a  Jesú,  diziendo: 
(Vimos  la  estrella  dél  en  oriente  y 
venimos  a  adorarle). 

2.  °  2.°:  le  adoraron  y  le  offres- 
cieron  dones:  .(Prostrándose  por 
tierra  lo  adoraron  y  le  42v  presen- 
taron dones,  oro,  encienso  y  mir- 
ra  [)]. 

3.  °  3 .°:  (Rescibiero [n]  res- 
puesta estando  dormiendo  que  no 
tornasen  a  Herodes,  y  por  otra  vía 
tornaron  a  su  región). 

De  la  purificacióx  de  Nuestra 
Señora  y  represextacióx  del 
Niño  Jesú  escribe  S.  Lucas, 
ca.  2.°,  LI.  d,  e  1 

1 .  °  Primero:  traen  al  Niño  Je- 
sús al  templo,  para  que  sea  repre- 
sentado al  Señor  como  primogé- 
nito, y  offrescen  por  él  (vn  par  de 
tórtolas  o  dos  hijos  de  palomas).' 

2.  °  2.°:  Simeón  veniendo  al 
templo  5  (tomólo  en  sus  bracos), 
deciendo:  (Agora,  Señor,  dexa  a 
tu  sieruo  en  paz). 

3.  °  3.0:  Auna  a  (veniendo  des- 
pués confessaba  al  Señor  y  ablaba 
dél  a  todos  los  que  esperaban  la 
redemptión  de  Ysrael). 


a  Hoc  v.  scriptum  est  alia  manu,  for- 
tasse  Sti.  Ignatii. 


VULGATA  VERSIO 

stella  duce,  ita  attestantes:  (Vidi- 
mus  stellam  eius  in  oriente,  et  ue- 
nimus  adorare  eum). 

2.0  ( Procidentes  adorauerunt 
eum,  et  obtulerunt  ei  muñera  au- 
rum,  thus  et  myrrham). 

3.0  (Responso  accepto  in  so- 
mnis  ne  redirent  ad  Herodem,  per 
aliam  uiam  reuersi  sunt  in  regio- 
nem  suam). 

De  purificatioxe  Beatae  Uirgi- 
nis  et  Pueri  Iesu  praesexta- 
tioxe,  luc.  2.°  1 

Primo.  Detulerunt  Puerum  in 
templum,  ut  praesentarent  eum 
Deo,  tanquam  primogenitum,  offe- 
rentes  pro  eo  consuetum  munus 
(par  turturum ,  aut  dúos  pullos 
columbarum). 

2.0  Simeón  ueniens  eadem  hora 
in  templum  2  (accepit  eum  in  ulnas 
suas  et  benedixit  Deum  et  dixit: 
Nunc  dimittis  seruum  tuum,  Do- 
mine etc.). 

3.0  (Anna  superueniens  confi- 
tebatur  Domino,  59v  et  loqueba- 
tur  de  illo  ómnibus,  qui  expecta- 
bant  redemptionem  Israel). 


1  Luc,  II,  22-39. 

2  Quae  in  hoc  secundo  puncto  dicuntur,  accidissc  videntur  ante  ipsam  praesenta- 
tionem  Pueri.  Cf.  Luc,  II,  27. 


EXERCITIA  — MyS'I'EKIA 


457 


VIíKSIO  PRIMA 

dimus  enim  stellam  eius  in  oriente 
et  venimus  adorare  eum). 

2.0  Adorauerunt  et  dederunt 
muñera:  (Procidentes  adorauerunt 
eum,  et  obtulerunt  ei  muñera,  au- 
rum,  thus  et  myrram). 

3.0  (Responso  accepto  in  so- 
mnis  65v  ne  redirent  ad  Herodem, 
per  aliam  viam  reuersi  sunt  in  re- 
gionem  suam). 

De  purificatione  Mariae  et  pre- 
sentatione  pueri,  lu.,  2.°  1 


Primo.  Puer  Jesvs  ducitur  ad 
templum,  ut  presentetur  Domino 
tanquam  primogenitus,  et  offerunt 
pro  eo  (par  turturum  aut  dúos 
pullos  columbarum). 

2.0  Simeón  veniens  in  tem- 
plum 2  (accepit  eum  in  vinas  suas 
dice[n]s,  nunc  dimittis  seruum 
tuum,  Domine). 

3.0  (Anna  superveniens,  confi- 
tebatur  Domino  et  loquebatur  de 
illo  ómnibus,  qui  expectabant  re- 
demptionem  Israel). 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

adorandum  Jesum  dicentes:  (Vidi- 
mus  stellam  ejus  in  Oriente,  et 
venimus  adorare  eum). 

Secundo,  adoraverunt  eum,  et 
obtulerunt  ei  muñera.  (Prociden- 
tes adoraverunt  eum,  et...  obtule- 
runt ei  muñera,  aurum,  thus  et 
myrrham  a  ). 

Tertio  ,  (Responso  accepto  in 
somnis,  ne  redirent  ad  Herodem, 
per  aliam  viam  reversi  sunt  in  re- 
gión em  suam). 

de  purificatione  dominae 
nostrae,  et  praesentatione  pueri 
jesu  scribit  s.  luc.  cap.  2. 

LITT.  C.  1 

Primo,  deferunt  Puerum  Jesum 
ad  Templum,  ut  praesentetur  Do- 
mino, tamquam  primogenitus,  et 
offerunt  pro  eo  (Par  turturum,  aut 
dúos  pullos  columbarum). 

Secundo,  Simeón  veniens  ad 
Templum  2  (Accepit  eum  in  ulnas 
suas)  dicens:  (Nunc  dimittis  ser- 
vum  tuum,  Domine,  in  pace). 

Tertio  ,  Anna  ( Superveniens 
confitebatur  Domino,  et  loqueba- 
tur de  illo  ómnibus,  qui  expecta- 
bant redemptionem  Israel). 


a    Sic  4.a  ed.;  myrram 


458 


MONUMENTA  IGNATIANA 


AUTOGRAPHUM 

De  la  huida  ha  Egipto  escribe 
S.  Matheo  en  el  caplo.  segundo, 

LITTERA  C  1 

1.  °  Primero:  Herodes  quería 
matar  al  Niño  Jesú,  y  así  mató  los 
innocentes,  y  ante  de  la  muerte 
dellos  amonestó  el  ángel  a  Joseph 
que  huyese  a  Egipto:  (Lebántate 
y  toma  el  Niño  y  a  su  Madre  y 
huye  a  a  Egipto  [)]. 

2.  °  2.°:  partiósse  para  Egipto: 
(El  qual  lebantándose  de  noche 
partiósse  a  Egipto). 

3.  °  3-°:  [(]  Estubo  allí  hasta  la 
muerte  de  Herodes  [)]. 

43r  De  cómo  Xpo.  nuestro  Señor 
tornó  de  Egipto  escribe  S.  Ma- 
theo EN  EL  CAPLO.  2.°,  LITT.  D  2 

1.  °  Primero:  el  ángel  amonesta 
a  Joseph  para  que  torne  a  Ysrael: 
(Lebántate  y  toma  el  Niño  y  su 
Madre  y  ba  a  la  tierra  de  Ysrael). 

2.  °  2.°:  [(]  Leuantándose  vino 
en  la  tierra  de  Ysrael  [)]. 

3.  °  3. °:  Porque  reynaba  Arche- 
lao  b,  hijo  de  Herodes,  en  Judea, 
retráxosse  en  Nazareth. 


a  Prins  huyesse. 
h    Archalao  Aui. 


VULGATA  VERSIO 

De  fuga  in  Aegyptum,  Math.,  2.0  1 


Primo.  Volens  Herodes  pue- 
rulum  Iesum  interficere,  occidi 
fecit  innocentes;  praemonito  Io- 
seph  per  angelum,  ut  in  Aegyptum 
profugeret:  (surge  et  accipe  Pue- 
rum  cum  María  matre  eius,  et  fuge 
in  Aegyptum  etc.). 

2.0  Iter  corripuit  Ioseph  Aegy- 
ptum uersus:  (qui  nocte  consur- 
gens  discessit  in  Aegyptum). 

3.0  (Et  stetit  ibi  usque  ad  obi- 
tum  Herodis). 

De  reditu  ab  Aegypto,Math.,  2.0* 


Primo.  Admonetur  Ioseph  ab 
angelo,  ut  in  terram  Israel  reuerta- 
tur:  (surge  et  accipe  Puerum  et 
Matrem  eius,  et  uade  in  terram  Is- 
rael). 

2.0  (Surgens  uenit  in  terram  Is- 
rael). 

3.0  Eo  quod  regnabat  Arche- 
laus,  filius  Herodis,  in  Iudaea, 
recessit  in  Nazareth. 


1  Matth.,  II,  13-18.  Magorum  adorationem,  praesentationem  in  templo,  fu- 
gam  in  Aegyptum,  ponit  S.  Ignatius  eodem  ordine  quo  Lud.  in  Vita  Christi,  part.  I, 
ce.  XI-XIII,  et  Cisneros  in  Excrcitatorio,  ce.  LII  et  LUI,  quem  tenuit  etiani  S.  Augu- 


EXERCITIA  —  MySTERIA 


459 


VERSIO  PRIMA 


De  fuga  in  Egyptum,  Mat.,  2."  1 


Primo.  Herodes  volebat  inter- 
ficere  Jesvm,  ideoque  a  innocentes 
interferir.,  et  66  admonet  ángelus 
Joseph,  ut  fugiat  in  Aegyptum: 
(Surge  et  accipe  Puerum  et  Ma- 
trem  eius,  et  fuge  in  Aegyptum). 

2.0  Perrexit  in  Egyptum:  (Qui 
consurgens  nocte  secessit  in 
Egyptum). 

3.0  (Et  erat  ibi  usque  ad  obi- 
tum  Herodis). 

De  redi  tu  ex  Egypto,  Mat.,  2.0  * 


Primo.  Admonetur  ab  angelo 
Joseph,  ut  redeat b  in  Israel:  (Surge 
et  accipe  Puerum  et  Matrem  eius, 
et  uade  in  terram  Israel). 

2.0  Consurgens  venit  in  terram 
Israel. 

3.0  Quia  regnabat  Archelaus, 
filius  Herodis,  in  Judea,  seccessit 
in  Nazareth. 


a  ob  quod  etiam. 
t>  veniat. 


VKRSIO  1".  ROOTHAAN 


UE  FUGA  IN  AEGYPTUM 
SCRIB1T  S.  MaTTH.  CAP.  2.  LITT.  C.  1 

Primo,  Herodes  volebat  occide- 
re  puerum  Jesum,  itaque  occidit 
Innocentes,  et  ante  illorum  caedem 
Angelus  monuit  Joseph,  ut  fugeret 
in  Aegyptum.  (Surge,  et  accipe 
Puerum,  et  Matrem  ejus,  et  fuge 
in  Aegyptum). 

Secundo,  profectus  est  Aegy- 
ptum versus.  (Qui  consurgens  no- 
cte, secessit  in  Aegyptum). 

Tertio,  (Erat  ibi  usque  ad  obi- 
tum  Herodis). 

QUOMODO    CHRISTUS   DOMINUS  NO- 
STER    REDIIT    EX   AEGYPTO  SCRIBIT 
S.  MATTH.  CAP.  2.  LITT.  D.  i 

Primo  Angelus  monet  Joseph,  ut 
revertatur  in  Israel.  (Surge,  et  ac- 
cipe Puerum,  et  Matrem  ejus,  et 
vade  in  terram  Israel). 

Secundo,  (Consurgens  venit  in 
terram  Israel). 

Tertio ,  quia  regnabat  Arche- 
laus, filius  Herodis,  in  Judaea,  refu- 
git  in  Nazareth. 


stinus,  De  consensu  evangelistarum,  1.  II,  c.  V,  n.  17  (Migne,  P.  L.,  XXXIV,  1083-1084). 
s   Matth.,  II,  19-23. 


460 


Mosto  menta  Ignatiana 


AUTOGRAPHUM 

De  la  vida  de  Xpo.  nuestro  Se- 
ñor DESDE  LOS   DOZE  AÑOS  HASTA 
LOS  TREYNTA  ESCRIBE  S.  LUCAS  EN 
EL  CAPLO.   2.",  LIT.  G  1 

1.  °  Primero  era  obediente  a 
sus  padres.  (Aprouechaba  en  sa- 
piencia, edad  y  gracia). 

2.  °  2.0:  Parece  que  a  exercitaba 
la  arte  de  carpintero,  como  mues- 
tra significar  b  Sant  Marco  en  el 
caplo.  sesto:  (¿Por  auentura  es  éste 
aquel  carpintero?)  2 

De  la  venida  de  Xpo.  al  templo 
quando  era  de  hedad  de  xii  años 
escribe  S.  Lucas  en  el  caplo.  2.0, 

LIT.  F  3 

1.  °  Primero:  Xpo.  nuestro  Se- 
ñor de  edad  de  doze  años  ascen- 
dió de  Nacareth  a  Hierusalem. 

2.  °  2.°:  Xpo.  nuestro  Señor 
quedó  en  Hierusalem,  y  no  lo  su- 
pieron sus  parientes  c. 

3.0  Passados  43v  los  tres  días 
le  hallaron  disputando  en  el  tem- 
plo, y  asentado  en  medio  de  los 
doctores,  y  demandándole  sus  pa- 
dres dónde  había  estado  *,  res- 
pondió: (¿No  sabéis  que  en  las  co- 
sas que  son  de  my  Padre  me  con- 
viene estar?) 


a    Addita  supra  vers.,  millo  V.  deleto. 
b    In  marg.  pro  deltto  dize,  quod exhibet 
Do. 

c  Emend.  a  librario  ex  padres.  Vide 
Glossarittm,  supra,  p.  jq¡. 


VULGATA  VERSIO 

De  uita  Domixi  ab  anno  aetatis 

SUAE  12.°  USQUE  AD  30.m,  LUC,  2.°  1 


Primo.  Ouomodo  subditus  erat 
et  obediens  parentibus. 

60r  2.0  (Proficiebat  sapientia, 
aetate  et  gratia). 

3 .  °  Uidetur  fabrilem  artem 
exercuisse,  cum  dicat  S.  Marcus, 
cap.  6.°  (nonne  hic  est  faber  ille?) s 


De  ascensu  in  templum  anno  i  2.0, 
Luc,  2.0  8 


Primo.  Natus  Jesús  annos  12  e 
Nazareth  profectus  est  Hierosoly- 
mam. 

2.0  Remansit  illic,  nesciis  pa- 
rentibus. 

3.0  Post  triduum  inuenerunt 
eum  in  templo  sedentem  inter  do- 
ctores; et  ipse  illis 4  causam  morae 
percontantibus  respondit:  (an  ne- 
sciebatis  quia  in  iis,  quae  Patris 
mei  sunt,  oportet  me  esse?) 


1  Loe,  II,  51-52;  Marc,  VI,  3.  Quarc  S.  Ignatius  hoc  mysterium  sequenti  praepo- 
suerit,  vide  supra,  p.  344,  annot.  3,  et  pag.  346. 

2  Quamquam  in  Aut.  hoc  mysterium  in  dúo  tantum  puncta  dividitur,  jam  Ve.  et  Vu. 
(utramque  vidit  versionem  S.  Ignatius)  tria  ponunt,  quae  postulare  res  ipsa  videtur. 

3  Luc,  II,  41-50. 


Exercxtia  —  Mysteria 


461 


VERSIO  PRIMA 

De  vita  Christi  a  12  anno  vsque 

AD  30.m,  LU.  a  ,  2.°  1 


Trinio.  Erat  subditus  parenti- 
bus suis. 

2.0  (Proficiebat  sapientia,  etate 
et  gratia). 

3.0  Exercebat  artem  fabrilem, 
ut  uidetur  b,  66v  Marc,  cap.  6.°: 
(Nonne  hic  est  faber  °)  2. 


De  ascensu  Jesv  in  templum  cum 

ESSET  12  AXXORUM,  LuC,  2.°  8 


Primo.  Ascendit  a  Nazareth  in 
Hierusalem,  cum  esset  duodecim 
annorum. 

2.°  Remansit  Jesvs  in  Hierusa- 
lem, et  non  cognouerunt  parentes 
eius. 

3.0  Post  triduum  regressi,  eum 
inuenerunt  disputantem  in  templo 
ac  sedentem  in  medio  doctorum; 
et  interrogatus  a  parentibus  4  re- 
spondió (Nesciebatis  quia  in  his, 
quae  Patris  mei  sunt,  oportet  me 
esse?) 


a    ad  XXX  annum  Luc.  A. 

b  2  w.  praeced.  add.  supra  vers.  A;  re- 
spondent  verbis  additis  a  S.  Ign.  in  Aut. 

c  Marc.  cap.°  Nonne  hic  est  faber  ille 
A.,  sine  parenth.;  B  habet  ille  oblitt. 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

DE    VITA    CHRISTI    DOMIXI  XOSTRI 
AB   AXXO    AETATIS   DUODECIMO  AD 
TRIGESIMUM  SCRIBIT  S.  LUCAS  CAP.  2. 
LITT.  G.  1 

Primo,  erat  obediens  Parenti- 
bus suis.  (Proficiebat  sapientia  et 
aetate  et  gratia). 

Secundo,  videtur  exercitasse  ar- 
tem fabrilem,  ut  indicat  [insinuat] 
S.  Marcus,  cap.  6.  (nonne  hic  est 
faber?) 2. 

DE  ADVENTU  CHRISTI  IX  TEMPLUM 
CUM    ESSET    AXXORUM  DUODECIM, 

scribit   S.   Lucas  cap.  2.  litt. 
E.  G. 3. 

Primo,  Christus  Dominus  natus 
annos  duodecim,  ascendit  a  Naza- 
reth in  Hierusalem. 

Secundo,  Christus  Dominus  no- 
ster  mansit  in  Hierusalem,  et  ne- 
sciverunt  Parentes  ejus. 

Tertio,  elapsis  tribus  diebus,  in- 
venerunt  illum  disputantem  in 
Templo,  et  sedentem  in  medio 
Doctorum;  et  interrogantibus  illum 
Parentibus  suis  ,  ubi  fuisset  4,  re- 
spondió (Nesciebatis,  quia  in  his, 
quae  Patris  mei  sunt,  oportet  me 
esse?). 


4  Lucas  ait  in  v.  48:  «Dixit  mater  ejus  ad  illum:  Fili,  quid  fecisti  nobis  sic?  Ecce  pa- 
ter  tuus  et  ego  dolentes  quaerebamus  te.»  Sed  Matrem  nomine  quoque  Josephi  interro- 
gasse  certum  est;  et  eam  interrogasse,  ubi  fuisset,  aliqua  ratione  significatur  per  Christi 
responsum:  «Nesciebatis  quia  in  his  ...oportet  me  esse?» 


462 


MONU  MENTA  I.GNATIANA 


autographum 

De  cómo  Xpo.  se  baptizó  escri- 
be S.  Matheo  en  el  caplo.  3.0, 

LITT.  D  1 

t.°  Primero:  Xpo.  nuestro  Se- 
ñor, después  de  auerse  despedido 
de  su  bendita  Madre,  vino  desde 
Nazareth  al  ryo  Jordán,  donde  es- 
taua  S.  Joán  Baptista  *. 

2.  °  2.0:  Sant  Joán  baptizó  a 
Xpo.  nuestro  Señor,  y  queriéndo- 
se escusar,  reputándose  indigno 
de  lo  baptizar,  dízele  Xpo.:  (Haz 
esto  por  el  presente,  porque  assí 
es  menester  que  cumplamos  toda 
la  iusticia). 

3.  °  3.0:  (Vino  el  Espíritu  Sanc- 
to  y  la  voz  del  Padre,  desde  el  gie- 
lo  afirmando:  Este  es  my  Hijo  ama- 
do, del  qual  estoy  muy  satisfe- 
cho). 8 

De  cómo  Xpo.  fué  tentado  escri- 
be S.  Lucas  en  el  4.0  ca.,  lit.  a,  y 
Matheo,  4.0  ca.,  lit.  a  * 

1.  °  Primero:  después  de  auer- 
se baptizado  fué  al  desierto,  don- 
de ayunó  quarenta  días  y  quaren- 
ta  noches. 

2.  °    2.0:  fué  tentado  del  enemi- 


vulgata  versio 
De  baptismo  eius,  Math.,  3.0  ( 


Primo.  Matri  ualedicens,  e  Na- 
zareth ad  Iordanis  flumen  se  contu- 
lit,  ubi  tune  loannes  baptizabat  s. 

2.0  Baptizatus  est  a  Ioanne  ex- 
cusante se  primum  de  indignitate, 
sed  compulso  his  uerbis:  (sine 
modo;  sic  enim  decet  nos  implere 
omnem  iustitiam). 

3.0  Descendit  Spiritus  Sanctus 
super  eum,  et  uox  de  cáelo  sic 
attestans:  (hic  est  Filius  meus  dile- 
ctus,  in  quo  mihi  complacui)  3. 

60 v  De  tentatione  Christi, 
Luc,  4.°,  et  Math.,  4."  4 

Primo.  Post  baptismum  seces- 
sit  in  desertum  Christus,  et  ibi  per 
dies  40  et  totidem  noctes  ieiu- 
nauit. 

2.0    Ter  ab  inimico  tentatus  est: 


!   Matth.,  III,  13-17;  Marc,  I,  9-12, 
5    V.  supra,  Proleg.,  p.  CS. 

3  Nota  non  addi  hoc  loco  ab  Ignatio  illud  quod  a  Lud.,  I,  XXI,  VIII,  additur:  «ipsum 
audite»,  id  quod  ex  narratione  evangélica  auditum  est  in  transfigurationc,  non  in  bap- 
tismo Christi. 


EXKRCITIA    MySTERIA 


463 


VERSIO  PRIMA 

De  baftismo  Christi,  Math.,  3.0  1 


Primo.  Christus,  dicto  vale 
Matri,  venit  a  Nazareth  ad  Jorda- 
nem  et  ad  Johannem  a  -. 

2°  Baptizatur  ab  eo,  cui  recu- 
santi  b  propter  suam  indignitatem, 
ait  67  Christus:  (Sine  modo;  sic 
enim  decet  nos  implere  omnem 
justitiam). 

3.0  Venit  Spiritus  Sanctus  et 
vox  Patris  de  cáelo  testans:  (Hic 
est  Filius  mens  dilectus,  in  quo 
mihi  c  complacui)  d  8. 

De  tektatione  Christi, 
Lu.,  4.0  e;  Mat.,  4."  4 

Primo.  .Tendit  in  desertum  a 
baptismo,  vbi  (jeiunat  quadraginta 
diebus  et  quadraginta  noctibus). 

2.0    Tentatur  triplici  tentatione 


a    in  Jordanem  ad  Joannem. 
t>    refutanti;  3  w.   sequentia  add.  in 
marg.  A. 

c    mihi  bene  A. 

d    In  A  clauditur  parenthesi  totum  ter- 
tium  punctum. 
e    A  add.  et. 


VERSIO   P.  ROOTHAAN 

OUOMODO    CHRISTUS  BAPTIZATUS 
FUIT,    SCRIBIT    S.    MaTTH.    CAP.  3. 
LTTT,  C.  1 

Primo,  Christus  Dominus  noster 
valedicto  benedictae  Matri  suae, 
venit  a  Nazareth  ad  flumen  Jorda- 
nem, ubi  erat  S.  Joannes  Bapti- 
sta  !. 

Secundo,  S.  Joannes  baptizavit 
C  hristum  Dominum  nostrum,  et 
volenti  illi  excusare  se,  reputando 
se  indignum  qui  ipsum  baptiza- 
ret,  dicit  Christus:  (Sine  modo:  sic 
enim  decet  nos  implere  omnem 
justitiam). 

Tertio,  descendit  Spiritus  san- 
ctus super  eum,  et  vox  Patris  de 
coelo,  attestans:  (Hic  est  Filius 
meus  dilectus,  in  quo  mihi  com- 
placui) 3. 

OUOMODO  CHRISTUS  FUIT  TENTATUS, 
SCRIBIT  S.  Luc,  CAP.  4.,  LITT.  A.; 
ET  MATTH.,   CAP.  4.,    LITT.  A.  B.  4 

Primo,  postquam  esset  baptiza- 
tus,  secessit  in  desertum,  ubi  jeju- 
navit  quadraginta  dies  et  quadra- 
ginta noctes. 

Secundo,  tentatus  fuit  ab  inimi- 


*  Luc,  IV,  1  - 1 3 ;  Matth.,  1Y,  i-ii.  Cf.  etiam  Marc,  I,  12-13.  S.  Ignatius  in  enume- 
randis  tentationibus  S.  Matthaeum  sequitur.  Secunda  apud  Matthaeum  tentatio  est  apud 
Lucam  tertia,  et  contra. 


464 


MONUMENTA  IGNATIAXA 


AUTOGRAPHUM 

go  tres  vezes:  (Llegándose  a  él  el 
tentador  le  diz[e]:  Si  tú  eres  Hijo 
de  Dios,  dy  que  estas  piedras  se 
tornen  en  pan;  44  háchate  de  aquí 
abaxo;  todo  esto  que  vees  te  daré, 
si  prostrado  en  tierra  me  adora- 
res). 

3.0:  (Vinieron  los  ángeles  y  le 
seruían). 

Del  llamamiento 
de  los  apóstoles  1 

1.  °  Primero:  tres  vezes  parece 
que  a  son  llamados  San  Pedro  y 
Sant  Andrés:  i.°  a  cierta  noticia; 
esto  consta  por  Sant  Johán  en  el 
primero  capítulo  2  ;  secundaria- 
mente a  seguir  en  alguna  manera 
a  Xpo.  con  propósito  de  tornar  a 
posseer  lo  que  habían  dexado, 
como  dize  S.  Lucas  en  el  capítulo 
quinto  3  ;  terciamente  para  seguir 
para  siempre  a  Xpo.  nuestro  Se- 
ñor, Sant  Matheo  en  el  4.0  capítu- 
lo, y  S.  Marco  en  el  primero  4. 

2.  °  2.0:  llamó  a  Philipo,  como 
está  en  el  primero  capítulo  de  S. 
Johán  B,  y  a  Matheo,  como  el  mis- 
mo Matheo  dize  en  el  nono  capí- 
tulo u. 

3.  °    3.0:  llamó  a  los  otros  após- 


a  Addita  sitpra  vers..  millo  dele/o.  Ka 
non  habet  Do. 


VULGATA  VERSIO 

(accedens  tentator  dixit  ei:  si  a  tu 
es  Filius  Dei,  dic  ut  lapides  isti 
panes  fiant;  mitte  te  deorsum; 
omnia  haec  dabo  tibi,  si  cadens 
adoraueris  me  [  )  ]. 

3.0  (Accesserunt  angelí  et  mi- 
nistrabant  ei). 

De  apostolorum  locatioxe  1 


Primo.  Videntur  Sancti  Petrus 
et  Andreas  fuisse  ter  uocati:  pri- 
mum  ad  solam  quandam  Christi 
notitiam,  Joan.,  i.°  5 ;  deinde  ad 
sequelam  solum  temporaneam, 
cum  animo  reuertendi  ad  piscatio- 
nem,  Luc,  5.0  8 ;  vltimo  ad  perpe- 
tuam  sequelam,  Math.,  4.0,  et 
Marc,  1.04 


2.0  Uocauit  filios  Zebedaei  b, 
Math.,4.0;  etPhilippum,  Joan.  i.°  s; 
et  Mathaeum,  Math.,  9.0  6 

3.0    Vocati  sunt  reliqui,  licet  de 


a  Ms.  repetit  signum  parenthesis  ante  si. 
b    Aut.  omití.  Zebedaei  filios. 


1  V.  supra,  Proleg.,  pp.  G6-67. 

2  Jo.,  I,  35-42. 

3  Luc,  V,  i-n.  Ibi  S.  Andreas  non  memoratur;  indicatur  tamen  in  vcrsiculis  5-7, 
Simonem  non  fuisse  solum,  unde  facile  sumitur  eum  cum  Andrea  l'ratre  fuisse. 

*  Matth.,  I\r,  18-20;  Marc,  I,  1G-18.  Sunt  et  jam  ante  Ignatium  fuerunt  qui  voca- 
tionem  apud  Matth.,  IV,  18  et  Marc,  I,  16,  eamdem  esse  dicerent  atque  vocationem 
apud  Luc,  V,  1.  Aüi  vero  multi,  ut  S.  Augustinus,  S.  Rabanas  Maurus,  1?.  Albertus  Ma- 


Exercitia  —  Mysteria 


465 


VERSIO  PRIMA 

a  demone:  (Accedens  tentator  ait: 
si  Filius  Dei  es,  dic  ut  lapides  isti 
panes  fiant;  Mitte  te  deorsum; 
Ilaec  omnia  dabo  tibí,  si  cadens 
adoraueris  me). 

3.0  (Accesseru[n]t  angeli  et 
ministrabant  ci). 

Dli  VOCATIOKE  APOSTOLORUM  1 


VKHSIO  P.  ROOTHAAN 

co  tribus  vicibus.  (Accedens  ten- 
tator dixit  ei:  Si  Filius  Dei  es,  dic 
ut  lapides  isti  panes  fiant:  Mitte  te 
deorsum:  Ilaec  omnia  dabo  tibi,  si 
cadens  adoraveris  me). 

Tcrtio,  (Angeli  acccsserunt,  et 
ministrabant  ei). 

DE  VOCATIONE  APOSTOLORUM  1 


Ter  vocati  fuisse  videntur  a  An- 
dreas et  67 v  Petrus,  primo  ad  ali- 
quam  notitiam,  Joa.  I.°  5 ;  2°  ad 
aliquam  sequelam,  sed  animo  re- 
deundi  ad  propria.Lu.  5.0  3;  3.0  ad 
omnimodam  sequelam,  Math.  4." 
et  Mar.  1 .°  4. 


Primo,  videntur  ter  vocati  fuisse 
S.  Petrus,  et  S.  Andreas;  primum 
ad  quamdam  notitiam:  id  constat 
ex  S.  Joanne  cap.  I.  2;  secundo  ad 
sequendum  aliquo  modo  Chri- 
stum,  cum  proposito  revertendi  ad 
possidenda  ea  quae  reli<iuerant,  ut 
dicit  S.  Luc.  cap.  5  tertio,  ad  se- 
quendum in  perpetuum  Christum 
Dominum  nostrum.  S.Matth.  cap. 4 
et  S.  Marc.  cap.  1  4. 


Secundo ,  vocauit  Philippum, 
Joa.  i.°  6  ;  et  Matheum ,  Math. 
Q.°  b  °. 


3.0    Vocauit  alios,  de  quorum 

a  uocati  sunt;  locus  in  Aut.  a  S.  Ign. 
emendatus. 

b    Math.  4.0  A. 


Secundo,  vocavit  Philippum,  ut 
habetur  cap.  1.  S.  Joannis  5,  et 
Matthaeum,  ut  ipse  Matthaeus  di- 
cit, cap.  9  G. 

Tertio,  vocavit  ceteros  Aposto- 


gnus,  S.  Thomas,  Cajetanus  has  tres  vocationes  inter  se  distinguunt,  iisque  quartam  ad- 
dunt  (Luc,  VI,  13-16).  Cf.  Knabenbauer,  in  Matth.,  I,  pp.  174-175. 

5  Jo.,  1,43-46. 

6  Matth.,  IX,  9.  Cf.  etiam  Marc,  II,  13-14;  Luc,  V,  27-28.  In  Vidgata  versione 
recte  adduntur  filii  Zebedaei,  Jacobus  et  Joannes,  vocati  (de  Joanne  v.  primum,  Jo.,  I, 
35-42)  apud  Luc,  V,  9-11;  Matth.,  IV,  21-22;  Marc,  I,  19-20. 

Moscm.  Ignat.  -Series  II.  30 


466 


MONU MENTA  IGNATIANA 


AUTOGRAPHUM 

toles  de  cuya  especial  vocación 
no  haze  mengión  el  Euangelio  *. 

Y  también  tres  otras  cosas  se  an 
de  considerar:  la  primera  cómo  los 
apóstoles  eran  de  ruda  y  baxa  con- 
dición 2 ;  la  2.a  la  dignidad  a  la 
qual  fueron  tan  suauemente  llama- 
dos; la  3.a  los  dones  y  gracias  por 
las  quales  fueron  eleuados  sobre 
todos  los  padres  del  nuevo  y  viejo 
testamento. 

Del  primero  milagro  hecho  en 

LAS  BODAS  DE  CaNÁ  GALILEA  ESCRI- 
BE S.  Joan,  ca.  2.",  li.  a,  b  3 

44v  I ."  Primero:  fué  conbida- 
do  Xpo.  nuestro  Señor  con  sus 
discípulos  a  las  bod[as]. 

2.  °  2.0:  la  Madre  declara  al 
Hijo  la  falta  del  vino  diziendo:  (No 
tienen  vino);  y  mandó  a  los  serui- 
dores:  [QHazed  qua[l]quiera  cosa 
que  os  dixere). 

3.  °  3.0:  (Conuertió  el  agua  en 
vin[o],  y  manifestó  su  gloria,  y 
creyeron  en  él  sus  discípulos). 


VULGATA  VERSIO 

quorundam  uocatione  et  de  ordi- 
ne  uocationum  expressa  mentio 
non  fíat  in  Euangelio  '. 

Tria  hic  expendenda  sunt:  pri- 
mum ,  quomodo  erant  apostoli 
abiectae  conditionis  2  ;  2°,  ad 
quantam  61  fuerint  dignitatem  et 
quam  suauiter  uocati;  3.m,  quibus 
gratiae  donis  supra  omnes  ueteris 
testamenti  patres  nouique  sanctos 
euecti  sint. 


De  primo  Christi  miraculo  facto 
in  nuptiis,  Joan.,  2.0  8  9 

Primo.  Inuitatus  fuit  Christus 
cum  discipulis  suis  ad  nuptias. 

2°  Deficere  uinum  Mater  com- 
monuit:  (vinum  non  habent);  et  mi- 
nistris  dixit:  (quodcunque  dixerit 
uobis  facite). 

3.°  Aquam  in  uinum  Dominus 
conuertit:  (et  manifestauit  gloriam 
suam,  et  crediderunt  in  eum  disci- 
puli  eius). 


a  8  ms.,  /."  ed.  rom.  et  coitimbr.,  pro 
secundo,  quod  habent  J.a  rom.,  vindoboneit., 
hispa/en.  et  burgeit. 


1  Singulariter  quidem  et  paulo  copiosius  narratur  vocatio  Nathanaelis  (Jo.,  1,  45-51). 
quem  et  Bollandiani  et  multi  Scripturae  interpretes  recentíores  eumdem  esse  cxisti- 
mant,  atque  S.  Bartholomaeum.  apostolum;  sed  Ignatii  tcmpore  paene  omnes,  S.  Au- 
gustinum  sequuti,  id  negabant.  Cf.  Joan.  Maldonati,  S.  J.,  Commeutarios  in  quatuor  evan- 


EXERCITIA  —  Mysteria 


467 


VERSIO  PRIMA 

speciali  uocatione  non  habetur  in 
Evangelio  *. 

Item  primo  consyderanda  est 
uilitas  apostolorum  2 ;  2.0  dignitas 
eos  tam  suauiter  uocantis  a;  3.0 
dona  et  gratiae ,  quibus  eleuati 
sunt  super  omnes  patres  et  veteris 
et  noui  testamenti. 


De  miraculo  in  nuptiis  Cana 
Galileae,  Joh.  2.0  3 

Primo.  Vocatus  est  Christus 
cum  discipulis  ad  nuptias. 

2.0  Mater  indicat  defectum  68 
vini  Filio:  (Vinum  non  habent), 
praecepitque  ministris:  (Ouodcum- 
que  dixerit  uobis,  facite). 

3.0  Conuertit  aquam  in  uinum 
[Qet  manifestauit  gloriam  suam, 
et  crediderunt  in  eum  discipuli 
eius). 


a  Sic  in  A  et  B,  quod  valde  differt  ai 
Aut.  et  Vu. 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

los,  de  quorum  particulari  voca- 
tione  Evangelium  non  facit  men- 
tionem  !. 

Et  etiam  alia  tria  consideranda 
sunt: 

Primo,  quomodo  Apostoli  erant 
rudis  et  abjectae  conditionis  s. 

Secundo,  dignitas,  ad  quam  fue- 
re tam  suaviter  vocati. 

Tertio,  dona  et  gratiae,  quibus 
fuere  elevati  supra  omnes  Patres 
novi  et  veteris  Testamenti. 

DE  PRIMO  MIRACULO  FACTO  IN  NU- 
PTIIS    CANAE     GALILAEAE  SCRIBIT 

S.  Joan.  cap.  2.  i.itt.  B  3. 

Primo,  fuit  invitatus  Christus 
Dominus  noster  cum  suis  Discipu- 
lis ad  nuptias. 

Secundo,  Mater  indicat  Filio  de- 
fectum vini,  dicens:  (Vinum  non 
habent).  Et  mandavit  ministris: 
(Quodcumque  dixerit  vobis,  fa- 
cite). 

Tertio,  convertit  aquam  in  vi- 
num (Et  manifestavit  gloriam 
suam:  et  crediderunt  in  eum  Disci- 
puli ejus). 


ge/islas,  in  Jo.,  I,  47,  Parisüs,  1G17,  t.  II,  col.  458;  Jos.  Knabexbauer,  S.  J.,  Comment.  in 
Matth.,  ed.  alt,  Parisiis  1903,  pars  prior,  pp.  388-389. 
2    V.  supra,  Proleg.,  p.  67. 

'  jo.,  n,  mi. 


468 


MONUMENTA  IGNATIANA 


AUTOGRAPHU.M 

De  cómo  Xpo.  echó  fuera  del 
templo  los  que  vendían,  escribe 
SantJohán,  CA.  2.°,  LI.  C  1 

1.  °  Primero:  hecho  todos  los 
que  vendyan  2  fuera  del  templo 
con  vn  agote  echo  de  cuerdas. 

2.  °  2.°:  derrocó  las  mesas  y  di- 
neros de  los  banqueros  ricos  que 
estaban  en  el  templo. 

3.  °  3.0:  a  los  pobres  que  ven- 
dyan palomas  mansamente  dixo: 
(Quitá  estas  cosas  de  aquí,  y  no 
quieráys  a  hazer  my  casa  cassa  de 
mercadería). 

Del  sermón  que  hizo  Xpo.  en  el 

MONTE   ESCRIBE   S.  MaTHEO  EN  EL 
5.0  CAPLO.,  LIT.  A,  B  3 

1.  °  Primero:  a  sus  amados  dis- 
cípulos aparte  4  habla  de  las  ocho 
beatitúdines:  (Bienauenturados  los 
pobres  de  espíritu,  los  mansuetos, 
los  misericordes,  los  que  lloran, 
los  que  passan  ha[m]bre  y  sed  por 
la  iusticia,  los  limpios  de  corazón, 
los  pac[í]ficos  y  los  que  padescen 
persecuciones[)]. 

2.  °  2.0:  los  exorta  para  que 
vsen  bien  de  sus  talentos  5 :  (Assí 
vuestra  luz  alumbre  d[e]lante  los 
hombres,  para  que  vean  vuestras 
buenas  obras,  45  y  glorifiquen 
vuestro  Padre,  el  qual  está  en  los 
cielos). 

a  Emend.  ex  quieras  a  librarlo  parparan 
scripto,  eo  quod  ilíud  quita  (i/uod  ápice  ca- 
rel) numeri  s  'uigularis  esse  forte  putaverit. 


VULGATA  VERSIO 

De  fugatis  e  templo  negotiato- 
ribus  prima  uice,  joan.,  2.°  1 

Primo.  Eiecit  de  templo  uen- 
dentes  illic  et  ementes  2,  facto  ex 
funiculis  flagello. 

2.°  Nummulariorum  subuersis 
mensis,  pecunias  effudit. 

3.0  Vendentibus  columbas 
mansuete  inquit:  (auferte  ista  hinc, 
et  nolite  faceré  domum  meam  do- 
mum  negotiationis). 

De  sermone  Xpi.  habito  in  monte, 
Math.,  5.0  3 

Primo.  Ad  dilectos  suos  discí- 
pulos octo  Christus  61  beatitudi- 
nis  genera  exposuit:  (beati  paupe- 
res  spiritu,  mites,  misericordes, 
qui  lugent,  qui  esuriunt  et  sitiunt 
iustitiam,  qui  sunt  mundo  corde, 
pacifici  et  qui  persecutionem  pa- 
titmtur). 

2.0  Eos  exhortatur,  ut  acceptis 
donis  seu  talentis  5  utantur  recte: 
(sic  luceat  lux  uestra  coram  homi- 
nibus,  ut  uideant  opera  uestra 
bona  etglorificent  Patrem  uestrum, 
qui  in  caelis  est). 


1  Jo.,  II.,  13-22. 

2  «Ementes",  additum  in  Vulgata,  non  est  in  Ai<t.  ñeque  in  lioc  Evangelii  loco,  sed 
apud  Matth.,  XXI,  12  et  Marc,  XI,  15. 


ExERcrríA  —  Mysteria 


469 


VERSIO  PRIMA 

De  prima  eiectione  uexdentium  in 
templo,  jo.,  2  1 


Primo.  Eiicit  omnes  -  de  tem- 
plo flagello  de  funiculis  facto. 

2.0  (Nummulariorum  a  aes  et 
mensas  subuertit). 

3.0  Pauperibus,  qui  columbas 
vendebant,  mitius  dixit:  (Auferte 
ista  hinc,  et  nolite  faceré  domum 
meam  domum  negociationis). 

de  sermone  domixi  in  monte, 
Math.,  5.0  3 

Primo.  Dilectis  discipulis  seor- 
sum  *  edisserit  de  octo  beatitudi- 
nibus:  (Beati  paupe-68v  res  spiritu, 
mites,  misericordes,  lugentes,  esu- 
rientes  et  sitientes  justitiam,  mun- 
do b  corde,  pacifici,  qui  persecu- 
tionem  patiuntur). 

2.0  Hortatur  eos  ad  utendum 
bene  talentis  6 :  (Sic  luceat  lux 
vestra  coram  hominibus,  vt  uideant 
opera  vestra  bona,  et  glorificent 
Patrem  vestrum,  qui  in  caelis  est). 


a    nummulariorum,  quia  diuites  erant 
A,  oblilteratis  tantum  verbis  quia  diuites. 
b    mundi  A. 


VERSIO   P.  ROOTHAAN 

QUOMODO   CHRISTUS    DOMIXÜS  XO- 
STER    EJECIT    E    TEMPLO    EOS,  QUI 
VENDEBANT,  SCRIBIT  S.  JOAN.  CAP.  2. 
LITT.  C 

Primo,  ejecit  omnes  eos  qui  ven- 
debant 2  e  Templo,  flagello  facto 
ex  funibus. 

Secundo,  evertit  mensas  et  pe- 
cunias nummulariorum  divitum, 
qui  erant  in  Templo. 

Tertio,  pauperibus  qui  vende- 
bant columbas,  mansuete  dixit: 
(Auferte  ista  hinc,  et  nolite  faceré 
domum  Patris  mei  domum  nego- 
tiationis). 

DE  SERMONE  QUEM  FECIT  CHRISTUS 
IN  MONTE  SCRIBIT  S.    MaTTH.  CAP. 
5.  LITT.  A.  B  3. 

Primo,  ad  dilectos  suos  Discípu- 
los separatim  4  loquitur  de  octo 
Beatitudinibus.  (Beati  pauperes 
spiritu,  mites,  misericordes,  qui 
lugent,  qui  esuriunt  et  sitiunt  justi- 
tiam, mundo  corde,  pacifici,  et  qui 
persecutionem  patiuntur). 

Secundo,  hortatur  illos,  ut  utan- 
tur  bene  suis  talentis  5.  (Sic  luceat 
lux  vestra  coram  hominibus,  ut 
videant  opera  vestra  bona,  et  glo- 
rificent Patrem  vestrum,  qui  in 
Coelis  est). 


3  Matth.,  V,  toto  cap.  in  quo  svnt  omnia  quae  meditanda  hic  selegit  S.  Ignatius. 
Caeterum  sermo  montanus  producitur  apud  Matth.  per  ce.  VI  et  VIL 

4  V.  supra,  Proleg.,  pp.  71-72. 

5  V.  supra,  Proleg.,  p.  72. 


47o 


MONUMENTA  IGNATIAXA 


AUTOGRAPHUM 

3.0  a:se  muestra  no  transgres- 
sor  de  la  ley,  mas  consumador; 
declarando  el  precepto  de  no  ma- 
tar, no  fornicar,  no  periurar  y  de 
amar  los  enemigos:  (Yo  os  digo  a 
vosotros  queaméys  a  vuestros  ene- 
migos y  agáys  bien  a  los  que  os 
aborrescen  b ). 

De  cómo  Xpo.  nuestro  Señor  hizo 
sosegar  la  tempestad  del  mar,  es- 
CRIBE S.  Matheo,  CAPLO.  OCTAUO, 
LIT.  C  1 

Primero:  estando  Xpo.  nuestro 
Señor  dormiendo  en  la  mar,  hízose 
vna  gran  tcnp estad c. 

2°:  sus  disgípulos  atemorizados 
lo  despertaron,  a  los  quales  por 
la  poca  fe  que  tenían  reprehende 
diziéndoles:  (¿Qué  teméis,  apoca- 
dos de  fe?) 

3.0:  mandó  a  los  vientos  y  a  la 
mar  que  cessassen,  y  así  gesando 
se  hizo  tranquila  la  mar,  de  lo  qual 
se  marabillaron  los  hombres  di- 
ziendo:  (¿Quién  es  éste,  al  qual  el 
viento  y  la  mar  obedescen?) 

De  cómo  Xpo.  andaba  sobre  la 
mar,  escribe  S.  Matheo,  capite  14, 

LIT.  C  s 

Trímero:  stand  o  Xpo.  nuestro 
Señor  en  el  monte  3,  hizo  que  sus 


»    3.a  Aut. 

t>    aborresgem  Aut. 

c  Addita  in  marg.  pro  delcto  terremoto; 
Do.  add.  supra  vers.  una  gran  tempestad, 
71011  deldo  terremoto. 


VULGATA  VERSIO 

3.0  Ostendit  non  soluere  se  le- 
gem,  sed  implere,  explicatis  prae- 
ceptis  de  uitando  homicidio,  furto, 
fornicatione,  periurio;  et  de  dili- 
gendis  quoque  inimicis:  (ego  au- 
tem  dico  uobis,  diligite  inimicos 
uestros;  benefacite  iis,  qui  ode- 
runt  uos). 

De  SEDATA  MARIS  TEMPESTATE, 

Math.,  8.°  1 


Primo.  Dormiente  Christo  co- 
orta  est  in  mari  uehemens  tem- 
pestas. 

2.0  Excitarunt  a  somno  eum 
territi  discipuli,  quos  de  fidei  le- 
uitate  arguit:  (quid  timidi  estis,  mo- 
dicae  fidei?). 

3.0  Uentis  et  mari  praecepit, 
ut  conquiescerent,  et  facta  est  sta- 
timtranquillitas;  unde  obstupentes 
nomines  dicebant:  (quis  est  hic, 
quia  uenti  et  mare  obediunt  ei?). 

62r  De  amuulatione  super 
aquas,  Math.,  14.0  2 

Primo.  Cum  in  monte  adhuc 
esset  Christus  3,  discipulis  in  naui- 


1  Matth.,  VIII,  23-27.  Cf.  Marc,  IV,  35-40;  Luc,  VIII,  22-26. 

2  Matth.,  XIV,  22-33;  Cf.  Marc,  VI,  45-52;  Jo.,  VI,  15-21. 

3  Matth.  et  Marc.  dicunt,  prius  jussisse  Christum  discipulos  in  navim  conscendere; 


EXERCITIA  —  MYSTERIA 


4/1 


VERSIO  PRIMA 

3."  Ostendit  se  non  transgres- 
sorem,  sed  consumatorem  legis, 
declarans  praeceptum  de  non  oc- 
cidendo,  non  mechando,  non 
peierando;  et  de  dilectione  inimi- 
corum:  (Ego  autem  dico  uobis, 
diligite  inimicos  vestros  et  bene 
facite  his,  qui  oderunt  uos). 

De  sedatione  tempestatis, 
Mat.,  8.°  1 


Primo.  Fit  tempestas  a  in  mari, 
Christo  dormiente. 

2°  Excitatura  discipulis,  quos 
de  módica  fide  increpat:  (Quid  ti- 
midi  estis,  modicae  fidei?) 

3.0  Imperauit  ventis  et  69 
mari,  et  facta  est  tranquilinas,  quod 
homines  admirabantur  dicentes: 
(Ouis  est  hic,  quia  venti  et  mare 
obediunt  ei?) 

De  ambulatione  Christi  super 
mare,  Math.,  14  2 

Primo.  Cogit  Christus  discípu- 
los iré  in  nauiculam  3  ;  et  (dimissa 

a  teremotus;  verbum  emendat.  a  S.  Ign. 
in  Ahí. 


VERSIO   P.  ROOTHAAN 

Tertio,  se  ostendit  non  transgres- 
sorem  legis,  sed  consummatorem, 
explicans  praeceptum  de  non  oc- 
cidendo,  non  moechando,  non  pe- 
jerando,  et  de  diligendis  inimicis. 
(Ego  dico  vobis:  Diligite  inimicos 
vestros,  benefacite  his  qui  ode- 
runt vos). 

QUOMODO  CHRISTUS  SEDAVIT  MARIS 
TEMPESTATEM    SCRIBIT    S.  MATTH. 
CAP.  8.   LITT.  C  '. 

Primo,  dum  Christus  Dominus 
noster  dormiebat  in  mari,  facta  est 
magna  tempestas. 

Secundo,  Discipuli  ejus  territi 
excitarunt  eum,  quos  ob  exiguam 
fidem  quam  habebant  reprehen- 
dit,  dicens  illis:  (Quid  timidi  estis, 
modicae  fidei?) 

Tertio,  praecepit  ventis,  et  mari, 
ut  cessarent;  et  ita  illis  cessantibus 
factum  est  tranquillum  mare,  de 
quo  mirabantur  homines,  dicentes: 
(Qualis  est  hic  quia  venti  et  mare 
obediunt  ei?) 

QUOMODO    CHRISTUS  AMBULABAT 
SUPER     MARE    SCRIBIT     S.  MATTH. 
CAP.    14,  LITT.  C  2. 

Primo,  cum  Christus  Dominus 
noster  esset  in  monte  3,  jussit  di- 


deinde  ipsum  in  montem  ascendisse.  Joannes  (VI,  16)  indicat  discípulos  navim  non 
conscendisse,  nisi  postquam  Christus  in  montem  fugerat;  utrumque  fierioptime  potuit. 
Cf.  Joan.  Maldonati  Comment.,  ubi  supra,  t.  I,  p.  163  et  t.  II,  col.  602. 


4/2 


MOXUMEXTA  IGNATIAXA 


AI'TOGRAPHUM 

discípulos  se  fuesen  a  la  nauezillaa, 
y  despedida  la  turba  comenzó  ha 
hazer  oración  solo. 

2.°:  la  nauezilla  hera  combatida 
45v  de  las  ondas,  a  la  qual  Xpo. 
viene  andando  sobre  el  agua,  y  los 
discípulos  pensaban  que  fuese  fan- 
tasm[a]. 

3.0:  diziéndoles  Xpo.:  (Yo  soy, 
no  queráys  temer)  San  Pedro  por 
su  mandamiento  vino  a  él  andan- 
do sobre  el  agua,  el  qual  du- 
dando comencó  a  sampuzarse,  mas 
Xpo.  nuestro  Señor  lo  libró,  y  le 
reprehendió  de  su  poca  fe,  y  des- 
pués entrando  en  la  nauezilla  <;essó 
el  viento. 

De  cómo  los  apóstoles  fuerox 
embiados  a  predicar,  escribe  s. 
mat.  en  el  x  ca.,  li.  a,  b  1 

Primero:  llama  Xpo.  a  sus  ama- 
dos discípulos,  y  dales  potestad  de 
hechar  los  demonios  de  los  cuer- 
pos humanos  y  curar  todas  las  en- 
fermedades. 

2.0:  enséñalos  de  prudentia  y 
pacientia:  (Mirad  que  os  embío  a 
vosotros  como  obejas  en  medio  de 
lobos,  por  tanto  sed  prudentes 
como  serpientes,  y  símplices  como 
palomas). 

3.0:  dales  el  modo  de  yr:  (No 
queráys   posseer   oro    ny  plata; 

a    Prius  nauicclla  hic  el  in  seq.  vers. 


VULGATA  VERSIO 

culam  abire  iussis  et  dimissa  turba, 
remansit  ad  orandum  solus. 

2.0  Cum  agitaretur  noctu  na- 
uicula,  eo  ipse  uenit  ambulans  su- 
per  aquas,  vnde  perterrefacti  disci- 
puli  phantasma  esse  iudicabant. 

3.0  Postquam  dixerat  ad  eos: 
(ego  sum,  nolite  timere),  S.  Petrus 
accedendi  petiit  facultatem;  et  gra- 
diendo  super  aquas,  ob  subortum 
metum  mergi  coepit;  quem  incre- 
pans  Dominus  de  módica  fide,  na- 
uiculam  intráuit  et  cessauit  uentus. 


De  missis  ad  praedicandum 
apostolis,  math.,  io.°  1 

Primo.  Discipulis  Jesús  conuo- 
catis  dedit  potestatem  eiiciendi 
daemonia  ex  hominibus  et  omne 
morborum  genus  sanandi. 

2.0  Prudentiam  eos  docuit  et 
patientiam:  (Ecce  ego  mitto  uos 
tanquam  agnos  in  mcdium  lupo- 
rum.  Estote  ergo  prudentes  sicut 
serpentes,  et  simplices  sicut  co- 
lumbae). 

3."  Profectionis  exponit  mo- 
duin:  (Nolite  possidere  aurum  nec 


1  Mattii.,  X,  1-16.  Cf.  Marc,  VI,  7-9;  Luc,  IX,  1-3.  In  punctis  secundo  et  lerlio 
verba  Domini  aliter  inter  se  disposita  sunt  atque  apud  Matthaeum.  Missio  vero  apo- 


Exercitia  —  Mysteria 


473 


VERSIO  PRIMA 

turba,  ascendit  in  monteni  sohis 
orare)  a. 

2.  °  (Nauicula  iactabatur  flucti- 
bus),  ad  quam  Christus  uenitsuper 
aquas ,  quem  discipuli  putabant 
phantasma. 

3.  "  Dicentc  eo:  (Ego  sum,  noli- 
te  timere),  Petrus  eius  jussu  venit 
ad  eum  super  b  aquas,  qui  dubi- 
tans  coepit  submergi  et  liberatur 
a  Jesv,  qui  illum  de  módica  fide 
arguit;  et  intrante  eo  in  c  nauicu- 
lam,  cessauit  ventus. 


De  missione  apostolorum  ad  pre- 
dicandum,  math.,  io  1 

69v  Primo.  Christus  uocat  di- 
scípulos et  dat  eis  potestatem  spi- 
rituum  immundorum,  ut  eiicerent 
eos  et  curarent  omnem  languo- 
rem. 

2.0  Instruit  illos  de  prudentia 
et  patientia:  (Ecce  ego  mitto  uos 
sicut  oues  in  medio  luporum;  esto- 
te  ergo  prudentes  sicut  ser p entes, 
et  simplices  sicut  columbe). 

3.0  Tradit  eis  modum  d  eundi: 
(Nolite  ]>ossidere  aurum  nec  ar- 

a    7  w.  praeccd.  non  clauditntur  paren- 
thesi  in  A. 
b    per  A. 
c    et  intrans  in. 
d  médium. 


VERSIO   P.  ROOTIIAAN 

scipulos  abire  in  naviculam,  et  di- 
missa  turba,  coepit  orationem  fa- 
ceré solus. 

Secundo,  navícula  jactabatur 
fluctibus,  ad  quam  Christus  venit 
ambulans  super  aquam;  et  disci- 
puli putabant  phantasma  esse. 

Tertio,  dicente  illisChristo:  (Ego 
sum  nolite  timere)  S.  Petrus  ejus 
jussu  venit  ad  illum,  ambulans  su- 
per aquam,  qui  dubitans  coepit 
mergi:  sed  Christus Dominus  noster 
illum  liberavit ,  et  reprehendit 
eum  de  módica  ejus  fide,  ac  postea 
intrante  illo  in  naviculam,  cessavit 
ventus. 

QUOMODO  APOSTOLI  FUERE  MISSI  AD 
PRAEDICANDUM   SCRIBIT  S.  MaTTH. 
CAP.  IO.  LITT.  A.  B 

Primo,  vocat  Christus  dilectos 
suos  Discípulos,  et  dat  illis  pote- 
statem ejiciendi  daemonia  ex  ho- 
minum  corporibus,  et  curan  di 
omnes  infirmitates. 

Secundo,  instruit  illos  de  pru- 
dentia et  patientia.  (Ecce  ego  mitto 
vos  sicut  oves  in  medio  luporum. 
Estote  ergo  prudentes  sicut  ser- 
pentes,  et  simplices  sicut  colum- 
bae). 

Tertio,  tradit  illis  modum  eundi. 
(Nolite   possidere  aurum,  ñeque 


stolorum  et  apud  MatthaeüM  (XIV,  22-33)  et  apud  Marcum  (VI,  45-52)  ambulationem 
super  aquas  praecedit. 


474 


MONU  MENTA  IGNATIANA 


AUTOGRAPHUM 

lo  que  graciosamente  recibís,  dal- 
do  graciosamente[)];  y  dióles  ma- 
teria de  predicar:  (Yendo  predica- 
réis] diziendo:  ya  se  ha  acercado 
el  reyno  de  los  cielos). 

De  LA  CONUERSIÓN  DE  LA  MAGDA- 
LENA escribe  S.  Lucas  en  el  y.° 

CAPLO.,  LIT.  E,  F,  G  1 

Primero:  entra  la  Magdalena 
adonde  está  Xpo.  nuestro  Señor 
asentado  46  a  la  tabla,  en  casa 
del  phariseo,  la  qual  traya  vn  vaso 
de  alabastro  lleno  de  vngüento. 

2.  °  2.0:  estando  detrás  del  Se- 
ñor, cerca  sus  pies,  con  lágrimas 
los  comencó  de  regar,  y  con  los 
cabellos  de  su  cabeza  los  enxuga- 
ba,  y  bessaba  sus  pyes,  y  con  vn- 
güento los  vntaba. 

3.  °  3.0:  como  el  phariseo  acu- 
sase a  la  Madalena,  habla  Xpo.  en 
defensión  della,  diziendo:  (Perdó- 
nanse  a  ella  muchos  peccados , 
porque  amó  mucho;  y  dixo  a  la 
muger:  tu  fe  te  ha  hecho  salua, 
vete  en  paz). 


VULGATA  VERSIO 

argentum;  quod  gratis  accepistis, 
gratis  date).  Adhaec  materiam  62 v 
praedicationis  expressit:  (Euntes 
praedicate  dicentes,  quia  ecce  ap- 
propinquauit  regnum  caelorum). 

De  conuersione  Magdalenae, 
Luc,  c.°  a  7.0  1 

Primo.  Christo  accumbente 
mensae  in  Pharisaei  domo,  ingressa 
est  mulier,  quae  fuerat  in  ciuitate 
peccatrix  (sine  María  Magdalena 
sóror  Marthae  fuerit,  siue  alia)  b  * 
deferens  alabastrinum  uas  ungüen- 
to plenum. 

2.0  Stans  retro  coepit  pedes 
eius  rigare  lachrimis,  et  capillis 
suis  abstergeré,  deosculari  et  un- 
gere. 

3."  Criminatam  eam  a  phari- 
saeo  defendit  Christus,  et  ad  ipsum 
ait:  (remittuntur  ei  peccata  multa, 
quia  dilexit  multum);  et  ad  ipsam 
deinceps:  (fides  tua  te  saluam  fe- 
cit,  uade  in  pace). 


a    Pro  c.°  eral  prius  8.° 

b    Maria  Magdalenc. 

*  De  contorsione  Magdalenae.  In  auto- 
arapho  non  habentur  verba  illa  sive  Maria 
Magdalena,  sóror  Marthae,  fuerit,  sive 
alia. 


1  Luc,  VII,  36-50;  ubi  tamen  mulicris  COnversae  nomen  non  ponitur.  S.  Ignatius 
in  Aat.  opinionem  sequitur  eorum,  qui  mulierem  hanc  peccatricem,  eamdem  atque 
illam  essc  rredunt,  quae  aliis  Evaogelü  locis  Maria  Magdalena  vocatur  (Matth.,  XXVII, 
56;  Luc,  VIII,  2,  et  XXIV,  10;  Jo.,  XIX,  25,  et  XX,  1-18),  ct  illam  quae  alibi  Maria 
sóror  Marthae  et  Lazari  dicitur  (Luc,  X,  38-42;  Jo.,  XI,  vv.  1,  2,  5,  19,  20,  28,  31,  32,45). 


EXERCITIA  —  MYSTERIA 
VERSIO  PRIMA  VIÍRSIO  P.  ROOTIIAAN 


475 


gentum  etc.;  quod  gratis  accepistis, 
gratis  date);  tradiditque  eis  mate- 
riam  predicandi:  (Euntes  predícate 
dicentes  a,  quia  apropinquauit  re- 
gnum  caelorum). 

De  conuersione  Magdalene, 
Lu.,  7  1 

Primo.  Intrat  Magdalena  ad 
Christum  discumbentem  in  domo 
Pharisei,  habens  alabastrum  vn- 
guenti. 


argentum:  gratis  accepistis,  gratis 
date.)  Deditque  eis  materiam  prae- 
dicandi.  (Euntes  praedicate  dicen- 
tes:  quia  appropinquavit  regnum 
Coelorum). 

DE  CONVERSION  E  MAGDALENAE 
SCRIBIT    S.  LUC.  CAP.    /.    LITT.  E. 

F.  G  '. 

Primo,  intrat  Magdalena  ubi 
Christus  Dominus  noster  accumbit 
mensae  in  domo  Pharisaei,  quae 
ferebat  vas  alabastri,  plenum  un- 
güento. 


2.°  (Stans  retro  secus  pedes 
eius,  lachrimis  coepit  rigare  70 
pedes  eius,  et  capillis  capitis  sui 
tergebat,  et  osculabatur  pedes  eius 
et  vnguento  vngebat). 

3.0  Acusata  a  Phariseo  defen- 
ditur  a  Christo,  dicente  de  ea: 
(Remittuntur  ei  peccata  multa, 
quoniam  dilexit  multum),  et  con- 
uersus  b  ad  mulierem  dixit:  (Fides 
tua  te  saluam  fecit,  vade  in  pace). 


a   Sequitur  ecce  oblitt.  in  B;  exsíat  in 
A,  ubi  repetitum  et  deletum  post  quia. 
b    Deest  hoc  v.  in  A. 


Secundo,  stans  pone  Dominum 
circa  pedes  ejus,  lachrymis  coepit 
eos  rigare,  et  capillis  capitis  sui 
eos  tergebat,  et  osculabatur,  et 
ungüento  eos  ungebat. 

Tertio,  cum  Pharisaeus  accusas- 
set  Magdalenam,  Christus  loquitur 
in  ejus  defensionem,  dicens:  (Re- 
mittuntur ei  peccata  multa,  quo- 
niam dilexit  multum.  Et  dixit  ad 
mulierem.  Fides  tua  te  salvam  fe- 
cit; vade  in  pace). 


Ast  in  Vulgata  versione  Polancus,  Ignatio  consentiente,  rationem  aliquam  putavit  ha- 
bendam  esse  eorum  qui  aliter  sentiunt.  Cf.  Jos.  Knabenbauer,  in  Alatth.,  1.  c,  pars  al- 
tera, pp.  404-408.  Nota  etiam  Lucam  evangelistam  narrare  in  capite  VII  peccatricem 
conversam,  in  capite  VIH  tempestatem  sedatam. 


476 


MOXUMEXTA  IGXATIAXA 


autographim 

De  cómo  Xpo.  nuestro  Señor  dió 
a  comer  a  qixco  mil  hombres,  es- 
CRIBE S.  Matheo  ex  el  ca.  14, 

LI.  B,  C,  1 

1.  °  Primero:  los  discípulos, 
como  ya  se  hiziese  tarde,  niegan  a 
Xpo.  que  despida  la  multitud  de 
hombres,  que  con  él  eran. 

2.  °  2.0:  Xpo.  nuestro  Señor 
mandó  que  le  truxesen  panes,  y 
mandó  que  se  asentassen  a  la  ta- 
bla, y  bendixo,  y  partió,  y  dyó  a 
sus  discípulos  los  panes,  y  los  dis- 
cípulos a  la  multitud. 

3.  °  3.0  a:  (Comieron  y  hartá- 
ronse, y  sobraron  doze  espuertas). 

De  la  traxsfiguracióx  de  Xpo. 
escribe  S.  Matheo  ex  el  caplo.  i  7, 
a,  b,  2 

1.  °  Primero:  tomando  en  com- 
pañía Xpo.  nuestro  Señor  a  sus 
amados  discípulos  Pedro,  Jacobo 
y  Johán,  transfiguróse,  y  su  cara 
46v  resplandescía  como  el  sol,  y 
sus  vestiduras  como  la  nieve. 

2.  °  2.0:  hablaba  con  Moysé  y 
Helia. 

3.  °  30:  diziendo  Sant  Pedro  que 
hiziesen  tres  tabernáculos,  sonó 
vna  voz  del  cielo  que  dezía:  (Este 

a  Hoc  3.0  inc/nditur  sequenti  parenthesi 
in  Aut. 


VULGATA  VERSIO 

De  ql  ixqve  milium  homixum  re- 
fectioxe,  Math.,  14.0  1 


Primo.  Rogabant  Jesum  disci- 
puli,  ut  dimitteret  adstantes  tur- 
bas. 

2.0  Ipse  afferri  iussit  quos  ha- 
bebant  panes,  eosque,  praemissa 
benedictione,  frangens,  discipulis 
porrexit,  turbis  hominum  discum- 
bere  iussis  apponendos. 

3.0  (Comederunt  et  saturati 
sunt  et  superauerunt  cophini  12). 

65r  De  traxsfiguratioxe  Xpi., 
Math.,  17  ' 

Primo.  Assumptis  Jesús  cha- 
rissimis  tribus  discipulis,  Petro, 
Joanne  et  Jacobo,  transfiguratus 
est,  et  facies  eius  resplenduit  sicut 
sol,  et  uestimenta  eius  alba  facta 
sunt  sicut  nix. 

2.0  Loquebatur  cum  Mose  et 
Helia. 

3.0  Rogante  Petro  ut  fierent 
ibi  tria  tabernacula,  insonuit  uox 
de  cáelo:  (hic  est  Filius  meus  a 

a    Seq.  in  q.  oblitt. 


1  Matth.,  XIV,  13-21;  Marc,  VI.  3044;  Luc.  IX.  10-17;  Jo.,  VI,  1-13.  Hoc  myste- 
rium  ambulationem  supcr  aquas  antecedit  apud  omnes  illos  tres  evangelistas ,  qui 
utrumque  narraverunt.  Cf.  Mattu..  XI\'.  22-33;  Marc.  VI,  45-52;  Jo.,  VI,  15-21. 


EXERCTTIA  MySTERIA 


477 


VtRSIO  PRIMA 

De  refectione  quinqué  mh.lium 

HOMIXUM,  MaTH.,    14  1 


Primo.  Discipuli  rogant  Jesvm 
vespere  facto,  ut  dimittat  turbas. 

2.0  Christvs  praecipit  afferri 
sibi  panes  et  turbas  discumbere, 
et  benedixit  et  fregit  et  dedit  di- 
scipulis  panes,  et  discipuli  turbis. 


3.0  Comederunt,  et  saturati 
sunt  et  superauerunt  duodecim 
cophini  a. 

De  traxsfiguratione, 
Math.,  17o  - 

70v  Primo.  (Assumptis  Petro, 
Jacobo,  Joanne,  resplenduit  facies 
eius  sicut  sol,  et  vestimenta  sicut 
nix)  \ 

2.u  Loquebatur  cum  Moyse  et 
Helia. 

3.0  Dicente  Petro  ut  facerent 
tria  tabernacula,  sonuit  vox  de 
coelo:  (Hic  est  Filius  meus  dile- 

a  Tertium  punctum  purenthesi  clauditur 
m  A. 

b    Desunt  in  A  parentliesis  signa. 


VERSIO   I>.  ROOTHAAN 

QUOMODO  CHRISTUS  DOMINUS  NO- 
STER  DEDIT  A  D  MANDUCANDUM 
QUINQUE  MILI.IBUS  HOMINUM,  SCRf- 
BIT  S.   MATTH.    CAP.    14.    LITT.  B. 

C  *í"1  •' 

Primo,  Discipuli,  cum  jam  sero 
fieret,  rogant  Christum,  ut  dimittat 
multitudinem  hominum,  qui  cum 
ipso  erant. 

Secundo,  Christus  Dominus  no- 
ster  mandavit  [Discipulis]  ut  sibi 
afferrent  panes,  et  jussit  ut  [tur- 
bae]  discumberent,  et  benedixit, 
et  fregit,  et  dedit  Discipulis  suis 
panes  illos,  et  Discipuli  multitu- 
dini. 

Tertio,  (Manducaverunt,  et  satu- 
rati sunt,  et  tulerunt  reliquias  duo- 
decim cophinos). 

DE  TRAXSFIGURATIONE  CHRISTI 
SCRIBIT  S.   MATTH.  CAP.    Ij .  LITT. 

A.  B  2. 

Primo,  assumens  comités  Chri- 
stus Dominus  noster  dilectos  suos 
Discípulos  Petrum,  Jacobum  et 
Joannem,  (Transfiguratus  est,  et 
resplenduit  facies  ejus  sicut  sol, 
vestimenta  autem  ejus  sicut  nix). 

Secundo,  loquebatur  cum  Moyse 
et  Elia. 

Tertio,  dicente  S.  Petro  ut  face- 
rent tria  tabernacula,  sonuit  vox 
de  coelo,  quae  dicebat:  (Hic  est 


2  Matth.,  XVII,  1-9;  Marc„  IX,  1-8;  Ltjc,  IX,  28-36.  Cf.  II  Petr.,  I,  16-18.  Quod 
in  tertio  puncto  dicitur,  vocem  Patris  de  cáelo  sonuisse,  ex  epistola  Petri  depromptum 
est;  nam  tres  evangelistae  eam  de  nube  venisse  scribunt. 


478 


MONU MENTA  IGNATIAXA 


AUTOGRAPHCM 

es  my  Hijo  amado,  oylde);  la  qual 
voz  como  sus  discípulos  la  oyesen, 
de  temor  cayeron  sobre  las  caras, 
y  Xpo.  nuestro  Señor  tocólos  y 
díxoles:  (Lebantaos  y  no  tengáis 
temor;  a  ninguno  digáis  esta  vi- 
sión, hasta  que  el  Hijo  del  hombre 
resugite[)]. 

De  la  resurrectióx  de  Lázaro, 
joaxxes,  caplo.  ii,  lit.  a,  b,  c,  d  1 

1.  °  Primero:  hazen  saber  a 
Xpo.  nuestro  Señor  Marta  y  María 
la  enfermedad  de  Lázaro,  la  qual 
sabida  se  detubo  por  dos  días, 
para  que  el  milagro  fuese  más  eui- 
dente  -. 

2.  °  2.°:  antes  que  lo  resuscite 
pide  a  la  vna  y  a  la  otra  que  crean 
diziendo:  (Yo  soy  resurrectión  y 
vida;  el  que  cree  en  my,  aunque 
sea  muerto,  vivirá).  3 

3.  °  3.0:  lo  resuscita  después  de 
auer  llorado  y  hecho  oración;  y 
la  manera  de  resusgitarlo  fué  man- 
dando 4  :  (Lázaro,  ven  fuera). 

De  la  cena  ex  Betania,  Mal, 

CA.  26,  LI.  A  5 

l.°  Primero:  el  Señor  cena  en 
casa  de  Simón  el  leproso,  iunta- 
mente  con  Lázaro. 


VULGATA  VERSIO 

dilectus,  ipsum  audite).  Vnde  con- 
sternati  discipuli,  proni  collapsi 
sunt,  quos  tangendo  Christus  di- 
xit:  (Surgite  et  nolite  timere:  ne- 
mini  dixeritis  uisionem  hanc,  do- 
ñee filius  hominis  a  mortuis  resur- 
gat). 

De  Lazari  suscitatione, 
Joax.,  n.°  1 

Primo.  Audito  Christus  nuntio 
de  Lazari  aegrotatione,per  biduum 
substitit,  ut  euidentius  foret  mira- 
culum  -. 


2.0  Antequam  suscitet  mor- 
tuum,  utriusque  sororis  fidem  ex- 
timulat:  (Ego  sum  resurrectio  et 
uita;  qui  credit  in  me,  etiam  si 
mortuus  fuerit,  uiuet).  3 

3.0  Collachrimatus  ac  precatus 
prius,  suscitauit  illum;  63v  fuit 
autem,  quo  usus  est,  suscitandi 
modus  per  mandatum  4  :  (Lazare, 
ueni  foras). 

De  coexa  apud  Bethaxiam, 
Math.,  26.0  5 

rrimo.  Coenabat  Christus  in 
domo  Simonis  leprosi  et  pariter 
Lazarus. 


»  Jo.,  XI,  1-45. 

2  V.  supra,  Pro/eg.,  p.  70. 

3  Haec  verba  narrat  Joanncs  a  Christo  dicta  Marthac  esse. 


EXERCITIA   MySTKKIA 


479 


VERSIO  PRIMA 

ctus,  ipsum  audite);  quam  vocem 
discipuli  audientes  prae  tiniore 
ceciderunt  ¡n  faciem,  et  Jesvs  te- 
tigit  eos,  et  dixit  eis:  (surgite  et 
nolite  timere,  nemini  dixeritis  ui- 
sionem  hanc,  doñee  filius  hominis 
resurgat). 

De   suscitatione  Lazari, 
Jo.,  uf  '. 

Primo.  Significatur  a  a  Martha 
et  a  Maria  Christo  Lazari  infirmi- 
tas,  quam  audiens  b  ipse  mansit 
per  dúos  dies,  vt  euidentius  c  appa- 
reret  miraculum  -. 

2.°  Ante  suscitationem  exigit 
fidem  ab  utraque  71  dicens:  (Ego 
sum  resurrectio  et  uita;  qui  credit 
in  me,  etiamsi  mortuus  fuerit, 
viuet).  3 

3.0  Suscitat  eum,  lachrimis  et 
oratione  premissis;  suscitauit  au- 
tem  cum  imperio  d  4  dicens :  (La- 
zare, veni  foras). 

De  coexa  in  Bethaxia,  Mat.,  26  s. 

Primo.  Dominus  coenat  in  do- 
mo Simonis  leprosi,  ubi  simul  dis- 
cumbit  Lazarus. 

;l  renunciatur. 

b  quam  sciens. 

c  maius. 

rf  imperiose. 


VERSIO   P.  ROOTIIAAN 

Filius  meus  dilectus;  ipsum  audi- 
te). Quam  vocem  cum  audissent 
Discipuli  ejus,  prae  timore  ceci- 
derunt in  facies  suas,  et  Christus 
Dominus  noster  tetigit  eos,  et  di- 
xit illis:  (Surgite  et  nolite  timere. 
Nemini  dixeritis  visionem,  doñee 
Filius  hominis  a  mortuis  resurgat). 

DE   RESURRECTIONE  LAZARI 

Joan.  11.  urr.  A.  B.  C.  D 

Primo,  certiorem  faciunt  Chri- 
stum  Dominum  nostrum  Martha  et 
Maria  de  infirmitate  Lazari,  qua 
cognita,  substitit  per  dúos  dies,  ut 
miraculum  esset  evidentius  -. 

Secundo,  antequam  eum  resu- 
scitet,  petit  [exigit]  ab  una  et  ab 
altera  ut  credant,  dicens:  (Ego 
sum  resurrectio  et  vita:  qui  credit 
in  me,  etiamsi  mortuus  fuerit,  vi- 
vet)  8. 

Tertio,  eum  resuscitat  postquam 
lachrymatus  esset ,  et  orationem 
fecisset:  et  modus  eum  resuscitan- 
di  fuit,  jubendo  4 :  (Lazare  veni  fo- 
ras). 

DE  COEXA   IX  BETHAXIA 
MATTH.   CAP.   26.    LITT.    A  5. 

Primo,  Dominus  coenat  in  domo 
Simonis  leprosi,  simul  cum  Lá- 
zaro. 


4  Y.  supra,  Proleg.,  p.  72. 

5  Mattii.,  XXVI,  6-10;  Marc,  XIV,  3-6;  Jo.,  XII,  1-8. 


480 


MONUMENTA  IGXATIAXA 


AUTOGRAPHUM 

2.  °:  derrama  María  el  vngüento 
sobre  47  la  cabeca  de  Xpo. 

3.  °  3.0:  murmura  Judas,  dicien- 
do: (¿Para  qué  es  esta  perdición 
de  vngüento?);  mas  él  escusa  otra 
vez  a  Madalena  diziendo:  (¿Por 
qué  soys  enojosos  a  esta  muger, 
pues  que  ha  hecho  vna  buena  obra 
comigo?) 

Domingo  de  ramos,  Mat.,  ca.  21, 
LI.  a,  b  2 

|.°  Primero:  el  Señor  embía 
por  el  asna  y  el  pollino  dizien- 
do: [QDesataldos  y  traédmelos;  y 
si  alguno  os  dixere  alguna  cosa 
dezid  que  el  Señor  los  ha  menes- 
ter, y  luego  los  dexará[)]. 

2.  °  2":  subió  sobre  el  asna  3 
cubierta  con  las  vestiduras  de  los 
apóstoles. 

3.  °  3.0:  le  salen  a  regebir  ten- 
diendo sobre  el  camino  sus  vesti- 
duras y  los  rramos  de  los  árboles 
y  diziendo:  (Sáluanos  4,  Hijo  de 
Dauid;  bendito  el  que  viene  en 
nombre  del  Señor.  Sáluanos  en  las 
alturas). 


VULGATA  VERSIO 

2.0  Effudit  Maria  unguentum 
super  caput  eius. 

3.0  Obmurmurat  Judas:  ( vt 
quid  perditio  haec?);  denuo  uero 
excusat  Christus  Magdalenam: 
(quid  molesti  estis  huic  mulieri; 
bonum  opus  operata  est  in  me).  1 


De  die  palmarum,  Math.,  21.0  8 

Primo.  Praecepit  Dominus  ad- 
duci  asinam  et  pullum:  (soluite 
eos  et  adducite  ad  me;  et  si  quis 
aliquid  uobis  dixerit,  dicite  quia 
Dominus  his  opus  habet,  et  statim 
dimittet  eos). 

2.0  Asinam  3  conscendit  apo- 
stolorum  uestibus  instratam. 

3.0  Excepturus  eum  populus, 
cura  ueniret  obuiam,  uestimentis 
suis  et  ramis  arborum  sternebat 
uiam,  et  canebat:  (osanna,  id  est, 
salua  nos  4,  fili  Dauid ;  benedictus 
qui  uenit  in  nomine  Domini;  osan- 
na in  excelsis). 


1  Xomina  Lazari,  Maiiae,  Judae  ex  Joanne  dcscripta  sunt,  qui  solus  ea  habet.  Igna- 
tius,  quia  Mariam  sororem  Lazari  eamdem  esse  censet  atque  Mariani  Magdalenam  et 
peccatricem  conversam  (Luc,  VII,  36-50),  Magdalenam  denuo  a  Christo  excusari  ait; 
primum  enim  in  conversione  excusata  est. 

2  Matth.,  XXI,  1-17;  Marc,  XI,  i-io;  Luc,  XIX,  29-38;  Jo.,  XII,  12-19. 

3  Potius  super  asinum,  id  quod  expresse  ajunt  Marcus,  Lucas,  Joannes.  Quam  sen- 
tentiam  plerique  interpretes  sequuntur.  Cf.  Jos.  KnáBENBAUER,  in  Matthaam,  ubi 


EXERCITIA  —  Mystkria 


VERSIO  PRIMA 

2.  "  Eflundit  Maria  unguentum 
super  caput  eius. 

3.  "  Murmurat  Judas  dicens:  (Vt 
quid  perditio  hec  vnguenti);  sed 
Duminus  Magdalenam  secundo 
excusat  dicens:  (Quid  molesti  estis 
huic  mulieri,  opus  bonum  operata 
est  in  me)  '. 

De  dominica  in  ramis  palmari  m, 
Math.,  2I.°  2 

Primo.  Dominus  discípulos  mit- 
tit,  ut  7lv  adducant  asinam  a  et 
pullum  dicens:  (Soluite  et  adducite 
mihi,  et  si  quis  aliquid  uobis  dixe- 
rit,  dicite,  quia  Dominus  his  opus 
habet,  et  statim  dimittet  eos). 

2.  "  Ascendit  asinam  b  3  stra- 
tam  vestibus  apostolorum. 

3.  °  Plurima  turba  occurrit  illi, 
sternens  vestimenta  sua  et  ramos  c 
de  arboribus,  dicens:  (Osanna  d  4 
Fili  Dauid,  benedictus  qui  uenit  in 
nomine  Domini,  osanna  in  altissi- 
mis). 

s    Prius  azinum  B;  asinum  .7. 

b    Prius  azinam  B. 

c    et  scissos  ramos. 

d    Sic  A;  ozanna  Me  et  infra  B. 


VERSIO   P.  ROOTHAAN 

Secundo,  effundit  Maria  unguen- 
tum super  caput  Christi. 

Tertio,  murmurat  Judas,  dicens: 
(Ut  quid  perditio  haec  unguenti?)  a 
Sed  ille  excusat  denuo  Magdale- 
nam, dicens:  (Quid  molesti  estis 
huic  mulieri?  Opus  enim  bonum 
operata  est  in  me)  '. 

dominica  palmarum 
Matth.  cap.  21.  litt.  A.  B  5. 

Primo,  Dominus  mittit  [Discípu- 
los] ut  adducant  asinam  et  pul- 
lum, dicens:  (Solvite,  et  adducite 
mihi;  et  si  quis  vobis  aliquid  dixe- 
rit,  dicite,  quia  Dominus  his  opus 
habet,  et  confestim  dimittet  eos). 

Secundo,  conscendit  asinam  3, 
coopertam  vestimentis  Apostolo- 
rum. 

Tertio,  exeunt  ad  excipiendum 
illum  sternentes  in  via  vestimenta 
sua,  et  ramos  arborum,  et  dicen- 
tes:  (Hosanna  *  Filio  David:  bene- 
dictus, qui  venit  in  nomine  Domi- 
ni: Hosanna  in  altissimis). 

a  Sic  4.a  ed.;  /."  dandi/  parenthesim 
post  haec. 


supra,  p.  209;  Joan.  Maldonatus,  1.  e.,  t.  I,  pp.  232-233.  Aliqui  tamen  dicunt  ascendisso 
Christum  prius  super  asinam,  deinde  super  pullum;  ita  Pseudo-Bonavevttjra,  in  l  "¡!a 
Christi,  c.  71,  ed.  Vives,  p.  594;  Nicolatjs  Lvranus,  in  Matth..,  XXI,  5,  Biblia,  t.  Y. 
col.  344,  ed.  venetianae  1G03;  etiam  LtJDOLFOS,  II,  XX\*I,  IV;  Cornei.ius  a  Lapide,  in 
Matth.,  XXI,  7. 

4    V.  supra,  Proleg.,  p.  70. 

Moxum.  Tgííat.— Serifs  II.  íi 


482 


MOKUMENTA  IGNATIANA 


autogrÁphum 

De  la  predicación  en  el  templo, 
Lu.,  ca.  ig,  LI.  G  1 

1.  °  Primero:  estaua  cada  día 
enseñando  en  el  templo. 

2.  °  2.0:  acabada  la  predicación, 
porque  no  hauía  quien  lo  resci- 
biese  en  Hierusalem,  se  voluía  a 
Bethania. 

De  la  cena,  Mal,  26;  Jo.,  13, 

LI.  A  2 

1.  °  Primero:  comió  el  cordero 
pascual  con  sus  doze  apóstoles,  a 
los  47 v  quales  les  predixo  su 
muerte:  (En  verdad  os  digo  que 
vno  de  vosotros  me  ha  de  vender). 

2.  °  2.":  labó  los  pies  de  los  dis- 
cípulos, hasta  los  de  Judas,  eo- 
mencando  de  Sant  Pedro,  el  qual 
considerando  la  maiestad  del  Se- 
ñor y  su  propria  baxeza,  no  que- 
riendo consentir  dezía:  [QSeñor, 
¿tú  me  labas  a  my  los  pies?[)]; 
mas  Sant  Pedro  no  sabía  que  en 
aquello  daba  exemplo  de  humil- 
dad, y  por  eso  dixo:  (Yo  os  he 
dado  exemplo,  para  que  hagáis 
como  yo  hize[)]. 

3.  °  3.":  instituyó  el  sacratíssi- 
mo  sacrificio  ■  de  la  eucharistía, 
en  grandíssima  señal  de  su  amor, 
diziendo:  (Tomad  y  comed).  Aca- 
bada la  cena  *,  Judas  s[e]  sale  a 
vender  a  Xpo.  nuestro  Señor. 


»  sacramento  Do.  et  Bu. 


VL'LGATA  VERSIO 

64r  De  pkaedicatione  in  templo, 
Luc,  19.0  1 

Primo .  Docebat  quotidie  in 
templo. 

2.0  Finita  praedicatione ,  in 
Bethaniam  a  redibat,  nemine  apud 
Hierosolymam  ipsum  excipiente. 

De  coexa  ultima,  Math.,  26.0  E*r 
Joan,  13.0  » 

Primo.  Comedit  cum  discipu- 
lis  paschalem  agnum,  eosque  de 
imminente  sua  morte  praemonuit: 
(Amen  dico  uobis,  quia  unus  ue- 
strum  me  traditurus  est). 

2.0  Lauit  eorum,  Judae  quoque 
ipsius,  pedes,  incipiens  a  Petm, 
qui  ad  maiestatem  Christi  et  in- 
dignitatem  suam  respiciens,  sese 
opponebat:  (Domine,  tu  mihi  lauas 
pedes?),  ignarus  scilicet  praeberi  a 
Domino  exemplum  humilitatis,  ita 
])Ostea  declarante:  (exemplum  de- 
di  uobis,  ut  sicut  ego  feci,  ita  et 
uos  faciatis). 


3."  Sanctissimum  cucharistiae 
sacramentum  instituit  in  signuni 
summac  dilectionis ,  his  uerbis 
utens:  (Accipite  et  comedite  etc.). 
Expleta  autem  coena  3,  Judas  ad 
uendendum  illum  egrcssus  est. 

■    Sct¡.  se  ob/ilt. 


1  Lic..  XIX.  47-4N;  cf.  Loe.,  XXI,  J7  et  XXII,       Mauc.  XI,  11. 

2  Matul,  XXVI.  1-30;  Jo.,  XIII,  i-;o;  Marc,  XIV,  12-26;  Lic.,  XXII,  7-38; 
Jo.,  XI1I-XY1I. 

3  Ex  hoc  puncto  intéUigitur,  S.  [gnatíum  (contra  Ludolfum  Cartusianum,  qui  narrat 


ExKKCII'IA   

i 

VKRSIO  PRIMA 


Mysteria 


VKRSIO   P.  ROOTHAAN 


4^3 


De  PRAEDICATIONE  IN  TEMPLO, 

Lu.,  19  1 

Primo:  (erat  il  quotidie  docens 
in  templo). 

2.0  Finita  predicatione,  cum 
non  esset  qui  eum  susciperet  Hie- 
rosolymis,  reuertiturin  Bethaniam. 

Dk  coexa  Do.mim  ■ 

72r  Primo.  Comedit  agnum  pa- 
schalem  cum  duodecim  apostolis 
suis,  quibus  mortem  suam  praedi- 
xit:  (amen  dico  uobis,  quia  vnus 
vestrum  me  traditurus  est). 

2.0  Lauit  pedes  discipulorum, 
etiam  Judae,  incipiens  a  Petro,  qui 
maiestatem  Domini  et  propriam 
abiectionem  uidens,  renitendo,  di- 
cebat:  (Domine,  tu  mihi  lauas  pe- 
des?) Petrus  autem  nesciebat  quod 
exemplum  b  humilitatis  in  hac  re 
preberet,  et  ideo  dixit:  (Exemplum 
meum  do  vobis,  ut  sicut  ego  feci 
ita  et  uos  faciatis). 

3.°  Instituit  sacratissimum  eu- 
charistiae  sacramentum  in  máxi- 
mum signum  dilectionis  suae,  di- 
cens:  (Accipite  et  comedite).  Per- 
acta  autem  coena  3,  Judas  exiit, 
Christvm  traditurus. 


DE  PRAEDICATIONE  IX  TEMPLO 
LUC.  CAI".  19.  LITT.  G 

Primo,  erat  quotidie  docens  in 
templo. 

Secundo,  finita  praedicatione, 
quia  non  erat  qui  eum  exciperet 
Hierosolymis,  redibat  in  Betha- 
niam. 

DE  COEXA  [ULTIMA] 
MATTH.  26.  JO.  13.  LITT.  A  -. 

Primo,  comedit  agnum  Pascha- 
lem  cum  suis  duodecim  Apostolis, 
quibus  praedixit  mortem  suam. 
(Amen  dico  vobis,  quia  unus  ve- 
strum me  traditurus  est). 

Secundo,  lavit  pedes  Discipulo- 
rum suorum ,  etiam  [ipsius]  Ju- 
dae, incipiens  a  S.  Petro,  qui  con- 
siderans  majestatem  Domini,  et 
suam  propriam  vilitatem,  nolens 
consentiré,  dicebat:  (Domine,  tu 
mihi  lavas  pedes?)  Sed  S.  Petrus 
nesciebat,  eum  in  hoc  praebere 
exemplum  humilitatis,  et  ideo  [Je- 
sús] dixit:  (Exemplum  dedi  vobis, 
ut  quemadmodum  ego  feci,  ita  et 
vos  faciatis). 

Tertio,  instituit  sanctissimum 
Sacrificium  Eucharistiae,  in  máxi- 
mum signum  sui  amoris,  dicens: 
(Accipite  et  comedite).  Finita  coe- 
na 3,  Judas  exit  ad  vendendum 
Christum  Dominum  nostrum. 


■    orat  A. 
b  specimcn. 


Judam  exiisse  a  coenaculo  ante  institutam  Eucharistiam.  ü.  LV  et  LYi)  censuisse 
Dominum  dedisse  quoque  Judae  communionem;  id  quod  tnulti  negant.  permulti  af- 
firmant.  Affirmat  S.  Thomas.  in  Siitnma,  III,  LXXXI.  II,  et  in  libriim  IV Sentenüarum, 
dist.  XI,  quaest.  LU,  art.  II. 


484 


MONTJMENTA  IGNATIAXA 


AUTOGRAPHUM 

De  los  misterios  hechos  desde  la 
cena  hasta  el  huerto  ixclusibe, 
Mat.,  ca.  26  y  Marco,  ca.  14  a  1 

í*  Primero:  el  Señor  acabada 
la  cena  y  cantando  el  hymno,  se 
fué  al  monte  Olibeti  con  sus  discí- 
pulos llenos  de  miedo;  y  dexando 
los  ocho  en  Gethesemaní,  dizien- 
do:  (Sentaos  aquí  hasta  que  vaya 
allí  a  orar). 

2.  °  2.0:  acompañado  de  Sant 
Pedro  Sant  Tiago  y  Sant  Joán,  oró 
tres  vezes  al  Señor  diziendo:  (Pa- 
dre, si  se  puede  hazer,  pase  de  my 
este  cáliz;  con  todo,  no  se  haga 
my  voluntad,  sino  la  tuya;  y  estan- 
do en  agonía  orava  más  prolixa- 
mente). 

3.  °  3.°:  vino  48  en  tanto  temor, 
que  dezía:  (Triste  está  my  ánima 
hasta  la  muerte[)]  2;  y  sudó  sangre 
tan  copiosa,  que  dize  San  Lucas: 
(Su  sudor  era  como  gotas  de  san- 
gre que  corrían  en  tierra),  lo  qual 
ya  supone  las  vestiduras  estar  lle- 
nas de  sangre  3. 


Prius  15. 


VULGATA  VERSIO 

64v  De  mysteriis  post  coexam  et 
ix  hoRto  gestis,  Math.,  26.0  ET 
Marc,  14.0  a  1 

Primo.  Peracta  coena  et  hy- 
mno dicto,  profectus  est  Christus 
ad  Oliueti  montem  cum  discipulis 
suis  undecim  metu  plenis;  et  ^cto 
remanere  iussit  Gethsemani:  (sé- 
dete hic  doñee  uadam  illue,  et 
orem). 

2.0  Ductis  secum  tribus,  Pe- 
tro,  Jacobo  et  Joanne,  orauit  ter 
dicens:  (Pater,  si  fieri  potest,  trans- 
eat  a  me  calix  iste;  verumtamen 
non  mea  uoluntas  fíat,  sed  tua);  et 
in  agonía  existens,  prolixius  ora- 
bat. 

3.0  Cum  eo  timoris  redigi  se 
passus  fuisset  b,  ut  diceret:  (Tristis 
est  anima  mea  usque  ad  mor- 
tem )  2,  etiam  c  sanguinem  sudauit 
copiosum,  teste  Luca:  (Factus  est  d 
sudor  eius,  sicut  guttae  sanguinis 
decurrentis  in  terram).  Vnde  con- 
iicere  licet,  uestimenta  eius  iam 
tum  fuisse  madefacta  cruore  c  3. 


•i-    15  ms. 

l>  EttUVtd.  ex  eo  timoris  et  anxietatis 
redigi  se  passus  fuit. 

c    Prius  et. 

<l    Prius  factae  sunt. 

c  Emtnd.;  prius  cruéntala  pro  cruore; 
quid  pro  madefacta  prius  ¡egéretur  non 
appartt. 


1    Matth.,  XXVI,  30-4C;  Marc,  XIV,  Í6-42;  Ltjc,  XXII,  59-46;  Jo.,  XVIII,  t. 

-  En  Evangeliis  narratur,  Christum  verba  illa  «tristis  est  anima  mea»,  etc.,  dixisse 
antequam  Patrem,  ut  calicem  passionis  a  se  transferret,  rogaret;  id  <iuod  in  hac  con- 
templatíone  proponitur  in  puncto  altero.  \'erumtamen  eadem  verba  bis  dici  poterant; 


Exercitia  —  Mysterta 


485 


VERSIO  PRIMA 

De  mysteriis  '■'  a  coicn'a  usque  ad 

HORTU.M  I.NCU  SII  K,  MaTH.,  2f>  1 

Primo.  Dominus,  finita  coena, 
et  hymno  dicto,  cum  pauidis  unde- 
cim  discipulis  profectus  est  b  in 
72v  montem  Oliueti,  relinque[n]s 
octo  discípulos  in  villa  Gethse- 
mani:  (Sédete  hic,  doñee  uadam 
illue  et  orem). 

2.0  Assumpto  Petro,  Jacobo  et 
Joanne,  orauit  ter  Dominum  di- 
cens:  (Pater,  si  fieri  potest,  trans- 
eat  a  me  calix  iste;  veruntamen 
non  mea  uoluntas,  sed  tua  fiat).  Et 
cum  esset  in  agonía,  prolixius 
orabat. 

3.0  In  tantum  venit  ai?. riela  lis, 
aun  prius pauisset  et  mestus  fuisset, 
(jna/ido  dicebat;  (Tristis  est  anima 
mea  usque  ad  mortem)  2,  vt  su- 
daret c  sanguinem  adeo  copióse,  ut 
dicat  Lucas  (factus  est  sudor  sicut 
guttae  sanguinis  decurrentis  in 
terram[)],  quod  iam  supponit  ma- 
defactas  sanguine  vestes  3. 


a    de  factis  a  coena. 
b  tetendit. 

c  3.0  in  tantum  venit  timorem  ut  dice- 
ret  (tristis  est  anima  mea  usque  ad  mor- 
tem) et  sudauit,  A. 


VERSIO  I".  ROOTHAAN 

DDE   MYSTERIIS   FACTIS  A    COENA  t'S- 
QUE  AD  HORTUM  INCLUSIVE 
MATTH.  26.  ET  MaHC  14 

Primo,  Dominus  finita  coena,  et 
cantans  hymnum,  profectus  est  ad 
montem  Oliveti  cum  suis  Discipu- 
lis metu  plenis:  et  relinquens  octo 
in  Gethsemani,  dicens:  (Sédete  hic 
doñee  vadam  illuc,  et  orem). 

Secundo,  assumptis  comitibus 
S.  Petro,  S.  Jacobo,  et  S.  Joanne, 
oravit  ter  ad  Dominum,  dicens: 
(Pater  mi,  si  possibile  est,  transeat 
a  me  calix  iste:  verumtamen  non 
sicut  ego  voló,  sed  sicut  tu).  Et 
existens  in  agonia  orabat  proli- 
xius. 

Tertio,  in  tantum  timorem  venit, 
ut  diceret:  (Tristis  est  anima  mea 
usque  ad  mortem )  2  et  sudavit 
sanguinem  tam  copiosum,  ut  dicat 
S.  Lucas:  (Factus  est  sudor  ejus 
sicut  guttae  sanguinis  decurrentis 
in  terram).  Id  quod  jam  supponit 
vestimenta  esse  [fuisse]  plena  san- 
guine 3. 


certe  vera  erant  etiam  eo  tempore,  quo  Dominus  in  agonia  erat  et  sanguinem  sudabat, 
et  lioc  loco  ab  Ignatio  posita  sunt,  quo  magis  immensitas  dolorum  Domini  pateret. 
3    V.  supra,  Proleg.,  p.  Gg. 


MONUMENTA  IGNATIANA 


486 

autographum 

De  los  misterios  hechos  desde  el 
huerto  hasta  la  casa  de  anas 
inclusiue,  Mat.,  26;  Lucas,  22.0; 
Mar.,  14  a  1 

1.  °  Primero:  el  Señor  se  dexa 
besar  de  Judas,  y  prender  como 
ladrón,  a  los  quales  dixo:  (Como  a 
ladrón  me  avéis  salido  a  prender, 
con  palos  y  armas,  quando  cada 
día  estava  con  vosotros  en  el  tem- 
plo, enseñando,  y  no  me  prendis- 
tes);  y  diziendo:  (¿A  quién  buscáys?) 
cayeron  en  tierra  los  enemigos. 

2.  °  2.°:  San  Pedro  hirió  a  un 
sieruo  del  pontífice,  al  qual  el  man- 
sueto Señor  dize:  (Torna  tu  espa- 
da en  su  lugar),  y  sanó  la  herida 
del  siervo. 

3.  °  3.0:  desamparado  de  sus 
discípulos  es  llevado  a  Anás,  adon- 
de San  Pedro,  que  le  avía  seguido 
desde  lexos,  lo  negó  vna  vez,  y  á 
Xpo.  le  fué  dada  vna  bofetada  di- 
ziéndole:  (¿Así  respondes  al  pontí- 
fice?) s. 

De  los  misterios  hechos  desde 
casa  de  Anas  hasta  la  casa  de 
Cayphás  inclusiue  8 

4Sv  I .°  Primero:  lo  llevan  ata- 
do desde  casa  de  Anás  a  casa 


a  15  Aut.,  Vu.,  Bu.  et  Do.;  et  Do.  gtii- 
dem  habebat  prius  1  8. 


VULGATA  VERSIO 

De  compr'ehensione  Christi  et 
traductione  ad  Annae  domum, 
Math.,  26.0;  Luc.  22.°  et  Marc. 

I4.° a  1 

Primo.  Permisit  se  Dominus 
ósculo  a  Juda  tradi,  65  et  quasi  la- 
tronem  comprehendi:  (Tanquam 
ad  latronem  existís  comprehende- 
re  me;  quotidie  apud  uos  eram 
docens  in  templo,  et  non  me  te- 
nuistis);  ipsoque  interrogante 
(quem  quaeritis?),  corruerunt  in 
terram  inimici  omnes. 

2°  Seruum  pontificis  percu- 
tienti  Petro  ait:  (Mitte  gladium 
tuum  in  uaginam),  et  sanauit  ser- 
uum. 

3.0  Captus,  et  a  discipulis  reli- 
ctus,  ad  Annae  domum  pertrahi- 
tur,  ubi  a  Petro,  paulo  post  secu- 
to, semel  negatus  est;  et  alapam 
accepit  a  ministro  quodam  obii- 
ciente:  (Sic  respondes  Pontifi- 
ci?)  5. 

De  gestis  tostea  in  domo  Cai- 
phae,  Math.,  26.0  3 

Primo.  Abducitur  ligatus  Chri- 
stus  ab  Anna  in  domum  Caiphae, 


1 ms. 


>  Matto,  XXVI,  47-38  et  69-70;  Luc,  XXII,  47"5?;  Marc,  XIV,  43-54  et  66-68; 
Jo.,  XVIII,  1-23. 

2  Quae  in  hoc  puncto  de  Anna,  prima  Petri  negatione,  alapa  dicuntur,  ex  Jo.,  XVIII, 
13-23,  deprompta  sunt.  Ex  cujus  narratione  mérito  colligitur,  Annam  et  Caipham  in  ejus- 


Exi  RCITIA  —  Mys  i  i  ría 


487 


VERSIO  PRIMA 

De  mystertis  8  factis  ab  horto 

VSQUE  AI)  DOMUM  AnNE  INCLUSIUE, 

Math.,  26  1 

Primo.  Dominus  osculatur  a 
Juda  proditore,  et  comprehenditur 
ut  latro  a  satellitibus,  quibus  dixit: 
(Tanquam  ad  latronem  exiistis 
eomprehendere  me,  quotidie  apud 
vos  docebam  in  templo  73  et  non 
me  tenuistis)  et  cum  ante  dixis- 
set  b  ( quem  cjueritis? )  inimicos 
prostrauerat. 

2."  Petrus  per cusi t  seruum 
pontificis,  cui  mansuetus  Dominus 
ait:  (Conuerte  gladium  tuum  in  lo- 
cum  suum),  et  sanauit  seruum  per- 
cussum. 

3.0  Derelictus  a  discipulis,  du- 
citur  ad  Annam,  quem  Petrus  se- 
quebatur  a  longe,  et  ibi  eum  semel 
negauit  c,  et  Christus  alapa  per- 
cussus  est  a  dicente  d:  (Sic  respon- 
des pontifici?)  2. 

De  factis  a  domo  Axnae  usque 
ai)    domum   cayphae  inclusiue, 
M.,  26  3 

Primo.  Ducitur  ligatus  ab  Anna 
ad  Caypham,  ubi  Petrus  bis  eum 


;l    Hoc     add.  supra  vers.  in  A. 
b    tenuistis)  ante  quod,  dicto. 
c    a  longe,  vbl  Petrus  semel  Xpum. 
negauit. 

«•    est,  dicendo. 


VERSIO   P.  ROOTHAAN 

DE  MYSTERIIS  FACTIS  AB  HORTO 
USQUE  AD  DOMUM  AnNAE  INCLUSIVE 

Matth.  26.  Luc.  22.  Marc.  14.a 

Primo,  Dominus  osculandum  se 
permittit  Judae,  et  comprehendi  ut 
latronem  [a  satellitibus];  quibus 
dixit:  (Tamquam  ad  latronem  exi- 
stiscum  gladiis  et  fustibus  eompre- 
hendere me:  quotidie  apud  vos  se- 
debam  docens  in  Templo,  et  non 
me  tenuistis). Et  dicente  eo:  (Quem 
quaeritis? )  ceciderunt  in  terram 
inimici. 

Secundo ,  S.  Petrus  vulneravit 
quemdam  servum  Pontificis,  cui 
mansuetus  Dominus  dixit:  (Con- 
verte gladium  tuum  in  locum 
suum)  et  sanavit  vulnus  servi. 

Tertio,  derelictus  a  suis  Disci- 
pulis, pertrahitur  ad  Annam,  ubi 
S.  Petrus,  qui  eum  secutus  erat  a 
longe,  eum  negavit  semel;  et  Chri- 
sto  data  fuit  alapa,  [a]  dicente  illi: 
(Sic  respondes  Pontifici?)  2 

DE  MYSTERIIS  FACTIS  A  DOMO  AXNAE 
USQUE    AD     DOMUM  CaIPHAE 
INCLUSIVE  3 

Primo,  illum  pertrahunt  ligatum 
a  domo  Annae  ad  domumCaiphae, 

a    Sir.  4.a  ed.;  15  /." 


dem  domus  distínctís  partíbus  habitasse.  0uare  reüqui  tres  evangelistae,  compendio 
quodaiil  rem  ita  narrare  poterant,  ac  si  omnes  tres  Petri  negationes  apud  Caipham  con- 
tigissent. 

3   Matth.,  XXVI,  58-75;  Marc,  XIV,  53-72;  Lúe,  XXII,  54-65;  Jo.,  XVIII,  24-27. 


488 


M  O  N  V  M  ENTA  ION  A I  I A  S  A 


AUTOGRAPHIM 

de  Cayphás,  adonde  San  Pedro  lo 
negó  dos  vezes;  y  mirado  del  Se- 
ñor [Qsaliendo  fuera  lloró  amar- 
gamente[)]. 

2.  °  2.0:  estuvo  Jesús  toda  aque- 
lla noche  atado 

3.  °  3.0:  aliende  desto  los  que 
lo  tenían  preso  se  burlaban  dél,  y 
le  herían,  y  le  cubrían  la  cara,  y  le 
daban  de  bofetadas;  a  y  le  pregun- 
taban: (Prophetiza  nobis  quién  es 
el  que  te  hirió;  y  semejantes  cosas 
blasphemaban  contra  él[)]. 

De  los  misterios  hechos  desde  la 
casa  de  Cayphás  hasta  la  de  Pi- 
lato  inclusive,  Mat.,  27  b;  Lu- 
cas, 23;  Mar.,  15  2 

l.°  Primero:  lo  llevan  toda  la 
multitud  de  los  judíos  c  a  Pilato,  y 
delante  dél  lo  acusan  diziendo:  (A 
éste  avernos  hallado  que  hechaua 
a  perder  nuestro  pueblo,  y  vedaba 
pagar  tributo  a  César). 


a  Tota  loci  hujus  interpunctio  est  ex 
Aut.,  etium  punctum  cum  virgula  (;),  <¡uod 
si  gnu  m  a  tías  non  reperias  in  Aut. 

b    26  Aut. 

c  Add.  in  marg.  pro  delctis  in  textil, 
postverb.  acusan,  el  pueblo  menudo  de  los 
judíos;  quae  quidem  difficulter  in  Aut.. 
dene  autem  leguntiir,  etsi  oblitterata,  in  Xa. 
Adde  quod  loquutio  pueblo  menudo  OC- 
currit  in  regu/is  10.a  et  jj."  ad  sentiendum 
cum  Ecclesia.  Pueblo  uniucrsal  a  P.  Boom-, 
S.  y.,  propositum  (CfíE,  n"  /8,  A'ov.  igiS. 
p.  J2.,  n.  22)  ni  mis  longum  est;  continet  lit- 
teram  i,  cujus  apex  non  apparct  nisi  semel 
in  v.  judíos.-  non  usurpatur  alias  in  libello: 
in  millo  ms..  quantum  scimus,  legilur. 


VU1GATA  VERSIO 

ubi  Petrus  rursum  eum  bis  nega- 
uit,  atque  respiciente  ipsum  Do 
mino:  (egressus  foras  fleuit  amare) 

2.0  Permansit  ligatus  tota  illa 
nocte 

3.0  Circunstantes  eum  a  satel- 
lites  illudebant,  uexabant,  et,  uc- 
lata  facie,  colaphis  caedebant  in- 
terrogantes: (prophetiza  nobis  quis 
est,  qui  te  65 v  percussit);  ac  rao- 
dis  aliis  blasphemabant. 


De  Chrisii  apud  Pilatom  acci- 
satioxe,  Maih.,  27.0  b;  Lee,  23  0 
et  Marc,  15.0 " 

Primo.  Traducitur  deincepsad 
Pilatum  Christus  et  coram  eo  a 
iudaeis  calumnióse  aecusatur  '': 
( hunc  inuenimus  subuertentem 
gentem  nostram  et  prohibentem 
daré  tributa  Caesari). 


a   Seq.  tninistri  ob/itt. 

b  26  ms.  et  edd.  /.".  conimbr..  vindobo- 
nen.,  hispalen.,  burgen.,  rom.  2.a,  pro  2/.° 
quod  recle  habet  Inst. 

c  22  ms.  et  supradictae  edd.  praeter 
rom.  2.'""  et  Inst..  quae  rede  habent  23." 

-1    Seq,  (in  oblitt. 


1  Id  quidem  plañís  verbis  in  Evangelio  non  narratur,  sed  ex  loto  contextu  colli¡;i 
potcst  vel  saltem  ita  pie  meditan  licet.  Sic  meditatur  Ludolfus,  11,  LX,  VIL 


EXERCITIA  —  MYSTERIA 


489 


VERSIO  PRIMA 

negauit,  ct  Domino  respiciente  ;1, 
(egressus  foras  fleuit  amare). 

2.  "  Jesvs  tota  illa  nocte  lígatus 
detentus  est  '. 

3.  °  Practerca  b  viri,  qui  tene- 
bant  Jesvm,  illudcbant  ei  dicentes: 
(Prophetiza,  quis  est  qui  te  per- 
cussit)  et  similia  blasphemabant  in 
eum. 


73v    De  í  ACiis  a  domo  Cayphe 

AD  PlLATUM  IN'CLUSIUE.  MaT.,  2/  c; 

Luc,  23;  Marc,  15  2 

Primo.  Ducitur  ad  Pilatum  et 
coram  ipso  accusatur  a  Iudeorum 
turba  dicentium:  (llunc  inuenimus 
subuertentem  gentem  nostram  et 
prohibentem  tributa  dari  Caesari). 


á    et  a  Domino  respectus. 
b    super  hoc. 

c    26  A  et  B.  Cf.  auno!,  ad  1 '//. 


VERSIO  P.  KOOTHAAN 

ubi  S.  Petrus  eum  bis  negavit,  et 
respectus  a  Domino  (Egressus  fe- 
ras  flevit  amare). 

Secundo,  mansit  Jesús  tota  illa 
nocte  ligatus  '. 

Tcrtio,  praeterea,  ii  qui  tenebant 
eum  captivum,  illudebant  ei,  et 
percutiebant  eum,  et  velabant  ei 
faciem,  et  dabant  ei  alapas,  et  in- 
terrogabant  eum:  (Prophetiza  no- 
bis,  quis  est  qui  te  percussit?):  et 
similia  blasphemabant  contra 
illum. 

DK  MYSTERIIS  FAGTIS  A  DOMO  CAI- 
I'HAK,  USQUE  AD  [DOMVM]  PILATI 
INCLUSIVE.    MATTH.    27.  a  LlC.  23. 

Marc.  15  -. 

Primo,  pertrahunt  eum  omnis 
multitudo  Judaeorum  ad  Pilatum, 
et  coram  illo  eum  accusant,  dicen- 
tes:  (Hunc  invenimus  subverten- 
tem  gentem  nostram,  et  prohiben- 
tem tributa  daré  Caesari). 


a    26  /."  et  4.a  edd. 


-  M.vith.,  XXVII,  1-2  et  ri-2G;  Luc,  XXIII,  1-5  et  13-25;  Marc,  XV  1-15; 
Jo.,  XVIH .  28-40. 


490 


MONUMENTA  IGNATIANA 


AUTOGRAPHUM 

2.  °  2.°:  después  de  abellu  Pila- 
to  vna  vez  y  otra  examinado,  Pila- 
to  dize:  (Yo  no  hallo  culpa  nin- 
guna). 

3.  "  3.u:  le  fué  preferido  a  Ba- 
rrabás, ladrón  ':  (Dieron  vozes  to- 
dos diziendo:  no  dexes  a  éste,  sino 
a  Barrabás). 

De  los  misterios  hechos  desde 

CASA  DE  PlLATO  HASTA  LA  DE  He- 
RODES  * 

l.°  Primero:  Pilato  embió  a 
Jesú  galileo  a  Herodes,  tetrarcha 
de  Galilea. 

49r  2.°  2.°:  Herodes  curioso  :! 
le  preguntó  largamente;  y  El  nin- 
guna cosa  le  respondía,  aunque  los 
escribas  y  sacerdotes  le  acusaban 
constantemente. 

3.°  3.0  Herodes  lo  despreció 
con  su  exército,  vestiéndole  con 
vna  beste  blanca. 

De   LOS   MISTERIOS   HECHOS  DESDE 

casa  de  Herodes  hasta  la  de  Pi- 
lato, Mat.,  27  b;  Le,  23;  Ma.,  15, 

ET  Jo.,  19  4 

1.  "  Primero:  Herodes  lo  torna 
a  embiar  a  Pilato,  por  lo  qual  son 
hechos  amigos,  que  antes  estavan 
enemigos. 

2.  "  2.":  tomó  a  Jesús  Pilato,  y 
acotólo;  y  los  soldados  hizieron  vna 


a  praeferido  Aut. 
b    16  Aut. 


VULGATA  VERSIO 

2.0  Eo  semel  atque  iterum  exa- 
minato,  retulit  Pilatus:  (ego  nullam 
in  eo  inuenio  causam). 

3.0  Barabbae  latronis,  quam 
Christi  Jesu,  liberationem  malle  se 
iudaei  proclamarunt  1  :  (non  hunc 
sed  Barabbam). 

De  transmisso  Christo  ad  Hero- 
dem,  ibidem  5 

Primo.  Transmisit  Pilatus  Chri- 
stum  ad  Herodem,  aestimans  quod 
esset  galilaeus. 

2.0  Herodi  poscenti  curiosa  3 
nihil  penitus  respondit,  licet  a 
iudeis  ualide  aecusaretur. 


j.°  Ab  Herode  cu m  suo  exer- 
citu  spretus  fuit  atque  ueste  alba 
indutus. 

De  reuersioxe  ab  Herode  ad  Pt- 
latüm,  Math.,  27.0  a;  Lic.,  23."  b; 
Marc,  15."  et  Joan.,  19."  4 

Primo.  Christum  remisit  ad 
Pilatum  Herodes,  66  et  ambo  ca 
ipsa  die,  cum  prius  inimici  essent, 
sibi  inuicem  reconciliati  sunt. 

2."  Jesum  flagellis  caedi  iussit 
Pilatus;  milites  eundem  spinis  co- 


b  iCt  ms.  et  edil,  allatae,  praeter  rom. 
2."m  el  fus/.,  quae  recle  habent  27.0 

b  21  ms.  et  dictat  edd.  praeter  rom.  2."m 
et  Inst.  quat  bou  habent  23.0 


1  V.x  LuC,  XXII I,  6-25,  intelligitur  Dominuni  ad  Ucrodeni  missum  csse  anteíiuani 
Barabbae  postpositus  cssot.  De  Ilcrodc  autem  agitur  in  mysterio  sequentL 


Exerciiia  —  Mystkkia 


491 


VERSIO  PRIMA 

2.°  lterum  atque  iterum  exa- 
minans  eum  Pilatus  ait:  (Ego  nul- 
lam  in  eo  inuenio  causam). 

3.0  Praelatus  est  i  11  i  Barabas 
latro  '  :  (Clamauerunt  omnes  di- 
centes:  non  hunc,  sed  Barrabam). 

De  factis  a  domo  Pilati  ad  He- 

RODEM,  CAP.  EODEM  a  2 

Primo.  Pilatus  misit  Jesvm  ut 
galileum  ad  Herodem  tetrarcham 
Galileae. 

2."  Herodes  curiosus  3  interro- 
gat  b  eum  multis  sermonibus,  et 
ipse  nihil  respondebat,  constan- 
ter  74  accusantibus  illum  scribis 
ac  sacerdotibus. 

3.0  Spernit  illum  Plerodes  cum 
exercitu  suo,  induens  eum  ueste 
albac. 

De  factis  a  domo  Herodis  ad  Pi- 

LATUM,  IBIDEM,  ET  Jo.  19  4 


Primo.  Herodes  remisit  illum, 
vnde  reconciliati  sunt  Herodes  et 
Pilatus,  ante  inimici  d. 

2.0  (Comprehendit  Jesvm  Pila- 
tus et  flagellauit;  et  milites  ple- 

a    vbi  supra. 
b  interloquitur. 
?    alba,  ut  insanum. 

illum,  ex  quo  reconciliatus  fuit  He- 
rodes et  Pilatus  olim  inimici. 


VERSIO   P.  ROOTHAAN 

Secundo,  postquam  Pilatus  eum 
semel  et  iterum  examinasset,  ait 
Pilatus  (Ego  nullam  invenio  in  eo 
causam). 

Tertio,ei  praelatus  fuitBarabbas 
latro  1  ( Clamaverunt  omnes  di- 
centes:  non  hunc  sed  Barabbam). 

DE  MYSTERIIS  FACTIS  A  DOMO  PILA- 
TI   USQUE  AD   [dOMU.m]  HERODIS  8 

Primo,  Pilatus  misit  Jesum  [ut- 
pote]  Galilaeum  ad  Herodem  Te- 
trarcham Galilaeae. 

Secundo,  Herodes,  curiosus  8, 
interrogavit  eum  multum,  et  ille 
nihil  ei  respondit,  licet  Scribae  et 
Sacerdotes  constanter  eum  accu- 
sarent. 

Tertio,  Herodes  eum  sprevit 
cum  exercitu  suo,  induens  eum 
veste  alba. 

DÉ  MYSTERIIS  FACTIS  A  DOMO  HE- 
RODIS USQUE  AD    [dOMUM]  PILATI 

Matth.  27.  Luc.  23.  Marc.  15.  ET 
Jo.  19  4. 

Primo,  Herodes  remittit  eum  ad 
Pilatum,  ob  quam  causam  facti 
sunt  amici,  cum  prius  essent  ini- 
mici. 

Secundo,  apprehendit  Jesum  Pi- 
latus, et  flagellavit  eum;  et  milites 


s   Luc,  XXm,  6-u. 

3    \'.  supra,  Proleg.,  p.  70. 

*  Matth.,  XXVII,  26-30;  Luc,  XXIII,  12-16  et  22;  Marc,  XV,  15-20;  Jo.,  XIX,  i-G 


492 


MOXUMEXTA  IGXATIAXA 


AUTOGRAPHUM 

corona  de  espinas,  y  pusiéronla 
sobre  su  cabeza,  y  bestiéronlo  de 
púrpura,  y  venían  a  él  y  dezían: 
(Dios  te  salue,  rey  de  los  iudíos); 
[Qy  dábanle  de  bofetadas[)]. 

3.°  3.0:  lo  sacó  fuera  en  pre- 
sentía de  todos:  (Salió  pues  Jesús 
fuera  coronado  de  espinas,  y  ves- 
tido de  grana;  y  díxoles  Pilato:  E 
aquí  el  hombre);  y  como  lo  viesen 
los  pontífices,  daban  bozes  dizien- 
do:  (Crucifica,  crucifícalo). 


VI  LGATA  VERSIO 

ronarunt ,  atque  purpura  indue- 
runt;  deinde  irridentes  dicebant: 
(salue,  rex  iudaeorum)  et  cola- 
phos  simul  impingebant. 

3.0  Ita  coronatum  spinis  et 
purpura  indutum  eduxit  in  propa- 
tulum  Pilatus,  et  ait:  (Ecce  Homo); 
pontífices  uero  conclamabant : 
(Crucifige,  crucifige  eum). 


Di:  los  misterios  hechos  desde 
casa  de  Pilato  hasta  la  cruz 

INCLUSIUE,  JO.,  19,  IX.  D  1 

1.  "  Primero:  Pilato,  sentado 
como  juez,  les  cometió  a  Jesús, 
para  que  le  crucificasen,  después 
que  los  iudíos  lo  auían  negado  por 
rey  diziendo:  (No  tenemos  rey  sino 
a  César[)]. 

2.  °  2.":  llevava  la  cruz  a  cues- 
tas, y  no  podiéndola  llevar,  fué 
constreñido  49v  Simón  drénen- 
se, para  que  la  leuase  detrás  de 
Jesús. 

3.  "  3.0:  lo  crucificaron  en  me- 
dio de  dos  ladrones,  poniendo  este 
título  (Jesús  Nacareno,  rey  de  los 
iudíos). 


De  coxdemxatioxe  et  crucifixio- 
xe  Jesu  Christi,  Joaw,  19.0  ' 

Primo.  Sedens  pro  tribunali 
Pilatus,  Christum  iudicauit  et  tra- 
didit  crucifigendum,  posteaquam 
negantes  eum  iudaei  suum  regem 
esse,  dixerunt:  (Non  habemus  re- 
gem nisi  Caesarem). 

2.0  Baiulauit  Christus  crucem 
suam,  doñee  ob  uirium  defectum, 
Simón  quidam  cyreneus  illam  post 
eum  ferré  compulsus  est. 

3."  Inter  dúos  latrones  crucifi- 
xus  fuit,  adscripto  titulo:  (Jcsu^ 
nazarenus  rex  iudeorum). 


1  Jo.,  XIX.  13-22;  Matth.,  XXVII,  20  et  31-33,  37,  38;  Marc,  XV,  20-22,  26-28; 
Luc,  XXIII,  24-26,  32,  33,  $8¡ 


EXERCTTIA 

VERSIO  PRIMA 

ctentes  coronam  de  spinis  impo- 
suerunt  capiti  eius,  et  ueste  pur- 
purea circumdederunt  eum,  et  ve- 
niebant  ad  eum  et  dicebant:  Aue 
rex  iudeorum;  et  dabant  ei  ala- 
pas). 

3.°  Eduxit  illum  foras  uiden- 
dum  cunctis:  (Exiuit  ;1  quoque  Je- 
svs  portans  coronam  spineam  et 
purpureum  vestimentum)  et  dixit 
illis:  (Ecce  homo);  cumque  uidis- 
sent  eum  pontifices,  clamabant 
dicentes  :  (Crucifige,  crucifige 
eum). 

74v  De  factis  a  domo  Pilati  üs- 

QVE  AD  CRTJCEM  INCLUSIUE,  Jo.,  19  1 

Primo.  Pilatus  sedens  pro  tri- 
bunali  tradidit  eis  Jesvm  ut  crucifi- 
geretur,  postquam  negauerant  re- 
gem  judei  dicentes:  (Non  habemus 
regem  nisi  Caesarem). 

2.'J  Baiulauit  sibi  crucem,  quam 
cum  non  posset  ferré  b,  angariatus 
est  Simón  Cyrenensis,  ut  portaret 
post  Jesvm. 

3.0  Crucifixerunt  eum  cum 
duobus  latronibus,  hinc  inde,  ti- 
tulo supraposito:  (Jesvs  Nazarenus 
rex  jvdeorum). 


—  Mystkkia  493 
versio  p.  uoothaan 

fecerunt  coronam  de  spinis,  et 
posuerunt  eam  super  caput  ejus: 
et  vestierunt  eum  purpura,  et 
veniebant  ad  eum,  et  dicebant 
(Ave  Rex  Judaeorum):  et  dabant 
ei  alapas. 

Tertio,  eduxit  eum  foras  in  con- 
spectum  omnium,  (Exivit  ergo  Je- 
sús portans  coronam  spineam,  et 
purpureum  vestimentum),  et  dixit 
eis  Pilatus:  (Ecce  Homo),  et  cum 
vidissent  eum,  Pontifices  clama- 
bant, dicentes:  (Crucifige,  crucifi- 
ge eum). 

DE  MYSTERIIS    FACTIS  A  DOMO  PILA- 
TI USQUE  AD  CRUCEM  INCLUSIVE 
Joax.  19.  HIT.  D  !. 

Primo,  Pilatus  sedens  ut  judex, 
tradidit  illis  Jesum,  ut  eum  crucifi- 
gerent,  postquam  illum  Judaei  ne- 
gassent  [esse  suum]  Regem,  di- 
centes: (Non  habemus  regem  nisi 
Caesarem). 

Secundo,  portabat  crucem  hu- 
meris  suis,  et  cum  non  posset  eam 
portare,  coactus  fuit  Simón  Cyre- 
naeus,  ut  illam  portaret  post  Jesum 

Tertio ,  crucifixerunt  eum  in 
medio  duorum  latronum,  ponen- 
tes hunc  titulum:  (Jesús  Nazarenus 
Rex  Judaeorum). 


a  (Exiuit...  crucifige  eum)  A,  única 
parenthesi. 

b    quam  nequiens  ferré. 


494 


MOX ü MENTA  ICXATI A X A 


AL'TOGRAPHUM 


VI"  LO  ATA  VERSIO 


De  los  misterios  hechos  ex  la 

CRUZ,  JO.,  ig,  LIT.  E,  F,  G  1 

1 .  "  Primero  s :  habló  7  pala- 
bras en  la  cruz;  rogó  por  los  que 
le  crucificauan  3  ;  perdonó  al  la- 
drón; encomendó  a  San  Joán  a  su 
Madre,  y  a  la  Madre  a  San  Joán; 
dixo  con  alta  voz  (Sitio[)]  4  ;  y 
diéronle  hiél  y  vinagre  5  ;  dixo 
que  hera  desmanparado ;  dixo: 
(acabado  es);  dixo:  [QPadre  en 
tus  manos  encomiendo  mi  espí- 
rituQ]. 

2.  °  2.0:  el  sol  fué  escurescido, 
las  piedras  quebradas,  las  sepultu- 
ras abiertas,  el  velo  del  templo 

partido  eñ  dos  partes  tic  arriba 
abaxo  a. 


3.°  3.":  blasphémanle  dizien- 
do:  (Tú  eres  el  que  destruyes  el 
templo  de  Dios;  baxa  de  la  cruz); 
fueron  diuididas  sus  vestiduras, 


a  Add.  in  marg.  pro  deletis  hecho  pe- 
damos, qi/od  /egittir,  etsi  oblitt..  in  Ka.;  nisi 
forte  legenda  m  sil  se  despedazó. 


66v  De  mysteriis  ix  cruce  factis, 

JOAX.,  ig.°  1 

Primo  -  .  Blasphemias  a  pertu- 
lit  in  cruce  (vah,  qui  destruís  tem- 
plum  Dei)  et  diuisa  sunt  uestimen- 
ta  ejus. 


2.0  Effatus  est  Dominus  in  cru- 
ce uerba  septem,  orans  uidelicet 
pro  crucifigentibus  3,  latroni  par- 
cens,  Matrem  et  Joannem  sibi  mu- 
tuo commendans  b,  exclamans  (si- 
tio) 4,  quando  aceto  eum  potaue- 
runt  et  deinde  f  se  a  Patre  dicens 
derelictum,  postea  (consummatum 
est);  ac  postremo:  (Pater,  in  ma- 
nus  tuas  commendo  spiritum 
meum). 

3.0  Sol  obscuratus  est,  ipso 
expirante,  et  petrae  scissae  sunt; 
aperta  quoque  monumenta ,  et 
uelum  tem])li  a  summo  ad  infimam 


Seq.  etiam  oblitt. 
Sea.  se  oblitt. 

Seq.  (ronsummatuni  est)  oblitt. 


'   Jo.,  XIX,  23-37;  Matth.,  XXVTI,  35-52;  Maxc,  XV,  24-38;  Loe,  XXIII,  34-4C. 

'-'  «Ma^nuni  hic  notatur  discrimen  inter  vulgatam  versionem  et  autographum.  In  illa 
servatur  fere  ordo  historiae ;  in  autographo  contra,  historiae  serie  praeterniissa,  ordo 
rerum  contemplandarum  accommodatus  videtur  ad  coniniendatam  toties  a  S.  P.  conside- 
rationem  ptrs'onarum,  verborum,  actionum,  et,  in  tertia  hebdómada,  eoruiit  quae  Dominus 
patiiur.  In  primo  puncto  videmus  personam.  Jesum  ejusque  verba,  et  ea  quae  patitur. 
In  secundo  inaiiimata.  quae,  veluti  personifícala  suo  modo  do/ent,  et  dolorem  suum 
loquuntur.  In  tertio  huméeos  Christi,  eorumque  verba  et  actiones.  Porro  in  aperto  Christi 
latere  mérito  haec  desinit  contemplatio,  et  in  transfixo  Jesu  corde  conquiescit.  In  corde, 
doloris  et  amoris  pclago.>...  Ro.,  annot.  5,  p.  163. 


Exercitia  —  Mysteria 


495 


VLKSIO  PKIMA 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 


DE  FACT1S  IX  CRUCE,  11SIDEM, 

Jo.,  íg  1 

Primo  a  Blasphcmabatur  a 
dicentibus:  (Vah!  qui  destruís  tem- 
])lum  Dei)  (descende  de  cruce),  et 
diuisae  sunt  vestes  eius. 


2.0  Loquutus  est  septem  verba 
in  cruce,  orauit  pro  crucifixoribus s, 
pepercit  latroni;  comendauit  Joan- 
nem  Matri  et  Matrem  Joanni;  (cla- 
mauit:  sitio)  4,  et  potatus  est  felle 
et  aceto  5.  Clamauit  se  derelictum; 
(dixit:  consummatum  est).  Dixit 
Patri:  (In  manus  tuas  com-75 
mendo  spiritum  meum). 


DE   MYSTERIIS    FACTIS   IX  CRUCE. 

Jo.  ig.  lut.  E.  F.  G 

Primo  2 ,  locutus  est  septem 
verba  in  cruce:  oravit  pro  iis,  qui 
eum  crucifigebant  3,  veniam  de- 
dit  latroni,  commendavit  S.  Joan- 
nem  Matri  suae,  et  S.  Joanni  Ma- 
trem :  dixit  alta  voce:  (Sitio)  4  et 
dederunt  ei  fel  et  acetum  5  :  dixit 
se  esse  derelictum;  dixit:  (Con- 
summatum est);  dixit:  (Pater,  in 
manus  tuas  commendo  spiritum 
meum). 

Secundo,  sol  obscuratus  fuit, 
petrae  scissae,  sepulchra  aperta, 
velum  Templi  divisum  in  duas  par- 
tes a  summo  usque  deorsum. 


3.u  (Sol  obscuratus  est  et  pe- 
trae  scissae,  et  monumenta  aper- 
ta, et  velum  templi  scissum  in 
duas  partes  [)],  latus  lancea  perfo- 

a  Prior  punctorum  ordo  et  mutatioues 
factae  in  B  sunt  eadem  quae  in  Vu.  Vide 
ibid.  annot.  a.  p.  jqó,  et  annot.  >,  p.  4Q4;  in 
A  milla  indicatur  mutatio. 


Tertio,  blasphemant  illum,  di- 
centes:  (Vah,  qui  destruís  Tem- 
plum  Dei,  descende  de  cruce)  fue- 
runt  divisa  vestimenta  ejus,  per- 


3  «Ita,  in  ipso  actu  crucifixionis.  ut  innuit  S.  Lucas  [XXIII,  33-34],  qui  solus  evan- 
gelistarum  hoc  Domini  vcrbum  commemorat.--  Ibid.,  annot.  6. 

4  «Yidetui-  ex  S.  loanne  [XIX,  28-30]  verbum  hoc:  Sitio,  prolatum  a  nomino 
ultimo  loco  ante  istud:  Consummatum  est.  Actus  ergo  ille  obedientiae,  eum  atcepit  aee- 
tnm ,  ut  scriptura  impleretur ,  ultimus  fuit,  post  quem  dixit:  Consummatum  est.  Dereli- 
ctum se  dixisse  videtur,  postquam  Matrem  ipsam ,  quae  sola  sibi  supererat  in  terris 
quodammodo  abdicavit.»  Ibid.,  annot.  7. 

5  Y.  supra,  Proleg.,  p.  70. 


496 


MON U MENTA  ICNATI A X A 


AUTOGRAPHUM 

herido  con  la  lanza  su  costado 
manó  agua  y  sangre. 

De  los  misterios  hechos  desde  la 
cruz  hasta  el  sepulchro  inclusi- 
üe1  ibidem  1 

j¿°  Primero:  fué  quitado  de  la 
cruz  por  Joseph  y  Nicodemo,  en 
presencia  de  su  Madre  dolorosa 

2.  °  2."  fué  llebado  el  cuerpo  al 
sepulchro  y  vntado  y  sepultado. 

3.  'J  3.":  fueron  puestas  guar- 
das. 

50r  De  la  resurrectión  de  Xpo. 
nuestro  Señor;  de  la  primera 
aparición  suya 

I .°  Primero:  apareció  a  la  Vir- 
gen María  3,  lo  qual  aunque  no  se 
diga  en  la  Escriptura,  se  tiene  por 
dicho,  en  dezir  que  aparesció  a 
tantos  otros  4;  porque  la  Escriptu- 
ra  supone  que  tenemos  entendi- 
miento, como  está  escripto:  (¿Tam- 
bién vosotros  estáys  sin  entendi- 
miento?) s. 


VULGATA  VERSIO 

usque  partem  scissum;  et  latus 
lancea  confossum  aquam  et  san- 
guinem  effudit  á. 

De  mysterio  sepulturae,  ipid.  1 


Primo.  De  cruce  sublatus  est 
mortuus  Dominus  per  Joseph  at- 
que  Nicodemum  in  conspectu  ipso 
Matris  afflictissima'e  s. 

2.°  Delatum  est  ad  sepulchrum 
corpus,  unctum  et  inclusum. 

3.0  Adhibiti  sunt  inibi  cu- 
stodes. 

67r  De  Christi  resurrectione 

ET  APPARITIONE  PRIMA 

Primum  apparuit  Dominus  Ma- 
tri  suae  3,  postquam  resurrexit, 
cum  dicat  Scriptura,  quod  appa- 
ruit  multis  4.  Licet  enim  nomina- 
tim  illam  non  exprimat,  id  nobis 
tamen  relinquit  pro  certo,  tan- 
quam  intellectum  habentibus;  ne 
alioqui  iure  audiamus  illud:  adhuc 
et  uos  sine  intellectu  estis?  \ 

•'  ( ¡i  do  punctorum  hujus  loci  i»  ms.  J  'ul- 
gutae  eral  prius  idetn  <jn¡  est  in  .  Int.;  sed 
mutatus  est  prout  Ate  a  nobis  exhibetur. 
V.  p.  ./<?./,  anrtot.  j. 


1  Jo.,  XIX,  3S-42  et  el'.  25-27;  Matth.,  XXVII,  55-GG;  Marc,  XV,  40-47;  Luc,  XXTH, 
49-55- 

2  Quanta  conuniseratione  Virginem  tnatrem  populus  christianus  semper,  máximo 
medio  aovo,  prosequutus  sit,  ostendunt  v.  g.,  antiqua  illa  (saeculi  tragoedia  Xpiutó; 
Tiai7/tDv,  qnac  olim  S.  Gregorio  Nazianzeno  tribuobalur  (vei  s.  1295  et  seqq.,  Migne,  P.  G., 
XXXVIII,  239-240)  et  Dialogus  de pensione,  qui  etsi  S.  Anselmi  non  est,  jam  in  primis 
editionibus  oi)erum  ejus  (nt  in  norimbergensi  anni  1491)  comparet  (Migne,  P.  L.,  CLIX, 
2S6-290),  etc.  Ai  s  quoque  christíana  hunc  planctum  Mariae  (Dolorosa,  Pietá,  Vesperbild) 


EXERCn  la  —  Mystkria 


497 


VERSIO  PRIMA 

ratum,  effudit  :1  aquam  et  sangui- 
nem. 

DE  FACT1S  A  CRUCE  VSQUE  AD  SE- 
POICHRUM  INCLUSIUE,  IBIDEM  1 

1.  °  Depositus  est  de  cruce  in 
presentía  Matris  dolorose  b  2  a 
Joseph  ab  Arimathia  et  Nico- 
demo. 

2.  "  Delatum  c  est  corpus  eius 
in  sepulchrum  et  vnctum  est. 

3.0  Sepultum  est,  et  adhibita 
est  custodia  d. 

De  resurrectione  Christi  et 
eius  prima  apparittone 


VERSIO  r.  ROOTHAAN 

cussum  lancea  latus  ejus,  manavit 
aqua  et  sanguine. 

de  mysteriis  factis  a  cruce  us- 
que  ad  sepulchrum  inclusive 
Ibtdem  \ 

Primo,  fuit  depositus  de  cruce 
per  joseph  et  Nicodemum,  in  con- 
spectu  Matris  suae  dolorosae  *. 

Secundo,  fuit  delatum  corpus  ad 
sepulchrum,  et  unctum  et  sepul- 
tum. 

Tertio,  posití  fuere  custodes. 

DE  RESURRECTIONE  CHRISTI  DOMINI 
NOSTRI  DE  PRIMA   EJUS  APPARITIONE 


Primo.  Apparuit  Virgini  Ma- 
riae  s,  quod,  licet  non  dicatui  in 
Scriptura,  satis  putaturdictum75v 
dum  dicitur  e  tot  aliis  apparuis- 
se  4  ;  supponit  enim  Scriptura  nos 
habere  intellectum,  iuxta  illud: 
(Uos  adhuc  sine  intellectu  es- 
tis?)  5 


;l  protulit. 

b    cruce,  coram  quo  stabat  Mater  do- 
lorosa. 
c  ductum. 

d    adhibitae  sunt  custodiae. 
e    dicit  prius  B;  dum  dicitur  A  emen- 
datum  ex  in  hoc  quod  dicit. 


Primo,  apparuit  Virgini  Ma- 
riae  3  ;  quod  licet  non  dicatur  in 
Scriptura,  habetur  pro  dicto,  cum 
dicat  eum  apparuisse  tam  multis 
aliis  4,  quia  Scriptura  supponit  nos 
habere  intellectum,  sicut  scriptum 
est:  (Adhuc  et  vos  sine  intellectu 
estis?)  5 


saepissime,  imprimís  a  saeculo  XIII,  pingendo  et  sculpendo  expressit.  Cf.  K.  Atz  und 
St.  Beissel,  S.  J.,  Die  Kirchuche  Kunst,  4  Aufl.,  Regensburg,  409-411.  S.  Ignatius 
Matris  dolorosae  imaginem  (quae  aere  incisa  cernitur  in  Actis  Satictorvm  Julii,  t.  VII. 
Comment.  praev.  de  S.  Ignatio,  §  63,  n.  651)  muitis  annis  perpetuo  secum  circumtulit, 
C  f.  Monum.  Ignat.,  ser.  4.a,  II,  pp.  969-971. 

3    V.  supra,  p.  418,  annot.  1. 

*   Cf.  Act..  [,  2-3;  I  Cor.,  XV,  4-8. 

5   Matth.,  XV,  16. 

Moni-m.  Icnat. — Series  II.  ¡2 


49* 


Mo NUM ENTA  ICXATIA X A 


AUTOGRAPHÜM 

De  la  2.a  aparición,  Mar.,  ca.  16, 

JA.  C  1 

1 .  °  Primero:van  muy  a  de  ma- 
ñana María  Madalena,  Jacobi  y  So- 
lomé,  al  monumento,  diziendo: 
(¿Quién  nos  aleará  la  piedra  de  la 
puerta  del  monumento?[)] 

2.  °  2.°  veen  la  piedra  aleada  y 
al  ángelo  que  dize:  (A  Jesú  naza- 
reno buscáis;  ya  es  resucitado,  no 
está  aquí[)]. 

3.  °  3.0:  aparesció  a  María,  la 
qual  se  quedó  cerca  del  sepul- 
chro,  después  de  ydas  las  otras 

De  la  3.a  aparicióx,  S.  Mat.,  vlt.° 
caplo.  3 

1.  °  Primero:  salen  estas  Ma- 
rías del  monumento  con  temor  y 
gozo  grande,  queriendo  anunciar 
a  los  discípulos  la  resurrectión  del 
Seño[r]. 

2.  °  2.°:  Xpo.  nuestro  Señor  se 
les  aparesció  en  el  camino,  dizién- 
doles:  (Dios  os  salue);  y  ellas  lle- 
garon y  pusiéronse  a  sus  pies  y 
adoráronlo. 

3.  °  3.0  Jesús  les  dize:  (No  te- 
máys;  yd  y  dezid  a  mis  hermanos 
que  vayan  a  Galilea,  porque  allí 
me  verán). 


■  S.  Jgn.  add.  muy,  deievitque  salido 
el  sol;  van  di"  mañana  salido  el  sol  Do.; 
van  de  mañana  Bu.  Cur  delevit  Igu.  salido 
el  sol,  cum  sil  in  Man:,  XV,  ¿.  mide 
exscripta  sunt  vv.  muy  de  mañana?  Forte 
ut  disquisitiones  exegeticas  vitaret  tempere 
e.xciiitiorum. 


VILGATA  VERSIO 

De  2.a  ArPARiTioxE,  Marc,  i 6."  1 

Primo.  Summo  mane  ad  mu- 
numentum  profectae  sunt  Maria 
Magdalena  a,  Jacobi  et  Salome  ín- 
ter se  dicentes:  (Ouis  reuoluet  no- 
bis  lapidem  ab  ostio  monumentir). 

2.  °  Uiderunt  lapidem  reuolu- 
tum,  et  angelí  dictum  audierunt: 
(Jesum  quaeritis  nazarenum  b.  Sur- 
rexit,  non  est  hic). 

3.  "  Apparuit  Mariae  Magdale- 
nae,  quae,  aliis  digressis,  iuxta 
se])ulchrum  restiterat  5. 

De  apparitioxe  3.a,  Math., 
ultimo  * 

Primo.  Redibant  a  monumenti  > 
mulieres  cum  timore  simul  et  gan- 
dío ingenti,  ut  narrarent  67v  disci- 
pulis  quicquid  de  Domini  resur- 
rectione  intellexerant. 

2.  "  Apparens  eis  in  nía  Chri- 
stus  aít:  (Auete);  et  illae  acceden- 
tes, ac  prostratae  ad  pedes  eius, 
i])sum  adorarunt. 

3.  "  Affatus  est  illas  Dominus: 
(Nolite  timere;  ite  et  renuntiate 
iratribus  meis,  ut  eant  in  Gali- 
laeam.  Ibi  enim  me  uidebunt). 

;|   Magdalenae  ms. 

b  'l'am  in  ms.  quam  in  /."  ed.  habí  tur 
hic  interrogationis  siguum.  Deindt  seqmtur 
qui  obütt. 


"  Marc,  XVI,  i-i  1;  Mattii..  XXVIII,  1-7;  Luc,  XXIV,  [-8;  Jo.,  XX.  1.  11-17. 
2   V.  supra,  Proleg.y  p.  G9. 

»    Mattii..  XXVHI,  8-10:  Marc.  XVI.  8-11:  l.rc.  XXIV.  Wi  ct  22-2;,. 


EXERCH  IA  - 

VERSIO  PRIMA 
ÜE  2.a  APPARITIONE,  MAR.,  lf>  1 

Primo.  Eunt  ualde  mane  :i  Ma- 
ría Magdalene,  Jacobi  et  Salomae 
ad  monumentum  dicentes:  (Ouis 
reuoluct  nobis  lapidem  ab  hostio 
monumenti?) 

2."  Vident  lapidem  reuolutum 
et  angelum  dicentem:  (Jesvm  que- 
ritis  Nazarenum:  non  est  hie). 

3.0  Apparuit  Mariae  ibi  rema- 
nenti  jüxta  sepulchrum,  aliis  rece- 
dentibus  2. 

De  3.ia  b  apparitione,  Math., 

ULTIMO  3 

Primo.  Egrediuntur  L  mulleres 
de  monumento  cum  timore  et  gau- 
dio  magno,  uolentes  annunciare 
discii)u!is  resurrectionem  Domini. 

2.  "  Christvs  occurrit  illis  in  uia 
dicens:  (Auete);  ille  autem  76 
accesserunt  et  tenuerunt  pedes 
eius,  et  adorauerunt  eum. 

3.  "  Ait  illis  Jesvs:  (Nolite  ti- 
mere:  ite  et  renunciate  fratribus 
meis,  ut  eant  in  Galilaeam;  ibi  me 
uidebunt). 

a    eunt  mane  orto  iam  solé.  Sie  Ai//, 
aute  correctionem  S.  Ignatii. 
>>   De  2>  [He]  B;  De  tertia  A. 
=  eunt. 


Mystéria  4qG 

VKRSIO  P.  ROOTHAAN 
DE  SECI  NDA  APPARITIONE 

Marc.  16.  i.n  r.  lr.  '. 

l'rimo,  eunt  valde  mane  Maria 
Magdalene,  Jacobi,  et  Salome  ad 
monumentum,  dicentes:  (Ouis  re- 
volvet  nobis  lapidem  ab  ostio  mo- 
numenti?) 

Secundo,  vident  lapidem  revo- 
lutum,  et  Angelum,  qül  dicit:  (Je- 
sum  quaeritis  Nazarenum.  Surre- 
xit,  non  est  hic) . 

Tertio,  apparuit  Mariae,  quae 
remansit  juxta  sepulchrum,  post- 
quam  abivissent  ceterae 

DE  TERTIA  APPARITIOXE 
S.  Matth.  ÜLT.  CAP.    3  . 

Primo,  exeunt  istae  Mariae  e 
monumento  cum  timore  et  gaudio 
magno,  volentes  annunciare  disci- 
pulis  Resurrectionem  Domini. 

Secundo,  Christus  Dominus  no- 
ster  illis  apparuit  in  via,  dicens 
illis:  (Avete):  et  illae  accesserunt,  et 
prostraverunt  se  ad  ejus  pedes,  et 
adorarunt  eum. 

Tertio,  Jesús  dicit  illis:  (Nolite 
timere.  Ite,  nuntiate  fratribus  meis, 
ut  eant  in  Galilaeam:  ibi  me  vide- 
bunt). 


5oo 


MONUMENTA  J.GNATIANA 


AUTOGRAPHUM 

50v  De  la  4.a  aparición,  ca.  vlt.° 

DE  Lu.,  LI.  B  1 

1.  °  Primero:  oydo  de  las  mu- 
geres  que  Xpo.  era  resugitado,  fué 
de  presto  Sant  Pedro  al  monu- 
mento. 

2.  °  2.°:  entrando  en  el  monu- 
mento, vió  solos  los  paños,  con 
que  fué  cubierto  el  cuerpo  de  Xpo. 
nuestro  Señor  y  no  otra  cosa. 

3.  °  3. °:  pensando  San  Pedro  en 
estas  cosas  se  le  aparesció  Xpo.  y 
por  eso  los  apóstoles  dezían:  (Ver- 
daderamente el  Señor  a  resuscita- 
do  y  aparescido  a  a  Simón). 

De  LA    5.a  APARICIÓN  EN  EL  VLT.° 

ca.  de  S.  Lucas  2 

1.  °  Primero:  se  aparesge  a  los 
«üsgípulos  que  yvan  en  Emaús  ha- 
blando de  Xpo. 

2.  °  2.°:  los  reprehende  mos- 
trando por  las  Escrituras,  que  Xpo. 
hauía  de  morir  y  resuscitar:  (¡Oh 
nescios  y  tardos  de  corazón  para 
creer  todo  lo  que  han  hablado  los 
prophetas!  ¿No  era  necesario  que 
Xpo.  padesciese,  y  así  entrase  en 
su  gloria?[)] 

3.  °  3.0:  por  ruego  dellos  se  de- 
tiene allí,  y  estuuo  con  ellos  hasta 
que  en  comulgándolos,  desapares- 
ció;  y  ellos  tornando  dixeron  a  los 

a    ;iparosc!ó  Do.  et  Bu. 


VULGATA  VRRSIO 

De  apparitione  4.a,  Luc,  vltimo  1 

Primo.  Audita  Petrus  ex  mu- 
lieribus  Christi  resurrectione,  cu- 
currit  ad  monumentum. 

2.0  Introgressus  sola  uidit  lin- 
teamina,  quibus  fuerat  inuolutum 
corpus. 

3.0  Cogitanti  super  his  Petro 
Christus  se  ostendit;  vnde  dice- 
bant  apostoli:  (Surrexit  Dominus 
uere  et  apparuit  Simoni  [)]. 

De  apparitione  5.a,  ibidem  1 

Primo.  Duobus  discipulis  dein- 
ceps  apparuit  cum  irent  in  Em- 
maus,  et  de  ipso  colloquerentur. 

2.0  Redarguit  eorum  incredu- 
litatem,  et  mysteria  passionis  at- 
que  resurrectionis  ipsis  exposuit: 
(O  stulti  et  tardi  corde  ad  creden- 
dum  in  ómnibus,  quae  locuti  sunt 
prophetae.  Nonne  68  oportuit 
Christum  pati,  et  ita  intrare  in 
gloriam  suam?) 

3."  Rogatus,  cum  eis  mansit, 
fractoque  ipsis  pane  a  disparuit; 
qui  súbito  in  Hierusalem  reuersi, 
nuntiauerunt  aj)OStolis,  quomodo 

»   dataque  ipsis  comniunionc. 


í.ui .,  XX1\',  9-12,  53-34;  Jo..  XX,  1-10;  I  Cor..  XV,  5. 


ExERCrriA  —  Mysteki.v 


501 


VI.RSIO  PRIMA 
Dli  4.a  APPARITIONE,   Lu.,  VLT1MO  1 

Primo.  Cum  audisset :i  a  mulie- 
ribus  quod  Christvs  resurrexisset, 
propcrauit  Petras  ad  monumen- 
tum. 

2.  "  Intrans  in  monumentum 
(uidit  lintheamina  sola  posita)  b. 

3.0  Cum  de  his  cogitaret  c  ap- 
paruit  i  11  í  Jesvs;  ideo  apostoli  di- 
cebant:  (surrexit  Dominus  veré  et 
apparuit  Simoni  [)]. 

De  quinta  apparitione,  Lu., 

IBIDEM  2 

Primo.  In  Emmaus  euntibus 
discipulis  et  loquentibus  de  Chri- 
sto  apparet  ipse. 

2.0  Increpat  eos,  ostendens  ex 
Scripturis,  Christi  resurrectionem 
et  mortem:  (O  stulti  et  tardi  corde 
ad  credendum  in  ómnibus  quae 
locuti  sunt  prophetae  ;  nonne 
oportuit  Christvm  pati  et  76v  ita 
intrare  in  gloriam  suam). 

3.  "  Detinetur  precibus  illorum, 
et  cum  eis  mansit  doñee  eis  panem 
frangens  d  disparait;  et  illi  redeun- 
tes  annunciauerunt  discipulis  (quo- 


a  audito. 

b    posita)  et  nihil  aliud. 
c    cum  haec  ipse  cogitauit. 
d    eis  communionem  exhibens ,  quod 
est  in  A  emendatum  ex  eos  communicans. 


2  Loe,  XXIV,  13-35;  Marc,  XVI,  12-13 


VERSIO  I*.  ROOTHÁAN 

DE  QUARTA  APPARITIONE 
S.  LUC.  CAP.  ULT.   I.ITT.  15  '. 

Primo,  cum  audisset  ex  mulie- 
ribus,  Christum  resurrexisse,  ivit 
cito  S.  Petrus  ad  monumentum. 

Secundo,  intrans  in  monumen- 
tum, vidit  sola  linteamina,  quibus 
coopertum  fuit  corpus  Christi  Do- 
mini  nostri  et  nihil  aliud. 

Tertio,  cogitanti  S.  Petro  de  his 
rebus  apparuit  Christus:  et  pro- 
pterea  dicebant  Apostoli:  (Surrexit 
Dominus  veré,  et  apparuit  Si- 
moni). 

DE  QUINTA  APPARITIONE 
ULT.    CAP.    S.    LUCAE  \ 

Primo,  apparet  Discipulis,  qui 
ibant  in  Emmaus,  loquentes  de 
Christo. 

Secundo ,  reprehendit  illos  o- 
stendens  per  Scripturas  ,  quod 
Christus  debebat  mori  et  resurge- 
re.  (O  stulti  et  tardi  corde  ad  cre- 
dendum in  ómnibus,  quae  locuti 
sunt  Prophetae.  Nonne  haec  opor- 
tuit pati  Christum,  et  ita  intrare  in 
gloriam  suam?) 

Tertio,  ad  preces  illorum  rema- 
net  ibi,  et  fuit  cum  illis,  doñee  in 
actu  quo  ipsis  communionem  da- 
bat  disparuit:  et  ipsi  revertentes 


502 


MONUMENTA  ICXA  TI  ANA 


AUIOGKAPIIUM 

discípulos,  como  lo  auían  conos- 
cido  en  la  comunión  '. 

De  la  6.a  aparición,  Jo.,  CA.  20, 

LI.  E,  F  5 

1.  °  Primero:  los  discípulos  es- 
tauan  congregados  (por  el  miedo 
de  los  judíos  [)],  excepto  Sancto 
Thomás. 

2.  °  2.":  se  les  aparesció  Jesús 
estando  las  puertas  cerradas,  y  es- 
tando en  medio  dellos  51  dize:  (Paz 
con  vosotros). 

3.  "  3.°:  dales  el  Espíritu  Sancto 
diziéndoles:  (Recebid  el  Spíritu 
Sancto;  a  aquellos  que  perdonáre- 
des  los  peccados,  les  serán  perdo- 
nados). 

La   7.a  APARICIÓN,  JO.,  20,  LI.  G  3 

1.  "  Primero:  Sancto  Thomás, 
*   incrédulo,  porque  era  absenté  de 

laaparición  precedente, dize:  [(]  Si 
no  lo  viere  no  lo  creeré  [)]. 

2.  °  2.°:  se  les  aparece  Jesús 
desde  ay  a  ocho  días,  estando  ge- 
rradas  las  puertas,  y  dize  a  Santo 
Thomás:  (Mete  aquí  tu  dedo,  y  vee 
la  verdad  a,  y  no  quieras  ser  incré- 
dulo, sino  fiel). 

3.  "  3.":  Sancto  Thomás  creyó, 
diziendo:  (Señor  mío  y  Dios  mío); 
al  qual  dize  Xpo.:  (Bienauentura- 
dos  son  los  que  no  vieron  y  cre- 
yeron). 

;l   4  w.  praec.  non  snni  ¡n  Evangelio. 


VULGATA  VLRSIO 

uidissent  eum,  et  in  fractione  pa- 
ñis agnouissent. 

De  apparitioxe  6.a,  Joan.,  2o."  5 

Primo.  Discipuli  omnes  (prae- 
ter  Thomam)  domi  congregati 
erant,  propter  iudaeorum  metum. 

2.°  Ingressus  ianuis  clausis 
Christus,  et  in  medio  eorum  con- 
spicuum  se  praebens,  ita  compel- 
lauit:  (Pax  vobis). 

3.0  Spiritum  Sanctum  eis  dedit 
et  ait:  (Accipite  Spiritum  Sanctum; 
quorum  remiseritis  peccata,  remit- 
tuntur  eis  etc.). 

De  apparitioxe  7.a,  ibidem  3 

Primo.  S.  Thomás  cum  appa- 
ritioni  praedictae  non  interfuisset, 
protestatus  erat:  (Nisi  uidero,  non 
credam). 

2.0  Post  dies  octo,  iterum 
clausis  ianuis  obtulit  se  uidendum 
Christus,  et  Thomae  dixit:  (Infer 
huc  digitum  tuum  et  uide,  et  noli 
esse  incredulus  sed  fidelis). 

68v  3."  Exclamauit  Thomás 
(Dominus  meus  et  Deus  meus), 
cui  subintulit  Christus:  (Beati  qui 
non  uiderunt  et  crediderunt). 


1  Sanctus  [gnatius,  cum  hanr  fractíonem  pañis  sacram  eucharistiam  fuisse  dicit  in 
/Int.,  sequutus  cst  multonim  opinionem,  quam  tenuit  etiam  S.  Augustinus,  De  cottsensu 
cvangelistarum,  I.  III,  c.  XXV,  n.  72,  (Mi»ne,  P.  I..,  XXXTV,  1200). 


EXERCITIA  —  Mystekia 


5"3 


VERSIO  PRIMA 

modo  cognouerunt  eum  in  fra- 
ctione  pañis). 

De  6.a  APPARITIQNE,  Jo.,  20  4 

Primo.  Discipuli  erant  congre- 
gan propter  metum  iudeorum, 
dempto  Thoma. 

2.  "  Apparuit  illis  ianuis  clausis 
(et  stans  in  medio  ait:  pax  uobis). 

3.  "  Insuflar,  in  eos  et  dat  eis 
Spiritum  Sanctum  dicens:  (Accipi- 
te  Spiritum  Sanctum;  quorum  re- 
miseritis  peccata  remittentur  eis). 

De  7.a  apparitioxe,  Jo.,  20  * 

Primo.  Incredulus  Thomas,  qui 
absens  fuerat  in  praecedenti  ap- 
paritione,  ait:  (Nisi  uidero,  non 
credam). 

2."  Apparuit  illis  Jesvs,  ianuis 
clausis,  post  dies  8.°  et  ait  ad  77 
Thomam:  (Infer  digitum  tuum  et 
uide  etc.  et  noli  esse  incredulus, 
sed  fidelis). 

3.0  Thomas  credidit  dicens: 
(Dominus  meus  et  Deus  meus), 
cui  Christvs:  (Beati  qui  non  uide- 
runt  et  crediderunt). 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

dixerunt  Discipulis,  quomodo  co- 
gnovissent  eum  in  communione  '. 

PE  SEXTA  APPARITIONE 
Jo.  CAP.  20  LTTT.  E.  F  5. 

Primo,  Discipuli  erant  congrega- 
ti  (Propter  metum  Judaeorum),  ex- 
cepto S.  Thoma. 

Secundo,  apparuit  illis  Jesús, 
cum  essent  januae  clausae:  et  stans 
in  medio  illorum,  dicit:  (Pax  vo- 
bis). 

Tertio,  dat  illis  Spiritum  san- 
ctum, dicens  illis:  (Accipite  Spiri- 
tum sanctum;  quorum  remiseritis 
peccata,  remittuntur  eis). 

DE  SEPTIMA  APPARITIOXE 
JO.   20  LITT.   G  S. 

Primo,  sanctus  Thomas  incre- 
dulus, quia  aberat  ab  apparitione 
praecedente,  dicit:  (Nisi  videro... 
non  credam). 

Secundo,  apparet  illis  Jesús  inde 
post  dies  octo,  cum  essent  januae 
clausae,  et  dicit  S.  Thomae:  (Infer 
digitum  tuum  huc,  et  vide...  et  noli 
esse  incredulus,  sed  fidelis). 

Tertio,  S.  Thomas  credidit,  di- 
cens: (Dominus  meus  et  Deus 
meus):  cui  ait  Christus:  (Beati  qui 
non  viderunt,  et  crediderunt). 


2  Jo.,  XX,  19-23;  Marc,  XVI,  14;  Luc,  XXIV,  36-43;  Act.,  X,  40-41;  I  Cor.,  XV,  5. 

3  Jo.,  XX,  24-29. 


MO  X  U  MENTA  IGNATIA  X  A 


AUTOGRAPHUM 

DE  LA  8  APARICIÓN',  JO.,  CA.  VLT.", 
LI.   A,   B  1 

1 .  °  Primero:  Jesús  aparesce  a  ; 
de  sus  discípulos  a  que  estavan  pes- 
cando, los  quales  por  toda  la  no- 
che no  habían  tomado  nada,  y  es- 
tendiendo la  red  por  su  manda- 
miento, (no  podían  sacalla  por  la 
muchedumbre  de  peces). 

2.  °  2.°  por  este  milagro  San 
Joán  lo  conosgió  s,  y  dixo  a  Sant 
Pedro:  (El  Señor  es),  el  qual  se 
hecho  en  la  mar,  y  vino  51v  a 
Xpo. 

3.  °  3.0:  les  dió  a  comer  parte 
de  vn  pez  asado  y  vn  panar  de 
miel  s;  y  enconmendó  las  ovejas  a 
San  Pedro,  primero  examinado  tres 
vezes  de  la  charidad  *,  y  le  dize: 
(Apacienta  mis  ovejas). 

De  la  g.a  aparictóx,  Mat.,  ca. 
vlt.°,  li.  u  5 

I  °  Primero:  los  discípulos  por 
mandado  del  Señor,  van  al  monte 
Thabor  6. 

2.°    2.°:  Xpo.  se  les  aparesce  y 


a  Addita  supra  tos.  pro  dele/o  apósto- 
les, quod  retine/  Do. 


VULGATA  VERSIO 

De  apparitioxe  8.a,  Joax., 

VLTIMO  1 

Primo.  Palam  se  denuo  fecit 
Christus  piscantibus  septem  disci- 
pulis,  qui,  cum  tota  nocte  nil  ce- 
pissent,  iactum  ad  mandatum  eius 
rete  extrahere  iam  non  ualebant. 
prae  piscium  multitudine. 

2.°  Per  id  miraculum  agn>>- 
scens  eum  Joannes  *  ,  ait  Petro: 
(Dominus  est),  qui  confestim  desi- 
liens  in  mare,  ad  Christum  ac- 
cessit. 

3.0  Dedit  eis  ut  comederent 
panem  et  piscem  a.  Postea  Petn> 
an  se  diligeret  ter  interrogato  4, 
suum  ouile  commendauit:  (Pasee 
oues  meas.) 

De  apparitioxe  g.a,  Math., 

VLTIMO  5 

Primo.  Ex  Domini  mandato 
abeunt  discipuli  ad  montem  Tha- 
bor 6. 

2."    lis  apparens   Ule   inquit : 


;l  Quat  sub  num.  j."  continentur,  ex- 
statti  in  fragmento  rliartae  margini  agg/u- 
tinuto.  In  textil  haec.  linea  subducta,  ut 
deleantur:  3.°  Coniedit  Christus  de  oblato 
sibi  pisce  asso  et  de  fauo  mellis  :l. 


»   Jo.,  XXI,  1-17. 

•  V.  supra,  Pro/eg.,  p.  6g. 

n  Solum  piscem  et  panem  hac  occasione  Christus  discipulis  obtulit:  Jo.,  XX,  13; 
l'avum  mellis  ipso  resurrectionis  die  ChristO  discipuli  obtuleiunt:  Luc,  XX1\',  42. 

•  V.  supra,  Pro/eg.,  p.  70. 

»   Matth.,  XXVIII,  16-20;  Marc..  XVI,  15-18. 

•  Montem  illum  fuisse  Thabor,  ñeque  in  Evangelio,  ñeque  in  veteribus  Terrae 
Sanctae  itinerariis  et  descriptionibus,  ut  S.  Silviae,  S.  Willibaldi,  Antonini  Placentini, 
Adamnani,  Rurchardi  etc.,  ubi  de  Thabor  agitur,  invenitur.  Admiserunt  id  tamen 
Nicolaus  Lyranvs  {Postilla,  in  Matth.  XX\'III,  iG,  col.  469;  Biblia,  t.  Y,  Yenctiis, 


EXERCITIA  —  MySTEKIA 


5"5 


VERSIO  PRIMA 

De  8.a  APPARITIONEj  Jo.,  vi/mío  1 

Primo.  Jesvs  apparuit  7  disci- 
pulis  1  piscantibus,  qui  per  totam 
noctem  nihil  prendiderant,  et  ad 
imperium  illius,  laxato  reti  (non 
ualebant  prae  multitudine  piscium 
illud  trahere). 

2."  Per  hoc  signum  Joannes 
cognouit  eum  -  ,  et  dixit  Petro: 
(Dominus  est),  qui  mittens  se  in 
mare  uenit  ad  Jesvm. 

j.°  Dabat  eis  ut  coniederent 
panem  et  piscem  h,  et  commisit 
oues  Petro,  examinato  prius  ter 
de  dilectione  4,  dicens  ei :  (Pasee 
oues  meas). 

DE  9.a   APPARITIONE,  MATH., 
VLTIMO  3 

Primo.  Discipuli  de  mandato 
Domini  pergunt  ad  montera,  qui 
dicitur  Thabor  6. 

2."    Apparuit  illis  Jesvs  dicens: 

a  apostolis.  Loáis  a  S.  Ign.  emendatus 
in  Ai//. 

b  comederent  partcm  piscis  assi  et 
l'aiium  mellis  ;'. 


VERSIO  i'.  KOOTHAAX 

I)K  OCTAVA  APPARITIONE 
JO.    CAP.    ULT.    LfTT.    A.    B  '. 

Primo,  Jesús  apparet  septem  ex 
suis  Discipulis  piscantibus,  qui  tota 
nocte  nihil  prendiderant:  et  jacien- 
tes  rete  ad  ejus  mandatum  (Non 
valebant  illud  trahere  prae  multi- 
tudine piscium). 

Secundo,  per  hoc  miraculum 
S.  Joannes  illum  cognovit  *}  et 
dixit  S.  Petro  (Dominus  est.):  qui 
projecit  se  in  mare,  et  venit  ad 
Christum. 

Tertio,  dedit  illis  ad  comeden- 
dum  partera  piscis  assi  et  favum 
mellis  3  :  et  commendavit  oves 
[suas]  S.  Petro ,  examinato  pri- 
mum  tribus  vicibus  de  caritate  4, 
et  dicit  illi:  (Pasee  oves  meas). 

DE  NONA  APPARITIONE 
Matth.  CAP.  ULT.  LITT.  D  5. 

Primo,  Discipuli  ex  mandato 
Domini  eunt  ad  montem  Tha- 
bor G. 

Secundo,  Christus  illis  apparet, 


anno  1603);  Pseudo-BonaventüRA  {Vita  Christi,  c.  93,  ad  fin.  et  94);  Ludolfus 
(II,  LXXX,  I);  DlONYSIUS  Cartusianus  (Enarrationes  in  quatuor  roangelistas  in  c.  XXVI 1 1 
Matthaei,  art.  45,  f.  gjv,  Parisiis,  1541);  item  doctissimi  viri  Caesar  Baronius  {Armales, 
in  ann.  Chr.  34,  n.  CCX,  col.  273,  Moguntiae,  1601)  et  Corneliüs  Jansemus,  gandavensis. 
(Commentarii  in  sitam  Concordiam,  Venetiis,  15S6,  part.  IV,  p.  581).  Atque  aliqua  saltem 
traditione  histórica  hanc  sententiam  fulciri  colligitur  ex  Hugonis  Grotii  (f  1645)  An- 
nOtationibus  in  Xovum  Testamenlum.  t.  II,  part.  I,  Erlangae  et  Lipsiae,  17  56,  p.  4G5.  Cf. 
etiam  Francisci  Quaresmii,  O.  F.  M.  (y  1656),  qui  Custos  Terrae  Sanctae  fuit,  ferrete 
Sanctae  Elucidatio,  II,  \'enetiis,  18S1,  Peregr.  I\T,  c.  2,  p.  636. 


M(  IN  l  f MENTA  IGN  ATIAXA 


5üO 

AUTOÜR APHTM 

dize:  (Dada  me  es  toda  potestad 
en  cielo  y  en  tierra  [)]. 

3.°  3.0:  los  embió  por  todo  el 
mundo  a  predicar  diziendo:  (Yd  y 
enseñad  todas  las  gentes  bauti- 
zándolas en  nombre  del  Padre  y 
del  Hijo  y  del  Spíritu  Sancto)  '. 

DE  LA   IO.a   APARICIÓN   EX  LA  PRI- 
MERA EPÍSTOLA  A  LOS  CORIXTHIOS, 
CA.    15,  LI.   ti  - 

(Después  fué  visto  de  más  de 
500  hermanos  juntos). 

De  LA   11.a  APARICIÓN    EX  LA  PRI- 
MERA EPÍSTOLA  A  LOS  CORIXTHIOS, 
ca.  15,  LI.  tí  S 

(Aparesció  después  a  Santiago). 
52r  De  la  12.a  aparición 

Aparesció  a  Joseph  abarima- 
tia,  como  píamente  a  se  medita  y 
se  lee  en  la  vida  de  los  Sonetos  4. 

De  LA  13  APARICIÓN,   1.a  EPÍSTOLA 

Cor.,  ca.  i  5,  1.1.  b  5 

Aparesció  a  Sant  Pablo  después 
de  la  Ascensión,  (finalmente  a  my 


a  Prius  como  dize  el  euangelio  de  Xi- 
codemo. 


VULGATA  VERSIO 

(Data  est  mihi  omnis  potestas  in 
coelo  et  in  térra). 

3.0  Mittens  eos  ad  praedican- 
dum  per  uniuersum  orbem  sic 
mandauit:  (Ite,  et  docete  omnes 
gentes,  baptizantes  69  eos  in  no- 
mine Patris  et  Filii  et  Spiritus 
Sancti) 

De  apparitioxe  10.a,  1  Cor.,  i  5/' 5 


(Deinde  uisus  est  plusquam  quin- 
gentis  fratribus  simul). 

De  apparitione  11.a,  ibidem  3 


(Apparuit  deinde  Jacobo). 

De  apparitione  12.a 

Apparuisse  Christum  etiam  Jo- 
sepho  ab  Arimathia  legitur  in  ha- 
giographis  quibusdam,  et  uerisi- 
mile  est  atque  meditatu  pium  *. 

De  apparitione  13.a, 
I  Cor.,  15.0  5 

Apparuit  et  beato  Paulo  post 
ascensionem:  (Nouissime  uero  tan- 


1  Xotatu  dignum  est  apparitiones  2-9  jam  a  Sancto  Augustino  ea  serie  recensitas 
esse,  qua  hic  proponuntur.  (De  amstnsu  evangelistarum ,  I.  111,  c.  XXV,  n.  83;  Migue, 
P.  L.,  XXXIV,  12 14). 

■  1  Cor.,  XV,  G.  Hanc  apparitionem  a praecedenti  distinguit  etiam  S.  Tiiomas,  /« 
Kpist.  I  ad  Cor.,  X\\  t.  XIII  ed.  Parmae  anni  1872,  j).  278.  Idem  sentit  Cornki.y,  S.  J., 
Commeiitarius  in  epist.  I  Cor.,  Parisiis,  1890,  pp.  4;4-4>^,  item  alii.  Quídam  tamen  utram- 
(]ue  apparitionem  eanulem  esse  diCUDt  SOÁREZ  incertum  esse  ait,  sitne  eadem  an  di- 
versa, Demysterüs  Vitae  C/irisíi,  disp.  XLIX,  sect.  V.,  n.  9, 


EXERCITIA  —  MvSTEKlA 


VKRSIO  PRIMA 

(Data  est  mihi  omnis  potestas  in 
cáelo  et  in  térra). 

77 v  3.0  Misit  eos  in  uniuersum 
orbem  ad  predicandum,  dicens: 
(Euntes  docete  omnes  gentes,  ba- 
ptizantes eos  in  nomine  Patris  et 
Filii  et  Spiritus  Sancti)  a  '. 

Dli   10.a  APPARITIONE, 

1  Cok.,  i  5,  6  2 

[QDeinde  uisus  est  plusquam 
quingentis  fratribus  simul[)]. 

DE  I  I.*  APPARITIONE,  IBIDEM,  6  a 


[(]Apparuit  deinde  Jacobo[)]. 

De  12.a  APPARITIONE 

Apparuit  Joseph  ab  Arimathia, 
ut  pie  meditari  licet  b  *. 


DlC    13.a  APPARITIONE, 

1  Cor.,  15,  6  5 

Apparuit  Paulo  post  ascensio- 
nem:  (Nouissime  uero  tamquam 

a  Sancti  amen. — b  ut  legitur  in  euange- 
lio  Xicodemi.  Ita prius  in  Aut.  Sed hic  desi- 
deratur  altera  pars  correctionis  Ignatianae. 


507 

VERSIO  V.  ROOTHAAN 

et  dicit:  (Data  est  mihi  omnis  po- 
testas in  Coelo,  et  in  tena). 

Tertio,  misit  eos  per  totum 
mundum,  ad  praedicandum,  di- 
cens: (Euntes  docete  omnes  gen- 
tes, baptizantes  eos  in  nomine  Pa- 
tris, et  Filii,  et  Spiritus  sancti)  '. 

DE  DECIMA  APPARITIONE 
IN   PRIMA  EPIST.  AD  CORINTH. 
CAP.    15.  LITT.   B  ;. 

(Deinde  visus  est  plus  quam 
quingentis  fratribus  simul). 

DE  UNDECIMA  APPARITIONE 
[N   PRIMA   EPIST.  AD  CORINTH. 
CAP.    I5.   LITT.  B  3. 

(Deinde  visus  est  Jacobo). 

DE  DUODECIMA  APPARITIONE 

Apparuit  Josepho  ab  Arima- 
thaea,  ut  pie  cogitatur  meditando, 
et  legitur  in  vita  Sanctorum  4. 

DE  DECIMATERTIA  APPARITIONE 
EPIST.    I.    AD   CORINTH.  CAP.  15. 
LITT.  B  5. 

Apparuit  S.  Paulo  post  Ascensio- 
nem.  (Novissime  tamquam  abor- 


3  I  Cor.,  XV,  7.  Jacobus  autem  ille  erat  Jacobus  Alphaci.  Cf.  Cornely,  ubi  supra, 
V-  455 

'    V.  supra,  Proleg.,  p.  GS. 

s  I  Cor.,  X\t,  8.  Sed  locus  hic  ad  primani  tantum  hujus  meditationis  partem,  quac 
est  de  Christo  a  Paulo  viso,  pertinet,  ad  reliquas  autem  partes  spectant  máxime 
Eph.,  IV,  9;  I  Petr.,  III,  18-20;  Act.,  I,  3.  Fortasse  ab  eo  loco  «Aparesció  también»  vo- 
luit  S.  Ignatius  compendium  totius  quartae  hebdomadis  indicare,  sicut  in  fine  hebdo- 
madis  tertiae  totam  passionem  simul  contcmplandam  proposuit.  Ita  prudenter  conjicit 
Franc.  de  Hummei.auer,  Meditatíonum...  pumita,  ed.  alt.,  1909,  p.  496. 


5o8 


MONU  MENTA  IGNATIANA 


AUTOGRAPIIUM 

como  abortiuo  se  me  aparesció). 
Aparesció  tanbién  en  ánima  a  los 
padres  sanctos  del  limbo,  y  des- 
pués de  sacados  y  tornado  a  to- 
mar el  cuerpo,  muchas  vezes  apa- 
resció a  los  discípulos  y  conuer- 
saua  con  ellos  a. 

De  la  Ascensión  de  Xpo.  nuestro 
Señor,  act.  I,  ti.  a,  b  1 

1.  °  Primero:  después  que  por 
espacio  de  40  dias  aparesció  a  los 
apóstoles,  haziendo  muchos  argu- 
mentos y  señales  y  hablando  del 
reyno  de  Dios,  mandóles  que  en 
Hierusalem  esperasen  el  Spíritu 
Sancto  prometido. 

2.  °  2.0:  sacólos  al  monte  Oli- 
beti,  [(]  y  en  presencia  dellos  fué 

a  Interpinigimus  huhc  locum  ut  Aut. 
Paires  a  congregatione  V  genera/i  Societa- 
tis  ad  Vulgatam  ex  Autographo  emendan- 
dam  designad  Ha  leguttt,  ut  rcsumpto  cor- 
pore — tornado  a  tomar  el  cuerpo,  sil  in 
fine  secundi  puncti.  Vide  fudicium  deputa- 
torum,  in  fine,  ante  Directorium  a.  /jgg. 
l'nde  Patribus  sanctis,  qui  m  limbo  fue- 
ran/, duplici  modo  ac  tcmpore  apparuissct 
Christns:  primo  anima  tantum  in  limbo: 
eductis  deinde  ex  limbo,  anima  et  eorpore. 
TeXtttS  lamen  S.  Patris  l/une  sensum  red- 
dere  non  videtnr;  sed  potius  quem  referí 
Iranslalio  P.  Roothaan.  Utrum  apparueril 
Patribus,  resumpto  eorpore.  Christns  necne. 
S.  Ignatius  nec  affirmat  nee  negat.  Do.  bis 
pingit  virgulam  (,):  post  limbo  et  post  dis- 
cípulos, i/uod  beue  convenit  cum  explícala 
sententia.  Ludo/fus  in  Vita  C/iristi,  11. 
I.XX\',  versus  finem,  narrat  apparuisse 
Christum  Patribus.  c  limbo  eductis,  quos  in 
Ierres!  ri  par  a  d  i  so  reliquisset  etc.  J'ide 
P-J°7-  annot.  5. 


VLLGATA  VKRSIO 

quam  abortiuo  uisus  est  et  mihi) 
inquit  ipse. 

Apparuit  etiam  patribus  in  lim- 
bo, quoad  animam,  et  postquam 
inde  educti  sunt. 

Denique,  resumpto  eorpore,  ap- 
parebat  passim  discipulis,  et  cum 
eis  craebro  uersabatur  a. 

De  ascensione  Christi, 
Act.,  primo  1 

Primo.  Postquam  jam  per  dies 
quadraginta  69 v  multoties  se 
Christus  discipulis  suis  uiuum  exhi- 
buisset  (in  multis  argumentis  et 
signis,  loquens  eis  de  regno  Dei), 
misit  eos  Hierosolymam,  ut  pro- 
missum  sibi  Spiritum  Sanctum  illic 
expectarent. 

2."  Eduxit  eos  ad  Oliueti  mon- 
tem:  (et  uidentibus  illis  eleuatus 

a    V.  annot.  a  sub  Aut. 


1    Act.,  I,  1-12;  Marc,  XVI,  14-19;  Luc,  XXIV,  50-52. 


Exf.  RcniA  —  Mysteria 


509 


VKRSIO  PRIMA 

abortiuo,  uisus  est  et  mihi.)  Ap- 
paruit etiam  in  anima  sanctis  •'  in 
limbo  existentibus;  deinde  eis 
eductis  et  reassumpto  corpore, 
saepius  discipulis  apparebat  et 
conuersabatur  cum  eis. 


VERSIO   P.  ROOTHAAN 

tivo  visus  est  mihi).  Apparuit  etiam 
in  anima  Patribus  sanctis  Limbi,  et 
postquam  [eos  inde]  eduxisset,  et 
cor]>us  iterum  assumpsisset,  mul- 
tis  vicibus  apparuit  Discipulis,  et 
conversabatur  cum  Lilis. 


De  ascensione  Christi, 
Actuum,  i.°  1 

Primo.  Postquam  (per  quadra- 
ginta  dies  apparuit  apostolis  in 
multis  argumentis  et  signis,  lo- 
quens  de  regno  Dei),  praecepit  ut 
Hierosolimis  ex-78  pectarent  Spi- 
ritum  Sanctum  promissum. 

2.0  Eduxit  eos  ad  montem  Oli- 
ueti  (et  uidentibus  illis  eleuatus 


DE  ASCENSIONE  CHRISTI  DO.MINT 
NOSTRI  ACT.  I.  LITT.  A.  B  '. 

Primo,  postquam  per  spatium 
quadraginta  dierum  apparuisset 
Apostolis,  faciens[praebens]  multa 
argumenta  et  signa,  et  loquens  de 
Regno  Dei,  mandavit  illis,  ut  in  Je- 
rusalem  promissum  Spiritum  san- 
ctum expectarent. 

Secundo,  eduxit  illos  ad  mon- 
tem Oliveti,  et  in  praesentia  eorum 


a    sanctis  patribus.  V.  annot.  a  sub  Aut. 


MOX  U  M  EXT  A  IGNATIA  X  A 


5IO 

.U'TOORAPHl'M 

eleuado  y  vna  nuve  le  hizo  des- 
apares^er  dellos  ojos  dellos  [)]. 

3.°  3.0:  mirando  ellos  al  cielo 
les  dizen  los  ángeles:  (Varones  ga- 
lileos,  ¿qué  estáys  mirando  al  <;ie- 
lo?,  este  Jesús,  el  qual  es  lleuado 
de  vuestros  ojos  al  cjelo,  así  ven- 
drá como  le  vistes  yr  en  el  cielo). 


52v  Reglas  para  ex  alguna  ma- 
nera SEXT1R  Y  COGXOSCER  1  LAS 
VARIAS  MOCIONES  QUE  EX  LA  ÁXIMA 
SE  CAUSAX:  LAS  BUEXAS  TARA  RES- 
CIBIR  Y  LAS  MALAS  PARA  LANCAR;  Y 
SON  MÁS  PROPRIAS  PARA  LA  PRIMERA 
SEMANA 

1.a  regla.  La  primera  regla:  en 
las  personas  que  van  de  peccado 
mortal  en  peccado  mortal,  acos- 
tumbra comúnmente  el  enemigo 
proponerles  placeres  aparentes, 
haziendo  ymaginar  delectaciones 
y  placeres  sensuales,  por  más  los 
conseruar  y  aumentar  en  sus  vi- 
cios y  peccados,  en  las  quales  per- 


VU  LG  ATA  VERSIO 

est,et  nubes  suscepit  eum  ab  oculis 
eorum). 

3.0  Eisdem  in  caelum  suspi- 
cientibus  dictum  est  per  duos  viros 
in  úestibus  albis  adsistenics ,  quos 
angelos fuisse  credimus  a,  (Viri  ga- 
lilaei,  quid  statis  aspicientes  in 
caelum?  Hic  Jesús,  qui  assumptus 
est  a  uobis  in  caelum,  sic  ueniet, 
quemadmodum  uidistis  eum  eun- 
tem  in  caelum). 

70  ^ 

Regvlae  aliquot  ad  motus  a\t- 
mae,  quos  diuersi  excitaxt  spiri- 
tus,discerxexd0s  ',  ut  boxi  solum 
admittaxtur  et  pellaxtur  mali, 
anuertexdum  est  quod  potiss1- 
mum  coxuexiuxt  exercttiis  pri- 
mae  hebdomadae 

Prima  regula  est.  C)uud  illis  qui 
facile  peccant  letaliter,  et  pecca- 
tum  1  teccato  addunt,  fere  solet  ini- 
micus  noster,  ¡Ilécebras  carnis  et 
sensuum  delectationes  obiieere,  ut 
eos  teneat  peccatis  plenos,  ac  sem- 
per  cumulum  adaugeat.  Spiritus 
ueru  bonus,  e  contrario,  conscien- 
tiam  illorum  pungit  assidue.  et  per 

»   dictum  est  per  angetum: 


1  Xota  bene,  lias  reculas  esse  non  solum  ad  disccMncndos,  sed  etiam  ad  sontiendos 
animi  motus;  et  ¡d  quidem  non  omni.  sed  aliquo  modo.  Cf.  Ro.t  annot.  1,  p.  iCg. 


Exr.RCi  tía  —  Regii.ae 


VEKSIO  PRIMA 

est  a,  ct  nubes  suscepit  euni  ab 
oculis  eorum). 

3."  Suspicientibus  illis  in  cae- 
lum dieitur  ab  angelis:  (Viri  gali- 
lei,  quid  statis  aspicientes  in  cae- 
lum?  Hic  Jesvs,  qui  assumptus  est 
a  uobis  in  caelum,  sic  ueniet  quem- 
admodum  uidistis  eum  euntem  in 
caelum  [)]. 


511 

VKRSIO   V.  ROOTHAW 

elevatus  est,  et  nubes  sustulit  eum 
ab  oculis  eorum. 

Tertio,  aspicientibus  illis  in  coe- 
lum,  dicunt  illis  Angeli:  (Viri  Gali- 
laei,  quid  statis  aspicientes  in  coe- 
lum?  Hic  Jesús,  qui  assumptus  est 
a  vobis  in  coelum,  sic  veniet,  quem- 
admodum  vidistis  eum  euntem  in 
coelum.) 


79r  Sequuntur  aliquot  regulae 

AD  DISCERNENDOS  VARIOS  SPIRITUS 
ANIMAM  AGITANTES,  VT  b  BONI  RE- 
CIPLANTUR ,  MALI  VERO  PELLANTTJ R, 
QUAE  QUI  DEM  M  AGIS  CONUEXIUNT  c 
PR I M  A  E  H  EBDOMADA  E 


Prima  regula  est,  quod  iis  qui  ex 
uno  peccato  mortali  d  in  aliud 
corruunt,  solet  comuniter  diabolus 
proponere  delicias,  uoluptates  et 
delectationes  sensus  ante  illorum 
imaginationem,  quo  magis  confir- 
mentur  in  peccatis  et  obstinatio- 
res  fiant  e:  contrario  modo  cuín 
his  consueuit  agere  bonus  spiri- 

a    est  in  coelum. 
b    ad  hoc  vt. 
c    propriae  sunt. 

d  /ta  A  emtndatum  ex  qui  occaluerunt 
et  habituad  in  peccatis  ita  ut  ex  uno  pec- 
cato laetali;  ex  peccatum  peccato  ad- 
dunt  quod  supra  vers.  scriptum  et  deletum 
est. 

'  emergant. 


regulae  ad  sex  itendl'm  et  co- 
gxoscexdum  aliquo  modo  1  va- 
rias motioxes  quae  ix  anima  ex- 
citantür:  bonas,  ut  suscipiantur, 
malas,  ut  rejiciaxtur.  slntque 
magis  propriae  [sive  convenien- 
tes istae  retíulae]  pro  prima  he- 
BDOMADA. 

Prima  regula:  in  illis  qui  eunt 
[ruunt]  a  peccato  mortali  in  pec- 
catum mortale;  solet  communiter 
inimicus  pro])onere  eis  delicias 
apparentes,  efficiendo  ut  imagi- 
nentur  delectationes  et  volu|)tates 
sensuales,  quo  magis  illos  conser- 
vet  et  adaugeat  [promoveat]  in 
suis  vitiis  et  peccatis:  in  quibus 


MONXJ MENTA  TCXATIAXA 


512 

AUTOGRAPHUM 

sonas  el  buen  spíritu  vsa  contrario 
modo,  punzándoles  y  remordién- 
doles las  conscientias  por  el  sin- 
dérese  1  de  la  razón. 

2.a  regla.  La  segunda:  en  las 
personas  que  van  intensamente 
purgando  sus  peccados,  y  en  el 
seruitio  de  Dios  nuestro  Señor  de 
bien  en  mejor  subiendo,  es  el  con- 
trario modo  que  en  la  primera  re- 
gla; porque  entonces  proprio  es 
del  mal  espíritu  morder,  tristar  y 
poner  impedimentos  inquyetando 
con  falsas  rrazones,  para  que  no 
pase  adelante;  y  proprio  del  bueno 
dar  ánimo  y  fuercas,  consolacio- 
nes, lágrimas,  inspiraciones  y  quye- 
tud,  facilitando  y  quitando  todos 
impedimentos,  para  que  en  el  bien 
obrar  proceda  adelante  2. 


VUI.C.ATA  VERSIO 

synderesis  1  rationisque  officium  a 
peccando  deterret. 

2.a  Ouod  aliis  hominibus,  qui 
se  a  uitiis  et  peccatis  purgandos 
curant  solicite,  et  in  obsequii  diuini 
studio  magis  ac  magis  in  dies  pro- 
mouent,  immittit  spiritus  malignus 
70v  molestias,  scrupulos,  tristitias, 
rationes  falsas  et  alias  id  genus 
perturbationes,  quibus  profectum 
illum  impediat.  Spiritui  autem 
bono,  ex  opposito,  proprium  con- 
suetumque  est,  recteagentibus  ani- 
mum  ac  uires  addere,  consolari, 
deuotionis  lachrimas  ciere,  ¿Ilu- 
strare mentem  et  tranquillitatem 
daré,  sublatis  obstaculis  ómnibus, 
ut  expeditius  alacriusque  per  ope- 
ra bona  semper  ultra  tendant  *. 


1  Thcologi  scholastici  verbo  synderesis  saepissime  usi  sunt.  Invenitur  jnm  in  S.  Hie- 
honymi  Commentario  in  Ezechielem,  I.  I,  c.  I  (Migne.  P.  L..  XX\'.  22),  ubi  sic  explicatur: 
•  Scintilla  conscicntiae...  (|ua  virti  voluptatibus,  vcl  íurore,  ipsaque  intordum  rationis  de- 
ccpti  similitudino.  nos  peccare  sentimus.»  S.  THOMAS  autem  dicit:  «Synderesis  dieitur 
lex  intcllcctus  nosíri.  in  quantum  est  habitus  continens  praecepta  legis  naturalis,  quae 
sunt  prima  principia  operum  humanorum  .  Summa  theol.,  1  II.**,  \'C1\',  art.  1  ad  2. 


EXERCITIA  —  RkGULAK 


5'3 


VURSIO  PRIMA 

tus;  pungit  enim  illos  per  remor- 
surn  conscientiae,  ac  per  sindere- 
sim  a  1  continué  stimulat. 

Secunda  regula  est,  quod  in  his, 
qui  diligenter  et  cum  feruore  pro- 
grediuntur  ad  plenam  suorum  79v 
peccatorum  purgationem  b  ac  in 
Dei  seruitio  quotidie  magis  profi- 
ciunt,  ascendendo  de  uirtute  in 
uirtutem,  euenit  contrarium  eius, 
quod  in  prima  regula  dictum  fuit, 
quia  tune  consueuit  malignus  spi- 
ritus  morderé,  contristare,  impedi- 
mentis  multis  profectum  omnem 
obstruere,  et  tándem  falsis  c  ratio- 
nibus  mentís  tranquillitatem  de- 
pellere,  ne  ad  plenum  uirtutum 
progressum  pertingere  valeant. 
Contrario  modo  bonus  spiritus 
solet  tune  uires  suggerere,  ani- 
mum  addere  d,  fortitudinem  sub- 
ministrare, consolationes,  lachry- 
mas,  inspirationes  et  animi  quie- 
tem  suppeditare,  omnia  impedi- 
menta et  obstacula  minuendo  et 
jacililatem  ostendendo^  quo  inbene 
eoeptis  operibus  prosperentur  f  et 
feliciter  progrediantur  2. 

a    ac  sinderesi  prius  B;  emendatum  ex 
sinderesi  rationis  causatum  in  A. 
b  purificationem. 
c    falsis  ac  apparentibus. 
d    ánimos  faceré. 

e  obstacula  minuendo  et  precidendo 
manet  in  A;  ubi  prius  erat  obstacula  levi- 
gando  et  precidendo. 

¡   Sic  A;  prosperetur  B. 


VERSIO  P.  ROOTUAA.N 

[personis]  bonus  spiritus  utitur 
modo  contrario,  pungendo  illos,  et 
remordendo  illis  conscientias  per 
synderesin  1  rationis. 

Secunda:  in  illis  qui  intense  pro- 
cedunt  in  purgandis  suis  peccatis, 
et  in  servitio  Dei  Domini  nostri 
de  bono  in  melius  ascendunt,  obti- 
net  modus  contrarius  ei  qui  in 
prima  regula  [notatus  est]:  tune 
enim  proprium  est  mali  spiritus, 
morderé,  tristitia  afficere,  et  po- 
neré impedimenta,  inquietam  red- 
dendo  [animam]  per  falsas  rado- 
nes, ne  pergat  ulterius.  Et  pro- 
prium boni  [spiritus  est],  daré 
animum  et  vires,  consolationes,  la- 
chrymas,  inspirationes,  et  quietem 
[animi],  facilia  reddendo  [omnia], 
et  removendo  omnia  impedimenta, 
ut  in  bene  operando  procedat  ul- 
terius "-. 


Plura  vide  apud  Ludw.  Schütz,  Thomas-Lexicon,  2  Aun.,  Paderborn,  1895,  p.  800,  et 
Rob.  Leiber,  S.J.,  Ñame  und  Begriffder  Synteresis,  in  Phiiosophisches  Jakrbuch,  XXV, 
Fulda,  1912,  pp.  372-392. 

2  Cf.  Ignatium  haec  familiariter  explicantem  in  Momtm.  Ignat.,  ser.  r.",  I,  101  sqq.. 
et  vide  Pro/eg.,  p.  80. 

Mohum.  Ionat.— Series  II.  ,> 


514 


Mo.N  L  M EX T A  ÍGNATIANA 


AUTOGRAPHUM 

53r  3.a  regla.  La  tercera  de 
consolación  espiritual:  llamo  con- 
solación quando  en  el  ánima  se 
causa  alguna  moción  interior,  con 
la  qual  viene  la  ánima  a  inflamarse 
en  amor  de  su  Criador  y  Señor,  y 
consequcnter  quando  ninguna  cosa 
criada  sobre  la  haz  de  la  tierra, 
puede  amar  en  sí,  sino  en  el  Cria- 
dor de  todas  ellas.  Assímismo 
quando  langa  lágrimas  motiuas  a 
amor  de  su  Señor,  agora  sea  por 
el  dolor  de  sus  peccados,  o  de  la 
passión  de  Xpo.  nuestro  Señor,  o 
de  otras  cosas  derechamente  orde- 
nadas en  su  seruicio  y  alavanza; 
finalmente  llamo  consolación  todo 
ahumento  de  esperanza,  fee  y  cha- 
ridad  y  toda  leticia  interna  que 
llama  y  atrahe  a  las  cosas  celestia- 
les y  a  la  propria  salud  de  su  áni- 
ma, quietándola  y  pacificándola 
en  su  Criador  y  Señor  '. 


VI'LGaTA  VliRSIO 

3."  üuod  spiritualis  proprie 
consolatio  tune  esse  noscitur,  quan- 
do per  internam  quandam  motio- 
nem  exardescit  anima  in  amorem 
Creatoris  sui,  nec  iam  creaturam 
ullam,  nisi  propter  ipsum,  potest 
diligere.  Guando  etiam  lachrimae 
funduntur,  amorem  illum  prouo- 
cantes,  siue  ex  dolore  de  peccatis 
profluant,  siue  ex  meditatione  pas- 
sionis  Christi,  siue  alia  ex  causa 
qualibet  in  Dei  cultum  et  honorem 
recte  ordinata.  Postremo,  consola- 
tio quoque  dici  potest  fidei,  spei 
et  charitatis  quodlibet  augmentum. 
71  Item  laetitia  omnis,  quae  ani- 
mam  ad  caelestium  rerum  medita- 
tionem,  ad  studium  salutis,  ad  quie- 
ten! ct  pacem  cum  Domino  haben- 
dam,  solet  incitare 


1  Multos  consolutionis  modos  cnumeiat  hoc  loco  S.  lgnatius,  (|uos  etiam  distinguí! 
in  Directorio  electionum.  Cf.  Directoría  IgMtiana,  I.  [1]  et  [3]. 


EXERCITIA  —  ReGTXLAX 


VEKSIO  PRIMA 

Tcrtia  est,  quod  uocamus  spiri- 
tualcm  •'  consolationem  omnem 
niotum  animae  internum,per  quem 
anima  accenditur  in  Dei  sui  et 
Creatoris  nostri  80  igneum  b  arao- 
reni,  quando  ctiam  nihil  creatum 
in  se  diligere  ualemus,  sed  quic- 
quid  id  sit,  in  Deo,  omnium  illo- 
rum  authore,  diligimus.  Item  ', 
quando  emittit  lachrymas  exci- 
tantes ad  Dei  amorem,  vel  ob  suo- 
rum  peccatorum  dolorem  vel  ob 
memoriam  acerbissimae  Jesv  Chri- 
sti  passionis,  uel  ob  quancunque 
aliam  rera  directe  in  Dei  Domini 
laudem  et  seruitium  ordinatam. 
Voco  tándem  consolationem 
omnem  profectum  et  augmentum 
fidei,  spei  et  charitatis,  et  omne 
gaudium  internum,  quod  quidem 
impellit  et  excitat  ad  caelestia  et 
aeterna,  et  ad  propriam  anime 
ipsius  salutem ,  quietando  eam  et 
pacificando  in  Deo  Creatore  suo 
et  Domino  *. 


a  tertia  est,  quae  continet  consolatio- 
nem spiritualem;  voco  antem;  sic  prius  A: 
at,  his  oblitteratis .  scriptum  supra  vers. 
exponit  (:)  consolationem  spi  [sic].  Tán- 
dem manet  nt  B.  —  •>  sui  el  conditoris 
igneum.' — c  Sequeiilia  itsqite  ad finem  hujus 
tertiae  regu/ae  i  la  prius  erant  in  A:  quando 
talis  motus  excitat  lachrymas  egredientes 
ob  Dei  amorem,  uel  ob  suorum  peccato- 
rum deplorandam  memoriam.  uel  ob  me- 
moriam acerbissimae  Jesu  Xpi.  passionis. 
uel  nb  quamcumque  aliam  rem  certe  in 
Dei  Domini  laudem  et  seruitium  ordina- 
tam; uoco  tándem  consolationem  omnem 
profectum  et  augmentum  gratiae  in  fide, 
spe,  chántate,  et  gandió  interiori,  quod 
quidem  impellit  et  excitat  ad  coelestia  et 
aeterna  et  ad  propriam  sui  ipsius  salutem. 
ad  pacem  et  concordiam  omnem  erga 
condilorem  suum. 


515 

VERSIp  P.  ROOTHAAN 

Tertia:  de  consolatione  spiri- 
tuali.  Voco  [dico,  nomino]  conso- 
lationem, quando  in  anima  excita- 
tur  motio  aliqua  interior,  qua  in- 
ílammari  incipit  anima  in  amore 
sui  Creatoris  ac  Domini:  et  conse- 
quenter,  quando  [anima]  nullam 
rem  creatam  su])er  faciem  terrae 
amare  potest  in  se  ipsa,  sed  [so- 
lummodo]  in  Creatore  omnium 
illarum.  Item  quando  fundit  la- 
chrymas, moventes  ad  amorem 
Domini  sui,  sive  sit  ob  dolorem 
de  suis  peccatis,  sive  de  Passione 
Christi  Domini  nostri,  sive  de  aliis 
rebus  directe  ordinatis  in  ejus  ser- 
vitium  et  laudem.  Denique,  voco 
consolationem  omne  augmentum 
spei,  fidei,  et  charitatis,  et  omnem 
laetitiam  internara,  quae  vocat  et 
attrahit  [hominem]  ad  res  coele- 
stes,  et  ad  propriam  salutem  ani- 
mae suae;  reddendo  illam  quie- 
tan!, et  pacificando  illam  in  suo 
Creatore  ac  Domino  '. 


MONli MENTA  IGNATIANA 


5I6 

AUTOGRAPHUM 

4.a  regla.  La  quarta  de  desola- 
ción espiritual:  llamo  desolación 
todo  el  contrario  de  la  tercera  a 
regla;  así  como  escuridad  b  del 
ánima,  turbación  en  ella,  moción 
a  las  cosas  baxas  y  terrenas,  in- 
quyetud  de  varias  agitaciones  y 
tentaciones,  mouiendo  a  infiden- 
cia, sin  esperanza,  sin  amor,  ha- 
llándose toda  peresoza,  tibia,  tris- 
te, y  como  separada  de  su  Criador 
y  Señor.  Porque  así  53v  como  la 
consolación  es  contraria  a  la  deso- 
lación, de  la  misma  manera  los 
pensamientos  que  salen  de  la  con- 
solación, son  contrarios  a  los  pen- 
samientos que  salen  de  la  desola- 
ción. 


VULGATA  VERSIO 

4.a  Quod  spiritualis  e  contra 
desolatio  uocari  debet,  quaeuis 
animae  obtenebratio  et  conturba- 
do, instigatio  ad  res  Ínfimas  seu 
terrenas,  omnis  denique  inquietu- 
do,  et  agitatio,  siue  tentatio,  tra- 
hens  in  diffidentiam  de  salute,  et 
spem  charitatemque  expellens; 
unde  se  anima  tristari,  tepescere 
ac  torpere  sentit,  et  de  ipsius  Dei, 
Creatoris  sui,  clementia  prope  de- 
sperare. Sicut  enim  consolationi 
opponitur  desolatio;  ita  etiam  quae 
ab  utraque  oriuntur  cogitationes, 
sunt  inter  se  prorsus  oppositae. 


5.a  regla.  La  quinta:  en  tiempo 
de  desolación  nunca  hazer  mudan- 
za, mas  estar  firme  y  constante  en 
los  propósitos  y  determinación  en 
(jue  estava  el  día  antecedente  a  la 
tal  desolación,  o  en  la  determina- 
ción en  que  estaua  en  la  antece- 
dente consolación  Porque  así 
como  en  la  consolación  nos  guya 

a  Emend.  ex  primera  oblitt.;  tercera 
Na.,  oblitterato  p.a 

*>    Frías  ceguedad  oblitt.;  caecitas  Fa. 


5.a  Ouod  tempore  desolationis 
nihil  deliberandum  aut  innouan- 
dum  est  circa  propositum  animi  aut 
uitae  statum;  sed  in  eis  perseue- 
randum,  quae  fuerant  prius  consti- 
tuía, puta  precedente  die  uel  hora 
consolationis  71v  Quemadmo- 
dum  enim  dum  fruitur  quis  *  con- 
solatione  illa,  quam  diximus,  non 

*  In  quinta  regula  de  discretione  spiri- 
tuum .  verba  illa  Quemadmodum  enim 
dum  fruitur  quis,  usgue  ad  finem,  ita  com- 
modius  vertí  possunl  ex  autographo:  Quem- 
admodum enim  in  consolatione  bonus 
spiritus  nos  magis  regit  ac  dirigit,  ita  in  de- 
solatione  malus,  cujus  instigatione  et  con- 
siliis  nihil  rectum  decernere  possumus. 


1  «Ex  autographo  clarius  exprimitur  nunquam  in  desolatione  mutari  deberé  con- 
cepta prius  proposita;  ...id  est,  non  modo  ea,  quae  in  consolatione  sensibili,  sed  quae 
prius  ante  desolationem  in  animi  quiete  statuta  fuerant.»  Ro.,  annot.  5,  p.  171.  Intelli- 


Exerciti  a  —  Regulak  5 1 7 


VERSIO  I'RIMA 

Quarta,  quod  desolado  spiritu- 
alis  esta  contrarium  omninoconso- 
lationis  in  praecedenti  regula  de- 
claratae,  sicut  est  mentís  obscura- 
tio  b,  perturbatio  animae,  motus  ad 
Ínfima  et  terrena,  80v  inquietudo 
ex  diuersis  impulsibus  et  agitatio- 
nibus  oborta,  modo  inducens  c  ad 
diffidentiam,  sine  spe  et  sine  amo- 
re,  modo  ad  torporem  et  tepidita- 
tem,  modo  ad  tristitiam,  quasi  uo- 
lens  diuidere  et  separare  animam 
a  Conditore  suo.  Sicut  enim  con- 
solado opposita  est  et  contraria 
ipsi  desolationi,  ita  etiam  cogita- 
tiones ,  quae  a  d  consolatione 
oriuntur,  contrariae  omnino  sunt 
his,  quae  a  desolatione  progre- 
diuntur. 

Quinta  regula:  tempore  desola- 
tionis  nullam  oportet  mutationem  e 
faceré,  sed  decet  firmo  et  constan- 
ti  f  animo  esse  in  proposito  et  de- 
liberatione,  in  qua  tempore  prae- 
cedenti talem  desolationem  per- 
manebat,  vel  in  eo  proposito  quod 
in  antecedenti  consolatione  habe- 
bate    quia  sicut  bonus  spiritus  di- 


VHRSÍO    P.  ROOTFI AAN 

Quarta:  de  desolatione  spii  ituali. 
Voco  desolationem  omne  [quod 
est]  contrarium  tertiae  regulae 
[dictis  in  tertia  regula],  ut,  obte- 
nebrationem  animae,  turbationem 
in  illa,  motionem  ad  res  ínfimas 
ac  terrenas:  inquietudinem  varia- 
rum  agitationum  et  tentationum, 
moventem  ad  diffidentiam,  sine 
spe,  sine  amore,  cum  se  reperiat 
[anima]  totam  pigram,  tepidam, 
tristem,  et  veluti  separatam  a  Crea- 
tore  ac  Domino  suo:  quia  sicut 
consolatio  contraria  est  desola- 
tioni, eodem  modo  cogitationes, 
quae  oriuntur  ex  consolatione, 
contrariae  sunt  cogitationibus, 
quae  oriuntur  ex  desolatione. 

Quinta :  tempore  desolationis 
numquam  mutatio  facienda  est, 
sed  standum  firmiter  et  constanter 
in  propositis  ac  determinatione 
in  qua  erat  [homo]  die  praeceden- 
te  ejusmodi  desolationem,  vel  in 
determinatione  in  qua  erat  in 
praecedenti  consolatione  1  ;  quia 
sicut  in  consolatione  nos  magis 


a  Quarta  rontinet  desolationem  spiri- 
tualem;  est  autem  desolatio. 

b  coecitas;  respondebat  verbo  ceguedad 
emendato  a  S.  Ign.  in  Aut. 

c  sollicitans. 

d    ita  etiam  eodem  modo  cogitatus  qui  a. 
e    desolationis  et  siccitatis  non  oportet 
aliquo  modo  mutationem. 
f  infracto. 

ü    proposito  in  quo  in  antecedenti  con- 
solatione firmatus  erat. 

-  

gendum  etiam,  non  esse  hoc  remedium  mere  negativum,  sed  positivum  máxime,  quan- 
doquidem  animi  propositis  standum  est,  id  quod  ex  regula  sequenti  ciarais  elucet. 
Yide  quoque  Proleg.,  p.  88. 


I 


5i8 


MONU  MENTA  IGNATIANA 


AUTOGRAPHUM 

y  aconseja  más  el  buen  espíritu, 
así  en  la  desolación  el  malo,  con 
cuyos  consexos  no  podemos  to- 
mar camino  para  acertar. 

6.a  regla.  La  sexta:  dado  que 
en  la  desolación  no  deuemos  mu- 
dar los  primeros  propósitos,  mu- 
cho aprouecha  el  intenso  mudarse 
contra  la  misma  desolación,  así 
como  es  en  instar  más  en  la  ora- 
ción, meditación,  en  mucho  exa- 
minar, y  en  alargarnos  en  algún 
modo  conueniente  de  hazer  peni- 
tencia '. 


VULGATA  VERSIO 

proprio  suo,  sed  boni  spiritus  in- 
stinctu  regitur;  ita,  obuersante  sibi 
desolatione,  agitur  a  malo  spiritu, 
cuius  instigatione  nihil  unquam 
recte  conficitur. 

6.a  Ouod,  tametsi  desolatione 
affectus  homo  priora  sua  consilia 
minime  debet  immutare,  expediet 
tamen  prouideri  et  augeri  ea,  quae 
contra  desolationis  impulsum  ten- 
dunt;  qualia  sunt  insistere  orationi 
et  meditationi  cum  discussione  sui, 
ac  penitcntiae  aliquid  assumere  '. 


7.a  regla.  La  séptima:  el  que 
está  en  desolación,  considere  cómo 
el  Señor  le  ha  dexado  en  prueua 
en  sus  potencias  naturales,  para 
que  resista  a  las  varias  agitaciones 
y  tentaciones  del  enemigo;  pues 
puede  con  el  auxilio  54  diurno,  el 
qual  siempre  lo  queda,  aunque 
claramente  no  lo  sienta;  porque  el 
Señor  le  ha  abstraydo  su  mucho 
herbor,  crecido  amor  y  gracia  in- 
tensa, quedándole  tamen  gracia 
sufficicnte  2  para  la  salud  eterna. 


7.a  Ouod  quandiu  premimur 
desolatione,  cogitandum  est,  nos 
interim  relinqui  a  Domino  nobis 
ipsis,  probationis  causa,  ut  per  na- 
turales quoque  uires  insultibus  ini- 
mici  nostri  obsistamus;  id  quod 
possumus  haud  dubie,  adsistente 
nobis  iugiter  praesidio  diuino,  licet 
tune  nequáquam  sentiatur  *,  eo 
quod  feruorem  pristinum  charita- 
tis  Dominus  substraxerit,  relicta 
nihilominus  gratia,  quae  ad  bene 
operandum  et  ad  consequendum 
salutem  satis  esse  queat  ;. 


*  In  séptima  regula  de  discretione  spi- 
rituum  titea  médium  Assistente  nobis  ju- 
giter  praesidio  divino,  licet  tune  nequá- 
quam sentiatur,  in  autographo  sie  habetuf: 
Assistente  nobis  praesidio  divino,  quod 
semper  manet,  licet  tune  nequáquam  sen- 
tiatur. 


1  Hace  i^itur  intensa  niutatio  lit  potissiimim  oratione  et  meditatione,  examine  dili- 
géntiore,  majore  poenitentia.  Ct.  Ro.,  annot.  6,  |>.  í/J.  Vide  Prokg.,  p.  88. 

2  Gratia  haec  suffieiens  non  opponitur  effieaei,  sed  abundantiori  euidam  et  praeser- 


Exercitia  —  Regulae 


5i9 


VERSIO  PRIMA 

rigii  nos  magis,  ac  docet  in  conso- 
latione,  ita  in  desolatione  mali- 
gnus,  cuius  insidiosis  81  ct  fraudu- 
lcntis  consiliis  delusi,  nequimus 
niam  honam  inuenire  a. 

Sexta  regula:  quamuis  temi)ore 
dcsolationis  non  debeamns  ullo 
modo  prioris  pro])ositi  mutatio- 
nem  faceré,  non  parum  tamen  '' 
confert  sancta  et  constans  mutatio 
contra  desolationem  ipsam ,  sicut 
vehementiusorationi  instare  et  me- 
ditationi,  diligentius  examinare 
conscientiam,  et  congeminare  ali- 
quo  expedicnti  modo  poeniten- 
tiam  '. 

Séptima:  (piando  quis  permanet 
in  desolatione  dehet  consyderare 
quod  Dominus  ei  se  absconderit 
ad  tempus  '",  derelinquens  eum 
sibi  ipsi  suisque  uiribus  naturali- 
bus  ad  probationem,  ut  addiscat 
resistere  et  contradicere  agitatio- 
nibus  et  tentationibus  Sathanae 
cum  auxilio  diuino;  quod  quidem 
non  est  sibi  substractum  d,  quam- 
uis ita  clare  et  aperte  non  possit 
cognoscere  illud,  eo  quod  Domi- 
nus tantum  substrahit  donum  illud 
feruoris  vehementis  et  amoris  ac- 
censi,  relinquit  tamen  81v  gratiam 
sufficientem  qua  quis  potest  ad 
salutem  aeternam  pertingere. 

:l    via  certa  peragere. 
'»  ttamen  parum  A. 
''    ad  tempus  abscondit  A. 
*'    subtrartum  A;  sk  dánceps  subtrahit, 
subtrahere,  subtrahendo. 


VERSIO  1'.  ROOTHAAN 

ducit,  et  consilio  suo  dirigit  bonus 
spiiritus,  ita  in  desolatione  malus: 
cujus  consiliis. non  possumus  in- 
gredi  viam  ad  recte  (]uid  agendum. 

Sexta:  licet  [vel,  pósito  quod] 
in  desolatione  non  debeamus  mu- 
tare  priora  proposita,  valde  [ta- 
men] juvat  intense  mutare  se  [sive 
modum  agendi ,  ut  pugnemus] 
contra  ipsam  desolationem:  v.  g. 
insistendo  magis  orationi,  medita- 
tioni,  multum  [nos]  examinando, 
et  extendendo  nos  magis  [amplius 
quid  agendo]  in  aliquo  convenien- 
ti  modo  faciendi  poenitentiam  '. 

Séptima:  ille  qui  est  in  desola- 
tione, consideret,  quomodo  Domi- 
nus ipsum  reliquit,  probationis 
gratia,  in  suis  potentiis  naturali- 
bus,  ut  resistat  variis  agitationibus 
et  tentationibus  inimici:  potest 
enim  [resistere]  cum  auxilio  divi- 
no, quod  semper  ijisi  manet,  licet 
aperte  illud  non  sentiat  [sibi  ades- 
se],  quia  Dominus  subtraxit  ipsi 
multum  suum  fervorem,  magnum 
amorem  [sensibilem],  et  gratiam 
intensam,  manente  tamen  ipsi  gra- 
tia quae  sufficiat  2  ad  salutem 
aeternam. 


tim  consolanti,  seu,  ut  ait  S.  Ignatius,  cfervori  multo,  amori  magno,  gratiaeque  inten- 
sae»,  et  infra  in  regula  nona,  <  ronsolationibus  et  crescentibus  gratiis».  Cf.  Svárez,  De 
rdigione  Societatis  Jesu,  1.  IX,  c.  V,  n.  44.  Et  vide  Proleg.,  p.  117. 


520 


M  ONÜM  E XT a  Ignatia  n  a 


AUTOGRAPHUM 

8.  a  regla.  La  octaua:  el  que 
está  en  desolación  trabaxe  de  es- 
tar en  pagiencia,  qúe  es  contraria 
a  las  vexaciones  que  le  vienen,  y 
piense  que  será  presto  consolado, 
poniendo  1  las  diligencias  contra 
la  tal  desolación,  como  está  dicho 
en  la  sexta  regla  a. 

9.  a  regla.  La  nona  -:  tres  cau- 
sas principales  son  porque  nos 
hallamos  desolados:  la  primera  es 
por  ser  tibios,  perezosos  o  negli- 
gentes en  nuestros  exercicios  es- 
pirituales, y  así  por  nuestras  faltas 
se  alexa  la  consolación  espiritual 
de  nosotros;  la  2.a  por  prouarnos 
para  quánto  somos,  y  en  quánto 
nos  alargamos  e  n  su  seruitio  y 
alauanza,  sin  tanto  estipendio  de 
consolaciones  y  cresgidas  gracias; 
la  3.a  por  darnos  vera  noticia  y 
cognoscimiento  para  que  interna- 
mente sintamos  que  no  es  de  nos- 
otros traer  o  tener  deuoción  cres- 
gida,  amor  intenso,  lágrimas  ny 
otra  alguna  consolación  espiritual, 
mas  que  todo  es  don  y  gracia  de 
Dios  nuestro  Señor;  y  porque  54v 
en  cosa  ajena  no  pongamos  nido, 
aleando  nuestro  entendimiento  en 
alguna  soberuia  s  o  gloria  vana, 
attribuyendo  a  nosotros  la  deuo- 

a  Prius  quarta  regla  ob/itt.:  quarta  re- 
gula Fa.  In  quarta  quid  sif  desolatio.  in 
sexta  remedia  declarantnr. 


VULGATA  VERSIO 

8.a  Quod  hominem  tentatione 
pulsatum  mire  iuuat  patientiae  ser- 
uandae  studium,  ut  quae  72  uexa- 
tionibus  huiusmodi  proprie  oppo- 
nitur  et  e  diámetro  resistit.  Ac- 
cersenda  etiamspes  estet  cogitatio 
adfuturae  breui  consolationis,  si 
praesertim  1  per  sanctos  conatus, 
in  sexta  regula  signatos,  desolatio- 
nis  Ímpetus  frangatur. 

g.a  Quod  causae  desolationis 
tres  sunt  praecipuae  s:  prima,  quia 
propter  nostram  in  spiritualibus 
studiis  seu  exercitiis  tepiditatem 
atque  acediam,  consolatione  diui- 
na  mérito  priuamur;  2.a,  ut  probe- 
mur  quinam  sumus,  et  quomodo 
in  Dei  seruitium  et  honorem,  abs- 
que  praesente  quodam  consolatio- 
num  donorumque  spiritualium  sti- 
pendio,  nosmet  impendimus;  3.a, 
vt  certi  plañe  simus,  nostrarum 
uirium  non  esse,  uel  acquirere  uel 
retiñere  feruorem  deuotionis,  ue- 
hementiam  amoris,  abundantiam 
lachrimarum,  aut  aliam  quamlibet 
internam  consolationem:  sed  omnia 
haec  gratuita  esse  Dei  dona,  quae 
si  uendicemus  nobis  ut  propria, 
superbiae  et  uanae  gloriae  cri- 
men 3,  non  sine  salutis  graui  pé- 
nenlo, incursuri  sumus. 


1  «Tó  praesertim  ,  quod  legitur  in  vulgata  versione,  abest  in  autographo.  Et  vero 
sancti  mili  conatus.  de  quibus  in  regula  sexta,  omniuo  adhibendi  in  desolatione.  si  spem 
fundatam  quaerimus  adfuturae  brevi  consolationis.*  J?o.,  annot.  8,  p.  173. 

-    Vide  supra.  Proleg.,  pp.  88-89. 

■    «Notatu  dignum  est.  in  autographo  non  superbiae  crimen  dici  nec  simpliciter  su  - 


Exercitia  —  Regula* 


S2l 


VERSIO  PRIMA 

Octava:  desolatus  laboret  totis 
uiribus  possidere  animam  suam  in 
pacientia,  quae  contraria  est  óm- 
nibus vexationibus  ingruentibus; 
consyderet  etiam  consolacionem 
cito  affuturam,  si  modo  contendat 
diligenter  1  contra  desolationes, 
sicut  dictum  est  in  4.a  regula. 

Nona  -:  propter  tria  máxime 
incidimus  in  desolationem:  primo 
quia  tepidi  et  negligentes  sumus 
in  nostris  exercitiis  spiritualibus, 
propter  quos  defectus,  solet  spiri- 
tualis  consolatio  nos  deserere  et  a 
nobis  longe  fieri;  2.0  vt  probemur 
et  noti  simus  nobis  ipsis,  quantum 
ex  nobis  simus,  et  quantum  sine 
ullo  stipendio  consolationis  et 
gratiae,  in  Dei  seruitium  et  laudem 
nos  ipsos  extendimus;  3.0  vt  plene 
intelligamus  et  interius  experia- 
mur,  quod  non  est  nostrum  habere 
vel  habitam  retiñere  deuo-82  tio- 
nem  hanc  ardentem,  amorem  fer- 
uentem,  lachrymas  vel  aliquam 
aliam  consolationem  spiritualem, 
quia  haec  omnia  dona  sunt  libera- 
litatis  diuinae;  et  ut  etiam  in  nulla 
re  aliena  quiescamus,  exaltando 
intellectum  in  superbiam  3  vel  in 
vanam  gloriam,  et  ascribendo  no- 
bis ipsis  deuotionem  et  consola- 


VBBSIO   P.  ROOl'HAAN 

Octava:  ille  qui  est  in  desola- 
tione,  [in  eo]  laboret  ut  persistat 
in  patientia,  quae  est  contraria 
vexationibus  quae  sibi  ingruunt; 
et  cogitet  se  cito  esse  consolan- 
dum:  adhibendo  diligentias  [sive 
conatus]  1  contra  ejusmodi  deso- 
lationem, prout  dictum  est  in  sex- 
ta regula. 

Nona  2:  tres  causae  sunt  praeci- 
puae,  ob  quas  desolatos  nos  repe- 
rimus.  Prima  est,  quia  sumus  tepi- 
di et  pigri  seu  negligentes  in  exer- 
citiis nostris  spiritualibus:  atque 
ita  ob  culpas  nostras  elongatur 
spiritualis  consolatio  a  nobis.  Se- 
cunda, ut  probet  nos  [Dominus] 
quantum  valeamus ,  et  quousque 
procedamus  in  ejus  servitio  et 
laude,  absque  tanto  stipendio  con- 
solationum,  et  magnarum  [specia- 
lium]  gratiarum.  Tertia,  ut  det 
nobis  veram  notitiam  et  cognitio- 
nem,  qua  intime  sentiamus,  non 
esse  ex  nobis  adquirere  vel  retine- 
re  magnam  devotionem,  amorem 
intensum,  lachrymas,  ñeque  ullam 
aliam  consolationem  spiritualem; 
sed  totum  esse  donum  et  gratiam 
Dei  Domini  nostri;  et  ne  in  alieno 
nidum  ponamus,  efferendo  intelle- 
ctum nostrum  in  aliquam  3  super- 
biam, vel  vanam  gloriam ,  attri- 


perbiam,  sed  lenissime  aliquam  superbiam;  quo  intelligamus  vel  levem  aliquam  super- 
biam, vel  exiguam  aliquam  complacentiam  Deo  vehementer  displicere,  et  ob  ejusmodi 
levem  etiam  complacentiam  non  raro  nos  caelesti  consolatione  mérito  privari»  Ro., 
annot.  o,  p.  174. 


MuX  l  M ENTA  IGXATI A X A 

Vl'I.C.ATA  VKRSIO 


522 

ACTOGRAPHl'M 

C'ión  o  las  otras  partes  de  la  spiri- 
tual  consolación. 

10.  a  regla.  La  décima:  el  que 
está  en  consolación  piense  cómo 
se  aurá  en  la  desolación  que  de- 
pués  vendrá,  tomando  nuevas 
fuerzas  para  entonces. 

1 1.  a  regla.  La  vndégima:  el  que 
está  consolado  procure  humillarse 
y  baxarse  quanto  puede,  pensan- 
do quán  para  poco  es  en  el  tiempo 
de  la  desolación  sin  la  tal  gracia  o 
consolación.  Por  el  contrario, 
piense  el  que  está  en  desolación, 
que  puede  mucho  con  la  gracia 
suficiente  para  resistir  a  todos 
sus  enemigos,  tomando  fuerzas  en 
su  Criador  y  Señor. 


12.a  regla.  La  duodécima  1 :  el 
enemigo  se  haze  como  muger  en 
ser  flaco  por  fuerza  y  fuerte  de 
grado:  porque  así  como  es  proprio 
de  la  muger,  quando  riñe  con  al- 
gún varón,  perder  ánimo,  dando 
huyda  quando  el  hombre  le  mues- 
tra mucho  rostro;  y  por  el  contra- 
río, si  el  varón  comienca  a  huyr 
perdiendo  ánimo,  la  yra,  venganza 
y  ferocidad  de  la  muger  es  muy 


10.a  Quod  fruenti  homini  con- 
solatione  prospiciendum  est,  quo 
se  pacto  gerere  poterit,  72v  deso- 
latione  deinceps  occurrente,  ut 
iam  inde  acrimoniam  et  robur  ani- 
mi  mature  comparet  ad  impetum 
eius  reprimendum. 

1 1  .a  Vt  ille  idem,  affluente  con- 
solatione,  se  ipsum  deprimat  ac 
uilefaciat  quantum  potest,  repu- 
tando secum,  quam  imbellis  quam- 
que  ignauus  esse  apparebit  deso- 
latione  impugnante,  nisi  per  gratiae 
et  consolationis  diuinae  opem  cito 
subleuetur.  Contra  uero  ille,  quem 
desolatio  molestat,  aestimare  debet 
cum  Dei  gratia  se  posse  plurimum, 
facileque  aduersarios  suos  omnes 
deuicturum  esse,  dummodo  in  Dei 
uirtute  collocet  spem  suam,  et  ani- 
mum  suum  corroboret. 

12.a  Quod  hostis  noster  natu- 
ram  et  morem  muliebrem  refert 
quoad  imbecillitatem  uirium  et 
animi  peruicaeiam:  nam  sicut  foe- 
mina  cum  uiro  rixans,  si  hunc 
conspexerit  erecto  et  constanti 
uultu  sibi  obsistere,  abiicit  ilico 
animum  ac  terga  uertit;  sin  uero 
timidum  fugacemque  esse  animad- 
uerterit,  in  extremam  surgit  auda- 
ciam,  ct  illum  ferociter  inuadit: 


1    Yule  sui>ra.  Proteg.,  pp.  89-90  et  iGS. 


Exkkcitia  —  Regulas 


523 


VKRSIO  PRIMA 

tionem  et  alia,  quae  nostra  non 
sunt. 

Decima:  consolatus  consyderet 
desolationcm  imminentem  ;i  sibi,  et 
ex  tune  incipiat  muniri  armis  con- 
stantiae,  fortitudinis  et  patientiae 
contra  illam. 


VERSIO  P.    ROOTII  A  AN' 

buendo  nobis  ipsis  devotioncm 
vel  ceteras  partes  spiritualis  con- 
sulationis. 

Decima:  ille  qui  est  in  consola- 
tione,  cogitet  quomodo  se  habebit 
in  desolatione,  quae  postea  [ei] 
superveniet,  sumendo  novas  vires 
pro  illo  tempore. 


Vndecima:  consolatus  laboret  in 
humillando  se  ipsum  ac  deprimen- 
do,  consyderans  quam  parum  pos- 
sit  in  tempore  desolationis,  priua- 
tus  gratia  illa  consolationis  quan- 
tum b  afficitur.  Contrario  modo 
desolatus  consyderet  quam  mul- 
tum  potest  cum  Dei  gratia  ad  resi- 
stendum  ómnibus  hostibus,  quan- 
do  in  suo  Conditore  c  roboratur. 


Undécima:  ille  qui  est  in  consu- 
latione,  procuret  humiliare  sese 
atque  deprimere  quantum  potest, 
cogitando  quam  parum  valeat  tem- 
pore desolationis ,  sine  illa  tali 
gratia  seu  consolatione.  E  contra- 
rio cogitet  ille  qui  est  in  desola- 
tione, se  posse  multum  cum  gratia 
quae  sufficit  ad  resistendum  ómni- 
bus suis  inimicis,  sumendo  vires  in 
Creatore  ac  Domino  suo. 


Duodécima  1  :  Sathanas  tenta- 
tor  non  aliter  82v  est  debilis  si 
quis  vi  resistat,  fortissimus  sponte 
nostra,  sicut  mulier:  ui  d  enim  na- 
turale  est  ac  proprium  ipsi  faemi- 
neo  sexui  c  (quando  contendit  et 
rixatur  cum  uiro  aliquo)  debilitan 
ac  fugere,  si  modo  uir  in  faciem  illi 
resistit;  et  e  contra,  si  uir  debilite- 
tur  et  fugam  capiat,  solet  mulier 
cum  magna  ira  et  cum  vehementi 


a   SU  A;  iminentem  B. 
b    Su  A  et  B;  fortasse  pro  qua  tune. 
0    in  suo  Domino  et  conditore. 
A    debilis  per  uim  et  fortissimus  sponte 
ac  mulier.  Sicut. 
c   ipsi  sexui  faemtneo  A. 


Duodécima  1  :  inimicus  [noster] 
gerit  se  ut  femina,  in  quantum  est 
[ipse]  debilis  quoad  vires,  et  fortis 
quoad  voluntatem  a  [malitiam,  et 
rabiem].  Nam  sicut  proprium  est 
feminae,  dum  rixatur  cum  aliquo 
viro,  perderé  animum,  capiendo 
fugam,  quando  homo  ei  audenter 
resistit;  et  e  contrario,  si  vir  inci- 
pit  fugere  perdendo  animum,  ira, 
vindicta  et  ferocia   feminae  est 


a  Debilis  per  vim  et  fortis  per  volun- 
tatem. 4.a  ed.  Sed  v.  Pro/eg,,  p.  /08. 


524 


MONU  MENTA  IGNATIANA 


AUTOGRAPHÜM 

crescida  y  tan  sin  mesura:  de  la 
misma  manera  55  es  proprio  del 
enemigo  enflaquezerse  y  perder 
ánimo,  dando  huyda  sus  tentacio- 
nes, quando  la  persona  que  se 
exercita  en  las  cosas  spirituales 
pone  mucho  rostro  contra  las  ten- 
taciones del  enemigo  haziendo  el 
oppósito  per  diametrum;  y  por  el 
contrario,  si  la  persona  que  se 
exercita  comienga  a  tener  temor  y 
perder  ánimo  en  sufrir  las  tenta- 
ciones, no  ay  bestia  tan  fiera  sobre 
la  haz  de  la  tierra  como  el  enemi- 
go de  natura  humana,  en  prose- 
qutión  de  su  dañada  intención  con 
tan  crecida  malicia. 


VULGATA  VERSIO 

itidem  consueuit  daemon  animo  et 
robore  plañe  destituí,  quoties  spi- 
ritualem  a  athletam  corde  imper- 
térrito ac  fronte  ardua  tentationi- 
bus  73  uidet  reluctari;  si  autem 
trepidet  ad  primos  ímpetus  susti- 
nendos,  et  quasi  animum  despon- 
deat,  nulla  est  bestia  super  terram 
inimico  illo  tune  efferatior,  acrior 
et  pertinacior  in  hominem,  ut  cum 
pernicie  nostra,  malignae  obstina- 
taeque  mentís  suae  desiderium 
adimpleat. 


13.a  regla.  La  terdégima:  assí- 
mismo  se  haze  como  vano  enamo- 
rado en  querer  ser  secreto  y  no 
descubierto:  porque  así  como  el 
hombre  vano  ,  que  hablando  a 
mala  parte  requiere  a  vna  hija  de 
vn  buen  padre,  o  a  vna  muger  de 
buen  marido,  quiere  que  sus  pa- 
labras y  suasiones  sean  secretas;  y 
el  contrario  le  displaze  mucho, 
quando  la  hija  al  padre  o  la  mu- 
ger al  marido  descubre  sus  vanas 
palabras  y  yntención  deprauada, 
porque  fácilmente  collige  que  no 
podrá  salir  con  la  impresa  comen- 


13.a  Ouod  idem  inimicus  no- 
ster  morem  insequitur  nequissimi 
cuiuspiam  amatoris;  qui  puellam, 
honestorum  parentum  filiam,  uel 
uxorem  uiri  alicuius  probi  volens 
seducere,  summopere  procurat,  ut 
uerba  et  consilia  sua  oceulta  sint; 
nilque  reformidat  magis  ac  aegre 
fert,  quam  si  puella  patri  suo  uel 
uxor  marito  illa  patefaciat;  cum 
sciat  hoc  pacto  de  uotis  et  conati- 
bus  suis  actum  esse.  Ad  eumdem 
modum  obnixe  satagit  diabolus,  ut 
anima,  quam  circunuenire  cupit  ac 
perderé,  fraudulentas  suas  sugge- 


a    Prius  spiritualis. 


Exercjtia  —  Regular 


525 


VKRSIO  PRIMA 

íerocitate  in  illum  insurgere;  sic  et 
non  aliter,  proprium  est  Sathanae 
debilitan  ac  fugere,  quando  is  qui 
exercitatur  in  rebus  spiritualibus, 
insurgit  uehementer  contra  ten- 
tationes  hostis,  opponendo  se 
illi  per  diametrum.  Ideo  ait  Jaco- 
bus  a:  «Resistite  diabolo  et  fugiet  a 
uobis»  Contrario  modo  si  is  qui 
exercetur  incipiat  timere  et  cadere 
ab  omni  constantia  et  a  patientia 
perferendarum ,  immo  etiam  pro- 
strandarum  tentationum,  non  est 
bestia  super  faciem  terrae  adeo 
efferata  ac  Sathanas,  hostis  capi- 
talis  naturae  humanae:  tune  enim 
prosequitur  sua  malignissima  83 
intentione  ac  damnata  malitia 
omnes  peruertere;  ideo  recte  dicit 
Job  de  demone:  non  est  potestas 
super  terram,  quae  compareturilli2. 

Decima  tertia  regula:  Idem  Sa- 
thanas, iuxta  similitudinem  ali- 
cuius  amantis  puellam  aliquam, 
non  vult  ullo  modo  se  manifestare 
et  venire  in  publicum:  sicut  enim 
iuuenis  quispiam  vanitatis  studio- 
sus,  verbis  lasciuis  alliciens  puel- 
lam aliquam  filiam  honorati  patris, 
vel  uxorem  alicuius  fidelis  consor- 
tis,  vult  ac  desiderat  quod  sua 
verba  et  suasiones  lateant,  et  non 
manifestentur,  et  contrarium  sum- 
me  illi  displicet,  si  vim  filia  propa- 
laret  patri,  vel  vxor  marito  vana 
illius  verba  et  intentionem  depra- 

a   Paulus,  quod  est  etiam  in  A. 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

valde  magna,  et  adeo  sine  mensura 
[extrema]  a.  Eodem  modo  pro- 
prium est  inimici  [nostri],  viribus 
destituí  et  animum  perderé,  (in 
fugam  vertentibus  se  tentationibus 
ejus),  quando  ille  qui  se  exercet 
in  rebus  spiritualibus,  audacter  se 
opponit  tentationibus  inimici,  fa- 
ciendo oppositum  e  diámetro  [id 
est  contrarium  omnino  ei,  quod 
ipse  per  suas  tentationes  praeten- 
dit].  Et  e  contrario,  si  qui  se  exer- 
cet incipit  timere,  et  perderé  ani- 
mum in  patiendis  tentationibus, 
non  est  bestia  adeo  efferata  super 
faciem  terrae,  ut  [est]  inimicus 
humanae  naturae  in  prosecutione 
perversae  suae  intentionis,  cum 
adeo  magna  [máxima]  malitia. 

Decimatertia:  sic  etiam  se  gerit, 
ut  vanus  [falsus]  amator,  in  quan- 
tum vult  esse  secretus  et  non  de- 
tegi.  Nam  sicut  [talis]  homo  vanus 
[falsus],  qui  loquens  ad  malum 
finem  allicit  [sollicitat]  filiam  ali- 
quam alicujus  boni  patris,  vel  uxo- 
rem boni  mariti,  vult  ut  verba  sua 
et  suasiones  sint  secretae;  et  con- 
tra displicet  ei  summopere,  quan- 
do filia  patri,  vel  uxor  marito  de- 
tegit  vana  [fallada]  ejus  verba,  et 
intentionem  pravam;  quia  facile 
colligit,  fore  ut  non  possit  rem  in- 
ceptam   ad   finem   perducere  b. 

a  lia  inter pungit  etiam  ed.  4.a;  senlen- 
tia  tamen  absoluta  non  est.  Idem  dicendum 
de  sequenti  regula  fj.a 

b    V.  paulo  ante,  annot.  a. 


1    Jac,  IV,  7. 

»   Cf.  Job,  XLI,  24. 


5  26 


Mü  X 0  M  KXTA  IG X ATI AX A 


AXJTOGRAPHUM  YULGATA  VERSIO 


cada:  de  la  misma  manera,  quan- 
do  el  enemigo  de  55v  natura  hu- 
mana trae  sus  astucias  y  suasiones 
a  la  ánima  iusta,  quiere  y  desea 
que  sean  recibidas  y  tenidas  en 
secreto;  mas  quando  las  descubre 
a  su  buen  confessor  o  a  otra  per- 
sona spiritual,  que  conosca  sus 
engaños  y  malicias,  mucho  le  pesa; 
porque  collige  que  no  podrá  salir 
con  su  malicia  comenzada,  en  ser 
descubiertos  sus  engaños  mani- 
fiestos. 


stiones  teneat  secretas;  indignatur 
uero  máxime  et  grauissime  crucia- 
tur,  sicui,  uel  confessionem  audien- 
ti,  uel  spirituali  homini  molimina 
sua  detegantur,  a  quibus  ita  exci- 
dere  se  funditus  intelligit. 


[I]4.''  La  quatuordécima:  asi- 
mismo se  [hace]  a  como  vn  cau- 
dillo, para  vencer  y  robar  lo  que 
desea;  porque  así  como  vn  capitán 
y  caudillo  del  campo,  asentando 
su  real  y  mirando  las  fuercas  <> 
disposición  de  vn  castillo,  le  com- 
bate por  la  parte  más  flaca;  de  la 
misma  manera  el  enemigo  de  na- 
tura humana,  rodeando  mira  en 
torno  todas  nuestras  virtudes  theo- 
logales,  cardinales  y  morales;  y 
por  donde  nos  halla  más  flacos  y 
más  necescitados  para  nuestra  sa- 
lud eterna,  por  allí  nos  bate  y  pro- 
cura tomarnos. 


73 v  14. ;i  Ouod  solet  etiam 
aduersarius  imitari  aliquem  belli 
ducem,  qui  obsessan  arcem  expu- 
gnare atque  depraedari  cupiens, 
explorata  prius  natura  et  munitio- 
ne  loci,  debiliorem  partem  aggre- 
ditur:  sic  nimirum  et  ille  circuit 
animam  et  callide  inquirit,  quarum- 
nam  uiitutum  praesidiis,  mora- 
lium  scilicet  aut  theologicarum, 
ipsa  uel  munita  uel  destituta  sit: 
eaqne  potissimum  parte,  machinis 
ómnibus  admotis,  irruit  ac  subuer- 
tere  nos  sperat,  quatn  in  nobis  mi- 
nus  caeteris  firmatam  custoditam- 
que  esse  praeniderit. 


a  Ahí.  un II  11  ni  habet  t'.,  ideo  mpplemus 
hace,  (¡iiod  es/  in  siiperioribus  regttlis ;  es, 
omisso  se.  Do.:  se  haze  Bu. 


EXERCITIA  —  RíÍGULAE 


VERSIO  I'KI.M  v 

uatam,  quia  facilc  colligit  quod 
non  i>otent  ad  optatum  finem  per- 
uenire;  sic  etiam  et  non  aliter  ho- 
stis  nature  humanac,  ingerens  ver- 
ba astutiae  et  suasiones  fraudu- 
lentas in  aniraam  justi,  vult  ac 
desiderat  ita  recipi,  quod  lateant  et 
sint  oceultae:  verum  quando  85 v 
manifestat  eas  suo  confessori,  vel 
alicui  alteri  persone  in  spiritualibus 
uersatae,  habenti  peritiam  astutia- 
rum  et  fraudium  demonis,  multum 
illi  displicet;  quia  colligit  quod  non 
poterit  ad  metam  desideratam  suae 
inchoatae  malitiae  pertingere,  cum 
semel  sint  sui  laquei  et  astus  de- 
claran. 

Decima  quarta  regula:  idem  Sa- 
thanas  juxta similitudincm  alicuius 
principis  ducis  belli,  uolentis  ex- 
pugnare aliquod  castrum  ad  va- 
standum  et  diripiendum  a  quod 
vult,  sic  habet.  Sicut  enim  dux 
alicuius  exercitus,  expugnaturus 
castrum,  consyderat  resistentiam, 
vires  et  dispositiones  castri,  vt  per 
]>artem  minus  tutam  et  minus  for- 
tem  illud  aggrediatur;  ita  etiam  ct 
non  aliter  hostis  naturae  huma- 
nae  Sathanas,  circuiens  consyderat 
omnem  virtutum  b  et  theologalium 
et  cardinalium  et  moralium  sup- 
pel-84  lectilem  et  fortitudinem;  et 
per  illam  partem,  in  qua  uidet  nos 
debiliores  et  minus  fortes  ad  uitae 
aeternae  salutem  assequendam, 
per  illam  aggreditur  nos  ut  expu- 
gnet. 


!>    dirripiendum  A  et  B. 
!»  Sequitur  naturam  obliíl.  in  B:  omnem 
nostram  virtutem  A. 


52; 

VLRSIO  V.  ROOTIIAAN 

Eodem  modo ,  (piando  inimicus 
naturae  humanac  ingerit  animae 
justae  suas  fraudes  et  suasiones, 
vult  ac  desiderat,  ut  recipiantur  et 
teneantur  in  secreto;  sed  quando 
[illa]  eas  detegit  bono  suo  Confes- 
sario,  vel  alteri  personae  spirituali, 
quae  cognoscat  suas  fraudes  ac 
malitias,  valde  ei  displicet:  quia 
[hincj  infert  fore  ut  non  possit 
malitiam  suam,  quam  inchoarat, 
perficere,  cum  detectae  sint  frau- 
des suae  manifestae. 


I  )ecima  quarta:  sic  etiam  gerit 
se  ut  belli  dux,  ad  vincendum  ac 
depraedandum  id  quod  desiderat 
Naffi  sicut  belli  dux  et  caput  exer- 
citus, castra  ponendo  et  exploran- 
do vires  ac  dispositionem  arcis 
alicujus,  eam  imj)Ugnat  ex  parte 
debiliori.  ;1  Eodem  modo,  inimicus 
humanae  naturae,  circumiens  ex- 
plurat  omni  ex  izarte  virtutes 
<  mines  nostras  Theologicas,  cardi- 
nales, et  morales;  et  qua  parte  nos 
reperit  debiliores,  etegentiorespro 
nostra  aeterna  salute,  ea  parte  nos 
impugnat,  et  procurat  nos  expu- 
gnare. 


a    debiliori;  eodem  modo  melius 4.a ed. 


528 


MONUMENTA  IGNATIANA 


AUTOGRAPHUM 

56r  Reglas  para  el  mismo  efecto 

CON  MAYOR  DISCRECIÓN  DE  ESPÍRI- 
TUS *'  Y  CONDUZEN  MÁS  PARA  LA  2.a 
SEMANA 

1.  a  regla.  La  primera:  proprio 
es  de  Dios  y  de  sus  ángeles  en 
sus  mociones,  dar  verdadera  ale- 
gría y  gozo  spiritual,  quitando 
toda  tristeza  y  turbación,  que  el 
enemigo  induze;  del  qual  es  pro- 
prio militar  contra  la  tal  alegría  y 
consolación  espiritual ,  trayendo 
razones  aparentes,  sotilezas  y  assi- 
duas  falacias 

2.  a  regla.  La  segunda:  sólo  es 
de  Dios  nuestro  Señor  dar  consola- 
ción a  la  ánima  sin  causa  prece- 
dente; porque  es  proprio  del  Cria- 
dor entrar,  salir,  hazer  moción  en 
ella,  trayéndola  toda  en  amor  de 
la  su  diuina  maiestad.  Digo  sin 
causa,  sin  ningún  preuio  senti- 
miento o  conoscimiento  de  algún 
obiecto,  por  el  qual  venga  la  tal 
consolación  mediante  sus  actos  de 
entendimiento  y  voluntad  ■  3. 

3.  a  regla.  La  tergera:  con  cau- 
sa puede  consolar  al  ánima  así  el 
buen  ángel  como  el  malo,  por  con- 

a  Seq.  w.  aliquot  oblitt.,  quae  plus 
</uam  versum  integrum  occupatit;  charta 
etiam  attrita  est,  proinde  nihil  ibi  legt  pot- 
est.  Videtur  locus  esse  alicujus  auctoris,  ut 
est  in  Ve. 


VULGATA  VERSIO 

REGULAE  ALIAE  UTILES  AD  PLENIO- 
REM  SPIRITUUM  DISCRETIONEM  *,  ET 
2.ae   HEBDOMADAE  POTISSIMUM 
CONUENIENTES 

Prima  est.  Quod  proprium  est 
Dei  et  angelí  cuiusque  boni,  ueram 
infundere spiritualem  laetitiam  ani- 
mae,  quam  mouent,  sublata  tristi- 
tia  et  perturbatione  omni,  quam 
ingessit  daemon;  cum  hic  e  contra- 
rio sophisticis  argumentis  quibus- 
dam,  ueri  spetiem  praeseferenti- 
bus,  laetitiam  illam  in  anima  re- 
pertam  oppugnare  soleat  J. 

74  2.a  Solius  est  Dei  conso- 
lad animam,  nulla  praecedente 
consolationis  causa,  cum  sit  hoc 
proprium  Creatoris,  suam  ingredi 
creaturam,  et  illam  in  a  amorem 
sui  totam  conuertere,  trahere  et 
mutare.  Causam  uero  praecedere 
nullam  tune  dicimus,  quando  nec 
sensibus  nec  intellectui  ñeque  uo- 
luntati  nostrae  quicquam  obiectum 
est,  quod  eiusmodi  consolationem 
causari  b  ex  se  possit  8. 

3.a  Ouoties  praecessit  consola- 
tionis causa,  autor  eius  potest  exi- 
stere  tam  malus  ángelus,  quam  bo- 


*    creaturam  illam  et  in. 
b    SU  tns.  et  edd.j."  rom.,  burg.,  hispal.; 
causare  couimbr.,  2.a  rom.  et  Inst. 


'    IJo.,  IV,  i. 

'l    V.  supra,  Proleg.,  p.  89. 

-1    V.  locos  S.  Thomae  in  Ve.  indicatos,  et  Svjáhez.  ubi  supra,  1.  IX,  c.  V.  nn.  39-40. 


Exercitia  —  Regulae 


529 


VERSIO  PRIMA 

Regulae  ad  eundem  EFFECTUM,  1)1- 
SCERNENDUM  SPIRITUS  *,  BT  INSER- 
l'll'NT  ;1    M AGIS   SECUNDAE  HEBDO- 
MADAE 

Prima  regula:  proprium  est  pien- 
tissimi  Dei  et  sanctorum  angelo- 
rum  in  suis  motionibus  conferre 
ueram  lctitiam  et  gaudium  spiritua- 
le,  substrahere  omnem  tristitiam 
et  perturbationem  quam  solet  Sa- 
thanas  ingerere.  Demonis  autem 
proprium  est  agere  contra  talem 
laetitiam  et  consolationem  spiritus, 
representando  radones  apparen- 
tes,  subtiles  et  fallaces  2. 

Secunda:  solius  Dei  est  conferre 
consolationem  animo  absque  ali- 
qua  causa  praecedenti;  84v  quia 
proprium  est  Conditoris  ingredi  et 
egredi  b  et  mouere  animum  illum- 
que  irahere  ad  amorcm  diuinae 
suae  maiestatis  °.  Dico  absque  ali- 
qua  causa,  id  est  sine  aliquo  prae- 
uio  sensu  et  cognitione  alicuius 
obiecti,  propter  quod  perueniat  ad 
nos  diuina  consolatio  mediis  acti- 
bus  intellectus  et  uoluntatis.  Hoc 
probat  B.  Thomas  i.a  2.e,  q.  9.a, 
art.  1  [ef]  6  d,  et  q.  10,  art.  4  3. 

Tertia :  ex  causa  praecedenti 
potest  tam  bonus  quam  malus  án- 
gelus consolationem  conferre,  di- 


a    inseruit  A  et  B. 

b    aggredi  prius  in  £1'  quod  est  in  A. 

c  illumque  fouere  amore  perfecte;  il- 
lum<iue  fouere  amore  perfectae  maestatis 
\H¿\  A. 

0    art.  iG  per  per  am  mss. 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

REGULAE  AD  EUMDEM  EFFECTUM  CUM 
MAJORI    DISCRETIONE    SPIRITUUM  *, 
ET  CONDUCUNT  [CONVEMUNT]  MAGIS 
PRO  SECUNDA  HEBDOMADA. 

Prima:  proprium  est  Dei  et  Ange- 
lorum  ejus,  in  suis  motionibus  daré 
veram  laetitiam,  et  gaudium  spiri- 
tuale ,  removendo  omnem  tristi- 
tiam et  turbationem,  quam  inimi- 
cus  inducit;  cujus  proprium  est 
militare  [pugnare]  contra  ejusmo- 
di  laetitiam,  et  consolationem  spi- 
ritualem,  adducendo  rationes  ap- 
l^arentes,  subtilitates,  et  perpetuas 
falladas  J. 

Secunda:  solius  est  Dei  Domini 
nostri  daré  consolationem  animae 
sine  causa  praecedente:  quia  pro- 
prium est  Creatoris  [ergaanimam] 
intrare,  egredi,  faceré  motionem  in 
illa,  trahendo  illam  totam  in  amo- 
rem  suae  divinae  Majestatis.  Dico: 
sine  causa,  [id  est]  sine  ullo  prae- 
vio  sensu,  vel  cognitione  alicujus 
objecti,  ex  quo  illa  talis  [ejusmodi] 
consolatio  adveniat  [animae]  per 
ejus  [proprios]  actus  intellectus  et 
voluntatis  3. 

Tertia :  cum  [s.  praecedente] 
causa  potest  consolad  animam 
aeque  Angelus  bonus  ac  malus,  ad 


MOSTO.  Icnat. — Series  II 


34 


53" 


MONUMENTA  IgXATIAN'A 


AUTOGRAPHIM 

trarios  fines:  el  buen  ángel  por 
prouecho  del  ánima,  para  que  56  v 
cresca  y  suba  de  bien  en  mejor;  y 
el  mal  ángel  para  el  contrario,  y 
adelante  para  traerla  a  su  dañada 
intención  y  malicia. 


VULGATA  VERSIO 

ñus,  sed  ad  fines  tendunt  contra- 
rios: bonus  quidem,  ut  anima  in 
boni  cognitione  et  operatione  ma- 
gis  proficiat;  malus  autem,  ut  male 
agat  illa  et  pereat. 


4.a  regla.  La  quarta:  proprio 
es  del  ángel  malo,  que  se  forma 
sub  angelo  lucis  ',  entrar  con  la 
ánima  deuota,  y  salir  consigo;  es 
a  saber,  traer  pensamientos  bue- 
nos y  sanctos  conforme  a  la  tal 
ánima  iusta,  y  después  poco  a  poco 
procura  de  salirse  trayendo  a  la 
ánima  a  sus  engaños  cubiertos  y 
peruersas  yntenciones. 


4.a  Id  moris  est  spiritui  mali- 
gno, ut  in  lucis  angelum  1  transfi- 
gurans  sese,  cognitis  piis  animae 
uotis  primum  obsecundet,  mox 
inde  ad  peruersa  su  a  desideria 
illam  alliciat.  Simulat  etenim  ab 
initio  bonas  sanctasque  hominis 
cogitationes  sequi  et  fouere;  at  a 
deinde  in  occultas  fallaciarum  sua- 
rum  pedicas  paulatim  tractum  illa- 
queat. 


5.a  regla.  La  quinta:  debemos 
mucho  aduertir  el  discurso  de  los 
pensamientos;  y  si  el  principio, 
medio  y  fin  es  todo  bueno,  incli- 
nado a  todo  bien,  señal  es  de  buen 
ángel;  mas  si  en  el  discurso  de  los 
pensamientos  que  traee  acaba  en 
alguna  cosa  mala  o  distratiua,  o 
menos  buena  que  la  que  el  ánima 
antes  tenía  propuesta  de  hazer,  o 
la  enflaqueze  o  inquieta  o  contur- 
ba a  la  ánima,  quitándola  su  paz, 


74v  5.a  Saedulo  et  accurate 
excutiendae  sunt  cogitationes  no- 
strae  circa  principium,  médium  et 
finem  suum,  quae  tria  si  recte  se 
habeant,  angeli  boni  argumentum 
est,  cogitationes  illas  suggerentis; 
sin  autem  in  discursu  b  mentís  ali- 
quid  offertur  uel  sequitur  quod  ex 
se  malum  sit,  uel  auocet  a  bono, 
uel  ad  minus  bonum  impellat,quam 
anima  prius  quacrendo  c  sequi  de- 
creuisset;  uel  animam  ipsam  defa- 

a    Seq.  paulatim  oblitt. 
b    Prius  per  discursum,  quod  est  m 
i.a  ed. 
c  Prius  quaerendam. 


1   II  Cor.,  XI,  14,  et  vide  Proleg.,  pp.  idS-iC*». 


EXERCITIA  —  RBGULAE 


53¡ 


VliRSIO  PRIMA 

uersos  tamen  ob  fines:  bonus  qui- 
dem  ángelus  ad  profectum  animae, 
vt  progrediatur  quotidie  in  melius, 
ascendendo  de  virtute  in  virtutem; 
malignus  autem  ángelus  opposito 
modo,  ut  adducat  animam  ad  suam 
sinistram  et  peruersam  intentio- 
nem. 

Quarta:  proprium  est  maligni 
angeli  transformare  se  in  angelum 
lucis  1  accomodare  se  primo  ani- 
mae denótete  a,  finiré  tamen  in  se- 
ipso,  et  b  addu-85  cere  cogitatus 
bonos  ac  sanctos,  quos  anima  de- 
uota  desiderat,  postea  paulatim  co- 
naturegredi  perducendo  eandemc 
animam  ad  suas  fallatias  palliatas 
et  d  sinistras  intentiones. 


Quinta:  diligenter  debemus  ad- 
uertere  discursum  cogitationum 
nostrarum ;  et  si  quidem  princi- 
pium  et  médium  cum  fine  sanctum 
sit,  vel  ad  sanctitatem  tendens, 
signum  est  boni  spiritus;  verum  si 
discursus  cogitationum,  quae  inge- 
runtur  nobis,  terminatur  c  in  aliqua 
re  mala  vel  distractiua,  vel  minus 
bona,  quam  esset  illa,  quam  ani- 
mus  proposuerat  faceré,  vel  debi- 
litat  vel  inquietat  et  perturbat, 


a  angelum  lucis.  illabi  in  animam  de- 
uotam. 

b    id  est  A. 

c    Emend,  ex  caute  B;  caute  A. 
d    ac  A. 

e   terminan  tur  B;  terminatur  recle  A. 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

fines  [tamen]  contrarios:  bonus 
Angelus  ad  profectum  animae,  ut 
crescat  et  ascendat  de  bono  ad 
melius;  et  malus  Angelus,  ad  con- 
trarium  et  ultra,  ut  trahat  illam  ad 
perversam  suam  intentionem  et 
malitiam. 

Quarta:  proprium  est  Angeli 
mali,  qui  in  Angelum  lucis  1  se 
transfigurat,  intrare  [incipere]  cum 
anima  devota,  [i.  e.  suggerendo 
cogitationes  animae  devotae  con- 
gruas] et  exire  secum  ipso  [i.  e. 
finiré  suggerendo  suas];  scilicet, 
[solet]  inducere  cogitatus  bonos 
et  sanctos,  conformiter  [ad  dispo- 
sitionem]  talis  animae  justae;  ac 
dein  paulatim  procurat  pervenire 
ad  finem  suum  trahendo  [inducen- 
do]  animam  in  suas  fraudes  occul- 
tas,  ac  perversas  intentiones. 

Quinta:  debemus  valde  attende- 
re  ad  discursum  [sive  seriem]  co- 
gitationum; et  si  principium,  mé- 
dium et  finis,  [si,  inquam,  tria 
haec]  sint  omnia  bona,  tendentia 
ad  omne  bonum  [sive,  ad  id  quod 
omnino  bonum  sit],  signum  est 
boni  Angeli;  sed  si  in  discursu  [in 
serie]  cogitationum,  quas  suggerit, 
desinat  in  rem  aliquam  malam,  vel 
distractivam,  vel  minus  bonam, 
quam  ea,  quae  anima  prius  sibi 


532 


MONUMENTA  IGNATIANA 


AUTOGRAPHUM 

tranquilidad  y  quietud  que  antes 
tenía,  clara  señal  es  progeder  de 
mal  spíritu,  enemigo  de  nuestro 
prouecho  y  salud  eterna. 


VULGATA  VERSIO 

tiget,  angat  ac  perturbet,  sublata 
quáe  prius  aderat  quiete,  pace  et 
tranquilízate:  euidens  tune  erit  in- 
ditium,  autorem  esse  cogitationis 
eiusmodi  spiritum  malignum,  ut- 
pote  utilitati  et  saluti  nostrae  sem- 
per  aduersantem. 


6.  a  regla.  La  sexta:  quando  el 
enemigo  de  natura  humana  57  fue- 
re sentido  y  conoscido  de  su  cola 
serpentina  y  mal  fin  a  que  induze, 
aprouecha  a  la  persona  que  fué  dél 
tentada,  mirar  luego  en  el  discurso 
de  los  buenos  pensamientos  que 
le  truxo,  y  el  principio  dellos,  y 
cómo  poco  a  poco  procuró  hazerla 
descendir  de  la  suauidad  y  gozo 
spiritual  en  que  estaua,  hasta  traer- 
la a  su  intención  deprauada;  para 
que  con  la  tal  experientia  conosci- 
da  y  notada,  se  guarde  para  ade- 
lante de  sus  acostumbrados  en- 
gaños. 

7.  a  regla.  La  séptima  *:  en  los 
que  proceden  de  bien  en  mejor,  el 
buen  ángel  toca  a  la  tal  ánima  dul- 
ce, leue  y  suauemente,  como  gota 
de  agua  que  entra  en  vna  esponja; 
y  el  malo  toca  agudamente  y  con 
sonido  y  inquietud,  como  quando 


6.a  Quoties  contingit  in  aliqua 
suggestione,deprehendi  hostem  ex 
cauda  sua  serpentina ,  idest  fine 
malo,  quem  semper  nobis  insinua- 
re studet;  tune  plurimum  iuuat  re- 
uoluerediscursum  totum,  et  notare 
quid  ab  initio  praetexuerit  bonae 
cogitationis,  et  quomodo  a  praece- 
dentem  spiritualis  gustus  suauita- 
tem  et  animi  serenitatem  sensim 
amouere,  ac  uenenum  suum  infun- 
dere tentarit;  75  ut  per  huiusmodi 
experimentum  cognitae  illius  frau- 
des facilius  deinceps  caueantur. 


7.a  Eorum,  qui  promouent  in 
bono  salutis  animis  se  insinúa/ b 
uterque  spiritus  diuerso  modo:  bo- 
nus  quidem  leniter,  placide  ac  sua- 
uiter,sicut  aquae  stilla  in  spongiam 
illabens;  malus  uero  duriter,  impla- 
cide  et  uiolenter  cum  strepitu  quo- 

a    Seq.  sensim  oblitt. 

•>   salutis  aaimarum,  subinlrat. 


1    V.  supra,  Pro/eg.,  p.  89. 


K.XKRCITIA  —  ReOULAK 


533 


VERSIO  PRIMA 

substrahendo  pacem,  tranquilita- 
tem  et  quietem  de  medio,  quam 
antea  habebat,  signum  est  proce- 
dere  a  maligno  spiritu  inuido  et 
nociuii  profectui  et  saluti. 


Sexta:  quando  hostis  nature  hu- 
manae  Sathanas  fuerit  a  nobis  de- 
prehensus  85v  et  cognitus  ex 
cauda  sua  serpentina  et  sinistro 
fine,  ad  quem  inducebat,  confert 
non  modicum  ei,  qui  fuit  ab  eo 
tentatus,  consyderare  discursum 
cogitationum,  quas  ingerebat,  et 
illarum  principium,  et  qualiter  pau- 
latim  laborauit  deprimere  illam  a 
et  frustran  suauitate  b  et  gaudio 
spirituali,  quo  antea  affectus  erat 
ut  perduceret  illam  ad  deprauatam 
intentionem;  quatenus  talis  expe- 
rientia  consyderata  et  cognita  in- 
seruiat  nobis  in  posterum  ad  ui- 
tandum  hostis  sólitas  astucias  c. 

Séptima  1  :  eorum,  qui  progre- 
diuntur  de  bono  in  melius,  ánimos 
solet  ángelus  bonus  tangere  dulci- 
ter  et  suauiter,  non  aliter  ac  aqua 
descendens  super  spongiam;  sini- 
ster  autem  tangit  cum  strepitu  et 
inquietudine  acriter,  ac  ut  aqua 

a  Ex  Aul.  hazerla  descendir,  el  pauto 
pos/  perdureret  illam  ex  traerla.  Interprcs 
retinuit  his  locis  pronomen  generis  foemhiei 
(la),  e/si  subjectum,  ad  quod  illa  pronomiiia 
referuntur,  per  masculeum  gemís  expressi/: 
fuit ...  tentatus, "affectus  erat. 

b    suavitatem  B. 

c    uitandum  suos  solitos  astus. 


VERSIO   P.  ROOTHAAN 

proposuerat  facienda,  vel  i[>sam 
debilitet,  vel  inquietam  reddat,  vel 
conturbet  animam,  auferendo  í  11  í 
suam  pacem,  tranquillitatem,  et 
quietem  quam  prius  habebat,  cla- 
rum  signum  est  procederé  [cogi- 
tationes  illas]  a  malo  spiritu,  ini- 
mico  nostri  profectus  ac  salutis 
aeternae. 

Sexta:  quando  inimicus  huma- 
nae  naturae  fuerit  deprehensus  et 
cognitus  ex  cauda  sua  serpentina, 
et  fine  malo  ad  quem  inducit,  utile 
est  ei,  qui  fuit  ab  eo  tentatus,  con- 
siderare postea  discursum  [sive 
seriem]  bonarum  cogitationum, 
quas  sibi  suggessit,  et  principium 
illarum,  et  quomodo  paulatim  pro- 
curaverit  ut  ipsum  descenderé 
[excidere]  faceret  a  suavitate  illa 
et  laetitia  spirituali,  in  qua  erat, 
doñee  illum  deduceret  ad  depra- 
vatam  suam  intentionem,  ut  istius- 
modi  experientia  cognita  et  no- 
tata,  caveat  sibi  in  posterum  ab 
ejus  consuetis  fraudibus. 

Séptima  1  :  in  iis,  qui  procedunt 
de  bono  in  melius,  bonus  Angelus 
tangit  talem  animam,  dulciter,  levi- 
ter  et  suaviter,  ut  gutta  aquae, 
quae  intrat  in  spongiam;  et  malus 
[Angelus]  tangit  [eam]  acute,  et 
cum  sonitu,  et  inquietudine  ,  ut 


534 


MONUMENTA  IGNATIANA 


AUTOGRAPHUM 

la  gota  de  agua  cae  sobre  la  piedra; 
y  a  los  que  proceden  de  mal  en 
peor,  tocan  los  sobredichos  spíri- 
tus  contrario  modo;  cuya  causa  es 
la  dispusieron  del  ánima  ser  a  los 
dichos  ángeles  contraria  o  símile; 
porque  quando  es  contraria,  en- 
tran con  estrépito  y  con  sentidos, 
perceptiblemente;  y  quando  es  sí- 
mile, entra  con  silencio  como  en 
propria  casa  a  puerta  abierta. 


8.a  regla.  La  octaua:  quando  la 
consolación  es  sin  causa,  57v  dado 
que  en  ella  no  aya  engaño  por  ser 
de  solo  Dios  nuestro  Señor,  como 
está  dicho,  pero  la  persona  espiri- 
tual, a  quien  Dios  da  la  tal  conso- 
lación, deue  con  mucha  vigilancia 
y  attención,  mirar  y  discernir  el 
proprio  tiempo  de  la  tal  actual  con- 
solación, del  siguiente  en  que  la 
ánima  queda  caliente,  y  fauoresci- 
da  con  el  fauor  y  reliquias  de  la 
consolación  passada;  porque  mu- 
chas vezes  en  este  segundo  tiempo 
por  su  proprio  discurso  de  habitú- 
dines  1  y  conseqüencias  de  los 
conceptos  y  juizios,  o  por  el  buen 
espíritu  o  por  el  malo  forma  diuer- 
sos  propósitos  y  paresceres,  que  no 


VULGATA  VERSIO 

dam,  sicut  imber  decidens  in  pe- 
tram:  illis  autem,  qui  in  dies  ten- 
dunt  deterius,  oppositum  prorsus 
usuuenit.  Cuius  sane  diuersitatis 
ratio  est,  quatenus  angelo  utrilibet 
similis  est  uel  dissimilis  animae 
ipsius  dispositio;  si  eniru  contra- 
riara sibi  eam  alteruter  spiritus  in- 
uenerit,  cum  strepitu  et  pulsu,  qui 
facile  aduerti  queat,  ei  se  cottjun- 
git  a:  si  conformem  uero,  tanquam 
in  propriam  et  apertam  domum 
subit  cum  quiete. 

8.a  Quoties  sine  praeuia  ulla 
causa  consolatio  nobis  adest; 
quamuis,  ei,  tanquam  diuinitus 
immissae,  ut  supra  dictum  est, 
nihil  fallaciae  subesse  possit; 
debemus  tamen  75v  attente  ac 
sollicite  distinguere  praesens 
consolationis  tempus  a  próximo 
sequente,  in  quo  anima  feruet 
adhuc,  et  fauoris  nunc  nuper 
accepti  sentit  reliquias  b,  nam 
posteriore  hoc  tempore  frequen- 
ter  accidit,  ut  uel  ex  habitu  ',  dis- 
cursu  et  iuditio  proprio,  uel  ex 
boni  aut  mali  spiritus  instinctu 
aliqua  sentiamus  uel  delibere- 
mus,  quae  cum  ab  ipso  Deo  citra 
médium  non  emanent,  solerti  in- 
digent    discussione  ,  priusquam 

a  introgreditur. 

b    Seq.  hoc  enim  oblitt. 


i  Habitudines  videntur  esse  hoc  loco  non  habitas,  multo  minus  similitudincs,  sed 
relationes  sive  respectas  unius  ad  aliud.  Itaque  hunc  locum  sic  explica:  Ope  discursus 
seu  rationis  propriae  conferimus  Ínter  se  conceptus,  unde  efficimus  judicia;  collatisque 


Kxercitia  —  Regulas 


535 


VKRSIO  PRIMA 

cadens  super  ;1  lapidem:  eorum 
autem  ánimos,  qui  progrediuntur 
de  malo  in  peius,  tangunt  prae- 
dicti  spiritus  contra-86  rio  modo; 
cuius  rei  ratio  non  est  alia,  quam 
quod  animae  dispositio  contraria 
vel  similis  praedictis  spiritibus  b 
inuenitur;  quia  quando  est  con- 
traria, tangunt  cum  strepitu  et 
sonitu  perceptibili;  quando  uero 
est  similis,  illabuntur  tacite  et 
cum  silentio;  sic  is  qui  ingreditur 
in  propriam  domum  apertis  ianuis. 

Octaua:  quando  consolatio  non 
habet  causam,  licet  in  illa  non  pos- 
sit  esse  aliqua  illusio,  cum  sit  a 
solo  Deo,  ueritate  st¡mma,  sicut 
praedictum  est,  verum  persona 
spiritualis,  cui  Deus  confert  talem 
consolationem,  debet  uigilanter  et 
attente  consyderare  et  c  discerne- 
re  proprium  tempus  actualcm  con- 
solationem consequens,  in  quo 
animus  permanet  feruidus,  deuo- 
tus,  et  ex  praecedenti  consolatio- 
nis  fauore  et  reliquiis  dilatatus; 
quia  sepe  in  hoc  2°  temporesolet 
vel  proprio  marte,  uel  discursu 
similitudinum  d  1  et  conse-86v 
quentiarum,  quas  hausit  ex  con- 
ceptibus  et  judiciis  praehabitis  e, 
vel  a  bono  spiritu  instructus,  vel  a 


»   in  A. 

b    Sic  videtur  corrigendum  v.  spiritua- 
líbus,  quod  est  in  A  el  B. 
c    ac  A. 

ll    habitudinum  A.  Cf.  annot  i. 
*   praehibitis  A. 


VEUSIO  I'.  ROOTHAAN 

quum  aquae  gutta  decidit  super 
petram:  eos  autem  qui  procedunt 
de  malo  in  pejus,  tangunt  supra- 
dicti  spiritus  modo  contrario.  Cu- 
jus  rei  causa  est,  quod  dispositio 
animae  sit  dictis  Angelis  contraria, 
vel  similis:  quando  enim  est  con- 
traria, intrant  [spiritus]  cum  stre- 
pitu et  cum  sensationibus,  ita  ut 
percipi  facile  possit  [eorum  acces- 
sus];  quando  autem  est  similis, 
intrat  [spiritus]  cum  silentio,  tam- 
quam  in  propriam  domum,  et 
aperta  porta. 

Octava:  quando  consolatio  est 
sine  causa,  licet  ei  non  insit  fraus, 
cum  a  solo  Deo  Domino  nostro 
[tune]  procedat,  ut  dictum  est 
[reg.  2.a]:  tamen  persona  spiritua- 
lis, cui  dat  Deus  talem  consolatio- 
nem debet  multa  cum  vigilantia 
et  attentione  considerare  ac  dis- 
cernere  proprium  tempus  actualis 
ejusmodi  consolationis  a  sequenti 
[tempore],  in  quo  anima  remanet 
fervens,  et  favorem  [divinum]  ac 
reliquias  consolationis  praeteritae 
etiamnum  sentit:  quia  saepe  in  hoc 
secundo  tempore  per  suum  pro- 
prium discursum  ex  habitibus  1 
[suis]  et  ex  consequentiis  [habi- 
torum]  conceptuum,  et  judiciorum 
[vel  judiciis  propriis],  sive  per 


inter  se  judiciis,  perspicimus  consequentia;  quare  illa  proposita  et  opiniones  hoc  modo 
concepta,  bono  etiam  vel  malo  spiritu  impeliente,  non  dantur  immediate  a  Deo... 


53*5  Moxumenta  Ignatíana 

AUTOGRAPHUM  VULGATA  VERSIO 


son  dados  inmediatamente  de  Dios     recipiant  assensum   uel  in  opus 
nuestro  Señor;  y  por  tanto  han  me-     ueniant  '. 
nester  ser  mucho  bien  examinados, 
antes  que  se  les  dé  entero  crédito 
ny  que  se  pongan  en  efecto  \ 


Ex  EL  MINISTERIO  s  DE  DISTRIBUIR 
LIMOSNAS  SE  DEBEN    GUARDAR  LAS 
REGLAS  SIGUl[E]NTES 

1.  a  regla.  La  primera:  si  yo  hago 
la  distribución  a  parientes  o  ami- 
gos o  a  personas  a  quien  estoy  afi- 
cionado, tendré  quatro  cosas  que 
mirar,  de  las  quales  se  ha  hablado 
en  parte  en  la  materia  de  electión. 
La  primera  es,  58  que  aquel  amor 
que  me  mueve  y  me  haze  dar  la 
limosna,  descienda  de  arriba,  del 
amor  de  Dios  nuestro  Señor;  de 
forma  que  sienta  primero  en  my 
que  el  amor  más  o  menos,  que  ten- 
go a  las  tales  personas,  es  por  Dios, 
y  que  en  la  causa  porque  más  las 
amo  reluzca  Dios. 

2.  a  regla.  La  segunda:  quiero 
mirar  a  un  hombre  que  nunca  he 
visto  ny  conoscido;  y  deseando  yo 


76r  Regulae  nonnullae  ix 

DISTRIBUENDIS  ELEEMOSYNIS 
SERUANDAE 

Prima.  Siquid  erogare  libeat  in 
nomines  genere  uel  amicitia  con- 
iunctos,  erga  quos  sentitur  pro- 
cliuior  affectus;  attendendae  erunt 
regulae  quatuor,  quas  ex  parte  cir- 
ca  electiones  commemorauimus. 
Earum  itaque  prima  haec  est:  ut 
affectus  erga  tales  meus  recta  pro- 
ueniat  ex  amore  Dei;  quem  certe 
amorem  debeo  sentiré  in  me,  ut 
radicem  esse  et  causam  cuiuscun- 
que  meae  affectionis  erga  cogna- 
tos  et  amicos  omnes;  ac  operam 
daré,  ut  in  hoc  praesenti  negotio 
praecipua  ea  ratio  elucescat. 

2.a  Ut  considerem  *,  si  quis  al- 
ter,  cui  parem  mecum  statum  seu 
perfectionis  gradum  optem,  me 


*  In  secunda  regula  pro  dislribuendis 
eleemosynis.  Secunda:  ut  considerem  etc. 
tuque  ad  finem:  Haec  regula  in  autographo 
sic  habetur:  Secunda:  Ut  considerem.  si  quis 
alter  esset  mihi  plañe  ignotus,  cui  tamen 
pro  hoc  ministerio  et  ipsius  statu  omnem 
perfectionis  gradum  exoptem,  quam  cgo 
illum  in  hac  distributione  rationem  sequi 
vellem  ad  niaiorcm  Dei  gloriam  et  animae 
suae  pcrfectionem.  hac  ipsa  cadcm  mihi 
utendum  esse. 


1    V.  Montan.  Igual.,  ser.  i.",  I,  99  et  sqq.,  máxime  103. 

3    «Elcemosynarum  distributio  ministerium  appellatur,  ut  proin  qui  cas  distribuunt. 


Exercitiá  —  Regulae 


537 


VERSIO  PRIMA 

malo  agitatus,  formare  diuersas 
sentcntias  ac  intentiones,  quae  non 
sunt  collatae  a  Dco.  Quapropter 
egent  *  maturo  et  frequenti  exa- 
mine ante  quam  reddantur,  vel 
executioni  mandentur 

87r  Regulae  obseruandae  i\ 

DISTRIBUTIONE 

Prima  regula:  si  dispensado  fit 
in  parentes,  notos,  amicos,  vel  in 
quosuis  alios,  quibus  ego  sum  af- 
fectus,  attendam  circa  quatuor  iam 
praedicta  in  materia  electionum. 
Primum  est,  quod  amor  ille  impel- 
lens  me  ad  erogandum  b  illam  ele- 
emosinam  descendat  desursum  ex 
amore  Dei,  ita  quod  prius  sentiam 
amorem  illum  et  affectum  illum, 
quem  gero  ad  illos,  esse  máxime 
propter  Deum  Deique  gloriam  ma- 
nifestandam. 

87v  Secunda:  consyderabo  ho- 
minem  ignotum  antea  mihi  omni- 
no,  cuius  ego  plenum  in  spiritu 

a    Sic  A;  aegent  B. 

b    errogandum  B;  errogandam  A. 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

bonum  spiritum  sive  per  malum, 
format  varia  proposita,  et  consilia 
quae  non  dantur  immediate  a  Deo 
Domino  nostro,  ac  proinde  valde 
bene  discutiantur  necesse  est,  an- 
tequam  iis  integer  assensus  tribua- 
tur,  et  deducantur  ad  effectum 

In  Ministerio   2  distribuendi 
eleemosynas  debent  servari 
sequentes  regulae. 

Prima:  si  fació  distributionem 
parentibus,  vel  amicis,  vel  personis, 
quas  amo,  quatuor  [ista]  conside- 
randa  mihi  erunt,  de  quibus  di- 
ctum  est  ex  parte  in  materia  ele- 
ctionis.  Primum  est,  ut  amor  ille 
qui  me  movet,  meque  facit  daré 
eleemosynam,  descendat  desursum 
ex  amore  Dei  Domini  nostri,  ita 
ut  sentiam  primum  in  me,  amorem, 
quem  plus  minusve  habeo  erga 
tales  personas,  esse  propter  Deum: 
et  ut  in  causa,  ob  quam  eas  magis 
amo,  reluceat  Deus. 

Secunda:  voló  proponere  mihi* 
hominem   aliquem,    quem  num- 
quam  viderim,  ñeque  cognoverim, 


ministros  se  esse  intelligant...  tum  máxime,  ubi  de  reditibus  ecclesiasticorum  beneficio- 
rum  distribuendis  agitur.»  Ro.,  annot.  i,  p.  181. 


538  Monumenta  Igxatiaxa 

AUTOGKAPHLM  VULGATA  VERSIO 


toda  su  perfección  en  el  ministerio 
y  estado  que  tiene,  como  yo  que- 
ría que  él  tuviese  medio  en  su  ma- 
nera de  distribuir,  para  mayor  glo- 
ria de  Dios  nuestro  Señor  y  mayor 
perfectión  de  su  ánima;  yo  hazien- 
do  assí  ny  más  ny  menos,  guarda- 
ré la  regla  y  medida  que  para  el 
otro  querría  y  juzgo  seer  tal. 


consulat  super  negotio  istiusmodi, 
quam  ego  illi  erogationis  facien- 
dae  dictaturus  sim  rationem;  hac 
igitur  et  me  uti  par  est. 


3.  a  regla.  La  tercera:  quiero 
considerar  como  si  estuviesse  en 
el  artículo  de  la  muerte,  la  forma  y 
medida  que  entonces  querría  aver 
tenido  en  el  officio  de  my  adminis- 
tración; y  reglándome  por  aquélla, 
guardarla  en  los  actos  de  la  my 
distribución. 

4.  a  regla.  La  quarta:  mirando 
cómo  me  hallaré  el  día  del  juizio, 
pensar  bien  cómo  entonces  querría 
aver  58v  vsado  deste  officio  y  car- 

,  go  del  ministerio;  y  la  regla  que 
entonces  querría  auer  tenido,  te- 
nerla agora. 

5.  a  regla.  La  quinta:  quando 
alguna  persona  se  siente  inclinada 
y  aficionada  a  algunas  personas, 
a  las  quales  quiere  distribuyr,  se 
detenga  y  rumine  bien  las  quatro 
reglas  sobredichas,  examinando  y 
probando  su  affectión  con  ellas;  y 
no  dé  la  limosna,  hasta  que  con- 


3.a  Vt  cogitem  si  mihi  uitae 
nunc  exitus  instaret,  76v  quid 
hac  in  re  egisse  uellem  potissi- 
mum;  ita  ergo  agendum  in  prae- 
sentia  decernam. 


4.a  Ut  prospiciam  similiter, 
quid  mallem  in  die  iudicii  a  me 
fuisse  super  his  transactum ;  id 
quod  et  nunc  citra  dubium  praee- 
ligam. 


5.a  Ut  quoties  ad  personas 
mihi  humano  aliquo  uinculo  con- 
iunctas  affectum  meum  sentio  ma- 
gis  inclinare,  regulas  quatuor  ¡¡rae- 
dietas  sedulo  expendam,  et  iuxta 
eas  examinem  affectum,  nihil  de 
elecmosyna  seu  distributione  fa- 
cienda  cogitans,  doñee  ab  animo, 


Exercitia  —  Regulak 


539 


VERSIO  PRIMA 

profectum  desiderarem  in  eo  statu 
uitae  quem  haberet;  consyderabo 
etiam  quod  sicut  ego  desiderarem 
illum  distribuere  et  dispensare 
suas  facultates  ad  maiorem  Dei 
omnipotentis  gloriam  et  ad  sui 
ipsius  profectionem;  ita  ego  labo- 
rabo  faceré,  seruando  pro  me  ipso 
eandem  regulara,  quam  pro  aliis 
indico  expeditiorem  a. 


Tertia:  considerabo  me  ipsum 
morti  proximum,  et  quam  tune 
vellera  seruasse  regulam  et  for- 
mara dispensandi  et  administrandi 
meas  facultates,  eandem  nunc  eni- 
tar  seruare. 

Ouaita:  consyderabo  me  ipsum 
iuditio  Dei  finali  b  presentem  et 
cogitabo  prudenter  quo  modo  tune 
uoluissem  dispensasse  et  ministe- 
rium  hoc  implesse,  et  iuxta  id, 
quod  tune  perfectius  c  et  expe- 
dientius  iudicassem,  ita  modo  fa- 
ceré contendam. 

88r  Quinta:  quando  quissentit 
se  affectu  aliquo  duci  in  alios,  in 
quos  vult  aliquid  errogare,  immo- 
retur  secum  prius  et  ruminet  dili- 
genter  4.or  praedictas  regulas  d , 
probando  affectum  suum  ad  illum; 
nec  prius  eleemosinas  largiatur, 
quam  senserit  in  hac  parte  affe- 

a  expedientiorem  A. 

t>  finalis  A. 

c  Prius  profectius  B,  quod  est  in  A. 

d  regulas  praedictas  A. 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

et  cum  [s.  pósito  quod]  ego  desi- 
derem  omnem  ejus  perfectionem 
in  ministerio  et  statu  quera  habet, 
eo  modo  quo  vellera  eum  tenere 
médium  in  suo  modo  distribuendi 
[eleemosynas],  ad  majorem  glo- 
riam Dei  Domini  nostri,  et  majo- 
rem perfectionem  animae  suae,  eo 
ipso  modo  ego  faciens  nec  plus, 
nec  minus,  servabo  regulam  et 
mensurara,  quam  alteri  vellem,  et 
[quam]  judico  esse  talem  [qualis 
convenit  majori  Dei  gloriae  et 
animae  perfectioni]. 

Tertia:  voló  considerare,  ac  si 
essem  in  articulo  mortis,  formara 
et  mensuram,  quam  tune  vellem 
tenuisse  in  officio  meae  admini- 
stradoras; et  juxta  illam  [formara 
et  mensuram]  me  regulando  [diri- 
gendo],  eam  servare  in  actibus 
meae  distributionis. 

Quarta:  considerando  qualem 
me  inventurus  sim  [quo  animo  sim 
futurus]  in  die  Judicii,  cogitare 
bene  quomodo  tune  optaturus  sim 
me  usum  esse  hoc  officio  et  mu- 
ñere ministerii  hujus;  et  regulam, 
quam  tune  optarem  tenuisse,  eam- 
dem  nunc  tenere. 

Quinta:  quando  quis  sentit  se 
inclinatum  et  affectum  erga  aliquas 
personas,  quibus  vult  distribuere, 
se  detineat  [s.  exspectet]  ac  rumi- 
net bene  quatuor  regulas  supra- 
dictas,  examinando  et  probando 
suam  affectionem  ope  illarum  [re- 
gularum]:  ñeque  det  eleemosynam, 


54o 


MONTJ MENTA  IGXATIAXA 


AUTOGRAPHUM 

forme  a  ellas  su  dessordenada  af- 
fectión  tenga  en  todo  quitada  y 
langada. 

6.  a  regla.  La  sexta:  dado  que 
no  ay  culpa  en  tomar  los  bienes 
de  Dios  nuestro  Señor  para  distri- 
buyrlos,  quando  la  persona  es  lla- 
mada de  nuestro  Dios  y  Señor 
para  el  tal  ministerio;  pero  en  el 
quánto  y  cantidad  de  lo  que  ha  de 
tomar  y  applicar  para  sí  mismo  de 
lo  que  tiene  para  dar  a  otros,  ay 
duda  de  culpa  y  excesso;  por  tanto 
se  puede  reformar  en  su  vida  y  es- 
tado por  las  reglas  sobredichas. 

7.  a  regla.  La  séptima:  por  las 
razones  ya  dichas  y  por  otras  mu- 
chas, siempre  es  mejor  y  más  se- 
guro, en  lo  que  a  su  persona  y  es- 
tado de  casa  toca,  quanto  más  se 
cercenare  y  diminuyere  y  quanto 
más  se  acercare  a  nuestro  summo 
pontífice  dechado  y  regla  nues- 
tra que  es  Xpo.  nuestro  Señor. 
59  Conforme  a  lo  qual  el  tercero 
concilio  carthaginense  (en  el  qual 
estuuo  Sancto  Augustín)  determina 
y  manda  que  la  suppeléctilc  del 


VULGATA  VERSIO 

siquid  non  rectum  inest,  remo- 
uero. 

6.a  Quamuis  facultates  diuino 
cultui  et  usui  ecclesiastico  dicatae, 
citra  culpam  assumi  possint  dis- 
tribuendae  ab  eo,  qui  ad  hoc  mi- 
nisterium  sit  uocatus;  cum  tamen 
plurimis  in  determinanda  propriis 
suis  sumptibus  iusta  portione  so- 
leat  de  excessu  scrupulus  incide- 
re;  operae  pretium  est,  iuxta  regu- 
las superiores  uitae  suae  statum 
recte  disponere. 


7.a  Propter  rationes  dictas  et 
alias  plerasque,  in  administrandis 
iis,  quae  ad  propriam  per-77  so- 
nam,  conditionem,  domum  aut 
familiam  pertinent,  optimum  ac 
securissimum  est  unicuique,  distri- 
butionis  curam  subeunti,  ut  suae 
substrahat  commoditati  quantum 
potest,  ac  seipsum  proxime  con- 
formet  ad  exemplar  2  Domini 
nostri  Jesu  Christi,  summi  pontifi- 
cis  1  ;  quandoquidem  in  tertio 
etiam  carthaginensi  concilio,  in 


1  Ps.  C1X,  4;  Hebr.,  H,  17;  ül,  1;  IV,  14-15;  V,  10;  VI,  20;  VII,  26;  IX,  i  1;  X,  ai. 

2  Cf.  Matth.,  VIII,  20;  XVI,  24;  Jo.,  VIII,  12;  XIII,  15;  XIV,  6;  II  Cor.,  VIH,  9; 
1  Petr.,  II,  21. 


Exercitia  —  Regtjlae 


54i 


VERSIO  PRIMA 

ctum  totum  illum  inordinatum  ex- 
pulsum  esse. 

Sexta:  quanquam  non  sit  vllum 
peccatum  assumere  bona  Domini 
Dei  ad  dispensandum  a,  quando 
quis  a  Deo  b  est  ad  hoc  ministe- 
rium  uocatus;  veruni  in  quantitate 
eornm,  quae  assumi  c  debent,  et  d 
quam  sibi  applicare  e  ex  iis,  quae 
accepit  ad  dispensandum  aliis  f, 
potest  oriri  dubium  culpae  et  ex- 
cessus;  quare  potest  reforman  in 
suo  uitae  statu,  proponendo  sibi 
ante  oculos  quatuor  regulas  as- 
signatas ,  et  ad  illas  se  exami- 
nando. 

Séptima:  ob  rationes  praedictas 
et  multo  88v  plures  aüas,  melius 
est  ac  securius  in  his,  quae  tam  ad 
seipsum,  quam  quae  ad  familiam 
suara  attinent,  quantum  potest  sibi 
substrahere  et  diminuere,  et  quan- 
tum potest  proximum  fieri  nostro 
summo  pontifici  1  Jesv  Christo, 
exemplari 5  et  speculo  totius  uitae 
nostrae .  Juxta  quam  doctrinam 
concilium  carthaginense  3.™  (cui 
interfuit  S.  Augustinus)  6  definit  ac 
praecipit  suppellectilem  episcopi 

a    Sequitur  aliis  oblitt.;  est  in  A. 
b    Sequitur  non  oblitt.  in  B;  a  Deo  no- 
stro A. 

c    assummi  B  et  A. 

d  Sequitur  in  quantitate  oblitt.  in  B; 
est  in  A. 

e    Sequitur  debet  oblitt.  in  B;  est  in  A. 
í    Prius  in  B  aliorum  nomine  ,  quod 
exstat  in  A. 

e    interfuit  pr.  Augustinus  A. 


VERSIO   P.  ROOTHAAN 

doñee  conformiter  ad  illas  [regu- 
las] suam  inordinatam  affectionem 
omnino  removerit  et  abjecerit. 

Sexta:  quamvis  nulla  sit  culpa 
in  assumendis  bonis  Dei  Domini 
nostri  ad  ea  distribuenda,  quando 
quis  vocatus  est  a  Deo  et  Domino 
nostro  ad  tale  ministerium:  tamen 
in  [determinanda]  quantitate, 
quam  debet  sumere  et  applicare 
sibi  ipsi,  ex  iis  quae  habet,  ut  det 
aliis,  dubium  [timor]  est  de  culpa 
et  excessu:  proinde  [qui  in  ejus- 
modi  est  ministerio]  reformare  se 
potest  in  vita  sua  et  statu,  per  re- 
gulas supradictas. 

Séptima:  propter  rationes  jam 
dictas,  et  alias  multas,  semper 
[tanto]  melius  est  et  securius  in 
eo  quod  ad  propriam  personam  et 
statum  domus  [v.  familiae]  perti- 
net,  quanto  magis  se  [quis]  re- 
strinxerit  et  [sibi]  diminuerit,  et 
quanto  propius  accesserit  ad  sum- 
mum nostrum  Pontificem  *,  exem- 
plar  et  regulam  nostram  z,  qui  est 
Christus  Dominus  noster;  juxta 
quam  doctrinam  tertium  Concilium 
Carthaginense  (cui  interfuit  S.  Au- 


542 


MONUMENTA  IGNATI/YXA 


AUTOGRAPHUM 

obispo  sea  vil  y  pobre  Lo  mis- 
mo se  deue  considerar  en  todos 
modos  de  viuir,  mirando  y  propor- 
cionando la  condición  y  estado  de 
las  personas;  como  en  matrimonio 
tenemos  exemplo  del  Sancto  Joa- 
chín  y  de  Sancta  Anna,  los  quales 
partiendo  su  hazienda  en  tres  par- 
tes, la  primera  daban  a  pobres,  la 
segunda  al  ministerio  y  seruitio  del 
templo,  la  tergera  tomavan  para  la 
substentación  dellos  mismos  y  de 
su  familia  2. 


Para  sentir  y  entender  escrúpu- 
los Y  SUASIONES   DE  NUESTRO 
ENEMIGO,    MUDAN    LAS  NOTAS 
SIGUIENTES 

1.a  nota.  La  primera:  llaman 
vulgarmente  escrúpulo,  el  que  pro- 
cede de  nuestro  proprio  iuyzio  y 
libertad,  es  a  saber,  quando  yo  líbe- 
ramente  formo  ser  peccado  lo  que 
no  es  peccado;  así  como  acaeze 


VULGATA  VERSIO 

quo  interfuit  S.  Augustinus,  de- 
cretum  fuit  supellectilem  episcopi 
uilem  ac  pauperem  deberé  esse 
Hoc  idem  in  quolibet  statu  seu 
uitae  genere  prouideri  conuenit, 
habita  interim  ratione  personarum 
et  statuum  ipsorum;  sicut  in  matri- 
monio exemplum  praebent  S.  Joa- 
chimus  et  S.  Anna,  qui,  diuisis  per 
annos  singulos  facultatibus  suis  in 
tres  partes,  pauperibus  unam  ero- 
gabant,  alteram  dicabant  in  templi 
et  diuini  cultus  ministerium,  ter- 
tiam  postremo  necessitati  suae  re- 
seruabant  2. 

77V     QUAEDAM  NOTATU  DIGNA  DE 
SCRUPULIS,  QUOS    ANIMAE  DAEMOX 
INIICIT,  DIGNOSCENDIS 

Primum.  Vulgo  scrupulum  ap- 
pellant,  quando  ex  proprio  liberi 
arbitrü  motu  et  iudicio  aliquid 
concludimus  peccatum  esse,  cum 
peccatum  non  sit;  veluti  si  quis 
animaduertens  se  crucem,  ex  pa- 


1  «Ut  episcopus  vilem  supellectilem  et  mensam  ac  victum  pauperem  habeat,  et  di- 
gnitatis  suae  auctoritatem  fide  et  vitae  meritis  quaerat.»  Ita  hic  canon  XV  medio  fere 
saeculo  IX  a  Pseudo-Isidoro  in  sua  Collectione  Decretalium  (Migne,  P.  L..  CXXX, 
34i-35o)i  et  circa  annum  1140  a  Gratiano  in  prima  parte  Decreti  (c.  IV,  dist.  41)  positus 
est.  Deinde  receptus  in  primam  conciliorum  collectionem  a  Jacobo  Merlino  factam, 
quae  primum  annis  1523-1524  Parisiis,  deinde  anno  1530  Coloniae  et  anno  153G  iterum 
Parisiis  typis  descripta  est;  item  in  posteriores  collectiones  conciliorum,  ut  in  Jo.  Har- 
duini,  S.  J.,  AJa  conciliorum  (I,  Parisiis,  1715,  975-9S6).  Hi  omnes  dixerunt,  hunc  esse 
canonem  XV  concilii  carthaginicnsis  quarti.  Hoc  autem  concilium  anno  398  a  214  epi- 
scopis  habitum  esse  et  104  cañones  (Raluzius  canonem  105  addidit)  condidisse  diceba- 
tur,  quibus  etiam  S.  Augustinus  subscripsisset.  Verum  cum  jam  Christophorus  Justel- 
lus  (y  1G49)  acatholicus  gallus,  de  hoc  concilio  dubitasset,  et  Harduinus  quoque  rem 
haud  ita  certam  esse  significasset,  tándem  Ballerinii  synodum  illam  habitam  non  esse 
demonstrarunt.  Cañones  i  1 1  i  104  scribunt  illi  «non  pertinent  ad  ullam  syhodum  africa- 
nam.  Sunt  collectio  seu  abbreviatio  antiquorum  canonum,  partim  orientalium,  partim 
occidentalium».  Appcndix  ad  S.  Leonis  Magni  opera,  curantibus  Pctro  et  Hiero- 


EXERCITIA  —  REGULAE 


545 


VERSIO  PRIMA 

esse  uilem  ac  paupercm  '.  Idem 
debet  consideran  in  aliis  uiuendi 
sortibus,  cum  ratione  tamen  et  ju- 
dicio,  juxta  quod  fuerit  status 
eorum  qui  debent  hoc  faceré,  sicut 
ii,  qui  matrimonio  iuncti  sunt,  ha- 
bent  exemplar  et  exemplum  San- 
cti  Joachim  et  Sanctae  Annae,  qui 
partiebantur  omnem  suam  faculta- 
tem  in  3.es  partes:  primam  erroga- 
bant  in  pauperes;  2.am  dispensa- 
bant  pro  seruitio  et  ministerio 
templi;  3.a"1  retinebant  ad  sui  ipso- 
rum  et  familiae  sustentationem  z. 

89r  Ad  discerxendum  ex  ixtelli- 

GENDUM  SCRUPULOS  ET  SaTHANAE 
SUGGESTIOXES  CONFERUXT  ADXOTA- 
TIOXES  SEQUEXTES 

Prima  adnotatio  :'  est ,  quod 
comuniter  vulgus  vocat  scrupu- 
Lum  illud  dubium,  quod  oritur  ex 
nostro  proprio  judicio  et  libértate, 
nempe  quando  libere  reputo  esse 
peccatum,  quod   peccatum  non 


a   nota  A. 


VERSIO   P.  ROOTIIAAN 

gustinus)  decernit  et  mandat,  ut 
suppellex  Episcopi  sit  vilis  et  pau- 
per  Idem  debet  consideran  in 
ómnibus  vivendi  modis  [s.  stati- 
bus],  habita  ratione  conditionis  et 
status  personarum,  servataque  pro- 
portione:  quemadmodum  in  matri- 
monio habemus  exemplum  Sancti 
Joachim  et  Sanctae  Annae,  qui  di- 
videntes facultates  suas  [s.  redi- 
tus]  in  tres  partes,  primam  dabant 
pauperibus:  secundam  ministerio 
et  servitio  Templi:  tertiam  sume- 
bant  ad  sustentationem  suam  et 
suae  familiae  2. 

Ad  sextiexdos  et  digxoscexdos 
scrupulos  et  suasioives  iximici 
xostri,juvaxt  xotae  sequextes. 

Prima:  appellant  vulgo  scrupu- 
lum,  illud  quod  procedit  ex  nostro 
proprio  judicio,  et  libértate:  scili- 
cet ,  quando  ego  libere  judico 
[mihi  formo  judicium]  esse  pecca- 
tum, quod  peccatum  non  est:  sicut 


nymo  fratribus  Balleriniis,  LH,  Yenetiis  1757,  LXXXYIII-XCI.  Balleriniis  assensit 
Jo.  Dom.  Mansi,  Conciliorum  collectio,  III,  Florentiae,  1759,945-946.  Cañones  illos  a 
S.  Hilario  Arelatensi  collectos  esse  censet  H.  Leclerq,  O.  S.  Ben.,  Histoire  des  concites, 
par  C.  H.  Hefele,  trad.  et  augm.  par  un  religieux  bénédictin,  II,  París,  1908,  102-127. 
Canon  ille  XV  confirmatus  est  a  concilio  tridentino:  «Sancta  synodus...  exemplo  Pa- 
trum  nostrorum  in  concilio  carthaginiensi,  non  solum  jubet,  ut  episcopi  modesta  supel- 
lectili  et  mensa  ac  frugali  victu  contenti  sint,  verum  etianv,  etc.  (Sessio  XX\',  c.  I 
de  Reí".). 

5  Y.  supra,  Proleg.,  p.  90.  Antiquíssimum  hujus  reí  testimonium  esse  illud  videtur, 
<luod  in  apocrypho  Evangelio  de  Xativitate  S.  Mariae  (quod  a  nonnullis  Evangelium 
Pseudo-Matdiaei  vocatum  est)  invenitur.  Cum  autem  multa  in  illo  falsa  narrentur,  illa 
bonorum  partitio,  etsi  sanctitate  parentum  B.  \'irginis  dignissima  est,  fide  omnino  certa 
caret.  Cf.  Acta  sanclorum,  Julii,  t.  VI,  25  Julii,  de  sancta  Anna,  commentarius  prae- 
vius,  §§  1  et  2;  Tischendorf,  Evaiigclia  apocrypha,  Evangeíium  de  Xativitate  S.  Mariae, 
Lipsiae,  1853,  p.  107. 


544 


MOXUMENTA  IGNATIANA 


AUTOGRAPHUM 

que  alguno  después  que  a  pisado 
una  cruz  de  paja  incidenter,  forma 
con  su  proprio  iuizio  que  a  pecado; 
y  este  es  propriamente  iuizio  erró- 
neo y  no  proprio  escrúpulo. 

59v  2.a  nota.  La  segunda: 
después  que  yo  he  pisado  aquella 
cruz,  o  después  que  he  pensado  o 
dicho  o  hecho  alguna  otra  cosa, 
me  viene  vn  pensamiento  de  fuera 
que  he  peccado;  y  por  otra  parte 
me  paresce  que  no  he  peccado, 
tamen  siento  en  esto  turbación,  es 
a  saber,  en  quanto  dudo  y  en  quan- 
to  no  dudo:  éste  tal  es  proprio  es- 
crúpulo y  tentación  que  el  enemi- 
go pone. 

3.  a  nota.  La  tercera:  el  primer 
escrúpulo  de  la  1.a  nota  es  mucho 
de  aborrescer,  porque  es  todo 
error;  mas  el  2.°  de  la  2.a  nota,  por 
algún  espacio  de  tiempo  no  poco 
aprouecha  al  ánima  que  se  da  a 
espirituales  exercitios;  antes  en 
gran  manera  purga  y  alimpia  a  la 
tal  ánima,  separándola  mucho  de 
toda  aparencia  de  peccado,  juxta 
illud  Gregorii:  bonarum  mentium 
est  ibi  culpam  cognoscere ,  vbi 
culpa  nulla  est  '. 

4.  a  nota.  La  quarta:  el  enemi- 
go mucho  mira  si  vna  ánima  es 
gruesa  o  delgada;  y  si  es  delgada, 
procura  de  más  la  adelgazar  en 


VULGATA  VERSIO 

leis  humi  figuratam,  in  transitu 
calcasse,  crimini  sibi  uertat.  Hoc 
autem  non  scrupulus  proprie,  sed 
iudicium  potius  erroneum  uocari 
debet. 

2.  m  Scrupulus  proprie  dicen- 
dus  est ,  quoties  post  calcatam 
crucem  eiusmodi  uel  post  cogita- 
tionem,  loquelam  aut  operationem 
aliquam,  oboritur  nobis  extrinse- 
cus  peccati  admissi  suspitio;  et 
quamuis  altera  ex  parte  ueniat  in 
mentem  nos  minime  peccasse,  am- 
biguitatem  tamen  quandam  atque 
animi  perturbationem  sentimus, 
a  daemone  uidelicet  obtrusam. 

3.  m  Prior  scrupuli  speties  im- 
proprie  sic  dicti  78  prorsus  abhor- 
renda  est,  ut  erroris  plena.  Po- 
sterior uero,  per  tempus  aliquod 
(dum  praesertim  recens  est  uitae 
melioris  institutio)  animam,  rebus 
spiritualibus  uacantem,  non  parum 
iuuat,  cum  eam  mirum  in  modum 
purget,  atque  ab  omni  peccati 
specimine  abducat,  iuxta  illud  diui 
Gregorii:  Bonarum  mentium  est, 
ibi  culpam  agnoscere,  ubi  culpa 
non  est  '. 

4.  '"  Callide  obseruare  solet  ini- 
micus,  qualisnam  sit  animae  cuius- 
uis  conscientia,  crassiorne  an  de- 
licatior;  et  si  quam  inuenit  delica- 


1  S.  Greüoriis  M.\(.sus,  ¿//í/í/ííriw  libro  XI,  ep.  G4  (alias  31),  resp.  10,  Migne, 
P.  L.,  LXXVII,  1195. 


EXF.RCITIA    RkGUI.AE 


545 


VERSIO  PRIMA 

est;  sicut  si  alicui  eueniret  concul- 
care crucem  aliquam  ex  paleis  in- 
cidenter,  reputare  ex  proprio  indi- 
cio quod  peccaueritj  et  est  proprie 
íudicium  erroneum,  non  autem 
proprie  scrupulus. 

Secunda:  postquam  conculcaui 
illam  crucem,  vel  postquam  cogi- 
taui  vel  dixi  vel  egi  aliquam  aliam 
rcm,  superuenit  cogitatio  deforis 
quod  peccauerim,  et  aliunde  uide- 
tur  Sív  mihi  quod  non  peccauc- 
rim,  sentio  tamen  perturbationem, 
quoniam  a  ex  parte  dubito  et  ex 
parte  non  dubito;  et  hoc  proprie 
est  scrupulus  et  suggestio,  quam 
Sathanas  ingerit. 

Tertia:  primus  ille  scrupulus  de- 
scriptus  in  prima  annotatione  b  est 
valde  detestandus,  quia  est  plenus 
erroris;  2.us  autem,  qui  assignatus 
est  in  2.a  nota,  per  aliquod  tempo- 
ris  spacium  omnino  non  parum 
confert  homini,  qui  omnino  dedi- 
cauerit  se  spiritualibus  exercitiis; 
quia  miro  modo  purgat  ac  mundat 
animam,  abstrahendo  illum  ab 
omni  apparentia  peccati,  juxta 
illud  Gregorii;  bonarum  mentium 
est  ibi  culpam  agnoscere,  ubi  nulla 
culpa  est 

Quarta:  c  Sathanas  diligenter 
explorat  qualitatem  animae,  quam 
tentare  cupit,  si  uidelicet  sit  deli- 
catae  an  grossae  conscientie  d;  si- 

1  quia  A. 

b  nota  A. 

c  Sequitur  est  oblitt.  in  B. 

d  conscientiae  et  A. 


VKRSIO  P.  ROO'iHAAN 

accidit,  utaliquis,  postquam  calca- 
vit  incidenter  crucem  ex  paleis 
[formatam],  judicet  suo  proprio 
judicio  se  peccasse.  Atque  hoc  est 
proprie  judicium  erroneum,  non 
proprie  [dictus]  scrupulus. 

Secunda:  postquam  calcavi  illam 
crucem,  vel  postquam  cogitavi,  vel 
dixi,  vel  feci  aliquid  aliud,  venit 
mihi  extrinsecus  cogitatio,  me  pec- 
casse, et  ex  altera  parte  mihi  vide- 
tur  quod  non  peccaverim;  tamen 
sentio  in  hoc  turbationem,  scilicet, 
in  quantum  dubito  fs.  timeo  de 
peccato],  et  in  quantum  non  du- 
bito: istud  est  proprie  scrupulus, 
et  tentatio  quam  inimicus  ingerit. 

Tertia:  primus  ille  scrupulus 
primae  notae  est  valde  abhorren- 
dus,  quia  totus  est  error;  sed  se- 
cundus  notae  secundae,  per  aliquod 
spatium  temporis,  non  parum  pro- 
dest  animae,  quae  se  dat  spiritua- 
libus exercitiis:  imo  magnopere 
purgat  et  mundat  talem  animam, 
separando  illam  valde  ab  omni 
specie  f  apparentia]  peccati,  juxta 
illud  Gregorii:  Bonarum  mentium 
est,  ibi  culpam  cognoscere,  ubi 
culpa  nulla  est  '. 

Quarta:  inimicus  valde  observat 
sitne  anima  crassa,  an  delicata:  et 
si  est  delicata,  procurat  illam  red- 
dere  magis  delicatam  ad  extremum 


MONTM.    ICNAT.  —SERIES  II. 


35 


546 


Mo  NU  MENTA  IGXATIANA 


AUTOGRAPHUM 

extremo,  para  más  la  turbar  y  des- 
baratar: verbi  gracia,  si  vee  que 
vna  ánima  no  consiente  en  sí  pec- 
cado mortal  ny  venial  ny  aparencia 
alguna  de  peccado  deliberado,  en- 
tonces el  enemigo,  quando  no  pue- 
de hazerla  caer  en  cosa  que  pares- 
ca  60  peccado,  procura  de  hazerla 
formar  peccado  adonde  no  es  pec- 
cado, assí  como  en  vna  palabra  o 
pensamiento  mínimo;  si  la  ánima 
es  gruesa,  el  enemigo  procura  de 
engrossarla  más,  verbi  gracia,  si 
antes  no  hazía  caso  de  los  pecca- 
dos  veniales,  procurará  que  de  los 
mortales  haga  poco  caso,  y  si  al- 
gún caso  hazía  antes,  que  mucho 
menos  o  ninguno  haga  agora. 


VULGATA  VERSIO 

tam,  multo  quoque  delicatiorem 
efficere  nititur,  et  in  extremum 
quendam  redigere  anxietatis  gra- 
dum;  ut  sic  misere  turbatam,  a 
profectu  spirituali  tándem  deiiciat. 
Puta  si  animam  nouerit,  quae  pec- 
cato  nulli  consentiat  mortali  siue 
ueniali,  immo  ne  umbram  quidem 
(ut  sic  dicamus)  uoluntarii  peccati 
sustinere  queat  ;  tune  ,  quoniam 
non  potest  ueram  peccati  rationem 
illi  obiieere,  eo  satagit  adducere, 
ut  peccatum  sibi  esse  credat,  quod 
reuera  non  est,  cuiusmodi  est  de 
uerbo  aliquo  uel  cogitatiuncu- 
la  78v  repentina.  Crassam  e  di- 
uerso  animam  seu  conscientiam 
reddere  crassiorem  studet,  ut,  quae 
negligebat  prius  uenialia  peccata. 
mortalia  quoque  nunc  parum  cu- 
ret,  ac  in  dies  minus  respiciat. 


5.a  nota.  La  quinta:  La  ánima 
que  desea  aprouecharse  en  la  vida 
spiritual,  siempre  deue  proceder 
contrario  modo  que  el  enemigo 
procede,  es  a  saber,  si  el  enemigo 
quiere  engrossar  la  ánima,  procure 
de  adelgazarse;  asimismo  si  el  ene- 
migo procura  de  attenuarla  para 
traerla  en  extremo,  la  ánima  pro- 


5.'"  Vt  anima  progredi  ualeat 
in  uia  spirituali,  ad  illius  partís 
oppositum  tendat  necesse  est,  in 
quam  inimicus  tentat  pertrahere: 
ut  si  laxiorem  iste  conscientiam 
faceré  adnititur,  faciat  illa  strictio- 
rem ;  aut  relaxet  e  contra,  si 
daemon  a  nimium  uelit  restringere. 
Sic  enim  continget,  uitatis  extre- 

a    Hoc  v.  add.  si//»  a  vers. 


Ex  Autographo  supple  venialia  peccata. 


EXKRCITIA  —  REGULA K 


VKRSIO  PRIMA 

quidem  inuenit  animam  deli-90 
catae  conscientiae,  nititur  multo 
magis  illam  delicatiorem  redere 
perducendo  ad  extremum,  quo 
magis  illam  perturbet  a  et  inquie- 
tet;  verbi  gratia,  si  uidet  hominem 
non  dantem  consensum  in  aliquo 
peccato  b  mortali,  nec  veniali  nec 
alicui  alteri  rei,  quae  habeat  appa- 
rentiam  peccati.,  tune  Sathanas 
laborat  ut,  quando  non  potest  in- 
ducere  illum,  ut  incidat  in  rem, 
peccati  faciem  gerentem,  quod 
saltem  formet  falsum  iudicium, 
quod  ibi  sit  peccatum  ubi  non  est, 
sicut  in  aliquo  verbo  uel  cogita- 
tione  mínima.  Si  autem  anima 
grossioris  conscientiae  sit c;  Satha- 
nas laborat  reddere  illam  grossio- 
rem;  verbi  gratia,  si  antea  non 
curabat  peccata  venialia,  inducit 
quod  nec  mortalia  admodum  cu- 
ret ;  et  si  antea  aliquo  modo  illa  1 
ponderabat,  quod  nullo  modo  vel 
minus  modo. 

Quinta:  anima  desiderans  fru- 
ctum  faceré  90v  in  uita  spirituali 
semper  debet  progredi  contrario 
modo  ac  Sathanas;  verbi  gratia,  si 
Sathanas  laborat  in  reddendo  eius 
conscientiam  grossiorem ,  debet 
ipse  laborare  ut  delicatiorem  in 
dies  reddat.  Similiter,  si  Sathanas 
tentat  extenuare  ct  delicatiorem 


547 

VEKSIO   P.  ROOTHAAN 

usque,  quo  facilius  eam  turbet  ac 
profliget  [confundat]:  v.  g.  si  videt 
animam  aliquam  non  admittere  in 
se  peccatum  [nec]  mortale,  nec  ve- 
níale, nec  speciem  [apparentiam] 
ullam  peccati  deliberati,  tune  ini- 
micus,  cum  non  possit  efficere  ut 
illa  cadat  in  aliquid  quod  speciem 
habeat  peccati,  procurat  efficere 
ut  ipsa  judicet  [esse]  peccatum, 
ubi  peccatum  non  est,  ut  in  aliquo 
verbo,  vel  cogitatione  mínima.  Si 
anima  est  crassa,  inimicus  procu- 
rat illam  reddere  magis  crassam, 
v.  g.  si  prius  nihili  faciebat  pec- 
cata venialia,  procurabit  ut  [jam] 
mortalia  parvi  pendat,  et  si  prius 
[ea]  curabat  aliquantum,  [procu- 
rabit] ut  [ea]  1  nunc  multo  mi- 
nus vel  omnino  non  curet. 


Quinta:  anima  quae  desiderat 
proficere  in  vita  spirituali,  semper 
debet  procederé  modo  contrario 
[ei],  quo  procedit  inimicus;  scilicet, 
si  inimicus  tentat  crassiorem  red- 
dere animam,  [ipsa]  procuret  red- 
dere se  delicatiorem:  similiter,  si 
inimicus  procurat  ipsam  attenuare 
[delicatiorem  reddere]  ut  in  extre- 


a  perturbet  illam  A. —  b  consensus  ullo 
modo  peccato  A. —  c  anima  sit  grossior 
conscientiae. 


548 


MONUMENTA  IGXATIAXA 


AUTOGRAPHUM 

cure  solidarse  en  el  medio  1  para 
en  todo  quietarse. 

6.a  nota.  La  sexta:  quando  la 
tal  ánima  buena  quiere  hablar  o 
obrar  alguna  cosa  dentro  de  la 
Iglesia,  dentro  de  la  intelligencia 
de  los  nuestros  mayores,  que  sea 
en  gloria  de  Dios  nuestro  Señor, 
y  le  viene  vn  pensamiento  o  ten- 
tación de  fuera,  para  que  ny  hable 
ny  obre  aquella  cosa,  trayéndole 
razones  aparentes  de  vana  gloria  o 
de  otra  cosa  etc.;  60v  entonces 
deue  de  alear  el  entendimiento  a 
su  Criador  y  Señor:  y  si  vee  que 
es  su  deuido  seruicio  o  a  lo  menos 
no  contra,  deue  hazer  per  diame- 
trum  contra  la  tal  tentación,  iuxtaa 
Bernardum  eidem  respondentem: 
nec  propter  te  incepi,  nec  propter 
te  finiam  -. 


VULOATA  YERSIO 

mae  utriusque  partis  periculis  ',  ani- 
mam  ipsam  in  medio  quodam  quie- 
to et  securo  statu  iugiter  manere. 

6.m  Ouotiescunque  homini,  di- 
cere  aut  agere  aliquid  uolenti, 
quod  ab  Ecclesiae  usu  uel  maiorum 
nostrorum  sensu  non  dissonat, 
quodque  tendit  in  Dei  glorian^ 
obuiat  extrinsecus  suggestio,  dis- 
suadens  ne  dicat  aut  agat  illud 
propositum  ,  adducta  uel  uanae 
gloriae,  uel  mali  alterius  cuiu$uis 
fucata  quadam  ratione  a.  Tune  ad 
Deum  eleuanda  mens  est;  sique 
appareat  ad  eius  gloriam  spectare 
dictum  aut  factum  eiusmodi,  uel 
certe  contrarium  non  esse,  79  ten- 
dendum  recta  erit  aduersus  talem 
cogitationem;  atque  obstrepenti 
nobis  inimico  respondendum  cum 
diuo  Bernardo :  Nec  propter  te 
coepi,  nec  propter  te  finiam  !. 


Tara  el  sextido  verdadero  que 
en  la  yglesia  militante  debemos 
TENER,  se  guarden-  las  reglas 

SIGUIENTES  3 

1.a  regla.  La  primera:  depues- 
to todo  juyzio,  deuemos  tener  áni- 

»    iusta  ms. 


Regulae  aliquot  seruaxdae,  ut 
cum  orthodoxa  Ecclesia  uere 
senti am us  3 

Prima.  Sublato  proprio  omni 
iuditio,  tenendus  est  semper  para- 

a  Inter pnnetio  hace  in  ms.  est  et  in  mnltis 
edd.v.  g.  rom.  i  .".conimbr.,  bitrg.,  hispa/,  etc. 
Jn  a/iis  rede  snblatnm  est  hoc  punctum,  v.  g. 
iiu."  rom..  Inst.,  Ro.  ceterisque  recentioribus. 


1  Censemus  doctrinan!  Vn.  eamdem  revera  esse,  atque  doctrinam  Aut.:  ne  tamen 
Ignatium  putes  vitiose  relaxare  conscientiam,  «notatu  dignum  est,  inquit  Ro.,  non  poni 
a  S.  Patre,  quod  in  vulgata  versione  legitur  relaxet  contra.  Licet  enim  hoc  videatur 
sequi  ex  generali  propositione  S.  P.,  in  initio  hujus  regulae,  tamen  id  hoc  loco  in  ap- 
plicatione  ejusdem  regulae  non  dicit;  sed  potius  vult  animam,  quam  daemon  in  anxie- 
tates  conjicere  tentat,  in  medio  firmiter  ac  solide  consistere».  Ro.,  annot.  2,  p.  185-186. 

2  Ponitur  haec  sententia  in  Flore  Sanctorum,  Vida  de  S.  Bernardo,  in  exemplo  loyo- 
laeo,  f.  I3ir,  col.  i.\  sed  hispane:  <N'i  por  ti  lo  comencé,  ni  por  ti  lo  dexaré.»  In  Le- 
genda Sanctontm,  anni  1493,  legenda  CXV,  litt.  G,  dicitur,  ita:  «Xec  per  te  incepi,  nec 


EXERCITIA  —  ReGULAE 


549 


VKRSI0  PRIMA 

redderc  indccenti  et  extremo  mo- 
do, animus  laboret  consolidan  in 
medio    ut  omnino  quiescat. 

Sexta,  quando  deuoto  animo 
uolenti  loqui  vel  operari  aliquid 
intra  Ecciesiam  et  intra  intelligen- 
tiam  maiorum  nostrorum,  quod  sit 
ad  gloriam  Dei  a  et  superuenerit 
cogitatio  uel  suggestio  dcforis,  im- 
pediens  ne  loquatur  vel  ne  opere- 
tur  rem  praecogitatam,  ingerens 
rationes  apparentes  vanae  gloriae 
veí  alterius  cuiuscumque  rei,  de- 
bet  tune,  eleuato  intellectu  in 
Creatorem  et  Dominum,  consyde- 
rare  quod  si  fit  eius  debitum  91 
seruitium,  vel  ad  minus  si  non  fit 
contra,  debet,  inquam,  contradi- 
cere  i  1 1 1  cogitationi  per  diametrum, 
juxta  Bernardum  eidem  respon- 
dentem:  nec  propter  te  coepi,  nec 
propter  te  finiam  -. 

Ad  certe  et  uere  sentiexdum 
in  ecclesia   milita  xti,  sicut 
texemur,   seruentur  regulae 
sequextes  3 

Prima  regula:  expoliati  omni  ju- 
dicio  nostro,  debemus  esse  prom- 

a    Deest  hoc  ?>.  in  A. 


VERSIO   P.  ROOTHAAN 

mum  deducat,  anima  procuret  so- 
lide se  firmare  in  medio  1  ut  omni- 
no quietam  se  reddat. 

Sexta:  quando  talis  anima  bona 
vult  dicere,  vel  operari  aliquid  in- 
tra Ecciesiam,  intra  intelligentiam 
Majorum  nostrorum,  quod  sit  in 
gloriam  Dei  Domini  nostri,  et  ve- 
nit  [ingruit]  ipsi  cogitatio  aliqua, 
vel  tentado  extrinsecus,  ut  ne  di- 
cat,  nevé  operetur  illud,  adducen- 
do  ei  rationes  apparentes  vanae 
gloriae,  vel  alterius  [mali]  etc., 
tune  debet  elevare  mentem  ad 
suum  Creatorem  et  Dominum;  et 
si  videat  [illud]  esse  ejus  debiti 
servitii,  vel  saltem  non  [esse]  con- 
tra [ejus  obsequium],  debet  faceré 
[procederé]  per  diametrum  [recta] 
contra  illam  tentationem,  juxta 
Bernardum  eidem  respondentem: 
nec  propter  te  incepi,  nec  propter 
te  finiam  2. 

Ad  sextiexdum  veré,  sicut  debe- 
mus,  IN  ECCLESIA  MILITANTE,  SER- 
VEXTUR  REGULAE  SEQUENTES  *. 

Prima:  deposito  omni  judicio 
[proprio],   debemus  tenere  ani- 


per  te  dimittam.»  Unele  factuni  dictumque  illud  S.  Bernardi  B.  Jacobus  de  Vorágine 
hauserit,  nobis  non  liquet,  cum  ñeque  in  operibus  S.  Bernardi,  ñeque  in  antiquis  ilüus 
historiis,  quae  in  Aclis  Sanctorum  sunt,  ñeque  in  ejus  vita  a  Vacandard  gallice  scripta 
et  anno  1 895  edita  reperiatur.  Fortasse  Jacobus  a  Vorágine  usus  est  traditione  aliqua 
aut  monumento  scripto,  quod  postea  evanuit.  B.  Jacobus  de  Vorágine  mortuus  est  circa 
annum  1298,  S.  Bernardus  anno  H53. 

*  Exponit  has  regulas  Maur.  Meschler,  S.  J.,  italice  in  Civilta  Cattolica,  19  Maji 
et  2  Junii  190G;  gallice  in  CBE,  n°  7,- Les  Regles  du  pur  catholicisme  selon  sai iü  I guace 
de  Loyola.  Probabilem  earumdem  regularum  originem  indicat  H.  Watmgakt,  S.  J..  in 
La  Genése  des  Exercices,  p.  7 1  et  sqq. 


55o 


MONUMENTA  ICNATIAXA 


AUTOGRAPHUM 

mo  aparejado  y  prompto  paraobe- 
descer  en  todo  a  la  vera  sposa  de 
Xpo.  nuestro  Señor,  que  es  la 
nuestra  sancta  madre  Yglesia  hie- 
rárchica. 

2.a  regla.  La  segunda:  alabar 
el  confessar  con  sacerdote  1  y  el 
rescibir  del  sanctíssimo  sacramen- 
to vna  vez  en  el  año,  y  mucho  más 
en  cada  mes,  y  mucho  mejor  de 
ocho  en  ocho  días  2,  con  las  con- 
diciones requisitas  y  deuidas. 


3.a  regla.  La  tercera:  alabar  el 
oyr  missa  a  menudo,  asimismo  a 
cantos,  psalmos  y  largas  oraciones 
en  la  yglesia  y  fuera  della;  61  assí- 
mismo  horas  ordenadas  a  tiempo 
destinado  para  todo  officio  diuino 
y  para  toda  oración  y  todas  horas 
canónicas. 


4.  a  regla.  La  quarta:  alabar  mu- 
cho religiones,  virginidad  y  conti- 
nencia, y  no  tanto  el  matrimonio 
como  ninguna  destas. 

5.  a  regla.    La  quinta:  alabar  vo- 

a    Add.  supra  vers.;  deest  in  Do. 


VULGATA  VERSIO 

tus  promptusque  animus  ad  obe- 
diendum  uerae  Christi  sponsae  ac 
sanctae  matri  nostrae,  quae  est  or- 
thodoxa,  catholica  et  hierarchica 
Ecclesia. 

2.a  Laudare  conuenit  solitam 
fieri  sacerdoti  1  confessionem  pec- 
catorum,  et  eucharistiae  sacrae 
sumptionem  annuam  ut  mínimum; 
cum  sit  laudabilius  octauo  quoque 
die  *,  aut  semel  saltem  in  mense 
quolibet,  seruatis  interim  conditio- 
nibus  debitis,  sacramentum  ipsum 
suscipere. 

79v  3.a  Commendare  christi- 
fidelibus  ut  frequenter  ac  deuote 
missae  sacrum  seu  sacrificium  au- 
diant;  item  cantus  ecclesiasticos, 
psalmos  et  prolixas  preces  in  tem- 
plis  uel  extra  templa  recitandas; 
témpora  etiam  probare,  determi- 
nata  officiis  diuinis  et  precationi- 
bus  quibuscumque,  vt  sunt  quas 
uocamus  horas  canónicas. 

4.  a  Laudare  plurimum  religio- 
num  status;  atque  caelibatum  seu 
uirginitatem  matrimonio  praeferre. 

5.  a    Comprobare  uota  religio- 


1    V.  supra,  Proleg..  p.  92. 

«  V.  supra,  Proleg.,  pp.  27,  28.  Caeterum  Ignatii  témpora  vix  ferré  potuissent,  ut 
quotidiana  communio  publice  commendaretur,  cum  etiam  hebdomadalem  multi  repre- 
henderent.  (Cf.  Monum.  Ignat..  ser.  4.a,  I,  71;  Citrón.  Po..  II.  121;  Epist.  PP.  Broe- 
//'...,  477;  P.  TACCHI  VentuRI,  S.  J.,  Storia  della  Compagnia  di  Gesít  in  Italia,  t.  I,  pp.  215- 
214.)  Socii  tamen  Ignatii,  cum  Parisiis  in  Italiam  iter  facerent  anno  1536,  sacerdotes 
quidem  quotidie  sacrum  faciebant,  reliqui  communionem  sumebant,  cumque  omnes 


EXERCITIA  —  REGULAE 


551 


VEKSIO  PRIMA 

pto  ac  parato  animo  ad  obedien- 
dum  in  ómnibus  uere  Jesv  Christi 
Domini  nostri  sponsae.  Hec  autem 
est  sancta  mater  Ecclesia  hierar- 
chica,  quae  romana  est. 

Secunda:  a  debemus  laudare 
confessionem,  quae  fit  in  aure  sa- 
cerdotis  1  ,  et  receptionem  san- 
ctissimi  sacramenti  eucharistiae 
semel  in  anno,  et  si  fit  frequentior, 
vt  semel  quolibet  mense,  91v  est 
laudabilior;  et  adhuc  multo  lauda- 
bilior,  si  fiat  singulis  quibusque 
octo  diebus  seruatis  tamen  de- 
bitis  et  requisitis  conditionibus. 

Tertia:  debemus  laudare  quod 
quis  intersit  sacrificiis  et  missis 
frequenter,  et  audiat  cantus  et 
psalmos,  longas  orationes,  quae 
sunt  intra  ecclesiam  et  extra  ec- 
clesiam  materialem;  laudare  etiam 
debemus  horas  co[n]stitutas  et 
praescripta  témpora  ad  officium 
diuinum,  orandum  et  ad  expet- 
tendas  b  horas  dictas  canónicas. 

Ouarta:  laudare  debemus  reli- 
giones, virginitatem,  continentiam; 
et  matrimonium  non  usque  adeo 
laudandum  est,  ut  aliquid  praece- 
dentium. 

Quinta:  laudare  debemus  vota, 


VERSIO   P.  ROOTHAAN 

mura  paratum  et  promptum  ad 
obediendum  i  11  ómnibus  verae 
Sponsae  Christi  Domini  nostri, 
quae  est  nostra  sancta  Mater  Ec- 
clesia Hierarchica. 

Secunda:  laudare  [commenda- 
re]  confessionem  [quae  fit]  Sacer- 
doti  1 ,  et  susceptionem  sanctis- 
simi  Sacramenti  semel  in  anno,  et 
multo  magis  quovis  mense,  et  multo 
melius  octavo  quoque  die  2,  cum 
conditionibus  requisitis  ac  debitis. 


Tertia:  laudare  [commendare] 
Missae  auditionem  frequentem: 
item  cantus,  psalmos,  et  longas 
orationes  in  Templo  et  extra  illud: 
item  [laudare]  horas  ordinatas  tem- 
pore  destinato  ad  omne  officium 
divinum,  et  ad  omnem  orationem, 
et  omnes  horas  canónicas. 

Ouarta:  laudare  multum  Religio- 
nes, virginitatem  et  continentiam, 
et  non  adeo  [tantum  laudare]  ma- 
trimonium, quantum  ullum  existis 
[praedictis  statibus]. 

Quinta:  laudare  vota  Religionis, 


a    Secunda  est  A. 

b  Su  A  et  B;  forlasse  scribendum  fuit 
expendendas. 


anno  1537  Venetiis  Romam  venirent,  idem  factitabant  (Monum.  Ignat.,  ser.  4.",  I,  III, 
1  [3>  11 5)-  Ignatius  ipse  quotidianam  communionem  Theresiae  Rejadella  commendabat 
(ibid.,  ser.  i.a,  I,  274-276).  Lainius  et  socii,  cum  Florentiae  annis  1 548-1 549  conciones 
haberent,  quotidianae  communionis  consuetudinem  in  monasterium  Stae.  Mariae  An- 
gelorum  induxerunt,  quam  consuetudinem  perpetuo  usque  ad  nostra  témpora,  inquit 
Tacchi  Venturi,  retinuerunt  (ubi  supra,  p.  213,  annot.  2). 


552 


MONUMENTA  IGNATIANA 


ALTOGRAPHLM 

tos  de  religión,  de  obediencia,  de 
pobreza,  de  castidad  y  de  otras 
perfectiones  de  supererrogación;  y 
es  de  aduertir  que  como  el  voto 
sea  cerca  las  cosas  que  se  allegan 
a  la  perfectión  euangélica,  en  las 
cosas  que  se  alexan  della  no  se 
deue  hazer  voto,  así  como  de  ser 
mercader  o  ser  casado  etc. 

6.  a  regla.  Alabar  reliquias  de 
sane  tos,  haziendo  veneración  a 
ellas,  y  oración  a  ellos:  alabando 
estaciones,  peregrinaciones,  indul- 
gencias, perdonanzas,  cruzadas  y 
candelas  encendidas  en  las  ygle- 
sias. 

7.  a  regla.  Alabar  constituciones 
<;erca  ayunos  y  abstinentias  así 
com[o]  de  quaresmas,  quatro  tém- 
poras, vigilias,  viernes  y  sábado; 
asimismo  penitencias  no  solamen- 
te internas  mas  aun  externas. 


61  v  8.a  regla.  Alabar  orna- 
mentos y  edeficios  de  yglesias; 
assímismo  ymágines,  y  venerarlas 
según  que  representan. 

9.a  regla.  Alabar  finalmente  to- 
dos preceptos  de  la  Yglesia,  tenien- 
do ánimo  prompto  para  buscar  ra- 
zones en  su  defensa  y  en  ninguna 
manera  en  su  ofensa. 


VILGATA  VERSIO 

sorum  de  seruanda  castitate,  pau- 
pertate,  obedientiaque  perpetua, 
cum  aliis  perfectionis  et  super- 
[er]ogationis  operibus;  vbi  obiter 
notandum  est,  quod  cum  uoti  rati«  > 
ad  ea  pertineat,  quae  ad  perfectio- 
nem  ducunt  uitae  christianae;  de 
aliis,  quae  ab  ipsa  perfectione  po- 
tius  auertunt,  ut  de  negotiatione 
uel  matrimonio,  uotum  nunquam 
emittendum  sit. 

6.a  Laudare  praeterea  reliquias, 
uenerationem  et  inuocationem 
sanctorum ;  item  stationes,  pere- 
grinationesque  pias,  indulgentias, 
iubilaea,  candelas  in  templis  ac- 
cendi  sólitas,  et  reliqua  huiusmo- 
di  pietatis  ac  deuotionis  nostrae 
adminicula. 

80r  ;.a  Extollere  abstinentiae 
ac  ieiuniorum  usum,  ut  quadrage- 
simae,  quatuor  temporum,  uigilia- 
rum,  sextae  feriae,  sabbati  alio- 
rumque  pro  deuotione  suscepto- 
rum;  item  spontancas  afflictiones 
sui,  quas  poenitentias  dicimus,  non 
internas  solum,  sed  etiam  externas. 

8.  a  Laudare  insuper  templo- 
rutn  extructiones  atque  ornamen- 
ta; nec  non  imagines,  tanquam, 
propter  id  quod  repraesentant, 
iure  óptimo  uenerandas. 

9.  a  Confirmare  máxime  omnia 
Ecclesiae  praecepta;  nec  impu- 
gnare ullo  modo,  sed  contra  im- 
pugnantes, quaesitis  undique  ra- 
tionibus,  i>rompte  defenderé. 


Exer<  ltiá  —  Regulas 


553 


VERSIO  PRIMA 

quae  emittuntur  in  religionibus, 
obedientiae,  paupertatis,  castitatis 
et  aliarum  rerum  supererogatio- 
nis,  92  quac  conducunt  ad  perfe- 
ctionem.  Est  hic  aduertendum 
quod,  cum  uotum  sit  circa  ea  quac 
pertinent  ad  perfectionem  euange- 
licam,  in  his,  quae  longe  sunt  ab 
illa,  non  debet  fieri  uotum,  de  hoc 
quod  ero  mercator  vel  vxoratus. 

Sexta:  laudare  debenuis  reli- 
quias sanctorum,  venerationem  il- 
larum  et  orationes,  quae  ad  illos 
funduntur,  visitationes  templorum 
ob  gratiam  obtinendae  indulgen- 
tiae,  peregrinationes,  indulgentias, 
jubileos,  candelas  accensas  in  ec- 
clesiis. 

Séptima:  laudare  debemus  con- 
stitutiones  circa  jeiunia  et  absti- 
nentias  et  jejunium  a  quadragesi- 
male,  et  quatuor  temporum,  et 
vigiliarum,  et  abstinentiam  a  car- 
nibus  in  die  ueneris  et  in  die  sa- 
bati;  item  poenitentias,  non  tantum 
internas,  verum  etiam  externas. 

Octaua:  laudare  debemus  orna- 
menta ct  edificia  ecclesiarum;  item 
imaginum  vsum,  quas  etiam  92v 
debemus  venerari  iuxta  sanctum 
quem  representant. 

Nona:  laudare  debemus  omnia 
praecepta  ecclesiastica  cum  animo 
prompto  et  parato  ad  inquiren- 
dum  ct  inuestigandum  rationes  in 
eius  et  suorum  praeceptorum  de- 
fensionem,  et  nullo  modo  in  eius 
contemptum  vcl  impugnationem. 


VEKSIO  P,  ROOTHAAN 

obedientiae,  paupertatis,  castitatis, 
et  aliarum  perfectionum  superero- 
gationis  a.  Et  advertendum  est, 
quod  cum  votum  sit  circa  res  quac 
propius  accedunt  [attingunt]  ad 
perfectionem  Evangelicam,  in  iis 
quae  ab  illa  clongantur  [recedunt], 
non  debet  fieri  votum:  v.  g.  de 
negotiatione  exercenda,  vel  de  ma- 
trimonio ineundo,  etc. 

Sexta:  laudare  reliquias  Sancto- 
rum, praestando  illis  [reliquiis] 
venerationem,  et  faciendo  oratio- 
nem  ad  illos  [Sanctos]:  laudando 
stationes,  peregrinationes,  indul- 
gentias, jubilaea,  cruciatas,  et  can- 
delas accendi  sólitas  in  Ecclesiis. 

Séptima:  laudare  statuta  [Ec- 
clesiae]  circajejuniaetabstinentias, 
ut  quadragesimae,  quatuor  tempo- 
rum, vigiliarum,  feriae  sextae  et 
sabbati;  item  poenitentias,  non  so- 
lum  internas,  sed  etiam  externas. 

Octava:  laudare  ornamenta,  et 
aedificia  Ecclesiarum,  item  imagi- 
nes, easque  venerari  secundum  id 
quod  repraesentant. 

Nona:  laudare  denique  omnia 
praecepta  Ecclesiae,  animum  ge- 
rendo  promptum  ad  quaerendas 
rationes  in  ejus  b  [v.  eorum]  defen- 
sionem,  et  nullo  modo  in  ejus  [v. 
eorum]  impugnationem. 


a    Sic  A;  iciuniorum  D. 


a    Ita  ed.  4.a;  superogationis  r' 
"    Contexto  oratio,  hic  et  in  seqnenli 
membro,  postitlat  potins  eorum  quain  ejus. 


554 


MONU MENTA  IgNATIAXA 


AUTOGRAPHUM 

10.a  regla.  Debemos  ser  más 
promptos  para  abonar  y  alabar 
assí  constitutiones,  comendaciones 
como  costumbres  de  nuestros  ma- 
yores; porque  dado  que  algunas 
no  sean  o  no  fuesen  tales,  hablar 
contra  ellas,  quier  predicando  en 
público,  quier  platicando  delante 
del  pueblo  menudo,  engendra- 
rían a  más  murmuración  y  escán- 
dalo que  prouecho;  y  assí  se  in- 
dignarían el  pueblo  contra  sus  ma- 
yores, quier  temporales  quier  spi- 
rituales.  De  manera  que  así  como 
haze  daño  el  hablar  mal  en  absen- 
cia  de  los  mayores  a  la  gente  me- 
nuda, así  puede  hazer  prouecho 
hablar  de  las  malas  costumbres  a 
las  mismas  personas  que  pueden 
remediarlas. 


1 1  .a  regla.  Alabar  la  doctrina 
positiua  y  escholástica;  porque  assí 
como  es  más  proprio  de  los  doc- 
tores positiuos,  assí  como  de  Sant 
Hierónimo,  Sant  Augustín  y  de 
Sant  Gregorio  etc.,  el  mouer  los 
afectos  para  en  todo  amar  y  seruir 
a  Dios  nuestro  Señor;  assí  es  más 
proprio  de  los  62  escholásticos, 
así  como  de  Sancto  Thomás,  San 
15onaventura  y  del  Maestro  de  las 
sentencias  etc.,  el  diffinir  o  decla- 
rar para  nuestros  tiempos  b  de  las 
cosas  nec^essarias  a  la  salud  eter- 
na, y  para  más  impugnar  y  decla- 
rar todos  errores  y  todas  falacias. 


VILGATA  VERSIO 

10.  a  Patrum  etiam,  seu  supe- 
riorum  decreta,  mandata,  traditio- 
nes,  ritus  et  mores  studiose  pro- 
bare; licet  autem  non  reperiatur 
ubique  ea,  quae  deberet  esse,  mo- 
runa integritas;  siquis  tamen  uel  in 
publica  concione,  uel  in  populari 
commertio,  ipsis  obloquitur,  gene- 
rat  potius  a  damna  et  scandala, 
quam  aliquid  adferat  remedii  aut 
utilitatis,  cum  nihil  aliud  sequatur, 
nisi  exasperatio,  et  obtrectatio  po- 
puli  aduersus  principes  ac  pasto- 
res suos.  Temperan-80v  dum  est 
igitur  ab  isto  inuectiuarum  genere; 
veruntamen  sicut  damnosum  est, 
primates  ipsos  absentes  apud  po- 
pulum  allatrare  atque  proscinde- 
re,  ita  rursus  priuatim  admonere 
eos,  qui,  si  uelint,  mederi  huic 
malo  possunt,  operae  pretium  ui- 
detur  fore. 

11.  a  Doctrinam  sacram  pluri- 
mi  faceré,  tum  eam,  quae  positiua 
dici  solet,  tum  quae  scholastica. 
Sicut  enim  sanctis  doctoribus  an- 
tiquis  llieronymo,  Augustino,  Gre- 
gorio et  consimilibus,  scopus  fuit 
ad  amorem  et  cultum  Dei  ample- 
ctendum  ánimos  mouere;  ita  pe- 
culiare  est  beato  Thomae,  Bona- 
uenturae,  Magistro  sententiarum 
et  aliis  recentioribus  theologis, 
dogmata  ad  salutem  necessaria 
exactius  tradere  atque  definiré, 
prout  conuenit  suis  temporibus  et 
posteris  ad  errores  haeresum  con- 
futandos:  siquidem  doctores  huius- 


!1   SieAut,\  suppli-  notninatwum  los  que 
predicasen,  etc. 
ta    Add.  in  tnarg. 


a    Seq.  scanilalum  obliti. 


EXKRCITIA 

VERSIO  PRIMA 

Decima:  debemus  esse  parado- 
res ad  defendendum  et  laudandum 
tam  statuta  et  praecepta  maiorum, 
quam  etiam  mores;  quia  licet  ex 
parte  in  quibusdam  nec  sint  talia 
praecepta  nec  tales  mores,  loqui 
tamen  contra  illos,  vel  publice 
predicando,  vel  particulariter  con- 
ueniendo  et  colloquendo  ad  popu- 
lum  ignorantem,  generaret  ma- 
gis  murmurationem  et  scandalum 
quam  fructum;  et  ita  prouocaretur 
et  irritaretur  populus  contra  ma- 
iores,  siue  spirituales  siue  tempo- 
rales a;  itaque  sicut  nocet  male 
loqui  de  maioribus  ad  populum  in 
eorum  absentia,  ita  potest  93  fru- 
ctum faceré  alloqui  de  b  malis 
ipsorum  moribus  eisdem  ipsis,  qui 
possunt  morbo  illi  succurrere,  si 
volunt. 

Vndecima:  laudanda  doctrina 
scholastica  et  positiua;  quia  sicut 
magis  proprium  est  doctorum  po- 
sitiuorum,  vt  Augustini,  Hieronimi, 
Gregorii,  etc.  c,  excitare  affectus, 
ut  super  omnia  diligant  Deum  et 
illi  inseruiant,  ita  doctorum  scho- 
lasticorum,  vt  diui  Thomae,  Bo- 
nauenturae ,  Magistri  sententia- 
rum,  etc.,  magis  proprium  est  dif- 
finire  res  necessarias  ad  salutem 
eternam,  et  impugnare  et  propa- 
lare omnem  falsitatem  et  erroneam 
doctrinam  cum  suis  fallaciis  quibus 
tegitur;  quia  doctores  scholastici, 
cum  sint  magis  moderni,  non  so- 

«    siue  temporales,  siue  spirituales  A. 
t>    Priiis  in  B  faceré  alio  quidé,  quod 
est  in  A. 

c    Hoc  etc.  add.  in  B;  est  in  A. 


-  Regulas  555 

VERSIO  P.  KOOTHAAN 

Decima:  debemus  esse  magis 
prompti  ad  probandum  et  laudan- 
dum tam  statuta,  commendationes, 
quam  mores  nostrorum  Majorum 
[i.  e.  Superiorum,  quam  ad  repre- 
hendendum]:  quia  etiamsi  aliquan- 
do  ea  non  sint,  vel  non  essent  ta- 
lia [i.  e.  quae  laude  digna  sint, 
tamen]  loqui  contra  illa,  sive  prae- 
dicando  in  publico,  sive  sermonem 
habendo  coram  personis  vulgari- 
bus  [ex  vulgo],  generaret  potius 
murmurationes  et  scandalum,  quam 
utilitatem;  atqíie  ita  indignaretur 
populus  contra  Majores  suos,  sive 
temporales,  sive  spirituales.  Itaque 
[v.  verumtamen]  sicut  damnosum 
est,  male  loqui  ad  plebem  de  Ma- 
joribus  absentibus,  ita  potest  utile 
esse  loqui  de  malis  [eorum]  mori- 
bus ad  illas  ipsas  personas,  quae 
possunt  iis  remedium  adferre. 

Undécima:  laudare  doctrinam 
Positivam  et  Scholasticam:  quia 
sicut  magis  proprium  est  Doctorum 
Positivorum,  ut  Sancti  Hieronymi, 
S.  Augustini,  et  S.  Gregorii  etc. 
moveré  affectus  ad  amandum  in 
ómnibus  [omnino]  Deum  Domi- 
num  nostrum  eique  serviendum; 
ita  est  magis  proprium  Scholasti- 
corum,  ut  S.  Thomae,  S.  Bonaven- 
turae,  et  Magistri  Sententiarum,  etc. 
res  ad  salutem  aeternam  necessa- 
rias definiré  vel  declarare  pro 
nostris  temporibus ,  et  ad  magis 
impugnandum,  et  declarandum 
omnes  errores,  et  omnes  falladas: 


556 


MONUMENTA  IGNATIAXA 


AUTOGR APHLM 

Porque  los  doctores  escholásticos, 
como  sean  más  modernos,  no  so- 
lamente se  aprouechan  de  la  vera 
intelligencia  de  la  Sagrada  Scrip- 
tura  y  de  los  positiuos  y  sanctos 
doctores;  mas  aun  siendo  ellos 
illuminados  y  esclarescidos  de  la 
virtud  diuina,  se  ayudan  de  los 
concilios,  cánones  y  constitucio- 
nes de  nuestra  sancta  madre  Ygle- 
sia. 

12.a  regla.  Debemos  guardar 
en  hazer  comparaciones  de  los  que 
somos  viuos  a  los  bienauenturados 
passados,  que  no  poco  se  yerra  a  en 
esto,  es  a  saber,  en  dezir:  éste  sabe 
más  que  Sant  Augustín,  es  otro  o 
más  que  San  Francisco ,  es  otro 
Sant  Pablo  en  bondad,  sanctidad 
etc. 

[13.a]  regla.  Debemos  siempre 
tener  para  en  todo  acertar,  que  lo 
blanco  que  yo  veo,  creer  que  es 
negro,  si  la  Yglesia  hierárchica  assí 
lo  determina,  creyendo  que  entre 
Xpo.  nuestro  Señor,  esposo,  y  la 
Yglesia  su  esposa,  es  el  mismo  es- 
píritu que  nos  gouierna  y  rige  para 
la  salud  62v  de  nuestras  ánimas, 
porque  por  el  mismo  Spíritu  y  Se- 
ñor nuestro  que  dió  los  diez  man- 
damientos, es  regida  y  gobernada 
nuestr[a]  sancta  madre  Yglesia. 


14.a    Dado  que  sea  mucha  ver- 


VUI.GATA  VERSIO 

modi,  ut  sunt  tempore  posteriores, 
non  solum  Scripturae  sacrae  intel- 
ligentia  praediti  sunt  et  ueterum 
auctorum  iuuantur  scriptis;  sed 
etiam  cum  influxu  diuini  luminis, 
conciliorum  sanctionibus,  decretis 
et  uariis  Ecclesiae  sánete  constitu- 
tionitms,  ad  salutis  nostrae  subsi- 
dium  foeliciter  utuntur. 


81r  12.a  Culpabilis  est  aut  ui- 
tanda  hominum,  qui  adhuc  in  ta- 
ris uiuunt  (quantunuis  laudabilium) 
comparado  cum  sanctis  et  beatis, 
ut  dicendo:  iste  est  doctior  Sancto 
Augustino;  ille  est  alter  S.  Fran- 
ciscus;  aequalis  est  Paulo  sanctita- 
te,  aut  aliqua  uirtute  non  est  infe- 
rior, etc. 

13.  a  Denique  ut  ipsi  Ecclesiae 
catholicae  omnino  unánimes  con- 
formesque  simus,  si  quid,  quod 
ocnlis  nostris  apparet  álbum,  ni- 
grum  illa  esse  definierit,  debemus 
itidem,  quod  nigrum  sit  pronun- 
tiare.  Indubitate  nanque  creden- 
dum  est,  eundem  esse  Domini 
nostri  Jesu  Christi  et  Ecclesiae 
orthodoxae  sponsae  eius  Spiritum, 
per  quem  gubernamur  ac  dirigi- 
mur  ad  salutem;  ñeque  alium  esse 
Deum,  qui  olim  tradidit  decalogi 
praecepta,  et  qui  nunc  temporis 
Ecclesiam  hierarchicam  instruit 
atque  regit. 

14.  a    Aduertendum  quoque  est, 


a    hien  a  A11I. 


EXKRCITIA  —  ReGI'LAK 


55/ 


VERSIO  PRIMA 

lum  muniuntur  vera  intelligcntia 
Sacrae  Scripturae  et  positiuorum 
doctorum  doctrina,  verum  etiam 
ipsimet,  illuminati  et  illustrati  vir- 
tute  diurna,,  vtuntur  conciliis  a, 
constitutionibus  et  canonibus  san- 
ctae  93v  matris  nostrae  Ecclesiae. 


Duodécima:  debemus  attendere 
ne  faciamus  comparationes,  neue 
conferamus  eos,  qui  nunc  inter  ui- 
uos  agunt,  cum  beatis  iam  uita 
functis,  quoniam  b  non  paruus 
error  committitur  dicendo,  hic  est 
doctior  Augustino,  est  alter  Fran- 
ciscas vel  plusquam  Franciscus, 
est  alter  diuus  Paulus  in  bonitate 
et  sanctitate. 

Decima  tertia:  debemus  super 
omnia  hoc  seruare,  ut  recte  sapia- 
mus,  quod  id  quod  ego  álbum 
video,  credam  esse  nigrum,  si  ita 
Ecclesia  hierarchica  c  diffiniret 
esse;  cum  credamus  quod  in  Chri- 
sto  Domino  et  sancta  Ecclesia 
idem  resideat  Spiritus  Sanctus,  qui 
nos  docet  et  dirigit  in  salutem 
animarum  nostrarum ;  quia  per 
eundem  Spiritum  ac  Dominum, 
qui  dedit  decem  praecepta,  regi- 
tur  ac  gubernatur  sancta  mater 
Ecclesia. 


Decima  4.a:  ciuanquam  ueris- 


a    Sic  A;  consiliis  B. 
b    quia  A. 

c    si  ita  Ecclesia  hierarchica  ¡ta  A. 


VERSIO   P.  ROOT1IAAN 

quia  Doctores  Scholastici,  cum  sint 
recentiores,  non  solum  proficiunt 
[fructuose  utuntur]  vera  intelligen- 
tia  sacrae  Scripturae,  et  Positivo- 
rum  ac  sanctorum  Doctorum  [scri- 
ptis],  sed  etiam  ipsi  illuminati  cum 
sint,  et  illustrati  virtute  divina,  ju- 
vantur  [auxilium  sumunt]  a  Con- 
ciliis, Canonibus  et  Constitutioni- 
bus sanctae  nostrae  Matris  Eccle- 
siae. 

Duodécima:  debemus  attende- 
re [notare]  in  faciendis  compa- 
rationibus  eorum  qui  a  adhuc  vivi- 
mus  [nobiscum  vivunt],  cum  Bea- 
tis vita  functis,  quod  non  parum 
in  hoc  erratur:  v.  g.  cum  dicitur: 
iste  plus  scit  quam  S.  Augustinus; 
est  alter  vel  major  quam  S.  Fran- 
ciscus; est  alter  S.  Paulus  virtute, 
sanctitate,  etc. 

Decima  tertia:  ut  in  ómnibus 
veritatem  assequamur  [ne  in  lilla 
re  erremus],  debemus  semper 
[fixum]  tenere,  ut  álbum  quod 
ego  video,  credam  esse  nigrum,  si 
Ecclesia  Hierarchica  ita  illud  [esse] 
definiat,  credendo  inter  Christum 
Dominum  nostrum ,  Sponsum  et 
Ecclesiam  ejus  Sponsam,  eumdem 
esse  spiritum,  qui  nos  gubernat  et 
regit  ad  salutem  animarum  no- 
strarum; quia  per  eumdem  spiritum, 
et  Dominum  nostrum,  qui  dedit 
decem  mandata,  regitur  et  guber- 
natur sancta  nostra  Mater  Ecclesia. 

Decima  quarta:    licet  verissi- 


a  debemus  cavere  a  faciendis  compa- 
rationibus  inter  nos  qui  recte  4.a  ed.\  cf.  sn- 
pra,  Proleg.,  p.  /yy. 


MO  SU  MENTA  IGNATIANA 


558 

AUTOGRAPHUM 

dad  1  que  ninguno  se  puede  sal- 
uar  sin  ser  predestinado  y  sin  te- 
ner fe  y  gracia  a,  es  mucho  de  ad- 
uertir  en  el  modo  de  hablar  y  co- 
municar de  todas  ellas. 


15.  No  debemos  hablar  mucho 
de  la  predestinación  por  uía  de 
costumbre  2 ;  mas  si  en  alguna 
manera  y  algunas  vezes  se  habla- 
re, así  se  hable  que  el  pueblo  me- 
nudo no  venga  en  error  b  alguno, 
como  algunas  vezes  suele,  dizien- 
do:  Si  tengo  de  ser  saluo  o  con- 
demnado,  ya  está  determinado,  y 
por  my  bien  hazer  o  mal,  no  pue- 
de ser  ya  otra  cosa;  y  con  esto  en- 
torpeciendo se  descuydan  en  las 
obras  que  conduzen  a  la  salud  y 
prouecho  spiritual  c  de  sus  áni- 
mas. 

16.  a  De  la  misma  forma  es  de 
aduertir  que  por  mucho  hablar  de 
la  fe  y  con  mucha  intensión,  sin 
alguna  distinctión  y  declaración, 

a  HtC  locus  in  quibusdam  exemplaribus. 
//non/ m  meminit  Araozius  (Epist.  Mi.x- 
tae,  III,  672),  sic  legebatur:  Aunque  sea 
claro  y  cierto  que  ninguno  se  saina  sino 
siendo  predestinado  y  teniendo  fee  y  gra- 
cia. Vide  Prolegomona.  ubi  de  hoc  /oro,  ut 
est  in  Vulgata,  copióse  diximus. 

b    eror  Aut. 

c     ]r.  add.  supra  7'ers. 


VULGATA  VERSIO 

etiam  si  plañe  compertum  defini- 
tumque  esset  a  *,  nemini  contin- 
gere  salutem  nisi  praedestinato; 
circum-81v  specte  tamen  super  hoc 
loquendum  esse,  ne  forte  gratiam 
seu  praedestinationem  Dei  nimis 
extendentes,  liberi  arbitrii  uires  et 
operum  bonorum  merita  exclude- 
re  uelle  uideamur;  vel  e  conuerso, 
ne  plus  aequo  hisce  tribuentes, 
illis  interim  derogemus. 

15.a  Similem  ob  causam  fre- 
quens  de  praedestinatione  *  ser- 
mo  habendus  non  est;  sique  inci- 
dat  nonnumquam,  ita  temperan 
decet,  ut  nulla  plaebi  audienti  de- 
tur  occasio  erroris,  ac  dicendi:  si 
de  salute  mea  uel  damnatione  iam 
definitum  est,  siue  male  siue  bene 
agam,  aliter  euenire  non  potest: 
unde  solent  multi  opera  bona  neg- 
ligere,  et  alia  subsidia  salutis. 


16.a  Accidit  etiam  non  raro,  ut 
ex  immodica  fidei  praedicatione 
et  laude,  b  adiecta  distinctione  aut 
explicatione  milla,  ansam  arripiat 


a  Hic  locus  emendatus  jam  est  ante 
congregatiouem  V  genera/em,  legiturque 
quamquam  verissimum  sit.  Vide  Prole- 
gomena,  supra,  pp.  134-ljS. 

b    Sea.  nulla  ob/itt.,  positnm  paulo  post. 


1  Loci  hujus  vel  potius  Vulgalac  translationis  ejusdem  historian!  vide  in  Prole*.. 
pp.  154-158. 


Exercitia  —  Regulae 


559 


VERSIO  PRIMA 

simum  sit  '  neminem  94  saluari, 
non  praedestinatum  et  priuatum 
gratia,  est  tamen  multum  aduer- 
tendum  in  modo  loquendi,  ne  dum 
plurimum  praedestinationi  et  gra- 
tiae  tribuamus,  uires  et  conatus 
liberi  arbitrii  infringamus;  vel  dum 
nimium  extollimus  liberi  arbitrii 
vires,  gratiae  Jesv  Christi  deroge- 
mus  a. 


VERSIO   P.  ROOTHAAN 

mum  sit  1 ,  neminem  posse  salva- 
ri,  quin  sit  praedestinatus,  et  quin 
habeat  fidem  et  gratiam,  [tamen] 
valde  attendendum  est  in  modo 
loquendi  et  disserendi  de  his 
ómnibus. 


Decima  quinta:  non  debemus 
saepius  de  praedestinatione  2  fa- 
ceré sermonem  ex  vsu  et  consue- 
tudine;  sed  si  interdum  id  nos  fa- 
ceré contingat,  ita  faciamus  ne 
populus  indoctus  b  in  errorem  ali- 
quem  incidat,  sicut  solet  aliquan- 
do  reputari  secum:  si  saluari  debeo 
vel  condemnari,  iam  actum  est  et 
diffinitum  apud  Deum,  nec  pro- 
pter  mea  bona  vel  mala  opera  mu- 
tari  debet  c  voluntatis  diuinae  dif- 
finitio;  et  ex  hac  doctrina  torpe- 
scunt  et  fiunt  negligentes  ad  bona 
opera,  quae  inducunt  ad  salutem 
et  fructum  animarum. 

Decima  sexta:  eodem  modo  ca- 
uendum  est  ne  ex  94v  frequenti 
et  saepe  repetito  sermone  de  fide 
et  intense  inculcato,  sine  aliqua 


a    Prius  deroges  B,  quod  est  in  A. 
b    Sequitur  ex  plebecula  oblitt.  in  B; 
exslat  in  A. 
c    potest  A. 


Decima  quinta:  non  debemus 
loqui  multum  de  praedestinatio- 
ne s  per  modum  consuetudinis; 
sed  si  aliquo  modo  et  interdum 
sermo  de  illa  habebitur,  ita  habea- 
tur,  ut  plebs  non  veniat  in  erro- 
rem aliquem,  ut  quandoque  solet, 
dicendo:  si  debeo  salvari  vel  da- 
mnari,  jam  determinatum  est,  et 
propter  mea  bona  vel  mala  opera, 
jam  non  potest  aliud  evenir e:  et 
inde  torpescentes  negligunt  ope- 
ra, quae  conducunt  ad  salutem,  et 
profectum  spiritualem  animarum 
suarum. 

Decima  sexta:  eadem  ratione 
advertendum  est,  ne  multum  lo- 
quendo  de  fide,  et  cum  multa  in- 
tensione,  sine  ulla  distinctione,  et 


V.  supra,  Proleg.,  p.  y-> 


560 


MONUMENTA  IGXATIAXA 


AUTOGRAPHUM 

no  se  dé  ocasión  al  pueblo  para 
que  en  el  obrar  sea  torpe  y  pere- 
zoso, quier  ante[s]  de  la  fe  forma- 
da en  charidad  o  quier  después. 

63r  17.a  Assímismo  no  debe- 
mos hablar  tan  largo  instando  tan- 
to en  la  gracia,  que  se  engendre 
veneno  para  quitar  la  libertad.  De 
manera  que  de  la  fe  y  gracia  se 
puede  hablar  quanto  sea  possible 
mediante  el  auxilio  diuino,  para 
maior  alabanza  de  la  su  diuina 
maiestad,  mas  no  por  tal  suerte 
ny  por  tales  modos,  mayormente 
en  nuestros  tiempos  tan  periculo- 
sos,  que  las  obras  y  libero  arbitrio 
resciban  detrimento  alguno  o  por 
nichilo  se  tengan. 

[  I  ]8.  Dado  que  sobre  todo  se 
.ha  de  estimar  el  mucho  seruir  a 
Dios  nuestro  Señor  por  puro  amor, 
debemos  mucho  alabar  el  temor  de 
la  su  diuina  maiestad;  porque  no 
solamente  el  temor  filial  es  cosa 
pía  y  sanctíssima,  mas  aún  el  te- 
mor seruil,  donde  otra  cosa  mejor 
o  más  vtil  el  hombre  no  alcanze, 
ayuda  mucho  para  salir  del  pecca- 
do  mortal;  y,  salido,  fácilmente 
viene  al  temor  filial,  que  es  todo 
acepto  y  grato  a  Dios  nuestro  Se- 


VULGATA  VERSIO 

populus  torpescendi  circa  bona 
quaelibet  opera,  quae  fidem  prae- 
eunt  aut  sequuntur  charitatis  nexu 
efformatam. 

82r  17.a  Ñeque  itidem  praedi- 
candae  et  inculcandae  gratiae  Dei 
usque  adeo  insistendum  fuerit,  ut 
serpere  inde  possit  auditorum  ani- 
mis  letalis  error,  negata  a  liberi 
arbitrii  nostri  facúltate.  De  gratia 
ergo  ipsa  diffuse  quidem  loqui  fas 
est,  Deo  adspirante,  sed  quatenus 
in  gloriam  eius  uberiorem  redun- 
dat;  idque  iuxta  raodum  conue- 
nientem,  nostris  praesertim  tempo- 
ribus  tam  periculosis,  ne  et  liberi 
arbitrii  usus,  et  operum  bonorum 
efricacia  tollatur. 

18.a  Quanuis  summe  laudabile 
sit  atque  utile,  ex  dilectione  pura 
inseruire  Deo;  nihilominus  tamen 
ualde  commendandus  est  maiesta- 
tis  diuinae  timor:  ñeque  porro  is 
timor  solum,  quem  filialem  appel- 
lamus,  qui  pius  est  ac  sanctus  má- 
xime; uerum  etiam  alter  seruilis 
dictus,  quippe  qui  homini  utilis 
est  admodum  et  saepenumero  ne- 
cessarius,  ut  a  mortali  peccato, 
quando  incidere  contingit,  resur- 
gere  82v  prompte  studeamus;  a 
quo  dum  erimus  immunes  atque 
alieni,  facilis  patebit  ascensus  ad 
timorem  illum  filialem  Deo  peni- 


a   Prius  peraegata. 


Exercitia  —  Regular 


56) 


VLRSIO  PRIMA 

distinctione  et  declarationc,  exhi- 
beatur  plebeculae  indoctae  oc- 
casio  torpescendi  circa  bona  opera, 
et  illa  negligendi,  siue  ante  fidem 
charitate  fo\_r~\malam a  siue  postea. 

Decima  7.a:  eodem  modo  non 
ita  prolixe  agendum  in  sermone, 
quem  de  gratia  facimus,  ut  pariatur 
uenenum  negandi  libertatém;  ita 
quod  de  fide  et  gratia,  quantum 
fieri  potest  cum  Dei  auxilio,  verba 
faceré  possumus  ad  maiorem  Dei 
omnipotentis  gloriam;  sed  non  ita 
nec  talibus  uiis  et  modis,  máxime 
in  his  nostris  temporibus  periculo- 
sis,  quod  operibus  bonis  ac  libero 
arbitrio  detrahatur  et  veniant  b  in 
despectum. 

Decima  8.a:  quanquam  super 
omnia  estimare  debeamus  serui- 
tium  quod  propter  purum  amorem 
diuinae  majestatis  Deo  ipsi  im- 
pendimus,  debemus  tamen  laudare 
timorem  sanctum  Dei  95  omnipo- 
tentis; quia  non  solum  timor  filia- 
lis  est  pius  et  sanctus,  verum  etiam 
timor  seruilis,  qui  ubi  nil  aliud 
utilius  et  expedientius  offeratur, 
confert  ad  detestandum  peccatum 
mortale,  a  quo  cum  fuerimus  alieni 
et  iam  expoliati,  facile  peruenitur 
ad  timorem  filialem  omnino  ac- 


;l    fidem  et  charitate  affectam  prius  B; 
fklem  charitate  affectam  A. 
b    veniat  A. 


VERSIO  P.  ROOTHAAN 

declarationc,  occasio  detur  plebi 
torpescendi  et  pigritandi  in  ope- 
rando, sive  ante  fidem  charitate 
formatam,  sive  post  [illam  jam 
acceptam ]. 

Decima  séptima:  item  non  de- 
bemus loqui  tam  copióse  insisten- 
do  tantopere  gratiae,  ut  generetur 
venenum  [falsum  dictamen],  quo 
tollatur  libertas.  Itaque  de  fide  et 
gratia  potest  sermo  haberi  quan- 
tum fieri  potest,  cum  auxilio  di- 
vino, ad  majorem  laudem  divinae 
suae  Majestatis:  sed  non  ita,  ñeque 
iis  modis,  máxime  in  nostris  tem- 
poribus tam  periculosis,  ut  opera 
et  liberum  arbitrium  capiant  de- 
trimentum  aliquod  vel  pro  nihilo 
habeantur. 

Decima  octava:  licet  super 
omnia  aestimandum  sit  serviré 
multum  Deo  Domino  nostro  ex  puro 
amore:  [tamen]  debemus  multum 
laudare  timorem  suae  divinae  Ma- 
jestatis: quia  non  solum  timor  filia- 
lis  est  res  pia  et  sanctissima,  sed 
etiam  timor  servilis,  ubi  [si]  quid 
aliud  melius  et  utilius  homo  non  as- 
sequatur:  [quia]  juvat  multum  ad 
emergendum  e  peccato  mortali,  et 
postquam  ex  hoc  emersit  [quis], 
facile  pervenit  ad  timorem  filialem, 
qui  totus  [s.  omnino]  acceptus  et 
gratus  est  Deo  Domino  nostro, 
quia  est   simul  [  inseparabiliter 


Mokum.  Icnat.—  Series  11. 


3° 


562  MOXUMEXTA  IGXATIAXA 

AUTOGRAPHUM  VULGATA  VERSIO 


ñor,  por  estar  en  vno  con  el  amor 
diuino  Finís  a. 


tus  acceptum,  qui  nobis  cum  ipso 
Deo  unionem  amoris  1  praestat  et 
conseruat. 


Legimus  spiritualia  haec  exer- 
citia,  placentque  nobis  valde,  et 
digna  iudicamus,  quae  ab  ómnibus 
orthodoxae  fidei  cultoribus  reci- 
piantur  et  magni  fiant. 

J.  Cardixalis  Burgensis. 

Cum  nequeat  subsistere  diu 
christiana  religio  sine  exercitiis  et 
meditationibus  aliquibus  spiritua- 
libus,  in  meditatione  enim,  inquit 
uates,  exardescit  anima  mea  2,  nul- 
las  arbitror  magis  opportunas  iis, 
quae  proculdubio  ex  scripturarum 
studiis  et  longo  rerum  usu,  natae 
sunt. 

F.  Aegidius  Foscararius, 

Magistcr  sacri  palatü. 

Concedimus  ut  opus  hoc,  omni 
laude  dignum  et  xpianae.  profes- 
sioni  naide  proficuum,  imprimatur. 

Ph.  Vic.  a 


a  Vocabulnm  alia  manu  et  cálamo  scri- 
ptum,  nec  ¿amen  videtur  S.  Ignatú. 


:l  Aegidii  Foscaraiii  et  Philippi  Ar- 
chinti  testimonia  et  subscriptiones  sunt  au- 
togruphae:  cardinalis  autem  Burgciisis  sota 
subscriptio. 


1  V.  supra,  Proleg.,  pp.  92-93,  1 19-120. 
*   Ps.  XXXYIII,  4. 


EXERCITIA  — 


VliRSIO  PRIMA 

ceptum  ac  gratum  Deo,  quia  s¡- 
mul  a  manet  cum  amore  Dei  b  '. 

APPROBATIONES 

Legimus  omnia  in  volumine  hoc 
digesta,  nobisque  valde  placuerunt 
et  ad  animarum  salutem  imprimis 
conducibilia  sunt  visa. 

Car.lis  Burgen. 

95v  Non  poterunt  tam  sancta 
exercitia  non  máximum  com- 
modura  praestare  cuilibet  studio- 
so,  ideo  obuiis  etiam  ulnis  ample- 
ctenda  sunt. 

F.  Egidius  Foscararius, 

Magister  Sacri  Pal. 


Regulae  563 

VERSIO  P.  ROOTHAAN 

conjunctus]  cum  amore  divino 
Finis. 


Concedimus  ut  opus  hoc  omni 
laude  dignum  et  xpiane.  profes- 
sioni  ualde  proficuum  imprimatur. 

Ph.  Vic.  c 


a    insimul  A. 

b  In  A  haec  tantum  sequuntur :  Laus 
Deo.  |  Scripta  fuerunt  ista  Exercitia  anno 
Domini  1541  |  die  nono  Julii.  Romae. 

c  De/i/'s  tribus  testimoniisidem  tenequod 
iu  fine  Vulgatae  versionis  dicimus.  aniwt.  a. 


APPENDICES 


PRAEFATIO 


ARTICULUS  I 

De  Fabri  RECENSION^  COLOXIEXSI 

4 

Breve  rerum  a  B.  Petro  Fabro,  S.  J.,  gestarum  compendium  reperies 
in  Fabri  Mónumentis,  cum  in  praefatione,  pp.  YII-XI,  tum  praecipue 
in  Memoriali,  pp.  489-696.  Quae  ad  rem  praesentem  faciunt,  haec 
dixisse  satis  esto.  Anno  1529  cum  Ignatius  Parisios  studiorum  causa 
pervenisset,  Faber  i  1 1  i  amicus  et  contubernalis  fuit.  Is  quadriennio  jam 
usu  sacramentorum  et  conscientiae  cxaminibus  excultus,  ad  plena  tán- 
dem exercitia  admissus  ab  Ignatio  est,  quibus  tantum  profecit  quantum 
et  ipsius  sanctitas  declarat,  et  Ignatii  sententia,  primas  in  tradendis 
exercitiis  Fabro  deferentis,  confirmat  \  His  enim  tanquam  instrumento 
praecipuo  B.  Faber  usus  est  ad  homines  vel  in  salutis  viam  reducendos 
vel  ad  perfectam  virtutem  provehendos,  quod  legenti  ipsius  B.  Fabri 
Memoria/e  et  epístolas  facile  patebit.  Mense  Julio  vel  Augusto  anni  1543 
Coloniam  (Coln  am  Rhein)  in  Germaniam  venit;  unde  mense  Septembri 
in  Belgium  profectus  est.  Coloniam  rediit  mense  Januario  anni  1544, 
ibique  usque  ad  mensem  Julium  mansit,  quo  in  Lusitaniam  abiit.  Colo- 
niae  autem  hospitio  ac  liberalitate  usus  Patrum  Cartusianorum  «exco- 
luit  ibidem  religiosissimos  Patres,  inquit  Reiffenberg,  sacris  Ignatii  com- 
mentationibus;  quas,  ne  animo  continuo  effluerent,  in  libellum  sua  manu 
retulit,  quem  uti  hic  in  amoris  gratique  animi  pignus  perpetuum  reli- 
quit,  ita  magna  ipsi  in  hunc  usque  diem  cura  asservant  ac  mecum  ali- 
quando  communicatum  sacris  pene  in  rebus  habent»  2. 

Coloniae,  in  collegio  Societatis  Jesu,  Reiffenbergii  tempore  complu- 


1  Monum.  Igual.,  ser.  4.a,  I,  263. 

2  Historia  Societatis  'jesu  ad  Rhenum  Fnfériorem,  t.  I,  p.  12,  Coloniae  Agrip- 
pinae,  17G4. 


568 


MONTJ  MENTA  IGNATIANA 


res  epistolae  autographae  Fabri  asservabantur;  facile  igitur  Reiffenberg 
cognoscere  poterat  (si  epístolas  illas  cum  Exercitiis  comparavit)  utrum 
exemplum  illud  Exercitiorum  manu  Fabri  scriptum  esset  necne. 
Ouod  quidem  exemplar,  nisi  prorsus  periit,  in  tenebris  certe  latet. 
Praesto  tamen  est  Coloniae  exemplum  ex  illo  transsumptum,  quod 
praefatione  insigni  munitum  in  lucem  accuratissime  dedit  P.  Paulus 
Debuchy,  S.  J.,  in  CBE,  mense  Augusto  anni  1914  '. 

Apographum  nostrum  P.  Otto  Braunsberger,  S.  J.,  ex  eodem  exem- 
plo  coloniensi  summa  diligentia  exscriptum  ad  nos  transmisit.  Ejusdem 
etiam  fere  est  tota  codicis  descriptio,  quam  suo  loco  ponimus,  aliquibus 
rebus  ex  descriptione  P.  Debuchy  desuní ptis,  id  quod  jam  in  Xotitia 
codician  diximus  *. 

Caeterum  inter  omnes,  qui  scripta  manu  B.  Fabri  exarata  noverunt, 
convenit  exemplar  Exercitiorum  coloniense  non  esse  autographum. 
Ouod  nisi  ex  forma  litterarum  constaret,  summa  tamen  probabilitate  ex 
ipso  códice  diligenter  inspecto  concluderes.  lis  argumentis,  quae  ad 
hoc  probandum  affert  P.  Debuchy,  pp.  10-11,  nonnihil  gratia  confir- 
mationis  addimus. 

Primum:  annotationes  viginti,  quae  in  ómnibus  aliis  exemplaribus 
ponuntur  initio  libri,  suntque  ejusdem  veluti  praefatio;  in  fine  Exerci- 
tiorum, id  est,  post  tres  orandi  modos  in  hoc  códice  reperiuntur,  id 
quod  Faber  non  videtur  facturas  fuisse.  Omisit  quidem  librarius  in  ipso 
annotationum  titulo  membrum  illud  «quae  sequuntur»,  quod  est  in  reli- 
quis  exemplaribus  antiquioribus,  animadvertens  fortasse  falsum  se  di- 
cturum  secus,  cum  in  hoc  exemplo  Exercitia  sint  ante  annotationes; 
deinde  tamen,  consilii  sui  oblitus,  scripsit  in  prima  annotatione  «sicut 
postea  dicetur»;  in  quarta  «quod  ad  sequentia  Exercitia  assignentur 
quatuor  hebdomadae»,  et  paulo  post  «de  quatuor  hebdomadis  sequen- 
tibus»;  quae  omnia  cum  ipsius  codicis  ordine  pugnant. 

Secundum:  quaedam  identidem  desiderantur,  quorum  omissio  osci- 
tanti  librario,  minime  Fabro  transcribenti  tribuenda  sunt.  Exemplum 
esto  petitio,  quam  prorsus  omittit  in  contemplatione  de  nativitate,  et 
primo  membro  privat  in  meditatione  de  duobus  vexillis. 

Tertium:  regulas  quinqué  postremas  totius  libri,  quae  sunt  regulae 
XIV-XVII1  ad  sentiendum  cum  Ecclesia,  non  modo  nova  manus  ex- 
scripsit,  quae  inceperat  a  media  fere  regula  undécima,  sed  ita  exscri- 
psit,  ut  eas  non  ex  códice,  qui  Fabrum  habucrat  auctorem,  sed  ex  Vul- 
gata  versione  depromeret.  Nam  cum  caeteris  locis  plerumque  Faber  et 
Versio  prima  inter  se  conveniant,  a  regula  decima  quarta,  quam  dixi- 
mus, usque  ad  finem,  ut  recte  ait  P.  Debuchy,  coloniense  «ms.  fidelitei 
vulgatam  refert,  si  levem  mutationem  ac  dúos  versus  omissos  in  ex- 


1  Une  aneienne  copie  des  Exerciees,  Lethicllcux,  Paris. 
■   V.  supra,  p.  206. 


EXERCITIA  —  APPENDtCES 


569 


trema  regula  décima  quinta  oxcipias».  Cum  autem  B.  Faber  ex  Lusita- 
nia  in  Hispaniam,  inde  Romam  profectus,  in  hanc  urbem  aegrotus  peí  - 
venerit  17  Julii  1546,  atque  ibidem  primo  die  Augusti  ejusdem  anni  e 
vivis  excesserit  1,  quo  tempore  Frusius  Vulgatam  Exercitiorum  versio- 
nem  fortasse  nondum  inceperat  5;  clarum  est  non  potuisse  Fabrum  ex 
Vulgata  vcrsione  quinqué  illas  regulas  manu  sua  transcríbete.  Unde 
etiam  illud  conficitur,  hanc  ultimam  partem,  sin  minus  in  hoc  nostrum, 
at  certe  in  primum  ejus  exemplum  posterius  quam  caetera  perve- 
nisse. 

Fabri  quidem  autographum,  si  nobis  suppeteret,  pluris  certe  facien- 
dum  esset,  quam  apographum.  Ñeque  tamen  apographum  hoc  ullo 
modo  est  despiciendum,  cum  valde  probabiliter,  haec  translatio  sit 
inter  antiquissimas  omnino  numeranda.  Etenim  ad  Versionem  primam, 
et  ad  reginensem,  de  qua  jam  dicemus,  valde  prope  accedit. 

Quod  vero  ad  editionis  nostrae  modum  pertinet,  conamur  quam 
fidelissime  codicem  exhibere,  notatis  etiam  foliis,  ut  in  eo  notata  esse 
diximus  in  descriptione  codicis.  Usum  tamen  minorum  vel  majorum 
litterarum,  rationem  item  interpungendi  nobis  consuetam  tenemus.  An- 
notationes,  quarum  locus  proprius  est  initio  libri,  post  modos  orandi,  ut 
sunt  in  códice,  collocamus. 

ARTICULUS  II 

De  códice  Rkgin'E.nsi 

Exemplar  Exercitiorum  in  eo  códice  Bibliothecae  vaticanae  R.  P.  Pe- 
trus  Tacchi  Venturi,  S.  J.,  paucis  ante  annis,  invenit.  Ex  iis  quae  in  de- 
scriptione codicis  et  notationibus  adjunctis  diximus  in  Notitia  codician, 
Codex  ll8,  aliquid  erui  potest  de  hujus  transcriptionis  auctore  ac  tem- 
pore. 

Auctor  se  Joannem  Helyarem,  anglum,  nominat.  Quod  si  non  dixis- 
set,  anglum  natione  fuisse  suspicati  essemus.  Primo  quidem  quia  prae- 
ter  linguas  latinam,  graecam  et  hebraicam,  sola  utitur  anglica,  idque  in 
iis  rebus,  ubi  pronum  est  lingua  patria  uti,  v.  g.  in  sumptu  quotidianu 
annotando;  deinde  quia  res  anglicas  attingit  studiose. 

Quod  vero  ad  tempus  pertinet,  animadverte,  omnia  praeter  ultimas 
paginas  tres,  etsi  diversissima,  continenter  scripta  esse;  quae  res  signo 
est  probabili  priora  loco,  priora  etiam  tempore  esse,  posteriora  loco, 
etiam  tempore  posteriora.  Jam  vero  epistola  ad  praeceptorem  scripta 
Lovanii  est  postridie  Stae.  Gertrudis,  et  paulo  post  quam  Reginaldus 


Fabri  Montan.,  419,  CSt. 
V.  supra,  Proleg.,  p.  148. 
Supra,  p.  207. 


5?o 


MONUMENTÁ  IGXATIAXA 


Polus  creatus  cardinalis  esset;  is  creatus  22  Decembris  1536.  Ouoniam 
autem  in  Belgio  praecipue  colebatur  S.  Gertrudis  abbatissa  nivellensis 
(Xivelles),  cui  dies  17  Martü  sacer  est,  non  S.  Gertrudis  elpediana 
(Ilelfta)  cujus  dies  festus  15  et  17  Xovembris  agi  solet;  existimamus 
scriptam  epistolam  esse  die  18  Martii.  Accedit  illud,  si  16  vel  18  No- 
vembris  data  esset,  non  esset  data  paulo  postquam  Polus  cardinalis 
creatus  esset. 

Ante  hoc  tempus  itaque  scriptum  esse  videtur  hoc  Exercitiorum 
exemplar,  saltem  igitur  ineunte  anno  1537.  At  vero  Ignatius  Parisiis 
profectus  erat  anno  1534,  Faber  autem  sociique  octo  reliqui  die  15  No- 
vembris  1536  '.  Itaque  si  ab  exemplari,  quod  secum  habebat  Ignatius, 
hoc  nostrum  immediate  pendeat,  ad  annum  1534  saltem  rejicimur;  si 
a  Fabri  prototypo  saltem  ad  1556.  Atque  id  quidem  si  Parisiis  exscri- 
ptum  esse  nostrum  exemplar  sumimus,  id  quod  e  mox  dicendis  verisi- 
mile  est. 

Haec,  quae  ex  ipso  códice  aliisque  monumentis  de  tempore  hujus 
exemplaris  et  auctore  facile  eruuntur;  cohaerent  cumiis,  quae  de  anglico 
viro,  cui  nomen  John  Helyar,  continentur  in  opere  Dicíionary  oj  natio- 
11  al teography,  vol.  XXV,  p.  381,  unde  haec  desumimus.  Xatus  vir  ille 
anno  fere  1503  in  Hampshire,  litteris  operam  dedit  Oxonii  (Oxford), 
ac  bene  peritus  linguarum  latinae,  graecae  et  hebraicae  evasit.  Ante 
mensem  Auguslum  anni  1535  Parisiis  vitam  degebat.  Dicitur  amicus 
Erasmi  (ad  quem  exstant  versus  in  nostro  códice);  item  transtulisse  e 
graeco  in  latinum  Sti.  Chrysostomi  opus  «De  Providentia  et  Fato». 

E  quibus  ómnibus  magna  cum  probabilitate  conficimus  hoc  Exerci- 
tiorum exemplar  ad  annos  1 534-1 536  pertinere. 

Difficilius  non  est  constituere  utrum  sit  hoc  exemplar  vera  ignatia- 
norum  Excrcilioruni  imago  necne,  prout  haec  erant  annis  1534-1536. 
In  qua  re  tamen  nisi  ex  conjectura  nihil  affirmare  possumus. 

Titulus  «Praecepta  utilia  iis,  qui  spiritualium  meditationum  stadium 
ingressuri  sunt»  Ignatium  millo  modo  sapit,  sive  rationem  dicendi  ele- 
gantem,  sive  rem  ipsam  consideres,  quae  exiguae  parti  libelli  convenit. 

Exercitium  de  inferorum  poenis,  quod  quintum  est  in  prima  hebdo- 
made,  ponit  Reliares  ante  tertium  et  quartum.  Ouo  quidem  loco  illud 
non  appellat  «quintum»,  ut  appellatur  in  Autographo  et  versionibus  reli- 
quis;  post  quartum  tamen  exercitium,  ubi  annotatur  tempus,  quo  sin- 
gula  facienda  sunt,  ultimo  dicit  «quintum  una  hora  ante  coenam». 

Additiones  decem,  quae  certe  pertinent  ad  prímam  hebdomadem, 
non  modo  suo  loco  absunt,  sed  extra  librum  omnino  collocantur.  Ut 
enitn  constat  ex  codicis  descriptione,  Exercitia  nostra  continentur 
a  f.  24  ad  34V.  Hinc  incipit  Chrysostomi  translatio,  folia  implcns  viginti, 
post  quae,  in  f.  54,  tándem  additiones  hebdomadis  ])rimae  Exercitio- 


Fabri  Monum.,  490. 


Exercitia  — Appkndices  571 

rum  réperiuntur;  in  quibus  tamen  exscribendis  plura  meada  crassiora 
facta  sunt,  quae  vide  suis  locis  notata. 

Adde  quod  lidiares  quaedam  omittit  necessaria  ad  ea  ipsa  intclli- 
genda,  quae  non  omittit.  Meditationem  de  vexillis  v.  g.  subjungit  rae- 
ditatíoni  de  nativitate,  omissis  meditationibus  reliquisqne  rebus  ómni- 
bus, quae  in  libro  Exercitiorum  duabus  illís  meditationibus  interponun- 
tur.  Quare  ne  verbum  quidem  habet  de  Christi  vita  privata  nec  de 
Christo  in  templum  ascendenti;  nihil  de  praeambulo  ad  status  conside- 
randos nec  de  duplici  vitae  genere,  quae  omnia  ad  perspiciendum  quid 
spectent  vexillorum  et  binariorum  meditationes  necessaria  sunt. 

Nullam  repetitionis  facit  mentionem  ñeque  in  secunda  ñeque  in  ter- 
tia  ñeque  in  quarta  hebdomade;  cum  tamen  in  prima  repetitiones  pro 
tertio  et  quarto  exercitio  faciendas  praecipiat. 

Post  meditationem  de  binariis  tribus  omittit  exercitia  omnia,  quae 
secundam  hebdomadem  complent;  titulum  tamen  initio  posuerat  «Exer- 
citia 2.ae  hebdomadae  sunt  quae  sequuntur». 

Quae  vero  ad  electionem  pertínent,  non  solum  jejuna  prorsus  et 
Imperfecta,  sed  perturbata  etiam  proponuntur.  Nam  enumeratis  brevis- 
sime  eligendi  modis  tribus  et  regulis  quatuor;  atque  occasione  secundi 
modi  quibusdam  satis  opportune  interpositis  de  consulatione  ac  desola- 
tione:  tres  oceurrunt  modi  humilitatis,  quorum  tamen  considerarlo  est 
ad  electionem  parandam;  subjicitur  quarto  loco  regula  observanda  in 
desolatione;  quinto  alia  de  electione,  quae  ad  res  eligendas  pertinent, 
haec  vero  sine  ulla  dubitatione  caetera  omnia  praecedere  debebant; 
denique  aliquid  de  vocatione  ad  hoc  illudve  vitae  genus  dicitur. 

Postremo  nonnulla  adjungit  non  in  notationibus  modo,  sed  in  ipso 
textu,  quae  ut  brevissimo  Ignatii  libello  tribuamus  adduci  non  possu- 
mus.  Confer  e.  c.  loci  compositionem  in  contemplatione  de  incarna- 
tione,  tertium  praeludium  in  nativitate,  colloquium  ibidem  et  alia  plura. 

Illud  in  hoc  códice  operae  pretium  est  monere,  quod  unus  de  in- 
dustria tradit  «quid  faciendum  sit  post  exercitia  ad  conservandum  se 
ipsum»  mónita  certe  ipso  Ignatio  non  indigna,  quorum  primum,  de 
faciendo  per  mensem  examine  conscientiae  bis  quotidie.  hominem  indu- 
strium  prodit,  difficultatem  ex  temporis  diuturnitate  ortam  arte  quadam 
minuentem;  ultimum,  de  quaerendis  ac  frequentandis  ejusdem  animi 
propositique  sociis,  in  mentem  revocat  id  quod  primis  Ignatii  sodalibus 
in  usu  erat  Parisiis,  ut  pulcherrime  Ribadeneira  enarrat  -. 

Qua  vero  ratione  Joannes  Heliares  illud  exemplar  invenerit,  acqui- 
sierit,  confecerit,  otiosum  fere  est  disputare,  doñee  aliunde  certi  aliquid 
cognoscamus.  Censemus  tamen  haec  Exercitia  (aut  eorum  exemplum) 
alia  ex  memoria  scripta  esse,  alia  aut  ex  aliquo  exemplo  transumpta,  aut 


1   F.  32V. 

1    Vida  de  San  Ignacio,  1.  II,  c.  IV. 


572 


MONU  MENTA  IONATIANA 


c  dictantis  ore  excepta.  Quaedam  enim  eadem  fere  sunt  atque  in  reli- 
quis  textibus,  praesertim  illa,  in  quibus  puncta  traduntur  ad  meditan- 
dum.  Haec  vero  puncta,  monente  Ignatio,  aut  dictanda  erant,  aut  scripto 
tradenda  Transcripta  videntur  in  prima  hebdomade  exercitia  quin- 
qué, examen  particulare,  additiones  omnes  praeter  decimam;  in  altera 
hebdomade  exercitia  de  regno  Christi,  de  vexillis  ac  de  tribus  binariis, 
sublatis  quibusdam  rebus,  quas  exscriptae  jam  meditationi  de  vexillis 
Heliares  videtur  addidisse.  Reliqua  fere  omnia  ex  memoria  scripta  esse 
suspicamur,  verbi  gratia  contemplationem  de  incarnatione  ac  de  nativi- 
tate,  decimam  additionem  seu  de  poenitentia  etc.  Eorum  vero  nonnulla 
ita  in  hoc  códice  recedunt  a  traditis  textibus,  ut  tamen  eum  locum 
(iccupent,  quem  exercitiorum  moderator  illis  tribuere  in  explicando 
debet.  Ita  cum  de  spiritibus  discernendis  codex  paucissima  doceat  *, 
agit  tamen  de  consolatione  et  desolatione,  ubi  secundus  eligendi  mo- 
dus  explicatur,  quo  tempore  illa  máxime  necessaria  sunt  3. 

Ac  de  rebus  quidem  satis.  Quod  ad  dicendi  formam  pertinet,  etsi 
nonnulla  humaniorum  litterarum  cultorem  et  elegantiae  studiosum  redo- 
lent,  multo  plura  tamen  oceurrunt  quae  ad  Versionem  primam  quam 
proxime  accedunt  4.  Imo  in  iis  locis,  quosnon  ex  memoria  scriptos,  sed 
ex  aliquo  Exercitiorum  exemplari  desumptos  esse  diximus,  plerumque 
codex  Reginensis  Versioni  primae  non  emendatae,  quam  codici  Colo- 
niensi  B.  Fabri  similior  est.  Multis  vero  locis  tres  hi  códices  pares  inter 
se  sunt,  quorum  locorum  nonnullos  juvat  hic  apponere  eosque  cum 
Autographo  conferre. 


AUTOGRAPHUM 

Andando  tantas  «entes  para  el  in- 
fierno. F.  i  i . 

No  comiesen  del  árbol.  Ibid. 

Kilos  comiendo  y  assimismo  pe- 
cando. Ibid. 

Kn  comparación  de  Dios;  pues  yo 
sólo,  ¿qué  puedo  ser?  F.  12. 

Y  por  consiguiente  si  alguno  no 
acceptase  La  petición  de  tal  rey. 
F.  17. 

LoS  que  más  se  querrán  affectar  y 
señalar.  F.  1  ~v. 


Ye.,  Fa.,  Re. 

Tot  «entibas  descentibus  in  infer- 
num. 

Ne  comederent  de  arbore. 

I ¡>sis  comedentibus  et  ex  conse- 
(juenti  peccantibus.  (Et  ideo  peccan- 
tibus,  Fa.) 

Rcspectu  Dci;  (|iiid  ergo  erit  de 
me  solo.  (Et  quid  ergo  ego?  Fa.) 

Et  ex  consequenti  si  aliquis  non 
acceptaret  petitioncm  talis  regís.  (Si 
quis  non  acceptaret  talis  regis  peti- 
tionem  Fa.) 

Hi  (|ui  magis  dcsiderabunt  insigni- 
ri  et  illustrari.  (Fa.  omití,  hi.) 


1  Cf.  Di.  Igual,  uutografiha  [2]. 

s  In  f.  33- 

3  Di.  Igual,  autographa  [3]. 

4  Cf.  supra,  Prolcg.,  p.  162,  et  annotationes  ad  Ve. 


EXERCITIA  —  APPENDICES 


573 


Est  igitur  exemplum  Reginense  ad  historiani  textus  Exercitiorum 
perspiciendam  magni  quidem  momenti  propter  ejus  antiquitatem;  nec 
tamen,  cum  adeo  imperfectum  sit,  per  se  sufficit  ad  aliquod  quasi  sta- 
dium  operis  Ignatiani  nisi  aliqua  ex  parte  constituendum.  Cumque  tam 
multis  ¡n  rebus  Versio  prima  et  códices  Reginensis  et  Coloniensis  ínter 
se  conveniant;  has  tres  versiones  ejusdem  fere  originis  esse  ac  temporis 
recte  concluseris.  Atque  hanc  rationem  sufficientem  esse  putavimus, 
cur  textus  Coloniesem  et  Reginensem  huic  nostrae  editioni  inserendos 
duxerimus. 

Editionem  hanc  nostram  ita  concinnamus,  ut  italicis  litteris  ea  ex- 
primantur,  non  quae  ab  alio  ignatiano  textu  quocumque,  Versione 
prima  v.  g.,  recedunt;  sed  quae  scripto  jam  textui  ab  ipso  Heliare  ad- 
dita esse  putamus.  Additamenta  vero  hujusmodi  modo  ex  loco,  modo 
e  scriptura  conjicimus. 

ARTICULUS  III 
Apologiae  Exercitiorum  antiquae 

Tertium  locum  in  his  appendicibus  obtinent,  praeter  alia  tria  nostro- 
rum  monumenta,  apologiae  Exercitiorum  antiquae,  quarum  ultimam 
aliquis  de  Societate  nobis  adhuc  ignotus,  reliquas  externi  doctores  To- 
rres, Cuesta  et  Vergara  confecerunt.  De  his  breviter  proloquendum. 

Ac  primum  quidem  monumenta  haec  omnia,  praeter  ultimum,  ad 
exeuntem  annum  1553  vel  ineuntem  1554  pertinent,  quo  tempore,  ut 
narrat  Astráin  *,  controversiae  adversus  Exercitia  ignatiana  revixerant. 

Versabatur  in  Hispania,  provinciarum  S.  J.  inspector,  P.  Hierony- 
mus  Natalis,  qui  a  P.  Antonio  Araozio,  praeposito  provinciali,  de  illis 
insectationibus  certior  factus  !,  qua  valebat  animi  fortitudine  prudentia- 
que,  Exercitia  defendenda  suscepit.  Monumentum  hic  damus  Cordubae 
scriptum  mense  Januario  1554. 

Secundum  monumentum  epistola  est  inscriptione  et  subscriptione 
carens;  eam  tamen  a  P.  Emmanuele  López  ad  P.  Natalem  datam  esse 
opinamur.  Litteras  quidem  P.  López  de  eodem  argumento  ad  S.  Ignatium 
dedit,  ad  quas  Polancus  respondit  epistola,  quae  est  in  Monum.  ígnat, 
ser.  i.a,  VI,  598.  At  haec  epistola  dúos  tantum  Exercitiorum  locos  im- 
pugnatos  referebat;  anonymae  vero  litterae  locos  quatuor  enumerant 
praeter  longiorem  catalogum,  quem  auctor  promittit  primum,  dat  in 
fine.  Adde  quod  harum  litterarum  auctor  eum,  cui  scribit,  verbis  «V.  R.» 
(Vuestra  Reverencia)  alloquitur,  cum  P.  Emmanuel  López,  scribens 
alias  ad  S.  Ignatium,  utatur  «P.  V.»  3  (Paternitas  Vestra)  ut  plerique 


1  Historia  de  la  Compañía  de  Jesús,  t.  I,  pp.  370-384. 

2  Epist.  P.  Nadal,  I,  212. 
»    Epist.  Mixtae,\\\,  353. 


574 


MONUMENTA  IGXATIAXA 


alii1.Collatisvero  rebus,  de  quibus  Araozius  adBorgiam  et  Natalem  scri- 
bit  2  cum  his  litteris,  hae  videntur  illae  ipsae  esse,  quas  Araozius  affir- 
mat  mitti  ad  Borgiam  et  Natalem  a  P.  López.  Lege  subjectas  adnotatio- 
nes.  Una  est  sententia,  quae  facilius  fortasse  intelligeretur,  si  epístola 
haec  ad  S.  Ignatium  missa  Romam  esset:  «Lo  que  es  vicio  de  stampa 
se  encomiende  [enmiende  (?)]  allá.»  Sed  cum  haec  sententia  aliquantu- 
lum  mira  sit,  ac  bene  etiam  intelligatur  ad  Natalem  scripta,  qui  aucto- 
ritate  pollebat  Exercitia  interpretandi  3,  nihil  nos  ad  mutandam  senten- 
tiam  movet.  Ideo  epistolam  scriptam  putamus  vel  exeunte  1553  vel  in- 
eunte  1554. 

Tertio  et  quarto  loco  apologías  ponimus  quas  die  2  Januarii  1554 
scripsit  Bartholomaeus  de  Torres,  adversariorum  argumenta  compluribus 
rationibus  diluens,  quarum  alteri  breve  ejusdem  testimonium  subjicitur. 

De  hoc  autem  viro,  quem  nostri  saepe  Torrensem  nominant,  haec  a 
Nicolao  Antonio,  Bibliotliccac  Hispanae  Xovac  praeclarissimo  auctore 
traduntur.  Natus  est  «in  oppido  Revilla-Vallejera  4  burgensis  dioecesis; 
sacrae  theologiae  doctor,  in  salmantina  academia  collegii  ovetensis  toga 
insignis,  philosophiam  professus  est  indeque  Scotum,  admissus  in  eam 
cathedram,  docuit;  postea  in  seguntino  gymnasio  per  vicennium  expli- 
cuit  angelicum  praeceptorem  [S.  Thomam  Aquinatem].  Mérito  suo 
(quippe  moribus  fuit  honestissimus  eximiaque  in  Deum  pietate,  ad  haec 
multa  doctrina  felicique  ingenio  praestans)  a  scholastico  pulvere 
anno  MDLXVI  in  canariensis  ecclesiae  praesulem  translatus...  E  vivis 
cessit  in  sede  sua  mense  Martio  an.  1568»  5.  Quae  autem  illi  cum  So- 
cietate  consuetudo  fuerit,  quanto  fructu  exercitiis  operam  dederit,  nar 
rat  ipse  in  monumentis  paulo  post  proferendis. 

De  aliquo  duorum  testimoniorum  doctoris  Torres  agitur  in  sequenti 
seu  quinto  monumento  ad  finem,  ex  quo  loco  tempus  hujus  monumenti 
cognoscimus.  Cum  enim  dicatur,  Torrensem  dedisse  testimonium 
scriptum  antequam  proficisceretur  (profectus  erat  die  secundo  Januarii), 
haec  vero  profectio  quasi  res  nuperrima  memoretur;  perspicuum  satis 
est,  aut  ipso  die  secundo  Januarii  aut  paulo  post  esse  hoc  quintum  mo- 
numentum  scriptum.  De  auctore  autem  ac  de  viro,  ad  quem  scribitur, 
en  quae  conjectura  assequimur.  Ex  modo  loquendi  patet  auctorem  esse 
aliquem  de  Societate:  dicit  enim  «nuestro  Padre  general»,  «nuestro 
Padre  provincial»;  ac  de  doctrina  Exercitiorum  «nosotros  decimos»; 
«como  si  quisiésemos  decir».  Ouod  si  superiores  litteras  ad  F.  Natalem 


1  Epist.  Mixíae,  361,  392.  396,  etc. 

2  Epist.  P.  Xada/,  I,  212-215. 
s    Cf.  liic,  monumentum  1. 

*  Rebilla-Balaguer  scripsit  N*.  Antonius;  mondóse,  cuín  oppidum  lnijus  nominis 
nulhim  sit.  Cf.  Martínez  Añíbarro,  Intento  de  un  diccionario...  de  autores...  de  Burgos. 
Madrid,  1S89,  p.  516. 

5    Bibliotheca  Hispana  nova,  Matriti  17S3,  t.  I,  p.  202. 


Exercitia  —  Appendices 


575 


datas  cum  his  conferre  voles,  repcrics,  quod  ad  rem  i)ertinct,  inter  se 
simillimas;  in  modo  autem,  conscriptas  illas  ad  superiorem  aliquem 
Societatis,  quem  certiorem  facit  et  auxilium  rogat;  has  vero  ad  homi- 
nem  non  de  Societate,  amicissimum  tamen,  quique  facile  adversariorum 
invidiam  agnoscat.  Hunc  autem  fuisse  doctorem  Vergara  suspicamur; 
quia  in  fine  hujus  monumenti  ait  auctor,  dedisse  operam  Patrem  pro- 
vincialem  qui  erat  Antonius  Araoz,  ut  Exercitia  mitterentur  ad  doctores 
Torres  et  Cuesta  et  ad  abbatem  majorem  complutensem,  nulla  mentione 
facta  doctoris  Vergara,  cui  tamen  scimus  hac  eadem  occasione  missa 
etiam  esse  Exercitia,  id  enim  ex  ejus  verbis  infra  ponendis,  constat. 
Hunc  vero  fuisse  Societatis  amicissimum  notum  est  ex  nostra  illius 
temporis  historia.  Dederat  etiam  Exercitiis  operam  per  dies  viginti 
quam  rem  i  11  i  auctor  in  menten  revocat. 

Subjicimus  nn.  6  et  7  testimonia  doctorum  Andreae  Cuesta  et 
Alfonsi  Ramírez  de  Vergara,  quorum  primum  promittit  auctor  monu- 
menti praecedentis. 

Doctori  Alfonso  Ramírez  de  Vergara  natale  solum  fuit  oppidum 
Cala,  in  provincia  Huelva.  Studiorum  curriculo  in  academia  complu- 
tensi  magna  cum  laude  peracto,  canonicalem  dignitatem,  praemisso 
cum  competitoribus  certamine,  obtinuit  in  conchensi  cathedrali.  Com- 
pluti  tamen  cum  versaretur  anno  1548,  nostrorum  hominum,  Francisci 
praesertim  Villanueva,  colloquia  frequentavit,  exercitiis  vacavit,  com- 
plutensis  collegii  fautor  insignis  evasit  -. 

Andreas  vero  Cuesta,  tertius  his  socius  in  Exercitiis  defendendis, 
in  oppido  Medina  del  Campo,  in  Hispania,  natus,  virtute  doctrinaque 
insignis  fuit.  Canonicus  primum  ac  magister  complutensis,  deinde  epi- 
scopus  legionensis  creatus  est.  Ouo  tempore  defensionem  Excrciliorum 
conscripsit,  canonicus  erat  ecclesiae  complutensis  sanctorum  Justi  et 
Pastoris  3. 

Et  Cuesta  et  Vergara  suas  apologías  eodem  tempore  scripsisse,  quo 
superiora  monumenta  scripta  sunt,  ex  dictis  facile  colligitur,  mense  igitur 
Januarii  anni  1554  4.  Et  Vergara  quidem  mero  testimonio  contentus  est; 
Cuesta  Exercitia  probat  laudatque ;  ait  tamen  nonnullos  in  libello  esse 
loquendi  modos,  qui  malevolis  ansam  calumniandi  praebere  possint. 

Accedit,  n.  8,  tertia  doctoris  Torrensis  defensio,  quam  non  alicui  de 

1  Chron.  Po.,  III,  34S. 

2  Cf.  Astraix,  1.  c,  p.  343.  Multa  de  hoc  viro  contínet  Chron.  Po.,  locis  collectis  in 
Índice  t.  VI,  sub  nomine  Ramírez  de  Vergara;  Epist.  Mixtae,  II-V;  Epist.  P.  Xadal,  I,  II 
et  IV;  Montón.  Ignat.,  ser.  i."  a  vol.  II  in  ómnibus;  Lainii  Monum.,  II,  III,  V  et  VI; 
Sanctus  Franciseus  Borgia,  I-IV. 

3  Cf.  Gil  González  Dávila,  Teatro  eclesiástico,  t.  I,  Madrid  1645,  p.  416,  et  Chron. 
Po.,  IV,  474,  annot.  2.  Doctoris  Cuesta  nomen  fuit  Andreas,  minime  vero  Joannes,  ut 
scripsit  Orlandinus,  Historia  Societatis  Jes//,  1.  XIII,  n.  33,  cujus  errorem  transcripserunt 
Bollandiani,  Diertins,  alii.  Cf.  Chron.  Po.,  I.  c,  annot.  4, 

*    Cf.  Epist.  P.  Xadal,  I,  xun. 


5/6 


MONTJMENTA  IONATIANA 


Societate,  sed  ordinis  alius  viro  religioso,  opinamur,  dedit,  ut  declararet, 
quo  sensu  doctrinam  Exerciliorum  Societatis  catholicam  esse  dixisset. 

Caeterum  ita  erant  hi  tres,  máxime  Torrensis  et  Vergara,  Societatis 
amicissimi,  ut  si  argumentis  amicitia  vim  auferret,  mérito  essent  eorum 
testimonia  rejicienda,  etsi  tanquam  alienum  se  Torrensis  loqui  profi- 
tetur.  Quantum  tamen  ad  sedandos  ánimos  tuendaque  contra  adversa- 
rios Exercitia  nostra  contulerit  praesertim  Torrensis,  invenies  apud 
Astrain  ';  vim  argumentorum  quae  afferuntur,  ipse  per  te,  si  monumenta 
haec  perlegeris,  videbis. 

"Extremum  hujus  partís  locum  occupat  apología  quaedam  a  supe- 
rioribus  prorsus  diversa.  Aliqui  enim  de  Societate,  quinam  illi  fuerint 
ignoramus,  nova  quaedam  exercitia  commenti  erant,  quae  Societatis 
alumni  suo  sibi  profectui  adhiberent;  ignatiana  enim  externis,  non 
nostris  ex  usu  esse.  Peregrinam  sane  sententiam  refellit  sine  magno 
labore  anonymus  illius  defensionis  auctor.  Scripta  autem  est  sub  Aqua- 
viva,  Societatis  duce  summo,  ut  colligitur  ex  iis  locis  ubi  de  Directorio 
Exercitiorum  vel  conficiendo  vel  jam  absolvendo  agitur2.  Saltem  ¡taque 
ante  annum  1 599,  quo  Directorium  absolutum  tándem  prodiit;  imo 
valde  probabiliter  ante  annum  1593  vel  etiam  1591.  Imprimís  enim 
auctor  meminit  congregationis  quartae  generalis  3,  quae  a  Societate 
habita  est  anno  1 58 1 ;  non  vero  congregationis  quintae,  cujus  tamen 
decreto  quadragesimo  quarto  opportunissime  rem  suam  confirmare 
potuit.  Cum  autem  haec  congregatio  habita  sit  armo  1 593-1 594,  recte 
concludes  ante  hunc  annum  esse  nostrum  monumentum  conscriptum. 
Deinde  loqui  videtur  auctor,  ubi  de  Directorio  agit,  de  Directorio  non- 
dum  plene  absoluto,  imo  ne  ad  experimentum  quidem  faciendum  sociis 
misso;  missum  autem  est  anno  1 591 .  Ait  denique  auctor  n.  [15]:  «In 
principio  Societatis  tantum  haec  quinqué  exercitia  tradebantur,  ut  ego 
cxpcrtus  sum;  postea  vero  in  editione  latina  P.  Ignatius  posuit  illam 
additionem  »  etc.  Ex  quibus  verbis  constat  scripti  hujus  auctorem 
exercitia  Societatis  fecisse  ante  annum  1548,  quo  editio  latina  facta 
prima  est.  Jam  post  annum  1591  paucos  reperias  nomines  (ex  iis  quo- 
rum nomina  nobis  innotuerunt),  qui  haec  praestare  potuerint.  In  con- 
ventu  autem  gcnerali  quarto,  anno  1581  habito,  in  quo  electus  est 
praepositus  generalis  Claudius  Aquaviva,  aderant  ex  antiquissimis 
Patribus  praeter  Salmeronem  et  Bobadillam  (qui  aliter,  nisi  fallimur, 
¡oquuti  essent)  multi  quidem  in  Societatem  Ignatio  vivente  cooptad; 
sed  pauci  qui  ante  annum  1548  exercitia  fecissent.  In  his  Ilieronymus 
Domcnech  anno  1539  ea  peregit  Parmae,  duce  Fabro  vel  Lainio  *; 


'  L.  c,  pp.  379-384- 

*  In  nn.  [8-9]. 

»  In  n.  [5]. 

'  Chron.  Po.,  1.  82. 


EXERCITIA  —  AlTKNDICKS 


577 


Benedictus  Palmius  et  Annibal  Coudrctus  sese  exercuerant  anno  1 54G 
Bononiae  ';  Emmanuel  López  unus  erat  e  tribus  collegii  complutensis 
hominibus  qui  anno  1542  2  collegium  complutense  inchoaverant.  Anto- 
nius  Cordeses  Barcinone  Gandiam  venit  ut  Societati  nomen  daret 
anno  154/  3.  Oliverius  quidem  Manareus,  qui  hanc  congregationem 
quartam  ut  vicarius  generalis  convocavit,  exercitia  fecerat  Parisiis  ipso 
anno  1548,  duce  Everardo  Mercuriano  *;  quare  vix  dicere  potuisset 
expertum  se  esse  sola  quinqué  illa  exercitia,  «postea»  vero  additam 
esse  annotationem. 

Cum  vero  hi  omnes  congregationi  quartae  diu  su])erstites  fuerint  s, 
difficile  definías  quis  hujus  apologiae  auctor  fuerit.  Verisimile  tamen 
dixeris  fuisse  Hieronymum  Domenechum  vel  Benedictum  Palmium  vel 
Annibalem  Coudretum;  at  nenio  potiore  jure  quam  Dumcnechus  loqui 
de  primis  Socictatis  temporibus  poterat,  qui¡)pc  qui  nostris  Patribus 
sese  anno  1539  adjunxit,  uno  anno  ante  quam  Societas  auctoritate 
apostólica  confirmaretur;  nam  Benedictus  Palmius  et  Annibal  Coudre- 
tus  ingressi  eam  sunt  anno  1546,  cum  et  Societas  esset  ante  sexennium 
approbata  et  ipsa  Exercitia  jara  a  Frusio  in  latinam  linguam  transfer- 
rentur  °. 

Nisi  forte  Jacobus  Miro  auctor  hujus  operis  fuerit,  quippe  qui 
anno  1542  Societatem  ingressus  mortem  obiit  anno  1590.  Ejus  enim 
directorium  in  manibus  nostrorum  versabatur,  hominis  certe  in  Exerci- 
tiis  ignatianis  versatissimi,  cui  proinde  verisimile  sit,  eorum  esse  de- 
fensionem  commissam.  Suspicionem  auget  quod  monumentum  hoc  in 
códice,  in  quo  exstat,  inter  alia  scripta  Mironis  reperitur,  ita  tamen  ut 
scripta  illa  Mironi,  hoc  nemini  tribuatur. 

ARTICULUS  IV 
MoxiruM  ooctoris  Ortiz 

Huic  Monito  haec  praemittit  P.  llieronymus  Natalis:  «Hoc  docu- 
mentum  non  fecit  P.  Ignatius,  sed  doctor  Ortisius,  magnus  theologus  et 
admodum  deuinctus  Societati,  qui  a  P.  Ignatio  accepit  Exercitia»  7.  Fuit 
Petras  Ortizius  ille  hispanus,  doctor  parisiensis  praeclarissimus,  deinde 
Caroli  V  imperatoris  apud  Sedem  apostolicam  procurator  in  causa  ma- 
trirnonii  Catharinae,  Caroli  materterae,  cum  Henrico  VIII,  Angliae 

1    Chron.  Po.,  I,  169. 
'-'    lbid.,  142. 
3    lbid.,  251. 

*  De  rebits  gestis  Societatis  Jcsu  commentarius  Oliverii  Manarei,  Florentiae,  1886,  p.  35. 

5  Domeneccus  vita  cessit  20  Decembris  1592;  Palmius  14  Novembris  1598;  Cou- 
drctus, post  8  Januarii  1595;  cf.  Fouqueray,  Ilisíoire  de  la  Compagine  de  Jesús  en 
France,  II,  París  1913,  p.  405. 

0  Cf.  supra,  Pro/eg.,  pp.  148-149. 

1  la  cod.  Vatic.  I,  f.  159V. 

Monum.  Ignat. — Series  II.  37 


578 


MONUMEXTA  IGXATIANA 


rege.  Cum  Romae  versabatur  in  benedictinum  monasterium  Montis 
Cassini  secessit,  ut  spiritualibus  exercitiis,  Ignatio  duce,  operam  daret, 
in  quibus  per  dies  quadraginta  versatus  est.  In  eo  recessu  «egregie,  in- 
quit  Polancus,...  profecit,  quamvis  propter  corpus  obesum  et  ad  labores 
Societatis  parum  idoneum,  eam  ingressus  non  est>  !. 

Cum  autem  illud  Monitum  in  monumentis  antiquae  Societatis  quibus- 
dam  inveniatur  ac  talem  habeat  auctorem,  non  putavimus  omittendum. 

Prudentissime  certe  docet  Dr.  Ortizius,  illis  praesertim  temporibus, 
cum  homines  quídam  «illuminari»  se  ab  ipso  Deo  profiterentur,  theolo- 
gicas  quaestiones  sine  sacrae  scientiae  adminiculo  nemini  esse  solven- 
das.  In  qua  re,  etiamsi  leviter  inspicienti  reprehendi  ratio  illa  videatur, 
quam  ante  absoluta  studia  S.  Ignatium  ipsum  tenuisse  notissimum  est; 
si  tamen  attentius  et  doctrinam  Ortizii  et  agendi  rationem  Ignatii  consi- 
deras, alteram  cum  altera  plañe  cohaerere  facile  intelliges,  cum  ñeque 
Ignatius  doctrinam  ullam  traderet,  nisi  quam  omnes  christifideles  facile 
caperent !,  ñeque  Ortizius  omnem  de  rebus  ad  sacram  doctrinam  per- 
tinentibus  sermonem  excludat,  sed  eum  tantum,  quo  velint  de  vulgo 
homines  difficultates  theologiae  tractare  ac  definiré. 

ARTICULUS  Y 

BlBLIOGRAPHIA  ExERCITIORUM 

Postremum  in  hac  parte  locum  BibliograpJiia  Exercitionnn  tenet. 
Ne  autem  hujus  libri  volumen  nimis  excresceret,  et  quia  caetera  mino- 
ris  momenti  visa  sunt,  editiones  tantum  recensemus  trium  textuum, 
quos  in  hac  nostra  posuimus,  editiones  itaque  textus  hispani  et  versio- 
num  Vulgatae  et  Patris  Roothaan  (nam  Versio  prima  nunquam  antea 
edita  est).  Omittimus  versiones  anglicam,  arabicam,  armenicam,  bohe- 
micam,  catalaunicam,  croaticam,  euzkericam,  flandricam,  gallicam,  ger- 
manicam,  hollandicam,  hungaricam,  indicam  mexicanam,  italicam,  po- 
lonicam,  sinensem,  tamulicam,  quarum  notitiam  qui  velit,  invenict  vel 
indicatas  vel  descriptas,  praeter  catalaunicam  et  croaticam,  apud  Cari. 
Sommervogel,  S.  J.  3,  et  E.  M.  Riviére,  S.  J.  *. 

Catalaunicam  versionem  fecit  P.  Aloysius  Vidal,  S.  J.,  quam  edidit 
Barcinonc  anno  191 3.  Est  et  recens  versio  euzkerica  (praeter  illam  Pa- 
tris Cardaveraz,  quam  affert  Sommervogel)  a  P.  Raimundo  Olabi- 
de,  S.  J.,  facta;  edita  est  in  oppido  Bilbao,  in  Hispania.  Editionem 
croaticam  curavit  P.  Josephus  Celinscak,  S.  J.;  eaque  in  lucem  lito- 
graphice  prodiit  Sarajevi  anno  1910. 

1  C/iron.  Po.,  I,  58,  C4;  Ribadeneyra,  Vida  de  San  Ignacio,  1.  I.  c.  XII. 

2  Cf.  Monitm.  Iguat.,  ser  1.a,  I,  95. 

8    Bibliothéque  de  la  Compagnie  de  Jesús,  V,  65-73;  VII,  1 19-1 20;  IX.  CoS. 
4    Corrections  et  Additions  á  ¿a  bibliothéque  de  la  Compagnie  de  'Jesús,  Toulousi*. 
1911-1917,  col.  25,  11.-117. 


I 

B.  PETRI  FABRI 

EXEMPLAR  LATIN UM  EXERCITIORUM 

Alv  Exercitía  R.  P.  Petri  :i  |  Fabri,  Soc.  JESV  theo  i  logi,  quibus 
vti  solebat  |  ad  alios  instruendos  et  |  manuducendos  in  vita  spi  |  rituali, 
cum  Coloniae  ha  |  bitaret  inter  carthusianos. 

A2  SequüNTOB  aliqua  exercitía  spiritualia  ad  hoc,  quod  aliquis 
SE  IPSUM  yixcat  et  ordixet  vitam  suah  absque  aliqua  affectioxe 

INORÜIXATA 

Ad  hoc  quod  tara  qui  tradit  exercitia  spiritualia  quam  isqui  accipit, 
mutuo  sese  iuuent,  notandum  est,  quod  quiuis  bonus  christianus  debet 
esse  promptior  ad  saluandam  propositionem  a  próximo  prolatam,  quam 
ad  eam  damnandam.  Quod  si  eam  saluare  non  possit,  inquirat  a  próximo 
quo  modo  eam  intelligat.  Quo  eam  male  intelligente,  ipsum  charitatiue 
corrigat.  Ad  quod  si  solus  non  suffecerit,  quaerat  tune  omnia  media 
conuenientia  ad  hoc  quod  proximus  sane  propositionem  illam  intel- 
ligens  saluetur. 

Prixcipivm  et  fundamextum 

Homo  est  creatus  ad  laudandum  Deum  A2v  et  ei  exhibendum 
obsequium  et  reuerentiam,  et  ad  saluandam  his  mediis  suam  animam. 
Reliqua  autem  omnia  super  terram  existentia,  creata  sunt  ad  hoc, 
quod  hominem  iuuent  ad  prosecutionem  finis  ad  quem  conditus  est. 
Ex  quo  consequens  est,  quod  homo  illis  eatenus  vti  debet,  quatenus 
ad  eum  finem  ipsum  iuuant;  eatenusque  ab  eis  abstinere,  quatenus 
impediunt.  Quocirca  opus  est  ut  simus  indifferentes  ad  omnia  creata, 
in  quantum  est  concessum  libertati  nostrae  et  non  prohibitum.  Ita  quod 
ex  parte  nostra  nolimus  plus  sanitatem  quam  aegritudinem,  nec  diuitias 
quam  paupertatem,  nec  honorem  quam  opprobria,  nec  longam  vitam 
quam  breuem  et  ita  de  aliis.  Solum  optemus  et  eligamus  ea,  quae  magis 
nos  iuuant,  ad  finem  ad  quem  creati  sumus,  consequendum. 


■    Enundatum  antiqua  manu  ex  Jacobi. 


58o 


MOXUMEXTA  IGXATIAXA 


A3     EXAMEX  PARTIOULARE  ET  QUOTIDIAXUM 
CONTIXENS  IX  SE  TRIA  TEMPORA,  BIS  QUOTIDIE  FACIEXDUM 

Primum  tempus  est  matutinum,  quo  cum  primum  quis  surrexerit, 
debet  proponere  se  diligenter  cauturum  peccatum  particulare  seu 
defectum  quem  corrigere  et  emendare  cupit.  Secundum  tempus  est 
pomeridianum,  in  quo  petet  primum  gratiam  a  Domino  recordandi 
quoties  illum  particularem  defectum  incurrerit,  et  ad  id  deinceps 
corrigendum.  Et  consequenter  faciat  primum  examen,  exigens  ab 
animo  suo  de  re  proposita  et  particulari  rationem,  et  discurrens  de 
hora  in  horam,  incipiens  ab  hora  qua  surrexit  vsque  ad  praesentem,  et 
pungat  in  figura  subsequentis  lineae  tot  puncta,  quot  vicibus  in  illud 
peccatum  particulare  inciderit.  Et  inde  proponat  se  denuo  correcturum 
vsque  A3v  ad  tempus  secundi  examinis,  quod  ad  formam  praedicti 
fiet  post  coenam  ',  et  pungat  in  secunda  linea  quoties  in  idipsum  in- 
currerit peccatum  particulare. 

Sequuntur  quatuor  additiones  ad  citius  tollendum 
particularem  defectum 

Prima  additio  est,  quoties  inciderit  homo  in  illum  defectum,  admoueat 
pectori  manum  et  doleat  quod  ceciderit.  Etid  fieri  potest  coram  multis, 
absque  hoc  quod  sentiant  quid  fecerit. 

2.  a  Cum  prima  linea  primum  examen  significet,  et  2.a  2.m,  consi- 
deret  si  plura  puncta  sint  in  primo  examine  quam  in  secundo. 

3.  a  Conferat  primum  diem  cum  secundo,  examina  praecedentis  diei 
cum  examinibus  hodierni. 

4.  ''  Conferat  praecedentem  hebdomadam  cum  praesenti,  vtra  per- 
fectius  transacta  fuerit  et  emendatius. 

A4 

(  ) 


i  ) 

(  ~) 

(  '  ) 

(  ) 


1    Hoc  est  tertium  tempus.  quod  effert  compendio. 


Exercitia  —  Tkxtus  B.  Fabri  581 

Notandum  est  quod  figura  prima  maiuscula  significet  diem  dominicum- 
Secunda,  lunae;  tertia,  martis,  etc. 

A4v    Examen  purgandae  consciextiae  gexerale  et  ad  rectius 

CONFITEXnUM 

Supponendum  est  tres  esse  cogitationes:  quasdam  internas,  quae 
scilicet  ex  nostra  volúntate  prodeunt,  alias  vel  a  bono  angelo  uel  a 
malo. 

Circa  cogitationem  ab  angelo  malo  venientem  quater  nos  habere 
possumus.  Primum  si  statim  ut  praesentiscimus  aduenientem,  resista- 
mus,  nec  intromittamus  eam,  bene  meremur. 

Secundo  si  cogitationem  huiusmodi,  cum  in  animam  nostram  irrepse- 
rit,  siue  ex  leui  negligentia  nostra  *,  siue  ex  violentia,  inuitis  nobis,  ex- 
peliere nitimur,  nec  desistimus  illi  resistere  doñee  abierit;  et  tune  quo- 
que  meremur. 

Tertio  autem  venialiter  peccamus,  quando  scilicet  aduenienti  tali 
cogitationi  peccandi  mortaliter,  non  statim  resistimus,  sed  aures  A5 
praebemus,  vel  aliquantulum  immoramur  vel  percipimus  aliquam  de- 
lectationem  sensualem. 

Quarto  mortaliter  peccamus,  quando  consentimus  ad  opere  pa- 
trandum  malum  illud,  quod  cogitationi  suggeritur;  vel  etiam  quando  in 
ipso  affectu  immorantes  consentimus  in  ipsum;  puta  quod  odio  afficia- 
mur  et  rancore,  vel  libidine  mala  in  cogitatione  fornicationis,  etiamsi 
nec  fratrem  opere  occidere  nec  actu  fornican  vellemus.  Haec  de  cogi- 
tationibus. 

Sequitur  de  verbis 

Primum,  iuramentum  bene  considerandum,  nec  tantum  est  cauendum 
ne  falsum  iuremus,  sed  ne  omnino  iuremus,  ñeque  per  Deum  ñeque  per 
creaturam  ,  nisi  adsint  tres  comités,  veritas,  necessitas  A5v  (ut  pro 
salute  animae  vel  pro  conseruatione  corporis  aut  bonorum  tempora- 
lium),  et  reuerentia.  Quamquam  vero  sit  de  se  grauius  iurare  male  per 
Deum  quam  per  creaturam,  est  tamen  difficilius  in  iurando  per  creatu- 
ram seruare  tres  dictos  comités,  quam  in  iurando  per  Deum,  quia  ex 
ipsa  nominatione  Dei  redditur  homo  magis  attentus  ad  veritatem  et  ad 
reuerentiam  Domini.  Deinde  quia  iurando  per  creaturam  maius  pericu- 
lum  est  idololatriae  a  ipsis  rudibus,  qui  nesciunt  Deum  in  creaturis 

a    idolatriae  ms.  hic  et  paulo  post. 


'  Intellige  «levem  negligentiam »,  non  circa  admissionem  talis  cogitationi?,  tune  enim 
io  illa  levi  negligentia  esset  leve  peccatum,  sed  circa  rationem  agendi  vel  cogitandi;  ex 
quo  fit,  ut  nihil  agentibus  nobis  nec  cogitantibus  (en  levem  negligentiam)  irrepat  non 
violenter  illa  cogitado. 


5§2 


MONXJ MENTA  IGXATIAXA 


relucentem  apprehendere.  Ideoque  magis  prohibetur  idiotis  quam  do- 
ctis  iurare  per  creaturam,  ne  illi  assuescentes  in  idololatríam  incidant. 

Non  est  dicendum  verbum  ociosum.  Ociosum  est  quicquid  dicimus 
non  intento  aliquo  fine,  siue  ad  salutem  animae,  siue  ad  salutem  cor-  • 
poris,  siue  ad  vtilitatem  non  respicientes,  etiamsi  quod  dicimus  sit  de 
se  salutiferum  aut  vtile,  veluti  cum  A6  loquimur  de  bellis  aut  de  mer- 
cimoniis  non  intendentes  debitum  finem. 

Tertium  in  verbis  cauendum  est  ne  detrahamus  próximo,  obloquen- 
do  in  diffamationem  eius,  quia  si  sic  peccatum  mortale  alias  occultum 
reuelauero  [pecco]  a  mortaliter;  si  veníale,  venialiter.  Potest  autem 
duobus  modis  quis  cum  intentione  bona  peccatum  alterius  loqui.  Primo 
quando  peccatum  est  publicum,  sicut  est  publicae  meretricis,  etiamsi 
in  loco  vbi  hoc  refero  nesciatur. 

2.  °  Quando  peccatum  alicuius  occultum  reuelatur  ei  qui  corrigat  et 
retrahat  a  peccato,  modo  probabiles  sint  coniecturae,  quod  sic  futura 
sit  emendado. 

De  opere  tria  sunt  examinanda.  Primum  praecepta  decalogi.  Se- 
cundum  praecepta  Ecclesiae;  si  festos  dies  coluerimus;  si  dominicis  et 
festis  missam  audicrimus;  si  ieiunia  Ecclesiae  seruauerimus;  si  A6v  in 
festo  paschae  confessi  fuerimus;  si  eodem  tempore  quotannis  communi- 
cauerimus.  Tertium  est  de  his  quae  quisque  tenetur  faceré  ratione  sui 
status  et  officii. 

Modus  faciendi  examen  genérale  continens  in  se  quinqué  puncta 

Primum  est  agere  gratias  Deo  pro  ómnibus  suis  beneficiis. 
2m    Petere  ab  eo  gratiam  cognoscendi  proprios  defectus. 

3.  m  Exigere  ab  anima  rationem  ab  hora  surgendi  vsque  ad  horam 
nonam.  Et  sic  de  aliis  temporum  spaciis:  primum  de  cogitatione,  2.0  de 
locutione,  3.0  de  opere,  secundum  praescriptum  ordinem  in  examine 
particulari. 

Ouartum  est  a  Deo  [petere]  b  veniam  de  defectibus. 
Ouintum  est  proponere  cum  gratia  Dei  emendationem. 

A7  De  confessione  generali  cum  communione 

In  confessione  generali  inter  alia  multa  inuenientur  tria  commoda: 
primum,  licet  qui  singulis  annis  confitetur  non  teneatur  generalem  con- 
fessionem  faceré;  si  fecerit  tamcn,  maiorem  gratiam  et  meritum  inue- 
niet  ob  maiorem  dolorem  omnium  iniquitatum  totius  vitae  suae;  secundo, 
quia  in  istis  exercitiis  spiritnalibus  maiorem  cognitionem  et  maiorem 
detestationem  iam  adquirit  peccatorum  suorum,  quam  prius  habuerit 
Luoior  et  inexpertior  et  inaduontentior;  3.0  quia  melius  confessus,  aptior 


;1    lloc  v.  deest  in  ms.  Illud  supplemus  ex  Ve.—t>  lloc  v.  omiss.  in  ms.  supplemus  ex  Ve. 


Exercitia —  Textos  B.  Fabri 


583 


et  dignior  erit  ad  sacramentum  cucharistiae  susci[)icndum;  cuius  recc- 
ptio  non  solum  facit  ne  recidamus  in  peccata,  sed  etiam  vt  augeatur  et 
crescat  gratia.  Et  haec  confessio  gcncralis  melius  fict  post  exercitia  pri- 
mae  hebdomadae. 

A7v  Primum  exercitium  est  meditatio  trium  axi.mae  virium  circa 

PRIMTJM,  2.'"  ET  3. 1,1  PECCATUM.  Et  COXTINET,  VLTRA  ORATIONEM  PRAE- 
PARATORIAM,    DUO    PRAELUDIA,   TRIA    PRAECIPUA    PUXCTA    CUM    V  X  O 

COLLOQUIO 

Oratione  praeparatoria  ])etendum  est  a  Domino,  vt  omnes  intentio- 
nes  nostrae  et  aetiones  dirigantur  puré  ad  eius  laudem  et  obsequium. 

Praeludium  primum  est  compositio  videndo  locum.  Vbi  annotandum 
est,  quod  in  contemplatione  visibili,  vt  est  contemplatio  Christi  Domini 
nostri,  compositio  erit  videre  oculo  imaginationis  locum  corporeum  in 
quo  res  est  eontemplanda,  sicut  templum  vel  mons  in  quo  Christusma- 
nebat.  In  inuisibili  autem,  sicut  est  contemplatio  peccatorum,  composi- 
tío  erit  videre  oculo  imaginationis  animam  corpori  corruptibili  tanquam 
carceri  inclusam,  et  totum  compusitum  ex  anima  et  corpore  inter  bruta 
animaba  hic  exulare  cuactum. 

A8  Secundum  praeludium  est  petere  a  Domino  Deo  nostro  quod 
subiectae  materiae  congruat.  Si  est  contemplatio  de  resurrectione 
Christi,  petendum  est  gaudium,  quo  gaudeamus  cum  illo,  gaudio  pleno. 
Si  est  de  passione  eius,  petamus  poenas  et  lachrymas  et  afflictiones  cum 
Christo  afflicto.  Hic  autem  petenda  est  et  verecundia  et  confusio  sui 
ipsius,  qua  consideremus  quam  multi  sint  ob  vnicum  peccatum  mortale 
damnati,  et  quoties  nos  meruimus  a  damnari,  quorum  tut  et  tanta  peccata. 

Notandum  quod  ante  omnes  meditationes  fieri  debeat  supradicta 
oratio  praeparatoria,  absque  mutatione  aliqua  et  dúo  dicta  praeludia, 
aliquando  mutando  ea  iuxta  subiectam  materiam. 

Primum  punctum  erit  exercere  memoriam  super  primum  peccatum, 
scilicct  angelorum,  et  circa  idem  intellectum,  et  consequenter  volun- 
A8v  tatcm  volendo  talia  memoran  et  intelligere  ad  maiorem  meam 
confusionem,  comparando  vni  peccato  angelorum  mea  tam  multa  et  tam 
magna  scelera,  considerando  quoties  ob  illa  infernum  merui,  si  angelí 
ol)  vnicum  peccatum  infernum  meruerunt.  Circa  memoriam  autem  pec- 
cati  angelorum  recordad  debemus  quod  cum  ipsi  creati  essent  in  gratia, 
et  nollent  libértate  sua  gratiam  iuuare  ad  exhibendam  Deo  reuerentiam 
et  obedientiam,  eleuati  sunt  in  superbiam,  et  ceciderunt  a  gratia  in  ma- 
litiam,  et  depulsi  sunt  e  celo  in  infernum.  Et  i  ta  discurrendum  est  con- 
sequenter particularius  cum  intellectu  et  mouendi  sunt  magis  affectus 
voluntatís. 


Sic  ms.  et  paulo  ante  sint.  Eadem  muí  alio  modorum  est  in  Ve.;  sunt  et  memi  Re. 


584 


MONUMEK  1  A  ÍGNA  i  IAXA 


Secundum  cst  idem  quod  supra  faceré,  hoc  est,  exercere  tres  pi>- 
tentias  circa  peccatum  Adae  et  Euae,  reducendo  ad  memoriam  qualitcr 
ob  tale  peccatum  per  tantum  tempus  Bl  poenitueruiit,  et  quanta  cor- 
ruptio  a  est  secuta  genus  humanum,  tot  gentibus  descendentibus  in  in- 
fernum.  Item  circa  peccatum  secundum  eorundem ,  qualiter  postquam 
Adam  creatus  fuit  in  campo  damasceno,  ct  positus  in  paradiso  terre- 
stri,  ct  Eua  de  eius  costa  formata,  post  prohibitioncm  ne  comederent  de 
arbore  scientiae  boni  et  mali,  ipsis  comedentibus  et  ideo  peccantibus, 
tándem  datae  sunt  eis  pelliceae  vestes  et  expulsi  de  paradiso  vixcrunt 
sine  iustitia  originali,  per  totam  vitam  suam  in  multis  laboribus,  in  multa 
poenitentia.  Et  consequenter  discurrendum  intellectu  particularius, 
vtendo  etiam  volúntate  sicut  dictum  est. 

Tertium  punctum  est,  idem  faceré  circa  3.™  peccatum  cuiusuis,  qui 
ob  vnicum  mortale  damnatus  est,  et  aliorum  sine  numero  damnatorum 
ob  pauciora  peccata  quam  sint  mea.  Dico  autem  idem  faceré  circa  3.'" 
])eccatum  cuiusuis,  reducendo  ad  memoriam  grauitatcm  B  lv  et  mali- 
tiam  peccati  contra  Creatorem  et  Dominum,  discurre ndo  intellectu 
qualiter  peccando  et  agendo  contra  bonitatem  infinitan!  iuste  damnatus 
sit  in  aeternum.  Et  tándem  finiat  b  cum  voluntatis  actibus. 

Colloquium  demum  fiet  imaginando  Christum  Dominum  coram  me 
crucifixum.  Fiat  colloquium  considerando  qualiter  Creator  exinaniuil 
se,  vt  homo  fierct,  et  vita  aeterna  1  voluit  temporaliter  mori  pro  pecea- 
tis  meis.  Considerabo  etiam  quid  prú  ipso  fecerim,  quid  faceré  debeam. 
Et  ita  pendentem  in  cruce  videns,  discurram  per  ea  quae  sese  obtu- 
lerint. 

Colloquium  autem  proprie  fit  quando  amicus  amicum  alloqui  t  ur,  vcl 
seruus  dominum  suum,  nunc  aliqiiam  gratiam  petendo,  nunc  demum 
sua  Domino  communicando,  et  circa  ea  c  consilium  quaerendo.  Patcr 
noster. 

B2  Secundum  exercitium  est  de  meimtatione  peccatorum.  Et  con  i  i- 

NET  POST  PRAEPARATIUAM   ORATIOXEM   ET   DI  O    PR AEAMBUL* ,  QUINQUE 
PUNXTA  ET  VXUM  COLLOQUIUM 

Oratio  praeparatoria  sit  cadem  quae  supra.  Primum  pracambulum 
erit  eadem  quae  supra  compositio. 

2.m  est  petere  gratiam  quam  dcsidero,  magnum  videliect  et  intcnsum 
dolórem  de  peccatis. 

Primum  punctum  est  circa  processum  peccatorum,  reducendo  ad 
memoriam  omnia  peccata  vitae,  discurrendo  mente  de  anno  in  annum, 

a    Sü  Ví.;  corrupta  ms.—  h  fiat  ms.;  finiat  Ve.  et  Me;  acabar  Aut.—  c  euni  ms.\  ea 

Ve.  et  Re. 


1    Vide  enu-ndationes  hujus  loci  in  Ve:,  supra,  p.  283. 


ExKRcniA  —  TeXtüs  15.  Fabri  585 

vel  quouis  alio  tempore  in  aliad.  Ad  quod  tria  potissimum  iuuant:  pri- 
mum  respicere  domum  vel  locum  in  quo  habitauimus;  2."  conuersátio- 
nem  tiostram  cum  aliis;  3.0  nostrum  statum  vel  conditionem. 

Secundum  est  ponderare  peccata;  et  singula  1  quantam  deformita- 
teni  contincant  quaeque  mortalia,  B2v  etiamsi  lege  diuina  specialiter 
non  fuerint  prohibita. 

Tertium  est  considerare  me  ipsum,  quis  ego  sim,  adductis  exemplis 
diminutionem  inquirendo:  primo  quatn  parum  ego  sim  in  compara- 
tione  omnium  hominum;  secundo  quatn  parum  sim  in  comparatione  to- 
tius  mundi;  3.0  quam  parum  sit  omnis  creatura  respectu  Dei.  Et  quid 
ergo  ego?  4.0  cogitare  omnem  corruptionem  corporalem.  5.0  me  ipsum 
respicere  tanquam  sordidissimum  apostema,  vnde  tot  et  tanta  pullula- 
runt  peccata,  tam  turpes  iniquitatum  foeditates  et  abominationes  et 
venena. 

Quartum  est  considerare  quis  sit  Deus  contra  quem  peccaui,  consi- 
derando eius  attributa  et  oppositis  in  me  illa  comparando.  Sapientiam 
ejus  ignorantiae  meae;  omnipotentiam  eius  meae  impotentiae;  bonita- 
tem  eius  meae  malitiae;  iustitiam  meae  iniquitati. 

Ouintum  est  exclamatio  quaedam  admiratiua  ex  magno  affectu  pro- 
cedens,  discurrendo  per  B3  omnes  creaturas,  admirans  quomodo  dere- 
liquerunt  me  viuere  et  in  vita  conseruauerint  me.  Quomodo  angelí,  qui 
sunt  gladius  diuinae  iustitiae,  me  sustinuerint  et  conseruauerint.  Quo- 
modo etiam  sancti  fuerint  pro  me  intercessores  apud  Deum.  Coeli,  sol, 
luna,  stellae,  pisces  et  aquae  et  animaba  et  térra  quomodo  hactenus  me 
sustinuerint.  Quomodo  me  aperta  non  absorbuit  térra.  Quomodo  non 
sunt  creati  noui  inferni,  vt  me  in  aeternum  punirent. 

Conclude  tándem  vno  colloquio,  colloquendo  et  gratias  agendo  Do- 
mino, quod  concesserit  tibi  hactenus  vitam,  vt  possis  deinceps  corri- 
gere  eam  mediante  sua  gratia;  et  ita  proponens  dic  Pater  noster. 

Tertium  exercttium  est  repetitio  primi  et  secuxdi 
faciendo  tria  colloquia 

Post  orationem  praeparatoriam  et  dúo  praeambula  faciam  repetitio- 
nem  primi  et  secundi  exercitii,  notando  et  moram  faciendo  in  punctis 
illis,  in  quibus  B3v  maiores  consolationes  vel  desolationes,  vel  maio- 
rem  gustum  spiritualem  habuero.  Post  quae  faciam  tria  colloquia. 

Primum  colloquium  fiet  ad  Dominam  nostram,  vt  obtineat  mihi 
gratiam  a  Filio  suo  ad  tria:  primo  ut  habeam  internum  sensum  pec- 
catorum  meorum  et  integrum  eorum  odium;  secundo  vt  sentiam  deor- 
dinationem  mearum  operationum,  quatenus  me  ipsum  odio  habens 


1  Conjunge  hoc  v.  cum  quaeque,  quod  est  ]);iulo  post,  ut  sit  síngala  quaeque  mortalia 
quantum  etc. 


586 


Morro  menta  Igxatiaxa 


corrigar  et  me  ordinem;  3.0  petam  cognitionem  ai  un  di,  ad  hoc  utillum  ■ 
horrens  vana  et  mundana  repellam.  Et  dicam  Aue  Maria.  Secundum 
colloquium  eodem  modo  fiat  ad  Filium,  vt  eadem  obtineat  mihi  a  Patre. 
Et  postea  Anima  Christi,  sanctifica  me  etc.  Tertium  eodem  modo  fiat  ad 
Patrem,  ad  hoc  quod  ipsemet  Dominus  aeternus  illa  eadem  concedat. 
Et  post  Pater  noster. 

B4  CjUARTUM  EXERCITIUM  EST  REPETITIO   ISTIUS  TERTII 

Fiat  ergo  repetitio  tertii  ad  hoc  quod  intellectus  discurrat  assidue 
absque  diuagatione  reminiscendo  contemplata  in  aliis  exercitiis  praeter- 
itis,  faciendo  eadem  tria  colloquia. 

CjUIXTUM  EXERCITIUM  EST  MEDITATIO  IXFERXI.  Et  COXTIXET  IX  SE  POST 
PRAEPARATORIAM  ORATIOXEM  QUINQUE  PUXCTA  ET  VXUM  COLLOQUIUM 

Oratiu  praeparatoria  sit  eadem  quae  supra. 

Primum  praeambulum  erit  compositio,  quae  hic  erit  imaginan  lon- 
gitudinem,  latitudinem  et  profunditatem  inferni. 

2.™  praeambulum  erit  petere  quod  ad  praesens  voló,  nempe  inter- 
nam  cognitionem  poenae  infernalis,  quatenus  si  ob  scelera  1  mea  obli- 
tus  fuero  amoris  aeterni  Domini,  saltem  timor  poenarum  me  adiuuet  ne 
in  peccatum  incidam. 

B4v  Primum  punctum  est  oculo  imaginationis  videre  ingentes 
focos  et  animas,  quae  ibi  patiuntur  quasi  corporibus  ¡gneis  alligatae. 

Secundum  punctum  est  auribus  imaginationis  audirc  eiulationes  et 
blasphemias  contra  Christum  et  sanctos  eius. 

Tertium  est  olfacere  fumum  ardentis  picis  et  sulphuris  et  sentinam 
foetidorum  et  putidorum. 

Ouartum  est  gustare  amaritudinem  lachrymarum  et  dolorum  et 
vermis  aeterni. 

Quintum  est  tactu  imaginationis  pcrcipere  qualiter  ignis  tangit  et 
comburit  animas. 

Colloquium  finale  fiat  ad  Christum  Dominum  reducendo  ad  memo- 
riam  animas  quae  in  inferno  sunt;  quarum  aliquae  non  crediderunt 
aduentum  Domini  nostri;  aliquae  vero,  quae  credendo  non  operatae 
sunt  iustitiam.  Et  omnium  harum  triplex  est  status:  primus  earum  quae 
fuerunt  ante  aduentum  Christi;  secundus  existentium  tempore  vitae 
mortalis  eius;  3. 1,5  earum  quae  [sunt]  b  post  ascensionem  eius.  Tándem 

■'<  4  ->v.  praeced.  sittitimus  ex  A',::  illum  ad  luir  ms.\  ad  hoc  quod  illum  horrens 
Ve.  prius. — b  Hoc  v.  omiss.  in  Mr.  supplamis  ex  Ve.  et  Re. 

1  «Scelera  >  non  sunt  hit'  pecrata  mortalia;  secus  enim  dicerot  paulo  post  -saltem  ti- 
mor poenatum  me  adjuvet  •  ut  a  peccalis  surgajn,  non  «ne  in  peccatum  incidam».  Cf. 
Aul.  et  J\o.,  supra,  pp.  294,  295. 


EXERCITIA  —  TkXTUS  11.  FABRI 


5«7 


agam  &  gratias,  quod  non  B5  pcrmiserit  me  vitam  finiré  in  statu 
huiusmodi,  et  quod  erga  me  hactenus  tam  pius  et  misericors  extiterit; 
et  finiam  cum  Pater  noster. 

Primum  exercitium  fiet  nocte;  secundum  statim  cum  surrexeris  a 
leeto;  tertium  ante  prandium,  siue  sit  ante  missam  siue  post;  4.'"'"  in 
vesperis  vel  in  earum  hora;  quintum  vna  hora  ante  tempus  coenae.  Et 
haec  temporis  diuisio  intelligatur  etiam  in  sequentibus  hebdomadis; 
quod  potest  angeri  vel  minui  vel  mutari,  secundum  quod  aetas  et  dis- 
positioet  temi)eratura  eius  qui  exercetur  exigit  vel  juuat. 

B5v  Seqi'untur  additiones  Qumus  commodius  fiant  EXERCITIA, 

ET  MELIUS  OBTINEATUR  QUOD  QUIS  DESIDERAT 

Prima  est  post  cubitum,  antequam  dormiré  incipiam,  per  spacium 
vnius  Aue  Maria  cogitare  qua  hora  surgam  et  ad  quid,  reuocando  ad 
memoriam  exercitium  quod  sum  facturus,  et  in  illo  desiderio  bene  hoc 
implendi,  dormiam. 

Secunda  est,  cum  expergefactus  fuero,  non  daré  locum  extrañéis  co- 
gitationibus,  sed  statim  aduertere  ad  id  quod  contemplaturus  sum, 
prouocando  me  ad  erubescentiam  et  confusionem  ob  tam  multa  peccata 
mea,  et  adducendo  exempla,  veluti  si  nobilis  quis  esset  coram  rege  suo 
et  coram  eius  curia  tota  cum  rubore  et  verecundia  quod  regem  offendis- 
set,  multis  gratiis  benemeritum.  Similiter  in  altero  exercitio,  quod  est  de 
vita  mea,  considerabo  tanquam  reum  cathenis  vinctum  me  venire  ad 
iudicem  summum  et  aequissimum,  solum  timendum  B6  et  tremendum 
prae  cunctis  huius  seculi  iudicibus.  Talia,  inter  induendum  me,  cogitabo il 
ne  diuager  ad  extranea,  etiam  alioqui  bona.  Nec  enim  tempori  luctus 
congruit  aliquid  letitiae,  sed  omnia  etiam  laetissima  (si  acciderint)  ap- 
plicanda  sunt  ad  tristitiam.  Illae  potissimum  scripturae  congruunt  exerci- 
tia  subeunti,  quae  dolorem  et  poenitentiam  suscitant.  Vt,  Domine  ne  in 
furore  tuo  arguas  me  1  etc.  Quod  si  in  lectione  horarum  inciderit  aliqua 
scriptura  gaudium  et  laetitiam  spiritualem  designans,  veluti  est  psalmus, 
Dominus  regnauit,  decorem  indutus  est  !:  et  aliae  multae  scripturae 
gaudium  resurrectionis  et  gloriae  coelestis  significantes,  vertam  mihi 
eas  in  amaritudinem.  Vt  si  dixero,  Dominus  decorem  indutus  est,  sed 
heu  ego  confusionem  indutus  sum;  Laetamini  iusti  in  Domino  3,  sed  ego 
infelix  peccata  mea  defleam. 

a  Quae  sequuntur  usque  ad  Tertia  est  desuní  in  Ant.  hoc  loco;  indicántur  autem  paulo 
post,  minus  tomen  copióse,  in  sexta  additione,  quam  omittit  Fa.  Is  proinde  nonam  7>ocat, 
qtiam  Aut.  decimam;  deinde  tomen  loqnitur  de  sexta  et  decima,  quasi  et  ipse  decem  distin- 
xissel. 


1  Ps.  VI,  2. 

2  Ps.  xcn,  j. 

3  Ps.  XCVI,  12. 


588 


MONU. MENTA  IgNATIANA 


Tertia  est,  vno  vel  duobus  passibus  ante  B6v  locum  vbi  contempla- 
turus  sum,  stabo  ad  spacium  Pater  noster  et  Aue  Maria,  ac  eleuata 
sursum  mente,  considerabo  Dominum  intuentem  me,  et  illi  reuerentiam 
exhibebo. 

Ouarta,  initium  contemplationis  eo  situ  faciendum  est,  in  quo  plus 
deuotionis  inuenietur  (presertim  si  non  in  publico  fiat)  siue  genibus 
flexis,  siue  prostrato  corpore  toto,  siue  stando,  siue  supinando,  siue  se- 
dendo  id  fiat  a. 

Quinta,  post  exercitium  factum,  ad  quartam  horae  recolligam  quo- 
modo  me  habuerim;  et  si  male,  causa  cognita,  deinceps  cauebo,  et  ve- 
niam  postulabo.  Si  bene,  Deo  gratias  agam  et  sic  perseuerare  pro- 
ponam. 

Sexta  est  fugere  claritatem,  fenestras  et  ostia  claudere,  excepto  tem- 
pore  legendi  horas  aut  comedendi. 

Séptima  est  cohibere  risum  et  non  proferre  quae  risum  prouocent. 

B7  Octaua,  cohibere  visum  ne  respiciat  faciem  alicuius,  nisi  cum 
primum  salutat  aut  vltimum  vale  dicit. 

Nona  est  poenitentiae  adhibitio.  Quae  dúplex  est,  externa  et  in- 
terna. Interna  est  dolor  de  peccatis  cum  firma  deliberatione  non  iterum 
eadem  vel  alia  committendi.  Externa  (quae  fructus  est  internae  et  valet 
etiam  ad  acquirendam  internam,  quando  nondum  habetur)  est  punitio 
peccatorum,  quae  praecipue  in  tribus  attenditur. 

Primo  in  cibo  et  potu,  in  qua  re  si  tantum  superflua  subtrahimus, 
non  est  poenitentia,  sed  temperantia,  in  omni  tempore  seruanda.  Sin  au- 
tem  de  conuenienti  et  necessario  aliquid  subtrahimus,  poenitentia  est, 
et  eo  maior,  quo  fit  huiusmodi  subtractio  maior,  dummodo  non  corrum- 
patur  subiectum,  vel  notabilem  infirmitatem  incurrat. 

2.  °  in  sommo  subtrahendo,  non  in  superfluitatis  B7v  solius,  nec 
etiam  temporis  conuenientis  et  naturalitcr  necessarii  (ne  die  toto  som- 
nolenti  simus),  sed  in  modi  conuenientis  subtractione,  ne  tam  molliter 
et  delicate  iaceamus.  Et  (manto  fuerit  haec  subtractio  maior,  tanto  poe- 
nitentia potior,  si  per  hoc  non  corrumpatur  subiectum  aut  notabilem 
incurrat  infirmitatem. 

3.  "  in  flagcllatione  vel  castigatione  corporis  sensibili,  vt  per  cilicia, 
per  flagella,  per  funes,  per  vectes  ferreos  vel  similibus  aliis  asperitati- 
bus.  Inter  haec  commodius  et  securius  videtur,  sic  carnem  affligere, 
vt  ossa  non  penetrentur,  et  dolorem  quidem,  non  infirmitatem,  incu- 
tere.  Cui  rei  conuenientissimum  videtur  funículos  adhibere.  Adhibent 
enim  huiusmodi  flagella  dolorem  et  non  notabilem  interius  infirmi- 
tatem ''. 


»  Desuní  lúe  dúo  advertenda  quae  sunt  in  Aut.  Vide  supra,  p.  J02. —  t>  In  Aut.  St- 
quuntur  quatuor  notando.  Supra,  p.  306. 


ExERCiriA  —  Textus  B.  Fabri 


589 


B8   SECUNDA  HEBDOMADA 

VOCATIO   REGIS  TEMPORA  LIS  IUUAT  AI)  CONTEMPLAXDAM 
VITAM    REGIS   AETERXI,   TAMQUAM    ÍN  PARAMOLA 

Oratio  praeparatoria  erit  eadem  quae  solet  esse. 

Primum  praeambulum  cst  compositio  loci,  quae  hic  erit  oculo  ima- 
ginationis  considerare  templa,  villas,  castella,  in  quibus  Dominus  noster 
praedicabat. 

Secundum  est  petere  gratiam,  quam  desidero  et  voló:  quod  ad 
praesens  erit  petere  gratiam  a  Domino  ne  obsurdescam  suae  vocationi, 
sed  euadam  diligens  ad  implendam  suam  diuinam  voluntatem. 

Primum  punctum  est  considerare  ante  me  ipsum  regem  quendam 
humanum  electum  a  Domino  Deo  nostro,  cui  subdantur  omnes  princi- 
pes christiani. 

2.  m  punctum  est  considerare  hunc  regem  sic  alloquentem  omnes 
suos  subditos:  Voluntas  mea  est  ex-  .  8v  pugnare  omnes  térras  infide- 
lium.  Propterea  si  quis  vult  me  comitari,  debet  eodem  cibo  et  potu  et 
vestimento  quo  ego  vtar  contentan.  Item  debet  laborare  interdiu,  et 
noctu  vigilare  sicut  ego,  vt  particeps  victoriae  mecum  fiat,  sicut  et  la- 
borum  fuit. 

3.  ™  est  considerare  responsum,  quod  a  bonis  subditis  regi  tam 
liberali  et  tam  humano  reddi  debeat.  Et  ex  consequenti,  si  quis  non  ac- 
ceptaret  talis  regis  petitionem,  quanto  vituperio  dignus  esset,  et  quam 
degener  a  vero  et  fideli  subdito  apud  totum  vniuersum. 

Secunda  pars  exercitii  huius  consistit  in  applicatione  praedicti 
exempli  de  rege  temporali  ad  Christum  Dominum  nostrum,  regem 
aeternum,  in  illis  tribus  punctis.  . 

Quantum  ad  primum  quidem,  si  consideramus  edictum  illius  regis 
temporalis  ad  subditos  suos,  quanto  magis  consideratione  dignum  est 
contemplan  Christum  regem  aeternum,  ante  quem  est  totus  hic  mun- 
dus;  quem  totum  et  ipsius  Cl  vnumquemque  vocat  sigillatim  et  dicit: 
Voluntas  mea  est  expugnare  totum  vniuersum  et  omnes  hostes,  et  ita 
intrare  in  gloriam  Patris  mei.  Propterea  si  quis  vult  comitari  me,  debet 
et  mecum  laborare,  vt  qui  sequitur  me  in  labore,  sequatur  me  et  in 
gloria  etc. 

Secundum  est  considerare  quod  omnes  subditi  rationis  capaces  ac 
judicii,  offerunt  se  tutos  huic  labori,  etc. 

Tertium,  quod  qui  magis  desiderabunt  insigniri  et  illustrari  in  omni 
seruitio  sui  regis  aeterni  et  Domini  vniuersalis,  non  solum  offerunt  a  se 
labori,  sed  etiam  certando  contra  propriam  sensualitatem,  si  quam 
habuerint,  et  contra  omnem  amorem  carnis  et  mundi,  facient  b  oblatio- 


a    Sic  i/is.  pro  offerent. — b  Sic  Ve.  et  Re.\  facientque  ms. 


590 


MONUMENTA  IGXATIAXA 


nes  preciosiores  et  pluris  momenti  dicentes:  Aeterne  Domine  omnium 
rerum  mearum  oblationem  fació,  cum  vestro  fauore  et  auxilio,  in  con- 
spectu  vestrae  infinitae  bonitatis,  et  in  conspectu  vestrae  Matris  glorio- 
sae,  et  omnium  sanctorum  sanctarumque  curiae  coelestis;  Clv  quia 
opto,  voló  ac  firma  determinatione  delibero  (modo  sit  in  hoc  maior  tui 
laus  et  seruitium)  imitan  te  in  tolerantia  iniuriarum  et  vituperiorum  et 
totius  paupertatis,  tam  actualis  quam  spiritualis,  si  tua  sanctissima  maie- 
stas  velit  me  eligere  ac  recipere  in  talem  vitam  et  in  talem  statum. 

Hoc  exercitium  fiet  bis  in  die:  in  aurora  et  per  horam  ante  coenam 
vel  ante  prandium  a. 

DlE  LUXAE  b  PRIMA  COXTEMPLATIO  FIET  DE  IXCARXATIOXE 

Oratio  praeparatoria  erit  quae  in  aliis. 

Primum  praeambulum  est  adducere  historiam  eorum,  quae  debeo 
contemplan.  Quod  ad  praesens  erit  considerare  quomodo  tres  Personae 
diuinae  contemplantur  totum  orbem  plenum  hominibus,  ac  consideran- 
tes quod  omnes  nomines  ad  infernum  descendant,  deliberant  inter  se, 
quod  secunda  persona  assumat  naturam  hominis  ad  salutem  humani 
generis:  quapropter  mittitur  Gabriel  C2  archangelus  ad  Mariam  vir- 
ginem. 

Secundum  erit  compositio  loci.  Quae  hic  erit  attendere  magnam 
capacitatem  ac  planiciem  mundi  inhabitatam  a  tot  et  tam  diuersis  gen- 
tibus.  Similiter  locum  attendere  et  cubile  Virginis  Mariae  in  chútate 
Nazareth  prouinciae  Galilaeae. 

Tertium  est  petere  quod  voló.  Id  in  praesenti  erit  interior  huius  rei 
cognitio,  quod  pro  me  Dominus  hominem  assumpserit,  vt  ego  illum 
ardentius  diligam  ac  sequar. 

Expedit  hic  adnotare  quod  haec  eadem  erit  [oratio  praeparatoria]  c; 
sed  tria  praeambula  seruabuntur  cum  mutatione  iuxta  subiectam 
materiam. 

Primum  punctum  est  videre  omnes  personas,  tam  has  quam  illas.  Et 
primo  inhabitantes  faciem  terrae  in  tanta  varietate  morum  et  gestuum, 
considerando  hos  albos,  illos  nigros;  hos  in  pace,  illos  in  bello;  hos 
ridentes,  illos  flentes;  hos  sanos,  illos  aegros;  C2v  hos  nascentes,  illos 
morientes.  Deinde  considera  tres  Personas  in  diuinis  et  inde  circum- 
spectantes  orbem  vniuersum  ac  sedentes  d  omnes  homines  in  superficie 
terrae  in  tanta  caecitate  morientes  et  ad  inferos  descendentes.  3."  con- 
siderare Mariam  dominam  et  angelum  salutantem  eam.  Et  reflectcre 
haec  in  me,  vt  possim  aliqucm  fructum  capere. 

a  Deest  aunolatio,  quam  hic  habet  Attt.  Supra,  p.  J22. — b  el  primer  dia  Aul.\  demde 
lamen  Fa.  loquitur  eliam  de  die  secundo  ele. —  c  2  77,.  praeced.  supplemus  ex  I'e.  —  d  Hoc 
v.  sedentes  non  co/iaeret  cum  tres'personas  sed  cum  omnes  homines.  Forte  indicatm 
Ps.  CVI,  10;  el  Lúe.,  I,  79.  Sed  vide  annotalionem  kujus  loci  in  Ve.,  pp.  J2J-J2?. 


Exerotia  —  TextüS  B.  Fauri 


59' 


2.  '"  est  auditu  percipere  quaenam  loquantur  homines  Lnhabitantes 
faciem  tcrrac:  quorrtodo  iurcnt,  maledicant,  blasphement.  Item  quid 
loquantur  tres  Personae,  puta,  opcromur  salutem  ac  redemptionem 
humani  generis.  Item  quomodo  loquantur  inter  se  Virgo  et  ángelus, 
llaec  ad  me  reflectam  ad  capiendum  fructum. 

3.  '"  cst  considerare  facta  hominum  terrenorum,  pugnas,  caedes,  dc- 
scensum  ad  infernum.  Item  quid  faciant  Personae  in  diuinis,  scilicct 
incarnationem  sanclissimam.  Item  quid  ange-C2  lus,  nempe  officivim 
legati  exhibens.  Quid  Maria,  scilicet  se  humilians  ct  agens  gratias 
diuinac  maiestati. 

Colloquíum  fiet,  cogitando  cuiloquamur,  diuinis  Personis,  aut  Verbo 
incarnato,  aut  Virgini  matri,  petendo  quod  iuuare  nurint  [?]  a  ad  imitan- 
dum  Christum  incarnatum.  Patcr  noster. 

2.a  CONTEMPLATIO  EST  DE  XATIUITATE 

Oratio  praeparatoria  quae  solet. 

Primum  praeambulum  est  adducere  historiam  in  médium.  Ouae  hic 
erit  considerare  exitum  Beatae  Virginis  a  Nazareth,  quasi  per  nouem 
menses  quibus  grauida  erat,  insidentis  asinae;  et  Joseph;  et  ancillae  cum 
boue  b,  vt  pergerent  Bethlehem  propter  edictum  Augusti  Caesaris. 

2.'"  erit  considerare  iter  illud  a  Nazareth  C2v  vsque  Bethlehem,  vi- 
dendo  longitudinem,  latitudinem  itinerum,  si  planum,  si  asperum  et 
montosum  sit  iter.  Item  attendendo  hospitium,  si  altum  an  humile  et 
quomodo  paratum  c. 

Primum  punctum  est  considerare  personas,  scilicet  Dominara  110- 
stram,  Joseph,  ancillam  et  paruulum  Jesum  iam  natum;  aestimando  me 
pauperculum  et  seruulum  indignum,  attendentem  illos,  contemplantem 
illos,  inseruientem  eorum  necessitatibus,  ac  si  praesens  adessem,  cum 
omni  honore  et  reuerentia  mihi  possibili.  Postea  haec  ad  me  reflectam 
ct  hauriam  aliquem  fructum. 

2.  m  est  videre  quid  loquantur  et  inde  mihi  fructum  haurire. 

3.  "'  est  considerare  eorum  facta,  vt  viam  quam  faciunt,  cum  labore 
tanto,  vt  Dominus  nascatur  in  summa  paupertate,  vt  post  finem  tanto- 
rum  laborum,  et  famis  ac  sitis,  caloris  et  fri-C3  goris,  iniuriarum  et  im- 
properiorum,  moriatur  in  cruce.  Et  haec  pro  fructu  meo  super  me 
reflectam. 

Finiam  cum  vno  colloquio  sicut  in  praecedenti. 


a  Sic  ms.\  at  ex  Aut.  videtur  legendum  norit.  i.  e.  qui  se  exerect. — •>  bouae  mi.  —  c 
Desideratur  hic  tertium  praeambulum,  scu  petilio,  probabiliter  ex  librarii  omissione. 


592 


MONU MENTA  ICXATIAXA 


Tertia  conte.mplatio  erit  repetitio  primi  [et  secundi]  a  EXERcrrn 

Post  orationem  praeparatoriam  et  praeambula  eadem  quae  in  prae- 
cedenti,  fiet  repetitio  primi  et  secundi  exercitii,  adnotando  semper 
aliquas  partes  principaliores,  vbi  plus  desolationis  vel  consolationis  vel 
cognitionis  [invenerit]  b,  addendo  colloquium  in  fine  et  Pater  noster. 

Seruabitur  idem  ordo  procedendi  in  ista  repetitione,  qui  in  superiore 
hebdómada,  mutata  tantum  materia  et  forma  seruata. 

QUARTA  COXTEMPLATIO  ERIT  REPETITIO  SECUNDAE  c 

Quinta  erit  trahere  V  sexstjs  super  primam  d  et  secundam 

C3v  Primum  punctum  erit  oculo  imaginationis  videre  personas 
cum  particularibus  circumstantiis,  et  eruendo  inde  fructum  pro  oculis. 

2.  m  auribus  percipere  quae  loquantur  vel  loqui  possint.  Et  similiter 
reflectere  ad  fructum. 

3.  m  naribus  odorare  ac  lingua  gustare  infinitam  suauitatem  Christi 
secundum  Diuinitatem  suam,  secundum  animam  et  vires  eius  et  vil  tu- 
tes et  gratias,  et  omnia  quae  fructuose  pro  persona  contemplante  pote- 
runt  applicari. 

4.  ™  est  amplexu  et  ósculo  tangere  loca,  quae  tales  personae  con- 
templatae  contingunt,  referendo  semper  ad  fructum  hauriendum. 

Finietur  hoc  vno  colloquio  cum  Pater  noster  sicut  3.™  [?]  e. 

Prima  nota  pro  tota*hac  hebdómada  et  sequentibus,  quod  solum  de- 
beám  legere  mysterium  illius  contemplationis,  quam  immediate  debeu 
faceré,  ita  quod  pro  tune  non  legam  aliud  mysterium  quam  illud  quod 
illa  die  vel  illa  C4  hora  debeo  faceré,  ne  consideratio  vnius  impediat 
considerationem  alterius. 

2.  a  primum  exercitium  incarnationis  fiet  media  nocte;  secundum  in 
aurora;  3.1"  tempore  missae;  4.'"  tempore  vesperarum;  5.'"'"  vna  hora 
ante  coenam.  Et  oportet  singulis  horum  quinqué  exercitiorum  immo- 
rari  per  horam. 

3.  a  aduertendum  est  quod  si  is  qui  exercitatur  est  senex  vel  debi- 
lis, vel  fortis  quidem,  sed  ex  prima  hebdómada  debilitatus;  consultáis 
erit  in  hac  secunda  hebdómada,  saltem  aliquando,  quod  non  surgat 


a  ¿  vv.  praeced.  addimus  ex  Ve.,  quae  quidem  paulo  ¡afra  in  ipso  Fabri  te.xtu  legun- 
lur:  mide  suspicamur  títulos  lertiae  kujus  el  quárlae  sequentis  contemplationis  a  libraiio 
esse  ¡inmútalos. — b  Hoc  71.  omiss.  in  ms.  supplemus  ex  Ve. — c  Vide  annot.  a. — d  tralicre 
super  V  sensus  priman)  ms.,  quod  eiiieudamus  ex  priore  UcHont  in  I  V.  Cf.  quae  dicuntUT 
in/ra:  trahendi  sunt  5  sensus  (p.  D2),  exercitium  trahendi  super  praedictis  quinqué 
sensus  (p.  E3).  auferendo  quinqué...  sensuuni  attractionem  (p.  E4v),  adducendo  5  sensus 
super...  exercitia  (p.  E7v). — e  Scribendum  fuiste  videtur  sicut  t.™  et  l.m,  id  est  sicut  in 
prima  et  secunda  contemplatione,  quod  quidem  est  in  Ve. 


Exercitia  —  Textus  H.  Fabri 


593 


media  nucte,  sed  mane  vel  in  aurora  faciat  vnam  contemplationem; 
2.a™  sub  missa;  3.a"1  vna  hora  ante  j)randium. 

4.'-'  In  hac  2.a  hebdómada  ex  decem  ■  additionibus  primae  hcbdo- 
madae  mutari  debent  secunda,  sexta,  se])tima  et  ex  parte  etiam  de- 
i ama.  In  secunda  statim  excitatus  ponam  ante  oculos  contemplationem 
quam  debeo  C4v  faceré,  ardentius  desiderando  cognitionem  Verbi  in- 
carnati,  vt  plus  í  11  í  inseruiam  et  illud  sequar.  In  sexta  b  frequenter  in 
memoriam  reducam  vitam  ac  mysteria  Jesu  Christi  Domini  nostri,  ab 
incarnatione  vsque  ad  locum  vel  mysterium  incumbentis  mihi  contem- 
plationis.  In  7. 1,1:1  tantundem  amabo  laetum  tempus  ac  triste,  claritdtem 
atque  obscuritatem,  quantum  aeque  sensero  expediré  contemplationi- 
bus  eo  tempore  faciendis.  In  decima  is  qui  exercitatur  ita  se  habeat 
sicut  sunt  mysteria,  quae  contemplatur;  quia  aliqua  petent  poeniten- 
tiam,  aliqua  non;  ita  quod  diligenter  et  accurate  c  fiant  decem  additiones. 

5. 1:1  In  ómnibus  exercitiis,  praeter  illud  quod  fiet  media  nocte  et  id 
quod  in  aurora,  sumatur  aequiualens  2.ae  additioni,  modo  hoc  sequenti. 
Statim  ut  cognouero  horam  esse  faciendi  exercitium,  antequam  acce- 
dam,  considerabo  prius  mecum  quo  tendo,  et  coram  quo,  resumendo  ex 
parte  exercitium  C5  quod  voló  faceré.  Postea  cum  fecero  tertiam  addi- 
tiunem  accedam  ad  exercitium. 

In  2.0  die  accipiam  pro  prima  et  2.a  contemplatione  praesentatio- 
nem  in  templo  et  fugam  in  Aegyptum.  Et  super  his  fient  duae  repeti- 
tiones  et  exercitium  trahendi  super  [eisdem]  d  quinqué  sensus. 

Interdum  vtile  est  ac  expediens,  quamuis  qui  exercetur  sit  fortis, 
faceré  mutationem  ab  hoc  2.0  die  inclusiue  vsque  ad  quartum,  ad  rae- 
lius  inueniendum  quod  quis  desiderat,  accipiendo  solum  vnam  contem- 
plationem in  aurora,  alteram  sub  missa,  tertiam  sub  vesperis  duas  illas 
repetendo.  Et  postremo  exercitium  trahendi  quinqué  e  sensus  hora 
quinta. 

Die  3.0  contemplabitur  qui  exercitatur  quomodo  puer  Jesús  erat 
parentibus  obediens  in  Nazareth.  Deinde  quomodo  fuit  inuentus  in 
templo.  3.0  faciet  C5v  horum  repetitionem.  4.0  trahet  5  sensus  f. 

Praeambulu.m  ad  considerationem  statu  um 

Postquam  considerauimus  exemplum  quod  Christus  Dominus  noster 
nobis  tradidit  pro  primo  statu  custodiae  mandatorum  ©ei,  cum  ipse 
obediret  parentibus;  item  similiter  pro  2.0  statu  perfectionis  euangeli- 
cae,  cum  relicto  patre  et  matre,  vt  purius  Dei  seruitio  vacaret,  [re- 


;l  Vide  supra,  p.  anuo/,  a. — 1>  Vide  sufra,  ibid. — c  Sic  Ve.;  acute  perperam  ms. 
— d  Hoc  v.  deesí  in  ms.,  el  e.xstaí  in  Ve. — e  Ita  Ve.,  trahendi  super  quinqué  perperam 
ms. — f  trahet  ad  5  sensus  ms.;  traham  quinqué  sensus  Ve. 

Moncm.  Igxat. — Series  TI.  3S 


594 


MONU.MEX  I  A  IGXATIAXA 


mansit  in  templo]  a;  incipiemus  (simul  contemplando  eius  vitam)  in- 
uestigarc  ac  petere  a  Domino,  in  quemnam  vitae  huius  statum  placeret 
suae  diuinae  maiestati  nos  vocare.  Et  ita  pro  aliqua  istius  rei  introdu- 
ctione  in  exercitio  sequenti  videbimus  intentionem  Christi,  et  ex  oppo- 
sito  illam  quae  est  inimici  naturae  humanae,  et  quomodo  nos  disponere 
debemus,  vt  perueniamus  ad  perfectionem  in  ea  vita  et  in  eo  statu  ad 
quem  Deus  noster  nos  elegerit. 

C6  Ouarto  igitur  die  fiet  meditatio  duorum  vexillorum,  alterius 
Christi,  summi  ducis  nostri,  alterius  Luciferi,  capitalis  inimici  humanae 
naturae,  etc. 

Oratio  praeparatoria  erit  quae  solet. 

Primum  praeambulum  continet  historiam,  quae  hic  erit  considerare 
Christum  volentem  ac  vocantem  omnes  sub  vexillo  contra  Luciferum  l: 

2.  m  erit  compositio  loci,  quae  hic  erit  considerare  magnum  campum 
totius  regionis  Hierusalem,  vbi  summus  dux  bonorum  est  Christus  Do- 
minus;  alium  in  regione  Babylonis,  vbi  dux  omnium  prauorum  est  Lu- 
cifer. 

3.  "'  petere  cognitionem  verae  vitae,  quam  summus  ac  venís  dux 
docet  et  gratiam  imitandi  illum  b. 

Primum  punctum  est  imaginan  caput  et  ducem  illum  hostium,  se- 
dentem  in  illo  magno  campo  Babylonis,  non  aliter  quam  in  cathedra 
ignis  et  fumi  in  figura  horrenda  C6v  ac  terribili. 

2.  ™  est  considerare  illum  vocantem  innumerabiles  daemones  et  spar- 
gentem  eos,  hos  in  hanc  eiuitatem,  illos  in  aliam.  Et  ita  per  totum  vni- 
uersum,  nulla  prouincia,  millo  loco,  statu,  persona  (etiam  in  particulari) 
relicta  intacta. 

3.  m  est  considerare  sermonem,  quo  illos  exhortatur,  vt  retibus  et 
cathenis  vinciant  homines.  Et  quod  primo  tentent  cupiditate  diuitia- 
rum,  quo  facilius  impingant  in  vanum  mundi  honorem.  Deinde  ad 
arrogantem  superbiam,  ita  quod  primus  gradus  sit  diuitiarum,  2.us  ho- 
noris,  3. 1,5  superbiae.  Et  his  tribus  progreditur  ad  omnia  alia  vida. 

Secunda  pars  exercitii  huius  ex  opposito  Christum  ducem  respiciat 
et  consideret. 

Primum  punctum  est  considerare  Christum  scdentem  in  magno 
campo  Hierusalem  C7  in  loco  humili  specioso  et  amoeno  c. 

2.m  considerare  Dominum  vniuersi  eligentem  tot  personas  in  apo- 
stólos et  discípulos  et  mittentem  illos  per  vniuersum  orbem;  vt  semincnt 
sacram  doctrinam  eius  omni  statui,  omni  conditioni  hominum. 


a  3  w.  praeced.  omissu  in  »is.  supplemus  ex  Ve. — Dcsiderutur  in  ms.  primum  peti- 
tionis  membrum.  Vide  Aut.  hoc  loco,  supra.  p.  Jjo. — c  Cf.  supra,  pp.  JJ¿\lyj. 


1  Lucifer,  ex  Aut.  caeterisque  translationibus.  vult  etiam  et  vocat  omnes  sub  suum 
vcxillum. 


ExKRcniA  —  Textos  B.  Faijri  595 

3."'  est  considerare  sermuncm,  quem  Christus  Dominus  nosterbabet 
ad  seruos  suos  et  amicos,  quos  in  talero  delegationem  mittit,  committens 
illis  curam  omnium,  atque  vt  eos  trahant  ad  summam  spiritus  pauper- 
tatem,  vel,  si  etiam  diuinae  maiestati  ad  aliud  magis  placuerit  eligere, 
trahant  eos  ad  paupertatem  actualem.  Secundo  exhortentur  ad  deside- 
rium  opprobriorum  et  vituj)eriorum,  ex  quo  nascitur  humilitas;  ita  quod 
sint  tres  gradus:  primus  paupertatis  contra  diuitias;  2.11S  oi)probriorum 
contra  honorem  mundi;  3/"  humilitatis  contra  superhiam  et  ab  his  tribus 
gradibus  inducant  ad  omnem  aliam  virtutem. 

C7v  Colloquium  fiet  ad  Dominam  nostram ,  vt  impetret  [mihi]  !l 
gratiam  a  Filio  suo  ac  Domino,  quod  ego  recipiar  sub  vexillo  eius;  et 
primo  in  summa  paupertate  spirituali;  et,  si  diuinae  maiestati  magis  ad 
aliud  placuerit  eligere,  etiam  in  paupertate  actuali;  2.0  in  tolerandis 
opprobriis  et  iniuriis  in  quibus  maior  est  illius  imitado,  modo  possim 
illa  tolerare  (absque  tamen  peccato  alterius)  et  cum  beneplácito  diui- 
nae maiestatis.  Addam  Aue  Maria. 

Idem  petam  a  Filio,  vt  id  ipsum  a  Patre  mihi  poscat.  Addam  Anima 
Christi. 

Petam  et  a  Patre,  vt  mihi  id  concedat.  Addam  Pater  noster. 

Hoc  exercitium  fiet  media  nocte.  Et  iterum  post  in  aurora;  et  fient 
duae  repetitiones  eius  in  hora  missae  et  in  hora  vesperarum.  Et  finien- 
tur  haec  cum  tribus  praenotatis  colloquiis. 

DI  Eodem  quarto  die  hora  ante  coenam 
fiet  meditado  trium  binariorum,  vt  meliorem  quis  eligat 

Orado  praeparatoria  h  quae  solet. 

Primum  praeambulum  est  adducere  historiam,  quae  continet  tres 
binarios  hominum  quorum  vnusquisque  acquisiuit  sua  industria  decem 
milia  scuta,  non  puro  ac  debito  amore  Dei.  Et  vult  quilibet  saluari  [et] 
inuenire  c  Dominum  Jesum  in  pace,  in  expeliendo  a  se  grauitatem  et 
obstaculum  affectionis  circa  rém  acquisitam. 

2.  ™  compositio  loci,  quae  hic  erit  considerare  me  ipsum  stantem 
coram  Domino  Deo  nostro  et  ómnibus  sanctis  eius,  vt  desiderem  co- 
gnoscere  1  quod  erit  gratius  suae  diuinae  bonitati. 

3.  "'  est  petere  gratiam  eligendi  id  quod  magis  erit  ad  gloriam  di- 
uinae maiestatis  et  salutem  d  animae  meae. 

Primus  binarius  vellet  expeliere  affectum,  Dlv  quem  ad  rem  acqui- 
sitam habet,  ut  inveniret  Dominum  Deum  et  saluaretur,  sed  non  ap- 
plicat  media  vsque  ad  horam  mortis. 

;i  nobis  mí.,-  mihi,  mefitis  quidem  ex  contexto  sententia,  Ve.  et  Re. —  b  propna  ms.; 
praeparatoria  Aut.  Ve.  etc. —  c  saluari  in  inuenire  ms.;  et  sumimus  ex  Ve.  et  Re. —  d  sa- 
lutis  ms.;  salutem  Ve. 

1    Cf.  not.  1.  supra,  pag.  ^;S. 


596 


MONU MENTA  IGNATIANA 


Secundus  binarius  vult  quidem  affectum  expeliere,  sed  ita  dumtaxat 
vt  retineat  rem  acquisitam,  ita  quod  eo  veniat  Deus  vbi  vult  ipse;  nec 
deliberat  relinquere  illam  vt  ad  Deum  tendat,  etiamsi  esset  pro  illo 
status  melior. 

Tertius  vult  expeliere  affectum,  sed  ita  vt  etiam  non  habeat  af- 
fectionem  retinendi  rem  acquisitam  vel  non  retinendi;  solum  intendit 
aut  velle  illam  aut  nolle,  secundum  quod  Deus  magis  illi  inspirauerit, 
aut  illi  magis  visum  fuerit  in  gloriam  et  obsequium  diuinae  maiestatis 
conuenire.  Interim  cogitat  secum  quod  omnia  relinquat  affectu,  huic 
máxime  rei  innitendo,  non  desiderandi  illam  vel  quamcunque  etiam 
aliam,  nisi  mouerit  illum  Domini  Dei  nostri  seruitium  ad  retinendum 
vel  non  retinendum,  accipiendum  vel  non  accipiendum. 

D2  Fient  tria  colloquia  sicut  in  meditatione  vexillorum. 

Annotandum  est  quod  quando  sentimus  affectum  vel  repugnantiam 
contra  actualem  paupertatem  vel  ad  diuitias,  multum  confert  ad  extin- 
guendum  talem  affectum  inordinatum,  petere  in  colloquio  (quamuis  sit 
contra  carnem)  a  Domino,  quod  eligat  nos  ad  paupertatem  actualem, 
diimmodo  sit  seruitium  et  laus  diuinae  bonitatis. 

Quinto  die  fiet  contemplatiu  super  profectione  Domini  nostri  a 
Xazareth  ad  Iordanem,  et  super  baptismo  eius. 

Haec  contemplatio  fiet  semel  in  medio  noctis,  et  in  aurora,  et  hora 
missae  et  vesperarum  fiet  repetido  eiusdem.  Deinde  ante  coenam  tra- 
hendi  sunt  5  sensus,  in  singulis  quinqué  exercitiorum  horum  praepo- 
nendo  solitam  orationem  praeparatoriam  et  tria  praeambula,  sicut  in 
contemplatione  incarnationis.  Et  finientur  cum  tribus  colloquiis  trium 
binariorum  vel  secundum  notam  illis  subiectam. 

Examen  particulare  post  prandium  et  post  D2v  coenam  fiet  super 
defectibus  et  negligentiis  circa  exercitia  illius  diei.  Sic  fiet  etiam  in  se- 
quentibus. 

Sexto  die  fiet  contemi)latio  super  profectione  Christi  a  Iordane 
vsque  ad  desertum  inclusiue  secundum  formam  quinti. 

Séptimo  die  fiet  contemplatio  super  sequela  Andrcac  et  aliorum, 
qui  eum  secuti  sunt. 

Octauo,  fiet  contemplatio  super  sermone  Domini  in  monte  continens 
S  beatitudines. 

Nono,  super  ambulatione  Domini  super  vndas  maris. 

Décimo,  de  praedicatione  Domini  in  templo. 

Yndecimo,  de  suscitatione  Lazari. 

Duodécimo,  de  historia  dominicae  palmarum. 
D3    Prima  nota  est  quod  in  contemplationibus  istius  2/"'  hebdoma- 
dae  potest  quis  diutius  vel  breuius  immorari,  prout  is  qui  exercitatui 
voluerit  vel  expediré  putauerit.  Et  si  quidem  diutius  immorari  libuerit, 
poterit  sumere  mysteria  visitationis  Bcatae  Yirginis,  historian!  pasto- 


Exercitia  —  Textos  I>.  Fabri 


597 


rum,  historian!  circumcisionis,  historiam  trium  regum.  Si  breuius,  relin- 
quet  aliqua  ex  praedictis,  quia  hoc  est  tantum  proponere  quandam  in- 
troductionem  ac  methodum,  quo  melius  ac  diligentius  possit  quis  con- 
templan. 

2.  a  Materia  electionum  debet  inchoari  a  contemplatione  profieiscen- 
tis  ad  Iordanem  a  Nazareth,  includendo  eandem  diem,  quae  est  quinta, 
sicut  infra  declarahitur. 

3.  a  Antequam  quis  aggrediatur  electiones,  vt  possit  Christi  Domini 
verae  doctrinae  affici,  summe  expedit  considerare  et  aduertere  D3v  in 
sequentes  ;1  tres  species  humilitatis,  quas  considerabit  interdum  per 
totum  diem,  et  ita  similiter  faciet  colloquia  sicut  infra  dicetur. 

Prima  species  humilitatis  est  necessaria  ad  consequendam  aeternam 
salutem,  scilicet,  ita  humiliari  ac  deprimí  quantum  fieri  potest,  vt  in 
ómnibus  obediam  legi  Domini  Dei  nostri,  ita  quod  quamuis  dominus 
omnium  creaturaruni  euaderem,  vel  periculum  perdendae  vitae  tempo- 
ralis  instaret,  nullo  modo  debeam  transgredí  mandatum  ullum  siue  hu- 
manum  siue  diuinum,  obligans  ad  peccatum  mortale  b. 

2.a  species  perfectior  est  praecedenti,  scilicet  ita  se  humiliare,  vt 
nolit  homo  nec  affectet  diuitias  magis  quam  paupertatem,  honores  quam 
opprobria,  vitam  longam  quam  breuem,  si  modo  aequale  sit  seruitium 
Domini  Dei  nostri.  Item  quod  pro  nulla  re  creata,  nec  etiam  pro  vitanda 
morte  deliberabo  committere  vnum  peccatum  veníale. 

D4  3.a  perfectissima  est  quando  videlicet  (modo  aequaliter  serui- 
tium Domini  et  salus  animae  resultet)  ad  conformandum  me  perfectius 
Christo  Domino,  voló  et  eligo  magis  paupertatem  cum  Christo  paupere 
quam  diuitias;  et  opprobria  cum  Christo  saturato  opprobriis,  quam  ho- 
nores; et  desidero  magis  dici  et  reputari  insipiens  et  stultus  pro  Christo, 
qui  est  et  ipse  talis  reputatus,  quam  sapiens  et  prudens  in  hoc  mundo. 

Aduerte  quod  pro  eo  qui  desiderat  consequi  hanc  tertiam  humilita- 
tem  ad  perfectius  illum  imitandum,  multum  expediat  faceré  praedicta 
tria  colloquia  binariorum,  petendo  vt  Dominus  velit  eum  ad  hanc  ter- 
tiam speciem  eligere  ad  perfectius  illum  imitandum,  modo  sit  aequale 
seruitium  vel  maius,  aequalis  gloria  vel  maior  diuinae  maiestatis. 

Praeambulum  AD  ELECTIONEM  FACIKXDAM 

In  omni  bona  electione,  quantum  est  ex  nobis,  D4v  oculus  noster 
debet  esse  simplex,  solum  attendendo  finem  propter  quem  creatus  sum, 
scilicet  ad  laudem  et  gloriam  Domini  Dei  nostri  et  ad  salutem  animae 
meae.  Et  ita  quicquid  id  sit,  quod  elegero,  debet  iuuare  me  pro  obti- 
nendo  fine  ad  quem  creatus  sum;  non  finem  ad  media,  sed  media  ad 


a  Sic,  ex  Aut.;  sequentibus  perperam  ms.  et  Ve. — b  Sic,  pro  sub  peccato  mortali  ex 
modo  loqueudi  hispano  obligue  a  pecado  mortal. 


598 


MÓNU  MENTA  IGXATIAXA 


finem  ordinando.  In  qua  re  peccant  quamplurimi,  veluti  qui  primo  eli- 
gunt  ducere  vxorem,  deinde  eligunt  secundario  seruire  Deo,  quod  la- 
men finis  et  non  médium  est  matrimonii.  Item  qui  primo  eligunt  bene- 
ficia habere,  deinde  seruire  in  illis  Deo,  volentes  videlicet  non  accederé 
ad  Deum,  sed  quod  Deus  perueniat  recte  ad  ipsorum  inordinatos  affe- 
ctus  et  peruersos,  e  medio  nimirum  finem  et  e  fine  médium  facientes. 
Primum  enim  obiectum,  quod  respicere  et  nobis  proponere  debemus, 
est  seruire  Deo,  quod  est  finís;  deinde  secundario  accipere  beneficium 
et  vxorem,  si  magis  mihi  expe-D5  dient;  quod  est  médium  ad  finem. 
Tándem  nihil  debet  me  mouere  ad  accipiendum  talia  media  vel  ad  illa 
reiiciendum  nisi  solum  seruitium  et  laus  Domini  Dei  nostri  et  salus 
animae  meae. 

Aí)  ACCIPIEXDAM  ALIQUALEM  COGMTIONEM, 
QUARUMXAM  RERUM  FIERI  DEBEAT  ELECTIO  SUXT  QUATUOR  PVXCTA 
ET  VNA  NOTA 

Primum  punctum:  necessarium  est  omnia  quorum  faceré  volumus 
electionem,  indifferentia  esse  vel  bona  in  se,  et  quae  versantur  intra 
sanctam  Ecclesiam  catholicam. 

2.  "':  sunt  quaedam  quae  cadunt  sub  electione  immutabili,  vt  sacerdo- 
tium,  matrimonium  etc.  Alia  sub  mutabili,  vt  assumere  beneficia  vel  re- 
linquere,  accipere  bona  temporalia  vel  non  accipere. 

3.  m:  in  electione  immutabili  iam  semel  facta  non  est  amplius  quod  eli- 
gamus,  quia  D5v  non  potest  solui;  solum  aduerti  debet,  quod  si  electio 
non  est  debite  facta  ac  ordinate  sine  curuis  affectibus,  cum  primum  quis 
poenituerit,  laboret  vitara  componere  in  sua  electione.  Quam  electio- 
nem non  possumus  nominare  vocationem,  quia  fuit  inordinata  et  obli- 
qua.  Omnis  vocatio  autem  diuina  est  pura  et  munda  sine  carnis  admix- 
tione  vel  cuiuscunque  sinistri  affectus.  Ynde  fit  vt  plurimum  errent 
multi,  suam  obliquam  electionem  asserentes  esse  suam  vocationem. 

4.  m:  si  quis  fecit  electionem  dcbitam  et  ordinatam  earum  rerum,  quae 
sunt  electionis  mutabilis,  absque  aliqua  admixtione  mundi  vel  carnis, 
non  est  cur  de  nouo  fiat  electio,  sed  in  illa  c  uremus  perfici  quantum 
possumus. 

Nota.  Aduertendum  est,  quod  si  talis  electio  mutabilis  scilicet  non 
est  facta  syncere  ac  ordinate  satis,  tune  expedit  faceré  D6  electionem 
debitam  ei  qui  expetit  producere  fructus  notabiles  et  gratos  Domino 
Deo  nostro. 

Tria  TEMPORA  ad  faciexdi'm  electioxem  debí  i  am 

Primum  tempus  est  quando  Dominus  Deus  noster  ita  trahit  ac  mo- 
uet  voluntatem,  quod  sine  dubitatione  et  sine  potentia  dubitandi,  talis 


EXEKCIIIA  —  ThXll.s  B.  FabR] 


599 


anima  deuota  sequitur  id  quod  sibi  praemonstratum  est,  sicut  diinis 
l'aulus  et  Matthaeus  ;'  fecerunt  sequendo  Christum. 

2.  '"  tempus  est  quando  sumitur  et  percipitur  multum  claritatis  et 
COgnitionis,  i)artim  per  experientiam  eonsolationum  et  desolationum, 
partim  ])er  experientiam  discretionis  spirituum. 

3.  "1  teni|)us  est  tranquillum,  quando  quis  considerat  finem  propter 
quem  creatus  est,  scilicet  ad  laudandum  Deum  et  saluandam  animam 
suam;  et  hoc  desiderandu  eligit  pro  medio  hanc  vitam  vel  statum  con- 
tentum  infra  limites  D6v  Ecclesiae,  quo  possit  iuuari  in  seruitio  Dei  et 
salute  animae.  Vocatur  hoc  tempus  tranquillum,  quia  anima  non  agita- 
tur  aduersis  spiritibus,  sed  libera  vtitur  suis  potentiis  naturalibus  tran- 
quille.  Si  in  primo  vel  2."  tempore  non  fit  electio,  sequuntur  circa  hoc 
tres  modi  faciendi  illam. 

PkIMI'S  MODUS  lACIEXDI  OPT1MAM  HUIUS.MODI  K1.KCTIOXEM 
COXTIXET  IX  SE  SEX  PUXCTA 

Primum  est  proponere  ante  mentís  oculos  rem  super  qua  voló  fa- 
ceré electionem,  vt  (exempli  causa)  officium  seu  beneficium,  quod  ac- 
ceptare  volumus  aut  reiicere,  vel  aliquid  aliud  cadens  sub  electione  mu- 
tabili. 

2.  "'  üportet  intueri  pro  ubiecto  finem  propter  quem  creatus  sum, 
quod  est  ad  laudandum  Deum  et  ad  saluandam  animam  meam,  quia  [?]  b 
oportet  me  esse  indifferentem  sine  aliquo  affectu  inordinato,  ita  quod 
non  sim  inclinatus  magis  vel  affectus  ad  acceptandum  rem  propositan:, 
quam  ad  refutandum ,  sed  sim  in  D7  aequilibrio  ad  prosequendum 
illud  quod  scnsero  magis  esse  ad  laudem  Dei  et  ad  salutem  animae 
meae. 

3.  '"  Petam  a  Domino  Deo  nostro,  quod  dignetur  mouere  voluntatem 
meam  et  suggerere  animae  meae  id  quod  faceré  debeo,  quodque  magis 
sit  in  gloriam  eius,  circa  rem  propositam,  recte  discurrendo  ac  fideliter 
intelligendo,  et  eligendo  conformiter  ad  sanctissimum  beneplaciti  eius 
propositum. 

4.  '"  Considerabo  per  rationis  ductum  quotnam  fructus  et  commoda 
oriantur  ex  acceptione  rei  propositae,  ad  solam  laudem  Dei  et  salutem 
animae.  Et  e  contrario  considerabo  incommoda  et  pericula,  quae  oriun- 
tur  ex  acceptatione  vel  retentione.  Similiter  considerabo  fructus  et  com- 
moda, iacturam  et  incommoda,  quae  ex  refutatione  vel  reiectione  eius- 
dem  orirentur. 

5.  ™  Postquam  ita  inuestigaui  et  ratiocinatus  sum  ad  vtrasque  partes, 
considerabo  quonam  D7v  magis  flectatur  ratio,  et  ita  prout  maior  fue- 


a  P.  et  Matt.  tns. —  b  ¡jfc  upogr.  nostrum,  sed  tnendum  videtur  pro  quin.  Cj.  1  V.  et  Aut. 
Hispana  loaitio  con  esto  sigm/icat  más  aún,  quinimo  vel  quin.  Recte  etiam  Ro.  simul. 


MOX  ü  M  I  ATA   IGN  A  I  I A  N  A 


rit  motus  rationalis  et  sensualis  nullus  a,  poterit  et  debet  fieri  deliberado 
super  re  proposita. 

6.m  Facta  tali  electione  seu  deliberatione,  debet  is  qui  eam  fecit  di- 
ligenter  ad  orationem  recurrere  ante  conspectum  Domini  Dei,  et  illam 
electionem  ufferre  ei,  vt  diuina  maiestas  dignetur  ipsam  recipere  et 
confirmare,  modo  redundet  in  sui  maius  seruitium  et  laudem. 

Secundus  modus  faciendi  sanam  et  optimam  electionem  quatuor  ha- 
bet  regulas  et  vnam  notam. 

Prima  regula  est,  quod  Ule  amor  mouens  et  incitans  me  ad  eligen- 
dum  alterum,  desursum  sit  ex  amore  Dei,  ita  quod  prius  sentiam  in  me 
quod  Ule  amor  intensior  vel  remissior  ad  rem  propositam  eligendam, 
sit  propter  Dominum  suum  et  Creatorem. 

2.  a  est  considerare  hominem,  quem  nunquam  vidi  nec  cognoui,  cuius 
ego  plenam  perfectionem  desidero,  et  attendere  quidnam  suaderem  Lili 
D8  ad  maiorem  Dei  laudem  et  animae  suae  salutem.  Dehinc  conside- 
rabo  me,  obseruando  pro  me  regulam,  quam  pro  alio  seruabam. 

3.  a  Considerare  me  ac  si  essem  in  articulo  mortis;  et  formam  atquc 
regulam,  quam  tune  vellem  tenuisse  in  materia  praesentis  electionis, 
illam  praeferam  regulando  me  ad  eam.  Ita  faciam  in  omni  mea  deter- 
minatione. 

4.  a  Attendere  et  considerare  me  in  [die]  b  iudicii,  et  quod  tune  vel- 
lem elegisse,  eligam  modo,  vt  tune  possim  plene  gaudens  esse  et  laeta- 
bundus. 

Nota  est:  assumptis  quatuor  illis  regulis  praedictis  pro  salute  mea  et 
quiete  aeterna,  faciam  electionem  meam.  Et  oblationem  mei  faciam  Do- 
mino Deo  nostro  sicut  in  sexto  puncto  primi  modi  peractum  est. 

D8v  Ad  kkior.uandam  propriam  vitam  et  statum 

Aduertendum  est,  quod  circa  constitutos  in  praelatione  vel  in  matri- 
monio (siue  abundent  bonis  [temporalibus]  c  siue  non)  qui  non  habent 
locum  vel  promptam  voluntatem  faciendi  electionem  eorum  quae  ca- 
dunt  sub  electione  mutabili,  expedit  plurimum  quod  loco  electionis  de- 
tur  forma  aliqua  emendandi  propriam  vitam  et  statum.  Quod  fiet  pro- 
ponendo  illorum  creationem,  vitam  et  statum  deberé  esse  ad  gloriam 
et  laudem  Domini  Dei  ct  ad  salutem  propriam.  Et  ut  perueniant  ad 
hunc  finem,  debet  quis  multum  ruminare  in  exercitiis  et  modis  eligen- 
«li,  quantam  domum  aut  familiam  habere  debeat,  quomodo  regenda  ac 
gubernanda,  quomodo  erudienda  verbo  et  exemplo.  Similiter  ex  facul- 
tatibus  suis  quantum  debeat  insumere  alendae  familiae,  quantum  ele- 
emosynis  faciendis  et  aliis  oj)eribus  piis,  nil  aliud  inquirendo  et  inue- 


;>  nulla  ms. —  *>  Hoe  V.  omití,  ms.:  SUpplemtU  ex  l'e. —  c  spiritualibus  ms.  mendos,-: 
recle  Ve.  et  Aut.  temporalibus. 


Exercitia  —  Textos  B.  Ka  huí 


Stigando  in  ómnibus  et  vbiquc  quam  Dci  gloriam:  vt  quisque  secum 
rcputet  quod  tantum  progressum  facict  in  spiritualibus  ómnibus,  quan- 
tum expoliauerit  se  proprio  amore,  affectu  et  commoditate. 

El  TERTIA  HEBDOMADA 

Prima  contemflatio,  quae  fit  ix  medio  noctis,  erit  super  egressu 
Christi  e  Bethaxia  IX  Hierusalem,  VLTIMAM  COEXAM  rNCLUDENDÓ 

Post  orationem  praeparatoriam,  primum  praeambulum  est  conside- 
rare historiam  egredientis  Bethania  a  et  mittentis  dúos  discípulos  Hie- 
rusalem ad  praeparandam  coenam.  Et  deinde  coenantis  cum  XII,  qui- 
bus,  peracta  coena  paschalis  agni,  lauit  ipse  pedes,  ac  dehinc  corpus 
suum  et  sanguinem  preciosum  iisdem  tradidit;  post  quae  b  ludas  exiit 
ad  tradendum  eum. 

2.  m  Praeambulum  est  compositio  loci,  quae  hic  erit  considerare 
viam  a  Bethania  vsque  Hierusalem,  an  plana  sit  an  áspera;  ampia  an 
angusta.  Similiter  quale  et  cuius  figurae  fuerit  coenaculum. 

3.  m  Petam  dolorem,  sensum  c  et  confusionem  meiipsius,  quia  pro- 
pter  peccata  mea  Christus  pergit  ad  passionem. 

Elv  Primum  punctum  est  considerare  oculo  imaginationis  coenan- 
tes, et  eniti  aliquem  fructum  ex  tali  visione  capere. 

2.  m    Audire  quid  illi  loquuntur,  et  ita  similiter  reflectam  ad  fructum. 

3.  ™    Considerare  eorum  facta  et  gesta,  et  inde  fructum  colligere. 

4.  '"  Considerare  quae  Christi  humanitas  patitur  vel  pati  desiderat, 
prout  fuerit  locus  quem  quis  contemplatur.  Et  hic  incipiam  cum  magna 
violentia  1  ad  condolendum,  contristandum  et  plangendum,  et  ita  labo- 
rando per  puncta  cetera  d  quae  sequuntur. 

5.  ™  Considerare  latentem  diuinitatem,  hostes  destruere  potentem  et 
nolentem,  sed  permittentem  ac  tolerantem  sacerrimam  suam  humanita- 
tem  crudelissime  affligi. 

6.  m  Considerare  quod  haec  omnia  patitur  propter  mea  peccata.  Et 
quid  ego  debeam  faceré  ac  pati  propter  ipsum. 

E2  Colloquium  fiet  ad  Christum.  Addam  Pater  noster. 

Nota.  Est  aduertendum,  sicut  supra  iam  ex  parte  declaratum  est, 
quod  in  colloquiis  debemus  ratiocinari  ac  petere  secundum  subiectam 
materiam,  prout  fuero  uel  tentatus  vel  consolatus,  et  prout  desidero 


a  Bethaniam  ms.  —  b  In  ms.  desuní  illa  mi.  Ant.  et  Vu.  póstreme  sermonem  ad  eos 
habuit.  —  c  dolorem  sensuum  ms.,  quod  quidem  mendose  scriptum  censemus  et  emenda- 
mus  ex  Ve.  et  Aut.  —  d  circa  ms.,  quod  meudttm  videtur  pro  cetera;  alia  Ve. 


1  Hanc  violentiam  ita  intellige,  ut  diligentiam  et  conatum  significet,  quem  in  rebus, 
quas  magni  momentí  ducimus,  adhibere  solemus;  non  quasi  corpórea  vi  lacrymas  effurt- 
dere  velis. 


Ó02 


MONTJ  MENTA  IGNATIANA 


acquirere  hanc  virtutem  vel  aliam,  et  prout  opto  et  voló  me  disponere 
ad  hoc  vel  ad  illud,  ad  dolendum  vel  laetandum,  circa  rem  quam  con- 
templor.  Tándem  petam  id  quod  magis  efficaciusque  circa  aliqua  parti- 
rularia  desidero.  Et  ita  seruando  hanc  formam  potes  dirigere  vnum  col- 
loquium  ad  Christum.  Vel  si  materia  et  deuotio  eius  te  excitat,  potes 
tria  faceré;  primum  ad  Matrem  Mariam;  2.m  ad  Filium;  3.™  ad  Patrem, 
seruando  formam  praescriptam  in  2.a  hebdómada,  in  meditatione  duo- 
rum  :|  binariorum,  cum  notula  binariis  subiecta. 

Secunda  coxtemplatio  in  aurora  fiet 
de  egressu  a  coexaculo  ix  hortum  ixclusil'k 

E2v  Oratio  praeparatoria  sicut  solet. 
Primum  praeambulum  est  considerare  historiam,  videlicet  Christum 
comitatum  vndecim  discipulis  descendentem  de  monte  Sion,  vbi  prius 
coenarat,  j)ervallem  Josaphat.  In  cuius  vallis  partícula  relictis  octo  di- 
scipulis, et  in  parte  horti  tribus  reliquis,  ad  orationem  se  accinxit,  vbi 
et  sanguinem  sudauit,  ac  post  trinam  orationem  discípulos  excitauit; 
sua  voce  hostes  prostrauit.  post  quae  Judas  eum  ósculo  tradidit.  Petrus 
al)scidit  auriculam,  quam  restituit  Christus,  comprehendentibus  eum 
inimicis  saeuis  quasi  malefactorem,  ac  duccntibus  per  descensum  vallis 
Josaphat  ad  ascensum  domus  Annae. 

2.m  erit  compositio  loci  a  monte  Sion  ad  vallem  Josaphat,  et  ipsius 
horti,  iuxta  latitudinem  et  arctitudinem  et  figuram.  . 

5.m  est  petere  dolorem  cum  Christo  doloribus  sauciato,  confractio- 
nem  cordis  cum  Christo  lacerato,  lachrymas  et  intemam  tristitiam  E5 
super  poena,  quam  Christus  pro  me  patitur. 

Prima  nota.  Post  orationem  praeparatoriam  et  praeambula,  in  hac  3.a 
hebdómada  seruabitur  idem  ordo  procedendi  per  puncta  et  colloquia, 
qui  prima  contemplatione  de  coena  Domini.  Hora  missae  et  vesperarum 
fient  repetitiones  primae  et  2.:,c  Hora  ante  coenam  fiet  exercitium 
trahendi  super  praedictis  quinqué  sensus. 

2.  a  nota.  Expedit  iuxta  aetatem  et  comi)lexionem  exercitantis, 
singulis  diebus  faceré  exercitia  quinqué  vel  pauciora. 

3.  a  nota.  In  hac  3.a  hebdómada  mutabuntur  ex  parte  secunda  et 
sexta  1  additio.  Statitn  vt  exeitatus  fuero,  voluam  ob  oculos  meos 
quonam  pergam  et  quorsum,  resumens  |>arum  contemplationem  quam 
voló  faceré,  prout  fuerit  mysterium,  elaborando  quamdiu  surgo  et  in- 
duor,  in  concitanda  in  animo  meo  tristitia  et  dolore  super  tristitia  et 
dolore  et  passione  Domini  nostri  Jesu  Christi. 

E3v    Sexta  mutabitur,  scilicet  non  admittentur  vllae  cogitationes 

■    Sic,  pro  trium.  Cj.  unnot.  a,  sub  Atit.,  supra,  p.  jq8 
1    V.  supra.  p.  587,  not.  a. 


Exkiutua  —  Textos  B.  Fabri  603 

letitiac  et  gaudii,  licct  sanctí  et  optimi,  vt  sunt  resurrectíonis  ct  gloriae; 
sed  potíus  inducam  meipsum  ad  dolorem  et  poenam,  adducendo  fre- 
quenter  in  memoriam  labores  et  dolores,  quos  Christus  tulit  ab  hora 
suae  natiuitatis  vsque  ad  mysterium  suae  passionis. 

[4.a]  nota.  Examen  particulare  super  exercitiis  et  additionibus 
praesentibus  fiet  sicut  dictum  est  ])raecedenti  hebdómada. 

Secundo  die  fiet  prima  contemplado  super  egressu  ad  domum 
Annae  inclusiue. 

Secunda  ab  egressu  de  domo  ad  Caipham  inclusiue. 

Tertia  et  caetera  erunt  repetitiones  more  consueto. 

Tertio  die  prima  contemplado  erit  super  egressu  ad  Pilatum  in- 
clusiue. 

Secunda  a  Pilato  ad  Herodem  inclusiue.  Deinde  fient  repetitiones. 
E4  Ouarto  die  prima  contemplado  erit  super  regressu  ab  Herode 
ad  Pilatum,  includendo  partem  gestorum  in  domo  Pilati. 

Secunda  erit  de  reliquo  mysterio  in  domo  Pilati  facto.  Post  haee 
fient  repetitiones. 

Quinto  super  gestis  Pilati  vsque  ad  crucifixionem  inclusiue  erit 
prima  contemplado. 

Super  gestis  in  cruce  vsque  ad  expirationem  erit  2.a  Deinde  re- 
petitiones. 

Sexto  die,  prima  super  gestis  a  depositione  de  cruce  vsque  ad  mo- 
numentum  exclusiue. 

Secunda  erit  super  sepultura  eius  vsque  ad  domum,  quo  Virgo  Mater 
diuertit  sepulto  Filio. 

Séptimo  die  1  loco  exercitiorum  fiet  toto  die  frequentissima  consi- 
deratio  sanctissimi  corporis  dissoluti  et  separati  ab  anima,  vbi  et  quo- 
modo  sepultum  sit.  Item  soli-E4v  tudinis  Dominae  nostrae,  tanto  dn- 
lore  et  desolatione  oppressae.  Similiter  discipulorum  quid  agant  me- 
minero. 

Nota.  Est  aduertendum,  quod  is  qui  vult  plus  immorari  in  passione, 
debet  pauciora  mysteria  singulis  contemplationibus  considerare,  verbi 
gratia:  in  prima  solum  coenam;  in  2.a  lotionem  pedum;  in  3.a  collatio- 
nem  sacramenti;  in  4.a  sermonem,  quem  habuit  ad  discípulos.  Item 
postquam  contemplatus  fuerit  totam  passionem,  accipiet  de  integro 
contemplandam  medietatem;  et  2.0  die  reliquam  partem;  tertio  die  totam 
simul. 

Per  oppositum,  qui  volet  breuius  absoluere,  accipiat  primo  coenam, 
2.0  hortum,  tertia  hora  domum  Annae,  4.a  domum  Caiphae,  5.a  domum 
Pilati;  auferendo  videlicet  repetitiones  et  quinqué  sensuum  attractio- 
nem;  et  singulis  diebus  quinqué  distincta  mysteria  contemplando. 
Postea  sic  absoluta  passione,  poterit  vno  die  totam  repetere. 


1    Cf.  Aut..  et  Ve:\  supra,  pp.  406-4OQ, 


MOXU.MEXTA  ÍGNATIANA 


E5    Regulae  ad  reformandum  deinceps  hominem  ix  cibo  et  po'iu 

Prima  regula  est,  quod  circa  panem  minus  decet  abstinentiam  faceré, 
quia  rion  est  cibus  super  quo  appetitus  soleat  adeo  deordinari  et  ten- 
tari  sicut  fere  in  aliis  cibis. 

2.  a  In  potu  videtur  commodior  abstinentia  quam  in  pane.  Ideo 
debet  quisque  multum  aduertere,  vt  quod  est  fructuosum  admittat,  et 
quod  nociuum  expellat. 

3.  a  In  aliis  cibis  debet  diligentius  et  integrius  seruari  abstinentia, 
quia  in  illis  solet  magis  deordinari  appetitus  et  tentatio  promptius  in- 
sistere.  Et  ita  potest  in  illis  dupliciter  abstinentia  seruari:  primo  ci- 
bis grossioribus  assuescendo;  2."  delicatis  (si  illis  vescimur)  parcius 
vtendo. 

4.  a  üuanto  magis  humo  subtraxerit  sibi  de  cibo  conuenienti,  modo 
infirmitatem  non  incidat,  tanto  citius  consequetur  médium  quod  in  co- 
medendo  seruandum  est.  Primo  quia  E5v  qui  se  sic  disponit  ac  prae- 
parat,  sentit  saepius  internas  ¡Ilustraciones,  consolationes  et  diuinas  in- 
spirationes  ad  agnoscendum  illud  médium.  Secundo  quia  si  sic  abstinens 
non  sit  tanta  cum  dispositione  et  fortitudine  corporis  quam  *  sufficiat 
exercitiis  spiritualibus,  facile  intelligit  quid  sustentationi  corporis  con- 
ducat  magis. 

5«,a  Tempore  prandii  poterit  considerare  Christum  cum  discipulis 
suis  comedentem  et  bibentem,  et  alios  respicientem  et  alloquentem,  ac 
illum  nitetur  imitan,  ita  quod  praecipua  pars  intellectus  sit  detenta  et 
occupata  consideratione  Domini  nostri  Jesu  Christi,  et  minor  pars  sus- 
tentando corpori,  vt  ita  quilibet  capiat  fructum  b  et  ordinem  guber- 
nandi  se. 

6.ta  Tempore  prandii  rursus  potest  consideran  vita  sanctorum,  vel 
aliqua  pia  contemplado  fieri  super  negotio  spirituali  expediendo,  vt  sic 
spirilui  intenti,  minus  sentiamus  delectationem  cibi  corporalis. 

E6  7.''  Super  omnia  caueas  ne  nimis  intentus  sis  cibo,  nec  festinan- 
ter  sumas  cum  impulsu  appetitus,  sed  in  ómnibus  elabores  tui  ipsius 
dominium  plenum  possidere,  tam  in  modo  comedendi  quam  in  men- 
sura. 

8.""  Ad  expellendum  inordinationem  multum  confert  quod  post 
prandium,  vel  alias  quando  non  sentis  appetitum  comedendi,  conside- 
res tecum  et  deliberes  de  refcctione  proximc  futura.  Ita  singulis  diebus 
quantitatem  praescribes,  quam  nullo  modo  excedas  quocunque  appetitu 
seu  tentationc  instigante.  Imo  ut  magis  vincas  omncm  appetitum  inor- 


:i  Sic  ms.  pro  quanta  vel  quae;  quae  Ve. — •>  Sic  tus.,  al  hocv.  non  exprimttuf  quod 
habei  Ahí.  concierto.  Forte  pro  fructum  legendum  est  Formam,  quod  tst  in  l'e. 


Exercitia — Textos  B.  Fabui  605 

dinatum  et  tentationem  inimici,  si  tentaris  ad  plus  capiendum,  cape 
mi  n  vis. 

E6v  Prima  contemplatio  quartae  hebdomadae  sit  super  prima 
ChriSTI  apparitione,  qua  videlicet  Matri  suae  Virgini  APPARUIT 

Primum  praeambulum  post  orationem  praeparatoriam,  est  conside- 
rare, Christum,  a  tempore  quo  expirauit  in  cruce,  et  separatum  est  cor- 
pus  ab  anima,  non  tamen  a  Diuinitate,  secundum  animam  Diuinitati  vni- 
tam  descendentem  ad  inferos.  Vnde  primum  sanctorum  animas  educens 
et  ad  sepulchrum  rediens  suscitansque  seipsum  apparuit  primo  bene- 
dictae  Matri  suae  in  corpore  et  anima. 

2.  m  Est  compositio  loci,  puta  sepulchri,  domus  Virginis,  et  cubiculi 
ejus  singulas  illorum  partes  in  particulari  considerando. 

3.  ™  Petere  gratiam  collaetandi  intense  a  gloriae  et  triumpho  Domini 
nostri  Jesu  Christi. 

E7  Primum  punctum,  secundum  et  tertium  sint  iuxta  modum  trium 
primorum  de  coena  Domini. 

Quartum  est  considerare  Diuinitatem,  quae  latuerat  in  passione,  ap- 
parentem  et  demonstrantem  se  miraculose  in  sanctissima  resurrectionc 
et  effectibus  eius  verissimis. 

5."1  est  considerare  officium  consolandi  quod  Dominus  exercet,  sic- 
uti  moris  est  amicis  se  inuicem  consolad. 

Finietur  vno  vel  tribus  colloquiis  iuxta  subiectam  materiam  sicut 
in  3.a  hebdómada. 

1.  a  nota.  In  contemplationibus  sequentibus  procedendum  est  per 
omnia  mysteria  resurrectionis  sicut  inferius  statim  declarabitur,  vsque 
ad  ascensionem  inclusiue,  seruando  in  reliquis  eandem  formam  et  me- 
thodum  quam  in  3.a  hebdómada  seruauimus:  ita  quod  per  hanc  primam 
contemplationem  resurrectionis  regulentur  b  reliquae  iuxta  subiectam 
E7v  materiam.  Quantum  ad  quinqué  puncta  sint  eadem.  Additiones 
quoque  subsequentes  sint  eaedem.  Etitain  reliquis  seruabitur  idem  mo- 
das qui  in  3.a  hebdómada,  tam  in  repetitionibus  [et]  c  in  exercitiis  quin- 
qué sensuum,  quam  in  prolongando  vel  [abbreuiando]  d  mysteria. 

2.  a  nota.  Vniuersaliter  in  hac  4-ta  hebdómada  conuenientius  et  ex- 
peditius  quam  in  aliis  est  faceré  tantum  4.or  exercitia  in  die:  primum  in 
aurora;  2.m  sub  missa;  3.™  sub  vesperis;  4.™  ante  coenam,  adducendo  5 
sensus  super  tria  illius  diei  exercitia,  adnotando  et  pausam  faciendo 
circa  principaliores  partes  in  quibus  sensero  maiores  motiones  et  gu- 
stus  spirituales. 

3.  a  nota.    Ouamuis  in  singulis  exercitiis  puncta  tradantur  in  cert<> 


a  Sit  Ve.;  intcnsae  ms. —  b  rehabentur  ms.;  regulentur  et  mensurentur  Ve. —  c  Hanc 
particulum  supplemus  ex  Ve. —  J  Sit  Ve.;  perperam  protrahendo  ms.  Cf.  Aut.  hoc  loco. 


6o6 


MfJNUMEXTA  IGNATIAXA 


numero,  potest  nihilominus  exercitans  plura  vel  pauciora  puncta  poneré, 
prout  melius  ac  vtilius  sibi  viderit  hoe  esse.  Quapropter  multum  E8 
conducet  illi,  priusquam  ad  contemplationem  accedat,  coniicere  et  si- 
gnare puncta  quae  volet  assumere  in  certo  numero. 

4.a  nota.  Ex  additionibus  debent  mutari  hic  2.a,  6.'",  7.1,U1,  io.ma  '.  Se- 
cunda, vt  excitatus  fuero  ponam  ante  mentís  oculos  contemplationem 
faciendam,  contendens  et  affectans  collaetari  tanto  gaudio  et  gloriae 
Christi  Domini.  6.t;'  in  memoriam  adducam  et  cogitabo  res  motiuas  gau- 
dii  et  letitiae  spiritualis,  vt  sunt  gloria  coelestis  etc.  7.11™  vtar  claritate 
et  commoditate  temporis,  tempore  veris  rebus  amoenis;  hyeme  vero, 
solé  et  calore,  quantum  ■  quisque  coniicit  posse  iuuari  ad  congauden- 
dum  suo  Creatori  et  glorioso  Redemptori.  10.a  loco  poenitentiae,  atten- 
datur  temperantiae  et  sobrietati,  nisi  tempore  quo  praecipit  Ecclesia 
ieiunare,  quia  tune  ieiunandum  est  semper,  si  non  obstat  iustum  impe- 
dimentum. 

E8V   COXTEMPLATIO  AD  OBTTNENDUM  A.MOREM 

Primo  oportet  aduertere  in  duobus:  primum  est  quod  amor  monstra- 
ri  debeat  et  lucere  magis  in  operibus  quam  in  verbis;  2.m  quod  in  com- 
municatione  duorum  consistat  amor,  scilicet  in  hoc,  quod  amans  com- 
municet  amato  id  quod  habet,  et  ex  his  quae  potest;  et  ita  etiam  vicis- 
sim  amatus  amanti;  ita  quod  habens  scientiam,  impertiatur  non  habenti. 
Ita  etiam  si  honores,  si  diuitias  possideat.  Et  ita  vnus  alterum  mutuo 
íbueat. 

Primum  praeambulum  ])ost  praeparatoriam  orationem  est  composi- 
tio  loci,  quae  erit  considerando  se  praesentem  coram  Deo  et  angelis  ac 
sanctis  pro  misero  b  intercedentibus. 

2."'  est  petere  cognitionem  internam  tántorum  bonorum  receptorum, 
vt  ego  integre  cognoscens  illa,  possim  in  ómnibus  amare  illum  et  inser- 
uire  diuinae  maiestati  eius. 

Fl  Primum  punctum  est  in  mentem  adducere  beneficia  recepta, 
creationis,  redemptionis  et  donorum  particularium,  ponderando  cum 
magno  affectu,  quantum  fecerit  Dominus  Deus  pro  me,  et  quantum 
mihi  communicauerit  ex  bonis  suis  et  quantum  insuper  desideret  se  mihi 
communicare,  in  quantum  ]jotest,  prout  diuina  ordinatione  est  san- 
citum.  Et  reflectam  ad  me  ipsum,  rationabiliter  et  iuste  considerans  quid 
ego  ex  parte  mea  debeam  illi  offerre,  et  quid  communicare  suae  diui- 
nae maiestati,  scilicet  omnia  mea  et  me  ipsum,  sicut  qui  offert  alteri 
cum  magno  affectu  dicens:  Sume  et  recipe,  Domine,  totam  meam  liber- 

a  Sic  Ve.;  (juo  tum  per  pe  rain  ms. —  >'  Sicms.  por  my  Aul:.  pro  me  Ve.;  sed  Aut.  et  Ve. 
efferunt  praeeedentia  in  prima  persona  considerando  me;  ha.  in  tertia  considerando  se. 


V.  supra,  ¡).  587,  not.  a. 


Exercitia  —  Textos  15.  Fabri 


latem,  totam  memoriam,  totum  intcllcctum,  totam  voluntatem  mcam, 
quicquid  habeo  et  possideo  de  manu  tua  recepi,  et  eadem  tibi  reddo, 
dispone  de  illis  iuxta  beneplacitum  voluntatis  tuae.  Infunde  mihi  amo- 
rem  et  gratiam,  quae  sola  mihi  sufficit. 

2.  a  est  considerare  modum  quo  Deus  inhabitat  Flv  creaturas,  ele- 
mentis  communicando  esse,  plantis  vegetari,  animan tibus  sentiré,  homi- 
nibus  intelligere;  et  ita  mihi  communicando  esse,  animam,  sensum,  tn- 
tcllectum,  faciendo  me  temphira  suum  creatum  ad  imaginem  et  simili- 
tudinem  diuinae  maiestatis.  Tantundcm  reflectam  ad  meipsum  modo 
j>raedicto  in  primo  puncto,  vel  alio  modo  meliori  quem  inuenero.  Si- 
militer  fict  super  quolibet  puncto  sequenti. 

3.  m  est  considerare  [Dcum]  a  laborantem  pro  me  in  ómnibus  rebus 
creatis  super  faciem  terrae  vel  habentem  se  ad  modum  laborantis,  caus- 
sando  in  illis  esse  et  conseruando,  vegetando,  sensum  infundendo,  etc. 

4.  "'  est  considerare  quod  omnia  bona  descendunt  desursum,  vt 
meam  terminatam  potentiam,  ab  illa  summa  et  infinita  quae  sursum  est. 
Et  ita  iustitiam,  bonitatem,  pietatem,  misericordiam,  etc.,  sicut  a  solé 
radii,  aquae  ex  fonte  oriuntur. 

Postea  finiam  sicut  est  dictum  reflectendo,  etc. 
Et  vnum  vel  tria  subiieiam  colloquia. 

F2  Sequt  jntor  tres  mooi  orandi;  primus  super  praeceptin 

Primus  igitur  modus  versatur  circa  praecepta,  circa  septem  peccata 
mortalia,  circa  tres  potentias  animae  et  circa  quinqué  sensus.  Oui  mo- 
dus est  potius  forma  ac  methodus  exercendi  et  praeparandi  animam  vt 
in  illis  fructum  faciat,  et  vt  oratio  fiat  acceptior,  quam  aliqua  forma  et 
modus  orandi. 

Primum  fiat  aequiualens  2.ae  additioni  secundae  hebdomadae,  scili- 
cet  antequam  accedat  ad  orationem,  quiescat  parum  spiritus,  sedendo 
seu  deambulando,  prout  melius  iudicauerit,  considerando  quo  tendo. 
Eadem  additio  fiet  circa  modos  [omnes]  b  orandi. 

Oratio  praeparatoria  fiet  petendo  a  Domino  gratiam  cognoscendi 
defectus  meos  circa  praecepta,  etc.  Et  ita  similiter  petetur  gratia  et  au- 
xilium,  me  deinceps  emendandi,  et  perfecta  intelligentia  praeceptorum, 
quo  melius  ea  seruem  ad  laudem  et  gloriam  Dei. 

P2v  Pro  primo  hoc  orandi  modo  considerandum  est,  quomodo 
primum  praeceptum  seruauerim  et  in  quo  defecerim,  assignando  regu- 
lam  manendi  in  hac  consideratione  per  spacium  trium  Pater  noster  et 
Aue  Maria.  Et  hic  quoque  modus  seruetur  in  quolibet  decem  praece- 
ptorum. 

Est  aduertendum  quod  quando  quis  considerauerit  super  vno  prae- 


a    Sic  Aut.  et  Ve.;  Jes  uní  ms.  —  b  Suppletum  ex  Aut.  et  Ve 


6o8 


MOX  U.M  fclN  TA  ICXATIAXA 


cepto  in  quo  non  inuenit  se  habere  aliquem  habitum  peccandi,  non  est 
necesse  tamdiu  immorari,  sed  prout  inuenit  quiuis  se  magis  vel  minus 
deficere,  magis  vel  minus  immoretur  illius  scrutinio.  Similiter  fiet  circa 
peccata  mortalia. 

Finito  discursu  super  10  mandata,  accusabo  me  et  petam  gratiam 
emendandi  me.  Finietur  vno  colloquio  iuxta  subiectam  materiam  ad 
Dominum  nostrum. 

Circa  7  peccata  capitalia  seu  mortalia  idem  fiet  exercitium  quod 
circa  praecepta,  nisi  quod  oratio  iuxta  materiam  in  hoc  mutanda  sit,  vt 
pro  vitandis  mortalibus  [oremus]  a,  qui  supra  pro  praeceptis  implendis 
'irabamus. 

F5  Ad  melius  cognoscendos  defectus  circa  peccata  mortalia,  consi- 
derentur  eorum  contraria:  et  ita  quo  diligentius  caueantur,  proponat  ac 
laboret  quilibet  studiosus  exercitiorum  sanctorum  acquirere  virtutes 
illís  contrarias. 

2.°  super  tribus  potentiis  seruabitur  is  ordo  qui  super  praeceptis, 
faciendo  additionem,  praeparationem  et  colloquium. 

3.0  circa  5  sensus  seruabitur  idem  ordo,  mutata  tantum  materia. 
Qui  desiderat  imitari  Christum  Dominum  in  vsu  sensuum  suorum. 
commendet  se  in  oratione  praeparatoria  diuinae  maiestati.  Postea  sin- 
gulos  eorum  considerando  dicat  Aue  María,  vel  Pater  noster.  Et  qui  in 
vsu  sensuum  desiderat  imitari  nostram  Dominam,  in  oratione  praepara- 
toria commendet  se  ei,  vt  impetret  illam  b  gratiam  a  Filio  suo.  Et  post 
cuiuslibet  sensus  considerationem  dicat  Aue  María. 

F3v  Sbcundus  modi  s  orandi  est  coxtemplari  sigxikica  i  ionem  cuius- 
libet VERBI  IX  ORATIONE  COXTEXTI 

Eadem  additiu  quae  fuit  in  primo  modo  orandi  seruata,  seruabitur 
et  in  hoc  secundo. 

Eadem  erit  et  oratio  praeparatoria  '. 

Secundus  igitur  modus  orandi  est  quod  quis  seu  genuflexus  seu 
sedens  (prout  magis  ad  hoc  vel  ad  illud  erit  dispositus,  vel  prout  ma- 
iorem  deuotionem  inuenerit),  clausis  oculis,  vel  [fixisj  c  in  vnum  locum 
sine  aliqua  mutatione,  dicat  Pater  noster  etc.  immorans  singulis  verbis 
tanto  tempore  quanto  inuenerit  significationes,  comparationes,  gustus, 
consolationes  in  considerationibus  ad  ipsa  pertinentibus.  Similiter  fiet 
in  aliis  orationibus  huiusmodi. 

Prima  regula  est  quod  in  oratione  Pater  noster  immorabitur  per 

a    Hoc  v.  omuino  suppleiidum  videtur. —  l>  Sic  ms.  Lígendum  forsan  illi  ut  est  in  Ve.  et 

magis  congruit  CUM  .  tul. —  c  Hoc  v.  omití,  ms.;  supplemus  ex  l'e. 


1   Ex  natura  hujus  secunifi  modi  et  ex  Aut.  facile  constat.  aliam  deberé  esse  oratio- 

ncm  praeparatoríam. 


Exercitia  —  Textus  B.  Fabri 


horam  praedicto  modo  verbis  singulis  immorando.  Ouo  facto,  dicet  Aue 
Maña,  Credo,  Anima  Christi,  Salue  Regina  a,  vocaliter  aut  mentaliter. 

F4  2.a  regula,  üuod  si  contemplans  orationem  dominicam  inucniet 
in  vno  aliquo  verbo  vel  duobus  fertilem  materiam  cogitandi,  et  conso- 
lationem  gustandi,  non  curabit  ad  caetera  transiré.  Quod  si  in  illis 
insumpserit  horam,  tune  quod  superest,  leget  b  iuxta  communem 
modum. 

3.a  In  sequenti  exercitio  modo  communi  transcurret  illud  vel  illa 
verba  quibus  immoratus  fuit  et  reliquis  verbis  immorabitur  modo  prae- 
scripto. 

Prima  nota.  Aduertendum  est,  quod  finita  oratione  dominica,  vno 
vel  pkiribus  diebus,  idem  faciendum  est  in  Aue  Maria  et  aliis  orationi- 
bus,  vt  per  aliquod  tempus  semper  exercitetur  in  aliqua  earum. 

2.a  Finita  oratione,  conuertat  se  orans  ad  eum  ad  quem  fit  oratio,  et 
ab  eo  petat  virtutes  et  dona  quibus  magis  eget. 

F4v  Tertius  modus  orandi 

Additio  et  oratio  praeparatoria  erunt  eadem  quae  in  secundo  modo 
orandi. 

Tertius  modus  igitur  est,  quod  qui  orat,  in  singulo  anhelitu  seu 
respiratione  oret  mentaliter  tantum  dicendo  vnicum  verbum  orationis, 
ita  quod  inter  vnam  respirationem  et  alteram  proferatur  solum  verbum, 
et  quamdiu  durauerit  tempus  vnius  respirationis,  praecipue  attendatur 
persona  ad  quam  funditur  oratio,  vel  inferioritas  orantis,  vel  differentia 
tantae  celsitudinis  et  tantae  inferioritatis  propriae.  Et  similiter  proce- 
dendum  ad  reliqua  orationis  verba. 

Pater  noster,  Aue  Maria. 

Prima  regula  est  quod  in  alio  die  et  alia  hora  in  qua  elegerit  orare, 
dicit  Aue  Maria  secundum  modum  praedictum:  sic  et  caeteras  ora- 
tiones. 

2.a  quod  qui  exoptat  immorari  plus  temporis  in  hoc  modo  orandi, 
potest  dicere  omnes  supradictas  orationes  vel  partera  earum,  seruando 
t^undem  ordinem  respirationis. 

F5  AXXOTATIONES  ALIQUOT    AD  HABEXDAM  ALIQUALEM  IXTELLIGEXTIA.M 
KXERCITIORUM    SPIRITUALIUM ;    TAM    EUM    QUI   TRADIT   EXERCITIA,  QUAM 
ILLUM  QUI  REC1PIT,  ADIUU ANTES 

Prima  annotatio  est  quod  nomine  exercitiorum  spiritualium  intel- 
ligitur  quiuis  modus  examinandi  conscientiam  vel  meditandi  vel  con- 

;l  In  ms.  seq.  Herían  Anima  Christi. —  b  Pro  Iioc  v.  Aut.  Iiabet  dirá,  quod  est  dicet,  ut 
habet  Ve.  Forte  illud  leget  e  germano  lesen  orlum  est,  dicunt  enim  v.  g.  Messe  lesen 
quod  kispani  dicimus  decir  misa. 

Mouttjí.  IGHAT. — Sertes  II.  í<) 


6io 


MOXUMEXTA  IGXATIAXA 


templandi  vel  orandi,  vocaliter  seu  mentaliter,  vcl  alteráis  spiritualis 
operationis,  sicut  postea  dicetur.  Sicut  enim  deambulare,  iter  agere  et 
currere  sunt  exercitia  quaedam  corporalia;  i  ta  etiam  omnis  modus 
praeparandi  et  disponendi  animam  ad  expellendos  omnes  inordinatos 
affectus,  et,  eis  expulsis,  ad  quaerendam  et  inueniendam  diuinam  vo- 
luntatem  circa  dispositionem  proprii  status  ad  salutem  animae,  dicitur 
spirituale  exercitium. 

Secunda  est,  quod  is  qui  alteri  tradit  modum  et  ordinem  meditandi 
vel  contemplandi,  narret  fideliter  [histuriam]  a  talis  meditationis  aut 
contemplationis  discurrendo  dumtaxat  [per]  b  principalia  puncta  F5v 
breui  quadam  et  compendiosa  declaratione  adiecta,  quia  eo  qui  con- 
templatur  accipiente  verum  fundamentum  historiae,  et  propria  in- 
dustria discurrente  ac  ratiocinante,  si  quid  inueniatur  quod  aperiat 
historiam  vel  eam  gustari  [faciat]  c  (siue  id  inueniatur  ex  proprio, 
siue  ex  illustratione  diuinae  gratiae)  maiorem  habet  gustum  et  fructum 
spiritualem,  quam  si  is  qui  tradit  exercitia  multum  declarasset  et  di- 
ctasset  d  scnsum  historiae.  Non  enim  multa  intelligere  [satiat]  °  animum, 
sed  sentiré  et  gustare  interne  ipsas  res. 

Tertia  est,  quod  cum  in  ómnibus  exercitiis  spiritualibus  vtamur 
actibus  intellectus  dum  discurrimus,  et  voluntatis  dum  afficimur,  debe- 
mus  aduertere  quod  in  actibus  voluntatis,  dum  Deum  alloquimur  vel 
sanctos  eius,  siue  id  mentaliter  siue  etiam  vocaliter  fiat,  requiritur  ex 
parte  nostra  maior  reuerentia  quam  ex  intellectus  parte. 

Ouarta  sit  quod  ad  sequentia  exercitia  assignentur  quatuor  hebdo- 
madae,  vt  respondeant  quatuor  partibus,  in  quas  diuiduntur  exercitia, 
quae  sunt:  prima  quidem  contemplatio  peccatorum;  F6  2.a  est  con- 
templatio  vitae  Christi  vsque  ad  dominicam  in  ramis  palmarum;  5.a  est 
contemplatio  Passionis  Domini  nostri  Jesu  Christi;  4.a  est  contemplatio 
resurrectionis,  cui  adduntur  tres  modi  orandi.  Licet  autem  haec  ita 
habeant,  non  tamen  ita  accipiuntur  quasi  quaeuis  hebdómada  neces- 
sario  habeat  praecise  dies  octo;  quia  cum  interdum  eueniat  quod  in 
prima  hebdómada  quídam  sint  tardiores  ad  inuenicndum  id  quod 
quaerunt;  nempe  contritionem,  lachrymas  ct  dolorem  de  peccatis  suis; 
et  cum  aliqui  econtra  sint  diligcntiorcs,  et  magis  exercitati  ct  probati 
a  diuersis  spiritibus;  expedit  aliquando  abbreuiare  tempus,  quandoque 
protendere.  Et  ita  faciendum  est  de  quatuor  hebdomadis  sequcntibus 
prolongandis  et  decurtandis  iuxta  rerum  et  subiectae  materiae  exigen- 
tiam.  Nihilominus  tamen  poterimus  finiré  exercitia  in  30  diebus,  paucis 
adiectis  vel  subtractis. 


a  Hocv.  omiss.  in  ms.  supplemus  ex  Ve. — b  Deest  in  mis.:  supplemus  ex  Ve. — c  Omiss. 
in  ms.  supplemus  ex  J'e. — d  Sie  ms.:  videtur  scribcndum  fuisse  dilatasset,  quod  est  in  I  e. 
ct  Aut. — c  Deest  in  ms.:  supplemus  ex  Ve. 


ExiKCITIA 


—  Textos  B.  Fabri 


Quinta  est,  quod  e¡  cjui  accipit  cxcrcitia,  F6v  admodum  prodest  illa 
aggredi  animo  quodain  lato  et  liberali  erga  Creatorem  ct  Dominum 
suum,  committendo  í  11  í  omne  vcllc  proprium,  omncm  libertalcm,  vt 
diuina  maiestas  tam  de  se  quam  de  suis  disponat  iuxta  sanetissimum 
suum  beneplacitum. 

Sexta.  Qui  tradit  exereitia,  cura  aduertit  quod  is  qui  exercetur  non 
mouetur  spiritualibus  motíonibus,  veluti  sunt  consolationes  vel  desola- 
tiones,  nec  agitatur  a  variis  spiritibus,  debet  eum  diligenter  interrogare 
de  exercitiis,  si  ea  faeit  eongruis  temi)oril)us,  et  quomodo  ea  faeit.  Item 
etiam  de  additionibus,  si  eas  debite  praestet,  exigatque  partieulariter 
omnium  horum  rationem,  scilicet  consolationum  et  desolationum  et 
additionum.  • 

Séptima.  Quod  qui  tradit  exereitia,  eum  videt  eum  qui  exercetur 
desolatum  et  tentatum,  tum  non  agat  eum  eo  dure  ñeque  moleste,  sed 
dulciter  et  suauiter,  confortetque  eum  et  exhortetur  ad  eaquae  restant, 
aperiatque  astutias  inimici  naturae  humanae,  et  hortetur  vt  se  praepa- 
ret  ad  futuram  consolationem. 

F7  üctaua.  Qui  tradit  exereitia  iuxta  [necessitatem]  a  illius  qui 
recipit,  circa  desolationes  et  astutias  inimici,  item  et  circa  consolatio- 
nes, poterit  tradere  regulas  primae  et  2.:,c  hebdomadaead  discernendos 
spiritus. 

Nona.  Aduertendum  est  quod  is  qui  exercetur,  cum  versatur  circa 
exereitia  primae  hebdomadae,  si  non  est  versatus  in  rebus  spiritualibus, 
sed  tentatur  crasse  et  aperte,  veluti  cum  ei  daemon  repraesentat  impe- 
dimenta ad  vlterius  progrediendum  in  via  Domini,  scilicet  labores, 
verecundiam  et  timorem,  ob  mundanum  timorem  b,  ob  mundanum  ho- 
norem;  tune  qui  tradit  exereitia,  non  declaret  regulas  discretionis  spiri- 
tus secundae  hebdomadae,  quia  quantum  ei  proderunt  regulae  primae, 
tantum  ei  oberunt  2.a0,  quum  materia  subtilior  sit  et  altior  quam  queat 
facile  intelligere. 

Decima  est  quod  quando  qui  tradit  exereitia  aduertit  recipientem 
tentari  sub  speciebus  boni,  tune  declaret  ei  regulas  2.ae  hebdomadae, 
F7v  quia  communiter  inimicus  humanae  naturae  tentat  sub  specie  boni 
eum  qui  versatur  in  via  illuminatiua,  quae  correspondet  exercitiis  se- 
cundae hebdomadae,  et  non  ita  eum  qui  versatur  in  via  purgatiua,  quae 
correspondet  exercitiis  primae  hebdomadae. 

Vndecima.  Ytile  est  ei  qui  versatur  in  prima  hebdómada,  vt  nihil 
eorum  sciat  quae  facturus  est  in  2.a;  sed  ita  laboret  in  prima  ad  obti- 
nendum  id  quod  quaerit,  ac  si  in  2.a  nihil  boni  speret  se  inuenturum 
esse. 

Duodécima.    Quod  qui  tradit  exereitia  debet  admonere  illum  qui  re- 


"  Sic  Ve.;  mentem  tus-- — b  Tria  vv.  praecedeut.  non  sunt  in  Aut.  ñeque  in  Ce:  videtur 
error  librar ii. 


6l2 


MONUMENTA  IGNATIANA 


cipit  ad  hoc  quod,  cum  in  quouis  quinqué  exercitiorum  quotidianorum 
debeat  permanere  vnius  horae  spacium,  ita  id  faciat,  vt  eius  animus 
contentus  remaneat,  dum  putat  quod  per  horam  integram,  vel  eo  am- 
plius,  et  non  minus  perstiterit  in  exercitio.  Ouia  inimicus  non  parum 
curare  solet,  vt  tempus  contemplationis  minuatur. 

Tertiadecima.  Aduertendum  quod,  sicut  tempore  consolationis  fa- 
cile  est  manere  horam  integram  F8  in  contemplatione,  ita  tempore  de- 
solationis  difficillimum  est.  Ideo  is  qui  exercetur,  vt  desolationi  repu- 
gnet  et  tentationes  vincat,  debet  permanere  plusquam  per  horam,  vt 
imbibat  consuetudinem  non  solum  resístendi,  sed  etiam  prosternendi 
aduersarium. 

Quartadecima  est,  quod  qui  tradit  exercitia,  si  videt  recipientem 
consolatum  et  valde  feruidum,  debet,  eum  praemonere  ne  promissio- 
nem  aliquam  vel  votum  inconsideratum  emittat:  et  quo  magis  eum 
cognouerit  esse  facile  mobilem  vel  leuem,  eo  magis  eum  praemoneat. 
Ouia  quamuis  alium  possit  quis  iuste  ad  religionem  exhortan,  in  qua 
votum  paupertatis,  castitatis  et  obedientiae  intelligitur  a,  et  quamuis 
bonum  ex  voto  factum  melius  sit  magisque  meritorium  quam  sine  voto, 
valde  tamen  consideranda  sunt  conditio  et  subiectum  vouentis,  et 
commoda  vel  impedimenta  ad  praestandam  rem  quam  vult  promittere. 

Ouintadecima.  Tradens  exercitia  non  debet  recipientem  plus  inui- 
tare  ad  paupertatem  vel  adF8v  eiuspromissionem,  quam  ad  contrarium 
statum;  nec  magis  ad  hunc  viuendi  modum  quam  ad  illum.  Quia  licet 
extra  exercitia  licite  et  meritorie  possimus  exhortari  omnes,  qui  ad  id 
idonei  probabiliter  videntur,  ad  eligendum  continentiam  vel  religionem 
et  omne  aliud  commodum  ad  obtinendam  perfectionem  euangelicam; 
in  exercitiis  tamen  est  conuenientius  et  melius  multo  quod,  quaerendo 
diuinam  voluntatem,  ipsemet  Dominus  et  Creator  seipsum  communicet 
sibi  deuotae  animae,  eam  acceptando  ad  suum  amorem  ac  laudem,  et 
disponendo  eam  via  et  modo  conuenientiori  ad  hoc  quod  in  futurum 
possit  ei  melius  seruire.  Itaque  tradens  exercitia  non  inclinet  plus  ad 
vnam  partem  quam  ad  aliam,  sed  in  aequilibrio  consistens  ponat  Do- 
minum  in  tali  deliberatione  immediate  operarium  cum  sua  creatura,  et 
creaturam  cum  suo  Creatore. 

Sextadecima.  Ad  hoc  quod  Creator  operetur  in  sua  creatura,  si 
forte  inordinate  afficitur  animus  ad  aliquam  rem,  conuenientissimum  est 
niti  totis  viribus  vt  perueniat  ad  contrarium  rei  Gl  cui  afficitur.  Veluti 
si  affectus  est  ad  quaerendum  officium  aliquod  vel  beneficium,  non 
ob  amorem  vel  gloriam  Domini  aut  salutem  animarum,  sed  ob  propria 
commoda  temporalia,  debet  instare  et  vrgere,  ut  in  contrarium  afficia- 
tur,  orationibus  et  aliis  spiritualibus  exercitiis,  petendo  a  Domino  con- 
trarium proponendoque  se  nolle  tale  officium  vel  beneficium  vel  quid- 


8    Ex  Aul.  snfiplc  ficri,  quod  etiam  I V.  omití. 


Exercitia  — Textos  B.  Fabri 


G13 


uis  aliud,  nisi  diuina  maiestas  ordinauerit  prius  suos  affectus,  et  muta- 
uerit  primum  affectum  et  finem  mouentem  ad  optandum  rem  taleni. 
Ita  quod  causa  desiderandi  vel  habendi  rem  aliquam  sit  solum  obse- 
quium  et  honor  diuinae  maiestatis. 

Septimadecima.  Multum  conducit  quod  tradens  exercitia,  nolens 
scire  peccata  nec  petere,  informetur  fideliter  de  cogitationibus  et  agi- 
tationibus  immissis  ab  vtroque  spiritu.  Quia  sic  iuxta  quod  magis  ex- 
pediré videbit,  poterit  ei  tradere  aliqua  exercitia  conuenientia  necessi- 
tatibus  animae. 

Octauadecima.  Secundum  dispositionem  eorum  Glv  qui  exercen- 
tur,  vel  secundum  literas  eorum,  secundum  aetatem  vel  ingenium,  de- 
bent  eis  aptari  exercitia,  ne  crasso  ingenio  et  delicatae  complexionis 
tradantur  res,  quas  suauiter  ferré  non  possit,  vel  quibus  non  possit  pro- 
ficere. 

Secundum  etiam  quod  quis  voluerit  se  disponere,  tradantur  ei  plura 
vel  pauciora  prout  magis  expedierit.  Ideo  illi  qui  vult  se  tantum  dispo- 
nere ad  hoc  quod  instruatur  vsque  ad  certum  gradum  satisfaciendi 
animo  suo,  potest  tradi  examen  particulare  et  examen  genérale;  et  item 
modus  orandi  circa  praecepta  et  peccata  mortalia,  quod  fiet  mane  per 
dimidium  horae;  poteritque  exhortan  ad  confessionem  peccatorum 
octauo  quoque  die  faciendam;  et  si  potest,  ad  communicandum  quinto- 
décimo  quoque  vel,  si  magis  afficiatur,  octauo  quoque.  Iste  est  modus 
conueniens  rudibus  et  illiteratis,  quibus  declarabuntur  praecepta  Dei 
et  Ecclesiae  et  peccata  7  mortalia,  et  quinqué  sensus  et  opera  miseri- 
cordiae. 

Occupato  in  rebus  publicis  seu  in  aliis  ne-G2  gociis  necessariis,  siue 
literatus  sit  siue  ingeniosus,  accipienti  horam  cum  dimidia  a  ad  exerci- 
tia faciunda,  praemisso  prius  fine  ad  quem  homo  conditus  est,  potest 
etiam  tradi  per  dimidiatam  examen  particulare  et  post  illud  gene- 
rale. 

Nota,  quod  ei  qui  pro  viribus  expeditus  est  et  pro  viribus  optat 
proficere,  tradantur  omnia  exercitia  spiritualia  ordine  suo,  in  quibus  vía 
ordinaria  e<>  plus  proficiet  quis,  quo  plussegregauerit  seab  ómnibus  ami- 
cis  et  notis  et  ab  omni  [sollicitudine]  b  terrena;  quod  fit  relinquendo 
pristinam  domum  et  aliam  vel  aliud  cubiculum  accipiendo,  in  quo  pos- 
sit secretius  habitare,  ita  quod  sit  ei  liberum  quotidie  iré  ad  missam,  ad 
vesperas  sine  hoc  quod  timeat  impedimenta.  Ex  hac  segregatione 
sequuntur  tria  potissimum  commoda  inter  alia. 

Primum  est  quod  ita  separando  se  ab  amicis  et  negociis  non  bene 
ordinatis,  ut  melius  seruiat  Deo,  non  parum  mereatur  coram  diuina 
maiestate. 


:l  Sic  Ve.,  id  quod  congruit  cum  Aut.  et  Vu.;  horarum  dimidia  ms.  Cf.  supra,  pp.  244, 
24J. — b  Sic  Ve.,  quod  cohaeret  cum  Aut.:  societate  ms. 


614 


MONUMENTA  lGNATIANA 


G2v  2.™  est  quod  ita  separatus  nec  habens  intellectum  in  plura 
diuisum,  sed  apponens  omnem  curam  circa  Dei  gloriam  et  animae  suae 
salutem,  melius  vtitur  suis  naturalibus  potentiis  ad  liberius  et  diligen- 
tius  quaerendum  quod  optat. 

3¡m  est  quia  animus  quo  magis  est  separatus  et  solus.  eu  est  aptior 
vt  Deo  Creatori  suo  appropinquet;  et  quo  magis  appropinquat,  eo  magis 
disponitur  ad  recipiendum  gratias  et  dona  Spiritus  Sancti  a  diuina  et 
summa  bonitate. 


Seouuxtur  aliquot  regulae  ad  discerxexdos  varios  spiritus  aximam 
agitantes,  ad  hoc  ut  boni  recipiaxtur,  mali  vero  expellaxtur.  ouae 
quidem  magis  propriae  suxt  primae  hebdomadae  1 

Prima  regula  est  quod  his  qui  occalluerunt  et  habituad  sunt  in  pec- 
catis,  ita  vt  ex  vno  peccato  mortali  in  aliud  corruant,  solet  communiter 
proponere  Satanás  voluptates  et  delectationes  sensus  ante  illorum  ima- 
ginationem,  quo  magis  G3  confirmentur  et  obstinatiores  euadant.  Con- 
trario modo  solet  in  iis  agere  bonus  spiritus.  Pungit  enim  illos  per 
remorsum  conscientiae  a  synderesi  rationis  causatum,  et  continuo  sti- 
mulat. 

Secunda  est,  quod  in  his  qui  diligenter  et  cum  feruore  progrediuntur 
ad  plenam  suorum  peccatorum  purificationem,  ac  in  Dei  seruitio  quo- 
tidie  proficiunt,  ascendendo  de  virtute  in  virtutem,  euenit  contrarium 
eius  quod  in  prima  regula  dictum  est;  quia  tune  consueuit  máxime 
impedimentis  conscientiae  multis  omnem  profectum  obstruere,  et  tán- 
dem falsis  et  apparentibus  rationibus  mentis  tranquillitatem  depellere, 
ne  ad  plenum  virtutum  progressum  pertingere  valeant.  Contrario  modo 
tu  ni  bonus  spiritus  solet  vires  suggerere,  ánimos  faceré,  fortitudines 
subministrare,  consolationes,  lachrymas,  inspirationes  et  animae  quie- 
ten! suppeditare,  omnia  impedimenta  et  obstacula  leuigando  et  praeci- 
dendo,  quo  in  bene  coeptis  prospere  ac  G3v  feliciter  progrediatur. 

3.''  est,  cjuae  continet  consolationes  spirituales.  Voco  autem  conso- 
lationem  omnem  motum  animae  internum,  per  quem  anima accenditur  in 
Dei  et  Conditoris  sui  igneo  amore:  quando  etiam  nihil  creatum  in  se 
diligere  valemus,  sed  quicquid  id  sit,  in  Deo  omnium  illorum  autorc, 
diligimus.  Item  quando  talis  motus  excitat  lachrymas  egredicntes  ob 
Dei  amorem,  vel  ob  suorum  peccatorum  deplorandam  memoriam,  vel 
ob  memoriam  acerbissimae  passionis  dominicae,  vel  ob  quamcunque 
aliará  rem  in  Dei  laudem  et  reuerentiam  rite  ordinatam.  Voco  tándem 
consolationem,  omnem  profectum  et  augmentum  in  fide,  spe  et  chari- 
tate  et  gaudio  interiori,  quod  impellit  et  excitat  ad  celestia  et  aeterna 


1    Nonnulla  sunt  in  his  re^nlis  paulo  ubcrius  declarata  quam  in  Aitl. 


ExEKc  i  1 1.\  - —  Textus  B.  Fahri  615 

et  ad  propriam  .salutem,  ad  pacem  ct  concordiam  omncm  erga  Creato- 
rem  suum. 

4.'-'  cüiitinet  desolationes.  Est  autcm  desolado  contrarium  omnino 
consolationis  iam  declaratao;  puta,  mentís  caecitas,  pertucbatío  animae, 
motus  ad  intima  et  terrena,  inquietudo  ex  diuersis  impulsibus  et  agita- 
tionibus  oborta,  modo  sollicitans  ad  diffidentiam,  modo  ad  torporem 
G4  et  tepiditatem,  mudo  ad  tristitiam,  quasi  volens  separare  animam  a 
Gonditore  suo.  Sicut  enim  consolatio  opposita  est  et  contraria  desola- 
tioni,  ita  etiam  eodem  modo  cogitatus,  qui  oriuntur  ex  ea,  eontrarii  sunt 
prorsus  iis,  qui  a  desolatione  progrediuntur. 

5<ta  Teínpore  desolationis  et  siccitatis  non  oportet  aliquo  modo  mu- 
tationem  faceré,  sed  decet  firmo  et  infracto  animo  esse  in  eo  proposito 
et  deliberatione,  in  qua  prius  erat,  in  i)raecedcnti  consolatione,  vel  in 
qua  prius  erat  firmatus.  Quia  sicut  bonus  spiritus  dirigit  nos  ac  docet 
in  consolatione,  ita  in  desolatione  spiritus  malignus  insidiosis  et  fraudu- 
lentis  consiliis  agit,  vt  delusi  nequeamus  viam  rectani  percipere. 

6.t,L  Ouamuis  tempore  desolationis  non  debeamus  vilo  modo  prioris 
propositi  mutationem  faceré,  non  tamen  parum  confert  sancta  et  con- 
stans  mutatio  contra  desolationem  ipsam;  sicut  vehementius  instare  ora- 
tioni  et  meditationi,  diligentius  examinare  conscientiam,  ])rotrahere  et 
congeminare  conuenienti  aliquo  modo  poenitentiam. 

G4v  7.m:'  Guando  quis  permanet  in  desolatione,  debet  considerare 
quod  Dominus  ei  ad  tempus  se  absconderit,  derelinquens  eum  sibi  ipsi 
chisque  viribus  naturalibus  ad  probationem,  vt  addiscat  resistere  et 
contradicere  agitationibus  et  tentationibus  Sathanae,  cum  auxilio  Dei, 
quod  quidem  non  est  simul  subtractum,  quamuis  clare  et  apertenon  pos- 
sit  illud  cognoscere,  eo  quod  Dominus  tantum  subtraxit  donum  illud 
feruoris  et  vehementis  amoris  accensi:  relinquit  tamen  gratiam  suffi- 
cientem,  c]ua  quis  potest  ad  salutem  aeternam  pertingere  '. 

8.  ua  Desolatus  laboret  totis  viribus  possidere  animam  suam  in  pa- 
tientia,  quae  contraria  est  ómnibus  vexationibus  ingruentibus.  Conside- 
ret  etiam  consolationem  cito  affuturam,  si  modo  contendat  diligenter 
contra  desolationes,  sicut  est  dictum  in  4.,a  a  regula. 

9.  a  Propter  tria  máxime  incidimus  in  desolationem.  Primo  quia 
tepidi  et  negligentes  sumus  in  nostris  operationibus  et  exercitiis  spiri- 
tualibus,  propter  quod  solet  Dominus  spirituales  deserere  consolatio- 
nes  G5  et  nobis  longe  fieri.  Secundo  vt  probemur  et  noti  fiamus  nobis- 
ipsis  quantum  ex  nobis  simus,  et  quantum  sine  vilo  b  stipendio  conso- 
lationis  et  gratiae  in  Dei  seruitium  et  laudem  nosipsos  extendimus.  3." 
vt  plene  intelligamus  et  interius  experiamur,  quod  non  est  nostrum 

a  -SVí"  pro  sexta.  I  '¡de  Aut.  hoc  loco  emendatutn  manu  S.  Igual  ¡i. —  l>  Aut.  sin  tanto,  i.  e. 
sin,1  tam  magno:  sine  ullo  Ve. 


V.  supra,  not.  2,  pag.  51S. 


6i6 


MO.NV.MEMA   1g  X  A 1 1 A  X  A 


habere  vel  habitam  a  retiñere  deuotionem  hanc  et  amorem  feruentcni, 
lachrymas  vel  aliquam  consolationem  spiritus,  quia  haec  omnia  donum 
sunt  liberalitatis  diuinae.  Et  vt  etiam  in  milla  re  aliena  quiescamus. 
exaltando  intellectum  in  superbiam  et  vanam  gloriam,  et  asseribendo 
nobisipsis  deuotionem  et  consolationem. 

10.  Consolatus  consideret  desolationem  imminentem  sibi,  et  ex  tune 
incipiat  muniri  armis  constantiae,  fortitudinis  et  patientiae  contra 
illam. 

11.  Consolatus  laboret  in  humiliando  seipsum  ac  deprimendo:  con- 
siderans  quam  parum  potest  in  tempore  desolationis,  priuatus  gratia 
illa  consolationis,  quia  tune  afficitur  contrario  modo.  Desolatus  G5v 
consideret  quam  multum  potest  cum  Dei  gratia,  ad  resistendum  ómnibus 
hostibus  quando  in  suo  Conditore  roboratur. 

12.  Satanás  tentator  non  aliter  est  debilis  per  uim  et  fortis  sponte 
ac  mulier.  Sicut  enim  naturale  est  et  proprium  sexui  muliebri,  quando 
contendit  et  rixatur  cum  viro,  debilitari  ac  fugere,  si  vir  in  faciem  ei 
resistat:  et  e  contrario,  si  vir  debilitetur  et  fugiat,  solet  tum  b  mulier 
cum  magna  ira  et  vehementi  ferocitate  in  illum  insurgere:  sic  et  non 
aliter,  proprium  est  Satanae  debilitari  ac  fugere,  quando  is  qui  exerci- 
tatur  in  rebus  spiritualibus  insurgit  vehementer  contra  tentationes  h>  i* 
stis,  opponendo  se  1111  per  diametrum.  Ideo  Paulus  ait:  Resistite  diabolo 
et  fugiet  a  vobis  *.  Contrario  modo,  si  is  qui  exercitatur  incipiat  timere 
ac  cadere  ab  animi  constantia  et  a  patientia  perferendarum  imo  et  pm- 
sternendarum  tentationum,  non  est  bestia  super  faciem  terrae  adeo  ef- 
ferata,  ac  est  Satán  hostis  capitalis  humani  generis.  Tune  enim  proseo- 
quitar  sua  malignissima  intentione  ac  damnata  G6  malitia  omnes  per- 
uertere.  Iccirco  recte  dixit  Job  de  illo:  Non  est  potestas  super  terram, 
quae  comparetur  illi  *. 

13.  Satanás,  iuxta  similitudinem  amantis  puellam  aliquam,  non  vult 
vilo  modo  manifestari  et  venire  in  publicum.  Sicut  enim  iuuenis  vanita- 
tis  studiosus  venenis  lasciuiae  alliciens  puellam  aliquam  honorati  vi ri 
filiam  aut  fidelis  alicuius  vxorem,  vult  ac  desiderat  quod  sua  verba  et 
suasiones  lateant  et  non  manifestentur;  et  contrarium  summe  illi  displi- 
cet,  si  videlicet  filia  propalaret  patri  vel  vxor  viro  vana  illius  verba  et 
intentionem,  quia  facile  intelligit  quod  sic  non  poterit  ad  optatum  finem 
]>eruenire:  sic  etiam  non  aliter  diabolus  ingerens  inuisae  sibi  humanac 
naturae,  verba  astutiae  et  suasiones  fraudulentas,  vult  ac  desiderat  ita 
tegi  vt  lateant.  Verum  quando  manifestantur  confessori  vel  alteri  persi 
nae  in  spiritualibus  versatae,  habenti  peritiam  astutiarum  et  frauduiti 


a  Sic  Ve.;  idquc  exigit  Aut.\  habitum  tus. — b  eum  rus.,  t/nod  perperam  scríplum  videtUf 
pro  tum  ?'<•/  tune. 

1   Locus  est  J.\<\,  I,  7,  quod  jasa  observavit  Po.  in  Ve.  Cf.  supra,  p.  525,  not.  a. 
=   Job,  XLI,  -'4. 


Exekcitia  —  Tkxtus  B.  Fabri  Oí  7 

daemonis,  multum  i  1 1  í  displicet,  quia  colligit  quod  non  poterit  G6v  ad 
Optatam  metam  suae  malitiae  pcrtingere,  cum  seniel  sint  sui  laquei  et 
astas  declarati. 

14.  Idem  Satán  iuxta  similitudinem  alicuius  principis  belli  volentis 
expugnare  aliquod  castrum  ad  vastandum  et  diripiendum,  se  habet.  Sic- 
ut  enim  dux  alicuius  exercitus  expugnaturus  castrum,  considerat  re- 
pugnantiam,  vires  ac  dispositiones  castri,  vt  per  minus  munitam  partem 
et  minus  fortem  aggrediatur;  ita  prorsus  humanae  naturae  hostis  aggre- 
diens  nos,  considerat  omnem  nostram  virtutem  et  theologalem  et  m'O- 
ralem.  Et  vbi  videt  nos  debiliores  ac  minus  fortes  ad  vitae  aeternae  sa- 
lutem  acquirendam,  illinc  nos  aggreditur  vt  expugnet. 

G7  QUAEDAM   REGULAE  AD  DISCERNENDUM  SPIRITUS, 
QUAE  SERU1UNT  MACIS  2.ac  HEBDOMADAS 

Prima.  Proprium  est  pientissimi  Dei  et  sanctorum  angelorum  in  suis 
motionibus  conferre  veram  laetitiam  et  gaudium  spiritus,  subtrahere 
omnem  tristitiam  et  perturbationem,  quas  solet  Satán  ingerere.  Daemo- 
nis autem  proprium  est  agere  contra  talem  laetitiam  et  consolationem 
Spiritus  Sancti,  repraesentando  rationes  apparentes  et  subtiles  ac  dif- 
ficiles. 

2.a  Solius  Dei  est  conferre  consolationem  animo  absque  aliqua  causa 
praecedenti.  Quia  proprium  est  Conditoris  ingredi  et  egredi  et  mouere 
animum  illumque  fouere  amore  suae  sanctae  maiestatis.  Dico  absque 
aliqua  causa  vel  8  sine  aliquo  praeuio  sensu  vel  cogitatione  alicuius 
obiecti,  propter  quam  cognitionem  veniat  ad  nos  diuina  consolado  me- 
diis  actibus  intellectus  et  voluntatis. 

3. 11  Ex  causa  praecedente  potest  tam  bonus  quam  malus  ángelus 
consolationem  cunferre,  diuersos  tamen  ob  fines.  Bonus  quidem  ánge- 
lus ad  profectum  animae,  vt  progrediatur  cotidie  in  melius  G7v  ascen- 
dendo  de  virtute  in  virtutem.  Malignus  autem  ángelus  opposito  modo, 
vt  adducat  animam  ad  suam  sinistram  intentionem. 

4.ta  Proprium  est  maligni  angeli  transformare  se  in  angelum  lucis, 
illabi  in  animam  deuotam,  finiré  tamen  in  seipso,  vel  b  adducere  cogi- 
tatus  bonos  ac  sanctos,  quos  anima  deuota  desiderat.  Postea  tamen  pau- 
latim  conatur  egredi  perducendo  cautissime  animam  ad  suas  fallacias 
palliatas  ac  sinistras  intentiones. 

5-ta  Debemus  diligenter  aduertere  discursum  cogitationum  nostra- 
rum.  Et  quidem,  si  et  principium  et  médium  cum  fine  sanctum  sit  et 
ad  sanctitatem  tendens,  signum  est  boni  spiritus.  Verum,  si  discursus  co- 
gitationum, quae  ingeruntur  nobis,  terminatur  in  aliqua  re  mala  vel  dis- 


a  Pro  vel  habet  id  est  Ve.;  nihilvero  Ahí. — b  Pro  vel  habet  et  Ve;  es  a  saber,  Aitt., 
quod  responde/  /atino  id  est. 


6i8 


Monumenta  Igxatiaxa 


tractiua  vel  minus  bona,  quam  esset  illa  quam  animus  a  pruposuerat 
faceré,  vel  debilitat,  vel  inquietat  et  perturbat  subtrahendo  pacem,  tran- 
quillitatem  et  quietem  de  medio,  quam  antea  habebat,  signum  est  pro- 
cederé G8  a  maligno  spiritu  inuidente  nostro  profectui  et  saluti. 

6.  ta  Quando  hostis  humanae  naturae  fuerit  nobis  deprehensus  et 
cognitus  e  cauda  sua  serpentina  et  sinistro  fine  quem  inducebat,  con- 
ferí non  modicum  ei  qui  fuit  ab  eo  tentatus,  considerare  discursum  cogi- 
tationum  quas  inducebat,  et  illarum  principium,  et  qualiter  paulatim 
laborauit  deprimere  illum  et  frustrari  suauitate  et  gaudio  Spiritus  San- 
cti,  quo  ante  reficiebatur,  vi  perduceret  illum  ad  prauam  intentionem; 
ciuatenus  experientia  considerata  et  cognita  inseruiat  nobis  in  posterum 
ad  vitandum  suos  solitos  astus. 

7.  ma  Eorum  qúi  progrediuntur  de  bono  in  melius  ánimos,  solet  án- 
gelus bonus  tangere  dulciter  et  suauiter,  non  aliter  quam  aqua  descen- 
dens  super  spongiam.  Sinister  autem  tangit  cum  strepitu  et  inquietudine 
et  acriter,  vt  aqua  cadens  in  lapidem.  Eorum  autem  ánimos  qui  progre- 
diuntur de  malo  in  peius,  tangunt  praedicti  spiritus  contrario  modo. 
Cuius  rei  ratio  est  non  alia  quam  G8v  [quod]  b  vel  animae  dispositio 
contraria  vel  similis  inuenitur  praedictis  spiritibus.  Üuia  quando  con- 
traria tanguntur,  sonitu  et  strepitu  percipiuntur.  Guando  vero  similima, 
tacite  et  cum  silentio  fit  infiuxus,  sicut  si  quis  apertis  ianuis  in  domum 
propriam  ingrediatur. 

8.  ua  Licet  consolatio  non  habeat  aliquam  causam,  licet  in  illa  non 
possit  esse  aliqua  illusio,  cum  sit  a  solo  Deo,  veritate  summa,  sicut 
praetactum  est;  verum  persona  spiritualis,  cui  Deus  confert  talem  con- 
solationem,  debet  vigilanter  et  attente  considerare  ac  discernere  pro- 
prium  tempus  actualis  consolationis  consequens,  in  quo  animus  per- 
manet  feruidus,  deuotus  et  ex  praecedentis  consolationis  fauore  et 
reliquiis  dilatatus  ',  quia  saepe  in  hoc  secundo  tempore  solet  vel  pro- 
prio  marte  et  discursu  habituum  et  consequentiarum,  vel  a  malo  agi- 
tatus,  formare  diuersas  sententias  et  intentiones,  quae  non  sunt  imme- 
diate  illatae  a  Deo.  Ouapropter  egent  maturo  et  frequenti  examine 
antequam  credantur,  aut  executioni  mandentur. 

Hl  Rkgulae  obseruaxdae  in  distributioxe  ELEEMOSYNARUM 

Prima  est.  Si  dispensado  fiat  in  parentes,  notos  ac  amicos,  vel  in 
quosuis  alios  quibus  ego  sum  affectus,  attendendum  est  circa  quatuor 
iam  praedicta  in  materia  electionum.  Primum  est  quod  amor  Ule  im- 

a   Sic  Ve.;  animae  tus,  Cf.Ve.,  supra,p.  jjj,  no/,  a. — b  //«<•  <•.  omiss.  in  ms.  sumimus 

ex  Ve. 


1  I  lace  clariora  sunt  in  Aut.,  I  'u.  et  Á'o.  I  lie  nempe  obscure  exprimunttu  dúo  témpora 
dlscernenda:  tempus  actualis  consolationis  et proxime  sequens.  \'.  supra,  pp.  534-555. 


Exercitia  —  Textus  13.  Fabri  619 

pellens  me  ad  erogandum  elceinosynam  illam,  descendat  dcsursum  ex 
amore  Dei,  ita  quod  prius  sentiam,  amorem  illum  et  affeetum  illum, 
quem  gero  ad  illos,  esse  máxime  propter  Deum  Deique  gloriam  mani- 
festandam. 

2.  a  Considerabo  hominem  ignotum  omnino  antea  mihi,  cuius  ego 
plenum  in  spiritu  profectum  desiderarem  in  eo  statu  vitae  quem  ha- 
beret.  Considerabo  etiam  quod  sicut  ego  desiderarem  quod  ille  distri- 
bueret  ac  dispensaret  suas  facultates  ad  maiorem  Dei  omnipotentes 
gloriam  et  ad  sui  ipsius  perfectionem;  ita  ego  laborabo  faceré,  sentando 
pro  me  ipso,  quod  pro  aliis  iudico  expedientáis  esse. 

3.  a  Considerabo  meipsum  morti  proximum,  et  quam  Hlv  tune 
vellem  seruasse  regulara  et  formara  dispensandi  et  administrandi  facul- 
tates, eandem  nunc  enitar  seruare. 

4.,;|  Considerabo  meipsum  iudicio  finali  praesentem,  et  cogitabo 
prudenter  quomodo  tune  voluissem  dispensasse  et  ministerium  hoc 
implevisse;  ac  iuxta  id  quod  tune  perfectius  et  expedientius  iudicarem, 
id  modo  faceré  contendam. 

5.  Ul  Quando  quis  sentit  se  affectu  aliquo  duci  in  alios  in  quos  ero- 
gare vult  aliquid,  immoretur  et  secura  prius  diligenter  ruminet  quatuor 
regulas  praemissas,  probando  affeetum  suum  ad  illas,  ñeque  prius  ele- 
emosynam  largiatur,  quam  senserit  in  hac  parte  affeetum  totum  illum 
inordinatum  expulsum  esse. 

6.  ta  Quanquam  non  sit  vllura  peccatum  bona  Domini  Dei  ad  mi- 
nistrandum  aliis  accipere,  quando  quis  a  Deo  nostro  est  ad  hoc  vo- 
catus;  verum  in  quantitate  eorum  quae  assumi  debent,  et  in  quantitate 
quam  sibi  applicare  debet,  ex  iis  quae  accipit  ad  dispensandum  aliorum 
nomine,  potest  oriri  dubium  H2  culpae  et  excessus.  Quare  potest  re- 
forman in  suo  vitae  statu,  proponendo  sibi  ante  oculos  quatuor  regulas 
praedictas  et  ad  illas  se  examinando. 

7.  ma  Ob  rationes  praedictas  et  multo  plures  alias,  melius  est  ac  se- 
curius  in  his  quae  tam  ad  seipsum  quam  ad  familiam  suam  attinent, 
quantum  potest  sibi  subtrahere  et  diminuere,  et  quantum  potest  proxi- 
mum fieri  nostro  summo  pontifici  Christo  Jesu,  exemplari  et  speculo  to- 
tius  vitae  nostrae.  Iuxta  quam  doctrinam  Concilium  Carthaginense  ter- 
tium,  cui  interfuit  Pater  Augustinus  l,  definit  ac  praecipit,  supellectilem 
episcopi  vilem  esse  ac  pauperem.  Idem  debet  considerad  in  aliis  viuendi 
sortibus,  cum  ratione  tamen  et  iudicio,  iuxta  quod  fuerit  status  eorum  qui 
hoc  debent  faceré.  Sicut  hi  qui  matrimonio  iuncti  sunt,  habent  exem- 
plar  et  exemplum  Sancti  Joachim  et  Sanctae  Annae,  qui  partiebantur 
omnem  substantiam  suam  in  tres  partes:  et  primara  erogabant  in  paupe- 
res,  secundam  dispensabant  pro  seruitio  et  ministerio  templi;  tertiara 
retinebant  ad  suiipsorum  et  familiae  suae  sustentationem. 


1    V.  supra,  p.  542,  not.  r. 


620 


MONUM  IX  TA  IGXATIAXA 


H2v  Ad  discernendum  scrupulos  et  Satanae  suggestioxes, 

QUAE  SEQUUXTUR  ANNOTATIOXES 

Prima  nota  est  quod  communiter  vulgus  vocat  scrupulum  illud 
scilicet  dubium,  quod  oritur  ex  proprio  nostro  iudicio  et  libere:  vt 
quando  ego  libere  reputo  peccatum  quod  non  est.  Sicut  si  alicui  eue- 
niret  conculcare  crucem  aliquam  ex  straminibus  in  via,  ac  ideo  reputare 
ex  proprio  iudicio  se  peccasse.  Et  est  proprie  iudicium  erroneum,  non 
autem  proprie  scrupulus. 

2.  a  Postquam  conculcaui  illam  crucem,  vel  postquam  cogitaui  vel 
dixi  vel  egi  aliquam  rem  huiusmodi,  superuenit  deforis  cogitatio  quod 
peccauerim;  sentió  tamen  perturbationem,  quia  ex  parte  dubito  et  ex 
parte  non  dubito.  Hic  demum  est  proprie  scrupulus  et  suggestio  quam 
ingerit  Satanás. 

3.  a  Primus  ille  scrupulus  improprie  dictus,  est  valde  detestandus, 
quia  est  plenus  erroris.  Secundus  autem,  de  quo  in  secunda  nota  egi- 
mus,  per  aliquod  temporis  spacium  non  parum  confert  homini,  qui 
omnino  dedicauit  se  spiritualibus  exercitiis,  H3  quia  miro  modo  purgat 
ac  mundat  animum,  abstrahendo  illum  ab  omni  apparentia  peccati. 
iuxta  illud  Gregorii:  Bonarum  mentium  est  ibi  culpam  agnoscere  vbi 
culpa  non  est. 

4.  ta  Satanás  diligenter  explorat  qualitates  animae,  quam  tentare 
cupit,  si  videlicet  sit  delicatae  an  grossae  conscientiae.  Et  si  quidem 
inuenit  animum  delicatae  conscientiae,  nititur  multo  magis  illum  deli- 
catiorem  reddere,  perducendo  ad  extremum,  quo  magis  perturbct  illum 
et  inquietet.  Verbi  gratia:  si  videt  hominem  millo  modo  dantem  con- 
sensum  peccato  mortali,  ñeque  veniali  ñeque  vlli  alteri  rei,  quae  habet 
speciem  peccati,  tune  Satanás  laborat,  vt,  quando  non  potest  illum  in- 
ducere  in  rem  peccati  faciem  gerentem  a,  quod  saltem  formet  falsuni 
iudicium  quod  sibi  peccatum  sit,  vbi  peccatum  non  est,  sicut  in  aliquo 
verbo  vel  cogitatione  animae  mínima.  Si  autem  animus  sit  grossioris 
conscientiae,  Satanás  laborat  illum  grossiorem  reddere.  Verbi  gratia: 
si  non  curabat  peccata  venialia,  inducit  vt  nec  mortalia  multum  curet; 
et  si  aliquo  modo  H3v  antea  illa  ponderabat,  vt  iam  nullo  modo  vel 
minus  ponderet. 

5.  ta  Anima  desiderans  faceré  fructum  in  vita  spirituali,  semper  debet 
contrario  modo  progredi  ac  Satanás.  Yerbi  gratia:  si  Satanás  laborat 
in  reddendo  conscientiam  grossiorem,  debet  homo  laborare,  vt  deli- 
catiorem  eam  reddat  in  dies.  Similiter  si  Satanás  tentat  extenuare  et 
indecenti  extremoque  modo  delicatam  reddere,  animus  laboret  conso- 
lidan in  medio,  vt  omnino  quiescat. 

G.la    Quando  denoto  animo  volenti  loqui  vel  operari  aliquid  intra 


a    Sir  Ves,  yerentis  mi'. 


Exekciiia  --  Textvs  B.  Fabri 


621 


Ecclcsiam  et  intra  intclligentiam  maiorum  nostrorum,  quod  sit  ad 
gloriam  Dei,  superuenit  cogitado  vel  suggestio  deforis,  impediens  ne 
loquatur  vel  ne  operetur  rem  praecogitatam,  ingerens  apparentes  ratio- 
nes  vanae  gloriae  vel  alterius  cuiuscunque  rei;  debet  tune,  eleuato  in- 
tellectu  in  Creatorem  et  Dominum,  considerare  quod  si  sit  eius  debitum 
seruitium  vel  ad  minus  si  non  sit  contra,  debet,  inquam,  contradicerc 
illi  cogitationi  et  per  diametrum  iuxta  Bernardum  eidem  responderé: 
Xec  propter  te  incepi,  nec  propter  te  finiam. 

H4  Ad  vkre  senttenWjm  in  Ecclesia  militanti,  sicur  oportet, 

SERUEXTUR  REGÜLAE  SEQUENTES 

Prima  est.  Deposito  proprio  iudicio  nostro  debemus  esse  prompto 
]>aratoque  animo  ad  obediendum  in  ómnibus  Jesu  Christi  Domini  nostri 
sponsae,  sanctae  matri  nostrae  Ecclesiae  catholicae. 

2.  a  Debemus  laudare  confessionem,  eam  quae  fit  in  aurem  sacer- 
dotis.  Et  receptionem  sancti  sacramenti  eucharistiae  semel  in  anno.  Et 
si  fit  frequentior,  vt  semel  quolibet  mense,  est  laudabilior.  Si  fiat  sin- 
gulis  quibusque  octo  diebus,  seruatis  semper  debitis  et  requisitis  con- 
ditionibus,  multo  adhuc  laudabilior  est. 

3.  a  Debemus  laudare  quod  quis  intersit  sacrificiis  missarum  fre- 
quenter,  et  audiat  cantus,  psalmos,  longas  orationes,  quae  sint  intra  et 
extra  ecclesiam.  Laudare  etiam  tenemur  horas  constitutas  et  prae- 
scripta  témpora  ad  diuinum  officium  et  horas  canónicas  rite  per- 
agendum. 

4.la  Laudare  debemus  religiones,  virginitatem,  continentiam.  Et  ma- 
trimonium  non  vsque  adeo  laudandum  est,  vt  aíiquod  praecedentium. 

H4v  5.ta  Laudare  debemus  [vota]  a,  quae  emittuntur  in  religioni- 
bus,  obedientiae,  paupertatis,  castitatis,"  et  aliarum  rerum  supereroga- 
tiones,  quae  conducunt  ad  perfectionem.  Est  autem  hic  aduertendum, 
quod  cum  votum  sit  circa  ea  quae  pertinent  ad  perfectionem  euangeli- 
cam,  in  his  quae  longe  sunt  ab  illa,  non  debet  fieri  votum,  sicut  de  hoc 
quod  ero  mercator  vel  vxoratus. 

6.  ta  Laudare  debemus  reliquias  sanctorum,  venerationem  illarum  et 
inuocationes  eorum  et  visitationes  templorum  ob  gratiam  obtinendae 
indulgentiae,  peregrinationes  b,  indulgentias,  iubileos  °,  candelas  in  ec- 
clesiis  accensas. 

7.  ma  Laudare  debemus  constitutiones  circa  ieiunia  et  abstinentias: 
vt  ieiunium  quadragesimale,  et  quatuor  temporum  et  vigiliarum.  Et 
abstinentiam  a  carnibus  in  die  veneris  et  sabbati.  Item  poenitentias, 
non  tantum  internas,  sed  et  externas. 


a  Hoc  v.  omiss.  in  nts.  supplemus  ex  Ve. — 1>  Sic  Ve.;  peregrinationis  ms. — c  Sic 
cliam  Ve. 


622 


Mo  NUM  E  NTA  IGXATIAX  A 


8.a  Laudare  debemus  ornamenta  et  aedificia  ecclesiarum.  Item  ima- 
ginum  vsum,  quas  etiam  debemus  veneran,  iuxta  sanctum,  quem  re- 
praesentant. 

H5  9.a  Laudare  tándem  tenemur  omnia  praecepta  ecclesiastica  a, 
cum  animo  prompto  et  parato  ad  inquirendum  et  inuestigandum  ratio- 
nem  in  eius  et  suorum  praeceptorum  defensionem,  et  nullo  modo  in 
eius  contemptum  vel  impugnationem. 

10.  Debemus  esse  paradores  ad  defendendum  et  laudandum  tam 
praecepta  et  statuta  maiorum,  quam  eorum  mores.  Ouia  licet  ex  parte 
in  quibusdam  nec  sint  talia  praecepta,  nec  tales  mores,  loqui  tamen 
contra  illos  vel  publice  praedicando  vel  particulariter  conueniendo  et 
colloquendo  ad  populum  ignorantem,  generaret  magis  murmurationes 
et  scandala  quam  fructum:  et  ita  prouocaretur  et  irritaretur  populus 
contra  maiores,  siue  temporales,  siue  spirituales.  Itaque,  sicut  nocet  malc 
loqui  de  maioribus  ad  populum  in  eorum  absentia,  ita  potest  fructum 
faceré  loqui  de  malis  illorum  moribus  iisdem  ipsis,  qui  ]>ossunt  morbo 
i 1 1  i  succurrere,  si  velint. 

1 1  a.  Laudanda  est  doctrina  scholastica  et  positiua.  H5v  Ouia  sicut 
est  magis  proprium  doctorum  positiuorum,  vt  Augustini,  Hieronymi, 
Gregorii  et  similium,  affectus  exercere,  vt  super  omnia  Deum  diligant 
et  illi  seruiant:  ita  doctorum  scholasticorum,  vt  diui  Thomae,  Bonauen- 
turae,  Magistri  Sententiarum,  etc.,  magis  proprium  est  definiré  res  ne- 
cessarias  ad  salutem  aeternam  et  impugnare  et  propalare  omnem  falsi- 
tatem  et  enormem  doctrinam  cum  suis  fallaciis  quibus  tegitur.  Ouia 
doctores  scholastici  cum  sint  magis  moderni  b,  non  solum  muniuntur  ex 
vera  intelligentia  Sacrae  Scripturae  et  positiuorum  doctorum  doctrina, 
verum  etiam  ipsimet  illuminati  et  illustrati  virtute  diuina  vtuntur  con- 
ciliis,  constitutionibus  et  canonibus  sanctae  matris  Ecclesiae. 

12.  Debemus  attendere  ne  faciamus  comparationes  neue  confera- 
mus  eos  qui  inter  viuos  nunc  hic  agunt,  cum  beatis  vita  defunctis.  Quia 
non  paruus  error  committitur  dicendo:  Hic  est  doctior  Augustino;  iste 
est  alter  Franciscus  vel  plus  quam  Franciscus;  est  alter  D.  Paulus  in 
sanctitate  et  bonitate. 

H6  13.  Debemus  super  omnia  hoc  seruare,  vt  recte  sapiamus,  quod 
id  quod  ego  álbum  video,  credam  esse  nigrum,  si  Ecclesia  ita  definierit 
hierarchica.  Cum  credamus  quod  in  Christo  Domino  et  sancta  Ecclesia 
resideat  idem  Spiritus,  qui  nos  docet  et  dirigit  in  salutem  animarum 
nostrarum.  Ouia  per  eundem  Spiritum  ac  Dominum,  qui  dedit  deceni 
praecepta,  regitur  et  gubernatur  sancta  Ecclesia. 

14.    1  Aduertendum  quoque  est,  etiam  si  plañe  compertum  defini- 

■  Sic  eliam  /  V.,-  ntelius  tamen  diceretur  Ecclesiae.  quia  sequilar  in  ejns  et  suorum 
praece])torum  defensionem;  Ecclesiae  A11I.  el  Vu. — >>  Post  hoc  v.  alia  manus  iiififiit, 
i/uae  scribere  pergit  usqite  ad '  finem  Exercitiorum  (DEBUCHY). 

1    V.  Proleg.,  pp.  154-158. 


Exercitia  —  Textos  13.  Fabri 


tumque  esset  aemini  contingere  salutem  nisi  praedestinato:  circumspe- 
ctc  tamcn  super  hoc  loquenduni  essc,  ne  forte  gratiam  seu  praedesti- 
nationcm  Dci  nimis  extendenles,  liberi  arbitrii  vires  et  operum  bono- 
ruin  merita  excludere  velle  videamur,  vel  e  conuerso,  ne  plus  aequo 
hisce  tribuentes,  illis  interim  derogemus. 

15.  Similem  ob  causam  frequcns  sermo  de  praedestinatione  haben- 
dus  non  est;  sique  incidat  nonnunquam,  ita  temperan  decet,  vt  nulla 
plebi  ;|  audienti  detur  occasio  errorís  ac  dicendi:  Si  de  salute  mea  vel 
damnatione  iam  definitum  est,  siue  malum  siue  bonum  agam,  aliter 
euenire  non  potest. 

16.  Accidit  etiani  non  raro,  vt  ex  immodica  fidei  praedicatione  et 
laude,  adiecta  distinctione  aut  explicatione  nulla,  ansam  H6v  accipiat 
populus  torpescendi  circa  bona  quaelibet  opera,  quae  fidem  praeeunt 
aut  sequuntur  charitatis  nexu  efformatam. 

17.  Ñeque  itidem  praedicandae  et  inculcandae  gratiae  Dei  vsque 
adeo  insistendum  fuerit,  vt  serpere  inde  possit  auditorum  animis  letha- 
lis  error,  negata  liberi  arbitrii  nostri  facúltate.  De  gratia  ergo  ipsa  dif- 
fuse  quidem  loqui  fas  est,  Deo  aspirante;  sed  quatenus  in  gloriam  eius 
vberiorem  redundat;  idque  iuxta  modum  conuenientem,  nostris  prae- 
sertim  temporibus  tam  periculosis,  ne  et  liberi  arbitrii  vsus  et  operum 
bonorum  efficatia  tollatur. 

18.  Ouamuis  summe  laudabile  sit  atque  vtile  ex  dilectione  pura  in- 
seruire  Deo;  nihilominus  tamen  valde  commendandus  est  maiestatis 
diuinae  timor.  Ñeque  porro  is  timor  solum,  quem  filialem  appellamus, 
qui  pius  est  ac  sanctus  máxime;  verum  etiam  alter  seruilis  dictus, 
quippe  qui  homini  vtilis  est  admodum  et  saepenumero  necessarius,  vt 
a  mortali  peccato,  H7  quando  incidere  contingit,  resurgere  prompte 
studeamus;  a  quo  dum  erimus  ¡inmunes  atque  alieni,  facilis  patebit 
ascensus  ad  timorem  illum  filialem  Deo  penitus  acceptum,  qui  nobis 
cum  ipso  Deo  vnionem  amoris  praestat  et  conseruat. 

F  I  X I S 


SU  Vu.;  plcbci  ms. 


II 


EXEMPLAR  LATINUM  EXERCITIORUM 

IN  con.  Vaticano,  Regina  lat.  2.004 
24  Praecepta  vtilia  iis, 
qui  a  spiritualium  meditationum  stadium  ingressuri  b  sint  1 

Primo  debemus  ingredi  ad  laudem  Domini,  seu  spiritualia  exercitia 
magno  et  liberali  animo  [incipere]  c,  ita  quod  omnia  nostra  tam  d  inte- 
riora quam  exteriora,  memoriam,  inlellectum,  voluntatem  el  affcctum, 
iotam  denique  animam  el  corpus  ac  membra  ipsius  omnia,  et  alia  bona 
dimittamus  in  manibus  eius;  ut  ipse  disponat  tam  de  me  quam  de  ómni- 
bus meis  ad  suam  beneplacitam  voluntatem,  absque  velle,  absque  nolle 
proprio  a. 

Secundo:  homo  est  creatus  ad  laudem  Domini  et  ad  salutem  animae 
suae.  Item  omnia  quaecumque  creata  sunt  super  faciem  terrae,  sunt 
creata  propter  hominem,  ut  ipse  laudet  Deum,  et  saluet  seipsum.  Ex 
iis  sequitur,  quod  homo  tantum  debet  accipere  de  huiusmodi  rebus 
creatis,  quantum  poterit  [ipsum]  e  iuuare  ad  laudem  Domini  et  ad  salu- 
tem animae  suae;  et  tantum  debet  ea  repeliere,  quantum  sibi  noceant 
ad  eiusmodi  finem.  Ex  quibus  manifestum  est,  quod  nos  debemus  esse 
indifferentes  circa  ista  creata;  verbi  gratia,  vt  ego  absolute  nec  secun- 
dara cjuid  debeo  velle  magis  prospera  quam  aduersa,  quietan  et  oeium 
quam  negocia  et  labores,  paupertatem  quam  diuitias  aut  contra;  honores 
quam  opprobria,  vitara  longam  quam  breuem,  sanilatem  quam  morbum, 
vitam  quam  morían  et  econtra,  nisi  in  quantum  iudicauero  hoc  vel  illud 
esse  mihi  melius  ad  laudem  Domini  et  ad  salutem  animae  meae,  absque 
affectione  aliqua  carnali  aut  sensuali. 

Tertio:  quacumque  propositione  prolata  habente  sensus  diuersos, 
semper  debeo  habereanimum  meum  magis  paratum  ad  saluandam  Mam 
(luam  ad  condemnandam.  Et  quando  non  potero  saluare,  petam  ab  eo, 
(inomodo  intelligat;  tándem  si  ille  male  intelligat,  sentiat  el  deterioran 

a  Prins  quia.— '>  Prius  ingressuris  vel  ingressurus. — c  Hocverlmm  aut  simile  aliquod 
ipsa  sententia  exigí/. — d  Sequitur  ex  oblilt. — c  Suppletum  ex  Fa. 


'•  Yide  descriptionem  codicis,  supra,  p.  207. 
2    Haec  est  annotatio  quinta  ex  viginti  priniis. 


EXEKCITIA 


—  Textus  vaiicanus,  Regina 


partan  SUStineat,  post  aliquas  interrogationes  corrigam  eum;  et  si  nolue- 
rit  corrigi,  quaeram  omnia  media  honesta  et  possibilia  ad  saluandam 
huiusmodi  animam  et  ad  deponendum  huiusmodi  errorem  ab  eo  '. 

24v  Examen  vniuersale 

Sunt  in  me  tres  cogitationes:  prima  quidem  propria  egrediens  ex 
libero  arbitrio  et  volúntate  tamquam  ab  intus  ad  foras;  aliae  duae  egre- 
diuntur  a  foris  ad  intus,  idest  a  bono a  et  malo  angelo  ad  me. 

Dúplex  meritunr.  primum  quando,  veniente  b  aliqua  cogitatione  c 
praua,  repello  eam  statim  absque  aliqua  mórula.  Secundum  quando 
post  magnam  pugnam  tándem  eam  repello.  Et  hoc  2.m  est  maius  me- 
ritum. 

Peccatum  veniale  efficitur,  quando  fació  aliquam  morulam  in  illa 
prava  cogitatione,  vbi  notatur  aliqua  negligentia  vel  delectatio  sensua- 
litatis. 

Peccamus  dupliciter  mortaliter:  primo,  consensu,  scilicet,  si  ego 
possem,  ego  facerem;  vel  si  potero,  faciam;  secundo,  quando  ponitur  in 
actu,  et  sic  efficitur  maius  ratione  temporis,  qat'a  diutius  conlinuatur 
actus;  ratione  intensionis  circa  obiectum;  et  ratione  damni  vtriusque, 
mei  videlicet  et  alterius,  cni  fit  ¿muría,  damnam,  aut  opprobriiun.  Nam 
ego  scmper postea  ero  in  maiori pericido  peccandi  et procliuior  ad  com- 
miltendum  idem  scelus.  Et  próximas  ¿editar  vel  ¿n  bonis  vel  in  vxore. 
Item  ratione  scandali  et  mali  exempli. 

De  verbo 

Non  possumus  licite  iurare  per  Creatorem  nec  per  creaturam,  nisi 
cum  veritate,  necessitate,  qaae  non  est  in  quavis  re  leui,  sed  quoties  agi- 
tar de  sálate  animae  cu¿nsp¿am  *,  et  reuerentia  d.  Et  licet  sit  maius  pec- 
catum iurare  male  et  ¿nord¿nate  per  Creatorem  quam  per  creaturam; 
tamen  difficilius  est  iurare  debite  per  creaturam  quam  per  Creatorem; 
quia  nomen  ipsius  Dei  nos  magis  ducit  ad  reuerentiam  quam  nomen 
creaturae.  Vnde  magis  conceditur  perfectis  iurare  per  creaturam  quam 
imperfectis;  etiam  ut  non  ueniant  ad  aliquam  idololatriam  ipsi  imper- 
fecti.  Nam  e  perfecti  per  assuefactionem  contemplantur  Creatorem  esse 
in  creaturis  secundum  essentiam,  praesentiam  et  potentiam. 

a  Prius  liona. — 1>  Prius  veniens. —  c  Prius  cogitatio. — d  In  marg.:  Hiere.  Jurabis, 
dicit  Dominus,  in  veritate  et  iustitia  ac  iudicio,  id  est,  discretione,  vt  nec  temeré  nec 
irreuerenter  iuretur.  Vulgata  vcrsio  Sacrae  Scripturae  nunchabet:  «Jurabis:  vivit  Dominus 
in  veritate,  et  in  judicio  et  in  justitia»  (Jer..  IV,  2).— e  Sequitur  ipsi  oblitt. 


1    Keperies  haec  in  Aut.  aliisque  exemplaribus  ante  principium  et  fundamentum. 
a    Ouae  hic  de  necessitate  adduntur,  manca  sunt  et  rigida.  Cf.  Aut.,  supra,  p.  262. 
Monvm.  Ighat. — Series  II.  40 


626 


MONUMEN  I  A  IGNATIANA 


Ocióse  loqui  est  quando  nec  sibi  nec  alteri  prodest,  nec  ad  taleiu 
intentionem  ordinantur  verba. 

Pemiciose  loqui  intelligitur  satis  per  hanc  regulam,  id  est,  si  ego 
aperio  aliquod  peccatum  moríale  coopertum,  pecco  mortaliter;  si  ve- 
níale, vcnialiter;  si  defectum,  sum  defectuosus.  Tamen  ad  adiuuandum 
proximum  motus  charitate  potero  aperire  tale  peccatum  alicui  alteri, 
dum  ego  habeam  coniecturas  et  rationes  probabilcs,  quod  ille  talis  pot- 
erit  prodesse  et  non  obesse  existenti  in  peccato. 

Mendacium  jocosum,  officiosum,  perniciosum. 

25  De  operibus 

C irca  opera  oportet  respicere  treis  lineas:  per  primani  intelligo  decem 
mandata;  per  secundam  praecepta  Ecclesiae;  per  tertiam  commendatio- 
nes  seu  exhortationes  maiorum.  Igitur  quicquid  lecero  secundum  magis 
aut  minus  contra  a  ista,  ita  et  consequenter  magis  vel  minus  peccabo. 

Omissio. 

MOIU  S  EXAMINAN  1)1  CONSC1ENIIAM 

Primum:  agere  gratias  Deo  pro  beneficiis  receptis. 
Secundum:  petere  gratiam  a  Deo  ad  cognoscenda  peccata  et  repel- 
lenda. 

3,  petere  rationem  ab  anima,  ab  ipsa  hora  in  qua  surrexeras  l>,  de 
hora  in  horam,  usque  ad  horam  praesentis  examinis;  et  primo  de  cogi- 
tatione,  deinde  de  locutione,  postremo  de  opere.  Aut  de  Iota  vita,  ab 
actale  in  aetalejn  ascendendo,  vsque  ad  praesentem  dieta.  Vidc  primum 
punchan  secundi  exercitii. 

4,  petere  veniam. 

5,  proponere  emendationem  vitae;  et  semel  Pater  noster. 
IIoc  examen  fict  semel  post  prandium  et  semel  post  coenam. 

Primum  exercitu  m 

Est  meditatio  trium  animae  uirium  circa  primum  et  secundum  et 
tertium  peccatum;  et  continet  vltra  orationem  praeparatoriam ,  dúo 
praeludia,  tria  praecipua  puncta,  ciim  vno  colloquio. 

Oratio  praeparatoria 

ln  orationc  ))raeparatoria  ]>etenda  est  gratia  a  Domino  ad  hoc,  ut 
< mines  meae  intentiones  et  actiones  puré  ordinentur  in  obsequium  et 
laudem  diuinae  maiestatis  eius. 


»  Ste  I  '<•■:  circa     — b  Príus  surrexerat. 


Exercitia  —  Textus  vai  k  a\us,  Regina 


Primum  praeludium  cst  compositio  circa  locum;  ubi  est  annotan- 
dum  quod  in  contemplatione  vel  meditatione  uisibili,  sicuti  estcontem- 
platio  Christi  Domini  nostri,  qui  visibilis  est,  compositio  erit  videre 
uculo  imaginationis  locum  corporeum,  in  quo  res  contemplanda  est, 
sicut  templum  vel  raons  ubi  Christus  Dominus  manebat.  In  inuisibili 
autem,  sicuti  est  conteniplatiu  peccatorum,  compositio  erit  videre oculo 
imaginationis,  animam  corpori  corruptibili  tanquam  carceri  inclusam, 
et  totum  compositum  ex  anima  et  corpore  in  hac  valle  miseríae  inter 
bruta  animalia  exul. 

Secundum  praeludium  cst  petere  a  Domino  Deo  nostro;  et  petitio 
debet  congruere  subicctac  materiae,  hoc  est,  si  contemplatio  est  de 
resurrectione,  oportet  petere  gaudium  cum  C  hristo  ploeno  gaudio;  si 
est  de  passione,  oportet  petere  lachrymas,  poenam  et  afflictiones  cum 
Christo  afflicto;  hic  autem  petenda  est  verecundia  et  confusio  25v  mei 
ipsius,  considerans  epiam  multi  damnati  sunt  ob  vnicum  peccatum  mor- 
íale, et  quoties  ego  merui  damnari  in  aeternum  propter  multitudinem 
meorum  ])eccatorum.  Qualem  poenitentiam  agerét,  si  cui  ex  damnatís 
liccrcL  retido  inferno,  htte  in  meiiin  locum  yenire. 

Ante  omnes  contemplationes  seu  meditationes  debet  fieri  supradicta 
oratio  praeparatoria,  absque  mutatione  aliqua,  et  dúo  dicta  praeludia. 
ea  quandoque  imitando  iuxta  materiam  subiectam. 

Primum  punctum  erit  exercere  memoriam  supra  primum  peccatum 
angelorum,  et  circa  idem  exercere  intellectum;  et  consequenter  uolun- 
tatem,  volendo  supradicta  memorare  et  intelligere  ad  maiorem  meam 
confusionem,  comparando  vnico  peccato  angelorum  mea  tam  multa  et 
magna  scelera,  considerando  quoties  ego  ob  illa  infernum  merui,  si  an- 
gelí ob  vnicum  peccatum  in  infernum  ceciderunt.  Circa  memoriam 
autem  peccati  angelorum  recordari  debemus,  quod  cum  ipsi  creati 
essent  in  gratia,  et  nollent  sua  libértate  gratiam  [juuare]  :i  ad  exhiben- 
dam  reuerentiam  et  obedientiam  suo  Creatori  et  Domino;  leuati  sunt  in 
superbiam  et  ceciderunt  a  gratia  in  maliciam,  et  depulsi  de  coelo  in 
infernum  b  *.  Et  ita  consequenter  discurrendum  est  particularius  cum 
intellectu,  et  mouendi  sunt  magis  affectus  voluntatis. 

Secundum  punctum  est  idem  quod  supra  faceré,  hoc  est,  exercere 
treis  potentias  circa  peccatum  Adae  et  Euae,  reducendo  in  memoriam 

»  Hoc  v.  sumpsimus  ex  Vi.  et  Fa.  pro  ¡nuenire,  </noi/  etihi  ms. — •>  In  marg.:  Juxta 
Barnardi  [sic]  sententiam  peccatum  angelorum  tuit  superbia  cum  inuidia  coniúncta. 
Xam  suam  naturam.'non  humanam  a  Filio  Dei  assumi.  et  ab  hominibus  pariter  atque 
aogelis  adorari  volebant,  sic  affectantes  similitudjnem  Altissimi.  / '.  annot.  i. 


1  S.  Bernardus  in  sermone  XVI]  in  Cántica,  n.  5  (Mignei  I'.  I...  C  I.XXX11I.  S57) 
dicit.  Luciferum  per  superbiam  cum  invidia  conjunctam  hominibus  unionem  hypostati- 
Cam  invidisse,  ñeque  tamen  dicit  eam  sibi  appetivisse.  Suárcz  vero  censet,  Bernardum 
cosque  Patres,  qui  simili  ratione  loquuti  sint,  hunc  appetitum  sub  illa  superbia  et  invi- 
dia comprehendisse,  De  Angelis,  I.  VII,  r.  XIII.  n.  21. 


628 


MONUMENTA  IGNATIANA 


qualiter  ob  tale  peccatum  per  tantum  tempus  poenituerunt,  et  quanta 
corruptio  secuta  est  genus  humanum,  tot  gentibus  descendentibus  in 
infernum.  Voco  autem  reducere  ad  memoriam  secundum  peccatum 
nostrorum  primorum  parentum,  memorari  qualiter  postquam  Adam 
fuit  creatus  in  campo  damasceno  et  positus  in  paradiso  terrestri,  et  Eua 
de  eius  costa  formata,  post  prohibitionem  ne  comederent  de  arbore 
scientiae,  ipsis  comedentibus  et  ex  consequenti  peccantibus,  tándem 
vestiti  tunicis  pelliceis  et  expulsi  e  paradiso,  vixerunt  sine  iustitia  ori- 
ginali  per  totam  vitam  suam  in  multis  laboribus,  in  multa  poenitentia; 
et  consequenter  discurrendum  est  intellectu  particularius,  vtendo  etiam 
volúntate  sicut  antea  dictum  est. 

Tertium  punctum  est  idem  faceré  circa  tertium  peccatum  cuiusuis, 
qui  ob  vnicum  mortale  est  damnatus,  et  aliorum  sine  numero  damnato- 
rum  ob  pauciora  quam  mea  peccata.  Dico  autem  idem  faceré  circa  ter- 
tium peccatum  privatum  cuiusuis,  reducendo  ad  memoriam  gravitatem 
et  maliciam  peccati  contra  Creatorem  et  Dominum,  discurrere  intel- 
lectu, qualiter  peccando  et  agendo  contra  bonitatem  infinitam,  iuste 
damnatus  est  in  aeternum.  Et  tándem  finiat  mouendo  magis  ac  magis 
voluntatis  affectus,  scilicet,  dolor cm,  pudor em. 

Colloquium  demum  fiet  imaginando  Christum  Dominum  coram  me 
cruci  fixum;  fíat  colloquium  considerando  qualiter  Creator  exinaniuit 
se,  vt  homo  fieret,  et  voluit  temporaliter  mori  a,  quum  esset  immorta- 
lis,  pro  peccatis  meis.  Idem  faciam  considerando  me  ipsum,  quid  fece- 
rim  pro  Christo,  26  quid  faciam,  et  quid  debeam  faceré;  et  ita  uidens 
illum  pendentem  in  cruce,  discurram  per  ea,  quae  sese  obtulerint. 

Colloquium  proprie  fit  sicuti  si  amicus  amicum  alloquatur,  uel 
seruus  dominum  suum;  sed  nunc  aliquam  gratiam  petendo,  nunc  se 
ipsum  incusando  ob  aliquod  malum  commissum,  nunc  demum  sua  de- 
sideria  Domino  communicando  et  circa  ea  consilium  quaerendo.  Et  in 
fine  dicatur  Pater  noster. 

Secundum  exercitium 

Est  de  meditatione  peccatorum,  et  continet  post  orationem  praepa- 
ratoriam  et  dúo  praeludia,  quinqué  puncta  et  vnum  colloquium. 

Oratio  praeparatoria  sit  eadem,  quae  supradicta  est. 

Primum  praeludium  erit  eadem  supradicta  compositio,  de  anima 
corpori  tanqitam  careen'  inclusa. 

Secundum  praeludium  est  petere  gratiam,  quam  desidero  a  Domino 
obtinere;  et  erit  petere  magnum  et  intcnsum  dolorem  et  lachrimas  ob 
peccata  mea. 

Primum  punctum  erit  circa  processum  peccatorum,  reducendo  ad 


a    Sequitur  pro  oblitt. 


Exercitia — 


Textos  vaticanus,  Regina 


629 


niemoriam  omnia  peccata  uitae  meae,  mente  discurrendo  de  anno  in 
annum,  vel  quouis  alio  tempore  in  aliud;  ad  quod  tria  potissimum 
iuuant:  primum  respicere  domum  nel  locum,  in  quo  quis  habitauit;  se- 
cundum  resj)icere  conuersationem,  quam  cum  aliis  habuit;  tertium  artem 
viuendi,  quam  habuit. 

Secundum  punctum  est  ponderare  multitudinem  1  peccatorum,  re- 
spiciendo  deformitatem  et  maliciam,  quam  quoduis  peccatum  mortale 
in  se  continet,  esto  quod  non  fuisset  prohibitum  specialiter  4  lege 
diuina. 

Tertium  punctum  est  nosse  te  ipsum,  cogitare  quisnam  ego  sim, 
meipsum  diminuendo,  adductis  exemplis  ac  comparationibus.  Primo 
quam  parum  sim  in  comparatione  centum  aut  mille  aut  omnium  ho- 
minum;  secundo  quam  parum  sint  homines  huius  mundi  collatione 
omnium  angelorum  et  sanctorum  coeli;  tertio  cogitando  quam  parum  sit 
omnis  creatura  respectu  Dei;  quid  ergo  erit  de  me  solo?  Quarto  cogitare 
omnem  corruptionem  et  deformitatem  meam  corpoream  ct  corpus  mor- 
bis  ac  motii  obnoxium.  Quinto,  respicere  meipsum  quasi  vulnus  et 
apostema,  vnde  tot  pullularunt  peccata  et  tot  iniquitates  et  tantum  ac 
tam  turpissimum  venenum. 

Quartum  punctum  est  considerare,  quis  sit  Deus  contra  quem  ego 
tantum  peccaui,  secundum  sua  attributa,  comparando  illa  suis  oppositis 
in  me:  summam  Dei  sapientiam  meae  ignorantiae,  magnam  Dei  omni- 
potentiam  meae  impotentiae,  ingentem  Dei  iustitiam  meae  iniquitati, 
magnam  Dei  bonitatem  meae  malitiae. 

Quintum  punctum  est  exclamatio  quaedam  admiratiua  ex  magno 
affectu  procedens,  discurrendo  per  omneis  creaturas,  admirans  quonam 
modo  me  dereliquerunt  viuere,  et  me  in  uita  conseruauerunt;  quomodo 
angeli,  qui  sunt  gladius  diuinae  iustitiae  me  sustinuerint  et  conserua- 
uerint  et  pro  me  orauerint;  sancti  etiam  quomodo  mei  fuerunt  interces- 
sores  apud  Deum;  coeli,  sol,  luna,  stellae,  elementa,  aves,  pisces,  ani- 
maba quaeque  26v  quomodo  me  hactenus  conseruauerunt;  térra  quo- 
modo non  aperta  est,  et  me  absorpsit?  Quomodo  non  sunt  creati  noui 
inferni,  ut  me  in  aeternum  punirent? 

Conclude  tándem  vno  colloquio,  colloquendo  et  agendo  gratias 
Domino,  quod  concesserit  mihi  hactenus  vitam,  ut  eam  possim  deinceps 
corrigere,  mediante  sua  gratia,  et  ita  proponendo  dicatur  Pater  noster. 


1    Non  de  multitudine  in  lioc  púnelo,  sed  de  foeditate  ac  malitia  peccatorum  agitur. 
Y.  supra,  pp.  286-287. 
-    Ita  etiam  legitur  in  Fa.¡  in  Ve.  prius  eodem  modo  legebatur. 


630 


MONUM  E  X  TA   1 G  X  ATI  A  X  A 


SeQÍÜÉNS  EXERCITIUM  EST  MEDITATIO  POEXARUM  INFERI*!, 
ET   CONTINET    IX    SE    POST   V.NAM    ORATIONEM    PRAEPARATORIAM    ET  DUO 
FRAELUDIA,   QUINQUE  PUNCTA  ET  YXUM  COLI.OQUIUM 

Oratiu  praeparatoria  est  eadem  sólita. 

Primum  praeambuluni  est  compositio  seu  consideratio  inferni.  I  lie 
erit  imaginan  longitudinem,  latitudinem  et  profunditatem  inferni. 

Secunduni  praeludium  est  petere  id  quod  voló;  quod  erit  ad  prac- 
sens  petere  internan!  cognitionem  poenae,  quam  patiuntur  damnáti, 
quatenus,  si  ob  sedera  1  mea  oblitus  fuero  amoris  divtini,  saltem  timor 
poenarum  me  adiuuet,  ne  incurram  in  peccatum. 

Primum  punctum  est  oculu  imaginationis  uidere  ingeniéis  focos  et 
animas,  quae  a  in  inferno  patiuntur,  quasi  corporibus  igneis  alligatas. 

Secundum  punctum,  auribus  imaginationis  audire  magnos  planctus, 
ciulatus,  voces  et  inauditas  blasphemias  contra  Christum  Dominum  et 
sanctos  eius. 

Tertium  punctum  est  olfacere  sulphur,  fumum  et  alia  fétida  et  pú- 
trida, quae  sunt  in  inferno. 

Ouartum  est  gustare  amara,  veluti  lachrimas,  tristitiam,  vermem 
conscientiae  inextinguibilem. 

Ouintum  est  tactu  imaginationis  pcrcipere,  qualiter  ignis  tangit  ct 
comburit  animas. 

Colloquium  finale  fiet  ad  Christum  Dominum,  reducens  ad  memo- 
riam  animas,  quae  in  inferno  sunt,  quarum  aliquae  ibi  detinentur  quae  ■ 
non  crediderunt  aduentum  Domini  nostri  Jesu  Christi;  aliquae  vero, 
quae  credendo  non  custodierunt  eius  praecepta.  Et  omnium  harum 
animarum  triplex  est  status:  primus  earum,  quae  fuerunt  ante  Christi 
aduentum;  secundus  existentium  tempore  eius  vitae  mortalis;  tertius 
earum,  quae  sunt  post  eius  discessum  a  nobis.  Tándem  agam  gratias 
Altissimo,  quod  non  permiserit  me  finiré  vitam  in  statu  harum,  et  quod 
erga  me  hactenus  tam  pius  el  misericors  extiterit.  In  fine  dicam  Pater 
noster. 

27  Tkrih.M   EXERCITIUM   ESI    K  ERE  ti  l  10  PK1MI    ET  SECUXDI  EXERCITII, 
KACIENDO  TRIA  COIXOQÜIA 

Post  oratíonem  praeparatoriam  et  dúo  praeambula  faciam  repetitio- 
neiri  primi  et  2:  exercitii,  notando  et  tnoram  faciendo  in  punctis  lilis, 
in  quibus  maiorem  consolationcm  vel  desolationem,  vel  maiorem  gu- 
stum  spiritualem  sensi. 

;l  s'/V  correximu&  c.v  Ve.  et  Fa.  pro  qui,  quod  est  in  ms.,  nisi  forte  inteiligendum  til 
animas  oorum,  qui. — 1>  Sic  emsiulamtis  ex  I  >.  pro  qui,  t¡uo<l  habet  ms. 


Cf.  F<¡.,  supra.  p.  y%,  annot  i. 


Exercitia — Textus  vahcanls,  Regina  631 

l'ost  haec  omnia  faciam  tria  colloquia  modo  sequehti.  Primum  col- 
loquium  fiet  ad  Dominarn  nostram,  vt  obtineat  mihi  gratiam  a  Filio  et 
Domino  suo  ad  tria  potissimum:  primum  ut  habeam  intcrnum.peccatQ- 
rum  meorum  sensum,  et  integrum  odium  peccatorum  meorum;  sccun- 
dum  ut  sentiam  deordinationeni  mearum  operationum,  quatenus  me- 
ipsum  odiohabens  corrigar,  et  in  melius  uitam  meam  disponam;  tertium 
petam<  cognitionem  mundi,  ad  hoc  ut  illum  horrens,  vana  et  mundana 
repellara.  Post  haec  Aue  Maria. 

Secundum  colloquium  eodem  modo  fiet  ad  Filium,  ut  eadem  obti- 
neat mihi  a  Patre;  et  post  dicam  aliquam  orationem  dedicatam  Filio 
pro  mea  deuotione. 

Tertium  eodem  modo  fiet  ad  Patrem  ad  hoc.  ut  ipsemet  aeternus 
Dominus  meus  illa  eadem  mihi  concedat.  Et  in  fine  dicam  Pater 
noster. 

QUARTUM   EXERCITIUM    EST  KEI'ETITIO  :1    IKK  I  I I  KXERC1TII 

Fiat  repetido  tertii  exercitii  ad  hoc,  ut  intellectus  discurrat  assidue 
absque  diuagatione,  reminiscendo  contemplara  in  exercitiis  praeteritis, 
faciendo  eadem  tria  colloquia. 

Primum  exercitium  fiat  media  nocte;  secundum  statim  cum  surre- 
xero  a  lecto;  tertium  ante  prandium,  siue  ante  missam,  siue  post  mis- 
sam;  quartum  in  vesperis  vel  in  hora  earum;  quintum  1  vna  hora  ante 
tempus  coenae  2. 

27v  Exercitia  2.ae  hebdomadae  si  n  i  quae  seqluxi  l  r 

Primum  exercitium  est  consideratio  uocationis  cuiusdam  tempora- 
lis  regis,  quae  ad  contemplandam  vitam  aeterni  regis  plurimum  iuuat. 

Oratio  praeparatoria  est  eadem,  que  sólita  est  fieri. 

Primum  praeludium  est  compositio  loci.  Hic  erit  considerare  oculo 
imaginationis  templa,  castella,  ciuitates,  in  quibus  Christus  Dominus 
praedicauit. 

Secundum  praeludium  est  petere  gratiam,  quam  desidero  et  voló; 
et  erit  petere  hoc  beneficium  a  Domino,  ne  obsurdescam  ad  suam  vq- 
cationem  b,  sed  euadam  ]^romptus  et  diligens  ad  implendam  suam 
sanctissimam  voluntatem. 


:l  Sequitur  istiusmet  oblitt,;  j  w,  tertü  t-xercitii  subductu  linea  iwtanlur,  et  super  ta 
huec  scripta  sunt:  trium  cxerritionim  predictorum. — >'  Pritis  suae  vocationi. 


1  Quintum  exercitium  in  libro  Exercitiorum  est  de  inferorum  poenis;  sed  in  hoc 
códice  perperam  ante  tertium  et  quartum  positum  est. 

1  De  additionibus  primae  hebdomadis,  quae  hic  esse  debebant,  confer  supra, 
pp.  570-571. 


63  2 


MoiCUMENTA  K.natiaxa 


Primum  punctum  est  considerare  ante  me  regem  quemdam  huma- 
num  a  Domino  Den  nostro  electum,  cui  obediant  vniuersi  principes,  ct 
homines  christiani  subiiciuntur;  lmnc  omnes  sitos  conuocare. 

Secundum  punctum  est  considerare  hunc  regem  ita  alloquentem 
omnes  suos  subditos  dicendo:  Voluntas  mea  haec  est,  expugnare  o- 
mneis  térras  infidelium;  propterea  si  quis  vult  comitari  me,  debet  eodem 
cibo,  potu  et  vestimento,  quo  ego  vtor,  contentan;  item  debet  laborare 
interdiu,  et  vigilare  noctu,  sicut  ego;  ut  ita  particeps  fiat  victoriae 
mecum  sicut  fuit  et  laborum. 

Tertium  punctum  est  considerare  responsum,  quod  debet  reddi  ab 
ómnibus  subditis  regi  tam  liberali  et  tam  humano.  Et  ex  consequenti  si 
aliquis  non  acceptaret  petitionem  talis  regis,  quanto  uituperio  dignus 
esset  apud  totum  vniuersum  a,  qui  tantum  degeneraret  a  vero  et  fideli 
subdito. 

Secunda  pars  huius  exercitii  consistit  in  aplicando  exemplum  regis 
temporalis  ad  Christum  Dominum  nostrum  in  tribus  illis  punctis  prac- 
dictis. 

Et  quantum  ad  primum  punctum,  si  huiusmodi  vocationem  subdito- 
rum  suorum,  quam  facit  rex  temporalis,  consideramus,  quanto  dignius 
consideratione  est,  contemplan  Christum  Dominum  nostrum,  regem 
aeternum,  ante  quem  est  totus  hic  mundus,  quem  totum  et  vnumquem- 
que  ipsius  sigillatim  vocat  ac  dicit:  Voluntatis  meae  est  expugnare  vni- 
uersos  hosteis,  et  ita  intrare  in  gloriam  Patris  mei.  Propterea  quicumquc 
vult  comitari  me,  debet  et  mecum  laborare,  vt  qui  sequitur  me  in  la- 
bore, ita  etiam  me  in  gloria  sequatur. 

Secundum  punctum  est  considerare  quod  omnes  subditi  rationis  ac 
iudicii  capaces  b  offerent  se  totos  huic  labori. 

Tertium,  quod  hi  qui  magis  desiderabunt  insigniri  et  illustrari  in 
omni  seruitio  sui  regis  aeterni  et  vniuersalis  Domini,  non  solum  offerent 
se  ipsos  labori,  verum  etiam  certando  contra  propriam  sensualitatem,  ot 
contra  omnem  amorem  carnis  et  mundi,  facient  oblationes  preciosas  et 
magni  momenti  suo  Creatori  dicentes:  Aeterne  Deus.  omnium  rerum 
mearum  oblationcm  cum  vestro  fauore  et  auxilio  fació,  in  conspectu 
vestrae  infinitae  bonitatis  et  in  conspectu  vestrae  Matris  gloriosae  et 
omnium  sanctorum  ac  sanctarum  curiae  caelestis;  quia  opto,  voló  ac 
firma  determinatione  delibero,  modo  sit  in  hoc  maior  tui  laus  et  serui- 
tium,  imitari  r  te  in  tolerantia  iniuriarum  ac  vituperiorum  et  totius  pau- 
pertatis  tam  actualis  quam  spiritualis,  si  tua  sanctissima  m  ai  estas  velit 
me  eligere  ac  recipere  in  talem  vitam  et  in  talem  statum.  In  fine  Pater 
noster. 

Hic  possunt  fieri  tria  suprascripta  colloquia,  mutando  materias,  pe- 


a  Sequitur  is  oblitl. — h  Suprn  rapaces  srriptum  est  compotes  neutra  vorr  deletn. — 
c  Prius  imitanrli. 


EXKRCI  TIA        Tk.XTUS   VATICANl'S,  REGINA 


tendo  gratiam,  vt  imitemur  C  hristum  in  tolerancia  iniurianim,  vitupe- 
riorum  et  totius  paupertatis  tam  actualis  quam  spiritualis,  si  illud  fuerit 
ad  maiorem  laudem  et  gloriam  Dei. 

Notam  fac  mihi  uiam  in  qua  ambulem,  quia  ad  te  leuaui  animam 
meam 

Vias  tuas,  Domine,  demonstra  mihi  et  semitas  tuas  edoce  me  '. 
Dirige  me  in  via  tua  3. 

Doce  me  faceré  voluntatem  tuam,  quia  Deus  meus  es  tu  V 

28  Prima  contkmplatio  incarxationis 

Continet  in  se  vnam  orationem  praeparatoriam,  tria  praeludia,  tria 
puncta  et  vnum  colloquium. 

Oratio  praeparatoria  est  sólita. 

Primum  praeludium  est  in  mcmoriam  reuocarc  historiam  reí,  de 
qua  futura  est  contemplatio.  Hic  erit  considerare  treis  Personas  diuinas 
respicientes  totam  mundi  planitiem  hominibus  ploenam,  qualiter  ho- 
mines  descendebant  ad  inferos.  Decreuit  Pater,  uidens  calamitates  et 
miserias  hominum,  mittere  secundam  Personam,  ut  carnem  assumeret 
humanam,  et  ita  genus  hominum  redimeret,  et  ita  legatum  Gabrielem 
angelum  misit  ad  Mariam  Virginem,  ut  patet  in  discursu  euangelii  Lu- 
cae  Missus  est  etc. 

Secundum  praeludium  est  compositio  loci.  Hic  erit  contemplari 
magnam  mundi  planiciem,  et  fenestras  adornatas  in  coelo,  ut  commo- 
dius  res  valeam  contemplari;  et  domum  Virginis  Mariae  mente  etiam 
componam,  ut  solet  architectus.  Dixi  superius  videre  magnam  mundi 
planiciem  ad  hunc  finem,  ut  cum  maiori  facilítate  possim  considerare  et 
imaginari  tantas  et  tam  diuersas  gentes  super  planitiem  mundi,  non  ut 
térra  plana  sit,  sed  rotunda,  ut  doctores  ostendunt.  Dixi  etiam  fenestras 
adornatas  esse  in  coelo,  non  ut  sint  nec  illis  egeant  tres  Personae  diui- 
nae,  vt  in  illis  manendo  valeant  melius  videre  res  istas  inferiores;  sed 
hoc  dixi  ut  commodius  res  contemplemur  et  imaginemur;  considerando 
eas  hoc  uel  illo  modo,  ut  magis  ad  eas  afficiamur;  contemplabimur  tres 
illas  Personas  diuinas  in  illa  forma,  in  qua  magis  ab  amore  terreno  nos 
distrahant. 

Tertium  praeludium  est  petere  quod  desidero.  In  hac  parte  quod 
summe  opto  est  petere  a  Domino  instantissime  internam  sui  Filii  cogni- 
tionem,  quando  pro  me  factus  est  homo,  ut  magis  illum  amem  et  illi 
seruiam. 

Primum  punctum  est  oculo  imaginationis  uidere  utrasque  personas, 

1  Ps.  CXLII,  8. 

1  Ibid.,  XXIV,  4. 

3  Cf.  ibid.,  XXIV, 

1  Ibid..  CXLII,  2. 


634  MOXTJ  MENTA  IciNATl.WA 

et  diuinas  scilicet  et  humanas;  et  prius  considerabo  eas,  quae  supra 
mundi  planitiem  sunt,  in  magna  quadam  diuersitate,  ita  in  ornamentis 
sicuti  in  figuris  vultuum,  alias  considerabo  personas  quasdam  albas, 
quasdam  nigras;  alias  in  pace,  alias  in  bello;  alias  flendo,  alias  ridendo; 
aliquas  sanas,  aliquas  morienteis  '.Deinde  considerabo  treis  beatissimas 
illas  Personas  diuinas  existenteis  in  fenestris  illis  coeli  ita  adornatis,  vel 
in  solio  regali  aut  throno  illo  summae  et  diuinae  maiestatis,  quomodo 
respiciant  totam  illam  planiciem  hominibus  ploenam,  in  tanta  coecitate 
manentem,  et  quomodo  moriantur  miserrime  et  descendant  ad  inferna. 
Tertio  aduertam  ad  humilitatem  Virginis  Mariae,  et  ad  Gabrielem  an- 
gelum  eam  salutantem,  verum  praestando  legationis  officium,  et  rc- 
fiectam  visura,  tura  ad  nostram  Dominara,  tum  ad  Gabrielem  angelum, 
quos  imaginationis  oculo  vidcor  videre,  vt  aliquem  fructum  colligam  ex 
simili  visione  ''. 

Secundum  ])iinctum  est  aduertcre  diligenter  ad  ea,  quae  loquuntur 
homines  in  planicie  mundi  in  tantis  aerumnis  existentes,  videlicet  quo- 
modo alii  contra  alios  loquantur,  quomodo  iurent,  qualiter  nomen  Do- 
mini  blas[)hement,  etc.  Similiter  aduertam  diligentissime  ad  ea,  quae 
inter  se  loquuntur  Personae  illae  diuinae,  dicentes:  Tempus  est  1  redi- 
mendi  genus  humanum  in  tanta  calamitate  constitutum.  Et  consequen- 
ter  aduertam  ad  sermones  inter  Yirginem  Matrem  et  angelum  Gabrie- 
lem, vt  colligam  vtilitatem  aliquam  ex  simili  colloquio. 

28v  Tertium  punctum:  aduertam  circa  ea,  quae  faciunt  humines  in 
planicie  constituti.  Hic  erit  considerare  quomodo  verbis  cuntendunt  et 
armis;  et  quomodo  ad  inuiceni  se  interficiant;  et  ita  descendant  ad  in- 
fernum.  Similiter  etiam  aduertam  diligentissime  ad  ea,  quae  tres  illae 
caelestes  et  diuinae  Personae  faciunt,  videlicet  operando  diuinum  illud 
incarnationis  mysterium;  et  consequenter  aduertam  ad  ea,  quae  faciunt 
Gabriel  ángelus  et  Virgo  María:  Gabriel  ángelus  faciendo  officium  suae 
legationis  et  Virgo  diaria  humilians  se,  magnas  agens  grabas  diuinae 
maiestati. 

Colloquium.  [n  fine  harum  omnium  contemplationum  aduertam  dili- 
genter, qualiter  debeo  magna  quadam  reuerentia  considerare  treis  illas 
Personas  diuinas  et  Yerbum  aeternum  nouiter  incarnatum  et  Matrera 
Virginem,  petendo  gratiam,  ut  possim  me  ipsum  praeparare  ad  imitan- 
dura  Christum  Dominum  nostrum  ita  nouiter  pro  me  incarnatum. 

In  fine  Patcr  noster. 


:l  .  luí.,  versiones  otnnes  et  ipse contextus  suadent,  ut  suppleantur  verba  aliquas  aegras, 
aliquas  nascenteis.  Cf.  supra,  pp.  326-  527. — *>  Sequilar  et  colloquio  oblitt. — c  Xota  ben<- 
S.  Ignatium  omisisse  hoc  loco  verba  trmpus  est:  aildit/isst-  vero  in  historia  en  la  su  eter- 
nidad,      supra.  pp.  j-'j  st  j¿/>. 


EXEKCITIA 


—  Tkxtus  vaticams,  Regina 


635 


Dk  nattuitate 

Secunda  contemplado  est  de  natiuitate;  continet  in  se  post  oratio- 
nem  praeparatoriam  et  tria  praeludia,  tria  puncta  et  vnum  colloquium. 

Oratio  praeparatoria  est  eadem,  quae  sólita  est  ficri  in  ómnibus  aliis 
exercitiis. 

Primum  praeludium  est  considerado  historiae,  de  qua  futura  est 
contemplado.  Hic  erit  contemplan  quomodo  e  Nazareth  exierunt  no- 
stra  Domina  iam  grauida  quasi  nouem  mensium,  humillime  equitans  su- 
per  asinam,  et  Joseph  et  vna  anrilla,  vt  ¡rentad  Bethleem  ad  sohiendum 
tributum  debitum  Caesari;  vna  secum  ducebant  bouem. 

Secundum  praeludium  est  CÓmpositio  loci.  I lie  erit  oculo  imagina- 
tionis  uidere  viam  e  Nazareth  ad  Bethleem,  considerando  longitudinem 
el  difficultatem  viae,  vtrum  montuosa  fuerit  uel  plana  aut  alio  quouis 
modo  difficilis.  Similiter  aduertam  diligefttissime  ad  Virginem  Matrem. 
qualiter  difficultates  viae  patienter  toleret.  Item  aduertam  etiam  ad  di- 
uersorium,  in  quo  Christus  natus  est,  an  magnum  fuerit  vel  paruum  et 
(]ualiter  ornatum. 

Tertium  praeludium:  petam  a  Domino  instantissime,  ut  dignetur 
mihi  concederé  internam  suae  natiuitatis  cognitionem  a,  quando  jiro  me 
natus  est  in  loco  tam  humili  et  tam  abiecto,  ita  ut  non  haberet  ubi 
caput  reclinaret.  Bos  et  asina  anhelitu  praesepe  calefaciebant  ',  ita  ut 
animalia  rationis  expertia  Creatorem  mundi  cognoscerent,  ubi  nec 
Israel  nec  ego  cognoui  2.  Ad  haec  diligenter  aduertam,  ut  magis  illum 
amem,  et  magis  illi  studeam  placeré. 

Primum  punctum  erit  videre  personas;  videlicet  nostram  Dominara, 
Filium  eius  unigenitum,  Joseph  et  ancillam,  ac  si  praesens  tune  ego 
fuissem  in  Domini  natiuitate  tanquam  pauperculus  quidam  et  indignus, 
qui  in  tali  essem  societate,  seruiendo  illis,  aduertendo  et  contemplando 
Christum,  multitudinem  angelorum  praesentem,  cantantem  Gloria  in 
excelsis.  Considerabo  etiam  qualiter  Pater  aeternus  e  sede  sua  coelesti 
et  throno  diuinae  maiestatis,  respicit  Filium  suum  nouiterin  mundo  na- 
tum.  Haec  omnia  contemplabor  ac  si  praesens  fuissem  in  illo  natiuitatis 
mysterio. 

Secundum  punctura  erit  aduertere  summa  quadam  diligentia,  et  alta 
quadam  mente  contemplan  dulces  sermones  et  suauia  colloquia  inter 
Matrem  et  Filium,  29  et  quid  talis  Filius  tali  Matri  diceret,  et  quam  di- 
ligenter Mater  praestabat  ofñcium  maternum,  pannis  inuoluendo  Fi- 

■l    Sri/uittir  et  obliit. 

'•    Quae  de  calefactione  dicuntur,  non  apud  Ludolfum,  sed  in  l  ita  Cliristi,  quae  ruin 
nomine  S.  Bonaventurae  circumferebaUir.  reperiuntnr  (c.  VII). 
1   Is.,I,  3- 


636 


MONU  MENTA   ICNATl  ANA 


lium  suum.  Curabo  nunc,  reflectendo  me  ad  verba  et  sermones,  aliquein 
fructum  colligere. 

Tertium  punctum  est  considerare  et  aduertere,  quid  Christus  noui- 
ter  in  mundum  natus  facturussit;  considerabo  illius  fugam  in  Aegyptum, 
summam  illam  paupertatem,  quam  secutus  est;  et  in  fine  tantorum  la- 
borum,  famis,  sitis,  caloris,  frigoris,  iniuriarum,  pro  me  moritur  in  cruce; 
quid  nunc  ego  pro  tali  Domino  deberem  faceré? 

Colloquium.  Reuerenter  considerabo  Christum  nouiter  in  mundo 
natum,  et  Matrem  studiose  illum  ornantem  et  alloquentem;  et  mecum 
considerabo,  si  praesens  tune  fuissem,  quanta  reuerentia  Christum,  Ma- 
trem ipsius  et  caeteras  personas  allocutus  fuissem;  petens  gratiam  et 
beneficium,  ut  dignaretur  mihi  significare  uiam,  in  qua  illi  magis  placeré 
potuissem,  affectando,  quantum  possum,  voluntatem  in  ista  petitione. 

In  fine  Pater  noster  a. 

ExercitiunP  duorum  vexillorum 

Alterius,  Christi  summi  ducis  ac  Domini  nostri,  qui  hic  nihil  iucun- 
dum  aut  lactum  pollicelur,  sed  continuum  bellum,  omnia  áspera,  dura  el 
amara,  si  internum  co?iscientiae  gaudium  excipias  *;  at  in  futuro  cuneta 
iucundissima,  gaudium,  pacán  et  foelicitatem  aeternam  etquae  nec  auris 
audiuit  nec  s  etc.;  alterius,  Satanae  capitalis  inimici  humanae  nostrae 
naturae,  qui  hic  ¿acta  et  iucunda  pollicetur,  mox  in  aeternum  exilium 
ducit.  Stipendium  peccati  mors  3. 

Oratio  praeparatoria  eadem,  quae  sólita  est. 

Primum  praeludium  continet  historiam,  super  quam  futura  est  con- 
templado. Hic  erit  considerare  Christum  volentem  ac  vocantem  omneis 
sub  suum  vexillum  b;  et  contra,  Satanam  vocantem  omneis  sub  suum 
vexillum. 

Secundum  praeludium  est  compositio  loci.  Hic  erit  considerare 
magnum  campum  totius  illius  regionis  Hierusalem,  ubi  summus  dux 
omnium  bonorum  est  Christus  Dominus;  alterum  c  campum  in  regioiu- 
Babylonis,  vbi  dux  omnium  prauorum  est  Lucifer. 

a  Omittit  Re.  omnia,  quae  in  libello  Exercitiorum  sunt  post  contemplationem  nativi- 
tatis  usque  ad  exercitium  de  duobus  vexillis. — b  Hic  et  paulo  po.tt  emendatum  in  ms.  ex 
sao  vcxillo. — c  Prius  alium. 


1  Haec  prout  hic  habentur,  certe  existinianius  lgnatii  non  esse.  Nain  praeter  inter- 
num conscientiae  gaudium,  nmltiplex  consolationum  genus  sequentibus  se  promittit  el 
largitur  Christus.  Cf.  Marc,  X,  29-30  et  Luc,  XII,  3 1 ;  XV11I,  29-30.  Vidc  quoque  Regu- 
las ad  spiritiis  discernendos  in  libello  Exercitiorum,  supra,  pp.  514,  520,  528,  et 
Momtm.  Ignat.,  ser.  1."  I,  101,  ubi  dicit  Ignatius:  -Los  solaces  y  consolaciones  tantaa 
que  el  Señor  acostumbra  dar  a  los  tales*. 

«   Is.,  LX1V,  4;  I  Cor.,  II,  9. 

■    Rom..  VI,  23. 


Exercitia  —  Textos  vaticanus,  Regina 


Tertium  erit  petere  quod  voló.  In  hac  parte  desidero  intelligerc 
cognitionem  deceptionum  Satanae  et  eorum  omnium,  qui  sunt  sub  suo 
vexillo;  dolus  diabólicas  est  praesentis  voluptatulae,  opum,  honorum  dul- 
cedine  inescare  homines,  nulla  facía  mentione  nec  penarum  infernalium 
nec  breuilatis  huius  vitac;  ac  sepe  non  presta!  promissa;  et  auxilium 
petam  a  Domino,  ut  illos  uitem  et  superem;  item  cognitionem  verac 
vitae  petam  a  Domino,  quam  docet  summus  ac  verus  dux.  Et  pariter 
petam  gratiam  imitandi  a  illum. 

Primum  punctum  est  imaginari  congregationem  illam  hostium  col- 
iee/am  el  Satanam  illorum  duccm  veluti  sedentem  in  illo  magno  campo 
Babylonis,  non  aliter  quam  in  cathedra  ignis  ac  fumi  in  figura  horrenda 
ac  terribili.  El  lamen  diuitiarum,  honorum  ac  cupidilalum  praesligiis 
perslrvigil  eorum  aculas,  el  mcnlem  excaecal  ateos  suis  blandís  promissis 
decepit,  vi  illum  pulcherrimum  ac  optimum  iudiccnl. 

Secundum  punctum:  considerare  Luciferum  vocantem  innumerabi- 
leis  daemones,  et  spargentem  eos,  alios  in  hanc  ciuitatem,  alios  in  illam, 
et  ita  per  totum  vniuersum,  nulla  prouincia,  loco,  statu,  persona  (etiam 
in  particulari)  relicta  intacta.  Vnicuique  assignatus  est  malus  ángelus  a 
diabolo  sicul  bomis  a  Deo. 

Tertium  est  considerare  sermonem,  quem  ad  illos  facit  exhortato- 
rium,  quo  retibus  et  catenis  vinciant  homines,  funiculis  peccatorum 
suorum  vnusquisque  coustringitur ;  et  quod  primo  tentent  cupiditate 
diuitiarum,  radix  omnium  malorum  avarilia  *,  quo  facilius  moueant 
ipsos  in  vanum  mundi  honorem,  quo  excecali  non  consideranl  neceurant 
aelemum  honorem,  nec  cogitant  de  celesti  gloria  vel  de  altera  vita,  et 
miseros  putabunt  eos,  qui  in  vera  via  seruiunt  Chrislo,  se  solos  beatos, 
qui  hic  triumphent,  immemores  fidurorum  crucialuum.  Post  haec  ad 
arrogantem  superbiam,  quod  est  crimen  diaboli;  ita  quod  primus  gradus 
sit  diuitiarum,  secundus  honorum,  tertius  superbiae,  vt  Deum  et  homines 
contemnant,  se  nimis  ament;  et  ex  iis  tribus  gradibus  progrediantur  ad 
omnia  alia  vicia. 

Ita  ex  opposito  oportet  nos  contemplan  ac  considerare  summum  ac 
verum  ducem  Christum  Dominum  nostrum. 

29v  Primum  punctum  est  considerare  Christum  Dominum  nostrum 
sedentem  in  magno  campo  Hierusalem  in  loco  humili,  specioso  et 
ameno. 

Secundum  punctum,  considerare  Dominum  vniuersi  danlem  vni- 
cuique bonum  angelum,  eligentem  tot  personas  in  apostólos  et  discípu- 
los, mittentem  illos  per  totum  vniuersum,  vt  seminent  suam  sacram 
doctrinam  omni  statui  et  conditioni  hominum. 


a    Huic  v.  subducta  est  linea,  supra  scriptum  sequendi. 


'    I  Tim.,  VI,  10. 


Mu N  U M  E n  í  a  Ign ati  a n a 


Tertium  punctum  est  considerare  sermoneni,  quem  Christus  Domi- 
nus  noster  habet  ad  suos  seruos  et  amicos,  quos  in  talem  delegatio- 
nem  a  mittit,  committens  illis  omnium  curain,  atque  ut  eos  trahant  ad 
summum  spiritus  paupertatem,  vel  si  etiam  diuinae  maiestati  ad  aliud 
magis  b  placuerit  eligere,  trahant  eos  ad  paupertatcm  actnalem;  deinde 
exhortentur  ad  desiderium  patíendi pw  Ckristo  iniuriarum  et  afjlictio- 
nutn,  opprobriorum;  ex  qu<>  nascitur  contemptus  sin,  humilitas;  ita  vt 
sint  tres  gradus:  primus  paupertatis  contra  diuitias;  secundus  opprobrio- 
rum  et  vitupera  >rum  contra  honorem  mundi;  tertius  humilitatis  contra 
superbiam;  et  ab  iis  tribus  gradibus  inducant  ad  omneis  alias  virtutes. 

Fiat  colloquium  ad  Dominam  nostram,  ut  impetret  mihi  gratiam  a 
Filio  suo  ac  Domino  meo,  ut  ego  recipiar  sub  eius  vexillo,  et  primo  in 
summa  paupertate  spirituali;  et  si  diuinae  maiestati  ad  aliud  maius 
placuerit  eligere,  etiam  in  paupertate  actuali;  secundo  in  tolerandis pro 
Ckristo  opprobriis  et  iniuriis,  in  quibus  est  maior  illius  imitado,  modo 
possim  illa  tolerare  absque  peccato  tamen  alterius  (vt  cgo  neminetn 
provocan  ad  inferendum,  neo  cuiquam  don/  occasionem  peccandi  ¡n  ino) 
et  cum  beneplácito  diuinae  maiestatis.  In  fine  dicam  Aue  Alaria. 

Idem  petam  a  Filio,  ut  illud  idem  mihi  obtineat  a  Patre.  In  fine  di- 
cam orationem  aliquam  ad  Filium  pro  mea  deuotione. 

Illud  idem  petam  a  Patre,  ut  concedat  mihi.  Dicam  in  fine  Pater 
noster. 

EXERCITIUM  TRÍUM   IIOMIM'M   Bl \ A RlORVJ M 

Continet  in  se  post  solitam  orationem  praeparatoriam ,  tria  j)iaeam- 
bula,  tria  i>uncta  et  vnum  colloquium. 

Oratio  jnaeparatoria  eadem  est,  quae  sólita  est  fieri. 

Primum  praeambulum  est  adducere  historiam,  quae  continet  in  se 
treis  binarios  nomines,  quorum  vnusquisque  sua  industria  acq  iisiuit 
decem  millia  scuta  non  puro  ac  debito  amore  Domini  Dei,  sed  per 
astutias  humanas  ac  fallacias  ',  amore  cupiditatis  adinuentas;  et  vult 
quilibet  saluari  et  inuenire  in  pace  Dominum  Deum  nostrum.  expel- 
iendo a  se  grauitatem  et  obstaculum  affectionis  circa  rem  acquisitam. 

Secundum  praeambulum,  compositio  loci,  cpiae  ad  jtraesens  erit 
considerare  me  ipsum  stantem  coram  Domino  Deo  nostro  et  sanctis 
suis  desiderantem  cognoscere  id  quod  erit  gratius  diuinae  suae  vo- 
luntati. 

Tertium  |)raeambulum  est  petere  quod  voló;  quod  ad  praesens  erit 

:i  /'í  /'í/j-legationcni. — b  Re  milla  deísta,  imposilum  est  ¡us  stipra  gis.  ///  sil  magis  vel 
majus;  ad  aliud  magis  dicebat  pi  ins  \  'c:  nia^'is  ad  aliud  Ftt. 


1  Hae  íallaciae  hujusmodi  fuerint  oportet,  quibus  justítía,  quam  commutatívam  \i>- 
cant,  laesa  non  sit.  Secus,  ut  alia  omíttamus,  non  ayendum  esset  de  inordinato  affectu 
expeliendo,  quod  unum  agitur  hoc  loco,  sed  de  pet  unia  reslituenda. 


ExERcrriÁ — Textvs  vaticaxus,  Regina  fyo 

pctere  gratiam  eligendí  id,  quod  magis  erit  ad  gloriam  diuinac  maic- 
statis  ct  salutis  animae  meac. 

Primum  punctum  est  considerare  quomodo  primas  binarius  uclit 
expeliere  affectum,  quem  ad  reiri  acquisitam  habet,  vt  inueniat  in  pace 
Dominum  Deum  nostrum,  et  possit  sainad;  nec  lamen  applicat  media 
usque  ad  horam  raortis. 

Secundum  punctum  erit  considerare  quomodo  secundus  binarius 
velit  expeliese  affectum,  sed  ita  vult  expeliere,  ut  retineat  rem  acquisí- 
tam; ita  quod  eo  veniat  Deus,  vbi  vult  ipse,  nec  deliberat  relinquere 
rem  illam  acquisitam,  ut  ad  Deum  tendat,  30  etiamsi  esset  pro  tilo 
melior  status. 

Tertium  punctum  erit  considerare  quomodo  tertius  binarius  uull 
expeliere  affectum,  sed  ita  vult  expeliere,  ut  etiam  non  habeat  affectio- 
ncm  retinendi  rem  acquisitam  vel  non  retinendi;  solum  intendit  vel 
velle  illam,  vel  nolle,  secundum  quod  Deus  illi  magis  inspirauerit  per 
aliqua  signa  interiora,  mouendo  nos  semper  ad  maiora;  uel  secundum 
quod  illi  magis  visum  fuerit  pertinéfe  ad  laudem,  gloriam  et  obsequium 
diuinae  maiestatis.  Interim  cogitet  secum,  quod  omnia  relinquit  affectu, 
huic  rei  máxime  innitendo,  non  desiderare  illam  vel  aliam  rem  quam- 
piam,  nisi  mouerit  ipsum  seruitium  Domini  Dei  nostri,  ita  quod  deside- 
rium  inseruiendi  Domino  Deo  moueat  illum  ad  retinendum  uel  non  re- 
tinendum. 

Colloquium.  Fiant  tria  illa  colloquia,  quae  facta  sunt  in  praecedenti 
duorum  vexillorum  contemplatione. 

Dk  electióne 

Tres  sunt  modi  electionís:  primus  est  quando  ipse  Créator  ostendit 
se  per  suos  effectus  ad  ipsam  animam  tam  abundanter,  ut  ipsa  anima 
libere  sequatur  illud  ostensum  absque  electióne  scilicet  sequar  vel 
non  sequar,  vt  Paulus  el  apostoli;  secundus,  quando  accipimus  expe- 
rientiam  ratione  consoladoras  diuinae,  vocantis  ad  se,  et  ratione  desola- 
tionis  aduersarii  remouentis  a  Deo,  uel  ab  eo  quod  nobis  ostensum  est 
a  Deo.  Voco  consolationem,  quando  est  in  anima  uolente  Deo  seruire 
gaudium  spirituale,  fides  in  augmento  et  sic  spes,  chantas  et  feruor  ;'. 
Similiter  quando  animus  eleuatur  circa  superiora  ad  ea  amanda  ac  de- 
sideranda,  et  máxime  quando  est  cum  abundantia  laehrimarum.  Voco 
desolationem  omne  illud  quod  est  contrarium  consolationi,  scilicet,  tur- 


;l    Sequilar  quo  quidem  oblilt. 


1  Rectius  dixisset  «absque  deliberatione,  qua  secum  inquirat,  sequar  an  non  sequar». 
Sed  ut  hispane  utitur  Ignatius  vocibus  'deliberar,  deliberación'  pro  «elegir,  elección-, 
sic  habes  hoc  loco  electionem  pro  deliberatione. 


640 


MONUMENTA  IGXATIAXA 


bationem  contra  gaudium,  diffidentiam  contra  fidem,  et  sic  quando  mi- 
nuitur  :1  spes,  feruor,  chantas. 

Tertius  modus  est,  quando  nos  utimur  nostris  [potentiis]  b  natu- 
ralibus  libere  absque  ulla  agitatione  nec  a  bono  nec  a  malo  spiritu. 
Et  tune  mere  propter  laudem  Domini  et  salutem  nostram  absque  aliqua 
affectione  inordinata  eligimus  hanc  uel  illam  viam. 

Quattuor  regulae  ad  eligendum 

Sunt  quatuor  regulae  ad  eligendum,  quarum  prima  est,  quando 
causa  electionis  est  ipse  amor  Dei  et  c  amor  salutis  animae,  ita  quod 
nihil  me  moueat  nisi  amor  Dei. 

Secunda  respicere  aliquem  in  aliqua  regione,  in  cuius  saluationc 
esset  mea  saluatio,  et  in  cuius  perfectione  esset  mea  perfectio,  et  in 
cuius  damnatione  esset  mea  damnatio;  et  respiciendo  experientiam, 
quam  habuit  in  secunda  electione,  quid  illi  dicerem,  seu  quod  consi- 
lium  darem  illi  ad  accipiendum  vnum  uel  alium  statum;  ct  idem  nunc 
ego  sequar. 

Tertia:  in  articulo  mortis  uenturae  quid  uellem  me  tune  fecisse,  et 
nunc  idem  faciam. 

Quarta:  in  die  iudicii  quum  essem  coram  Christo,  quid  uellem  tune, 
me  fecisse  nunc. 

30v  Humilitatis  tres  sunt  gradus 

Primus  est  ad  necessitatem  salutis,  scilicet,  quod  pro  toto  mundo 
non  committerem  vnum  peccatum  moríale  contra  legem  Domini. 

Secundus  est  perfectior,  scilicet,  quando  ego  sum  indifferens  ad 
omnia  siue  honores  siue  opprobria;  et  cum  hoc  non  committerem  vnum 
peccatum  veniale  pro  toto  mundo. 

Tertius  est  includens  primum  et  secundum  gradum  et  cum  hoc 
affectatur  magis,  vt  similis  sit  Christo,  in  opprobriis,  in  iniuriis,  in  pau- 
pertate  actuali;  etc.,  si  Dominus  velit  vocare. 

Regula  obseruaxda  m  desolatione 

In  desolatione  nunquam  faciamus  d  mutationem,  sed  manebimus 
constanter  in  eo  proposito  seu  determinatione,  in  qua  eramus  ante 
talem  desolationem  quum  in  ipsa  desolatione  máxime  vigeant  cogita- 
tiones  a  daemone. 

:l  Htáe  v.  subducta  ¿inca,  supra  scripíum  est  verbum  deest;  at  minuitur  melius  respon- 
deré videtur  mentí  S.  Ignatii.  Cf.  supra,  pp.j/6,  j/7. — b  Siippletum  ex  Ve.  et  Fa.—C  Se- 
qtiitur  causa  oblitt. — d  Imposuit  e  supra  secundum  a,  ut  alterutrum  eligas,  faciemus  ve/ 

faciamus;  sub  littera  a  sunt  dúo  paneta. 


Exercitia  —  Textus  vaticanus,  Regina 


641 


Item  alia  de  electione 

Aliqua  sunt  sub  electione  immutabili,  de  quibus  non  est  eligen- 
dum  1,  ut  matrimonium,  sacerdotium.  Sed  tantum  est  respiciendum  si 
fecerunt  electionem  suam  per  primum  vel  secundum  uel  tertium  mo- 
dum  electionis,  vel  per  alium  modum  rectum.  Quod  si  non  fecerunt, 
est  poenitendum,  et  agere  oportet  bonam  vitam  in  eo  statu,  in  quo  est. 

Sunt  alia  sub  electione  mutabili,  de  quibus  est  eligendum,  verbi 
gratia  habere  diuitias  uel  paupertatem,  quum  aliquis  non  est  alligatus; 
habere  beneficium  vel  non  habere,  habere  officium  uel  non  habere. 

Vocatio  Dei  est  simplicissima  absque  mistione  alicuius  sensualitatis 
uel  desiderii  mundani.  Electio  vero  quandoque  a  recta  quandoque  b 
obliqua  seu  mista  cum  quibusdam  desideriis  mimdanis.  Vnde  non 
omnis  vxoratus  est  vocatus  a  Deo,  quum  plurimi  vxorentur  propter 
diuitias,  sensualitatem,  etc.,  magis  quam  propter  meram  laudem  Dei. 

31  Contemplationes  de  passione, 
et  prima  a  bethania  usque  ad  coenaculum  inclusiue 

Hec potcsi  fieri  quum  itur  cubitum. 
Oratio  praeparatoria  est  illa  sólita. 

2.  Historia,  scilicet,  quomodo  a  Bethania  Dominus  miserit  dúos 
discípulos  et  omnia,  quae  contigerunt  in  coenaculo. 

3.  Compositio  loci,  seu  uidere  locum,  scilicet,  iter  et  ipsum  coena- 
culum. 

4.  Petere  quod  voló,  scilicet,  dolorem,  lachrimas  et  confirmationem 
mei  status. 

In  corpore  meditationis 

1.  Videre  personas,  tam  bonas  quam  malas. 

2.  Videre  quid  loquantur,  tam  boni  quam  mali. 

3.  Videre  quid  faciant,  tam  boni  quam  mali. 

Et  postea  ex  vnoquoque  istorum  exhaurire  aliquem  fructum. 

4.  Quomodo  humanitas  patitur,  et  propter  nostra  peccata. 

5.  Quomodo  Diuinitas  absconditur,  cum  posset  vlcisci. 

Secunda  meditatio 

Haec  potest  fieri  media  nocie. 

A  coena  usque  ad  hortum  inclusiue. 

a    Sequitur  bona  oblitt. — b  Sequitur  mista  oblitt. 


1  Cum  vitae  genus  immutabile  sis  amplexus,  electioni  alius  generis  vitae  jam  non 
est  locus. 

Mohum.  Ionat.— Series  II.  \\ 


642 


MON 1 1 M  ENTA   I GN  ATI  ANA 


Tertia,  yu  ae  potest  fieri  summo  mane 

Ab  horto  usque  ad  domum  Caiphae  inclusiue  cura  ómnibus  ibidem 
geslis. 

QüARTA  ANTE  PRANDIVM  HACIENDA 

A  domo  Caiphae  usque  ad  domum  Pilati,  et  deinde  Herodis  in- 
clusiue. 

Quinta  post  prandium 

A  domo  Herodis  usque  ad  domum  Pilati,  et  inde  usque  ad  montem 
Caluariae  cum  ómnibus,  quae  ibi  contigerunt  usque  ad  emissionem  spi- 
ritus  Christi,  quem  sic  relinques  mortuum  in  cruce. 

Sexta,  ves  per  i 

Contemplan  poteris  depositionem  corporis  Christi  de  cruce  et  se- 
pulturam  eius  ac  reditum  Mariae  cum  Joanne  in  Hierusalem. 

31 V   DE  RESURRECTIONI 

Oratio  praeparatoria  consueta. 

Historia:  incipiendo  ab  exhalatione  animae  Christi  vsque  ad  inferos 
et  sepulchrum  et  apparitionem  Matri  suae.  Et  hic  considera  quomodo 
Christi  anima  ceu  quaedam  alba  avis  magna  evolaverit,  alias  serum  co- 
mí tes  d  ii  ce  ns. 

3.  Yidere  locum,  scilicet,  infernum,  sepulchrum  et  domum  Matris. 

4.  Petere  gaudium  et  laetitiam  cum  Christo  de  suo  gandió. 

5.  Videre  personas,  quid  loquantur,  et  quid  faciant. 
Quomodo  est  visitans,  ut  solet  amicus  amicos. 
Quomodo  gaudet  humanitas. 

Quomodo  apparet  Diuinitas  per  suos  effectus. 

Colloquium  cum  Christo.  ut  sit  mea  consolatio,  meum  gaudium,  ne 
vlla  alia  re  gaudcam. 

32  De  oratione 

Tres  sunt  modi  orandi. 

Primus  autem  magis  est  ad  emendationem  vitae  quam  ad  fonuan- 
dum  modum  orandi.  Hic  modus  ómnibus  ctiam  itliteratis  conuenit. 

Oratio  praeparatoria,  et  simul  fiat  petitio,  scilicet,  petendo  gratiam, 
ut  possim  cognoscere  in  quibus  deficio  circa  mandata  Domini.  Similiter 
et  gratiam  vt  ea  in  ómnibus  adimpleam. 

Pósito  ante  oculos   primo   mandato,  diliges  Dominum  Deum 


ExERCtriA — Textos  vaticanus,  Kkgina  643 

tuum  ',  etc.,  att  dilexerim  Dewn  super  omitid  propio-  se,  et  proximum 
proplcr  Deutn,  manebo  in  consideratione  eius  j)er  spacium  trium  Pater 
noster  ct  Aue  Maria.  Et  si  inuencro  culpam,  petam  veniam,  et  dicam 
Pater  noster.  Eumdem  modum  procedendi  habebo  in  ómnibus  prae- 
ceptís.  Aduertendo  tanien  quod  in  his  praeceptis,  in  (luibusnon  inuenio 
tam  malum  habitum,  non  oportet  tamdin  manere  quam  in  aliis,  in  qui- 
bus  saepe  deficio.  In  fine  :i  faciam  colloquium  iuxta  subiectam  mate- 
riam. 

Eumdem  ordinem  habebo  circa  praeeepta  Ecelesiae,  peccata  mor- 
talia,  potentias  animae,  sensus  corporaleis. 

Nota.  Si  ante  oculos  accipiam  ad  b  imitationem  Christi  circa  poten- 
tias animae  et  circa  quinqué  sensus  corporaleis;  dicam  (Anima  Christi) 
loco  Pater  noster;  sin  ad  imitationem  Dominae  nostrac,  dicam  Ave 
Maria. 

Secundus  orandi  modus  est  contemplando  in  vnoquoquc  verbo; 
scilicet,  post  orationem  praeparatoriam,  manebo  per  vnam  horam  in 
ipso  solo  Pater  noster,  ad  hunc  modum:  quando  dico  (Pater)  afferam 
comparationes,  considerando  officium  palris  ct  charitatcm  Lilis  Patris, 
qtti  proprio  Filio  non  pepercit*,  etc.,  et  synonyma,  quantum  animus  pot- 
erit  habere  gustum  sen  solatium  spirituate.  Hoc  idem  faciam  super 
secundum  verbum,  scilicet  Noster.  Et  sic  consequenter  de  aliis.  Finita 
autem  hora,  dicam  Aue  Maria,  Anima  Christi  et  Salue  Regina,  sólito 
more. 

Alia  vero  vice  dicam  (Aue  Maria)  contemplando  ad  eumdem  mo- 
dum. Postea  vero  alias  orationés  sequenteis  sólito  modo.  Alia  die  Salue 
Regina  contemplando,  et  sic  alias  orationés  sólito  modo. 

Aduertendum  quod  si  mansero  in  primo  verbo,  Pater  noster,  et  af- 
ferendo  c  synonyma,  comparationes,  invenero  dulcedinem  seu  gaudium 
spirituale;  non  transibo  vlterius  contemplando;  sed  finita  hora,  perfi- 
ciam  Pater  noster  et  alias  orationés  more  sólito.  Et  alia  die  incipiam  a 
secundo  verbo  contemplan,  et  deinceps  a  tertio  ac  quarto;  quotidie  ta- 
men  incipiam  a  Pater  percurrens  usque  ad  dictionem,  supra  quam  fa- 
cturus  sum  contemplationem.  Idem  modus  in  aliis  orationibus  est  ob- 
seruandus. 

Tertius  modus  orandi  est  mentaliter  per  certum  ordinem  secundum 
anhelitum. 

In  primis  fiat  oratio  praeparatoria. 

Deinde  Ínter  anhelitum  et  anhelitum,  dicam  vnum  verbum,  videlicet, 
Aue,  et  cogitabo  quattuor,  si  ])Otero,  scilicet,  significationem  verbi,  per- 

a  Sequitur  omnhim  mandatorum  oblitt. — 1>  Praepositio  ad  Me  el  paulo  posí  indfliir  rssr 
tlelenda,  ut  sententia  grammatíce  constet. — c  Etnend.  tx  inueniendo. 


1  Deut.,  VI,  5;  Matth.,  XXII,  37;  Maiu  .,  XU.  ío. 
«  Rom.,  VID,  32. 


644 


MONUMENTA  IGNATIANA 


sonam  quam  alloquor,  me  ipsum  indignum  et  distantiam  loci  1  inter 
ipsam  et  me.  Sed  quia  omnia  quattuor  non  possumus  in  tam  paruo  tem- 
pore  complecti,  semper  aduertam  ad  significationem  verbi.  Et  per 
eumdem  ordinem  faciam  per  reliqua  verba  orationis.  Post  finitum  Ave 
Maria  seu  Pater  noster,  dicam  alias  orationes  sólito  modo.  Alia  vice  di- 
cam  per  anhelitum  Pater  noster,  et  reliquas  orationes  more  sólito.  Et  sic 
deinceps. 

Adiuuat  máxime,  quando  volumus  dicere  Aue  Maria,  faceré  prius 
aliquod  parvum  colloquium  cum  Beata  Virgine,  paucis  exponendo  quod 
volumus. 

Itidem  faciendum  ante  quamcumque  aliam  orationem,  siue  ad  Pa- 
trem,  siue  ad  Filium. 

32v  Quid  faciendum  post  exercitia  ad  conseruandum  se  ipsum 

Fiat  per  vnum  mensem  examen  bis  in  die.  Item  octauo  quoque  die 
laicus  confiteatur  et  accipiat  eucharistiam;  sacerdos  saltem  bis  in  he- 
bdomade  celebret. 

Contemplationes  item  fiant  quotidie  per  vnam  horam,  scilicet,  per 
mediam  partem  orando,  et  per  mediam  contemplando.  Et  contemplan 
possumus  duobus  modis:  primum  perilla  mysteria  Christi  relicta,  vide- 
licet,  circumcisionem,  baptisimun,  magorum  adoralioncm,  praesentalio- 
ncm  in  templo,  iransfigurationcm  etc. 

Secundo:  die  veneris  de  passione;  sabbato  de  Domina  nostra,  vel 
aliquando  de  descensu  ad  inferos;  dominico  de  resurrectione;  die  lunae 
de  ascensione;  die  martis  de  adventu  Spiritus  Sancti,  vel  de  gloria 
beatorum;  die  mercurii  de  inferno  et  poenis  damnatorum;  die  jouis  de 
iudicio  vniuersali,  vel  aliquando  de  coena  Domini  aut  de  prodüione 
Judae. 

In  fine  fiat  semper  aliquod  colloquium. 

Praecipuum  est  ad  conseruationem  et  ad  augmentum  spiritualium 
acquisitorum,  accipere  conversationes  símiles  ad  suum  propositum  seu 
deliberationem,  eligendo  meliores  ac  magis  spirituales,  et  a  contradi- 
centibus  recedendo. 

33  De  discretione  spirituum 

Dupliciter  consolatur  anima:  primo  modo,  solum  ex  Deo,  sine  causa; 
secundo  modo,  cum  causa.  Et  hoc  modo  poterit  consolari  ex  Deo  et  ex 
bono  angelo  et  ex  malo  angelo. 

Intelligo  sine  causa,  sine  aliqua  praeuia  dispositione  seu  cogitatione; 


1  Intelligc  «altitudinem  cjus  qui  oratur,  et  ¡nferioritatem  mei  ipsius  orantis>,  id  quod 
est  in  Ve. 


Exercitia  —  Textus  vaticanus,  Regina 


645 


et  ad  hoc  requiritur  potentia  infinita.  Cum  causa  intelligo  consolaría 
cum  aliqua  praeuia  dispositione,  cogitatione  seu  locutione;  ct  hoc  modo 
poterit  consolad  tam  ex  Deo  quam  a  bono  angelo,  et  tam  a  malo  angelo 
quam  a  quocumque  homine. 

Igitur  quando  cum  vno  proposito  in  electione  circa  vnam  materiam 
proueniunt  consolationes,  et  non  econtra,  et  postea  circa  aliam  mate- 
riam diuersam  in  vno  proposito  ueniunt  consolationes  et  non  econtra; 
non  est  inferendum,  scilicet,  si  primae  consolationes  sunt  a  Deo,  etiam 
secundae. 

Prima  ratio:  aliquae  sunt  consolationes  sine  causa,  aliquae  vero  cum 
causa. 

Secunda  ratio:  quando  aliquis  est  in  vna  uoluntate  a,  scilicet,  ha- 
bendi  1  b,  idque  ex  habitu,  et  postea  aduenit  consolatio  sine  causa  ad 
contrariara  partem,  ad  extinguendum  primum  propositum,  non  poterit 
esse  nisi  a  Deo.  Quando  autem  venit  consolatio  cura  lachrimis  confor- 
miter  ad  illud  quod  est  in  mea  uoluntate  vel  in  habitu,  sufficit  causare 
illam  consolationem  siue  bonus  siue  malus  spiritus. 

34  Examen  particulare  et  quotidianum;  continet  in  se  tria  témpora; 
bis  quotidie  faciendum  c 

Primum  tempus  est  matutinum,  in  quo  quum  primum  quis  surre- 
xerit,  debet  proponere,  se  diligenter  cauturum  peccatum  particulare 
seu  defectum,  quem  corrigere  et  emendare  cupit. 

Secundum  tempus  est  pomeridianum,  in  quo  petet  a  Domino  nostro 
id  quod  cupit,  nempe  gratiam  ad  hoc  ut  recordetur  quoties  illud  par- 
ticulare peccatum  uel  defectum  incurrerit,  et  ad  id  deinceps  corrigen- 
dum;  et  consequenter  faciet  primum  examen,  exigens  ab  anima  sua  ra- 
tionem  de  re  proposita  et  particulari,  quam  corrigere  et  emendare  vult, 
discurrens  de  hora  in  horam,  seu  de  tempore  in  tempus,  incipiens  ab 
hora  qua  surrexit,  usque  ad  horam  praesentis  examinis;  et  pungat  in 
prima  linea  subsequentis  figurae  tot  puncta  quot  d  in  illud  peccatum 
particulare  seu  defectum  incurrerit.  Et  postea  proponat  de  nouo  cor- 
rectionem  usque  ad  secundum  examen  faciendum. 

Tertium  tempus  est  post  coenam,  in  quo  fiet  secundum  examen, 
discurrendo  etiam  de  hora  in  horam  incipiens  e  a  primo  examine  usque 
ad  secundum  praesens,  et  pungat  in  secunda  linea  praedictae  figurae 
tot  puncta,  quoties  inciderit  in  id  peccatum  seu  particularem  defectum. 

a  Sequitur  et  ex  habitu  ven[it]  oblitt. — •>  Sequitur  uel  non  habendi  oblitt. — c  Sic  cor- 
reximus  ex  Ve  et  Fa.;  facienda  ms. — d  pro  quot  corrige  aut  quoties  ex  Ve.,  aut  quot  vl- 
cibus  ex  Fa. — e  Sic  etiam  in  Ve.,  pro  incipiendo. 


Possidendi  bona  temporalia  vel  beneficium,  etc. 


646 


MONUMENTA  IgNATIANA 


Sequuntur  quattuor  additiones  ad  citius  tollendum  illud  peccatum 
seu  defectum  ielum,  quem  abolere  volumus 

Prima  additio:  quoties  homo  incidit  in  illud  peccatum  seu  defectum, 
a  quo  abstinere  cupit,  admoueat  pectori  manum,  et  doleat  quod  ceci- 
derit;  quod  quidem  etiam  potest  fieri  coram  multis  sine  hoc  quod  sen- 
tiant  quid  fecerit. 

Secunda  additio:  cum  superiores  virgulae  a  significent  primum  exa- 
men et  inferiores  b  secundum,  respiciat  noctu  si  est  aliqua  correctio  in 
secunda  linea  plus  quam  in  prima,  hoc  est  in  secundo  examine  plus 
quam  in  primo. 

Tertia  est  conferre  secundum  diem  cum  primo,  hoc  est  dúo  exa- 
mina praesentis  diei  cum  duobus  praecedentis,  et  respicere  si  in  dies 
se  corrigit. 

Ouarta  additio  est  conferre  vnam  hebdomadem  cum  alia  et  respi- 
cere, si  se  in  praesenti  hebdómada  correxerit  respectu  primae  praeter- 
itae. 

Adnotandum  quod  prima  figura  maiuscula,  Linea  loHgiuscula,  quae 
sequitur,  significat  diem  dominicum;  secunda  minor  diem  lunae;  tertia 
diem  martis,  et  sic  consequenter  de  aliis. 

d.   m  

L.   II  

M.  

Mer.   

Jo.   

Ven.   

Sab.  

55 v  Aniui  iONES  1 

Sequuntur  additiones,  quibus  commodius  fiant  exercitia,  et  melius 
obtineatur  id,  quod  quis  desiderat. 

Prima  additio  est,  post  cubitum  ante  quam  dormiré  incipiam,  per 
spacium  aliquod  cogitabo,  qua  hora  debeam  surgere,  et  ad  quid  facien- 
dum,  reuocando  ad  memoriam  exercitium,  quod  sum  facturus. 

Secunda  est,  quum  expcrrectus  fuero,  non  daré  locum  extrañéis 
cogitationibus,  sed  statim  aduertere  ad  id,  quod  contemplaturus  sum  in 

a  Linea  subducta  est  -¡erbis  prima  linea,  scriptum  supra  superiores  virgulae.— b  l'rius 
secunda. 


1    Vide  dieta  in  Prae) 'alione,  supra,  p.570. 


Exercitia — Textus  vatkanus,  Regina 


primo  exercitio  mcdiae  noctis,  prouocando  me  ad  erubescentiam  el 
confusionem  ob  tam  multa  pcccata  mea,  et  adducendo  exempla,  ueluti 
si  nobilis  quispiam  esset  coram  rege  suo  et  vniuersa  eius  curia,  eru- 
bescens  ct  confusus,  quod  regem  nimium  offenderit,  a  quo  prius  multa 
dona  et  gratias  acceperat.  Símiliter  in  secundo  exercitio,  videndo  me 
gravcm  peccatorem,  et  considerando  me  quasi  reum  catenis  ligatum,  et 
euntem  ut  compaream  in  conspectu  summi  et  aeterni  iudicis,  conside- 
rando quomodo  rci  carceribus  et  catenis  detenti  et  morte  digni,  appa- 
rent  coram  temporali  iudice.  Et  has  cogitationes  vel  símiles  secundum 
materiam  subiectam,  versabo,  interina  dum  induor. 

Tertia:  vno  ucl  duobus  passibus  ante  Locum,  in  quo  contcmplaturus 
sum,  stabo  spacio  vnius  Pater  noster  et  Aue  Maria;  et  eleuata  sursum 
mente,  considerando  quod  Dominus  noster  cuín  tota  sua  curia  caelesti, 
me  respicit,  et  faciam  coram  eo  genuflexionem  quamdam  seu  humilia- 
tionem. 

5.  Quarta  a.  Quinta.  Post  finitum  exercitium,  per  quartam  horae 
uel  sedens  uel  deambulan  s,  respiciam  qualiter  me  habuerim  in  contem- 
platione;  et  si  male,  respiciam  causam  unde  procedit,  et  dolebo,  et 
proponam  emendationem  in  futuro.  Si  bene,  agam  Peo  gratias,  et 
deinceps  eodem  modo  contemplationem  faciam. 

6.  Quinta.  Non  cogitare  de  rebus  laetis,  ut  de  gloria  et  resurre- 
ctione,  natiuitate  et  caet.  Ouia  ad  sentiendum  poenam,  dolorem  uel  lachri- 
mas  de  peccatis  nostris  impedit  quaeuis  consideratio  solatii  et  laetitiae. 
Sed  plus  prodest  proponere  coram  me  velle  doleré  et  poenam  sentiré, 
reducendo  ad  memoriam  mortem  vel  iudicium  vel  damnatorum  poenas. 

7.  Sexta  est  fugere  claritatem  ad  eumdem  finem,  ut  magis  possim 
doleré  et  tristari,  dolendo  talia  peccata  commisisse,  claudendo  fene- 
stras  et  ianuas,  interea  dum  fuero  in  cubículo,  nisi  excepto  tempore 
recitandi  officium,  legendi,  et  sumendi  cibum. 

8.  Séptima  est  cohibere  risum,  et  non  proferre  verba  risum  prouo- 
cantia. 

9.  Octaua  est  cohibere  uisum,  ne  respiciat  faciem  alterius,  nisi  quum 
primum  eum  salutat  vel  dicit  ei  vale. 

4.  Quarta.  [Initium  contemplationis  debes  faceré]  b  quandoque 
genibus  flexis  quandoque  prostratus,  supinus,  sedens,  stans  eleuatis 
oculis  et  extensis  brachiis,  mutando  interim  locum,  si  quis  non  invenit 
quod  quaerit.  In  hoc  tamen  dúo  sunt  respicienda:  primum,  si  inuenero 
quod  voló,  genibus  flexis,  non  mutabo  locum  vlterius  ex  necessitate; 


a    Haec  est  quinta  additio;  ideo  interjecit  quinta  deleto  v.  nona;  signum  5  addidit  in 
margine,  ubi  etiam  est  signum  9  non  deletum,  nec  delevit  quarta.  Quae  additio  deinde 
dicitur  quinta,  est  sexta  et  sic  deinceps  usque  ad  octavam,  quae  nona  est.  Post  harte posuit 
quartam,  ut  infra.  /taque  discrepan!  bíter  se  numerorum  nomina  et  signa. — b  4 
praeced.  supplemus  ex  Ve.;  haec  vel  similia  sententia  ipsa  requirit. 


648 


MONUMENTA  IGNATIANA 


alterum,  in  quocumque  puncto  contemplationis  inuenero  quod  voló, 
non  quaeram  aliud  punctum  ex  necessitate. 

56  POEN ITENTIA 

Decima.  Poenitentia  est  dúplex:  interna  et  externa.  Interna  est 
Aere,  peccata,  et  flenda  non  committere,  seu  propositum  ñrmum  non 
peccandi  habere. 

Externa  est  fructus  internae  poenitentiae,  seu  satisfactio  peccato- 
rum.  Tripliciter  máxime  fit  poenitentia  externa.  Primo  circa  cibum  et 
potum;  quando  tamen  remouemus  superfluum,  non  est  poenitentia,  sed 
temperantia.  Cum  vero  remouemus  aliquid  a  conueniente  necessitate, 
tune  est  poenitentia;  et  quanto  plus  remouemus,  tanto  maior  est  poeni- 
tentia ac  melior,  vbi  tamen  non  veniatur  ad  corruptionem  subiecti  nec 
ad  notabilem  infirmitatem.  Secundo  circa  lectum  et  alia,  quae  pertinent 
ad  dormiendum,  habentes  eamdem  rationem.  Tertio  circa  mortificatio- 
nem  ac  castigationem  corporis,  et  fit  per  ieiunia,  cilicia  et  flagellatio- 
nem,  seruato  eodem  ordine;  tamen  circa  flagella  magis  laudatur  chorda 
tenuis  aut  corium,  quo  inferatur  dolor,  non  infirmitas. 

Praeterea  triplici  de  causa  fit  poenitentia:  prima  propter  satisfactio- 
nem  peccatorum;  secunda,  propter  abnegationem  sui  ipsius;  tertia,  ad 
inueniendum  aliquod  donum  vel  solutionem  alicuius  dubii. 


III 


APOLOGIAE  EXERCITIORUM  ANTIQUAE 
1 

P.  HIERONYMUS  NATALIS  P.  ANTONIO  ARAOZIO 

CORDUBA,  MENSE  JANUARIO    1554  * 

Ait  se  pro  officio  a  P.  Ignatío  sibi  injuncto  in  Exercitiis  instiluioque  Societatis 
dcfendendis  anctoritatem  Scdis  apostolícete,  a  qua  haec  approbata  sunt,  vindi- 
caturum  csse. 

JHS 

Hieronymus  Natalis,  Societatis  Jesu  in  Hispaniis  commissarius  ge- 
neralis. 

Rdo.  Patri  in  Christo  Antonio  Araoz,  eiusdem  Societatis  inHispania 
prouinciali,  salutem  in  Jesu  X.°  sempiternam. 

Quandoquidem  intelleximus  esse  in  istis  regionibus,  qui  in  nostris 
exercitiis  spiritualibus  dubitare  incipiant  atque  instituto,  quod  facile 
nobis  persuaden  non  potest,  viros  plañe  doctos  ac  veré  christianos  ea 
reuocare  in  dubium  posse,  quae  sancita  sacrosanctae  sedis  auctoritate 
ac  confirmata  sunt,  vbi  praesertim  de  rebus,  quae  ad  fidem  ac  bonos 
mores  pertinent,  per  primarios  sedis  apostolicae  magistratus,  examine 
ac  disquisitione  facta,  legitime  definitum  est;  zelantes  zelauimus  2  pro 
auctoritate  ac  magestate  primae  ac  omnium  ecclesiarum  magistrae 
sanctae  sedis  romanae.  Quis  nobis  tribuat  vt  pro  huius  defensione 
atque  auctoritate  superimpendamur?  Qua  in  re  diuini  consilii  suspici- 
mus  ac  veneramur  misterium:  vbi  erat  futurum  in  Hispania  vt  de  exer- 
citiis atque  instituto  dubitaretur  ab  externis,  iam  ante  nouem  menses 
missit  Rdus.  noster  in  Christo  P.  Ignatius  comissarium  suum  3,  etsi 


1  Ex  apographo  coaevo,  in  Cod.  Rom.  II,  i  f.,  n.  LXII.  De  hac  epístola  dicit  Natalis 
ipse  in  suis  ephemeridibus:  «Hic  [Cordubae]  intellexi  ex  literis  Araoz  et  P.  Francisci 
delata  csse  exercitia  apud  inquisitores.  Scripsi  ad  Araoz  acrem  epistolam  ,  quam 
posset  exhibere  legendam  quibus  vellet.  Illa  epístola  id  agebat,  nos  exercitia  esse  de- 
fensuros,  non  iam  vt  nostra,  sed  vt  a  Sede  apostólica  confirmata».  Epist.  P.  Na- 
dal, II,  21. 

2  Cf.  IU  Reg.,  IX,  io. 

8    Hieronymum  ipsum  Natalem.  Cf.  Epist.  P.  Nadal,  I,  vin. 


iloNI'M  EN  TA    IGN  Al  I A  NA 


prorsus  eo  muñere  indignum,  plena  facúltate,  qui  exercitia  interprete- 
tur  ac  constitutiones  declaret;  det  rationem  de  ca,  quae  in  nobis  est,  re- 
ligionis  gratia,  per  apostolicam  sanctam  sedem  romanam  approbata  ac 
confirmata;  nostros  in  eó  sensu,  quem  semper  habuerunt,  confirmet  ac 
instruat.  Quod  hactenus,  Christo  Jesu  duce,  egimus  in  domibus  Socie- 
tatis  ac  collegiis  Portugalliae,  atque  in  hoc  collegio  cordubensi  agimus, 
idem  acturi  in  reliquis  domibus  ac  collegiis  Hispaniarum,  eodem  Jesu 
Christo  propitio. 

Tametsi  hactenus  pacata  omnia  inuenimus,  tantum  vero  consensum 
omnium  ordinum  in  recipienda  atque  amplificanda  Societate,  tantam 
charitatem  ac  deuotionem  ad  institutum,  vt  solum  hoc  nobis  fuerit  cu- 
randum,  quac  aliis  ingerere  difficultatem  possent,  ea  nostris  loca  expo- 
nere,  indicare  quac  vitio  typographi  ex  archetypo  sunt  restituenda;  in 
reliquis,  quae  manu  sunt  conscripta,  examinare,  ac  corrigere,  si  quid 
per  varias  scriptorum  manus  variatum  est. 

Spero  igitur  in  Christo  Jesu,  hac  ratione  visitatis  ac  confirmatis  reli- 
quis domibus  ac  collegiis  Hispaniae,  nihil  preterea  nobis  futurum  ne- 
gotii,  tametsi  parati  semper  simus  ad  propugnandam  sacrosanctam 
sedem  apostolicam,  cuius  auctoritate  omnia  nostra  instituta  confirmata 
atque  approbata  sunt. 

Datis  Cordubae  in  collegio  Societatis.  Januarii  MDLIIII. 

Conseruus  et  frater  in  Christo, 

HlEROXYMUS  NATALIS, 
comissarius  qui  supra. 

In  principio  epistolac.  Sobre  los  Exercicios.  Via  2.a 

2 

P.  EMMANUEL  LÓPEZ  P.  HIEROXYMO  NADAL 
EXEUNTE  ANNO   1 5 53  VEL  INEUNTE    1554  ' 

Adversarios  quosdam  Societatis  in  Excrcitiis  insectandis  Societatem  pcrere.  Quos 
Exercitiorum  locos  illi  improben t. 

* 

Ihs 

Pax  Christi.  Acá  hemos  entendido  que  el  enemigo  nuestro  no  deja 
de  procurar  de  hazer  de  las  que  suele,  máxime  en  buscar  ocasión  para 
contraminar,  si  pudiese,  esta  casita  de  la  Compañía.  Los  tiros  son  a  los 
exercigios  impresos,  y  en  ellos  piensan  achacarnos  que  rauiamos:  glo- 
ria al  Señor,  que  él  nos  librará.  Ay  sospecha,  según  las  señales  que  se 


1    Ex  autographo  (?)  in  Cod.  Vatic.  4.,  1  f.,  n.  8.  Vide  supra,  p.573. 


Apológiai  Exkrci  piorum  antiquae 


651 


muestran,  que  los  condes  ',  por  lo  que  ellos  se  saben,  querunt  ocasio- 
nes ut  recedam  a  ab  amicis  b,  y  por  grande  y  muy  familiar  han  tenido 
al  I'.  Mancio  -,  y  entre-  ellos  han  tratado  y  detratado  de  cosas  de  los 
exercitios,  poniéndoles  ruin  nombre.  Después  que  lo  hemos  entendido 
acudimos  a  Mancio  a  ver  qué  era;  y,  después  de  averie  hablado  por 
dos  vezes,  hanos  dado  pasos,  señalados  en  los  exergigios,  que  sonavan  a 
su  parecer  mal  '. 

El  uno,  de  que  es  de  hazer  caso  alguno,  es  vicio  de  stampa,  y  es  en 
la  penúltima  hoja  y  regla  14,  en  donde  dize:  Etiam  si  plañe  comper- 
tum  definitumque  esset,  ha  de  dezir  sit,  porque  en  romance  dice:  dado 
que  sea  mucha  verdad  *. 

Otros  lugares  ay  señalados,  que  si  uviere  tiempo  los  escriuiera 
a  V.  R.,  para  que  los  comunicara  con  personas  que  puedan  a  su  tiempo 
dar  su  uoto.  Y  este  trabajo  a  de  tomar  V.  R.  en  tener  comunicados  los 
exergigios  a  personas  tales,  que  sus  letras  y  autoridad  pueda  hazer  fe  a 
los  que  no  entienden.  Essos  serán  otros  dineros  5,  y  V.  R.  lo  tenga  en 
cuidado.  Lo  que  es  vicio  de  stampa  se  encomiende  0  allá. 

Tanbién  nos  calumnian  el  Presupuesto,  en  lo  que  dice  que  hemos 
de  estar  indiferentes  a  las  criaturas,  diciendo  esto  es  malo  ü.  Y  en  las 
reglas  que  están  luego  acabados  los  misterios  de  la  resurrectión,  la  ter- 
cera que  empieca:  Quod  spiritualis,  lo  que  dice  al  fin:  nisi  propter 
ipsum  potest  diligere;  y  en  el  del  amor  de  Dios,  lo  que  dize  que  Deus 
habet  se  ad  modum  laborantis. 

El  arcobispo  7  digen  que  trata  de  esto  todo,  e  yo  con  mi  simplici- 
dad he  hallado  en  manos  de  Mangio  los  exergigios  que  se  mostraron  en 
días  pasados  al  argobispo  y  él  nos  los  hizo  perdidizos,  que  es  señal  que 
todos  hazen  vna  masa. 

Agora  están  los  condes  en  Toledo  8:  harán  consejo  de  tres;  sed  etiam 
funiculum  triplicem  Dominus  fortis  rumpet  °.  Yo  creo  que  los  celos  del 


a  Sic;  legendum  videtur  recedant. — b  Obscurum  utrum  scriptum  sil  amicis  an  amico. — 
c  Sic  pro  enmiende  (?). 


1  Comités  melitenses,  Didacus  Hurtado  de  Mendoza  ejusque  uxor.  Cf.  Epist.  P.  Na- 
dal, I,  252. 

'    Fr.  Paschalis  Mancio,  O.  P.,  vulgo  Magister  Mancius  appellatus. 

3  Haec  videntur  eadem  esse,  quae  narrat  Araozius,  Epist.  P.  Nadal,  I,  212. 

4  Vide  Prolegomena,  pp.  154-158. 

5  Subsidia  sive  opes  generis  sublimioris,  ideoque  diversae  a  pecuniis,  quas  pro  col- 
legio  romano  Xatalis  conquirebat.  Cf.  Epist.  P.  Nadal,  I,  vm. 

•  Non  in  «Prosupuesto»  haec  sunt,  sed  post  illud.  in  «Principio  y  fundamento»,  su- 
pra,  p.  250. 

7  Joannes  Siliceus,  archiepiscopus  toletanus.  Cf.  Astráin,  Historia  de  la  Compañía  de 
Jesús,  I,  375-379. 

6  Idem  ait  Araozius,  Epist.  P.  Nadal,  I,  214. 

•  Cf.  Eccle.,  IV,  12. 


652 


MONUMENTA  IGNATIANA 


señor  Ruygómez  1  mueven  todas  estas  tempestades  contra  nosotros; 
pero  el  Señor  las  amansará. 

Summa  de  los  lugares  que  han  notado  en  los  exergigios 

En  la  primera  hoja  ?:  Pastoralis  officii  cura  etc.  Dilectus  filius  Igna- 
tius  de  Loyola  a  praepositus  generalis  Societatis  Jesu;  que  dizen  que 
es  esto  como  blasfemia. 

A  la  quinta  hoja,  en  la  cara  que  empieca:  Haec  documenta,  se  nota 
lo  que  dice,  que  non  tam  b  a  libris  quam  ab  unctione,  y  lo  que  dize:  ab 
idiomate  hispánico;  y  lo  que  dige:  constat  non  eo  animo,  etc. 

A  las  ocho  hojas  a  lo  que  dize:  tempus  triginta  dierum. 

A  las  diez  hojas,  regla  undécima,  lo  que  dige:  expedit  nescire  etc.; 
y  lo  que  abajo  en  la  duodécima  regla  dige :  debeat  unius  horae 
tempus. 

A  las  onze  hojas,  en  regla  décimaquinta:  non  alterum  c  debet  im- 
peliere, etc. 

A  las  hojas  diez  y  seis,  en  el  fundamento  *,  lo  que  dize:  oporteat  per 
effectum,  ex  Dei  amore,  etc.;  y  lo  que  dize:  persentiscere  in  se  ipso 
\_quod\  quidquid  affectionis,  etc. 

A  las  hojas  setenta  y  dos  d,  que  es  en  la  consideragión  para  alcangar 
amor  de  Dios  5,  lo  que  dize:  operantem  et  laborantem  quoddammodo. 

A  las  hojas  nouenta  y  ocho  e,  la  regla  tergera  °,  lo  que  dige:  nisi 
propter  ipsum  potest  diligere. 

A  las  hojas  ciento  y  doze  1 ,  que  es  la  penúltima,  lo  que  dice  en  la 
décima  quarta  regula:  Etiam  si  plañe  compertum  deffinitumque  esset, 
etcétera. 

Esto  es  de  lo  que  paresce  que  se  avía  de  hazer  más  caso;  pero  véese 
ser  vicio  de  stampa,  pues  en  los  exergigios  de  romange  dige:  dado 


a  Layóla  ms. — b  no  tan  ms. — c  altero  ms. — d  Sic  pro  setenta  y  una;  id  est  in  pag.  141. 
—  •  Dicere  debuil  noventa  y  siete,  pag.  iqj. 


1  Rodericus  Gómez  de  Silva,  de  quo  multa  in  Momtm.  fgnat.,  ser.  i."  V-XII,  sub  no- 
mine Gómez,  in  vol.  V,  Gomes.  Cf.  etiam  Chron.  Po.,  III,  337,  a  n.  748,  et  Araoz  in 
Epist.  P.  Nadal,  I,  212. 

2  Citantur  folia  editionis  romanae  anni  1548,  recte  plerumque,  non  numerato  fol.  I, 
in  quo  est  titulus.  In  hac  autem  editione  nec  folia  nec  paginae  numeris  signatae  sunt,  ut 
videre  est  infla,  in  Bibliographia  Vulgalae  versionis,  nn.  I  et  54. 

3  In  fine  annotationis  quartae,  supra,  p.  228. 

'  Fundamcntum  est  in  ff.  15-1C;  quae  autem  hic  dicuntur,  non  in  Fundamento  sunt, 
sed  in  co  (iui  dicitur  «Modus  posterior  bene  eligendi»,  fol.  57,  pag.  113,  hic,  supra, 
p.  38G.  Cf.  monumentum,  infra,  sub  n.  5  positum:  videbis,  hic  esse  omissum  locum 
quemdam  ab  adversariis  reprehensum;  unde  forte  etiam  conjicies  hanc  et  illam  colle- 
ctionem  cognatas  inter  se  esse. 

6    In  tertio  puncto,  supra,  p.  432. 

4  Inter  regulas  ad  spiritus  discernendos  in  prima  hebdomade,  supra,  p,  514. 
'    Pag.  223;  hic.  supra,  p.  558. 


Apologiae  Exercitiorum  antiquae 


653 


que  -sea  mucha  verdad;  de  manera  que  en  lugar  de  esset  avía  de  es- 
tar: s¡t. 

3 

DOCTOR  BARTHOLOMAEUS  DE  TORRES 
DEFENDIT  IGNATIANA  EXERCITIA 

2  Januarii  1554  1 

Miratur  quod  quidatn  Exercitia  ignatiana  reprehendant,  postquam  per  Sum- 
mum Pontifican  approbata  sunt;  est  cnim,  inquit,  doctrina  calholica,  non  posse 
Papam  errare  in  rebus  qicae  ad fidem,  mores  et  sacramenta  pertinent, — Bla- 
sphemiam  non  csse,  quod  Ignatius  praepositus  gencralis  Societatis  Jesu  appelle- 
tur. — Quod  si  dúo,  alter  homo  privatus,  alter  Summus  Ponti/cx,  diligentiam 
ad/iibuerint  in  Excrcitiis  examinandis,  non  esse  ambigendum  utrius  judicium 
amplectcndum  sit  — Percurrit  deinde  locos  nonnullos,  quos  adversara  sugilla- 
bant,  cosque  explicat  et  defendit;  sunt  autem  loci,  in  quibus  agitur  de  origine 
Exercitiorum  ac  de  libcllo  in  vulgus  non  communicando;  item  ubi  traduntur 
mónita  el  praecepta  circa  tempus  exercitiis  et  orationi  tribuendum  et  circa 
modum  agendi  ctan  eo  qui  se  exercet;  denique  ubi  agitur  de  indifferentia,  de 
electione  generis  vitae  ex  Dci  amore,  de  actione  Dei,  de  amore  Dci  et  rerum 
creatarum,  de  praedestinatione. 

f 

Jhs 

DOCTORIS  TORRENSIS,  QUI  FUIT  CaNARIAE  EPISCOPUS, 
APOLOGIA  PRO  EXERCITIIS  a 

Primum  omniuni  miror  admodum  de  his,  qui  audent  latrare  contra 
exercitia  sanctissimae  Societatis  Jesu,  postquam  omnia  et  singula  in  eis 
contenta  autoritate  summi  pontificis  sunt  approbata,  vt  patet  in  appro- 
batior.e  Pauli  3.1  qua  approbauit  praedicta  exercitia,  quae  habetur  in 
principio  et  fronte  libri  exercitiorum.  Verba  summi  pontificis  sunt: 
exercitia  praedicta ,  ac  omnia  et  singula  in  eis  contenta  autoritate 
praedicta  tenore  praesentium  ex  certa  scientia  nostra  approbamus,  col- 
laudamus,  ac  praesentis  scripti  patrocinio  communimus,  etc.  Ergo  qui 
dicit  esse  errorem  aliquem  contentum  in  exercitiis  certe  lutheranus 
est,  postquam  dicit  summum  pontificem  errasse,  et  per  consequens 

a    Hunc  litulum  exaravit  P.  Natalis. 

1  Ex  apographo  coaevo,  Natalis  manu  annotato,  in  Cod.  Vatic.  2,  ff.  54-631".  Integrum 
fere  f.  54  latine,  caetera  interdum  latine,  máxima  ex  parte  hispane  scripta  sunt.  Com- 
pilara vocabula  perperam  scripta  sunt  in  hoc  monumento,  v.  g.  missit,  preterea,  crea- 
ture,  persone,  comissarius,  suficiens,  afectus,  atribuatur,  equaliter,  impresa,  aprehen- 
deré, equilibrio,  estercora,  calumniant  (arch.  pro  calumniantur)  et  alia,  quae  prudens 
lector  facile  emendare  poterit.  Ea  tantum  fere  corrigimus,  quae  sensum  obscuriorem 
reddunt;  tune  vero  lectorem  monemus. 


'"'54 


Monl'mün n  a  Lgnai  lana 


posse  errare  in  his  quae  pertinent  a  ad  mores,  sicut  sunt  exercitia, 
praecipue  quod  summus  pontifex,  vt  patet  ex  approbatione  praedicta, 
fecit  inquisitionem  et  diligentem  examinationem  ante  approbationem 
illorum,  et  post  factam  talem  diligentiam  approbauit,  non  solum  omnia, 
sed  singula,  et  ex  certa  scientia,  vt  patet  in  verbisdictis.  Postquam  ergo 
praedicta  exercitia  et  singula  illorum  sunt  approbata  per  sedem  aposto- 
licam  et  per  sanctam  inquisitionem  romanam,  de  qua  credendum  est 
quod  regitur  consilio  Spiritus  Sancti,  non  erit  fas  dicere  aliquem  erro- 
rem  contineri  in  illis;  sed  si  sunt  aliqua  in  exercitiis,  quae  videantur 
faceré  durum  quemdam  sensum,  oportet  daré  operam  vt  illa  pie  et  chri- 
stiane  intelligamus,  et  non  erit  licitum  asserere  aliquod  verbum  conten- 
tum  in  illis  quod  faciat  sensum  erroneum. 

Item:  haec  est  doctrina  catholica,  et  oppositum  est  lutheranum;  haec 
inquam,  est  doctrina  catholica,  quod  papa  in  his  quae  pertinent  ad 
fidem,  mores  et  sacramenta,  non  potest  errare,  praecipue  postquam 
fecit  suficientem  diligentiam  ad  determinandam  veritatem;  quia  alias 
nihil  certi  possemus  habere  circa  dubia  grauissima,  quae  quotidie  emer- 
gunt  in  Ecclesia,  si  papa  in  praedictis  posset  errare.  Sed  ista  exercitia 
pertinent  ad  mores,  vt  euidens  est.  Ergo  papa  in  determinatione  illorum 
non  potest  errare;  praecipue  quod  fecit  diligentem  examinationem,  vt 
patet  ex  approbatione  praedicta. 

Ad  i  11  nd,  quod  dicunt  esse  blasphemiam,  quod  magister  Ignatius  est 
praepositus  gencralis  Societatis  Jesu  ',  ego  respondeo  et  retorqueo  ar- 
gumentum  contra  illos,  et  dico  omnes  huiusmodi  asserentes  et  dicentes 
illud  esse  blasphemiam,  ipsos  esse  perniciosissimos  blasphemos,  nam 
notant  summum  pontificem  de  blasphemia,  qui  quidem  in  approbatione, 
quae  habetur  in  principio  libri  vocat  niagistrum  Ignatium  generalem 
praepositum  Societatis  Jesu,  et  dicit  ipsum  constituisse  Ignatium  prae- 
positum  generalem  Societatis  Jesu  *. 

Yo  quiero  hazer  contra  ti,  que  murmuras  de  los  exercicios,  esta  ra- 
zón. Y  pongamos  que  tú  ayas  hecho  grande  diligencia  en  saber  si  ay 
error  en  los  exercicios;  yo  te  pregunto:  después  que  tú  as  hecho  grande 
diligentia  en  saber  si  ay  errores,  dizes  que  los  hallas;  el  papa  a  hecho 
tanta  y  mayor  diligentia  que  tú,  como  parece  en  la  approbación, y  dize 
que  ningún  error  halla  en  los  exercicios.  Dimc  tú  mismo:  ¿a  quién  te 
parece  que  tengo  de  creer  más,  a  ti  o  al  papa? 

En  la  hoja  quinta  habentur  haec  verba:  Haec  documenta  ac  spiri- 


;i    pertinet  »«.  apogr.  \ 

1  I  loe  nomine  donatur  Ignatius  in  litteris  Pauli  111.  i  el  quod  quídam  ajebant  esse 
quasi  blasphemiam.  Cf.  supra,  p.  652,  ct  Chron.  Po.,  111,  506. 

*  Summus  l'ontifex  vocat  quidem  Ignatium  praepositum  generalem  Societatis  Jesu 
•  per  Xos  in  alma  Urbe  nostra  erectae»;  at  non  dicit  constitutum  esse  a  se  Ignatium  ejus- 
dem  Societatis  praepositum  generalem. 


Apologías  Exercitioru  m  antiquak 


^55 


tualia  excrcitia,  quae  non  tani  a  libris  quam  ab  vnctione  Sancti  Spiri- 
t ns  ',  etc.  Caluniantur  praedicti  ista  verba,  et  sine  ratione.  quidcm;  nam 
vera  sapientia  non  tam  [ectione  quam  oratione  et  contemplatione  acqui- 
ritur,  et  a  Spiritu  Sancto  iafunditur,  seeundüm  illud:  Si  enim  Dominus 
voluerit,  spiritu  íntelligentiae  repleuit  tllum  -';  et  illud:  vnctio  docebit 
vos  de  ómnibus  8. 

Item:  in  eodem  folio4  liabentur  ista  verba:  non  co  animo  impressa 
esse  vt  passim  in  vulgus  emanarent.  Esto  tanbién  reprehenden,  dftiendo 
que,  si  los  exercieios  son  buenos,  ¿por  qué  no  vendrán  en  manos  de 
todos?  A  esto  digo  yo,  que  es  muy  bien  hecho  que  estos  exercieios  no 
vengan  en  manos  de  todos,  sino  solamente  a  manos  de  aquellos  que  los 
quieren  hazer,  porque  la  vtilidad  y  prouecho  dcllos  no  está  en  leerlos 
sino  en  hazerlos;  y  si  viniesen  a  manos  de  todos,  luego  los  menospre- 
ciarían; y  con  dezir,  los  exercieios  tengo  en  casa,  ninguno  los  haría, 
pensando  que  vastaua  tenerlos  en  casa  y  leerlos,  y  ansí  se  perdería 
grandíssimo  prouecho  que  se  haze  en  las  ánimas  acerca  de  muchos  que 
los  hazen:  et  ideo  aa  carnalibus  hominibus  et  animalibus,  qui,  seeun- 
düm Apostolum,  non  sapiunt  quae  sunt  spiritus  Dei ",  spiritualia  non 
aperte  sunt  communicanda;  quapropter  in  Sacra  Scriptura  multa  tra- 
duntur  figuraliter,  quia  non  ómnibus  omnia  conveniunt;  et  ideo  dicebat 
Dominus  Jesús  discipulis  suis:  multa  habeo  vobis  dicere,  sed  non  pot- 
estis  portare  modo".  Item,  in  alio  loco  dicit :  Nolite  sanctum  daré 
canibus,  nec  mittatis  margaritas  ante  porcos  ne  forte  conculcent  eas 
|jedibus  suis,  et  conuersi  dirumpant  vos  7.  Vnde  spiritualis  doctrina 
cum  magna  cautela  est  dispensanda,  non  equaliter,  sed  secundum  pro- 
]>ortionem;  et  ideo  dicitur  non  eo  animo  impresa  esse  vt  passim  in  vul- 
gus emanarent. 

En  lo  que  dize  en  la  4.a  regla  R,  primero:  Solet  tamen  totum  exer- 
citiorum  tempus  triginta  dierum  aut  circiter  spatio  concludi;  esto  tam- 
bién calunian  diziendo,  que  es  superstitión  ser  treinta  días:  yo  no  sé  qué 
les  mueve  a  dezir  tal  cosa;  porque  tanbién  dirán  que  los  treintanarios 


Ilae?  praepositio  a  uní  hispana  esl  aut  omútenda. 


1    Ex  praefatione  Folanci  in  Vu.,  quam  vide  supra.  p.  2iN. 
5    ECCLI.,  XXXIX.  S. 
I  Jo..  II,  27. 

1  Ex  hac  et  praecedenti  citatione  f.  «juinti  certum  cst  usuipasse  Torrensem  editio- 
pem  romanani  Exercitiorum  anni  1548,  non  conimbricensem  anni  155.V  illa  enim  habet 
pracfationem,  unde  haec  verba  sumuntur,  in  f.  5.  non  numerato  libri  titulo;  eonimbri- 
censis  vero  ¡n  f.  s  et  f>,  vel  potius  paginis  (nam  numerantur  paginae)  12  et  13. 

■  I  C  or..  II,  14. 
'■   Jo.,  XVI,  12. 

7    Matth..  VII,  6. 

■  Quarta  annotatio  ex  viginti  primis.  Sic  deinde  ¡ntellige,  cum  agitar  de  regulis 
undécima,  duodécima,  deeimaquinta. 


656 


MONUMENTA  IGNATIANA 


cerrados  *,  que  se  dizen  en  treinta  días  y  apruevala  Iglesia,  son  supersti- 
ción, lo  qual  es  blasphemia.  El  hazer  de  los  exercicios  algún  término  a 
de  tener,  porque  no  a  de  durar  para  siempre;  pues  dize  Ignatio  que  se 
suelen  acabar  los  exercicios  en  treinta  días. 

En  la  regla  XI. a  están  estas  palabras :  exercenti  se  in  prima  hebdó- 
mada expedit  nescire  quid  in  secunda  acturus  sit.  Dizen  tanbién  que 
es  superstición.  Por  cierto  en  esto  sengañan,  porque  en  razón  natural 
está  hazerse  así.  Quanto  a  lo  primero,  para  tomar  más  gusto  el  honbre 
quando  viniere  a  los  exercicios  de  la  segunda  semana;  como  muchas 
vezes  toma  más  gusto  el  honbre  en  el  manjar  a  quando  antes  no  sabía 
qué  avía  de  comer.  Y  porque  si  juntamente  pensase  en  los  exercicios 
de  la  segunda  semana  haziendo  los  de  la  primera,  aprovecharía  menos 
en  la  primera;  quia,  pluribus  intentus,  minor  est  ad  singula  sensus:  et 
qui  multa  sequitur,  nihil  integre  consequitur;  sed  vacuus  et  inanis  relin- 
quitur  animus  cura  multa  occupatus;  et  ideo  oportet  sigillatim  viam 
arripere  et  exercitia  aprehenderé,  quia  virtus  vnita  fortior  est  ipsa  di- 
spersa, et  cogitatio  de  agendis  in  2.a  hebdómada  diverteret  animum  ab 
exercendis  in  prima;  et  ideo  non  est  superstitio,  sed  prudens  cautela. 

En  la  XIIa  regla  dize  que,  expendí  debet  vnius  horae  tempus  in 
oratione.  Hoc  insuper  calumniant,  et  dicunt  esse  superstitionem.  Reuera 
huiusmodi  signum  est  manifestum  detractatores  non  esse  deditos  ora- 
tioni;  nam  si  incumberent  illi,  viderent  manifesté,  quod  est  necessarium 
determinare  tempus  orationi,  quia  in  spiritualibus  exercitiis  ipsa  exer- 
citia, et  témpora  in  quibus  sunt  exercenda,  debent  esse  ordinata  et  de- 
terminata;  nam  indeterminata  non  sunt  stabilia  et  praecisa  determinatio 
horae  juvat  animum  ad  mayorem  euigilationem. 

In  XVa  regula  dicitur:  Quod  tradens  exercitia  non  debet  alterum 
impeliere  ad  paupertatem  etc.  Hoc  dicitur  quia  non  ómnibus  omnia 
conueniunt,  et  posset  fieri  ut  vni  esset  paupertas  proficua,  et  alteri  no- 
ciua,  sicut  dicit  Sapiens:  diuitias  et  paupertates  ne  dederis  mihi  2  etc.; 
et  oportet  a  Deo  quaerere  non  quod  sibi  beneplacitum  est,  sed  quod 
Deo  gratum  est:  ideo  debet  homo  resignare  suam  voluntatem  in  Dei 
beneplacitum,  abnegans  seipsum;  et  quia,  si  iste  impelleretur  ad  istum 
vel  illum  statum,  posset  decipi  a  proprio  sensu  vel  consilio  impel- 
lentis,  licet  de  se  licitum  sit  et  meritorium  inducere  ad  religionem,  sed 
ad  mayorem  dispositionem  diuinae  gratiae  recipiendae,  dicit  quod  nihil 
debet  attendere,  sed  indifferenter  praestolari  cognitionem  veritatis  a 
Deo,  et  status  convenientis.  Si  enim  attenderet  istud  vel  illud,  posset  a 
suo  spiritu  decipi,  et  tanquam  proprietarius  non  esset  ita  idoneus  ad 
recipiendam  gratiam  Dei;  sed  manens  in  quodam  equilibrio,  absque 

a    mangar  ms. 


1  Triginta  missas  «gregorianas>  significat,  quae  pro  fideli  vita  functo  ütantur. 
»   Prov.,  XXX,  8. 


Apülogiae  ExEucrnoRUM  antiquae 


057 


proprio  sensu,  et  ¡ncUnans  se  ad  Dei  beneplacitum  •  [per]  gratie  iníu- 
sionem  lit  inagis  idoneus,  quia  bonum  est  prestolari  cum  silentio  salu- 
tare  Domini  et  ideo  dicitur,  Abacuc,  2.0:  Super  custodiam  meam 
stabo,  et  figam  gradum  super  munitioneni;  et  contemplabor,  ut  videam 
quid  dicatur  mihi  *.  Enpero,  para  mayor  declaración  desto,  digo,  lo 
primero:  que  es  lícito  y  muy  meritorio,  de  sí  hablando,  persuadir  y  in- 
duzir  a  vn  honbre  la  perfectión  euangélica,  conviene  a  saber,  el  stndo 
de  la  probeza  b  y  religión:  y  esto  dizen  todos  los  doctores,  y  special- 
mente  Santo  Tilomas,  yes  doctrina  cathólica,  y  esto  mismo  claramente 
dize  Ignatio  en  la  diclia  regla:  de  manera  que,  quanto  a  esto,  no  ay  que 
caluniarle,  pues  expresamente  lo  dize. 

Digo  lo  segundo,  que  se  puede  dar  algún  caso  particular,  en  lo  qual 
sería  mal  inducir  a  vno  a  religión;  y  sería  charidad  en  el  tal  caso  par- 
ticular persuadille  que  no  entrase  en  religión:  como  si  yo  supiese  cla- 
ramente del  que  es  vn  hombre  liviano,  y  auía  de  dar  mal  exemplo  en  la 
religión. 

Digo  lo  3.0,  que  al  que  da  los  exercicios  lícito  es  de  sí  persuadir  y 
aconsejar  al  que  los  toma  que  se  meta  en  religión,  y  esto  no  lo  niega  el 
P.  Ignatio;  porque  no  dize  que  el  que  da  los  exercicios  haze  mal  en  acon- 
sejar que  éntre  en  religión,  sino  dize  que  non  debet  impeliere  eum  ad 
religionem;  que  quiere  dezir  que  no  le  a  de  Torear  e  induzir  con  alguna 
violentia  a  que  entre  en  religión,  sino  dexarle  en  libertad  3. 

Digo  lo  4.'°,  que  en  aquel  caso,  quando  vno  da  los  exercitios  a 
otro,  aunque  es  bueno  y  lícito  aconsejarle,  quanto  es  de  sí,  que  éntre 
en  religión,  empero  pro  illo  tune  parece  mejor  no  le  persuadir,  por  de- 
xarle en  total  libertad  para  que  con  mayor  libertad  eüja  aquel  stado  a 
que  Nuestro  Señor  le  inclinare,  moviéndole  interiormente  su  corazón, 
como  siempre  mueve  al  que  de  su  parte  se  dispone  a  hazer  su  volun- 
tad. Y  en  esto  no  ponemos  milagro  ni  reuelación  ninguna;  como  al  pe- 
cador que  se  dispone  por  la  contritión,  y  haze  lo  que  en  sí  es  para  salir 
del  pecado,  le  mueve  interiormente  el  corazón  dándole  su  ayuda  spe- 
cial,  sin  hazer  milagro  ni  otra  reuelación.  Y  esto  es  lo  que  dize,  que 
tradens  exercitia  non  debet  impeliere,  sed  stare  in  quodam  equilibrio. 

Digo  lo  5.0  que  los  que  reprehenden  esta  regla  son  tan  amigos  de 
reprehender,  que  si  el  P.  Ignatio  pusiera  la  contraria,  conviene  a  saber, 
que  el  que  diese  los  exercitios  persuadiesse  al  que  los  toma  a  que  sen- 
trase  en  religión,  sin  dubda  abominarían  déi,  y  dixeran  que  lo  hazía  por- 
que todos  los  que  toman  los  exercitios  sentrasen  en  la  Compañía. 


a    Sea.  locus  in  ms.  vacuas  uni  ve!  duobus  verbis. — b  Arch.  pro  pobreza;  infra  iterum. 

1    Thren.,  III,  26. 
*   Habac,  II.  1. 

8  S.  Ignatn  verba  et  sententiam  melius  quam  in  hoc  tertio  articulo  cxpücat  in  quarto 
sequenti. 

Mosüii.  Ignat.—  Series  II.  4= 


658 


MONU MENTA  IGNATIANA 


Cierto:  si  los  dichos  bien  mirasen  y  considerasen  la  regla,  antes  auían  de 
loar  mucho  al  P.  Ignatio  y  a  la  santa  Compañía  de  Jesú,  y  auían  de  infe- 
rir que  no  pretenden  interés  ni  fabor  mundano,  sino  solamente  el  ne- 
gocio de  Jesu  Christo;  porque,  si  esto  pretendiesen,  en  tomando  vno  los 
exercitios,  le  persuadirían  a  que  se  entrase  en  la  Compañía;  y  pues  esto 
no  hazen,  antes  dan  regla  de  lo  contrario  pro  illo  tune,  señal  es  que  es- 
tán muy  desasidos  de  sus  proprios  intereses,  y  que  no  pretenden  sino 
hacer  meramente  la  voluntad  de  Dios. 

Y  finalmente  digo,  que  se  a  de  hazer  fuerca  en  aquel  verbo  impeliere 
que  quiere  dezir  induzir  con  alguna  violencia;  y  claro  está  que  ninguno 
a  de  forzar  ni  induzir  con  violencia  a  otro  que  se  meta  religioso,  aun- 
que es  bueno  y  santo  aconsejarle,  dexándole  en  su  voluntad;  y  por  el 
consiguiente,  estando  en  todo  rigor  de  las  palabras,  es  cathólico  lo  que 
dize  el  P.  Ignatio,  y  lo  contrario  es  herético.  Digo  más:  que  si  el  P.  Igna- 
tio dixera,  lo  qual  no  dize,  que  pro  illo  tune  non  debet  consulere,  no 
estubiera  mal  dicho;  porque,  como  avernos  dicho,  aunque  en  aquel  caso 
fuese  bueno  aconsejarle  la  religión,  pro  illo  tune  es  mejor  no  se  la  acon- 
sejar; y  porque  minus  bonum  in  comparatione  ad  majus  bonum  habet 
rationen  mali,  ydeo  potuisset  dicere  quod  non  debet  considere,  id  est, 
melius  est  pro  tune  non  consulere;  sicut  bonum  est  inducere  aliquem 
ad  nuptias;  sed  quia  melius  est  inducere  eum  ad  religionem,  possumus 
dicere,  catholice  loquendo,  quod  non  debet  quis  inducere  aliquem  ad 
nuptias;  sed  potius  ad  religionem:  et  semper  intelligo  de  se  loquendo, 
nam  in  aliquo  casu  particulari  aliquis  potius  inducendus  est  ad  nuptias 
quam  ad  religionem,  si  illi  secundum  conditionem  suae  persone  magis 
conveniant  nuptiae  quam  religio.  Y  en  lo  que  dize  en  la  dicha  regla 
Ignatio:  quapropter  dictanti  exercitia  standum  est  in  quodam  equilibrio, 
seruandumque  vt  citra  médium  Creatoripse  cum  creatura  et  haec  vicis- 
sim  cum  illo  rem  transigat,  quiere  dezir  que  el  alma  en  aquel  tiempo 
que  quiere  hacer  electión  destado,  no  se  a  más  de  inclinar,  verbi  gratia, 
a  las  honrras  que  a  las  deshonras,  quanto  es  de  su  parte,  sino  a  destar 
en  vn  medio  indifferente  a  ellas,  porque  esté  más  dispuesta  a  recebir  la 
ayuda  diuina  y  sus  gracias  e  influencias,  y  para  que  esté  más  dispuesta 
para  que  Dios  la  mueva  con  su  ayuda  special  a  elegir  aquel  estado  que 
más  fuere  conveniente  a  su  servicio  y  a  la  salbación  del  tal:  y  si  primero 
el  tal  se  inclinase  de  suyo  [a]  a  amar  las  honrras,  claro  está  que  no 
estaría  tan  dispuesto  a  que  Dios  le  moviese  [a]  amar  las  deshonrras, 
conveniéndole  amarlas  y  seguirlas  a  su  saluación;  y  al  revés,  si  de  suyo 
se  determinase  [a]  amar  la  deshonrra  o  la  probeza,  podría  ser  que  con- 
viniesen b  a  su  saluación  del  tal,  conforme  a  su  calidad  y  condición,  más 


*  Hic  et  paulo  post  bis,  ut  suppleatur  partícula  a,  poslulant  teges  grammaticae.—^  SU 
emendaudum  videlur  ex  conviniese,  quod  est  in  apogr.-,  nam  hujus  verbi  subjeetum  est  las 
honras  y  las  riquezas  nuineri  pluralis,  paulo  inferius. 


Al'OI.OGIAK  EXERCITIORUM   ANTIGUA  K 


659 


las  honrras  y  las  riquezas;  pues  tanto  se  dize  y  es  muy  bien  y  cathóli- 
camente  dicho  que  el  tal  a  destar  en  vn  medio  y  equilibrio,  porque 
desta  manera  está  muy  claro,  y  ansí  quedan  aquellas  palabras  claras  que 
dize,  citra  médium  Creator  ipse  cum  creatura  etc.;  que  quiere  dezir  que 
el  que  recibe  a  los  exercitios,  antes  que  haga  electión  del  estado,  de 
tal  manera  se  a  de  llegar  a  Dios,  que  de  suyo  no  a  más  de  inclinarse  a 
vna  criatura  que  a  otra;  porque  si  se  inclinase,  ya  parece  que  auría  me- 
dio entre  Dios  y  él  que  es  el  amor  de  aquella  criatura  que  le  impi- 
diría;  y  por  eso  dize,  citra  médium,  id  est,  debet  esse  et  disponi  ad  Dei 
gratiam  sine  aliquo  creature  medio. 

In  primo  fundamento  habentur  ista  verba:  Ouapropter  [debemus]  b 
absque  differentia  nos  habere  circa  res  creatas  omnes,  provt  libertati 
arbitrii  nostri  subiectae  sunt,  et  non  prohibite,  ita  vt,  quod  in  nobis 
est,  non  quaeramus  sanitatem  magis  quam  aegritudinem,  nec  divitias 
paupertati,  honorem  contemptui,  vitam  longam  brevi  praeferamus.  Sed 
consentaneum  est  ex  ómnibus  ea  demum,  quae  ad  finem  ducunt,  eligere 
ac  desiderare. 

Porque  ay  muchos  que  estas  palabras  en  latín  no  entienden,  las 
quiero  declarar  en  romance.  Y  quanto  a  lo  primero,  ase  de  presupo- 
ner c,  como  claramente  parecen  las  palabras  dichas,  que  aquí  habla  de 
las  criaturas  que  podemos  amar  o  no  amar  sin  pecado  mortal  ninguno, 
como  son  las  honrras,  las  dehonrras,  la  salud,  la  enfermedad,  las  rique- 
zas, la  pobreza,  etc.;  y  que  destas  hable  está  claro  en  las  palabras  que 
dize:  provt  libertati  arbitrii  nostri  subiectae  sunt  et  non  prohibitae;  y 
por  esto  se  echa  fuera  el  herror  de  los  alunbrados,  que  dezían  que  auía 
de  estar  el  hombre  indiferente,  para  amar  o  aborrecer  a  todas  las  cosas 
buenas  y  malas,  lícitas  e  ilícitas. 

Ase  de  prosuponer  lo  segundo,  que  aquí  claramente  se  dize  que  es 
lícito  sin  pecado  ninguno  amar  todas  las  cosas  dichas,  que  de  sí  son  lí- 
citas y  no  son  malas,  como  honrras,  riquezas,  etc.,  como  se  puede  vel- 
en las  palabras  dichas:  provt  libertati  arbitrii  nostri  subjectae  sunt  et 
non  prohibitae;  pondero  illud  verbum  non  prohibitae,  id  est,  quas  sine 
peccato  licet  amare.  Pues  supuesto  esto  todo,  que  es  verdad  y  se  dize 
evidentemente  en  la  letra,  quieren  dezir  las  palabras  scritas,  verbi  gra- 
da, que  quando  yo  trato  de  elegir  el  estado  que  más  conviene  a  mi  sal- 
uación,  que,  pro  illo  tune,  aunque  yo  pueda  amar  las  riquezas  y  la  po- 
breza sin  pecado  ninguno,  es  cosa  convenientíssima  y  muy  importaute 
para  la  electión  del  stado  que  me  conviene,  tener  su  A  alma  indifferente 


a  recebí  ms. — b  Suppletum  hoc  v.  ex  Vu. — c  Arch.  pro  presuponer;  ittfra  tterum. — 
d  Sie  apogr.  in  tertia  persona,  hic  et  in  sequentibtis ,  enm  antea  adhibuerit  primam. 


1  Médium,  de  quo  loquitur  Ignatius  hoc  loco,  est  ipse  exercitiorum  moderator,  qui 
suam  voluntatem  pro  divina  non  debet  obtrudere. 


66o 


MONUMENTA  IGNATIANA 


acerca  de  las  riquezas  y  pobreza,  de  manera  que  se  haga  fuerca  por 
amor  de  Jesu  Christo  a  no  se  inclinar  más  a  las  riquezas  que  a  la  po- 
breza, ni  a  la  pobreza  que  a  las  riquezas,  porque  tenga  el  alma  muy 
aparejada,  para  hazer  la  voluntad  de  Dios;  porque  si  sintiere  que  le 
conviene  más  la  pobreza  que  las  riquezas,  no  halle  dificultad  en  su  alma 
de  seguir  la  pobreza,  sino  con  gran  pronptitud  y  fagilidad  la  siga,  y  al 
revés  de  las  riquezas  y  de  todas  las  otras  cosas  dichas.  Y  que  esto  con- 
venga a  todo  christiano  es  cosa  manifiesta;  quia,  licet  non  sit  malum 
habere  inclinationem  naturalem  ad  aliqua,  reprimere  ac  vincere  illam 
inclinationem  naturalem  et  reflectere  in  oppositum  propter  Dei  amo- 
rem,  non  solum  non  est  malum,  sed  est  bonum  et  optimum,  sicut  si  homo 
delectatur  naturaliter  in  comedendo,  nolle  recipere  voluntarie  illam 
delectationem  sed  potius  amaritudmem  pertinet  ad  perfectionem,  má- 
xime intuitu  et  ardore  diuini  amoris  vt  eo  mens  dilecto  suo  et  eficatius 
adhaereat,  quo  vehementius  omnia  propter  ipsum  despicit,  dicens  cum 
beato  Paulo:  omnia  tanquam  estercora  arbitratus  sum  vt  Christum  lu- 
criíaciam 

Illud  quod  dicitur  in  regula  4.a  2,  quod  cum  oporteat  per  afectum,  ex 
Dei  amore  caelitus  infusum,  fieri  electionem,  certe  catholicum  est;  nam 
vult  dicere  quod,  cuniisint  multi  modi  eligendi  statum,  scilicet,  per  con- 
silium  virorum  prudentium,  et  per  rationem  naturalem,  optimus  tamen 
modus  eligendi  statum  est  faceré  electionem  ex  Dei  amore  caelitus 
infuso  a,  quandoquidem  virtutes  nos  disponunt  ad  operandum  secun- 
dum  rationem,  dona  vero  Spiritus  Sancti,  secundum  perfectum  bene- 
placitum  Dei,  modo  perfectiori;  et  ideo  clarum  est  et  evidens  quod, 
inter  modos  eligendi,  pcrfectissimus  est  qui  fit  ex  Dei  amore  caelilus 
infuso  b;  et  ideo  dicit,  oportet,  et  non  dicit  quod  necessarium  est  sic 
fieri  elecüonem,  cum  sint  alii  modi  eligendi. 

Acerca  de  lo  que  se  nota  en  la  hoja  LXXI  conviene  a  saber:  3.um 
e^t,  considerare  eumdem  Deum  ac  Dominum,  propter  me  in  creaturis 
suis  operantem,  et  laborantem  quodammodo,  dicunt  aliqui  quod  illud 
est  falsum;  quoniam  Deus  non  laborat,  sed  omnia  sine  labore  facit.  Re- 
verá mirandum  est  quare  calunientur  hoc  dictum;  nam  illa  partícula 
quodammodo  3  tollit  omnem  sensum  falsum;  et  sensus  est,  quod  Deus 
se  habet  quoddammodo  ad  modum  laborantis;  nam  sicut  laborans  ope- 
ratur,  ita  Deus  in  ómnibus  operatur;  et  non  refertur  labor  ille  ad  fatiga- 
tionem,  sicut  innuit  illa  dictio  quoddammodo,  sed  ad  eius  continuum 
actum,  sicut  dicit  Scriptura,  Génesis  2.0:  quod  requievit  die  séptimo 


a    infusum  vis. — b  infusum  ms. 


«   Phtl .,  III,  8. 

2    Non  quarta,  sed  prima  regula  est  modi  posterioris  bene  eligendi;  supra,  p.  386. 
0    In  p.  141  cd.  i.ae  rom.,  in  tertio  puncto  contemplationis  ad  amorem  fovendum; 
supra,  p.  432. 


Apologiae  Exercitiorum  antiquak 


G6i 


ab  universo  opere  quod  patrarnt  \  non  quia  requicvit  a  fatigationc,  sed 
quia  cessauit  a  creatione.  Item:  quies  et  labor  sunt  opposita  et  quod- 
damtnndo  debent  versari  eirea  idem:  cum  ergo  quies  Dco  alribuatur  in 
Sacra  Scriplura  per  similitudinem,  non  est  inconvcniens  quod  i  1 1  i  atri- 
buatur  labor  improprie  per  quamdam  simililudinem. 

Acerca  de  la  3.a  regla  2,  en  la  qual  se  dize  quando  per  internam 
quandam  motionem  exardescit  anima  in  amorem  sui  Creatoris,  ñeque 
jam  creaturam  vllam  nisi  pro])ter  ipsum  potcst  diligere,  puede  auer  di- 
ficultad y  hazerse  este  argumento  que  se  sigue:  Sigúese  de  lo  dicho  que 
vn  honbre,  que  tiene  grande  "amor  y  charidad  de  Dios.no  puede  pecar, 
la  qual  es  heresía;  y  puédese  probar  por  aquellas  palabras  que  dize; 
ñeque  jam  creaturam  vllam  nisi  proptcr  ipsum  potest  diligere. 

Quanto  a  lo  primero,  respondo:  Quod  illa  verba  non  referuntur  ad 
potentiam  liberi  arbitrii,  sed  ad  perfectionem  charitatis,  quae  quidem, 
vehementer  Ígnita,  transformans  amantem  quoddammodo  in  amatum, 
ita  animam  inflammat,  quod  nihil  sibi  libeat  nisi  Deuset  propter  Ueum; 
et  sic  illa  impotentia  non  excludit  libertatem,  sed  denotat  quamdam 
dilficultatem. 

Respondo  lo  2.do,  que  quando  dize:  non  potest  diligere  aliam  crea- 
turam nisi  propter  Deum,  entiéndese  pereumdem  habitum  charitatis  et 
amoris;  y  esto  ansí  es  verdad,  que  implica  que  el  hombre  por  el  hábito 
de  la  charidad  ame  alguna  criatura  y  no  por  Dios.  Pero  podríanme  dc- 
zir:  ¿quién  me  dió  a  mí  libertad  para  dar  este  sentido  a  esta  proposi- 
tión?  Digo  que  el  apóstol  St.  Juan  en  la  primera  canónica,  en  el  capí- 
tulo 3.0,  adonde,  hablando  del  que  tiene  amor  y  charidad  de  Dios,  dize: 
non  potest  peccare,  quoniam  ex  Deo  natus  est  '1.  Agora  pregunto  a 
los  que  ladran  contra  la  santa  Compañía  de  Jesús,  cómo  entenderán  es- 
tas palabras;  y  si  bien  las  entendieren,  claro  les  constará  que  es  cathó- 
lica  la  propositión  dicha. 

Kespondo  lo  3.0;  hablando  enn  todo  rigor  escholástico  con  doctores 
scholásticos,  que  aquella  propositión  es  cathólica  in  sensu  composito;  y 
quiere  de/ir  que,  después  que  uno  tiene  amor  y  charidad  de  Dios,  entre 
tanto  que  le  tiene  no  puede  tener  amor  de  criatura  alguna  que  sea  pe- 
cado mortal.  Y  digo  que  de  las  palabras  mesmas  sentiende  que  se  an  de 
entender  in  sensu  composito  et  non  in  sensu  diuiso;  porque  dize:  ñeque 
jam  creaturam  vllam,  etc.,  que  quiere  dezir,  que  ya  que  tiene  la  chari- 
dad, y  entre  tanto  que  la  tiene,  no  puede  pecar  mortalmentc  4. 

Ytem,  argumentar,  scholastice  loquendo,  et  probo  propositionem 


1  Gen.,  II,  2. 

2  Tertia  regula  ad  splritus  discernendos  in  prima  hebdomade;  supra,  p.  514. 

3  I  Jo.,  III,  9. 

*  Vera  dicit  Torres  hoc  loco  et  sequentibus;  ast  Ignatii  sententia  simplicissima  haec 
est:  hominem  versari  in  consolatione  etiam  tune,  quum  eo  modo  afficitur,  quem  decla- 
rat.  Cf.  Montan.  Ignat.,  ser.  1.a,  VI,  59S-599. 


662 


MONUMENTA  1GNATIANA 


magistri  Ignatii  esse  de  toto  rigore  catholicam.  Bene  sequitur:  qui  habet 
amorem  et  charitatem  Dei  non  potest  peccare;  ergo  non  potest  diligere 
aliquam  creaturam  nisi  propter  ipsum  Deum  formaliter  vel  virtualiter. 
Antecedens  est  catholicum  et  expresse  habetur  in  Joanne  a  \  et  conse- 
quentia  est  euidens:  ergo  consequens  est  catholicum.  Et  consequens  est 
propositio  magistri  Ignatii:  Ergo  propositio  magistri  Ignatii  est  catho- 
lica.  Notanter  dico  formaliter  vel  virtualiter;  quia  si  aliquis  diligit  ali- 
quam creaturam  et  nullo  modo  propter  Deum  formaliter  vel  virtualiter, 
peccat  aliquo  peccato  mortali  vel  veniali. 

Lo  4.0  respondo,  que  aquel  non  potest  tanto  vale  como  impo- 
sible; y  imposible  quiere  dezir  cosa  dificultosa;  y  ansí  el  sentido  de  la 
proposición  es  el  que  uno,  [que]  b  verdaderamente  ama  a  Dios,  con 
gran  dificultad  ama  a  las  criaturas  no  por  él.  Y  que  el  imposible  tanto 
valga  como  dificile  está  claro,  lo  primero,  porque  todos  los  hombres 
hablan  desta  manera,  que  llaman  imposible  la  cosa  que  es  dificultosa; 
y  ansí  rogando  vno  que  perdone  a  su  enemigo,  muchas  vezes  dize  que 
no  puede;  quiere  dezir  que  se  le  haze  muy  dificultoso;  porque  de  otra 
manera  el  tal  sería  hereje  y  diría  vna  grande  herejía.  Y  tanbién  común- 
mente se  dize;  vn  honbre  bueno  no  puede  hazer  cosa  mala;  y  sería  he- 
rejía si  no  sentendiesse  como  dezimos.  Y  tanbién  porque  todos  los 
philósophos,  llaman  a  lo  dificultoso  imposible,  como  lo  dize  claramente 
el  Philósopho  en  el  quinto  de  la  methaphísica  -.  Y  tanbién  porque  es 
la  manera  de  hablar  déla  Sagrada  Scriptura,  que  llama  a  lo  dificultoso 
imposible,  como  parece  Actuum  4.0:  non  possumus  quae  audiuimus  et 
vidimus  non  loqui  3.  Y  como  parege  por  aquella  autoridad  de  Sant  Juan 
dicha:  non  potest  peccare  4  etc.;  y  lo  del  rico  6  etc.  De  manera  que  la 
dicha  propositión,  cum  sit  moralis  et  pertineat  ad  mores,  moraliter 
debet  intelligi  et  non  methaphisice;  et  in  moralibus  non  posse  idem  est 
qunm  difficile  esse.  Agora  pregunto:  ¿por  qué  no  será  lícito  a  Ignatio 
hablar  en  los  exercitios  como  todos  honbres  hablan,  y  como  hablan  los 


a    Juane  ms. — b  Hpc  ut  suppleatur,  exigit  res  ipsa. 


1    1  Jo..  III,  9. 

1  "Kxi  f)  [oOva¡xt:j  toó  xa).<ó:  TOÜT'iKiTeXcív  r¡  xatá  TtpoaípsitvevíoTc  yap  toü:  u.óvov  ov 
7;op£u')SvTa;  í]  sinovia;,  |j.t)  xa/io:  ís  r¡  u.r¡  ¿>:  tiooswovto,  ov  9au.sv  SOvaT^ai  ),:y;iv  í)  SaSí^Eiv. 
Aristóteles,  Metaphysicorum  IV,  12.  Aristóteles  graeee,  ex  recensionr  IMMANUELIS  Bek- 
keri,  Berolini,  1831,  p.  1019.  In  edd.  quibusdam  liber  IV  est  V. 

'  act.,  rv,  20. 

*  I  Jo.,  111,  9, 

•  Significat  verba  illa  Evangelii:  «Jesús  autem  dixit  discipulis  suis:  Amen  dico  vobis, 
quia  dives  difficile  intrabit  in  regnum  caelorum.  Et  iterum  dico  vobis,  facilius  est  came- 
lum  per  foramen  acus  transiré,  quam  divitem  intrare  in  regnum  caelorum.  Auditis  autem 
his,  discipuli  mirabantur  valde,  dicentes:  Quis  ergo  poterit  salvus  esse?  Aspiciens  autem 
Jesús  dixit  illis:  Apud  homines  hoc  impossibile  est;  apud  Deum  autem  omnia  possibilia 
sunt.»  Matth.,  XIX,  23-26.  Similia  sunt  apud  Marc,  X,  24-27. 


Al'OLOGIAE  EXKKCITIORUM  ANTIQUAK 


663 


philósophos,  y  como  hablan  los  sanctos,  y  como  habla  la  Sagrada 
Scriptura?  Y  si  fuese  así  que  el  non  posse  se  vbiese  de  tomar  con  el 
rigor  methaphísico  y  lógico  que  le  quieren  tomar  los  enemigos  de  los 
exercicios  y  doctrina  de  Jesu  Christo,  seguirse  ía  que  los  hombres  no 
podrían  hablar  sin  ser  herejes  y  dezir  a  cada  paso  herejías. 

Y  finalmente,  Ignatio  en  aquellas  palabras  dize  lo  que  todos  los 
hombres  y  predicadores  en  el  pulpito.  Todos  ellos  dizen  en  nuestra 
común  manera  de  hablar:  el  que  ama  [a]  a  Dios  no  puede  hazer 
cosa  mala;  y  esta  manera  de  dezir  ninguno  la  niega;  y  esta  mesma  dize 
Ignatio  en  las  palabras  dichas. 

Acerca  de  la  X4/1  regla  ',  en  la  que  se  dize:  Etiam  si  plañe  comper- 
tum  difinitumque  sit  nemini  contingere  salutem  nisi  praedestinato, 
puédese  hazer  vn  argumento  desta  manera:  nemini  potest  contingere 
salus  nisi  praedestinato;  sed  gratia  est  salus:  ergo  nemini  potest 
contingere  gratia  nisi  praedestinato  quod  est  haereticum. 

Respondetur,  quod  dúplex  est  salus,  gratiae  et  gloriae.  Ibi  loquitur 
de  salute  gloriae;  y  ahí  b  salus  se  toma  por  salute  gloriae,  et  vt  tantum 
valet  sicut  saluatio;  et  sic  intellecta  propositio  catholica  est.  Pero  pre- 
guntarme héis  c  quién  me  dió  licencia  para  que  yo  tomase  salutem  pro 
saluatione.  Digo,  quanto  a  lo  primero,  que  ansí  toma  Santo  Thomás 
muchas  vezes  este  vocábulo  en  su  doctrina  por  sola  bienauenturanca. 
En  el  primero  artículo  2  de  la  primera  parte  dize  estas  palabras:  neces- 
sarium  fuit  ad  humanam  salutem  esse  doctrinam  quandam  secundum 
reuelationem  diuinam;  y  ansí  lo  toma  en  la  2.a  2.ae  en  la  q.  2.a,  en  título 
del  artículo  7.0  y  del  artículo  8.°  3;  y  finaliter  sancto  Thomás  en  aquel 
art.  7.0  dize,  que  ad  salutem  necessarium  est  credere  omnes  articulos 
fidei,  quae  solemnizantur  festis  principalibus  4,  et  tamen  ad  gratiam 
habendam  non  requiritur  scire  omnes  illos  articulos.  Ergo  salus  capitur 
pro  vita  aeterna.  Y  ansí  toman  todos  los  scholásticos  este  vocablo  salus. 
Digo  más:  que,  latine  loquendo,  salus  et  saluatio  conuertuntur.  Digo 
lo  2.0,  que  ansí  lo  tomó  S.  Pedro  en  el  4.0  de  los  Actos,  adonde  dize: 
ñeque  est  in  aliquo  alio  salus,  in  quo  oporteat  nos  saluos  fieri  5;  ubi 
Petrus  capit  pro  eodem  saluos  fieri  et  consequi  salutem.  Item:  quia  illud 
dictum  est  modus  dicendi  apud  latinos,  qui  latine  et  eleganter  loquun- 


a    Hanc  praepositionem  hispana  lirtguá  desiderat. — b  ay  ms. — c  preguntarmeis  ms. 

1    ín  regulis  ad  sentiendum  cum  Ecclesia.  Vide  Proleg.  pp.  154-iíí?. 
*    Adde  cuestión  primera  omiss.  in  apogr. 

3  Art.  VII:  *Utrum  explicite  credere  mysterium  incarnationis  Christi  sit  de  neces- 
sitate  salutis  apud  omnes.»  Art.  VIII:  «Utrum  explicite  credere  Trinitatem  sit  de  neces- 
sitate  salutis.» 

4  «Post  tempus  gratiae  revelatae,  tam  majores  quam  minores  tenentur  habere  fidein 
explicitam  de  mysteriis  Christi,  praecipue  quantum  ad  ea,  quae  communiter  in  Ecclesia 
solemnizantur,  et  publice  proponuntur.» 

»   Act.,  IV,  12. 


664 


MOKUMENTA  IGNATIANA 


tur;  et  dicere  nemini  potest  contingere  salus  nisi  praedestinato,  est 
dicere,  quod  nullus  potest  saluari  nisi  praeclestinatus.  Sed  aliqui  ca- 
lumniantur  et  argumentantur  contra  praedictam  regulam,  et  dicunt 
quod  in  regula  praedicta,  non  reperitur  hoc  verbum  sit,  sed  hoc 
verbum  esset,  et  per  consequens  facit  sensum  erroneum.  Respon- 
detur  primo,  quod  in  aliquibus  libris  exercitiorum  reperitur  esset; 
et  est  mendum  et  manifestum  vitium  literae  et  irapressionis;  vt  patet, 
primo,  ex  sensu;  secundo,  quia  in  aliis  libris  exercitiorum,  quos  ego 
hisce  oculis  vidi,  reperilur  sit,  sicut  demonstrauimus  a  cuicumqur.  va* 
lenti  videre  '.  2.do  dico,  quod,  etiam  si  reperiatur  hoc  verbum  esset 
potest  applicari  sensus  catholicus  illi  literae. 

Y  aunque  dixesc:  Etiam  si  plañe  compertum  diffinitumque  esset 
nemini  etc.;  digo  que  se  pue[de]  dar  sentido  cathólico,  y  no  cstraño  de 
la  letra.  Y  quanto  a  lo  primero  digo  que,  aquel  salutem,  quiero  tomar 
en  todo  rigor  por  gracia  y  gloria.  Digo  más:  que  aquella  partícula  etiam 
si,  es  aduersatiua,  y  quando  se  junta  con  este  verbo  esset,  nega  la  pro- 
posilión  que  se  sigue,  hablando  en  todo  rigor;  como  si  dixésemos:  etiam 
si  Deus  esset  malus,  non  tamen  esset  ignorans:  adonde  claramente  nega 
Dios  ser  malo.  Y  notanter  digo,  quando  se  llega  a  este  verbo  esset 
porque,  si  se  llega  a  este  verbo  sit,  afirma  y  no  niega  la  propositión 
que  se  sigue,  como  en  esta  propositión,  que  es  herética  y  diabólica: 
etiam  si  Deus  sit  malus,  non  tamen  est  ignorans;  pues  digo  que  la  dicha 
propositión  puede  hazer  este  sentido  cathólico:  etiam  si  per  imposibile 
plnne  compertum  definitumque  esset  quod  nemo  posset  consequi  gra- 
tiam  ñeque  gloriam,  nisi  praedestinatus,  no  por  eso  auíamos  totalmente 
de  negar  la  libertad  del  libero  alvedrío,  como  la  niegan  los  lutheranos. 
Et  ideo  super  hoc  circumspecte  loquendum  est,  ne  forte,  gratiam  seu 
praedestinationem  Dei  nimis  extendentes,  liberi  arbitrii  vires  et  operum 
bonorum  menta  b  excludere  velle  videamur;  vel  c  conuerso,  ne  plus 
aequo  hisce  tribuentes,  illis  interim  derogemus. 

A  dos  de  Henero  del  año  1554. 

El  doctor  Torres. 


a   Si:  apogr.,  forte  pro  demonstrabimus. — t>  mérito  ms. 


1  Torrensis  cxempla  libri  Exerci:i3tum  vidit,  ¡n  quibus  verbum  esset  ex  parte  abra- 
sum  c  in  verbum  est  vel  sit  immutatum  erat.  Nam  in  editionibus  romana  anni  1548  et 
(onimbricensi  anni  1553,  quae  solae  crant  co  tempore,  excusum  erat  esset.  Vide  supra, 

r  p.  134-158. 


APOLOGIAE  EXERCITIORUM  ANT1QUAE 


G65 


4 

ALTERA  DEFENSIO  EXERCITIORUM  AUCTORE  DOCTORE 
TORRENSI 

2  Januaiui  1554  1 

Lactatur  quod  sibi  occasio  de  tur  defendendi  Exsrcitia  Societatis,  quam  ron  ct 
sitie  stud.'o partium,  cum  non  sil  de  Socictalc,  ct  cum  cansac  cognitionc pracstare 
possit,  co  quod  ct  /tomines  ct  Excrcilia  Societatis  ttóvsr/t. — Excrcit.'a  néminem 
poss:  plañe  cognosccre,  qni  ca  non  Jcceril;  qul  aittcm  feccrit,  cum  magnos  inde 
fine  tus  percepisse;  hanc  esse  causam  invidiac  dacmonum  in  cadem  Excrcitia. — 
Se  ctiam  magno  cum  focnorc  illa  fecisse  ait ,  al/osquc  invilat  ad  idem  experi- 
mento confirmaudum. — Excrcitiorum  doclrinam  non  esse  nevam.- — Percurrit 
sumiua  Excrcitiorum  capita — Qui de  Excrciti.svcl de  Sociclalc  obmurmurent, 
eos  mu  eaiu  rat.'ouciu  sequi,  quac  /tomines  ckristianos  deccat,  pracscrlim  cum 
ct  Excrciiid  ct  instituía  Societatis  a  Sunimo  Pontificc  probata  sint  omnia. — 
Quac.  affcranlur  argumenta  contra  Excrcitia,  ca  uullius  esse  pondo:  s. — So- 
cletJtem  littcr.s  daré  operam  alacr.'ler;  inultos  in  ca  esse  viros  l'tlerarum  pe- 
ritísimos.— Fructus  laborum  Societatis  ubérrimos  esse  ubique  lerrarum  — 
Dcnique  ctiamsi  magnam  adliibuissent  diligentiam  in.'mici  Excrcitiorum,  prac- 
ferendum  tamen  Rom.vii  Pjutijic.'s  judicium. 

Ihs.  He  sido  preguntado  -  qué  siento  acerca  de  los  exercicios  de 
la  Compañía  de  Jesús,  y  Nuestro  Señor  sabe,  quánto  mi  alma  se  goza 
en  la  pregunta,  porque  deseo  simple  y  xpianamente  de/.ir  a  todo  el 
mundo  la  verdad  de  lo  que  siento;  y  por  más  claramente  hablar,  quiero 
responder  por  capítulos. 

Y  quanto  a  lo  primero,  porque  no  se  piense  que  yo  en  este  caso 
hablo  con  passión,  quiero  que  todo  el  mundo  sepa  que  no  soy  de  la 
Compañía  de  Jesús,  o  tea  tino,  como  los  llama  el  vulgo  mal  informado, 
y  esto  por  mi  imperfectión  y  flaqueza,  que  a  ser  yo  bueno  de  veras,  ya 
hauía  de  estar  en  la  Compañía  o  en  otra  de  las  santas  religiones.  De 
manera  que  acerca  de  la  pregunta,  yo  hablo  como  estraño. 

Digo  lo  2.",  que,  acerca  desta  pregunta  (aunque  yo  sea  entre  los 
que  algo  saben  el  más  ignorante)  soy  vno  de  los  que  a  ella  pueden  res- 
ponder; porque  conozco  a  la  Compañía  desde  que  contengo,  y  conoscí 
y  conuersé  al  P.  Mtro.  Ignatio  en  Salamanca  :|,  y  después  he  tenido 


1  Ex  originali  in  Cod.  Rom.  II.  2  ff.,  n.  LXIV.  Exstat  apograplr.im  antiquum  in  Cod. 
■  Vatic.  2,  fí.  70\'-75r.  Primus  edidit  hoc  monumentum  P.  Astráin.  Historia  de  la  Compa- 
ñía d¿  Jesús,  I,  379-384;  eju>  tamen  praecipua  capita  :-üt¡s  copióse  lingua  latina  pro- 
posuit  Nic.  Orlandinus,  S.  J.,  Historiae  Societatis  Jesu  rr'ma  Pars,  Komae,  161 5,  1.  13, 
nn.  34-38;  (|uac  démele  ex  co  in  linguam  castellanam  tianstulit  Gabr.  Alcázar,  S.  J., 
Chrono- Historia  de  la  Compañía  de  Jesús.  Provincia  de  7'olc'dj,  dec.  II,  a.  3,  c.  1,  ct  bre- 
vius  italicc  reddidit  Dan.  Bartoli,  S.  J.  Delta  vita  di  S.  Ignazio,  I.  I,  c.  19. 

•    Rogatus  erat  a  P.  Araozio  provinciali.  Epist.  P.  Nada!.  I,  xliii. 

8  Salmanticae  fuit  Ignatius  dúos  fere  menses  (Julium  et  Augustumr),  anno  1527. 
Cf.  Astráin,  loe.  cit.,  I,  53-58. 


666 


MONUMENTA  IGNATIANA 


muy  gran  cuenta  con  la  Compañía  y  personas  della,  para  ver  en  qué 
paraua,  siempre  echando  ojo  a  sus  obras,  que  no  consienten  engaño 
por  mucho  tiempo.  Y  digo  más;  que  desde  que  esta  santa  Compañía 
comentó,  el  menor  error  del  mundo  no  se  les  ha  probado;  ni  hasta 
agora  de  ninguna  persona,  que  verdaderamente  sea  della,  se  ha  pro- 
bado ningún  peccado  scandaloso.  Digo  que  verdaderamente  sea  della, 
porque  los  que  no  están  informados,  en  haziendo  mal  algún  clérigo, 
luego  dicen  que  es  de  la  Compañía. 

Digo  lo  3.0,  que  verdadera  y  perfectamente  ninguno  puede  saberlo 
que  valen  los  exercicios  hasta  que  los  haga  y  vse,  porque  se  ordenan  a 
plantar  virtudes  en  el  ánima  y  desarraigar  vicios;  y  ninguno  puede  sa- 
ber quánto  vale  la  virtud,  ni  sentir  el  gusto  della,  si  primero  no  se  exer- 
cita  en  ella;  y  de  aquí  es  que  he  visto  muchos  letrados  espantarse  de 
cosas  que  ay  en  los  exercicios  y  no  las  poder  entender,  siendo  ellas 
claras  y  cathólicas,  sacadas  del  Euangelio  y  de  los  santos  doctores,  las 
quales  fácilmente  entienden  los  que  las  exercitan  y  gustan  por  obra; 
porque  es  muy  differente  cosa  el  saber  letras  del  entender  cosas  spiri- 
tuales,  que  consisten,  allende  de  las  letras,  en  tener  vso  y  exercicio  de 
la  oración  y  otras  virtudes. 

Digo  lo  4.0,  que  yo  he  visto  y  conoscido  muy  muchos,  que  han  he- 
cho los  exercicios  y  a  muchos  he  persuadido  los  hagan,  principalmente 
mis  discípulos,  ansí  frayles  como  seglares,  y  a  ninguno  he  conoscido 
que  no  saliesse  con  grandíssimo  aprouechamiento,  y  que  no  confessasse 
que  no  quisiera  hauer  dexado  de  los  hazer  por  ninguna  cosa.  Y  si  al- 
guno, en  suma,  quisiere  saber  qué  son  los  exercicios,  digo  que  no  son 
otra  cosa  sino  considerar  con  grande  attención  y  quietud  del  ánima  los 
artículos  de  la  fe;  y  considerar  la  ley  de  Dios  y  los  misterios  de  nues- 
tra sancta  fe  cathólica;  considerar  las  grandezas  de  Dios;  las  mercedes 
y  beneficios  infinitos  que  de  su  mano  hauemos  recibido:  es  considerar 
muy  particularmente  el  Kuangelio;  toda  la  vida  y  muerte  de  Jesu  X.°,  y 
consyderar  quál  ha  sido  la  vida  passada,  y  quál  ha  de  ser  la  por  venir. 
Y  viendo  el  demonio  el  grandíssimo  fructo  que  en  la  religión  christiana 
se  haze  con  los  exercicios,  procura  por  todas  las  vías  possibles  de  des- 
terrarlos del  mundo.  Y  pocos  años  ha  1  que  en  Roma  se  leuantaron 
ciertos  rumores  contra  los  exercicios,  y  passó  el  negocio  por  rigor  de 
justicia,  y  se  dió  sentencia  en  fabor  de  la  Compañía  y  exercicios  con- 
tra los  contradictores,  la  qual  yo  he  visto.  Y  es  de  doler  grandemente 
que  siempre  anden  poniendo  scrúpulos  donde  no  los  ay,  sin  quererse 
informar  de  los  que  tratan  y  entienden  este  negocio.  Y  bien  pares[c]e 

1  Armo  1538  magna  in  Ignatium  sociosque  et  Exercitia  orta  est  tempestas,  de  qua 
Polancus  in  Vita  Ignatii,  c.  IX,  Chron.,  I,  67  sqq.;  Kibadeneyra,  Vida  de  S.  Ignacio, 
1.  II,  c.  XIV  etc.  Ab  eo  tempore  lis  accidit  nulla.  quantum  compertum  nobis  est,  quae 
judiéis  sententia  soluta  sit. 


Apologiak  Exekcitiorum  antiquae 


66: 


ser  negocio  este  de  Dios,  pues  quanto  más  es  contradicho  de  los  hom- 
bres, más  cresce  cada  día. 

Digo  lo  5.0,  que  yo  hice  los  exercicios  en  la  casa  de  la  Compañía  de 
Jesús  de  Alcalá  y  hago  a  Dios  testigo  desta  verdad;  que  con  hauer  30 
años  que  studio  y  muchos  que  leo  theología,  en  todo  este  tiempo  no 
he  sabido  tanto  para  mi  aprouechamiento,  si  dello  me  quisiere  aproue- 
char,  quanto  me  enseñaron  en  la  dicha  casa  de  la  Compañía,  haziendo 
los  exercicios  por  espacio  de  pocos  días;  y  si  algún  letrado  muy  con- 
tento con  sus  letras  y  disputas  se  espantare  desto,  a  la  obra  me  remit- 
to;  que  haga  los  exercicios,  que  es  procurar  de  gustar  y  consyderar 
bien  lo  que  sabe  por  sus  letras,  poniéndolo  por  execución;  y  él  testifi- 
cará juntamente  comigo.  Y  la  razón  es,  porque  lo  que  yo  antes  studiaba 
era  para  enseñar  a  otros,  y  en  la  Compañía  los  días  que  stuue  haziendo 
los  exercicios,  trabajaua  de  saber  para  obrar:  y  es  muy  differente  el  sa- 
ber para  enseñar  del  saber  para  obrar. 

Digo  lo  6.°,  que  esto  que  se  trata  en  los  exercicios  no  es  doctrina 
nueua,  sino  antiquíssima  desde  el  tiempo  de  Jesuchristo,  el  qual  tanto 
nos  enseña  la  oración  por  obra,  siempre  orando,  como  dize  el  euan- 
gelista  S.  Lucas  en  el  cap.  6  *;  et  erat  pernoctans  in  oratione;  y  por 
palabra  diziendo  por  S.  Lucas  en  el  cap.  18  3:  oportet  semper  orare  et 
non  deficere;  y  lo  mesmo  dize  St.  Pablo  prima  ad  Thessalon.  cap.  5.0 
sine  intermissione  orate  4.  Y  finalmente  es  cosa  claríssima  en  el  Euan- 
gelio.  Y  todos  los  santos  de  aquí  comentaron,  dándose  a  la  oración,  y 
en  ella  acabaron,  y  con  ella  se  hizieron  santos,  disponiéndose  a  la  gra- 
cia y  dones  del  Spíritu  Santo.  Y  sin  duda  estos  exercicios,  es  vn  the- 
soro  spiritual,  si  lo  supiéssemos  conoscer,  en  los  quales  por  darse  arte 
admirable  de  orar  y  considerar,  muchos  en  pocos  días  alcanzan  más 
que  otros  alcanzaron  antes  en  muchos  tiempos  con  grandes  trabajos 
tomados  sin  orden. 

Digo  lo  7.0,  que,  según  me  dizen,  hay  algunos  que  murmuran  de  ios 
exercicios,  y  dizen  que  hay  scrúpulos  en  ellos.  Yo  los  he  visto  y  leído 
muchas  vezes,  y  agora  muy  particularmente,  y  he  visto  en  lo  que  quie- 
ren poner  scrúpulo  sin  hauerlo.  Estoy  espantado  de  los  tales,  por  qué 
no  van  a  la  santa  inquisición  a  deponer  dello;  porque  ella,  como  sea 
fundada  por  el  Spíritu  Santo,  pondrá  remedio  en  ello  y  manifestará  la 
verdad.  Y  también  es  claro  que  los  tales  (si  algunos  hay)  no  guardan  la 
regla  de  Jesuchristo  de  la  correctión  fraterna5;  porque  si  la guardassen, 
irían  a  corregir  fraternalmente  a  los  de  la  Compañía;  y  no  lo  hazen, 
sino  murmurar  dellos  por  los  rincones,  que  es  señal  que  los  mueue  al- 

1  Anno  1550  in  finem  vertente.  Chron.  Po.,  II,  123-124. 

*  Luc,  VI,  12. 

»  Luc,  XVIII,  r. 

4  I  Thes.,  V,  17. 

5  Matth.,  XVIII,  15-16;  Luc,  XVII,  3-4. 


668 


MOXUMEXTA  IgXATIAXA 


guna  passión,  y  que  del  todo  no  son  mouidos  por  razón  y  amor  de  Je- 
su  X  °,  aunque  su  intención  se  deue  creer  sea  buena.  Mas  deseo  que 
me  respondan  a  esta  razón:  quando  dizen  que  hay  errores  en  la  Com- 
pañía y  sus  exercicios,  o  lo  creen  o  no  lo  creen;  si  no  lo  creen,  leuantan 
falso  testimonio  a  la  Compañía;  si  lo  creen,  están  en  peccado  mortal  y 
descomulgados;  pues,  pensando  que  hay  tales  errores,  no  los  manifies- 
tan a  la  santa  inquisición.  Cierto,  yo  deseo  saber  responder  a  este  ar- 
gumento en  fauor  suyo,  y  no  sé  responder  con  quanta  lógica  he  stu- 
diado  y  enseñado. 

Digo  más,  lo  8.°,  que  no  solamente  el  instituto  de  la  Compañía  está 
aprobado  por  el  summo  pontífice,  mas  también  los  exercicios  están 
aprobados  todos  y  cada  uno  dellos,  como  parece  claramente  en  el  prin- 
cipio del  libro,  en  donde  el  papa  dize  estas  palabras  que  se  siguen: 
(Documenta  et  exercitia  praedicta,  ac  omnia  et  singula,  in  eis  contenta, 
auctoritate  praedicta,  tenore  praesentium,  ex  certa  scientia  nostra 
approbamus,  collaudamus  ac  praesentis  scripti  patrocinio  communi- 
mus);  adonde  claríssimamente  el  summo  pontífice  losapprueuaa  todos 
y  a  cada  vno  dellos,  y  amonesta  y  exhorta  a  todos  los  fieles  xianos., 
como  allí  consta,  a  que  se  aprouechen  de  doctrina  tan  buena.  Y  cosa 
sería  indigna  de  ningún  letrado,  dezir  que  el  summo  pontífice  appro- 
basse  y  exhortasse  cosa  de  error.  Y  para  mayor  abundancia  y  justifica- 
ción deste  negocio,  y  para  quitar  todo  scrúpulo  a  todos,  el  summo  pon- 
tífice, como  parece  en  la  mesma  approbación,  hizo  gran  diligencia, 
primero,  inquiriendo  y  consultando  si  eran  cathólicos  y  prouechusos;  y 
haze  mucho  a  este  negocio  que,  entre  otras  personas  eminentes,  fueron 
consultados  los  frailes  dominicos  \  a  quienes  parece  que  Nuestro  Señor 
ha  dado  zelo  de  la  fe,  como  también  a  los  franciscanos  y  a  otros  reli- 
giosos, los  quales  examinaron  y  appmbaron  los  dichos  exercicios. 
l'ues  quiero  que  me  respondan  agora,  si  hay  algunos  que  dizen  que  hay 
errores  en  los  exercicios.  Esta  es  doctrina  cathólica  y  la  contraria  es 
error  de  Luthero;  que  el  papa  no  puede  errar  determinando  alguna 
cosa  que  pertenezca  a  los  sacramentos,  o  a  la  fe,  o  a  las  costumbres. 
Estos  exercicios  y  cada  cosa  dellos  pertenecen  a  las  costumbres;  luego 
dezir  que  en  los  exercicios,  que  ya  están  approbados  por  el  summo 
pontífice,  hay  error,  es  cosa  clara  que  sabe  a  doctrina  de  Luthero.  Yo 
no  digo  que  son  los  tales  lutheranos,  antes  los  tengo  por  cathólicos 
xianos.,  pues  que  de  su  intención  no  se  ha  de  creer  tal  cosa;  mas  querría 
que  me  respondiessen  a  este  argumento;  que  cierto,  yo  no  sé  cómo  los 
tales  osan  afirmar  tal  cosa,  ni  yo  creo  que  haya  nadie  que  tal  cosa  ose 
affirmar.  Y  pienso  que,  si  los  de  la  Compañía  no  fuesen  tan  mansos  y 

1  E  tribus  a  Paulo  III  conslitutis  judicibus  ad  sentcntiam  de  libro  Ex:rc:tiorum  fe- 
rendam.  dúo  erant  ex  ordinc  S.  Dominici,  primus  Joannes  Alvarez  de  Toledo,  cardina- 
lis.  episcopus  burgensis  et  haereticac  pravitalis  inquisitor.  alter  Aegidius  Foscaiarius 
Sacri  Palatii  Magister.  Eoium  judLia  vide  supra,  pp.  562,563. 


ArOLOGIAK  EXERCITIORUM  ANTIQUAE 


OC9 


pacientes,  que  quieren  padecer  afrentas  por  amor  de  Jesuchristo,  a 
quien  solamente  buscan  en  este  mundo;  si  de  los  tales,  si  algunos  hay, 
se  quexassen  a  la  santa  inquisición,  los  castigarían  grauementc. 

Digo  lo  9.0,  que,  pues  los  exercicios  y  cada  cosa  dellos  están  appro- 
bados  por  el  summo  pontífice,  en  ninguna  manera  es  lícito  dezir  que 
hay  errores  en  ellos,  ni  es  lícito  tratar  de  enmendarlos;  y  si  vbiesse  algo 
en  ellos  difficultoso,  hauíase  de  tratar  de  declararlos,  empero  en  nin- 
guna manera  emendarlos,  porque  sería  emendar  al  Spíritu  Santo,  que 
habla  por  el  summo  pontífice  en  el  gouierno  de  la  Iglesia.  Digo  más: 
que  todo  quanto  hay  en  los  exercicios  approbado  por  el  summo  pontí- 
fice es  cathólico;  y  los  passos  y  lugares  que  algunos  notan,  diziendo  que 
no  son  cathólicos,  digo  que  son  cathólicos;  y  lo  contrario  es  error,  pues 
están  approbados  por  el  summo  pontífice;  y  a  todas  las  razones  y  ar- 
gumentos que  los  contrarios  hazen  se  responde  tan  claro,  que  todo 
hombre  de  buen  juizio  lo  entenderá.  Yo  en  otra  parte  1  respondo  a  sus 
razones,  las  quales,  si  no  me  engaño,  son  harto  flacas  y  de  muy  poca 
aparencia,  y  muchas  mueuen  a  risa. 

Digo  lo  io.°  que  esta  santa  Compañía  no  solamente  se  funda  en 
oración,  pero  también  se  funda  en  darse  muy  de  veras  a  las  letras;  y 
ansí  ay  entre  ellos  grandíssimos  letrados;  y  los  primeros  que  en  el 
santo  concilio  tridentino  votauan  eran  dos  letrados  de  la  Compañía  err.- 
biados  por  su  santidad  2.  Yo  conozco  en  Spaña  grandes  letrados  entre 
ellos,  y  muchos  hombres  de  grandes  entendimientos,  y  otros  que  de 
nueuo  se  van  haziendo  en  las  letras,  que  presto  serán  de  los  grandes 
letrados  que  hay  en  Spaña;  y  muy  poquitos  hay  entre  ellos  que  no  stu- 
dien;  y  a  ninguno  dexan  predicar  que  no  haya  oydo  sus  artes  y  theolo- 
gía  3;  y  esta  es  la  verdad,  que  en  ninguna  orden  se  dan  más  a  letras  que 
ellos.  Y  conozco  yo  a  muchos  letrados,  doctores,  de  grande  entendi- 
miento, que  agora  de  nueuo  se  han  entrado  en  la  Compañía,  dexando 
sus  collegios,  y  dexando  el  mundo,  pudiendo  valer  mucho  en  él,  si  el 
mundo  fuese  algo.  Y  conozco  muchos  letrados  que  están  determinados 
de  entrar  en  la  Compañía.  Y  esto  hauía  de  confundir  a  los  que  murmu- 
ran; que  no  se  van  los  de  la  Compañía  a  los  rincones,  sino  a  las  vniuer- 
sidades,  en  ojos  de  tantos  letrados  y  doctos,  y  adonde  hay  tantas  letras 
y  sabiduría,  para  que  su  doctrina  sea  más  manifiesta.  Y  querría  que 
estos  que  de  la  Compañía  murmuran  mirassen  el  grandíssimo  y  abun- 

1  Vide  monumentum  praecedens. 

2  Jacobus  Lainius  et  Alfonsus  Salmerón. 

3  Non  potcst  affirmari,  hoc  ea  aetate  semper  et  ubique  ¡n  Societate  observatum 
esse.  Quia  enim,  imprimís  in  partibus  Europae  septentrionalibus  et  in  Indiis,  magna 
erat  concionatorum  catholicorum  penuria,  et  plurimi  ab  episcopis,  principibus,  magi- 
stratibus  concionatores  expetebantur,  et  sociorum  exiguus  erat  numerus,  nonnunquam 
etiam,  qui  studia  philosophica  et  theologica  nondum  absolverant  vel  etiam  vix  gusta- 
verant,  ad  concionandum  mittebantur  At  Torrensis  loquitur  de  ratione  agendi,  quam 
ple.umqne  observan  videbat  in  Hispnnia. 


6;o 


MONÜMENTA  Ig.NATIANA 


dantíssimo  frutto  que  han  hecho  y  hazen  en  Spaña,  como  es  manifiesto 
a  todo  el  mundo;  y  fuera  de  Spaña,  por  Italia,  Francia  y  Alemana;  y  por 
las  Indias  hasta  llegar  a  los  japonenses,  que  están  distantes  seis  mil  le- 
guas de  nosotros.  Y  claro  está  que,  si  este  negocio  no  fuesse  de  Dios, 
no  se  haría  tan  abundantíssimo  prouecho,  porque  el  demonio  no  anda 
a  hazer  los  hombres  xianos.  Y  finalmente  concluyo  con  supplicar  a  Je- 
suchristo  nuestro  Señor  dé  conoscimiento  a  los  tales  de  vna  verdad 
como  esta  tan  importante  al  mundo;  y  supplico  a  la  diuina  clementia 
que  a  ellos  y  a  mí  haga  tan  humildes,  pacientes  y  charitatiuos,  y  tan 
menospreciadores  del  mundo  y  sus  vanidades,  honrras  y  dignidades, 
como  yo  veo  que  son  los  de  la  Compañía  de  Jesús;  que  creo  no  nos  ha- 
ría pequeña  merced  Jesuchristo  nuestro  Señor. 
A  dos  de  Henero  1  de  1554  años. 

El  doctor  Torres. 

Después  de  hauer  firmado  se  me  ofrece  una  razón  contra  los  que 
murmuran  de  los  exercicios,  y  sea  así,  que  ellos  han  hecho  toda  la  dili- 
gentia  possible,  inquiriendo  si  hay  errores  en  los  exercicios:  y  hago 
esta  razón  contra  ellos.  Ellos  han  hecho  gran  diligencia  en  saber  si  hay 
errores;  y  después  de  hecha  la  tal  diligencia  dizen  que  los  hay.  El  papa 
ha  hecho  tanta  y  mayor  diligencia  que  ellos,  como  parece  en  la  appro- 
bación;  y  después  de  hecha,  dize  que  ningún  error  halla  en  los  exerci- 
cios. Díganme  agora  los  tales;  a  quién  es  más  razón  que  crea  yo,  al  papa 
o  a  ellos?  Cierto,  esta  razón  a  mí  me  parece  a  basta  para  conuencer  a 
todo  hombre  de  buen  entendimiento,  para  que  no  hablasse  en  los  exer- 
cicios más  de  para  loarlos. 

El  doctor  Torrks. 

Digo  que  yo  he  visto  los  exercicios  de  la  santa  Compañía  de  Jesús, 
y  he  visto  que  todos  ellos,  y  cada  uno  de  ellos,  y  todo  quanto  hay  en 
ellos,  están  approbados  por  el  summo  pontífice,  como  parece  en  el  pri- 
mer capítulo  adonde  dize  Paulo  3."  estas  palabras  :  Documenta  et 
exercitia  praedicta  et  omnia  et  singula  in  eis  contenta,  auctoritate 
praedicta,  tenore  praesentium,  ex  certa  scientia  nostra  approbamus, 
collaudamus  ac  praesentis  scripti  patrocinio  communimus  !.  Y  así 


a    parecer  tris. 


1  l'ridie  hujus  ilici  dixerat  pro  condone  in  templo  nostro  complutensi,  Kxercitia 
magnís  laudibus  extollens.  Kpist.  Mixtae,  IV,  43. 

8  Tum  ex  tiUfcwmun  illarum  verbis  tum  ex  tota  Torrensis  oratione  hoc  patet:  Exerci- 
tia a  pontífice  apprabata  sunt.  quantum  ad  fidei  morumque  doctrinam  attinet;  ñeque 
vero  pontifex  alñrmare  volebat  nulluni  in  eis  exstare  erratum  historicum,  geographi- 
cum  etc.  V.  snpra,  p.  215. 


ArOLOGIAF.  EXKRCITIORUM  ANTtQUAK 


671 


digo  que  todos  los  exercicios  y  todo  quanto  hay  en  ellos  es  cathólico; 
y  lo  contrario  es  error  de  lutheranos;  pues  así  el  papa  lo  determina. 
2  de  Henero  de  cinqüenta  y  quatro. 

El  doctor  Torrks. 
A  tergo.,  alia  tnanu.  Parer  del  Dottor  Torres  sopra  gl'essercitii. 

5 

ALIQUIS  DE  SOCIETATE  DOCTORI  VERGARA  (?) 

Die  2  Januarii,  vel  paulo  post,  1554  1 

Enumerai  ar  Brtooiter  defendit  Excrcitiorum  loros,  quos  adversara 
reprehendebant. 

t 

Jhs 

Estos  son  los  lugares,  en  que  ponen  nota  algunos  en  los  exercicios, 
no  mirando  la  bulla  5  del  papa,  que  al  principio  dellos  está,  en  que 
dize  hauerlos  examinado  todos  y  cada  vno  dellos  y  aprobádolos:  que 
esto  vbiera  de  vastar,  si  vbiese  temor  del  Señor,  para  no  osar  voquear 
más.  Pero,  en  fin,  los  quiero  enviar  a  V.  md.  todos. 

Primeramente,  en  la  primera  hoja  en  la  bulla  que  [dió  el]  a  papa 
Paulo,  en  que  aprueba  los  exercicios.  hablando  de  nuestro  Padre  gene- 
ral dize:  dilectus  filius  Ignatius  de  Loyola,  praepositus  generalis  So- 
cietatis  Jesu,  per  nos  in  alma  vrbe  nostra  erecte  etc.  Esto  dizen  que  es 
blasfemia. 

En  la  quinta  hoja  en  vna  carta  al  lector  notan,  en  donde  dizen: 
Exercitia  spiritualia  et  documenta,  qnae  non  tam  b  a  libris  quam  ab 
vnctione  sancti  Spiritus,  et  ab  interna  experientia,  et  vsu  tractandorum 
animorum  edoctus,  noster  in  Christo  Pater  magister  Ignatius  de  Loyola, 
Societatis  nostrae  Jesu  institutor,  composuit,  ab  idiomate  hispánico  in 

a    Haec  vel  simi/ia  verba  esse  supplenda  patet  ex  verbis  sequentibus. — tan  ms. 

1  Ex  apographo  coaevo  in  cod.  Vatic.  2,  ff.  67-70.  P.  Nalalis  hunc  titulum  apposuit: 
•Ejusdem  [doctoris  Torrensis]  pro  eisdem  exercitiis».  Alia  vero  manus,  quae  videtur 
P.  Nathanaélis  Sotuelli,  scripsit  in  margine:  «Hoc  scriptum  non  est  doctoris  Torres, 
sed  alterius.  Vide  ubi  est  hoc  signum  #.»  Hoc  autem  signum  cernitur  in  extremo  fere 
scripto,  juxta  paragraphum  cE  querido  escrebir  a  V.  md.»  ubi  agitur  de  doctoribus  To- 
rres et  Cuesta.  Causa  erroris  P.  Natalis  videtur  fuisse,  quod  huic  monumento  aliud 
quoddam,  a  doctore  Torres  compositum,  adjunctum  est  et  ita  signatum:  «El  doctor  To- 
rres». Cf.  Epist.  P.  Nadal,  I,  xliii,  et  Praefationem  appendicis,  art.  III,  p.  574.  Menda 
aliquot  scripto  huic  irrepserunt,  de  quibus  intellige  ea  quae  diximus  supra,  p.  653. 
annot.  1.  , 

1  Breve  est,  non  bulla,  dorumentum.  quo  Paulus  III  approbat  Exercitia.  Vide  supra. 
pp.  2 1 5-218. 


674 


MONTJ  MENTA  IGNATIANA 


Dominum,  propter  me,  in  creaturis  suis  operantem,  et  laborantcm  quo- 
datm/iodo,  quatenus  dat  ipsis  conseruatque  id  quod  sunt,  habent,  pos- 
sunt  atque  a  agunt;  quae  omnia,  vt  supra,  in  mei  considerationem  re- 
flectenda  erunt.  Nótase  en  esto  el  laborantem  quodammodo,  como  si 
quisiésemos  dezir  que  Dios  se  fatiga  b  obrando.  Desta  manera  no 
podríamos  dezir  que  Dios  se  ayra,  y  que  requievit  c  die  séptima  l,  que 
se  an  dentender  dé!,  que  haze  los  efectos  del  que  se  ira  5  y  des- 
cansa etc. 

En  la  hoja  XC°VIlla  en  las  reglas  para  conocer  varias  motiones  del 
spiritu  en  la  regla  3.a,  que  dize  ansí:  Tertia  est:  quod  spiritualis  proprie 
consolado  tune  es'se  noscitur,  quando  per  internam  quamdam  motionem 
exardescit  anima  in  amorem  sui  Creatoris,  nec  jam  creaturam  vllam, 
nisi  propter  ipsum,  potest  diligere.  Notan  en  esta  el  potest,  diziendo 
que  se  quita  el  libre  alvedrío,  o  que  se  da  estado  en  que  el  honbre  sea 
inpecable.  En  esto,  primeramente,  en  los  exercicios  de  romance,  que 
son  el  original  y  a  de  ser  la  interpretación  de  los  de  latín,  está  clara  la 
intentión  del  autor  que  los  volbió  en  latín;  porque  allí  no  dize:  non 
potest,  sino  no  quiere  amar  o  no  ama  d,  como  Vd.  lo  podrá  ver  en 
los  suyos  de  romance ,  si  los  tiene.  Y  allende  desto,  estando  en  el  ri- 
gor y  la  verdad,  esta  proposición  es  muy  cathólica,  y  de  la  misma  ma- 
nera que  muchas  de  la  Escriptura  sacra,  como  aquella:  non  potest  arbor 
bona  malos  fructus  faceré  8;  entendiendo,  quandiu  est  bona,  que  de 
otra  manera  sería  falso;  y  lo  de  San  Juan  en  su  epístola:  qui  ex  Deo 
natus  est  non  potest  peccare,  semen  enim  Dei  habet  in  se  4;  et  tamen 
puede  caer  de  la  gracia,  y  perder  la  simiente  y  pecar.  Y  ansí  acá  se  a 
dentender.  Y  también  entendiendo  el  non  potest  pro:  dificile  est, 
como  S.  Pablo  dize:  imposibile  est  eos,  qui  semel  etc.  ad  Hebraeos,  6  6; 
y  otros  pasos  semejantes. 

En  la  hoja  penúltima,  en  las  reglas  para  el  sentido  verdadero  en  la 
Iglesia,  en  la  regla  X4  c  que  dize  ansí:  Advertendum  quoque  est,  etiam 
si  plañe  compertum  definitumque  esset  nemini  contingere  salutem  nisi 
praedestinato,  circunspecte  tamen  super  hoc  loquendum  esse,  ne  forte, 
gratiam  seu  praedestinationem  Dei  nimis  extendentes,  liberi  arbitrii 
vires  et  operum  bonorum  merita  excludere  velle  videamur,  vel  e  con- 
uerso,  ne  plus  aequu  hisce  tribuentes,  i  1  lis  interim  derogemus.  En  esto 
notan  aquel  esset,  que  haze  dubda  en  donde  no  la  ay.  Este  es  mani- 


a  adq.  ms. — b  fatigo  ms. — c  requiebit  ms. — d  In  Aat.  nostro  «ninguna  cosa...  puede 
amar»;  supra,  p. 514. — e  X.tj  ms.  obseure.  Est  autem  regula  decima  quarta. 


1  Gen.,  II,  2;  Exod.,  XX,  11;  Hebr.,  IV,  4. 

1  frarse  arcli.  pro  airarse. 

3  Matth.,  VII,  18;  cf.  Matth.,  XII,  33;  Luc.  VI,  43. 

*  I  Jo.,  III,  9. 

1  Hebr.,  VI,  4. 


APOLOGIAE  Exercitiorum  antiquak 


075 


fiesto  error  de  stampa  ';  y  en  los  exercicios  de  romance  se  ve  que  dicen 
ansí:  dado  que  sea  mucha  verdad  que  nadie  se  pueda  saluar  sin  ser 
predestinado  etc.  Y  del  contexto  desta  misma  regla  se  ve  la  intentión 
sana;  y  mucho  más  de  la  regla,  que  luego  se  sigue,  dézima  quinta,  que 
dize  ansí :  Similem  ob  causam  frequens  de  predestinatione  sermo 
habendus  non  est;  si  incidat  nonnumquam,  ita  temperari  decet  vt  nulla 
plebi  audienti  detur  occasio  erroris  ac  dicendi:  si  de  salitfe  mea  vel 
datnnatiotie  jam  definitum  est,  siue  male  siue  bene  agam,  aliter  euenire 
non  potest;  vnde  solent  multi  opera  bona  negligere  et  alia  subsidia 
salutis. 

E  querido  escrebir  a  V.  md.  todo  esto,  porque  vea  quán  grande  ma' 
es  la  passión  humana,  pues  tanto  ciega.  Nuestro  Padre  provincial s  para 
satisfación  de  los  de  fuera  a  hecho  que  el  doctor  Torres  de  Sigüenca, 
que  aquí  a  estado,  los  mirase  con  todo  rigor,  y  tanbién  los  a  dado  al 
doctor  Cuesta  para  el  mesmo  efecto,  y  al  abad  mayor  s;  y  todos  no  sólo 
an  dicho  que  todo  quanto  en  los  Exercicios  ay  es  cathólico,  pero  que 
es  vna  doctrina  celestial,  y  que  ansí  lo  darán  firmado  de  sus  nombres. 
El  doctor  Torres  lo  a  firmado  antes  que  se  fuese,  y  es  lo  que  va  en  las 
spaldas  desta;  los  otros  4  lo  darán  oy  o  mañana  firmado  a. 


a  Sequitur  brevis  declaratio  Torrensis,  guaní  vide  sapra,  p.  674.  Sed  huic  declarationi 
subjungitur  diesel"]  de  Henero  1554».  cum  in  originali  a  nobis  edito  legatur  «2  de 
Hcncro  de  cinqüenta  y  quatro». 


I  Yide  Proleg.,  pp.  154-158. 
-   P.  Antonius  Araozius. 

II  Abbas  complutensis  erat  hoc  tempore  Ludovicus  de  la  Cadena.  Id  colligimus  ex 
cod.  Alcalá  |  Libro  \  de  \  Actos  \  y  |  Grados  \  1J44  \  IJÓ2,  qui  exstat  in  archivo  nationali 
matritensi.  Hic  enim  cod.  continet  aliquos  tirulos  collatos  mense  Decembri  anni  1553 
et  mensibus  Januario  et  Februario  anni  1554,  subscripto  nomine  Ludovico  de  la  Cade- 
na, abbate  coniplutensi  et  cancellario.  Codex  non  habet  signata  ff. 

4  Judicia  dúo  Torrensis  habes  supra,  pp.  653-671;  doctorum  Cuesta  et  Vergara,  infra, 
post  quae  sequitur  tertium  quoddam  monunientum  doctoris  Torres;  ^bbatis  vero  majoris 
complutensis  responsum  invenire  non  potuimus.  In  Historia  del  Colegio  de  la  Compañía 
de  Jesús  de  Alcalá  de  Henares,  ras.,  1.1V,  c.  V,  narrat  Christophorus  de  Castro,  S.  ].,  hu- 
jusmodi  responsiones  datas  esse  a  doctoribus  Torres,  Cuesta,  Vergara  «aliisque  com 
pluribusv  quorum  nomina  non  profert. 


676 


MO.NUMENTA  IGNATIANA 


6 

DOCTOR  ANDREAS  CUESTA  P.  IGNATIO  DE  LOYOLA 

Mense  Januario,  1554  (?)  1 

Exercitia probat  laudalque;  ait  tamen  quosdam  esse  in  ¡¡bello  d'icendl  modos,  qui 
malevolis  ansam  calitmniandi  praebere  possint. 

►J*  Yo  he  uisto  este  libro  de  la  Compañía  de  Jesús,  intitulado  Exer- 
citia spiritualia,  impresso  año  de  MDXLVIII,  en  cuyo  principio  está  vn 
breue  de  nuestro  muy  santo  padre  papa  Paulo,  que  comienga:  Pasto- 
ralis  officii  cura  in  vniuersum  Xpi.  gregem,  etc.,  cuyo  fin  es,  qui  no- 
bis  cum  ipso  Deo  vnionem  amoris  prestat,  et  conseruat.  Romae  apud 
Antonium  Bladum  XI.°  Septembris  1548  v;  y  en  el  dicho  libro  dentro 
ay  exercicios  y  annotationes  o  addiciones  sobre  ellos;  y  después  desto 
la  vida  de  Jesuchristo;  y  después  ocho  reglas  que  seruen  para  distin- 
guir entre  spiritus  buenos  y  malos 8;  y  otras  siete  para  distribuir  limos- 
nas; y  otras  seys  notables  para  cognocer  scrúpulos;  y  otras  diez  y  ocho 
reglas  para  que  los  hombres  no  hierren,  antes  se  conformen  con  la  de- 
terminación de  la  madre  santa  Iglesia;  y  otras  cosas.  En  lo  qual,  todo 
sub  censura  de  quien  mejor  sintiere,  mi  parecer  es  (aunque  en  cosas  se- 
mejantes de  tanto  spíritu  y  comunicación  con  Dios  no  es  razón  que  sea 
juez  quien  tan  fuera  está  de  todo),  que  ay  doctrina  cathólicay  santa,  y 
theología  puesta  en  esta  obra  y  exercitio;  y  que  los  que  conforme  a  lo 
que  en  el  libro  está  obraren  y  se  exercitaren,  necessariamente  han  de 
sacar  grande  prouecho  spiritual;  porque  aun  leerlo  y  passar  por  ello 
con  el  pensamiento,  sin  obrar  nada,  mueue  grandemente  y  confunde, 
dando  a  entender  a  hombre  quán  fuera  anda  de  donde  debría  andar,  y 
quán  poca  qüenta  tiene  con  lo  que  era  razón  tuuiese  mucha.  Y  ansí  en- 
tiendo que  es  obra  digna  de  ser  ayudada  y  faborescida  como  cosa  muy 
prouechosa  para  quien  della  se  quisiere  ayudar. 

Bien  alcango  que  están  algunas  cosas  y  maneras  de  hablar,  que  si 
algunos  las  quieren  tomar  en  el  rigor  de  las  palabras,  y  no  quieren  ad- 
uertir  al  intento  y  sentido  que  lleuan,  cogiendo  de  lo  que  antes  y  des- 
pués se  dige,  podrían  tomar  occasión  de  offenderse  y  calumniar,  como 
es  en  el  quarto  y  vltimo  notable  ante  hebdomadam  secundam,  donde 
dige:  quartum  quod  particulare  examen  fiat  ad  tollendas  culpas  et  ne- 


1  Ex  originali,  in  Cod.  Rom.  //,  i  f,  n.  LXIII  (2.0  loco).  Exstat  hujus  scripti  apogra- 
plmm  exemplutn  coaevum  in  Cod.  Valic.  .?,  ft".  75V-7C.  Scriptum  monumcntum  videtur 
esse  mense  Januario  1554.  Cf.  Chron.  Po.,  III,  337;  Epist.  mixtae,  IV ',  44;  et  Epist- 
P.  Nadal,  I,  xliii. 

2  Prima  ed.  Vu'gatae  vcrsionis  latinae. 

3  Omittit  in  hac  enume.atione  regulas  ejusdem  generis  quatuordecim,  ad  primam 
hebdomadem  magis  accommodatas. 


Apologiae  Exercitiorum  antiquae 


677 


gligencias,  quae  circa  exercitia  et  additiones  solent  obrepere»,  etc.,  di- 
ciendo que  paresce  que  quiere  sentir  que  los  exercicios  y  addiciunes 
obligan  sub  pena  peccati  a  que  se  hagan  con  aduertengia,  y  bien  fechos, 
pues  dice  culpas  1  y  negligencias;  pero  si  aduierten,  no  toma  el  libro 
culpa  en  ese  rigor  que  sea  peccado,  sino  que  examine  hombre  si  tuuo 
inaduertengias  y  descuidos  para  que  otra  vez  lo  haga  a  bien  y  adquira " 
hábitos  para  se  exercitar  recta  y  perfectamente.  Ansímesmo  en  la  ante- 
cedente foja,  aut  dubii  alicujusquod  nos  angit  resolucionem  s  etc.,  acaso 
tomará  ocasión  alguno  a  pensar  que  pide  a  Dios  manifestación  de  al- 
gún secreto  o  reuelación,  etc.,  pero  no  ua  a  ese  fin,  etc.;  y  en  otras 
partes  que  dice,  que  es  manifiesto  que  tal  o  tal  tristeza  y  desconsuelo 
viene  del  demonio,  y  otras  cosas,  etc.  Tero  si  con  ánimo  limpio  lo  leen 
y  aduierten  todo,  estoy  cierto,  a  mi  juicio,  que  los  tales  caerán  destas  y 
otras  semejantes  imaginaciones,  y  juzgarán  que  el  que  en  las  cosas 
deste  libro  a  las  derechas  se  exercitare,  hará  poco  caso  de  las  cosas 
que  ordinaria  y  regularmente  todos  hazemos  mucho,  y  mucho  de  las 
que  nos  acordamos  poco.  • 

Dr.  Cuesta. 

Inscriptio:  Al  muy  Rdo.  en  Chro.  P.,  el  Tadre  M.  Ignatio  de  Lo- 
yola,  prepósito  general  de  la  Compañía  de  Jesús,  en  Roma.  2.a  vía. 

Sigitíi  vestí gium. 

7 

TESTIMONIUM  DOCTORIS  VERGARA  DE  EXERCITIIS 

Mense  Januario,  1554  (?)  * 

Alt  nihil  Excr cilla  ignatiana  erroncum  contvicre  posse.quod  typographorum  vi  tío 
aiscribcndum  non  sil,  postquam  Illa  sunt  a  Pontífice  Summo  approbata 

Vistos  los  exercicios  spirituales  de  la  Compañía  de  Jesús,  y  el  exa- 
men y  paresceres  del  cardenal  de  Burgos,  y  del  vicario  del  papa,  y  del 
maestro  del  sacro  palacio;  y  vista  la  approbación  hecha  por  la  sede 
apostólica,  según  que  [e]n  la  bula  se  contiene,  a  la  qual  me  remitto, 
donde  aprueua  omnia  et  singula  in  eis  contenta:  digo  que  dezir  y  affir- 
mar  que  contienen  cosa  herética,  errónea,  scandalosa  o  mal  sonante  o 
qualquiera  otro  error,  que  no  se  pueda  y  deua  atribuir  al  impressor,  es 
error  de  lutheranos,  pues  el  vicario  de  X.°  determina  lo  contrario. 

  El  doctor  Vergara. 

a    hagan  tns. 

1   Hispanus  texrus  habet  «defectos  y  negligencias»,  supra,  p.  312. 
8   Vicie  supra,  p.  182,  1.  2. 

3  In  fine  primi  notandi  post  decimam  additionem,  supra,  p.  310. 

4  Ex  originali.  in  Cod.  Rom.  //,  1  f ,  n.  LX11I  (i.°  loco).  Aliud  exstat  exemplum  an- 
tiquum  in  Cod.  Vatic.  2,  f.  75V. 


678 


MONUMENTA  IGNATJANA 


8 

ALIA  EXERCITIORUM  DEFENSIO 
AUCTORE  BARTHOLOMAEO  DE  TORRES 

4  Martii  1554  1 

Expósito  discrimine  inter  artículos  de  fide,  propositioncs  de  fide  ac  doctrinam  ca- 
tholicam;  ostendit  doctrinam  Exercitiorum  S.  Ignatii  esse  doctrinam  cat/ioli- 
cam,  aunque  qui  id  neget  post  eorum  approbationcm  a  Summo  Pontífice,  acce- 
deré ad  lutheranos. 

Muy  reverendo  mi  Señor  2.  Nuestro  Señor  le  pague  la  merced  que 
me  hizo  con  su  carta;  y  en  ésta  sólo  quiero  responder  a  vn  punto  della. 
En  su  carta  me  escriue  V.  md.  estas  palabras  que  se  siguen:  Aquí  me 
embiaron  vuestro  parescer  y  viéronlo  otros  religiosos,  de  los  quales 
algurlos  dizen  que  no  todo  lo  que  el  pappa  aprueua  y  confirma,  avnque 
sea  acerca  de  las  costumbres  christianas,  es  su  yntingión  hazerlo  como 
pappa  ni  para  que  se  tenga  como  artículo  de  fe,  pero  todo  lo  otro  les 
paresge  bien.  Las  dichas  palabras  son  de  V.  md.  en  su  carta,  y  agerca 
dellas  quiero  hablar  todo  quanto  dixere  en  esta  carta. 

Quanto  a  lo  primero,  digo  que  me  huelgo  mucho  en  que  esto  se  aya 
ofresgido  para  que  esos  sanctos  religiosos  me  saquen  de  ignorantia,  si  la 
tengo;  porque  este  es  oficio  de  chrislianos,  enseñar  al  que  no  sabe;  y 
deseo  muy  mucho  ser  enseñado  de  personas  tan  sanctas  y  tan  doctas; 
y  porque  son  tales,  en  lo  que  hablare  y  dixere  no  alegaré  authoridades 
de  Sagrada  Scriptura,  ni  de  concilios,  ni  de  pappas,  ni  de  sanctos,  por 
no  les  ser  molesto,  y  porque  me  paresge,  según  la  eminengia  de  su  doc- 
trina, hazerles  injuria,  pues  tan  al  cabo  están  de  todo  quanto  yo  les 
puedo  alegar;  pero  si  acaso  esos  señores  quieren  que  pruebe  yo  todo 
quanto  aquí  dixere  con  authoridades  de  la  Sagrada  Scriptura,  congilios 
y  sanctos,  V.  md.  me  lo  scriua,  porque  yo  alegaré  tanto  al  propósito, 
que  sé  que  tengo  de  ser  molesto  a  esos  señores,  a  quien  yo  desseo  seruir, 
por  ser  sieruos  de  Jesu  Xo. 

Quanto  a  lo  2.do  digo  que  aquí  abemos  de  suponer  vna  doctrina  ca- 
thólica,  conviene  a  saber,  que  el  pappa  en  quanto  pappa  no  puede  he- 
rrar, avnque  lo  contrario  tienen  algunos,  como  vn  Padre  francisco  doc- 


1  Ex  originali  in  Cod.  Vatic.4,  ff.  6,  7,  10  et  11.  Quinqué  postremi  vcrsus,  qui  inci- 
piunt  a  «Nuestro  Señor  sea  con  la  ánima»,  sunt  autograhi.  Est  etiam  autographum  post- 
scriptum.  Cf.  Epist.  P.  Nadal,  I,  XLIII. 

a  Quis  ¡lie  fuerit  non  constat.  Ex  contextu  tamen  suspicamur,  eum  ordinis  alicujus 
religiosi  sodalem  fuisse.  Hos  enim  appellare  solebant  «Reverendos»,  et  auctor  littera- 
rum,  ad  quas  respondet  Dr.  Torres,  ajebat:  «Aquí  me  embiaron  vuestro  parecer  y  vié- 
ronlo otros  religiosos».  Quos  Torrensis  quoque  appellat  «esos  sanctos  religiosos». 


A.POLOGIAE  ExEKCITIORUM  ANTIQUAE 


Ó7Q 


tíssimo  y  de  muy  gran  vida,  que  a  poco  a  que  scriuió  ':  empero  absit  a 
nobis  tantus  error  et  tam  periculosus,  precipue  temporibus  nostris.  Y 
también  avernos  de  presuponer  aquí  que  yo  hablo  contra  los  que  dizen 
que  ay  errores  en  los  exercicios  2. 

Quanto  a  lo  3.0  digo,  que  se  a  mucho  de  considerar  y  notar  vna  cosa 
que  haze  mucho  a  mi  propósito,  y  es  doctrina  común  de  todos  los  doc- 
tores, y  muy  clara,  conviene  a  saber,  que  ay  muchos  grados  de  propo- 
sitión  cathólica,  y  que  todo  artículo  de  fe  es  proposición  de  fe  y  no  al 
contrario;  y  toda  proposición  de  fe  es  cathólica,  y  no  al  contrario;  por- 
que artículo  de  fe  es  vna  proposición  de  fe,  la  qual  están  obligados  a 
saber  todos  los  christianos,  so  pena  de  peccado  mortal;  y  digo  que  son 
obligados  a  saberla  en  particular,  como  que  Dios  se  hizo  hombre.  Pro- 
posición de  fe  es  vna  proposición  cathólica,  que  está  formalmente  en  la 
Sagrada  Scriptura  b,  o  en  la  determinatión  de  la  Iglesia,  o  claramente  se 
deduze  y  infiere  de  la  tal  proposigión  o  determinagión;  y  ansí  digo  que 
todo  quanto  ay  en  la  Sagrada  Scriptura,  afirmado  por  el  scriptor  della> 
es  de  fe;  empero  quasi  innúmeras  proposigiones  de  fe  3  ay,  que  no  son 
obligados  los  christianos  a  creer  en  particular,  avnque  bien  son  obli- 
gados a  creerlas  en  general,  conviene  a  saber  todo  lo  que  cree  la  ma- 
dre sancta  Yglesia.  Proposigión  cathólica  es  proposigión  de  fe  o  muy 
conforme  a  la  fe,  como  dezir  que  vno  es  obligado  a  confesar  sus  pecca- 
dos  antes  que  regiba  el  sancto  sacramento,  y  que  no  basta  tener  conta- 
gión de  los  pecados,  esta  es  proposigión  cathólica,  porque  es  muy  con- 
forme a  la  fe.  Probet  autem  seipsum  homo  4,  etc.  Empero  esta  proposi- 
ción no  es  artículo  de  fe,  ni  proposigión  de  fe;  porque  la  contraria 
que  es  error  de  Cayetano  5,  no  está  determinada  por  heregía,  ni  el  sancto 
congilio  tridentino  por  tal  la  quiso  determinar,  avnque  manda  sanctíssi- 
mamente  que  ninguno  la  defenda  so  pena  de  descomunión  6;  y  lo  que 
determina  el  congilio,  antes  de  la  determinagión  y  confirmagión  del 
pappa,  es  cathólica  doctrina,  empero  no  es  artículo  de  fe  ni  proposi- 
gión de  fe,  y  dezir  que  vna  religión  aprobada  por  el  summo  pontífice  es 
sancta,  y  que  vn  sancto  canonizado  como  S.  Francisco,  Sancto  Domingo, 

a  Attrita  est  charta;  unde  difficulter  leguntur  superiora  j  w. — b  Sejuentia  7  w.  in 
marg.,  aucloris  mam/,  addita  sutit. 

1  Alfonsus  de  Castro  in  opere  Adversus  omites  haereses,  1.  II,  c.  ÜI;  in  ed.  operum 
omnhim  matritensi  anni  1773,  1. 1,  p.  6,  col.  2.a;  í.  ed.  facta  est  Parisiis,  anno  1534. 

2  F.x  horum  numero  erat  Fr.  Thomas  de  Pedroche,  O.  P.  Cf.  C/iron.  Po..  III,  503-524; 
et  Epist.  P.  Nadal,  IV,  820-875. 

3  Quid  sit  propositio  cathólica,  propositio  de  fide,  non  omnes  theologi  eodem  modo 
declarant.  Nec  tamen  hoc  loco  vacat  has  quaestiones  longius  persequi. 

«    I  Cor.,  XI,  28. 

8  In  Summula  de  peccatis,  Lugduni  1 565 ,  p.  68.  Cf.  ejusdem  Epistolae  Pauli  et  alio- 
rum  apostolorum,  in  I  Cor.,  XI,  28,  in  ed.  Jean  Petir,  1532,  fol.  LXXIIIr. 

8  Sess.  XIII,  de  eucharistia,  c.  VII,  et  can.  1  í.  Cf.  etiam  Sf.  Pallavicino,  Istoria  del 
Concilio  di  Trento,  I.  Xll,  c.  II. 


68o 


MONUMENTA  IGNATIANA 


S.  Benito,  S.  Jerónimo,  S.  Bernardo,  etc..  [es  sancto]  a,  es  cathólica 
doctrina,  empero  no  es  artículo  de  fe.  De  ti  ido  lo  dicho  consta  que  ay 
muchas  proposiciones  y  doctrinas  cathólicas  que  no  son  artículos  de  fe, 
ni  proposiciones  de  fe  b,  ni  artículos  de  fe. 

Quanto  a  lo  4.0  digo  que  yo  nunca  dixe  que  la  doctrina  de  los  exer- 
gigios es  artículo  de  fe:  ni  proposigión  de  fe;  y  suplico  mucho  a  los  se- 
ñores que  adviertan  a  mis  palabras:  yo  dixe,  y  lo  que  dixe  torno  a  de- 
zir  y  afirmar,  que  todos  los  exergigios  son  cathólicos,  y  todo  quanto  ay 
en  los  exergigios  es  cathólico;  y  dezir  lo  contrario  digo  que  es  grandís- 
sima  themeridad  y  error  que  sabe  a  lutherano,  pues  el  pappa  asá  lo 
determina  en  la  bulla  1  que  está  al  principio  de  los  exergigios:  docu- 
menta et  exerckia  praedicta  ac  omnia  et  singula  in  eis  contenta  autho- 
ritate  praedicta  thenore  praesentium  ex  certa  scientia  aprobamus,  col- 
laudamus  ac  praesentis  scripti  patrocinio  communimus.  Adonde  claro 
está  que  aprueua  el  pappa  la  doctrina  de  los  exergigios  por  cathólica,  y 
que  su  intengión  es  aprobarla  por  tal,  pues  la  intengión  del  pappa  se 
declara  por  sus  palabras,. y  sus  palabras  di/en  que  la  aprueua  por  cathó- 
lica. Y  anse  de  notar  a  este  propósito  muchas  cosas:  lo  primero  que 
dize  que  aprueua  los  exergigios  authoritate  praedicta;  lo  segundo  que 
dize  que  los  aprueua  ex  certa  scientia;  lo  tercero  que  como  paresge  en 
la  bulla  le  propusieron  la  dubda  al  summo  pontífice  que  determinasse  si 
la  doctrina  de  los  exergigios  era  cathólica  o  no;  lo  quarto,  que  lo  come- 
tió a  personas  doctas,  de  grande  authoridad,  letras  y  religión,  como 
fueron  dos  Padres  dominicos  v;  y  después  de  hecha  esta  diligengia  de- 
terminó c  los  exergigios  por  cathólicos  y  todo  quanto  en  ellos  ay  d. 

Lo  quinto  se  a  de  notar  que  amonesta  el  summo  pontífice  a  todos 
los  xristianos  que  abragen  y  se  aprouechen  de  la  doctrina  de  los  exer- 
gigios. Agora  pido  yo,  ¿por  qué  todas  las  cosas  dichas  no  bastarán  por 
tener  vna  doctrina  por  cathólica?,  no  digo  por  artículo  de  fe  ni  de  fe. 
Y  si  ansí  fuese  que  en  la  doctrina  de  los  exergigios  obiese  errores  *, 
ella  sería  doctrina  diabólica  y  de  el  demonio,  y  por  el  consiguiente  los 
tales  an  de  confesar  que  el  pappa  una  doctrina  diabólica  determinó  por 
cathólica,  y  que  el  pappa  vicario  de  Jesu  Xo  exhorta  a  los  xianos.  que 
siguan  doctrina  del  demonio,  lo  qual  sería  cosa  diabólica  y  blasfema;  y 
están  los  tales  obligados  a  congeder  esto.  Si  dizen  que  la  intengión  del 
papa  no  fué  allí  determinar  la  tal  doctrina  por  cathólica,  pregunto:  o  la 

a  Haec  supp'.enda  esse  ülteüigUwr  et  ex  parallclismi  cum  scntcntia  superiore  (...es  san- 
Cta...)  et  ex  communi  catholkorum  theologorum  doctrina. — b  Sequentia  4  vv.  addid'U  auclor, 
immemor  dictum  lioc  jam  antea  esse. — c  detiminó  ms.— d  Hoc  v.  addid'U  auctor  in  marg. 

1  Scribendum  fuit  «en  el  breve»  hic  et  infra.  Vide  supra,  pp.  215-218. 

2  Joannes  Alvarez  de  Toledo,  cardinalis  et  episcopus  burgensi?,  et  Aegidius  Fosca- 
rarius,  Sacri  Palatii  Magister.  Cf.  eorum  de  F.xercitiis  judicia  in  fine  Vu.  et  Ve.  (supra. 
pp.  562,  563)  et  eaquie  de  his  viris  diximus  in  pp.  215-216. 

•   Errores  intellige  fidei  vel  bonis  moribus  contrarios. 


Al'OLOGIAE  EXERCITIORUM  ANTIQUAE 


determinó  por  cathóüca,  o  la  determinó  por  diabólica:  no  por  diabólica, 
luego  por  cathóüca.  Si  dizen  que  la  determinó  por  verdadera;  luego  no 
ay  errores  en  ella.  Si  di/en  que  ay  algunos  errores  y  que  lo  otro  que  ay 
en  ellos  es  cathólico;  contra:  que  el  pappa  dize  quod  singula  et  omnia  in 
eis  contenta  aprobat.  Quando  aprobat  singula  et  omnia,  argumentor  sic: 
o  lo  aprueua  todo  por  cathólico  o  por  diabólico:  no  por  diabólico, 
luego  por  cathólico.  Y  si  dizen  que  todo  lo  aprueua  por  verdadero; 
luego  no  ay  errores  en  los  exergigios:  quanto  más  que  aprouar  el  pappa 
vna  cosa  por  verdadera,  si  pertenesge  ad  fidem,  mores  et  sacramenta, 
es  aprouarla  por  cathóüca. 

Iten  pregunto:  supuesto  que  la  doctrina  de  los  exergicios  sea  ca- 
thóüca, si  el  pappa  la  puede  determinar  por  tal,  o  no?  no  me  dirán 
que  no.  Y  si  la  puede  determinar  portal,  ¿qué  más  ha  de  hazer  el 
pappa  de  lo  que  hizo?  Y  ¿por  qué  palabras  más  claras  la  puede  deter- 
minar por  cathóüca,  que  son  las  palabras  dichas?  Si  me  dizen  que  el 
pappa  la  determinó,  no  como  pappa  sino  como  doctor  particular; 
quanto  a  lo  primero  digo  que,  avnque  ansí  fuese,  sería  themeridad  de- 
zir  vno  lo  contrario  sin  evidencia  o  grandíssima  gertidumbre  de  que  el 
pappa  se  engañó;  quanto  más  que  esta  respuesta  es  dar  ansa  a  que 
jamás  se  tenga  por  cathólico  lo  que  dize  el  pappa;  porque  podrían  de- 
zir a  cada  cosa,  que  la  determina  como  hombre  y  particular  doctor,  y 
no  como  papa. 

Yten:  y  a  esto  que  quiero  dezir  suplico  que  me  respondan  esos  se- 
ñores: o  ay  alguna  regla,  por  la  qual  podemos  conosger  quándo  el 
pappa  determina  vna  cosa  en  quanto  pappa,  o  no  ay  la  tal  regla.  Si  no 
ay,  es  imposible  que  se  tenga  vna  proposigión  por  cathóüca  por  ser 
determinada  por  el  summo  pontífice;  y  ansí  cosa  vana  sería  dezir  que 
el  papa  en  quanto  pappa  puede  determinar  vna  cosa  por  de  fe  o  ca- 
thóüca. Si  ay  alguna  regla  para  conosger  quándo  el  pappa  habla  en 
quanto  pappa,  digo  que  me  la  den,  porque  por  ella  yo  probaré  ser  ca- 
thóüca la  doctrina  de  los  exergigios.  Si  me  dizen  que  entonges  habla 
en  quanto  papa,  quando  su  determinagión  se  pone  en  el  cuerpo  del 
derecho,  esto  es  falso;  porque  no  es  cathólico  y  de  fe  por  estar  en  el 
cuerpo  del  derecho,  sino  por  estar  primero  determinado  por  el  papa. 

Yten:  que  en  el  cuerpo  del  derecho  están  algunas  extrauagantes  del 
papa  Juan  22,  adonde  determina  que  los  frailes  menores  tienen  dominio 
de  las  cosas  que  poseen,  y  esto  no  es  de  fe,  y  lo  contrario  tiene  otro 
summo  pontífice,  Nicolao;  y  entrambas  determinationes  están  en  el 
cuerpo  del  derecho     Si  dizen  que  entonces  habla  en  quanto  pappa 

1  Significantur  constitutiones  Nicolai  III  cExiit  qui  seminat»  15  Augusti  1279  et 
Joannis  XXII  «Ad  conditorem  canonum»  8  Decembris  1322,  et  «Quia  quorumdam 
mentes>  ro  Novembris  1324  datae,  quae  sunt  in  Corpore  Juris  Canonici  (Sexti  Decret., 
1.  V,  tit.  XII,  c.  III,  et  Extravag.  Joan  XXII,  tit.  14,  ce.  III  et  V),  quibus  constitutionibus 
pontiñees  illi  de  paupertate  Fratrum  Minorum  agunt.  Sed  has  constitutiones  in  dogmate 


682 


MONUMENTA  IGNATIANA 


quando  determina  vna  cosa  y  prohibe  lo  contrario  sub  anathemate, 
contra;  que  muchas  decretales  ay,  que  se  tienen  por  cathólicas  y  de  fe, 
como  son  acerca  del  matrimonio  muchas  determinationes,  y  en  ellas  el 
pappa  no  haze  más  de  simplemente  determinar,  sin  prohibir  lo  contra- 
rio sub  anathemate. 

Yten:  el  pappa  Joán  en  las  dichas  extrauagantes  determina  muchas 
cosas,  y  manda  sub  anathemate  que  ninguno  affirme  lo  contrario;  em- 
pero lo  que  allí  se  determina  no  se  tiene  por  de  fe;  y  muchas  cosas 
que  allí  dize,  no  son  cathólicas,  porque  non  pertinent  ad  religionem  '; 
no  digo  que  no  sean  verdaderas. 

Cierto  que,  si  alguna  regla  ay  para  conoscer  quándo  el  pappa  de- 
termina alguna  cosa  en  quanto  pappa,  esta  es,  conviene  a  saber:  quando 
le  proponen  vna  dubda  que  pertinet  ad  religionem,  id  est,  fidem  vel 
mores,  vel  sacramenta;  y  el  pappa  haze  su  diligencia  para  saber  la  ver- 
dad consultando  personas  sanctas  y  doctas,  y  él  por  su  persona  trabaja 
de  inquirir  la  verdad,  lo  que  después  determinare,  determinará  en 
quanto  pappa,  por  de  fe  o  cathólico.  No  digo  que  esta  regla  siempre 
sea  necessaria,  sino  que  basta  y  sobra  para  conosger  quándo  el  pappa 
determina  en  quanto  papa  una  cosa;  quiero  dezir  que  por  ventura  me- 
nos que  lo  que  e  dicho  basta  para  que  determine  alguna  cosa  por  ca- 
thólica  en  quanto  pappa;  pero  lo  dicho  no  solamente  basta,  empero 
sobra;  y  si  esta  regla  me  dan,  como  me  la  an  de  dar,  por  ella  claramente 
prueuo  que  todo  quanto  ay  en  los  exercicios  es  cathólico  y  aprouado 
por  el  pappa  en  quanto  pappa,  como  claramente  paresge  en  la  bulla; 


fidei  contrarias  inter  se  non  esse,  ostendit  praeter  altos  Natalis  Alexander,  O.  P.,  Hi- 
storia eclesiástica  saeculi  XIII  et  XIV,  Dissert.  XI,  art.  I,  in  ed.  véneta  anni  i/jC),  t.  VIII, 
p.  435.  Accedit,  id  quod  praecipuum  est,  quod  ñeque  Nicolaus,  ñeque  Joannes  de 
paupertate  Fratrum  Minorum  definitionem  fidei  edere  volebant.  'So  hoch,  inquit  Jo- 
sephus  Hergenrüther,  die  Kegel  des  heiligen  Franziscus  ais  cine  von  der  Kirche  geneh- 
migte  und  empfohlcne  Anleitung  zur  vollkommenen  Nachfolge  Christi  s'.eht,  so  ist  sie 
doch  keineswegs  an  sich  und  in  ihrer  richtigen  Erklarung  Gegenstand  der  OlTenba- 
rung,  des  depositum  fidei».  Anti-janus,  Freiburg  i.  Br.,  1870,  p.  58. 

1  Pertinent  potius  ad  philosophiam  et  juris  scientiam.  «In  his  et  similibus  decretis> 
inquit  Petrus  Ballerinius,  egregius  potestatis  pontificiae  defensor,  •potissimum  caven- 
dum,  ne  idem  esse  credalur,  aliquid  pertinere  ad  materiam  fidei,  et  decreta,  quae  a 
pontificibus  eduntur,  ut  respondeant  interpellantibus  apostolicam  sententiam  et  aucto- 
ritatem,  si  quo  hujus  auctoritatis  characiere  muniantur,  semper  esse  definitionem  fidei. 
In  re  enim,  quae  referri  queat  ad  jus  naturale  vel  divinum,  responderé  possuit  quod 
ex  opinione  probabilius  judicant  vel  tutius,  nisi  exprimant  aliquid  credendum  aut  da- 
tnnandum  ex  catliolica  fide,  idque  possunt,  etiamsi  ad  compescendas  acriores  contentio- 
nes  sub  excommunicationis  poena  vetent  constitutis  glossas  addere  et  aliter  interpre- 
tan». De  vi  ac  ratione  Pritnatus  Á'cmanorum  Pontificum,  c.  XV,  §  X,  n.  41,  p.  317,  ed. 
Veronae,  17G6.  Quomodo  dignosci  possit,  definitionem  aliquam  pontificiam  esse  «ex 
cathedra»  factam,  ideoque  infallibilem,  aecuratius  declararunt  theologi  recentiores. 
Cf.  Christ.  Pesch,  S.  J.,  Praelectiones  dogmaticae,  I,  ed.  5.a,  Friburji  Brisgoviae,  1915, 
nn.  507,  519,  521;  Joan.  Muncuniix,  S.  J.,  Tractatus  de  Christi  Ecclesia,  Barcinone,  1914, 
disp.  II,  c.  III,  pp.  365-452. 


Apologías  Exercitioru m  antiquae 


683 


porque  los  exergigios  pertenesgen  a  las  costunbres,  y  propusieron  la 
dubda  al  papa,  y  el  pappa  hizo  su  diligencia  por  saber  la  verdad, 
y  después  determinó  la  doctrina  de  los  exergigios  ser  cathólica  y 
sancta. 

Y  si  todavía  dizen  que  aun  esto  no  basta,  contra:  que  muchas  decre- 
tales de  los  pontífices  se  tienen  por  de  fe;  y  quando  el  pappa  las  de- 
terminó no  hizo  más,  ni  aun  tanta  diligengia;  y  si  toda  esta  diligengia 
hecha  por  el  summo  pontífice  no  basta  para  que  se  tengan  los  exer- 
gigios por  cathólicos,  también  dirá  vno  que  ni  basta  para  que  se  tengan 
por  cathólicas  las  decretales  de  los  summos  pontífices,  lo  qual  dezir  se- 
ría eregía;  y  no  ay  más  razón  de  lo  vno  que  de  lo  otro. 

Yten:  error  será  dezir  que  vn  sancto  canonizado  como  los  dichos,  y 
que  vna  orden  aprovada  por  el  summo  pontífice  no  es  buena;  y  claro 
es  que  el  papa  para  aprouar  vna  orden,  para  canonizar  vn  sancto  no 
haze  más  diligengia  que  hizo  para  aprobar  la  Compañía  de  Jesú,  y  sus 
exergigios  ';  luego  dezir  que  la  Compañía  de  Jesú  no  sea  sancta  orden, 
y  que  los  exergigios  no  son  buenos,  es  error. 

Yten:  si  la  diligengia  dicha  no  bastasse  para  que  el  pappa  determi- 
nasse  una  cosa  por  cathólica,  siempre  dudaríamos  de  todo  quanto  de- 
termina el  papa;  porque,  pregunto:  ¿qué  mayor  diligengia  puede  hazer 
que  la  dicha? 

Y  ansí  torno  a  dezir  que  todo  [lo  que]  a  ay  en  los  exergigios  es  ca- 
thólico,  y  dezir  lo  contrario  es  error  de  lutheranos  y  dar  ansa  a  [que]  b 
lo  que  el  pappa  haze  sea  tenido  en  nada;  et  precipue  his  temporibus, 
quando  impugnatur  potestas  summi  pontificis,  es  cosa  peligrosíssima 
dezir  lo  contrario. 

Y  digo  más:  que  si  alguno  dixese  que  es  de  fe  que  los  exergigios 
son  cathólicos,  este  tal  hablaría  seguríssimamente,  pues  el  pappa  con 
tanta  diligengia  los  determinó  por  cathólicos,  y  la  sancta  inquisición  le 
daría  gragia  por  ello,  porque  es  fundada  por  el  Spíritu  Sancto  y  tracta 
sanctíssimamente  de  defender  las  cosas  del  summo  pontífice  como  de 
Padre  nuestro,  y  de  Vicario  de  Jesu  Xo.  Y  créanme  que  el  que  trata  de 
contradecir  las  deteiminagiones  del  pappa,  precipue  quae  pertinent  ad 
fidem,  mores  et  sacramenta,  o  es  hercge  o  camina  para  allá  c. 

Nuestro  Señor  sea  con  la  ánima  de  vuestra  merced,  y  le  dé  su  gra- 
cia, para  que  en  ella  siempre  viua  y  muera;  y  le  suplico  me  encomiende 


a  Sententia  exigit,  ut  haec  dúo  vv.  suppleantur. — b  Hanc  parliculam  constructio  postu- 
/at.  —  c  Quae  ¡ejuuníur  suní  autographa. 


1  Canonizationis  processus  operosiores  plerumque  sunt  quam  fuit  approbatio  Socie- 
tatis  Jesu  vel  Exercitiorum.  Et  tamen  recte  procedit  conclusio;  quia  certitudo  rei  con- 
stitutae  vel  approbatae  a  Summo  Pontífice,  non  a  labore  liominum  vel  diligentia,  sed  a 
Spiritu  Sancto  assistenti  pendet. 


684 


MONUMENTA  IGXATIAXA 


de  veras  a  Nuestro  Señor,  y  lo  mesmo  suplico  a  todos  essos  señores,, 
porque,  cierto,  tengo  grande  necesidad.  De  Sigüenca,  a  4  de  Marco. 
Su  servidor, 

El  doctor  Torres. 

A  tergo.  Apología  cxercitiorum  doctoris  Torres. 

Post  scriplum.  lista  carta  s[e]  emvíe  al  P.  Tablares  con  toda  la 
brevedad  posible;  y  va  abierta,  porque  la  vean  todos  los  Padres  de  la 
Compañía,  si  la  quisieren  ver. 

9 

DEFENSIO  EXERCITIORUM  INCERTO  AUCTORE  S.  J. 

CIRCA  F1XEM  SA.ECULI  XVI  1 

Impugnalnr  tractalus  de  quibusdam  cxerciliis paulo  atile  Dircctorium  confcctus, 
i:i  quo  tionnu/li  Soc.'elal.'s  Paires  conte>idcba?U  Exercilia  S  Ignalü  commani- 
ler  saecularíbus  kominibus,  mlnimt  vero  viris  Soc  'elatis  esse  tradenda;  lus  vero 
aliis  exerciliis,  qaae  ipsi  coniposulsscnt,  excoli  deberé. 

►J*  De  Exercitiis  spiritualibus 

[i]  Pater  Ignalius  in  libro  exercitiorum,  in  quodam  titulo  ante  prin- 
cipium  et  fundamentum.  ponit  fincm  eorundem  exercitiorum  spiritua- 
lium,  quae  ipse  composuit,  cum  dicit:  Kxercitia  quacdam  spiritualia, 
per  quae  homo  dirigitur,  ut  uinccre  seipstm  possit,  et  uitae  suae  ra- 
tionem,  deleiminatione  a  noxiis  alfeclibus  libera,  instituere.  Hinc  ma- 
nifesté colügitur,  quud  haec  exercilia  conueniant  omni  homini,  siue 
religioso  siue  scculaii,  et  tam  nostris  quam  externis,  qui  sea  prauis 
affectibus  exuere  uelint,  imo  plus  nobis  qui  id  magis  curare  debemus. 
Nihilominus,  in  quodam  tractatu  *  de  exercitiis  nuper  cunfecto,  dici- 
tur,  §  I,  quod  exercilia  Patris  nostii  Ignatii  communiter  non  sunt  tra- 
denda  r  ostí  is,  «ed  alia  ncscio  quae  de  nouo  composita;  et  assignant 
rationcm:  quia  illa,  inquiunt,  Patris  nostri,  ut  plurimum,  sunt  uniuersalia 
et  apj)licata  communiter  secularibus  qui  sunt  in  peccato,  aut  qui  statum 
mutare  aut  uitam  reformare  uolnnt;  itaquc,  ex  eorum  sententia,  ñeque 
nostris,  ñeque  uiris  perfectis  et  bonis  tradenda  sunt. 

[2].  Mirandum  est  nomines  de  Societate  nostra  talem  censuram  de 
exercitiis  dedisse;  sed  in  eodem  §  uidentur  sibi  contradicere,  cum  di- 
cant,  quod  exercilia  Patris  Ignatii  plene  continent  modum  perfectum  fa- 
ciendi  urationem  et  refoimandi  interiora  uniuscuiusque.  Si  igitur  taliasur.t 
haec  exercitia,  quare  polius  non  sunt  danda  nostris,  qui  hunc  perfe- 
ctum modum  facKius  consequi  poterunt,  quam  secularibus,  de  quibus 


1  Ex  apogr.  antiquo  in  cod.  MiseelL  de  ínstit.  S.  y.,  IÍI,  n.  2,  pp.  1-10. 
•    Qui  fuerit  ille  tractatus,  quive  illius  auctores,  iynotum. 


APOLOGIAE  EXERCITIORUM  ANTIQUAE 


G35 


bis  dicitur  in  Constitutionibu1  rt  quod  eis  comuniter  tantvim  sunt  tra- 
dend  i  exercitia  primae  hebdoinadae,  omnia  uero  raris  hominibus,  inter 
quos  comprehenduntur  qui  statum  mutare  aut  reformare  uolunt.  Igitur 
ad  nostros  praecipue  pertinet  uti  üs  exercitiis,  praesertim  cum  in  So- 
cietate,  post  tempus  tradendi  et  faciendi  ea,  frequens  illorum  usus  apud 
nos  esse  debeat  iuxta  4.am  rcgulam  praefecti  rerum  spiritualium,  in  qua 
dicitur:  Det  operam  ut  orandi  et  meditandi  modos,  quos  docuit  Pater 
noster  Ignatius  in  libro  exercitiorum  retineant,  et  ut  illo  libro  familiaris- 
sime  utantur. 

[3].  Nec  potest  dici  quod  haec  exercitia  sint  uniuersalia,  cum  ad 
particularia  quae  oportet,  tam  in  prima  hebdómada  de  purganda  anima, 
quam  in  reliquis  de  perfecta  imitatione  Christi,  non  possint  descenderé 
ad  magis  particularia  quam  descendunt.  Sermones  autem  uniuersales  in 
materia  morali  parum  prosunt;  tamen  gratia  Dei  haec  exercitia,  expe- 
rientia  teste,  multum  profuerunt.  Nec  hoc  probatione  indiget,  cum  d¡- 
catur  in  constitutionibus  quod  hoc  genus  exercitiorum  ad  Dei  obse- 
quium  tantopere  conferre  cernitur  ',  id  est,  ualde  multum. 

[4].  Item,  P.  Ignatius  ponit  primum  experimentum  in  Examine  b, 
uersari  per  mensem  in  exercitiis  spiritualibus;  et  uoluit  nostros,  quando 
ingrediuntur  Societatem,  primum  in  í  1  lis  instituí,  id  est,  in  confessione 
generali  facienda,  et  in  contemplatione  misteriorum  vitae,  mortis,resurre- 
ctionis  et  ascensionis  Christi  Uomini  nostri.  Clarum  est  quod  P.  Ignatius 
in  hoc  loco  expresse  loquitur  de  spiritualibus  exercitiis  ab  ipso  factis, 
ct  de  eisdem  intelligendum  est  in  eodem  Examine  c  quando  nostri  post 
biennium,  ante  quam  faciant  vota,  per  hebdomadam  exercitia  faceré 
debent. 

[5].  Et  hoc  etiam  manifesté  ostenditur  in  constitutionibus,  P.  4,  c.  8, 
§  5,  ubi  dicitur  [:  Ad]d  exercitia  spiritualia  aliis  tradenda  post  quam  quis- 
que i  i  se  ea  fuerit  expertus,  assuescant,  et  dent  operam  omnes,  [ut  etc.]  * 
et  hic  nemo  dubitabit  quod  de  suis  exercitiis  ipse  loquatur.  Posset 
tame  1  aliquis  dicere:  verum  est;  sed  ut  nostri  tradant  ea  externis  et  non 
nostri?.  Sed  hoc  dubium  tollitur  per  illauerba,  postquam  quisque  in  se 
ea  fuerit  expertus;  eadem  namque  sunt  exercitia  quae  dari  debent  ex- 
ternis et  experiri  a  nostris,  nam  antequam  nostri  ea  aliis  tradant  in 
scriptis,  ea  experiri  debent;  itaque  nostris  tradenda  non  sunt  nisi 
ipsamet  exercitia  Patris  nostri  Ignatii,  ut  ipsi  postea  ea  aliis  tradere 
possint,  et  non  alia  de  nouo  composita.  Et  praedictae  constitutiones 
ponuntur  in  regulis  prouincialis,  et  praepositi,  et  rectoris,  et  magistri 

a  In  marg.  c.  8,  E;  et  c.  4,  F.  Plenior  autem  notatio  fuissei:  P.  IV,  c.  VIII,  E;  et 
P.  Vil,  c.  IV,  F.— 1>  In  marg.  4,  §  10.— c  In  marg.  4,  §  41. — d  Hjc  v.  ex  mimirato  Con- 
stituthnum  Iocj  supp/¿mus.—e  Hj.ec  ut  suppleantur,  et  idím  Constiiuthnum  /jais,  et 
res  ipsae  exigunt. 


«    Part.  IV,  c.  VIII,  n.  5. 


686 


MONUM  EX  T  A  IGXATIANA 


nouitiorum,  et  praefecti  rerum  spiritualium;  imo  et  in  decretis  quartae 
congregationis  generalis  '. 

[6]  Item,  Patres  isti  in  suo  tractatu,  §  2.°,  allegant  Patrem  nostrum 
ígnatium  in  libro  exercitiorum,  ad  probandum  quod  ipsi  possint  addere 
alias  meditationes;  cum  ille  dicat  quod  iis  meditationibus  possunt  aliae 
adiici,  ut  de  morte  et  aliis  peccati  poenis,  et  judicio.  In  primis  hoc  in- 
telligitur  iuxta  materiam  subiectam,  scilicet  de  compunctione  peccato- 
rum,  ut  ipsemet  Pater  innuit  cum  dicit,  ut  de  morte  et  aliis  peccati 
poenis  '-.  Et  antiqui  Patres  et  usus  communis  hactenus  ita  interpretad 
sunt,  ut  solam  meditationem  de  morte,  de  judicio,  exercitiis  Patris  nostri 
addiderint.  Et  Pater  Polancus,  qui  copiosissime  scripsit  hac  de  re, 
addidit  aliam  tertiam  de  peccati  poenis  3,  et  bene  quidem  iuxta  eundem 
contextum  Patris  nostri  Ignatii;  et  si  huiusmodi  meditationes  in  hoc 
loco  adiici  possunt  iuxta  praedictam  adnotationem,  sed  ibidem  non  di- 
citur  quod  omnes  meditationes  Patris  nostri,  tam  praecedentes  quam 
sequentes,  mutandae  sint,  quod  quidem  isti  Patres  libere  faciunt,  qui 
non  solum  innúmeras  alias  addunt,  sed  exercitia  eiusdem  mutant,  et 
cum  suis  miscent  et  confundunt,  quasi  utraque  essent  equalis  authori- 
tatis. 

[7  |.  Item,  isti  Patres  in  primo  §  sui  tractatus  dicunt  quod  non  exclu- 
dunt  dan  posse  exercitia  Patris  Ignatii  in  propria  forma,  quando  quis 
illis  indigeret,  aut  ex  deuotione.  Itaque  praecipua  exercitia  Patris  nostri 
erunt  illae  meditationes,  quas  ipsi  composuerunt,  ut  communiter  nostris 
tradantur,  secundaria  uero  erunt  illa,  quae  ipsi  dicunt  Patrem  ígnatium 
scripsisse  in  propria  forma,  et  per  accidens  aliquando  nostris  tradi 
poterunt.  Sed  nescio  qua  authoritate  id  dicunt,  aut  quomodo  probare 
poterunt  hanc  esse  ideam,  ut  ipsi  dicunt,  aut  mentem  Patris  Ignatii.  In 
primis  eiusmodi  eorum  meditationes  exercitia  Patris  Ignatii  dici  non 
possunt,  quia  reuera  non  sunt;  nam  sicut  qui  componeret  concionem 
aliquam,  quam  accepit  a  diuersis  libris  Patrum,  postquam  fuerit  illa  iam 
perfecta  non  dicimus  eam  esse  alicuius  ex  illis  Patribus,  sed  eius  qui 
eam  compillauit,  ita  hae  meditationes  pertinere  uidentur  ad  eos,  qui 
eas  a  Patre  Ignatio  et  ab  aliis  compillauerunt,  et  non  dicentur  Patris 
Ignatii;  quamquam  hi  Patres  non  multa  acceperunt  ab  exercitiis  illius; 
nam  cum  illorum  meditationes  sint  fere  quinquaginta,  magna  earum 
pars  nihil  fere  continent  de  exercitiis  Patris  Ignatii.  Igitur,  quomodo  in 


1  Provincialis  regula  70,  praepositi  regula  41,  rectoris  regula  67,  magistri  novitiorum 
regulis  23  et  28,  praefecti  rerum  spiritualium  regula  4,  et  in  decreto  67  (in  ms.  78) 
quartae  congregationis  generalis  anno  1581  habitae.  Exercitia  vero  non  solum  in  con- 
stitutionibus,  sed  etiam  in  prima  instituti  Societatis  Tesu  formula  Paulo  III  oblata  conti- 
nentur. 

*    Haec  a  Polanco  addita  sunt  in  versionibus  Vulgata  et  prima,  sine  dubio  Ignatio 
probante.  Cf.  supra,  Pro/eg.,  p.  152,  et  imaginem  II  phototypicam  post  has  appendices 
3    Habes  haec  inferius,  in  fine  Directorü  ipsius  Polanci. 


APOLÓGÍAE  EXERCITIORtCM  ANTIQUAIO 


687 


neritate  hae  dici  poterünt  exercitia  Patris  nostri  Ignatii?  Si  eius  scri|)ta 
redigerentur  in  hrouiorem  ibrmam,  ctiamsi  uerba  transmutentur  (ut 
aliquando  fit),  i! litis  exercitia  dici  possent;  sed  tam  multa  iis  addere  et 
miscere  cum  uerbis  Patris  nostri,  auferunt  authoritatem  exercitiorum, 
et  fiunt  illa  componentis,  et  non  Patris  Ignatii.  Cum  ergo  nostri  intel- 
ligcrent  exercitia  non  esse  illius,  sed  alicuius  particularis,  facile  ea 
contemnere  possunt,  et  mulli  forsan  aegre  ferent  a,  nec  libenter  ea  fa- 
cercnt. 

[8].  Item,  sicut  Constitutiones  Patris  Ignatii  conseruantur,  nec  mu- 
tandae  sunt,  ita  nec  illius  exercitia;  et  hoc  praesupponitur  in  Constitu- 
tionibus  b,  ubi  dicitur:  Ad  exercitia  spiritualia  aliis  tradenda...  assue- 
scant;  et  dent  operam  omnes,  [ut]  c  et  eorum  reddere  rationem,  et  in  hoc 
armorum  spiritualium  genere  tractando...  dexteritatem  habere  possint. 
Si  nostra  exercitia  mutantur,  haec  constitutio  ad  ea  seruanda  aut  fa- 
cienda  non  obligaret,  nam  loquitur  expresse  Pater  Ignatius  de  exerci- 
tiis  a  se  factis,  quod  quidem  significatur  per  illa  uerba,  in  hoc  armorum 
spiritualium  genere  tractando,  ubi  modeste  etiam  commendat  sua 
eadem  exercitia  cum  dicit,  quod  Dei  gratia  ad  ipsius  obsequium  tanto- 
pere  conferre  cernitur.  Et  in  declaratione  huius  loci  ostendit  Pater 
Ignatius  modum,  quem  in  dandis  exercitiis  tenere  debemus,  cum  dicit, 
possent  ad  exercitia  aliis  tradenda  assuescere,  conferendo  cum  aliquo 
magis  exercitato  suum  procedendi  modum,  etc.  Hinc  colligitur,  quod 
modus  tradendi  exercitia  sumendus  est  ab  illis,  qui  eum  acceperunt  a 
Patre  Ignatio  aut  ab  aliis  quos  ipse  docuit,  et  de  quo  modo  dicitur  in 
constitutione,  qúod  tantopere  conferre  cernitur,  et  in  eodem  fuerint 
exercitati;  nam  eo  spiritu,  quo  sunt  instituta  et  facta  exercitia,  eodem 
et  conseruanda  sunt.  Sicut  optime  fecit  Pater  noster  generalis  *,  qui  pro 
conficiendo  Directorio  horum  Exercitiorum  Patris  Ignatii  consuluit 
antiquissimos  quosque  Patres  de  Societate,  ut  de  modo  ea  tradendi  et 
de  tota  re,  quod  eis  uidebatur,  ad  eum  scriberent.  Spiritus  igitur  Socie- 
tatis,  praesertim  in  nostris  exercitiis  faciendis,  sicut  etiam  in  constitu- 
tionibus  exequendis,  conseruandus  est,  nam  sunt  prima  rudimenta  et 
fundamenta  spiritualia  nostri  instituti,  quibus  dirigendi  sumus  in  ómni- 
bus nostris  ministeriis  exercendis,  quae  oportet  ut  magnae  sint  authori- 
tatis;  et  ideo  authoritas  exercitiorum  fundatoris  nostri  multum  iuuat,  et 
uerba  illa  formalia  magnam  uim  habent,  sicut  et  constitutionum. 

Et  quemadmodum  Pater  Ignatius  huiusmodi  uerbis  et  non  aliis  mo- 
uebat  homines,  et  in  animabus  eorum  magnum  fructum  faciebat,  ita  et 
nos,  qui  eodem  spiritu  ducendi  sumus,  eisdem  uerbis  et  modis,  quan- 

:>  Contextus  exigit  ut  dicatur  contemnere  possent,  et  multi  forsan  aegre  ferrent.— 
b  In  marg.  P.  IV.  c.  8,  §  5. — c  Allatus  Constitutionum  locus  et  sententia  ipsa  exigit  ut 
hoc  v.  suppleatur. 

1    P.  Claudios  Aquaviva.  Cf.  Praefationem  in  Directoría,  art.  III. 


688 


MONUMENTA  IGNATIANA 


tum  fieri  potest,  uti  debemus;  alioquin  meditationes  et  alia,  quae  a  par- 
ticularibus  adducuntur,  ea  facilítate  qua  proponuntur,  ab  aliis,  qui  aliter 
sentiunt,  refutantur;  et  sepe  continget  ut  res  spirituales  unusquisque  suo 
modo  intelligat,  iuxta  quem  facile  componet  sua  exercitia  et  modum  ea 
tradendi;  et  ita  fiet  ut  quisque  regatur  a  suo  spiritu,  ita  ut  nulla  sint 
certa  exercitia  spiritualia  in  Societate,  et  tándem  celebre  nomen  exer- 
citiorum  et  eorum  magnus  fructus  facile  perire  poterit. 

Sed  Dominus  per  sanctam  obedientiam  prouidebit  meliora;  nam 
credo  quod  cito  Pater  noster  generalis  imponet  finem  Directorio  Exer- 
citiorum,  et  mittet  illud  ad  prouincias,  ut  omnesde  Societate  in  dandis 
exercitiis  praescriptum  in  eo  modum  seruent  ad  maiorem  gloriam  Dei. 

[9].  Item  hi  Patres  frequenter  allegant,  et  tanquam  ad  suum  refugium 
confugiunt,  quod  experti  sunt  fructum  spiritualem  in  nostris  fieri  suis 
istis  meditationibus  et  in  modo  eas  tradendi.  Fateor,  sed  hoc  nihil  est; 
nam  etsi,  ordine  transuerso  ab  exercitiis  Patris  Ignatii  illis  hae  daren- 
tur,  etiam  consolationem  spiritualem  sentirent;  nam  res  spirituales  si 
considerentur  et  ruminentur,  praesertim  in  loco  separato  et  per  multos 
dies,  solent  mouere  et  consolad  homines  sicut  cumuniter  contingit 
multis  bonis  uiris  et  religiosis,  qui  uacant  suis  meditationibus,  in  quibus 
eos  Dominus  consolatur;  imo,  si  alius  de  Societate  nostra  fecisset  alia 
exercitia  suo  modo,  et  traderet  nostris  ita  reclusis,  sperandus  etiam 
esset  similis  fructus.  Sed  nunc  modus  tradendi  exercitia  non  est  que- 
rendus  ex  fructu  uel  consolatione,  quae  senlitur,  quia  haec  regula  est 
incerta,  qua  unusquisque  sua  exercitia  probare  et  commendare  poterit; 
ad  nos  autem  non  pertinet  eiusmodi  curam  habere.  Pater  noster  Igna- 
tius  pro  nobis  assumpsit,  tradendo  nobis  sua  exercitia  et  modum  illa 
dandi  sicut  in  libro  exercitiorum  continentur  a  et  in  Constitutionibus 
approbantur,  ut  dictum  est,  et  in  eorum  Directorio,  a  Patre  nostro  ge- 
neral» conficiendo,  magis  explicabuntur;  ad  quem  pertinet  declarare  ca 
quae  fueiint  dubia  in  nostro  instituto,  et  condere  regulas  iuxta  nostros 
cañones  ';  reliqui  uero  de  Societate,  praesertim  superiores,  si  quid 
dubii  habent,  circa  constitutiones,  exercilia,  cañones,  regulas,  ordina- 
tiones  generales,  uel  totius  prouinciae,  illum  consulere  debent  et  cius 
sententiam  sequi;  nam  ea,  quae  ad  institutum  nostrum  pertinent,  sicut 
est  mutare  exercitia  Patris  Ignatii,  sarta  tecta  esse  oportet.  Credendum 
est  quod  isti  Patres  in  hac  re  fecerint  ea  quae  ad  eos  attinent,  et  Tater 
noster  generalis,  in  Domino,  quae  opus  erunt,  etiam  prouidebit. 

[10].  Item,  hactenus  tándem  in  hac  re  uarie  erratum  est,  et  in  dandis 
exercitiis  nimia  libértate  usi  sumus,  ita  ut  unusquisque  pro  suo  arbitrio 
saepe  ea  traderet,  ideo  nunc  cum  maiore  obseruantia  ct  rigore  modum 

a    Sie  corrigendum  esse  continetur,  quod  est  in  ms.,  ostendunt  verba  seqaentia. 

1  Congrcgationis  IV  decretv.m  ij  et  canon  21.  Cf.  etiam  Congr.  I,  dccr.  133,  et 
Congr.  II,  decr.  G6. 


Al'Ol.OGlAE  EXERCITIORUM  ANTIQUAE 


689 


praescríptUOl  a  Patre  nostro  Ignatio  tenere  debemus,  ne  iterum  turpius 
erremus;  et  simul  curare  ut  nullae  meditationes  inter  nostros  circunfe- 
rantur,  quae  uocant  exercitia  spiritualia,  nisi  fuerint  Patris  Ignatii  iuxta 
¡ibrum  exercitiorum  illius,  ñeque  tempore,  quo  fiunt  exercitia  Patris 
Ignatii  intermisceantur  a  aliorum  meditationes,  etiamsi  separatae  sint, 
aut  intermixtae  cum  exercitiis  illius;  ñeque  loco  exercitiorum  Patris 
Ignatii  assumantur  aliae  meditationes  faciendae  iuxta  tempus,dies,  mo- 
dum  et  ordinem  quo  illius  exercitia  fiunt.  Haec  enim  omnia  possent 
auertere  nostros  ab  amore,  desiderio  ac  uuluntate  faciendi  nostra  exer- 
citia, quae  sunt  ualde  necessaria,  et  ratione  instituti  etiam  nobis  a  Deo 
data;  quae  quanto  exactius  tradentur  iuxta  regulas  libri  exercitiorum  et 
uniuscuiusque  dispositionem,  tanto  magis  proficiemus  in  Domino.  Pri- 
uatim  uero,  extra  tempus  exercitiorum,  in  quotidianis  mcditationibus 
aliquando  aliae  contemplationes  fieri  possunt  ab  iis,  qui  fuerint  bene 
instructi  et  uersati  in  modu  meditandi  Societatis,  qui  eas  ad  modum 
exercitiorum  interdum  reducere  poterunt. 

[11].  Item,  isti  Patres  non  bene  uidentur  componere  suas  uiginti  me- 
ditationes in  prima  hebdómada  ad  modum  Patris  Ignatii;  nam  additiones 
exercitiorum  uix  conuenire  poterunt  ómnibus  suis  meditationibus;  nam 
i.a  et  2.a  additio  applicantur  i.°  et  2.0  exercitio;  tamen  nomina  primi 
et  2.'  exercitii  ab  illis  sunt  mutata,  et  de  additionibus  uix  fit  mentio;  et 
extra  rem  uidetur,  iuxta  Patrem  Ignatium,  dum  agitur  de  compunctione 
peccatorum  adducere  in  médium  contemplationem  de  amore  Dei  et  de 
eius  beneficiis  et  de  paradiso.  In  sexta  enim  additione  dicitur  subterfu- 
giendas  esse  cogitationes  quae  gaudium  afferunt,  et  in  7.a  dicitur  quod 
debemus  nos  lucis  claritate  priuare.  Tamen  isti  Patres  hic  in  prima  he- 
bdómada agunt  de  gloria  et  de  beneficiis  Dei,  quae  dúo  iuxta  eundem 
Patrem  pertinent  ad  quartam  hebdomadam,  in  qua  dicitur  quod  sexta 
et  séptima  additiones  praecedentes  uariantur,  ita  quod  in  4.a  hebdó- 
mada in  his  duabus  meditationibus  oppositum  fieri  debet,  scilicet  me- 
moriae  obiicere  quae  laetitiam  spiritualem  cient,  ut  cogitatio  de  gloria, 
et  lucis  et  coeli  uti  commoditate;  hae  igitur  meditationes  non  bene  ac- 
commodantur  additionibus  libri  exercitiorum. 

[12].  Item,  examen  genérale  faciunt  pro  nostris  minutissimum,  inter 
alia  si  uacillauit  quis  in  uocatione,  quasi  haec  tentatio  esset  communis; 
imo  hoc  poterit  esse  occasio,  ut  qui  nunquam  de  hac  re  cogitauit,  incipiat 
iam  uacillare.  Item,  si  habuit  uehementem  tentationem  circa  institutum 
Societatis,  et  media  quibus  ipsa  uti  solet;  et  si  legerit  libros  prohibitos 
sine  facúltate,  et  si  adhuc  illos  habet;  quasi  habere  uehementem  istam 
tentationem  et  hoc  aliud  faceré  sint  defectus  etiam  communes.  Item,  si 
orauit  pro  his  qui  ei  commendantur.  Sed  haec  et  similia,  quiuis  de  So- 
cietate  per  se  ipsum  cogitare  aut  inuenire  poterit,  et  eorum  quae  fecit 


intermiscerentur  ms.,  quod  ex  contextu  emendundum  videtur. 
Monüm.  Ignatiana. — Series  II. 


4+ 


6o,o 


MONUMENTA  IGNATIANA 


recordad,  cum  bis  quotidie  suam  conscientiam  examinet.  Nec  reliqua 
uidentur  necessaria,  quia  nostri  habent  bonos  confessarios,  et  sunt  in 
huiusmodi  rebus  bene  instructi;  et  alioquin  unusquisque  nostrorum 
habere  debet  secum  summarium  constitutionum,  et  regulas  quae  ad 
illum  pertinent,  ex  quibus  est  iam  confectus  libellus  legat  illum  statu- 
tis  temporibus  iuxta  regulas  s  et  quoties  opus  fuerit,  ubi  notare  poterit 
defectus,  quos  in  obseruatione  nostri  instituti  commiserit,  et  hoc  satis 
erit,  absque  nouo  isto  examine  extra  ordinem  et  modum  P.  N.  Ignatii 
confecto. 

[13].  Item,  isti  Patres  ponunt  suum  quartum  exercitium  de  peccatis 
commissis  in  religione,  quasi  in  prima  hebdómada  non  sint  consideranda 
alia  peccata,  nisi  quae  quis  commisit  in  religione;  quare  non  etiam 
considerabimus  in  meditationibus  peccata  totius  uitae  nostrae  in  ge- 
nere? Et  cum  soleant  esse  grauiora  quae  fecimus  in  seculo,  possent 
etiam  nos  iuuare  ad  habendam  maiorem  compunctionem  de  peccatis 
nostris;  et  hoc  praesupponitur  in  primo  exercitio,  ubi  peccata  propria 
uniuscuiusque  conferuntur  cum  peccatis  multorum  qui  sunt  in  inferno;  et 
in  2.0  etiam  dicitur  quod  peccata  totius  uitae  in  memoriam  reuocentur, 
sed  intelligitur  in  genere  in  meditationibus;  et  hoc  quidem  potest  fieri 
quanuis  nostri  in  particulari  non  essent  facturi  confessionem  generalem 
totius  uitae,  quam  quidem  qui  repetit  exercitia  non  tenetur  faceré,  nisi 
alioqui  esset  necessaria.  Hoc  itaque  uidetur  consonum  meditationibus 
et  additionibus  primae  hebdomadae  et  nostris  regulis  iuxta  mentem 
Patris  nostri  Ignatii. 

[14].  Item,  isti  Patres  ponunt  uiginti  exercitia  in  prima  hebdómada, 
in  qua  solum  deberet  fieri  consideratio  de  peccatis,  ut  dicitur  in  quarta 
adnotatione  ex  primis  uiginti  libri  exercitiorum;  tamen  a  fitde  aliis  mul- 
tis  rebus:  et  quomodo  est  possibile  intra  spatium  unius  hebdomadae  et 
aliquando  breuiori  tempore  iuxta  eandem  adnotationem,  posse  fieri 
uiginti  meditationes  cum  suis  repetitionibus,  et  unde  colligunt  iuxta 
mentem  Patris  Ignatii  pro  obtinenda  contritione  peccatorum  tot  esse 
faciendas  meditationes:  scilicet  de  nobilitatc  animae,  de  vocatione,  de 
annihilatione,  de  malis  habitibus,  de  judicio  particulari,  de  ingratitudine, 
de  expropriatione,  et  iterum  de  propria  expropriatione,  de  oblatione, 
de  donatione,  de  dedicatione  etc?  Haec  omnia  uidentur  aliena  esse  ab 
idea  Patris  Ignatii;  nam  nomina  harum  meditationum  sunt  exquisita,  et 
difficile  earum  formalitates  et  distinctiones  a  nostris  intelligi  poterunt: 
et  cum  is  qui  exerc  etur  in  prima  hebdómada  precipue  uacare  debeat 

a    ¡ta  vidriar  legendum  pro  lum,  quod  est  in  apographo. 

1  Libellus  hic  regulanim  Socielatis  Jesu  jam  ante  annum  1 501  mínimum  quindecies 
linguis  latina,  itálica,  polonica,  germánica,  gallica,  lusitanica  editus  erat,  quas  editiones 
recenset  Sommervogel,  Biblioth'eque,  t.  V,  yf)-ioS;  IX,  611. 

J  Ita  praecipiunt  Constitutiones.  p.  X,  n.  1 3,  id  quod  est  in  Summario  Constitutio- 
num n.  52.  Cf.  etiam  p.  IV,  c.  X,  litt.  F,  et  n.  49  e  Regulis  communibus. 


Apologiae  Exercitiorum  antiquae 


6gi 


compunctioni  peccatorum,  uix  poterit  haec  uocabula  meditationum 
scire,  uel  earum  recordad,  et  multo  minus  eas  contemplan,  quia  nemo 
duobus  et  tam  multis  [ste].  Qui  autem  assecutus  fuerit  ueram  com- 
punctionem  et  lacrimas  de  peccatis  suis,  quam  pro  fine  primae  hebdo- 
madae  in  praedicta  adnotatione  posuit  Pater  Ignatius,  praedictas  omnes 
uirtutes  uirtualiter  habet,  etiamsi  explicite  eas  nesciat,  uel  ill[a]e  ei 
non  occurrant,  uel  de  illis  non  fiat  specialis  mentio. 

[15].  Item,  Pater  Ignatius  in  prima  hebdómada  ponit  quinqué  exerci- 
tia,  quae  pro  uno  die  meditanda  traduntur,  praescribendo  ut  in  sequenti- 
bus  diebus  eadem  etiam  fiant  l,  quousque  perueniatur  ad  finem  primae 
hebdomadae,  scilicet  ad  dolorem  et  lacrimas  de  peccatis  propriis:  ex- 
piscatur  enim  ille  hunc  sensibilem  dolorem  et  lacrymas  8  per  haec 
quinqué  exercitia;  nec  putauit  alia  necessario  addenda;  nam  illa  adno- 
tatio,  quae  ponitur  in  libro  exercitiorum,  in  [q]ua  a  dicitur  posse 
addi  meditationes  de  morte  et  judicio  et  aliis  peccati  poenis,  et  non  re- 
peritur  in  contextu  exercitiorum  hispánico;  et  in  principio  Societatis 
tantum  haec  quinqué  exercitia,  quae  expresse  describuntur  in  libro 
exercitiorum,  tradebantur,  ut  ego  expertus  sum;  postea  3  uero  in  edi- 
tione  exercitiorum  latina  Pater  Ignatius  posuit  illam  additionem  4  in 
qua  continentur  praedictae  meditationes  de  morte  et  judicio,  quia  ad 
eundem  scopum  de  compunctione  pro  peccatis  habenda,  cum  sit  res 
magni  momenti,  etiam  iuuare  possent;  et  poterat  ad  idem  plures  alias 
addere;  sed,  ut  ipse  dicit,  in  2.a  adnotatione  ex  uiginti  primi[s]  libri 
exercitiorum,  non  abundantia  scientiae,  sed  sensus  et  gustus  rerum  in- 
terior desiderium  animae  explere  solet;  quod  quidem  fit,  non  multipli- 
cando meditationes,  sed  efficaci  uoluntate  paucas  retinendo  et  rumi- 
nando;  ut,  cum  intellectus  illas  magis  possederit,  ipsamet  uoluntas  libe- 
rius  agat,  et  cum  gustu  moueatur  et,  feruenter  exequendo  id  quod  que- 
ritur,  suas  b  quodammodo  faciat;  et  ideo  ille  uoluit  ut  in  his  paucis  exer- 


a    A  tirita  charla.  —  b    Suam  mi. 


1  Id  quidem  non  praescribitur  in  libro  Exercitiorum;  attamen  quinqué  tantum  exer- 
citia traduntur,  ñeque  dicitur,  ea  esse  exercitia  primi  diei,  cum  id  aut  planis  verbis  aut 
tacite  dicatur  de  primis  quinqué  exercitiis  hebdomadum  secundae  et  tertiae  ac  de  qua- 
tuor  primis  hebdomadis  quartae.  Caeterum  ex  Directoriis  antiquissimis  colligitur,  in 
more  fuisse  olim  ut  quinqué  illa  exercitia  compluribus  diebus  repeterentur.  Cf.  infra. 
Di.  Iguat.  tradita,  [2],  Di.  Po.,  n.  53  et  Di.  Ora.,  cap.  3.0 

2  Dolor  ille  sensibilis  et  lacrymae  ad  verum  et  vehementem  de  peccatis  dolorem  in 
nobis  excitandum  necessaria  certe  non  sunt;  conferunt  tamen  summopere  ut  verus  hic 
dolor  altius  in  animo  infigatur,  suntque  Dei  donum  sanctissimis  hominibus  plemmquc 
collatum,  alacri  ac  demisso  animo  optandum  et  exquirendum.  Sic  locum  hunc  et  símiles 
quosdam  paulo  inferius  occuiTentes  intelligendos  putamus.  Cf.  tertium  externae  poeni- 
tentiae  finem,  supra,  pp.  310,  311. 

a    Ex  hoc  loco  patet  scripti  hujus  auctorem  exercitia  fecisse  ante  annum  1548,  quo 
prodiit  in  Iucem  prima  editio  latina. 
1    Cf.  supra.  p.  686.  annot.  2. 


6g2 


MONU MENTA  IGNATIANA 


citiis  repetendis  (ubi  exercetur  magis  uoluntas  quam  intellectus)  sensus 
doloris  et  lacrimarum  de  peccatis  nostris  esset  quaerendus.  Et  ut  haec 
prima  hebdómada  esset  breuior,  si  is  qui  exercetur  promptior  est  ad 
consequendum  hoc  quod  in  ea  quaeritur,  et  etiam  esset  longior,  si  ille 
ad  idem  fuerit  tardior,  ut  dicitur  in  4.a  adnotatione  ex  primis  uiginti 
iam  dictis.  Unde  colligi  potest  quod  Pater  noster  etiam  uoluerit  quod, 
post  assecutionem  huius  finis,  nemo  amplius  detineatur  in  exercitiis 
primae  hebdomadae,  sed  post  confessionem  factam  et  perceptam  com- 
munionem  transiret  ad  secundam  hebdomadam,  in  qua,  cum  recenti 
sensu  compunctionis  peccatorum  obtento,  imitationem  uitae  Christi  fer- 
uenter  aggrediatur.  Et  mérito  quidem;  nam  eradicatis  per  contritionem 
in  agro  cordis  nostri  spinis  peccatorum,  bonum  semen  uirtutum  ad 
exemplum  uitae  Christi  faciendum  est.  Tándem  non  uideo  quomodo  isti 
Patres  cum  suis  uiginti  meditationibus  in  prima  hebdómada  haec  omnia 
ad  praedictum  modum  Patris  Ignatii  obseruare  possint. 

[17].  Item,  aliqui  forsan  hanc  primam  hebdomadam  contemnunt  tan- 
quam  rem  facilem  et  nostris  non  necessariam,  qui  iam  peccata  relique- 
runt  et  de  illis  confessi  sunt;  sed  hac  ratione  nec  uiris  bonis  secularibus 
tradenda  esset  a,  qui  etiam  idem  fecerunt  atque  nostri;  ergo  solum  illis 
conueniret,  et  danda  esset  b  his,  qui  sunt  in  statu  peccati,  ut  per 
exercitia,  quae  in  ea  continentur,  ad  Dominum  conuertantur,  et  postea 
peccata  confiterentur.  Verum  hoc  est  manifesté  falsum,  ut  constat  ex 
usu  ipso,  et  libro  exercitiorum,  et  ex  constitutionibus,  nec  alia  pro- 
batione  indiget  c;  et  exercitia  Patris  nostri  ómnibus  hominibus  tradi 
possunt,  ac  potissimum  nostris,  ut  antea  in  initio  dictum  est.  In  prima 
uero  hebdómada  precipue  quaerendum  est  ut  consequamur  contritio- 
nem, dolorem  et  lacrimas  de  peccatis  propriis,  ut  in  quarta  adnotatione 
ex  uiginti  primis  libri  exercitiorum,  et  in  multis  aliis  locis  dicitur,  hoc 
est,  per  illius  exercitia  mouere  et  excitare  uoluntatem  nostram  ad  obti- 
nendum  cum  Dei  gratia  praedictum  sensibilem  dolorem  et  lacrimas  ex 
compunctione  cordis:  et  peruenire  ad  hunc  sensum  doloris  non  est  res 
facilis,  cum  multa  bona  intelligamus,  quae  in  opere  et  executione  non 
sentimus;  aliud  est  enim  intelligere  et  aliud  est  sapere,  ut  quidam  ait; 
sed  potius  haec  res  magna  et  profundissima  est;  nam  haec  compunctio 
multos  gradus  habet,  et  iuxta  uniuscuiusque  dispositionem  plures  uel 
pauciores  obtineri,  et  fructus  maiores  uel  minores  percipi  possunt,  ita 
ut,  qui  maiorem  [vel  minorem]  d  diligentiam  ad  illam  assequendam 
adhibet,  plus  uel  minus  de  ea  accipiet.  Magnum  hunc  dolorem,  siue 
compunctionem  insignem,  sanctus  Arsenius  habuit,  qui  toto  tempore 
uitae  suae  pannum  habebat  propter  lacrimas  quae  crebro  ab  oculis  eius 


a  essent  ms. — b  essent  ms. — e  indigent  ms. — á  Haec  supplenda  essf,  ex  sequentibus 
intelligitur. 


Afologiae  Exkkci  tiokum  antiouak 


cadebant  Et  de  Patrc  nostro  Ignatio  dicebatur  quod  lacrimas  et 
deuotionem  in  manica  habebat;  ac  si  diccretur  quod  facilc  illi  erat 
lachrimas  et  deuotionem  habere.  Sancti  denique  hac  compunctione  et 
humilitate  cuín  magna  deuotione  et  feruore  orabant,  et  commoditates 
huius  uitae  respuebant,  ac  famem,  paupertatem  et  aduersa  multa  pro- 
pter  Christum  patiebantur.  Si  hunc  sensum  compunctionis  perfecte 
assequeremur,  non  essemus  ita  frigidi  et  tejjidi  in  obsequio  Dei  et 
obseruatione  nostri  instituti,  et  non  tantum  laboraremus  in  oppugnan- 
dis  nostris  passionibus,  sed  libentius  et  facilius  mortificantes  nosmet- 
ipsos  eas  uinceremus.  Haec  est  res  magni  momenti,  ad  quam,  si 
perfecte  nostro  modo  peruenire  uolumus,  exercitiis  primae  hebdomadae 
faciendis  diligenter  incumbamus,  cum  exacta  obseruatione  omnium  ad- 
ditionum  illius,  adhibitis  etiam  poenitentiis,  quantum  fieri  poterit,  iuxta 
decimam  additionem.  Antiquitus  nostri  multo  plures  huiusmodi  pe- 
nitentias  in  prima  hebdómada  faciebant,  ut  se  ad  consequendum  hunc 
dolorem  sensibilem  magis  disponerent  a,  quam  nunc  nos  facimus,  et 
hac  de  causa  exercitia  Patris  nostri,  experientia  teste,  non  tantum 
nobis  prosunt.  Pater  Ignatius  non  praecepit  in  exercitiis  has  penitentias 
exteriores  omnino  faciendas  esse,  quia  expedit  uoluntarie,  etnon  coacte, 
fieri;  sed  Ule  alioqui  ad  profectum  nostrum  ita  eas  explendas  esse  prae- 
scribit  atque  si  praeciperet;  ideo  decenter  inducendi  sunt,  qui  exercen- 
tur,  ad  eas  faciendas,  si  tamen  b  commode  fieri  possint.  Voluit  autem 
Pater  Ignatius  ut  ponamus,  quantum  in  nobis  est,  totum  conatum  nostrum 
ad  assequendum  hunc  sensibilem  dolorem  ac  compunctionem  per  media 
omnia  bono  modo  possibilia,  uidelicet  per  meditationes  et  additiones 
primae  hebdomadae,  in  quibus  continetur  exactissima  diligentia  et 
modus  ad  hunc  finem  inueniendum  et  assequendum:  igitur,  si  relin- 
quimus  obseruantiam  uel  unius  additionis,  iam  non  adhibemus  totum 
conatum  nostrum  nec  media  omnia  quae  possumus  ad  eum  assequen- 
dum; propterea  non  solum  additiones,  sed  etiam  adnotationes  omnes 
exercitiorum  exacte,  si  commode  fieri  possit,  obseruandae  sunt,  prae- 
sertim  si  sint  de  Societate,  quibus  exercitia  eo,  quo  procedunt,  ordine, 
atque  etiam  exacte  secundum  uniuscuiusque  dispositionem  [tradi  de- 
bent]  c  iuxta  regulam  28  magistri  nouitiorum,  et  uigesimam  adnota- 
tionem  libri  exercitiorum,  in  qua  dicitur  quod  ei  qui  fructum  spiri- 
tualem  consequi  optat  quam  possit  máximum,  tradenda  sunt  omnia 


a  disponerentur  ms. — b  Ita  videtur  legendum  pro  tum,  quod  est  ¡n  apographo. — c  Haec 
aut  simt/ia  supplendu  esse  patet  ex  coutextu. 


1  liOxotTávuxTo;  t¡v  ó  Ayioc,  irpo)r¿cov  áóvváa);  T¿  í;póv  £xeívovi  Sáxpuov  o).ov  yap  tóv 
Xfóvov  Trie  t,wr¡-  aOiou  xa6£?ó¡xEvo?  ei;  tó  kpyóyupov,  páxo;  e¡xev  ^v  TV  xó).i«¡j  [Acta 
SS.  TrÓAiru)]  x*plv  T<ü>v  5ax¡>0o>v  xüv  tutttóvtüiv  áuó  xüv  óqp6a>.(i£jv  aÜToü.  Ita  de  S.  Arsenio 
Magno,  eremita  (circa  354-449)  narrat  S.  Theodorus  Studita  (y  826)  in  ejus  Vita  (Acta 
Sancionan  Julii,  t.  1Y,  p.  623). 


MONUMENTA  IGNATIANA 


exercitia  eo  quo  procedunt  ordine;  quod  máxime  nostris  conuenit,  qui 
hunc  fructum  máxime  prae  aliis  ualde  desiderare  debent.  In  18.a  et  19.a 
adnotatione  eiusdem  libri  ponuntur  alii  modi  exercitia  faciendi  iuxta 
uarias  dispositiones  hominum,  ut  unusquisque  suum  gradum  compun- 
ctionis  assequi  possit;  qui  uero  de  Societate  sunt  conari  debent  ad 
gradum  illius  quam  possint  máximum  ob  maiorem  gloriam  Dei  per- 
uenire.  Et  quia  sensus  iste  compunctionis  et  deuotio  quotidianis  oc- 
cupationibus  a  suo  feruore  solet  remitti,  expediret  aliquando  intra 
annum  per  aliquot  dies  exercitia  repetere,  adhibendo  praedictum 
conatum,  ut  non  solum  remissum  feruorem  adducamus,  sed  etiam 
nouum  adquirere  possimus. 

[17].  Quod  dictum  est  de  exercitiis  primae  hebdomadae  circa  suum 
finem,  etiam  de  exercitiis  et  additionibus  reliquarum  hebdomadarum 
circa  suos  fines  et  suo  modo  intelligendum  est,  ut  iuxta  librum  exercitio- 
rum  omnia  fiant  et  exacte  obseruentur;  sed  postquam  iam  semel  pern- 
eta fuerit  prima  hebdómada,  si  reliquae  post  longum  tractum  temporis 
sint  de  nouo  faciendae  siue  repetendae,  a  meditationibus  primae  he- 
bdomadae, saltem  per  unum  aut  paucos  dies,  inchoandum  uidetur,  nam 
oratio  humiliantis  se  coelos  penetrabit  '.  Tándem  uidetur  quod  isti 
Patres  in  his  manifesté  decepti  fuerint,  cum  in  sua  censura  de  exercitiis 
Patris  nostri  Ignatii  asserant  illa  ut  plurimum  uniuersalia  esse,  et  ap- 
plicata  communiter  secularibus  qui  sunt  in  peccato,  aut  etc.,  ut  in 
principio  diximus. 

[18].  Item  isti  Patres  dicunt:  in  uita  illuminatiua  Pater  Ignatius  mi- 
rabili  artificio  disponit  animam  secularem  ad  reformationem  interiorem, 
incipiendo  a  regno  Christi.  Si  itaque  illorum  iudicio  non  solum  prima 
hebdómada  comuniter  facta  est  pro  secularibus,  sed  etiam  et  secunda, 
cum  in  hac  dicant  Patrem  Ignatium  in  uia  illuminatiua  ad  interiorem 
reformationem  animam  secularem  disponere,  quasi  uia  illuminatiua 
propter  puritatem  cordis  quam  requirit,  non  magis  pertineat  ad  reli- 
giosos quam  ad  seculares;  sed  simpliciter  dicendum  quod  non  solum 
hic  disponitur  anima  secularis,  sed  etiam  religiosa;  et  Pater  Ignatius  a 
hanc  meditationem  de  regno  Christi  posuit  in  principio  secundae  he- 
bdomadae tanquam  fundamentum  omnium  meditationum  uitae  Christi, 
ut  per  eam  ad  eius  imitationem  in  uniuersum  excitemur,  tam  seculares 
quam  religiosi,  tam  qui  facturi  sunt  b  electionem  quam  ii  qui  eam  non 
sint  c  facturi;  nam  omnes  cum  magna  indifferentia  suae  uoluntatis  ad 
omnia,  quae  Deus  uoluerit,  et  cum  ingenti  desiderio  attingendi  id  quod 
perfectius  et  gratius  illi  fuerit,  meditari  uitam  Christi  debent,  faciendo 
iuxta  uniuscuiusque  dispositionem  quod  melius  et  conformius  uitae 

a  Patrem  Ignatium  ms.  perperam. — h  Vide  annotationem  srq. — c  Aut  hoe  loco  legendum 
est  sunt,  aut  paulo  ante  sint. 


•    Cf.  Eccli.  XXXV,  21. 


Al'OLOGIAK  EXERCLTIORUM  ANTIQUAK 


695 


Christi  fuerit,  siue  eligendo  statum  uocationis,  siue  aggrediendo  alia 
bona  opera  ad  maiorem  Dei  gloriani;  et  ita  ómnibus  suo  modo  haec 
exercitia  uitae  Christi  possunt  conuenire,  nec  restringenda  sunt  ad  dis- 
ponendum  praecipue  seculares  in  uia  illuminatiua,  quae  alioqui  magis 
conuenit,  ut  dictum  est,  religiosis,  qui  comuniter  passiones  magis  do- 
mitas  habent  et  animum  magis  a  uitiis  purgatum,  ut  Christi  uitam  per 
haec  exercitia  perfectius  et  melius  contemplan  ac  imitari  possint. 

[20].  Item,  isti  Patres  fingunt  nescio  quas  electiones  pro  nostris,  non 
admodum  solidas  nec  bene  fundatas,  et  extra  mentem  Patris  nostri 
Ignatii;  nam  in  primis  ea,  quae  ad  electiones  pertinent,  non  sunt  tra- 
denda  nostris,  iuxta  regulam  28  magistri  nouitiorum,  quia  clarum  est 
quod  de  nouo  non  debent  eligere  statum  nec  reuocare  in  dubium  suam 
uocationem;  ñeque  etiam  de  aliis  rebus  electionem  faceré  possunt,  nam 
nos  iam  elegimus  nostrum  institutum,  et  iuxta  illud  constitutiones  et 
regulas,  et  in  ómnibus  obedientian  seruare  debemus,  et  sine  ulla  noua 
electione  hoc,  quod  elegimus,  faceré  tenemur.  Et  Pater  noster  Ignatius, 
in  libro  exercitiorum,  in  primo  puncto  introductionis  ad  electionem, 
dicit:  res  omnes,  quae  sub  electione  cadunt,  necessario  bonae  esse  de- 
bent, aut  certe  non  malae;  et  in  2°  puncto  primi  modi  faciendi  electio- 
nem etiam  dicit  quod  eligens  debet  in  medio  quodam  equilibrio  subsi- 
stere,  paratus  et  indifferens  ad  utramque  partem  ferri:  nos  igitur,  qui 
elegimus  seruare  nostrum  institutum,  non  possumus  esse  indifferentes 
ad  illud  seruandum  uel  non  seruandum,  quia  non  seruare  illud  malum 
est,  et  non  debemus  esse  indifferentes  ad  malum,  sed  simpliciter  ser- 
uare tenemur  id  quod  elegimus;  et  in  2°  puncto  2.di  modi  eligendi  dici- 
tur  quid  eligens  de  huiusmodi  electione  amicissimo  homini  esset  con- 
sulturus:  manifestum  est  quod  hoc  non  competat  nostris;  nam  si  iste 
amicissimus  esset  de  Societate,  teneretur  eligens,  non  solum  consulere 
sed  sine  ullo  dubio  ei  dicere  ut  seruaret  suas  regulas  et  institutum  quod 
professus  est.  Itaque  quae  ad  electiones  spectant  nostris  tradenda  non 
sunt,  nam  nullo  modo  eis  conueniunt,  nisi  essent  alioqui  superiores,  qui 
iuxta  commissionem  eis  datam,  in  rebus  dubiis  aliquando  iis  modis  eli- 
gendi uti  possunt  iuxta  decimam  sextam  regulam  prouincialis:  et  idem 
etiam  aliquis  particularis  de  Societate  faceré  potest  in  iis,  quae  ei  a  suo 
superiore  relicta  uel  commissa  fuerint.  Et  quamuis  Pater  Ignatius  in 
ultima  adnotatione  2.ae  hebdomadae  agat  de  reformatione  status  ali- 
quorum,  qui  noluerunt  notabilem  aliam  electionem  faceré,  et  quod  iis 
etiam  possint  applicari  hi  modi  eligendi:  nihilominus  a  electiones,  quae 
hic  occurrunt,  semper  etiam  fiunt  inter  res  bonas,  uel  non  malas,  uerbi 
gratia,  praelatus  aliquis  de  reformatione  domus  suae  cogitans,  inter 
modos  quos  se  habere  amplam  familiam  uel  minus  amplam  aequum  b 


»    nihilhominus  ms.— b  egum  nts. 


696 


Moxumknta  Ignatiana 


esse'  existimat,  í  1  lis  adhibet  1  has  rationes  eligendi  ad  hoc,  ut  ipse  eligat 
id  quod  melius  est  el  gratius  Deo  fuerit;  et  sic  in  aliis  eiusmodi  rebus 
reformandis  fieri  potest.  Si  aliquis  uero  a  malis  se  reformare  uult,  non 
indiget  iis  modis  eligendi,  quia  ei  iam  constat  quod  contraria  bona 
debet  a  eligere;  indiget  potius  meditationibus,  ut  per  eas  ille  excitetur 
ad  penitentiam,  et  ad  amorem  ac  imitationem  Christi,  ut  sic  relinquat 
quod  malum  est  et  faciat  bonum.  Denique  sic  agendum  et  loquendum 
est  de  electionibus  iuxta  nostrum  institutum,  nec  aliae  impropriae  ele- 
ctiones  ab  unoquoque  in  Societate  introducendae  sunt,  quae  alioqui 
confundunt,  et  excrescere  in  infinitum  possent. 

[21].  Item,  etsi  quae  ad  electionem  spectant  nobis  tradendanon  sint, 
nihilominus  meditationes  uitae  Christi  (quod  potissimum  est  in  secunda 
hebdómada)  et  aliqua  alia,  quae  ad  eos,  qui  faciunt  electionem,  etiam 
pertinent,  nostris  dari  possunt,  quia  ómnibus  conueniunt;  et  hoc  ita  fieri 
nihil  obstat;  et  antiquus  usus  tradendi  exercitia  id  ipsum  confirmat:  ut 
meditado  de  regno  Christi,  qua  in  uniuersum  ad  imitationem  uitae 
Christi  omnes  excitamur,  de  qua  in  alio  superiori  paragrapho  dictum 
est;  et  meditatio  de  duobus  uexillis,  qua  etiam  excitentur  nostri  ad 
seruiendum  Christo  sub  eius  uexillo,  et  ut  faciant  sibi  ánimos  ad  ample- 
ctendas  egregias  uirtutes,  quas  Dominus  docet,  et  ad  fugienda  uitia,  ad 
quae  demon  instigat;  et  considerado  illa  de  tribus  modis  humilitatis,  ut 
etiam,  quae  perféctiora  sunt,  nostri  intelligentes,  ea  magis  desideremus 
et  efficacius  a  Domino  petamus:  reliqua  uero  quae  ad  electiones  perti- 
nent, quia  non  ad  nos,  sed  solum  ad  electionem  faciendam  spectant, 
iuxta  nostrum  institutum  non  sunt  tradenda  nostris,  ut  in  praecedenti 
paragrapho  diximus  *. 

[22].  Item,  in  secunda  hebdómada  tradenda  sunt  dúo  misteria  uitae 
Christi  quotidie  meditanda,  et  tempore  electionis  potest  dari  unum 
tantum,  iuxta  ordinem  Patris  nostri  Ignatii:  meditationes  uero  horum 
Patrum  non  possunt  simul  cum  illis  misteriis  contemplan,  quia  fere 
semper  uariant,  et  diuersa  sunt  ab  illis,  cum  non  ad  eandem  rem  perti- 
ncant,  nec  tot  ac  tanta  etiam  uariis  temporibus  eodem  die  possunt  me- 


■'    debent  ms. 


1  Locus  obscunis  intelligi  forte  ita  potest:  Praelatus  ille,  faciens  electionem  ínter 
modos  quos  existimat,  aequum  esse  se  habere  amplam  familiam  vel  minus  amplam; 
¡llis  modis  adhibet  has  rationes  etc. 

1  Status  electio  facienda  certe  non  est  alumnis  Societatis  ñeque  aliis  quibuscun- 
que,  qui  religiosam  vitam  amplexi  jam  sint,  dummodo  tamen  illud  vitae  genus  «debite 
et  ordinate»  seu  iis  de  causis  elertum  sit,  quae  «carnis  et  mundi  nihil  habeant»  ut 
dicit  S.  Ignatius,  supra,  pp.  376,  378.  Nihilominus  Exercitiorum  doctrina  de  electioneac 
de  vitae  emendatione.  quorum  debet  esse  usus  frequentissimus,  reliqua  omnia  quae  in 
secunda  hebdomade  traduntur,  ómnibus  utilissima  sunt,  ac  proinde  in  omnium  usum 
adhiberi  possunt  ac  debent.  Cf.  Di.  c.  X,  nn.  7-9  et  13,  et  c.  XXXIV,  n.  3;  item  Ro.  annot. 
83,  p.  110  ed.  4.3c  rom.  Vide  supra,  p.  356,  annot.  2. 


Apologías  Exkrcitiorum  ¡untiquae 


697 


ditari;  incipiunt  enim  i  1 1  i  a  meditatione  regni  Christi,  et  ab  eius  incarna- 
tionc  ac  natiuitate;  deinde  non  tradnnt  alia  Christi  misteria  meditanda, 
saltem  in  cathalogo  suo  exercitiorum  de  illis  non  fit  mentio,  sed  dantur 
meditationes  aliae  ab  eis  confectae.  Si  igitur  exercitia  Patris  Ignatii 
relinquntur  ant  mutantur,  quomodo  possunt  hae  meditationes,  quas 
ipse  non  fecit,  dici  exercitia  einsdem  Patris?  Numeraui,  ni  fallor,  uiginti 
octo  meditationes  horum  Patrum  in  secunda  hebdómada,  quae  uix 
multis  mensibus  possunt  contemplan,  presertim  si  intermisceantur 
misteria  uitae  Christi  meditanda,  nana  tanta  ac  tam  uaria,  nisi  multo 
tempore  non  possunt  ab  intellectu  nostro  penetran  et  a  uoluntate 
amplecti.  Sed  multum  hi  Patres  aberrant  ab  scopo  et  uia  Patris  nostri 
Ignatii,  qui,  a  Spiritu  Sancto  edoctus,  tempus  exercitiorum  per  quatuor 
hebdómadas  aut  circiter  limitauit,  singulis  suos  fines  constituens.  In 
exercitiis  secundae  hebdomadae,  de  qua  agimus,  finis  est  ut  curemus 
mouere  affectum  nostrum  et  uoluntatem  in  Deum  per  meditationes 
uitae  Christi,  ut  ardentius  illum  amemus  et  studiosius  imitemur.  Et  ad 
hoc,  quantum  in  nobis  est,  per  unam  hebdomadam  paulo  plus  minus 
totum  conatum  nostrum  adhibere  debemus,  diligenter  obseruando 
etiam  eius  additiones.  Aliqui  tamen  sunt  tardiores  uel  promptiores  ad 
hunc  finem  assequendum,  iuxta  quartam  adnotationem  ex  primis  ui- 
ginti, ita  ut,  experientia  teste,  si  quis  tempus  sibi  conueniens  transeat, 
saepe  se  non  ita  feruentem  et  deuotum  atque  antea  in  elapsa  septimana 
sentiat.  Et  forsan  hoc  accidit  quia  a  praedicto  conatu  ac  diligentia  iam 
ille  cessauit  defessus,  uel  tedio  aliquo  affectus,  aut  alia  de  causa.  Hoc 
autem  certum  est,  quod  aliqua  iuxta  rationem  a  Pater  Ignatius  uoluit  ac 
constituit  ut  per  hebdomadam  unam  tantum  haec  misteria  uitae  Christi, 
tempore  exercitiorum  durante,  meditaremur;  cum  alioqui  meditationes 
misteriorum  uitae  Christi  per  annum,  et  etiam  per  spatium  totius  uitae 
nostrae,  contemplan  possimus.  Ad  haec,  quantum  assequor,  responderi 
potest  1,  quod  Pater  Ignatius  per  haec  exercitia  2.ae  hebdomadae  exa- 
ctissime  facta  intendebat  inflammare  uoluntatem  nostram  ad  Christum 
et  ad  eius  imitationem;  et  quia  iuxta  imbecillitatem  nostrarum  uirium, 
ultra  hebdomadam  adhibere  máximum  hunc  conatum  erat  difficile, 
uoluit  hunc  terminum  unius  hebdomadae  constituere.  Et  similis  ratio 
dari  potest  de  reliquis  hebdomadis  exercitiorum  in  ordine  ad  suos  fines: 
postea  uero,  cum  animus  Dei  amore  fuerit  accensus,  facile  multa  opera 
bona,  etiam  difficillima,  feruenter  aggredi  et  perficere  potest;  et  ideo 
exercitiorum  tempore  non  est  opus  descenderé  ad  considerationes 
multarum  uirtutum  et  regularum,  ut  isti  Patres  faciunt;  nam  si  uera  de- 

a    Sic  ms.,  forte  pro  aliqua  justa  ratione. 

1  Sibi  objecit  auctor:  quare  spatio  unius  hebdomadis  secundam  hebdomadem  cou- 
cludimus,  cum  alii,  aliis  tardiores  sint  in  inveniendo  id  quod  quaerunt?  Respondet:  quia 
conatum  illum  nemo  fere  diutius  sustineat. 


6g8 


MONU  MENTA  IGNATIANA 


uotio  praedicta  hominem  possideat,  non  solum  haec,  sed  et  alia  multo 
maiora  paratus  erit  faceré.  Haec  enim  omnia  eminenter  in  illa  gratia 
et  dono  deuotionis  continentur;  et  hac  bona  dispositione  homo  affectus 
exercitiis  praelibatis,  reliquo  uitae  empore  facilius  et  deuotius  pot- 
erit  rebus  spiritualibus  uacare,  et  ad  res  huiusmodi  particulares  iuxta 
formam  exercitiorum  descenderé,  et  feruenter  eas  considerare  et  opere 
exercere,  et  de  uirtute  in  uirtutem  cum  Dei  gratia  ascenderé.  Hoc  autem 
breui  exercitiorum  tempore  haec  et  alia  commode  fieri  non  possunt; 
imo  et  Pater  noster  Ignatius,  qui  in  hac  secunda  hebdómada  tradidit 
considerandas  meditationes  uitae  Christi  ómnibus  commodissimas  et  ut 
tales  ab  ipso  selectas,  nihilominus  statuit  ut  per  hebdomadam  unam 
tantum  fierent  et  durarent,  ut  dictum  est.  Igitur  multo  minus  istae  aliae 
meditationes  particulares  eo  tempore  faciendae  sunt. 


Finís. 


IV 


MONITUM  DOCTORIS  ORTIZ  1 

Etiamsi  quis  in  contetnplationibus  et  excrcitiis  spiritualibus  multum  vcrsatus 
sit,  non  deberé  eum  de  difficilibus  t/ieologiae  quaestionibus  judicare,  nisi  stu- 
diis  theologiae  probé  sit  excultus. 

Exercitia  spiritualia  ex  exemplari  P.  N.  Ignatii  exscripta  a 

t 

IHS  b 

Documento  para  todas  conuersationes  y  modos  de  proceder  spi- 
rituales  c. — Con  mucha  humilldad  y  uigilantia  deuemos  enteramente 
guardar  por  fundamento  este  presente  documento  d,  para  alcangar  y 
caminar  con  toda  seguridad  por  el  camino  de  la  uerdad,  es  a  saber  ef 
que  ninguna  persona  que  no  sea  f  fundada  en  theología,  por  mucho 
que  aya  aprouechado  en  contemplationes  y  spirituales  exercitios,  no 
se  atreua,  ni  por  sí,  ni  disputando  con  otro,  determinar  s  difficultades  de 
la  sacra  theología,  mas  de  las  uerdades  que  por  la  traditión  de  la  Ygle- 
sia  todos  han  de  tener;  porque  si  esta  regla  eccede,  allende  de  que,  con 
falta  de  humilldad,  attentando  de  h  dar  la  tal  determinatión  peruierte 
la  orden  eclesiástica,  con  que  la  tal  determinatión  '  doctrinal  de  las  ta- 
les difficultades  está  i  comettida  a  las  personas  exercitadas  en  k  exámi- 


a  Manu  P.  Boero:  Hic  titulus  scriptus  est  manu  propria  P.  Natalis.  Titulus  Ule  et  no- 
tatio  haec  desiderantur  in  aliis  exemplis. — 1>  In  Vat.  et  in  altero  Cod.,  Exercit.  S.  P.  apogr, 
quem  vocabimus  Rom.,  loco  praecedentiumlegitur  IHS.  Breuiter  en  vulgar  todos  complidos 
los  Exercicios  spirituales,  por  los  quales  el  christiano,  exercitándose  en  ellos,  en  breue 
tiempo  uerná  en  perfecto  conoscimiento  de  su  Criador,  hasta  las  annotaciones  últimas. 
Hic  titulus  est  etiam  in  Cod.  Domenici,  sed post  monitum  doctoris  Ortiz. — c  In  Vat.  scripsit 
Natalis  ad  marg.:  Está  en  el  principio  de  los  Exercicios  notados  de  N.  P.  Ignatio.  In 
exemplo  manu  S.  Ignatii  recognito  et  emendato,  quod  atino  igo8  est  arte  phototypica  editum, 
haec  non  inveniuntur;  unde  aut  ex  eo  avulsum  est,  aut  Natalis  aliud  vidit  exemplum  etiam 
manu  S.  Ignatii  castigatum,  id  quod  est  multo  verisimilius .  Cf.  Proleg.,  c.  IV,  art.  I,  §  I, 
rupra,  pp.  /jg-/^2.~-á  auiso  Rom.  et  Do. — e  uerdad.  s.  Rom.,  Vat.,  Do. — {  sea  muy  Rom. 
et  Do. — g  mirar  Rom.  et  Do. — h  a  tentado  Rom.,  Vat.,  Do.—  '¡  Desunt  superiora  9  w.  in 
Rom.  et  Do.;  in  Vat.  verbum  tal. — j  que  está  Rom.,  Do. — k  COn  Rom.,  Do. 


1  Ex  apographo,  in  códice  Instit.  221,  f.  4.  Exempla  hujus  monumenti  exhibent 
etiam  cod.  Vatic.  I,  ff.  isgv-ióor;  Exercit.  S.  P.  apogr.;  Cod.  Domenici. 


MONUMENTA  IGNATIANA 


nes  scolásticos  por  las  vniuersidades,  las  quales  de  parte  de  la  santa 
sede  apostólica,  en  testimonio  de  la  prouada  sufñcientia  de  las  tales  per- 
sonas les  da  insignias  a  de  grados;  el  tal  attreuimiento  y  presomptión  es 
tentar  a  Dios,  attribuiéndose  la  persona  sufñcientia  y  facultad  de  de- 
terminar por  sí  solo  la  tal  diffícil  qüestión,  dexando  los  medios  de  los 
letrados  y  mayores,  que  están  de  Dios  ordenados  para  ello.  Y  por  tanto 
se  ha  de  euitar  con  mucho  cuydado  la  tal  determinatión,  como  temeri- 
dad que  puede  ser  occasión  de  muchos  errores,  así  por  los  engaños  del 
enemigo  de  la  naturaleza  humana,  que  b  transfigurándose  in  angelo  de 
luce  c  i  puede  engañar  al  d ánima  incauta,  dando  a  entender  una  cosa 
por  otra;  como  porque  e  aunque  entienda  y  quiera  la  tal  persona  dezir 
la  f  uerdad,  acontegerá  que  diga  falsedad,  y  con  ella  scandalize  en  la 
manera  de  hablar,  por  falta  de  los  términos  de  los  sanctos  doctores  y 
de  la  scuela  de  e  theología,  cuia  forma  de  hablar  se  ha  de  guardar.  Y 
lo  mismo  amonesta  el  señor  Sto.  h  Clemente  al  fin  de  la  quinta  y  pos- 
trera epístola,  cuio  mandamiento  se  canoniza  en  el  Decreto,  en  la  dis- 
tinctión  37,  en  el  '  capítulo  Relatum  -.  Y  quanto  al  predicar  confirma 
lo  mismo  Innocentio  III  en  el  capítulo  «cum  ex  injuncto  de  hereticis» '. 


a  insignios  wjvensignas  Rom.,  Do. — b  natura  humana,  con  que  Rom.,  Do.:  natura  hu- 
mana, como  que  Vat. — c  en  ángel  de  luz  Rom.,  Vat.,  Do. — d  el  Rom..  Do. — e  Deestin 
Rom.  et  Do. — f  Deest  in  Rom.  et  Do. — g  de  la  Rom.  et  Do. — h  amonesta  S.  Rom.,  Vat., 
Do. — '  Desunt  superiora  2  vv.  in  Rom.  et  Do. 


1    Cf.ü  Cor.,  XI.  14. 

*  Significatur  caput  quoddam  epistolac  spuriae,  quae  primum  medio  fere  saeculo  IX 
cum  nomine  «epistolae  primae  S.  Clementis  I  papae»  a  Pseudoisidoro  in  Decretalium 
coflectione  prolata  est  (Migne,  P.  L.,  CXXX,  37-60).  Attamen  quae  in  capite  illo  dicuntur, 
iisdem  paene  verbis  proferuntur  in  Recognitiotiibus  dtmentinis  (1.  X,  n.  42,  Migne,  P.  G., 
].  1441-1442);  quae  etsi  ne  ipsae  quidem  S.  Clementis  sunt,  Pseudoisidoro  tamen  longe 
antiquiores  habendae.  Gratianus  caput  illud  (quod  incipit  « Relatum *)  cum  nomine  epi- 
stolae Clementis  I  in  suum  Decretum  sive  Corpus  canonum  ecclesiasticorum  retulit. 
(Corpus  Juris  canonicé  cap.  XIV,  Dist  XXXVII). 

3  Hae  litterae  exstant  in  Corpote  'Juris  canonici,  Decretalium  Gregorii  IX.  1.  Y,  ti- 
tulo VII,  de  haereticis,  c.  XII. 


V 

BIBLIOGRAPHIA  EXERCITIORUM  1 
Editiones  Exercitiorum  S.  Ignatii  HISPANICA  lingua 

1.  — 1615,  Romae. — 0,121  x  0,076.  —  Pag.  [1]:  «Exercicios  |  Spiri- 
tvales  |  del  B.  P.  |  Ignacio  |  de  Loyola  |  IHS  |  en  Roma  |  en  el  Colle- 
gio  Romano  de  la  Com  |  pañía  de  Iesvs  el  año  161 5.  |  Con  licencia  de 
los  Superiores.» — Pag.  [2]  pura.— Pag.  [3]:  «Anima  Christi». — Pag.  [4] 
pura.  — Pagg.  5-1 1:  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii». — 
Pagg.  12-13:  «Testimonia  eorum,  quibus  censura  Exercitiorum  est  com- 
missa». — Pagg.  14-16:  «A  mis  charísimos  Hermanos  de  la  Compañía  de 
Iesvs,  salud  en  el  Señor».  Est  epístola  P.  Bernardi  de  Angelis  data 
«Roma»,  die,  mense  et  anno  praetermissis. — Pagg.  17-210:  Textus 
Exercitiorum;  incipit  « Annotaciones  para  tomar»...,  desinit  «con  el 
amor  Diuino.  Finís». — Pagg. [21 1-220]:  «Indice  de  las  cosas  qve  se  con- 
tienen en  este  libro». 

In  pag.  38  sunt  lineae  illae  examinis  particularis;  sed  pro  lineis  bis 
septenis,  septem  diebus  hebdomadis  accommodatis,  quae  in  aliis  exem- 
plaribus  et  in  Autographo  sunt,  undecim  hic  exhibentur,  inter  se  aequa- 
liter  separatae. 

Exemplar  est  Matriti,  apud  editores  libelli  periodici  Monic?nenta  histó- 
rica S.  J. 

2.  — 1628,  Hispali. — 0,100x0,065.— F.  [ir]:  «►£<  |  Exercicios  |  espi- 
ritvales  |  del  S.  P.  |  Ignacio  |  de  Loyola  |  16  IHS  28.  |  En  Sevilla,  Im- 
presso  por  Francisco  de  Lyra». — F.  2:  «Anima  Christi». — FF.  3-6:  Lit- 
terae apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii». — FF.  7-8r:  «Testimonia»... — 
FF.  8V-9:  Epístola  P.  Bernardi  de  Angelis.— FF.  10-178  \sic pro  138]: 
Textus  Exercitiorum,  « Anotationes»... — FF.  [139-143]:  «Indice  de  las 
cosas»... 

Exemplar  est  in  collegio  loyolaeo  S.  J.,  in  Hispania. 

3.  — Exercicios...  Manila,  1665,  in  4°  (Ex  opere  Correctio?is  et  ad- 
ditions  a  la  Bibliothéque  de  la  Compagnie  de  Jésns. — Supplément  au 

1  Editiones  referimus  ordine  temporis.  Descriptioni  (in  qua  numeri  uncis  inclusi  pa- 
ginas indicant  non  signatas)  adjicimus,  cum  rariora  sunt  exemplaria,  locum  ubi  aliquod 
eorum  reperitur. — Varietas  quaedam  in  compluribus  editionibus  describendis  vitari  non 
po'uit,  cum  non  omnes  descriptiones  eodem  fonte  manaverint. 


J02 


MONUMENTA  ÍGNATIANA 


*Dc  Backer-Sommervogeh ,  par  Ernest-M.  Riviere,  S.I. — Second  fasci- 
cule,  Toulouse,  191 2,  col.  238. 

4. — 167 1,  Hispali  (Sevilla, inHispania). — 0,085  x°)°55>  mensura  tex- 
tus.  —  F.  [ir]:  « Exercicios  |  espirituales  |  de  San  |  Ignacio  de  |  Lo- 
yola:  |  Año  IHS  167 1.  |  En  Seuilla,  por  Tomé  de  |  Dios  Miranda». — 
F.  iv  purum.  —  F.  2r:  «Anima  Christi». — F.  2v  purum.— FF.  3-7r:  Litte- 
rae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii». — FF.  7r-8r:  «Testimonia»... — 
FF.  8v-ior:  Epístola  P.  Bernardi  de  Angelis. — FF.  iov-138:  Textus 
Exercitiorum,  «Anotaciones»... — FF.  [139-144]:  «Indice  de  las  cosas»... 

Exstat  Matriti  apud  editores  libelli  periodici  Razón  y  Fe. 

5.  — 1698,  Angelopoli  (Puebla  de  los  Ángeles,  México.— 
0,100x0,65. — Pag.  [1]:  «Exercicios  |  espirituales  |  de  |  San  |  Ignacio  | 
de  |  Loyola  j  Año  IHS  1698  |  En  el  Colegio  del  Espíritu  Santo». — 
Pag.  [II]  pura.  -Pag.  [III]:  «Anima  Christi».— Pag.  [IV]:  pura.— 
Pagg.  5-8:  Litterae  apost.  Pauli  III,  «Pastoralis  officii». —  Pagg.  8-10: 
«Testimonia» ...—Pagg.  11-13:  Epístola  P.  Bernardi  de  Angelis. — 
Pagg.  14-223:  Textus  Exercitiorum,  «Anotaciones»... — Pagg.  [224-231] 
«Indice  de  las  cosas»... 

N.  B.  Unicum  exemplum  hujus  editionis,  quod  vidimus,  ligatum  est 
una  cum  Regulis  Soc.  Jesu,  quamquam  haec  dúo  opera  diversam  pagi- 
narum  notationem  habent.  Magnitudo  tamen,  quae  eadem  omnino  est, 
typorum  genus,  charta,  etc.,  indicant  utrumque  opus  in  eadem  typo- 
graphia  editum  esse.  Jam  vero  in  prima  Regularum  pagina  haec  legun- 
tur:  «Reglas  |  de  la  |  Compañía  |  de  |  Jesús  |  Año  IHS  1698.  |  Con  li- 
cencia de  los  Superiores  en  la  Puebla,  en  el  Colegio  del  |  Espíritu 
Santo  por  los  Herede  |  ros  del  capitán  luán  de  Villa  |  Real.»  Urbs  «La 
Puebla»  est  «La  Puebla  de  los  Ángeles»  in  república  mexicana.  Unde 
ibidem  videtur  editio  haec  Exercitiorum  facta  esse. 

Exemplum  reperitur  Matriti,  in  domo  professa  S.  J. 

6.  — 1733,  Valentiae  (Valencia,  in  Hispania).  —  0,146  x  0,097. — 
«Exercicios  |  espirituales  |  de  S.  Ignacio  de  Loyola,  |  Fundador  de  la 
Compañía  |  de  Jesús.  |  Con  una  Introducción  antes  del  texto  |  del 
Santo,  conveniente  para  formar  el  |  devido  aprecio  de  estos  Exercicios 
y  |  la  idea  de  su  método  y  prác  j  tica  |  IHS  |  En  Valencia,  |  Por  Joseph 
Dolz,  Impressor,  Año  1733.  |  Con  licencia  de  los  Superiores». — 
Pagg.  I-II:  «Prólogo  al  lector».— Pagg.  III-XIV:  «Capítulo  I». — Litterae 
apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii». -  Litterae  apost.  Alexandri  VII  «Cum 
sicut  nobis». —  «Letras  de  la  Sagrada  Congregación  del  Concilio,  pu- 
blicadas con  autoridad  de  nuestro  Santísimo  Padre  Clemente  XII», 
30  Aug.  1732. — Pagg.  XV-XXXV:  «Capítulo  II.  Noticia  del  admirable 
libro  de  los  Exercicios  de  S.  Ignacio,  y  explicación  de  la  celestial  doc- 
trina y  método  que  contiene».— Pagg.  XXXV-LXXIII:  «Capítulo  III. 
Del  grande  aprecio  y  autoridad,  que  tienen  en  la  Santa  Iglesia  los  Exer- 
cicios de  San  Ignacio».  —Pagg.  LXXIV-XCII:  «Capítulo  IV.  Breve  ins- 


BiBLIOGRAPHIA  EXERCITIORUM 


703 


trucción  para  meditar,  recogida  del  mesmo  Libro  de  los  Exercicios  de 
S.  Ignacio».— Pagg.  XCIII-XCIV:  «Citas  de  los  lugares  de  los  Exerci- 
cios, de  donde  se  ha  formado  esta  Instrucción  para  meditar».— 
Pag.  XCIV:  «Anima  Christi».  Sequens  folium  exhibet  imaginem  B.  Vir- 
ginis  et  S.  Ignatii  scribentis.  Pagg.  i-i54:Textus  Exercitiorum;  «Ano- 
taciones»... Pag.  [155]:  «Indice  de  la  introducción».— Pagg.  [156-160]: 
«Indice  de  las  cosas»... 

In  pag.  19  figura  linearum  examinis  particularis  constat  decem  lineis 
simplicibus  et  undécima  duplici,  aulla  praeposita  littera.  Cf.  i.am  ed. 
hispanam. 

Exemplum  exstat  in  collegio  loyolaeo,  in  Hispania. 

N.  B.  Hanc  editionem  curavit  P.  Hieronymus  Julián,  S.  J.,  qui 
etiam  scripsit  commentarium  textui  exercitiorum  in  hac  editione  prae- 
positum.  Cf.  Uriarte,  Catálogo  razonado  de  obras  anónimas  y  seudó- 
nimas..., t.  I,  p.  285. 

7.  — 1/49,  Hispali  (Sevilla,  in  Hispania).  -0,148  x  0,100. — Pag.  [1]: 
|  Exercicios  |  Espirituales  |  del  B.  P.  |  Ignacio  |  de  Loyola  |  IHS  | 

Con  licencia:  |  En  Sevilla,  en  la  Imprenta  de  los  |  Recientes,  en  calle 
Génova».— Pag.  [2]:  «Anima  Christi».  — Fol.  3  \sic pro  pag.  3]-/:  Lit- 
terae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii». —  Pagg.  8-14:  «Literae  sacrae 
congregationis  Concilii,  auctoritate  SS.  D.  N.  Clementis  PP.  XII.  edita1 
de  Exercitiis  Spiritualibus  per  Ecclesiasticas  Personas  obeundis».  Ro- 
mae  30  Aug.  1732.  — Pagg.  15-16:  «Testimonia»... —  Pagg.  17-18:  Epí- 
stola P.  Bernardi  de  Angelis. — Pagg.  19-2 1:  Facultas  quam  facit  «El 
arzobispo  Coadministrador»  (hispalensis);  signat  vero  «Doct.  Miguel 
Joseph  de  Cossio,  secretario»,  in  Umbrete,  die  16  Septembris  1749;  ex 
quo  loco  et  sequenti  colligimus  tempus  hujus  editionis. — I'ag.  21:  «Li- 
cencia del  Sr.  Juez»;  Hispali  22  Septembris  1749. — Pagg.  22-28:  «Al 
lector»;  est  prologus  editoris. — Pagg.  29-189:  Textus  Exercitiorum, 
«Anotaciones»...  -  Pagg.  190-212:  Epístola  S.  Ignatii  de  perfectione 
religiosa  ad  conimbricenses,  data  Romae  die  7  Maji  1547,  hispano.— 
Pagg.  213-232:  Epistola  S.  Ignatii  de  obedientia,  ad  socios  lusitanos, 
data  Romae  26  Martii  1553,  hispane.  —Pagg.  233-235:  Epistola  S.  Igna- 
tii ad  P.  Miona  de  Exercitiis,  data  Venetiis  die  16  Novembris  1536, 
hispane. — Pagg.  [236-244]:  «Indice  de  las  cosas»... 
Exstat  in  collegio  bilbaensi  S.  J.  (Bilbao,  in  Hispania). 

8.  — Exercicios  spiritvales  de  nvestro  Padre  San  Ignacio.  Como  se 
hazen,  y  practican  en  las  Casas  de  la  Compañia  de  Jesús.  Con  Lizencia 
del  Ordinario  en  Manila,  año  de  1751.  In  12,  pp.  265.  (Ex  opere 
P.  E.  M.  Riviére,  S.  J.,  citato  supra,  n.  3). 

9.  — 1833,  Matriti.  — 0,133  X  °>°73- — Pag.  [I]:  «Ejercicios  |  Espiri- 
tuales |  de  |  S.  Ignacio  de  Loyola,  |  fundador  de  la  Compañía  de  Je- 
sús, |  En  su  texto  original,  con  una  intro  |  ducción  oportuna  para  su 
aprecio,  |  inteligencia  y  uso.  ¡  IHS  I  Madrid,  Imprenta  de  D.  M.  de 


7o4 


MONUMENTA  IGNATIANA 


Burgos,  |  1833.»— Pagg.  [III]-V:  Epístola  P.  Bernardi  de  Angelis. — 
Pag.  VI:  «Nota»,  de  hac  editione.— Pag.  [VII]-XXII:  «Capítulo  I>. 
Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii». — Litterae  apost.  Alexan- 
dri  VII  «Cum  sicut  nobis».  —  «Letras  de  la  sagrada  Congregación  del 
Concilio,  publicadas  con  autoridad  de  nuestro  santísimo  Padre  Cle- 
mente XII».— Pagg.  XXIII-XLIX:  «Capítulo  II.  Noticia  del  admirable 
libro  de  los  Ejercicios  de  San  Ignacio,  y  explicación  de  la  celestial 
doctrina  y  método  que  contiene». — Pagg.  L-CII:  «Capítulo  III.  Del 
grande  aprecio  y  autoridad  que  tienen  en  la  Santa  Iglesia  los  Ejercicios 
de  San  Ignacio». — Pagg.  CIII-CXXVII:  «Capítulo  IV.  Breve  instrucción 
para  meditar,  recogida  del  mismo  Libro  de  los  Ejercicios  de  San  Igna- 
cio».— Pagg.  CXXVIII-CXXX:  «Citas  de  los  lugares  de  los  Ejercicios, 
de  donde  se  ha  formado  esta  Instrucción  para  meditar».- — Pag.  CXXX: 
«Anima  Christi». — Pagg.  [i]-i/4:  Textus  Exercitiorum,  «Annotacio- 
nes»... — Pagg.  [i75]-i8i:  «Indice  de  las  cosas»... 

Exceptis  precibus  «Anima  Christi»,  omnia  sunt  lingua  hispánica 
expressa,  etiam  documenta  pontificia,  pagg.  VII-XXII. 

Reperitur  Matriti,  in  bibl.  Facaltatis  philosophiae  et  litterarum  et  in 
domo  professa  S.  J. 

10.  — 1837,  Romae.  — 0,128  X  0,082. — Pag.  [1]:  «S.  P.  |  Ignatii 
Loiolae  |  Exercitia  Spiritualia  |  textu  hispánico  ex  diligenti  |  cum  auto- 
grapho  collatione  ¡  restituto.  |  IIIS  |  Romae  |  apud  Salviucci,  |  1837.» 
Pag.  [2]:  Monitum  de  cura  adhibita  in  adornanda  hac  editione  (latine). 
Pagg.  3-4:  Epístola  P.  Bernardi  de  Angelis. — Pagg.  5-173:  Textus  Exer- 
citiorum, «Annotacioncs»... — Pag.  [174]:  Facultas  ut  typis  excudi 
possit. — Pag.  [175]:  «Errata  corrige». 

Exstat  Matriti  apud  editores  libelli  periodici  Monumento  histórica  S.  J. 

11.  — 1837,  Romae. — 0,1 16x0,080.— Pag.  [1]:  «Jesús  |  S.  P.  L. 
Exert.  \jic~\  Spirita  \_sic]  |  Textu  Hirpanico  [_sic\  ex  diligenti  cum  auto- 
grapo  \_sic~]  callatione  \jic\  restituto  |  Romae  aput  [sic~\  salvencci  [j/ic]». 

Omittimus  reliqua  describere,  quia  ex  solo  titulo  apparet,  fuisse 
ignarum  aliquem  hominem,  qui  editionem  praecedentem  iterare  furtim 
voluit.  Textus  tamen  hispanus  non  adeo  miserrime  corruptus  est,  ut 
titulus  Ule  latinus  indicare  videtur. 

Reperitur  in  collegio  loyolaeo,  in  Hispania. 

12.  — 1858,  Matriti.— 0,150  x  0,102. — Pag.  [1]:  «Exercicios  espiri- 
tuales».— Pag.  [3]:  «Exercicios  espirituales  ¡  de  |  San  Ignacio  de  Lo- 
yola  ]  fundador  |  de  la  Compañía  de  Jesús,  |  en  su  texto  original.  | 
Madrid: — 1858.  |  Imprenta  de  Tejado,  |  a  cargo  de  Francisco  de  Ro- 
bles. |  Leganitos  47».  — Pagg.  [S]-6:  Epístola  P.  Bernardi  de  Angelis. — 
Pag.  7:  «Anima  Christi». — Pagg.  8-151:  Textus  Exercitiorum,  «Annota- 
ciones»... — Pagg.  [i53]-i58:  «Indice». 

Septem  illis  j)aribus  linearum  examinis  particularis  singulae  prae- 
positae  sunt  litterae  hoc  ordine:  G,  F,  E,  D,  C,  B,  A. 


BlBLIOGRAPHIA  EXERCITIORUM 


/O5 


13.  — 18Ó7,  Manresae  (Manresa,  in  Hispania). — 0,150  x  0,100. — 
Pag.  [1]:  «Ejercicios  espirituales».— Pag.  [2]  pura. — Pag.  [3]:  «Ejerci- 
cios espirituales  |  de  |  S.  Ignacio  de  Loyola,  |  fundador  |  de  la  Compa- 
ñía de  Jesús,  !  tomados  del  texto  original  |  autógrafo  del  mismo  santo.  | 
Manresa: — 1867.  |  Imprenta  de  Pablo  Roca,  |  a  cargo  de  Luis  Roca. 
San  Miguel,  7». — Pag.  [4]:  Imago  S.  Ignatii. — Pagg.  5-6:  Epístola 
P.  Bernardi  de  Angelis. — Pag.  7:  «Anima  Christi». — Pagg.  8-1 51:  Textus 
Exercitiorum,  «Annotaciones»...  -  Pag.  [152]  pura. — Pagg-  Q 1 5 3 158: 
«Indice». 

In  domo  professa  valentina. 

14.  — 1877,  Barcinone  (Barcelona,  in  Hispania). — 0,140x0,090. — 
Pag.  [1]:  «Exercicios  espirituales».  Pag.  ["2]  pura. — Pag.  [3]:  «Exer- 
cicios  espirituales  |  de  |  San  Ignacio  de  Loyola,  |  fundador  l  de  la 
Compañía  de  Jesús.  |  En  su  texto  original  |  JHS  |  Barcelona.  |  Im- 
prenta de  Francisco  Rosal,  heredero  de  J.  Gorgas,  |  plaza  de  la  Lana,  | 
1877». — Pag.  [4]  pura. — Pagg.  (_5]-6:  Epístola  P.  Bernardi  de  Ange- 
lis.— Pag.  7:  «Oración  que  solía  repetir  San  Ignacio  en  sus  ejercicios» 
(«Anima  Christi»). — Pagg.  8-153:  Textus  Exercitiorum,  «Annotacio- 
nes»... — Pag.  [154]  pura.  Pagg.  [i55]-i6o:  «Indice». 

In  pag.  24  post  additiones  4  examinis  particularis  septem  paria 
linearum  sunt,  quorum  singulis  sua  littera  praeposita  est  hoc  ordine: 
G,  F,  E,  D,  C,  B,  A. 

15.  — 1880,  Manresae  (Manresa,  in  Hispania).  —  0,1 5 1  X  0,100. — 
Pag.  [1]:  «Ejercicios  espirituales». — Pag.  [2]  pura. — Pag.  [3]:  «Ejerci- 
cios espirituales  |  de  |  San  Ignacio  de  Loyola,  ¡  fundador  de  la  Compa- 
ñía de  Jesús,  1  tomados  |  del  texto  original  autógrafo  |  del  mismo 
Santo.  |  Segunda  edición,  |  IHS  |  Manresa:  |  Imprenta  y  Litografía  de 
Luis  Roca,  S.  Miguel,  15  |  1880». — Pag.  [4]:  Imago  S.  Ignatii  in  spe- 
lunca  manresana. — Pagg.  [5-6]:  Epístola  P.  Bernardi  de  Angejis.— 
Pag.  [7]:  «Oración...  Anima  Christi». — Pagg.  8-140:  Textus  Exercitio- 
rum, «Annotaciones»... —  Pagg  [141-144]:  «Indice». 

Septem  illis  paribus  linearum  examinis  particularis  litterae  prae- 
positae  sunt  eadem  prorsus  ratione  quae  servata  est  in  editione 
anni  1877. 

16.  — 1887,  Barcinone. —  0,138  x  0,090. — Pag.  [1]:  «Exercicios  espi- 
rituales».— Pag.  [3]:  «Exercicios  espirituales  |  de  |  San  Ignacio  de  Lo- 
yola |  fundador  |  de  la  Compañía  de  Jesús  |  en  su  texto  original  | 
IHS  ¡  Con  las  licencias  necesarias  I  Barcelona  ]  Imprenta  de  Francisco 
Rosal,  Hospital,  115,  |  1887».— Pagg.  [5]-7:  Epistola  P.  Bernardi  de 
Angelis. — Pag.  8:  «Anima  Christi». — Pagg.  9-202:  Textus  Exercitiorum, 
«Annotaciones»...  — Pagg.  [2033-208:  «Indice». 

Litterae  praepositae  lineis  figurae  examinis  particularis  in  pag.  30 
eaedem  sunt  atque  illae  quas  diximus  in  edd.  1858,  Matriti;  1877, 
Barcinone;  et  1880,  Manresae  factis. 

Mokcm.  Tgnat.  —  Sf.rtfs  II.  45 


;o6 


MONU MENTA  IGNATIAXA 


17. — 1892,  Barcinone.— 0,140  X  0,090. — Pag.  [I]:  «Exercicios  espi- 
rituales».—Pag.  [II]  pura. — Pag.  [III]:  «Exercicios  espirituales  |  de  | 
S.  Ignacio  de  Loyola  |  fundador  |  de  la  Compañía  de  Jesús  |  en  su 
texto  original  |  1HS  |  Con  las  licencias  necesarias  |  Barcelona  |  Im- 
prenta de  Francisco  Rosal,  Hospital,  115  ¡  1892». — Pag.  [IV]  pura. — 
Pagg.  [Y]-VII:  Epístola  P.  Bernardi  de  Angelis. — Pag.  VIII:  «Oración, 
que  solía  repetir  San  Ignacio  en  sus  Exercicios»  («Anima  Christi»).— 
Pagg.  [9]-204:  Textus  Exercitiorum,  «  Annotaciones»... — Pagg.  [205]- 
211:  «Indice». 

1S.  — 1899,  Matriti. — 0,141x0,082. — Pag.  [1]:  «Joyas del  cristiano. 
Colección  de  devociones,  meditaciones  y  lecturas  piadosas.  X». — 
Pág.  [4]:  Imago  diversa  in  diversis  exemplaribus. — Pag.  [5]:  «Exerci- 
cios espirituales  |  de  |  S.  Ignacio  de  Loyola  I  fundador  de  '  la  Com- 
pañía de  Jesús  |  En  su  texto  original  con  las  licencias  necesarias  |  Jhs  | 
Madrid  |  Saturnino  Calleja,  editor  |  Calle  de  Valencia  núm.  28  |  Mé- 
xico.— Herrero  hermanos  |  1899». — Pagg.  [7]- 10:  Epístola  P.  Bernardi 
de  Angelis.  —Pag.  [n]:  «Anima  Christi» . — Pag.  [i2]-2/4:  Textus  Exer- 
citiorum, « Annotationes»... — Pagg.  [275P282:  Index. 

19.  — 1900,  Barcinone.— 0,161  x  0,105.— Pag.  [1]:  «Ejercicios  espi- 
rituales |  de  |  San  Ignacio  de  Loyola». — Pag.  [3].  «Ejercicios  espiritua- 
les ¡  de  |  San  Ignacio  de  Loyola  |  fundador  |  de  la  Compañía  de 
Jesús  |  en  su  texto  original  |  Ihs  |  Con  las  licencias  necesarias  |  Barce- 
lona ¡  Imprenta  y  librería  de  Subirana  hermanos  |  Calle  de  la  Puertafe- 
rrisa,  número  14  |  1900». — Pagg.  [5]-8:  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pa- 
storalis  officii»,  31  Julii  1548,  hispanice. — Pagg.  8-9:  «Dictamen  délos 
censores». — Pag.  [10]:  «Indulgencia  plenaria  concedida  a  los  miembros 
de  la  Compañía  y  a  cuantas  personas  hicieren  durante  ocho  días  los 
ejercicios  espirituales  en  las  casas  o  colegios  de  la  misma  Compañía». — 
Pagg.  [ll]-i2:  Epístola  P.  Bernardi  de  Angelis.  —  Pag.  12.  «Anima 
Christi». — Pagg.  [  1 3]~97:  Textus  Exercitiorum,  « Annotaciones»... — ■ 
Pagg.  99-118:  «Plan  de  ejercicios  durante  ocho  días  de  retiro». — 
Pag.  [119]:  Approbatio  Vicarii  generalis  dioecesis  barcinonensis. — 
Pagg.  [i2l]-i24:  «Indice». 

20.  — 1900,  Barcinone. — 0,170  x  0,105. — «Concordancia  entre  la 
imitación  de  Cristo  y  los  Ejercicios  espirituales  de  San  Ignacio,  se- 
guida de  un  plan  razonado  de  los  Ejercicios  para  un  retiro  de  ocho 
días,  por  el  R.  P.  Mercier,  S.  J.  Versión  castellana  de  D.  Arturo  Mas- 
riera.  Con  aprobación  de  la  Autoridad  Eclesiástica.  Barcelona.  Subi- 
rana hermanos,  editores.  Calle  de  la  Puertaferrisa,  número  14.  1900». 

Versio  operis  P.  Mercier  paginis  464  continetur;  postea  vero,  appen- 
dicis  instar,  sequuntur  Exercitia  spiritualia  S.  Ignatii  in  hunc  modum: 

Pag.  [i*J  «Apéndice.  |  Ejercicios  espirituales  |  de  |  San  Ignacio  de 
Loyola». — Pagg.  [3*]-6*:  «Letras  apostólicas  de  SS.  el  Papa  Paulo  III»... 
(«Pastoralis  officii»). —Pagg.  [7*]-8*:  «Dictamen  de  los  censores». — 


BlHLIOGRAPHIA  ExKKCITIORUM 


707 


Pag.  [9*]:  «Indulgencia  plenaria  concedida  a  los  miembros  de  la  Com- 
pañía y  a  cuantas  personas  hicieren  durante  ocho  días  los  ejercicios 
espirituales  en  las  casas  o  colegios  de  la  misma  Compañía».  Comme- 
morantur  indulgentiae  concessae  ab  Alexandro  VII  (12  Octob.  1657), 
Benedicto  XIV  (15  Julii  1749,  29  Martii  1753,  16  Maji  1753)  et  Gre- 
gorio XVI  (22  Dec.  1832). — Pagg.  [ii*]-I2*:  Epístola  P.  Bernardi  de 
Angelis. — Pag.  12*:  «Anima  Christi». — Pagg.  [i3*]-97*:  Textus  Exer- 
citiorum,  « Annotaciones»... — Pagg.  [99*]-!  18*:  «Plan  de  Ejercicios  du- 
rante ocho  días  de  retiro».— Pagg.  [119*]- 122*:  «Indice  del  Apéndice», 
id  est  Index  Exercitiorum  etc. 

21.  —1904,  Caesaraugustae  (Zaragoza,  in  Hispania).— 0,170  X  0,110, 
«Manual  de  los  Ejercicios  Espirituales  de  San  Ignacio  de  Loyola,  Fun- 
dador de  la  Compañía  de  Jesús,  formado  según  las  obras  de  los  más 
celebrados  Comentadores  de  los  mismos  Ejercicios,  por  el  Padre  Jaime 
Gutiérrez,  de  la  misma  Compañía.  (Con  licencia  eclesiástica.)  Zaragoza. 
Tipografía  La  Editorial,  Coso  86.  1904». — Pagg.  XVIII-XIX:  Epistola 
P.  Bernardi  de  Angelis.  Pagg.  XX-XXI:  «Gracias  concedidas  por  la 
Santa  Sede  a  los  que  hacen  los  Ejercicios.»  Mentio  fit  Alexandri  VII, 
Benedicti  XIV  (15  Julii  1749,  29  Martii  1753,  16  Maji  1753);  et  ponitur 
latine  pars  litterarum  Sacrae  Congr.  Concilii  (30  Augusti  1732).  — 
Pagg.  XXI-XX1II:  Litteraé  latinae  Pii  X.  per  quas  conceditur  Patribus 
Soc.  Jesu,  ut  impertid  possint  benedictionem  apostolicam  iis  qui  exer- 
citia  spiritualia  peregerunt. —  Pagg.  XXIV-XXV:  Preces  «Anima 
Christi»,  quibus  adjungitur  hispano  sermone  cxplicatio  indulgentiarum 
a  Pió  IX  recitantibus  illas  preces  concessarum  die  9  Jannarii  1854. — 
Pagg.  [i]-244:  Textus  Exercitiorum  «Annotaciones»  etc.,  multis 
notationibus  infra  textum  illustratus. —  Pagg.  [24g]-[769]:  Commen- 
tarius  in  Exercitia. — Pagg.  [773]-78i:  «Indice  de  los  PZjercicios  espi- 
rituales». 

22.  —  1904,  Matriti  (Madrid,  in  Hispania). — 0,140x0,084.  — 
Pagg.  [1-4]  purae.  — Pag.  [5]:  «Biblioteca  del  Apostolado  de  la  pren- 
sa |  Exercicios  espirituales  |  de  |  San  Ignacio  de  Loyola  \  fundador  |  de 
la  Compañía  de  Jesús  I  En  su  texto  original.  |  JHS  |  Madrid  ¡  Biblioteca 
del  Apostolado  de  la  Prensa  |  14-Plaza  de  Santo  Domingo- 14  |  1904».-- 
Pag.  [6]:  «Con  las  licencias  necesarias  ¡  Tip.  del  Sagrado  Corazón,  Le- 
ganitos,  54,  Madrid».— Pagg.  [7]-9:  Epistola  P.  Bernardi  de  Angelis. — 
Pag.  [u]:  «Anima  Christi». — Pagg.  [133-240:  Textus  Exercitionim, 
«Annotaciones»... — Pagg.  [24i]-24Ó:  «Indice». 

23.  — Editio  phototypica. 

1908,  Romae. — 0,270  x  0,190. —  Pagg.  [1-11]  (omisso  f.  externo) 
purae.  —  Pag.  [III]:  «Ejercicios  espirituales».  —  Pag.  [IV]  pura.  — 
Pag.  [V]:  «Ejercicios  espirituales  j  de  |  S.  Ignacio  de  Loyola  |  funda- 
dor |  de  la  "Compañía  de  Jesús.  ¡  Reproducción  fototípica  |  del  origi- 
nal |  Roma  |  Stabilimento  Danesi  |  MCMVIII».  —  Pag.  [VI]  pura.  - 


7o8 


Mo  NU  MENTA  IGNATIANA 


Pagg-  [VII]- VIII:  «Al  lector...  La  Redacción  de  Monum.  Histor.  S.  J.» 
Pag.  IX:  «Descripción  del  manuscrito». — «Adiciones  y  enmiendas». — 
Pag.  [10]:  «Erratas»;  sunt  autem  haec  errata  in  ipso  códice  ms.,  cujus 
est  imago  phototypica  haec  editio. — Pag.  [XI]:  «Indice». — Pag.  XII 
pura. 

F.  ir.  incipiunt  imagines  phototypicae;  prima  est  partis  litterarum 
quarumdam  P.  Ribadeneirae. — F.  iv.  purum. — Sequitur  textus  Auto- 
graphi  Exercitiorum,  hispanice  scripti  in  ff.  1-63,  signatis  numeris  in 
marginibus  inferioribus;  in  superioribus  marginibus  signati  sunt  nume- 
ri  2-64;  nam  f.  1  est  pars  epistolae  Ribadeneirae. 

24.  — 1912,  Caesaraugustae  (Zaragoza,  in  Hispania). — «Manual  de  los 
Ejercicios»...  Est  operis  in  n.  21  descripti  nova  editio  «corregida  y  am- 
pliada por  el  autor»,  Zaragoza,  P.  Carra,  1912.  Dúo  volumina:  primum 
constat  paginis  XXXII-444;  secundum  paginis  477. — Exercitia  sunt  in 
vol.  I,  pp.  1-290. 

25.  —  191 5,  Londini  (London,  in  Anglia). — 0,220  x  0,140. — 
Pagg.  [I-II]  purae. — Pag.  [III]:  «The  spiritual  Exercises  |  spanish  and 
english».  —  Pag.  [IV]:  «Roehampton;  printed  by  John  Griffin». — 
Pag.  [V]:  «The  |  Spiritual  exercises  |  of  |  St.  Ignatius  Loyola  |  spa- 
nish and  english  |  With  a  continuous  commentary  |  by  |  Joseph  Ricka- 
by,  b.  J.  |  IHS  |  London  |  Burns  &  Oates,  limited  |  28,  Orchard  street, 
W.  I  191 5». — Pag.  [VI]:  Facultas  ut  «Imprimatur».— Pag.  VII:  «Sociis 
Jesu  |  Patribus  et  Fratribus  suis  |  D.  D.  D.  |  Senex  jubilatus  | 
MDCCCLXII-MCMXID.  — Pag.  [VIII]  pura.  — Pag.  [IX]:  «Edito- 
rial»...—Pag.  [X]  pura. —  Pagg.  [XI]-XII:  «Table  of  contents»...— 
Pagg.  [i]-23i:  Textus  Exercitiorum  in  binis  columnis,  hispanice  et 
anglice,  cum  multis  notationibus  ipsius  interpretis.  Exhibetur  textus 
ignatianus,  sed  (praemonito,  ut  par  erat,  lectore)  ordine  alio  ab  eo  qui 
est  in  opere  hispánico. — Pag.  [232]  pura. — Pagg.  [233]-234:  «Index  to 
the  notes». 

Est  in  residentia  S.  J.  matritensi. 


Editiones  Vulgatae  versionis  latinae  Exercitiorum  S.  Ignatii 

1.— 1548,  Romae.  — 0,157  X  0,108.  -  Pag.  [I]:  «Exercitia  |  spiritva- 
lia  |  JHS  |  M.D.XLVIII».— Pag.  [II]  pura.-Pagg.  1-6:  Litterae  apost. 
Pauli  III  «Pastoralis  officii». — Pagg.  7-8:  «Testimonia...  Magister  sacri 
palatii». — Pagg.  9-1 1:  «Quidam  de  Societate»... — Tagg.  12-226,  Textus 
Exercitiorum,  « Annotationes...  Romae  apud  Antonium  Bladum  j  XI. 
Septembris  |  M.D.XLVIII». 

Editio  plerumque  accurata;  caret  tamen  Índice,  et  exemplaria  ejus- 
dem  editionis  inter  se  interdum  discrepant;  quae  res  inde  nasci  potuit, 


BlIil.IOGRAPHIA  EXERCITIORUM 


quod  nonnulla  emendata  sint,  cuín  aliqua  exemplaria  prelo  educta 
jam  essent. 

Est  in  collegio  angiensi  S.  J.  (Enghien,  in  Belgio)  '. 

2.  — 1553,  Conimbricae  (Coimbra  in  Lusitania).  — 0,099  X  0,070.— 
Pag.  [i]:  «Exercitia  |  spiritvalia  |  JHS  |  Conimbricae  |  M.D.LIII».— 
Pag.  [2]  pura. — Pagg.  3-9:  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii>. 
Pagg.  10-11:  «Testimonia  eorum,  quibus  censura  Exercitiorum  est  com- 
missa». — Pagg.  12-14:  «Quidam  de  Societate»...—  Pagg.  1 5-238:  Textus 
Exercitiorum,  «Annotationes...  Laus  Deo». — Pag.  [239]:  «Conimbri-| 
cae,  ex  commissione  Re-  |  uerendi  Patris  M.  Ignatii,  |  Praepositi  ge- 
neralis  Socie  |  tatis  IESV,  per  loan  |  nem  Barrerium,  |  Regium  Typo- 
graphum.  |  M.D.LIII». 

Exstat  Matriti,  in  domo  professa  S.  J. 

3.  — 1563,  Viennae  (Vindobonae,  Wien  in  Austria). — 0,126  x  0,072. 
F.  [ir]:  «Exerci  |  tia  spiritva  |  lia:  R.  Admodvm  in  |  Christo  patre  no- 
stro,  M.  Ignatio  de  |  Loyola,  Societatis  Iesu  institu  |  tore  et  primo  Ge- 
nerali  |  Praeposito,  autore  \  JHS.  |  Viennae  |  Avstriae,  In  aedibus  Cae- 
sarei  |  collegii,  dictae  Societatis  |  anno  Domini  1563».  — FF.  2-5r: 
Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii». — FF.  5v-6v:  «Testimo- 
nia»...—  FF.  6v-8r:  «Quidam  de  Societate»... — FF.  8v-i4ir:  Textus 
Exercitiorum,  «Annotationes»... — FF.  I4iv-[i42r]:  «Errata».  —  F. 
[142V]:  «Impressvm  cvm  |  Legitima  licentia  die  |  JHS  |  XII.  Octo- 
bris  |  M.D.LXIII». 

Reperitur  Matriti,  in  bibl.  Facultatis  philosophiae  et  litterarum. 

4.  — 1574,  Burgis  (Burgos,  in  Hispania).— 0,115  X  0,070. — Pag.  [i]: 
«Exerci  |  tia  spiritva  |  lia:  R.  admodum  in  Christo  |  patre  nostro, 
M.  Ignatio  de  |  Loyola,  Societatis  Iesu  In  |  stitutore,  et  primo  gene- 
ra |  li  Praeposito  auctore  |  IHS  |  Bvrgis.  |  Apud  Philippum  Iuntam 
cum  |  licentia  superiorum  |  1574.»  — Pag.  [2]  pura. — Pagg.  3-1 1:  Lit- 
terae apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii». — Pagg.  12-14:  «Testimonia»... 
Pagg.  15-18:  «Quidam  de  Societate»... — Pagg.  19-280:  Textus  Exer- 
citiorum, «Annotationes»...  —  Pagg.  281-284:  «Regvlae  pere  [  grino- 
rum». — Liber  terminatur  nullo  addito  índice. 

Matriti,  apud  editores  libelli  periodici  Monumento,  histórica  S.  J. 

5.  — 1576,  Romae.  —  0,100  x  0,060. — Pag.  [1]:  «Exercitia  |  spiritva- 
lia |  Ignatii  de  Loyola  ¡  IHS  |  Cum  Facúltate  Superiorum.  |  Romae.  | 
In  Collegio  Societatis  Iesu  |  M.D.LXXVI  »  .  —  Pagg.  3-1 1 :  Litterae 
apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii». — Pagg.  12-14:  «Testimonia»...— 
Pagg.  15-18:  «Quidam  de  Societate»...  — Pagg.  19-280:  Textus  Exerci- 
tiorum, «Annotationes»... — Post  textum,  eadem  pagina  280,  notatio: 
«Quae  ab  aliis  impressis...  emendata  sunt». — Pagg.  [281-288]  Index. 

1  Xec  paginae  nec  folia  numeris  notata  sunt  in  hac  prima  editione;  distinguimus 
tamen  paginas  ope  numerorum,  quos  óptimo  consilio  in  earum  ima  parte  addiderunt 
editores  phototypicae  effigiei  hujus  editionis.  Vide  infra.  n.  54. 


MONUMENTA  ¡GNAT1AKA 


Textus  expressus  est  litteris  italicis;  litteris  communibus  tituli  me- 
ditationum  etc. 

Matriti,  in  domo  professa  S.  J. 

6.  — 1582,  Dilingae  (Dillingen  a.  1).,  in  Bavaria).— 0,099  X  0>'  ^7- — 
Pag.  [i]:  «Exercitia  |  spiritvalia  |  Ignatii  de  Loyola.  |  Cum  Facúltate 
Superiorum.  |  Dilingae  |  Excudebat  Ioannes  Mayer.  |  M.D.LXXXII.» — 
Pagg.  3-1 1:  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii».  —  Pagg.  12-14: 
«¡Testimonia»... — Pagg.  15-18:  «Quídam  de  Societate»... — Pagg.  19-279: 
Textus  Exercitiorum,  «  Annotationes»... —  Pagg-  [280-288]:  <Brevis 
index  eorum,  quae  hoc  libro  continentur». 

In  collegio  angiensi  S.  J.  (Enghien,  in  Belgio). 

7.  — 1583,  Vilnae  (Wilno,  Wilna,  in  Lithuania).— 0,095  X  0,065. 
Pag.  [1]:  «Exercitia  |  Spiritualia  |  Ignatii  de  Loyola  |  S.  J.  ¡  cum  facúl- 
tate superiorum  |  Vilnae  |  Anno  MDLXXXIII  » .  —  Pag.  2 :  «  Anima 
Christi».—  Dein  litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii».—  «Testimo- 
nia»...— Pagg.  15-20:  «Quídam  de  Societate»... — Pagg.  21-280:  Textus 
Exercitiorum.  — In  fine:  «Quae  ab  aliis  impressis  Exercitiorum  exem- 
plis  variant,  ex  utroque  nostro  exemplari  manuscripto,  in  mysteriis 
autem  vitae  Christi  etiam  ex  editione  Vulgata  emendata  sunt.  Laus 
Deo».  Sequuntur  3  folia,  quae  indicem  continent. 

Cracoviae  (Kracow,  Kracau,  in  Galicia)  in  bibl.  Jagellonica,  et  Leopoli 
(Lwow,  Lemberg,  in  Galicia)  in  bibl.  Ossolinea. 

8.  — 1586,  Duaci  (Douai,  Douay,  in  Gallia).  — 0,1 15  x  0,063.  «Exer- 
citia  |  spiritvalia  |  Ignatii  de  Loyola.  |  IHS  |  Cum  Facúltate  Superio- 
rum |  Dvaci,  |  Ex  officina  Ioannis  Bogardi.  I  M.  D.  LXXXVI».  — Pagg. 
3-1 1 :  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii».— Pagg.  12-14:*  Te- 
stimonia»...—Pagg.  15-18:  «Quídam  de  Societate»... — Pagg.  19-280: 
Textus  Exercitiorum,  « Annotationes»...  Pagg.  [281-285]:  «Brevis  index 
eorum,  quae  hoc  libro  continentur». 

In  collegio  angiensi  S.  J.  (Enghien,  in  Belgio). 

9.  —  1  587,  Hispali  (Sevilla,  in  Hispania). — 0,101  x  0,065.  — I'ag-  [']: 
«Exerci  |  tia  Spiritualia  |  R.  admodum  in  Christo  Patre  |  nostro  M. 
Ignatio  de  Loyola,  |  Societatis  IESV  Institutore,  |  et  primo  Generali 
praepo  |  sito,  auctore.  |  IHS  j  Hispali  |  Ex  officina  Andreae  Pcscionis, 
et  Ioannis  Leonis  cum  licentia  superiorum.  |  1 587.»  —  Pagg.  3-9:  Litterae 
apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii». — Pagg.  10-11:  «Testimonia»... 
Pagg.  12-15:  «Quídam  de  Societate». ..—Pagg.  15-218:  Textus  Exer- 
citiorum, «Annotationes»...  -  Pagg.  219-221:  «Regulae  peregrinorum». 
Pagg.  [222]:  Formula  votorum  Societatis  post  dúos  probationis  annos 
nuncupandorum. 

Matriti,  apud  editores  libelli  periodici  Monumento  histórica  S.  J. 

10.  — 1593,  Tolosae  (Toulouse,  in  Gallia),— 0,1 17  x  0,071.  —Pag. 
[1]:  «Exercitia  |  spiritualia  |  Ignatii  de  |  Loyola.  |  IHS  |  Cum  facúltate 
Superiorum.  |  Tolosae,  |  Ex  Typographia  sub  signo  |  nominis  Iesv. 


BlBLIOGRAPHIA  EXERCXTIORUAI 


/I  ' 


1 593 * • _  ^'aK-  L2J:  Oratio  ad  Christum:  «Anima  Christi».  Pagg.  3-8: 
Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii».  —  Pagg.  8-9:  «Testimo- 
nia»...—Pagg.  9  [sic  pro  io]-I2:  «Quídam  de  Societate »...— Pagg: 
12-179:  Textus  Exercitiorum  ,  «  Annotationes  »...  —  Pagg.  [180-182]. 
«Index».  — Pag.  [183]:  «Errata.  Corrige». 
In  collegio  angiensi  S.  J.  (Enghien,  in  Belgio). 

11.  — 1596,  Romae, — 0,110  x  0,074. — I>ag-  [T]:  «Exercitia  |  spiritva- 
lia  |  Ignatii  de  Loyola.  ¡  IHS  |  Cum  Facúltate  Superiorum.  |  Romae,  | 
in  collegio  Societatis  Iesu.  |  M.  D.  XCVI.» — Pag.  [2]:  Oratio  «Anima 
Christi.»  — Pagg.  3-9:  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii». — 
l'agg.  10-12:  «Testimonia»...— Pag.  13-16:  «Ouidam  de  Societate»... — 
Pag.  17-235:  Textus  Exercitiorum,  «Annotationes»...  — Pag.  236:  Nota- 
do: «Quae  ab  aliis  impressis...  emendata  sunt.» — Pagg.  237-254:  «Loca, 
quae  ex  diligenti  cum  hispánico  autographo  collatione  adnotata  sunt  in 
hac  postrema  editione.» — Pag.  [255-264]:  Index. 

N.  B.    Haec  prima  editio  est,  in  qua  positi  sunt  loci  a  Patribus  de- 
putatis  quintae  congregationis  generalis  emendad. 
In  collegio  loyolaeo,  in  Hispania. 

12.  — 1596,  Amacusae  (in  ínsula  Amakusa  Schima,  in  Japonia).— 
o,ioo><  0,070. — In  principio  addita  sunt  quatuor  folia  quorum  tria  prima 
sunt  pura;  in  f.  4V  haec  leguntur  typis  excusa:  «Natali  illvstriss.  D.  D. 
Ge  |  orgii  S.  R.  I.  Comitis  ab  Oppers  |  dorf  etc.  Domini  Svperioris  | 
Glocoviae  ct  Fridecii  |  etc.  |  praesentat.  |  Typvm  Japonicvm  Cortici 
ira  |  pressvm  et  Medvllam  |  adprecatvr.  |  M.  K.  S.  J.  1642».  Et  paulo 
inferius  scriptum  est:  «Cum  quo  suas  etiam  preces  et  religiosa  obse- 
quia offert.  J.  M.  S.  J.». — Pag.  [1]:  «Exercitia  |  spiritvalia  |  Ignatii  de 
Loyola.  ¡  IHS  |  Cum  Facúltate  Superiorum.  |  In  Amacvsa  |  in  collegio 
Iaponensi  Societatis  Iesu.  |  M.  D.  XCVI».  — Pag.  [2]:  Oratio  .  «Anima 
Christi».— Pagg.  3-1 1:  Litterae  apost.  Pauli  III.  «Pastoralis  officii». — 
Pagg.  12-14:  «Testimonia»... — Pagg.  15-19:  «Ouidam  de  Societate»... — 
Pagg.  19-280:  Textus  Exercitiorum,  «Annotationes»...  —  Pag.  280: 
Adhibet  notationem:  «Quae  ab  aliis  impressis...  emendata  sunt.  Lavs 
Deo».— Pagg.  [281-288]:  «Breuis  index  eorum,  quae  hoc libro  continen- 
tur».  —  Sequitur  f.  purum. 

13.  —  1599,  Valentiae  (Valencia,  in  Hispania).  —  0,135  x  0,071. — 
Pag.  [1]:  «IHS  |  Exercitia  spiritualia  I  Ignatii  de  Lo  |  yola.  | 
Cum  facúltate  |  superiorum.  |  Valentiae  |  Apud  Philippum  Mey  | 
M.  D.  XCVII1I».  — Pagg.  1-7:  Litterae  apost.  Pauli  J1I  «Pastoralis  offi- 
cii». -  Pagg.  8-9:  «Testimonia»... — Pagg.  10-12:  «Quidam  de  Socie- 
tate»... —  Pagg.  13-224:  Textus  Exercitiorum,  «Annotationes»... — 
Pagg.  225-239:  «Loca,  quae  ex  diligenti  cum  hispánico  autographo  col- 
latione adnotata  sunt». — Pagg.  240-[247]:  «Brevis  index  eorum,  quae 
hoc  libro  continentur». 

Matriti,  apud  editores  libelli  periodici  Monumento  histórica  S.  J. 


MONUMENTA  ÍGNATIANA 


14  —  1600,  Moguntiae  (Mainz,  in  Germania). — 0,125  X  °,°74- — 
Pag.  [1]:  «Exercitia  |  spiritvalia  ¡  Ignatii  de  |  Loyola.  |  Cum  Facúl- 
tate superio  |  rura.  |  IHS  |  Mogvntiae ,  |  Ex  officina  Typographica 
lo  |  annis  Albini,  Anno  |  M.  DC». — Pag.  [2]:  Oratio  «Anima  Christi». 
Pagg.  3-10:  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii».  — Pagg.  11-12: 
«Testimonia»... — Pagg.  13-15:  «Quidam  de  Societate»... — Pagg.  16-216: 
Textus  Exercitiorum,  «Annotationes»... — Pagg.  217-230:  «Loca,  quae 
ex  diligenti  cum  hispánico  autographo  collatione  annotata  sunt».— 
Pagg.  [231-238]:  «Brevis  index  eorum,  quae  hoc  libro  continentur>. 

In  collegio  angiensi  S.  J.  (Enghien,  in  Belgio.) 

15.  — 1604,  Calissii  (Kalisz,  in  Polonia). — 0,125  X  °>°73- — Pag-  [!]: 
«Exercitia  |  spiritualia  |  B.  Ignatii  De  |  Loyola  |  IHS  |  Cum  facúltate 
superiorum,  |  Calissii  ]  anno  1604». — Pag.  2:  «Anima  Christi». — Pag.  3: 
Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii». — Pagg.  10-12:  «Testimo- 
nia»...— Pagg.  13-16:  «Quidam  de  Societate  Iesu»...  — Pagg.  17-215: 
Textus  Exercitiorum,  «Annotationes»...— Postea:  «Quae  ab  aliis  im- 
pressis...  emendata  sunt.  —  Laus  Deo».  —  Pagg.  216:  «Loca,  quae 
ex  diligenti  cum  hispánico  autographo»...  «Romae  25  Junii  1596 
Mandato  R.  P.  N.  Generalis  |  Jacobus  Dominicus,  secretarius». 

N.  B.  In  fine  index,  cujus  paginae  discrepant  a  paginis  textus,  unde 
apparel  indicem  alius  editionis  huic  esse  assutum  negligenter. 

Cracoviae  (Kracow,  Kracau,  in  Galicia)  in  bibliotheca  principum  Czar- 
torisky. 

16.  — 1605,  Mussiponti  (Pont-á-Mousson,  in  Gallia).— 0,101  X  0,056. 
Pag.  [1]:  «Exercitia  |  spiritvalia  |  B.  P.  N.  Ignatii  |  de  Loyola.  |  IHS 
Mvsiponti.  |  In  Collegio  Societatis  Iesv.  |  Per  Melchiorem  Bernardum,  | 
Vniuersitatis  typographum.  1  M.  D.  C.  V.  |  Cum  Facúltate  Superio- 
rum».—'Pag.  [2]:  «Oratio  ad  Christum.  Anima  Christi». — Pagg.  3-12: 
Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii».  — Pagg.  13-14:  «Testimo- 
nia»...—Pagg.  15-18:  «Quidam  de  Societate»...— Pagg.  19-238:  Textus 
Exercitiorum,  «Annotationes»... — Pag.  239-256:  «Loca,  quae  ex  dili- 
genti cum  Hispánico  autographo  collatione,  adnotata  sunt».— 
Pagg.  [257-265]:  «Brevis  index  eorum,  quae  hoc  libro  continentur». — 
Pag.  [266]:  «IHS». 

In  collegio  angiensi  S.  J.  (Enghien,  in  Belgio.) 

17.  — 1606,  Romae.  — 0,167  X  o»11?- — Pag.  [1]:  Imago  S.  Ignatii, 
infra  illam  « Ad  Maiorem  Dei  Gloriam. »  «Exercitia  |  spiritvalia 
B.  P.  Ignatii  |  Loyolae.  |  Romae,  in  collegio  Rom.  I  eiusdem  Societat.  | 
Anno  Domini  |  MDCVI.  |  Cvm  fac.  svper.». — Pag.  [III]:  Oratio  «Anima 
Christi». — Pagg.  1-4:  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii».  - 
Pagg-  5-6:  «Testimonia»... — Pagg.  7-8:  «Quidam  de  Societate»... — 
Pagg.  9-138:  Textus  Exercitiorum,  «Annotationes»... — Pag.  139:  Adno- 
tatio:  «Quae  ab  aliis  impressis...  emendata  sunt». — Pagg.  140-150: 
«Loca,  quae  ex  diligenti  cum  Hispánico  autographo  collatione  adnotata 


BlBLIOGRAI'HIA  EXERCrilORUM 


713 


sunt  ¡n  hac  postrema  editione».  Epístola  secretarii,  S.  J.  et  loca  adn<>- 
tata.— Pagg.  [151-156]:  «Brevis  índex  meditationum,  additionum  et  no- 
tandorum,  quae  hoc  libro  continentur». 

Matriti,  in  bibl.  Facultatis  philosophiae  ct  littcrarum. 

18.— 1610,  Audomaropoli  (Saint-Omer,  in  Gallia).— 0,128  X  0,070. 
Pag.  [1]:  «Exercitia  |  spiritvalia  |  B.  P.  Ignatii  |  Loyolae.  |  IHS  |  Av- 
domaropoli,  |  In  Collegio  Anglicano  Societatis  I  Iesv.  |  M.  DC.  X». — 
Pagg.  1-8:  Litterae  apost.  Pauli  III,  «Pastoralis  officii». — Pagg.  9-1 1: 
«Testimonia»... — Pagg.  12-15:  «Quídam  de  Societate»... — Pagg.  16-255: 
Textus  Exercitiorum,  «Annotationes»... — Pag.  256:  Adnotatio:  «Quae 
ab  aliis  impressis...  emendata  sunt». — Pagg.  257-273:  «Loca,  quáe  ex 
diligenti  cum  hispánico  autographo  collatione  adnotata  sunt  in  hac 
postrema  editione».  -  Pagg.  [274-283]:  «Brevis  index»... 

In  collegio  angiensi  S.  J.  (Enghien,  in  Belgio). 

W. — 1614,  Insulis  (Lille,  in  Gallia).  —  8.°  —  Exercitia  spiritualia 
S.  Ignatii  latine,  sine  titulo,  hac  indicatione  adjecta:  «Insulis  ex  officina 
Petri  de  Rache,  sub  Bibliis  aureis,  1614».  Ex  Sommervogel,  V,  62,  qui 
de  hac  editione  haec  referí:  «On  y  a  omis  tout  ce  qui  regarde  celui  qui 
donne  les  exercices.  Ce  sont  toutes  pages  détachées,  qui  se  donnaient 
succesivement  á  ceux  qui  faisaient  les  exercices.  La  moitié  du  livre  est 
done  en  blanc,  les  pages  imprimées  et  numérotées  vont  jusqu'á  132. 
Les  exercices  son  précédés  d'une  Admonitio,  qui  ne  se  voit  pas  ailleurs. 
L'ordre  n'est  pas  le  méme  que  dans  les  éditions  ordinaires.  A  la  fin 
viennent  les  loca  emendata.  II  y  a  des  vignettes  sur  bois  correspondan  t 
aux  mystéres  á  méditer.  Un  exemplaire  de  cette  curieuse  édition  se 
trouve  á  la  bibliothéque  des  Bollandistes  á  Bruxelles». 

Bruxellis,  in  bibliotheca  bollandiana. 

20.  — 161 5,  Romae.  — 0,165x0,1 10. — Pag.  [I]:  «Exercitia  |  spiritvalia  | 
B.  P.  Ignatii  |  Loyolae.  |  IHS  |  Romae.  |  In  Collegio  Romano  eiusdem  So- 
cietatis. I  Anno  Domini  M.DC.XV.  |  Svperiorvm  permissv».  Pag.  [III]: 
Oratio  «Anima  Christi». — Pagg.  1-4;  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis 
officii».  |  Pagg.  5-6:  «Testimonia»... — Pagg.  7-8:  «Quidam  de  Societa- 
te»...— Pagg.  9-138:  Textus  Exercitiorum,  « Annotationes»...  Pag.  [139]: 
Adnotatio  brevissima.  -  Pagg.  140-150:  Epistola  P.  Jacobi  Dominici,  et 
loca  quae  mutari  debent  in  Exercitiis. — Pagg.  [1 51-156].  Index. 

In  collegio  loyolaeo  in  Hispania. 

21.  — 1619,  sine  loco. — 0,100  x  0,052.-  Pag.  [1]:  «Exercitia  |  spiri- 
tvalia |  B.  P.  ;  Ignatii  |  de  !  Loyola  |  IHS  |  Permissu  Superiorum  1619». 
?agg-  3-n:  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii».  Pagg.  12-14: 
«Testimonia»...— Pagg.  15-18:  «Quidam  de  Societate»... — Pagg.  19-280: 
Textus  Exercitiorum,  «Annotationes»...— Pagg.  [281-287]:  «Brevis  in- 
dex eorum,  quae  in  hoc  libro  continentur». --Pag.  288:  «Errata». — 
Deinde  usque  ad  pag.  300:  «Loca  quae  ex  diligenti...  emendata». 

In  collegio  angiensi  S.  J.  (Enghien,  in  Belgioi 


7'4 


MONUMENTA  IüNATIANA 


22. — 1619,  Parisiis. — 0,110x0,058. — F.  [1]:  «Exercitia  spiritva- 
lia  |  B.  P.  N.  Ignatii  |  de  Loyola.  |Vna  cum  Directorio».  |  Imago  S.  Igna- 
tii  «Parisiis  |  Apud  Ioannem  Foüet  Viá  |  Iacobaea  sub  signo  |  Rosa- 
rii  1619.  |  Cum  priuilegio  Regis».  F.  [iv.]  «Oratio  ad  Christum.  Ani- 
ma Christí». — FF.  [2-5]:  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii». 

In  [f.  4],  lin.  7  ubi  locus  ille  litterarum  Pauli  III  proferturr 
quo  pontifex  statuit,  ut  Exercitiorum  liber  post  primam  editionem 
♦  síne  consensu  ejusdem  Ignatii  vel  successorum  ejus>  a  nullo  «omnino», 
sub  excommunicationis  et  500  ducatorum  piis  operibus  applicandorum 
poena,  imprimí  possit;  verbo  omnino  asteriscus  *  additus  et  notatio 
quaedam  typis  italicis  adjuncta  est,  qua  typographus  ille  parisinus 
auctoritate  Nicolai  de  Tudeschis  Panormitani,  B.  Angelí  de  Clavasio 
sive  Carleti  Ord.  Min.,  Felini  Maríae  Sandaci,  Francisci  Toleti,  S.  J., 
Dominici  de  Covarrubias,  Henrici  Henriquez,  S.  J.,  (qui  omnes  juris  ca- 
nonici  vel  theologiae  moralis  scientia  insignes  erant)  probare  conatur, 
se,  etiamsi  sine  consensu  praepositi  generalis  Societatis  Jesu  Exercitia 
typis  descripserit,  poenis  tamen  a  Paulo  III  constitutis  nequáquam  te- 
ñen. Est  autem  illa  notatio  hujusmodi.  «*Comminatoria  verba,  per 
qua[e]  etiamsi  á  summo  pontífice  prolata  excommunicatio  non  fertur. 
Pan.  in  c.  dura.  num.  1.  De  cri.  tal.  etc.  in  c.  clericis  num.  14  ne  cler. 
vel  monac.  gl.  in  c.  Salonitana  dist.  63.  Angel,  in  sum.  in  verb.  excom- 
municatio 2.  num.  8.  adde  quod  huiusmodi  poena  morte  statuentis  ex- 
pirat.  ita  vt  post  eius  obitum  contrauenientes  non  liget.  Fel.  in  c.  á  no- 
bis,  1.  de  sent.  excomm.  nn.  7  etc.  ibi  Pan.  num.  12.  quos  sequitur 
Tolet.  de  instr.  sacerd.  lib.  1.  cap.  5.  num.  7.  Item  intentionem  excom- 
municandi  non  habuisse  creditur,  qui  pecuniariam  seu  temporalem 
quamuis  aliam  poenam  adiecerit  vt  hic.  Clonar,  in  reg.  peccat.  2.  §  5. 
numero.  2.  etc.  Henriq.  de  excom.  cap.  20.  num.  1.  Ne  igitur  nouam 
huius  libelli  editionem  mireris,  et  qui  typis  mandarunt  poenam  bullae 
incurrisse  putes,  de  his  monitum  te,  lector,  volui». 

Editio  igitur  haec  in  vulgus  emissa  omnibusque  venalis  fuisse  vide- 
tur.  Priores  vero  editiones,  si  non  omnes,  certe  pleraeque  solis  Socie- 
tatis Jesu  sodalibus  destinatae  erant.  Externi  nomines,  accepta  ab  ali- 
quo  de  Societate  facúltate,  sibi  interdum  manu  Exercitia  nostra  de- 
scribebant.  In  bibliotheca  Vallicelliana  urbis  Romae,  quae  sacerdotum 
Oratorii  a  S.  Philippo  Nerio  olim  fuit,  complura  vidimus  exemplaria 
Vulgatae  versionis  Exercitiorum  manu  scripta  Caetcrum  typis  excusa 
esse  Exercitia  ad  usum  alumnorum  Societatis  tantum,  monet  «Quídam 
de  Societate»  in  praefatiuncula,  quae  fere  ómnibus  Vulgatae  cditioni- 
bus  praeposita  est. 

FF.  [6-7]:  «Testimonia»...— FF.  [7 v-9]:  «Ovidam  de  Societate»...— 
FF.  [gv-14]:  «Brevis  index»...— F.  [14V]  purum.— F.  [15]:  «Extraict 
dv  priuilege  du  Roy.— Par  grace  &  priuilege  du  Roy,  il  est  permis  á 
lean  Foüet,  &  Sebastien  Hvré  marchands  Libraircs  á  Paris,  d'imprimer 


BlBLIOGRAPHIA  EXERCITIORUM 


715 


ou  faire  imprimer,  vendré  &  debiter,  tant  en  latín  qu'en  Francois,  pen- 
dant  le  temps  &  espace  de  dix  ans,  á  compter  du  iour  de  l'acheue- 
ment  de  la  premiére  impression,  vn  liure  intitulé:  Les  exercices  spiri- 
rituels  du  B.  P.  Ignace  de  Loyola,  fondateur  de  l'ordre  de  la  Compagnie 
de  Iesvs.  Ensemble  la  Guide  ou  directoire  desdicts  exercices.  Auec 
de  [15V]  fences  á  toutes  personnes  de  quelque  qualité  &  condition 
qu'elles  soyent,  de  l'imprimer  &  d'en  vendré,  ny  distribuer  aucuns 
exemplaires,  que  de  ceux  qui  auront  esté  imprimez  par  lesdicts  Foüet 
&  Huré,  ou  de  leur  consentement,  á  peine  de  mille  liures  d'amende, 
comme  plus  á  plain  est  declaré,  par  l'original  des  presentes.  Donnees  a 
Paris  le  20.  Auril,  1619. — Par  le  Roy  en  son  Conseil.— Signé. — De  Va- 
bres. — Et  seellees  du  grand  seau  en  cire  iaune  sur  simple  queüe». 

F.  [16]:  «Approbation. — «Novs  soubs-signez  Docteurs  en  la  Fa- 
culté de  Theologie  á  Paris,  certifions  auoir  leu  vn  liure  intitulé:  Les 
exercices  spirituels  du  B.  P.  Ignace  de  Loyola,  fondateur  de  l'ordre  de 
la  Compagnie  de  Iesvs,  &.  Ensemble  la  Guide  ou  Directoire  desdicts 
exercices:  Auquel  n'auons  rien  trouué  contraire  á  la  foy  &  Religión 
Catholique,  Apostolique  &  Romaine:  ains  iugé  tres  digne  d'estre  mis 
en  Iumiere  pour  le  bien  des  ames  deuotes.  Faict  á  Paris  le  15.  iour 
d' Auril  1619. — A.  Soto. — I.  Govault». 

F.  [i6v]  purum. — Sequuntur  210  ff.  numeris  signata  in  r. — FF- 
I-III,  Textus  Exercitiorum. 

F.  [1 12]:  «Directorivm  |  Exercitiorvm  |  spiritvalivm  |  B.  P.  N.  Igna- 
tii  |  1HS  |  Parisiis  |  apud  Ioannem  Foüet  |  Via  Iacobaeá,  sub  signo  | 
Rosarii  |  M.DC.XIX.  |  Cum  priuilegio  Regis».  —  F.  U2v  purum. — 
FF.  11 3-1 14,  Epístola  Jacobi  Ximénez,  secretarii,  mandato  R.  P.  N.  Ge- 
neralis.  Romae  5  Aprilis  1 591. — - F.  114.V;  «Prooemium.  De  dignitate»..., 
et  sequitur  Directorium.  Terminatur  in  f.  uor  (pro  210)  «&  honor  in 
saecula. — Amen » . 

FF.  nov  (pro  2iov) — [211]  Index  Directorii. — F.  [212]:  «Errata 
Corrige». -Sequitur  f.  purum. 

N.  B. — Est  alia  editio  huic  omnino  similis  cum  Exercitiis  et  Dire- 
ctorio. Titulus  tamen  differt  estque  hujusmodi:  «Exercitia  |  spiritvalia| 
B.  P.  N.  Ignatii  |  de  Loyola.  Vná  cum  Directorio»  |  Imago  S.  Ignatii 
«Parisiis  |  Apud  Sebastianvm  Hvré  |  viá  Iacobaeá,  sub  signo  |  Cordis- 
Boni.  1619.  |  Cum  priuilegio  Regis». 

23.— 1620,  Dilingae  (Dillingen  a.  D.,  in  Bavaria).— 0,104  xo,o62. — 
Pag.  [1]:  «Exercitia  |  spiritvalia  B.  P.  N.  |  Ignatii  Loy  |  olae.  ¡  IHS  | 
Cum  facúltate  Supe  |  riorum.  |  Dilingae,  |  Formis  academicis  [  apud 
Melchiorem  |  Algeyer».  -  Pag.  [2]:  «^  Anima  Christi».— Pagg.  3-12: 
Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii». — Pagg.  13-14:  «Testimo- 
nia»...—Pagg.  15-18:  «Quidam  de  Societate»... — Pagg.  19-237:  Textus 
Exercitiorum,  « Annotationes»... — Pagg.  238:  Monitum:  «Quae  ab  aliis 
imimpressis  [sic]  Exercitiorum...  emendata  sunt». — Pagg.  239-256: 


7i6 


MONXJMENTA  IgNATIANA 


«Loca,  quae  ex  diligenti»... — Pagg.  [257-264]:  «Brevis  index  eorum>... 
Sub  finem:  «Anno  M.DC.XX». 

In  collegio  angiensi  S.  J.  (Enghien,  in  Belgio). 

24. —  1635,  Antuerpiae  (Anvers,  in  Belgio). — 0,154x0,096. — 
Pag.  [  1  ] :  « Exercitia  |  spiritvalia  |  S.  P.  |  Ignatii  |  Loyolae  |  IHS| 
Antverpiae,  |  Apud  Joannem  Meursium.  ]  M.DC.XXXV.  |  svperiorvm 
permissv». —  Pag.  [2]  pura.  —  Pag.  3:  Oratio  «Anima  Christi » . — - 
Pagg.  4-7:  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii». — Pagg.  8-9: 
«Testimonia»... — Pagg.  10-11:  «Quídam  de  Societate»... — Pagg.  12-143: 
Textus  Exercitiorum,  « Annotationes»...— Pag.  143:  Nota:  «Quae  ab 
aliis  impressis...  emendata  sunt». — Pagg.  144-153:  Epistola  P.  Jacobi 
Dominici,  secretarii  Societatis  Jesu,  mandato  Adm.  R.  P.  Generalis 
scripta  et  data  Romae,  die  25  Junii  1596.  Sequuntur  loca,  quae  mutari 
debent  in  exercitiis. — Pagg.  [154-158]:  continent  indicem. 

In  collegio  loyolaeo,  in  Hispania. 

25.— 1635,  Antuerpiae  (Anvers,  in  Belgio). — 0,149x0,095. — Pag.  [1]: 
«Exercitia  |  spiritvalia  |  S.  P.  |  Ignatii  |  Loyolae  |  ».  Imago  xylogra- 
phica,  in  qua  haec  sunt:  libellus  clausus  dextrorsum,  cujus  in  tegumento 
plano  est  symbolum  IHS,  in  parte  superiore  imago  S.  Ignatii  a  capite 
usque  ad  pectus  deducía,  cui  coronam  imponunt  dextris  manibus  an- 
gelí dúo,  alter  ad  dextram  alter  ad  sinistram  libelli  stantes,  palmas 
sinistris  manibus  tenentes;  libellus  et  angelí  insistunt  in  ornamento 
quodam,  cujus  in  media  parte  legitur  «ad  maiorem  Dei  gloriam». 

Haec  imago  repetitur  in  edd.  antuerpiensibus  1638  apud  Joannem 
Meursium,  et  1696  apud  Henricum  Thievllier  factis. 

«Antverpiae,  |  apud  Joannem  Mevrsivm.  |  M.DC.XXXV.  ]  Svpe- 
riorvm permissv». 

N.  B.  Editio  haec  diversa  est  a  superiore  (n.  24),  quamquam  inter 
se  compluribus  rationibus  conveniunt,  ut  loco  editionis,  typographo,  nu- 
mero paginarum,  etc.  Nempc  altera  editio  (n.  24)  fuit  quasi  pars  totius 
Instituti  S.  J.,  variis  voluminibus  apud  Joannem  Meursium  legitime 
editi,  altera  vero  (n.  25)  fraudulenter  in  lucem  prodiit.  En  nonnulla,  qui- 
bus  inter  se  distinguntur:  haec  generatim  utitur  littera  v  pro  a  in  prin- 
cipio verborum  (vt,  Vtpote,  vxor,  etc.)  et  u  pro  v  in  mediis  verbis 
(quaeuis,  deuotio,  euidens,  etc.);  illa  contra,  si  unum  alterumve  casum 
excipias.  In  hac  editione  numquam  aut  fere  numquam  adhibetur  littera 
j  (lesus,  eius,  etc.),  in  altera  contra.  Praetcrea  non  sunt  eiusdem  magni- 
tudinis.  Imagines  ante  et  post  notationem  paginae  143,  positae  et  littera 
majuscula  E,  qua  incipit  epístola  P.  Dominici  in  sequenti  pagina,  sunt 
omnino  diversae.  Denique  aliquot  sunt  paginae,  quae  non  eamdem 
materiam  continent,  quamquam  semper  curatum  est,  ut  tituli  paragra- 
phorum  iisdem  paginis  responderent. 

In  collegio  loyolaeo,  in  Hispania. 

26.  — 1638,  Antuerpiae  (Anvers,  in  Belgio).   -0,151  X  0,100. — 


BlBLIOGRAPHIA  EXERCITIORUM 


717 


Pag.  [1]:  «Exercitia  |  spiritualia  |  S.  P.  |  Ignatii  |  Loyolae  |  »imago  si- 
milis  ei  quam  modo  descripsimus,  in  ed.  1635,  n.  25.»  Antverpiae| 
apud  Joannem  Mevrsivni.  |  M.DC.XXXVIII.  |  Superiorvm  permissv>.  | 
Pag.  3:  «Anima  Christi».— Pagg.  4-7:  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pasto- 
ralis  officii».  —  Pagg.  8-9:  «Testimonia»...  — Pagg.  10-n:  «Quídam  de 
Societate»...— Pagg.  12-143:  Textus  Exercitiorum,  «Annotationes»... — ■ 
Pag.  143,  post  ultimam  regulam  sentiendi  cum  Ecclesia:  «Quae  ab  aliis 
impressis...  emendata  sunt». — Pagg.  144-145:  «Loca  quae  ex  diligenti 
cum  Hispánico  autographo  collatione  adnotata  sunt  in  hac  postrema 
editione». — Sequuntur  litterae  Roma  25  Junii  1596  «Mandato  R.  P.  N. 
Generalis»  a  Jacobo  Dominico  secretario  datae. — Pag.  145-153,  loca 
emendata. — Pagg.  [154-158]:  «Brevis  Index»... 

Monasterii  Westphalorum  (Münster  i.  W.)  in  bibl.  Paulina. 

27.-1644,  Parisiis. — 0,262  x  0,145  (textus  sine  marginibus). — 
Pag.  [I]:  «Exercitia  !  spiritvalia  |  S.  P.  |  Ignatii  |  Loyolae». — Pag.  [II] 
pura. — Abscisum  folium.  —  Agglutinatum  folium  recentius  cum  imagine 
S.  Ignatii,  cui  haec  subscripta  sunt:  «Thomas  Prieto,  Reg.  Monetae  ce- 
lator»  et  relicto  spatio  medio  paginae  «inv.  del  scul.  M.t¡  1759». — Pag.  1: 
«Anima  Christi». — Pagg.  2-10:  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  of- 
ficii».— Pagg.  11-12:  «Testimonia»... — Pagg.  13-14:  «Quídam  de  Socie- 
tate»...—  Pagg.  15-295:  Textus  Exercitiorum,  «Annotationes»... — 
Pag.  295:  «Quae  ab  aliis  impressis...  emendata  sunt». — Pagg.  296-302: 
«Loca,  quae  ex  diligenti»...— Pagg.  [303-307]:  «Brevis  index  meditatio- 
num,  additionum  et  notandorum,  quae  hoc  libro  continentur». 

N.  B.  Simul  cum  Exercitiis  compacta  sunt  sequentia:  1)  Imago  Virgi- 
nis  perdolentis,  aere  incisa  et  huic  volumini  recentius  agglutinata  anno 
1800  vel  postea.  2)  Relatio  facta  in  consistorio  secreto...  super  vita...Beati 
Ignatii...  Parisiis  e  typographia  regia.  M.DC.XLIV.  3)  Bylla...  canoni- 
zationis  S.  Ignatii  Loyolae.  Parisiis  ex  typographia  regia  M.DC.XLIV. 
4)  Di  ectorivm. — Imago  S.  Ignatii  cum  hac  inscriptione:  «Thomas Prieto 
G.  R.  C.»  ac  relicto  spatio  medio  «Madrid  1770». — Directorivm  in  exer- 
citia... Parisiis  e  typographia  regia  M.DC.XLIV. 

Cum  omnia  haec  opera  sint  ejusdem  magnitudinis,  ejusdem  formae 
litterarum  atque  ejusdem  chartae,  etc.,  concludimus  Exercitia  esse 
etiam  ejusdem  anni  atque  Relationem,  Bullam,  Directorium,  quae 
anno  1644  edita  sunt;  atque  hic  annus,  opinamur,  notatus  erat  in  folio 
quod  diximus  abscisum  esse  ante  primam  imaginem  S.  Ignatii.  «Chaqué 
partie»,  inquit  Sommervogel,  V,  64,  «a  un  titre  complet:  Parisiis... 
M.DC.XLIV.» 

Matriti,  apud  editores  1  i  bel  1  i  periodici  Monumento,  histórica  S.  J. 

28.  — 1656,  Viennae  (Vindobonae,  Wien,  in  Austria).  —  In  4.0 — Exer- 
citia spiritualia.  (Ex  Sommervogel,  V,  64). 

29.  —  1660,  Monasterii  Campidonensis  (Campidoni,  Kempten,  in 
Bavaria). 


718  Monumenta  Ignatiana 

«Exercitia  spiritvalia  S.  P.  Ignatii  Loiolae  S.  J.  Fvndatoris. 

In  separatis  pagellis;  quae  Facturis  ipsa  Exercitia  per  vices  me- 
liüs ,  quam  ex  libro  tradentur.  Juxtá  mentem  ejusdem  S.  Ignatii 
annot.  1 1. 

Ex  typographiá  Ducalis  Monasterij  Campidonensis.  Anno  M.DC.LX. 
Per  Rudolphum  Dreherr,  i2.°»  Haec  editio,  quae  curante  Patre  Leo- 
nardo Lerchenfeldt  prodiit,  constat  75  fasciculis,  quorum  nec  paginae 
nec  folia  numeris  signata  sunt. 

(Ex  Sommervogel,  V,  64.) 

30.  — 1663,  Romae.  «Exercitia  spiritualia  S.  Ignatii  Loyolae  Socie- 
tatis  Jesu  Fundatoris.  Cum  brevi  instructione  meditandi  ex  ipsismet 
Exercitiis  deprompta.  Et  breve  Sanctissimi  D.  N.  Alexandri  VIL  De 
indulgentia  Plenaria  pro  iis,  qui  exercentur.  Romae  ex  Typographiá 
Varesiana  MDCLX1II.  Superiorum  Permissu,  8.°».  Constat  fasciculis 
solutis,  quorum  nec  folia  nec  paginae  numeris  signatae  sunt. 

(Ex  Sommervogel,  V,  64). 

31.  — 1676,  Antuerpiae  (Anvers,  in  Belgio).  —  0,190  x  0,113.— 
Pag.  [1]  imago  Sti.  Ignatii. — Pag.  [3]:  «Exercitia  |  spiritvalia  |  S.  P.  Igna- 
tii |  Loyolae,  j  fundatoris  ordinis  Societatis  Iesv  ¡  Cum  Bullís  Pontifi- 
cum,  tum  approbationis  Exercitio  |  rum  ;  tum  Indulgentiae  plenariae, 
pro  ómnibus,  qui  |  octiduo  i  1  lis  vacant  in  domibus  ejusdem  Societa- 
tis. |  Brevi  insuper  Instructione  meditandi,  quae  om  |  nia  et  dilucidan- 
tur  et  illustrantur  pluribus  |  ex  aere  impressis  imaginibus».  |  Imago 
pueri  Jesu  brachiis  crucem  amplectentis  |  «Antverpiae,  |  apud  Michaé- 
lem  Knobbaert,  sub  signo  S.  Petri,  1676.  ¡  Cum  gratia  et  Privilegio». — 
Pag.  5:  «Anima  Christi».  Pagg.  7-1 1:  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pasto- 
ralis  officii».  —  Pagg.  12-13:  «Testimonia»...  -Pagg.  15-16:  Litterae 
apost.  Alexajfdri  VII  «Cum  sicutNobis»,  12  Octobr.  1657. — Pagg.  17-18: 
«Ouidam  de  Societate»...  Pagg.  19-21:  «Monitio.  Ad  lectorem  ... — 
Pagg.  23-54:  «Brevis  instructio  meditandi  collecta  ex  libello  Exercitio- 
rum  S.  Ignatii»...— Pagg.  55-269:  Textus  Exercitiomm,  «Annotatio- 
nes»...  —  Pag.  269:  «Quae  ab  aliis  impressis...  emendata  sunt». — 
Pagg.  270-279:  «Loca,  quae  ex  diligenti  cum  hispánico  autographo 
collatione  adnotata  sunt  in  hac  postrema  editione». — Pagg.  [280-284]: 
«Brevis  index  Meditationum»...  — Pagg.  [285-287]:  «Index  secvndvs. 
Tam  pro  eo  qui  dirigit;  quam  qui  dirigitur». 

In  hac  editione  textus  Vulgatae  religiose  servatur,  sed  adduntur 
quinqué  sequentes  meditationes:  1)  Meditatio  de  damnis  ex  peccato 
mortali  provenientibus,  pagg.  93-95; — 2)  De  morte,  pagg.  97-99;  —  3)  De 
judicio  generali,  pagg.  101-103;  — 4)  de  Filio  prodigo,  pagg.  11 3-1 15; 
—  5)  de  paradiso,  pagg.  249-251. 

Paginae  1,  6,  14,  22,  66,  68,  72,  80,  86,  92,  96,  100,  104,  112,  116, 
120,  124,  132,  138,  144,  150,  156,  160,  168,  174,  182,  184,  186,  188, 
190,  192,  194,  196,  198,  200,  202,  204,  206,  208,  210,  216,  218,  220, 


BlBLIOGRAPHIA  EXKRCJTIORUM 


7 '9 


222,  224,  226,  228,  230,  232,  234,  236,  240,  242,  246,  248,  singulis  ima- 
ginibus  decoratae,  numeris  non  signantur. 

Sunt  purae  2,  4,  137,  143,  155,  173,  [288]. 

atri     a  pud  editores  libelli  periodici  Monumento,  histórica  S.  J. 

32.  — 1679,  Tyrnaviae  (Tyrnau,  in  Hungaria).— 0,1 50  X  0,100. — Pa- 
ginae  non  numeris,  sed  litteris  A,  R,  etc.  in  ima  parte  notantur.  Constat 
autem  liber  ff.  131  seu  pp.  262. 

Pag.  r:  «Exercitia  ¡  spiritualia  |  Sancti  Patris  |  Ignatii  Loyolae  |  So- 
cietatis  |  Jesu  |  fundatoris  j  recusa  ¡  Tyrnaviae  |  anno  ¡  M.DC.LXXIX  | 
Typis  academicis  excu  |  debat  Matthias  Srnensky». — Omittit  preces 
< Anima  Christi»,  litteras  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  Cffficñ»,  testimonia 
censorum  et  praefatiunculam  «Ouidam  de  Societate». 

Pag.  3  incipit  textus  Exercitiorum,  satis  fideliter  expressus,  nisi 
quod  pauca  quaedam  omittit,  addit  nonnulla,  alia  loco  mutat.  Quae 
omnia  ex  sequenti  descriptione  intelliges. 

Pagg.  3-6:  Annotationes  septem  ex  viginti  primis:  prima,  tertia, 
quinta,  undécima,  duodécima,  decimatertia,  vigésima. — Pag.  8,  Priri- 
ci|)ium  et  fundamentum. — Pag.  11,  Examen  particulare.— Pag.  15,  Exa- 
men conscientiae  genérale. — Pag.  23,  Additiones  ad  Exercitia  melius 
agenda. — Pag.  32,  Examinis  generalis  modus. — Pag.  35,  Primum  exer- 
citium. — Pag.  39,  Secundum  exercitium. — Pag.  43,  Regulae  aliquot  ad 
motus  animae...  discerncndos. — Pag.  51,  Tertium  exercitium. — «Anima 
Christi>  (insertum  post  2.m  colloquium). — Pag.  53,  Quartum  exercitium. 
Pag-  55)  Meditado  de  damnis  ex  peccato  mortali  provenientibus.— 
Pag.  59,  Primus  orandi  modus. — Pag.  6í,  Prímus  orandi  modus  (titulas 
derrao  positus). — Pag.  63,  Exercitium  de  morte. — Pag.  67,  Exercitium 
de  iudicio. — Pag.  72,  Ouintum  exercitium,  de  inferno  (reliqua  omissá 
sunt).—  Pag.  75,  Meditado  de  filio  prodigo. — Pag.  79,  Contemplado 
regni  J.  Christi  (omisso  reliquo  titulo). — Pag.  84,  Secundus  orandi 
modus. — Pag.  87,  Regulae  útiles  ad  pleniorem  spirituum  discretionem. 
Pag.  92,  Notanda  pro  2.a  hebdómada.— Pag.  95,  Meditado  1.a  de.  in- 
oarnatione  J.  C.  (post  praeludium  3.™  tria  puncta  ex  Mysteriis... ) — 
Pag.  99,  Contemplado  2.a  de  nativitate  (inseruntur  puncta  ex  My- 
steriis...)— -Pag.  104,  Tertia  contemplado. — Pag.  105,  Ouarta  contem- 
plado.— Pag.  108,  Quinta  contemplado  est  applicatio  sensuum... — 
Pag.  1 12,  De  purificatione  B.  Virginis  etc.  (ex  Mysteriis). — Pag.  1 13,  de 
fuga  in  Aegyptum  (ex  Mysteriis). — Pag.  1 16,  De  vita  Domini  ab  anno 
aetatis  12. 0  (ex  Mysteriis). — Pag.  117,  De  ascensu  in  templum  anno  12." 
(ex  Mysteriis). — Pag.  1 19,  Meditado  de  duobus  vexillis...  (sine  praeludio 
circa  considerationem  statuum).  —  Pag.  123,  Meditatio  de  tribus  homi- 
num  classibus.— Pag.  128,  Tres  modi  humilitatis. — Pag.  132,  De  Ba- 
ptismo  Christi  (ex  Mysteriis). — Pag.  133,  De  tentatione  Christi  (ex  My- 
steriis).—Pag.  135,  Praeludium  ad  electionem  faciendam.— Pagg.  140-141, 
De  tempore  triplici  ad  electiones  recte  faciendas. — Pag.  144,  De  apo- 


720 


MONUMENTA  IGNATIANA 


stolorum  vocatione. — Pag.  145,  De  sermone  Christi  habito  in  monte. — 
Pagg.  148-149,  Modus  prior  sanae...  electionis... — Pagg.  152-153,  Modus 
posterior... — Pag.  156,  De  ambulatione  super  aquas. — Pag;  157,  De 
praedicatione  in  templo. — Pag.  160,  De  Lazari  suscitatione.— Pag.  161, 
De  die  palmarum. — Pagg.  164-165,  De  emendatione  seu  reformatione... 
Pag.  167,  Regulae  nonnullae  in  distribuendis  eleemosynis  servandae. — 
Pagg.  172-173,  Notanda  pro  tertia  hebdómada. — Pagg.  175-177,  Prima 
contemplado  de  ultima  coena. — Pagg.  180-181,  Secunda  contemplatio. 
Pag.  183,  Tertia  contemplado.— Quarta  contemplatio. — Pag.  184,  Quinta 
contemplatio  est  applicatio  sensuum. — Pag.  187,  De  comprehensione 
Christi. — De  gestis  postea  in  domo  Caiphae. — Pagg.  190-191,  de  Christi 
ad  Pilatum  accusatione.  —  De  transmisso  Christo  ad  Herodem.  — 
Pagg.  194-195,  De  reversione...  ad  Pilatum. — De  condemnatione... — 
Pagg.  198-199,  De  Mysteriis  in  cruce  factis.— De  mysterio  sepulturae. 
Pagg.  201-203,  Regulae  aliquot  ad  victum  recte  temperandum. — 
Pag.  206,  Iteratio  passionis. — Pagg.  210-21 1,  Notanda  pro  quarta  he- 
bdómada.—  Pagg.  213-214,  Contemplatio  prima,  quomodo  etc. — 
Pag.  215,  De  secunda  apparitione. — Pag.  218,  Tertia  contemplatio  est 
repetido  praecedentium  duarum. — Pag.  219,  Quarta  contemplatio. — 
Pag.  222,  De  apparitione  tertia. — Pag.  223,  De  apparitione  quarta. — 
Pag.  226,  De  apparitione  quinta. — Pag.  227,  De  apparitione  sexta. — 
Pagg-  230-23 1>  De  apparitione  séptima. — De  apparitione  octava. 
^agg-  234-235,  De  ascensione  Christi. —  De  apparitione  nona. — 
Pagg.  237-240,  Contemplatio  de  paradiso. — Pagg.  242-243,  Tcrtius 
orandi  modus. — Pagg.  245-248,  Contemplatio  ad  amorem  spiritualem. 
Pagg.  249-252,  Quaedam  notatu  digna  de  scrupulis. — Pag.  255,Textus  ex 
errore  hic  positus.  Pertinet  ad  dúo  vexilla. — Pagg.  257-260,  Brevis  indéx. 

Paginae  purae  sunt:  2,  7,  10,  14,  22,  30,  31,  34,  42,  208,  253. 

Unaquaeque  pagina  circumdata  est  ornamento  xylographico;  imagi- 
nibus  autem  ejusdem  generis  ornatae  sunt  sequentes:  9,  21,  33,  54,  71, 
;8,  83,  91, 94,  102,  103,  106,  107,  110,  ni,  1 14,  1 1 5,  1 i§,  126,  127,  130, 
131,  134,  138-139.  I42-M3.  146-14/,  150-151,  154-155, 158-159.  162-163, 
166,  170-171,  174,  178-179,  182,  186,  188-189,  I92-I93,  196-197,  200, 
204-205,  207,  209,  212,  216-217,220-221,  224-225,  228-229,  232-233,  236, 
241,  244,  254,  256. 

In  bibliotheca  archiepiscopi  colocensis  (Kaloksa,  in  Hungaria). 

33. — -1680,  Pragae  (Prag,  in  Bohemia). — 0.170x0,120. 

«Exercitia  |  spiritualia  |  S.  P.  |  Ignatii  |  Loyolae  |  fvndatoris  Societ. 
Jesv».  |  Signum  nominis  Jesu,  radiis,  stellulis,  lauris  cinctum  |  «Pragae,! 
Typis  Universitatis  Carolo-Ferdinandeae  in  Collegio  Societ.  |  Jesu  ad 
S.  Clementem.  An.  M.DC.LXXX». 

Liber  ita  comparatus  est,  ut  in  fascículos  dividí  possit,  qui  singil- 
latim,  alius  post  alium,  ei  qui  exercitiis  colitur,  tradantur;  singuli  fa- 
sciculi  binis  foliis  constituuntur. 


BlBLIOGRAPHIA  EXERCITIORUM 


721 


Constat  ff.  84  (addito  titulari),  quae  non  numeris,  sed  litteris  in  ín- 
fimis  paginis  signata  sunt,  exceptis  tamen  4  primis  et  2  ultimis  foliis. 
Liber  ornatus  est  27  imaginibus  integras  paginas  occupantibus  et  a 
Samuele  Dworzak  a.  1673  aeri  vel  cupro  incisis. 

Titulum  sequuntur  in  3  ff.  seqq.  litterae  Pauli  III  «Pastoralis  officii», 
«Testimonia  eorum,  quibus  censura>  etc.,  Alexandri  VII  bulla  12  Octo- 
bris  1657  .data.  Ponitur  Vulgata  versio;  sed  ejus  partes  longe  aliter 
dispositae  sunt,  quam  in  libro  Exercitiorum;  alia  addita  sunt,  velut 
meditationes  de  morte  et  de  judicio;  alia  sunt  omissa,  velut  ex  primis 
viginti  annotationibus  tredecim  illae  quae  potissimum  ad  moderatorem 
exercitiorum  pertinent. 

Penes  Societatem  Iesu. 

3'4. — 1689,  Antuerpiae  (Anvers,  in  Belgio). — 0,180  x  0,104. — 
«Exercitia  |  spiritualia  ¡  S.  P.  Ignatii  |  Loyolae  |  Fundatoris  Ordinis 
Societatis  Jesv  |  cum  Bullis  Pontificum ,  tum  approbationis  exerci  | 
tiorum ;  tum  Indulgentiae  plenariae,  pro  omni  |  bus,  qui  octiduo  illis 
vacant  in  domibus  |  ejusdem  Societatis. 

Brevi  insuper  instructione  meditandi,  quae  |  omnia  et  dilucidantur 
et  illustrantur  pluri  |  bus  ex  aere  impressis  imaginibus».  ¡  Sequitur 
imago  pueri  Jesu  crucem  amplectentis  «Antverpiae  |  apud  Michaelem 
Knobbaert,  sub  signo  S.  Petri,  1689.  |  Cum  gratia  et  privilegio». 

Materies  totius  voluminis  ejusque  distributio  nihil  differunt  ab 
exemplari  Antuerpiensi  anni  1676,  supra  descripto. 

Matriti,  in  bibliotheca  nationali. 

35.  — 1691,  Bononiae  (Bologna,  in  Italia).  —  0,140  x  0,080. — 
Pag.  [1]:  «Exercitia  |  spiritvalia  |  S.  Ignatii  |  de  |  Loyola.  \  IHS  ;  Bo- 
noniae, M.DC.XCI.  ¡  Typis  Haeredis  Antonii  Pisarii.  |  Superiorum 
permissu».— Pag.  [2]:  «Anima  Chi isti».—  Pagg.  3-8:  Litterae  apost. 
Pauli  III  «Pastoralis  officii». — Pagg.  9-10:  «Testimonia»... — Pagg.  11-13: 
«Quidam  de  Societate»... — Pagg.  14-181:  Textus  Exercitiorum,  «Anno- 
tationes»... — Pagg.  182-193:  Epístola  P.  Jacobi  Dominici  et  loca  mu- 
tanda  in  Exercitiis. — Pagg.  194-200:  Index. — Pagg.  201-203:  Litterae 
apost.  Alexandri  VII  «Cum  sicut  nobis»  12  Octobr.  1657. — Pag.  [204]: 
Licentia  ut  typis  mandari  possit. 

In  collegio  loyolaeo,  in  Hispania. 

36.  — 1692,  Posnaniae  (Poznan,  Posen,  in  Polonia).  —  0,157x0,100. — 
Pag.  [1]:  «Exercitia  |  spiritualia  |  S.  P.  |  Ignatii  |  Loyolae  |  cum  | 
sensu  eorundem  |  explanato  |  a  |  P.  Ignatio  Diertins  Bruxellensi  ! 
e  Societate  Iesv.  |  Editio  Explanationum  tertia,  recognita  et  aucta.  | 
IHS  |  Posnaniae,  |  Typis  collegii  Societatis  Jesu  |  M.DC.XCII». 
FF.  [3-6]:  «Praefatio  Auctoris  Explanationum,  ad  Patres  ac  Fratres 
Societatis  Iesu,  De  Libro  Exercitiorum  et  de  consilio  suae  scriptionis». 
Pagg.  [7-12]:  «Eiusdem  Auctoris  Allocutio,  De  Coniunctione  hujus 
Explanationis  cum  ipso  libro  Exercitiorum  S.  P.  Nostri,  Ad  Patres  et 

Müsum.  Igxat.—  Series  II.  46 


722 


MONUMENTA  IGNATIANA 


Fratres  Provinciarum  Societatis  Iesu  in  Universo  Poloniae  Regir >»; 
sine  loco  et  tempore;  subscribit  «Ignatius  Diertins.  Societatis  Iesv». — 
Pag.  [13]:  «Pro  hac  tertia  editione.  Facvltas  R.  Adm.  P.  N.  Praepositi 
Gen eralis Societatis  Jesu.  Thyrsus  González»  etc.  Romae  4  Augusti  1691. 
Pag.  [14]:  «Approbatio  Dioecesana  Episcopatus  Posnaniensis.  Aureum 
Libellum  Exercitiorum»...  «Die  I4lunii  Anno  1692.  Stephanus  Moreski 
S.  T.  D.  Canonicus»...— Pag.  [15]:  «Exercitia  |  spiritualia  |  S.  P.  |  Igna- 
tii  |  Loyolae.  |  Cum  |  Sensv  j  eorumdem  |  explanato». — Pag.  [16]  pura. 
Pag.  i:  «Lector  Benevole.  Quae  habent  praefixum  signum  hoc  t^r* 
usque  dum  clauduntur  signo  hoc],  noveris  ea  convenire  potissimum 
iis,  qui  alios  etiam  instruunt  et  excolunt  hisce  exercitiis».— « Anima 
Christi»;  a  latere:  « Explanationes  Ad  Exercitia  Spiritualia  S.  P.  Ignatii 
Loyolae.  De  hoc  admirabili  opere»... —  Pagg.  2-5:  Litterae  apost.  Pau- 
li  III  «Pastoralis  officii». — Pagg.  6-7:  «Testimonia»...- — Pag.  8-9:  «Quí- 
dam de  Societate»... — Pagg.  10-14:  «Explanado  de  partibus  Libelli 
Exercitiorum  Spiritualium  S.  P.  Ignatii  Loyolae.  §  I.  De  Meditationibus 
sive  Contemplationibus;  §  II.  De  caeteris  partibus  libelli  Exercitiorum; 
Regulae  duae  aureae.  Prima.  Mirum  in  modum  iuvatur»... — Pagg.  14-266: 
Textus  Exercitiorum,  « Annotationes»... — Pag.  266:  «Quae  ab  aliis  im- 
pressis...  emendata  sunt». — Pagg.  266-274:  «Loca  quae  ex  diligenti  cum 
hispánico  autographo»... — Pag.  275:  «Quae  commendanda  sunt  ei,  qui 
absolvit  Exercitia». — Pagg-  275-289:  «Explanatio.  Specimen  meditatio- 
nis  integrae». 

Pagg.  5  non  signatis:  «Brevivus  \_sic]  índex  meditationum»... — 
Pagg.  2  non  signatis:  «Indicuhis  titulorum  quorumdam  Explanationis». 
Pagg.  1-19  signatis  « Appendix  |  civsdem  Avctoris  |  Ad  Exercitia 
S.  P.  Ignatii  |  explanata.  |  Impressa  Posnaniae  anno  1692».  Appendix 
complectitur  haec:  pp.  1-2,  «Ad  Lectorem»;  p.  3,  «Quaenam  conveniat 
legere  ante  ingressum  in  Exercitia;  et  in  fine  lilis  peractis»;  pp.  3-19, 
«Sequuntur  sex  Ordines,  Pro  Exercitiis  octo  dierum». 

N.  B.  In  «allocutione»  P.  Diertins  ait:  «Bis  typis  vulgata  fuerat  haec 
Explanatio.  Primum  in  Belgio  Anno  1687,  tum  in  Prussia  Anno  1691, 
beneficio...  Rmi.  Domini,  D.  Michaélis  Antonii  Hacki,  Abbatis  Oliven- 
sis,  et  quidem  eiusdem  abbatiae  typis...  Verum  prodiit  utraque  vice 
Explanatio  sejuncta  a  Principe  opere,  cuí  debebat  serviré.  Quia  autem 
inde  rarior  poterat  esse  usus  vel  libri  Exercitiorum  S.  P.  Nostri,  vel 
hujus  Explanationis...  en  tándem  per  tertiam  editionem  ómnibus,  cum 
hac  Explanatione,  quam  recognovimus  et  variis  locis  auximus,  in 
manibus  ponitur  simul  ipse  Liber  Exercitiorum»... 

Vratislaviae  (Breslau,  iu  Silesia)  in  bibliotheca  universitatis. 

37. — 1693,  Antuerpiae  (Anvers,  in  Pielgio). — In  8.°— Pag.  [1]:  «Exer- 
citia |  spiritualia  |  S.  P.  Ignatii  [  Loyolae  |  cum  sensu  eorumdem  expla- 
nato |  a  P.  Ignatio  Diertins  |  bruxellensi  e  Societate  Jesu.  |  Explana- 
tioni  accessit  hac  quarta  editione,  ejusdem  Auctoris  Appendix,  De 


BiBUOGRAPHIA  EXERCITIORUM 


723 


ordine  in  octo  dierum  exercitiis  servando  |  Antuerpiae  |  Typis  Henrici 
Thieullier  1693.  Cum  privilegio  regis  et  superiorum  permissu».  — 
Pagg.  [III-VI]:  cPraefatio  auctoris  explanationum...  De  libro  Exerci- 
tiorum  et  de  consilio  suae  scriptionis». — Pagg.  [VII-XII]:  «Ejusdem 
auctoris  allocutio  de  conivnctione  cxplanationis  cum  ipso  libro  Exerci- 
tiorum». — Pag.  [XIII]:  «Facultas  Rev.  Adm.  P.  N.  Praepositi  Genera- 
lis  S.  J...  Thyrsus  González...  Romae,  4  Augusti  1691». — Pag.  [XIV]: 
«Approbatio  ordinarii  Antverpiensis...  Antverpiae  1693,  13  octobris»... 
Pag.  1:  Exercitia  spiritualia  S.  P.  Ignatii  Loyolae»...  Qratio  «Anima 
Christi». — Pagg.  2-6:  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii». — 
Pagg.  7-8:  «Testimonia»... — Pagg.  8-10:  «Quidam  de  Societate»... — 
Pagg.  11-14:  «Explanado  de  partibvs  libelli  Exercitiorum  spiritua- 
lium  S.  P.  Ignatii  de  Loyola». — Pag.  15:  «Regulae  duae  aureae». — 
Pagg.  15-285:  Textus  Exercitiorum,  «Annotationes»... — Pagg.  285-293: 
«Loca,  quae  ex  diligenti»... — Pag.  294:  «Commendanda  ei  qui  absol- 
vit  Exercitia». — Pagg.  294-310:  «Specimen  meditationis  integrae». — 
Pagg.  311-313:  «Appendix  ejusdem  auctoris  ad  Exercitia  S.  P.  Ignatii 
explanata»... — Pag.  314:  «Quaenam  conveniat  legere  et  ante  ingressum 
in  Exercitia,  et  in  fine,  illis  peractis». — Pagg.  315-334:  «Sequuntur  sex 
ordines  pro  Exercitiis  octo  dierum». — Pagg.  [335-339]:  «Brevis  index 
meditationum»... — Pagg.  [340-341]:  «Indiculus  titulorum  quorumdam 
explanationis».  —  Pag.  [342]:  «Appendix  pro  Exercitiis  octo  dierum». — 
Pag.  [343]:  «Summa  privilegii». — Pag.  [344]:  «Facultas  provincialis». — 
Pag.  [345]:  «Lectori».  Errata  quaedam  emendata. 

N.  B.  In  fine  hujus  editionis  est  hoc  monitum:  «In  praeludio  2  ad 
meditationem  de  tribus  hominumclassibus,pag.  1 12,  hic  et  in  aliis  prae- 
gressis  editionibus  ómnibus  legitur  quidem  "Videam  me  ipsum  coram 
Deo  sanctisque  ómnibus,  cum  desiderio  adstantem  atque  perseveran- 
tem,  quonam  pacto  ipsi  Deo  placeré  queam  potissimum";  ubi  sensus 
pro  "perseveran tem"  exigere  videbatur  "perscrutantem".  Sed  nihil 
mutare  licebat  in  tam  authentica  impressione;  quoad  adm.  R.  P.  Gene- 
ralis  annuisset.  Hic  vero  consultis  originalibus  reperit  legendum  "per- 
scrutantem"; nam  ita  habet  ms.  secundae  et  ad  prelum  datae  versionis: 
et  in  prima  versione  legitur  "stantem  coram  Deo  et  ómnibus  suis  san- 
ctis,  desiderantem  cognoscere  id  quod  erit  gratius  divinae  bonitati". 
In  hispánico  autem  sic:  "estoy...  para  desear  y  conocer".  Et  hoc  Pater 
noster  ad  hujus  editionis  calcem  indicare  mandavit,  3  Octobr.  1693». 

In  editionibus  tamen  subsequentibus  denuo  ponunt  «  perseveran- 
tem».  Cf.  supra,  p.  358. 

In  collegio  carrionensi  S.  J.  (Carrión  de  los  Condes,  in  Hispania). 

38. —  1696,  Antuerpiae  (Anvers,  in  Belgio).  —  0,166  x  0,156.  -- 
Pag.  [1]:  «Exercitia  |  Spiritualia  |  S.  P.  Ignatii  |  Loyolae  |  Cum  sensu 
eorumdem  explanato  I  a  P.  Ignatio  Diertins,  S.  I.  j  editio  qvinta,  |  ab 
Auctore  recognita,  &  aucta.  I  Additur  appendici  primae,  ¡  Ordo  etiam 


724 


MONU MENTA  IGNATIANA 


pro  Exercitiis  Menstruis.  |  Accessit  &  Appendix  secunda,  |  de  modo 
tradendi  Exercitia  variis».  |  Est  imago  illa  quam  supra  descripsi- 
mus  in  ed.  1635,  altera.  «  /'  ntverpiae  |  Typis  |  Henrici  Thievllier. 
An.  MDCXCVI». — Pag.  [2]:  «Directerium  |  ad  Exercitia  Spiritualia  | 
S.  P.  N  Ignatii.  Quod  in  hisce  Explanationibus  toties  allegatur,  totum 
recusum  pariterque  compactum  invenietur  ad  ipsarum  calcem  pro 
maiori  utentium  commoditate.  Reliqua  augmenta  hujus  Editionis  indi- 
cabit  Asteriscus  *  praefixus  partibus,  quae  accesserunt,  in  indicvlo  ti- 
tulorum  praecipuorum  Explanationis». — Pagg.  3-6:  «Brevis  index  me- 
ditationum»... — Pagg.  7-10:  «Indiculus  titulorum»... — Pagg-  II-I2: 
«Addenda  aut  mutanda  in  sexta,  quandocumque  fiet,  editione». — 
Pagg.  13-18:  «Praefatio  auctoris  explanationum  ad  Patresac  Fratres»... — 
Pagg.  19-24:  «Eiusdem  auctoris  allocutio  de  conjunctione  explanationis 
cum  ipso  libro  Exercitiorum». 

Pagg.  1-4:  Litterae  aposjt.  Pauli  III  «Pastoralis  officii». — Pag.  4: 
«A§. 1  Anno  scilicet  1546..,  eximeretur». — Pagg.  4-6:  Litterae  apost.  Ale- 
xandri  VII  «Cum  sicut  nobis» — Pagg.  ñ-8:  «Testimonia»... — Pagg.  9: 
«Facultas  rev.  Adm.  P.  N.  Thyrsi  González...  Romae,  4  Aug.  1691». — 
Pag.  10:  «Approbatio  ordinarii  antverpien...  Antverpiae  1695,  27  Maji». 
Pagg.  11-12:  «Quídam  de  Societate>.  Huic  praefatiunculae  adjungitur: 
«A§.  Haec  est  versio  Andreae  Frusii,  ut  testatur  Orlandinus,  supra. 
Porro  versio  illa  quorundam  locorum  ex  Hispánico  autographo,  quae 
in  fine  totius  Libri  Exercitiorum  reperiuntur,  alia  est  a  duabus  versionr- 
bus,  quas  approbarunt  viri  illi  gravissimi.  Est  enim  illa  facta  longo  post 
tempore,  post  quintam  scilicet  Generalem  Congregationem,  ut  quaedam 
loca  obscuriora  vulgatae  editionis  clariora  redderentur,  integra  tamen 
manentc  vulgata  editione,  sicut  ibi  pluribus  explicatur:  quod  tamen 
juverit  hic  quoque  breviter  annotasse». 

Pag.  13:  «Exercitia  |  Spiritualia  |  S.  P.  Ignatii  |  Loyolae».  Sequitur 
«Anima  Christi». — Pagg.  14-22:  «Explanatio  de  partibus  libelli»... — 
Pag.  23:  «De  notulis  Contextui  vel  margini  additis  Auctor  Explanatio- 
num Lectori»... — Fadem  pag.  23:  «Regulae  duaeaureae». — ragg.24-317: 
Textus  Exercitiorum  cum  explanationibus. — Pagg.  318-324:  « Quae  ab 
aliis  impressis...  emendata  sunt». — «Loca,  quae  ex  diligenti...  postrema 
editione». — Pagg.  325-368:  «Commendanda  Ei  qui  absolvit  Exercitia». 
«Specimen  Mcditationis». — «Explanationum  appendix  prima».— «Quae- 
nam  conveniat  legere  &  ante  ingressum  in  Exercitia,  &  in  fine  i  1  lis 
peractis».— «Sequuntur  sex  ordines,  Pro  Exercitiis  octo  dierum». — 
Pagg.  369-411:  «Tres  Ordines,  Pro  Exercitiis  triginta  dierum  aut  circi- 
ter»... — «Explanationum  appendix  secunda». — Pagg.  [412-435]:  «Index 
rerum  praecipuarum». — Pag.  [436]:  «Errata  praecipua  sic  corrige». 


1  Hoc  signum  A§  respondet  alii  litterae  A,  quae  juxta  textum  litteranim  Pauli  III. 
e  regione  adverbü  nuper  apposita  est.  Hoc  moclo  suas  declarationes  Diertins  indicat. 


Bmiliographia  Exkrcitiorum 


725 


Sequitur  Directorium  sitie  typographi  notatione,  pagg.  1-90. 
In  collegio  onniensi  S.  J.  (Oña,  in  Hispania). 

39.  — Vilnae  (Wilno,  Wilna,  in  l.ithuania). — 1712,  Brunsbergae 
(Braunsberg,  in  Borussia  orientali). — Typis  S.  J. 

(Sommervogel,  V,  64.) 

40.  — 17 12,  Viennae  (Vindobonae,  Wien  in  Austria). — 0,132x0,062. 
«Exercitia  |  spiritualia  |  S.  P.  |  Ignatii  |  Lojolae». 

Continet  sequentia:  1)  pagg.  3-147,  Textum  Exercitiorum ,  «Anno- 
tationes»...  2)  «Hae  regulae  traditae  sunt  a  S.  Ignatio  de  Lojola  Funda- 
tore  Soeietatis  Jesu  in  libello  Exercitiorum».  3)  pagg.  [148-152],  in- 
dicem. 

Colligatum  est  hoc  exemplar  una  cum  regulis  Soeietatis,  quae  ejus- 
dem  magnitudinis,  formae  litterarum  etc.  sunt;  quare  videntur  hae  simul 
cum  Exercitiis  typis  editae  esse.  Jam  vero  in  prima  pagina  regularum 
est  hic  titulus:  «Regulae  |  Soeietatis  |  Jesu  |  IHS  |  Repressae  Sumpti- 
bus  S.  Anna  |  Soc.  Jesu,  Viennae  Austriac.  |  Typis  Joannis  Georgii 
Schlegel  |  Universitatis  typographi  |  Anno  17 12». 

N.  B.  In  domo  S.  Annae  erat  tirocinium  provinciae  austriacae  So- 
eietatis Jesu. 

In  collegio  angiensi  S.  J.  (Enghien,  in  Belgio). 

41.  — 1721,  Tyrnaviae  (Tyrnau,  in  Hungaria). — 0,158  X  0,096. — 
«Exercitia  |  spiritualia  |  S.  P.  |  Ignatii  |  Loyolae  IHS  |  Tyrnaviae,  |  Typis  et 
sumptibus  academicae  Soc.  Jesu  |  Typographiae.  |  Anno  M.DCC.XXI>. 
Pag.  III:  «Anima  Christi».— Pagg  IV -VIII:  Litterae  apost.  Pauli  III 
«Pastoralis  officii». — Pagg.  IX-X:  «Testimonia»... — Pagg.  XI-XII:  «Quí- 
dam de  Societate»... — Pagg.  1- 1 58:  Textus  Exercitiorum,  «Annota- 
tiones»... — Pag.  158:  «Quae  ab  aliis  impressis...  emendata  sunt». — ■ 
Pagg.  159-170:  «Loca  quae  ex  diligenti»... — Pagg.  [171-177]:  «Brevis 
index»... 

In  collegio  angiensi  S.  J.  (Enghien,  in  Belgio). 

42.  — 1732,  Antuerpiae  (Anvers,  in  Belgio). — 0,190  X  0,115. — 
Pag.  [1]:  Imago  S.  Ignatii;  supra  «IHS»;  in  ima  parte  ad  dexteram  án- 
gelus librum  apertum  manibus  tenens;  in  pagina  libri  sinistra  legitur: 
«Exer  |  citia»;  in  dextera:  «Spi  |  ritu  |  alia»;  infra  imaginem  S.  Ignatii: 
«Vera  eífigies  S  Ignat.  |  Soc.  Iesv  Fundators,  |  Autor  Exercitior.  Spi- 
ritualium».  Ad  sinistram  alter  ángelus.  —  Pag.  [2]  pura. — Pag.  [3]: 
«Exercitia  |  Spiritualia  |  S.  P.  Ignatii  |  Loyolae  ¡  Fundatoris  Ordinis 
Soeietatis  Jesu  |  Cum  Bullís  Pontificum,  tum  approbationis  Exerci  I 
tiorum,  tum  Indulgentiae  plenariae,  pro  omni  |  bus,  qui  octiduo  illis 
vacant  in  domibus  |  ejusdem  Soeietatis.  |  Brevi  insuper  Instructione 
meditandi,  quae  omnia  |  &  dilucidantur  &  illustrantur  pluribus  ex  |  aere 
impressis imaginibus».  |  Est  puer  Jesús  jacens  atque  amplectens  crucem 
aliaque  passionis  instrumenta.  «Antverpiae,  Apud  Viduam  Henrici  Ver- 
dussen.  |  Anno  M.D.CC.XXXII».  —  Pag. «4  pura.— Pag.  5:  «Anima  Chri- 


726 


MONUMENTA  IGNATIANA 


sti». — Pag.  [6]:  «Approb:  Pont:  Exercit:  S.  Ign:». — Pagg.  7-1 1:  Litterae 
apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii». — Pagg.  12-13:  «Testimonia»... 
Pag.  14:  «Indulgentiae  Concessae  Ab  Alexandro  VII.  P.  M». — 
Pagg-  15-16:  Litterae  apost.  Alexandri  VII  «Cum  sicut  nobis»,  12 
Octobr.  1657. — Pagg.  17-18:  «Quidam  de  Societate»... — Pagg.  19-21: 
«Monitio.  Ad  Lectorem»...  Sequuntur  octo  monitiones  editoris.— 
Pagg.  23-54:  «Brevis  Instructio  Meditandi  collecta  ex  libello  Exercitio- 
rum»...  Sex  capitibus  constat. — Pagg.  55-269:  Textus  Exercitiorum, 
« Annotationes»... — Pag.  269  in  fine:  Annotatio  «Quae  ab  aliis  impres- 
sis...  emendata  sunt». — Pagg.  270-279:  Epístola  P.  Jacobi  Dominici... 
«Loca  quae  ex  diligenti»... — Sequuntur  octo  pagg.  numeris  non  nota- 
tae,  quibus  continetur:  «Brevis  index  Meditationum»... 

Imagines  sunt  totam  paginam  occupantes  in  pagg.  sequentibus,  6, 
22,  66,  68,  72,  80,  86,92,96,  100,  104,  112,  116,  120,  124,  132,  138,  144, 
150,  156,  160,  168,  174,  182,  184,  186,  188,  190,  192,  194,  196,  198,  200, 
202,204,  206,  208,210,  216,  218,  220,  222,  224,226,  228,  230,232,234, 
236,  240,  242,  246,  248. 

43.  — 1735,  Pragae.— In  8.°~«Exercitia  spiritualia S.  P.  lgnatii Loyolae 
fundatoris  Societatis  Jesu.  Pragae  Typis  Universitatis  Carolo-Ferdinan- 
deae  in  Collegio  Societatis  Jesu  ad  S.Clementem.  AnnoMDCCXXXV». 
Cum  27  imaginibus  incisis;  paginae  numeris  signatae  non  sunt. 

(Sommervogel,  V,  65.) 

44.  — 1753,  Romae.  — 0,140 x 0,070.  —  Pag.  [1]:  «Exercitia  |  spiri- 
tualia |  S.  lgnatii  !  de  Loyola»  |  Symbolum  «1HS»  quod,  circumdatum 
ornamento  quodam  et  redimitum  corona,  sustinent  dúo  angeli,  hinc 
inde  genua  fiectentes.  «  Romae  |  ex  Typographia  Antonii  de  Ru- 
beis  |  MDCCLIII.  |  Svperiorvm  permissv». — Pag.  [2]:  «Anima  Christi». 
Pagg.  3-9:  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  olficii». — Pagg.  10-12: 
«Testimonia»... — Pagg.  13-16:  «Quidam  de  Societate»... — Pagg.  17-235: 
Textus  Exercitiorum,  «Annotationes»... — Pag.  236:  Notatio:  «Ouaeab 
aliis  impressis...  emendata  sunt». — Pagg.  237-254:  «Loca  quae  ex  dili- 
genti... postrema  editione». — Pagg.  [255-261]:  «Brevis  index»... 

Matriti,  apud  editores  1  i  bel]  i  periodici  Aloiinmcnía  histórica  6'.  J. 

45.  — 1826,  Augustae  Taurinorum  (Torino,in  Italia). — 0,164  x  0,104. 
«Exercitia  |  spiritualia  j  S.  P.  |  lgnatii  Loyolae  |  cum  |  sensu  eorum- 
dem  cxplanato  |  auctore  |  R.  P.  Ignalio  Dicrtins  |  Editio  nova  |  IHS  | 
Taurini  |  Excudebat  Hyacinthus  Marietti,  |  1826». — Pagg.  [3]-6:  «Prae- 
fatio  auctoriscxplanalionum  ad  Patres»... — Pagg.  7-1 1:  «Ejusdem  aucto- 
ris  allocutio  de  conjunctione  hujus  explanationis»... — rag.  12:  «Facul- 
tas R.  Adm.  P.  N.  Praepositi  generalis»  (Thyrsi  González). — Pag.  13: 
«Approbatio  dioecesana  episcopatus  Tosnaniensis». — Pag.  14:  pura. — 
Pag.  15:  «Exercitia  spiritualia»...  (iteratur  titulus). — Pag.  17:  Adnotatio 
quaedam  et  oratio  «Anima  Christi». — Pagg.  18-22:  Litterae  apost. 
Pauli  III  «Pastoralis  officii». — -"Pagg.  23-25:  «Testimonia»... — Pagg.  26-28: 


BlBLIOGRAPHIA  EXEBCITIORUM 


72? 


«Quidam  de  Societate»... — Pagg.  29-32:  «Explanado  de  partibus  libelli 
Exercitiorum»... —  Pag.  33:  «Regulae  duae  aureae>.  —  Pagg.  33"295: 
Textus  Exercitiorum,  « Annotatiunes»... 

Pagg.  295-303:  «Loca  quae  ex  diligenti...  postrema  editione». — 
Pag.  304:  «Quae  commendanda  sunt  e¡,  qui  absolvit  Exercitia». — 
Pagg.  304-321:  «Specimen  nieditationis  integrae». — Pagg.  323-328: 
«Brevis  index  medilationum»... — Pagg.  329-331:  «Indiculus  titulorum>... 
Pag.  [332]:  «Imprimatur»... 

In  collegio  angiensi  S.  J.  (Enghien,  in  Belgio). 

46.  — 1829,  Avenione  (Avignon,  in  Gallia). — 0,210  x  0,124. — 
Pag.  [I]:  «Exercitia  spiritualia  |  Directorium  |  et  Industriae». — Pag.  [II]: 
pura. — Pag.  [III]:  «Exercitia  |  spiritualia  |  S.  P.  Ignatii  Loyolae  |  Di- 
rectorium in  Exercitia  |  Industriae  ad  curandos  animae  morbos  |  IHS  | 
Avenione  |  ex  Typographia  Francisci  Seguin  M.  DCCCXXIX».-Pag.  [4] 
pura.— Pag.  [Ij:  «Exercitia  |  spiritualia|S.  P.  Ignatii  Loyolae».— Pag.  [2] 
pura. — Pagg.  [3]-8:  «Index  meditationum»... — Pagg.  [g]-i2:  Litterae 
apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii». — Pag.  12:  «Notandum  |  De  Indul- 
gentia  plenaria»... — Pag.  [13]:  «Testimonia»... — Pagg.  [i4]-i5:  «Prae- 
fatio  ad  lectorem.  Quídam  de  Societate»... — Pagg.  [16]:  «Anima  Chri- 
sti».  -  Pagg.  [i7]-i/3:  «Exercitia  spiritualia  S.  P.  Ignatii  Loyolae.  An- 
notatiunes»... In  fine:  «Nota.  Quae  ab  aliis  impressis»... 

Matriti,  in  domo  professa  S.  J. 

47.  — 1S35,  Avenione. — Est  íere  iteratio  mera  editionis  praecedentis. 
DilTert  tamen  ab  ea  non  solum  anno,  qui  ponitur  in  fol.  [I],  sed  etiam 
chai  ta,  quae  omnino  diversa  est,  et  quibusdam  locis  ex  quibus  certe 
constat  aliam  esse  editionem.  Hujusmodi  sunt  v.  g.  quae  sequuntur: 

IN  EDITIONE  ANNI  1829  IN  EDITIONE  ANNI  I  83  5 

Pag.   72, 1.  7,  in  marg.       cQuasi  attrecta-  |  re»  «Quasi  attrec-  |  tare» 

»      73,  1.  8,  «qu¿d  si  his»  cquud  si  is» 

♦      74,  1.  ult.  «aus-  |  picabor?  «auspi  |  cabor» 

»     134,  1.  20,  in  marg.      «ab-  |  stergit»  «abs-  |  tergit* 

»    145,  1.  12.  «Emmaus»  «Emmaüs» 

»     152,1.  9.  «ab  utraque»  «ad  utraque» 

»    153.  1-  15-  «ut  quae»  «ut  quae» 

Matriti,  in  domo  professa  S.  J. 

48. —  1836,  Romae. — 0,136  X  0,082. —  InfiniCus  thesaurus  est  homi- 

Pag.  [1]:  «Exercitia  I  spiritualia  I  S.  Ignatii  nibus'  <lm  Qu{  usi  sunt-  Parti" 

,     ,         ,    i  UTf,  i  rJ           .  „     .     T           .  cipes  facti  sunt  amicitiae  Dei, 

de  i-oyola  1  IHS    Romae    Typis  Josephi  '        ,.  ■  ,.  . 

'        1           1                1     j  1       j       1  propter  disciplinae  dona  com- 

Salviucci  |  1836».— Pag.  [2]:  «Monitum.  Ex     mendati.  Sap.  7,  14. 
annotationibus  textui  Sancti  Patris  subje- 

ctis,  cae,  quae  asteriscum  (*)  praeferunt,  loca  indicant,  quae  in  editione 
anni  1596,  ex  Congr.  Gen.  V.  auctoritate,  diligenti  facta  collatione  cum 
autographo  hispánico  accommodata  fuere.  Quae  vero  loca  cruce  (f )  si- 
gnantur,  ex  versione  literali  huc  translata  sunt».-  Pagg.  3-218:  Textus 


728 


MONUMENTA  IGNATIANA 


Exercitiorum,  « Annotationes»... — Pagg-  219-255:  «Index». — Pag.  [256]: 
Superiorum  facultas,  ut  liber  in  lucem  edi  possit. 

49.  — 1837,  Romae.  Editio  omnino  similis  praecedenti,  excepto 
annoin  prima  pag.  indicato.  Haec  videtur  illa  esse,  cujus  meminit  Som- 
mervogel,  Bibliollicquc,  VII,  118.  Est  autem  Vulgata  versio  cum  an- 
notationibus  P.  Roothaan. 

50.  — 1838,  Augustae  Taurinorum  (Torino,  in  Italia). —  0,168x0,103. 
«Exercitia  |  spiritvalia  |  S.  P.  Ignatii  Loyolae  |  cvm  sensv  eorvmdem 
explánate  |  et  Directorivm  |  additis  tribvs  appendicibvs  |  avctore  | 
P.  Ignatio  Diertins,  S.  I.  |  Editio  novissima  |  post  V.  antverpiensem 
an.  M.DC.XCVI.  j  Ab  avctore  recognitam  et  avctam  |  volvmen  I  | 
continens  Exercitia  spiritvalia  cvm  explanationibvs  et  Directorio  | 
1HS  |  Avgvstae  Tavrinorvm  |  ex  Typographeo  Hyacinthi  Marietti  \ 
an.  M.D.CCC.XXXVIII».  -Pagg.  [33-5:  «Editor  Tavrinensis  lectori». 
Pag.  6:  «Mónita  tria  Ignatii  Diertins». — Pagg.  7-11:  «Praefatio  auctoris 
explanationum  ad  Patres»... — Pagg-  12-16:  «Eivsdem  avctoris  allocvtio 
de  conivnctione  explanationvm»... — Pag.  17:  «Facvltas  Rev.  Adm. 
P.  N.  Thyrsi  González». — Pag.  18:  «Approbatio  ordinarii  antverpien- 
sis».  —  Pagg.  19-27:  «Prolegomena  ad  Exercitia  S.  Ignatii»... — Pag.  28: 
Regvlae  II.  avreae».  — Pagg.  29-30:  «Epístola  Ignatii  Patris  M.  Em- 
manveli  Mionae». — Pagg.  31-36:  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis 
ofricii». — Pagg.  37-38:  «Testimonia»... — Pagg.  39-41:  «Quidam  de  So- 
cietate»... — Pagg.  41-42:  «Loca,  quae  ex  diligenti...  postrema  editione». 
Pag.  43:  «Exercitia  |  spiritvalia  |  S.  P.  Ignatii  Loyolae  |  cvm  sensv 
eorvmdem  explánate.  |  A.  P.  Ignatio  Diertins  |  Societatis  Iesv». — 
Pag.  44:  «Anima  Christi». — Pagg.  45-340:  Textus  Exercitiorum,  «An- 
notationes»...—Pag.341:  «Commendanda  ei,  qvi  absolvit  Exercitia». — 
Pagg-  342-363:  «Specimen  meditationis».  —  Pagg.  365-390:  «Index 
Exercitiorvm». — Pagg.  391-394:  «Indicvlvs  titvlorvm»...-  Pagg.  395-416: 
«Index  rervm»... — Pagg.  417-539:  Sequitur  Directorium  in  Exercitia. 

Adduntur  in  hac  editione,  pp.  [i]-n  «Exercitiorvm  spiritvalivm 
S.  P.  Ignatii  Loyolae  lectiones  variae  ex  eorvmdem  literali  versione». 

51.  —  1844,  Vici  (Vich,  in  Hispania).  —  0,1 86  x  0,1 16.  —  Pag.  [i]: 
«Exercitia  |  spiritualia  |  S.  P.  |  Ignatii  Loyolae  |  cum  |  sensu  eorum- 
dem  explanato  |  auctore  |  R.  P.  Ignatio  Diertins  |  Vici:  |  Ex  typogra- 
phia  Josephi  Trullas.  |  1844».  — Pagg.  [3]-6:  «Praefatio  auctoris  expla- 
nationum»...—  Pagg.  7-10:  «Ejusdem  auctoris  allocutio  de  conjun- 
ctione»... — Pag.  12:  «Approbatio  dioecesana  episcopi  posnaniensis»... — 
Pag.  [13]:  Notatio  quaedam  et  «Anima  Christi». —Pagg.  15-17:  Litterae 
apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii».  — Pag.  18:  Adnotatio  de  indulgen- 
tiis. — Pagg.  19-20:  «Testimonia»... —Pagg.  21-25:  «Explanatio  de  parti- 
bus  libelli»... — Pagg.  26-223:  Textus  Exercitiorum  cum  eorum  expla- 
natione  typis  minoribus  exscripta. — Pagg.  224-230:  Epístola  P.  Jacob' 
Dominici  et  loca,  quae  mutari  debent. — Pagg.  231-246:  «Quae  com- 


BlBLIOGRAPHIA  EXERCITIORUM 


729 


mendanda  sunt  ei,  qui  absolvit  Exercitia». — Pagg.  247-252:  Indices. 
In  collegio  bilba&nsi  superiorum  facultatum  (Bilbao,  in  Hispania). 

52.  — 1848,  Cenomani  (Le  Mans,  in  Gallia).  —  0,116x0,074.— 
Pag.  [I]:  «S.  P.  Ignatii  j  de  Loyola  |  Exercitia  spiritualia». — Pag.  [II]: 
«Ex  typis  Gallienne».  -  Pag.  [III]:  «S.  P.  Ignatii  |  de  Loyola  |  Exercitia 
spiritualia  !  IHS  Cenomani  |  E  typographia  Gallienne,  bibliopolae,  | 
1848». -Pag.  [IV]  pura.  Pag.  [V]:  «Anima  Christi».—  Pag.  [VI] 
pura.  —  Pagg.  Q 1  ] - 2 3 7 :  Textus  Exercitiorum ,  «  Annotationes »  . . . — 
Pagg.  238-303:  «Appendix»,  quae  constat  annotationibus  in  diversa 
loca  Exercitiorum.  —  Pagg.  305-306:  Oratio  ad  Jesum. — Pag.  307:  Ora- 
tio  ad  Bssimam.  Virginem  Mariam. 

In  collcgio  angiensi  S.  J.  (Enghien,  in  Belgio). 

53.  — 1858,  Vic-  (Vich,  in  Hispania).  —  0,185  X  0,120.  —  Pag- 
«Exercitia  |  spiritualia  |  S.  P.  Ignatii  Loyolae  |  cum  |  sensu  eorumdem 
explanato  |  auctore  |  R.  P.  Ignatio  Diertins.  |  De  ordinarii  licentia.  [ 
Vici:  apud  Soler  Fratres  |  1858».  — Pagg.  [3]-6:  «Praefatio  auctoris  ex- 
planationum»...  — Pagg.  7-10:  «Ejusdem  auctoris  allocutio  de  conjun- 
ctione»...— Pag.  11:  «Facultas  R.  Adm.  P.  N.  Praepositi  Generalis... 
Thyrsus  González...  Romae  4  Augusti  1691».  — Pag.  12:  «Approbatio 
dioecesana  episcopi  posnaniensis»...  — Pag.  13:  Notatio  quaedam  et 
«Anima  Christi».  —  Pagg.  15-17:  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis 
officii».— Pagg.  17-18:  Adnotatio  de  indulgentiis.  Pagg.  19-20:  «Te- 
stimonia»...—Pagg.  21-24:  «Explanatio  de  partibus  libelli»... — Pagg.  25- 
223:  Textus  Exercitiorum  cum  explanatione  typis  minoribus  excusa.  — 
Pagg.  224-230:  «Loca,  quae  ex  diligenti» ...  —  Pagg.  231-246:  «Quae  com- 
mendanda  sunt  ei,  qui  absolvit  Exercitia»...  — Pagg.  247-250:  «Brevis  Ín- 
dex meditationum !»...  —  Pagg.  251-252:  «Indiculus  titulorum»...  Pagg- 
[253-254]:  Piae  quaedam  orationes. — Pag.  [255]:  «Errata  notabilia»... 

In  collegiis  S.  J.  carrionensi  et  loyolaeo  (Carrión  et  Loyola,  in  Hispa- 
nia) et  in  domo  professa  S.  J.  matritensi. 

54.  — 1910,  Parisiis.— 0,163  x  0,126. — Pag-  [0>  externa,  «Collectio 
secessuum  spiritualium  |  S.  Ignatii  de  Loyola  |  Exercitiorum  ]  Spiritua- 
lium  |  Editio  princeps  ¡  qualis  in  lucem  prodiit  Romae  |  MDXLVIII  | 
[Phototypica  effigies]  |  Parisiis  |  Sumptibus  P.  Lethielleux,  editoris  | 
10  via  dicta  Cassette,  10».  — Pagg.  [2-5]  purae.  — Pag.  [6]:  «Monitum 
editoris  ¡  Primitivi  textus  materiae  nulla  mutatio,  ut  |  per  se  patet,  facta 
est  in  hac  nostra  photo-  |  typica  editione;  notandum  tamen  est  |  quod 
numeré  adjecti  sunt  in  inferiori  paginarum  |  parte,  qui  non  legebantur 
in  priure  editione.  |  Cum  permissu  Superiorum  1  Imprimatur  |  Parisiis 
die  14.a  Octobris  1910  |  H.  Odelin,  Vic.  Gen.».  — Pag.  [7]  eadem  habet 
atque  pag.  [1].  Pag.  [8]  pura. 

Pag.  [9]:  «Exercitia  spiritvalia  |  IHS  |  M.D.XLVIII».— Pag.  [10] 
pura.  -Pag.  1-6:  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii».  Sequitur 
textus  quem  supra  descripsimus,  num.  1. 


73o 


MONU MENTA  IGNATIANA 


EblTIONES  VULGATAE  VERSIONIS  LAT1NAE 

IN  INSTITUTO  SOCIETATIS  JESU 

1.  — Prima  editio  «Corporis  Institutorum  Societatis  Iesu»  illa  est 
quam  anno  1635  fecit  Joannes  Meursius  Antuerpiae  (Anvers,  in  Belgio), 
et  descripsit  Sommervogel,  Bibl.  V,  81.  Hujus  editionis  partem,  folio 
titulan  instructam,  constituit  editio  illa  Exercitiorum,  quam  descripsi- 
mus  supra,  in  bibliographia  editionum  Vulgatae  versionis,  sub  n.  24. 

2.  —  «Corpvs  |  institutorvm  |  Societatis  |  Iesv.  |  Volvmen  secvn- 
dvm...  |  Antverpiae,  |  apvd  Iohannem  Mevrsivm,  |  Anno  MDCCII. » — 
0,181  x  0,165. 

In  hoc  volumine  inter  alia  continentur: 

r*ag-  [335]:  «Exercitia  |  spiritualia  |  S.  P.  |  Ignatii  Loyolae  ¡  juxta 
editionem  excusam  |  IHS  |  Antverpiae  |  apudjoannem  Mevrsivm  |  sv- 
periorvm  permissv». — Pag.  337:  «Anima  Christi». — Pagg.  358-359:  Lit- 
terae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii». — Pagg.  360-361:  «Testimo- 
nia»..., «Quídam  de  Societate»... — Pagg.  362-430:  Textus  Exercitiorum, 
«Annotationes»... — Pagg.  431-435:  «Locaquaeex  diligenti...  editione». 
Pagg-  [436-437]:  «Index». 

3.  — 1705,  Pragae  (Prag,  in  Bohemia)  0,315x0,195. — «Institu- 
tum  |  Societatis  |  Jesu  |  Ex  Decreto  |  Congregationis  Generalis  ¡  deci 
mae  quartae  j  Meliorem  in  ordinem  digestum,  |  Auctum,  ¡  Ac  denuo 
recusum»  |  libri  imago  «IHS  |  Pragae  Typis  Universitatis  Carolo-Fer- 
dinandeae  in  Collcgio  Societatis  Jesu  |  ad  S.  Clementem,  anno  1705». 

Duobus  constat  voluminibus,  in  quorum  altero  sunt  Exercitia. 

Pag.  261:  «Exercitia  |  spiritualia  |  S.  P.  j  Ignatii  |  Lojolae» — «Ani- 
ma Christi». — Pagg.  262-263:  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  offi- 
cii».— Pagg.  263-264:  Litterae  apost.  Alexandri  VII  «Cum  sicut  nobis», 
12  Octobr.  1657. — Pag.  264:  «Testimonia»... —  «Quídam  de  Societate»... 
Pagg.  265-305:  Textus  Exercitiorum,  «Annotationes»... — Pagg.  305-308: 
«Quae  ab  aliis  impressis...  emendata  sunt».— «Loca,  quae  ex  diligen- 
ti... postrema  editione».  —  Pagg.  [309-310]:  «Brevis  index  Medita- 
tionum»... 

4.  —  1709,  Antuerpiae  (Anvers,  in  Belgio) — «Corpvs  |  institvto- 
rvm  |  Societatis  |  Iesv  ¡  volvmen  secvndvm.  |  IHS  |  Antverpiae,  |  apvd 
Iohannem  Mevrsivm.  |  anno  MUCCIX». 

Pag.  [355]:  «Exercitia  |  spiritualia  |  S.  P.  |  Ignatii  Loyolae.  |  Juxta 
editionem  excusam  ¡  IHS  |  Antverpiae,  |  Apud  Joannem  Mevrsivm.  | 
Svperiorvm  permissv».— Pag.  357:  «Anima  Christi».— rag.  358-359:  Lit- 
terae apost.  Pauli  III  «Pastoralis  ofricii». — Pag.  36c:  «Testimonia»... — 
Pag.  361:  «Quídam  de  Societate».. — I'agg.  362-430:  Textus  kxercitio- 
rum,  «Annotationes»...  — Pag.  430:  Notado:  «Quae  ab  aliis  impressis»... 
Pagg.  431-435:  «Loca,  quae  ex  diligenti»... — Pagg.  [436-437]:  «Brevis 
index  Meditationum»... 


BlBLIOGRAPHIA  EXERCITIORUM 


73' 


5.  — 1757,  Pragae  (Prag,  in  Bohemia) — «Institutum  |  Societatis  ¡ 
Jesu,  |  Auctoritate  |  Congregationis  Generalis  |  XVIII.  |  meliorem  in 
ordinem  digestum,  |  auctum,  et  recusum.  |  Volumen  primum.  |  IHS 

|  Pragae,  |  Typis  Universitatis  Carolo-Ferdinandeac  in  |  Collegio  So- 
cietatis Jesu  ad  S.  Clementem.  |  Anno  M.D.CC.LVII». 

«Institutum»  etc.  ut  supra.  |  «Volumen  secundum».  |  In  hocvolumine 
secundo  haec  praeter  alia  sunt:  Pag.  384:  «Exercitia  spiritualia  |  S.  P.  Ig- 
natii  Lojolae».  —  Pag.  384:  «Anima  Christi».  —  Pagg.  385-386:  «Index 
meditationum»...— Pagg.  387-388:  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis 
officii».— Pag.  388:  «Notandum.  De  Indulgentia  Plenaria  concessa  per- 
agentibus  Exercitia  in  nostris  Domibus,  vel  alibi  sub  directione  nostro- 
rum  vid.  Com.  Privil.»  (Compendium  Privilegiorum  et  Gratiarum  Socie- 
tatis Jesu;  de  cujus  editionibus  v.  Sommervogel  Bibliolheque,  V,  92-94) 
«verb.  Indulgentia  §  16.  De  facultatibus  vero  hos  absolvendi  vid.  ibid. 
verb.  Absúluliú  §  6  et  8». — Pag.  389:  «Testimonia»... — «Quídam  de 
Societate»...— Pagg.  390-430:  Textus  Exercitiorum,  «Annotationes».- 
Pagg.  430:  «Nota:  Quae  ab  aliis  impressis»... 

6.  — 1784,  Petraebixariae  (Pietrabissara  (?),  prov.  Genova,  in  Italia). 
Cum  rarissima  hujus  editionis  Instituti  Societatis  Jesu  exemplaria  sint, 
accuratiorem  descriptionem  ponimus  exempli  cujusdam,  quod  in  museo 
ignatiano  manresano,  in  Hispania,  exstat. 

Sunt  volumina  dúo  ejusdem  mensurae:  mensura  foliorum  0,308  x 
0,210;  mensura  capsae  typographicae  (omissis  notationibus  ómnibus) 
0,246  x  0,142. 

Volumen  primum  complectitur  ff.  2  non  signata  numeris,  et  788  pa- 
ginas signatas.  In  f.  primo  non  signato:  «Institutum  |  Societatis  i  Jesu  | 
Volumen  I». — In  priore  pagina  folii  alterius  non  signati  est  titulus 
prorsus  idem  atque  titulus  editionis  pragensis  anni  1757  (supra,  n.  5), 
non  excepto  anno,  atque  eodem  omnino  modo  dispositus:  «Institutum  | 
Societatis  |  Jesu,  |  auctoritate  |  Congregationis  Generalis  |  XVIII.  | 
meliorem  in  ordinem  digestum  |  auctum,  et  recusum.  |  Volumen  pri- 
mum |  IHS  |  Pragae,  |  Typis  universitatis  Carolo-Ferdinandeae  in  | 
Collegio  Societatis  Jesu  ad  S.  Clementem  |  Anno  M.D.CC.LVI1». 

In  f.  altero  verso  dicitur:  «Volumen  Primum  |  in  quo  sequentes  in- 
stituti partes  ¡  continentur  ¡  Litterae  Apostolicae  p.  5. — Compendium 
privilegiorum  p.  261. — Examen  et  Consultationes  \_sic\  p.  337. — Decreta 
Congregationum  p.  449. — Cañones  Congregationum  p.  695. — Indiculus 
decretorum  p.  730». 

In  pp.  1-4:  «Index  chronologicus,  et  summarium  constitutionum  seu 
litterarum  apostolicarum». — In  pp.  787-788:  «Syllabus  rerum  in  hoc 
indiculo  contentarum». 

Volumen  secundum  complectitur  ff.  2  non  signata  numeris,  quorum 
paginae  prima  et  tertia  eosdem  títulos  habent,  quos  paginae  eaedem  in 
volumine primo,  praeter  lineam  in  quahicponitur  «Volumen  secundum». 


732 


MONUMENTA  IGNATIANA 


In  quarta  pagina  seu  in  folio  altero  verso  est  index  hujusmodi:  «Vo- 
lumen secundum,  in  quo  sequentes  instituti  partes  continentur:  Censu- 
rae  et  praecepta,  pag.  i. — Formulae  Congregationum,  pag.  g. — Regu- 
lae,  pag.  70. — Ratio  Studiorum,  pag.  169. — Ordinationes  generalium, 
pag.  238. — Instructio  pro  Superioribus  P.  Claud.  Aquaviva,  pag.  286. — 
Exercitia  spiritualia  S.  P.  Ignatii,  pag.  384. —  Directorium  in  Exerci- 
tia,  pag.  431. — Index  generalis,  pag.  473».  In  hoc  Índice  sunt  aliqua 
errata;  nam  «Formulae  Congregationum»  incipiunt  a  pag.  7:  a  pag.  49 
«Regulae  Assistentium»  et  a  pag.  70  «Summarium  Constitutionum». 

Index  generalis,  qui  a  p.  473  incipit,  occupat  fere  170  paginas, 
quarum  prima  tantum  signata  numeris  est. 

Post  indicem  est  f.  unum  purum.  Deinde  «Monitum  lectori»  quatuor 
paginas  implens.  In  eo  «Monito»  exponit  editor  quot  quantaeque  fuerint 
superandae  difficultates,  ad  viros  auctoritate  praeditos  inveniendos, 
qui  vellent  editionem  hanc  suam  cum  aliquo  pragensis  editionis  exem- 
plari  comparare  ac  de  utriusque  conformitate  vel  discrepantia  testimo- 
nium  ferré.  His  difficultatibus  coactum  se  esse  ait,  ad  hoc  testimonium 
in  finem  differendum,  cum  antea  id  se  prius  daturum  esse  promisisset. 

In  f.  sequenti  est  «Fides  collationis.  L  -l-  S  Cum  opus  cui  titulus 

M. 

Institutum  Societatis  Jesu  vir  perillustris,  spectatoque  ingenii  acumine 
praeditus  maximis  cum  sumptibus  iterum  in  lucem  edendum  censuerit; 
ut  illud  numeris  ómnibus  absolutum  proferretur,  consilium  iniit  de  inte- 
gro leclione  resumendum  et  cum  Pragensi  exemplari  rarissimo  ad  un- 
guem  castigandum. 

Ad  hoc  nos  obeundum  munusacciti  ea,  quam  insigne  monumentum 
et  Nobilis  vir  Excellentissimus  Petraebixariae  Marchio  postulabat,  di- 
ligentia  totum  opus  perlustravimus,  nonnullisque  mendis  annotatis  lau- 
dato  exemplari  responderé  comperimus. 

Non  dubitamus  igitur  ea,  quae  probos  viros  decet,  religione  fidem 
faceré,  hanc  recentissimam  instituti  Societatis  Jesu  editionem,  cui  titu- 
lus Nova  et  accuratissima  EiUtio  Instituti  Socielalis  Jesu  extinctae  per 
Clem.  XIV per  ejus  Brevem  jj  Augusli  anni  i/jj  a pprime  similis  Edi- 
tionis Pragae  impressae  typis  universitalis  Carolo  Ferdinandtac  in  Col- 
legio  ejusdem  Societatis  apud  S.  Clcmcntem.  Ciijns  cxemplaria  extant 
Mediolani,  in  Bibliothccis  Braydensis  Gymnasii,  et  quondam  Firmiani 
Comitis.  lia  ut  omnia,  quae  a  pag.  ubi  est  tantum  Institutum  Societatis 
Jesu  Volumen  I.  usque  ad  finem  invenics,  sunt  accuratissima  copia  ejns- 
dem editionis.  Exccptis  tantum  ornamentis  literarum  inilialium,  et  ali- 
quibus  lopiis  limbolariis  non  dignis  allentione,  dum  ea,  quae  notabilia 
visa  sunt.  aecurate  sunt  omnino  cqualia  denuo  excusa.  Tomus  Primus. 
Petraebixariae  atino  IJ84.  omnino  conformatam  esse  ad  exemplar  Pra- 
gensis Autographi  anni  1757.  quod  in  D.  Luciae  Bibliotheca  servatur. 

Signavimus  Bononiae  hodie  kalendis  Jidii  1785. 


BlBLIOGRAI'HIA  EXERCITIORUM 


733 


Joaknes  Ristori  jurisconsultos  Florentinus,  necnon  Bononiae  Ursi 
judex,  etc. 

Josephus  Compagnoni  Sacrae  Facultatis  Theologicae  Doctor. 

Aloysius  Mari  F.  Florentinae  Academiae  Socius». 

Authenticitatem  praecedentium  nominum  affirmat  deinde  notarius 
bononíensis  Joannes  Franciscus  Lodi;  hunc  esse  notarium  publicum 
testantur  mercatores  dúo  Valerio  Morelli  et  Same  Moreschi. 

Alii  notarii  testantur  hanc  «Fidem  collationis»  repositam  esse  in 
archivo  publico  mutinensi;  alius  notarius  affirmat  transumptum  hoc 
desumptum  esse  ex  originali,  quod  est  in  archivo  etc. 

7.  -1829,  Avenione. — 0,200  x  0,130. 

Pag.  [1]:  «Exercitia  spiritualia,  Directorium ,  et  Industriae». — 
Pag.  [III]:  «Exercitia  |  spiritualia  |  S.  P.  Ignatii  Loyolae,  |  Directorium 
in  Exercitia,  |  Industriae  ad  curandos  animae  morbos.  |  IHS  |  Avenio- 
ne, ex  Typographia  Francisci  Seguin  |  M. DCCC. XXIX».  —  Pag.  [1]: 
«Exercitia  |  spiritualia  |  S.  P.  Ignatii  Loyolae». — Pagg.  [3]-8:  «Index 
meditationum»... — Pagg.  [9]- 12:  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis 
officii».  — Pag.  [13]:  «Testimonia»...  — Pagg.  [i4]-i 5:  «Praefatio  ad  le- 
ctorem.  Quídam  de  Societate»...  —  Pag.  [16]:  «Anima  Christi». — 
Pagg.  [i/]- 173:  Textus  Exercitiorum,  «Annotationes»...— Pag.  173, quae 
est  ultima:  «Nota.  Quae  ab  aliis  Exercitiorum  exemplis». 

N.  B.  Haec  videtur  eadem  editio  esse  atque  illa  quam  inter  editiones 
Vulgatae  sub  num.  46  posuimus. 

8.  — 1870,  Romae. — 0,310  X  0,222.  — «Institutum  |  Societatis  Iesu¡ 
Editio  novissima  l  Volumen  secundum  |  IHS  |  Romae  |  typis  Civilita- 
tis  Catholicae  |  1870». 

Pag.  [365]:  «Exercitia  spiritualia  |  S.  P.  Ignatii  Loiolae».— Pagg. 
367-370:  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii». — Pag.  370:  Notatio 
de  indulgentiis  concessis  iis,  qui  Exercitia  peragunt.  —  Pag.  371:  «Testi- 
monia»...—  Pagg.  371-372:  «Quidam  de  Societate»... — Pag.  373:  «Anima 
Chrisíi».— Pagg.  375-418:  Textus  Exercitiorum,  «Annotationes»...— 
Pag.  418:  «Quae,  ab  aliis  impressis». 

9.  — 1893,  Florentiae.  —  0,317  x  0,232.— «Institutum  |  Societatis 
Iesu  |  Volumen  tertium  |  Regulae,  Ratio  Studiorum,  |  Ordinationes, 
Instructiones  ,  |  Industriae  ,  |  Exercitia  ,  Directorium  ¡  IHS  |  Floren- 
tiae |  Ex  typographia  a  SS.  Conceptione  |  1893». 

Pag.  [441]:  «Exercitia  spiiitualia  |  S.  P.  Ignatii  Loyolae». — Pagg. 
443-445:  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii». — Pagg.  445-448: 
Notandum  de  indulgentiis  exercitia  peragentibus  concessis. — «Testi- 
monia»...—  «Quidam  de  Societate»  ..  —  «Monitum  editionis  romanae 
libri  Exercitiorum  anni  MDXCVI». — «Anima  Christi».— Pagg.  449-501: 
Textus  Exercitiorum,  «Annotationes»... — Pag.  501:  «Nota.  Quae  ab 
aliis  impressis». 


734 


M  (J  NU  MENTA  IGNATIANA 


Editiones  Vulgatae  versionis  latinae 

in  thesauro  spir1tual!  societatis  jesu 

1.  — 1606,  Cracoviae. — 0,097  x  0,068. — «Thesaurus  spiritualis  rerum 
ac  documentorum  variorum  ad  Societatem  Jesu  pertinentium». 

Tertia  pars  Thesauri  continet:  «Exercitia  |  spiritualia  |  B.  P.  |  Igna- 
tii  '  Loyolae  |  Superiorum  permissu  |  Cracoviae  I  ex  officina  Nicolai 
Lob  |  M  DC  VI». 

N.  B.  Valde  rarum  exemplar;  invenitur  in  bibl.  S.  J.  cracoviensi. 

2.  — 1607,  Cracoviae. — 0,102  x  0,063.— Pag.  [I]:  «Thesavrvs  |  spiri- 
tvalis  j  rervm  ac  docv  |  mentorum  variorum  ad  |  Societatem  Iesv  perti  | 
nentium.  |  Quarum  catalogum  próxima  pa  |  gella  post  Praefationes  do- 
cebit. | Cracoviae.  In  Officina  Nicolai  Lob.  i6o7»...-Pagg.  [XVIII-XXII]: 
«Index  Rervm  et  Capitvm  praecipuarum,  quae  hoc  thesauro  continen- 
tur.  Habet  is  partes  quatuor.  Prima  pars  Regulas  communiores  Societ. 
Iesu  continet...  Secunda  pars  Epístolas  Communiores  RR.  PP.  NN.  Ge- 
neralium  complectitur...  Tertia  pars  Libellum  exercitiorum  spiritualium 
B.  P.  N.  Ignatii  comprehendit...  Ouarta  pars  Documenta  varia  spiritua- 
lia et  exemplar  religiosae  perfectionis  continens>... 

Pagg.  [13-78:  Prima  Pars. 
Pagg.  79-260:  Secunda  Pars. 

Pag.  261:  «Tertia  pars.  |  Exercitia  spiritva  |  lia  B.  P.  N.  Ignatii  de 
Loyola  |  comprehendens». — «Anima  Christi». — Pagg.  262-266:  Litterae 
apost.  Pauli  III  «Pastoralis  ofncii». — Pagg.  267-268:  «Testimonian.. — 
Pagg.  269-271:  «Quídam  de  Societate»... — Pagg.  272-41 5:  Textus  Exer- 
citiorum, « Annotationes»...  -  Pag.  414  [st'c pro  416]:  Notandum:  «Quae 
ab  aliis  impressis»... — Pag.  415  \sic  pro  417]:  «Loca,  quae  ex  dili- 
genti»... — Pagg.  [418-425]:  «Breuis  index»... 

3.  — 1834,  Avenione. — 0,112  xo,i04. — Pag.[i]:  «Thesaurus  ¡  spiri- 
tualis |  Societatis  Jesu.  |  1HS  |  Avenione,  |  Ex  typographia  F.  Se- 
guin.  1834.  |  Annuente  Soc.  Praep.  Gen.». — Pag.  2  pura. — Pag.  3:  «Exer- 
citia |  spiritualia  j  S.  P.  Ignatii  Loyolae». — Pag.  4  pura. — Pagg.  5-10: 
«Index  meditationum»... — Pagg.  1 1  -1 5:  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pa- 
storalis officii». — Pag.  [16]:  «Testimonia»...  Pagg.  [173-19:  «Quidam 
de  Societate»...  —Pag.  [20]:  «Anima  Christi».— Pagg.  [213-192:  Textus 
Exercitiorum,  « Annotationes»...  —  Pag.  192:  «Quaeab  aliis  impressis»... 

4.  — 1845,  Avenione. — 0,100x0,065. — Pag.  [i]:  «Thesaurus  |  spiri- 
tualis |  Societatis  Jesu  j  IHS  |  Avenione,  |  Ex  typographia  F.  Se- 
guin.  1845.  |  Annuente  Soc.  Praep.  Gen.». — Pagg.  [33-192:  «Exercitia | 
spiritualia  |  S.  P.  Ignatii  Loyolae». 

N.  B.  Continet  eadem,  quae  superior  editio  anni  1834,  eumdemque 
paginarum  numerum  usque  ad  pag.  192. 

5.  — 1857,  Sancti  Germani  in  Laya  (St.  Germain-en-Laye,  in  Gal- 
lia).  —  0,104  X  0,065. — Pag-  [*]:  «Thesaurus  spiritualis  |  Societatis 


BlBUOGKAl'HIA  EXERCTTIORUM 


735 


Jesu.  |  IHS  |  Sancti  Germani  in  Laya,  |  ex  typographia  Reau,  1857.  | 
Anímente  Soc.  Praep.  Gen.». 

Pagg.  3-192:  «Exercitia  |  spiritualia  |  S.  P.  Ignatii  Loyolae». 

Integrum  volumen  624  paginis  constat. 

N.  B.  Continet  eadem,  quae  superior  editio;  initium  et  finis  singu- 
lorum  documentorum  in  iisdem  paginis  reperiuntur,  nec  tamen  utrius- 
que  cditionis  singulae  paginae  omnino  inter  se  conveniunt. 

6.  — 1858,  Lutetiae  Parisiorum. — 0,1 12x0,070.— Pag.  [1]:  «Thesau- 
rus  |  spiritualis  |  Societatis  Jesu  ¡  IHS  |  Lutetiae  Parisiorum  |  sumpti- 
bus  Julien,  Lanier,  Cosnard  et  sbciorum  [  4,  via  dicta  de  Buci,  4  | 
1858». 

N.  B.  Ilanc  paginam  praecedit  folium,  in  recto  habens  liunc  titulum: 
«Thesaurus  |  spiritualis  |  Societatis  Jesu»;  in  verso:  «Excudebant  Ju- 
lien, Lanier,  Cosnard  et  socii,  Cenomani». 

Pagg.  [3]-ig2:  «Exercitia  |  spiritualia  S.  P.  Ignatii  Loyolae». 

Integrum  volumen  624  paginis  constat. 

N.  B.  Huic  editioni  conveniunt  quae  de  duabus  superioribus  dixi- 
mus. 

7,  8,  9. — 1874,  1876,  i882;Roehampton(in  Anglia). — 0,130x0,084. 
Pag.  I:  «Thesaurus  Spiritualis». — Pag.  III:  «Thesaurus  Spiritualis  | 
Societatis  Jesu.  |  IFIS  |  Roehampton:  |  Ex  typ.  domus  probationis.  ! 
1874». — Pag.  V:  «Index  totius  Thcsauri»...  —  Pag.  VII:  «Exercitia  spiri- 
tualia |  S.  P.  Ignatii  Loyola»  («Loyolae»  in  duabus  sequen tibus  edd.) — 
Pagg.  IX-XIV:  «Index  meditationum»... — Pagg.  XV-XIX:  Litterae 
apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii»  et  notatio  de  indulgentia  plenaria. 
Pag.  XX:  «Testimonia»... — Pagg.  XXI-XXIII,  «Praefatio  ad  lectorem. 
Quídam  de  Societate»... — Pag.  XXIV:  «Anima  Christi». — Pagg.  1-304: 
«Exercitia  Spiritualia  S.  P.  Ignatii  Loyolae»,  binis  columnis  ita  dispo- 
sita,  ut  in  prima  sit  versio  latina  Vulgata.  in  altera  versio  litteralis 
P.  Roothaan. 

Anno  1876  altera  editio  facta  est,  eaque  superiori  omnino  similis. 

Anno  1882  nova  editio  duabus  superioribus  omnino  similis. 

10. — 1X82,  Brugis  (Bruges,  in  regno  bélgico). — 0,133  X  0,084. — Fo- 
lium primum  extra  numerum  additum  in  recto  continet  titulum:  «The- 
saurus spiritualis»;  in  verso  imaginem  S.  Ignatii. — Pag.  [I]:  «Exercitia 
Spiritualia  j  Sancti  Patris  |  Ignatii  de  Loyola  |  cum  versione  litterali  | 
ex  autographo  hispánico  |  notis  illustrata.  |  Ihs  |  Brugis,  |  Sumptibus 
et  Typis  Societatis  S.  Augustini,  ¡  Desclée,  de  Brouwer  et  Soc.  1882». 
Pagg.  III-XIX:  Epistóla  P.  Joannis  Roothaan  de  Exercitiis  spiritualibus. 
Pagg.  XXI-XXVI:  Prologus.— Pagg.  XXVI-XXVIII:  Litterae  apost. 
Pauli  III  «Pastoralis  officii». —Pagg.  XXIX-XXXII:  «Testimonia»... - 
«Quídam  de  Societate»... — -Epístola  P.  Jacobi  Dominici  de  locis  emen- 
datis. — Pag.  [1]:  «Exercitia  )  spiritualia  |  S.  P.  Ignatii  de  Loyola  |  cum 
versione  litteralilex autographo  hispánico». — Pag.  [2]:  «Anima  Christi » . 


736 


MONU. MENTA  IGNATIANA 


Pagg.  [3]-348:  Exercitia  spiritualia  binis  columnis:  in  prima  est  versio 
Vulgata,  in  altera  versio  litteralis  P.  Roothaan,  additis  etiam  hujus  an- 
notationibus. 

11. — 1887,  Bilbao  (in  Hispania). — 0,130  x  0,090.—  Pag.  [1]:  «The- 
saurus  Spiritualis  |  Societatis  Iesu».  — Pag.  [III]:  «Thesaurus  |  Spiritua- 
lis  |  Societatis  Iesu  |  IHS  |  Bilbao  |  In  typographia  Sanctissimi  Cordis 
Iesu,  |  1887». — Pag.  V:  «Index  generalis». — Pag.  VI:  «De  hac  thesauri 
editione». — Pagg.  VII-V1II:  «Carta  de  N.  P.  S.  Ignacio  a  D.  Manuel 
Miona  sobre  la  importancia  de  los  Ejercicios».— Pag.  IX:  «Testimo- 
nia»...— Pagg.  X-XII:  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii». — 
Pagg.  XII-XIII:  «Indulgen tiae  facientibus  Exercitia»... — Pag.  [XV]: 
«Exercitia  Spiritualia  |  Textus  hispanus  et  versio  Vulgata». — Pag.  XVI: 
«Anima  Christi».— Pagg.  1-237:  Exercitia  spiritualia,  in  binas  columnas 
singulis  paginis  distributis,  quarum  interna  exhibet  Vulgatam  versio- 
nem,  externa  textura  hispanura  originalem. 

12. — 1912,  Brugis.  «Thesaurus  spiritualis  Societatis  Jesu.  Brugis, 
Sumptibus  et  Typis  Socict.  S.  Augustini  Desclée,  1912,  18, 
pagg.  XXXII-678». 

Continet  Exercitia  spiritualia  S.  P.  Ignatii  de  Loyola  cura  versione 
litterali  Patris  Roothaan  ex  autographo  hispánico  pagg.  1-348.  (Ex 
CBE,  n.°  48,  Novembre-Décembre  191 3,  Bibliographic  cíes  recentes 
publicalions  sur  les  Exercices...  par  le  p.  h.  watrigant,  s.  j.,  Enghien, 
Belgique,  p.  45). 


Editiones  Vulgatae  versio  x  i  s 

ET  VERSIOMS  LITTERALIS  P.  ROOTHAAN 

1. — 1835,  Roraae.— 0,200  x  0,150. — Pag.  [1]:  «Exercitia  |  spiritua- 
lia |  S.  P.  Ignatii  Loyolae  |  cura  versione  literali  ex  autographo  hispá- 
nico |  Praemittuntur  R.  P.  Joannis  Roothaan  |  Praepositi  Generalis  So- 
cietatis Jesu  |  literae  eneyelicae  \  ad  Patres  ac  fratres  ejusdem  Societa- 
tis |  de  spiritualium  Exercitiorum  |  S.  P.  N.  |  studio  et  usu  |  IHS  | 
Romae  |  Typis  Salviucci  |  1835».— Pagg.  [IlIj-XVI:  «R.  P.  Joannis 
Roothaan...  literae  eneyelicae...  de  spiritualium  Exercitiorum  S.  P.  N. 
studio  et  usu».  27  Dec.  1834. — Pagg.  XVII-XXI:  «In  hanc  novara 
libri  S.  P.  N.  editionem  Prologus»...— Pagg.  XX1I-XXIV:  Litterae 
apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii»  31  Julii  1548.— Pagg.  XXV-XXV1: 
«Testimonia  eoruni,  quibus  censura  Exercitior.um  est  commissa».- — 
Pagg.  XXV1-XXVII:  «Quídam  de  Societate...  Haec  documenta...  Ro- 
mae VI  Idus  Angustí  1548».— Pagg.  XXVII-XXV1II:  «Loca  quae  ex 
diligenti  cum  Hispánico  autographo  collatione  adnotata  sunt  in  hac 
postrema  editione».  Est  hoc  loco  tantum  epístola  P.  Jacobí  Dominici 
secretarii  S.  J.  ex  commissione  A.  R.  P.  N.  Generalis;  data  Romae  25  Ju- 


BlBLIOGRAPHIA  EXERCITIORUM 


737 


nii  159G  de  emendationibus  versionis  Vulgatae;  ipsae  autcm  emen- 
dationes  stellulis  *  notatae  textui  Vulgatae,  suo  quaeque  loco,  in  imis 
paginis  adduntur. — Pag.  [XXIX]:  «Exercitia  |  spiritualia  |  S.  P.  Ignatii 
Loyolae  |  cum  versione  literali  ex  autographo  |  hispánico». — 
Pag.  [XXX]:  «Anima  Christi».— Pagg.  I-1 7 5:  Textus  Exercitiorum  in 
binis  colunmis  ita  dispositus,  ut  in  priore  sit  Vulgata  versio  latina;  in 
altera  vero  versio  litteralis  latina;  annotationes  sunt  in  imis  paginis. — 
Pflg-  I7S:  «Nota.  In  antiqua  versione  ms.  sic  legitur  hoc  loco:  Loíís 
Deo.  Scripta  fuerunt  isla  Exercitia  Anno  Dcmini  1541.  Die  nono  Jitlii, 
Romae.  Ex  quo  patet,  cum  versio  ista  ms.  hispánico  Autographo,  quale 
nunc  habemus,  omnino  respondeat,  jam  illo  anno,  probabiliter  vero 
etiam  multo  ante  Exercitia  Sancti  Patris  eadem  omnino  fuisse,  eadem- 
que  mansisse  semper,  nullo  verbo  addito,  millo  mutato  »  \ — 
Pagg.  177-197:  «Index». — Pag.  [198]:  Superiorum  licentia  ut  «Impri- 
matur». 

2.  — 1837,  Londini. — 0,160  X  0,100. — Pag.  [1]:  «Exercitia  |  spiri- 
tualia |  S.  P.  Ignatii  Loyolae  |  cum  versione  literali  ex  autographo  hi- 
spánico ¡  Praemittuntur  |  R.  P.Joannis  Roothaan  |  Praepositi  Generalis 
Societatis  Jesu  |  Literae  encyclicae  |  ad  Patres  ac  fratres  ejusdem  Socie- 
tatis  |  de  spiritualium  Exercitiorum  |  S.  P.  N.  |  studio  et  usu.  |  IHS  | 
Londini:  |  Typis  C.  Richards.  |  1837». — Pag.  [2];  «Londini:  C.  Ri- 
chards, St.  Martin's  lañe». — Pagg.  [I]-XX:  «R.  P.  Joannis  Roothaan... 
literae  encyclicae»... — Pagg.  XXI-XXVIII:  «In  hanc  novam...  Prolo- 
gus».— Pagg.  XXIX-XXXILLitteraeapost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii». 
Pagg.  XXXIII-XXXIV:  «Testimonia»...— Pagg.  XXXV-XXXVI:  «Quí- 
dam de  Societate»... — Pagg.  XXXVII-XXXVIII:  «Loca  quae  ex  dili- 
genti...  postrema  editione».  Est  hic  tantum  epistola  P.  Jacobi  Dominici; 
ipsa  vero  emendata  textui  ita  subscribuntur,  ut  supra  in  n.  1  notatum 
est. — Pag.  [1]:  «Anima  Christi». — Pagg.  [2]-33g:  Textus  Exercitiorum 
ita  dispositus,  ut  paginae  numeiis  imparibus  signatae  Vulgatam  ver- 
sionem  latinam;  paginae  autem  paribus  notatae  numeris  litteralem 
contineant.  —  Pag.  [340]:  «Nota.  In  antiqua  versione  ms.»... — 
Pagg.  [34i]-36i:  «Index».  — Pag.  [362]:  «Londini:  C.  Richards,  St. 
Martin's  lañe». 

3.  — 1838,  Romae. — 0,200  x  0,150. — Pag.  [I]:  «Exercitia  |  spiritua- 
lia |  S.  P.  Ignatii  de  Loyola  |  cum  versione  literali  |  ex  autographo 
hispánico  j  notis  illustrata  |  Editio  altera  ¡  IHS  |  Romae  |  Excudebat 
Alexander  Monaldi  |  1838». — Pagg.  III- VII:  «Prologus  ad  Patres»... — 
Pagg.  V1II-X:  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii». — Pag.  XI: 
«Testimonia»...  —  Pagg.  XII-XJII:  «Quidam  de  Societate» ... — 
Pagg.  XIII-XIV:  «Epistola  P.  Jacobi  Dominici  de  emendationibus»... — 
Pagg.  [XV-XXIX]:  «R.  P.  Joannis  Roothaan...  literae  encyclicae»... — 


1   Vide  tamen  supra,  Protege  pp.  164-165. 
Mosuh.  Ionat.  — Series  II. 


+7 


738 


MONUMENTA  IGNATIANA 


Pag.  [XXXI]:  «Exercitia  spiritualia  S.  P.  Ignatii  de  Loyola  cum  ver- 
sione  literali  ex  autographo  hispánico».  —  Pag.  [XXXII]:  «Anima 
Christi». — Pagg.  1-232:  Textus  Exercitiorum  in  binis  columnis  positus, 
ut  supra  in  prima  editione.— Pagg.  233-247:  «Index». — Pag.  247:  «Errata 
corrige». — Pag.  248:  Licentia  ut  typis  mandan  queat. 

N.  B.  1.  In  lucem  prodierunt  arte  lithographica  expressae  novem 
paginae  numeris  distinctae  et  ea  magnitudine,  qua,  ut  appendix,  huic 
editioni  anni  1838  possent  adjungi.  Titulus  est:  «Novae  annotationes  a 
R.  P.  Roothaan  in  exercitia». 

N.  B.  2.  Hoc  ipso  anno  et  eadem  magnitudine  ac  liber  Exercitiorum, 
editus  est  libellus  64  paginis  numeris  signatis  constans  cui  titulus:  «No- 
tae  |  quaedam  |  in  |  librum  Exercitiorum  |  IHS  |  Romae  (  Alexander 
Monaldi  typographus  |  1838». 

4.  — 1840,  Namurci  (Namur,  in  regno  bélgico). — 0,223  X  o>i48. — 
Pag.  [1]:  «Exercitia  spiritualia  [  S.  P.  Ignatii  de  Loyola  |  cum  versione 
litterali  |  ex  autographo  hispánico  |  notis  illustrata  |  Editio  altera  | 
JHS  |  Namurci  ,  e  typographia  F.  Douxfils,  bibliopolae  |  1840».— 
Pag.  [2]  pura. — Pagg.  [I]-XIV:  «R.  P.  Joannis  Roothaan...  litterae  ency- 
clicae»... — Pag.  [I]:  «Exercitia  spiritualia  |  S.  P.  Ignatii  de  Loyola  ! 
eum  versione  litterali  |  ex  autographo  hispánico». — Pag.  [II]:  «Anima 
Christi».— Pagg.  [III]-VII:  «Prologus  ad  Patres»... -Pagg.  [VIII]-X: 
Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii».  — Pag.  [XI]:  «Testimonia»..- 
Pag.  [XII]:  «Ouidam  de  Societate»...— Pag.  [XIII]:  Epístola  P.  Jacobi 
Dominici  de  locis  emendatis.  Pag.  [XIV]  pura. — Pagg.  1-231:  Textus 
Exercitiorum  Vulgatae  versionis  et  litteralis  P.  Roothaan  in  binis  dis- 
positus  columnis,  ut  supra  diximus  in  prima  ed. — Pag.  231:  «Nota.  In 
antiqua  versione  ms.»... — Pag.  232  pura. — Pagg.  [233]-248:  «Index».— 
Pag.  [249]:  Facultas  ut  «reimprimatur».— Pag.  [250]  pura.- 
Pagg.  [251-257]:  «Novae  annotationes  a  R.  P.  Roothaan  in  Exercitia». 
Pag.  [258]:  «Errata  corrige». 

N.  B.  Novae  istae  annotationes  et  «Errata  corrige»,  quod  ad  ehar- 
tam  et  typorum  formam  attinet,  a  reliquo  libro  discrepant. 

5.  —  1841,  Namurci.  —  0,227x0,148. — Ex  hac  mensura  apparet 
chartam  aliquanto  longiorem  esse  quam  chartam  editionis  superioris; 
sed  textus  est  ejusdem  omnino  magnitudinis  0,179  x  o,1 38  in  utraque 
editione,  in  pag.  136.  Caeterum  utraque  editio  vocatur  «Editio  altera»; 
ñeque,  praeter  annum  in  pag.  i  indicatum,  ullum  inter  eas  discrimen 
est,  ne  in  erratis  quidem.  Quare  potius  quam  dúplex,  videtur  una 
tantum  eademque  editio  esse.  Unum  saltem  exemplar,  in  quo  est  annus 
1841,  caret  novis  illis  annotationibus  et  catalogo  erratorum  in  fine. 

6.  — 1843,  Panormi  (Palermo,  in  Sicilia). — 0,135  X  0,094. — Pag.  [1]: 
«Exercitia  spiritualia  |  S.  P.  Ignatii  de  Loyola  |  cum  versione  literali  | 
ex  autographo  hispánico  |  notis  illustrata  |  IHS  |  Panormi  |  Excudebat 
Franciscus  Lao,  |  1843». — Pagg.  [III]-XXIII:  «R.  P.  Joannis  Roothaan... 


BlBLlOGBAPHlA  EXERCITIORUM 


739 


literac  encyclicae»... — Pagg.  [XXVj-XXXII:  «Prologus  ad  Patres»... — 
Pagg.  XXXII-XXXVI:  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii».— 
Pagg.  XXXVI-XXXVII:  «Testimonia»...— Pagg.  XXXVII-XXXIX: 
«Quídam  de  Societate»... — Pagg.  XXXIX-XL:  Epístola  P.  Jacobi  Do- 
minici de  locis  emendatis. — Pag.  [i]:  «Exercitia  spiritualia  |  S.  P.  Ig- 
natii  de  Loyola  |  cum  versione  literali  ex  autographo  hispánico». — 
Pag.  [3]:  «Anima  Christi». — Pagg.  4-297:  Textus  Exercitiorum  ita  dis- 
positus  ut  paginae  numero  pares  (4,  6,  ...  296)  Vulgatam  versionem 
latinam;  impares  vero  (5,  7,  9,  ...  297)  litteralem  contineant . — 
Pagg.  [2993-322:  «Index». — Pag.  [323]:  «Errata  corrige». 

Sequitur  deinde  nova  paginarum  notado  in  exemplari,  quod  ante 
oculos  habemus. 

Pag.  [1]:  «Notae  quaedam  ¡  in  |  librum  Exercitiorum». — Pagg.  [3]- 
118:  «Notae  quaedam  in  librum  Exercitiorum»...  —  Pag.  [119]:  «Index 
notarum  in  librum  Exercitiorum».  —  Pag.  [120]:  «Errata  corrige». 

7.  — 1847,  Romae. — 0,215x0,140. —  Pag.  [I]:  «Exercitia  |  spiri- 
tualia |  S.  P.  Ignatii  de  Loyola  |  cum  versione  literali  |  ex  autographo 
hispánico  |  notis  illustrata  |  Editio  tertia  |  recognita  et  aucta  |  IHS  | 
Romae  |  Excudebat  Jo.  Bap.  Marini  et  B.  Morini  |  1847».  —  Pagg. 
III- VII:  «Prologus  ad  Patres»... — Pagg.  VIII-XI:  Litterae  apost.  Pauli 
III  «Pastoralis  officii». — Pag.  XII:  «Testimonia»... — Pagg.  XIII-XIV: 
«Quidam  de  Societate»... — Pag.  XIV:  Epístola  P.  Jacobi  Dominici  de 
locis  emendatis. — Pag.  [XV]:  «Exercitia  |  spiritualia  |  S.  P.  Ignatii  de 
Loyola  |  cum  versione  literali  ex  autographo  ¡  hispánico » .  —  Pag. 
¿XVI]:  «Anima  Christi». — Pagg.  1  -2 5  1 :  Textus  Exercitiorum  in  binis 
columnis  dispositus,  ut  diximus  in  prima  ed.— Pagg.  253-270:  Index.- — 
Pagg.  271-272:  «Index  notarum». — Pagg.  I-XXXIX:  Tractatus  «De 
ratione  meditandi». —  Pag.  [XL]:  Licentia  ut  typis  mandari  queat. 

8.  — 1852,  Romae. — 0,212  x  0,140.— Pag.  [I]:  «Exercitia  |  spiritua- 
lia |  S.  P.  Ignatii  de  Loyola  |  cum  versione  literali  |  ex  autographo  hi- 
spánico ¡  notis  illustrata  |  Editio  quarta  |  recognita  et  aucta  |  IHS  |  Ro- 
mae |  Excudebat  Bernardus  Morini  |  1852».  —Pagg.  [IIQ-XI:  «R.  P. 
Joannis  Roothaan...  literae  encyclicae»... — Pagg.  XIII-XV:  «Prologus 
ad  Patres»...— Pagg.  XVI-XVII:  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis 
officii».  — Pag.  XVIII:  «Testimonia»... — Pag.  XLX:  «Quidam  de  Socie- 
tate»... — Pagg.  XIX-XX:  Epístola  P.  Jacobi  Dominici  de  locis  emenda- 
tis.— Pag.  [XXI]:  «Exercitia  |  spiritualia  •  S.  P.  Ignatii  de  Loyola  f 
cum  versione  literari  |  ex  autographo  hispánico». — Pag.  [XXII]:  «Ani- 
ma Christi».— Pagg.  [  1  ig  1 :  Textus  Exercitiorum  binis  columnis  dis- 
positus ut  in  prima  ed. — Pag.  191:  «Nota.  In  antiqua  versione  ms.»...  ut 
in  prima  editione,  pag.  175. — Pagg.  193-206:  «Index». — Pagg.  207-209: 
«Index  notarum»  alphabeticus. 

Sequitur  in  pagg.  I-XXXVI  Tractatus  de  ratione  meditandi  cum 
duplici  índice  in  fine,  altero  analytico,  altero  rerum  notabilium. 


74Q 


MONUMENTA  IGNATIANA 


9.  — 1854,  Romae. — 0,214  x  0,140.— Pag.  [I]:  «Exercitia  |  spiritua- 
lia  |  S.  P.  Ignatii  de  Loyola  I  cum  versione  literali  |  ex  autographo 
hispánico  1  notis  illustrata  |  Editio  quinta  |  recognita  et  aucta  |  IHS  ¡ 
Romae  |  Excudebat  Bernardus  Morini,  |  1854». — Pagg.  [III]-X:  «R.  P. 
Joannis  Roothaan  literae  encyclicae»...  — Pagg.  XI-XIII:  «Prologus  ad 
Paires»...  — Pagg.  XIII-XV:  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii». 
Pag.  XVI:  «Testimonia»...— Pagg.  XVI-XVII:  «Quidam  de  Societate»... 
Pagg.  XVII-XVIII:  Epístola  P.  Jacobi  Dominici  de  locis  emendatis. — 
Pag.  [XIX]:  «Exercitia  |  spirituaüa  |  S.  P.  Ignatii  de  Loyola  1  cum 
versione  literali  I  ex  autographo  hispánico». — Pag.  [XX]:  «Anima 
Christi». — Pagg.  1-166:  Textus  Exercitiorum  binis  columnis  dispositus, 
ut  diximus  in  prima  ed.— Pagg.  [i67]-i/0/.  «Index». — Pagg.  180-182: 
«Index  notarum». — In  sequentibus  XXXIV  pagg.  est  tractatus  «De 
ratione  meditandi».  - 

10.  — 1855,  Ratisbonae  (Regensburg,  in  Bavaria). — 0,175x0,110. — 
Pag.  [I]:  «kxercitia  |  spiritualia  j  S.  P.  Ignatii  de  Loyola  |  cum  ver- 
sione literali  |  ex  autographo  hispánico  |  notis  illustrata  |  Editio  in 
Germania  prima  |  juxta  editionem  romanam  quartam  recognitam  et  | 
auctam  recusa  |  IHS  |  Ratisbonae  |  Sumptus  fecit  G.  Josephus  Manz  | 
MDCCCLV».— Pagg.  [III]-XX:  «R.  P.  Joannis  Roothaan...  litterae 
encyclicae»...— Pagg.  [XXI]-XXVI:  Prologus.— Pag.  XXVII:  Moni- 
tum.--Pagg.  [XXVIII]-XXXI:  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis 
officii  ».  —  Pagg.  [XXXII]-XXXIII:  «  Testimonia  »...  —  Pagg. 
XXXIII-XXXV:  «Quídam  de  Societate»...— Pagg.  XXXV-XXXVI: 
Epistola  P.  Jacobi  Dominici  de  locis  emendatis. — Pag,  [37]:  Iterum 
titulus  Exercitiorum. — Pag.  [38]:  «Anima  Christi». — Pagg.  [39]-432: 
Textus  Exercitiorum  ita  dispositus  ut  Vulgata  versio  superiorem  par- 
tem  singularum  paginarum,  litteralis  vero  inferiorem  occupet. — Pag. 
432:  «Nota.  In  antiqua  versione»...  ut  in  pag.  175  editionis  primae. 
!'agg-  [433>456:  «Index». 

In  principio  voluminis  additum  est  folium,  imaginem  S.  Ignatii 
exhibcns. 

11.  — 1861,  Romae. — 0,200  X  0,140.  —  Pag.  [I]:  «Exercitia  |  spiritua- 
lia |  S.  P.  Ignatii  de  Loyola  |  cum  versione  literali  |  ex  autographo 
hispánico  |  notis  illustrata  |  Editio  sexta  |  IHS  |  Romae  |  Excudebat 
Bernardus  Morini  |  1861». — Pag.  [II]  pura. — Pag.  [III]-X:  «R.  P.  Joan- 
nis Roothaan...  literae  encyclicae»... — Pagg.  XI-XIII:  «Prologus  ad  Pa- 
ires»...— Pagg.  XIII-XV:  Litterae  apost  Pauli  III  «Pastoralis  officii». — 
Pag.  XVI:  «Testimonia»...— Pagg.  XVI-XVII:  «Quidam  de  Societa- 
te»...— Pagg.  XVII-XVIII:  Epistola  P.  Jacobi  Dominici  de  locis  emen- 
datis.— Pag.  [XIX]:  «Exercitia  |  spiritualia  |  S.  P.  Ignatii  de  Loyola| 
cum  versione  literali  |  ex  autographo  hispánico». — Pag.  [XX]:  «Anima 
Christi». — ragg.  [i]-i74:  Textus  Exercitiorum  in  binis  columnis  distri- 
butus,  ut  in  prima  ed. — Pag.  174:  «Nota.  In  antiqua  versione»...  ut  in 


BlM.IOCHAPIlIA  EXERCITIORUM 


741 


prima  ed.,  pag.  175. — Pagg.  [l75]-l87  «Index». — Pagg.  188-187  \_sic 
pro  189]:  «Index  notarum». — Pag.  [190]  pura.  —  Sequitur  in  pagi- 
nis  XXXIV,  tractatus  «De  ratione  meditandi»,  et  índex. 

12.  — 1865,  Parisiis. — 0,214x0,140.  —  Pag.  [1]:  «Exercitia  |  spiri- 
tualia  |  S.  P.  lgnatii  de  Loyola». — Pag.  [2]:  «Lutetiae  Parisiorum». 
«Typis  V.  Goupy  et  Soe.,  vía  dicta  Garanciére,  5». — Pag.  [3]:  «Exerci- 
tia |  spiritualia  |  S.  P.  lgnatii  de  Loyola  ¡  cum  versione  litterali  |  ex 
autographo  hispánico  |  notis  illustrata  |  addita  appendice  |  De  ratione 
meditandi  |  Editio  Parisiensis  prima  |  juxta  Romanam  editionem  quin- 
tam  |  IHS  I  Lutetiae  Parisiorum  |  Typis  V.  Goupy  et  Sociorum  |  1 865 ¡ 
annuente  Soc.  Praep.  Gen.». — Pagg.  [I]-IX:  «R.  P.  Joannis  Roothaan... 
litterae  encyclicae»...  —  Pagg.  [X]-XII:  «Prologus  ad  Patres»...  — 
Pagg.  XIII-XIV:  Monitum;  dein  litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis 
ofricii». — Pag.  XV:  «Testimonia»...  —  Pag.  XVI:  «Quídam  de  Socie- 
tate»... — Pag.  XVII:  Epístola  P.  Jacobi  Dominici  de  locis  emendatis. — 
Pag.  [1]:  «Exercitia  |  spiritualia  |  S.  P.  lgnatii  de  Loyola  |  cum  versione 
literali  |  ex  autographo  hispánico».  —  Pag.  [2]:  «Anima  Christi». — 
Pagg.  [3]-202:  Textus  Exercitiorum. — Pag.  202:  «Nota.  In  antiqua  ver- 
sione»...  ut  in  prima cd.  pag.  175. — Pagg.  [203]-2i6:  Index. — Pagg.  [217]- 
2iy:  Index  notarum. 

Sequitur  tractatus  «De  ratione  meditandi»  cum  duplici  índice,  in 
paginis  [IJ-XL. 

13.  — 1^70,  Romae. — 0,200  x  0,140. — Pag.  [I]:  «Exercitia  |  Spiri- 
tualia |  S.  P.  lgnatii  de  Loyola  |  cum  versione  literali  |  ex  autographo 
hispánico  |  notis  illustrata  |  Editio  séptima  |  IHS  |  Romae  |  Excudebat 
Bernardus  Morini  |  1870». — Pagg.  [III]-X:  «R.  P.  Joannis  Roothaan... 
litterae  encyclicae»...  —  Pagg.  XI-XIII:  «Prologus  ad  Patres»...— 
Tagg.  XIII-XV:  Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  ofticii».  — 
Pag.  XVI:  «Testimonia»... — Pagg.  XVI-XVII:  «Quidam  de  Socie- 
tate»... — Pagg.  XVII-XVI1I:  Epístola  P.  Jacobi  Dominici  de  locis  emen- 
datis.— Pag.  [XIX]:  «Exercitia  |  Spiritualia  |  S.  P.  lgnatii  de  Loyola| 
cum  versione  literali  |  ex  autographo  hispánico». — Pag.  [XX]:  «Anima 
Christi». — Pagg.  [I]"I74:  Textus  Exercitiorum  in  binis  culumnis  dispo- 
situs,  ut  in  prima  ed.  — Pagg.  Q 1 75^-185 :  «Index». — Pagg.  186-187: 
«Index  notarum». 

Sequitur  in   paginis  XXXIV  tractatus  «De  j  Ratione  meditandi| 
IHS  |  Romae  ¡  Typis  Bernardi  Morini  |  1871». 

14.  -1881,  Roehampton  (in  Anglia). — 0,223  X  0,142. —  Pag.  [I] 
(omisso  folio  externo)  «Exercitia  spiritualia».  —  Pag.  [II]  pura. — 
Pag.  [III]:  «Exercitia  |  Spiritualia  |  S.  P.  lgnatii  de  Loyola  |  cum  ver- 
sione literali  |  ex  autographo  hispánico  |  notis  illustrata  |  juxta  roma- 
nam editionem  sextam  |  IHS  |  Roehampton  |  ex  typographia  manre- 
sana  |  1881».  N.  B.  In  folio  externo  inscriptio  est  eadem  atque  in 
pag.  [III],  nisi  quod  post  «notis  illustrata»  additur:  «addita  appendice 


742 


MONU  MENTA  IGNATIANA 


de  ratione  meditandi»;  et  annus  ponitur  1882.  —  Pagg.  [V]-XIII: 
«R.  P.  Joannis  Roothaan...  literae  encyclicae»... — Pagg.  [XIV]-XVII: 
«Prologus  ad  Patres»...— Pagg.  XVII-XVIII:  Litterae  apost.  Pauli  III 
«Pastoralis  officii». — Pag.  XIX:  «Testimonia»... — Pag.  XX:  «Quídam  de 
Societate»... — Pag.  XXI:  Epístola  P.  Jacobi  Dominici  de  locis  emenda- 
tis. — Pag.  [XXIII]:  «Exercitia  |  spiritualia  |  S.  P.  Ignatii  de  Loyolaf 
cum  versione  literali|exautographo  hispánico».  —  Pag.  [XXIV]:  «Anima 
Christi».  —  Pagg.  [i]-i76:  «Exercitia  spiritualia»  in  binis  columnis  dis- 
posita,  ut  in  prima  ed. — Pagg.  [i/7]-ig2:  «Index». — Pagg.  [FJ-XXXVI: 
«De  ratione  meditandi».— Pagg.  [XXXVIPJ-XL:  «Index». 

15.  — 1887,  Augustae  Vindelicorum  (Augsburg,  in  Bavaria). — 0,170 
XO,no. —  «Exercitia  |  spiritualia  |  S.  P.  Ignatii  de  Loyola.  |  Versio 
litteralis  |  ex  autographo  hispánico  |notis  illustrata¡auctore|R.  P.  Joanne 
Roothaan  |  Praeposito  Generali  Societatis  Jesu  |  Ihs  |  Augustae  Vinde- 
licorum 1887  |  Typis  et  sumptibus  Instituti  Literarii  Dr.  M.  Huttler». — 
Pagg.  [I]-XXII:  «R.  P.  Joannis  Roothaan...  litterae  encyclicae»... — 
Pagg.  [XXIII]-XXX:  «Prologus  ad  Parres»...— Pagg.  XXXI-XXXV: 
Litterae  apost.  Pauli  III  «Pastoralis  officii » .— Pagg.  XXXV-XXXVI: 
«Testimonia».— Pagg.  XXXVI-XXXVIII:  «Quídam  de  Societate»...— 
Pagg.  XXXIX-XL:  Epístola  P.  Jacobi  Dominici  de  locis  emendatis. — 
Pag.  XLI:  «Anima  Christi».— Pag.  XLII  pura. — Pagg.  [i]-2o,6:  «Exerci- 
tia spiritualia  S.  P.  Ignatii  Loyolae.  Versio  litteralis». — Pagg.  [297]-32o: 
«Index».— Pagg.  [32i]-325  «Index  notarum». 

16.  - — 191 1,  Ratisbonae  (Regensburg,  in  Bavaria).—  0,132  x  0,085. — 
«Exercitia  Spiritualia  |  S.  P.  Ignatii  de  Loyola  ¡  Versio  litteralis  |  ex 
Autographo  hispánico  |  notis  illustrata  |  Auctore  |  R.  P.  Joanne  Root- 
haan |  Praeposito  Generali  Societatis  Jesu»...  Ratisbonae,  Romae... 
Sumptibus  et  typis  Friderici  Pustet,  MCMXI.  Pagg.  XL-326. 


íSiiRIES  II. 

MONUMENTA  IgNATIANA 


i 

i 


|       ^  cnfijtñftcrt,  j>ava  was  fcjuir$0  **wmi  ai  se  wr  w-p  ít^ 
HttcVa  racwf^n^friü»  crtetimAfü  ¿ffitnfo\n  J>r   tn-, . 


La  CScpmío^  CoÉem plació  ce W l 
«alármente 

^k.  d  yVrk  fa  orad»  warafoná 
/pamfaf*^C?rinicr  prcan6uCo  c$fa  (?i/loua  .yrfern  aqm  wmó  iftfiít 
na^arcí Jakcnm  ma  señora,  <^r*  un  da  c\:4asi  di  kmcW  me 
^cthu-\c    fa^k/enfarfa  tn\ntn  afna  y^ofc(>y\-i(*v\afr.  Cc^Aiífo 
puede  rnc _\n  Cucy  varaym  íeffefetti  <*  v^dar  ?(  ir  ib»  (o  (P'Ccfar 
o¿*-¿       Y)lO)*  entoMU  dandi  at  UcrrtiíJVt 4 1  tf/r-  ¿t  £»- 

(Qn/ídcrarífo  fa  Conjura  (#  cvncfimoí  -%ft  CCano.Q- 
Ji  pr\*IXg.o-CMj/lx¿fe*  v((aCcam\no,  «/J 

&¿TtS*ri'  ^H*yi  t'PP'l14*™  *"&/y  ceñios/I  «km  nf*t  r¡  \d$  . 


o 


í  i>Í4cfor~S prima  yuncía  ts)tcrC*$  pcrfonM ,  cs*fii0er\rt  a  vr,i 

Senara  y*J[o/epfy  af*<?\*nfí*  .yaíviñoj^  ,  &  \.xeg 

irfcrrmfciífo  I;  adiendo  n  zyo  \n  ¡n,src{ift  y  tpc?gwi(§ 

Indiqué  nu  r*ncfofo,  cofr>ru*Ct*  ucfotos .  YfcrwcxcCofc,  cu 
1  1 


i 

1.  Ex  Autographo  Exercitiorum.  (Supra,  pp.  1 38-1471- 


MoNUMEN'TA  IgNAUANA  SeRIKS  II. 

i   f* *  mppkv . 

'  •  -;;    .    (       .  .  \ 

Qmntn  efírt^hn^^'n^fi^nn  'prrcifxrd  i 

Qrñvíjnm  fia?  ad^^mdfimwfí  rrcfmtfífl 
ímí memo  rfU'  fitfiimw  jne  ?n  irrftrnoj^wó^^ 
fifiqw/ i&t  cCecincn tur  (jnpné ] cre¿i&rvint  nd 
mntu  iíní nri)  cUv¡uf.  ntro  cjnta.  crecCé-eCo 

Jnernnt  (¡trttehdnenfn,c¿¡&\  Socnntfnt  &c 
ijttntiñ '  ftmj>crd '  ems  ntfymprtafif.Qerfinf 

dgwn  tigra?  ^prtnomj^tñfínfyfni^m'fr  f  J 

mu  ft>i?rtjmr  ifmiftrimr  ^ftfevtf&ft'wm -. 


2.  Ex  Vulgata  Yersione  Exercitiorum.  (Supra,  pp.  148-160). 


MONUMfcNTA  Ignatiana  Shhies  I 


*c  uerum  hucm  c$ríjh¿ ' ftwm  vofkwru*  ^  /  ^      £  M{ 

m%^jí^M^'v  )r¡A';  ^J* 


3-  Ex  primo  exemplo  Versionis  primae  Exercitiorum.  (Supra,  pp.  160-171). 


PARS  ALTERA 


DIRECTORIA  EXERCITIORUM 


PR AEFATIO 


Tantam  Exercitiorum  libellus  sanctitatis  prudentiacque  doctrinam 
arte  brevissima  complectitur;  ut  jam  inde  a  primis  Societatis  Jesu  tem- 
poribus  aliquas  in  scriptis  ab  Ignatio  tradi  leges  ad  illius  usum  mode- 
randum  Societatis  alumni  concupierint.  Hae  leges  sive  normae  Directo- 
rii nomen  acceperunt.  Quod  autem  illi  vehementer  optarunt,  id  datum 
Societati  tándem  est  anno  1599,  edito  Directorio  Exercitiorum,  quo 
etiamnum  fruimur. 

Sed  antequam  illud  opus  perfectum  est,  diuturno  multorum  labore 
vigiliisque  opus  fuit,  multorum  auditae  sententiae,  multa  cálamo  per- 
scripta. 

Nostri  instituti  non  est  haec  omnia  et  singula  ita  percurrere,  ut  ho- 
dierni  Directorii  genesim  omni  ex  parte  ostendamus;  sed  potius  ut  rao- 
numenta  histórica  caeteris  in  manus  quam  fidelissime  demus,  quorum 
ope  non  modo  qui  velint  et  possint,  genesim  illam  conscribant,  sed 
omnes  quoque  singularem  in  ea  re  majorum  nostrorum  diligentiam 
cognoscere  et  pro  mérito  aestimare  queant.  Nec  tamen  in  messem  alie- 
nam  immittere  nos  falcen  arbitramur,  si  annotando  de  more  nonnulla 
ac  praefando,  luminis  aliquid  caeteris  praeferamus. 

Primum  itaque  dicendum  est,  non  omnia  hic  reperiri  monumenta, 
quae  ultimum  Directorium  praecesserunt;  indicem  tamen  eorum  quae 
ad  illud  conficiendum,  adhibita  sunt,  in  lucem  dabimus. 

Sed  in  ipsis  i  1  lis  monumentis,  quae  nunc  primum  in  aspectum  pro- 
deunt,  mentio  aliorum  fit,  quae  ad  hunc  usque  diem  in  tenebris  jacent. 
In  appendice  v.  g.  illius  Directorii,  quod  Mironis  esse  opinamur  et 
auctoritate  primae  congregationis  factum  jure  dicitur  ',  Directorii  cu- 
jusdam  antiquioris  meminit  auctor;  Fabius  de  Fabiis  2  aliud  habebat,  ab 
his,  quae  nobis  sunt,  diversum.  Deinde,  ñeque  omnia,  quae  in  manus 
venerunt  nostras,  obtrudenda  putavimus,  quia  nonnulla  sunt  ex  aliis  in 
alios  códices  transcripta,  v.  g.  ex  Directorio  Polanci  in  quaedam  ano- 


'  Directoría  antijua,  II. 
'  Ibid.VII. 


746  MONUMENTA  1GNAT1ANA 

nyma,  ñeque  erat  cur  etiam  nos  crambem  repetitam  praeberemus. 
Abundare  tamen  quam  egere  maluimus. 

Quae  igitur  habemus  Directoría  in  series  tres  distribuimus:  prima 
complectitur,  quae  Ignatiafia  dicimus,  eo  quod  ab  ipso  S.  Patre  vel 
scripta  vel  dictata  vel  denique  aliquo  modo  tradita  existimamus.  In  al- 
tera numeramus  ea,  quae  post  congregationem  primam  generalem  con- 
cinnata  sunt,  máxime,  ut  videtur,  Societatem  regentibus  Borgia,  Mercu- 
riano  et  Aquaviva  ante  annum  1 591,  quo  primum  typis  mandatum  est 
Directorium;  atque  haec  appellamus  Antiqita.  Tertia  denique  series 
continebit  hoc  ipsum  prelo  expressum  Directorium  ac  notationes 
quasdam  deinde  Romam  missas,  e  quibus  ómnibus  Directorium  tándem 
conflatum  est  anno  1599.  Et  quamquam  hoc  postremum  Directorium 
in  omnium  manibus  versatur,  vixque  a  priore  differt;  ac  notatis  in  imis 
paginis  accurate  differentiis  ómnibus,  editionem  anni  1599  ante  oculos 
etiam  legentium  poneré  quodammodo  possemus;  integrum  tamen  ac 
seorsim  in  hoc  volumen  inserendum  duximus,  quod  non  eruditis  tan- 
tum,  sed  sacerdotibus  praesertim,  qui  aliorum  ánimos  per  Exercitia 
excolunt,  dedicatum  est.  Tertiam  igitur  seriem  ea  constituunt,  quae 
Directoría  recenliora  nuncupamus. 

ARTICULUS  1 

DIRECTORIA  IGNATIANA 

Anno  1539  scribebat  Senis  ad  Ignatium  Franciscus  de  Estrada: 
«Por  otras  lettras  he  scripto  que  me  enbiasen  la  reglas  de  1.a,  2.a  y  3.a 
semana  de  los  Exercitios  y  otras  cosas  nuevas,  si  se  han  adjunto»  V 
Ouae  autem  per  superiores  litteras  petierat,  haec  erant:  «Habiendo  yo 
de  quedar  aquí  [*»  urbe  Senaruni\  me  enbiarán  sin  faltar  las  reglas  de 
discretione  spirituum  y  de  tentatiunes  con  todas  esotras  reglas  de  exer- 
citios» !.  Has  regulas,  si  quae  sint  extra  Exercitia,  nos  quidem  non 
vidimus;  sed  earum  aliquas  directorium  quoddam  esse  potuisse  facile 
intelligimus,  nec  tamen  absolutum  opus  fuisse,  mérito  judicamus. 

Scripsit  enim  Polancus  post  annos  tredecim,  seu  anno  1552  aut  1553, 
summam  quamdam  earum  renini  quas  Ignatius,  quatenus  Societatis 
parens  et  institutor,  praestare  deberé  videretur,  in  eaque  summa,  nu- 
mero 8,  ait:  «Que  se  acabe  el  Directorio  de  los  Exercitios,  que  es  tan 
necesario»  3.  Huic  sociorum  voluntad  satisfacere  voluisse  Ignatium 
certum  est.  Narrat  enim  Consalvius  de  Cámara,  dixisse  Patrem  «que 
quería  hazer  vn  directorio  de  cómo  se  auían  de  dar  los  exercicios,  y 


1    Episl.  Mixtae,  1,  29. 
*    lbid.,  p.  22. 

'    Polanci  Complementa,  I,  81,  82. 


Praefatio  in  Directoría  Exkkcitiorum 


747 


que  Polanco  le  preguntasse  las  dudas  a  qualquiera  hora;  porque  en  co- 
sas de  los  exercicios  no  le  sería  necessario  pensar  mucho  pera  respon- 
der a  ellas»  Vita  tamen  cessit  S.  Pater  nec  Directorium  perfectum 
nobis  reliquit.  «Hoc  inchoaverat  quidem,  inquit  Polancus,  sed  non 
absolvit»  A  polanciana  dicendi  ratione  non  recedit  Aegidius  Gonzá- 
lez: «In  usum  Directorii  exstant  nonnulla  praecepta  a  P.  N.  Ignatio  tra- 
dita,  partim  manu  ipsius  conscripta,  partim  illo  dictante  excepta,  quae 
quamvis  non  potuerit  absolvere»...  alias  tamen  illa  praecepta  nomine 
Directorii  designavit  3.  Directorii  quoque  nomine  utitur  Consalvius  de 
Cámara,  cum  de  opere  illo  loquitur:  «Dixo  el  Padre  que  quería  hazer 
vn  Directorio  de  cómo  se  auían  de  dar  los  Exercicios,  y  que  Polanco 
le  preguntasse  las  dudas»,  et  reliqua  quae  modo  a  nobis  transcripta 
sunt;  quibus  Consalvius  haec  verba  continuo  subjungit:  «Este  Directo- 
rio fez  N.  P.  logo,  e  eu  trouxe  hum  treslado  pera  esta  provincia  [Lusi- 
tania]»  4. 

Hoc  Directorium  illud  existimamus  esse  quod  infra  ponemus  primo 
loco.  Quod  quidem  códices  fere  omnes,  quos  nos  vidimus  et  suis  locis 
notamus,  in  tres  paragraphos  dividunt:  primam  antecedit  notatio 
«Translado  de  un  pliego  de  N.  P.e  sacado  del  original»;  sequitur  titulus 
«Para  dar  Exercicios».  Ante  secundam  legimus:  «Directorio  de  los 
exercicios  de  la  segunda  semana,  de  N.  Pre.  Inatio».  Tertiae  unicus 
titulus  praeponitur  «Directorio  acerca  de  las  electiohes».  Huic  tertiae 
paragrapho  praefixum  singularem  titulum,  qui  perinde  ac  primarum 
duarum  partium  inscriptiones,  Ignatium  indicaret  auctorem,  nondum 
vidimus.  Jure  tamen  hanc  paragraphum  prioribus  ita  conjungimus,  ut 
operis  ignatiani  partem  constituat;  primum  eo  quod  eam  proxime  post 
secundam  positam  invenimus  in  codd.  Instruct.  II,  Rom.  III,  Dovienici, 
Inst.  221  (antea  Collecta  per  P.  Natalem).  Deinde  quia  P.  Ludovicus  de 
La  Palma,  S.  J.,  cum  in  opere  Camino  espiritual  de  brevi  quodam  Di- 
rectorio loquitur  a  S.  Patre  manu  propria  conscripto,  locos  affert  ex 
tribus  his  paragraphis,  tamquam  ex  uno  eodemque  opúsculo  ex- 
cerptos  6.  «Los  que  en  la  primera  semana  no  mostrasen  fervor  y  deseo 
de  ir  adelante,  para  determinar  del  estado  de  su  vida,  mejor  será  dila- 
tar los  de  la  segunda  semana  a  lo  menos  por  un  mes  o  dos».  Haec 
sunt  initium  nostrae  paragraphi  secundae.  Pergit  Palmensis  his  verbis: 
«Y  más  abajo  dice  S.  Ignacio:  "Primeramente  se  debe  insistir  en  que 
entre  en  las  elecciones  el  que  las  ha  de  hacer  con  entera  resignación 
de  su  voluntad;  y  si  es  posible  que  llegue  al  tercer  grado  de  humildad, 


1  Monum.  Ignaí.,  ser.  4.a,  I,  306-307. 

*  In  prooemio  sui  Directorii.  Infra,  Directoría  antigua,  I. 

3  Di.  antigua,  V,  ff.  4V,  15V,  18. 

4  Monum.  Ignat.,  ser.  4.a,  I,  306-307. 

•  L.  IV,  c.  XXV,  ed.  barcinon.,  1860,  t.  II,  p.  255. 


748 


MOXU.MEXTA  IGNATIANA 


en  que  de  su  parte  esté  más  inclinado,  si  fuese  igual  servicio  de  Dios, 
a  lo  que  es  más  conforme  a  los  consejos  y  ejemplos  de  Cristo  nuestro 
Señor.  Quien  no  está  en  la  indiferencia  del  segundo  grado,  no  está 
para  ponerse  en  elecciones,  y  es  mejor  entretenerle  en  otros  ejercicios 
hasta  que  venga  a  ella"».  Quae  omnia  ad  nostram  paragraphum  tertiam 
pertinent.  Denique  alia  dúo  sunt  in  capite  trigésimo  primo  ejusdem 
libri:  «Mejor  es,  pudiendo,  que  otro  le  confiese,  y  no  el  que  le  da  los 
ejercicios;  siempre  el  que  le  da  le  demande  de  consolación  y  desolación 
y  lo  que  ha  pasado  por  él  en  el  ejercicio  o  ejercicios  que  ha  hecho, 
después  de  la  última  vez  que  le  habló»  ';  et  in  fine  hujus  capitis:  «Pué- 
dense  mostrar  las  primeras  anotaciones,  y  antes  ayudará  que  al  contra- 
rio». Haec  dúo  in  paragrapho  prima  inveniuntur. 

Antiquiorem  Palmensi  testem  habemus  Aegidium  González,  qui 
saepe  Directorii  ignatiani  meminit  eique  eodem  modo  tribuit  quae  in 
tenia  paragrapho,  atque  illa  quae  in  prioribus  reperiuntur.  In  f.  15V  e.  g. 
sumit  ex  paragrapho  prima  illud:  «Entrando  en  los  tiempos  de  electión, 
especialmente  se  encierre»,  etc.  In.  f.  16  ex  Ignatii  Directorio  necessi- 
tatem  repetit  tertii  vel  saltem  secundi  gradus  humilitatis  ad  electionem 
recte  faciendam,  id  quod  est  in  paragrapho  tertia,  in  quo  etiam  simili- 
tudo  illa  est  de  ferculo  principi  oblato,  quam  Aegidius  in  f.  18  Ignatio 
etiam  tribuit. 

Denique  in  cod.  Inst.  221  titulus  est  «Annotagiones  sobre  los  Exer- 
cjgios»  cui  Natalis  manu  propria  subdit  «que  tenían  en  Euora»;  sequitur: 
«Para  dar  exercicios.  1.  Puédense  mostrar»,  etc.  (tota  paragraphus  nostra 
prima).  Jam  vero  ait  Consalvius  Directorium  se  ignatianum  in  Lusita- 
niam  secura  asportasse  (supra);  nihil  mirum  quod  Eborae  illus  exemplar 
cxtiterit. 

Haec  testimonia  auctoritate  Directorii  anno  1591  editi  confirmantur. 
In  eo  enim  scriptum  quoddam  «P.  N.  Ignatii»  bis  commemoratur  ejus- 
que  verba  afferuntur  in  c.  XIV,  pp.  64  et  65  (Di.  1 599,  c.  XXIII,  nn.  4 
et  5).  Pertinent  autem  verba  illa  ad  n.  [1]  Directorii  Ignatiani  auto- 
graphi  *.  Bis  praeterea,  quamquam  S.  Patris  scriptum  non  commemora- 
tur, illi  tamen  nominatim  quaedam  tribuuntur,  quae  in  Directoriis  Igna- 
tianis  fere  ad  verbum  lcgimus.  Alterum  est  in  c.  XIII,  p.  53  (Di.  1599, 
c.  XVIII,  n.  4),  Directorii  vero  ignatiani  n.  [2];  alterum  in  c.  XIV,  p.  73 
(Di.  1599,  c.  XXVII,  n.  6),  Directorii  ignatiani  n.  [3]. 

De  sancto  igitur  Ignatio,  hujus  Directorii  auctore,  non  est  ambigen- 
dum.  Fatendum  tamen  est  in  neutro  exemplari  versionis  italae  para- 
graphorum  [2]  et  [3]  (de  qua  versione  infra,  in  annotationibus  ad 
Di.  Ignat.)  invenid  Sti.  Ignatii  nomen.  Imo  in  eo  exemplo,  quod  est 


1  Pag.  290. 

2  Quatcr  afferri  in  Di.  1599  «scriptum  quoddam>  S.  Ignatii  affirmat  P.  Bouvicr,  S.  J., 
p.  29  operis  paulo  post  citandi.  Nos  potuimus  dúos  tantum  locos  invcnirc. 


Praefatio  in  Directoría  Exercitiorum  749 

Rorme,  in  bibliotheca  Vittorio  Emanuele,  praeponitur  notatio  haec: 
cManoscritto  intorno  alia  2.  settimana  segnato  colla  lettera  Q  a  tergo 
dell'ultimo  foglio.  Nell'indice  dei  manoscritti  per  formare  il  Uirettorio 
si  duc  che  questo  é  parvi  momenti».  Vide  hunc  indicem  et  hanc 
phrasim  infra  in  art.  II, §3.  Caeterum  existímamete,  parvi  momenti  appel- 
lari  monumentum  illud  propter  summam  brevitatem,  non  propter  ipsas 
res,  quas  idem  auctor,  qui  illa  scripsit,  in  Directorium  anni  1591  trans- 
tulit. 

Sitne  ab  ipso  Ignatio  Directorium  illud  in  tres  paragraphos  distin- 
ctum,  sintne  integri  paragraphorum  secundae  ac  tertiae  tituli  et  altera 
pars  tituli  primae  paragraphi  ab  ipso  auctore,  non  ab  alio  praefixi; 
ignotum  adhuc  est,  etiamsi  suspicemur  titulum  secundae  paragraphi 
Ignatii  non  esse.  Dicitur  enim  «Directorio  de  los  exercicios  de  la  2.a  se- 
mana». Atqui  verisimile  non  est,  illum  titulum  praeposuisse  Ignatium 
quatuor  il  lis  monitis,  quorum  tertium  et  quartum  ad  totum  exercitiorum 
tempus  pertinent,  primum  monet  non  danda  esse  electionum  exercitia 
ci  qui  promptissimam  voluntatem  ulterius  progrediendi  non  osten- 
disset,  alterum  vero  suadet,  unum  duosve  dies  requiescere  oportere  qui 
se  exerceat. 

Quidquid  autem  de  hac  aliisque  inscriptionibus  sit;  illud  pro  certo 
habendum,  hoc  opusculum  potius  quam  Directorium,  notationes  esse, 
quas  Ignatius  eo  animo  scripserit,  ut  postea  veri  nominis  Directorium 
perficeret.  Nam  si  cogitato  illud  leges,  facile  perspicies  nec  eum  ordi- 
nem  esse,  quem  Ignatius  etiam  in  epistolis  adhibere  solet,  nec  plenam 
tradendorum  exercitiorum  doctrinam.  Paragraphus  [i]generalia  quin- 
qué mónita  continet,  quorum  primum  aggredienti  exercitia  convenit; 
secundum,  tertium  et  quintum  toto  exercitiorum  tempore  utilia  sunt; 
quar:um  aut  pertinet  ad  finem  hebdomadis  primae,  si  confessio  illa  est 
generalis,  aut  ad  totum  etiam  exercitiorum  tempus,  si  de  aliis  etiam 
conf-:sionibus  agitur.  Sequuntur  septem  puncta,  quae  omnia  ad  ele- 
ctionis tempus  referuntur.  In  paragrapho  [2]  dúo  primum  mónita  oceur- 
runt  de  ingredientibus  hebdomadem  secundam,  sequuntur  alia  dúo 
de  ratione  tradendae  meditationis,  communia  ómnibus  hebdomadis. 
Paragraphus  [3]  tota  est  de  electionibus,  sed  ingreditur  in  medias  res; 
nam  incipit  a  tertio  humilitatis  gradu,  qui  est  ad  bene  eligendum  ultima 
optimaque  animi  conformalio,  explicat  deinde  quomodo  variis  eligendi 
modis  utendum  sit,  indicat  denique  ordinem  electionis  cum  de  genere 
vitae  eligendo  agitur.  Itaque  in  tertia  paragrapho  melior  est  ordo  quam 
in  prima  et  secunda. 

Sed  si  totius  tractatus  ordinem  quaeris,  vides  permisceri  quae  ap 
totum  exercitiorum  tempus,  cum  iis  quae  aut  ad  ingressum  in  secun- 
dam hebdomadem  aut  ad  tempus  electionis  tantummodo  spectant;  in  pa- 
ragrapho tertia,  quaedam  repetuntur  quae  dicta  erant  in  prima;  confer 
ex  paragrapho  prima  locos  «Antes  de  lo  qual»  et  «Para  estar  más  dis- 


750 


MO  NU  MENTA  lGNATIANA 


puesto»,  cum  primo  puncto  paragraphi  tertiae  «Primeramete  se  debe 
insistir»;  item  ex  paragrapho  prima  locum  «Declarando»  et  quae  se- 
quuntur,  cum  loco  ex  paragrapho  tertia  «Entre  los  tres  modos». 

Quod  vero  ad  doctrinam  attinet,  nullum  verbum  de  prima  hebdo- 
made,  nullum  de  tertia  et  quarta,  nihil  de  meditationibus  quae  electio- 
nem  praeparant  etc. 

Indubium  itaque  videtur,  noluisse  Ignatium  his  adnotationibus  pro- 
prio  nomine  Directorium  tradere;  nam  si  hoc  faceré  voluisset,  non  du- 
bitamus  quin  multo  perfectius  opus  posteris  tradidisset.  Vide  quae 
paulo  post  de  Directorio  Victoriae  dicimus.  Sunt  tamen  magni  mo- 
menti  mónita,  quae  ad  Directorium  conficiendum  utilitatis  plurimum 
attulerunt.  Itaque  Patres  illi,  S.  Ignatii  aequales,  Polancus,  Natalis,  alii, 
subsidia  ad  Directorium  faciendum  ex  illis  documentis  acceperunt.  Nam 
ex  hoc  Ignatii  libello  non  modo  doctrinam  hauserunt,  sed  verba  etiam 
usurparunt  omnia  fere  Directoría  tum  illa  quae  a  privatis  hominibus 
facta  sunt,  tum  illud  quod  a  summo  Societatis  moderatore  Aquaviva 
universae  Societati  anno  i  591  propositum,  anno  autem  1599  traditum 
est.  Quam  rem,  per  te  ipse,  si  lubebit,  periclitan  poteris,  hujus  vo- 
luminis  Directoriis  vel  Directoriorum  reliquiis  diligenter  inter  se  col- 
latis. 

Eximio  quodam  amore  ac  singulari  diligentia  contulit  nuperrime 
Directorium  anni  1893  (quod  parum  differt  a  Directorio  anni  1599) 
cum  ignatiano  P.  Petrus  Bouvier,  S.  J..  qui  antiquam  latinam  ignatiani 
Directorii  translationem  et  paulo  post  hispanum  etiam  textum  omnium 
primus  edidit  '.  Ex  latina  illa  versione  superioribus  argumentis  nova 
ratio  accedit,  propter  quam  totum  huc  Directorium  ccnseamus  Ignatii 
manu  esse  conscriptum.  Tres  enim  paragraphos  illas  sub  uno  eodemque 
titulo  complexus  est  sive  interpres  ipse,  sive  interpretationis  scriptor: 
«Directorium  Exercitiorum  spiritualium  manu  S.  P.  N.  conscriptum». 
Hoc  igitur  Directorium,  omnium  quae  Ignatii  nomen  prae  se  ferunt, 
praecipuum  habendum  est. 

Nihilo  tamen  minus  alia  sunt  quae  suum  inter  Ignatiana  Directoria 
locum  sibi  vindicant.  Nam  breves  notationes  quas  Polancus  in  Regesto  I 
manu  sua  exaravit,  tanquam  res  ab  Ignatio  exercitia  tradituris  com- 
mendatas,  Ignatii  esse,  indubium  est,  cum  id  scribat  Polancus,  qui  et 
rem  et  hominem  bene  novit.  Illas  habes  ¡afra,  Directoria  ignatiana  tra- 
dita,  n.  [1].  Est  et  aliud  Directorium,  quod  S.  lgnatius  P.  loanni  Victo- 
riae dictasse  fertur,  de  quo  paulo  libertas  dicendum  est. 

P.  Joannes  Victoria,  bispanus,  anno  1549,  Romae,  peractis  exerci- 
tiis,  Societati  Jesu  nomen  dedit;  Vindobonae  (Wien)  aliquamdiu  col- 


1  Recherches  de  scicnce  religieuse.  nn.  3-4,  Mai-Septembre.  1916,  p.  24N  sqq.;  Direetoire 
l  omposé  par  Saint  Ignace  á  i  usage  de  celui  qui  don  11  e  les  ExerctCU  et  publié  pour  la  pre 
miere  fois,  Paris,  Gabriel  Beauchesne.  191 7. 


Pkakkatio  in  Dikkctoria  Exercitiorum 


75' 


legium  rexit;  postea  Romae  procurator  generalis  totius  Societatis  fuit, 
et  in  reliqua  Italia  variis  gravibusque  muneribus  functus  est. 

P.  Victoriae  Directorii  exemplaria  sunt  in  quatuor  codicibus,  quos 
infra  suo  loco  indicabimus.  Cum  autem  eorum  tres  auctorem  Ignatium 
nominent,  quartus  non  neget;  nihil  est  cur  illius  origincm  in  dubium  vo- 
cemus.  Est  enim  in  tribus  hic  titulus:  « Annotaciones  sobre  los  Exerci- 
cios,  y  la  manera  que  se  ha  de  tener  en  darlos,  sacado  del  original  del 
P.  D.  Victoria,  dictado  de  nuestro  P.  Maestro  Ignacio  sanctae  memo- 
riae,  lo  más  o  la  substancia  dello».  Auctoritati  codicum  accedit  P.  Aegi- 
dius  González,  qui  in  suo  Directorio  (infra,  V,  f.  iv)  ait:  «Dictata  a  Patre 
nostro  sanctae  memoriae,  quae  P.Victoria  excepisse  et  uberiori  orationis 
stilo  digessisse  videtur  in  meliorem  ordinem  disposita  suis  locis  repo- 
nerem  ubi  de  tradendis  alliciendisque  ad  exercitia  hominibus  et  illorum 
dispositione,  qui  exercentur,  agendum  est». 

Ejusdem  Directorii  exemplum  P.  La  Palma  se  invenisse  testatur. 
Nam  ita  narrat:  «En  un  cuaderno  de  los  papeles  antiguos,  que  estaba 
en  el  colegio  de  Alcalá,  hallé  ciertos  avisos  para  dar  los  ejercicios  con 
un  título  que  decía  así:  "Anotaciones  sobre  los  Ejercicios,,»  et  caetera 
iisdem  prorsus  verbis  quae  modo  retulimus  \  Dictavit  ergo  illa  S.  Igna- 
tius;  attamen  ex  inscriptione  ipsa  et  ex  contexta  oratione  certum  est 
non  omnia  et  singula  esse  ex  illius  ore  excepta,  v.  g.  quae  sunt  in 
num.  17  «y  a  mí  quando  los  daba,  me  fué  assi  encomendado  de  nues- 
tro Padre». 

Ouod  si  Victoriae  Directorium  cum  primo  ignatiano  contuleris,  non 
solum  hujus  in  illo  vestigia  perspicias,  sed  facile  etiam  animum  cogita- 
do subeat,  voluisse  Ignatium,  cum  haec  dictaret,  absolutum  Directo- 
rium conficere.  Docet  enim  imprimís  quales  esse  homines  debeant, 
quibus  integra  exercitia  dentur;  aperit  deinde  viam  eos  ad  haec  optanda 
inducendi.  Et  prius  quam  ad  rationem  ipsorum  exercitiorum  tradendo- 
rum  venit,  praemonet  quae  ad  sese  exercentis  locum,  victum,  mini- 
stran!, socium  illi  forte  designandum,  sermones  denique  cum  eo  mi- 
scendos  pertinent.  His  absolutis,  sic  exponere  aggreditur  modum  exer- 
citia tradendi  in  prima  hebdomade  ut,  una  cum  quibusdam  magni 
momenti  monitis,  aliqua  initio  ex  annotationibus  depromat,  deinde 
omnes  fere  illius  hebdomadis  partes  percurrat,  denique  decem  additio- 
nibus,  quae  hujus  hebdomadis  postrema  res  est,  finem  huic  capiti 
imponat.  Ouam  multa  ex  his  in  publicum  Directorium  Exercitiorum 
pervenerint,  invenies  a  cap.  I  ad  VIII  et  ab  XI  ad  XVII. 

Ouandonam  vero  haec  ab  Ignatio  Victoriae  dictata  sunt?  Fortasse 
anno  1555,  cum  Victoria  Laurentio  Magio  exercitia  tradebat,  jubente 


1  Camino  espiritual,  1.  IV,  c.  XVIII,  ed.  Barcinon.,  t.  II,  p.  217.  Alios  locos  invenies 
in  eodem  1.  IV,  c.  XIX,  p.  223;  c.  XXI,  p.  233;  c.  XXII,  p.  240;  c.  XXIII,  p.  243;  c.  XXV, 
p.  255. 


752 


MONUMENTA  IGNATIANA 


ac  moderante  ipso  S.  Patre  '.  Illud  autem  tertio  loco  a  nobis  ínter 
Ignatiana  ponitur,  quia  praecedentium  vestigia  quaedam  retinet. 

Diximus  modo  de  Directoriis  Ignatianis  hispánica  lingua  conscri- 
ptis.  Latinum  unum  novimus,  quod  huic  ordini  accensendum  putamus. 
Inscriptum  est:  «Jesús.  Ouomodo  in  dandis  exercitiis  se  quis  ha- 
bere  debeat,  cum  exacte  dan  tur».  Exstat  exemplar  unum  in  cod.  De 
Inslit.  221  (antea  Collecla  per  P.  Natalem),  alterum  in  cod.  Natalis 
inslr.  Lí/sit.,  ejusdem  temporis  apographum;  alia  dúo  praeterea  Romae, 
in  bibliotheca  Vittorio  Emanuele,  «Fondo  Gesuitico,  1594  (in 
marg.  3723)  N°  8  bis».  In  apographo  illo  lusitano  legitur: per  Prem.  Igna- 
tium.  Id  autem  nonvidetur  significare  haec  aut  ab  Ignatio  scripta  esse, 
ut  Directoria  Ignatiana  autographa,  aut  dictata,  ut  Victoriae  Directo- 
rium;  cum  ñeque  id  usquam  affirmetur,  ñeque  Ignatius  latine  scribere 
vel  dictare  consueverit;  sed  doctrinam  esse  quam  ipse  tradiderit.  Utrum 
vero  Polanci  an  Natalis  manu  accepta  illa  sint;  in  medio  relinquimus. 
Judicamus  sane  utrumque  accepisse  ab  Ignatio  doctrinam,  quam  deinde 
seorsum  quisque  scriptura  persequutus  sit,  alii  postea  transcribendam 
dederit,  denuo  manu  propria  correxerit.  Sunt  enim  in  exemplari  primo 
pauca  quaedam  a  Natali,  in  altero  ex  duobus  illis  romanis  multo  plura 
a  Polanco  vel  addita  vel  emendata.  Itaque  mónita  haec  cum  illis  con- 
jungimus,  quae  manu  Tolanci  scripta  esse  diximus,  et  utraque  nuncu- 
pamus  Directoría  Ignatiana  tradita,  etsi  melius  notationes  ad  Directo- 
rium  conficiendum  vocari  debent. 

ARTICULUS  II 

DIRECTORIA    ANTIQUA,    AB    ANXO    1 5  58    AD  1591 

§  1.  Tr¿s  vlri  a  Borgia  des  gnantur  ad  Dlrectorlum 
conficiendum 

In  congregatione  prima  generali,  anno  1558  habita,  actum  quidem 
est  de  conficiendo  Directorio,  at  non  de  singulari  exercitiorum  Dire- 
ctorio, sed  de  Directoriis,  quae  omnia  fere  Societatis  Jesu  officia  mode- 
rarentur  ad  animorum  tam  propriorum  quam  aliorum  salutem  pertinen- 
tia.  Congregationis  enim  decretum  107  sic  se  habet:  «An  Directorium 
Exercitiorum  tradendorum,  confessionum  audiendarum,  praedicationis, 
doctrinae  christianae,  orationis,  conversationis,  iuvandi  etiam  morituros, 
confici  oporteat,  et  uni  vel  pluribus  hoc  oneris  imponi.  Placuit  congre- 
gationi  ut  per  Praepositum  Generalem  haec  omnia  et  modus  etiam  eis 
utendi  curarentur  -. 

Quantam  Lainius  operam  contulerit,  ut  huic  congregationis  man- 


1    Monum.  Ignat.,  ser.  4.",  I,  291. 

'    Institutum  Societatis  Jesu,  Florcntiac,  1893,  t.  II,  p.  181. 


Praefatio  en  Directoría  Exercitiorum 


753 


dato  obtemperaret,  ignoramus  fere.  In  monumentis  lainianis,  quae 
quidem  nos  vidimus,  vix  illius  reí  vestigia  offcndimus  '. 

Altera  congregatio  generalis,  armo  1565  habita,  electo  praeposito  go- 
nerali  Francisco  de  Borgia  ea  exsequenda  commisit,  quae  a  prima  con- 
gregatione  statuta  needum  exsequutioni  mandata  essent *.  Borgia  itaque 
dabat  operam  ut  huic  decreto  obtemperaret.  «Molte  cose  (scribebat 
Polancus  anno  1565  aut  1566)  che  la  medesima  congregatione  genéral 
non  poté  finiré,  et  le  raccommandó  al  prepósito  genérale,  in  parte  si 
son  fatte...  parte  si  uan  facendo,  come  sonó  diuersi  direttorii»  3.  Haec 
ut  commodius  perficerentur  singulis  directoriis  concinnandis  terni  viri 
designad  sunt. 

Scriptum  de  hac  re  monumentum  antiquissimum  quod  reperire 
potuimus,  exstat  in  códice  Insíntct.  I  4,  n.  228*,  Polanci  Borgiaeque 
manu  exaratum.  Blud  hoc  loco  et  phototypica  imagine  ejusdem  fere 
magnitudinis  exhibere  et  typis  exscribere  visum  est. 

<i.    Directorio  para  decir  la  corona  5. 

2.  De  modo  mendicitatis  in  vibe. 

3.  Directorium  exercitiorum  tradendo- 

rum. 

confessionum  audienda- 
rum. 

confessionum  facienda- 
rum. 

iuuandi  morituros. 

praedicationis. 
doctrinae  christianae. 
orationis. 
conuersationis. 


1  Lainü  Momim.,  II,  181  et  374.  His  Iocis  promittit  sive  Lainius  sive  Polancus  ejus 
nomine,  missurum  se  esse  Directorium  seu  annotationes  Exercitiorum;  sed  monumenta 
illa  ad  annum  1557  pertinent,  quo  tempore  nondum  habita  ecat  congregatio,  quae  Lai- 
nium  generalem  renunciavit.  In  Lainü  Monum.,  IV,  164  et  540,  et  V,  142,  attinguntur 
Lainü  labores  ad  ea  perficienda,  quae  congregatio  commendaverat.  At  de  Directorio 
Exercitiorum  nulla  fit  mentio. 

2  Instit.  S.  J.,  t.  II,  p.  211. 

3  Po.  Complementa,  I,  540. 

4  Codex  hic  descriptus  est  in  Monum.  /gnat.,  ser.  1.a,  I,  36. 

8  In  congregatione  prima  generali  agitur  de  coronae  recitandae  Directorio,  de  modo 
mendicitatis  in  urbe,  et  de  casibus  reservandis,  in  decreto  103  (in  Act.  mss.,  decreto  24, 
titulo  6);  de  reliquis  Directoriis  (excepto  Directorio  confessionum  faciendarum)  in  de- 
creto 107.  De  confessionibus  faciendis  aliquid  est  in  Consiitutionibus  S.  y.,  parte  III, 
c.  I,  n.  20;  de  apostatis  in  scholas  nostras  non  admittendis  actum  est  in  eadem  congre- 
gatione prima,  decreto  119. 

6  Haec  tria  nomina  alio  loco  sunt  in  ms.,  id  quod  in  phototypica  imagine  videre  est; 
respondent  tamen  directorio  doctrinae  christianae,  quod  ,patet  ex  sequenti  enumera- 
tione. 

Moxum.  Icxat.—  Series  II.  45 


Mirón,  Polanco,  Ruis. 

P.  Polanco,  Ledesma,  Toledo. 

P.  Madrid,  P.  Pisano,  P.  Fa- 

drique. 
P.  Benedicto,  Dionisio. 
Eueraldo,  Gusmán,  Ledesma li. 
Mirón,  Manuel,  Rodrigues. 
Ribadeneira,  Benedicto,  Po- 
lanco. 


754 


MONUMENTA  IGNATIANA 


Sin  éstos  se  haga  memorial  para  que  enbíen  sus  votos  algunos  de  los 
ausentes. 

Piénsese  si  será  expediente  reseruar  algunos  casos  al  prouincial  y  co- 
missario,  ca.  24,  tit.  6;  del  demandar  a  los  fundadores  facultad  para  no 
admitir  a  las  schuelas  nuestros  apóstatas. 

1.  Mirón,  Polanco,  Ruis. 

2.  Polanco,  Ledesma,  Toledo. 

3.  Madrid,  Pisano,  Fadrique. 

4.  Benedicto,  Dionisio,  Benedicto  Perera. 

5.  Eueraldo,  Ledesma,  Gusrhán. 

6.  Rodrigues,  Mirón,  Manuel. 

7.  Benedicto,  Polanco,  Ribadeneira. 

Sin  éstos  se  haga  memorial  para  que  enbíen  sus  pareceres  algunos  de 
los  ausentes,  y  cada  mes  den  auiso  y  cuenta  de  lo  que  se  haga*en  ello  en 
Roma. 

Francisco. 

[In /.  verso'].  El  Directorio  de  la  corona,  P.  Manuel,  Pe.  Xauier,  Pe.  Ruyz>. 
Aliquod  nomen  legi  non  potest. 

Hoc  monumentum  nec  locum  indicat  nec  tempus  quo  scriptum  est. 
Ordo  in  códice  nullus;  praecedunt  enim  instructiones  Mercuriani  gene- 
ralis,  sequitur  autographum  Lainii  et  alia  prorsus  a  directoriis  aliena. 
Attamen  non  est  dubitandum,  quin  eo  loco  ac  tempore  conscriptum 
sit,  ubi  Borgia  et  Polancus  una  erant.  Et  quamquam  id  ante  diem  2  Ju- 
lii  1565  (quo  creatus  Borgia  generalis  est)  fieri  fortasse  potuit;  multo 
tamen  verisimilius  est,  exaratum  esse  monumentum  Borgia  jam  summo 
Societatis  duce.  Propria  enim  is  auctoritate  loqui  videtur,  cum  bis  ju- 
beat,  exquiri  sententias  absentium  et  vota;  semel  mandet  «ut  singulis 
mensibus  moneant  rationemque  reddant  de  iis,  quae  Romae  in  hac  re 
fiant»;  nomen  subscribat.  Nec  leve  ejusdem  rei  est  indicium  ipsa  mo- 
numenti  conformatio,  quod  PoJancus  (qui  ut  Ignatio  et  Lainio  fuerat, 
sic  Borgiae  a  secretis  erat)  officia  administranda  perscribit,  Borgia  ho- 
mines  designat. 

Cum  autem  jubeat  Borgia,  vota  postulan  etiam  aliquorum  absen- 
tium, praeter  eos,  qui  hic  nominantur;  indicat  plañe  majorem  saltem 
horum  partem,  Romae  tune  fuisse,  cum  monumentum  illud  scriptum 
est.  Jam  vero  omnes  illi,  alius  alio  tempore,  in  urbe  commorati  sunt, 
simul  tamen  universi,  praeter  unum  Alfonsum  Pisanum,  ibi  erant  bien- 
nio  fere  1 566-1 567. 

Polancum  omittimus,  qui  vix  ab  urbe  recedebat. 

Benedictus  Palmius,  Everardus  Mercurianus,  Jacobus  Miro,  creati 
assistentes  in  altera  generali  congregatione  anno  1565,  ex  officio  ade- 
rant  Patri  generali.  Benedictus  quidem  Palmius  munus  praepositi  pro- 
vinciae  longobardicae  aliquamdiu  retinuit  1  estque  a  cardinali  Borro- 


Sacchinus.  parte  III,  1.  I,  n.  51. 


MoNIJMENTA  ÍGNAT1ANA  SeRIES  II 

****** 


7       UiW)-  bh*^A¿^Y* 
I       4tu»M¿  /LWf^  V'V>^ 


S.  F.  Borgiae  et  Polanci  autographum  de  Directoriis. 


Praeiatio  in  Directoría  Exercitiorum 


755 


maeo  S.  Carolo  Mediolani  detentus;  at  saltem  mense  Martio  1567  Romae 
adest     Anno  1569  Everardus  Galliam  provinciam  lustrat 5. 

Christophorus  Madridius,  post  congregationem  secundam,  profes- 
sorum  domus  creatur  minister  anno  1566  8,  in  eoque  muñere  vel  pro- 
curatoris  generalis  perseverasse  videtur  ad  annum  1573,  cujus  mense 
Augusto,  mortem  obiit  \ 

Petrus  de  Ribadeneira  creatur  anno  1565  superintendens  collegii 
romani  5;  anno  1 567  omnium  collegiorum  in  urbe  hoc  muñere  fun- 
gitur  ad  annum  1569,  quo  in  Longobardiam  proficiscitur,  inspector 
provinciae  7. 

Emmanuel  de  Sa  anno  1 566  Romae  est  8;  anno  sequenti  ibidem 
concionatur  in  templo  nostro  9. 

Ledesma  et  Toletus  collegio  romano  adscribuntur  etiam  annis  1  566- 
1568  in  catalogis  Italiae. 

Alfonsus  Ruiz,  arcessitus  a  Lainio,  Romam  Granata  venit  mense  Se- 
ptembri  1564,  fungiturque  muñere  magistri  novitiorum  usque  ad  an- 
num 1571  10. 

«Fadrique»  illum  Patrem  existimamus  esse,  quem  Fridericum  Man- 
rique alias  vocant  lí.  Is  multis  quidem  annis  Romae  vitam  degit,  atque 
etiam  anno  1  567  ex  catalogis  Italiae. 

Dionysius  Vázquez  Romam  incolit  anno  1566,  quo  a  Borgia  vocatus 
■est  1S,  atque  etiam  1 567-1 569". 

Benedictus  Perera  anno  1 567  philosophiam  in  collegio  romano  do- 
cet  ,4;  anno  sequenti  in  sacello  pontificio  concionatur  15. 

Didacus  Guzmán  Romae  versabatur  anno  1567  16.  Ast  anno  1568 
christianam  doctrinam  explicabat  Augustae  Taurinorum  17. 

I  Epist.  P.  Nadal.  III,  409, 

*  Po.  Compl.,  II,  701,  703. 

"    Sacchinus,  parte  III,  I.  II,  n.  52. 

*  Epist.  P.  Salmeronis,  II,  125;  Catalogi  Italiae  ab  anno  1551;  Guii.hermy,  Menologe, 
Espagne,  13  Augusti. 

5    Po.  Compl.,  I,  557;  Sacchinus,  ibid.,  1,  I,  n.  52. 
«    Epist.  P.  Nadal.  III,  408. 
'    Po.  Compl.,  II,  700-701. 

*  Epist.  P.  Nadal,  III,  198. 
0    Ibid.,  410. 

10  Cf.  Epist.  P.  Salmeronis,  II,  30,  annot.  4;  5.  Franciscus  Borgia,  V,  600  et  618,  an- 
not.  22. 

II  Colligitur  ex  Polanci  Chron.,  IV,  3C;  Lainii  Monum.,  V,  525;  Epist.  P.  Nadal,  IV, 
198;  S.  Franc.  Borgia,  V,  618  aliisque  locis  nostrorum  Monumentorum,  atque  ex  Cartas 
de  S.  Ignacio,  V,  318-319,  et  VI,  285-286. 

13    Epist.  P.  Nadal,  III,  151. 

13    Ibid.  II,  407  et  6i8;5.  Franc.  Borgia.V,  11;  Sacchinus,  parte  III,  1.  IV,  n.  149  et  sqq. 

M    Epist.  P.  Nadal,  TU,  510. 

15    Sacchinus,  parte  III,  1.  IV,  n.  136. 

je    5.  Franc.  Borgia,  IV,  362  et  457;  Epist.  P.  Nadal.,  III,  409. 

"    Tacchi  Venturi,  Storia  della  C.  di  G.,  voL  I,  Roma,  1910,  p.  304. 


756 


MOXUMENTA  IGXATIANA 


Joannes  Xaverius  (nominatur  ¡n  folio  verso  ad  directorium  pro  Bea- 
tae  Virginis  corona  recitanda)  scholasticis  junioribus  praefectus  in  col- 
legio  romano  erat  annis  1560-1567  Is  die  30  Januarii  1568  ab  urbe 
Antuerpiam  proficiscitur  !,  ibique  commoratur  saltem  ad  annum 
1571  3- 

Denique  Alfonsus  Pisanus,  Toleti  in  Hispania  natus,  unus  omnium 
est  qui  Romae  fuisse  non  videtur  ab  anno  1561  ad  1 57 1 ;  nam  toto  hoc 
tempore  in  Germania  modo  Ingolstadii,  modo  Dilingae  sacras  Htteras 
docebat  4. 

Cum  autem  caeteri  omnes,  quos  diximus,  in  urbe  fuerint  inter  an- 
nos  15G5  exeuntem  et  1568  ineuntem,  probabile  omnino  dixeris,  eo 
tempore  hocce  monumentum  esse  conscriptum. 

Quid  vero  in  Directorio  Exercitiorum  conficiendo  praestitum  sit, 
deinceps,  quantum  fieri  possit,  dicendum  est. 

Tres  itaque  viri  a  Borgia  designad  sunt  anno  1566  vel  1567,  ut  Di- 
rectorium Exercitiorum  componerent:  Jacobus  Miro,  Joannes  Polanco, 
Alfonsus  Ruiz.  Atque  hujus  quidem  nomine  nullum,  quod  sciamus,  Di- 
rectorium inscriptum  est;  fortasse  aliquod  ex  anonymis  infra  ponendis 
eum  habet  auctorem.  Directoría  Polanci  et  Mironis  ad  nos  integra  aut 
fere  integra  pervenerunt. 

Nullum  tamen  Directorium  universae  Societati  a  Borgia  generali 
datum  est.  Etenim  cum  castellana  provincia  a  P.  Everardo  Mercuriano. 
Borgiae  successore,  postularet  anno  1579  formulam  «exercitiorum  spi- 
ritualium,  quae  in  libro  S.  P.  N.  Ignatii  typis  mandato  desideran- 
tur»  etc.;  respondit  Everardus:  «Cum  modus  bene  tradendi  exercitia 
spiritualia  foras  mittetur,  meditationes  etiam  illas,  quae  in  Exercitiis 
P.  N.  Ignatii  desiderantur,  excudendas  simul  curabimus».  Provinciae 
vero  Aragoniae  postulanti  «ut  fiat  Directorium  exercitiorum,  orationis, 
juxta  decretum  28,  tit.  16,  primae  congregationis,  atque  circa  ea  diver- 
sis  demandetur,  ut  facilius  et  brevius  res  adeo  necessaria  expediatur»; 
responsum  etiam  Everardus  dedit:  «Mandata  est  jam  haec  cura  confi- 
ciendi  Directorium  Exercitiorum  ex  usu  P.  Ignatii  sanctae  memoriae  et 
observatione  ipsa  Societatis,  quod  suo  tempore  edetur».Imo,  anno  1587, 
cum  Claudius  Aquaviva,  sex  jam  annos  Societatem  regeret,  postulabat 
provincia  Polonia:  «Ut  ad  uniformitatem  conservandam,  modum  tra- 
dendi exercitia  a  se  approbatum  mittat,  additis  etiam  exercitiis  nostro 
instituto  convenientibus  et  meditatiobus»  s. 

Sed  jam  ad  Directoría  quacdam  singularia  veniamus. 


1  Episl.  P.  Nadal,  111,  17,  543,  547;  Sacchinus,  parte  III,  1. 1,  n.  54. 

2  Epist.  P.  Nadal.  III,  557. 
0    S.  Franc.  Borgia,  V,  545. 

*    B.  Petri  Canisii,  Acta  et  Epistulae,  vol.  III,  IV,  V,  VI;  Epist.  P.  Nadal,  II  ct  III. 
■    Hoc  postulatum  ct  dúo  illa  Evcrardi  responsa  P.  Henricus  Watrigant  nobiscum 
humanissime  communicavit. 


Praefatio  in  Directoría  Exkrcitiorum 


757 


§  ?.  De  Po'.cncl  Dlre:t:rlo 

Et  primum  quidem  l'olanci  auctoris  essc,  quod  infra  primo  loco  ín- 
ter Directoría  anliqua  in  luccm  damus,  pro  ce»to  habcndum  est,  tum 
quia  cxemplum  totum  cum  emendationibus  ómnibus  manu  l'olanci 
perscriptum  est,  tum  quia  omnino  convenit  cum  i] lo  Polanci  Directo- 
rio quo  usus  est  Acgidius,  de  qua  re  postea. 

At  snum  Polancus  opus  non  perfecit,  dum  Borgia  in  vivis  erat.  Ait 
enim  scribere  se  «ex  obedientia  Patris  nostri  Everardi  praepositi»  '. 
Jam  vero  Everardus,  electus  gcneralis  die  23  Aprilis  1573,  eo  muñere 
functus  est  usque  ad  annum  15X0,  quo  anno  mortem  obiit.  Polancus 
autem  anno  1375  mense  Martiu  in  provinciam  Siciliam  se  confert,  eam 
ex  officio  lustraturus;  inde  reversus  anno  1576  in  finem  vertente,  paulo 
post,  mense  Decembri,  Romae  moritur.  Probabiliter  itaque  lucubratum 
hoc  opus  est  ab  anno  1573  ad  1575  certe  sub  Everardo  Mercuriano 
general  i. 

Dum  autem  provinciam  lustrabat  Polancus,  experiebatur  ipse  quan- 
topere  siculi  sodales  Directorio  egerent,  qua  de  re  ad  Mercurianum 
scribit  die  30  Oclobris  1575  \  Polanco  autem  Mercurianus  vicissim: 
«Le  formule  raccommandate  dalla  congregatione  per  dar  gli  essercitii, 
predicare,  et  Tare  simili  altre  cose,  bcnché  in  parte  si  sonó  raccolte  et 
come  disposte,  nondimeno  non  sonó  ancora  in  essere,  non  potendosi 
atcnder'a  tanto  et  farlo  maturamente  et  in  modo  che  non  si  abbia  da 
riporui  la  mano»  4. 

Absolutum  opus  itaque  nondum  habebatur  libellus  Polanci.  Qua- 
propter  una  cum  aliis  Directoriis  ad  Aegidium  González,  in  Hispaniam 
missum  est.  Quo  anno  id  acciderit  nescimus;  scimus  autem  ex  Hispania 
Romam  remissum  inter  annos  1585  et  1588.  Remissum  enim  est  ab  Ae- 
gidio  a  Baetica  provincia  usque  5,  in  qua  Aegidius  eo  tantum  triennio 
versatus  est,  quo  témpora  illi  pro\  inciae  praeerat  °.  Ouanti  Directorium 
Polanci  aestimandum  sit,  ex  Aegidii  testimonio  jure  colligimus,  praeci- 
pue  vero  ex  eo  quod  magna  illiuspars  in  publicum  Directorium  trans- 
ierit,  id  quod  mera  locorum  comparatione  inferius  patebit. 


1  In  fine  prooemii. 

3  Po.  CompL,  I,  xi. 

3  Ibid.,  II,  388. 

4  Ibid.,  430. 

6  Vidc  indiccm  Directoriorum  quorumdam  ¡n  §  3  scquenti. 

*  Astráin,  Historia  de  la  Compañía,  de  Jesús,  t.  III,  pp.  G2C-G27. 


758 


MONUMENTA  IGNATIANA 


§  3.   De   Mironts  Directoriis 

Fuit  Jacobus  Miro  sive  Didacus  Mirón  (Miró  dicunt  valentini)  na- 
tione  hispanus,  patria  valentinus.  Anno  1 541  in  Societatem  admissus, 
a  S.  Ignatio  anno  1552  praepositus  est  provinciae  Societatis  Lusitaniae; 
S.  Francisci  Borgiae  praepositi  generalis  assistens  pro  Lusitania  fuit; 
jussu  Everardi  Mercuriani  generalis  regulas  Societatis  recognovit,  anno 
denique  1590,  Romae  cum  magna  sanctitatis  fama  e  vita  cessit 

Mironis  Directorium  autographum  non  vidimus;  est  tamen  in 
fragmentis  Directorii,  quod  illi  tribuitur,  notatiuncula  quaedam,  quae 
Mironis  manu  addita  videtur,  et  certum  est  aliquod  a  Mirone  Directo- 
rium £sse  conscriptum.  Id  auctoritate  Aegidii  González  et  auctoris 
cujusdam  anonymi  quidem,  fide  tamen  digni,  ut  jam  dicemus,  affirmare 
nos  posse  arbitramur. 

Aegidius  enim  in  suo  Directorio  ita  scribit:  «Directorium  C.  a 
P.Mirone  ante  nonnullos  annos  editum  est,  de  quo  ego  semper  judicavi, 
quod  non  contineret  plenam  institutionem,  quae  Directorio  satis  futura 
sit  in  usum  nostrorum,  quamquam  a  multis  receptum  et  usu  pene  quo- 
tidiano  nostrorum  probatum  sit>  2.  Etsi  autem  verbum  illud  editum  est 
non  necessario  Mironem  auctorem  significat;  hoc  tamen  loco  vix  aliud 
significare  potest,  cum  ante  annum  1591  nullum  typis  editum  Directo- 
rium esset,  ñeque  ullo  modo  verisimile  sit,  complura  a  Mirone  alieni 
operis  exemplaria  in  quotidianum  multorum  usum  esse  transcripta. 

Alterum  testimonium  reperimus  in  notatbne  quadam  praefixa  Di- 
rectorio Variorum  (de  quo  in  sequenti  articub  III  agemus)  in  qua  au- 
ctores  Directoriorum  manu  scriptorum  indicantur,  qui  ad  Directorium 
anno  1 591  typis  exscriptum  conficiendum  adhibiti  praecipue  sunt.  En 
monumentum  illud  3,  quod  cum  magni  momenti  sit,  integrum  exhi- 
bemus: 

[Titulas  in  folio  externo']:  «Indice  degli  scritti  che  sonó  serviti  per  for- 
mare il  Direttorio.  Va  unito  un  foglio  di  notizie  intorno  al  Direttorio  notato 
nello  stesso  Índice,  e  segnato  colla  lettera  B».  [Titulus  hic  recentior  est']. 

\F,  7r.]  «Indicatur  quaenam  directoría,  seu  rationes  tradendorum  exerci- 
tiorum  spíritualium,  quibus  signata  sint  notis,  ut  notis  eisdem  PP.  AA.  [Pa- 
ires Assistentes]  in  adhibendis  in  illa  censuris  ad  maiorem  claritatem 
utantur:  A.  P.Polanci  Directorium;  B.    In  Archiuio  inuentum;  C.  1.  P.Miro- 


1  Epist.  Mixtae,  I,  55-57;  Monum.  Igual.,  ser  t",  IV,  48-49;  Po.  Compl.,  II,  C45;  Nat. 
Sotuellus,  Bibliotheca  Scriptorum  S.  J.,  pp.  379-380.  Errat  tamen  Sotuellus,  cum  dicit 
Mironem  collegii  Conimbricensis  primum  rectorem  fuisse.  Novimus  enim  ex  Po. 
Chron..  II,  373,  n.  423,  P.  Urbanum  rectorem  jam  fuisse,  cum  Miro  in  Lusitaniam  venit 
anno  1 55 1. 

■  Directoría  antiqua,  V,  f.  2. 

3  Ex  bibliotheca  Vittorio  Emanuelc,  Romae,  «Fondo  Gesuitico,  1594-7»,  in  marg. 
«3723.. 


Pkaefatio  in  Directoría  Exercitiorum  759 


nis,  quod  initio  dedit  ct  in  Hispaniam  cum  reliquis  A.  B.  D.  transmissum 
fuit;  D.  Prouincialis  Franciae. 

Quae  sequuntur  non  fuerunt  in  Hispaniam  missa:  C.2.  P.  Mironis  quod 
ultimo  dedit,  uisis  praecedentibus  et  sequentibus  directoriis. 

E.  Schedulae  exercitiorum  p.ae  \  /    Similiter  et  P.  Polan- 

F.  Schedulae  2.ae  J  ici  compendia  puncto- 

G.  1  Schedulae  3.™  f  Hebdomadae  )  rum  ad  medítate'»  acco- 
G.2  Schedulae  4.ae  Hebdo.dae  (  \  modatorum  in  paruo  li- 
li. De  schedulis  seu  formulis  l  Sunt  P.  Mironis.  I  bello  vna  cum  directo- 

meditationum.  I  \  rio  a. 

I.  P.Eduardi  Periyra  [sic  pro  Pereyra]  hispanice  t>;  K.  P.Fabii  de  Fabiis; 
L.  Tratado  sobre  los  exercicios;  M.  De  modo  dandi  exercitia  spirituaüa; 
N.  De  usu  líbri  exercitiorum;  O.  Carta  del  P.  Miguel  de  Torres  de  5  de 
Marzo  1585;  P.  Q.  T.  V.  X.  Parui  momenti  scripta  in  eandem  sententiam; 
AA.  R.P.Euerardi  instructiones;  BB.  Quae  P.  Aegidius  e  Boetica  prouincia 
usque  misit.  Est  censura  de  ómnibus  directoriis  in  Hispaniam  missis; 
CC.  Nota  d'alcuni  sopra  gli  essercitii;  V.  P.Romani.» 

[F.  Iv  purum~\. 

[F.  2r]  «Nomina  Patrum  ex  quorum  scriptis  confectum  est  hoc  directo- 
rium,  ut  citantur  in  margine.  Euer.  P.  Euerardus;  Pol.  P.  Polancus;  Mir.  P.  Mi- 
ronis; Aeg.  P.  Aegidius;  Hisp.  Hispanicum  quod  est  breue  quoddam  dire- 
ctorium  hispanice  scriptum  sine  nomine;  Arch.  Archiuium,  quod  est  item 
aliud  directorium  repertum  in  Archiuio  sine  nomine. 

Vbi  nihil  in  margine  est  appositum,  additum  est  ab  auctore  huius  dire- 
ctorii  quando  uisum  est  necessarium  ad  complementum  doctrinae». 

[F:  2v  et  3r  pura]. 

\_F:  3"j]  «Indice  delli  scritti  sopra  l'essercitii>. 

Haec  notatio,  id  quod  ex  ipsa  re  et  ex  collatis  Directoriis  patet, 
scripta  est  antequam  Directorium  typis  primum  ederetur.  Ejus  igitur 
auctor  facile  aut  ipsum  Mironem  aut  ejus  aequales  cognoscere  potuit. 
Magna  praeterea  illius  anonymi  auctoritas  fuisse  videtur,  cum  ipsi  com- 
missum  munus  sit  Directorii  concinnandi,  quam  provinciam  ita  obiit,  ut 
Dircclorii  publici  Societatis  dispositio  illi  praesertim  debeatur. 

Tradit  igitur  auctor  ille  non  unum,sed  dúo  Mironis  Directoría  fuisse, 
quorum  alterum  in  Hispaniam  missum,  alterum  non  missum  sit.  Perve- 
nitne  ad  nostra  usque  témpora  utrumque  illud  Directorium?  Nos  qui- 
dem  affirmandum  putamus: 

Romae,  in  bibliotheca  Vittorio  Emanuele  «Fondo  Gesuitico,  1594, 
n.  4»  exstant  fragmenta  quaedam  manu  scripta  saeculi,  ut  videtur,  XVI, 
quae  «magna  pars  Directorii  Mironis»  dicuntur.  In  eadem  urbe  in  «Ar- 


»  6  vz<.  praeced.  addita  sitnt  alia  manu.  Tabellam  hanc  sic  e.xhibemtis,  ut  ea  est  in  ms. 
— b  Hoc  v.  additum  est  eadem  manu,  qua  sex  illa  priora. 


/ÜO 


MONUMENTA  IGNATIANA 


chivio  di  Stato  (Ms.  76)»  integrum  invenitur  apographum  saeculi  XIX, 
quod  Mironis  Directorium  dicitur.  Haec  dúo  monumenta  ad  idem  per- 
tinere  Directorium  planum  est,  cum  fragmenta  illa  nihil  aliud  sint 
quam  capita  quintum,  sextum,  septimum  et  octavum,  quae  totidem 
verbis  in  apographo  integro  leguntur. 

Habemus  etiam  in  cod.  De  instit.  II,  aliud  Directorium  ita  inscri- 
ptum:  Directorium  exercitiorum  spirilualium  auctori/ate  /.«  congrega- 
iionis  confectum.  Apographum  illud,  quod  modo  diximus  saeculo  XIX 
exaratum,  certe  non  ex  hoc  primae  congregationis  Directorio,  sed  ex 
alio  sumptum  est;  huic  tamen  ex  parte  ita  simili,  ut  vix  dubitari  possit 
quin  et  Directorii  primae  congregationis  et  Directorii  Mironis  idem  sit 
auctor,  Jacobus  Miro. 

Nam  cum  in  Directorio  illo,quod  primae  congregationis  dicitur,  qua- 
tuor  tantum  sint  capita;  ineo  autem  quodMironis  nomen  habet,  decem: 
capi'a  primum  et  secundum  eodem  modo  in  utroque  Directorio  inscri- 
buntur;  caput  inscriptum  «De  quibusdam  quae  ad  exercitia  secundae 
hebdomadae  potissimum  pertinent»  tertium  est  in  primo  Directorio 
(primum  vocamus  primae  congregationis  Directorium)  quartum  in  alte- 
ro; caput  quartum  seu  ultimum  in  primo  respondet  capiti  postremo, 
quod  decimum  est  in  altero.  Itaque  fere  totum  primum  in  altero  conti- 
netur,  in  quo  sex  praeterea  capita  adduntur,  tertium,  quintum,  sextum, 
septimum,  octavum,  nonum.  Et  quamquam  in  iis  etiam  capitibus,  quae 
communia  utrique  sunt,  saepe  rerum  ordo  alter  in  altero  est;  máxima 
tamen  in  ipsis  rebus  similitudo  interest,  vel  potius  res  eaedem  verbis 
iisdem  in  utroque  Directorio  frequentissime  proponuntur,  id  quod  ex 
collatione  utriusque  operis  facile,  paulo  inferius,  videbis.  Atque  haec 
causa  praecipua  est,  cur  Directorium,  quod  auctoritate  primae  congre- 
gationis confectum  dicitur,  Mironi  auctori  tribuamus. 

Sed  tamen,  omissa  etiam  hac  comparatione,  conjecturae  sunt  non 
contemnendae  ad  idem  judicium  confirmandum.  Nam  et  Aegidius  Gon- 
zález et  testis  ille  ahonymus,  quem  diximus,  loquuntur  de  Directorio  C. 
seu  Mironis.  Atqui  quae  Aegidius  in  suo  Directorio  (infra  n.  V)  de  Di- 
rectorio C.  seu  Mironis  dicit,  mirum  quantum  Directorio  illi  primae 
congregationis  conveniunt. 

Non  placet  Acgidio  in  unum  locum  coacervari  omnia  quae  in  Con- 
stitutionibus  dicuntur  de  lixercitiis  spiritualibus,  f.  3v;  habes  haec  in 
primae  congregationis  Directorio,  numeris  1-4.  Deinde  putat  Aegidius 
melius  esse  «uti  aliquando  repetitione  alicujus  ex  meditationibus  jam 
factis,  eo  témpora  quo  parandae  confessioni  generali  vacat»  qui  se 
exercet,  ibid.;  haec  admonitio  est  in  Directorium  primae  congregatio- 
nis, n.  38. 

Tertio,  acceperat  Aegidius  ab  urbe  quatuor  illa  Directoría  A.  B.  C.  D. 
ita  in  paragraphos  numeris  notatas  divisa,  ut  numeri  illi  ab  initio  ad 
finem  per  omnia  Directoría  continui  decurrerent,  ipse  tamen  paragra- 


Praefatio  ix  Directoría  Exkhcitiorum 


761 


phorum  numcrus  idem,  ex  parte  saltem,  esset  atque  in  singulis  Directo- 
riis  erat.  Id  quidem  apertissime  conspicimus  in  Directorio  Polanci,  quod 
cum  primum  locuni  teneat  apud  Aegidium,  eosdem  atque  autographum 
polancianum  numeros  exhibet.  Si  Aegidius  mironianum  Directorium  a 
polanciano  secundum  habuisset,  ejusdemque  plures  locos  et  numeros 
attulisset;  nullo  negotio  aut  convenire  Directoria  Mironis  et  primad  con- 
gregationis inter  se,  aut  discrepare  constaret.  Jam  vero  solas  tres  para- 
graphos  ex  Mironis  Directorio  profert  Aegidius,  easque  in  códice  ab 
urbe  accepto  non  proxime  post  polancianum  habebat,  sed  multis  rebus 
interpositis,  ad  numeros  nempe  635,  673,  675.  lli  tamen  numeri  sic  nu- 
meris  Directorii  primae  congregationis  fere  pro  rata  respondent,  ut  re- 
rum  ordo  et  divisio  simillima,  nisi  forte  eadem,  in  utroque  Directorio 
fuisse  videantur.  Prima  enim  Aegidii  annotatio  in  Directorium  Mironis 
erat  in  aegidiani  codicis  numero  635,  et  convenit  numero  primo  in  Di- 
rectorio primae  congregationis;  si  prima  illa  annotatio  erat  in  primum 
numerum  Directorii  C.  seu  Mironis,  hujus  primus  numerus  idem  erat  qui 
in  Directorio  primae  congregationis.  Altera  Aegidii  annotatio  pertinet 
ad  numerum  673  codicis  sui;  in  Directorio  primae  congregationis  re- 
spondet  numero  38;  jam  si  38  addideris  634,  habebis  634  -f-  38  =  672; 
ita  unum  tantum,  ut  plañe  inter  se  conveniant,  deast. 

Tertia  annotatio  est  apud  Aegidium  ad  numerum  675;  respondet  al- 
terius  numero  42;  atqui  634  -(-  42  =  676;  ad  plenum  consensum  super- 
est  unum. 

Levem  prorsus  conjecturam  non  ausis  dicere,  quam  inde  capimus, 
cum  unius  monadis  diminutio  vel  augmentado  facillimein  his  contingere 
rebus  possit. 

Etiam  quae  Aegidius  de  Directorio  Mironis  universe  praefatur  ', 
apte  de  Directorio  primae  congregationis  intelliges.  Ait  enim  Aegidius 
Directorium  C.  non  continere  «plenam  institutionem,  quae  Directorio 
satis  futura  sit  in  usum  nostrorum»;  qui  loquendi  modus  confirmat  ali- 
quam  certe  institutionem  in  eo  contineri,  id  autem  reapse  fieri  vides 
in  Directorio  primae  congregationis,  unum  quasi  corpus  efticienti. 

Adde  conjecturam  aliara,  levissimam  fortasse,  nec  tamen  omnino 
spernendam.  Bis  in  Directorio  primae  congregationis  queritur  auctor 
quod  sao  tempore  imminutus  aliqua  ex  parte  sit  spiritualis  cxerciLiorum 
fructus,  eiusc|ue  rei  causam  esse  ait,  cum  neglectum  ordinem  exercitio- 
rum  -,  tum  neglectam  additionem  decimam  '.  Jam  vero  Mironis  locus 
est  apud  Diertins  4  his  non  valde  dissimilis.  Vestigat  enim  Miro  cur  ex 
peractis  exercitiis  non  trahatur  «magnus  ille  fructus,  qui  primis  annis 
certus  erat.  Nec  vero  hujus  rei  altera  invenitur  causa,  inquit,  ñeque 

1  Di.  antigua,  V,  f.  2. 

2  Di.  antiqui,  II,  n.  9,  ad  finem. 

3  lbid.,  n.  35. 

*  Historij  Exerciliorum,  I.  IV,  n.  52. 


7Ó2 


MONUMENTA  IGNATIANA 


altera,  ut  censeo,  est,  saltem  tam  principalis,  quam  quod  non  accurate 
inhaereatur  methodo  et  formae,  quam  P.  N.  Ignatius  praescripsit 
Etenim...  si  quando  additiones  aliquae  vel  annotationes  negliguntur. 
perditur  fructus>... 

Denique,  in  Directorio  variorum  complures  loci  Mironi  tribuuntur 
Atqui  loci  hi  omnes,  paucissimis  exceptis,  et  in  Directorio  primae  con- 
gregationis  et  in  Directorio  Mironis  inveniuntur. 

Existimamus  igitur  Directoría  dúo  a  P.  Mirone  conscripta  esse, 
quorum  primum  tanquam  Directorium  primae  congregationis  ad  nos 
pervenit,  alterum  ipsius  Mironis  nomen  retinuit  in  cujus  paragrapho  13 
commemorantur  etiam  schedulae  quaedam  exercitiorum,quas  mérito  su- 
mimus  illas  esse,  quae  in  índice  paulo  ante  exscripto  Mironis  esse  di- 
cuntur. 

Ñeque  tamen  pro  certo  affirmamus,  neminem  praeter  Mironem 
quidquam  illius  Directoriis  vel  addidisse  vel  detraxisse.  Imo  ratio,  quam 
alterum  Directorium  in  additis  capitibus  tertio,  quinto,  sexto,  séptimo 
et  octavo  sequitur,  aliquantulum  a  primi  Directorii  ratione  discrepat. 
Capita  enimilla  paedagogum  agere  videntur,  qui  omnes  et  singulos  mo- 
tus  praescribit,  repetitis  etiam  rebus  et  verbis  quibusdam,  quasi  nihil 
prorsus  aut  retineret  animo  director,  aut  suo  marte  immutare  posset. 
Haec  autem  minutissima  horarum,  exercitiorum  rerumque  omnium 
designatio  non  congruit  cum  primo  Directorio,  quod  aliquam  potius 
liberta tem  permittit  exigitque,  ut  exercitiorum  magister  praesenti  dis- 
cipuli  sui  conditioni  ac  necessitati  sese  accommodet,  quam  rem  postulat 
Ignatius  ipse  in  annotatione  decima  séptima  et  alias  saepe.  Compara 
cum  his  locis  Exercitiorum  et  cum  numeris  34  et  48  Directorii  primi 
números  100-102  Directorii  secundi. 

Nonnulla  etiam  in  hoc  offendes,  quae  vix  Mironem  scripsisse  credi- 
deris,  quippe  qui  primos  Societatis  Patres  ipsumque  conditorem  exerci- 
tia  tractantem  novit.  Ex  hoc  rerum  numero  est  illa  properatio  n.  95 
commendata,  quae  ñeque  bonam  electionem  juvabit  ñeque  cum  prae- 
ceptis  conuenit,  quae  de  electione  Ignatium  tradentem  in  Directoriis 
Ignatianis  videmus.  Huc  ratio  spectat  proponendorum  trium  orandi  mo- 
dorum,  fere  quasi  essent  totidem  vitae  Christi  mysteria;  item  quod 
jubcat  auctor,  ab  initio  secundae  hebdomadis  usque  ad  finem  quartae 
meditationem  quotidie  fieri  media  nocte,  quod  a  mente  verbisque  Igna- 
tii  Patris  alienum  est.  Confer  in  libe) lo  Exercitiorum  has  notationes: 
unicam  post  quintum  exercitium  hebdomadis  primae,  tertiam  post 
quintam  contemplationem  secundae,  secundam  post  alteram  tertiae, 
secundam  post  primam  quartae. 

Nisi  forte  Miro,  quo  erat  animo  sanctitatis  cupidissimo,  ad  magnos 
illos  Exercitiorum  fructus  iterum  capiendos,  quos  ipse  desiderabat, 


Eos  notatos  vide  in  Di.  1591,  infra,  Directoría  rtcentiora,  I. 


Praefatio  in  Directoría  Exercitiorum  763 

hac  via  esse  redeundum  putaverit.  Sed  cum  \n  Directorium  Exerciliorum 
publicum  ex  Directorio  primo  multa  manaverint;  modus  ille  minutissime 
omnia  praecipiendi,  qui  est  in  altero,  minime  pervenit.  Nos  tamen 
utrumque  vix  non  integrum  in  lucem  proferimus,  primum  in  textu, 
secundum  in  notationibus,  tanquam  primi  variationes. 

§  4.  De  Aegldll  González  Directorio 

Fuit  Aegidius  González  maximae  vir  auctoritatis  in  hispanicis  Socie- 
tatis  Jesu  provinciis,  sub  Lainio,  Borgia,  Mercuriano,  Aquaviva  supre- 
mis  moderatoribus  Is  creatus  Mercuriani  assistens  in  comitiis  maxi- 
mis  anno  1573,  defuncto  Mercuriano  et  universam  Aquaviva  Societa- 
tem  gubernante,  in  Hispaniam  rediit,  ubi  praeter  alia  magni  momenti 
muñera,  praefuit  etiam  provinciae  Baeticae  annis  1 585-1 588,  ut  supra 
diximus. 

Directorium  Aegidii  vocamus  hoc  loco  non  solum  radones  illas  tra- 
dendorum  exercitiorum,  quas  ipse  conscripsit,  sed  integram  illam  lu- 
cubrationem,  in  qua  hae  radones  continentur,  quam  infra,  n.  V,  poni- 
mus.  Ea  lucubratio  est  illa  quam  litteris  BB  notatam,  antiquae  Societa- 
tis  archivum  asservabat,  nunc  bibliotheca  Vittorio  Emanuele,  Romae, 
retinet,  atque  auctor  indicis  Directoriorum  superius  exscripti  «censu- 
ram  de  ómnibus  Directoriis  in  Hispaniam  missis»  appellavit. 

Ex  hoc  ergo  Índice  novimus  in  Hispaniam  ad  Aegidium  non  modo 
Directoría  Polanci  et  primum  Mironis  missa  esse;  sed  alia  dúo  etiam, 
quorum  alterum,  notatum  littera  B,  «in  archivio  inventum»  dicitur,  alte- 
rum,  littera  D  signatum,  «Provinciali  Franciae»  tribuitur. 

Satis  multa  de  Mironis  ac  Polanci  Directoriis  diximus;  laudes  illis  ab 
Aegidio  datas  suo  loco  invenies.  Quale  vero  Directorium  D  fuerit,  ne 
conjectura  quidem  assequi  potuimus.  Nam  etsi  ejus  auctorem  «Provin- 
cialem  Franciae»  2  fuisse  novimus  ex  anonymo;  sed  cum  «Provincialis» 
ille  inter  eos,  quorum  scripta  adhibita  sunt  ad  Directorium  variorum 
conficiendum,  non  ponatur;  riman  non  possumus  quasnam  res  Directo- 
rium D  contineret.  Unam  profert  Aegidius,  f.  4,  quae  ad  nomines  reli- 
giosae  vitae  naturaliter  ineptos  pertinet,  de  qua  re  nihil  in  nostris  Dire- 
ctoriis invenimus. 

Quod  vero  ad  illud  Directorium  pertinet,  quod  littera  B  ab  Aegidio 
et  ab  anonymo  designatur,  primum  quidem  nonnulla  continet  ex  iis, 
quae  in  Directorio  Variorum  Everardo  tribuuntur;  deínde  non  unum 
sed  complura  suspicamur  Directoría  esse,  quae  in  quibusdam  e  nostris 

1    Astráin,  Historia  de  ta  Compañía  de  Jesús,  t.  IU  p.  62C. 

*  Primus  provincialis  Franciae  fuit  Oliverius  Manareus,  cum  Gallia  in  duas  pro- 
vincias, Franciam  et  Aquitaniam,  anno  156/f,  divisa  est.  Manareo  successere  Edmun- 
dus  Hay  anno  1571;  Claudius  Mathieu,  a.  1574;  Odo  Pigenat,  a.  1582.  Quisnam  eorum 
auctor  Directorii  D  fuerit  non  invenimus. 


764 


MONTJ MENTA  ICXATIANA. 


codicibus  separata  nunc  habemus.  Sunt  autem  haec  tria  saltem:  Victo- 
riae  Directorium,  quod  ínter  Directoría  Ignaliana  tertio  loco  ponimus, 
Anonyma  Bi  et  B2  inter  Directoría  antigua  ex  cod.  Inslruct.  II 
exscripta.  Accurata  enim  locorum  quorumdam  collado  certos  nos  facit 
aut  eadem  fuisse  Directoría  in  códice  ad  Aegidium  ex  urbe  misso  et  in 
códice  Inslruct.  II,  quamquam  alio  ordine  distributa;  aut  utraque  ex 
iisdem  fontibus  hausta  esse,  aut  denique  altera  ab  alteris  penderé.  Hos 
locos,  quamquam  singulos  deinde  notabimus,  juvat  hic  in  unum  collectos 
ante  oculos  poneré. 

In  prima  columna  indicamus  res  aliquas,  de  quibus  in  his  Directo- 
riis  agitur;  in  altera  folia  Directora  Aegidii  González  in  quibus  res  illae 
inveniuntur  et  números  quibus  res  eaedem  notabantur  in  códice  ab 
Aegidio  Romam  remisso;  in  tertia  denique  columna  notamus  folia  codi- 
cis  Inslruct.  II  et  locos  Directoriorum  Bi,  B2  et  Di.  Ig/iat.  III  hic  edi- 
torum,  in  quibus  eaedem  illae  res  leguntur. 


Orandi  modi  praetermissi 
De  applicatione  sensuum 
ex  Polanco 

Caput  7.um 

Cnput  8.um,  De  electione 
In  Exercitiis  tradi  inaudita 

quaedam  in  materia  ele- 

ctionis 

A  Chiisto  data,  similia  es- 
se Scripturis  saeris 
De  tribus  viis 


Aegidii  González 
Directorium  B 

F.  1,  nn.  488-489. 

FF.  1  et  3v,  nn.  493 
(per  errorem  494) 
-504  (err.  405). 

F.  1,  n.  495- 

Ibid.,  n.  505. 

F.  2V,  n.  365. 


F.  3,  nn.  371-372. 
Ibid.,  nn.  381-386. 


De  instituendis  hominibus  Ibid.,  n.  419. 
rcligiosis  aliorum  ordi- 
num 

Electio  ¡n  virtutibus,  gra 

dibus  humüitatis 
De  libro  communicando 
De  Societatis  alumnis  in 

stituendis 


Ibid.,  n.  424- 

Ibid.,  n.  426. 
Ibid.,  nn.  428-433. 


In-struct.  II 

F.  i8v;  Bi,  ad  finem. 
F.  19  '.  • 


FF  10-11. 
F.  1  iv. 

F.  I2V,  §  5;  B  2,  eirca  íinern. 


F.  i4r,  nn.  2-3;  Bi,  initio 

F.  i4v,  nn.  1-6;  Bi,  cDiui- 
sio  seu  partitio  Exerci- 
tiorum». 

F.  16,  n.  1;  ibid.,  «Si  sit  reli- 
giosus  altei  ius». 

F.  16,  n.  5  altero;  ibid. 

F.  16,  n.  6  altero;  ibid. 

F.  i6v,  sine  numeris.  Ibid., 

cSi  sit    religiosus  no- 

strae»... 


•  Quae  de  applicatione  sensuum  dicun*ir  in  rod.  fnstruct.  II,  itcm  caput  7.um  ct  S.un> 
ejusdem  codicis,  omittimus,  quia  suo  loco  inveniuntur  in  Directorio  Polanci,  infra,  Di- 
rector  'u  antigua,  I. 


Praefatio  en  Directoría  Exekcitiorum 


765 


De  C!  l  isto  praesenti 

Visitationes  etiam  socio- 
rum 

Eos,  qui  exercentur  fre- 
quentius  invisendos 

«Qui  potest  capere»... 

Quaeexercitia  quibus  per- 
sonis  danda 


Aiígidii  González 
Directorium  B 

F.  3v,  n.  479- 
F.  3v,  n.  578. 


Instruct.  II 

F.  18;  Bi  «Vitac  genus¡>... 

paulo  ante  fincm. 
F.  8;  Di.  Ignat.  dictata,  [8]. 


Ibid.,  n.  612.  F.  8v;  ibid.,  6. 

Ibid,  n.  616.  F.  9;  ibid.,  X. 

F.  6v,  nn.  38S-424  FF.  15-17;  Bi,  sub  dicta  in- 

etc.  scriptionc. 


Directorium  autem  Victoriae  fuisse  ctiam  penes  Aegidium  constat 
ex  iis,  quae  ipse  ait  de  numeris  605-625,  collatis  cum  Victoriae  Directo- 
rio, quod  reperitur  etiam  in  códice  Instruct.  II,  ff.  7  et  sqq. 

Haec  ¡taque  ostendunt,  Directoría  vel  Directoriorum  fragmenta,  in 
hoc  códice  asservata,  partim  saltem  eadem  esse  atque  illa,  quae  Aegi- 
dius  Directorium  B  appellavit.  Quare  etiam  nos  illa  sub  eo  nomine 
conjungimus,  praeter  Victoriae  Directorium,  quod  propter  certam  a 
S.  Patre  originem  inter  Ignatíana  reponendum  existimavimus. 

Quid  in  his  Directoriis  Aegidius  probaret,  reprehenderet,  desidera- 
ret,  in  ejusdem  lucubratione  (infra,  n.  V)  perspicies. 

At  prudentissimus  ille  vir  non  modo  quae  sibi  judicanda  missa  erant, 
aecuratissime  consideravit  et  illustravit;  sed  et  consilium  suum  de  Di- 
rectorio conficiendo  diligentissime  exposuit  et  insigne  Directorium  con- 
cinnavit.  Quod  si  legere  voles,  facile  intelliges  non  exiguam  publici 
Directorii  partem  Aegidium  parentem  agnoscere. 

§  5.  D:  allls  Directoriis  ante  annum  1591  confecti9 

Directoría,  quae  per  Aegidium  novimus,  ante  annum  1 591  confecta 
esse  certum  est.  His  vero  alia  subjungimus  sex  ad  idem  illud  tempus 
probabiliter  pertinentia:  anonymum  quod  italice  quidem  «Sopra  gl'es- 
sercitii»  incipit,  sequitur  vero  latine;  alterum  P.  Fabii  de  Fabiis, 
tertium  Granatense,  nuper  a  P.  Adelelmo  Frias,  S.  J.,  repertum;  quar- 
tum ,  cui  titulus  Breve  directorium;  quintum  notationes  brevissimae 
sunt  B.  Petri  Canisii;  denique  Directorium  Pauli  Hoffaei,  Canisii  in 
provincia  Germania  regenda  successoris,  quod  magna  ex  parte  ex  libro 
Exercitiorum  depromptum  est. 

Ac  primum  quidem  seu  anonymum  illud  Bj  forte  conjeceris  partem 
esse  Directorii  D  ab  x^egidio  commemorati,  qui  de  eo  in  f.  2  scribit: 
«ex  prioribus  consarcinatum  est,  brevem  tamen  et  perutilem  satisque 
digestam  continet  in'stitutionem».  Hoc  tamen  leve  fundamentum  visum 
est,  ut  hoc  cum  Directoriis  ad  Aegidium  missis  conjungeremus,  prae- 


766 


MONUMENTA  IGNATIANA 


sertim  cum  de  ineptis  ad  religiosum  statum,  de  quibus  in  Directorio  D 
agi  videtur,  ne  verbum  quidem  in  hoc  anonymo  legatur.  Caeterum  de 
auctore  nihil,  de  tempore  illa  tantum,  quae  conjectura  ex  ipsis  codici- 
bus  colligimus,  comperta  sunt.  Est  enim  positum  ante  Anonymum  Bi, 
quod  ad  Aegidium  missum  credimus,  ñeque  a  Directorio  anni  1591 
penderé  videtur. 

Alterum  est  illud  quod  a  P.  Fabio  de  Fabiis  originem  trahit  qui 
ad  recognoscenda  Directoría  designatus  in  congregatione  quinta  ab 
Aquaviva  generali  una  cum  aliis  est.  Fabius  de  Fabiis,  in  quo  antiquis- 
sima  romanorum  Fabiorum  progenies  desiit,  natus  Romae  est  anno  1542, 
Societatem  ingressus  1567,  vita  functus  161 5  die  12  Novembris  post- 
quam  multa  eaque  praecipua  gubernandi  muñera  obierat  *. 

Ejus  Directorium  a  librado  aliquo  máxima  ex  parte,  ad  finem  versus 
ipsius  Fabii  manu  exaratum  est.  Continet  autem  nonnulla  pru- 
dentissimo  homine  dignissima,  ut  ea  quae  in  capite  tertio  tra- 
ctanda  proponit  f.  i,  jure  postulans  ut  et  finis  Exercitiorum  universe,  et 
intentio  seu  scopus  praecipuorum  exercitiorum  explicetur;  sed  alia 
tanta  aestimatione  digna  non  videntur.  Hujusmodi  sunt  dubia  quae- 
dam  in  quartum  caput  reservata,  et  nonnulla  ex  illis,  quae  in  Dire- 
ctorium annotantur.  Adde  quod  maximi,  ut  videtur,  momenti  prae 
caeteris  ómnibus,  judicat  Directorii  divisionem  in  certa  capita,  ac  dúos 
etiam  dividendi  modos  proponit,  quorum  fortasse  neuter  cuiquam  sa- 
tisfaciat. 

Caeterum  hoc  opus  certe  imperfectum  est.  Declarata  enim  primum 
Directorii  divisione,  absolutisque  iis  quae  in  antiquum  Directorium 
dicenda  videbantur;  súbito  alium  dividendi  modum  in  quinqué  capita 
exhibet,  quorum  primo  fusius  expósito,  aliis  brevissime  indicatis,  redit 
iterum  ad  notationes  in  Directorium,  et  aliquas  denuo  attingit,  quae 
prius  traditae  jam  erant. 

Hi  tamen  naevi  non  tanti  sunt,  quorum  causa  nostrum  monumentum 
diutius  tenebris  obruatur,  tum  quia  utilissima  nobis  praebet,  tum  quia  de 
alio  Directorio  antiquiore  nobisque  adhuc  ignoto  certiores  nos  facit. 
Affert  enim  números  multos  et  caput  quoddam  decimum  tertium,  quae 
non  modo  in  nullo  e  nostris  Directoriis  reperiuntur,  sed  ne  cum  reliquis 
quidem  cohaerent,  quae  in  iis  commemorantur.  Vestigia  tamen  hujus 
ignoti  Directorii  cognosces  complura  in  primo  Mironis,  quod  infra  Ín- 
ter Directorio,  antigua,  II,  invenies;  propinquos  locos  sub  ipsius  Fabii 
Directorio  annotabimus. 

Directorium  tertium,  seu  Granatense,  ignoti  auctoris,  hoc  etiam  loco 
ac  tempore  collocandum  opinamur;  non  inter  prima  illa  ignatiana;  sexies 
enim  afferuntur  paginae,  quae  vulgatae  Exercitiorum  editioni  latinae 


1  JuvENCnis,  Historia  Sociflatis  Jrsu,  parte  V,  1.  XXV,  n.  XX;  Drews,  Fasti, 
part.  IV,  p.  185.  Vide  quoque  Proleg.,  supra,  p.  159. 


Prakfatio  in  Directoría  EXERCITIORUM 


767 


Burgis,  in  Hispania,  anno  1574  factae,  respondent,  cum  unus  tantum 
locus  cum  illa  editione  non  congruat,  qui  proinde  error  scribae  putan- 
dus  est.  Ex  altera  parte  non  videtur  scriptum  post  annum  1609.  Etenim 
eo  anno,  die  27  Julii  in  decreto  praefecti  sacrae  rituum  congregationis, 
die  3  Decembris  a  Paulo  V,  pontífice  máximo,  in  beatorum  numerum 
relatus  est  S.  P.  Ignatius  nec  verisimile  est  post  eam  rem  dictum  iri 
eum  a  nostro  auctore  «nuestro  P.  Maestre  Ignatio  de  Loyola  primero 
fundador  della»  [de  la  Compañía  de  Jesús]  -.  Sed  ut  illud  etiam  inter 
antiqua  Directoría^  seu  quae  annum  1 591  praecesserunt,  collocemus,  ea 
tíos  causa  movet,  quod  in  eo  multa  et  clarissima  videamus  vestigia 
Directorii  Polanci,  nec  tot  ñeque  tam  clara  Directorii  anno  1591  typis 
expressi  et  ad  provincias  transmissi.  Confer  v.  c.  quatuor  hominum 
genera,  quibus  Exercitia  traduntur:  habet  haec  auctornoster  in  capite  I, 
Polancus  in  capite  II,  latius  ac  longe  aliter  Directorium  anni  1591  in 
capite  V.  Multos  ejusmodi  locos  annotabimus;  vide  tamen  hic  aliquos, 
<qui  nihil  sunt  aliud  nisi  ex  latino  in  hispanum  translationes. 


VOLANCUS 

N.  45 

Admoneatur  qui  se  exercet,  ut  re- 
flectat  ad  se  considerationem,  quo- 
modo  scilicet  hactenus  se  habuerit 
ad  finem  et  media,  quomodo  habere 
velit  in  posterum. 

N.  62 

Peracta  confessione  generali,  cum 
ulterius  progrediendum  est,  ut  respi- 
ret  qui  exercetur,  meditatio  de  regno 
Christi  ei  proponetur,  quae  bis  fiet, 
mane  scilicet  etvesperi. 


N.  84  . 

Caveat  autem  instructor  ne  ipse 
pro  animi  sui  affectu  eligentem  ad 
unam  potius  quam  ad  aliam  partem 
inclinet.  Sed  hoc  officium  suum  esse 
intelligat,  creaturam  disponere,  ut 
a  suo  Creatore  vel  per  inspirntionem 
et  motionem  affectus  vel  per  diseur- 


GRANATENSB 
C.  III 

Y  sea  amonestado  que  estienda  la 
consideración  a  mirar  cómo  hasta 
aquí  se  ha  hauido  acerca  deste  fin  y 
de  los  medios,  y  cómo  es  razón  que 
se  haya  dende  adelante... 

C.  V 

Hecha  la  confessión  general,  ha- 
uiendo  de  passar  adelante,  mientras 
respira  algún  tanto  el  que  se  ejer- 
cita, propóngasele  la  meditación  del 
reyno  de  Cristo,  la  qual  hará  dos  ve- 
zes  en  el  día,  la  vna  por  la  mañana, 
y  la  otra  por  la  tarde. 

C.  VIII 

Guárdese  el  que  da  los  exercicios 
de  inclinarlo  más  a  vna  parte  que  a 
otra,  porque  no  es  su  officio  esse, 
sino  apareiar  la  criatura,  poniéndola 
en  indifferentia  para  que  sea  ense- 
ñada del  Criador,  o  por  inspiración 
y  motión  del  afecto  o  por  discurso 


1  Monum.  Ignat.,  ser.  4.a,  II,  pp.  045  et  954. 
•    In  c.  I. 


;68 


MOXUMENTA  IGNATIANA 


POLANCUS 

sum  intellectus  praedictum  docea- 
tur,  et  eirelinquatur  totum  negotium 
vocandi  eligentem  ad  hunc  ve1  illum 
statum,  in  quo  solus  ipse  potest  eum 
conservare  et  perficere. 

N.  81 

...  declarando  primum  [tempus 
electionum]  obiter,  ad  secundum 
transibit... 


GRANATEXSI 

del  entendimiento  y  dexe  a  Dios 
todo  el  negocio  de  la  vocatión,  el 
qual  sólo  lo  puede  conseruar  y  per- 
fectionar  en  ella. 

C.  VIII 

...  declárele  el  primero  tiempo  de 
las  electiones,  pero  obiter,  y  luego 
el  2°  explícitamente... 


Haec  igitur  et  alia  plura  cum  magis  multo  inter  se  conveniant  quam 
cum  similibus  locis  seu  rebus  Directorii  1591  ',  pronum  est  concludere 
Polancum  et  Granatense  in  illis  rebus  inter  se  penderé  magis  quam 
Granatense  et  Directorium  1591.  Praeterea  si  granatensis  auctor  Dire- 
ctorium  1591  ante  oculos  habuisset,  non  videtur  scripturus  fuisse  quae 
habet  pagg.  19-20  de  tribus  punctis,  quibus  aperte  illud  Directorium 
adversatur,  pag.  57. 

Quod  si  Polancus  et  Granatense  inter  se  pendeant,  multo  verisimi- 
lius  est  Granatense  a  Polanco  quam  Polancum  a  Granatensi  penderé. 
Xam  constat  Directorium  Granatense  scriptum  non  esse  ante  annum 
1574,  Polancum  vero  suum  scripsisse  probabiliter  ab  anno  1573  ad 
1575  constat  in  Hispaniam  esse  missum  Polanci  Directorium  3,  non 
constat  Granatense  missum  esse  Romam. 

Quartum  in  liac  serie  est  «Breve  Directorium  ad  danda  vtiliter  exer- 
citia  spiritualia  Societatis».  Editum  typis  est  anno  1908,  mense  Novem- 
bri,  a  P.  Paulo  Debuchy  in  CBE,  n.  15,  Breve  directorium  ad  danda 
ulili'cr  excrcilia  spirilualia,  d'apres  wi  manuscrit  aveicti  inedit,  deprom- 
ptum  ex  archivo  generali  regni  belgarum  in  urbe  Bruxellis,  unde  etiam 
nos  apographum  accepimus.  Non  existimavimus  omittendum  nobis  hoc 
Directorium  esse,  tum  ne  in  hoc  volumine  deesset,  lum  quod  aliquos 
i I lins  fontes  indicare  queamus. 

Assentimur  P.  Debuchy  opinanti  esse  hoc  Directorium  scriptum 
ante  Directorium  publicum,  quod  Societati  unirersae  anno  1599  pro- 
mulgatum  est;  imo  probabilius  etiam  ante  annum  1591,  quo  primum 
Directorium  excusum  et  in  provincias  experimenti  causa  missum.  Cum 
enim  discrimen  inter  Directoría  annorum  1591  et  1599,  quod  ad  rem 
pertinet,  exiguum  prorsus  sit,  accidit  ut  iisdem  rebus  ab  utroque 
Breve  Directorium  difYerat.  In  quod  praeterea  nonnulla  videntur  potius 


1   Cf.  DI.  rjgr,  pp.  52-53,  G6-67  ct  71. 

»   Supra,  p.  757. 

•    Supra,  pp.  757-759- 


Praefatio  in  Directoría  Exerutiokum 


769 


ex  antiquioribus  Directoriis,  quam  ex  illo  recentiore  permanasse.  Confer 
sequentia: 


DIRECTORIUM  PRIMUM 
MIRONIS 

C.Í 

Expedit  ut  qui  tradi- 
turus  est  Exercitia  to- 
tum  librum  Exercitio- 
rum  perlegat  et  prae 
manibus  habeat ,  sed 
praecipue  uiginti  an- 
notationes... 


IBIDEM 

Inuisitur  semel  aut 
saepius  quotidie  is  qui 
facit  exercitia. 


EX  DIRECTORIO  PRIMO 
MIRONIS 

C  I,  n.  15. 
C.  II,  n.  23. 
Ibid.  n.  26. 
Ibid.  n.  27. 


BREVE  DIRECTORIUM 

In  Prooemio. 

Expedit  in  primis  vt 
qui  traditurus  est  exer- 
citia spiritualia,  ea  non 
tantum  semel  diligen- 
ter  fecerit,  verum  vt 
totum  librum  Exerci- 
tiorum  etiam  perlegerit 
et  probé  nouerit.  De- 
inde  et  annotationes 
primas  viginti  familia- 
res et  ad  manum  ha- 
beat... 


POST  INITIUM 

Visitandus  est  qui 
exercetur  semel  aut  bis 
diebus  singulis. 


EX  BREVI  DIRECTORIO 

Ante  paragr .  «Mo- 
neatur». 

«De  prima  hebdóma- 
da» initio. 

Ibid.  « Postremo »  et 
«Aduertendum». 

Ibid.  «Deinde  vt  ser- 
uetur*. 


DIRECTORIUM    ANNI  I59I 

C.  IV 
...  Qui  exercitia  tra- 
diturus est...  ea  in  se 
i  p  s  o  s  i  t  expertus... 
[  Deinde  multis  inter- 
positis  de  ¡nstructoris 
par  ti  bus,  auctoritate, 
liumi lítate  etc.  pergit:~] 
Illud  autem  in  primis 
necessarium,  v  t  qui 
exercitia  traditurus  est, 
totum  librum  Exerci- 
tiorum  perlegerit  eum- 
que  prae  manibus  ha- 
beat, et  praesertim  an- 
notationes et  regulas. 

IBIDEM 

...  Videtur  autem  ex- 
pediré vt  quotidie  se- 
mel eura  adeat,  ñeque 
tamen  saepius... 

Igitur  quodcumque 
tempus  elegerit  ad  eum 
inuisendum  ,  cum  ad 
ipsum  venerit,  interro- 
gabit...  [plura,  nihil  de 
« ratione  punctoru?/i 
sin  guio  runn\ 

ex  directorio  1591 

C.  IV,  pp.  22-23. 

C.  VII,  p.  39. 

C.  IX,  p.  42. 

Nullibi  illud  «sub  no- 
cte,  si  fieri  potest,  pro- 
ponetur  primum,  2.m  et 
3.™  exercitium». 

4U 


Monijm.  Ignat.— Sekiks  II. 


Quando  invisitur  qui  Quando  porro  inuisi- 
exercetur,  ratio  pun-  tur,  interrogetur  gene- 
ctorum  exigenda  est...  ratim  quomodo  se  ha- 
beant  rationes  ejus,  de- 
inde speciatim  exiga- 
t  u  r  ratio  punctorum 
singulorum... 

Idem  perspicias  collatis  locis  qui  sequuntur: 


77o 


MONU  MENTA  IGNATIANA 


EX  DIRECTORIO  PRIMO 


EX  BREVI  DIRECTORIO 


EX  DIRECTORIO  I59I 


MIRONIS 


C.  II.,  n.  37. 
Ibid.,  n.  38. 
C.  III,  n.  54. 


Ibid.  «Ceterum». 
Ibid.  iDum  vacat>. 
«Hebdómada  2.a», 


C.  X,  p.  46. 
C.  XI,  p.  50. 
C.  XV,  pp.  68-69. 


Ibid.,  n.  57. 
Ibid.,  n.  66. 


«res  autem». 

Ibid.  «Caeterum». 
Ibid.  «Regulae  ad  ví- 


Ibid.,  p.  81. 

C.  XVII,  pp.  91-92. 


ctum  » . 


Unde  clarissime  patet,  multo  arctius  inter  se  conjungi  Breve  Dire- 
ctorium  cum  primo  Mironis  quam  cum  Directorio  anni  1591.  Cum 
autem  Breve  Directorium  plerumque  latius  explicet  ea  quae  communia 
habet  cum  Directorio  primo  Mironis;  aut  Miro  Breve  directorium  in 
brevius  compendium  redegit,  aut  Brevis  Directorii  auctor  primum  Di- 
rectorium Mironis  aliquantulum  evolvit.  Illud  primum  verisimile  non 
est,  cum  Miro  primum  Directorium  a  se  concinnatum  duplo  majus  in 
secundo  fecerit.  Itaque  Directorium  primum  Mironis  antiquius  quam 
Breve  Directorium  esse  concludimus. 

Praeterea  inter  illa  quae  ad  Aegidium  González  missa  sunt  et  ab 
ipso  Romam  remissa,  Breve  Directorium  fuisse  non  videtur.  Nam  Dire- 
ctorium A  erat  Polanci.  De  Directorio  B  ea  dicit  Aegidius  quae  «Brevi» 
non  conveniunt;  in  hoc  enim  omnia  inter  se  constant,  nullibi  dicit  hujus 
auctor  se  praetermittere  quae  spectant  ad  orandi  et  meditandi  modos 
etc.;  nullibi  est  «Cap.  7.um»  etc.  In  alio  Directorio  sub  eadem  littera  B 
pósito,  num.  506,  affertur  P.  Everardus  Mercurianus,  qui  nullibi  apparet 
in  «Brevi»;  ñeque  hic  de  electione  dicuntur  «inaudita  quaedan  et  stu- 
penda»  etc.  Sub  eadem  littera  B  aliud  est  anonymum,  num.  509,  de 
quo  dicit  Aegidius:  «Pauca  quaedam  habet,  quae  excipi  possunt;  cae- 
tera  in  aliis  copiosius  traduntur»;  ex  qua  brevissima  notatione  nihil  ef- 
ficitur.  De  Directorio  C  seu  Mironis  tria  dicit,  quorum  secundum  et  ter- 
tium  huic  Brevi  conveniunt;  at  tria  primo  Directorio  Mironis  conve- 
niunt, ut  supra  diximus.  Denique  in  Directorio  D  aliquid  erat  de 
hominibus  ad  religiosum  vitae  gemís  ineptis,  quod  frustra  in  Brevi 
quaesieris. 

Accedit  deinde  B.  Petrus  Canisius,  illustrissimum  illud  Germaniae 
lumen,  qui  Exercitiorum  Directorium  scribere  etiam  voluisse  videtur. 
Sunt  enim  in  cod.  Can.  5,  f.  23V,  notationes  quaedam  ipsius  manu  scri- 
ptae  quibus  hunc  titulum  ipse  praeposuit:  «Modus  tradendi  exercitia»; 
quem  commentariolum  paginae  duae  et  dimidia  vacuae  subsequuntur. 

Quando  haec  scripserit,  non  constat;  certe  ante  annum¡i5g8;  nam 
die  21  Decembris  1597  mortuus  est.  An  etiam  ante  annum  1 591 ,  ne- 
scimus.  Sed  quoniam  ad  Directorium  eo  anno  typis  exscriptum  non 
referuntur,  illa  hoc  loco  reponenda  opinamur.  Inédita,  quantum  scimus. 


Praefatio  in  Directoría  Exercitiorum 


771 


adhuc  sunt.  Brevissimam  eorum  mentionem  fecit  Flor.  Kiess,  S.  J.,  Der 
sclige  Pelrus  Canisius,  Freiburg  in  Br.,  1865,  p.  493.  Nos  haec  P.  Ot- 
toni  Braunsberger,  S.  J.,  Canisii  actorum  indefesso  vestigatori,  accepta 
referimus. 

Huic  seriei  Paulus  Hoffaeus,  secundus  a  B.  Petro  Canisio  Germa- 
niae  provinciae  Societatis  Jesu  moderator,  finem  imponit. 

Paulus  Hoffaeus,  natione  germanus,  patria  bingensis,  ad  Rhenum  in 
dioecesi  moguntina,  cum  inter  primos  collegii  germanici  in  urbe  clien- 
tes anno  1552  adscitus  esset,  ab  ipso  S.  Ignatio  in  Societatem  Jesu  ad- 
missus  est.  Compluribus  muneribus  cum  in  Italia  tum  in  Germania 
praeclare  functus,  mortem  obiit  sanctissime  anno  1608,  Ingolstadii 

Quod  ad  ejus  Directorium  attinet,  nullam  mentionem  Directorii 
anno  1591  typis  descripti  facit,  ñeque  ab  aliis  Directoriis  quae  hoc 
praecesserunt,  penderé  magnopere  videtur;  aliqua  tamen  illis  commu- 
nia  continet,  quae  suis  locis  annotabimus.  Adhaeret  Vulgatae  versioni 
Exercitiorum,  cujus  annotationes  complures  saepe  verbum  de  verbo 
transcribit,  raro  idque  leviter  immutat.  Primos  locos  illos  ex  Vulgata 
ad  verbum  depromptos  non  putavimus  afferendos.  Illud  in  hac  re  no- 
tandum  est:  cum  annotationibus  decimae  et  decimae  septimae  declara- 
tiones  auctoritate  congregationis  quintaea  Claudio  Aquaviva  in  editione 
Exercitiorum  anni  1596  additae  sint;  Hoffaeus,  qui,  ut  modo  diximus, 
etiam  sententiam  interdum  liberius  citat,  declarationes  illas  non  adhibet, 
id  quod  nobis  indicio  est  editionem  antiquiorem  ab  illo  esse  usurpatam. 

Hujus  opusculi  Sotuellus  non  meminit,  cum  Pauli  Hoffaei  scripta 
recenset  s.  Sommervogel  illud  inter  opera  Hoffaei  mss.  collocat 3.  Nos 
quoniam  exemplar  antiquius  nacti  non  sumus,  fide  majorum  contenti, 
hoc  Directorium  ex  eo  quod  in  Collectione  Bibliothecae  Exercitiorum 
P.  H.  Watrigant  typis  exscripsit  4,  deprompsimus.  Ñeque  enim  omit- 
tendum  hoc  erat,  cum  sit  unicum,  ex  Directoriis  quidem  quae  nos  vi- 
dimus,  quod  de  exercitiis  hominibus  compluribus  simul  tradendis  agere 
videatur,  resque  non  paucas  contineat  lectu  dignissimas,  quas  in  cáete- 
os Directoriis  non  invenimus. 

Atque  haec  sufficiant  de  Directoriis  antiquis.  Fortasse  annis  laben- 
tibus  ea  quae  sunt  in  índice  superius  allato  e  tenebris  in  lucem  prodi- 
bunt  omnia,  quae  nunc  máxima  ex  parte  nos  latent.  Unum  (praeterilla 
quae  in  hac  collectione  in  lucen  damus)  invenimus  Romae,  in  biblio- 
theca  Vittorio  Emanuele,  Directorium  Eduardi  Pereyra,  hispanice,  et 
ejusdem  versionem  italicam.  Imperfectum  illud  quoque  est,  in  Directo- 
rium publicum  parum  contulisse  videtur  et  quaedam  continet  quae  ab 


1  Nat.  Sotuellus,  Bibtiotheca,  pp.  648-649. 

»  Ibid. 

"  Bibliothtque,  IV,  423. 

'  N.°  J5,  Septembre  191 1,  Dúo  antigua  Exercitiorum  Directoría,  Enghien,  Belgiquf- 


772 


MONUMENTA  IGNATIANA 


ordine  Exercitiorum  valde  recedunt.  Ideo  aliquam  tantum  in  ima  pa- 
gina notitiam  hujus  codicis  praebemus 

ARTICULUS  III 

DIRECTORIA   RECENTIOR A,   AB   ANNO    I  5gi    AD  1599 

Ex  Directoriis,  de  quibus  hactenus  dictum  est,  quorum  máxima 
pars  nunc  primum  in  omnium  adspectum  profertur,  contextum  fere  est 
Directorium  typis  collegii  romani  in  urbe  excusum  anno  1 591 ,  quod 
in  provincias  experiundi  causa  jussu  P.  Aquaviva  transmissum  est. 
Hanc  editionem  denuo  vulgamus  sumptam  ex  illo  exemplari,  quod  ex- 
stat  in  bibliotheca  Facultatis  philosophiae  et  litterarum  matritensi, 
«130-9,  44829»  -.  Et  quidem  ita  vulgamus,  ut  non  modo  orthographiam, 

1  Est  vol.  religatum  pergamena  magnitudinis  0.226x0.173.  In  facie  prima  externa 
legitur:  «Directorium  P.  Eduardi  Pereyra».  Continet  2  ff.  pura,  quorum  alterum  signa- 
tum  est  n.  1;  in  f.  2  «Prologo,  De  la  importancia  y  dificultad  de  dar  bien  los  Ejercicios». 
In  marg.:  «El  modo  que  un  Padre  (a  quien  el  P.  Villanueua  dió  los  exercicios)  ha  te- 
nido en  darlos,  al  qual  P.  Villanueua,  se  los  auía  dado  nuestro  P.e  M.°  Ignacio».  Fol.  3, 
de  persona  aggredienti  exercitia;  f.  4,  de  humilitate  ad  fructum  ex  illis  capiendum  neces- 
saria;  f.  sv,  satisfacit  objicienti  cur  magistro  exercitiorum  animi  motus  aperiendi  sint; 
f.  6,  de  scientia  practica  et  speculativa,  quam  vocant. 

F.  7  De  fine  primae  hebdomadis  (ad  quem  persequendum  est  adhortado  quaedam); 
f.  iov,  «De  la  oración  y  meditación»;  f.  16,  «De  otro  medio»  ad  cognoscendum  se- 
ipsum;  «El  fundamento»,  Deus  causa  hominis  efficiens,  exemplaris,  finalis.  De  fine 
creaturarum.  F.  i8v,  «Cotejar  los  medios  con  el  fin».  F.  19,  «De  la  Penitencia».  F.  21 
«De  la  Indifferengia»;  f.  2iv,  «Desta  Indiferencia»  uberius  exponitur;  integrum  diem 
tribuit  fundamento.  F.  24V,  «Examen».  F.  26,  «Primera  meditación».  F.  31,  «De  las 
cosas  de  que  se  le  ha  de  pedir  cuenta  cada  día  o  de  algunas  de  éstas».  F.  32,  «Cómo 
sería  bien  que  se  aparejase  el  que  a  de  dar  el  exerc.ic.io»...  F.  32V,  ad  finem,  «De  las 
cosas  de  que  a  de  auisar  al  exercitante»...  F.  34,  Sequuntur  additiones.  Singulis  medi- 
tationibus  assignat  diem  integrum  «haziéndola  cada  día  4.0  uezes».  F.  36,  «De  otras 
cosas  que  ay  que  auisar  al  exercitante».  F.  37,  De  duobus  orationis  impedimentis.  F.  42, 
•  Auísele  también  de  cómo  se  a  de  auer  en  la  lectión».  F.  43,  Sequuntur  colloquia  cum 
Christo  cruci  affixo.  F.  46,  «Para  antes  de  la  comunión».  F.  48,  «Al  hazimicnto  de  gra- 
cias». 

F.  49V,  «La  segunda  semana  destos  ex.°s».  Prooemium  circa  textum  «Ego  sum 
vía»...  F.  5  iv,  Proponit  ordinem  meditationum  secundae  hebdomadis  quem  Pater  ille 
habebat  estque  hujusmodi:  Primo  die  de  incarnatione  ac  nativitate;  secundo  die  de  pa- 
storibus  ac  de  regno  Christi;  tertio  die  de  cireumcisione  et  de  tribus  hominum  classibus; 
quarto  die  «de  los  reyes  y  los  tres  grados  de  humildad  para  offrecerlos  por  los  tres 
dones  al  Señor»;  die  quinto  «del  templo,  aquí  la  primera  electión  por  punctos  para  que 
medite  en  ellos»;  die  sexto  fuga  in  Aegyptum  et  remansio  in  templo;  die  séptimo  de 
baptismo  Christi  ac  de  deserto;  die  octavo  vita  Christi  usque  ad  vocationem  apostolo- 
rum  «y  aqui  darle  el  exercjcjo  de  las  dos  uanderas»...  F.  52V  De  colloquio.  Deinde 
usque  ad  folium  82  eadem  hace  exercitia  exponit,  interpositis  quibusdam  rebus  quas  a 
se  exercenti  exquirere  oportet,  et  historia  viri  cujusdam  qui  se  ad  religionem  vocari 
sentiebat,  ñeque  vocantem  sequi  volebat. 

FF.  83-90  pura. 

*  De  reliquis  hujus  directora  editionibus  consule,  Directoriorntn  Bibliographiam, 
infra,  in  Appendicibus. 


Praefatio  in  Directoría  Exkrcitiorum  773 


sed  formam  ctiam  litterarum,  italicam,  communem,  majusculam,  orna- 
tam  retincamus. 

Exemplar  manu  scriptum,  quod  huic  editioni  adamussim  respon- 
deat,  non  invenimus.  Parum  tamen,  ut  in  Notitia  codicum  diximus,  ab 
ca  differt  Directorium  Variorum  Capitum  viginti  duorum,  e  quibus 
Directorinm  anni  1591  constat,  unum  tantum,  vigesimum  primum,  in 
Directorio  Variorum  desideratur;  res  de  quibus  in  utroque  opere  agitur 
eaedem  sunt,  eadem  dispositio,  idem  tractandi  modus,  verba  plerumque 
eadem.  Discrepant  tamen  inter  se  aliquibus  loéis,  quosin  imis  paginis 
seu  infra  textum  annotabimus.  Ibidem,  sed  majusculis  litteris,  atque  ex 
eodem  Directorio  Variorum  sumpta,  nomina  etiam  exscribemus  eorum 
Patrum,  e  quorum  scriptis  Directorium  anni  1591  confectum  est.  Quis- 
nam  Directorium  Variorum  concinnaverit,  incompertum  est.  Utebatur 
ille  Exercitiorum  editione,  quae  Burgis  in  Hispania  facta  est  anno  1574, 
hujus  enim  editionis  paginae  sunt,  quas  bis  citat,  semel  in  capite  V 
(v.  infra,  p.  29  Di.  1 591),  semel  in  capite  X  (v.  infra,  p.  45  ejusdem  Di.). 

Jubebantur  autem  Societatis  sodales,  si  cui  «ex  usu  atque  experien- 
tia  quippiam  occurreret,  quod  vel  addi  vel  commodius  dici  posse» 
videretur,  id  ad  Patrem  generalem  deferre  2.  Testatur  vero  P.  Jacobus 
Dominicus,  Patri  Aquaviva  a  secretis,  in  epístola  ad  universam  Socie- 
tatem  data  primo  die  Octobris  anni  1599,  id  nonnullos  praestitisse,  et 
quae  ipsi  notassent  in  urbem  missa  et  a  Patribus  designatis  in  quinta 
congregatione  generali  ad  Directorium  recognoscendum,  diligenter  dis- 
cussa  esse.  Congregatio  autem  quinta  protracta  est  praeside  Claudio 
a  3  Novembris  1593  ad  18  Januarii  1594  3.  Inde  certo  scimus  annota- 
tiones  illas,  quarum  meminit  Dominicus,  conscriptas  esse  ab  anno  1 591 
ad  1593.  Ex  eorum  numero  sunt  ea  omnia  monumenta,  quae  infra,  post 
Directorium  anni  1 591,  ponemus,  quamquam  in  eorum  quibusdam  af- 
firmatur  esse  aliqua  responsa  manu  P.  Polanci  scripta.  Sed  hoc  falsum 
est.  Etenim  praeterquam  quod  litterarum  forma  omnino  a  polanciana 
differt;  omnia  illa  notata  paginas  afferunt  Directorii  anno  1 591  editi,  id 
quod  cuique  per  se  in  hoc  nostro  volumine  periclitan  nullius  negotii 
labor  erit;  Polancus  vero  anno  1576  vita  functus  erat. 

Prima  ergo  sunt  Notata  P.  Fabiani  Quadrantini,  altera  P.  Adalberti 
Theobulcii,  quaterna  reliqua  ignotorum  auctorum.  Scimus  autem,  notata 
illa  quae  numero  IV  ponimus,  e  provincia  neapolitana,  quae  numero  VI, 
Cracovia  missa  esse.  De  binis  reliquis  (nn.  V  et  VII)  nihil  expiscari 
potuimus,  nisi  illud  quod  ex  eorum  collatione  cum  Directorio  1 591  con- 
ficitur:  haec  sicut  caetera  ad  hoc  Directorium  referri,  cujus,  ut  diximus, 
paginae  in  sex  monumentis  commemorantur  perpetuo. 

Quae  omnia  quoniam  ignoramus  quo  temporis  ordine  scripta  sint, 

1    Vide  Notitiam  codicum,  supra,  p.  210,  Codex  XIV. 
-    In  Prologo  ejusdem  editionis. 

■    Institutum  Societatis  jfesu,  Florentiae,  1893,  t.  H,  p.  262. 


774 


MONUMENTA  IGNATIANA 


quinqué  collocamus  eadem  serie,  qua  in  bibliotheca  Vittorio  Emanuele 
asservantur,  unum  in  fascículo  1353,  quatuor  in  1594;  locum  sextutn 
illi  tribuimus  quod  unum  post  multa  naufragia  penes  Societatem  Jesu 
retinetur. 

Primum  itaque  invenies  quae  nomine  Fabiani  Quadrantini  in  urbem 
perlata  sunt.  Existimamus  autem  opusculum  Quadrantino  tribui  de- 
beré, non  auctoritate  freti  scribae  illius  itali,  qui  notationes  quasdam 
involucro  apposuit;  nam  is  cum  graviter  erraverit  eodem  loco  responsio- 
nes  Polanco  tribuens,  quae  Polanci  certe  non  sunt,  facile  quoque  potuit 
errare,  auctorem  opusculi  Quadrantinum  faciens;  sed  Fabianum  aucto- 
rem  putamus,  quia  opúsculo  subscriptum  est  nomen  Fabiani  Quadran- 
tini eadem  forma  litterarum,  qua  reliquum  scriptum.  Quare  aut  totum 
est  autographum  Quadrantini  (cujus  alia  scripta  non  vidimus)  aut  inte- 
gre transcriptum  a  librado;  quem  sine  causa  certa  e  suo  penu  nomen 
Quadrantini  deprompsisse,  putandum  non  est. 

Natus  erat  Fabianus  Quadrantinus  in  oppido  Stargard,  in  Borussia, 
lutheranis  parentibus,  anno  1544;  aetatis  24  catholicam  religionem 
amplexus,  annis  vero  1 570-1 574  alumnus  collegii  germanici  in  urbe, 
tum  sacerdos  factus  in  patriam  rediit.  Ibi  postquam  rem  catholicam  in 
Varmia  et  máxime  in  Livonia  diligentissime  fovit,  anno  1 588  in  Societa- 
tem Jesu  allectus  est.  Orator  egregius,  Annae  austriacae,  Poloniae  regi- 
nae,  a  confessionibus  et  a  concionibus,  mortuus  est  anno  1605  \ 

Anno  i59i,quo  Directorium  excusum  et  in  provincias  missum  est, 
socius  erat  Quadrantinus  magistri  novitiorum  in  tirocinio  rigensi  (Riga) 
paulo  ante  restituto  5.  Igitur  quo  tempore  Notata  illa  scripsit,  id  est 
ab  anno  1591  ad  1593,  tres,  summum  quinqué  annos  in  Societate  nu- 
merabat.  Modus  tamen  loquendi,  plena  Exercitiorum  cognitio,  quam 
auctor  fere  semper  prodit;  longiorem  usum  ostendunt,  quam  plerumque 
acquiri  quadriennio  soleat.  Attanien  Societatem  ingressus  Quadrantinus 
est  aetate  maturus  usuque  rerum  edoctus  valde.  Si  ergo  is  fuit  harum 
notationum  auctor,  nova  ratio  accedit,  cur  Polanco  responsiones  non 
addicamus.  Polancus  enim  vita  cessit  annis  duodecim  antequam  in  So- 
cietatem Quadrantinus  cooptatus  est.  At  quamvis  alius  ejusdem  nominis 
esset,  tamen  impedit  quominus  earum  notationum  auctorem  habeamus 
Polancum,  non  solum  concors  Ínter  haec  Notata  et  Directorium  a.  1591 
paginarum  numerado,  sed  Judicium  etiam  Patrum  deputatorum,  quo- 
rum postremae  respónsiones  decem,  a  15  videlicet  ad  24,  Quadrantini 
propositis  respondent.  Videbis  non  pauca  ex  iis  in  Directorium  anni 
1 599  transiisse. 


1  Andr.  Steinhuber.  Geschichtc  des  Collegium  Germanicum  Hungaricum  in  Rom, 
P.  I.,  cd.  2,  pp.  83-347;  Carl.  Sommervogel,  Bibliothéque,  r.  VI,  1323. 

3  Lituanicarum  Socie'aüs  Jesu  Historiarum  libri  decem,  auctore  Stanislao  Ro- 
towski,  recognoscente  Joanne  Martinov  ejusdem  Societatis  presbyteris,  Parisüs,  Bru- 
xcllis,  p.  177. 


Praefatio  in  Directoría  Exercitiorum  775 


Pauca  deinde  quaedam  P.  Albertus  Theobulcius  in  Directorio  anni 
1591  desiderat,  e  cujus  annotationibus  aliquae  etiam  ad  Directorium 
anni  1599  concinnandum  útiles  fuerunt. 

Natale  oppidum  Theobulcio  (quem  alias  Theobolcium  vocant)  fuit 
Ujazd  Minoris  Poloniae  anno  1535;  Societatem  ingressus  est  4  Apri- 
lis  1 561 ,  Vindobonae  (Wien)  in  Austria.  Anno  1575  in  patriam  una 
cum  primis  polonicae  provinciae  auctoribus  reversus,  annos  fere  viginti 
litteras  humaniores  docuit.  Hoc  itaque  muñere  fungebatur  annis 
1591-1593,  quo  tempore  illae  notationes  scriptae  sunt.  Obiit  anno 
161 1  '. 

Quae  vero  numero  IV  continentur,  anonyma  quiden  sunt.  At  ea 
esse  ex  provincia  neapolitana  atque  ejus  nomine  Romam  ad  congrega- 
tionem  quintam  anno  1593  allata,  aperte  colligitur  ex  Judicio  deputato- 
rum  pro  Directorio  recognoscendo.  Ajunt  enim  hi  Patres  initio:  «Pro- 
vincia neapolitana  petit»  etc.,  et  in  fine:  «Coeperunt  legi  quae  allata 
sunt  circa  Directorium,  et  primo  quidem  ex  provincia  neapolitana,  et 
responsio  affixa  est  margini  singulorum  capitum  propositorum»  2.  Jam 
vero  haec  capita  et  responsiones  tam  in  hoc  monumento  quam  in  Ju- 
dicio illo  reperiuntur  máxima  ex  parte;  quatuor  quidem  Judicio  absunt, 
sed  his  in  nostro  monumento  apponitur  littera  O.  Hanc  italus  quidem 
annotator  interpretatur  adverbio  «Optime».  Sed  cum  istorum  capitum 
ñeque  ulla  fiat  mentio  in  Judicio  ñeque  ratio  habita  sit  in  Directorio 
publico  confiriendo;  rectius  dixeris,  litteram  illam  significare  «Omissum> 
vel  «Omittatur>,  vel  aliud  simile. 

Has  responsiones  esse  Polanci  non  posse,  apertum  ex  dictis  est. 
Accedit  quod  bis  commemoratur  in  iisdem  responsionibus  Polancus,  id 
quod  Ule  in  scriptis  faceré  suis  non  solet. 

Circa  Observata  cracoviensia  (n.  VI)  illud  tantum  dicendum,  quod 
jam  supra  significavimus,  ex  ipso  monumento  originem  innotescere, 
atque  ex  concordia  ipsorum  cum  Directorio  anni  1591  authentica  esse 
habenda. 

Ñeque  aliud  quidquam  habemus  dicere  de  annotationibus  anony- 
morum  X  et  Z. 

Sex  itaque  saltem  monumenta  Romam  missa  sunt  ante  annum  1593, 
quo  máxima  Societatis  comitia  quinto  sunt  coacta.  Ab  iis  Claudio 
Aquavivae  totius  Societatis  moderatori  negotium  datum  est,  ut  Dire- 
ctorio recognoscendo  Patres  aliquos  designaret,  Claudius  decem  illos 
constituit  quos  supra  nominavimus  'ó. 

Hi  ergo  Patres,  praefecto  Aegidio  González,  ea  quae  ex  provinciis 
allata  erant  diligenter  expenderunt,  de  iisque  Judicium  tulere,  quod 


1    Somhervogel,  ibid.,  t.  VII 1963;  El.  Gdilhermy,  S.  J.,  Ménologe,  Germanie,  20  Dec. 
1    Directoría  recenüora,  VIII,  ad  finem. 
■    In  Pro/eg.,  p.  159. 


MONUMENTA  lüNATIANA 


infra,  ante  Dircctorium  publicum,  anno  1599,  promulgatum,  profe- 
rimus. 

Denique  hoc  ipsum  Dircctorium  ponimus,  quod  ómnibus  praece- 
dentibus  improbo  labore  coagmentatum  norma  exercitiorum  tradendo- 
rum  tutissima  est. 

Jam  vero  si  primam  editionem,  anno  1 599  Florentiae  factam,  cum 
postrema  editione,  etíam  florentina,  anni  1893,  quae  in  vol.  III  operis 
Institutum  Societatis  Jesu  invenitur,  comparaveris;  nullum  alicujus 
momenti  discrimen  inter  utramque  invenies.  In  prima  illa  editione 
capita  ita  inscribuntur,  ut  praecedat  titulus,  sequatur  numerus;  in  hae 
postrema,  contra;  Ignatius,  auctor  Exercitiorum,  dicitur  Beatus  in  hac 
postrema,  minime  in  prima  illa,  nisi  semel  tantum  in  ipsa  Directorii 
inscriptione.  Pauca  praeterea  sunt  minoris  etiam  momenti,  quae  omnia 
in  imis  paginis  annotabimus,  exceptis  tamen  manifestis  typographorum 
erratis,  ut  virrutum  pro  virtutum,  aliisque  paucis  hujusmodi.  Ita  fiet  ut 
et  studiosi  antiquitatis  antiquam  editionem  oculis  lustrent,  et  qui  no- 
vissimam,  auctoritate  Societatis  Jesu  publica  ornatam,  malunt,  hanc 
etiam  habeant,  una  mutata  scribendi  ratione,  quam  nos,  exemplar  an- 
tiquum  in  textu  exhibentes,  ex  antiquo  etiam  exemplari  mutuamur. 

Quod  ad  reliquas  notationes  attinet,  duplicem  earum  ordinem  appo- 
nimus:  alteras  ex  ipsa  editione  principe,  alteras  ex  editione  florentina 
anni  1893  desumptas.  Primae  illae  locos  scripturae  Sacrae  Constitutio- 
num  Societatis  Jesu,  libri  Exercitiorum,  semel  Pauli  III  breve  (quod 
perperam  dicitur  bulla)  referunt;  has  fere  omnes  repetit,  identidem 
complet,  editio  anni  1893.  Haec  praeterea  genus  alterum  notationum 
adjungit,  singularum  paragraphorum  argumenta  breviter  complectens. 
Utrasque  notationes  non  in  imis  paginis  collocamus,  sed  suis  locis  ad 
latus  apponimus,  qua  via  rationem  etiam  editionis  utriusque  imitamur. 

Et  quo  facilius  harum  notationum  origo  dignoscatur,  italicis  typis, 
prout  in  utraque  editione  scriptae  sunt,  notationes  describimus,  quae 
ad  editionem  principem  pertinent,  praeter  duas  ad  Prooemium  spe- 
ctantes,  quae  communibus  litteris  scribuntur,  ut  a  Prooemio,  quod  ita- 
licis exscriptum  est,  distinguantur.  Notationes  ex  Directorio  anni  1893 
acceptas  crassioribus  formis  excudimus. 

Postremo  epistolam  P.  Jacobi  Dominici,  Prooemium,  capitum  in- 
scriptiones,  judicium  P.  Virgilii  Cepari,  facultatem  vicarii  florentini 
litteris  italicis,  reliquum  textum  omnem  communibus,  id  quod  in  edi- 
tione factum  est,  exhibemus.  Initia  capitum  majoribus  litteris  (ornatis 
quoque  in  epístola  Dominici,  in  Proemio  et  in  capite  primo)  quae  edi- 
tionis principis  similitudinem  quodammodo  referant,  exhibenda  etiam 
censuimus. 


PuAKKATIO  IN  DIRECTORIA  EXÉRCITIORUM 


777 


Sed  huic  Praefationi  finem  imponentes  praecipuam  laudem  gratiqin' 
animi  significationem  libentissime  persolvimus  R.  P.  Henrico  Watri- 
gant,  S.  J.,  optime  de  hac  praesertim  nostri  voluminis  parte  mérito, 
quippe  qui  non  modo  Directoría  annis  1 59 1 ,  1599,  1600  edita  aliaque 
subsidia  nobis  commodato  misit;  sed  complura  etiam  inédita  monu- 
menta  manu  scripta,  ex  iis  máxime  Directoriis,  quae  in  romana  biblio- 
theca  Vittorio  Emanuele  asservantur,  nominatim  Directoría  Polanci  et 
Aegidii  González,  in  nostris  Monumentis  primam  lucem  aspicere,  potius 
quam  in  sua  Collectione  Bibliothecae  Exercitiorum,  jure  cedens  suo, 
voluit.  Cujus  humanissimae  liberalitati  utinam  Deus  aeternum  gloriae 
pondus  accumulet. 


778 


MONUMENTA  IGNATIANA 


A 

DIRECTORIA  IGNATIANA 
I 

DIRECTORIA  IGNATIANA  AUTOGRAPHA  1 

[  i  ]  Translado  de  un  pliego  de  mano  de  N.  P.b,  sacado  del  original  * 
Para  dar  exercicios 

Puédense  mostrar  las  primeras  annotaciones  y  antes  puede  ayudar 
que  el  contrario  *. 

a  Quae  praecedunt  desiderantur  in  Vat.  et  eorum  loco  legitur  tantum:  P.  Ign.;  in  Na.  * 
Jesús.  Annotaciones  sobre  los  exercjcjos;  et  Manu  Natalis  que  tenían  en  Euora. 

1  Ex  apographo  antiquo  in  cod.  Instruct.  II,  f.  6r  et  v.  Integra  praeterea  sunt  et 
impermixta  exemplaria  in  Cod.  Domenici,  Ff.  181-184;  in  Cod.  Rom.  III,  ff.  50-52;  in  Cod. 
Bruxell.,  ms.  2847,  ff.  29-31V. — Cap.  [1]  «Para  dar  exercicios»  est  in  Cod.  Vatic.  I,  f.  167V. 

Cod.  Instit.  221,  quem  hic  vocabimus  «Na» ,  continet  capita  [2]  «Directorio  de  los 
exercicios  de  la  segunda  semana»  et  [3]  «Directorio  cerca  de  las  electiones»  in 
ff.  269-270,  utrumque  cum  annotationibus  P.  Natalis;  caput  vero  [1]  «Para  dar  exerci- 
cios», in  f.  308.  At  finito  hoc  capite  verbis  «eleuación  de  mente», sequitur  in  f.  309  titulus: 
«Jesús  |  Annotaciones  sobre  los  exercicios»  sub  quo  totum  illud  continetur  Directo- 
rium,  quod  incipit  «No  parece  que  conuiene»  et  desinit  «que  les  ha  aprouechado» 
f.  3i4r,  totum  scilicet  Directorium,  quod  Victoriae  dici  solet,  et  a  nobis  infra  seorsum 
edetur.  Huic  subjicitur  caput  tertium  ignatianum  «Directorio  acerca  de  las  electiones» 
quod  desinit  «y  ua  discurriendo»,  f.  314V,  sine  ullis  hoc  loco  notationibus  Natalis.  Haec 
monemus,  ut  recte  intelligatur  hujus  codicis  descriptio  in  Epist.  Nadal,  IV,  7-8,  nevé 
quispiam  existimet,  unum  idemque  esse  Directorium,  idque  pari  jure  ignatianum,  a 
f.  308  ad  f.  314. 

Denique  Ignatiani  hujus  Directorii  tertium  caput  seu  «Directorio  cerca  de  las  elec- 
tiones», iteratur  in  cod.  Instruct.  II,  ad  f.  10,  et  in  cod.  Domenici,  ad  ff.  195-196. 

Versio  latina,  eaque  parum  accurate  facta,  quae  olim  collegii  Societatis  ruraemun- 
densis  (Roermond,  in  Hollandia)  erat,  nunc  Pruxellis  servatur.  Primus  idem  Directorium 
hispanum  (quod  multis  ante  annis  repositum  a  nobis  ad  hanc  collcctionem  erat)  ex 
códice  bruxellensi  et  lypis  exscripsit  et  facsimili  quod  vocant,  expressit,  et  duabus 
versionibus  latinis,  antiqua  illa  ruraemundensi  et  recenti  a  se  confecta,  peritissime 
illustravit  P.  Petrus  Bouvier,  S.  J.,  in  libello  Directoire  composé  par  Saint  Ignace,  Pa- 
rís, 191 7.  Idem  versionem  ruraemundensem  jam  ediderat  in  libello  Recherches  de  science 
religieuse,  Mai-Septembre,  1916. 

Italice  translata  sunt  ejusdem  Directorii  capita  secundum  et  tertium.  Hujus  transla- 
tionis  alterum  exemplum  vidimus  in  Bibliotheca  Vittorio  Emanuele  Romae,  «Fondo 
Gesuitico,  1594-13»,  ¡n  marg.  «3723»;  alterum  in  nostris  mss.,  quae  dúo  nulla  re  magni 
momenti  ñeque  ínter  se  ñeque  ab  originali  hispano  differunt.  Aliqua  tamen  eorum  no- 
tamus  in  variationibus,  sumpta  lectione  ex  romano  exemplo  cujus  forma  scribendi 
videtur  accuratior.  Scribit  enim  Direttorio,  essercilii,  seconda,  mesi  etc.  ubi  nostrum  ponit 
Directorio,  exercitii,  secunda,  messi  etc. 

*  P.  Petrus  Bouvier,  S.  J.,  in  libello  Directoire  Compose  par  Saint  Ignace,  p.  33, 
annot.  1,  óptimo  consilio  judicat  hunc  locum  melius  a  P.  La  Palma  referri  quam  a  ver- 


Directoría  Ignatiana 


779 


Sea  el  lugar  donde  los  ha  de  hazer  quanto  menos  a  pueda  ser  uisto 
ni  platicar  con  ninguno,  dándose  exactamente  los  b  exercicios. 
Ni  coma  c  ni  d  beua  sino  lo  que  pidiere  e. 

Mejor  f  es,  podiendo  que  otro  le  h  confiese,  y  '  no  el  que  le  da 
los  exercicios. 

Siempre  el  que  le  da  [los  ejercicios]  le  demande  i  de  consolación  y 
desolación  y  lo  que  ha  passado  por  él  en  el  exercicio  o  exercicios  que 
ha  hecho  después  que  k  la  última  uez  le  1  habló. 

Entrando  en  los  tres  o  quatro  tiempos  de  electión,  especialmente  se 
encierre,  sin  querer  ueer  ni  sentir  cosa  que  non  sea  de  arriba. 

Antes  de  lo  qual  inmediate  le  m  disponga  a  estar  en  todo  resignado  " 
a  consejos  2  °  o  a  preceptos. 

Para  estar  más  dispuesto  a  mayor  gloria  diuina  y  a  su  mayor  perfec- 
tión,  le  disponga  a  desear  más  los  consejos  que  los  preceptos,  si  Dios 
fuese  más  dello  seruido. 

Le  disponga  y  haga  capaz  3  que  son  menester  mayores  señales  de 
Dios  para  los  preceptos  que  para  los  p  consejos,  pues  Xpo.  N.  S.  acon- 
seja a  los  consejos  y  pone  difficultad  en  el  i  posseer  haziendas  4,  lo  que 
se  puede  en  los  preceptos. 


a  monos  Brax. — 1>  los  Rom.,  Vat.,  Brux.,  Na.,  Do.,  dos  perperatn  ms.  —  c  como  Brux. 
— d  Sic  recle  Rom.,  Brux.,  Na.;  ne  per  per  am  ms.  et  Do. — e  Bouvier  edil  pediere,  forte  ex 
errore  lipographi;  est  enim  pidiere  etiam  in  Brux.,  ut  in  reliquis  ómnibus  codd. — f  Bouvier 
edil  rr.eyor  perperam.  —  S  Archaica  forma,  guae  est  etiam  in  Rom.,  Do.  et  Na.;  pudiendo, 
forma  rccenlior,  Brux.—  h  lo  Brux.,  caeteri  le. — '  que  Vat.— 3  remande  Brux. — k  de 
Vat.  — 1  que  le  Val.—m  In  medíate  mente  lo  Brux.;  reliqui  omnes  ut  ms.  —  n  Sic  Brux., 
Rom.,  Na.;  resignando  ms.;  Do.  prius  resignando,  nunc  resignado. — °  consejo  omnia  mss. 
— P  Deest  in  Rom.,  Vat.,  Na.;  hunc  locum  aliquis  emendavit  in  Do.,  ita  ut  legatur:  Son 
menester  mayores  señales  de  Dios,  que  para  los  preceptos,  para  los  consejos,  perperam 
etsi  senlentia  vera  est;  sed  tamen  tota  oratio  aliud  postulat.  V.  annot.  j. — 1  Deest  in  V al. 


sione  ruraemundensi,  id  quod  necesse  erat,  cum  Palmensis  Directorium  Ignatianum 
¡psis  Ignatii  verbis  hispanis  proferat,  non  ex  latino  transferat.  Illud  autem  hispanum 
<mostrar>  quod  vertit  id.  el.  Pater  per  verbum  ostendendi,  non  putamus  hoc  loco  id 
significare,  sed  potius  «explicare,  docere,  instruere»,  ut  alias  frequenter  apud  auctores 
illius  temporis  et  apud  ipsum  Ignatium. 

1    Latine  videri,  non  invisi,  quod  est  ser  visitado. 

3  Intelliguntur  máxime  consilia  illa  evangélica  paupertatis,  castitatis  et  obedientiae, 
quae  etsi  extra  religiosos  ordines  observan  possunt,  praesertim  tamen  in  ordinibus 
religiosis  observantur. 

8  Instruat  ut  intelligat.  Sententia  vero,  quam  intelligi  oportet,  non  est  requiri  plura 
signa  ad  hoc  utsciamus  teneri  nos  ad  praecepta,  quam  ut  sciamus  utrum  vocemur  ad 
consilia  sequenda  necne,  quod  est  absurdum;  sed  requiri  clariora  signa  ad  repudianda 
quam  ad  amplectenda  consilia.  Ratio  autem  est  quia  Cliristus  in  Evangelio  omnes  in 
universum  ad  consilia  sequenda  invitat,  nunquam  in  universum  ad  consilia  non  se- 
quenda, imo  salutis  impedimenta  dicit  esse  divitias,  quas  tamen  licite  habere  possunt, 
qui  solis  praeceptis  contenti  sunt. 

«   Cf.  Math.,  XIX,  24;  Marc,  X,  25;  Luc,  VI,  24;  XVIII,  23-25. 


78o 


MONUMENTA  IGNATIANA 


Declarando  la  primera  parte  della  electión  a,  donde  no  se  puede 
hazer  fundamento  para  buscarla,  deue  uenir  a  la  segunda. 

La  segunda,  que  es  de  consolación  y  desolación,  deue  declarar 
mucho  qué  cosa  es  la  consolación,  yendo  por  todos  sus  miembros  b, 
como  son  paz  interior,  gaudium  spirituale,  esperanga,  fee,  amor,  lágri- 
mas y  eleuación  de  mente,  que  todos  son  dones  del  Espíritu  Sancto. 

La  desolación  es  el  contrario,  del  espíritu  malo  y  dones  c  del  mismo, 
así  como  guerra  contra  la  paz,  tristeza  contra  gaudio  spiritual,  espe- 
ranza en  cosas  baxas  contra  la  esperanga  en  las  altas;  así  el  amor  d  baxo 
contra  el  alto,  sequedad  contra  lágrimas,  uagar  la  mente  en  cosas  baxas 
contra  la  eleuación  de  mente  e. 

[2]  DlRETTORIO  DE  LOS  EXERCICIOS  DE  LA  SEGUNDA  SEMANA 

De  N.  Pre.  Inatio  f 

Los  que  en  la  primera  semana  no  mostrasen  mucho  feruor  y  deseo 
de  yr  adelante  para  determinar  del  estado  de  su  uida,  mejor  será  dexar 
de  dar  los  de  la  segunda  semana,  a  lo  menos  por  un  mes  o  dos. 

Los  que  tienen  6  mucho  deseo  de  passar  adelante  para  determinar 
de  su  estado,  después  que  acabaren  su  confessión  general,  aquel  día  y 
el  que  se  h  comunicaren,  pueden  '  dexarse  reposar  i  hasta  la  mañana  k 
siguiente  1  sin  m  darles  exercicio  ninguno  a  modo  de  exercicio,  aunque 
alguna  cosa  ligera  podría  dárseles,  como  de  preceptis  Dei  n. 

El  que  da  los  exercicios  no  deue  llenar  el  libro  dcllos  para  de  allí 
leérselos,  sino  que  tenga  0  bien  estudiado  lo  que  ha  de  tratar. 

Mejor  es,  a  quien  tiene  tiempo,  no  p  lleuar  escriptos  los  puntos) 
sino,  hauiendo  declarado  la  materia,  dictársela  a  él  mesmo  q  de  su  mano. 
Quien  no  tiene  tanto  tiempo,  puede  licuárselos  en  escripto  r  y  dexárse- 


a  elección  Brux. — *>  StC  Brux.  et  ceteri  pratter  Inst.,  qui  habet  membros. — c  Sic,  nu- 
mero plurali,  in  ómnibus  codd.;  ñeque  est  cur  septiretur  don  es,  ///  fácil  Bouvier,  praeser- 
tim  cum  paragrap/10  praecedenti  di.xerit  ctiam  numero  plurali  clones  del  Espíritu  Sancto. — 
d  así  el  más  Brux.:  vitiosa  lectio.  non  enim  upparet  quis  sil  el  más  bajo;  contra,  bene 
inle/ligilur  el  amor  bajo,  contra  el  alto.  Est  enim  oppositio  membrorum  hujus  et  superio- 
ris  paragrap/ii  Ínter  se.  Translator  ruraemundensis  omisit  l/oc  membrum.  forte  quia  sensum 
uullum  vidit. — e  la  deuocjón  de  monte  Brux. — 1  In  marg.'Cod.  .Ya.,  loco  superiorum 
4W.  legitur  L°*,  id  est  Ignatius.— S  temen  Brux.—  h  Deest  in  Xa. — ¡  puedan  Brux. — 
j  repozar  Brux. — ^  in  sequentem  septimanam  Rur. — '  fasta  la  mañana  siguiente  deleta 
sunt  in  Xa. — n>  Bowier  legit  ni  vertitque  et  non;  videtur  turnen  Brux.,  ut  caeteri,  exhibiré 
sin,  littera  lamen  s  partim  oblitt.  Sensus  idem  est,  sed  constructio  melior  cum  partícula 
sin. —  n  ///  Xa.,  manu  Xatalis  add.:  porque,  vltra  de  reposar  del  trabaio  passado,  se  han 
de  recrear  en  dar  gracias  a  Dios  por  la  merced  rescebida,  y  alegrarse  y  gozar  de  la  mi- 
sericordia del  Señor. — 0  Bouvier  legit  venga  vertitque  veniat;  videtur  lamen  Brux.,  ut 
caeteri  exhibe/e  tenga,  quod  est  teneat  seu  habeat;  ital.  abbia  ben  studiato.  Etiam  Di. 
Mi.,  infra.  Di.  Antiqua,  II;  n.  7,  aliique.—P  Rur.  omití,  hoc  non,  necessarium  tamen,  ut 
sententía  sibi  constet. — q  dictárselos  (ditárselos  Brux.)  a  61  mesmo  que  los  escriua  Rom. 
et  Brux.;  dictárselo  y  él  mesmo  que  los  escriua  Na. — r  puede  lleuarlos  escriptos  Na. 


Directoría  Ignatiana 


781 


los.  Pero  de  una  o  de  otra  manera  deue,  el  que  da  los  exercicios,  decla- 
rarlos conforme  al  a  libro  dellos  b  y  dexar  solamente  los  puntos  en 
escripto  succintamente  puestos. 

[3]  Directorio  acerca  de  las  electiones 

Primeramente  c  se  deue  d  insistir  en  que  entre  en  las  e  electiones  el 
que  las  ha  de  hazer,  con  entera  resignatión  de  su  uoluntad;  y  si  es  pos- 
sible  que  llegue  f  al  >.°  grado  de  humildad,  en  que  de  su  parte  esté  más 
inclinado  si  fuesse  s  ygual  seruicio  de  Dios,  a  lo  que  es  más  conforme  a 
los  consejos  h  y  exemplo  de  Xpo.  nuestro  Señor.  Quien  no  está  en  la  in- 
diferencia del  2.0  grado,  no  está  para  ponerse  en  electiones,  y  es  mejor  ' 
entretenerle  en  otros  exercicios  hasta  que  uenga  a  ella. 

Entre  los  tres  modos  de  hazer  electión,  si  en  el  primero  Dios  no  mo- 
uiese,  déuese  insistir  en  el  segundo,  de  conocer  su  uocación  con  espe- 
riencia  de  consolaciones  y  desolaciones;  en  manera  que  procediendo  j 
en  sus  meditaciones  de  Xpo.  nuestro  Señor,  mire,  quando  se  hallara  k 
en  consolación,  a  quál  parte  Dios  le  mueua;  y  asímesmo  en  desolación;  y 
déuese  bien  declarar  qué  cosa  sea  consolación ,  que  es  tanto  como  ale- 
gría espiritual,  amor,  esperanza  de  las  cosas  de  arriba  !,  lágrimas  y  m  todo 
mouimiento  n  interior,  que  dexa  el  ánima  en  el  Señor  nuestro  consolada. 
Lo  contrario  desto  es  desolación:  tristeza,  desconfianza,  falta  de  amor, 
sequedad,  etc. 

Quando  por  el  segundo  modo  no  se  tomasse  resolución,  o  no  buena 
al  parecer  del  que  da  los  exercicios  (de  quien  es  ayudar  a  discernir  los 
effectos  de  buen  espíritu  y  de  malo)  °,  tómese  p  el  terzero  modo,  del  dis- 
curso intellectiuo  1  por  los  seis  puntos  r. 

Vltimamente  s  se  tomará  el  modo  que  tras  este  se  pone  de  quatro 
puntos,  como  el  último  que  puede  tomarse. 

S?  podría  u  usar  de  presentar  un  día  a  Dios  nuestro  Señor  una  parte, 
otro  día  otra,  como  sería  un  día  los  consejos  y  otro  los  preceptos,  y  ob- 
seruar  adonde  le  da  más  señal  Dios  nuestro  Señor  de  su  diuina  uolun- 
tad, como  quien  presenta  diuersos  manjares  a  un  príncipe  y  obserua 
quál  dellos  le  agrada. 


a  del  Brux.—  b  Deest  in  Na. — c  Primieramente  Do. — d  Primeramente  ha  de  alt.  (al- 
terum  /mjiis  partís  exemplum  in  hoc  códice;  v.  supra,  pag.  Jj8,  annot.  1). — e  insistir  que 
entre  las  alt.— i  llege  Brux. — g  fuere  alt. — h  Alt.  et.  Na.  2.um  addunt  euangélicos. — ' 
mejior  ms.;  mejor  reliqui. — j  prociediendo  alt. — k  hallare  alt.  et  Brux. — 1  arriuas  ms.; 
arriba  reliqui;  sed  emend.  ex  arriuas  Do. — m  Deest  in  ATa.  i." — n  mouimento  alt. — 0  Signum 
parenthesis  desideratur  in  utroque  Na. — P  Na.  tomará  in  tómase  in  2.0 — q  intellectual 
Na.  in  l.° — r  In  Na.  i."  add.  P.  Natalis  manu  y  ahún  este  será  bueno  hacerle  después 
que  se  hiziera  la  determinatión  buena  con  el  2°,  por  maior  satisfactión  del  entendi- 
miento y  razón.— s  al  fin  Na.  in  i." — 1  puone  ms.  et  Do.;  pone  alt..  Rom.  et  Na. — u 
potría  alt. 


782 


MONUMENTA  IGNATIANA 


Lo  que  se  propone  a  para  deliberar  b  es:  primero,  si  c  consejos  o 
preceptos;  segundo  d,  si  consejos,  en  religión  o  fuera  della;  tergero,  si 
en  ella,  en  quál;  quarto,  después,  quándo  y  en  qué  manera.  Si  precep- 
tos, en  quál  estado  o  modo  de  uiuir,  y  ua  discurriendo. 

II 

DIRECTORIA  IGNATIANA  TRADITA 
[i]  Sobre  exercitios  1 

Síguense  algunas  cosas  que  N.  P.  Mtro.  lgnatio  quiere  queden  por 
recuerdo  en  el  libro. 

Sobre  exercitios. — Primero.  Quando  vno  haze  exercitios,  siempre 
le  sea  demandado  qué  quiere  comer,  y  désele,  aunque  pida  vna  gallina 
o  nonada,  como  él  tubiere  deuotión;  en  tal  modo  que  quando  vbiere 
acabado  el  comer,  él  mesmo  diga  al  que  le  quita  los  platos,  o  le  lleua  el 
comer,  lo  que  quiere  cenar;  y  así,  después  de  cena,  lo  que  querrá 
comer  el  día  siguiente,  porque  esto  iuzga  ser  de  las  cosas  que  más 
ayudan. 

2.°  Quanto  a  las  otras  penitentias,  decláresele  lo  que  dizen  los  Exer- 
citios y  en  lo  que  podría  pedir  algún  instrumento,  como  disciplina,  cili- 
cio etc.,  en  general  se  ofrezca  el  que  da  los  exercitios  que  le  dará  lo  que 
pidiere. 

3.0  Quanto  a  los  exercitios  de  la  primera  semana  no  siente  el 
Padre  que  se  den  juntos,  ni  él  los  dió  nunca,  sino  vno  a  vno,  hasta  la 
fin  que  se  hagan  todos  cinco.  Y  así  se  entiende  de  los  otros  de  otras 
semanas. 

4.0  Acerca  de  las  electiones  le  pareze  que  la  primera  cosa  que  se 
proponga  es,  si  seguirá  consejos  o  preceptos,  declarando  consejos: 
vende  que  habes  et  da  pauperibus  et  sequere  me  s.  Lo  2.0,  si  deter- 
minó consejos,  si  en  relligión  o  no;  porque  podría  en  hospitales,  etc. 
3.0  Si  en  relligión,  en  quál  etc.  Esto  determinado,  4.0,  quándo  se  comen- 
tará, etc.,  y  otras  particularidades. 

5.0  Que  a  los  que  toman  exercitios  solamente  de  la  primera  semana, 
se  les  dé  después  el  examen  particular  y  general,  y  el  primero  modo  de 
orar. 


o  prepone  alt. — *>Na.  i.um  omití.  2  <ru.  praeredentia. — c  Deest  in  Na  l .* — d  Deest  in 
Na       sic  postea  desuní,  tercero,  quarto. 


1  Ex  cod.  RegeSt.  i,  f.  2i8r.  Polanci  manu  exaratum. 
'   Matth.  XIX,  21;  Marc,  X,  21. 


Directoría  Ignatiana 


783 


[2]  Jesús.  Quomodo  in  dandis  exercitiis  se  quis  habere  debeat, 

CUM   EXACTE  DANTUR  a  1 

De  ordinc 

b.  Quod  ad  ordinem  attinet,  ante  omnia  fundamentum  propona- 
tur;  2.0  examen  contra  particularem  áliquem  defectum;  3.0  examen  ge- 
nérale; 4.0  illud  quotidianum,  quinqué  continens  puncta  c.  Deinde  pro- 
ponatur  primo  die  primum  exercitium  sub  uesperam  (si  fieri  potest),  ut 
media  nocte  tractari  incipiat  a.  Die  sequenti  mane  proponatur  2.™  exer- 
citium e;  eodem  die  a  prandio  3.™  et  ¿\.m  simul  f;  deinde,  si  comode possit 
fieri  eodem  2°  die  post  caenam  declarentur  additiones,  ut  cum  illis  inci- 
piat sequenti  nocte  media,  vnde  incipit  tertius  dies,  primum  exercitium: 
in  aurora  2.m;  ante  prandium  3.m;  post  prandium  4.m  &;  post  uesperas 
dabitur,  si  fieri  potest,  eodem  3.0  die  quintum  exercitium.  h  Die  se- 
quenti, qui  ¿}..us  '  est,  media  nocte  incipiendo,  5  peraget  exercitia  cum 
additionibus  j  (additiones  autem  declarentur  diligentius,  cum  is  qui  exer- 
cetur  non  uidetur  multum  proficere),  id  est,  media  nocte  primum;  in 
aurora  2.m;  post  missam  3.m;sub  uesperam  4-m;  ante  caenam  5.m;  si  capax 
sit,  qui  exercelur,  hujus  laboris.  Deinde  cum  primum  eum  inuisct  k,  pro- 
ponat  examen  super  uniuersa  exercitia,  et  incipiat  declarara  regulan  1 
spirituum  discernendorum  in  prima  hebdómada;  et  demum  aliquid  noui 
semper  afferatur. 

De  modo 

Quod  ad  modum  proponendi  attinet,  puncta  proponantur  succincte 
satis,  non  diffuse. 

2.0  Quando  inuisitur  qui  exercetur,  ratio  punctorum  est  exigenda; 
et  praecipue  de  iis,  quae  quaeruntur  in  tali  exercitio  interrogare  opor- 
tet,  ut  de  contritione,  quando  de  peccatis  agitur,  etc. 

3.0    Si  bene  respondet,  non  oportet  diu  manere  cum  eo  qui  exerce- 


a  In  marg.  manu  ignota  Pertinent  ad  c.  5,  §  8  Directoríi  tradendorum  exercitiorum 
P.  Polanci;  Na.,  manu  Natalis  I«s.  i,  e.  Ignatius. — b  p°  oblitt. — c  Sea.  5.0  oblitt.— &  Sea.  6." 
oblitt.—*  Sea.  7.°  oblitt.— ■<  Sea.  8°  oblitt— Z  Sea.  9°  oblitt.— Sea.  lo."  oblitt.—'  Prius 
tertius  ms. — j  Sea.  Ut  3.0  die  (prius  ut  2°  die)  oblitt. — ^  Sea.  11  oblitt. — '  Pro  4  w.  prae- 
(edentibus  prius  scriptum  erat  T2  declarantur  regulae. 


1  Ex  bibl.  romana  Vittorio  Emanuele  «Fondo  gesuitico  1594  (3723)  N.°  8  b>s»;  exem- 
plar  manu  Polanci  compluribus  locis  auctum  vel  emendatum.  Alterum  ibidem  exstat 
exemplum  sine  emendationibus  Polanci,  idque  simile  omnino  exemplo  tertio,  quod 
exstat  in  cod.  /nsiit.,  221.  ff.  268-269  a  Jacobo  Ximénez  exaratum  et  manu  Natalis  pau- 
cis  locis  amplificatum.  Omnium  optimus  textus  est  polancianus,  ut  facile  constabit  con- 
ferenti  variationes  in  paginis  infimis  collocatas.  Polanci  additiones  Iitteris  italicis,  cum 
in  textu,  tum  in  titulis,  distinguimus.  Natalis  autem  additiones  quas  modo  diximus. 
signo  Na.  notamus. 


784 


MONUMENTA  IGNATIANA 


tur,  nec  multa  alia  interrogare.  Si  non  plene  inuenit  quod  quaeritur, 
tune  de  agitationibus  a  et  additionibus  diligenter  interrogan  debet. 

4.0  Moneri  poterit,  ut  scribat  suos  conceptus  et  motiones  qui 
exercetur.  f 

De  numero  exercitiorum 

Quod  attinet  ad  numera?»  b  exercitiorum  quae  proponenda  sunt,  ut 
vtile  est c  ultra  5  praedicta,  alia  quaedam  addere,  ut  de  morte,  de  judi- 
cio,  et  similibus,  si  ad  id  quod  quaeritur  inue)ricndum,scilicet,  dolorem  etc. 
opus  eril;  ita  si  inuenitur  quod  quaeritur  per  praedicta  .5,  d  alia  non  sunt 
necessaria. 

De'  confessione  generaíi 

In  primis,  quod  ad  confessionem  generalem  attinet,  non  debet  ad 
eam  parari  usque  dum  exercitia  praedicta  absoluerit  e.  Quod  autem 
dicitur  in  primo  puncto  2.'  exercitii,  ut  ad  multitudinem  peccatorum 
considerandam  discurratur  per  loca,  témpora  etc.,  potius  generali  quam 
particulari  examine  id  est  agendum;  non  enim  ad  dolorem  tam  expe- 
dit  subtilia  f  exacte  disquirere,  quam  grauia  simul  ante  oculos  pro- 
ponere. 

2.0  Dum  uacat  concinnandae  huic  conlessioni  generali,  non  debet  in 
ullis  aliis  exercitiis,  quae  ad  eam  non  faciant  %  oceupari. 

Annolationes  aliquae 

Aduertendum  est  quod,  si  quis  non  obediret  ei  qui  proponit  exer- 
citia, et  uellet  suo  judicio  procederé,  non  oportet  in  dandis  ei  exercitiis 
perseuerare. 

2.0  Si  qui  h  non  ita  dispositi  animo  uidentur,  ut  multum  ab  eis  possit 
sperari  fructus  ',  satis  erit,  primae  hebdomade  daré  exercitia,  et  relin- 
quere  cum  hac  siti,  doñee  ad  sperandum  profectum  uberiorem  dede- 
rint  i  pignora  maiora. 

3.0  Talibus  modus  aliquis  orandi  proponi  posset,  praecipue  primus, 
supra  decem  praecepta  et  peccata  mortalia  etc.  Et  cum  consuetudine 
faciendi  examina  primo  dicta  relinqui  poterunt. 

4.0  Ouia  uictus  ratio  multum  confert  ad  mentís  eleuationem  uel 
depressionem,  ut  sobrietas  ac  abstinentia  uoluntaria  sit,  et  ad  cuiusque 


a  Na.  add.  mentis  ac  tentationibus  praeterea  de. — b  Emend.  ex  Jam  de  numero. — 
c  Emend.  ex  non  prohibetur. — d  Seq.  scilicet  dolor  etc.  oblitt.—*  Na.  pro  absoluerit, 
habet  ter  aut  quater  fecerint,  praesertim  si  aliquem  fructum  referant  sensibilem;  modus 
tamen  adhiberi  debet,  vt  post  sex[tum]  tándem  vel  etiam  5  diem  sese  ad  generalem 
confessionem  parent,  etiamsi  nullum  sensibilem  fructum  senserint. — {  Na.  add.  ac  leuia. 
— e  Eme/id.  ex  extra  eandem. — h  Na.  add.  autem. — '  sperari  fructus  possit  Na.:  possit 
manu  Na. — j  doderit  ms. 


Directoría  Ignatiana 


7«5 


naturana  accomodata,  moneat,  qui  exercitia  tradit,  eum  qui  exercetur, 
ut  a  prandio  petat  quod  uult  sibi  paran  ad  caenam,  et  a  cacna  quod  ad 
prandium  sequentis  diei;  et  ei  qui  ministrat  dicat  ut  semper,  cuni  remo- 
uet  mapam  et  uasa  cibaria  a  prandio,  petat  quod  uolet  in  sequenti 
caería,  et  cum  a  caena,  quod  in  sequenti  prandio;  et  quod  petierit,  prae- 
cise  ferat  siue  *  commimem  vel  eliam  commnni  meliorem  cibum  petat, 
siue  solum  panem  et  aquam  uel  uinum.  Curet  tamen,  qui  exercitia  tra- 
dit, intelligere  quomodo  se  habeat  circa  hanc  uictus  rationem,  ut  exces- 
sus  in  utramque  partem  uitetur. 

5.°  luuat  etiam  non  parum,  tum  ob  interpolationem  mentaliuni  exer- 
citiorum,  quae  continúan  commode  nequeunt,  tum  ob  humilitatis 
bonum,  ad  quam  confert  humiliatio,  ut  quisque,  etiam  qui  delicate 
uiuere  et  multorum  ministeriis  uti  consueuit,  sibi  cubiculum  eucrrat,  et 
si  opus  est  riget,  lectulum  etiam  sternat,  et  demürn  functionibus 
huiusmodi  ómnibus  se  occupet,  quae  famulorum  ministerio  conficí 
solent. 

III 

DIRECTORIA  IGNATIANA  DICTATA 

Ánnotaciones  sobre  los  exercicios,  y  la  manera  que  se  ha  dk  tener 
en  darlos,  sacados  del  original  del  p.  d.  victoria,  ditado  dio 
nuestro  P.  Maestro  Igxacio  s.tae  mem.  b  lo  .más,  o  la  substancia 

DELLO  1 

[1]  Non  parece  2  que  conuiene  exhortar  a  ninguno  que  se  encierre 
para  hazer  los  exercicios,  si  no  tuuiere  estas  condiciones  o  las  más  no- 
tables dellas.  Primero,  que  sea  subiecto  de  quien  se  tenga  concepto 
que  será  no  poco  fructuoso  en  la  casa  del  Señor,  si  fuere  llamado  a  ella- 
2.0  Que  ya  que  non  tenga  talentos  tan  auentajados  de  arte  o  sciencia  ad- 
quirida o  c  otras  cosas  semejantes,  que  a  lo  menos  tenga  edad  y  com- 
petente ingenio  para  poderse  aprouechar.  3.0  Que  sea  tal  que  pueda 
determinar  de  su  persona,  etiam  para  estado  de  perfectión,  si  Dios 
fuere  seruido  de  llamarlo  a  ella.  4.0  Que  tenga  buena  y  honesta  pre- 


a  Sea.  pullum  oblitt;  cf.  supra,  n.  [i]. — b  de  s.tae  mem.  Do.  -,  titulus  in  Xa.  Annota- 
ciones sobre  los  exercjgios. — c  y  Do.;  o  outras  Na. 


1  Ex  apographo  in  cod.  Instruct.  II,  1577-1 596,  ff.  7-ior.  Exemplar  etiam  exhiben! 
cod.  Rom.  III,  ff.  97-107;  cod.  Domenici,  ff.  184-195^  At  cod.  Rom.  numeris  distinguit 
paragraphos,  quae  sub  titulo  Annotaciones  sobre  los  ejercicios...  continentur,  non  illas, 
quibus  praeponitur  Quanto  al  modo...;  Inslruct.  vero  et  Do.  contra.  Est  etiam  exem- 
plum  in  cod.  Instit.  221,  ff.  309-314,  quod  inscriptionem  breviorem  habet,  saepe  cum 
Rom.  convenit,  non  raro  ignarum  scribam  prodit. 

1    Cf.  Di.,  c.  I,  n.  7,  infra,  Directoría  Recentiora.  I. 

Mo.num.  Ignat.— Series  II.  5« 


786 


MONUMENTA  IGNATIANA 


sencia,  etc.  5.0  que  non  esté  tan  affecionado  a  alguna  cosa,  que  sea 
diffícil  traerlo  a  que  se  ponga  en  ygual  balanga  delante  de  Dios,  mas 
antes  que  esté  angustiado  en  alguna  manera,  con  el  desseo  de  saber 
qué  aya  de  hazer  de  su  persona  y  ambiguo;  y  quanto  más  apto  fuere 
para  el  instituto  de  la  religión  y  para  la  Compañía,  simplemente  ha- 
blando, es  más  apto  para  encerrarse  a  a  hazer  los  exercicios.  Los  que 
non  tienen  estas  disposiciones,  ni  se  espera  que  con  facilidad  se  po- 
drán traer  a  equilibrio  en  sus  cosas,  o  son  casados  o  religiosos  o  inhá- 
biles, no  se  les  han  de  dar  los  exercicios,  en  especial  quando  hauiese 
otros  a  quien  los  dar,  o  otras  legítimas  occupaciones,  pero  déseles  el 
ayuda  competente,  come  la  primera  semana,  exhortándolos  que  se 
recojan  en  alguna  parte  lo  más  que  pudieren,  si  no  fuere  quando  fueren 
a  missa,  uísperas,  o  uinieren  a  casa  a  tomar  los  exercicios.  Puédeseles 
dar  otra  ayuda  de  algunos  exercitios  de  las  otras  semanas,  del  modo 
de  orar  y  examinar  la  consciencia,  y  otras  cosas  semejantes. 

[2]  Quando  hauuiesse  algún  buen  sugeto,  y  no  estuuiesse  tan  dis- 
puesto a  hazer  los  exercitios.  como  parece  que  sería  menester  para 
que  hiziesse  frutto;  ayudarse  ha  con  freqüentes  confessiones  y  con  plá- 
ticas y  familiares  colloquios  con  cautela,  porque  non  tome  sospecha  que 
se  haze  para  engañarle  (aunque  este  es  un  santo  engaño  y  del  que 
S.  Pablo  se  loa,  cum  astutus  essem,  dolo  uos  cepi)  1  porque  por  esta 
causa  se  suelen  exacerbar,  y  non  hazer  frncto. 

[3  ]  Por  ordinario  tenemos  por  experiencia  que  no  ay  modo  mejor 
de  exhortar  a  los  exercitios,  que  en  la  confessión;  y  esto  no  ex  abrupto, 
sino  a  su  tiempo.  También  quando  per  la  conuersación  que  con  nos- 
otros tienen  entendemos  que  están  con  b  alcún  descontento  del  estado 
que  tienen  en  el  común  uiuir  de  los  seglares  (dexando  casados,  etc.),  o 
porque  non  se  hazen  bien  sus  negocios,  o  porque  sus  padres  o  parien- 
tes non  lo  trattan  bien,  o  otra  cosa  semejante,  entonces  se  les  potría 
dezir:  Creo  certo  que  para  uestro  consuelo  c  y  para  saberos  gouernar 
en  toto  lo  que  hiziéredes,  que  importaría  mucho  que  os  recojésedes 
alcunos  días  a  hazer  los  exercicios:  y  esto  uendría  bien  hauiéndole 
dado  a  entender,  cómo  sean  miserables  totos  los  hombres  que  traba- 
jan per  solo  contentar  a  otro  que  Dios,  o  per  riquezas  o  otras  cosas.  Y 
quando  no  supiesse  qué  cosa  son  los  exercicios.  se  le  potría  dizir  esto: 
Acá  sabemos  dar  ciertos  exercicios,  etc.,  loándolos  como  requiere 
la  bondad  dellos,  y  dando  algunos  exemplos  de  algunos  que  se  han 
hallado  en  semejantes  tragos  o  desconsuelos,  y  que  después  de  hauer- 
los  hecho,  se  hallan  consolados  *.  Aunque  la  persona  no  se  nombre, 

■    encerarse  ms. — r>  en  Rom.:  asi  Aía.— <"  Su  Na.;  consueto  ms. 


1    U  Cor.,  XII,  ífi. 
'    Di.,  c.  1,  n.  3. 
»    Ibid.,  n.  5. 


DlRKCTOKIA  IONATÍANA 


7«7 


basta  que  sea  uerdad  lo  que  se  dize,  y  aun  es  mejor;  ni  tampoco  se  le 
ha  de  dizir,  que  se  resoluió  7v  para  entrar  en  religión,  porque  mejor 
es  dezirles  que  después  se  halló  consolado  y  alliuiado,  y  esto  basta. 
Otros  muchos  modos  ay  de  exhortar  a  ellos;  y  quanto  más  de  lexos 
tanto  mejor,  saluo  que  ellos  entiendan  la  excellencia  dellos  y  la  paz  que 
queda  en  el  ánima  a  los  que  bien  los  hazen;  y  el  gran  frutto  y  lumbre 
que  se  saca  dellos  para  saberse  gouernar  en  qualquiera  estado  que  esté» 
bien  y  en  seruicio  de  Dios  ':  dando  exemplos  de  algunos  que  los  han 
hecho,  que  no  han  determinado  de  entrar  en  religión,  porque  este  te- 
mor de  pensar,  que  se  entrarán  en  religión,  o  que  no  los  hazen  otros 
sino  religiosos  o  tales  personas,  suelen  ser  causa  que  tengan  auersión 
para  no  los  hazer  *. 

[4]  Estando  un  tal  sugetto  persuadido  de  hazerlos  como  se  re- 
quiere, harto  mejor  es  3,  si  puede  ser,  que  fuera  de  casa  los  haga  en  lu- 
gar recogido,  y  donde  tuuiesse  commodidad  de  oyr  missa,  o  uésperas  o 
a  lo  menos  missa. 

[5]  Se  al  fin  se  le  diere  cámara  en  casa,  sea  en  la  parte  más  reco- 
gida que  huuiere;  y  dándole  a  entender,  cómo  se  la  da,  porque  él  no 
pierda  el  fructo  espiritual  por  falta  de  lugar;  pero  esta  es  la  orden  que 
se  tiene,  que  siendo  hombre  que  pueda  gastar  de  sus  dineros,  que  no 
se  le  dé  más  de  lo  espiritual  sólo  y  la  cámara;  y  también  cama,  quando 
a  él  le  faltasse  o  no  la  pudiesse  traer  sin  difficultad.  Para  el  comer  dará 
dineros  y  el  comprador  o  dispensiero  tiene  cuenta  con  lo  que  le  da  y 
eon  lo  que  gasta;  y  después  de  acabados  los  exercitios,  le  da  cuenta  de 
todo. 

[6]  Que  es  bien  que  dé  tanto  dinero  o  más,  que  baste  para  el 
tiempo  que  allí  estuuiere,  porque  si  algo  sobrare  se  le  boluerá;  saluo 
que  se  haze  esto,  porque  el  cuydado  de  proueer  no  le  impida  el  que  de 
hazer  bien  los  exercicios  ha  de  tener. 

[7]  Desde  el  día  que  comenca  el  primer  exercicio,  el  que  le  lle- 
uare  de  comer  ha  de  tener  este  auiso:  que  a  la  mañana  le  demande, 
quando  aya  quitado  la  mesa  después  de  comer,  qué  quiere  que  se  le 
trayga  para  la  cena;  y  después  de  cena  qué  quiere  para  el  comer  a 
la  mañana;  y  no  se  le  a  traer  más  ni  menos  ni  otra  cosa  ninguna,  saluo 
lo  que  él  expressamente  pidiere  y  a  la  hora  que  quisiere  que  se  lo  dé, 
y  no  antes  ni  después;  y  no  se  contente  con  c^ue  le  diga:  dadme  lo 
que  dan  a  los  hermanos,  sino  que  se  escuse  diziendo,  que  aquello  es 
contra  la  orden  de  los  exercicio[s]  y  que  es  menester  que  pida  ex- 
pressamente lo  que  quiere;  y  si  solo  pan  li  pidiesse,  y  desto  solo  una 

a    no  le  Rom.  ct  Na. 


1    Di.,n.  4. 

*  Ibid.,  c.  I,  n.  6. 

•  Ibid.,  c.  IV,  nn.  1-2,  haec  et  sequentia  tantisper  mutantur. 


788 


MONU. MENTA  IGNATIANA 


onga,  no  le  ha  de  traer  ni  dar  otra  cosa.  Assí  que  en  qualidad  y  quanti- 
dad  y  tiempo,  ha  de  guardar  estrechamente  lo  que  el  exercitante  le  di- 
xere  *.  Item,  non  le  ha  de  hablar  en  cosa  ninguna  ~,  saluo  en  lo  que  toca 
a  su  seruicio,  como  darle  camisa,  y  que  ya  está  aderegado  de  comer,  o 
otra  cosa  semejante,  como  es  dicho.  Item,  se  informará  a  qué  hora  ua  a 
missa  el  exercitante,  y  aquella  hora  le  haga  la  cama  y  limpiará  la  cá- 
mara y  aderezará  lo  que  ha  de  aderecar.  Item,  no  a  le  hable  sin  licen- 
tia  del  que  le  da  los  exercicios.  Item,  cada  día  a  lo  menos  una  uez  aui- 
sará  al  b  que  le  da  los  exercicios  lo  que  ha  comido  y  quánto,  etc.  Item, 
cada  día  assentará  por  memoria  todo  lo  que  le  c  diere,  para  que  se  le 
dé  buona  cuenta  quando  acabare  d.  Item,  tendrá  mucho  cuydado  de 
edificarle  con  la  humildad  y  composición  de  su  persona,  y  diligencia  en 
seruirlo  por  Jesu  Xpo.  en  toto  lo  que  hauuiere  menester  con  mucha 
muestra  de  charidad  y  con  la  obseruación  del  silentio  santo  y  discreto, 
y  hazer  cada  día  particular  oración  por  él,  y  por  quien  le  da  los  exer- 
cicios, para  que  entrambos  cumplan  la  uoluntad  diuina. 

8  [8]  Si  al  que  da  los  exercicios  paresciere  que  para  su  mayor  fructo 
espiritual  será  bien  que  de  quándo  en  quándo  le  uaya  alguno  e  de  los 
hermanos  o  sacerdotes  a  uisitar,  lo  podrá  hazer,  pero  ninguno  de  fuera 
no,  si  no  fuere  cosa  inexcusabile  3.  Y  quando  alguno  f  de  los  nuestros  le 
hablare,  sea  auis[ad]o  que  no  ha  de  tratar  con  él  sino  cosas  comunes 
y  uniuersales  del  seruicio  de  Dios;  pero  ninguna  cosa  de  la  qual  se 
pueda  colligir  que  directe  o  indirecte  le  quieren  traer  a  la  Compañía;  y 
así  no  ha  de  hablar  della  nada,  ni  preguntarle  si  se  ha  determinado,  o 
qué  dubdas  tiene;  y  si  él  le  preguntasse  algo  o  quisiesse  comunicar  al- 
cuna  cosa,  puode  dizir  que  el  que  le  da  los  exercicios  le  responderá;  y  g 
que  él  no  tiene  licentia  de  tratar  de  aquellas  cosas;  y  si  la  tuuiere,  ha- 
ble cautamente  y  cosas  pensadas,  de  que  se  pueda  edificar;  y  no  le  es- 
fuerce a  que  aya  de  tomar  un  estado  o  otro,  saluo  si  él  se  sientesse  in- 
clinado a  algún  estado,  y  esto  le  comunicasse;  entonces  sobre  bien  pen- 
sado, le  podría  dezir,  tuuiendo  como  digo  licentia  para  ello,  lo  que 
sentiere  coram  Domino,  si  pensasse  que  dizírselo  entonces  le  puede 
confirmar  en  el  buen  propósito,  o  ayudar  a  apartarse  del  menos  bueno, 
y  ponerse  de  nueuo  en  manos  de  Dios  para  que  le  guíe,  guardándose, 
como  digo,  siempre  de  no  trattar  cosa  en  que  aya  sospecha  que  le 
quiere  incitar  a  la  Compañía;  porque  es  contra  la  regla  de  los  exerci- 


■  A'om.  et  Na.  add.  dexará  que  ninguno. — b  Sic.  Rom.;  el  ms.;  al  que  da  Ara. — 
e  lo  ms.;  le  Na. — d  acabre  ms.;  accabare  Na. — e  lía  Rom.  et  Na.;  que  uaya  de  quando 
en  quando  alguno  ms.  et  Do. — f  Dees/  in  Do.;  Na.  omití,  vv.  si  no  fuere...  sea  auis[ad]o 
que. — e  Rom.  et  Na.  omití,  y;  Na.  repetit  que  post  él. 


1    Di.,  n.  6. 

1    Ibid.,  nn.  3-4. 

8    lbid.,  c.  í,  nn.  7-8. 


Directoría  Ignatiana  789 

cios  y  puridad  del  espíritu  de  la  Compañía,  que  non  quiere  sino  que  lí- 
beramente  y  por  diuino  instinto  y  beneplácito,  etiam  se  fuere  possible 
tan  notorio  que  non  aya  que  dudar,  se  mueuan  a  entrar  en  la  Compañía 
y  no  otramente  a.  Aliende  que  hazer  al  contrario  es  meter  la  hoz  en  la 
mies  de  Dios  N.  S.,  que  a  la  hora  se  quiere  hauer  con  su  ánima  a  su 
beneplácito;  y  aun  siendo  en  tal  tiempo  mouido  el  exercitante  por  con- 
sejos o  industria  de  algún  hombre  mortal,  siempre  b  quedaría  abierta  la 
puerta  al  demonio  para  le  tentar,  diziendo  y  sugeriéndole  que  si  él  no 
se  mouiera  por  consejo  del  tal,  etc.,  que  nunca  huuiera  hecho  tal  cosa; 
y  que  al  fin  consejo  era  de  hombre,  y  que  quasi  siempre  yerra;  y  así  le 
queda  la  tentación  en  la  mano. 

[9]  Esta  mesma  forma  de  se  gouernar  ha  de  tener  el  que  da  los 
exercicios,  solícito  que  no  ponga  otra  cosa  de  su  casa,  saluo  el  minis- 
terio de  darle  los  exercicios,  como  se  han  de  dar,  con  mucha  charidad 
y  sollicitud  y  oración,  encomendándole  muy  de  ueras  a  Dios  para  que 
no  permitta  que  por  los  pecados  del  que  le  da  los  exercicios,  aquella 
ánima  non  c  sea  engañada.  Item,  se  le  puede  dezir,  antes  que  comience, 
que  en  oración  con  tota  su  intención  demande  a  Nuestro  Señor  gracia, 
primero,  para  no  pretender  consolación  ni  desolación  en  estos  exerci- 
cios, ni  por  otra  cosa  dessearlos  hazer,  saluo  por  amor  diuino,  etc. 
2°,  para  poder  con  diligencia  hazerlos,  uenciendo  toda  cosa  que  le 
pueda  impedir;  3.0,  para  sacar  dellos  aquel  fructo  de  que  más  gloria  re- 
dunde a  Dios  y  utilidad  a  las  ánimas,  etc. 

QUANTO  AL  MODO  DE  DARLOS  EN  LA  PRIMERA  SEMANA 

1.  La  noche  que  se  recogiere  d  no  ha  de  hazer  otra  cosa,  saluo  que 
se  prepare  i  disponga  con  oración  a  hazer  dichos  exercicios  perfecta- 
mente y  como  noble  cauallero  de  Jesu  Xpo.,  como  en  cosa  que  tanto  le 
ua,  animándole  para  que  sea  muy  solícito  según  aquello:  8v  (Maledi- 
ctus  homo  qui  facit  opus  Dei  negligenter)  1  y  símplice  como  la  palo- 
ma 2,  interpretando  siempre  en  buona  parte  todo  lo  que  con  él  se  haze 
y  dize,  y  prudente  como  la  serpiente  3,  no  teniendo  cosa  encubierta  de 
todos  los  pensamientos  e  que  el  demonio  o  el  buen  espíritu  le  f  dieren, 
pero  comunicándolos  con  el  que  le  diere  s  los  exercicios,  para  que  no 


a  y  no  de  otra  mente  Do. — b  le  addunt  Rom.  et  Na. — c  Rom.  prius  no  sea;  sed  deletum 
no;  idem  factum  in  Do.;  jYa.  omitt.  non. — d  Sie  Rom.;  recongiere  ms.  et  Do. — e  pensia- 
mentos  ms.— <"  buen  espirituale  Do. — g  da  Rom.  et  Na. 

1  Jerem.,  XLVIII,  10.  Sacrae  Scripturae  versio  vulgata  clementina  pro  «negligenter» 
quod  ex  versione  graeca  LXX  depromptum  est,  posuit  «fraudulenter»;  verum,  hoc  quo- 
que  verbo  negligentiam  hoc  loco  significan  monent  interpretes.  Cf.  J.  Knabenbauer, 
Commentariiis  in  Jeremiam  prop/ietam,  Parisiis  1889,  p.  527. 

2  Matth.,  X,  16. 

3  Ibid. 


790 


MONUMENTA  IGNATIANA 


sea  engañado  y  para  esto  si  no  se  ha  confessado  y  comulgado,  y  lo 
suele  hazer  a  menudo,  lo  podrá  a  hazer  antes  que  entre  en  el  funda- 
mento, etc.  También  se  le  podrá  dizir  quasi  como  annotación  o  auiso, 
que  se  acuerde  que  tanto  maior  fructo  sacará  de  dichos  exercicios, 
quanto  más  resignado  estuuiere  en  las  manos  del  Señor  2  para  que  haga 
dél  según  su  beneplácito,  según  aquello:  Fili  mi,  praebe  mihi  cor 
tuum  3,  et  implebo  illud»  4. 

2.  Si  es  docto,  se  ha  de  mostrar  más  doctrina,  pero  con  charidad  et 
humildad  5. 

3.  Importa  esto  mucho  b  para  que  él  tome  buen  crédito  de  quien  se 
los  da,  y  por  el  mesmo  caso  no  ha  de  Ueuar  el  libro  de  los  exercicios 
en  las  manos,  sino  lleuar  muy  bien  sabido  lo  que  le  ha  de  dizir;  y  ha- 
zérselo  escreuir  c  allí  luego  con  gran  breuedad  y  succintamente  más 
que  está  en  los  exercicios. 

4.  Como  está  en  las  reglas,  no  se  ha  de  detener  mucho  con  él,  si  no 
fuesse  a  necessidad,  ni  amplificar  tanto  lo  que  le  dize,  que  ya.  él  no 
quiera  más  saber,  o  piense  que  no  puode  él  tanto  trabajar,  que  halle 
más  que  dezir;  pero  deue  darle  alguna  ocasión  y  forma  para  que  él 
sepa  0  hallar,  porque  aquello  parece  que  suele  ayudar  '. 

5.  Si  puede  yr  a  la  mañana  8,  parece  que  es  mejor,  por  parte  que 
están  más  dispuestos  entonces  los  ánimos  a  penetrar  más  las  cosas,  etc. 
Aunque  a  la  tarde  suelen  tener  más  necessidad,  porque  entonces  más 
suelen  crescer  las  tentaciones  o  desolaciones,  por  parte  de  estar  el 
ánimo  menos  apto  a  contemplar,  y  por  esta  razón  fastidioso  y  más  su- 
jeto a  tentación,  y  assí  ha  menester  más  consolación. 

6.  Suele  d  ir  de  tres  a  tres  días,  pero  esto  raro  me  parece  que  con- 
uiene  hazello;  y  de  la  experiencia  que  tengo  parece  que  conuiene  que 
vaya  cada  día  una  uez  y  no  más  tanpoco,  si  no  uuiese  alguna  incidente 
necessidad.  Empero  con  algunos  hombres  graues,  y  muy  repusados 
bien  potría  dexar  algún  día  de  yr,  y  quasi  sería  más  prouechoso,  etc. 

7.  Con  el  exercitante,  procure  de  alcanzar  a  tener  una  grauedad 
sancta;  y  si  fuesse  alguna  persona  grande,  tanto  más,  pero  con  señales 
de  mucha  humildad  y  charidad;  y  que  él  entendiese  c  que  aquello  con- 


a  ¡ta  Rom.et  Na.;  ms.  le  puede.— b  importa  mucho  esto  Rom.  et  Na.—C  sapa  ms. — 
í  suélese  Rom.  et  A  a.—  e  entendisse  ms. 


1  Di.,  c.  II,  n.  7. 

■  Ibid.,  n.4. 

«  Prov.,  XXIII,  26. 

*  Ps.,  LXXX,  11. 
s  DL,  c.  V,  n.  3. 

•  Ibid.,  c.  VIII,  n.  2. 
'  Ibid.,  n.  1. 

»  Ibid.,  c.  VI. 


Directoría  Ignatiana  791 

uiene  para  su  major  prouecho;  et  non  debet  esse  sicut  scribae  et  pha- 
risaei  sed  tanquam  potestatem  habens  '. 

8.  En  la  primera  semana  no  es  menester  detenerse  mucho  con  hom- 
bres que  caminan  muy  adelante  a  en  la  uía  del  espíritu  2,  que  ha  mucho 
que  freqüentan  la  confessión  y  comunión  y  que  tienen  deseo  de  enten- 
der en  qué  estado  podrían  más  seruir  a  Dios;  imo  se  fuesse  possible,  en 
quatro  o  cinco  días  acaben  su  confessión  general  y  toda  la  primera  se- 
mana. Contrario  se  ha  de  hazer  con  los  no  tan  dispuestos,  de  tal  ma- 
nera que  a  los  tales,  para  que  lloren  sus  peccados  y  sepan  quánto  im- 
porta hauer  offendido  a  Dios,  se  les  pueden  9  añadir  otros  exercicios, 
come  de  la  muerte,  del  particular  juizio,  del  vniuersal,  etc. 

9.  Los  tales  y  todos  los  que  no  estuuieren  aun  resignados  en  las  ma- 
nos de  Dios  N.  S.,  etc.,  para  que  él  haga  dellos  y  los  eche  a  aquella 
parte  que  más  les  conuiene,  y  entran  con  algunos  disegnos  y  intentos  b; 
conuiene  mucho  poner  toda  diligencia  para  que  se  deshagan  de  tal  im- 
perfeción,  porque  es  una  polilla,  que  apolilla  aquella  preciosa  ropa  de 
la  uerdadera  uocación,  y  no  dexa  conocer  por  ninguna  manera  la  uer- 
dad,  y  el  que  se  conociesse  estar  muy  pertinaz  en  esto  antes  que  en- 
trasse  en  los  exercicios,  ne  se  auía  de  incitar  a  ellos  ni  admittir  hasta 
que  por  freqüentes  confessiones,  come  dicho  es,  estuuiesse  más  ma- 
duro. Pero  todauía,  ya  que  es  entrado  a  los  hazer  e[s]  menester  inten- 
tar de  le  ayudar,  y  para  esto  ayuda  mucho  detenerle  en  la  considera- 
ción del  fundamento  c,  y  en  los  exámenes  particular  y  general,  y  en  el 
conoscimento  de  cómo  se  peca  con  pensamientos,  obras  y  palabras, 
tres  o  quatro  días  o  más,  que  se  uaya  madurando;  y  quando  estuuiesse 
la  primera  semana  muy  pertinaz,  paréceme  que  yo  no  passaría  con  él 
adelante,  o  a  lo  menos  le  daría  los  exercicios  que  quedassen  con  la  bre- 
uedad  possible.  Non  obstante  esto,  se  auría  de  despedir  de  tal  manera 
que  no  fuesse  causa  que  por  aquello  él  dexasse  de  freqüentar  la  con- 
fessión y  colloquios  familiares  y  espirituales.  Esto  se  entiende  siendo 
tal  sujeto,  de  quien  se  esperase  mucho,  y  no  hauiendo  otros  más  dis- 
puestos que  él,  con  quien  d  se  uuiesse  de  poner  diligencia. 

X.  Antes  que  le  dé  el  fundamento,  después  que  aya  bien  uisto 
aquellas  20  reglas  que  ex  e  principio  de  los  exercicios  se  ponen  para 
instructión  del  que  los  da,  le  relatará  quatro  reglas  que  allí  están,  en 
este  orden     primero,  la  primera  que  comenga  Prima  est  annotatio; 


a  adelantes  ms. — b  intensos  ms.;  Na.  ententos.— c  In  marg.  Rom.  addit  En  esto 
hacía  N.  P.  no  poca  fuerga,  quod  non  est  in  reliquis  exemplis. — d  quienes  Rom.  et  Na. — 
0  en  Rom.  et  Na.;  Do.  scripserat  ex,  emendavit  en. 


J    Marc.,  I,  22  et  Matth.,  VII,  29.  Cf.  et  Di.,  c.  V,  n.  3. 
«   Di.,  c.  XVII,  n.  1. 
*   Ibid.,  c.  XI,  n.  5. 


702 


MONUMENTA  IGNATIANA 


segundo,  la  20,  toda,  o  aquella  parte  que  uiere  más  conuenir;  tercero 
la  5.a  que  comencia  Quinta  est,  quod  mirum  in  modum  etc.;  quarto 
loco  la  4.a  quod  licet  exercitiis.  Después  se  le  da  el  fundamento,  de- 
clarándosele de  manera  que  él  tenga  occasión  de  hallar  lo  que  busca. 
Conuendría  hazerle  el  camino  desta  manera:  Para  que  sintáis  la  diffi- 
cultad  que  ay  en  usar  indifferentemente  de  los  medios  que  Dios  nues- 
tro Señor  nos  ha  dado,  para  que  podamos  conseguir  el  fin  para  que 
nos  crió:  y  para  que  conociendo  esto  os  pongáis  totalmente  en  sus  ma- 
nos, pues  aquí  está  el  fundamento  de  que  hallemos  lo  que  desseamos; 
mirad  que  algunos,  tomando  la  uía  de  la  religión,  por  no  hauer  perse- 
uerado  en  ella,  ne  querido  sujetarse  al  suaue  yugo  1  del  Señor,  se  han 
ydo  al  infierno,  porque  se  han  salido  della,  y  appóstatas  muerto  por  su 
culpa.  Otros  entrados  en  la  religión,  que  en  el  mundo  no  podían  uiuir 
sino  peccando  y  offendiendo  a  Dios  o  crescían  poco  en  el  Señor  etc., 
han  uenido  a  ser  sanctos;  y  si  se  casaran  pudiera  ser  que  se  fueran  al 
infierno:  y  assí  per  orden  de  todos  los  otros  estados,  unos  con  las  ri- 
quezas han  ganado  el  cielo,  y  otros  con  ellas  el  infierno.  Pues  siendo 
esto  así,  y  que  de  parte  de  los  estados  no  uenga  esta  malicia,  cierto 
uiene  da  parte  nuestra,  que  sin  pensar  nos  entramos  en  cosas  y  incli- 
namos a  nuestros  ánimos  sin  considerar  si  conuiene  al  seruicio  de  Dios, 
si  es  b  uocación,  si  por  aquella  uía  podré  c  mejor  ir  y  conseguir  al  fin 
para  que  Dios  me  crió.  No  todos  pueden  ser  religiosos,  quia,  qui  po- 
test  capere,  capiat  2,  dize  el  Señor;  dando  9v  a  entender  que  ay  al- 
gunos que  no  lo  pueden;  y  que  los  que  lo  pueden,  que  si  quieren  ser 
perfectos  3,  imo  etiam  saluos  en  cierto  modo,  que  es  menester  que  lo 
tomen;  porque  parece  que  sea  precepto,  pues  dize:  qui  potest  capere, 
capiat,  en  caso  que  juzgassen  que  en  el  siglo  no  podían  guardar  la 
ley  de  Dios  N.  S.,  o  que  la  euidencia  de  la  uocación  les  obliga  a  se- 
guirla. Pues  cierto  es  que  auiendo  esta  difficultad  y  no  sabiendo 
lo  d  que  nos  conuiene,  que  es  menester  que  totalmente  nos  resignemos 
en  las  manos  de  Dios  nuestro  Señor;  para  lo  qual  consideraréis  este 
fundamento  bien.  Podrále  diuidir  en  tres  partes  4:  i.°  el  fin  para  que 
Dios  lo  crió;  2°  los  medios;  3.0  la  difficultad  que  ay  en  tomar  este  o 
aquel,  sin  saber  cierto  el  que  más  conuiene,  según  lo  ya  dicho,  y  el 
daño  que  desto  uiene,  para  que  de  aquí  nazca  el  ponerse  en  equi- 
librio. 

XI.    Si  está  dispuesto,  en  aquel  mismo  día  tras  el  fundamento  s  se 


a    inclanamos  ms. — b  es  mi  Rom.,  ¿Va.  et  Do. — <=  Sic  Rom.  et  Na.;  podie  ms. — d  le  ms. 


1  Cf.  Matth.,  XI,  30. 

1  Matth.,  XIX,  12. 

8  Matth.,  XIX,  21. 

«  Di.,  c.  XII,  n.  2. 

•  Ibid.,  c.  XIII,  n.  2. 


Directoría  Ignatiana 


793 


le  puede  dar  el  examen  particular  que  se  siegue  a  con  sus  annotacio- 
nes;  pues  para  sembrar  el  buen  grano,  es  menester  dessarraigar  pri- 
mero las  malas  yeruas  y  espinas  etc.;  para  lo  qual  será  este  cxercicio  y 
tras  él  el  b  que  se  sigue  para  la  noche  declarándole  c  en  quántos  modos 
se  puede  peccar  y  merecer  en  los  pensamientos  d,  según  está  en  los 
Exercicios.  Si  fuere  menester,  le  e  puede  dar  cada  cosa  en  su  día,  para 
mayor  ayuda  espiritual. 

12.  Hase  de  notar  que  aquel  examen  particular  conuendría  dársela 
quando  uuier[e]  comengado  los  exercicios,  para  desarraigar  de  sí  y  no 
admitir  cosa  que  le  impida  a  hazerlos  bien  \ 

13.  Para  esto  se  le  1  han  de  declarar  antes  del  primero  exercicio 
quatro  reglas  de  las  veinte  s  primeras:  es  la  terciera  que  comenga:  3.a 
est  quod  cum  in  sequentibus;  segunda  es  la  undécima;  tercia  la  duo- 
décima; quarta  es  la  décima  tercia;  y  tras  esto  dezirle  cómo  conuiene 
hazer  la  confessión  general  per  las  razones  que  allí  se  puonen,  y  otras, 
se  quisiere;  y  para  mejor  hazerla  se  dan  ciertos  exercicios;  y  darle  el 
primero  con  quatro  repeticiones  el  primer  día;  y  tras  él  luego  darle  las 
diez  adiciones  que  se  ponen  para  hazer  bien  los .  exercicios;  y  el  se- 
gundo, el  segundo  día;  y  el  tercero,  el  tercero  h  día,  con  repeticio- 
nes etc.  Pero  si  fuesse  persona,  como  dicho  es,  espiritual  y  que  uuiesse 
llorado  sus  peccados  etc.,  se  pueden  dar  todos  en  breuíssimo  tiempo. 

14.  Podránsele  dar,  se  uee  que  las  comenga  a  auer  menester,  las  14 
reglas  que  se  dan  ad  discretionem  spiritus  de  la  primera  semana,  que 
están  quasi  en  fin  de  los  exercicios. 

15.  El  segando  exercicio  2  desta  semana  non  se  da  para  que  co- 
mience a  examinar  su  consciencia  para  confessarse,  sino  para  que  a 
bulto,  uiendo  los  muchos  '  peccados  que  ha  cometido,  y  su  mala  uida 
passada,  tome  horror,  y  saque  arrepentimiento  etc. 

16.  Guando  se  diere  solo  un  exercicio  cada  día,  puédele  compartir 
que  haga  un  puncto  o  más  en  cada  hora,  con  una  o  dos  repeticiones  de 
todo  junto. 

17.  Conuiene  que  el  que  dé  i  los  exercicios,  aya  uisto  primero  tu- 
das las  reglas  que  en  10  ellos  ay,  y  aun  passados  todos  una  o  dos  uezes; 
y  en  el  darlos,  guarde  la  orden  dellos,  que  importa  mucho,  y  a  mí 
quando  los  daua  me  fué  assí  encomendado  de  nuestro  Padre;  porque 
de  otra  maniera  hará  muchos  errores  y  el  exercitante  non  hará  el  pro- 
uechio  que  conuiene,  como  se  parece  per  esperiencia. 


a  Pro  sigue,  nt  hiere  ah  herir.  Cf.  Beli.o-Cuervo,  Notas,  pag.  76;  sigue  Na. — 1>  Sic 
Rom.  et  Na.;  ms.  et  Do.  omití,  allerum  el. — c  Sic.  Rom.  et  Na.;  declarándose  ms. — d  pen- 
siamentos  ms. — e  se  Rom.  et  Na. — {  les  mss.  omnia. — S  ueiente  ms.;  Na.  4°  reglas  20. — 
h  Desuní  superiora  2  vv;  in  Do. — '  mujos  ms. — j  da  Rom.,  Do.  ef  Na. 


1    Di.,  n.  4. 

=    Ibid..  c.  XV.  n.  1. 


794 


MO  NU  MENTA  IGNATIANA 


18.  Como  en  los  exercicios  se  dize,  quando  el  exercitante  se  pre- 
para para  la  confessión,  no  ha  de  hazer  ningún  exercicio;  y  el  prepa- 
rarse alia  confessión  ha  de  ser  después  de  hauerle  dado  todos  los  exer- 
cicios della  primera  semana;  y  darle  orden  que  use  de  método  en  el  a 
escreuir  los  peccados  y  accordarse  dellos;  y  el  Directorio  del  Padre 
Maestro  Polanco  1  es  harto  bueno  para  este  negocio. 

19.  En  guardar  2  las  reglas  o  diez  addiciones  que  se  dan  para  ha- 
zer los  exercicios  bien,  téngase  cuenta  b  con  hazerlas  muy  bien  guar- 
dar, como  se  manda,  teniendo  respecto  a  que  non  aya  excesso  ni  di- 
masiada  remissión;  y  cuenta  c  también  con  las  naturas  de  los  que  se 
exercitan;  si  son  melancónicas,  para  no  les  estrechar  tanto,  antes  dar- 
les larga  en  la  maior  parte  dellas;  y  lo  mesmo  con  a'gunas  personas 
delicadas  y  poco  usadas  a  tales  cosas;  pero  téngase  cuenta  con  bien 
pensar  lo  que  en  esto  más  les  podrá  aprouechar.  Yo  con  algunos  he 
usado  d  liberalidad  en  ellas,  y  les  ha  aprouechado;  y  con  otros,  de  no 
poca  estrecheza,  pero  con  la  suauidad  que  he  podido,  y  también  por 
gracia  del  Señor,  he  notado  que  les  ha  aprouechado. 


a  Deest  in  Rom.  et  Na. — b  Sic  Do.  et  Rom  ;  auenta  ms. — c  Sic  Rom.;  euenta  ms.; 
quenta  correctum  ex  euenta  Do. — d  Rom.  et  Na.  add.  de. 


1  Breve  Directorium  ad  Confessarii  ac  Confitentis  muims  rite  obeundum;  liber  Romae 
primum  a.  1554  typis  descriptus  [Monum.  Ignat.,  ser  i.a,  VI,  205-206);  deinde  variis  lo- 
cis  fere  quinquagies  denuo  editus.  Cf.  Sommervocel,  Bibliolhíque,  VI,  CH9-944. 

2  Di.,  c.  XV,  n.  9. 


B 


DIRECTORIA  ANTIQUA 


I 

DIRECTORIUM  P.  JOANNIS  DE  POLANCO  • 
Jhs 

i.  proemium  dlrectoril  tradendorum  exercitiorum  spiritualium  a 
Ad  lectorem  de  Societate  nostra 

2.  Inter  ea  media,  quibus  iam  inde  a  suis  primordiis,  vberiori  cum 
fruc'u,  Societas  nostra  ad  nostri  instituti  finem  (scilicet  gloriae  Dei  et 
profectus  animarum)  vsa  est,  exercitia  sane  spiritualia  primas  tenent. 

a    Seq.  P.  Polanci  add.  alia  manu. 

1  Ex  autographo  quod  est  Romae,  in  Bibl.  Vittorio  Emanuele,  «Fondo  Gesuitico, 
1594,  n.°  8>,  ad  marg.  «3723».  Continetur  in  fascículo  in  4°,  ubi  pauca  etiam  exstant 
in  f.°,  sed  plicata,  ut  omnia  essent  magnitudinis  ejusdem.  Fere  omnia  hujus  fasciculi 
monumenta  ad  res  spirituales  pertinent,  et  magna  ex  parte  anonyma  sunt.  Recentiore 
tempore  singula  monumenta  singulis  involucris  albis  operta  sunt,  in  quibus  aliqua  di- 
cuntur  de  rebus  in  monumento  contentis,  nec  vera  semper,  ut  jam  videbimus.  Singula 
praeterea  suis  numeris  notantur. 

Involucrum  hujus  Directorii  polanciani  haec  habet:  «N.  8. — Questo  é  il  Direttorio 
del  P.  Polanco. — Si  unisce  un  altro  foglio  di  cose  che  vanno  aggiunte  alio  stesso= 
Nell'indice  questo  scritto  é  segnato  colla  lettera  R.»  Ex  hoc  altero  folio  aliquid  posui- 
mus  inter  Directoría  Ignatiana,  scilicet  Ignatiana  tradita  [2],  ibique  pauca  quaedam 
notavimus.  Directorium  autem  hoc  totum  est  manu  Polanci  exaratum  ac  locis  non 
paucis  vel  emendatum  vel  suppletum.  Supplementa  haec  ponimus  omnia,  ut  par  est;  ex 
locis  vero  deletis  ea  quae  majoris  momenti  videbantur.  Numeri  marginales,  qui  ab  initío 
ad  finem  una  serie  decurrunt,  non  sunt  scripti  manu  Polanci,  at  certe  antiquissimi,  cum 
ad  illos  reft-rantur  perpetuo  annotationes  Aegidii  González. 

Summarium,  quod  est  post  caput  duodecimum,  non  ex  autographo,  quod  illud  non 
habet,  sed  ex  transsumpto  facto  Romae,  saeculo  XIX,  circa  annum  1835,  sumptum 
est.  Cum  de  punctis  polancianis  mentionem  faciat  ipse  Polancus,  infra,  in  n.  32,  et 
Aegidius,  qui  ea  in  suo  exemplari  ad  fir.em  etiam  habebat,  haec  autem  in  fine  Directorii 
polanciani  reperiantur;  non  videtur  dubitandum,  quin  haec  illa  sint  de  quibus  Polancus 
et  Aegidius  loquuntur. 


796 


MONUMENTA  IONATIANA 


Quamuis  enim  sacramentorum  penitentiae  et  sanctissimae  eucharistiae 
ministerium,  verbi  Dei  praedicatio,  rudium  ac  puerorum  in  cathecismo 
institutio,  iuuentutis  in  litteris  et  pietate  eruditio,  et  aliae  charitatis 
functiones  latissime,  Dei  gratia  cooperante,  patuerint,  per  haec  tamen 
spiritualia  exercitia,  velut  epilogum  quemdam  aliorum  mediorum  con- 
tinentia,  et  penitius  ad  animae  ac  ?  virium  eius  quasi  íntimos  sinus  pe- 
netrantia,  et  ad  Dei  gratiam  excipiendam  efficacissime  ánimos  dispo- 
nentia,  copiosior,  solidior  ac  constantior  fructus  in  horrea  Domini  re- 
portatus  est,  et  operarii,  qui  per  alia  omnia  media  eum  colligerent,  ad 
Domini  vineam  excolendam  vocati  et  misi  sunt.  Testis  est  Pater  noster 
bonae  memoriae  Ignatius,  qui,  a  Domino  edoctus  et  illustratus  his 
exercitiis,  plurimum  initio  suae  conuersionis  profecit;  testes  et  primi 
Patres,  qui  per  eadem  et  spiritum  Domini  et  vocationis  beneficium 
acceperunt;  testes  et  alii,  fere  omnes,  ex  nostris,  qui  primos  hos  Pa- 
tres sunt  consecuti,  qui  per  eadem  a  diuina  prouidentia  ad  mundi 
huius  contemptum,  aeternorum  amorem  et  idem  institutum  amplecten- 
dum,  sunt  adducti;  testes  omnium  statuum  et  vtriusque  sexus  nomines 
seculares,  imo  et  ecclesiastici,  qui,  a  nostris  per  haec  eadem  ad  Dei  ac 
sui  cognitionem  adiuti,  ad  vitae  mutationem  ac  reformationem  insignem, 
et  aliis  prorsus  admirandam  peruenerunt;  testes  et  relligiosi  viri  et 
foeminae  diuersorum  ordinum,  apud  quos  nec  praedicatio  publica,  nec 
exhortado  familiaris,  nec  poenarum  timor,  nec  cuiusquam  auctoritas 
profuerat,  vt  ad  instituti  sui  obseruationem  se  colligerent,  his  tamen 
ipsis  exercitiis  exculti,  ad  vitam  spiritualem,- et  suae  relligiosae  voca- 
tioni  ac  professioni  congruentem,  spont'e,  et  quidem  cum  magno  animi 
affectu,  traducti  sunt  '. 

Cum  ergo  ex  ipsa  experientia  nostrorum  et  externorum  multiplici, 
et  ex  testimonio  etiam  sedis  apostolicae,  in  nostri  instituti  litteris  et 
exercitiorum  huiusmodi  approbatione  peculiari  id  constet;  cumque 
haec  arma  spiritualia  velut  propria,  et  singulari  Dei  dono  nostrae  So- 
cielati  ad  animarum  singularem  profectum  concessa  sint;  non  aequum 
est  vt  qui  ex  ipsius  instituti  ratione  ad  eum  curandum  tenemur,  vel  ea 
obliuiscamur  vel  negligenter  tractemus,  sed  potius  omni  studio  in  eis 


»    at  ms. 


1  Quae  de  fructibus  exercitiorum  hic  conglomerat  Polancus.  vide  enucleata  et  con- 
firmata  cuín  in  Chronico  Societatis  Jesu  ab  ipso  Polanco  conscripto  (passim),  tum  in 
¡lisloria  Exercitiorum  spiritualium...  a  P.  Ignatio  Diertins,  S.  ].  (Romae  1700  et  1732; 
lnsulis  1887;  Friburgi  Brisgoviae  180/i).  Vide  etiam  laudes  Exercitiis  a  Sanctis,  summis 
pontificibus,  episcopis,  laicis  atque  etiam  ab  acatholicis  tributas,  cjuas  collegerunt 
P.  Joannes  Pinius  (Pien)  S.  J.,  in  Aclis  Sanctorum  Julü,  t.  VII.  Gloria  posthuma  S.  Ignatii 
c-  2-  §  3  (PP-  797"799)>  etP-  Debuchy,  S.  J.,  Introduttion  á  l'étude  des  Excrcices  spirituels 
de  Saint  I guace,  CBE,  n°  6,  pp.  41-47.  Vide  etiam  libellum  ejusdem  Collectionis:  5.5.  Pie 
X  et  les  Oeuvres  de  Retraites,  1906,  auctore  P.  Debuchy,  S.  J.  Vide  supra.  Proleg., 
pp.  19-27. 


Directoría  anticua 


797 


benc  vtendis  nos  exerceamus,  et  eadem  in  proximorum  vtilitatem  et 
Dei  gloriam  conuertamus. 

Et  quia  ex  auctoritate  congregationis  generalis  et  ex  obedientia 
Patris  nostri  Euerardi  ■  praepositi,  et  iuxta  b  Patris  nostri  Ignatii  (qui 
hoc  inchoauerat  quidem,  sed  non  absoluit)  mentem,  hic  Directorii  con- 
ficiendi  labor,  in  auxilium  nostrorum,  qui  tradunt  spiritualia  exercitia 
susceptus  est,  eum  pius  lector  boni  consulat;  et  si  quid  ipsi  in  hoc  ge- 
nere a  Domino  dabitur,  in  commune,  pro  sua  charitate,  conferat. 

3.  CAPUT  PRIMUM 

Vnde  accidat  vt  in  iis  spiritualibus  exercitiis  • 
tantum  profectum  homines  exper i antur 

4.  Mirari  aliqui  non  immerito  solent,  vnde  proueniat  quod  in  exer- 
citiis, tam  breui  tempore,  tam  insolitus  spiritualis  profectus,  tantaque 
vitae  ac  morura  et  quodammodo  totius  hominis  in  alium  mutatio  cer- 
natur?  Sed  profecto  si  res  attentius  consideretur,  vnde  tam  copiosus 
gratiae  Dei  (a  quo  omne  datum  optimum  et  donum  perfectum)  2  pro- 
uentus  accidat,  non  difficile  intelligitur.  Illud  enim  imprimís  de  Deo 
sentiré  debent  qui  altissime  et  pientissime  (vt  par  est)  de  ipsius  boni- 
tate  sentiunt,  quod  non  tam  sol  ad  illuminandum,  vel  aliae  causae  se- 
cundae  ad  suos  effectus  naturales  producendos,  quam  ipse,  sapientiae  3 
totius  ac  justitiae  4  sol,  liberrimus  quidem,  sed  pro  sua  natura,  quae 
bonitas  est,  effusissimus,  ad  mentes  hominum  suae  gratiae  radiis  illu- 
strandas  ac  perficiendas  sit  paratus.  Imo  et  quod  ex  se  promptior  existat, 
intra  limites  et  captum  suae  creaturae,  ad  maiora  dona  potius  quam  ad 
minora,  prout  decct  diuinam  ipsius  maiestatem  ac  magnificentiam, 
conferenda.  Sed  quod  nomines  vel  gratiam  non  accipiant,  vel  minorem 
accipiant,  ex  eo  est,  quod  vel  nubem  suorum  peccatorum  diuinae  bo- 
nítatis  radiis  obtendunt,  vel  quod,  ad  res  terrenas  et  viles  conuersi, 
nec  intellectum  nec  affectum  ad  influxum  donorum  diuinorum  exci- 
piendum  conuertunt,  vel  certe  quod  parum  diligenter,  et  quasi  aliud 
agentes,  se  ad  diuina  dona  obtinenda  componunt,  nullam  aut  certe  non 
magnam  a  liberalissimo  quidem,  sed  iustissimo  donatore,  gratiam  im- 
petrant. 

5.  Vt  autem  ex  parte  nostra  bene  nos  disponamus,  cum  diuino 


a  Euerardi  est  supra  versum.  Vide  Praefationem,  supra,  p.  fjj. — b  A  w.  et  iuxta 
usque  mentem  add.  in  marg. 

1  Congr.  gen.  I,  decr.  107. 

*  Jac,  I,  17. 

«  Cf.  Sap.  Vs  6. 

4  Mal.,  IV,  2. 


MONU MENTA  IGNATIANA 


auxilio,  ad  magna  dona  excipienda,  tria  imprimís  faceré  videntur.  Pri- 
mum  est,  vt  generoso  animo  et  digno  adoptione  Patris  nostri  aeterni, 
magna,  et  cum  intentione  recta  Deo  placendi,  expetamus.  2.™  Vt  me- 
diis  conuenientibus  et  a  diuina  prouidentia  ordinatis  ea  obtinere  stu- 
deamus.  3. 1,1  Vt  ipsi,  conatum  nostrum  strenue  conferendo  et  quod 
in  nobis  est  faciendo,  eidem  diuinae  prouidentiae  ad  illa  obtinenda,  vt 
oportet,  cooperemur. 

6.  Iam  in  his  spiritualibus  exercitiis,  si  fiat  quod  fieri  debet  a,  haec 
tria  egregie  obseruantur.  Nam,  imprimís,  in  illis  ea  expetuntur  ac 
quaeruntur,  quae  filios  Dei  decent;  animam  scilicet  a  peccatis  et  viciis 
et  eorum  reliquiis  purgare  et  ad  puritatem  in  posterum  disponere  ac 
firmare;  eandem  ad  Christi  summi  mediatoris,  et  nostrae  reparationis 
et  Patris  aeterni  bonitatem ,  sapientiam,  misericordiam  ac  justitiam 
cognoscendam  ¡Iluminare,  eamdem  ad  vitae  statum  et  viam,  quae  ad 
vltimum  finem  beatitudinis  nostrae  et  gloriae  Dei  ducit,  eligendam  et 
ad  discernendos  auxiliatores  et  aduersarios  spiritus  in  hac  via  instruere; 
demum  eandem  in  iis,  quae  ad  Dei  amorem  in  nobis  accendendum 
et  ad  rectam  operationem  in  quouis  statu  exercendam  \^spectanf\  b,  ex 
sincero  dilectionis  diuinae  affectn  perficere.  lis  autem  quid  melius  vel 
altius  expeti  potest? 

7.  Quod  etiam  2°  loco  necessarium  dicebamus,  in  exercitiis  profecto 
videmus,  óptima  scilicet  et  efficacissima  media  ad  hunc  finem  exer- 
ceri.  Talis  nimirum  est  meditatio,  et  quidem  rerum  valde  opportuna- 
rum  et  c  ordine  valde  concino  digestarum,  quae  in  eis  traditur.  Talis 
oratio,  quae  tum  ad  incipientes  tum  ad  proficientes  instruendos,  má- 
xime idónea  ibi  docetur;  talis  vsus  sacramentorum  poenitentiae  et  eu- 
charistiae,  ac  modus  ad  ea  (praesertim  per  generalem  confessionem) 
bene  ad  praxim  deducenda;  talis  castigatio  corporis  per  abstinentiam 
vel  alias  afflictiones,  quarum  (vt  et  victus  temperandi)  ratio  hic  expli- 
catur;  talis  prudens  instructoris  eonsilium  etdirectio,  cui  se  subiicit  qui 
exerceturd;  tales  demum  regulae  ad  conscientiam  bene  examinandam, 
spiritus  varios  discernendos,  electiones  recte  secundum  Deum  facien- 
das,  bona  pie  dispensanda,  scrupulos  animae  dignoscendos,  et  demum 
recte  cum  Ecclesia  catholica  sentiendum.  His  autem  instrumentis  vel 
mediis  diuina  prouidentia  voluit  sibi  ad  óptima  quaeque  nomines  co- 
operari,  vt  Sacrarum  Scripturarum  et  sanctorum  hominum  exempla 
testantur. 

8.  Iam  tertium  illud,  de  conatu  nostro  strenue  conferendo  ad  co- 
operandum  diuinae  gratiae  in  exercitiis,  praesertim  cum  exacte  fiunt, 
optime  praestatur.  Imprimís  remoliendo  impedimenta,  quae  ab  homi- 


•  j  vv.  pratcfdaitia  add.  in  marg. —  b  ]foc  vel  simile  verbum  pertinent.  attinent  tup- 
plendum  esse  tota  oratio  ostendit. — c  Prius  loco  7  w.  pratcrdentium  eral  meditatio  el 
quidem  ordinatissima. — <¡  //  nv.  praecedentia  add.  in  marg. 


Directoría  antiqua 


799 


nibus  et  negociis  possent  accidere,  dum  eligitur  locus  idoneus,  vbi  so- 
Htudine  frui  possit  qui  se  exercet,  et  soli  Deo  ac  sibi  vacare.  Deinde 
voluntatem  magnam  profectus  spiritualis  satis  se  habere  ostendit  qui, 
ómnibus  aliis  intermissis,  ad  illum  solum  omnes  cogitationes  et  actiones 
suas  transfert.  Spes  nihilominus  magni  huius  profectus  voluntatem  illam 
comitatur,  resignatio  a  sui  omnímoda  in  manus  Dei,  humilis  instructio- 
nis  susceptio,  labor,  industria  ac  diligentia,  quam  potest  ad  suum  pro- 
fectum  adhibere.  At,  iuxta  praedictorum  mensuram,  Dei  benignitas 
gratiam  conferre  solet.  Adde  quod  vnitur  tota  vis  animae  cum  suis  po- 
tentiis,  vt  huic  vni  profectui  vacet,  et  vnita  virtus,  tam  in  intellectu 
quam  in  affectu  b,  fortior  redditur;  quod  cogitationes  bonas  et  deside- 
ria  non  relinquit  incepta,  sed  vsque  ad  bonum  aliquem  terminum  per- 
sequitur;  quod  diligenti  examine  se  supra  exercitia  adhibita  reflectit, 
vt,  si  quid  bene  successisse  animaduertit,  in  posterum  obseruet;  sin 
minus,  emendet.  Demum  actus  se  disponentis  ad  profectum  magnum 
sunt  intensi  et  secundum  rationem  optime  ad  finem  illum  ordinati,  et 
cum  praedicta  faceré  sit  totum  conatum  suum  exerere,  et  quod  in  no- 
mine est,  faceré,  ad  gratiam  vberem  consequendam;  consentaneum  est 
rationi,  vt  infinita  Dei  bonitas,  quae  talibus  praeuenit  auxiliis,  vt  bene 
se  homo  disponat  ad  gratiae  influxum  excipiendum,  vberem  illam  et 
largam,  vt  suam  decet  largitatem,  infundat;  et  hinc  insólita  illa  et  admi- 
randa mutatio  dexterae  Excelsi  \  quae  in  iis,  qui  se  exercent,  conspi- 
citur;  vt  vno  mense  et  maiorem  illustrationem  circa  vitae  suae  statum, 
ct  altiorem  sui  ac  Dei  cognitionem,  et  puriorem  ac  feruentiorem  Dei  ac 
rerum  aeternarum  amorem,  et  in  ómnibus  donis  internis  maiorem  ac 
solidiorem  profectum  consequatur,  quam  antea  mullís  annis,  remissius 
agens  ac  minus  se  disponens,  fuerat  consecutus.  Et,  corde  per  Dei  ope- 
rationem  sic  immutato,  quid  mirum  est  si  in  ómnibus  externis  mutatio 
cernatur? 

9.  CAPUT  2.'" 

De  quattuor  modis  proponendi  spiritualia  exercitia 
iuxta  quattuor  hominum  genera 

10.  At  delectus  habendus  est  circa  personas,  quibus  exercitia  spi- 
ritualia tradenda  sunt,  et  iudicio  vtendum  circa  modum  ea  tradendi;  et 
ad  id  annotationes  18.a,  19.a  et  20.a  libri  Exercitiorum  multum  lucis 
afferunt.  Ad  maiorem  tamen  explicationem,  quattuor  distinguenda  sunt 
personarum  genera,  quibus  spiritualia  exercitia  tradi  possent.  Primum 


■  A  vu.  resignatio  sui  ad  praedictorum  incluí,  sunt  in  marg.  pro  delctis  duebus  tribusve 
verbis,  quae  legi  non  po.tsunt.—b  6  vv.  praeeedentia  add.  supra  versum. 


1    Cf.  Ps.  LXXVI,  II. 


8oo 


MONUMENTA  1GNAT1ANA 


est  eorum,  quibus  satis  esse  videtur,  si  eos  adiuueris,  vt  ad  aliquem 
vsque  gradum  proficiant,  siue  quod  minus  perspicacis  ingenii  ac  iudicii 
sint,  siue  quod  eis  videtur  sufficere,  si  aliquam  instructionem  in  via 
spirituali  accipiant,  siue  quod  ab  eis  magnus  fructus  sperandus  non  esse 
apparet,  siue  quia  non  vacat,  vel  non  expedit,  multum  temporis  cum 
eis  consumere;  iis  ergo  primo  particulare  examen  proponatur  contra 
eos  defectus  qui  magis  eos  vrgent;  2.0  genérale  et  etiam  quotidianum; 
3.0  doceantur  vti  primo  modo  orandi  per  mediam  horam  quotidie  et 
exponantur  eis  praecepta  (si  sint  illis  parum  neta)  et  peccata  mortalia; 
4.0  suadeatur  eis,  vt  octauo  quoque  die  confiteantur,  si  comode  fieri  id 
posset,  et  decimoquinto  quoque  die  communicent,  si  non  videbitur 
octauo  quoque  die  magis  id  expediré.  Aliquae  ex  additionibus,  prout 
personarum  ratio  feret,  proponi  etiam  poterunt. 

I  I.  2.m  genus  hominum  est,  cui  non  deest  intellectus  ad  capienda 
exercitia  spiritualia  idoneus,  sed  tantum  se  disponunt  vt,  ad  purgandam 
suam  conscientiam,  et  capiendam  instructionem,  qua  suam  vitam  secun- 
dum  suum  statum  in  melius  mutent,  octo  vel  decem  dies  velint  impen- 
deré: iis  vero,  si  expediti  sint,  et  domi  nostrae  vel  alibi  liceat  ac  libeat 
hos  dies  Íntegros  iis  exercitiis  tribuere,  primo  dari  poterunt  post  fun- 
damentum  examina  et  omnia  exercitia  primae  hebdomadae  vsque  ad 
confessionem  generalem,  et  consequentem  communionem;  et  simul  ad- 
ditiones  eis  proponantur,  vt  fieri  solet  cum  exacte  omnia  exercitia 
fiunt.  Et  regulae  de  discernendis  spiritibus  primae  hebdomadae  con- 
gruentes, si  opus  erit,  declaran  eis  poterunt. 

12.  2.0  proponatur  eis  modus  orandi  primus,  prout  habetur  in  4.a 
hebdómada,  et  tertius  vtilis  eisdem  fore  videtur3.  13.  3.0  Suadendum 
eis  vt  confiteantur  et  communicent,  vt  paulo  ante  dictum  est.  14.  4.0  Si 
videbitur  eis  necessarium  vel  valde  opportunum  de  modo  distribuendi 
cleemosinas,  vel  discernendi  scrupulos,  vel  sentiendi  cum  Ecclesia 
catholica,  vel  victum  etiam  temperandi,  aliqua,  prout  discretio  dictabit 
et  tempus  feret,  proponi  poterunt,  et  dimittantur  b.  Si  non  possent  0  inte- 
grum  hoc  tempus  exercitiis  daré,  proponantur  eis  d  exercitia  primae 
hebdomadae  eo  modo  quo  tertio  hominum  generi  conuenire  iam  dice- 
tur,  et  ex  iis  quae,  loco  4.0,  modo  dicta  sunt,  quantum  expediré  vide- 
bitur; et  cum  exhortatione  ad  crebro  confitendum  et  communicandum 
(vt  supra)  dimittantur. 

15.  3-m  genus  hominum  est,  qui  valent  quidem  intellectu,  et  sperari 
potest  ab  eis,  ex  factis  his  exercitiis,  fructus  non  poenitendus.  Sed  vel 
quia  publicis  negociis  sunt  districti,  vel  alias  honestas  ob  causas  non 
ita  possunt  exercitiis  his  vacare,  vt  totum  eis  tempus  tribuant,  quo  ver- 
sari  in  eis  oporteret;  non  possunt  etiam  vel  non  expedit,  vt  a  domo  sua 
in  locum  alium  a  conuictu  hominum  et  negociorum  strepitu  separatum. 


a    ó  w.  praecedentia  add.  in  marg. — b  dimittatur  ms. — =  posset  ms. — d  ei  ms. 


Directoría  antiqua 


So  i 


se  transferant.  lis  ergo,  in  sólita  sua  habitatione  manentibus,  siue  ad 
eos  veniat  qui  exercitia  proponit,  siue  ipsi  (vt  alii  cclentur) a  addomum 
nostram  vel  ad  condictum  alium  locum  veniant,  primu  fundamentum 
proponatur,  quod  per  vnum  vel  alterum  diem  ruminent  '',  tribuendo  ei 
tempus  ali(]uod  opportunum.  2."  Proponatur  ei  examen  particulare, 
applirandum  illis  defectibus,  qui  magis  eum  premunt,  cum  suis  addi- 
tiunculis,  vt,  saltem  per  vnum  diem  alium,  mediam  horam  ci  a  prandio 
et  caena  (praeter  propositum  matutinum)  impendat.  3.0  Proponatur 
modus  generalitcr  examinandi  conscientiam,  ad  confessioncm  genera- 
lem  faciens ,  et  examen  quotidianum  etiam  proponendum  est  per 
vnum  vel  alterum  diem  exercendum  cum  modo  bene  communicandi. 
4."  loco  primum  exercicium  primae  hebdomadae  per  triduum  meditan- 
dum,  vnam,  vt  minimum,  horam  quotidie  ei  impendendo,  et  incipiat 
aliquas  ex  10  additionibus  eidem  explicare.  5."  loco  2. 1,1  exercitium  de 
processu  peccatorum,  totidem  diebus  et  horis  ruminandum,  aliis  addi- 
tionibus etiam  explicatis.  6."  loco  5."1  exercitium  de  poenis  peccato- 
rum, tribus  etiam  diebus  et  totidem  horis  faciendum;  et  si  quid  ex  ad- 
ditionibus supererat,  declarandum  erit.  Non.datur  eis  tertium  et  quar- 
tum  exercitium,  quia  repetitiones  sunt  duorum  praecedentium,  et  earum 
loco  est  quod  triduo  idem  exercitium  meditantur. 

Quod  si  videbitur  expediré,  vt  aliqua  alia  eodem  pertinentia;  vt  de 
morte  et  de  iudicio,  exercitia  addantur,  id  faceré  licebit,  prout  is  qui 
exercetur  vide[bi]tur  indigere.  Si  enim  ex  trium  meditatione  nactus  fue- 
rit  eam  suorum  peccatorum  contritionem,  quae  sufficere  videatur,  non 
aliis  eritopus.  Si  maior  desiderabitur,  adiungi  poterunt  aliae  meditatio- 
nes  ad  scopum  eumdem  pertinentes.  Quae  autem  ad  discretionem  spiri- 
tuum  faciunt  et  primae  hebdomadae  quadrant,  prout  videbitur  ei  qui 
se  exercet  conuenire,  declarari  ei  possunt.  ;.°  loco  sequetur  generalis 
confessio,  et  communio,  si  sacerdos  non  sit;  quod  si  sacerdos  exerce- 
retur,  missae  sacrificium  etiam  antea,  pro  sua  deuotione,  celebrare 
posset.  Deinde  meditationes  ad  vitam  Christi  pertinentes,  modo  simili 
per  biduum  vej  triduum  tractandae,  cum  suis  additionibus  proponi 
possunt,  tam  quae  ad  2.a"1,  quam  quae  ad  3.a"1  et  4.a111  hebdomadam 
pertinent,  si  procedendum  in  exercitiis  spiritualibus  vltra  primam  he- 
bdomadam videbitur;  et  ex  eis,  quae  conueniunt  exacte  lacientibus 
exercitia,  ea  poterunt  huic  tertio  hominum  generi  adhiberi,  quae  pro 
ratione  personae  et  temporis  opportuna  videbuntur. 

16.  Quod  si  de  electione  aliqua  ad  officium  vel  munus  aliquod 
relinquendum  vel  suscipiendum,  aut  etiam  de  vitae  statu,  agere  vellet 
qui  se  exercet,  et  illa  etiam  exercitia,  quae  ad  electiones  faciunt,  eis  in 
secunda  hebdómada  sunt  proponenda.  Si  tamen  non  se  huiusmodi 
nomines  egregie  disponerent,  et  resignationem  animi  veram  ad  Dei 


coelentur  vel  caelentur  ms. — b  ruminet  ms. 
Mosum.  Ir-.xAT. — Series  II. 


802 


MOXIMEXTA  lGXATIANA 


voluntatem  exquirendam  nacti  essent,  non  expediret  (in  his  praeser- 
tim  quae  ad  statum  vitae  spectant)  ad  conclusionem  progredi,  sed  in 
aliud  tempus,  quo  liberiores  essent  ab  omni  propensione  amoris  pro- 
prii,  differre;  et  si  peragi  posse  electio  videbitur,  ea,  quae  inferius  de 
ea  dicuntur,  obseruentur. 

17.  Si  aliqui  ex  hoc  3.0  genere  hominum,  non  tantum  horam  vnam 
quotidie,  sed  plures,  mane  scilicet  et  vesperi  vel  noctu,  exercitiis  im- 
penderé vellent,  breuiori  tempore  conficere  huinsmodi  exercitia  pos- 
sent,  et  ad  modum  exactum  magis  accederé,  prout  expediré  in  re 
praesenti  discretio  dictabit. 

18.  Si  etiam  post  primae  hebdomadae  exercitia,  spiritu  Dei  gu- 
stato,  dispositus  esset  quis  ad  exercitia  reliqua  exacte  facienda,  et  sine 
incomodo  id  fieri  posset,  vtile  id  esset,  ad  deliberationem  praesertim 
de  statu  vitae  instituendam. 

19.  Üuartum  genus  hominum  est,  qui,  cum  sint  liberi  ab  aliis  occu- 
pationibus,  vt  se  totos  his  exercitiis  exacte  obeundis  impenderé  pos- 
sint,  idonei  ad  vberiorem  ex  eis  fructum  ad  Dei  gloriam  percipiendum 
videntur,  et  proficere  ipsi  serio  cupiunt.  lis  expedit  (praecipue  si  de 
statu  rerum  suarum  secundum  Dei  voluntatem  deliberare  volunt)  exer- 
citia exacte  proponi  eo  modo  qui  in  sequentibus  dicetur. 

20.  CArUT  3."'" 

DE  IIS  ,  QUAE  AGEXDA  SUXT  AXTEQUAM  INCIPIAXT  EXERCITIA 
QUI  EXACTE  EA  FACERE  VOLUXT 

21.  Ouod  attinet  ad  eos,  qui  exacte  exercitia  spiritualia  faceré  vo- 
lunt, antequam  incipiant,  eis  aliqua  curanda  sunt,  vt  se  magis  ad  Dei 
gratiam  excipiendam  disponant.  Imprimís  de  scopo  ipsorum  exercitio- 
rum  admoneantur,  et  annotationes  primae,  quae  numero  viginti  sunt 
initio  libri  Exercitiorum,  vel  ea  pars  earum  quae  videbitur,  possunt  eis 
communicari;  et  id  agatur,  primo,  vt  magno  animo,  et-magnum  pro- 
gressum  in  rebus  spiritualibus  cupiente,  et  in  Dei  bonitate  confidente, 
hoc  negocium  sui  profectus  quisque  aggrediatur. 

22.  2."  Vt  proponat,  quod  in  ipso  fuerit,  strenue  cooperan  diuinac 
gratiae;  et  ad  eam  excipiendam  (cum  Domini  eiusdem  auxilio)  omnes 
neruos  sui  conatus  intcndere  statuat. 

23.  5."  Vt  ad  hoc  ipsum  voluntatem  suam  omnino,  et  omnes  affe- 
ctus  in  Dei  manus  resignare  studeat  et  liberali  animo  se  Domino  com- 
mittat,  eius  beneplacentem  et  i>erfectam  voluntatem  1  sincere  inten- 
dendo. 

24.  4."  Vt,  si  potest  commode,  tam  eleemosinis  in  pauperes  et  pie- 


•  Cf.  Rom.,  XII,  2. 


Directoría  antiqua 


803 


tatis  opera  impensis,  quam  orationibus  allorum  procuratis,  se  ad 
influxum  gratiae  Dei  disponat. 

25.  5.0  Ab  ómnibus  aliis  negociis  et  sollicitudinibus  se  ita  expediat 
(siue  ea  praescindendo,  siue  concludendo,  siue  aliis  committendo),  vt 
mentem  ab  eis  prorsus  reuocare,  et  ad  suae  salutis  et  profectus  nego- 
cium  totum  se  conuertere,  et  soli  Deo  et  sibi  vacare  possit. 

26.  6.°  Vt  melius  id  fieri  possit,  locus  idoneus  eligendus  est,  vbi 
nec  a  familiaribus,  nec  ab  aliis,  quibuscum  versan  solitus  erat,  videatur 
nec  interpelletur,  et  vbi  audiendi  sacrum,  et  vespertinum  officium,  si 
libeat  a,  et  deambulandi,  et  reliqua  in  exercitiis  agenda  libere  exe- 
quendi,  comoditatem  habeat;  quo  etiam  is  qui  exercitia  proponit  non 
incomode  venire,  et  is  victus,  quem  ipse  requiret,  sine  eius  sollicitu- 
dine,  ad  eum  deferri  queat.  Et  si  oportuerit,  rationes  addat,  quae  in 
annotatione  20. ma  attinguntur,  de  bonis  b  quae  ex  solitario  huiusmodi 
loco  eligendo  sequuntur,  siue  is  locus  domi  nostrae,  siue  alibi  assi- 
gnetur. 

27.  7.0  Aduertendum,  quando  facultas  suppetit,  hunc  vel  illum  ex 
nostris  designandi,  ad  exercitia  alicui  tradenda,  rationem  esse  haben- 
dam  ingenii,  eruditionis,  prudentiae,  et  etiam  affectus  eius  qui  exerce- 
tur,  vt,  quoad  eius  fieri  possit,  is  designetur  ad  eum  exercendum,  qui 
apud  eum  auctoritatem  habere,  et  gratus  fore,  et,  ómnibus  considera- 
os, magis  idoneus  instructor  esse  possit. 

28.  CAPUT  4."> 

DE  US  QUAE  IN  VNIUERSTJM  CURANDA  SUNT  El, 
QUI  ALICUI  IN  EXERCITIIS  SPIRITUALIBUS  EXACTE  TRADENDIS  INSTRUCTOR 

DATUR 

29.  Quaedam  in  vniuersum  ad  omnia  exercitia  tradenda,  praescribi 
possunt,  quaedam  ad  singulas  hebdómadas  sunt  magis  accomodata.  In 
vniuersum  id  curet  qui  exercitia  tradit,  vt  tam  ipse  quam  qui  exerce- 
tur,  sic  se  comparent,  vt  bene  cooperentur  diuinae  gratiae,  et,  quod  in 
ipsis  est,  instructor  ad  eam  inducendam,  instructus  ad  excipiendam 
illam,  sedulo  faciant.  Conferet  ad  hoc,  tum  vt  qui  tradit  exercitia  magno 
affectu  charitatis  salutem  et  spiritualem  profectum  eius  qui  exercetur 
desideret,  propter  Dei  honorem,  et  vt  ipsius  beneplacitum  in  illo  quam 
optime  impleatur;  tum  vt,  agnoscendo  quod  ad  supernaturalem  hunc 
effectum  gratiae  in  illum  inducendum,  virtutem  ipse  in  se  non  habeat, 
sed  tamen  a  Dei  bonitate  infinita  eam  impetrare  et  ei  cooperan  possii; 
oret  diligenter,  toto  tempore  quo  exercitia  tradit,  pro  eo  qui  se  exer- 
cet,  et  in  sacrificiis  suis  eius  sit  memor,  praecipue  cum  id  magis  esse 


j  w.  praeccd.  add.  in  marg. — b  A  vv.  de  bonis  tugué  assignetur  add.  in  marg. 


804 


Monumenta  Igxauaxa 


necessarium  viderit,  et  hinc  etiam  aliorum  mendicare  suffragia  con- 
ueniet. 

30.  2.°  Admoneat  etiam  eum  qui  se  exercet  opportunis  temporibus 
et  occasionibus,  vt  ad  bonorum  omnium  fontem  et  desiderii  et  fiduciae 
oculos  eleuet,  et  omnia  media  ad  eius  gratiam  obtinendam,  sic  adhi- 
beat,  vt  non  in  eis,  sed  in  Domini  bonitate  ac  largitate  spem  constituat, 
hoc  intelligendo,  quod  prouidentia  Dei  ab  ipso  exigit,  vt  diligenter  per 
adhibita  media  sibi  cooperetur,  anchoram  tamen  confidentiae  non  in 
mediis,  sed  in  ipso  bonorum  omnium  donatore  defigat.  Porro  media  illa, 
quae  in  memoriam  ei  qui  exercetur  suo  loco  et  tempore  redigi  debent, 
ea  sunt  de  quibus  2."  capite  diximus,  quod  hominem,  ad  Dei  gratiam 
vberem  accipiendam,  strenue  conatum  exerendo,  disponunt. 

31.  3.0  Si  prius  non  nouisset,  curet  eius  qui  exercetur  ingenium  et 
naturales  mores  et  proprietates,  vel  ab  aliis  discendo,  vel  ab  ipso,  cum 
dexteritate  interrogando,  perspectos  habere,  vt  ei  se  melius  accomo- 
dare  possit.  Grauibus  enim  et  eruditis,  breuiter  et  erudite;  simpliciori- 
bus  et  qui  in  rebus  spiritualibus  parum  sunt  versati,  explicatius;  vtrisque 
ordinate  ac  distincte  sunt  exercitia  proponenda.  Hoc  tamen  obserue- 
tur,  habita  ratione  ingeniorum  et  maioris  vel  minoris  eruditionis  ac 
exercitationis  eius  qui  exercetur,  vt  proposita  puncta  nimis  non  decla- 
rentur,  tum  vt  magis  gustent  quae  ipsi  inuenerint,  iuxta  annotatio- 
nem  2.a"1,  tum  vt  illustrationibus  ac  motionibus  desuper  missis  maior 
locus  relinquatur;  nec  contra  nimis  breuiter  et  ieiune,  sed  ad  eam  men- 
surara, vt  intelligantur  rectius,  ct  vía  meditationi  aperiatur. 

32.  4-°  Vt  memoriae  consulatur  eius  qui  se  exercet,  si  scribere  no- 
uit,  dictentur  ei  puncta  exercitiorum  ad  eum  modum,  qui  in  fine  huius 
instructionis  subiieitur  ;1  et  id  fiet  postquam  verbo  ea  paulo  explica- 
tius, vt  dictum  est,  declarata  sint;  quamuis  autem  melius  est  dictare,  vt 
is,  qui  exercetur,  in  scribendo  propria  manu  se  humiliet,  quam  scripta 
puncta  daré;  ex  causa  tamen  conueniet  aliquandu  magis  scripta  daré, 
vt  cum  vrget  temporis  angustia  vel  non  bene  scribit  qui  se  exercet,  vel 
non  bene  memoria  retinet  puncta  qui  ea  tradit.  Curet  nihilominus  etiam 
tune  vt  declaret  memoriter,  vt  magistri  auctoritatem  retineat;  ne  dum 
parum  versatus  in  huiusmodi  ministerio  habetur,  minus  ei  credatur.  Si 
non  relinqueret  puncta  scripta  propterea  quod  forte  legere  vel  scribere 
recte  nescit  qui  exercetur  (quod  raro  accidet),  repetat  quae  semel 
dixit,  et  repetere  faciat,  si  opus  est,  eum  qui  exercetur. 

33.  5«°  Admonendus  est  praeterea  iuxta  J.,*™  annotationem  qui 
exercetur,  vt  in  colloquiis  ct  aliis  orationibus  reuerentiam  maiorem  quam 
in  meditationibus  adhibeat,  quamuis  enim  vtrobique  agi  soleat  cum 

subiiciuntur  mí. 


1  In  hoc  autographo  desiderantur  haec  puncta  exercitiorum.  V.  supra,  pag.  795, 
annot.  I.  Fortasse  illa  sustulit  ipse  l'olancus,  mutato  consilio.  Vide  infra.  n.  70. 


Directoría  antigua 


Deo,  magis  proprie  in  orationibus  cum  Deo  loquimur,  corde  vel  ore. 
(juam  in  speculationibus,  adde  quod  meditatio  non  sempcr  est  de  Deo. 

34.  6.°  Non  ignoret  qui  exercetur  quod  inter  ea  quae  valent  pluri- 
múm  ad  promerendam  Dei  gratiam  (vt  primo  capite  dicitur),  humilitas 
est,  qua  suo  instructori  se  docendum  exhibet,  eique  credit  a;  vt  contra, 
sibi  plus  aequo  tribuere,  et  celare  b  res  suas  instructorem,  vel  eius  consi- 
lium  non  sequi,  exigui  profectus  et  errandi  causa  esse  posset.  Spiritualis 
prudentia  igitur  est  in  vnoquoque,  in  proprio  negocio  alium  quam  se  iu- 
dicem  quaerere;  sed  iis  praecipue  ducatus  alterius  est  necessarius,  qui 
in  rebus  spiritualibus  non  versati,  spiritualem  viam  ingrediuntur ;  vnde 
doctores  potius  hanc  nouam  viam  non  ingredi,  quam  sine  magistro  in- 
gredi,  suadent.  Aperiat  ergo  qui  exercetur  instructori  suo,  quomodo  in 
exercitiis  se  gesserit,  et  eorum  rationem  reddat;  tum,  si  quid  minus 
intelligit,  vt  discat;  tum  animi  conceptus  et  illustrationes,  vt  examinen- 
tur;  tum  consolationes  ac  desolationes,  vt  discernantur;  tum  poenitentias 
quas  facit,  et  tentationes.  quibus  pulsatur,  vt  consilio  iuuetur. 

35.  7"  Instructor  etiam  diligens  sit  in  eo  suis  horis  conuenientibus 
inuisendo,  in  ratione  confectorum  exercitiorum,  postquam  ab  eo  reces- 
sit,  exigenda;  in  modo  meditandi  et  additionibus  vtendi,  in  illustratio- 
nibus  intellectus  ac  motionibus  affectus  obseruandis;  vt,  si  bene  proce- 
dit,  probet  c,  si  minus  bene,  examinet,  quam  diligenter  et  exercitia  et 
additiones  peragat.  Si,  propter  debilem  vel  parum  exercitatum  in  rebus 
spiritualibus  intellectum,  non  inuenit  ille  quid  meditetur,  vt  viam 
aperiat,  aliquos  conceptus  attingendo,  quos  is  prosequatur.  Si  contra, 
intellectui  plus  aequo,  affectui  exercitando  minus  vacat,  vt  quasi  aequis 
gressibus  in  vtroque  incedendum  admoneat,  si  in  alterutram  partem 
quid  erraret,  vt  dirigat.  Si  quid  dubitat  et  interrogat,  vt  ei  satisfaciat, 
interrogationes  d  etiam  praeueniendo,  si  cum  ingeniosis  vel  eruditis 
praesertim  agat,  aliquorum  ex  iis,  quae  dicit,  rationem  reddat,  et  tune 
máxime  cum  aliqua,  quae  noua  videri  possunt,  proponit.  Si  tepide  in 
exercitiis  vel  additionibus  se  gerit,  vt  animet;  si  contra,  feruenter  nimis, 
vt  moderetur.  Si  desolatus  est,  vt  consoletur;  si  e  consolationibus 
abundat,  vt  eas  diiudicet.  Si  tentationibus  vel  variis  spiritibus  agitatum 
inuenit,  inquirat  quae  ad  discernendos  spiritus  .faciunt,  et  ad  praxim 
deducat,  cum  his,  primae;  cum  illis,  secundae  hebdomadae  regulis, 
iuxta  8.am  annotationem  ac  decimam  f. 

36.  8.  Peculiari  cura  quintam  additionem,  de  reflexione  super  ipsa 
exercitia  et  examinatione  facienda,  commendet  et  ad  praxim  deduci 
curet. 

37.  9.  Si  animaduertit  longum  videri  tempus  vnius  horae  in  singu- 


a  A  vv.  eiqúe  credit  usque  spiritualis  add.  in  marg. — b  caelare  ms. — c  Pro  deleto  lau- 
det. — <•  Ab  hoc  v.  usque  proponit  add.  in  marg. — e  Ab  hoc  v.  usque  decimam  add. 
in  marg. — 1  Locus  subobscure  scriptns;  debuií  dicere,  octavam,  nonam  ac  decimam. 


So6 


MONUMENTA  IGNATIAXA 


lis  exercitiis  ob  insolitum  meditandi  studium  vel  tentationem,  hortetur 
vt  perseueret  etiam  vltra  horam,  se  ipsum  superando,  et  hoc  praecipue 
cum  desolationem  experitur,  iuxta  annotationem  12. am  et  13.a™ 

38.  10.  In  iis,  quae  ad  cibum  et  potum  pertinent,  non  detur  iis  qui 
se  exercent  nisi  quod  ipsi  petent,  nisi  obseruaret  instructor  in  alteru- 
tram  partem  modum  excedi;  tune  enim  quod  discretio  et  charitas 
postulant  suggeret. 

39.  11.  Exercenti  se  non  tantum  in  vna  hebdómada,  sed  etiam  vno 
die,  vel  etiam  vnius  horae  exercitio,  non  expedit  ea  dicere,  quae  alia 
hebdómada,  vel  die,  vel  exercitio,  sunt  tractanda,  ne  animus,  ad  fu- 
tura a  se  conuertens,  minus  fructus  ex  praesentibus  capiat. 

40.  12.  Ouando  quis  deuotione  feruet,  admoneatur  ne  vota  tune 
vlla  emittat  (et  praecipue  si  naturae  praecipitis  vel  minus  stabilis  esse, 
obseruatum  est),  quamuis  enim  bona  ea  et  sancta  sint,  considérate  ta- 
men  sunt  agenda,  vt  gratius  Deo  offerantur  et  firmius  obseruentur. 

41.  13.  Quamuis  in  quattuor  hebdómadas  exercitia  sint  distributa, 
non  numero  dierum  singulae  censendae  sunt,  sed  tune  quaelibet  erit 
absoluenda,  cum  id,  quod  intenditur,  fuerit  qui  se  exercet  consecutus: 
vt,  verbi  gratia,  prima  hebdómada  finietur,  cum  sufficientem  peccato- 
rum  cognitionem  et  contritionem  nactus  esse,  et  ad  generalem  confes- 
sionem  adducendus,  videbitur;  2.a,  cum  quis  in  meditationibus  vitae 
Christi  profectum  non  poenitendum,  vel  in  electionibus  (si  de  eis 
agitur)  Dei  voluntatem  assecutus  censebitur;  3.a,  cum  in  meditatione 
passionis  Domini  sufficienter  se  exercuisse,  et  modum  bene  concepisse, 
quem  postea  in  ea  meditanda  obseruet,  videbitur;  4.a,  cum  in  his,  quae 
ad  resurrectionis  mysteria,  et  amorem  Dei  inflamandum,  et  modos 
urandi  pertinent,  profecisse  satis  iudicabitur.  Et  iuxta  finis  mensuram 
(aliis  etiam  circumstantiis  consideratis)  plura  vel  pauciora  in  singulis 
hebdomadis  exercitia  dari,  et  plures  vel  pauciores  dies  in  singulis  earum 
consumí  oportebit. 

42.  14.  Quamuis  verbo  declarentur  fusius  puncta  exercitiorum,  et 
rationes  rerum  quarumdam  propositarum  reddantur,  vt  dictum  est,  in 
scriptis,  tamen  sola  ea  sunt  relinquenda,  quae  memoriae  seruiant  ad 
praxim  eius  qui  exercetur,  vt  in  fine  huius  instructionis  videbitur,  non 
alia  quae  in  libro  Exercitiorum  continentur,  et  ad  praxim  potius  in- 
structoris  faciunt;  et  b  quidem  in  vernácula  vel  in  latina  lingua;  et  de- 
claran et  scripta  relinqui  oportet,  prout  ei  qui  exercetur  magis  con- 
uenit,  et  instructori  comodum  erit. 

43.  15.  Regulae  de  temperanda  victus  ratione,  quamuis  in  3.a  he- 
bdómada proponantur,  adhiberi  possunt,  cum  opportunum  instructori 
videbitur  ad  eius  qui  se  exercet  necessitatem  vel  vtilitatem.  Idem  in- 
tellige  de  regulis,  quae  de  scrupulis  discernendis,  in  fine  habentur. 


»    a<!  ad  futura  tus. — b  /'.x  hoc  7:  usque  erit  add.  in  marg. 


DIRECTORIA  AMKiU A 


Quae  ad  distributionem  bonorum  pertinent,  in  fine  2.  "'  hebdomadac, 
quac  ad  bene  sentiendum  cum  orthodoxa  Ecclesia,  in  fine  exerci- 
tiorum  proponenda  videntur.  Et  de  üs  quattuor  hoc  in  genere  dici 
potest,  quod  non  ómnibus  proponi  debent,  sed  iis  qui  eis  indigere,  et 
quihus  ea  dari  opere  precium  fore  existimabitür. 

44.  CAPUT  5."' 

De  iis  quae  circa  primae  hehoomadae  exercitia 
obseruaxda  videntur 

45.  1.  Ante  omnia  consideratio  vltimi  finis  proponitur,  quod  ideo 
fundamentum  vocatur,  quia  totius  edificii  moralis  basis  est;  et,  punctis 
declaratis  breuiter,  admoneatur  qui  se  exercet  vt  reflectat  ad  se  consi- 
derationem,  quomodo  scilicet  hactenus  se  habuerit  ad  finem  et  media, 
et  quomodo  se  habere  velit  in  posterum. 

46.  2.  In  secundo  congressu  examen  particulare  proponatur;  et 
significetur  quod  fere  vnum  vel  alterum  esse  soleat  in  quouis  nomine 
peccatum  vel  vicium  praecipuum,  et  ex  quo  alia  oriantur  multa.  Et 
licet  multa  essent  vicia  huiusmodi,  expedit  tamen  singulare  certamen 
cum  vno  vel  altero  tantum  instituere,  ita  vt  peculiari  diligentia  contra 
id  a  armemur,  et  eo  superato,  vel  valde  eneruato,  contra  aliud  conatum 
hunc  peculiarem  conuertamus.  Suggerendum  est  autem,  vt  examen 
hoc  particulare  faciat  qui  exercetur,  contra  illum  defectum,  qui  magis 
eum  premit,  deinde  contra  alium  atque  alium.  Interina  contra  reliqua 
omnia  peccata  et  vicia,  in  vniuersum,  animi  voluntatem  confirmando. 

47.  3.  An  expediat  additiones  4  examinis  dictare,  an  tantum  verbo 
dicere,  instructoris  discretioni  relinquitur;  sed  si  viris  grauibus  dicten- 
tur,  addatur  vtilitatis  ratio,  quae  in  eo  est,  partim  quod  homo,  dum 
saepe  reflectitur  supra  aliquem  actum  vel  omissionem,  a  qua  vult  libe- 
ran, per  renouationem  propositi,  et  voluntatis  confirmationem  contra 
talem  defectum,  facilius  malam  consuetudinem  vincit;  partim  quod,  di- 
ligentiam  hanc  exactam  adhibendo,  et  quod  in  se  est  faciendo,  pro- 
meretur  a  Deo  gratiam,  per  quam  liberetur  a  tali  defectu.  Nam  de 
communi  lege,  iuxta  hominis  conatum,  gratia  ei  a  Deo  confertur. 

48.  4.0  Quae  de  examine  generali  dicuntur  per  cogitationes,  verba 
et  opera,  si  agatur  cum  eruditis,  satis  erit  attingere;  rudioribus  magis 
ea  erunt  explicanda,  non  tamen  scripto  relinquenda  sunt,  nisi  ipsi 
peterent  vel  indigere  viderentur.  Vtrisque  autem  significandum,  quod 
aliae  species  peccatorum  sint  in  verbis,  sed  eae  attinguntur,  quae  fre- 
quenter  accidunt;  alias  autem  ab  auctoribus,  qui  de  huiusmodi  ex  pro- 
fesso  scribunt,  peti  posse. 


a    eum  ms. 


8o8 


Mokumenta  Ignaha na 


49.  5.''  Examen  quotidianum,  quinqué  puncta  continens,  proutiacet 
dictetur;  ad  quod  exercendum  iuuant  quae  dicta  sunt  de  peccatis,  per 
cogitationem,  locutionem  et  opus  perpetratis. 

50.  G.  Vtilitates,  quae  ex  confessione  generali  totius  vitae  conse- 
quuntur,  verbo  explicandae  sunt,  quando,  post  sequentia  exercitia 
tradita,  opportune  de  confessione  generali  instituenda  mentio  fiet. 

51.  7.  Circa  exercitia  primae  hebdumadae  illud  est  aduertendum: 
imprimís,  quod  sigillatim  sunt  proponenda  (praeter  tertium  et  quartum, 
(|uae  simul  proponi  possunt),  vt  singula  bene  retineantur,  et  ad  praxim 
seorsum  reducanturj  2.",  quod  quae  post  quintum  exercitium,  de  horis 
ea  faciendi.  dicuntur,  seilicet,  media  nocte,  in  aurora  etc.,  non  eo  tem- 
pore  quo  proponuntur,  sed  postquam  omnia  erunt  proposita,  obseruari 
debent  a. 

3.0  Cum  proponitur  2.'"  colloquium  tertii  et  quarti  exercitii  ad  X.in, 
vt  mediatorem,  vt  impetret  a  Paire  quae  ibi  habentur,  minus  eruditis 
explican  debet,  quod  licet  personae  Christi,  secundum  diuinam  natu- 
ram,  in  qua  aequalis  est  Patri,  conueniat  concederé,  non  impetrare, 
tamen  secundum  humanam,  in  qua  minor  est  Patre,  potest  impetrare 
a  Patre  et  a  seipso  secundum  diuinam  naturam ,  et  a  Spiritu  Sancto. 
Et  sic  ostendit  oratio  ad  animam  Christi,  quae  ibi  j)onitur,  id  est,  ad 
Christum  secundum  naturam  assumptam.  Et  tamen  non  est  necessa- 
rium,  vt  ea  oratio,  scilicet  «Anima  Christi»,  proponatur,  si  alia  e¡  qui  se 
exercet,  magis  conuenire  videtur  '. 

52.  N.  Modus  dandi  additiones  hic  esse  poterit:  vt.  cum  primum 
exercitium  proponitur,  additio  prinTa,  et  4.a,  post  illud  b  proponantur. 
Cum  2.m  exercitium,  additio  2.a.  5.a  et  6.a;  cum  3.'",  ;.a,  8.a  etg.-'  additio; 
cum  5.'",  additio  10.a  declaretur.  Si  tamen  comodum  esset  aliter  addi- 
tiones partid,  non  exeluditur  commoditas,  dummodo  cum  5."  exer- 
citio,  si  quae  reliquae  sunt.  absoluantur,  vt  a  sequenti  0  media  nocte, 
cum  suis  additionibus,  omnia  quinqué  exercitia  inchoari  possint. 

53.  o."  Tempus.  c|iio  proponuntur  exercitia,  in  genere  loquendo, 
sit  quam  breue  esse  comode  poterit,  supposito  a  quod  singillatim  pro* 
poni  debent.  ita  vt  prius  vnum  fiat  quam  sequens  proponatur,  vt  dictum 
est;  et  si  domi  nostrae  esset  qui  exercetur,  veJ  tana  vicinus,  vt  sine 
incomodo  Crebro  eum  |>osset  instructor  inuisere,  posset  vespere  pro- 
poni  primum.  vt  fiat  primo  quoque  tempore;  2.'"  mane,  vt  fiat  ante 
prandium;  3. 1,1  a  prandio,  vt  fiat  sub  vespertini  olficii  tempus;  5.™  e  post 

;>  debet  tus.— 1>  illum  ms. — c  A  v.  sequenti  usque  possint  sunt  in  marg.;  additamentum 
tamen  videtur  esse  a  vo.  vt  ;i  sequenti;  w.  vt  a  sunt  in  corpore  sed  in  extremo  versú.— 

Ah  hoc  v.  usque  dictum  est  udd.  iu  marg.—c  Sic,  rede  ex  sententia  Po/auri;  dixü  eiiim 
snfiro.  >/.  .,-/,  tertium  et  quartum  exercitium  simul  propoui  posse;  addit  paulo  post,  ut 
quinqué  exercitia.  die  sequenti,  fiaut  horis  assignatis;  proiude  oportebat  ut  quintum  quoque 
jam  pridic  propoueretur. 


Cf.,  supra.  p.  222.  annot.  1. 


DmiXTOUIA  ANTIQUA 


vesperas,  vt  fiat  ante  caenam;  et  tune  esset  admonendus,  vt  incipiat  die 
sequenti,  media  nocte,  primum;  in  aurora  2.'";  ante  prandium  3."1;  sul) 
horam  vesperarum  4.'";  ante  caenam  $.m  Et  satis  erit  in  reliquis  diebus 
hebdomadae  semel  eum  qui  se  exercet  inuisere,  et  quomodo  se  ges- 
serit  examinare.  Et  quia  semper  aliquid  noui  expedit  adferri,  vel  de  4 
illis  noíandis,  quae  post  additiones  ponuntur,  dicet  aliquid  quod  ad 
rem  faeiat,  vel  de  discernendis  spiritibus  aliqua  ad  primam  hanc  hebdo- 
madam  accomodata,  vel  de  scrupulis,  vel  aliis  de  rebus,  prout,  habita 
ratione  personae,  quae  se  exercet,  conuenire  iudicabit.  Non  tamen  in 
scriptis  relinquat  aliud  quam  exercitia  et  additiones.  Si  in  loco  remo- 
tiori  esset  qui  exercetur,  satis  erit  initio  bis  eum  inuisere,  hoc  modo:  vt 
sub  vesperam  [proponiif]  a  primum  exercitium  pro  die  sequenti  facien- 
dum  sub  auroram;  2.m  mane,  vt  faciat  ante  prandium;  3."1  a  prandio, 
quod  cum  iterum  fit  4™  dicitur;  die  sequenti,  ante  vel  post  pran- 
dium, proponet  5."';  et  admonebit,  vt,  incipiendo  a  media  nocte,  faciat 
die  sequenti  quinqué  exercitia  praedicta. 

54.  10.  Ouando  eum  inuiset,  postquam  vno  die  exercitia  peregerit, 
obseruet  an  expediat,  vt  die  sequenti  eadem  repetat  (quod  fere  ac- 
cidet);  et  nullum  oportebit  addere  nouum,  si  in  iis  inuenit  quod  quaeri- 
tur,  scilicet  contritionem  peccatorum,  et  libenter  eadem  retractaturus 
videtur;  quin  potius  quae  dicuntur  in  prima  annotatione  post  additio- 
nem  io.am  explicet,  scilicet  vtilitatem  vel  fructum  triplicem  exterioris 
poenitentiae.  Et  si  petit  ipse  vel  cilicium  vel  flagellum,  ei  daré  expe- 
diet;  et  si  non  peteret,  ne  tune  quidem  cum  fructus  penitentiae  dicun- 
tur, nec  in  cibo  et  lecto  aut  alia  in  re,  exteriorem  vllam  corporis  casti- 
gationem  subiré  intelligitur;  interrogari  posset,  an  vellet  aliquid  tale; 
sunt  enim  qui  vellent  quidem,  sed  petere  erubescunt.  Aliquis  etiam  ex 
primis  Patribus  flagellum,  quasi  excidisset,  relinquebat  in  cubículo,  vt 
ad  vtendum  eo  inuitaretur  sponte  sua  qui  se  exercebat.  Quatenus 
autem  sit  progrediendum  in  huiusmodi,  prudentiae  instructoris  (qui 
personae  se  exercentis  circumstantias  considerabit)  relinquitur,  an  sci- 
licet debeat  animare  ad  castigationem  corporis,  aut  etiam  moderari,  si 
excedi  mensuram  videret. 

55.  11.  Cum  sequentibus  diebus  redibit,  si  animaduertet  quod  fa- 
stidium  quodammodo  ex  eisdem  totiens  iteratis  exercitiis  generatur,  et 
tamen  adhuc  in  iis,  quae  ad  contritionem  faciunt  peccatorum,  exercen- 
dus  poenitens  videbitur,  mortis  et  iudicii  meditationem,  et  alia  etiam  ad 
eundem  finem  pertinentia,  loco  alicuius  ex  primis  quinqué,  proponere 
posset  b,  prout  expediré  in  Domino  videbitur. 

56.  12.  Siue  in  primis  quinqué  exercitiis,  versetur,  siue  alia  adiun- 
gantur,  cum  iam  id  satis  consecutus  videbitur,  quod  vt  finis  in  hac 


;i  Constructin  videtur  postulare,  ut  hoc  aut  símil e  verbutn  suppleatur. — b  7  w.  praece- 
deutia  add.  in  marg. 


8io 


MONU  MENTA  IGNATIAXA 


hebdómada  proponitur,  scilicet  cognitionem  et  contritionem  peccato- 
rum,  et  ad  id  serio  conatus,  et  cooperatus  diuinae  gratiae,  tam  per 
exercitia  quam  per  additiones  iudicabitur,  dici  ei  poterit  vt  se  ad  con- 
fessionem  generalera  disponat,  non  omitiendo  interim  exercitia  consueta 
vel  partem  eorum,  et  reliquum  tempus  recogitandis  peccatis,  et  si  ipsi 
videbitur  etiam  scribendis,  impendendo;  quam  confessionem  afii  faceré 
quam  suo  instructori,  vt  plurimum,  conuenire  censetur.  Sed  si  eius  de- 
uotio,  vel  sacerdotum  penuria,  vel  aliae  causae,  quae  momentum  ha- 
berent,  id  exigerent,  eidem  instructori  posset  confiten. 

57.  13.  Admoneatur,  licet  secum  tulerit  libellos  aliquos,  qui  se 
exercet  in  hac  prima  hebdómada,  non  expediré  vt  eos  legat,  sed  vniat 
cogitationes  et  affectus  suos  ad  purgandam  conscientiam  per  ea  quae 
proponuntur  ad  contritionem  excitandam ;  et  si  loci  comoditas  et 
solitudo  inuitaret,  nec  aliorum  colloquia  timerentur,  potius  expediret 
vt  missae  sacrificio  audiendo,  vel  dicendo,  et  aliis  diuinis  officiis  (si  ad 
ea  afficitur)  interesset,  vt  20.ma  annotatio  insinuat. 

58.  14.  Ouamuis  non  dictentur  14  regulae  de  motibus  animae  dis- 
cernendis,  quae  ad  primam  hebdomadam  pertinent,  nec  etiam  omnes 
explicentur  verbo,  adhibeat  nichilominus  instructor  explicationem  ali- 
quarum,  quibus  indigere  viderit  eos  qui  se  exercent,  vt  animentur  vel 
instruantur,  vel  consolationem  accipiant,  prout  motus  animorum,  qui 
in  ipsis  cernuntur,  occasionem  dederint,  vel  ipsi  qui  exercentur  re- 
quirent,  vel  vtilitas  spiritualis  eorum  a  id  exiget. 

59.  15.  Temporum  distributio,  vt  scilicet  media  nocte,  in  aurora  etc., 
fiant  quinqué  exercitia,  variari,  et  tempus  vnius  horac  in  singulis  augeri, 
et  aliquando  in  aliquo  minui,  in  hac  hebdómada  et  sequentibus  potest, 
prout  vnicuique  subseruit  corporis  et  animi  dispositio;  sed  in  prima 
hac  hebdómada  numerus  quinqué  exercitiorum  non  facile  minuendus 
est,  vt  nec  horae  in  singulis  spacium. 

60.  b. 

61.  CAPUT  6.'" 

De  QLTBUSDAM  CIRCA  2.ac  HEDDOMADAE  exercitia  consioeraxdis 

62.  Peracta  confessione  generali,  cum  vlterius  progrediendum  est, 
vt  respiret  qui  exercetur  c,  meditado  de  regno  Christi  ei  proponetur, 
quae  bis  fict,  mane  scilicet  et  vesperi;  et  pr<?  illo  die  alia  non  propo- 
nantur;  deinde  sub  vesperam  d  exercitium  incarnationis  c  proponetur, 

a  ejus  ms. — b  /////,■  numero  nihil  respondel  in  te.xtu.  ad  sinistram  scriptum  alia  manu 
ilcsidcratur.  — c  Loco  w.  vt  respiret,  qui  exercetur,  prius  eral:  postquam  respirauerit 
qui  exercetur  per  médium  diem  vel  vnum  (prout  indigere  videbitur). — <>  g  praece- 
ikntia  add.  in  marg.  pro  deletis  in  textu  et  id  antequam.  — e  Post  v.  incarnationis  est  na- 
tiuttatís,  obliti. 


Directoría  antiqua 


8 1 1 


postridie  a  faciendum  in  aurora;  eodem  sequenti  dic,  mane,  propona- 
tur  exercicium  natiuitatis,  vt  fiat  ante  prandium  et  sub  vesperam.  Vel 
postquam  exercitium  de  regno  Christi  semel  fecerit,  exercitium  incar- 
nationis  proponetur  et  fiet;  et  post  illud  iterabitur  meditado  regni,  an- 
tequam  exercitium  natiuitatis  proponatur.  Deinde  simul  proponi  pos- 
sunt  3.'"  exercitium  et  5.'",  vt  b  fiat  3.m  sub  vespertinum  officium  et  5.'" 
ante  caenam,  omisso  eo  die  4.0,  quod  est  repetido  tertii;  et  admoneatur 
vt  sequenti  die  (qui,  quamuis  tertius  sit  post  confessionem  generalem, 
primus  dicitur,  quia  quinqué  exercitia  tum  primum  fieri  de  X.1  medita- 
tionibus  incipiunt),  media  nocte  primum  de  incarnatione,  in  au[ro]ra 
2.m  de  natiuitate,  3.™  ante  prandium,  4.1"  sub  vesperarum  tempus, 
5.m  ante  caenam,  fiant  c.  Demum  sic  distribuatur  in  proponendo  tem- 
pus, vt  siue  simul  3."1  et  5.m  proponatur,  siue  5.'"  seorsum,  cum  aliqua 
ex  additionibus,  quae  mutantur  hac  hebdómada,  incipiat  is  dies,  qui 
primus  dicitur,  et  fiat  media  nocte  prima  meditatio  de  incarnatione, 
et  aliae  consequentibus  horis,  vt  dictum  iam  est 

63.  2°  Si  viderit  defatigatum  esse  eum  qui  se  exercet,  vel  minus 
gustare  quam  vellet  proposita  exercitia,  licet  valeat  corpore,  non  inco- 
mode aliqua  ei  relaxado  fiet  horarum,  quae  meditationi  tribuuntur,  et 
tune  non  surgendu  media  nocte,  primum  faciat  exercitium  in  aurora, 
2.m  ante  prandium,  3.1"  et  5.'"  aliis  horis,  4.0  omisso,  quod  est  semper  d 
repetitio  tertii  in  ómnibus  hebdomadis. 

64.  3.0  Admoneatur  quod,  absolutis  meditationibus,  potest  in  hac 
et  sequentibus  hebdomadis  aliquid  legere,  quod  pietatem  nutriat,  po- 
tius  quam  intellectum  exerceat,  vt  sunt  aliqua  ex  Euangelio,  ex  Ber- 


a  Ab  hoc  v.  usque  sub  vesperam  add.  in  marg. — 1>  Ab  hoc  v.  usque  incipiunt  add.  in 
marg. — c  post  fiant  deleta  sunt  sequentia:  Si  accideret  vt  semel  tantum  meditatio  [pro 
oblitterato  exercitium]  regni  facta  esset,  cum  exercitium  incarnationis  [pro  deleto  nati- 
uitatis] proponitur;  vel  omitti  potest  repetitio,  vel  post  meditationes  incarnationis  [in- 
ceperat  scribere  nat.]  repetetur  antequam  meditatio  natiuitatis  proponatur,  et. — d  Est 
semper  est  ms. 


1  Dúplex  ratio  proponitur  expendendi  primos  dúos  dies  hebdomadis  secundae,  sive 
numeretur  ipse  dies,  quo  facta  est  confessio  generalis,  sive  non  (cf.  supra,  n.  62). 

Prima  ratio:  i.°  die,  a)  Meditatio  de  regno  Christi  bis  facienda;  b)  Meditatio  de  in- 
carnatione proponenda,  non  facienda  nisi  die  2.0;  2°  die  a)  In  aurora  fit  meditatio  de 
incarnatione;  b)  Meditatio  de  nativitate  proponitur  mane  et  fit  ante  prandium  et  sub 
vesperum. 

Altera  ratio:  i.°  die,  a)  Meditatio  de  regno  Christi  semel;  b)  Exercitium  incarnatio- 
nis proponitur  et  fit;  c)  Iteratio  meditationis  de  regno  Christi;  d)  Meditatio  de  nativitate 
proponetur,  ut  die  sequenti  fiat;  2°  die,  a)  Meditatio  de  nativitate  in  aurora;  b)  Propo- 
nitur simul  3.um  et  5.um  exercitium;  cj  ¿."m  fit  sub  vespertinum  officium;  d)  5. "ni  ante 
coenam. 

Deinde  ille  dies,  qui  in  libello  Exercitiorum  dicitur  primus,  habetur  a  Polanco  dies 
tertius.  Cf.  etiam  infra,  n.  71. 


812 


MONU MENTA   IGNATIAN A 


nardo,  vel  Joane  Gersone  De  imitatíone  Christi  '.  Sed  si  liber  contine- 
ret  tractatum  de  Christi  mysteriis,  non  expediret  legere  eorum  tracta- 
tionem,  quae  meditaturus  est  postea,  secus  de  iis,  quae  iam  esset  medi- 
tatus;  non  enim  noceret  legere  quae  Euangelium,  vel  pii  libri  et  spiri- 
tuales,  de  talibus  tractare  solent. 

65.  4."  Exereitium  5.™,  quod  est  applicatio  sensuum,  vel  potest 
accipi  de  ■sensibus  imaginariis  (et  sic  conuenit  in  meditatione  minus 
exercitatis,  quibus  haec  exercitia  potissirrmm  proponuntur),  vel  de  sen- 
sibus superioris  rationis  aut  mentalibus,  et  sic  proficientibus  et  versatis 
in  vita  contemplatiua  magis  quadrant.  Si  primo  modo,  nulla  difficultas 
est  in  visu  imaginario  personarum  cum  suis  circumstantiis,  et  in  auditu 
verborum,  quae  loquuntur,  vel  decenter  loqui  posse  imaginamur.  In 
tactu  parum  est  etiam  difficultatis,  cum  imaginamur  nos  osculari  vesti- 
gia,  vbi  fuerunt  pedes  Christi  vel  vestes.  Sed  si  aliquid  amplius  oscu- 
lari imaginamur,  sit  cum  reuerentia  coniuncta  imaginado,  vt  esset 
osculando  pedes  Christi,  veri  et  summi  pontificis  nostri  (cuius  vicarius 
Petrus  et  eius  successores,  quibus  vt  Christi  locum  tenentibus  pedes 
osculamur),  vel  manus  vt  nostri  summi  et  veri  patris,  regis  ac  Domini, 
sicut  patribus,  regibus  et  dominis  manus  hic  osculari  filii  et  subditi  so- 
lent. In  olfactu  et  gustu,  super  imaginationem,  ad  rationem  est  ascen- 
dendum,  considerando  fragrantiam  quasi  absentium,  et  gustum  quasi 
presentium  donorum  Dei  in  anima  sancta,  et  sua  suauitate  reficientium 
nos.  Et  imaginatio  odorum  et  saporum,  quae  olfactui  et  gustui  corporis 
obiiciuntur,  deducit  ad  hos  sensus  internos  rationis  in  huiusmodi  me- 
ditationibus  exercendos. 

66.  5.  Si  de  sensibus  mentalibus  et  ad  rationem  superiorem  perti- 
nentibus  interpretamur,  iuxta  B.  Bnnauenturae  doctrinam,  4  ca  2.  IH- 
nerarii  mentís  in  Deum,  explicari  possunt  hi  sensus  de  anima,  in  qua 
Dei  imago  per  gratiam  Dei,  fide,  spe  et  chántate,  reformata  est.  Dum 
enim  per  fidem  credit  in  Christum,  per  euro  tanquam  per  Yerbum  in- 
creatum,  quod  est  splendor  Patris  et  candor  lucis  aeternae  3,  recuperat 
et  exercet  spiritualem  visum  ad  considerandum  ipsius  lucis  splendores, 
et  sic  Christus  est  ei  ventas  *.  Dum  per  fidem  credit  in  Christum,  vt 
Verbum  incarnatum,  quae  ad  salutem  et  perfectionem  nostram  perti- 
nent  docentem,  recuperat  per  eum  et  exercet  auditum,  ad  eius  sermo- 
nes suscipiendos,  et  sic  Christus  ei  est  via  ''.  Dum  autem  spe  suspirat 


1  Notum  est  i  lio  tcmpore  Joanncm  Geisonem,  universitatis  parisiensis  olim  canccl- 
lariüm,  a  multis  habítDüi  esse  auctorem  libelli  De  ímitaüone  Christi.  per  Thomam  a  Keni- 
pis  compositi. 

2  Paragrapho  tertía.  In  sequentibus  non  pauca  instar  commentaiii  addidit  Polancu» 
vcrhis  S.  Bonavcniurac 

3  Sap.,  VII,  25-26. 
*    Jo..  XW,  6." 

■  Ibid. 


OlK  Kl'TOK  I A  ANTigUA 


ai3 


ad  X."'  suscipiendum  vt  Verbum  inspiratum,  per  sua  dona  in  tio- 
bis  habitantem  1  et  ad  potiora  charismata  2  et  demum  ad  plenam  sui 
fruitionem  inuitantem,  per  desiderii  et  spei  affectum,  recuperat  homo 
spiritualeni  olfactum,  quem  exercet  currcns  in  odorem  vnguentorum  3 
Christi,  qui  ei  hoc  modo  est  vita  4.  Dum  charitate  coniungitur  X.°  vt 
Verbo  incarnato,  tanquam  suscipiens  ab  ipso  delectationem  etiam  in 
hac  peregrinatione,  gustans  quam  suauis  est  Dominus  '",  recuperat  ct 
exercet  gustum  spiritualem.  Dum  eumdem  complectitur  et  in  eum  trans- 
it  per  purum  amorem  in  eum  transformajitem,  qui  ab  eo  diuelli  non 
permittit,  nec  aliud  quam  ipsum  cogitare  nec  amare  sinit,  nisi  propter 
ipsum  et  in  ipso,  recuperat  et  exercet  spiritualem  tactum. 

Quatenus  autem  haec  attingi  vel  explicari  o])orteat,  prudentia  in- 
structoris  dictabit. 

67.  6.  Cum  datur  primum  exercicium,  scilicet  incarnationis,  decla- 
ratis  praeludiis,  admoneatur  quod  simili  modo  in  exercitiis  huius  et  se- 
quentium  hebdomadarum,  tam  oratio  praeparatoria  quam  tria  praelu- 
dia  fiunt,  materia  mutata.  Cum  autem  2. 111  exercitium,  scilicet  natiuita- 
tis,  datur,  punctis  tribus  et  colloquio  proposito,  admonendus  erit  qui 
exercetur  eamdem  formam,  scilicet  considerationis  personarum,  verbo- 
rum  et  factorum,  cum  colloquio  (quamuis  materia  mutetur)  tenendam 
esse.  Idem  cum  3.111,  4."1  et  5.'"  exercicium  proponetur;  scilicet,  quod 
in  sequentibus  misteriis  eamdem  meditandi  et  orandi  formulam,  mutata 
materia,  tenere  debeat.  Et  ita  in  sequentibus  misteriis  satis  erit  mate- 
riam  ipsam,  de  qua  meditandum  est,  proponere,  et  numere  vt  formam 
primi  diei  teneant. 

68.  7.  Additiones,  quae  in  hac  hebdómada  immutandae  sunt,  scili- 
cet, 2.a,  3,5  G,  6.a,  7.a  et  10.a,  diuidi  possunt;  et  dum  primi  diei  exerci- 
tia  proponentur,  omnes  declarentur;  vel,  si  quid  superest,  2.a  die  id  ex- 
pediatur,  et  dictari  possunt,  vt  et  ipsa  exercitia. 

69.  8.  Post  primum  diem  huius  hebdomadae  satis  erit  si  semel  inui- 
satur  quotidie  sub  vesperam  qui  se  exercet,  quamdiu  de  misteriis 
Christi  tantum  agitur;  si  enim  de  electionibus,  bis  in  die  expediet,  si 
vacat,  eum  inuisere.  Et  simul  proponi  possunt  dúo  misteria,  de  quibus 
meditan  debet  toto  die  sequenti,  licet  non  debeat  meditan  posterius 
exercitium  antequam  prius  fuerit  meditatus.  Si  tamen  esset  domi  110- 
strae  qui  exercetur,  posset  sub  vesperam  dari  exercitium  primum,  quod 
tacturus  est  noctu,  mane  2.'",  quod  fiat  2°  loco;  et  cum  4  tantum  horae 


1  Eph.,  III,  17. 

2  I  Cor.,  XII,  31. 

3  Cant.,  I,  3. 

»  Jo.,  XIV,  6. 

>  Ps.  XXXIII,  9. 

e  Sic;  at  3.a  additio  in  nulla  hebdomade  mutatur. 


8i4 


MOXUMEXTA  IGNATIAXA 


sunt  tribuendae  meditationi,  facilius  hoc  fieret.  Sed  nihil  oberit  si  dúo 
simul  proponantur,  cum  non  vacat  instructori  bis  venire  eodem  die. 

70.  9.  Cum  proponitur  3."  diei  exercitium ,  quo  modo  scilicet  puer 
Jesús  subditus  esset  parentibus  tota  eius  vita  priuata,  id  est  vsque 
ad  30.m  annum,  potest  consideran,  excepto  eo  misterio  quod  sequitur, 
scilicet  de  iis  quae  in  templo  cum  sapientibus,  et  deinde  cum  matre, 
acta  narrantur,  cum  esset  12  annorum,  quod  peculiarem  habet  consi- 
derationem.  Et  cum  quis  tradere  volet  misteria  Christi  meditanda,  prae- 
ter  ea  quae  prima  die  traduntur,  querat  versus  finem  exercitiorum,  vbi 
misteria  X.¡  suis  punctis  distincta  traduntur.  Et  a  non  videtur  expedi- 
ré, vt  illorum  summarium  conficiatur;  liber  enim  Exercitiorum  in  ma- 
nibus  esse  debet  eorum,  qui  instructores  sunt;  et  quidem  valde  fami- 
liariter  eis  esse  notum  et  tritum  illum  optandum  .est.  Et  iis,  qui  magis 
versati  sunt  in  meditationibus,  satis  erit  dictare  puncta  prout  ibi  ha- 
bentur,  admonendo  (vt  paulo  ante  dictum  est)  vt  eandem  formam  quam 
prima  die  teneant.  Cum  minus  versatis  ad  particulada  magis  descen- 
detur  in  accomodandis  praeludiis  ad  materiam,  et  distinguendis  punctis 
tribus:  primo  scilicet,  visus  imaginarii  personarum  cum  suis  circumstan- 
tiis;  2.0,  auditus  verborum;  3.0,  considerationis  facti  cum  colloquio.  Et 
sic  forma  tertii  et  quinti  explicetur,  doñee  ipsi  per  se  possint  ad  pra- 
xim  deducere  meditationem  mysterii  quod  simpliciter  proponitur. 

71.  10.  Quod  in  enumeratione  dierum  huius  hebdomadae  ad  duo- 
decimum  vsque  peruenitur  (praeter  vnum  vel  potius  dúos  praecedentes 
eum,  qui  primus  dies  nominatur),  non  est  mirandum,  quia  exercitia 
electionis  bonam  partem  huius  temporis  sibi  vindicabunt;  ideo  post 
tertiae  diei  meditationem  et  quarti  (in  quo  non  de  misterio  aliquo  par- 
ticulari,  sed  de  duobus  vexillis  et  tribus  classibus  agitur)  vna  tantum 
proponitur  meditatio  singulis  diebus.  Si  tamen  non  ageretur  de  status 
vitae  vel  alia  graui  electione,  possent  duorum  dierum  meditationes  in 
vno  die  dari,  et  breuior  fieret  hebdómada  2.a,  praeterquam  quod  dicitur 
in  annotatione  prima  post  12  dierum  enumeratas  meditationes,  iuxta 
temporis  facultatem  et  vtilitatem  personae  se  exercentis  posse  alias 
meditationes  proponi,  vt  de  misterio  visitationis,  de  pastoribus,  de 
circumeisione  etc.,  et  substrahi  ex  iis  quae  ibi  enumerantur:  adde 
etiam  quod  possent  vno  die  plura  consideranda  proponi,  vt  de  pastori- 
bus simul  cum  exercitio  natiuitatis,  et  sic  de  aliis,  si  in  vno  non  inue- 
niret  qui  meditatur  materiam  expendendi  vtiliter  horam  vnam. 

72.  11.  Si  ad  meditandum  misteria  Christi,  aliqui  parum  oculati 
inueniuntur,  et  maiori  manuductione  indigere  videntur,  admoneri 
possent  vt  3.0  puncto,  scilicet  facti,  pensato,  oculos  conuerterent  ad 
modum  et  causam  finalem  eius  facti.  Hoc  enim,  iuxta  piorum  ac  san- 
ctorum  doctrinam  et  experimentum,  ad  vtilem  meditationem  viam 


a   Ab  hoc  v.  usque  optandum  est  add.  ¡k  marg.  Cf.  supra,  n.  32. 


Directoría  antiqua  815 

magis  aperiet.  Si  bene  procedit  qui  exercetur,  non  opus  erit,  vt  hoc  ei 
STJggeratur,  sed  sibi  et  Deo  relinquatur. 

73.  CAPUT  7.'" 

De  qvibusdam  circa  electiones  aduertexdis, 
antequam  ix  particulari  ixchoextur 

74.  I.  Ouod  dicitur,  inchoandam  esse  electionum  discusionem  a 
contení] ilatione  tertiae  diei  1  vsque  ad  contemj)lationem  quintae  diei 
inclusiue,  non  tam  dies,  quam  meditationes,  quae  in  talibus  diebus  pro- 
jioni  dicuntur,  debent  attendi.  Nam  si  dies  2.íie  hebdomadae  consideres, 
antequam  ad  eum  venias,  qui  primus  dicitur  (quia  tune  omnia  quinqué 
exercitia  simul  vnu  in  die  ñeri  incipiunt),  dúo  dies  vel  tres  sunt  expen- 
dendi,  dum  exercitium  de  regno  Christi  et  de  incarnatione  ac  natiuitate, 
cum  repetitionibus  et  sensuum  applicatione  proponuntur.  Sic  ergo  intel- 
lige,  quod  cum  proponitur  exercitium  de  puero  Jesu,  qui  cum  esset  12 
annorum  substitit  in  templo,  vel  de  eodem  Domino  a  Nazareth  ad 
baptismum  veniente  (quae  meditado  5.a  die  proponitur,  licet  immediate 
sequatur  praedictam  meditationem  •',  quia  4.0  die  interponitur  exerci- 
tium de  duobus  vexillis  et  tribus  classibus);  tune,  inquam,  ¿nchoétur 
tractatio  electionum,  propter  rationem,  quae  adducitur  in  praeludio 
circa  considerationem  statuum,  videlicet,  quod  sicut  dedit  Christus 
exemplum  status  vitae  communis  dum  erat  subditus  parentibus,  ita 
formam  exhibuit  secundi  status,  qui  consiliorum  euangelicorum  perfe- 
ctionem  sectatur,  dum,  relictis  parentibus,  in  templum  se  contulit;  et 
ita  inde  ordiri  considerationem  status,  in  quo  debeamus  Deo  seruire, 
opportune  poterimus.  Non  est  autem  intelligendum  quasi  a  Nazareth 
eo  se  contulerit,  insciis  parentibus,  Jesús;  imo  cum  eis  ascendit;  sed 
cum  illi  ex  domo,  vbi  Hierosolimis  diuertebant,  redirent  Nazareth,  hic, 
eis  relictis,  in  templum  se  contulit  puer  12  annorum. 

75.  2.0  Hoc  praeludium  non  dictandum  est,  sed  verbo  explicandum, 
cum  constat  quod  qui  exercetur  agere  de  vitae  suae  statu  cupit.  Ouod 
si  de  eo  non  constaret,  posset  nichilominus  qui  exercitia  proponit,  hoc 
ei  suggerere,  vel  b  hoc  in  loco,  vel  post  quartae  diei  exercitium  de 
vexillis  (quod  etiam  eis,  qui  non  constituerunt  agere  de  electionibus, 
Viile  erit),  si  is  videreturad  statum  perfectiorem  idoneus,  et  statum  non 
habet  immutabilem;  aut  si  non  de  statu,  sed  alia  de  re  magni  momenti 

a  meditationes  ms.;  cum  prius  diceret  inter  meditationes,  deieto  inter  scripsit  praedi- 
ctam, oblitus  emendare  sequentem  vocem. — b  Ab  hoc  v.  tuque  facienda  add.  in  marg.  et  in 
ana  pagina. 


1  Cf.  Judicium  Deputatorum,  n.  [13],  infra,  Directoría  Recenliora,  YIII,  ex  quo  loco 
emendandus  etiam  hic  textus  polancianus. 


cSi6 


Mo  N  U  ME  N  I  A  IGNATI A  N  A 


ad  commune  vel  priuatum  ipsius  bonum,  secundum  instructoris  iudi- 
cium,  seria  deliberado  esset  facienda.  Et  si  paratus  erit,  procedat  vt 
cum  iis,  qui  initio  hoc  se  velle  significassent.  Si  non  libet,  vel  non 
expedit  agere  de  statu  vitae,  nec  de  aliis  electionibus  magni  momenti, 
et  tamen  cum  eo  vlterius  progrediendum  censetur,  ad  baptismi  medi- 
tationem  procedendum  est. 

76.  3-  Quamdiu  de  electionibus  agitur,  non  sunt  relinquendae 
omnino  meditationes  vitae  Christi,  vt  superius  1  attigimus,  sed  miscen 
dae  sunt  cum  exercitiis  ad  electionem  pertinentibus;  et  tamen  quarto 
die  nullum  particulare  mysterium  Christi  proponatur;  sed  si  4  fiur.t 
exercitia  in  toto  die,  illud  de  vexillis  fiat,  scilicet  sub  auroram,  ante 
prandium,  et  sub  vespertinum  offtcium;  et  ante  caenam  fiat  illud  de 
ribus  hominum  classibus.  Si  quinqué  fiunt,  fiat  exercitium  de  vexillis 
media  nocte  et  in  aurora,  cum  duabus  repetitionibus  ante  prandium  et 
sub  vesperarum  tempus,  iuxta  annotationem,  quae  sequitur  exercitium 
vexillorum.  Quod  autem  annotatur  post  exercitium  trium  classium,  vt 
qui  sentit  affectum  aduersantem  paupertati  reali,  petat  a  Deo,  vt  se  ad 
paupertatem  inclinet  !,  dicendum  est,  non  dictandum.  Et  ratio  huius 
rei  est  illa,  propter  quam,  vt  ait  philosophus  virga  ad  contrariam 
partem  flectitur,  vt  recta  relinquatur.  Et  monendus  est  qui  exercetur, 
quod  maiora  signa  voluntatis  Dei  cxquirenda  essent  vt  in  via  communi, 
quam  praeceptorum  vocamus,  subsistat  (cum  Christus  difficile  esse 
dicat  possidentes  pecunias  in  vitam  ingredi)  \  quam  vt  viam  consilio- 
rum  eligat,  quam  idem  Christus,  aeterna  sapientia,  consulit,  licet  non 
praecipiat  :>,  quia  securior,  haud  dubie,  et  perfectior  est:  vnde  propen- 
sior  esse  debet  (quod  in  ipso  est)  ad  consiliorum  viam,  quam  praece- 
ptorum, capesscndam,  si  Deo  magis  illa  quam  haec  placeret  ".  Quia 
tamen  non  omnes  capiunt  hoc  verbum  7,  nec  omnes  ad  statum  consi- 
liorum Dominus  vocat,  diligentcr  exquircnda  est  voluntas  Domini  eo 
modo,  qui  inlcrius  traditur. 

77.  4.  Quinta  die,  postquam  proposita  ibi  contemplatio  de  transitu 
Christi  a  N'azareth  et  de  baptismo,  fuerit  media  nocte  vel  in  aurora 
facta,  proponantur  tres  modi  humilitatis,  vt  toto  eo  die  eos  verset  animo 
qui  exercetur.  Et  bis  vel  ter  horam  integram  eis  considerandis  et 
sequentibus  colloquiis  tribuat;  sed  extra  praescriptum  hoc  tempus, 


1  n.  71. 

2  Imo.  eligat;  vide  locum  Kxercitioruni.  supra.  pay. 

1  DoVi  f  ¿?  i^iyoi^á^i-  -o'j  áixafTivstv  eí  ;  xi  ¡jeiov  í"íoij.ev,  ¡fcep  o:.  tí  oiEffTf aujiiva 
Ttóv  5'j).tov  óp joüvte:  Tto'.oüd'.v.  Aristóteles,  /Mira  Xicomachea,  II,  9.  (cd.  acad.  beroünen- 
sis  a.  1831.  1 109,  1).  í-7). 

*  Matth.,  XIX,  Marc.  X.  24-2;:  Luc.,  XVIH,  24-2?. 

•  Matth..  XIX.  12-21;  Marc.  X.  21;  Li  c..  XVMI  22. 

'■   Cf.  supra.  Directoría  ígaatiana,  I.  supra.  p.  77o,  et  Di.  c.  XX11I,  n.  -).  ¡nt'ra.  Direc- 
toría Recentiora,  IX. 
;    Mmth..  XIX.  1 1. 


Directoría  antiqua 


817 


loco  lectionis,  de  re  eadem  considerare  expedit.  Quod  autem  annotatur 
|)ost  quinti  diei  meditationem,  vt  scilicet  examen  a  prandio  et  caena 
tiat  de  defectíbus,  qui  in  meditationibus  accidissent,  tam  de  medita- 
tione  mysteriorum  Christi,  quam  de  aliis  ad  electiones  spectantibus  in- 
tcllige. 

78.  5.0  Sub  vesperam  quinti  diei,  postquam  rationem  exiget  instru- 
ctor illorum,  quae  acta  sunt  eo  die,  obseruet  an  qui  exercetur  disposi- 
tus  sit  (quod  ad  affectum  attinet)  ad  aggrediendas  electiones;  dispositio 
autem  ea  esse  debebit,  vt  voluntas  resignata  sit  in  manibus  Domini  ad 
viam  praeceptorum  vel  consiliorum  sectandam,  quasi  in  quodam  aequi- 
librio;  vel  potius  (quod  in  ipso  est)  ad  partem  consiliorum  inclinet,  si 
lalem  intelligetur  esse  Dei  voluntatem.  Quod  si  cernitur  voluntas  ad 
praecepta  potius  penderé,  et  a  via  consiliorum  abhorrere,  non  est  bene 
dispositus,  nec  sperandum  esset,  quod  bonam  faceret  electionem;  ille 
enim  affectus  auersus  a  via  perfectiori  et  ad  imperfectiorem  conuersus, 
intellectum  traheret  ad  excogitandas  rationes  tali  affectui  consonas  '. 
Cum  talibus  ergo  non  oportet  progredi  ad  témpora  tria  electionum,  sed 
posset  dari  eis  6.ae  diei  exercitium,  vt  die  sequenti  id  meditarentur;  et 
praeludium  etiam  declaretur  ad  electionem  faciendam,  cum  declara- 
tione  introductionis  ad  eligendarum  rerum  notitiam  (quae  non  sunt 
dictanda,  sed  verbo  explicanda);  et  admoneantur  vt,  repetendo  exer- 
citium de  tribus  classibus  hominum  et  de  tribus  modis  humilitatis,  cu- 
rent  se  ad  resignationem  impetrandam  a  Deo  disponere,  petendo,  vt 
supra  est  dictum,  vt  si  magis  vel  aeque  Deo  gratum  sit,  ad  consilia  eli- 
genda,  potius  quam  ad  praecepta,  ipsius  affectum  inclinet. 

79.  6.  Die  eodem  sexto  post  prandium,  inuisens  eum  qui  exerce- 
tur, videat  an  ad  resignationem  peruenerit,  vel  ad  eam  accedat  magis, 
an  potius  recedat;  et  si  recedere  vel  non  proficere  obseruat,  non  per- 
gat  ad  electionum  tria  témpora,  sed  vel  relinquatur  tota  electionum 
tractatio,  et  aliqua  alia  exercitia  proponantur,  prout  expediré  in  re 
praesenti  iudicatum  erit,  vel,  si  non  operae  precium  videbitur  in  exer- 
citiis  procederé,  cum  dexteritate,  aliqua  occasione  quaesita,  tune  vel 
post  aliquod  breue  tempus,  dimittatur.  Si  accedet  ad  resignationem,  et 
tamen  nondum  eam  assecutus  erit,  alia  exercitia,  vel  ad  hanc  hebdo- 
madam  vel  ad  tertiam  *  pertinentia,  proponi  poterunt,  exhortando  vt 
illam  resignationem  perfectam  a  Domino  impetrare  studeat:  et  quo- 
cumque  tempore  ad  eam  perueniet,  et  ad  tria  témpora  electionum  fa- 
ciendarum  accedendum  erit,  curandum  est  peculiari  modo,  vt  segrege- 
tur  ab  eis  ómnibus,  qui  eius  sinceram  electionem  impediré  possent;  nec 


1    Di.,  c.  XXIII,  n.  3. 

-  Quae  hic  de  meditationibus  tertiae  hebdomadis  dicuntur,  in  neutrum  ex  Directo- 
riis  Aquavivae  (1591  et  1599)  recepta  sunt,  atque  a  Directorio  primo  Mi.  excludun- 
tur,  n.  63. 

McjXOM.  Ir.XAT. — Sehie<  II.  ^2 


8i8 


MONU  MENTA  IGNATIAXA 


quicquam  vidcat  vel  audiat,  quoad  eius  fieri  possit,  quod  a  superiori 
parte  non  proueniat,  a  Patre  luminum  descendens  '. 

80.  CAPUT  8. 111 

De  quibu.sdam  circa  electionum  faciendarvm  ratioxem 
ix  particulari  coxsideraxdis 

81.  i.°  Si  cunstituet  instructor  ad  electiones  procedendum  esse, 
septimi  diei  exercitium  proponet,  et  etiam  (si  non  esset  rcditurus  mane) 
simul  octaui  a.  vt  faciat  primum  primo  loco,  2. 111  2.°,  cum  vna  vel  dua- 
bus  repetitionibus;  et  explicabit  ínterin)  quae  de  primo  et  2°  tempore 
electionum  dicuntur,  omissis  quae  de  tertio  consequuntur;  et  declarando 
primum  obiter,  ad  2."1  transibit,  vt  exquiratur  scilicet  Dei  voluntas 
circa  rem  de  qua  deliberare  debet,  per  experientiam  consolationum  et 
desolationum.  Et  bene  declaret  quid  sit  consolatio,  descendendo  ad 
])articularia,  scilicet  quod  est  interius  gaudium  spirituale,  pax  animi, 
spes  in  Deo  fixa  et  de  rebus  sublimibus,  fides  in  eodem  et  ad  altiora  se 
conuertens,  amoris  sancti,  scilicet,  rerum  aeternarum  sensus,  ex  eodem 
lachrimae,  mentís  in  Deum  eleuatio,  quae  omnia  dona  sunt  Sancti  Spi- 
ritus.  Quid  etiam  desolatio,  scilicet  tristitia,  perturbatio  mentis,  spes  in 
rebus  vel  personis  terrenis,  fides  in  eisdem,  amor  rerum  inferiorum  et 
vilium,  ariditas  et  depressio  mentis  ad  res  terrenas,  quae  opposita  sunt 
prioribus,  vtpote  a  spiritu  malo  prouenientia  '\  Haec  autem  omnia  verbo 
dicenda,  non  dictanda  sunt. 

82.  2."  Si  de  statu  vitae  agitar,  proponat  imprimís  an  conuenial 
ipsi  qui  exercetur  viam  consiliorum  amplecti  (quod  enim  simpliciter 
est  melius  non  vnicuique  melius  est),  de  qua  via  Christus  ait:  Si  vis 
perfectus  esse,  vade,  vende  quae  habes  et  da  pauperibus,  et  veni,  se- 
querc  me  3;  an  viam  praeceptorum,  scilicet  communem,  de  qua  idem 
ait:  Si  vis  ad  vitara  ingredi,  serua  mandata 4.  Et  admoneat,  vt  sine 
ratiociniis,  dum  facit  meditationem  et  colloquia,  coram  Deo  constitu- 
tus,  proponat  ante  oculos  mentis  suae  viam  consiliorum,  et  obseruet 
an  sentiat  in  anima  sua  motus  aliquos  consolationis,  an  desolationis, 
erga  illain;  idem  obseruet,  dum  proponit  sibi  viam  praeceptorum.  Nec 
necesse  est  ad  hoc  particulare  exercitium;  sed  dum  versatur  in  medi- 
tationibus  et  oratione  consueta,  vt  diximus,  coram  Deo  hoc  proponat, 
cum  omnímoda  resignatione  voluntatis  suae,  Dei  voluntatem  in  se  sen- 


;i    octauae  tus. 


1  Jac,  1,  17.  Cf.  Di.,  c.  XXIII,  n.  5,  ct  Di.  /gnatiana,  I,  supra,  p.  770. 

1  Di.  Tgtiatiana.  ibid.,  et  Di.,  c.  XXV11,  nn.  ^-4. 

■  Matth.,  XIX,  21;  cf.  Makc,  X,  21;  Luc,  XYlll,  22. 

*  Matt.,  XIX.  17. 


I  )lRECTORIA  ANTIGUA 


819 


tire  cupiens  '.  Et  extra  consuetorum  exercitiorum  tempus,  hoc  ipsum 
mente  pertractans,  simili  modo  obseruet  motus  praedictos,  non  vacans 
discursibus  propriis,  sed  se  disponens  vt  optime  poterit  ad  excipien- 
dam  inspirationem  Sancti  Spiritus.  Cum  autem  venerit  instructor;  exi- 
gat  ab  eo  rationem  huiusmodi  motionum;  et  si  boni  vel  mali  spiritus 
signa  deprehendet,  vtatur  regulis  de  discernendis  spiritibus,  sed  iis 
praecipue,  quae  2.ae  hebdomadae  conueniunt,  et  declaret  ei,  quan- 
tum satis  esse  iudicabit  ad  ipsum  dirigendum,  vel,  si  opus  sit,  erigen- 
dum;  et  si  bene  procederé  hac  via  videtur,  alia  meditatione  proposita, 
hortetur  vt  eandem  viam  teneat  circa  electionem  propositam,  vt  expe- 
riatur  an  perseuerent  eaedem  motiones,  an  contrariae  aliae  succedant; 
et  postea,  rediens,  si  videat  easdem  perseuerare  et  a  bono  spiritu  pro- 
fectae  illae  videntur,  habet  vnde  probet  electionem.  Si  contrariae  oc- 
currerent,  per  regulas  praedictas  discernere  nitatur,  quae  sit  voluntas 
Dei  in  re  proposita,  an  scilicet  sequendi  consiliorum,  vel  praeceptorum 
viam.  Si  bene  procederé  videtur  etiam  tune  electio  in  primo  puncto, 
proponatur  2.m,  scilicet  an  in  relligione,  an  extra  illam,  consilia  XJ 
sequi  conueniat  ipsi?  Posset  enim  quis  in  paupertate  et  castitate,  sine 
obedientia,  consilia  aliqua  seruare  in  ministerio  hospitalium  et  aliis  piis 
operibus.  3.0  Si  relligionem  eligit,  an  contemplatiuam  vel  mixtam  2  et 
quam  ex  eis  s. 

83.  3.0  Si  praedicto  modo  secundi  temporis  non  conficitur  electio, 
quia  qui  exercetur  nullam  notatu  dignam  motionem  in  se  sentit,  vel 
certe  in  vtramque  partem  sentit,  adhibendi  sunt  modi  tertii  temporis, 
vbi  tranquilla  mente  et  vltimo  fine  sibi  proposito,  exquiritur  quod  mé- 
dium sit  eligenti  conuenientius  secundum  voluntatem  Dei,  vt  ad  finem 
illum  perueniatur.  Et  vt  supra  imprimís  proponatur  an  conueniat  eli- 
genti via  a  consiliorum,  an  potius  praeceptorum.  2.0  loco,  an  in  relli- 
gione an  extra  illam.  3.0  si  in  relligione,  an  in  contemplatiuae  vitae  in- 
stituto, an  mixtae,  et  in  qua.  Et  declaretur  prior  et  posterior  modus 
huius  tertii  temporis,  vt  in  singulis  punctis,  postquam  priori  modo 
quidquam  constituet,  per  posteriorem  idem  alia  hora  expendat,  et  si 
idem  resultat  ex  vtroque,  satis  bonum  signum  est  bonae  electionis  H- 
Hoc  tempore  3.0,  cum  quis  in  discursu  ad  electionem  faciendam  oceu- 
patur,  satis  superque  erit,  si  vnam  meditationem  ex  his  quae  in  2.a 
hebdómada  proponuntur,  cum  vna  repetitione  faciat;  nam  reliquo  tem- 
pore in  sua  electione  discutienda  versabitur.  Et  moneatur,  vt  scripto 


a    viam  ms. 


1  Di.,  c.  XXX,  nn.  5-7. 

2  Significatur  ordo  religiosus,  in  quo  contemplatio  et  actio  inter  se  conjunguntur  et 
quasi  miscentur;  ut  ordines  Praedicatorum,  Fratrum  Minorum,  Societatis  Jesu. 

3  Di.,  c.  XXV. 

*    Ibid.,  c.  XXXI,  n.  1. 


820 


MONUMENTA  IGNATIANA 


ea,  quibus  in  vtramque  partem  mouetur,  complectatur,  vt  cum  instru- 
ctore  conferat,  et  ab  eo  melius  dirigi  possit  l. 

84.  4.  Cum  ratio  redditur  instructori  discursus  facti,  et  videtur  so- 
lide et  recte  procedí,  probet.  Si  tam  in  2°  tempore,  quam  in  3.0  videt 
quod  ex  aliquo  falso  principio  vel  ex  affectu  aut  spiritu  non  bono,  qui 
se  immiscet,  procedat  discursus,  aut  voluntas  moueatur,  admoneat  eum 
et  dirigat,  ne  ex  malis  vel  falsis  principiis  malam  vel  falsam  conclusio- 
nem  inferat,  quam  sequatur  mala  electio.  Caueat  autem  instructor  ne 
ipse  pro  animi  sui  affectu,  eligentem  ad  vnam  potius  quam  ad  aliam 
partem  inclinet.  Sed  hoc  officium  suum  esse  intelligat,  creaturam  dis- 
ponere  vt  a  suo  Creatore  vel  per  inspirationem  et  motionem  affectus, 
vel  per  discursum  intellectus  praedictum,  doceatur,  et  ei  relinquatur 
totum  negocium  vocandi  eligentem  ad  hunc  vel  illum  statum,  in  quo 
solus  ipse  potest  eum  conseruare  et  perficere 

85.  5.0  Est  animaduertendum  quod,  licet  excellentior  sit  modus 
electionis  secundi  temporis  quam  tertii,  si  constat  a  Deo  esse  motiones, 
illustrationes  vel  consolationes,  quae  in  animam  eligentis  immittuntur, 
quia  tune  immediatius  suam  ipse  voluntatem  per  hos  gratiae  suae  ef- 
fectus,  quam  per  discursus  tertii  temporis,  ostendit;  nihilominus,  si  non 
cognoscitur  spiritus  ille  mouens  per  modum  superiorem  a  Deo  esse,  et 
dubium  est  apud  eligentem,  vel  apud  instructorem,  vel  vtrumque,  an 
illae  illustrationes  ac  consolationes  spirituales  sint  a  bono  spiritu,  an  a 
malo,  se  in  angelum  lucis  transfigurante  3,  saltem  ex  parte,  licet  peracta 
sit  electio  in  secundo  tempore,  potest  per  dúos  illos  modos  tertii  tem- 
poris eadem  examinan.  Nam  illi  et  naturales  vires  exercent,  et  homi. 
nem  simul  ad  supernaturalem  motionem  Dei  et  illustrationem  dispo- 
nunt;  vnde  de  electione  sic  facta  optimam  rationem  eligens  Deo  reddere 
potest,  cum  fecerit  quod  in  se  est  ad  Dei  voluntatem  cognoscendam. 
cum  2.0  modo  non  potuerit  certus  esse  quod  eam  inuenisset.  Nam  si 
de  ea  constaret  in  2°,  superflua  esset  tertii  temporis  inquisitio;  a  me- 
liore  enim  lumine  quam  sit  ratio  humana,  directus  esset  et  illustratus 
intellectus,  et  motus  affectus  eius  4.  Quod  si  in  tertio  tempore  idem  eli- 
gendum  videretur  quod  in  2.0,  sufficiens  omnino  ex  vtroque  lumine,  su- 
pernaturali  et  naturali,  certitudo  haberetur. 

86.  6.°  Obseruet  instructor,  dum  exigit  ab  eligente  rationem  suae 
electionis,  siue  in  2.0,  siue  in  3."  tempore  ea  fiat,  an  bene  eius  affectus 
sit  dispositus,  ita  scilicet  vt,  vel  ad  perfectiorem  viam  sit  propensus, 
vel  certe  tamquam  in  aequilibrio  quodam  modo  sit  constitutus,  et  pa- 
ratus  ad  eam,  quae  melius  ducet  ad  finem  vltimum,  et  quae  Deo  sit  fu- 


'  Ibid.,  c.  XXXI,  n.  3. 

-  Ibid.,  c.  XXIV;  üi.  fgnatiana,  III,  supra,  p.  788. 

a  II  Cor.,  XI,  14. 

*  Di.,  c.  XXVII,  n.  1 


Directoría  antiqua 


821 


tura  gratior,  eligendam;  quod  si  intelligeret,  ad  imperfectiora  affectum 
propensum,  licet  ante  quam  inchoaret  electionum  tractationem,  bonam 
dispositionem  ostendisset,  non  est  in  electionibus  progrediendum,  do- 
ñee affectus  ad  rectitudinem  redigatur,  alioqui  de  bona  electione  fa- 
cienda  nihil  probabiliter  sibi  polliceri  posset,  licet  multae  rationes  et 
motiones  ad  eam  mouerent:  affectus  enim  ad  imperfectiora  inclinans  ne 
a  [non]  a  bono  spiritu  inclinetur  mérito  timeri  potest;  et  tamen,  si  in- 
clinatur,  periculum  esset  manifestum,  ne  potius  rationem  ad  se  trahe- 
ret  quam  ab  ea  traheretur.  Secus  est  si  ad  perfectiora  propendeat,  quia 
non  est  huiusmodi  spiritus  a  carne  et  sanguine;  nec  probabile  est  quod 
a  malo  sit  spiritu  talis  propensio;  et  si  a  Deo  est,  non  impediet  cogni- 
tionem  voluntatis  Dei.  Si  tamen  contra  rationem  videretur  electio  quae 
fieret  ab  homine  propenso  ad  perfectiora,  examinetur  per  priorem  et 
posteriorem  modum  tertii  temporis,  et  non  solum  per  regulas  discer- 
nendorum  spirituum,  ad  maiorem  eligentis  et  instructoris  satisfa- 
ctionem. 

87.  7.0  Ouicquid  eliget  2.0  vel  3.0  tempore,  moneatur  ne  votum 
vllum  emittat,  praesertim  si  feruens  et  naturae  praecipitis  vel  parum 
stabilis  videatur,  quamdiu  in  exercitiis  erit;  si  tamen  eligens,  maturo 
consilio,  et  re  cum  magna  claritate  iam  electa  (praesertim  si  aetas  et 
ingenium  hominis  de  leuitate  non  sint  suspecta),  vellet  suam  electio- 
nem  voto  firmare,  vt  se  contra  oppugnationes  demonis,  mundi  et  car- 
nis  firmaret,  non  potest  instructor  nec  debet  id  prohibere,  sicut  nec  ad 
id  vlla  ratione  impeliere  '. 

88.  8.  Si  accideret  vt  2°  tempore  aliquid  eligeretur;  et  quia  dubi- 
tatur  an  sit  illa  motio  a  Deo,  proponuntur  ei  tertii  temporis  dúo  illi 
modi,  et  contrarium  tune  eligitur;  diligenter  examinetur  per  regulas 
discernendi  spiritus,  et  rectam  rationem  ac  doctrinam  sanam,  quod  2.0 
tempore  et  quod  3.0  elegit,  et  pondus  rerum  mouentium  vtroque  modo 
pensetur.  Quod  si  constaret  clare  quod  ratio  astipulatur  electioni  tertii 
temporis,  securius  est  eam  sequi,  propter  dubitationem,  quam  habet 
instructor  de  motione  secundi  temporis,  an  esset  a  Deo  necne;  contra 
si  rationes  essent  débiles,  quae  3.0  tempore  mouerunt,  et  motiones  se- 
cundi temporis  elucescit  magis  quod  fuerint  a  bono  spiritu,  et  recta  ra- 
tio eis  non  repugnat;  tune  enim  electio  secundi  temporis  est  praefe- 
renda.  Licet  enim  prius  non  clare  constiterit  per  eam  de  volúntate  Dei, 
rebus  magis  agitatis  et  discussis,  accedente  rationis  testimonio,  potest 
constare  2. 

89.  9.0  Notet  instructor,  quod  ne  tertio  quidem  hoc  tempore  potest 

a  Hoc  adverbiam  oblitt.  post  ne  in  ms.,  videtur  hoc  loco  restituendum.  Vide  Di.  primum 
Mironis,  n.  52. 


1  Ibid.,  c.  XXXT,  n.  6. 

2  Ibid.,  c.  XXVin,  n.  9. 


822 


MO  NU  MENTA  ICXATIANA 


agi  de  electione,  etiamsi  in  2.0  non  clare  constiterit  de  Dei  volúntate,  si 
adhuc  anima  eius,  qui  exercetur,  variis  motionibus  agitari  cernitur. 
Tranquillitate  enim  et  pace  opus  est,  vt  vires  suas  anima  exerceat 
priori  et  posteriori  modo  tertii  temporis;  et  in  aliis  exercitiis  vel  2.ae  vel 
tertiae  hebdomadae  detineri  potest  qui  se  exercet,  doñee  animi  pax  re- 
deat,  sine  qua  in  electione  rei  grauis  [non]  a  est  procedendum,  quia 
probabiliter  non  constaret  recta  illam  esse  factam. 

90.  10.  Puncta  modi  prioris  electionis,  et  etiam  posterioris,  in  hoc 
tertio  tempore  dictanda  sunt;  et  aduertendum,  cum  post  conclusam 
electionem,  ad  orationem  se  confert  1  (iuxta  vltimum  punctum),  an 
sentiat  mentem  suam  confirman  a  Domino  in  electione  facta;  et  si  mo- 
tiones  aliquas  vel  illustrationes  desuper  immissas,  in  oratione  senserit, 
examinentur  iuxta  regulas  discretionis  spirituum.  Et  si  boni  spiritus 
signa  deprehenduntur  et  confirmatur  electio  per  discursum  facta,  satis 
plenum  argumentum  diuinae  voluntatis  inuentae  habed  debet.  Si  mo- 
tiones,  affectus  vel  illustrationes  intellectus  tune  acciderent,  quae  infir- 
marent  electionem  per  discursum  factam,  et  examinatae  praedicto  modo 
a  malo  spiritu  viderentur  vel  dubio,  non  est  mutanda  electio;  demonis 
enim  opera  posset  huiusmodi  tentatio  prouenire.  Si  autem  boni  spiritus 
ct  superioris  motio  vel  illustratio  clare  ostenderetur  in  parte  opposita 
factae  electioni,  signum  est  discursum  non  fuisse  bonum,  et  electionem 
denuo  faciendam  esse.  Quod  si  in  oratione,  quae  vltimo  loco  fit,  nihil 
notabile  accidit  in  vtramuis  partem,  nec  in  affectu  nec  in  intellectu,  et 
voluntas  eligentis  rationibus  mota,  ad  electionem  alterius  partís  rei  pro- 
positae  perseuerat,  non  est  mutanda  electio,  sed  iudicandum  est  quod 
Deus,  per  discursum  rationis,  suam  voluntatem  voluit  inueniri.  Et  si 
posteriori  modo  huius  temporis  probetur  electio,  priori  modo  conclusa, 
tanto  certius  tenendum  est  inuentam  esse  Dei  voluntatem. 

91.  11.  Dicitur  in  puncto  primo  posterioris  modi,  quod  conuenit 
persentiscere  in  se,  quidquid  affectionis  ad  rem  electam  eligens  habet, 
ex  Dei  solius  amore  proficisci;  vbi  notandum  est  quod  dicit  conuenit; 
perfecte  enim  fit  electio  in  hoc  genere  cum  solius  Dei  amor  mouet. 
Sed  si  non  solus  Dei  amor,  et  tamen  is  praecipue  mouet,  et  praeter 
illum  aliquid  aliud  ad  eamdcm  electionem  inclinat,  quod  non  contra- 
rium  diuino  amori,  et  in  se  honestum  est,  vt,  puta,  consolatio  propria 
spiritualis,  et  ratio  valetudinis,  vel  quid  huiusmodi,  non  propterea 
improbanda  est  electio;  quamuis  alia,  quae  ad  illam  mouerent  praeter 
Deum,  non  praecipue  mouere,  et  ea  ipsa  ad  Dei  amorem  referri  de- 
berent. 

92.  12.  Cum  non  agitur  de  electione  status  vel  officii  assumendi  vel 


a  Hoz  v.  oblitt.  in  ms.;  ¡ion  tamen  est  dubium  fliin  restititendum  slt. 


'   Ibid.,  c.  XXXII. 


Directoría  antiqua 


relinquendi,  ct  tamen  iudicat  instructor  eum,  qui  se  exeroet,  de  emen- 
datione  vel  reformatione  vitae  et  rerum  suarum  agere  deberé  (quia  vel 
ei  impendendum  videtur,  vt  benemérito,  hoc  piuni  officium,  vel  eius 
profectus  ad  alios  imiandos  momentum  habiturus  creditur)  non  omissis 
aliis  exercitiis  2.a0  vel  tertiae  hebdomadae,  proponi  ei  possunt  dclibe- 
randa  quae  post  modum  posteriorem  electionis,  de  familia,  expensis, 
etc.,  dicuntur.  Praeter  exercitia  disponcntia  ad  elcctiones  (vt  illud  estde 
duobus  vexillis,  et  tribus  hominum  classibus  et  tribus  gradibus  humili- 
tatis,  et  praeludium  ad  electionem  faciendam,  quae  licet  non  necessario, 
vtilitcr  tune  praemitterentur),  ¡irior  et  posterior  modus  electionum 
tertii  temporis  potius  quam  secundi,  exercendus  et  ei  dictandus  est.  Et 
post  vnum  punctum  discussum,  ad  aliud  a  transeat,  in  eadem  hora  vel 
diuersis,  ])rout  res  maioris  vel  minoris  momenti  et  difficultatis  erunt  '. 
Et  nihil  dictare  oportet  de  iis,  quae  ad  vitae  emendationem  in  quouis 
statu  dicuntur,  sed  verbo  explicare  satis  erit. 

93.  CAPUT  9.m 

VbI  SUNT  AL1QUA,  IX  3.a  HEBDOMADA  X OT ATA 

94  Quod  dicitur  in  primo  puncto  de  aspectu  personarum  cae 
nantium,  et  in  2."  de  auditu  eorum,  non  videtur  omnino  cum  primo 
praeludio  historiae  quadrare,  vbi  etiam  de  lotione  pedum,  confectione 
sacramenti  sanctissimi  et  sermone  post  caenam  habito  loquitur,  et  non 
tantum  de  caena;  sed  respondetur  quod  possent  haec  omnia,  quae  in 
praeludio  attinguntur,  in  vno  exercitio  meditanda  proponi;  et  quod  di- 
citur de  aspectu  caenantium,  et  auditu  eorum  quae  dicuntur,  et  consi- 
deratione  eorum  quae  aguntur,  debet  extendí  ad  alia  verba  et  actus, 
quae  ibi  acciderunt,  et  non  tantum  ad  ea  quae  in  caena.  Sed  certe, 
communiter  caena  et  lotio  pedum  et  confectio  sanctissimi  sacramenti 
pro  vno  exercitio  satis  erunt;  ideo  in  tribus  punctis  de  aliis  non  fit 
mentio.  Nec  absurdum  esset  tamen,  si  paulo  latius  pateret  proposita 
historia  (in  genere  tamen)  quam  meditado,  quae  ad  pauciora  colligitur, 
quae  melius  in  vno  exercitio  poterunt  consideran. 

95.  2.0  Ouamuis,  vt  ostendit  3.'"  praeludium,  in  exercitiis  pas- 
sionis  Domini  quaeratur  peculiari  modo  dolor  compassionis,  indignatio 
contra  nos  et  confusio,  cum  propter  nos  Dominus  noster  passus  fuerit, 
et  non  solum  incipientibus,  sed  ómnibus,  etiam  exercitatis  in  contempla- 
tione,  sint  hi  affectus  valde  vtiles,  cum  praesertim  honorare  volumus 
Christi  humiliationem,  afflictiones  et  dolores,  per  memoriam  gratam, 


;l    alium  ms. 


1   Ibkl.,  c.  XXXIV,  un.  5-4. 


824 


MONUMENTA  ICNATIAXA 


et  susceptionem  similium  poenarum,  saltem  per  compassionem;  ni- 
chilominus  non  excludi  debent  alii  affectus  sancti,  praecipue  qui  mentí 
nostrae  occurrerint,  cum  reflectimus  meditata  ad  nos,  quales  sunt  amo- 
ris,  spei,  desiderii  imitationis  in  patientia,  humilitate  et  obedientia,  chá- 
ntate, et  sic  de  aliis. 

96.  3.0  Est  aduertendum  in  repetitionibus,  tam  huius  quam  praece- 
dentis  et  sequentis  hebdomadae,  quod  non  tantum  expedit  immorari  in 
locis  illis  vbi  gustum  maiorem  in  meditationibus  primis  habuimus,  sed 
etiam  in  illis  punctis  magis  haerere,  et  diligentius  ea  ruminare,  per  quae 
prius  breuius  transiuimus,  dum  in  aliis  immoramur. 

97.  4."  Ex  his  quattuor  annotationibus,  quae  post  2."1  exercitium 
ponuntur,  3.a  tantum  erit  dictanda,  caeteras  satis  erit  verbo  declarare. 
Ex  meditationibus  autem  dierum  sequentium  tantum  oportebit  (nisi  ali- 
qua  causa  extraordinaria  aliud  exigeret)  dictare  quae  vno  die  sunt  me- 
ditanda,  prout  attinguntur  in  posteriore  parte  libri,  quae  agit  de  miste- 
riis  vitae  Christi.  Sed  si  agitur  cum  magis  exercitatis,  satis  erit  attin- 
gere  misteria  meditanda  vt  ibi  ponuntur,  admonendo  vt  formam  eam 
teneant,  quae  in  primo  exercitio  fuit  proposita.  Si  cum  parum  exercita- 
tis agatur,  declaretur  magis  praxis  de  aspectu  personarum,  et  verbo- 
rum  auditu,  et  factorum  consideratione,  et  qualium  praecipue,  vbi  sunt 
multa.  Alia  autem  anotata  in  libro  Exercitiorum,  diligenter  perspecta 
habeat  instructor,  et  sibi  familiarem  faciat  librum  ipsum  vel  compen- 
dium  eius;  ad  eum  enim  et  eius  praxim  declarandam  obseruationes 
huius  directorii  traduntur,  non  quod  sine  illis  sufficiat. 

98.  5.  Quae  de  regulis  ad  victum  bene  temperandum,  in  fine  huius 
tertiae  hebdomadae  traduntur,  non  dictanda  sunt,  sed  verbo  expli- 
canda;  et  non  omnia  simul,  sed  per  partes,  nec  ómnibus  eodem  modo, 
sed,  adhibita  discretione,  sunt  proponendae  hae  regulae.  Aliqui  enim 
auidiores  et  corpore  robustiores  his  magis  opus  habent  ad  temperan- 
dum affectum  et  vsum  alimenti;  alii  non  perinde.  Circa  4.a1"  praecipue 
regulam,  videat  instructor  cui  et  quomodo  eam  explicet,  et  quomodo 
ea  vtatur,  ne  quid  nimis.  Tempus  autem  proponendi  has  regulas  non 
solum  est  in  tertia  hebdómada,  sed  etiam  in  prioribus  hebdomadis 
opportune  aliquae  eorum  proponi  possent,  si  is  qui  exercetur  se  opus 
habere  eis  significat,  vel  ipse  instructor  id  obseruat.  Hic  tamcn  dccla- 
rentur,  si  prius  non  sunt  declaratae,  quia  pauciora  documenta,  extra- 
ipsa  exercitia,  in  hac  hebdómada,  quam  in  aliis  traduntur,  vnde  magis 
vacabit  instructori  ea  declarare,  cum  expediat  aliquid  noui  afferre,  cum 
se  exercentem  inuisit 


Ibid.  c.  XXX\r,  nn.  12-13. 


Directoría  antiqua 


825 


99.  CAPUT  10."1 

De  quibusdam  annotatis  in  4.a  hebdómada 

100.  I.  Quae  dicuntur  notanda  post  primum  exercitium  4.a0  he- 
bdomadae,  dictare  non  oportet  (nisi,  propter  memoriae  comoditatem 
mutatio  additionum  dictetur),  sed  satis  erit  verbo  explicare.  Quod 
autem  dicitnr  in  3.0  notando,  ad  plura  vel  pauciora  puncta  redigi  posse 
meditationem,  non  tantum  in  exercitiis  huius  hebdomadae  intellige,  sed 
aliarum  etiam;  et  in  quemcumque  numerum  diuidantur,  si  in  vno  vel 
duobus  inueniet  qui  exercetur  id  quod  quaeritur,  nen  est  quod  prope- 
ret  ad  omnia  percurrenda;  sed  cum  hora  finietur  (vel  si  quid  amplius 
meditationi  temporis  tribuir.),  ad  colloquium  vnum  vel  plura,  se  trans- 
feret:  in  repetitione  vero  poterit  minus  meditata  puncta  melius  rumi- 
nare  et  colloquium  (si  videbitur)  ad  aliam  personam  quam  prius,  con- 
uertere  poterit,  scilicet,  si  prius  ad  Patrem,  in  alio  exercitio  ad  Fi- 
lium,  vel  Spiritum  Sanctum,  vel  ad  ipsam  Beatam  Virginem,  vel  ad 
duas  aut  etiam  tres  simul,  si  deuotio  id  exiget,  conuertere  licebit. 

101.  2.  Dicitur  in  contemplatione  ad  amorem  excitandum,  primo, 
quod  amor  magis  ex  operibus  quam  ex  verbis  pendet:  2.0  quod  in  mu- 
tua quadam  facultatum,  rerum  et  operum  communicatione  consistit. 
Penderé  intellige  demonstran,  quia  effectus  amoris  opera  sunt  potius 
quam  verba.  Quod  autem  consistat  in  communicatione  facultatum  etc., 
sic  intellige,  non  quod  communicatio  talis  sit  amor  per  essentiam,  sed 
per  efficientiam.  Nam  amor  ipse  proprie  in  affectu  amantis  vt  actus  vel 
passio  illius,  est;  sed  quia  amare  est  bonum  velle,  effectus  et  finis  amo- 
ris est  illud  bonum,  quod  amato  volumus,  siue  sit  communicatio  facul- 
tatum, siue  rerum  aliarum,  quae  bona  sunt,  amato.  Vnde  illud  Gregorii  1 
quasi  prouerbiale  est:  probatio  amoris,  exhibitio  est  operis.  Et  quod 
amor,  vbi  est,  magna  operatur,  et  vbi  non  operatur,  non  est.  Et  de 
amore  amicitiae  sermo  est,  quo  volumus  aliis  bonum  propter  ipsos,  non 
de  amore  concupiscentiae,  quo  dicimur  amare  id  quod  propter  nos 
amamus,  vt  diuitias,  voluptatem  et  huiusmodi. 

102.  3.  Hoc  exercitium  ad  amorem  excitandum  proponi  poterit 
postquam  vnum  vel  alterum  diem,  qui  exercetur,  in  misteriis  resurre- 
ctionis  (sub  resurrectione  autem,  ascensionis  et  pentecostes  etiam  mi- 
steria  intellige)  a  versatus  erit.  Et  licet  vna  hora  impendatur  medita- 
tioni alicuius  ex  his  misteriis,  alia  impendí  poterit  huic,  quae  ad  amo- 
rem excitandum  proponitur.  Et  quia  puncta  quattuor  sunt  faecundissi- 
ma,  qui  in  vno  pro  vna  hora  satis  habuerit,  in  sequenti  poterit  alii  vel 

a    Tota  parenthesis  est  in  marg. 


1  S.  Gregorius  Magnus,  Homiliarum  in  Evangelio,  lib.  II,  hom.  30,  n.  1  (Migne. 
P.  L.,  LXXVI.  1220).  . 


826 


MON L' MENTA  lGXAl  1AXA 


aliis  vacare.  Et  colloquium  in  fine  meditationis  addetur,  licet  non  omnia 
puncta  percurrerit.  Quod  si  videbitur  seorsum  de  mysteriis  resurre- 
ctionis  et  de  hoc  exercitio  ad  excitandum  amorem  agere,  primis  duobus 
diebus  vel  tribus,  absoluentur  misteria  haec  vsque  ad  ascensionem  et 
penthecosten,  et  tertio  vel  quarto  hoc  per  diem  integrum  in  diuersis 
horis  tractetur  vt  modis  orandi  exercendis  aliquidieshuius  hebdoma- 
dae  supersint. 

103.  CAPUT11.» 

De  annotatis  circa  modos  orandi 

104.  Primus  modus  orandi,  prout  iacet,  simplicioribus  congruere 
magis  videtur  et  non  meditationem  profundam  in  praeceptis,  et  pecca- 
tis  mortalibus,  potentiis  et  sensibus,  sed  potius  praxim  inquirentibus: 
quomodo  scilicet  obseruauerint  et  imposterum  obseruare  velint  circa 
ea,  quod  oportet,  vt,  scilicet  veniam  transgressionum  et  gratiam  fa- 
ciendi  quod  debent,  postulent;  et  est  oratio  media  inter  vocalem  et 
mentalem,  quia  de  vtraque  participat,  sed  magis  ad  mentalem  accederé 
videtur  •'.  Ouamuis  autem  in  singulis  praeceptis  aut  peccatis  dicatur 
quod  haerere  debeat  per  spacium,  quo  ter  dicitur  Pater  noster  (com- 
muni  modo  scilicet  vocaliter  dictum),  si  quis  gustum  inueniret  in  aliquo 
vel  vtiliter  sibi  videretur  in  eo  haerere  magis,  nihil  id  prohiberet;  et  si 
non  posset  vna  hora  vel  eo  tempore,  quod  huic  orationi  daré  decreuit. 
percurrere  omnia  praecepta  vel  peccata,  posset  subsistere,  vbi  finis 
illius  praescripti  temporis  instaret,  et  colloquio  ad  Deum  directo  finiré. 
Et  inde  in  sequenti  oratione  incipere,  vbi  substitisset  -. 

105.  Si  cui  tamen  ex  iis,  qui  exercitatos  magis  habent  sensus,  et  ad 
profundius  meditanda  huiusmodi  magis  sunt  idonei,  hic  primus  orandi 
modus  proponeretur,  haec  formula  eis  tradi  posset  in  praeceptis;  vt 
post  3.a™  additionem  et  orationem  praeparatoriam,  quae  ibi  habetur. 
primo  consideret  praeceptum,  quam  in  se  sit  sanctum  et  bonum;  2° 
(mam  vtilis  sit  eius  obseruatio;  3.®,  quomodo  obseruauerit.  Sequetur 
deinde  colloquium,  in  quo,  dolens  de  mala  obseruatione,  petet  veniam; 
el,  proponcndo  meliorem  obseruationem  in  posterum,  ad  id  gratiam 
pustulabit.  Deinde,  si  hora  non  est  absoluta,  transibit  ad  aliud  prae- 
ceptum, et  formulam  eamdem  tenebit.  Et  herebit  vbi  tempus  praescri- 
ptum  finietur;  et  in  sequenti  oratione  prosequetur  quac  supersunt.  Vbi 
tamen  videt  se  non  peccasse,  tra[n]seat  expeditius,  praecipue  per  5.'" 
punctum,  et  in  colloquio  gratias  agat  Deo,  et  proponat  in  posterum 
étiam  abstinere,  gratiam  ad  id  petendo. 

■l  j w.  praecedentia  scripta  sufra  versuta  />/<>  deletis  vocalem  accedit. 


1    Di.,  c.  XXXVI,  nn. 
-    Ibid.,  C.  XXXYH,  n.  8. 


Di r ector la  antiqua 


827 


Cum  ad  mortalia  transierit  peccata,  mutanda  mutabit;  formulam 
eamdem  tenebit,  vt  primum  punctum  sit  videre  quam  malum  et  quam 
inste  prohibitum  sit  peccatum  superbiae;  2.m  quam  noceat  huiusmodi  si 
non  caueatur;  3.™  quomodu  cauerit  ipse,  et  consequetur  oratio.  Tnde  ad 
aliud  et  aliud  transitus  fiet,  herendo  magis  vbi  sibi  opus  esse  quisque 
iudicat. 

Cum  ad  potentias  et  sensus  transeundum  erit,  praemissa  oratione 
praeparatoria,  primum  punctum  sit  considerare  quam  preciosa  et  quam 
nobis  vtilis  sit  potentia  intellectus;  2",  ad  quem  finemdata  et  quomodo 
illa  Christus  vsus  fuerit,  vel  Beata  Virgo;  3.0,  quomodo  nos  vsi  fuerimus, 
et  dolendo  quod  male  intellectu  simus  vsi,  etproponendoemendationem 
ad  imitationem  exemplaris  quod  nobis  proposuerimus,  consequetur 
colloquium,  veniam  petens  de  peccatis,  et  gratiam  ad  bene  vtendum 
in  posterum  hoc  dono  Dei.  Et  sic  in  aliis  potentiis  et  sensibus  procede- 
mus.  Et  addi  poterit  de  loquendi  facúltate,  imo  de  virtu[te]  etiam  mo- 
tiua,  vt  incessu  et  gestu,  prout  ad  modestiam  et  edificationem  perti- 
nent  '. 

106.  In  2.0  modo  orandi  dúo  tantum  occurrunt  dicenda:  primum, 
quod,  cum  vna  vox  sensum  non  facit,  quem  meditari  possimus  a,  vna 
sententia  sumi  potest  loco  vnius  vocis,  vt:  «qui  es  in  celis»:  et  «sancti- 
ficetur  nomen  tuum»;  et  ita  de  singulis  petitionibus  orationis  dominicac: 
nam  in  voce  «Pater»,  et  «Pater  noster»  satis  habet  quod  meditetur 
orans,  et  vbi  haereat  intellectus  et  affectus.  Et  non  solum  hae  orationes, 
sed  et  multi  psalmi  comodam  praebent  huic  orationi  materiam;  2.m  est, 
quod,  cum  instructor  viderit  quod  bene  procedit  qui  exercetur  in  hoc 
orandi  modo,  non  debet  exspectare  vt  finiat,  sed  vt  imposterum  sic 
procedat,  admoneat.  In  praecedenti  modo  idem  intellige;  quia  tamen 
i  1  le  aliquanto  magis  variam  formulam  habet,  vno  exercitio  circa  prae- 
cepta,  alio  circa  peccata,  alio  circa  potentias  animae,  alio  circa  sensus 
exerceri  poterit,  si  tempus  suppetet  ".  Et  tune,  si  non  seorsum  propo- 
net  instructor  quae  seorsum  est  oraturus,  ea  saltem  dictabit,  vt  bene 
retineat  formulam,  in  qua  exerceri  debet. 

107.  In  tertio  modo  orandi,  dúo  tantum  b  notanda  videntur;  alterum 
est  quod  haec  oratio  media  etiam  est  inter  vocalem  et  mentalem,  et 
quod  illud  interstitium  respirationum  dat  tempus  oranti,  quo  intellectu 
magis  penetret  veritatem  eorum,  quae  per  voces  vel  sententias  signifi- 
cantur,  et  affectu  magis  ad  intellecta  moueatur;  alterum,  quod  non  est 
ita  praecise  interstitium  respirationum  assumendum,  quin  possit  ali- 
quanto plus  aliquis  immorari,  quam  duret  respiratio  (cum  praesertim 
aliqui  crebrius  aliis  respirent),  sed  plus  minus  in  talibus  immorandum 

a    6  vv.  praecedentia  posita  surtí  pro  sententiam  non  facit.— 1>  tandum  ms. 


1  Ibid,,  nn.  3-5. 
1    Ibid.,  nn.  9-1  t. 


828 


MONUMENTA  IGXATIAXA 


est,  quantum  communiter  durare  solet  respiratio;  si  enim  quis  profun- 
dius  intelligere  vel  affici  et  immorari  magis  vellet,  ad  2.m  orandi  modum 
in  eo  iam  accederet  *.  Postquam  autem  quis  semel  aut  iterum  orationem 
huiusmodi  probauerit,  et  quomodo  in  ea  procedat  instructor  viderit,  et 
quod  opus  esse  iudicabit  admonuerit,  non  est  quod  amplius  immoretur 
qui  se  exercet,  sed  instructor  eum  adhortetur,  vt  in  eo  modo  in  poste- 
rum  magis  se  exerceat,  quem  sibi  magis  vtilem  experietur. 

1 08.  Quamuis  hi  tres  modi  orandi  hic  tradantur,  non  existimandum 
est  quod  alii  excludantur,  non  solum  quos  Spiritus  Sanctus  edocere  so- 
let, sed  etiam  quos  viri,  in  spiritu  exercitati,  secundum  experientiam 
suam  et  rationem  ac  sanam  doctrinam,  tradere  solent,  vel  quos  quisque 
sibi  vtiles  ad  profectum  suum  ipso  vsu  deprehenderit  *.  Sed  interim  hi 
tres  idonei  sunt,  alius  alio  magis  pro  orantium  varietate,  imo  et  pro  di- 
uersa  in  eodem  homine  diuersis  temporibus  dispositione. 

109  CAPUT  12.m 

De  IIS,  QVAE  CIRCA  SCRUPUEOS  DIGXOSCEXDOS, 
ET  DE  REGULIS  SERUAXDIS  UT  CUM  ECCLESIA  CATHOLICA  VERE  SEXTIAMVS, 

XOTAXTUR 

110.  i.  Si  non  videtur  is,  qui  se  exercet,  scrupulis  vllis  agitan,  non 
est  quod  ei  hae  annotationes  de  scrupulis  dignoscendis  proponantur. 
Si  videbitur  agitan  scrupulis  primo  modo  sumptis,  vt  scilicet  deffiniat 
aliquid  esse  peccatum,  quod  non  est,  admoneri  debet,  non  tantum  de 
eo  iudicio  erróneo  in  particulari,  sed  ne  facile  huiusmodi  iudicia  impo- 
sterum  faciat;  quia,  praeterquam  quod  torquetur  frustra  de  praeteritis 
propter  conscientiam;  si  contra  eam  quid  faceret  iam  peccaret,  etiamsi 
in  re  ipsa  peccatum  non  esset:  admoneatur  ergo  vt  intra  limites  dubita- 
tionis  (si  res  est  dubia)  se  contineat,  et  interim  abstinere  3  nitatur.  Sed 
si  a  viris  doctis  intellexerit  ibi  peccatum  nullum  esse,  deponat  con- 
scientiam omnino  et  nullum  ibi  peccatum  esse  sibi  persuadeat,  potius 
aliorum  auctoritati  (qui  fide  digni  sint),  quam  suae  rationi  credendo, 
quod  tam  in  primi  quam  in  secundi  generis  scrupulis  est  ei  serio 
commendandum. 

111.  2.  Cum  vel  nimis  delicata  vel  nimis  crassa  animaduerti  pot- 
est  eius,  qui  exercetur,  conscientia,  ei  dicatur  quartae  annotationis 
sensus,  vel  ea  pars  quae  ad  ipsum  attinet,  addita  exhortatione  vt  ab  eo 
extremo,  in  quo  versatur,  ad  mediocritatem  se  transferat,  quod  vt  pos- 
sit  obtinere,  ad  contrarium  extremum  eius,  quo  est,  declinare  nitatur, 


1  Ibid.,  n.  12,  et  Di.  Mi.  primiim,  n.  65. 

2  Di.,  n.  15. 

*    A  re  dubia  scilicet  exsequenda. 


Directoría  antiqua 


iuxta  quintam  annotationem  ita  tamen  vt  ne  quid  nimis,  semper  ad 
médium  intentionem  dirigendo,  quae  (vt  etiam  quod  6.a  annotatio  con- 
tinet)  verbo,  non  scripto,  satis  erit  proponere. 

112.  3.  Quod  attinet  ad  regulas  seruandas,  vt  cum  catholica  Eccle- 
sia  sentiamus,  hoc  notandum  est:  quod  ea  hic  mérito  commendantur, 
quae  horum  temporum  heretici,  vel  ad  hereticorum  doctrinam  acceden- 
tes, suis  libris,  vel  concionibus,  vel  colloquiis  solent  oppugnare  vel 
contemnere.  Et  ideo  vt  antidota  haec  documenta  sunt  eis  potissimum 
commendanda,  qui  ín  locis  vel  cum  personis  suspectis  versantur  2.  Nec 
solum  ad  id  conferunt,  vt  quis  non  erret,  aliter  sentiendo,  vel  priuatim 
aut  publice  loquendo  vel  scribendo,  quam  oportet,  sed  etiam  vt  dicta 
vel  scripta  ab  aliis,  si  declinarent  a  modo  sentiendi  et  loquendi  Eccle- 
siae  catholicae,  discernat,  et  alios  vt  caueant  admoneat.  Ideo  non  solum 
verbo  dicenda  talia,  sed  in  scriptis  relinqui  eis,  qui  exercentur,  expedit, 
praecipue  in  locis  praedictis. 

1 13.  Quod  dicitur  decima  regula  «operae  precium  fore,  si  priuatim 
admoneantur  hi,  qui,  si  velint  mederi  huic  malo  possunt»,  ita  intelligen- 
dum  est  si  certo  constat  de  malo,  quod  non  leuis  momenti  est  nec  pu- 
tatur  probabiliter  quod  alii  eo  charitatis  officio  functi  sint  vel  fungi  ve- 
lint,  et  si  sperari  potest  quod  non  inutiliter  ei,  qui  mederi  potest,  refe- 
retur. 

FINIS 


SUMM  ARIUM 

eórum  exercitiorum  quae  scripto  relinquexda  sunt 
licet  verbo  magis  declaranda  3 

De  fundamento 

Primo.  Ad  hunc  finem  homo  creatus  est  ut  Deum  suum  laudet  ac 
revereatur,  eique  serviens  salvus  fiat. 

Secundo.  Reliqua  super  terram  creata  sunt  hominis  causa,  ut  eum 
ad  finem  praedictum  juvent. 

Tertio.  Hinc  sequitur  esse  creaturis  utendum  vel  abstinendum,  prout 
ad  finem  juvant  vel  obsunt. 

Quarto.    Unde  quantum  in  nobis  est,  indifíerentes  esse  debemus  ad 


1  Hic  nomine  annotationum  intelligit  regulas  de  scrupulis  discernendis.  De  re  autem 
vlde  Roothaan,  supra,  p.  548,  annot.  1. 

2  Di.,  c.  XXXVIII,  n.  3. 

3  Ex  apogr.  saeculi  XIX,  quod  est  Romae,  in  «Archivio  di  Stato».  Vide  Notitiam 
lodicum,  p.  210,  codex  13. 


83o 


MONU MENTA  IGXATIAXA 


creata  omnia,  nec  quaerere  magis  sanitatem  quam  aegritudinem,  divi- 
das quam  paupertatem,  honorem  quam  contemptum,  vitam  longam 
quam  brevem.  Sed  ex  ómnibus  ea  magis  desiderare,  quae  ad  finem 
magis  ducunt. 

Examen  particulare 

Mane  ut  surgit  a  somno,  proponat  diligentem  sui  custodiam  circa 
illud  peccatum,  contra  quod  pugnare  vult  cum  Dei  gratia.  Post  meri- 
diem  primo  petat  gratiam  reminiscendi  quoties  peccaverit  in  eo. 

Secundo  discussionem  faciat  discurrendo  per  singulas  diei  partes  ab 
ea  hora  qua  surrexit;  et  quoties  invenerit  se  peccasse,  tot  puncta  signet 
in  linea  priori  subscripta,  et  proponat  in  reliqua  diei  parte  abstinere. 

Tertio  a  coena  simili  modo  procedat  et  signet  puncta  in  secunda 
linea. 

Dom.  1 


Lun. 


Mar. 


Mer. 


Jov. 


Ven. 


Sab. 


Additiones 

Primo.  Quoties  id  peccatum  commiserit,  manum  pectori  admoveat, 
si  interdiu  id  advertet. 

Secundo.  Ante  somnum  comparct  puncta  prioris  lineae  et  posterio- 
ris,  ut  videat  an  aliqua  emendado  sit  facta. 

Tertio.    Comparet  hoc  modo  secundi  et  primi  diei  puncta. 

Quarto.    Eodem  modo  scquentis  hebdomadae  et  praecedentis. 

Pkimum  EXERCnTUM 

Fiat  oratio  praeparatoria,  qua  pctitur  gratia  ut  vires  et  operationes 
nostrac  omnes  sincere  ad  Dei  gloriam  et  cultum  tendant.  Prius  praelu- 
dium  per  imaginationem  cerneré  animam  nostram  in  corpore  isto  cor- 


Directoría  antiqua  831 

ruptibili,  ut  in  carcere  cunstitutam,  hominem  quoque  in  hac  miseria  e 
valle  ínter  anitnalia  exulantem. 

Secundum  praeludium.  Petere  pudorem  et  con  fusionen)  mei  ipsius, 
attendendo  quana  tnulti  ob  unum  peccatum  moríale  sint  damnati,  et 
quod  ego  tüties  sim  damnationem  peecando  commeritus. 

Prinmm  punctum  est  meminisse  primi  omnium  peccatorum  ab  án- 
gel is  commissi,  qui  in  gratiae  statu  creati  non  volentes  Creatori  suo  re- 
verentiam  et  obsequium  praestare,  sed  contra  eum  insolescentes,  cun- 
versi  sunt  in  malitiam,  et  in  infernum  praecipitati. 

Discursu  intellectus  pensiculatius  hoc  penetrandum,  attendendo  an- 
gelo rum  perfectíonem,  peocatum  et  poenam.  Deinde  insistendum  motui 
affectus  concitando;  dum  ea  volvuntur  animo  per  quae  totus  confundar, 
facta  unius  tantum  peccati  angelorum  cum  tot  meis  comparatione. 

Secundum  punctum  est  memoria  revolvere  quomodo  Adam  de  limo 
terrae  factus,  in  paradiso  terrestri  positus,  et  Eva  ex  ejus  costa  formata, 
cum  de  prohibí to  tructu  arboris  scientiae  boni  et  mali,  ea  suggerente, 
comedissent  de  paradiso  ejecti  et  justitia  originali  privati  reliquum 
tempus  in  aerumnis  exegerint. 

Intellectu  penitius  consideretur  quam  diuturnam  poenitentiam  ipsj 
egerint,  quae  penae  genus  hominum  sequutae,  in  hac  vita  et  sequenti, 
fuerint. 

Affectus  etiam  excitabitur  ut  in  primo  puncto. 

Tertium  est  ut  simili  modo  exerceatur  memoria,  intellectus  et  affe- 
ctus circa  quodlibet  peccatum  mortale,  ut  eorum  qui  in  diluvio  perie- 
runt J,  vel  Sodomis  igne  conflagrarunt  quodque  forte  multi  ob  pee- 
cata  nostris  pauciora  aeternis  poenis  addicti  sint. 

Intellectus  consideret  quanta  sit  peccati  gravitas,  Deum  infinitae 
bonitatis  et  universorum  Dominum  offendentis.  Unde  juste  supplicium 
aeternum  pro  eo  irrogatur. 

Colloquium  fíat  cum  Christo,  ac  si  crucifixus  in  conspectu  meo 
esset;  et  quaeram  rationem  quare  Creator  meus  ad  talem  se  mortem 
demiserit  pro  meis  peccatis.  Arguam  me  percontans  quid  egerim  hacte- 
nus  pro  Christo,  quid  agere  debeam  in  futurum,  et  ea  quae  suggeret 
affectus  loquar. 

Colloquium  est  sermo,  ut  amici  ad  amicum,  vel  servi  ad  Dominum, 
gratiam  petendo  vel  incusando  me,  vel  quaevis  communicando. 
In  fine  Pater  noster.  • 

Secundum  exercitium  de  meditatione  peccatorum 

Oratio  praeparatoria  et  prius  praeludium  ut  supra.  Secundum  poscit 
dolorem  de  peccatis  et  abundantem  fletum. 

1    Gen.,  VI-VH. 

s   Ibid.,  XVIII,  20-33;  XIX,  1-25. 


832 


MONU MENTA  IGNATIANA 


Primum  punctum  est  totius  vitae  peccata  in  memoriam  revocare, 
discussis  temporum  spatiis,  considerutis  locis  habitationis  nostrae,  con- 
versationum  modis  et  negotiorum  generibus. 

Secundum  perpendere  peccata  et  eorum  foeditatem  ex  natura  sua, 
licet  non  essent  prohibita. 

Tertium  considerare  seipsum,  quis  aut  qualis  sit;  et  ad  suum  con- 
temptum  juvetur  comparando  se  cum  ómnibus  hominibus,  et  hos  cum 
angelis  ac  beatis,  et  omnem  creaturam  cum  Deo;  et  demum  quis  ipse 
sit  comparatus  Deo,  sui  corruptionem  considerando,  ut  ulceris,  ex  quo 
tanta  sanies  peccatorum  fluxerit. 

Ouartum  quis  sit  Deus  offensus,  collectis  et  comparatis  ejus  perfe- 
ctionibus  cum  oppositis  meis  defectibus,  et  ejus  potentia,  sapientia, 
bonitate  a,  cum  mea  infirmitate,  ignorantia,  malitia. 

Ouintum  prorumpere  in  exclamationem  admirando  quomodo  me 
creature  sustinuerint  tam  diu  et  juverint,  tam  angelí  et  sancti,  quam  coe- 
lum,  elementa  et  mixta,  nec  vindictam  fecerint. 

Colloquio  terminabitur  extollendo  Dei  misericordiam  et  gratias 
agendo,  quod  vitam  ad  resipiscentiam  conservarit,  emendatioifem  pro- 
ponendo. 

Pater  noster. 

Tertium  exercttium 

Hoc  erit  repetitio  quaedam  primi  et  secundi,  notatis  locis  in  quibus 
majorem  senserimus  spiritualcm  affectum,  et  in  illis  diutius  immorando; 
et  occurrente  motione,  veniemus  ad  colloquia  sequentia. 

Primum  colloquium  ad  Christi  Matrem,  petendo  intercessionem  apud 
Filium,  et  ut  gratiam  impetret  primo  ad  internam  cognitionem  et  de- 
testationem  peccatorum;  secundo  ad  emendationem  ut  nostra  secundum 
Deum  recte  ordinemus;  tertio  ut  a  rebus  mundanis  nos  recipiamus, 
damnata  mundi  pravitate.  In  fine  Ave  Maria. 

Secundum  ad  Christum,  ut  mediatorem,  ut  ea  nobis  impetret  a  Patre. 
In  fine  Anima  Christi. 

Tertium  ad  Patrem,  ut  eadem  largiatur.  In  fine  Pater  noster. 

Ouartum  exercitium 

Est  etiam  velut  ruminatio  quaedam  eorum,  quae  in  prioribus  exer- 
citiis  sum  meditatus,  additis  tribus  colloquiis.  . 

Ouintum  exercitium  de  meditatione  inferni 

Post  consuetam  orationem  praeparatoriam,  prius  praeludium  est 
subjicere  oculis  imaginationis  inferni  longitudinem,  latitudinem  et  pro- 
funditatem. 


■    potentiam,  sa[)ient¡am,  bonitatem  apogr. 


DlRK(  TOR1A   ANTIGUA  8jj 

Posterius  vero  petit  poenarum,  quasluunt  damnati,  cognitionem;  ut, 
si  amor  Dci  non  me  cohibet  a  peccatís,  supplicii  timor  cohibeat. 

Primum  puncturn  est  spectare  per  imaginationera  incendia  tnferni  et 
animas  igneis  corporibus,  ut  ergastulis,  inclusas. 

Secundum  audire  per  imaginationem  planctus,  vociferationes,  bla- 
spbemias. 

Tertium  odorare  fumum,  sulphur  et  putredinis  graveolentiam. 

Ouartum  gustare  simili  imaginatione  laclirymas,  rancorem  et  con- 
scientiae  vermem. 

Ouintum  tangere  ignes  illns,  t i l>n s  animae  amburuntur,  eadem  ima- 
ginatione. 

Ultimo  tiat  coiloquium  cum  Christo,  in  que-  considerando  eorum 
animas,  qui  ante  Christi  adventum,  vel  ipso  in  tenis  agente,  vel  post 
asecnsioncm  damnatae  sunt,  quia  non  crediderunt,  vel  quia  praecepta 
ejus  non  servaverunt,  gratias  agam  quod  in  tale  exitium  non  permiserit 
me  ruere,  sed  ra  hunc  usque  diem  servaverit.  In  fine  Pater  noster. 

Additiones 

Prima.  Post  cubitum,  ante  somnum,  spatio  unius  Ave  Alaria,  cogi- 
tabo  qua  hora  mane  surgendum  erit  et  de  exercitio  tune  faciendo. 

Secunda.  Expergefactus,  exclusis  aliis  cogitationibus,  animun  appli- 
cabo  ad  exercitíum  primo  faciendum,  cogitando  quomodo  miles  erube- 
sceret  et  anxius  esset,  qui  post  multa  beneficia  accepta  graviter  regem 
offendisse  convictus  esset.  In  secundo  exercitio,  reputans  quantum  pec- 
caverim,  fingam  me  a  catenis  vinctum  et  statim  ante  judicem  praesen- 
tandum,  ut  quispiam  reus  mortis. 

Tertia.  Prope  locum  meditatiunis,  per  spatium  unius  Pater  noster, 
considerabo  Jesum  ut  jjraesentem  et  spectantem  quid  acturus  sim,  et 
reverentiam  ei  exhibebo. 

Quarta.  Vel  prostratus,  vel  genuflexus,  vel  eo  me  componam  modo, 
aggressurus  meditationem,  quo  sperem  facilius  consequi  quod  quaero; 
et  si  uno  modo  compos  voti  fio,  alium  non  tentabo. 

Quinta.  Completo  exercitio,  per  quartam  horae  partem,  sedens 
aut  deambulans,  dispiciam  quomodo  successerit  meditado;  ut  si  qui- 
dem  male,  causas  quaeram  cum  poenitudine  et  proposito  emenda- 
tionis.  Si  vero  bene,  gratias  Deo  agam,  eumdem  postea  modum  obsei- 
vaturus. 

Sexta.  Cogitationes  quae  gaudium  afferunt,  ut  de  resurrectiom  , 
subterfugiam;  quia  dolorem  et  fletum  impediunt,  et  potius  de  morte  aut 
judicio  cogitabo. 

Séptima.  Privabo  me  lucis  claritate  ob  eamdem  causam,  nisi  cum 
legendum  aut  vescendum  erit. 

Octava.    A  risu  et  verbis  risum  provocantibus  abstinebo. 

MORUM.  IcXAT. — S'ÍRtES  II.  53 


834 


MOKUMENTA  IGXATIAXA 


Nona.  In  neminem  oculos  intendam,  nisi  salutandi  occasio  id  po- 
stulet. 

Decima.  Aliquam  satisfactiunem  exteriorem  vel  castigatiunem  ad- 
dam,  quae  triplici  [rationel  a  sumi  potest.  Primo  circa  victum,  non 
tantum  subtractis  superfluis,  sed  etiam  convenientibus  alimentis;  et 
eo  melius  fit,  quo  plura  subtrahuntur,  vitata  interim  debilítate  gravi  vel 
infirmitate.  Secundo  circa  somni  et  strati  modum,  non  tantum  mollibns 
vitatis,  sed  etiam  opportunis,  quantum  valetudo  feret;  de  necessario  ta- 
men  somno  nihil  est  demendum.  Tertio  circa  carnem,  admotis,  ut  dolo 
rem  sentiat,  ciliciis,  verberibus  et  aliis  austeritatibus,  in  quibus  eae  ma- 
gis  probantur,  quae  dolorem  carni  inferunt,  nec  ossa  penetrant  cum  in- 
firmitatis  periculo.  Taba  sunt  flagella  ex  minutis  funiculis. 

Exercitia  quae  sequuntur  vel  aliqua  eorum  in  prima  hebdómada  eis 
proponi  poterunt.  qui  pluribus  quam  quinqué  praedictis  egere  vide- 
buntur. 

SEXTUM  EXERCITRiM  DE  MEDITATIOXE  MORTIS 

Post  orationem  praeparatoriam  et  praeludium,  quale  in  primo  exer- 
citio  traditum  est,  secundum  erit  petere  gratiam  ad  utilem  meditan.  >- 
nem  mortis. 

Primum  punctum  considerare  mortem  esse  inevitabiliter  obeundam 
rujuscumque  gradus  hominibus  f,  et  incerlissimam  2  horam.  qua  obeun- 
da  est;  qui  enim  surgit,  nescit  an  ad  vesperas  sit  perventurus;  et  qui 
cubitum  concedit,  an  sit  ex  lecto  mane  sequenti  surrecturus.  t 

Secundum  quod  in  morte  omnia,  quae  in  hoc  mundo  amantur,  sunt 
relinquenda,  etiam  illa  quae  cum  magna  sollicitudine,  labore  et  pericu- 
lis  quaeruntur,  etiam  Corpus  ipsum;  nec  animam  ab  eo  recedentem  aliud 
sequitur  quam  opera  bona  vel  mala  ad  salutem  vel  damnationem. 

Tertium  eonsideretur  quod  in  hora  mortis  saepissime  sensns  obstu- 
pescunt,  et  intellectus  tantopere  doloribus  aut  vi  morbi  impeditur,  ut 
vix  possint  exercitati  homines  attendere  et  vacare  rebus  ad  salutem 
necessariis  cogitandis.  Daemones  nihiluniinus  valde  oppugnant.  Ter- 
ret  etiam  Judex  ante  cujus  tribunal  brevi  qui  moritur  ad  reddendam 
vitae  suae  rationem  praesentandus  est 3. 

Finietur  per  colloquium  ad  Christum,  rogando  ut  ita  me  per  veniam 
peccatorum  disponere  dignetur,  ut  mortem  sine  timore  expectare  va- 
leam.  Pater  noster.  Ave  Maria. 


a  Üi  hoc  vel  simile  v.  supp/en/ur,  postula!  res  ¡psa. 

1  IIeur..  IX,  27. 

=  Matth.,  XXTV,  42;  XXV,  13;  Luc,  XII.  40. 

3  Hecr..  IX.  27. 


Directoría  antiqua 


«35 


SEPTIMUM  EXERCmUM  DE  MEDITATIONE  JUDICII 

Post  orationem  praeparatoriam  et  praeludium  simile  praecedenti, 
secundum  erit  praeludium  gratiam  petere  ad  judicium,  tam  universale, 
quam  meum  particulare,  bene  considerandum. 

Primum  punctum  considerare  quod  ante  tribunal  Christi  omnes  no- 
strae  cogitationes,  affectus,  verba,  opera  et  omissiones  nuda  erunt  et 
aperta  quod  quam  de  ómnibus  Deo  exactam  reddere  rationem  de- 
beamus  !;  et  quidem  habita  consideratione  omnium  donorum,  tum  na- 
turalium  animae  et  corporis,  tum  supernaturalium  gratiae,  virtutum  et 
auxiliorum  Dei  omnium,  etiam  bonorum  externorum,  quae  a  Deo  ac- 
cepimus. 

Secundum  considerare  quod  expectanda  est  sententia  illa  tanti  mo- 
menti,  qua  vel  beatitudo  aeterna  obtinebitur,  vel  perpetua  miseria  erit 
subeunda  3,  prout  bene  aut  male  dispositi  inveniemur,  cum  ex  hac  vita 
decedemus. 

Tertium  quod  Judex  erit  inflexibilis  tune  a  rectitudine  4,  quem  nec 
fugere,  nec  ei  resistere,  quisquam  potest,  cum  sit  omnipotens;  nihilque 
eum  celare,  cum  non  tantum  exteriora  opera,  sed  intimi  etiam  recessus 
cordis  ejus  sapientiae  oculis  sint  manifesti.  Hinc  autem,  Judex,  ut  nec 
verbum  quidem  otiosum  sine  discussione  5,  ita  nec  malum  ullum  sine 
punitione  relinquet;  idemque  erit  et  Judex  et  pars  cum  contra  ipsum 
peccata  admittantur. 

Quartum.  Judicium  illud  erit  severissimae  justitiae,  in  quo  multi  ac- 
cusatores,  nullus  amicus  vel  advocatus  erit  ei  qui  in  peccato  mortali 
moritur.  Quid  ergo  mihi  faciendum  de  tot  delictis  laesae  majestatis 
convicto?  Id  nimirum  ut  tempore  hujus  vitae,  in  quo  exercetur  judi- 
cium misericordiae,  ad  eam  petendam  me  convertam. 

Finiam  per  colloquium  ad  Christum  mediatorem  vel  ad  Beatam  Vir- 
ginem,  ut  misericordiam  impetrent.  Pater  noster.  Ave  Maria. 

OCTAVUM  EXERCITIUM   DE  MEDITATIONE  PENAE  AETERNAE 

Oratio  praeparatoria  et  prius  praeludium  ut  supra.  Secundum  prae- 
ludium petere  gratiam  bene  meditandi  poenam  peccati. 

Primum  punctum  considerare  id  quod  amittitur  per  quodvis  pecca- 
tum  mortale,  scilicet,  in  hac  vita  gratia  Dei  et  omnes  virtutes  infusae 
ac  omnia  merita  et  spiritualis  consolatio;  in  futura  vero,  beatitudo 


1  lbid.,  IV,  13.                                                                  ,  ,  •  ■ 

*  Matth.,  XU,  3G;  Luc,  XVI,  2;  Rom.,  XIV,  10;  U  Cor.,  V,  10;  I  Petr.,  IV,  5. 
»  Matth.,  XXV,  34-46. 

*  Ps.  VII,  12;  CXVIII,  137.   

*  Matth.,  XII,  36.  .  .  '            /  •  s 


836 


MONUMENTA  IGXATIANA 


aeterna,  propter  quam  creatus  et  redemptus  erat  homo,  quae  poena, 
omnium  gravissima,  damni  dicitur. 

Secundum  considerare  quid  acquiratur,  scilicet,  reatus  poenae 
aeternae  in  inferno,  quae  dicitur  poena  sensus,  cujus  expendenda  est 
acerbitas  in  visionibus  horrendis,  clamoribus  diris,  foetore  intollerabili, 
fame  et  siti  perpetua  a,  ignique  inextinguibili  exterius;  interius  autem 
vermis  conscientiae  et  ignominia  aeterna. 

Tertium  attendatur  poenarum  universalitas  in  ómnibus  i)artibus  coi  - 
poris  et  sensibus  ac  viribus  animae.  Qui  ergo  in  uno  membro  dolorem 
aegre  fert,  quomodo  cruciatus  tam  universales  feret? 

Quartum  attendatur  etiam  continuitas  sine  interpellatione,  sine  re- 
frigerio, sine  fine.  Quod  si  quis  validam  febrim  vel  acutum  dolorem  la- 
teris  continuum  per  paucos  annos  nollet  ferré,  licet  mundi  dominus 
esset  futurus,  quomodo  inferni  dolores  perpetuos  feret? 

Ultimo,  considerata  hominum  stultitia,  qui  propter  exiguam  dele- 
ctationem  vel  utilitatem  ad  peccatum  inclinantem  se  exponunt  pcriculo 
tantae  calamitatis,  et  quod  cuivis  peccato  mortali  ea  debita  est,  imo 
quod  evitari  non  possit,  si  quis  in  peccato  moriatur. 

Colloquium  ad  Christum  convertatur,  veniam  humiliter  petendo  et 
gratias  agendo,  quod  hactenus  non  me  punierit;  et  gratiam  postulando 
ad  evitandum  in  posterum  peccatum  ac  punitionem  quae  ipsum  conse- 
quitui. 

SeCUXDAI'.    HEBDOMADA!-:     PRINC1PH  M 
MKDITATIO  DE  ReGXO  ChRISTI 

Oratio  praeparatoria  ut  supra. 

Prius  praeludium  constructio  locorum,  ubi  Christus  solitus  erat  ver- 
san, scilicet,  synagogarum,  montis  etc. 

Secundum  petere  ne  obsurdescamus,  sed  vocati,  Christo  promptc 
obtemperemus. 

Primum  punctum  imaginationis  oculis  proponam  regcm  divinitus 
datum,  cui  omnes  christiani  obedire  debeant. 

Secundum  considerabo  quasi  audiam  loqucntem  ad  omnes  subditos, 
quod  velit  infidelium  nationes  sibi  subjugare;  et  qui  vclit  ipsum  sequi, 
paratus  sit  codcm  victu  et  vcstitu  uti  ac  eisdem  in  laboribus  viyiliis  et 
casibus  persistere  in  quibus  ipse  crit,  ut  particeps  fiat  tiuilibct  victoriac, 
prout  laborum  etc.  extiterit. 

Tertium  quod  responderé  debeant  tali  regi  fidelcs  subditi,  et  quam 
ignavus  esset  qui  conditionem  propositam  recusaret. 

Pars  secunda  hujus  excrcitii  applicat  similitudincm  htijus  regís  ad 
(.  hristum  circa  triplex  illud  punctum  hoc  modo,  scilicet: 

Primo,  si  terrenus  ille  rex  dignus  est  cui  attentio  et  obsequium 


perpetuac  apogr. 


Directoría  antiqua 


837 


praestetur,  quid  Christus  rex  aeternus,  qui  suos  invitat  his  verbis?  Mea 
voluntas  est  totius  mundi  dominium,  inimicis  debellatis,  vindicare. 
Quisquís  mecum  venire  cupit,  laboret  mecum  necesse  est,  et  labori 
praemium  respondel)it. 

Secundo,  ratiocinabimur  neminem  sanae  mentís  fore,  qui  se  totum 
Christo  non  offerat. 

Tertío,  quid  responderé  debeant,  qui  se  prorsus  obsequiis  Christi 
maneipaverint,  scilicet,  majora  quaedam  offerendo  contra  amorem  pro- 
prium,  volendo  Christum  cui  a  ipsius  gratia  propius  sequi  imitarique  in 
injuriis  adversisque  ómnibus  ferendis  cum  spirituali,  et  si  Christo  pla- 
cet,  etiam  reali  paupertate. 

Pri.mae  diei  meditatio  prima. — De  incarnatione 
Oratio  praeparatoria  semper  est  eadem. 

Primum  praeludium  contemplandae  rei  historia  b,  quomodo  sancta 
Trinitas  aeternum  consilium  de  homine  per  incarnationem  secundae 
Personae  redimendo  exequens  destinat  Gabrielem  ad  Beatam  Vin- 
ginem. 

Secundum,  imaginan  terrae  ambitum,  et  in  quadam  ejus  parte  Ga- 
lilaeam,  Nazareth,  domum  Mariae. 

Tertium,  petere  gratiam  ad  cognoscendum  quomodo  Flius  Dei,  mei 
causa,  factus  sit  homo,  ut  ipsum  amem  et  sequar  studiosius. 

Primum  punctum  est  speculari  personas,  de  quibus  hic  agitur,  ut 
homines  tam  varié  se  habentes  super  terram,  Personas  divinas  quasi  ex 
regali  solio  intuentes  homines,  qui  caecorum  more  viventes  ad  infernum 
descendebant.  Virginem  Mariam  et  angelum  salutantem  eam,  aliquid  ex 
hoc  intuitu  ad  nos  reflectendo,  ut  fructum  aliquem  capiamus. 

Secundum,  auditu  interno  excipere  quid  loquantur  personae  prae- 
dictae,  praecipue  ángelus  et  María;  et  reflectendo  ad  nos  ut  supra. 

Tertio,  actiones  personarum  attendere,  praecipue  Verbi  incarnati 
et  Mariae  concipientis  Deoque  gratias  agentis,  reflectendo  ad  nos  simi- 
liter. 

Colloquium  subjicietur,  studiose  Personas  divinas,  Verbum  incarna- 
tum  et  ejus  Matrem  compellando  et  petendo  aliqua  secundum  affectum 
quem  in  me  sensero,  quae  ad  imitationem  Christi  juvent.  Pater  noster. 

Meditatio  secunda. — De  nativitate 
Oratio  praeparatoria  ut  supra. 

Primum  praeludium,  historia  ab  egressu  Virginis  cum  Josepho  ex 
Nazareth  usque  ad  Bethleem,  ubi  censum  erant  soluturi  Augusto. 


a    Sic  apogr.;  forte  Ugendum  sui. — b  historiae  apogr. 


838 


MONUMEXTA  ICXATIAXA 


Secundum,  consideratio  itineris  et  loci  nativitatis. 

Tertium  petit  gratiam  ad  intime  cognoscendam  Christi  nativitatem, 
eamque  raei  causa,  ut  ipsum  ardentior  et  amem  et  sequar. 

Primum  punctum,  aspectus  personarum,  ut  Virginis,  Joseph,  Christi 
nati.  Inter  quos  ego  me  imaginabor  ut  pauperculum,  eorum  necessitati- 
bus  reverenter  famulantem;  et  videbo  quid  ad  me  utilitatis  ex  tali  spe- 
ctaculo  rediré  possit. 

Secundum,  verborum  quae  ibi  dicuntur  apprehensio. 

Tertium,  negotiorum  quae  geruntur  consideratio;  ut  itineris  et  cau- 
sarum  ob  quas  omnium  Dominus  in  tanta  egestate  natus,  victurus  in 
tanta  paupertate  etc.,  propter  me,  reflectendo  ad  me  ut  supra. 

Colloquium  ad  personas  quae  ibi  considerantur.  Pater  noster. 

TERTIA  ET  OL'ARTA  CONTEMPLATIO 

Repetuntur  duae  praecedentes  meditationes  cum  oratione  praepa- 
ratoria  et  praeludiis,  notando  et  fixius  considerando  eas  partes,  in  qui- 
bus  aliquid  illustrationis  vel  consolationis  acceptum  sit;  et  colloquium 
cum  Pater  noster  finietur. 

Quinta  coxtemplatio 
quae  est  applicatio  sexsuum  ad  praedicta 

üratio  praeparatoria  et  tria  praeludia,  ut  supra. 

Primum  punctum,  secundum  imaginationem  respicere  omnes  per- 
sonas, et  notatis  circa  eas  circumstantiis,  utilitatem  elicere  propriam. 

Secundum,  velut  audire  quid  loquantur,  aut  eas  loqui  deceat;  omnia 
in  usum  nostrum  trahendo. 

Tertium,  interno  quodam  affectu  et  gustu  sentiré  quanta  sit  suavitas 
et  dulcedo  animae  divinis  donis  imbutae,  ad  nos  reflectendo  ut  supra. 

Quartum,  per  internum  tactum  attrectare  et  osculari  vestimenta, 
loca,  vestigia  et  caetera  personis  conjuncta,  ex  quibus  nobis  fiat  boni 
alicujus  spiritualis  accessio. 

In  fine,  post  colloquium  Pater  noster,  Ave  Maria. 

ADDITIONF.S  SECUXDAE  HEBDOMADAS 

In  secunda  hebdómada  variari  debet  additio  secunda,  sexta,  séptima 
et  decima  ex  parte. 

Pro  secunda,  erit  meditationem  sequuturam  menti  objicere,  et  desi- 
derare  cognitionem  majorem  mysteriorum  Christi,  ut  tanto  magis  ei 
serviam. 

Pro  sexta,  versabo  1  memoria  vitam  Christi  ab  incarnatione  asque 
ad  mysterium,  quod  jam  prae  manibus  haben. 


DlKECTORIA   ANTIQl  A  8jO. 

Pro  séptima,  !uce  vel  tenebris  utar,  quatenus  ad  scopum  desideratae 
rei  mihi  confert. 

In  decima  sic  me  geram,  ut  requirit  mysterium  contemplandum; 
aliqua  enim  poenitentiam  requirunt,  alia  vero  non  ítem. 

In  ómnibus  exercitiis,  praeterqnam  mediae  noctiset  aurorae,  aliquid 
(juod  tertiae  additioni  et  secundae  1  aequivaleat  assumendum  erit.  Ut 
scilicet,  cura  adest  hora  meditationis,  prospiciam  quo  ferar  et  coram 
quo  sim  appariturus. 

ShCUNDAK  DIK1  CONTEMPLATIO 

Prima,  praesentatio  in  templo. 

Secunda,  fuga  in  Aegiptum,  cum  duplici  repetitione  et  sensuum 
applicatione. 

TERTIAE  D1EI  COXTEMIU.ATIO 

Prima,  quomodo  Jesús  in  Nazareth  subditus  esset  parentibus. 
Secunda,  quomodo  repertus  in  templo,  ut  in  fine  libri  exercitiorum. 

QüARTAE  DIEI  CONTEMPLA  TIO 

Oratio  praeparatoria  sólita. 

Primum  praeludium  est  histórica  consideratio,  hinc  Christi,  inde 
Luciferi,  omnes  ad  suum  vocantis  vexillum. 

Secundum,  imaginan  campum  amplissimum  prope  Hierusalem,  ubi 
Christus  bonorum  dux;  et  alium  prope  Babylonem,  ubi  Lucifer  dux  ma- 
lorum  est. 

Tertium,  petere  gratiam,  ut  exploratas  habeamus  et  vitemus  fraudes 
mali  ducis,  et  boni  mores  ingenuos  cognoscere  ac  imitari  possimus. 

Primum  punctum,  quasi  aspicere  ducem  impiorum  in  campo  Babi- 
loniae  in  cathcdra  ignea  et  fumosa  sedere  horribilem. 

Secundum,  advertere  quomodo  vocat  daemones  impuros,  et  per 
orbem  spargi  jubet  ad  nocendum  ómnibus  hominum  generibus. 

Tertium,  quomodo  instruit  ut  in  primis  trahant  nomines  ad  cupidi- 
tatem  divitiarum,  deinde  ad  honoris  mundani  ambitionem,  et  demum 
i  n  superbiae  barathrum,  unde  ad  vitia  fit  decursus  proclivis. 

Alia  ex  parte  in  Christo. 

Primum  punctum,  quasi  aspicere  eum  in  amoeno  campo  humili 
loco  sedentem,  vultu  speciosum  et  amabilem. 


a    versabor.  apogr. 


Cf.  Proleg.,  pp.  152-153. 


84<> 


MONU  MENTA  1GXATIANA 


Secundum,  speculari  quomOdo  discípulos  et  ministros  per  orbem 
tnittit,  ut  ómnibus  hominum  generibus  doctrinam  salutis  impertiant. 

Tertium,  quasi  audire  concionem  qua  instruit  suos  ad  omnes  juvan- 
dos  et  in  primis  inducendos  ad  affectum  paupertatis;  et  si  divini  obse- 
quii  ratio  et  electio  coelestis  eo  ferat,  ad  sectandam  actu  paupertatem; 
deinde  ad  opprobrii  et  contemptus  desiderium  alliciant,  unde  vera  hu- 
militas  et  omnes  virtutes  consequantur. 

Primum  colloquium  fíat  ad  Beatam  Virginem,  ut  gratiam  impetret 
qua  recipiar  et  maneam  sub  vexillo  Christi  per  spiritualem  pauperta- 
tem et  etiam  per  realem,  si  vocare  ad  eam  Dominus  dignabitur.  Deinde 
per  abjectionem,  ut  ipsum  imiter  vicinius,  deprecando  tamen  culpam 
aliorum,  ne  contemptus  mei  cedat  in  alicujus  detrimentum  et  Dei 
offensam.  In  fine,  Ave  Maria. 

Secundum,  ad  Christum  hominem,  ut  mihi  a  Patre  impetret  illa  ipsa. 
In  fine,  Anima  Christi. 

Tertium,  ad  Patrem,  ut  concedat  eadem.  In  fine,  Pater  noster. 

Eodem  die  repetitur  hoc  exereitium  bis  aut  ter. 

Meditatio  DE  TRIBUS  HOMINUM  CLASSIBUS 
Oratio  praeparatoria  sólita. 

Primum  praeludium,  proponere  ante  oculos  tres  hominum  classes, 
de  quibus  infra.  Ouarum  singulae  decem  millia  ducatorum  sibi,  non 
Deo,  paraverint;  et  nunc  vellent  Dcum  habere  placatum. 

Secundum,  me  coram  Deo  et  sanctis  considerabo,  desiderando  scire 
quomodo  Deo  placeré  possim. 

Tertium,  petere  gratiam  ad  id  eligendum  quod  Deo  máxime 
placeat. 

Prima  classis  optat  exuere  affectum  non  bonum  et  Deo  reconci- 
lian J,  sed  media  nunquam  adhibct. 

Secunda  auferre  vellet  talem  affectum,  sed  rem  interim  tenere  et 
Deum  trahere  ad  proprium  votum  i)otius  quam,  relicto  impedimento, 
ad  eum  tendere. 

Tertia  volens  affectum  non  sincerum  abjicere,  rem  ipsam  auferre 
vel  tenere  prout  ad  divinum  cultura  id  faceré  animadvertet. 
Colloquia  tria,  ut  supra. 

Quinta  die 

Fiet  contemplado  de  transitu  Domini  a  Nazareth  ad  Jordanem  et 
baptismo;  fiet  autem  prout  in  prima  die,  praecedentibus  praeparatoria 
oratione  et  tribus  praeludiis  ac  colloquiis,  ut  circa  classes  etc. 


Vidc  supra,  pp.  350,  annot.  2,  et  358,  annot.  2. 


I  )lRECTORIA  ANTIQUA 


841 


Sexta  die,  quomodo  post  baptismum  ierit  in  desertum  el  ibi  fuerit, 
et  quomodo  tcntatus  est  post  quadraginta  dios. 

Séptima  die,  de  vocatione  sancti  Andíeae  et  aliis  sequentibus. 

Octava,  de  sermone  Domini  in  monte,  octo  beatitudines  edisse- 
rentis. 

Nona,  cura  apparuit  navigantibus. 
Decima,  cum  in  templo  docuit. 
Undécima,  de  suscitatione  Lazari. 
Duodécima,  de  gestis  in  die  Palmar um. 

ExERcrnuM  de  tribus  modis  humiijtátis 

Primus  est  ad  salutem  necessarius,  ut  me  penitus  subdam  legi  divi- 
nae,  nec  pro  dominio  mundi  vel  ullo  vitae  discrimine  velim  deliberato 
animo  mandatum  ullum  divinum  vel  humanum,  quod  ad  moríale  obli- 
gat,  transgredid 

Secundus  est  majoris  perfectionis ,  ut  fixo  animo  ad  divitias  et 
paupertatem,  honorem  et  ignominiam  sim  aeque  propensus,  ubi 
aequalis  et  divinae  gloriae  occasio;  et  nulla  spe  vel  timore  adducar  ut 
culpara  etiam  venialem  committere  decernam. 

Tertius  est  humilitatis  absolutissimae,  prioribus  habitis,  quae  est,  si 
par  Dei  gloria  esset,  ut  ad  majorem  imitationem  Christi,  eligam  potius 
cum  eo  pauperiem  et  contemptum,  quam  opes  et  honores  amplecti. 
Addantur  tria  colloquia,  prout  in  exercitio  de  duobus  vexillis  habetur, 
petendo  ut  si  major  vel  aequalis  gloriae  Dei  proventus  subsit,  ad 
electionem  talem  perducar. 

PRAELUDIUM  AD  ELECTIONEM  FACIENDAM 

Ad  bene  eligendum  aliquid,  oculo  puro  finem  spectemus  ad  quem 
creati  sumus,  gloriam  scilicet  Dei  et  salutem  nostram.  Unde  elige  ¡ida 
sunt  ea  tantum  quae  ad  hunc  finem  conducunt;  et  prius  finis  ob  oculos 
ponatur,  deinde  media,  scilicet,  uxorem  ducere,  vel  sacerdotium,  prout 
expedit  ad  talem  finem  consequendum. 

MODUS  PRIOR  ELECTIONIS 

Primum  punctum  est  proferre  in  médium  rem  deliberandam,  quae 
ad  electionem  pertinet. 

Secundum,  adducto  ante  oculos  creationis  fine,  in  neutram  decli- 
nabo  partem  amplectendae  rei  de  qua  delibero  vel  repudiandae.  Sed 
quasi  in  aequilibrio  subsistam,  paratus  in  eam  partem  ferri,  quae  ad 
finem  aptior  erit. 

Tertium,  orabo  Deum,  ut  mentem  illuminet  et  voluntatem  impellat 


842 


MONUMENTA   k;  NATIA  NA 


ad  id  quod  magis  ad  finem  confert  per  ratiocinationem  eligendum. 

Quartum,  perpendam  quot  commoda  mihi  ad  finem  consequendum 
accedent  ex  ea  re  de  qua  delibero  suscepta;  quot  etiam  incommoda. 
Contra  vero,  ea  omissa,  quot  commoda  vel  damna  expectari  possunt. 

Quintum,  his  ergo  praemissis,  ratiocinari  oportet  in  utramque  par- 
tem,  et  juxta  rationis  dictamen,  sepositis  affectibus,  electio  conclu- 
denda. 

Sextum,  electione  facta,  ad  orationem  statim  est  recurrendum,  ut 
Deo  offeratur  quod  electum  est,  tune  perfecte  recipiendum,  si  ei  pla- 
ceré intellectum  erit. 

Posterior  modus  electionis 

Prima  regula  est  quod,  cum  oporteat  a  ex  affectu  amoris  Dei  fieri 
eiectionem,  convenit  eligentem  praesentiscere  in  se  quidquid  affectio- 
nis  ad  rem  electam  tenet,  ex  Dei  solius  amore  proficisci. 

Secunda,  considerare,  si  quis,  cui  omnem  perfectionem  opto,  dubius 
esset  super  electione  hujusmodi,  quidnam  ei  consilii  darem;  quod  enim 
ylteri  suaderem,  mihi  agendum  est. 

Tertia,  si  mors  ingrueret,  quem  mallem  observasse  modum  in  hac 
deliberatione;  et  juxta  illum  eligere  nunc  debeo. 

Ouarta,  quando  pro  tribunali  Dei  sistar  judicandus,  quo  consilii  >  in 
hac  re  vellem  usus  esse;  et  eo  nunc  utar. 

Demum,  juxta  sextum  punctum  prioris  modi,  eiectionem  factam 
nfferre  Deo  in  oratione,  et  diffinire  ibi  debeo. 

TERTIA  HEBDOMADA 
Prima  contempi.atio  media  noctk  facienha 
Oratio  praeparatoria  sólita. 

Primum  praeludium  ex  historia,  quomodo  missi  a  Bethania  disci- 
puli  Hierosolymam,  coenam  pararunt,  et  Christus  post  esum  agni  pedes 
lavit  discii)ulorum,  et  sanctissimum  sacramentum  Corporis  et  Sanguinis 
sui  confecit  et  largitus  est,  ac  sermonem  habuit  post  coenam. 

Secundum,  consideratio  itineriset  coenaculi,  ubi  coena  fuit  peracta. 

Tertium  petit  dolorem  et  indignationem  contra  se  et  confusionem, 
quod  propter  mea  peccata  Dominus  omnium  tantis  se  tormentis  ob- 
jiciat 

Primum  punctum,  aspectus  personarum  coenantium;  et  aliquid  in 
suiim  usum  elicere,  quod  in  secundo  et  tertio  fiat  sem])er. 
Secundum,  eosdem  audire  quid  loquantur. 


■'    oportet  ápogr.,  quod  mutatidiim  viriefur  in  oporteat.  ut  est  in  I'u. 


Directoría  antxqua 


«43 


Tertium,  attendere  quid  agant. 

Quartum,  advertere  quid  jam  inde  Christus  pati  appetat  et  incipiat, 
unde  incipiam  et  ipse  doleré  et  me  affligere. 

Quintum,  considerare  quomodo  se  abscondat  Divinitas,  nec  adver- 
sarios perdat,  sed  pati  humanitatem  sinat  tam  acerba. 

Sextum,  cum  talia  ferat  pro  peccatis  meis,  quid  agere  vel  pati  pro 
ejus  causa  debeam. 

Colloquium  in  fine  ad  Christum,  vel  si  devotio  instiget,  ad  Matrem, 
Filium  et  Patrem;  petam  quod  máxime  desidero:  certam,  scilicet,  ali- 
quam  rem,  ut  virtutes  vel  statum  vitae  ipsi  gratum  scire,  vel  aliud  juxta 
l>raesentis  tractationis  rationem. 

Secunda  meimtatio  in  aurora 
Oratio  praeparatoria  eadem. 

Primum  praeludium,  historia  a  transitu  ex  monte  Sion,  ubi  coenati 
fuerant,  in  hortum  usque  ad  comprehensionem  et  deductionem  in 
Annae  domum. 

Secundum  est  consideratio  loci,  id  est,  itineris  et  horti. 

Tertium,  petere  moerorem  et  planctum,  ut  Christo  pro  me  patienti 
compatiar. 

Reliqua  hujus  diei  exercitia  sunt  repetitiones  cum  applicatione 
sensuum;  et  ita  in  sequentibus  hujus  hebdomadae  diebus  fiet. 

Mutanda  est  additio  secunda,  ut  dum  surgo  et  induor,  percogitans 
meditationem  statim  faciendam,  nitar  me  ad  dolorem  excitare  compa- 
tiendo  Christo. 

Sexta  additione  excludere  cogitationes  jucundas;  angores  vero  et 
Christi  poenas  ab  ipsa  nativitate  usque  ad  mortem  mente  revolvere. 


OUARTA  HEBDOMADA 
Prima  meihtatio 
Oratio  praeparatoria  sólita. 

Praeludium  primum  ex  historia,  quomodo  postquam  expiravit  Chri- 
stus, anima  divinae  personae  unita  descendit  ad  inferos;  et  liberatis 
justornm  animabus,  rediens  ad  sepulchrum,  corpus  sibi  univit;  et 
surgens,  Matri  primo  apparuit,  ut  pie  creditur. 

Secundum,  considerare  sepulchri  situm  et  domus  Beatae  Virginis  et 
ejus  cellam. 

Tertium  petit  participationem  gaudii  Christi  et  Matris  ejus. 
Primum  punctum,  consideratio  personarum. 
Secundum,  auditus  verborum  quae  loquuntur. 


844  MONUMEXTA  IGNATIAXA 

Tertium,  factorum  meditatio  cum  reflexione  ad  se,  ut  ha  aliis  he- 
bdomadis. 

Quartum,  quomodo  Christi  divinitas  passionis  tempore  abscondita. 
se  in  resurrectione  manifestet  per  tot  miracula. 

Ouintum,  quam  copióse  Christus  functus  sit  consolatoris  officio,  ad 
similitudinem  amicissimi  hominis. 

Colloquio  uno  vel  pluribus,  ut  in  primo  exercitio  tertiae  hebdoma- 
dae,  terminetur;  et  in  fine,  Pater  noster. 

CONTEMPLATIO  AD  AMORJEM  ÜEI  IN  XOB1S  EXCITANDUM 

Primo,  notatur  quod  amor  magis  ex  operibus  quam  verbis  pendct. 
et  consistit  in  quadam  mutua  facultatum,  rerum  et  operum  communi- 
catione. 

Oratio  praeparatoria  ex  more. 

Primum  praeludium,  ut  eoram  Deo,  angelis  et  sanctis  mihi  propitiis 
stare  me  videam. 

Secundum,  gratiam  petere  ut  perspiciendo  beneficiorum  magnitu- 
dinem,  ad  amorem  et  cultum  Dei  totum  me  impendam. 

Primum  punctum,  revocare  in  memoriam  beneficia  creationis  et  re- 
demptionis  et  privata  mihi  impensa,  perpendendo  quantum  mei  causa 
egerit  et  passus  fuerit  Dominus,  quantum  bonorum  suorum  communi- 
caverit,  quamquam  seipsum  mihi  daré  velit  quantum  potest. 

Deinde  vertam  me  ad  meipsum,  et  disquiram  quae  meae  sint  partes, 
quid  aequum  sit  ut  offeram  Deo,  scilicet,  me  totum;  et  sic  offeram  me- 
moriam, intellectum,  voluntatem  et  omnia,  restituendo  ipsi  quidquid 
ipse  dedit;  solam  ipsius  gratiam  requirendo. 

Secundum  punctum,  considerare  Deum  in  singulis  creaturis  exi- 
stentem,  elementis  danten  esse,  plantis  vivere,  animalibus  sentiré,  homi- 
nibus  etiam  intelligere;  et  a  quod  mihi  dedit  haec  omnia,  et  insuper 
templum  me  suum  esse  voluit  ad  imaginem  et  similitudinem  suam.  Et 
reflectam  ad  me,  ut  in  primo. 

Tertium,  contemplan  Deum  in  creaturis  propter  me  operantem  et 
aborantem  quodam  modo,  dum  eis  dat  esse  et  conservat  propter  me 
id  quod  sunt,  habent,  possunt,  agunt;  et  ad  me  reflectam,  ut  supra. 

Quartum,  intueri  quomodo  dona  omnia  coelitus  descendunt:  seiliect, 
potentia,  justitia,  bonitas,  scientia,  terminis  quibusdam  definita  quae  ab 
infinito  illo  totius  boni  thesauro,  ut  lumen  a  solé,  ut  a  fonte  aqua  deri- 
vantur;  et  addatur  reflexio,  ut  supra. 

Colloquium  fiet  in  fine,  terminandum  per  Pater  noster. 


íl    et  et  apogr. 


DlRKl  l'ORIA  ANTIQUA 


845 


PRIMUS  IÍX  TRIBUS  MÓDIS  ORAND1 

IVimus  deducitui  ex  praeceptis,  peccatis  mortalibus,  animae  po- 
tentiis  et  sensibus  cunsideratis. 

Tertia  additio  semper  praemittitur,  pensando  paulisper  quo  mihi 
accedendum  sit,  et  quid  faciendum. 

Oratio  praeparatoria  petit  gratiam  cognoscendi  ad  melius  intelli- 
genda  praecepta  et  in  quo  peccavero  contra  illa,  ut  me  emendem  et 
melius  observem. 

Primum  deinde  mandatum  discutiam,  et  attendam  quomodo  serva- 
verim  illud;  et  de  occurrcntibus  contra  illud  ;i  delictis  veniam  petam.  In 
fine,  Pater  noster. 

Et  transibo  ad  sequentia,  tamdiu  in  singulis,  ut  mínimum,  manendo, 
quamdiu  ter  recitabitur  Pater  noster.  Ubi  tamen  rarius  peccavimus, 
haerendum  minus;  magis  autem  ubi  saepius.  Post  completum  discursum 
circa  praecepta  cum  mei  accusatione  et  gratiae  implorationc,  colloquio 
ad  Deum  directo  finiam. 

Secundo,  circa  mortalia  peccata  similem  modum  tenebo,  mutata 
orationis  materia,  quia  ad  ea  devitanda  tendit,  ut  superior  ad  prae- 
cepta servanda.  Juvat  autem  notitia  vitiorum  et  peccatorum  per  contra- 
riorum  habituum  et  actuum  considerationem,  virtutum  scilicet  quae 
parandae  sunt. 

Tertio,  circa  tres  animae  potentias  idem  modus  teneatur,  mutata 
materia  orationis. 

Ouarto,  idem  circa  quinqué  sensus,  in  quibus  si  quis  cupiat  Christum 
imitari,  in  praeparatoria  oratione  se  super  eo  debet  commendare  Deo, 
et  singulorum  sensuum  considerationi  Pater  noster  subjicere.  Si  Beatam 
Virginem  imitari  volet,  ei  se  commendet,  ut  id  sibi  a  Deo  impetret, 
finiatque  per  Ave  Maria. 

Secunuus  modus  oraxdi 
Additio  tertia,  ut  prius. 

Oratio  praeparatoria  congruens  personae  ad  quam  dirigitur. 

Secundus  hic  modus  eo  situ,  quem  ad  devotionem  experiemur  com- 
modiorem,  recitat  orationem  dominicam,  et  in  prima  voce,  ut  Pater, 
figit  pedem  quamdiu  circa  illam  variae  comparationes,  conceptus  aut 
motiones  spirituales  incident;  et  ita  in  sequentibus  vocibus  ejusdem  vel 
alterius  orationis.  Et  in  ruminatione  cujusvis  vocis  cum  expleverit 
horae  unius  tempus,  dicat  Ave  Maria,  Credo,  Anima  Christi,  Salve  Re- 
gina communi  modo  percurrendo. 

Si  in  una  voce  vel  duabus  affluet  meditatio  et  interna  delectatio, 


a    illum  ms. 


846 


MONUMENTA  IGNATIANA 


postponatur  transcurrendi  cura;  et,  hora  elapsa,  reliqua  cursim  recitet. 

Si  in  una  vel  paucis  vocibus  hora  effluet,  die  sequenti  his  vocibus 
percursis,  ruminet  sequentes;  et  hoc  modo  excussa  oratione  dominica, 
succedet  Ave  Maria,  deinde  alia  atque  alia  oratio.  Quavis  autem  ora- 
tione sic  finita,  personam  ad  quam  dirigitur  paucis  compellabimus, 
gratiam  vel  virtutem  aliquam  petendo,  qua  máxime  nos  egere  sense- 
rimus. 

Tertius  modus  orandi 
Additio  et  oratio  praeparatoria,  ut  supra. 

Hic  modus  in  eo  consistit,  ut  inter  singulas  respirandi  vices,  singula 
orationis  dominicae  vel  alterius  verba  transmittamus,  expensa  interim 
vel  prolatae  vocis  significatione,  vel  personae  ad  quam  dirigitur  digni- 
tate,  vel  nostra  vilitate  a,  vel  utriusque  differentia.  Caetera  ut  supra. 

Finita  autem  hoc  modo  oratione  dominica,  sumatur  alio  die  salutatio 
angélica,  simili  respirationum  intervallo  tractanda,  aliis  orationibus  usi- 
tato  more  recitatis;  quae  tamen  eodem  modo  per  interstitia  hujusmodi 
dici  deinde  possunt. 

Finís 
II 

DIRECTORIUM  PRIMUM  P.  JACOBI  MIRONIS  1 

1582.  DIRECTORIUM  EXERCITIORUM  SPIRITUALIUM 
AUCTORITATE  i.ac  CONGREGATIONIS  CONFECTUM  *> 

De  quibusdam,  quibus  iuuari  possit  tam  is, 

QUI  EXERCITIA  TRADITURUS  QUAM  IS,   QUI  EA  ACCEPTURUS  EST.  CAPUT  I 

1.  «Ad  exercitia  spiritualia  aliis  tradenda,  postquam  quisque  in  se 
ea  fuerit  expertus,  assuescant;  et  dent  operam  omnes»,  cum  facúl- 
tate c  superioris  «ut  et  eorum  reddere  rationem,  et  in  hoc  armorum 
spiritualium  genere  tractando  (quod  Dei  gratia  ad  ipsius  obsequium 
tantopere  conferre  cernitur)  dexteritatem  habere  possint  »d. 


a  utilitate  apoqr. — b  ¡n  marg.  1  Congr.,  tit.  6,  Decr.  28.  V.  supra,  Praefationem  p.  752. 
— c  juxta  ordinem  alt.  in  n.  2.— d  ¡n  marg.  Const.,  P.  IV,  c.  8,  §  5. 


1  Ex  apogr.  in  cod.  De  Instit.,  II,  8  ff.,  n.  21,  Numeras  1582,  in  principio  hujus  mo- 
numenti  scriptus,  videtur  indicare  vel  annum,  quo  prinnim  scriptum  est,  vel  tempus. 
quo  illud  exemplum  fuit  exaratum.  Cf.  Praefationem,  supra,  pp.  758-763,  ubi  dlXÍmus 
quarc  hoc  Dircctorium  Mironi  trihucndum  censeamus. 


Directoría  anticua 


847 


2.  (uní  horum  éxercitionim  ratio  redditur  (ad  quod  expediret  ra- 
llones in  promptu  babere),  non  solum  id  agatur,  ut  aliis  satisfiat,  sed 
etiam  ut  in  illis  dcsidcrium  excitetur,  ut  iisdem  iuuari  uelint  a,  etsi 
oportet  media  orationum  et  bonorum  operurri  ip¿\  adhibeant,  quibus 
hoc  a  Deo  impetrent. 

3.  Possent  aliqui  arbitrio  supérioris  b  ad  exercitia  aliis  tradenda 
assuescere,  nonnullis  ea  ti  adeudo,  in  quibus  minus  iactura  c  esse  pos- 
sit,  si  quid  errétur,  et  conferre  cum  aliquo  magis  exercitato,  praesertim 
cuni  superiore,  suum  procedendi  modum,  bene  adnotando  quod  magis 
uel  minus  conuenire  depfehenderinl  d. 

4.  Exercitia  plene  nonnisi  paucis,  iisque  huiusmodi  ut  ex  eorum 
profectu  non  uulgaris  ad  Dei  gloriam  fructus  speretur,  uel  qui  de  uitae 
suae  statu  deliberare  uelint,  tradenda  sunt.  Primae  uero  hebdomadae 
exercitia  ad  multos,  et  aliqua  conscientiae  examina,  et  modi  orandi 
(praesertim  primus  trium  illorum,  qui  in  libro  Exercitiorum  proponun- 
tur)  ad  multo  plures  etiam  extendí  possent.  Quiuis  enim  bona  praeditus 
uoluntatc  ad  haec  idoneus  est  e. 

5.  Expedit  ut  qui  traditurus  est  exercitia  totum  librum  Exercitio- 
rum perlegat,  et  prae  manibus  habeat,  sed  praecipue  uiginti  annotatio- 
nes,  et  illa  quae  pertinent  ad  exercitia,  quae  tune  temporis  aliis  tradit, 
et  illius  hebdomadae;  et  antea  aliquantulum  meditetur  exercitium  quam 
illud  proponat:  et  rogare  pro  se  et  illo  debet,  ut  ambos  Dominus  diri- 
gere dignetur,  et  interdum  redigat  in  memoriam  superiori,  ut  pro  eo  a 
nostris  oratio  fiat  f. 

6.  Alicui  facienti  exercitia  tantum  instructor  unus  est  assignandus, 
qui  illa  det;  nam  facilius  quis  in  re  aliqua,  praesertim  spirituali,  intel- 
liget  unum  directorem ,  quam  plures;  si  tamen  aliqua  de  causa  qui 
coepit  tradere  exercitia,  impeditus  fuerit,  et  alius  eius  loco  successerit, 


a  /«  marg.  íbid.,  lit.  E.  Hace  paragr.  2  est  in  Mi.  alt.  paragr.  5. — b  Dúo.  w  praecet!. 
non  sunt  in  Constitutionibus,  loco  paulo  post  al/ato  in  marg.,  nec  in  Mi.  alt. — c  Minus 
iactura  apogr.;  lege  minor  jactara,  ut  est  in  Constitutionibus  loco  citato  et  in  Mi.  alt. — 
á  ín  marg.  Ibid.—'1  In  marg.  P.  7,  C.  4,  lit.  F.  Et  P.  4,  c.  8,  lit.  E;  Mi.  alt.  addit:  Dr 
variis  autera  modis  tradendi  exercitia  agitur  in  adnotatione  18.a,  19.a  et  ultima  ex 
viginti. 

f  Mi.  alt.  6.  Expedit  ut  <jui  traditurus  est  exercitia  totum  librum  Exer- 
citiorum perlegat  et  prae  manibus  habeat,  sed  praecipue  primas  viginti 
adnotationes  et  illa  quae  pertinent  ad  exercitia  quae  tune  temporis  aliis 
tradit;  ct  antea  exercitium  illud  quod  daturus  est,  aliquantulum  meditetur, 
et  magno  charitatis  affectu  spiritualem  profectum  ejus  qui  exercetur,  desi- 
deret  atque  procuret.  Et  rogare  pro  se  et  illo  debet,  ut  ambos  Dominus  di- 
rigere dignetur,  et  interdum  superiori  in  memoriam  redigat,  ut  pro  eo  a 
nobis  a'  oratio  fiat. 


a'    Sic  apogr.;  suspicamur  mendum  esse  pro  nostris  quod  est  in  primo. 


848 


MONUMKNTA   iGXAl  [ANA 


aduertendum  erit  ne  qua  contradictio  aut  diuersitas  inter  eos  de- 
(¡rehendatur,  quae  possit  parere  confusionem  ei  qui  exercetur  a. 

7.  Qui  tradit  exercitia  non  debet  secum  ferré  librum,  ut  ea,  quae 
traditurus  est,  alteri  legat:  sed  antea  quod  dicturus  sit,  memoriter  teneat, 
et  postea  breuiter  narrando,  rerum  capita  percurrat,  adiecta  solum 
breui  declaratiuncula  iuxta  secundam  annotationem  libti  Exercitioruni, 
et  eadem  scripta  tradat  iuxta  uigesimam  annotationem  eiusdem  libri  u. 

8.  Legere  non  debet  qui  exercetur  nisi  scripta,  quae  ei  traduntur, 
nec  libros  (ut  legendi  occasio  tollatur)  praeter  breuiarium,  aut  librum 
precum  B.  Virginis  Mariae  *,  in  cubiculo  habeat:  sed  in  prima  hebdó- 
mada librum  Gersonis  2  de  Imitatione  Christi,  uel  librum  confessionum 
D.  Augustini  legere  potest:  in  secunda  uero  librum  Euangeliorum,  ct 
illos,  de  quibus  in  annotatione  ultima  primae  meditationis  de  rege  tem- 
porali  fit  mentio  c  3. 


a  Mi.  alt.  1 1.  Facienti  exercitia  instructor  unus  idoneus  et  eidem  gratus 
((uantum  iieri  poterit,  assignandus  est,  qui  quidem  multis  simul  tradere 
non  debet,  sed  cum  unoquoque  seorsum  agat:  si  vero  aliqua  de  causa  qui 
cuepit  daré  exercitia  impeditus  fuerit,  ct  alius  cius  loco  successerit,  adver- 
tendum  erit,  ne  qua  contradictio  aut  varietas  inter  eos,  quae  possit  parere 
confusionem  ei  qui  exercetur,  deprehendatur. 

b  Mi.  a/i.  12.  Qui  dat  exercitia  non  debet  secum  ferré  librum,  ut  ca  quae 
traditurus  est,  alteri  legat,  sed  potius  quae  dicturus  sit,  memoriter  teneat, 
et  rerum  capita  breviter  narret,  adjecta  solum  brevi  declaratiuncula,  juxta 
secundam  annotationem  ex  viginti.  Simplicibus  tamen  et  iis  qui  in  rebus 
spiritualibus  parum  sunt  versati,  explicatius  exponenda  sunt.  Eadem  vero 
ómnibus,  ratione  personae  vernácula  vel  latina  lingua,  scripto  tradere  expe- 
dit,  juxta  ultimam  adnotationem  ex  viginti,  quod  quidem  scriptum,  nisi 
declaratione  praemissa,  tradere  non  debet.  In  principio  tamen  Societatis 
multi  nullo  scripto  dato  illa  faciebant;  et  nunc  etiam  ídem  aliquando  lieri 
poterit,  si  instructor  aliquibus  ita  convenire  judicaverit.  Item  si  is  qui  exer- 
cetur legere  nesciat,  ea,  quae  ei  dixerit,  mox  summatim  repetat,  ut  postea 
corum  melius  recordari  possit;  idemque  faciat  qui  sine  scriptis  exercitia 
accepit.  Utrumque  Di.  loquiliir  de  Vn.,  cujus  vigésima  annotatione  illud  com- 
mendatur  quod  dicit  Mi. 

c  Mi.  alt.  14.  Legere  non  debet  qui  exercetur,  nisi  scripta  quae  ei  tra- 
duntur, nec  libros  praeter  breviarium,  si  sacerdos  est,  aut  librum  precum 
B.  Virginis  Mariae  in  cubiculo  (ut  legendi  occasio  tollatur)  habeat;  sed  in, 
prima  hebdómada  librum  Gersonis  De  Imitatione  Christi  legere  poterit.  In 
secunda  vero  aliquid  ex  evangélico  códice,  et  De  Imitatione  Christi  et  San- 
ctorum  vita,  ut  in  annotatione  post  primam  meditationem  de  rege  tempo- 
rají  dicitur.  Sed  in  evangélico  códice  nullum  debet  legere  mysterium,  nisi 


1  Horas  Beatae  Mariae  Virginis,  qui  libellos  et  medio  aevo  et  tempore  S.  lgnatii 
vulgatissimus  erat.  Cf.  Proleg.,  supra,  p.  50,  annot.  4. 

2  Thomae  a  Kempis;  vide  supra,  pp.  49,  50  et  57,  annot.  1. 

'■'    Ibi  praeter  F.vangelia  et  Imilationem  Christi,  commemorantur  Vitat  Satictoritm. 


I  )lRW  TOR1A  ANTIQUA 


«49 


9.  Tradenda  sunt  omnia  exercitia,  secundum  uoiuscuiusque  dispo- 
sitionem,  eodem,  quo  proeedunt,  ordine,  ut  dicitur  in  uigesima  annota- 
tione  libri  Exerciliorum ;  et  saepe  Pater  noster  Ignatius  admonebat, 
tamquam  de  re  magni  momenti,  ut  hunc  ordinem  seruaremus;  alioqui, 
qui  exercetur  parum  profioit,  ut  experientia  satis  ducet  a  '. 

in.  Aduertendurn  est,  quod  si  is  qui  exercetur  non  obediret  illi 
í[ui  tradit  exercitia,  sed  uellet  suo  iudicio  procederé,  in  dandis  ei  exer- 
citiis  non  erit  ultra  progrediendum  ''. 

1 1.  Inuisítur  c  semcl  aut  saepius  (|uotidie  is  qui  facit  exercitia,  iuxta 
arbitrium  eius  qui  illa  tradit,  cum  quo  solo,  quantum  fieri  potest,  hoc 
tempore  il le  agere  debet  a;  et  expediret  potius  statim  a  prandio  uel  a 
caena;  nam  hoc  tempus  ad  meditandum  aptum  non  est,  et  ille  est 
minus  occupatus  et  interdum  consolatione  tune  eget. 

12.  Quando  inuisitur  qui  exercetur,  ratio  punctorum  exigenda  est; 
et  quaeratur  ab  eo  quomodo  in  iis  se  gesserit,  et  quid  magis  senserit;  et 
qui  tradit  exercitia  iis,  quae  ab  illo  proponuntur  etiam  satisfaciat,  et 
quando  opus  erit,  eura  in  ómnibus  magno  charitatis  affectu  dirigat;  et 
aduertat  in  modo  procedendi  ne  nimirum  e  ille  sibi  uim  faciat,  aut  in 
attollenda  mente,  aut  in  compositione  loci  aut  applicatione  potentia- 
rum  caput  laedat  f. 

quod  eadem  hora  vel  dio  considerandum  sit,  ut  habetur  in  primo  notabili 
post  quinqué  contemplationes  secundae  hebdomadae. 

a  Mi.  alt.  15.  Tradenda  sunt  omnia  exercitia,  eodem  quo  proeedunt 
ordine,  ei  qui  fructum  máximum  ex  his  consequi  optat,  ut  dicitur  in  ultima 
annotatione  ex  viginti.  Et  ideo  nemo  sive  i]>sa  exercitia,  sive  ordinem  prae- 
scriptum  illa  tradendi,  juxta  suum  sensum  mutare  debet;  alioquin  qui  exer- 
cetur parum  proficiet,  ut  experientia  satis  docet;  hoc  enim  ordine  et  mediis 
rationabilibus  quidem  experimur,  quod  divina  sapientia  ad  egregia  dona 
capienda  sibi  homines  cooperar!  voluit,  in  qua  sola  confidentia  tota  con- 
stituenda  est. 

b  Mi.  alt.  16.  Advertendum  est  etiam  quod  in  dandis  excrcitiis  non  erit 
ultra  progrediendum,  si  is  qui  exercetur  suo  instructori  juxta  praedictum 
ordinem  non  obediret;  nam  in  hac  via  spirituali  qui  suo  magistro  se  docen- 
dum  cum  humilitate  non  exhibet,  facile  errare  poterit;  superbis  enim  Deus 
resistit,  humilibus  autem  dat  gratiam.  ^ 

c  17.  Invisi  debet  Mi.  alt. — d  cum  quo  solo  hoc  tempore  illi  ;i«itc  licet  Mi.  alt. — 
e  Sic  apogr.;  forte  Ugtndum  nimium.  ('/.  Di.,  c  VIII,  11. 

f  Mi.  alt.  18.  Quando  inyisitur  qui  exercetur,  ratio  punctorum  exigenda 
est,  quomodo  in  iis  se  gesserit,  et  quid  magis  senserit,  et  de  consolationc 
ac  desolatione,  si  quam  habuit;  et  qui  tradit  exercitia  eum  in  ómnibus 
magno  charitatis  affectu  dirigat  ac  praecipue  doceat;  atque  iis,  qvae  ab  eo 
quaeruntur,  etiam  satisfaciat.  Advertat  autem  in  modo  procedendi,  ne  ille 
in  attollenda  mente  aut  in  compositione  loci  aut  applicatione  potentiarum 
sic  sibi  vim  faciat,  ut  caput  laedat. 

1    Cf.  Di.  igiiatiaua,  III,  n.  17,  supra,  p.  793. 

Moxcm.  Ignat.  —  Skries  II.  ;i 


850 


MOKUMENTA  IGXATIAXA 


13.  Si  bene  respondet  cum  pace  et  animi  quiete,  non  oportet  diu 
nianere  cum  eo  qui  exercetur,  nec  multa  alia  interrogare  aut  docere 
iuxta  secundam  annotationem  libri  Exercitiorum,  nisi  secundum  rerum 
cxigentiam  illum  instruere  opus  sit,  aut  eidem  satisfacere;  alioqui  sinat 
ut,  citra  médium,  Creator  ipse  cum  creatura  et  haec  uicissim  cum  illo, 
rem  transigat,  ut  dicitur  in  decima  sexta  annotatione  libri  Exercitio- 
rum. Si  uero  non  plene  inuenit  ille  quod  quaeritur,  tune  de  diuersorum 
spirituum  motionibus  a,  iuxta  regulas  discretionis  spirituum  primae 
hebdomadae ,  et  de  additionibus  exercitiorum  diligenter  percontari 
debet,  ut  in  sexta  annotatione  libri  Exercitiorum  praescribitur.  Et 
uideat  an  expediat  mutare  rationem  uictus  uel  poenitentiae,  iuxta  ter- 
tium  et  quartum  notabile  post  decimam  additicmem  libri  Exerci- 
tiorum b. 

14.  Caueat  ne  umquam  det  occasionem  ei,  qui  exercetur,  suspi- 
candi  quod  minus  bonam  opinionem  de  ipso  habeat,  etiamsi  non  ita 
bene  ille  se  gesserit:  quin  potius  semper  faciat  ei  ánimos  ad  diligenter 
prucedendum  in  uia  incoepta  divini  seruitii  c. 

15.  Si  expediré  uidebitur,  admonendus  cst  qui  exercetur  ut  scribat 
suos  conceptus  et  motiones,  et  praecipue  notabiles  consolationes  et 
desolationes  d. 

16.  Ouanto  maiori  desiderio  et  animo  proficiendi  in  spiritu  aggres- 
sus  quis  fuerit  exercitia,  maiorem  ex  illis  fructum  consequetur.  E  con- 
trario uero  qui  inuiti  ad  illa  facienda  trahuntur,  nisi  postea  mentem 
mutauerint  e,  parum  aut  nihil f  proficient. 

17.  Quantum  ad  locum  attinet,  si  ille,  qui  uult  exercitia  faceré,  non 
sit  de  Societate,  nec  in  illam  ingredi  decreuerit,  in  domo  aliqua  foris,  ab 
omni  negotiorum  genere  remota,  iuxta  uigesimam  annotationem  libri 
Exercitiorum,  ut  liberius  agat  exercitia,  illi  tradi  poterunt;  aut  in  aliquo 
cubículo  separato  domus  uel  collegii  nostri,  si  commode  fieri  potest,  et 
superiori  uidebitur:  et  hic  secundus  locus,  si  inueniretur,  aptior  esset 


:i    notionibus  <:/>ogr. 

b  Mi.  alt.  19.  Si  bene  respondet  et  satisfacit,  non  oportet  diu  cum  eo 
manere,  nee  multa  alia  circa  conceptus  meditationum  explicare,  juxta  se- 
cundam annotationem  ex  viginti,  nisi  secundum  rerum  exigentiam  illum 
instruere  opus  sit;  sed  sinat  ut  citra  médium  Creator  ipse  cum  creatura  et 
haec  vicissim  cum  illo  rem  transigat,  ut  ibidem  dicitur  in  decimaquinta 
annotatione.  Si  vero  non  plene  invenit  ille  quod  quaerit,  percontetur  dili- 
gentius,  quomodo  ipsa  exercitia  et  eorum  additiones  egerit,  ut  ibidem  in 
sexta  annotatione. 

e  semper  ei  animum  addat  ad  diligenter  procedendum  in  via  coepta  divini  servitii 
Mi.  alt.  in  n.  20. — d  Mi.  alt.  21.  Si  is  qui  exercetur  aliqua  in  re  notabiles  consolatio 
nes  habuerit,  admonendus  est,  si  ita  expediré  videbitur.  ut  eas  sibi  scribat. — e  Qita- 
ti/or  w.  praeced.  desuní  in  alt.  11.  7. — (  nihil  coinniuniter  alt. 

g  A/i.  alt.  9.  Quantum  ad  locum  attinet,  si  is  qui  facturus  est  exercitia 
non  sit  c  Societate  nec  in  iltam  ingredi  decreverit,  in  domo  aliqua  seu  habi- 


Directoría  antigua 


851 


[8.  Qui  seruit  ei,  qui  facit  exercitia,  seruet  cum  eo  silentium,  ex- 
ccptis  iis,  quae  ad  illius  seruitium  pertinent,  et  nisi  qui  tradit  exercitia, 
ut  í  1 1  i  loquatur,  expresse  iniunxerit. 

ig.  Intelligat  ab  ipso  qua  hora  auditurus  sit  sacrum,  ut  eo  tempore 
possit  parare  illi  lectum  et  componere  cubiculum,  nisi  haec  ipsemet 
faceret. 

20.  Curet  ut  ex  sua  humilitate,  modestia  et  diligentia,  ille  aedificc- 
tur;  et  quotidie  particulari  oratione  oret  pro  eo  et  pro  illo  qui  ei  tradit 
exercitia,  ut  in  ambobus  diuina  uoluntas  adimpleatur  a. 

21.  In  his  adnotationibus  huius  Directorii,  potissimum  agitur,  quo- 
modo  in  dandis  exercitiis  quis  se  habere  debeat,  cum  exacte  dantur; 
nam  de  aliis  modis  tradendi  illa,  satis  dicitur  in  decima  octaua  et  de- 
cima nona  adnotatione  libri  Exercitiorum  b. 

22.  Constat  c  quod  haec  Exercitia  spiritualia  a  sede  apostólica 


tatione  foris  ab  omni  negociorum  genere  remota,  juxta  ultimam  adnotatio- 
nem  ex  viginti,  illi  tradi  poterunt,  aut  in  aliquo  cubículo  separato  domus 
vel  collegii  nostri,  si  commode  fieri  potestet  superiori  videbitur.  Alicui  vero 
mulieri  prudenti  in  ecclesia,  cum  aediñcatione  tamen,  etiam  dari  possunt, 
ut  postea  ipsa  in  locum  secretiorem  domus  suae  ad  ea  facienda  se  recipiat. 

a  Tres  paragr.  pracccdcntes  sic  in  mia?n  conjungit  alt.:  22.  Instruendus  est 
is  qui  inservit  facienti  exercitia,  tum  ut  servet  cum  eo  silentium,  exceptis 
iis  quae  ad  illius  servitium  pertinent,  et  nisi  qui  tradit  exercitia,  ut  ei  lo- 
quatur expresse  injunxerit;  tum  ut  ab  ipso  intelligat  qua  hora  sacrum  audi- 
turus sit,  ut  eo  tempore  parare  illi  lectum  et  componere  cubiculum  possit; 
nisi  haec  ipsemet  faceret;  tum  etiam  curet  ut  ex  sua  humilitate,  modestia 
et  diligentia  ille  aedificetur,  et  quotidie  particulari  oratione  pro  eo  et  pro 
illo,  qui  tradit  exercitia,  oret. 

b  Mi.  alt.  6i.  Exercitia  primae  hebdomadae  praedicto  modo  ordinarie 
tradenda  sunt  cum  exacte  juxta  ultimam  annotationem  ex  viginti  dantur. 
Si  vero  extraordinario  juxta  ejus  qui  exercetur  habitudinem  illa  tradi 
oportcat,  assumi  poterit  aliquis  modus  ex  iis  qui  in  decima  octava  et  decima 
nona  annutatione  ex  eisdem  viginti  a  P.  N.  Ignatio  ponuntur,  ut  capite  primo 
praecedenti,  paragrapho  quarto,  annotatum  fuit.  V.  supra,  n.  4.  Mi.  primi. 

c  Mi.  alt.  in  Praef alione.  Exercitia  spiritualia  Patris  nostri  Ignatii  a 
sede  apostólica  appvobata  sunt,  et  quicumque  zelum  salutis  animarum 
habet,  omnem  occasionem  quaerere  deberet,  prudenter  tamen,  movendi 
homines  ad  ea  peragenda;  nam  ad  excipiendam  gratiam  Dei  efficacissime 
ánimos  disponunt,  et  ubicumque  horum  usus  hactenus  viguit,  fructus 
magnus  in  Domino  tum  in  nostris  tum  in  externis  apparuit;  et  diu,  praeser- 
tim  in  principio  Societatis  nostrae,  hoc  experti  sumus;  et  antiqui  Patres 
ejusdem  Societatis  per  haec  Exercitia  beneñcium  vocationis  acceperunt; 
imo  et  ipsamet  Societas  fundata  fuit.  Nam  Pater  noster  Ignatius  hanc  me- 
thodum  tradendi  exercitia  primus  invenit,  et  per  eum  singulari  Dei  benefi- 
cio illavelut  arma  spiritualia  ad  profectum  animarum  nostrarum  et  aliorum 
nobis  concessa  sunt,  et  in  constitutionibus  commendata,  ita  ut  per  ea  nostri 
in  disciplina  Societatis  primum  instituantur.  Aequum  est  igitur  ut  omni 


852 


MOXUMEXTA  ICXATIAXA 


approbata  sint;  et  quicunque  zelum  salutis  animarum  habet,  omnem 
occasionem  quaerere  deberet,  prudenter  tamen,  mouendi  homines  ad  ea 
peragenda.  Ubicunque  enim  horum  usus  hactenus  uigebat,  fructus  ma- 
gnus  in  Domino  tum  in  nostris  tum  in  externis,  apparuit;  et  diu,  prae- 
sertim  in  principio  Societatis  nostrae,  hoc  experti  sumus;  et.antiqui 
Patres  eiusdem  Societatis  per  haec  Exercitia  beneficium  vocationis 
acceperunt,  imo  et  ipsamet  Societas  fundata  fuit;  nam  Pater  noster 
Ignatius  hanc  methodum  tradendi  exercitia  primus  inuenit,  et  per  eum 
singulari  Dei  beneficio  illa,  uelut  arma  spiritualia  ad  profectum  anima- 
rum nostrarum  et  aliorum,  nobis  concessa  sunt,  quibus  nos  ad  diuina 
dona  capienda  perfecte  parare  possimus. 

De  quibusdam  quae  ad  exercitia  primae  hebdomadae  potissimum 

PERTINENT.   CaPUT  II 

23.  In  libro  Exercitiorum  ante  fundamentum  ponitur  illa  annotatio 
quae  incipit:  «Imprimis,  ut  per  huiusmodi  exercitia»,  ut  ille  qui  facit 
exercitia,  de  ea,  si  oportuerit,  admonitus,  omnia  quae  fiunt  et  quae 
dicuntur  in  bonam  partem  interpretetur,  nihil  celando  ex  iis,  quae  spi- 
ritus  bonus  uel  malus  illi  suggesserit  a;  sed  omnia  cum  eo  qui  ei  tradit 
exercitia,  communicet,  ne  decipiatur,  iuxta  decimam  septimam  annota- 
tionem  libri  Exercitiorum,  et  decimam  tertiam  regulam  de  discernendis 
spiritibus  primae  hebdomadae.  Alia  etiam  ratione  dicitur  fuisse  hoc 
annotatum;  quia  in  principio  nostrae  Societatis  non  erant  Patres  tantae 


Studio  ex  ipsius  intituti  ratione  in  eis  bene  utendis  nos  exerceamus,  ad 
idque  praestandum  hoc  directorium  ea  tradendi  juxta  mentem  ejusdem 
P.  N.  Ignatii  ex  decreto  Con'gregationiS  generalis  confectum  est. 

Mi.  alt.  Iiabet  in  c.  I paragrap/ws,  S,  10,  13,  quae  non  sunt  in  primo.  Sunt 
vero  hujitsniodi:  8.  Curandum  igitur  valde  est,  ut  qui  exercendi  sunt  bene 
disponantur  ejusmodi  desiderio  proñcieüdi  in  spiritu  et  resignatione  in 
Dei  voluntatem:  ne  vero  deterreantur  aut  retrahantur,  non  est  in  principio 
res  haec  nimium  exageranda,  sed  postea  dum  gustu  spirituali  paulatina  mo- 
ventur,  ad  perfectiorem  exercitiorum  juxta  suas  additiones  observationem 
inducendi  sunt. — 10.  Si  is  qui  facturus  est  exercitia  solet  frequenter  confi- 
ten et  communicare,  deberet  id  faceré  antequam  ea  incipiat,  ut  his  sacra- 
mentis  munitus  promptiore  et  ardentiore  animo  illa  aggrediatur. — 13.  For- 
mula harum  meditationum  et  adnotationum,  quae  iis  qui  exercentur  singil- 
latim  in  scriptis  dari  solent,  sicut  alibi  seorsim  in  schedulis  describuntur, 
tradendae  sunt,  quae  ex  contextu  exercitiorum  rclictis  documcntis  fideliter 
^unt  excerptae,  ut  harum  formular um  unicum  sit  excmplar,  (|uo  omnes  uti 
debeant,  ne  earum  varietas  confusionem  pariat.  Hinc  etiam  intelligi  poterit, 
(juid  ex  Kxercitiis  scripto  iis  qui  ea  faciunt,  arbitrio  tamen  instructoris, 
tradendum  sit.  Numerus  I  in  alt.  respondet  numero  40,  qui  est  in  c.III,  in 
primo  Di.  Mi. 

-  a    Quae  praccedttiit  ¡11  lioc  >i.  sj  Iiabet  Mi.  ni/,  iu  11.  Jj;  quae  sequutitur  non  iiabet. 


Directoría  antiqua 


«53 


authoritatis  apud  homines,  ut  in  ómnibus  facile  fidem  illis  adhibercnt, 
et  propterea  admonebant,  si  opus  erat,  eos  qui  faciebant  exercitia,  ut 
si  quid  displiceret,  aperte  dicerent,  ne  huiusmodi  silentii  causa  profe- 
ctus  spiritualis  eorum  impediretur. 

24.  Antequam  principium  uel  fundamentum  exercitiorum  tradatur, 
quatuor  annotationes  ex  primis  uiginti  libri  Exercitiorum  explicentur. 
scilicet,  prima  et  quinta  et  decima  séptima  et  uigesima,  quae  hominem 
ad  exercitia  auspicanda  bene  disponunt.  Reliquae  annotationes,  cum 
opus  fuerit,  suo  tempore  declarentur  a. 

25.  Quod  ad  ordinem  attinet,  fundamentum  spiritualis  aedificii,  in 
quo  finis  hominis  continetur,  ante  omnia  proponatur.  Fundamento  enim 
tanquam  fine  proposito  impedimenta  perueniendi  ad  illud,  quae  sunt 
peccata,  per  dolorem  et  contritionem  de  iisdem  tollenda  sunt;  et  ad 
hanc  perfecte  habendam  dirigantur  exercitia  primae  hebdomadae,  in- 
cipiendo  a  consideratione  peccatorum  per  examen  particulare,  ut  par- 
ticularia  et  praecipua  peccata  et  vitia  nostra,  quae  nos.magis  premunt, 
primum  consideremus.  Sicut  enim  homines  uno  uel  altero  morbo  potis- 
simum  corporali  laborare  solent,  ita  spiritualiter  sunt  aliqua  particula- 
da vitia,  uelut  morbi  in  nobis,  quibus  considerandis  et  medendis  prae- 
cipua cura  adhibenda  est:  quod  quidem  examen  etiam  toto  tempore 
uitae  suae  quisque  faceré  deberet  b. 


a  Mi  alt.  25.  Antequam  principium  vel  fundamentum  ei  tradatur,  qua- 
tuor annotationes  ex  viginti,  quae  hominem  ad  exercitia  auspicanda  bene 
disponunt,  explicandae  sunt,  videlicet  prima,  quinta,  decimaseptima  et  vi- 
gésima de  loci  secessione,  in  quo  ab  aliis  negociis  et  solicitudinibus  ita  ex- 
peditus  esse  debet,  ut  solum  Deo  et  saluti  suae  vacare  possit. 

b  Hanc paragr.  25  Í7i  tres  dividit  alt.:  27.  Quod  ad  ordinem  attinet,  fun- 
damentum in  quo  finis  hominis  continetur,  ante  omnia  proponatur,  funda- 
mentumque  ideo  vocatur,  quia  totius  moralis  aedificii  basis  est:  eo  igitur 
tamquam  fine  proposito,  impedimenta  perveniendi  ad  illud,  quae  sunt  pec- 
cata, per  dolorem  et  contritionem  de  eisdem  tollenda  sunt,  ad  quam  per- 
fecte habendam  exercitia  primae  hebdomadae  diriguntur. — 28.  In  considera- 
tione autem  peccatorum  et  a/  examine  particulari  incipiendum  est,  ut  parti- 
cularia  et  praecipua  peccata  ac  vitia,  ex  quibus  alia  oriuntur,  et  quae  nos 
magis  premunt,  primum  consideremus  et  expugnemus.  Sicut  enim  homines 
uno  vel  altero  morbo  corporali  potissimum  laborare  solent,  ita  spiritualiter 
sunt  aliqua  particulada  vitia  velut  morbi  in  nobis,  quibus  considerandis  et 
medendis  praecipua  cura  adhibenda  est.  Et  si  hoc  examen  diligenter  fiat, 
multum  juvat,  ut  ab  ejusmodi  vitiis  liberemur;  nam  de  communi  lege  juxta 
hominis  conatum  vel  dispositionem  gratia  ei  a  Deo  confertur. — 29.  Praeci- 
puus  usus  examinis  de  particularibus  vitiis  post  peracta  exercitia  esse 
debet,  ut  quisque  toto  tempore  vitae  suae  eo  utatur.  Inchoatur  tamen  his 
primis  duobus  diebus,  tum  ut  aliquis  illius  habeatur  usus,  turn  ut  in  aliis 


a'    Sk  apogr.;  forte  legendum  ab. 


854 


MOXU. MENTA  IGXATIAXA 


26.  Alia  examina  deinde  dantur,  ut  per  illa  in  cognitionem  peccato- 
rum  totius  anteactae  uitae  ueniamus,  qua  iuuemur  ad  meditationes  pri- 
mae  hebdomadae  melius  faciendas.  Animaduertendum  est  tamen,  quod 
dum  examina  consideranda  traduntur,  etiam  meditatio  prima  de  funda- 
mento durar.,  et  in  his  per  dúos  dies  immorari  possemus  a. 

27.  In  2  die  sub  uesperum,  si  fieri  potest,  proponetur  primum  et 
secundum  et  tertium  exercitium,  ut  primum  media  nocte  sequenüs  diei 
qui  exercetur  tractare  incipiat  et  secundum  mane  ubi  primum  surrexe- 
rit,  et  3.um  ante  prandium,  et  a  prandio  dabitur  quartum,  ut  hora  ue- 
sperarum,  et  quintum  ut  hora  ante  caenam  fiant  iuxta  annotationem 
libri  Exercitiorum,  quae  post  quintum  exercitium  primae  hebdomadae 
ponitur  b. 

28.  Post  caenam  diei  tertii,  et  sequenti  etiam  die  additiones  exerci- 
tiorum illi  tradantur,  et  proponatur  etiam  examen  particulare  super 
omnia  exercitia  bis  quotidie,  post  prandium  et  caenam,  faciendum,  de 
quo  agitur  in  ultima  annotatione  primae  hebdomadae,  et  in  2.áa  annota- 
tione  quinti  diei  2.ae  hebdomadae,  et  in  quarto  notabili  3.ae  hebdoma- 
dae; et  una  cum  illo  examen  quotidianum;  deinde  sequentibus  diebus 
regulae  de  discernendis  spiritibus  primae  hebdomadae  declarentur 
iuxta  octauam  et  nonam  annotationem  libri  Exercitiorum  c. 

29.  Ouamuis  singula  exercitia  iis,  qui  ea  faciunt.  adiecta  breui  de- 
claratiuncula,  tradenda  sunt,  iuxta  2.am  annotationem  libri  Exercitio- 
rum; nihilominus  breuiter  et  obiter  aliqua  explican  aliquando  poterunt; 
sicuti  nunc,  traditis  fere  iam  exercitiis  primae  hebdomadae,  si  expediré 
uidebitur,  explican  poterit  quod  malitia  et  sordes  peccati  cognoscun- 
tur:  1 .°  Ex  eo  quod  Deus  summe  odit  peccatum,  illudque  punit  asperrime 


examinibus  de  his  praesertim  vitiis  emendandis  recordemur,  tum  etiam  quia 
hoc  examine  circa  exercitia  et  eorum  additiones  uti  oportet,  ut  mox  dicetur. 

a  Hanc paragr.  26  in  ditas  divtdit  Mi.  a/t.:  30.  Deinde  eadem  et  sequenti 
die  reliqua  examina  dantur,  ut  per  illa  in  cognitionem  peccatorum  totius 
anteactae  vitae  veniamus,  et  ad  meditationes  primae  hebdomadae  melius 
faciendas  juvemur.  Examen  autem  genérale  per  modum  meditationis  non 
datur  sicut  reliqua  examina,  sed  potissimum  ut  per  illud  peccata  totius 
vitae,  quocumque  modo  fíat,  in  memoriam  revocemus. — 3 1 .  Animadverten- 
dum  est,  quod  dum  examina  consideranda  traduntur,  meditatio  prima  de 
fundamento  durat,  in  qua  qui  se  exercet,  considerationem  reflectere  ad  se 
debet,  quomodo  hactenus  ad  finem  et  media  se  habuerit,  et  quomodo  in 
posterum  se  habere  velit. 

l>  líate  vide  inferius,  in  nn.  54  tt  Jj  e.  III  alterius  Di.  Mironis,  quod  ponitur  in 
notationi  bus  post  c.  II  primi  /luy'us,  p.  8jg. 

c  Mi.  a/t.:  39.  Postea  eo  die  quo  incipit  omnia  quinqué  exercitia  faceré, 
sub  vesperum  additiones  ad  melius  exercitia  facienda,  aut  earum  bona  pars 
illi  tradatur.  Deinde  sequentibus  diebus  reliquae  additiones  et  regulae  de 
discernendis  spiritibus,  quae  conveniunt  primae  hebdomadae.  eidem  di- 
lucide explicandae  sunt. 


Directoría  aniiqua 


«55 


etiam  in  excellentissimis  creaturis,  quas  summc  diligebat,  ct  in  angelis 
et  primis  parcntibus.  2.°  Ex  grauitate  paenarum,  quae  ob  peccatum  in- 
fliguntur.  3.0  Ex  eo  quod  totam  inficit  animam.  Quae  omnia  propon tm- 
tur  in  his  exercitiis  i.ae  hebdomadae  n. 

30.  Si  uidebitur,  explicari  etiam  hic  poterit  quod  ad  purgationem 
animae  tria  sunt  necessaria,  sicuti  ad  cubiculi  purgationem:  i.um  est,  ut 
sordes  animi  uideantur  et  cognoscantur;  2.um  ut  aqua  contritionis  et  do- 
loris  aspergantur;  3.um  ut  scopis  confessionis  et  satisfactionis  mundentur. 
Quae  omnia  consequi  possumus  per  exércitia  primae  hebdomadae,  et 
confessionem  generalem,  cuius  utilitates  breuiter  explicandae  sunt,  ut 
in  libro  Exercitiorum  continentur. 

31.  Repetitiones  exercitiorum,  quae  a  P.  N.  Ignatio  adducuntur, 
multum  faciunt  ad  profectum  in  spiritu,  quem  intendimus  consequen- 
dum.  Saepe  enim  fit  ut  curiositate  et  nouitate  rerum  et  materiarum,  Ín- 
ter meditandum  aliqui  pascantur,  et  excursiones  potius  ab  intellectu 
quam  a  uoluntate  fiant,  et  postea  haec  fastidiunt  si  alia  meditanda  non 
dentur;  ideo  his  repetitionibus  prouisum  est  ne  amplius  excursiones  in- 
tellectus  sine  utilitate  fierent,  sed  potius,  quae  tractata  sunt,  et  fre- 
quentius  et  diligentius  examinata,  efficaci  uoluntate  retineantur  et  ru- 
minentur,  ut  cum  gustu  et  optata  affectione  illa  in  Domino  sentiamus 
et  gustemus:  nam  sensus  et  gustus  rerum  interior  desiderium  animae 
explere  solet  ut  in  2.a  adnotatione  libri  Exercitiorum  dicitur;  et  mouere 
affectum  et  uoluntatem  praecipuus  finis  exercitiorum  est,  et  res  magni 
momenti  b. 

32.  Quod  in  3.0  exercitio  i.ac  hebdomadae  dicitur,  ut  repetitio  fiat 
de  iis,  in  quibus  antea  maiorem  consolationem  aut  desolationem  sense- 
rimus,  ita  intelligendum  est,  quod  praecipue  debeat  fieri  repetitio  eorum 
ex  quibus  magis  consolamur,  ut  in  Domino  proficiamus  c;  sed  expedit 


a    Paragraphi  20  et  jo  non  sunt  in  alt. 

b  Mi.  alt:.  40.  Repetitiones,  quae  in  exercitiis  adducuntur,  multum  fa- 
ciunt ad  profectum  in  spiritu,  quem  intendimus,  consequendum.  Saepe 
enim  fit  ut  curiositate  et  novitate  rerum  inter  meditandum  aliqui  pascantur, 
et  postea  haec  fastidiunt,  si  alia  meditanda  non  dentur.  Ideo  his  repetitioni- 
bus provisum  est,  ne  excursiones  intellectus  sine  utilitate  fiant,  sed  potius 
quae  tractata  sunt,  efficaci  volúntate  retineantur  et  ruminentur,  ut  cum 
gustu  illa  in  Domino  sentiamus;  non  enim  abundantia  scientiae,  sed  sensus 
et  gustus  rerum  interior  desiderium  animae  explere  solet,  ut  in  secunda 
annotatione  ex  viginti  dicitur,  et  moveré,  affectum  et  voluntatem  praecipuus 
finis  exercitiorum  est,  et  res  magni  momenti.  Hae  igitur  repetitiones,  juxta 
modum  quem  adducit  P.  N.  Ignatius  in  Exercitiis,  faciendae  sunt;  et  ideo  in 
prima  hebdómada  unum  exercitium  dari  non  debet,  ut  per  unum  diem  cum 
suis  repetitionibus  fiat,  et  aliud  per  alium  diem  et  sic  consequenter,  nam 
talis  modus  non  traditur  in  exercitiis. 

c    Quatuor  w.  praeced.  non  sunt  in  alt.  n.  y/. 


8g6 


M  O  X  U  MENT  A   IG  X  A  TI  A  X  A 


etiam  illa  puncta  in  quibus  nos  áridos  senserimus,  fixius  ct  profundius  a 
repetere,  ut  loco  praeteritae  desolationis  consolationem  aliquam  inue- 
niamus;  nam  forsitan  Dominus  postea  ibidem  fontem  suae  gratiae  ape- 
riet. 

33.  Colloquium  in  fine  uniuscuiusque  exercitii  semper  fieri  debet, 
ut  in  libro  Exercitiorum  praescribitur;  sed  non  prohibetur,  iuxta  cuius- 
que  spiritualem  motum  aut  deuotionem ,  in  principio  uel  in  medio  me- 
ditationis  uel  exercitii,  ut  aliquando  alia  colloquia  et  petitiones  fieri  non 
possint  b, 

34.  De  numero  exercitiorum ,  quac  in  prima  hebdómada  propo- 
nenda  sunt,  in  fine  quinti  exercitii  eiusdem  hebdomadae  dictum  est; 
sed,  ut  non  prohibetur,  ultra  quinqué  praedicta  alia  quaedam  addere,  ut 
de  morte,  de  judicio  et  similibus;  ita,  si  per  illa  quinqué  inuenitur  quod 
quaeritur,  scilicet  desideratus  dolor  de  peccatis,  alia  necessaria  non  sunt. 
Et  1  si  eiusmodi  exercitia  adderentur,  loco  quarti  aut  quinti  exercitii 
primae  hebdomadae  ponenda  sunt  c. 

35.  Quae  in  decima  additione  Exercitiorum  de  poenitentia  dicuntur, 
quamuis  nobis  liceat  eum,  qui  exercetur,  ad  ea  inducere,  et  utilitates 
proponere  ut  ea  faceré  uelit;  tamen  ut  ea  omnino  impleat,  ab  eo  exi- 
genda  non  sunt:  nihilominus  percontari  oportet  quomodo  in  illis  se  ha- 
beat;  nam  uictus  ratio  cuín  sobrietate  multum  confort  ad  mentís  eleua- 
tionem;  expedit  tamen  ut  sit  uoluntaria  et  ad  uniuscuiusque  naturam 
accommodata.  In  principio  nostrae  Societatis,  in  peragendis  exercitiis, 
praesertim  primae  hebdomadae,  multum  uiguit  abstinentia,  et  usus 
huius  decimae  additionis,  adeo  ut  qui  exercitia  absoluebant,  sub  cura 
infii  marii  constituerentur;  et  hodie  timendum  est  ne  huius  rei  negligen- 
tia  fructus  spiritualis  exercitiorum  ex  parte  impediatur  a. 


a    Omissis  tribus  <>?'.  praeced.,  habet  etiam  alt.  in  11.  41 . 

11  Mi.  alt.  42.  Colloquium  in  fine  uniuscujusque  exercitii  semper  fieri 
debet,  ut  ibidem  praescribitur.  Sed  non  prohibetur  utjuxta  cujusque  devo- 
tíonem,  in  principio  vel  medio,  alia  colloquia  et  petitiones  fieri  non  possint 
imo  aliquando  expedit. 

c  Mi.  alt.  44.  Ultra  quinqué  exercitia  quae  ponuntur  in  prima  hebdó- 
mada, alia  quaedam  addi  possunt,  ut  de  morte  et  aliis  peccati  poenis,  et  de 
¡udicio,  si  ad  profectum  illius  qui  se  exercet,  expediré  videbitur,  ut  in  fine 
quinti  exercitii  ejusdem  hebdomadae  dicitur;  sed  si  per  illa  quinqué  inve- 
nitur  quod  quaeritur,  scilicet  dolor  intensus  de  peccatis,  alia  addere  opus 
non  est;  et  si  ejusmodi  exercitia  adderentur,  loco  quarti  aut  quinti  exercitii 
ponenda  sunt;  nam  reliqua  tria,  quia  ad  consequendum  dolorem  multum  fa- 
ciunt,  mutanda  non  sunt. 

<i  Mi.  alt.  45.  Quamvis  juxta  id  quod  in  decima  additione  Exercitiorum 
de  poenitentia  dicitur,  nobis  liceat  eum  qui  exercetur,  ad  eam  inducere  et 
ejus  utilitates  proponere;  tamen  ut  illa  omnia  quae  ibidem  adducuntur,  fa- 

1    Sententia  seouens.  usque  ad  finem  hujus  paragraphi,  omissa  est  in  Di.  rjtyl  et  1599. 


Directoría  antioia 


36.  Moncat  a  principio  instructor  cum  qui  exercetur,  ut  a  prandio 
petat  quid  sibi  uult  paran  ad  coenam,  et  a  coena  quid  ad  prandium  sc- 
quentis  diei,  et  ei  qui  ministrar,  ut  hoc  ah  illo  petat,  ct  quod  petierit  fe- 
rat.  Curet  tamcn,  qui  cxercitia  tradit,  intelligere  quomodo  circa  hanc 
uictus  rationem  illo  se  habeat,  ne  forte  aliquis  excessus  fíat  '. 

3;.  üuod  ad  COnfessionem  generalem  attinet,  qui  facit  cxercitia  non 
debet  se  ad  cam  parare  usque  dum  cxercitia  primae  hebdomadae  ab- 
solverit:  quod  autem  dicitur  ¡11  l.°  puncto  2.di  exercitii  eiusdem  hebdo- 
madae, ut  ad  multitudinem  peccatorum  considerandam  discurratur  per 
loca,  officia  ct  personas  cum  quibus  quisque  b  egit,  potius  generali  quam 
particulari  examine  id  est  agendum;  non  enim  ad  dolorem  adeo  expe- 
dit  subtilia  exacto  disquirerc,  quam  grauia  simul  ante  oculos  pro- 
ponere. 

38.  Dum  uacat  concinnandae  huic  confessioni  generali  non  debet  in 
nll is  aliis  exercitiis  extra  eandem  1  oceupari;  et  ita  sub  fincm  i.ne  he- 
bdomadae postquam  qui  exercetur  desiderátum  dolorem  peccatorum 
suorum  senserit,  iuxta  quartam  annotationem  libri  Exercitiorum,  iniun- 
gendum  est  ei  ut  cesset  a  meditationibus  exercitiorum  et  a  reliquis  re- 
bus,  quantum  fieri  poterit,  ut  solum  sit  oceupatus  per  aliquod  tempus 
in  confessione  generali  praeparanda,  ut  illam  plene  et  perfecte  faciat;  in 
qua  re  tradens  exercitia  poterit  illum  instruere  prout  opus  esse  iudi- 
cauerit. 

39.  Expediret,  si  commode  fieri  poterit,  ut  alius  audiret  confessio- 
nem  illius,  qui  exercitia  facit,  et  non  ipsemet  qui  illa  ei  tradit  c. 


ciat,  ab  eo  exigendum  non  est.  Percontari  nihilominus  oportet,  (]Uomodo  in 
illis  se  habeat;  nam  victus  ratio  cum  sobrietate  multum  confert  ad  mentis 
elevationem,  sed  expedit  ut  sit  voluntaria  et  ad  uniuscujusque  naturam  ac- 
commodata.  Aliquando  vero  flagellum  vel  aliquid  simile,  juxta  personae 
circumstantias,  arbitrio  instructoris,  offerri  poterit.  In  principio  nostrae  So- 
cietatis,  in  peragendis  exercitiis,  praesertim  primae  hebdomadae,  multum 
viguit  abstinentia  et  usus  hujus  decimae  additionis,  adeo  ut  nostri  qui  exer- 
citia absolvebant,  sub  cura  infirmarii  constituerentur.  Et  mérito  quidem  vi- 
guit; nam  si  ex  parte  nostra  ejusmodi  poenitentiis  bene  nos  disponamus,  in- 
finita Dei  bonitas  mentes  nostras  illuminabit  et  períiciet. 

a  Mi.  alt.  46.  Moneat  a  principio  instructor  eum  qui  exercetur,  ut  si  ali- 
quando causa  poenitentiae  a  quotidiano  alimento  aliquid  subtrahere  volue- 
rit,  a  prandio  petat  quid  sibi  ad  coenam,  et  a  coena  quid  ad  prandium 
sequentis  diei  afferri  vult,  et  is  qui  ministrat,  quod  ille  petierit  praecise 
ferat,  nisi  ipse  instructor  debitum  abstinentiae  modum  excedi  observaret. 

h    Hoc  v.  omissum  est  in  alt.  u,  47. 

1  Para«>~apli¡ 39  et  40  in  imam  coalescunt  in  alt.  48.  Dum  vacat  concin- 
nandae huic  confessioni  generali,  non  debet  in  ullis  aliis  exercitiis  extra 


1  Cf.  tai  ion  Di.  tqntítitma,  II,  [2],  supra,  p.  784,  et  Di.,  c.  XVI,  n.  i,  infra  Directoría 
Recentiora,  IX. 


858 


MONUMENTA  IGNATIANA 


40.  In  1.a  hebdómada,  ubi  de  purganda  anima  per  contritionem  et 
confessionem  agitur,  homo  ex  consideratione  peccatorum  se  ipsum  tune 
praesertim  a  abiectum,  et  perceptione  diuina  indignum  reputat;  et  nisi 
deuotio  aut  profectus  spiritualis,  aut  alioqui  obligatio  impellat,  bonum 
esset  ut  hoc  tempore  sacerdotes,  qui  exercitia  faciunt,  desiderio  humi- 
litatis  a  quotidiano  sacrificio  cessarent;  ut  postea,  confessione  generali 
peracta,  maiori  cum  praeparatione,  fiducia  ac  reuerentia,  ad  sacramen- 
tum  altaris  accederent  b. 

41.  lis  qui  exercitia  i.ae  hebdomadae  absoluerunt,  etiamsi  non  ul- 
tra admodum  progressuri  sint,  aliqua  exercitia  secundae  hebdomadae 
communiter  tradi  solent  c. 

42.  Qui,  absolutis  exercitiis  d  primae  hebdomadae,  efficaci  uo- 

eamdem  oceupari;  et  ita  sub  finem  primae  hebdomadae  postquam  desiderá- 
tum dolorem  peccatorum  suorum  senserit,  injungendum  est  ei,  ut  a  medita- 
tionibus  exercitiorum  cesset  et  solum  in  confessione  generali  praeparanda, 
ut  illam  plene  faciat,  oceupatus  sit.  In  qua  re  tradens  exercitia  poterit  illum 
instruere,  prout  opus  esse  judicaverit,  quam  confessionem  alii  faceré  quam 
suo  institutori  ut  plurimum  convenire  censetur,  nisi  ejus  devotio  aut  alia 
causa  aliud  exigeret. 

a  Dúo  w.  praeced.  non  sunt  in  alt.  n.  4Q. — b  Alt.  add.:  In  secunda  vero  et  reliquia 
duabus  hebdomadis  pro  cujusc|ue  devotione  et  instructoris  consilio  sacerdotes  sacrum 
faceré  et  alii  communicare  poterunt  n.  4q. — c  Haec para^r.  41,  non  est  in  alt. 

d  Mi.  alt.  50.  Qui  absolutis  exercitiis  primae  hebdomadae  ad  reliqua 
omnia  peragenda  processurus  est,  postquam  generaliter  confessus  fuerit  et 
communicaverit  a  labore  exercitiorum  saltem  per  unum  diem  vacare  debet, 
sed  interim  meditationem  de  filio  prodigo,  applicatione  ad  se  facta,  in  mente 
versare  convenit.  Addit pracierca  in  c.  II  nn.  23,  26,  32,  33,  33,  37,  38,  43,  51, 
qui  sunt  ejusmodi: 

23.  In  praecedenti  capite  quod  ad  recte  faciendum  exercitia  juvat  in  ge- 
nere dictum  est;  adnotationes  vero  quae  in  hoc  et  reliquis  capitibus  ad- 
ducuntur,  locis  exercitiorum  juxta  eorum  ordinem  in  particulari  applican- 
dae  sunt,  ita  ut  quae  primae  meditationi  de  fundamento  conveniunt,  primo 
loco  ponantur,  postea  quae  ad  quinqué  exercitia,  quae  sequuntur,  pertinent, 
et  sic  consequenter  quae  ad  alia.— 26.  Qui  facit  exercitia  totum  animum  ad 
ea  convertere,  nec  velle  sequi  vel  cogitare  alias  meditationes  debet,  sed  tan- 
tum  his  operam  daré,  ac  si  nullae  essent  aliae,  nec  ab  eo  intellectae  aliae 
fuissent. — 32.  In  hoc  autem  biduo  horae  in  <|uibus  vacare  debemus  huic  me- 
ditationi  et  examini  generali,  non  praescribuntur,  sicut  fit  in  quinqué  exer- 
citiis sequentibus,  ut  in  fine  quinti  exercitii  dicitur,  sed  ut  facili  initio  in- 
choemus  unusquisque  pro  viribus  et  modo  suo  ad  id  tempus  sibi  assumat 
vel  instructor,  si  opus  erit,  eum  dirigat.  — 33.  Examen  quotidianum  quinqué 
puncta  complectens,  et  particulare  fit  a  prandio  et  a  coena  per  quartam  ho- 
rae partem,  et  specialiter  de  negligentiis  circa  haec  exercitia  et  eorum  ad- 
ditiones  fieri  debet,  ut  dicitur  in  ultima  annotatione  primae  hebdomadae,  et 
in  secunda  quintae  diei  secundae  hebdomadae,  et  in  quarto  notabili  tertiae 
hebdomadae. — 35.  Utilitates  quae  ex  confessione  generali  totius  vitae  con- 
sequuntur,  verbo  explicandae  sunt,  et  si  opus  erit,  scripto  tradendae  juxta 


Directoría  autiqua 


«59 


luntate  dcsiderat  ultra  progredi  ad  exercitia  2.dac  hebdomadae  pera- 
genda,  ut  statum  uitae  suae  determinet,  uel  alia  de  causa,  postquam 


personae  dispositionem,  quando  de  generali  confessione  instituenda  mentio 
íiet;  quae  saltem  antequam  primum  exercitium  detur,  facienda  est*.  — 37.  Si 
propter  defectum  memoriae  aut  aliqua  rationabili  causa  aliquis  non  posset 
quinqué  haec  exercitia  uno  die  accipere,  dentur  illi  per  dúos  dies,  i  ta  ut  die 
secundo  suis  praescriptis  horis  ea  faceré  possit.— 38.  Singula  haec  exercitia 
per  horam  integram  juxta  duodecimam  et  decimam  tertiam  annotationem 
ex  viginti,  et  suis  praescriptis  temporibus,  praecipue  media  nocte  cum 
exacte  dantur,  facienda  sunt,  necsine  experientia  contradicente  aliqua  hora 
ex  his  facile  relinquenda  esset,  saltem  in  prima  hebdómada,  ut  innuit 
P.  N.Ignatius  in  tertio  notabili  post  quinqué  contemplationes  secundae  he- 
bdomadae. Nihilominus  juxta  ejus  qui  exercetur  habitudinem,  puta  pro  vi- 
ribus,  aetate,  doctrina  vel  ingenio,  accommodari  debent  exercitia,  ut  dicitur 
in  decima  octava  annotatione  ex  viginti,  et  in  alia  quae  post  quintum  exer- 
citium primae  hebdomadae  ponitur. — 43-  In  colloquiis  autem  et  orationibus 
major  reverentia  quam  in  meditationibus  et  speculationibus  a  nobis  exigi- 
tur,  quia  in  illis  loquimur  cum  Deo  vel  cum  Sanctis  ejus,  et  praecipue  uti- 
mur  actibus  voluntatis,  ut  in  tertia  annotatione  ex  viginti  dicitur.  Ouemad- 
modum  etiam  in  veneratione  et  osculatione  locorum,  in  quibus  Christus  vel 
sancti  in  terris  morabantur,  major  reverentia  eadem  ratione  adhibenda  est, 
et  sic  in  similibus. — 51.  Si  quis  exercitia  primae  hebdomadae  antea  fecerit, 
et  denuo  redit  ut  reliqua  peragat,  a  prima  hebdómada  iterum  illum  inchoare 
expedit,  ita  ut  secunda  aut  tertia  die  generaliter  confiteatur,  ab  ultima  ge- 
nerali confessione  ante  facta;  et  sacram  communionem  accipiat,  atque  sic 
prima  hebdómada  breviter  absoluta,  exercitia  secundae  aggrediatur.  Imo  et 
illis  qui  exercitia  omnia  fecerunt,  si  aliquando  eorum  partem  repetere  ve- 
lint,  a  prima  hebdómada  saltem  praedicto  modo  illos  incipere  convenit,  ac- 
cepto  etiam  alio  magis  exercitato  pro  directore,  si  commode  fieri  poterit. 
Xam  in  iis  habere  magistrum  in  rebus  spiritualibus  versatum  ad  uberiorem 
fructum  capiendum  multum  juvat. 

Additum  praeterca  est  inicgrum  c.  III  hoc  moao: 

Exercitia  I  hebdomadak  ouo  ordine  tradenda-sunt.  Caput  tertium 

52.  In  dandis  exercitiis  primae  hebdomadae  ordo  sequens  communiter 
observandus  est,  ut  e  variis  locis  libri  Exercitiorum  et  ex  antiqua  traditione 
colligitur,  praesuppositis  his  quae  in  superioribus  duobus  capitibus  dicta 
sunt. — -53.  Prima  die  ante  vel  post  prandium  explicentur  ei  qui  exercetur 
quatuor  annotationes  ex  viginti,  scilicet,  prima,  quinta,  decimaseptima  et 
vigésima,  ubi  agitur  de  secessione  loci:  deinde  tradatur  meditatio  de  funda- 
mento, ut  eo  die  saltem  bis  eam  faciat.  Post  coenam  proponatur  examen 
particulare,  ut  sequenti  die  mane  illud  faceré  incipiat  cum  meditatione  de 


*  Sic.  apogr.;  probabiliter  omisit  librarius  aliquid.  Xam  confessio  generalis  plerum- 
que  fit  in  fine  hebdomadis  primae,  saltem  itaque  ante  primum  exercitium  secundae. 
Vé  supra,  p.  272. 


86o 


MOXUMEXTA  IGXATIAXA 


confessionem  generalem  fecerit,  illo  et  sequenti  die,  in  quo  communi- 
cabit  a,  uel  si  sacerdos  est,  sacrum  fecerit,  a  labore  exercitiorum  quie- 
scere  debet,  quamuis  aliquid  eo  tempore  ei  tradendum  sit,  quod  leuiter 
meditetur,  ut  de  filio  prodigo  l. 


fundamento  quam  semel  saltera  tune  repetet.  —  54.  Secunda  die  post  pran- 
dium  tradatur  examen  genérale  et  aliud  quotidianum  cum  meditatione  de 
fundamento  etiam,  quam  semel  a  prandio  faciet:  post  coenam  vero  pro 
media  nocte  sequenti  detur  primum  exercitium,  et  pro  hora  matutina  se- 
cundum,  et  pro  hora  ante  prandium  tertium,  vel  summo  mane  haec  dúo  ul- 
tima dentur. — 55.  Tertia  die  post  prandium  detur  quartum  exercitium  pí  o 
hora  vesperarum,  et  quintum  pro  hora  ante  coenam,  et  post  coenam  expli- 
candae  sunt  additiones  ad  exercitia  melius  agenda,  et  sequenti  die  media 
nocte  et  mane  et  ante  prandium  eadem  exercitia  eisdem  horis,  ut  hodie, 
sunt  repetenda. — 5<>.  Ouarta  die  post  prandium  tradantur  aliqua  notanda 
circa  poenitentiam;  et  de  cactero  a  prandio  et  coena  per  quartam  horae  par- 
tem  cum  examine  quotidiano  fiat  semper  examen  particulare  ad  tollendos 
defectus  circa  exercitia  et  additiones;  et  hodie  quartum  et  quintum  exerci- 
tium praescriptis  horis  ut  heri  repetantur.  Item  post  coenam  explicentur 
septem  regulae  de  discretione  spiritus  primae  hebdomadae,  et  sequenti  die 
inedia  nocte  et  mane  et  ante  prandium  repetet  exercitia  eisdem  horis  ut 
etiam  die  praecedenti  factura  est.  — 57.  Quinta  die  post  prandium  loco 
quinti  exercitii  de  inferno  tradatur  ei  meditatio  mortis,  et  post  coenam  ex- 
plicandae  sunt  reliquae  septem  regulae  de  discretione  spiritus  primae  he- 
bdomadae, et  sequenti  die  media  nocte  et  mane  et  ante  prandium  agat  eis- 
dem horis  eadem  exercitia.  quae  praecedenti  die  fecit. — 58.  Sexta  die  post 
prandium  tradenda  est  meditatio  judicii  loco  meditationis  de  morte,  et  post 
coenam  injungendo  ei  uta  meditationibus  exercitiorun  cesset  *  et  sequenti 
tempore  prout  opus  erit  solum  ad  confessionem  faciendam  se  praeparet. — 
59.  Si  quis  taedio  afficeretur  ob  has  frequentes  repetitiones  exercitiorum, 
monendus  est  ut  vincat  seipsum  credens  expertis  spe  majoris  spiritualis 
profectus;  alioquin  qui  haec  fastidit,  non  admodum  ea  penetrare  nec  com- 
punctionis  affectum  gustare  videtur. — 60.  Séptima  vel  octava  die,  post  con- 
fessionem peractam,  tradatur  meditatio  de  filio  prodigo,  non  pro  aliqua  hora, 
sed  ut  eam  hoc  tempore  in  mente  verset;  et  post  sacram  communionem  detur 
tándem  contemplatio  ad  amorem  spiritualem  in  nobis  excitandum,  sed  ei 
qui  progressurus  est  ad  alia  exercitia  secundae  aut  tertiac  hebdomadae  fa- 
cienda,  haec  contemplatio  hic  non  detur,  sed  postea  ultimo  loco  cum  exer- 
citiis  faciendis  finem  imponet.  Sequilar  //.  61,  quetn  vide  sufra,  annot.  />,  sufi 
//urnero  21  Di.  primi  Mironis. 

:l  Sie  apogr.;  sed  legendum  videtur  communicarit;  sequitur  enim  sacrum  fecerit,  et  in 
alt.  est  rommunicaverit. 


1    Di.,  o.  XVH,  n.  2. 


*    Yidc  tamon  Di.,  c.  XVI,  n.  1 


Directoría  antiqua 


De  quibusdam  quae  AI)  exercitia  2.dae  hebdomadae  potissimum 

PERTINENT.  CaPUT  III 

43.  Peractis  exercitiis  i.ae  hebdomadae,  in  quibus  via  purgatiua 
comprehenditur,  tradenda  sunt  exercitia  2  "  hebdomadae,  quae  uiae 
illuminatiuae  respondent,  ut  in  decima  annotatione  Iibri  Exercitiorum 
dicitur:  nam  anima,  a  uitiis  bene  purgata,  longe  capacior  est  diuinae 
illustrationis  quam  antea;  quae  quidem  illustratio  a  Christi  Dumini  no- 
stri  uita  imprimís  petenda  est,  ex  cuius  consideratione  cjuid  nobis  agen- 
dum  sit  perspiciamus,  ut  christianam  perfectionem  consequi  possimus: 
certissimumque  est  eam  uitae  rationem,  quam  Christus  in  hoc  mundo 
amplexus  est,  esse  omnium  perfectissimam.  Itaque  perfectissimus  uitae 
hominis  status  is  est,  qui  proxime  ad  Christi  Domini  nostri  uitam  ac- 
cedit a. 

44.  Notandum,  quod  contemplatio  de  rege  temporali,  quae  ponitur 
in  principio  2.dac  hebdomadae,  est  ueluti  fundamentum  omnium  medi- 
tationum  vitae  Christi  Domini  nostri,  quae  sequuntur;  nam  continet 
Christi  Domini  nostri  imitationem,  in  qua  hominis  perfectio  consistit  b. 

45.  In  i.a  meditatione  2.ae  hebdomadae,  quae  est  de  incarnatione, 
tria  sunt  puncta:  i.um  contemplan  personas;  2.um  quid  illae  loquantur; 
3.um  earum  actiones.  In  personis  cogitationes,  in  uerbis  uero  et  factis 
modi  et  causae  et  reliquae  circumstantiae  comprehenduntur  et  consi- 
derandae  sunt.  Et  quando  uidebitur  expediré,  hoc  poterit  explican  ei, 
qui  exercitia  facit  °. 

46.  Ex  summario  mysteriorum  Domini  nostri  Jesu  Christi,  quod  est 


a  Mi.  alt.  62.  Exercitiis  primae  hebdomadae  in  quibus  via  purgativa  de- 
prehenditur,  peractis,  exercitia  secundae  hebdomadae,  in  qua  de  vita  Chri- 
sti agitur,  tradenda  sunt,  quae  viae  illuminativae  respondent,  ut  in  decima 
annotatione  ex  viginti  dicitur.  Anima  enim  bene  a  vitiis  purgata  longe  capa- 
cior est  divinae  illustrationis  quam  antea;  atque  etiam,  eradicatis  per  poe- 
nitentiam  in  agro  cordis  nostri  spinis  peccatorum,  bonum  semen  solidarum 
virtutum  jaciendum  est,  quae  quidem  a  Jesu  Christi  Domini  nostri  vitae 
exemplo  in  primis  petenda  sunt,  ex  cujus  consideratione  perspicimus,  quid 
nobis  in  omni  virtutum  genere  agendum  sit,  ut  christianam  perfectionem  con- 
sequi possimus;  certissimum  namque  est  eam  vitae  rationem,  quam  Christus 
in  hoc  mundo  complexus  est,  esse  omnium  perfectissimam,  perfectissimum- 
que  deinde  vitae  hominis  statum  eum  esse,  qui  máxime  ad  Christi  Domini 
nostri  vitam  accedit.  Hac paragrapho  incipit  Mi.  alt.  cap.  I\\ 

b  Mi.  alt.  63.  Contemplatio  de  rege  temporali  est  veluti  fundamentum 
omnium  meditationum  vitae  Christi  Domini  nostri,  quae  sequuntur;  nam  ea 
tota  nihil  aliud  nisi  ejusdem  Christi  imitationem  continet,  quae  quidem  in 
ómnibus  aliis  item  quaerenda  est. 

c  Mi.  alt.  67.  In  meditatione  de  incarnatione  tria  ponuntur  puncta,  scili- 
cet  contemplari  personas  et  earum  verba  et  actiones.  Et  quamvis  in  reliquis 
secundae  hebdomadae  meditationibus  ordinarie  ita  fieri  debeat,  his  tamen 


862 


MOXUMEXTA  IGXATIAXA 


in  libro  Exercitiorum,  accipienda  sunt  puncta  historiae  pro  singulis 
exercitiis:  sed  peritis  aut  bene  uersatis  in  historia  euangelica  non  opor- 
tet  haec  tradere;  nam  ipsimet  ex  libro  Euangeliorum  eadem  colligere 
poterunt  a. 

47.  Expedit  b  ut  qui  facit  exercitia,  in  his  meditationibus  praesertim 
2.dae  hebdomadae  c,  quoad  fieri  poterit,  conetur  uoluntatem  suam  sem- 
per  inflectere  ad  id  quod  est  perfectissimum:  nam  quamuis  in  re  ipsa  id 
non  sit  consecuturus,  nihil  tamen  ei  nocebit  tale  desiderium,  imo  plu- 
rimum  proderit,  ut  saltem  longius  ab  eo,  quod  est  impejfectum,  rece- 
dat.  Proinde  in  his  Exercitiis  semper  proponitur  id  quod  est  perfectius, 
tanquam  imprimís  optandum,  et  a  Deo  obnixe  petendum. 

48.  Tempore  electionum  uno  die  meditan  poterit  unum  mysterium. 
iuxta  exemplum  meditationis  baptismi  in  libro  Exercitiorum;  sed  ibi 
non  dicitur,  dúo  eodem  die  non  posse  meditan,  sicut  factum  est  in  me- 
ditatione  de  incarnatione  et  natiuitate  in  hac  2.da  hebdómada;  et  ita 
iuxta  profectum  uniuscuiusque  unum  uel  dúo  exercitia  eodem  die  hoc 
tempore  tradi  poterunt.  Quando  autem  de  electione  non  agitur,  dúo 
mysteria  communiter  pro  uno  die  tradenda  sunt  d. 

49.  In  libro  Exercitiorum  e  non  agitur  in  particulari  de  iis,  qui  de 
Societate  nostra  sunt,  sed  in  genere  de  ómnibus,  ut  per  ea  quiuis  homo 
dirigatur,  ut  uincere  seipsum  possit,  et  uitae  suae  rationem  instituere, 
ut  ex  multis  huius  libri  locis  manifesté  constat  f.  Ideo  nostris,  qui  fa- 


alia  puncta  addi  possunt,  juxta  tertium  notabilem  post  primam  contempla- 
tionem  quartae  hebdomadae,  ut  verbi  gratia  tres  potentiae  animae  et  virtu- 
tes,  earum  personarum  modus  et  finis,  ítem  causa,  effectus,  tempus  et  reli- 
quae  circumstantiae  actionum,  quae  ad  easdem  spectant,  ut  plures  inde 
conceptus,  quando  opus  erit,  in  meditatione  inveniantur.  Et  idem  modus 
contemplandi  poterit  observan  in  meditatione  vitae  Dominae  nostrae  et 
cujusvis  sancti. 

a  Mi.  alt.  65.  Mysteria  vitae  Domini  nostri  Jesu  Christi,  quae  fere  in  fine 
Exercitiorum  ponuntur,  singularibus  punctis  distincta,  loco  historiae  ei  qui 
exercetur,  in  singulis  meditationibus  proponcnda  sunt,  quae  quidem  iis  qui 
in  evangélico  códice  ea  non  legerint,  praesertim  simplicioribus,  explicatius 
tradi  poterunt,  percursis  obiter  duntaxat  punctis  praecipuis  cujusque  myste- 
rii,  et  adjecta  solum  brevi  declaratiuncula,  ut  in  secunda  annotatione  ex 
viginti  dicitur. 

í>    Expedit  igitur  alt.  n.  ~j. — c  Sex  w.  praeced.  omití,  alt.  n.  jj. 

d  Mi.  alt.  74.  Quando  de  electione  non  agitur,  dúo  mysteria  vitae  Christi 
quotidie  meditanda  sunt,  ad  exemplum  meditationum  de  incarnatione  et  de 
nativitate  Christi,  quae  uno  die  fiunt;  tempore  tamen  electionis  unum  my- 
sterium meditandum,  juxta  etiam  exemplum  contemplationis  baptismi,  quae 
ponitur  quinta  die  sccundae  hebdomadae.  Sed  cum  hoc  non  praecipiatur, 
credi  potest  quod  juxta  profectum  uniuscujusque  unum  vel  dúo  etiam  exer- 
citia electionis  tempore  meditan  licebit. 

■    In  his  exerc  itiis  spiritualibus  alt.  in  n.  1. — f  (Uto      praeced.  non  sunt  in.  alt.  ti.  1. 


DlREC  rORIA  ANTIGUA 


863 


ciunt  exercitia,  non  sunt  ex  hoc  libro  tradenda  ea,  quae  solum  ad  alios 
pertinent;  ut  modi  facíendi  electionem,  quia  nostri  statum  religionis  iam 
elegerunt;  nec  ut  indifferentes  sint  ad  actualcm  aut  spiritualem  pauper- 
tatem,  nam  mis  actualem  paupertatem  iam  habemus,  nec  his  simi- 
lia  ■  ». 

50.  Electionem  status  non  oportet  proponere,  nisi  iis,  qui  eam  desi- 
derant  aut  libenter  eam  faceré  uolunt,  nam  aliter  externi  facile  turbari 
possent,  quasi  nos  hac  via  et  ratione  ad  religionem  nostram  eos  indu- 
cere  cupiamus  b. 

51.  Uui  determinare  desiderat  de  statu  vitae  suae,  si  non  fuerit  in- 
differens  ad  sequenda  consiiia  uel  praecepta,  resignatus  in  manibus  Do- 
mini,  ut  i 1 1  i  magis  placuerit;  non  sunt  ei  tradendae  regulae  de  modo 
bene  eligendi,  quae  incipiunt  a  praeambulo  ad  faciendam  electionem  c. 

52.  Licet  eligens,  antequam  inchoaret  electionum  tractationem 
praemissam,  bonam  dispositionem  ostendisset,  nihilominus  instructor 
obseruet  in  progressu  electionum,  dum  cxigit  ab  eo  rationem  suae  ele- 
ctionis,  siue  in  secundo  siue  in  tertio  tempore  ea  fíat,  an  bene  eius  af- 
fectus  sit  dispositus  ita  ut  ad  perfectiorem  uiam  sit  propensus,  uel  certe 
tanquam  in  aequilibrio  quodammodo  sit  constitutus,  et  para  tus  ad  eam, 
quae  melius  ducat  ad  finem  ultimum,  et  quae  Deo  sit  futura  gratior,  eli- 
gendam;  alioqui  de  bona  electione  facienda  nihil  probabiliter  sibi  polli- 
ceri  posset,  affectus  enim  ad  imperfectiora  inclinans  ne  a  spiritu  non 
bono  inclinetur,  mérito  timeri  potest:  et  tamen  si  a  tali  spiritu  inclina  - 
tur,  periculum  esset  manifestum,  ne  potius  rationem  et  intellectum  ad 
se  traheret;  secus  si  ad  perfectiora  propendeat  affectus,  quia  non  est 
huiusmodi  spiritus  a  carne  et  íanguine:  nec  probabile  est,  ut  plurimum, 


a  Ex  vv.  Ideo  nostris,  omissa  voce  ideo,  sic  mulata  sunt  in  Mi.  alt.:  70.  No- 
stris  qui  faciunt  exercitia  non  sunt  ea  tradenda,  quae  ad  electionem  perti- 
nent, sicut  extemis.  Nam  nostri  Dei  beneficio  statum  religionis  jam  elege- 
runt, nec  licet  hoc  revocare  in  dubium;  et  eadcm  ratione  cum  conjugatis  et 
religiosis  externis  de  electione  status  non  est  agendum.  Si  vero  nostri  de 
re  aliqua,  quam  superior  in  manu  eorum  relinqueret,  deliberare  vellent,  ejus- 
modi  modis  eligendi  uti  poterunt. 

b  Mi.  alt.  77,  Electio  status  non  est  proponenda  nisi  his  qui  eam  deside- 
rant,  aut  libenter  eam  faceré  velint.  Nam  aliter,  cum  externi  alioqui  sint,  fa- 
cile turbari  possent,  quasi  nos  hac  via  ad  religionem  nostram  eos  inducere 
velimus. 

c  Mi.  alt.  78.  Qui  de  statu  vitae  suae  determinare  desiderat,  si  non  fue- 
rit indifferens  ad  sequenda  consiiia,  resignatus  veré  in  manibus  Domini,  ut 
illi  magis  placuerit;  tota  tractatio  de  modo  bene  eligendi  omnino  relin- 
quenda  est;  et  tune  si  expediré  videbitur,  procedat  ille  in  exercitiis  facien- 
dis,  vel  post  breve  tempus  eis  finem  imponat,  vel  in  aliud  tempus  differat. 


1   Di.  c.  X. 


864 


MOXUMENTA  IGNATIAXA 


quod  a  malo  sit  spiritu  talis  propensio;  et  si  a  Deo  est,  non  impediet 
cognitionem  uoluntatis  Dei  ;'. 

53.  Pater  noster  Ignatius  dicebat  quod  in  2.da  hebdómada,  cum  quis 
ingreditur  tria  témpora  recte  faciendi  electionem,  plus  sólito  se  reci- 
pere  deberet,  ita  ut  nihil,  quoad  fieri  potest,  uideret,  ñeque  sentiret, 
nisi  quod  coeleste  aut  diuinum  sit  b  '. 

54.  Res,  quae  ad  deliberandum  de  statu  suo  alicui  proponuntur, 
sunt  huiusmodi:  I.°  Si  consilia  aut  praecepta  sint  ei  sequenda.  2.0  Si 
consilia  eligit,  an  seruare  illa  in  religione  aut  extra  religionem  debeat. 
3.0  Si  in  religione  vult,  in  qua  iterum  religione  seruabit.  4.0  Ouando  et 
quomodo  in  illam  ingredietur.  Et  rursus  si  eligit  seruare  praecepta,  in 
quo  statu  uult  illa  seruare,  aut  qua  ratione  uiuendi.  Et  singulae  hae  pro- 
positiones  per  omnes  modos  eligendi  discutiendae  sunt,  ut  altera  pars 
earum  stabiliatur  et  eligatur  c. 

55.  De  aliqua  re,  praesertim  si  esset  magni  monienti,  de  qua  quis 
deliberare  uellet,  et  non  de  statu  uitae,  aliquando  electio  fieri  posset:  vt 
si  religiosus  de  profectione  ad  indos,  si  eam  superior  in  manu  sua  relin- 
queret;  uel  si  externus  aliquis  de  peregrinatione  aut  cura  aliqua  susci- 
pienda  electionem  faceret;  aut  si  deacquirenda  perfectione  in  statu  suo, 
aut  de  reformatione  uitae  iuxta  ultimam  annotationem  2.,iiiC  hedoma- 
dae  libri  Exercitiorum,  uel  de  aliis  rebus  aliquis  ageret  ¿. 


>    Paragr.  jj  non  <'St  in  alt. 

b  Mi.  alt.  84.  Cum  (juis  tria  témpora  recte  faciendi  electionem  ingreditur, 
plus  sólito  se  colligere  deberet,  ut  P.  X.  Ignatius  censuit,  ita  ut  nihil,  quoad 
fieri  possit,  eligcns  videret  ñeque  sentiret,  nisi  quod  coeleste  aut  divi- 
nura  sit. 

c  Mi.  alt.  81.  Ei  (jui  de  statu  suo  deliberare  vult,  dúo  singillatim  proponi 
solent:  primum  si  paupertatem  actualem  sequi  velit,  ([uae  in  rerum  expolia- 
tione  sita  est,  an  non.  Alterum  est,  si  hanc  sequi  jam  statuerit,  in  qua  reli- 
gione eam  servare  vult,  nam  extra  religionem  mine  servari  illa  vix  potest. 
Hoc  idem  quod  summatim  dictum  est  et  in  usu  positura,  explicatius  justa 
dispositionem  animac  proponi  poterit  hoc  modo.  Primo  si  consilia  aut  prae- 
cepta sequi  conveniat  ipsi.  Secundo,  si  consilia  eligit,  an  servare  illa  in  reli- 
gione aut  extra  eam  debeat.  Tertio,  si  in  religione  vult,  in  qua  iterum  reli- 
gione servabit.  Ouarto,  quando  et  quomodo  in  illam  ingredietur.  Et  rursum, 
si  servare  praecepta  eligit,  in  quo  statu  aut  qua  ratione  vivendi,  illa  servare 
vult.  Et  singula  haec  dubia  si  instructori  proponenda  videbuntur,  per  omnes 
modos  eligendi  ab  eo  t|ui  facit  exercitia  separatim  discutienda  sunt,  ut 
eorum  altera  pars  ab  illo  eligatur. 

'i  Mi.  alt.  82.  De  re  aliqua  magni  momenti,  quam  quis  deliberare  vult. 
etiamsi  non  sit  de  statu  vitae,  aliquando  electio  fieri  posset,  ut  si  quis  de 
vitae  reformatione  juxta  ultimum  notabile  secundae  hebdomadae,  aut  de 
cura  aliqua  admittenda  aut  de  alia  re  simili  electionem  faceré  vellet. 


1    Di.  Ignatiana,  I,  supra,  p.  779. 


DlKKCTOKIA  ANTIOTA 


5G.  Regulae  de  discernendis  spiritibus  2.dae  hebdomadae  ei,  qui  de 
electione  agit,  iuxta  nonam  et  decimam  annotationem  libri  Exercitio- 
rum  tradi  debent,  ut  ad  bene  eligendum  iuuetur,  et  Ut  etiam  de  aliis 
multis  in  Domino  instructus  sit  ■'. 

57.  Ouando  uerbo  uel  scripto  dantur  annotationes  de  modo  recte 
eligendi  non  est  de  eis  potissimum  agendum  tempore,  quo  uacandum 
est  meditationi;  sed,  peracto  unoquoque  exercitio,  cum  animns  est  iam 
pacificus  et  quietus,  tune  de  iis  agendi  et  ratioeinandi  proprium  tem- 
pus  est;  et  ideo  diligenter  procurandum  ut  meditationes  suo  tempore 
fiant,  quae  animum  consolantur  et  ad  bene  eligendum  disponunt  b. 

58  a.  In  quarto  puncto  modi  prioris  bonae  electionis  faciendae  dici- 
tur  in  libro  Exercitiorum,  ut  perpendantur  commoda  et  ineommoda, 
quae  ex  offieio  suscepto  uel  omisso  accidere  possent.  Ouando  haec  dis- 
cussio  fit,  expediret  ut  rationes  quae  pro  unaquaque  parte  se  offerunt, 
seorsum  simul  scriberentur;  nam  omnes  sic  collectae,  si  perlegantur, 
magis  ueritatem  manifestant  et  maiorem  uim  habent. 

59.  In  2.do  tempore  recte  faciendi  electionem  in  libro  Exercitiorum 
dicitur  quod  vocatio  cognoscitur  per  experientiam  consolationum  et 
desolationum;  et  ideo  oportet  illi  qui  exercetur,  bene  declarare  quid 
sint  haec  dúo.  Consolatio  autem  est  alacritas  spirityalis,  amor  et  spes 
rerum  supernarum,  et  omnis  motus,  qui  relinquit  animam  consolatam,  ut 
dicitur  in  3.a  regula  de  discernendis  spiritibus  i.ae  hebdomadae.  Huic 
contraria  est  desolado,  quae  est  tristitia,  diffidentia,  defectus  amoris,  et 
siccitas,  ut  ibidem  4.a  regula  dicitur  ú. 

60.  Bonum  esset  tempore  electionis  die  uno  Deo  Optimo  Máximo 
partem  imam  rei,  quae  proponitur,  et  alio  die  aliam  repraesentare;  verbi 
gratia,  quodam  die  consilia,  et  alio  die  praecepta,  et  obseruare  in  quam 
partem  Deus  magis  per  istos  modos  eligendi  signum  suae  uoluntatis 
ostendat,  sicut  qui  offert  uaria  fercula  cuidam  principi,  et  obseruat 
quod  ex  il lis  magis  ei  placeat  e 

61.  Animaduertendum  est,  quod,  licet  excellentior  sit  modus  ele- 
ctionis 2.dl  temporis  quam  tertii,  si  constat  a  Deo  esse  motiones,  illu- 


a  Mi.  alt.  79.  Regulae  de  discernendis  spiritibus  secundae  hebdomadae 
ómnibus  qui  se  exercent,  sed  ei  potissimum,  qui  de  electione  agit,  juxta 
octavam,  nonam  et  decimam  adnotationem  ex  viginti,  ante  praeambulum  ad 
electionem  faciendam  tradi  debent,  et  dilucide  explicandae,  ut  de  multis 
contra  humani  hostis  astutias  in  Domino  instructi  sint. 

b  Mi.  alt.  80.  Quando  verbo  vel  scripto  considerationes  sive  modi  recte 
eligendi  facienti  exercitia  dantur,  non  est  de  iis  agendum  toto  tempore  quo 
vacandum  est  meditationi;  sed  peracto  unoquoque  exercitio,  sive  in  aliqua 
ejus  parte,  dum  animus  est  jam  quietus,  tune  [efe.  ut  in  primo"]. 

c    Mi.  alt.  88. — d  Quae  hk  dietmtur  hnbet  alt.  in  11.  Sj. — e  Hac-c  habet  alt.  in  n.  Sí). 


1  tbid. 

MONUM.   UíKATIAKA. — SSR1S.S  II. 


866 


MONUMEN  i  A  IoNATIAXA 


strationes  et  consolationes,  quae  in  animam  eligentis  imniittuntur;  (}uia 
tune  immediatius  suam  ipse  uoluntatem  per  hos  gratiae  suae  effectus. 
quam  per  discursus  tertii  temporis,  ostendit:  nihilominus,  si  non  co- 
gnoscitur  spiritus  Ule,  mouens  per  2.dum  modum,  a  Deo  esse,  et  dubium 
est  apud  eligentem,  uel  apud  instructorem,  an  illae  illustrationes  ac 
consolationes  spirituales  sint  a  bono  spiritu  uel  a  malo  se  in  angelum 
lucis  transfigurante  saltem  ex  parte,  licet  peracta  sit  electio  in  se- 
cundo tempore,  expedit  per  illos  dúos  modos  tertii  temporis  eandem 
examinan.  Nam  illae  regulae  et  naturales  uires  exercent,  et  nomines 
simul  ad  supernaturalem  motionem  Dei  et  illustrationem  disponunt. 
Unde  de  electione  sic  facta  optimam  rationem  eligens  Deo  reddere  pot- 
est,  quod  faceré  uideatur,  quod  in  se  est  ad  Dei  uoluntatem  cogno- 
scendam,  cum  2.áo  modo  non  potuerit  certus  esse;  nam  si  hoc  2.do  modo 
de  ea  constaret,  superflua  esset  tertii  temporis  inquisitio;  a  meliore  enim 
lumine,  quam  sit  ratio  humana,  directus  esset  et  illustratus  intellectus, 
et  motus  affectus  eius;  et  ideo  in  2,do  et  3.0  tempore  idem  eligendum 
uidetur,  ut  securior  et  sufficiens  omnino  ex  utroque  lumine,  superna- 
turali  et  naturali,  certitudo  haberi  possit  a  -. 

62.  Si  acciderit  ut  secundo  tempore  aliquid  eligeretur,  et  quia  dubi- 
tatur  an  sit  illa  motio  a  Deo,  proponuntur  eligenti  tertii  temporis  dúo 
illi  modi,  quibuscum  quoddam  contrarium  ab  eo  eligitur;  tune  diligen- 
ter  examinetur  per  regulas  discernendi  spiritus,  et  rectam  rationem,  et 
sanam  doctrinam  quod  secundo  tempore  et  quod  tertio  eligitur,  et  pon- 
dus  rerum  mouentium  utroque  modo  pensetur.  Quod  si  constaret  clare 
quod  ratio  adstipulatur  electioni  tertii  temporis,  securius  est  eam  sequi. 
propter  dubitationem  quam  habet  eligens  uel  instructor  de  motione  sc- 
cundi  temporis,  an  esset  a  Deo,  necne.  Contra,  si  rationes  essent  débi- 
les quae  tertio  tempore  mouerunt,  et  elucescit  magis  quod  motiones  se- 
cundi  temporis  fuerint  a  bono  spiritu,  et  recta  ratio  eis  non  repugnet. 


a  A/i.  alt.  87.  Licet  modus  electionis  secundi  temporis  excellentior  sit 
quam  tertii,  si  constat  a  Deo  esse  consolationes  et  illustrationes,  quae  in 
animam  eligentis  immittuntur,  quia  tune  immediatius  suam  ipse  voluntatem 
per  hos  gratiae  suae  effectus,  quam  per  discursus  tertii  temporis  ostendit; 
nihilominus.  si  spiritus  Ule  movens  secundi  temporis  non  bene  cognosca- 
tur,  et  dubium  sit  an  illae  illustrationes  et  consolationes  spirituales  sint  a 
bono  spiritu  an  a  malo,  se  in  angelum  lucis  transfigurante;  debet  electio 
etiam  fieri  per  dúos  modos  tertii  temporis.  Itaque  electiones  non  sol  uní  in 
secundo,  sed  etiam  in  tertio  tempore  communiter  fien  debent;  et  in  ele- 
ctione sic  facta  optimam  rationem  eligens  Deo  reddere  potest,  cum  in  se- 
cundo et  tertio  tempore  fecerit  quod  in  se  est  ad  Dei  voluntatem  agno- 
scendam. 


1   II  Cor.,  XI.  14. 

-    Cf.  Di.  /'<».,  n.  B5,  supra,  j>.  S20. 


DlUIXTORIA  A.NTIQUA 


86; 


tune  electio  secundi  temporis  est  praeferenda;  licet  enini  prius  non 
clare  constiterit  per  eam  de  üoluntate  Dei,  rebus  tamen  postea  magis 
agitatis  et  discussis,  accedente  rationis  testimonio,  iam  poterit  con- 
stare u. 

63.    Si  in  secundo  temporeb  per  experientiam  consolationum  et  deso- 


¡l    Ilaec  non  sitnt  in  a/1. 

b  Mi.  alt.  90.  In  quocumque  tempore  iiat  electio,  tranquillitas  mentís 
requiritur,  ad  quam  habendam  variis  exercitiis  secundae  hebdomadae  uti- 
mur,  et  in  iis  immorandum  quousque  facta  fuerit  electio.  Exercitia  vero 
tertiae  hebdomadae,  quae  tristitiam  et  moerorem  secum  afferunt,  et  ideo  ad 
eligendum  non  a'  aeque  conferunt,  post  absolutam  electionem  tradenda  sunt. 

De  secunda  hebdomade  addit  praeterea  Mi.  alt.  in  c.  IV  mi.  64,  66,  68,  óy, 
71,  72,  75,  76,  83 ,  86,  gi,  et  capita  V  et  VI,  quae  sunt  ejusmodi: 

64.  Meditationes  de  rege  temporal  i  et  de  duobus  vexillis  et  de  tribus 
modis  humilitatis  tradi  poterunt  etiam  iis  qui  non  sunt  facturi  electionem 
sicut  et  meditatio  prima  de  fundamento.  Xam  in  iis  ómnibus  in  genere  agi- 
tur  de  iis  quae  ad  majorem  Dei  gloriam  ab  unoquoque  fieri  possunt,  et  non 
in  particulari  de  electione  ali(|ua  tune  serio  facienda. 

66.  In  compositione  loci  homo  constituit  se  quasi  praesentem  loco  ubi 
res  gesta  fuit  vel  alibi,  et  oculis  imaginationis  videt  omnia  quae  illic  sunt. 
dicuatur  et  fiunt  vel  fieri  creduntur,  atque  haec  eadem  ut  praesentia  sibi  in 
loco  ubi  ipse  est  eodem  modo  considerare  poterit,  et  hoc  ultimum  commu- 
niter  fieri  expedit.  Sed  in  hujusmodi  loci  compositione  non  est  nimis  immo- 
randum ne  caput  defatigetur,  sed  transeundum  ad  rei  propositae  medita- 
tionem. 

68.  In  quinta  contemplatione  secundae  hebdomadae  in  tertio  puncto 
circa  applicationem  sensuum  olfactus  et  gustus.  supra  imaginationem  ad  ra- 
tionem  est  ascendendum,  considerando  suavitatem  et  dulcedinem  donorum 
Dei  in  anima  sancta,  reficientium  nostrum  olfactum  et  gustum  spiritualem; 
imaginatio  vero  odorum  et  saporum ,  quae  olfactui  et  gustui  corporis  obji- 
ciuntur,  deducere  nos  poterit  ad  hos  sensus  internos  et  mentales  exer- 
cendos. 

69.  Advertendum  máxime  in  consideratione  uniuscujusque  puncti  exer- 
citiorum,  praesertim  vitae  Christi.  ut  fructum  aliquen  spiritualem  semper 
nobis  elicere  conemur,  ita  ut  ad  profectum  nostrum  in  iis  potissimum  qui- 
bus  consolamur,  aliquid  faceré  proponamus.  et  postea  in  fine  exercitii  sive 
eo  absoluto,  hujusmodi  fructus  in  memoriam  redigere,  et  quantum  in  illis 
profecimus  colligere  expedit. 

71  Meditatio  de  tribus  hominum  classibus  ad  hoc  tendit  ut  juxta  eas 
examinemus  et  cognoscamus  affectum  nostrum  majorem  vel  minorem  erga 
res  mundanas,  et  ut  illo  ablato  eas  relinquere  vel  tenere  aeque  parati  simus. 
prout  ad  divinum  cultum  sive  per  divinum  instinctum  sive  per  rationis  di- 
ctamen commodius  fore  assequemur. 

72  c'.    Post  meditationem  de  tribus  hominum  classibus  dicitur:  ubi  affe- 

a'  Pro  non  scriptum  est  mendos?  nos:  et  in  margine  uotatio  iiaec:  in  alio  exemp[Io] 
scripto  legitur  [aliquid  resectum  est  in  codice\  dum  non  ita  [tterum  aliquid  resectum]  et 
ita  legendu[m~l. — b'  41  apogr. — c  62  apogr. 


868 


MOXU  MENTA  iGNATrANA 


lationum,  in  re  proposita  de  Dei  uoluntate  non  clare  constiterit,  in  quo 


ctum  sentimus  paupertati  perfectae  adversantem,  multum  confert  petere 
a  Deo  ut  ad  ejusmodi  paupertatem  sectandam  nos  eligat,  servata  tamen  li- 
bértate ad  convenientiorem  servitio  Dei  viam  invadendam  Hoc  sic  intel- 
ligendum  est,  ut  voluntas  nostra  sit  quasi  in  quodam  aequilibrio  ita  ut 
potius,  quod  in  nobis  est,  ad  partem  perfectiorem  inclinet,  si  talem  intelle- 
xerimus  esse  Dei  voluntatem.  Quod  si  cernatur  voluntas  ad  divitias  nimium 
penderé  et  parum  ad  paupertatem,  talis  non  est  bene  dispositus  nec  spe- 
randum  quod  bonam  faceret  electionem.  Ule  enim  affectus  aversus  a  via 
perfectiore  et  ad  imperfectiorem  conversus  intellectum  traheret  ad  excogi- 
tandas  rationes  tali  affectui  consonas,  et  monendus  esset  quod  majora  signa 
voluntatis  Dei  exquirenda  sunt,  ut  in  via  communi,  quam  praeceptorum  vo- 
camus,  aliquis  subsistat,  cum  Christus  difficile  esse  dicat  possidentes  pecu- 
nias in  vitam  ingredi,  quam  ut  viam  perfectiorem  consiliorum  eligat,  quam 
idem  Christus  consulit  licet  non  praecipiat,  quia  sine  dubio  securior  via  et 
perfectior  est.  Unde  propensior  quisque  esse  debet,  quod  in  ipso  est,  ad 
consiliorum  viam  quam  praeceptorum  capessendam. 

75-  In  secunda  hebdómada  in  secundo  notabili  ante  tres  modos  a'  humili- 
tatis  sic  dicitur:  Usque  ad  eam  quae  fit  quinto  die  simul  comprehendendam. 
Hoc  intelligitur  de  eadem  contemplatione  nempe  de  baptismo  Christi,  quae 
eodem  quinto  die  fit,  et  de  his  quae  in  ea  comprehenduntur,  a  qua  quidem 
inchoatur  electionum  discussio  2*. 

76.  Proponuntur  tres  modi  humilitatis,  ut  toto  die  eos  verset  animo  qui 
exercetur;  nihilominus  unum  vel  dúo  ruysteria  vitae  Christi  eodem  die  sicut 
in  reliquis  meditanda  sunt.  Nam  hi  tres  modi  non  dantur  pro  certa  hora  loco 
alicujus  meditationis,  cum  non  contineant  nisi  punctum  unum  praecipuum, 
scilicet  desiderium  attingendi  tertium  modum  humilitatis,  quod  per  totum 
diem  mente  revolvendum  est,  etiam  in  meditatione,  opportuno  tamen  tem- 
pore,  adhibito  usu  triplicis  colloquii  de  vexillo,  ut  ibidem  dicitur. 

83.  Facientes  exercitia  sinantur  libere  determinare  quod  de  se  statuere 
voluerint  juxta  decimam  quintan)  annotationem  ex  viginti.  non  enim  vio- 
lenta durant,  idque  máxime  cum  de  mutando  statu  agitur.  Nec  vero  muta- 
tio  ejusmodi  aut  status  alicujus  assumptio  eis  suadenda  est,  sed  via  recta 
bene  eligendi  proposita,  admonendi  sunt,  ut  rcm  diligenter  considerent, 
Deique  gratia  potissimum  et  rationis  lumine  adjuti,  id  quod  melius  in  Do- 
mino judicaverint,  amplectantur,  et  hoc  ad  eorum  quietem  et  constantiam 
multum  confert,  nec  ipsi  postea  nisi  de  se,  si  non  perseveraverint,  jure  con- 
queri  poterunt. 

86.  Cjuando  juxta  secundum  tempus  bene  eligendi  quis  eligit,  in  medita- 
tione vel  extra  eam  coram  Deo,  id  quod  deliberare  vult,  proponat  cum  om- 
nímoda resignatione  voluntatis  propriae,  divinam  in  se  voluntatem  sentiré 
cupiens,  non  vacans  discursibus  propriis,  sed  se  disponens.  ut  optime  pote- 


a'  modus  apogr. 


l*  Vide  supra,  p.  362,  textum  Vulgatae  versionis,  et  annot.  »  et  2. 
!*    Vide  supra,  p.  3G8,  textum  Vulgatae  versionis,  et  annot.  *. 


Directoría  antiqua 


quidem  sine  animi  íiuiete  clectio  fieri  non  potest;  sic  nec  in  tertio  tem- 


rit,  ad  excipicndam  motionem  Sancti  Spiritus  per  experimenta  consolatio- 
num  et  desolationum,  ut  ibidem  dicitur. 

91.  Ouamvis  obviandum  sit,  juxta  decimamquartam  annotationcm  ex  vi- 
ginti,  ne  quis  vacans  exercitiis,  voto  inconsulte  et  praeeipitanter  se  adstrin- 
gat,  tamen  si  aliquis  maturo  consilio  et  re  cu  ni  magna  claritate  jam  electa, 
vellet  suam  electionem  voto  firmare,  ut  se  contra  impugnationes  daemonis, 
mundi  et  carnis  firmaret,  non  debet  instructor  id  prohibere. 

Paragraphus  g¿,  quac  ultima  est  capitis  IV  in  Mironis  altero,  responde I  Di- 
rectorio Mironis  primo,  n.  66,  quem  vide  suo  loco,  infra,p.  878. 

EXERCITIA  SECUNDAE  HEBDOMADAE  CUM   DE  ELECTIONE  AGITUR, 
QUO  ORDINE  TRADENDA  SINT.  CaPUT   5  '* 

93.  Qui  aggressurus  est  exercitia  secundae  hebdomadac,  postquan  excr- 
citia  primae  absoluerit  et  confessus  et  communicatus  fuerit,  praesupposi- 
tis  his,  quae  praecedenti  capite  dicuntur,  post  coenam  illius  diei,  qua  sa- 
cram  communionem  acceperit,  et  meditationem  de  filio  prodigo  finierit, 
tradatur  ei  contemplatio  de  rege  temporali,  ut  sequenti  die  mane  semel 
eam  faciat;  et  eadeni  die  a  prandio  iniungendum  est  illi,  ut  ante  coenam 
illam  repetat;  et  post  coenam  tradenda  est  meditado  prima  de  incarnatione 
Christi  Domini  nostri  pro  media  nocte  sequentis  diei,  et  contemplatio  se- 
cunda de  eius  natiuitate  pro  hora  matutina,  et  etiam  contemplatio  tertia 
pro  hora  ante  prandium. 

94.  Prima  die  meditationum  uitae  Christi  post  prandium  tradenda  est 
quarta  contemplado  pro  hora  vesperarum,  et  etiam  quinta  de  applicatione 
sensuum  pro  hora  ante  coenam;  et  post  coenam  explicandae  et  tradendae 
sunt  additiones  secundae  hebdomadae;  ac  pro  media  nocte  sequentis  diei 
detur  ei  contemplatio  de  Christi  praesentatione  in  templo;  et  pro  hora  ma- 
tutina de  fuga  in  Aegyptum,  et  repetido  harum  duarum  fiat  hora  ante  pran- 
dium eodem  modo  et  forma,  qua  hodie  mane  in  duabus  primis  meditationi- 
bus  factum  est. 

95.  Aduertendum  tamen  est  quod  si  in  eo,  qui  exercetur,  deprehenda- 
tur,  feruorem,  quem  conceperat  in  prima  hebdómada,  aliquo  modo  remítti, 
tune  relinquendae  sunt  hae  meditationes  secundae  diei,  et  fiat  transitus  ad 
eas,  quae  tertia  die  dantur,  ut  citius  ille  perueniat  ad  faciendam  suam  ele- 
ctionem 2*. 

96.  Secunda  die  post  prandium  (de  cetero  a  prandio  et  coena  per  quar- 
tam  horae  partem  cum  examine  quotidiano  semper  fiat  examen  particulare 
ad  tollendos  defectus  circa  exercitia  et  additiones)  a\  hora  vesperarum  ñat 

a'     Quae  parenthesi  clauduntur,  addita  sunt  eadem  man»  in  inarg. 

'*    Capitn  sumimus  ex  apographo  saeculi  XVI,  quod  est  in  bibl.  \  ittorio 

Emanuele.  Romae,  'Fondo  Gesuitico,  1504  (3723),  N.°  4»,  10  ff.  In  involucro  legimus: 
»Haec  scripta  sunt  pars  magna  Directorii  P.  Mironis". 

2*  Properatio  haec,  quam  nullibi  alias  commendatam  vidimus,  parum  ad  fervorem 
instaurandum  conferel. 


870 


MONUMEN  1  A   IGNA  1TANA 


pore  potest  agi  de  electione,  si  adhuc  anima,  eius  qui  exercetur,  uariis 


repetitio  praesentationis  in  templo  et  fugae  in  Aegyptum  ad  modum  quartae 
contemplationis  praecedentis  diei;  et  hora  ante  coenam  fiat  applicatio  sen- 
suum  harum  duarum  contemplationum;  et  post  cenam  pro  media  nocte  se- 
quentis  diei  tradatur  quo  pacto  puer  Jesvs  subditus  erat  parentibus;  et  pro 
hora  matutina  quo  modo  ab  eis  repertus  fuerit  in  templo;  et  repetitio  harum 
duarum  contemplationum  fiat  hora  ante  prandium  iuxta  modum  praece- 
dentis diei. 

97.  Tertia  die  post  prandium  tradatur  ei  praeludium  quoddam  circa 
considerationem  statuum,  et  hora  vesperarum  fiat  repetitio,  quo  pacto  puer 
Jesvs  subditus  erat  parentibus,  et  quo  modo  ab  eis  repertus  fuerit  in  tem- 
plo, ad  modum  quartae  contemplationis  primae  diei,  et  hora  ante  coenam 
fiat  applicatio  sensuum  harum  duarum  contemplationum  ut  in  eadem  prima 
die;  et  post  coenam  pro  media  nocte  et  primo  mane,  et  pro  hora  ante 
prandium  sequentis  diei  tradenda  est  meditatio  de  duobus  vexillis. 

98.  Ouarta  die  post  prandium,  hora  vesperarum,  repetenda  est  etiam 
meditatio  de  duobus  vexillis;  et  pro  hora  ante  coenam  tradenda  est  medi- 
tatio de  tribus  hominum  classibus;  et  post  coenam  tradatur  adnotatio  quae-  • 
dam,  quae  sequitur  meditationem  praedictam;  et  detur  contemplatio  de 
baptismo  Domini,  quae  media  nocte  sequentis  diei  facienda  est,  et  primo 
mane,  et  etiam  hora  ante  prandium,  repetenda. 

99.  Quinta  die  post  prandium  tradantur  tres  modi  humilitatis,  per  totum 
diem  considerandi;  et  hora  vesperarum  repetatur  eadem  contemplatio  de 
baptismo;  et  ante  coenam  applicabuntur  circa  eam  quinqué  sensus;  et  post 
coenam  dentur  octo  regulae  de  discretione  spiritus  secundae  hebdomadae. 
Deinde  pro  media  nocte  sequenti  tradenda  est  meditatio,  quo  modo  Jesvs 
Christus  a  flumine  Jordanis  petierit  desertum,  cum  duabus  repetitionibus 
eiusdem  pro  hora  matutina  et  hora  ante  prandium. 

100.  Sexta  die  post  prandium  tradendum  est  praeludium  ad  electionem 
«  faciendam;  et  hora  vesperarum  repetenda  est  eadem  contemplatio  de  de- 
serto; et  ante  coenam  fiat  applicatio  quinqué  sensuum  circa  eam;  et  post 
coenam  detur  adnotatio  de  tempore  triplici  ad  electiones  recte  faciendas; 
et  pro  media  nocte  sequentis  diei  tradatur  meditatio  quo  modo  Beatus  An- 
dreas et  alii  successiue  Christum  secuti  sunt,  cum  duabus  repetitionibus 
eiusdem,  pro  hora  matutina  et  hora  ante  prandium. 

[Oí.  Séptima  die  post  prandium  tradatur  modus  prior  bonae  electionis 
faciendae;  et  hora  vesperarum  repetenda  est  eadem  contemplatio  de  voca- 
tione  apostolorum;  et  ante  coenam  applicabimtur  circa  eam  quinqué  sensus; 
et  post  coenam  pro  media  nocte  sequentis  diei,  detur  quo  modo  sermonem 
fecit  Dominus  in  monte  octo  beatitudinis  modos  edisserens,  cum  duplici 
repetitione  pro  hora  matutina  et  pro  hora  ante  prandium. 

102.  Octaua  die  post  prandium  tradatur  modus  posterior  benc  eligendi 
et  hora  vesperarum  repetatur  eadem  meditatio  de  sermone  Domini  in 
monte;  et  ante  coenam  fiat  applicatio  sensuum  circa  eam,  et  post  coenam. 
si  electio  non  fuerit  omnino  conclusa,  quod  saepe  euenire  poterit,  pro  nono 
die  sequenti  tradatur  meditatio,  quo  modo  nauigantibus  discipulis  Domi- 
nus se  ostendit  ambulans  super  arpias  maris,  scruata  omnino  precedentium 


Directoría  antiquA 


8/1 


motionibus  agitari  cernatur:  tranquillitate  enim  et  pace  opus  est,  ut  ui- 


dicrum  forma.  Et  sic  consequenter  fieri  potest,  sumendo  singulis  diebus 
unam  meditationem  usque  ad  duodccimam  diem,  si  opus  erit,  iuxta  ordinem 
meditationum,  qui  in  eaclem  secunda  hebdómada  post  quintan)  diem  a  Patre 
aostro  Ignatio  traditur.  Et  si  oportuerit  per  plures  adhuc  dies  quam  duo- 
decim  in  eleetionibus  immorari,  sumantur  etiam  aliae  meditationes  ex  se- 
cunda hebdómada,  iuxta  id  quod  in  praecedenti  capite,  §  791*  adnotatum 
fuit.  Ac  post  factam  electionem  sequenti  die,  cum  gaudio  et  laetitia  in  Do- 
mino fíat  contemplado  de  gestis  in  die  palmarum.  Et  si  hic  faciendis  exer- 
citiis  iinis  imponitur,  etiam  tradatur  ultimo  loco  contemplado  ad  amorem 
spiritualem  in  nohis  excitandum. 

EXERCITIA  SECUNDAE   HEBDOMADAE,    CUM   DE  ELECTIONE  NON  AGITUR, 
QUO  ORDIN'E  TRADENDA  SINT.  a'    C-APOT  () 

103.  l'ostquam  exercitia  primae  hebdomadae  quis  absoluerit,  saltem 
breuiter,  ut  in  ultimo  paragrapho  secundi  capitis  huius  Directorii  dictum 
est,  et  confessus  et  comunicatus  fuerit,  praesupositis  multis,  quae  in  quarto 
capite  praecedenti  dicuntar;  post  coenam  illius  diei,  qua  sacram  commu- 
nionem  acceperit,  et  meditationem  de* filio  prodigo  finierit,  tradatur  ei  con- 
templado de  rege  temporali,  ut  sequenti  die  mane  semel  eam  faciat,  et 
eadem  die  a  prandio  iniungendum  est  illi,  ut  ante  coenam  illam  repetat: 
et  post  coenam  tradenda  est  meditatio  prima  (Je  incarnatione  Christi  Do- 
mini  nostri  pro  media  nocte  sequentis  diei,  et  contemplatio  secunda  de 
eius  natiuitate  pro  hora  matutina,  et  etiam  contemplatio  tertia  pro  hora 
ante  prandium. 

¡04.  Prima  die  meditationum  uitae  Christi,  post  prandium  tradenda  est 
quarta  contemplatio  pro  hora  uesperarum,  et  etiam  quinta  de  applicatione 
sensuum  pro  hora  ante  coenam;  et  post  coenam  explicandae  et  tradendae 
sunt  additiones  secundae  hebdomadae;  ac  pro  media  nocte  sequentis  diei 
detur  ei  contemplatio  de  Christi  praesentatione  in  templo;  et  pro  hora  ma- 
tutina de  fuga  in  Egyptum,  et  repetido  harum  duarum  fiat  hora  ante  pran- 
dium eodem  modo  et  forma,  qua  hodie  mane  in  duabus  primis  meditationi- 
bus  factum  est. 

105.  Secunda  die  post  prandium  (de  caetero  a  prandio  et  coena  per 
quartam  horaepartem  cum  examine  ([uotidiano  semper  fiat  examen  particu- 
lare  ad  tollendos  defectus  circa  exercitia  et  additiones)  b',  hora  uesperarum 
fiat  repetitio  praesentationis  in  templo  et  fugae  in  Aegyptum  ad  modum 
quartae  contemplationis  praecedentis  diei;  et  hora  ante  coenam  fiat  applica- 
tio  sensuum  harum  duarum  contemplationum;  et  post  coenam,  pro  media 

a'  Hic  tititlus  et  totum  capul  sextum  ¡cripta  sunt  manu  alia  a  praecedenti,  quae  turnen 
ser ipsit  verba  Cap.  6,  uotationem  in  marg.,  de  qua  postea,  et  números  initio  paragru- 
phorum. — b'  Clausa  in  parenthesi ,  addita  sunt  in  mar%.  eadem  manu,  qua  scriptum  est  cap. 
quintum. 


'*  Sic  ms.:  sed  haec  inveniuntur  in  n.  00  anographi  recentioris.  Y.  supra.  p.  ^67, 
annot.  b. 


872 


MONUMENTA  IGXATIANA 


res  suas  anima  plañe  exerceat;  et  interim  tempore  electionis  in  uarirs 


nocte  sequentis  diei  tradatur  quo  pacto  puer  Jesús  subditus  erat  parentibus; 
et  pro  hora  mattutina  quomodo  ab  eis  repertus  fuerit  in  templo;  et  repetitio 
harum  duarum  contemplationum  fíat  hora  ante  prandium  iuxta  modura 
praecedentis  diei. 

1 06.  Tertia  die  post  prandium,  hora  uesperarum,  fíat  repetitio,  quo  pacto 
puer  Jesús  subditus  erat  parentibus,  et  quomodo  ab  eis  repertus  fuerit  in 
templo,  ad  modum  quartae  contemplationis  primae  diei,  et  hora  ante  coe- 
nam  fíat  applicatio  sensuum  harum  duarum  contemplationum,  ut  in  eadeni 
prima  die;  et  post  coenam,  pro  media  nocte  et  primo  mane,  et  pro  hora 
ante  prandium  sequentis  diei,  tradenda  est  meditatio  de  duobus  uexillis. 

107.  Ouarta  die  post  prandium,  hora  uesperarum  et  hora  ante  coenam 
repetenda  est  etiam  meditatio  de  duobus  vexillis;  et  post  coenam  detur  ei 
contemplatio  de  baptismo  Domini,  pro  media  nocte  sequentis  diei;  et  quo- 
modo Jesús  Christus  a  ilumine  Jordanis  petierit  desertum,  pro  hora  mattu- 
tina; et  repetitio  harum  duarum  contemplationum  hora  ante  prandium. 

108.  Quinta  die  post  prandium  tradantur  tres  modi  humilitatis  per 
totum  diem  considerandi;  et  hora  uesperarum  repetatur  contemplatio  de 
baptismo  Domini  et  de  deserto;  et  ante  coenam  applicabuntur  circa  eas 
quinqué  sensus;  et  post  coenam  dentur  octo  regule  de  discretione  spiritus 
secundae  hebdomadae;  deinde  pro  media  nocte  sequenti  tradenda  est  me- 
ditatio quomodo  Beatus  Andreas  et  alii  successiue  Christum  secuti  sunt;  et 
pro  hora  mattutina  quomodo  sermonem  fecit  Dominus  in  monte,  octo  beati- 
tudinis  modos  ediserens;  et  repetitio  harum  duarum  meditationum  hora 
ante  prandium. 

109.  Sexta  die  post  prandium,  hora  uesperarum,  repetenda  est  contem- 
platio de  uocatione  apostolorum  et  de  sermone  Domini  in  monte;  et  ante 
coenam  fiat  applicatio  quinqué  sensuum  circa  has  duas  contemplationes;  ct 
post  coenam  pro  media  nocte  sequentis  diei  tradatur  meditatio  quomodo 
nauigantibus  discipulis  Dominus  se  ostendit  ambulans  super  aquas  maris;  et 
pro  hora  mattutina  quomodo  in  templo  docuit;  et  repetitio  harum  duarum 
meditationum  hora  ante  prandium. 

1  10.  Séptima  die  post  prandium  hora  uesperarum,  repetendae  sunt  con- 
templationes, quomodo  Dominus  se  ostendit  discipulis  et  quomodo  docuit 
in  templo;  et  ante  coenam  applicabuntur  circa  eas  quinqué  sensus;  et  post 
coenam  pro  media  nocte  sequentis  diei,  detur  contemplatio  de  Lazari  susci- 
tatione;  et  pro  hora  mattutina,  de  gestis  in  die  palmarum;  et  hora  ante 
prandium  repetitio  harum  duarum  contemplationum. 

111.  Octaua  die  post  prandium,  hora  uesperarum,  repetantur  hae  due 
meditationes,  de  Lazari  suscitatione  et  de  gestis  in  die  palmarum;  et  ante 
coenam  fiat  applicatio  quinqué  sensuum  circa  eas;  et  post  coenam,  si  fa- 
ciendis  exercitiis  iam  finis  imponitur,  tradatur  ei  ultimo  loco  contemplatio 
ad  amorem  spiritualem  in  nobis  excitandum. 

112.  Notandum  quod  in  hac  secunda  hebdómada,  vt  ait  Pater  noster 
Ignatius  a',  iuxta  temporis  facultatem  ct  utilitatem  personae  sesc  exercen- 


a'  j  vi>.  praecedentia  addita  sumí  sufra  versum  alia  mam/. 


Directoría  antiqua  87  3 

exercitiis  2.dae  hcbdomadac  qui  eligit  dctineri  debet  ';  nam  exercitia 


tis,  possunt  aliquot  mcditationes,  uel  adiici,  ut  de  misteriis  uisitatíonis,  pa- 
storum,  circumcisionis,  ct  trium  regum:  uel  subtrahi  ex  supra  positis,  quippe 
quae  pro  introductionc  tantum  detincantur  a'  ad  formandam  melius  con- 
templationem. 

Add/t  efiam  Mi.  alt.  cap.  VII  de  tcrlia  hebdomade  ei  VIH  de  quarta.  Sunt 
autem  iia: 

Exercitia  tertiae  hebdómadas  ouo  ordine  commcmter  tradenda  sint  b'. 

caput  7 

iij.  Oui  exercitia  primae  et  secundae  hehdomadae  sine  interuallo  fece- 
rit,  dubium  non  est  quin  exercitia  etiam  tertiac  consequenter  ei  tradi 
possint.  Tamcn,  si,  peractis  primis  duabus  hebdomadis,  longa  intermissio 
excrcitiorum  facta  fuerit,  et  de  nouo  quis  exercitia  tertiae  hebdómadas 
aggredi  uult,  expedit  ut  a  prima  hebdómada  incipiat,  ita  ut,  illa  breuiter  ab- 
soluta, ut  in  ultimo  paragrapho  secundi  capitis  dictum  est,  tertiam  inchoét. 
Igitur,  postcpiam  exercitia  primae  hebdomadae  absoluerit,  et  confessus  et 
communicatus  fuerit,  ct  meditationem  de  filio  prodigo  tinierit  c',  tradatur  ei 
contemplatio  de  rege  temporali,  quae  est  ucluti  fundamentum  omnium  me- 
ditationum  uitae  Christi  Domini  nostri,  utsequenti  die  mane  semel  eam  fa- 
ciat;  et  eadem  die  a  prandio  iniungendum  est  illi,  ut  ante  coenam  illam  re- 
petat;  et  post  coenam  tradenda  est  prima  contemplatio  de  coena  Domini  et 
de  rebus  ante  et  post  coenam  gestis,  pro  media  nocte  sequentis  diei;  et  con- 
templatio secunda  de  rebus  post  coenam  et  in  horto  gestis,  pro  aurora;  et 
fíat  repetitio  harum  duarum  contcmplationum  hora  ante  prandium. 

ii4-  Prima  die  meditationum  i>assionis  Christi  post  prandium,  hora  ve- 
sperarum,  repetantur  hae  duae  contcmplationes  de  coena  Domini  et  de 
rebus  in  horto  gestis;  et  ante  coenam  fíat  applicatio  quinqué  sensuum  circa 
eas;  et  post  coenam  explicandae  et  tradendae  sunt  additiones  tertiae  he- 
bdomadae; postea  tradatur  contemplatio  de  gestis  in  domo  Annae,  media 
nocte  sequenti  transigenda;  sub  auroram  uero  de  secutis  rebus  in  domo 
Cayphae;  deinde  fiat  repetitio  harum  duarum  contcmplationum  hora  ante 
prandium. 

115.  Secunda  die  post  prandium  (de  caetero  a  prandio  et  coena  per 
quartam  horac  partem  cum  examine  quotidiano  semper  fíat  examen  parti- 
culare  ad  tollendos  defectus  circa  exercitia  et  additiones)  d',  hora  vespera- 
rum  fiat  repetitio  contemplationis  de  gestis  in  domo  Annae  et  in  domo 


1  Di.  Po.,  n.  89,  supra,  p.  ait  posse  tradi  etiam  hac  occasione  exercitia  tertiae 
hebdomadis  ante  electionem.  Di.:  c.  XXXY,  n.  i.  exercitiis  tertiae  hebdomadis  ofri- 
cium  tribuit  confirmandi  electionem  vitae  melioris. 


a'  Sic  apogr.:  forte  scribendum  fnit  delineantur- — b'  Hunc  titulum  et  tolum  caput  scri- 
psit  nova  maiiKs.  Dno  vv.  Cap.  7,  addita  sunt  eadem  manu,  qtiae  supra  addidit  w.  Cap.  6. 
— c'  ó  V7:  praecedentia  scripta  sunt  eadem  manu  in  mitrg. — d'  Quae parenthesi  coiriineutur, 
SCripta  sunt  eadem  manu  in  marg. 


H74 


MoNU  MENTA  IGNATIANA 


tertiae  hebdómadáe  tristitiam  et  moerorem  secum  afierre  solent,  et  posl 
absolutam  electionem  tradenda  uidentur. 


Cayphae;  et  hora  ante  coenam  fiat  applicatío  sensuum  circa  has  duas  con- 
templationes; et  post  coenam  in  media  nócte  sequenti,  contemplandum 
quomodo  Christus  Dominus  noster  ductus  est  ad  Pilatum,  et  quid  ibi  actum 
sit;  dilucido  uero  de  iis,  quae  gesta  sunt  transmisso  Christo  ad  Herodem. 
Subdetur  postea  repetitio  harum  duarum  contemplationum  hora  ante  pran- 
dium. 

1 1 6.  Tertia  die  post  prandium,  hora  vesperarum  repetenda  est  contem- 
platio  quomodo  Christus  ductus  est  ad  Pilatum  et  de  gestis  in  domo  Herodis; 
et  ante  coenam  applicandi  sunt  quinqué  sensus  circa  has  duas  contempla- 
tiones; et  post  coenam  tradatur  meditatio  pro  sequenti  media  nocte,  de  re- 
ditu  ab  Herode  usque  ad  mediam  partem  misteriorum.  quae  apud  Pilatum 
sequuta  sunt;  reliquam  uero  partem  circa  primam  lucem  matutinam  prose- 
quatur;  et  hora  ante  prandium  fiat  repetitio  harum  duarum  contempla- 
ron uní. 

i  17.  Ouarta  die  post  prandium,  hora  vesperarum.  ti;it  repetitio  de  redita 
ab  Herode  usque  ad  mediam  partem  misteriorum,  quae  apud  Pilatum  secuta 
sunt,  et  etiam  de  reliqua  parte;  et  ante  coenam  fiat  applicatio  quinqué  sen- 
suum ad  has  duas  meditationes;  et  post  coenam,  sub  noctis  sequentis  mé- 
dium, contempletur  a  sententia  Pilati  usque  ad  crucifixionem;  sub  auroram 
deinceps  ab  eleuatione  crucis  us(|ue  ad  Christi  expirntionem;  et  hora  ante 
prandium  hae  duae  contemplationes  repetantur. 

118.  Quinta  die  post  prandium,  hora  vesperarum,  fiat  repetitio  eontem- 
plationis  a  sententia  Pilati  usque  ad  crucifixionem,  et  ab  eleuatione  crucis 
usque  ad  Christi  expirationem;  et  hora  ante  coenam  applicentur  quinqué 
sensus  circa  has  duas  contemplationes;  et  post  coenam  tradatur  pro  media 
nocte  sequenti  quomodo  mortuus  Dominus,  sublatus  de  cruce,  ad  monu- 
mentum  dclatus  est;  et  primo  mane  meditetur  ex  (pío  Dominus  sepultas 
fuit  doñee  Beata  Virgo  in  domum  aliquam  se  recepit;  et  hora  ante  prandium 
fiat  repetitio  harum  duarum  contemplationum. 

i  10.  Sexta  die  post  prandium,  hora  vesperarum,  repetenda  erit  contem- 
platio  quomodo  mortuus  Dominus,  sublatus  de  cruce,  ad  monumentum  de- 
latas est,  et  ex  quo  sepultas  fuit,  doñee  Reata  Virgo  in  domum  aliquam  se 
recepit;  et  hora  ante  coenam  applicabuntur  quinqué  sensus  ad  has  duas 
meditationes,  et  post  coenam,  pro  media  nocte  sequenti,  tradatur  ut  dimi- 
diam  partem  misteriorum  passionis  Christi  contempletur,  et  mane  reliquam 
eius  partem  prosequatur  ita  ut  ínter  noctu  et  mane  pasionem  totam  re- 
uoluat  a';  postea  repetitionum  et  sensuum  uice,  per  diem  totum  seqiientem 
considerabit,  quam  licebit  frequentissime,  quo  pacto  sanctissimum  Jesu 
Christi  Corpus  remanserit  ab  anima  seiunelum,  et  ubinam  aut  (piomodo  se- 
pultum.  Item,  quae  fuerit  beatae  INI  itris  solitudo,  deaolatio  qualis,  et  quanta 
afñictio,  quam  acerbus  (pioque  discipulorum  moeror  extiterit 

120.  Séptima  die  post  prandium  idem  considerabit,  sicut  modo  praedi- 
etum  est;  et  ]>ost  coenam  si  faeiendi*  exercitüs  ¡am  Bnis  imponitur,  tradatur 


a'   ()  '.i<.  praecédentia  addila  sunt  suf>ni  versum  alia  mattu,  fortasst  Mironis, 


Directoría  anmqva 


*75 


64.    In  primo  modo  orandi,  ubi  dicitur:  «Porro  in  excuticndis  singu- 


ei  ultimo  loco  contemplado  ad  amorem  spiritualem  in  nobis  excitandum. 

121.  Meditatáones  passionis  Christi,  praedicto  modo  exactius  praescri- 
buntur  a  Patre  nostro  Ignatio;  nihilominus  aliis  modis  tradi  possunt,  ut  ipse- 
met  in  fine  tertiae  hebdomadae  adnotauit. 

ExERCITIA  QUARTAE  HEBDOMADAE,   QUO  ORDINE  COMMUNITER 
TRADENDA  SINT  a'.   CaPUT  8 

122.  Peractis  tribus  hebdomadis  exercitiorum,  si  quis  ad  longum  tempus 
ea  intermiscrit,  et  postea  de  nouo  exercitia  quartae  hebdomadae  aggredi 
velit,  expediret  vt  a  prima  hebdómada  incipiat,  ita  vt,  illa  breuiter  absoluta, 
ut  in  vltimo  §  secundi  capitis  dictum  est,  quartam  inchoaret;  igitur,  post- 
quam  exercitia  primae  hebdomadae  absoluerit,  et  confessus  et  communi- 
catus  fuerit,  et  meditationem  de  filio  prodigo  finierit,  tradatur  ei  post 
coenam,  pro  media  nocte  sequenti,  contemplatio  prima,  quomodo  Jesvs  Do- 
minus  post  resurectionem  apparuit  sanctae  Matri  suae;  et  pro  aurora,  quo- 
modo summo  mane  ad  monumentum  proferta  est  María  Magdalena  cum 
aliis  mulieribus,  cui  Christus  apparuit,  quae,  aliis  digressis,  iuxta  sepulcrum 
remanserat;  et  hora  ante  prandium  fiat  repetitio  harum  duarum  contempla- 
tionum. 

123.  Prima  die  post  prandium,  hora  vesperarum,  repetenda  est  contem- 
platio quomodo  Jesvs  apparuit  Matri  suae;  et  quomodo  Mariae  Magdalenae; 
et  ante  coenam  applicandi  sunt  quinqué  sensus  circa  has  duas  contempla- 
tiones,  et  post  coenam  explicandae  et  tradendae  sunt  additiones  quartae 
hebdomadae;  et  pro  media  nocte  sequentis  diei  tradatur  quomodo  apparuit 
in  via  Christus  mulieribus  redeuntibus  de  monumento,  et  ait:  «Auete  >  et 
illae,  accedentes  ac  prostratae  ad  pedes  eius,  ipsum  adorarunt;  et  pro  hora 
mattutina  quomodo  Petras ,  audita  ex  mulieribus  Christi  resurrectione 
cucurrit  ad  monumentum,  et  illi  super  his  cogitanti  Christus  se  ostendit: 
vnde  dicebant  apostoli:  «Surrexit  Dominus  veré,  et  apparuit  Simoni»  -'*.  Et 
hora  b'  ante  prandium  repetitio  harum  duarum  meditationum  facienda  est. 

124.  Secunda  die  post  prandium  (de  caetero  a  prandio  et  coena  per 
quartam  horae  partem  cum  examine  quotidiano  semper  fiat  examen  parti- 
culare  ad  tollendos  defectus  circa  exercitia  et  additiones),  hora  vespera- 
rum, repetenda  est  contemplatio,  quomodo  Christus  apparuit  mulieribus  de 
monumento  redeuntibus,  et  quomodo  Beato  Petro;  et  hora  ante  coenam  fiat 
applicatio  sensuum  circa  has  duas  meditationes;  et  post  coenam  tradenda 
est  contemplatio,  quomodo  apparuit  Christus  duobus  discipulis  cum  irent  in 
Emaus,  pro  media  nocte  sequenti;  et  quomodo  apparuit  discipulis,  domi 


a'  ífíe  titulas  et  totum  caput  scripta  sunt  eadem  manu,  quae  scripsit  caput  se.xtum. 
Dúo  w.  Cap.  S,  addita  sunt  ea  manu,  quae  supra  scripsit  m>.  Cap.  C.  — b'  Hoc  t>.  add. 
supra  versum  munu  Mirouis  (?). 


1*  Matth.,  XXVI] I,  9. 
2*    Luc,  XXIV,  34. 


876 


MONU  MENTA  ÍGNATIANA 


lis  praeceptis,  satis  fuerit  insumi  spatium  temporis,  quo  ter  posset  ora- 
tio  dominica  percurri»,  hoc  intelligendum  est  iuxta  quartam  additio- 


congregatis,  propter  metum  judeorum  et  ait  illis:  «Pax  vobis»  **,  pro  au- 
rora. Deinde  repetendae  sunt  hae  duae  meditationes  hora  a'  ante  prandium. 

125.  Tertia  die  post  prandium,  hora  vesperarum,  fíat  repetitio  contem- 
plationis  quomodo  Dominus  apparuit  discipulis  cum  irent  in  Emaus,  et 
quomodo  apparuit  discipulis  congregatis;  et  hora  ante  coenam  applicandi 
sunt  quinqué  sensus  circa  has  duas  contemplationes;  et  post  coenam  tra- 
denda  contemplatio  pro  media  nocte  sequentis  diei,  quomodo  post  dies 
octo,  iterum,  clausis  ianuis,  obtulit  se  videndum  Christus,  et  Thomae  dixit: 
«  Infer  huc  digitum  tuum,  et  vide,  et  noli  esse  incredulus  sed  fidelis»  s*;  et 
pro  hora  mattutina,  quomodo  palam  se  denuo  fecit  Christus  piscantibus 
discipulis,  qui  cum  tota  nocte  nihil  cepissent  b',  iactum  ad  mandatum  eius 
rete  extrahere  iam  non  valebant  prae  piscium  multitudine;  et  hora  ante 
prandium  fiat  repetitio  harum  duarum  contemplationum. 

126.  Ouarta  die  post  prandium,  hora  vesperarum,  repetendae  sunt  prae- 
cedentes  duae  meditationes,  quomodo  post  dies  octo  apparuit  discipuiis,  et 
quomodo  discipulis  piscantibus  palam  se  fecit;  et  ante  coenam  fiat  applica- 
tio  per  quinqué  sensus  circa  has  duas  meditationes;  et  post  coenam  tradenda 
est  contemplatio  pro  sequenti  media  nocte,  quomodo  ex  Domini  mandato 
abeunt  discipuli  ad  montem  Thabor,  et,  eis  apparens,  inquit:  «Data  est  mihi 
omnis  potestas  in  coelo  et  in  térra:  ite,  docete  omnes  gentes,  baptiza[n]tes 
eos  in  nomine  Patris,  et  Filii,  et  Spiritus  sancti»  3*;  et  deinde  pro  hora  ma- 
tutina, quomodo  visus  est  plusquam  quingentis  fratribus  simul,  ac  Jacobo  c'; 
et  hora  ante  prandium  fiat  repetitio  harum  duarum  contemplationum. 

127.  Quinta  die  post  prandium,  hora  vesperarum,  repetendae  sunt  prae- 
cedentes  duae  meditationes,  quomodo  apparuit  Christus  discipulis  dicens: 
«Data  est  mihi  omnis  potestas  in  coelo  et  in  térra»;  et  quomodo  visus  est 
plusquam  quingentis  fratribus  simul,  ac  Jacobo  d';  et  hora  ante  coenam 
applicandi  sunt  quinqué  sensus  circa  has  duas  meditationes.  Et  post  coenam 
tradenda  est  contemplatio  quomodo  apparuit  Christus  Beato  Paulo  post 
ascensionem:  «Nouissime  vero  tamquam  abortiuo  visus  est  et  mihi»  4  *,  in- 
quit ipse;  pro  media  nocte  sequenti;  et  de  ascensione  Christi  Domini  nostri, 
pro  hora  matutina,  et  repetendae  sunt  hae  duae  meditationes  hora  ante 
prandium. 

128.  Sexta  die  post  prandium  fiat  repetitio  praecedentium  duarum  con- 
templationum, quomodo  apparuit  Beato  Paulo,  et  de  ascensione  Domini;  et 
hora  e'  ante  coenam  applicandi  sunt  quinqué  sensus  circa  has  duas  contem- 
plationes; et  post  coenam  tradenda  est  contemplatio  ad  amorem  spiritualem 

a'  Vox  addita  supra  vtrsitm  manu  Mironis  ( .-). — caepissent  apo^r. — C  ac  Jacobo 
add.  supra  versum  mam/  Mironis  ('■). — 4'  ac  Jacobo  add.  supra  vtrsum  manu  Mironis  1 .:). 
— e'  Vox  add.  supra  vtrsum  manu  A/ironis  (■). 

'*  Luc,  XXIV,  36,  et  Jo..  XX,  10. 

■*  Jo.,  XX,  27. 

**  Matth.,  XXVIII,  18  et  re,. 

<  *  I  Cor.,  XV,  8. 


Directoría  anticúa 


«77 


nem,  quod  in  punctu,  in  (juo  assecutus  quis  fucrit  quaesitam  deuotionem, 
conquiescere  debet,  sine  transcurrondi  anxietate,  doñee  sibi  satisfece- 
rit,  ut  etiam  in  2.da  regula  sequentis  modi  dicitur  a. 

65.  In  3.0  modo  orandi  dúo  notanda  uidentur:  altcrum  est,  quod 
illud  interstitium  respirationum  dat  tempus  oranti,  quo  intellectus  ma- 
gis penetret  ueritatem  eorum,  quae  per  uoees  uel  sentcntias  significan- 
tur,  ut  affectus  ad  intellecta  magis  moueatur:  alterum,  quod  non  est 
ita  praecise  interstitium  respirationum  assumendum,  quin  possit  ali- 
quanto  plus  aliquis  immorari,  quam  duret  respiratio,  cum  praeser- 
tim  aliqui  crebríus  aliis  respirent;  sed  plus  minus  in  talibus  immo- 
randum  est  quantum  communiter  durare  solet  respiratio.  Si  enim  quis 
prorundius  intelligere,  uel  affici,  et  immorari  magis  uellet,  poterit  qui- 
dem  pro  sua  deuotione,  sed  tune  potius  ad  secundum  praedictum  orandi 
modum  iam  accederé  ac  pertinere  uidetur,  quam  ad  hunc  tertium  h  \ 


in  nobis  excitandum,  pro  media  nocte;  quae  et  hora  matutina  et  hora  ante 
prandium  repetenda  est. 

129.  Séptima  die  post  prandium,  pro  hora  vesperarum  detur  primus 
modus  orandi;  et  hora  ante  coenam  fiat  eius  repetitio;  et  post  coenam  tra- 
dendus  est  pro  media  nocte  sequenti  secundus  orandi  modus,  quem  bis 
repetet,  et  in  aurora  et  etiam  hora  ante  prandium. 

130.  Octaua  die  post  prandium,  pro  hora  vesperarum  tradatur  tertius 
orandi  modus;  et  ante  coenam  fiat  illius  repetitio  '*;  et  post  coenam  tándem 
proponi  possunt  aliqua,  pro  dispositione  personae,  ex  his,  quae  ei,  qui  abso- 
luit  exercitia,  commendanda  sunt,  iuxta  vltimum  caput  huius  Directorii. 

Caput  IX  in  alt.,  quod  est  «De  tribus  orandi  modis»  complectitur  pa- 
ragr.  131-134,  qtiae  fere  sunt  eadem  atque  paragr.  64-65  Mironis  primi. 
Paragraphus  131,  quae  non  est  in  primo,  sic  se  habet  in  alt.: 

131.  Hi  tres  modj  orandi  particulares  sunt,  nam  non  excludunt  alios 
quos  Spiritus  Sanctus  docet,  et  viri  in  spiritu  exercitati  tradere  solent,  vel 
quisque  sibi  útiles  deprehenderit,  sed  inter  alios  hi  tres  pro  orantium  varie- 
tateet  dispositione  etiam  idonei  sunt,  juxtaquos  praecepta  Dei,  precationes 
sacras  et  psalmos  percurrere  orando  possumus. 

a    Haec  habet  alt.  in  n.  132. 

b  Hanc  paragr.  in  duas  dividit  alt.  hoc  modo:  133.  In  secundo  et  tertio 
modo  orandi  notandum  quod  pro  una  voce  vel  verbo  potest  etiam  accipi 
una  sententia  pro  cujusque  devotione,  ut  Pater,  et  Pater  noster,  et  qui  es  in 
coelis,  et  sanctificetur  nomen  tuum.  Et  sic  in  reliquis  verbis  vel  petitionibus 
orationis  dominicae  et  aliarum. — 134.  Tertius  orandi  modus  est,  ut  in  con- 
siderandis  singulis  vocibus  alicujus  orationis  tantum  tempus  insumamus, 
quantum  communiter  respiratio  una  durare  solet;  quod  si  quis  pro  sua  de- 
votione magis  in  his  voluerit  immorari,  poterit  quidem,  sed  tune  potius  ad 
secundum  orandi  modum,  quam  ad  hunc  tertium  pertinere  videtur. 

1    Di.  Po.,  n.  107,  supra,  p.  S27. 

'*  Vix  intelligas,  quare  líos  orandi  modos  ita  tractandos  fere  dicat  quasi  mysteria 
cssent  vitae  Christi.  Cf.  Exercitia  ipsa;  et  Di.,  c.  XXXV11. 


878 


MON  l '  MEMA  ION  ATI  ANA 


66.  Regulae  ad  uictum  temperandum  et  regulae  seruandae  in  dis- 
tribuendis  eleemosynis,  et  quaedam  quae  notantur  de  scrupulis,  et  re- 
gulae ad  uere  sentiendum  cum  Ecclesia,  ei,  qui  exercetur,  communiter 
non  dantur;  sed  quando  oportuerit,  in  2.da  hebdómada,  ubi  destatu  uitae 
reformando  agitur,  tradi  poterunt;  nam  hae  regulae  ad  hoc  tendunt a. 

Dk  US  REBUS,  QUAE  PERACTIS  EXERCITIIS  TRADI  POTERUNT. 
Caput  IV  b 

67.  Cum  post  peracta  exercitia  quis  relinquitur,  possunt  haec  ei  in 
memoriam  reduci:  i.°  Ut  praesentiam  Dei  frequenter  consideret,  et 
quod  ille  semper  nos  conspiciat.  2."  Orationibus  iaculatoriis  ad  Deum 
saepe  utatur,  nunc  ueniam  peccatorum  aut  gratiam  et  auxilium  pe- 
tendo,  nunc  gratias  agendo,  uel  aliud  faciendo.  3.0  Ex  amore  puro  cha- 
ritatis  omnia  interiora  et  exteriora  sua  in  gloriam  Dei  pro  uiribus  diri- 
gere et  faceré  conetur.  4.0  Perspicere  magnitudinem  et  multitudinem 
beneficiorum  Dei  in  se  collatorum,  et  de  passione  Christi  quotidie 
aliquid  meditan.  5.0  Considerare  quod  peregrini  et  morituri  sumus  in 
hoc  saeculo:  Non  enim  habemus  hic  ciuitatem  permanentem,  sed  futu- 
ram  inquirimus  '.  6.°  Peccata  propria  et  aliorum  frequenter  lugere,  et 
misericordiam  a  Domino  implorare.  7."  Ruminet,  et  frequenter  etiam 
in  oratione  consideret,  sententias  et  loca  Scripturae  Sacrae,  et  egregia 
dicta  aut  exempla  sanctorum.  in  quibus  antea  notabilem  consolatio- 
nem  senserit  c. 


Mi.  alt.  92.  Regulae  \_clc.  til  in  primo;\  sed  quando  ratione  personae 
opus  erit,  praesertim  in  fine  secundae  hebdomadae,  ubi  de  statu  vitae  refor- 
mandae  agitur,  tradi  poterunt;  sed  non  ómnibus  propon i  debent,  sed  iis  qui 
eis  indigere  videbuntur. 

11  Mi.  alt.  Ouae  commendanda  sunt  ei  qui  absolvit  exercitia.  Caput  decimun, 
c  Quae  n.  67  contíuentw  ¡11  primo  Di.  Mi.,  in  ocio  números  divisa  sunt  in 
alt. y  initio  c.  X:  135.  Cum  post  peracta  exercitia  quis  relinquitur,  pro  aetate, 
doctrina,  ingenio  ac  animi  dispositione,  aliqua  ex  his,  quae  sequuntur,  pro- 
poni ei  poterunt,  ut  deinde  ea  memoria  teneat,  et  in  spiritu  aceei>to  persc- 
veret. — 136.  Primo  ut  praesentiam  Dei  frequenter  consideret,  et  quod  Ule 
semper  nos  conspiciat,  pat  atús  sua  dona  in  nos  efíundere,  magis  quam  sol 
radios  suos,  si  nos  ipsos  disponamus,  cum  nos  diligat  plus  quam  nos  ipsi. — 
137.  Orationibus  ¡aculatoriis  ad  Deum  saepe  utatur,  nunc  veniam  peccato- 
rum aut  gratiam  aut  auxilium  petendo,  nunc  gratias  agendo  etc.  cum  ipse 
magis  conferre  nobis  sua  dona  quam  nos  reciperc  desideret. — 138.  Ex  amore 
puro  caritatis  omnia  interiora  et  exteriora  sua  in  gloriam  Dei  pro  viribus 
dirigere  et  facet  e  conetur,  ad  hoc  enim  creati  sumus.—  131).  Perspiciat  magni- 
tudinem ac  multitudinem  beneficiorum  Dei  ¡n  se  collatorum,  et  ex  corde  ei 
gratias  agat;  ab  ipso  enim  totius  boni  thesauro,  sicut  lumen  a  solé  et  ex  Fon  te 


1    UrnR.,  XIII.  14. 


Directoría  antiqua 


<>8.  Adraonendus  crit  etiam,  si  manserit  in  saeculo:  i.°  Ut  quotidie 
mane  per  dimidiam  horam  aut  integram,  si  fieri  poterit,  oret;  ubi  prae- 
cipue  meditetur  vitam  et  passionem  Christi  Domini  nostri  iuxta  formani 
in  exercitiis  ei  traditam.  2.0  Ut  singulis  diebus  examen  conscientiae 
ante  uel  ]>ost  prandium  faciat,  et  antequam  cubitum  eat.  3.0  Ut  exa- 
mine particulari  quotidie  etiam  utatur;  nam  exercitiorum  tempore 
huius  examinis  praecípuus  usus  fuit  ad  tollendas  negligentias,  quae 
circa  exercitia  fiunt;  postea  uero  uti  eo  debemus  ad  tollendas  culpas  et 
uitia,  quae  In  quotidiano  uitae  cursu,  et  praesertim  in  uirtutibus  acqui- 
rendis,  cuiquam  accidere  solent.  4.0  Poterit  etiam  aliquam  orationem 
uocalem  ei  praescribere,  ut  officium  paruum,  uel  rosarium  Dominae 
nostrae.  5.°  Ut  confiteatur  et  communionem  accipiat  singulis  octo 
diebus,  et  saepius,  si  sacerdos  est.  6.°  Ut  cum  idóneo  ¡nstructore  res, 
quae  ad  suam  animam  pertinent,  tractet  a. 

69.  Deuotio  sanctis  ómnibus  est  etiam  naide  commendanda,  ut  ex 
vitae  illorum  meditatione,  facta  eorum  imitemur,  sed  ante  omnia  deuo- 
tio particularis  ad  Beatam  Virginem  Dominam  nostram  habenda  est,  et 
ad  proprium  angelum  custodem,  et  ad  sanctum  sui  nominis,  et  ad 

aqua,  cuneta  bona  derivantur.  Ac  de  beneficio  passionis  Christi  quotidie 
aliquid  meditetur,  et  cum  talia  ille  passus  est  pro  peccatis  nostris,  quid  nos 
agere  et  pati  ejus  causa  debeamus. — 140.  Consideret  quod  peregrini  et  mor- 
tui  sumus  in  hoc  saeculo;  non  enim  habemus  hic  civitatem  permanentem, 
sed  futuram  iaquirimus;  nam  novissima  memorari  utilissimum  est. — 143.  Pee- 
cata  propria  et  aliorum  frequenter  lugere  et  misericordiam  a  Domino  im- 
plorare, et  quotidie  saltem  aliquid  poenitentiac  sumere,  et  tribulationcs 
quas  patitur,  tamquam  dona  Dei  in  poenitentiam  ac  profectum  suum  ac- 
cipere  nitatur.  —  1 44.  Ruminet  frequenter  vitam  Christi  Domini  nostri  ac 
sanctorum,  et  Scripturam  sacram;  legatque.  audiat,  loquatur  et  quaerat  dili- 
genter,  quando  commode  poterit,  omnia  quae  ipsum  ad  devotionem  magis 
movent,  relictis  multis  aliis,  quae  ad  rem  non  faciunt. 

a  Hanc  paragr.  68  in  (//tas  dividit  alt.:  149.  Admonendus  est  etiam  qui 
exercetur,  si  manserit  in  saeculo,  ut  quotidie  per  dimidiam  horam  aut  inte- 
gram, si  fieri  potest,  oret.  2. 0  Singulis  diebus  examen  conscientiae  per  quar- 
tam  horae  partem  faciat.  3.0  Octavo  quoque  die  confiteatur  et  communionem 
accipiat.  4.0  Aliquo  misericordiae  spiritualis  aut  corporalis  opere  pro  ratione 
status  et  talcnti  juvet  proximum.  5.0  Cum  idóneo  instructore  res,  quae  ad 
animam  suam  pertinent,  tractare  curet.  6.°  Pios  libros  legat,  bonas  conver- 
sationes  sectetur.  malas  vel  distractivas  fugiat.—  1 4 1 .  Examine  particulari 
quotidie  utatur  ad  tollenda  praecipua  ipsius  vitia  et  peccata,  et  examine 
quotidiano  breviter  facto  reputans  se  indignum  colloquio  ac  familiaritate 
divina,  ad  meditatinnem  se  praeparet.  Nam  oratio  humiliantis  se  penetrat 
coelos,  et  post  meditationem  ea,  in  quibus  notabilem  consolationem  sense- 
rit,  praesertim  quae  a'  ex  usu  meditandi  ei  pervia  et  facilia  sunt,  frequenter 
in  memoriam  redigat. 


praesertimque  ap'ogr. 


88o 


MONUMENTA  IgNAIIANA 


alios  sanctos  iuxta  particulares  cuiusque  pias  affectiunes.  2.0  Cura  sit 
praecipua,  ut  in  uirtutibus  crescat,  praesertim  in  iis  in  quibus  uitae  spi- 
ritualis  fundamenta  consistunt,  iuueritque  prius  in  una  magis  desiderata 
plus  et  maiori  cum  diligentia  seipsum  exercere,  deinde  in  alia  atque 
alia,  et  quotidie  saltem  aliquid  poenitentiae  sumere.  3.0  Legat  aliquando 
libros  deuotos,  et  frequenter  Scripturam  sacram,  ut  inde  meditetur  et 
proficiat  in  Domino.  4°  Poterit  postea,  ut  Deus  mouerit,  pro  ratione 
talenti  et  status  iuuare  proximum  aliquo  misericordiae  spiritualis  uel 
corporalis  opere  a. 

70.  Oratio  mentalis,  iuxta  modum  exercitiorum,  in  Constitutioni- 
bus  ualde  nobis  commendatur  in  qua  fit  reflexio  semper  ad  nos  et 
ad  spiritualem  profectum  nostrum;  quae  quidem  orationem  uocalem 
semper  praecedere,  et  comitare,  et  etiam  sequi  deberet,  ut  illud  euan- 
gelicum  dictum  implere  possimus:  oportet  semper  orare  et  nunquam 
deficere  b  5. 


a  Haec paragr.  6g  dividitur  in  duas  in  alt.:  145.  Dévotio  ad  sanctos  omncs 
et  angelos  est  valde  commendanda,  ut  apud  Dominum  nostri  advocati  sint, 
cum  quibus  etiam  conversari  debemus,  ut  nostra  conversatio  in  coelis  sit 
Et  in  primis  devotio  specialis  ad  B.  Virginem  Dominam  nostram  habenda 
est,  et  ad  proprium  angelum  custodem,  ct  ad  sanctum  sui  nominis,  et  ad 
sanctos,  quorum  reliquiae  sunt  in  loco  ubi  ipse  habitat,  et  ad  eos  qui  in 
martyrologio  singulis  diebus  leguntur,  et  ad  alios  juxta  particulares  cujus- 
que  pias  affectiones,  ubi  poterit  considerare  se  ipsum  spiritu  ao  virtute 
pauperem  et  mendicum,  petentem  bonorum  spiritualium  eleemosinam  a 
paradisi  civibus,  tamquam  intercessoribus  apud  Deum  omnipotentem,  coram 
quo  comparere  dignus  non  est,  convertens  se  humiliter  modo  ad  unum, 
modo  ad  alium,  modo  ad  omnes,  adducendo  in  médium  propriam  necessita- 
tem  et  indigentiam,  atque  eorum  magnam  gratiam  ac  dona. — 147.  Cura  sit 
praecipua  ut  in  virtutibus  ipse  profectum  faciat,  praesertim  in  humilitate, 
patientia  ac  chántate  et  in  reliquis,  in  quibus  vitae  spiritualis  fundamenta 
consistunt,  juveritque  prius  in  una  magis  optata  plus  et  majori  cum  diligen- 
tia se  ipsum  exercere,  deinde  in  alia  atque  alia.  Res  suas  spirituales  ct 
procedendi  modum,  praesertim  si  ex  Societate  nostra  fuerit,  cum  superiore 
vel  praefecto  rerum  spiritualium  vel  confessario  conferre  debet,  nolens 
proprio  sensu  duci,  juxta  Constitutiones. 

b  Haec  paragr.  non  est  in  alt. — In  hoc  c.  X  habet  Mi.  alt.  números  142,  146, 
148,  150,  qui  sunt  efusmodi: 

142.  Convenit  summopere  ut  in  oratione  et  meditatione,  inter  alios  con- 
ceptus  qui  de  Deo  habentur,  cogitemus  quod  sit  Pater  noster,  ut  ipse  in 
oratione  dominica  nos  docuit,  erga  quem  reverentialem  timorem  et  amorem 
máximum  ac  filialcm  fiduciam  habere  debemus. — 146.  Summam  doctrinac 
christianac  memoriter  teneat,  et  interdum  aliquid  de  ea  recitet,  et  meditetur 
juxta  tres  modos  orandi  qui  in  Exercitiis  continentur. — 148.  Quotidie  ali. 


1  Conslitutionrs  S.  J„  part.  III,  c.  I,  n.  20;  part.  IV,  c.  IV.  B;  part.  VI,  c.  III,  n.  1. 
«    Loe,  XVIII.  1. 


Directoría  antiqua 


[Adjunctum]  1 

Est  aliud  Direetorium,  et  forte  antiquius  a,  ex  quo  aliqua  in  hoc 
omissa  transferre  huc  operae  pretium  duco. 

Cap.  i,  post  num.  4.11"1  haec  ponuntur  b:  «Kxpedit  aliquando  ad 
eos,  qui  Societatem  nustram  ingredi  uolunt,  magis  cognoscendos,  ut 
exercitia  spiritualia  illis  tradantur  c;  et  oportet  nouitios  in  initio  sui 
ingressus  mensem  unum  plus  minus  in  spiritualibus  exercitiis  uersari  d, 
ac  exactis  duobus  annis,  per  unius  hebdomadae  spatium,  antequam  sua 
vota  illi  emittant,  aliqua  spiritualia  exercitia  faceré  iuxta  Constil \iti>  >- 
nes  c.  Eis  qui  ad  huiusmodi  exercitationes  apti  non  esse  uiderentur, 
qualis  ex  coadiutoribus  temporalibus  aliquis  esse  posset,  proj)oni 
debent  ea,  quae  ipsorum  captui  conueniant,  et  quibus  ad  seruitium  Dei 
ac  Domini  nostri  i  1 1  i  iuuentur»  f. 

Post  n.  17  haec  adduntur  *-T:  «Si  homo  hic  paupor  non  esset,  satis 
erit  si  nos  illi  spiritualia  dederimus,  et  pro  uictu  poterit  emptori  domus 
pecunias  daré,  ut  pro  i  lio,  quae  necessaria  sint  cmat;  emptor  uero 
summam  pecuniarum  quam  recepit,  et  expensas  scribere  debet,  ut  post 
peracta  exercitia  illi  rationem  reddat,  aut  superior  uideat,  si  haec  aliler 
fieri  aliquando  expediat» 

Post  n.  21  potest  collocari  hoc  ex  illo  Directorio  '':  «Finitis  exer- 

quam  orationcm  vocalem  sibi  praescribat,  ut  ofñcium  parvum  vel  rosarium 
vel  coronam  Domiñae  nostrae,  aut  septem  psalmos  poenitentiales,  coronam 
Domini  nostri  Jesu  Christi,  litanias  vel  aliquid  simile.  Aliquando  etiam  pote- 
rit in  meditatione  paulatim  dicere  et  contemplan  aliquem  psalmum,  prae- 
sertim  unum  ex  septem  dictis,  vel  himnum,  ut  Veni  Creator.  vel  Veni  Sánete 
Spiritus,  Te  Deum  laudamus,  aut  Ave  maris  Stella;  vel  canticum  Benedictus, 
aut  Magníficat,  vel  alia,  potissimum  ex  Sacra  Scriptura,  quae  omnia  juxta 
secundum  et  tertium  orandi  modum  percurri  poterunt.  — 150.  Nostri  finitis 
exercitiis  librum  eorumdem  exercitiorum  habere  debent,  ut  illo  familiaris- 
sime  utantur,  et  ut  hanc  rationem  orandi  nostri  instituti  in  postei  um  ser- 
vent,  juxta  regulas  magistri  novitiorum  et  praefecti  rerum  spiritualium 
Externis  autem  qui  ea  fecerunt,  is  liber  concedí  non  debet,  ne  postea  evul- 
getur,  nec  illis  est  neccessarius,  cum  multi  alii  ejusmodi  libri  spirituales 
reperiantur,  quibus  uti  poterunt.  Scripta  enim,  quae  exercitiorum  tempore 
traduntur  illis,  reliquenda  non  sunt,  sed  eurandum  ut  ipsi,  peractis  exerci- 
tiis, ea  instructori  restituant. 

a  In  Ínfima  pagina  notatum  est:  «Dixi  supra  forte  antiquius,  quia  alterum,  quod 
habes  hic,  est,  ut  mihi  uidetur,  limatius  et  copiosius,  in  rebus  praesertim  spectantibus 
ad  2.am  hebdomadam». — 1>  Cap.  I,  n.  5,  in  marg.;  ubi  etiam  refieriuntur  sequeutes  omnes 
notationes.—c  P.  ].,  c.  IV.  lit.  D.— d  Et  in  Ex.,  c.  4,  §  10  et  §  41.— e  n.  6.— P.  3,  c.  I,  Ut.  R. 
— R  n.  22. — •>  n.  18. 


1    Quae  sequuntur  scripta  sunt  sine  titulo  in  cod.  De  Instil.,  //,  post  Direetorium 
primum  Mironis,  cujus  et  capita  et  numeri  in  textu  afferunrur. 
'    Di.  ignatiana,  III  [5],  supra  p.  787. 

Mojüm.  Ignat. — Series  II.  56 


882 


Mox ü M !•  N  I  A  Igx  A  11 A X  \ 


citiis  nostri  librum  exercitiorum  legant,  et  ex  eo,  quod  ipsis  proderit. 
sumant,  et  praeterea  daré  aliis  exercitia  discant;  tune  etiam  liber  Exer- 
citiorum externis  communicari  poterit,  ut  seipsos  exercentes  magis  in 
Domino  proficiant»  '. 

Num.  22,  ubi  dicitur  a:  «Et  diu,  praesertim  in  principio  Societatis 
nostrae,  hoc  experti  sumus»:  in  illo  dicitur:  «Ut  dúo  praesertim  in 
principio  Societatis  experti  sumus». 

Cap.  2,  in  fine  n.  26,  post  ea  uerba  «immorari  possemus»,  adduntur 
haec  b:  «in  quibus  certas  horas  ad  meditandum  praescribi  non  oportet»  2. 

In  fine  n.  28  adduntur  haec  c:  «et  demum  semper  aliquid  noui  af- 
feratur»  s. 

Num.  3  5  quod  breuius  dicitur  de  cura  infirmarii,  in  illo  sic  habetur  d: 
«In  regulis  antiquis  infirmarii  dicebatur,  quod  Ule  per  aliquod  tempus 
eorum,  qui  exercitia  absoluebant,  peculiarem  curam  haberet:  unde  col- 
ligere  licet  quam  diligenter  et  exacte  haec  exercitia  superioribus  tem- 
poribus  a  nostris  fieri  solerent»  \ 

Post  n.  36  haec  possunt  poni  ex  illo  Directorio  •:  «Juuat  non  parum 
tum  ob  interpolationem  mentalium  exercitiorum,  quae  continúan  com- 
mode  nequeunt,  tum  ob  humilitatis  bonum,  ad  quam  confert  humiliatio. 
ut  quisque,  etiam  qui  delicate  uiuere,  et  multorum  ministeriis  uti  con- 
sueuit,  cubiculum  euerrat,  et  si  opus  est,  riget,  lectulum  etiam  sternat, 
et  demum  functíonibus  huiusmodi  ómnibus  se  oceupet,  quae  famulo- 
rum  ministerio  confici  solent:  verum  qui  tradit  exercitia  uideat  an  ali- 
quando  aliud  fieri  expediat»  \ 

Cap.  3  post  num.  43  collocari  haec  possunt  f:  «Aduertendum ,  quod 
in  2.a  hebdómada  expedit  aliquoties  non  surgere  media  nocte,  et  qua- 
tuor  uel  quinqué  exerc  itia  uno  die  tune  fieri  poterunt  iuxta  notabile 
3.'""  post  quintum  exorcitium  applicationis  quinqué  sensuum,  et  iuxta 
notabile.  quod  in  2.do  die  ponitur;  sed  in  prima  hebdómada  haec  con- 
cedenda  non  uidentui,  nisi  maioris  necessitatis  causa  moueret»  6. 

Nota,  quod  numeri  marginales  sunt  numen  illius  Directorii,  ex  qu<~> 
haec  desumpta  sunt. 


'  «    n.  in.— 1>  Cap.  2.  h.  4. — c  n.  5. — <1  n.  n. — <=  n.  12. — f  Cap.  3,  n.  4. 


1  Di.  Anón.  £/.,  infra,  Tlt.  F.  16  r  et  v. 

s  Mi.  a/i.,  n.  32,  supra,  p.  8^8,  annot.  d,  ct  />  .  c.  XII.  n.  C. 

3  Di.,  c.  XXXV,  n.  13.  . 

4  Di.  Aeg.,  tlt. 

1  Di.  ignatiana.  II,  [2],  supra,  p.  785. 

,;  Di.  Po..  ri.  59.  supra.  p.  810. 


Directoría  anticua 


8»3 


III 

DIRECTORIUM  ANONYMUM  Bi  1 

De  modo  tradendi  exercitia  spiritualia  breuis  ixstructio, 
magna  ex  parte  sumpta  ex  ipso  libro  exercitiorum,  capita  dijmtaxat 
attingendo,  pro  us  qui  dare  debent  exercitia 

Primo  agemus  de  excellentia  seu  dignitate,  utilitate  ac  necessitate 
horum  exercitiorum  spiritualium.  2."  Quid  sint  hec  Exercitia  spiritualia 
et  quas  partes  habeant.  3.0  Ouibus  personis,  et  que  exercitia  quibus 
personis.  4.0  De  modo  dandi  ipsamet  exercitia.  5."  Si  opus  fuerit,  breui 
decursu  per  omnia  et  singula  exercitia  progrediemur  a,  aliqua  quibus- 
dam  locis  annotando. 

Excellentia  seu  digxitas,  vtilitas  et  necessitas 

1.  Sunt  prími  institutoris  b  nostrae  religionis,  cuius  uitam  et  prae- 
cepta  sequi  et  imitari  oportet. 

2.  Christus  -  ipse  eademmet  Exercitia  dedk  Patri  nostro  Ignatio,  et 
eodem  ordine  et  modo  plus  minus  quo  scripta  sunt.  Atque  haec  est 
causa  cur  tantam  uim  et  efficaciam  habeant,  quia  sunt  Christi  etc. 

3.  Vnde  sunt  similia  in  hac  re  magna  ex  parte  sacris  literis  3:  Nam 
ut  illae  lectae  simpliciter  non  ita  mouent  ac  c  si  considerantur  et  per- 
penduntur  d  sunt  plena  mysteriis;  ita  haec  Exercitia  lecta  tantum  uiden- 
tur  quidem  bona  esse  precepta,  tamen  non  ita  mouent;  at  facta  tum 
maximam  habent  uim  et  efficaciam  ad  conuersionem  animarum  et  fru- 
ctum  spiritualem,  ut  experientia  ostendit.  Ouare  hec  Exercitia  non 
sunt  uulgo  tradenda  ut  legantur;  sed,  si  quis  petat,  hortandus  erit  ut 
prius  faciat,  si  quidem  ex  lectione  parum  fructus  capiet,  et  ex  parte 
impediet  fructum,  si  uelit  ea  faceré  postea.  Et  excussa  sunt,  ut  nostri 


a  progrecliamur  u/ss. — 15  institutores  mss.;  signifícala  r  S.  /«mitins. — c  Sic  mss.;  furtussc 
legendum  at,  ///  paulo  post  at  facta. — d  Sic  corrigendíiht  petpendantur,  qaod  habent  mss., 
nisi  prius  tegeris  consideren  tur. 


1  Ex  apogr.  in  cbd.  Instruct.  //,  ff.  14-LS.  Aliud  cxstat  exemplum  in  cod.  üomcnia '. 
ff.  208-222,  quod  ab  Instruct.  II  penderé  videtur;  ideo  variationes,  quae  omnes  fere 
nullius  monienti  sunt,  omittimus.  Instruct.  II  diphthongos  per  vocalem  siniplicem  ple- 
rumque  scribit.  Haec  et  similia  menda,  (]uibuscum  sententia  integra  manet,  prudens 
ipse  lector  emendabit.  Cuín  notamus,  aliquid  legi  in  mss.,  intelÜgimus  utrumque  apo- 
graphum. 

2  Cf.  infra  Di.  Atg.,  f.  3,  annotationes  in  Directórium  B;  vide  quoque  Pro/eg.,  supra. 
PP-  35-47- 

1  Ibid. 


884 


MONU MENTA  IGNATIANA 


solum,  qui  daré  debent,  utantur,  non  ut  aliis  dentur  excussa,  ut  admo- 
net  etiam  epístola  prefixa  eisdem  Exercitiis.  Forte  autem  perfecto  ali- 
cui  uiro  et  in  oratione  multum  uersato,  dari  possent,  ut  ipse  legeret, 
presertim  amico,  et  docendo  eum  quae  essent. 

4.  Per  haec  Exercitia  X  primi  Patres  nostrae  Societatis  ad  X.um  et 
Societatem  a  P.  Ignatio  aducti  et  per  hos  innumeri  alii. 

14v  5.  Hodie,  ubicunque  istorum  Exercitiorum  uiget  usus,  magnus 
apparet  fructus  in  populo  et  in  nostris.  Plurima  centena  hominum,  ne 
dicam  milliaria,  per  hec  Exercitia  ingressa  sunt  alias  religiones  plu- 
rimi  etiam  nostram  religionem;  plurima  etiam  hominum  centena  uitam 
recte  instituerunt  uel  in  melius  eam  mutarunt  ex  iis,  qui  in  seculo  re- 
manserunt. 

6.  Sunt  a  pontífice  approbata,  precedente  examinatione  eorum,  ut 
constat  in  bulla  s  approbationis  prefixa:  quare  tutissima  sunt  et  certis- 
sima. 

7.  Est  etiam  in  eadem  bulla  pontificis  luculentum  testimonium  de 
his  Exercitiis:  esse  plena  pietate  et  sanctitate,  et  preterea,  quod  plus 
adhuc  utilitatem  et  excellentiam  ostendit,  hortatur  ipse  pontifex  omnes 
Christi  fideles,  ut  in  eis  se  uelint  exercere  etc.  Ita  ad  uerbum,  si 
placet. 

8.  Necessarium  est  ¡taque,  ut  nostri  non  solum  in  eis  sint  exerci- 
tati,  quod  est  primum  ac  máxime  necessarium,  sed  etiam  ea  daré 
sciant,  cum  sint  propria  ac  potissima  arma  Societatis. 

Quid  sint  exercitia  spiritualia 

«Nomine  spiritualium  exercitiorum  intelligitur  modus  quilibet  exa- 
minandi  propriam  conscientiam;  item  meditandi,  contemplandi,  orandi 
secundum  mentem  et  uocem;  ac  postremo  alias  quascunque»  et  usque 
«spiritualia»  a  ut  in  prima  annotatione  exercitiorum.  Cape,  uide  et 
transcribe  ad  uerbum.  Vt  uno  ergo  uerbo  dicamus,  spiritualia  exercitia 
sunt  omnis  mentis  nostrae  actio  erga  Deum,  siue  intellectu  Deum  co- 
gnoscere  et  que  ad  Deum  attinent,  siue  uoluntate  Deum  amare  et  aliis 
diuinis  affectibus  affici,  siue  sensum  et  appetitum  ac  corpus  compri- 
mere et  subiugare  propter  Deum,  siue  demum  operare  propter  Deum. 
Est  itaque  spirituale  exercitium  actio  spiritualis  mentis  nostrae  propter 
Deum,  et  quidem  non  momentaneum  b  tantum,  sed  actio  assidua,  ut 
exercitii  nomen  merere  possit  c. 

••>  Virguüs  includimus  ea,  quae  desumpta  sunt  ex  prima  annotatione  Exercitiorum, 
cujus  ultima  vox  est  spiritualia. — b  Sic  mss.;  re/er  ad  exercitium.— c  potest  mss. 


1  Agit  oratoreni;  confer  tamen  Polami  Chronicon,  1,  50;  11,  25,  59,  118,  122;  IV.  207 
V,  46,  67. 

'-'    Scribenduin  fuit  hic  et  paulo  post  «brevi».  lllud  vide  supra,  pp.  216-21S. 


Directoría  antioua 


885 


DlUISIO  SEU  PARTITIO  EXERCITIORUM 
OUAS  HABENT  PARTES  HAEC  EXERCITIA  SPIRITUALIA 

1.  Diuiduntur  in  tres  partes  Exercitia  spiritualia:  in  partem  seu 
uiam  purgatiuam,  illuminatiuam,  perfectiuam;  cuius  diuisionis  fit  men- 
tio  in  aliquibus  locis  Exercitiorum,  que  etiam  antiqua  est  diuisio  docto- 
rum  et  perfectorum  uirorum  spiritualium,  ac  D.  et[iam]  Dionisii  De 
coelesti  et  De  ecclesiastica  Hyerarchia,  omnes  actus  hyerarchicos  in 
hos  diuidentis:  purgare,  ¿Iluminare,  perficere  \ 

2.  Sic  autem  intelligitur,  si  quis  forte  non  intelligit  quae  haec  sint: 
in  anima  nostra  spiritualia  mala  sunt,  uel  errores  in  intellectu,  uel  pee- 
cata  in  uoluntate  cum  prauis  habitibus,  affectibus,  imperfectionibus. 
Cum  haec  ergo  mala  amouentur,  purgari  anima  seu  mens  nostra  dici- 
tur;  errores  mentís  per  catechismum  a  auferuntur,  ut  cum  quis  haereti- 
cum  uel  infidelem  a  suis  erroribus  liberaret,  de  qua  parte  purgationis 
in  his  Exercitiis  non  agitur,  quia  pro  catholicis  sunt  conscripta  tantum, 
postquam.  quis  iam  credit;  altera  pars  purgationis  est  ea,  per  quam  au- 
feruntur peccata  et  illi  praui  habitus  et  affectus  mentis,  et  haec  tradi- 
tur  et  continetur  in  prima  hebdómada  istorum  Exercitiorum,  que  tota 
tendit  ad  extirpanda  haec  peccata,  inducens  primum  examen  et  con- 
fessionem  generalem,  cognitionem  peccatorum  et  grauitatis  eorum  et 
penas  peccatorum. 

3.  Jam  deinde,  ablatis  erroribus  ab  intellectu  et  peccatis,  superest 
primo  ut  intellectus  illuminetur,  15  ut  scilicet  cognoscat  Deum  et  que 
ad  Deum  attinent,  diuina  scilicet,  nec  non  se  ipsum  et  rerum  humana- 
rum  uanitatem  et  uilitatem  b;  nam  uoluntas  non  tendit  in  incognitum; 
Et  haec  est  secunda  pars  dicta  illuminationis,  que  incipit  tradi  in  sea 
cunda  hebdómada  Exercitiorum,  in  qua  incipit  meditari  uitam  Christi- 
incarnationem,  natiuitatem  etc.;  usque  ad  passionem;  et  datur  praeter- 
ea  cognitio  uilitatis  nostrae  et  rerum  omnium  huius  uitae  et  huiu. 
mundi,  et  excitatur  ut  Xpum.  ducem  suum  et  eius  uexillum  sequatur, 
et  ostenditur,  non  solum  quis  sit  status  et  bona  uia,  sed  que  etiam  per- 
fecta, ut  eam,  si  Dominus  uocauerit,  eligat.  Et  facta  electione  status  et 
uitae  huius,  finitur  hebdómada  secunda. 

4.  Sequitur  deinde  ut,  sic  iam  illuminato  intellectu,  facta  hac  ele- 
ctione, perficiatur  uoluntas,  et  tantum  in  uirtutibus  crescat,  usque  ad 
charitatem  etiam  perfectam,  in  qua  est  ultimum  perfectionis.  Atque  ita 
perficitur  aliquis,  cum  in  humilitate  crescit  magis,  ac  magis  fit  humilis; 
crescit  in  patientia,  in  obedientia,  in  fortitudine  et  in  ómnibus  uirtuti- 

a  Stc  Do.;  catchismum  lustrad. — •>  utilitatem  mss.,  ut  paulo  post  utilitatis;  at  sententia 
requirere  videtur  uilitatem,  uilitatis. 

1    De  Hierarchia  coelesti.  c.  III  (Migne,  P.  G..  III,  1G5). 


886 


MOXU  MENTA  1GXATIANA 


bus,  et  tándem  in  fide,  spe  et  chántate  huic  perfectioni  attendit.  Quarta 
hebdómada  postrema,  que  tota  posita  est  in  inflammando  diuino  amore, 
ita  incipit  a  meditatione  resurrectionis  usque  ad  finem  uitae  et  myste- 
riorum  Christi,  et  datur  deinde  exercitium  amoris  Dei  et  regulae  ardo- 
res discretionis  spirituum,  et  modus  orandi  Puto  autem  ad  hanc  pro- 
ficiendi  partem  spectare  quoque  precedentem  hebdomadam  tertiam, 
que  tota  est  de  passione  Domini  et  amore,  et  omnes  augentur  uirtutes, 
et  uiuum  ibi  omnium  uirtutum  et  omnis  perfectionis  exemplar  ponitur 
Xpus.  Redemptor  noster  in  cruce. 

5.  Tándem  perfectus  quis  factus,  egreditur  ut  alios  perficiat,  ut  sci- 
licet  iuuet  proximum,  atque  ita  in  fine  exercitiorum  quaedam  etiam  re- 
gulae ponuntur  ad  consentiendum  cum  ortodoxa  Ecclesia  et  mente  et 
uerbo,  et  presertim  nostra  etate,  ad  pugnandum  e  diámetro  aduersus 
nostri  temporis  hereses. 

6.  Sed  tándem  animaduertendum  est,  has  tres  partes  non  ita  sepa- 
ran ab  inuicem,  quin  aliqua  etiam  ex  parte  misceantur.  Nam  quo  tem- 
pore  purgantur  a  peccatis,  quod  fit  in  prima  hebdómada,  etiam  aliquo 
pacto  illuminantur,  uidelicet  in  cognitione  peccatorum  et  sui  cogni- 
tione  et  iustitiae  Dei;  et  aliquo  etiam  modo  perficiuntur  in  augmento 
uirtutum,  uel  acquisitione  earum  uitiis  suis  praesertim  contrariarum,  et 
contritione  peccatorum  propter  Deum  ex  Dei  amore.  Et  similiter,  cum 
illuminantur  in  Christi  cognitione  ac  Dei,  quo  a  Incipitur  secunda  he- 
bdómada, etiam  peccatorum  purgandorum  habetur  cura;  semper  enim 
quasi  sinister  oculus  tenditur  eo,  ut  que  sint  maneantve  b  peccata,  au- 
ferantur;  et  ideo  examen  conscientiae  semper  relinquitur;  similiter  ad 
perfectionem  contenditur  in  augmento  uirtutum  et  amoris  Dei.  Et  tán- 
dem, cum  postremo  perfectioni  attenditur,  scilicet  amoris  Dei  et  alia- 
rum  uirtutum,  tum  etiam  máxime  illuminantur  in  Dei  ac  diuinarum  rc- 
rum  cognitione;  et  aliqua  semper  manent  peccata,  affectus  uel  imper- 
fectiones,  que  purgare  et  extirpare  oporteat.  Tamen  uerum  c  hoc  est, 
in  prima  parte  precipuam  curam  et  priman  esse  purgationis,  extirpan- 
dorum  scilicet  peccatorum,  et  primo  ac  per  se  in  prima  hebdómada; 
deinde  illuminatioms  potissimum,  tertio  perfectionis. 

Ql'AK   EXERCITIA   QUIBUS  I'ERSONIS  DANDA; 
AC  PRIMO  SI  SIT  RtJDIS  ET  II.LITERATUS,  HAEC  ET  HOC  ORDINE 

Primo.    Datur  particulare  examen;  forte  etiam  fundamentum. 
15v  2."    Genérale  examen  ad  generalem  confessionem. 

a  ([uod  mss. — b  Sic  videntur  corrigenda  mss.,  quae  iiabent  maneantur;  infra  nianent 
peccata. — c  Sic  videntur  corrigenda  mss..  quae  habent  uero. 


1  Ñeque  regulae  discretionis  ñeque  modí  tres  illi  oiandi  sunt  país  hebdomadis 
«inartae. 


DlREC  rORFA  AN  I K,)l)  A 


•887 


3.0    Modus  quotidie  examinandi  conscientiani. 

4.0  Modus  orandi  mane  per  hore  dimidium  ex  praeceptorum  De¡  et 
peccatorum  mortalhim  considérateme. 

5.0  Primus  orandi  modus,  qui  est  circa  finem  Exercitiorum;  est  enim 
i  He  proprius  pro  rudibus  et  illiteratis.  Poterit  postea  adiungi  meditado 
passionis  Christi  sumendo  eius  praecipua  a  quedam  mysteria,  sudoris 
sanguinis,  flagellationis,  coronationis,  ferentis  b  crucem,  crueifixionis, 
depositionis  in  ulnis  Virginis,  et  sepulture;  uel  meditatio  quindecim 
misteriorum  rosarii.  Item  hoc  medio  tempore  possent  dari,  aut  dici 
uerbo  tenus,  aliqua  ex  annotationibus,  que  ad  illam  spectant. 

6.  Octauo  quoque  die  confiteatur,  et  communicet  saltem  quindé- 
cimo, et  detur  ei  modus  bene  confitendi  et  comunicandi. 

7.  Exponenda  eis  erunt  singula  precepta  Dei  atque  Ecclesiae,  mor- 
talia  peccata,  quinqué  sensus  et  opera  misericordie,  tres  animae  poten- 
tiae,  idque  tum  singulatim  exponenda,  cum  singula  seorsim  medirantur. 

8.  Tándem  ipse,  dimissus,  hoc  uitae  genus  sequetur,  si  manserit  in 
seculo.  Vt  mane  per  mediam  horam  oret  de  iis  dictis.  2°  Examen  ge- 
nérale faciat,  uel  ante  uel  post  prandium,  et  post  cenam.  3.0  Ut  com- 
municet et  confiteatur  singulis  octo  diebus.  Poterit  etiam  praescribi  c, 
preter  haec,  aliqua  oratio  uocalis,  aut  corona  l. 

Si  sit  iMBECCnxüs  seu  ualetudinarius  et  de  quo  parum  eructus 

SPERAMUS,  HOC   ORDINE  DABUNTUR 

.  1.  Aliqua  ex  dictis  leuioribus  exercitiis  primae  hebdomadae,  quo- 
usque  faciat  confessionem  peccatorum. 

2.  Postea  nonnulla  conscientiae  examina. 

3.  Daré  methodum  confessionis  et  ut  frequenter  communicet. 

4.  Non  est  progrediendum  cum  illis  ad  electionem,  presertim  cum 
alii  sint  tune  exercendi,  cum  quibus  maior  fructus  speratur.  Si  tamen 
hic  imbeccillis  uel  ualetudinarius  esset  doctus,  uel  in  oratione  mentali 
quouis  modo  fuisset  exercitatus,  possemus  ei  daré  omnia  exercitia  pri- 
mae hebdomadae  cum  aliquibus  meditationibus  uitae  Christi. 

Si  sit  ingentosus  uel  literatus, 

TAMEN  OCCUPATUS  NEGOCHS  PUBLICIS  UEL  ALUS  CONUENTENTÍBl  S, 
UT  JUDEX,  PATER  FAMILIAS 

1 .  Impetrabimus  ab  eo  saltem  horam  cum  dimidia  quotidie.  Dabi- 
mus  ex  annotationibus  aliquot  ex  iis,  que  attinent  ad  eum,  qui  facit 
exercitia,  ut  ea  uideat  et  consideret. 

a    principia  mss. — ¥  ferenti  rnss. — c  perscribi  mss. 

1    Formula  precandi,  quam  vulgo  rosario,  ckapelet,  Roscnkrans,  beads  vocant. 


888 


MONUMENTA  ICXAITANA 


2.  Fundamentum  per  horam  duobus  diebus  aut  tribus,  et  ut  ad 
praxim  a  conetur  deducere,  ut  omnia  agat  b  propter  illum  finem  ultimum, 
et  ea  que  ad  illum  conducunt,  non  alia;  et  hoc  propositum  innouet  in 
initio  saltem  praecipuarum  actionum. 

3.  Examen  particulare  per  mediam  horam. 

4.  Examen  genérale  cum  modo  confitendi  et  sumendi  sanctissimum 
sacramentum;  ut  confiteatur  generaliter. 

16r  5.  Mane  postea  per  triduum  spatio  unius  hore,  dabit  medita- 
tionem  primam  de  triplici  peccato,  secundum  tres  animi  potentias; 
prima  die  de  primo  peccato;  2.a  de  secundo  peccato;  3.a  de  3.0,  ut  in 
primo  exercitio  primae  hebdomadae. 

6.  Per  tres  alios  dies,  eadem  hora,  secunda  de  poenis  quae  peccatis 
respondent,  scilicet  de  inferno,  cum  altero  exercitio  de  peccatorum  gra- 
uitate  et  poena  *. 

7.  Item  postea  de  morte,  judicio  similiter. 

8.  Dictandae  illi  erunt  intra  harum  meditationum  tempus  decem  ad- 
ditiones  primae  hebdomade  ad  exercitia  melius  agenda;  sunt  enim  in 
eis  óptima  consilia  ad  recte  meditandum. 

9.  Obseruabitur  eadem  ratio  circa  misteria  Domini  nostri  Jesu  Xpi., 
quamuis  fortasse  postea,  cum  sit  paulo  exercitatior,  posset  una  die 
meditan;  altero  meditationem  repetere,  cum  exercitio  quinqué  sen- 
suum. 

Si  sit  ixgeniosus  uel  etiam  literatus  et  negociis  líber 

ET  FRUCTUM  OPTAT  EX  EXERCITIIS,  QUEM  POTEST  MAXIMUM 

1.  Tradenda  sunt  illi  omnia  exercitia  eodem  ordine,  quo  pro- 
cedunt. 

2.  Et  quidem  scribi  rerum  capita,  ne  excidant  c  memoria,  ex- 
pedit. 

3.  De  modo  autem  dandi  singula  exercitia  tum  istis  tum  aliis,  mox 
dicetur. 

Si  sit  religiosus  alterius  quam  nostrae  religionis 

1.  Si  hic  religiosus  non  est  mentali  orationi  deditus,  eadem  eius 
est  ratio,  que  alterius  cuiusuis  secularis  ex  iis,  que  diximus  *. 

2.  Si  uero   est  mentali  orationi  deditus,  tune  quidem  primam 


a    proximuni  mss. — b  agant  mss. 

1  S.  Ignatius  assignat  secundo  loco  quem  ille  peccatorum  processum  vocat,  seu 
de  peccatorum  gravitate;  tertio  loco  meditationem  de  peccatorum  poenis.  Annot.  10, 
supra,  pp,  244-246. 

1    Cf.  supra,  p.  883,  not.  2. 


Directoría  antiqua 


hebdomadam,  in  qna  de  purgationc  peccatorum  agitur,  breuiter  po- 
terimus  percurrcrc,  et  in  modo  meditandi  totam  Christi  vitam  diligen- 
tius  inhaerere. 

3.  Datis  etiam  ómnibus  aliis  exercitiis  ordine,  cum  additionibus 
et  regulis  discretionis  spirituum,  et  amoris  Dei  tándem  exercitio,  nec 
non  altero  8  beatitudinis,  quamuis  hoc  b  non  sit  in  libro  Exerci- 
tiorum. 

4.  Item  secundus  orandi  modus  ei  indicandus,  ut  cum  postquafn  c 
in  vita  Christi  et  eius  mysteriis  fuerit  diligentissime  uersatus,  si  uolue- 
rit,  in  eo  se  exerceat,  accipiendo  orationem  dominicam,  salutationem 
angelicam,  psalmum  aliquem,  uel  cántica,  uel  euangelium,  uel  quippiam 
aliud,  quod  ea  ratione  meditetur. 

5.  Item  non  daré  electionem  status,  nam  posset  turbari,  sed  tamen 
docere  ea  omnia,  que  de  electione  dicuntur,  ut  ipse  legat  et  sciat  quo 
pacto  fieri  debet  ab  eis,  qui  non  habent  firmum  et  immutabilem  uitae 
statum. 

Posset  dari  electio  inter  duas  uirtutes  uel  inter  2.m  et  tertium  gra- 
dum  humilitatis  ex  tribus  qui  in  secunda  hebdómada  in  quadam  me- 
ditatione  ponuntur  l,  vel  quid  mallet:  dissolui  et  esse  cum  Christo  *,  an 
manere  diutius  et  Christo  seruire,  vel  quid  aliud  simile. 

6.  Finitis  exercitiis  communicari  d  poterit  liber  exercitiorum ,  ut 
ipse  legat,  et,  se  ipsum  exercens,  proficiat  3. 

7.  Item  ultimo,  cum  in  lectione  libri  Exercitiorum  aliquantulum  sit 
progressus,  docere  modum  dandi  aliis  exercitia. 

I6v  Si  sit  religiosus  nostrae  Societatis  Jesu  4 

Aut  sunt  nouitii  aut  antiquiores;  et  hi  quidem  coadiutores  tempora- 
les et  qui  parum  ualeant  ingenio,  uel  alii  ingeniosiores  et  doctiores,  et 
qui  semel  fecerunt  saltem  primam  hebdomadam  aut  qui  non  fecerunt, 
etiam  si  diutius  manserunt  in  Societate  5  et  multum  in  oratione  et  deuo- 
tione  profecerunt,  de  quibus  singulis  dicamus. 

Si  sint  ergo  nouitii,  cum  primum  Societatem  ingrediuntur,  et  ualeant 
ingenio  ac  literis,  et  uires  eis  suppetant,  omnia,  si  fieri  posset,  exercitia 

a  altera  mss. — b  h\c  mss. — c  cum.  postquam  i/iss.;  altera particu la  redundat. — <•  rom- 
municare  mss. 


1  Ibid.  Praeter  ea  quae  habet  Aegidius  (infra.  V,  f.  3),  animadverte  S.  Ignatium  líos 
humilitatis  gradus  adhibere.  non  ut  quilibet,  sed  ut  perfectissimus  eligatur.  Vide  lo- 
cum,  supra,  p  p.  368-372. 

2  Phil.,  I,  23. 

3  .Cf.  supra,  not.  2,  p.  883. 
'  Ibid. 

5  Haec  indicant,  quo  tempore  facta  tutee  ¡nstructio  est,  sat  multos  fuisse  in  Socie- 
tate. qui  exercitia  non  fecissent. 


890 


MONU  MENTA  IGNATIAXA 


eodem  ordine  a;  sin  autem  primam  saltem  hebdomadam  et  initium  se- 
cundae,  exercendo  eos  in  modo  meditandi  vitam  Christi  cum  aliquibus 
presertim  mysteriis  uitaeXpi.  precipuis. 

Si  sint  coadiutores  temporales  qui  ualeant  ingenio,  forte  prima 
hebdómada  et  deinde  primus  orandi  modus  b,  explicando  eis  prae- 
cepta  et  peccata  singulatim,  quotidie  3.  Deinde  exercitium  vexillorum, 
natiuitatis,  pastorum,  resurrectionis,  assumptionis  Beatae  Virginis  et 
coronationis  eius  nel  quidem  c  mysteriorum  rosarii,  quae  ferme  sunt 
haec  eadem. 

Si  uero  sint  rndiores  coadiutores,  ut  de  rudioribus  dictum  est. 

Si  nostri  fecerunt  semel  omnia  exercitia,  |tunc  ipsi  ex  se  legant  li- 
brum  ipsum  Exercitiorum,  et  considerent  et  faciant  ipsi,  et  inde  su- 
mant  id  quod  d  ipsis  prodest  et  discant  preterea  daré  exercitia. 

Si  nostri  fecerunt  tantum  primam  hebdomadam,  presertim  si  sint 
deuoti,  iis  modus  uidetur  conueniens,  quem  diximus  religiosorum 
esse,  qui  profecerant  in  spiritu,  et  orationi e  mentali  erant  dediti:  ita  ut, 
prima  hebdómada  breuiter  absoluatur,  et  secunda  aut  tertia  die  confi- 
teatur  generaliter  ab  ultima  confessione  generali  ante  facta.  Deinde,  ab- 
soluta prima  hebdómada,  in  meditatione  uitae  Xpi.,  multum  profi- 
ciat,  et  diligenter  exerceatur;  et  caetera,  quae  dicta  sunt  de  illis  reli- 
giosis. 

Si  nostri  non  fecerunt  exercitia,  sed  tamen  in  spiritu  profecerunt,  ut 
aliquis  qui  diutius  sit  in  Societate  f,  si  presertim  non  sint  firmo  corpore; 
ut  legant  ipsi  et  considerent,  ut  inde  proficiant  e  et  ea  meditentur.  sed 
tamen  utantur  alicuius  opera  in  iis  experti,  qui  eos  dirigat. 

Si  sunt  pueri 

Jamuero,  si  sunt  pueri,  hoc  est  a  séptimo  anuo  usque  ad  duodeci- 
mum,  plus  minus,  ut  multi  ex  nostris  scholasticis,  qui  singulis  mensibus 
confiteantur  h,  a  suis  confessoribus  saltem  semel  aut  bis  in  hebdómada 
possunt  quaedam  eis  dari  pro  ratione  capacitatis  eorum,  non  quidem 
per  modum  meditationis,  nescirent  '  enim  meditari,  sed  per  modum  sen- 
tentiae  alicuius,  ut  eius  recordentur  frequenter,  uel  matutino  tempore 
per  aliquam  partem  tem|)oris,  puta  decimam  uel  uigesimam  [partem 
horae]  i  non  enim  possunt  pueri  firmam  imaginationem  conseruare 
diutius. 

Possunt  autem  haec  potissimum,  ut  uidetur,  proponi,  aut  ex  iis  ali- 
qua;  istis  etenim  máxime  solent  delectan  et  commoucri  ac  proficere  pue- 


a  Supple  faciant. — b  Supple  dari  potest. — c  SU  mss.;  forte  legendum  quindecim. — 
d  Sie  Do.,  suniant  que  Jnstruct. — e  oratione  mss. — f  nianscrant  addunt  mss. — S  pro- 
ficiantur  mss. — I»  conñteatur  mss.;  ai  rtliqua  omnia.  praeter  unum  verbum,  cfjeruutur 
numero  plurali. — '  nesciret  mss. — )  Scntentia  exigen  '.•¡detnr  ut  haec  'te/  simi/ia  vv. 
supp/eantur. 


Directoría  antigua 


ri.  Tradetur  eis  et  prescribetur  oratio  uocalis  quotidie  mane  et  uesperi 
aliqua,  ut  Patcr,  Aue,  Salue,  Credo;  item  praeccs  Beatae  Virginis  et  ora- 
tionis  eius  aliquot  uel  corona  '. 

Examen  genérale  quotidiannm  uesperi. 

Fundamentum  finis  ultimi. 

17r  De  morte,  iudicio,  inferno,  paradiso;  licet  mortis  considerado 
et  paradisi  potius  eos  mouere  solet  et  allicere,  quam  inferni. 
De  natiuitate,  pastoribus  ac  regibus. 
De  passione  Christi. 

De  Beatae  Virginis  assumptione  et  coronatione. 
De  beneficiis  Dei. 

Item  vitae  sanctorum,  eas  illis  referendo,  et  ut  ipsi  legant;  et  exem- 
pla  eis  proponere,  presertim  eorum,  qui  a  primis  incunabulis  sancti 
fuerunt;  et  virginum  ac  angelorum  deuotio,  ut  suimet  angelí,  etc. 

Tándem  daré  eis  sententias  uel  dicta  aliqua  egregia  sanctorum  Pa- 
trum  de  aliquibus  uirtutibus,  ut  de  uirginitate,  poenitentia,  etc.;  quae 
ipsi  discant  et  scripta  habeant  ac  memorentur;  et  daré  eis  imagines 
quas  habeant  in  suo  cubículo  coram  oculis,  uel  ut  ipsi  emant,  nam  iis 
multum  delectantur  et  affk  iuntur. 

Si  SINT  FOEMINAE 

Cum  foeminis  ut  cum  pueris  agendum,  que  frequenter  presertim 
nostris  confitentur,  ut  proxime  dictum  est,  uel  ut  cum  rudioribus  dixi- 
mus  faciendum. 

Ouod  si  magno  pollere  uideantur  ingenio  et  spiritu  a,  posset  seruari 
consimilis  ratio  eorum,  qui  ingeniosi  sunt  uel  literati,  sed  tamen  occu- 
pati  b  negociis,  ut  horam  cum  dimidia  istis  daret  aut  duas  horas. 

Fortasse  si  esset  religiosa  et  liceret  ei  toto  die  meditan,  et  c  magno 
polleret  spiritu  et  ingenio,  possent  omnia  exercitia  serio  ei  ordine  dari 
plene,  quod  tamen  raro  puto. 

Cauendum  ne  in  scriptis  dentur  ita,  ut  possit  quis  dicere  nostros 
non  exercitia  sed  epístolas  daré. 

MODUS   DANDI  SINGULA  EXERCITIA 

Ante  meditationem  d  legere  in  ipso  libro  Exercitiorum  ipsa  exer- 
citia et  diligenter  considerare,  imo  in  initio  cuiusuis  hebdomadae  totam 
hebdomadam  legere  in  ipso  libro  Exercitiorum. 

a  spiritus  mss. — b  occupatus  mss. — c  ut  mss. — d  In  utroque  e.xemplo  verba  ante  me- 
ditationem ita  cum  praecedenübus  conjuncta  sunt  et  a  sequentibus  separata,  quasi  pars 
tituli  essent;  novus  enim  venia  incipit  a  verbo  legere.  Id  autem  vitíosurn  esse  patet. 


1    Vide  supra,  p.  887,  annot.  1. 


892 


MONU  MENTA  IGNATIANA 


Meditan  deinde  idem  exercitium,  quod  dari  debet;  orare  deinde,  ut 
Dominus  Jesús  det  gratiam,  ut  ex  iis,  que  meditatus  sum,  ipse  eligam 
quod  alteri  dicam,  et  quidem  optime,  et  alteri  máxime  utilia. 

Petere  quomodo  se  gesserit  in  pretérito  exercitio,  quid  senserit  etc., 
ac  iuuare,  daré  consilium,  opem  etc.,  ut  opus  est;  explicare  uerbo 
alteri  futuram  meditationem  seu  exercitium  faciendum,  breuiter. 

In  scriptis  id  postea  daré  breuiter.  Ac  quidem,  cum  non  sit  omnium 
ad  compendium  breue  et  a  commodum  reducere  exercitia,  anno- 
tando  precipua  puncta  illi  tradenda,  diserte  et  utiliter  ad  meditan- 
dum;  optimum  erit  uti  b  illis,  quibus  Societas  communiter  uti  solet,  itá- 
lico sermone  conscriptis  c,  que  puto  sic  a  Patre  Polanco  uel  ab  ipsomet 
Pre.  Ignatio  in  eam  breuitatem  redacta  \ 

Accipit  alterum  d  scriptum  datum,  et  legit  ac  considerat,  et  tran- 
scriban 

Item  noctu,  cum  it  cubitum,  exercitium  legit  matutinum;  et  in  lecto 
existens,  per  spatium  salutationis  angelicae  memoria  repetat  quid  et 
qua  hora  matutina  debeat  surgere  et  meditari;  et  experrefactus  e,  17v 
statim  eiusdem  recordatur,  et  se  parat  ad  orationem.  In  meditatione  et 
post  meditationem  se  primum  preparet  hoc  modo. 

Facit  exercitium,  scilicet  meditatur  per  horam  integram,  genibus 
flexis,  uel  aliter,  quo  attentius  et  deuotius  meditetur. 

Examinat  postea  per  quartum  horae  plus  minus,  qualiter  succes- 
serit;  et  quidem,  si  male  successit,  notat  causas,  ut  eas  caueat;  si  bene, 
agat  Deo  gratias  et  eodem  modo  se  gerat. 

Ita  notat  simul  que  sensit,  affectus,  discursus,  consolationes  etc.  ut 
ea  breuiter  ei  referat,  qui  dat  exercitia,  et  in  scriptis  etiam  ea  postea 
breuissime  notare  memoriae  causa. 

Refert  tándem  successum,  ut  ea  que  fecit  ac  sensit,  breuiter  danti 
exercitia;  et  ille  dirigit,  atque  ita  ad  singula  alia  fit  progressus. 

Máximum  f  autem  omnium  est,  ad  recte  aliis  dandum  exercitia, 
fecisse  ea  primum  diligenter,  et  meditatum  antea  fuisse.  2°  Item,  de 
nouo  meditari  cum  daturus  est.  Item  legisse  ipsum  librum  Exercitio- 
rum,  et  diligentissime  omnia  antea  notasse  et  perpendisse,  et  tune  etiam 
cum  exercitia  dat;  et  tándem  se  experientia  pollere,  aliquoties  videlicct 
dedisse  aliis  exercitia. 


a  se  mss. — b  ut  mss. — c  conscripta  ntss. — d  Sic  utrumque  apogr.;  forte  red  tus  alter 
(is  est  se  exercens);  incipit  enim  auctor  docere  quid  debeat  faceré  se  exercent,  cum  adhuc 
loquutus  sil  de  exercitiorum  magistro,  nullibi  vero  meiitio  scripti  alicujus  praecesserit. — ■ 
e  Sic  mss.;  dicendum  experrectus  ve/  experge factus. — f  maximus  mss. 


1  Haec  itálica  non  vidimus;  ¡atine  a  Polanco  scripta  habes  supra,  pp.  829-846  Sancti 
Ignatii  summaria  hujusmodi  milla  novimus.  Kjus  generis  aliqua  scripsisse  in  schedulis 
videtur  etiam  Jacobus  Miro.  Cf.  supra,  p.  7G2. 


Directoría  Antiqua 


»93 


QlJAEDAM    IN  COMMUNI   OHSERUANDA   DANTI  EXERCITIA 

Inuisitur  bis  in  die  qui  facit  exercitia,  ad  minimum  uero  semel. 

Postquam  intellexit  successum,  non  reprehendat  acriter  aut  damnet 
id,  quod  fecit,  uel  in  meditatione  accidit,  quod  ualde  nocet,  et  animum 
ac  spem  ab  illis  auferre  solet;  sed  suauiter  doceat  et  instruat  quomodo 
postea  se  gerat;  sed  ñeque  nimium  laudet,  ne  in  superbiam  efferatur; 
nerum  modérate  ostendat  sibi  placeré  et  in  spem  erigat. 

Locus,  ubi  fieri  debent  exercitia,  esse  debebit  separatus  et  secretus, 
et  expedirct  ut  cum  nullo  prorsus  loqueretur,  nisi  cum  eo,  qui  dat 
exercitium;  sed  in  cubículo  clausus  maneret,  saltem  si  quis  serius 
uellet  ea  agerc  multumque  proficere,  ut  solus  cum  Deo  rem  transigat. 

Tempus,  quo  dantur  exercitia,  est  dierum  quidem  spatio  30  plus 
minus,  uel  20,  aut  18;  uel  8  tantum  si  prima  tantum  hebdómada,  uel 
etiam  aliquando  40 

Singulis  uero  diebus,  cum  plene  fiunt,  quinqué  horae  meditationis 
praescribuntur  a;  circa  mediam  noctem;  2,  sub  aurora;  3,  circa  tempus 
sacri;  4,  sub  uesperam;  5,  ante  cenam;  ac  preterea  post  singula  exerci- 
tia successum  considerare  et  examinare  per  4.'"'"  horae,  ut  in  libro 
Exercitiorum  dicitur  !. 

Item  examen  particulare  post  prandium  et  post  coenam. 

Aliis,  qui  non  ita  pollent  uiribus,  uel  per  tempus  non  licet,  quatuor 
horis  omisso  mediae  noctis  tempore;  uel  tribus,  semel  mane  sub  auro- 
ram,  uel  circa  sacrum,  et  bis  a  prandio;  uel  contra  bis  matutino  tem- 
pore, et  semel  a  prandio:  aut  certe  duabus  horis,  altera  matutina,  altera 
uespertina;  aut  saltem  ut  minimum  una  hora  matutino  tempore,  pre- 
sertim  sub  auroram  cum  primo  surrexit,  et  per  mediam  alteram  exa- 
men genérale  uel  particulare,  ut  supra  diximus  in  hominibus  negociis 
grauibus  occupatis. 

Corporis  situs  esse  poterit  genibus  flexis  uel  prostratus  uel  stans  uel 
sedens  decenter  uel  obambulans  uel  in  quauis  alia  positione,  in  qua  sit 
máxime  deuotus  et  attentus,  seruata  18  decentia  et  reuerentia,  ut  in 
libro  Exercitiorum  dicitur  3.  At  ut  in  plurimum  genibus  flexis  expediati 
uel,  si  nequeat  semper  ita  manere,  saltem  in  initio  per  paruum  aliquod 
tempus  genua  flectat;  postea  stans  uel  sedens;  prostratus  uero,  nis> 
forte  deuotio  ad  id  impellat  nec  noceat  uel,  si  alias  habeat  consuetudi- 
nem  illam,  per  aliquod  tempus,  sed  rarius,  nam  solet  memoria  et  inge- 


a    pscribuntur  Do.;  perscribuntur  Instruct. 

1    Petrus  Ortiz  diebus  quadraginta,  Alfonsus  Ramírez  de  Vergara  diebus  viginti 
operam  exercitiis  dederunt.  Supra,  p.  575,  et  p.  577. 
s   Additione  quinta  in  prima  hebdomade,  supra,  p.  302. 
*    lbid,  additione  quarta.  Quae  sequuntur  non  habet  S.  Jgnatius. 


MOXUMENTA  IGXATIAXA 


nium  turbari;  obambulare  uero  proprius  conuenit  cum  successum  exer- 
citíi  facti  examinat;  animo  tamen  semper  debebit  essc  prostratus  et 
humilis  ac  reuerentia  debita  etc.;  oculi  sint  uel  clausi  uel  fixi  et  im- 
mobiles  circa  aliquem  locum  immutabilem. 

Item  repetitio  exercitiorum  fit  hoc  modo:  ut  post  dúo  exercitia 
sequenti  3.0  a  hora  meditationis  repetat  utrumque  simul,  in  iis  potis- 
simum  locis.  in  quibus  consolationem  aliquam  deprehendit  aut  desola- 
tionem.  Aliquando  datur  unum,  deinde  iubetur  repetí,  et  deinde  alterum 
similiter,  imo  aliquando  bis  repetí,  si  magnam  in  eo  semper  sensit  con- 
solationem uel  alium  Dei  affectum  b  et  hoc  potissimum  in  prima  he- 
bdómada fieri  consueuit. 

Possent  etiam  aliquando  transmutan  exercitia,  si  necessitas  uel  uti- 
litas  facientis  postularet,  uel  etiam  aliqua  omitti. 

Differri  etiam  et  elongari  primae  hebdomadae  tempus  poterit,  ut  et 
aliarum,  ac  contra  adstringi,  ut  in  4.a  annotatione  dicitur,  quandoqui- 
dem  alii  citius,  aliqui  tardius  reperiunt  contritionem;  deuotionem  et 
meditandi  modum  quoque  citius  uel  tardius  alii  aliis  assequuntur  c. 

Additiones  dandae  loco  et  tempore. 

Regulae  discretionis  spirituum  adhibendae  et  etiam  dandae  suo 
tempore,  máxime  uero  iis  est  opus  in  prima  et  2.a  hebdómada  tempore 
potissimum  electionis  status. 

Penitentiae  sunt  aliquot  praescribendae  *,  ut  in  additione  primae 
hebdomade.  Cita  et  vide  .  Et  cum  non  recte  succedit  meditando,  sed 
aride  "et  ieiune,  expedit  subinde  mutare  penitentiae  genera  per  dúos 
aut  tres  dies,  ut  ibidem  dicitur;  item  uidere  causas  et  auferre;  item  in- 
struere  in  meditandi  modo,  indicando  qucdam,  que  consideret,  ut  cau- 
sas, efíectus  seu  utilitates  eius  mysterii,  et  uirtutes  aliquas,  quas  ibi 
deprehendat,  et  alia  aliqua  inuentu  faciliora;  tándem  hortari  ut  perse- 
ueret,  etiam  aridus  et  ieiunus;  nam  Deus  tándem  aderit,  si  perseuerat 
humiliter,  et  non  desistit  ab  oratione  et  spiritualibus  exercitiis. 

Finitis  tándem  exercitiis,  relinquatur  in  ])Osterum  cum  hoc  uitae 
genere  in  quo  etiam  exercitiorum  tempore  deberet  quoque  exerceri. 

YlIAE  GENUS  IX  QUO  QÜIS  POST  EXERCITIA  RELINQUITUR, 
POSSET  UT  IN  PLURIMUM  [HOC  KS.Se]  e. 

Praesentiam  Dei  semper  habere  debeat  uno  ex  iis  modis:  uel 
primo,  Xpi.  humanitatem  sacratissimam  coram  oculis  ac  si  Xpum.  cm- 
cifixum  uideret  coram  se  semper,  uel  imaginem  mysterii  eius  diei. 


•  a  Sic  mss.;  legendum  videtur  3'.* — l»  Sic  Do.;  affectus  htstruct.—e  asscqunntur  mss. — 
*'  prrscribendno  mss. — e  7Iac<-  <>?•.  siipplrmii*  ad  tenstuh  fierficiendum. 


1   Locum  liabcs  supra,  pp.  306-308. 


Directoría  Axtiqua 


quod  meditatUS  est  mane.  In  corde  effigiem  seu  imaginem  Xpi.  cruci- 
fixi  gestare,  ibi  illam  intuendo,  aut  Beatam  Virginem  cum  Xpo.  in 
ulnis.  Vel  in  celo  ad  dexteram  Dei  Patris,  ubi  sedet  et  unde  nos  aspi- 
cit.  In  coelis  existentem  et  indc  omnia  gubernantem.  \rel  ubique  exi- 
stentem  in  omni  loco  et  coram  nobis,  ut  creator  :i  omnium  et  omnia 
conseruans  ac  gubernans:  Vel  intra  nos  ipsos  et  essentia  animae  nostrae 
existentem  dansque  ei  essentiam  et  uiuere  ac  esse  etc.  Uel  sub  aliquo 
alio  conspectu,  prout  plus  expediet 

18v  Orationibus  uti  iaculatoriis  ínterdiu  frequentibus,  saltem  in 
initio  omnium  operum  paulo  maioris  momenti,  aut  etiam  in  fine  et  in 
medio,  ut  puta  gratias  agendo,  petcndo  gratiam  et  auxilium  faciendi,  refc- 
rendo  Deo  que  facit,  laudando  Deum,  orando  pro  se  et  pro  próximo  etc., 
item  quotidie  renouando  uota  si  sit  religiosus,  cum  communicat  uel 
audit  sacrum. 

Finis  ultimi  praxim  ómnibus  operibus  adhibere,  ut  scilicet  omnia 
faciat  propter  Deum  et  eius  gloriam,  alia  non;  et  sic  se  facturum  pro- 
ponat  mane  et  deinde  aliquoties  in  die,  et  actu  semper  ita  faciat,  uel 
quasi  semper,  uidendo  intellectuali  uisione,  uel  contemplando  intel- 
lectuali  consideratione,  uel  memoria  recordando  eius  frequenter,  uel 
adhuc  perfectius  proponat  sibi  se  facturum  quod  melius  possit  semper 
omni  loco  et  tempore  ad  maiorem  gloriam  Dei,  secundum  illud  dictum 
Pauli:  Siue  manducetis,  siue  bibatis,  siue  aliquid  aliud  facitis,  omnia 
in  Dei  gloriam  facite  -.  Et  ita  agat  semper,  saltem  ad  id  conetur  pro 
uiribus. 

Nota.  Facienda  sunt  omnia  propter  Deum,  tum  máxime  propter  se 
ipsum,  scilicet  ex  amore  puro  charitatis,  tum  ob  beneficia  recepta,  sci- 
licet ex  gratitudine,  atque  ob  haec  dúo  potius  quam  ex  timore  inferni 
aut  ob  spem  gloriae,  quamuis  istis  quoque  interdum  nos  iuuari  opor- 
teat  3. 

Cum  sciant  meditandi  modum,  in  eo  optime  se  exercere,  in  medita- 
tione  videlicet  uitae  mysteriorum  Xpi.  per  unam,  duas  aut  plures  horas 
quotidie,  et  preterea  duplici  examine,  ante  prandium  et  post  coenam, 
imo  etiam  breuiori  examine  aliquoties  uel  post  recreationem  uel  aliud 
negocium. 

Item  deuotio  particularis  aliquibus  sanctis,  virginibus,  angelis  et 
custodi,  ac  Societatis  angelo  b  et  collegii,  et  sui  nominis  sancto;  et  ante 
omnia  Beatae  Virginis  deuotio. 

Cura  sit  precipua  ut  in  uirtutibus  crescat,  presertim  in  istis,  in 
quibus  uitae  spiritualis  fundamenta  consistunt,  et  Deo  magis  placent; 

a    Sic  mss.;  etiam  ¡afra  conseruans.  gubernans,  essentia.  dans. — b  angelí  mss. 

1    Cf.  supra,  not.  2,  p.  88 
«   Cf.  I  Cor.,  X,  31. 

3   Sümmarium  amstitutionum  Sociclatis  jes//,  reg.  17. 


8g6 


MONUMENTA  IGNATIANA 


ut  in  humilitate,  obedientia,  patientia,  paupertate,  puritate  et  castitate 
corporis  et  mentís,  reuerentia  et  amore  superiorum,  máxime  uero  in 
Dei  amore  et  Xpi.  et  Beatae  Virginis.  Iuuaret  etiam  in  una  prius,  magis 
desiderata,  plus  incumbere  et  maiori  cum  diligentia;  deinde  in  altera 
atque  alia. 

Item  legat  aliquando  libros  deuotionis,  ex  quibus  utilitatem  capiat, 
et  potissimum  Gersonem  de  Imitatione  Christi,  et  Aloysium  Grana- 
tam  De  oratione,  et  alios;  atque  etiam  Nouum  et  Uetus  Testamen- 
tum,  si  sit  paulo  doctior,  non  ob  curiositatem,  sed  ut  inde  proficiat  et 
meditetur. 

Item  corporis  externa  compositio  ex  regulis  modestiae. 

Cum  talis  sit  factus  paulo  perfectior,  poterit  postea  (ut  Deus  moue- 
rit  pro  ratione  talenti  et  status)  egredi  ad  iuuandum  proximum  in 
aliquo  misericordiae  spiritualis  uel  corporalis  opere  ad  hospitalia,  car- 
ceres  etc.,  ad  concionandum,  docendum  doctrinam  christianam,  et  ad 
danda  haec  ipsa  aliis  spiritualia  exercitia  etc.,  audiendas  confessio- 
nes  etc. 

Meditandi  et  orandi  modus  quis  qualisue  esse  debeat,  in  genere 
exposuimus  in  ultima  exhortatione  Patauii  habita:  inde  sumatur.  Patri 
Carolo  2  reliqui  in  quadam  cartula  per  modum  tabellae. 

Annotanda  quedam  circa  nonnulla  particulatim  exercitia  p.ae  et 
2.e  et  4.e  hebdomade,  per  tempus  mihi  non  licuit  ea  notare  et  scribere. 

IV 

ANONYMUM  B2  3 

Societatis  Exercitia  spiritualia  accipi  et  tradi  utiliter  solent  modo 
sequenti,  atque  ad  eundem  finem  uniuersa  officia  et  ministeria  nostrae 
religiunis  ordinari  debent,  predicatio,  sacramentorum  administratio, 
doctrina. 

Primo.  Fundamentum  hominis  finem  ob  oculos  ponit  nempe  Deum 
cognoscere  et  cognitum  reuereri,  amare,  colere  quod  cunctis  homini- 
bvis  commune  est,  bonis  et  malis,  fidelibus  et  infidelibus  etc.  Huc 
spectat  materia  creationis,  conseruationis,  redcmptionis  etc.,  ut  fine 
COgnitO,  quisque  uitam  suam,  operationes  et  omnes  creaturas  ad  illum 

1  P.  Ludovicum  Granatcnsem  (de  Granada),  O.  P.,  significat  (1 504-1 58S),  cujus  opera 
("laudius  Aquaviva,  Societatis  Jesu  summus  moderator,  sociis  etiam  commendata  vo- 
Init.  (Institutum  Societatis  jfesu,  Florentiae.  1803,  III,  265).  Puleherrimum  opus  /Jiro  de 
in  oración  y  meditación  saepissime  editum  et  in  plurimas  linguas  conversum  est. 

-  Fortasse  is  erat  P.  Carolus  Pharao,  theologiae  magister  in  collegio  patavino. 
anno  1569  (Po.  Complementa,  II,  698),  rector  collegii  catacensis  (Catanzaro),  anno  1576 
( Bobadillae  Monum.,  532). 

3  Ex  apogr.  in  cod.  Instrucl.  II,  f.  12.  aliud  servatur  cxeniplum  in  ood.  Domnin  i. 
ff.  202-203,  a  priore  illo  dependens. 


Directoría  antiqua 


897 


consequendum  applicct;  quod  omnis  generis,  facultatis  et  conditionis 
hominibus  conuenit,  et  unusquisque  iuxta  suum  statum  edoceri  debet, 
ita  ut  media  licita  et  conuenientia  ad  id  adhibeant. 

Occurrunt  itaque  primo  impedimenta  remouenda  per  penitentiam, 
ut  solutis  debitis  nostris,  et  liberati  a  uinculis,  liberius  finem  assequi 
ualeamus.  Idcirco  immediate  examen  ad  cognitionem  peccatorum  co- 
gitatione,  uerbo  et  opere  commissorum  accipitur,  et  meditatio  de  pec- 
catis  succedit,  ut  ex  cognitione  et  detestatione  eorum  penitentia  uera 
deleantur.  Deinde  uitae  Christi  Domini  exemplo  dirigimur,  atque  in- 
stituendae  uitae  modum  docemur;  atque  ibidem,  certum  uitae  statum 
iis  qui  nullum  habent  atque  decernere  cupiunt,  per  electionis  puncta 
eligendi  modus  praescribitur.  Qui  uero  in  certo  quodam  statu  consi- 
stunt,  dummodo  bonus  atque  utilis  existat,  in  eodem  conñrmandi  ac 
perficiendi  se  ipsos  a;  demum  orandi  modi  proponuntur,  ut  habeant  ali- 
quam  formulam  et  instructionem  orationis  exercendae. 

Similiter  qui  audiunt  confessiones,  concionantur,  docent  literas,  di- 
ligenter  curare  oportet,  ut  animas  per  hanc  uiam  ad  finem  suum  di- 
rigant,  hunc  Societatis  scopum  sibi  praefixum  in  cunctis  habeant,  ad 
salutem,  ad  Creatorem,  ad  beatitudinem  alios  iuuent,  sicut  de  exercitiis 
spiritualibus  dictum  est;  ut  hac  ratione  in  omni  re  et  actione  l2v  no- 
stra  maior  Domini  nostri  cognitio  habeatur,  et  nomen  illius  magis  illu- 
stretur.  Ouamuis  autem  uideantur  exercitia  quodammodo  árida  et  in- 
sulsa; saepius  tamen,  quinimo  semper,  si  debito  modo  suscipiantur, 
fructus  apparet  uberrimus,  ita  ut  interdum  ex  solius  fundamenti  consi- 
deratione  anima  tota  emendetur  b,  reformetur  dum  se  colligit,  atque  in 
sui  finis  speculatione  haeret. 

Modus  dandi  exercitia  seruari  debet  simpliciter  et  eodem  ordine 
quo  a  Patre  Ignatio  prescribitur  in  documentis,  idque  seruasse  P.  Igna- 
tium,  P.  Lainez,  Fabrum,  Paschasium  1  etc.  [constat]  c. 

Repetitionem  exercitiorum,  licet  uideatur  superuacanea,  ad  multa 
ualere:  primo,  ad  patientiam  et  obedientiam  exercendam;  2.0,  ad  fru- 
ctum  meditationis  intentum  consequendum;  saepe  enim  fit  ut  curiosi- 
tate  et  nouitate  rerum  et  materiarum  aliqui  pascantur;  quare  prouisum 
est  his  repetitionibus,  ne  excursiones  fierent;  sed  tractata  frequentius 
et  diligentius  examinata  retineantur  melius. 

Doceri  in  ómnibus  exercitiis  omnium  hebdomadarum  uarietatem 
materiarum  uniuersarum,  quae  meditari  possunt,  ac  proinde  nostris  et 
aliis  ómnibus  religiosis  utilem  esse  discursum  per  omnia. 

a  Sie  in  utroque  apogr.;  supple  modus  pruescribitur. — b  emendatur  mss. — c  Res  ipsa 
postulat,  ut  hoc  aui  similc  v.  suppleatur.  Similia  sitpplenda  sunt  in  sequentibus.  Scripti 
hujus  ai/ctor  aliquas  ejns  partes  adumbrasse  potius  quam  absolvisse  videtur. 


1    Paschasius  Broet,  gallus  (f  Parisiis,  1562),  Jacobus  Laynez,  hispanus  (f  1565, 
Romae)  et  B.  Petrus  Faber,  sabaudus  (-J-  1546,  Romae)  e  primis  S.  Ignatii  socüs  fuerunt. 
Hoidh,  Ioif AT. — Sehiks  II.  57 


898 


MONUMENTA  ÍGNATIANÁ 


Instruí  debent  omnino  exercitantes,  quomodo  potentias  in  medita- 
tione  applicent  ad  usum,  intellectum,  memoriam,  uoluntatem;  aliter 
enim  nescient  quid  agant,  in  reliquis  uero,  quod  ad  historiam  spectat, 
quam  breuissime  proponi  debet. 

Exercitia  nostra  spiritualia  in  materia  electionis  complecti  omnia, 
que  in  doctoribus  et  sanctis  uniuersis  ea  de  re  inueniri  possent;  imo 
pleraque  noua  et  inaudita  ibi  proponi  l;  presertim  ubi  de  triplici  tem- 
pore  ad  electionem  faciendam ,  tertium  illud  tempus  ex  discursu  in 
animi  tranquillitate,  admirabile  esse  ac  plenum  uera  sapientia. 

Exercitia  spiritualia  Societatis  mirum  in  modum  ad  id  conducunt; 
cum  enim  eorum  intentio  precipua  sit  hominem  ad  finem  suum,  beati- 
tudinem,  se  dirigere;  primo  finem  ostendunt;  2°  per  penitentiam  de 
peccatis  animam  expurgant;  denique  per  amorem,  ad  quem  ex  consi- 
deratione  operum  Dei,  incarnationis,  conuersationis  Christi  inter  nos, 
redemptionis  etc.  excitamur,  eo  peruenire  docemur. 

Non  solet  autem  meditatio  regis  dari  externis,  nisi  electionem  certi 
status  uitae  facturis  -. 

V 

DIRECTORIUM  P.  AEGIDII  GONZÁLEZ  DÁVILA  3 

Ouae  videntur  annotanda  circa  Directoria  exercitiorum  hoc  ordine 
proponentur  a. 

Principio  dicam  quid  in  vniuersum  de  his  Directoriis  censeam. 
2."  loco,  quid  in  singulis  annotatione  dignum  visum  sit,  quid  in  hocaut  in 
illo  notandum  corrigendumue.  Postremo  breuiter  indicabo  quo  ordine 
Directorium  exercitiorum  conscribi  placeret,  ut  plenam  et  absolutam  ha- 
beremus  hanc  tractationem,  et  quid  in  his  Directoriis  seligendum,  quid 
ab  uno  aut  al>  altero  authore  copiosius  traditum  sit. 


a  Praecedit  titttlus  Annotationes  pro  Directorio  ex  probincia  Betica  missae  a 
R.ÍP.  EgiíÜO  González:  est  ex  alia  manu,  eadem  forte,  quae  titulo  Directorii  Polanciaui 
adjunxit  P.  Polanci. 


Yide  Di.  Aeg..  F.  2V  ad  finem;  baec  in  Di.  admissa  non  sunt. 

2  Cf.  tamen  Di.,  c.  XIX,  n.  3. 

3  Ex  apogr.  quod  est  Romae.  in  bibL  Vittorio  Emanuele,  «Fondo  Gesuitico,  1594, 
n.°6>,  ad  mar<;.  «3723».  Continet  plus  qnam  treinta  emendata  manu  Aeyidii  González 
et  n.otationem  in  fine:  «De  los  Ex.os  para  n.  p.e»  id  est:  «De  los  exercicios  para  nuestro 
padre  [general]-  quae  omnia,  etiam  cum  una  tantum  littera  emendatur.  ponimus  in 
textu  typis  italicis.  Codex  bene  consutus,  mensurae  220  X  160  mm.,  foliis  22  constans, 
conscriptus  a  duobus  amanuensibus,  <)uorum  alter  partem  latinam,  alter  hispanam 
scripsit.  In  involucro  manu  recentiore  haec  nótala  sunt:  «Questo  é  un  manoscritto  pre- 
zioso  assai.  E  opera  del  1'.  Kgidio  Gonzales,  che  a  contribuito  assai  alia  formazione  del 
Direttorio  che  abbiamo».  Cf.  Praefatiofum,  art.  II,  p.  763. 


Directoría  antiqua 


899 


Directorium  A,  a  Patre  Polanco  compositum  reliquis  praeponerem 
propter  orationis  perspicuitatem,  doctrinae  methodum,  et  quod  copio- 
sius  et  multo  uberius  ea  tradat,  quae  ad  hanc  institutioneni  necessaria 
sunt.  Manca  caetera  sunt  et  mutila,  si  cum  hoc  uno  conferantur.  At 
uero  summarium  exercitiorum  2,  quod  in  fine  hujus  Directorii  positum 
est,  omnino  retinerem  ad  nostrorum  usum,  qui  exercitia  tradituri  sunt; 
nam  quod  in  2.a  annotatione  libri  Exercitiorum  scriptum  quidem 
est,  sed  hactenus  non  obseruatum,  author  in  hoc  compendio  praestitit, 
ut  habeat  ad  manum  instructor,  quod  scripto  relinquat  ei,  qui  exerce- 
tur  B.  Apud  nostros  enim  exercitia  scripta  eo  modo  hactenus  relinquun- 
tur,  quo  a  Patre  nostro  edita  in  libro  Exercitiorum  circumferuntur. 

Directorium  B  4,  2.0  loco  positum,  incerti  authoris,  multa  quidem 
continet  notatu  digna  et  in  vsum  operariorum  nostrorum  ualde  vtilia; 
opus  tamen  non  videtur  absolutum;  quae  enim  spectant  ad  orandi  et 
meditandi  modos,  et  ad  exercitia  i.ae,  2.rtc  et  3.a0  hebdomadae,  ab  authore 
praetermissa  sunt,  ut  ipse  testatur  numero  488  et  489;  quae  vero  se- 
quuntur  usque  ad  numerum  493  nullam  prorsus  habent  connexionem 
cum  praecedentibus.  Rursus,  a  numero  493  usque  ad  numerum  504  a, 
ex  priori  Directorio  in  hunc  locum,  millo  seruato  ordine,  transposita 
sunt;  et  numero  495  incipit  caput  7."',  cum  nulla  fuerit  antea  capitum 
distinctio  °;  et  numero  505,  tota  illa  tractatio  lv  de  electione,  ex 
abrupto,  vix  integra  periodo  absoluta,  desinit.  Conferendus  est  locus 
ille  cum  priori  Directorio,  numero  83.  Ouare  crediderim  haec  ab  aliquo 
assuta,  ab  authore  vero  hujus  Directorii  omnino  praetermissa. 

Numero  50G.  Aliud  Directorium  ü  et  ab  alio  authore  compositum 
videtur,  et  quidem  non  ante  inultos  annos.  Numero  enim  518  citatur 
P.  Euerardus  generalis,  quae  vero  hic  in  summam  contracta  breuissime 
annotantur,  in  aliis  multo  plenius  tradita  sunt. 

Numero  539.    Aliud  Directorium  est,  ut  titulus  ipse  indicat;  pauca 


In  apogr.  perperum  positi  sunt  nn.  41)4  el  403;  cf.  infra,  f.  jv.  p.  qoj. 


1  Supra.  pp.  795-S29. 

2  Cf.  Di.  Po.  795,  not.  1,  et  p.  ¡S04,  not.  1. 

:i  In  secunda  quidem  annotatione  ex  viginti  primis  agitur  de  brevi  declaratione; 
scripta  vero  rerum  capita  tradenda  ei  qui  se  exercet,  additur  annotationi  vigesimae  in 
Vulgata  versione  exercitiorum;  ñeque  enim  in  Aut.  dicitur;  sed  ex  hoc  Aegidii  loco  et 
aliis  bene  multis,  constat  illud  factitatum  esse.  Cf.  Di.  Po.,  in  fine,  supra,  p.  82c). 

4  Existimamus,  illud,  ex  parte  saltem,  esse  Anón.  Br,  quod  supra  dedimus;  \*.  Pnte- 
faiionem,  supra,  pp.  763-765. 

5  Hujus  rei  vestigium  reperimus  in  cod.  Tolet.  Ignat.  (vide  Xotitiam  codician,  supra. 
pag.  206),  ubi  inter  alia  multa  varii  generis  scripta  ad  f.  48  habet  -Directorio  acerca  (li- 
las elecciones»  et  in  f.  49  ait:  «Cap.  7.u,r>»  cum  antea  nulla  capitum  mentio  facta  sit. 
Item  reperiuntur  haec,  millo  nexu  cum  praecedentibus  vel  sequentibus  juncta,  in  codd. 
Instruct.  II,  ff.  iov-i2r,  et  Domcnici,  ff.  igór-'oiv. 

■    Xeque  hoc  ñeque  sequens  videre  adhuc  potuimus. 


goo 


MONU MENTA  IGNATIANA 


quaedam  habet  quae  excipi  possunt,  et  ad  hanc  institutionem  confe- 
rent;  caetera  in  aliis  copiosius  traduntur. 

Numero  570.  Dictata  a  Patre  nostro  sanctae  memoriae,  quae  P.  Vi- 
ctoria 1  excepisse  et  uberiori  orationis  stilo  digesisse  videtur,  in  melio- 
rem  ordinem  disposita,  suis  locis  reponerem,  ubi  de  trahendis  allicien- 
disque  ad  exercitia  hominibus,  et  illorum  dispositione  qui  exercentur, 
agendum  est  s. 

Numero  579.  Epistolam  illam  Patris  nostri  3  retinerem,  aut  inte- 
gram,  quod  magis  probarem,  aut  in  summam  redactam;  ut  testatum 
nostris  sit  quanti  sint  facienda  exercitia. 

Quae  certo  constat  Patris  nostri  Ignatii  esse  4,  a  numero  581  usque 
ad  numerum  604,  ea  sub  ejus  nomine  in  Directorio,  et  quantum  fieri 
possit,  seruata  eadem  orationis  grauitate,  suis  quaeque  locis  reponenda 
sunt;  haec  enim  2  apud  nostros,  ut  par  est,  multum  ponderis  et  aesti- 
mationis  perpetuo  sunt  habitura. 

Numero  605  usque  ad  numerum  625  non  quidem  sunt  P.  Ignatii,  ut 
manifesté  colligitur  ex  numero  623.  Sunt  tamen  a  P.  Victoria  excepta, 
Patre  eodem  dictante,  et  praesenti  institutioni  admodum  utilia  futura 
sunt 5. 

Directorium  C  a  P.  Mirone  ante  nonnullos  annos  editum  est,  de 
quo  ego  semper  judicaui,  quod  non  contineret  plenam  institutionem, 
quae  Directorio  satis  futura  sit  in  usum  nostrorum,  quanquam  a  multis 
receptum,  et  usu  pene  quotidiano  nostrorum  probatum  sit  6. 

Directorium  D,  postremo  loco  positum,  ex  prioribus  consarcinatum  ■ 
est;  breuem  tamen  et  perutilem  satisque  digestam  continet  institu- 
tionem '. 

Haec  sunt,  quae  de  his  Directoriis  generatim  dixisse  satis  sit:  nunc 
sigillatim  examinanda  sunt,  ut  2.0  loco  proposui. 

Annotationes  in  Directorium  A 

Pauca  hic  censura  et  annotatione  digna  uisa  sunt: 
Numero  54.    Ulud  est  obseruandum,  tardiores  et  negligentiores  inci- 
tandos  esse  ad  poenitentiam  aliquam  externam,  quae  non  solum  ad 
sumendam  vindictam  de  peccatis  et  ad  satisfactionem  necessaria  est, 

a    confarcinatum  ms. 


1  Supra,  Di.  ignatiana,  III,  p.  785. 

2  Ha  factum  invenios  in  Di.,  c.  I,  n.  7. 

3  Ad  Enimanuelem  Miona  sine  dubio,  quam  vide  in  Monum.  Ignal..  ser.  1.a,  I,  UI, 
*  Haec  illa  sunt,  quae  Directoría  Ignaliana  vocavimus,  praesertim  quae  ab  eo  scripta 

multorum  testimonio  confirmattir. 

5  Supra,  Di.  ignatiana,  III;  cf.  Pracfationcm,  art.  I,  pp.  750-752. 

6  Cf.  Praefationcm,  art.  II,  §  3,  p.  578. 
'  Ibid,  §§  4  et  5,  p.  763  et  7C5. 


Directoría  aktkjüa 


sed  ad  parandam  contritionem  et  consequendum  dolorem  de  anteactae 
vitae  offensis  mirum  in  modum  animum  hominis  dis])onit. 

Numero  66.  Quae  dicuntur  de  applicatione  sensuum  ex  Bonauen- 
tura,  abstractiora  sunt  a  communi  hominum  sensu,  et  curiosa  magis 
quam  quae  oporteret  communiter  tradi  harum  rerum  rudibus  et  inex- 
pertis;  ejusmodi  sunt  fere  qui  ad  exercicia  facienda  accedunt:  pro  his 
tamen,  qui  exercitatos  habent  sensus,  satis  fuerit  indicare  locum  apud 
Bonauenturam.  Quod  uero  multi  prorsus  vsum  hunc  2v  applicandi  sen- 
sus in  meditatione  ignorent,  aut  infructuosius  praestent,  opere  praecium 
erit,  si  haec  dilucide  magis,  et  accommodatius  ad  uulgarem  hominum 
praxim  declarentur. 

Numero  76.  Uitam  mediam  et  communem  uocat  viam  praecepto- 
rum.  Sensum  probo,  locutionem  non  admodum,  cum  in  obseruatione 
praeceptorum  sita  sit  omnis  christianae  vitae  perfectio. 

Ibidem.  Si  Deo  magis  illa  placerent,  etc.  agit  autem  de  sequendis 
consiliis  Christi,  quae  absque  ullo  dubio  placent  magis,  quia  meliora  et 
perfectiora;  qui  enim  non  nubit,  teste  Paulo,  melius  facit  *.  Sed  multi 
impedimenta  habent,  quibus  ad  ea  sequenda,  quamuis  alioqui  animo 
parato,  retardentur. 

Numero  78.  Non  dicerem  in  aequilibrio,  sed  ut  ad  consilia  potius 
anima  a  perpenderet,  quod  ipsum  docuit  Pater  noster  Ignatius. 

Numero  82.  Quod  simpliciter  est  melius,  non  vnicuique  melius  est, 
sed  contrarium  docet  S.  Thomas  2.a  2.ae,  q.  vltima,  articulo  vltimo. 
Ouare  haec  juxta  illius  doctrinam  corrigenda  *  uiderentur. 

Num.°  91.  Persentiscere  3  etc.  Vocabulum  hoc  multi  in  judicium 
uocant.  Et  quidem  si  juxta  sanam  doctrinam  explicetur,  nihil  periculi 
est;  sed  quoniam  eo  modo  dicendi,  qui  in  Hispania  aut  illuminati,  aut 
derelicti  uocati  sunt,  abutuntur,  explicarem  potius  P.  N.  Ignatii  men- 
tem,  quam  ea  uoce  sine  distinctione  uterer. 


u    Animae  ms. 


1  I  Cor.,  VU,  38. 

2  In  autographo  Polanci  nihil  est,  nunc  certe,  corrigendum.  Locus  Sti.  Thomae 
qu.  CLXXXIX,  art.  X  de  illo  agit,  qui  jam  a  Deo  ad  religiosum  statum  vocatus  est. 

8  In  Vulgata  versione  Exercitiorum  est  «Modus  posterior  bene  eligendi>,  cujus 
prima  regula  ita  se  habet:  «Cum  oporteat  per  affectum  ex  Dei  amore  caelitus  infusum, 
fieri  electionem,  eligentem  convenit  persentiscere  in  seipso,  quod  quidquid  affectionis 
(sive  multum  sive  modicum  sit)  erga  rem  electam  tenet,  ex  solius  Dei  amore  pro- 
ficiscatur».  (Supra,  p.  386.)  Hunc  locum  vehementer  exagitat  Thomas  de  Pedro- 
che,  O.  P.,  in  sua  censura  seu  impugnatione  Exercitiorum  (quam  vide  in  Polanci 
Chron.,  III,  515-518);  explicat  et  defendit  Nadal  (Epist.  P.  Nadal,  IV,  855-859);  Pedro- 
che  et  Nadal  legunt  «praesentiscere». 


902 


MONÜ MENTA  IGNATIAKA 


Annotationes  in  directorit'.m  B 

Numero  365.  Ouae  dicuntur  in  commendatione  exercitiorum,  quod. 
in  tractatu  de  electione,  inaudita  quaedam  et  stupenda  doceantur  ';  3  et 
num.  371  et  372,  quod  Xus.  dederit  illo  ordine  P.  N.  Ignatio  exerci- 
cia;  et  quod  ea  ualde  similia  sint  diuinis  scripturis  etc.;  tollerem 
omnino,  ne  aliqui  cogantur  in  nostris  desiderare  modestiam  in  earum 
rerum  commendatione. 

Numero  381,  386.  Placent  quidem  illa,  quae  de  diuisione  exercitio- 
rum secundum  triplicem  uiam,  purgatiuam,  illuminatiuam  et  vnitiuam 
traduntur  3,  quae  consentanea  máxime  sunt  iis,  quae  P.  N.  Ignatius  in 
annotationibus  docuit;  distinctius  tamen  et  copiosius  haec  explicanda 
sunt,  ut  nostri,  instructi  magis,  accederé  possint  ad  exercitia  tradenda. 

Numero  419.  Corrigerem  quae  hic  dicuntur  de  instituendis  religio- 
sis  *;  nam,  etsi  ii  aliquando  orationi  mentali  dediti  non  sint,  alia  tamen 
ratione  et  peculiari  modo,  quam  saeculares,  instituendi  et  tractandi  sunt. 

Numero  424.  Non  probaren!  modum  eligendi,  qui  in  negotiorum 
tractatione  et  deliberatione  valde  commendandus  est,  at  inter  duas  vir- 
tutes,  aut  inter  dúos  gradus  humilitatis,  tantum  consultationis  adhiberi 
non  consulerem  '. 

Numero  426.  Rarissime  liber  Exercitiorum  communicari  debet,  et 
iis  tantum  qui  iam  exercitia  omnia  spiritualia  exactissime  fecerint,  et 
eo  libro  ad  maiorem  profectum  uti  posse  viderentur  °. 

A  numero  428  usque  ad  433  omittenda  censerem,  quae  de  instituen- 
dis nostris  in  exercitiis  spiritualibus  traduntur;  ea  potius  ad  constitutio- 
nes  et  regulas  magistri  nouitiorum  remitterem  7. 

3v  Numero  479.  Vt  commendatum  máxime  oportet,  vitam  in  con- 
spectu  Domini  semper  instituere,  ita  non  facile  probarem  quae  hic  do- 
cemur  de  praesentia  Dei  corporali  quadam  imagine;  ea  enim  meditandi 
ratio  vehementer  laedit  caput,  et  eo  nomine  ab  hujus  vitae  spiritualis 
magistris  reprehenditur;  et  praeterea  illusioni  et  daemonum  praestigiis 
facilem  aditum  parat  8. 


1  Supra,  Anón.  B2. 

2  Supra,  Anotivmum  Bi ,  p.  883,  n.  3, 
lbid,  p.  885.' 

<    lbid.,  p.  888. 

'  Recte  Aeg.,  quod  ad  rem  pertinet.  Nam  illud  probarem  manet  anacoluthon.  Vide- 
tur  Aegidius  voluisse  scribcre:  «.Non  probarem  modum  eligendi  inter  duas  virtutes-, 
sed  interposito  novo  membro  «qui  in  negotiorum  tractatione»...  novam  huic  constru- 
ctionem  apposuit.  Cf.  Anoiiymum  Bi,  supra,  p.  889. 

1  lbid.  Quod  ad  rem  pertinet,  idem  sentiebat  Ignatius  auctor.  Cf.  Monum,  Igual.. 
ser.  1.a,  VIII,  35C;  IX,  701-702.  Item  Lainii  Monum.,  IV,  332. 

7    Supra,  Anonymtim  Bl,  p.  880, 

*    lbid.,  p.  894. 


Directoría  antiqua 


903 


A  numero  493  usque  ad  504.  Ex  P.  Polanco,  uti  supra  annutauimus, 
nmtuata  sunt,  et  in  hunc  locum  transposita  sine  ullo  delectu  et  ordine. 

Numero  578.  Magna  cum  circunspectione  et  rarissime  istae  visita- 
tiones,  etiani  nostrorum,  permittendae  sunt  '. 

Numero  612.  Frequentius  eos  inuisendos  qui  exercentur,  et  caetera 
omnia  Directoría  praescribunt,  et  antiqua  iam  olim  Patrum  consuetu- 
dine  et  usu  pene  quotidiano  nostrorum  confirmatur  -. 

Numero  616.  Quod  in  illis  verbis,  qui  potest  capere  capiat,  ali- 
quando  praeceptum  contineatur  absolute  necessarium,  et  falsum  exi- 
stimo et  indigere  censura;  et  quae  hic  traduntur  de  electione,  multo 
melius  in  aliis  directoriis  tractata  sunt  8. 

Annotatioxes  m  Directorio m  C  4 

Numero  635.  Non  probo,  omnia  quae  in  constitutionibus  dicuntur 
de  exercitiis  spiritualibus,  in  unum  locum  coaceruare;  sed  ea  suis  locis, 
seruato  rerum  ordine,  disponenda  sunt. 

Numero  673.  Consulerem  uti  aliquando  repetitione  alicujus  ex  me- 
ditationibus  iam  factis  eo  tempore,  quo  parandae  confessioni  generali 
uacat,  eum,  qui  exercetur,  potissimum  si  diutius  in  ea  re  4  immorandum 
sit,  ne  árida  sit  et  jeiuna  examinatio  vitae  anteactae  et  peccatorum  dis- 
cussio. 

Numero  675.  Si  meditatione  de  filio  prodigo  vtendum  est  aliquando, 
multo  opportunius,  et  tempore  ipso  accommodate  magis,  ante  per- 
actam  confessionem  peccatorum  ea  utemur. 

Annotatioxes  in  Directorium  D  5 

Si  quis  videtur  ad  religionis  statum  capessendum  ineptus  admodum 
propter  naturae  infirmitatem,  et  alia  impedimenta,  quae  tam  facile  su- 
peran non  posse  videantur,  ad  eum  statum  non  esset  ullo  modo  inci- 
tandus.  Experimur  enim  conceptum  illum  feruorem  postea  refrigescere, 
et  naturae  illa  impedimenta  ac  difficultates  multum  negotii  iis  homini- 
bus  facessere;  ac  proinde,  successu  temporis  aut  religionis  desertores 
sunt,  aut  in  ea  cum  suo  et  aliorum  detrimento  perseuerant.  Quanquam 


1  Cf.  Di  iguatiana,  111,  supra,  p.  78S. 

2  Ibid.,  p.  790,  n.  6. 

3  Ibid.,  p.  792.  Caeterum  severior  justo  videtur  Aegidii  censura,  nisi  forte  non  erat  in 
éjus  cod.  conditio  illa  in  nostro  adjecta:  «en  caso  que  juzgassen  que  en  el  siglo  no  po- 
dían guardar  la  ley  de  Dios=;  consilia  sane  evangélica  í  11  m  evadunt  praecepta,  qui  ea 
sibi  esse  unicam  viam  existimat  assequendae  salutis  aeternae,  quod  passim  docent  ca- 
tholici  morum  doctores,  etiamsi  raro  id  accidat. 

*    Cf.  Praefationem.  supra,  p.  760. 
5    V.  Praefationem,  p.  G73. 


9Ó4 


MONUMENTA  IGNATIANA 


enim  facile  sit  in  oculis  Domini  súbito  honestare  pauperem  haec 
tamen,  quae  diximus,  frequentius  contingere  videmus;  nisi  uocatio  Dei 
ea  esset,  ut  sperare  possimus  omnes  difficultates  uberiori  quodam 
auxilio  gratiae  superandas. 

In  iis  Directoriis  oporteret  explicare  loca,  quae  in  libro  Exercitio- 
rum  Patris  nostri  paulo  obscuriora  sunt,  et  quae  nonnulli  non  admoduni 
aequi  censores,  in  judicium  uocare  uoluerunt,  ut  eorum  nostri  reddere 
rationem  possint,  si  quando  opus  sit.  Satis  quidem  est  testimonium 
sedis  apostolicae,  ut  exercitia  omnia  et  quoad  singulas  partes  quam 
commendatissima  sint  vnicuique  fideli;  sed  ómnibus  debitóles  sumus, 
sapientibus  et  insipientibus  ?.  4 

Nunc  aggredi  oportet  id  quod  postremo  loco  propositum  est,  nempe 
quo  ordine,  quibus  de  rebus,  Directorium  conscribendum  sit,  ut  plenam 
et  suis  numeris  absolutam  habeant  nostri  huiusmodi  tractationem. 

In  prooemio  igitur  agendum  erit,  cur  necesse  fuerit  Directorium  4v 
exercitiorum  conscribere  in  usum  nostrorum,  atque  eae  potissimum 
sunt  rationes. 

Prima  congregado,  inter  alia  quae  iudicauit  necessaria  ad  iuuandos 
nostros  operarios,  proposuit  ut  conficeretur  Directorium  exercitiorum 
tradendorum,  titulo  6,  decreto  28;  et  hoc  officii  generali  Praeposito 
commissum  est  8. 

In  usum  Directorii  extant  nonulla  praecepta  a  P.  N.  Ignatio  tradita, 
partim  manu  ipsius  conscripta,  partim  illo  dictante  excepta  4,  quae, 
quamuis  non  potuerit  absoluere,  quid  tamen  de  necessitate  hujus  dire- 
ctorii iudicauerit  testatum  reliquit. 

Vsus  exercitiorum  tradendorum  alicubi  rarissimus  est;  sicubi  uero 
retentus,  minori  cum  fructu  traduntur:  et  hoc  armorum  spiritualium 
genus,  quod  initio  Societatis  tantopere  profuit,  minus  efficax,  minus 
fructuosum  est,  quod  desit  nostris  dexteritas  in  eo  tractando.  4.  p. 
Const.  c.  8,  §  5. 

Quolusquisque  ex  nostris  rationem  horum  Exercitiorum  reddere 
potest?  Plerique  ñeque  regulas,  ñeque  annotationes  Exercitiorum,  vel  a 
primo  limine  salutarunt;  orandi  meditandique  modi,  non  ex  regulis 
Exercitiorum,  sed  abunde  irrepsere,  et  parum  tuti,  et  peculiari  uoca- 
tioni  Societatis  minus  accommodati. 

Operarii  praeterea  nostri,  in  proximorum  salute  juuanda,  qui  vnicus 
scopus  Societatis  nostrae  praefixus  est,  minori  cum  fructu  uersantur, 
milla  alia  ratione,  quam  quod,  hac  spirituali  institutione  5  destituti,  ad 
haec  ministeria  tractanda,  quasi  illotis  manibus  accedunt;  quare  operae 
precium  cxistimarem,  si  hoc  Directorium,  non  solum  in  usum  nostro- 

1  Eccli.,  XI,  23. 

2  Ita  de  se  S.  Paulos,  Rom.,  L,  14. 
'J  Vide  supra,  p.  752. 

'  Di.  Igitattana,  supra.  pp.  778-794. 


Directoría  anuqua 


905 


rum,  qui  exercitia  tradituri  sunt,  sed  ad  juuandos  praeterea  omnes  ope- 
rarios riostras  Ln  quocunque  ministerio  Societatis  versentur,  siue  con- 
cionentur,  siue  confessiones  audiant,  siue  rudes  et  ignaros  doceant,  edi- 
tum  credatur.  Vide  numero  2,  359-360. 

POST  PROlMTÜM  SEQUUNTUR  QUAEDAM  VTI  PltOLEGOMENA  AU  RKIJQl'A 

I.°  Quid  sint  exercitia  spiritualia,  et  quare  hoc  nomine  uocentur,  ut 
in  i.a  annotatione  libri  Exercitiorum  habes,  et  in  Directoriis,  nu- 
mero 3/8.°,  379.0,  507. °,  540."  Ergo  nomine  exercitiorum  spiritualium 
actiones  mentis  nostrae  spirituales  intelliguntur,  ad  tollendas  affectiones 
inordinatas  et  quaerendam  et  amplectendam  voluntatem  Dei  institutae, 
non  quidem  illae  momentaneae,  sed  frequentes,  ut  mérito  exercitii  no- 
mine dignae  sint.  Vnde  in  historiis  ecclesiasticis,  et  decretis  conciliorum; 
qui  vitam  spiritualem  a  vulgari  hominum  uita  separatam  instituebant, 
exercitatores,  aut  agentes  vitam  exercitatric,em,  uocatos  accepimus 
et  in  Scripturis,  in  hoc  sensu,  ñ  equens  est  hujus  uocis  significatio,  ut  in 
psalmo:  exercebar  et  scopebam  spiritum  meum  2,  etc. 

2.0  Quanta  sit  horum  exercitiorum  utilitas,  et  quanti  aestimanda,  in 
primis  ex  testimoniis  sedis  apostolicae,  in  approbatione  Pauli  III,  quae 
praemittitur  Exercitiorum  libro.  Rursus  quanti  ea  aestimauerit  P.  Igna- 
tius,  ex  epistola  ejus  ad  Patrem  Miona  3,  et  quantum  ipse  P.  Ignatius, 
in  initio  conuersionis  his  exercitiis  adjutus,  profecerit:  esse  praeterea 
vnum  ex  mediis  Societatis  ad  salutem  animarum,  Const.  p.  4,  c.  8,  §  5, 
et  p.  7,  c.  4,  §  8.  Imo  vero  ex  hoc  uno  ad  reliqua  peculiarem  vim  effi- 
ciendi,  et  quasi  vitam  et  spiritum  peruenire,  testimonio  5v  esse  possunt 
primi  Patres  Societatis,  et  alii  tere  omnes  ex  nostris,  qui,  per  haec  spi- 
ritualia exercitia  et  spiritum  Domini  et  beneficium  vocationis  accepe- 
runt.  Testes  etiam  sunt  omnium  ordinum  et  statuum  homines,  ecclesia- 
stici,  vid  religiosi  et  saeculares,  qui,  his  exercitiis  adiuti,  ad  insignem 
reformationem  et  uitae  mutationem  peruenerunt.  Vide  numero  2  4  et 
360,  370  usque  ad  376;  et  544  usque  ad  546  et  656. 

3.0  Quae  uero  sit  ratio  peculiaris,  quod  in  spiritualibus  exercitiis 
tantum  profectum  homines  experiantur,  vide  numero  4  usque  ad  8  6; 
quod  in  iis  exercitiis  optime  anima  disponitur  cum  diuino  auxilio  ad 


1  Apud  Clementem  Alexandrinum,  Paedagogi.  1.  1,  c.  VII  (Migue,  P.  G.,  VIII,  320), 
primo,  ut  videtur,  occurrit  verbum  ó  á<7XY]Tií).-.  Tertullianus:  «Est  aliquis  ínter  exercita- 
tos  conversatus»,  De  Praescriptionibus,  c.  XI\'  (Migne,  P.  L.  II,  32).  Eusebtos  Caesa- 
riensis,  Historia  Ealesiastica,  1.  II,  c,  XVII  laudat  christianorum  primi  saeculi  «exerci- 
tationes>  sive  aux^oet:  (Migne,  P.  G.,  XX,  181  et  183). 

2  Ps.  LXXVI,  7. 

8  Hanc  epistolam,  N'enetiis  16  NovembVis  1536  datam,  vide  in  Monum.  Ignat., 
ser.  1.a,  I,  111-113. 

4    Cf.  Di.  Po.,  in  Prooetnio,  supra,  pp.  795-797. 
■5    Ibid  .  r.  I.  supra,  pp.  707-7t)0. 


yol) 


MONUMEN TA  IGNATIAXA 


magna  dona  Dei  accipienda;  quod  a  peccatis  et  uitiis  purgetur  per  con- 
fessionem  totius  anteactae  vitae;  quod  ad  Christi  mediatoris  beneficia 
cognoscenda  illuminetur,  exciteturque  ad  uitae  illius  exemplar  imitan- 
dum,  et  ad  instituendam  eam  vitae  rationem,  quae  Deo  magis  placitura 
credatur;  quod  praeterea  mediis  valde  conuenientibus  et  a  Deo  ad  hunc 
finem  consequendum  institutis  haec  omnia  obtinere  studeat,  oratione 
scilicet  et  meditatione,  usu  debito  sacramentorum,  castigatione  corpo- 
ris,  et  aliis  pietatis  operibus.  Demum,  quod  strenue  diuinae  prouiden- 
tiae  cooperetur,  relictis  prorsus  iis,  quae  ab  ea  re  animum  auocare  pos- 
sent,  soli  animar  suae  saluti  uacando.  Adde  his  humilitatem  et  resigna- 
tionem  ejus,  qui  exercetur,  instructoris  etiam  industriam  et  prouidentiam. 
Uide  in  annotatione  20  libri  Exenitiorum  tres  radones  hujus  utilitatis. 
Vide  in  Directoriis  numero  6  360,  373,  365,  366,  548  vsque  ad  552. 

4.0  Quomodo  ad  haec  exercitia  inuitandi  alliciendique  nomines  sint, 
ex  iis  quae  excepit  P.  Victoria,  dictante  P.  N.  Ignatio  numero  570  usque 
ad  573  *.  Cauendum  in  uniuersum  ne  inuiti  accedant,  sed  ultronei,  et 
quidem  eo  animo,  ut  et  Deo  magis  placeré,  et  animae  saluti  melius  ua- 
care  possint.  Paulatim  uero  ad  hanc  animi  dispositionem  pertrahendi 
sunt,  partim  colloquiis  familiaribus,  partim  in  confessionis  sacramento; 
atque  hic  efficacius,  et  cum  spe  foelicioris  euentus,  operam  suam  locare 
quisque  poterit. 

5.0  Ouo  animo  quis  ad  exercicia  facienda  accederé  debeat,  ex 
5.a  annotatione  libri  Exercitiorum,  magno  scilicet,  generoso  et  liberali, 
ut  se  suaque  omnia  Creatori  Domino  nostro  offerat  et  committat;  ut  sit 
liber  et  expeditus  ab  ómnibus  aliis  negotiis,  huic  vni  totus  incumbens, 
ut  eleemosinis  et  aliis  pietatis  operibus  et  orationibus,  confessione  et 
communione,  si  in  vsu  habeat,  ad  hoc  se  praeparare  studeat,  et  placare 
faciem  Domini  !,  ut  in  re  tanti  momenti  propitium  habeat  diuinum  nu- 
men; ut  magni  faciat  exercitia  et  eis  uelit  iuuari;  ut  obediat  instructori 
et  magistro  suo,  nihil  eorum  praetermittens,  quae  ei  praescribuntur,  ut 
cor  habeat  apertum,  nihil  omnino  celans;  sic  enim  securius  et  certius 
poterit  dirigi.  Dcmum,  ut  firma  sit  et  constanti  capitis  ualetudine. 

6.°  De  diuersis  hominum  generibus,  quibus  haec  exercicia  6v  tradi 
possunt,  quod  caput  magnam  habet  connexionem  cum  praecedenti;  nec 
enim  passim  nec  ómnibus  tradenda  sunt.  Const,  p.  4,  c.  8¡  numero  5 
et  71.  Ut  sit  firma  iam  et  adulta  aetate  qui  exercetur,  capad  judicio  et 
ingenio,  ne  oleum  et  operam  perdamus.  Magnus  enim  delectus  haben- 
dus  est,  ne  exercitia  in  contemptum  veniant,  vtendumque  dono  discrc- 
tionis,  ne  super  arenam  3  aedificium  construamus.  Vide  numero  10 
usque  ad  Tg.  Et  in  Directorio  B,  numero  388  usque  ad  424  *,  435  usque 

1  Di  ¡gnatiana.  III,  supra,  p.  786. 

2  l  Rec,  XIII,  12. 

•  matth.,  vn,  26. 

*  Atumymum  fíi,  supra,  pp.  886-891. 


Directoría  antiqua 


907 


ad  445,  diligentissime  hatee  omnia  discussa  ct  tractata  sunt,  quac  debent 
ómnibus  oi)erariis  nostris  csse  quam  commendatissima,  habent  enim 
hic  ad  nianum  quomodo  vnumquenque  iuxta  ca|)tum,  iiixta  actatis, 
conditíonis  et  talenti  mensuram,  ad  perfectiorem  in  uita  christiana  pro- 
fectum  adducere  possunt.  Vide  praeterea  numero  555  usque  ad  559, 
et  745  usque  ad  744  [sic~\. 

7.0  Oualis  debeat  esse  instructor  et  quomodo  paratus,  ex  constitu- 
tione,  p.  4,  c.  8,  §  5,  ut  prius  exercitia  in  se  expertus  fuerit;  etibidem, 
littera  E,  ut  conferat  cura  aliquo  magis  experto  suum  procedendi  mo- 
dum,  et  initio  ea  tradat  iis,  in  quibus  minor  iactura  esse  possit.  Vide 
praeterea  in  annotationibus  exercitiorum,  2.a,  &*,  7.a,  15.a,  17.a,  20.a 
Perspectum  habeat  diligentissime  totum  librum  Exerciciorum  P.  Igna- 
tii,  regulas  omnes  et  annotationes.  7  Sit  potius  suauis  quam  austeras. 
Nulli  det  occasionem  suspicandi  quod  minus  bonam  habeat  opinionem 
de  eo  qui  exercetur,  etiam  si  non  ita  se  bene  gesserit,  quin  potius  det 
illi  animum,  oret  pro  eo  et  curet  ab  aliis,  admonito  superiore,  orationes 
fieri  et  sacrificia.  Naturam,  ingenium,  conditionem  illius  qui  exercetur, 
perspectam  habeat,  ut  illi  se  accommodet,  et  illius  difficultatibus 
plenius  satisfaciat;  totus  denique  in  eo  sit  ut  cooperan  possit  diuinae 
motioni  et  prouidentiae,  ea  omnia,  quae  impedimento  esse  possunt, 
quantum  in  se  fuerit,  remoliendo.  Vide  in  Directoriis,  numero  27,  30 
usque  ad  33;  452  usque  ad  455;  462  usque  ad  465. 

8.°  De  loco,  in  quo  fieri  debeant  exercicia  et  quae  sint  obseruanda 
ei  qui  ministrat.  Locus  esse  debet,  quam  fieri  possit,  separatus,  ex  20 
annotatione  libri  Exercitiorum,  et  ex  documentis  Patris  nostri  num.  573, 
575.  Nihil  aliud  ministrare  oportet  ei  qui  exercetur,  siue  in  prandio,  siue 
ad  coenam,  nisi  quod,  expresse  rogatus,  uoluerit;  quam  rem  seuere  ad- 
modum  praecipit  Pater  noster  1  numero  576  et  577.  De  nulla  alia  re  cum 
eo  agat,  nisi  de  bis  quae  ad  ministerium  et  ejus  obsequium  spectant;  et 
nisi  instructor  aliud  praeceperit,  cubiculum  mundum  et  caetera  praepa- 
rata  habeat.  Semel  quotidie  referat  instructori,  quantum  comederit  is 
qui  exercetur,  et  si  quid  aliud  persenserit,  de  quo  instructorem  certio- 
rem  oporteat  fieri.  Humilitate  et  modestia  et  morum  grauitate  illum 
aedificet,  et  pro  eo  quotidie  oret;  si  quid  vero  uoluerit  ab  eo  rogare, 
modeste  ad  magistrum  et  instructorem  remittet.  Vide  numero  7v  650, 
651,  672,  673,  713. 

9.0  De  diuisione  Exercitiorum  in  4.or  hebdómadas,  et  quod  hae 
quatuor  hebdomadae  triplici  viae,  purgatiuae,  illuminatiuae  et  vnitiuae, 
respondeant,  habes  in  quarta  decima  annotatione  Exercitiorum. 

i.a  hebdómada  viae  purgatiuae,  cujus  scopus  est  discussio  anteactae 
vitae,  purgado  a  peccatis  cum  debita  satisfactione.  2.a  et  3.a  illuminati- 
'uae,  etenim  imitationem  habent  vitae  et  doctrinae  Domiríi  nostri,  ele- 


Di.  IgnaHana  omftia. 


9o8 


MONUMENTA  IGNATIANA 


ctionem  ejusmodi  uitae,  quae  Deo  sit  magis  placitura;  quae  omnia 
passionis  mysteriis  multum  confirmantur.  4.a  de  resurrectione,  et  de 
aliis  quae  illic  traduntur,  viae  vnitiuae;  harum  enitn  rerum  meditatione 
mens  humana  vehementer  accenditur  amore  aeternae  patriae,  ut  cupiat 
iam  dissolui  et  esse  cum  Christo  *:  numero  41,  381  usque  ad  386,  5  8  a 
665,  678,  721.  Tempus  vero  harum  quatuor  hebdomadarum  triginta 
diebus  paulo  plus  minusve  ordinarie  absoluitur;  atque  haec  mensura 
temporis,  ne  quis  existimet  ad  superstitionem  spectare,  horum  triginta 
dierum  spacium  (quod  inique  aliquos  interpretatos  uideo)  8  pro  instru- 
ctoris  prudentia,  aut  breuior  autlongioressepoterit;  et  in  vniuersum,  et 
quoad  singulas  partes  exercitiorum,  quas  hebdómadas  uocamus,  nec 
tam  breui  tempore  absolutam  quandam  sanctitatem  iis  qui  exercentur 
promittimus,  quod  in  his  diebus  culmen  8  perfectionis  christianae  con- 
secuturi  sint 3;  viam  tantum  aperimus,  qua  et  homo  possit  se  ipsum 
agnoscere,  et  cum  auxilio  diuinae  gratiae  eam  uitam  instituere,  quae 
illum  recte  ad  beatitudinem  aeternam,  ad  quam  consequendam  creatus 
est,  perducat. 

10.  De  modo  dandi  singula  exercitia,  cum  in  genere  et  exacte  dan- 
tur;  de  reliquis  satis  dicitur  in  annotatione  18  et  19  libri  Exercitiorum. 
Cum  vero  exacte  dantur,  semel  saltem  quotidie  inuisendus  est  qui  exer- 
cetur,  et  bis  in  1.a  hebdómada,  saepius  vero  raro;  et  tune  cum  opus 
esse  judicauerit,  numero  b. 

Tempus  vero  ad  hoc  magis  opportunum  videtur  esse  a  prandio  et 
a  coena,  tune  enim  agitari  solet  animus  magis  motionibus;  uacat  enim, 
et  ad  meditandum  orandumque  parum  aptus  est.  611. 

Cum  uisitat,  hilarem  vultum  praeseferat  instructor,  paternae  cujus- 
dam  grauitatis  non  immemor;  nec  ferat  secum  librum  Exercitiorum, 
memoriter  et  fideliter  referat  historiam  meditandi,  punctis  praecipuis 
obiter  praecursis,  et  scripta  ea  relinquat  ex  summario  Patris  Polanco, 
juxta  annotationem  2.am  c,  nisi  is  qui  exercetur  ea  scripto  accipere  malu- 

a  5  8,  sic  ms.,  spatio  ínter  j  et  S. — b  N'ullus  nutnerus  add. — c  Sic  opinamur  scripsisse 
Aegidium;  in  secunda  enim  annotatione  agitur  de  summaria  seu  breui  rerum  declaratione; 
nisi  forte  significare  voluerit  annotationen  vigesimam,  quae  rerum  capita  scribenda  commen- 
dat;  librarius  vero  perperam  scripsit  2l*m,  cum  in  libro  Exercitiorum  sint  tantum  annota- 
tioues  viginti. 

1    I'inr..,  I,  23. 

-    Cf.  Pedroche  censuram,  Chron.  Po.,  111,  5117. 

a  Huic  calumniae  occasionem  aliquam  dedisse  videtur  imprudens  aliquorum  socio- 
ruin  loquendi  modus.  Titulus  Exercitiis  praepositus  in  cod.  Domenici  est:  «Breuiter  en 
uulgar  todos  complidos  los  exercicios  spirituales,  por  los  quales  el  christiano  exercitán- 
dose  en  ellos,  en  breue  tiempo  uerná  en  perfecto  conoscimiento  de  su  Criador,  hasta 
las  annotaciones  ultimas».  Quam  tamen  loquendi  rationem  apud  alios  quoque  invenías. 
«Y  así  el  que  en  los  ejercicios  de  las  dichas  tres  vías  diligentemente  se  ejercitare  con 
deseo  de  alcanzar  el  amor  divinal:  con  la  ayuda  del  Señor  en  breve  tiempo  podrá  al- 
canzar la  perfección.»  (García  de  Cisneros,  O.  S.  Ben.,  Ejercitatorio  de  la  vida  espiri- 
tual. Prólogo,  ad  finem.) 


Directoría  antiqua 


909 


erit;  rarissimus  tamen  hujus  rci  usus  est,  nec  sine  causa  grauis  momenti 
permitti  deberet.  Verum  est  quod  cum  parum  expertis,  et  in  initio  exer- 
citiorum  excursiones  aliquas  indicare  oporteret,  et  aperire  quasi  viam 
ad  meditandum,  ne  aliqui  rudes  laedere  caput  cogantur.  Numero  641, 
604,  609,  613,  455,  432.  Atque  illud  admonere  instructorem  necessa- 
rium  est,  ut  graui  semper  oratione  utatur,  et  breui  et  ad  rem  ipsam  ac- 
commodata,  ut  prius  quae  dicturus  sit  meditetur,  et  Deo  in  oratione 
commendet;  sic  enim  fiet  ut  animus  auditoris  8v  incalescat,  et  ad  oran- 
dum  magis  disponatur.  Contrarium  accidet,  si  effluat  oratio,  et  si  sine 
praemeditatione  et  sine  spiritu  uerba  profundat  instructor. 

Rogandus  est  quomodo  se  gesserit,  quid  senserit,  quid  dubii  occur- 
rerit,  an  obseruet  omnia  quae  ei  praescribunturiuxta  6.am  annotationem 
et  /  .am  Curetvero  semper  animum  illius  confirmare,  ut  in  posterum  stre- 
nue  se  gerat.  Vide  numero  35,  454,  465,  587,  645,  646,  717. 

Is  uero,  qui  exercetur,  multa  sinceritate,  nihil  celando  eorum  quae 
in  animo  habet,  instructori  omnia  aperiat,  ut  melius  dirigí  possit  et  in- 
stituí, iuxta  17.a™  annotationem  1  et  13.a111  de  discernendis  spiritibus  2, 
magnumque  momentum  in  hac  vna  re  positum  esse  sibi  persuadeat. 
Longanimis  vero  sit;  etsi  distractiones  et  ariditatem  patiatur,  Dominum 
expectet,  viriliter  agat  8.  Tempore  i.ae  hebdomadae  lectione  alicujus 
libri  pii,  qualis  est  de  imitatione  X'.,  et  confessionum  divi  Augustini, 
iuuari  interdum  poterit.  Vide  annotationem  vltimam  2.ae  meditationis 
2.ae  hebdomadae  4:  in  Directoriis,  numero  34,  461,  642. 

Illud  vero  in  vniuersum  dicendum  est,  annotationes,  regulas  et  de- 
mum  totum  ordinem  dandi  exercitia,  ut  in  libro  Exercitiorum  traditur, 
exactissime  obseruari  deberé.  Et  P.  N.  Ignatius  docuit,  si  haec  recte 
fiant,  multum  utilitatis,  sin  vero  praetermittantur,  parum  fructus  et  emo- 
lumenti  ex  his  meditationibus  prouenire  5. 

De  distributione  vero  temporis  et  horarum  in  meditationibus  quoti- 
die  faciendis,  consule  annotationes  quinti  exercitii  °,  et  in  Directorio 
pri  no,  numero  5 1  et  52.  Illud  ego  non  probarem,  ut  semper  uno  et 
eodem  die  quinqué  exercitia  absoluantur;  periculum  enim  est  ne  tan- 
tarum  rerum  multitudine  obruatur  animus.  Continget  etiam  plerunque 
aridam  esse  et  jeiunam  illam  meditationem,  si  repetitionibus  tantum 
quibusdam  tot  dies  in  posterum  animus  distineatur.  Adde  multorum 
grauissimorum  9  Palrum  praxim,  qui  in  exercitiis  tradendis  P.  Ignatio 

1  Ex  viginti  primis,  supra,  p.  240. 

2  In  fine  libelli,  pro  hebdomade  prima,  supra,  p.  524. 
'   Ps.  XXXVI,  14. 

4    i.  e.  post  repetitionem  de  Regno  Christi,  supra,  p.  322. 
6    Di.  ¡gnatiana,  III,  supra,  p.  793. 

6  In  prima  hebdomade  supra,  p.  298.  Cf.  etiam  in  secunda  notandum  secundum 
post  quintum  exercitium  supra,  p.  338;  et  unicum  post  meditationes  secundi  diei,  supra, 
p.  344;  in  tertia,  secundum  notandum  post  alteram  contemplationem,  supra,  p.  402; 
in  quarta,  secundum  post  primam,  supra,  p.  422. 


cjio 


MONUMEXTA  IGNATIAXA 


magistro  usi  sunt;  ii  enim  aut  vnutn  aut  dúo  exercitia,  quinqué  qua- 
tuorue  horarum  spatio,  vno  die  percurrenda,  tradere  soliti  sunt,  iuxta 
eorum,  qui  exercentur,  uariam  dispositionem;  quidam  enim  foecundiori 
intellectu  puncta  omnia  vnius  meditationis  vix  vna  aut  altera  hora  per- 
currunt.  Alii  aliis  tardiores,  alii  promptiores  sunt  ad  consequendum  id 
quod  quaerunt.  Ergo  prudentiae  instructoris  relinquendum  hoc  esset, 
quod  ipsum  congruere  videtur  iis,  quae  Pater  noster  in  libro  Exerci- 
tiorum  annotauit. 


A  [  QUE  HAEC  UTI  PRAELUDIA  AD  EXERCITIA  IPSA  SATIS  SINT:   XUXC  QUID 
IN  SINGULIS  AXXOTATIONE  EXPLICATIONEVE  DIGNUM  UISUM  SIT 
PROPOXEMUS 

Annotatio  illa  quae  fundamento  praeponitur,  et  in  capite  omnium 
meditationum  praefixa  est,  omittenda  hoc  tempore  omnino,  aut  saltem 
magna  ex  parte  videretur.  Initio  enim  Societatis  necessaria  visa  est, 
cum  Patres  nostri  et  Exercitia  haec  non  essent  apud  homines  tantae 
authoritatis  et  existimationis,  ut  tam  facile  in  ómnibus  fides  tuto  adhi- 
benda  crederetur;  et  propterea  opportunum  fuit  hac  admonitione  ani- 
mum  illius,  qui  exercetur,  praemunire;  et  praeterea  ut  nihil  celaret 
eorum,  quae  aut  bonus  aut  malus  spiritus  illi  suggesisset,  sed  omnia 
confidenter  aperiret.  Nunc  vero,  cum  per  Christi  gratiam  Exercitia 
haec  tantam  apud  homines  authoritatem  sibi  conciliarint,  si  haec  anno- 
tatio uti  scripta  est,  nullo  adhibito  temperamento,  proponatur,  id 
unum  efficiemus,  ut  ánimos  illorum,  qui  ad  nos  exercitia  facturi  acce- 
dunt,  suspicione  et  formidine  plenos  reddamus.  Vide  numero  31,  658. 

In  primo  congressu  fundamentum  per  puncta,  ut  habes  in  summa- 
rio  P.  Polanco,  proponetur.  Addi  poterunt  nonnullae  excursiones  ad 
meditandum,  ut  in  i.°  et  2.0  puncto,  proposito  fine  ad  quem  homo  crea- 
tus  est,  meditari  9v  poterit  quantum  ab  eo  scopo  in  anteacta  uita  aber- 
rauerit;  quo  studia  sua  direxerit;  quot  a  creaturis  abusus  sit,  quae  illi 
adjumento  futurae  erant  ad  sui  vltimi  finis  consecutionem;  ut  iam  inci- 
piat  turpitudinem  uitae  suae  et  deformitatem  agnoscere,  et  agnitam 
odio  habere;  et  ad  illam  rectitudinem,  quae  in  vna  charitate  sita  est 
aspirare;  cupiditates  prauas  tollere,  affectus  inordinatos  moderari;  ut  ad 
eam  indifferentiam  et  resignationem,  quae  in  3.0  et  4.0  puncto  traditur, 
gradum  sibi  parare  possit.  Atqui  in  hac  vna  meditatione,  hujus  spiri- 
tualis  aedificii  basis  posita  est.  Hic  enim  nobis  proponitur  finis  prac- 

■    quod  ms. 

1  In  Aut.  dicitur  «Prosupucsto»,  qui  titulus  est  omissus  in  versionibus  latinis.  Cf.  et 
Di.,  c.  XI,  n.  f).  Ex  lioc  loco  incipit  Aegidius  explicare  qua«  ad  primam  hebdomadem 
pertinent. 


Directoría  akxiqua 


cepti,  ncmpe  chantas  de  puro  corde,  et  conscientia  non  ficta  \  ut  nihil 
charitati  diuinae  praeferamus,  nihil  sit  in  animo  quod  eam  retardare  et 
impediré  possit,  ut  demum  modus  diligendi  Deum  sit  sine  modo:  reli- 
quis  ómnibus  ipsa  lex  charitatis  mensuram  praescribat  et  modum;  et, 
omnem  solicitudinem  nostram  in  Dominum  proiicientes,  quia  ipsi  est 
cura  de  nobis  !,  nunquam  fluctuemus;  vera  pace  et  animi  tranquillitate 
])erfruamur.  Sed  quoniam  quae  hic  dicuntur  de  indifferentia  ex  schola 
Pyrronis  ad  nos  deuenisse  quídam  iniqui  censores  perperam  interpre- 
tad sunt  3,  declaranda  sunt,  máxime  si  cum  hominibus  doctis  agamus, 
iuxta  doctrinam  Sti.  Thomae,  i  2[ae],  q.  13,  ar.  3;  et  2,  2[ae],  q.  83,  ar.  5 
et  6  4,  admonendus  est  is,  qui  exercetur,  quanto  altius  hoc  fundamentum 
ieccrit,  tanto  futurum  firmius  aedificium  ";  multumque  momenti  hic 
situm  esse  docuit  P.  Ignatius  annotatione  15.a  et  16.a 

Examen  particulare  in  2"  congressu  traditur,  cujus  examinis  inte- 
rim  dum  fiunt  exercitia  usus  est  ad  tollendos  defectus,  qui  circa  addi- 
tiones  et  regulas  exercitiorum  solent  obrepere,  ut  habes  in  ultima  addi- 
tione,  i.a  hebdómada.  Per  totam  tamen  vitam  hujus  examinis  frequen- 
tissimus  10  usus  futurus  est  cum  sumraa  utilitate  conjunctus,  et  inter 
alia  media,  ad  consequendam  animi  puritatem,  hoc  unum  máxime  effi- 
cax  est  et  praesentaneum:  docet  id  Cassianus,  collatione  4  6,  et  Ber- 
nardus  frequenter  7,  et  alii  qui  ad  uitam  spiritualem  instituendam  do- 
cumenta perscripserunt;  quin  uero  et  philosophi  ipsi,  solo  rationis 
ductu,  ad  frangendas  domandasque  animorum  cupiditates,  máximas 
utilitates  in  hoc  examine  depraehenderunt  contineri s;  quare,  licet  hoc 
tempore  exercitiorum  de  usu  illius  tam  multa  docendi  tempus  oppor- 


1  I  Tim..  1,  5. 

2  1  petr.,  y,  7. 

3  Cf.  Chron.  Po,,  111,  511.  sqq.  Keprehendit  quidem  Pedroche  hanc  indifferentiam, 
Pyrrhohis  tamen  non  meminit.  Alius  fuerit  censor,  qui  haec  dixerit.  Pyrrhon  (360-270 
a.  Chr.)  philosophus  graecus  et  antiquioris  scholae  skepticae  parens  docuisse  tertur. 
Homo  sapiens  et  animi  tranquillitate  florens  nihil  curat  nisi  virrutem;  caetera  omnia  ei 
<indifferentia>  (áSiácsopa)  sunt. 

4  Cf.  etiam  Suárez,  De  Religioue  Societatis  'Jes//,  1.  IX,  c.  Y,  n.  i  2. 

5  S.  Atjgustinus,  Sermo  LXIX,  c.  1,  n.  2  (Migne,  P.  L.,  XXXVIII,  441).  Cf.  Au- 
gustini  Tractatum  in  jfoannem,  XL,  c.  VIII,  n.  5  (Migne,  P.  L.,  XXXY,  1690). 

,;    Est  locus  in  Collatione  quinta,  c.  14  (Migne,  P.  L.,  XL1X.  629). 

7  De  Considera!  ione.  1.  II,  c.  VII,  n.  15;  c.  XI,  n.  20;  Sermo  LYIH  in  Cántica,  n.  \i 
(Migne.  P.  L.,  CLXXXII,  730,  754;  CLXXXIII,  1061).  Adde  Tractatum  de  ordine  vitue 
et  mon/m  ///stitut/oi/e,  c.  XI,  n.  34  (Ibid.  CLXXX1Y,  580-581);  Epistolam  ad  Fratrcs  de 
Monte  De/,  l.  I.  c.  VIII,  n.  22;  c.  X.  nn.  28,  29;  L  Et,  c.  II.  n.  6  (Ibid..  322.  325,  32G, 
542),  etc.  Xam  haec  dúo  opera,  quae  S.  Rernardi  non  sunt,  Aegidii  tempore  Bernardo 
tribuebantur. 

í  Pythagoram  examen  conscientiae  vespertinum  commendasse  narrat  S.  Hierony- 
mus,  Apología  adversus  libros  Rufini.  1.  111,  n.  39  (P.  L.,  XXIII,  507).  Ad  iracundiam 
tollendam  examen  nocturnum  commendavit  L.  Annaeus  Séneca  (De  ira,  1.  III. 
c.  XXXYI);  propositum  ad  certum  tempus  Plutarchus  Trspí  &opynalu.c,  n.  t(í. 


912 


MONUMENTA  IGNATIANA 


tunum  non  sit,  in  fine,  cum  praecepta  recte  viuendi  tradenda  sunt,  de 
hoc  examine  uberius  et  copiosius  agi  poterit.  Aduerte  postremo  in  illis 
lineis,  quas  succedente  hebdómada  magis  contrahi  1  uides,  nullam  su- 
perstitionem  esse,  sed  eas  tantum  Índices  esse  memoris  cujusdam  animi 
et  diligentis  in  extirpatione  cujuscunque  vitii,  numero  46,  47. 

Animaduerte  praeterea  circa  examen  genérale,  quotidianum  illud 
esse,  et  in  illorum  usum  tantum  conscriptum,  qui  iam  diu  uitam  spiri- 
tualem  instituerunt;  hae  enim  species  peccatorum,  quae  circa  cogitatio- 
nes  et  verba  accidunt,  de  quibus  hic  diffuse  traditur,  frequentiores  esse 
solent  iis  hominibus;  et  ex  uno  jurandi  modo  per  creaturas  exemplum 
sumere  licebit,  quae  admodum  utilia  futura  sunt  ad  confessiones,  quae 
singulis  mensibus  aut  octauo  quoque  die  fiunt.  At  uero,  ad  confessio- 
nem  generalem  totius  anteactae  uitae  recte  parandam,  abunde  docu- 
menta petenda  sunt;  nam  quae  hic  traduntur  paucissima  sunt,  si  hunc 
scopum  spectes;  nec  tam  digesta,  et  speciatim  tradita  et  explicata, 
quantum  huic  operi  sunt  necessaria:  ut  cum  agitur  de  peccatis,  quae 
cogitatione  contingunt,  praetermissa  lOv  fere  sunt  quae  de  delectatione 
morosa  apud  authores  sunt;  cum  uero  agitur  de  peccatis  circa  opus, 
generatim  tantum  praecepta  dari  uides;  itaque  non  fuit  ea  mens  autho- 
ris,  tam  breui  tractatione  ea  omnia  comprehendere,  quae  ad  cognitio- 
nem  peccatorum  per  totam  uitam  humanam  contingunt,  sed  tantum 
pios  iam  ánimos  admonere  eorum  peccatorum,  quae  in  quotidiano  usu 
sunt.  Ad  hanc  rem  confirmandam  illud  etiam  argumento  erit,  quod 
author  tam  solicite  et  diligenter  admonet,  cum  reduci  ad  iussa  superio- 
rum  docet,  cum  diplomata  seu  iussa  pontificum  promulgantur  !.  Con- 
sulerem  ego  in  fine  exercitiorum  hujus  examinis  generalis,  quemadmo- 
dum  antea  dixi  de  particulari,  utilitates  explicari  deberé,  et  usum  ad 
purgationem  animae  et  peccatorum  confessionem. 

Interim  duni  haec  exponuntur,  quae  explicatione,  non  meditatione, 
indigent,  perseuerare  debet  is,  qui  exercetur,  in  meditatione  funda- 
menti. 

Quae  de  confessione  generali  hic  habcs,  et  de  praeparatione  ad 
communionem,  utilia  quidem  máxime  sunt;  non  tamen  in  hoc  loco  tra- 
denda, sed  in  fine  exercitiorum  i.ae  hebdomadae,  cum  instructor  mo- 
dum  parandi  se  ad  confessionem  generalem  docebit. 

Nunc  vero  ante  priorem  meditationem  quis  sit  scopus  hujus  l.ae  he- 


'•  Contrahuntur  quidem  in  Vulgata  versione,  ed.  prima;  minime  in  Aut.  In  caeteris 
cditionibus  magna  varietas;  in  paucis  quibusdam  omittuntur.  Cf.  supra,  pp.  258-259. 

-  Obscurus  locus.  Indicare  videtur  Aegidius,  Ignatium  piis  praesertim  hominjbus 
conscripsisse  quae  de  examine  dicit;  idque  ex  eo  intelligi,  quod  notat  de  jussis  seu 
diplomatis,  quibus  summi  pontífices  christianos  homines  variis  occasionibus  ad  sacra- 
menta frequentius  sumenda  hortantur,  quandoquidem  pii  tantum  homines  solent  fre- 
quentare  sacramenta.  Cf.  locum  Exercitiorum,  in  Examine,  De  opere,  supra,  paginis 
268-270. 


Directoría  antiqua  913 

hdomadae  dicendum  est,  nempe  purgado  peccatuium,  cuín  uera  animi 
contritione  et  dolore,  et  proposito  mclioris  uitae,  et  satisfactione  de- 
l)ita,  ut  cognoscat  homo  et  dolcat  aberrasse  se  a  vero  scopo  et  fine, 
propter  quem  creatus  est,  et  rediré  in  viam,  qua  recta  ad  Deum  tendi- 
tur,  tota  animi  contentione  conetur. 

11  In  huc  primo  cxercitio  1  meditandi  secundum  tres  animae  po- 
tentias,  omnia  sunt  sigillatim  exi)licanda,  quae  sequentibus  exercitiis 
vsui  futura  sunt.  llic  enim  traditur  modus  meditandi  et  orandi,  quem 
opurtet  semper  retiñere,  ut  cum  fructu  et  sine  capitis  detrimento  in  his 
exercitiis  uersemur.  Est  autem  modus  hic  naturae  humanae  máxime 
consentaneus,  quae  discursu  vtitur  et  ratione;  ratione  vero  et  discursu 
mouetur  animus  et  excitatur  affectus,  juxta  illud:  in  meditatione  mea 
exardescet  ignis  a.  In  primis  igitur  docendum  est  quare  uocetur  medi- 
tado trium  potentiarum,  et  quod  in  reliquis  exercitiis  his  potentiis  sem- 
per utendum  sit,  maiorque  habenda  cura  affectus  et  interioris  gustus, 
quam  abundantiae  scientiae,  ut  habetur  in  2.a  annotatione;  et  quod 
in  3."',  ne  si  nimium  excursionibus  propriis  indulgeamus,  contingat  in 
affectu  ariditas,  et  tepescat  ille  calor,  qui  in  meditatione  exardescit. 
2.0  Dicendum  erit  quo  modo  animus  se  colligere  ad  orandum  et  parare 
ad  agendum  cum  Deo  debet.  3.0  Quid  sit  compositio  loci,  quis  ejus  rei 
usus;  is  certe,  ne  uagetur  in  incertum  animus,  sed  habeat  ubi  uires  suas 
colligat,  quae  hinc  atque  illinc  dispersae  sunt,  ut  atten/a  oratio  sit;  ut, 
si  quando  animus  alio  diuertet,  habeat  ad  manum  quo  se  iterum  facile 
colligat;  multi  vero  in  hac  vna  re  et  diutius  ct  sine  fructu  immorantur; 
et  quod  vehementi  attentione  laedant  caput,  ad  alia  peragenda,  propter 
quae  instituía  est  compositio  loci,  inepti  redduntur.  4.0  Quid  sit  peti- 
tio,  in  qua  solet  proponi  ante  oculos  finis  illius  meditationis  propriw.s\ 
5."  Quid  meditado,  quomodo  in  ea  discurrendum,  quid  colloquium, 
quando  eo  llv  utendum,  et  si  quae  sunt  alia;  quae  omnia,  non  sunt  vno 
et  eodem  congressu  explicanda,  sed  paulatim  successu  temporis  instil- 
landa  sunt.  Addi  solent  nonnulla  hic  de  foeditate  et  grauitate  peccati 
pro  his  qui  minus  ualent  ingenio  et  harum  rerum  usu. 

In  2.0  exercitio  3  in  i.°  ;i  puncto  aduertere  oportet  ne  is,  qui  exer- 
cetur,  admodum  subtili  et  exactae  discussioni  conscientiae  uacet,  dis- 
currendo  sigillatim  per  singula  loca,  negotia  et  personas;  hoc  enim 
postea  fiet  cum  se  parabit  ad  confessionem  generalem.  Nunc  satis  est 
grauiora  peccataet  quae  confussionem  maiorem  ingerere  poterunt,  ante 
oculos  proponere,  et  in  genere  tantum,  ne  si  in  particularium  conside- 


Librurius  perperam  scripsit  2° 


1   Di-,  c.  XIV,  gn.  2-s. 
-   Ps.  XXXV11I,  4. 
3   Di.,  c.  XV,  n.  i. 

Monvm.  Ignat. — Series  II. 


9H 


MONUMENTA  lGNATIANA 


ratione  haereat  animas,  uoluptatum  praeteritarum  recordatione  infi- 
ciatur. 

Vsus  harum  repetitionum  *,  quas  habesin  3.°exercitio  et  4.°,  summo- 
pere  commendandus  est.  Saepe  enim  fit,  ut  primo  nouitate  rerum  et 
curiositate  tantum  intellectus  pascatur,  exiguusque  admodum  sit  uo- 
luntatis  interior  gustus;  postea  vero,  cum  cessat  magna  ex  parte  specu- 
latio  et  curiositas  intellectus,  liberior  locus  est  spiritualibus  et  internis 
affectionibus;  quare,  in  his  repetitionibus  excursiones  intellectus  uitan- 
dae  sunt;  sed  percursis  et  quasi  ruminatis  iis,  quae  primo  meditari  con- 
tigerit,  immorandum  potius  interno  gustui,  quo  voluntas  pascitur; 
iccirco  plura  hic  colloquia  vides,  quam  in  prioribus  exercitiis.  Rursus, 
frequenter  contingit  ut,  si  in  quibusdam  ariditatem  primo  experti  12 
simus;  in  his  repetitionibus  uberrimum  et  largissimum  fontem  diuinae 
consolationis  inueniamus;  perseueranti  enim  et  pulsanti  aperit  Dominus 
ostium  misericordiae.  Yide  nura.  ¿62,  666,  667. 

Colloquium  2  2.m  ad  Christum  ut  mediatorem,  ut  impetret  a  Patre, 
pro  rudioribus  et  minus  eruditis  exi)licandum  est;  et  cum  mediator  3  sit 
et  aduocatus  apud  Patrem  4,  non  dubitabimus  eum  orare  ut  interpellet 
pro  nobis  B.  Numero  51. 

In  5.0  exercicio  applicatio  illa  sensuum  facilis  est,  et  multum 
confert  ad  meditandum  qui  cruciatus  sint  apud  inferos;  ex  qua  medita- 
tione  concipit  animus  horrorem  aduersus  peccata.  Possent  adjungi  huic 
meditationi  quae  de  consideratione  aeternae  poenae  liabentur  in  sum- 
mario  Patris  Polanco. 

Rarissime  6  omittendas  judicarem  meditationes  judicii  et  mortts. 
Multum  enim  momenti  habent,  ut  auocetur  animus  ab  inordinato  amore 
rerum  harum  visibilium ;  facile  enim  contemnit  omnia  qui  se  existimat 
moriturum.  Et  in  his  meditationibus  timorem  sanctum  Domini  concipit 
homo,  ut  pariat  spiritum  salutis,  iuxta  illud:  Memorare  nouissima  tua 
et  in  aeternum  non  peccabis  \ 

Quando  opportunius  declarabuntur  additiones,  habcs  in  Directo- 
riis.  De  decima,  dixi  superius  quantum  externa  poenitentia  necessaria 
sit,  et  quantum  conferat  ad  conscquendum  internum  dclorem  de 
peccatis;  quantus  vero  hujus  rei  vsus  fuerit,  exempla  primorum  Pa- 
trum,  qui  haec  exercitia  fecerunt,  ostendunt,  et  antiqua  illa  regula  no- 
stra,  ut  post  exercitia,  qui  ea  fecissent,  ínter  débiles  connumcrarentur, 


1  Hujus  paragraphi  germina  invenios  in  Anonymo  B>,  supra,  p.  S97.  Ex  Di.  Arg.  au- 

tcm  transierunt  in  Di.,  c.  XV,  n.  2,  non  pauca  fere  ad  vcrbum. 

*  Di.,  c.  XV,  n.  7,  ad  finem. 

»  1  Tim.,  H,  5;  Hebr.,  VII,  6¡  IX,  15;  XH,  24. 

*  I  Jo.,  II,  r. 

»  Rom.,  VIII,  34;  Hebr.,  VII,  25. 

«  Di.,  c.  XV,  n.  4. 

7  Kccli.,  VII,  40. 


Directoría  antiqim 


9i5 


■et  sub  cura  praefecti  infirmorum  constituercntur  '.  Vidc  numero  675. 

Finitis  meditationibus,  incipit  se  parare  ad  confessionem  genera- 
lem.  12v  Quae  vero  emolumenta  consequantur,  si  hace  recte  fíat  a 
liabes  in  libro  Exercitiorum  post  examen  genérale;  quod  si  nulla  alia 
essent  -,  illud  certe  satis  csse  debet  b„  quod  frequentius  experimur, 
aut  sine  praeuio  diligenti  examine,  aut  sine  debito  dolore,  nullo  vel 
satis  infirmo  proposito  melioris  vitae  confessiones  fieri;  ac  propterea  ad 
■consequendam  pacem  conscientiae  multum  prodest,  si  quis,  quam  di- 
ligentissime  fieri  possit,  semel  saltem  ad  hanc  confessionem  generalcm 
se  praeparet,  ut  recogitet  in  amaritudine  animae  suae  3  anteactae  vitae 
scelera  et  delicta.  Caucndum  vero  est  ne  in  hac  discussione  in  scrupu- 
los  nimios  et  permolestos,  et  in  anxietatem  animi  incidat  qui  exercelur, 
ita  ut  memoria  praeteritorum  peccatorum  et  reliquiae  (ut  ita  dixerim) 
confessionis  pacato  et  tranquillo  animo  illum  esse  nunquam  patiantur; 
nevé  contra,  ita  negligenter  vitam  examinet,  ut  in  posterum  nunquam 
quieta  animi  pace  perfruatur,  quasi  is  qui  sibi  in  negotio  tanti  momenti 
nunquam  satisfecerit;  ergo  instruendus  est  is  qui  exercetur,  quanta  di- 
ligentia  hic  se  gerat,  ut  sibi  persuasum  postea  sit  omnem  necessariam 
diligentiam  in  hoc  negotio  se  adhibuisse,  ex  qua  vna  re,  vera  pax  animi 
et  tranquillitas  conscientiae  pendet.  Indicare  viam  et  methodum  quan- 
dam  oportet  discutiendi  et  examinandi  acta  omnia,  ne  multitudine 
obrutus  animus  confundatur,  magnumque  negotium  facessere  solet  nu- 
merus  peccatorum;  iuuandus  crgo  est,  ut  certa  aliqua  ratione  compre- 
hendi  possint.  Ex  Directorio  Patris  Polanco  \  aut  ex  aliis  authoribus, 
habere  poterit  documenta  instructor  ad  hanc  rem.  Pater  noster  Igna- 
tius  inter  alia  hoc  obseruandum  tradidit,  melius  esse  ab  alio  quam  ab 
instructore  ipso,  si  fieri  possit,  accipi  confessionem  generalem  5. 

13  Ad  comtnunionem  6  praeparandtis  est,  vi  cum  reitere/itia,  timore, 
fide  et  delectatione  accedat,  et  aliqua  pia  meditatione  praemuniendus. 
I3v  purum. 


a    fiant  ms. — b  Piius  deberet. 


1  Cf.  Di.  Mironis,  supra,  p.  85G.  Ex  hoc  loco  intelligitur  etiam  quid  spectet  illa  con- 
ditio,  quam  Ignatius  I'ater  adhibet  ter  cum  agit  de  poenitentia,  «ny  se  siga  enfermedad 
notable»,  quam  cum  bis  fidoliter  \'ulgata  reddidisset,  tertio  loco  imminuit  dicens  «cum 
infirmitatis  periculo». 

2  Di.,  c.  XVI,  n.  2. 

3  Is.,  XXXVIII,  15. 

*    Significat  Directorium  confessionum;  supra,  p.  794,  annot.  1. 
5    Di.  Ignatiana,  I,  supra,  p.  779. 
<"    Di.,  c.  XVII,  n.  2.  ad  finem. 


gi6 


MONU  MENTA  J.GXATIANA 


14  De  LA  2.a  SEMANA  a 

El  fin  1  que  se  ha  pretendido  en  la  primera  semana  ha  sido  conos- 
cer  que  hemos  herrado  el  camino,  sin  atinar  al  que  nos  auía  de  lleuar 
al  fin  para  el  qual  fuimos  criados,  y  por  consiguiente  dolemos  deste 
auuso  con  vn  gran  desseo  de  seguir  el  camino  de  la  justicia  y  de  la 
verdad.  El  de  esta  segunda  semana  es  proponernos  a  Xo.  N.  Sor., 
camino  verdadero  (como  él  dize)  «ego  sum  via,  veritas  et  vita»;  et 
«nemo  venit  ad  Patrem  nisi  per  me»  s  vnico  dechado  propuesto  a  los 
hombres  por  el  Padre  eterno,  a  cuya  ymitación  emmendemos  y  com- 
pongamos nuestras  costumbres  estragadas,  y  enderecemos  nuestros 
passos  por  el  camino  de  la  paz  3.  Siendo,  pues,  la  vida  de  Xo.  per- 
fectíssima  para  sacar  della  labor  de  todas  virtudes,  en  esto  nos  deue- 
mos  esforzar,  en  disponernos  para  su  ymitación.  Ouanto  más  cerca  nos 
llegáremos,  más  lo  estaremos  de  nuestro  vltimo  fin  y  más  dichosos 
seremos;  y  quanto  nuestra  vida  más  conforme,  tanto  será  más  perfecta. 

Por  esta  causa,  esta  segunda  semana  corresponde  a  la  vía  illumina- 
tiua,  porque  Xo.  es  sol  de  justicia  4,  «qui  illuminat  omnem  hominem 
venientem  in  hunc  mundum»  5.  Y  a  esso  vino:  a  dar  luz  a  los  que  están 
sentados  en  las  tinieblas  y  sombras  de  la  muerte  ";  y  la  palabra  de  Dios 
y  ley,  cuya  práctica  está  en  Xo.,  es  luz  y  lumbre,  según  aquello: 
praeceptum  Domini  lucidum,  illuminans  oculos»  Y  para  que  no  aya 
cosa  que  nos  ciegue  y  haga  cerrar  los  ojos,  se  han  de  auer  quitado  las 
demasías  de  nuestras  afficiones,  para  que  no  nos  ympidan  de  conoscer 
lo  mejor  ni  nos  entibien  o  detengan  de  seguirlo  y  ymitarlo. 

La  disposición  que  pide  nuestro  Padre  en  los  que  han  de  hazer  los 
exercicios  de  esta  semana  exactamente  es,  que  muestren  mucho  feruor 
y  desseo  de  passar  adelante  para  determinar  del  estado  de  su  vida ";  y  si 
en  esto  los  viéssemos  algo  tibios,  aunque  quieran  passar  adelante,  no  se 
les  deue  permitir;  y  es  mejor  dilatarlo  por  vn  mes  o  dos,  porque  este 
negocio,  si  se  emprende  sin  feruor  de  spíritu,  no  se  puede  salir  con 
él  b,  y  tendrá  succesos  ruynes  y  engañosos.  Pide  mucho  caudal  y  gran- 
de ánimo,  el  qual  viene  del  augmento  de  la  deuoción.  Es  verdad  que 


■    Ex  hoc  loco  usqut  ad  fuiem  scripsit  altcr  librarius. — b  Priits  ello. 


I  Quae  f.  I4r  continontur  sunt  fere  latine  reddita  in  Di.,  c.  XVHI. 
«  Jo..  XIV,  6. 

3  I.uc.,1,  79. 

4  M.U.ACH.,  IV,  2. 

■  Jo.,  I,  9. 

II  Loe,  [,  79. 

'  Ps.  xviii,  9. 

8  Di.  ¡gnatiana,  I,  supra.,  p.  780. 


Directoría  ANTIQUA 


Oí  7 


si  viéssemos  algunos,  que  no  ay  que  esperar  más  dellos,  porque  tienen 
hecha  electión  ymmutable,  o  por  otra  razón,  se  les  puede  ayudar  con 
meditaciones  algunas  de  2.a  y  3.a  semanas,  encaminándoles  a  agra- 
dar más  al  Señor  en  lo  que  tienen  entre  manos.  A  los  demás  mejor  es 
dexarlos  con  hambre,  y  que  sepan  que  aun  les  queda  algo  por  hazer. 
que  ponellos  en  cosa,  para  la  qual  aun  no  tienen  disposición.  Y  acon- 
tece que  con  la  experiencia  que  ven  a  en  esse  tiempo  que  se  les  da  de 
dilación,  descubren  más  su  necesidad,  y  I4v  vienen  con  más  sacón  a 
tratar  deste  negocio. 

Siruen  para  esta  semana  las  reglas  de  discreción  de  spíritus  que 
están  al  fin,  quando  se  ha  de  tratar  de  electión.  Lo  que  se  deue  mudar 
en  las  addiciones  se  enseña  al  fin  del  quinto  exercicio;  y  al  fin  del  pri- 
mero se  aduierte  que  podemos  ayudarnos  de  algún  libro  pío,  como  de 
vidas  de  sanctos,  de  el  De  imitatione  Xi.,  del  Euangelio,  aduirtiendo  de 
no  passar  adelante  del  exercicio  que  voy  meditando. 

Acabada  pues  la  confessión  general,  el  día  que  comulgare  el  exer- 
citante  se  deue  dexar  reposar  sin  darle  atarea  b  ordinaria  de  exerci- 
cios;  mas  se  puede  entretener  con  alguna  fácil  meditación  acomodada 
a  aquel  tiempo.  El  orden  de  los  exercicios  desta  segunda  semana,  y 
cómo  se  deuen  de  distribuir,  está  puesto  en  el  libro  c  de  los  Exercicios, 
y  assí  no  ay  aquí  cosa  ninguna  que  notar. 

La  i.a  meditación  1  es  del  reyno  de  Xo.,  y  fundamento  de  todo 
este  tratado  y  vna  suma  de  la  vida  y  obras  del  Señor  y  la  empresa  que 
traxo  del  Padre  eterno;  aquel:  opus  d  illius  coram  eo  5,  opus  dedisti  mihi 
vt  facerem;  que  es:  clarificaui  te  super  terram,  manifestaui  nomen 
tuum  hominibus  3.  Y  llama  a  los  hombres  a  que  le  ayuden  en  esta  ym- 
presa,  cada  qual  en  su  grado;  donde  se  vee  la  diuersidad  de  grados  y 
de  vidas  en  la  imitación  del  Señor.  La  disposición  que  se  pide  a  nues- 
tro exercitante  es,  que  de  su  parte  vaya  a  lo  que  es  más  perfecto,  si 
para  ello  el  Señor  le  diere  caudal;  de  lo  qual  se  colige  manifiestamente 
que  ya  desde  aquí  se  prepare  el  ánimo  a  la  elección,  y  que  a  esso  se 
encamine  esta  meditación  con  las  demás  que  se  siguen. 

Hase  de  aduertir  que  esta  meditación  del  reyno  de  Xo.  (como 
prohemio)  no  entra  en  cuenta  con  las  demás;  y  assí  se  pone  por  la  me- 
ditación del  primer  día  la  de  la  encarnación,  y  por  segunda  se  pone  la  de 
la  nauidad,  con  dos  repeticiones,  y  la  particular  desta  segunda  semana, 
que  es  la  de  los  sentidos. 

Lo  2.0,  nuestro  Padre  desde  esta  meditación  de  la  encarnación  hasta 


a    Prius  veen. — b  Are//,  pro  tarea. — c  Prius  los  libros. — d  Prins  locus. 


1    Di.,  c.  XIX,  nn.  1-2. 
»   Isai.,  LXII,  ir. 
3  Jo.,  XVII,  4  et  6. 


gi8 


MONUMENTA  IGXATIANA 


el  misterio  del  domingo  de  ramos  cuenta  12  días;  porque  en  entrando  ei* 
elecciones,  no  se  dan  tantos  misterios  a  meditar;  y  también  en  el  exer- 
cicio  de  las  vanderas  y  otros  preámbulos  a  la  elección  se  va  detiniendo 
el  tiempo.  Verdad  es  que  algunos  misterios,  como  de  los  pastores,  circun- 
cisión, visitación,  los  dexa  al  aluedrío  del  que  da  los  exercicics,  como 
se  dixo  en  la  1.a  semana  en  los  de  la  muerte  y  juyzio. 

Lo  3.0,  cinco  horas  se  señalan  de  oración  códa  día:  dos  mysterios 
15  y  tres  repeticiones;  mas  si  fuessen  quatro  horas  no  más,  por  no  can- 
sar tanto  al  exercitante,  se  debría  de  dar  vna  repetición  sola,  y  que  la 
de  la  applicación  a  los  sentidos  nunca  se  dexasse. 

Las  meditaciones  de  la  encarnación  y  natiuidad  se  deuen  declarar 
en  particular,  porque  a  la  forma  dellas  van  todas  las  demás.  Enséñase 
aquí  vna  fácil  manera  de  discurrir  en  estos  misterios  por  personas,  pa- 
labras y  hechos,  explicando  las  causas  y  circunstancias  del  hecho,  etc.. 
A  los  rudos  se  deue  dar  algún  apuntamiento,  y  donde  hallaren  mante- 
nimiento, hagan  presa.  En  la  composición  de  lugar  haga  cuenta  el  que 
medita  que  se  halla  presente  a  todo:  assí  lo  dize  Buenauentura  in  prohe- 
mio  Itbri  de  Vita  X'.1:  «Tu,  si  ex  iis  fructum  sumere  cupis,  ita  te 
presentem  exhibeas  iis,  quae  per  Uominum  nostrum  Jesum  Xm.  di- 
cta et  facta  narrantur,  ac  si  tuis  oculis  ea  videres  et  tuis  auribus  audi- 
res,  toto  mentis  affectu,  diligenter,  delectabiliter,  et  moróse,  ómnibus 
aliis  curis  et  solicitudinibus  tuis  omissis». 

Por  lo  qual  la  applicación  de  los  sentidos,  que  es  el  quinto  exerciciov 
es  muy  vtil  y  conueniente  en  esta  materia,  si  se  haze  llana  y  sencilla- 
mente; porque  sutilezas  en  estas  materias  tienen  mucha  mezcla  de  cu- 
riosidad, que  causa  sequedad;  y  quanto  más  atención  se  suele  poner  en 
estos  sentidos  anagógicos  s,  tanto  se  suele  perder  de  fruto  en  la  medi- 
tación. El  vso  destos  sentidos  es  fácil,  en  la  vista  imaginaria,  en  el  oyr 
palabras,  rumores,  en  el  tocar,  besar  pies,  los  lugares  donde  estimo 
Xo.  N.  Sor.;  y  desto  se  deue  vsar  con  reuerencia,  sin  tener  atreui- 
miento  descortés,  principalmente  con  gente  tierna,  no  se  mezclen  af- 
fectos  humanos  a  bueltas  de  spíritu.  El  olfacto  refiere  nuestro  Padre  al 
oler  la  fragancia  que  tiene  el  alma  de  los  bienes  de  Dios,  y  el  gusto  al 
gustar  su  dulzura.  Sancto  Thomás  ad  Philip.  2.0,  lect.c  2.a,  applica  estos 
sentidos  al  trato  del  Verbo  encarnado,  ver  su  luz,  oyr  su  sabiduría,  oler 


1    llis  similia  liabet  Lur>.  in  Vitae  Christi  Prooemio.  V.  supra,  pp.  56  et  115. 

-  Scnsus  anagogicus  Sacrae  Scripturae  dicitur  sensus  spiritualis  sou  typicus  (qui  non 
immediate  e  verbis  ipsis,  is  enim  cst  sensus  litteralis,  sed  e  personis  et  rebus  per  verba 
significatis  liauritur)  quando  res  et  personac  (typi)  Vctevis  et  Xovi  Testamenti  sic  dis- 
positae  sunt,  ut  caelestia  annuntiantes,  animum  supra  terram  elevent.  (Cf.  Cornei.y. 
Histórica  eterifica  Introductio  in  utriusque  Testamenti  libros  sacros.  Vol.  I,  l'arisiis,  1885. 
p.  530). — Ast  hic  non  videtur  Aegidius  agere  de  Sacrae  Scripturae  sensibus;  sed  appel- 
lat  sentidos  anagógicos  quae  paulo  ante  appellavcrat  -sutilezas',  subtilia  nempe,  quae  in 
applicatione  sensuum  internorum  quaerenda  non  sint. 


Directoría  anticua 


919 


las  gracias  de  su  mansedumbre,  trahe  me  post  te  1  etc.,  gustar  la  dul- 
cura  de  su  piedad,  tocar  su  virtud  para  ser  saluos. 

S.  Buenauentura  en  el  Itinerario,  cap.  4,  trata  desto  más  leuantada- 
mente.  Ver  dize  que  es  acto  de  la  fee  que  nos  haze  las  cosas  sobrena- 
turales presentes.  Oyr  es  el  propio  acto  de  la  fee  que  es  creer:  in  auditu 
auris  obediuit  mihi  -,  que  es  entender  y  creer  con  affecto;  que  son  las  dos 
orejas  del  alma,  entendimiento  y  voluntad.  Oler  pertenesce  a  la  espe- 
ranza. Tocar  es  la  vnión  que  haze  el  amor:  osculetur  me  ósculo  oris 
sui  3;  et  1.a  Joan.,  i.°:  quod  audiuimus,  quod  vidimus,  et  manus  nostrae 
contrectauerunt  de  Verbo  vitae  *.  Gustar  es  de  la  charidad:  15v  gústate 
et  videte  5;  gustaverunt  et  illuminati  sunt  6;  saboreado  el  11  paladar  de 
los  gustos  eternos,  ne  sapiamus  terrena  7.  Señal  es  de  vida  spiritual  vso 
de  sentidos  spirituales.  Véase  también  San  Buenaventura  «De  septem 
itineribus»,  itinere  4,  dist.  2,  et  itinere  6  8. 

La  summa  de  los  mysterios  de  la  vida  de  Xo.  N.  Sor.,  que  está  a  la 
postre  deue  de  seruir  y  ayudar  mucho,  aduirtiendo  las  palabras  de  la 
Scriptura  que  allí  se  entrexeren  b,  no  sólo  para  la  materia  de  la  oración, 
mas  para  que  sean  como  despertadores  entre  día.  Deue  el  alma  que  se 
exercita  en  esta  2.a  semana  procurar  de  alcancar  familiaridad  con  el 
Verbo  eterno  encamado,  acompañándole,  oyéndole,  siruiéndole,  reue- 
renciándole  como  a  su  señor,  hermano  mayor  y  todo  su  bien. 

Bastará  visitar  9  vna  vez  al  exercitante,  si  no  es  al  tiempo  de  la  ele- 
ction:  entonces  suele  auer  desconsuelos  y  tristezas,  que  piden  más  fre- 
qüentes  visitas. 

De  la  election 

No  ay  cosa  más  difícil  10  en  todos  los  exercicios  que  saber  bien  go- 
uernar  este  negocio  de  election,  ni  donde  sea  menester  más  destreza  y 
más  discreción  spiritual,  por  ser  este  tiempo  sujeto  a  diuersas  mociones 
del  ánimo,  y  a  vezes  a  engaños,  que  el  hombre  echa  mano  de  lo  malo 

a    Prius  sabor  del. — b  Entregerir  arch.  pro  ingerir. 

1    Cant.,  I,  3. 
*   Ps.  XVII,  45. 
3    Cant.,  I;  t. 
«    I  Jo.,  I,  r. 
»   Ps.  XXXIII,  9. 
«  Hebr.,  VI,  4. 
»    Cf.  Phil.,  III,  19. 

8  Opusculum  De  septem  itineribus  aeternitatis  scriptum  est,  non  a  S.  Bonaventura, 
sed  a  Fr.  Rodulpho  de  Bibraco  (Bribaco)  O.  Min.,  qui  saeculo  XIV  fioruit  (Luc.  Wad- 
dingus,  O.  Min.,  Scriptores  Ordiuis  ñlinorum,  Romae,  1806,  210;  Jo.  Hyac.  Sbaralea. 
ü.  Min.  Conv.:  Supplementum  ad  Scriptores  trium  ordinum  S.  Francisci,  Romae,  1806. 
641-642;  S.  Bonaventurae,  Opera  omiiia,  t.  X,  Ad  Claras  Aquas,  i£02,  p.  23,  n.  29). 

»    Di.,  c.  XXI,  n.  3. 

10   Ibid.,  c.  XXII,  n.  1. 


Q2D 


MOXUMEXTA  IgXATIAXA 


con  especie  de  bien.  Es  tiempo  de  parto,  donde  ay  tristezas  inuolunta- 
rias  que  suelen  ahogar;  y  si  no  ay  luz  del  cielo  y  prudencia  de  arriba, 
corre  peligro,  si  no  se  haze  officio  de  buena  partera,  que  no  venga  a  luz 
todo  lo  que  se  ha  trabajado,  que  se  mal  logre  todo  con  ruyn  succeso. 
Nuestro  Padre  se  persuadió  ser  esta  cosa  de  tanto  momento,  que  no 
sólo  en  los  Exercicios  declaró  a  la  larga  lo  que  en  esto  se  puede  dezir, 
mas  en  su  directorio  1  trató  grauemente  desto  y  délo  demás  se  contenió 
con  dex<?;-  anotado  vn  poco;  todo  es  aduertirnos  que  preparación  ha  de 
tener  quien  huuiere  de  elegir:  que  sea  con  madureza  y  sazón;  cómo  se 
ha  de  auer  quien  elige;  quán  apartado  ha  de  estar  de  todo  affecto  malo; 
como  lo  significan  aquellas  palabras  del  directorio  de  nuestro  Padre: 
entrando  en  los  tiempos  de  electión  especialmente  se  encierre,  sin  que- 
rer ver  ni  sentir  cosa  que  no  sea  de  arriba  !,  lo  qual  se  declarará  en  su 
lugar. 

Pues  para  tratar  desta  materia  de  tanto  momento  por  orden,  se  dirá: 
lo  primero  quién  ha  de  ser  admitido  ala  electión;  lo  2.°  cómo  se  abrá 
en  ella;  lo  3.0  de  qué  cosas  ha  de  ser  la  electión;  4.0  cómo  se  abrá  él 
que  la  da;  5.0  qué  tiempos  ay  della;  y  lo  vltimo,  de  lo  particular  de  16 
esta  materia  y  orden  y  otros  auisos. 

Claro  está  que  no  son  todos  para  electión  3  de  estado,  pues  los  que 
tienen  ya  estado  determinado,  como  el  casado  y  religioso,  no  pueden 
tratar  desto,  mas  deuen  ser  ayudados  para  que  en  el  estado,  que  ya  no 
pueden  ni  deuen  mudar,  busquen  lo  más  perfecto  y  agraden  más  a 
Nuestro  Señor.  Y  a  los  que  no  tienen  aún  estado  determinado  no  se 
deuen  de  dar  a  todos  indiferen/íy//£W/¿'  a,  como  se  vee  en  la  7  parte,  c.  4, 
lit.  F  4.  Deuen  de  ser  estos,  personas  de  quien  se  espere  mucho  serui- 
cio  de  Nuestro  Señor,  y  que  no  han  de  deshonrrar  el  camino  de  la  vir- 
tud; y  assí  los  que  tienen  passiones  indómitas,  o  hábitos  malos  b,  de  que 
no  se  espera  tanta  enmienda,  de  ordinario  no  deuen  ser  admitidos,  pues 
aun  las  constituciones  apostólicas  a  semejantes  enseñan  no  se  les  dé  el 
baptismo  sin  vna  larga  y  grande  probación:  Non  enim  est  facilis  vitae 
humanae  mutatio  5;  y  assí  lo  enseña  la  experiencia  quotidiana;  y  de  aquí 
vemos  que  San  Gregorio  no  admitía  a  professión  de  religión  a  la  gente 


a  Emend.  ex  indifferencia. — h  In  marg.  manu  Aeg.:  como  los  inconstantes  y  de  na- 
tural muelle  y  affeminado;  et  paulo  pos/,  etiam  manu  Aeg.:  Vid.  Rasil.  interrogatione  IO." 
in  fusius  explicata. 


1    Di.  Ignaliaua,  I,  [3],  p.  781. 
*    lbid.  I,  [1],  p.  779. 

3  Di.,  c.  XXIII,  n.  1. 

4  Hoc  loco  Constitutionum  S.  Ignatius.  <  Kxercitia  spiritualia,  inquit,  plene  non  nisi 
paucis  iisque  hujusmodi,  ut  ex  eorum  profectu  non  vulgaris  ad  I)ei  glorían)  fructus 
speretur,  tradenda  sunt». 

5  XP^V(?  8«W|ia!Jé«6MT«v.  A'Jt:/.vi7ito;  y«P  í  xaxía...  'O  |jls)/cov  v.a.rrlyv.ijOaii  roía  ivr, 
-/aTr,xd<76ü>.  Constilutiones  aposlol'uae.  1.  VIII,  c.  XXII  (Migne,  1*.  t>..  I.  1 132). 


Directoría  anticu  a 


militar,  si  no  prccediessen  primero  tres  años  de  probación  '.  Verdades 
que  podía  auer  tales  prendas  de  vna  tan  particular  vocación,  que  su- 
pliesse  todo  lo  dicho. 

Y  sea  regla  general  2,  que  ninguno  se  admita  a  la  electión,  sin  que 
él  la  pida  y  dessee,  y  que  se  persuada  le  conuiene  tratar  deste  negocio; 
de  manera  que  la  electión  no  se  ha  de  dar  a  quien  no  la  quisiere;  por- 
que, aun  auiendo  voluntad,  se  veen  tantas  dificultades,  quánto  más  si 
ella  falta;  y  por  codicia  de  alcancar  lo  menor,  perdemos  lo  mayor  y  lo 
que  estaua  ya  ganado  También  se  debe  aduertir  que  el  que  viene  a 
elegir  no  trayga  otro  cuydado  ni  negocio  que  le  diuierta;  que  la  voz  del 
Señor  es  delicada  4  y  para  oyrla  pide  toda  atención.  Hase  de  procurar 
(como  nuestro  Padre  dize) 8  que  venga  el  tal  en  el  3.0  grado  de  humildad, 
o  por  lo  menos  en  el  segundo,  para  lo  qual  siruen  los  exercicios  de  las 
vanderas  y  de  los  binarios:  y  quien  no  ha  llegado  a  este  segundo  grad<  1 
de  humildad,  no  está  para  elegir,  y  es  mejor  que  espere  y  se  madure 
con  otros  medios  y  meditaciones.  Véase  la  16  annotación  de  las  prime- 
ras. De  manera  que  esta  es  la  conclusión:  que  el  que  viene  a  elegir  ha  de 
traer  el  ánimo  libre  de  todo  desseo  desordenado,  y  ynclinado  a  sólo  lo 
que  délDios  quisiere;  y  si  fuere  posible,  aparexado  de  su  parte  a  seguir 
antes  los  consejos  que  solos  a  los  preceptos,  aduirtiendo  lo  que  nuestro 
Padre  dize  6:  que  son  menester  más  señales  para  solos  los  preceptos 
que  para  los  consejos;  porque  esto  2°  es  más  seguro  de  suyo.  Y  esto 
baste  para  quanto  al  primer  punto. 

16v  Quanto  a  lo  2.0,  cómo  se  ha  de  auer  el  que  elige  en  todo  este 
tiempo,  no  se  puede  dezir  cosa  de  más  encarecimiento  que  las  palabras 
que  de  nuestro  Padre  citamos  T;  y  está  claro  que  aquí  no  buscamos  re- 
uelaciones  ni  alumbramientos,  y  aquel  sentir  no  dize  certidumbre  de 
cuidencia.  Es  frasi  de  Escriptura  y  de  santos;  declárase  por  ella  vna  no- 
ticia experimental  que  en  esta  materia  no  haze  euidencia,  por  la  seme- 
janza que  ay  entre  los  actos  naturales  y  los  de  la  gracia,  como  lo  anota 
sancto  Thomás,  1.a  2.ac,  q.c  1 12,  ar.  5,  ad  1.  Lo  que  aquí,  pues,  se  pide 
es  8:  lo  i.°  que  el  que  elige  esté  todo  en  este  negocio,  recogida  toda  su 
ánima  en  él,  sin  diuertirse  a  otra  cosa.  Lo  2.0,  que  en  el  deliberar  b  no 
admita  razones  o  motiuos  que  no  sean  de  arriba  c,  quiero  dezir,  que  se- 

a    son  ms. — b  Prius  deliuerar. — c  Prius  arriua. 


1  S.  Grecorii  Magxi,  Epist.  Lib.  VIII,  epist.  quinta  (Migne,  P.  L..  LXXYII,  910) 
=    Di.,  c.  XXIII,  n.  2. 

3  Id  est,  quaerentes  minus  necessarium  seu  electioncm.  amittimus  magis  neces- 
sariuni,  quod  jam  habemus,  v.  g.  fructum  hebdomadis  primac. 

*  «Yocem  quasi  aurae  lenis  audivi»  Job,  IV,  16. 
5    Di.  Ignatiana,  L,  [3],  supra,  p.  781. 

Ibid.,  [i],  p.  779. 
7    Supra,  f.  i;v.  prope  finem,  pag.  920.  annot.  2. 

*  Di.,  c.  XXIII,  n.  5. 


922 


MONTJMENTA  ICNATIANA 


pan  a  carne  y  sangre;  todo  ha  de  salir  de  aquel  principio,  que  es  el 
desseo  de  sola  la  gloria  diuina.  Este  es  caudal  verdadero  para  edificar 
Ja  torre  de  la  parábola  a  del  Euangelio  esta  es  la  satisfacción  que  el 
ánima  tiene  para  fiar  mucho  de  Dios,  que  no  la  dexará  engañarse;  que 
pues  le  busca  de  todo  coragón,  le  hallará.  Y  no  se  puede  creer  otra  cosa 
de  aquella  diuina  bondad,  que  no  recoxa  a  quien  tan  de  veras  le  busca 
pues  se  haze  encontradizo  a  los  que  no  le  buscan. 

Y  si  en  los  otros  tiempos  de  exercicios  se  pide  claridad,  mucho  más 
en  este,  donde  con  sinceridad  se  ha  de  comunicar  lo  que  el  spíritu 
bueno  o  malo  representa;  porque  es  fácil  en  negocio  propio  ser  enga- 
ñado, y  donde  el  amor  propio  es  tan  sophístico  y  haze  razones  tan  apa- 
rentes, que  concluye  -.  Con  esta  claridad  se  camina  en  este  negocio  con 
paz  y  satisfacción,  poniéndose  los  medios  que  se  pueden,  ayudándose 
de  principios  de  fee  y  los  que  nos  enseña  la  Yglesia,  de  razón  humana, 
de  consulta,  encomendarlo  todo  a  Dios  de  veras,  que  parece  no  falta 
nada  de  lo  que  se  puede  pedir  de  nuestra  parte. 

Vengamos  aora  al  3.0  puncto  que  es  lo  que  se  ha  de  elegir  \  Claro 
está  que  ha  de  ser  cosa  buena,  y  que  tenga  desto  testimonio  y  abono 
en  la  Yglesia,  aora  sea  estado  de  vida,  aora  sea  negocio.  Y  quanto  toca 
al  estado  de  vida,  la  i.a  cosa  que  se  ha  [de]  b  deliberar  es,  si  se  ha  de 
seguir  el  camino  de  solos  preceptos,  que  llama  san  Dionysio  Areopa- 
gita  media  vida  y  común  4,  o  el  de  consejos.  Lo  2°:  y  si  consejos,  si 
fuera  de  religión  o  en  ella:  porque,  aunque  la  religión  sea  estado  de 
consejos,  puede  vno  fuera  delta  ser  casto  y  ser  pobre,  etc.;  que  quizá 
no  tiene  vno  condición  para  comunidad.  Lo  3.°:  si  en  religión,  en  quál; 
si  me  combida  el  Señor  a  más  retiramiento,  o  a  más  ymitación  suya  en 
la  ganancia  de  las  almas.  Y  lo  postrero,  17  el  quándo  se  abrá  esto  de 
executar.  Y  aduierte  nuestro  Padre  J  que  se  vaya  en  esto  por  orden, 
bocado  por  ¿ocado  °,  no  todo  junto,  que  nos  ahogaremos;  y  el  ánimo 
del  hombre  que  es  apocado,  si  le  cargan  mucho  en  junto,  dará  con  todo 
en  el  suelo.  Vaya,  pues,  el  exercitante  offreciendo  a  Dios,  como  se  fuere 
determinando,  vn  día  consejos,  otro  día  religión,  otro  día  en  esta,  otro 
luego. 

Déuese  de  aduertir  en  la  electión  de  religiones  °,  no  se  eche  mano 

;l  Prius  palabra. — t>  Hanc  prttepositionem,  ti  libraría  omissam.  constructio  posiulal.-- 
*  Prius  vocado  por  vocado. 

1    Luc,  XIV,  28-30. 

'    Id  est,  ad  silcnlium  adigit,  fallacüs  omnc  responsum  excludens. 
»    Di.,  c.  XXV,  nn.  1-5. 

1  Vitam  mOnachorum  appeilat  éviaíav  Uor,-t  (singularcm  vitam),  vitam  rol  ¡quorum 
fidclium  p.é<sr¡-i  Ctor,v.  (De  EccUsiastica  Ilicrarcliia  c.  VI,  £§2-3.  Contcmpl.  §§  2,  4,  5; 
Miarle,  P.  G.,  III,  532-536). 

•,    J)i.  Ignaliaua,  I,  [3],  supra,  p.  782. 

•    Di.,  c.  XXV.  n.  0. 


Directoría  antiqua 


923 


de  alguna  estragada;  ya  se  sabe  lo  que  Cayetano  dexó  escripto  en 
la  2.a  2.ae  desto  ■  Y  para  saber  quál  religión  sea  más  perfecta,  siga 
la  doctrina  de  sancto  Tomás  a.  Y  se  deuen  de  mirar  las  partes  y  talento 
del  que  elige,  para  más  seruicio  de  Nuestro  Señor. 

En  los  negocios  otros,  como  en  tomar  vn  officio  o  otro,  que  son  de 
cosas  mudables,  se  debe  hombre  b  ayudar  destas  mismas  reglas,  to- 
mando dellas  lo  que  ¿asta  c  para  la  qualidad  del  negocio:  y  la  medida 
es  mirar  por  la  honrra  de  Dios,  sin  tener  qiienta  con  comodidades  pro- 
pias. Que  la  yntención  sea  recta;  cor  rectum  coram  Domino  3,  que 
tantas  vezes  encomienda  la  Scriptura  4.  Que  mire  a  solo  Dios;  no  se 
abata  a  lo  de  acá. 

Quanto  a  lo  4.0  3,  el  officio  del  que  da  los  exercicios,  en  este  par- 
ticular, es  cooperara  la  moción  diuina,  yr  tras  ella  y  disponer  para  ella, 
quitando  impedimentos  de  engaños  y  yerros,  y  afficiones  desordenadas. 
Que  el  que  elige  vaya  camino  derecho;  no  deue  de  mouelle  a  vna  parte 
ni  a  otra,  como  se  dize  en  la  quinta  décima  anotación  de  las  primeras: 
que  aunque  esto  sea  lícito  de  sí,  es  mucho  mejor  en  los  exercicios  dexar 
que  se  las  aya  Dios  a  solas  con  su  criatura,  y  que  sin  tercero  se  con- 
cluya este  negocio.  La  razón  desto  es,  que  la  electión  de  cosa  de  tanto 
momento,  como  es  estado  de  vida,  no  deue  apoyar  sobre  persuasión  o 
yndución  humana,  sino  en  voluntad  de  Dios:  que  se  persuada  el  alma 
que  Dios  quiso  seruirse  de  ella  en  tal  estado.  Et  omnis  plantatio,  quam 
non  planta?///  d  Pater  celestis,  erradicabitur  °.  Y  en  las  tentaciones  y 
dificultades  que  han  de  succeder  e  en  tai  estado,  poco  alibio  se  halla  en 
el  amigo  que  nos  truxo  a  él,  si  no  se  mira  el  cielo  y  se  acuerda  el  alma: 
Dios  es  quien  aquí  me  truxo;  esse  me  tiene  y  me  tendrá  de  su  mano. 

De  donde  se  colige  que  el  que  da  los  exercicios  deue  también  de 
estar  a  su  modo  indiferente  para  hazer  fielmente  lo  que  le  han  fiado; 
sólo  ha  de  mirar  a  lo  que  Dios  quiere,  y  no  poner  nada  de  su  propio 
spíritu.  Persuádase  que  aquello  será  seguro  y  sin  peligro  lo  que  rema- 
tare según  reglas  de  sana  electión;  sea  él  diligente  en  ayudar  y  sobre- 
llenar al  que  Nuestro  Señor  ha  fiado  de  su  cuydado  y  lealtad. 

■  In  marg  q.  189,  art.  9,  ad  2.m  manu  Aeg. — 1>  Ardí,  pro  uno;  cf.  Gram.  cas/.,  Beli.o- 
Cuervo,  n.  860. — c  Prius  vasta. — <l  Prius  plantabitur. — e  Frías  poner. 

1  Loco  ab  Aegidio  in  marg.  notato  (vide  supra,  annot.  c)  dicit  cardinalis  Cajetamis 
(Thomas  a  Vio)  O.  P.:  «Inducere  ad  vitam  conventualium  est  actus  ex  suo  genere  ma- 
lus,  quoniam  inducitur  quis  ad  vitam  reprehensibilem».  Angelici  Üoctoris  S.  Thomae 
Aquinalis  Summa  Theologica  cum  Commentariis  Thomae  de  Vio  Card.  Cajetani... 
Tomus  sextus,  Romae  1773,  p.  832. 

2  Hanc  doctrinam  potissimum  tradit  S.  Thomas  in  2.a  2.ae,  q.  CLXXXVIII  (máxime 
in  art.  6.) 

3  Act.,  VIII,  21. 

*   Ita  v.  g.  III  Reg.,  ffl,  6;  Ps.  VII,  11;  XXXI,  11;  XXXV,  n;LXllI,  n;  XCIII,  15,  etc. 
«    Di.,  c.  XXIV  totum  fere. 
e   Matth.,  XV,  13. 


Q24 


MOXUMEKTA  IGXATIAXA 


17v  Vele  para  descubrir  los  engaños  y  paralogismos  del  demonio; 
que  de  falsos  principios  no  se  puede  colegir  sino  falsa  conclusión.  Ad- 
uierta  que  acontece  entrar  con  buena  disposición  en  la  electión  el  que 
la  ha  de  hazer,  y  al  tiempo  del  remate  della  se  atrauiesa  alguna  afición 
desordenada,  que  le  lleua  tras  sí  y  le  haze  echar  mano  de  lo  que  menos 
le  conuiene. 

Sigúese  lo  5.0  J;  que  es  declarar  los  tres  tiempos  y  maneras  de  sana 
electión,  como  están  en  el  libro  de  los  Exercicios.  Del  primer  tiempo 
ay  poco  que  dezir,  por  ser  cosa  extraordinaria^'  no  caer  debaxo  de  re- 
gla; ni  se  deue  pedir  a  Dios  semejante  modo  de  elegir.  Es  verdad  que 
leemos  y  vemos  algunas  vocaciones  con  tantas  prendas  de  Dios  y  tanta 
satisfacción  del  alma,  que  parece  no  le  queda  por  donde  entrar  en 
duda.  El  2.°  modo  es  más  ordinario,  que  es  por  inspiraciones  y  mocio- 
nes ynternas,  con  las  quales  destraua  Nuestro  Señor  a  los  hombres  del 
mundo,  y  los  trae  para  sí.  Déuese  de  declarar  primeramente  qué  cosa 
sea  consuelo  y  disconsuelo  2,  como  está  en  las  reglas  primeras  de  dis- 
creción de  spíritu,  desde  la  3  hasta  la  11,  y  en  los  Directorios,  nú- 
meros 591  y  600.  Esta  visita  de  Nuestro  Señor  es  quando  el  alma  se 
halla  con  aliento  y  esfuerco,  facilitada  para  el  trato  con  Dios,  para  salir 
con  obras  arduas  y  difíciles  por  su  amor,  y  se  halla  como  aliuiada  del 
peso  deste  cuerpo.  Vide  Cas.,  coll.  4,  c.  2  3.  Esta  consolación  no  es 
//ábito  a,  mas  es  como  vna  passión  espiritual  dada  sobrenaturalmente, 
cuya  condición  es,  que,  quando  está  presente,  los  actos  de  virtud  se 
hazen  con  sabor,  gusto,  ynflamación  del  affecto,  y  aquello  no  se  puede 
pegar  a  otro:  nemo  nouit,  nisi  qui  accipit  4.  Está  llena  desto  toda  la 
Scriptura,  que  no  ay  necessidad  de  traer  testimonios.  También  haze 
esta  consolación  que  las  obras  de  la  carne  sean  desabridas,  con  mucho 
más  effecto  que  los  //ábitos.  Vide  Sant  Bonauentura  de  Proces.  re- 
lig.,  c.  18  5. 

Veamos  aora  el  vso  y  plática  desto,  para  saber  quál  de  las  partes 
del  que  consulta  agrada  más  a  Dios.  Pues  en  tiempo  de  las  meditacio- 

a    Hic  et  paulo  inferías  prius  ahito. 

1  D¡„  c.  XXVI,  nn.  1-2. 

2  Ibid.,  nn.  2-3. 

3  MiKne,  P.  L.,  XLIX,  585. 

4  Aroc,  H,  17. 

"  Opus  De  proccssu  re/igionis  vel  De  septem  proccssibits  feligiosorutit  cum  nomine  qni- 
dem  S.  Bonaventurae  a.  15 17  Parisiis  editum  cst;  ñeque  tamen  ab  ipso,  sed  a  Fr.  Davidc 
do  Augusta  Yindelicorum,  O.  Min.,  qui  S.  Bonaventurae  aequalis  erat  (f  1272)  conscri- 
ptum  est  (Jo.  Hvac.  Sbaralea,  O. Min.  Conv.,  Supp/ementnm  ad  Scriptores  trium  Ordinum 
S.  Francisci,  Romae,  1806,  162-163,  211;  Opera  omnia  S.  Bonaventurae  edita  ad  Claras 
Aquas,  t.  VIII,  p.  LXXVI;  t.  X,  p.  17);  constituit  autem  librum  tertium  operis  aDavide 
compositi  De  exterioris  et  interioris  hominis  compositione  secundum  tripliccm  statum,  in- 
cipientium,  proficientium  et  perfeetorum,  quod  ibidem  denuo  editum  est  a.  1899.  ln 
qua  editione  c.  XV11I  exstat  pp.  197-19S. 


1  )iki  i  I  ORIA  ANTIQUA 


nes,  quando  el  alma  está  consolada  proponga  aquellas  cosas,  y  mire 
a  quál  más,  de  las  que  delibera,  le  ynclina  la  consolación  y  la  tranquili- 
dad del  alma  que  se  sigue;  y  al  contrario,  el  tiempo  del  disconsuelo  a 
qué  parte  le  mueue  más,  qué  turbación  y  pusilanimidad  le  causa.  En 
estos  tiempos  contrarios,  siendo  el  alma  mouida  a  effectos  contrarios, 
ha  de  persuadirse  que  son  y  nascen  de  principios  y  de  spíritus  contra- 
rios; y  es  propio  del  spíritu  malo  acometer  al  tiempo  del  discon-18 
suelo  con  pusilanimidad,  y  del  spíritu  bueno  con  alegría,  que  cada  vno 
da  de  lo  que  tiene,  como  se  vee  en  las  reglas  postreras  de  discreción  de 
spírituy  a,  que  siruen  para  este  tiempo,  y  sin  ellas  andará  a  ciegas  el  que 
enseña.  La  2.a  manera  de  prática  se  entiende  por  aquella  semejanza 
que  pone  nuestro  Padreen  su  Directorio  J,  del  que  presenta  a  su  señor 
vn  manjar  para  saber  qué  gusto  le  haze;  assí  el  alma,  con  profunda 
humildad  y  con  feruiente  amor,  offrezca  al  Señor,  aora  vna,  aora  otra 
cosa,  en  diuersos  tiempos  para  que  vea  cómo  el  Señor  recibe  aquella 
oblación  y  qué  gusto  le  haze:  Domine,  quid  me  vis  faceré  3.  Vea  tam- 
bién el  alma,  si  Spiritus  Sanctus  promitit  illi  tantum  pecuniae  spiritua- 
lis,  quantum  necese  sit  ad  aedificandam  hanc  turim  euangelicae  per- 
fectionis  4.  Si  le  facilita  los  trabajos  como  Augustino  dezía  de  sí  en  la 
materia  de  la  castidad  3.  La  diferencia  que  ay  entre  estas  dos  maneras 
que  hemos  propuesto,  es  que  en  la  primera  entramos  como  yndiferen- 
tes  a  ver  a  qué  nos  ynclinan  las  mociones  diferentes  del  alma;  en 
esta  2.a  entramos  como  determinados,  mirando  qué  cosa  se  recibe  c  de 
Nuestro  Señor  con  mejor  rostro  y  con  señales  de  más  contento. 

Los  yndicios  que  puede  auer  para  satisfacción  nuestra,  los  tenemos 
en  las  mismas  reglas  postreras  de  nuestro  Padre;  y  San  Buenauentura 
trata  a  la  larga  dellos  en  el  lugar  citado,  y  Gersón  en  el  libro  de  pro- 
batione  spirituum  °.  Deue  examinarse  el  dexo  destas  mociones  del 
alma,  a  qué  dexan  ynclinados  nuestros  coracones;  que  por  ay  se  conos- 
cen  quáles  sean  sus  principios.  También  si  perseueran  sienpre  en  mo- 
uer  a  bien;  porque  el  demonio,  aunque  al  principio  haga  del  disimu- 
lado, no  le  puede  durar  mucho  tiempo,  que  no  descubra  sus  yntentos. 
Y  deste  examen  dezirse  ha  vn  poco  dél  más  abaxo. 

Quando  por  esta  vía  queda  el  alma  con  paz  entera  y  satisfacción,  se 
puede  passar  adelante.  Guando  no  fuesse  bastante  esta  satisfacción, 

a  Prius  spiritu. — b  Pro  2  zm.  praecedentibus  prius  scriptum  erat  se  ha  de  recibir. — 
c  Pro  2  w.  praecedentibus  prius  scriptum  erat  se  ha  de  recibir. 


1  Di.,  c.  XXVII,  n.  5. 

-  Di.  Igiiatiana,  I,  supra,  p.  781.  Di.,  c.  XXYII,  n.  G. 

a  Act.,  IX,  6. 

«  Di.,  c.  XXVII,  n.  i\  Luc,  XIV,  28-30. 

5  Confessionum  í.  X,  30  (Migne,  P.  L.,  XXXII,  79C). 

0  In  editione  «Operum  omnium  >  Antuerpiae  a.  170G,  quinqué  tomis:  omnium  novis- 

sima  ab  Elia  Du  Pin  facta,  exstat  tractatus  ¡lie  in  t.  I.  col.  37-43. 


926 


MüNUMENTA  IGXATIANA 


succede  el  3.0  modo  de  electión,  el  qual,  aunque  no  es  tan  excelente 
como  el  passado,  por  no  ser  de  principio  tan  alto,  mas  es  más  seguro 
de  ordinario,  y  suele  conseruar  y  assentar  el  2°  modo  dicho,  y  aun  ser 
confirmado  del,  como  veremos. 

Pídese  para  este  3.0  modo  tranquilidad  del  ánima  que  en  tiempo 
de  turbación  no  ay  que  elegir.  Está  escripto,  Ecclesiastici,  2°:  lSv  Ne 
festines  in  tempore  obductionis  *.  Y  si  no  hubiesse  esta  tranquilidad, 
mejor  será  passar  adelante  en  las  meditaciones,  hasta  que  venga  el 
tiempo  sereno  y  se  amanse  la  tempestad.  En  el  agua  turbia  no  se  acierta 
a  ver  cosa  distinctamente.  Presupónese  que  ha  de  estar  el  alma  pur- 
gada de  peccados  para  hallar  y  entender  la  voluntad  de  Dios:  no  se  le 
diga  lo  del  propheta  Isaías:  me  scire  volunt  et  a  vias  meas,  quasi  gens 
quae  iudicium  fecerit  8  etc. 

Pues,  auiendo  tranquilidad  4,  se  deuen  de  proponer  los  conuinien- 
tes  y  ynconuinientes  de  vna  parte  y  otra,  entre  lo  que  se  delibera,  y  es 
bien  escrebirlos  para  ponderarlos  más.  Y  es  de  aduertir  que  todas  las 
razones  o  conuenientes,  que  se  representan  y  mueuen  a  la  elección, 
deuen  de  salir  de  aquel  principio  que  diximos  del  amor  de  Dios.  Con 
esto  se  prosiga  con  aquellos  quatro  modos  que  están  en  los  exercicios, 
ynuocando  primero  la  gracia  del  Señor,  poniéndome  en  sus  manos  con 
desseo  de  topár  con  su  sancta  voluntad.  Cuanto  la  cosa  fuere  de  más 
momento,  tanto  se  ha  de  caminar  con  más  madureza. 

Restan  de  notar  algunas  cosas  cerca  destas  dos  maneras  de  elección 
para  que  quede  la  materia  más  declarada.  Y  quanto  al  2°  modo  5,  clara 
cosa  es  que,  si  el  alma  se  certificase  si  es  aquella  cosa  ynspiración  o 
moción  de  Dios,  no  auría  que  esperar  a  más  consultas;  porque  aun 
Aristóteles  dixo,  como  cita  sancto  Thomás,  1.a  2.ae,  q.e  68,  art.  1:  Quod 
illis  qui  mouentur  secundum  instinctum  diuinum  non  expedit  consiliari 
secundum  rationem  humanam;  mouentur  enim  a  meliori  principio  quam 
sit  ratio  humana  c.  Llama  moción  de  Dios  quando  de  parte  del  hombre 
no  ay  disposición  ninguna  que  preceda;  y  esta  señal  nos  enseña  nues- 
tro Padre,  para  ser  vna  moción  de  Dios,  en  las  segundas  reglas  de  dis- 
cretione  spirituum,  en  la      y  8.  Mas,  porque  el  ángel  de  Sathanás  se 


■    Priits  per. 


'    m.,  c.  XXVIII,  n.  2. 

2   Eccli.,  II,  2. 

■   Isai.,  LVI1I,  2. 

•    Di.,  c.  XXVIII,  nn.  3-4- 

»    Ibid.,  n.  5. 

15  Tí  o4jv  ¿v  x¡>sTttov  xoci  ér.i-jTTinr,;  cínoi  r.).r,v  Góó:;...  xai  oiá  Torro  ol  ttá/ai  i'ityo-/, 
s^Tuyst;  xa/oovToi  oí  ótv  ij^r^wrn  y.»Top6ovv  ó/oyoi  óvte;,  r.ai  povi/rjE^Oai  oú  <7V¡ASEpei 
aO"oí;-  e/ouui  y¿?  átpyVl^  ToiaOrr.v  r¡  v.y¡.\~-ot  io'j  vov  xai  po-j'/EOcsto;.  Etílica  ad  Eudemum, 
I.  VII,  c.  14.  (In  ed.  Inini.  Bekker,  ann.  1831,  1248  a  28-32). 


Directoría,  antigua 


92  7 


transfigura  en  ángel  de  luz  1  y  vende  moneda  falsa  por  buena,  se  deuc 
andar  aquí  con  mucho  tiento  y  con  diligente  examen.  Sea  pues  vn  pre- 
supuesto en  esta  materia  de  mucha  ymportancia,  que  gouernarse  el 
hombre  solamente  a  carga  cerrada  por  mouimientos  y  sentimientos  in- 
teriores, es  muy  peligroso  y  principio  de  todas  las  ¡Ilusiones  y  alum- 
bramientos, con  que  el  demonio  ha  hecho  vna  grande  guerra  a  la  Ygle- 
sia  de  Dios.  Y  esta  gente,  aunque  al  principio  entra  engañada,  después, 
aunque  se  descubra  la  malicia,  tienen  ya  metidas  tantas  prendas,  que 
no  saben  boluer  atrás.  Y  como  toman  estas  cosas  con  capa  de  Dios, 
son  tan  tenazes,  19  que  tienen  cerrada  la  puerta  a  ser  desengañados. 

San  Joan  nos  dizc  en  su  canónica:  nolite  creciere  omni  spiritui,  et 
probate  spiritus  an  ex  Deo  sint  *.  No  es  todo  oro  lo  que  reluze.  Y  San 
Pablo  a  los  de  Thesalónica  dize:  spiritum  nolite  extinguere,  prophetias 
nolite  spernere,  omnia  probate,  quod  bonum  est  tenete  8.  No  se  deue 
todo  condenar,  ni  lo  aprouéys  ni  ymprouéys  todo  a  bulto,  mas  exami- 
naldo  ;'  primero.  A  este  propósito  trae  este  lugar  de  San  Pablo  Jelasio 
papa,  d.  15,  c.  Sancta  romana  4.  Yéase  Casiano  en  la  primera  coll.  c.  20, 
que  cita  aquel  dicho  de  Xo.  N.  Señor,  que  no  hallamos  h  [en]  c  los 
Euangelios,  mas  le  refieren  muchos  Padres  antiguos:  Estote  probabiles 
trapezitae  6,  que  son  los  que  tienen  por  officio  discernir  la  buena  mo- 
neda de  la  falsa.  No  seamos  engañados  en  la  calidad  del  metal,  en  el 
peso,  o  en  el  cuño:  míiese  el  principio,  medio  y  fin  de  la  moción  ynte- 
rior,  para  que  se  sepa  a  qué  auctor  se  ha  de  referir.  Por  donde  vemos 
las  muchas  reglas  que  nuestro  Padre  dexó  escripias  para  este  effecto. 

La  prueba  y  examen  ha  de  ser  con  luz  c,  porque:  omne  quod  mani- 
lestatur,  lumen  est;  omne  quod  arguitur,  a  luce  manifestatur  7 .  Y  ha- 
blaua  San  Pablo  de  los  gnósticos,  que  son  como  los  alumbrados  anti- 
guos. Esta  luz  es  la  palabra  de  Dios,  la  Yglesia  y  público  magisterio 

a  Arch.  pro  examinadlo.  Cf.  Bello- Cuervo,  n.  61  y. — b  Prhu  ayamos. —  c  Ilanc prar- 
positionem  constructio  poslulat. 


1    II  Cor.,  XI,  14. 
s   I  Jo.,  IV,  1. 

3  I  Thes.,  V,  20. 

4  Significatur  epístola  decrctalís  •  De  recipiendis  ct  non  recipiendis  libris-  (Migne. 
P.  L.,  LIX,  156-164)  quam  magna  ex  parte  Sto.  Dámaso  (circa  382)  aliqua  ex  parte 
Sto.  Hormisdae  (514-523)  nunc  attribuunt.  (Andr.  Thiel,  Epistolae  Romanorum  Pontifi- 
cum,\,  Brunsbergae,  1868,44-58,  454-471;  Bardenhever,  Geschickte  der  altkirehliehen 
Lileratur,  III,  Freiburg  in  Br.  iyi2,  5S9).  Est  autem  epistola  illa  in  Corpore  Jitris  cano- 
niei,  Decreti  Prima  Parte,  Dist.  XV,  c.  III,  quod  incipil  ^Sancta  Romana  Ecclesia*. 

5  Cassianus,  Collationc prima,  c.  20  (Migne,  P.  L.,  XLIX,  5 10-5 1 1  ubi,  in  annotatione  d 
veteres,  qui  sententiam  illam  retulerunt,  Orígenes,  Clemens  Alexandrinus,  S.  Hierony- 
mus  etc.  commemorantur).  Sed  cf.  N.  NoGUER,  S.  ].,  Razón  y  Fe,  Madrid,  t.  51,  Mayo- 
Agosto,  pp.  222-224,  cujus  erudita  lucubratione  authenticitas  illíus  sententiae  dubia  sal- 
lem  ostenditur. 

0    Di.,  c.  XXVIII,  n.  5.  • 
;    Eph.,  V,  13. 


928 


MONUMENTA  J.GXATIANA 


que  Dios  tiene  en  ella,  y  la  razón  humana;  todo  es  Dios  y  lo  vito  m> 
puede  contrariar  a  lo  otro:  Non  enim  est  Deus  dissensionis,  sed  pacis  l. 
Déuese  pues  la  inspiración  examinar  por  estos  tres  principios  que 
hemoj  dicho.  Y  es  señal  muy  cierta  2  de  ser  spíritu  malo  quando  no 
quiere  ser  descubierto  y  ama  las  tinieblas,  et  non  venit  ad  lucem,  vt 
non  arguantur  opera  eius  3;  y  es  señal  de  ser  spíritu  de  Dios  querer 
ser  descubierto,  como  lo  enseña  nuestro  Padre  en  sus  reglas;  porque 
Dios  es  luz  4  y  ama  la  luz.  A  essa  causa  está  dicho  que  el  3."  modo  de 
elegir  es  más  seguro,  porque  haze  la  razón  su  officio,  apoyada  con  la 
fee  y  doctrina  de  la  Yglesia;  y  al  fin  da  al  hombre  lo  que  puede  de  su 
parte,  y  aplica  todo  su  caudal  para  conoscer  todo  lo  que  Dios  quiere. 
Y  si  con  estas  razones  entra  la  experiencia  5  que  el  hombre  tiene  de 
su  flaqueza,  que  su  saluación  corre  peligro  y  riesgo  en  el  mundo,  va  el 
negocio  más  firme  y  más  seguro.  V  quando  estas  razones  0  se  confirman 
con  algunas  prendas  de  las  que  diximos  del  segundo  modo,  de  paz, 
tranquilidad,  consuelo  y  gusto,  queda  el  alma  con  toda  satisfacción.  Y 
al  fin  combiene  mucho  mirar  el  motiuo  con  que  vno  entra  en  religión, 
que  sea  motiuo  de  perfecta  renu[n]ciación,  que  es  todo  el  caudal  para 
este  edificio,  como  lo  enseña  sancto  Thomás  19v  en  el  postrer  artículo 
de  la  2.a  2.;'L 

Si  aconteciesse  diuersidad  entre  el  segundo  y  tercero  modo  de  ele- 
gir 7,  que  en  la  vna  parte  se  ynclina  a  vno  y  en  la  otra  a  otro,  véase 
quál  es  de  más  peso,  quál  motiuo  va  mejor  encaminado,  quál  es  el  más 
o  menos  débil,  y  según  esto  se  puede  hazer  la  determinación.  Vale 
mucho  para  este  tiempo  de  electiones  el  libro  de  San  Augustín  de  las 
(onfessiones. 

Mas  veamos  agora  cómo  es  de  tanta  ymportancia  elegir  estado 
Lo  si  el  hombre  de  razón  está  obligado  a  poner  fin  conueniente  a 
< día  en  todas  sus  obras;  si  el  xpiano.  deue  de  mirar  que  se  pueda  en- 
caminar todo,  quanto  hace  a  fin  sobrenatural,  y  esto  se  deue  de  hazer 
en  cada  obra  por  sí;  quánto  más  se  deue  esto  de  mirar  en  la  electión 
de  estado,  tras  la  qual  van  otras  muchas  obras  que,  si  el  fin  del  estado 
es  vicioso,  lo  será  todo  lo  que  a  él  se  consigue. 

Lo  2.0,  claro  está  que  en  la  Yglesia  de  Dios  ay  diuersos  grados  y 
diuersas  vocaciones;  no  todos  ojos  ni  manos  en  el  cuerpo;  no  todos 
prophetas  ".  A  la  grandeza  de  la  casa  de  Dios  pertenesce  que  aya  mu- 

1  I  Cor.,  XIV,  33. 

»  Di.,  c.  xxvin.  n.  6. 

:'  Jo.,  III,  20. 

•  I  Jo..  1.5. 

•■'  m.,  c.  XXVffl;  n.  7. 

-  Ibid,  n.  8. 

7  Ibid.,  n.  y. 

»  Ibid.,  c.  XXII. 

I  Cor.,  XII,  29;  Eph.,  IV,  11;  cf.  I  Cor.,  XII,  12-21. 


Directoría  antiqua 


929 


chos  officiales  diferentes,  y  con  esta  variedad  está  hermoseada;  y  hazer 
este  repartimiento  y  diuisión  pertenesce  al  spíritu  de  Dios:  Idem  spi- 
ritus,  idem  Dominus;  y  dize:  posuit  dedit  etc.  2  Y  de  Dauid  dize  el 
mismo  apóstol  en  los  Actos,  que,  después  que  huuo  acabado  áquello 
en  lo  qual  Dios  le  quiso  emplear,  murió  3;  dando  a  entender  que  a 
cada  vno  da  Dios  su  empresa  en  que  se  emplee.  De  aquí  se  vee  quán 
gran  cosa  es  no  ympedir  el  hombre  que  haga  Dios  dél  aquello  de  que 
él  más  se  sirue;  porque  aunque  a  nadie  falta  Dios  en  lo  a  necessario 
para  saluarse,  mas  otros  buenos  ¿ocados  b,  ayudas  de  costa  y  fauores 
particulares,  da  Dios  a  gente  que  le  grangea  su  voluntad  tomando  es- 
tado a  su  gusto. 

Lo  3.0  puédese  también  ver  esto  en  la  pena  que  merece  quien  re- 
siste a  la  voluntad  de  Dios.  Prouer.  1.,  Vocaui  et  renuistis,  etc.  Ego 
quoque  in  interitu  vestro  ridebo  \  Y  los  males  que  dixo  Xo.  N.  Sor. 
que  auían  de  venir  a  Jherusalem,  eo  quod  non  cognouerit  tempus  vi- 
sitationis  suae  b.  No  es  posible  que  estas  almas  tengan  paz  huyendo  de 
Dios,  como  está  escripto:  Ouis  resistit  Deo  et  pacem  habet?  G.  Siem- 
pre que  entraren  en  lo  ynterior  del  coragón  les  darán  garrote;  y  ¡ay 
dellos  quando  pierden  estos  remordimientos!  que  es  señal  de  dureza 
de  coragón  y  de  sentido  réprobo. 

4.0  ¿Qué  20  cosa  tan  propia  a  la  criatura,  y  al  vasallaje  que  se 
deue,  que  tomar  estado  por  la  mano  de  su  señor  y  padre,  como  haze 
el  buen  hijo?  Al  fin  solemos  dezir:  este  no  era  para  este  estado,  en  otro 
no  tuuiera  tantas  dificultades  para  saluarse;  y  nuestro  Padre  dice  en 
la  2  parte,  c.  1,  §  1  ':  Dimiti  oportet  eos,  qui  succesu  temporis  de- 
prehenduntur  quod  haec  non  sit  eorum  vocatio.  Que,  aunque  no  es 
consequentia  cierta:  faltó,  luego  no  tuuo  vocación  de  Dios;  pues  faltó 
Judas  elegido  por  mano  de  Xo.;  mas  quiere  dezir  nuestro  Padre  que  el 
tiempo  descubre  que  éste  no  entró  por  la  puerta,  sino  por  alguna  im- 
presión y  humano  motiuo,  y  que  entró  sin  hazer  ensayo  en  sus  fuergas, 
y  assí  cayó  con  ello. 

Las  demás  cosas  que  se  deuen  de  elegir,  que  son,  qué  religión 
tomará  y  quándo,  se  deuen  de  tratar  por  la  misma  orden  y  por  el 
mismo  examen.  Cerca  del  quándo,  suele  auer  particular  dificultad, 
porque  el  hombre  anda  redimiendo  el  tiempo  por  huyr  este  trago 
amargo,  y  busca  razones  para  dar  largas  a  Dios,  y  Dios  no  quiere  esso 

a    Prius  no  es. — b  Prhis  vocados. 

»  I  Cor.,  XII,  28. 

2  Eph.,  IV,  11. 

3  Acr.,  XIII,  36. 

4  Prov.,  I,  24  et  26. 
«  Loe,  XIX,  44. 
«  Job.  IX,  4. 

'  In  Constitutionibus  Sec.  Jesu 
Mosra.  Ignat.— Series  II. 


59 


93» 


MONU  MENTA  IGNATIANA 


de  los  suyos:  nescit  enim  tarda  molimina  Sancti  Spiritus  gratia  '.  Ve- 
mos la  promptitud  de  los  patriarchas:  Adsum  2,  presto  sum  8.  De 
Nuestra  Señora  dize  el  Euangelio:  Cum  festinatione  4;  de  los  apósto- 
les: festinantes  5.  Lo  que  san  Augustín  dize  de  sí,  8  lib.  Confes.,  que 
él  anduuo  también  con  esta  demanda  muchos  días,  aquella  razón  es 
concluyeme:  si  en  algún  tiempo,  ¿por  qué  no  agora?  y  si  no  aora,  quizá 
nunca.  Aora  que  tengo  la  moción  de  Dios  fresca,  y  el  aliento  suyo,  y 
el  empellón  que  me  dan,  es  tiempo  de  saltar  este  varranco;  que  si 
después  me  resfrío  y  me  entomezco  a,  quedarme  he  brageando  con  mi 
denuedo  sin  auer  quien  me  dé  el  embión  que  es  menester  para  este 
salto.  Ay  dos  epístolas  de  San  Bernardo  para  los  que  dilatan  la  execu- 
ción  de  sus  propósitos  y  vocación  c. 

Hase  de  notar  en  todos  estos  trances  que  no  ahoguemos  al  que 
haze  la  electión;  no  dalle  siempre  garrote  7;  es  menester  que  respire 
alguna  vez,  y  no  esté  siempre  tan  congojado,  vt  absorfieatur  b.  qui 
eiusmodi  est,  tristitia  8;  porque  vna  vez  el  coragón  caydo,  es  dificultoso 
de  alentarle  c. 

Resta  dezir  de  lo  postrero  *;  quanto  al  modo  de  proponer  de  estas 
electiones,  se  guarde  el  horden  de  los  exercicios.  Déuese  de  procurar 
desde  el  principio  de  la  segunda  semana  yncitalle  a  lo  20v  que  es  más 
perfecto  en  la  ymitación  de  la  vida  de  Xo.  N.  Sor.,  y  que  esté  yn- 
flamado  el  ánimo  en  ser  agradescido  a  quien  tanto  hizo  por  nosotros. 
Comiéncase  la  electión  el  quarto  o  quinto  día  en  el  exercicio  del  tem- 
plo, donde  comengó  Nuestro  Señor  a  dar  exemplo  de  obediencia:  et 
erat  subditus  illis  10.  Dasse  junto  con  la  elección  algunos  puntos  de  la 
vida  de  Xo.  nuestro  Señor,  los  que  más  a  propósito  fueren  según  d  la 
disposición  del  que  elige.  El  número  de  los  días  y  exercicios  será  según 
como  se  fuere  ayudando. 

Prepárase  el  alma  para  la  electión  con  el  exercicio  de  las  dos  van- 
deras,  con  el  de  los  binarios,  de  los  tres  grados  de  humildad.  Si  le 
biere  asido  [a]  c  alguna  cosa  al  que  elige,  le  haga  ynclinar  al  affecto  1 

a  Arch.  pro  entumezco. — l>  Partim  deletum  el  ab  Acg.  rescriptum.—z  Prius  leuantarle. 
— d  Prius  sobre. —  c  llaiu  pratpositimieiH  a  lib  ra  rio'  omissam  con  si 'nidio  pos/ nial. — 
{  affento  ms. 


1  S.  Amdrosius,  in  Luc,  1.  11  (Migne.  P.  L.,  XV,  1640). 

2  Gen.,  XXII,  1;  XXXI,  11;  XLVI,  2;  cf.  Exod.,  III,  4. 

a  Gen.,  XXXYII,  14;  cf.  I  Reg.,  III,  iG;  II  Rec,  XV,  26. 

4  Luc,  I,  39. 

■'  Luc,  II,  16  de  pastoribus,  non  de  apostolis. 

'  Epist.  105  (Mignc,  1'.  I..,  CLXXXII,  240);  epist.  107,  ibid.,  242;  epist.  412, 
ibid.,  620. 

7  Di.,  c.  XXXI,  n.  4. 

8  II  Cor.,  II,  G. 

«  Di.,  c.  XXIX,  n.  1. 

10  Luc,  II,  51;  Di.,  c.  XXIX,  n.  2,  niclius  ad  mentem  ct  verba  S.  Ignatü. 


Directoría  antioua 


931 


contrario,  por  andar  más  a  las  derechas;  y  déuesele  declarar  el  prelu- 
dio de  la  electión,  que  es  casi  el  fundamento  que  se  pone  al  principio 
de  los  Exercicios  \  Aduiertan  no  haga  el  que  elige  voto  con  algún 
feruor,  como  se  dize  en  la  14  anotación;  mas  si  el  que  elige  es  de  edad 
y  condición  no  sospechosa  de  liuiandad,  y  la  electión  ha  procedido 
con  mucha  madureza,  no  se  le  deue  de  prohiuir  *. 

La  doctrina  3  que  nuestro  Padre  tiene  puesta  al  fin  deste  tratado  de 
electiones  es  de  grandíssima  ymportancia  para  gente  que  tiene  ya  es- 
tado, o  no  parece  que  deuen  de  mudar  sus  designios:  porque  con  ella 
se  reforman  muchos  abusos,  los  quales,  si  no  son  pecado,  son  a  lo 
menos  principios  de  mucho  mal.  Y  házesse  con  esta  doctrina  que  los 
hombres  casados  y  padres  de  familias,  aunque  estén  en  el  siglo,  traten 
de  perfección  en  su  modo,  a  lo  qual  les  hemos  de  conuidar  según 
nuestra  vocación.  Si  nuestros  ministerios  fuessen  acompañados  con 
esta  doctrina  y  ynstitución  que  tenemos  en  este  libro,  se  vería  mucho 
más  aprouechamiento  en  los  que  tratan  con  nosotros.  Y  esto  vaste  de 
la  segunda  semana. 

De  la  3.a  semana  4 

En  esta  3.a  semana  se  confirma  y  assienta  la  electión  de  la  buena 
vida,  que  se  ha  liccho  a  en  la  passada,  y  el  propósito  determinado  de  ser- 
uir  a  Nuestro  Señor  con  más  veras,  sacado  del  dechado  de  la  vida  de 
Xo.  nuestro  Señor,  porque  en  este  vltimo  remate  resplandecen  y  dan 
muestra  de  sí  sus  virtudes  con  mayor  excelentia  y  nos  con-21  bidan  con 
mayor  fuerca  a  su  ymitación.  Está  aquí  encerrado  vn  gran  thesoro  de  la 
vida  xpiana.,  y  assí  vemos  a  los  sanctos  tan  exercitados  en  este  trato, 
donde  se  halla  todo:  y  todos  sus  libros  que  nos  dexaron  escriptos  para 
nuestra  ynstructión  nos  conuidan  a  ello.  Por  lo  qual  se  deue  procurar 
que  el  que  haze  exercicios  sea  muy  instruydo  en  saber  tratar  con  fructo 
estos  mysterios,  los  quales  debrían  de  ser  mantenimiento  hordinario  del 
alma  por  toda  la  vida. 

El  horden  del  discurso  destas  meditaciones  es  como  en  la  passada, 
mirando  las  personas,  dichos  y  hechos;  y  para  algunos  no  tan  exercita- 
dos es  bien  abrilles  más  el  camino  en  esta  materia  por  aquellos  punc- 
tos  que  en  ella  comúnmente  se  suelen  enseñar,  que  es  ver  quién  pa- 
desce,  y  qué,  y  de  quién,  y  por  quién.  En  la  composición  de  lugar  el 
que  medita  se  debe  hazer  como  presente  al  mysterio,  y  como  si  aquello 


a    Priiis  dicho. 


1  Di.,  c.  XXX,  nn.  1-2. 

2  Ibid.,  c.  XXXI.  n.  G. 

»  Ibid.,  c.  XXXIV,  nn.  1-2. 

*  Fere  totum  hoc  caput  venit  in  Di.  c.  XXXV. 


932 


MONUMENTA  IGNATIANA 


fuesse  por  él  sólo  a  la  forma  que  el  apóstol  dezía,  hablando  de  Xristo 
nuestro  Señor:  qui  dilexit  me,  et  tradidit  se  pro  me  Y  conforme 
aquello  que  refiere  Dionysio  Areopagita  al  fin  de  la  epístola  8,  en  el  re- 
mate de  la  visión  de  Carpo,  discípulo  del  apóstol:  Paratus  sum  pro  iis 
iterum  mori  J;  en  que  se  descubre  la  ynfinita  charidad  del  Señor.  Ha  de 
entrar  el  alma  en  esta  consideración,  mirándose  a  sí  como  causa  de 
tanto  dolor,  ygnominia  y  tormento;  y  que  todo  el  bien  que  tiene  y  el 
auer  sido  preuenida  y  librada  del  mal,  es  por  aquellos  merescimien- 
tos.  Et  quia  cum  lacrimis  et  clamore  valido  orans  exauditus  est  pro  sua 
reuerentia  3.  Allí  tenía  el  Señor  presentes  nuestros  peccados  y  yngra- 
titud. 

Aunque  el  affecto  de  la  compassión  es  de  mucha  estima,  y  se  debe 
pedir,  dessear  y  buscar,  y  quando  se  nos  diere  recebillo  con  hazimiento 
de  gracias;  mas  juntamente  conuiene  buscar  otros  affectos,  que  son  de 
mucho  momento  en  la  vida  spiritual,  como  se  collige  del  3.oa  puncto 
de  la  primera  meditación.  Lo  i.°,  se  debe  de  buscar  estima  y  peso  de 
lo  que  es  la  offensa  de  Dios  y  lo  que  es  hazér  vn  peccador  amistad  con 
Dios.  Pues  para  effectuar  esta  reconciliación,  la  sabiduría  de  Dios  dió 
por  bien  empleado  tal  medio,  como  se  nos  pone  en  la  passión.  Lo  2.0, 
véese  aquí  lo  que  Dios  aborresce  y  castiga  el  pecado;  pues  peccados 
ágenos,  puestos  sobre  las  espaldas  de  Xo.,  cor-2lv  dero  de  Dios  sin 
mancilla  4,  hazen  tal  sentimiento  e  ympressión,  ¿qué  harán  sobre  espal- 
das propias  y  de  los  que  somos  hijos  de  padres  traydores  y  traemos  la 
sentencia  arrastrando?  Si  in  ligno  viridi,  quid  fiet  in  árido?  5.  De  aquí  se 
saca  yndignación  contra  el  peccado,  y  aquel  ánimo  que  dezía  el  pro- 
pheta:  Iniquitatem  odio  habui,  et  abominatus  sum  6;  de  aquí  zelo  de  las 
ánimas  que  tanto  costaron,  et  vt  concipiamus  misericordiam,  horrore 
plenam,  aduersus  peccata,  que  dezía  Basilio  ';  y  aquel  coragón  de  Dauid: 
vidi  praeuaricantes  et  tabescebam,  et  defectio  tenuit  me  8,  etc. 

Lo  3.0  la  bondad  de  Dios  y  sabiduría,  que  tal  medio  supo  hallar 
para  enternescer  los  coracones  duros  de  los  hombres:  commendat  Deus 


■  Stc,  pro  6.°;  visi  forte  tertium  appcllavcrit  hoc  ipsum  punetum  sexlum,  quia  ex  tri- 
bus piinclis  liujus  hebdomadis  propriis  tertium  est;  tria  enim  priora  hebdomadi  tertiae  cum 
Secunda  et  guaría  commuuia  stmt. 


1    Gal.,  II,  20. 

Epíst  VIH  (Migne.  P.  G.,  III,  1.100). 
8  Hebr.,  V,  7. 
4   I  Petr.,  I,  19. 

8  Luc,  xxtn,  31. 
«  Ps.  exvm,  163. 

'   Cf.  Homil.  in  Ps.  XXXIII,  n,  3,  et  in  Ps.  CXIV,  n.  3  (Migne,  P.  G.,  XXIX.  329-332 

et  489). 
»   Ps.  CX VIII,  158  et  53. 


Directoría  antiqua 


933 


caritatem  suam  in  nobis,  quoniam,  cum  inimici  essemus  ',  etc.;  y  lo  de 
San  Joán:  Sic  Deus  dilexit  mundum,  etc.  !. 

Lo  4,  aquí  se  alienta  nuestra  esperanza  y  se  quitan  los  desmayos  de 
coragón  de  gente  ruyn  y  pusilánime.  Qui  enim  propio  Filio  suo  non 
pepercit  8,  etc.  Vltimo,  nos  animamos  a  la  ymitación;  tanto  Dios  por 
mí,  tan  a  costa  suya,  ¿qué  yo  por  Dios?  Principalmente  si  se  añade  aquel 
conoscimicnto;  ¿tanto  yo  hasta  aquí  contra  Dios?  Lo  que  San  Pablo 
nos  propone  que  ymitemos  en  Xo:  exinaniuit,  humiliauit,  factus  obc- 
diens,  4  etc. 

Algunas  palabras  de  la  Scriptura,  como  de  los  Psalmos  y  de  Isaías 
quando  hablan  de  Xo.  nuestro  Señor  en  este  mysterio,  y  los  euange- 
listas  en  esta  historia,  en  las  quales  se  nos  propone  aquel  coragón  del 
Señor  en  medio  de  la  tempestad  de  su  sanctíssima  passión,  nos  serán 
para  entre  día  como  despertadores  para  hazer  compañía  a  Christo  cru- 
zificado,  y  que  podamos  dezir:  amor  meus  crucifixus  est. 

Lo  demás  que  toca  a  esta  semana  está  en  el  libro  de  los  exercicios 
clara  y  distinctamente  en  el  número  y  progreso  de  las  meditaciones, 
y  lo  que  se  debe  de  mudar  en  las  addiciones  para  esta  semana,  y  assí 
no  ay  aquí  que  repetir  ni  añadir  otra  cosa  alguna. 

De  la  4.a  semana 

Esta  quarta  semana  5  corresponde  a  la  vía  vnitiua  de  amor  y  desseo 
de  la  eternidad,  donde  se  nos  propone  el  premio  de  22  Xo.  resuci- 
tado; y  se  pueden  añadir  aquí  algunos  discursos  para  meditar  la  gloria 
y  el  galardón  que  esperan  los  justos,  cuyas  prendas  vemos  en  estos 
misterios  de  la  gloriosa  resurrección:  conresuscitauit  et  consedere  nos 
fecit,  dize  el  apóstol  6. 

El  exercicio  del  amor  de  Dios  suelen  algunos  poner  al  principio  de 
la  2.a  semana,  por  parescer/íy  que  dispone  algo  a  la  electión;  mas  su  lu- 
gar es  el  que  tiene  en  esta  semana,  que  toda  es  de  alegría  y  amor,  y 
consideraciones  que  dispiertan  el  gusto  de  lo  celestial;  si  consurrexistis 
cum  Xo.,  quae  sursum  sunt  sapite  7;  et  nostra  conuersatio  in  celis 
est  8,  vnde  fit,  vt  terrena  non  sapiamus  9. 

De  los  modos  de  orar  ay  poca  enseñanga,  siendo  ellos  tan  vtiles,  y 


1  Rom.,  V,  8. 

•  jo.,  m,  16. 

:i  Rom.,  Vm,  32. 

*  phh..,  n,  7-8. 

«  Di.,  c.  XXXVI,  n.  1. 

6  Eph.,  n,  6. 

7  Col.,  ni,  1. 

8  Phil.,  III,  20. 

9  Phil.,  ni,  19. 


934 


MONUMENTA  IGNATIANA 


el  primero  encomienda  mucho  nuestro  Padre,  parte  7,  c.  4,  lit.  F.  l,  y 
quiere  que  sea  muy  vniuersal  el  vso  dél  y  de  los  exámenes:  Quilibet 
enim  bona  volúntate  praeditus,  ad  haec  idoneus  est,  y  en  la  18  anota- 
ción de  las  primeras  le  a  pone  nuestro  Padre  para  ynstrucción  y  ayuda 
de  gente  ruda,  y  debiera  ser  a  los  nuestros  muy  familiar;  y  se  sabe  que 
el  Padre  Francisco  Xauier  le  vsaua  con  sus  penitentes,  con  notable 
fruto  y  ayuda  de  sus  almas,  y  les  daua  por  penitencia  lo  hiziessen  a  la 
mañana  vna  vez  y  a  la  tarde  otra  2.  Tiene  facilidad  este  modo  de  orar, 
y  en  él  ay  trato  con  Dios,  y  meditación  de  la  ley  diuina,  tanto  enco- 
mendado de  la  Escriptura,  y  ayuda  para  cumplirla.  Puede  aquí  auer 
oración  vocal  o  mental,  según  que  más  se  ayudare  el  que  lo  vsa.  Puede 
también  seruir  a  gente  más  prouecta,  como  se  vee  en  los  Directorios, 
número  103. 

Los  otros  dos  modos  siruen  mucho  para  que  la  oración  vocal  sea 
con  atención  y  deuoción,  y  se  cumpla  lo  del  apóstol:  orabo  spiritu, 
orabo  et  mente  3.  Y  esta  doctrina  es  muy  vtil  a  los  que  tienen  obliga- 
ción a  oras  canónicas  y  otras  oraciones  vocales  4. 

Las  reglas  de  templarse  en  la  comida,  del  distribuir  limosnas,  pue- 
den seruir  según  la  disposición,  necesidad  y  desseo  de  ayudarse  del 
exercitante.  Las  que  tratan  del  sentir  con  la  Yglesia  son  muy  necessa- 
rias  aora  para  los  operarios  y  que  tratan  la  palabra  de  Dios;  porque 
todas  22v  son  derechamente  contra  el  sentir  y  hablar  de  los  herejes  de 
nuestro  tiempo,  en  el  qual  se  vee  quánto  se  debe  hablar  con  sobriedad 
y  cumplir  aquel  precepto  del  apóstol  a  su  discípulo:  formam  habe  sa- 
norum  verborum  5. 

Acabados  los  exercicios  se  deue  de  dar  ynstructión  para  lleuar  ade- 
lante lo  comencado  y  proseguir  el  camino  en  que  aora  ha  puesto  los 
pies,  encomendándole  el  vso  de  la  oración,  examen,  freqüencia  de  sa- 
cramentos, lección  de  libros  spirituales  con  fructo.  Lo  que  toca  a  estos 
medios  se  debe  de  declarar  más  en  particular  que  al  principio  de 
los  exercicios  se  hizo,  como  queda  aduertido  en  su  lugar.  Véanse  los 
Directorios  número  704,  705,  756,  757,  y,  sobre  todo,  vt  curent  bonis 
operibus  praeesse  según  el  estado  de  cada  vno. 


a    Frías  que. 


1  In  Constitutionibus  Soc.  Jesu. 

■  Di.,  c.  XXXVII,  n.  7. 

3  I  Cor.,  XIV,  15. 

1  DL,  c.  XXXVII,  n.  12. 

»  IITim.,  I,  13. 


Directoría  añtiqua 


935 


Quae  P.  Egidius  c  Boethica  prouincia  usque  misit  circa  usum  exer- 
citiorum,  uisis  quae  ex  vrbe  8  ad  ipsum  fueran t  transmissa. 

BB.  b 

[Man ii  P.  Aegidtt]  De  los  exercicios  para  N.  P. 

VI 

ANONYMU  M  B3  1 

sopra  gl'esercitii 
Cauato  da  una  instruttione 

1.  Quid  nomine  exercitii. 

2.  Vtilitas. 

3.  Modus  dandorum  et  capiendorum. 

Qui  dat,  hilari  uultu,  signo  ►£<  facto,  ei,  qui  facturus  est  magno 
animo  c  (?)  exercitia,  debet  ipsi  exponere,  quid  nomine  exercitio- 
rum  etc. 

Deinde  dicat  fructus. 

Nostris  autem  Societatis  potest  dici  quod  Societas  per  exercitia  ini- 
tium  habuerit,  Deusque  Ignatio,  quo  tempore  penitentiam  agebat  atque 
orabat,  dedit  exercitia.  Ouo  ipse  modo,  cupidus  salutis  animarum,  po- 
stea collegit  et  dedit  aliis,  motus,  ut  pie  credi  potest,  hoc  instinctu  a 
Deo,  ut  daret  aliis  eadem  exercitia.  Deinde,  Parisiis  studens,  per  haec 
collegit  alios  socios,  et  initio  Societatis,  quicunque  uolebant  admitti  ad 
Societatem,  per  hoc  médium  probabantur  2;  et  ita  in  Constitutionibus 
de  examinandis  est  una  ex  experientiis  8. 

lis  autem,  qui  non  sunt  de  Societate,  poterit  dici  quinam  fructus  et 
quantus  perceptus  est  a  multis  doctis,  indoctis,  religiosis,  saecularibus, 
iuuenibus,  senibus,  uiris,  foeminis,  uirtuosis,  dissolutis,  etc.  Et  ita,  quam- 
uis  unus  magis,  alter  minus  profecerit,  omnes  tamen  adepti  sunt 
magnam  mentis  claritatem  et  lucem  in  uia  spirituali  et  perbonam  vo- 
luntatem  d  et  feruorem  in  spiritu  Dei.  Et  sane  uidetur  manifesté  operari 
Spiritus  Sanctus  in  iis,  qui  ea  agunt  e  et  cum  cognitione  f  peccato- 

a  vrbeni  ms. — b  Tola  haec  notatio  ¡cripta  est  alia  manu.  Binis  litteris  BB  distingue- 
batur  hoc  scriptum  a  caeteris ,  quae  ad  Directorium  Variorum  conficiendum  adhibita 
sunt.  V.  supra,  p.jjg. — c  nro.  mss.,  quod 'videtur  scriptum  pro  aio.  sen  animo. — d  Deest 
in  Do. — «  agit  mss. — f  cognitionem  mss. 


1  Ex  apographo  in  cod.  Instruct.  II,  ff.  13-141-.  Aliuil  habetur  exemplum  in  cod.  Dó- 
mente i,  ff.  204V-207. 

a  Primis  Societatis  annis  certe  complures  in  ea  versabantur  qui  exercitia  non  pere- 
gerant.  Cf.  Epist.  P.  Nadal,  IV,  329  et  B.  Petri  Canisii  Epistulae  et  Acta,  V,  Friburgi 
Brisgoviae,  1910,  p.  849. 

*    Examen  genérale,  c.  IV,  n,  10. 


936 


MONUMKNTA  iGNATIANA 


rum,  dolorem  eorum,  uoluntatem  uitae  mutandae,  contemptum  mundi, 
et  desiderium  mortificationis  etc.  Hoc  sunt  experti  qui  magis  uersati 
sunt  in  iis  dandis  ea  diligentia  qua  oportet. 

Et  sane  uidetur  singularis  gratia  et  donum,  quod  Dominus  Societati 
dedit  horum  exercitiorum  tradendorum;  et  uidetur  item  quod  potissi- 
mum  Deus  concurrit  cum  nostris  in  iis  dandis. 

Declarato  autem  nomine  et  fructu  dictorum,  ne  quid  dubii  restet  in 
mente  eius,  qui  accipit,  possunt  afferri  aliquae  causae  huius  fructus. 

Prima,  quod  cum  3  uiae  sint,  quibus  quisque  a  iuuari  possit  in  uia 
spirituali,  lectio,  auditio  uerbi  Dei,  medijtatio  et  oratio;  haec  ultima 
excellentior  atque  efficacior  est;  quod  experimur,  qui  loquendo  sepe 
aliquid  aut  audiendo,  non  gustamus  ita  rem,  ut  meditantes  etc.  Exem- 
plum  ab  eo  qui  uidet  cibum  aut  contrectat  aut  gustat;  hic  enim 
magis  etc. 

2.  a  causa.  Qui  dat  exercitia  est  uiua  uox,  quae  habet  energiam  tanto 
maiorem,  quanto  homo  magis  est  dispositus  et  semotus  a  distractio- 
nibus. 

3.  a  Quia  cum  auditione  habet  item  lectionem  breui  scriptam  eo- 
rundem  punctorum  sine  multiplicitate  aliarum  rerum.  Itaque  concur- 
runt  lectio,  auditio,  meditatio. 

4.  a  Quia  ut  sancti  b  aiunt,  ac  precipue  S.  Vincentius  in  suo  libro  de 
uia  spirituali,  nemo  putet  se  profecturum  in  uia  spirituali  nisi  magi- 
strum  et  instructorem  habuerit  in  ipsa  *.  Nam  si  in  artibus  et  scientiis 
etc.  quanto  magis  in  hac  uia  c  ubi  tot  pericula,  difficultates,  daemon  d 
decipiens  etc.  Itaque  dator  exercitiorum  est  dux,  et  securiorem  uiam 
ostendit  et  faciliorem,  et  maiore  cum  fructu.  Deinde  perplacet  Domino 
humilitas,  cum  quis  etiam  doctior  docetur  ab  alio  indocto,  quod  et  ex- 
perti sunt  aliqui  literati  in  ordinibus  S.  Dominici  et  Hieronimi,  qui  mi- 
rifice  profecerunt  e.  Et  credendum  est,  quanto  eius,  qui  accipit,  maior 
fuerit  humilitas,  tanto  uberiorem  sine  dubio  fructum  futurum;  cumque 
cogitauerit  se  nihil  scire,  magnaque  reuerentia  affectus  sit  erga  eum,  qui 
dat  exercitia  etc.  per  quem  saepe  Deus  illum  docebit  multa  etc. 

a  Deest  in  Do.—*>  Quia  santi,  ut  Do.— <=  sua  ms:,  uia  Do.—¿  demum  per  per  am  ms.\ 
Do.  lectio  dubia,  fortasse,  demon.— e  Integra  periocius  praeeedens  desideratur  in  Do. 

«  «Quod  per  instructorem  idoneum  citius  et  facilius  peruenitur  ad  perfectioneni 
quam  per  se  ipsum. 

Sciendum  igitur  quod  homo  facilius  et  in  breviori  tempore  posset  ad  pert'ectionem 
pertingere,  si  haberet  instructorem,  cujus  regimine  duceretur,  cujus  obedientiam  in 
ómnibus  actibus  parvis  et  magnis  totaliter  sequeretur,  quam  si  aliquis  conetur  se  ipsum 
perficere;  quantumcunque  vigeat  acumine  intellectus  et  libros  habeat,  in  quibus  videat 
virtutum  omnium  structuram  exaratam.  Immo.  plus  dico,  quod  numquam  Christus  suam 
gratiam  ministrabit,  sine  quo  nihil  possumus,  si  homo  habet  a  quo  possit  instruí  et  de- 
duci,  et  negligit  vel  non  curat  alterius  ducatum  amplecti,  se  credens  sibi  sufficere  etper 
se  posse  investigare  et  invenire  quae  sunt  utilia  ad  salutem».  S.  Vincentii  Ferrerii 
Tractatus  sen  Instructio  de  vita  spirituali,  ed.  Augustae  Vindelicorum,  J729,  c.  IV.  p.  7. 


DlKKCTOKIA  ANTIQUA 


937 


13v  5.a  Quod  qui  facit  exercitia,  relinquit  alias  occupationes  ct 
consuetudines  ac  recreationes  ct  commoda,  et  solum  Deo  uacat;  atque 
ita  his  Dcus  sua  solet  conferre  dona,  gratias  et  secreta  etc.;  et  ita  quanto 
magis  se  remouebit  ab  his  commodis  et  rebus  humaras,  tanto  liberalio- 
rem  erga  se  Dominum  sentiet. 

Iuuat  uero  habere  locum  secretnm,  tempus,  horas  ordinatas,  quibus 
agat  cum  Deo. 

De  modo 

Multiplex  est  modus  tradendi  exercitia  ac  a  diuersis  hominum  ge- 
neribus.  Exacte  iis,  qui  mense  b  separantur  ab  ómnibus  etc.,  extra  suum 
domicilium,  habentes  qui  eis  c  cibum  ministret  aut  afferat;  item  et  sa- 
crum  sine  impedimento  possint  audire,  cum  5  horis  cum  dimidia  1  me- 
ditationis  etc. 

Hic  modus  dari  solet  adolescentibus  magnae  expectationis,  cum 
electionibus,  quia  hi  nondum  statum  elegerunt. 

2.  Minus  exacte  in  aliquo  cubículo  dicti  domicilii,  qui  4  horas  cum 
dimidia  et  cum  examine;  et  hic  modus  communior  est  nostris,  qui  iarn 
sunt  in  Societate,  aut  admitti  uolunt;  et  hoc  in  aliquo  collegio  aut 
domo,  in  aliquo  cubículo  separato  et  aliis  commoditatibus. 

3.  Aliis,  quibus  ñeque  haec  commoditas  est,  ñeque  otium  omnino  se 
recipiendi,  aut  tantum  temporis  spatium  habent,  dantur  3  horae  exer- 
citiorum  aut  duarum  horarum  aut  una,  pro  cuiusque  hominis  commo- 
ditate,  et  omnes  proficient  sed  illi  magis,  qui  plus  temporis  et  maiore 
cum  feruore  impendent. 

lis  autem,  qui  iam  statum  delegerunt,  qui  mutari  nequit,  ut  coniugi- 
bus  et  religiosis,  non  sunt  dande  electiones,  sed  curandum  ut  refor- 
mentur  et  perfectioni  operam  dent  quatenus  poterunt. 

Mulieribus  5  dabuntur  exercitia  in  ecclesia,  et  sat  erit  ut  bis  terue 
ueniant  ad  ea  accipienda,  si  quidem  poterunt  sine  murmuratione;  quod 
si  sequi  posset  murmurado,  sat  erit  semel,  ac  uero  duas  horas  exerci- 
tiorum  faciant. 

Dispositio,  quae  in  eo  requiritur,  qui  exercitia  facit,  haec  est. 

1.  Vt  magno  desiderio  et  feruore,  tanquam  in  re  summi  momenti. 
Atque  ita  iuuat  interdum,  ut  non  súbito  dentur,  sed  probetur  eorum 
desiderium  differendo  d  traditionem  exercitiorum. 

2.  Vt  in  eo  máxime,  qui  uult  aliquem  statum  eligere,  sit  uera  qué- 

a  Sic  mss.;  fortasse  scribendum  fuit  pro. — b  qui  non  se  in  utroqne,  sed  error  est  mani- 
festus. — c  liabens  qui  et  mss. — d  deferens  mss. 


1  Hanc  dimidiam  horam,  praeter  alias  quinqué,  alius  nemo,  quod  sciaraus,  adjungjt 
Ea  tamen  ad  examen  bis  per  quartarri  hofae  partem  faciendum  referri  posse  videtur. 

?  Non  solum  monialibus,  sed  aliis  etiam  mulieribus  dabantur  exercitia,  jam  inde  a 
primis  annis  Societatis.  Cf.  Chron.  Pa.,1,  218;  Epist.  Aradal,l\T ,  597.        .  1      .  ', 


938 


MONÜMENTA  IGNATIANA 


dam  resignatio,  et  magna  sui  ipsius  in  uoluntate  Dei;  dictum:  «Domine 
quid  me  uis  faceré?»  *. 

3.  Magna  attentio  in  intelligendis  exercitiis,  que  sibi  proponuntur 
et  diligentia  in  scribendis  statim  punctis,  et  multo  maior  in  faciendis, 
nihil  pretermittendo  eorum,  que  proponuntur. 

4.  Cor  habeat  ualde  apertum,  nihil  celans  tradenti  exercitia,  nec 
desolationem  ñeque  consolationem,  desiderans  ut  ab  eo,  qui  tradit 
exercitia,  possit  integre  dirigi. 

5.  Obseruandum  est  quod  initio  presertim  qui  non  soliti  sunt  me- 
ditan, solent  item  sentiré  multas  distractiones,  difficultates  in  mente 
applicanda  et  tentationes;  et  propterea  debet  patientia  et  magna  in 
Dominum  confidentia  sequi,  sperans  se  si  perseueret,  maiorem  facilita- 
tem  et  auxilium  a  Domino  assecuturum. 

6.  Dum  facit  exercitia  nullos  alios  libros  habere  debet,  nec  uelle 
sequi  alias  meditationes,  sed  tantum  his  operam  daré,  ac  si  nullae  essent 
aliae,  nec  ab  eo  intellectae  aliae  fuissent;  sed  totum  animum  ad  eas 
conuertere  etc.  Libri  a  quos  solent  habere,  sunt:  uite  sanctorum,  et 
Gerson  De  imitatione  Christi. 

7.  In  actibus  affectus  [?]  b,  maior  diligentia  et  studium  quam  intel- 
lectus,  ita  ut,  non  tantum  operam  det  aut  14  curam  habeat  se  diffun- 
dendi  aut  dilatandi  in  iis  punctis,  in  quibus  multa  ipsi  occurrent  aut 
suppeditabuntur,  quae  cogitet  siue  conceptus  uarii,  ut  solent  quídam 
perspicacioris  ingenii,  sed  magis  in  eo  debet  uersari,  ut  applicet  uolun- 
tati,  et  desiderare  ac  procurare,  ut  moueatur  affectus.  Et  hoc  est  magni 
atque  adeo  potissimi  momenti,  ut  moueatur  affectus. 

Qui  non  est  solitus  daré -exercitia,  debet  primo  legere  adnotationes 
propositas  exercitiis  spiritualibus  etc. 

VII 

DIRECTORIUM  P.  FABII  DE  FABIIS  c 

DlRECTORIUM  EXERCITIORUM  MAIOREM  ÜTILITATEM  AI.T.ATURUM 
SI  IN  CERTA  CAPITA  DISTRIBUATUR 

Nomen  ipsum  Directorii  ordinem  aliquem  indicare  uidetur  in  iis 
quae  ibi  traduntur,  quod  etiam  uarietas  ipsa  rerum  explicandarum  mé- 
rito sibi  postulat;  ut  habeat  quisque  in  promptu  suo  capite  repositum 

a  conuertere,  ei  libri  Do. — »>  Sk  videtur  corrigendum  ex  affectíbus,  quod  est  m  ms., 
sei/uilur  enim  quam  intellectus. 

'    Act.,  IX,  6. 

1  Ex  antiquo  excmplo,  partim  apograplio,  partim  autographo.  quod  est  in  bibliotheca 
Vittorio  Emanuele,  Romae,  «Fondo  Gesuitico,  1594,  (3723)  n."cp.  Constat  4 ■  t"f .  quorum 
ultimum  purum.  In  involucro:  «Direttorio  del  P.  Fabio  de  Fabiis  scgi>ato  nell  índice 
colla  lettera  K».  In  ultima  pagina:  «Directorium  Exercitiorum  tradendorum.  Videtur 
esse  P.  Fabii  de  Fabiis.  K->.  Vide  Prae/atiotiem,  art.  lí,  supra.  pp.  750  et  766. 


Directoría  antiqua 


939 


id  quod  quaerit;  et  legenti  facilius  pateant  atque  haereant  a  omnia,  ita  in 
partes  digesta,  ut  quae  ad  idem  caput  spectant,  seorsim  ab  aliis  ponan- 
tur,  nec  ullum  fastidium  saepius  lecta  cuique  parere  possint. 

DlUIDI  POSSE  DlRECTORIUM  IN  SEPTEM  CAPI  TA 

Cuín  Patris  nostri  Ignatii  memoria  recens  adhuc  sit,  et  uix  unus  ali- 
quis  inter  nostros  habeatur,  qui  exercitiorum  tradendorum  artem  per- 
fecte  norit,  iure  censendum  erit  progressu  temporis  fore  ut  omnia  obli- 
vioni  tradantur;  quapropter  opere  pretium  est  ea,  quae  b  de  hac  mate- 
ria hactenus  ex  sancti  Patris  memoria,  licet  pauca,  uigent  uel  ab  eodem 
tradita  uel  ex  aliorum  relatione  ac  traditione  ad  nos  delata,  posteris 
consulendo,  in  hoc  Directorio  congerere;  ita  tamen  ut  non  omittantur 
quae  in  Examine  et  Constitutionibus  Societatis  de  hoc  proprio  nostri 
instituti  medio  sparsim  dicunturJ.Nec  minoris  momenti  erit  loca  obscu- 
riora  libri  Exercitiorum  aliqua  declaratione  elucidare.  Praeterea,  dubiis 
quibusdam,  quae  in  his  Exercitiis  nunquam  pene  non  se  offerunt,  satis- 
facere.  Denique  toti  huic  negotio  satisfactum  plene  fuerit,  si  quod  má- 
xime necessarium  esse  apparet  de  ratione,  connexione  exercitiorum, 
tum  in  particulari,  tum  in  communi,  nonnulla  tractarentur.  Nam  ex 
ignorantia  finis  et  intenti,  ad  quem  dirigitur  haec  uel  illa  pars,  examen, 
fundamentum,  exercitium,  etiamsi  textus  prout  iacet  legatur  ac  dictetur, 
et  eodem  ordine  tradatur,  facile  possent  multi  errores  promanare;  et 
a  mente  Patris  Ignatii  i»ecedendo,  posset  unusquisque  nouum  sibi  sen- 
sum  atque  intellectum  fingere,  aliosque  non  bene  instruere  nec  secun- 
dum  ueritatem.  Sicut  enim  Patrem  Ignatium  in  singulis  exercitiis  ali- 
quem  peculiarem  scopum  habuisse  credendum  est,  ita  etiam  non  casu 
ñeque  temeré  hoc  ordine  illa  disposuisse  existiman  debet,  ut  ipsemet 
in  X.a  adnotatione  libri  Exercitiorum  subnotat. 

Septem  capita  DirectorÜ  c.  Commodam  igitur  putauerim  fieri  posse 
huius  Directorii  diuisionem  in  septem  capita,  in  quorum  primo  totum 
illud  reponeretur,  quod  in  Constitutionibus  et  Examine  circa  fructum, 
modum,  ac  debitum  d  faciendi  exercitia  traditum  est.  In  2°  documenta 
quaedam  circa  praeparationem,  progressum  et  ordinem  in  dandis  exerci- 
tiis seruandum,  tamproeo  quitradit,  quam  pro  eo  qui  accipit.In  3.0  tra- 
ctari  posset  de  exercitiis  in  communi  breuiter,  et  deinde  in  specie  de 
fine  peculiari,  de  intentione  singulorum  eorum,  saltem  quae  praecipua 


a  Dito  w.  praeced.  scripta  sutti  supra  versum  manu  Fabii. — t>  Decem  w.  praeced.  sunt 
Fabii  manu  scripta  in  marg. — c  Hic  titulus  et  reliqui  crassioribus  ¿itteris  exprcssi,  sunt 
marginales  in  cod. — <J  Sic  ms.,  etiam  virgula  (,)  ante  v.  ac;  in  Examine,  c.  IV.  n.°  10,  pri- 
mum  experimentum,  ingredientibus  Societatem  faciendum,  sunt  exercitia  per  mensem  obe- 
unda. 


1    Cf.  Di.  Aeg.,  f.  3V,  supra,  p.  903. 


94o 


MONUMENTA  IGNATIANA 


sunt,  ac  de  ratione  quare  ita  disposita  se  consequantur.  In  4.°,  loca  diffi- 
ciliora  ex  libro  Exercitiorum  aliqua  explicatiuncula  illustrari.  In  5.0,  du- 
bia  nonnulla  soluere  ad  uberiorem  fructum  ex  hac  exercitatione  colli- 
gendum,  cuiusmodi  hic  aliqua  subscribentur.  In  6.°  collocari  possent 
quaecunque  extarent  uel  ab  ipsomet  P.  Ignatio  expresse  accepta,  uel, 
dum  ille  uiueret,  ab  aliis  de  consensu  illius  obseruata,  tam  circa  spiri- 
tualem  quam  corporalem  rationem  eorum,  et  qui  faciunt  et  qui  tradunt 
exercitia.  In  7.0,  media  et  consilia  apponentur,  quibus  iuuari  posaent  et 
conseruari  qui  exercitia  iam  peregerunt. 

Redditur  ratio  de  singulis  capitibus 

Vt  autem  non  temeré  id  exigi  uideatur,  rationes,  quae  id  suadent, 
subiiciuntur  aliquae. 

Caput  l.m  Et  de  primo  quidem  capite,  nulli  est  dubium  nostris  eo 
gratiora  fore  haec  Exercitia,  si  intelligant  tanti  lv  fieri  in  nostris  Con- 
stitutionibus,  tamque  a  honestis  titulis  insigniri,  ut  tanquam  médium 
proprium  ac  necessarium  ad  finera  propriae  uocationis  diligentius  am- 
plectantur. 

Caput  2.m — Primum  documentum.  De  2.0,  ut  nostri  possint  inoffenso 
pede  legere  ac  practicare  quae  in  libro  Exercitiorum  traduntur,  prae- 
monendi  sunt  de  quibusdam  ad  rectam  et  germanam  Exercitiorum  in- 
telligentiam  necessariis;  falli  namque  facile  posset  religiosus,  ut  ad  par- 
ticulada descendamus  b,  si  omnia,  quae  in  libro  habentur,  ad  litteram 
seruare  uellet,  idque  exemplis  declarabitur  c.  Habetur  enim  in  prima 
ex  uiginti  adnotationibus,  quaerendam  etiam  uoluntatem  Dei  per  haec 
exercitia  circa  uitae  suae  institutionem;  quae  res  posset  alicui  dubiam 
faceré  suam  uocationem,  cum  tamen  uerum  sit  locum  illum  intelligi  de- 
beré de  iis,  qui  certum  uitae  statum  non  habent  K  Item  d,  quod  dicitur 
in  fine  fundamenti  de  indifferentia  ad  paupertatem  et  diuitias,  et  in  3.0 
puncto  contemplationis  regni  Xi.  de  paupertate  uoluntaria,  et  in 
colloquio  de  duobus  uexillis.  Vbi  et  in  aliis  similibus  locis,  si  qua  inue- 
niuntur,  cum  iis  agi  docendum  esset,  qui  statum  aliquem  eligere  optant 
non  cum  iis,  qui  iam  in  religione  consistunt. 

2.m  documentum.  Similiter  non  potuit  Pater  Ignatius  singula  docu- 
menta et  adnotationes  in  libro  Exercitiorum  describere  quae  in  singulis 
casibus  opus  essent,  sed  praecipua  tantum  et  magis  necessaria  posuit, 


a  tanque  ms. — b  Quatitor  w.  praeced.  sunt  Fabii  manu  scripla  in  marg. — s  Hoc  v. 
scriptum  est  manu  Fabii  pro  rem  aperiamus  ob/itt.—  á  Hoc.  v.  scriptum  est  manu  Fabii 
pro  similiter  oblitt. 


1  «Disposición  de  su  vida»,  quod  est  in  Aut.,  intelligitur  quidem  hoc  modo;  sed  re- 
cte  etiam  de  vitac  ratione  bene  instituenda  in  eo  vitae  genere,  quod  fortasse  jam  firmum 
amplexus  sis.  . 


Directoría  antiqua 


941 


relinquens  prudentiae  ac  indicio  magistri  ut,  iuxta  occasionem,  noua 
praescribat,  sequutus  experientiam  aliorum,  dummodo  a  proposito  et 
fine  excrcitiorum  non  discedat,  iuxta  17.a'"  adnotationcm,  ubi  dicitur, 
praescribat  nonnulla  exercitia  presentí  animae  necessitati  opportuna  \ 
Ad  hoc  etiam  fingam  casum.  Uicitur  in  6.a  adnotatione.  Si  nullae 
facienti  exercitia  incidant  consolationes,  etc.,  interrogetur  an  suis  tem- 
poribus  omnia  faciat,  et  additiones  seruet,  etc.;  et  tamen  fieri  posset  ut 
cum  his  ómnibus  seruatis  nihilominus  non  sentiant  illos  affectus,  pro- 
pter  alias  causas,  quarum  una  tangitur  in  20.a  adnotatione,  et  externis 
est  frequens,  quia  non  abducunt  animum  ab  omni  rerum  humanarum 
sollicitudine  s. 

3.m  dorumentum  3.'"  documentum  esse  posset  non  ita  alligatos  esse 
oportere  ad  litteram  et  ordinem  3  in  libro  Exercitiorum  traditum,  quin 
maiori  cum  fructu  pro  spiritus  libértate,  et  gratiae  diuinae  lumine  mu- 
tari  aliquando  possit.  Nam,  verbi  gratia,  in  fine  cuiuslibet  exercitii  po- 
nitur  colloquium,  in  principio  petitio;  potest  euenire,  immo  fit  saepis- 
sime,  ut  ipso  meditationis  ingressu  ad  colloquium  sollicitetur  spiritus;  et 
e  contra  quod  meditationis  initio  faciendum  est,  oceurrat  in  fine;  itaque 
non  uidetur  alienum  ab  exercitiorum  proposito,  immo  máxime  illis  et 
rationi  consentaneum,  ut,  pro  deuotione  ac  impulsu  spiritus,  partes 
exercitiorum  disponantur,  et  eo  in  loco  unaquaeque  collocetur,  unde 
maior  speratur  fructus. 

Caput  3.m  De  3.0  capite,  cum  ex  supradictis  ante  septem  capitum 
diuisionem,  tum  ex  uno  tantum  argumento  res  poterit  clarius  innote- 
scere.  Si  quis  ignoret  quo  tendat  fundamentum ,  quid  item  sibi  uelit 
primum  et  2.m  exercitium  et  quomodo  inter  se  differant,  quid  examina 
et  additiones;  non  poterit  tam  bene  applicare  animum  ad  fructum  inde 
colligendum,  qui  ex  huiusmodi  exercitiis  praetenditur,  sed  confusa 
quadam  cognitione  ad  omnia  exercitia  feretur  et  ad  singula  haerebit; 
at  si  contra  intelligat  ad  quem  finem  singula  destinentur,  quomodo  in- 
ter se  connectan-2  tur  a,  et  aliae  illorum  radones,  poterit  solertius  in 
assequendo  peculiari  cuiusque  fine  inuigilare. 

Caput  4.m  De  4°  Primo,  adnotatione  18.a  dicitur:  methodum  con- 
fessionis  frequentioris  praescribere  4.  Ouaeritur  quae  sit  illa  methodus  5 


a    Connectentur  tns. 


1  Haec  ad  materiam,  non  ad  formam  pertinent,  de  qua  praesertim  sollicitus  Ignatius 
est.  Cf.  Suarez,  De  religione  Societatis  Jesu,  1.  IX,  c.  VI. 

2  Ii  quidem  non  servarent  additionem  sextam,  quae  docet  fovendas  esse  cogitatio- 
nes,  quae  animum  juvent  ad  fructum  meditationum  augendum. 

3  Cf.  tamen  Di.  Ignatiana,  III,  17,  supra,  p.  793.  Di.,  c.  VIII,  n.  5,  infra,  Directoría 
recentiora,  IX.  Quod  vero  de  colloquiis  ait  Fabius,  probat  Di.,  c.  XV,  n.  5. 

4  V.  supra,  p.  244,  Vu. 

*    V.  locum  in  Aut.  et  in  Versione  P.  Rooihaan,  supra,  pp.  244,  245. 


942 


MONUMENTA  IGNATIANA 


et  si  ex  libro  Exercitiorum  uel  examine  aliquo  conscientiae  uel  aliunde 
desumenda. 

2.0  Adnotátione  19  dicitur:  per  horam  dimidiam  examen  particu- 
lare  et  genérale  1.  Dubium  est  an  dimidia  hora  sit  accipienda  continua, 
et  utrique  examini  eodem  modo  et  tempore  impendenda;  nam  diffe- 
runt  illa  examina  plurimum  inter  se,  etiam  in  usu  et  modo  faciendi  a. 

3.0  Eadem  adnotátione  19  dicitur  seruandum  eumdem  ordinem 
circa  mysteria  uitae  Xi.  2,  qui  in  primae  hebdomadae  exercitiis  ser- 
uatus  fuit,  cum  sit  uarius  modus  meditandi  in  2.a  hebdómada  ab  eo  qui 
traditur  in  prima;  explicetur  clarius  quomodo  id  fieri  possit  s. 

4."  Adnotátione  20  dicitur  et  scribi  rerum  capita  *,  ubi  uidetur  si- 
gnificare non  esse  danda  capita  exercitiorum  scripta  ómnibus,  sed  tan- 
tum  iis,  qui  exacte  illa  faciunt. 

5.0  In  compositione  primi  exercitii  secundum  tres  animae  poten- 
tias,  ubi  dicitur:  si  meditatio  est  de  re  incorpórea,  ut  consideratio  pec- 
catorum,  debet  talis  esse  constructio,  ut  animas  in  carcere  inclusas  ima- 
ginemur  5  etc.;  an  in  quacunque  meditatione  spirituali  illa  compositio  eo 
modo  fieri  debeat,  an  ñero  solum  in  consideratione  peccatorum  6. 

G.°  In  5.a  additione,  post  exercitia  primae  hebdomadae,  ubi  dicitur: 
si  bene  successerit  contemplatio  7,  quaerunt  aliqui  num  bene  intelligat 
succedere  orationem,  cum  nullis  inter  orandum  molestis  cogitationibus 
infestantur,  aut  spiritibus  malis  impugnantur;  an  uero,  si  strenue  ac 
fortiter  aduersus  eiusmodi  malos  motus  dimicent.  Sic  enim  uidetur  maior 
successus  et  profectus  orationis,  quam  si  nullam  pugnam  uel  contrarie- 
tatem  patiantur  8. 

7.0  Ex  punctis  primae  meditationis  2.ae  hebdomadae  et  alia- 
rum  meditationum  sequentium,  quomodo  rerlecti  ad  nos  possit  illa  con- 
sideratio pro  referendo  fructu,  prout  il)idem  praescribitur. 

8.°  Ibidem  quomodo  illa  applicatio  sensuum,  quae  fit  in  5.0  exerci- 
tio  differat  a  superioribus  seu  conueniat  °;  uidetur  enim  confundí  cum 

a    Sex  w.  praeced.  addita  sunt  Fabii  matiu  in  textu. 


1    Y.  supra.  p.  244,  Vu. 
-    Ex  Vu.,  supra,  p.  246. 

•J    V.  quoque  Aut.  et  Koothaati,  supra,  pp.  246,  247. 

1    Ilaec  sunt  in  Vu.,  non  in  Aut.;  constar  tamen  id  eo  tempore  in  usu  fuisse.  Cf.  Di. 
Aeg.,  annot.  4,  supra,  p.  809. 
8    Supra,  pp.  274-276,  Vu. 

"   V.  loci  compositionem  in  exercitio  de  tribus  binariis,  Aut.,  supra,  p.  258,  et  in  con- 
templatione  ad  fovendum  amorem,  p.  428. 
7    Supra,  p.  304,  Vu. 

'  Male  succedere  exercitium  intelligit  Ignatius,  si  culpa  aliqua  contracta  est;  siqui- 
dem  causae  inquirendae  sunt  •■cum  poenitudine  et  cmcndationis  proposito».  Cf.  hunc 
locum,  supra,  pp.  302-304,  ct  regulas  ad  spiritus  discernendos,  primae  hebdomadi  ac- 
commodatas,  a  tertia  ad  nonam,  supra,  pp.  514-522. 

•    Cf.  Di.,  c.  XX. 


Directoría  antiqua 


943 


prima  et  2.a,  quia  nihil  aliud  in  consideratione  personae,  ucrborum  et 
operationum,  efficitur,  nisi  applicatio  sensuum  seu  potentiarum  sensiti- 
uarum.  Ideo  explicatius  declaretur  prout  in  2°  notabili  4.a0  hcbdo- 
madae,  uel  simili  modo. 

9.0  In  5.0  notabili  2.ac  hebdomadae  uidetur  sibi  contradicere,  cum 
ait  in  ómnibus  aliis  meditationibus  assumendum  esse  aliquid  quod  ae- 
quipolleat  2.ae  et  3.ae  additioni;  praeterquam  in  prima  et  2.a,  cum  tamen 
supra  in  4.0  notabili  contrarium  dici  uideatur  1. 

10.  Inter  primam  et  2.am  classem,  ex  tribus  post  meditationem  de 
duobus  uexillis,  quae  differentia  constituatur.  Utraeque  enim  in  idem 
uidentur  recidere  *. 

Caput  5.m  De  5.0  dubitant  nonnulli  quomodo  repetitio  fíat  circa 
contraria,  et  indifferenter,  tam  in  iis,  ubi  consolatio,  quam  ubi  desola- 
tio  contigerit.  Explicetur  ergo  quare  circa  contraria  et  cum  quo  fructu 
repetitio  commode  fiat  3. 

2v  2.0  Guando  aliquis  pro  confessione  generali  se  parare  debet, 
non  satisfacit  sibi  solo  examine  generali,  cum  in  illa  debeat  circumstan- 
tias  et  species  peccatorum  exprimere;  quinimmo  examen  genérale  ñe- 
que habetur  ex  libro  Exercitiorum  positum  esse  pro  confessione  gene- 
rali,  sed  potius  pro  particulari  uel  quotidiana,  et  propterea  subiungitur 
examen  quotidianum;  quia  quae  ibi  dicuntur  sunt  fere  communiora 
quae  in  dies  committuntur,  ñeque  uidetur  ad  generalera  confessionem 
sufficiens  ratione  iam  dicta  4. 

3.0  An  protrahere  orationem  ad  duas  horas  5  liceat  uel  ultra;  et  vi- 
detur  iuxta  mentem  P.  Ignatii  paulo  plusquam  horam  durare  deberé; 
quia  facile  fatigantur,  et  sic  fastidiunt  orationem. 

4.0  An  quacunque  hora  possit  post  prandium  uel  coenam  fieri  exer- 
citium.  Videtur  quiescendum  a  cibo  per  tres  uel  ad  minus  per  duas 
horas. 

5.0  An  omnia  exercitia  mentaliter  fieri  debeant  necne;  nam  licet  ex 
prima  viginti  adnotationum  uideatur  colligi  6;  et  ex  X  additionibus  et 
ex  ipsis  exercitiis  mente  facienda  esse:  tamen  non  prohibetur  ex  abun- 
dantia  deuotionis  in  uocalem  prorumpere  orationem,  ut  in  3.a  adnota- 
tione  expresse  habetur  de  colloquio. 


1    Cf.  locos  in  Aut.  et  Ro.,  supra,  pp.  340-342,  et  341-343. 

-    Cf.  supra,  p.  358,  not.  2;  Di.  Po.,  Summarium  punjorum,  supra,  p.  840,  et  Di., 
c.  XXIX,  n.  5. 
3    Di.,  c.  XV,  n.  3. 
*    Ibid.,  c.  XVI,  nn.  3-4. 

6  Cf.  annotationes  duodecimam  et  decimam  tertiam  ex  viginti  primis  in  Aut.,  su- 
pra, pp.  232-234  etRo.,  supra,  pp.  233-235,  e  quibus  Ignatii  mentem  aliam  esse  patet. 

0  Imo  ibi  meminit  Ignatius  orationis  vocalis.  Caeterum  verum  est,  exercitia  Ignatia- 
na  esse  praecipue,  non  tamen  unice,  orationis  mentalis.  Ñeque  exspectanda  rursus  est 
«abundantia  devotionis>  ut  vocali  utamur.  Cf.  examina  et  colloquia  frequenter 
usurpanda;  ítem,  supra,  p.  290,  annot.  2. 


944 


jVÍONUMENTA  IGNATIAKA 


6.°  Ex  lectione  libri  Exercitiorum  uidetur  colligi  omnia,  quae  ibi 
traduntur  ad  saeculares  proprie  pertinere.  Nam  ubi  agitur  de  indifferen- 
tia  ad  paupertatem  et  diuitias,  et  ad  electionem  status  uia  aperitur;  et 
14.a  adnotatione,  ubi  uota  non  emitti  deberé  dicitur,  manifesté  patet 
non  loqui  nisi  de  saecularibus.  At  contrarium  habetur  in  examine  So- 
cietatis  generali,  ubi  inter  probationes  Societatis  primo  loco  numeratur, 
et  in  Constitutionibus  frequens  mentio  fit  de  hoc  salubérrimo  Societa- 
tis ministerio  \ 

7.0  De  iis,  qui  electionem  status  non  faciunt,  dubitatur  an  danda  sit 
adnotatio  illa  quae  ponitur  in  fine  2.ae  hebdomadae  circa  reformatio- 
nem  uitae;  quae  si  danda  esset,  dubium  est  an  in  genere,  prout  ibi  po- 
nitur, dari  debeat,  an  uero  magis  specifice,  iuxta  obligationem,  quae 
statui  cuiusque  conuenit  5. 

Caput  6.m    6.um  Habetur  in  Directorio  3  aliquibus  in  locis. 

Caput  7.m  y.m  In  tribus  postremis  capitibus  Directorii. 
Si  quis  tamen  uellet  omnia  redigere  in  quinqué  capita,  posset,  quae 
in  5.0  capite  dicuntur,  partim  secundo,  partim  quarto  inserere;  quae 
autem  in  6.°,  ad  suum  locum  accomodare  in  quotumuis  inciderent. 
Etiam,  si  placeret,  primum  caput  posset  in  alia  4/  iuxta  subiectam  rem 
collocari  a. 

In  Directorium  loca  quaedam  adnotata 

N.°  21  vbi  dicitur,  post  coenam  *,  et  habetur  simile  quid  in  3.0  ad- 
notando. Non  uidetur  esse  tempus  aptum  ad  colloquendum  de  rebus 
seriis  post  coenam  ñeque  post  prandium  immediate;  interim  b  enim  uter- 
que,  tam  qui  tradit,  quam  qui  accipit  exercitia,  debent  sese  colligere 
atque  summam  attentionem  his  quae  tractantur  adhibere,  quod  tune 
et  corporis  ualetudini  obesse  et  rei  grauitati  derogare  posset.  Ouare 
potius  videtur  ante  cibum  uel  danda  esse  exercitia,  uel  rationem  de 
factis  exigendam.  Tempus  uero  post  coenam  relaxationi  concedendum, 
uel  per  modum  domestici  colloquii  3  cum  eo  qui  facit  exercitia  interdum 
agendum,  si  charitas  exigat  ac  se  exercentis  conditio. 

Ibidem,  ubi  dicitur,  proponatur  examen  particulare  *,  uidetur  simul 


a  Tredecim  w.  praecedentia  addita  stint  Fabii  mauu  in  textu. — b  Hoc  v.  scriptum  est 
mana  Fabii  pro  tune  oblitt. 

«    Cf.  Di.,  ce.  IXetX. 

2  Ibid.,  c.  XXXIV. 

3  Significavimus  in  Praefatione,  art.  II,  ignotum  nobis  esse  Directorium  de  quo  Fa- 
bius  heic  loquitur;  ñeque  enim  capita  ñeque  numeri  quos  affert,  cum  nostris  conve- 
niunt. 

4  Di.  Jguatiana,  III,  5-6,  supra,  p.  790;  Di.  primum  Mi.,  n.  II,  supra,  p.  849;  Di., 
c.  VI,  n.  2. 

11  Di.  primum  Mi.,  n.  28,  supra,  p.  854,  ubi  etiam  habes  quae  sequuntur  de  spiritibus 
discernendis. 


Directoría  antiqua 


945 


addendum  esse,  cum  aliqua  ipsius  explicatione  et  fructus,  qui  tam  in 
exercitiis  quam  toto  tempore  uitae  ex  illo  percipi  potest.  Consucuerunt 
enim  ea,  quae  primo  loco  proponuntur,  facilius  et  attentius  percipi,  et 
diutius  retineri. 

Ibidem,  circa  regulas  spirituum  tradendas,  forte  praestaret  dari,  non 
omnes  ómnibus,  sed  uel  omnes  ucl  aliquas,  pro  re  nata,  iuxta  cuiusque 
necessitatem. 

N.°  22.  Multis  datur  occasio  amittendi  fructus,  qui  ex  oratione  per- 
cipi  posset,  si  nulla  ratio  reddatur  harum  repetitionum,  praesertim  quia 
in  plures  dies  eadem  semper  exercitia  cum  suis  repetitionibus  reiteran- 
tur;  quare  non  esset  absque  re  repetitionum  harum  necessitatem  et 
fructum  indicare  ei,  qui  facit  exercitia,  prout  hic  declaratur  *. 

N.°  36.  Ad  confessionem  generalem  qui  se  disponunt,  quia  non  in- 
ueniunt  in  illo  examine  generali  particulares  peccatorum  species  et 
circumstantias  necessarias  ad  exprimendum  in  confessione  n,  petere 
solent  aliquod  confessionale,  quibus  non  uidetur  denegandum  -. 

N.°  43.  Vbi  dicitur,  si  sacerdos  est,  sacrum  fecerit,  uidetur  innui 
non  esse  celebrandum  ante  id  temporis,  cum  tamen  multi  peculiari  de- 
uotione,  ad  celebrandum  potius  quam  abstinendum,  etiam  tempore 
primae  hebdomadae,  inclinentur;  quibus  forte  expediret  liberum  relin- 
quere,  ut  suam  sequerentur  in  hac  re  deuotionem  8. 

Ibidem,  non  uidetur  leue,  quod  proponatur  de  praeceptorum  obser- 
uatione  4,  nec  tempori  illi  accomodatum,  in  quo,  peracta  confessione 
peccatorum  et  dolore  ex  illorum  recordatione  percepto,  potius  quie- 
scendum  esset  ab  eiusmodi  materia,  et  iucundioribus  incumbendum, 
uel  per  modum  benefitii  accepti  aliquid  meditandum,  sicuti  de  filio 
prodigo,  uel  de  Lázaro  resuscitato  uel  simili. 

N.°  54.  Regulae  ad  uictum  temperandum  referuntur  ad  X.am  ad- 
ditionem  in  exercitiis  primae  hedomadae,  ubi  de  poenitentia  agitur,  in 
uictu  praesertim  temperando  5. 

Praeter  b  haec,  nonnulla  tanguntur  in  superiori  diuisione,  quae  ad 
huius  Directorii  cognitionem  clariorem  spectant. 

Aliud  Dfrectorium.  Alius  modus  diuidendi  Directorii  occurrebat,  qui 
posset  et  utilitatem  maiorem  et  facilitatem  afferre.  Esset  autem  hu- 
iusmodi:  si  primo  capite  ageretur  de  utilitate  exercitiorum,  tum  pri- 


a  Tria  vv.  praeced.  scripta  sunt  Fabii  mam/.- — '>  Ab  hoc  v.  iisque  ad  finettt  otttnia 
¡cripta  sunt  Fabii  manu. 


1  Ifoid.,  n.  31,  supra,  p.  855;  Di.,  c.  XV,  n.  2. 

2  Di.  primum  Mi.,  nn.  37-38,  supra,  p.  857;  Di.,  c.  XVI,  n.  3. 
•:    Di.  primum  Mi.,  n.  42,  supra,  p.  858;  Di.,  c.  XI,  n.  3. 

*    Di.  Igual.,  I  [2],  supra,  p.  780;  Di. primum  Mi.,  n.  42,  supra,  P.S58;  Di.,  c.  XVII,  n.  2. 
■    S.  Ignatius  ínter  poenitentiam  et  temperantiam  sapienter  distinxit;  de  prima  loqui- 
lur  in  additione  decima,  supra,  p.  306;  de  altera  in  his  regulis,  supra,  p.  410. 

Moxtm.  Ionat.— Skriek  II.  en 


94(> 


MONUMENTA  [GNATIAXA 


nata  uniuscuiusque  tum  pro  aliis  capienda,  ubi  signiíicandum  esset  qua 
ratione  possent  nostri  per  haec  Exercitia  finem  Societatis  quaerere 
atque  obtinere,  in  salute  et  perfectione,  cum  propria,  tum  aliorum, 
positum.  Xam  ut  dicitur  c.  13  Directorii,  confessariis  datur  occasio 
mouendi  poenitentes  ad  exercitia  ';  et  magnus  fructus  initio  Societatis 
ex  eisdem  uiguit,  et  in  nostris,  quorum  multi  per  illa  beneficium  uoca- 
tionis  acceperunt,  et  in  aliis;  verum  hic  posset  tractari  in  coramuni, 
quomodo  confessarii  exercitiorum  adminiculo  animas  dirigere  possent 
in  uia  Domini,  finem  praemo[n]strando,  ac  media  consulendo,  statiii  et 
uocationi  poenitentium  conuenientia,  quibus  ad  illum  perducantur. 
Ouid  etiam  concionatores,  quid  magistri  et  omnes  alii  Societatis  ope- 
rarii,  et  in  se  et  in  aliis  procurare  debeant,  dum  Societatis  ministeriis 
uacant.  Cum  enim  tantus  insignium  personarum  numerus  hisce  exerci- 
tiis  Deo  sit  acquisitus,  uel  in  religionis  uel  in  xianae.  uitae  statu,  non 
est  dubitandum  vira  quandam  in  illis  latere,  utpote  in  sanctorum  do- 
ctrina, in  Scripturae  ueritate  et  in  diuturna  experientia  fundatis,  quao 
si  diuino  fauorc  excrceatur,  in  uberem  fructum  non  a  erumpatf  b 

Laput  2.a    In  2.0  documenta  addi  possent  modo  0  supra  tradita. 

Caput  3.m  ln  3.0  de  fine  et  connexione  exercitiorum  in  communi  et 
in  particulari. 

Caput  4.m    In  4.0,  dubiis  responden. 

Caput  5. m   In  5."  obscuriora  loca  tractari. 

5v  N."  21.  Ubi  dicitur  additiones  decem  dari  oportere  vna  cum 
examine  particulari  5  etc.  non  est  a  ratione  dissonum  si  aliquae  ex  ad- 
ditionibus  cum  fundamento  proponantur,  praesertim  iis,  qui  ad  exerci- 
tia noui  ac  rudes  accedunt,  puta  3.a  ubi  de  praesentia  Xpi.  habenda  in 
meditatione;  item  4.a  de  modo  se  ad  meditationem  componendi  etc. 
Ouod  multum  iuuare  posset  illos. 

Ibidem  de  regulis  spirituum  tradendis,  ultimo  loco,  interdum  neces- 
sitas  postulat  ut  uel  primo  ipso  die  aliqua  ex  illis  dictetur,  dum  medi- 
tatur  íundamentum  et  examina  illa  exercet.  Sic  enim  impetitus  aliqua 
mali  spiritus  inuasione,  siue  boni  spiritus  instinctu  ductus,  poterit  faci- 
Iius  utilitati  animae  suae  prnspicere,  malos  repeliendo  et  bonos  admit- 
iendo; hoc  autem  non  uidetur  explicandum,  nisi  necessitas,  ut  dictum 
est,  in  discípulo  appareat;  et  ab  illo  detur  occasio  seu  id  requirat.  Nisi 
enim  primis  occurratur  tcntationibus,  animus  solet  despondere. 

N.°  S.    Ubi  dicitur  qui  exercitiis  tradendis  aptus  esse  uoluerit,  expe- 


a  Hoc  v.  additum  est  supra  veftum,  pro  crupturam  oblili. — b  Stgftum  ¡itterrogandi 
non  tst  m  ms.;  sentSlUia  tamen  Ulud  exigit  propter  additum  adverlnum  non. — c  Vcrbum 

obscure  srriptuni. 


1  Hujus  rei  vesti^'i;»  sunt  in  Ano»,  fíj,  supra,  p.  80/),  et  Di.  primo  .\f¡..  n.  12,  supra, 
p..85I. 

1    Di,  primuni  Mi.,  n.  28,  supra.  p. 


DlUI'.CIOKlA  a\  riQUA 


947 


dit  ut  perlegat  librum  ExercitioruiD  lüe  etiam  uidetur  necessarium 
ut  mysteria  illa,  de  quibus  in  2.a  et  3.a  et  4.a  hebdómada  agitur,  uitac 
Domini  nostri  ex  Euangelü  familiari  et  crebra  lectione  calleat,  ut  ex 
tcmpore  possit  dubitationibus  discipulorum  satisfaccre,  quae  non  raro 
se  offerunt,  turo  etiam  ut  íideliter  historiam  narrare  possit;  hoc  autem 
ex  solius  libri  lectione  non  potest  habed.  Ad  eanulem  rationem  uidetur 
non  satis  esse  in  materia  de  peccatis,  et  aliis  uarii  generis  exercitiis,  quae 
in  libro  Exercitionnn  tradimtur,  litteram  et  sensum  eorum  dumtaxat, 
quae  ibi  seripta  sunt,  discere,  sed  cognitio  amplior  et  studium  sedulum 
in  eiusmodi  icquiritur,  et  ex  obseruationc  librorum,  qui  de  simili  mate- 
ria editi  sunt,  et  potissimum  ex  crebra  ac  frequenti  meditatione  harum 
rerum,  ut  in  2.a  et  8.a  adnotatione  dicitur. 

N.°  48.  Ubi  explicatur  secundum  notabilc,  positum  ante  3.s  gradus 
humilitatis  quando  sit  inchoanda  discussio  electionis,  et  dicitur  ita  ac- 
ripienda  esse  uerba  illa,  ut  sit  sensus  omnino  intra  meditationem  ba- 
ptisrai,  quae  fit  quinto  die,  inchoari  deberé  uidetur  ex  3.0  sequenti 
notabili  contrarium  colligi,  ubi  dicitur,  antequam  aggrediamur  mate- 
riam  electionum,  etc.,  per  totum  diem  reuoluendos  esse  tres  illos  gra- 
dus humilitatís,  qui  tamen  considerantur  eadem  5.a  die;  ubi  uidetur  si- 
gnificare ante  omnem  electionum  discussionem  hos  3.s  gradus  ruminan- 
dos  esse,  et  perinde  non  eo  die,  sed  alio  oporteret  electionem  aggredi. 


VIII 

DI  RECTO  RIUM  EXERCITIORUM  GRAN  ATENSE  8 

Del  director  de  exercitantes 
Instrución  que  le  podrá  servir 

i      Modo  de  hacer  las  certificaciones.  ! 
Certificamos  que  Dn.  N.  ha  tenido  los  10  días  de  Exercicios  (mal  o 
bien)  en  este  Colegio.  Y  que  deja  satisfechos  los  alimentos.  Assí  lo  fir- 
mamos. 

Gra[na]da  y  N.  tantos  de  176  &. 

Jhs.  Jhs. 
P.  Ror.  P.  Director, 

Fulano  de  N.  Fulano  de  N. 

Las  certificaciones  se  cierran,  sellan  y  remiten  a  aquel  a  quien  vie- 
nen firmadas:  Y  se  las  lleba  uno  de  los  exercitantes. 


1    Ibid.,  n.  5,  supra,  p.  847. 

5  Cf.  Di.  Po.,  n.  74,  supra,  p.  815.  Ex  Aut.  et  Ro„  evanescit  dubitandi  ratio.  Hurir 
Culgatae  locum  declaravit  congregado  V  generalis.  V.  supra,  p.  368,  et  infra,  JudLium 
Depuiatorum,  n.  [13]. 

3  Ex  cod.  ms.  penes  Societatem  Jesu.  V.  Notitiam  codicum,  supra,  p.  205,  et  Praefa- 
tionetn,  art.  II,  p.  766,  sqq. 


948 


MON  U MENTA  IGNATIANA 


2.  a  El  P.  Director  o  los  Hermanos  señalados  cuiden  ver  si  cada 
exercitante  trae  cama.  Suele  suceder  que  con  una  quieren  componerse 
dos  contra  la  modestia.  Y  para  que  no  se  falte  a  ella,  ai  (tal  vez  a  des- 
ora)  que  buscarle  cama  en  casa. 

3.  Desde  la  primera  o  2.a  noche  se  les  encarga  y  explica  el  modo 
de  hacer  una  confesión  general.  Y  se  procura  la  hagan  2.os  ó  3  dias  an- 
tes de  salir,  por  la  commodidad  de  los  confesores;  y  porque  de  otra 
suerte  el  día  de  la  communión  suele  succeder  que  la  reconciliación  de  al- 
gunos es  media  confessión  general. 

3.  a  [_sic]  Es  conveniente  no  permitirles  que  en  tiempo  de  los  exer- 
cicios  comulgen  ni  hagan  confesión  particular  ni  digan  missa.  He  espe- 
rimentado  que  alguno  de  ellos  quería  comulgar  y  hacer  confesión  par- 
ticular, quando  tenía  precisión  de  hacer  antes  confesión  general 

4.  El  día  antes  de  viernes,  vigilia,  ayuno,  o  en  quaresma  se  les  pre- 
gunta si  tienen  obligación  de  ayuno,  o  dispensa  de  pescado,  assí  para 
prevenir  la  comida,  como  para  que  sepan  la  obligación.  Lo  mismo  se 
les  avisa  al  ir  a  horación  la  mañana  del  día  de  missa  de  precepto.  Para 
que  no  buel[b]a  a  succeder  el  inviar  alguno  después  de  las  12  a  oírla. 

5.  Desde  la  primera  noche  se  les  pone  a  cada  uno  cilicio  en  el  apo- 
sento, libros,  papel,  pluma,  disciplina,  y  la  hacen  tres  veces  en  los  10 
días  -. 

6.  Es  conveniente  que  el  P.  Director  no  se  familiarize  con  ellos, 
para  que  hagan  más  fruto  sus  consejos.  Y  si  puede  ser  no  los  confiesse. 
para  que  con  más  libertad  pueda  hablar  a  las  immediatas  en  las  pláti- 
cas, que  suelen  ser  de  más  fruto  que  la  meditación  y  lección  que  tienen 
los  exercitantes. 

7.  Tenga  el  Padre  director  cuidado  que  los  ermanos  no  les  permi- 
tan amplitudes.  La  esperiencia  de  muchos  años  de  ser  director  da  luz 
para  estas  y  otras  cautelas. 

1  Haec  paragraphus  et  praecedens,  item  alia  mónita,  quae  hic  leguntur,  aperte  indi- 
cant  agi  hoc  loco  de  iis,  qui  exercitia  faciunt  non  integra,  quos  tamen  máxime  spectat 
hoc  Directorium.  Cf.  c.  I,  circa  finem;  et  c.  II,  initio  et  fine. 

2  Quod  attinet  ad  cilicium  et  fiagelium  inde  a  prima  nocte  in  singulis  cubiculis  po- 
nenda,  et  ad  flagellationem  ter  per  dies  decem  exercendam;  confer  Di.  Ignat.  II  [ij, 
supra,  p.  782;  Di.  Po.,  nn.  52  et  54,  supra,  pp.  808,  809;  Di.  primum  Mi.,  n.  35,  supra. 
p.  856,  et  hujus  in  fine  Adjunelum.  Ex  his  locis  intelliges  magni  quidem  momenti  ad 
uberes  excrcitiorum  hebdomadis  primae  fructus  capiendos  corporis  asperitates  et  esse 
et  haberi;  sponte  tamen  adhibendas,  ñeque  eumdem  ómnibus  modum  esse  accom- 
modatum. 


Directoría  antiqua 


949 


t 

DIRECTORIO  DE  LOS  EXERCITIOS  SPIRITUALES 
DE  LA  COMPAÑÍA  DE  JESÚS 
PARA  ENDRECAR  ASSÍ  AI.  QUE  LOS  DA,  COMO  AL  QUE  LOS  HAZK 

DE  l.OS  QUE  DAN  LOS  EXERCITIOS 
V    DE    LOS    QUE   LOS    PUEDEN    HAZER.    CAI'.  I 

Por  los  exercitios  spirituales  de  la  Compañía  entendemos  aquellas 
meditationes  spirituales  1  que  compuso  nuestro  Padre  maestre  Ignatio 
de  Loyola,  primero  fundador  della,  los  quales  vsan  los  de  la  Compañía 
para  su  aprouechamiento  spiritual  y  los  comunican  a  otros  de  fuera 
para  el  mismo  fin.  Para  enseñarse  el  hombre  en  ellos,  tiene  necessidad 
de  maestro  y  guía,  en  tanto,  que  dizen  algunos  sanctos  que  es  meiorno 
entrar  el  hombre  en  la  vía  del  spíritu,  que  entrar  en  ella  sin  guía. 

El  que  da  los  exercicios  a  otros,  deuría  de  tener  la  vnctión  del  Spí- 
ritu Santo  !,  que  es  la  enseñanza  del  Spíritu  Santo  en  ellos  para  sí,  y 
para  otros;  y  discretión  de  spíritus,  o  vso  dellos;  esto  es:  larga  expe- 
rientia  de  meditar  en  ellos,  y  de  tractar  ánimas,  y  ia  que  le  falte  el  tal 
don,  deue  a  lo  menos  tener  bien  estudiado  y  decorado  el  modo  que  ha 
de  tener  en  darlos  con  alguna  cxperientia  en  ellos,  y  encomendar  lo 
demás  a  Dios,  que  es  el  principal  maestre  desta  obra;  y  assí  deue  muy 
de  coracón  rogar  a  Dios  se  digne  de  supplir  lo  que  a  él  le  falta. 

Los  exercicios  no  se  han  de  dar  de  vna  misma  manera  a  todos,  por- 
que los  que  los  piden  se  diuiden  en  4  classes3.  La  1.a  classe  es  de  aque- 
llos que  no  tienen  aptitud  para  oración  mental,  o  porque  tienen  poco 
iuyzio,  o  poca  salud,  o  están  tan  occupados  que  las  occupationes  no  les 
dan  lugar  para  ello.  En  la  mesma  están  aquellos  que  ahunque  tienen 
buen  iuyzio  y  salud,  y  están  libres  de  las  occupationes,  no  quieren 
darse  a  oración  mental;  pero  todavía  dessean  todos  estos  reformar  sus 
vidas  y  que  se  les  dé  alguna  instructión  en  la  vida  spiritual  con  que 
meior  se  saluen.  La  instructión  que  a  estos  se  les  puede  dar  está  en  4 
cosas.  La  1.a  es  que  hagan  vna  confessión  general  de  toda  la  vida  pas- 
sada,  no  como  cosa  ne[ce]ssaria  al  que  hizo  buenas  confessiones,  sino 
ad  bene  esse,  por  los  grandes  prouechos  spirituales  que  en  ella  hay. 
La  2.a  es  que  se  les  dé  instructión  de  examinar  cada  día  sus  conscien- 
cias.  La  3.a  mostrarles  de  examinarse  generalmente  para  bien  confes- 
sarse,  por  el  modo  de  orar  sobre  los  mandamientos  de  Dios  y  sinco 
sentidos.  La  4.a  instruirlos  a  que  freqüenten  los  sanctos  sacramentos  de 

1    Plenius  et  melius  definiuntur  exercitia  spiritualia  in  annotatione  prima  ex  viginti 
primis.  V.  supra,  p.  222. 
3    Cf.  I  Jo.,  II,  20  et  27. 

*    Cf.  Di.  Po.,  nn.  9-19,  supra,  p.  799,  et  Exercitia,  annot.  18,  19,  20,  supra,  paginas 
M2-249- 


95° 


MONUMKNTA    ÍGNATIAN  A 


la  confessión  y  comunión  cada  8  ó  cada  15  días.  A  estos  tales  es  muy 
bueno  declararles  los  mandamientos,  peccados  mortales  y  obras  de  mi- 
sericordia. 

La  2.a  classe  es  de  aquellos  que  tienen  buen  entendimiento  y  iuyzio 
para  tomar  los  exercicios,  de  manera  que  si  los  hiziessen  complida- 
mente,  se  podría  sperar  dellos  mucho  fruto.  Pero  sólo  quieren  aiudars< 
algo  dellos,  quanto  es  menester  para  purificar  su  ánima  y  para  refor- 
mar su  vida;  y  a  éstos  basta  darles  la  1.a  semmana  hasta  hazer  la  con- 
fessión general,  pero  dénsela  con  exactión,  con  sus  additiones  y  reglas 
de  discernir  los  spíritus  de  la  1*  semmana,  a  la  manera  que  se  tiem 
quando  se  dan  todos  exactamente.  2°  Se  les  pueden  declarar  y  ense- 
ñar los  tres  modos  de  orar.  3.0  Persuádaseles  la  freqüentia  de  los  sacra- 
mentos. 4.0  Si  le  paresciere  conueniente,  los  puede  instruir  en  el  modo 
de  distribuir  las  limosnas  y  de  discernir  los  scrúpulos,  si  tuuieren  ne- 
cessidad  dello. 

La  3.a  classe  a  es  de  aquellos  que  tienen  aptitud  para  la  oración, 
pero  las  occupationes  o  la  falta  de  salud  no  les  dan  lugar  para  vaccar 
a  ellos  complidamente  sino  en  parte,  y  todavía  dessean  hazerlos  como 
meior  pudieren.  A  éstos  se  les  pueden  dar  los  exercicios  vacando  a  ellos 
vna  hora  cada  día  por  la  mañana,  desta  manera:  que  i.°  se  les  dé  el  fun- 
damento en  que  rumien  vn  día  o  dos.  2°  Sean  enseñados  en  los  exá- 
menes de  conscientia.  3.0  Déseles  el  i.°  exercitio  de  la  1.a  semana  en 
que  mediten  por  3  días,  y  declárenseles  las  primeras  seis  additiones. 
Tras  esse  déseles  el  2."  por  otros  tantos  días  con  declaratión  de  las 
otras  additiones.  Después  el  del  infierno  por  otros  tantos  días,  y  si  le 
paresciere  al  que  da  los  exercicios,  que  el  exercitante  se  ha  de  apro- 
uechar  de  los  exercicios  de  la  muerte  y  del  iuyzio,  déselos  por  la  orden 
que  los  otros  tres  sobredichos.  El  3.0  y  4.0  exercicios  no  se  los  ha  de 
dar,  porque  no  son  sino  repetitiones  de  los  dos  i.os,  y  en  su  lugar  es 
que  mediten  vn  mesmo  exercicio  por  dos  o  tres  días.  Lo  que  toca  a  las 
reglas  de  discernir  los  varios  spíritus  de  la  1.a  semmana,  se  dexa  a  la 
discretión  del  que  da  los  exercicios. 

Hará  su  confessión  general.  Después  passarán  a  los  exercicios  de 
la  2.a  semmana  y  se  los  dará  de  la  mesma  manera  que  los  de  la  1.a,  con 
declaración  de  sus  additiones  y  otras  cosas  conuenientes,  meditando 
en  cada  vno  de  los  exercicios  por  dos  o  tres  días,  y  después  los  de 
la  3.a  y  4.a  semmanas.  Y  si  quisiere  hazer  las  electiones  y  se  dispusiere 
como  conuiene  para  ellas,  éssas  se  le  han  de  dar  mientras  anda  en 
la  2.a  semana.  Y  si  el  tal  quisiesse  dar  cada  día  más  que  vna  hora  a  la 
meditatión,  más  en  breue  podría  acabar  los  exercicios. 

La  4.a  classe  b  es  de  los  que  pueden  hazer  y  quieren  hazer  compli- 


'  '  Anno:  ujirt  marg.;  siguificut  annotationem  l<)  ex  vigin/i  primis  in  ¡ibru  /-..xercith- 
rum;  tic intelltge  notationes,  quae  sequuntur,  huic  símiles. — b  Anno.  20  in  marg. 


Directoría  antiqua 


(lamente  los  exercicios  para  aprouccharse  dellos  todo  lo  possible.  A 
éstos  se  les  darán  de  la  manera  que  aquí  se  dirá. 

Para  induzir  a  otros  a  que  hagan  los  exercicios,  díganseles  frutos  o 
effectos  dellos,  que  son,  el  i ."  reformar  la  vida,  la  qual  reformatión  con- 
siste en  hazer  penitencia  de  los  peccados  y  mortificar  los  vicios,  spe- 
cialmente  la  afición  desordenada  de  las  cosas  terrenas,  y  plantar  las 
virtudes  en  el  ánima;  2.°,  enseñarse  en  la  oración  mental  y  trato  con 
Dios,  en  lo  qual  consiste  la  vida  spiritual;  3.0  se  le  puede  dezir  que  in- 
numerables hombres  se  han  aprouechado  dellos  notabilíssimamente, 
y  se  hizieron  grandes  ministros  del  seruicio  diuino;  4.0  que  están,  apro- 
bados por  la  sede  apostólica. 

Lo   I.°  QUE  SE  HA  UK  HAZER  CON   LOS  QUE  QUIEREN 
HAZKK  LOS  EXERCICIOS.  CaP.  2.'' 

Determinado  vno  de  querer  hazer  los  exercicios,  procúrese  que  se 
recoia  en  vna  celda  apaitada,  y  apartado  él  por  el  tiempo  que  duraren 
los  exercicios  de  toda  conuersatión  y  trato  que  lo  distrayga  dellos.  Por- 
que quanto  más  apartado  estuuiere  de  estoruos  y  cuydados,  tanto  más 
libre  y  apareiado  se  hallará  para  vacar  a  Dios  y  a  la  salud  de  su  ánima, 
y  tanto  más  se  aprouechará.  La  tal  celda  se  ha  de  procurar  que  sea  tal, 
que  della  pueda  salir  a  oír  missa,  o  dezirla,  si  fuera  sacerdote,  sin  topar 
con  personas  que  lo  estoruen  ;'. 

Recogido  ia  el  exercitante  repítanle  i."  los  frutos,  que  ha  de  coger 
de  hazer  los  exercicios. 

2.°  Auíselo  que  los  exercicios  le  han  de  durar  4  semanas  poco  más 
o  menos  b.  Pero  nota  aquí  que  ahunque  los  exercicios  que  aquí  se 
enseñan  se  diuiden  en  4  semmanas,  no  se  entiende  que  las  semanas 
han  de  ser  precisamente  de  7  ho  8  días;  pero  entonces  y  no  antes 
se  ha  de  acabar  cada  semmana,  quando  el  que  se  exercita  ha  ia  hallado 
lo  que  pretiende  en  aquella  semmana;  como  es  la  i.3  semmana 
después  de  hauer  tenido  mucho  conoscimiento  y  contritión  de  sus 
peccados;  la  2.a,  quando  de  las  meditationes  de  la  vida  de  Christo 
huuiere  sacado  notable  fruto,  y  huuiere  concebido  el  modo  que  dende 
adelante  ha  de  tener  en  bien  meditar  en  la  vida  de  Christo,  y  assí  a  la 
medida  del  fin  que  se  pretiende  en  cada  semmana  (consideradas  también 
las  otras  circunstantias)  se  han  de  dar  en  cada  vna  dellasmás  o  menos 
exercicios,  y  se  han  de  detener  más  o  menos  días. 

3.0  Aduiértale  el  recogimiento  que  ha  de  tener  por  los  días  que  los 
hiziere,  y  el  trabaio  que  ha  de  passar  en  ellos;  porque  assí  se  anime  para 
la  perseuerantia,  y  no  se  llame  [a]  engaño,  quando  succediere  el  tra- 


Anno.  20  in  principio  et  circa  finem  in  murg. — b  Anno.  4  in  ma>g. 


MON  U  MENTA   1 0  N  A 1 1 A  N  A 


baio,  comu  han  hecho  algunos  y  desistido  dellos.  Aduiértale  también 
mucho  lo  que  está  en  la  5.a  annotatión. 

4.0  Auíselo  que  le  ha  de  dar  cuenta  de  quanto  passare  por  su  ánima 
en  este  tiempo  de  los  exercicios,  esto  es,  de  los  conceptos,  ¡Ilustracio- 
nes, inflammationes,  consolationes,  desconsolationes,  poenitentias  y  ten- 
tationes;  porque  no  caya  en  algún  error  callando  las  tales  cosas,  y  que 
pueda  ser  instruido  como  conuiene. 

5."  Hágale  saber  a  que  en  la  1.a  semana  no  ha  de  tener  libro  alguno 
spiritual  en  que  lea;  porque  ha  menester  bien  el  tiempo  para  los 
exercicios  y  para  las  otras  cosas  que  ha  de  hazer,  y  conuiene  que  se 
applique  todo  en  limpiar  su  conscientia  y  assí  sólo  le  dexe  el  breuia- 
rio  o  horas  y  el  rosario  en  que  ha  de  rezar;  tinta,  papel  y  pluma  ha  de 
tener  encima  de  la  mesa,  y  vna  imagen  deuota,  y  si  possible  fuere  sea 
de  la  passión.  Missa  podrá  dezir  s  si  fuere  sacerdote  o  oírla,  si  hay  com- 
modidad  para  ello,  y  ahún  podría  oyr  algunos  otros  officios,  como  se 
dize  en  la  annotación  20. 

Obsekuationes  acerca  de  la  primera  semana.  Cap.  3.0 

En  el  primero  día  3  le  ha  de  practicar  el  vltimo  fin  de  la  vida  hu- 
mana, para  que  considere  en  él  por  algunos  ratos;  y  propóngaselo  por 
punctos  breues,  porque  meior  lo  encomiende  a  la  memoria,  y  meior  lo 
pueda  considerar.  Los  punctos  son  estos:  1,  el  hombre  ha  sido  criado  b 
para  conoscer,  amar  y  seruir  a  Dios,  y  con  esto  venir  a  posseherlo  y  a 
gozar  del  mesmo;  2,  todas  las  cosas  han  sido  criadas  para  aiudarle  a 
alcanzar  esse  mesmo  fin;  3,  y  assí  en  tanto  las  ha  de  querer  y  vsar  dellas, 
en  quanto  le  ayudan  para  el  mesmo  fin,  y  abstenerse  dellas  en  quanto 
lo  impiden;  4,  y  se  ha  de  poner  indifferente  a  las  que  de  sí  son  indi f- 
ferentes,  de  manera  que  no  ha  de  querer  más  salud  que  enfermedad,  ni 
riquezas  eme  pobreza,  ni  honras  que  desprecios,  ni  larga  vida  que  corta, 
sino  aquellas  que  más  nos  aiudan. 

Y  sea  amonestado  que  1  estienda  la  consideratión  a  mirar  cómo 
hasta  aquí  se  ha  hauido  acerca  deste  fin  y  de  los  medios,  y  cómo  es 


■  /;/  marg.  Anno.  in  fine  Exercitii  regni  Christi  fot.  IOI.  Folium  hoc  el  reliqna  quae 
afferuñtur,  respondent  Vulgatae  versioni  editae  Burgis  (in  Hispania)  anno  IJ74,  apud 
Plülippum  Juntam;  praeter  fot.  72,  quod  ponitur  pro  6j,  in/ra,  c.  3.0  «El  2.°  día.»  — 
b  ín  marg.  t'ol.  43.  Cf.  supra,  annot.  a. 


1    Di.  Po.,  n.  57,  supra,  p.  810.  • 

*  Anunadverte  antiquiorem  esse  hujus  Directoru  auctorem,  nuum  auctorem  annota- 
tionum,  quae  ¡psi  praepositae  sunt;  minus  miraberis  quod  altcr  al)  altero  in  quibusdam 
rehus  discropet.  Vide  supra.  p.  848. 

*  Di.  Po.,  Summarium,  supra.  p.  8¿y. 
1   Ibid.,  n.  45,  supra,  p.  807. 


Directoría  antigua 


953 


razón  que  se  haya  dendc  adelante,  y  que  procure  de  assentar  la  dicha 
indifferentia  en  su  ánima. 

Para  el  2.°  día  1  le  platique  los  exámenes  particular  y  general  %  y 
haga  que  los  aprenda  bien  y  que  los  platique  el  dicho  2."  día;  porque 
son  cosas  de  mucho  momento,  y  que  han  de  durar  toda  la  vida. 

Las  vtilidades  de  la  confessión  general  2  se  han  de  declarar  de 
palabra,  quando  se  tracta  de  que  se  apareie  para  hazer  la  tal  con- 
fessión. 

Los  cinco  exercicios  se  han  de  hazer  todos  en  vn  mesrao  día,  y  los 
mesmos  todos  los  otros  días  desta  semmana,  pero  no  se  han  de  propo- 
ner todos  iuntos,  porque  no  se  confunda  la  memoria  dellos,  sino  cada 
vno  por  sí;  y  propóngaselos  desta  manera  3: 

El  2."  día  por  la  tarde  4  proponga  y  declárele  el  I.°  que  se  llama 
de  las  3  potentias  b  con  las  cinco  additiones  primeras,  contándole  fide- 
liter,  si  fuere  necessario,  las  historias  de  los  3  punctos,  y  repítaselo  2:' 
vez  y  haga  que  él  mismo  lo  repita  después,  porque  le  quede  bien  en  la 
memoria,  y  ahún  déxeselo  en  scripto.  Este  exercicio  ha  de  hazer  el 
día  siguiente,  que  es  el  3.0  c,  no  a  la  media  noche,  sino  por  la  mañana, 
en  estando  leuantado. 

Tras  essa  meditación  visítelo,  y  propóngale  y  declárele  de  la  mesma 
manera  el  2°,  que  es  de  los  peccados  con  las  4  additiones  siguientes, 
que  son  (3,  7,  8,  9,  para  que  lo  haga  antes  de  comer;  y  déxeselo  también 
en  scrito. 

Sea  aduertido  que  quando  meditare  no  menudee  mucho  en  el  i.u 
puncto  sus  peccados,  que  esso  hará  quando  se  apareiare  para  confes- 
sarse  generalmente,  y  que  para  meditar  basta  representarse  la  multitud 
y  graueza  dellos  en  general  a  carga  cerrada,  y  si  descendiere  en  par- 
ticular, sea  de  aquellos  que  mayor  confusión  y  dolor  le  han  de  causar. 

Tras  esso  visítelo  otra  vez  después  de  comer  entre  dos  y  tres;  y 
propóngale  el  3.0  exercicio,  que  es  repetitión  de  los  dos,  para  que  lo 
haga  de  3  a  4. 

Tras  esso  visítelo  otra  vez  y  proponga  y  declárele  el  exercicio  del 
infierno  de  la  mesma  manera  que  los  otros,  para  que  lo  haga  antes  de 
cenar.  Desta  manera  se  le  imprimirán  bien  y  con  distinctión  y  claridad, 
y  será  señor  dellos,  para  hazerlos  con  perfectión  los  días  siguientes. 

El  4  día  hará  los  mesmos  exercitios  por  cinco  horas:  el  i.°  de  las 
potentias,  a  la  media  noche;  el  2°,  de  los  peccados,  en  leuantándose; 


a  In  marg.  2.a  día.  Fol.  45,  fol.  50.  Cf.  supru,  p.  Qj¿,  annot.  a. — b  In  marg.  Fol.  72. 
Cf.  supra,  ibid. — c  3.0  dia  ¿H  marg. — d  4  dia  in  marg. 


1  Ibid.,  nn.  46,  48,  supra,  p.  807. 

'-'  Ibid.,  n.  50,  supra,  p.  808. 

*  Ibid.,  nn.  51-53. 

*  Ibid.,  n.  53. 


954 


Mo  \  U  MENTA  iGNATIA  N  A 


la  1.a  repetitión  de  los  dos,  antes  de  comer;  la  2.a  repetitión,  a  hora 
de  vísperas.  La  del  infierno,  antes  de  cenar;  y  de  la  misma  manera  en 
todos  los  otros  días  desta  semana. 

El  que  da  los  exercicios  aduierta  que  Dios  es  el  principal  author  de 
la  oración  mental  y  el  que  illustra  el  entendimiento  y  mueue  la  volun- 
tad y  el  que  da  sentimiento  de  los  peccados,  y  el  que  compunge  el 
ánima  y  la  auergüenca  de  los  peccados;  y  por  tanto  no  ha  de  pensar 
que  él  por  sus  industrias  y  diligentias  ha  de  imprimir  en  el  exercitante 
essas  cosas,  pero  deue  hauerse  como  vn  coadiutor  de  la  diuina  gracia, 
y  assí  le  proporná  los  exercicios  simplemente  sin  alargar  los ptmclos  a, 
ni  ponderarlos  más  de  aquello  que  es  menester  para  hazer  camino  a  la 
meditación;  porque  assí  se  da  más  lugar  a  la  enseñanza  diuina;  que  si 
se  los  estendiesse  y  ponderasse;  y  el  exercitante  gusta  más  de  lo  que 
de  nueuo  se  offresce. 

Todavía  en  el  alargar  y  declarar  en  breue  los  punctos  *,  deue  acom- 
modarse  al  exercitante,  esto  es,  a  su  ingenio  y  costumbres,  porque  con 
los  intelligentes  deue  hauerse  breue  y  eruditamente,  y  con  los  de  débi! 
ingenio  y  poco  versados  en  las  cosas  spirituales,  deue  estenderse  más 
y  ahún,  si  le  paresce,  le  puede  apuntar  algunos  conceptos  (pie  pros- 
siga,  y  con  todos  se  deue  hauer  ordenadamente. 

Desde  el  4  día  visítelo  vna  vez  cada  día  !,  y  essa  vez  pídale  cuenta 
muy  en  particular  del  modo  del  meditar  que  tiene,  y  si  se  haze  fuere/, 
en  la  cabeca  o  en  los  pechos,  y  de  cómo  haze  las  additiones,  de  las 
illustrationes,  motiones,  penitentias,  etc.  b,  que  ha  tenido;  y  si  vee  que 
procede  bien,  alábeselo;  y  si  mal,  procure  de  saber  las  causas,  para  en- 
drecarlo  como  conuiene. 

Tráygale  cada  vez  que  lo  visita  algo  de  nueuo  o  de  los  4  notables  !. 
que  están  puestos  después  de  la  10  additión,  o  de  las  14  reglas  de  dis- 
cernir las  motiones  de  la  i.asemmana,  o  de  los  scrúpulos,  si  tiene  ne- 
cessidad  dellas,  pero  no  le  dexe  en  scrito  más  de  los  exercicios  y 
additiones. 

Si  el  exercitante  se  inclinare  a  hazer  penitencia  exterior,  alábeselo, 
y  ahun  deue  inclinarlo  a  ella;  y  assí  acerca  del  comer  y  beuer  no  le  den 
más  de  lo  que  pidiere,  si  ia  no  excediesse  en  más  o  en  menos;  porque 
entonces  se  deue  hazer  con  él  lo  que  la  discreta  charidad  pide.  Si  pi- 
diere algún  cilicio  o  disciplina,  dénsela;  y  si  no  la  pide,  demándele  si 
la  quiere,  porque  algunos  la  querrían,  y  no  la  osan  pedir  de  ver- 
güenza *. 

J  fn  marg.  Anno.  2.  Subducta  linfa  rst  in  textU  ms.  hic  ti  in  rtliquis  ¿veis,  ditos  typ^ 
italitis  dt'scribimus. — •>  Anno.  f>.  Obserue  también  la  7  annotación  y  las  8,  o,  10  in  mar< . 

1  tbid.,  n.  31,  supra,  p.  804. 

'  [bid.,  n.  5í,  supra,  p.  808. 

•  Ibid. 

'  Ibid.,  n.  <4.  supra.  p.  800. 


Directoría  an  hou.v 


955 


Si  el  exercitante  [esj  ■  muy  deuoto  y  fermente,  sea  amonestado  que 
no  haga  voto  alguno  en  aquel  tiempo  l\  maiormente  si  se  entiende  que 
es  hombre  arroiado  o  poco  constante,  y  denle  la  razón  dello,  porque 
ahunque  los  votos  son  buenos  y  sanctos,  se  han  de  hazer  con  mucha 
consideración,  porque  sean  más  agradables  a  Dios,  y  se  guarden  des- 
pués mejor. 

Si  el  exercitante  hallare  lo  que  pretiende,  que  es  la  contritión,  no 
es  caso  de  mudarle  los  cinco  exercicios,  sino  que  los  continúe  mien- 
tras se  hallare  bien  en  ellos.  Pero  si  se  hallare  cotí  mucha  sequedad,  y 
que  la  continuatión  de  vnos  mesmos  exercitios  le  da  fastidio,  y  todavía 
viere  que  ahún  es  necessario  insistir  en  la  contrición  \  puédele  mudar 
la  meditación  del  infierno  en  la  de  la  muerte,  o  del  iuyzio  c;  y  ahun,  si 
le  paresciesse,  la  1.a  meditatión  en  la  que  se  sigue,  con  los  mesmos 
preámbulos  y  colloquios  de  la  i."  mutatis  mutandis. 

Meditatión  de  peccados 

1.  Que  Dios  castigó  muchíssimo  a  Dauid  por  el  adulterio  y  homici- 
dio que  cometió.  2.  Reg.  12. 

2.  Que  Dios  por  los  peccados  destruyó  el  mundo  con  el  diluuio 
vniuersal. 

3.  Que  castigó  estrañamente  a  su  vnigénito  Hijo  por  los  peccados 
del  mundo. 

Podrá  también  mudarle  la  2.a  meditación  en  la  que  se  sigue,  con- 
servados los  mismos  preámbulos  de  la  2.a,  mutatis  mutandis. 

Otra  meditatión  de  peccados 

1.  Considera  los  grandes  daños  que  en  ti  ha  hecho  el  peccado. 
porque  por  él  perdistes  la  amistad  de  Dios,  la  gracia,  virtudes  y  dones 
y  el  drecho  a  la  bienaventuranza  eterna;  y  que  quedastes  reo  del 
infierno. 

2.  Considera  la  ingratitud  que  has  tenido  a  Dios,  tras  tantos  benefi- 
cios como  te  ha  hecho. 

3.  Considera  que  por  el  peccado  te  boluiste  como  vna  bestia  irra- 
tional,  pues  dexada  la  razón,  te  gouernaste  por  el  appetito  sensual. 


a  Ut  hoc  v.  suppleatur,  íoitstrtictio  postutat. — •>  Anno.  4  in  marg.—  c  Habes  istud  in 
quadam  annotatione  post  5.™  exercitíum,  foL  83  in  marg.  ('/.  suprn,  p.  052,  annot.  a.  /</ 
aiitrm  e.rstnt  in  Vulgata  versione,  non  in  Aut. 


Ibid.,  n.  sf.  supraj  p.  K09.  et  Di.  primum  Mi.,  n.  ^4.  supra,  p.  856. 


956 


MONUMENTA  IGNATIANA 


Meditación  de  la  muerte 

La  preparatión,  esto  es  la  oración  preparatoria,  es  la  ordinaria. 

El  i.°  preámbulo  es  la  compositión  del  lugar,  que  aquí  es  hazerme 
presente  a  la  hora  de  la  muerte,  considerándome  estar  en  vna  cama 
desauziado  ia  sin  confianza  alguna  de  viuir. 

El  2.0  será  pedir  a  Nuestro  Señor  me  dé  gracia  para  sentir  y  gustar 
mientras  viuo  lo  que  en  aquella  hora  se  siente,  para  que  assí  obre  y 
viua,  como  al  tiempo  de  la  muerte  querría  hauer  viuido  y  obrado. 

1.  °  puncto.  Considera  las  agonías  y  pressuras  que  en  aquella  hora 
el  hombre  passa  por  hauerse  de  apartar  el  ánima  del  cuerpo,  y  por  el 
gran  temor  que  entonces  tiene  de  su  condennatión  eterna  y  de  parecer 
delante  de  quien  tanto  a  deseruido. 

2.  Que  los  demonios,  que  en  este  mundo  le  hazían  la  misericordia 
de  Dios  tan  grande,  en  aquella  hora  se  la  estrechan,  trayéndole  de- 
lante que  Dios  es  iusto  y  que  ninguna  cosa  dexa  sin  castigo. 

3.  Considera  lo  que  en  aquella  hora  querrías  hauer  hecho,  y  lo 
poco  que  en  aquel  puncto  el  hombre  puede,  quán  enagenados  tiene 
los  sentidos,  y  quán  obscurescido  tiene  el  entendimiento  para  conuer- 
tirse  a  Dios  y  pedirle  misericordia,  y  cómo  desseará  entonces  vna  hora 
de  vida  para  hazer  poenitentia. 

4.  Considera  qual  quedará  tu  cuerpo  después  de  muerto,  y  cómo 
será  enterrado,  y  dentro  de  poco  podrido. 

5.  Considera  el  riguroso  iuyzio  de  Dios,  por  el  qual  has  de  passar. 
diziendo  S.  Pedro:  «Si  el  iusto  apenas  se  saluará,  el  impío  y  peccador 
¿cómo  parecerá  delante  de  Dios?  '.  Y  que  tras  esse  iuyzio  tu  ánima  ha 
de  ser  deputada  para  la  gloria  aeterna  o  para  las  penas  eternas  del  in- 
fierno. 

El  colloquio  será  pedir  a  Nuestro  Señor  gracia  para  tener  todo  lo 
deste  mundo  en  nada,  sino  su  seruicio,  y  para  que  siempre  viua  tan 
apareiada  en  este  mundo  que  mi  ánima  se  salue;  y  acabar  con  vn  Pater 
noster  y  con  vn  Aue  María. 

Meditatión  dki.  iuyzio 
La  oración  preparatoria  es  la  ordinaria. 

El  i  preámbulo  es  la  compositión  del  lugar,  que  es  aquí  el  valle  de 
Iosaphat,  iuntados  en  él  todos  los  hombres  buenos  y  malos,  y  Christo 
con  toda  su  corte. 

El  2.0  el  demandar  de  la  gratia. 

El  primero  puncto  es  considerar  la  resurrectión  general,  y  que  los 


'    I  Petr.,  ÍV,  18. 


Directoría  antiqua 


957 


buenos  resuscitarán  con  los  cuerpos  dolados  de  los  dotes  gloriosos,  y 
los  malos  con  los  cuerpos  pesados,  feos  y  abominables.  Considera  el 
temor  en  que  estarán  de  verse  en  el  iuyzio,  sabiendo  quán  mal  les  ha 
de  ir  en  él. 

2.  Que  en  estar  en  el  iuyzio,  han  de  ser  apartados  los  malos  de  los 
buenos,  para  nunca  más  imitarse,  y  que  tras  esso  han  de  ser  abiertos 
los  libros  de  todos,  y  que  todos  verán  los  hechos  de  todos;  según 
aquello  de  S.  Hierónimo:  «Cunctaque  cunctorum  cunctis  arcana  pate- 
bunt»  '.  Mira  pues  la  confusión  y  vergüenca  en  que  se  verán  los  malos. 
Tras  esso  se  dará  la  sentencia  a  los  buenos  y  a  los  malos. 

3.  Considera  que  luego  se  exequtará  la  sentencia,  porque  la  tierra 
se  abrirá  y  tragará  los  malos  para  penar  en  cuerpo  y  ánima  en  el  in- 
fierno aeternalmente,  y  los  buenos  se  subirán  al  cielo  para  tener  allí 
gloria  aeterna. 

El  colloquio  será  como  en  la  meditación  de  la  muerte. 

El  tener  5  exercicios  cada  día  a,  no  es  tan  necessario  que  en  algu- 
nos no  basten  4,  quando  el  exercitante  es  vieio  o  débil,  y  entonces  se 
puede  dexar  el  de  la  media  noche,  de  manera  que  el  i.°  sea  después 
de  leuantado;  el  2.0  de  los  peccados,  antes  de  comer;  el  3.",  que  es  re- 
petitión  de  los  dos,  a  hora  de  vísperas;  el  4.0,  que  es  el  del  infierno, 
antes  de  cenar.  Pero  si  el  exercitante  es  de  buenas  fuercas,  no  deue 
dispensar  con  él,  a  lo  menos  en  esta  1.a  semmana,  que  no  haga  todos 
los  cinco.  En  la  2.a  y  3.a  semmanas  puede  hauer  remissión  en  algunos 
días  en  que  no  haga  sino  4,  porque  no  se  canse  demasiado,  y  dexar  de 
leuantarse  aquellos  días  a  la  media  noche.  En  la  4.a  semmana,  de  ordi- 
nario bastan  4  exercicios  con  todos,  como  en  la  1.a  han  de  ser 
cinco  de  ordinario. 

El  prepararse  a  la  confessión  general  2  puede  ser  desde  el  3.0  día 
en  adelante,  en  los  tiempos  que  hay  entre  meditación  y  meditación,  o 
quando  va  ia  al  cabo  de  la  1.a  semmana,  no  dexando  el  meditar  sino 
perseuerando  en  las  mesmas  meditaciones,  o  a  lo  menos  en  parte  dellas 
hasta  estar  ia  del  todo  preparado.  La  confessión  comúnmente  conuiene 
que  la  haga  con  otro  que  con  el  que  le  da  los  exercicios,  ahunque  si 
tiene  mucha  deuotión  con  él  o  no  hay  otro  con  quien  la  haga,  la  podrá 
hazer  con  el  mesmo. 


a  In  marg.  Habes  istud  in  annotatione  post  5.11»  exercitium,  fo).  83.  Annot.  3  post 
j.m  exercitium  2."  hebdomadae,  fol.  114.  Cf.  supra,  p.  952,  annot.  a. 


1  Auctor,  memoriae  lapsu,  Hieronymum  posuit  pro  S.  Beda  Venerabili;  in  hujus 
enim  «Hymno  de  die  Judien»  est  iile  versus  (Migne,  P.  L.,  XCIV,  635,  D),  unde  trans- 
latus  est  in  «Meditationes  piissimas  de  cognitione  humanae  conditionis»  c.  II,  quae 
S.  Bernardo  tribuebantur  (Migne,  P.  L..  CLXXXIV,  488). 

2  Di.  Po.,  n.  56,  supra,  p.  809. 


MONU  MENTA  [GNA  MANA 


Otras  obseruationes  souke  los  mesmqs  exercicios 

DE   LA    I."  SEMMANA.  Cap.  4. 

Para  maior  intelligencia  de  los  dichos  exercicios,  sepas  que  la  ma- 
teria que  en  todos  ellos  se  medita  es  que  el  peccado  es  grauíssimo  mal. 
Esta  conclusión  se  prueua  en  el  i.°  exercicio  por  tres  punctos,  que  son 
tres  medios  o  tres  effectos  o  males  que  ha  causado  y  causa:  el  vno  en 
los  ángeles,  que  por  vn  peccado  se  perdieron  y  quedaron  deputados 
'en  el  infierno;  el  2.0  en  todo  el  género  humano  que  por  el  peccado 
de  nuestros  i.'JS  padres  Adam  y  Eua,  quedó  a  enemigo  de  Dios  y 
subiecto  a  mil  miserias  y  males;  el  3.0  en  aquellos  particulares  que  por 
vn  solo  peccado  están  damnados  en  el  infierno  eternalmente. 

En  el  2.0  exercicio  se  prueua  la  mesma  conclussión  por  3  medios: 
el  i,°  está  en  el  2.0  puncto,  el  2.0  en  el  3."  puncto,  el  3.0  en  el  4  punetn. 

En  el  3.0  exercicio,  que  es  del  infierno,  se  prueua  la  mesma  conclu- 
sión por  5  medios  o  effectos,  que  están  en  los  5  punctos. 

La  obra  del  meditar  h  no  es  del  entendimiento  speculatiuo,  que  no 
pretende  más  que  conoscer,  sino  del  entendimiento  práctico,  que  tiene 
por  fin  moucr  la  voluntad  a  alguna  afición  o  de  temor  o  de  dolor  o  de 
dolor  o  de  speranga  o  de  amor  o  otra  semeiante.  Y  assí  en  esta  1.a  se- 
mana el  fin  principal  que  con  las  meditaciones  ha  de  pretender  el 
exercitante,  es  mouer  la  voluntad  a  dolor  y  afflicción  de  sus  peccados, 
o  por  otras  palabras,  compungir  su  ánima  y  durar  en  essa  compunctión 
por  algunos  días  para  purificar  y  limpiar  su  ánima  de  los  peccados;  y 
assí  prepararla  para  las  semmanas  siguientes.  Y  assí  en  hallar  la  tal 
compunctión,  deue  parar  en  ella  y  no  passar  a  la  meditación  de  los  otros 
punctos  que  quedan,  por  no  interrumpir  la  compunctión. 

De  lo  dicho  verás  que  la  meditación  del  entendimiento  no  es  pura 
consideración,  sino  consideración,  ponderación,  estima  y  iuyzio  de  la 
malicia  y  graueza  de  los  peccados,  a  fin  de  compungirse  dellos.  Con 
esta  tal  consideración  se  illustra  el  entendimiento  del  exercitante  y  se 
le  inflamma  la  voluntad  en  el  bien.  Y  as  si  el  Jin  de  los  exercicios  y  de 
toda  oración  mental,  y  ahun  de  toda  la  vida  spiritual,  es  tener  el  hom- 
bre ¡Ilustrado  su  entendimiento  en  las  cosas  de  la  fee  y  infiammada  la 
voluntad,  de  manera  que  la  ¡Ilustración  del  entendimiento  es  el  fin  pró- 
ximo de  las  meditaciones,  y  la  inflammatión  es  el  fin  más  alto  y  assí  más 
principal. 

En  los  exercicios  se  alcanzan  los  dichos  fines  en  vna  de  dos  mane- 
ras. La  vna  es  por  infusión  diuina.  Esta  es  el  sentimiento  viuo  de  la 
graueza  y  abominatión  del  peccado,  que  suele  dar  Dios  c.  Este  senti- 
miento no  es  otra  cosa  sino  vn  conoscimiento  experimental  y  affectiuo 
de  grande  ponderación,  estima  y  iuyzio  de  la  graueza  del  peccado 


■    quede  mt. — Annot.  3  in  murg. — <-'  Annot  2."  in  fine  in  ttKtrg. 


DlKJ  CTORIA  A.N  riQUA 


959 


acompañada  de  grande  admiration;  de  donde  nasee  grande  compunctión 
de  la  voluntad  con  grande  gusto  y  consolatión,  el  qual  sentimiento  no 
está  en  nuestra  mano  tenerlo,  antes  a  las  vezes  quando  lo  desseamos  y 
procuramos,  nos  es  negado,  y  somos  dexados  en  mucha  sequedad;  y 
otras  vezes  quando  no  pensamos  en  él  ni  lo  procuramos,  nos  lo  da  Dios 
con  mucha  affiuentia,  y  a  las  vezes  dura  mucho  y  otras  dura  poco.  Es, 
pues,  infuso  de  la  mano  de  Dios.  El  modo  de  hauerlo  es  pedirlo  a  Dios 
con  mucha  humildad;  para  esto  es  el  2.°  preámbulo. 

La  2.a  manera  para  alcancar  los  dichos  fines,  es  por  nuestra  indus- 
tria y  trabaio  ';  y  es  que  quando  Dios  no  quiere  darnos  el  dicho  senti- 
miento, procuramos  nosotros  de  considerar,  ponderar,  estimar  y  iuzgar 
la  graueza  del  peccado  por  sus  punctos,  a  fin  de  mouer  nuestra  volun- 
tad a  contritión.  Esta  obra  no  va  acompañada  de  admiración,  suauidad 
y  consolatión,  ni  es  de  tanto  fruto  como  la  1.a,  pero  todavía  es  de  mu- 
cho prouecho;  y  assí  deuemos  perseuerar  en  ella,  porque  el  prouecho 
della  es  como  el  crescer  del  niño  de  leche,  al  qual  da  la  madre  cada  día 
sus  pechos,  y  trábala  con  él  y  ningún  día  vee  que  cresce,  pero  al  cabo 
del  año  se  lo  halla  crescido,  de  lo  qual  se  huelga. 

Con  todo  que  esta  obra  salle  de  nuestras  fuercas  y  industria,  no  en- 
tiendas que  las  fuercas  han  de  ser  corporales;  y  que  el  meditar  ha  de- 
ser  con  fuercas  de  cabeca,  o  de  sienes,  o  del  pecho,  como  quien  estruia 
vna  narania;  pero  han  de  ser  del  entendimiento,  de  attentión  y  discurso, 
que  requieren  el  cuerpo  quieto  y  sossegado...  «Anima  nostra  (según  dize 
el  philósopho)  sedendo  et  quiescendo  fit  sapiens»  "-. 

No  piense  nadie  que  con  708  días  de  contritión  ia  queda  purificada 
y  sanctificada  su  ánima,  desechada[s]  della  todas  las  reliquias  del  pecca 
do;  que  ahunque  a  algunos  ha  acontescido  esso  por  la  grandeza  de  su 
contritión  o  del  amor  que  tuuieron  a  Dios,  como  a  la  Magdalena,  pero  a 
pocos  acontesce  esso.  Y  de  aquí  es  que  muchos  continuaron  por  mucho 
tiempo  la  penitencia,  como  Santa  María  Egiptiana  por  47  años,  S.  Hie- 
rónimo  por  4  \_sic]  años,  S.  Hilarión  y  otros  muchos  por  mucho  tiempo. 
Y  por  tanto,  deue  el  que  quiere  ir  a  la  perfectión,  boluer  después  de 
hechos  todos  los  exercicios  a  los  exercicios  desta  primera  semmana,  y 
insistir  en  la  contritión  del  coragón  y  obras  poenitentiales  exteriores; 
desta  manera,  quando  Dios  le  influye  mucho  sentimiento  de  sus  pecca- 


1  Deo  tamen  opem,  etiam  non  sentientibus  nobis.  ferente,  quod  etiam  auctor  notat 
in  fine  c.  VIL 

*  Locus  hic  exstat  in  Paraphrasi  Aristotelis  a  Themistio  scripta  saeculo  IV  posl 
Christum.  Dicit  enim:  Tqi  r)p£¡j.í'óo8a'.  v.at  xaOíatairBat  xr,v  '!/u/r¡v,  :irir7xr,|j.a)v  YÍvexat  xat 
q>f>óvi[io;  (Aristóteles  graece  ex  recensione  Immanuelis  Bekker,  ed.  Academia  regia  bo- 
russica,  I.  Berolini,  1831,  247  b).  Aristóteles  ipse  ita  scripsit:  Tejí  yap  rjpsf/.f)irai  xai  Gxrjvai 
ty¡v  oiivoiav  éxísTaiOai  xac  ^poveív  >eyo|j.cV...  zió  -yáp  -/.aGÍ7xa';ftai  ex  xr};  fu<7ixíi;  xapa/r¡; 
9póvi¡j.óv  xt  yívsxat  xsi  ejiicxíjiiov.  (Ibid.)  At  cum  in  permultos  códices  giaecos  themi- 
stiana  sententia  pro  aristotélica  irrepserit;  et  versión  antiqua»  et  auctores  non  pauci  illani 
Aristoteli  tribuerunt. 


MOXU  MENTA    I G N  A T I A  X  A 


dos  y  lo  compunge,  perseuere  en  la  penitencia  mientras  dura  el  tal  in- 
fluxo,  ahunque  sea  por  muchos  años.  Porque  hazer  Dios  en  él  tan  pro- 
fundo cimiento  de  penitencia,  es  señal  que  quiere  leuantar  en  él  el  edi- 
ficio de  la  vida  espiritual.  El  remate  de  esta  tal  penitencia  suele  servna 
grande  paz  y  serenidad  de  su  conscientia  y  vna  extraordinaria  confianca 
del  perdón  de  sus  peccados.  Estos  tales,  quando  Dios  les  muda  el  spíritu 
y  sentimiento  en  otra  cosa,  seguramente  pueden  seguir  el  llamamiento 
de  Dios.  Si  empero  Dios  no  le  influye  el  tal  sentimiento,  pero  dáselo 
algunas  vezes  por  medio  destos  exercicios  o  de  otros,  y  otras  se  lo 
niega,  deue,  según  parecer  de  S.  Bonauentura,  insistir  en  la  penitencia 
por  dos  o  tres  meses,  antes  de  passar  a  la  vida  illuminatiua,  que  es  por 
los  exercicios  de  la  2.a  y  3.a  semanas.  San  Agostín  aconseia  que  todos 
los  días  de  la  vida  el  sieruo  de  Dios  haga  alguna  penitencia  de  sus  pec- 
cados, y  assí  la  hazía  él;  de  manera  que  en  la  enfermedad  de  que  mo- 
lió se  hizo  poner  fixados  en  la  pared  delante  de  sí  los  7  psalmos  peni- 
tentiales  para  rezar  y  meditar  en  ellos  i. 

Obseruatjones  sobre  los  exercicios  de  la  2.a  semana,  Cap.  5." 

Hecha  la  confessión  general,  hauiendo  de  passar  adelante,  mientras 
respira  algún  tanto  el  que  se  exercita,  propóngasele  la  meditatión  del 
reyno  de  Christo,  la  qual  hará  dos  vezes  en  el  día,  la  vna  por  la  mañana 
v  la  otra  por  la  tarde  2. 

Aquel  mesmo  día  por  la  tarde,  propóngale  el  exercicio  de  la  encar- 
natión,  para  hazerlo  a  la  media  noche,  y  el  del  nascimiento,  para  ha- 
zerlo  por  la  mañana  después  de  leuantado.  El  3.0  ha  de  hazer  antes  de 
comer;  el  4."  después  de  comer,  a  hora  de  vísperas;  el  5.0,  que  es  la 
applicatión  de  los  sentidos,  hará  antes  de  cenar,  y  de  la  mesma  manera 
en  los  otros  días  siguientes,  obseruadas  diligentemente  las  additiones  y 
notables  que  para  la  2.a  semmana  están  puestas. 

En  el  meditar  de  la  vida  de  Christo,  las  meditationes  de  la  encarna- 
tión  y  nascimiento  puestas  en  el  primero  de  la  2.a  semana,  son  exem- 
plares  de  todas  las  demás  8,  de  manera  que  en  todos  los  misterios  y 
actos  de  Christo,  el  primero  puncto  es  ver  las  personas  del  misterio; 
el  2.0,  oír  lo  que  hablan;  el  3.0,  ver  lo  que  hazen.  Y  no  te  turbe  que  en 
la  diuisión  de  la  vida  de  Christo  los  punctos  parescen  estar  puestos  de 
otra  manera,  esto  es,  por  pedacos  de  la  historia,  porque  la  tal  diuisión 
no  se  hizo  sino  para  meior  recapacitar  la  historia  en  el  i.°  preámbulo; 
pero  la  meditatión  es  por  los  punctos  de  las  dos  primeras,  como  está 


1    Moc  narrat  S.  Tossidius,  Auyusiini  amicus  ot  discipulus  in  ejus  Vita.  c.  XXXI 
(Migno,  P.  L.,  XXXII,  0}). 
*   Di.  Pe.  n.  62,  supra.  p.  810. 
'    Ibid..  n.  C)~,  supra,  p.  813. 


Directoría  antiqua 


961 


dicho  ';  ahunquc  si  Dios  visita  al  exercitante  y  le  influye  sentimiento 
de  las  cosas  meditadas,  no  tiene  por  qué  constreñirse  a  ir  por  los 
punctos  de  ver,  oír,  etc.,  sino  seguir  la  guía  del  Spíritu  Sancto. 

En  el  meditar  la  vida  de  Christo,  si  el  que  medita  procede  bien  y 
fructuosamente,  no  se  le  añada  ni  quite  nada  a  las  meditationes;  pero 
si  fuesse  corto  de  iuyzio,  de  manera  que  tuuiesse  necessidad  de  maior 
manuductión  -,  sea  enseñado  que  después  de  hauer  meditado  el  3.0 
puncto,  que  es  de  lo  que  las  personas  de  la  historia  hazen,  buelua  los 
oios  a  considerar  las  causas  dessos  hechos,  como  sería  la  bondad  y 
charidad  de  Dios  o  de  Christo,  o  nuestra  saluatión;  porque  esto  le 
abrirá  el  camino  a  tener  la  meditación  más  estendida  y  más  fructuosa. 

Acerca  de  traher  los  sinco  sentidos  3  sobre  las  cosas  meditadas, 
nota  que  esto  se  puede  entender  de  dos  maneras.  La  vna  de  los  senti- 
dos imaginarios,  y  esto  conuiene  a  los  poco  exercitados  en  meditar  y 
contemplar,  quales  commúnmente  son  los  a  quienes  se  dan  los  exerci- 
cios;  y  esta  manera  ninguna  difficultad  tiene,  porque  ninguna  difficul- 
tad  hay  en  imaginar  que  se  veen  las  personas  de  la  historia,  y  que  se 
oie  lo  que  allí  hablan,  o  decentemente  podrían  hablar;  y  que  besamos 
y  adoramos  los  pies  de  Christo  o  sus  pisadas,  o  sus  ropas.  El  olfacto  y 
el  gusto  en  este  modo  se  pueden  dexar,  porque  no  se  pueden  applicar 
a  esto,  como  los  otros  sentidos.  La  2.a  manera  es,  de  los  sentidos  men- 
tales a  spirituales;  la  qual  conuiene  a  los  exercitados  en  la  contempla- 
ción. Estos  sentidos  spirituales,  según  San  Bonauentura  en  el  4  cap.  de 
su  Itinerario  de  la  mente  a  Dios,  son  la  misma  mente,  en  quanto 
con  ella  contemplamos  el  resplandor  de  Christo,  no  corpóreo,  sino 
spiritual.  La  mesma  es  el  oído,  en  quanto  con  ella  oímos  sus  ins- 
pirationes.  La  mesma  el  olfacto,  en  quanto  con  ella  olemos  la  fama, 
virtudes  y  dones  de  Christo,  iuxta  illud:  «Xpi.  bonus  odor  sumus»  4. 
La  misma  el  gusto,  en  quanto  con  ella  gustamos  la  suauidad  de  Dios, 
iuxta  illud:  «Gústate  et  videte  quam  suauis  est  Dominus»  \  La  mesma 
el  tacto,  en  quanto  con  ella  nos  vnimos  con  Dios  iuxta  illud:  «Mihi 
adherere  Deo  bonum  est»  6. 

En  esta  semana  no  es  necessario  visitarlo  más  de  vna  vez  cada 
día  7,  si  ia  no  es  en  tiempo  de  las  electiones;  porque  entonces  se  ha 
de  visitar  dos  vezes  cada  día. 

Las  reglas  de  la  templanga,  ahunque  están  puestas  en  la  3.a  sem- 

*  Scriptum  supra  versitm  pro  rationales  oblitt. 

1  Cf.  Di.,  c.  XIX,  n.  5. 

1  Di.  Po.,  n.  72,  supra,  p.  814. 

3  Ibid.,  nn.  65  et  66,  supra,  p.  812. 

*  II  Cor.,  II,  15. 
5  Ps.  XXXIII,  9. 
8  Ps.  LXXII,  28. 

7    Di.  Po.,  n.  69,  supra,  p.  813. 

Monum.  Ignat. — Series  II.  4i 


962 


MONUMENTA  IGNATIANA 


mana,  se  le  pueden  practicar  en  esta  2.a,  o  quando  pareciere  meior. 
Lo  mesmo  se  entiende  de  las  reglas  de  los  scrúpulos,  y  de  las  de  la 
distributión  de  los  bienes,  y  de  sentir  con  la  Iglesia  cathólica;  y  destas 
4  cosas  en  general  se  dize  que  no  se  han  de  proponer  a  todos,  sino  a 
los  que  tienen  neccssidad  dellas,  o  a  lo  menos  les  han  de  ser  de  mucho 
prouecho. 

Obseruatioxes  sobre  los  mesmos  exercitios  DE  LA  2.a  SEMANA. 

Cap.  6.° 

Como  la  i.a  semmana  nos  enseña  y  exercita  en  la  vía  purgatiua,  que 
es  tener  por  fin  purgar  y  purificarnos  de  la  horrura  de  nuestros  pecca- 
dos;  assí  la  2.a  y  3.a  semanas  nos  enseñan  y  exercitan  en  la  vía  illumi- 
natiua  '. 

Ponernos  los  exercicios  de  la  2.a  semmana  en  la  vida  illuminatiua, 
es  tener  por  fin  alumbrar  nuestro  entendimiento  con  la  lumbre  de  la 
estima  y  juycio  de  las  cosas  de  la  fee,  esto  es,  de  cada  vna  en  lo  que 
es  razón;  y  inflammar  nuestra  voluntad  poniéndola  en  el  affecto  de  las 
mismas  co'sas  de  la  fee  que  a  cada  vna  se  deue;  esto  es,  en  amar  las 
buenas  y  aborrescer  las  malas,  cada  vna  en  el  grado  que  se  le  deue. 

El  conoscimiento  y  affecto  de  las  cosas  de  la  fee  que  en  estas  2.a 
y  3.a  semanas  se  pretende,  no  es  de  todas  ellas  por  vn  igual;  pero  i.°  y 
por  sí  es  de  Dios  criador,  saluador  y  glorificador  nuestro,  a  fin  de  le 
amar,  glorificar  y  seruir;  y  segundariamente  es  de  los  medios  con  que 
vamos  a  Dios,  quales  son  Iesux.0,  Dios  y  hombre  verdadero,  las  virtu- 
des y  dones  del  Spíritu  Sancto,  los  sacramentos,  las  Scripturas,  etc. 

El  conoscimiento  de  Dios  experimental  ;'  que  en  esta  2.a  semmana 

a  El  conoscimiento  de  Dios  que  en  los  exercicios  de  la  vida  de  Christo  se  pretende 
in  marg. 


1  In  quibusdam,  quae  hoc  capite  dicuntur,  a  mente  Ignatii  Patris  recedit  auctor 
noster.  Primum  enim  certum  cst,  non  "segundariamente»  sed  primo  ac  per  se  (ut  ajunt 
philosophi)  in  secunda,  tertia  et  quarta  hebdomade  Christum  Deum  et  hominem  con- 
templandum  proponi;  in  secunda  quidem  et  tertia  cognoscendum,  amandum.  imitan- 
dum.  (Vide  exerritia  de  regno  Christi,  supra,  p.  314;  de  duobus  vexillis,  p.  348;  item 
petitionem  et  puncta  in  utriusque  liebdomadis  meditationibus.  Yide  quoque  Di. 
c.  XYIII,  n.  2  et  c.  XXXV,  n.  1).  In  quarta  hebdomade  Christus  etiam  exhibetur  de 
morte  triumphator,  perfectissimae  beatitudinis  possessor,  amicus  amicorum  conso- 
lator,  proinde  vehementer  optandus.  (Cf.  meditationem  liebdomadis  quartae  a  S.  Igna- 
tio  propositam,  supra,  p.  418,  et  Di.  c.  XXXYI,  n.  1). 

Porro  quae  auctor  noster  dicit  de  congnitione  Dei  ejusque  perfectionum,  indicat 
S.  Ignatius,  non  in  secunda  hebdomade,  sed  in  fine  exercitiorum  per  eam,  quam  «con- 
templationem  ad  obtinendum  amorem»  vorat. 

Denique  hoc  Directorium  a  S.  Ignatio  etiam  recedit,  cum  tam  multa  cognoscenda 
proponit,  ut  et  intellectum  multitudinc  rerum  obruere  videatur,  et  periculum  praebeat 
ne  se  excrcens  studio  scientiae  theologicae  polius  quam  exercitationi  virtutum  se 
dedat. 


Directoría  antiqua 


963 


se  pretende  es  de  3  cosas:  la  1.a  son  sus  attributtos;  esto  es,  la  potentia, 
sapicntia,  bondad,  iusticia,  misericordia,  charidad,  etc.  La  2.a  son  las 
propriedades  personales;  como  es:  que  es  trino  y  vno,  que  es  Padre, 
Hijo  y  Spíritu  Sancto;  que  embía  o  es  embiado.  La  3.a,  es  el  modo 
con  que  se  comunica  a  sus  criaturas,  como  es  eme  es  la  1.a  causa  de 
todas  las  cosas;  que  crió  todo  este  mundo;  que  lo  gouierna  y  conserua; 
que  predestinó  los  scogidos;  que  es  saluador;  que  es  glorificador; 
que  por  las  Scripturas  y  por  la  Iglesia  nos  reuela  sus  cosas  y  nos  pro- 
mete sus  bienes  y  nos  amenaza  con  castigos  y  nos  encamina  por  el 
bien. 

De  Jesu  Christo  a  se  han  de  conoscer  principalmente  4  cosas. 
La  1.a,  que  es  Dios  verdadero,  igual  en  todo  y  por  todo  al  Padre 
eterno.  2."  Son  seis  b  excellencias  y  grandezas  en  quanto  hombre,  quales 
son:  ser  saluador;  summo  sacerdote;  medianero  entre  Dios  y  los  hom- 
bres; rey  y  señor  de  todo  el  vniuerso;  y  cabeca  de  la  Iglesia;  legisla- 
dor; juez  vniuersal;  sposo  de  la  Iglesia,  lleno  de  gracia,  virtudes  y  sa- 
biduría, de  cuya  plenitud  recebimos  todos  gracia  por  gracia;  nuestra 
iustitia  y  sanctificación;  cordero  de  Dios,  etc.  La  j.a  es  ¿os  grandes  y 
estupendos  beneficios  que  dél  hauemos  recebido,  quales  son:  hauernos 
redemido;  hauernos  comprado  la  bienauenturanza  eterna;  hauer  insti- 
tuido los  7  sacramentos,  por  medio  de  los  quales  se  nos  comunica  la 
vida  spiritual;  hauernos  dado  tan  grandes  exemplos  de  virtud;  hauer- 
nos dado  la  luz  de  la  ley  euangélica,  etc.  La  4.a  es  la  perfectióñ  de  su 
vida  santísima  para  imitarla,  esto  es:  su  limpieza  de  todo  peccado,  sus 
virtudes  heroicas,  y  finalmente  su  perfectióñ  altíssima. 

De  las  virtudes  c  y  dones  se  han  de  conoscer  sus  obras,  sus  excel- 
lencias y  valor,  quánto  agradan  a  Dios,  etc. 

De  los  sacramentos  d  su  sanctidad,  su  virtud  y  valor,  sus  effec- 
tos,  etc. 

De  las  Scripturas  su  verdad,  su  sanctidad,  su  resplandor,  etc. 

Cómo  por  la  meditatión  de  la  vida  de  Christo 
se  viene  al  conoscimiento  de  Dios 
y  de  las  otras  cosas  de  la  fee.  Cap.  7  1 

El  conoscimiento  de  Dios,  ahunque  se  puede  hauer  por  la  medita- 
tión de  las  criaturas  y  por  la  vida  de  los  sanctos,  y  por  la  de  las  Scrip- 
turas diuinas,  pero  el  i.°  y  más  principal  medio  de  todos  es  la  medita- 


a  El  conoscimiento  de  Xristo  que  en  los  Exercicios  de  la  vida  del  mismo  Xristo  se 
pretende  in  marg. — 1>  Sic  ms.; plures  (amen  Christi  excellentiae  statim  recensentur. — 
c  El  conoscimiento  de  las  virtudes  in  marg. — d  de  los  sacramentos  in  marg. 


1  Multa,  quae  hoc  caput  complectitur,  sic  intellige  ut  praeter  magisterium  externum, 
requiri  etiam  internum  dicalur,  sine  quo  illud  certe  non  sufficit. 


964 


MONUMENTA  IGNATIANA 


ción  de  la  vida,  muerte  y  passión  de  Iesu  Christo,  porque  es  camino, 
verdad  y  vida  4.  En  Él  y  por  Él,  esto  es,  por  sus  rnisterios,  vida  y  mila- 
gros, entendemos  specialmente  todo  lo  sobrenatural,  como  es  el  miste- 
rio de  la  Santísima  Trinidad;  que  Dios  es  saluador  y  que  tanta  charidad 
[tiene]  a  a  los  hombres  que  les  dió  a  su  vnigénito  Hijo,  para  que  con 
su  muerte  y  passión  los  redimiesse  del  poder  del  demonio;  que  les  dará 
todo  lo  que  le  pidieren  por  el  mismo  Iesu  Christo.  Y  por  Xristo  enten- 
demos también  todo  lo  que  es  notorio  de  Dios  naturalmente,  que  son 
los  attributtos  de  Dios,  esto  es,  su  potencia,  sapiencia,  bondad,  chari- 
dad, misericordia,  iusticia,  etc.  El  conoscimiento  de  Iesu  Christo  Dios  y 
hombre  verdadero,  ahunque  se  puede  hauer  por  las  Scripturas  y  por  el 
sentir  de  la  Iglesia  cathólica  romana,  principalmente  se  ha  por  las  pa- 
labras y  obras  del  mismo  Christo  2. 

£1  conoscimiento  de  las  virtudes  y  dones,  ahunque  se  puede  hauer 
por  la  doctrina  de  los  authores  y  por  los  effectos  de  las  mesmas;  pero 
principalmente  se  ha  por  la  meditación  de  la  vida,  doctrina,  muerte  y 
passión  del  mismo  Christo. 

El  conoscimiento  de  los  7  sacramentos,  ahunque  se  puede  hauer  por 
la  doctrina,  authores  y  por  la  determinación  de  la  Iglesia;  pero  princi- 
palmente se  ha  por  la  meditación  de  la  doctrina,  vida  y  muerte  de 
Christo. 

El  conoscimiento  de  las  Scripturas,  ahunque  se  puede  hauer  por  la 
doctrina  de  los  sanctos  y  por  la  declaración  de  la  Iglesia;  pero  princi- 
palmente se  ha  por  la  meditación  de  la  vida,  muerte  y  passión  de 
Christo.  Ipse  enim  aperuit  librum  clausum  sigillis  7  3. 

De  lo  dicho  verás  que  en  las  meditaciones  de  la  vida,  muerte  y  pas- 
sión de  Christo,  ahora  meditemos  las  palabras,  ahora  los  hechos,  siem- 
pre Christo  es  el  medio  por  el  qual  venimos  al  conoscimiento  de  las 
cinco  cosas  sobredichas,  que  son:  Dios,  el  mesmo  Christo,  las  virtudes 
y  dones,  sacramentos  y  Scripturas.  Y  assí  en  toda  meditatión  hauemos 
de  tener  oio  a  las  dichas  cinco  cosas. 

Y  acuérdote,  como  arriba  en  las  obseruationes  de  la  1.a  semmana  se 
dixo,  que  este  conoscimiento  práctico,  que  por  las  tales  meditationes 
se  alcanza,  es  de  dos  maneras:  el  vno  infuso  de  la  mano  de  Dios,  que 
es  vn  viuo  sentimiento  de  las  cosas  meditadas,  acompañado  de  mucha 
consolación;  y  por  otras  palabras,  es  vn  conoscimiento  experimental  y 
affectiuo  que  infunde  Dios,  quando  quiere,  a  los  que  están  apareiados; 
el  otro  es  acquisito,  de  ponderación,  estima  y  iuyzio  de  las  cosas  medi- 
tadas. El  i.°  es  el  que  i.°  y  principalmente  se  ha  de  pretender,  pero  si 

a    Sententia  postulat,  ut  hoc  v.  suppleamus. 


1  Jo.,  XIV,  6. 

2  V.  supra,  p.  963,  annot.  1. 
»   Apoc,  V,  1;  Vm,  1. 


Directoría  antiqua 


965 


Dios  no  se  lo  diere,  ha  de  insistir  con  su  trabaio  y  industria,  y  con  el 
fauor  de  Dios,  en  el  2°,  ponderando,  estimando  y  juzgando  las  cosas, 
meditadas,  a  fin  de  las  tener  y  estimar  y  amar  en  lo  que  es  razón. 

Obseruationes  acerca  de  las  electiones.  Cap.  8 

La  1.a  y  más  principal  electión  que  el  hombre  puede  hazer  es 
quando  duda  si  seruirá  a  Dios  y  attenderá  a  su  saluatión  en  el  estado 
común  que  es  de  la  obseruantia  de  los  mandamientos  de  Dios,  o  en  la 
vía  de  la  perfectión,  que  es  de  pocos,  la  qual  consiste  en  abragar  los 
conseios  de  Christo. 

Tras  esta  es  que  después  de  hauer  elegido  el  estado  de  la  vía  de  la 
perfectión,  está  en  duda  si  esse  estado  de  la  perfectión  lo  terná  en  la 
religión  o  fuera  della,  id  est,  en  celibato  o  clericato. 

Elegida  religión,  la  otra  es  si  tomará  religión  de  la  vida  contempla- 
tiua  o  de  la  vida  mixta. 

Si  huuiesse  elegido  el  estado  común,  que  es  de  la  obseruantia  de  los 
mandamientos,  tras  esso  es  elegir  si  casado  o  clérigo.  Y  si  casado,  tras 
esso  es  elegir  si  será  con  officio  o  administración  o  sin  él;  y  si  clérigo, 
si  será  con  beneficio  o  sin  él. 

Esta  diuisión  es  para  luz  del  que  da  los  exercicios,  y  no  para  que  al 
principio  se  proponga  todo  iuntamente  al  exercitante. 

3.0  día.  El  tiempo  de  comencar  de  tractar  de  las  electiones  es  el  3.0 
día  s,  en  que  se  medita  i.°  que  el  Niño  Iesú  estaua  subiecto  a  sus  pa- 
dres Ioseph  y  María.  2°  Que  dexados  sus  padres,  se  fué  al  templo.  Por- 
que en  lo  i.°  dió  Christo  exemplo  de  la  vida  común  en  estar  subiecto 
a  sus  padres,  y  en  lo  2°  lo  dió  del  2°  estado,  que  es  de  los  conseios 
euangélicos,  en  dexar  a  sus  padres  y  irse  al  templo:  y  por  tanto  deue  el 
que  da  los  exercicios  saber  del  exercitante,  si  quiere  hazer  las  electio- 
nes, y  si  no  las  quiere  hazer,  o  no  conuiniesse  que  las  hiziesse,  porque 
quigá  no  es  idóneo  para  el  estado  de  la  perfectión  3,  haga  que  prosigua 
los  exercicios  y  déle  la  meditatión  del  baptismo  y  las  que  se  siguen. 

4  día.  Si  empero  las  quiere  hazer  y  es  idóneo  para  ellas,  instruyalo 
en  que  meditando  en  la  vida  de  Christo,  comience  a  mirar  en  qué  gé- 
nero de  vida  querrá  Dios  más  seruirse  dél,  sin  determinarse  a  cosa  al- 
guna. Tras  esso  se  siguen  para  el  4  día  las  meditaciones  de  las  dos  van- 
deras  y  de  las  3  differentias  de  hombres,  que  van  encaminando  a  lo 
mesmo,  y  en  las  mesmas  se  aprende  la  disposición  que  ha  de  tener  cada 
vno  para  salir  perfecto  en  qualquier  de  los  estados  para  el  qual  Dios  lo 
llamare. 


1  Di.  Po.,  n.  83,  supra,  p.  819. 

2  V.  infra,  Di.  1591,  pp.  77-78,  et  notationem  ibi  appositam. 

3  Etiam  tune  electionem  faceré  potest,  ut  paulo  supra  auctor  ipse  aperte  significar. 


g66 


MOXUMENTA  IGXATIANA 


Para  hazer  buena  electión,  necessario  es  a  qualquier  que  i.°  esté  li- 
bre de  affectiones  desordenadas  de  amor,  odio,  tristeza,  alegría,  spe- 
ranga,  temor,  ira,  y  otra  qualquier;  porque  no  es  possible  hazer  buena 
electión  el  que  no  está  libre  de  passiones  y  no  tiene  el  ánimo  quieto, 
tranquillo  y  reposado. 

2.0,  es  necessario  como  se  dize  en  el  notable  después  de  las  3  dif- 
ferencias  de  hombres,  que  venga  a  ponerse  muy  [injdifferente  para 
abracar  qualquier  de  los  estados  a  que  Dios  lo  llamare.  Esta  indiffe- 
rentia  deue  pedir  a  Dios  muy  de  coragón,  como  cosa  importantís- 
sima. 

5.0  día.  El  5.0  día,  después  de  hauer  meditado  la  partida  de  Christo 
de  Nazareth  al  río  Iordán  2  y  el  Baptismo,  propóngale  los  3  modos  de 
humildad,  para  que  medite  sobre  ellos  por  dos  o  tres  vezes;  y  al  fin 
dellos  haga  los  colloquios  de  las  dos  vanderas,  y  procure  siempre  de 
venir  a  la  perfecta  indifferentia. 

6  día.  1.  El  6."  día,  vltra  de  los  exercicios,  declárele  el  preludio 
para  hazer  buena  electión,  que  es  que  el  hombre  a  sido  criado  para 
conoscer,  amar  y  seruir  a  Dios  y  con  esto  saluar  su  ánima. 

2.  •  Y  que  por  tanto  sólo  ha  de  elegir  lo  que  le  ha  de  aiudar  para  el 
dicho  fin.  Porque  el  medio  se  ha  de  proportionar  al  fin,  y  no  el  fin  al 
medio. 

3.  Y  de  aquí  se  vee  quánto  hierra  el  que  i.°  se  casa  o  toma  benefi- 
cio, y  después  se  determina  de  seruir  a  Dios  en  este  estado;  porque 
del  medio  haze  fin,  y  del  fin  medio,  y  no  quiere  ir  drecho  a  Dios,  sino 
que  Dios  venga  a  él;  hauiéndolo  de  hazer  al  contrario,  que  es  i.°  pro- 
poner de  seruir  a  Dios  y  después  elegir  matrimonio  o  beneficio  o  otra 
cosa  que  entendiere  que  le  ha  de  aiudar  para  seruir  a  Dios. 

Guárdese  a  el  que  da  los  exercicios  de  inclinarlo  más  a  vna  parte 
que  a  otra,  porque  no  es  su  officio  esse,  sino  apareiar  la  criatura  po- 
niéndola en  indifferentia  para  que  sea  enseñada  del  Criador  o  por  ins- 
piración y  motión  del  affecto,  o  por  discurso  del  entendimiento;  y  dexe 
a  Dios  todo  el  negocio  de  la  vocatión,  el  qual  sólo  lo  puede  conseruar 
y  perfectionar  en  ella  3. 

Si  viere  que  el  exercitante  no  se  ha  puesto  en  la  indiffórentia  que 
conuiene  4,  ni  haze  lo  que  es  en  sí  para  ponerse  en  ella,  no  hay  por 
qué  ir  adelante  en  las  electiones;  porque  no  hará  el  tal  desta  manera 
buena  electión;  y  assí  passe  adelante  en  los  exercicios  de  la  2.a  sem- 


a    Anno.  1 5  /'//  mar%. 


1  Di.  Po.,  n.  76,  supra,  p.  81G. 

*  Ibid.,  n.  77. 

a  Ibid.,  n.  84,  supra,  p.  820. 

4  Ibid.,  n.  79,  supra,  p.  817. 


Directoría  antiqua 


967 


mana,  y  si  tanto  durasse,  en  los  de  la  3.a  scnimana  ',  entre  tanto  que  la 
alcanca  de  Nuestro  Señor. 

Maniéndose  puesto  indifferente  anclando  adelante  en  los  exercilios, 
declárele  el  i.°  tiempo  de  las  electiones,  pero  obiter  2.  Y  luego 
el  2."  a. ex|)lícitamente,  y  póngalo  en  que  busque  la  voluntad  de  Dios 
por  experientia  de  consolaciones  y  desolationes;  pero  declárele  bien 
qué  es  consolación.  Todo  esto  de  palabra  y  no  por  scrito. 

El  modo  de  elegir  en  2.0  tiempo  es  este  8:  que  siendo  la  electión  del 
estado  de  la  vida,  puesto  delante  de  Dios  en  oración,  se  proponga  de- 
lante de  sus  oios  la  vía  de  los  conseios  b  de  Christo,  sin  discernir  con 
razones  a  vna  parte  ni  otra,  y  spere  para  ver  si  sentirá  en  sí  algunos 
mouimientos  de  consolación  o  desconsolación  acerca  della.  Porque 
suele  Dios  a  los  tales  algunas  vezes  ¡Ilustrar  y  dar  sentimiento,  que 
esse  estado  es  el  que  les  conuiene  y  no  otro,  y  inflammarles  la  volun- 
tad a  él,  o  consolarlos  en  la  imaginación  que  toman  esse  estado;  o  por 
el  contrario  desconsolar  y  turbarlos.  Después  haga  otro  tanto  acerca 
del  estado  común  de  los  mandamientos  de  Dios.  Y  no  es  necessario 
para  esto  particular  exercicío,  porque  lo  puede  hazer  en  el  tiempo  de 
sus  exercicios  o  de  otra  qualquier  oración;  y  ahun  fuera  de  los  exerci- 
cios  si  sintiesse  algunos  mouimientos,  examínelo  el  que  da  los  exerci- 
cios por  las  reglas  de  discernir  los  varios  spíritus  proprias  de  la  2.a  sem- 
mana;  y  que  haga  que  otras  vezes  haga  lo  mesmo,  para  ver  si  perseue- 
ran  los  mesmos  mouimientos,  o  vernári  otros;  y  si  veen  que  son  de 
buen  spíritu  y  que  perseueran  y  elige  la  vía  de  la  perfectión  4,  tiene 
por  donde  aprouarle  la  electión.  Y  de  ahí  puede  passar  de  la  mesma 
manera  a  la  2.a,  como  es  si  seguirá  los  conseios  en  religión  o  fuera 
della;  y  de  essa  a  la  3.a,  si  en  vida  contemplatiua  o  mixta  etc. 

Si  el  exercitante  concluyesse  bien  el  negocio  de  las  electiones  por 
el  2.0  tiempo,  puede  concluir  y  no  passar  a  las  electiones  del  3.0  tiempo, 
porque  va  endrecado  por  meior  luz  que  la  de  la  razón  humana  5. 

Y  si  elegiesse  la  vida  común  de  los  mandamientos,  declárele  que 
para  determinarse  en  essa  son  menester  maiores  señales  de  la  voluntad 
de  Dios,  que  ¡jara  la  de  los  conseios,  y  hauer  dicho  El  mismo  que  difí- 
cilmente se  saluarán  los  ricos  6,  y  porque  la  vida  de  los  conseios  es  en 
sí,  sin  duda,  más  perfecta  y  más  segura  7. 

a    l.°  tiempo,  2."  tiempo,  in  marg. — b  de  los  conseios  repetitur  in  ms. 

1  Sitne  perveniendum  neme  etíam  ad  meditationes  hebdomadis  tertiae  intuitu  ele- 
ctionum,  Di.  non  attingit  (c.  XXIII,  n.  3),  etsi  alii  aliter  sentiunt. 

2  Di.  Po.,  n.  81,  supra,  p.  818. 

3  Ibid.,  n.  82,  supra,  p.  818. 

4  Si  a  spiritu  bono  seu  a  Deo  processit  electio,  probanda  omnino,  sive  consilia,  sive 
praecepta  electa  sunt. 

5  Di.  Po.,  n.  85  prope  finem,  supra,  p.  820. 

6  Matth.,  XIX,  23-24;  Marc,  X,  25;  Lúe.,  XVIII,  24-25. 

7  Di.  Po.,  n.  76,  supra,  p.  816,  et  Di.  Ignatiana,  I,  [1],  supra,  p.  779,  cum  annot.  3. 


g68 


MONTJ MENTA  IGNATIANA 


Si  de  la  dicha  manera  no  se  hizo  la  electión,  porque  o  no  sintió  en  sí 
motión  notable,  o  si  la  sintió,  está  en  duda  si  es  de  Dios  pásselo  al  3.0 
tiempo;  porque  los  modos  del  tal  tiempo  disponen  para  la  illustratión 
diuina;  y  ahun  digo  que  ahunque  la  tuuiesse  hecha  por  el  2°  tiempo, 
si  quiere,  puede  examinarla  por  el  3.0  tiempo  para  maior  certidumbre. 

En  el  3.0  a  tiempo  el  i.°  principio  es  que  el  hombre  proponga  de- 
lante de  sí  el  vltimo  fin,  porque  de  ahí  ha  de  inquirir  y  determinar, 
quál  medio  es  más  conueniente  para  alcangar  el  fin,  si  el  estado  común 
o  la  vía  de  la  perfectión.  Y  declárele  así  el  i.°  como  el  2°  deste  tiempo; 
porque  concluida  la  electión  por  el  i.°  modo,  en  el  qual  se  determina 
vna  hora,  la  examine  por  el  2°  en  otra  hora;  y  si  saliere  la  mesma  con- 
clusión del  vno  y  del  otro,  grande  señal  es  que  la  electión  es  buena  5. 

En  este  3.0  tiempo,  quando  el  exercitante  anda  en  las  electiones, 
harto  es  que  haga  vn  exercitio  de  los  de  Christo  con  vna  repetitión; 
porque  el  resto  del  tiempo  es  necessario  para  las  electiones. 

Sea  amonestado  que  ponga  en  scrito  las  razones  que  por  vna  parte  y 
por  otra  ha  tenido,  para  comparar  entre  sí  en  el  5.0  puncto,  para  ver  quáles 
pesan  más,  esto  es,  quál  de  las  cosas  entre  las  quales  es  la  electión,  es 
más  conueniente  para  alcangar  el  fin  y  quál  tiene  más  b  inconuenientes. 

Si  de  la  electión  del  3.0  tiempo  saliesse  lo  mesmo  que  de  la 
del  2.0  tiempo,  grande  argumento  es  que  la  electión  es  de  Dios. 

Si  en  el  2.0  tiempo  no  salió  electión,  y  después  de  hecha  la  electión 
en  el  3.0  tiempo,  el  exercitante  sintiesse  tales  illustrationes  o  motiones 
o  consolationes,  con  que  se  confirmasse  su  electión,  entendiéndose  que 
las  tales  motiones  son  de  Dios,  grande  argumento  es  que  la  electión 
fué  conforme  a  la  voluntad  de  Dios. 

Si  acontesciesse  elegir  en  el  3.0  tiempo  lo  contrario  de  lo  que  se 
elegió  en  el  2°  tiempo,  examínense  diligentemente  por  las  reglas  de 
discernir  los  spíritus  y  por  la  recta  razón  y  sana  doctrina  8,  las  electio- 
nes assí  del  2.°  tiempo  como  del  3.0  tiempo  y  el  peso  de  los  motiuos;  y 
si  se  viesse  que  la  razón  fauoresce  la  electión  del  3.0  tiempo,  deue  se- 
guir essa  por  la  maior  seguridad  que  hay  en  ella;  y  por  el  contrario,  si 
se  viesse  que  las  razones  del  3.0  tiempo  son  débiles  y  que  los  motiuos 
del  2.0  tiempo  son  del  buen  spíritu,  y  la  recta  razón  no  les  repugna, 
entonces  la  electión  del  2°  tiempo  ha  de  ser  preferida  a  la  del  3.0,  y  si 
estuuiesse  la  cosa  en  duda  deue  hazer  la  electión  de  nueuo. 

Qualquier  cosa  que  eligiere,  ahora  sea  en  el  2°  ahora  en  el  3.0 
tiempo,  amonéstelo  que  mientras  duran  los  exercicios  no  haga  voto 
sobre  ello,  maiormente  si  es  hombre  ligero  y  sospechoso  de  incons- 

a  3.  tiempo  tu  marg. — b  Hoc  más  es/  ex  parte  oblitt.;  retinendum  videtur. 

1  Di.  Po.,  n.  83,  supra,  p.  819. 

1  Ibid.,  ante  finem,  ubi  etiam  sunt  sequentcs  paragraphi. 

3  Ibid.,  n.  88,  supra,  p.  821.  t 


Directoría  antiqua 


969 


tante.  Si  empero  fuesse  hombre  de  edad,  maduro  y  constante,  y  qui- 
siesse  confirmar  su  electión  con  voto  para  dcffenderse  de  las  oppugna- 
tiones  del  demonio  y  del  mundo  y  de  la  carne;  no  puede,  ni  deue  el  que 
da  lo  exercitios  prohibírselo,  como  no  deue  por  razón  alguna  induzir- 
Io  a  ello 

Obseruationes  sobre  los  exercicios  de  la  3.a  semmana.  Cap.  9 

Ahunque  es  verdad  que  se  dize  en  el  3.0  preámbulo  que  lo  que  por 
estas  meditationes  se  ha  de  pretender  y  buscar,  es  dolor  de  sus  pecca- 
dos  y  confusión  de  que  por  sus  peccados  el  supremo  Señor  se  expuso  a 
tantos  tormentos  2,  no  por  esso  se  excluyen  los  otros  affectos  santos 
que  nascen  de  la  misma  meditatión,  como  son  compassión  a  Christo, 
propósito  de  la  obediencia,  fortaleza,  patientia,  humildad,  mansedum- 
bre y  otras  virtudes  que  resplandescen  en  essa  passión,  desseo  de  imi- 
tar a  Christo  en  padescer  por  la  honra  y  gloria  de  Dios  y  por  la  salud 
de  los  próximos,  speranca  y  charidad  y  otros  semejantes  affectos. 

De  las  4  additiones,  que  están  tras  el  2.0  exercitio,  sola  la  3.a  se  ha 
de  dar  en  scrito;  las  otras  sólo  se  declaren  de  palabra  a. 

Las  reglas  de  la  templanza  que  están  al  fin  desta  semana,  no  se  den 
en  scrito,  sino  declárense  de  palabra,  y  no  todas  iuntas,  sino  vn  día 
vnas  y  otro  día  otras,  según  la  discretión  dictare;  porque  no  todos  tie- 
nen vna  mesma  disposición  para  la  abstinencia;  que  vnos  son  más  ro- 
bustos de  cuerpo  y  tienen  necessidad  de  comer  más  que  otros,  y  assí 
mire  bien  el  que  da  los  exercicios  a  quién  y  cómo  declara  la  4  regla  y 
cómo  vsa  della,  porque  no  haga  alguna  demasía  *. 

El  tiempo  de  declarar  las  tales  reglas  no  sólo  es  la  3.a  semana;  pero 
ahun  la  1.a  y  2.a  se  pueden  proponer  algunas  dellas,  si  el  que  da  los 
exercicios  viere  que  el  exercitante  tiene  necessidad  dellas. 

En  esta  empero  se  declaren  todas,  si  antes  no  se  hauían  declarado; 
porque  hay  menos  documentos  que  declarar  en  esta  semmana  que  en 
las  otras  passadas,  y  conuiene  que  siempre  le  trayga  alguna  cosa  de 
nueuo  quando  lo  visita. 

Obseruationes  sobre  los  exercicios  de  la  4.a  semmana.  Cap.  10 

Con  los  exercicios  de  la  resurrectión  se  cuentan  los  de  la  ascensión 
y  venida  del  Spíritu  Sancto. 

a  Hujus  loci  inttrpunctio  sic  est  in  tns.:  semeiantes  affectos  de  las  4  additiones,  que 
están  tras  el  2°  exercitio»;  et  in  alia  paragrapho:  Sola  la  3.a...  Vide  quoque  Summarium 
post  Di.  Po.,  supra,  p.  843. 

1  Ibid.,  n.  87,  supra,  p.  821. 
s    Ibid.,  n.  95,  supra,  p.  823. 

Ibid.,  n.  98,  supra,  p.  824,  ubi  sunt  quoque  sequentia. 


9/0 


MOXU.MEXTA  IGXATIAXA 


Todos  los  exercicios  de  la  vida,  muerte  y  passión  y  resurrectión 
pertenescen  a  la  vida  illuminatiua  El  fruto  que  de  los  exercicios  déla 
vida  illuminatiua  se  coge,  es  que  perseuerando  el  hombre  en  ellos,  de 
día  en  día  va  ganando  nueua  luz  de  conoscimiento  práctico  de  ponde- 
ración, estima  y  iuyzio  de  todas  las  cosas  de  la  fee,  assí  primarias  como 
secundarias;  pero  principalmente  de  las  primarias,  con  la  qual  va  ti- 
niendo  a  cada  vna  en  su  grado,  en  aquella  estima  que  es  razón;  y  por  la 
tal  estima,  el  amor  o  aborrescimiento  que  a  cada  vna  se  le  deue  en  su 
grado;  con  la  qual  se  perfectiona  en  la  fee  intensiua  y  extensiuamente, 
y  en  la  speranca  y  charidad:  intensiuamente,  porque  va  cresciendo  de  día 
en  día  acerca  de  vnas  mismas  cosas;  extensiuamente,  porque  se  va  es- 
tendiendo acerca  de  otras  cosas  de  la  fee  de  las  quales  no  hauía  ahún 
ganado  el  conoscimiento  práctico;  y  ahunque  el  tal  conoscimiento  ac- 
tual no  dura  continuamente,  antes  cessa  muchas  vezes,  o  por  comer,  o 
por  dormir  o  por  diuertirse  a  otras  cosas,  no  dexa  el  ánima  de  quedar 
¡Ilustrada  en  hábito,  el  qual  hábito  después  lo  inclina  y  actúa  a  menudo 
a  semeiantes  actos,  y  maiormente  lo  actúa  si  con  el  hábito  tiene  solici- 
tud de  actuarse  a  menudo;  y  de  ahí  viene  a  que  lo  más  del  tiempo  está 
actuado  en  el  sobredicho  conoscimiento,  y  ahun  a  que  quasi  siempre  y 
comúnmente,  quando  se  actúa,  se  halla  con  maior  luz  de  ponderatión  y 
estima  de  las  cosas;  de  manera  que  si  buelue  sobre  sus  peccados,  se 
halla  con  maior  conoscimiento  de  la  graueza  dellos  y  con  maior  abo- 
rrescimiento; si  sobre  el  infierno  o  la  muerte,  con  maior  sentimiento  y 
temor;  si  sobre  las  cosas  terrenas,  con  maior  desprecio  dellas;  si  sobre 
las  virtudes  o  dones  o  buenas  obras,  con  maior  estima;  si  sobre  las  cosas 
diuinas,  con  más  alto  iuyzio  dellas;  si  a  Dios,  lo  halla  más  ensalcado  en 
su  ánima;  y  esto  es  estar  el  ánima  ¡Ilustrada  o  alumbrada,  en  lo  qual  va 
cresciendo  cada  día  a  la  manera  de  la  luz  déla  mañana. 

El  exercicio  del  amor  pertenesce  a  esta  4  semana  y  se  puede  propo- 
ner después  de  entrados  en  ella  vn  día  o  dos,  y  exercitarse  juntamente 
con  los  de  la  resurrectión;  de  manera  que  a  los.  exercicios  de  la  resu- 
rrectión se  dé  vna  hora  y  al  del  amor  las  demás;  y  si  paresciere  hazerlo 
por  sí,  acábense  los  de  la  resurretión  i.°  en  dos  o  tres  días,  y  después 
éntrese  en  el  del  amor  -. 

Por  quanto  los  4  punctos  del  amor  son  faecundíssimos,  el  que  terná 
harto  de  vno  dellos  para  vna  hora  de  meditación,  puede  vacar  en  las 
otras  horas  que  se  siguen,  pero  hágase  el  colloquio  al  fin  de  cada  medi- 
tación. En  este  se  puede  insistir  por  los  días  que  paresciere  con  que 
quede  tiempo  para  los  3  modos  de  orar. 

El  exercicio  del  amor  pertenesce  a  la  vida  vnitiua;  porque  ahunque 
nos  vnimos  con  Dios  por  la  fee  iuxta  illud  «Desponsabo  te  mihi  in 


1  Cf.  tamen  Di.,  c.  XXXYI,  n.  1,  et  c.  XXXIX,  n.  4. 

2  Di.  Po.,  n.  102,  supra,  p.  825;  item  sequens  paragraphus. 


Directoría  antiqua  971 

fide»  l,  y  por  la  speranca;  próximamente  nos  vnimos  con  Dios  por  el 
amor  y  charidad,  ca  por  ella  lo  abracamos  en  el  coracón  y  lo  possehc- 
mos  y  nos  transformamos  en  él  iuxta  illud  loannis.  «Deus  chantas  est,  et 
qui  manet  in  chántate  in  Deo  manet  et  Deus  in  eo»  5;  ahunque  es  me- 
nester aspirar  a  la  perfecta  vnión  por  la  perfecta  charidad  que  es  ar- 
diente y  violenta. 

ObSURUATIOXES  SOBRE  LOS   3   MODOS  DE  ORAR.  CAP.    I  I 

El  3.0  modo  de  orar  es  más  fácil,  y  este  es  más  para  los  simples  que 
los  otros  modos  3. 

El  i.°  modo  de  orar  es  modo  de  examinarla  conscientia4  sóbrelos 
mandamientos  de  Dios  y  de  la  Iglesia  y  peccados  mortales  y  obras  de 
misericordia,  etc.,  para  después  bien  confessarse  de  sus  peccados.  Y  no 
entiendas  que  dentro  de  vna  hora  has  de  fenescer  siempre  todo  este 
examen.  Porque  acabada  la  hora  puedes  dexarlo  en  donde  te  hallares, 
añadiendo  el  colloquio  al  fin,  y  en  la  siguiente  oración  prosseguir  el 
examen  de  donde  le  dexastes. 

Si  alguno  está  tan  exercitado  y  tan  apto  para  meditar  que  pueda 
ahondar  más  en  esta  oratión,  después  de  la  additión  y  oración  prepara- 
toria podría  considerar  sobre  cada  mandamiento:  quán  sancto  y 
bueno  sea;  2."  quán  vtil  a  los  que  lo  guardan;  3.0  cómo  lo  ha  guardado 
él;  y  assí  de  precepto,  en  precepto,  y  acabar  con  el  colloquio,  en  donde 
pida  a  Dios  perdón  de  las  faltas,  etc.  5. 

Obseruatiúx  acerca  de  las  reglas  de  sentir 
con  la  Iglesia  cathólica.  Cap.  12 

Estas  reglas  están  acommodadas  para  sentir  con  la  Iglesia  cathólica 
romana  contra  los  ereges  deste  tiempo  ü,  y  son  más  necessarias  para 
aquellos  que  viuen  entre  hereges  y  conuersan  con  ellos,  que  para  los 
que  solamente  conuersan  con  cathólicos. 

Finís. 

Omnia  iuditio  Ecclesiae  catholice  romane  submissa  sunto. 


•  Os..  II,  20. 

*  I  Joan.,  IV,  16. 

3  Ad  usum  rudiorum  hominum  S.  Ignatius  primum  modum  commendat.  (V.  su- 
pra,  p.  242). 

4  Cf.  Di.,  c.  XXXYII,  n.  6;  S.  Ignatius  hunc  orandi  modum  non  appeüat  examen 
conscientiae. 

5  Di.  Po.,  n.  105,  supra,  p.  826. 

6  Ibid.,  n.  112,  supra,  p.  829. 


9/2 


MONUMENTA  IGNATIANA 


IX 

BREVE  DIRECTORIUM  * 
JESUS 

BREVE  DIRECTORIUM  AD  DANDA  VTILITER  EXERCITIA 
SPIRITUALIA  SOCIETATIS 

QUAE  PARARI  DEBENT  ANTE  EXERCITIA 

Expedit  imprimís,  vt  qui  traditurus  est  exercitia  spiritualia,  ea  non 
tantum  semel  diligenter  fecerit,  verum  vt  totum  librum  Exercitiorum 
etiam  perlegerit  et  probé  nouerit.  Deinde  et  annotationes  primas  20 
familiares  et  ad  manum  habeat,  materiam  vero  exercitiorum,  antequam 
ea  tradat,  bene  ruminatam,  praeparatam  et  per  sua  puncta  seu  para- 
graphos  distributam.  Quam  ad  rem  magnopere  confert  vt  die  imme- 
diate  praecedente,  qua  par  est  diligentia,  illud  ipsum  exercitium,  quod 
traditurus  est,  sit  meditatus  a.  Alia  demum  exercitia  ipsum  habere  ex- 
pedit ad  manum,  vt  de  morte,  de  effectis  peccati,  de  judicio,  de  gloria 
coelesti,  de  filio  prodigo,  et  huiusmodi  alia,  quibus  et  aliis  instructioni- 
bus  et  documentis  ad  eumdem  finem  comparatis,  eum  qui  exercetur, 
opportune  iuvare  et  dirigere  queat,  máxime  vero  quae  pertineant  ad 
eam  hebdomadam,  in  qua  versatur. 

QüAE  OBSERVARI  DEBENT  INTER  VISITANDUM 

Visitandus  est  qui  exercetur  semel  aut  bis  diebus  singulis,  quod 
faciet  commodius  statim  a  prandio  vel  a  coena,  tum  quod  ille  minus 
tune  sit  oceupatus,  tum  quod  illud  tempus  minus  aptum  sit  meditationi, 
et  tune  consilio  et  consolatione  egere  possit.  Quando  porro  inuisitur, 
interrogetur  generatim  quomodo  se  habeant  rationes  ejus,  deinde  spe- 
ciatim  exigatur  ratio  punctorum  singulorum  praecipue  vero  eorum 
in  quibus  maiores  affectus  et  motus  animi  senserit,  et  eorum  sigillatim, 
qui  in  eodem  exercitio  imprimís  perquirendi  erunt,  vt  de  contritione, 
de  lachrymis,  de  confusione  sui,  quando  de  peccatis,  de  morte,  de  ju- 
dicio, de  inferno  et  caetera,  traditum  fuit  exercitium;  de  spe,  de  fiducia, 
de  gaudio,  de  consolatione,  etc.,  quando  de  incarnatione,  de  natiuitate, 
de  resurrectione,  de  gloria,  etc.,  suscepta  fuit  meditatio. 

1  Ex  apogr.,  quod  manu  aliqua  saeculi  XVI  ex  archetvpo  desumprum  videtur,  et 
nunc  exstat  Bruxellis,  in  archivo  generali  regni  belgarum,  «Fonds:  Archives  des  Jésui- 
tes  (province)»,  in  fascículo  1069-1070,  n.°  7. 

2  Di.  primum  Mi.,  n.°  5,  supra,  p.  847. 

3  Di.  Ignat.,  II,  [2]  «De  modo»,  supra,  p.  783,  Di.  primum  A/i.,  n.°  12,  supra,  p.  849 


Directoría  antiqua 


973 


Si  bene  et  pro  voto  ei  successerit  *,  ipsi  congratuletur,  et  minus 
diu  et  paucioribus  agat  cum  ipso;  ne  multa  alia  interroget  aut  declaret, 
juxta  annotationem  secundam  ex  praedictis  20. 

Quod  si  cerneret  eum  nimia  consolatione  et  feruore  ferri,  occvirrat 
tempestiue,  ne  inconsulte  ac  praecipitanter  aliqua  se  promissione  vel 
voto  obstringat,  modusque  ei  adhibeatur  opportunis  salutaribusque 
consiliis  iuxta  14.a111  et  15.a111  annotationum  praedictarum. 

Si  non  ex  animi  sententia  successissent,  iuxta  6.am  annotationem 
causas  perpendat,  ipsasque  (quoad  eius  fieri  potest)  tollat;  vt  verbi 
gratia,  si  tempus  constitutum  integrum  non  seruasset,  si  praescriptam  a 
horarum  distributionem  neglexisset,  si  exercitiorum  seriem,  admonitio- 
nes  vel  instructiones  datas  recte  non  obseruasset;  instruatur  et  anime- 
tur  suauiter  ad  ea  diligentius  et  alacrius  praestanda,  quae  praescribun- 
tur.  Explicetur  illi  etiam  sedulo  meditandi  modus,  et  succincte,  quae  in 
eo  mysterio  b  consideran  possint  2,  vt  sunt  causae,  modi,  effectus,  et 
vtilitates  seu  virtutes,  quae  in  eo  nobis  proponuntur  imitandae.  Quod 
sicubi  opere  precium  fore  reputaret,  illi  subministret  etiam  quaedam 
exercitia  faciliora,  quibus  velut  manu  ducatur  ad  grauiora. 

Illud  porro  curandum  est  imprimís  directori,  vt  quamuis  suum  tyro- 
nem  ieiunum  et  aridum  initio  compererit,  illi  tamen  nullum  prorsus 
inditium  det  vel  minimae  diffidentiae  aut  displicentiae  3,  quin  illum 
potius  erigat  et  roboret  ad  perseuerantiam,  iubeatque  eum  bene  sem- 
per  sperare,  nam  subinde  contingit  (ita  disponente  diuina  prouidentia) 
vt  qui  initio  imbecilles  et  ieiuni  atque  aridi  conspiciuntur,  permagnas 
in  exercitiorum  decursu  mentis  illustrationes  et  spirituales  consolatio- 
nes  accipiant.  Solet  enim  nonnumquam  Deus  suos  electos  suis  initio 
viribus  relinquere,  et  veluti  deserere,  vt  suam  agnoscentes  imbecillita- 
tem  et  paupertatem,  magis  humilientur;  et  humiles  facti,  et  oculos  ha- 
bentes  ad  Deum,  sicut  serui  suos  ad  manus  dominorum  suorum  4, 
gratia  largiore  locupletentur. 

Consideret  insuper  si  quid  ei  defuerit  vel  lumen  vel  charta  aut 
atramentum,  aut  aliquid  ad  victum  necessarium.  Aduertat  etiam  si  suf- 
ficienter  dormiat,  an  vero  aliqua  in  re  excedat,  vel  additiones  aliquas 
omittat.  Obseruet  etiam  an  satis  ei  temporis  ante  dederit,  ad  commu- 
nicandum  secum  familiariter  de  suis  rebus  ómnibus,  et  an  expediat 
eum  monere  vt  scribat  conceptus  et  motiones  animi  sui  5. 

a  perscriptum  compendióse  scriptum  ms.;  paulo  inferius  de  iisdem  rebus  dicitur  prae- 
scribuntur. — b  ministerio  ms. 


1  Di.  Ignat.,  ibid.;  Di.  primum  Mi.,  n.°  13,  p.  850. 

2  Anón.  Bl,  f.  18,  supra,  p.  894. 

3  Di.  primum  Mi.,  n.°  14,  supra,  p.  850. 
*   Ps.  CXXH,  2. 

5  Di.  Ignatiana,  II,  [2]  «De  modo»,  supra,  p.  783;  Di.  primum  Mi.,  n.°  15,  supra, 
p.  850. 


974 


MONU  MENTA  IGNATIANA 


Moneatur,  siue  bene  siue  male  ei  succedat,  quod,  etsi  certus  prae- 
scribatur  punctorum  numerus,  vt  trium,  quatuor  vel  quinqué,  liberum 
tamen  sibi  est  a  in  pauciora  vel  plura  meditationem  redigere,  prout  suo 
profectui  magis  convenire  intelliget.  Ac  proinde  antequam  exercitium 
aggrediatur,  puncta  diligenter  consideret  et  ea  pro  arbitrio  disponat. 

Ad  haec  studiose  obseruet,  ac  postmodum  recolat,  quae  sibi  ille 
dixerit  de  meditationis  suae  progressu  ac  fine,  atque  ex  illis  discat 
motus  boni  angeli,  desideria  bona,  inspirationes  sanctas,  consolationes 
spirituales,  quas  senserit;  seu  contra,  tentationes  daemonis,  molimina 
ac  versutias  eius,  animi  deiectionem,  etc.,  vt  iis  perspectis,  melius  se 
et  tyronem  suum  dirigere  queat,  prouideque  succurrat,  sicubi  opus 
erit. 

Notandum  praeterea  est  quod,  etsi  ex  mysterio  quolibet,  quiuis 
alfectus  elici  possit,  mysterium  tamen  vnum  magis  aptum  est  b  ad  pro- 
ducendum  hunc  vel  illum,  quam  alium;  verbi  causa,  meditado  seu  my- 
sterium transfigurationis,  resurrectionis,  gloriae  paradisi,  potius  gaudium 
aut  spem,  quam  tristitiam  aut  timorem;  contra  vero  mors,  iudicium, 
infernus,  potius  tristitiam  aut  timorem,  quam  laetitiam  aut  fiduciam  in- 
generant.  Potest  tamen  bene  exercitatus,  et  in  spiritu  prouectior,  ex 
meditatione  iudicii  et  inferni  magnam  laetitiam,  magnum  amorem  et 
fiduciam,  nullo  negocio  elicere,  vt  ex  paradiso  timorem  et  confusio- 
nem;  dum  nimirum  ille  secum  reputat  se  commeruisse  poenas  et  locum 
illum,  qui,  quem  Judas  mortalem  prodidit,  ac  semel  30  nummis  vendi- 
dit,  persaepe  immortalem  et  pro  mínima  re  et  oblectatione  contempse- 
rit  et  vendiderit;  se  tamen  a  Deo,  licet  ingratissimum,  non  tantum  non 
esse  iisdem  poenis  adiudicatum  c,  sed  multis  etiam  cumulatum  gratiis, 
et  circumseptum  praesidiis  diuinis:  hic,  inquam,  magnam  erga  se  Dei 
misericordiam  agnoscens  laetatur,  spem  et  amorem  in  Deum  concipit 
máximum. 

Illud  autem  serio  est  animaduertendum  directori,  ne  qui  exercetur 
nimium  se  ipse  vrgeat;  quia  etsi  non  debeat  esse  iners  et  desidiosus, 
sed  se  excitare,  primas  tamen  partes  habet  Spiritus  Sanctus,  cuius  est 
voluntatem  excitare,  animam  ad  se  trahere,  et  dulcissimo  suae  charita- 
tis  igne  inflammare,  quod  nonnumquam  agit  in  aliquibus,  quos  peculia- 
riter  elegit,  et  citius  et  liberalius,  adeo  vt  anima  súbito  et  velut  ímpetu 
quodam  amoris  feratur  in  Deum,  vt  in  eo  fixa  manens,  intueatur  ipsum 
spiritu  et  mente  cum  indicibili  delectatione  attracta,  ct  simul  cum  eo 
sine  discursu,  sine  vocis  strepitu  loquens  et  tractans  in  silentio  et  se- 
creto cordis:  adeo  vt  ab  eius  aspectu  et  intuitu,  velut  quibusdam  radiis 
et  sagittis  amoris  percussa,  elangueat,  vt  de  sponsa  illa  dicitur:  «Fulcite 


a  esse  ms. — b  esse  tns. — c  Debucliy  //une  locum  ita  habet:  <  se  tamen  a  Deo,  licet  ¡n- 
gratissinlum  non  [tamen  iisdem  non]  esse  iisdem  ]>oenis  adjudicatum»  (pag.  7);  librarii 
erroran  esse  suspteumur. 


Directoría  antiqua  975 

me  floribus,  stipate  me  malis,  quia  amore  langueo»  Sed  hi  quos  vbe- 
ribus  tantae  charitatis  suac  lactat  2  diuina  benignitas,  vt  paucissimi 
sunt,  sic  illis,  qui  non  ita  attrahuntur,  permitti  non  debet,  vt  inter  oran- 
dum  contentione  capitis,  pectoris,  laterum,  item  intensione  abstinen- 
tiae,  vigiliarum  etc.,  sic  eleuari  conentur,  qnod  id  sit  et  valetudini  valde 
noxium,  et  animae  periculosum,  vt  quod  promanare  videatur  ex  qua- 
dam  occulta  superbia  et  confidentia  sui,  qua  homo  se  studio  ac  marte 
suo  eousque  meditando  |)ertingere  posse  existimat,  quousque  alii  i  1 1  i 
pecnliari  priuilegio  donati.  Doceatur  itaque  in  humilitate  se  cuntinere, 
impedimenta  maioris  illustrationis  (quae  vitia  sunt)  tollere;  de  reliquo 
ex  diuina  bonitate  penderé,  contentus  ea  bonorum  coelestium  affluen- 
tia,  qua  eum  dignabitur. 

Prima  hebdómada 

Imprimís  consideret,  quae  de  ratione  hebdomadarum,  quarta  habet 
annotationum  primarum  20.  Deinde  3  annotatio  illa  quae  immediate 
fundamentum  praecedit  incipiens:  Imprimís  etc.;  explicetur  prudenter 
primo  loco,  vt  qui  exercetur  praemonitus,  deinceps  quae  vel  fient  vel 
dicentur,  omnia  in  bonam  partem  usurpet,  nihilque  velit  celatum  de  iis, 
quae  sipiritus  siue  bonus  siue  malus  suggesserit;  quin  omnia  cum  dire- 
ctore libere  libenterque  communicet,  ne  diaboli  technis  decipiatur, 
iuxta  17.a™  annotationum  primarum  predictarum. 

His  factis,  declaretur  quid  sit  exercitium  spirituale,  ex  prima  annota- 
tione,  vt  explicet  vtilitatem  exercitiorum,  si  recte  et  perseueranter  tra- 
ctentur  ac  obeantur;  nimirum  cognitionem  sui,  dolorem  et  confusionem 
de  peccatis,  rationem  ac  modum  eadem  bene  confitendi,  studium  virtu- 
tis,  vitae  emendationem,  actionum  suarum  veram  directionem,  hominis 
exterioris  et  interioris  reformationem  per  Xpi.  Domini  exemplum  et 
imitationem. 

Pars  deinde  20. ae  annotationis  illa  declaretur,  quae  magis  ei,  qui 
exercetur,  conveniat. 

Demum  tertia  annotatio  tradatur  iuxta  quam  explicetur,  exercitia 
non  esse  tantum  ordinanda  ad  cognitionem  et  speculationem,  sed  ad 
affectum  et  actionem  voluntatis,  id  est,  charitatem,  et  virtutis  amorem, 
desiderium  et  studium,  hoc  est,  vt  anima  se  sentiat  magno  accensam 
desiderio  placendi  et  seruiendi  Deo.  Proinde  si  se  exercens,  non  con- 
stituat  pro  fine  affectus  et  voluntatis  motionem,  sed  speculationem  et 
conceptus,  seu  discursus,  non  orare  seu  meditari.  sed  studere  reputan- 
dus  est.  Nam  cum  ad  virtutes  et  gratiam  Dei  conciliandam  meditatio  et 


1  Cant.,  ir,  5. 

2  Os.,  II,  14. 

3  Di.  primum  Mi.,  n.  23,  supra,  p.  852. 


976 


MO  NU  MENTA  IGNATIANA 


exercitium  spirituale  sit  médium  quoddam:  virtutes  autem  actionibus 
comparentur  ex  imperio  voluntatis  promanantibus,  necesse  est,  ad 
finem  exercitiorum  consequendum,  vt  per  ea  voluntas  accendatur  desi- 
derio  virtutis,  ab  intellectu  cognitae,  vt  accensa  eius  obtinendi  desiderio, 
efficaciter  et  constanter  operetur,  doñee  illam  obtinuerit,  vel  certe  au- 
xilium  et  gratiam  ad  eam  a  Deo  consequendam. 

Hisce  bene  explicatis,  subministretur  annotatio  5.a;  tum  demum  ve- 
niatur  ad  fundamentum.  Quod  vt  vtilius  tractetur,  atque  consideretur, 
diuidi  poterit  in  tres  partes  videlicet:  primo  vt  ostendatur  finis  ad  quem 
Deus  nos  creauit;  secundo,  quae  media  dedit  ad  eumdem  finem  con- 
sequendum; tertio,  difficultas,  quae  in  bene  vsurpandis  et  adhibendis 
iis  mediis  accidere  solet  Quibus  postremum  addi  potest  expositio 
damni  emergentis,  quum  a  media  non  assumuntur  debito  ordine  aut 
modo. 

Jacto  hoc  fundamento  2,  impedimenta  que  a  consecutione  finis  vel 
nos  reuocant  vel  retardant  (haec  sunt  peccata  omnia),  per  contritionem 
et  per  confusionem  sui  tollenda  sunt.  Quam  ad  rem  perfectius  obtinen- 
dam  cum  exercitia  primae  hebdomadae  praecipue  ordinata  sint,  exa- 
men particulare  primo  loco  ponatur,  vt  nimirum  primo  considerentur 
peccata  particulada,  quae  magis  premunt,  quod  fit  in  morbis  corpora- 
libus;  quo  qui  exercetur,  hostis  importunitatem  penitius  cognoscens,  ei 
opponere  studeat  crebros  actus  iustitiae  ac  virtutis  contrariae  doñee 
illum  expugnauerit.  Director  vero  saepe  vestigando,  et  animaduer- 
tendo,  quam  fortiter  aut  debiliter  resistat,  remedia  opportuna  et  in- 
structiones  adhibeat,  eumque  b  melius  in  conflictu  roboret  ac  dirigat. 

Accedant  postea  quatuor  additiones,  quae  in  libello  Exercitiorum 
examen  illud  inmediate  sequuntur,  ad  faciliorem  cuiusuis  vitii  extirpa- 
tionem. 

Ad  haec  adjiciatur  examen  generalius  et  quotidianum,  quinqué 
punctis  constans. 

Postremo  vt  auferantur  radicitus  omnes  malae  herbae  conscientiae, 
et  earum  fibrae  omnes,  proponatur  examen  generalissimum,  declaretur- 
que  diligenter  quot  et  quibus  modis  peccare  et  promereri  possimus, 
cogitatione,  verbo  et  opere,  vt  per  illud  in  cognitionem  veniatur  pecca- 
torum  totius  anteactae  vitae  3,  quod  magnum  habet  momentum  ad  me- 
ditationes  quae  secuntur  primae  hebdomadae  melius  vtiliusque  facien- 
das,  et  ad  confessionem  generalem  totius  vitae  instituendam,  si  Domi- 
nus  dederit,  vt  velit.  Ad  quam  ut  permoueatur  c  operae  precium  fuerit 
ei  tradere  tria  puncta,  primum  exercitium  inmediate  praecedentia  d; 


a    quin  ms. — b  eaque  ms. — c  permoneatur  (?)  ms. — d  praecedentium  ms. 


1    Di.  Ignat.,  III,  X  ad  finem,  supra,  p.  792. 
'    Di.  primum  Mi.,  n.  25,  supra,  p.  853. 
»    Ibid,  n.  26. 


Directoría  antiqua 


977 


hanc  tamen  confessionem,  ñeque  contexere  ñeque  faceré  debet,  nisi 
sub  finem  ])rimae  hebdomadae,  vt  habet  annotatio  vnica,  tribus  illis 
punctis  immediate  subjecta. 

Aduertendum  est  autem  l¡  quod  dum  examina  eiusmodi  dantur, 
prima  nihilominus  a  meditatiu  de  fundamento  et  retinenda  et  facienda 
sit,  vt  nimirum  in  his  exercitationibus  dúos  circiter  dies  moretur,  hac 
tamen  cautione,  vt  non  habeatur  ea  ratio  distributionis  horarum  ad 
meditandum,  quae  in  sequentibus  exercitiis  seruanda  praescribitur  b. 

Sub  finem  secundi  diei  expediet  declarare,  ex  annotationibus  prae- 
dictis20, 12. am  et  1 3 .am,  vt  doceatur  quomodo  circa  tempus  praescriptum 
se  habere  debeat;  item  16.  am.  Atque  has  annotationes  vt  facilius  ad 
vsum  deducat,  opere  precium  fuerit,  earum  saltem  summarium  (quod 
in  reliquis  annotationibus  et  additionibus  fieri  potest),  illi  tradere  ad 
ipsius  personam  et  capacitatem  accommodatum,  vt  illud  saepe  legat, 
ac  secum  ruminet. 

Deinde  (vt  seruetur  ea  ratio  temporis,  quae  in  vltimo  paragrapho 
post  colloquium  exercitii  quinti  assignatur)  sub  noctem,  si  fieri  potest, 
proponatur  primum,  2.m  et  3.'"  exercitium  2,  vt  primum  media  nocte 
insequente  ipse  aggrediatur;  2m  mane  in  aurora,  vel  cum  primum 
surrexerit;  3. 111  denique  ante  prandium.  A  prandio  vero  detur  4.a1  et  5.™, 
vt  illud  hora  vesperarum,  hoc  vero  ante  coenam  faciat. 

Moneatur  autem  is  qui  se  exercet,  vt  peracto  quouis  exercitio,  illud 
ruminet,  ac  secum  repetat,  iuxta  5.a151  additionem,  post  5.um  exercitium 
positam,  per  quartam  horae  partem. 

Doceatur  itidem,  quod  id,  quod  in  oratione  semel  proposuit,  nullo 
pacto  negligere  debeat  (id  enim  ingrati  animi  esset);  sed  diligenter  et 
magna  cum  charitate  exequi.  Cum  enim  in  oratione  consilia  nostra  cum 
Deo  velut  communicemus,  vt  ipsius  diuinam  voluntatem,  et  quod  futu- 
rum  sit  ei  gratius,  cognoscamus;  vbi  hoc  cognouimus,  restat,  vt  ipsius 
adiuti  gratia  (quae  bonae  voluntad  numquam  deest),  illud  postea  con- 
stanter  exequamur,  nulli  parcentes  labori. 

Notandum  porro  est,  omne  exercitium  constare  duobus  et  saepe 
tribus  praeludiis,  pluribus  deinde  punctis,  vno  vel  pluribus  colloquiis. 

Praeludia  non  debent  esse  sterilis  quaedam  considerado  seu  imagi- 
nado, sed  coniunctum  habere  debent c  desiderium  meditandi,  et  fru- 
ctum  ex  meditatione  colligendi.  Porro  quia  multi  in  compositione  loci 
multum  laborant,  et  vim  magnam  capiti  inferunt,  moneantur,  qui  minus 


a  nihilominus  et  ms.  Cf.  Di.  primum  Mi.,  n.  26,  supra,  p.  854. — b  pscribitur  ms., 
perscribitur  Debuchy;  librarii  error  videtur. — c  debet  ms. 


«  Ibidv 

2  Recedit  a  Di.  Po.,  nn.  39  et  53  (supra,  pp.  806  et  808),  qui  ab  Ignatio  acceperat, 
nunquam  tradi  haec  exercitia  simul.  Di.  Ignat.,  II  [1],  3.0,  supra,  p.  782.  Breve  Di.  habet 
hoc  ex  Di.  primo  Mi.,  n.  27,  supra  p.  854.  . 

Monum  Ignat.  Series  II.  61 


9/8 


MONUMENTA  IGNATIANA 


ad  eam  apti  comperiantur,  vt  reuocent  sibi  in  mentem  historiam  ali- 
quam  pictam,  quam  aliquando  in  altaribus,  vel  aliis  locis  viderint;  vt 
verbi  gratia  picturam  iudicii  vel  inferni;  item  passionis  Xpi.  etc.,  ex- 
empli  causa:  meditaturus  mysterium  orationis  Xpi.  in  horto  et  detenti- 
onis  eiusdem,  repraesentet  imaginationi  pictam  imaginem,  quam  ali- 
quando viderit,  in  qua  vidit  Xpm.  in  vna  parte  orantem  ab  apostolis 
seiunctum;  apostólos  alibi  dormientes;  proditorem  abunde  cum  militi- 
bus  a,  facibus  et  armis  in  hortum  prosilientem ,  alibi  eundem  Xpm. 
osculantem;  deinde  Petrum  abscindentem  Malcho  auriculam,  et  Xpm. 
eandem  ei  restituentem;  item  alibi  milites  retrorsum  cadentes,  postremo 
Xpm.  capi,  ligari  etc.  Hoc  enim  praesidio  facilius  loci  compositionem 
imaginariam  conficere  poterit,  ex  qua  postea  meditationis  argumenta 
depromat. 

Puncta  materiam  et  substantiam  ipsam  meditationis  futurae  con- 
tinent. 

Colloquia  adhibentur;  quia  cum  meditantis  actiones  omnes  in  ora- 
tionem  resolvantur,  haec  in  exercitiis  nostris  vltimum  locum  obtinet, 
colloquioque  perficitur;  praecedentia  enim  omnia,  videlicet  discursus 
intellectus  seu  cognitio  veritatis,  affectus  timoris,  spei,  amoris,  fiduciae, 
zeli  etc.;  item  desideria  bona  et  proposita  sunt  velut  dispositio  quaedam 
ad  actum  istum  orandi.  Oratio  autem  rem  cognitam  vel  gratiam  seu 
auxilium  ad  eam  consequendam  a  Deo  postulat  et  impetrat.  Ergo  me- 
ditado dat  lumen,  affectus  excitat,  et  calorem,  quo  mouetur  et  accendi- 
tur  anima  ad  orandum;  motus  enim  qui  incitat  ad  orandum,  quamuis 
non  sine  peculiari  auxilio  Dei  esse  possit,  a  nobis  tamen  etiam  profi- 
cisci  debet;  quamobrem  meditationes  et  exercitia  sumimus,  vt  ad  oran- 
dum nos  excitemus  et  disponamus. 

Post  coenam  insequentis  diei,  additiones  10  tradantur,  quae  in  libel- 
lo  exercitiorum  5-m  immediate  exercitium  sequuntur. 

Examen  particulare  huc  reuocetur  et  adhibeatur;  ñeque  hic  tantum, 
sed  bis  quotidie,  ante  prandium  et  post  exercitium  vespertinum,  ad 
cognoscendos  et  notandos  defectus  in  meditatione  admissos,  vt  monet 
vltima  additionum  praedictarum  10,  paragrapho  vltimo 

Regulae  demum  ad  motus  animae,  quos  diuersi  excitant  spiritus, 
discernendos,  quae  immediate  sequuntur  meditationem  de  passione 
Domini  s,  et  ad  hanc  hebdomadam  accommodatae  sunt,  declarentur,  vel 
etiam,  vt  melius  eas  memoriae  imprimat,  et  sibi  familiares  faciat,  scri- 


a    milibus  ms. 


1  Haec  ultima  notatio  non  pertinet  ad  decimam  additionem,  etsi  post  illam  ponitur. 
Cf.  not.  b  eo  loco,  sub  Vit.,  supra,  p.  308. 

2  Illae  regulae  non  meditationes  de  passione  Domini,  sed  mysteria  vitae  Christi 
proxime  sequuntur.  Illo  nutem  loco  sunt  temperantiae  leges  in  cibo  ac  potu.  Recedit 
Breve  in  hac  re  a  Di.  Po.,  n.  53,  supra,  p.  809.  • 


Directoría  antiqua 


979 


ptae  tradantur,  vel  integre,  vel  earum  summarium,  vt  ei  magis  conferre 
director  iudicaucrit. 

Ad  cuius  prudentiam  pertinet,  instructiones  daré  capacitati  ipsius 
aceommodatas,  necnon  et  explorare  diligenter,  quo  vitio  ille  magis  irn- 
pugnetur,  vt  salutaribus  armis  ipsum  contra  aduersarium  instruat,  ac  ad 
virtutis  contrariae  freciuentem  exercitationem  incitet. 

Quod  si  praeter  exercitia  data,  opere  precium  duxerit  plura  submi- 
nistrare vt  de  morte,  de  iudicio,  etc.,  id  ipse  praestet  iuxta  §.m  2.m  po- 
situm  post  5.™  exercitium,  ac  modum  faciendi  colloquium,  et  vt  prae- 
scriptum  fuit  in  annotatione  17.a  Extrahi  enim  potest  haec  prima  he- 
bdómada longius,  adiectis  aliis  huiusmodi  exercitiis,  pro  necessitate, 
capacítate  et  conditione  sese  exercentis. 

Repetitiones  exercitiorum  1,  quae  nimiae  alicui  videri  possunt,  mul- 
tum  habent  momenti,  ad  profectum  spiritualem,  quem  intendimus. 
Contingit  enim  non  raro,  vt  aliqui  inter  meditandum  a  quadam  mentis 
curiositate,  ac  rerum  materiarumque  nouitate,  sic  illiciantur  et  pascan- 
tur,  vt  discursibus  et  conceptibus  intellectus,  vt  plurimum  sterilibus, 
contenti  maneant,  sine  affectibus  b  voluntatis,  quae  causa  est,  vt  medi- 
tationes  exercitiaque  spiritualia  cito  fastidiant,  et  nihil  vel  parum  fru- 
ctus  ex  eis  referant;  quibus  incommodis  id  genus  repetitionibus  prospi- 
citur.  Motus  etenim  affectus  voluntatis  ad  detestationem  peccati  et  ad 
Deum  amandum  praecipuus  est  finis  et  fructus  exercitiorum:  meditatio 
siquidem  est  ad  instar  lignorum,  quae  igni  fomentum  subministrant. 
Nam  meditando  aliquod  punctum  de  mysteriis  vitae,  vel  passionis 
Christi  Domini,  gloriae,  amoris  Dei  erga  nos,  de  reformatione  vitae  etc., 
excitatur  nescio  quis  motus  efficax  in  volúntate,  si  prouida  et  continua 
mentis  agitatione  penetrentur  puncta  meditationis,  quo  incitamur  et 
inflammamur  ad  aliquem  actum  virtutis,  videlicet  amoris,  timoris,  spei, 
fiduciae,  compassionis,  doloris,  imitationis,  etc.;  in  quibus  positus  et 
fixus  est,  vt  ante  dictum  est,  finis  et  scopus  meditationis;  quod  sic  ta- 
men  capi  velim,  vt  non  in  solis  affectibus  et  gustu  haereatur,  verum  vt 
animus  eiusmodi  gustu  et  oblectatione  inescatus  et  incitatus,  egrediatur 
ad  operationes  nascentes  ex  illis  affectibus,  hoc  est,  ad  studium  virtutis. 

Ut  vero  accendatur  facilius  affectus,  opere  precium  est  ponderare 
et  diligenter  estimare,  quae  ex  mysterio  proposito  intellectus  voluntati 
repraesentat  a  Deo  Optimo  et  Máximo  pro  nobis  facta:  ex  aestimatione 
siquidem  nascitur  amor.  Verbi  gratia:  quando  nos  pensitamus  diligen- 
ter nostram  vilitatem,  vel  quae  contra  Dei  voluntatem  admisimus,  et 
quae  nihilominus  diuina  bonitas  pro  nobis  fecit,  et  continenter  facit, 
proculdubio  incitamur  ad  ipsum  amandum.  Quomodo  enim  non  amet 


a    metitandum  ms. — b  effectibus  ms. 


1    Di.  primum  Mi.,  n.  31,  supra,  p.  855;  Anón.  B2,  snpra,  p.  897. 


g8o 


MONUMENTA.  IGNATIANA 


ardenter,  quem  sibi  indignissimo  cui  det  vel  bonam  cogitationem,  cernit 
seipsum,  et  tot  tantaque  alia  bona  vltro  dedisse. 

Quod  dicitur  in  9.a  additione  vt  in  neminem  oculos  intendat,  etc.,  id 
etiam  transferendum  est  ad  quasuis  res  creatas,  nimirum  vt  non  tantum 
in  personas  oculos  [non]  a  intendant,  sed  vt  ñeque  in  alias  quasuis  res 
curióse  et  sine  necessitate  oculos  coniiciant  ad  oblectationem  sensus, 
dum  versatur  in  meditatione  eorum,  quae  timorem,  dolorem  ac  confu- 
sionem  potius  adferre  debeant.  Accedit  quod  dum  meditamur  res  sa- 
cras, claudi  debet  oculus  sensus,  vt  sequatur  concupiscentiarum  refre- 
natio;  quod  enim  oculus  non  videt,  cor  non  cogitat. 

Quod  ad  poenitentiam  attinet,  de  qua  in  10.a  additione,  ea  subinde 
mutanda  est,  vt  personae  conditio  vel  eius  profectus  requirit.  Adhi- 
benda  porro  magna  cautio  est,  ne  hic  excedatur  nimio  feruore;  prouide 
magister  et  director  sua  prudentia  omnia  attemperare  debet. 

Aduertendum  autem  est,  quod  milla  poenitentia  debet  imponi  (de- 
bet enim  qui  exercetur  esse  liber  ad  eam  faciendam  vel  omittendam 
pro  sua  volúntate  et  deuotione);  potest  tamen  ei  insinúan  quod  multum 
proderit,  si  quam  sua  sponte  et  libenter  (non  tamen  inscio  directore) 
susceperit  in  remissionem  peccatorum,  et  ad  compatiendum  et  condo- 
lendum  cum  Xpo.  crucifixo.  Hanc  ad  rem  et  ad  maius  humilitatis  ar- 
gumentum  1  etiam  iuuare  poterit  ab  exercitiis  nonnihil  subinde  cessare 
mentalibus,  quae  sine  valetudinis  iactura  continuari  nequeunt,  vt  quis- 
que etiam  qui  delicate  vixerit,  et  multorum  obsequiis  vsus  sit,  dum  in 
eo  secessu  versatur,  cubiculum  suum  verrat,  mensam  sternat,  accepta 
rcfectione  mappas  complicet,  lectulum  componat,  etc.  Eiusmodi  enim 
humiliatio,  quae  ex  pió  affectu  nascitur,  gratissima  Deo  est  et  ad  gra- 
tiae  et  virtutis  augmentum  animam  mirifice  disponit. 

Ceterum  quod  dicitur  in  primo  puncto  secundi  exercitii  2,  vt  ad 
multitudinem  peccatorum  considerandam  discurratur  per  loca,  offi- 
cia  etc.,  id  sic  accipiendum  est,  vt  id  generatim  potius  quam  sigillatim 
agatur.  Non  enim  ad  dolorem  excitandum  expedit  tam  subtiliter,  et 
exacte  singula  expenderé,  quam  quae  grauissima  sunt  totius  vitae  pee- 
cata  sibi  ob  oculos  in  genere  b  proponere,  ne  qui  infirmus  adhuc  et  im- 
becillis  est,  minutatim  peccata  praeterita  obuersans,  pro  confusione 
distractionem  et  oblectationem  potius,  vel  certe  perturbationem  aliquam 
patiatur. 

Absoluto  5.0  exercitio  et  aliis,  quae  forte  eis  fuissent  adiecta,  ad  do- 


a    Hoc  v.  ut  suppleatur,  tota  sententia  exigit.—*  gnre.  ms.;  generali  Debuchy. 


«  Di  Ignat.,  II,  [2],  ad  finem,  supra,  p.  785;  Di.  primum  Mi.,  n.  19,  supra,  p.  851,  et 
in  hujus  Adjuncto  paulo  ante  finem,  supra,  p.  882. 

2  Di.  Ignat.,  II,  [2],  «De  confessione  generali»,  supra,  p.  784;  Di.  primum  Mi., 
n.  37,  supra,  p.  857. 


Directoría  antiqua 


lorem  et  contritionen  magis  excitandam,  si  ante  de  confessione  gene- 
rali  facienda  sermonen!  iniecisset,  moneatur  tempus  esse  modo  opportu- 
num,  vt  se  componat  ad  eam;  si  nullam  eius  mentionem  fecisset,  pro- 
vocetur  ad  eam  iubeaturque  repetere  puncta  seu  emolumenta  confes- 
sionis  generalis  ante  ei  proposita;  verum  vt  eam  fructuosius  faciat  et 
aeque  libere  ac  minori  cum  verecundia  cum  suo  postea  instructore  tra- 
ctet,  praestare  videtur  vt  alio  potius  vtatur  confessario,  quam  ipso  in- 
structore; quod  si  tamen  multum  vrgeret,  vt  id  officii  sibi  ipse  prae- 
staret,  minime  tum  illud  esset  ipsi  denegandum. 

Dum  vacat  huic  concinnandae  confessioni  generali  ;,  non  debet  in 
vllis  aliis  exercitiis  occupari,  sed  ómnibus  meditationibus  et  reliquis 
occupationibus  supersedere,  vt  se  prorsus  tradat  bene  instituendae 
praedictae  confessioni,  et  hoc  quidem  per  diem  integrum,  vel  etiam  per 
dúos,  si  opus  est,  vt  illam  plenius  et  perfectius  absoluat. 

Qui  absoluta  confessione  generali  exoptat  vlterius  in  exercitiis  pro- 
gredi,  sumpta  sancta  communione,  vel  facto  sacro,  si  sacerdos  est,  ex- 
pedit  vt  a  laboribus  vsque  ad  vesperam  cesset,  nisi  forte,  ne  sit  omnino 
ociosus,  ei  aliquid  tradendum  putabitur,  leuiter  suauiterque  meditan- 
dum,  vt  de  filio  prodigo  vel  de  praeceptis  Dei  veré  et  ex  perfecto 
amore  seruandis. 

Hebdómada  2.* 

Eodem  die  quo  confessionem  generalem  absoluit,  sesquihora  ante 
refectionem  corporis  vespertinam  tradatur  exercitium  2.ae  hebdoma- 
dae  de  regno  Jesu  Christi,  vt  illud  faciat  vna  hora  ante  coenam  2,  qua 
finita  (nisi  propter  imbecillitatem,  vel  praeteritos  labores  differendum 
esset  vsque  ad  noctem  insequentis  diei)  dabitur  i  1 1  í  meditado  de  incar- 
natione  pro  media  nocte;  deinde  2.a  de  natiuitate  diluculo  facienda; 
3.a  denique  quam  faciat  hora  nona,  vel  paulo  ante.  A  prandio  vero  tra- 
datur 4.a,  quae  repetitionem  praedictarum  continet,  quam  faciet  hora 
circiter  2.a.  Postremo  5.a  quam  faciat  sesquihora  ante  coenam,  vt  habet 
2_us  g  us  quinqué  annotationum,  quae  immediate  sequuntur  5.a111  medita- 
tionem  huius  primae  diei,  quas  diligenter  eum  legere  ac  obseruare 
oportet,  qui  exercitia  tradit,  antequam  2.am  hebdomadam  exordiatur, 
praesertim  vero  §.um  quartum,  de  mutatione  10  additionum,  quae  mu- 
tandae  veniunt  pro  varietate  exercitiorum;  facile  autem  erit  prudenti 
directori,  singulis  exercitiis  ex  his  proprias  additiones  contexere  et  ap- 
plicare.  Similiter  euoluat  diligenter  tres  annotationes,  quae  post  12  diei 
contemplationem  de  gestis  in  die  palmarum  positae  sunt  in  libello 
Exercitiorum  immediate  ante  tres  modos  humilitatis,  vt  ex  eis  doceatur 


1  Di.  primnm  Mi.,  n.  38,  supra,  p.  857. 

2  Recedit  a  libello  Exercitiorum,  ubi  jubet  Ignatius,  f.  17V,  fieri  hanc  meditationera 
semel  mane  ac  semel  vespere;  supra,  p.  320. 


982 


MOXUMEXTA  IGXATIAXA 


quae  et  tradere  et  declarare  suo  quaeque  loco  debeat,  et  maiorem  lu- 
cem  ad  ea  exercitia  bene  tradenda  obtineat.  Ex  eis  enim  ómnibus  per- 
fecta ratio  tradendi  ea,  quae  ad  2.am  et  insequentes  hebdómadas  perti- 
nent,  consequetur. 

Meminerit  etiam  vt  in  prima  hebdómada,  sic  in  hac  et  sequentibus 
examen  particulare  esse  suggerendum,  vt  qui  se  exercet,  notet  defectus 
admissos  circa  vsum  exercitiorum,  annotationum,  additionumque,  vt 
est  notatum  immediate  ante  secundam  hebdomadam,  et  in  4.a  annota- 
tione  immediate  2. am  contemplationem  3.ae  hebdomadae  sequentem. 

Aduertat  per  totam  hanc  hebdomadam  singulas  contemplationes 
siue  exercitia  constare  deberé  oratione  praeparatoria,  tribus  praeludiis 
pro  diuersitate  rerum  variandis,  vt  habet  annotatio  vnica  post  3.a™ 
praeludium  exercitii  primae  diei  2.ae  hebdomadae;  item  tribus  collo- 
quiis,  quibus  vel  singulas  personas  Sanctissimae  Trinitatis  affectuosis 
verbis  (Verbumtamen  sub  humana  natura  considerando),  vel  loco  ali- 
cuius  personae  diuinae  B.  Virginem,  vel  aliquam  personan  praecipuam, 
quae  in  meditatione  versabatur,  interpellem,  petendo  pro  affectu,  queni 
in  me  sensero,  auxilium  ad  veré  imitationem  Domini  mei  Jesu  Xpi. 
consectandum.  In  fine  omnium,  Pater  noster. 

Notandum  praeterea  est,  meditationibus,  quae  eiusmodi  praeludia 
et  colloquia  affixa  non  habent  in  libello,  esse  adhibenda  ex  praeceden- 
tibus  primae  diei,  mutatis  mutandis,  pro  ratione  et  exigentia  mysterii, 
vt  notatur  in  annotatione  subiecta  meditationi  5.ae  diei;  ad  cuius  formu- 
lam  et  praescriptum  6.ae,  7.ac  et  8.ae  et  reliquarum  dierum  meditationes 
sunt  usurpandae  et  repetendae. 

Meminerit  director  monere,  vt  examen  particulare  bis  de  more 
adhibeatur,  ad  notandos  defectus,  qui  occurrerint  in  meditationibus  eius 
diei,  et  obseruatione  additionum. 

Sed  et  illud  notandum  est,  quod  cuiusuis  exercitii  ex  sequentibus 
proponi  et  fieri  possit  repetitio,  praesertim  si  magnam,  qui  exercetur, 
in  eo  senserit  consolationem,  vel  alium  bonum  affectum;  sin  mediocrem 
vel  paruum,  duorum  simul  vel  plurium  exercitiorum  repetido  fiat,  pro 
spe  fructus  maioris  vel  minoris  consecuturi.  Sed  hae  possunt  etiam  con- 
templationes  seu  exercitia  transferri,  vel  commutari,  vt  magis  opere 
precium  director  duxerit,  quemadmodum  et  quaedam  omitti  ob  eandem 
causam  et  finem,  vt  18.a  et  19.a  annotationum  praescribunt;  et  primum 
notandum  post  I2.m  diem  huius  hebdomadae. 

Circa  electionem  notandum  est,  non  esse  tradendas  regulas  de  modo 
bene  eligendi,  ei,  qui  nollet  determinare  de  statu  vitae  suae;  sicut  nec 
illi  qui  non  esset  indifferens  ad  sequenda  consilia  vel  praescripta,  nec 
plene  resignatus  in  manibus  Domini,  paratusque  faceré,  quod  magis  ipsi 
placeré  putabit.  Religiosis  1  itaque,  siue  illi  nostri  ordinis  sint,  siue  alte- 


Di.  primum  .1/7.,  n.  49,  supra,  p.  8G2. 


Directoría  anticua 


983 


rius,  non  debent  proponi  modi  faciendae  electionis,  qui  jam  vitae  sta- 
tum  ccrtum,  Deo  vocante,  nacti  sunt,  sed  reliqua  exercitia  accurate, 
quo  consideratis  üei  erga  se  beneficiis,  et  vt  eius  benignitate  erepti 
sunt  e  periculis  vitae  saecula/is,  maiorem  de  sua  vocatione  concipiant 
laetitiam,  et  in  ea  magis  magisque  firmentur,  Deo  gratias  continenter 
agentes. 

Declarentur  praeterea  eis  diligenter  tres  gradus  humilitatis,  tres  mo- 
di orandi,  tam  his,  de  quibus  iam  proxime  diximus,  quam  caeteris  aliis; 
item  regulae  discernendorum  spirituum,  quae  ad  2.a™  hebdomadam  per- 
tinent,  numero  8. 

Ei  autem  qui  electionem  facturus  esset,  tempore  ipso  electionis  pot- 
erit  nihilominus  tradi  vnum  vel  alterum  mysterium  vitae  Christi,  vt  me- 
ditetur  ac  repetat  eodem  die,  sed  eiusmodi  sit,  quod  faciat  ad  maiorem 
ipsius  directionem,  in  hoc  negotio  electionis. 

Res  autem  ',  quae  ad  deliberandum  de  suo  statu  alicui  proponuntur, 
esse  possunt  huiusmodi:  primo  consiliane  an  praecepta  tantum  sint  ei 
sequenda;  2.0  si  consilia  eligit,  eane  extra  religionem  an  in  religione 
potius  seruare  debeat;  3.°,  si  in  religione  seruanda  decernat,  in  qua 
facilius  eadein  seruare  se  posse  existimet;  4.0,  quando  et  quomodo  in 
illam  ingrediatur:  ac  rursus  si  eligit  seruare  praecepta  tantum,  quo  in 
statu  illa  seruare  debeat,  aut  in  quo  viuendi  modo  etc. 

Caeterum,  quamquam  ante  dictum  sit,  quod  quo  die  de  electione 
tractatur  etiam  vnum  vel  alterum  mysterium  vitae  Christi  meditandum 
suscipi  possit,  vel  aliquid  eiusmodi;  aduertendum  est  tamen,  non  esse 
expendendos  illos  modos  eligendi,  quo  tempore  vacatur  meditationi  2, 
sed  peracto  exercitio  et  cum  animus  est  iam  omnino  sedatus  et  quietus, 
tune,  inquam,  proprium  tempus  eiusmodi  electionis  modos  versandi  et 
ponderandi.  Quare  diligenter  procurandum  est,  vt  meditationes  suo 
tempore  fiant,  et  tales  sint,  quae  animum  eius  consolentur,  et  ad  bene 
eligendum  disponant  ac  corroborent,  vt  dicitur  in  annotatione  de  tem- 
pore triplici,  ad  electiones  recte  faciendas  magis  opportuno,  in  libello 
Exercitiorum  proxime  ante  priorem  modum  bonae  electionis. 

Quoniam  vero  in  2°  §°  de  eodem  tempore  recte  faciendi  electionem 
dicitur,  quod  vocatio  cognoscitur  per  experientiam,  consolationem  et 
desolationem  a,  non  erit  abs  re,  illi  bene  declarare  in  quo  consistant 
haec  dúo.  Est  igitur  consolatio  alacritas  quaedam  spiritualis,  amor  et 
spes  rerum  supernarum,  desiderium  feruens  seruiendi  Deo,  fiducia 
magna  in  diuina  bonitate,  et  omnis  denique  animi  motus  relinquens  ani- 
mam  quietam,  serenam  et  consolatam,  atque  adeo  inflammatam  in 
amore  Creatoris  sui,  vt  nihil  iam  nisi  propter  ipsum  diligere  velit,  vt  di- 

a    Ita  ms.,  id  quod  notat  etiam  Dcbuchy,  p.  22,  annot.  i.  Cf.  supra,  Proltg.,  p.  166. 


1  Ibid.,  n.  54,  supra,  p.  864. 

2  Ibid.,  n.  57,  supra,  p.  865. 


9»4 


MONUMENTA  IGNATIANA 


citur  in  3.a  regula  primae  hebdomadae  de  discernendis  spiritibus.  Deso- 
latio  contra,  est  tristitia  quaedam  animae  insidens,  diffidentia,  inquie- 
tudo,  torpor,  defectus  amoris,  siccitas  affectus,  et  mentis  obscuritas,  vt 
ibidem  4.a  habet  regula. 

Esset  porro  bonum,  tempore  electionis,  vno  die  Deo  Optimo  Má- 
ximo partem  vnam  rei  quae  proponitur,  atque  alio  aliam  repraesentare, 
et  velut  cum  ipso  ex  animo  consilia  conferre,  atque  obseruare  dein  in 
quam  Deus  partem,  per  huiusmodi  modos  electionis  clarius  diuinae  suae 
voluntatis  signum  praebeat,  sicut  pincerna  offerens  varias  dapes  et  fer- 
cula  principi,  obseruat  quod  ex  iis  magis  ei  placeat  vt  postea  eadem 
illi  paran  curet  a. 

Regulae  discernendorum  2  spirituum  2.ae  hebdomadae  ei  qui  agit 
de  electione  statim  post  priorem  modum  recte  eligendi  tradi  debent,  vt 
ad  bene  eligendum  b  iuuetur,  nec  non  vt  et  contra  alia  incommoda 
quae  occurrere  subinde  possint,  probé  instructus  sit. 

Regulae  ad  victum  temperandum  factae  3,  item  regulae  seruandae 
in  distribuendis  eleemosynis  c,  annotationes  de  scrupulis,  et  quae  de- 
nique  iuuant  vt  recte  cum  Ecclesia  sentiamus;  communiter  non  debent 
dari  ei  qui  exercetur;  dari  tamen  possunt,  si  res  postulat,  máxime 
quando  agitur  de  statu  vitae  reformando,  in  fine  2.ae  hebdomadae.  Nam 
hae  regulae  ad  hoc  tendunt;  proinde  qui  exercitia  tradit,  hisce  etiam 
regulis  et  annotationibus  debet  esse  instructus,  vt  in  rebus  particula- 
ribus  occurrentibus  melius  consulere  possit. 

TERTIA  HEBDOMADA 

In  3.a  hebdómada  eadem  ratio  visitandi  eum  qui  exercetur,  tra- 
dendi  exercitia  et  ea  meditandi,  seruanda  est,  quae  in  2.a  seruata  fuit, 
vt  videlicet  1.a  contemplado  fiat  media  nocte,  2.a  in  aurora,  vt  item 
adhibeantur  repetitiones  duae,  vna  circa  missam,  altera  circa  horam 
vesperarum,  ac  denique  applicatio  sensuum,  circa  coenam,  praemissis 
atque  subiectis  vbique  oratione  praeparatoria,  tribus  praeludiis  oblatae 
materiae  convenientibus,  et  vno  vel  pluribus  colloquiis,  vt  notatur 
immediate  post  secundam  contemplationem  eiusdem  hebdomadae  § 
qui  tum  d  diligenter  est  considerandus  antequam  haec  3.a  hebdómada 
inchoétur. 

Ad  haec  quomodo  debet  contrahere,  vel  extrahere  hanc  tertiam 


a  Dubia  lectio,  curet  an  curat. — b  Dubium  situé  eligendum  an  elegendum. — c  eele- 
mosinis  ms. — d  cum  additum  est  in  marg.,  milla  re  deleta. 


1    Di.  Ignat.,  I,  [3],  supra,  p.  781. 

s    Di.  primum  Mi.,  n,  56,  supra,  p.  865. 

3    Ibid.,  n.  66,  supra,  p.  878. 


Directoría  antioua 


985 


hebdomadam  expendat,  quid  duae  annotationes  immediate  post  diem 
;.um  La  libello  positae  praescribant. 

QUARTA  HEBDOMADA 

In  hac  hebdómada  ratio  procedendi  dirigentis  et  meditantis  est 
eadem,  quae  in  3.a  hebdómada,  mutatis  mutandis  in  praeludiis,  punctis 
et  colloquiis;  nimirum  vt  considerentur  in  punctis  tribus  primis  (nam 
dúo  reliqua  puncta  ad  formulam  quarti  et  quinti  primi  exercitii  huius 
hebdomadae  erunt  comparanda),  personae,  earum  verba  et  opera,  vt 
notatur  in  primo  puncto  primae  contemplationis  et  in  i.°  §  annotatio- 
num,  quae  eidem  primae  meditationi  subiicientur,  quae  omnes  accu- 
rate  legende  et  expendendae  sunt  directori,  antequam  quartam  hanc 
hebdomadam  aggrediatur. 

Meditationes  autem  singulorum  dierum  accipiendae  sunt,  ex  serie 
apparitionum,  quae  post  resurrectionem  Christi  factae  sunt,  quae  no- 
tantur  in  libelli  parte,  quae  mysteria  vitae  Christi  Domini  continet, 
immediate  post  mysterium  sepulturae,  quibus  addi  potest  meditado  de 
ascensione,  quae  est  vltima. 

Contemplatio  ad  amorem  spiritualem  in  nobis  excitandum ,  tradi 
potest,  vel  in  hac,  vel  in  tertia,  vel  etiam  in  2.a  hebdómada  1  pro  neces- 
sitate  meditantis  et  prudentia  directoris,  quemadmodum  et  modi  orandi, 
cum  regulis  et  annotationibus. 

Haec  sufficiant  pro  directione  ejus  qui  dat  exercitia. 

Ad  maiorem  Dei  gloriam. 
Jesús 

A  tergo.  Breue  directorium  pro  exercitiis  spiritualibus  dandis. 
Alia  manu.  Tit.  17.  Catal.  D.  N.  6. 


*    ons  ms. 


1  Aliter  Di.  Po.,  n.  102,  supra,  p.  825;  Di.  Aeg.,  f.  22,  supra,  p.  933,  etDi.,  c.  XXXVI, 
n.  2,  infra,  Directoría  recentiora,  IX. 


g86 


MONUMENTA  IGNATIANA 


X 

NOTATIONES  B.  PETRI  CANISII  1 

MODUS  TRADENDI  EXERCITIA 

1.  Alia  esse  exercitia  corporalia,  alia  spiritualia  hominis,  quae  ta- 
men  pulchre  conueniant  in  multis  ex  parte  corporis  et  animae  illius 
qui  exercetur,  ob  utilitatem  et  necessitatem  operantis. 

2.  Finis  exercitiorum  spiritualium  in  3.bus  consistit:  ut  homo  seipsum 
uincat;  2,  ut  a  mala  affectione  non  moueatur;  3,  ut  affectiones  in  Deum 
ordinet. 

3.  Meminerit  magnum  adferre  animum,  seque  totum  offerre  Crea- 
tori. 

4.  Fundamentum  in  3  punctis  statuat  b.  Cur  homo  conditus,  quae 
officia  creaturarum,  quomodo  ipse  se  in  utendo  habeat. 

5.  Vtrumque  examen  c  sibi  proponat  genérale  et  particulare. 

6.  Horas  canónigas  d  deuotius  et  pacatius  e  recitare. 

7.  Explicare  breuiter  examen  genérale. 

Quaerendum  quo  modo  se  habeat  in  modo  meditandi  ex  parte  cor- 
poris f;  2,  in  colloquiis  ad  Deum  et  sanctos;  3,  circa  seipsum  ut  quae- 
ratur  contritio,  dolor  et  lachrymae  de  peccatis;  4,  de  proposito  se  offe- 
rendi  totum  Creatori;  5,  an  sentiat  spirituales  animi  commotiones  s  et 
cogitationes  a  uario  spiritu  immissas;  6,  de  10  additionibus. 


a  Seqituntur  verba  malis  affectionibus  liberetur  oblitt. — b  De  hominis  fine  et  ratione 
in  marg. — c  A  Canisio  correctum  ex  exercitium. — d  Hoc  v.  supra  versum  scriptum  est. — 
c  Hoc  v.  obscurius  scriptum. — f  Canisius  scripsii  corpore. — Z  Sex  w.  sequenlia  a  Canisio 
addita  sunt  in  marg. 


1    Ex  cod.  Can.j,  f.  23  b.  V.  supra,  p.  770. 


Directoría  antiqua 


987 


XI 

DIRECTORIUM  P.  PAULI  HOFFAHI  L 


R.  P.  PAULI  HOFFAEI  SACERDOTIS  S.  J.  PRAEPOSITI  PROVIN- 
CIALIS  SUPERIORIS  GERMANIAE  INTRUCTIONES  PRO  MAGISTRO 

EXERCITANTIUM 

Cum  omnium,  qui  exerceri  cupiunt,  non  possit  eadcm  esse  vitae 
ratio,  conditio,  valetudo,  ingenii  capacitas,  ñeque  idem  omnium  otium: 
idcirco  opus  erit  ut  magister  singulis  suam  specialem  occupationem 
prudenter  attemperet,  non  solum  quoad  res  ipsas  tractandas,  sed  et 
quoad  rationem  et  ordinem  temporis. 

De  personis  et  rhbus  in  quibus  pro  sua  quisque  conditione 
exercendus  videtur  i. 

1.  a  Conditio  est  rudium,  qui  ad  meditandum  nihil  fere  apti  sunt. 
His,  Exercitiorum  loco,  satis  erit  proponere  examen  particulare  et  illud 
genérale  de  quinqué  punctis,  modum  communicandi  et  missam  audiendi 
et  orandi,  una  cum  sufficienti  instructione  catechistica,  quoad  praeci- 
pua  et  magis  necessaria  religionis  christianae  capita,  praesertim  ad 
mores  pertinentia.  Item  per  dimidium  horae  tantum  quotidie  in  primo 
orandi  modo,  loco  exercitii,  se  exercebunt. 

2.  a  Conditio  illorum  est,  qui  praecedentibus  paulo,  etsinon  ni  alto,  ca- 
ladores sunt.  His  omnia  supradicta,  si  in  illis  versati  non  sunt,  etiam 
proponenda  sunt,  una  cum  exercitiis  primae  hebdomadae  illorum 
captui  accommodatis,  ut  duabus  quotidie  horis  illis  vacent. 

3  .a  Conditio  illorum  est  qui,  etsi  litterati  et  ingeniosi  sunt,  publicis 
tomen  vél  etiam  aliis  negotiis  ac  curis  impediüntur.  His  itaque,  una  cum 
Exercitiorum  fundamento,  proponi  possunt  omnia  primae  hebdomadae 
exercitia,  ac  quotquot  ipsi  velint  mysteria  vitae  Christi,  cum  duplici 
examine  conscientiae,  modis  orandi,  saepius  confitendi  et  communi- 
candi, atque  amorem  spiritualem  procurandi:  hac  tamen  moderatione, 
ut  non  nisi  quotidie  horam  (nisi  amplius  ipsi  velint  et  possint)  medita- 


1  Ex  editione  Collection  de  ¿a  Bibliothéque  des  Exercices,  n.  35,  mense  Septembri 
anni  191 1,  pp.  7-30,  cujus  rationem  omnem  sive  interpungendi,  sive  scribendi  hoc  loco 
sequimur.  Quae  uncis  inclusa  litteris  communibus  sunt,  addidisse  se  dicit  ipse 
P.  H.  Watrigant,  ut  nonnullos  apographi  defectus  suppleret.  Cum  aliqua  nos  omittimus, 
id  unci<  quadratis  et  italicis  litteris  in  ipso  textu  monemus. 

2  Vide  annotationes  duodevigesimam,  undevigesimam  et  vigesimam  in  libro  Exer- 
citiorum (supra,  pp.  242-249).  Di.  Po.,  supra,  pp.  799-802;  Di.  Anón.  Bi.,  supra, 
pp.  886-891. 


g88 


MONUMENTA  ÍGNATIANA 


tioni,  et  dúos  distinctos  horae  quadrantes  examinibus  conscientiae  tri- 
buant. 

4.  a  Conditio  est  hominum,  qui  ingenio  quidem  valent,  sed  tamen 
statum  eligere  nolunt.  His  igitur,  exceptis  de  electione  documentis,  uni- 
uersa  exercitia  cetera  et  quaeque  a  alia  in  Exercitiorum  libello  conti- 
nentur,  quousque  et  quot  horis  quotidie  ipsi  cupiunt,  tractare  b  pote- 
runt. 

5.  a  Conditio  est  illornm,  qui  vilae  statum  eligere  volunt.  Quibus, 
praeter  primae  hebdomadae  exercitia  et  electionis  documenta,  tantum 
ex  reliquis  exercitiis  proponendum  est,  quantum  illorum  conditio  seu 
occupatio,  vel  etiam  vires  et  voluntas,  ferré  possunt;  quibuscum  etiam 
de  horis  transigendum  est  quot  velint. 

6.  a  Conditio  est  eorum,  qui  desiderant  universa  Exercitia  quinqué 
horis  quotidie  perfecte  absolvere.  His  igitur  sequen  dus  est  ordo  in  Exer- 
citiorum libello  descriptus. 

7.  a  Conditio  illorum  est  qui,  eliamsi  sint  capaces,  nihil  tamen  aliud 
fere  in  exercitiis  consequi  cupiunt,  quam  ut  conscienliam  suam  per  gene- 
ralem  confessio?iem perfecte  expurgent.  Hujusmodi  hominibus,  postquam 
de  horis  conventum  est,  proponenda  sunt  examina  conscientiae,  modi 
orandi  et  amorem  spiritualem  procurandi,  una  cum  exercitiis  primae 
hebdomadae  et  quae  ad  illa  communiter  requiruntur. 

8.  a  Co?iditio  est  nostrorum  fratrum  studiosorum,  sive  novitii  sint, 
sive  non.  His  eadem  praescribi  possunt,  quae  hominibus  quartae  condi- 
tionis,  sed  secundum  arbitrium  ac  dispositionem  superiorum. 

9.  a  Conditio pertinet  ad  nostros  coadjutores,  sive  novitii  illi  sint  sive 
non.  His  ea  fere  competunt  quae  hominibus  secundae  conditionis. 

Tamen  si  capaces  meditationis  essent,  eadem  quae  fratribus  stu- 
diosis  proponi  possent,  si  praesertim  ipsi  hoc  cupiant.  Communiter 
autem  fere  expedit  hujusmodi  coadjutoribus  fratribus  quotidie,  ante  et 
post  prandium,  unius  et  dimidiae  horae  exercitium  corporale  cum  si- 
lentio,  et  quidem  ab  aliis  separatim,  praescribere,  máxime  si  legere 
nesciunt. 

Omnibus  primis  septem  conditionibus  prudenti  modo  instandum 
est,  ut  reliquae  vitae  tempore  statuant  aut  velint  octavo  quoque  die 
confiten,  et  décimo  quinto,  vel  et  octavo,  si  affectus  impellat,  com- 
municare 

Duabus  vero  sequentibus  ómnibus  conditionibus  praescribendum 
videtur  ut,  saltem  sub  fine,  exercitiorum  tempore,  generaliter  confi- 
teantur  et  saltem  semel  communicent.  Item  ut  contemplationem  de 


a  Sic  Ed.;  fortasse  scribendum  quaecumque.— b  ¡ta  Ed.;  videtur  tamen  seribendum 
fuisse  tractari,  aut  initio  hi  pro  his. 


1    Vide  supra,  p.  550,  annot.  2. 


Directoría  antiqua 


989 


amore  spirituali  cum  tribus  orandi  modis  exerceant,  et  ut  veluti  epilogi 
loco,  ad  exercitiorum  finem,  unam  saltem  diem  integrara  quisque,  se- 
cundum  rationem  sui  status,  tribuat  rectius  ordinandae  suae  vitae, 
suisque  quotidianis  piis  actionibus,  vocali  et  mentali  orationi,  spirituali- 
bus  jaculationibus  ceterisque  devotionibus  disponendis,  sibique  forman- 
dis  certis  quibusdam  memorialibus  quibus,  suis  temporibus,  admonea- 
tur  alicujus  divini  cultus  actus  a  exercendi,  vel  aliquorum  mysteriorum 
vitae  beneficiorumque  Christi  l.  Docetenim  experientia  plerosque  saepe 
multa  bona  ad  profectum  suum  spiritualem  faceré  posse,  adeoque 
cupere,  sed  cum  agendi  ordine  ac  modo  careant,  cumque  ipsis  memo- 
rialia  desint,  quibus  ad  officia  pietatis  et  devotionis  excitentur,  idcirco 
fit,  ut  aut  nihil  prorsus  horum  faciant,  aut  certe  ordine  confuso,  qui 
nauseam  ac  negligentiam  paulatim  creare  solet. 

Cavendum  tamen  est,  ut  ne  devotionum  multitudine  ac  varietate 
seipsos  nimium  onerent,  quin  potius,  magistri  consilium  sequentes, 
paucula  initio  sibi  proponant,  quibus  alio  tempore,  si  ita  in  Domino 
videbitur,  alia  adjiciant. 

Consultum  quoque  esset,  devotionum  rationem  et  ordinem  et  modum 
aliquoties  singulis  annis  circa  magnas  festivitates,  renovare  si  opus  est. 

Expedit  externis  secularibus  hominibus  usque  ad  peractam  confes- 
sionem  generalem,  legere  libellum  de  quatuor  novissimis  2,  tempore 
vero  electionis  libellum  aliquem  de  contemptu  mundi  3;  et  vero  post 
electionem,  aut,  si  non  eligunt,  post  confessionem  generalem,  legant  li- 
bellum de  imitatione  Christi  4. 

Denique  P.  Ignatius  non  absque  magna  causa,  post  exercitia  sin- 
gula,  pia  quaedam  colloquia  subjicienda  praescripsit,  quia  haec  tardio- 
ribus  ingeniis  viam  aperiunt  ad  orationem  mentalem  5,  in  qua  plerum- 
que  languemus;  ideo  haec  colloquia  nostris  fratribus  judicarem  esse 
bene  inculcanda  et  tradenda. 


a   actum  Ed. 


1  Usus  Ule  saluberrimus  indicatur,  qui  fere  in  ómnibus  religiosis  familiis,  quae 
ignatianis  exercitiis  operam  daré  solent,  jam  invaluit,  tribuendi  in  secessu  annuo  aliquid 
temporis  vitae  in  posterum  ordinandae.  Id  quod  in  alterius  hebdomadis  fine  faciendum 
liber  Exercitiorum  praecipit. 

2  D.  Dionysii  Carthusiani  De  quatuor  hominis  novissimis  liber. 

3  De  Contemptu  mundi  sive  de  miseriis  humanae  conditionis  scripsit  cardinalis  Lo- 
tharius,  qui  paulo  post  Innocentius  III,  pontifex  maximus  (1 198-12 16)  fuit,  opus  in  tres 
libros  divisum,  dum  amotus  a  consiliis  pontificiis  per  Caelestinum  III  (1191-1198)  in 
oppido  Anagni  versabatur. 

4  Notissimum  opus  Thomae  a  Kempis. 

6  Non  est  ex  mente  S.  Ignatii  potissima  haec  ratio  colloquia  faciendi,  cum  Ignatius 
non  rudioribus  magis  quam  summo  ingenio  praeditis  illa  adhibenda  injungat;  sed  quia 
tune  máxime  oramus,  quando  cum  Deo  colloquimur.  Certum  tamen  est,  ad  tollendum 
.anguorem  illum,  de  quo  Hoffaeus  loquitur,  colloquia  plurimum  valere. 


ggo 


MOXUMEXTA  IGXATIAXA 


DlSTRIBUTIO  TEMPORUM,   QUIBUS  PERAGENDA  SUXT  EXERCITIA 

Etsi  Spiritualia  Exercitia  in  quatuor  hebdómadas  distribuía  sunt,  ut 
in  prima  de  peccatis,  judicio  et  poenis  inferni  agatur  a,  in  secunda  de  Do- 
mini  nostri  J.  C.  vita  usque  ad  ingressum  ejus  solemnem  in  Jerusalem, 
die  Palmarum,  in  tertia  de  Passione  ejus,  in  quarta  de  ejusdem  Resur- 
rectione  et  Ascensione,  non  tamen  sunt  illae  hebdomadae  sic  accipien- 
dae  ut  necesse  sit  unamquamque  continere  septem  vel  octo  dies.  Cum 
enim  alios  aliis  contingat  esse  tardiores  vel  expedidores  ad  consequen- 
dum  id  quod  quaerunt:  verbi  gratia,  in  prima  hebdómada  contritionem, 
dolorem  ac  lacrymas  de  peccatis,  et  animi  terrorem  ex  judicii  et  poena- 
rum  severitate,  idcirco  nonnumquam  expedit  hebdomadarum  tempus 
minui  vel  etiam  prorogari.  Solet  tamen  exercitiorum  tempus,  si  integre 
et  perfecte  fiant,  plus  minus  triginta  diebus  concludi  '. 

Ceterum  quod  attinet  ad  nostros  fratres,  qui  inter  media  studia 
aliasve  occupationes  spiritum  suum  per  exercitia  renovare,  et  non  inte- 
gra omnia  exercitia  peragere  cupiunt,  his  communiter  arbitror  satis  esse, 
si  decem  aut  duodecim  diebus  exercitiis  vacent. 

Nullum  vero  externum  hominem  ad  electionem  admittendum  pu- 
tarem,  quin  initio  declaret  saltem  duodecim  vel  quindecim  diebus  se 
velle  in  exercitiis  perseverare. 

Varia  quoque  partitio  horarum  esse  solet;  nempe  ratione  virium, 
ingeniorum,  occupationum:  alii  tantum  mediam  horam  qualibet  vice, 
alii  integram  horam,  et  alii  unam  tantum,  alii  plures,  usque  ad  quinqué, 
se  quotidie  exercent. 

Nostris  autem  occupatis  fratribus  non  ultra  quatuor  horas,  externis 
autem  Germanis  non  ultra  tres  imponendas  esse  censerem,  nisi  ipsi 
sponte  plura  postularent,  aut  alioquin  magna  causa  id  suaderet.  De  his 
ómnibus  paulo  post  plura  subjiciuntur. 

nunc  quaedam  generalia  addamus 
Pro  superioribus  erga  exercitantes 

Priusquam  externi  ad  exercitia  admittantur,  ex  ipsis  intelligendum 
videtur,  an  ratione  nostri  victus  et  quo  potu  contenti  esse  velint  *.  Ac 
ne  gravetur  collegium,  (si  videbitur  expediré)  convenit,  ut  intelligant 
nullius  lucri,  sed  tantum  paupertatis  nostrae  causa,  pro  victu  et  potu 
quod  honestum  fuerit  solvendum  esse  s. 

a  agitur  Ed. 


1  V.  annotationcm  quartam,  supra,  p.  226. 

2  Cf.  Di.  Ignat.  II,  [1]  et  [2],  supra,  pp.  782  et  784,  et  III  [7],  p.  787. 

3  Cf.  Di.  Ignat.  III,  [5]  et  [6],  supra,  p.  787. 


Directoría  antiqua 


991 


Discedentes,  habito  tamen  delectu,  ad  nostram  mensam  invitan, 
honestoque  dcinde  patrum  colloquio  recreari,  ac  in  Domino  dimitti 
possunt. 

■  Cum  tres  aut  plures  fratres  exercitati  fuerint  in  communi,  mensa 
prima  vel  secunda  cibum  capere  possunt,  atque  tune  quidem  communis 
lectio  sicut  et  cetera  quae  in  triclinio  fiunt,  omnia  ipsis  prudenter  ac- 
commodata  esse  debent. 

Pro  ministro  qui  servit  exercitantibus  externis 

Intelligat  quibuscum  exercitantes  libentius  conversentur,  nullum 
tamen  ad  ipsorum  colloquium  vocet  sine  magistri  consensu  '.  Subinde 
procurabit  preces  ad  Deum  pro  ipsis  fundi  per  se  aut  alium.  Eos  de 
temporibus  monebit,  quibus  aliquid  vel  inchoare  vel  finiré  debent.  Ma- 
gistrum  monebit  cum  sibi  ipsis  nimium  austeri,  vel  etiam  deambulatione 
in  horto  egere  videantur.  Curabit  ut  statis  temporibus,  certoque  et  con- 
stanti  ordine,  sua  ipsis  ministeria,  ceteraque  necessaria  praestentur.  Ca- 
vebit  ne,  si  plures  sint  qui  electionem  facturi  putentur,  inter  se  unus- 
quisque  conveniat;  ideo  et  diversa  sacra  audiat,  in  quibus  non  con- 
currant;  attamen  sua  sacra  simul  audire  possunt  a. 

Pro  ministro  fratrum  exercitantium 

Cavebit  ne  quisque  nostrorum  cum  fratribus  exercitantibus,  ac  ne 
ipsi  quidem  inter  se,  etiam  tempore  recreationis  2  colloquantur.  Quid- 
quid  autem  scripto  ab  ipso  b  petent,  hoc  magistro  quoque  ostendendum 
erit.  Quae  ministro  externorum  exercitantium  scripta  sunt  de  praescri- 
ptis  temporibus,  ministeriis,  et  austeritate  cavenda,  fratribus  quoque 
praestari  curabit.  Cum  multi  fuerint,  fratres  simul  c  ab  eodem  magistro 
exercentur:  commune  signum  dabit  ad  initium  et  finem  meditationis,  ad 
sacrum,  ad  conferentias.  Dabit  quoque  signum  circa  médium  decimae 
matutinae  et  secundae  et  quintae  pomeridianae  ad  communem  repeti- 
tionem;  novaeque  materiae  praescriptionem;  ac  ne  illorum  recreatio  ab 
aliis  turbetur  cavebit;  quotidie  aut  saltem  alternis  diebus  aliquot  in  hor- 
tum,  causa  relaxandi  animum,  mittet,  praescripto  tempore  revertendi 
secundum  arbitrium  magistri. 


a  Locus  obscurus,  nisi  forte  corruptus,  ita  intelligi  a/iquo  modo  potest:  inter  se  con- 
veniant,  ideo  et  diversa  sacra  audiant. — 1>  ipsis  Ed. — c  Sic  Ed.;  fortasse  legendum  cum 
multi  fuerint  fratres,  qui  simul. 


1  Di.  Aeg.,  f.  3V,  supra,  p.  903,  et  Di.,  c.  IV,  n.  5. 

2  Nota  bene  tempus  recreationis  hoc  loco  et  inferáis  dici,  etiamsi  nulli  in  eo  sermo- 
nes misceantur. 


992 


MONUMENTA  IGXATIAXA 


Pro  magistro  exercitii 

Diligenter  servare  convenit  decimam  quintam  annotationem  R.  P.  N. 
Ignatii  piae  memoriae,  quae  est  hujusmodi:  \Transcribit  fere  atmotalio- 
nem  Mam  ex  textu  Vulgatae,  quam  hades  supra,  pp.  236-238]. 

Qui  cura  exercitantibus  conversabuntur,  perspectum  habeant  cujus 
modi  exercitiorum  genera  eo  tempore  tractent,  ut  colloquia  sua  rite 
accomniodare  possint  i.  Inconsulto  magistro,  nullus  exercitantibus  liber 
legendus  exhibeatur.  ñeque  de  rebus  Societatis  quicumque  obtrudat; 
sed  ñeque  facile  ad  eorum  dubia,  praesertim  quae  Societatem  attinge- 
rent,  respondeatur,  verum  persuadeantur  in  hujus  modi  consilia  petere 
a  solo  magistro. 

Ingeniosis  et  in  meditando  exercitatis  fideliter  narranda  est  medita- 
tionis  historia,  obiter  duntaxat  tactis  breviterque  declaratis  praecipuis 
illius  partibus,  ut  exercitans  suo  proprio  marte  meditando  discurrat  ac 
ratiocinetur:  quo  fiet  ut  si  quid  invenerit  quod  elucidationem  vel  ali- 
quanto  majorem  historiae  sensum  praebet  (sive  ex  discursu  proprio, 
sive  ex  divina  mentís  illustratione  id  contingat)  gustum  delectabilio- 
rem  uberioremque  fructum  percipiat,  quam  si  res  ipsa  ab  alio  diffusius 
ei  narrata  ac  declarata  esset.  Non  enim  abundantia  scientiae,  sed  sensus 
et  gustus  rerum  interior  desiderium  animae  explere  solet  *.  Attamen 
qui  tardioris  sunt  ingenii,  ac  meditationi  nil  fere  assueti,  solent  fere 
tempus  et  horam  in  exercitiis  perderé,  nisi  proposita  materia  paulo  fu- 
sius,  et  quidem  et  a  varia  pro  numero  repetitionum,  explicetur.  Sic 
enim  simul  inflammantur  et  similibus  discursibus  sibi  [propriis]  assue- 
fiunt  facilius.  Ideo  sicuti  ingeniosi  propriis  potius  inventionibus  quam 
alienis  oblectari  solent,  sic  tardioribus,  minusve  in  hoc  genere  exercita- 
tis, magistri  manu  duci,  ejusque  lumine  illustrari,  cordeque  inflammari, 
quam  in  propriis  tenebris  excurrere,  ac  sine  ordine  et  modo,  longe  sine 
fructu  vagari,  utilius  ac  fere  gratius  esse  solet. 

\Sequuntur  annotationcs  séptima,  octava,  nona,  decima,  utidecima, 
decima  sexta  et  decima  séptima,  tantum  non  ad  verbum  ex  V ni  gata  desum- 
ptae  (cas  habes  snpra,  pp.  230-240),  non  habita  ratione  emendationum  a 
congregationc  V faclaruní]. 

Admoneatur  exercitans  de  fine,  modo  et  usu  Exercitiorum 

[Sunt  hoc  loco  annotationcs  prima,  tertia  el  quinta  non  prorsus  ad 
verbum.  Eas  vide  supra,  pp.  222-228]. 

Cum  in  quolibet  exercitio  certum  et  praescriptum  temporis  spatium 

a    Hoc  verbum  superesse  videtur. 


1    Cf.  Di.,  c.  TV,  nn.  7-8. 

Cf.  annotationem  secundam,  supra,  p.  224. 


Directoría  antiqua 


993 


impendi  debeat,  curandum  est  i 1 1  i  qui'  exercetur,  ut  animi  sui  quietem 
potius  in  hoc  reperiat,  quod  plus  temporis  quam  minussibi  insumpsisse 
conscius  sit.  Frequenter  enim  daemon  hoc  conari  solet,  ut  tempus  ora- 
tioni  et  meditationi  praefixum  minuatur 

[Sequitur  annotatio  décima  tertia  ad  sensum], 

Vacans  Exercitiis,  dum  abundat  consolatione  magnoque  fervore, 
cavere  debet,  ne  se  obstringat  aliquo  promisso  vel  voto  inconsulte  ac 
praecipitanter  facto.  Attente  enim  considerandum  est  quid  commodi, 
aut  incommodi  possit  occurrere,  ad  illud  praestandum,  quod  promissu- 
rus  sit  'i. 

Qui  exercetur  3  tanto  majorem  facit  progressum  spiritualis  vitae, 
quanto  magis  ab  amicis,  notisque  ómnibus,  et  ab  omni  rerum  humana- 
rum  sollicitudine  sese  abduxerit:  v.  g.  si  ab  aedibus  pristinis  migret  in 
domum  cellamve  secretiorem,  ex  qua  quidem  loci  secessione  praecipue 
tres  habentur  [commoditates]: 

1.  a,  quod  seclusis  amicis  et  familiaribus,  negotiis[que]  minus  recte 
ordinatis  ad  Dei  cultum,  gratiam  apud  Deum  non  mediocrem  meretur; 

2.  a,  quod  sic  intellectu  minus  quam  antea  distracto  in  diversas  par- 
tes, et  collecta  redactaque  omni  cogitatione  ad  rem  unam,  scilicet  ad 
obsequendum  Deo  Creatori  suo,  salutique  animae  suae  consulendum, 
multo  liberius  et  expeditius  utitur  naturae  viribus  in  quaerendo  [eo], 
quod  tantopere  desiderat; 

3.  a,  quod  quanto  se  magis  reperit  anima  segregatam  ac  solitariam, 
tanto  aptiorem  seipsam  reddit  ad  quaerendum,  attingendumque  Creato- 
rem  ac  Dominum  suum,  ad  quem  insuper  quo  propius  accedit,  eo  me- 
lius  ad  suscipienda  bonitrttis  divinae  dona  disponitur. 

Ordo  diurnus  illorum  qui  tribus  horis  quotidie  exercentur 

Mane  surgunt  hora  quarta.  Cum  excitati  fuerint,  proponent  sibi  de 
cavendo  peculiari  vitio,  deinde  cogitabunt  qua  de  re,  die  próxima,  me- 
ditandum:  interim  sua  expedient. 

A  media  quinta  usque  ad  mediam  sextam  de  re  proposita  medita- 
buntur. 

Inter  quadrantem  ante  sextam  et  quadrantem  ante  octavam,  Sacrum 
audivisse  oportet. 

Cum  moniti  fuerint,  aliam  horam  ante  prandium  meditationi  tri- 
buent. 

Quadrante  ante  prandium  conscientiam  examinabunt. 

Quidquid  temporis,  a  meditatione  matutina  usque  ad  prandium, 

1  Cf.  annotationem  duodecimam,  supra,  p.  232. 

2  Cf.  annotationem  decimam  quartam,  supra,  p.  234. 

3  Quae  sequuntur  usque  ad  hujus  capitis  finem  ex  annotatione  vigésima  (supra, 
'p.  246)  desumpta  sunt. 

Monum.  Ignat. — Series  Et.  63 


994 


MONUMENTA  IGNATIANA 


vacuum  fuerit,  hoc  tribuendum  est  orationi,  piae  lectioni,  parandae 
confessioni,  aut  scripto  colligendis  iis  quae  inter  meditandum  pla- 
cuerunt. 

Finito  prandio,  recreationi,  ad  mínimum  per  horae  spatium,  vacare 
licet. 

A  medio  horae  tertiae  usque  ad  médium  quartae  meditandum  est. 

A  coena  vacabunt  recreationi  usque  ad  horam  octavam. 

Ad  médium  nonae,  per  quadrantem  horae,  examinabunt  suam  con- 
scientiam,  prius  litaniis  recitatis. 

Qui  horis  quatuor  meditantur,  illis  duae  horae  post  prandium  assi- 
gnentur;  nempe  ad  tres  dictas,  a  medio  quintae  usque  ad  médium 
sextae. 

Horae  praedictae  mutari  possunt:  v.  g.  ut  sumatur  hora  a  medio 
quintae  usque  ad  médium  sextae,  et  hora  nona  usque  ad  decimam,  aut 
médium  decimae;  item  a  tertia  usque  ad  quartam,  aut  médium  quartae, 
a  sexta  usque  ad  septimam,  aut  médium  septimae. 

Ordo  totius  diei  pro  fratribus  nostris  exercitantibus 
Silentium  erit  perpetuum  et  strictum. 

Si  quid  a  ministro  suo  petere,  aut  eidem  indicare  velint,  scripto  hoc 
faciant 

Cibum  suum  in  cubículo  singuli  capient;  ac  temporibus  consuetis, 
sed  locis  a  communi  recreatione  sepaiatis,  ac  singuli  soli,  et  quidem 
cum  silentio,  sedendo  aut  ambulando  extra  sua  cubicula,  se  recreabunt; 
aut  etiam  in  cubículo,  si  expediat. 

Reliquus  diei  ordo  cum  externorum  exercitantium  ordine  commu- 
nis  ipsis  erit,  sive  tribus,  sive  quatuor,  sive  quinqué  horis  ipsis  medi- 
tandum sit. 

Quod  si  tres,  quatuorve  aut  plures  sub  eodem  magistro  exercentur, 
qui  ob  alias  occupationes  singulis  seorsim  vacare  non  possit,  tamen  hi 
tribus  aut  quatuor,  et  non  amplius,  horis  exercendi  erunt,  praeter  quas 
imam  tribuent  conferentiis,  si  expediré  videbitur,  et  quidem  illam  a 
media  quinta  pomendiana  usque  ad  médium  sextae.  Porro  propositan!, 
et  ut  cuique  explicatam  materiam,  ómnibus  magister  repetet,  si  expe- 
dierit,  confirmandae  omnium  memoriae  causa,  cum  illa  singulis  in 
scripto  non  facile  communicari  queat,  etsi  in  communi  loco  unicum 
saltem  exemplar  affigi  debeat. 

Rcliquum  diei  ordinem  cum  aliis  supra  dictis  ipsi  quoque  commu- 
nem  habeant. 

Patribus  tamen  jam  provectis,  et  per  se  idoneis,  ac  exercitatis,  relin- 
qui  [debent]  in  scriptis  meditanda,  ut  ipsi  per  se  legant,  non  egentes 
ullo  magistro  aut  ductore. 


Directoría  antiqua 


995 


Distriuutio  Exercitiorum  in  dimidias  horas, 
cum  totius  diei  ordine 
Tro  hominibus  primae  CONDITIONIS 

A  medio  quintac  usque  ad  quintam  in  primo  modo  orandi  se  exer- 
cebunt,  quemadmodum  pridie  sub  noctem  ipsis  praescriptum  fuerit. 

Post  horam  quintam,  facta  coram  magistro  praecedentis  orationis  re- 
petitione,  explicantur  mysteria  missae  ac  caeremoniarum  ejus.  Dein 
audient,  si  fieri  potest,  tria  sacra,  sed  non  continua;  atque  sub  illis  ap- 
l)licabunt  mysteriorum  exi)licationem  antea  factam. 

Temporibus  inter  haec  sacra  incidentibus,  component  ac  verrent 
suum  cubiculum.  Ouodque  reliquum  est  temporis,  tribuent  orationi  ac. 
])iae  lectioni,  vel  scriptioni. 

Sacris  absolutis,  denuo,  si  opus  sit,  aliquid  in  primo  modo  orandi,. 
quantum  pro  duabus  vicibus  satis  esse  potest,  declarabitur.  Mox  inde 
in  re  explicata,  per  aliam  mediam  horam,  sese  exercebunt. 

Postea  vel  legent,  vel  scribent,  vel  laborabunt,  vel  ambulabunt  usque 
ad  tempus  examinis. 

Tempore  primae  mensae  ipsi  quoque  prandebunt. 

Recreado  ipsorum  usque  ad  horam  primam  durabit. 

Deinde  ad  secundam  usque  legent,  vel  orabunt,  vel  scribent,  vel 
laborabunt  aliquid. 

Ab  hora  secunda  usque  ad  médium  tertiae,  suo  modo  orandi  denuo 
se  exercebunt. 

Postea,  si  magistro  videbitur,  ad  vesperas  se  conferent  in  aliquod 
vicinum  templum,  ita  tamen  ut  foris  cum  nemine  loquantur. 

Ante  hoiam  quartam  explicabuntur  illis  mysteria  rosarii,  ac  circa 
eadem  se  exercebunt,  a  quarta  usque  ad  médium  quintae. 

Inde  usque  ad  sextam  legent,  scribent,  aut  laborabunt.  Denique 
quadrantem  ante  coenam  orationi  impendent. 

Coenabunt  sub  prima  mensa,  ac  dein  usque  ad  octavam  se  recreabunt. 

Mox  de  primo  modo  orandi  aliquid  ipsis  explicabitur,  de  quo  po- 
stridie  mane  sit  ipsis  meditandum. 

Denique  recitatis  litaniis,  et  a  medio  nonae  per  quadrantem  exami- 
nara conscientia,  mox  lecto  se  committent. 

Absoluto  semel  modo  primo  orandi,  idem  repetí  potest;  et  explica- 
tis,  quantum  satis  est,  iis  quae  pertinent  ad  eumdem  modum  orandi, 
missam  audiendi,  rosarium  recitandi,  progrediendum  est  ad  cetera  ca- 
techistica  documenta.  Totum  vero  hujus  exercitii  tempus  magistri  dis- 
cretione,  et  exercitati  possibilitate,  metiendum  est;  quod  etiam  \_de~]  a  aliis 
hominibus  dictum  sit.  Item  ex  additionibus  ea  quoque  praescribentur, 
quae  magister  ipsis  convenire  judicaverit. 


Seiitentia  postulare  videtar  Ut  hanc  praepositionem  addamus. 


99<5 


MONUMEXTA  IGNATIANA 


distiubtjtio  exercitiorum  prim aehebdomadae  in  duas  horas, 
una  cum  ordine  totius  diei 
Pro  hominibus  secundae  conditionis 

Mane  a  medio  quintae  usque  ad  médium  sextae,  omisso  Exercitio- 
rum  fundamento  l,  ordine  de  ceteris  exercitiis  primae  hebdomadae  me- 
ditabuntur. 

Dúo  audient  sacra,  sed  non  continua. 

Intermediis  vero  spatiis,  idem  facient  quod  primi. 

Sacris  finitis  et  priori  meditatione  repetita,  lectionem  magister  fa- 
'Ciet,  de  iis  rebus ,  ordine  quo  primae  conditionis  hominibus  prae- 
scriptae  sunt,  si  necdum  satis  in  illis  versati  sunt,  incipiendo  a  myste- 
riis  missae,  rosarii.  Reliquum  tempus  usque  ad  examen  tribuent  le- 
ctioni,  orationi,  parando  confessionem  generalem,  vel  labori  aut  deam- 
bulationi. 

Se  examinabunt  et  prandebunt  iisdem  temporibus  sicuti  primi. 

Recreado  extenditur  usque  ad  médium  primae. 

Inde  usque  ad  médium  secundae  idem  facient,  quod  a  lectione  ma- 
tutina usque  ad  examen. 

Hora  secunda,  priori  meditatione  coram  magistro  repetita,  nova  vel 
eadem  meditatio  praescribitur. 

Postea  ad  vespertinas  preces  se  in  vicinum  templum  conferent,  si 
hoc  probet  magister. 

Ab  hora  tertia  usque  ad  quartam  meditabuntur. 

A  medio  quintae  fiet  lectio  de  rebus  antedictis. 

A  quinta  usque  ad  médium  sextae  rosarium  recitabunt,  adhibita 
consideratione  mysteriorum.  Inde  laborabunt  aliquid  ad  ultimum  qua- 
drantem  ante  coenam,  quo  vacabunt  orationi. 

Coenabunt  tempore  primae  mensae;  deinde  usque  ad  octavam  se 
recreabunt.  Tune  repetita  coram  magistro  meditatione,  novum  exerci- 
tium  ipsis  praescribitur. 

Recitatis  litaniis  et  examinata  conscientia,  cubitum  ibunt. 

Additiones  aliae  judicio  magistri  ipsis  accommodari  poterunt. 

DlSTRIBUTIO  EXERCITIORUM  PRO  UNICA  HORA  TANTUM 

Quadrat  hominibus  publicis  negotiis  oceupatis,  qui,  cum  mane  sur- 
gunt,  idem  tune  quod  ceteri  faciunt. 

Aliqua  autem  [hora]  ante  meridiem,  quae  ipsis  certa  et  commoda 
sit,  meditabuntur,  et  quadrantem  bis  quotidie  examini  conscientiae  do- 
nabunt. 

Reliquis  totius  diei  temporibus  ab  oceupationibus  vacuis,  sacrum 


1    Cf.  Di.  Anón.  £/.,  f.  15  ad  finem,  supra,  p.  886. 


Directoría  antiqua 


997 


unum  vel  alterum  cum  vesperis  audient,  orabunt,  confessionem  para- 
bunt,  legent,  et  scribent  suas  devotiones.  Cetera  etiam  a  magistro  di- 
scent, quae  ad  orandi,  riteque  ac  saepius  confitendi,  atque  communi- 
candi,  suamque  vitam  rectius  ordinandi  modos  pertinent. 

Dabunt  etiam  operam  ut,  quantum  per  occupationes  licet,  domi 
certo  in  loco  sese  contineant,  easque  observationes  sive  additiones  ser- 
vent,  quas  magister  judicabit  ab  ipsis  servari  posse.  Cumque  domi  suae 
fere  totum  exercitii  tempus  transacturi  sint,  vix  alius  ipsis  ordo  prae- 
scribi  poterit. 

DlSTRIBUTIO  EXERCITIORUM  1N  QUATUOR  VEL  QUINQUE  HORAS 

In  tota  serie  Exercitiorum,  sicut  in  singulos  dies  et  horas  mox  se- 
quenti  ordine  trium  horarum  distributa  nihil  immutandum  est,  quam 
quae  in  plures  horas  partienda  sunt,  ita  tamen  ut  fundamento  Exerci- 
tiorum unus  integer  dies  tribuatur. 

Verum  cum  nostri  fratres  non  multum  utilitatis  communiter  ex  illis 
exercitiis,  quae  de  peccatis  et  inferno  agunt,  sumant,  idcirco,  omissis 
illorum  repetitionibus,  minus  temporis  illis  tribuere  possent,  si  ad  alia 
transiré,  et  in  illis  non  diu  inhaerere  cupiant. 

Distributio  Exercitiorum  in  tres  quotidie  horas 
1.a  Dies. 

Pridie  hujus  diei,  sub  noctem,  proponendae  sunt  admonitiones  de 
modo  et  fine  Exercitiorum,  una  cum  Exercitiorum  fundamento,  pro 
prima  hora  matutina  diei  sequentis  meditationi  a  magistro  deputata. 

Hora  secunda  meditationis  ante  meridiem,  de  eodem  fundamento 
meditandum  est,  praecedente  tamen,  convenienti  tempore,  meditatio- 
nis matutinae  coram  magistro  repetitione,  priusquam  nova  praescriba- 
tur  materia.  Communiter  praecedentis  exercitii  peracti  reddenda  est 
ratio  ipsi  magistro,  qui  pro  hac  hora  secunda,  novo  quodam  modo, 
idem  fundamentum  declarabit,  simulque  formulam  particularis  exami- 
nis  praescribet.  Et  notandum  est:  quoties  is,  qui  exercetur,  praecedens- 
exercitium  denuo  sequenti  hora  meditan  jubetur,  toties  expedit  idem 
exercitium  ipsi  aliter  atque  aliter  a  magistro  explicari  *. 

Tertia  hora  meditationis  (quinta  tándem  illa  post  meridiem  a  ma- 
gistro assignabitur)  de  fundamento  denuo  meditandum  est,  reddita 
prius  suo  tempore  secundae  meditationis  ratione,  ac  nova  pro  hac  hora 

1  Hunc  repetitionis  modum  fert  quidem  usus  frequens.  Fatendum  tamen  est,  hanc 
non  esse  repetitionem,  quam  S.  Ignatius  in  libro  Exercitiorum  proponit.  Cf.  supra, 
pp.  290,  292,  334,  402  et  422;  item  Di.  primum  Mi.,  n.  31  et  32,  supra,  p.  855;  et  Di., 
c.  XV,  n,  2. 


gg8  Monumenta  Ignatiana 

ejusdem  fundamenti  explicatione  facta,  cum  praescriptione  formulae 
examinis  generalis. 

2.a  Cíes. 

Pro  prima  hora,  reddita  ratione  ultimae  meditationis  hesternae,  pro- 
ponendum  est  primum  exercitium  de  peccatis  alienis  una  cum  additio- 
nibus. 

Pro  secunda  hora,  exercitium  proponendum  de  peccatis  propriis, 
una  cum  illo  scripto  de  utilitate  confessionis  generalis  et  communionis. 

Pro  hora  tertia,  proponi  debet  exercitium  tertium,  quod  aliud  non 
est  quam  repetitio  duorum  exercitiorum  praecedentium.  Item  examen 
genérale,  quo  utendum  est  ad  parandam  confessionem. 

3.  a  Dies. 

Pro  prima  hora,  exercitium  de  morte,  nisi  magister  judicet  tertii 
exercitii  meditationem  denuo  vel  saepius  esse  repetendam,  vel  de  dis- 
cernendis  animi  motibus. 

Pro  secunda  hora,  exercitium  de  judicio  particulari;  nisi,  secundum 
libellum  Exercitiorum,  transeundum  videatur  ad  meditationem  de  in- 
ferno    aut  nisi  magis  libeat  denuo  de  morte  meditari. 

Pro  tertia  hora,  de  judicio  generali,  nisi  quis  malit  repetere  medita- 
tionem utramque  simul  de  morte  et  judicio  particulari. 

4.  a  Dies. 

Pro  prima  hora,  de  inferno,  aut  certe  repetitio  meditationis  de  judi- 
cio generali. 

Pro  secunda  hora,  de  purgatorio,  aut  repetitio  de  inferno. 

Pro  tertia  hora,  repetitio  de  purgatorio,  aut  tune  inchoatur  seria 
praeparatio  ad  confessionem  generalem. 

Toto  hoc  die,  vacandum  est  serio  confessioni  generali  parandae,  ac 
nonnihil  requiescendum  a  labore  meditandi  -. 

Cum  autem,  praecedentibus  diebus,  ut  supra  notatum  est,  neces- 
sitas  postulare  videbitur,  proponendae  erunt  instructiones  de  discer- 
nendis  animae  motibus,  quae  primae  hebdomadae  exercitiis  máxime 
quadrare  solent,  quanquam  etiam,  nulla  expectata  necessitate,  cum  diei 
tertiae  horae  primae  exercitio  proponi  possint. 

Antemeridiano  postridie  tempore  generaliter  est  confitendum,  et 
unicuique  externo  liberum  erit  quem  malit  confessarium  eligere. 


1  De  harum  meditationum  ordine  cf.  supra,  p.  298,  annot.  1. 

2  Cf.  Di.,  c.  XVI,  n.  1. 


Directoría  antiqua 


999 


5.  a  Dies. 

Mane  confitendum  est,  ut  jam  est  dictum. 

Pro  secunda  hora  pomeridiana,  contemj)latio  de  regno  Christi  et  a 
regis  aeterni. 

Pro  hora  tertia,  ejusdem  contemplationis  repetitio,  nisi  confessio 
generalis  tantum  temporis  sibi  vindicet,  ut  semel  tanlum  haec  contem- 
plado pomeridianis  horis  exerceri  queat. 

6.  a  Dies. 

Pridie  sub  noctem,  pro  prima  diei  sequentis  hora,  proponenda  est 
meditatio  de  incarnatione  Domini,  una  cum  generali  ordine  ac  disposi- 
tione  exercitiorum  de  vita  Christi.  Simul  tune  etiam  proponentur  novae 
observationes,  seu  additiones,  nonnihil  immutatae. 

Pro  hora  secunda,  nulla  videtur  jam  esse  praescribenda  meditatio, 
sed  vacandum  sacrae  communioni.  Solummodo  proponendum  est  de 
colligendo  fructu  ex  meditatione  mysteriorum  Christi. 

Pro  tertia  hora,  praescribenda  est  formula  applicandi  quinqué  sen- 
sus  ad  historiam  praecedentis  meditationis  seu  mysterii. 

7.  a  Dies. 

Pro  prima  hora,  de  nativitate  Christi. 

Pro  secunda,  applicatio  sensuum  ad  nativitatis  Christi  historiam, 
nisi  magis  placeat  exercitanti,  omissa  applicatione  simplici,  tantum 
quadam  mysterii  repetitione  uti.  i 

Pro  tertia,  de  tribus  regibus. 

8.  a  Dies. 

• 

Pro  prima  hora,  applicatio  sensuum  seu  simplex  repetitio  de  tribus 
regibus,  nisi  exercitans  de  novo  mysterio  meditari  malit. 

Pro  secunda,  de  fuga  in  Aegyptum,  vel  de  reditu,  vel  de  praesenta- 
tione  Domini  in  templo,  vel  quid  egerit  Jesús  Christus  usque  ad  trige- 
íimum  vitae  suae  annum. 

Pro  tertia,  videtur  esse  proponenda  meditatio  de  puero  Jesu  duode- 
cim  annorum,  si  tamen  spes  sit  fore,  ut  qui  exercetur  vitae  suae  sta- 
tum  velit  eligere;  quia  si  id  faceré  nolit,  quodvis  aliud,  vel  etiam  hoc 
ipsum  exercitium  tractare  potest. 

Quandocumque  autem  magistro  visum  fuerit,  praescribenda  sunt 
documenta  de  cognoscendis  bonis  malisque  spiritibus,  quae  in  hac  se- 


a    Sic  Ed.;  legendum  fortasse  ut. 


IOOO 


MOXUMENTA  IGNATTANA 


cunda  hebdómada  quadrare  solent,  nisi  magister  malit  cum  diei  octa- 
vae  secunda  applicatione,  seu  repetitione,  illa  proponere. 

9.  a  Dles. 

Pro  prima  hora,  exercitium  de  duobus  vexillis,  cum  sua  praefatione 
de  consideratione  statuum  diversorum,  qua  exercitantis  animus  ad  ele- 
ctionem  paulatim  praeparetur. 

Pro  secunda  et  tertia,  ejusdem  exercitii  de  vexillis  repetitio. 

10.  a  Dies. 

Pro  prima  hora,  de  tribus  hominum  classibus  differentibus. 

Pro  secunda,  omissis  nonnihil  iis  quae  ad  electionem  pertinent,  de 
transitu  Domini  ad  Jordanem  ejusque  baptismo. 

Pro  tertia,  applicatio  sensuum  ad  historiam  baptismi,  seu  simplex 
repetitio  ejus,  cum  tribus  illis  ad  finem  colloquiis,  quae  habentur  in 
exercitio  de  duobus  vexillis. 

II  a  Dies. 

Pro  prima  hora,  de  tentatione  in  deserto. 
Pro  secunda,  de  vocatione  apostolorum. 
Pro  tertia,  de  octo  beatitudinibus. 

Horum  vero  trium  exercitiorum  colloquia  erunt  tria  supradicta  de 
vexillis,  quibus  etiam  concludentur  alia  exercitia  de  mysteriis  vitae 
Christi,  si  tamen  plura  mysteria,  pluribusque  diebus,  ante  electionem 
tractare  libeat,  vel  expediré  videatur.  Quotquot  mysteria  circa  electio- 
nis  tempus  dabuntur,  pie  accommodentur  futurae  electioni,  prudenter 
tamen,  ne  affectatio  rem  odiosam  ac  suspectam  reddat. 

12.a  Dies. 

Pro  prima  hora,  tres  modi  humilitatis. 

Pro  secunda  et  tertia,  eorumdem  modorum  repetitiones,  una  cum 
instructione  seu  praeludio,  ad  electionem  bonam  faciendam,  cum  in- 
troductione  ad  cognoscendas  res  eligendas,  cui,  si  exercitanti  profutu- 
rum  videtur,  addi  possunt  duae  illae  tabellae  de  variis  mundi  statibus 
et  officiis  ',  eorumque  perfectionibus  diversis. 


1  De  his  tabellis  nihil  invenimus.  Fortasse  ut  in  muris  aut  tabulis  appendebantur 
typis  descripta  mandata  Dei,  opera  misericordiae  etc.,  sic  etiam  erant  tabulae  of- 
ficiorum  etc. 


Directoría  antiqua 


iooi 


13.a  Dies. 

Pro  prima  et  secunda  et  tertia  hora,  proponendus  est  modus  pro 
bona  electione  facienda,  una  cum  quinqué  salutaribus  consiliis,  quae  ad 
quintum  punctum  ejusdem  modi  adhibita  sunt,  ut  ratiocinatio  rectius 
fiat.  Simul  etiam  proponendum  est  scriptum  de  tertio  electionis  tem- 
pore 

In  horum  omnium  consideratione  et  usque  ad  expeditam  electio- 
nem,  totus  hic  dies,  et  etiam  amplius,  si  exercitans  voluerit,  transigen- 
dus  est. 

Nonnunquam  vero  a  magistro  visitandus  est  ut,  si  tentatio  aliqua  in- 
cidens  sic  postulet,  particularibus  quibusdam  exercitiis  excogitatis,  et 
praesenti  tentationi  convenientibus,  juvari  ac  dirigí  rectius  possit:  quod 
etiam  in  universo  Exercitiorum  tempore,  secundum  occurrentium  ten- 
tationum  exigentiam,  fieri  expedit.  Ceterum  qui  statum  eligere  nollet, 
et  prima  vitae  Christi  exercitia,  sicuti  ordine  superius  a  die  séptima 
sunt  posita,  omittere,  ac  de  Domini  passione  aliisque  Christi  mysteriis 
meditari  mallet,  huic  videtur  indulgendum  esse,  servata  tamen  eadem 
dispositione,  perductoque  horum  exercitiorum  tempore,  quousque  per 
exercitantem  licebit. 


1  Suspicamur  aut  corruptum  esse  hunc  locum,  aut  habuisse  Hoffaeum  libellum  ali- 
quem  in  quo  «modus  pro  bona  electione  facienda»  unicus,  esset  ille,  qui  in  libro  Exer- 
citiorum «Modus  prior  sanae  bonaeque  electionis»  dicitur.  Hic  prior  modus  sex  ha- 
bet  puncta  in  libro  Exercitiorum.  Quinqué  autem  salutaria  consilia  forsan  appellabat 
Hoffaeus  «regulas  quatuor  et  annotationem  unam»,  quae  sunt  in  Exercitiis  «modus  po- 
sterior bene  eligendi»,  praesertim  cum  annotatio  illa  nihil  sit  aliud  quam  punctum  sex- 
tum  primi  modi.  Deinde  loco  verborum,  quae  apud  Hoffaeum  sequuntur,  «de  tertio  ele- 
ctionis tempore»  legendum  videtur  «de  triplici  electionis  tempore». 


DIRECTORIA  RECENTIORA 


I 

DIRECTORIUM 
EXERCITIORUM  SPIRITUALIUM  S.  P.  IGNATII  DE  LOYOLA, 

ROMAE,  ANNO    1 5QI   TYPIS  DESCRIPTUM  1 


1  Cum  Directorio  collarum,  quod  est  ín  bibliotheca  Exercitíorum  angiensi  (Enghien), 
in  Belgio. 


DIRECTORIVM 
EXERCITIORVM 

SPIRITVALIVM 
P.  N.  IGNATII 

JHS 

ROMAE,  In  Collegio  Societatis  IESV. 
Anno  M.D.XCI.  permissv  svperiorvm 


Amdvdvm  est  cum  Reuerendus  P.  N.  Praepositus  Ge- 
ncralis  Chuidius  Aguauiua  Directorium  hoc  molieba- 
tur,  idque  iusserat  cum  omni  cura,  et  diligeniia  confici. 
Nunc  igitur  confectum,  accurate  etiam  recognitum,  cum  tota 
Societate  communicari  mandauit,  meque  haec  dúo  insuper  ad- 
dere  voLuit.  Prinmm,  optare  se  vt  adiuncta  hac  luce  Directo- 
rii,  eo  studiosius  incumbant  nostri  ad  fruendum  hoc  diuinum 
beneficium,  vt  certe  appellare  possumus  Exercitia,  et  non  so- 
Lum  ea  ipsi  in  se  libentitis  frequentent,  sed  alios  etiam  ad 
ea  inducant,  et  excilent.  Alterum  est,  quod  si  alicui  ex  vsu, 
atque  experientia  quidpiam  occurrerit,  quod  vel  addi  vel 
conimodius  dici  posse  videatur,  id  per  suos  Superiores  ad  eius 
Paternitatevi  deferant,  quo  muhortim  iu-\Q\diciis  cognitis 
suprema  manus  huic  operi  imponi  possit.  Nunc  enim  typis 
excusum  mittitur,  ad  euitandam  operam,  et  impensam  descri- 
bcndi  tot  exemplaria,  quot  necessaria  erant.  Est  autem  oplan- 
dum  vt  res  talis  et  tam  vtilis  quam  perfectissime  absoluatur. 
Batum  Romae  die  V.  Aprilis  M.D.XCI*. 

Mandato  R.  P.  N.  Generalis 

Iacobus  Ximenez  Secretarius. 


*    Quae  praecedunt  ac  prooemium  sequens  excusa  sunt  litleris  ital'uis. 


ioo8 


MONUMENTA  IGNATIANA 


1  PROOEMIVM 
DE  DIGNITATE 
ET  VTILITATE 

EX  ERCITIORVM, 

ET  DE  NECESSITATE 

DIRECTORII. 


Nter  alia  instrumenta,  quae  Dcus  pro  sua  bonitate,  ac  ciernen  ti  a, 
Socielati  n  os  trae,  tum  ad  propriam,  túm  ad  proximorum  salu- 
tem,  perfectionemque  procurandam  largiri  dignatus  est,  non 
postremum  locum  habent  spirilualia  exercitia  *.  Haec  enim  sunt  spiritua- 
lia  quaedam  documenta,  quae  vt  in  huius  libri praefalione  2  dicitur,  non 
tam  ex  libris,  quam  ex  vnctione  Spirihis  sancti,  et  ex  interna  experientia, 
el  vsu,  noster  in  Christo  Pater  a  Ignatius  composuit.  Hace  sunt  lamina, 
quae  ei  Dominus  in  ipso  primo  conuersionis  feruore  inspirauit,  ac  deinde 
in  omni progressu  eius  virtulis,  et  sanctitatis  semper  confirmauit. 

Qucmadmoditm  igitur  Dominus  Dcus  ideam  totam  Societalis  nostrae, 
tum  exteriorem,  tum  eliam  quae  ad  interioran  virlutumformam  pertine- 
ret,  ei  tanquam  capili,  et  fundalori  communicauit,  tía  eliam,  cum  oratio, 
et  commu-1  nicatio  cum  Deo  sit  tanti  momenli,  vt  magna  ex  parte  reli- 
giosa obseruantia,  ac  spiritualis  pro  fectus  ex  ea pendeat,  phirimum  refe- 
rebat  habere  hanc  methoJum,  et  directionem  ad  orationem  faciendam  ab 
eodem  Capite  nostro,  quam  nos  quoque  omnes  sequeremur,  el  prac  oculis 
semper  habere  conaremur. 

Atque  haec  causa  est,  cur  ipse  P.  b  N:  Ignatius  in  omni  sermone,  vt 
accepimus,  el  vero  praxi  ipsa  tantopere  nostris  commendare  soleret  vsum 
horum  exercitiorum;  ac  in  Constitutionibus  quoque  tam  crebro  eorum 


a  B.  P.  Directorium  atino  ¡8qj,  Florentiae,  editum  in  vol.  III  operis  Institutum  Socie- 
talis Jesu.  Directorium  anni  i¿¡Q()  Beatttm  Ignatium  appellat  in  operis  inscriptione  tqntum, 
nunquam  in  ipso  opere;  editio  vero  antnerpiensis  anni  1600,  et  in  inscriptione  et  n  toto 
opere,  etsi  decretum  et  breve  beatifuationis  data  sunt  auno  iboq.  (Monum.  Ignat.,  ser.  4.a, 
II,  pp.  ()4S  et  954).— b  Beatus  P.  Di.  i8gj. 


1  Similia  dicuntur  in  Constitutionibus  Societatis  Jesu,  part.  IV,  c.  VIII,  n.  5;  part.  VII, 
c.  IV,  n.  8. 

2  Hanc  praefationem  vide  supra,  p.  218. 


Directoría  recextiora — Di.  1591 


1009 


mentionem  facial,  et praesertim parle  4.  c.  S.  §  j.vbidicilur,  onmes  operatn 
daré  deberé,  vt  in  hoc  armorum  spiritualium  genere  tractando,  quod  tan- 
topere  con/ erre  ce  mi  tur  ad  Dei  obsequium,  dexteritatem  habeanl.  Exíaí 
etiam  eins  epístola  ad  Sacerdotem  quendam  Mionam  nomine,  qui  Parisiis 
J'uerat  eius  Confessarius,  in  qua  a  satis  manifesté  ostendit,  quid  Ule  senti- 
ret  de  his  exercitiis  1 .  Monet  enim  eum  atqne  etiam  instanter  rogat,  vt  ea 
facial  diligenter,  et  si  fecerit,  promittit  ci  magnam  vtilitatem  spiritua- 
lem  b,  tum  in  se  ipso,  tum  ad  altos  quamplurimos  ¿¡mandos,  idque  verbis 
valde  grauibus,  et  signijicantibus. 

Idem  vero  testimonium  dederunt  alii,  et  plurimi  c,  el  quidem  insignes 
viri,  et  doctrina,  et  virtute,  el  rerum  humanarían  cxpcrienlia,  ac  praeci- 
pue  etiam  spiritualium  perilla,  qui  cum  haec  exercitia  re  ipsa  cxperli 
essent,  ita  ea  probarunt,  vt  illorum  vsu  maiorem  quam  sperare  ausi 
essent,  sitar um  animar um  fructum  se  consequutos  esse  tum  verbo,  tum 
scripto  libenter  praedicarent. 

Sed  prae  ómnibus  cst  aucloritas  Sedis  Aposlolieae,  3  quac  dili- 
genti  examine  doctor  um  virorum  praemisso  haec  exercitia  approbauit 
anuo  M.D.XLVIIl.  vt  pietate,  et  sdnctitate plena ,  (haec  enim  sunt  eius 
verba )  el  ad  aedificationem  spiritualemque  jidelium  d  profcctum  valde 
uti lia  *. 

Postremo  est  etiam  ipsa  experientia  ingentis,  ac  prope  incredibüis 
vtilitatis,  quac  ex  his  exercitiis  faciendis  subsequi  solct 3.  Primum  enim 
plurimi  ex  nostris,  praesertim  primis  temporibus,  hoc  modo  spiritum  vo- 
cationis  acceperuut,  vt  veré  dici  possit  Societatem  nostram  hoc  máxime 
medio,  et  i nitio  e  coaluisse,  et  postea  incrementum  accepisse.  Deinde  plu- 
rimi etiam  alii  relicto  mundo  alios  religiosos  ordines  ingressi  sunt, 
mullí  iam  ingressi,  egregie  reformali  sunt,  nec  singuli  tantutn,  sed  saepe 
integra  Coenobia.  Complures  etiam  in  saeculo  ipso  cum  ita  vitiis  addieli 
essent,  vi  nullo  modo  ñeque  cohortationibus,  ñeque  coneionibus  auelli pos- 
sent,  hoc  vno  sese  conuerterunt,  et  ad  meliorem  vita/u  constanter  ducen- 
dam  rcuocarunt.  De  ni  que  negar  i  non  potest,  quin  valde  maghus  fruttus 
in  f  omui  hominum  genere,  et  statu,  el  conditione  effectus  sit,  et  vbieorum 
vsus  magis  viget,  ibi  etiam  multo  maior  morum  reformatio  cernitur. 

Nec  debet  aliquis  mirari  quod  fanti  effectus  consequantur  et  quidem 
non  admodum  longo  lempore;  addo  etiam,  non  adeo  maguo  labore 4.  Naíh 


a  Sic  Di.  i8<?j;  quo  Ed.,  Di. — b  spirititualem  Ed.\  spiritualem  Di. — c  propemodum 
innumerabiles  DireJorium  Variorum. —  d  Deest  hoc  v.  in  Di.  Var. — e  Deesí  hoc  v.  in 
Di  Var. — f  Desideratur  hoc  v.  in  textn;  sed  emendatio  facía  est  iu  +Erratis'. 


1  Haec  epístola  est  in  Monum.  Ignat.,  ser.  1.a,  I,  111-113. 

2  Supra,  p.  217. 

3  Di.  Po.,  in  prooemio,  supra,  p.  "96;  Anón.  Bi,  f.  14V.,  supra,  p,  884;  Anón.  Bj, 
supra,  p.  935. 

4  Di.  Po.,  a  n.  3,  supra,  p.  797. 

Monum.  Igsat. — Seribs  II.  64 


IOIO 


MONU MENTA  IGNATIANA 


aun  Dci  voluntas  sit  sanctificatio  nos/ra ,  vt  aü  Apostolus  *,  et  ideo  bo- 
nitas illa  ¡inmensa  semper parata  sil  sua  dona  eff lindar  super  creaturam 
suam  sine  dubio,  si  ipsamet  ?ion  poneret  impedimentum,  sed  potius  se- 
ipsam  disponeret,facile,  ae  breui  magnas  a  Deo  gratias  con-k  sequerctur. 
Hoc  igitur  faciunt  haee  e.xercilia,  et  sane  valdc  cfficaciter,  vi  animam 
disponant  ad  haec  dona  accipienda.  Primum  enim  remouent  eam  ab 
otiui i  aliarían  rerum,  ae  negotiorum  oceupatione,  el  quasi  ad  solitudinem 
quandam  duciint,  vi  el  Deus  ad  eius  cor  loquatur  el  tpsa  facial  quod 
dicilur  in  P salmo:  V acate,  et  videte  quoniam  ego  sum  Deus  3.  Deinde 
vero  pósito  statim  ante  oculos  vltinio  homints  fine,  nenipe  aeterna  bealilu- 
dine  ostendunt  primum  quantum  hactenus  aberrauerit,  et  ita peccatorum 
dolorem,  et  odiiim  ingenerant,  deinde  vviulum  pulchritudinem  aperiunt 
et  Christi  Domini  exemplo  ad  eius  imitationem  accendunt.  Denique  etiam 
modum  tradunt  totius  uitae  ex  Dei  regula,  ae  volúntate  reformandae, 
siue  status  ipse  mutandus  sit,  siue  non  mutandus,  verum  in  mclius  corri- 
gendus. 

CVM  ergo  Iiorum  exereiliorum  tan  tac  sint  vtilitates,  tantique  a  fru- 
ctus,  facile  apparct,  quam  eorum  vsus  nostris  ómnibus  commendatus  esse 
debeat,  si  pracseiiim  illud  addamus,  quod  cuín  humilitatc  cognoscere 
possumus,  et  certe  etiam  debemus,  hoc  totum  quodeumque  cst,  nempe pe- 
culiarcm  hanc  instruclioncm,  ac  modum  meditandi,  et  peculiaria  haec 
documenta  lam  vti/ia,  tamque  solida  esse  pracclarum  quoddan  donum,  ac 
munus  a  Deo  datum  Societati  nostrae.  Quare  cum  id  Deus  nobis  dona- 
rit,  el  ideo  donarit,  ut  uieremur,  non  est  dubium  quin  hoc  ipsum  excitare 
omites  debeat,  ut  auidius  uta  mu  r,  nec  talan  thesaurum  absconditum  *,  et 
quasi  defossum  inutiliter  tcncamus. 

¡  erum  quam  utilis  b  est  hic  exereiliorum  usns,  quem  dicimus,  ta/u 
etiam  est  necessarium  ali-5  quam  methodum  habar  in  tis  tradendis:  tum 
quia  non  omnes  candan  pcriliam,  aut  dexteritalem  habar  possunt,  tum 
quia  non  omitía  hoc  exert  itiorum  spirilualium  libro  c  coiitprehcndi po- 
tuerant  d,  et  ideo  sunt  in  eo  aliqtta  paulo  obscuriora,  quod  ad  praxint 
attinet,  tum  denique  etiam,  ut  seruetur  a  nostris  ómnibus  uniformitas,  et 
non  suo  quisque  ingenio,  el  plácito  exercitia  intaprcletur,  ex  qua  re  e 
nota  ac  uarii  subinde  modi  introducerentur. 

Has  igitur  ob  causas  Congregatio  prima  generalis  ínter  alia,  quae 
necessaria  iudicauit  ad  próximos  iuuandos,  et  nostros  operarios  diri- 


a  tantusque  Di.  /8gj.—  b  necessarius  Di.  Var.—c  libro  scripto  Di.  Var.—i  potue- 
rant  Di.  /8gj.—e  Desideratur  hoc  v.  in  Ed.  et  Di:,  supplemus  ex  Di.  iSgj. 


»  I  Thess.,  IV,  3. 

'  Os.,  II,  14- 

•  Ps.  XLV,  11. 

*  Is.,  XLV,  3;  Matth.,  XIII,  44- 


Directoría  kiccentiora — Di.  1591 


101 1 


gemios  hoc  etiam  constituit  lit.  6.  decrct.  28.  1  ut  conficerehir  Dirccto- 
riunt  tradcndorum  exercitiorum,  eiusque  rei  caram  Generali  Praef osito 
commendauit. 

In  quo  cum  aliqui  Paires  diligenter  laborassent  a  ?,  uel  pro  sua  de- 
uolione,  uel  Superi&rum  iussu,  uisum  est  P.  N.  Claudio  Acquauiuac, 
tum  hunc  eorum  laboran,  tum  etiam  quae  nonnulli  alii  adumbrancrant,. 
quibusdam  aniiquioribus  Patribus  in  Societate  mittere,  ut  ra  uiderent  b, 
ci  iudicium  de  iis  /erren i,  el  praeterca  si  quid  occurrercl,  quod  addi  pos- 
set,  id  scripüs  mandaren!.  Ex  quorum  oninium  senlcnliis,  ac  iudiciis  ea 
quae  ad  nostrum  propositum  accommodatiora  uisa  sunl,  in  hoc  Directo- 
rium  selecta,  el  suis  locis  digcsla  sunl,  ad  Dci  Dominé  c  gloriam,  el  So- 
cietatis  nos  trae,  proximorumque  spiritualeni  pro  f ce  tum. 

6  Quomodo  inducendi  sin/  homines  ad  excrcitia.  Cap.  L 


ICITVR  in  nostris  Constitutionibus  d  cum  exercitiorum  ratio 
redditur,  non  solum  idagi  deberé,  vt  aliis  satisfiat,  sed  etiam 
vt  in  aliis  desiderium  excitetur,  vt  eisdem  iuuari  velint  3.  Ex 
quo  apparet  oportere  hoc  esse  nostris  propositum,  vt  quotquot  possunt 
ad  agenda  exercitia  impellant  °,  quoniam  cum  chantas,  et  zelus  anima- 
lum  nos  mouere  debeat,  ad  desiderandam,  et  procurandam  earum  salu- 
tem,  et  perfectionem  eadem  etiam  impeliere  debet  ad  eam  rem,  quae  f 
adeo  apta,  et  adeo  efficax  est  ad  illud  vtrunque  in  eis  operandum.  Est 
tamen  &  opus  prudentia  vt  id  discrete,  et  modeste  fiat,  nempe  temporer 
et  loco  conuenienti.sine  molestia,  aut  offensione,  et  nominatim  cauendo,. 
ne  suspicio  praebeatur,  quod  ad  religiosum  statum  trahere  h  velimus. 
Hunc  autem  modum  prudentem,  et  cautum  inuitandi  ad  exercitia 
suggeret  sua  cuique  prudentia,  et  Spiritus  sancti  vnctio,  quae  vt  in  aliis, 
ita  in  hoc  diriget,  et  iuuabit  suos  operarios. 

Pater  '  noster  Ignatius  ita  sentiebat,  et  monebat  optimum  modum 

a  Loco  7  w.  praecedentium  habet  Di.  Var.  sequentia:  Quod  cum  tune  effectum  esset, 
et  deinceps  etiam  alii  in  hoc  genere  laborassent. — b  Aquavivae  omnia  ista  Directoría 
committere  quibusdam  ex  antiquioribus  Patribus  in  Societate  magisque  in  ea  re  versa- 
tis,  ut  ea  viderent  Di.  Var. — c  iudiciis  hoc  deinde  praesens  Directorium  quasi  centonis- 
more  concinnatum  est  ad  Dei  Domini  Di.  Var. — d  Par.  4.  c  8.  lit.  E.  in  marg. — e  Exer- 
citia suauiter  inducant  Di. — f  Pro  10  w.  praeced.  habet  Di.  Var.  et  omnem,  quae  possit 
perfectionem,  multo  magis  id  fieri  debet  in  ea  re,  quae. — %  enim  Di.  Var.;  ibid.  Miro 
in  marg.  -  h  ad  religionem  trahere  Di.  Var. — >  Beatus  P.  Di.  /Sgj;  Archivum  Di.  Var. 
in  marg. 

1    In  nova  ed.  Instituti,  decr.  107. 

-    Cf.  Praefationem,  supra,  pp.  752-776. 

1   Part.  IV,  c.  VIII,  litt.  E. 

1    Di.  printum  Mi.,  n.  22,  supra,  p.  852. 


IOI2 


MONUMENTA  IGNATIANA 


esse  in  confessione  1  non  importune,  atque  ex  abrupto,  sed  aliqua 
commoda  occasione,  vel  e  re  nata,  vel  dextre  a  accersita:  aut  etiam  extra 
confessionem,  cum  cernitur  aliquis  non  adeo  conten-7  tus  statu  suo,  siue 
propter  aliquem  scrupulum  intrinsecum,  siue  propter  molestiam  extrin- 
secam,  vt  si  non  bene  ei  succedant  negotia,  vel  si  non  bene  a  suis  tra- 
ctetur,  vel  ob  aliam  similem  causam.  Interdum  etiam  óptima  est  commo- 
ditas  ex  ipsis  vitiis,  aut  lapsibus  alicuius,  cum  praesertim  aliquo  Dei 
lumine  afflatus  ea  cognoscit,  et  dolet,  et  cupit  emendationem.  Tune 
enim  saepe  opportunum  est  proponere  ei  hoc  quasi  remedium  eius  in- 
firmitatis. 

Quaecunque  vero  occasio  accipiatur  b  indicandi  sunt  magni  fructus, 
qui  ex  his  exercitiis  consequi  solent,  pax,  et  quies  animae,  lumen  inte- 
rius,  et  cognitio  ad  bonam  gubernationem  totius  vitae  quocunque  in 
statu.  Iuuat  etiam  proponere  aliqua  exempla  aliquorum,  qui  ea  fecerint 
cum  fructu,  ita  vt  postea  valde  contenti  fuerint,  ipsaque  morum  muta- 
tione  testati  sint  quantum  in  eis  profecerint,  et  ad  hoc  etiam  confert  in- 
dicare consolationes  spirituales,  et  gustus,  quos  habuerunt,  nimirum  ne 
labore  deterreantur.  Verum  in  his  exemplis  commemorandis  abstinen- 
dum  esset  ab  iis,  qui  religionem  ingressi  sunt  (vel  certe  hoc  postremum 
tacendum)  et  ii  potius  narrandi,  qui  in  melius  mutati  in  saeculo  manse- 
runt,  quoniam  facile  fieri  potest,  vt  quem  hortari  volumus,  idem  sibi 
timeat,  et  ideo  refugiat  exercitia.  Immo  vero  haec  ipsa  opinio  eripienda 
esset  hominibus,  vt  putent  solis  religiosis,  aut  iis,  qui  religiosi  fieri  vo- 
lunt,  conuenire  exercitia.  Nam  cum  omnes  egeant  8  gratia  Dei,  non  so- 
lum  religiosi,  sed  etiam  saeculares  propter  pericula  c  in  quibus  assidue 
viuunt,  ideo  ipsi  quoque  debent  ea  adiumenta  quaerere,  ex  quibus  ad 
hanc  gratiam  hauriendam  quam  máxime  disponantur. 

Notandum  est  tamen  si  loquamur  de  integris,  et  plenis  exercitiis 
eam  fuisse  d  P.  Ignatii  sententiam.  vt  non  ómnibus  passim  darentur.sed 
selectis  tantum,  et  qui  hábiles  ad  maiora  viderentur.  Quod  ita  esse 
aperte  videmus  ex  quadam  instructione,  quae  conscripta  dicitur  ipso 
dictante,  quae  sic  habet ".  Non  mihi  videtur  expediré  quenquam  hortari 
ad  facienda  exercitia,  nisi  has  conditiones,  vel  saltem  praecipuas  habeat. 
Trimo  vt  eiusmodi  sit,  qui  sperari  possit  valde  vtilis  futurus  domui  Dei, 
si  ad  eius  obsequium  vocatus  fuerit,  secundo  si  nondum  habeat  eius- 
modi talenta  iam  acquisita  artiüm,  ac  scientiarum,  quae  hoc  praesefe- 
runt,  sa'tem  vt  eius  aetatis,  atque  ingenii  sit,  ut  ad  ea  aliquando  perue- 
nire  posse  uideatur,  tertio  ut  liberum  sit  ei  de  se  ipso  statuere,  etiam 


a  destere  Di.  i8gj.—^  Hispanum  Di.  Var.  in  marg. — c  pro  8  vv.  praeced.  habet  Di. 
Var.  gratia  Dei  et  quidem  fortasse  magis  etiam  saeculares,  quo  majora  sunt  pericula.— 
d  fuisse  Beati.  Di.  i8gj;  Archivum  Di.  Var.  in  marg. 


1  Di.  Ignat.,  III  [3],  supra,  p.  786,  ubi  etiam  quae  hic  sequuntur  invenies. 

2  Ibid  [1],  supra,  p.  785. 


Directoría  kecentiora — Di.  1591 


quoad  statum  perfectionis  amplectendum,  si  Deo  placeret  eum  uocare 
quarto  ut  speciem,  habitumque  ■  corporis  honestum  ac  decentem  ha- 
beat;  quinto  ut  non  ita  alicui  rei  sit  addictus,  ut  ab  ea  difficulter  uidea- 
tur  posse  dimoueri,  et  ad  eam  aequalitatem  perduci,  quae  requiritur  ad 
hoc  negocium  animae  cura  Deo  recte  tractandum.  Ac  quanto  magis 
quisque  dubius  est  de  uitae  suae  rationibus,  et  cupidus  sciendi  quid 
faceré  de-9  beat  de  sua  persona,  et  b  denique  quanto  aptior  ad  Ecclesiam 
iuuandam,  tanto  0  etiam  magis,  simpliciter  loquendo,  idoneus  erit  ad 
exercitia  facienda.  Qui  uero  has  conditiones  non  haberent,  uel  qui  ma- 
trimonio iuncti  fuerint,  aut  alioquin  inhábiles,  non  debent  iis  tradi  exer- 
citia omnia,  máxime  si  alii  aptiores  ea  peterent,  uel  nostri  aliis  occupa- 
tionibus  distinerentur.  Possent  tamen  dari  eis  aliquae  meditationes  pri- 
mae  hebdomadae,  idque  si  fieri  possit ,  in  ipsis  eorum  domibus, 
hortando  eos,  vt  in  aliqua  remotiori  domus  parte  se  colligant,  vnde  non 
nisi  ad  missam,  et  Vesperas  egrediantur,  aut  quando  ad  meditationes 
accipiendas  ueniunt,  hisque  addi  poterunt,  si  ita  uideatur,  aliqua  exer- 
citia, vt  triplex  modus  orandi,  et  similia.  Haec  Pater  d  Ignatius,  quae 
eadem  licet  paulo  breuius  habentur  etiam  in  Const.  p.  7.  c.  4.  lit.  F. 

Quomodo  dispositus  esse  debeat,  qui  ad  exercitia  facienda  accedit.  Caí>.  II. 

QVi  ad  exercitia  agenda  aggreditur  primo  eniti  debet,  ut  intelligat 
quantá  sit  res,  quam  aggreditur,  nempe  quae  non  solum  ad 
animam  pertineat,  sed  ita  pertineat,  vt  si  modo  ea  diligenter  praestet, 
quae  debet,  iacturus  sit  fundamenta  spiritualis  sui  profectus,  quae  deinde 
tota  eius  vita  vsui  futura  sint.  Ex  quo  intelligat  quantam  alacritatem  1 
et  diligentiam,  et  fortitudinem  etiam  ad  tantum  opus,  tantumque  nego- 
cium afferre  debeat.  Itaque  statuat  10  ipse  secum  viriliter  agere  2,  et 
omnia  impedimenta  diuinae  gratiae  reiicere,  et  omnes  animi  sui  vires 
intendere,  vt  huic  gratiae  cooperetur  8,  et  se  ad  eam  recipiendam 
quam  poterit  optime  disponat. 

Hanc  ob  causam  ab  ómnibus  aliis  negociis  domesticis  prius  se  ex- 
pediat  4,  vel  certe  ea  aliis  interim  committat,  ac  toto  tempore  omne  sibi 

a  quarto  ut  spiritualem  Ed.;  emend.  in  *Erratis>  ut  supra;  Quarto  ut  ad  spiritualia 
affectus  videatur  habitumque  Di. — b  Nonest  hocv.  in  Di.  1893. — c  Pro 5  vv.  praeced.  habet 
Di.  Var.  aptior  ad  religionem  et  nominatim  ad  Societatem  nostram,  tanto. — d  Beatus  P. 
Di.  iSgj 


1    Vide  in  Exercitiis  annotationem  quintam,  supra,  p.  228. 

'   Jos.,  I,  18;  II  Par,  XXXII,  7;  Ps.  XXVI,  14;  XXX,  25;  I  Cor.,  XVI,  13,  etc. 

3  Di.  Po.,  n.  22,  supra,  p.  802. 

4  V.  in  Exercitiis  annotationem  vigesimam,  supra,  p.  246;  Di.  Ignat.,  I  [1],  supra, 
p.  779;  Di.  Po.,  n.  25,  supra,  p.  803. 


ioi4 


MONUMKNTA  ICNATIANA 


amicorum,  ac  familiarium  immo  etiam  nunciorum,  aut  litterarum  com- 
mercium  interdicat.  Haec  enim  mentem  implere  solent  variis  cogitatio- 
nibus,  quae  deinde  magnopere  distrahunt,  et  conceptum,  si  quis  est, 
feruorem  restinguunt.  Immo  vero  omnem  etiam  aliam  cogitationem  de 
quauis  alia  re  excludere  curet,  perinde  ac  si  nullum  aliud  negocium  in 
hoc  mundo  haberet. 

Habeat  deinde  magnam  spem  in  Domini  bonitate  et  liberalitate, 
qui  cum  etiam  errantes  requirat,  et  rugientes  sequatur,  multo  magis  qui 
ad  se  bono  animo  accedunt  recipiet,  et  complectetur.  Quare  confidat  1  in 
illa  infinita  clementia,  quae  cum  pium  illud  desiderium  dederit,  dabit 
etiam  gratiam,  ac  vires  exequendi  bene,  ac  fructuose,  siquidem  eius  vo- 
luntas est  sanctificatio  nostra  -. 

Inter  caetera  vero  ita  etiam  animo  constitutus  esse  debet,  vt  liben- 
ter  et  auide  exercitia  haec  aggrediatur  non  tam,  vt  spirituali  dulcedine 
iruatur,  quam  vt  Dei  voluntatem  de  se  intelligat,  suumque  affectum  a 
terrenis  ómnibus  auellat,  et  eum  in  suo  Creatore  collocet.  Illud  vero 
máxime  necessarium  3,  vt  praeter  hoc  desi-11  derium  proficiendi  in 
spiritu  sit  etiam  bene  resignatus  in  beneplácito  Dei,  in  iis  in  quibus 
adhuc  liber  est,  itaque  animo  paratus  sit,  vt  quicquid  a  Deo  cognoue- 
rit  faciendum  esse,  omnino  exequi  decreuerit. 

Quare  non  debet  quisquam  deliberationem  aliquam  secum  atierre, 
a  qua  dimoueri  nolit  4. 

Deinde  non  debet  etiam  modum  ac  terminum  ipse  poneré  Dei  do- 
nis,  ita  vt  vsque  ad  quosdam  limites  se  ¡Iluminan,  ac  iuuari  velit,  non 
autem  amplius.  Nam  praeterquam  quod  valde  indecens  est,  vt  crea- 
tura  hoc  modo  agat  cum  suo  Creatore,  valde  etiam  sibi  ipsi  nocet, 
primum  quia  seipsum  priuat  illis  maioribus  donis,  quae  Deus  fortasse 
daturus  erat;  deinde  quia  illa  ipsa  illiberalitas,  et  restrictio  et  ingrati- 
tudo  in  Deum  meretur,  vt  ne  ea  quidem  accipiat,  quae  vellet  accipere. 
Quare  debet  potius  animi  sinum  dilatare,  vt  quam  máxime  possit  sese 
cum  Deo  coniungere  et  quam  máxime  ab  eo  ditari,  et  locupletari  the- 
sauris  istis  caelestibus  desideret.  Atque  haec  quidem  obseruanda  sunt 
ei  erga  Deum;  erga  eum  vero  qui  daturus  est  exercitia,  ita  se  gerere 
debet,  vt  eum  accipiat,  vt  magistrum  3,  etducem  huius  itincris  dubii,  et 
periculosi;  et  ideo  etiam  si  alioqui  prudens  sit,  vel  doctus,  et  in  rebus 
agendis  exercitatus,  tamen  pro  hoc  tempore  non  confidat  suae  pruden- 
tiae,  vel  doctrinae,  sed  totum  sese  committat  huic  suo  duci,  ac  quemad - 


*    confidat  certissime  Di.  Var. 


1  Di.  Po.,  n.  21,  supra,  p.  802. 

2  I  Thess.,  IV,  3. 

3  Di.  /gnat.,  III,  1,  supra,  p.  790;  Di.  Po.,  n.  23,  supra,  p.  802. 
*  Di.  /gnat.,  III,  [1],  5.",  supra,  p.  78G. 

3  Ano».  £j,  supra,  p.  936. 


Directoría  recentiora — Di.  1591 


modum  ait  Apostolus,  Stultus  fíat,  vt  sit  sapiens  \  illudque  Beati  Petri 
monitum  12  exequátur,  sicut  modo  geniti  infantes  sine  dolo  lac  concu- 
piscite,  vt  in  eo  crescatis  in  salutem  2.  Itaque  instructorem  suum  ita  in- 
tueatur,  tanquam  Dei  instrumentum  ad  hoc  sibi  missum ,  ut  eum  dirí- 
gat  a,  et  perducat  per  eam  viam,  quae  ad  vitam  ducit.  Quam  ob  causam 
cum  omni  reuerentia,  et  alacritate,  et  confidentia  excipere  debebit,  quae 
ei  proponet  b. 

Praeterea  nihil  eum  celet  3,  nihil  dissimulet,  sed  sincere  totum  cor 
suum  ei  patefaciat,  et  candide  referat  quomodo  singulae  meditationes 
successerint,  quas  in  eis,  vel  extra  eas  reliquo  tempore  consolationes, 
desolationes,  lumina,  vel  bona  desideria  senserit.  Denique  obediat  ei  in 
ómnibus  perfecte,  ñeque  alias  meditationes,  aut  alium  ordinem  teneat 
quam  il le  praescripserit,  idemque  in  poenitentiis,  et  corporis  castiga- 
tionibus;  et  in  summa  hoc  sibi  persuadeat,  quo  diligentius,  et  exactius 
illius  ductum  sequetur,  eo  aptiorem  fore  ad  Dei  gratiam  largius  acci- 
piendam,  quia  illa  humilitas,  et  illa  simplicitas  valde  Deo  placet,  et  cum 
talibus  est  eius  sermocinatio  4.  Haec  igitur  necessaria  quidem  sunt,  vt 
plenior  fructus  eliciatur. 

Sed  tamen  si  is,  qui  tradit  c  exercitia  timeret,  ne  si  omnia  proponat 
exercitanti  d,  fortasse  eum  deterrerent,  ac  retraherent,  melius  esset,  vel 
aliqua  tantum  horum  proponere  ab  initio,  vel  non  admodum  exagge- 
rare,  sed  si  postea  cum  gustu  spirituali  eum  affici  viderit,  magisque  ca- 
pacem  13  ad  haec  portanda,  tune  eum  paulatim  excitare  ad  exercitia 
peragenda  cum  omni  perfectione  e. 

Sunt  etiam  alia,  de  quibus  monendus  est  qui  facit  exercitia,  sed  quia 
haec  continentur  in  annotationibus,  vel  regulis  scriptis  in  libro  exerci- 
tiorum,  non  est,  quod  hic  repetantur.  Hoc  tamen  de  iis  addendum,  de- 
beré eum  omnem  diligentiam  poneré  in  eis  obseruandis  quoniam  quo 
diligentior  in  hoc  fuerit,  eo  citius,  et  vberius  inueniet  fructum  spiritua- 
lem,  qui  quaeritur. 

Illud  f  etiam  in  particulari  attingi  potest  5,  non  deberé  eum  legere 
nisi  scripta,  quae  ei  traduntur,  nec  libros  habere  in  cubiculo,  vt  occa- 
sio  legendi  praecidatur,  praeter  Breuiarium  s,  si  Sacerdos  sit,  aut  Offi- 

a  Pro  10  vv.  praeced.  habet  Di.  Var.  ut  angelum  Dei  de  coelo  missum,  sola  caritate 
eum  movente,  ut  eum  dirigat. — b  proponet  nihil  suspiciose  aut  in  sinistram  partem  in- 
terpretando nihilve  timendo  Di.  Var. — c  tradet  Di.  i8gj. — d  exercitia  facturo  Di. — 
e  In  Di.  sea.  titulus:  De  quibus  monendus  sit  exercitia  ingrediens  et  de  tempore  medi- 
tandi.  Cap.  III. — f  Miro  Di.  Var.  in  marg. — g  Breuiarum  Ed.,  sed  emend.  ut  supra  in 
*Erratis». 


1  I  Cor.,  III,  18. 

2  I  Petr.,  II,  2. 

3  Di.  Ignai.,  III,  1,  supra,  p.  789;  Di.  Po.,  n.  34,  supra,  p.  805;  Di.  Aeg.,  f.  6,  su- 
pra, p  906,  5.0 

*   Prov.,  III,  32. 

5    Di.  primum  Mi.,  n.  8,  supra,  p.  848. 


ioi6 


MOXUMENTA  IGNATIANA 


cium  Beatae  Virginis,  si  tamen  instructori  videbitur,  posset  in  prima 
hebdómada  legere  librum  Gersonis  1  de  imitatione  Christi,  in  secunda 
ajiquid  ex  Euangeliis,  et  Sanctorum  vita,  vt  dicitur  in  annotationibus 
post  primam  meditationem  secundae  hebdomadae.  Sed  has  vitas  san- 
ctorum oporteret  esse  selectas,  et  valde  accommodatas  ei,  qui  facit 
exercitia,  vt  si  esset  vxoratus,  oporteret  ei  tradere  vitam  alicuius  qui 
sánete  vixisset  in  saeculo,  similiter  in  religiosis,  et  in  aliis  similibus. 
Ouare  is  labor,  et  diligentia  esse  deberet  instructoris  in  idoneis  seli- 
gendis. 

Porro  a  in  Euangeliis  non  debet  legere  nisi  illud  mysterium,  quod 
eadem  hora,  vel  die  est  meditaturus,  14  vt  habetur  in  primo  notabili  b 
post  quintam  contemplationem  2.  hebdomadae. 

Tamen  si  post  factam  c  meditationem  taedio  affici  videretur,  ac  po- 
tius  tempus  perderé,  posset  etiam,  vt  dictum  est,  addi  aliquis  alius  lí- 
ber, vt  prima  hebdómada,  Dionysius  Carthusianus  de  quatuor  nouissi- 
mis,  Confessiones  sancti  Augustini,  aut  símiles;  hoc  aduertendo,  vt  non 
solum  boni,  et  vtiles  sint,  verum  etiam  apti,  et  opportuni  ad  gignendum 
illum  affectum,  qui  eo  tempore  in  exercitiis  quaeritur,  vt  contritionem, 
vel  timorem,  vel  Dei  amorem.  Quin  etiam  monendus  est,  et  docendus 
vt  ipsam  lectionem  dirigat  ad  meditationem,  nimirum  non  legendo  cursim 
auiditate  sciendi,  et  videndi  noua,  sed  immorando,  et  perpendendo  ac- 
curate  ea  quae  legit,  et  intrando  in  eosdem  affectus. 

Quod  de  legendo  dicitur,  idem  de  scribendo  dicendum.  Nihil  enim 
aliud  scribi  debet  praeter  ea  quae  pertinent  ad  orationem  5,  nempe 
puncta  aliqua  quae  Dominus  communicauerit  in  meditatione,  vel  etiam 
extra  meditationem,  quae  tamen  breuissime  notanda  sunt,  non  diffuse 
per  modum  sermonis.  Haec  autem  puncta  possunt  esse  duplicis  gene- 
ris,  vel  practica  quae  pertinent  ad  agendum,  vt  sunt  desideria  quaedam, 
aut  firmae  deliberationes  faciendi  aliquid,  vel  quae  pertinent  ad  cogno- 
scendum,  vt  sunt  quaedam  veritates,  aut  lumina  circa  aliquam  materiam, 
vt  alicuius  virtutis  v.  g.  humilitatis,  contemptus  mundi,  patientiae  etc. 
vel  etiam  in  15  aliqua  materia  meditationis,  vt  incarnationis,  vel  pas- 
sionis  Domini,  et  similia  eiusmodi,  praesertim  quae  sint  quasi  axiomata 
quaedam,  et  viam  aperiant  ad  bene  percipiendas,  et  d  meditandas  illas 
materias. 

Sed  illud  cauendum  ne,  vel  legendi,  vel  scribendi  dulcedine  ita  se 
quispiam  distineri  sinat,  vt  tempus  eripiatur  meditationi,  aut  etiam 
praeparationi  ad  meditationem.  Semper  enim  aliquanto  ante  meditatio- 
nem debet  omnia  relinquere,  et  omnino  suam  cogitationem  conuertere 

a  seligendis,  porro  Ed.\  sed  emend.  ut  supra,  in  *Erratis'.  l>  notando  Di.  iSgj. — 
c  actam  Ed.,  sed  emend.  ut  supra  in  "Errafis'. — d  Deest  hoc  v.  in  Di.  ¡8gj. 


1  Thomae  a  Kempis. 

2  Di.  Ignat.,  II,  [2]  «De  modo»,  supra,  p.  784;  Di.  primum  Mi.,  n.  15,  supra,  p.  850 


DlRELiOklA    RKCKNTIORA — Di.    I  59 1 


ad  puncta  illius  exercitii  quod  iam  instat.  Addo  etiam,  cauendum  hoc 
quoque  ne  nimis  legendo,  aut  scribendo  defatigetur  animus,  et  quasi  vi- 
res eius  exhauriantur,  oportet  enim  saluam  semper  relinqui  meditatio- 
nem,  et  caetera  omnia  huic  vni  seruire. 

Qui  a  exercitia  exacte  faceré  volunt,  viresque  idóneas  habent,  iis 
quinqué  1  horae  meditandi  quotidie  praescribi  solent,  prima  circa  me- 
diam  noctem,  quod  tempus  propter  quietem,  ac  profundum  silentium 
valde  aptum  est  meditationi;  secunda  sub  auroram,  tertia  paulo  ante 
prandium,  quarta  post  meridiem,  quinta  sub  Vesperam,  et  post  vnius- 
cuiusque  horae  meditationem  quadrans  etiam  ad  examen  praecedentis 
meditationis. 

Cum  aliis,  qui  debilioris  sunt  valetudinis,  vel  tam  exactum  modum 
seruare  non  possunt,  dispensan  poterit  de  hora  mediae  noctis,  ita  b  vt 
quatuor  c  horae  maneant,  aut  etiam  pauciores,  si  instructor  ita  expediré 
iudicaue-16  rit.  Vt  vero  plures  sint  quam  quinqué  raro  continget,  vt  ex- 
pediat.  Nam  cum  nimis  continuantur  haec  exercitia  mentis,  ita  retundí 
solet,  vt  obtusior  etiam  reddatur  intellectus,  et  voluntas  minus  efficax. 

De  loco  exercitiis  idóneo,  et  de  quibusdam  partiadaribus.  Cap.  IIIa. 

LOcus  5  ad  facienda  exercitia  non  est  dubium,  quin  debeat  esse  re- 
motus  ab  hominum  concursu,  et  aspectu  etiam  máxime  familia- 
rium.  Ita  enim  monet  Pater  e  N.  Ignatius  annotatione  vltima  vbi  etiam 
tres  eius  rei  commemorat  vtilitates. 

Quare  si  exercitans  f  alibi,  tam  commode,  et  tam  fructuose  non  pot- 
est  s,  et  Superiori  ita  videatur,  poterit  excipi  domi  nostrae  3,  sed  in  ali- 
quo  cubiculo,  quod  sit  quam  máxime  separatum  ab  aliis  cubiculis,  et 
officinis  domesticis,  vt  quam  minime  videat,  vel  audiat  quae  a  nostris 
fiunt. 

Quod  vero  ad  expensas  attinet  4,  cum  ille  in  domum  nostram  vene- 
rit,  consulatur  superior:  ad  cuius  prudentiam  pertinebit,  ita  omnia  mo- 
deran h,  vt  si  ille  aliquid  obtulerit  pro  victu,  ñeque  occasione  domus 


a  Everardus  Di.  Var.  in  marg. — b  ita  tamen  Di. — c  quinqué  Di.—d  Cap.  MI  Di. — 
e  Beatus  P.  Di.  i8gj. — f  exercitia  suscepturus  Di.—  g  commode  non  potest  Di.  Var.; 
ibid.  Miro  in  tnarg. — h  Vide  qnac  sequuntur  mutata  in  Di.,  c.  IV,  n.  2. 


1  V.  Exercitia:  in  prima  hebdomade,  notationem  ante  addit'ones  decem,  supra, 
p.  298;  in  secunda  hebdomade,  notationes  secundam  et  tertiam  post  exercitia  primi  diei, 
supra,  p.  338,  in  tertia  hebdomade  notationem  secundam  post  contemplationem  alte- 
ram,  supra,  p.  402;  in  quarta  hebdomade,  secundam  etiam  notationem  post  contempla- 
tionem primam,  supra,  p.  422.  Cf.  Anón.  Bl ,  f.  17V.,  supra,  p.  893. 

2  Di.  Ignat.,  I,  [1]  et  III,  [4],  supra,  pp.  779  et  787;  Di.  Po.,  n.  26,  supra,  p.  803. 

3  Di.  primum  Mi.,  n.  17,  supra,  p.  850. 

4  Di  Ignat.,  III,  [5]  supra,  p.  787. 


ioi8 


MONU M E  XTA  IGNATIAXA 


non  grauandae  minuatur  fructus,  ac  numerus  eorum,  qui  exercitia  fa- 
ceré possunt,  ñeque  contra  aliquid  fiat  quod  sordidum  videatur,  etaua- 
ritiae  speciem  praeseferat  a. 

In  hoc  loco  praeter  instructorem  debet  etiam  esse  qui  ei  inseruiat, 
et  necessaria  ad  victum  17  deferat  '.  Hunc  b  autem  oportet  esse  fideleni, 
discretum,  taciturnum,  quique  sua  modestia,  et  humilitatis,  ac  deuotio- 
nis  exemplo  aedificet.  Nihil  autem  loquetur,  nisi  de  iis,  quae  ad  victum, 
aut  cubiculum,  et  ministerium  suum  pertineant,  idque  paucissimis, 
omnia  semper  ad  instructorem  reiiciendo,quem  etiam  de  singulis  certio- 
rem  faciet,  nec  rem  vllam  ei  deferet,  etiam  postulatus,  nisi  illo  con- 
sulto. 

Componet  lectum  *,  et  cubiculum  verret  opportuno  tempore,  quod 
fere  erit  tempore  missae.  Caetera  etiam  quae  opus  erit,  munda,  et  apta 
afferet,  praeseferendo  semper  magnam  charitatem,  et  diligentiam:  atque 
inter  alia  meminerit  etiam  pro  ipso  orare  quotidie. 

Aliquando  etiam  profuit  huic  ministerio  eum  deputare,  qui  notus,  aut 
familiaris  esset  exercitanti,  idque  iuuat  non  solum  ad  consolationem 
quandam  ipsius,  sed  etiam  ad  profectum  spiritualem,  quoniam  aliqui 
interdum  confidentius  se  aperiunt  amicis  huiusmodi,  quam  ipsi  Instru- 
ctori,  si  eum  nunquam  antea  norant.  Sed  hoc  totum  penderé  debet  ex 
iudicio  eius,  qui  tradit  exercitia,  vt  videat  quatenus  hic  progredi  de- 
beat,  quid  loqui,  et  quomodo.  Debet  enim  vti  eo  tamquam  instrumento 
suo  iuxta  id  quod  intelliget  conuenire  ad  maiorem  vtilitatem  exerci- 
tantis. 

Quod  ad  victum  attinet  3,  quaerendum  est  ab  eo  quid  sibi  parari 
velit,  idque  ei  afferendum,  quod  Ule  petierit. 

Praeter  hunc  qui  ei  ministrat,  vt  plurimum  1S  non  debet  ab  aliis 
visitari  4.  Nam  de  saecularibus  quidem  nulla  est  dubitatio,  nisi  aliqua 
necessitas  vrgeret.  Ex  noslris  autem  aliquis  mitti  posset,  cum  vel  qui 
facit  exercitia,  id  peteret  ab  instructore,  vel  instructor  etiam  illo  non 
pétente  ita  iudicaret  ad  eius  consolationem  vel  profectum. 

Quicumque  autem  eat,  cauere  debet,  vt  nullus  nisi  vtilis  sermo  ha- 


a  Hic  locus  sic  erat  in  Di.  Var.:  Ac  si  ipse  pecuniam  daré  voluerit  ad 
suos  sumptus,  non  erit  prohibendus,  cum  satis  sit  nobis  si  pro  officio  nostro 
spiritualia  praebeamus.  Tune  autem  debent  nostri  servare  rationes  accepti 
et  expensi,  ut  discedenti  reddantur,  ac  si  quid  superfuerit,  restituatur;  ibid. 
Archivum  in  marg. 

b    Hispanum  Di.  Var.  in  marg. 


1  Di.  Ignat.,  III,  [7],  supra,  p.  787;  Di.  primum  A/i.,  n.  iS,  supra,  p.  851. 

2  Di.  Ignat.,  III,  [7],  supra,  p.  788;  Di.  primum  Mi.,  nn.  19-20,  supra,  p.  851. 

8  Di;  Ignat.,  omnia;  Di.  Po.,  n.  38,  supra,  p.  806;  Di.  primum  Mi.,  n.  36,  supra, 
p.  857,  etc. 

*    Di.  Ignat.,  III,  [8],  supra,  p.  788. 


Directoría  recentiora  -Di.  i  591 


IOK) 


beatur  ',  ac  de  rebus  spiritualibus,  nulla  temen  significatione  quod  eütti 
ad  hunc,  vel  illum  vitae  statum  impeliere  velit,  praesertim  vero  ad  S<>- 
cietatem.  Nam  praeterquam  quod  vocatio  debet  esse  libera  et  a  De»i 
venire,  ipsi  etiam  qui  in  hac  deliberatione  versantur,  si  id  intelligant, 
aut  suspicentur,  eo  magis  retrahi  solent,  et  contra,  vt  experientia  saepe 
ostendit,  eo  magis  incitari,  cum  in  nostris  nullam  talem  cupiditatem 
animaduertunt. 

Qualis  esse,  et  quid  faceré  debeat  qui  cxercitia  Iradit.  Cap.  IV  a. 

QVod  ad  illum  attinet,  qui  exercitia  traditurus  est,  illud  primum 
a  P.  b  N.  Ignatio  4.  par.  c.  8.  §.  5.  praecipitur,  vt  prius  ea  in  se 
ipso  sit  expertus,  vt  rationem  eorum  reddere  possit,  et  dexteritatem  in 
iis  tradendis  habere.  Quod  vt  facilius  assequatur  (vt  ibidem  dicitur  in 
declaratione)  prius  quibusdam  tradere  deberet,  in  quibus  minor  esset 
iactura,  si  quid  erretur,  vt  verbi  gratia,  Iunioribus,  aut  iis,  qui  non  in- 
gressuri  sunt  electionem  de  vitae  19  statu.  Deinde  etiam  proderit  con- 
ferre  suum  modum  procedendi  cum  aliqup  magis  exercitato,  bene 
annotando  quid  magis  vel  minus  conuenire  deprehenderit.  Itaque  hoc 
primum  et  praecipuum  esse  debet,  vt  sit  bene  versatus  in  rebus  spiri- 
tualibus et  nominatim  in  his  exercitiis. 

Praeterea  sit  prudens,  et  discretus,  parcus,  et  moderatus,  considera- 
tus  in  sermone.  Sit  etiam  suauis  potius,  quam  austerus  s,  máxime  cum 
iis,  qui  tentationes,  vel  etiam  desolationes,  aut  ariditates,  et  taedia  pa- 
tiuntur,  quos  consolari,  animare,  et  erigere  debet  oppurtunis  consiliis, 
et  precibus  tum  suis,  tum  aliorum.  Expedit  etiam  vt  gratus  c  ei  sit,  qui 
facit  exercitia,  quoniam  hoc  modo  magis  ei  confidet,  seque  magis 
aperiet. 

Porro  in  agendo  cum  ipso  meminerit  auctoritatem  quandam  somper 
retiñere  3,  seruata  quadam  maturitate,  et  grauitate,  eoque  etiam  magis, 
quo  is  qui  in  exercitiis  versatur,  maior  ipse  fuerit.  Hoc  enim  valde  ex- 
pedit ad  eius  spiritualem  profectum,  vt  locum,  et  personam  Magistri, 
vt  veré  est,  tueatur.  Et  si  haec  auctoritas  temperata  esse  debet  humi- 
litate  religiosa,  quae  eluceat  in  ómnibus  eius  dictis,  et  factis;  ita  vt  ne 
vestigium  quidem  vllius  vanitatis  conspiciatur;  sed  in  hoc  Christum 
imitari  debet,  qui  cum  forma  esset  omnis  modestiae,  tamen,  sicut 

  I 

a    Cap.  V.  Di. — b  Beato  P.  Di.  i8gj. — c  ut  si  fieri  potest  sit  notus  et  gratus  Di.  Var 


1  Ibid  [8]  et  [9]. 

2  V.  in  Exercitiis  annotationem  septimam,  supra,  p.  230;  Di.  Aeg.,  f.  7,  supra,  p.  907. 
*    Di.  Ignat.,  III,  7,  supra,  p.  790. 


1020 


MOXU.MEXTA  IGXATIAXA 


scriptum  est,  loquebatur  a  tamquam  potestatem  habens  Itaque  cum 
omni  libértate  officium  suum  exequi  debebit,  tum  docendo,  tum  mo- 
nendo,  20  tum  dirigendo,  vbi  quippiam  curuum,  aut  distortum  esse 
viderit. 

Caueat  cum  bonum  aliquem  effectum  viderit  in  iis,  qui  se  exercent, 
quicquam  suae  industriae,  aut  peritiae  tribuere,  cum  hi  omnes  effectus 
gratiae  sint  a  solo  Deo  5,  et  consilia  extrinsecus  adhibita  praeterquam 
quod  si  bona  sunt,  ab  eodem  Deo  sunt  b,  tantam  vim  habeant,  et  tan- 
tum  operentur,  quantum  concurrit,  et  cooperatur  Deus  c.  Ex  altera 
tamen  parte  multum  confidat  in  Domino,  et  ab  eo  speret  certum  auxi- 
lium  tum  sibi,  tum  ei  qui  facit  exercitia. 

Illud  autem  valde  obseruandum,  vt  nihil  de  suo  apponat,  sed  cum 
eiusmodi  consilia  debeant  ex  diuina  inspiratione  suscipi,  caueat  ne  in- 
discreto zelo  conetur  aliquid  ei  suadere,  sed  sinat  Deum,  de  sua  crea- 
tura  disponere  iuxta  placitum  bonitatis  suae  d  3.  Quod  vt  melius,  et  fa- 
cilius  in  opere  praestet,  seruet  se  in  animo  plañe  indifferentem,  et  in 
nihil  aliud  eius  voluntas  feratur,  nisi  vt  sanctissimum  Dei  beneplacitum 
in  anima  illa  plene,  et  perfecte  compleatur,  et  ipse  tantum  in  eo  labo- 
ret,  vt  qui  se  exercet,  id  inuestigare  sciat,  et  sciat  se  a  demonis  de- 
ceptionibus  expediré,  quibus  homines  retardare  solet. 

Curet  *  etiam  perspectum  habere  eum  'qui  facit  exercitia  non  tan- 
tum quoad  statum,  et  conditionem,  si  nobilis  sit,  vel  plebeius  e,  doctus 
vel  indoctus  etc.  sed  etiam  quoad  peculiares  quasdam  partes,  vt  si  sim- 
plex,  vel  prudens  sit,  si  f  prouectus  in  rebus  spiritualibus,  an  adhuc  21 
rudis,  ac  nouus,  si  intelligens,  et  capax,  an  vero  hebetior,  et  tardior. 
Nam  cum  diuersis  diuerso  modo  agendum  est,  vt  rudioribus  sunt  res 
explicatius  proponendae,  aliis  autem  breuius  etc. 

Illud  autem  in  primis  necessarium  e  vt,  qui  exercitia  traditurus  est 
totum  librum  exercitiorum  perlegerit  6,  eumque  prae  manibus  habeat, 
et  praesertim  annotationes  et  regulas.  Ñeque  sufñcit  cursim  ea  videre, 

a  scriptum  est.  Erat  docens  Di.  iSgj. — b  (praeter  quam  quod  si  bona  sunt  ab  eodem 
Deo  sunt)  Di.  i8gj. — P  quantum  concurrit  Deus  et  cooperatur  ipse  Di.  Var. 

d  Hic  locus,  a  verbo  apponat,  sic  est  in  Di.  Var.:  apponat,  in  anima  ad 
hunc  vel  illum  statum  impellenda,  sed  sit  merus  exsequutor  divinae  volun- 
tatis,  eumque  sinat  agere  de  sua  creatura  quod  de  ea  decrevit  ante  consti- 
tutionem  mundi,  nec  eam  pro  sua  inclinatione  in  ullam  partem  inflectat. 

e  plebeus  Ed.  et  Di.:  plebeius  Di.  /8g}.—{  Non  est  hoc  v.  in  Di.  1893— e  necessarium 
est  Di.  ¡8gj. 

1  Matth.,  VII,  29;  Marc,  I,  22. 

2  Di.  Po.,  n.  29,  supra,  p.  803. 

'  V.  in  Rxercitiis  annotationem  decimam  quintam,  supra,  p.  236;  Di.  Po.,  n.  29, 
supra,  p.  803. 

«   Di.  Po.,  n.  31,  supra,  p.  804;  Di.  Aeg..  f.  7,  supra,  p.  907. 

•  Di.  Ignat.,  III,  17,  supra,  p.  793;  Di.  Po.,  n.  70,  supra,  p.  814:  Di.  primum  Mi.,  n.  5, 
supra,  p.  847. 


Directoría  recentiora — Di.  1591 


102 1 


sed  omnia  accurate,  immo  singulas  pene  voces  expenderé  oportet, 
quoniam  quaedam  sunt  in  iis  breuissime  dicta,  quae  magnum  pondus 
habent,  et  ignorata,  aut  praeterita  damnum  afí'erunt.  Itaque  tum  antea 
accurate  ea  vidisse  oportebit  tum  vero  in  dandis  exercitiis  relegenda 
erunt  accuratius,  praesertim  quae  pertinent  ad  illud  tempus,  in  quo  tum 
versatur  exercitans  a. 

Iuuabit  etiam  vt  singula  exercitia,  antequam  ea  tradat  aliquantulum 
ipse  meditetur,  si  fieri  poterit,  vt  melius  imprimat  alteri  b. 

Coeptis  exercitiis  sit  diligens,  in  visitando  2  suis  temporibus  exerci- 
tante  c.  Videtur  autem  expediré,  vt  quotidie  semel  eum  adeat,  ñeque 
tamen  saepius,  nisi  aliqua  occurreret  necessitas  d,  idque  prima  prae- 
sertim hebdómada,  in  qua  talis  necessitas  facilíus  contingere  potest. 

Immo  cum  aliquibus  hominibus  grauibus  3,  et  bene  introductis  in 
spiritu,  et  deuotione,  posset  etiam  aliquando  esse  vtilius  vt  aliquis 
dies  omitteretur.  De  tempore  autem  eum  visitandi,  videat  ipse  quod  sit 
commodius  et  aptius.  Ex  natura  qui-22  dem  sua  videtur  matutinum  4, 
quia  tune  animus  est  magis  dispositus  ad  res  percipiendas  et  penetran- 
das.  Quamquam  sub  vesperam  solet  esse  maior  necessitas,  quia  tune 
interdum  magis  crescunt  tentationes,  et  desolationes,  quia  animus  est 
minus  aptus  ad  contemplandum,  et  ideo  interdum  incidit  in  morosita- 
tem  quandam,  et  magis  est  expositus  tentationibus. 

Videat  etiam  instructor  5,  an  aliquando  ex  peculiari  causa  expediat, 
vt  statim  a  prandio,  vel  a  caena  ipse,  vel  aliquis  alius  maturus,  et  dis- 
cretus  ab  eo  designandus  cum  exercitante  e  maneat  ad  honestam  re- 
creationem  f. 

Igitur  quodeunque  tempus  elegerit  ad  eum  inuisendum,  cum  ad 
ipsum  venerit  e,  interrogabit  6  quomodo  se  habuerit  ab  ea  hora,  qua 

a  ille  qui  suscipit  Di. — 1>  In  Di.  sequitur  titulus:  De  visitando  eo  qui  exercetur.  Cap. 
VI;  Di.  Var.  Miro  in  marg. — c  eo  qui  exercetur  Di. — d  Vide  quae  loco  sequentium  u  w. 
addita  sunt  in  Di.,  c.  VI,  n.  I. — e  eo  qui  est  in  exercitiis  Di. — í  In  Di.  sequitur  titulus: 
De  exigenda  ratione  meditationis.  Cap.  VII. 

g  Locus  praecedens  sic  eral  in  Di.  Var.  exercitante.  Hoc  autem  prima 
praesertim  hebdómada  bis  saltem  in  die  faceré  debet,  vel  etiam  frequentius 
si  opus  erit.  Commodum  autem  tempus  videtur  paulo  post  prandium  et  coe- 
nam  ut  plurimum,  quia  tempus  illud  minime  aptum  est  meditationi,  et  ideo 
solet  saepe  esse  magis  expositum  tentationibus  et  magis  eget  recreatione  et 
refocillatione  conversationis.  Hoc  igitur  tempore  vel  alio  quo  eum  invisen- 
dum  judicaverit;  ibid.  Miro  in  marg. 

1  Di.  Ignat.,  I,  [2],  supra,  p.  780;  Di.  primum  Mi.,  n.  5,  supra,  p.  847;  Anón.  Bi,  f.  17, 
supra,  p.  891. 

2  Di.  Ignat.,  III,  6,  supra,  p.  790. 

3  Ibid. 

4  Ibid.,  5,  supra,  p.  790;  Di.  primum  Mi.,  n.  II,  supra,  p.  849,  aliud  tempus  assignat. 
Di.  Ignat.,  III  [8],  supra,  p.  788;  Di.  Aeg.,  f.  8,  supra,  p.  908. 

Di.  Ignat.,  I  [1],  supra,  p.  779,  etc. 


1022 


Moni 'menta  Ignatiana 


illum  postremo  vidit,  et  praesertim  in  meditatiunc,  nimirum  quem  mo- 
dum  tenuit  in  meditando,  quos  mentís  discursus,  quas  voluntatis 
motiones  habuerit,  quas  consolationes  senserit     et  in  quibus  punctis. 

Si  bene  procedit,  et  consolationibus  abundat,  non  valde  laudare 
oportet,  ne  sibi  complaceat,  sed  primum  doceat  quomodo  solidum 
fructum  ex  il lis  consolationibus  elicere  debeat.  Nam  si  nihil  aliud  fiat, 
abeunte  illo  suaui  sensu,  qui  fere  non  diu  durare  solet,  nullus  fructus 
remaneret.  Ouare  instruendus  est  vt  eas  consolationes  dirigat  ad  mo- 
rum  emendationem,  vitaeque  totius  institutionem,  quia  vt  scriptum  est, 
nun  auditores  legis,  sed  factores  iustificantur  a  -.  Atque  hic  etiam 
mo-23  nendus  est,  vt  breuiter  in  scripto  ponat  3  notabiliores  consola- 
tiones, et  lumina  b,  quoniam  proderunt  multum  alio  tempore;  cum  ea 
non  habebit. 

Deinde  vero  praeparet  illum  ad  tempus  desolationis,  et  ariditatis, 
quae  solent  c  frequenter  contingere,  ne  deinde  cum  contigerit,  impara- 
t  :s  sit.  Atque  hoc  tempore  cum  res  bene  succedit,  non  oportet  diu  cum 
ipso  remanere  4,  sed  sinendum  vt  creator  cum  creatura  sua,  et  haec  vi- 
cissim  cum  illo  transigat,  nisi  necessarium  videretur  ad  eum  vel  dirigen- 
dum,  vel  etiam  recreandum  si  nimis  absorptus  esset  cogitationibus  illis. 

Contra  vero  si  exercitans  aridus  sit,  et  desolatus,  aut  distractus  in 
meditando,  percunctari  debet,  quomodo  se  gesserit  in  meditatione,  et 
nominatim  quomodo  obseruarit  additiones,  et  si  in  aliqua  remissum 
inuenerit,  moneat,  et  instruat.  Aperiat  5  etiam  ei  viam  ad  meditationem, 
attingendo,  et  quasi  indicando  aliquos  conceptus,  quos  deinde  ipse  co- 
gitatione  prosequatur.  Hortetur  ad  patientiam,  et  longanimitatem  6,  ne 
se  obrui  sinat  taedio,  ac  propter  molestiam,  et  laborem,  auertatur  ab 
oratione,  quia  si  fortiter  cum  spe,  ac  fiducia  perseueret  pulsare  ad 
ostium  misericordiae  diuinae,  non  poterit  non  aperire  d  iuxta  illud,  Si 
moram  fecerit,  expecta  eum,  quia  veniet  e,  et  non  tardabit  "' .  Moneat 
etiam  optimum  remedium  consequendi  a  Deo  deuotionem  esse,  vt 
humilietur  8  sub  potenti  manu  Dei  9  et  se  subiiciat,  ac  24  resignet  eius 


•i  legis  iusti  sunt  apud  Dcum,  sed  factores  legis  justificabuntur  Di. — b  lumina.  desi- 
deria  quoquc  et  firmas  deliberationes  faciendi  aliquid  Di. — c  solet.  Di.  i8qj. — d  aperiri 
Ed.;  sed  emend.  vt  supra,  in  *Erratis*.—c  exspecta  illum,  quia  veniens  veniet  Di.  iSgj. 

1    Di.  primum  Mi  .  n.  12,  supra,  p.  849. 
=    Rom.,  II,  n. 

5    Di.  primum  Mi.,  n.  15,  supra,  p.  850. 
1    Ibid.,  n.  13. 

5  Di.  Po.,  n.  35,  supra,  p.  805. 

6  V.  in  Exercitiis  annotationem  decimam  tertiam,  supra,  p.  234;  Di.  Aeg.,  f.  8v, 
supra,  p.  909. 

1    Habac,  II,  3. 

»    V.  in  Exercitiis  annotationem  septimam,  supra,  p.  230,  et  regulam  octavam  ad 
motus  animi  disccrnendos  in  prima  hebdomade,  supra,  p.  520. 
•   I  Petr.,  V,  6. 


I  Hkectoria  kkcentioka  — Di.  1591 


1023 


diuinae  voluntati,  sacpe  cnim  illa  displicentia,  et  amaritudo  non  tam 
venit  ex  feruore,  quam  ex  tacita  quadam  superbia  qua  homo  confidit 
in  sua  diiigentia,  vel  quia  in  eo  etiam  vellet  excellere,  aut  ex  amore 
proprio  quia  amat  consolationem.  Guare  hoc  omnino  obseruandum 
est,  vt  cum  fecerit  quod  in  se  est,  caetera  permittat  diuinae  voluntati, 
et  charitati.  et  confidat,  quod  a  illa  ipsa  ariditas  ideo  permittitur  a  Deo, 
quia  sibi  sic  expedit.  Et  hic  ipse  affectus  humilitatis,  et  subiectionis 
erga  Deum  saepe  magis  efíicax  est,  vt  concedat  gratiam  bene  orandi. 

ín  primis  autem  caueat  Instructor  ne  vnquam  det  ei  occasionem 
suspicandi,  quod  minus  bonam  opinionem  de  se  habeat,  etiam  si  non 
ita  se  bene  gesserit,  sed  ostendat  illi  semper  se  bene  sperare,  et  sua 
spe  etiam  illi  animum,  ac  spem  addat  b. 

In  proponendis  punctis  meditationum  non  oportebit  ea  valde  exag- 
gerare  aut  etiam  ita  enucleare,  vt  qui  meditatur,  ipse  nihil  noui  per  se 
inuenire  possit,  aut  certe  aegre  \  Experientia  enim  docet  magis  omnes 
delectan,  et  moueri  etiam  iis,  quae  per  se  inueniunt,  et  ideo  satis  erit 
quasi  digito  indicare  venam,  quam  deinde  sibi  quisque  effodiat.  Si 
tamen  essent  aliqui  parum  capaces,  iis  possent  paulo  magis  declarari. 

Ipsae  autem  meditationes  dari  solent  in  scriptis  3,  ne  fatigetur  me- 
moria exercitantis,  quod  solet  impediré  deuotionem,  cum  vires  omnes 
sint  integrae  reseruandae  intellectui,  et  voluntati. 

25  Denique  inter  alia  quae  Instructor  attendere  debet,  est  etiam 
illud  ne  exercitans  c  caput  laedat  4  nimia  attentione  orandi.  Est  enim 
magnum  huius  periculum,  tum  tempore  desolationis,  quo  anima  magis 
conniti  solet,  quasi  aduerso  Ilumine,  tum  etiam  consolationis  cum  se 
totam  dat  propitiis  ventis.  Quare  non  sufficit  monere  de  moderatione 
seruanda;  nam  cum  ii  qui  exercitia  faciunt,  vt  plurimum  sint  rudes,  et 
noui  in  meditando,  non  ita  possunt  cognoscere,  quid  sibi  nociturum 
est:  sed  oportet  interrogare  quem  modum  seruent  in  eleuanda  mente 
in  Deum,  et  in  ea  retinenda  in  Deo,  et  nominatim  in  compositione  loci, 
ac  si  appareat  eos  d  sibi  vim  faceré,  docendi  sunt  de  modo,  ac  ratione 
cogitandi  suauiter  de  diuinis,  primo  quia  alioquin  duran  non  potest,  et 
impeditur  meditado,  deinde  etiam  quia  solidus  fructus  consistit  in  co- 
gnitione  illarum  veritatum,  et  voluntatis  motione;  quae  procedunt  ex 


a  quia  Kd.,  sed  emeud.  ui  supra  in  *Erratis*. — b  In  Di.  seguitur  titulits:  De  propo- 
nenda  meditatione.  Cap.  VIII;  Di.  Var.  habet  Hispanum  in  marg. — c  qui  exercetur  Di. 
d  eo  Di.  1893,  ex  errore  typographico,  ut  videtur. 


1  Di.  pritnum  Mi.,  n.  14,  supra,  p.  850;  Di.  Aeg.,  f.  7,  supra  p.  907. 

2  V.  in  Exercitiis  annotationem  secundam,  supra,  p.  224;  Di.  Ignat.,  III,  4,  supra, 
p.  790. 

3  V.  annotationem  vigesiman  in  Vnlgata  versione,  supra,  p.  246;  Di.  Ignat.  I,  [2], 
supra,  p.  780. 

4  Di.  pritnum  Mi.,  n.  12,  supra,  p.  849. 


1024 


MONUMENTA  IGNATIANA 


lumine  intimo:  non  autem  in  hac  attentione  violenta,  aut  in  coactitiis 
illis  lachrymis,  quas  mérito  irridet  Cassianus  1.  Postremo  quia  hoc  ne- 
gotium  orationis  etiam  si  nostram  quoque  cooperationem  exigat, 
maiori  tamen  ex  parte  pendet  a  Deo,  et  est  donum  Dei.  Quare  ad  hoc 
potius  se  anima  disponere  debet  per  humilitatem,  et  puritatem,  quam 
confidere  in  sua  praeparatione,  et  industria. 

Reliqua  quae  in  vniuersum  monendus  esset  Instructor,  fere  conti- 
nentur  in  libro  Exercitio-26  rum,  partim  in  meditationibus  ipsis,  partim 
in  annotationibus,  partirá  etiam  in  regulis  illis  discernendi  spiritus, 
quae  sunt  valde  vtiles,  et  quasi  lucem  praeferunt  in  omni  hoc  itinere 
spirituali,  tum  prima  hebdómada,  tum  ómnibus  sequentibus.  Et  ideo 
iterum  repetendum  quod  supra  attigimus  deberé  hunc  librum  admodum 
familiarem  esse  instructori  2,  eiusque  memoriam  renouandam  eo  tem- 
pore,  quo  exercitia  traduntur,  quia  quoties  eum  leget,  toties  nouum  lu- 
men, et  intelligentiam  hauriet.  In  quo  etiam  admonendus  est,  etiam  si 
ex  vna  parte  omnem  eius  ordinem  3,  ac  methodum,  et  particulada  do- 
cumenta exacte  seruare  debeat  %  et  quo  exactius  seruabit,  eo  magis 
concurret  Dominus,  tamen  ex  altera  parte  multa  permitti  eius  pruden- 
tiae,  pro  varietate,  vel  personarum,  quae  faciunt  exercitia,  vel  spirituum, 
quibus  agitantur,  vt  vel  ista  exercitia  moderari,  vel  etiam  aliqua  alia 
praesenti  earum  neceesitati  opportuna  b  praescribere  possit,  vt  aperte 
dicitur  Annotat.  17.  et  18.  ex  primis,  et  alibi. 

De  variis  hominwn  generíbus,  quibus  dari  possunt  exercitia.  Cap.  V.  c 

QVibus  exercitia  dari  possunt  in  vniuersum  in  duas  classes  diuidi 
posse  videntur.  Alii  enim  sunt,  qui  omnes  illas  conditiones  ha- 
bent,  quas  cap.  primo  diximus  requiri,  vt  integra  exercitia  peragant,  et 
de  his  nihil  hic  in  parti-27culari  dicendum  est:  ad  eos  enim  pertinent 
omnia  quae  toto  hoc  Directorio  dicentur,  máxime  si  de  totius  vitae  statu 
deliberare  velint. 

Alii  igitur  sunt,  quibus  non  sunt  tradenda  plena  exercitia,  vel  quia 
iam  in  statu  sunt,  vt  matrimonio  d  vincti,  et  alii  quibus  ob  alias  causas 
non  expedit  dari  electionem,  vel  quia  propter  negocia  publica,  aliasve 


a  debet  Ed.,  sed  emend.  ut  supra  in  *Erratis>.—h  opportune  Ed.,  sed  emendatum  est 
in  *Erratis»  ut  supra,  quamvis  ibi  aliud  in  quibusdam  exemplaribus,  non  in  ómnibus, 
erratum  est,  dicitur  enim  opportuno  pro  opportune. — <=  Cap.  IX  Di. — d  ut  religiosi  vel 
matrimonio  Di.  Var. 


1  In  collatione  IX,  quae  est  prima  abbatis  Isaac,  de  Oratione,  c.  XXIX  (Migne, 
P.  L.,  XI.IX,  806-807). 

2  Di.  Po.,  n.  70,  supra,  p.  814. 

3  Di.  Ignat.,  III,  17  et  19,  supra,  pp.  793,  794. 


Directoría  recentiora — Di.  1 591  1025 

oerupaüones  tempus,  aut  locum  non  habent,  vt  sunl  Magistratus,  et 
quidam  aliquando  nubiles,  aut  patresfamilias,  et  símiles,  vel  quia  non 
aliam  vtilitatem  quaerunt  ex  exercitiis,  quam  vt  generalem  Confessio- 
nem  faciant,  etad  reliquam  vitam  bene  dirigendam  instruantur,  vel  quia 
non  admodum  capaces  sunt,  vt  sunt  rudes,  et  illiterati,  qui  tamen 
iuuandi  sunt  iuxta  eorum  captum. 

Igitur  a  quod  attinet  ad  religiosos  1  (non  agimus  hic  de  nostris,  quia 
de  his  separatim  agemus  Capite  sequenti)  si  antea  nullum  mentalis  ora- 
tíónis  vsum  habuerunt,  eadem  est  ratio,  quod  ad  eos  instruendos  atti- 
net, quae  alterius  cuiusuis  saecularis,  máxime  si  antea  laxiorem,  et  libe- 
riorem  vitam  duxissent.  Tune  enim  diligenter  exercendi  essent  prima 
hebdómada,  vt  habeant  cognitionem,  et  contritionem  suorum  peccato- 
nim,  tum  quae  in  saeculo,  tum  quae  in  religione  commisissent,  quia  hoc 
est  íiindamentum  ad  reformationem,  et  correctionem  totius  vitae.  Si 
vero  antea  etiam  dediti  fuissent  orationi  mentali,  et  deuotioni,  tune 
prima  hebdómada  breuius  percurri  poterit,  vt  diligen-28  tius  immorentur 
in  meditatione  vitae  Christi.  Illud  vero  in  prima  hebdómada,  et  dein- 
ceps  praecipue  curandum  erit,  vt  in  sua  vocatione  confirmentur,  et  sibi 
persuadeant  hanc  viam  sibi  constitutam  esse  ad  beatitudinem  conse- 
quendam,  vt  regulas  sui  ordinis  plurimi  faciant,  et  eas  quam  diligentis- 
sime  obseruent,  et  ad  suum  institutum  quam  máxime  afficiantur,  vt  cau- 
sas intelligant,  quare  adhuc  minus  profecerint,  et  ad  hunc  finem  medi- 
tationes,  et  examina  dirigant,  quod  ab  initio  explicandum  erit,  et  deinde 
semper  continuandum.  Denique  etiam  vt  zelum  concipiant  iuuandi  alios 
siue  próximos  iuxta  suum  institutum,  siue  etiam  fratres  eiusdem  insti- 
tuti,  et  exemplo,  et  opere. 

Electio  status  non  est  eis  danda,  sed  tamen  iuuabit  tradere  regulas,  et 
instructiones  eius,  vt  possint  deinde  alios  iuuare,  vel  etiam  de  rebus 
oceurrentibus  deliberare  eodem  modo,  quo  infra  dicetur  de  hominibus 
Societatis  b. 

Quin  etiam  rinitis  exercitiis  posset  eis  c  communicari  liber,  si  ipsi 
cuperent,  et  eo  bene  vsuri  viderentur,  et  denique  doceri  etiam  possent 
de  modo  tradendi  aliis  exercitia. 

Ceterum  sciant  nostri  vix  fructuosius  operam  poni  posse,  quam  cum 
religiosis,  quoniam  non  in  ipsis  tantum  fructus  ille  residet,  sed  ordina- 
rie  manat  ad  alios,  primum  quidem  ad  eorum  fratres,  qui  ipsorum 
exemplo  iuuari  possunt,  deinde  etiam  ad  saeculares  quorum  animas 
lili  tractant.  Et  ideo  licet  ómnibus  religiosis  vtilia  semper  sunt  d  exer- 


A  Archivum  Di.  Var.  in  marg. — b  14  vv.  praeced.  desuní  in  Di.  Var. — c  eis,  magno 
tum  \sic  pro  tamen,  quod  est  in  Di.  i8gj]  cum  delectu  et  spe  fructus  nec  sine  facúltate 
provincialis  Di.—A  sint  Di.  l8gj. 


Anón.  Bi,  f.  16,  supríi,  p.  888. 

MOXUM.  ICNATIAXA. — SERIES  II. 


65 


1026 


MONU  MENTA  IGNATIANA 


ci-29  tia,  tamen  iis  máxime  a  quibus,  vel  ratione  officii,  vel  alterius 
eiusmodi  causae  vtilitas  in  alios  deriuari  potest,  vt  sunt  Magistri  Nouitio- 
rum,  Superiores,  Baccalaurei,  Concionatores,  et  alii  eiusmodi.  Quo 
fiet  saepe,  vt  vno  reformato  alii  multi  reformentur:  idque  commodius 
est  quam  vt  nos  ipsi  id  per  nos  praestemus,  ne  videamur  velle  esse 
aliarum  religionum  reformatores,  quod  solet  esse  odiosum  a. 

Si  sint  coniugati,  aut  patresfamilias,  dirigenda  erunt  exercitia  ad  eum 
finem,  vt  iuxta  diuina  praecepta  familiam  regant,  liberos  et  seruos  in- 
struant,  praeterea  vt  redditibus,  et  facultatibus  iuste,  ac  pie,  et  sobrie 
vtantur,  et  eleemosynas  faciant  pro  viribus  suis,  ñeque  excedant  in 
sumptibus,  aliaque  similia  de  quibus  agitur  in  lib.  Exercitiorum,  in 
fine  secundae  hebdomadae  b.  Hi  autem  effectus,  quos  diximus  plerun- 
que  solent  in  anima  consequi  ex  meditationibus  ipsis  quanquam  alte- 
rius materiae:  quoniam  cum  veré  timor,  vel  amor  Dei  ingeneratus  fue- 
rit,  facile  etiam  reliqua  vita  tota  reformatur.  Sed  tamen  si  Instructor! 
videretur  1  propriam  aliquam  directionem  de  his  daré,  vel  extra  oratio- 
nem,  vel  in  ipsa  oratione  per  aliquam  meditationem,  posset  etiam  hoc 
fieri,  quod  idem  intelligimus  de  aliis  quoque  hominum  generibus,  de 
quibus  statim  dicemus. 

Si  sint  Ecclesiastici,  ita  erunt  instituendi  in  exercitiis,  vt  cognoscant 
quantam  virtutem  exigat  ille  status,  eamque  acquirere  cupiant,  et  30 
doleant,  si  non  hactenus  habuerint.  Quare  ita  dirigendi  sunt,  vt  vitia,  et 
prauos  affectus  exuere  decernant,  et  contrariis  se  virtutibus  ornare» 
quae  Ecclesiastico  homini  necessariae  c  sunt,  vt  semper  meminerint,  se 
diuino  cultui,  et  Ecclesiae  ministerio  dicatos,  et  consecratos  esse,  ideo- 
que  munus  suum  implere  satagant,  vt  etiam  beneficiorum  prouentus 
recte  dispensare,  et  in  eos  vsus,  quos  oportet,  erogare  studeant,  deni- 
que  vt  etiam  zelum  Dei  *  habeant,  et  pro  animarum  salute  iuxta  vires, 
et  talentum,  et  officium,  elaborent. 

Si  sint  Magnates,  aut  Magistratum  aliquem  gerant,  iis  quoque  debc- 
bunt  sua  praecepta,  et  documenta  tradi,  vt  iustitiam  administrent,  vt 
auaritiam,  et  superbiam  fugiant,  vt  pauperes  subleuent,  vt  se  Dei  mi- 
nistros 3  in  illo  opere  esse  sentiant,  vt  semper  Dei  timorem,  atque  bo- 
norem  ómnibus  rebus  proponant  d,  et  alia,  quae  Instructor  sua  pru- 
dentia  per  se  videre  poterit,  et  ad  ea  dirigere  eum  quem  instruit. 


a  Av.  Ceterum  usqut  odiosum  desuní  in  Di.  Var. — 1>  Di.  Var.  addit  p.  152,  quae 
pagina  est  ed.  burgensis  (in  Hispania)  anni  ¡S74- — c  Sic  Di.  l8gj;  necessaria  Ed. —  d  Sic 
Ed.  et  Di.;  forte  mutandnm  in  praeponant,  quod  habet  Di.  anni  iSgj. 


1  Y.  in  Exercitiis  annotationes  decimam  scptiniam  et  vigesimam,  supra,  pp.  240 
et  246. 

»    1  Mach.,  II,  54;  cf.  Ps.  LVIU,  10;  Jo.,  II,  17. 
•    Rom.,  XIII,  4  et  6. 


Directoría  recentiora — Di.  1 591 


1027 


'  Quüd  si  eiusmodi  homines  propter  publica  negocia  *,  quae  gerunt, 
vel  ob  alias  honestas  causas  non  poterunt  omnino  vacare  exercitiis, 
oportebit  accipere,  quod  possunt,  vt  scilicet  aliquas  saltem  horas  quo- 
tidie  meditationi  tribuant.  Et  tune  etiam  poterunt  manere  in  domo  sua, 
ita  vt  Instructor  adeat  ad  ipsos  suis  temporibus;  quod  aliquando  melius 
esse  posset,  quam  8  vt  ipsi  domum  nostram  veniant  ad  Instructorem, 
praesertim  cum  sunt  personae  illustriores,  quia  31  sic  facilius  res  ce- 
latur. 

Illud  tamen  longe  vtilius  2  si  possent  in  aliquod  praedium,  aut  coe- 
nobium  secedere,  vt  fecit  b  P.  N.  Ignatius  in  monte  Cassinate  c  8.  In 
ipsis  autem  exercitiis  ita  procedendum  erit,  vt  res,  ac  tempus  postula- 
bit.  Nam  si  minus  temporis  spatium  quotidie  impendant  meditationi,  eo 
magis  proroganda  erit  prima  hebdómada,  et  confessio  generalis,  et  re- 
liqua.  Si  vero  plures  horas  meditando  insumant,  poterunt  ista  omnia 
celerius  expedid,  vt  magis  vel  minus  accedatur  ad  consuetam  formam 
exercitiorum. 

His  autem  electiones  non  sunt  dandae,  nisi  forte  deliberare  vellent 
de  officio,  vel  dignitate  aliqua  suscipienda,  vel  deponenda,  aut  etiam  de 
vitae  statu  ii  d,  quibus  integrum  est.  Monendi  autem  sunt,  vt  saltem  ho- 
ris  illis,  quibus  meditationi  vacant,  ab  ómnibus  aliarum  rerum  cogita- 
tionibus  se  expediant,  quantum  fieri  potest. 

Si  sint  rudes  *,  et  illiterati,  non  erit  multum  temporis  cum  eis  insu- 
mendum,  nec  tradenda  sunt  eis  integra  exercitia,  sed  seruandus  est  mo- 
dus,  qui  indicatur  in  annot.  18.  ex  viginti. 

Ad  hoc  e  autem  caput  pertinent  etiam  feminae  °,  quarum  aliquae  in- 
terdum  expetunt  exercitia,  atque  ideo  cum  iis  idem  modus  seruari  de- 
bet,  qui  cum  rudibus,  nisi  esset  aliqua  tam  bono  iudicio,  et  ita  capax 
rerum  spiritualium,  tantumque  ocii  domi  haberet,  vt  exacte  omnia,  aut 
maiorem  partem  faceré  possit,  tune  enim  nihil  impediret  etiam  haec 
fieri;  sed  cum  vtroque  genere  f  illud  obseruari  32  deberet,  quod  pru- 
dentiae  est,  vt  ipsae  in  ecclesiam  nostram  veniant  ad  accipiendas  me- 
ditationes  et  ita  caute  procedatur,  ne  vlla  suspicio,  aut  scandalum 
sequatur:  quam  etiam  ob  causam  fortasse  expediet,  vt  non  dentur  me- 
ditationes  in  scriptis,  sed  voce,  ne  homines  existiment  aliquas  esse  epí- 
stolas. Quod  si  scripto  vtendum  erit,  fíat  omnino  discrete. 


a  quod  plerumque  melius  est  quam  Di.  Var. — b  fecit  Beatus  Di.  l8gj. — c  Loens 
praecedens,  a  verbo  Illud  deest  in  Di.  Var. — d  iis  Di.  1893. — e  Everardus  Di.  Var.  in 
marg. — f  Dísunt  superiora  j  vv.  in  Di. 


1  Y.  in  Exerciliis  annotationem  undevigesimam,  supra,  p.  244. 

2  V.  ibid.  annotationem  vigesimam,  supra,  p.  246. 

3  Cum  exercitia  Petro  Ortiz  dedit.  Vide  supra,  p.  577. 
*  Anón.  Bi,  f.  1 5r  et  v,  supra,  p.  886. 

5  Ibid.,  f.  17,  supra,  p.  891. 


ro28 


MONUMENTA  IGKATIANA 


De  modo  tradendi  nosiris  exercitia.  Cap.  VI  h 

QVod  ad  nostros  attinet  primum  quidem  iis,  qui  Societatem  in- 
grediuntur,  omnino  debent  dari  exercitia  omnia  integra,  et  iuxta 
formam  in  libro  praescriptam.  Cum  enim  hoc  sit  vnum  ex  éxperimentis, 
quod  N.  P.  b  Ignatius  requirit  -,  requiritur,  etiam  vt  fiant  plañe,  vt  iacent, 
excepta  tamen  electione  c. 

Praeterea  in  progressu  temporis  cum  contigerit,  vt  se  colligant  ad 
facienda  exercitia,  debebunt  haec  ipsa  aliquoties,  vt  bis,  vel  ter,  faceré, 
si  non  integre,  saltem  ea  quae  sunt  primae  hebdomadae,  et  aliquot  me- 
ditationes  ex  sequentibus  vt  de  regno  Christi,  Incarnatione,  tentatione 
domini,  institutione  sanctissimi  Sacramenti,  Passione,  et  illa  d,  quae  est 
de  amore  excitando,  prout  opportunum  fuerit,  et  tempus  concesserit. 
Quod  propterea  faciendum  est,  quia  cum  deinde  exercitia  aliis  daturi 
sint,  omnino  oportet,  vt  ipsi  ea  prius  bene  nota,  et  perspecta  sibi  fece- 
rint  s.  Quam  etiam  33  ob  causam  oportet,  vt  praeter  meditationes  bene 
intelligant,  ac  teneant  vsum  quarundam  regularum,  et  annotationum, 
V.  g.  annotationes  viginti  initio  libri  exercitiorum  positas,  examina,  ad- 
ditiones  decem  e  in  fine  primae  hebdomadae,  regulas  electionum  f,  et 
alia  eiusmodi;  et  ideo  legere  debebunt  librum ,  et  bene  intelligere,  ac 
de  quo  dubitabunt,  quaerere  ab  eo,  qui  eis  tradit  exercitia. 

Ceterum  postquam  ea,  vt  dictum  est,  aliquando  fecerint,  et  repetie- 
rint,  reliquo  deinde  tempore  dum  nondum  ita  exercitati  erunt  in  vsu 
meditationum,  etsi  in  quotidianis  meditationibus  potest  quisque  pro 
sua  deuotione,  vel  necessitate  ea  meditan,  quae  Dominus  suggesserit  6, 
ex  Euangelio,  Scripturis,  vel  alia  (re  tamen  pro  securiore  directione,  ac 
vtilitate  maiore  cum  Praefecto  rerum  spiritualium,  aut  cum  Superiore 
communicata)  tamen  cum  agitur  de  tempore  aliquo  certo  meditationi- 
bus, et  secessioni  tribuendo,  quod  nos  communiter  exercitiorum  voca- 
bulo  appellamus,  quia  fere  expedit  ab  aliqua  purgatione  inchoare,  con- 
uenit  vt  aliqua  exercitia  purgatiua  non  praetermittant,  vt  de  morte,  et 
de  peccatis,  praesertim  reflectendo  ad  ea,  quae  in  religione  admi- 
serint. 

Ñeque  tamen  expedit  daré  in  scriptis  exercitia  ista  accommodata 


a  Cap.  X  Di. — b  quod  Beatus  P.  Di.  189 j. — c  Vide  addita  hoc  loco  in  Di.,  c.  A'.,  ti.  i. — 
d  Sic  etiam  Di.;  cum  vero  praecedat  vtrbum  faceré,  dicendum  videtttr  illam. —  e  decimas 
Ed.;  decem  Di. — {  electionum,  discretionis  spirituum  Di. — S  suggerit  Ed.,  sed  cnund.  ut 
SUpra  in  *Erratis>. 


1    Anón.  Bi,  f.  i6v,  supra,  p.  889. 
*    Examen,  c.  IV,  n.  10. 

s    Idem  praescribitur  in  Constitutionibus  Socictatis  jíesu,  part.  IV,  c.  VIH,  n.  5. 


Directoría  recentioka — Di.  1591 


1029 


religioso  statui,  vt  exercitia  a  P.  N.  Ignatii  integra,  vt  b  sunt,  conseruen- 
tur,  nulla  re  addita,  vel  transformata,  ac  praeterea  quia  etiam  ipsi  maio- 
rem  sine  dubio  gustum,  et  mo-34  tum  sentient  ex  iis,  quae  ipsimet  inue- 
nerint,  quam  quae  ab  alio  i  ta  minute  enucleata  acceperint.  Sed  tamen 
Instructor  potest  aliquam  instructionem,  aut  lucem  daré,  et  tanquam  in 
via  poneré;  monendo  exercitantem  c,  vt  ipse  sibi  applicare  consuescat, 
vt  v.  g.  in  fundamento,  postquam  cogitauerit  finem  hominis,  actuet  huno 
finem  in  eo  statu,  in  quo  nunc  est,  vt  quoniam  iam  non  potest  esse  indif- 
ferens  ad  diuitias,  et  paupertatem,  applicet  hanc  indifferentiam  ad  eas 
materias,  quae  occurrunt  in  Societate,  et  sic  de  aliis. 

Notandum  est  etiam  primam  hebdomadam  deberé  in  nostris  si  se- 
mel  exacte  exercitia  fecerint,  ordinarie  satis  breui  tempore  expediri,  ita 
vt  etiam  interdum  minori  spatio  quam  tridui,  vel  etiam  aliquando  bidui 
expediri  possit,  si  ita  videatur,  vt  gradus  fiat  ad  secundam  hebdomadam, 
in  qua  vt  plurimum  diutius  immorandum  est.  Quare  hoc  potissimum  ex 
Institutoris  iudicio  penderé  debebit,  qui 1  si  viderit  aliquem  maiore  pur- 
gatione  indigere,  poterit,  et  debebit  eum  diutius  in  ea  retiñere,  ante 
omnia  conando,  vt  eum  inducat  ad  desiderandam  sui  ipsius  reforma- 
tionem  perfectam. 

Materia  autem  circa  quam  haec  reformatio  versari  debet,  haec  fere 
est,  passiones  non  bene  domitae,  mali  habitus,  peruersae  inclinationes, 
vt  ad  honorem,  et  aestimationem  propriam,  vel  propriam  voluntatera, 
ad  corporis  commoditates  etc.  Tentationes  ab  extrínseco  proue-35 
nientes,  praesertim  vehementes,  et  crebrae,  deinde  etiam  ministeria 
Societatis,  vt  concionari,  audire  confessiones,  habere  scholam;  denique 
omnes  actiones,  quas  aliquis  componere,  et  ordinare  velit,  vt  comedere, 
dormiré,  studere,  agere  cum  externis,  vel  cum  nostris,  et  alia. 

Ouare  hoc  primum  curari  debet  in  eo,  qui  facit  exercitia,  vt  quam 
maximam  sui  ipsius  acquirat  cognitionem,  percurrendo  tempus  ante 
actum,  et  occupationes,  vel  officia,  et  in  iis  perpendendo  tum  multitudi- 
nem  defectuum  suorum,  tum  etiam  grauitatem,  ratione  status,  et  obli- 
gationis,  tum  denique  etiam  considerando  causas,  et  origines,  et  radices 
eorum  vitiorum. 

Ad  quam  etiam  reformationem  valde  vtile  est,  vt  in  fine  primae 
hebdomadae  fiat  confessio  generalis  de  toto  tempore  religionis,  non 
quidem  semper  quoties  exercitia  repetuntur,  sed  cum  aliquis  peculiari- 
ter  motus  a  Deo  vellet  instituere  nouam  vitam,  seque  perfectius  refor- 
mare. Hoc  enim  vsu  compertum  est  magnopere  multis  profuisse,  et 
valde  iuuisse  ad  cognitionem  sui,  et  emendationem. 

Quod  si  viderit  Instructor  eum  qui  exercetur,  hac  ratione  iuuandum 


a    exercitia  Beati  Di.  iSqj.  —  'o  uti  Di.  i8gj.—c  eum  qui  exercetur  Di. 


1    V.  in  Exercitiis  annotationem  quartam,  supra,  p.  226. 


1030 


MONU MENTA  IGNATIAXA 


ad  eum  finem  consequendum,  qui  intenditur,  poterit  etiam  aliquas  medi- 
tationes  statui  cuiusque  vel  necessitati  praesenti  accommodatas  addere, 
vt  de  beneficio  vocationis,  de  tribus  votis,  de  causis  cur  vota  renouan- 
tur  a,  et  de  ipsa  formula  votorum  nostrorum  36  de  diuinis  beneficiis, 
de  periculo  tepiditatis,  et  huiusmodi.  Interdum  etiam  ex  Summario 
constitutionum  praesertim  ex  praecipuis  regulis,  quibus  religiosa  fere 
perfectio  continetur,  vt  1 1,  et  17.  et  símiles;  et  in  vniuersum  eae  sint  ma- 
teriae,  quae  ad  timorem,  et  amorem  Dei,  ad  sui  ipsius  odium,  virtutis 
studium,  rerum  visibilium  contemptum,  aeternarum  desiderium,  atque 
charitatis  ardorem  augendum  pertinent. 

Ad  faciliorem  etiam  introductionem  eorum,  quibus  vel  non  est  fa- 
cultas, vel  non  vacat  per  se  inuenire,  poterit  via  aperiri  ad  mysteria 
vitae,  et  passionis  Domini,  si  nonnullae  veritates  Theologicae  proponan- 
tur  v.  g.  cum  de  Incarnatione  agitur,  si  causae  eius,  et  fructus  expli- 
centur;  aut  cum  de  passione,  si  causae  acerbitatis  eius:  si  etiam  insi- 
nuentur  modi  eam  meditandi,  v.  g.  ad  compatiendum,  ad  imitandum, 
ad  admirationem,  et  sic  de  aliis. 

Postremo  qui  sunt  iam  prouectiores  in  rebus  spiritualibus,  et  medi- 
tando magis  exercitati,  de  quibus  par.  6.  c.  3.  §.  1.  1  iis  si  interdum  ad 
spiritum  colligendum,  et  feruorem  hauriendum  se  recipiunt,  vel  ad  ali- 
quod  opus  aggrediendum,  vt  missionem,  aut  aliquid  eiusmodi,  cum  nec 
eadem  sit  omnium  dispositio,  nec  vna  mensura,  non  videtur  quicquam 
praescribendum  circa  materiam,  sed  possunt  ea  meditan,  quae  sibi  vti- 
lia  putauerint  ad  eum  finem  consequendum,  quem  intendunt.  Creden- 
dum  est  enim  quod  ex  notitia  quam  ex  exercitiis  37  Patris  b  N.  Igna- 
tii  antea  iam  habebant,  et  ex  vnctione  spiritus  adiuti,  innoffenso  pede, 
immo  magna  cum  vtilitate  per  hanc  viam  current. 

Quod  attinet  ad  electionem  status,  ea  non  est  nostris  danda  in  exer- 
citiis. De  electione  autem  negocii,  aut  actionis  alicuius  consultare  non 
est  proprium  exercitiorum;  sed  potest  fieri  etiam  extra  exercitia  omni 
tempore,  et  occasione,  et  ideo  in  hac  etiam  diligenter  instruendi  sunt 
nostri,  vt  sciant  bene  vti  regulis  eligendi  ad  indagandam  Dei  volunta- 
tem,  et  beneplacitum,  vt  cum  Superiores  debent  statuere  de  re  aliqua 
dubia,  máxime  si  non  possint  cum  suis  consultare,  vt  dicitur  16.  reg. 
Prouincialis  *,  et  deifique  in  rebus  ómnibus,  quas  coramDeo  constituere, 
ac  definiré  oporteat,  semper  admodum  iuuat  illa  praxis,  quae  in  eligendo 
praescribitur,  de  qua  infra  prolixius  agemus,  et  inde  peti  poterunt, 


a    renoventur  Di.  iSqj. — b  Beati  P.  Di.  i8gj. 


1  In  Constitutionibus  Societatis  yesu. 

2  «Quando  aliquid  oceurrerit,  de  quo  non  liceat  cum  constiltoribus  ngerc,  poterit 
juxta  primum  et  secundum  modum  in  Exercitiis  ad  electionem  faciendam  Iradihim 
quid  agendum  sit  deliberare>. 


Directoría  reckntiora — Di.  1591 


quae  nostros  iuuare  possint  ad  intelligendam  Dei  voluntatem  in  omni 
eiusmodi  re,  iuxta  cuiusque  rei  qualitatem  ;'. 


"    Caput  hoc  circa  Extrcitia  nostris  tradcnda  in  Di.  Var.  erat  hujusmodi: 

Caput  scxtum 
De  modo  tradendi  cxercitia  nostris 

Quod  ad  nostros  attinet,  si  nunquam  ante  fecerunt  exercitia,  ut  novitii 
qui  tum  primum  Societatem  nostram  ingrediuntur,  debent  iis  dari  plañe  ut 
jacent  in  libro  exercitiorum  et  ejus  annotationibus,  milla  facta  mutatione, 
excepta  tamen  electione,  ut  dicetur  infra.  Alii  autem  provectiores  in  Socie- 
tate  in  duplici  genere  etiam  possunt  a';  quídam  enim  recipiunt  se  ad  colligen- 
dam  mentem  et  renovandum  spiritum  orationis,  ad  augendam  devotionem 
et  denique  ad  ejusmodi  spirituales  effectus.  Alii  praeter  hoc  habent  etiam 
causam  aliquam  particularem  cur  egeant  exexcitiis,  cum  v.  g.  si  antea  negli- 
genter  et  tepide  ct  libere  vixissent,  et  parvam  curam  habuissent  sui  profe- 
ctus  spiritualis,  aut  si  eo  tempore  patiantur  tentationem  in  vocatione  aut 
aliam  aliquam  vehementem  animi  perturbationem.  Igitur  his  utrisque  hoc 
commune  est,  quod  debent  uti  his  exercitiis  P.  N.  Ignatii  ut  ;ib  ipso  scripta 
sunt,  licet  sint  communia  etiam  saecularibus.  Nam  cum  orones  sustineamus 
duplicem  personam,  unam  ut  christiani,  alteram  ut  religiosi,  etreligiosi  Socie- 
tatis,  et  ex  utraque  consequantur  suae  obligationes,  sine  dubio  debemus 
utrasque  diligenter  considerare;  nec  ideo  illas  oblivisci  quia  cum  aliis  com- 
munes  sunt  In  eo  autem  quod  ad  proprium  statum  pertinet,  debet  deinde 
quisque  eadem  sibi  applicarc,  accommodando  eas  non  solum  statui  religioso, 
sed  etiam  praesenti  suae  dispositioni.  Nec  expedit  dari  in  scriptis  istas  me- 
ditationes  ita  accommodatas,  quia  ut  etiam  dicitur  in  libro  Exercitiorum, 
majorem  quisque  gustum  et  motum  sentit  ex  iis  quae  ipsemet  invenit,  quam 
quae  ab  alio  ita  minute  enucleata  accipit.  Quod  si  in  ómnibus  locum  habent, 
multo  magis  in  religiosis,  quos  putandum  est,  ut  plurimum,  esse  magis  in- 
structos  in  rebus  spiritualibus  et  habituros  a  Domino  majorem  influxumgra- 
tiae;  praesertim  etiam  cum  res  ipsa  non  sit  adeo  recóndita  et  difficilis.  Debet 
igitur  instructor  tantummodo  luce  aliqua  ac  directione  exercitantem  juvare, 
et  quasi  in  via  poneré,  monendo  eum  ut  sibi  ipsi  applicare  consuescat, 
v.  g.  in  fundamento  docendo  eum,  ut  postquam  cogitaverit  finem  quem  ha- 
bet  communem  cum  ómnibus  hominibus  ut  sunt  creaturae  rationales  cum 
ipse  quoque  sit  creatura  rationalis,  hunc  ipsum  finem  applicet  et  actuet  in 
eo  statu  in  quo  nunc  est,  nempe  quod  eadem  obligatio  et  multo  major  durat 
tendendi  ad  finem  illum;  et  quoniam  non  potest  jam  indifferens  esse  ad  di- 
vitias  et  paupertatem,  applicet  hanc  indifferentiam  ad  ministeria  et  actiones 
quae  sunt  in  Societate,  et  sic  de  aliis,  quae  deinde  in  dandis  exercitiis  in- 
terdum  uno  verbo  in  memoriam  rediget,  caetera  relinquens  ipsius  industriae 
et  divinae  unctioni  quam  diximus.  Possunt  etiam  et  debent  dari  exercitia 
quae  pertinent  ad  animam  purgandam,  ut  de  morte,  de  judicio,  de  peccatis 
etiam  in  saeculo  commissis,  quia  haec  omnia  suos  habebunt  effectus  pro- 
portionatos  statui  cujusque.  Nam  e.  g.  meditatio  peccatorum  in  saeculo  prae- 


a'    Sic  apogr.;  supplaidum  videtur  verbum  aliquod  infiniti  modi,  esse,  inveniri,  etc. 


1032 


M.ONUMENTA  IGNATIANA 


[Sequitiir  I 
cap.  VI  ex  Di.  Var.\ 

terquam  quod  etiam  in  homine  perfecto  gignit  contritionem,  sed  altiori  modo 
quam  initio  conversionis,  potest  etiam  dirigí  ad  alios  affectus,  ut  profundio- 
ris  humilitatis  et  gratitudinis  in  Deum,  qui  ex  illo  statu  eum  eripuit,  ut  etiam 
obligationis,  quae  praeterea  manet  serviendi  Deo,  et  patiendi  omnia  dura  et 
adversa  pro  satisfactione;  denique  etiam  laborandi  in  proximis  ad  profligan- 
dum  tam  magnum  malum  tamque  inimicum  Deo.  Similiter  meditatio  mortis 
aut  judicii  aut  inferni,  qui  ipse  quoque  est  bonus  affectus  et  a  sanctis  valde 
quaesitus,  potest  etiam  dirigi  ad  alios  meliores  et  altiores  affectus,  ut  ad 
avellendum  animum  ab  ómnibus  terrenis,  ad  cognoscendam  humanam 
miseriam,  ad  augendum  zelum  animarum,  ut  eripiantur  a  tanto  malo,  et 
símiles. 

Notandum  tamen  quod  primum  illud  genus  quod  diximus  eorum  qui 
bene  et  ordinate  in  religione  vixerunt  et  exercitiis  augmentum  tantum  de- 
votionis  quaerunt,  debent  citius  expediri  ex  prima  hebdómada,  quia  eorum 
statui  sunt  magis  proportionatae  aliae  hebdomadae,  in  quibus  anima  per 
Christi  meditationem  magis  crescit  in  ejus  amore  et  desiderio  profectu<[ue 
viitutum.  Oui  antem  in  posteriore  illo  gradu  esset,  nempe  si  negligentius 
se  gessisset  in  sua  vocatione,  is  diutius  et  accuratius  exercendus  esset  in 
sui  purgatione  et  ante  omnia  inducendus  ad  desiderandam  perfectam  sui 
ipsius  reformationem.  Materia  autem  hujus  reformationis  haec  fere  est:  pas- 
siones  non  bene  domitae,  mali  habitus,  perversae  inclinationes,  sive  ex  na- 
tura sive  ex  usu,  tentationes  quae  ab  intrínseco  procedunt,  máxime  vehe- 
mentes et  crebrae;  deinde  etiam  ministeria  Societatis  ut  concionari,  audire 
confesiones,  habere  scholam  et  similia;  denique  omnes  actiones  quas  ali- 
quis  componere  et  ordinare  velit,  ut  comedere,  dormiré,  studere,  agere  cum 
externis  vel  cum  nostris  et  reliqua  hujusmodi.  Ouarc  hoc  primum  curar  i 
debet  in  eo  qui  facit  exercitia,  ut  quam  maximam  acquirat  cognitionem  sui 
ipsius  et  suorum  defectuum,  quod  quiden  consequetur  perpendendo  vitam 
anteactam  in  illa  tepiditate  et  percurrendo  tempus  et  oceupationes  vel 
officia  quae  gessit,  ct  alia  ejusmodi  quae  possint  ei  repraesentare  memoriam 
defectuum  et  peccatorum. 

Porro  una  cum  multitudine  considerare  etiam  debet  gravitatem  máxime 
perpensa  obligatione  sua  ex  statu  et  professione.  Deinde  etiam  inquirere 
debet  causas  et  origines  ac  radices  eorum  vitiorum,  ut  eas  ex  se  tollat.  De- 
nique optimum  et  utilissimum  est  ad  hanc  reformationem  ut  in  fine  prim  ie 
hebdomadae  fiat  confessio  generalis  de  toto  tempore  religionis.  Hoc  en; m 
usu  compertum  est,  multis  magnopere  profuisse  et  initium  attulisse  melio- 
ris  vitae. 

Illud  vero  ómnibus  nostris  qui  exercitia  faciunt,  commune  est,  ut  in  me- 
ditatione  vitae  Christi,  quae  reliquas  hebdómadas  complectitur,  omni  studio 
conetur  ac<)uirere  majus  lumen  ac  desiderium  solidarum  virtutum  ex  ejus 
exemplo  et  imitatione,  ut  obedientiae,  charitatis,  zeli  animarum,  praesertim 
autem  contemptum  sui  et  sufferentiam  injuriarum,  quod  adeo  commendat 
P.  N.  Igaatius,  ut  eum  appellet  praetiosum  perfectionis  gradum,  ejusque 
meminit  et  in  examine  et  in  meditatione  de  regno  Christi  et  de  duobus  ve- 
xillis  et  in  tribus  modis  humilitatis,  et  ideo  hunc  affectum  ut  in  primis 


DlKKCTORIA  RKCKNTIORA — Di.    I  5QI 


I  Sequitur  I 
[  cap.  VI  ex.  Di.  Var.\ 

elucet  in  Christi  vita  et  morte,  ita  in  primis  gignendus  et  imbibendus  est  a 
nostris  qui  exercitia  faciunt,  et  ab  instructore  eo  dirigendi.  Et  in  summa  hic 
omniura  scopus  esse  debet,  primum  ut  concipiant  desiderium  ejus  perfe- 
ctionis  quae  possit  esse  máxima,  siquidem  ad  hoc  vocati  sunt  tum  ex  com- 
muni  vocatione  religiosa,  tum  ex  peculiari  Societatis  nostrae  natura,  cui 
Deus  tam  altum  finem  dedit;  deinde  quia  non  sufficit  desiderium  solum,  de- 
lu-nt  etiam  excitari  et  inflammari  ad  tollenda  ex  se  omnia  impedimenta 
hujus  perfectionis  et  amplcctenda  omnia  media  ac  rationes  perveniendi  ad 
eam.  Postremo  etiam  curandum  est,  ut  potissimum  tertia  et  quarta  hebdó- 
mada eo  dirigatur  ut  anima  quam  máximum  Dei  amorem  concipiat,  cum 
hoc  ipsum  nobis  Constitutiones  commendent,  ut  potius  amore  moveamur 
quam  poenarum  timore.  Hic  autem  amor  talis  esse  debet,  ut  non  consistat 
in  solo  gustu  et  contemplatione,  sed  hominem  impellat  ex  abundantia  qua- 
dam  ad  operandam  salutem  proximorum,  ut  omnes  pariter  ament  eamdem 
bonitatem,  hoc  enim  est  proprium  vocationis  nostrae. 

Praeter  haec  exercitia  P.  N.  Ignatii  possent  etiam  dari  aliqua  alia  magis 
propria  et  particularia,  ut  de  beneficio  vocationis  religiosae,  de  obedientia 
et  aliis  virtutibus,  de  dignitate  et  pulchritudine  animae  rationalis  et  similia. 
Iít  hoc  praesertim  si  ita  contingeret,  ut  aliquis  ad  exercitia  se  reciperet  ob 
peculiarem  ali(iuam  causam;  tune  enim  possent  addi  aliqua  exercitia  conve- 
nientia  illi  causae,  ut  si  suscipienda  esset  ei  aliqua  gubernatio  in  Societate 
possent  addi  talia,  quae  eum  aptarent  ad  illud  officium,  et  similiter  si  iturus 
esset  ad  aliquam  missionem,  ut  disponeretur  ad  patiendum  et  ad  ferventem 
zelum  animarum  etc.  Hoc  tamen  semper  observandum,  ut  ordinarie  ac 
praecipue  utamur  exercitiis  ipsius  P.  N.  Ignatii,  haec  vero  quae  addenda  vi- 
debuntur,  dentur  quasi  additamenta  quaedam  suis  locis  prout  instructor 
indicabit  a'. 

Electio  ordinarie  nostris  in  exercitiis  non  est  danda;  potest  tamen  con- 
tingere  ut  interdum  dari  eam  expediat,  ut  si  aliquis  vacillaret  in  vocatione 
aut  vehementi  agitatione  agitaretur,  ita  ut  ad  eum  stabiliendum  judicaretur 
expediré,  non  quidem  ut  denuo  tamquam  de  re  integra  deliberaret,  sed  ut 
clarius  videret,  id  quod  ante  elegit  quantum  sit  consentaneum  voluntati 
Dei  et  suae  saluti,  et  in  eo  confirmetur.  De  electione  autem  negocii  aut 
actionis  alicujus  consultare  non  est  proprium  exercitiorum,  sed  potest  fieri 
etiam  extra  exercitia  omni  tempore  et  occasione;  et  ideo  in  hoc  etiam  in- 
struendi  sunt  nostri  ut  sciant  bene  uti  regulis  bene  eligendi  ad  indagandam 
Dei  voluntatem  et  beneplacitum.  Materia  autem  hujus  electionis  t>'  non  vide- 
tur  esse  deberé  inter  duas  virtutes  aut  inter  dúos  modos  consequendi  ali- 
quam virtutem.  In  his  enim  superflua  videtur  tanta  consultatio,  sed  in  aliis 
multis,  ut  cum  superiores  debent  statuere  de  re  aliqua  dubia,  máxime  si 
non  posint  consultare  cum  suis,  ut  dicitur  regula  16  provincialis;  aut  cum 
subditi  ipsi  aliquid  proponere  debent  superiori  circa  personara  suam,  ut 
habeant  rectam  illam  intentionem  et  indifferentiam  quam  jubet  regula  46 
summarii;  juvat  actuare  aliquas  regulas  ex  illis  quae  dantur  in  electione. 


a'    Sic  apogr.,  fortasse  scribendum  fuit  ¡udicabit. — b'  Algidius  in  mar%. 


1034 


MONU  MENTA  IGNATIANA 


De  prima  hebdómada  a  in  uniuersurñ.  Cap.  VII  b. 

OMnia  haec  exercitia  a  Patre  c  N.  Ignatio  in  quatuor  hebdómadas 
distributa  sunt,  quae  quidem  hebdomadae  non  tam  numero  die- 
rum,  quam  materiae  genere  distinguuntur  *,  et  ideo  non  necesse  est,  vt 
septem,  vel  octo  dierum  38  circulus  in  singulis  consumatur,  sed  sufficit 
vt  illi  affectus,  vel  fructus  inueniantur,  qui  in  vnaquaque  exquiruntur. 

Prima  continet  considerationem  peccatorum,  vt  eorum  foeditatem 
cognoscamus,  vereque  detestemur  cum  dolore,  et  satisfactione  conue- 
nienti.  Secunda  proponit  vitam  Christi  ad  excitandum  in  nobis  deside- 
rium,  ac  studium  eam  imitandi,  quam  imitationem,  vt  melius  perficia- 
mus,  proponitur  etiam  modus  eligendi  vel  vitae  statum,  qui  sit  máxime 
ex  volúntate  Dei,  vel  si  iam  eligi  non  possit,  dantur  quaedam  mónita, 
ad  eum  in  quo  quisque  sit,  reformandum.  Tertia  continet  passionem 
Christi,  qua  miseratio,  dolor,  confusio  generatur,  et  illud  imitationis 
desiderium  vna  cum  Dei  amore  vehementius  inflammatur.  Ouarta 
demum  est  de  Resurrectione  Christi,  eiusque  gloriosis  apparitionibus,  et 
de  beneficiis  diuinis,  et  similibus,  quae  pertinent  ad  Dei  amorem  in  no- 
bis excitandum. 

Igitur  d  in  hac  prima  hebdómada  proponuntur  media,  quae  ad  ani- 
mam  purgandam  per  contritionem,  et  e  confessionem  pertinent,  et  ad 
veram  poenitentiam  in  nobis  gignendam  iuuare  possunt.  Quare  huc 
omnia  dirigere  debet,  qui  facit  exercitia,  vt  peccati  malitiam,  suamque  1 
abiectionem,  et  vilitatem  agnoscat,  eamque  ex  animo  intime  sentiat. 
Quam  ob  causam  expediret,  vt  hoc  tempore  1  si  sacerdos  sit,  ex  hoc 
spiritu  humilitatis  3  abstineat  a  quotidiana  celebratione,  nisi  deuotio, 
aut  profectus  spiri-39  tualis,  aut  aliqua  obligatio  ad  id  impellat  sf  vt  post- 
ea generali  confessione  peracta,  maiori  cum  praeparatione,  fiducia  ac 
reuerentia  ad  sacrificium  altaris  redeat. 

Notandum  h  etiam  hanc  primam  hebdomadam  esse  fundamentum 


Imo  etiam  in  electionibus  personarum  quae  fiunt  per  suffragia,  ut  procuxa- 
torum  et  assistentium  et  ipsius  praepositi  generalis,  et  denique  in  rebus 
ómnibus,  quas  coram  Deo  constituere  ac  definiré  oporteat.  sempcr  admodum 
juvat  illa  praxis  quae  in  eligendo  praescribitur,  de  qua  infra  prolixius  age- 
mus,  et  inde  peti  poterunt  quae  nostros  juvare  possint  ad  intelligendam 
Dei  voluntateni  in  omnJ  ejusmodi  re  et  juxta  cujusque  reí  qualitatem. 

a  hebdoma  Ed,;  hebdómada  Di.— ^  Cap.  XI.  Di  —  c  a  Beato  P.  Di.  i8qj.—¿  Miro 
Di.  Var.in  marg.—e  Hocv.d(eslinDi.—i  ut  suam  Di.  Far.—S  (nisi  devotio...  impellat) 
Di.  i8qj. — h  Miro  Di.  Var.  in  marg. 


1    V.  in  Exercitiis  annotationem  quartam,  supra,  p.  226;  Di.  Po.,  n.  41,  supra,  p.  806. 
'    Di.  primutn  Mi.,  n.  40,  supra,  p.  858.  V.  Di.  Igual.,  III,  I,  supra,  p.  790. 
»   Dan.,  III,  39. 


DlRKCTORIA   KKCENTIORA— Di.    I59I  *  IO35 


ac  basim  caeterarum,  et  ideo  nunquam  praetermitti  deberé.  Vnde  etiam 
si  quis  alia  exercitia  huios  hebdomadae,  aut  etiam  omnia  integre  fecis- 
set,  et  denuo  ea  repetere  vellet,  tamen  hinc  incipiendum  esset  ',  quam- 
uis  breuius  expedid  posset. 

Igitur  a  postquam  aliquis  in  eum  locum  venerit,  vbi  exercitiis  vaca- 
turus  est,  ea  ipsa  nocte  b  debet  Instructor  ad  eum  adire,  et  priusquam 
tradat  fundamentum,  debet  ei  explicare  aliquas  ex  annotationibus  s, 
nempe  primam,  et  quintam,  et  ex  decimaseptima  illam  admonitionem 
de  animo  aperiendo,  item  ex  vigésima  c  id  quod  dicitur  de  vtilitate 
secessus  in  loco  separato.  Quod  etiam  opportunitatem  ei  dabit,  vt 
moneat  exercitantem  d  de  iis,  quae  supra  cap.  2.  diximus  eum  esse 
monendum,  cum  ea  tamen  dexteritate,  quam  ibi  diximus,  nempe  vt  non 
omnia  simul,  sed  quantum  prudentia  dictabit. 

Annotatio  autem  illa  ante  fundamentum,  quae  incipit,  In  primis  e, 
expediet  magis  hoc  tempore,  vt  non  proponatur  ita  in  genere  8,  quando 
quis  incipit  exercitia,  sed  in  discursu  exercitiorum,  si  quid  dubium,  vel 
obscurum  occurrat,  aut  ob  aliquam  exercitantis  f  40  diffidentiam,  vi- 
deatur  opportunum,  tune  ei  explicari  poterit  s. 


a  Miro  Di.  Var.  in  marg.  —  *>d\t  Di.—C  viginti  Ed.\  vigésima  Di. — d  ut  eum  moneat 
Di. — e  In  primis,  ut  per  huiusmodi  etc.  Di.  i8gj;  Aegidius  Di.  Var.  in  marg. — f  eius  qu¡ 
exercetur  Di. 

s  Extremum  cafiut  septhnum,  ab  eóloco  explicare  aliquas  ex  annotationibus, 
sic  erat  in  Di.  Var.:  explicare  quatuor  annotationes  ex  20,  nempe  primam 
et  quintam  et  decimam  septimam  et  vigesimam,  in  quibus  velut  in  univer- 
sum  docetur,  quid  sint  exercitia,  et  quomodo  aggredienda  sint.  Ouare  hic 
locus  erit  ut  instructor  moneat  exercitantem  de  iis  de  quibus  supra  diximus 
esse  monendum,  ea  tamen  dexteritate  et  prudentia,  qua  ibi  diximus. 

Annotatio  autem  illa,  quae  fundamento  proponitur,  de  interpretando 
omnia  in  bonam  partem  etc.,  omittenda  est  hoc  tempore  omnino  aut  saltem 
magna  ex  parte.  Initio  Societatis  visa  est  necessaria  cum  Patres  nostri  et 
haec  ipsa  exercitia  nondum  tantam  auctoritatem  apud  homines  consequuta 
erant.  Nunc  autem  cum  haec  ratio  cessarit,  vix  aliud  efficeretur  hac  admo- 
nitione  nisi  quod  exercitantes  aliquam  fortasse  suspicionem  conciperent. 


1    V.  supra,  p.  694,  finem  n.  17,  qui  incipit  in  p.  692. 

3  Di.  Ignat.,  I,  [1],  supra,  p.  778,  et  III,  X,  supra,  p.  791;  Di. prinmm  Mi.,  n.  24,  su- 
pra, p.  853. 

«    Di.  Aeg.,  f.  9,  supra,  p.  910. 


1036 


Moni' m e nía  Ic n ati ana 


De  Fundamento.  Cap.  VIII a. 


Rimus  ingressus  1  in  hanc  primam  hebdomadam  fit  b  per  conside- 


X.  rationem  vltimi  finis,  quae  considerado  c  ideo  dicitur  Fundamen- 
tum,  quia  est  basis  totius  aedificii  moralis,  et  spiritualis.  Potest  d  autem 
diuidi  in  tres  partes  s,  primo  in  finem  propter  quem  homo  creatus  est. 
secundo  in  media  ad  consequendum  hunc  finem.  tertium  in  difficulta- 
tem  eligendi  hoc,  vel  illud  médium,  cum  ignoremus  quid  magis  aptum 
sit  ad  huius  finis  consecutionem ,  omnis  autem  error  in  hac  parte  non 
possit  esse  non  damnosus,  et  periculosus.  Ex  quo  nascetur  etiam  quar- 
tum,  vt  homo  ponat  se  in  illa  omnímoda  indifferentia,  et  aequílibrio. 
Haec  autem  indifferentia  est  maximi  momenti,  et  admonendus  est  exer. 
citans  e,  quanto  altius  hoc  fundamentum  iecerit,  tanto  firmius  futurum 
aedificium  3;  idque  etiam  indicauit  f  Pater  N.  Ignatius  annot.  de- 
cima quinta,  et  decimasexta  ex  viginti. 

In  danda  6  hac  meditatione  máxime,  quia  nonnullis  cum  nondum 
assueuerint  orationi  videri  potest  aridior,  addi  poterunt  aliquae  excur- 
siones ad  meditandum  4,  vt  in  eo  quod  dicitur  creatum  esse  hominem, 
potest  h  simul  cogitan  a  Deo  esse  creatum  de  nihilo,  et  simul  quot,  et 
quanta  in  creatione  habuerit,  et  praeterea  quomodo  semper  ab  illo  in 
esse  conseruetur.  41  Sed  horum  consideratio  non  tam  dirigenda  est  ad 
gratitudinem,  vt  fit  cum  considerantur  beneficia  Dei,  verum  ad  scopum 
huius  fundamenti,  nempe,  quod  illa  omnia  a  Deo  data  sint,  vt  perueni- 
remus  ad  illum  vltimum  finem.  Vnde  '  etiam  potest  homo  in  hac  medi- 
tatione reflectere  cogitationem  ad  se  ipsum,  quomodo  hactenus  habue- 
rit se  ad  finem,  et  ad  media  5,  quantum  aberrauerit,  quod  creaturis  abu- 
sus  sit,  quae  i  1 1  i  adiumento  esse  debuerunt,  vt  iam  quasi  in  generali 
iaciat  fundamenta  ad  cognoscendam  deformitatem  vitae  suae,  quod 
postea  vberius,  et  magis  particulariter  faciet  in  meditatione  pecca- 
torum. 

In  meditatione  huius  fundamenti  '  liber  exercitiorum  non  praescri- 
bk  certas  horas  °,  vt  fit  in  exercitiis  sequentibus,  sed  vt  facili  initio 


a  Cap.  XII  Di. — b  sit  Di.  i8gj,  per pera  m. — <-•  Polancus  Di.  Var.  in  marg. — d  Ar- 
chivum  Di.  Var.  in  marg. — e  qui  se  exercet  Di.:  Aegidius  Di.  Var.  in  marg.— i  indi- 
cavit  Heatus  Di.  i8gj.—s  Aegidius  Di.  Var.  inmarg.—h  Eyerardus  Di.  Var.  in  marg. 
>  Polancus  Di.  Var.  in  marg. — j  Miro  Di.  Var.  in  marg. 


1  Di.  Po.,  n.  45,  supra,  p.  807;  Di.  primum  Mi.,  n.  25,  supra,  p.  853;  Di.  Aeg., 
f.  gr  et  v,  supra,  p.  910. 

2  Di.  Igual.,  III,  X,  supra,  p.  791. 
8  Di.  Aeg.,  f.  9V,  supra,  p.  911. 

4  Ibid.  f.  9,  supra,  p.  910. 

•  Di.  Pa.,  n.  45,  supra,  p.  807,  et  Di.  Aet;.,  f.  oj  et  v,  supra,  pp.  910,  911. 

*  Mi.  alt.,  n.  32,  supra,  p.  858,  in  annot.  d. 


Directoría  recentioua — Di.  1591 


1037 


inchoémus,  vnusquisque  pro  viribus,  et  pro  deuotione  sua  ad  id  tempus 
sibi  assumat:  vel  si  opus  sit,  Instructor  ei  praescribat. 

Debet  autem  curare  vt  cognitio  huius  veritatis,  quae  in  fundamento 
tractatur,  quam  máxime  menti  infigatur,  quoniam  vt  fundamentum 
fabricae  totam  ipsam  sustinet,  ita  haec  veritas  influit  in  omnia  exerci- 
tia,  et  praesertim  in  ipsam  electionem  status,  quae  tota  fere  hinc  pen- 
det,  et  ideo  quo  melius  haec  meditatio  successerit,  eo  etiam  melius 
reliqua  succedunt  a. 

42  De  duplici  examine.  Cap.  IX h. 


VM  durat  meditatio  fundamenti  debet  Instructor  exercitantem 


aliquoties  visitare  et  semper  ei  aliquid  noui  in  scriptis  afierre, 
quia  sic  videtur  quodammodo  leuari  taedium,  et  melius  etiam  percipi 
quae  singula  proponuntur. 

Igitur  in  primo  congressu  post  datum  fundamentum  datur  examen 
particulare  2,  in  quo  tradendo  significandum  est  ei  c,  in  quouis  homine 
vnum,  aut  alterum  vitium  siue  peccatum  esse  soleré  praecipuum,  et  quod 
in  eo  sit  quasi  causa,  et  radix  aliorum.  Et  licet  in  aliquo  plura  essent 
praecipua  3,  expediré  tamen,  vt  vnum  deligatur,  ad  quod  extirpandum 
toti  incumbamus,  vt  eo  superato  ad  aliud,  et  aliud  deinceps  peculiarem 
hunc  conatum,  et  studium  transferamus.  Huic  igitur  rei  seruit  d  examen 
particulare,  cuius  vsus,  etsi  post  peracta  exercitia  esse  debet  toto  vitae 
tempore  nunc  tamen  inchoatur,  tum  vt  aliqua  eius  peritia  acquiratur, 
tum  etiam  quia  e  hoc  examine  vti  oportet  circa  exercitia,  et  eorum  ad- 
ditiones  5.  Est  autem  multum  commendandus  f  huius  examinis  vsus 
propter  magnam  eius  vtilitatem,  praesertim  ad  consequendam  animi 
puritatem,  vt  docet  Cassianus  Colla.  5.  s  Bernardus  h  6  saepe.  Itaque  in 
fine  exercitiorum  cum  discedenti  dantur  praecepta  vitae  bene  insti- 
tuendae,  hoc  in  primis  inculcandum  est.  Additiones  '  autem  illae 
quat-43  tuor  dictandae  ne  sint,  an  verbo  tantum  explicandae  prudentiae 
Instructoris  relinquatur  7. 

a  succedent  Di.  i8gj.—h  Cap.  XIII  Di.;  Caput  nonum.  De  triplici  examine  Di. 
Var. — c  Deest  hoc  v.  in  Di.  l8gj;  Polancus  Di.,  Var.  in  marg. — d  serviet  Di.  f8gj; 
Mrao  Di.  Var.  in  marg. — e  Dcsideratur  hoc  v.  in  Di.  iSgj. — f  Aegiditjs  Di.  Var.  in 
marg. — g  4  et  5  perperam  Ed.  et  Di.;  5  Di.  iSgj. — h  et  S.  Bernardus  Di.  i8gj. — >  Po- 
lancus Di.  Var.  in  marg. 

1  Di.  primum  Mi.,  n.  26,  supra,  p.  854;  Di.  Aeg.,  f.  iov,  supra,  p.  912. 

2  Di.  Ignat.,  III,  XI,  supra,  p.  792;  Di.  Po.,  n.  46,  supra,  p.  807;  Di.  primum  Mi., 
n.  25,  supra,  p.  853. 

3  Di.  Po.,  n.  46,  supra,  p.  807. 

4  Di.  primum  Mi.,  n.  25,  supra,  p.  853. 

5  Di.  Ignat.,  III,  12,  supra,  p.  793;  Di.  Aeg.,  f.  gv,  supra,  p.  911. 
•  Di.  Aeg.,  f.  10,  supra,  p.  911. 

1  Di.  Po.,  n.  47,  supra,  p.  807. 


io38 


MONUMENTA  IGNATIANA 


Deinde  eadem  die,  et  sequenti  datur  examen  genérale,  et  quotidia- 
num.  Non  autem  datur  a  per  modum  meditationis  sed  instructionis 
cuiusdam,  et  vt  homo  incipiat  aperire  oculos  ad  cognoscenda  peccata 
vitae  praeteritae.  Quod  vero  attinet  ad  examen  genérale  8  non  est  du- 
bium,  quin  aliae  etiam  multae  sint  peccatorum  species  b,  quae  hic  non 
ponuntur,  sed  vel  hic  ea  tantum  peccata  attinguntur,  quae  frequentius 
accidunt,  reliqua  autem  peti  possunt  ab  aliis  auctoribus,  qui  ex  pro- 
fesso  de  hoc  agunt,  vel  hoc  examen  c  pro  iis  tantum  conscriptum  est 
qui  iam  paulo  magis  spirituales  sunt,  et  ab  aliis  grauioribus  peccatis 
abstinent,  in  haec  autem  d  frequentius  incidere  solent  3.  Itaque  non 
fuit  mens  e  P.  N.  Ignatii  tam  breui  tractatione  omnia  peccata  compre- 
hendere,  sed  tantum,  vt  dictum  est,  pios  ánimos  admonere  de  iis  quae 
frequentiora  sunt. 

Porro  examen  quotidianum,  quod  quinqué  f  puncta  complectitur, 
dictetur  prout  iacet.  Ad  illud  autem  faciendum  iuuat  illa  lux,  quam 
praebet  examen  genérale  per  illam  distinctionem  peccatorum,  quae 
fiunt,  cogitatione,  locutione,  et  opere  s  4. 


Irca  ordinem  '  tradendi  exercitia  sequendus  est  is  qui  ponitur  in 


ipso  libro  exer-44  citiorum,  nempe  vt  prima  hora  fiat  exercitium 
trium  potentiarum,  secunda  autem  peccatorum:  tertia  vero  et  quarta  re- 
petitiones  vtriusque,  si  autem  addatur  etiam  quinta  hora,  fiat  de  inferno. 
Sin  fiant  tantum  quattuor  horae,  hoc  exercitium  de  inferno  differendum 
erit  in  diem  sequentem,  quo  eodem  die  possunt  dari  etiam  alia  exerci- 
tia de  morte,  de  iudicio,  cum  suis  repetitionibus.  Tertio  die  proponenda 
erit  eadem  materia,  sed  cum  aliquibus  nouis  punctis,  vt  in  materia  pec- 
cati,  proponendo  effectus  quos  facit  in  animo,  aut  aliquid  eiusmodi,  sic 
enim  tollitur  taedium,  et  materiae  profundius  penetrantur  •'. 

a  Pro  8  w.  praeced.  sunt  in  Di.  Var.  sequentia:  dantur  alia  dúo  examina,  nempe 
quod  in  libro  Exercitiorum  appellatur  genérale  et  alterum  quotidianum.  Non  autem 
dantur;  Miro  in  marg. — 1>  Polancus  Di.  Var.  in  marg. — <=  Aegidius  Di.  Var.  in  marg  — 
d  aut  Ed.,  sed  emend.  uí  supra  in  ¡Erratis*. — e  mens  Beati  Di.  jSqj. — {  Pro  J  zn). 
praeced.  habet  Di.  Var.:  Tertium  porro  examen  quod  quotidianum  est  et  quinqué. — 
g  Di.  Var.  addit:  Confessio  generalis  etsi  in  libro  Exercitiorum  hoc  loco  ponatur,  í"a- 
cienda  tamen  est  in  fine  primae  hebdomadae,  et  ideo  de  ea  agemus  illo  loco. — h  De 
primo  exercitio  primae  hebdomadae.  Cap.  XIV.  Di. — >  Aegidius  Di.  Var.  in  marg. 

j  Haec  paragraplius  prima  sic  erat  in  Di.  Var.:  Circa  ordinem  tradendi 
exercitia  hujus  primae  hebdomadae,  licet  aliqui  ita  Exercitiorum  librum  in- 
telligant,  ut  omnia  uno  die  tradenda  et  facienda  sint  [in  marg.  Abgidius], 

1  Di.  Aeg.,  f.  iov,  supra,  p.  912. 

3  Di.  Pe.,  n.  48,  supra,  p.  807;  Di.  Aeg.,  f.  ior  et  v.  supra,  p.  912. 

8  Di.  Aeg.,  ibid. 

*  Di.  Po.,  n.  49,  supra,  p.  808. 


De  excrcitiis  primae  hebdomadae.  Cap.  X  h. 


Directoría  recentiora— Dr.  1591 


1039 


Porro  primum  exercitium  ülud  est,  quod  appellatur  trium  potentia- 
rum  f,  non  quia  in  aliis  etiam  non  exerceantur  hae  tres  potentiae;  sed 
voluit  P.  a  N.  Ignatius  in  hoc  quasi  aditu,  et  principio  omnium  exercitio- 
rum,  viam  monstrare,  quae  in  meditando  tenendaest,  nempe,  vt  per  me- 
moriam  adiuuaretur  ratio  ad  discurrendum,  siue  ratiocinandum;  per  dis- 
cursum  autem  excitaretur  voluntas,  et  affectus,  idque  actuare  voluit  in 
materia  peccati,  quae  prima  occurrebat  ad  meditandum.  Itaque  in  lioc 
primo  exercitio  sunt  sigillatim  explicanda  exercitanti  b  omnia,  quae  in 
sequentibus  exercitiis  futura  sunt  vsui,  qui  scilicet  modus  seruandus,  vt 
cum  attentione,  et  sine  capitis  laesione  perseuerari  possit,  et  quomodo 
se  animus  colligere,  collectumque  tenere  debeat,  et  quod  licet  adhi- 
ben-45  dus  sit  intellectus  ad  cogitandum,  maior  tamen  habenda  est  cura 
affectus,  et  interioris  gustus,  quam  vt  multi  conceptus  quantumuis  pul- 
chri,  et  acuti  formentur,  et  alia  eiusmodi. 

Hic  etiam  declaranda  sunt  praeludia,  quorum  vsus  praescribitur  in 
ómnibus  exercitiis,  et  in  primis  quid  sit  compositio  loci,  quae  niliil 
aliud  est,  quam  fingere  sibi,  et  quasi  videre  oculis  imaginationis  locum 
illum,  in  quo  res,  quam  meditamur,  gesta  est,  vt  stabulum  in  quo  Chrí- 
stus  natus  est,  aut  coenaculum  grande  stratum,  in  quo  Apostolorum 
pedes  lauit,  aut  montem  in  quo  passus  est.  Hac  enim  loci  compositione 
valde  iuuamur  ad  attentionem  c,  et  motionem  animae,  quae  hoc  modo 

melius  tamen  videtur  et  commoclius,  ut  unum  vel  dúo  singulis  diebus  suo 
ordine  fiant,  ita  ut  uno  absoluto  pergatur  ad  aliud  et  sic  deinceps.  Sic  enim 
melius  penetrantur  materiae  insistendo  in  singulis  quam  percurrendo;  et 
periculum  est  ne  obruatur  animus  tantarum  rerum  multitudine;  propterea 
sequentibus  diebus,  quibus  repetendae  sunt  semper  eaedem  meditationes, 
facile  continget  satietas  et  ariditas.  Et  cum  ut  dicitur  in  libro  Exercitiorum, 
non  expediat  exercitantem  scire  quid  sequenti  die  sit  meditaturus,  difficile 
videtur  et  incomraodum,  ut  instructor  toties  eum  uno  die  adire  possit. 
Denique  multi  gravissimi  Patres,  qui  in  exercitiis  tradendis  ipso  P.  N.  Igna- 
tio  magistro  usi  fuerant,  ita  hoc  intelligere,  ita  etiam  practicare  consueve- 
rant.  Quare  cum  alii  aliis  tardiores  vel  celeriores,  alii  foecundiores  vel  ari- 
diores  sint,  videtur  tota  res  permittenda  prudentiae  instructoris  ut  ipse 
melius  judicarit. 

a    Beatus  P.  Di.  i8gj;  Aegidius  Di.  Var.  in  marg.  —  h  exercitia  sumenti  Di. 

c  Hic  locus,  a  verbo  Hac  enim,  «1c  erat  in  Di.  Var.:  Ad  haec  autem  loca 
commodius  et  facilius  sibi  fingenda,  juvat  adhibere  species  seu  imagines  si- 
milium  locorum  quae  alias  vidimus,  ut  alicujus  stabuli  aut  aulae  aut  montis, 
addendo  aut  detrahendo  quae  oportet.  Potest  autem  hoc  dupliciter  fieri:  vel 
quasi  transferendo  nos  ad  locum  ubi  res  gesta  est,  vel  quasi  transferendo 
rem  gestam  ad  locum  ubi  nos  sumus.  Utroque  enim  modo  efficitur  quod  hac 
compositione  loci  quaeritur,  ut  quasi  nos  praesentes  constituamus  í  11  i  my- 
sterio  aut  actioni,  quam  meditamur,  quod  valde  conferí  ad  attentionem.  Ibid. 
Miro  in  marg. 


Di.  Aeg.,  f.  ir,  supra,  p.  91 3,  ubi  etiam  sequentia  ¡nvenies. 


1040 


MONUMENTA  IGNATIAXA 


quasi  alligata  phantasia  rei  illi  certae  alligatur  ipsa  quoque  quodam- 
modo  ne  euagetur,  aut  si  quando  diuertat,  habet  ad  manum,  quo  se 
facile  colligat,  et  reuocet  in  situm  illum  suum,  in  quo  se  ab  initio  com- 
p  ísuit.  Vnde  S.  Bonauentura  in  Prooemio  de  vita  Christi  a:  Tu  inquit 
si  fi  uctum  ex  his  sumere  cupis,  ita  te  praesentem  exhibeas  iis,  quae  per 
D.  N.  Iesum  Christum  dicta,  et  facta  narrantur,  ac  si  tuis  oculis  ea  vi- 
deres,  et  tuis  auribus  audires  toto  mentis  affectu  diligenter,  delectabi- 
liter,  et  moróse  ómnibus  aliis  curis,  et  solicitudinibus  tuis  omissis 
Atque  hoc  quidem  locum  habet  in  meditatione  rerum  corporearum: 
nam  in  rebus  incorporéis,  vt  est  peccatum,  et  similia,  alia  quaedam  est 
instituenda  compositio  loci,  de  qua  dicitur  satis  clare  in  lib.  exerci- 
tiorum  b  46  in  exercitio  trium  potentiarum.  Denique  c  in  hac  loci  re- 
]>raesentatione  vitandum  est  diligenter,  ne  nimis  in  ea  fabricanda  im- 
moremur  s,  vel  nimiam  vim  d  capiti  faciamus,  quia  non  consistit  in  ea 
fructus  praecipuus  meditationis,  sed  est  tantum  via,  et  instrumentum  ad 
ipsum  fructum.  Nec  est  dubium,  quin  aliqui  maiorem  in  hac  re  habeant 
facilitatem,  in  quibus  videlicet  acrior  est  vis  potentiae  imaginatiuae- 
Alii  vero  quibus  hoc  difficilius  est,  non  ita  laborare  debent,  vt  caput 
obtundant,  quo  ipsam  meditationem  impedirent  e. 

In  secundo  f  exercitio  3,  in  primo  puncto  monendus  est  exercitans, 
ne  descendat  ad  examinanda  peccata  sigillatim,  vt  fieri  solet,  cum  quis 
se  ad  confessionem  parat.  Hoc  enim  postea  facturus  est  s  extra  medita- 
tionem: sed  hoc  tempore  in  genere  tantum  proponat  sibi  sua  peccata, 
eorumque  multitudinem,  et  magnitudinem,  vt  concipiat  confusionem,  et 
dolorem.  Ad  hoc  autem  confert  percurrere  loca,  negotia,  et  personas, 
vt  hic  dicitur. 

Tertium  et  quartum  h  exercitium  4  constat  ex  repetitione  primi  et 
secundi.  Harum  autem  repetitionum  vsus  est  valde  vtilis.  Saepe  enim 
fit,  vt  cum  eiusmodi  materiae  primum  cogitantur,  intellectus  pascatur 
illa  rerum  nouitate,  ac  curiositate  quadam,  postea  vero  cum  specula- 
tionem  moderamur,  magis  aperitur  via  internis  affectibus,  in  quibus 
potissimum  consistit  fructus.  Guare  in  his  repetitionibus  vitandi  sunt 
longi  discur-47  sus,  sed  tantum  proponere  sibi  oportet,  et  quasi  per- 

a  Texlus  qui  sequitur  mutatus  aliquaiitulum  est  in  Di.  1893,  R  XIV,  n.  5.;  Di.  Var' 
habet  Aegidiur  in  marg. — b  Di.  Var.  addit  p.  64;  est  autem  pagina  editionis  burgensis 
(Burgis,  in  Hispania)  anni  IJJ4. — c  MlRO  Di.  Var.  in  marg. — d  Aegidius  Di.  Var.  in 
marg. — e  jn  £)¿.  sequitur  titulus  De  aliis  exercitiis  priniae  hebdomadae.  Cap.  XV. — 
f  Aegidius  Di.  Var.  in  marg. — S  Desideratur  hoc  v.  in  Di.  1893. — h  Aegidius  Di.  Var^ 
in  marg. 

1    Pseudo-Bonaventurae  opus,  cui  titulus  Meditationes  vitae  Domini  nostri  leste 

C/iristi. 

.  *   Di.  Aeg..  f.  11.  supra,  p.  813. 

*   Di.  Ignat.,  U,  [2],  et  III,  15,  supra,  pp.  784  et  793;  Di.  Aeg.,  f.  nv,  supra,  p.  913. 

4  Di.  primum  Mi.,  n.  31,  supra,  p.  855;  Anón.  B¿,  supra,  p.  897;  Di.  Aeg.,  i.  I  iv,  su- 
pra, p.  913. 


Directoría  recentiora— Di.  i  591 


1041 


currere,  quae  prius  meditad  sumus,  et  in  iis  immorandum  volúntate  et 
affectu,  et  haec  etiam  est  causa,  cur  plura  hic  colloquia  sint,  quam  in 
prioribus  exercitiis.  Quod  autem  dicitur  a  in  lib.  exerc.  in  III. 
exer.  primae  hebd.  repetitionem  hanc  faciendam  de  iis,  in  quibus 
antea  maiorem  consolationem,  aut  desolationem  senserimus,  ita  in- 
telligendum  est,  vt  praecipue  repetí  debeant  ea,  quae  lumen  aut 
feruorem  attulerunt,  sed  etiam  expedit  illa  puncta  repetere,  in  qui- 
bus ariditatem  sensimus,  quia  saepe  contingit,  vt  deinde  in  ipsis  ma- 
iorem consolationis  copiam  sentiamus.  Immo  b  etiam  bis  repetí  potest 
idem  si  magna  sentitur  consolado  :,  aut  alius  bonus,  et  spiritualis 
affectus,  et  hoc  potissimum  in  prima  hebdómada. 

Praeter  quinqué  haec  exercitia  c  P.  N.  Ignatii  possunt  addi  alia,  vt; 
in  fine  quinti  exercitii  dicitur,  vt  de  aliis  peccati  poenis,  de  morte,  de 
iudicio,  vel  de  aliis  cruciatibus  Inferni,  et  quidem  haec  d  rarissime 
omittenda  videntur  3,  quia  multum  habent  momenti,  vt  auocetur  ani- 
mus  ab  inordinato  amore  rerum  harum  visibilium,  et  in  his  meditatio- 
nibus  concipit  anima  timorem  sanctum  Domini,  vt  pariat  spiritum 
salutis. 

In  fine  e  cuiuslibet  exercitii  semper  fieri  debet  colloquium  4,  vt  in 
libro  exercitiorum  praescribitur,  nec  tamen  prohibetur,  quin  iuxta  cu- 
iusque  deuotionem  etiam  in  principio,  et  in  48  medio  alia  colloquia,  et 
petitiones  fieri  possint,  immo  etiam  aliquando  expedit.  Proprius  f  ta- 
men locus  est  in  fine,  cum  anima  ex  meditatione  magis  eleuatam  se 
sentit.  Illa  enim  sunt  aptissima  colloquia,  quae  formantur  ex  affectu 
interiori  varia,  vt  ipse  affectus  varius  est.  Interdum  enim  homo  agit 
cum  Deo»,  vt  filius  cum  patre,  interdum  vt  seruus  cum  Domino,  modo, 
vt  amicus  cum  amico,  modo  etiam  vt  reus  cum  Iudice,  aliquando  etiam 
petens  aliquod  donum,  aliquando  gratias  agens  de  beneficiis  acceptis, 
alias  accusando  se  ipsum,  alias  communicando  cum  eo  familiariter.  In 
quo  notandum  quod  dicitur  in  tertia  annotatione  ex  viginti,  haec  collo- 
quia, quando  fiunt  cum  Deo,  aut  cum  sanctis  requirere  maiorem  reue- 
rentiam,  quam  ipsas  meditationes,  et  speculationes.  In  particulari  vero 
colloquium  s  secundum  ad  Christum  5  vt  impetret  a  Patre,  explicandum 


a  Miro  Di.  Var.  in  marg.—b  Archivtjm  Di.  Var.  in  marg. — c  exercitia  Beati 
Di.  i8gj;  Di.  Var.  habet  Miro  in  marg.—&  Aecidius  Di.  Var.  in  marg.—e  Miro  Di. 
Var.  in  marg. — f  Archivum  Di.  Var.  in  marg.—S  Aecidius  Di.  Var.  in  marg. 


1  Di.  primum  Mi.,  n.  32,  supra,  p.  855. 

2  Anón.  Bi ,  f.  18,  supra,  p.  804. 

3  Di.  Ignat.,  II  et  III,  supra,  pp.  784  et  791;  Di.  primum  Mi.,  n.  34,  supra,  p.  856; 
Di.  Aeg.,  f.  12,  supra,  p.  914. 

*    Di.  primum  Mi.,  n.  33,  supra,  p.  856. 
5    Di.  Aeg.,  f.  12,  supra,  p.  914. 

Monum.  Ignat. — Series  II.  66 


1042 


MONUMENTA  IGNATIANA 


erit  rudioribus,  hoc  intelligi,  non  vt  est  Deus,  sed  vt  homo  mediator 
et  aduocatus  5,  vt  interpellet  pro  nobis  3. 

Additiones  a  quae  in  libro  exercitiorum  ponuntur  in  fine  primae 
hebdomadae,  dandae  sunt  pridie  quam  incipiantur  exercitia  b,  nempe 
meditado,  quae  dicitur  trium  potentiarum,  et  reliquae,  quia  in  iis  agitur 
de  multis,  quae  adiuuant  meditationem.  Decima  tamen  additio  posset 
differri  in  sequentem  diem,  quia  non  est  adeo  necessarium,  vt  detur 
illo  die  c.  Deinde  sequentibus  diebus  dandae  sunt  reliquae  additio- 
nes, 49  et  regulae  de  discernendis  spiritibus,  quae  conueniunt  primae 
hebdomadae,  et  quae  conuenire  videbuntur  exercitanti,  quas  tamen 
non  erit  semper  necesse  scripto  daré,  sed  id  Instructoris  iudicio  per- 
mittitur  d. 

Hae  additiones  e  4  curandum  est,  vt  exacte  seruentur,  quia  ex  ipsis 
valde  pendet  fructus  spiritualis  exercitiorum,  quamquam  ex  altera 
parte  caueri  etiam  debet  omnis  excessus,  et  habenda  est  ratio  persona- 
rum,  et  complexionum,  vt  si  qui  essent  natura  melancholici,  non  debent 
nimium  coarctari,  immo  potius  dilatandus  est  eis  animus,  et  idem  de 
personis  imbecillioris  valetudinis,  et  insuetis  ad  hos  labores,  et  ideo 
opus  est  prudentia,  et  discretione.  Experientia  enim  ostendit  quibus- 
dam  profuisse  quod  eis  concederetur  aliqua  laxitas  in  his  regulis  ser- 
uandis,  aliis  autem  profiiit  seueritas,  et  rigor,  semper  tamen  mixtus 
suauitate. 

De  Confessione  generali.  Cap.  XI {. 

Siue  exercitans  s  versetur  in  primis  quinqué  exercitiis,  siue  alia 
adiungantur  5,  cum  iam  id  satis  consecutus  videbitur,  quod  in  hac 
heddomada  vt  finis  proponitur,  nimirum  cognitionem  intimam  peccato- 
rum,  et  veram  contritionem,  et  ad  id  serio  conatus,  et  diuinae  gratiae 
cooperatus,  tam  per  exercitia,  quam  per  additiones  iudicabitur,  moneri 
debet,  vt  se  ad  generalem  confessionem  disponat,  et  nisi  in-50  structori 
nimium  fatigatus  videatur,  poterit  adhuc  pergere  in  meditando  per 
vnam,  aut  alteram  horam  aliquid  quod  ad  compunctionem  peccatorum 


a  Miro  Di.  Var.  in  marg. — •>  eo  die  quo  incipiuntur  exercitia  Di.  Var. — c  Hic  locus, 
a  verbo  potentiarum,  sic  erat  in  Di.  Var.:  potentiarum  sub  vesperam  aut  omnes  aut 
bona  pars  earum.-d  hebdomadae,  quae  cum  dantur,  dilucide  sunt  explicandae  Di. 
Var.—*  Archivum  Di.  Var.  in  marg.— *  Cap.  XVI  Üi.—S  qui  se  exercet  Di.;  Poi.ancüs 
Di.  Var.  in  marg. 


'    I  Tim.,  II,  5;  IIebu.,  VIII,  6;  IX,  15;  XII,  24. 
1   I  Jo.,  II.i. 

3  Rom.,  VIII,  34;  Hebr..  VII,  25. 

4  Di.  Ignat.,  III,  19,  supra,  p.  794. 

s  Ibid.,  II,  [2],  supra.  p.  784;  Di.  Pe.,  n.  56,  supra.  p.  809;  Di.  primiim  Mi.,  n.  38, 
supra,  p.  857. 


Directoría  recentiora — Di.  J591 


1043 


faciat,  vel  si  id  magis  expediré  iudicetur,  aliquid  legendo  ad  eum  finem  a. 

Vt  autem  b  hoc  diligentius,  et  accuratius  faciat,  indicandum  est  ei 
quantae  sint  vtilitates  huius  confessionis  generalis,  de  quibus  vtilitati- 
bus  agitur  in  ipso  libro  Exercitiorum  post  examen  genérale.  Quod  si 
nulla  alia  esset,  hoc  certe  satis  esse  deberet quod  experimur  homines 
plerumque,  aut  sine  examine  sufficienti,  aut  sine  debito  dolore,  nullo 
vel  valde  infirmo  melioris  vitae  proposito  ad  confessionem  accederé, 
ac  propterea  ad  consequendam  pacem  conscientiae,  et  ad  tollendos 
scrupulos,  qui  si  non  antea,  saltem  in  puncto  mortis  animam  excruciare, 
et  in  periculum  salutis  aeternae  adducere  solent,  multum  prodest,  semel 
se  ab  ómnibus  anteactae  vitae  peccatis  abluere.  Quam  etiam  ob  cau- 
sam,  etsi  cauendum  est  a  nimia  anxietate  in  facienda  hac  confessione, 
ita  c  ne  semper  deinde  maneant  scrupuli,  ac  reliquiae,  vt  quibusdam 
contingit,  tamen  ex  altera  parte  studendum  et  conandum  est,  vt  ita  dili- 
genter,  atque  accurate  fiat,  vt  postea  secura  esse  possit  anima,  se  fecisse 
quod  in  se  erat;  nam  sine  hoc  numquam  frui  poterit  illa  pace  animi,  et 
tranquillitate  conscientiae,  quam  diximus.  Ideo  praeter  proprium  stu- 
dium,  et  diligentiam  exercitantis  d  iuuandus  est  etiam  ali-51  qua  via, 
et  methodo  2,  nempe  directorio  aliquo  ad  bene  confitendum,  cuiusmodi 
iam  multa  extant  bona,  et  apta,  si  opus  fuerit,  et  pro  cuiusque  indi- 
gentia. 

Aliquando  etiam,  praesertim  insignioribus  hominibus,  proderit  daré 
legendam  Summam  Nauarri  3,  vbi  agit  de  statibus,  vt  attente  consi- 
derent,  quae  ad  suum  statum  pertinent.  Sic  enim  melius  videbunt  in 
quibus  defecerint,  quae  si  nostri  per  se  proponerent,  fortasse  non  tan- 
tam  iis  fidem  haberent,  et  possent  putare  eos  esse  nimios  in  vrgendis 
conscientiis  e. 

Hanc  generalem  confessionem  f,  vt  plurimum  magis  expedit  non 
íieri  ei,  qui  tradit  exercitia  4:  si  tamen  exercitans  s  ei  confiten  mallet 
pro  sua  deuotione,  vel  sacerdotum  penuria,  aut  aliae  causae  ita  exige- 
rent,  nihil  impediret  quin  etiam  ipsi  fieri  posset. 

a  Hic  locus  a  verbo  disponat  sic  erat  in  Di.  Var.:  disponat  non  omitiendo  interim 
exercitia  consueta  vel  partem  eorum,  reliquum  vero  tempus  quod  ab  his  superest  tri- 
buendo  peccatis  recogitandis,  vel  si  ipsi  videbitur  etiam  scribendis. — b  Aegidius  Di. 
Var.  in  marg. — c  Non  est  hoc  v.  in  Di. — d  ipsius,  qui  exercitia  suscipit  Di. — e  A  verbis 
si  opus  fuerit  (in  fine  paragraphi  praeced.)  usque  conscientiis  desuní  in  Di.  Var. — f  Po- 
Lancus  Di.  Var.  in  marg. — g  qui  suscipit  Di. 

1  Di.  Aeg.,  f.  12V,  supra,  p.  915. 

2  Di.  Ignat.,  III,  18,  supra,  p.  794;  Di.  primttm  A/i.,  n.  38,  supra,  p.  857. 

3  Martinus  ab  Azpilcueta  (1493-1586)  a  patria  «Navarras»  vocatus,  magister  juris 
canonici  celeberrimus  et  vir  vitae  sanctissimae,  in  cap.  XXV  Enchiridii  sive  Manualis 
tonfessariorum  et  poenitentium  (hispanice  primum  Salmanticae  anno  1557,  latine  primum 
Romae  anno  1588  editi)  agit  de  peccatis  diversorum  statuum.  Cf.  Hurter,  Nomenclá- 
tor, I,  124-127,  ed.  alt. 

*    Di.  Ignat.,  I,  [1],  supra,  p.  779;  Di.  Po.,  n.  56,  supra,  p.  809. 


MONUMENTA  IGNATIANA 


De  fine  primae  hebdomadae.  Cap.  XII  a. 

QVoniam  b,  vt  supra  dictum  est,  exercitiorum  hebdomadae  non 
dierum  spatio  definiuntur,  sed  ex  effectu,  qui  in  eis  praetendi- 
tur,  ideo  huius  primae  hebdomadae  tempus  vel  contrahi,  vel  proro- 
gari  poterit  *,  prout  citius,  vel  tardius  quisque  contritionem,  deuotionem, 
vel  meditandi  modum  assecutus  fuerit.  Alii  enim  celerius,  alii  serius  eo 
perueniunt.  Illud  tamen  notandum,  eos  homines,  qui  multum  proficiunt 
in  via  spiritus,  et  qui  iam  ab  aliquo  tem-52  pore  Sacramenta  frequentant, 
aut  qui  multum  cupiunt  statuere  de  modo  vitae  suae,  in  quo  magis  Deo 
domino  seruire  possint,  non  esse  diu  detinendos  in  hac  prima  hebdó- 
mada. Immo  si  fieri  possit,  quatuor,  aut  quinqué  diebus  absoluere  eam 
debent.  Contra  vero  faciendum  in  iis,  qui  non  ita  dispositi  sunt.  hi 
enim  vt  peccata  sua  defleant,  et  vt  peccati  turpitudinem,  ac  foeditatem 
agnoscant,  debent  diutius  in  his  exerceri  c. 

Qui  absolutis  exercitiis  d  primae  hebdomadae  2  ad  reliqua  progres- 
surus  est,  postquam  generaliter  confessus  fuerit,  et  communionem 
sumpserit,  saltem  per  vnum  diem  vacare  debet  ab  illo  labore  tam  in- 
tenso meditandi.  Interim  tamen  posset  in  mente  versare  parabolam 
illam  filii  prodigi,  applicando  eam  ad  se  ipsum,  aut  aliquid  eiusmodi. 
Porro  ad  communionem  e  est  ita  etiam  disponendus  3,  vt  ad  eam  ac- 
cedat  cum  reuerentia,  et  fide,  et  gustu,  et  ob  eam  causam  danda  est  ei 
aliqua  meditado  ad  hoc  apta. 

De  secunda  hebdómada^  et  primo  de  fine  qui  in  ea  practendititr. 

Cap.  XIII*. 

FInis  4,  et  scopus  £,  qui  exercitiis  ómnibus  primae  hebdomadae 
praefixus  est,  hic  praecipue  est  cognoscere  quod  errauimus  ab  ea 
via,  quae  nos  ducere  debebat  ad  vltimum  illum  finem,  cuius  causa  creati 
sumus,  et  consequenter  doleré  de  tali,  et  tanto  errore,  et  concipere 
intensum  desiderium  redeundi  in  illam  viam,  et  in  ea  semper  53  per- 
seuerandi. 

In  hac  autem  secunda  hebdómada  finis  est,  proponere  sibi  Christum 
dominum,  ac  Saluatorem  nostrum,  vt  veram  viam,  iuxta  illud,  quod 


a  Cap.  XYII  Di. — b  Archivum  Di.  Var.  in  marg. — c  Vidt  quae  hic  addita  sunt  in 
Di.,  c.  XVII,  n.  I,  ad  finem. — d  Miro  Di.  Var.  in  marg. — e  Aeüidius  Di.  Var.  in  marg. 
— f  Cap.  XVIU  Di.—e  Aegidius  Di.  Var.  in  márg. 


1  V.  ¡n  Exercitiis  annotationcm  quartam,  supra,  p.  226;  Di.  Ignat.,  III,  8,  supra,  p.  791. 

-  Di.  Ignat.,  I,  [2],  supra,  p.  780;  Di.  primum  Mi.,  n.  42,  supra,  p.  858. 

3  Di.  Aeg.,  f.  13,  supra,  p.  915. 

4  Di.  Aeg.,  f.  14,  supra,  p.  916. 


Directoría  recentiora — Di.  1591  1045 

ipse  dixit.  Ego  sum  via,  veritas,  et  vita,  et  a  Nemo  venit  ad  Patrem 
nisi  per  me  Ipse  enim  est  cxemplar  a  Patre  hominibus  propositum, 
cuius  imitatione  emendemus,  et  componamus  mores  nostros  corruptos, 
et  dirigamus  pedes  nostros  in  viam  pacis  2.  Quare  cum  Christi  vita  sit 
perfectissima,  et  ipsa  idea  virtutis,  et  sanctitatis,  sequitur,  vt  quo  vita 
nostra  propius  ad  eam  b  imitatione  accesserit,  ipsa  quoque  perfectior 
sit,  immo  et  propius  accedat  ad  vltimum  finem  suum,  ideoque  eo  etiam 
felicior  c  sit.  Propter  hanc  causam  haec  secunda  hebdómada  respondet 
viae  illuminatiuae,  quia  Christus  est  sol  iustitiae  *,  qui  illuminat  omnem 
hominem  venientem  in  hunc  mundum  4,  et  ad  hoc  venit,  vt  illuminaret 
sedentes  in  tenebris,  et  vmbra  mortis  5,  et  quoniam  peccata,  et  prauae 
affectiones  obtenebrant  animam,  eamque  impediunt,  et  retrahunt  a 
Christi  imitatione,  ideo  haec  prius  eradicanda  ex  corde  erant  primis 
illis  exercitiis,  et  meditationibus. 

Dispositio  quam  d  P.  N.  Ignatius  requirebat  in  iis,  qui  facturi  essent 
exercitia  huius  hebdomadae,  est,  vt  ostendant  feruorem,  ac  desiderium 
progrediendi  vlterius  ad  deliberandum  de  statu  vitae  6.  Quare  qui  hoc 
nollet,  vel  tepide  vellet,  etiam  si  cuperet  progredi  in  meditationibus, 
melius  esset  eum  differre  ad  vnum,  aut  alterum  54  mensem.  Hoc  enim 
negotium  eiusmodi  est,  vt  nisi  cum  feruore  spiritus  suscipiatur,  non  pos- 
sit  habere  bonum  successum.  requirit  enim  magnum,  et  fortem,  et  con- 
stantem  animum,  qui  ex  augmento  deuotionis  proueniat.  Verum  est 
quod  si  quis  esset,  a  quo  nihil  magnum  sperari  posset,  quia  non  esset 
admodum  capax,  vel  impeditus  esset  statu  matrimonii,  posset  pro  eius 
captu,  aliquid  addi  de  sequentibus  hebdomadis  7,  vt  dirigatur  in  statu,  in 
quo  est  ad  bene  viuendum  in  eo  e.  Ceteros  autem  melius  est  relinquere 
cum  fame,  vt  sciant  adhuc  sibi  restare  aliquid  quod  faciant.  Contingit 
enim  saepe  vt  hac  dilatione,  experientia  ipsa  apertius  eis  detegat  suas 
necessitates,  et  infirmitates;  quod  facit,  vt  deinde  ardentiores,  et  magis 
dispositi  redeant. 


a  Deest  hoc  v.  in  Di.  i8g¿. — b  eum  Di.  i8gj. — <¡  facilicr  Ed.,  sed  emend.  id  supra  in 
*Erratis". — d  quam  Beatus  Di.  iSgj;  Aegidius  Di.  Var.  in  mar%. 

e  Hic  locus,  a  verbis  sperari  posset  sic  est  in  Di.  Var.:  sperari  posset  vel 
quia  jam  esset  in  statu  immutabili  vel  ob  alias  causas,  tune  nihil  impediret 
dari  ei  meditationes  secundae  et  tertiae  hebdomadae,  dirigendo  eúm  ut  in 
statu  in  quo  est  conetur  placeré  Deo. 


"  Jo.,  XIV,  6. 

2  Luc,  I,  79. 

3  Malach.,  IV,  2. 

4  Jo.,  1,9. 

5  Luc,  I,  79;  cf.  Is.,  IX,  2;  XLII,  7;  Matth.,  IV,  16. 

6  Di.  Ignat.,  I,  [2],  supra,  p.  780;  Di.  Aeg.,  f.  14,  supra,  p.  91-6. 

7  Di.  primum  Mi.,  n.  41,  supra,  p.  858. 


1046 


MONU MENTA  IGNATIANA 


De  exercitiis  secúndete  hebdomadae.  Cap.  XIIII a. 

PRimum  exercitium  b  1  in  hac  secunda  hebdómada,  est  de  Regno 
Christi,  quodtamennon  computatur  inter  meditationes,  quia  prima 
est  de  incarnatione  Domini.  Est  igitur  quasi  fundamentum  quoddam,  aut 
prooemium  totius  huius  tractatus,  et  summa,  ac  compendium  vitae,  et 
operum  Christi  Domini  in  eo  negotio,  quod  ei  commiserat  Pater,  de  quo 
Esaias,  Opus  illius  c  coram  eo  5;  et  ipse  Dominus.  Opus  quod  dedisti 
mihi,  vt  facerem  d  *.  Et  statim  e  55  addit,  quidnam  id  esset,  Clarificaui 
te  super  terram  *,  manifestaui  nomen  tuum  hominibus  5.  Vocat  autem 
omnes  homines  in  societatem  tanti,  et  tam  gloriosi  operis,  vnumquem- 
que  iuxta  suum  gradum.  Ex  quo  iam  incipit  apparere  diuersitas  gra- 
duum  in  imitatione  Christi. 

Dispositio  autem  quae  requiritur  in  anima  eius,  qui  facit  exercitia, 
haec  est,  vt  quantum  est  ex  sua  parte  tendat  in  id  quod  perfectius  est, 
si  Dominus  dederit  gratiam,  et  vires  8.  Vnde  aperte  colligitur  ex  hoc 
iam  loco  animam  incipere  praeparari,  et  disponi  ad  electionem  status, 
quae  postea  suo  loco  expressius  proponetur.  Sic  enim  mirabili  quodam 
artificio  Spiritus  sancti  hic  anima  excitatur  ad  perfectionem,  vt  deinde 
hanc  eandem  perfectionem  eliciat,  et  indaget  in  ómnibus  sequentibus 
meditationibus,  Incarnationis,  Natiuitatis,  et  aliarum,  et  ita  perfectionis 
semina,  quae  hic  sparguntur,  per  illas  deinde  meditationes  latenter  cre- 
scant,  et  promoueantur,  doñee  in  tempore  electionis  suum  fructum  fe- 
rant.  Atque  hoc  bene  notandum  est  Instructori  pro  sua  directione,  non 
quod  de  hoc  monere  debeat  exercitantem,  sed  potius  sinat  res  ipsas  per 
se  in  eius  anima  operan,  vimque  suam  exercere.  Ñeque  hoc  tamen  im- 
pedit,  quin  haec  meditado,  sicut  etiam  quae  deinde  sequetur  1  de  duo- 
bus  vexillis,  tradi  possit  etiam  iis  qui  non  sunt  facturi  electionem, 
quoniam  etiam  hi  ea  iuuari  possunt:  siquidem  in  genere  tantum  agunt 
de  iis,  quae  ad  maiorem  Dei  56  gloriam  ab  vnoquoque  fieri  possunt  ir» 
Dei  obsequio  pro  cuiusque  capacítate  s  7. 

a  De  primis  quatuor  exercitiis  secundae  hebdomadae.  Cap.  XIX  Di. — b  Prima  me- 
ditatio  Di.  Var.;  Aegidius  ibid.  in  marg. — c  Sic  etiam  Di.;  opus  ejus  coram  illo  rede 
Di.  i8gj. — d  Sic  etiam  Di.;  faciam  Di.  /Sgj. — e  Deest  hoc  v.  in  Di.  ¡Sg). — i  sequitur 
Di.  l8gj;  MlRO  Di.  Var.  in  marg. 

g  Di.  Var.  addit  quae  sequuntur:  Haec  autem  meditatio  bis  facienda  est, 
ut  annotatur  in  ipso  libro  Exercitiorum  a'.  \Seq.  in  pag.  sequenti.'] 

1  Di.  primum  Mi.,  n.  44,  supra,  p.  861;  Di.  Aeg.,  f.  14V,  supra,  p.  917. 

*  Is.,  LXII,  11. 
»  Jo.,  XVII,  4. 

*  Ibid. 

»   Ibid.,  6. 

8    Di.  Ignat.,  I,  [2],  supra,  p.  780;  Di.  Aeg.,  f.  14,  supra,  p.  916. 
»    Mi.  a/t.,  n.  64,  supra,  p.  867. 


»'    PoLANCUS  in  marg. 


Directoría  recentiora — Di.  1591 


1047 


In  hac  secunda  hebdómada  notandum  est,  addi  hic  vnum  praelu- 
dium.  Nam  cum  in  prima  hebdómada,  primum  praeludium  sit  constitu- 
yo loci,  hic  ante  constitutionem  loci  ponitur  quaedam  repraesentatio 


Circa  ordincm  quo  dari  debent  haec  exercitia  nihil  occurrit  notandum, 
quia  in  libro  Exercitiorum  traditur  ita  clare,  ut  non  sit  opus  interpretatione 
aut  additione  a'.  Illud  tantum  indicandum,  cuín  traditur  primum  exerci- 
tium  b',  scilicet  incarnationis,  declaratis  praeludiis  admonendum  esse  exer- 
citantem,  eumdem  modum  tenendum  esse  in  reliquis  ómnibus  exercitiis 
etiam  reliquarum  hebdomadarum,  tum  in  praeludiis,  mutata  tamen  materia, 
tum  in  oratione  praeparatoria,  et  sic  in  sequentibus  deinde  mysteriis  satis 
erit,  puncta  ipsa,  quae  meditanda  sunt,  proponere,  et  monere,  ut  forma 
primi  diei  retineatur. 

\Loco  autem  eorum  quae  scquuntur  in  Ed.  usque  Quod  autem  hic  dicitur 
(/>.  5S,l.  9)  sunt  in  Di.  Var.kaec]:  Porro  in  proponenda  materia  meditationis  c' 
is  fere  modus  servandus  erit,  qui  ponitur  in  fine  libelli  Exercitiorum,  ubi 
ordine  posita  sunt  omnia  ferme  mysteria  vitae  Christi  tribus  punctis  singula 
distincta.  Qui  autem  ea  non  legerint  per  se  in  Evangeliis,  et  praesertim  sim- 
plicioribus,  explicatius  tradi  oportebit,  expositis  praecipuis  punctis  cuj  usque 
mysterii  et  addita  brevi  declaratione,  ut  dicitur  in  secunda  annotatione  ex 
viginti. 

Quod  autem  in  meditatione  incarnationis  dicitur,  contemplandas  esse 
personas  et  earum  verba  atque  opera;  intelligendum  idem  est  etiam  in  reli- 
quis meditationibus  esse  faciendum.  Quod  tamen  non  ita  accipiendum  est 
ut  prius  omnes  personae,  deinde  omnia  dicta,  postremo  omnia  facta  separa- 
tim  expendantur;  sic  enim  confunderentur  puncta  meditationis  d',  sed  de- 
monstratum  est,  quo  in  singulis  punctis  dirigí  debeat  meditantis  intentio,  ut 
nempe  cogitet  personas  et  dicta  et  actiones,  quae  occurrunt  in  uno  puncto, 
deinde  transeat  ad  aliud,  et  idem  in  eo  faciat. 

Ñeque  tantum  e'  prohibetur  quin,  ut  dicitur  in  tertio  notabili  quartae 
hebdomadae  f/,  possint  etiam  addi  alia  puncta,  ut  v.  g.  cogitationes  et  affe- 
ctus  personarum  interiores,  tum  etiam  virtutes,  et  praeterea  modus  et  finis 
mysteriorum  quae  occurrunt,  causae  item  et  effectus,  tempus  et  reliquae 
circumstantiae,  ut  foecundior  sit  meditatio  et  major  ejus  fructus. 

Exercitium  quintum,  quod  est  applicatio  sensuum  S',  est  valde  facile  et 
utile,  imaginando  nos  videre  et  audire  verba  aut  strepitum,  si  quid  fit,  vel 
tangere  aut  osculari  sive  personas  sive  loca,  quod  tamen  fieri  debet  cum 
omni  reverentia  et  modestia  ac  timore.  Olfactum  P.  N.  Ignatius  refert  ad 
odorandam  fragrantiam  animae  ex  donis  Dei,  et  gustum  ad  gustandum  ejus 
dulcedinem,  quod  utrumque  significat  praesentiam  quamdam  rei  vel  perso- 
narum, quas  meditamur,  cum  gustu  et  amore  earum  tenero.  Sunt  etiam  qui 
haec  applicent  ad  sensus  intellectuales  juxta  doctrinam  S.  Bonaventurae  in 
Itinerario  mentís  in  Deum  cap.  4,  ita  ut  videre  sit  actus  fidei,  quae  res  super- 
naturales  facit  nobis  esse  praesentes;  audire  sit  alter  actus  fidei,  in  quam 


a'  Aegidius  in  marg. — b'  Polancus  in  marg. — c'  Miro  in  marg. — d'  Correctunt 
a  librarlo  ex  meditationum. — e'  Sic  pro  tamen. — s'  Miro  in  marg. — s'  Aegidius  &t 
marg. 


1048 


MONUMENTA  IGNATÍANA 


historiae,  seu  mysterii  quod  meditandum  occurrit.  Hoc  autem  non  ita 
intelligendum  est,  vt  tune  immorari  debeamus  in  meditando  illo  myste- 
rio.  Sic  enim  nihil  differret  praeludium  a  meditatione,  sed  ita  est  acci- 
piendum,  vt  in  primo  illo  praeludio  proponatur  historia  generatim,  et 
quasi  tota  in  communi,  vt  sciatur  materia,  de  qua  tune  cogitandum  est, 
et  anima  incipiat  in  ea  actuari,  et  ad  eam  eleuari,  deinde  vero  in  ipsa 
meditatione  incipiat  in  singulis  eius  partibus  immorari,  easque  ponde- 
rare, et  penetrare.  Vt  cum  quis  coniieit  oculos  in  tabulam  aliquam  pi- 
ctam,  in  qua  sit  varietas  rerum  pictarum,  prius  único  intuitu  omnia  con- 
fuse  cernit,  et  scit  quid  in  ea  tabula  contineatur,  postea  vero  figit  oculos 
in  singulis  particularibus  rebus,  quae  ibi  pictae  sunt,  easque  sigillatim 
melius,  et  aecuratius  perpendit. 

Quod  autem  attinet  ad  puncta  harum  meditationum,  sumenda  erunt 
in  fine  libelli  exercitiorum  vbi  mysteria  vitae  Christi  ordine  posita 
sunt  distincta  fere  singula  tribus  punctis,  etsi  simplicioribus,  qui  ea  non 
legerint,  aut  legere  non  possint  in  Euangeliis,  explicatius  57  tradi  opor- 
tebit  addita  breui  declaratione  vt  dicitur  secunda  Annotatione  ex  vi- 
ginti.  Vnde  quod  in  meditatione  Incarnationis,  et  Natiuitatis  etiam  dici- 
tur de  contemplandis  personis,  et  earum  verbis,  et  operibus,  intelligi 
debet,  referendo  ad  illam,  quam  diximus  distributionem  quae  in  fine 
libri  ponitur,  nempe  cogitando  haec  in  singulis  punctis,  vt  oceurrunt 
ordine  suo,  non  autem  quod  necessarium  sit  omnes  prius  personas  to- 
tius  mysterii,  deinde  omnia  verba  eiusdom,  ac  demum  opera  separatim 


facit  nos  credere  et  assentiri,  juxta  illud:  In  auditu  auris  obedivit  mihi  '*; 
hoc  autem  est  intelligere  et  credere  cum  affectu,  quae  sunt  binae  aures  ani- 
mae,  nempe  intellectus  et  voluntas.  Olfacere  pertinet  ad  spem;  tangere  est 
unió  quam  facit  amor  juxta  illud:  Osculetur  me  ósculo  oris  sui 2*;  gustare  est 
charitatis,  quae  facit  ut  non  sapiamus  terrena,  sed  quae  sursum  sunt,  ut  ait 
S.  Paulus  3*.  Atque  hic  usus  et  exercitatio  sensuum  spiritualium  est  signuni 
spiritualis  vitae.  Caeterum  licet  haec  applicatio  hujusmodi  sensuum  ita  cx- 
erceri  possit  et  a  viris  spiritualibus  approbetur,  melius  est  tamen  adhibere 
illam  priorem  applicationem,  quae  planior  et  expressior  est.  Hae  enim  sub- 
tilitates  in  his  materiis  habent  admixtam  curiositatem,  nec  generant  in 
;mima  effectus  solidos.  Imo  vero  generant  ariditatem,  et  quo  major  attentio 
in  eis  ponitur,  co  magis  perditur  de  fructu  meditationis.  Quod  idem  dicen- 
dum  est  de  ómnibus  sensibus  anagogicis,  qui  sunt  magis  apti  ad  concionan- 
dum  quam  ad  meditandum;  et  ideo  melius  est  eos  declinare,  et  haec  via  est 
magis  consentanea  Exercitiis  P.  X.  Ignatii,  quae,  ut  videmus,  semper  inhae- 
rent  in  rebus  solidioribus,  ut  sunt  actiones  vel  personae  et  alia  ejusmodi. 


1    Di.  primum  Mi.,  n.  46,  supra,  p.  861. 


•    '*    Ps.  XVII,  45. 
«*    Cant.,  I.  i. 
3*    Coi..,  III,  1-2. 


Directoría  recentiora — Di.  1591 


1049 


mcditari:  hoc  enim  pracsertim  in  quibusdam  méditationibus  pareret 
confusionem.  Ouare  hoc  tantum  voluit  a  P.  Ignatius  regulam  darc  in 
singulis  punctis,  quo  meditantis  intentio  ferri  debeat,  primum  quidem 
in  ipsas  personas,  quae  in  illo  puncto  occurrant  b,  tum  ad  verba,  si  prius 
verba,  vel  ad  facta,  si  prius  occurrant  facta.  Et  ita  absoluto  vno  puncto 
transeatur  ad  aliud,  eundem  ordinem  in  eo  seruando.  Caeterum  c  etsi 
hic  tantum  mentio  fit  de  his  tribus,  non  tamen  prohibetur,  quin  vt  dici- 
tur  in  tertio  Notabili  quartae  hebdomadae  d,  possint  etiam  addi  alia 
puncta,  vt  v.  g.  cogitationes,  et  affectus  personarum  interiores,  tum 
etiam  virtutes,  ct  praeterea  modus,  et  finis  mysteriorum,  quae  occur- 
runt,  causa  item,  et  effectus,  tempus,  et  reliquae  circunstantiae,  vt  foe- 
cundior  sit  meditatio,  et  maior  eius  fructus  e  \ 

Exercitium  quintum  f,  quod  est  applicatio  sensuum  4,  est  facile 
valde,  et  vtile,  imaginando  58  nos  videre  g,  et  audire  verba,  aut  strepitum 
si  qui  fit,  vel  tangere,  aut  osculari,  siue  loca,  siue  personas,  quod  tamen 
fieri  debet  cum  omni  reuerentia  et  modestia,  ac  timore.  Olfactum  P.  h 
N.  Ignatius  refert  ad  odorandam  fragrantiam  animae  ex  donis  Dei,  et 
gustum  ad  gustandum  eius  dulcedinem,  quod  vtrumque  significat  prae- 
sentiam  quandam  rei,  vel  personarum,  quas  meditamur,  cum  gustu  ct 
amore  earum  tenero. 

Quod  autem  hic  dicitur  facta  meditatione  Incarnationis  et  Natiuita- 
tis,  faciendam  deinde  separatim  hanc  applicationem  sensuum,  intelli- 
gendum  est  idem  deinceps  fieri  deberé  in  reliquis  méditationibus  vitae 
Christi  ¡,  et  si  non  magnopere  refert,  vt  fiat  semper  in  meditatione  se- 
parata: sed  potest  etiam  fieri  in  eadem  meditatione,  diuerso  tamen  tem- 
pore,  et  hoc  praesertim  in  quibusdam  exercitiis,  in  quibus  .non  adeo 
locum  habet  haec  applicatio  sensuum,  vt  vnam  horam  occupet. 

Differt  autem  applicatio  ista  sensuum  a  meditatione,  quoniam  medi- 
tatio est  magis  intellectualis,  et  magis  versatur  in  ratiocinatione,  et  om- 
nino  est  altior.  discurrit  enim  per  causas  illorum  mysteriorum,  et  effecta, 
et  in  eis  inuestigat  attributa  Dei,  vt  bonitatem,  sapientiam,  charitatem, 
et  reliqua.  At  vero  applicatio  non  discurrit,  sed  tantum  inhaeret  in  illis 
sensibilibus,  vt  in  aspectu,  et  auditu,  et  reliquis  eiusmodi,  quibus  frui- 
tur,  et  delectatur  cum  profectu  spirituali. 

Est  autem  eius  dúplex  vtililitas;  interdum  enim  cum  anima  non  pot- 
est profun-59  diora  speculari ,  dum  in  his  immoratur  paulatim  dispo- 


a  voluit  Beatus  Di.  i8gj. — b  occurrunt  Di.  i8gj. — c  Miro  Di.  Var.  in  marg. — 
á  Desiderantur  7  w.  superior  a  in  Di.  —  e  In  Di.  sequitur  titulus:  De  quinto  exercitio  se- 
cundae  hebdomadae,  quod  est  applicatio  sensuum.  Cap.  XX. — f  Aegidius  Di.  Var.  in 
marg. — g  videre  personas  Di. — h  Beatus  P.  Di.  i8gj. — '  Vide  quae  sequuntur  usqi/e 
Differt  mutata  in  Di.,  c.  XX,  n.  2. 


1  Mi.  alt.,  n.  67,  supra,  ibid. 

2  Di.  Po.,  nn.  65-6G,  supra,  p.  812;  Di.  Aeg.,  f.  I5r  et  v,  supra,  p.  918. 


iü5o 


MONUMENTA  IONATIAXA 


nitur,  et  eleuatur  ad  illa  altiora.  Interdum  autem  contra,  anima  iam  im- 
pinguata,  et  a  feruens  deuotione  ex  cognitioneillorum  mysteriorum  altio- 
rum,  descendens  deinde  ad  haec  sensibilia,  in  ómnibus  inuenit  pastum, 
et  consolationem,  et  fructum  ex  abundantia  amoris,  qui  facit  vt  minima 
quaeque  ac  vel  ipsi  nutus  magnifiant,  et  materiam  amoris,  et  consola- 
tionis  praebeant. 

In  mysteriis  Christi  tradendis  b  1  debet  Instructor  ea  desumere  ex 
ipso  libro  exercitiorum  c,  in  fine,  vbi,  vt  dictum  est,  descripta  sunt  cum 
suis  punctis.  Quare  qui  magis  versati  sunt  in  meditando,  iis  satis  erit 
dictare,  vel  daré  in  scriptis  puncta,  vt  ibi  habentur,  admonendo,  vt 
semper  eandem  formam  teneant,  quam  prima  die.  Cum  aliis  autem  mi- 
nus  versatis  oportebit  ad  particularia  magis  descenderé,  accommodando 
praeludia  ad  materiam,  et  introducendo  eos,  vt  sciant  sibi  proponere 
personas  cum  suis  circunstantiis,  tum  earum  verba  et  facta  etc  d. 

Si  qui  se  exercet,  fatigatus  videatur  2,  immo  etiamsi  non  adeo  fati- 
gatus  sit,  tamen  vt  melius  durare  possit,  expedit,  vt  detur  i  11  i  aliqua 
relaxado  in  horis  meditandi,  et  tune  omitti  poterit  meditatio,  quae  ftt 
media  nocte,  et  retineri  aliae  quattuor  horae. 

Potest  etiam  in  hac  hebdómada,  et  sequentibus  post  absolutas  me- 
ditationes  reliquo  tempore  legi  aliquis  liber3,sedeiusmodi.qui  pieta — 60 
tem  potius  nutriat,  quam  intellectum  nouitatibus  exerceat,  vt  sunt  aliqua 
ex  operibus  S.  Bernardi,  vel  Gerson  4  de  imitatione  Christi,  vel  Gra- 
nata  e  6.  Si  vero  liber  hic  contineret  aliquem  tractatum  de  Christi  my- 
steriis, non  expediret,  vt  ea  legerentur,  de  quibus  postea  faciendae  sunt 
meditationes,  sed  de  quibus  iam  factae  sunt,  vel  quae  eo  die  sunt 
faciendae. 

Quod  attinet  ad  visitandum  eum,  qui  exercetur  {  6,  semel  saltem 
esset  visitandus  in  die,  excepto  tempore  electionis,  quo  tempore  solent 
incidere  frequentiores  desolationes  et  perplexitates,  quae  crebriorem 
visitationem  requirunt. 


a  Hoc  v.  deest  in  Di  i8gj. — b  Polancus  Di.  Var.  in  marg. — c  excitiorum  Ed.;  sed 
emend.  ut  supra  in  <Erratis>. — d  In  Di.  sequitur  titulus:  De  meditationum  horis,  le- 
ctione  spirituali  et  eo  qui  exercetur  visitando.  Cap.  XXI. — e  2  w.  non  sunt  in  Di.  Var. — 
f  Aegidius  Di.  Var.  in  marg. 


1    Di.  Po.,  n.  70,  supra,  p.  814;  Di.  primum  Mi.,  n.  46,  supra,  p.  8G1. 

*  V.  Exercitia,  in  notando  in  die  secundo  hebdomadis  secundae,  supra,  p.  344; 
Di.  Po.,  n.  63,  supra,  p.  81 1. 

*  Ex  notando  primo  hebdomadis  secundae  post  meditationem  regni,  supra,  p.  322; 
Di.  Po.,  n.  64.  supra,  p.  811. 

4  Thomas  a  Kempis;  supra,  p.  50. 

5  V.  supra,  p.  896,  annot.  1. 

*  Di.  Aeg.,  f.  I5v,*supra,  p.919. 


Directoría  recbntiora — Di.  1591 


105  1 


De  electione.  Cap.  XV  a. 

IN  ómnibus  exercitiis  nullus  est  difficilior  locus  b  ',  aut  qui  maiorem 
dexteritatem,  et  discretionem  spiritualem  requirat,  quam  electionis, 
quoniam  hoc  tempus  expositum  est  diuersis  motibus  animi,  et  saepe 
etiam  erroribus,  cum  homo  non  solum  a  malo  vincatur  5,  sed  plerun- 
que  etiam  boni,  et  recti  imagine  fallatur  c. 

In  hac  ergo  materia  illud  ante  omnia  intelligendum  videtur,  et  ante 
oculos  tenendum,  quanti  referat  eligere  statum  vitae.  Nam  si  homo,  vt 
rationalis,  debet  ómnibus  d  suis  actionibus  poneré  finem  congruentem 
rationi  s,  Christianus  autem  debet  omnia  opera  sua  dirigere  ad  finem 
supernaturalem:  si  haec  ergo  in  singulis  actibus  fieri  debent,  quanto 
magis  in  capien— 61  do  statu,  ex  quo  scilicet  consequuntur  fere  omnia 
opera  vitae  nostrae,  ita  vt,  si  finis  ipsius  status  sit  vitiosus,  ea  etiam 
quae  ad  finem  consequuntur,  oporteat  esse  vitiosa. 

Deinde  vt  in  corpore  animantis  plura  sunt  membra,  ñeque  omnia 
membra  sunt  oculus,  aut  omnia  pedes,  vt  ait  S.  Paulus  4,  ita  in  hoc  cor- 
pore Ecclesiae  oportet  esse  varios  gradus  et  status.  Huius  autem  diui- 
sionis,  et  partitionis  auctor  est  spiritus  sanctus  5,  ad  quem  pertinet 
singulis  suum  locum  tribuere.  Vnde  Apostolus  eodem  loco:  diuisiones 
gratiarum  sunt,  idem  autem  spiritus,  et  diuisiones  ministeriorum  e  sunt, 
idem  autem  dominus,  et  diuisiones  operationum  f,  idem  vero  Deus,  qui 
operatur  omnia  in  ómnibus  6.  Ex  quo  constat,  vt  famuli  a  suo  domino 
suo  quisque  operi,  ac  muneri  destinantur;  sic  homines  a  Deo;  ac 
proinde  non  deberé  hominem  impediré  in  se  ipso  id,  quod  Deus  in  eo, 
et  de  eo  agere  volt,  sed  oportere  vt  ei  fideliter  seruiat  in  quacunque  re 


a  De  electione  quanti  momenti  sit,  et  quis  ordo  in  hac  materia  seruandus. 
Cap.  XXII.  Di. — b  Aegidius  Di.  Var.  in  marg. 

c  Di.  Va?\  addit  quae  sequuntur:  Denique  est  partus  quidam  et  quidem 
supernaturalis,  in  quo  insunt  angustiae  et  dolores  et  tristitiae  involuntariae. 
quae  interdum  parientem  et  foetum  vexant,  ipsum  praefocare  solent,  nisi 
praesto  sit  fidelis  et  prudens  obstetrix,  et  ante  omnia  lux  de  coelo  et  virtus 
et  cognitio  desuper  veniens. 

d  omnino  Di.  i8gj. — e  ministrationum  Di.  i8gj,  sequens  Vulgatam  clementinam.  «Di- 
visiones ministeriorum»  vertit  Erasmus  '*.— {  operationum  sunt  Di.  i8gj. 


1  Di.  Aeg.,  ibid. 

*  Cf.  Rom.,  XII,  21. 

8  Di.  Aeg.,  f.  19V,  supra,  p.  928. 

*  I  Cor.,  XTI,  12,  et  cf.  Rom.,  XII,  4. 
6  Di.  Aeg.,  igv,  supra,  p.  929. 

«  I  Cor.,  XU,  4,  5,  6. 


•*    Novi  Testamenti  editio  postrema  per  D.  Erasmum  Roterodamum,  Basileae,  ^23, 

f.  E2V. 


1052 


MONUMENTA  IGNATIANA 


eius  maiestas  voluerit.  Accedit  etiam  propria  vtilitas,  eaque  magna, 
quoniam  pertiijet  ad  salutem  aeternam.  Nam  etsi  Deus  nemini  negat 
auxilium  necessarium  ad  salutem  *,  tamen  non  est  dubium,  quin  íis 
multo  abundantius  gratiam  suam,  et  lumen  atque  opem  communicet, 
qui  non  se  in  aliquem  vitae  statum  ex  libito  suo  intruserunt,  sed  eum 
.  elegerunt,  quem  praemissa  diligenti  consideratione  a  putarunt  esse  iuxta 
diuinum  beneplacitum  b. 

Denique  si  nos  in  tanta  re  nostro  iudicio,  ac  62  plácito  gubernare 
velimus,  facile  in  máximos  et  máxime  perniciosos  errores  incidemus,  si 
vero  Dei  voluntatem  executi  fuerimus,  ille  vt  Pater,  et  creator  noster, 
nihil  de  nobis  statuet  c,  quod  nobis  vtile,  et  salutare  non  sit,  immo  vero 
etiam  aptum,  et  accommodatum  nobis,  quoniam  ipse  noscit  figmentum 
nostrum  2.  Haec  igitur  et  alia  in  hanc  sententiam  non  solum  Instru- 
ctori  vtilia  erunt,  vt  in  hoc  negotio  magnum  studium  adhibeat,  sed 
multo  magis  ei,  qui  facit  exercitia,  vt  videat  quo  animo  aggredi  debeat 
rem  adeo  necessariam. 

Igitur,  vt  in  hoc  tractando  aliquis  ordo  seruetur  primo  dicemus 
quales  esse  debeant,  qui  ad  electionem  admittuntur,  secundo  quales  ii 
qui  eos  dirigunt;  tertio  quae  sint  res,  de  quibus  est  electio:  quarto  quae 
in  ea  regulae  seruandae.  quinto  quis  sit  ordo,  et  praxis  electionis 
faciendae  d. 

Circa  primum,  apertum  est  non  omnes  esse  admittendos  ad  electio- 
nem status  8.  C)ui  enim  iam  tenent  statum  determinatum,  vt  coniugati, 
aut  religiosi  non  debent  de  hoc  agere,  sed  tantum  iuuari  debent,  vt  in 
suo  quisque  statu  ad  perfectionem  tendat  pro  mensura  gratiae,  quam 
ei  Dominus  Deus  concedat e  *.  Qui  autem  adhuc  statum  non  habent,  non 
tamen  ómnibus  indifferenter  dari  debet  electio,  vt  habetur  in  séptima 

a   j  vv.  praeced.  non  sunt  in  Di.  Var. 

b  Di.  Var.  addit  quae  sequuntur:  Unde  de  iis  qui  Dei  voluntati  resistunt 
dicitur  Prov.  primo:  vocavi  et  renuistis,  despexistis  omne  consilium  meum; 
quibus  deinde  addit  divina  sapientia:  ego  quoque  in  interitu  vestro  ridebo. 
Et  ipse  Dominus  ideo  legitur  flevisse  super  Jcrusalem,  ejusque  subversionem 
praedixisse,  ob  eam  causam,  quia  non  cognovisset  tempus  visitationis  suae. 
Dicitur  etiam  in  Job:  quis  restitit  ei,  et  pacem  habuit  Ex  quo  intelligitur 
non  posse  fieri  ut  qui  a  facie  Dei  sui  fugiat,  fruatur  animae  tranquillitate  et 
pace,  sed  potius  non  angatur  perpetuis  scrupulis  et  stimulis,  quos  et  ita  assi- 
due  sentiré  malura  est,  et  pejus  non  sentiré,  quia  indicium  est  animi  obdurati. 

c  statuere  potest  Di.  Var. — i  In  Di  sequUur  titulus:  Quales  esse  debeant  qui  ad 
electionem  admittuntur.  Cap.  XXIII. — *  concedet  Di.  i8gj. 


I  Di.  Aeg.,  19V,  supra,  p.  929. 

II  Ps.  OH,  14. 

8  Di.  Aeg.,  f.  16,  supra,  p.  920. 

*  Cf.  Eph.,  IV,  7. 


*    IX,  4. 


Directoría  rkcentiora — Di.  1501 


1053 


parte  Const.  c.  4.  lit.  F.  vbi  dicitur  quod  non  nisi  paucis,  iisque  huius- 
modi,  vt  ex  eorum  profectu  non  vulgaris  ad  Dei  gloriam  fructus  63 
speretur.  Igitur,  qui  vel  incapaces  essent  huius  perfectionis  a,  aut  quos 
constet  habere  passiones  quasdam  indómitas,  aut  malos  habitus,  qui 
videantur  incorrigibiles,  non  essent  admittendi,  nisi  tam  certa  signa 
essent  peculiaris  cuiusdam  gratiae,  vt  haec  omnia  suppleret. 

Secundo  1  praeter  naturam,  et  mores  aptos,  requiritur  etiam,  vt  ille 
cui  datur  electio,  eam  ipse  desideret,  et  petat.  Et  hoc  omnino  necessa- 
rium  est,  et  nullo  modo  alioquin  dari  debet,  multo  autem  minus  ingeri 
et  obtrudi  non  cupienti.  Nam  praeterquam  quod  qui  sic  affectus  est, 
omnia  quae  ei  dicentur,  cum  suspicione  accipiet,  et  ideo  iis  iuuari  non 
poterit,  est  etiam  ea  causa,  quod  in  electione  facienda  multae  et  raa- 
gnae  incidunt  difficultates,  etiam  cum  voluntas  bona,  et  feruens  est; 
quare  multo  erunt  maiores,  cum  voluntas  languet,  et  ideo  nunquam 
eas  superare  poterit. 

Tertio  8  valde  expedit  b,  vt  qui  ingreditur  electionem,  studeat  esse  c 
liber  ab  omni  affectu  inordinato,  et  plañe  ad  omnia  indifferens,  ad  hoc 
vero  vnum  inclinatus,  vt  sanctum  Dei  beneplacitum  sequatur,  quod- 
cunque  illud  esse  cognouerit.  Quare  si  cerneretur  eum  nimis  propen- 
deré ad  diuitias,  minus  autem  ad  paupertatem,  non  esset  bene  disposi- 
tus,  nec  sperandus  esset  bonus  exitus  in  electione.  Ule  enim  affectus 
auersus  a  via  perfectiori,  et  ad  imperfectiorem  conuersus  intellectum 
traheret  ad  excogitandas  rationes  tali  affectui  consentaneas.  Ac  eum 
vt  64  dici  solet,  quicquid  recipitur,  recipiatur  ad  modum  recipientis, 
facile  fieret  vt  existimaret  illam  esse  Dei  voluntatem,  quae  est  ipsius 
voluntas.  Oportet  igitur  d  vt  perueniat  ad  tertium  gradum  humilitatis  3, 
qui  ponitur  in  libro  exercitiorum,  aut  saltem  ad  secundum,  cui  compa- 
rando seruiunt  meditationes  de  vexillis,  et  de  tribus  classibus  et  aliae, 
de  quibus  infra  dicetur,  et  ideo  esset  in  iis  meditationibus  diutius  reti- 
nendus,  vt  paulatim  disponatur,  ad  hoc  aequilibrium  animi,  partim  co- 
nando  propria  diligentia,  partim  id  a  Deo  petendo  feruentibus  orationi- 
bus.  Quod  si  e  ad  hanc  resignationem  et  indifferentiam  non  peruenerit 4, 
tota  tractatio  de  modo  eligendi  relinquenda  est,  et  tune  si  ita  expediré 
videbitur,  procedendum  in  reliquis  exercitiis  faciendis,  vt  si  fieri  pot- 
est,  per  ea  ad  maiorem  maturitatem  perducatur,  vel  post  breue  tempus 
finis  eis  imponendus. 

a  Vide  quae  hic  adduntur  in  Di.,  c.  XXIII,  n.  I. — b  omnino  necessarium  est  Di. 
Var. — c  electionem,  sit  liber  Di.  Var.:  ibid.  Polancus  in  marg. — d  Aegidius  Di.  Var. 
in  marg. — e  Miro  Di.  Var.  in  marg. 

1  Di.  Ignat.,  I,  [2],  supra,  p.  780;  Di.  prímum Mi.,  n.  50,  supra,  p.  863;  Z>/'.  Aeg.,  f.  16, 
supra,  p.  921. 

2  Di.  Po.,  n.  78,  supra,  p.  817;  Di.  primum  Mi.,  nn.  51-52,  supra,  p.  863. 

3  Di.  Ignat.,  I,  [3],  supra,  p.  781;  Di.  Aeg.,  f.  16,  supra,  p.  921. 

*    Di.  Ignat.,  I,  [3];  supra,  p.  781;  III,  9,  supra,  p.  791;  Mi.  alt.,  n.  78,  supra,  p.  863. 


1054 


MONU  MENTA  IGNATIANA 


Ouarto  a  1  omnium  óptima  est  illa  dispositio  vt  non  modo  non  ma- 
gis  propendeat  ad  terrena  retinenda,  sed  quoad  fieri  potest,  voluntatem 
suam  semper  inflectere  conetur  ad  id  quod  perfectius  est.  Nam  licet  re 
ipsa  non  id  electurus  sit,  quia  fortasse  Deus  non  eum  vocet  b  ad  talem 
statum,  tamen  nihil  ei  nocebit,  immo  plurimum  proderit  tale  deside- 
rium;  ac  proinde  in  his  exercitiis  semper  proponitur  via  perfectior, 
tamquam  magis  optanda,  et  a  Deo  petenda.  In  quo  valde  notanda  est 
sententia  quaedam  c  P.  N.  Ignatii,  quae  inuenta  est  in  quodam  eius 
scri-65  pto  5,  vbi  ita  ait,  deberé  Instructorem  ita  disponere  eum,  qui  est 
in  exercitiis,  vt  omnino  resignatus  sit,  tam  ad  consilia  sequenda,  quam 
ad  praecepta,  immo  vero  quantum  in  ipso  est  magis  inclinatus  sit  ad 
consilia,  si  id  maius  Dei  obsequium  fuerit:  et  addit  maiora  vtique  signa 
requiri  ad  statuendum  quod  ea  sit  Dei  voluntas,  vt  quis  in  eo  statu 
maneat,  in  quo  satis  sit  seruare  praecepta,  quam  vt  viam  consiliorum 
ingrediatur,  quia  Dominus  tam  aperte  ad  consilia  exhortatus  est,  atvero 
in  illo  statu  magna  ostendit  esse  pericula  d. 

Vltima  est  ea  dispositio  3,  quam  idem  e  P.  Ignatius  eodem  loco  prae- 
cipit,  nempe  vt  qui  facit  electionem,  colligat  se  totum  intra  se,  et  toto 
tempore  quo  durat  haec  deliberatio,  claudat  sensus,  claudat  animam 
ómnibus  aliis  rebus,  nihilque  velit  videre,  aut  audire  quod  non  de  sur- 
sum  sit  *.  Quibus  verbis  dúo  indicantur  f.  primum  vt  anima  non  sinat 
se  distrahi  ad  alias  cogitationes,  sed  hoc  vnum  agat,  et  huic  vni  intenta 
sit,  ceteris  ómnibus  negociis  a  se  reiectis.  Alterum  est,  vt  in  hac  deli- 
beratione  non  admittat  rationes,  quae  non  sint  e  cáelo,  id  est  millas  ad- 
mittat,  quae  sapiant  carnem,  et  sanguinem  5,  aut  aliquid  humanum,  ac 
terrenum,  quia  omnia  manare  debent  ex  vno  illo  principio,  quod  est 
desiderium  gloriae  Dei,  et  exequendi  eius  voluntatem.  hic  enim  est  ve- 
rus  ille  sumptus  ad  aedificandam  turrim,  de  qua  est  in  Euangelio  8,  et 
hoc  magnam  animae  fiduciam  66  affert,  quod  Deus  non  sinet  eam  de- 
cipi,  quia  cum  eum  in  toto  corde,  et  in  veritate  quaerat,  nunquam  se 


a  Miro  Di.  Var.  in  tnarg. — b  vocat  Di.  /¿'gj. — <"  quaedam  Reati  Di.  ¡Sgj;  Archivum 
Di.  Var.  in  marg. 

d  Hic  locus  a  verbo  majora,  sic  erai  in  Di.  Var.:  majora  Dei  signa  requiri 
ad  praecepta  quam  ad  consilia,  quia  ad  haec  Christus  Dominus  tam  aperte 
hortatus  est;  contra  vero  in  possidendis  divitiis  magnam  ostendit  esse 
difíicultatem. 

e    idem  Beatus  Di.  i8qj. — f  Aegidivs  Di.  Var.  in  marg. 


1  Di.  primum  Mi.,  n.  47,  supra,  p.  862. 

2  Di.  Ignat.,  I,  [1],  supra,  p.  779;  Di.  Po.,  n.  76,  supra,  p.  816. 

•  V.  in  Exercitiis  annotationem  decimam  sextam,  supra,  p.  238;  Di.  Ignat.,  I,  [1],  su- 
pra, p.  779;  Di.  Po.,  n.  79,  supra,  p.  817;  Di.  Aeg.,  f.  íCv,  supra,  p.  921. 
4  Jac,  I,  17. 

'  Matth.,  XVI,  17;  I  Cor.,  XV,  50;  Gal.,  I,  iG;  Eph.,  VI,  12. 

«  Lúe,  XIV,  28. 


Directoría  rkcentiora — Di.  1591 


1055 


Deus  ab  ea  aucrtet,  cuius  scilicet  tanta  est  bonitas,  et  amor  in  suam 
creaturam,  vt  etiam  occurrat  saepe  non  quacrentibus  Quod  "  licet  ita 
sit  5,  et  ea  sit  perfecta  electio,  ad  quam  solius  Dei  amor  impellit,  tamen 
si  praecipuus  quidem  esset  amor  Dei,  sed  praeter  illum  aliquid  etiam 
accederet  quod  eodem  inclinaret,  modo  non  repugnans  Dei  legi,  ac 
voluntati,  et  ex  sua  natura  bonum,  vtputa  consolatio  propria,  et  quies 
spiritualis,  ratio  valetudinis,  aut  aliquid  eiusmodi,  non  propterea  im- 
probanda  esset  electio.  Haec  tamen  oporteret  semper  minus  esse 
praecipua,  et  minus  praecipue  mouere,  et  haec  ipsa  ad  Dei  amorem 
referri  b. 

Circa  secundum,  officium  3  eius,  qui  tradit  exercitia  in  hoc  particu- 
lari  negocio,  est  cooperan  motioni  diuinae,  eamque  non  praeire,  sed 
sequi,  et  ad  hoc  disponere  animam  eius  qui  facit  exercitia,  remouendo 
impedimenta,  nempe  errores,  dolos,  affectiones,  atque  inclinationes  in- 
ordinatas.  Non  debet  eum  mouere  vel  ad  vnam,  vel  ad  aliam  partem  vt 
dicitur  in  15.  annot.  ex  priorib.  Etsi  enim  ex  natura  sua  licitum  est, 
ac  meritorium  etiam,  hortari  ad  perfectiora,  tamen  vt  eiusmodi  de- 
liberationes  solidius  fiant,  et  sinevlla  humana  persuasione  c,  multo  me- 
lius  est  permittere,  vt  solus  Deus  cum  sua  Creatura  tractet,  nec  ali- 
quis  67  tertius  intercedat:  et  hoc  máxime  in  exercitiis,  vbi  se  anima  ad 
hoc  ipsum  disponit.  Ratio  huius  est,  quia  electio  tantae  rei,  vt  est  sta- 
tus vitae,  non  debet  niti  persuasione,  aut  inductione  humana,  sed  sola 
Deivoluntate  alioqui  metuendum  esset  illud, quod Dominus  dixit,Omnis 
plantatio  quam  non  plantauit  Pater  meus  caelestis  eradicabitur  \  Et 
cum  in  eiusmodi  via  per  se  ardua,  et  deinde  Daemonum  inuidiae  expó- 
sita d  sine  dubio  secuturae  sint  multae  tentationes,  ac  difficultates,  non 
potest  vllum  auxilium,  ac  subleuatio  expectari  ab  homine  qui  nos  in- 
duxit,  nisi  leuemus  oculos  nostros  in  coelum,  et  dicere  possimus  Domi- 
nus solus  Dux  meus  fuit  5,  quoniam  iuxta  Apostolum  sperandum  est, 
eum  qui  dedit  velle,  daturum  etiam  perficere  6,  et  confirmaturum  e  vs- 
que  in  finem  7. 


a  Polancus  Di.  Var.  in  marg. — 1>  In  Di.  additur  titulus:  Qualis  esse  debeat  qui  d¡- 
ngit  electurum.  Cap,  XXIV;  Di.  Var.  habei  Aegidius  in  marg. — c  //  w.  non  sunt  in 
Di.  V ir. — d  j  vv.  praeced.  non  sunt  in  Di.  Var. — e  Locus  praecedens  su  est  in  Di.  Var.: 
quoniam,  ut  ait  apostolus,  pertinet  ad  eum  qui  dedit  velle,  ut  det  etiam  perficere  et 
confirmet. 


'  Cf.  Is.,  LXV,  1. 

-  Di.  Po.,  n.  91,  supra,  p.  822. 

3  Di.  fgnat.,  m,  [8]  et  [9],  supra,  pp.  788  et  789;  Di.  Po.,  n.  84,  supra,  p.  820; 
Di.  Aeg.,  f.  17,  supra,  p.  923. 

4  Matth.,  XV,  13. 

5  Deut.,  XXXII,  12. 
•  Phil.,  II,  13. 

7  I  Cor.,  I,  8. 


1056 


MONUMENTA  IGNATIANA 


Ex  quo  colligitur  a  eum  1  qui  dirigit  in  hac  electione  deberé  ipsum 
quoque  suo  modo  indifferentem  esse,  vt  fideliter  peragat  opus,  quod 
ei  commissum,  et  creditum  est,  idque  tantum  respiciat,  et  cupiat  vt 
Dei  voluntas,  et  beneplacitum  compleatur,  nihil  apponens  de  suo  spi- 
ritu  proprio.  hoc  enim  est  immittere  falcem  in  messem  Dei,  et  praeter- 
ea  posset  aliquando  praebere  materiam  tentationum  exercitanti,  quia 
maneret  semper  aperta  daemoni  haec  porta,  suggerendi  quod  hominis 
instinctu  ad  religionem  inductus  esset  b.  Persuadeat  autem  sibi  illud 
tutum  fore,  ac  sine  periculo  quod  indagauerit  iuxta  regulas  sanae  ele- 
ctionis.  Tan-68  tum  diligens  sit  in  subleuando,  ac  dirigendo  quem  Do- 
minus  eius  curae  ac  fidei  commisit. 

Vigilet  in  detegendis 2  fraudibus,  et  paralogismis  Daemonis,  quoniam 
ex  falsis  principiis,  qualia  ille  suggeret,  sequetur  non  nisi  falsa  conclusio  c. 

Animaduertat  etiam  contingere  saepe  3  vt  quis  ingrediatur  in  ele- 
ctionem  cum  óptima  dispositione,  et  tamen  in  ipso  articulo  eligendi  in- 
surgat  in  ipso  aliquis  sinister  affectus,  qui  omnia  perturbet,  et  suffocet 
bonum  semen  4,  et  ideo  cautus  sit,  et  industrius  ad  haec  omnia  tum 
prouidenda  d,  tum  praecauenda  e. 

Circa  tertium  5,  illud  certum  est  rem  omnem,  quae  sub  electionem 
cadat  oportere  esse  bonam  f,  siue  sit  negocium  aliquod  particulare,  siue 
status  totius  vitae. 

Electio  6  autem  status  0  versatur  circa  dúo  sitne  manendum  in 
praeceptis,  an  progrediendum  ad  consilia,  si  consilia  sequenda,  num  in 
Religione,  an  extra  eam.  Quanquam  h  enim  vix  iam  extra  religionem 
seruari  possunt,  tamen  potest  esse  talis  natura,  vt  non  sit  valde  idónea 
ad  communitatem  vitae  7,  et  obedientiam,  et  tamen  possit  seruare  pau- 
pertatem  et  castitatem. 

a    Polancus  Di.  Var.  in  marg. 

b  Hic  locus,  a  vcrbis  hoc  enim,  sic  erat  in  Di.  Var.:  Nam  etsi  potest  pró- 
ximo suo  cupere  majus  bonum,  quod  charitatis  est,  tamen  quia  regula  hujus 
boni  est  Dei  voluntas,  quam  ignorat  circa  illum  particularem  hominem,  ideo 
totum  negotium  ipsius  Dei  providentiae  permittendum  est;  ibid.  Aegidivs. 
in  marg. 

c  principiis  non  potest  sequi  nisi  falsa  conclusio  Di.  Var. — d  praecidenda  Di.  Var. — 
e  In  Di.  additur  íitulus:  Quae  sint  res  de  quibus  est  electio.  Cap.  XXV. — f  Aecidius 
Di,  Var.  in  tnarg.—S  Archivum  Di.  Var.  in  marg.—b  Aecidius  Di.  Var.  in  marg. 


1  Di.  Ignat.,  III,  [8]  et  [9],  supra.  pp.  788  et  789;  Di.  Po.,  n.  84,  supra,  p.  820; 
Di.  Aeg.,  f.  17,  supra,  p.  923. 

2  Di.  Po.,  n.  84,  supra,  p.  820;  Di.  Aeg.,  f.  17V,  supra,  p.  924. 

3  Di.  Aeg.,  ibid. 

*    Matth.,  XIII,  7  et  22;  Marc,  IV,  7  et  18-19;  LüC,  VIH,  7  et  14. 
5    Di.  Aeg.,  f.  i6v,  supra,  p.  922. 

1    Di.  Ignat.,  I,  [3],  supra,  p.  782;  Di.  Po.,  n.  82,  supra,  p.  818;  Di.  primum  Mi.,  n. 
54,  supra,  p.  854;  Di.  Aeg.,  f.  i6v,  supra,  p.  922. 
7    Di.  Aeg.,  ibid. 


Directoría  recentiora — Di.  1591 


Tertio  si  in  Religione  restat  etiam  in  particulari  quis  ordo  eligen- 
dus,  quia  alios  vocat  Dominus  ad  maiorem  solitudinem,  alios  ad  iuuan- 
dos  próximos,  et  ipsa  naturalis  complexio  vel  corporis,  vel  etiam  ani- 
mae  alia  alii  instituto  aptior  est. 

Quarto  electa  peculiari  religione,  deliberatur  etiam  de  tempore,  et  de 
modo  id  exe-69  quendi. 

In  eligenda  hac  autem  vel  illa  religione  8,  cauendum  est,  primo  ne 
eligatur  aliqua  iam  corrupta,  vel  in  qua  non  vigeat  obseruantia.  secundo 
inter  illas  ipsas  in  quibus  viget  obseruantia,  praeferenda  est  ea,  cuius 
institutum  sit  perfectius,  in  quo  dijudicando  est  óptima  doctrina  sancti 
Thomae  2.  2.  quaest.  188.  a  art.  6.  et  habenda  est  máxime  ratio  perso- 
nae,  non  solum  iuxta  vires  et  propensionem,  sed  etiam  iuxta  dotes,  et 
talenta,  quae  habet,  propter  maius  Dei  obsequium. 

In  tempore  autem  exequendi  diuinam  vocationem  est  interdum  pe- 
culiaris  difficultas  s,  quoniam  in  his,  quae  repugnant  sensui,  solet  hu- 
mana infirmitas  procrastinare  b  quantum  potest,  et  causas  morarum  in- 
nectere,  seque  ipsam  decipere,  quaerendo  radones  differendi.  Quare 
optimum  est,  hanc  ipsam  difficultatem  profligare  in  exercitiis,  et  cogi- 
tare quod  ait  Sanctus  Ambrosius,  Nescit  tarda  molimina  Spiritus  san- 
cti gratia  *.  Imitanda  est  etiam  promptitudo  Apostolorum,  relictis  sta- 
tim  retibus,  et  patre  5:  valetque  c  illa  ratio,  Si  aliquando,  cur  non  modo? 
et  si  non  modo,  fortasse  nunquam.  Nunc  enim  recens  est  Dei  motio,  et 
eius  auxilium,  postea  vero  facile  fieri  potest,  et*  fit  quotidie,  vt  refrige- 
scat  hic  spiritus,  et  sic  multo  difficilius  erit  resistere  pugnae  carnis,  et 
diaboli.  Et  haec  de  electione  consiliorum. 

Si  quis  vero  d  eligat  seruare  praecepta  6,  restat  adhuc  consultandum, 
in  quo  statu,  aut  in  qua  ratione  viuendi  ea  ser-70  uet,  quae  singula  dis- 
cutienda  sunt,  vt  eo  melius,  et  cum  maiori  luce  vita  instituatur. 

Denique  in  aliis  particularibus  negociis  7,  vt  in  suscipienda  aliqua 
re,  vel  non  suscipienda,  vtendum  est  his  iisdem  regulis,  sumendo  scili- 
cet  eam  partem  ipsarum  quae  «ufficit  pro  qualitate  rei.  Modus  autem, 
seu  regula  etiam  in  his  ómnibus  particularibus  actionibus,  est  omnia 
metiri  ex  Dei  honore,  nullo  habito  respectu  ad  proprias  commoditates, 
máxime  temporales,  vt  intentio  semper  in  Deum  recta  sit,  nec  infle- 
ctatur  ob  aliquid  terrenum  e. 

»  118  Di.  i8gj,  sed  perperam. — b  procrastinari  Ed.  et  Di.;  procrastinare  Di.,  i8gj. — 
1  praecipue  valet  Di.  Var. — d  Miro  Di.  Var.  in  marg.—e  In  Di.  addilur  titulus:  De 
tempore  triplici  ad  electionem  recte  faciendam.  Cap.  XXVI. 

1  Ibid. 

s  Ibid.,  f.  17. 

*  Ibid.,  f.  20,  supra,  p.  929. 

*  In  Luí.,  lib.  II  (Migne,  P.  L.,  XV,  1560). 

•  Matth.,  IV,  22;  cf.  Marc,  I,  19-20. 

•  Di.  Ignat.,  I,  [3],  supra,  p.  782;  Di.  primum  Mi.,  n.  54,  supra,  p.  864. 
T  Di.  primum  Mi.,  n.  55,  supra,  p.  864. 

Moira.  IeirAT.— Series  II.  67 


1058 


MONUMENTA  IGNATIANA 


Circa  quartum  1  declaranda  sunt  tantum  tria  a  témpora  electionis 
faciendae,  quae  habentur  in  libro  Exercitiorum:  nam  his  bene  cognitis, 
nihil  fere  aliud  desiderari  posse  videtur. 

Sed  de  primo  modo  b  pauca  sunt  dicenda,  cum  scilicet  adeo  clare 
constat  de  Dei  volúntate,  vt  ne  dubitari  quidem  de  ea  possit,  pro  cuius 
exemplo  ponitur  vocatio  Matthei  2,  et  Pauli  3.  Et  quamuis  iam  non  con- 
tingant  eiusmodi  vocationes  ita  miraculosae,  tamen  et  legimus,  et  vide- 
mus  quasdam  4,  quae  quodammodo  ad  eas  videntur  accederé  tanta  cla- 
ritate,  et  satisfactione  spiritus,  tamque  certa  illustratione  diuinae  volun- 
tatis,  vt  ne  in  has  quidem  videatur  cadere  posse  dubitatio  c.  Sed  hic 
modus  nimis  extraordinarius  est,  nec  cadit  sub  regulam:  et  ideo  nec  a 
Deo  petendus,  aut  expectandus  est,  et  ob  hanc  etiam  causam,  cum  tam 
rarus  sit,  non  multum  est  in  eo  insistendum,  et  71  tantum  obiter  decla- 
randus  ei  qui  facit  exercitia. 

Secundus  igitur  modus  est  magis  ordinarius  per  inspirationes,  et  mo- 
tiones  internas  in  volúntate,  easque  tam  efficaces,  vt  sine  vilo  intelle- 
ctus  discursu,  aut  fere  nullo,  voluntas  feratur  ad  Dei  seruitutem,  et  ad 
perfectionem. 

Tertius  modus  5  procedit  per  viam  intellectus,  nempe  ratiocinando, 
et  ponderando  rationes  pro  vna,  et  pro  altera  parte,  et  demum  eligendo 
id  quod,  ómnibus  perpensis,  melius  iudicatur. 

Itaque  etiamsi  hae  duae  potentiae  animae  ita  coniunctae  sint,  vt 
vna  sine  altera  in  eligendo  operan  non  possit,  est  tamen  haec  differen- 
tia,  quod  in  priori  modo  d  voluntas  praecedit,  intellectus  vero  sequitur, 
et  ab  ea  trahitur  sine  vilo  suo  discursu,  aut  cunctatione,  in  posteriori  e 
autem  praecedit  intellectus  ipse,  tamque  multas  rationes  voluntad  pro- 
ponit,  vt  eam  extimulet,  et  impellat  in  eam  partem,  quam  iudicat  me- 
liorem.  Et  quidem  hoc  supposito  f,  quod  motio  illa  sit  immediate  a 
Deo  6,  sine  dubio  hic  modus  excellentior  est,  et  altior  s,  quia  etiam  Ari- 
stóteles, vt  refert  S.  Tho.  ita  ait  illis  qui  mouentur  secundum  instin- 


a  Deest  hoc  v.  in  Di.  iSi)j. — b  Vide  quae  loco  superiorum  4  vi>.  posita  sunt  in  Di., 
c.  XXVI,  n.  r,  Di.  Var.  habet  Aegidius  in  marg. — c  Vidc  quae  loco  eorum  quae  sequuntur 
usque  ad  paragraphum  Itaque,  etiamsi,  posita  sunt  in  Di.,  c.  XXVI,  ttn.  1,  2,  j;  quibus 
subjicitur  titu/us :  Comparado  secundi  temporis  faciendae  electionis  cum  tertio. 
Cap.  XXVII.;  Di.  Var.  habet  Polancus  in  marg. — á  Pro  j  vv.  praeced.  legitur  in  Di.:  in 
primo  et  secundo  tempore. — e  tertio  Di. — f  Aegidius  Di.  Var.  in  marg. — 5  Vide  hunc 
lorum  mutatum  in  Di.,  c.  XXVII,  n.  1 . 


1  Di.  Aeg.,  í.  17V,  supra,  p.  924. 

1  Matth.,  IX,  9;  Marc,  II,  14;  Luc,  V,  27-28. 

«  Acr.,  IX,  1-19;  XXII,  3-16. 

4  Di.  Aeg.,  f.  17V,  supra,  p.  924. 

s  lbid.,  f.  18,  supra,  p.  926. 

•  Di.  Po.,  n.  85,  supra,  p.  820;  Di.  primum  Mi.,  n.  61,  supra,  p.  865;  Di.  Aeg.,  i.  i8v, 
supra,  p.  926. 


Directoría  recentiora—  Di.  i  591 


1059 


ctum  diuinum,  non  expediré  consiliari  secundum  rationem  humanam, 
quia  mouentur  a  meliori  principio,  quam  sit  humana  ratio  '.Sed  poste- 
rior via  nempe  per  ratiocinationem,  ct  discursum,  est  securior,  et 
tutior. 

Pro  notitia  a  autem  prioris  declarandum  est  exercenti  se  quid  sit 
consolatio,  et  quid  desolado  de  qua  vtraque  agitur  in  tertia,  et  quar-72 
ta  regula  discernendi  spiritus. 

Haec  autem  consolatio  non  est  habitus  s,  sed  veluti  spiritualis  pas- 
sio  data  supernaturaliter,  cuius  natura  est,  vt  dum  praesens  est,  facile 
exerceantur  actus  virtutis,  immo  cum  delectatione  et  gustu,  et  cum  in- 
flammatione  affectus.  contra  vero  facit,  vt  opera  carnis  8  desipiant,  et 
insuauia  videantur.  Eius  partes  b,  vel  modi  varii  sunt,  vt  pax,  et  quies 
quaedam  interior,  gaudium  spirituale,  lumen,  et  clarior  cognitio  rerum 
diuinarum,  lachrymae,  mentís  eleuatio  in  Deum,  spes  in  Deo  fixa,  sen- 
sus  rerum  aeternarum,  conuersio  ad  coelestia,  calor  sancti  amoris,  et  si 
qui  sunt  símiles  alii  effectus,  vel  affectus,  qui  sunt  omnes  a  spiritu 
bono. 

Desolatio  contra  est  tristitia  4,  perturbado  animi,  spes  in  rebus,  vel 
personis  humanis  c,  amor  rerum  inferiorum,  ariditas,  depressio,  et 
euagatio  mentis  in  res  huius  mundi,  quae  sunt  omnia  a  spiritu  malo. 

Hoc  igitur  pósito  d  ad  cognoscendum  vtra  ex  duabus  partibus,  de 
quibus  consultatur,  magis  placeat  Deo,  debet  homo  in  se  ipso  notare, 
et  animaduertere,  quando  sentit  consolationem  s,  ad  quam  partem  eum 
inclinet  consolatio,  et  tranquillitas  animae,  et  contra  desolatio  cum  eam 
sentit,  ad  quam  partem  eum  magis  inclinet.  Et  cum  his  temporibus  con- 
trariis  videat  se  moueri  ad  contrarios  effectus,  debet  pro  certo  habere, 
nasci  id  ex  principiis  contrariis.  Proprium  enim  est  spiritus  mali,  inua- 
dere  animam  tempore  desolationis,  eamque  obruere  pusillanimitate,  et 
tristitia,  et  torpore;  contra  vero  proprium  est  boni  73  spiritus,  afferre 
animae  laetitiam,  et  tempore  laetitiae  cum  ea  tractare,  et  in  eam  in- 
fluere.  Yterque  enim  dat  ex  eo  quod  habet,  et  quo  abundat,  vt  constat 
ex  regulis  discretionis  spirituum  praesertim  quae  huic  secundae  e  he- 
bdomadae  conueniunt  f,  quae  valde  opportunae  sunt  hoc  tempore  et 
sine  illis  fere  ambulabitur  in  tenebris  c. 


a  Vide  Aune  locum  mutatum  in  Di.,  c.  XXVII,  n.  2. — b  Polancus  Di.  Var.  in  marg. — 
c  Deest  hoc  v.  in  Di.  i8gj. — d  Aegidius  Di.  Var.  in  marg. — e  Secqudae  Ed.;  secundae 
Di. —  í  ó  w.  praeced.  non  sunt  in  Di.  Var. 


1  Hunc  Aristotelis  locum  vide  supra,  p.  926,  annot.  6. 

2  Di.  Ignat..  I,  [1]  et  [3],  supra,  pp.  780  et  781;  Di.  Po.,  n.  81,  supra,  p.  818;  Di.  Aeg.y 
f.  17V,  supra,  p.  924. 

•  Gal..  V,  19. 

*  Di.  Ignat.,  I,  [1]  et  [3],  supra,  pp.  780  et  781. 

5  Di.  Ignat.,  I,  [3];  Di.Aeg.,  ff.  17V-18,  supra,  p.  925.' 

«  Jo.,  VIII,  12;  XII,  35;  I  Jo.,  I,  6;  H,  11. 


io6o 


MONUMENTA  IGNATIANA 


Est  etiam  alter  modus  l,  et  praxis  a  huius  rei,  quam  ponit b  P.  N.  Igna- 
tius  illa  similitudine  eius  qui  praesentat  Principi  suo  genus  aliquod  cibi, 
vt  exploret  quam  ei  arrideat.  Sic  anima  cum  profunda  humilitate,  et  fer- 
uenti  amore,  ac  desiderio  gratificandi  Deo,  offerat  ei  diuersis  tempori- 
bus  modo  vnam  modo  alteram  rem,  obseruans  quaenam  ex  illis  a  Deo 
magis  accipiatur,  et  admittatur,  dicens  semper,  Domine  quid  me  vis 
faceré?  2  Quod  non  solum  ore,  aut  leuiori  mentís  affectu,  sed  toto  corde, 
et  multis  cordibus,  si  tot  haberet,  ei  dicendum  et  sentiendum  est. 

Porro  inter  alia  indicia  diuinae  voluntatis  vocantis  ad  statum  perfe- 
ctiorem  s,  illud  est  optimum,  si  anima  sentit  sibi  promitti  tantum  pecu- 
niae  spiritualis,  quantum  necesse  sit  ad  aedificandam  hanc  turrim  Euan- 
gelicae  perfectionis  4,  id  est  si  sentit  labores  huius  vitae,  qui  aliis  ita 
graues  videntur,  et  ipsimet  antea  ita  videri  solebant,  nunc  leuiores,  et 
faciliores  reddi,  sic,  vt  voluntaria  paupertas,  vel  abnegado  propriae  vo- 
luntatis, vel  c  castitatis  obseruantia,  et  reliquarum  virtutum  exercitatio, 
iam  non  74  adeo  grauis  ei  videatur,  vt  de  se  ipso  scribit  S.  August. 
in  libris  Confes.  5  Secundum  est  indicium  6  si  hae  cogitationes 
pergunt  semper  mouere  ad  bonum.  Satanás  enim  licet  ab  initio  dissi- 
mulet,  in  progressu  tamen  non  potest  diu  se  celare,  quin  incipiat  de- 
promere  suum  venenum. 

Denique  de  eiusmodi  signis  boni,  vel  mali  spiritus  optime,  et  valde 
dilucide  agitur  in  regulis  discretionis  spirituum  posterioribus  lib.  Exer- 
citiorum,  agit  etiam  Gerson  in  libro  de  probatione  spirituum  7,  et  Bo- 
nauentura  d  de  processu  relig.  cap.  18  8. 

Atque  haec  hactenus  de  secundo  modo  e  electionis,  in  quo  si  ita 
constet  de  diuina  volúntate,  vt  anima  plañe  confirmetur,  et  stabiliatur, 
nec  desideret  maiorem  certitudinem,  potest  hic  conquiescere,  sin  vero 
non  sufficiat,  poterit  progredi  ad  tertium  modum  f.  Hic  autem  biperti- 
tus  est,  nam  in  prima  parte  sunt  sex  illa  puncta,  in  secunda  quattuor  s. 
Si  ergo  in  priori  non  fíat  electio,  veniendum  est  ad  posteriorem,  qui 
est  vltimus  modus,  qui  in  hac  materia  tradi  possit  9.  Pro  hoc  autcm 

a  altera  quaedam  praxis  Di. — b  ponit  Beatus  Di.  iSgj. — c  Deest  lioc  v.  in  Di.  iSgj. — 
d  S.  Bonavenrura  Di.  i8gj. — e  atque  haec  hactenus  de  primo  et  secundo  tempore.  Di. — 
{  tempus  Di.,  et  seg.  titulus:  De  modo  priore  et  posteriore  bonae  electionis  faciendae. 
Cap.  XXVm. — e  Vide  guae  loco  superiorum  jj  vv.  posita  sunt  in  Di.,  c.  XXVIII,  t¡.  /; 
Di.  Var.  habet  Archivum  in  marg. 


1  Di.  Ignat.,  I,  [3],  supra,  p.  781;  Di.  Aeg.,  f.  18,  supra,  p.  925. 

>  Acr.,  IX,  6. 

3  Di.  Aeg.,  f.  18,  supra,  p.  925. 

«  Luc.,  XIV,  28. 

»  Lib.  XII,  c.  XXX  (Migne,  P.  L.,  XXXII,  795). 

1  Di.  Aeg.,  f.  18,  supra,  p.  925. 

7  V.  supra,  p.  925,  annot.  6. 

•  V.  supra,  p.  924,  not.  5. 

0  Di.  Ignat.,  I,  [3],  supra,  p.  781. 


Directoría  recentiora — Di.  1 591 


1061 


modo a,  sicut  etiam  omni  tempore,  quo  durat  electio,  requiritur  tranquil  - 
litas  animae  quoniam  tempore  turbationis  non  est  locus  electionis  b, 
cum  scriptum  sit  Eccles.  2.  c  Ne  festines  in  tempore  obductionis,  quare 
qui  hanc  tranquillitatem  in  se  non  sentiret,  satius  esset  vt  progrediatur 
in  meditationibus  doñee  tempestas  deferueat,  et  redeat  serenitas,  quo- 
niam dum  túrbida  est  aqua,  75  nihil  in  ea  perspici  potest. 

Supposita  ergo  d  hac  tranquillitate  *,  proponenda  sunt  ex  vna  parte 
commoda,  ex  altera  parte  incommoda  prouenientia  ex  ea  re,  de  qua 
agitur,  et  singula  bene  aestimanda,  et  examinanda,  vt  videatur  quaenam 
praeponderent.  Tantum  e  illud  obseruandum,  et  actuandum  hic,  quod 
supra  attigimus,  nempe  has  radones,  quae  ad  deliberationem  adhiben- 
tur  3,  deberé  omnes  proficisci  ex  illo  principio  diuini  obsequii,  nec  ad- 
mittendos  esse  in  hac  consultatione  respectus  humanos,  aut  terrenas 
cogitationes. 

Notandum  {  est  etiam  quod  hic  tertius  modus  non  solum  tune  adhi- 
bendus  est,  cum  in  secundo  modo  nihil  conclusum  est,  sed  etiam  si 
facta  sit  electio  confert  ad  eam  magis  confirmandam,  et  stabiliendam.  Si 
enim  anima  certa  esset,  quod  illa  motio  secundi  modi  s  esset  a  Deo, 
sine  dubio  nihil  ei  esset  amplius  requirendum,  sed  quia  Angelus  sata- 
nae  h  transfigurat  se  aliquando  in  Angelum  lucis  4,  ideo  haec  generalis 
regula  esse  debet,  valde  periculosum  esse  s,  cum  homo  vult  se  guber- 
nare  tantum  per  motus  voluntatis,  et  sensus  quosdam  interiores,  non 
adhibendo  considerationem  debitam.  Et  ideo  probado  et  examen  fieri 
debet  per  lumen  6,  quia,  vt  dicit  Apostolus,  omne  quod  manifestatur 
lumen  est  7.  Hoc  autem  lumen  post  lumen  fidei  est  etiam  ipsa  humana 
ratio,  adiuta  tamen,  et  illuminata  lumine  fidei  ',  quae  ipsa  quoque  a  Deo 
est,  et  non  potest  vnum  repugnare  alteri,  quia  ne-76  cessarium  est  vt 
verum  vero  consonum  sit. 

Itaque  hoc  etiam  signum  est  spiritus  mali  8,  quando  refugit  hoc 
examen,  quia  amat  tenebras,  et  non  vult  venire  ad  lucem,  vt  non  ar- 


a  Pro  his  autem  duobus  modis  bene  eligendi  Di. — b  electioni  Z>z.  i8gj. — c  Sic  etiam 
Di.;  Eccli.  II,  2  melius  Di.  i8gj;  Di.  Var.  Polancus  in  marg. — d  Aegidius  Di.  Var.  in 
marg. — e  tamen  Di.  Var. — {  Vide  hunc  locv.m  mutatum  in  Di,,  c.  XXVIII,  n.j.—e  tem- 
poris  Di. — h  quia  satanás  Di.  i8gj. — •  6  w.  praeced.  non  sunt  in  Di.  Var. 


1  Di.  Po.,  n.  89,  supra,  p.  821;  Di.  primum  Mi.,  n.  63,  supra,  p.  &6j;Di.  Aeg.,  f.  i8r 
et  v,  supra,  p.  926. 

*  Di.  Aeg.,  f.  i8v,  supra,  p.  926. 
»  Ibid. 

*  II  Cor.,  XI,  14. 

*  Di.  Aeg.,  f.  i8v,  supra,  p.  927. 
c    Ibid.,  f.  19. 

7   Eph.,  V,  13. 

V.  in  Exercitiis  regulam  decimam  tertiam  ad  motus  animi  discernendos  in  pri- 
ma hebdomade,  supra,  p.  524;  Di.  Aeg.,  f.  19,  supra,  p.  928. 


IOÓ2 


MOXUMEXTA  IGXATIAXA 


guantur  opera  eius  '.  Hanc  igitur  ob  causam  hic  modus  eligendi  secu- 
rior  est,  quia  ratio  fide  a  illuminata,  et  Ecclesiae  catholicae  doctrina  in- 
structa  suo  officio  fungitur,  et  cum  totas  vires  suas,  et  quicquid  pot- 
est  exponat  in  inquirenda  Dei  volúntate,  fideliter  facit '  quod  in 
ipsa  est. 

Si  vero  ad  has  rationes  adiungatur,  etiam  experientia  2  quam  quis 
habeat  suae  infirmitatis,  vt  manifesté  sentiat  salutem  suam  in  saeculo 
exponi  magno  discrimini,  non  est  dubium,  quin  securius  etiam  res 
procedat. 

Quod  si  praeterea  rationes  istae  confirmentur  per  aliqua  signa  se- 
cundi  modi  b  quae  superius  diximus,  nempe  pacis  s,  consolationis, 
aut  c  gustus,  tum  vero  anima  maiorem'  etiam  satisfactionem,  et  clarita- 
tem  d  accipit. 

Quaeret  aliquis  4  quid  faciendum  sit,  si  forte  contingat,  vt  secundo 
tempore  in  aliquam  rem  inclín  emur,  tertio  vero  tempore  in  alteram  ei  e 
contrariam,  vel  dissimilem.  Respondemus  esse  diligenter  rem  exami- 
nandam  per  regulas  discernendi  spiritus,  et  per  rectam  rationem,  et 
aestimandum  pondus  rerum  mouentium  vtroque  modo.  Quod  si  con- 
staret  clare  quod  ratio  astipulatur  f  electioni  tertii  temporis,  securius  est 
eam  sequi,  quia  non  est  certum  an  motio  illa  secundi  temporis  sit  a  77 
Deo,  et  tune  máxime  cum  ratio  aliud  suadet.  Contra  vero  si  rationes, 
quae  tertio  tempore  mouent,  essent  débiles,  motiones  autem  secundi 
temporis  bene  examinatae  iuxta  regulas  videntur  esse  a  Deo,  et  recta 
ratio  eis  non  repugnat,  tota  electio  secundi  temporis  est  praeferenda. 
licet  enipi  prius  clare  non  constaret  per  eam  de  Dei  volúntate,  tamen 
rebus  melius  agitatis,  et  discussis,  accedente  rationis  testimonio  potest 
fieri  vt  constet  s. 

Restat  5  nunc  ultimum  h,  nempe  tota  praxis,  et  ordo  proponendi 
electionem  et  manuducendi  eum,  qui  facit  exercitia.  In  primis  igitur  hoc 
valde  notandum  est,  quod  etiam  supra  indicauimus,  iam  tum  ab  initio 
huius  secundae  hebdomadae  incipere  disponi  animam  per  meditationem 
illam  de  Regno  Christi,  quae  mentem  erigit  a  terrenis,  et  fluxis  ad  Salua- 
toris  imitationem  desiderandam,  quae  quidem  dispositio  alenda  est 


■  Fidei  Ed.,  sed  emend.  ut  supra  in  'Erratis'. — b  temporis  Di. — c  et  Di.  iBgj. — 
d  certitudinem  Di.  Var. — e  Dees/  hoc  v.  in  Di.  iSqj;  Polancus  Di.  Var.  in  marg. — 
f  adstipuletur  Di.  ¡8qj.—%  In  Di.  sequitur  titulus:  De  praxi  et  ordine  electionis. 
Cap.  XXIX  — 1'  alteium  Ed.,  sed  emend.  ut  supra  in  'Erratis»;  Di.  Var.  habet  Aecidtos 
in  marg. 


1     Jo.,  III,  20. 

1   Di.  Aeg.,  f.  ig,  supra,  p.  928. 
3  Ibid. 

*  Di.  Eo.,  n.  88,  supra,  p.  821;  Di.  primum  Mi.,  n.  62,  supra.  p.  806;  Di.  Aeg, 
f.  19V,  supra,  p.  928. 

•  Di.  Aeg.,  f.  *or  et  v,  supra,  p.  930. 


Directoría  recentidra — Di.  1591 


semper  deinceps  in  eo  qui  se  exercet,  excitando  eum,  et  dirigendo  ad 
id  quod  perfectius  est  per  rcliquas  meditationes,  vt  Natiuitatis,  Circun- 
cisionis,  et  alias,  in  quibus  ita  instruendus  est,  vt  concipiat  desiderium 
assimilandi  se  filio  Dei,  et  praeterea  quam  maximam  possit  erga  eum 
gratitudinem,  qui  tanta  nobis  dedit,  et  tanta  pro  nobis  fecit  a. 

Deinde  quarto,  vel  quinto  die  inchoantur  meditationes  electionis  • 
per  illud  exercitium  pueri  Iesu,  eum  remansit  in  templo,  in  quo  vt  78 
dicitur  in  libro  exercitiorum  ',  coepit  daré  exemplum  huius  Euangeli- 
cae  perfectionis,  quando  patre  putatiuo,  et  naturali  matre  relietis  voluit 
oceupari  in  iis  quae  aeterni  patris  essent  -. 

Igitur  ad  disponendam  animam  electioni  faciendae,  post  hanc  me- 
ditationem  datur  primo  exercitium  duorum  vexillorum,  deinde  eodem 
die  meditado  de  tribus  hominum  classibus,  quae  ad  hoc  tendit,  vt  iuxta 
eas  exercitans  b  se  examinet,  et  cognoscat  affectum  suum  erga  ros 
mundanas  3;  et  si  in  prima,  vel  secunda  classe  se  deprehenderit,  cone- 
tur  sibi  vim  faceré,  vt  se  transferat  in  tertiam. 

Ad  maiorem  autem  intelligentiam  harum  trium  classium,  notandum 
est  hoc  in  ómnibus  supponi,  modum  illum,  quo  pecunia  illa  acquisita 
est,  non  esse  illicitum,  ita  vt  obliget  ad  restitutionem.  Nam  alioquin  non 
posset  homo  indifferens  esse  ad  eam  retinendam,  vel  relinquendam; 
quod  tamen  dicitur  in  tertia  classe.  Est  ergo  hic  modus,  vt  quando 
v.  g.  aliquis  ex  nimio  studio  lucri,  vel  ex  aliquo  alio  affectu  humano,  et 
vitioso  negociatur. 

Secundo  notandum  primam,  et  secundam  classem  ita  inter  se  dif- 
ferre,  quod  vtraque  habet  quidem  voluntatem  quandam  infirmam,  et 
remissam  exuendi  affectum  ad  rem  illam,  sed  prima  classis  milla 
vnquam  adhibet  media,  nec  cogitat  de  mediis,  secunda  vero  aliquid 
amplius  facit,  quia  adhibet  quidem  aliqua  media,  sed  quae  ipsi  placent, 
non  autem  iuxta  Dei  voluntatem,  ac  beneplacitum,  et  ideo  79  videtur 
sibi  parata  omnia  alia  faceré,  praeter  illud,  vt  priuetur  re  illa  quam 
amat.  tertia  porro  ad  hoc  etiam  parata  est,  si  Deo  ita  placeat,  idque 
tantum  inquirit  an  placeat.  Et  sic  patet  totam  hanc  meditationem  eo 
tendere  vt  ostendat  animae  quam  turpe,  et  peruersum  sit,  si  non  solum 
exuere  nolit  inordinatas  cupiditates,  sed  si  velit  quidem  eas  exuere, 
sed  eo  modo  velit,  quo  ipsi  libeat,  et  se  non  resignat  in  manibus  Dei. 
Ex  quo  apparet  illam  esse  voluntatem  admodum  debilem,  quia  veré 
vult,  et  non  vult. 

a    Vicie  quae  hic  addita  sunt  in  Di  ,  c.  XXIX,  u.  i. — k  qui  in  exercitiis  est  Ci.;  Di.  Var. 
habet  Miro  in  marg. 

1  V.  in  Exercitiis  praeludium  circa  consideralionem  statuum,  supra,  p.  346.  Exerci- 
tium autem  illud  de  puero  Jesu  in  templo  remanenti  fit  die  tertio.  V.  ibid.,  p.  344. 
Electionum  quidem  discussio  seu  materia  inchoatur  die  quinto.  Ibid.,  p.  368. 

2  Luc,  II,  41-49. 

3  Mi.  alt.,  n.  71,  supra,  p.  867. 


1064 


MONUMENTA  lGNATIANA 


Vnde  quia  res  haec  tanti  momenti  est,  praesertim  ad  disponendam 
animam  electioni  iam  vicinae,  posset  etiam  exercitans  a  ad  maiorem 
claritatem,  praeter  hanc  similitudinem  trium  mefcatorum  effingere  sibi 
alias  similitudines,  eiusdem  tenoris,  vt  v.  g.  si  essent  tres  aegroti,  qui 
sanan  quidem  omnes  cupiunt,  sed  primus  nolit  adhibere  medicinas 
vllas  propter  earum  amaritudinem,  nec  abscissionem  propter  dolorem; 
secundus  velit  quidem  adhibere,  sed  quas  ipse  probet,  ac  iudicet,  non 
eas  quae  aptae  sunt  eius  morbo,  vt  v.  g.  si  nollet  abstinere  a  vino,  aut 
similibus.  tertius  denique  se  totum  medico  permittat,  vt  et  dietam 
imperet,  et  vrat,  et  secet  ipsa  etiam  membra  si  opus  sit. 

Porro  simul  cum  his  duabus  meditationibus,  quas  diximus,  nempe 
de  duobus  vexillis,  et  de  tribus  classibus,  vel  si  ita  melius  videatur 
sequenti  die,  post  meditationem  de  transitu  Christi  a  Nazareth,  et  de 
eius  baptismo  pro-80  ponuntur  exercitanti  b  tres  gradus  humilitatis,  vt 
quemadmodum  dicitur  in  libro  exercitiorum,  toto  die  eos  animo  verset: 
simul  tamen  vnum,  vel  dúo  mysteria  vitae  Christi  eodem  die  sicut  in 
reliquis  diebus  meditanda  sunt  \  Nam  hi  tres  modi  0  non  dantur  pro 
certa  hora  alicuius  meditationis,  cum  non  contineant  nisi  v  num  punctum 
praecipuum,  scilicet  desiderium  attingendi  tertium  illum  gradum  humi- 
litatis, quod  toto  die  mente  reuoluendum  est  extra  meditationem;  immo 
etiam  in  meditatione  opportuno  tempore,  adhibito  triplici  illo  colloquio 
de  vexillis,  vt  ibid.  dicitur  d. 

His  peractis  e  accedendum  iam  propius  est  ad  electionem,  et  in 
primis  declarandum  praeludium  electionum  2,  quod  tere  coincidit  cum 
fundamento  pósito  ante  exercitia,  et  ideo,  qui  bene  illud  meditatus  fue- 
rit,  nullam  in  hoc  habebit  difficultatem. 

Interim  f  3  Instructor  exploret  voluntatem  exercentis  se,  an  habeat 
indifferentiam  de  cuius  necessitate  supra  locuti  sumus,  et  si  magis  pro- 
penderé ad  imperfectiorem  statum  animaduerterit,  explicet  ei  illud 
notabile,  quod  est  in  exercitiis  post  tres  classes,  vt  scilicet  qui  sentit 
affectum  repugnantem  paupertati  reali,  petat  a  Deo,  vt  ipsum  potius 
inclinet  in  Hlam  partem.  Cuius  ratio  est,  quia  virga  incurua  flectenda 
est  in  contrariam  partem,  vt  deinde  manens  in  medio,  fiat  recta:  quod 
praesertim  locum  habet  in  hac  materia,  cum  illa  pars  sit  securior,  et 
hoc  nihil  impe  SI  diat  vel  Dei  voluntatem,  vel  libertatem  nostram.  Hoc 
ergo  supposito  pergendum  est  in  meditationibus  mysteriorum  Christi  *, 


*  qui  exercitia  SUmit  Di. — b  electionem  facturo  Di.;  Miro  Di.  Var.  in  marg. — c  gra- 
dus Di. — 3  Jn  Di.  sequitur  titulus:  De  ipsa  electione  juxta  rationem  secundi  temporis. 
Cap.  XXX. — e  Aegidius  Di.  Var.  in  marg. — f  PolanCUS  Di.  Var.  in  marg. 


1  Di.  primitm  Afí»  n.  48,  supra,  p.  862;  Mi.  a//.,  n.  76,  supra,  p.  8G8. 

*  Di.  Aeg.,  f.  20v,  supra,  p.  931. 
3  Di.  Po.,  n.  78,  supra,  p.  817. 

*  Di.  Ignat.,  I,  [3],  supra,  p.  781;  Di.  Aeg.,  f.  20v,  supra,  p.  930. 


Directoría  recentiora — Ui.  1591 


1065 


quae  sunt  in  libro  Exercitiorum,  et  simul  vacandum  electioni,  ad  quam 
dirigendam,  dandi  sunt  tres  illi  modi  a  recte  eligendi  voce  vel  scripto, 
vt  mag¡6  videbitur  Instructori. 

Electio  autem  ita  peragenda  est,  non  vt  exercitans  meditetur  tres 
illos  modos  b  toto  tempore  meditationis,  sed  post  peractam  vnamquam- 
que  meditationem,  vel  in  aliqua  eius  parte,  cum  animus  iam  quietus  est 
tune  tempus  proprium  est  agendi,  et  ratiocinandi  circa  rem  propositani. 
Et  ideo  diligenter  curandum  est,  vt  meditationes,  quemadmodum  dixi- 
inus,  de  Christi  vita  diligenter  fiant  suo  tempore.  Nam  si  quis  omissis 
suis  meditationibus  vellet  se  totum  daré  cogitationi  de  electione  status, 
non  bene  faceret,  idque  ei  damnum  afferret,  quia  per  meditationes 
anima  corroboratur,  et  illuminatur,  et  eleuatur  a  terrenis,  vnde  fit  aptior 
ad  Dei  voluntatem,  et  cognoscendam,  et  amplectendam,  et  ad  supe- 
randa  omnia  impedimenta;  et  contra  si  cessaret  a  meditando  obscurior 
fieret,  et  infirmior. 

Quare,  vt  dictum  est,  dandum  est  suum  tempus  meditationi  diuina- 
rum  rerum,  quae  pro  varietate  mysteriorum  oceurrunt,  et  suum  deinde 
tempus  electioni,  ne  si  anima  tota  oceupetur  in  hoc  negocio,  haec  vna 
cogitado  exsugat,  et  exhauriat  quodammodo  suecum  et  florem  deuo- 
tionis,  et  ita  reddatur  languidior. 

82  Quod  si  adhuc  magis  in  particulari  quaeratur  quomodo  hoc  fa- 
ciendum  sit,  dicendum,  quod  si  in  secundo  modo  c  eligendi  versetur, 
debet  qui  deliberat  sine  vlla  sua  ratiocinatione,  aut  discursu  adhibito, 
dum  facit  meditationem,  aut  colloquia,  et  in  summa  dum  constitutus 
est  ante  Deum  3,  proponere  oculis  mentís  suae  viam  consiliorum,  et 
obseruare  an  sentiat  in  anima  sua  motus  aliquos  consolationis,  aut 
desolationis.  Deinde  proponere  sibi  viam  mandatorum;  et  hoc  idem 
circa  eam  obseruare. 

Nec  est  ad  hoc  necessaria  particularis  meditatio,  vt  paulo  ante 
dictum  est,  sed  sufficit  hoc  faceré  dum  versatur  in  meditationibus,  et 
orationibus  consuetis.  Et  hoc  idem  faciat  extra  tempus  meditationis 
proponendo  hoc  modo  dicto,  et  obseruando  motus  praedictos;  nihil 
discurrendo  per  se,  sed  tantum  audiendo  vocem  Domini,  et  se  ad  eam 
audiendam,  et  ad  motum  illum  accipiendum  disponendo  quantum  pot- 
erit;  máxime  renouando  saepe  resignationem,  et  desiderium  cogno- 
scendi  diuinum  beneplacitum,  et  hoc  semper  curando,  vt  cesset  omnis 
propria  voluntas,  aut  inclinatio. 

Cum  autem  venerit  Instructor,  exigat  ab  eo  rationem  huiusmodi 
motionum,  et  si  boni  vel  mali  spiritus  signa  deprehendat,  vtatur  regulis 

a  danda  sunt  tria  illa  témpora  Di. — b  electurus  meditetur  tria  illa  témpora  Di.;  Di- 
Var.  habet  Miro  in  marg. — c  tempore  Di.;  Di.  Var.  habet  Polancus  in  marg. 


1  Di. primum  Mi.,  n.  57,  supra,  p.  865. 

2  Di.  Po.,  n.  82,  supra,  p.  818. 


io66 


MOXUMENTA  IGN'ATIAXA 


de  discernendis  spiritibus,  sed  iis  praecipue,  quae  secundae  hebdoma- 
dae  conueniunt,  et  declaret  ei  quantum  satis  esse  iudicabit  ad  ipsum 
dirigendum,  vel  erigendum  si  opus  fuerit.  Et  si  bene  procederé  hac  via 
vide-83  bit  alia  meditatione  proposita  hortetur,  vt  eandem  viam  teneat 
circa  electionem  propositam,  vt  experiatur  an  durent  eaedem  motiones, 
an  aliae  contrariae  succedant.  quod  si  contrariae  occurrerint,  conetur 
discernere  per  praedictas  regulas,  quae  sint  bonae,  quae  malae. 

Si  hoc  modo  secundi  temporis  a  non  conficitur  electio  \  quia  qui 
exercetur  nullam  notatu  dignam  motionem  in  se  sentir,  vel  sentit  in 
vtramque  partem,  adhibendi  sunt  modi  tertii  temporis,  prior,  et  poste- 
rior, qui  ei  b  declarandi  erunt,  vt  cum  priori  modo  aliquid  constituerit, 
idem  deinde  expendat  posteriori,  et  si  idem  resultet  ex  vtroque,  id 
bonum  signum  est  bonae  electionis.  Hoc  autem  tertio  tempore  poterit 
dari  vna  tantum  meditatio  ex  iis,  quae  secunda  hebdómada  proponun- 
tur  -  cum  sua  repetitione,  vt  reliquum  tempus  impendatur  electioni  c, 
idque  videtur  innui  in  libro  Exercitiorum  per  exemplum  contemplatio 
nis  baptismi,  quae  ponitur  quinta  die.  Quanquam  cum  hoc  non  praeci- 
piatur,  credi  potest,  quod  permittitur  Instructori,  vt  vnam  vel  duas  in 
die  det  meditationes,  vt  viderit  exercitanti  magis  profuturum,  pro  dif- 
ficultate  quam  sentiat,  et  prout  indigeat  tempore  ad  faciendam  hanc 
discussionem.  Monendus  d  etiam  erit,  vt  notet  scripto  radones  3,  quae 
se  offerunt  pro  vtraque  parte,  idque  seorsim.  Nam  radones  omnes  8 
cuiusque  partís  simul  collectae  magis  veritatem  ostendunt,  et  maiorem 
vim  habent  84  ad  mouendum.  Has  vero  cum  Instructore  conferre  de- 
bebit,  vt  ab  eo  melius  dirigi  possit  f. 

Porro  B  ¡llud  etiam  cauendum  Instructori,  ne  in  hoc  negocio  per  se 
tam  difficili,  et  laborioso,  nimis  obruat  exercitantem,  nec  semper  eum 
stimulet,  et  fatiget  4,  quin  potius  sinendus  est  aliquando  respirare,  ne 
semper  affligatur,  aut  absorbeatur  tristitia,  aut  taedio,  et  desperatione 
abiiciat  se  ipsum,  quod  tune  máxime  metuendum  est,  cum  praeter  pro 
priam  infirmitatem,  et  repugnantiam  carnis,  accedunt  etiam  daemonum 
impugnationes.  difficile  est  enim  releuare  eiusmodi  cor,  cum  semel 
conciderit.  Immo  vero  etiam  si  quis  cerneretur  minus  prompte  respon- 
deré diuinae  voluntati,  nec  se  vincere,  vt  deberet,  sustinendus  tamen 
patienter  esset,  et  expectandum,  vt  paulatim,  et  quasi  pedetentim  su- 


a  Loco  superiornm  j  w.  habet  Di.:  De  electione  iuxta  priorem  et  posteriorem  nio- 
dum.  Cap.  XXXI.  i  Si  hoc  secundo  tempore.  — ^  Deest  hoc  v.  in  Di.  j8qj. — c  Miro  Di. 
Var.  in  marg. — d  Polancus  Di.  Var.  in  marg. — e  Miro  Di.  Var.  in  marg. — f  Poi.ANCrs 
Di.  Var.  in  marg. — g  Aegidius  Di.  Var.  in  marg. 


1  Di.  Ignat.,  %  [3],  supra,  p.  781;  Di.  Po.,  n.  83,  supra,  p.  819. 

8  Di.  primutn  A/i.,  n.  48,  supra,  p.  S62. 

•  Di.  Po.,  n.  83,  supra,  p.  819;  Di.  primum  Mi.,  n.  58,  supra,  p.  865. 

4  Di.  Aeg.,  f.  20,  supra,  p.  930. 


DiREcroim  Ri-xiivnORA  —  Di.  1591 


peret  óbices  í  1 1  i  oppositos;  et  in  hoc  etiam  imitan dús  mos  diiiina e  bo- 
nitatis,  cui  cooperamur,  qune  omnia  suauitcr  diápOñit  ',  el  longanimi- 
ter  expectat  animae  moras  in  veniendo  ad  eum. 

Denique  a  hoc  etiam  aduertendnm,  quicquid  eliget  secundo,  vel  ter- 
tio  tempore,  ne  votum  vllum  emittat  *',  vt  dicitur  arinot.  décima 
quarta,  et  praesertim  in  secundo  tempore.  Saepe  ehirri  in  illo  calore,  vel 
consolatione  fiunt  vota,  quae  deinde  displicent,  et  hoc  praesertim  ser- 
uandum  cum  iis,  qui  natura  sunt  feruenti,  et  praecipiti,  vel  parum  sta- 
bili.  Sed  tamen  si  electio  facta  esset  maturo  consilio,  vt  cum  ma-85gna 
claritate,  et  indiciis  haud  obscuris  diuinae  vocationis,  praesertim  si 
aetas,  aut  natura  hominis  non  esset  suspecta,  et  hic  suam  electionem 
voto  firmare  cuperet,  vt  se  melius  muniret  contra  oppugnationes  car- 
nis,  ec  mundi,  et  Satanae,  non  potest  Instructor  s,  nec  debet  eius  deuo- 
tionem  impediré,  sicut  nec  ad  id  vlla  ratione  impeliere  b. 

Vltimum  c  est  in  hac  electione  id  quod  in  libello  exercitiorum  po- 
nitur  in  vltimo  puncto,  vt  homo  post  conclusam  electionem  ad  oratio- 
nem  se  conferat.  Quo  tempore  si  senserit  mentem  suam  confirman  in 
electione  iam  facta  4,  sentiendo  in  se  motiones  aliquas,  vel  illustratio- 
nes  desuper  immissas,  ita  vt  Deus  approbare  videatur  quod  factum  est, 
et  promittere  vires  ad  exequendum,  id  est  optimum  indicium,  et  ha- 
beri  debet  tanquam  sigillum  totius  electionis. 

Si  vero  motiones,  vel  affectus,  vel  illustrationes  intellectus  eiusmodi 
essent,  quae  infirmarent  electionem  factam,  et  examinatae  iuxta  regu- 
las supra  positas,  viderentur  a  malo  spiritu,  vel  saltem  essent  dubiae, 
non  est  mutanda  electio.  Si  autem  clare  appareret  d  esse  a  bono  spiritu, 
signum  est  discursum  non  fuisse  bonum,  et  electionem  denuo  facien- 
dam.  Quod  si  in  hac  oratione  nihil  in  vtramuis  partem  notabile  accide- 
ret,  nec  in  affectu,  nec  in  intellectu,  et  voluntas  eligentis  in  suo  propo- 
sito perseuerat,  non  est  electio  in  dubium  reuo-86  canda,  sed  ita  putan- 
dum  est  voluisse  Deum  per  discursum  rationis  voluntatem  suam  inue- 
niri  e. 

Caeterum  illud  quoque  interdum  contingere  solet,  vt  exercitans  f 
hallucinetur  in  electione  facienda,  et  licet  Deus  illum  vocet  ad  vitam 
perfectiorem,  ipse  tamen  vel  propter  daemonis  deceptionem,  vel  pro- 
pter  propriam  infirmitatem  imperfectiorem  eligat,  idque  a  Spiritu  san- 
cto  esse  putet,  nec  ab  eo  dimoueri  possit.  Tune  igitur  prudentiae  est, 

a  Polancus  Di.  Var.  in  marg. — b  In  Di.  sequitur  titulus:  De  oratione  post  factam 
electionem.  Cap.  XXXII. — <=  Polancus  Di.  Var.  in  marg. — d  apparent  Di.  iSgj. — «  In 
Di.  sequitur  titulus:  Quid  agendum  instructori  cum  sentit  eum  qui  electionem  facit 
hallucinari.  Cap.  XXXIII.  —%  exercitia  sumens  Di. 

«  Sap.,  vm,  í. 

•  Di.  Po.,  n.  87,  supra,  p.  821;  Di.  Aeg.,  f.  20v,  supra,  p.  931. 

"  Di.  Po.,  n.  87,  supra,  p.  821. 

4  Di.  Po.,  n.  90,  supra,  p.  822,  ubi  etiam  sequentia  invenies. 


io68 


MONUMENTA  IGNATIANA 


vt  Instructor  non  multum  reluctetur,  quod  frustra  faceret,  sed  ñeque 
ex  altera  parte  confirmet  electionem  factam,  ac  potius  ostendat  sibi 
non  valde  satisfecisse,  sed  sperare  quod  progressu  temporís  Dominus 
ei  clarius  indicabit  voluntatem  suam,  et  sic  eum  relinquat  aliquantum 
dubium,  et  incertum  de  tali  electione,  deinde  etiam  instruat  quomodo 
disponere  se  debeat,  ne  aditum  claudat  diuinae  luci.  Saepe  enim  expe- 
rientia  monstrauit  quosdam,  qui  in  a  ipso  conflictu  exercitiorum  suc- 
cubuerant,  deinde  extra  exercitia  commodius  veritatem  agnouisse, 
idque  ex  iisdem  principiis,  quae  hauserant  in  ipsis  exercitiis,  siue  quia 
daemon  acrius  oppugnat  in  ülo  articulo  electionis,  siue  quod  natura  b 
ipsa  praesertim  in  iis  qui  timidiores  sunt,  et  pusillanimes  c,  vt  in  illa 
quasi  agonía  quodammodo  opprimitur,  et  suffocatur,  ita  cum  deinde 
quodammodo  respirat,  est  melius  disposita  ad  ratiocinandum,  et  per- 
ci-87  piendum  lumen  Dei,  siue  denique,  quia  experientia  deinde  cogno- 
uerunt  se  non  eam  vitam  posse  in  saeculo  tenere,  quam  fortasse  in 
exercitiis  vel  ipsi  sibi  d  finxerant,  vel  eis  daemon  persuaserat. 


Ost  tractationem  de  electione  ponitur  a  nostro  Patre  1  methodus 


X  quaedam  de  emendatione,  seu  reformatione  vitae  quae  doctrina 
maximi  momenti  est  pro  iis,  qui  iam  sunt  in  statu  immutabili,  vel  saltem 
quos  Deus  non  vocat  ad  mutationem  status.  Per  hanc  enim  reformatio- 
nem  tolluntur  multi  abusus,  qui  etiam  si  non  sint  peccata,  saltem  sunt 
origo  multorum  malorum.  Hac  vero  doctrina  id  agitur,  vt  multi  qui 
iam  vxorem  et  familiam  habent,  licet  in  saeculo  maneant,  suo  tamen 
modo  perfectionem  sectentur,  ad  quam  nos  quoque  inuitare,  et  perdu- 
cere  eos  debemus  ex  vocatione  nostra;  itaque  passim  iubent  Constitu- 
tiones  nostrae.  Nec  est  dubium  quin  si  próximos  iuuare  conaremur,  ac 
dirigere  ad  hanc  formulam,  quae  hic  expressa  est,  valde  insignis  fru- 
ctus  sequeretur.  Itaque  hoc  ómnibus  operariis  Societatis  valde  com- 
mendatum  esse  deberet. 

Cum  his  igitur  hunc  modum  tenere  oportet  6,  vt  praeter  exercitia 
ordinaria  de  myste-88  riis  vitae  Christi,  dentur  etiam  illa  de  duobus  ve- 
xillis  *,  et  tribus  hominum  classibus,  immo  etiam  praeludium  electio- 
num.  Haec  enim  licet  non  adeo  necessaria  sint,  vt  iis  qui  de  toto  vitae 
statu  deliberaturi  sunt,  non  potest  tamen  dubitari,  quin  valde  sint  vtilia, 


a  Deest  hoc  v,  in  Di.  /8gj.—*>  anima  Di.  Var. — c  Est  parenthesis  signttm  a  v. 
praesertim  in  Di.  l8gj. — d  Desideratnr  hoc  v.  in  Di.  l8gj. — e  Cap.  XXXIV.  Di. — f  a 
Beato  P.  nostro  Di.  /8gj;  Di.  Var.  habet  AegiüIUS  in  marg. — S  Polancus  Di.  Var.  in 
marg.  , 


1  Di.  Aeg.,  f.  20v,  supra,  p.  931. 
a    Di.  Po.,  n.  92,  supra,  p.  823. 


De  iis  qui  iam  síatum  habent.  Cap.  XVI e. 


Directoría  recentiora — Di.  1591 


rotxj 


vt  animentur  ad  eam  perfectionem,  cuius  ipsorum  saltem  status,  ac  con- 
ditio  est  capax.  Caeterum  secundus  modus  eligendi  non  valde  ad  hoc 
negocium  pertinet,  sed  potius  tertius  modus,  eiusque  membrum  vtrum- 
que.  Res  autem  instituenda  ita  est,  vt  singula  puncta  discutiantur  v.  g. 
de  familia,  vel  de  expensis,  et  post  deliberationem  factam  de  vno  pun- 
cto,  transeatur  ad  aliud,  in  singulis  autem  maius  vel  minus  tempus  in- 
sumatur,  vt  fuerit  negocii  grauitas,  vel  difficultas.  Aliquando  enim  vna 
hora,  aut  etiam  plures  in  vno  puncto  insumendae  erunt,  aliquando  autem 
plura  puncta  in  vna  hora  concludentur. 

De  tertia  hebdómada.  Cap.  XV II  a. 

IN  tertia  hebdómada  b  stabilitur,  et  confirmatur  electio  vitae  melioris 
iam  facta  et  voluntas  seruiendi  Deo,  proposito  tanto,  ettali  exem- 
plo,  nempe  passione  Domini,  et  Saluatoris  nostri.  In  ea  enim  omnes 
eius  virtutes  multo  insignius,  atque  excellentius  elucent,  et  efficacius 
nos  inuitant  ad  sui  imitationem.  Itaque  magnus  hic  thesaurus  recondi- 
tus  est,  vnde  videmus  san- 89  ctos  omnes  in  hac  potissimum  parte  se 
exercuisse,  vt  apparet  ex  libris,  quos  scriptos  reliquerunt.  Et  ideo  in 
hoc  etiam  oportet  exercitantem  c  diligenter  instruí,  quoniam  hic  esse 
deberet  ordinarius  animae  cibus. 

Ordo  et  discursus  harum  meditationum  est  idem,  qui  in  praeterita 
hebdómada,  nempe  intuendo  personas,  dicta  et  opera  d.  Debet  tamen 
iis  praesertim  qui  non  adeo  sunt  exercitati  aperiri  via  in  hac  materia 
per  illa  puncta,  quae  communiter  tradi  solent,  quis  patiatur,  quid  pa- 
tiatur,  a  quibus,  et  propter  quos. 

In  compositione  loci  debet  qui  meditatur  ita  se  constituere,  quasi 
praesens  esset  mysterio  illi  dum  ageretur,  et  quidem  ac  si  gestum  esset 
propter  se  solum  iuxta  formam  illam  Apostoli,  Qui  dilexit  me,  et  tra- 
didit  semetipsum  pro  me  l.  Itaque  debet  anima  ita  se  respicere,  quasi 
ipsa  causa  fuerit  tantorum  dolorum,  et  ignominiarum,  quas  Dei  filius 
perpessus  est,  deinde  videre,  quidquid  bonorum  spiritualium,  quidquid 
gratiae,  et  quod  ab  aeternis  malis  liberata  sit,  quod  aeterna  bona  se 
consecuturam  speret,  haec  omnia  ex  Christi  meritis  sibi  prouenisse. 
Immo  etiam  considerare  Christum  dum  illa  pateretur,  habuisse  ante 
oculos  et  nos,  et  nostra  peccata  in  particulari  omnia,  et  pro  iis  orasse, 
eorumque  remissionem,  et  gratiam  nobis  impetrasse. 


a  Cap.  XXXV  Di. — b  Aegidius  Di.  Var.  in  marg. — c  meditantem  Di.—d  ó  ww 
praeced.  non  sunt  in  Di.  Var. 


1  Di.  Po.,  nn.  94-98,  supra,  p. 823-824;  Di.  Ac%,.  ff.  20V-2IV,  supra,  p.  931-932. 
1    Gal.,  II,  20. 


1070 


MONU MENTA  IGNATIANA 


Quamquam  autem  affectus  compassionis  est  valde  bonus  debetque 
et  peti  cum  instantia  90  et  desiderari  cum  humilitate,  et  excipi  cum 
gratia,  debent  tamen  simul  etiam  curari  alii  affectus,  qui  sunt  vtiliores 
ad  profectum  nostrum  spirifualem. 

Primus  autem  est  a,  quanta  res  sit  offendere  Deum,  quando  ad  sa- 
tisfaciendum  ei  diuina  sapientia  dignum  putauit  adhibere  ipsum  filii 
sui  sanguinem,  et  vitam,  ex  quo  etiam  nascitur  summum  odium  pec- 
cati,  quod  praesertim  ab  illa  iustitia  tam  seueris  poenis  vindicetur,  quia 
si  hoc  in  viridi,  quid  in  árido?  J. 

Secundo  cognoscenda,  et  veneranda  est  bonitas,  et  sapientia  Dei 
infinita,  quae  tam  aptum  médium  inuenit,  vt  hominum  corda  amore 
suo  liquefacta  ad  se  attraheret,  iuxta  Apostolum,  Commendat  Deus 
charitatem  suam  in  nobis  quoniam  cum  inimici  essemus  b  etc.  8. 

Tertio  hic  etiam  confirmatur  spes  nostra,  quia  vt  ait  S.  August. 
qui  dedit  quod  plus  est,  nempe  vnigeniti  sui  sanguinem,  dabit  et  glo- 
riam  aeternam,  quae  minus  est  sine  dubio  4.  Et  ideo  hic  Christi  sai> 
guis  tenendus  est  c  vt  arrha,  et  pignus  tum  diuini  amoris,  tum  futurae 
beatitudinis:  quarto  et  omnium  máxime,  inflammatur  amor  in  Deum 
consideratione  tantae  bonitatis,  et  tanti  beneficii  nobis  dati,  et  dati  tali 
modo,  quinto  sic  etiam  animantur  omnes  ad  perfectam  imitationem,  vt 
ait  S.  Petrus,  Christus  passus  est  pro  nobis,  vobis  relinquens  exem- 
plum,  vt  sequamini  vestigia  eius  \  Turpe  enim  esset,  et  intolerabile, 
cum  ille  vt  nos  pro  nostra  ipsorum  salute  doceret,  non  dedignatus  sit 
tam  humilia  91  perpeti,  si  nos  quorum  salus  agitur  recusemus.  Denique 
potest  etiam  et  debet  concipi  magnus  zelus  animarum,  quas  videlicet 
Deus  tanti  aestimauit,  et  tanto  affectu  amauit,  et  tam  magno  pretio 
emit. 

Iuuat 0  etiam  haberedin  promptu  hac  hebdómada  aliquas  sententias 
sacrae  scripturae  ad  Domini  passionem  pertinentes  ex  psalmis,  vel  ex 
prophetis.  et  máxime  ex  Isaia,  vel  etiam  ex  Euangeliis,  aut  ex  epistolis 
Pauli,  quae  vel  magnitudinem  dolorum,  ac  cruciatu[u]m  Christi  Do- 


»  Aecidius  Di.  Var.  in  marg. — b  Sic  etiam  Di.;  Commendat  charitatem  suam  Deus 
in  nobis,  quoniam  cum  adhuc  peccatores  essemus  Di.  i8gj. — c  Deest  hoc  v.  in  Di.  /8gj. 
á  Aegidius  Di.  Var.  in  marg. 


1  Di.  Po.,  n.  95,  supra,  p.  823;  Di.  Aeg.,  f.  21,  supra,  pp.  931-932,  ubi  etiam  sequemtia 
reperies. 

2  Luc,  XXIII,  31. 

3  Rom.,  V,  8. 

4  S.  Augustinus  haec  et  quae  sequuntur  de  sanguine  Christi,  aeternae  beatitudinis 
pignore,  compluries  enarravit:  De  CivitateDei,  1.  XXII,  c.  XXIV  (Migne,  P.  L.,  XLI.792); 
Enarratio  in  Ps.  CXLVIII,  n.  8  (1.  c.  XXXVII,  1941-1942);  sermo  334  (alias  De  San- 
elis,  48)  n.  2  (1.  c,  XXXVIII,  1468-1469). 

5  I  Petr.,  II,  21. 

•    Di.  Aeg.,  f.  2iv,  supra,  p.  933. 


Directoría  rkckntiora  —  Di.  1591  1071 

mini  indiccnt,  vel  eius  bonitatem,  aut  effectus  mirabiles  in  hominum 
reparatione,  quae  extra  raeditationem  valde  proderunt  ad  cor  excitan- 
dum,  et  etiam  ad  tollendam  nescio  quam  satietatem,  quae  subrepere 
solet  ex  continuatione  earundem  rerura.  Haec  autem  loca  scripturae 
poterit  Instructor  colligere,  yel  ab  alio  iam  collecta  suppeditare.  sunt 
enim  multa,  et  passina  occurrunt. 

Cetera  quae  ad  hanc  hebdomadam  pertinent  ',  scripta  sunt  in  libro 
exercitiorum  clare,  et  distincte  in  meditationibus,  et  additionibus.  In 
particular!  a  autem  quae  in  fine  huius  hebdomadae  traduntur  de  regu- 
lis  ad  victum  temperandum,  non  est  quod  scripta  dentur,  sed  verbo 
tantum  explicentur,  tum  ob  alias  causas,  tum  quia  non  ómnibus  eodem 
modo  proponendae  sunt,  sed  adhibita  discretione  pro  cuiusque  com- 
plexione,  et  viribus  tam  corporis,  quam  animi. 

Notandum  etiam  quod  hae  regulae  non  solum  proponi  debent  hac 
hebdómada  3,  sed  antea  etiam  aliquo  opportuno  92  tempore  saltem, 
si  tamen  prius  factum  non  est,  hic  declarentur.  Fortasse  enim  in  hunc 
locum  dilatae  sunt,  ne  prioribus  hebdomadis  nimis  oneraxetur  is  qui  in 
exercitiis  versatur  tot  documentis  extra  ipsas  meditationes.  In  hac 
autem  hebdómada  multo  pauciora  sunt  eiusmodi  documenta,  et  sic 
magis  vacabit  Instructori  ea  explicare.  Expedit  enim  vt  semper  aliquid 
noui  afferat,  cum  inuisit  exercitantem. 

De  quarta  hebdómada.  Cap.  XVIII b. 

Varta  hebdómada  videtur  responderé  c  viae  vnitiuae 3:  tota  enim 
exercetur  in  amore  Dei,  et  desiderio  aeternitatis,  cuius  tanquam 
exemplar  proponiturresurrectio  Christi,  eaque  gaudia,quae  etiam  in  hoc 
mundo  eam  consecuta  sunt.  Possent  etiam  hic  addi  aliquae  meditatio- 
nes de  gloria  Paradisi,  et  de  futura  iustorum  felicítate,  cuius  pignus  ac- 
cepimus  in  hoc  mysterio  resurrectionis  Christi,  quia  iuxta  Apostolum, 
Deus  nos  etiam  conresuscitauit,  et  consedere  fecit  cum  illo  4.  Quare  eo 
magis  excitan  debemus  ad  contemnenda  terrena,  et  caelestia  appetenda 
iuxta  illud  eiusdem,  Si  consurrexistis  cum  Christo,  quae  sursum  sunt 
quaerite,  quae  sursum  sunt  sapite  etc.  b. 

a    Polancus  Di.  Var.  in  marg. 

b    afferat,  cum  illum  cui  tradit  exercitia  inuisit. 

De  quarta  hebdómada.  Cap.  XXXVI  Di. 

c  Pro  2  w.  praeced.  habet  respondet  Di.  Var.;  ibid.  Aegidids  in  marg. 

1  Di.  Po.,  n.  98,  supra,  p.  824. 

2  Ibid.,  n.  43,  supra,  p.  806. 

s    Di.  Aeg.,  f.  22,  supra,  p.  933. 

'    Eph.,  U,  6.  a 
5    Coi..,  FU,  1. 


1072 


MONUMENTA  IGNATIANA 


Exercitium  de  amore  Dei  a  est  valde  aptum  ad  amorem  nostrum  in 
Deum  excitandum  *,  et  continet  quattuor  puncta  foecundissima,  et  quae 
93  magnam  materiam  suppeditant  ad  meditandum.  Potest  autem  duo- 
bus  modis  fieri,  primo  iisdem  diebus  cum  aliis  mysteriis  resurrectionis, 
ita  b  vt  secundo  die  postquam  coepta  sint  mysteria  resurrectionis  in- 
cipiatur  etiam  haec  meditatio  de  amando  Deo,  eique  quotidie  vna,  aut 
altera  hora  tribuatur  distincta  a  meditatione  illorum  mysteriorum.  Alter 
modus  est,  vt  absoluantur  prius  omnia  illa  mysteria,  et  deinde  integer 
dies,  aut  dúo  dies  huic  vni  meditationi  assignentur. 

Est  autem  bene  notandum,  et  declarandum  exercitanti  c,  quod  in  eo 
dicitur,  amorem  magis  penderé  ex  operibus,  quam  ex  verbis,  et  consi- 
stere  in  mutua  quadam  facultatum,  et  omnium  rerum  communicatione. 
Per  hoc  enim  intelligere  debet  non  suffrcere  sibi  teneriorem  quendam 
affectum,  quem  in  se  sentiat,  ñeque  eo  contentum  esse  deberé.  Verum 
est  enim  quod  ait  S.  Gregorius,  Probatio  amoris,  exhibitio  est  operis,  et 
amor  vbi  est,  magna  operatur,  et  vbi  operari  renuit,  amor  non  est  \ 
Nec  aliud  occurrit  circa  hanc  quartam  hebdomadam. 


Ost  exercitia  adduntur  aliqua  documenta  aptissima  et  valde  vtilia 


J.  profectui  spirituali.  Primo  autem  loco  ponuntur  tres  modi  orandi, 
non  vt  omnes  qui  iam  exercitia  peregerint  in  eis  exerceantur,  nam  hoc 
non  ne-94  cessarium  est,  sed  ponuntur e  ad  complementum  doctrinae,  et 
propter  rudiores,  et  minus  capaces,  qui  scilicet  non  ita  possunt  habere 
perpetuos  discursus  in  oratione,  vt  diutius  haereant  in  vna  materia.  Vnde 
in  Const.  part.  7.  cap.  4.  1.  F.  dicitur  exercitia  plena  non  nisi  paucis, 
primam  hebdomadam  cum  his  tribus  modis  orandi,  pluribus  communi- 
cari  posse. 

Primus  ergo  modus  f  est  discurrendo  circa  praecepta  Dei  aut  Eccle- 
siae,  et  circa  septem  peccata  capitalia,  et  tres  potentiasanimae,  et  quin- 
qué sensus,  et  hoc  non  tam  speculatiue,  quam  practice.  v.  g.  cogitando 
in  praeceptis  quomodo  male  ea  seruauerit,  et  proponendo  in  posterum 
melius  seruare,  et  sic  de  reliquis. 


a  Poi.ancus  Di.  Var.  in  marg. — b  primo  conjunctim  cum  aliis  mysteriis  ita  Di.  Var. — 
c  declarandum,  hanc  meditationem  aggredienti  Di. — i  Cap.  XXXVII  Di. 

e  Hic  locus,  a  verbis  non  vt  omnes,  sis  erat  in  Di.  Var.:  non  ut  qui  jam 
exercitia  peregit  in  eis  exerceatur;  hoc  enim  genus  orationis  est  aliquanto 
imperfectius  meditatione  et  oratione  de  qua  hactenus  est  actum,  sed  ponun- 
tur; ibid.  Polancus  in  marg. 

f   Polancus  Di.  Var.  in  marg. 


*  Di.  Po.,  n.  102,  supra,  p.  825. 

*  Hom.  XXX,  in  Evang.  (Migne,  P.  L.,  LXXVII,  1.120  et  1.121). 


De  tribus  Modis  orandi.  Cap.  XIX  d. 


Directoría  recentiora — Di.  1591 


Si  vero  hae  materiae  paulo  altius  eleuandae  essent  1  et  exercitans 
capador  esset,  hic  modus  praescribi  posset.  In  praeceptis  consideretur 
primo  praeceptum  ipsum  in  se,  quam  sit  bonum,  et  iustum,  et  sanctum. 
Secundo  quam  vtilis  eius  obseruantia.  tertio  quomodo  antea  obserua- 
tum  sit,  et  si  bene  sit  obseruatum,  agendo  gratias  Deo,  sin  contra,  do- 
lendo,  et  petendo  veniam.  quarto  proponendo  in  posterum  perfectam, 
et  exactam  obseruantiam,  et  petendo  ad  hoc  gratiam  per  colloquium. 
Quo  finito  si  non  expleta  sit  hora,  transeatur  ad  aliud  praeceptum 
eodem  ordine. 

In  peccatis  primo  videndo  singula,  quam  mala  sint,  et  quam  iuste 
prohibita.  Secundo  quantum  noceant  si  non  fugiantur.  Tertio  quomodo 
adhuc  fugerit,  vel  in  95  posterum  decreuerit  fugere.  In  potentiis,  et  sen- 
sibus  cogitari  potest  primo  quam  nobiles,  et  quam  nobis  vtiles  sint  sin- 
gulae,  vt  v.  g.  intellectus,  et  deinceps  aliae.  Secundo  ad  quem  finem 
datae.  Tertio  quomodo  iis  vsus  sit  Christus,  vel  Beatissima  Virgo. 
Quarto  quomodo  nos  vsi  simus,  et  dolendo  quod  male  etc.  Et  idem  de 
aliis  potentiis,  et  sensibus  sigillatim,  et  inter  alia  etiam  de  facúltate  lo- 
quendi,  de  virtute  motiua,  et  similibus.  Est  tamen  aduertendum,  dum 
cogitamus,  quomodo  vsi  simus  his  potentiis,  vel  in  meditandis  prae- 
ceptis, quam  male  ea  seruauerimus,  et  máxime  in  meditandis  peccatis, 
non  ita  deberé  instituí  meditationem,  quasi  examinare  velimus  con- 
si  ientiam,  vt  fit,  cum  nos  praeparamus  ad  confessionem,  vel  etiam  veli- 
mus de  industria  elicere  contritionem.  Hoc  enim  pertinet  ad  primam 
hebdomadam.  Sed  hic  principalis  intentio  est  cogitare  ipsas  materias, 
ex  occasione  autem  fit  reflexio  ad  nos  ipsos,  et  ideo  in  generali  tan- 
tum  debet  fieri  haec  reflexio,  non  multum  descendendo  ad  particularia 
peccata. 

Hoc  orandi  genus  dicitur  *  P.  Franciscus  Xauerius  *  commendare 
solitus  ómnibus  animabus  quas  tractabat,  ita  vt  etiam  poenitentiae  loco 
iniungere  soleret,  vt  mane,  et  vespere  aliquod  tempus  huic  impende- 
rent.  Quamuis  b  autem  in  libro  exercitiorum  dicatur  tanto  spatio  esse 
immorandum,  quo  oratio  dominica  ter  recitan  possit  ',  tamen  si  quis  in 
aliquo  gustum  inueniret,  96  vel  vtilitatem  aliquam  spiritualem,  deberet 
ibi  haerere  diutius,  etiamsi  non  posset  absoluere  omnia  praecepta:  iuxta 
id  quod  dicitur  in  quarta  addit.  ad  finem  primae  hebdomadae  c. 

In  secundo  d  modo  orandi  notandum  est,  cum  vna  vox  non  facit 
sensum  4,  plures  deberé  coniungi,  vt  Qui  es  in  caelis,  aut  Sanctificetur 

a  dicitur  Beatus  Di.  i8gj.;  Aegiditjs  Di.  Var.  in  marg.  —  b  Polancus  Di.  Var.  in 
marg. — c  //  w.  prcucid.  non  sunt  in  Di.  Var. — d  Polancus  Di.  Var.  in  marg. 


1    Di.  Po.,  n.  105,  supra,  p.  826. 
1   Di.  Aeg.,  f.  22,  supra,  p.  934. 

'   Di.  Po.,  n.  104,  supra,  p.  826;  Di.  primum  Mi.,  n.  64,  supra,  p.  875-877. 
*    Di.  Po.,  n.  106,  supra,  p.  827. 

Moimi.  Iosat. — Series  II.  6S 


10/4 


MONUMENTA  IGNATIANA 


nomen  tuum.  Aliae  sunt  voces,  quae  solae  praebent  materiam  medita- 
tionis,  vt  Pater,  vel  Noster. 

Quod  autem  hic  dicitur  de  his  orationibus,  idem  intelligendum  est 
de  aliquibus  scripturae  locis,  ac  praesertim  psalmis,  e  quibus  aliqui 
eligi  possunt,  vel  psalmi  toti,  vel  eorum  versiculi,  qui  vberrime  pascunt 
et  intellectum,  et  affectum.  Notandum  est  etiam,  cum  qui  facit  exerci- 
tia  bene  procedit  in  hoc  orandi  modo,  ita  vt  eum  satis  tenere  videatur, 
non  esse  necessarium,  vt  multura  in  eo  procedat,  quia  sufficit,  vt  didi- 
cerit  modum,  quo  deinde  in  posterum  vti  sciat.  Quod  idem  intelligen- 
dum est  de  primo  modo,  nisi  quod  cum  ille  habeat  aliquanto  maiorem 
varietatem,  vtile  erit  vt  faciat  vnum  exercitium  circa  praecepta,  aliud 
circa  peccata,  aliud  circa  potentias  animae,  aliud  circa  sensus  etc. 

Tertius  modus  orandi  a  1  ita  intelligendus  est,  vt  in  considerandis 
singulis  vocibus  alicuius  orationis  tantum  tempus  insumamus,  quantum 
communiter  vna  respiratio  durare  solet.  Quod  si  quis  pro  sua  deuotione 
amplius  morari  vellet  poterit  quidem,  sed  tune  potius  ad  97  secundum 
orandi  modum  pertinebit,  quam  ad  hunc  tertium.  Iuuat  autem  hic  mo- 
dus b,  vt  assuescamus  faceré  orationem  vocalem  cum  attentione,  et 
deuotione  debita,  vt  seruemus  illud  Apostoli,  Orabo  spiritu,  orabo  et 
mente  s.  Quare  hoc  exercitium  est  valde  vtile  eis  c,  qui  obligad  sunt  ad 
horas  canónicas,  vel  ad  alias  orationes  vocales  d. 

Quamuis  autem  hi  tres  modi  orandi  hic  tradantur  *,  non  existiman- 
dum  est  excludi  alios  modos,  quos  Spiritus  sanctus  docere  solet,  et 
quos  viri  in  spiritu  exercitati  secundum  experientiam,  et  secundum  ra- 
tionem,  et  doctrinam  sanam  habere  solent,  vel  quos  quisque  sibi  vtiles 
ad  suum  profectum  ipso  vsu  deprehenderit.  Quod  idem  etiam  de  no- 
stris  ipsis  intelligendum  est,  accedente  tamen  semper  approbatione,  et 
consensu  Superioris,  vel  Praefecti  spiritualis  quibus  quisque  patefacere 
modum  debet,  quem  in  orando  tenet,  eoque  magis  si  paulum  disceda t 
ab  ordinario  modo  °.  Caeterum  tees  hi  modi  non  solum  alius  aliis  aptior 
erit  pro  personarum  varietate,  sed  etiam  persona  eadem  pro  varia  dis- 


a  Miro  Di.  Var.  in  marg. — 1>  Aegidius  Di.  Var.  in  marg. — c  \\s  Di.  /Sgj.  —  ¿  men- 
tales Di.  Var.,  Ed.  et  Di.;  at  verba  praeced.  exigunt  vocales,  quod  est  in  Di.  /8qj; 
Di.  Var.  habet  Polancus  in  marg. 

e  Hic  locus  a  verbis,  quod  idem,  sic  erai  in  Di.  Var.:  Quod  quidem  de  aliis 
externis  intelligendum  est.  Nam  nostris  semper  commendandum  est,  ut  nun- 
quam  recedant  ab  hac  regia  via  Exercitiorum,  primum  quia  solida  et  secura 
est,  deinde  propter  uniformitatem,  quae  máxime  in  ómnibus  rebus  inter 
nostros  custodiri  debet. 


'    Di.  Po.,  n.  107,  supra,  p.  827;  Di.  primum  A/i.,  n.  65,  supra,  p.  877,  et  Afi.  alt., 
n.  134,  ibid.;  Di.  Aeg.,  f.  22,  supra,  p.  934. 
»   I  Cor.,  XIX,  15. 
»    Di.  Po.,  n.  108,  supra,  p.  828. 


Directoría  recentiora— Di.  i  591 


1075 


positione  animi,  vel  corporis  aptior  erit  modo  ad  vnum  modo  ad  alium, 
vt  v.  g.  cum  aliquis  est  fatigatus  vel  male  habet,  non  erit  bene  disposi- 
tus  ad  longiorem  meditationem,  et  mentís  excursum,  et  tune  magis  iu- 
uabitur  secundo,  vel  tertio  modo.  Quod  intelligendum  est  non  solum  in 
hac  quarta  hebdómada,  sed  reliquo  omni  tempore  a. 

98  De  Regulis  tradendis.  Cap.  XX  b. 


Egulae  c  quae  additae  sunt  in  fine  exercitiorum,  non  ideo  positae 


J.  V  sunt,  vt  ómnibus  proponantur  sed  vt  quisque  eguerit,  vel  etiam 
desiderauerit  pro  sua  deuotione.  Quare  illae  quae  agunt  de  distributione 
eleemosynarum  non  debebunt  dari  nisi  iis,  qui  locuplete*  sunt,  et  qui 
solent,  aut  possunt  eleemosynas  faceré.  Similiter  quae  agunt  de  scrupu- 
lis,  non  est  cur  dentur  iis,  qui  nullis  scrupulis  agitantur.  Illae  item  d  quae 
ad  catholicam  doctrinam  pertinent  5,  iis  potissimum  tradendae  sunt,  qui 
in  locis,  vel  cum  personis  suspectis  versantur,  quamquam  e  ómnibus 
etiam  operariis,  et  iis  qui  verbum  Dei  tractant,  vtiles  sint,  quia  directe 
pugnant  contra  sensa,  et  dicta  haereticorum  nostri  temporis. 

Breuis  explicatio  nonmdlorum,  quae  in  Directorio  de  tribus  viis 
attinguntur.  Cap.  XXI i. 


Voniam  in  hoc  Directorio,  et  in  Exercitiis  tradendis  fit  mentio 


viae  purgatiuae,  illuminatiuae,  et  vnitiuae,  et  quod  his  respon- 
dent  ordine  suo  hae  quattuor  hebdomadae,  ideo  visum  est  pro  maiori 
notitia  huius  rei  aliquid  addere.  Non  enim  hoc  ita  accipiendum  est,  vt 
intelligatur  aliquis  peracta  prima  hebdómada  perfecte,  et  plene  purga- 
tus,  per-99  acta  autem  secunda  et  tertia  perfecte  illuminatus:  et  denique 
absoluta  etiam  quarta  peruenisse  ad  plenam  vnionem  cum  Deo.  Haec 
enim  omnia  indigent  diuturno  tempore,  studio,  et  exercitatione  in  ex- 
tirpandis  vitiis,  in  passionibus  edomandis,  et  in  virtutibus  acquirendis. 

Verum  hoc  indicatur,  primam  hebdomadam  proportione  quadam 
responderé  viae  purgatiuae:  quoniam  in  ea  nihil  aliud  agitur,  quam  vt 
peccata  praeterita  recogitentur  et  ponderentur,  et  concipiatur  de  eis 
quam  maximus  dolor  et  contritio,  et  timor  aeternae  poenae,  ex  quibus 
fiat,  vt  animus  abstrahatur  ab  amore  omnis  rei  terrenae,  et  fundetur  in 


a  13  w.  praeced.  non  sunt  in  Di.  Var. — b  Cap.  XXXVIII  Di. — <:  Aegidius  Di.  Var. 
in  marg. — d  Vide  Aune  locum  mutatum  in  Di.,  c.  XXXVIII,  n.  j;  Di.  Var.  habet  Polan- 
CUS  in  marg.—e  Aegidius  Di.  Var.  in  marg.— S  Di.  Var.  non  habet  hoc  caput  XXI,  quod 
tst  Cap.  XXXIX  in  Di. 


1   Ibid..  n.  43,  supra,  p.  806. 

1   Ibid.,  n.  ii2,  supra,  p.  829;  Di.  Aeg.,  ff.  22  r  et  v  supra,  p.  934. 


1076 


MONUMENTA  IGNATIANA 


odio,  et  detestatione  peccati.  Quae  omnia  pertinent  ad  purgationem 
animae. 

Similiter  in  secunda,  et  tertia  hebdómada,  considerando  exemplum 
Domini  Saluatoris  tum  in  vita,  tum  in  passione,  et  omnes  virtutes,  quae 
in  eo  tanquam  in  idea  fulserunt,  nos  quoque  discimus,  in  quo  consistat 
salus,  et  perfectio  hominis,  et  quae  via  sit  ad  aeternam  beatitudinem 
consequendam.  Et  praeterea,  cum  anima  purgata  fuerit,  fit  habilis  et 
apta  ad  recipiendas  illustrationes  diuinas,  et  illapsum,  et  influxum  illius 
interni  luminis,  simulque  gignitur  in  anima  vigor  quidam  eiiciens 
omnem  concupiscentiam,  eamque  feruentem  faciens  ad  patiendam  pau- 
pertatem  contemptum,  et  omnem  asperitatem,  et  excutiens  omnem  ne- 
gligentiam,  et  disponens  ad  exequenda  bona  opera  100  vigilanter  et 
strenue. 

Denique  in  quarta  hebdómada  primum  ob  resurrectionem  et 
Ascensionem  Domini,  in  qua  simul  etiam  meditari  possumus  futuram 
nostram  gloriam,  quoniam  vt  ait  Paulus,  si  Christus  resurrexit,  et  nos 
resurgemus  deinde  vero  ex  meditatione  ad  amorem  in  nobis  excitan- 
dum,  quae  multiplex  est,  et  varia  puncta  ac  materias  complectitur, 
efficitur,  vt  anima  vniatur  Deo  per  amorem,  qui  concipitur  meditando 
bonitatem  Dei,  et  eius  beneficia,  et  quantum  nostra  causa  egerit,  atque 
pertulerit;  tum  etiam  per  desiderium  coelestis  gloriae,  per  considera- 
tionem  praesentiae  Dei  in  omni  re  et  in  omni  loco,  gaudendo  de  eius 
perfectionibus,  et  optando  placeré  ei  soli,  idque  propter  ipsum  solum, 
et  nunc  eum  laudando,  nunc  magnificando,  nunc  admirando  eius  altitu- 
dinem;  et  aliis  similibus,  quae  vt  ante  diximus,  respondent  viae 
vnitiuae. 

Haec  igitur  est  ratio  dúplex,  cur  dicatur  has  quatluor  hebdómadas 
responderé  his  tribus  viis,  primum  propter  materias,  quae  in  earum 
quaque  tractantur,  pertinentes  ad  has  vias;  et  quia  in  eis  iaciwntur  ini- 
tia  singularum,  quae  deinde  oportet  prosequi  cum  tempore,  et  cum 
studio,  si  velimus  ad  aliquam  earum  perfectionem  peruenire.  Deinde 
etiam  quia  discitur  modus  ac  methodus,  quam  deinde  seruare  debemus 
in  prosequenda  vnaquaque  harum  viarum. 

Ex  his  ergo  sequitur,  quod  etiam  si  quis  101  aliquem  gustum,  aut 
specimen  a  huius  viae  vnitiuae  in  quarta  hebdómada  habuit,  non 
propterea  debet  assidue  in  ea  haerere,  sed  debet  rediré  ad  priores 
vias,  et  sese  diu  et  ordinarie  continere  tum  in  passionum  mortifica- 
tione,  tum  in  virtutum  exercitatione,  et  in  aliis  eiusmodi  studiis  con- 
sentaneis  vtrique  viae:  etsi  nihil  impedit,  immo  etiam  saepe  euenit  vt 
dum  aliquis  versatur  in  vna  via,  sentiat  interdum  aliquos  affectus  per- 


speciem  Di.  ¡8gj. 


1    Hoc  S.  Paulus  copióse  exponit  I  Cor.,  XV,  12-22. 


Directoría  recentiora — Di.  1591 


1077 


tinentes  ad  aliam  viam  nec  sunt  reiiciendi,  modo  ut  dictum  est,  non 
exerceantur  ordinarie  ante  tempus. 

Hoc  enim  negocium  non  ex  spatio  temporis,  sed  ex  mensura  pro- 
fectus  pendet.Nam  si  quis  temeré  aspirare  velletad  illam  viam  vnitiuam, 
esset  magna  confusio,  quae  impediret  omnino  profectum  spiritualem:  et 
insuper  etiam  esset  res  expósita  periculis  et  illusionibus.  Faceret  enim 
perinde  ac  si  quis  ex  ínfima  schola  transiré  vellet  ad  primam  non 
transeundo  per  medias:  aut  si  ex  infimis  gradibus  scalarum  saltu  traii- 
cere  vellet  ad  summos,  relictis  iis,  qui  sunt  interiecti.  Sic  igitur  ante- 
quam  aliquis  exerceat  se  ex  professo  in  via  hac,  quam  diximus,  vnitíua, 
oportet  vt  bene  purgatus  sit  exercitiis  viae  purgatiuae,  et  deinde  etiam 
bene  profecerit  in  via  illuminatiua.  Ex  huius  enim  defectu  prouenit,  vt 
multi  non  ambulantes,  sed  saltantes  in  via  Domini  post  multum  tempus, 
diuersosque  labores  vacui  virtutibus  inueniantur,  impatientes,  et  ira- 
cundi,  et  cum  aliis  e-102  iusmodi  imperfectionibus. 

Immo  hic  gradus  ad  altiorem  viam  non  tam  ex  electione  nostra,  et 
volúntate,  ac  conatu  pendet,  quam  ex  directione  spiritus  sancti,  cuius 
mos  est  ascensiones  istas  in  anima  disponere,  vt  eat  de  virtute  in  virtu- 
tem  in  quo  tamen  ad  certiorem  directionem,  et  ad  praecauendos 
errores,  qui  contingere  possunt,  consulendus  est  pater  spiritualis  qui 
animam  gubernat,  et  cum  ejus  consilio  in  ómnibus  procedendum. 

Quae  commendanda  sunt  e¿,  qui  absoluit  Exercitia.  Cap.  XXII a. 


T  qui  ex  loco  calido  ad  locum  frigidum  egreditur,  facile  fieri  pot- 


V  est,  vt  cito  frigefiat,  nisi  diligentem  curam  adhibeat  retinendi  ca- 
lorem,  ita  qui  exercitiis  peractis  redit  ad  communem  vitam,  et  conuer- 
sationem,  nihil  est  facilius,  quam  vt  feruorem,ac  lumen  conceptum  bre- 
uissimo  tempore  perdat,  praesertim  quia  quicquid  boni  acquisiuit,  non- 
dum  est  confirmatum  per  modum  habitus,  sed  est  tamquam  passio 
quaedam,  quae  facile  remittitur,  vel  etiam  tota  amittitur.  Ouod  cum 
contingit  omnis  fructus,  et  omnis  labor  exercitiorum  euanescit. 

Quare  hoc  primum  commendandum  est  ei,  qui  exercitia  absoluit, 
vt  magni  aestimet  hoc  principium,  et  quasi  fundamentum  vitae  bonae, 
et  spiritualis  quod  per  Dei  gratiam  iecit  in  exercitiis,  idque  a  Deo 
acci — 103  piat  tamquam  beneficium,  et  quidem  máximum,  et  omnia  lu- 
mina,  omnem  cognitionem,  quam  in  exercitiis  acquisiuit,  credat  sibi  a 
Domino  Deo  donata  peculiari  quodam  amore,  et  vt  taliaea  conseruare, 
et  tueri  studeat.  Praeterea  timorem  concipiat,  ne  si  deinceps  non  vi- 


a   Cap.  XLDi. 


1   Ps.  LXXXriI.  6  et  8. 


MONUMENTA  IGNATIAXA 


xerit,  vt  intellexerit  esse  viuendum,  grauius  a  Deo  puniatur  ob  ingra 
titudinem,  et  quia  scienti  bonum,  et  non  facienti     maius  iudicium  est 
ipsi. 

Secundo  loco  intelligat  se  adhuc  nihil  aliud  fecisse,  nisi  quod  bo- 
num semen  in  eius  anima  a  Deo  seminatum  est.  Vnde  nisi  hoc  semen 
fotrsatur,  et  excolatur,  et  ad  maturitatem  perducatur,  vt  det  fructum 
in.  tempore  suo  \  per  se  quidem  aut  nihil,  aut  parum  est.  Itaque  hoc  pri- 
mum  cauere  debet,  ne  eiusmodi  semen,  vel  a  volucribus,  idest  a  Dae- 
monibus  rapiatur,  vel  a  spinis  suffocetur,  nempe  a  cogitationibus,  et 
cupiditatibus  terrenis  et  vitiosis  s,  ideoque  non  solum  peccata,  sed 
etiam  eorum  a  occasiones  euitet,  et  illa  praesertim  ad  quae  ante  exer- 
citia  inclinatus  fuit,  nam  contra  haec  potissimum  se  armare  debet,  quia 
facillime  recidere  potest. 

Tertio  hortandus  est  ad  conseruandam,  et  alendam  deuotionem  iam 
conceptam  piis,  et  spiritualibus  exercitationibus,  inter  quas  haec  po- 
tissimum commendari  poterunt.  Primo  b  vt  conseruet  vsum  meditandi 
quotidie  per  dimidiam  c  horam  4,  aut  etiam  integram,  si  fieri  poterit. 
Secundo  vt  singulis  diebus  faciat  examen  conscientiae,  per  quar — 104 
tam  horae  partem.  Tertio  vt  octauo  quoque  die  confiteatur,  et  commu- 
nicet.  Quarto  eligat  aliquem  Confessarium  stabilem,  eumque  accipiat 
vt  ducem  huius  spiritualis  itineris,  et  cum  eo  tractet  omnia,  quae  ad 
suam  animam  d  pertinent.  Quinto  legat  saepe  pios  libros,  et  habeat  bo- 
norum  hominum  conuersationem,  malorum  autem  fugiat  summopere. 
Sexto  curet  proficere  quotidie  in  virtutibus,  praesertim  in  humilitate, 
patientia,  et  charitate.  Et  in  summa  nitatur  ipse  quoque  ad  eam  sum- 
mam  perfectionem,  quam  in  suo  statu,  et  iuxta  mensuram  diuinae 
gratiae  acquirere  poterit. 

Haec  autem  sunt  fere  generaba  mónita,  quae  ómnibus  dari  poterunt. 
Alia  sunt  deinde  quae  iuxta  cuiusque  professionem,  aut  statum,  aut 
particularem  indigentiam  addi  poterunt:  immo  haec  ipsa  augeri,  et  in- 
tendi  ex  maiori  aliquorum  deuotione,  et  progre6Su  spirituali;  quod  fa- 
cile  aduertet  bonus,  et  prudens  Instructor,  adiutus  gratia,  et  lumine 
Domini,  et  Saluatoris  nostri  Dei,  cui  sit  gloria,  et  honor  in  saecula. 

AMEN  5. 


a  Sic  Di.  1893 ;  earum  Ed.  et  Di.—*>  Miro  Di.  Var.  in  marg.—c  dimidiatam 
Di.  1893. — d  salutem  Di.  Var. 


1  Jac,  IV,  17. 

'  Matth.,  XXI,  41. 

•  V.  Matth.,  XIII,  3-22;  Marc,  IV,  3-19;  Luc,  VIII,  5-14. 

*  Di.  primum  Mi.,  n.  68,  supra,  p.  879. 
'  Rom.,  XVI,  27, 


Directoría  recentiora— Annot.  in  Di.  i  591  1079 


II 

NOTATA 

P.  FABIANI  QUADRANTINI,  S.  J., 
IN  DIRECTORIUM  EXERCITIORUM  1 


Notata  in  Directorio  exercitiorum 

Pag.  15,  v.  27  s,  dicitur:  Cum  aliis,  qui  debilioris  sunt  valetudinis, 
vel  tam  exactum  modum  seruare  non  possunt,  dispensan  poterit  de 
hora  mediae  noctis,  ita  vt  quatuor  horae  maneant,  vel  pauciores  etc. 
Recte  haec  quidem,  quantum  ad  dispensationem  de  hora  mediae  noctis 
attinet. 

At,  quia  P.  Ignatius  in  3.  nota  2.ae  hebdomadae  praescribit  vt  etiam 
senes  et  valetudinarii,  vel  viribus  per  primam  hebdomadam  attriti, 
quinqué  tamen  contemplationes  per  diem  peragant,  incipiendo  ab  au- 
rora; et  vult  vt  illi  ipsi  non  quotidie,  sed  aliquoties  duntaxat,  a  media 
nocte  liberi  sint,  etiam  in  2.a  et  3.a  hebdómada;  et  in  2  nota  3.ae  hebdo- 
madae dicit:  Habita  aetatis,  complexionis  corporalis  ac  dispositionis 
totius  ratione,  vel  quinqué  vel  pauciora  exercitia  diebus  singulis  im- 
pleantur;  et  in  2  nota  4.a6  hebdomadae  dicit:  Conuenire  magis  quar- 
tae  hebdomadae  quam  praecedentibus,  vt  quatuor  duntaxat  fiant  exer- 
citia etc.:  eas  ob  causas  videtur  in  Directorio  haec  mitigatio  adhi- 
benda,  vt  haec  vox  «quinqué»  addatur,  et  vt  a  dicatur  sic:  «Dispensan 
poterit  de  hora  mediae  noctis,  ita  vt  quinqué  tamen  horae  maneant,  vel 
quatuor  aut  etiam  pauciores»  etc.,  cum  vt  sit  vniformitas  cum  libro 
Exercitiorum,  tum  vt  occasio  non  detur  quintam  horam  relinquendi 
penitus,  si  media  nocte  non  surgatur.  Admittitur  correctio  b. 

a  6  w.  praecedentia  scripta  sunt  eadem  manu  in  marg. — t>  2  w.  praecedentia  addita  in 
textu  alia  manu,  cujas  etiam  sunt  reliquae  responsiones  sive  in  margine  sive  in  textu. 


1  Ex  bibl.  Vittorio  Emanuele,  Romae,  «Fondo  Gesu!tico>,  1353,  N.°  15.  Vide  noti- 
tiam  codicum  et  fasciculorum.  In  involucro  manu  recentiori,  probabiliter  dimidiato  jam 
saeculo  XVIII:  «Questa  é  copia  di  un  manoscritto  che  contiene  molte  cose  circa  il  Di- 
rettorio  degli  esercizi,  nótate  dal  P.  Fabiano  Quadrantino. 

»Queste  note  del  P.  Fabiano  Quadrantino.  Vi  sonó  le  risposte  di  mano  del  P.  Pol- 
anco  in  margine;  e  queste  risposte  sonó  scritte  veramente  in  modo  che  si  stenta  assai 
a  leggerle. 

»Si  trova  in  margine  segnata  ad  alcuni  dubbi  la  lettera  O;  questa  significa,  per  quanto 
pare,  "Optime"  et  é  la  risposta  del  P.  Polanco».  Has  responsiones  esse  Polanci  non 
posse,  ostendimus  in  Praefatione,  art.  III. 

1  Paginas  et  versus  designat  Directora  Romae  excusi  anno  1591;  paginas  in  hac  no- 
stra  ejusdem  Directorii  editione  textui  interjecimus  crassioribus  signis.  Supra,  a  p.  1005. 


io8o 


MONUMENTA  IGNATIANA 


P.  26,  in  fine  capitis  quarti,  posset  declaran  lv  quot  personis  vnus 
instructor,  vno  eodemque  tempore,  exercitia  tradere  possit  aut  debeat; 
is  praesertim  a,  qui  grauioribus  occupationibus  domesticis  sit  impedi- 
tus.  Et  an  expediat  vt  talis  exercitia  det  quatuor,  quinqué,  aut  pluribus 
hominibus  vno  tempore. 

P.  32,  cap.  5,  recte  agitur  de  modo  tradendi  nostris  exercitia.  At 
ibidem  agi  videtur  de  nostris  literatis  tantummodo,  non  etiam  de  sim- 
plicibus  coadiutoribus,  qui  non  minus  indigent  vt  recte  et  secundum 
communem  Societatis  modum  informentur,  in  examine  particulari  prae- 
sertim, quomodo  illud  faceré  debeant,  cum  libellos  non  habeant,  in 
quibus  lineas  ducant,  in  mysteriis  quoque  rosarii  vniformiter  conside- 
randis  et  orandis,  et  aliis  \ 

Pag.  32,  v.  10,  vbi  dicitur:  iis,  qui  Societatem  ingrediuntur,  omnino 
deberé  dari  exercitia  omnia  integra  et  iuxta  formam  in  libro  praescri- 
ptam;  declarandum  videtur  an  etiam  iuxta  tempus  in  libro  praescriptum, 
id  est  media  nocte  b.  Experientia  enim  docuit  omnes,  etiam  robustio- 
res,  quotquot  media  nocte  surrexerunt,  in  ipsa  statim  prima  hebdóma- 
da, post  exactos  dúos  vel  tres  exercitiorum  dies,  aut  dolorem  aut  fati- 
gationem  capitis  contraxisse,  ita  vt  continuare  exercitia  tali  modo  ne- 
quierint.  Etiam  de  eo,  qui  eos  noctu  excitet,  est  difficultas. 

P.  35,  v.  27,  dicitur  instructorem  posse  aliquas  alias  meditationes, 
praeter  eas  quae  in  libro  Exercitiorum  continentur,  statui  cuiusque  vel  2 
necessitati  accommodatas,  addere,  vt  de  tribus  votis,  de  causis  curvota 
renouentur  etc.  At  quia  tales  meditationes  non  vbique  ad  manus  ha- 
bentur,  forte  non  fieret  abs  re,  si,  vel  in  fine  Directorii,  vel  in  fine  libri 
Exercitiorum,  totae  ponerentur.  Quod  idem  faciendum  videtur  de  aliis 
quoque  meditationibus,  non  expresse  positis,  quarum  mentio  fit  in  fine 
colloquii  quinti  exercitii  i.ae  hebdomadae  s,  in  libro  Exercitiorum,  et 
in  Directorio,  p.  47,  v.  18;  vt  esset  apud  omnes  vniformitas  8. 

P.  39,  v.  16,  dicitur  vt  instructor  in  primo  congressu  explicet  ei,  qui 
facit  exercitia,  primam  et  quintam  et  decimam  septimam  annotationem  c. 
At  in  libro  Exercitiorum  praecipitur,  vt  duodécima  quoque  et  decima 
tertia  explicentur,  quibus  et  tertia  adiungi  potest,  quandoquidem  eae 
omnes  exercitia  sumentis  personam  concernunt. 

P.  39,  v.  18,  dicitur  esse  admonendus  is,  qui  exercitia  sit  facturus, 
de  animo  aperiendo  secundum  annotationem  decimam  septimam.  Re- 


a  O  in  marg.  Hic  et  infra  hac  littera  significatur:  «Omittatur»  vel  «Omissum». 
V.  Pratfationem.  supra,  p.  775. — 1»  O  in  marg. — c  O  in  marg. 


1  Idem  fcre  pro,)OSuerat  provincia  neapolitana.  Yide  infra,  Judiáum  deputatorum, 
n.  [n],  p.  1 107. 

■    ln  l'ulgala  versione  et  in  Versione prima  supra,  pp.  2yS  et  299. 

8    Yide  responsum  ncapolitanis  datum,  infra,  in  judie/o  deputatorum.  n.  [10],  p.  1107. 


Directoría  riccentiora — Annot.  in  Di.  i  591  1081 


ctissime  hoc  quidem.  At  annotatio  illa  videtur  contrarium  dicere  a, 
nempe  vt  instructor  non  debeat  inquirere  aut  scire  velle  proprias  alte- 
rius  cogitationes  et  peccata.  Dicitur  enim  ibi,  inquirere  ac  scire  nolens 
etc.  Nisi  forte  sit  vitium  typographi,  et  pro  «nolens»  sit  «volens»  legen- 
dum;  quanquam  in  ómnibus  exemplaribus  quae  hic  habemus,  Romae 
et  Viennae  impressis,  vocabulum  «nolens»  habetur. 

Instructor  debet  scire  orania  quae  pertinent  ad  exercitia  b  *. 

P.  42,  v.  21.  Videtur  explicandum  quomodo  examen  particulare 
circa  additiones  et  exercitia  instituí  debeat,  cum  examen  particulare 
circa  vnam  peccati  speciem  versetur,  additiones  c  2v  vero  et  exercitia 
plures  in  se  diuersorum  generum  negligentias  continere  possint  d. 

P.  45,  v.  5,  vbi  de  compositione  loci  in  meditationibus  agitur,  cla- 
rius  exponendum  videtur  quomodo  proprie  facienda  sit  loci  compositio 
propter  diuersitatem  componentium  loca  e.  Aliqui  enim  locum  sibi  fin- 
gunt  in  Palaestina  aut  circa  Hierosolymam,  vbi  res  gesta  est.  Et  hoc  in 
ómnibus  fere  contemplationibus  trium  vltimarum  hebdomadarum  vide- 
tur velle  P.  Ignatius.  Alii  locum  sibi  cognitum  et  visum  imaginantur. 
Alii  locum  faciunt  ibi,  vbi  meditantur.  Alii  templum  accipiunt  pro  loco, 
aut  sacellum  aliquod.  Alii  in  corde  suo  vel  in  capite  locum  sibi  faciunt. 
Alii  alium  modum  sequuntur.  Et  forte,  quot  sunt  capita  tot  fere  modi 
diuersi  inueniuntur. 

3  Ibidem.  Nec  minus  declarandum  videtur,  propter  simpliciores, 
quo  pacto  sit  efnngendus  locus,  si  speculationi  subsit  res  incorpórea, 
eo  quod  vnicus  tantum  aut  altei  modus  in  libro  exercitiorum  inuenitur. 
Vt  si  quis  velit  meditari  de  humilitate,  de  obedientia,  de  caritate,  de 
castitate  etc.,  quem  locum  sibi  formare  debeat  f. 


a  In  margine:  In  Directorio  hoc  loco  est  expücandus  sensus  annotationis  17.  Vide 
infra,  annot.  i. — b  8  w.  praecedentia  addita  sunt  in  textu  alia  manu. — c  Post  hanc 
t'ocem  et  in  infinta  pagina  additur:  Inobseruantia  in  uniuersum  omnium  exercitiorum  et 
additionum  habeatur  pro  uno  errore.  Ultima  vox  est  lectu  difficilis. — d  Post  hoc  v.  sequi- 
tur  oblitt.:  P.  43  v.  3  dicitur  quod  eodem  die  (videlicet  quo  durat  meditatio  fundamenti) 
et  sequenti,  datur  examen  genérale  et  quotidianum.  Et  p.  48,  v.  23,  dicitur:  Additiones, 
quae  in  libro  Exercitiorum  ponuntur  in  fine  primae  hebdomadae,  dandae  sunt  pridie 
quam  incipiatur  primum  exercitium  de  peccatis,  quod  trium  potentiarum  vocatur.  Vide- 
tur igitur  sequi  inter  diem,  quo  durat  meditatio  fundamenti,  et  inter  diem,  quo  incipi 
debent  exercitia  de  peccatis,  vnum  tertium  diem  intermedium  esse  deberé,  quo  nulla 
meditatio  fíat,  sed  tantümmodo  examen  genérale  et  additiones  i.ae  hebdomadae  le- 
gantur:  quod  videtur  inconueniens  vt  toto  vno  die  nulla  sit  meditatio.  Aut  certe  decla- 
randum est,  quid  illo  intermedio  die  praeterea  fieri  debeat. — e  Directorium  bene  ha- 
bet  in  marg.—t  Videatur  an  aliquid  addendum  in  marg. 


1  Ibid.,  n.  [16].  Ad  rem  quod  attinet  S.  Igmatius  diligenter  distinguit  proprias  sese 
exercentis  cogitationes  et  peccata  a  motibus  et  cogitationibus,  quae  extrinsecus  a  spi- 
ritibus  variis  suggeruntur;  priores  illas  posse,  has  vero  millo  modo  deberé  ignorare  mo- 
deratorem  exercitiorum.  Cf.  La  Palma,  Camino  espiritual,  L  IV,  c.  24,  p.  247;  et  supra, 
p.  241,  not.  3. 


1082 


MONUMENTA  IGNATIANA 


Ibidem  a.  Etiam  declarandum  videtur  in  compositione  loci  nudusne 
locus  sit  effingendus,  an  vero  etiam  personae  in  loco  existentes,  et  ad 
idem  mysterium  pertinentes,  cum  vterque  actus  ad  vim  imaginatiuam 
pertineat;  nam  hoc  docetur  in  primo  exercitio  iae.  hebdomadae,  vbi 
de  loci  compositione  ex  professo  agitur,  atque  etiam  in  meditatione  de 
duobus  vexillis.  Illud  vero  praxis  ipsa  ostendere  videtur,  quae  datur  in* 
ómnibus  contemplationibus  2.ae,  3.ae  et  4.ae  hebdomadarum,  in  quibus 
solius  loci,  sine  vlla  significatione  personarum  fit  mentio.  Idem  quoque 
in  Directorio,  p.  45,  v.  10,  docetur. 

P.  45,  v.  10,  dicitur  quod  in  materia  de  natiuitate  Christi  aut  coenae 
Domini,  ad  compositionem  loci  faciendam,  imaginan  debeamus  stabu- 
lum,  in  quo  Christus  natus  est,  aut  coenaculum  grande,  stratum  etc.  At 
in  libro  Exercitiorum  dicitur,  quod  non  haec  tantum,  sed  iter  etiam  ad 
illa  loca,  aestimata  eius  longitudine,  obliquitate,  lenitate  vel  asperitate 
passim  occurrente,  cum  caeteris,  quae  inesse  possint  circumstantiis,  re- 
praesentare  in  imaginatione  debeamus.  Idem  dicitur  in  aliis  quoque 
contemplationibus.  In  meditatione  vero  incarnationis  Christi  etiam  ad- 
ditur,  vt  vniuersae  terrae  ambitus  obtutui  nostro  interiori  obiiciatur. 

3v  P.  46,  v.  22,  vbi  de  repetitionibus  meditationum  agitur,  expli- 
candum  videtur  vtrum  prima  repetitio  debeat  esse  primae  meditationis, 
et  secunda  secundae,  an  vero  vtraque  vnius  aut  vtriusque  b.  Similiter 
de  sensuum  applicatione  clarius  docendum  videtur,  quomodo  vna  sen- 
suum  applicatio  ad  duas  diuersas  vnius  diei  materias  consideratas  fieri 
debeat,  v.  g.  ad  materiam  de  incarnatione  Christi  et  ad  materiam  de 
natiuitate,  cum  illa  gesta  sit  in  Nazareth,  haec  in  Bethlehem;  illa  alias 
personas,  verba  et  opera,  haec  item  alias  contineat. 

Ibidem.  Vbi  agitur  de  3  et  4  exercitio  i.ac  hebdomadae;  quia  dici- 
tur in  libro  Exercitiorum,  vt  in  2  colloquio  subdatur  oratio,  quae  inci- 
pit  Anima  Christi  etc.  Et  quia  haec  oratio  in  paucis  Exercitiorum  libris 
tota  inuenitur,  atque  etiam  multae  Societatis  personae  eam  non  ha- 
bent c,  expediret  fortasse  eam  integram  poneré  in  aliquo  loco,  aut  Di- 
rectorii,  aut  libri  Exercitiorum,  ne  tam  deuota  oratio,  nostraeque  Socie- 
tatis propria,  cum  tempore  elabatur  '. 

P.  48,  v.  23,  vbi  de  additionibus  primae  hebdomadae  agitur,  vide- 
tur tertia  additio  magis  declaranda:  vtrum  in  cogitatione  diuinae  prae- 
sentiae  necessarium  sit  solum  Christum  cogitare  praesentem,  quemad- 
modum  additio  illa  videtur  innuere,  an  vero  possit  quis  etiam  SS.m'1m 
Trinitatem,  B.  Virginem,  patronos,  totam  denique  coelestem  curiam 
animo  intueri  tanquam  praesentem:  et  haec  ipsa  coniunctimne,  an  di- 
uisim,  in  meditationibus  praesertim  generum  diuersorum. 


a    O  in  marg. — b  Est  textus  clarus  in  libro  Exercitiorum  in  marg. — c  O  in  marg. 


1    V.  supra,  pp.  222-223,  annot.  1. 


Directoría  recentiora — Annot.  in  Di.  i  591  1083 


P.  48,  v.  18.  De  eo,  quod  ponitur  aliquoties  in  colloquiis  exercitio- 
rum  orandum  esse  Christum,  4  vt  oret  pro  nobis  Deum  Patrem  etc.; 
saluo  semper  meliore  judicio,  securius  videtur,  vt  colloquia  dirigantur 
ad  personam  Christi,  vt  ipse  nobis  gratiam  largiatur  a.  Cum  quod  in 
nullis,  quod  sciam,  aut  Ecclesiae  aut  Sacrarum  Literarum,  aut  sancto- 
rum  Patrum  orationibus  ad  Christum  directis,  ita  oretur,  vt  ipse  oret 
pro  nobis;  tum  quod  sit  in  quaestione  apud  multos,  an  Christus  in  coe- 
lis  per  modum  orantis  aut  supplicantis  intercedat  pro  nobis,  tum  quod 
S.  Thomas,  cuius  doctrina  est  laudata  ab  Ecclesia,  3  p.,  q.  57,  art.  6, 
aperte  dicat,  super  illa  verba  Hebr.  7:  «Christus  intrauit  coelum  ad  in- 
terpeliandum  pro  nobis»;  ipsam  repraesentationem  Christi  ex  natura 
humana,  quam  in  coelum  intulit,  esse  quandam  interpellationem  pro 
nobis;  vt  ex  quo  Deus  humanam  naturam  sic  exaltauit  in  Christo,  et 
eorum  misereatur,  pro  quibus  Filius  Dei  humanam  naturam  assumpsit, 
tum  quod  nescio  quid  inaequalitatis  inter  personam  Christi,  quae  Deus 
est,  et  personam  aeterni  Patris,  hoc  modo  orandi  innuatur;  tum  denique 
quod  nihil  plus  tribuatur  Christo  in  modo  orandi,  quam  coeteris  san- 
ctis  aut  puris  hominibus. 

P.  48,  v.  vlt.,  dicitur:  Sequentibus  diebus  dandae  sunt  reliquae  ad- 
ditiones  etc.  Quae  illae?  Xam  reliquae  additiones,  vt  ibidem  paulo  supe- 
rius  dicitur,  dandae  sunt  pridie  quam  incipiantur  exercitia  b.  Et  in  libro 
Exercitiorum,  vltra  decimam;  nullae  aliae  additiones  inueniuntur,  quae 
quidem  ad  primam  hebdomadam  pertineant.  Sed  nec  in  fine  libri  eius- 
dem  inter  regulas  de  discernendis  spiritibus,  et  alias,  vlla  aliarum  ad- 
ditionum  fit  mentio. 

4vc  P.  54,  cap.  14.  Quandoquidem  liber  Exercitiorum  quaedam  po- 
nit  quae  apocrypha  sunt,  aut  certe  non  indubitatae  fidei,  cuiusmodi  est 
in  contemplatione  de  natiuitate  Domini  quod  B.  Virgo  ancillulam  ha- 
buerit  d;  magis  vero  conforme  sit  paupertati  ipsius,  si  sine  ancillula  aut 
fámula  fuisse  dicatur  l;  cum  nec  Christus  ipse  in  omni  vita  sua  famulum 
habuisse  sciatur;  videtur  in  Directorio  declarandum,  vtrum  huiusmodi 
dicta  accipienda  sint  vt  certa  et  in  meditationibus  vsurpanda,  an  vero 
relinqui  possint. 

P.  55,  v.  18,  posset  declaran  vtrum,  in  primo  puncto  meditationis  de 


;»  In  marg.  Hispanice  habetur  «alcanze»,  quod  esl  'adipisci»  et  uideatur  annotatio 
P.  Natalis.  Cf.  Di.  Po.,  n.  ji .  supra,  p  808. — b  Notetur  locus  tanquam  indigens  corre- 
ctione  in  marg. — c  In  tcxtu  sequuntur  oblitt.  seqtuntia:¥.  52,  v.  6.  Dicitur  quosdam  diu- 
tius  deberé  exerceri  in  prima  hebdómada,  id  est,  vltra  quinqué  dies;  cum  autem  in  libro 
Exercitiorum  pro  duobus  et  in  Directorio,  p.  44,  pro  tribus  tantummodo  diebus  exer- 
citia praescribantur;  declarandum  videtur  quid  aliis  diebus  fieri  debeat  iis,  qui  diutius 
sunt  in  prima  hebdómada  detinendi,  aut  quibus  meditationibus  sint  occupandi. — d  Bene 
habet  liber  Exercitiorum  in  marg.  Cf.  Judicium  deputatorum,  n.  [77],  infra,  p.  uog. 


V.  supra,  Proleg.,  p.  65,  annot.  1,  et  annotationem  ad  textum  Exercitiorum,  p.  330. 


I 


I084  MONUMENTA  IGNATIANA 

incarnatione  a,  illa  speculatio  quae  ponitur  in  libro  Exercitiorum  de  al- 
bis  et  nigris  hominibus,  de  ridentibus  et  plorantibus,  de  nascentibus  et 
morientibus  etc.,  necessario  adhibenda  sit,  an  vero  variari  aut  etiam 
omitti  possit  *. 

Ibidem.  In  mysterio  de  conuersione  Magdalenae  liber  Exercitiorum 
in  dubium  vocat,  vtrum  historia  euangelica  de  muliere  peccatrice. 
Lu.  7,  sit  accipienda  de  S.  Maria  Magdalena,  sorore  Marthae,  an  de 
aliqua  alia  persona;  cum  tamen  et  Ecclesia  euangelium  illud  tune  legat 
tanquam  de  Magdalena  scriptum,  et  communis  opinio  tacitusque  5 
omnium,  atque  etiam  Ecclesiae  totius,  consensus  sit  (non  obstante  eo, 
quod  aliqui  veterum  et  paucissimi  modernorum  contrarium  senserint), 
atque  etiam  efficacissimis  argumentis  euinci  possit  eam  historiam  de 
S.  Magdalena  esse.  Videtur  declaran  deberé  in  Directorio  quomodo 
illa  verba  libri  Exercitiorum  «siue  Maria  Magdalena  sóror  Marthae  fue- 
rit,  siue  alia  b  deferens  alabastrinum  vas»  etc.  accipienda  sint,  cura 
praesertim  in  exercitiis  omnia  secundum  communiorem  et  securiorem 
sententiam,  quae  praesertim  Ecclesiae  totius  authoritate  nitatur,  tra- 
denda  sint  5. 

P-  57>  v-  3-  Saluo  semper  meliore  judicio  illa  declaratio,  quae  da- 
tur  in  Directorio,  cap.  14,  de  contemplandis  personis  et  earum  verbis 
atque  operibus  in  singulis  punctis  etc.,  videtur  pugnare  cum  forma  tra- 
dita  in  Exercitiis  a  P.  Ignatio,  in  quibus  expressissime  praescribit  me- 
ditandi  modum  a  quo  ordinarie  non  sit  recedendum,  nempe,  vt  in  pri- 
mo puncto  personae,  in  secundo  verba,  in  tertio  opera  considerentur c, 
quem  quidem  modum  ipse  non  tantum  in  meditatione  incarnationis  et 
natiuitatis,  vt  in  Directorio  innuitur,  sed  in  ómnibus  et  singulis  omnino 
contemplationibus'2.ae,  3.ae,  et  4.a6,  hebdomadarum,  ad  vnguem  ser- 
uari  velle  videtur.  Ouin  et  distributionem  illam  punctorum  in  applica- 
tione  sensuum  similiter  seruandam  esse  praescribit,  vt  in  primo  puncto 
fiat  personarum  tantummodo,  in  secundo  verborum  contemplado  aut 
visio.  Similiter  in  1.a  nota  hebdomadae  4.tae  clarissime  dicit,  modum  a 
se  praescriptum  in  ómnibus  exercitiis  seruari  deberé. 

Nam  quod  ad  distributionem  pun-5v  ctorum  attinet,  quae  in  fine 
libri  Exercitiorum  ponitur,  illa  mysteriorum  vitae  et  passionis  Christi 
tantummodo  distributio  est,  ex  qua  deinceps  puncta  contemplationis 
formentur,  non  confuse,  sed  ordine,  vt  personarum  praecedat  conside- 

a  Bene  habet  in  marg. — 1>  Non  est  in  hispánico  in  marg. — c  In  marg.  Directorium 
intellexit  melius  P.  Ignatium  quam  annotator;  nam  P.  Ignatius  in  meditatione  de  incar- 
natione non  ponit  puncta,  sed  ea  ponit  in  fine;  et  in  meditatione  de  incarnatione  po- 
nit  formam  meditandi  pro  lingulis  punctis.  Cf.  Exercitia,  notatione  tertia  post  primam 
contemplationem  hebdomadis  quartae,  ff.  Jjv-jó,  supra,  p.  424,  et  notationem  ante  My- 
steria  vitae  Christi,  f.  41,  supra,  p.  448. 


V.  supra,  p.  32C,  annot.  1. 

V.  supra,  pp.  153  et  474,  annot.  1. 


DlRKCTORIA   RECENTIORA  AnNOT.   IN  Di.    1591  IO85 


ratio,  sequatur:verborum,  subsequatur  tándem  operum  aut  rerum  ge- 
starum,  in  punctis  diuersis,  id  quod  satis  clare  ostendit  annotatio  2.a 
ex  viginti:  quae  quidem  distributio,  cum  sit  ad  mentem  P.  Ignatii  tan- 
tum  abest  vt  confusionem  pariat,  vt  magnam  etiam  lucem  contemplanti 
adferat.  Nec  videtur  P.  Ignatii  mens  ista  fuisse,  vt  regulam  duntaxat 
daret  quo  meditantis  intentio  ferretur  in  singulis  punctis,  vt  in  eorum 
quolibet  primum  personae,  si  prius  personae  occurrant,  deinde  verba, 
si  verba,  postea  facta,  si  facta  considerarentur ;  cum  nullam  ea  de  re 
annotationem  ponat;  alia  vero  omnia,  etiam  minus  necessaria,  minutim 
ac  pene  scrupulose  sit  persecutus.  Quod  si  distributio  punctorum, 
quam  ponit  ipse,  pareret  confusionem,  ipse  procul  dubio  in  aliquo 
vitae,  aut  passionis  aut  resurrectionis  Christi  mysterio  eam  notasset. 
His  de  causis  videtur  in  Directorii  p.  57,  v.  8,  pro  eo  quod  dicitur  «in 
singulis  punctis»  poni  deberé:  «in  singulis  meditationibus».  Similiter 
v.  14  eiusdem  paginae,  vbi  denuo  dicitur  «in  sigulis  punctis»  legi  de- 
beré: «in  singulis  meditationibus».  Porro,  v.  16,  vbi  dicitur  «in  illo  pun- 
cto»  poni  posse  videtur:  «in  illa  meditatione»,  vt,  hac  modificatione 
adhibita,  nec  quicquam  6  decedat  formae  meditandi  in  libro  Exercitio- 
rum  praescriptae,  et  Directorium  tamen  suum  etiam  intentum  habeat. 
Quanquam  illa  verba,  posita  v.  18  «Et  ita  absoluto  vno  puncto,  trans- 
eatur  ad  aliud,  eundem  ordinem  in  eo  seruando»,  expungi  debebunt. 

P.  57,  v.  4,  vbi  agitur  de  contemplandis  personis  in  primo  medita- 
tionis  puncto;  declarandum  videtur,  qua  ratione  personae  sint  conside- 
randae;  vtrum  secundum  exteriores  tantummodo  circumstantias,  mores, 
gestus,  proprietates,  quae  oculis  corporis  obiiciuntur;  quod  innuere 
videtur  P.  Ignatius  in  1  puncto  i.ae  meditationis  2.ae  hebdomadae, 
atque  etiam  Directorium  in  fine  huius  paginae,  quando  cogitationes  et 
affectus  personarum  interiores,  tum  etiam  virtutes,  ad  distincta  puncta 
refert;  an  vero  personae  etiam  secundum  interiorem  mentís  dispositio- 
nem  et  qualitatem,  debeant  consideran;  quod  quidem  multo  verisimi- 
lius  videtur;  cum  meditatio  ab  applicatione  sensuum  plurimum  differat, 
et  mere  sit  intellectualis;  haec  vero,  secundum  vim  imaginatiuam,  ex- 
teriores tantummodo  1  circumstantias  consideret,  quemadmodum  in  í 
puncto  5.tae  contemplationis  2.ae  hebdomadae  dicitur.  Porro,  si  perso- 
nae considerandae  sunt  etiam  secundum  interiorem  mentis  dispositio- 
nem  et  qualitatem;  quare  v.  24  eiusdem  paginae,  cogitationes  et  affectus 
personarum  interiores,  tum  etiam  virtutes,  ad  distincta  puncta  refe- 
runtur? 

P.  58,  v.  14,  vbi  agitur  de  applicatione  sensuum,  salvo  etiam  meliore 
judicio,  discedi  videtur  a  modo,  quem  praescribit  P.  Ignatius,  qui  ex- 
presse  in  ómnibus  omnium  dierum,  non  tantum  2.*e,  sed  3-ae  et  4.ae 
hebdomadae  vltimam  horam  6v  meditatiohum  attribuit  sensuum  ap- 


1    Hanc  vel  similem  excludendi  particulam  non  reperies  in  Aut.  nec  in  Vu. 


io86 


MONUMENTA  ÍGNATIANA 


plicationi.  Immo  in  notato  quod  ponitur  post  argumentum  i.ae  et  2.ae 
contemplationis  2.ae  diei  2.ae  hebdomadae,  praescribit  vt  potius  vna 
repetitio  omittatur,  quam  vt  sensuum  applicatio  debeat  relinqui  a.  In  2." 
vero  notato  post  contemplationem  i.am  hebdomadae  4.ae,  eoncedit  vt 
ambae  repetitiones  omittantur;  at  vero  sensuum  applicationem  hora 
praefixa  omitti  non  eoncedit,  immo  vult  vt  semper  fíat,  ad  imprimen- 
das  fortius  animae  contemplationes  tres,  eo  die  factas. 

P.  57,  v.  27,  dicitur  contemplationem  causarum  et  effectuum,  modi 
quoque  et  finis  alicuius  mysterii  vitae  Christi,  referri  deberé  ad  distin- 
ctum  punctum  a  contemplatione  personarum,  verborum  et  operum.  At 
in  libro  Exercitiorum,  in  3  puncto  contemplationis  de  natiuitate  Christi, 
docetur  haec  ipsa  omnia  in  eodem  3  puncto  considerari  deberé;  id 
quod  de  caeteris  quoque  ómnibus  contemplationibus  intelligendum 
esse  facile  colligitur  b. 

P.  59,  v.  23,  repetitur  id,  quod  superius,  p.  15,  v.  27  dictum  fuerat, 
nempe  vt  omittatur  meditatio,  quae  fit  media  nocte,  et  retineantur 
tantum  quatuor  horae,  non  tantum  a  fatigatis,  verum  etiam  a  non  fati- 
gatis.  Id  vero  non  esse  omnino  conforme  cum  libro  Exercitiorum,  jam 
ante  notatum  est.  Quamobrem,  post  illa  verba  «vt  detur  illi»  addenda 
videtur  haec  vox,  «nonnumquam».  Et  loco  illorum  verborum  «retineri 
aliae  quatuor  horae»,  poni  possent  «retineri  tamen  quinqué  aut  quatuor 
horae  prout  instructori  videbitur»  c. 

P.  88,  cap.  17,  vbi  de  mysteriis  passionis  Christi  agitur,  videtur 
declarandum,  an  idem  ordo  mysteriorum  passionis  Christi  necessario 
sit  seruandus,  qui  in  libro  Exercitiorum  praescribitur  d.  Nam  historia 
de  Barabba  manumisso  et  Christo  condemnato  praemittitur  historiae 
missionis  Christi  ad  Herodem,  cum  tamen  D.  Lucas  aperte,  et  caeteri 
euangelistae  haud  obscure  testentur,  illam  secutam 

Ibidem.  Etiam  quintum  verbum  Christi  in  cruce  prolatum,  «Sitio»  * 
praemittitur  illis  verbis:  «Dcus  meus,  Deus  meus,  vt  quid  me  dereli- 
quisti?»  8;  cum  tamen  Matthaeus,  Marcus  et  Joannes,  satis  manifesté 
testentur  fuisse  secutum  e  *. 

Ibidem.  Similiter  in  libro  Exercitiorum  videntur  contemplationes, 
decima,  vndecima  et  duodécima  die  faciendae,  in  2.a  hebdómada,  esse 

a  Bene  monet  in  marg. — b  Examinabitur  an  tollenda  sint  illa  verba  in  marg. — c  Jn 
textu  oblitterata  sunt sequentia:  P.  $7,  v.  penult,  declarandum  videtur,  applicatio  sensuum 
post  duas  diuersarum  materiarum  7  contemplationes,  quo  pacto  fieri  debeat.  Vtrum. 
Sic  desinit  imperfecta  sententia. — d  Examinetur  in  marg. — e  In  marg.  Non  est  «deinde> 
in  hispano.  Cf.  infra,  Judieium  deputatorum.  n.  [20],  p.  1109. 


1  V.  infra,  ludicium  Deputatorum,  n.  [19],  p.  IICX). 

2  Jo.,  XIX,"  28. 

»   Matth.,  XXVII,  46;  Marc,  XV,  34.  Cf.  Ps.XXI,  2. 

♦  Cf.  Matth.,  XXVII,  48;  Marc  ,  XV,  36;  Jo.,  XIX,  28-30.  Vide  infra,  Judieium  De- 
putatorum, n.  [20],  p.  1 109. 


Directoría  recentiora — Annot.  in  Di.  i  591  1087 


transpositae,  ita  vt  decima,  non  praecedere  sequentes,  sed  sequi  debeat, 
quandoquidem  historia  ipsa  post  eas  gesta  sit,  quod  etiam  testatur 
idem  Exercitiorum  liber  in  mysteriis  vitae  Christi  a. 

P.  92,  cap.  18,  vbi  de  mysteriis  resurrectionis  dominicae  agitur, 
videtur  declarandum  quo  pacto  accipiendum  sit  quod  in  libro  Exer- 
citiorum in  4.a  hebdómada,  de  apparitione  Christi  facta  B.mac  Virgini 
dicitur:  «vt  pie  et  verisimiliter  credendum  est»  b;  nam  doctrina  Eccle- 
siae  et  communis  omnium  rem  non  facit  verisimilem  tantum,  sed  cer- 
tam.  Et  in  eodem  libro  Exercitiorum  in  mysteriis  vitae  Christi,  vbi  de 
eadem  apparitione  agitur,  dicitur  Scripturam  illud  nobis  relinquere  pro 
certo,  tanquam  intellectum  habentibus,  ne  alioqui  jure  audiamus  illud: 
«adhuc  et  vos  sine  intellectu  estis?»  1  7v  Id  autem,  quod  verisimile 
tantum  est,  non  est  omni  ex  parte  certum.  Ad  haec,  in  eodem  libro 
Exercitiorum  quod  Christus  Josepho  ab  Arimathia  apparuit,  dicitur 
esse  verisimile  et  creditu  pium:  et  sic  non  plus  affirmatur  de  appa- 
ritione B.mae  Virgini  facta,  quam  quae  Josepho.  Accedit  quod  S.  Pa- 
ires quoque  rem  vt  indubitatam  affirment;  tametsi  ex  recentioribus 
aliquibus  pauci  verisimilem  tantum  ducant,  quorum  vestigiis  non  vi- 
detur inhaerendum  contra  receptam  Ecclesiae  sententiam. 

Ibidem.  Historia  de  apparitione  Christi,  Josepho  ab  Arimathia 
facta,  declarandum  est  an  necessario  in  exercitiis  sit  adhibenda,  cum 
sit  apocrypha  (nam  quod  in  Hagiographis  c  de  ea  legatur,  vt  in  libro 
Exercitiorum  dicitur,  ignoro)  2,  et  non  approbata  ab  Ecclesia.  Viden- 
tur  enim  exercitia  de  rebus  certissimis  esse  deberé. 

Ibidem.  Apparitio  Christi  Patribus  in  limbo  facta  non  videtur  in 
apparitione  decima  tertia  inter  apparitiones  post  resurrectionem  factas 
numeranda  d,  cum  ipsa  et  resurrectionem  praecesserit,  et  jam  semel 
posita  fuerit  in  prima  contemplatione  de  resurrectione  Christi. 

Ibidem.  In  quarta  apparitione  Christi,  in  libro  Exercitiorum,  satis 
manifesté  innuitur  Christum  apparuisse  Petro  antequam  Magdalenae 
apparuerit.  Et  quod  Petrus  cucurrerit  ad  monumentum,  audita  ex  mu- 
lieribus  Christi  resurrectione  e  postquam  ipsae  eum  in  via  redeuntes  a 
monumento,  vidissent,  vt  habetur  in  apparit.  3.a  Et  quod  Christus  Pe- 
tro  tune  apparuerit,  quando,  a  Magdalena  caeterisque  mulieribus  admo- 
nitus,  cum  Joanne  diluculo  cucurrit  ad  monumentum.  Quae  omnia  non 
videntur  consona  verbis  Euangelii  3. 

a  Bene  monet;  examinetur,  in  marg. — b  In  Autographo  non  sunt  in  marg. — c  Ac- 
commodetur  ex  autographo,  in  marg. — d  Autographum  in  marg. — e  O  in  marg. 

1    Matth.,  XV,  16. 

*  Est  apud  Ludolphum,  Vita  Christi,  Parte  II,  c.  75,  §  2;  et  apud  Vega,  La  vida  dt 
nuestro  Señor  Jesucristo...  i.  106.  V.  supra,  p.  68.  Caeterum  aperte  dicit  Ignatius,  posse 
nos  illa  pie  meditari,  qui  modus  loquendi  satis  indicat  non  pertinere  illa  necessario  ad 
Exercitia. 

8  Imo  Ignatius  in  secunda  jam  apparitione  dixit,  sese  Christum  ostendisse  Magda- 
lense.  Vide  supra,  p.  498. 


io88 


MONUMENTA  lGNATIANA 


8  Ibidem.  Decima  apparitio  Christi  in  libro  Exercitiorum  non  vi- 
detur  esse  seiungenda  a  nona,  cum  vtraque  vna  eademque  fuerit  se- 
cundum  multos;  quod  et  verba  Euangelii  satis  testantur  (quídam  autem 
dubitauerunt)  1  quae  ad  apostólos  referri  nequeunt  a.  Ipsi  enim  in  prima 
apparitione  crediderunt  et  gauisi  sunt,  solo  Thoma  absenté,  qui  et  ipse 
paulo  post  credidit. 

Ibidem.  Declarandum  videtur  an  omnes  tredecim  apparitiones 
semper  dandae  sint  necessario  iis,  qui  sunt  in  exercitiis.  Videntur 
enim  plerique  taedio  affici,  júniores  praesertim,  quin  et  maiores  b. 

P.  90,  v.  6,  agitur  de  affectu  spei  in  nobis  excitando  in  3.a  hebdó- 
mada; qui  quidem  affectus,  cum  sit  de  gloria,  videtur  esse  jucundus  et 
ciens  laeticiam  spiritualem.  At  liber  Exercitiorum  in  3  not.  3.ae  hebdo- 
madae,  praecipit  vt  tales  affectus  suffugiantur,  potius  quam  quaeran- 
tur  in  3.a  hebdómada,  ponitque  exemplum  de  gloria0,  et  in  4  not.  4.ae 
hebdomadae  dicit  cogitationem  de  gloria  pertinere  ad  hebdomadam 
quartam.  Denique  etiam  affectus  amoris  diuini,  in  se  optimus  et  perfe- 
ctissimus,  tamen  ad  quartam  hebdomadam  magis  proprie  pertinere  vi- 
detur, vt  in  libro  Exercitiorum  satis  perspicue  innuitur. 

P.  93,  v.  2,  dicitur  exercitium  de  amore  Dei  fieri  posse  iisdem  die- 
bus  cum  aliis  mysteriis  resurrectionis  etc.  At  id  videtur  esse  non  secun- 
dum  quod  dicitur  in  1  nota  4.ae  hebdomadae  d,  vbi  sic  dicitur:  cSerua- 
tis  vbique  iisdem  formulis  et  modis,  sicuti  per  totam  hebdomadam  ter- 
tiam  factum  est».  Et  paulo  inferius:  «Pari  etiam  ratione  circa  repetitio- 
nes  et  sensuum  operationes>  etc.  Et  ibid.  in  2  not.  dicitur,  vt  quartum 
exercitium  fiat  ante  coenam,  admotis  sensuum  officiis  ad  imprimendas 
fortius  animae  8v  contemplationes  tres,  eo  die  factas.  Loquitur  autem 
ibi  de  mysteriis  resurrectionis  et  ascensionis.  Atquomodo  potest  appli- 
catio  sensuum  fieri  ad  exercitia  diuersarum  materiarum,  scilicet  resur- 
rectionis et  amoris  Dei?  Cum  praesertim  contemplatio  de  amore  Dei 
nullam  habeat  sensuum  applicationem. 

P.  94,  v.  9,  vbi  agitur  de  primo  modo  orandi,  discurrendo  circa 
praecepta  Dei  et  Ecclesiae,  videndum  est  an  non  magis  expediret  no- 
stros,  omissis  praeceptis,  Ecclesiae  praesertim,  applicare  hunc  tnodum 
orandi  ad  praecepta  regularum  nostrarum  e. 

P.  97,  v.  9,  vbi  dicitur,*  praeter  tres  orandi  modos,  a  P.  Ignatio  pósi- 
tos, non  excludi  alios  modos,  quos  Spiritus  Sanctus  docere  solet  etc., 
expediret  fortasse  adjungere  exempla  talium  modorum,  qui  praesertim 
concedí  possent  f,  ne  in  tanta  ingeniorum  varietate  erretur  in  excogi- 
tandis  nouis  et  multiplicibus  orandi  modis. 

»  O  in  marg. — t>  O.  Dicatur  aliquid  in  Directorio  in  marg. — c  O  in  marg. — d  Non 
solum  est  contra  hanc  annotationetn,  sed  etiam  contra  praximz'w  marg. — e  Fiat  tu  marg. — 
f  O  in  marg. 


'    Matth.,  XXVIII,  17. 


Directoría  RECEN  TIO  FEA — Annot.  in  Di.  1591  1089 


P.  13,  v.  19,  dicitur,  in  1.a  hebdómada  legi  posse  librum  Gersonisde 
imitatíone  Christi.  At  in  libro  Exercitiorum  in  fine  contemplationis 
regni  Christi  dicitur,  id  in  2.a  hebdómada  et  sequentibus  fieri  posse,  cum 
in  eis  proponatur  vita  Christi  ad  excitandum  in  nobis  desiderium  ac 
siudium  cum  imitandi.  Liber  autem  ille  peculiariter  tractat  de  imitatione 
Christi. 

Praeter  haec  alia  quoque  notata  sunt  a  me;  sed  veritus  sum  ne  haec 
ipsa  nimis  multa  viderentur  atque  superflua. 
9.    Notata  alia  minoris  fortasse  momenti. 

Pag.  1.  Totum  Dircctorii  prooemium  requirere  videtur  stylum  emen- 
datiorem,  qualis  nimirum  in  ipso  Directorii  corpore,  et  Exercitiorum 
libro  cernitur. 

P.  I,  v.  10,  ad  illa  verba:  «Interna  experientia  et  vsu»  haec  addenda 
videntur:  «tractandorum  animorum  edoctus»  quemadmodum  in  praefa- 
tione  libri  Exercitiorum  adduntur;  cum  vt  sit  vniformitas,  tum  ne  illa 
vox  «vsu>  ad  inteinum  tantummodo  P.  Ignatii  vsum  referatur. 

P.  13,  v.  17.  Liber  de  imitatione  Christi  vocatur  Gerson,  cum  con- 
stet  non  esse  Gersonis,  sed  Thomae  Kempisii.  Idem  fit  p.  ño,  v.  3. 

P.  16,  v.  4.  Ad  illa  verba  «annotatione  vltima»  videtur  addendum: 
de  «viginti»  vel  «de  primis»  cum  variae  caeteroqui  annotationes  in  libro 
Exercitiorum  sparsim  legantur. 

P.  16,  v.  vlt.  ad  illa  verba  «Necessaria  ad  victum»  possent  addi  «et 
ad  vsum  quotidianum»  cum  praeter  victum,  alia  quoque  necessaria 
sint  iis,  qui  in  exercitiis  versantur,  vt  etiam  innuitur  p.  17,  v.  4  et  5. 

P.  17,  v.  12,  pro  «Ouae  opus  erit»  videtur  ponendum  quae  opus- 
erunt». 

P.  17,  v.  penult.,  vbi  de  victu  exercitia  facientis  agitur,  vt  ei  affera- 
tur  quod  ille  petierit;  quaeri  potest  an  ídem  nostris  quoque  fieri 
debeat. 

P.  16,  v.  11,  pro  illa  dictione,  «Exercitans»  commodius  dici  posse 
videtur,  «Exercitia  faciens»  9v  vel  «qui  exercitatur»,  aut  «est  in  Exer- 
citiis»; propterea  quod  dictio  «exercitans»  magis  significat  eum  qui 
exercet  alterum,  quam  qui  exercetur.  Oua  de  causa  in  libro  Exercitio- 
rum nunquam  haec  vox  «exercitans»  in  illa  significatione  legitur  aj  sed 
vel  «is  qui  suscipit  exercitia»,  vel  «se  exercens»,  vel  «qui  se  exercet»,. 
vel  «qui  recipit  exercitia»,  vel  «sumens  exercitia»,  vel  «qui  exercetur». 
vel  «qui  exercitatur»  etc.  Pari  modo  aliis  quoque  in  locis  Directorii 
valde  multis  haec  vox  «exercitans»  abusiue  poni  videtur. 

P.  23,  v.  2,  post  illa  verba  «consolationes  et  lumina»  videtur  addi 
deberé:  «Desideria  quoque  et  firmas  deliberationes  faciendi  aliquid> 
quemadmodum  p.  14,  v.  20,  dicitur  b. 

P.  29,  v.  10,  vbi  de  coniugatis  agitur,  videtur  ordo  immutandus,  vt 


a    Placet  in  marg. — 1>  Bene  in  murg. 

MOML'M.    Io»AT. — SERIBS  II. 


6a 


1090 


MfJNUMENTA  IGXATIAXA 


post  religiosos  non  statim  de  coniugatis,  sed  primo  de  ecclesiasticis, 
deinceps  de  magnatibus,  tum  demum  de  coniugatis,  ad  extremum  de 
illiteratis  agatur  a. 

P-  33)  v-  5>  Pro  «Additiones  decimas»,  videtur  legendum  «Additio- 
nes  decem»  ad  eum  modum  quo  paulo  superius,  v.  3.,  dicitur:  «Anno- 
tationes  viginti»  non  «vigésimas»  b. 

P.  39,  v.  13,  pro  verbis  «ea  ipsa  nocte»  videtur  ponendum  «Eoipsu 
die»  vel  «eo  die  ante  noctem»  c.  Quomodo  enim  instructor  debet  in 
nocte  accederé  eum,  qui  facit  exercitia,  et  non  potius  die?  Nisi  forte 
hyems  sit. 

P.  39,  v.  16,  ad  illa  verba  «Ex  annotationibus»  videtur  addendum 
«  Primis»,  vel  «quae  in  principio  libri  Exercitiorum  ponuntur»  vt  sit 
clarior  sensus. 

P.  39,  v.  18,  pro  «Ex  viginti»  videtur  ponendum  «Ex  vigésima»  d. 

10  P.  43,  v.  21.  Cum  in  libro  Exercitiorum  particulare  examen  vo- 
cetur  quotidianum,  genérale  vero  non  ita  vocetur,  sed  id,  quod  in  Di- 
rectorio vocatur  quotidianum,  in  libro  Exercitiorum  vocetur  modus 
generalis  confessionis:  qui  fit  quod  in  Directorio,  contrario  modo,  ge- 
nérale vocetur  quotidianum,  particulare  vero  non?  Cum  non  minus  par- 
ticulare, quam  genérale,  quotidie  fieri  debeat,  quemadmodum  etiam  in 
Directorio  innuitur,  p.  42,  v.  18. 

P.  42,  v.  18,  ante  illa  verba  «Toto  vitae  tempore»  videtur  addenda 
haec  vox  «Quotidie»,  vt  sit  clarior  sensus,  et  ob  causam  paulo  ante 
dictam  °. 

P.  43,  v.  1,  post  illa  verba  «Ad  cognoscenda  peccata  vitae  praeteri- 
tae»  adiicienda  videntur  haec:  «et  a  quibus  sibi  deinceps  cauere  de- 
beat» f:  propterea  quod  genérale  examen,  cuius  ibi  fit  mentio,  non  eo 
fine  detur,  vt  inde  fiat  examen  praeteritorum  peccatorum. 

P.  43,  v.  21,  dicitur  examen  quotidianum  dictari  deberé  prout  iacet. 
Recte  hoc  quidem.  Sed  cum  homo  multa  peccata  possit  committere 
post  examen  nocturnum  usque  ad  tempus  quo  surgitur,  quare  illud 
totum  tempus  nocturnum  examini  non  subiicitur?  5.  Sed  dicitur  «Peí- 
horas  singulas,  ex  quo  surreximus,  vestigando». 

P.  58,  v.  i,ad  illud  verbum  «videre»  videtur  addenda  haec  vox, 
«personas»,  vt  sit  melior  sensus,  ne  illud,  «videre»  ad  verba  referatur  \ 

P.  60,  v.  2,  vbi  nominantur  libri,  qui  legi  possunt  in  exercitiis  2.ac 
hebdomadae,  post  illa  verba  «Vt  sunt»  videtur  addi  deberé  «Codex  ali- 
quis  euangelicus,  Sanctorum  vita»  horum  enim  expresse  mentio  fit 
in  libro  Exercitiorum,  in  2.a  hebdómada,  in  fine  contemplationis  de 
regno  Christi,  atque  etiam  in  Directorio,  p.  13,  v.  20. 


■  ü  in  marg, — b  Rene  in  marg. — c  Tiene  in  marg. — d  Rene  in  marg. — e  O  /'//  marg. — 
f  textu  scquitur  vel  haec  pro  illis  ponencia  oblitt.;  O  in  marg. — S  O  in  marg. — 11  Rene 
in  marg. — >  O  in  marg. 


Directoría  ukcentiora  -Ankot.  in  Di.  i  591  1091 


lOv    P.  68,  v.  12,  vbi  de  electionc  agitur,  dicitur:  «Rem  omnem, 
•  quae  sub  electionem  cadat,  oportere  esse  bonam»;  in  libro  vero  Excr- 
citiorum  additur:  «Aut  certe,  non  malam,  nec:  nisi  consonam  institutis 
orthodoxae  matris  Ecclesiae».  Fortasse  non  abs  re  fieret,  si  adderentnr 
ista  propter  vniformitatem  a. 

P.  89,  v.  8,  post  verba  «Personas,  dicta  et  opera»,  videntur  addenda 
haec:  <Praeterquam  quod  tria  alia  puncta  addi  debeant:  quemadmodum 
in  principio  tertiae  hebdomadae  libri  Exercitiorum  habetur»  quando- 
■  quidem  contemplationes  tertiae  hebdomadae  sex  puncta  continent 

Fabianus  Ouadraxtinus. 

III 

P.  ALBERTI  THEOBULTII,  S.  J. 
ANNOTATIONES  IN  DIRECTORIUM  1 

P.  Albertus  Theobolcius  haec  pauca  desiderat  in  Directorio  exerci- 
tiorum. 

In  prooemio  ut  ponatur  tota  epístola  (et  si  forte  non  extat  latina, 
sed  conuersa)  sanctae  meinoriae  P.  N.  Ignatii  ad  suum  confessarium 
Mionam  c,  quam  etiam  P.  Posseuinus  habebat.  Efficaciter  enim  potest 
persuadere  exercitia  apertis  grauibusque  rationibus. 

In  I.°  capite  dicitur  ut  nostri,  quotquot  d  possunt,  ad  agenda  exer- 
citia impellant.  Ambiguum  est  illud  (quotquot  possunt),  ad  nostrosnc, 
an  ad  eos,  qui  sunt  impellendi,  referatur.  Nam  si  ad  impellendos  refe- 
ratur,  experientia  didicimus  non  omnes  esse  ad  exercitia  impellendos, 
sed  idóneos  dumtaxat.  Imo  ne  rogantes  quidem  omnes  admittendos, 
nisi  singularis  uitae  emendandae  propositum  in  eis  appareat.  Itaque 
non  nisi  idóneos  id  est,  qui  magnum  fructum  ex  eis  sint  probabiliter 
capturi.  Alioquin  diflamabuntur  nostra  exercitia,  saltem  apud  minus 


a  I'.cne  in  marg. — b  O  in  marg. — c  Placet  in  marg. — d  pnt  possunt  ms:  in  tnarg. 
aHeritts  e.xemplaris  Videtur  esse  Iioc  verbum  ■  prudentes  sed  forte  est  bis  scriptum  hoc 
verbu-i  •  possunt'. 


1  Ex  bibl.  romana  Yittorio  Emanuele,  Fondo  Gesuitico-,  1594  (37.23),  n.°  10; 
2  ff.  Sunt  ibi  dúo  exemplaria,  quorum  alterum  certe  est  apographum  ac  recentiu*; 
eadem  enim  manu,  qua  reliqua,  scripta  est  initio  notatiuncula  haec:  »Yide  Alegambe 
qui  liabet  compendium  de  rebus  P.  Alberti  Theobolcii  >.  Philippus  autem  Alegambe 
opus  illud  Bibliotheca  Scriptontm  Societatis  'jesii  in  lucem  emisit  Antuerpiae  anno  1643. 
Xe  prinmm  quidem  exemplum  videtur  autographum:  nam  scribitur  in  secunda  para- 
grapho  -  quotquot  pnt  possunt»;  haec  repetitio  «pnt  possunt»,  nisi  lapsus  auctoris  ipsiu  - 
haberi  debeat,  est  error  librarii,  qui  siglo  illi  -pnt»  alium  sensum  tribuit  quam  «possunt  . 
Citatur  a  Theobulcio  Directorium  anno  1591  excusum.  In  involucro:  «Qucsto  mano- 
scritto  contiene  alcr.ne  osservazioni  sul  Direttorio,  del  P.  Alberto  Theobolcio». 


1092 


MONUMENTA  IGNATIANA 


cautos:  quamquam  iam  fere  est  responsum  ex  A.a  R.  P.  N.  Ignatio 

In  c.  2,  et  in  aliis  cupit  adhiberi  meliorem  rerum  distinctionem;  ut 
ubicumque  nouum  caput  incipit,  ibi  noua  linea  inchoétur  b,  verbi  gra- 
tia,  in  hoc  secundo  capite:  Erga  eum  uero  qui  daturus  est  exercitia  etc. 
sit  noua  linea.  Hoc  enim  accidit  lectori  gratius,  iuuatque  inuentionenv 
et  memoriam. 

Optarem  praeterea  ibidem  contineri  hoc  praeceptum  c:  includendi, 
quantum  possunt,  etiam  foris  disponantur;  ingressi  autem  cubicula 
exercitiorum,  ad  dimidiam  diem,  precando  et  legendo  disponantur,  an- 
tequam  eis  proponatur  exercitiorum  fundamentum  s. 

In  3  capite  desiderat  in  singulis  collegiis  cubicula  d,  idque  prepe 
templum,  ad  exercitantes  apte  excipiendos. 

Quae  in  prooemio  continentur  et  duobus  primis  capitibus,  optat 
seorsim  imprimí  et  cum  exercitandis  communicari. 

An  etiam  ipsis  petentibus  possint  eis  concedí  exercitia,  quae  lece- 
runt,  describí  e.  Quia  saepe  urgent  et  clanculum  sibi  ea  describunt,  hoc 
cupit  resolui,  quamquam  uidetur  constare  ex  capite  5  eis  posse  concedi 
prudenter. 

In  4  capite  prohibetur  instructor  aliquid  exercitanti  suadere,  cum 
tamen  id  saepe  necessarium  sit,  verbi  gratia,  praelatus  diues.  dum  uiuit, 
non  uult  sua,  relictis  sibi  necessariis,  in  pios  usus  conferre,  cum  tamen 
plerumque  usuueniat  ut,  post  mortem  eius,  contra  eiusdem  uoluntatem 
multa  disponantur.  Sed,  si  id  intelligatur  de  consilio,  tanquam  de  suor 
aut  temeré  3,  solutum  mihi  est,  alioquin  non. 

In  eodem  capite  desiderat  paradigna  utendi  recte  3.bus  animae  po- 
tentiis  apponi. 

In  5.0  capite  optarem  uberiorem  apponi  finium  exercitiorum  decla- 
rationem. 

In  6.°  capite  prohibetur  dari  exercitia  religiosis  nostris  accommo- 
data,  cum  id  accidat  saepe  gratum  et  utile,  tamque  in  maiori  speciei, 
quam  generis  lumine  *. 

In  capite  7,  fol.  39,  quae  afferuntur,  de  quibus  instructor  exercitan- 


a  Obscumm  signum  similt  litterat  A;  uUerum  exemplar  a. — b  Placet  in  titarg. — c  /// 
marg.  O,  i.  e.  Omissum  vel  Omittatur;  v.  supra,  p.  775. — d  Bene  in  marg. — e  C'um  piu- 
dentia  et  paucis  in  marg. 


1  S.  P.  Ignatius  exercitiorum  partera  multis,  exercitia  oninia  atque  integra  paucis 
communicanda  censebat  Cf.  infra.  Di.,  c.  I.  n.  7. 

2  Cf.  infra,  Anón.  Z,  n.  1. 

3  Obscuram  sententiam  forte  bene  interpreteris  hoc  modo:  Si  capite  quarto  prohi- 
betur tantura  instructori,  dari  temeré  consilium,  aut  tamquam  de  suo  seu  sua  auctoritate, 
non  rei  veritate  fretum;  intelligo  recte  pxohibitum;  secus  niinime. 

*  Videtur  genus  intelligere  Exercitia  in  communi,  speciem  vero  Exercitia  religiosis 
aecommodata,  et  «lioc  modo,  inquit.  in  clariore  lumine  collocantur  Exercitia.  tam  in 
genere  quam  in  specie». 


Directoría  recentiora — Annot.  in  Di.  i  591 


tem  moncre  debet,  aptiorem  locum  et  magis  proprium  mihi  habere  ui- 
-dentur  cap.  4.  Nam  ibi  instructor  instruitur  a. 

In  ca])ite  8  vtile  uidetur  addere:  ut  in  fundamento,  tres  4.ue  horae 
insumantur;  quia  permagni  refert  etc.  b 

In  cap.  10  praeponitur  exercitium  de  inferno  exercitio  de  morte 
contra  ordinem  naturae  siue  temporis  c.  Sed,  ut  puto,  non  contra  ordi- 
,nem  prudentiae  et  connexionis,  tanquam  poena  cum  peccatis.  Vtile 
etiam  esset  addere  in  margine:  Vide  pag.  47,  quia  ibi  aliquid  dicitur  de 
peccatis. 

Quae  habentur  in  fine  huius  capitis,  ea  uidentur  ponenda  in  cap.  4  (i, 
*quia  sunt  instructiones  instructoris,  aut  saltem  in  margine  notari:  Vide. 

In  eodem  capite  bonum  esset  apponere  exercitia  de  morte  et  de 
iudicio  noua. 

In  1 5  capite,  fol.  74,  fit  mentio  6  punctorum  et  4;  utile  esset  ea 
puncta  clarius  explicare  quaenam  sint  e. 

Fol.  77  dicitur:  Restat  nunc  alterum  etc.,  cum  sit  quintum  ex  pro- 
positis. 

Optarem  etiam  annotari  in  margine  loca  Scripturae  et  Patrum,  et 
sententias  tales  diuerso  charactere  scribi. 

Item,  melius  distinguí  etiam  per  cola  f;  quorum  nullum  hic  uideo. 

Alioquin  libellus  et  exoptatus,  et  perutilis  ómnibus  sacerdotibus, 
immo  et  necessarius. 

IV 

ANNOTATA  NEAPOLITANA  1 

AUUERTIMENTI  SOPRA  IL  DlRETTORIO  DEGLI  ESSERCITU 

I .  Questo  Direttorio,  parlando  in  genérale,  si  nota  che  ha  poco  ordine, 
perché  gli  auisi  et  precetti  che  da  non  hanno  altra  distintione  et  ordine 
tra  sé,  eccetto  quello  di  22  capi.  Donde  ne  nasce  prima,  che  dopo  ha- 

a  Bene  in  marg. — b  In  marg.  Bene  oblitt. — c  Q  ¿,¡  marg. — d  Bene  in  marg. — e  O  in 
marg. — f  Membra  in  marg. 

1  Ex  bibl.  romana  Vittorio  Emanuele,  «Fondo  Gesuitico-,  1594  (3723)  N.°  12.  In  in- 
volucro: *Questi  sonó  due  foglie  che  contengono  N.°  18  avertimenti  o  dubi  intorno  a 
un  Direttorio  di  Esercizi  proposto  ad  esaminarsi  prima  che  si  formasse  il  Direttorio  che 
abbiamo. 

*Vi  sonó  in  margine  le  risposte  di  carattere  difficile  a  capirsi,  e  che  deb'essere 
d'uno  dei  Padri  contemporanei  a  S.  Ignazio,  come  si  puó  capire  dalle  risposte  stesse, 
dalle  quale  si  hanno  alcune  notizie  importanti,  come  al  N.°  7,  12,  16. 

>Ad  alcuni  numeri  in  luogo  di  risposta  c'é  la  lettera  O;  pare  che  dica  optime.  Ad 
altri  «umeri  nulla  si  risponde. 

»Confrontato  il  carattere,  si  trova  che  le  risposte  sonó  del  P.  Polanco».  Cf.  Praefatit- 
ntm,  art.  III,  supra,  p.  775. 


iog4 


MONU MENTA  IGNATIANA 


uerli  la  persona  piü  uolte  letti  e  riletti,  non  se  ne  puó  con  tutto  ció  beni 
ricordare;  secondo  che  perció  é  necessario  ripeter  piú  uolte  l'istesse 
cose,  et  esser  molto  diffuso  a.  Ma  perché  é  cosa  forse  difficile  ridurlo  a 
miglior  ordine,  ci  occorre  vn  ottimo  rimedio,  et  é,  che  ridotto  in  mag- 
gior  breuitá,  si  stampasse  il  Direttorio  insieme  col  testo  degli  essercitii 
a  modo  di  comento:  perché  cosi  non  occorrerebbe  né  tante  uolte  ripe- 
ter le  stesse  cose,  né  moltiplicar  parole  souerchie,  hauendo  aU'incontro 
l'aiuto  del  testo. 

2.  Venendo  al  particolare,  par  che  sia  necessario  per  maggior  faci- 
lita e  di  chi  dá  gli  essercitii,  e  di  chi  li  riceue,  metter  insieme  con  ogni 
breuitá  et  chiarezza  tutto  quello  che  tocca  in  vniuersale  alia  prattica 
della  meditatione  h,  come  dell'oration  preparatoria,  de  preludii,  de 
punti,  del  colloquio  etc.,  acció  con  questa  abozzatura  se  ne  potesse  for- 
mare qualche  concetto,  almeno  in  vniuersale,  tutto  unito  insieme;  per- 
ché vno  che  comincia  l'apprenderá  molto  meglio,  che  se  in  ogni  occa- 
sione  se  li  debba  daré  vn  auiso,  hor  circa  li  preludi,  hor  circa  li  punti, 
hor  circa  li  colloquii,  et  simili  altre  cose,  come  stanno  adesso  sparsi  nel 
Direttorio;  et  supposto  questo  concetto  in  vniuersale,  si  potrebbe  poi 
con  brevitá  et  facilita  conforme  alia  uarietá  della  materia,  daré  quelli 
auisi  in  particolare  che  si  ricercano,  li  quali  forse  non  si  posson  cosi 
ben  capire,  non  essendosi  prima  ben  appreso  il  modo  in  vniuersale  in 
tutte  le  parti  dell'oratione  l. 

3.  Nel  cap.  2.0,  pag.  13,  si  dice  che  nella  2.a  settimana  si  puó  daré  a 
legger  le  uite  de  santi  selette  c.  Queste  uite  scelte  non  si  trouano  rac- 
colte  tutte  insieme,  e  mentre  si  dá  a  legger  quel  che  fa  a  proposito 
dell'essercitante,  puó  fácilmente  ancora  legger  quel  che  é  poco  a  pro- 
posito. Et  pero  si  desideraria  che  se  ne  facesse  vna  raccolta  per  si- 
mil  vso. 

4.  Nell'istesso  luogo,  doue  si  tratta  come  si  ha  de  trattenere  quel 
che  fa  gli  essercitii,  fuor  del  tempo  della  meditatione,  sarebbe  bene  far 
mentione  ancora  di  qualche  trattenimento  manuale  d,  come  et  qui  et 
in  Roma  taluolta  si  prattica,  et  é  cosa  vsata  da  santi  Padri.  Et  in  uero  • 
l'esperienza  dimostra  che  molti  hanno  bisogno  d'interromper  la  con- 
tinuitá  dell'essercitio  mentale  con  qualche  distrattion  corporale  *. 

5.  Nell'istesso  capo,  pag.  14,  s'auisa  che  non  si  lasci  scriuer  molto 
l'essercitante  c;  et  con  tutto  ció  se  li  dá  licenza  che  possa  notare  li  de- 
siderii  hauuti  nell'oratione,  li  propositi,  li  lumi  et  sentimenti,  et  cose 
simili,  il  che  non  tutti  sanno  fare  con  quella  breuitá  che  si  ricerca,  anzi 
alcuni  ui  spendano  il  tempo  et  le  forze  mentali,  che  poi  non  sonó  boni 

»  O  in  marg.;  i.  e.  Omittatur  vcl  Omissum;  v.  supra,  p.  775 . — b  Fiat  in  marg.—c  O  in 
marg. — ll  Videatur  Directorium  in  marg.—c  Videatur  Directorium  in  marg. 


*.  Cf.  judicium  Deputatorum,  n.  [i]  infra,  p.  1106. 
*   Ibid.,  n.  f2]. 


Directoría  recentiora — Anxot.  in  Di.  i  591  1095 

per  seguiré  l'altre  meditationi.  Per  questo  si  dourebbe  auuertire  in? 
particolare,  che  l'instruttore  stesso  uedesse  quel  che  si  nota  l. 

6.  Nella  pag.  1 5  si  dice  che  chi  ha  bone  forze  puó  far  cinque  hore 
di  essercitii,  et  tra  queste  ue  n'é  vna  a  mezza  notte.  Ouest'liora  della 
notte  non  si  prattica  mai  a,  et  farnc  fáre  ancor  4  hore  per  molti  giorni 
non  riesce,  perché  prouiamo  che  quelli  che  son  molto  robusti  non  la 
posson  durare,  e  perdeno  talmente  la  testa,  ch'é  necessario  poi  farle 
stare  molt'altri  giorni  senza  far  oratione  2. 

7.  Nel  cap.  4,  pag.  21,  si  da  per  conseglio  non  uisitar  l'esscrcitante 
piíi  che  vna  uolta  il  giorno  b.  Questo  par  che  non  basti;  raa  si  dourebbe 
fare  ogni  uulta  che  si  di  nouo  essercitio,  accio  non  ui  sia  confusione 
d'una  meditatione  con  l'altra  3. 

8.  Nella  pag.  22  si  dice  che  il  tempo  della  mattina  par  piú  com- 
niodo  per  visitar  l'essercitante  c.  Ma  meglio  riesce  quel  che  si  prattica 
adesso,  ch'é  dopo  pranso  o  la  sera,  perché  la  mattina  sogliono  stare 
gl'essercitanti  per  ordinario  oceupati,  parte  in  meditar  le  lor  materie 
assegnateli,  parte  in  vdir  la  messa  et  in  altre  oceupationi  proprie.  Oltre 
di  questo,  l'instruttore  per  lo  piú  non  ha  tanta  commoditá  di  poterlo 
far  la  mattina  4. 

9.  Nel  capo  6,  pag.  32,  si  dice  che  a  quelli  che  entraño  nella  Com- 
pagnia  bisogna  dar  gl'essercitii  tutti  intieri.  Qui  bisognerebbe  toccar 
due  punti  molto  necessarii.  Prima,  se  conuien  dargli  tutti  intieri  nel 
principio  a  qualsiuoglia  d;  perché  s'é  piú  uolte  dubitato,  et  ancora  si 
dubita  se  fusse  meglio  differirli  mentre  il  nouitio  pigli  piü  prattica  della 
religione.  Et  questo  a  noi  ci  riesce  molto  meglio  et  con  maggior  frutto. 
Secondo,  sarebbe  anco  espediente,  accennar  qualche  cosa  per  quelli 
che  non  posson  farli  tutti  seguitamente,  come  molti  giouanetti,  ai  quali 
per  le  poche  forze  é  necessario  ben  spesso  diuiderli  et  farglili  fare  in 
due  volte  5. 

10.  Nella  pag.  34,  si  uieta  il  passar  dalla  prima  settimana  alia  2.a 

a  Seruetur  Directorium  in  marg. — b  Omnes,  praesertim  initio,  per  se  uisitandi  bis; 
et  ita  in  prima  hebdómada  faciebat  P.  Ignatius,  et  saepius  etiam  in  materia  electionum. 
Ex  praedicta  instructione  in  marg. — c  A  prandio  et  ante  cubitum  \_prius  coenam]  nisi 
aliud  uideatnr  instructori  in  marg. — d  Ad  deputatos  pro  nouitiis  J*  in  marg. 

1  Ibid.,  n.  [3]. 
'  Ibid.,  n.  [4]. 
'  Ibid.,  n.  [5]. 
■  Ibid.,  n.  [6]. 
5    Ibid..  n.  [7].  infra,  p.  1107. 

'*  In  actis  manu  scriptis  congregationis  generalis  S.J.  quintae  narratur,  Claudium 
Aquavivam,  praepositum  generalem,  mandatu  congregationis  instituisse  tpeculiarem 
deputationem  pro  nouitiis  admittendis  et  instituendis  huicque  deputationi  assignasse  hos 
Patres:  Alphonsum  Rodríguez,  Joannem  Dominicum  Candelam,  Fabium  de  Fabiis,  Ber- 
nardinum  Rossignolum,  Bartholomaeum  Riccium,  Petrum  Maiorium>.(Cod.  ^Congr.  1 . 1  • 
p.  212-213.)  ,       ■   ,  , 


íogo 


MONU MENTA  IGNATIAXA 


3.a,  se  qucl  che  fa  gli  essercitii  della  prima  ha  bisogno  di  maggior 
purga  a.  Ma  che  diremo  di  quelli  che  debbon  fare  gli  essercitii  per  es- 
perimento?  Perché  questi  tali,  supposto  che  non  siano  giudicati  atti  per 
passar  all'altre  settimane,  non  si  posson  trattener  vn  mese  nella  prima. 

I  I.  Nel  capo  7.0,  pag.  38,  si  dice  che  sarebbe  espediente  che  quel 
che  fa  gli  essercitii,  s'é  sacerdote,  s'astenesse  taluolta,  per  riuerenza,  dal 
celebrare  b.  Oui  bisognerebbe  dichiarare,  se  s'intende  de  forastieri 
soli,  o  pur  anco  de  nostri;  perché,  se  questo  abbracia  ancor  i  nostri,  par 
che  non  si  possa  fare  senza  qualche  marauiglia  e  nota  degli  altri. 

I  2.  Nel  capo  9.0,  pag.  42,  suppone  il  Direttorio  che  il  fondamentu 
habbi  da  durare  due  o  3  giorni,  ne  quali  uuole  che  si  diano  insieme  i 
due  essami  °.  Ma  questo  é  contro  ogni  prattica,  né  par  sia  cosa  da 
riuscire,  essendo  massime  questa  vna  materia  piü  tostó  árida  per  molti. 
che  feconda  l. 

13.  Nell  capo  10,  pag.  44,  si  dice  che  nella  prima  hora  si  dia  il 
primo  essercitio  della  prima  settimana,  et  nella  2.a  il  secondo,  et  nella  3.a 
et  4.a  la  repetitione  dell'vno  e  dell'altro.  Questo  par  che  sia  troppo 
cibo  per  uolta  d,  et  la  pratica  é  in  contrario,  che  é  di  daré  vn'esserciti<  > 
per  due  o  3  hore;  e  riesce  bene  *. 

14.  Xell'istessii  luogo  si  dice  che  il  3.0  giorno  s'ha  da  proporre  1' 
istessa  materia,  cioé  delli  peccati  etc.,  sed  cum  aliquibus  nouis  punctis. 
Se  questi  punti  s'hanno  da  daré  in  scritto,  par  contro  quello  che  s'or- 
dina  nel  capo  6.°,  che  non  s'alterino  gli  essercitii  del  P.  Ignatio:  nulla 
re  (inquit)  addita  uel  transformata.  Se  non  s'hanno  da  daré  in  scritto, 
non  si  posson  ben  metter  a  mente.  Et  percio  questo  ha  bisogno  di 
qualche  dichiaratione  8. 

15.  Nel  capo  14,  pag.  58,  si  fa  paragone  del  discorrer  sopra  li  punti 
con  l'application  de  sensi,  et  si  dice  che  meditatio  est  altior.  Pare  che 
il  N.  r.  Ignatio  senta  altrimenti,  il  quale  parla  dell'applicatione  de  sensi, 
come  si  fusse  vna  spetie  di  contemplatione  e;  perché  nel  3.0  notabile 
della  4.a  settimana,  dice  che  l'applicatione  de  sensi  serue  ad  fortius 
imprimendas  animae  contemplationes.  Oltre  di  questo  uuole  che  dal 


a  O  in  marg. — 1>  O  in  marg. — c  p.  Ignatius  fundamento  dabat  dúos  dies.  Distingua- 
tur  per  puncta;  sciatur  summum  momentum  positum  in  intelligentia  et  penetratione  fun- 
damenti  in  marg. — d  Proponatur  dubium  P.  N.  Generali  cum  rationibus  in  marg. — 
c  S.  Thomas  in  ep.  S.  Bonaventura.  P.  Arhilles  **.  An  sit  altior  meditatio  in  marg. 


1  jfudicium  Deputatonan,  n.  [X],  infra,  p.  1107. 

2  ibid.,  n.  [9]. 

ü  Huic  numero  nihil  respondetur  in  Judicio  Depututorum,  fortasse  quia  res  agitur 
similis  paulo  infcríus,  n.  16. 


**  F.  Achilles  Ciajjliardus  btripsit  praeter  alia  opera  Commentarios  seu  Expía nationti 
in  E.xercitia  spiritualia  S.  Ignatii,  qui  primum  integri  in  lucem  editi  sunt  Brugis.  in  Belgio. 
anno  1882;  ibi,  pp.  22-24,  aSlt  Gagliardus  de  applicatione  sensuum. 


Directoría  recentiora   Annot.  in  Dl  i  591  1097 


risguardare,  ascoltare,  etc.  sempre  se  ne  tragga  'qualche  frutto,  refle- 
ctendo  ad  se,  il  che  non  puó  essere  senza  discorso,  et  cosí  non  u'inter- 
uiene  solo  il  senso.  3.0  Si  serue  delli  sensi  del  gusto  et  odorato,  ap- 
plicati  proportionalmente  a  cose  spirituali,  il  che  non  si  puó  fare  con 
l'istessi  sensi.  Pare  dunque  che  il  nostro  Padre  ci  accenni  che  l'ap- 
plicatione  de  sensi  é  qualche  cosa  piú  alta  del  discorso  della  medita- 
tione,  et  che  é  quasi  vna  spetie,  come  s'é  detto,  di  contemplatione,  di 
cui  é  proprio  star  fisso  nell'ogetto  che  si  contempla,  gustando,  odo- 
rando,  etc. 

16.  Nel  capo  18,  pag.  92,  si  dice  che  alia  4.a  settimana  si  potrebbono 
aggiungcr  alcune  meditationi  della  gloria  del  paradiso  e  della  felicita 
futura  de  giusti,  etc.  a,  et  in  altri  luoghi  di  questo  Direttorio  si  fa  men- 
tione  d'alcun'altre  meditationi,  che  s'haurebbon  da  aggiungere  come 
della  morte,  del  giuditio,  della  parábola  del  figliol  prodigo,  et  altre 
simili.  Per  questo  sarebbe  bene  per  maggior  vniformitá  si  facessero  li 
punti  di  dette  meditationi,  et  s'autenticassero  dal  nostro  Padre  '. 

17.  Nel  capo  19.°,  pag.  94,  si  dice  che  gli  essercitii  pieni  et  intieri, 
secondo  le  constitutioni  a  pochi  si  debban  daré,  et  che  agli  altri  piñ 
rozzi  si  pusson  dar  solo  quelli  della  prima  settimana,  cum  tribus  modis 
orandi.  Oui  jmó  esser  dubio  che  cosa  s'habbi  da  fare  con  li  Coaiu- 
tori  l>  et  altre  persone  simili,  per  farli  finir  il  mese  del  lor  esperimento; 
perché  non  si  posson  trattener  tanto  tempo  ne  soli  essercitii  della 
prima  settimana,  cum  tribus  modis  orandi.  Pare  ancora  che  per  li  coaiu- 
tori  bisognerebbc  insegnare  qualche  modo  piú  facile,  del  quale  fussero 
capaci,  perché  di  tali  poco  se  ne  tratta  nel  Direttorio,  essendo  che  le 
cose,  che  qui  si  dicono  per  i  piñ  rozzi,  manco  conuengono  a  molti 
coaiutori  ;. 

18.  Nel  capo  21,  pag.  99,  et  nel  capo  18,  pag.  92,  si  dice  che  la  4.a 
settimana  a  proportione  risponde  alia  uia  vnitiua.  Qui  pare  che  ui  sia 
qualche  cosa  da  dichiarare  o  moderare  per  contó  della  3.a  settimana  l, 
che  contiene  la  meditatione  della  passione,  la  quale  comincia  dalla 
cena,  doue  fu  instituito  il  sacramento  dell'eucharistia,  ch'é  sacramento 
d'vnione;  et  perché  altrimenti  nostro  Signore  non  ci  haurebbe  lasciato 
in  vita  sua  essempio  della  via  vnitiua  s. 


:;  A  tempore  P.  Ignatii  é  fatta  della  morte  dicono  da!  Pietro  Ortiz.  Dell'inferno  l'ha 
fatta  P.  Polanco.  Consulantur  exercitia  P,  Polanci  tnarg.  — b  Coadiutores  i<¿itur  non 
facinnt  unum  mensem  exercitiorum;  et  doceri  debent  modvim  orandi.  Et  spectat  ad 
deputatos  pro  nouitiis  in  marg. — c  Potest  etiam  3.a  hebdómada  pertinere  ad  uiara 
unitinam  in  marg. 


1  yudifium  Deputatorum,  n.  [10]. 
»    lbid.,  n.  [11]. 

rttid.,  n.  [12],  p.  110&. 


1098  Mqnumenta  Ignatiana 

V 

NOTATIONES  ANONYMI  X  ' 

DUBIA  CIRCA  DlRECTORIUM    EXERCITIORUM   SriRITUALIUM  P.  N.  ICXAIII 

Pagina  13.  Pro  prima  hebdómada  assignatur  lectio  libelü  <^De  imi- 
tatione  Christi»  a.  At  is  non  videtur  adeo  commodus  pro  affectibus  tn 
ea  excitandis,  quam  pro  affectibus  hebdomadae  2.;,e,  nisi  forte  pauca 
capita  sub  finem  primi  libri. 

ibiJem.  Pro  2.a  hebdómada  instructori  imponitur  cura  seligendi 
sanctorum  vitas,  quae  vnicuique  eonueniunt  exercitanti  secundum  sta- 
tum  suum.  Optandum  esset  vt  breuiter  insinuarentur  vitae  aliquot  san- 
ctorum pro  vxoratis,  aliquot  pro  sacerdotibus  secularibus,  aliquot  pro 
religiosis  etc. 

Pagina  21  Semel  in  die  visitare  exercitantem,  ordinarie  nimis 
parum  videtur;  nam  tune  deberent  mulcae  exercitiorum  chartae  simul 
dari;  vnde  oriretur  tentatio  inspiciendi  chartas  posteriorum  meditatio- 
num;  et  hinc  persuasio  quod  in  i)osterioribus  melius  esset  meditaturus, 
quam  in  prioribus,  et  ideirco  ex  his  fructum  quaerere  negligerent. 
Rursus,  cum  media  nocte,  vel  in  aurora,  vel  in  vtraque  sit  inchoanda 
noua  materia,  eaque  reliquis  diei  temporibus  per  repetitiones  et  ap- 
plicationem  sensuum  ruminanda;  commodius  ad  visitandum  tempus 
videretur  s,  si  vnica  tantum  visitatio  facienda.  Nam  si  matutino  tempore 
materia  pro  sequenti  die  explicetur,  forsan  eius  memoria  et  repraesen- 
tatio  impediet  bonum  successum  exercitiorum  pro  praesenti  die  as- 
signatorum.  Imo  videtur  non  esse  conforme  P.  N.  Ignatii  mentí,  qui 
prohibet  legere  quicquam  de  mysterio  sequenti,  quo  die  meditatio  de 


a    Bene  habet  Directorium  in  marg. 


1  Ex  bibl.  romana  Yittorio  Emantiele,  <  Fondo  Gesuitico»,  1594  (3723),  N°  14:  4  ff. 
Jn  involucro  recentiorc:  •  Questo  manoscritto  contiene  alcuni  dubbi  circa  il  Direttorio 
deyli  Esercizi  de  S.  P.  Ignazio. 

»S¡  vedono  in  margine  al  cune  risposte,  una  delle  quali  é  sicuramente  del  P.  Polanco>. 

De  auctore  hujus  monumenti  nihil  habemus  compertum.  Opusculuni  tamen  scriptum 
est,  typis  jam  exsc  ri])to  Directorio  unni  tjgt}  ad  ejus  enim  editionis  paginas  l  emittuntur 
leventes,  quoties  Dircctorium  comniemoratur.  l'nde  etiam  patet,  neutram  ex  duabus, 
quae  in  margine  sunt,  resi)onsionibus,  Polanco  attribui  posse,  ut  in  Praefatione,  art.  111, 
jam  diximus. 

-    Cf.  Judicium  Deputatorum,  infra.  nn.  [5]  et  [6],  p.  1 106. 

a  Ex  antecedentibus  et  consequentibus  supplendum  est  hoc  loco  verbum  cvesper- 
tinum». 


Directoría  recentiora — ArNOr.  in  Di.  i  591 


1099 


praccedenti  instituitur  At  vero  si  hic  sermo  sit  de  aliqua  visitatione 
praeter  eam,  in  qua  materia  explicanda  est,  nulla  est  difficultas. 

Pagina  31.  Dicitur  hic,  quod  P.  N.  Ignatius  secesserit  in  montem 
Cassinatem.  Existimo  insinuari  id,  de  quo  cap.  12,  l.  2,  vitae  ipsius  *, 
vbi  narratur  quud  D.  Ortizius  eo,  ob  exercitia  spiritualia,  secesserit  etc. 

Pagina  35,  36  3.  Monetur  instructor  quod  potest  meditationes,  sta- 
tui  vel  necessitati  praesenti  cuiusque  accommodatas,  addere  in  prima 
hebdómada,  vt  de  beneficio  vocationis,  de  tribus  votis  etc.  a.  Esset  valde 
vtile  si  aliqua  puncta,  vel  saltem  modi,  seu  formulae  conuenicntes  pro 
eiüsmodi  meditationibus  formandis  indicarentur;  quemadmodum  circa 
primum  modum  orandi  (pag.  94  et  95)  et  quemadmodum  hic  (pag.  36) 
circa  meditationes  de  incarnatione  et  passione  Domini  fit:  ne  quisque 
proprio  spiritu  faciat,  forte  minus  prouide. 

Pagina  47.  Commendatur  hic  vt  addantur  in  prima  hebdómada  exer- 
citia de  aliis  peccati  poenis  etc.  Operae  pretium  videretur,  si  formaren- 
tur  solida  et  breuia  puncta  de  aliis  peccati  poenis,  de  morte,  de  judicio, 
de  aliis  inferni  cruciatibus,  nam  diuersa  in  dmersis  locis,  caque  satis 
prolixe,  habentur. 

Pagina  52.  Similiter  vtile  esset  vt  similia  meditationis  puncta  daren- 
tur  de  filio  prodigo.  Item  puncta  aliqua  quorum  meditado  sit  disposi- 
tiua  ad  sacram  communionem.  Ouia  in  fine  capitis  12  commendatur  vt 
istae  meditationes  fiant. 

Pagina  57,  58.  Asseritur  hic  quod  applicatio  sensuum  sit  valde  faci- 
lis  4.  Verum  experientia  docet  quod  in  nullo  exercitio  tantum  sit  peri- 
culum  laedendi  organa  capitis,  quam  in  isto;  etiamsi  iuxta  mentem  Di- 
rectorii,  atque  adeo  P.  N.  Ignatii,  sollicite  explicetur  quomodo  sit  pro- 
cedendum.  Proinde  forsan  commode  moneretur  director,  vt  aduigilet  ne 
exercitans  nimium  fatiget  imaginationis  organum,  quando  in  isto  versa- 
tur  exercitio. 

Pagina  92.  Initio  capitis  18  dicitur  quod  in  quarta  hebdómada  pos- 
sint  addi  aliquae  meditationes  de  gloria  paradisi  et  de  futura  iustorum 
foelicitate  etc.  Desiderandum,  vt  harum  quoque  meditationum  puncta 
solida  formarentur,  vt  vbique  esset  conformitas. 


Instructor  faciat,  meditationibus  separatis,  nec  uocentur  exercitia  in  marg. 


1    Jndicium  Ueputalorum,  infra.  p.  1 107,  n.  [9]. 

-  Significatur  Vita  Ignatii  Lojolae,  auctore  Petro  de  Ribadeneira,  S.  J.,  primum 
Neapoli  latine,  anno  1572,  deinde  Matriti  hispanice,  ánno  1583,  postea  variis  locis  ac 
saepe  edita.  V.  Sommervogel,  Bibliothéque,  VI,  1725-1730. 

3  Huic  annotationi  et  iis  quae  ad  pagg.  47,  52  et  92  spectant,  respondet  Jndicium 
Deputatorum,  n.  [10],  infra,  p.  1107. 

*    Cf.  Xotata  neapolitana,  supra,  n.  15;  et  infra,  Di.,  c.  XX,  n.  1. 


I  [00 


MONUMENTA  IGXATIAXA 


In  :i  Directorium  exercitiorum 

Pag.  2,  ubi  dicit  Mionam,  addendum  esset:  qui  postea  in  Societatem 
íngressus  est. 

Pag.  8.  Addi  posset:  Id  confirmatur  ex  annotatione  18.  Ea  quae 
habentur  in  cap.  i,  2  et  3,  in  §."s  distribuí  commodius  esset. 

Pag.  25.  Citatur  Cassianus.  Ponatur  locus  Cassiani. 

Pag.  42.  Citatur  Bernardus.  Ponatur  etiam  locus  Bernardi.  Et  Cas- 
sianus non  recte  citatur  in  Collat.  4  et  5,  nisi  addatur  caput. 

Index  copiosus  Directorii  desideratur. 

Praxis  etiam  usu  perfacilis  desideratur. 

Exercitiorum  puncta  in  italicam  linguam  etiam  imprimenda  pro  co- 
adiutoribus. 

In  libro  Exercitiorum,  ubi  agitur  de  peccatis  cogitationis  et  delecta- 
lionis  morosae,  explican  posset  quomodo  dignoscetur  sitne  mortalis 
ael  uenialis  culpa. 

In  peccatis  operis  explicandum  quomodo  intelligatur  transgredí 
quis  rectorum  sanctiones. 

Directorium  imprimendum  in  eadem  pama  forma,  ut  Exercitiorum 
líber. 

VI 

ANN OTATIONES  CHACO VIENSES 
IN  DIRECTORIUM  EXERCITIORUM  1 


Obseruata  circa  Directorium  exercitiorum 

I.  Videtur  desyderari  modus  aliquis  peculiaris  exercitiorum  spiri- 
Jualium,  quae  dari  solent  ac  debent  fratribus  nostris  coadiutoribus 
tcmporalibus  *;  quoniam  ex  una  parte,  ut  illis  exercitia  integra  tradan- 
tur,  communiter  non  sunt  capaces,  ex  alia  ¡jarte  status  illorum  religio- 

•l   Hoc  vtrbum  et  ontnia  quae  sequuntur,  ¡cripta  sunt  mam*  a  supirioribus  diversa. 


1  Ex  bibl.  romana  Yittorio  Enianuele.  -Fondo  Gesuitico».  1594  (3723),  n.°  15,  4  ff. 
De  auctore  nihil.  Ex  verbis  in  hujus  monunienti  dorso  scriptis  (quae  infra  ponenturX 
novimus  monumentum  hoc  Cracovia  Romana  missum.  Obsérvala  números  refenint  Di- 
rectorii jjiji ,.  unde  scripta  sunt  inter  hunc  annum  et  1503,  quo  coacta  est  congregatio  V 
generalis,  a  qua  designati  l'atres  ad  Directorium  recognoscendum  quaedam  hujus  mo- 
numenti  puncta  etiam  attigerunt.  In  involucro:  «Questo  manoscritto  contiene  certe 
osservazioni  circa  ii  Direttorio  degli  Essercizi  e  alcuni  dubbi  circa  gli  Esercizi  mede- 
simi  inserti  all'occasione  di  formarsi  il  Direttorio». 

J    f  í.  infra,  Judicium  Defiutatorum,  n.  [n],  p.  1 


Directoría  kecentioka — Annot.  in  Di.  i  591 


1 101 


sus  uidetur  aliquid  amplius  requirere,  quani  quorumuis  aliorum  simpli- 
cium  ac  rudium  conditio. 

2.  Requiri  uidentur  meditationes  vniformes  de  il lis  mateáis  qua- 
nim  fit  mentio,  tum  in  libello  P.  N.  lgnatii  !,  tum  in  ipso  Directorii. 
pag.  47  et  56  :1,  vt  eadcm  modo  eodem  ab  ómnibus  tradantur  ad  instar 
eorum.  quorum  P.  N.  lgnatius  non  modo  certum  modum  meditandi, 
sed  ipsa  puncta  meditationis  certa  praescripsit  in  suo  Exercitiorum  li- 
bello. 

3.  Expediret  forte  dubia  nunnulla,  quae,  in  separata  charta  adno- 
tata,  una  cum  his  punctis  in  vrbem  mittuntur,  in  ipso  Directorii  libel- 
lo explicare;  quia  passim  occurrere  possunt. 

4.  Loca  illa  Scripturae  insigniora,  quorum  mentio  fit  pag.  91  Di- 
rectorii exercitiorum,  commodius  fortasse  ad  vniformitatem  retinen- 
dam,  ipsi  Directorio  insererentur,  quam  a  variis  uaria  colligerentur. 

Dubia  quaedam,  circa  exercitia  spiritualia, 
occasione  Directorii  exercitiorum  occurrexiia 

1 .  An  ea  quae  dicuntur  pag.  8  et  9  Directorii  exercitiorum,  intelligi 
debent  etiam  de  nostris  fratribus  coadiutoribus  simplicioribus  *,  an 
uero  tantum  de  externis.  Nam  regula  28  magistri  nouitiorum  exigit  ut 
ómnibus  nostris  exacte  tradantur,  suo  ordine,  exercitia  omnia.  At  non 
omnes  uidentur  capaces  omnium. 

2.  An  ea,  quae  cap.  6  Directorii  exercitiorum,  sen  pag.  33,  dicun- 
tur, ita  accipienda  sunt,  ut  nihil  prorsus  in  scriptis  tradi  posse  intelli- 
gatur,  praeter  exercitia  P.  N.  lgnatii,  cum  insinúan  uideatur  contrarium 
in  eodem  capite,  pag.  35;  et  difficile  uideatur  aliquid  uerbo  tenus  tan- 
tum proponi  vtiliter  exercitanti  posse. 

3.  An  nouitiis,  iam  in  probatione  prima  uel  secunda  uersantibus, 
sed  fluctuantibus  in  vocationis  proposito,  electio  tradi  formaliter  et  in- 
tegre debeat,  et  quis  modus  hac  in  parte  tenendus. 

4.  Vtrum  fundamenti  exercitiorum  repetitio  aliqua  dari  debeat  or- 
dinarie,  an  uero  satis  sit  illud  semel  expendisse  *. 

5.  Cum  experientia  in  istis  partibus  doceat,  communiter  melius  et 
utilius  fieri  exercitia  S])iritualia  a  nouitiis  post  vnum  vel  alterum  ab  in- 
gressu  mensem,  quam  si  illa  statim  initio  faciant  3  (dum  adhuc  rucies  et 


a    Sic  ms.:  debet  esst  52;  etiam  i  11  p.  g¿  de  re  t'adem  agitur. 


1    Ibid..  n.  [10]. 

-    In  Vulgata  versión?  et  in  Versione  prima  post  exercitium  quintara  hebdomadis 
primae.  supra,  pp.  298,  299. 
3    Cf.  Judiaum  Deputcrforum,  n.  [11],  infra,  p.  1107. 
*    Ibid.,  n.  [8]. 
■    Ibid.,  n.  [7]. 


I  102 


M0NU  MENTA  ICNATIAXA 


rerum  spiritualium  incapaces  sunt),  sicut  videtur  regula  23  magistri  110- 
uitiorum,  petitur  a  R.  P.  N.  ut  dignetur  declarare  suam  hac  in  parte 
sententiam ,  et  regulae  supradictae  intentionem  et  scopum,  quando 
commodius  huiusmodi  exercitia  tradi  possint  et  debeant.  * 

A  tergo.  Observata  circa  Directorium  exercitiorum,  et  dubia  quae- 
dam  circa  ipsa  exercitia  spiritualia,  occasione  Directorii  oborta. 

Domus  Probationis  Soc.  Jesu. 
C  racovia  ad  S.  Stephanum. 


VII 

ANONYMI  Z  ANNOTATIONES  1 


Circa  Directorium  exercitiorum 

1.  An  quae  in  secundo  capite  dicuntur  proponenda  sint  exercitanti 
antequam  ingrediatur  cubiculum  uel  post.  Si  post,  indiget  medio  uel 
íntegro  die  ad  se  hoc  modo  disponendum  *. 

2.  Optandum  ut  abrogetur  modus  alicubi  introductus  accipiendi  so- 
lutionem  victus  ab  exercitantibus  3  (quamquam  in  magnatibus  toleran 
¡lossit  hic  vsus,  de  quo  pag.  17,  cap.  3).  Ne  plus  accipiatur  a. . 

3.  Bonum  esset  ut  instructor  exercitantis  ministranti  illius  oretenus 
explicet  uel  in  scriptis  det,  quae  pag.  1 7  dicuntur  b. 

4.  Ex  eadem  pag.  apparet  quod  deberet  esse  missa  particularis  pro 
exercitante,  quod  alicubi  non  seruatur,  sed  cum  domesticis  audiunt  sa- 
crum  c. 

5.  Pag.  1  7,  linea  penúltima,  posset  addi:  nisi  ipse  esset  uictu  mo- 
stró contentus  4. 

6.  Quod  dicitur  pag.  17,  de  lectu  exercitantis  componendo  a  mini- 
strante, multi  nollent  ut  nostri  hoc  faciant,  multis  forte  non  expedit  ut 
fiat.  Multi  non  habent  lectos,  uel  miseros.  Explicandum  esset,  num  rao- 
nendi  sint  exercitantes  ut  lectos  secum  ferant,  uel  ex  collegio  submi- 
nistrari  debeant  6. 


*  Ante 3  vo.  praecedeiitia  ¿egi/ÜrVtÁ  freqnentes  sunt  qui  exercentur  habeíida  ratio 
solutionis,  et  fiat  acqualis  solutio  et  exacta  obl'ttt. — b  In  marg.  O  («Omittatur»  ve] 
■  Omissum  >,  supra,  p.  775^  quae  ¿iiíera  praeponitur  etican  numerisj-IJ,  /<S,  1.),  20,  jo. — 
c  Fiat,  si  potest,  in  marg. 

1  Ex  apograplio  in  Capsa  quadam  asservato,  in  qua  sunt  libri  Kxercitiorum,  2  Ff,  l'-X- 
stat  nlind  quoque  exemplum  reccns  ex  illo  perperam  exscríptum. 

2  Cf.  Annoiationes  Theobuicü,  paulo  post  initium,  supra,  p.  1092. 

3  Ci'.  Di.  Ignatiaiui.  III,  [5],  supra,  p.  787;  Di.,  c.  I\".  n.  2,  etc. 

4  Cf.  Di.  Ignatiana,  III,  [7],  supra.  p,  7S7. 
«  Ibid. 


Directoría  recentióra — Annot.  in  Di.  i  591 


1 103 


7.  Pag.  19,  declarandum  esset  an  tile  conceclendus  sit  exercitanti  a 
pro  instructore,  quem  ille  cupit  aut  petit;  quia  forte  aliquando  non  es- 
set tile  tarta  aptus  sicut  alii,  qui  tamen  exercitanti  minus  grati  erunt. 

8.  Declarandum  an  mitti  debet  aliquis  quotidie  fere  ad  recreatio- 
neni  cum  exercitante,  ut  aliqnando  faetnm  est,  et  quo  tempore,  ac  quo- 
ties  mittendns  esset  qui  mittitur  '. 

9.  Quod  dicitur  de  uisitatione,  pag.  21,  aliqui  putant  esse  opus  fre- 
quentiori  visitatione,  utpote  post  singula  exercitia,  ne  res  alioquin  de- 
generet  in  nimiam  melancholiam  et  taedium  *. 

10.  Pag.  14,  iubetur  exercitans  notare  puncta  aliqua  3.  Declarandum 
igitur  pag.  22,  an  petendum  quidnam  notarit  post  singula  exercitia; 
nisi  enim  petatur,  experientia  docuit  negligenter  exercitia  fieri. 

11.  Cum  uisitandus  sit  semel  in  die,  ut  dicitur  pag.  21  et  22,  et  ni- 
hilominus  quatuor  horis  ordinarie  debet  meditan,  declarandum  quo 
tempore,  et  an  simul  uel  seorsim  omnes  quatuor  meditationes  dandae 
sint,  et  quomodo  vna  visitatione  omnium  quatuor  exercitiorum  totius 
diei  puncta  proponere  et  explicare,  ut  dicitur  pag.  24  4. 

12.  Ouod  dicitur,  cap.  1,  de  introducendis  monachis  ad  exercitia, 
res  possit  uideri  multis  odiosa,  ne  uideamur  esse  uel  b  reformatores  mo- 
nachorum.  Sunt  etiam  aliqui  in  ea  sententia,  non  facile  inducendos 
alios  in  exercitia,  praesertim  studiosos,  ne  uideamur  illos  uelle  capere, 
sed  tantum  eos  qui  sponte  et  ardenter  petunt. 

13.  Ouod  dicitur  pag.  28,  de  instituendis  aliis  in  modo  tradendi  ex- 
ercitia, experientia  aliqua  docuit  rem  non  succedere,  et  hanc  gratiam 
esse  quasi  propriam  Societatis,  nec  aliis  facile  communicandam. 

14.  Pag.  30,  explicandum  esset  quoties  et  quibus  temporibus  in- 
structor debet  adire  domos  eorum,  qui  domi  faciunt  exercitia. 

15.  Item,  quod  dicitur  cap.  6,  pag.  32,  de  exercitiis  bis  uel  ter  ano- 
stris  faciendis,  bonum  est  ut  saepius  faciant,  et  declaretur  quibus  tem- 
poribus fieri  debeant. 

16.  An  fratres  cum  faciunt  exercitia  debent  habere  librum  Exerci- 
tiorum et  quaerere  ea,  quae  pag.  33  dicuntur  quaerenda  ab  instru- 
ctore, an  uero  ad  sacerdotes  tantum  hoc  pertinet  c. 

17.  Vtrum  nostri,  cum  uolunt  se  recolligere,  possint  soli  per  se  fa- 
ceré exercitia  sine  instructore,  ut  alicubi  fieri  dicitur,  ita  tamen  ut  rini- 
tis exercitiis,  Pater  aliquis  exigat  fructum  et  rationem  exercitiorum  d. 


a  exercitans  apogr.:  si'd  ex  consequentibns  et  ex  pagina  rq  Directorii  colligitur  Icgcn- 
dum  esse  exercitanti. — b  Sic;fortasse  uelle. — c  Parres  nisi  non  habent  librum  in  maig. — 
•d  Fiat  in  marg. 


1  ibid.,  S,  Di.Aeg.,  f.  ¡v.,  «Numero  57.8>,  supra,  p.  903;  Di.,  c.       n.  í. 

2  Cf.  judidicm  Deputatorum,  n.  [;],  supra,  p.  1106. 

3  Ibid.,  n.  [4]. 

4  Di.  Po.,  n.  53,  supra,  p.  808. 


1 104 


MONU MENTA  IGNATIANA 


18.  Pag.  33  dicitur  non  esse  danda  Ln  scriptis  exercitia  accomodata 
religioso  statui,  cum  pag.  35  dicatur  id  fieri  posse 

19.  Pag.  34  vult  ut  exercitia  primae  hebdomadae  minori  spatio 
quam  tridui  expediantur  a  nostris,  cum  tamen  externis,  qui  nunquam 
antea  fecerunt  exercitia,  tantum  temporis  detur,  imo  ex  libris  Exerci- 
tiorum  omnia  exercitia  primae  hebdomadae  deberent  vna  die  per- 
agi  5. 

20.  Nostri  semper  cum  faciunt  exercitia,  debent  facete  talem  con- 
fessionem  generalem  qualis  praescribitur  pag.  35?  a. 

21.  Num  idem  modus  quoad  fundamentum,  examen  genérale,  par- 
ticulare  et  quotidianum,  seruandus  cum  nostris,  cum  secundo  tertioue 
faciunt  exercitia,  qui  praescribitur  cap.  8,  9  et  10  b. 

22.  Pag.  42.  dicitur  exercitantem  uisitandum  aliquoties  dum  medi- 
tatur  fundamentum.  Ante  uero  dictum  est  ut  semel  in  die  uisitetur:  et 
quid  est  illud,  aliquid  noui,  quod  semper  in  scriptis  afferri  debet  dum 
durat  meditatio  fundamenti:  num  noua  exercitia,  uel  nouae  instructiu- 
nes,  uel  nouae  explicationes  fundamenti. 

23.  Declarandum,  pag.  42,  quo  tempore  uti  debet  examine  particu- 
lari,  et  circa  quid  dum  est  in  exercitiis  c. 

24.  Explicandum,  pag.  43,  an  examen  quotidianum  si t  in  exercitiis 
faciendum  simul  cum  examine  particulari:  an  uero  alio  tempore. 

25.  Declarandum  pag.  52  d,  cap.  9,  quod  in  fundamento  et  exami- 
nibus  debet  unus  dies  consumi  3;  hoc  enim  colligitur  ex  initio  ea- 
pitis  10. 

26.  Quod  dicitur  de  additionibus,  pag.  48,  bonum  est  poneré  cap.  9, 
cum  debent  praecedere. 

27.  Cap.  10  uel  4  explicandum  esset  an  permittendum  exercitan- 
tibus  ut  describant  exercitia,  quae  in  chartis  dantur,  et  secum  aufe- 
rant. 

28.  Circa  pag.  43,  quaeritur,  utrum  examen  genérale  si t  dandum 
illis,  qui  alias  fecerunt  exercitia  et  generaliter  sunt  confessi,  et  an  tales 
adducendi  sunt  ad  confessionem  generalem  denuo  faciendam. 

29.  Pag.  44  apparet  primam  hebdomadam  exercitiorum  totam  per- 


a  Supp/emus  interrogaiidi  signum,  cum  tota  ont/io  interrogare  vidcahtr. — !>  [ta  in 
ntarg. — c  Tractetur  in  ntarg. — d  Sic  pro  42. 


1  ln  ¡j.  33  dicitur  ne  dentur  in  scriptis  ita  ut  videri  possint  igaatiana  l.xercitia  inutaii: 
in  p.  35  facultas  datur  illa  exercitia  addendi,  quod  fieri  potest  servatis  ignatl'aais. 

2  Ita  reñí  leviter  inspicienti  videri  potest;  sed  vide  annotationem  undevicesimani  ex 
vigintí  primis  in  libro  Exercitiorum,  supra,  p.  244.  Yide  quoque  in  p.  274.  annot.  I,  et 
ef.  Di.  Ignatiana,  II,  [1]  et  [2],  supra,  p.  782,  III,  13,  supra.  p.  793;  Di.  Po.,  nn.  53-55. 
supra.  pp.  80R-809;  Di  Gra.,  c  III.  supra,  p.  952,  praesertiin  locum  «El  4  día-,  p.  953, 
ad  finem. 

'    Cf.  Judicium  Depu/atorttm,  n.  [8],  infra,  p.  1107. 


Directoría  recentiora — ANNOT.  in  Di.  i?<)i|  1105 

rki  tribus  diebus.  Quid  ergo  reliquis  diebus  faciendum.  Xum  eadeni 
exercitia  denuo  ropctenda  ct  eodem  ordine  quo  prius  a. 

30.  Si  citius  non  monentur  de  confessione  generali,  quam  dicitur 
cap.  11,  pag.  49,  multi  dies  elabentur  antequam  confiteantur  genera- 
liter,  ut  experientia  docuit;  natn  grandiores  uix  duobus  interdum  die- 
bus se  possunt  parare. 

31.  Bonum  esset  ut  eadeni  essent  ubique  exercitia,  de  quibus  di- 
citur pag.  50    propter  conformitatem  tenendam  f. 

32.  Bonum  esset  nominare  aliqua  certa  et  meliora  directoría  s  ex 
melioribus  de  quibus  mentio  fit  pag.  51. 

33.  Ouomodo  potest  prorogari  prima  hebdómada,  nisi  repeteudo 
eadem  exercitia  aliquoties;  uel  noua  dando;  ideo  esset  hoc  plenius  de- 
clarandum  3. 

34.  Ex  illis  3  membris,  quae  habentur  pag.  (52,  cap.  15,  bonum  esset 
faceré  quinqué  distincta  capita  propter  confusionem  vitandam  et  ser- 
uandum  meliorem  methodum. 

35.  Num  regulae  de  spiritibus,  de  quibus  agitur  pag.  73,  sint  dan- 
dae  illis  qui  non  eligunt  statum. 

36.  Pag.  68,  linea  12,  uidetur  deesse  aliquid. 

3;.  Loca  Scripturae,  de  quibus  pag.  91,  essent  colligenda,  vt  es- 
semus  uniformes  in  iis  tradendis. 

38.  Bonum  est  ut  in  1 .''  hebdómada  aliqua  fiat  mentio  de  modis 
orandi  dandis  exercitantíbus,  de  quibus  fit  mentio  pag.  04. 

VIII 

JUDICIUM  DEPUTATORUM 
AD  DIRECTORIUM  EXERCITIORUM  ANNI  1 591 
RECOGNOSCENDUM  4 

In  depu tatione  pro  Exercitiis,  pkaefecto  P.  Aegidio  González  5 

Primo.  Visum  est  ómnibus  ut  percurreretur  '  ab  ómnibus  liber 
Directorii  K. 


■  Repetatur  in  marg. — b  Sicprotf. — c  percúrretur  ms. 

1    Ibid.,  n.  [14],  p.  1 108. 

•    A<1  generalem  coníossionem  parandam. 

5    Supra,  ad  nn.  19  et  29;  item  Di.,  c.  XV",  n.  4. 

4  Ex  apographo,  quod  est  in  capsa,  in  qua  continentur  libri  Exercitiorumj  8  ff.  (4 
pagg.  vacuae  sunt).  Exstat  aliud  exemplum  recens  ex  illo  perperam  rxsrriptum. 

■  Vide  Praefalionem,  art.  NI,  ad  finem,  supra,  p.  77;. 

s  Quod  anno  1 591  Romae  excusum  et  experimenti  causa  in  provincias  missum  est. 
Hoc  habes  supra,  pp.  1:05-1178. 

Mosto.  Irnat.— Sehibs  II.  -.» 


noG 


MONU  MENTA  I.GNATIANA 


2.°  Visum  est  ut  in  librum  ipsum  Directorii  romani  insererentur, 
ea,  quae  ad  materiam  Directorii  faciunt,  si  quae  huiusmodi  haberentur 
allata  ex  prouinciis,  qualia  sunt  quae  Mediolano  missa  sunt  seruato 
nomine  et  ordine  eiusdem  Directorii  quoad  fieri  posset. 

3.0  Vt  reuiderentur  etiam  Directoría,  quae  sunt  in  romano  archivio  8 
ex  quibus  romanum  hoc  confectum  constat,  ut  constaret  quorum  in 
primis  habed  ratio  deberet  ex  his,  quae  se  examinanda  offerebant  in 
Directorio  eodem. 

4.0  Coeperunt  legi  quae  a  diuersis  in  romano  Directorio  notata 
sunt.  aut  desiderabantur. 

JUDICIUM  DEPTJTATORUM  PRO  EXERCITIIS 
CIRCA  EA  QUAE  ALLATA  SUNT  EX  PROUINCIIS  PRO  DIRECTORIO 

[1]  Prouincia  neapolitana  8  petit,  ut  uniuerse  et  breuiter  initio  ex- 
plicetur  praxis  meditationis,  uidelicet  orationis  praeparatoriae,  praelu- 
diorum,  punctorum  et  colloquiorum  etc.,  ut  ex  eo  initio  formetur  con- 
ceptus  saltem  rudis  ab  exercitante,  qui  etiam  hoc  modo  eam  multo 
facilius  intelliget,  quam  si  per  partes  et  interrupte  traderetur. 

Responsum  est  ita  deberé  fieri,  et  uidendam  explicationem  allatam 
Mediolano,  et  inserendam. 

[2]  Eadem  prouincia  quaerit  an  opere  manuum  detinendus  sit  in- 
terdiu  exercitans. 

Responsum  est,  standum  esse  Directorio,  cap.  2.u,  et  relinquendum 
prudentiae  pro  qualitate  personarum. 

[3]    Eadem  etiam  monet  ut  occurratur  nimiae  scriptioni  aliquorum 
exercitantium,  qui  fuse  nimis  suos  etiam  conceptus  explicant  scripto. 
Responsum  est,  sat  bene  consultum  per  Directorium,  cap.  2.0 
[4]    Ouaesiuit  eadem  etiam  de  contrahendo  spatio  5  horarum  ex- 
ercitiorum. 

Responsum  est,  standum  Directorio,  ibid. 
[5]    Quaesitum  ab  eadem  de  uisitando  exercitante,  et  quibus  uici- 
bus,  cuín  cap.  4  Directorii  unam  uicem  sufficere  indicetur. 

Responsum  est,  omnes,  sed  praesertim  inexpertos,  uisitandos  bis, 
et  ita  in  prima  hebdómada  faciebat  P.  Ignatius,  et  saepius  etiam  in  ma- 
teria electionis.  Deifique  hoc  relinquendum  prudentiae  instructoris. 

[6]  Quaesitum  de  tempore  uisitationis,  quia  Directorium  com- 
mendat  matutinum,  ibid. 


1  Quaenam  illa  fucrint,  non  invenimus. 

2  Y.  supra,  pp.  758-759,  indicem  Directoriorum,  quae  ad  Directorium  Variorum  con 
ficiendum  adhibita  sunt. 

8  Vidc  supra.  Annotata  neapolitana,  in  quibus  sunt  numeri  duodecim  primi  hujus 
monumenti. 


Directoría  recentiora — Annot.  in  Di.  i  59 i 


i  107 


Responsum  est,  tempus  oportunius  uideri  a  prandio  et  ante  cubi- 
tum,  nisi  aliud  uideatur  ¡nstructori. 

[7]  Circa  cap.  6  Directorii  quaesitum  est  ut  exercitia  nostris  noui- 
tiis  non  dentur  omnia  simul  et  in  initio. 

Responsum  est  hoc  pertinere  ad  deputationem  pro  nouitiis  qui 
dixerunt  se  id  iam  proposuisse. 

[8]  Circa  cap.  g.m  eadem  prouincia  proposuit  tamquam  dignuin 
consideratione  an  in  meditatione  fundamenti  debeant  poni  plures  dies, 
quod  supponit  Directorium;  nam  hoc  uidetur  esse  contra  usum,  et  ple- 
risque  exercitantibus  est  infructuosum,  quibus  sterilis  est  materia  fun- 
damenti. 

Responsum  est,  hoc  in  primis  intelligi  máxime  oportere,  summum 
momentum  ad  consequendum  exercitiorum  finem  positum  esse  in  intel- 
ligentia  exquisita  omnimodaque  penetratione  fundamenti;  ob  idque 
P.  Ignatium  solitum  fuisse  in  eius  consideratione  dúos  dies  poneré;  ac 
idcirco  utilissimum  esse  si  totum  fundamentum  distingueretur  per  bre- 
uissima  puncta,  itaque  distinctum  daretur  exercitanti. 

[9]  Circa  cap.  X.m  quaesitum  est  de  praxi  illa  dandi  eodem  die 
plura  exercitia:  primum  uidelicet  primae  hebdomadae  pro  prima  hora, 
secundum  pro  secunda,  utriusque  repetitionem  pro  3.a  et  4.a,  et  sic 
deinceps;  nam  id  plerisque  uidebatur  onerosum  exercitantibus,  et  uero 
etiam  infructuosum:  utilius  autem  si  iuberetur  sistere  exercitans  in 
primo  exercitio  tandiu,  quandiu  consequutus  esset  optatum  finem,  et 
deinde  pergeret  ad  ulteriora,  et  post  exercitia  ad  repetitiones. 
R.°    Ad  P.  N.  Generalem  \ 

[10]  Circa  cap.  X.m,  quia  dicitur  alicubi  in  libro  Exercitiorum  3 
addi  posse  ad  exercitia  alias  aliquas  meditationes,  ut  in  fine  4.ae  he- 
bdomadae de  gloria  paradisi,  et  alias  alibi,  ut  de  morte  etc.,  quaesitum 
est  a  multis  1  ut  hae  formulae  fierent,  ne  liceret  cuique  pro  suo  arbi- 
tra tu  eas  formare. 

Responsum  est,  meditationem  de  morte  iam  inde  a  P.  Ignatii  tem- 
pore  esse  conscriptam:  et  tribuitur  D.  Petro  Ortiz,  meditationem  de 
iudicio  opus  esse  P.  Polanci,  et  ex  eius  directorio  petendam  5. 

[11]  Circa  cap.  19.'"  quaesitum  est,  quomodo  nos  gerere  debearhus 
cum  nostris  coadiutoribus  nouitiis,  et  an  debeant  dari  illis  omnia  exer- 
citia, ut  habetur  in  regulis  magistri  nouitiorum  et  in  experimentis,  an 
solum  exercitia  primae  hebdomadae  cum  tribus  modis  orandi,  quod  hic 
praescribitur  faciendum  cum  rudioribus. 


1  \'.  supra,  p.  1095,  annot.  1*. 

2  Id  est:  Responsio:  deferatur  ad  P.  Generalem,  ut  ipse  respondeat. 

■    In|?  'ulgata  versioue,  et  in  l'ersione  prima,  supra,  pp.  298,  299;  in  Di.,  c.  XXXVI,  n.  1. 

4  Yide  A 11  nótala  Quadrantini,  f.  2,  supra,  p.  1080;  Theobidcii,  supra,  p.  1093;  Neapoü- 
.tana,  n.  iG,  supra,  p.  1097;  Cracoviensia,  n.  2,  supra,  p.  1101. 

5  Cf.  Di.  Po„  n.  32,  supra,  p.  804;  et  Summariiim  punclonim  in  fine  supra,  p.  835. 


noS 


MONUMENTA  IGNATIANA 


Responsum,  hoc  pertinere  ad  deputationem  pro  nouitiis:  et  certuin 
est  cuadiutoribus  urdinarie  non  danda  exercitia  per  mensem  integrum.. 
sed  tantum  exercitia  primae  hebdomadae  cum  modis  orandi,  et  secun- 
dum  constitutiones  modus  recitandi  rosarium 

[12]  Circa  cap.  21  et  18,  quia  ibi  uidetur  ad  uiam  unitiuam  reduci 
sola  4.a  hebdómada  exercitiorum,  quaesitum  est  cur  non  etiam  3.a,  quae 
incipit  a  sacramento  eucharistiae ,  quod  est  unionis,  et  pergit  fn 
passione. 

Responsum  est,  etiam  3.a"1  sno  modoad  uiam  illam  pertinere,  quam- 
nis  magis  proprium  hoc  sit  4.a0 

[13]  Quaesitum  est  a  quodam  rectore  5  de  textu  2.'  notandi,  quod 
est  ante  3  gradus  humilitatis,  nam  in  fine  est  valde  obscurus  et  uidetur 
nihil  dicere;  et  in  editione  viennensi  est  in  eodem  notando  tertii  dic  i. 
quod  non  est  in  romana  3. 

Responsum  est,  ex  Autographo  P.  N.  Ignatii  illud  «tertii  diei-  male 
additum  esse  in  editione  viennensi,  et  deberé  expungi,  quia  non  est  in 
Autographo,  et  est  contra  sensum  intentum.  2.0  Verba  illa  ultima  ex 
eodem  Autographo  faceré  hunc  sensum,  ut  scilicet a  discussio  electi'  >- 
num,  aut  materia,  ut  ait  Autographum,  inchoétur  a  meditati<  me  disces- 
sus  Xpi.  e  Nazareth  Jordanem  uersus,  quae  meditatio  est  asignata  5.  e 
diei:  hispanice  enim  habet  «tomando  inclusiue  che  es  del  quinto  dia  > 
id  est,  accipiendo  meditationem  scilicet  quae  est  quintae  diei,  non  in- 
choando  exclusiue  ab  ea,  sed  inclusiue.  Et  quod  additur  in  Autographo 
et  non  est  in  latino  «según  che  se  declara  lo  siegúente»  b  vult  dicere 
illam  discussionem  íaciendam  eo  ordine  qui  postea  traditur. 

[14]  A  multis  4  quaesitum  est  ut  meditationes  illae,  quarum  fit 
mentio  in  Directorio,  diciturque  eas  posse  interserí  quibusdam  locis,  ut 
de  uotis  etc.,  conficerentur. 

Responsum  est  remittendam  rem  instructori,  et  non  deberé  illa  u<  >- 
cari  exercitia. 

[15]  Ab  alio  quodam  I'atre  5  propositum  est  ut  in  Directorio, 
pag.  15,  versu  27,  ubi  dicitur  cum  quibusdam  posse  dispensan  de  hora 
mediae  noctis,  ita  ut  quattuor  horae  maneant  etc.,  adderentur  ista:  dis- 
pensan poterit  de  hora  mediae  noctis  ita  ut  quinqué  tamen  horae  ma- 
neant uel  quattuor  etc.  Id.  pag.  59,  v.  23,  Directorii  °. 

a  5  rus.,  erróte  librarii.—^  Vera  lectio  m  Aut.  est:  según  que  se  declara  eo  lo  si- 
uniente;  7'.  supra.  p.  jóS. 


■  Part.  IV,  c.  IV,  n.  4. 

5  Cf.  Di.  Fabü,  ad  fineni,  supra,  p.  947. 

3  Yindobonae,  in  Austria,  editus  erat  líber  Exercitiorum  anno  l  íGj;  Koniae  primum 
anno  1548,  secundo  1576;  v.  supra,  Bibliographiam  Vulgatae versionis,  pp.  70X-7».,. 

4  Ut  supra,  not.  4,  p.  1 107. 

»  Cf.  X ótala  Qaadrantini,  initio,  supra,  p.  1079. 

'  1<1  est,  ¡teruni  dicitur  in  p.  50,  v.  23  ejusdem  Directorii. 


Directoría  rkcentiora— Annot.  íñ  Di.  1591  1109 


Responsum,  placeré  addi  illa,  quia  est  conforme  3.ae  adnotationi  2.ae 
'hebdomadae,  ubiP.  Ignatius  uult  in  simili  casu  retineri  interdiu  quinqué 
horas:  ex  qua  occasione  consultum  est  Autographum  illius  annotatio- 
nis,  et  uisum  est  uacare  in  latino  particulam  illam  «tantum»  1  et  post 
copulan)  «et»  quae  est  ante  uerbum  «applicatione  sensuum»  posse 
addi  unum  «postea»,  nam  hispanice  est  «et  después»  a,  scilicet  copula 
cum  «después»  quae  magis  distinguit  illas  quinqué  horas. 

[16]  Quaesitum  ab  eodem  de  sensu  annotationis  17,  in  qua  dicitur, 
scire  nolens  cogitationes  et  peccata;  et  tamen  certior  factus  de  cogita- 
tionibus  2. 

Responsum  est,  in  Directorio  posse  clarius,  pag.  39,  explican  rem 
hanc.  Nam  certum  est  P.  Ignatium  non  probasse  ut  qui  dat  exercitia 
audiat  confessionem  eius  qui  accipit  ordinarie,  et  tamen  uolebat  ut  fie- 
ret  certior,  non  de  cogitationibus  aperiendis  confessario,  sed  de  cogita- 
tionibus  ad  exercitia  pertinentibus,  et  praesertim  quae  a  uario  spiritu 
immittuntur,  ut  possit  dirigere. 

[17]  Quaesitum  est  ab  eodem,  utrúm  deberet  expungi  ex  libn> 
Exercitiorum  in  contemplatione  de  natiuitate,  quod  B.  Virgo  ancillu- 
lam  habuerit,  tamquam  apocriphum,  et  repugnans  paupertati  3. 

Responsum  est,  in  libro  Exercitiorum  haberi  «ut  pie  meditan  licet», 
quae  uerba  sunt  de  manu  ipsius  P.  Ignatii  in  Autographo,  ac  ideo  bene 
habet  liber,  et  nihil  immutandum. 

[i 8]  Quaesitum  ab  eodem,  an  illa  uerba,  in  meditatione  de  Mariae 
Magdalenae  conuersione  «siue  Maria  Magdalena  sóror  Marthae  fuerit 
siue  alia»  sint  retinenda,  cum  euangelista  teneat  esse  eandem  Magda- 
lenam  b  sororem  Marthae. 

Responsum,  in  Autographo  hispano  illa  uerba  non  haberi. 
[19]    Quaesitum  ab  eodem,  an  sit  retinendum  in  Exercitiis,  ut  ha- 
betur,  punctum  de  Barrabba  dimisso  et  Domino  condemnato  ante  hi- 
storiam  missionis  Xpi.  ad  Herodem,  cum  secutum  sit  in  Euangelio 
eamdem  missionem. 

Responsum  est,  ordinem  Exercitiorum,  tamquam  a  P.  Ignatio  in- 
stitutum,  esse  uenerandum  *.  Hoc  tamen  quaesitum  postea  consideran- 
dum  melius. 

[20]  Quaesitum  ab  eodem  utrum  verbum  «sitio»,  quod  est  unum 
ex  7  a  Domino  in  cruce  prolatis,  sit  relinquendum  4.0  loco,  ut  ponitur 


■  /¿a.  ftisi  quod  in  Aut.  pro  et  dicitur  y,  cui  verbo  latinum  et  nspondet. — b  Madale- 
¡nam  ms. 


1  Textus  V nlgatae  veriitmis  mutatus  non  est;  addita  tamen  declaratio,  quam  vide 
supra,  \>.  338,  annot.  * 

2  Cf.  Notata  Quadrantim,  f.  2,  supra,  p.  1080. 

3  Ibid.,  f.  4V,  supra,  p.  1083. 

4  Cf.  quae  Mysterüs  vitae  Christi  praenotata  sunt,  supra,  pp.  448-449. 


I  I  IO 


MOXUMENTA  IGNATIAXA 


in  libro  Exercitiorum,  an  uero  reponendum  5.0  loco,  ut  significant  euan- 
gelistae  esse  ponendum. 

Responsum,  enumeran  a  P.  Ignatio  illa  7  uerba,  ut  sciatur  quae  fue- 
rint,  non  quo  prorsus  ordine  collocanda  sint;  et  notatum  est  quod  uox 
illa  «deinde»  a  quae  est  in  editione  ante  «sitio»,  non  est  in  hispánico 
textu;  et  ideo  si  quod  est  erratum,  error  est  interpretis  latini,  et  ideo 
tollenda. 

[21]  Quaesitum  ab  eodem  cur  in  2.a  hebdómada  contemplado  de 
praedicatione  Xpi.  in  templo  ponatur  decima  die,  cura  secuta  sit  post 
contemplationem  XI.ae  et  I2.ae  diei,  et  sic  collocetur  in  libro  Exercitio- 
rum in  ordine  mysteriorum. 

Responsum  est,  id  esse  dignum  consideratione,  propterea  quod 
certum  sit  ex  Autographo  ita  esse  a  P.  Ignatio  collocatam  illam  histo- 
riam,  ut  cadat  in  io.am  diem  2.ae  hebdomadae  etc. 

[22]  Quaesitum  ab  eodem,  utrum  illa  verba  quae  sunt  in  libro  Exer- 
citiorum 4  hebd.  de  apparitione  facta  B.  Virgini  «ut  pie  et  uerisimiliter 
credendum  est»  sint  relinquenda,  cura  uideantur  pugnare  cum  illis,  quae 
habentur  infra  in  mysteriis  uitae  Christi,  ubi  dicitur  hoc  pro  certo  ha- 
bendum. 

Responsum  est  illa  uerba  non  esse  in  Autographo  hispano. 
[23]    Quaesitum  est  ab  eodem  de  apparitione  facta  Josepho  ab  Ari- 
maíhia  b,  ut  dicitur  in  agiographis. 

Responsum,  illam  apparitionem  poni  a  P.  Ignatio,  illud  autem  in 
agiographis  non,  sed  ita  «como  píamente  se  medita,  y  se  lee  en  la  uida 
de  los  Santos»,  et  sunt  uerba  manu  propria  a  P.  N.  Ignatio  ibi  posita 

[24]  Quaesitum  ab  eodem  cur  apparitio  patribus  in  limbo  ponatur 
inter  apparitiones  post  resurrectionem,  ut  habetur  apparitione  13. 

Responsum  est  poni  cum  ¡lio  addito,  quod  apparuerit  iisdem,  quo- 
rum animabus  in  limbo  apparuerat,  postquam  resumpserit  corpus;  illud 
«resumpto  corpore»  ponendum  ex  autographo  in  fine  2.'  puncti  illius 
apparitionis,  tollendum  autem  a  3.0  puncto,  ubi  nunc  in  editione  la- 
tina *. 

\_Inscriptio\ 

t  De  deputatione  Patrum  congregatorum  pro  Directorio  exerci- 
tiorum. 

Primo.  Quaesitum  est  utrum  Directorium  sit  totum  percurrendum 
prius;  et  responsum  est,  ita  faciendum. 

2.0  Coeperunt  legi,  quae  allata  sunt  circa  Directorium,  et  primo 
quae  ex  prouincia  neapolitana;  et  responsio  affixa  est  margini  singulo- 
rum  capitum  propositorum. 

a  Hoc  deinde  non  est  certe  in  textu  hispano:  sed  in  editionibus  latinis  repcr'ttur  post 
sitio,  non  ante. — b  Arimatha  ms. 

1  Cf.  Notata  Quadranlini,  supra,  p.  1087,  annot.  2. 

2  Cf.  supra,  p.  507,  annot.  5,  et  p.  508,  annot.  a. 


IX 

DIRECTORIUM  EXERCITIORUM  SPIRITUALIUM 
S.  P.  IGNATII  DE  LOYOLA 
Florentiae  editum  anno   i  5go  1 


1  Collatum  cum  exemplari  bibliothecae  Hxercitiorum  angiensis  (Enghien,  in  Belgio) 
Hujus  Directorii  fontes  notatos  invenies  supra,  sub  Directorio  anni  i  591,  pp.  101 1-1078 


DIRECTORIVM 

EXERCITIORVM 
SPIRTTVALWM 
B.  P.  N.  Ignatii. 

JHS 

FLORENTIAE 
Apud  Philippum  Iunctam. 
M  D  I  C. 


Ircctorium  exercitiorum  spiritualium  ante  aliquot 
annos  typis  excusum  eo  comilio  ad  Prouincias  mis- 
Svv¿¿5^  sum  fuit,  vt  anlequam  suprema  manus  operi  impone- 
retur,  vsus  atque  experientia  docerent,  an  aliquid  addi,  aut 
detraída  vel  ctiam  commodius  dici  pos>e  videretur:  atque  in  hunc 
finem  omncs  monuimus,  vt  si  alicui  tale  quidpiavi  occurreret 
per  suos  superiores  ad  R.  P.  N.  Generalem  Romam  mitterety 
cum  antevi  quaedam  a  nonnullis  obseruata,  ac  Romam  trans- 
missa  fuisseut,  iis  ómnibus  in  quinta  Congregatione  Generali 
a  Deputatis  Patribus  ad  Directorium  recognoscenduni  diligen- 
ter,  atque  exacte  discussis,  iteruvique  a  R.  P.  N.  Patribusque 
Assistentibus  accurate  perpensis,  ad  hunc  tándem  modum  Di- 
rectorium accommodari  posse  visum  est:  speramusque  laborem 
hunc  non  solum  probatum  iri,  sed  etiam  iis  qui  spiritualia 
exercitia  tradituri  sunt  valde  vtilem  fore.  Reliquum  est,  vt 
hac  occasione  nostri  (vt  plenius  ad  Prouinciales  communibus 
literis  scriptiLvi  est)  in  posterum  ad  exercitia  spiritualia  fre- 
quentanda  studiosius  incumbant,  et  aliis  etiam  maiori  cum 
vtilitate  tradere  studeant. 

Datum  Roviae  Calejidis  Octobr.  1 599. 

Mandato  R.  P.  N.  Generalis. 


Iacobus  Dominicus  Secretarius. 


1 1 16 


MOXU MENTA  IGNATIAXA 


PROOEMIVM 
DE  DIGNITATE, 

ET  VTILITATE  EXERCITIORVM, 
ET 

DE  NECESSITATE  DIRECTORII 


p.  5.  c.  4. 


I      'jxl'yfflliVTER  alia  instrumenta,  qnae  Deus 


Instrumenta  salutis. 

Const.  p.  4.  c.  8.  §.  5,  1  ■ 

§  8  "(CSl  ISfl  Pr0  sua  bonitate,  ac  elementa,  i*o- 

cietati  noslrac,  tum  ad propriam,  tum 

ad  proximorum  salutem,  perfectionemque  procurandam  largiri  dignatus 
rst,  ?W7i  postremum  lócum  habent  spiritualia  exercitia. 

Documenta  ex  2  Haec  cnim  sunt  spiritualia  quaedam  docutnenta, 
unctione  Spiritus  qnae,  vt  in  huius  libri  praefatione  dtcitur,  7ion  tam  ex 
Sancti  libris,  quam  ex  unctio/ie  Spiritus  sancti,  et  ex  interna 

cxpcrientia,  et  vsu,  nos  te)-  in  Christo  Pater  a  Ignatius  composuit.  Haec 
sunt  lamina,  qnae  et  Dominus  in  i/>so  primo  conuersionis  feruore  inspi- 
ra uit,  ac  deinde  in  onini  progressu  eius  virtuiis,  et  sancti  ta  tis  semper  cou- 
firmauit. 

Necesaria  ad  3  Qucinadmodum  igitttr  Dominus  Deus  idea  111 
bene  orandum  di-  totam  Socictatis  nostrae,  tutu  cxtcriorcm,  tum  etiam 
rect,°-  qnae  ad  interioran  rirtulnm  forma  m  pertineret,  ei 

tanquam  capiti,  et  fundafori  communicauit,  i  ta  etiam,  cuín  oratio,  et 
.  communicalio  cum  Deo  sit  tan  ti  moma/ti,  vt  magna  ex  parte  religiosa 
.  obseruantia,  ac  spiritualis  profecías  ex  ea  pendeat,  plurimum  refcrcbal 
liaberc  hanc  metliodum,  et  directionem  ad  orationem  faciendam  ab  eodem 
Capitc  nos  tro,  quam  nos  queque  omnes  sequeremur,  et  prae  ociáis  semper 
l/abcrc  conaremur. 

4    A 1 'que  Jiaec  causa  esl,  cur  ifise  P.  N.  Ignatius  i  11 
U*us    Exercitia-  1  ,  ,  ■  ■        ,  , 

rum  magnopere  a  omiit  sermone,  vt  acccp/iuus,  et  vero  praxt  ¡psa  tanto- 
s.  P.  N.  commen-  pCrc  noslris  commc/idarc  soleret  vsum  horuni  excrci- 
datus'  Horum;  ac  in  Constitutionibus  quoque  tam  crebro  eorum 

mentioncni  facial,  et  praesertim  parte  4.  c.  S.  §.  5.  vbi  dicilur,  omnes  ope- 
ram  daré  deberé,  vt  in  lioc  ar mor  uní  spiritua/ium  genere  tractando,  quod 
tantopere  conferir  cernitur  ad  Dei  obsequium,  dexteritatem  habeant.  Extat 
.  etiam  eius  epístola  ad  Sacerdotem  quendam  Mionam  nomine,  qui  Parisiis 


;l  B.  P.  j\'E.,  i.  e.  ñora  editio  Directorii  facía  auno  l8gj;  quae  quoties  nominal  S.  J*. 
Jgnatium,  Beatum  eum  appellal.  ñeque  id  a  nobts  amplius  notabitur. 


Directoría  kkcentioua — Di.  1 399  11 17 

Juera  t  eius  Confessarius,  in  qua  ■  satis  manifesté  ostendit,  quid  Ule  sen- 
liret  de  his  excretáis.  Monet  enim  eum  atque  eiiam  instante)-  rogat,  vt  ea 
lacia!  dtágcnlcr,  et  si/eecrit,  protnittit  ei  magna)»  vUlitalcm  spiritualem , 
tum  in  se  Ipso,  tum  ad  alias  quatn  plurimos  iuuandos,  idque  verbis  vald< 
graudbus,  et  significantibus. 

5    Idem  vero  lesiimonium  dederunt  alii,  et  plurimi, 
Ab  Mis  eorum     y  (/l7/¿/(7//  insignes  viri,  et  doctrina,  et  virtute,  et  rerUm 

commendatio.  '  °  .  ... 

humanarum  experientiay  ac praecipue  etiam  spiritua- 
lium  perilla,  qni  eum  hace  exereitia  re  ipsa  experti  esseut,  ¿ta  ea  proba- 
rutit,  vt  ülorum  vsti  inaiorem  quam  sperare  ausi  essent,  suarum  anima- 
rían fructutn  se  con  sequillos  esse  tum  verbo,  tum  scriplo  libenter  praedi- 
earent. 

Auctoritate  Pon-  ®  ^"-'^ Prae  ómnibus  esl  auelorilas  Sedis  Apostoli- 
tificia  approbata.  cae,  qttac  diligenli  examine  doctor  uní  virorum  prae- 
t.  Ex  buUa  b  PauK"     misso  hace  exereitia  approbauit  auno  M.D.XLVIII. 

vt  pictate  et  sanctitate  plena ,  ( haec  enim  sunt  eius 
verba)  et  ad  aedificationeni  spiritualemque  fidelium  profectum  valde~ 
vtilia. 

r  tn  ¡tas  eo  ^    Postremo  est  etiam  ipsa  experientia  ingentis,  ae 

máxima,  muitorum  propc  incredibilis  vltlilatts,  quae  ex  bis  excretáis  fa- 
expenentia  com-     cioutis  subsequi  solct.  P> imitm  enim  p/lirillli  CX  IIO- 

probata.  ,  .  . 

stris,praesertim  primis  temporibus,  hoc  modo  sptrttum 
voeationis  aeeeperunt,  vt  veré  dici  possit  Socielalem  uostram,  hoc  máxime 
medio,  el  initio  coaluisse,  el  postea  Incremeulum  aecepisse.  Delude  plurimi 
etiam  alii  relicto  mundo  alios  religiosos  ordines  ingressi  sunt,  muí  ti  ianr 
tngressi,  egregie  reformali  sunt,  nec  siugulí  tantum,  sed  saepe  integra 
Coenobia.  Complurcs  etiam  in  saeculo  ipso  eum  ¿ta  vitiis  addicti  essent. 
vt  nidio  modo  ñeque  co/iorlallo/itbus,  ñeque  concionibus  auelli possent. 
hoc  vno  sese  cotiuerterunt,  et  ad  mello  rem  vltam  constante)'  ducendam  re- 
uocarunt.  Deniquc  negari  ¡ion  polesl,  quin  va/de  magnus  fruetus  in  ontni 
hominum  genere,  et  statu,  et  conditione  effectus  sil,  et  vbi  eorum  vsus  ma- 
gts  viget,  ibi  etiam  multo  maior  morían  reformado  cernitur. 

8    Nec  debet  aliquis  mirari  quod  tan  ti  effectus  cou- 
pra^ipu|Cfructu"m     sequanlur  et  quidem  non  admodiim  longo  tcmporc: 

addo  etiam,  non  adeo  magno  labore.  Nam  eum  Dei 
voluntas  sil  sanetifeatio  nostra,  vt  alt  Aposto/us,  et  Ideo  bonitas  illa  im- 
1  Thess  iv  i       incusa  semper  parala  sil  sua  dona  effundere  super 

crcaiuram  suam  sinc  dubio,  si  ipsamel  non  poneret 
impedimcnlum  sed  pollas  seipsam  disponcret,Jacile,  ac  breui  magnas  a 
Deo  grafías  consequerctur.  Hoc  igitur  faciunt  hace  exereitia,  et  sane 
valde  efficaciter,  vt  animam  dispouant  ad  haec  dona  accipieuda.  Prlmuin 
enim  remoitent  eam  ab  omni  aliarían  rerum,  ae  negoliorum  oceupatlo/ie. 


a    Sic  N&r,  quo  Di.—  b  Sic  Di.:  dkeiidum  fuil  brevi;  v.  supra,  p.  216. 


1 1 1 8 


MONUMENTA  IGNATIANA 


et  quasi  ad  soliludiuem  quandam  ducuut,  vt  ct  Deus  ad  eius  cor  loqtia- 

Psai  xlv  11  *ur'  e^  *Psa  faaa*  quod  dicitur  in  Psalm.  Vacate,  et 
vidrie  quoniam  cgo  sum  Deus.  Delude  vero  pósito 
statim  ante  oculos  vltimo  hominis  fine,  nempe  detenía  beaiitudine  osteri- 
dunt  primum  quantum  hactenus  abcrrauerit,  et  ita  peccdiorum  dolorem, 
et  odium  ingcucrant,  delude  virtiitum  pulchritiidineni  aperiunt  et  Christi 
Domini  exemplo  ad  eias  imitalionem  accenduni.  Denique  etiam  moduni 
tradunt  totius  vitae  ex  Dei  regida,  ac  volúntale  reformandae,  sitie  status 
ipse  mutandus  sil,  sitie  non  mutandus,  verivm  in  melius  corrige/idus. 

9    Cían  ergo  horum  exercitiorum  tantae  sint  vtili- 

Nostris  eorum     tates,  tan  (¿que  a  fruclus,  faciie  appárei,  quam  eorum 

usus  commendatur.  z.        •>  ,J  rr        '  1 

vsus  nostris  ómnibus  commendatus  esse  debeat,  si 
praesertim  illud  addamus,  quod  cum  humilitate  cognoscere  possumus,  et 
certe  etiam  debe/nus,  hoc  totum  quodcunq.  est  nempe  peculiarem  hanc 
insíructionem,  ac  modum  mcditandi,  et  peculiaria  hace  documenta  tam 
vtitia,  tamque  solida  esse praeclarum  quoddam  donum,  ac  munus  a  Deo 
dalitm  Societati  nos/rae.  Quáre  cum  id  Deus  nobis  donarit,  el  ideo  do- 
narit,  vt  vteremur,  non  est  dubium  quin  hoc  ipsum  excitare  omnes  de- 
beal,  vt  auidius  vtamur,  nec  talan  thcsauruin  abscondi/u/n,  et  quasi  de- 
fossum  inuliliter  teneamus. 

Methodus  neces-  Verum  quam  vtilis  est  hic  exercitiorum  vsus, 

saria  in  Exercítüs  quem  diciiiius,  tam  etiam  est  necessarium  aliquam 
tradendis.  methodum  habere  in  iis  tradendis:  tum  quia  non  omnes 

canden/  peritiam,  aut  dexteritatem  haberc  possnnt,  tum  quia  non  onmia 
hoc  exercitiorum  spirilualium  libro  compreliendi potucrant  b,  et  ideo  sunt 
in  eo  aliqua paulo  obscuriora,  quod  ad praxim  atlinel,  tum  deuiq.  etiam, 
vt  scructur  a  nostris  ómnibus  vniformilas,  et  non  sito  quisque  ingenio,  et 
plácito  exercitia  inteiprelelur,  ex  qua  re  c  noui,  ac  varii  subinde  inodi 
inlroduccrcntur. 

1 1    Has  igitur  ob  causas  Congregatio  prima  gene- 

Congregatlo-  •     ■  -,      ,  .  • 

nis  primae  genera-  ratlS  ínter  alia,  quac  necessana  iitdicauit  ad  próximos 
lis  auctoritate  di-  iuuandos,  el  nostros  operarios  dirige/idos  hoc  etiam 
rectorium  conf  e-    cónstituil  tif.  6.  decret.  28.  vt  conficcrctur  Directorium 

ctum.  ■ 

tradendorum  exercitiorum,  ciitsquc  rci  curam  General  i 
Praeposito  commaidauit. 

Antiquioribus  '2  In  quo  CtWl  aliqui  Paires  diligenler  laboras- 
i >a tribus  dUcutien-  sent,  vel  pro  sua  daiotione,  ve/  SuperiórúM  iussn. 
dum  datur.  visum  est  P.  lV.  Claudio  Acquauiuac,  tum  hunc  eorum 

laboran,  tum  etiam  quac  nounu/li  alii  adumbraueraul,  quibusdam  anti- 
quioribus Patribus  in  Societate  mil/ere,  vt  ea  viderent,  el  iudicium  de  iis 
ferrenty  ct  praeterea  si  quid  occurreret¡  quod  addi  posset,  in  seriptis  man- 


a  tantusque  NE. — b  potucrunt  NE.;  eadem  claudit  parenthesi  12  VV.  sequentia. — 
c  Deest  hoc  v.  in  Di.;  illud  supplemus  ex  NE. 


Directoría  recentiora — Di.  1599 


1 1 19 


darent.  Ex  quorum  omnium  sententiis,  ac  iudiciis  ea  quae  ad  nostrum 
propositum  accommodafiora  visa  sunt,  in  hoc  Directorhun  selecta,  et  sais 
locis  digesta  sunt,  ad  Dei  Domini  gloriam,  et  Societatis  nostrae,  proxi- 
morumque  spiritualem  proferí  ¡un. 


Ouomodo  iuducendi  sint  ¡tomines  ad  Excrcitia.  Cap.  I. 


In  al  lis   excitan-  §1  T  •  ^  • 

dum  desiderium.      '    $  Jv  \p  Icitvr  in  nostns  Lonstitutionibus  cum 

Par.  4.C.8.IU.  E.         5)  |$£>U[j¡}  exercitiorum  ratio  redditur,  non  solum 

id  agi  deberé,  vt  aliis  satisfiat,  sed  etiam 

vt  in  aliis  desiderium  excitetur,  vt  eisdem  iuuari  velint.  Ex  quo  apparet 

oportere  hoc  esse  nostris  propositum,  vt  quotquot  possunt  ad  agenda 

exercitia  suauiter  inducant,  quoniam  cum  chantas,  et  zelus  animarum 

nos  mouere  debeat,  ad  desiderandam,  et  procurandam  earum  salutem, 

et  perfectionem,  eadem  etiam  impeliere  debet  ad  eam  rem,  quae  adeo 

apta,  et  adeo  efficax  est  ad  illud  vtrunque  in  eis  operandum. 

2  Est  tamen  opus  prudentia,  vt  id  discrete,  et 
Decrete  et  mo=     modeste  fiat,  nempe  tempore,  et  loco  conuenienti, 

deste  fiat.  '  1  .  . 

sine  molestia,  aut  offensiune,  et  nominatim  cauendo. 

ne  suspicio  praebeatur,  quod  ad  religiosum  statum  trahere  velimus. 
Hunc  autem  modum  prudentem,  et  cautum  inuitandi  ad  exercitia  sug- 
geret  sua  cuique  prudentia  et  Spiritus  sancti  vnctio,  quae  vt  in  aliis,  ita 
in  hoc  diriget,  et  iuuabit  suos  operarios. 

3  Pater  noster  Ignatius  ita  sentiebat,  et  monebat 

Quinam  modus  0])timum  modum  esse  in  confessione  non  importune, 
tenendus.  1 

atque  ex  abrupto,  sed  ahqua  commoda  occasione. 

vel  e  re  nata  vel  dextre  a  accersita:  aut  etiam  extra  confessionem,  cum 

cernitur  aliquis  non  adeo  contentus  statu  suo,  siue  propter  aliquem 

scrupulum  intrinsecum,  siue  propter  molestiam  extrinsecam,  vt  si  non 

bene  ei  succedant  negotia,  vel  si  non  bene  a  suis  tractetur,  vel  ob  aliam 

similem  causara.  Interdum  etiam  óptima  est  commoditas  ex  ipsis  vitiis, 

aut  lapsibus  alicuius,  cum  praesertim  aliquo  Dei  lumine  afflatus  ea 

cognoscit,  et  dolet,  et  cupit  emendationem.  Tune  enim  saepe  opportu- 

num  est  proponere  ei  hoc  quasi  remedium  eius  infirmitatis. 

4  Ouaecunque  vero  occasio  accipiatur  indicandi 

Exercttiorum  fru=  sunt  magni  fructus,  qui  ex  his  exercitiis  consequi 
ctus  indicandi.  &  >  m  m 

solent,  pax,  et  quies  animae,  lumen  interius,  et  co- 

gnitio  ad  bonam  gubernationem  totius  vitae  quocunque  in  statu. 


a    dextere  XE. 


1  12(11 


MONUMKNTA  ICN'ATIAXA 


Exempla  eorum,  5  Iuuat  etiam  proponere  aliqua  exempla  aliqup- 
quí  fecerunt,  Pro=  rum)  qUi  ea  fecerint  cum  fructu,  ita  vt  postea  valde 
ponen  a.  contenti  fuerint,  ipsaque  morum  mutatione  testati 

sint  quantum  in  eis  profecerint,  et  ad  hoc  etiam  confert  indicare  con- 
solationes  spirituales,  et  gustus,  quos  habuerunt,  nimirum  ne  labore 
deterreantur.  Verum  in  his  exemplis  commemorandis  abstinendum 
esset  ab  iis,  qui  religionem  ingressi  sunt  (vel  certe  hoc  postremum 
tacendum)  et  ii  potius  narrandi,  qui  in  melius  mutati  in  saeculo  manse- 
runt,  quoniam  facile  fieri  potest,  vt  quem  hortari  volumus,  idem  sibi 
timeat,  et  ideo  refugiat  exercitia. 

6    Immo  vero  haec  ipsa  opinio  eripienda  esset 

Omniba»  neces-  hominibus,  vt  putent  solis  religiosis  aut  iis,  qui  reli- 
giosi  fieri  volunt,  conuenire  exercitia.  Nam  cum 
<>mnes  egeant  gratia  Dei,  non  solum  religiosi,  sed  etiam  saeculares 
propter  pericula,  in  quibus  assidue  viuunt,  ideo  ipsi  quoquc  debent  ea 
adiumenta  quaerere,  ex  quibus  ad  hanc  gratiam  hauriendam  quam 
máxime  disponantur. 

Quaiis  mens  s  p  ^  Notandum  est  tamen  si  luquamur  de  integrisi 
N.  et  quibus  llanda  et  plenis  exercitiis  eam  fuisse  P.  Ignatii  sententiam. 
Exercitia.  vt  ni)n  ómnibus  passim  darentur,  sed  selectis  tantum, 

et  qui  hábiles  ad  maiora  viderentur.  Quod  ita  esse  aperte  videmus  ex 
quadam  instructione,  quae  conscripta  dicitur  ipso  dictante,  quae  sic 
«habet.  Non  mihi  videtur  ex|)edire  quenquam  hortari  ad  facienda  exer- 
citia, nisi  has  conditiones,  vel  saltem  praecipuas  habeat.  Primo  vt 
»eiusmodi  sit,  qui  sperari  possit  valde  vtilis  futurus  domui  Dei,  si  ad 
>eius  obsequium  vocatus  fuerit,  Secundo  si  nondum  habeat  eiusmodi 

•  talenta  iam  acquisita  artiutn,  ac  scientiarum,  quae  hoc  praeseferunt. 

•  saltem  vt  eius  aetatis,  atque  ingenii  sit,  vt  ad  ea  aliquandu  peraenire 
•posse  videatur,  Tertio  vt  liberum  sit  ei  de  se  ipso  statuere,  etiam 
>quoad  statum  perfectionis  am[)lectendum.  si  De<>  placereteum  vocare: 
>Quarto  vt  ad  spiritualia  affectus  videatur,  habitumque  corporis  ho- 

nestum,  ac  decentem  habeat,  Ouinto  vt  non  ita  alicui  rei  sit  addictus. 
»vt  ab  ea  difficulter  videatur  posse  dimoueri,  et  ad  eam  aequalitatem 

•  perduci,  quae  requiritur  ad  hoc  negocium  animae  cum  Deo  recte  tra 

•  ctandum.  Ac  quanto  magis  quisque  dubius  est  de  vitae  suae  rationi- 
-  bus,  et  cupidus  sciendi  quid  facet  e  debeat  de  sua  persona,  et  deifique 
>  quanto  aptior  ad  Ecclesiam  iuuandam,  tanto  etiam  magis  simpliciter 
'loquendo,  idoneus  erit  ad  exercitia  facienda.  Qui  vero  has  conditiones 

•  non  haberent,  vel  qui  matrimonio  iuncti  fuerint,  aut  alioquin  inhábi- 
les, non  debent  iis  tradi  exercitia  omnia,  máxime  si  alii  aptiores  ea 

•  peterent,  vel  nostri  aliis  OCCUpationibus  distinerentur.  Possent  tamcn 
>dari  eis  aliquae  meditationes  |)rimae  hebdomadae,  idque  si  fieri  pps- 


I/oc     omissum  esi  in  NE, 


Directoría  rf.centiora — Di.  1599 


1 1 2 1 


»sit,  in  ipsis  eorum  domihus,  hortandoeos,  vt  in  aliqua  remotiori  domus 
>  parte  se  colligant,  vnde  non  nisi  ad  missam,  et  Vesperas  egrediantur, 
»aut  quando  ad  meditationes  accipiendas  veniunt,  hisque  addi  poterunt, 
»si  ita  videatur,  aliqua  exercitia,  vt  triplex  modus  orandi,  et  similia. 
Haec  Pater  Ignatius,  quae  eadem  licet  paulo  breuius  habentur  etiam  in 
Const.  p.  7.  c.  4.  lit.  F. 


Quomodo  disposilus  csse  debeat,  qui  ad  exercitia  faciendo,  accedü. 

Cap.  II. 

Exercitia  aggres=  f 

surus  eorum  neces-    I     I      IVi  ad  exercitia  agenda  aggreditur,  primo 

sitatem  intelligat.  ...     ,  ,  •   .  ...  .. 

'   eniti  debet,  vt  intelligat  quanta  sit  res, 


quam  aggreditur,  nempe  quae  non  solum  ad  animam  pertineat,  sed  ita 

pertineat,  vt  si  modo  ea  diligenter  praestet,  quae  debet,  iacturus  sit 

fundamenta  spiritualis  sui  profectus,  quae  deinde  tota  eius  vita  vsui 

futura  sint.  Ex  quo  intelligat,  quantam  *  alaeritatem 
*  Annot.j.ex  20.  •         .  r     ■     j-  • 

et  dihgentiam,  et  fortitudinem  etiam  ad  tantum  opus, 

tantumq.  negocium  afierre  debeat.  Itaque  statuat  ipse  secum  viriliter 

agere,  et  omnia  impedimenta  diuinae  gratiae  reiicere;  et  omnes  animi 

sui  vires  intendere,  vt  huic  gratiae  cooperetur,  et  se  ad  eam  recipien- 

dam  quam  poterit  optime  disponat. 

a  curii  et  nego=        2  *    Hanc  ob  causam  ab  ómnibus  aliis  negociis 

tHs  segregatio.         domesticis  prius  se  expediat,  vel  certe  ea  aliis  inte- 

Annot.  20.  fjm  COmmittat,  ac  toto  tempore  omne  sibi  amico- 

rum,  ac  familiarium  immo  etiam  nunciorum,  aut  litterarvim  commer- 

ciurñ  interdicat.  haec  enim  mentem  implere  solent  variis  cogitationi- 

bus,  quae  deinde  magnopere  distrahunt,  et  conceptum,  si  quis  est, 

feruorem  restinguunt.  Immo  vero  omnem  etiam  aliam  cogitationem  de 

quauis  alia  re  excludere  curet,  perinde  ac  si  nullum  aliud  negocium  in 

hoc  mundo  haberet. 

3  Habeat  deinde  magnam  spem  in  Domini  boni- 
diatuT        aKgre      tate,  et  liberalitate,  qui  cum  etiam  errantes  requirat, 

et  fugientes  sequatur,  multo  magis  qui  ad  se  bono 
animo  accedunt  recipiet,  et  complectetur.  Quare  confidat  in  illa  infi- 
nita clementia,  quae  cum  pium  illud  desiderium  dederit,  dabit  etiam 
gratiam,  ac  vires  exequendi  bene,  ac  fructuose,  siquidem  eius  voluntas 
est  sanctificatio  nostra. 

4  Inter  caetera  vero  ita  etiam  animo  constitutus 

Qualis  finís.  . 

esse  debet,  vt  libenter  et  auide  exercitia  haec  aggre- 
diatur  non  tam,  vt  spirituali  dulcedine  fruatur,  quam  vt  Dei  voluntatem 
de  se  intelligat,  suumq.  affectum  a  terrenis  ómnibus  auellat,  et  eum  in 
suo  Creatore  collocet.  Illud  vero  máxime  necessarium,  ut  praeter  hoc 
desiderium  proficiendi  in  spiritu,  sit  etiam  bene  resignatus  in  benepla- 

Mokum.  Igsat.— Series  II.  71 


1 122 


MONUMENTA  IGXATIANA 


cito  Dei,  in  iis  in  quibus  adhuc  liber  est,  itaq.  animo  paratus  sit,  vt 
quicquid  a  Deo  cognouerit  faciendum  esse,  omnino  exequi  decreuerit. 

5    Quare  non  debet  quisquam  deliberationem 

Quomodo    aggre=        ,.  cc  ,.  , .     „   .  , 

diatur  Exercitia  aliquam  secum  afierre,  a  qua  dimouen  noht.  Deinde 
non  debet  etiam  modum  ac  terminum  ipse  poneré 
Dei  donis,  ita  vt  vsque  ad  quosdam  limites  se  illuminari,  ac  iuuari 
velit,  non  autem  amplius.  Nam  praeterquam  quod  valde  indecens  est, 
vt  creatura  hoc  modo  agat  cum  suo  Creatore,  valde  etiam  sibi  ipsi 
nocet,  primum  quia  seipsum  priuat  illis  maioribus  donis,  quae  Deus 
fortasse  daturus  erat;  deinde  quia  illa  ipsa  illiberalitas,  et  restrictio,  et 
ingratitudo  in  Deum  meretur,  vt  ne  ea  quidem  accipiat,  quae  vellet  ac- 
cipere.  Quare  debet  potius  animi  sinum  dilatare,  vt  quam  máxime  pos- 
sit  sese  cum  Deo  coniungere,  et  quam  máxime  ab  eo  ditari,  et  locu- 
pletari  thesauris  istis  caelestibus  desideret.  Atque  haec  quidem  obser- 
uanda  sunt  ei  erga  Deum. 

Quaiiter  se  gerat  ®  Erga  eum  vero  Qm  daturus  est  exercitia,  ita  se 
circa  dantem  Exer-  gerere  debet,  vt  eum  accipiat,  vt  magistrum,  et  du- 
c,tlc  cera  huius  itineris  dubii,  et  periculosi;  et  ideo  etiam- 

si  aliuqui  prudens  sit,  vel  doctus.  et  in  rebus  agendis  exercitatus,  tamen 
,pro  hoc  tempore  non  confidat  suae  ))rudentiae,  vel  doctrinae,  sed  to- 
tum  sese  committat  huic  suo  duci,  ac  quemadmodum  ait  Apostolus. 

...  Stulius  fiat.  vt  sit  sapiens,  illudque  Beati  Petri  mo- 

/  Cor.  III,  i*.  .  .  . 

nitum  exequátur;  sicut  modo  geniti  infantes  sme  dolo 

lac  concuniscice,  vt  in  eo  crescatis  in  salutem.  Itaque 

instructorem  suum  ita  mtueatur,  tanquam  Dei  ín- 

strumentum  ad  hoc  sibi  missum,  vt  cum  dirigat,  et  perducat  per  eam 

viani  quae  ad  vitam  ducit.  Quam  ob  causam  cum  omni  reuerentia,  et 

alacritate,  et  confidentia  excipere  dcbebit,  quae  ei  proponer. 

7  Praeterea  nihil  eum  celet,  nihil  dissimulet,  sed 

Nihil    celandum .  .  .  ... 

sincere  totum  cor  suum  ei  patefaciat,  et  candide  re- 
ferat  quomodo  singulae  meditationes  successerint,  quas  in  eis,  vel  extra 
ea&  reliquo  tempore  consolationes,  desolationes,  lumina,  vel  bona  desi- 
der,ia  senserit.  Denique  obedial  ei  in  ómnibus  perfecte,  ñeque  alias 
nieditationes,  aut  alium  ordinem  teneat  quam  ille  praescripserit,  idem- 
qu.e  lo  poeniteiUiis,  et  corporis  castigationibus;  et  in  summa  hoc  sibi 
pcr.^uadeat,  quo  diligentius,  et  exactius  illius  ductum  sequetur,  eo 
apLiorem  fore  ad  Dei  gratiam  kirghis  accipiendam,  quia  illa  humilitas, 
et  illa  simplicitas  valde  Deo  placet,  et  cum  talilnis  est  eius  sermoci- 
natio.  Haec  igitur  nccessaria  quidem  sunt,  vt  plenior  fructus  eliciatur. 

8  Sed  tamcn  si  is,  qui  tradit  a  Exercitia  timeret 

Quae    proponen-  n 

da  facienti  Exerci-  ne  si  oninia  proponat  exercitia  facturo,  fortasse  euai 
tia-  deterrereat,  ac  retraherent,  melius  esset,  vel  aliqua 


•a    tradot  X/:. 


Directoría  rjecentiora — Di.  1599 


1 123 


tantuin  horunj  proponere  ab  initio,  vel  non  admodum  exaggerare,  sed 
sj  postea  cuín  gustu  s|)irituali  eum  affici  viderit,  magisque  capacem  ad 
haec  portanda,  tune  eum  paulatim  excitare  ad  exereitia  peragenda  eum 
omni  perfectione. 


De  quibus  monendus  sil  Exereitia  ingrediens\  ef  de  temporc  mcdilandi. 

Cap.  '///. 


Exacta    ob.serva-  <  ■> 

tio.  I    V^Vnt  etiam  alia,  de  quibus  monendus  est 

v.  J  qui  facit  exereitia,  sed  quia  haec  continen- 
tur  in  annotationibus;  vel  regulis  scriptis  in  libro  exercitiorum,  non  est, 
quod  hie  repetantur.  Hoc  tamen  de  iis  addendum,  deberé  eum  omnem 
diligentiam  poneré  in  eis  obseruandis  quoniam  quo  diligentior  in  hoc 
fuerit,  eo  citius,  et  vberius  inueniet  fructum  spiritualem,  qui  quaeritur. 

2  Illud  etiam  in  particulari  attingi  potest,  non 
Quos  libros  ha-     deberé  eum  legere  nisi  scripta,  quae  ei  traduntur, 

beat  et  legat  S  ,  •     ,         .  •  , 

nec  libros  habere  in  cubículo,  vt  occasio  legendi 
praecidatur,  praeter  Breuiarium,  si  Sacerdos  sit,  aut  Officium  Beatae 
Virginis,  si  tamen  instructori  videbitur,  posset  in  prima  hebdómada 
legere  librum  Gersonis  de  imitatione  Christi,  in  secunda  aliquid  ex 
Euangeliis,  et  Sanctorum  vita,  vt  dicitur  in  annotationibus  post  primam 
meditationem  secundae  hebdomadae.  Sed  has  vitas  sanctorum  opor- 
teret  esse  selectas,  et  valde  accommodatas  ei,  qui  facit  exereitia,  vt  si 
esset  vxoratus,  oporteret  ei  tradere  vitam  alicuius  qui  sánete  vixisset 
in  saeculo,  similiter  in  religiosis,  et  in  aliis  similibus.  Ouare  is  labor,  et 
diligentia  esse  deberet  instructoris  in  idoneis  seligendis. 

3  Porro  in  Euangeliis  non  debet  legere  nisi  illud 
Quae  mystena     rnysterium,  quod  eadem  hora,  vel  die  est  meditatu- 

legenda.  J  . 

rus,  vt  habetur  111  primo  notab.  post  quintam  con- 
templ.  2.  hedbomadae. 

4  Tamen  si  post  factam  meditationem  taedio  af- 
Qu¡  Hbri,  s¡  tae-     ^c¡  vi(ieretur,  ac  potius  tempus  perderé,  posset  etiam, 

dium  subrepat.  . 

vt  dictum  est,  addi  aliquis  ahus  líber,  vt  prima  he- 
bdómada, Dionysius  Carthusianus  de  quatuor  nouissimis,  Confessiones 
sancti  Augustini,  aut  similes;  hoc  aduertendo,  vt  non  solum  boni  et 
vtiles  sint,  verum  etiam  apti,  et  opportuni  ad  gignendum  illum  affectum, 
qui  eo  tempore  in  exercitiis  quaeritur,  vt  contritionem,  vel  timoren^ 
vel  Dei  amorem.  Quinetiam  monendus  est,  et  docendus  vt  ipsam  le- 
ctionem  dirigat  ad  meditationem,  nimirum  non  legendo  cursim  auidi- 
tate  sciendi,  et  videndi  noua,  sed  immorando,  et  perpendendo  aecurate 
ea  quae  legit,  et  intrando  in  eosdem  affectus. 


a    notando  NE. 


II  24  MONUMENTA  IGNATIANA 

•     ,  5    Ouod  de  legendo  dicitur,  idem  de  scribendo 

Quae  scnbenda  ~  ° 

dicendum.  Nihil  enim  aliud  scribi  debet  praeter  ea 
quae  pertinent  ad  orationem,  nempe  puncta  aliqua  quae  Dominus  com- 
municauerit  in  meditatione,  vel  etiam  extra  meditationem,  quae  tamen 
breuissime  notanda  sunt,  non  diffuse  per  modum  sermonis.  Haec  au- 
tem  puncta  possunt  esse  duplicis  generis,  vel  practica  quae  pertinent 
ad  agendum,  vt  sunt  desideria  quaedam,  aut  firmae  deliberationes  fa- 
ciendi  aliquid,  vel  quae  pertinent  ad  cognoscendum,  vt  sunt  quaedam 
veritates,  aut  lumina  circa  aliquam  materiam,  vt  alicuius  virtutis  v.  g. 
humilitatis,  contemptus  mundi,  patientiae  etc.  vel  etiam  in  aliqua  ma- 
teria meditationis,  vt  incarnationis,  vel  passionis  Domini,  et  similia  eius- 
modi  praesertim,  quae  sint  quasi  axiomata  quaedam,  et  viam  aperiant 
ad  bene  percipiendas,  et  a  meditandas  illas  materias. 

6    Sed  illud  cauendum  ne,  vel  legendi,  vel  scri- 
Lectioms  et  sen-     bendi  dulcedine  ita  se  quispiam  distineri  sinat,  vt 

ption  Is    moderatio.  m   .  ...  .  . 

tempus  eripiatur  meditationi,  aut  etiam  praeparationi 
ad  meditationem.  Semper  enim  aliquanto  ante  meditationem  debet 
omnia  relinquere,  et  omnino  suam  cogitationem  conuertere  ad  puncta 
illius  exercitii  quod  iam  instat.  Addo  etiam,  cauendum  hoc  quoque  ne 
nimis  legendo,  aut  scribendo  defatigetur  animus,  et  quasi  vires  eius  ex- 
hauriantur,  oportet  enim  saluam  semper  relinqui  meditationem,  et  cae- 
tera  omnia  huic  vni  seruire. 

.    ,  7    Oui  Exercitia  exacte  faceré  volunt,  viresque 

Quot  horis  oran-  ~  ..  .  ' 

dUni-  idóneas  nabent,  ns     quinqué  horae  meditandi  quo- 

tidie  praescribi  solent,  prima  circa  mediam  noctem,. 
*Ex  ¿.lubd.notab.  ,  .  .  .  r      ,  .. 

quod  tempus  propter  quietem,  ac  profundum  suen- 

2  et  j.  post  exercitia 

primaediei,pa<r.qs.  tium  valde  aptum  est  meditationi;  secunda  sub  auro- 
etsx  j.  hebd.post  2.  ram,  tertia  paulo  ante  prandium,  quarta  post  meri- 
contempl.  notab.  ¿.  diem,  quinta  sub  Vesperam,  et  post  vniuscuiusque 
horae  meditationem  quadrans  etiam  ad  examen  praecedentis  medita- 
tionis. 

8    Cum  aliis,  qui  debilioris  sunt  valetudinis,  vel 
Quibuscum   dU-     tam  exacturn  modum  seruare  non  possunt,  dispensa- 

pensandum.  b  . 

ri  poterit  de  hora  mediae  noctis,  ita  tamen  vt  quinqué 
horae  maneant,  aut  etiam  pauciores ,  si  instructor  ita  expediré  iudica- 
uerit.  Vt  vero  plures  sint  quam  quinqué  raro  continget,  vt  expediat- 
Nam  cum  nimis  continuantur  haec  exercitia  mentís,  ita  retundí  solet,  vt 
obtusior  etiam  reddatur  intellectus,  et  voluntas  minus  efficax. 


a    Deest  hoc  verbiim  in  N E. — b  Sic  ed.  pragensis  dispensandi  perperam  NE. 


Directoría  recentiora — Di.  1 599 


De  loco  excrcitiis  idóneo,  el  de  qiiilni.ulaiit  pdrlicularibus. 
Cap.  lili. 

Locus  ExercMo-        |     ]     Ocus  ad  facienda  exercitia  non  est  du- 

friura,  quin  debeat  esse  remotusab  homi- 
num  enneursu,  et  aspectu  etiam  máxime  familiarium.  Ita  enim  monet 
Pater  N.  Ignatius  annot.  vltima  vbi  etiam  tres  eius  rei  commemorat 
vtilitates.  Ouare  si  exercitia  suscepturus  alibi,  tam  commode,  et  tam 
fructuose  non  potest,  et  Superiori  ita  videatur,  poterit  excipi  domi 
nostrae,  sed  in  aliquo  cubículo,  quod  sit  quam  máxime  separatum  ab 
aliis  cubiculis,  et  officinis  domesticis,  vt  quam  minime  videat,  vel  audiat 
quac  a  nostris  fiunt. 

2  Quod  vero  ad  expensas  attinet,  cum  ille  in  do- 
Expensae  a  qui-     mum  nostram  venerit,  consulatur  superior:  ad  cuius 

bus  faciendae. 

prudentiam  pertinebit,  ita  omnia  moderan,  vt  ñeque 
domus  nimium  grauetur,  ñeque  contra  occasione  domus  non  grauandae 
minuatur  numerus  eorum,  qui  exercitia  faceré  possunt,  videntur  autem 
communiter  nec  recusandae  si  offerantur  praesertim  a  ditioribus,  nec 
si  non  offerantur  requirendae.  Absit  vero  semper  quicquid  in  eo  ge- 
nere sordidum  aut  indecorum  videri  possit. 

3  In  hoc  loco  praeter  instructorem  debet  etiam 
Quaüs  ¡s  qui  in-     esge     •  gj  iliseruiat  et  necessaria  ad  victum  deferat. 

serviat  exercltanti. 

Hunc  autem  oportet  esse  ndelem,  discretum,  tacitur- 
num,  quique  sua  modestia,  et  humilitatis,  ac  deuotionis  exemplo  a»di- 
ficet.  Nihil  autem  loquetur,  nisi  de  iis,  quae  ad  victum,  aut  cubiculum, 
et  ministerium  suum  pertineant,  idque  paucissimis,  omnia  semper  ad 
instructorem  reiieiendo,  quem  etiam  de  singulis  certiorem  faciet,  nec 
rem  vllam  ei  deferet,  etiam  postulatus,  nisi  illo  consulto. 

4  Componet  lectum,  et  cubiculum  verret  oppor- 
Lectum   compo-     tuno  tempore,  quod  fere  erit  tempore  missae.  Cae- 

net  etc. 

tera  etiam,  quae  opus  ent,  munda,  et  apta  afferet, 
praeseferendo  semper  magnam  charitatem,  et  diligentiam:  atque  inter 
alia  meminerit  etiam  pro  ipso  orare  quotidie. 

5  Aliquando  etiam  profuit  huic  ministerio  eum 
interdum  notus     deputare,  qui  notus,  aut  familiaris  esset  exercitanti, 

idque  iuuat  non  solum  ad  consolationem  quandam 
ipsius,  sed  etiam  ad  profectum  spiritualem,  quoniam  aliqui  interdum 
confidentius  se  aperiunt  amicis  huiusmodi,  quam  ipsi  Instructori,  si 
eum  nunquam  antea  norant.  Sed  hoc  totum  penderé  debet  ex  iudicio 
eius,  qui  tradit  exercitia,  vt  videat  quatenus  hic  progredi  debeat,  quid 
loqui,  et  quomodo.  Debet  enim  vti  eo  tamquam  instrumento  suo  iuxta 
id  quod  intelliget  conuenire  ad  maiorem  vtilitatem  exercitantis. 


I  126 


MONUMENTA  IGNATIANA 


De  v¡ctu  6    Quod  ad  victum  attinet,  quaerendum  est  ab  eo- 

quid  sibi  parari  velit,  idque  ei  afferendum,  quod  il'e 

petierit. 

7  Praeter  hunc  qui  ei  ministrat,  vt  plurimum  non 
An  et  a  quibus     debet  ab  aliis  visitari.  Nam  de  saecularibus  quidem 

\Lsitandus.  M 

nulla  est  dubitatio,  nisi  aliqua  necessitas  vrgeret.  Ex 
nostris  autem  aliquis  mitti  posset,  cum  vel  qui  facit  exercitia,  id  pete- 
ret  ab  instructore,  vel  instructor  etiam  illo  non  pétente  ita  iudicaret  ad 
eius  consolationem  vel  profectum. 

8  Ouicumque  autem  eat,  cauere  debet,  vt  nullus 
miscend¡erm°neS     nxs^  vtu*s  sermo  habeatur,  ac  de  rebus  spiritualibus, 

nulla  tamen  significatione  quod  eum  ad  hunc,  ve^ 
illum  vitae  statum  impeliere  velit,  praesertim  vero  ad  Societatem.  Nam 
praeterquam  quod  vocatio  debet  esse  libera  et  a  Deo  venire,  ipsi  etiam 
qui  in  hac  deliberatione  versantur,  si  id  intelligant,  aut  suspicentur,  eo 
magis  retrahi  solent,  et  contra,  vt  experientia  saepe  ostendit,  eo  magis 
incitan,  cum  in  nostris  nullam  talem  cupiditatem  animaduertunt. 

Qualis  esse,  et  quid  faceré  debeat  qui  exercitia  tradit.  Cap.  V. 
Quaiis  sit  Exei-         f      Jvod  ad  illum  attinet,  qui  exercitia  traditu- 

citiorum  magister.     ■  n 

rus  est,  illud  primum  a  P.  N.  Ignatio  4. 

par.  ca.  8.  §.  5.  praecipitur,  vt  prius  ea  in  se  ipso  sit  expertus,  vt  ra- 
tionem  eorum  reddere  possit,  et  dexteritatem  in  iis  tradendis  habere. 
Qued  vt  facilius  assequatur  (vt  ibidem  dicitur  in  declaratione)  prius 
quibusdam  tradere  deberet,  in  quibus  minor  esset  iactura,  si  quid  erre- 
tur,  vt  verbi  gratia,  Iunioribus,  aut  iis,  qui  non  ingressuri  sunt  electio- 
nem  de  vitae  statu.  Deinde  etiam  proderit  conferre  suum  modum  pro- 
cedendi  cum  aliquo  magis  exercitato,  bene  adnotando  quid  magis  vel 
minus  conuenire  deprehenderit.  Itaque  hoc  primum  et  praecipuum  esse 
debet,  vt  sit  bene  versatus  in  rebus  spiritualibus  et  nominatim  in  his 
exercitiis. 

2    Praeterea  sit  prudens,  et  discretus,  parcus,  et 

Eius   partes.  r  r 

moderatus,  consideratus  in  sermone.  *  Sit  etiam 

suauis  potius,  quam  austerus,  máxime  cum  iis,  qui  tentationes,  vel 

etiam  desolationes,  aut  ariditates,  et  taedia  patiun- 
*  Autiot.  -  ex  20.  ...  .  ,  ,  . 

tur,  quos  consolan,  animare,  et  engere  debet  oppor- 

tunis  consiliis,  et  precibus  tum  suis,  tum  aliorum.  Expedit  etiam  vt 

gratus  ei  sit,  qui  facit  exercitia,  quoniam  hoc  modo  magis  ei  confidet, 

seque  magis  aperiet. 

3.    Porro  in  agendo  cum  ipso  meminerit  auctorita- 

Auctoritas   cum-  o  r 

maturitate  ser-  tem  quandam  semper  retiñere,  seruata  quadam  ma- 
vanda-  turitate,  et  grauitate,  eoque  etiam  magis,  quo  is  qui 


Directoría  kecentiora — Di.  1599 


1 127 


in  exercitiis  versatur,  maior  ipse  fuerit.  Hoc  enim  valde  expedit  ad 
eiusspiritualem  profectum,  vt  locum,  et  personam  Magistri,  vt  veré  est; 
tueatur.  Etsi  haec  auctoritas  temperata  esse  debet  humílitate  religiosa, 
quae  eluceat  in  ómnibus  eius  dictis,  et  factis;  ita  vt  nevestigium  qui- 
dem  vllius  vanitatis  conspiciatur,  sed  in  hoc  Christum  imitan  debet, 
qui  cum  formae  esset  omnis  modestiae,  tamen,  sicut  scriptum  est,  lo- 
Matt  vii  29  quebatur  8  tamquam  potestatem  habens.  Itaque  cum 
Marc.  1,  22.  omni  libértate  officium  suum  exequi  debebit,  tum 

docendo,  tum  monendo,  tum  dirigendo,  vbi  quippiam 
curuum,  aut  distortum  esse  viderit. 

4    Caueat  cum  bonum  aliquem  effectum  viderit  in 

Deo    referendum       ...  .     ,  . 

s¡  quid  fructus         11S'       se  exercent>  quicquam  suae  industnae;  aut 

peritiae  tribuere,  cum  hi  omnes  effectus  gratiae  sint 

a  solo  Deo,  et  consilia  extrinsecus  adhibita  praeterquam  quod,  si  bona 

sunt,  ab  eodem  Deo  sunt  b,  tantam  vim  habeant,  et  tantum  operentur, 

quantum  concunit,  et  cooperatur  Deus.  Ex  altera  tamen  parte  multum 

confidat  in  Domino,  et  ab  eo  speret  certum  auxilium  tum  sibi,  tum  ei. 

qui  facit  Exercitia. 

sinat  Deum  de        5    Illud  autem  valde  obseruandum,  vt  nihil  de  suo 

sua  creatura  dis-     apponat,  sed  cum  eiusmodi  consilia  debeant  ex  di- 

ponere'  uina  inspiratione  suscipi,  caueat  ne  indiscreto  zelo 

conetur  aliquid  ei  suadere,  sed  sinat  Deum,  de  sua  creatura  disponere 

iuxta  placitum  bonitatis  suae.  *  Quod  vt  melius,  et 
Annot.  jj.  ex  20.     .    ...      .  .       .  , 

facihus  in  opere  praestet,  seruet  se  in  animo  plañe 

indifferentem,  et  in  nihil  aliud  eius  voluntas  feratur,  nisi  vt  sanctissi- 

mum  Dei  beneplacitum  in  anima  illa  plene,  et  perfecte  compleatur,  et 

ipse  tantum  in  eo  laboret,  vt  qui  se  exercet,  id  inuestigare  sciat,  et 

sciat  se  a  demonis  deceptionibus  expediré,  quibus  homines  retardare 

solet. 

Perspecta  s  i  t  6  Curet  etiam  perspectum  habere  eum  qui  facit 
conditio  Exercitia  exercitia  non  tantum  quoad  statum,  et  conditionem, 
facientis.  gj  nobiiis  sit,  vel  plebeius  c,  doctus  vel  indoctus  etc; 

Sed  etiam  quoad  peculiares  quasdam  partes,  vt  si  simplex,  vel  prudens 
sit,  si  d  prouectus  in  rebus  spiritualibus,  an  adhuc  rudis,  ac  nouus,  si 
intelligens,  et  capax,  an  vero  hebetior,  et  tardior.  Nam  cum  diuersis 
diuerso  modo  agendum  est,  vt  rudioribus  sunt  res  explicatius  propo- 
nendae,  aliis  autem  breuius  etc. 

Perspectum  ha-  ^  Illud  autem  in  primis  necessarium  e  vt  qui  exer'-í 
beat  iibrum  Exer-  citia  traditurus  est  totum  librum  exercitiorum  perle-1' 
citiorum.  gerit,  eumque  prae  manibus  habeat,  et  praesertírhl: 

annotationes  et  regulas.  Ñeque  sufficit  cursim  ea  videre,  sed  omnía 


a  scriptum  est:  Erat  docens  NE.—  1>  Verba  novem  frraeced.  clauduntur  púreitthrtr 
in  NE. — c  SU  .VE.;  plebeus  Di. — a  Deest  hoc  verbum  in  NE. — e  necessarium  est  NE. 


i  i  28 


MONUMENTA  IgNATIANA 


accurate,  immo  singulas  pene  voces  expenderé  oportet,  quoniam  quae- 
dam  sunt  in  iis  breuissime  dicta,  quae  magnum  pondus  habent,  et 
ignorata,  aut  praeterita  damnum  afferunt.  Itaque  tum  antea  accurate  ea 
vidisse  oportebit,  tum  vero  in  dandis  exercitiis  relegenda  erunt  accu- 
ratius,  praesertim  quae  pertínent  ad  illud  tempus,  in  quo  tum  ver- 
satur  ille  qui  suscipit. 

.  _  .     .      i  8    luuabit  etiam  vt  singula  exercitia,  antequam 

Pnus  ipse  medi-  &  ■       •  .. 

tetur.  ea  tradat,  aliquantulum  ipse  meditetur,  si  fieri  pote- 

rit,  vt  melius  imprimat  alteri. 
De  visitando  eo  qui  exereelur.  Cap.  VI. 
Quoties  visitan-        ^~^Oeptis  exercitiis  sit  diligens,  in  visitando  suis 


•  temporibus  eo  qui  exercetur.  Videtur, 
autem  expediré,  vt  quotidie  semel  eum  adeat,  ñeque  tamen  saepius, 
nisi  aliqua  oceurreret  necessitas,  vt  aliquando  accidit  prima  hebdómada 
propter  rei  nouitatem,  aut  secunda  propter  difficultatem  electionis. 

2  Immo  cum  aliquibus  hominibus  grauibus,  et 
s¡tandus°  V'  bene  introductis  in  spiritu,  et  deuotione,  posset 
etiam  aliquando  esse  vtilius  vt  aliquis  dies  omittere- 
tur.  De  tempore  autem  eum  visitandi,  videat  ipse  quod  sit  commodius 
et  aptius.  Ex  natura  quidem  sua  videtur  matutinum,  quia  tune  animus 
est  magis  dispositus  ad  res  percipiendas  et  penetrandas.  Quamquam 
sub  vesperam  solet  esse  maior  necessitas,  quia  tune  interdum  magis 
crescunt  tentationes,  et  desolationes,  quia  animus  est  minus  aptus  ad 
contemplandum,  et  ideo  interdum  incidit  in  morositatem  quandam,  et 
magis  est  expositus  tentationibus. 

An  quis  pro  te-  3  Videat  etiam  instructor,  an  aliquando  ex  pecu- 
creatione  designan-  liari  causa  expediat,  vt  statim  a  prandio,  vel  a  caena 
dus'  ipse,  vel  aliquis  alius  maturus,  et  discretus  ab  eo  de- 

signandus  cum  eo  qui  est  in  exercitiis,  maneat  ad  honestam  recreatio- 
nem. 

De  exigen  Ja  ratíone  tneditatiotiis.  Cap.  1  'II. 

Quomodo  ínter-  |  I  Qjtur  quodeunque  tempus  elegerit  ad  eum  inui- 
JL  sendum,  cum  ad  ipsum  venerit,  interrogabit 
quomodo  se  habuerit  ab  ea  hora,  qua  illum  postremo  vidit,  et  praeser- 
tim in  meditatione,  nimirum  quem  modum  tenuit  in  meditando,  quos 
mentis  discursus,  quas  voluntatis  motiones  habuerit,  quas  consolationes 
senserit,  et  in  quibus  punctis. 

2    Si  bene  procedit,  et  consolationibus  abundat, 
Quid,  si  consola-        n  y-jj^g  iau(jare  oportet,  ne  sibi  complaceat,  sed 

tlones  abundent.  '  •'•««■• 

primum  doceat  quomodo  solidum  fructum  ex  illis 


Directoría  recentiora — Di.  1 599 


1 1 29 


consolationibus  elicere  dcbcat.  Nam  si  nihil  aliud  fiat,  abeunte  il lo  suaui 
sensu,  qui  fere  non  diu  durare  solet,  nullus  fructus  remaneret.  Quare 
instruendus  est  vt  cas  consolationes  dirigat  ad  morum  emendationem, 
vitaeque  totius  institutionem,  quia  vt  scriptum  est, 
non  auditores  legis,  sed  factores  iustificantur  a.  Atquc 

*  Annot.  20  °  ... 

hic  etiam  monendus  est,  *  vt  breuiter  ín  scnpto  ponat 

notabiliores  consolationes  et  lumina,  desideria  quoque  et  firmas  delibe- 
rationes  faciendi  aliquid,  quoniam  proderunt  multum  alio  tempore; 
cuín  ea  non  habebit. 

Disponendu*  pro  3  Deinde  vero  praeparet  illum  ad  tempus  desola- 
tempore  desoiatio»  tionis,  et  ariditatis,  quae  solent  b  frcquenter  contin- 
•  gere,  ne  deinde  cuín  contigerit,  imparatus  sit.  Atque 

hoc  tempore  cum  res  bene  succedit,  non  oportet  diu  cum  ipso  rema- 
nere,  sed  sinendum  vt  creator  cum  creatura  sua,  et  haec  vicissim  cum 
illo  transigat,  nisi  necessarium  videretur  ad  eum  vel  dirigendum,  vel 
etiam  recreandum  si  nimis  absorptus  esset  cogitationibus  illis. 

í\..ía         «k..„         4    Contra  vero  si  exercitans  aridus  sit,  et  desola- 

Quid,  cum  abun- 

dat  desoiatio.  tus,  aut  distractus  in  meditando,  percunctari  debet, 

Annot.  6.  ex  jo  quomodo  se  gesserit  in  meditatione,  et  nominatim 
quomodo  obseruarit  additiones,  et  si  in  aliqua  remissum  inuenerit,  rao- 
neat,  et  instruat. 

5    Aperiat  etiam  ei  viam  ad  meditationem,  attin- 

•  •Viam  meditatio-     gendo,  et  quasi  indicando  aliquos  conceptus,  quos 

nis  aperiat.  deinde  ipse  cogitatione  prosequatur. 

Ad  quae  hortan-        6    Hortetur  ad  patientiam,  et  longanimitatem,  ne 

dus;  se  obrui  sinat  taedio,  ac  propter  molestiam  et  labo- 

Amioi.  ij.  ex  20.  .  . 

rem  auertatur  ab  oratione,  quia  si  fortiter  cum  spe,  ac 

fiducia  perseueret  pulsare  ad  ostium  misericordiae  diuinae,  non  poterit 

non  aperire  iuxta  illud,  *  Si  moram  fecerit,  expecta  eum,  quia  veniet  c, 

Habac.  j.  3.  et  non  tardabit. 

7    Moneat  etiam  optimum  remedium  consequendi 

Modus     conse-  „         ,  ,    .        ...  . 

quendi  devotionem.     a  ^eo  deuotionem  esse,  vt  humihetur  sub  potenti 
manu  Dei,  et  se  subiiciat,  ac  resignet  eius  diuinae 

*  Annot.  ■/.  ex  20.     voluntad,  saepe  enim  illa  displicentia,  et  amaritudo 

Reg.  8.  ad  motus  c  ■, 

.  .  ,.  ,  non  tam  vemt  ex  feruore,  quam  ex  tacita  quadam 
ammi  aiscernendos.  7 

superbia  qua  homo  confidit  in  sua  diligentia,  vel  quia 
in  eo  etiam  vellet  excellere,  aut  ex  amore  proprio  quia  amat  consolatio- 
nem.  Quare  hoc  omnino  obseruandum  est,  vt  cum  fecerit  quod  in  se  est, 
caetera  permittat  diuinae  voluntad,  et  charitati,  et  confidat,  quod  illa 
ipsa  ariditas  ideo  permittitur  a  Deo,  quia  sibi  sic  expedit.  Et  hic  ipse 


a  Non  auditores  legis  iusti  sunt  apud  Deum  sed  factores  legis  justificabuntur^Vis. — ■ 
b  solet  NE. — c  exspecta  illum,  quia  veniens  veniet  NE. 


II30 


MONUMENTA  IGNATIANA 


affectus  humilitatis,  et  subiectionis  erga  Deum  saepe  magis  efficax  est, 
vt  concedat  gratiam  bene  orandi. 

8    In  primis  autem  caueat  Instructor  ne  vnquam 

Sulla  detur  sur-  .  .  ...  . 

picandi  occasio.        det  ei  occasionem  suspicandi,  quod  minus  bonam 
opinionem  de  se  habeat,  etiam  si  non  ita  se  bene 
gesserit,  sed  ostendat  illi  semper  se  bene  sperare,  et  sua  spe  etiam  illi 
animum,  ac  spem  addat. 


De  proponenda  meditatione.  Cap.  VIII. 

Quomodo  propo-  |  I  N  proponendis  punctis  meditationum  *  non  oporte- 
nenda  puncta  me-     ^  bit  ea  va\¿e  exaggerare  aut  etiam  ita  enucleare, 

ditationis.  &&  ... 

*  Amwt  2  ex  20     vt         meditatur ,  ipse  nihil  nom  per  se  muenire 
possit,  aut  certe  aegre.  Experientia  enim  docet  magis 
omnes  delectan,  et  moueri  etiam  iis,  quae  per  se  inueniunt,  et  ideo 
satis  erit  quasi  digito  indicare  venam,  quam  deinde  sibi  quisque  effodiat. 
Si  tamen  essent  aliqui  parum  capaces,  iis  possent  paulo  magis  declaran. 

2  Ipsae  autem  meditationes  dari  solent  in  scriptis, 
Meditationes  den-         fatigetur  memoria  exercitantis,  quod  solet  impe. 

tur  scriptae.  &  .  . 

diré  deuotionem,  cum  vires  omnes  sint  integrae  ré- 
seruandae  intellectui,  et  voluntad. 

3  Denique  inter  alia  quae  Instructor  attendere 
Praecavenda  ca-     debet,  est  etiam  illud  ne  qui  exercetur  caput  laedat 

pitis  laesio.  '  n 

nimia  attentione  orandi.  Est  enim  magnum  huius 
periculum,  tum  tempore  desolationis,  quo  anima  magis  conniti  solet, 
quasi  aduerso  ilumine,  tum  etiam  consolationis,  cum  se  totam  dat  pro- 
pitiis  ventis.  Quare  non  sufficit  monere  de  moderatione  seruanda;  nam 
cum  ii  qui  exercitia  faciunt,  vt  plurimum  sint  rudes,  et  noui  in  medi- 
tando, non  ita  possunt  cognoscere,  quid  sibi  nociturum  est:  sed  oportet 
interrogare  quem  modum  seruent  in  eleuanda  mente  in  Deum,  et  in  ea 
retinenda  in  Deo,  et  nominatim  in  compositione  loci,  ac  si  appareat 
eos  a  sibi  vim  faceré,  docendi  sunt  de  modo,  ac  ratione  cogitandi  sua- 
uiter  de  diuinis,  primo  quia  alioquin  durari  non  potest,  et  impeditur 
meditatio,  deinde  etiam  quia  solidus  fructus  consistit  in  cognitione 
illarum  veritatum,  et  voluntatis  motione;  quae  procedunt  ex  lumine 
intimo:  non  autem  in  hac  attentione  violenta,  aut  in  coactitiis  illis  la- 
chrymis,  quas  mérito  irridet  Cassianus.  Postremo 
quia  hoc  negotium  orationis  etiam  si  nostram  quoquc 
cooperationem  exigat,  maiori  tamen  ex  parte  pendet  a  Deo,  et  est 
donum  Dei.  Quare  ad  hoc  potius  se  anima  disponere  debet  per  humi- 
litatem,  et  puritatem,  quam  confidere  in  sua  praeparatione,  et  industria. 


a    eo  NE.,  ex  errore  typo^raphi. 


Directoría  reckntiora — Di.  1599 


1 131 


De  quibus  in  un¡-  4  Reliqua  quae  in  vniuersum  monendus  esset  In- 
versum  monendus  structor,  fere  continentur  in  libro  Exercitiorum,  par- 
instructor.  ^m  «n  merjitationibus  ipsis,  partim  in  annotationibus, 
partim  etiam  in  regulis  illis  discernendi  spiritus,  quae  sunt  valde  vtiles, 
et  quasi  lucem  praeferunt  in  omni  hoc  itinere  spirituali,  tum  prima 
hebdómada,  tum  ómnibus  sequentibus.  Et  ideo  iterum  repetendum 
quod  supra  attigimus  deberé  hunc  librum  admodum  familiarem  esse 
instructori,  eiusque  memoriam  renouandam  eo  tempore,  quo  exercitia 
traduntur,  quia  quoties  eum  leget,  toties  nouum  lumen,  et  intelligen- 
tiam  hauriet. 

Quando  mutare  5  ^n  <luo  etiam  admonendus  est,  etiamsi  ex  vna 
Hceat  ordinem  ac  parte  omnem  eius  ordinem,  ac  methodum,  et  par- 
methodum.  ticularia  documenta  exacte  seruare  debeat,  *  et  quo 

*  Ex  ,-.  exerci-  exactius  seruabit ,  eo  magis  concurret  Dominus,  ta- 
tio  1.  hebdomadae  men  ex  altera  parte  multa  permitti  eius  prudentiae, 
extremo.  pro  varietate,  vel  personarum,  quae  faciunt  exercitia, 

vel  spirituum,  quibus  agitantur,  vt  vel  ista  exercitia  moderan,  vel  etiam 
aliqua  alia  praesenti  earum  necessitati  opportuna  praescribere  possit,  vt 
aperte  dicitur  Annotat.  17.  et  18.  ex  prirnis,  et  alibi. 


De  variis  hominum  genertóus,  quibus  dari  possunt  exercitia. 
Cap.  IX. 

Duae  elesses  I  I      IVibus  exercitia  dari  possunt  in  vniuersum  in 
duas  classes  diuidi  posse  videntur.  Alii  enim 


Prima  sunt,  qui  omnes  illas  conditiones  habent,  quas  cap. 

primo  diximus  requiri,  vt  integra  exercitia  peragant, 
et  de  his  nihil  hic  in  particulari  dicendum  est:  ad  eos  enim  pertinent 
omnia  quae  toto  hoc  Directorio  dicentur,  máxime  si  de  totius  vitae 
statu  deliberare  velint. 

T21    Alii  igitur  sunt,  quibus  non  sunt  tradenda 
Secunda.  ,  L  J  ...... 

plena  exercitia,  vel  quia  íam  in  statu  sunt,  vt  matri- 
monio vincti,  et  alii  quibus  ob  alias  causas  non  expedit  dari  electionem, 
vel  quia  propter  negocia  publica,  aliasve  oceupationes  tempus,  aut  lo- 
cum  non  habent,  vt  sunt  Magistratus,  et  quídam  aliquando  nobiles,  aut 
patresfamilias,  et  similes,  vel  quia  non  aliam  vtilitatem  quaerunt  ex  exer- 
citiis,  quam  vt  generalem  Confessionem  faciant,  et  ad  reliquam  vitam 
bene  dirigendam  instruantur,  vel  quia  non  admodum  capaces  sunt,  vt 
sunt  rudes,  et  illitterati,  qui  tamen  iuuandi  sunt  iuxta  eorum  captum. 

3    Igitur  quod  attinet  ad  religiosos  (non  agimus 
iigiosi'  SÍ  S'nt  RC  de  nostris,  quia  de  his  separatim  agemus  Capite 

sequenti)  si  antea  nullum  mentalis  orationis  vsum 
habuerunt,  eadem  est  ratio,  quod  ad  eos  instruendos  attinet,  quae  al- 


II  3.2 


MONUMENTA  IGNATIANA 


terius  cuiusuis  saecularis,  máxime  si  antea  laxiorem,  et  liberiorem  vi- 
tam  duxissent.  Tune  enim  diligenter  exercendi  essent  prima  hebdó- 
mada, vt  habeant  cognitionem,  et  contritionem  suorum  peccatorum, 
tum  quae  in  saeculo,  tum  quae  in  religione  commisisserir.,  quia  hoc  est 
fundamentum  ad  reformationem,  et  correctionem  totius  vitae.  Si  vero 
antea  etiam  dediti  fuissent  orationi  mentali,  et  deuotioni,  tune  prima 
hebdómada  breuius  percurri  poterit,  vt  diligentius  immorentur  in  me- 
ditatione  vitae  Christi. 

4  Illud  vero  in  prima  hebdómada,  et  deinceps 
Finís   Religioso-     praecipue  curandum  erit,  vt  in  sua  vocatione  con- 

rum  In  Exercitlis.      r  r 

firmentur,  et  sibi  persuadeant  hanc  viam  sibi  con- 
stitutam  esse  ad  beatitudinem  consequendam,  vt  regulas  sui  ordinis 
plurimi  faciant,  et  eas  quam  diligentissime  obseruent,  et  ad  suum  in- 
stitutum  quam  máxime  afficiantur,  vt  causas  intelligant,  quare  adhuc 
minus  profecerint,  et  ad  hunc  finem  meditationes,  et  examina  dirigant, 
quod  ab  initio  explicandum  erit,  et  deinde  semper  continuandum. 

5  Denique  etiam  vt  zelum  concipiant  iuuandi 
luvandi    prox'mos     alios  siue  próximos  iuxta  suum  institutum,  siue  etiam 

fratres  eiusdem  instituti,  et  exemplo,  et  opere. 

6  Electio  status  non  est  eis  dan  da,  sed  tamen 
^Quid  de  electio-     ¿uuarjjt  tradere  regulas,  et  instructiones  eius,  vt  pos- 

sint  deinde  alios  iuuare,  vel  etiam  de  rebus  oceur- 
rentibus  deliberare  eodem  modo  quo  infra  dicetur  de  hominibus  So- 
cietaria. 

7  Quin  etiam  finitis  exercitiis  posset  eis  magno 
An  líber  commu-     tamen  a  cum  delectu  et  spe  fructus,  nec  sine  facul- 

nicandus.  r 

tate  Prouincialis  communicari  liber,  si  ipsi  cuperent, 
et  eo  bene  vsuri  viderentur,  et  denique  doceri  etiam  possent  de  modo 
tradendi  aliis  exercitia. 

Magna  ut ¡i¡ns  8  Ceterum  sciant  nostri  vix  fructuosius  operam 
Exercitiorum  ¡n     poni  posse,  quam  cum  religiosis,  quoniam  non  in 

ipsis  tantum  fructus  ille  residet,  sed  ordinarie  manat 
ad  alios,  primum  quidem  ad  eorum  fratres,  qui  ipsorum  exemplo  iuuari 
possunt,  deinde  etiam  ad  saeculares  quorum  animas  i  11 1  tractant.  Et 
ideo  licet  ómnibus  religiosis  vtilia  semper  sunt  b  exercitia,  tamen  iis 
máxime  a  quibus,  vel  ratione  officii,  vel  alterius  eiusmodi  causae  vtili- 
tas  in  alios  deriuari  potest,  vt  sunt  Magistri  Nouitiorum,  Superiores, 
Baccalaurei,  Concionatores,  et  alii  eiusmodi.  Quo  fiet  saepe,  vt  uno  re- 
formato alii  multi  reformentur:  idque  commodius  est  quam  vt  nos  ipsi 
id  per  nos  praestemus,  ne  videamur  velle  esse  aliarum  religionum  re- 
formatores,  quod  solet  esse  odiosum. 


a    Sic  ArE.;  tum  Di.— b  sint  X/i. 


Directoría  recentiora — Di.  1599  1133 

9  Si  sint  coningati,  aut  patresfamilias ,  dirigencia 
Quid,  si  sint  con-     erunt  exercitia  ad  eum  finem.  vt  iuxtn  diuina  prae- 

iui;ati.  1 

cepta  familiam  regant,  liberos  et  seruos  instruant, 

praeterea  vt  redditábus,  et  facultatibus  iuste,  ac  pie,  et  sobrie  vtantur, 

et  eleemosynas  faciant  pro  viribus  suis,  ñeque  excedant  in  sumptibus, 

aliaque  similia  de  quibus  agitur  in  lib.  Exercitiorum,  in  fine  seeundae 

hebdomadae.  Hi  autem  effectus,  quos  diximus  plerumque  solent  in 

anima  consequi  ex  meditationibus  ipsis  quanquam  alterius  materiae: 

quoniam  cum  veré  timor,  vel  amor  Dei  ingeneratus  fuerit,  facile  etiam 

reliqua  vita  tota  reformatur.  *  Sed  tamen  si  Instru- 
*Annot.  1 7.  ex  jo.  f    ,  .         , .  ...  ... 

cton  videretur  propnam  ahquam  directionem  de  his 

daré,  vel  extra  orationem,  vel  in  ipsa  oratione  per  aliquam  meditatio- 

nem,  posset  etiam  hoc  fieri,  quod  idem  intelligimus  de  aliis  quoque  ho- 

minum  generibus,  de  quibus  statim  dicemus. 

10  Si  sint  Ecclesiastici,  ita  erunt  instituendi  in 

Quid,  si  smt  ec-  exercitiis,  vt  cognoscant  quantam  virtutem  exigat 
cleslastici.  .,,  &  .  ,  ,         &  . 

Ule  status,  eamque  acquirere  cupiant,  et  doleant,  si 

non  hactenus  habuerint.  Quare  ita  dirigendi  sunt,  vt  vitia,  et  prauos 
affectus  exuere  decernant,  et  contrariis  se  virtutibus  ornare,  quae  Ec- 
clesiastico  homini  necessariae  a  sunt,  vt  semper  meminerint,  se  diuino 
cultui,  et  Ecclesiae  ministerio  dicatos,  et  consecratos  esse,  ideoque  mu- 
nus  suum  implere  satagant,  vt  etiam  beneficiorum  prouentus  recte  dis- 
pensare, et  in  eos  vsus,  quos  oportet,  erogare  studeant,  deniqne  vt 
etiam  zelum  Dei  habeant,  et  pro  animarum  salute  iuxta  vires,  et  talen- 
tum,  et  officium,  elaborent. 

I  I    Si  sint  Magnates,  aut  Magistratum  aliquem  ge- 
Quid,  si  sint  ma=     ,-ant  üs  quoque  debebunt  sua  praecepta,  et  docu- 

gnates  viri.  ,.  .      .  .  ... 

menta  tradi,  vt  íustitiam  admtnistrent,  vt  auantiam, 
et  superbiam  fugiant,  vt  pauperes  subleuent,  vt  se  Dei  ministros  in  illo 
opere  esse  sentiant,  vt  semper  Dei  timorem ,  atque  honorem  ómnibus 
rebus  praeponant  b,  et  alia,  quae  Instructor  sua  prudentia  per  se  videre 
poterit,  et  ad  ea  dirigere  eum  quem  instruit. 

12    Quod  si  eiusmodi  nomines  propter  publica 
Quid,  de  vnide     negocia,  quae  gerunt,  vel  ob  alias  honestas  causas 

occupatis.  &        »  -i        o      .  .... 

non  poterunt  omnino  vacare  exercitns,  *  oportebit 
accipere,  quod  possunt,  vt  scilicet  aliquas  saltem  ho- 
Annot.  ig.ex  20.  ^  quotidie  meditationi  tribuant.  Et  tune  etiam  pot- 
erunt manere  in  domo  sua,  ita  vt  Instructor  adeat  ad  ipsos  suis  tempo- 
ribus;  quod  aliquando  melius  esse  posset,  quam  vt  ipsi  domum  no- 
stram  veniant  ad  Instructorem,  praesertim  cum  sunt  personae  illustrio- 
res,  quia  sic  facilius  res  celatur. 


a    Sic  NE.;  necessaria  Di.    b  Sic  NE.;  proponant  Di. 


1 1 54 


Mo  NU  MENTA  IGNATIANA 


13  *  Illud  tamen  longe  vtilius  si  possent  in  ali- 
Locos    remotus     quod  praedium,  aut  coenobium  secedere,  vt  fecit 

pro  Exercitiís.  p   ]vj   Ignatius  in  monte  Cassinate.  In  ipsis  autem 

*Annot  20  exercitiis  ita  procedendum  erit,  vt  res,  ac  tempus 

postulabit.  Nam  si  minus  temporis  spatium  quo- 
tidie  impendant  meditationi,  eo  magis  proroganda  erit  prima  hebdó- 
mada, et  confessio  generalis,  et  reliqua.  Si  vero  plures  horas  meditando 
insumant,  poterunt  ista  omnia  celerius  expediri,  vt  magis  vel  minus 
accedatur  ad  consuetam  formam  exercitiorum. 

14  His  autem  electiones  non  sunt  dandae,  nisi 
ctíones1  dandae ^      forte  deliberare  vellent  de  officio,  vel  dignitate  aliqua 

suscipienda,  vel  deponenda,  aut  etiam  de  vitae  statu 
ii  a,  quibus  integrum  est.  Monendi  autem  sunt,  vt  saltem  horis  illis, 
quibus  meditationi  vacant,  ab  ómnibus  aliarum  rerum  cogitationibus  se 
expediant,  quantum  fieri  potest. 

15  Si  sint  rudes,  et  illiterati,  non  erit  multum 

De    rudibus    et  .    .  ,  ,  , 

uiitteratis  temporis  cum  eis  insumendum,  nec  tradenda  sunt  eis 

integra  exercitia,  sed  seruandus  est  modus,  qui  indi- 
catur  in  annot.  18.  ex  viginti. 

16  Ad  hoc  autem  caput  pertinent  etiam  foenii 

De  feminis.  .... 

nae,  quarum  ahquae  interdum  expetunt  exercitia, 
atque  ideo  cum  iis  idem  modus  seruari  debet,  qui  cum  rudibus,  nisi 
esset  aliqua  tam  bono  iudicio,  et  ita  capax  rerum  spiritualium,  tantum- 
que  ocii  domi  haberet,  vt  exacte  omnia,  aut  maiorem  partem  faceré 
possit,  tune  enim  nihil  impediret  etiam  haec  fieri;  sed  illud  obseruari 
deberet,  quod  prudentiae  est,  vt  ipsae  in  ecclesiam  nostram  veniant  ad 
accipiendas  meditationes  et  ita  caute  procedatur,  ne  vlla  suspicio,  aut 
scandalum  sequatur:  quam  etiam  ob  causam  fortasse  expediet,  vt  non 
dentur  meditationes  in  scriptis,  sed  voce,  ne  homines  existiment  ali- 
quas  esse  epístolas.  Quod  si  scripto  vtendum  erit,  fiat  omnino  discrete. 


De  modo  tradendi  nos  Iris  exercitia,  Cap.  X. 


Pro  Societatein 
Ingredientlbus. 


Vod  ad  nostros  attinet,  primum  quidem  iis, 
qui  Societatem  ingrediuntur,  omnino  de- 


bent  dari  exercitia  omnia  integra,  et  iuxta  formam  in  libro  praescri- 
ptam.  *  Cum  enim  hoc  sit  vnum  ex  experimentis, 

*h.xatn.c.  j.  §.  /o.  ,  .  T   _  .  .  .  .  .  .  _ 

quod  N.  P.  Ignatius  requint,  requintur  etiam,  vt  nant 
plañe,  vt  iacent,  excepta  tamen  electione  idque  singulas  meditationes 
singulis  pagellis  descriptas  quotidie  afferendo  ñeque  enim  liber  ipse 
dari  debet  hac  prima  vice. 


¡it>  N& 


JjIHKCTORIA   RKCENTIORA —  Di.    I  5Q9 


1 1 35 


2    Praeterea  in  progressu  temporis  cum  contige- 

>    lam  provc- 

n 

ctls. 


lam  provc-     ^      ge  colligant  ad  facienda  exercitia,  debebunt 


haec  ipsa  aliquoties,  vt  bis,  vel  ter,  faceré,  si  non  in- 
tegre, saltem  ea  quae  sunt  primae  hebdomadae,  et  aliquot  meditationes 
ex  sequentibus  vt  de  regno  Christi,  Incarnatione,  tentatione  domini, 
institutione  sanctissimi  Sacramenti,  Passione,  et  illa,  quae  est  de  amore 
excitando,  prout  opportunum  fuerit,  et  tempus  concesserit. 

3  Quod  propterea  faciendum  est,  quia  cum  deinde 

Causa    Nostros  .       ...  .  • 

«xercendi  ¡n  Exer-  exercitia  alus  daturi  sint,  omnino  oportet,  *  vt  ipsi 
citüs.  ea  prius  bene  nota,  et  perspecta  sibi  fecerint.  Quam 

*  Const.  p.  4.  c.  8.  etiam  ob  causam  oportet,  vt  praeter  meditationes 
bene  intelligant,  ac  teneant  vsum  quarundam  regula- 
rum,  et  annotationum  v.  g.  annotationes  viginti  initio  libri  exercitiorum 
positas,  examina,  additiones  decem,  in  fine  primae  hebdomadae,  regu- 
las electionum  discretionis  spintuum  et  alia  eiusmodi;  et  ideo  legere 
debebunt  librum,  et  bene  intelligere.  ac  de  quo  dubitabunt,  quaerere 
ab  eo,  qui  eis  tradit  exercitia. 

4  Ceterum  postquam  ea,  vt  dictum  est,  aliquando 
titiones  P°St  rCPe*     fecerint,  et  repetierint  reliquo  deinde  tempore  dum 

nondum  ita  exercitati  erunt  in  vsu  meditationum, 
etsi  a  in  quotidianis  meditationibus  potest  quisque  pro  sua  deuotione, 
vel  necessitate  ea  meditari,  quae  Dominus  suggesserit,  ex  Euangelio, 
Scripturis,  vel  alia  (re  tamen  pro  securiore  directione,  ac  vtilitate  maiore 
cum  Praefecto  rerum  spiritualium,  aut  cum  Superiore  communicata) 
tamen  cum  agitur  de  tempore  aliquo  certo  meditationibus,  et  secessioni 
tribuendo,  quod  nos  communiter  exercitiorum  vocabulo  appellamus, 
quia  fere  expedit  ab  aliqua  purgatione  inchoare,  conuenit  vt  aliqua 
exercitia  purgatiua  non  praetermittant,  vt  de  morte,  et  de  peccatis, 
praesertim  reflectendo  ad  ea,  quae  in  religione  admiserint. 

5  Ñeque  tamen  expedit  daré  in  scriptis  exercitia 

Ne    den  tur    alia       .  .  .  , 

Exercitia  scripta.  lsta  accommodata  religioso  statui,  vt  exercitia  r.  JN 
Ignatii  integra,  vt  b  sunt,  conseruentur,  milla  re  ad- 
dita, vel  transformara,  ac  praeterea  quia  etiam  ipsi  maiorem  sine  dubio 
gustum,  et  motum  sentient  ex  iis,  quae  ipsimet  inuenerint,  quam  quae 
ab  alio  ita  minute  enucleata  acceperint.  Sed  tamen  Instructor  potest 
aliquam  instructionem,  aut  lucem  daré,  et  tanquam  in  via  poneré;  mo- 
nendo  eum,  qui  exercetur,  vt  ipse  sibi  applicare  consuescat,  vt  v.  g.  in 
fundamento,  postquam  cogitauerit  finem  hominis,  actuet  hunc  finem  in 
eo  statu,  in  quo  nunc  est,  vt  quoniam  iam  non  potest  esse  indifferens 


a  Ita  ex  NE.  corrigendum  videtur  Di.,  quod  habct  meditationum.  Et  si;  ut  NE.  legit 
Jani  Di.  auno  1600  editum  Antuerpiae,  quod  praeterea  claudit  parenthesi  locum  etsi...  cum 
superiore  communicata. — b  uti  NE. 


II36  MONUMENTA  IGNATIANA 

ad  diuitias,  et  paupertatem,  applicet  hanc  indifferentiam  ad  eas  mate- 
rias, quae  occurrunt  in  Societate,  et  sic  de  aliis. 

Exercitia  primae  6  Notandum  est  etiam  primam  hebdomndam  de- 
hebdomadae  cum  bere  in  nostris  si  semel  exacte  exercitia  fecerint,  or- 
Nostris*  dinarie  satis  breui  tempore  expediri,  ita  vt  etiam  in- 

terdum  minori  spatio  quam  tridui,  vel  etiam  aliquando  bidui  expediri 
possit,  si  ita  videatur,  vt  gradus  fiat  ad  secundam  hebdomadam,  in  qua 

.   .  vt  plurimum  diutius  immorandum  est.  *  Ouare  hoc 

*  Annot.  4.  ex  20.  .    ,  _  ..... 

potissimum  ex  Institutons  íudicio  penderé  debebit, 
qui  si  viderit  aliquem  maiore  purgatione  indigere,  poterit,  et  debebit 
eum  diutius  in  ea  retiñere,  ante  omnia  conando,  vt  eum  inducat  ad  de- 
siderandam  sui  ipsius  reformationem  perfectam. 

7  Materia  autem  circa  quam  haec  reformado  ver- 
Materia  refor.Tia-           .  ,  ,       ,         -  .  ,  ,  . 

tionís  quae?  san  debet,  haec  fere  est,  passiones  non  bene  domitae, 

mali  habitus,  peruersae  inclinationes,  vt  ad  honorem, 
et  aestimationem  propriam,  vel  propriam  voluntatem,  ad  corporis  com- 
moditates  etc.  Tentationes  ab  extrínseco  prouenientes,  praesertim  ve- 
hementes, et  crebrae,  deinde  etiam  ministeria  Societatis,  vt  concionari, 
audire  confessiones,  habere  scholam;  denique  omnes  actiones,  quas 
aliquis  componere,  et  ordinare  velit,  vt  comedere,  dormiré.  srudere> 
agere  cum  externis,  vel  cum  nostris,  et  alia. 

8  Ouare  hoc  primum  curari  debet  in  eo,  qui  facit 

Sui    cognitio    in  ...  ... 

primis  necessar.a.  exercitia,  vt  quam  maximam  sui  ipsius  acquirat  co- 
gnitionem,  percurrendo  tempus  ante  actum,  et  occu- 
pationes,  vel  officia,  et  in  iis  perpendendo  tum  multitudinem  defectuum 
suorum,  tum  etiam  grauitatem,  ratione  status,  et  obligationis,  tum  de- 
nique etiam  considerando  causas,  et  origines,  et  radices  eorum  vi- 
tiorum. 

Pro  spiHtuaii  re-  '  Ad  quam  etiam  reformationem  valde  vtile  est, 
formatione  confes-  vt  in  fine  primae  hebdomadae  fiat  confessio  genera- 
sio  generaiis  utiiis.  j¡g  ¿e  toto  tempore  religionis,  non  quidem  semper 
quoties  exercitia  repetuntur,  sed  cum  aliquis  peculiariter  motus  a  Deo 
vellet  instituere  nouam  vitam,  seque  perfectius  reformare.  Hoc  enim 
vsu  compertum  est  magnopere  multis  profuisse,  et  valde  iuuisse  ad 
cognitionem  sui,  et  emendationem. 

Quando  aiiae  me-  10  Quod  si  viderit  Instructor  eum  qui  exercetur, 
ditationes  adden-  hac  ratione  iuuandum  ad  eum  finem  consequendum, 
dae-  qui  intenditur,  poterit  etiam  aliquas  meditationes 

statui  cuiusque  vel  necessitati  praesenti  accommodatas  addere,  vt  de  be- 
neficio vocationis,  de  tribus  votis,  de  causis  cur  vota  renouantur  *  et  de 
ipsa  formula  votorum  nostrorum,  de  diuinis  beneficiis,  de  periculo  te- 
piditatis,  et  huiusmodi.  Interdum  etiam  ex  Summario  constitutionum 


a  .  renoventur  XE. 


Directoría  recentiora  —  Di.  1599  1137 

praesertim  ex  praecipuis  rcgulis,  quibus  religiosa  fere  perfectio  conti- 
netur,  vt  1 1 .  et  1 7.  et  símiles;  et  in  vniuersum  eae  sint  mareriae,  quae 
ad  timorem,  et  amorem  Dei,  ad  sui  ipsius  odium,  virtutis  studium,  re- 
runi  visibilium  contemptum,  aeternarum  desiderium,  atque  eharitatis 
ardqrem  augmdum  pertinente 

Modus  meditan-  '  '  Acl  faciliorem  etiam  introductionem  eorum, 
di  pro  parum  in-  quibus  vel  non  est  facultas,  vel  non  vacat  per  se  in- 
structis.  uenire,  poterit  via  aperiri  ad  mysteria  vitae,  et  pas- 

sionis  Domini,  si  nonnullae  veritates  Theologicae  proponantur.  v.  g. 
( 'iira  de  Incarnatione  agitur,  si  causae  eius,  et  fructus  explicentur;  aut 
cum  de  passione,  si  causae  acerbitatis  eius;  si  etiam  insinuentur  modi 
eam  meditandi,  v.  g.  ad  compatiendum,  ad  imitandum,  ad  admiratio- 
nem,  et  sic  de  aliis. 

12  Postremo  qui  sunt  iam  prouectiores  in  rebus 

Quid,    cum    pro-  v.<   .  ...  , 

vectioribus  spintuahbus,  et  meditando  magis  exercitati,  de  qui- 

bus part.  6.  c.  3.  §.  1.  iis  si  interdum  adspiritum  col- 
ligendum,  et  feruorem  hauriendum  se  recipiunt,  vel  ad  aliquod  opus 
aggrediendum,  vt  missionem,  aut  aliquid  eiusmodi,  cum  nec  eadem  sit 
omnium  dispositio,  nec  vna  mensura,  non  videtur  quicquam  praescri- 
bendum  circa  materiam,  sed  possunt  ea  meditan,  quae  sibi  vtilia  pu- 
tauerint  ad  eum  finem  consequendum,  quem  intendunt.  Credendumi 
est  enim  quod  ex  notitia  quam  ex  exercitiis  Patris  N.  Ignatii  antea  iami 
habebant,  et  ex  vnctione  spiritus  adiuti,  inoffenso  pede,  immo  magna 
cum  vtilitate  per  hanc  viam  current. 

13  Quod  attinet  ad  electionem  status,  ea  non  est 
minime'°dandaS  '  S     nostris  danda  in  exercitiis.  De  electione  autem  ne- 

gocii,  aut  actionis  alicuius  consultare  non  est  pro- 
prium  exercitiorum;  sed  potest  fieri  etiam  extra  exercitia  omni  tempo- 
re,  et  occasione,  et  ideo  in  hac  etiam  diligenter  instruendi  sunt  nostri^ 
vt  sciant  bene  vti  regulis  eligendi  ad  indagandam  Dei  voluntatem,  et 
beneplacitum,  vt  cum  Superiores  debent  statuere  de  re  aliqua  dubia,. 
máxime  si  non  possint  cum  suis  consultare,  vt  dicitur  16.  reg.  Prouin- 
cialis,  et  denique  in  rebus  ómnibus,  quas  coram  Deo  constituere,  ac 
definiré  oporteat,  semper  admodum  iuuat  illa  praxis,  quae  in  eligendo 
praescribitur,  de  qua  infra  prolixius  agemus,  et  inde  peti  poterunt,. 
quae  nostros  iuuare  possint  ad  intelligendam  Dei  voluntatem  in  omni 
eiusmodi  re,  iuxta  cuiusque  rei  qualitatem. 


Monum.  Ionat.  — Series  II. 


II38  Mo  NU  MENTA  IGNATIANA 

De  prima  hebdómada  in  vniuersum.  Cap.  Xi. 

Exercitia  in  qua-  /~  .     ,  .  .  _         _  _  _ 

tuor  hebdómadas  I  IMnia  haec  exercitia  a  a  Patre  N.  Ignatio  in 
distributa.  |   V.v'  quatuor  hebdómadas  distributa  sunt,  quae 

Annot.4.ex  20  quidem  hebdomadae  non  tam  numero  dierum, 

quam  materiae  genere  distinguuntur,  et  ideo  non  necesse  est,  vt  septem, 
vel  octo  dierum  circulus  in  singulis  consumatur,  sed  sufficit  vt  illi  affe- 
ctus,  vel  fructus  inueniantur,  qui  in  vnaquaque  exquiruntur. 

Quid  singtfiae  2  Prima  continet  considerationem  peccatorum, 
hebdomadae  conti-  vt  eorum  foeditatem  cognoscamus,  vereque  deteste- 
neant"  mur  cum  dolore,  et  satisfactione  conuenienti  Secun- 

da proponit  vitam  Christi  ad  excitandum  in  nobis  desiderium,  ac  stu- 
dium  eam  imitandi,  quam  imitationem,  vt  melius  perficiamus,  proponi- 
tur  etiam  modus  eligendi  vel  vitae  statum,  qui  sit  máxime  ex  volún- 
tate Dei,  vel  si  iam  eligí  non  possit,  dantur  quaedam  mónita,  ad  eum  in 
quo  quisque  sit,  reformandum.  Tertia  continet  passionem  Christi,  qua 
miseratio,  dolor,  confusio  generatur,  et  illud  imitationis  desiderium  vna 
cum  Dei  amore  vehementius  inflammatur.  Quarta  demum  est  de  Resur- 
rectione  Christi,  eiusque  gloriosis  apparitionibus,  et  de  beneficiis  diui- 
nis,  et  similibus,  quae  pertinent  ad  Dei  amorem  in  nobis  excitandum. 

in  1  hebdómada  ^  Igitur  in  hac  prima  hebdómada  proponuntur 
sunt  media  animae  media,  quae  ad  animam  purgandam  per  contritionem, 
purgandae.  et  b  confessionem  pertinent,  et  ad  veram  poenitentiam 

in  nobis  gignendam  iuuare  possunt.  Quare  huc  omnia  dirigere  debet 
qui  facit  exercitia,  vt  peccati  malitiam,  suamque  abiectionem,  et  vilita- 
tem  agnoscat,  eamque  ex  animo  intime  sentiat.  Quam  ob  causam  ex- 
pediret,  vt  hoc  tempore  si  sacerdos  sit,  ex  hoc  spiritu  humilitatis  absti- 
neat  a  quotidiana  celebratione,  nisi  deuotio,  aut  profectus  spiritualis, 
aut  aliqua  obligatio  ad  id  impellat  c  vt  postea  generali  confessione  per- 
acta,  maiori  cum  praeparatione,  fiducia  ac  reuerentia  ad  sacrificium 
altaris  redeat. 

4  Notandum  etiam  hanc  primam  hebdomadam 

Hebdómada      l,  . 

cum  sit  basis  cae-  esse  fundamentum,  ac  basim  caeterarum,  et  ideo 
lérarum;  numquam  nunquam  praetermitti  deberé.  Vnde  etiam  si  quis 
«mittenda.  aj.a  exerc¡t¡a  huius  hebdomadae,  aut  etiam  omnia 

integra  fecisset,  et  denuo  ea  repetere  vellet,  tamen  bine  incipiendum 
■esset,  quamuis  breuius  expediri  posset. 

5  Tgitur  postquam  aliquis  in  eum  locum  venerit, 
c^itc^ndurn*6'      vbi  exercitiis  vacaturas  est,  ea  ipsa  die  debet  In 

structor  ad  eum  adire,  et  priusquam  tradat  fundamen- 


a  Omnia  Exercittia  NB. — •>  lloc  v.,  omissum  in  f)i  .  sumimos  ex  NR. — c  (nisi  de» 
votio...  impellat)  NI: 


Directoría  ukcknhora — Di.  1599 


11 39 


tura,  debet  ei  explicare  aliquas  ex  annotationibus,  nempe  primam,  et 
quintam,  et  ex  decima  séptima  illam  admonitionem  de  animo  aperien- 
do,  item  ex  vigésima  id  quod  dicitur  de  vtilitate  secessus  in-loco  sepa- 
rato.  Quod  etiam  opportunitatem  ei  dabit,  vt  eum  moneat  de  iis,  quae 
supra,  cap.  2.  diximus  eum  esse  monendum,  cum  ea  tamen  dexteritate, 
quam  ibi  diximus,  nempe  vt  non  omnia  simul,  sed  quantum  prudentia 
dictabit. 

6    Annotatio  autem  illa  ante  fundamentum,  quac 

De  1  annotatione      .     .    .      ,  .    „  ..  .  . 

ante  fundamentum.  mcipit,  In  pnmis  a,  expediet  magis  hoc  tempore,  vt 
non  proponatur  ita  in  genere,  quando  quis  incipit 
exercitia,  sed  in  discursu  exercitiorum,  si  quid  dubium,  vel  obscurum 
occurrat,  aut  ob  aliquam  ejus  qui  exercetur  diffidentiam,  videatur  op- 
portunum,  tune  ei  explican  poterit. 


De  Fundamento.  Cap.  XII. 


De   consideratio-  -v 

ne  uitimi  flnis  sive  I  L/Rimus  ingressus  in  hanc  primam  hebdo- 
fundamenti.  madam  fit  b  per  considerationem  vltimi 

finis,  quae  consideratio  ideo  dicitur  Fundamentum,  quia  est  basis 
totius  aedificii  moralis,  et  spiritualis. 

2  Potest  autem  diuidi  in  tres  partes,  primo  in 
Dividi  potest  in      „  .  .  . 

tres  partes.  hnem  propter  quem  homo  creatus  est.  secundo  in 

media  ad  consequendu-m  hunc  finem.  tertio  in  dif- 
ficultatem  eligendi  hoc,  vel  illud  médium,  cum  ignoremus  quid  magis 
aptum  sit  ad  huius  finis  consecutionem,  omnis  autem  error  in  hac  parte 
non  possit  esse  non  damnosus,  et  periculosus.  Ex  quo  nascetur  etiam 
quartum,  vt  homo  ponat  se  in  illa  omnímoda  indifferentia,  et  aequilibrio. 

3  Haec  autem  indifferentia  est  maximi  momenti, 

indifferentia  ma-  t  a(jmonencius  est  qui  se  exercet  quanto  altius 
gni  momenti.  n  M 

hoc  fundamentum  iecerit,  tanto  firmius  futurum  aedi- 

ficium;  idque  etiam  indicauit  Pater  N.  Ignatius  annot.  decimaquinta,  et 
decimasexta  ex  viginti. 

Meditatio  funda-  4  In  danda  hac  meditatione  máxime,  quia  non- 
menti,  ne  videatur  nullis  cum  nondum  assueuerint  orationi  videri  pot- 
andior,  iuvanda.  est  arj(jior)  acjdi  poterunt  aliquae  excursiones  ad 
meditandum,  vt  in  eo  quod  dicitur  creatum  esse  hominem,  potest  íimul 
cogitari  a  Deo  esse  creatum  de  nihilo,  et  simul  quot,  et  quanta  in  crea- 
tione  habuerit,  et  praeterea  quomodo  semper  ab  illo  in  esse  conseruetur. 

5    Sed  horum  consideratio  non  tam  dirigenda  est 

Quis  scopus  huius     ad  gratitudinem,  vt  fit  cum  considerantur  beneficia 

meditationis.  ° 

Dei,  verum  ad  scopum  huius  fundamenti,  nempe, 


a    primis,  ut  per  huiusmodi  etc.  XF.. — b  sit  .VA",  ex  errare  typograpkíco,  id  videtur. 


1 140 


MONUMENTA  IGNATIANA 


quod  illa  omnia  a  Deo  data  sint,  vt  perueniremus  ad  illum  vltimum 
finem.  Vnde  etiam  pote.st  homo  in  hac  meditatione  reflectere  cogitatio- 
nem  ad  seipsum,  quomodo  hactenus  habuerit  se  ad  finem,  et  ad  media, 
quantum  aberrauerit,  quod  creaturis  abusus  sit,  quae  illi  adiumento 
esse  debuerunt,  vt  iam  quasi  in  generali  iaciat  fundamenta  ad  cogno- 
scendam  deformitatem  vitae  suae,  quod  postea  vberius,  et  magis  parti- 
culariter  faciet  in  meditatione  peccatorum. 

6    In  meditatione  huius  fundamenti  liber  exerci- 
Tempus  huius     tiorum  non  praescribit  certas  horas,  vt  fit  in  exeri  i- 

meditationis  quale.       ,..  ,  .     ,  .. 

tus  sequentibus,  sed  vt  facih  íniüo  inchoemus,  vnus- 
quisque  pro  viribus,  et  pro  deuotione  sua  ad  id  tempus  sibi  assumat: 
vel  si  opus  sit,  Instructor  ei  praescribat. 

Firmiter  animo  ?  Debet  autem  curare  vt  cognitio  huius  veritatis, 
haereat  haec  medi-  quae  in  fundamento  tractatur,  quam  máxime  menti 
tat,°"  infigatur,  quoniam  vt  fundamentum  fabricae  totam 

ipsam  sustinet,  ita  haec  veritas  influit  in  omnia  exercitia,  et  praesertim 
in  ipsam  electionem  status,  quae  tota  fere  hinc  pendet,  et  ideo  quo 
melius  haec  meditatio  successerit,  eo  etiam  melius  reliqua  succedunt  a- 


De  duplici  examine.  Cap.  XIII. 


Quid    faciendum  T    \  -,  T  ..      .     .      ,  .  T 

¡nstructori  tempore  I     1 v  m  durat  meditatio  fundamenti,  debet  Ln- 

meditationis  funda-  |  1  J  structor  exercitantem  aliquoties  visitare, 
mentí,  et  semper  ei  aliquid  noui  in  scriptis  afferre,  quia 

sic  videtur  quodammodo  leuari  taedium,  et  melius  etiam  percipi  quae 
singula  proponuntur. 

2  leitur  in  primo  congressu  post  datum  funda- 
Examen  particu-       .  fc      &  i  o  r 

lare  quando  dan-  mentum  datur  examen  particulare,  in  quo  tradendo 
dum-  significandum  est  ei  b,  in  quouis  homine  vnum,  aut 

alterum  vitium  siue  peccatum  esse  soleré  praecipuum,  et  quod  in  eo 
sit  quasi  caus?,  et  radix  aliorum. 

3  Et  licet  in  aliquo  plura  essent  praecipua,  ex- 
vitiorum  exstir-     pediré  tamen,  vt  vnum  deligatur  ad  quod  extirpan- 

pati0"  dum  toti  incumbamus,  vt  eo  superato  ad  aliud,  et 

aliud  deinceps  peculiarem  hunc  conatum,  et  studium  transferamus. 

4  Huic  igitur  rei  seruit  c  examen  particulare, 
Perutiie  examen     cujus  vsus  etsi  post  peracta  exercitia  esse  debet  toto 

particulare.  vitae  tempore,  nunc  tamen  inchoatur,  tum  vt  aliqua 

eius  peritia  acquiratur,  tum  etiam  quia  d  hoc  examine  vti  oportet  circa 
exercitia,  et  eorum  additiones. 


a    succedent  ME, — b  Deest  hocv.  in  NE. — c  serviet  NE.r—A  Deesi  hoc  v.  i"  NE 


Directoría  recentiora — Dr.  1590 


1 1 4 1 


„  ,  5    Est  autem  multum  commendandus  huius  exa- 

Huius  examims 

■usus  commendan-  minis  vsus  propter  magnam  eius  vtilitatem,  prae- 
dus-  sertim  ad  consequendam  animi  puritatem,  vt  docet 

s  ^a*slanus  Col,at     Cassianus  Colla.  4.  et  5.  Bernardus  a  saepe.  Itaque  in 

fine  cxercitiorum,  cum  discedenti  dantur  praecepta 
vitae  bene  instituendae,  hoc  in  primis  inculcandum  est.  Additiones 
autem  illae  quatuor  dictandae  ne  sint,  an  verbo  tantum  explicandae 
prudentiae  Instructoris  relinquatur. 

Quando  et  yu.)-  ^  Deinde  eadem  die,  et  sequen  ti  datur  examen 
modo  dandum  exa-  genérale,  et  quotidianum.  Non  autem  datur  per  mo- 
men-  dum  meditationis,  sed  instructionis  cuiusdam,  et  vt 

homo  incipiat  aperire  oculos  ad  cognoscenda  peccata  vitae  praeteritae. 

AHunde  petenda  ^  Quod  vero  attinet  ad  examen  genérale,  non 
species  peccato-  est  dubium,  quin  aliae  etiam  multae  sint  peccatorum 
rum-  species,  quae  hic  non  ponuntur,  sed  vel  hic  ea  tan- 

tum peccata  attinguntur,  quae  frequentius  accidunt,  reliqua  autem  peti 
possunt  ah  aliis  auctoribus,  qui  ex  professo  de  hoc  Hgunt,  vel  hoc  exa- 
men pro  iis  tantum  conscriptum  est,  qui  iam  paulo  magis  spirituales 
sunt,  et  ab  aliis  grauioribus  peccatis  abstinent,  in  haec  autem  frequen- 
tius incidere  solent.  Itaque  non  fuit  mens  P.  N.  Ignatii  tam  breui  tra- 
ctatione  omnia  peccata  comprehendere,  sed  tantum,  vt  dictum  est,  pios 
ánimos  admonere  de  iis  quae  frequentiora  sunt. 

8    Porro  examen  quotidianum,  quod  quinqué  pun- 
Examen  quotidia-     cta  COmplectitur,  dictetur  prout  iacet.  Ad  illud  au- 

tem  faciendum  íuuat  illa  lux,  quam  praebet  examen 
genérale  per  illam  distinctionem  peccatorum,  quae  fiunt,  cogitatione, 
locutione,  et  opere. 


De  primo  exercitio  primac  hebdoniadae.  Cap.  XIV. 


Quis  ordo  in  tra- 
dencis  Exercitilí. 


Irca  ordinem  tradendi  exercitia  sequendus 
■  est  is  qui  ponitur  in  ipso  libro  exercitio- 


rum,  nempe  vt  prima  hora  fiat  exercitium  trium  potentiarum,  secunda 
autem  peccatorum:  tertia  vero  et  quarta  repetitiones  vtriusque.  si  au- 
tem addatur  etiam  quinta  hora,  fiat  de  inferno.  Sin  fiant  tantum  qua- 
tuor  horae,  hoc  exercitium  de  inferno  differendum  eritindiem  sequen- 
tem;  quo  eodem  die  possunt  dari  etiam  alia  exercitia  de  morte,  de 
indicio,  cum  suis  repetitionibus.  Tertio  die  proponenda  erit  eadem  ma- 
teria, sed  cum  aliquibus  nouis  punctis,  vt  in  materia  peccati,  propo- 
nendo  effectus  quos  facit  in  animo,  aut  aliquid  eiusmodi,  sic  enim  tol- 
litur  taedium,  et  materiae  profundius  penetrantur. 


»    Collatione  5  et  S.  Bernardus  XE.  rede. 


1 142 


MONUMEXTA  IGXATIANA 


Primum  exerci-  2  Porro  primum  exercitium  illud  est,  quod  ap- 
Mum  trium  poten-  pellatur  trium  potentiarum,  non  quia  in  aliis  etiam 
tiarum-  non  exerceantur  hae  tres  potentiae ;  sed  voluit 

P.  N.  Ignatius  in  hoc  quasi  aditu,  et  principio  omnium  exercitiorum, 
viam  monstrare,  quae  in  meditando  tenenda  est,  nempe,  vt  per  me- 
moriam  adiuuaretur  ratio  ad  discurrendum,  siue  ratiocinandum;  per  dis- 
cursum  autem  excitaretur  voluntas,  et  affectus,  idque  actuare  voluit  iri 
materia  peccati,  quae  prima  occurrebat  ad  meditandum. 

Quid  ¡n  primo  ^  Itaque  in  hoc  primo  exercitio  sunt  sigillatim 
exercitio  explican-  explicanda  exercitia  sumenti  omnia,  quae  in  sequen- 
dum-  tibus  exercitiis  futura  sunt  vsui,  quis  a  scilicet  modus 

seruandus,  vt  cum  attentione,  et  sine  capitis  laesione  perseuerari  possit, 
et  quomodo  se  animus  colligere,  collectumque  tenere  debeat,  et  quod 
licet  adhibendus  sit  intellectus  ad  cogitandum,  maior  tamen  habenda 
est  cura  affectus,  et  interioris  gustus,  quam  vt  multi  conceptus  quan- 
tumuis  pulchri,  et  acuti  formentur,  et  alia  eiusmodi. 

Praeludia  quae=        ^  et'am  declaranda  sunt  praeludia,  quorum 

nam  sint  decía-  vsus  praescribitur  in  ómnibus  exercitiis,  et  in  primis 
randa-  quid  sit  compositio  loci,  quae  nihil  aliud  est,  quam 

fingere  sibi,  et  quasi  videre  oculis  imaginationis  locum  illum,  in  quo 
res,  quam  meditamur,  gesta  est,  vt  stabulum  in  quo  Christus  natus  est, 
aut  coenaculum  grande  stratum,  in  quo  Apostolorum  pedes  lauit,  aut 
montem  in  quo  passus  est. 

5  Hac  enim  loci  compositione  valde  iuuamur  ad 
Ad  quid  i  u  v  et               ..  .  ,  , 

loci  compositio         attentionem,  et  motionem  animae,  quae  hoc  modo 

quasi  alligata  phantasia  rei  í  1 1 i  certae  alligatur  ipsa 
quoque  quodammodo  ne  euagetur,  aut  si  quando  diuertat,  habet  ad 
manum,  quo  se  facile  colligat,  et  reuocet  in  situm  illum  suum,  in  quo 
se  ab  initio  composuit.  Vnde  S.  Bonauentura  in  Prooemio  de  vita  Chri- 
sti  b.  Tu  inquit  si  fructum  ex  his  sumere  cupis,  ita  te  praesentem  exhi- 
beas  iis,  quae  per  D.  N.  Iesum  Christum  dicta,  et  facta  narrantur,  ac  si 
tuis  oculis  ea  videres,  et  tuis  auribus  audires  toto  mentis  affectu  dili- 
genter,  delectabiliter,  et  moróse  ómnibus  aliis  curis,  et  solicitudin  bus 
tuis  omissis. 

6  Atque  hoc  quidem  locum  habet  in  meditatione 

In  quo  locum  ha-  ... 

beat  rerum  corporearum:  nam  in  rebus  incorporéis,  vt  est 

peccatum,  et  similia,  alia  quaedam  est  instituenda 
compositio  loci,  de  qua  dicitur  satis  clare  in  lib.  exercitiorum  in  exerci- 
tio trium  potentiarum. 


a  qui  NE. — b  In  NE.  su  habetur  textus  qui  sequitur:  Tu,  inquit,  si  fructum  ex  liis 
sumere  cupis,  ita  te  praesentem  exhibeashís,  quae  per  Dominum  Iesum  Christum  dicta 
et  facta  narrantur,  ac  si  tuis  auribus  audires  et  oculis  ea  videres  toto  mentis  allectu  dr 
Ugenter,  delectabiliter  et  moróse,  ómnibus  aliis  curis  et  sollicitudinibus  tune  omissis. 


DlRKCTORIA  RKCENTIORA  -Di.    I  59Q 


1143 


Quid  in  compo-  '  I  )cnique  in  hac  loci  repraesentatione  vitandum 
sítione  loci  vitan-  est  diligenter,  nc  nimis  in  ea  fabricanda  immoremur, 
dum-  vel  nimiam  vim  capiti  faciamus,  quia  non  consistit  in 

ea  fructns  praecipuus  meditationis,  sed  est  tantum  via,  et  instrumcntum 
ad  ipsum  frnctum.  Neo  est  dubinm,  quin  aliqui  maiorem  in  hac  re  ha- 
beant  facilitatem,  in  quibus  videlicet  acrior  est  vis  potentiae  imaginati- 
uae.  Alii  vero  quibus  hoc  difficilius  est,  non  ita  laborare  debent,  vt 
caput  obtundant,  quo  ipsam  meditationem  impedirent. 


De  aliis  exercitiis  primae  hebdomadae.  Cap.  XV. 

In  secundo  exer-  1  . ,  ,  .... 

citio  de  quo  mo-  I  h  secundo  exercitio,  in  pnmo  puncto  monen- 
nendus  exerc¡tan5.  I  dus  est  exercitans,  ne  descendat  ad  exami- 
nanda  peccata  sigillatim,  vt  fieri  solet,  cum  quis  se  ad  confessionem 
parat.  hoc  enim  postea  facturus  est  ■'  extra  meditationem:  sed  hoc  tem- 
pore  in  genere  tantum  proponat  sibi  sua  peccata,  eorumque  multitudi- 
nem,  et  magnitudinem,  vt  concipiat  confusionem,  et  dolorem.  Ad  hoc 
autem  confert  percurrere  loca,  negotia,  et  personas,  vt  hic  dicitur. 

Qui  usus  repe-  ^  Tertium  et  quartum  exercitium  constat  ex  re- 
titíonum  exercí-  petitione  primi  et  secundi.  Harum  autem  repetitio- 
t,o^u^,•  num  vsus  est  valde  vtilis.  saepe  enim  fit,  vt  cum  eius- 

modi  materiae  primum  cogitantur,  intellectus  pascatur  illa  rerum  noui- 
tate,  ac  curiositate  quadam,  postea  vero  cum  speculationem  moderamur, 
magis  aperitur  via  internis  affectibus,  in  quibus  potissimum  consistit 
fructus.  Quare  in  his  repetitionibus  vitandi  sunt  longi  discursus,  sed 
tantum  proponere  sibi  oportet,  et  quasi  percurrere,  quae  prius  medi- 
tad sumus,  et  in  iis  immorandum  volúntate,  et  affectu,  et  haec  etiam 
est  causa,  cur  plura  hic  colloquia  sint,  quam  in  prioribus  exercitiis. 

inteiiigentia  ter-  3  Quod  autem  dicitur  in  lib.  exerc.  in  III.  exerc. 
t¡¡  exercitii  primae  primae  hebd.  repetitionem  hanc  faciendam  de  iis,  in 
hebdomadae.  quibus  antea  maiorem  consolationem,  aut  desolatio- 

nem  senserimus,  ita  intelligendum  est,  vt  praecipue  repetí  debeant  ea, 
quae  lumen,  aut  feruorem  attulerunt,  sed  etiam  expedit  illa  puncta  re- 
petere,  in  quibus  ariditatem  sensimus,  quia  saepe  contingit,  vt  deinde 
in  ipsis  maiorem  consolationis  copiam  sentiamus.  Immo  etiam  bis  re- 
petí potest  idem  si  magna  sentitur  consolatio,  aut  alius  bonus,  et  spi- 
ritualis  affectus,  et  hoc  potissimum  in  prima  hebdómada. 

4    Praeter  quinqué  haec  exercitia  P.  N.  Ignatii 

Praeter  quinqué,  ,  ,.    ,.  .  .  ...... 

alia  possunt  addi      possunt  addi  alia,  vt  in  fine  quinti  exercitn  dicitur,  vt 
de  aliis  peccati  poenis,  de  morte,  de  iudicio,  vel  de 
aliis  cruciatibus  Inferni,  et  quidem  haec  rarissime  omittenda  videntur, 


a    Deest  hoc  v.  in  \'E. 


1 144 


MüXUMEXTA  ÍGNATIANA 


quia  multum  habent  momenti,  vt  auocetur  animus  ab  inordinato  amore 
rerum  harum  visibilium,  et  in  his  meditationibus  concipit  anima  timo- 
rem  sanctum  Domini,  vt  pariat  spiritum  salutis. 

5    In  fine  cuiuslibet  exercitii  semper  fieri  debet 

Quando   facienua  11         •  ,    ■  •.•  .... 

coiioquia  colloquium,  vt  in  libro  exercitiorum  praescnbitur, 

nec  tamen  prohibetur,  quin  iuxta  cuiusque  deuotio- 
nem  etiam  in  principio,  et  in  medio  alia  coiioquia,  et  petitiones  fieri 
possint,  immo  etiam  aliquando  expedit.  Proprius  tamen  locus  est  in 
fine,  cum  anima  ex  meditatione  magis  eleuatam  se  sentit.  Illa  enim  sun 
aptissima  coiioquia,  quae  formantur  ex  affectu  interiori  varia,  vt  ipse 
affectus  varius  est. 

Varü  mod¡  agen-  6  *  Interdum  enim  homo  agit  cum  Ueo,  vt  filius 
di  cum  Deo.  cum  patre,  interdum  vt  seruus  cum  Domino,  modo 

*  *v  T  vt  amicus  cum  amico,  modu  etiam  vt  reus  cum  Iudice, 

ÍÍX  i.  exeratio 

primue hebdomadae.     aliquando  etiam  petens  aliquod  donum,  aliquando 
gratias  agens  de  beneficiis  acceptis,  alias  accusando 
se  ipsum,  alias  communicando  cum  eo  familiariter. 

inteiiigentia  tcr-  7  In  quo  notandum  quod  dicitur  in  tertia  annota- 
tiae  annotationis  tionc  ex  viginti,  haec  coiioquia,  quando  fiunt  cum 
Deo,  aut  cum  sanctis  requirere  maiorem  reuerentiam, 
quam  ipsas  meditationes,  et  speculationes.  In  particulari  vero  col- 
loquium secundum  ad  Christum  vt  impetret  a  Patre,  explicandum  erit 
rudioribus,  hoc  intelligi,  non  vt  est  Deus,  sed  vt  homo  mediator,  ej 
aduocatus,  vt  interpellet  pro  nobis. 

Additiones  pri  '  Additiones  quae  in  libro  exercitiorum  ponun- 
mae  hebdomadae  tur  in  fine  primae  hebdomadae,  dandae  sunt  pridie 
guando  dandae.  quam  incipiantur  exercitia,  nempe  meditatio,  quae 
dicitur  trium  potentiarum,  et  reliquae,  quia  in  iis  agitur  de  multis,  quae 
adiuuant  meditationem.  Decima  tamen  additio  posset  differri  in  se- 
quentem  diem,  quia  non  est  ade>  >  necessarium,  vt  detur  illo  die.  Deindc 
sequentibus  diebus  dandae  sunt  reliquae  additiones,  et  regulae  de 
discernendis  spiritibus,  quae  conueniunt  primae  hebdomadae,  et  quae 
conuenire  videbuntur  exercitanti,  quas  tamen  non  erit  semper  necesse 
scripto  daré,  sed  id  Instructoris  iudicio  |)ermittitur. 

9    Hae  additiones  curandum  est,  vt  exacte  ser- 

Additiones    exa-     uentur,  quia  ex  ipsis  valde  pendet  fructus  spiritualis 

cte  servandae.  ^  1  r  ' 

exercitiorum,  quamquam  ex  altera  parte  caueri  etiam 
debet  omnis  excessus,  et  habenda  est  ratio  personarum,  et  complexio- 
num,  vt  si  qui  essent  natura  melancholici,  non  debent  nimium  coar- 
ctari,  immo  potius  dilatandus  est  eis  animus,  et  idem  de  personis  im- 
becillioris  valetudinis,  et  insuetis  ad  hos  labores,  et  ideo  opus  est  pru- 
dentia,  et  discretionc,  experientia  enim  ostendit  quibusdam  profuisse 
quod  eis  concederetur  aliqua  laxitas  in  his  regulis  seruandis,  aliis  au- 
tem  profuit  seueritas,  el  rigor,  semper  tamen  mixtus  suauitate. 


Directoría  recentiora— Di.  1599 


1 1 45 


De  Confessione  generali.  Cap.  XVI. 


Quando  ad  gene» 


r  a  1  e  m  coniessio-  |  C^Tnp  qui  se  exercet  versetur  in  primis  quin- 
nem  excitandus.  w    j  que  exercitiis,  siue  alia  adiungantur,  cum 

iam  id  satis  consecutus  videbitur,  quod  in  hac  hebdómada  vt  finis  pro- 
ponitur,  nimirum  cognitionem  intimam  peccatorum,  et  veram  contritio- 
nem,  et  ad  id  serio  conatus,  et  diuinae  gratiae  cooperatu6,  tam  per 
exercitia,  quam  per  additiones  iudicabitur,  moneri  debet,  vt  se  ad  ge- 
neralem  confessionem  disponat,  et  nisi  instructori  nimium  fatigatus 
videatur,  poterit  adhuc  pergere  in  meditando  per  vnam,  aut  alteram 
horarn  aliquid  quod  ad  compunctionem  peccatorum  faciat,  vel  si  id 
magis  expediré  iudicetur,  aliquid  legendo  ad  eum  finem. 

indicandae  utili-  2  Vt  autem  hoc  diligentius,  et  aecuratius  faciat, 
tates  confessioms  indicandum  est  ei  quantae  sint  vtilitates  huius  con- 
generahs.  fessionis  generalis,  de  quibus  vtilitatibus  agilur  in 

ipso  libro  Exercitiorum  post  examen  genérale.  Quod  si  nulla  alia  esset, 
hoc  certe  satis  esse  deberet,  quod  experimur  nomines  plerumque,  aut 
sine  examine  sufficienti,  aut  sine  debito  dolore,  nullo  vel  valde  infirmo 
melioris  vitae  proposito  ad  confessionem  accederé,  ac  propterea  ad  con- 
sequendam  pacem  conscientiae,  et  ad  tollendos  s  rupulos,  qui  si  non 
antea,  saltem  in  puncto  mortis  animam  excruciare,  et  in  periculum  sa- 
lutis  aeternae  adducere  solent,  multum  prodest,  semel  se  ab  ómnibus 
anteactae  vitae  peccatis  abluere. 

Quae  diiigentia  ^  Quam  etiam  ob  causam,  etsi  cauendum  est  a 
íervanda  in  huius-  nimia  anxietate  in  facienda  hac  confessione,  nesem- 
modi  confessione.  per  deinde  maneant  sciupuli  ac  reliquiae,  vt  quibus- 
dam  contingit,  tamen  ex  altera  parte  studendum  et  conandum  est,  vt 
ita  diligenter,  atque  aecurate  fiat,  vt  postea  secura  esse  possit  anima, 
se  fecisse  quod  in  se  erat;  nam  sine  hoc  numquam  frui  poterit  illa  pace 
animi,  et  tranquilízate  conscientiae,  quam  diximus.  Ideo  praeter  pro- 
prium  studium,  et  diligentiam  ipsius  qui  Exercitia  suscipit  iuuandus 
est  etiam  aliqua  via,  et  methodo,  nempe  directorio  aliquo  adbenecon- 
fitendum,  cuiusmodi  iam  multa  extant  bona,  et  apta,  si  opus  fuerit,  et 
pro  cuiusque  indigentia. 

4  Aliquando  etiam,  praesertim  insignioribus  ho- 
Quibus    Navarn     minibus  proderit  daré  legendam  Summam  Nauarri, 

Summa   legenda.  '  ^  b  ' 

vbi  agit  de  statibus,  vt  attente  considerent,  quae  ad 
suum  statum  pertinent.  Sic  enim  melius  videbunt  in  quibus  defecerint, 
quae  si  nostri  per  se  proponerent,  fortasse  non  tantam  iis  fidem  habe- 
rent,  et  possent  putare  eos  esse  nimios  in  vrgendis  conscientiis. 

5  Hanc  generalem  confessionem,  vt  plurimum 
Cul  facienda  con-             .  _  .  ... 

fessio  generalis.        magis  expedit  non  fien  ei,  qui  tradit  exercitia:  si  ta- 
men qui  suscipit  ei  confiten  mallet  pro  sua  deuotio- 


I  I46  MOXUMENTA  IGNATIAXA 

ne,  vel  sacerdotum  penuria,  aut  aliae  causae  ita  exigerent,  nihil  impe- 
diret  quin  etiam  ipsi  fieri  posset. 


De  fi)ic  primae  hebdómadas.  Cap.  XI  'II. 


|     I      lVoniam,  vt  supra  dictum  est,  exercitio- 
Primae  hebdoma-  r^Cj  rum  nebdomadae  *  non  dierum  spatio 

dae  tempus  quan-     definiuntur,  sed  ex  effectu,  qui  in  eis  praetenditur. 

do     contrahendum      ■  .       .    .  .  111         j  «  . 

aut  prorogandum      ideo  huius  primae  hebdomadae  tempus  vel  contrahi, 
vel  prorogari  poterit,  prout  citius,  vel  tardius  quis- 
.4.  ex    .  contrjtjoneni)  deuotionem,  vel  meditandi  m"- 

dum  assecutus  fuerit.  Alii  enim  celerius,  alii  serius  eo  perueniunt.  lllud 
tamen  notandum,  eos  homines,  qui  multum  proficiunt  in  via  spiritus, 
et  qui  iam  ab  aliquo  tempore  Sacramenta  frequentant,  aut  qui  multum 
cupiunt  statuere  de  modo  vitae  suae,  in  quo  magisDeo  domino  seruire 
possint,  non  esse  diu  detinendos  in  hac  prima  hebdómada.  Immo  si 
fieri  possit,  quatuor,  aut  quinqué  diebus  absoluere  eam  debent.  Contra 
vero  faciendum  in  iis,  qui  non  ita  dispositi  sunt.  hi  enim  vt  peccata  sua 
defleant,  et  vt  peccati  turpitudinem,  ac  foeditatem  agnoscant,  debent 
diutius  in  his  exerceri  mutando  subinde  rationem  victus  somnique,  et 
alia  genera  paenitentiae,  vt  habetur  in  exercitiis  notabili  tertio  post 
additiones  primae  hebdomadae. 

2  Qui  absolutis  exercitiis  primae  hebdomadae  ad  reliqua  progres- 
surus  est,  postquam  generaliter  confessus  fuerit,  et  communionem 
sumpserit,  saltem  per  vnum  diem  vacare  debet  ab  illo  labore  tam  intensa 
meditandi.  Interim  tamen  posset  in  mente  versare  parabolam  illam  filii 
prodigi,  applicando  eam  ad  seipsum,  aut  aliquid  eiusmodi.  Porro  ad 
communionem  est  ita  etiam  disponendus,  vt  ad  eam  accedat  cum  rene 
rentia,  et  fide,  et  gustu,  et  ob  eam  causam  danda  est  ei  aliqua  meditatio 
ad  hoc  apta. 


De  secunda  hebdómada,  ei  primo  de  fine  qui  m  ea  praetendiliti 

Cap.  XVIII. 

Scopus     exerci-  ~w — -» 

tiorum  primae  he-  |  Li  Inis,  et  scopus,  qui  exercitiis  ómnibus 
bdomadae:  J[      primae  hebdomadae  praefixus  est,  hic 

praecipue  est  cognoscere  quod  errauimus  ab  ea  via,  quae  nos  ducere 
debebat  ad  vltimum  illum  finem,  cuius  causa  creati  sumus,  et  conse- 
quenter  doleré  de  tali,  et  tanto  errore,  et  concipere  intensum  deside- 
rium  redeundi  in  illam  viam,  et  in  ea  semper  perseuerandi. 


Directoría  recen tiora    Di.  1599  1147 
2    In  hac  autem  secunda  hebdómada  finis  est, 

FinU    secundae.  .......  ,       .  ~  . 

proponere  sibi  Lhnstum  dominum,  ac  baluatorem 
nostrum,  vt  veram  viam,  iuxta  illud,  quod  ipse  dixit.  Ego  sum  via, 
veritas,  et  vita,  et  8  Nemo  venit  ad  Patrem  nisi 

loa.  14.  6. 

per  me. 

Ipse  enim  est  exemplar  a  Patre  hominibus  propositum,  cuius  imi- 
tatione  emendemus,  et  componamus  mores  nostros  corruptos,  et  diri- 
gamus  pedes  nostros  in  viam  pacis.  Quare  cum  Christi  vita  sit  perfe- 
ctissima,  et  ipsa  idea  virtutis,  et  sanctitatis,  sequitur,  vt  quo  vita  no- 
stra  propius  ad  eam  b  imitatione  accesserit,  ipsa  quoque  perfectior  sit, 
immo  et  propius  accedat  ad  vltimum  fincm  suum,  ideoque  eo  etiam  fe- 
licior  sit. 

Secunda  hebdo-  ^  Propter  hanc  causam  haec  secunda  hebdómada 
mada  respondet  respondet  viae  illuminatiuae,  quia  Christus  est  sol 
viae  Hiuminativae.  iustitiae,  qui  illuminat  omnem  hominem  venientem 
in  hunc  raundum,  et  ad  hoc  venit,  vt  illuminaret  sedentes  in  tenebris, 
et  vmbra  mortis,  et  c  quoniam  peccata,  et  prauae  affectiones  obtene- 
brant  animam,  eamque  impediunt,  et  retrahunt  a  Christi  imitatione, 
ideo  haec  prius  eradicanda  ex  corde  erant  primis  illis  exercitiis,  et  me- 
ditationibus. 

4    Dispositio  quam  P.  N.  Ignatius  requirebat  in 

Quaenam    dispo-  r  ^  &  i 

sitio  in  facientibus  üs,  qui  facturi  essent  exercitia  huius  hebdomadae,  est, 
haec  exercitia  re-  vt  ostendant  feruorem,  ac  desiderium  progrediendi 
quirebatur  a  s.p.n.  viterius  ad  deliberandum  de  statu  vitae.  Quare  qui 
hoc  nollet,  vel  tepide  vellet,  etiam  si  cuperet  progredi  in  meditationi- 
bus,  melius  esset  eum  differre  ad  vnum,  aut  alterum  mensem.  Hoc  enim 
negotium  eiusmodi  est,  vt  nisi  cum  feruore  spiritus  suscipiatur,  non 
possit  habere  bonum  successum.  requirit  enim  magnum,  et  fortem,  et 
constantem  animum,  qui  ex  augmento  deuotionis  proueniat. 

Quando  quis  non  5  Verum  est  quod  si  quis  esset,  a  quo  nihil  ma- 
est  admodum  ca-  gnum  sperari  posset,  quia  non  esset  admodum  ca- 
pax-  pax,  vel  impeditus  esset  statu  matrimonii,  posset  pro 

eius  captu,  aliquid  addi  de  sequentibus  hebdomadis,  vt  dirigatur  in 
statu,  in  quo  est,  ad  bene  viuendum  in  eo. 

6    Ceteros  autem  melius  est  relinquere  cum  fame, 

Cum  fame  reim-     yt  sc¡ant  adhuc  sibi  restare  aliquid  quod  faciant. 

quendi. 

Contingit  enim  saepe  vt  hac  dilatione  experientia 
ipsa  apertius  eis  detegat  suas  necessitates,  et  infirmitates;  quod  facit,  vt 
deinde  ardentiores,  et  magis  dispositi  redeant. 


a    Deest  hoc  v.  in  NE. — 1>  eum  NE. — c  mortis.  Et  NE. 


II48  MONUMENTA  IGNATIANA 

Deprimís  quatuor  excretáis  secundae  hebdomadae.  Cap.  XIX. 


Primum  exerci- 

tium  secundae  h«-     |    I_)Rimum  exercitium  in  hac  secunda  hebdoma- 

bdomadae  quid  sit.  ,  j    t>  i-\    •  ^-  j  . 

±_  da,  est  de  Regno  Christi,  quod  tamen  non 
enmputatur  ínter  meditationes,  quia  prima  est  de  incarnatione  Domini. 
Est  igitur  quasi  fundamentum  quoddam,  aut  prooemium  totius  huius 
tractatus,  et  summa,  ac  compendium  vitae,  et  operum  Christi  Domini  in 

Esa.  62. 11.  eo  negotio,  quod  ei  commiserat  Pater,  de  quo  Esaias,* 

Opus  illius  coram  eo;  et  ipse  Dominus.  *  Opus  quod 

loan.  17.  4,6.  dedisti  mihi,  vt  facerem.  Et  statim  addit  a,  quidnam 
id  esset,  Clarificaui  te  super  terram,  manifestaui  nomen  tuum  homini- 
bus.  Vocat  autem  omnes  homines  in  societatem  tanti,  et  tam  gloriosi 
operis,  vnumquemque  iuxta  suum  gradum.  Ex  quo  iam  meipit  apparere 
diuersitas  graduum  in  imitatione  Christi. 

2  Dispositio  autem,  quae  requiritur  in  anima  eius, 

Quae     dispositio  .        ..  ...  , 

necessaria  I111  'acit  exercitia,  haec  est,  vt  quantum  est  ex  sua 

parte  tendat  in  id  quod  perfectius  est,  si  Dominus  de- 
derit  gratiam,  et  vires.  Vnde  aperte  colligitur  ex  hoc  iam  loco  animam 
incipere  praeparari,  et  disponi  ad  electionem  status,  quae  postea  suo 
loco  expressius  proponetur.  Sic  enim  mirabili  quodam  artificio  Spiritus 
sancti  hic  anima  excitatur  ad  perféctionem,  vt  deinde  hanc  eandeni 
perfectionem  eliciat,  et  indagetin  ómnibus  sequentibus  meditationibus, 
Incarnationis,  Natiuitatis,  et  aliarüm,  et  ita  perfectionis  semina,  quae 
hic  sparguntur,  per  illas  deinde  meditationes  latenter  crescant,  et  pro- 
moueantur,  doñee  in  tempore  electionis  suum  fructum  ferant.  Atque 
hoc  bene  notandum  est  Instructori  pro  sua  directione,  non  quod  de  hoc 
monere  debeat  exercitantem,  sed  potius  sinat  res  ipsas  per  se  in  eius 
anima  operari,  vimque  suam  exercere. 

3  Ñeque  hoc  tamen  impedit,  quin  haec  medita- 

Cui    danda    haec       ,.  ,   .     .  .     ,       .  , 

meditatio  tl0'  sicut  etiam  quae  deinde  sequetur  b  de  duobus 

vexillis,  tradi  possit  etiam  iis  qui  non  sunt  facturi 
electionem,  quoniam  etiam  hi  ea  iuuari  possunt:  siquidem  in  genere 
tantum  agunt  de  iis,  quae  ad  maiorem  Dci  gloriam  ab  vnoquoque  fieri 
possunt  in  Dei  obsequio  pro  cuiusque  capacítate. 

Quare  in  secmi-  ^  1  ii  hac  secunda  hebdómada  notandum  est,  addi 
da  hebdómada  aj-  hic  vnum  praeludium.  Nam  cuín  in  prima  hebdoma- 
datur  unum  piae-     $a  primum  praeludium  sit  constitutio  loci,  hic  ante 

ludium. 

constitutionem  loci  ponitur  quaedam  repraesentatio 
historiae,  seu  mysterii  quod  meditandum  oceurrit.  Hoc  autem  non  ita 


:l  Isaias:  Opus  eius  coram  illo.  Et  ipse  Dominus:  Opus  quod  dedisti.  ut  faciani.  l'.t 
addit  .YE. — b  sequitur  NE. 


Directoría  kecentiora  —  Ui.  1599  1 149 

intclligendum  est,  vt  tune  immorari  debeamus  in  meditando  illo  myste- 
rio.  Sie  enim  nihil  differret  praeludium  a  meditatione,  sed  ita  est  acci- 
piendum,  vt  in  primo  illo  praeludio  proponatur  historia  generatim,  et 
quasi  tota  in  communi,  vt  sciatur  materia,  de  qua  tune  cogitandum  est, 
et  anima  ineipiat  in  ea  ac  tuad,  et  ad  eam  eleuari,  deinde  vero  in  ipsa 
meditatione  ineipiat  in  singulis  eius  partibus  immorari,  easque  ponde- 
rare, et  penetrare.  Vt  cum  quis  eoniieit  oculos  in  tabulam  aliquam  pi- 
etam,  in  qua  sit  varietas  rerum  pietarum,  prius  vnico  intuitu  omnia  con- 
fuse  cernit,  et  scit  quid  in  ca  tabula  contineatur,  postea  vero  figit  oculos 
in  singulis  particularibus  rebus,  quae  ibi  pictae  sunt,  easque  sigillatim 
melius,  et  aecuratius  perpendit. 

Un  de  sumenda  5  Quod  autem  attinet  ad  puncta  harum  medita- 
puncta  harum  me-  tionum,  sumenda  erunt  in  fine  libelli  exercitiorum, 
ditationum.  mySter¡a  vjtae  Christi  ordine  posita  sunt  distincta 

tere  singula  tribus  punctis,  etsi  simplicioribus,  qui  ea  non  legerint,  aut 
legere  non  possint  in  Euangeliis,  explicatius  tradi  oportebit  addita 
breui  declaratione,  vt  dicitur  secunda  Annotatione  ex  viginti.  Vnde 
quod  in  meditatione  Incarnationis,  et  Natiuitatis  etiam  dicitur  de  con- 
templandis  personis,  et  earum  verbis,  et  operibus,  intelligi  debet,  refe- 
rendo  ad  illam,  quam  diximus  distributionem  quae  in  fine  libri  ponitur, 
nempe  cogitando  haec  in  singulis  punctis,  vt  oceurrunt  ordine  suo,  non 
autem  quod  necessarium  sit  omnes  prius  personas  totius  mysterii,. 
deinde  omnia  verba  eiusdem,  ac  demum  opera  separatim  meditan;  hoc 
enim  praesertim  in  quibusdam  meditationibus  pareret  confusionem. 

6    Ouare  hoc  tantum  voluit  P.  Ignatius  regulam 

Cur  meditatio  in        ,        .       .        ,.  .  ,.        .    .  .  . 

punctis.  daré  in  singulis  punctis,  quo  meditantis  intentio  iern 

debeat,  primum  quidem  in  ipsas  personas,  quae  in 
illo  puncto  oceurrant  a,  tum  ad  verba,  si  prius  verba,  vel  ad  facta,  si 
prius  oceurrant  facta.  Et  ita  absoluto  vno  puncto  transeatur  ad  aliud, 
eundem  ordinem  in  eo  seruando. 

Alia  praeterea  ^  Caeterum  etsi  hic  tantum  mentio  fit  de  his  tri- 
addi  possunt  pun-  bus,  non  tamen  prohibetur,  quin  possint  etiam  addi 
cta'  alia  puncta,  ut  v.  g.  cogitationes,  et  affectus  perso- 

narum  interiores,  tum  etiam  virtutes,  et  praeterea  modus,  et  finis  my- 
steriorum,  quae  oceurrunt,  causa  item,  et  effectus,  tempus,  et  reliquae 
circunstantiae,  vt  foecundior  sit  meditatio,  et  maior  eius  fructus. 


a    oceurrunt  NE. 


1 1 5o 


MONU  MENTA  IGNATIANA 


De  quinto  exer cilio  secundae  hebdomadae,  quod  est  applicatio  sensuum. 

Cap.  XX. 

De   quinto  exer- 

citio,    videlicet   de  'I    ^  .  .  .  ,  , . 

applicatione  íensu-  I  l-H  Xercitium  quintum,  quod  est  applicatio 
um.  J.  ,  sensuum,  est  facile  valde,  et  vtile,  imagi- 

nando nos  videre  personas  et  audire  verba,  aut  strepitum  si  qui  fit, 
vel  tangere,  aut  osculari,  siue  loca,  siue  personas,  quod  tamen  fieri 
debet  cum  omni  reuerentia  et  modestia,  ac  timore.  Olfactum  P.  N.  Ig- 
natius  refert  ad  odorandam  fragrantiam  animae  ex  donis  Dei,  et  gustum 
ad  gustandum  a  eius  dulcedinem,  quod  vtrunque  significat  praesentiam 
quandam  rei,  vel  personarum,  quas  meditamur  cum  gustu  et  amore 
earum  tenero. 

2    Quod  autem  hic  dicitur  facta  meditatione  In- 
inteiiigentia  iiiius     carnati0nis,  et  Natiuitatis,  faciendam  deinde  separa- 

r.otandi,  post  raedit  '  '  r 

de  incarn.  et  nativ  tim  hanc  applicationem  sensuum,  intelligendum  est 
faciendam  esse  ap-     idem  deinceps  fieri  deberé  in  reliquis  meditationibus 

plicationem   sensu-  ,    .    „       ,  .  .    .  , 

um  vitae  Lhnsti.  Quod  non  ita  accipiendum  est,  quasi 

hanc  applicationem  debeamus  habere  seiunctam  ab 
omni  materia  meditationis,  sed  vt  praecipuus  scopus  circa  mysterii  con- 
siderationem  sit  sensuum  applicatio. 

in  quo  differt  ap-  ^  Differt  autem  applicatio  ista  sensuum  a  medi- 
piicatio  sensuum  a  tatione,  quoniam  meditatio  est  magis  intellectualis, 
meditatione.  et  magjs  versatur  in  ratiocinatione,  et  omnino  est 

altior.  discurrit  enim  per  causas  illorum  mysteriorum,  et  effecta,  et  in 
eis  inuestigat  attributa  Dei,  vt  bonitatem,  sapientiam,  charitatem,  et 
reliqua.  At  vero  applicatio  non  discurrit,  sed  tantum  inhaeret  in  illis 
sensibilibus,  vt  in  aspectu,  et  auditu,  et  reliquis  eiusmodi,  quibus  frui- 
tur,  et  delectatur  cum  profectu  spirituali. 

4  Est  autem  eius  dúplex  vtilitas,  interdum  enim, 
Eius  dúplex  utill-  -      ,.  ,  , 

tas  cum  anima  non  potest  profundiora  speculan,  dum  in 

his  immoratur  paulatim  disponitur,  et  eleuatur  ad 
illa  altiora.  Interdum  autem  contra,  anima  iam  impinguata,  et  b  feruens 
deuotione  ex  cognitione  illorum  mysteriorum  altiorum,  descendens 
deinde  ad  haec  sensibilia,  in  ómnibus  inuenit  pastum,  et  consolatio- 
nem,  et  fructum  ex  abundantia  amoris,  qui  facit  vt  mínima  quaeque,  ac 
vel  ipsi  nutus  magnifiant,  et  materiam  amoris,  et  consolationis  prae- 
beant. 

5  In  mysteriis  Christi  tradendis  debet  Instructor 
chri"«  emyster"ada     ea  desumere  ex  ipso  libro  exercitiorum,  in  fine,  vbi, 

vt  dictum  est,  descripta  sunt  cum  suis  punctis.  Ouare 
qui  magis  versati  sunt  in  meditando,  iis  satis  erit  dictare,  vel  daré  in 


»    gustandam  .VE. — b  üeest  hec  v.  in  XE. 


Directoría  rkcentiora    Di.  1599  1151 

scriptis  puncta,  vt  ibi  habentur,  admonendo,  vt  semper  eandcm  for- 
mam  teneant,  quam  prima  die.  Cum  aliis  aulem  minus  versalis  opor- 
tebit  ad  particularia  magis  descenderé,  accommodando  praeludia  ad 
materiam,  et  introducendo  eos,  vt  sciant  sibi  proponere  personas  cuna 
suis  circumstantiis,  tum  earum  verba  et  facta  etc. 

De  meditationum  horis,  lectione  spi ritual  i  et  eo  qui  exercetur  visitando. 

Cap.  XXL 

Exercitanti  quan-  (  ^  T  -  . .  .  . 

do  danda  reiaxatio.  W1  4U1  se  exercet,  fatigatus  videatur,  immo 

*  Ex  notubili  vn¡-  |  v _J  etiam  si  non  adeo  fatigatus  sit,  tamen  vt 
to  ¡11  die  secundo  z.  melius  durare  possit,  expedit,  vt  detur  illi  aliqua 
hebdomadae.  relaxado  in  horis  meditandi,  et  tune  omitti  poterit 
meditatio,  quae  fit  media  nocte,  et  retineri  aliae  quatuor  horae. 

De  lectione  ta  2  Potest  etiam  in  hac  hebdómada,  et  sequenti- 
secunda  hebdo-  bus  post  absolutas  meditationes  reliquo  tempore 
mada-  legi  aliquis  liber,  sed  eiusmodi,  qui  pietatem  potius 

nutriat,  quam  intellectum  nouitatibus  exerceat,  vt  sunt  aliqua  ex  ope- 

*  Ex  NotabiH  i  ribus  S.  Bernardi,  vel  Gerson  de  imilatione  Christi, 
seeundae  liebdoma-  vel  Granata.  *  Si  vero  liber  hic  contineret  aliquem 
dae  post  meditatio-  tractatum  de  Christi  mysteriis,  non  expediret,  vt  ea 
nes pnmae  día.  legerentur,  de  quibus  postea  laciendae  sunt  medita- 
tiones, sed  de  quibus  iam  factae  sunt,  vel  quae  eo  die  sunt  laciendae. 

3    Ouod  attinet  ad  visitandum  eum,  qui  exerce- 

Quando    visitan-  ...... 

dus  qui  exercetur      tur>  semel  saltem  esset  visitandus  in  die,  excepto 
tempore  electionis,  quo  tempore   solent  incidere 
frequentiores  desolationes  et  perplexitates,  quae  crebriorem  visitatio- 
nem  requirunt. 

De  electione  quanti  momenti  si/,  et  quis  ordo  in  hac  materia  seruandus. 

Cap.  XXII. 

cunas*'0"'5  dlffl  I  i  ^T  omnibus  exercitiis  nullus  est  difficilior  locus, 
X  aut  qui  maiorem  dexteritatem,  et  discretionem 
spiritualem  requirat,  quam  electionis,  quoniam  hoc  tempus  expositum 
est  diuersis  motibus  animi,  et  saepe  etiam  erroribus,  cum  homo  non 
solum  a  malo  vincatur,  sed  plerunque  etiam  boni,  et  recti  imagine  l'al- 
latur. 

Attendenda  ele-  2  In  hac  ergo  materia  illud  ante  omnia  intel- 
ctionis  necessitas  ligendum  videtur,  et  ante  oculos  tenendum,  quanti 
et  gravitas.  referat  eligere  statum  vitae.  Nam  si  homo,  vt  ratio- 

nalis ,  debet  omnibus  a  suis  actionibus  poneré  finem  congruentem 


a    omnino  NE. 


I  I  K2 


MONUMEXTA  IGNATIAXA 


rationi,  Christianus  autem  debet  omnia  opera  sua  dirigere  ad  finem 
supernaturalem:  si  haec  ergo  in  singulis  actibus  fieri  debent,  quanto 
magis  in  capiendo  statu,  ex  quo  scilicet  consequuntur  fere  omnia, 
opera  vitae  nostrae,  ita  vt,  si  finis  ipsius  status  sit  vitiosus,  ea  etiam 
quae  ad  finem  consequuntur,  oporteat  esse  vitiosa. 

3  Deinde,  vt  in  corpore  animantis  plura  sunt 

Indifferentia    ad  ,  ,  , 

eiectionem  membra,  ñeque  omnia  membra  sunt  oculus,  aut 

omnia  pedes,  vt  ait  S.  Paulus,  ita  in  hoc  corpore  Ec- 
clesiae  oportet  esse  varios  gradus,  et  status.  Huius 

primae  Cor.  XII.  a  .....  ...  „    .  . 

autem  diuisionis,  et  partitionis  auctor  est  bpiritus 
sanctus,  ad  quem  pertinet  singulis  suum  locum  tribuere.  Vnde  Aposto- 
lus  eodem  loco:  diuisiones  gratiarum  sunt,  idem  au- 

Lor..  XII,  4,  5,  o.  ° 

tem  spiritus,  et  diuisiones  ministeriorum  b  sunt,  idem 
autem  dominus,  et  diuisiones  operationum  °,  idem  vero  Deus,  qui  ope- 
ratur  omnia  in  ómnibus.  Ex  quo  donstat,  vt  famuli  a  suo  Domino  suo 
quisque  operi,  ac  muneri  destinantur;  sic  nomines  a  Deo;  ac  proinde 
non  deberé  hominem  impediré  in  se  ipso  id,  quod  Deus  in  eo,  et  de 
eo  agere  vult,  sed  oportere  vt  ei  fideliter  seruiat  in  quacunque  re  eius 
maiestas  voluerit. 

4  Accedit  etiam  propria  vtilitas,  eaque  magna, 

UtHitas  talis  ele-  .  ,       ,    ,  XT  .  . 

ctionis  quoniam  pertinet  ad  salutem  aeternam.  Mam  etsi 

Deus  nemini  negat  auxilium  necessarium  ad  salutem, 
tamen  non  est  dubium,  quin  iis  multo  abundantius  gratiam  suam,  et  lu- 
men atque  opem  communicet,  qui  non  se  in  aliquem  vitae  statum  ex 
libito  suo  intruserunt,  sed  eum  elegerunt,  quem  praemissa  diligenti 
consideratione  putarunt  esse  iuxta  diuinum  beneplacitum. 

De¡  non  auttm  5  Denique  si  nos  in  tanta  re  nostro  iudicio,  ac 
nostra  sequenda  placitu  gubernare  velimus,  facile  in  máximos  et  ma- 
voiuntas.  xime  perniciosos  errores  incidemus,  si  vero  Dei  vo- 

luntatem  executi  fuerimus,  ille  vt  Pater,  et  creator  noster,  nihil  de  nobis 
statuet,  quod  nobis  vtile,  et  salutare  non  sit,  immo  vero  etiam  aptum, 
et  accommodatum  nobis,  quoniam  ipse  noscit  figmentum  nostrum. 

6  Haec  igitur  et  alia  in  hanc  sententiam  non  so- 
Ke""nda0n,nl"  *"*      lum  Instructori  vtilia  erunt,  vt  in  hoc  negotio  ma- 

gnum  studium  adhibeat,  sed  multo  magis  ei,  qui  fa- 
cit  exercitia,  vt  videat  quo  animo  aggredi  debeat  rem  adeo  necessa- 
riam. 

7  Igitur,  vt  in  hoc  tractando  aliquis  ordo  serue- 
t¡rmrtca'pitumqUen      tur  Primo  dicemus  quales  esse  debeant,  qui  ad  eie- 
ctionem admittuntur;  secundo  quales  ii  qui  eos  diri- 

gunt;  tertio  quae  sint  res,  de  quibus  est  electio:  quarto  quae  in  ea  re- 
gulae  seruandae.  quinto  quis  sit  ordo,  et  praxis  electionis  faciendae. 


a    Sic  recle  .\'E.:  13  Di. — 1>  ministrationum,  .YE.— c  operationum  sunt,  .YE 


Directoría  rkcentioka — Di.  1599 


Quales  esse  debeani  qui  ad  electionem  admitíanla)-.  Gap.  XXIlI. 

Quinam    ad    ele-  / — >• 

ctionem  admitten-  1  f  Irca  pnmum,  apertum  est  non  omnes  esse 
di.  admittendos  ad   electionem  status.  Qui 

enim  iam  tenent  statum  determinatum,  vt  coniugati,  aut  religiosi  non 
debent  de  hoc  agere,  sed  tantum  iuuari  debent,  vt  in  suo  quisque  statu 
ad  perfectionem  tendat  pro  mensura  gratiae  quam  ei  Dominus  Deus 
concedat  a.  Qui  autem  adhuc  statum  non  habent,  non  tamen  ómnibus 
indifíerenter  dari  debet  electio,  vt  habetur  in  séptima  parte  Const.  c.  4. 
lit.  F.  vbi  dicitur  quod  non  nisi  paucis,  iisque  huiusmodi,  vt  ex  eorum 
profectu  non  vulgaris  ad  Dei  gloriam  fructus  speretur.  Igitur,  qui  vel 
incapaces  essent  huius  perfectionis  cuiusmodi  sunt  leues  natura  et  in- 
constantes, quos  in  primis  explorare  oportebit  nec  vilo  modo  admit- 
iere ad  electionem,  aut  quos  constet  habere  passiones  quasdam  indó- 
mitas, aut  malos  habitus,  qui  videantur  incorrigibiles,  non  essent  ad- 
mittendi,  nisi  tam  certa  signa  essent  peculiaris  cuiusdam  gratiae,  vt 
haec  omnia  suppleret. 

Necessarium  est  2  Secundo  praeter  naturam,  et  mores  aptos,  re- 
desiderium  et  pe-  quiritur  etiam,  vt  ille  cui  datur  electio,  eam  ipse  desi- 
1  deret,  et  petat.  Et  hoc  omnino  necessarium  est,  et 

aullo  modo  alioquin  dari  debet,  multo  autem  minus  ingerí  et  obtrudi 
non  cupienü.  Nam  praeterquam  quod,  qui  sic  aflectus  est,  omnia  quae 
ei  dicentur,  cum  suspicione  accipiet,  et  ideo  iis  iuuari  non  poterit,  est 
etiam  ea  causa,  quod  in  electione  facienda  multae  et  magnae  incidunt 
difficultates,  etiam  cum  voluntas  bqna,  et  feruens  est;  quare  multo  erunt 
maiores,  cum  voluntas  languet,  et  ideo  nunquam  eas  superare  pot- 
erit. 

3    Tertio  valde  expedit,  vt  qui  ingreditur  electio- 

Electurus  sit  ab  1  ^  te 

omni  affectu  líber.  nem.  studeat  esse  liber  ab  onini  affectu  inordinato, 
et  plañe  ad  omnia  indifferens,  ad  hoc  vero  vnum  in- 
clinatus,  vt  sanctum  Dei  beneplacitum  sequatur,  quodeunque  illudesse 
cognouerit.  Quare  si  cerneretur  eum  nimis  propenderé  ad  diuitias,  mi- 
nus autem  ad  paupertatem,  non  esset  bene  dispositus,  nec  sperandus 
esset  bonus  exitus  in  electione.  lile  enim  affectus,  auersus  a  via  perle- 
ctiori,  et  ad  imperfectiorem  conuersus  intellectum  traheret  ad  excogi- 
tandas  rationes  tali  affectui  consentaneas.  Ac  cum  vt  dici  solet,  quicquid 
recipitur,  recipiatur  ad  modum  recipientis,  facile  fieret  vt  existimaret 
llam  esse  Dei  voluntatem,  quae  est  ipsius  voluntas.  Oportet  igitur  vt 
perueniat  ad  tertium  gradum  humilitatis,  qui  ponitur  in  libro  exercitio- 
rum,  autsaltem  ad  secundum,  cui  comparando  seTuiunt  meditationes  de 
vexillis,  et  de  tribus  classibus  et  aliae,  de  quibus  infra  dicetur,  et  ideo- 

■    concedet  NE. 

Monum.  Igxat. — Series  II. 


II  54  M  ONU  MENTA  ICNATIANA 

esset  in  iis  meditationibus  diutius  retinendus  vt  paulatim  disponatur,  ad 
hoc  aequilibrium  animi,  partim  conando  propria  diligentia,  partim  id  a 
Deo  petendo  feruentibus  orationibus.  Quod  si  ad  hanc  resignationem 
et  indifferentiam  non  peruenerit,  tota  tractatio  de  modo  eligendi  relin- 
quenda  est,  et  a  tune  si  ita  expediré  videbitur,  procedendum  in  reliquis 
exercitiis  faciendis,  vt  si  fieri  potest,  per  ea  ad  maiorem  maturitatem 
perducatur,  vel  post  breue  tempus  finis  eis  imponendus. 

Quaenam  óptima  4  Quarto  omnium  óptima  est  illa  dispositio  vt 
dispositio  ad  ele-  non  modo  non  magis  propendeat  ad  terrena  retinen- 
ctionem.  ^  ge(j  qUoa(j  fjerj  potest,  voluntatem  suam  semper 

inflectere  conetur  ad  id  quod  perfectius  est.  Nam  licet  re  ipsa  non  id 
electurus  sit,  quia  fortasse  Deus  non  eum  vocet  b  ad  talem  statum,  ta- 
men  nihil  ei  nocebit,  iramo  plurimum  proderit  tale  desiderium;  ac 
proinde  in  his  exercitiis  semper  proponitur  via  perfectior,  tamquam 
magis  optanda,  et  a  Deo  petenda.  In  quo  valde  notanda  est  sententia 
quaedam  P.  N.  Ignatii.  quae  inuenta  est  in  quodam  eius  scripto,  vbi  ita 
ait,  deberé  Instructorem  ita  disponere  eum,  qui  est  in  exercitiis,  vt  om- 
nino  resignatus  sit,  tam  ad  consilia  sequenda,  quam  ad  praecepta,  immo 
vero  quantum  in  ipso  est  magis  inclinatus  sit  ad  consilia,  si  id  maius 
Dei  obsequium  fuerit:  et  addit  maiora  vtique  signa  requiri  ad  statuen- 
dum  quod  ea  sit  Dei  voluntas,  vt  quis  in  eo  statu  maneat,  in  quo  satis 
sit  seruare  praecepta,  quam  vt  viam  consiliorum  ingrediatur,  quia  Do- 
minus  tam  apérte  ad  consilia  exhortatus  est,  at  vero  in  illo  statu  magna 
ostendit  esse  pericula. 

5    Vltima  est  ea  dispositio,  quam  idem  P.  Igna- 

Ultima  dispositio  ,        .  .    .  . 

ad  eiectionem  ™BS  eodem  loco  praecqut,  nempe  vt  qui  lacit  ele- 

ctionem,  colligat  se  totum  intra  se,  et  toto  tempore 
quo  durat  haec  deliberado,  claudat  sensus,  claudat  animum  ómnibus 
aliis  rebus,  nihilque  velit  videre,  aut  audire  quod  non  de  sursum  sit. 
Ouibus  verbis  dúo  indicantur.  primum  vt  anima  non  sinat  se  distrahi  ad 
alias  cogitationes,  sed  hoc  vnum  agat,  et  huic  vni  intenta  sit,  ceteris 
ómnibus  negociis  a  se  reiectis.  Alterum  est,  *  vt  in  hac 
*  Anual,  lo*  ex  ¿o.     ¿eliberatione  non  admittat  rationes,  quae  non  sint  e 
cáelo,  idest  nullas  admittat,  quae  sapiant  carnem,  et  sanguinem,  aut 
aliquid  humanum,  ac  terrenum,  quia  omnia  manare  debent  ex  vno  illo 
principio,  quod  est  desiderium  gloriae  Dei,  et  exequendi  eius  volunta- 
tem. hic  enim  est  verus  ille  sumptus  ad  aedificandam  turrim,  de  qua 
est  in  Euangelio,  et  hoc  magnam  animae  fiduciam  af- 
Luc.  xlv,    .  j_ert^  qUOC|  f)eus  non  sinet  eam  decipi,  quia  cuín 

eum  in  toto  corde,  et  in  veritate  quaerat,  nunquam  se  Deus  ab  ea  auer- 
tet,  cuius  scilicet  tanta  est  bonitas,  et  amorin  suam  creaturam,  vt  etiam 
oceurrat  saepe  non  quaerentibus.  Quod  licet  ita  sit,  et  ea  sit  perfecta 


■   est  Et  NE.—*>  vocat  .VA'. 


Directoría  recentiora — Di.  1599  1155 

electio,  ad  quam  solius  Dei  amor  impellit,  tamen  si  praecipuus  quidem 
esset  amor  Dei,  sed  praeter  illum  aliquid  etiam  accederet  quod  eodem 
inclinaret,  modo  non  repugnans  Dei  legi,  ac  voluntati,  et  ex  sua  natura 
bonum,  vtputa  consolatio  propria,  et  quies  spiritualis,  ratio  valetudi- 
nis,  ant  aliquid  eiusmodi,  non  propterea  improbanda  esset  electio- 
Ilaec  tamen  oporteret  semper  minus  esse  praecipua,  et  minus  praeci- 
pue  mouere,  et  haec  ipsa  ad  Dei  amorem  referri. 

Qualis  esse  dcbcal  qui  dirigit  electw  mu.  Cap.  XXIV. 

Offlcium  dirigen-  /^"""Vca  secundum,  officium  eiüs,  qui  tradit 

tls  electurum.  1      I  ^ 

V  /exercitia  m  hoc  particulan  negocio,  est 

cooperari  motioni  diuinae,  eamque  non  praeire,  sed  sequi,  et  ad  hoc 
disponere  animara  eius  qui  facit  exercitia,  remouendo  impedimenta, 
nempe  errores,  dolos,  affectiones,  atque  inclinationes  inordinatas.  Non 
debet  eum  mouere  vel  ad  vnam,  vel  ad  aliam  partem  vt  dicitur  in  15. 
annot.  ex  priorib.  Etsi  enim  ex  natura  sua  licitum  est,  ac  meritorium 
etiam  hortari  ad  perfectiora,  tamen  vt  eiusmodi  delibera  tiones  solidius 
fiant,  et  sine  vlla  humana  persuasione,  multo  melius  est  permitiere,  vt 
solus  Deus  cum  sua  Creatura  tractet,  nec  aliquis  tertius  intercedat:  et 
hoc  máxime  in  exercitiis,  vbi  se  anima  ad  hoc  ipsum  disponit.  Ratio 
huius  est,  quia  electio  tantae  rei,  vt  est  status  vitae,  non  debet  niti 
persuasione,  aut  inductione  humana,  sed  sola  Dei  volúntate,  alioqui  rae- 
tuendum  esset  illud,  quod  Dominus  dixit,  Omnis  plantado  quam  non 
,„    ,  plantauit  Pater  meus  caclestis  eradicabitur.  Et  cum 

Matth.  1$.  13. 

in  eiusmodi  via  per  se  ardua,  et  deinde  Daemonum 
inuidiae  expósita  sine  dubio  secuturae  sint  multae  tentationes,  ac  dif- 
ficultates,  non  potest  vllum  auxilium,  ac  subleuatio  expectari  ab  no- 
mine qui  nos  induxit,  nisi  leuemus  oculos  nostros  in  coelum,  et  d'icere 
„,.,.  possimus  Dominus  solus  Dux  meus  fuit,  quoniam 

Plulip.  2.  13.  .  n 

iuxta  Apostolum  sperandum  est,  eum  qui  dedit  vel- 
le,  daturum  etiam  perficere,  et  confirmaturum  vsque  in  finem. 

,   ....  2    Ex  quo  colligitur  *  eum  qui  dirigit  in  hac  ele- 

Indif  ferentla  . 
etiam    dirigeiitís     ctione  deberé  ipsum  quoque  suo  modo  indilferentem 
electurum.  esse,  vt  fideliter  peragat  opus,  quod  ei  commissum, 

*  Annot  /j  ex  >o  et  cred'tum  est,  idque  tantum  respiciat,  et  cupiat,  vt 
Dei  voluntas,  et  beneplacitum  compleatur,  nihil  ap- 
ponens  de  suo  spiritu  proprio.  hoc  a  enim  est  immittere  falcem  in 
messem  Dei,  et  praeterea  posset  aliquando  praebere  materiam  tenta- 
tionum  exercitanti,  quia  maneret  semper  aperta  daemoni  haec  porta, 
suggerendi  quod  hominis  instinctu  ad  religionem  inductus  esset.  Per- 


a    proprio:  hoc  NE. 


II  56  MOXUMENTA  IGNATIANA 

suadeat  autem  sibi  illud  tutum  fore,  ac  sine  periculo  quod  indagauerit 
iuxta  regulas  sanae  electionis.  Tantum  diligens  sit  in  subleuando,  ac 
dirigendo  quem  Dominus  eius  curae  ac  fidei  commisit. 

3  Vigilet  in  detegendis  fraudibus,  et  paralogi- 

Eiusdem  vigilan-  .    _    &  ?  .  .  .        .      ...  . 

tia  smis  Daemonis,  quoniam  ex  falsis  principns,  qualia 

ille  suggeret,  sequetur  non  nisi  falsa  conclusio. 

4  Animaduertat  etiam  contingere  saepe  vt  quis 

Ut  debet  ingredi      .  ,.  .  .  .  . 

in  eiectionem  ingrediatur  in  eiectionem  cum  óptima  dispositione, 

et  tamen  in  ipso  articulo  eligendi  insurgat  in  ipso 
aliquis  sinister  affectus,  qui  omnia  perturbet,  et  suffocet  bonum  se- 
men, et  ideo  cautus  sit,  et  industrius  ad  haec  omnia  tum  prouidenda,. 
tum  praecauenda. 

Quae  sint  res  de  qnibus  es/  electio.  Cap.  XXV. 


Electio  sit  de  re-  /     *  T  .         . .,  , 

bona  ¡     /      Jrca  tertium,  alud  certum  est  rem  omnem, 

V^_x  *  quae  sub  eiectionem   cadat  oportere 

*  Ex  introduciione  ,  .         .  .  ..         ,         ..  . 

.  ,.     .  esse  bonam,  siue  sit  negocium  aliquod  partícula 

(ul  eligettaarum  re-  o  -i  t- 

rum  notitiam.  re'  s^ue  status  totius  vitae. 

2    Electio  autem  status  versatur  circa  dúo  sitne  ma- 
Eiectio  status.        nendum  in  praeceptis,  an  progrediendum  ad  consilic 
si    consiüa   se-        3    Si  consilia  sequenda,  num  in  Religione,  an  ex- 
quenda,  quid  agen-     tra  eam.  Ouanquam  enim  vix  iam  extra  religionem 
dum-  seruari  i>ossunt,  tamen  potest  esse  talis  natura  vt 

non  sit  valde  idónea  ad  communitatem  vitae,  et  obedientiam,  et  tamen 
possit  seruare  paupertatem  et  castitatem. 

si  in  religionem        ^    Tertio,  si  in  Religione,  restat  etiam  in  particu- 
ingre,d¡e!ndun),     lari  quis  ordo  eligendus,  quia  alios  vocat  Dominus 
quaenam  eiigenda.     a(i  maiorem  solitudinem,  alios  ad  iuuandos  proxi 
mos,  et  ipsa  naturalis  comi)lexio  vel  corporis,  ve!  etiam  animae  alia  alii 
instituto  aptior  est. 

5  Cuarto  electa  peculiari  religione,  deliberatur 

Temporis    ele-  ,  ,  ,     .,  ,. 

ctio  etiam  de  tempore,  et  de  modo  id  exequendi. 

6  In  eligenda  hac  autem  vel  illa  religiom-,  cauen- 
Quid    cavendum     dum  est,  primo  ne  eligatur  aliqua  iam  corrupta,  vel 

in    electione    Reli-      .  .  ^.  ,      .    .  ... 

Kjonls  in  qua  non  vigeat  obseruantia.  secundo  ínter  illas 

ipsas  in  quibus  viget  obseruantia,  ¡)raeferenda  est 
ea,  cuius  institutum  sit  perfectius,  in  t)uo  dijudicando  est  óptima 
doctrina  sancti  Thomae  2.  2,  quaest.  188.  a  art.  6.  et  habenda  est  má- 
xime r.itio  pesonae,  non  solum  iuxta  vires  et  pro])ensionem,  sed  etiam 
iuxta  dotes,  et  talenta,  quae  habet  propter  maius  Dei  obsequium. 


a    Il8  NE.,  sed  perperam. 


Directoría  recentiora  —  Di.  1599  11 57 

7  In  tempore  autem  exeqüendi  diuinam  vocatio- 

Dlfflcultas   voca-  1  .  , 

tionem  exsequendi.     nom  est  interdum  peculiaris  ditncultas,  quoniam  in 

his,  quae  repugnant  sensui,  solet  humana  infirmitas 

procrastinare  a  quantum  potest,et  causas  morarum  innectere, seque  ipsam 

decipere,  quaerendo  rationes  differendi.  Quare  optimum  est,  hanc  ipsam 

difficultatem  profligare  in  exercitiis,  et  cogitare  quod  ait  sanctus  Am- 

brosius,  Nescit  tarda  molimina  Spiritus  sancti  gratia.  Imitanda  est  etiam 

promptitudo  Apostolorum  relictis  statim  retibus,  et  patre:  valetquc 

illa  ratio,  Si  aliquando,  cur  non  modo?  et  si  non  modo,  fortasse  nun- 

quam.  Nunc  enim  recens  est  Dei  motio,  et  eius  auxilium,  postea  vero 

íacile  fieri  potest,  et  fit  quotidie,  vt  refrigescat  hic  spiritus,  et  sic  multo 

difficilius  erit  resistere  pugnae  carnis,  et  diaboli.  Et  haec  de  electione 

consiliorum. 

8  Si  quis  vero  eligat  seruare  praecepta,  resta* 
se?vlré  praecepta*'     adhuc  consultandum,  in  quo  statu,  aut  in  qua  ratione 

viuendi  ea  seruet,  quae  singula  discutienda  sunt,  vt 
eo  melius,  et  cum  maiori  luce  vita  instituatur. 

in  aiils  particui  ^    Denique  in  aliis  particularibus  negociis,  vt  in 

ribus  utendum  iis-  suscipienda  aliqua  re,  vel  non  suscipienda,  vtendum 
dem  reguiis.  es(-  n¡s  üsdem  regailis,  sumendo  scilicet  eam  partem 

ipsarum  quae  sufficit  pro  qualitate  rei.  Modus  autem,  seu  regula  etiam  in 
his  ómnibus  particularibus  actionibus,  est  omnia  metiri  ex  Dei  honore, 
millo  habito  respectu  ad  proprias  commoditates,  máxime  temporales,  vt 
intentio  semper  in  üeum  recta  sit,  nec  inflectatur  ob  aliquid  terrenum. 

De  tempore  triplici  ad  electionem  rede  facieiuiam.  Cap.  XXVI. 

Tría  témpora  ele-     |      f     jrca  quartum  declaranda  sunt  tantum  tria  b 

ctionis  \  ,  , 

V  v  témpora  electionis  faciendae,  quae  naben- 

tur  in  libro  Exercitiorum,  nam  his  bene  cognitis,  nihil  fere  aliud  deside- 
rari  posse  videtur.  Témpora  autem  dicuntur  quia  cum  tales  anima  mo- 
tiones  sentit,  quales  ibi  describuntur  tune  aptum  est  tempus  et  opportu- 
num  electioni.  Ac  de  primo  quidem  tempore  pauca  sunt  dicenda,  cum 
scilicet  adeo  clare  constat  de  Dei  volúntate,  vt  ne  dubitari  quidem  de 
ea  possit,  pro  cuius  exemplo  ponitur  vocatio  Matthaei,  et  Pauli.  Et 
quamuis  iam  non  contingant  eiusmodi  vocationes  ita  miraculosae,  ta- 
men  et  legimus,  et  videmus  quasdam,  quae  quodammodo  ad  eas  viden- 
tur  accederé  tanta  claritate,  et  satisfactione  spiritus,  tamque  certa  illu- 
stratione  diuinae  voluntatis,  vt  ne  in  has  quidem  videatur  cadere  posse 
dubitatio.  Sed  haec  vocatio  nimis  extraordinaria  est,  nec  cadit  sub  re- 
gulam:  et  ideo  nec  a  Deo  petenda;  aut  exspectanda  est,  et  ob  hanc 


a    Sic  NR.\  procrastinari  Di. — b  Deest  hoc  v.  in  NE. 


1158 


MONUMENTA  IGNATIANA 


etiam  causam,  cum  tam  raro  accidat,  non  multum  est  in  huius  primi 
temporis  consideratione  insistendum,  et  obiter  dumtaxat  declarandum 
ei  qui  facit  exercitia. 

Secundum  tem-  ^  Secundum  igitur  tempus  est  magis  ordinarium 
pus  magis  ordina-  cum  scilicet  animus  inspirationibus  et  motionibus  in- 
rium'  ternis  agitur  iisque  tam  efficacibus  vt  sine  vilo  intel- 

lectus  discursu,  aut  fere  nullo,  voluntas  feratur  ad  Dei  seruitutem,  et  ad 
perfectionem. 

_  _.  3    Tertium  tempus  est  cum  intellectus  ratioci- 

Tertium  tempus.  ^ 

nando  et  ponderando  radones  pro  vna  et  altera  parte 
veritatem  clarius  aspicit  et  veluti  lumen  voluntati  praefert  vt  voluntas 
id  demum  eligat  quod  ómnibus  perpensis  melius  fuerit  iudicatum. 


Comparado  secundi  temporis  faciendae  elecÜonis  cum  tertio. 
Cap.  XXVII. 

Differentia  vo- 

luntatis  et  inteiie-     j    I  Taque,  etiamsi  hae  duae  potentiae  animae  ita 

ctus  in  electione.  .  .  ,  .         Tl        ...  , 

\  coniunctae  sint,  vt  vna  sine  altera  in  ehgendo 

operan  non  possit,  est  tamen  haec  differentia,  quod  in  primo  et  se- 
cundo tempore  voluntas  praecedit,  intellectus  vero  sequitur,  et  ab  ea 
trahitur  sine  vilo  suo  discursu,  aut  cunctatione,  in  tertio  autem  praece- 
dit intellectus  ipse,  tamque  multas  rationes  voluntati  proponit,  vt  eam 
extimulet,  et  impellat  in  eam  partem,  quam  iudicat  meliorem.  Et  qui- 
dem  hoc  supposito,  quod  motio  illa  sit  immediate  a  Deo,  sine  dubio 
excellentior  via  est,  et  altior  cum  voluntas  diuinitus  illustrata  praece- 
dit ac  trahit  intellectum  quia  etiam  Aristóteles,  vt  refert  S.  Tho.  ita  ait 
illis  qui  mouentur  secundum  instinctum  diuinum,  non  expediré  consi- 
liari  secundum  rationem  humanam,  quia  mouentur  a  meliori  principio, 
quam  sit  humana  ratio.  Sed  posterior  via  nempe  per  ratiocinationem, 
et  discursum,  est  securior,  et  tutior. 

2  Pro  notitia  autem  primi  et  secundi  temporis 

Quid  in  primo  et  ,         ...  ca  .  • 

secundo  tempore       quando  scilicet  vt  dictum  est  anima  atnatu  diurno 
permouetur  declarandum  est  exercenti  se  quid  sit 
consolatio,  et  quid  desolado  de  qua  vtraque  agitur  in  tertia,  et  quarta 
regula  discernendi  spiritus. 

3  Haec  autem  consolatio  non  est  habitus,  sed 
iat¡o'd  '*    COnS°"     veluti  spiritualis  i>assio  data  supernaturaliter,  cuius 

natura  est,  vt  dum  praesens  est,  facile  exerceantur 
actus  virtutis,  immo  cum  delectatione  et  gustu,  et  cum  inflammatione 
affectus.  contra  vero  facit,  vt  opera  carnis  desipiant,  et  insuauia  videan- 
tur.  Eius  partes,  vel  modi  varii  sunt,  vt  pax,  et  quies  quaedam  interior- 
gaudium  spirituale,  lumen,  et  clarior  cognitio  rerum  diuinarum,  lachry- 
mae,  mentis  eleuatio  in  Deum,  spes  in  Deo  fixa,  sensus  rerum  aeterna, 


DlRELlOUlA   RECKNTf OK A — Di.    1599  l\<^() 

rum,  conuersio  ad  coelestia,  calor  sancti  amoris,  et  si  qui  sunt  símiles 
alii  effectus,  vel  affectus,  qui  sunt  omnes  a  spiritu  bono. 

4  Desolatio  contra  est  tristitia,  perturbado  aními, 

Quid    desolatio  .        ,  .  .     .  ... 

spes  ín  rebus,  vel  personis  numanis  ■',  amor  rerum 
inferiorum,  ariditas,  depressio,  et  euagatio  mentis  in  res  huius  mundi, 
quae  sunt  omnia  a  spiritu  malo. 

5  Hoc  igitur  pósito  ad  cognoscendum  vtra  ex 

Quae    observan-  . 

da  in  his  tempon-  duabus  partibus,  de  quibus  consultatur,  magis  pla- 
bus  eiectionem  fa-     ceat  Deo,  Jebet  homo  in  se  ipso  notare,  et  animad- 

cturo.  ,  ,     .  , 

uertere,  quando  sentit  consolationem,  ad  quam  par- 
tem  eum  inclinet  consolatio,  et  tranquillitas  animae,  et  contra  desolatio 
cum  eam  sentit,  ad  quam  partem  eum  magis  inclinet.  Et  cum  his  tem- 
poribus  contrariis  videat  se  moueri  ad  contrarios  effectus,  debet  pro 
certo  habere,  nasci  id  ex  principiis  contrariis.  Proprium  enim  est  spi- 
ritus  mali,  inuadere  animam  tempore  desolationis,  eamque  obruere  pu- 
sillanimitate,  et  tristitia,  et  torpore;  contra  vero  proprium  est  boni  spi- 
ritus,  afierre  animae  laetitiam,  et  tempore  laetitiae  cum  ea  tractare,  et 
in  eam  influere.  Vterque  enim  dat  ex  eo  quod  habet,  et  quo  abundat, 
vt  constat  ex  regulis  discretionis  spirituum  praesertim  quae  huic  se- 
cundae  hebdomadae  conueniunt,  quae  valde  opportunae  sunt  hoc  tem- 
pore et  sine  illis  íere  ambulabitur  in  tenebris. 

6  Est  etiam  altera  quaedam  praxis  huius  rei, 
NS'7gnatH°  S   P      Quam  Ponií  P-  N-  Ignatius  illa  similitudine  eius  qui 

praesentat  Principi  svio  genus  aliquod  cibi,  vt  explo- 
ret  quam  ei  arrideat.  Sic  anima  cum  profunda  humilitate,  et  feruent 
amore,  ac  desiderio  gratificandi  Deo,  offerat  ei  diuersis  temporibus 
modo  vnam,  modo  alteram  rem,  obseruans  quaenam  ex  illis  a  Deo  ma- 
gis accipiatur,  et  admittatur,  dicens  semper,  Domine  quid  me  vis  fa- 
ceré? Quod  non  solum  ore,  aut  leuiori  mentis  affectu,  sed  toto  corde,  et 
multis  cordibus,  si  tot  haberet,  ei  dicendum,  et  sentiendum  est. 

Optimum  signum  7  Porro  inter  alia  indicia  diuinae  voluntatis  vo- 
Dei  vocantis  ad  cantis  ad  statum  perfectiorem,  illud  est  optimum,  si 
perfectaonem.  anima  sentit  sibi  promitti  tantum  pecuniae  spiritua- 

lis,  quantum  necesse  sit  ad  aedificandam  hanc  turrim  Euangelicae  per- 
fectionis,  id  est  si  sentit  labores  huius  vitae,  qui  aliis  ita  graues  viden- 
tur.  et  ipsimet  antea  ita  videri  solebant,  nunc  leuiores,  et  faciliores 
reddi,  sic,  vt  voluntaria  paupertas,  vel  abnegatio  propriae  voluntatis 
vel  b  castitatis  obseruantia,  et  reliquarum  virtutum  exercitatio,  iam  non 
adeo  grauis  ei  videatur,  vt  de  se  ipso  scribit  S.  August.  in  libris  Con- 
fess.  Secundum  est  indicium  si  hae  cogitationes  pergunt  semper  mo- 
uere  ad  bonum.  Satanás  enim  licet  ab  initio  dissimulet,  in  progressu 


»    Deest  hoc  v.  in  NE. — h  Deest  hoc  v.  in  .VE. 


i  i6o 


MONUMENTA  IGNATIANA 


tamen  non  potest  diu  se  celare,  quin  incipiat  depromere  suum  ve- 
nenum. 

8    Denique  de  eiusmodi  signis  boni,  vel  mali  spi- 

De    signis    boni  .  ,  .  .  .... 

et  .man  spiritus      ntus  °Ptime,  et  valde  dilucide  agitur  ín  regulis  dis- 
cretionis  spirituum  posterioribus  lib.  Exercitiorum, 
agit  etiam  Gerson  in  libro  de  probatione  spirituum,  et  a  Bonauentura  de 
processu  relig.  c.  18. 

Quando  ad  ttr-  9  Atque  haec  hactenus  de  primo  et  secundo  tem- 
tium  tempus  pro-  pore  electionis,  in  quo  si  ita  constet  de  diuina  volun- 
grediendum.  tate,  vt  anima  plañe  confirmetur,  et  stabiliatur,  nec 

desideret  maiorem  certitudinem,  potest  hic  conquiescere,  sin  vero  non 
sufficiat,  poterit  progredi  ad  tertium  tempus. 

De  ¡nodo  priorc  et  posteriore  bonete  electionis  faciendae.  Cap.  XXVIII. 

Quot  modis  tem-  /■  y  > 

pus  tertium  dis-     I  Ertium  tempus  in  libello  exercitiorum  duo- 

tmguatur.  mo(jjs  distinguitur  qui  vocantur  modus 

prior  et  modus  posterior  bonae  electionis;  prior  sex  punctis,  poste- 
rior quatuor  regulis  continetur.  Si  ergo  inpriori  non  fiat  electio,  venien- 
dum  est  ad  posteriorem,  qui  est  vltimus  modus,  qui  in  hac  materia  tradi 
possit. 

Quid  in  tab  mo-  2  Pro  nis  autem  duobus  modis  bene  eligendi,  sic- 
i\s  eligendi  requ¡-  ut  etiam  omni  tempore,  quo  durat  electio,  requiri- 
ratur-  tur  tranquilinas  animae,  quoniam  tempore  turbatio- 

nis  non  est  locus  electionis  b,  cum  scriptum  sit  Eccles.  2. c  Ne  festines  in 
tempore  obductionis,  quare  ll  qui  hanc  tranquillitatem  in  se  non  sentiret, 
satius  esset  vt  progrediatur  in  meditationibus  doñee  tempestas  defer- 
ueat,  et  redeat  serenitas,  quoniam  dum  túrbida  est  aqua,  nihil  in  ea  per- 
spici  potest. 

Rosita  animi  3  Supposita  ergo  hac  tranquillitate,  proponenda 
tranquiintate,  quid  sunt  ex  vna  parte  commoda,  ex  altera  jjarte  incom- 
faciendum  moda  prouenientia  ex  ea  re,  de  qua  agitur,  et  singula 

bene  aestimanda,  et  examinanda,  vt  videatur  quaenam  praeponde- 
rent. 

4  Tantum  illud  obseruandum,  et  actuandum  hic, 

pe^nda""  "  "  ¿  *     cluud  sul"'a  attigimus>  "^mpc  has  lationes,  quae  ad 
deliberationem  adhibentur,  deberé  omnes  profiscisci 
ex  illo  principio  diuini  obsequii,  nec  admittendos  esse  in  hac  consulta- 
tione  respectus  humanos,  aut  terrenas  cogitationes. 

5  Notandum  est  etiam  quod  hi  dúo  modi  qui- 
Electio   tertii          "  ... 

temporis  alias  con-  bus  tertium  tempus  distinguitur  non  solum  tune  adhi- 
flrmat.  bend'i  sunt,  cum  in  secundo  tempore  nihil  conclusum 

a    et  S.  NE.— b  clectioni  .\'/:.— e  Eccü.  11.     NE. — d  obductionis.  Quare  ME 


Directoría  recentiora — Di.  1599  1 1 G 1  • 

est,  sed  etiam  si  facta  sit  electio  confert  ad  eam  magis  confirmandam,  et 
stabiliendam.  Si  enim  anima  certa  esset,  quod  illa  motio  secundi  tem- 
poris  esset  a  Deo,  sine  dubio  nihil  ei  esset  amplius  requirendum,  sed 

quia  Angelus  satanae  ;1  transfigurat  se  aliquando  in 
seeu   a  cor.  ti.     Angelum  lucis,  ideo  haec  generalis  regula  esse  debet, 

valde  periculosum  esse,  cum  homo  vult  se  guberna- 

re  tantum  per  motus  voluntatis,  et  sensus  quosdam  interiores,  non 

adhibendo  considerationem  debitam.  Et  ideo  probatio  et  examen  fieri 

debet  per  lumen,  quia,  vt  dicit  Apostolus,  omne  quod  manifestatur  lu- 

,.  ,  men  est.  Hoc  autem  lumen  post  lumen  fidei  est  etiam 

Ephes.  ,-.  13.  1 

ipsa  humana  ratio  adiuta  tamen,  et  illuminata  luminc 

fidei,  quae  ipsa  quoque  a  Deo  est,  et  non  potest  vnum  repugnare  alteri, 

quia  necessarium  est  vt  verum  vero  consonum  sit. 

Aiiud  signuin        ^    Itaque  hoc  etiam  signum  est  spiritus  mali, 

man  spiritus.  quando  refugit  hoc  examen,  *  quia  amat  tenebras, 

*  Ex  reg.  13.  ad  et  non  vult  venire  ad  lucem,  *  vt  non  arguantur  opera 
motus  anima*  dis-     eius    Hanc  ¡  ¡tur  ob  causam  hic  modus  eligen  di 

cerneados. 

*  loan  iu  20  b     secunor  est,  quia  ratio  fide  illuminata,  et  Ecclesiae 

catholicae  doctrina  instructa  suo  officio  fungitur,  et 
cum  totas  vires  suas,  et  quicquid  potest  exponat  in  inquirenda  Dei  vo- 
lúntate, fideliter  facit  quod  in  ipsa  est. 

7  Si  vero  ad  has  rationes  adiungatur  etiam  ex- 

Experientia  suae  .       .  .    ,  .  _ 

infirmitatis.  penentia  quam  quis  habeat  suae  ínfirmitatis,  vt  ma- 

nifesté sentiat  salutem  suam  in  saeculo  exponi  magno 
discrimini,  non  est  dubium,  quin  securius  etiam  res  procedat. 

8  Quod  si  praeterea  rationes  istae  confirmentur 

Mailis  animae  In-  ,.~         .  ..  .  ... 

men  per  aliqua  signa  secundi  tempons  quae  supenus  ni- 

ximus,  nempe  pacis,  consolationis,  aut c  gustus.  tu m 
vero  anima  maiorem  etiam  satisfactionem,  et  claritatem  accipit. 

Quid  s¡  secund»  9  Quaeret  aliquis  quid  faciendum  sit,  si  forte  eon- 
tempore  fit  incü-  tingat,  vt  secundo  tempere  in  aliquam  rem  incline- 
natio  mur,  tertio  vero  tempore  in  alteram  ei  d  contraria m, 

vel  dissimilem.  Respondemus  esse  diligenter  rem  examinandam  per 
regulas  discernendi  spiritus,  et  per  rectam  rationem,  et  aestimandum 
pondus  rerum  mouentium  vtroque  modo.  Quod  si  constaret  clare  quod 
ratio  astipulatur  e  electioni  tertii  temporis,  securius  est  eam  sequi,  quia 
non  est  certum  an  motio  illa  secundi  temporis  sit  a  Deo,  et  tune  má- 
xime cum  ratio  aliud  suadet.  Contra  vero  si  rationes,  quae  tertio 
tempore  mouent,  essent  débiles,  motiones  autem  secundi  temporis 
bene  examinatae  iuxta  regulas  videntur  esse  a  Deo,  et  recta  ratio  eis 
non  repugnat,  tota  electio  secundi  temporis  est  praeferenda.  licet  enim 


a  sed  quia  Satanás  NE. — b  Sic  NE.;  13  perperam  Di. — c  et  NE. — d  Dees/  hoc  ver- 
bum  in  ¿VE. — e  adstipuletur  ME. 


1 162 


MONUMENTA  IGNATIANA 


prius  clare  non  constaret  per  eam  de  Dei  volúntate,  tamen  rebus  melius 
agitatis.  et  discussis,  accedente  rationis  testimonio  potest  fieri  vt  constet. 

De  praxi  et  ordtne  electionis.  Cap.  XXIX. 

Praxis  eiectío-  |  1/  Estat  nunc  vltimum,  nempe  tota  praxis,  et 
n,s  1  \   ordo  proponendi  electionem  et  manudu- 

cendi  eum,  qui  facit  exercitia.  In  primis  igitur  hoc  valde  notandum  est, 
quod  etiam  supra  indicamus,  iam  tum  ab  initio  huius  secundae  hebdo- 
madae  incipere  disponi  animam  per  meditationem  illam  de  Regno 
Christi,  quae  mentem  erigit  a  terrenis,  et  fluxis  ad  Saluatoris  imitatio- 
nem  desiderandam,  quae  quidem  dispositio  alenda  est  semper  deinceps 
in  eo  qui  se  exercet,  excitando  eum,  et  dirigendo  ad  id  quod  perfe- 
ctius  est  per  reliquas  meditationes,  vt  Nativitatis,  Circuncisionis,  et 
alias,  in  quibus  ita  instruendus  est,  vt  concipiat  desiderium  assimilan- 
di  se  filio  Dei,  et  praeterea  quam  maximam  possit  erga  eum  gratitudi- 
nem,  qui  tanta  nobis  dedit,  et  tanta  pro  nobis  fecit.  In  hac  autem  con- 
templatione  de  Regno  Christi  existimandum  non  est  verba  illa  attestans 
coram  infinita  bonitate  tua  etc.  uoti  vim  habere  cum  annotatione  decima 
quarta  ex  viginti  sit  peculiaris  admonitio  ne  quis  vacans  Exercitiis  voto 
se  facile  obstringat. 

,  2    Deinde  quarto,  vel  quinto  die  inchoantur  me- 

Quarta  vel  quin-  1  »  -1 

ta  die  ¡nchoanda  ditationes  electionis  per  illud  exercitium  puen  lesu, 
meditatio  electio-  cum  remansit  in  templo,  in  quo  vt  dicitur  *  in  libro 
exercitiorum,  coepit  daré  exemplum  huius  Euangeli- 
*  praeludio  ciña  cae  perfectionis,  quando  patre  putatiuo,  et  naturaíi 
electionem  statuum.  matre  reüctis  voluit  occupari  in  iis  quae  aeterni  pa- 
tris  essent 

Exercitans  dis-  3  Igitur  ad  disponendam  animam  electioni  fa- 
ponendus  ad  ele-  ciendac,  post  hanc  meditationem  datur  primo  exer- 
ctionem  citium  duorum  vexillorum,  deinde  eodem  die  medi- 

tatio de  tribus  hominum  classibus,  quae  ad  hoc  tendit,  vt  iuxta  eas  qui 
in  exercitiis  est  se  examinet,  et  cognoscat  affectum  suum  erga  res  mun- 
danas, et  si  in  prima,  vel  secunda  classe  se  deprehenderit,  conet  ir  sibi 
vim  faceré,  vt  se  transferat  in  tertiam. 

4    Ad  maiorem  autem  intelligentiam  harum  trium 

Pro    intelligentia  *  0 

maiori  trium  cías-  classium,  notandum  est  hoc  in  ómnibus  supponi,  mo- 
sium  dum  illum,  quo  pecunia  illa  acquisita  est,  non  esse 

illicitum,  ita  vt  obliget  ad  restitutionem.  Nam  alioquin  non  posset 
homo  indifferens  esse  ad  eam  retinendam,  vel  relinquendam;  quod  ta- 
men dicitur  in  tertia  classe. 

5    Est  8  ergo  hic  modus,  vt  quando  v.  g.  aliquis  ex  nimio  studio  lu- 


ms 


»   classe.  Est  NE.,  quae  ponit  numerum  5  paulo  post  ante  Secundo. 


Directoría  recentiora — Di.  ^99  1163 

cri,  vel  ex  aliquo  alio  affectu  humano,  et  vitioso  negociatur  a.  Secundo 
notandum  primam,  et  secundam  classem  ita  ínter  se 
differre,  quod  vtraque  habet  quidem  voluntatem 
quandam  infirmam,  et  remissam  exuendi  affectum  ad  rem  illam,  sed 
prima  classis  nulla  vnquam  adhibet  media,  nec  cogitat  de  mediis,  se- 
cunda vero  aliquid  amplius  facit,  quia  adhibet  quidem  aliqua  media,  sed 
quae  ipsi  placent,  non  autem  iuxta  Dei  voluntatem,  ac  beneplacitum, 
et  ideo  videtur  sibi  parata  omnia  alia  faceré,  praeter  illud,  vt  priuetur 
re  illa  quam  amat.  tertia  porro  ad  hoc  etiam  parata  est,  si  Deo  ita  pla- 
ceat,  idque  tantum  inquirit  an  placeat. 

6    Et  sic  patet  totam  hanc  meditationem  eo  ten- 

Flnls    medltatio-       ,  ,  , 

n¡s  trium  ciassium  ^ere  vt  ostendat  ammae  quam  turpe,  et  peruersum 
sit,  si  non  solum  exuere  nolit  inordinatas  cupiditat^s, 
sed  si  velit  quidem  eas  exuere,  sed  eo  modo  velit,  quo  ipsi  libeat,  et 
se  non  resignat  in  manibus  Dei.  Ex  quo  apparet  illam  esse  voluntatem 
admodum  debilem,  quia  veré  vult,  et  non  vult. 

AHae  quoque  si-  '  Vnde  quia  res  haec  tanti  momentiest,  praeser- 
miiitudines  eftin-  tim  ad  disponendam  animam  electioni  iam  vicinae, 
gendae'  posset  etiam  qui  exercitia  sumit  ad  maiorem  clarita- 

tem,  praeter  hanc  similitudinem  trium  mercatorum  effingere  sibi  alias  si- 
militudines,  eiusdem  tenoris,  vt  v.  g.  si  essent  tres  aegroti,  qui  sanari  qui- 
dem omnes  cupiunt,  sed  primus  nolit  adhibere  medicinas  vllas  propter 
earum  amaritudinem,  nec  abscissionem  propter  dolorem;  secundus  b  ve- 
lit quidem  adhibere,  sed  quas  ipse  probet,  ac  iudicet,  non  eas  quae 
aptae  sunt  eius  morbo,  vt  v.  g.  si  nollet  abstinere  a  vino,  aut  similibus. 
tertius  c  denique  se  totum  medico  permittat,  vt  et  dietam  imperet,  et 
vrat,  et  secet  ipsa  etiam  membra  si  opus  sit. 

8    Porro  simul  cum  his  duabus  meditationibus, 

Quandonam  ele- 

ctionem  facturo  quas  diximus,  nempe  de  duobus  vexilhs,  et  de  tribus 
proponendi  tres  classibus,  vel  si  ita  melius  videatur  sequenti  die,  post 
gradus  u  tat  s.  meditationem  de  transitu  Christi  a  Nazareth,  et  de 
eius  baptismo  proponuntur  electionem  facturo  tres  gradus  humilitatis, 
vt  quemadmodum  dicitur  in  libro  Exercitiorum,  toto  die  eos  animo  ver- 
set:  simul  tamen  vnum,  vel  dúo  mysteria  vitae  Christi  eodem  die  sicut 
in  reliquis  diebus  meditanda  sunt.  Nam  hi  tres  gradus  non  dantur 
pro  certa  hora  alicuius  meditarionis,  cum  non  contineant  nisi  vnum  pun- 
ctum  praecipuum,  scilicet  desiderium  attingendi  tertium  illum  gradum 
humilitatis,  quod  toto  die  mente  reuoluendum  est  extra  meditationem; 
immo  etiam  in  meditatione  opportuno  tempore,  adhibitio  triplici  illo 
colloquio  de  vexillis  vt  ibid.  dicitur. 


■l    negotiatur  NE. — b  dolorem.  Secundus  NE. — c  similibus.  Tertius  A  E. 


MONUMENTA  IGNATIANA 


De  ipsa  electione  iuxta  rationem  secundi  temporis.  Cap.  XXX. 

Praeludlum    ele-  -_~  — - 

ctionis    declaran-     I     I  I  Is  peractis  accedendum  iam  propius  est  ad 

dum  X   X  electionem,  et  in  primis  declarandum  prae  • 

ludium  electionum,  quod  fere  coincidit  cum  fundamento  pósito  ante 
exercitia,  et  ideo,  qui  bene  illud  meditatus  fuerit,  nullam  in  hoc  habebit 
difficultatem. 

2  Interim  Instructor  exploret  voluntatem  exer- 

Exploranda  exer-  ,.  ,    ,      ,   .     ,.rr  .  . 

centis  voluntas  centis  se,  an  habeat  índmerentiam  de  cuius  neces- 
sitate  supra  locuti  sumus,  et  si  magis  propenderé  ad 
imperfectiorem  statum  animaduerterit,  explicet  ei  illud  notabile,  quod 
est  in  exercitiis  post  tres  classes,  vt  scilicet  qui  sentit  affectum  repu- 
gnantem  paupertati  reali,  petat  a  Deo,  vt  ipsum  potius  inclinet  in  illam 
partem.  Cuius  ratio  est,  quia  virga  incurua  flectenda  est  in  contrariam 
partem,  vt  deinde  manens  in  medio,  fiat  recta:  quod  praesertim  locum 
habet  in  hac  materia,  cum  illa  pars  sit  securior,  et  hoc  nihil  impediat 
vel  Dei  voluntatem,  vel  libertatem  nostram.  Hoc  ergo  supposito  per- 
gendum  est  in  meditationibus  mysteriorum  Christi  quae  sunt  in  libro 
Exercitiorum,  et  simul  vacandum  electioni,  ad  quam  dirigendam, 
danda  sunt  tria  illa  témpora  recte  eligendi  voce  vel  scripto,  vt  magis 
videbitur  Instructori. 

3  Electio  autem  ita  peragenda  est,  non  vt  electu- 
Quomodo    ele-  ...  , 

ctio  peragenda  rus  rneditetur  tria  illa  témpora  toto  tempore  medita- 

tionis,  sed  post  peractam  vnamquamque  meditatio- 

nem,  vel  in  aliqua  eius  parte,  *  cum  animus  iam  quie- 
*  Ex  ,'.  tempore  .  ,. 

borne  electioni?.         tus  est'  tunc  temPus  propnum  est  agendi,  et  ratio 

cinandi  circa  rem  propositam.  Et  ideo  diligenter  cu- 
randum  est,  vt  meditationes,  quemadmodum  diximus,  de  Christi  vita 
diligenter  fiant  suo  tempore.  Nam  si  quis  omissis  suis  meditationibus 
vellet  se  totum  daré  cogitado  ni  de  electione  status,  non  bene  faceret, 
idque  ei  damnum  afferret,  quia  per  meditationes  anima  corroboratur,  et 
illuminatur,  et  eleuatur  a  terrenis,  vnde  fit  aptior  ad  Dei  voluntatem,  et 
cognoscendam,  et  amplectendam,  et  ad  superanda  omnia  impedimenta, 
et  contra  si  cessaret  a  meditando  obscurior  fieret,  et  infirmior. 

4  Quare,  vt  dictum  est,  dandum  est  suum  tempus 
Miscenda  electio-     mec]¡tatjon¡  diuinarum  rerum,  quae  pro  varietate 

ni  meditatio.  n  r 

mysteriorum  occurrunt,  et  suum  deinde  tempus  ele- 
ctioni, ne  si  anima  tota  occupetur  in  hoc  negocio,  haec  vna  cogitatio 
exsugat,  et  exhauriat  quodammodo  succum  et  florem  deuotionis,  et  ita 
reddatur  languidior. 

Pecuiiaris  n,oduS  5  Quod  si  ■  adhuc  magis  in  particulari  quaeratur 
in  electione  teñen-  quomodo  hoc  faciendum  sit,  dicendum,  quod  si  in 
dus>   secundo  tempore  eligendi  versetur,  debet  qui  deli- 

a   Sic  NE;  Quosi  si  Di. 


Directoría  recentiora — Di.  1599  1 165 

berat  sine  vlla  sua  ratiocinatione,  aut  discursu  adhibito,  dum  facifc  me- 
ditationem,  aut  colloquia,  et  in  summa  dum  constitutus  est  ante  Deum, 
proponere  oculis  mentís  suae  viam  consiliorum,  et  obseruare  an  sentiat 
in  anima  sua  motus  aliquos  consolationis,  aut  desolationis.  Deinde  pro- 
ponere sibi  viam  mandatorum;  et  hoc  idem  circa  eam  obseruare. 

Non  est  necessa-  6  Nec  est  ad  hoc  necessaria  particularis  medita- 
ría particuiaris  me-  tio,  vt  paulo  ante  dictum  est,  sed  sufficit  hoc  faceré 
ditatio'  dum  versatur  in  meditationibus,  et  orationibus  con- 

suetis.  Et  hoc  idem  faciat  extra  tempus  meditationis  proponendo  hoc 
modo  dicto,  et  obseruando  motus  praedictos;  nihil  discurrendo  per  se, 
sed  tantum  audiendo  vocem  Domini,  et  se  ad  eam  audiendam,  et  ad 
motum  illum  accipiendum  disponendo  quantum  poterit;  máxime  reno- 
uando  saepe  resignationem.  et  desiderium  cognoscendi  diuinum  bene- 
placitum,  et  hoc  semper  curando,  vt  cesset  omnis  propria  voluntas,  aut 
inclinatio. 

Exigenda  r  a  t  i  o  ~¡  Cum  autem  venerit  Instructor,  exigat  ab  eo  ra- 
motionum  exerci-  tionem  huiusmodi  motionum,  et  si  boni  vel  mali  spi- 
ritus  signa  deprehendat,  vtatur  regulis  de  discernen- 
dis  spiritibus,  sed  iis  praecipue,  quae  secundae  hebdomadae  conue- 
niunt,  et  declaret  ei  quantum  satis  esse  iudicabit  ad  ipsum  dirigendum, 
vel  erigendum  si  opus  fuerit.  Et  si  bene  procederé  hac  via  videbit  alia 
meditatione  proposita  hortetur,  vt  eandem  viam  teneat  circa  electio- 
nem  propositam,  vt  experiatur  an  durent  eaedem  motiones,  an  aliae 
contrariae  succedant.  quod  si  contrariae  occurrerint,  conetur  discernere 
per  praedictas  regulas,  quae  sint  bonae,  quae  malae. 

De  elcctionc  iuxta  prioran  et posteriorem  modum.  Cap.  XXXI. 


Quid,  si  hoc  tem-  . — , 

pore  non  conficitur     I  hoc  secundo  tempore  non  conficitur  ele- 

eIect,°'  ctio,  quia  qui  exercetur  nullam  notatu  di- 

gnam  motionem  in  se  sentit,  vel  sentit  in  vtramqua  partem,  adhibendi 
sunt  modi  tertii  temporis,  prior,  et  posterior,  qui  ei  a  declarandi  erunt, 
vt  cum  priori  modo  aliquid  constituerit,  idem  deinde  expendat  poste- 
riori,  et  si  idem  resultet  ex  vtroque,  id  bonum  signum  est  bonae  ele- 
ctionis. 

Una  detur  medi-  2  Hoc  autem  tertio  tempore  poterit  dari  vna  tan- 
talio tertio  tem-  tum  meditatio  ex  iis,  quae  secunda  hebdómada  pro- 
pore-  ponuntur  cum  sua  repetitione,  vt  reliquum  tempus 

impendatur  electioni,  idque  b  videtur  innui  in  libro  Exercitiorum  per 
exemplum  contemplationis  baptismi,  quae  ponitur  quinta  die.  Quan- 
quam  cum  hoc,  non  praecipiatur,  credi  potest,  quod  permittitur  Instru- 


«    Deesihocv.  in  NE. — b  electioni.  Idque  .VA'. 


n66 


MONUMENTA  IGNATIANA 


ctori,  vt  vnam  vel  duas  in  die  det  meditationes,  vt  viderit  exercitanti 
magis  profuturum,  pro  difficultate  quam  sentiat,  et  prout  indigeat  tem- 
pore  ad  faciendam  hanc  discussionem. 

3    Monendus  etiam  erit,  vt  notet  scripto  rationes, 

Notet  scripto  ra-  rr  ... 

tlones  quae  se  offerunt  pro  vtraque  parte,  ídque  seorsim. 

Nam  rationes  omnes  cuiusque  partís  simul  collectae 
magis  veritatem  ostendunt,  et  maiorem  vim  habent  ad  mouendum.  Has 
vero  cum  Instructore  conterre  debebit,  vt  ab  eo  melius  dirigi  possit. 

Non  obruendus  4  Porro  illud  etiam  cauendum  Instructori,  ne  in 
exercitantis  ani-     hoc  negocio  per  se  tam  difficili,  et  laborioso  nimis 

obruatexercitantem,nec  semper  eum  stimulet,  et  fati- 
get,  quin  potius  sinendus  est  aliquando  respirare,  ne  semper  affligatur, 
aut  absorbeatur  tristitia,  aut  taedio,  et  desperatione  abiiciat  se  ipsum, 
quod  tune  máxime  metuendum  est,  cum  praeter  propriam  infirmita- 
tem,  et  repugnantiam  carnis,  accedunt  etiam  daemonum  impugnatio- 
nes.  difficile  est  enim  releuare  eiusmodi  cor,  cum  semel  conciderit. 

5    Immo  vero  etiam  si  quis  cerneretur  minus 

Ut  sustinendus 

qui  non  prompte  prompte  responderé  diuinae  voluntad,  nec  se  vincere, 
vocatíoni  divinae  vt  deberet,  sustinen  dus  tamen  patienter  esset,  et  ex- 
pectandum,  vt  paulatim,  et  quasi  pedetentim  supe- 
ret  óbices  illi  oppositos;  et  b  in  hoc  etiam  imitandus  mos  diuinae  boni- 
tatis,  cui  cooperamur,  quae  omnia  suauiter  disponit,  et  longanimiter  ex- 
pectat  animae  moras  in  veniendo  ad  eum. 

Tempore  eiectio-  6  Denique  hoc  etiam  aduertendum,  quicquid 
nis  nuiium  votum  eliget  secundo,  vel  tertio  tempore,  ne  votum  vllum 
emittendum.  emittat,  vt  dicitur  annot.  decimaquarta,  et  prae- 

sertim  in  secundo  tempore.  Saepe  enim  in  i I lo  calore,  vel  consolatione 
fiunt  vota,  quae  deinde  displicent,  et  hoc  praesertim  seruandum  cum 
iis,  qui  natura  sunt  feruenti,  et  praecipiti,  vel  parum  stabili.  Sed  tamen 
si  eiectio  facía  esset  maturo  consilio,  vt  cum  magna  claritate,  et  indi- 
ciis  haud  obscuris  diuinae  vocationis,  praesertim  si  aetas,  aut  natura 
hominis  non  esset  suspecta,  et  hic  suam  electionem  voto  firmare  cupe- 
ret,  vt  se  melius  muniret  contra  oppugnaíiones  carnis,  et  mundi,  et  Sa- 
tanae,  non  potest  Instructor,  nec  debet  eius  deuotionem  impediré,  sic- 
ut  nec  ad  id  vlla  ratione  impeliere. 

De  oralione  [>ost  faclam  elec/ionem.  ( <?/>.  XXXII. 

Quid    post    ele-  .  T 

«tionem  fsttam  I  \  /  Ltimum  est  in  hac  electione  id  quod  in  libel- 
peragendum.  y/     j0  exercitiorum  ponitur  in  vltimo  puncto, 

vt  homo  post  conclusam  electionem  ad  orationem  se  conferat.  Quo  tem- 
pore si  senserit  mentem  suam  confirman  in  electione  iam  facta,  sen- 


a    ipsum.  Quod  XE. — b  oppositos.  Et  XE. 


Directoría  recentiora — Di.  1599  1 167 

tiendo  in  se  motiones  aliquas,  vel  illustrationes  desuper  inimissas,  ita 
vt  Deus  approbare  videatur  quod  factum  est,  et  promittere  vires  ad 
exequendum,  id  est  optimum  indicium,  et  haberi  debet  tanquam  sigil- 
lum  totius  electionis. 

Quid  cum  ele-  2  Si  vero  motiones,  vel  af'fectus,  vel  illustrationes 
ctio  a  malo  spiritu  intellectus  eiusmodi  essent,  quae  infirmarent  electio- 
tentatur.  nem  factam,  ef  examinatae  iuxta  regulas  supra  posi- 

tas,  viderentur  a  malo  spiritu,  vel  saltem  essent  dubiae,  non  est  mu- 
tanda  electio. 

3    Si  autem  clare  appareret  a  esse  a  bono  spiritu 
Quid,  si  slt  a  bo-  ,.  ,  .  ,      .  ' 

no  spiritu  signum  est  discursum  non  íuisse  bonum,  et  electio- 

nem  denuo  faciendam. 

Quid  si  in  ora-        4    Quod  si  in  hac  oratione  nihil  in  vtramuis  partem 

tione  nihil  notabiie     notabile  accideret,  nec  in  affectu,  nec  in  intellectu, 

acciderit.  et  vniuntas  eligentis  in  suo  proposito  perseuerat;  non 

est  electio  in  dubium  reuocanda,  sed  ita  putandum  est  voluisse  Deum 

per  discursum  rationis  voluntatem  suam  inueniri. 

Quid  agendum  insíructori,  cuín  sentit  eum  qui  electionem  facii 
hallucinari.  Cap.  XXXIII. 


Quid,  cum  excr- 
cens  hallucinatur. 


I  f  AEterum  illud  quoque  interdum  contingere 
V^_>  solet,  vt  exercitia  sumens  hallucinetur  in 
electione  facienda,  et  licet  Deus  illum  vocet  ad  vitam  perfectiorem,  ipse 
tamen  vel  propter  daemonis  deceptionem,  vel  propter  propriam  infir- 
mitatem  imperfectiorem  eligat,  idque  a  Spiritu  sancto  esse  putet,  nec 
ab  eo  dimoueri  possit. 

2  Tune  igitur  prudentiae  est,  vt  Instructor  non 
multum  reluctetur,  quod  frustra  faceret  b,  sed  ñeque 
ex  altera  parte  confirmet  electionem  factam,  ac  potius  ostendat  sibi 
non  valde  satisfecisse,  sed  sperare  quod  progressu  temporis  Dominus 
ei  clarius  indicabit  voluntatem  suam,  et  sic  eum  relinquat  aliquantum 
dubium,  et  incertum  de  tali  electione,  deinde  c  etiam  instruat  quomodo 
disponere  se  debeat,  ne  aditum  claudat  diuinae  luci. 

Muiti  extra  Exer-  3  Saepe  enim  experientia  monstrauit  quosdam, 
citia  veritatem  qui  in  d  ipso  conflictu  exercitiorum  suecubuerant, 
agnoverunt.  deinde  extra  exercitia  commodius  veritatem  agno- 

uisse,  idque  ex  iisdem  principiis,  quae  hauserant  in  ipsis  exercitiis.  siue 
quia  daemon  acrius  oppugnat  in  illo  articulo  electionis,  siue  quod  na- 
tura ipsa  praesertim  in  iis  qui  timidiores  sunt,  et  pusillanimes  e  vt  in 


a  apparent  NE. — o  (quod  frustra  faceret)  NE. — c  electione.  Deinde  NE. — d  Deest 
hocv.  in  NE. — e  Ocio  w.  praeced.  clauduntur  parenthesi  in  NE. 


u68 


MONUMENTA  IGNATIANA 


illa  quasi  agonía  quodammodo  opprimitur,  et  suffocatur,  ita  cum  deinde 
quodammodo  respirat,  est  melius  disposita  ad  ratiocinandum,  et  perci- 
piendum  lumen  Dei,  siue  denique,  quia  experientia  deinde  cognouerunt 
se  non  eam  vitam  posse  in  saeculo  tenere,  quam  fortasse  in  exercitiis 
vel  ipsi  sibi  a  finxerant,  vel  eis  daemon  persuaserat. 


De  iis  qui  iam  statum  habent.  Cap.  XXXIV. 


Methodus  refor- 

'     LlOst  tractationem  de  electione  ponitur  a 


P' 


mationis  vitae 

nostro  Patre  methodus  quaedam  de  emen- 
datione,  seu  reformatione  vitae:  quae  doctrina  maximi  momenti  est  pro 
iis,  qui  iam  sunt  in  statu  immutabili,  vel  saltem  quos  Deus  non  vocat 
ad  mutationem  status.  Per  hanc  enim  reformationem  tolluntur  multi 
abusus,  qui  etiamsi  non  sint  peccata,  saltem  sunt  origo  multorum  ma- 
lorum. 

2    Hac  vero  doctrina  id  agitur,  vt  multi  qui  iam 
doctrinae  vxorem,  et  famiham  habent,  hcet  in  saeculo  ma- 

lí eant,  suo  tamen  modo  perfectionem  sectentur,  ad 
quam  nos  quoque  inuitare,  et  perducere  eos  debemus  ex  vocatione 
nostra;  itaque  passim  iubent  Constitutiones  nostrae.  Nec  est  dubium 
quin  si  próximos  iuuare  conaremur,  ac  dirigere  ad  hanc  formulam, 
quae  hic  expressa  est,  valde  insignis  fructus  sequeretur.  Itaque  hoc 
ómnibus  operariis  Societatis  valde  commendatum  esse  deberet 
„  .  3    Cum  his  igitur  hunc  modum  tenere  oportet,  vt 

Quis    modus   te-  b  .        „  . 

nendus  in  iuv«n-  praeter  exercitia  ordinaria  de  mystenis  vitae  Lhnsti, 
du  firmum  statum  dentur  etiam  illa  de  duobus  vexillis,  et  tribus  homi- 
num  classibus,  immo  etiam  praeludium  electionum. 
Haec  enim  licet  non  adeo  necessaria  sint,  vt  iis  qui  de  toto  vitae  statu 
deliberaturi  sunt,  non  potest  tamen  dubitari,  quin  valde  sint  vtilia,  vt 
animentur  ad  eam  perfectionem,  cuius  ipsorum  saltem  status,  ac  con- 
ditio  est  capax. 

4  Caeterum  secundus  modus  eligendi  non  valde 
eltee^Hs™tilior*  ad  hoc  negocium  pertinet,  sed  potius  tertius  modus, 
eiusque  membrum  vtrumque.  Res  autem  instituenda 
ita  est,  vt  singula  puncta  discutiantur  v.  g.  de  familia,  vel  de  expensis,  et 
post  deliberationem  factam  de  vno  puncto,  transeatur  ad  aliud,  in  sin- 
gulis  autem  maius  vel  minus  tempus  insumatur,  vt  fuerit  negocii  graui- 
tas,  vel  difficultas.  Aliquando  enim  vna  hora,  aut  etiam  plures  in  vno 
puncto  insumendae  erunt,  aliquando  autem  plura  puncta  in  vna  hora 
conctudentur. 


11    Desideratur  hocv.  in  XK. 


Directoría  recen  tiora — Di.  1599  1 169 

De  iertia  hebdómada.  Cap.  XXXV. 

ln  tertia  hebdó- 
mada stabilitur  vi-  »  ,    ,    ,  ,  ,  .,. 

tae  meiioris  ele-  |  }  N  tertia  hebdómada  stabilitur,  et  conhrmatur 
ctio.  I  electio  vitae  meiioris  iam  facta,  et  voluntas 

seruiendi  Deo,  proposito  tanto,  et  tali  exemplo,  nempe  passione  Domi- 
ni,  et  Saluatoris  nostri.  In  ea  enim  omnes  eius  virtutes  multo  insignius, 
atque  excellentius  elucent,  et  efficacius  nos  inuitant  ad  sui  imitationem. 
I taque  magnus  hic  thesaurus  reconditus  est,  vnde  !1  videmus  sanctos 
omnes  in  hac  potissimum  parte  se  exercuisse,  vt  apparet  ex  libris. 
quos  scriptos  reliquerunt.  Et  ideo  in  hoc  etiam  oportet  meditantem  di- 
ligenter  instruí,  quoniam  hic  esse  deberet  ordinarius  animae  cibus. 

2   Ordo  et  discursus  harum  meditationum  est  idem 

Idem  ordo  harum  _    _   _  . 

meditationum.  qui  qui  in  praetenta  hebdómada,  nempe  intuendo  per- 
(n  secunda  hebdo-  sonas,  dicta  et  opera.  Debet  tamen  iis  praesertim  qui 
non  adeo  sunt  exercitati  aperiri  via  in  hac  materia 
per  illa  puncta,  quae  communiter  tradi  solent,  quis  patiatur,  quid  pa- 
tiatur,  a  quibus,  et  propter  quos. 
«       a   •„  „—         3    In  compositione  loci  debet  qui  meditatur  ita  se 

Quomodo  in  com-  1  1 

positione  loci  quis  constituere,  quasi  praesens  esset  mysterio  illi  dum 
se  statuat.  ageretur,  et  quidem  ac  si  gestum  esset  propter  se 

solum  iuxta  formam  illam  Apostoli,  Oui  dilexit  me,  et  tradidit  semet- 
ipsum  pro  me.  Itaque  debet  anima  ita  se  respicere, 
quasi  ipsa  causa  fuerit  tantorum  dolorum ,  et  igno- 
miniarum,  quas  Dei  filius  perpessus  est,  deinde  videre,  quidquid  bono- 
rum  spiritualium,  quidquid  gratiae,  et  quod  ab  aeternis  malis  liberata 
sit,  quod  aeterna  bona  se  consecuturam  speret,  haec  omnia  ex  Christi 
meritis  sibi  prouenisse.  Immo  b  etiam  considerare  Christum  dum  illa 
pateretur,  habuisse  ante  oculos  et  nos,  et  nostra  peccata  in  particulari 
omnia,  et  pro  iis  orasse,  eorumque  remissionem,  et  gratiam  nobis  impe- 
trasse. 

4  Quamquam  autem  affectus  compassionis  est 

Affectus  curandl.  ,    ,  ,  ,  .  .  . 

valde  bonus,  debetque  et  peti  cum  instantia  et  desi- 
derari  cum  humilitate,  et  excipi  cum  grada,  debent  tamen  simul  etiam 
curari  alii  affectus,  qui  sunt  vtiliores  ad  profectum  nostrum  spiri- 
tualem. 

5  Primus  autem  est,  quanta   res  sit  offendere 
pecclt|US'        Um     Deum,  quando  ad  satisfaciendum  ei  diuina  sapien- 

tia  dignum  putauit  adhibere  ipsum  filii  sui  sangui- 
nem,  et  vitam,  ex  c  quo  etiam  nascitur  summum  odium  peccati  quod 
praesertim  ab  illa  iustitia  tam  seueris  poenis  vindicetur,  quia  si  hoc  in 
viridi,  quid  in  árido? 


a    est.  Unde  .YE. — b  provenisse;  immo  .YE. — c  vitam.  Ex  .VE. 
Moxum.  Icsat. — Series  II. 


74 


MONU MENTA  IGNATIANA 


Secundus,  cogni- 
tio  bonitatis  Dei. 


Rom.  v,  8. 

semus  a,  etc. 


6  Secundo  cognoscenda,  et  veneranda  est  boni- 
tas, et  sapientia  Dei  infinita,  quae  tam  aptum  médium 
inuenit,  vt  hominum  corda  amore  suo  liquefacta  ad 
se  attraheret  iuxta  Apostolum,  Commendat  Deus 
charitatem  suam  in  nobis  quoniam  cum  inimici  es- 


7  Tertio  hic  etiam  confirmatur  spes  nostra,  quia 
vt  ait  S.  August.  qui  dedit  quod  plus  est,  nempe  vni- 
geniti  sui  sanguinem,  dabit  et  gloriam  aeternam, 

quae  minus  est  sine  dubio.  Et  ideo  hic  Christi  sanguis  tenendus  est  b, 
vt  arrha,  et  pignus  tum  diuini  amoris,  tum  futurae  beatitudinis. 

8  Quarto  et  omnium  máxime,  inflammatur  amor 
in  Deum,  consideratione  tantae  bonitatis,  et  tanti 
beneficii  nobis  dati,  et  dati  tali  modo. 

9  Quinto  sic  etiam  animantur  omnes  ad  perfe- 
ctam  imita tionem,  vt  ait  S.  Petrus,  *  Christus  passus 
est  pro  nobis,  vobis  relinquens  exemplum,  vt  sequa- 
mini  vestigia  eius.  Turpe  enim  esset,  et  intolerabile, 

cum  ille  vt  nos  pro  nostra  ipsorum  salute  doceret,  non  dedignatus  sit 
tam  humilia  perpeti,  si  nos  quorum  salus  agitur  recusemus. 

10  Denique  potest  etiam  et  debet  concipi  ma- 
gnus  Zelus  animarum,  quas  videlicet  Deus  tanti  aesti- 
mauit,  et  tanto  affectu  amauit  et  tam  magno  pre- 


Tertius,  spei  con 
firmatio. 


Quartus,  amor  in 
Deum. 


Quintas,  inflan:- 
matio  ad  imitatio- 
nem  Christi. 

/ .  Pet.  2.  21. 


Sextus,  zelus  ani 
marum. 


tío  emit. 


Usurpandae  ap 
tae  1  sententiae 
Scripta  ra. 


1 1  Iuuat  etiam  habere  in  promptu  hac  hebdó- 
mada aliquas  sententias  sacrae  scripturae  ad  Do- 
mini  passionem  pertinentes  ex  psalmis,  vel  ex  pro- 

phetis,  et  máxime  ex  Isaia,  vel  etiam  ex  Euangeliis,  aut  ex  epistolis 
Paulj,  quae  vel  magnitudinem  dolorum,  ac  cruciatuum  Christi  Domini 
indicent,  uel  eius  bonitatem,  aut  effectus  mirabiles  in  hominum  repa- 
ratione,  quae  extra  meditationem  ualde  proderunt  ad  cor  excitandum, 
et  etiam  ad  tollendam  nescio  quam  satietatem,  quae  subrepere  solet  ex 
continuatione  earundem  rcrum.  Haec  autem  loca  scripturae  poterit  In- 
structor, colligere,  vel  ab  alio  iam  collecta  suppeditare.  sunt  enim  mul- 
ta, el,  passim  occurrunt.         ¡.  t 

12  Cetera  quae  ad  hanc  hebdomadam  pertinent, 
scripta  sunt  in  libro  exercitiorum  clare,  et  distincte 
in  meditationibus,  et  additionibus.  In  particulari  au- 
tem quae  in  ¡  fine,  huius  hebdomadae  traduntur  de 
regulis  ad  victuni  teniperandum  ,  non   est  quod 

scripta  dentur,  sed  verbo  tantum  exi)licentur,  tum  ob  alias  causas,  tum 


Caetera  quaeren 
da  'ex  liberto  Exer 
«Itiorum. 

Regulae  victus. 


•'  Commendat  charitatem  suam  Deus  in  nobis,  quoniam,  cum  adluic  peccatores  es- 
scmus,  .\'K—  b  Deesl  hoc  v.  in  .\'A'.— c  SU  ed.  prag.  /JJ7;  apte  .\'A". 


Directoría  recentiora    Di.  1599  1171 

quia  non  ómnibus  eodem  modo  proponendae  sunt,  sed  adhibita  discre- 
tione  pro  cuiusque  complexione,  el  viribus  tam  corporis,  quam  animi. 

13    Notandum  etiam  quod  hae  regulae  non  so- 

Quando  eae  pro-  jum  pr0p0nj  debent  hac  hebdómada,  sed  antea 
ponendae.  K  1 

etiam  aliquo  opportuno  tempore  saltem,  si  tamen 

prius  factum  non  est,  hic  declarentur.  Fortasse  enim  in  hunc  locum  di- 
latae  sunt,  ne  prioribus  hebdomadis  nimis  oneraretur  a  is  qui  in  exer- 
citiis  versatur  tot  documentis  extra  ipsas  meditationes.  In  hac  autem 
hebdómada  multo  pauciora  sunt  eiusmodi  documenta,  et  sic  magis  va- 
cabit  Instructori  ea  explicare.  Expedit  enim  vt  semper  aliquid  noui 
afferat,  cum  illum  cui  tradit  exercitia  inuisit. 


De  quarta  hebdómada.  Cap.  XXXVI. 

* 

Quarta  hebdóma- 
da respondet  viae 

unitivae.  I     1      Jvarta  hebdómada  videtur  responderé 


Q 


viae  vnitiuae:  tota  enim  exercetur  in 

amore  Dei,  et  desiderio  aeternitatis,  cuius  tanquam  exemplar  proponi- 

tur  resurrectio  Christi,  eaque  gaudia,  quae  etiam  in  hoc  mundo  eam 

consecuta  sunt.  Possent  etiam  hic  addi  aliquae  meditationes  de  gloria 

Paradisi,  et  de  futura  iustorum  felicítate,  cuius  pignus  accepimus  in  hoc 

mysterio  resurrectionis  Christi,  quia  iuxta  Aposto- 
Ephes.  II,  6.  ,  J     _  .  .      .  v  , 

lum,  Deus  nos  etiam  conresuscitauit,  et  consedere 

fecit  cum  illo.  Quare  eo  magis  excitari  debemus  ad  contemnenda  ter- 
rena, et  caelestia  appetenda  iuxta  illud  eiusdem,  Si 

Coloss.  III,  1.  .    .  '  • 

consurrexistis  cum  Lhnsto,  quae  sursum  sunt  quae- 
rite,  quae  sursum  sunt  sapite,  etc. 

2    Exercitium  de  amore  Dei  est  valde  aptum  ad 
Exercitium    a  e     amorem  nostrum  in  Deum  excitandum,  et  conti- 

amore  Dei. 

net  quattuor  puncta  foecundissima,  et  quae  magnam 
materiam  suppeditant  ad  meditandum.  Potest  autem  duobus  modis 
fieri,  primo  iisdem  diebus  cum  aliis  mysteriis  resurrectionis,  ita  vt  se- 
cundo die  postquam  coepta  sint  mysteria  resurrectionis  incipiatur  etiam 
haec  meditatio  de  amando  Deo,  eique  quotidie  vna,  aut  altera  hora 
tribuatur  distincta  a  meditatione  illorum  mysteriorum.  Alter  modus 
est,  vt  absoluantur  prius  omnia  illa  mysteiia,  et  deinde  integer  dies,  aut 
dúo  dies  huic  vni  meditationi  assignentur. 

Quid  adverten-  ^  Est  autem  bene  notandum ,  et  declarandum 
dum  hanc  medita-  hanc  meditationem  aggredienti,  quod  in  ea  b  dicitur, 
tionem  facienti.  amorem  magis  penderé  ex  operibus,  quam  ex  ver- 
bis,  et  consistere  in  mutua  quadam  facultatum,  et  omnium  rerum  com- 
municatione.  Per  hoc  enim  intelligere  debet  non  sufficere  sibi  tenerio- 


a    oneretur  NE. — b  Sic  NE.\  eo  Di. 


I  I  /2 


Moxu  M  EXT  A  Ignatiana 


rem  quendam  affectum,  quem  in  se  sentiat,  ñeque  eo  contentum  esse 
deberé.  Verum  est  enim  quod  ait  S.  Gregorius,  Probatio  amoris,  exhi- 
bitio  est  operis,  et  amor,  vbi  est,  magna  operatur,  et  vbi  operan  renuit, 
amor  non  est.  Nec  aliud  occurrit  circa  hanc  quartam  hebdomadam. 


De  tribus  Modis  orandi,  Cap.  XXXVII. 


Documenta  uti-  |  LlOst  exercitia  adduntur  aliqua  documema 
lia-  L    aptissima  et  valde  vtilia  profectui  spiri- 

tuali.  Primo  autem  loco  ponuntur  tres  modi  orandi, 

Tres  modi  oran-  .    .  ...  .   ^    .  . 

dj  non  vt  omnes  qui  íam  exercitia  peregennt  m  eis 

exerceantur.,  nam  hoc  non  necessarium  est,  sed  po- 
nuntur ad  complementum  doctrinae,  et  propter  rudiores,  et  minus  capa.- 
ces,  qui  scilicet  non  ita  possunt  habere  perpetuos  discursus  in  oratione, 
vt  diutius  haereant  in  vna  materia.  Vnde  in  Const.  part.  7.  cap.  4.  I.  F. 
dicitur  exercitia  plena  non  nisi  paucis,  primam  hebdomadam  cum  his 
tribus  modis  orandi,  pluribus  communicari  posse. 

Primus  modus  2  Primus  ergo  modus  est  discurrendo  circa  prae- 
discurrere  circa  cepta  Dei  aut  Ecclesiae,  et  circa  septem  peccata  ca- 
praecepta  Dei  etc.  pitalia,  et  tres  potentias  animae,  et  quinqué  sensus, 
et  hoc  non  tam  speculatiue,  quam  practice.  v.  g.  cogitando  in  praece- 
ptis  quomodo  male  ea  seruauerit,  et  proponendo  in  posterum  melius 
seruare,  et  sic  de  reliquis. 

3  Si  vero  hae  materiae  paulo  altius  eleuandae  es- 
pro  rcapacior^b°us,,i  sent  et  exercitans  capacior  esset ,  hic  modus  prae- 
scribi  posset.  In  praeceptis  consideretur  primo  prae- 
ceptum  ipsum  in  se,  quam  sit  bonum,  et  iustum,  et  sanctum.  Secundo 
quam  vtilis  eius  obseruantia.  tertio  quomodo  antea  obseruatum  sit,  et 
si  bene  sit  obseruatum,  agendo  gratias  Deo,  sin  contra,  dolendo,  et  pe- 
tendo  veniam.  quarto  proponendo  in  posterum  perfectam,  et  exactam 
obseruantiam,  et  petendo  ad  hoc  gratiam  per  colloqufum.  Quo  finito 
si  non  expleta  sit  hora,  transeatur  ad  aliud  praeceptum  eodem  ordine. 
Circa  peccata  ^    ^n  Peccat*s  Pr'mo  videndo  singula,  quam  mala 

sint,  et  quam  iuste  prohibita.  Secundo  quantum  no- 
ceant  si  non  fugiantur.  Tertio  quomodo  adhuc  fugerit,  vel  in  posterum 
decreuerit  fugere. 

5    In  potentiis,  et  sensibus  cogitari  potest  primo 

Circa  sensus.  ,  .  ¿        .  . 

quam  nobiles,  et  quam  nobis  vtiles  sint  singulae,  vt 
v.  g.  intellectus,  et  deinceps  aliae.  Secundo  ad  quem  finem  datae.  Ter- 
tio quomodo  iis  vsus  sit  Christus,  vel  Beatissima  Virgo.  Quarto  quo- 
modo nos  vsi  simus,  et  dolendo  quod  male  etc.  Et  idem  de  aliis  poten- 
tiis, et  sensibus  sigillatim,  et  inter  alia  etiam  de  facúltate  loquendi,  de 
virtute  motiua,  et  similibus. 


Directoría  recentiora— Di.  1599  1173 
6    Est  tamen  aduertendum,  dum  cogitamus,  quo- 

m 

dum  In  hoc  modo 


modo  vsi  simus  his  potentiis,  vel  in  meditandis  prae- 


ceptis,  quam  male  ea  seruauerimus,  et  máxime  in 
meditandis  peccatis,  non  ita  deberé  instituí  meditationem,  quasi  exa- 
minare velimus  conscientiam,  vt  fit,  cum  nos  praeparamus  ad  confes- 
sionem,  vel  etiam  velimus  de  industria  elicere  contritionem.  Hoc  enim 
pertinet  ad  primara  hebdomadam.  Sed  a  hic  principalis  intentio  est  co- 
gitare ipsas  materias,  ex  occasione  autem  fit  reflexio  ad  nos  ipsos,  et 
ideo  in  generali  tantum  debet  fieri  haec  reflexio,  non  multum  descen- 
dendo  ad  particulada  peccata. 

Hoc  gemís  oran-  7  Hoc  orandi  genus  dicitur  P.lj  Franciscus  Xaue- 
d¡   a  s.   Xaverio     rius  commendare  solitus  ómnibus  animabus  quas 

commendatum.  .       .  i    .    •.  .  •  ,         .  . 

tiactabat,  ita  vt  etiam  poenitentiae  loco  íniungere  so- 
leret,  vt  mane,  et  vespere  aliquod  tempus  huic  impenderent. 

Quandiu  immo-  8  Quamuis  autem  in  libro  exercitiorum  dicatur 
randum  ¡n  his  me-  tanto  spatio  esse  immorandum,  quo  oratio  dominica 
ditatiombus.  tgr  iec¡tar¿  possit,  tamen  si  quis  in  aliquo  gustum  in- 

ueniret,  vel  vtilitatem  aliquam  spiritualem,  deberet  ibi  haerere  diutius, 
etiam  si  non  posset  absoluere  omnia  praecepta:  iuxta  id  quod  dicitur  in 
quarta  addit.  ad  finem  primae  hebdomadae. 

Quid  in  secundo  9  In  secundo  modo  orandi  notandum  est,  cum 
modo  orandi  no-  vna  vox  non  facit  sensum,  plures  deberé  coniungi, 
vt  Qui  es  in  caelis,  aut  Sanctificetur  nomen  tuum. 
Aliae  sunt  voces,  quae  solae  praebent  materiam  meditationis,  vt  Pater, 
vel  Noster. 

10    Ouod  autem  hic  dicitur  de  his  orationibus, 

Orationes    aliae.       .  ,        .  ~  ...         .  ,      ,.      .,  .  , 

ídem  intelligendum  est  de  ahquibus  scupturae  locis, 
ac  praesertim  psalmis,  e  quibus  aliqui  eli'gi  possunt,  vel  psalmi  toti,  vel 
eorum  versiculi,  qui  vberrime  pascunt  et  intellectum,  et  affectum. 

Quamdiu  in  mo-  '  '  Notandum  est  etiam,  cum  qui  facit  exercitia 
dis  orandi  persi-  bene  procedit  in  hoc  orandi  modo,  ita  vt  eum  satis 
stendum.  tenere  videatur,  non  esse  necessarium,  vt  multum  in 

eo  procedat,  quia  sufficit,  vt  didicerit  modum,  quo  deinde  in  posrerum 
vti  sciat.  Quod  idem  intelligendum  est  de  primo  modo,  nisi  quod  cum 
ille  habeat  aliquanto  maiorem  varietatem  vtile  erit  vt  faciat  vnum  exer- 
citium  circa  praecepta,  aliud  circa  peccata,  aliud  circa  potentias  animae, 
aliud  circa  sensus  etc. 

1 2    Tertius  modus  orandi  ita  intelligendus  est,  vt 

Tertius    modjus  .  ,         ,.      .       ,.  ,.  , . 

orandj  in  considerandis  singuhs  vocibus  ahcuius  orationis 

tantum  tempus  insumamus,  quantum  communiter 

vna  respiratio  durare  solet.  Quod  si  quis  pro  sua  deuotione  amplius 


a  contritionem  (hoc  enim  pertinet  ad  primam  hebdomadam)  sed  ATE. — b  dicitur 
Beatas  P.  NE. 


u/4 


MONUMENTA  IGNATIANA 


morari  vellet,  poterit  quidem,  sed  tune  potius  ad  secundum  orandi  mo- 

dum  pertinebit,  quam  ad  hunc  tertium.  Iuuat  autem  hic  modus,  ut  as- 

suescamus  faceré  orationem  vocalem  cum  attentione,  et  deuotione  de- 

primae  Cor.  14,     bita,  vt  seruemus  illud  Apostoli,  Orabo  spiritu,  orabo 

15-  et  mente.  Quare  hoc  exercitium  est  valde  vtile  eis  % 

qui  obligad  sunt  ad  horas  canónicas  vel  ad  alias  orationes  vocales  b. 

13    Ouamuis  autem  hi  tres  modi  orandi  hic  tra- 
Non  excluduntur       .  .    .         ,  .  ,.  , 

aiu  modi  orandi.        dantur,  non  existimandum  est  excludi  ahos  modos, 

quos  Spiritus  sanctus  docere  solet,  et  quos  viri  in 
spiritu  exercitati  secundum  experientiam,  et  secundum  rationem,  et  do- 
ctrinam  sanam  habere  solent,  vel  quos  quisque  sibi  vtiles  ad  suum  pro- 
fectum  ipso  vsu  deprehenderit.  Ouod  idem  etiam  de  nostris  ipsis  intel- 
ligendum  est,  accedente  tamen  semper  approbatione,  et  consensu  Su- 
perioris,  vel  Praefecti  spiritualis  quibus  quisque  patefacere  modum 
debet,  quem  in  orando  tenet,  eoque  magis  si  paulum  discedat  ab  ordi- 
nario modo.  Caeterum  tres  hi  modi  non  solum  alius  aliis  aptior  erit  pro 
personarum  varietate,  sed  etiam  persona  eadem  pro  varia  dispositione 
animi,  vel  corporis  aptior  erit  modo  ad  vnum,  modo  ad  alium,  vt  v.  g. 
cum  aliquis  est  fatigatus  vel  male  habet,  non  erit  bene  dispositus  ad 
longiorem  meditationem,  et  mentís  excursum,  et  tune  magis  iuuabitur 
secundo,  vel  tertio  modo.  Quod  intelligendum  est  non  solum  in  hac 
quarta  hebdómada,  sed  reliquo  omni  tempore. 


De  Regulis  tradendis.  Cap.  XXXVIII. 


Cur    positae    re-  -_ — ^ 

guiae  in  fine  Exer-  |  |)  Egulae  quae  additae  sunt  in  fine  exerci- 
citiorum.  X\  tiorum,  non  ideo  posita*  sunt,  vt  ómni- 

bus proponantur,  sed  vt  quisque  eguerit,  vel  etiam  desiderauerit  pro 
sua  deuotione. 

2    Quare  illae  quae  agunt  de  distributione  eleemo- 
De  eieemosyna-     Synarum  n0n  debebunt  dari  nisi  iis,  qui  locupleies 

rum    distributione.         J  .  r 

sunt,  et  qui  solent,  aut  possunt  eleemosynas  tacere. 
Similiter  quae  agunt  de  scrupulis,  non  est  cur  dentur  iis,  qui  nullis 
scrupulis  agitantur. 

Reguiae  ad  ca-  3  ^ae  'tem  fluae  a<^  catholicam  doctrinam  perti- 
thoücam  doctrinam  nent,  quamuis  ad  omnium  pietatem  confirmandam  et 
pertinentes.  fouendam  valent  c,  iis  tamen  potissimum,  qui  in 

locis  vel  cum  personis  suspectis  versantur,  secundo  loco  ómnibus  etiam 
operariis,  et  iis  qui  verbum  Dei  tractant,  tradendae  sunt,  quia  directe 
pugnant  contra  sensa,  et  dicta  haereticorum  nostri  temporis. 


a   iis  NE. — b  Sic  NE.,  mentales  Di. — c  valeant  NE. 


Directoría  recentiora — Di,  1599 


"75 


Breuis  explicaiio  nonnullorum,  <//¿>rr  in  Directorio  de  tribus  mis 
attinguntur.  Cap.  XXXIX. 

De  vlls  purgati- 
va, ¡iluminativa  et         |     I      lVoniam  in  hoc  Directorio,  et  in  Exercitiis 


Q 


unitiva-  r^J  tradendis  fit  mentio  viae  purgatiuae, 

illuminatiuae,  et  vnitiuae,  et  quod  his  respondent  ordine  suo  hae 
quattuor  hebdomadae,  ideo  visum  est  pro  maiori  notitia  huius  rei  ali- 
quid  addere.  Non  enim  hoc  ita  accipiendum  est,  vt  intelligatur  aliquis 
peracta  prima  hebdómada  perfecte,  et  plene  purgatus,  peracta  autem 
secunda  et  tertia  perfecte  illuminatus:  et  denique  absoluta  etiam  quarta 
peruenisse  ad  plenam  vnionem  cum  Deo.  Haec  enim  omnia  indigent 
diuturno  tempore,  studio,  et  exercitatione  in  extirpandis  vitiis,  in  pas- 
sionibus  edomandis,  et  in  virtutibus  acquirendis. 

Prima  hebdoma-  2  Verum  hoc  indicatur ,  primam  hebdomadam 
da  respondet  viae  proportione  quadam  responderé  viae  purgatiuae^ 
purgativae.  quoniam  in  ea  nihil  aliud  agitur,  quam  vt  peccata 

praeterita  recogitentur  et  ponderentur,  et  concipiatur  de  eis  quam  ma- 
ximus  dolor  et  contritio,  et  timor  aeternae  poenae,  ex  quibus  fiat,  vt 
anirnus  abstrahatur  ab  amore  omnis  rei  terrenae,  et  fundetur  in  odio, 
et  detestatione  peccati.  Quae  omnia  pertinent  ad  purgationem  animae. 

Secunda  et  tertia  3  Similiter  in  secunda,  et  tertia  hebdómada,  con- 
nebdomada  partim  siderando  exemplum  Domini  Saluatoris  tum  in  vita, 
purgativae.  partim     tum  m  pass¡one   et  omnes  virtutes,  quae  in  eo  tan- 

illuminativae.  ,. 

quam  in  idea  fulserunt,  nos  quoque  discimus,  in  quo 
consistat  salus,  et  perfectio  hominis,  et  quae  via  sit  ad  aeternam  beati- 
tudinem  consequendam.  Et  praeterea,  cum  anima  purgata  fuerit,  fit  ha- 
bilis  et  apta  ad  recipiendas  illustrationes  diuinas,  et  illapsum,  et  influ- 
xum  illius  interni  luminis,  simulque  gignitur  in  anima  vigor  quídam 
eiieiens  omnem  concupiscentiam,  eamque  feruentem  faciens  ad  patien- 
dam  paupertatem,  contemptum,  et  omnem  asperitatem  et  excutiens 
omnem  negligentiam,  et  disponens  ad  exequenda  bona  opera  vigilanter 
et  strenue. 

Quarta  hebdoma-  ^  Denique  in  quarta  hebdómada  primum  ob  re- 
da respondet  uni-  surrectionem  et  Ascensionem  Domini,  in  qua  simul 
etiam  meditan  possumus  futuram  nostram  gloriam, 
quoniam  vt  ait  Paulus,  si  Christus  resurrexit,  et  nos  resurgemus:  deinde 
vero  ex  meditatione  ad  amorem  in  nobis  excitandum,  quae  multiplex 
est,  et  varia  puncta  ac  materias  complectitur,  efficitur,  vt  anima  vniatur 
Deo  per  amorem,  qui  concipitur  meditando  bonitatem  Dei,  et  eius  be- 
neficia, et  quantum  nostra  causa  egerit,  atque  pertulerit,  tum  etiam  per 
desiderium  coelestis  gloriae,  per  considerationem  praesentiae  Dei  in 
omni  re  et  in  omni  loco,  gaudendo  de  eius  perfectionibus,  et  optando 
placeré  ei  soli,  idque  propter  ipsum  solum,  et  nunc  eum  laudando,  nunc 


II  7o"  MOXU  MENTA  ÍÍJNATIANA 

magnificando,  nunc  admirando  eius  altitudinem,  et  aliis  similibus,  quae 
vt  ante  diximus,  respondent  viae  vnitiuae. 

5  Haec  igitur  est  ratio  dúplex,  cur  dicatur  has 

Ratio  dúplex  cur  ,     ,  ,  ,  . 

íiae  quatuor  lie-  quatuor  heddomadas  responderé  his  tribus  vns,  pri- 
bdomadae  respon-  mum  propter  materias,  quae  in  earum  quaque  tra- 
bus  vHSCa"tUr  UÍ  ctantur,  pertinentes  ad  has  vias;  et  quia  in  eis  iaciun- 
tur  initia  singularum,  quae  deinde  oportet  prosequi 
cum  tempore,  et  cum  studio,  si  velimus  ad  aliquam  earum  perfectio- 
nem  peruenire.  Deinde  a  etiam  quia  discitur  modus  ac  methodus,  quam 
deinde  seruare  debemus  in  prosequenda  vnaquaque  harum  viarum. 

6  Ex  his  ergo  sequitur,  quod  etiam  si  quis  ali- 
Ansemperin  &  ■  u 

una  permanendum.  quem  gustum,  aut  specimen  b  huius  viae  vnitiuae  in 
an  ad  priores  red-  quarta  hebdómada  habuit,  non  propterea  debet  assi- 
due  in  ea  haerere,  sed  debet  rediré  ad  priores  vias, 
et  sese  diu  et  ordinarie  continere  tum  in  passionum  mortificatione,  tum 
in  virtutum  exercitatione,  et  in  aliis  eiusmodi  studiis  consentaneis  vtri- 
que  viae:  etsi  nihil  impedit,  immo  etiam  saepe  euenit  vt  dum  aliquis 
versatur  in  vna  via,  sentiat  interdum  aliquos  affectus  pertinentes  ad 
aliam  viam  nec  sunt  reiiciendi,  modo  vt  dictum  est,  non  exerceantur 
ordinarie  ante  tempus. 

7  Hoc  enim  negocium  non  ex  spatio  temporis 
unde  pendet     secj  cx  mensura  profectus  pendet.  Nam  si  quis  te- 

tnensura  fructus.  1 

mere  aspirare  vellet  ad  illam  viam  vnitiuam,  esset 
magna  confusio,  quae  impediret  omnino  profectum  spiritualem;  et  in- 
super  etiam  esset  res  expósita  periculis  et  illusionibus.  Faceret  enim 
perinde  ac  si  quis  ex  Ínfima  schola  transiré  vellet  ad  primam  non  trans- 
fundo per  medias:  aut  si  ex  infimis  gradibus  scalarum  saltu  traiicere 
vellet  ad  summos,  relictis  iis,  qui  sunt  interiecti.  Sic  igitur  antequam 
aliquis  exerceat  se  ex  professo  in  via  hac,  quam  diximus,  vnitiua,  opor- 
tet vt  bene  purgatussit  exercitiis  viae  purgatiuae,  et  deinde  etiam  bene 
profecerit  in  via  illuminatiua.  \ix  huius  enim  defectu  prouenit,  vt  multi 
non  ambulantes,  sed  saltantes  in  via  Domini  post  multum  tempus,  di- 
uersosque  labores  vacui  virtutibus  inueniantur,  impatientes,  et  ira- 
•cundi,  et  cum  aliis  eiusmodi  imperfectionibus. 

Pendet  ex  ele-  8  Immo  hic  gradus  ad  altiorem  viam  non  tam  ex 
ction  e  spiritu.o  electione  nostra,  et  volúntate,  ac  conatu  pendet, 
quam  ex  directione  spiritus  sancti,  cuius  mos  est 
ascensiones  istas  in  anima  disponere,  vt  eat  de  virtute  in  virtutem:  in 
quo  tamen  ad  certiorem  directionem,  et  ad  praecauendos  errores,  qui 
contingere  possunt,  consulendus  est  pater  spiritualis  qui  animam  gu- 
bernat,  et  cum  eius  consilio  in  omnibusjprocedendum. 


a    pervenire:  deinde  .VA.—1,  speciem  N£. 


Directoría  recentiora — Di.  1599  117; 

Qnac  commoidaiida  suiil  r/\  qui  absolail  Excrciha.  (<?/>.  .\'L. 

Mónita  cum  ab  |  \  /  '  Qu'  ex  'oc"  calido  ad  locum  frigidum 
Exercitüs    prodk-  y     egreditur)  faciie  fieri  potest,  vt  cito  frige- 

fiat,  nisi  diligentem  curam  adhibeat  retinendi  calo- 
ren!, ita  qui  exercitüs  peractis  redit  ad  communem  vitam,  et  conuersa- 
tioneni,  nihil  est  facilius,  quam  vt  feruorem,  ac  lumen  conceptum  bre- 
uissinio  tempore  perdat,  praescrtim  quia  quiequid  boni  acquisiuit,  non- 
dum  est  confirmatum  per  modum  habitus,  sed  est  tanquam  passio  quae- 
dam,  quae  facile  remittitur,  vel  etiam  tota  amittitur.  Quod  cum  contingit 
omnis  fructus,  et  omnis  labor  exercitiorum  euancscit. 

2  Ouare  hoc  primum  commendandum  est  ei,  qui 

Quid   ei  primum  ,      ,  .  ,  ,  ... 

commedandum  exercitia  absoluit,  vt  magni  aestimct  hoc  pnncipmm, 

et  quasi  íundamentum  vitae  bonae,  et  spiritualis  quod 
per  Dei  gratiam  iecit  in  exercitüs,  idque  a  Deo  accipiat  tamquam  be- 
neficium,  et  quidem  máximum,  et  omnia  lumina,  omnem  cognitionem, 
quam  in  exercitüs  acquisiuit,  credat  sibi  a  Domino  Deo  donata  pecu- 
liari  quodam  amore,  et  vt  talia  ea  conseruare,  et  tueri  studeat.  Praeter- 
ea  timorem  concipiat,  ne  si  deinceps  non  vixerit,  vt  intellexerit  esse 
viuendum,  grauius  a  Deo  puniatur  ob  ingratitudinem,  et  quia  scienti 
bonum,  et  non  facienti,  maius  iudicium  est  i]>si. 

3  Secundo  loco  intelligat  se  adhuc  nihil  aliud  fe- 

Q  u  i  d     secundo        .....  ...  _ 

,oco  cisse,  msi  quod  bonum  semen  in  eius  anima  a  Deo 

seminatum  est.  Vnde  nisi  hoc  semen  foueatur,  et  ex- 
colatur,  et  ad  maturitatem  perducatur,  vt  det  fructum  in  tempore  suo, 
per  se  quidem  aut  nihil,  aut  parum  est.  Itaque  hoc  primum  cauere  de- 
bet,  ne  eiusmodi  semen,  vel  a  volucribus,  idest  a  Daemonibus  rapiatur, 
vel  a  spinis  suffocetur,  nempe  a  cogitationibus,  et  cupiditatibus  terre- 
nis  et  vitiosis,  ideoque  a  non  solum  peccata,  sed  etiam  eorum  b  occasio- 
nes  euitet,  et  illa  praesertim  ad  quae  ante  exercitia  inclinatus  fuit,  nam 
contra  haec  potissimum  se  armare  debet,  quia  facillime  recidere  potest. 

4  Tertio  hortandus  est  ad  conseruandam,  et  alen- 

Ad    quid    tertio  .  ..... 

hortandus.  dam  deuotionem  íam  conceptam  pus,  et  spintualibus 

exercitationibus,  inter  quas  haec  potissimum  com- 
mendari  poterunt.  Primo  vt  conseruet  vsum  meditandi  quotidie  per  di- 
midiam  c  horam,  aut  etiam  integram,  si  fieri  poterit.  Secundo  vt  singu- 
lis  diebus  faciat  examen  conscientiae,  per  quartam  horae  partem.  Ter- 
tio vt  octauo  quoque  die  confiteatur,  et  communicet.  Ouarto  eligat 
aliquem  Confessarium  stabilem,  eumque  accipiat  vt  ducem  huius 
spiritualis  itineris,  et  cum  eo  tractet  omnia,  quae  ad  suam  animam  per- 
tinent.  Quinto  legat  saepe  pios  libros,  et  habeat  bonorum  hominum 


a   vitiosis.  Ideoque  A'E. — b  Sic  NE.;  earum  Di. — c  dimidiatam  .VA. 


II  78  MONUMENTA  IGXATIAXA 

conuersationem,  malorum  autem  fugiat  summopere.  Sexto  curet  profi- 
cere  quotidie  in  virtutibus,  praesertim  in  humilitate,  patientia,  et  chá- 
ntate. Et  in  summa  nitatur  ipse  quoque  ad  eam  summam  perfectionem, 
quam  in  suo  statu,  et  iuxta  mensuram  diuinae  gratiae  acquirere  poterit. 

Praeter  genera-  5  Haec  autem  sunt  fere  generalia  mónita,  quae 
lia  mónita ,  sunt  ómnibus  dari  poterunt.  Alia  sunt  deinde  quae  iuxta 
alia  pecuiiana.  cuiusque  professionem,  aut  statum,  aut  particularem 

indigentiam  addi  poterunt;  immo  haec  ipsa  augeri,  et  intendi  ex  maiori 
aliquorum  deuotione,  et  progressu  spirituali;  quod  a  facile  aduertet  bo- 
nus,  et  prudens  Instructor  adiutus  gratia,  et  lumine  Domini,  et  Salua- 
toris  nostri  Dei,  cui  sit  gloria,  et  honor  in  saecula. 


AMEN 

Ego  Virgilius  Ceparius  Rector  Collegii  Florentini  Societatis  leste 
legi  hoc  directorium  exercitiorum  P.  Iguatii,  et  nihil  in  eo  reperi  con- 
tra jidem  aut  bonos  inores.  Florentiae  die  i.  Septembris  1599- 

Iniprimatur  Florentiae:  die  2.  Septembris  1599-  Alexander  Cac- 
cia  Vicarius  Florentinus. 


a    spirituali.  Ouod  XE. 


APPENDICES 


i 

BIBLIOGRAPHIA  DIRECTORII  EXERCITIORUM 

1.  — 1591,  Romae. — 0,160x0,110, — «Directorivm  |  Exercitiorvm  | 
spiritvalivm  1  P.  N.  Ignatii  |  IHS  |  Romae,  In  Collegio  Societatis  Iesv.  | 
Anno  M.D.XCI.  |  Permissv  svperiorvm».— Pagg.  3  et  4  numeris  non 
notatae  continent  monitum  Jacobi  Ximénez,  secretarii,  mandato  R.  P.  N. 
Generalis  Romae  V  Aprilis  1 591. — Pagg.  1-104:  Directorium. — Pag.  se- 
quenti  numero  non  signata  « Errata » . — Pag.  sequenti,  quae  ultima  est:  «Re- 
gestum...  I  IHS  |  Romae,  in  Collegio  Societatis  Iesv, — Anno  M.D.XCI  | 
Permissv  svperiorvm». 

In  bibl.  facultatis  philosophiae  et  litterarum  matritensi,  in  romana  Vitto- 
rio  Emanuele  et  in  bibliotheca  exercitiorum  angiensi  (Enghien,  in  Belgio). 

2.  — 1592,  Ingolstadii  (Ingolstadt,  in  Bavaria).  — 0,132  x  0,081.— 
Pag.  1  non  signata:  «Directo  |  rivm  Exercitio  |  rum  spiritva  |  livm 
P.  N.  |  Ignatii  |  IHS  |  Ingolstadii  |  Ex  Officina  Typographica  |  Davi- 
dis  Sartorii  CID.ID.XCII». — Pagg.  3  et  4  numeris  non  signatae  conti- 
nent monitum  Jacobi  Ximénez  ut  in  prima  editione. — Pagg.  1-145:  Di- 
rectorium.— Sequentibus  4  pagg.  non  signatis  «Index  capitvm»  et 
«Errata  sic  corrige». — Sequenti  pag.  non  signata:  «Ingolstadii  I  Ex  Of- 
ficina Typographica  Davi  |  dis  Sartorii.  |  M  D  XCII». 

In  bibliotheca  editorum  libelli  periodici  Alonumenta  histórica  S.  J. 

3.  — 1592,  Cracoviae,  typis  N.  Lobii,  12.0  (Ex  Sommervogel,  I,  490). 

4.  — 1593,  Tolosae.— 0,1 17  x  0,071. — «Directo  |  rivm  Exer  |  citio- 
rvm  ¡  spiritvalivm  |  P.  N.  Ignatii  |  IHS  |  Cum  facúltate  superiorum  |  To- 
losae. |  Ex  Typographia  sub  signo  ¡  Nominis  Iesv  1593». — Pagg-  [3]~4: 
Epístola  Jacobi  Ximénez,  secretarii,  Romae  5  Aprilis  1 591 . — Pagg.  5-155: 
Directorium. — Proximae  duae  paginae  non  signatae  numeris  continent 
indicem;  pagina  ultima  habet  Errata  corrigenda. 

Haec  editio  accurate  Sacrae  Scripturae  locos  designat. 

Exemplar  est  in  bibliotheca  exercitiorum  angiensi  (Enghien,  in  Belgio  1. 

5.  — >  1 599 ,  Valentiae .  —  o,  1 3  5  x  0,07 1 .  —  «  Directorivm  |  Exerci- 
tio |  rvm  spiri  |  tvalivm  [  Ignatii  de  |  Loyola  |  IHS  |  Cum  facúltate  Su- 
periorum |  Valentiae  |  Apud  Philippum  Mey  I  MDXCIX». — Pagg.  1  et 
2  Epístola  P.  Jacobi  Ximénez,  5  Aprilis  1591. — Pagg.  3-190:  Directo- 
rium.— In  proximis  tribus  paginis  non  signatis  Index.  —  Desinit  hoc 
modo:  «Valentiae  |  Apud  Philippum  Mey  |  M  D  XCIX». 


u8o 


MONU MENTA  ÍGNATIANA 


Est  ed.  Directorii  anno  1591  ad  provincias  Societatis  Jesu  expe- 
riundi  causa  missi. 

Exemplar  exstat  Matriti  in  bibliotheca  editorum  libelli  periodici  M01111- 
menta  histórica.  S.  J. 

6.  — 1599,  Florentiae.  —  0,107x0,075.  —  «Directorivm  |  Exercitio- 
rvm  |  spiritvalivm  |  B.  P.  N.  Ignatii  |  IHS  |  Florentiae  |Apud  Philippum 
Iunctam  |  MDIC». — Pagg.  [III]-[VII]:  Monitumjacobi  Dominici,  secre- 
tarii,  mandato  R.  P.  N.  Generalis,  Romae,  Kalendis  Octobris  1599. — 
Pag.  [VIII]:  Imago  Beatissimae  Virginia  Mariae,  stantem  puerum  Jesnm 
in  ulnis  gestantis. — Pagg.  1-1 83 :  Directorium. — In  ultima  pagina,  quac 
est  183,  exstat  censura  Directorii  facta  a  P.  Virgilio  Cepario,  rectore 
collegii  florentini  S.  J.,  data  1  Septembris  1599,  et  facultas  vicarii  floren- 
tini,  concessa  2  Septembris  1599. — Pagg.  4  sqq.  «Index  capitum».— 
Pagg.  41  sqq.  «Index  rerum». — Sequenti  pagina  «Registrvm  ¡  ...  Floren- 
tiae   apud  Philippum  Iunctam  |  MDIC.  |  Cum  licentia  Superiorum ». 

Haec  editio  prima  est,  sive  princeps,  novi  Directorii,  quod  supra, 
pp.  1 1 1 3- 1 1 78,  quam  fidelissime  fieri  potuit,  exhibuimus. 

Exemplar  est  in  bibliotheca  exercitiorum  angiensi  (Enghien,  in  Belgio). 

7.  — 1600,  Antuerpiae. — 0,1 16  x  0,070.  [1]  |  «Directorivm  |  Exerci- 
tiorvm  |  spiritvalivm  |  B.P.  N  |  Ignatii  |  IHS  |  Antverpiae  )  ExOfficina 
Ioach.  Trognaesii  |  M.DC.  |  Cum  gratia  et  Priuilegio». — Pagg.  [3]-[/]'- 
Monitum  Jacobi  Dominici,  Romae,  Kalendis  Octobris,  1599.  —  Pagg. 
9-200:  Directorium.  —  Pagg.  [20i]-[204]:  «Index  capitvm». —  Pagg. 
[2°5]~[237]:  «Index  rerum». 

Exemplar  est  in  bibliotheca  exercitiorum  angiensi  (Enghien,  in  Belgio  1. 

8.  —  Directorivm...  Cracoviae,  1602,  12.0  (Ex  Sommervogel,  I,  490). 

9.  — 1605,  Mussiponti  (Pont-á-Mousson,  in  Gallia).— 0,101  X  0,056. 
«Directo  |  rivm  Exerci  |  tiorvm  spiritv  |  alivm  B.  P.  N.  j  Ignatii  |  IHS 
Mussiponti  |  In  Collegio  Societatis  lesv  |  Per  Melchiorem  Bernardum 
Vni  |  uersitatis  Typographum  |  M.  D.  C.  V.  |  Cum  facúltate  superio- 
rum».—  Pagg.  [3]-[5]:  Epístola  Jacobi  Dominici,  Romae,  Kalendis 
Octobris  1599. — Pag.  [6]:  Imago  in  cujus  media  parte  est  nomen  sive 
signum  IHS. — Pagg.  7-209:  Directorium. — Sequens  pagina  pura.— Se- 
quuntur  7  pagg.  non  signatae,  in  quibus  est  «Index  capitum». 

10.  — 1606,  Romae. — 0,170  x  0,118. — «Directorivm  |  in  Exercitia  | 
spiritvalia  |  B.  P.  N.  Ignatii  ¡  Romae,  In  Collegio  Rom.  |  Societat. 
Iesv.  |  Anno  Dni.  MDCVI». — Pagg.  [3]-[4]:  Epístola  Jacobi  Domini- 
ci, Kalendis  Octobris  1599. — Pagg.  5-143:  Directorium. — In  tribus  pagi- 
nis  sequentibus  non  signatis  est  «Index  capitvm»;  in  proximis  viginti 
tribus,  ñeque  his  signatis,  «Index  rerum». 

11.  — 1607. — Cracoviae. — 0,095  X  0,063- — «Directori  |  vm  Exerci- 
tio  |  rvm  Spiritv  |  alivm.  |  B.  P.  N.  Ignatii  |  Cracoviae  |  In  Officina  Ni- 
colai  Lob.  1607». — Sequitur  monitumjacobi  Ximénez. — Pagg.  1-1 36, 
Directorium.  In  pag.  sequenti  non  signata  est  judicium  P.  Virgilii  Ce- 


BlBLIOGRAPmA  DlRKCTOKII  ExEKCITlORUM  I  I  8  I 

pari,  ut  in  ed.  florentina  anni  1599;  sequitur  index  in  pagg.  3;  non  si- 
gnatis.  Dcnique  registrum  et  verba  «Cuna  licentia  Superiorum». 

Est  in  bibliothfca  cxercitiorum  angiensi  (Enghien,  in  Belgio). 

12. — 1615,  Romae. — 0,169  X  0,108.-— «Directorivm  |  in  Exercitia  [ 
spiritvalia  |  B.  P.  N.  Ignatii  ¡  IHS  |  Rumae  |  In  Collegio  Romano  eius- 
dcm  Societatis  Anno  Domini  M.UC.XV.  |  Svperiorvm  permissv». — 
Pagg.  [3]- [4]:  Epístola  Jacobi  Dominici,  Romae,  Kalendis  Octobris 
fS99-~Pagg-  5- 1 43  etc.  usque  ad  finem,  ut  in  ed.  praecedenti. 

13.  — 1619,  Parisiis. — 0,101  xo,055. — «Directorivm  |  Exercitiorvm  | 
Spiritvalium  |  P.  N.  Ignatii  |  Parisiis  |  Apud  Sebastianvm  Hvré  |  Viála- 
cobaeá,  sub  signo  |  Cordis-Boni.  |  MDC.XIX  |  Cum  Priuilegio  Regis». 

14.  —  1619,  Parisiis,  editio  in  rebus  ómnibus  praecedenti  aequalis, 
sed  «Apud  Ioannem  Fouét,  |  Via  Iacobaeá,  sub  signo  i  Rosarii». 

N.  B.  Utraque  editio,  13  et  14,  Directorii  est  anni  1591,  et  sequitur 
in  eodem  volumine  librum  Exercitiorum  signatis  foliis  ab  initio  volumi- 
nis  una  serie  numerorum.  Directorium  est  in  ff.  1 19V-210.  Sequuntur  ff. 
non  signata,  quorum  paginae  tres  priores  indicem,  duae  posteriores 
errata  continent.  Editio  Sebastiani  Hvré  habet  aliqua  ff.  perperam 
signata,  bene  notata  in  ed.  Fouét. 

15.  — 1626,  Mediolani.  Directorium  ad  Exercitia  spiritualia  S.  Patris 
Ignatii,  Societatis  Jesu  fundatoris.  Mediolani,  apud  lo.  Bapt.  Bid,  1626, 
16.0,  pp.  218  slt.  (Ex  Sommervogel,  I,  490). 

16.  — 1635,  Antuerpiae.  —  0,150x0,100. — «Directorivm  |  in  |  Exer- 
citia |  spiritvalia  |  S.  P.  N.  Ignatii  |  IHS  !  Ad  |  maiorem  Dei  |  gloriam  | 
Antverpiae  |  Apud  Ioannem  Mevrsivm.  |  M.  DC.XXXV.  |  Svperiorvm 
permissv.— Pag.  2  pura.— Pag.  3:  Epístola  Jacobi  Dominici,  Romae,  Ka- 
lendis Octobris  1599. — Pagg.  5-6:  «Index  capitvm». — Pagg.  7-128:  Di- 
rectorium.— In  paginis  viginti  et  una  sequentibus,  non  signatis,  «Index 
rervm». 

Haec  editio  partem  histituti  Societatis  jtcsn  Antuerpiae  anno  1635 
editi  constituit. 

17.  — 1638,  Antuerpiae. — Directorivm  in  Exercitia...  Antverpiae, 
Apud  Ioannem  Mevrsivm,  M.DC.XXXVIII,  8.°,  pp.  128,  slt.  (Ex  Som- 
mervogel, I,  490). 

Exemplar  est  in  Roehampton,  Manresa  house,  in  Anglia. 

18.  — 1644,  Parisiis. — 0,262  x  0,145  (capsa  typographica). — In  p. 
prima  non  signata:  «Directorivm  |  in  |  Exercitia  1  spiritvalia  |  S.  P. 
Ignatii  |  IHS  |  Parisiis,  '  e  Typographia  regia.  |  M.DC.XLIV».  Sequi- 
tur pag.  pura. — Pagg.  [3]-[4]  Epístola  Jacobi  Dominici  data  Kalendis 
Octobris  MDXCIX.— Pagg.  [5>[6]  «Index  capitum».— Pagg.  [i]-26;, 
Directorium. — Sequitur  index  rerum  in  paginis  septemdecim  non  signa- 
tis. (V.  supra,  Bibliographiam  Vulgatae  versionis,  n.  27,  p.  717. 

19.  — Directorium...  Ingolstadii,  1694,  12o  (Ex  Sommervogel,  I,  490). 
2t\ — 1721,  Tyrnaviae  (Tirnau,  in  Hungaria). — 0,158x0,096.  -  «Di- 


I  I  82 


MONU MENTA  IGNATIANA 


rectorium  |  in  |  Exercitia  |  spiritualia  |  S.  P.  N.  Ignatii  |  IHS  |  Tyrna- 
viae  |  Typis  et  sumptibus  academicae  Societatis  Jesu  |  Typographiae. 
M.DCC.XXI».  — Pagg.  [I]-II:  Epístola  Jacobi  Dominici,  Romae  Kalen- 
dis  Octobris  1599 — Pagg.  III-IV:  «Index  capitum». — Pagg.  1-150:  Di- 
rectorium. — In  paginis  viginti  sequentibus  non  signatis:  «Index  rerum>- 

N.  B.  1.  Editum  praeterea  est  Directorium  anni  1599  in  ómnibus 
fere  editionibus  Instituti  Societatis  Jesu  et  Thesauri  spiritimlis ,  quas 
edd.  vide  in  Bibliographia  Excrcitiorum,  supra,  pp.  730-736. 

N.  B.  2.  Directorium  hoc  est  quasi  commentarius  in  Exercitia, 
auctoritate  publica  pollens.  Praeterea  priuata  auctoritate  et  a  Societatis 
hominibus  et  ab  externis  interpretationes  Exercitiorum  et  explicationes 
editae  sunt.  Sociorum  hosce  libros,  qui  quidem  plurimi  sunt,  recensuit 
Sommervogel  in  Bibliothcca  Societatis;  quos  si  quis  facile  reperire  vo- 
luerit,  videat  primum  in  ejusdem  Bibliothecae  t.  X,  anno  1909  a  Petro 
Bliard,  S.  J.,  Parisiis  edito,  brevem  eorum  conspectum,  qui  est  in  col. 
475-479.  Cf.  etiam  Joh.  Nep.  Stoger,  S.  J.,  Dic  aszctischc  Litcratur  über 
dic  geistlichen  Uebimgcn,  Paris-Regensburg,  1850,  46-86. 


II 

DE  LOCO  EXERCITIORUM,  AUCTORE  P.  FRANCISCO 
DE  VILLANUEYA,  S.  J.1 

Acerca  del  dar  exercicios  en  casa,  bien  conocemos  que  ay  incómodo 
en  la  casa,  y  este  es  el  enconveniente  que  acá  se  halla;  pero  la  espe- 
riencia  a  hecho  que  en  casa  se  diesen,  porque  en  siete  años  que  a  que 
estoy  aquí,  nunca  se  a  podido  hallar  vna  casa  para  poder  dar  en  ella 
exercicios,  avnque  con  diligencia  se  a  buscado.  Y  mientras  no  tuvimos 


1  Ex  fragmento  autographo  P.  Francisci  de  Yillanueva,  in  cod.  V'o/e/.jj.  <*,  prius  To- 
ldan. Ilist.  TJ4~-r6l0.  Hujus  codicis  descriptionem  continet  Sánelas  Franciscus  Bor- 
*ia,  V,  xxxiii. 

Magni  momenti  hoc  breve  commentariolum  est,  quia  in  eo  primum,  quod  nos  qui- 
dem noverimus,  idque  vívente  vel  paulo  ante  mortuo  S.  Ignatio,  commendatur,  ut  exer- 
citiis  tradendis  propria  domus  exstruatur,  «domus  exercitiorum-.  Commentarioli  au- 
ctor,  Franciscus  de  Yillanueva  (1509-15 57)  in  oppido  Yillanueva  de  la  Vera,  dioecesis 
placentinae,  in  Hispania,  natus,  et  Romae  Societatem  anno  1541  ingressus,  collegii  no- 
stri  complutensis  (Alcalá  de  Henares)  institutor  et  primus  rector  fuit;  cumque  magna 
vitae  sanctitate,  eximia  prudentia,  singulari  in  exercitiis  tradendis  dexteritate  floreret, 
copiosissimuni  in  Hispania  animarum  fructum  collegit,  et  Societatem  magnopere  dila- 
tavit. 


De  loco  exercitiorum 


casa,  salía  diez  o  doze  leguas  de  aquí  a  darlos.  La  causa  desto  es,  lo  vno 
ser  el  pueblo  pequeño,  y  lo  otro  ser  pueblo  pobre,  que  no  ay  los  edi- 
ficios que  en  otras  partes.  Y  como  los  más  que  aquí  se  aprovechan  son 
estudiantes,  y  estos  siempre  biuen  vnos  en  compañía  de  otros  y  apreta- 
damente, a  no  aver  cómodo  ordinario,  no  se  hacía  fruto;  expecial- 
mente  que,  como  al  verano  se  van,  pásanseles  los  buenos  propósitos 
presto.  Yo  e  dexado  de  dar  esta  quaresma  los  exercicios  a  tres  colle- 
giales  mayores  por  falta  de  lugar  y  no  poderme  ausentar.  Porque,  aun- 
que en  casa  se  les  diera  lugar,  pero  ellos  no  pueden  dormir  fuera  de 
su  colegio  dentro  de  los  muros.  Yo  deseo  mucho,  pues  este  inconve- 
niente quedará  sienpre,  se  diese  modo  cómo  aquellos  señores  de  aque- 
lla casa  no  fuesen  priuados  deste  beneficio  de  los  exercicios;  y  espero 
aquella  casa  daría  a  nuestro  Señor  buenas  primincias  \_s¿c].  Porque  de- 
más de  que  muchos  tomarían  estado  de  perfición,  los  otros  salen  para 
maestros  y  canónigos  en  calongías  magistrales,  y  el  fruto  no  sería  pe- 
queño. Esto  me  parece  a  mí  se  podría  remediar  con  edificar  vn  quarto 
a  vna  parte  de  nuestra  huerta,  que  es  fuera  de  la  cerca  y  mándase 
por  casa  y  tenemos  huerta  para  todo  y  avn  para  más.  Venido  nuestro 
Padre  provincial,  yo  le  daré  rrazón  dello  y  como  lo  ordenare  así  se 
haga. 

A  tcrgo  alia  mami,  cxslai  siimman'um. 


i 


INDEX  LOCORUM  SACRAE  SCRIPTURAE 


3^7, 
661, 


Génesis. 

I,  26. 

I,  26-27 

II,  2. 
Ef.  7. 

n,  8,  15. 

II,  16-17. 
n.  i7. 

II,  20-23. 
ni.  2-3. 

III,  6. 
III,  16-19. 

III,  2.-23. 

III,  21-24. 

V,  t. 

vi-vn. 
xr,  o. 

xviii,  20-31 

XIX.  1-25. 
XXII.  r. 

XXXI,  n. 
XXXVII,  14. 

XLvr,  2. 

Exodus. 

III.  4. 

XX,  11. 

Deuteronomium. 

VI.  ?. 

XXXII,  12. 


I,  18. 

ra,  '6. 

xin,  1 


Josué. 

I  Regum. 

II  Regum. 


VII,  12- ,3,  ,6. 
XV,  26. 

III  Regum. 

nr.  6. 

XIX.  10. 

II  Paralipomenon 

XXXII,  7. 

Tobías. 


432 
280 
674 
280 
280 
281 
280 
280 
280 
281 
281 
.67 

28  I 

432 
831 

349 
831 
83' 
930 
93o 
930 
930 

930 
674 


643 
1  055 

1013 


930 
906 


3i8 
93» 

923 
649 


VIII,  8. 
XVI,  21 
IV. 

IV,  16. 


Judith. 
Job. 

Moxi-M.  Ignat 


1013 
280 
295 

I 

89 

92!  I 

— Sekies 


IX,  4. 

X,  21-22. 

XLI,  24. 


929, 


Psalmi. 


525 


'3,  919 


56; 


II,  6-12. 

VI,  2. 

VII,  11. 

VII,  12. 

X,  7. 
XV,  10. 

XVII,  45. 

XVIII,  9. 

XXI,  2. 

XXI,  28-29 
XXIV,  4. 
XXIV,  5. 
XXVI 
XXVI,  14. 

XXX,  25. 

XXXI,  17. 
XXXIII,  9. 
XXXV,  11. 
XXXVIII,  4. 
XLIV,  3. 

XLV,  1 1 .  r, 
LXIII.  11. 
LXVIII,  10. 
LXXII.  28. 
LXXVI,  7. 
LXXVI,  11. 
LXXX.  11. 
LXXXIII.  6,  8. 
tXXXVIH,  28-38 

XC,  12. 
XCII.  7. 

XCIII,  iS. 

CU.  14. 

CVI,  10 

CIX,  1-2, 
CIX.  4. 

CXVÍII, 
CXVIII. 

rxvni, 

CXXII. 
CXLII,  8. 
CXLII.  I0. 

Proverbia. 

I,  24,  26 

III,  32.  ' 
VI,  4. 
XXIII,  26. 
XXX,  8. 

Ecclesiastes 

IV,  12. 
II. 


919, 


909, 


5-6, 

137. 
58, 
163. 


53. 


1052 
296 
.616 

3>8 
587 
923 
835 
296 
479 
1048 
976 
1086 
318 
633 
633 
349 
1013 
7073 
923 
967 
923 
913 
352 
,  1 1 18 
923 
7  026 
96  7 
905 
799 
790 
1077 
318 
587 
587 
923 
1052 
590 
3i8 
540 
835 
932 
932 
973 
653 
633 

929 
1015 
207 
790 
656 

65' 


Canticum. 

I,  r.  979, 

I,  3.  813 

II,  5. 

Sapientia. 

II,  23. 
V,  6. 
V,  18-24. 

VII,  25-26. 

VIII,  7. 

Ecclesiasticus- 

II,  2 
VII,  40. 
XI,  23. 
XVII,  1. 
XXI.  70. 

XXXIII,  70. 
XXXV,  27. 
XXXIX,  8. 

Isaias. 

IX,  2. 
IX,  6-7. 
XIV,  13. 

XXXIV,  9. 
XXXIV.  10. 
XXXVIII,  15. 
XLII.  7 
XLV.  3. 
LVIII,  2. 

lxh,  77.   977,  7046, 

LXIV,  4. 
LXV.  1. 

LXVI,  24.  ,95 
Jeremias. 

IV,  2 

XLVIII,  ,.. 

Threni. 

III,  26. 

Daniel. 

III.  30. 
VII.  13-14. 

Osee. 

975, 


7048 
979 
975 

432 
797 
289 
872 
7  067 

926 
914 
904 

280 
295 
280 
694 
65  5 

1045 
318 
35» 
296 
296 
915 
1045 
1010 
426 
1748 
636 
1055 
296 

625 
789 

657 

'034- 
318 


II,  74 
II.  20. 


II,  T 

II,  3- 

IX.  7  0 
IX,    7  7. 

IV,  2. 


Habacuc. 

7  022 
Zacharias. 


Malachias. 

797,  9'6, 


TOIO 
971 

657 

I  129 

3i8 

419 
'04S 


u86 


I  Machabaeorum. 

XXI,  1-17. 

480 

II,  34- 

XXI,  12. 

468 

1026 

XXI,  41. 

1078 

11  Machabaeorum. 

XXII,  13- 

296 

III,  25  -'7. 

XV.  22. 

288 
288 

XXII,  37. 

XXIV,  42- 

XXV,  13. 

643 
834 
834 

Matthaeus 

XXV,  30. 

296 

I,  24-25. 

33" 

XXV,  34-46. 

835 

Ii,  1-12. 

454 

XXV,  4>. 

279,  295 

Ii,  0. 

350 

XXVI,  1-30. 

482 

II,  13-23. 

343 

XXVI,  6-10. 

479 

lí,  1  J- 1 7- 

462 

XXVI,  17-29. 

392 

II,  13-18. 

458 

XXVI.  30-46. 

484 

II,  19-23. 

459 

XXVI,  30-56. 

398 

III,  12. 

295 

XXVI,  47-58,  69-7 

0.  4S6 

IV,  ii. 

463 

XXVI,  58-75. 

487 

IV.  16. 

1045 

XXVII,  1-2,  11-26. 

489 

IV,  18-20. 

464 

XXVII,  26-30. 

491 

IV,  21-22. 

465 

XXVII,  26,  31-33, 3; 

■-38.  492 

IV,  22. 

1057 

XXVII,  35-52. 

494 

y,  3. 

354 

XXVII,  46. 

1086 

V,  10-12. 

354 

XXVII.  48. 

1086 

V,  VI,  VII. 

469 

XXVII,  53-66. 

496 

VI,  22. 

372 

XXVII.  56. 

474 

Vil,  6. 

655 

XXVIII.  1-7. 

498 

VII,  18. 

674 

XXVIII,  8-10. 

498 

VII,  26. 

906 

XXVIII,  9. 

875 

VII,  29.  79i, 

1020,  1127 

XXVIII,  16-20. 

504 

VIII,  12 

296 

XXVIII,  17. 

1088 

VIII,  20. 

540 

XXVIII,  18-19. 

876 

VIII,  23-27. 

470 

XXVIII,  18-20. 

3i8 

IX,  9-  379. 

465,  1058 

XXVIII,  19. 

353 

X,  1-16. 

472 

X,  16. 

789 

Marcuí. 

X,  24-25. 

354 

I,  9-12. 

462 

X,  24-25,  38. 

3'9 

I,  12-13. 

463 

XI,  29. 

354 

I,  16-18. 

464 

XI,  30. 

792 

I,  19-20. 

465 

XII,  33. 

674 

I,  19-20. 

1057 

XII,  36. 

266,  835 

I,  22.           791,  1020,  1127 

XII,  40. 

419 

II.  1314. 

465 

XIII.  322. 

1078 

II,  '4-                    379,  1058 

XIII,   7.  22 

1056 

IV.  3-19. 

1078 

XIII.  42. 

295,  296 

IV,  7,  18-19. 

1056 

XIII,  44. 

IOIO 

IV,  35-40. 

470 

XIV,  13.21. 

476 

VI.  3. 

460 

XIV,  22.33.  47 

°-  473,  476 

VI,  7-9. 

472 

XIV,  25. 

69 

VI,  30-44. 

476 

XV.  16. 

497,  1087 

VI,  45-52.  470, 

473,  476 

XV.  13.  923, 

I055.  "55 

VIII,  34. 

319,  350 

XVI.  17. 

1054 

IX,  .-8. 

477 

XVI,  24. 

319.  540 

IX,  42-47- 

295 

XVI,  27. 

3'9 

IX.  43. 

296 

XVII,  1-9. 

477 

IX,  43-45- 

296 

XVIII,  15.16. 

667 

X,   21.  782, 

816,  818 

XIX,  11. 

816 

X,  21-30. 

354 

XIX,  12. 

792 

816 

XIX.  12-21. 

8ifi 

X,  24-27. 

662 

XIX,  17. 

818 

X.  25. 

779,  967 

XIX,  21.  78 

2,  792,  818 

X.  29  30. 

636 

XIX,  21-29. 

354 

XI,  1-10. 

480 

XIX,  23-24. 

816.  967 

XI.  11 

69,  48." 

XIX,  23.26. 

662 

XI.  15. 

468 

XIX,  24. 

779 

XII.  30. 

643 

XIV,  3-6. 

479 

XIV,  I2-2S. 

39- 

XIV,  12-26. 

482 

XIV,  26-42. 

484 

XIV,  26-52. 

398 

XIV,  43-54,  66-68 

486 

XIV,  53-72. 

487 

XV,  1-15. 

489 

XV,  15-20. 

491 

XV,  20-22,  26-28. 

492 

XV,  24-38. 

494 

XV,  34. 

1086 

XV,  36. 

1086 

XV,  40-47. 

496 

XVI,  1-11. 

498 

XVI,  8-11. 

498 

A\  I,  9. 

419 

XVI,  12-13. 

501 

AVI,  14. 

503 

XVI,  14-19. 

5U0 

XVT    t  : 

353 

XVT  is.ifi 

j  X  VA,  lylU, 

3xo 

XVI,  15-18. 

504 

XVI  19 

3'» 

Lucas. 

I,  11-12. 

89 

I,  20. 

2S» 

I,  26-38. 

324 

450 

I,  32-33- 

318 

I.  39. 

93» 

I,  39-56. 

45' 

I.  79-  590, 

916, 

1045 

II,  1-14. 

330 

45- 

II,  8-20. 

454 

II,  15. 

4¿2 

II,  16. 

930 

II,  21. 

197 

454 

II,  22-38. 

343 

II,  22-39. 

456 

II,  27. 

456 

II,  39-40,  51-53. 

344 

II,  41-49- 

1063 

II,  41-50. 

344,  460 

II,  48. 

461 

II. 

930 

II,  5>-52. 

460 

IV,  1-13. 

463 

V,  1. 

464 

V.  1-11. 

464 

V.  9  ". 

465 

V,  27-28.       379,  465, 

1058 

VI,  12. 

667 

VI,  13-16. 

465 

VI,  20. 

354 

VI,  22-29,  40. 

354 

VI,  24. 

779 

VI,  25. 

296 

VI.  40. 

319 

VI,  43* 

674 

VII,  36-50. 

474,  480 

VIII.  2 

474 

VIII.  7,  14. 

1056 

VIII.  5-14. 

1078 

VIH,  22-26. 

47" 

IX,  .  3. 

472 

1 1 8r 


IX,  io-ij 
IX,  23. 
IX,  25. 

IX,  28-36 

X.  18. 

X,  38-42. 

XI,  34. 

XI,  43. 

XII,  Ji. 
XII,  40 
XIV,  27. 
XIV,  28. 
XIV,  28-30 
XVI,  2. 

XVI,  23-24 

XVII,  3.4. 

XVIII,  ,. 
XVIII,  20 

XVIII,  22 
XVIII,    22  3 

XVIII,  23  * 
XVIII, 
XVIII,  _ 

XVIII,  29-30. 

XIX,  29-38 
XIX,  44. 
XIX,  47. 
XIX,  47-48. 

XXI,  37. 

XXII,  7.38 
XXII,  28- 3C 
XXII,  3g.4lj 
XXII,  39.54. 
XXII, 
XXII, 
XXII, 
XXIII 


3S0, 


'054 


24-25. 
28-30. 


476 

354 
3'9 
477 
279 
474 
372 
'97 
636 
334 
3'9 

1060,  1 1 54 
922 

835 
296 
667 
667,  880 
8r6 
8.8 
354 
779 
816,  967 
32t 
636 
480 
929 
69,  366 


392 


47-57- 
53- 

54-65. 
-5, 


 ■     -     D,  I3-25 

XXIII,  6- n 
XXIII,  6-25. 

XXIII,     12- 16,    22.  49 

5™'  -'4-26,  32,  33,  38.  49 
XXIII,  31. 

XXIII,  33-34. 
XXIII,  34-46. 

XXIII,  49-55. 

XXIV,  1-8. 
XXIV,  9-ii(  22-23. 
XXIV,  9.12,  33.34. 
XXTV 


482 
482 
319 
484 
398 
486 
482 
487 
489 
491 
490 
491 

12 
'0 

495 
494 
496 
498 


!3-35- 
26. 
34. 


XXIV, 
XXIV, 
XXIV,  , 
XXIV.  36. 
XXIV,  36-43. 
XXIV.  42 
XXIV,  50-52. 

Joannes. 

r,  9. 
i.  35-42. 
r.  43-46. 
ii  45-51. 

II,  r-n. 
II,  13-22. 

n,  17. 
ni,  16. 


916. 


500 
501 
318 
875 
876 
503 
504 
508 


'°45 
464 
465 
466 
467 
468 

1026 
933 


92a 


5,  19, 
45- 


?-'9. 


III,  20. 
VI,  1-13. 
VI,  15-21. 
VIII,  12. 
VIII,  44. 

XI,    I,  2, 
31,  32, 

XI,  1-45. 

XII,  i-8 
XII. 
XII,  25. 

XII,  35. 

XIII,  1-30. 

XIII,  15. 
XIII-XVII. 

XIV,  6.  35, 
813.  9'6,  964, 

XV,  6 
XV,  18-20. 

XV,  20. 

XVI,  12. 

XVII,  4. 
XVII,  4,  6. 

XVII.  6. 

XVIII.  1 
XVIII.  r-,3 
XVIII,  r-23 
XVIII,  13, 
XVIII,  24-27. 
XVIII,  28-40 

XVIII,  36-37. 

XIX,  1-6. 
13-22. 
23-37. 
25. 

25-27, 
28. 

28-30. 
- 10. 


917, 


XIX 
XIX, 
XIX, 
XIX. 
XIX, 
XIX. 
XX, 


38-4 


XX,  1,  11-17. 
XX,  1.18. 
XX,  19-23. 
XX,  19 
XX,  24-29 

XX,  27. 

XXI,  r-17 
XXI.  6-7. 
XXI.  13. 


,  1062,  1 161 

4-6 
470,  476 

540,  1059 

278 

20,  28, 

474 

478 

479 

480 

354 

i°S9 
482 

3'9.  540 
392,  482 
',  540,  812, 
I045,  1147 
295 
354 
319 
655 
1046 
1148 
1046 
484 
398 
486 
449 
487 
489 
318 
491 
492 
494 
474 
496 
1086 
1086 
500 
498 
474 
503 
876 
503 
876 
504 
69 
504 


Actúa. 


1-  12. 

2-  3. 
3. 
3. 

31. 
20. 


I, 
I, 
I, 

I, 

ir. 
iv, 

IV,  34-37. 

VIII.  21. 

IX,  i- 18. 
IX,  1-19. 

IX,  6. 

X,  4r>-4r. 
XIII.  35. 
XIIT.  36. 
XXII.  3.16. 


925,  938, 


508 
497 
507 
353 
419 
662 
321 
923 
378 
1058 
1060 
503 
419 
929 
1058 


XXII,  4-16 
XXVI,  9-20. 

Ad  Romanos. 


378 
378 


I,  14. 

904 

II,  6. 

J'9 

Ií  «3- 

1022,  1129 

V,  8. 

933,  1070,  11 70 

VI,  23. 

636 

VIII,  17. 

319 

VIII,  32. 

043 

VIII,  32. 

933 

VIII,  34. 

914,  1042 

XII,  2. 

383,  802 

XII,  4- 

1051 

XII,  21. 

1051 

XIII,  4,  6 

1026 

XIV,  10. 

835 

XVI,  27. 

1078 

I  ad  Corinthios. 


I,  8. 

•  055 

II,  9- 

636 

II,  14. 

655 

III,  18 

1015,  1122 

VII,  32.38. 

321 

VII,  38. 

901 

X,  31. 

895 

XI.  8. 

280 

XI,  28. 

679 

XII.  4,  5,  6. 

1051,  1152 

XII,  12. 

1051 

XII,  12-21. 

928 

XII,  28. 

929 

XII,  29. 

928 

XII,  3i. 

813 

XIV,  15.  934, 

1074,  11 74 

XIV,  33. 

928 

XV,  4-8 

497 

XV,  s. 

500,  503 

XV,  6. 

506 

XV,  7. 

507 

XV,  8. 

507,  876 

XV,  12-22. 

1076 

XV,  50. 

1054 

XVI,  13  sqq. 

1013 

II  ad  Corinthios. 

II,  6.  930 

II.  15.  961 

TV.  89 

V.    TO.  R-,5 

VIII,  9.  540 

XI.  14.     427,  530.  700.  820 

866,  io6r,  1161 

XII.  16  786 

Ad  Galatas. 

I.  16.  1054 

II.  20.        032,   1069,  1169 

IV,  4.  323 

V,  19-  1059 

VI,  14.  354 

Ad  Epheslos. 

II-  6-  933.  1071,  1171 

III.  17.  813 


n88 


IV,  7.  I0S2 

IV,  8-9.  419 

IV,  9-  507 

IV,  11.  928,  929 

V,  13.  427»  i°6i,  1161 

VI,  12.  I054 
Ad  Philippenses. 

I,  23- 

II,  7-8. 

II,  13. 

III,  7-8. 
III,  8. 
III,  19. 
III,  20. 


933 

1055,  1 1 55 
321 
660 
919,  933 
933 

Ad  Colossenses. 

III,  ).  933,  1071 

III,  1,  2.  1048,  1171 

I  ad  Thessalonicenses. 


1010,  1014,  1117 
667 
427 


IV,  3. 

V,  17. 
V,  20. 

I  ad  Timotheum. 

I,  5-  9" 

II,  5.  9 '4,  1042 


III,  7- 

V,  23. 

VI,  9. 
VI,  10. 

II  ad  Thimotheum. 

I, 


13- 


Ad  Hebraeos. 


II,  >r. 


351 
207 
351 
637 


540 


III,  1. 

IV,  4. 

IV,  13. 

IV,  14-15- 

V,  7. 

V,  10. 

VI,  4. 

VI,  20. 

VII,  25. 

VII,  26. 

VIII,  6. 

IX,  11. 
IX,  15- 

IX,  27. 

X,  21. 

XII,  24. 

XIII,  14. 


I,  9. 
I,  17. 

III,  9. 

IV,  7. 
IV,  17 


540 
674 

835 

540 
932 
540 

674,  9!9 

540 

914,  1042 
540 

914,  1042 

540 

914,  1042 

834 
540 

914,  1042 

878 

Jacobuá. 

354 

433,  797,  818,  1054 
432 

168,  525,  616 
1078 


II  Petrl. 


I  Petrl. 


I,  i? 

II,  2 
II,  2 

III. 
III, 
IV, 

IV, 
V,  6 
V,  7 


932 

1 1 22 


1015 

319,  350,  540.  1070 
1 1 70. 
-19. 


18-20. 


419 

507 
835 
956 
1022 
911 


I,  16-18 

477 

II,  4. 

278,  295 

I  Joannís. 

I,  I. 

919 

1, 5. 

928 

I,  6. 

1059 

II,  1. 

914,  1042 

II,  ó. 

319 

II,  11. 

1059 

II,  20, 

27. 

949 

II,  27. 

655 

III,  8. 

278 

III,  9. 

661, 

662,  674 

IV,  1. 

427,  528 

IV,  16. 

971 

Judas. 

6. 

279»  295 

Apocalypsis. 


II,  7,  17- 

II,  17. 

III,  12,  21. 
V,  1. 
VIII,  1. 

XII,  7-9. 

XIII,  6. 

XIV,  11. 
XIV,  18-19. 

XVI,  1-21. 

XVII,  5. 

XIX.  20. 
XXII,  12. 


319 
924 
319 
964 
964 
279 
296 
296 

288 
288 

349 
296 
319 


INDEX  AUCTORUM 


Acta  Sanctorum.  v.  Pinius. 

Albkrs,  Bruno,  O.  S.  Ben. — Der  Geist  des  hl.  Benedictus  in  seinem 
Wesen  und  seinen  Grundzügen  dargestellt.  Freiburg  in  Br.,  1917- 

Albkrs,  Petrus,  S.  J. — De  Hoogeerwaarde  Pater  Joannes  Philippus 
Roothaan,  Nijmegen,  1912. 

—  Liber  Saecularis  Historiae  Societatis  Jesu  ab  anno  1814  ad  annum  1914. 
Romae,  1914. 

Alcázar,  Bartholomaeus,  S.  J. — Chrono-Historia  de  la  Compañía  de  Jesvs 
en  la  Provincia  de  Toledo.  Y  elogio  de  svs  varones  ilustres,  fundadores, 
bienhechores,  fautores,  e  Hijos  Espirituales.  Escrita  por  el  P.  Bartholo- 
me  Alcázar  de  la  misma  Compañía...  Madrid,  1710. 

Alegambe,  Philippus,  S.  J. — Bibliotheca  scriptorvm  Societatis  Iesv,  opvs 
inchoatvm  a  R.  P.  Petro  Ribadeneira  Eiusdem  Societatis  Theologo,  anno 
salutis  1602.  Continvatvm  a  R.  P.  PhiOippo  Alegambe  Ex  eadem  Socie- 
tate,  vsque  ad  annum  1642.  Recognitum  et  productum  ad  annum  Iubi- 
laei  M.DC.LXXV.  a  Narhanaele  Sotvello  Eiusdem  Societatis  Presbyte- 
ro.  Romae,  M.DC.LXXVI. 

AlexandEr,  Natalis,  O.  P. — Historia  ecclesiastica  veteris  novique  testa- 
menti...  editio  omnium  novissima...  Tomus  octavus,  Venetiis,  1776. 

Alvarez,  Gabriel,  S.  J. — Historia  de  la  Provincia  de  Aragón  de  la  Com- 
pañía de  Jesús,  compuesta  por  el  P.  Gabriel  Alvarez,  de  la  misma  Com- 
pañía y  Provincia.  Tora.  I-II.  (Opus  manu  scriptum). 

A  na  lee  ta  bollandiana,  a  PP.  Soc.  Jesu  edita,  tt.  16  17,  32,  Bruxellis  1897, 
1898.  1913. 

—  Montserratensia,  Monestir  de  Montserrat,  tt.  I  et  II,  1918,  1919. 
Antonius,  Nicolaus,  Ond.  S.  Jacobi. — Bibliotheca  hispana  nova,  sive  hi- 

spanorum  scriptorum  qui  ab  anno  MD.  ad  MDCXXXIV  floruere,  no- 
titia.  Auctore  D.  Nicolao  Antonio,  hispalensi,  I.  C,  Ordinis  S.  Jacobi 
equite,  patriae  Ecclesiae  canónico,  Regiorum  negotiorum  in  Urbe...  pro- 
curatore  generali,  consiliario  Regio.  Vol.  I-II.  Matriti,  MDCCLXXXIII, 
MDCCLXXXVIII. 

Archintus,  Philippus. — De  fide  et  sacramentis  libri  II.  Romae,  1545. 

Aristóteles. — Ethica  ad  Eudemum.  Ed.  Imm.  Bekker,  Berolini,  1831. 

Astrain,  Antonius,  S.  J. — Historia  de  la  Compañía  de  Jesús  en  La  Asis- 
tencia de  España,  por  el  P.  Antonio  Astrain  de  la  misma  Compañía 
Tomo  I:  San  Ignacio  de  Loyola,  1540-1556,  segunda  edición,  Madrid,  1912. 
Tomo  II:  Laínez-Borja,  1556-1572.  Madrid,  1905. — Tomo  III:  Mercurian- 
Aquaviva  (primera  parte),  1573-1615.  Madrid,  1909. — Tomo  IV:  Aquavi- 
va  (segunda  parte).  1581-1615.  Madrid,  1913. — Tomo  V:  Vitelleschi,  Ca- 
rafa,  Piccolomini,  1615-1652.  Madrid,  1916. 

Atz,  K.  und  Beissel,  Steph.,  S.  J. — Die  Kirchliche  Kunst,  4  Aun.,  Regens- 
burg. 

Augusta  Vindelicorum,  David  de,  O.  Min. — De  exterioris  et  interioris 
hominis  compositione,  ad  Claras  Aquas,   1899. — De  processu  religionis. 
(Opus  falso  attributum  S.  Bonavcnturae ;  est  autem  pars  operis  praece- 
dentis). 


1190 


AuGüSTiHus,  S.— De  Civitate  Dei,  1.  XXII.  (Migne,  P.  L.  XLI). 

—  De  consensu  evangelistarum.  (Migne,  P.  L.,  XXXIV). 

—  Enarratio  in  Ps.  XXVI.  (Migne,  P.  L.  XXXVI). 

—  Enarratio  in  Ps.  CXLVIII.  (Migne,  P.  L.  XXXVII) 

—  Sermo  334  (alias  De  Sanctis,  48).  (Migne,  P.  L.  XXXVIII). 
Azpilcueta,   Martinus   ab. — Enchiridion   sive   Manuale  conf essariorum  et 

poenitentium. 

Baesten,  V.,  S.  J. — Une  in'scription  latine  a  Séville  et  la  priére  "Anima 
Christi"  dans  les  livres  d'heures  du  Moyen  Age,  in  libello  Précis  his- 
toriques.  Bruxelles,  1883. 

Ballerinius,  Petrus. — De  vi  ac  ratione  Primatus  Romanorum  Pontificum. 
Veronae,  1766. 

Baronius,  Caesar,  Congr.  Orat. — Annales  ecclesiastici.  Tom.  I-XII.  Mo- 

guntiae.  MDCI.  Coloniae  Agrippinae  MDC.XIII. 
Bartoli,  Daniel,  S  J. — Vita  di  S.  Ignazio.  Torino  1825. 
Basilius.  S. — (Opera  quaedam  a  Joannc  Heliarc  translata  et  in  cod.  Re. 

recensita). 

Beissel,  Steph.,  S.  J. — Geschichte  der  Verehrung  Marías  in  Deutschland 
wáhrend  des  Mittelañters,  Freiburg  in  Br.,  1909. 

Bello,  Andrés. — Gramática  de  la  lengua  castellana  con  notas  de  D.  Rufi- 
no José  Cuervo.  París,  1908. 

Benedictos  XIV,  P.  M. — SS.  D.  N.  Benedicti  XIV  opera,  in  duodécima 
tomos  distributa.  Romae.  MDCCXLVII-MDCCXLVIII. 

Berceo,  Gonzalo  de. — Rimado  de  palacio.  Biblioteca  de  Autores  Españo- 
les, t.  57  Poetas  castellanos  anteriores  al  siglo  xv,  Madrid,  Rivadeney- 
ra,  1864, 

Bernardus    S.— Meditationes   piissimae   de   cogriitione   humanae  condi- 

tionis.  (Migne,  P.  L.,  CLXXXIV). 
Bessk,  Joannes  Martialis,  O.  S.  Ben. — Une  question  d'Histoire  littéraire 

au  XVI. e  siécle,  l'Exercice  de  Garcías  de  Cisneros  et  les  Exercices  de 

Saint  Ignace,  in  libello  Revue  des  questions  historiques,  t.  61,  París,  1897. 
Biblia  sacra  vulgatae  editionis,  Sixti  V  Pontificis  Maximi  iussu  recognita 

et  Clementis  VIII  auctoritate  edita. 
Bibraco,  Rodulfus  de,  O.  Min. — De  septem  itineribus  aeternitatis.  (Opus 

falso  attributum  S.  Bonaventurae). 
Boh.mek,   H. — Studien   zur   Geschichte  der   Gesellschaft  Jesu,   Bonn  am 

Rhein,  1914. 

Bonaventura,  S. — Opera  omnia,  t.  X,  Ad  Claras  Aquas,  1902. 

Boone,  Antonius,  S.  J. — Les  Corrections   Manuscrites  des  Exercices  de 

Saint  Ignace,  Enghien  (Belgique),  Novembre,  1908.  CBE,  n.°  18. 
Borgia,  S.  Franciscus,  S.  J. — Sanctus  Franciscus  Borgia,  quartus  Gan- 

diae  dux  et  Societatis  Jesu  praepositus  generalis  tertius.  Val.  I-V.  (Mo- 

numenta  histórica  S.  J.)  Matriti,  1894,  1903,  1908,  1910,  191 1. 
Bouhours,  Dominicus,  S.  J. — La  vie  de  Saint  Ignace,  fondateur  de  la 

Compagnie  de  Jésus,  París,  M.DC.LXXIX. 
BouviEr,  Petrus,  S   J. — Directoire  composé  par  Saint  Ignace  á  l'usage  de 

celui  qui  donne  les  Exercices  et  publié  pour  la  premiére  fois,  Paris.  191 7. 
Braunsberger,  Otto,  S.  J. — Beati  Petri  Canisií,  Societatis  Iesu,  epistulae 

et  acta.  Collegit  et  adnotationibus  illustravit  Otto  Braunsberger,  eius- 

dem  Societatis  sacerdos.  Vol.  I-VI.  Friburgi  Brisgoviae,  MDCCCXCVI- 

MCMXlil. 

Cabrera,  Alfonsus  de,  O.  P. — Sermones  del  P.  Fr.  Alonso  de  Cabrera... 
con  un  discurso  preliminar  de  D.  Miguel  Mir,  pbro..  de  la  Real  Aca- 
demia Española,  Madrid,  1906.  (Est  t.  III  ex  Nueva  Biblioteca  de  Auto- 
res Españoles,  ed.  apud  Bailly-Bailliére  e  hijos). 

Cajetanus,  Cardina'lis,  O.  P — Summula  de  peccatis.   Lugduni,  1565. 

—  Epistolae  Pauli  et  aliorum  apostolorum,  E.  Jean  Petit,  1532. 
Cajetanus,  Constantinus,   O.   S.   Ben — De   religiosa   Sancti   Ignatii  sive 


]  191 

Enneconis  fundatoris  Societatis  Jesu  per  Patres  Benedictinos  institu- 
tione.  Deque  libello  exercitiorum  ejusdem  ab  Exercitatorio  V.  S.  D. 
García*  Cisnerii  abbatis  benedictini  magna  ex  parte  desumpto  '  Ve- 
netiis,  1641. 

Calderón  de  la  Barca,  Petrus. — Loa  para  la  2."  parte  del  Auto  sacra- 
mentail  "El  Santo  Rey  D.  Fernando",  Madrid,  1760.  Tom.  V. 

Canisius,  B.  Petrus,  S.  J. — V.  Braunsberger. 

Cartas  de  San  Ignacio,  v.  Ignatius  de  Loyola. 

Cassal,  Ubertinus  de. — Arbor  vite  crucifixe  Jesu.  Venetiis,  1485. 

Cassianus,  Joannes,  Eremita. — De  virtutibus  renuntiantium  libri  XII. — 
Collationes    Sanctorum    Patrum   XXIV.    Lugduni,  1606 

Castigos  e  documentos  del  rey  D.  Sancho. — Biblioteca  de  Autores  espa- 
ñoles, t.  51,  Escritores  en  prosa  anteriores  al  siglo  XV.  Madrid,  Rivade- 
neyra,  1800. 

Castro,  Christophorus  de,  S.  J.,  et  Ezqukrra,  Alfonsus  de,  S.  J. — 
Historia  del  collegio  complvt.  de  la  Compañía  de  IHS,  Compuesta  por 
el  P.  Christoval  de  Castro.  CompJuti^  Anno  M  DC. — Segunda  parte  [com- 
puesta por  el  P.  Alonso  de  Ezquerra]  1600-1634.  (Opus  manu  scriptum.) 

Castro,  Guigo  de  (Chatel),  Cartusianusi — Epístola  ad  Fratres  de  Monte 
Dei  (Opus  S.  Bernardo  olim  attributum). 

Ciaconius,  Alfonsus,  O.  P.,  et  Oldoinus,  Augustinus,  S.  J. — Vitae,  et 
res  gestae  pontificvm  romanorvm  et  S.  R.  E.  cardinalivm  Ab  initio 
nascentis  Ecclesiae  vsque  ad  Glementem  IX  P.  O.  M.  Alphonsi  Ciaconii 
ordinis  Praedicatorum  et  aliorum  opera  descriptae :  Cum  vberrimis 
Notis.  Ab  Avgvstino  Oldoino  Societatis  Jesv  recognitae  et  ad  quatuor 
Tomos  ingenti  vbique  rerum  accessione  productae...  Tom.  I-IV,  Ro- 
mae  MDCLXXVII 

Cisneros,  García  de,  O.  S.  Ben. — Directorium  horarum  canonicarum. 
Salmanticae,  1712. 

—  Exercitatorio  de  la  vida  espiritual,  Barcelona,  1912. 
Civiltá  Cattolica,  La. — Roma,  1906. 

Colección  de  libros  españoles  raros  y  curiosos.- — Tomo  primero,  Madrid,  1871. 
Comendador  Griego,  El.  In  Diccionario  de  Autoridades. 
Constitutiones  Apostolicae. 

Cornely,  Rudolphus,  S.  J — Cotrumentarius  in  epist.  I  ad  Cor...  Parisiis 
1890 

—  Cursus  Scripturae  Sacrae.  Pars  prior. — Histórica  et  critica  introdu- 
ctio  in  V.  T.  Libros  sacros,  Praelectiones,  quas  in  Gemianía...  habebat 
Rudolphus  Cornely,  S.  I.  Val.  I  Introductio  generaJis.  Parisiis,  1885. 

—  Introductio  specialis  in  singulos  novi  testamenti  libros.  Parisiis,  1886. 
Corpus  Juris  Canonici. 

Creixell  et  Iglesias,  Joannes,  S.  J. — San  Ignacio  en  Barcelona,  Reseña 
histórica  de  la  vida  del  Santo  en  el  quinquenio  de  1523  a  1528,  por  el 
P.  Juan  Creixell  e  Iglesias,  de  la  Compañía  de  Jesús.  Barcelona,  1907. 

—  San  Ignacio  en  Manresa.  Reseña  histórica  de  la  vida  del  Santo  (1522- 
J523)  por  el  P.  Juan  Creixell  e  Iglesias,  de  la  Compañía  de  Jesús. 
Barcelona,  1914. 

—  Residencia  y  Colegio  de  San  Ignacio  en  Manresa.  P.  Juan  Creixell, 
S.  J.  Manresa.  (Sine  anno). 

Cuervo,  Rufinus  Josephus. — Diccionario  de  la  construcción  y  régimen  de 

'la  lengua  castellana  por  Rufino  José  Cuervo.  T.  I,  París,  1886. 
Cura  de  San  Sulpicio. — Vida  de  San  Francisco  de  Sales.  Madrid,  1892 
Debuchy,  Paulus,  S.  J.— Introduction  á  l'étude  des  Exercices  spirituels 
de  Saint  Ignace,  Enghien,  Décembre,  1906,  CBE,  n.°  6. 

—  S.  S.  Pie  X  et  les  oeuvres  de  Retraites,  1906,  Enghien,  CBE,  n.°  1. 

—  Une  ancienne  copie  des  Exercices,  Enghien,  Paris,  Áoüt  1914,  CBE, 
n.°  double  52-53. 

De-Vit,  Vincentius. — Totius  latinitatis  onomasticon  opera  et  studio  Doct. 


1 192 


Vincentii  De-Vit  lucubratum  Tom.  I-IV.  Prati,  MDCCCLIX- 
MDCCCLXXXVII.  V.  Forcellinus. 
Diccionario  de  la  lengua  castellana...  dedicado  al  rey  nuestro  señor  don 
Phelipe  V...  compuesto  por  la  real  academia  española. — Tomos  I-VI, 
Madrid.  1726-1733.  (Dici  solet  haec  prima  editio  "Diccionario  de  auto- 
ridades"). 

Diccionario  de  la  lengua  castellana  por  la  Real  Academia  Española.  Dé- 

cimocuarta  edición.  Madrid,  1914 
Diertins,  Ignatius,  S.  J. — Historia  Exercitiorum  spiritualium  S.  P.  Igna- 

tii  de  Loyola...  Insulis,  1887 
Dionysius  Areopagita. — De  Ecclesiastica  Hierarchia.  (Migne.  P.  G.,  III). 

—  De  Coelesti  Hierarchia,  (Migne,  P.  G.,  III). 

Dionysius  Cartusianus. — -De  quatuor  hominis  nouissimis  liber,  Lugdu- 
ni,  1591. 

—  Enarrationes  in  quatuor  evangelistas.  Parisiis,  1541. 

Dóllinger,  Joan.  Joseph  Ign. ;  et  Reusch,  Fr.  Henricus. — Die  Selbstbio- 
graphie  des  Cardinals  Bellarmin  ilateinisch  und  deutsch  mit  geschichtii- 
chen  Erláuterungen  herausgegeben  von  Joh.  Jos.  Ign.  von  Dóllinger 
und  Fr.  Heinrich  Reusch.  Bonn.  1887 

Eckl,  B. — Die  Madonna  ais  Gegenstand  christlicher  Kunstmailerei  und 
Sculptur.  Brixen,  1883. 

Edimburg  Review,  Novembri,  1842. 

Ehses,  Stephanus. — Concilii  tridentini  actorum  pars  altera...  Collegit  edi- 
dit  illustravit  Stephanus  Ehses.  Friburgi  Brisgoviae,  MCMXI. 

Epistolae  Mixtae,  ex  variis  Europae  locis,  ab  anno  1537  ad  1556  scriptae, 
nunc  primum  a  Patribus  Societatis  Jesu  in  lucem  editae  Tom.  I-V. 
(Monumenta  histórica  S.  J.)  Matriti,  1898-1901. 

Epistolae  PP.  Paschasii  Broéti,  Claudii  Jaji,  Joannis  Codurii  et  Simonis 
Rodericii,  Societatis  Jesu,  ex  autographis  vel  originalibus  exemplis 
potissimum  depromptae.  (Monumenta  histórica  S.  J.)  Matriti,  1903. 

Erasmus. — Enchiridion  militis  christiani,  Basileae,  1540,  t.  V. 

Escritores  anteriores  al   siglo  XV,   Madrid,   Rivadeneyra,  1860 

Escudero  y  Perosso,  Franciscus. — Tipografía  hispalense,  Anales  biblio- 
gráficos de  la  ciudad  de  Sevilla.  Madrid,  1894. 

Études.  Revue  fondée  en  1856  par  des  Peres  de  la  Compagnie  de  Jésus. 
Pariis. 

Eusebius  Caesariensis. — De  vita  Constantini.  (Migne,  P.  G.,  XX). 

Eximenis,  v.  Ximenez. 

Ezquerra,  v.  Castro,  Christophorus. 

Faber,  B.  Petrus,  S  J. — Beati  Petri  Fabri  primi  sacerdotis  e  Societate 
Jesu  epistolae,  memoriale  et  processus  ex  autographis  aut  archetypis 
potissimum  deprompta.  (Monumenta  histórica  S.  J.)  Matriti,  1914. 

Fenoli.ar,  Bernardus. — Historia  de  la  Passió  de  Nostre  Senyor  Deu  Jesu- 
Christ.  ab  algunes  altres  piadoses  contemplacions,  seguint  lo  evange- 
iliste  Sanct-Joan.  Valencia,  1493. 

Fitzmaurice-Kelly. — Historia  de  la  literatura  española,  traducida  por 
Adolfo  Bonilla  de  San  Martín,  Madrid,  1900  (?). 

Fleury,  Rohault  de. — La  Sainte  Vierge.  Études  archéologiques  et  ico- 
nographiques,  Paris,  1878. 

Flórez,  Henricus,  O.  S.  A. — España  sagrada,  t.  XXVI.  Contiene  el  esta- 
do antiguo  de  las  Iglesias  de  Auca,  de  Valpuesta  y  de  Burgos...  Ma- 
drid, 1771. 

Flos  Sanctorum  anni  1568.  V.  Vorágine. 

Forcellinus,  Aegidius. — Totius  latinitatis  lexicón  opera  et  studio  Aegidii 
Forcellini  lucubratum  et  in  hac  editione  post  tertiam  auctam  emendatam 
a  Josepho  Furlanetto...  novo  ordine  digestum,  amplissime  auctum  atque 
emendatum  cura  et  studio  Doct.  Vincentii  De-Vit.  Tom.  I-VI.  Prati, 
MDCCCLVIII-MDCCCLXXV. 


1 193 

Fouqukray,  Henricus,  S.  J. — Histoire  de  la  Compagnie  de  Jésus  en 
France  des  origines  á  la  suppression...  par  le  P.  Henri  Fouqueray,  S.  J. 
Tom.  I-II,  Paris,  19101913. 

Gagliardus,  Achilles,  S.  J. — Commentarii  seu  Explanationes  in  Exerci- 
tia  spiritualia  S.  Ignatii.  Brugis,  in  Belgio,  1882 

Gallardo,  Bartholomaeus  Josephus. — Ensayo  de  una  biblioteca  de  libros 
raros  y  curiosos,  formado  con  los  apuntamientos  de  Don  Bartolomé 
José  Gallardo  coordinados  y  aumentados  por  D.  M.  R.  Zarco  del  Valle 
y  D.  J.  Sancho  Rayón...  Tom.  I-IV,  Madrid,  1863-1889. 

Gams,  Pius  Bonifacius,  O.  S.  Ben.— Series  episcoporum  ecclesiae  catholicae, 
quotquot  innotuerunt,  a  Beato  Petro  Apostólo.  A  multis  adjutus  edi- 
dit  P.  Pius  Bonifacius  Gams,  O.  S.  B.  Ratisbonae,  1873. 

García,  Fra4iciscus,  S  J. — Vida,  virtudes  y  miilagros  de  San  Ignacio  de 
Loyola,  Madrid,  1685. 

Gerson,  Joannes. — De  probatione  spirituum.  Antuerpiae,  1706,  t.  I. 

González  Dávila,  Aegidius. — Teatro  Eclesiástico  de  las  Iglesias  Metro- 
politanas, y  Catedrales  de  los  Reynos  de  Jas  dos  Castillas,  Vidas  de  svs 
Arzobispos  y  Obispos  y  cosas  memorables  de  sus  Sedes.  Al  mvy  Cató- 
dico... Don  Filipe  Qvarto...  dedícasele  sv  Coronista  Mayor  de  las 
Indias...  el  Maestro  Gil  Goncalez  Davila  Tom  I-III.  Madrid,  M.DC.XL.V, 
M.DCXL.VII,  M.  DC.  L.  Tom.  IV.  Salamanca.  M  DC. XVIII.    [sic] . 

Gramática  de  la  lengua  castellana  por  Ja  Real  Academia  Española,  Ma- 
drid, 191 7. 

Gratianus. — Decretum  Gratiani. 

Gregorius  Magnus,  S. — Epistolae  (Migne,  P.  L.,  LXXVII). 
Grisar,  Hartm.,  S.  J. — Die  Rómische  Kapelle  Sancta  Sanctorum,  Freiburg 
im  Br.,  1908. 

Grotiüs,  Hugo. — Annotationes  in  Novum  Testamentum — Erlangae  et 
Lipsiae,  1756. 

Guevara,  Antonius  de. — Epístolas  familiares,  Madrid,  1618. 

Guilhermy,  Elesbaan,   S.  J. — Ménologe  de  la  Compagnie  de  Jésus  par 

le  P.  Élesban  de  Guilhermy,  de  la  méme  Compagnie,  Assistance  d'Espa- 

gne.  Vol.  I-III.  Paris,  1902. 
—  Assistance  de  Germanie,  premiére  série,  vol.  I-II,  Paris,  1898;  seconde 

série,  vol.  I-II,  Paris,  1899 
Haebler,  Conradus. — Bibliografía  ibérica  del  siglo  XV,  La  Haya,  Leipzig, 

1904. 

Hacen,  Martinus,  S.  J. — Lexicón  biblicum.  Parisiis,  1907. 
Harduinus  (Hardouin),  Joannes,  S.  J. — Acta  conciliorum,  Parisiis,  1715. 
Hergenróther,  Josephus,  cardinalis. — Anti-Janus,  Freiburg  in  Br.,  1870. 
Hettinger,  Franciscus  de. — Die  Idee  der  geistlichen  Übungen  nach  dem 

Plañe  des  heil'igen  Ignatius  von  Loyola,  Regensburg,  1853. 
Historia  lombarda,  v.  Vorágine. 

Hoffaeus,  Paulus,  S.  J. — Instructiones  pro  magistro  exercitantium.  (Ex 
CBE,  n.°  35,  Septembre  191 1,  Dúo  antiqua  Exercitiorum  Directoría, 
Enghien,  Belgique). 

Horas  de  Nuestra  Señora. 

HummelauEr,  Franciscus  de,  S.  J. — Meditattonum  et  contemplationum 
S.  Ignatii  de  Loyola  puncta.  Friburgi  Brisg.,  1909. 

Hurter,  Hugo,  S.  J. — Nomenclátor  literarius  recentioris  theologiae  catho- 
licae. Edidit  et  commentariis  auxit  H.  Hurter,  S.  J  Tom.  I-III.  Oeni- 
ponte,  1892,  1893,  1895.  Tomus  IV.  Ibid.  1899. 

Ignatius  de  Loyola,  S. — Monumenta  Ignatiana,  ex  autographis  vel 
ex  antiquioribus  exemplis  collecta.  Series  prima.  Sancti  Ignatii  de 
Loyo'lia...  Epistolae  et  instructiones.  Tom.  I-XII.  Matriti,  1903- 1914. — 
Series  quarta.  Scripta  de  sancto  Ignatio  de  Loyola,  Societatis  Jesu 
fundatore.  Tomus  primus.  Matriti,  1904,  (Monumenta  '  histórica  S.  J.) 
Tomus  secundus,  1918. 


Ignatius  de  Loyola,  S. — Cartas  de  S.  Ignacio  de  Loyola   fundador  de  la 
Compañía  de  Jesús.  T.  I-VI.  Madrid,  MDCCCLXXIV-MDCCCLXXXIX. 
Institutum  Societatis  Jesu.  Florentiae,  1893. 

Jansenius,  Cornelius.— Commentariorum  in  suam  Concordiam...  Partes 
quatuor...  Venetiis,  1586 

Justinus  Martyr,  S. — Dialogus  cum  Triphone,  (Migne,  P.  G.,  VI). 

Juvencius,  Josephus,  S.  J. — Historiae  Societatis  Jesu  pars  quinta.  Tomus 
posterior  Ab  anno  Christi  MDXCI.  ad  MDCXVI.  Auctore  Josepho  Ju- 
vencio  Societatis  ejusdem  Sacerdote.  Romae,  MDCCX. 

Kehrein,  in  Der  Kathoilik,  tertia  serie,  1898 

Kempis,  Thomas  a. — De  Imitatione  Christi. 

—  Exercitia  spiritualia,  Antuerpiae,  1607 

—  Orationes  et  Meditationes  de  vita  Christi,  Friburgi  Br.,  1902,  edidit 
Michaél  Josephus  Pohl. 

Knabenbauer,  Josephus,  S.  J. — Commentarius  in  Evangelium  secundum 
Lucam.  Parisiis,  1896. 

—  Commentarius  in  Matthaeum.  Parisiis,  1903. 

—  Commentarius   in  Jeremiam  prophetam.   Parisiis,  1889. 

Lainius,  Jacobus,  S.  J. — Lainii  Moriumenta.  Epistolae  et  acta  Patris  Ja- 
cobi  Lainii,  secundi  praepositi  generalis  Societatis  Jesu,  ex  autographis 
vel  originalibus  exemplis  potissimum  deprompta,  a  Patribus  ejusdem 
Societatis  edita.  Tom.  I-VIII    Matriti,  1912-1917 

Lancicius,  Nicolaus,  S.  J. — Memorabilia  de  S.  Ignatio.  Ex  Monum. 
Ignat.  ser.  4.",  I,  Matriti,  1904. 

La  Palma,  Ludovicus  de,  S.  J. — Camino  espiritual,  Barcelona,  1860. 

—  Del  examen  de  la  conciencia,  Barcelona,  1903. 

La  Puente,  Ludovicus  de,  S.  J. — Vida  del  V.  P.  Baltasar  Alvarez,  de  la 
Compañía  de  Jesús,  compuesta  por  el  V.  P.  Luis  de  la  Puente,  de  la 
misma  Compañía.  Madrid,  1880. 

—  Vida  de  la  V.  Marina  de  Escobar,  Madrid,  1660-1776. 

—  Meditaciones   espirituailes,   Barcelona,  1897. 

Laucher,  Fr. — Die   italienischen   literarischen   Gegner   Luthers.  Freiburg 

in  Br.,  1912. 
Legenda  áurea,  v.  Vorágine. 

Leiber,  Rob.,  S.  J  — Ñame  und  Begriff  der  Synteresis,  in  Philosophisches 

Jahrbuch,  XXV,  Fulda,  1912. 
León,  Fr.  Ludovicus  de,  O.  S.  A. — Nombres  de  Cristo.  Madrid,  1907. 
Lettres  de  Jersey,  Janvier,  1896. 

Le  Vasseur,  Leo,  O.  Cart.— Éphemerides  Ordinis  Cartusiensis,  auctore 
D.  Leone  Le  Vasseur  Cartusiano,  nunc  primum  a  monachis  ejusdem 
Ordinis  in  lucem  editae.  Vol.  I-V  Monstrolii,  MDCCCXC-MDCCCXCIII. 

Leyenda  de  los  santos,  v.  Vorágine. 

Li,  Andreas  de.- — Thesoro  de  la  Passion  de  Christo.  Zaragoza,  1494 
Litterae  Quadrimestres,  ex  universis.  praeter  Indiam  et  Brasiliam,  locis, 

in  quibus  aliqui  de  Societate  Jesu  versabantur,  Romam  missae  (Monu- 

menta  histórica  S.  J.)  Tom.  I-IV.  Matriti,  1894-1897. 
Longridge,  W.  H. — Ignatian  Retreats  by  Father  Longridge,  S.  S.  J.  E., 

Oxford,  1916. 

—  The  Spiritual  Exercises  of  Saint  Ignatius  of  Loyola  translated  from 
the  spanish  with  a  commentary  and  a  traslation  of  the  Directorium  in 
Exercitia  by  W.  H.  Longridge,  M.  A.,  of  the  Society  of  S.  John  the 
Evangelist;  London,  1919. 

LOSSCHAERT,   V.  MaNAREUS. 

LyraEus,  Hadrianus.  S.  J. — S.  Ignatii  de  Loiola.  Societatis  Jesu  fvndato- 

ris  Apophlhegmata  sacra.  Antuerpiae,  M.  DC.LXII. 
Lvranus,  Nicolaus. — Bibliorum  sacrorum  cum  glossa  ordinaria...  annota- 

tis  etiam...  et  Postilla  Nicolai  Lyrani...  per  Fr.  Franciscum  Feuarden- 


1195 


tium  O.  M.,  Joannem  Dadraeum  et  Jacobum  Cuilly,  doctores  theologos 

parisienses,  tomus  quintus.  Venetiis,  1603 
Macaulay,  Thomas,  ¡n  Edimburg  Review,  Novembri,  1842. 
Mafejus,  Joannes  Petrus,  S.  J.— De  vita  et  moribus  S.  Ignatii  Loyolae 

qvi  So'cietatem  Iesv  fundavit,  libri  III  Auctore  Joanne  Petro  Maíejo 

presbytero    Societatis    eiusdem.    Romae,    M.D.LXXXV,    et  Viennae. 

M.DCC.XLIII 

Maldonatus,  Joannes,  S.  J. — Commentarii  in  quatuor  evangelistas.  Pa- 
risiis, 161 7 

Manareus.  Oliverius,  S.  J. — De  rebus  Societatis  Iesu  commentarius  Oli- 
verii  Manarei.  Florentiae,  1886. 

—  Exhortationes  super  Instituto  et  Regulis  Soc.  Iesu...  nunc  primum 
foras  datae  opera  studioque  P.  Br.  Losschaert  ejusdem  Societatis. 
Bruxellis,  1912. 

.Manuel,  Don  Juan. — El  libro  infenido  Bibl.  Aut.  Esp.,  t.  51.  Escritores 
anteriores  al  siglo  XV.  Madrid,  Rivadeneyra,  1860. 

—  Libro  del  caballero  et  del  escudero.  Escritores  anteriores  al  siglo  XV. 
Madrid,   Rivadeneyra,  1860. 

Mariana,  Joannes,  S.  J. — Historia  general  de  España,  compuesta,  enmen- 
dada y  añadida  por  el  Padre  Juan  de  Mariana,  de  la  Compañía  de  Jesús. 
Decimaquarta  impresión.   Vol    I-II.   Madrid,  M.D.CC.LXXX. 

Martínez  Añíbarro  y  Rives,  Emmanuel. — Intento  de  un  Diccionario  bio- 
gráfico y  bibliográfico  de  autores  de  la  provincia  de  Burgos.  Madrid,  1889. 

Martinov,  v.  Rostowski. 

M.auburnus  (Mombaer),  Joannes. — Rosetum  exercitiorum  spiritualium, 
Parisiis,  1510. 

Méndez,  Franciscus,  O.  S.  A. — Tipografía  española  o  Historia  de  la  in- 
troducción, propagación  y  progresos  del  arte  de  la  imprenta  en  España... 
Segunda  edición  corregida  y  adicionada  por  Don  Dionisio  Hidalgo.  Ma- 

'   drid,  1861. 

Merkle,  Sebastianus. — Concilii  Tridentini  diariorum  pars  prima :  Herculis 
Severo'lí  commentarius,  Angelí  Massarelli  Diaria  I-IV.  Collegit,  edidit, 
illustravit  Sebastianus  Merkle...  Friburgi  Brisgoviae...  MCMI. 

Merlinus,  Jacobus. — Collectio  Conciliorum,  1523-1524,  Parisiis:  1530,  Co- 
loniae:  1536,  Parisiis. 

Meschler,  Mauritius,  S.  J. — Die  Exercitien  des  H.  Ignatius  von  Loyola. 
Roermond  (in  Hollandia),  19x37. 

—  Les  Regles  du  pur  catholicisme  selon  saint  Ignace  de  Loyola,  in  CBE, 
n.°  7,  Enghien,  Janvier,  1907  (italicc  in  Civilta  Cattolica,  19  Maji  ct  2 
Junii  1906) 

Monumento  histórica  Societatis  Jesu,  v.  Borgia;  Faber ;  Epistolae  Mixtae ; 
Epistolae  PP.  Paschasii  Broéti...;  Ignatius  de  Loyola;  Monumenta  pae- 
dagogica  ;  Lainius  ;  Natalis  ;  Polancus  ;  Salmerón  ;  Xaverius. 

Monumenta  Ignatiana,  v.  Ignatius  de  Loyola,  S. 

Monumenta  Paedagogica  Societatis  Jesu,  quae  primam  rationem  studiorum 
anno  1586  editam  praecessere  (Monumenta  histórica  S.  J.)  Matriti,  1901. 
Monumenta  Xaveriana,  v.  Xaverius. 

Morales,  Ambrosius  de. — Corónica  general,  Madrid,  1791. 

Muncunii.l,  Joannes,  S.  J. — Tractatus  de  Christi  Ecclesia,  Barcinone,  1914. 

—  Tractatus  de  Deo  uno  et  trino,  Barcinone,  1918. 

Muñoz,  Ludovicus. — Vida  y  virtudes  del  venerable  varón  el  Padre  Maes- 
tro Fr.  Luis  de  Granada,  de  la  Orden  de  Santo  Domingo,  Madrid,  1782. 
Natalis  Alexander,  v.  Alexander,  Natalis. 

Natalis,  Hieronymus,  S.  J — Epistolae  P.  Hieronymi  Nadal,  Societatis 
Jesu,  ab  anno  1546  ad  1577,  nunc  primum  editae  et  illustratae  a  Patribus 
ejusdem  Societatis.  Vol.  I-IV.  (Monumenta  histórica  S.  J.)  Matriti, 
1898-1905. 

Oldoinus,  Augustinus,  V.  Ciaconius. 


1 196 

Orígenes. — Contra  Celsum.  (Migne,  P.  G.,  XI). 

Orlandinus,  Nicolaus,  S.  J. — Historiae  Societatis  Jesv,  Pars  prima,  sive 
Ignativs,  Auctore  Nicolao  Orlandino  Societatis  eiusdem  Sacerdote  An- 
tverpiae,  M.DC.XX. 
Otto  Passaviensis  (Otto  von  Passau),  O.  F.  Min.— Die  24  Altesten,  1386 
Pallavicinus,  Sfortia,  S.  J. — Istoria  del  Concilio  di  Trento  scritta  dal  Pa- 
dre Sforza  Pallavicino  della  Compagnia  di  Giesü...  illustrata  con  anno- 
tazioni  di  Francescantonio  Zacearía,  tom.  I-VI  In  Faenza,  MDCCXCII- 
MDCCXCVII. 

Pastor,  Ludovicus. — Geschichte  der  Pápste  Tom.  I-VI.  Freiburg  im  Breis- 
gau,  1891-1913 

Patritius,  Franciscus  X.,  S.  J. — De  Evangeliis,  Friburgi  Br.,  1853. 
PfddiE,  R.  A. — Conspectus  incunabulorum,  I,  London,  1910. 
Pklayo,  Marcellinus  Menéndez. — Antología  de  líricos  castellanos.  Tomos  I-X, 
Madrid,  1890-1900. 

Pellicer,  Josephus. — Argenis  continuada,  in  Diccionario  de  Autoridades. 
Pérez  Pastor,  Christophorus. — La  imprenta  en  Toledo,  Madrid,  1887 
Pesch,  Christianus,  S.  J. — Praelectiones  dogmaticae,  Friburgi  Brisgoviae, 

t.  II,  ed.  3.a,  1906,  et  t.  I,  ed.  5.a,  1915. 
Philosophisches  Jahrbuch,  XXV.  Fulda,  1912. 

Pinius,  Joannes,  S.  J. — Acta  Sanctorum  Julii...  a  Conrado  Janningo,  Joan- 
ne  Bapt.  Sollerio  Joanne  Pinio  e  Societate  Jesu  Presbyteris  Theologis, 
tom.  VIL  Pars  H.  Antverpiae,  MDCCXXXI. 

Poema  del  Conde  Fernán  González,  Bibl.  Aut.  Esp.  t.  57,  Poetas  anterio- 
res al  siglo  xv,  Madrid.  Rivadeneyra,  1864. 

Poetas  castellanos  anteriores  al  siglo  xv  Madrid,  Rivadeneyra,  1864. 

Pohl,  Mihaél  Josephus,  v.  Kempis. 

Polancus,  Joannes  Alfonsus,  S.  J. — Breve  directorium,  ad  Confessarii  ac 
confitentis  munus  rite  obeundum,  concinnatum  per  M.  Joannem  Polan- 
eum,  Theologum  Societatis  Jesu.  Romae.  MDLIIII. 

—  Vita  Ignatii  Loiolae  et  rerum  Societatis  Jesu  historia,  auctore  Joanne 
Alphonso  de  Polanco  ejusdem  Societatis  sacerdote.  Tom  I-VI  (1491- 
1550).  (Monumenta  histórica  S,  J.)  Matriti,  1894-1898. 

—  Polanci1  Complementa. — Epistolae  et  commentaria  P  Joannis  Alphonsi 
de  Polanco...  addenda  caeteris  ejusdem  scriptis  dispersis  in  his  Monu- 
mentis...  t.  I-II.  Matriti,  1916-1917. 

Possevinus,  Antonius,  S.  J. — Antón.  Possevini  mantvani  Societ.  Iesv 
Apparatws  sacer  ad  scriptores  veteris  et  novi  testamenti,  eorum  inter- 
pretes, synodos  et  patres  latinos  ac  grsecos,  horum  versiones,  theologos 
scholasticos,  quique  contra  haereticos  egerunt,  chronographos  et  historio- 
graphos  ecolesiasticos,  eos,  qui  casus  conscientix  explicarunt,  alios  qui 
canonicum  jus  sunt  interpretati,  poetas  sacros,  libros  pios  quocunque 
idiomate  conscriptos.  Vol.  I-II.  Coiloniae  agrippinae,  MDC.VIII 

Précis  historiques...  t.  XXXII,  Bruxelles,  1883 

Pseudo-Aquinas. — De    modo    confitendi    (Inter    opuscula    Sti.  Thomae, 

opuse.  Lí'II  ed.  pannensis,  1864). 
Pseudo-Bonav entura. — Meditationes  vitae  Domini  nostri  Jesu  Christi. 

—  Itinerarium  mentis  in  Deum. 

—  De  septem  itineribus  aeternitatis. 

Pseudo-Isidorus. — Collectio  DecretaJlium.  (Migne,  P.  L.,  CXXX). 
Quaresmius,  Franciscus. — Terrae  Sanctae  Elucidatio.  Venetiis,  1881. 
Quétif  J.  et  J.  Echaru,  O,  P. — Scriptores  Ordinis  Praedicatorum.  Lute- 

tiae  Parisiorum,  1721. 
Ratti,  Achilles. — San  Cario  Borromeo  nel  terzo  centenario  della  canoniz- 

zazione.  Milano,  Settembre,  MCMX.  (Edif.  italice  et  gallice  in  CBE, 
Razón  y  Fe,  tt.  41.  51,  Madrid,  1915,  1918. 

Recherches  de  science  religieuse,  Mai-Septembre,  Paris.  1916. 
RiCiffenbergius,    Fridericus.    S.   J. — Friderici    Reif  fenbergii    e  Societate 


1 197 

Jesu...  Historia  Societatis  Jesu  ad  Rhenum  inferiorem  e  Mss.  codicibus, 
principum,  urbiumque  diplomatis,  et  authoribus  synchronicis  nunc  pri- 
mum  eruta...  Toim.  I.  Coloniae  Agrippinae,  MDCCLXIV. 

Rendiconti  del  R.  Istituto  Lombardo  di  scienze  e  ilettere.  Ser.  II,  vol.  XXIX 
Milano,  1896. 

Reusch,  v.  Dóllinger  und  Reusch 

Revista  eclesiástica,  Valladolid,  Junio,  1916. 

Revue  Britannique. 

Revue  occidentale,  Mai,  1894. 

Revue  des  questions  historiques  fondee  par  M.  le  Marquis  de  Beaucourt. 

Nouvelle  série,  v.  Besse. 
Revue  thomiste.  Toulouse,  1909. 

Ribadeneira,  Petrus,  S.  J. — Catalogus  scriptorum  religionis  Societatis  Iesu. 
Secunda  editio  plurimorum  scriptorum  accessione  locupletior.  Antver- 
piae,  MDCXIII 

—  Vida  del  bienaventurado  Padre  Ignacio  de  Loyola,  fundador  de  la  Com- 
pañía de  Jesús,  Madrid,  1880. 

—  Vita  Ignatii  Loiolae,  qvi  Religionem  Clericorum  Societatis  Jesv  instituit. 
A  Petro  Ribadeneira,  Sacerdote  Societatis  ejusdem  pridem  conscripta,  et 
nunc  denuo  recognita  et  locupletata.  Madriti,  M.D.LXXXV. 

Rica,  F.  Giacomo,  O.  P. — Vita  di  S.  Filippo  Neri  e  de'  Compagni.  Ro- 
ma, 1678. 

Riess,  Flor.  S.  J. — Der  selige  Petrus  Canisius.  Freiburg  im  Br.,  1865 
Ríos,  Amador  de  los. — Historia  crítica  de  la  literatura  española,  tomos 

I-VIL  Madrid,  1861-1865. 
Riviére,  Ernestus,  M.,  S.  J. — Corrections  et  additions  a  la  Bibliothéque  de 

la   Compagnie   de   jésus* — Suppíément   au   "De  Backer-Sommervogel". 

Toulouse,  1912. 

Rodríguez,  A'lfonsus,  S.  J. — Ejercicio  de  perfección  y  virtudes  cristianas, 

tomos  I-III.  Barcelona,  1879 
Rosenthal. — Catalogue  137 

Rostowski,  Stanislaus,  S.  J.,  et  Martinov,  Joannes,  S.  J. — Lituanicarum 
Societatis  Jesu  historiarum  libri  decem  auctore  Stanislao  Rostowski,  re- 
cognoscente  Joannie  Martinov,  ejusdem  Societatis  presbyteris.  Bruxellis, 
1877. 

Sacchinus,  Franciscus,  S.  J. — Historia  Societatis  Iesv,  pars  II,  sive  Lai- 
nivs,  auctore  R.  P.  Francisco  Sacchino,  Societatis  eiusdem  Sacerdote. 
Antverpiae,  M.DCC.XX. — Pars  III,  sive  Borgia.  Romae,  M.  DC.IL. — 
Pars  IV,  sive  Everardus...  Romae,  M.DC.LII. 

Salcedo,  Angelus. — La  Historia  de  la  literatura  española.  Tomos  I-II.  Ma- 
drid, 1914. 

Salmerón,  Alfonsus,  S.  J. — Epistolae  P.  Alphonsi  Salmeronis,  Societatis 
Jesu,  ex  autographis  vel  originalibus  exempilis  potissimum  depromptae  a 
Patribus  ejusdem  Societatis  nunc  primum  editae.  Tomus  primus,  1536- 
1565.  Tomus  secundus,  i565-i58s_  (Monumenta  histórica,  S.  J.).  Ma- 
triti,  1906,  1907. 

Sancho  Rayón,  v.  Gallardo. 

Sbaralea,  Jo.  Hyac.,  O.  Min.  Conv. — Supplementum  ad  Scriptores  trium 

ordinum  S.  Francisci.  Romae,  1806 
Schmid,  Max. — Die  Darstellung  der  Geburt  Christi  in  der  bildenden  Kunst. 

Stuttgart,  1890. 

SCHMITT,   V.  WERNZ. 

Schutz,  Ludw. — Thomas-Lexicon.  Paderborn,  1895. 
Sedulius  (Coelius  ?).■ — Carmen  Paschale. 

Séneca,  Lucius  Annaeus — Omnia  opera  quae  vulgo  exstant  sub  nomine 
L.  A.  Senecae  phílosophica,  deolamatoria  et  trágica  VoJ  I-X.  Parisiis 
colligebat  Nicolaus  Eligius  Lemaire,  MDCCCXXVII-MDCCCXXXII. 


i  ig8 

Shiplky,  Keverend  Orby — Spiritual  Exercises  of  S.  Ignatius  of  Loyola. 
London,  1870 

Sigüenza,  Josephus  de,  O.  S.  Hier. — Vida  de  S.  Jerónimo.  In  Diccionario 
de  Autoridades 

Sommervogel,  Carolus,  S.  J. — Bibliothéque  de  la  Compagnie  de  Jésus, 
Premiére  partie :  Bibliographie,  par  les  Peres  Augustin  et  Aloys  de  Bac- 
ker.  Seconde  partie:  Histoire.  par  le  Pére  Auguste  Carayon.  Nouvelle 
édition,  par  Carlos  Sommervogel,  S.  J.  Bibliographie  Tom.  I-IX.  Bru- 
xelles-Paris,  MDCCCXC-MDCCCC. 

—  Les  jésuites  de  Rome  et  de  Vienne  en  M.D.LXI  d'aprés  un  Catalogue 
rarissime  de  l'époque.  Bruxelles,  1892. 

Sotvellus,  Nathanaél,  S.  J.,  v.  Alegambe. 

Steinhuber,  Andreas,  S.  J. — Geschichte  des  Collegium  Germanicum  Hun- 

garicum  in  Rom.  Von  Cardinal  Andreas  Steinhuber  aus  der  Gesellschaft 

Jesu.  Vol.  I-II.  Freiburg  im  Breisgau,  1895. 
Stimmen  aus  Maria  Laach,  1882,  dreiundzwanzigster  Band,  Freiburg  in  Br. 
Stóger,  Johannes  Nepomucenus,  S.  J. — Die  aszetiche  Literatur  über  die 

geistl'ichen  Uebungen.  Paris-Regensburg,  1850. 
Suárez,   Franciscus,   S.   J. — De  divina  praedestinatione   et  reprobatione. 

Ed.  Vives,  tomus  primus.  Parisiis,  1856. 

—  De  mysteriis  vitae  Christi,  tomus  decimus  nonus,  ibid.  1866. 

—  De  religione  Societatis  Jesu,  ibid.  1866. 

Tacchi  Venturi,  Petrus.  S.  J. — Storia  della  Compagnia  di  Gesü  in  Italia 
narrata  col  sussidio  di  fonti  inedite  dal  P-  Pietro  Tacchi -Venturi  D.M.C. 
Volume  Primo.  Roma-Milano,  M.DCCCC.X. 

Thomas,  Aquinas,  ü.  P.,  S. — Commentum  in  quatuor  libros  Sententia- 
rum,  Parmae,  1856-1858,  vol  VI-VII. 

—  Compendium  theologiae  (Inter  opúsculo  theologiea  et  philosophica,  vo- 
lumen pr'unam,  Parmae,  1&62). 

—  Expositio  in  aliquot  libros  Veteris  Testamenti.  Parmae,  1873. 

—  Expositio  in  omnes  Sti.  Pauli  Epistolas,  Parmae,  1872. 

—  Summa  theologica.  Parmae,  1852-1854. 

Ticknor,  Georgius. — History  of  spanish  literature.  London,  1863. 

Tiraboschi,  Hieronymus. — Storia  della  Letteratura  Italiana.  Modena.  1779. 

Tischendorf,  Constant. — Evangelia  apocrypha.  Lipsiae,  1853. 

Torre,  Joannes  Josephus  de  la,  S.  J. — Constitutiones  Societatis  Jesu  lati- 
nae  et  hispanicae  cum  earum  deolarationibus,  Matriti,  MDCCCXCII. 

Ugheli.us,  Ferdinandus.  O.  Cist. — Italia  sacra,  sive  de  Episcopis  Italiae  et 
Iusularum  adjacentium...  auctore  Ferdinando  Ughello  Florentino  Ab- 
bate  SS.  Yincentii  et  Anastasii  ad  Aquas  Salvias.  Ordinis  Cisterciensis. 
Editio  secunda,  aucta  et  emendata.  cura  et  studio  Nicolai  Coleti  Eccle- 
siae  S.  Moysis  Venetiarum  Sacerdotis  Alumni.  Venetiis,  MDCCXVII- 
MDCCXXII. 

Uriarte  Josephus  Eugenius  de,  S.  J. — Catálogo  razonado  de  obras  anóni- 
mas y  seudónimas  de  autores  de  la  Compañía  de  Jesús...  por  el  P.  J.  Euge- 
nio de  Uriarte.  tt.  I-V,  Madrid,  1904-1916. 

Vallgornera,  Thomas  a,  O.  P. — Mystica  Theologia  Divi  Tomae.  (Ex 
CBE,  n.°  23.  Enghien,  Septembri,  1909). 

Vega,  Petrus  de.  O,  S.  Hier. — La  vida  de  Nuestro  Señor  Jesucristo,  y  de 
su  Sanctissima  Madre  y  de  los  otros  Sanctos...  Zaragoza,  1521  et  1541. 

Venkgas,  Alexius,  Agonia  del  tránsito  de  la  muerte  (ex  Diccionario  de 
Autoridades). 

Vidas  de  los  Santos,  v.  Vorágine. 

Vigouroux,  F.,  prétre  de  Saint-Sulpice. — Dictionnaire  de  la  Bible,  deuxiéme 
tirage,  Paris,  1912,  tomis  quinqué,  partibus  (voluminibus)  decem. 

Vorágine,  B.  Jacobus  de,  Ü.  P. — Legenda  Sanctorum,  1493  (sine  loco).  Ope- 
ris  ejusdem  hispana  translatio  cum  titulis  Flos  sanctorum.  Historia  lom- 
barda. Vidas  de  los  Santos. 


H99 


Waddingus,  Luc,  O.  Min. — Scriptores  Ordinis  Minorum  Romae,  1806. 
Wamy,   Petrus,  S.  J. — Les  Annotations  des  Exercices  de   Saint  Ignace. 

Enghien  (Belgique),  in  CBE,  n 0  29-30,  Octobre-Novembre,  1910. 
Watrigant,  Henricus,  S.  J. — Bibliographie  des  recentes  publications  sur 

les  Exercices,  CBE,  n.°  24,  Novembre  1909,  et  n.°  48,  Novembre-Décem- 

bre,  191 3.  Enghien  (Belgique). 

—  La  Genése  des  Exercices  de  Saint  Ignace  de  Loyola...  Amiens,  1897 

—  La  Méditation  fondamentale  avant  Saint  Ignace.  CBE,  n.°  9,  Juin,  1907. 

—  Les  Exercices  chez  les  protestants,  in  libello  Etudes,  t.  75,  5  Juin,  1898. 

—  Lettres  historiques  et  critiques.  Uclés  (in  Hispania).  1894. 

—  Quel  est  l'auteur  de  la  Priére  Anima  Christi.  CBE,  n.°  43,  Janvier,  Fé- 
vrier,  1913. 

Wernz,  Franciscus  Xav.,  S    J. ;  et  Schmitt,  Ludovicus.  S.  J. — Synopsis 

historiae  Societatis  Jesu.  Ratisbonae,  1914. 
Wilpert,  Josephus. — Die  rómischen  Mosaiken  und  Malereien  der  kirchlichen 

Bauten  vora  IV  bis  XIII  Jahrhundert,  2  Bd    2  Hálfte.  Freiburg  in 

Br.,  1916. 

Xaverius,  S.  Franciscus,  S.  J. — Monumenta  Xaveriana  ex  autographis 
vel  ex  antiquioribus  exemplis  collecta.  Vol.  I-II.  (Monumenta  histó- 
rica, S.  J.).  Matriti,  1899,  1914. 

Ximénez,  Franciscus. — Primer  volumen  del  Vita  Christi.  Granada,  1496. 

Yepes,  Antonius,  O.  S.  Ben.- — Corónica  general  de  la  orden  de  S.  Benito. 
Valladolid,  1613. 

Zarco  del  Valle,  v.  Gallardo. 

Zenner,  J.  K,  S.  J.  in  Zeitschrift  für  Katholische  Theologie,  1899. 
Zutphania   (Zutphen),   Gerardus   de. — De   spiritualibus   ascensionibus,  in 
monasterio  de  Monte  Serrato,  1499. 


INDEX  RERUM  PERSONARUM  AC  LOCORUM 


A 

Aaron  quomodo  orabat,  112. 

Abstinentia  laudanda,  412,  552,  604, 
621  ;  animum  praeparat'  ad  divi- 
nas illustrationes,  414,  604;  modus 
in  cibis,  412,  604;  v.  Bernardus,  S. 

Adamnanus,  script.,  de  Terra  san- 
cta,  504. 

Adamus  puniendus  et  reparandus, 
71 ;  dicitur  creatus  in  campo  da- 
masceno,  76;  id  quod  bonitatem 
exercitiorum  non  afficit,  215;  Ada- 
mi  et  Evae  peccatum,  107,  278, 
584,  627-628;  poenitentia,  ibid. 

Additiones  decem  ad  melius  facien- 
da  exercitia,  10,  298,  587,  646;  pri- 
mae  quinqué  quando  dandae,  953 ; 
tertia,  quaeritur  quomodo  facien- 
da,  1082;  additio  5.a  commendan- 
da,  805;  additiones  dandae,  894; 
quomodo  et  quando,  793,  808,  914 
978;  in  scriptis  tradendae,  888, 
954;  dandae  religiosis,  889;  et  ru- 
dibus,  946;  diligenter  servandae, 
230,  313.  342,  4°4>  593,  603,  611, 
693,  794-  892,  1042,  1144;  excessus 
tamen  vitandus,  794,  1024,  1 131 ; 
additiones  i.ae  hebd.  breviter  pro- 
positae,  833 ;  additiones  meditatio- 
nis  in  i."  hebd.,  298,  587,  646 ;  quan- 
do tradendae,  854,  953,  1042,  1144; 
additiones  in  2.a  hebd.,  340,  593, 
838,  839,  917;  quomodo  declaran- 
dae,  813;  quando  tradendae,  869, 
871,  9991  additionis  secundae  loco 
quid  faciendum.  342;  additiones 
in  3.a  hebd.,  402,  602,  843;  quan- 
do dandae,  873  ;  quaenam  scripto, 
quaenam  verbo,  969;  additiones 
in  4.a  hebd.,  424,  606;  quando  tra- 
dendae. 875 ;  de  additionibus  per- 
contandus  se  exercens,  230  611, 
850. 

Additiones     examinis  particularis, 
256,  580,  646;  quomodo  dandae, 
Textus  Exerciti 


807,   1037,   1141 ;  breviter  propo- 

nuntur,  830. 
Additiones,  locus  in  Directorio  emen- 

datione  indigens,  1083. 
Adolescentibus   magnae  expectatio- 

nis  danda  exercitia  exacte,  937. 
Adrianus  Adriani  (P.  Adriaenssens), 

S.  J.,  litterae  Blosii  ad  illum,  20; 

de  regula  14  ad  sentiendum  cum 

Ecclesia.  157. 
Aedificia  templorum,  etc.,  laudanda, 

552,  622. 

Aegidius  González,  S.  J.,  summae  au- 
ctoritatis  vir,  763 ;  Mercuriani  as- 
sistens,  ibid ;  provincialis  Baeti- 
cae,  757,  763 ;  deputatus  et  prae- 
fectus  pro  Exercitiis  et  Directo- 
rio, 159^330,  775.  1105;  de  "Pro- 
supuesto", 170;  de  electione  Ín- 
ter duas  virtutes,  et  gradus  humi- 
litatis,  889,  902 ;  de  sensibus  ana- 
gogicis,  918;  ejus  Directorium, 
quid  sit,  763,  textus,  898-935 ;  com- 
plura  Directoría  ab  urbe  accepit, 
747 ;  de  Directorio  I  g  n  a  t  i  a  n  o, 
748,  751 ;  habuit  Directorium  Po- 
lanci,  757,  795 ;  quanti  illud  f  ace- 
ret,  757 ;  remittit  Romam  accepta 
Directoría,  764,  935 ;  non  accepit 
Directorium  B3,  765 ;  ñeque  Bre- 
ve Directorium,  770;  scripsit  cen- 
suram  de  Directoriis  ad  se  mis- 
sis,  759 ;  laudat  Directoría  Polan- 
ci  et  Mironis,  763;  testatur  a  Mi- 
rone  scriptum  Directorium,  758, 
760-761  ;  de  Directorio  anonymo  B, 
763 ;  de  Di.  provincialis  Franciae, 
763;  contulit  ad  Di.  anni  1591,  759, 
765 ;  loci  qui  i  1 1  i  debentur,  210, 
'033,  1036,  1037,  1038,  1039,  1041, 
1043,  1044.  1045  ,1046,  1047,  1049, 
1050,  1053,  1054,  1055,  1056,  1058, 
1059,  1061,  1062,  1064,  1066,  1068, 
1069,  1070,  1073,  1074,  1075';  ejus 
Directorium  oblatum  a  P.  Wa- 
trigant,  777;  varia,  193.  202,  923. 

um,  pp.  222-563. 


1201 


Aegyptus,  locus  refugii  Stae.  Fami- 
Iiae,  458,  593,  636,  839;  varia,  59, 
342.  999. 

Aequivalens  2.ae  additioni,  342,  433, 
593,  607. 

Affectus  fovendus  magis  quam  abun- 
dantia  scientiae,  913,  938,  979;  pro- 
deat  fin  actiones,  979;  affectus 
animi  sunt  probandi,  538,  619;  in- 
ordinati  pacem  turbant,  638 ;  quo- 
modo  vincendi,  16,  238.  360,  362, 
596.  597,  639,  868,  930-931,  1964, 
1 164 ;  affectus  ad  imperfecta  im- 
pedit  bonam  electionem,  817,  821, 
863,  916;  ad  perfectiora  non  im- 
pedit  voluntatis  divinae  cognitio- 
nem,  821,  863-864;  affectus  in  I." 
hebd.  excitandi,  300,  587;  in  me- 
ditatione  passionis,  1070,  1169- 
1170;  v.  Electio,  Voluntas. 

Alba  Russia,  172. 

Albareda,  Anselmus  M.,  O.  S.  Ben., 

script.,  in  Addendis  pag.  54  et  104. 
Albers,  Bruno,  O.  S.  Ben.,  script., 

de  Exercitiis  et  Exercitatorio,  98. 
Albers,  Petrus,  S.  J.,  script.,  172. 
Albinus,  Joannes,  typographus  mo- 

guntinus,  in  Germania,  712. 
Alcalá,  v.  Complutum. 
Alcázar,  Gabriel,  S.  J.,  ex  Orlandi- 

no  reddit  hispane  apologiam  Tor- 

rensis,  665. 
Alcobaza,    Bernardus   de,  transferí 

lusitanice  vitam  Christi  a  Ludol- 

fo  scriptam,  55. 
Alegambe,  Philippus,  S.  J.,  script., 

1091. 

Alexander  VI,  P.  M.,  in  Addendis 
pag.  95- 

Alexander  VII,  P.  M.,  litteras  dat 
pro  Exercitiis,  702,  704,  707,  718, 
721,  724,  726,  730. 

Alexander.  Natalis,  O,  P.,  script.,  682, 

Aigeyer,  Melcbior,  typographus  di- 
linganus,  in  Bavaria,  715^ 

Alvarez,  Balthasar,  S.  J.,  43. 

Alvarez  de  Toledo,  Joannes,  cardi- 
nalis  burgensis,  O.  P.,  judexExer- 
citiorum.  148-149,  215,  217,  562, 
563,  668,  680. 

Amacusa,  opp.  in  Japonia,  ed.  l:b. 
Exercit.,  711. 

Amaritudo  et  vermis  conscientiae 
apud  inferos,  296,  586.  630,  833. 

Ambianum  (Amiens),  opp.  in  Gal- 
lia,  64. 


Ambitus  honorum  secundus  laqueus 
daemomim,  350-352,  594,  637,  839. 

Ambrosio,  v.  Montesino. 

Ambrosius,  S.„  de  piis  cogitatio- 
nibus  fovendis  cubitum  euntibus, 
301  ;  de  prompta  exequutione,  930, 
1057,   1 1 57  ;   varia,  11. 

Amiens,  v.  Ambianum. 

Amigant,  Angela  de,  circa  originem 
Exercitiorum,  44-45 ;  exercetur  ab 
Ignatio,  46. 

—  Joannes,  circa  originem  Exerci- 
tiorum, 43;  ejus  dictum  de  exer- 
citiis, 45 ;  Manresae  versatur  an- 
nis  1595  et  1606.  45. 

—  Ludovicus,  pater  Joannis,  45. 
Amor,  in  quo  sit  et  quomodo  osten- 

datur,  426,  606,  825,  844,  1072,  1171 ; 
amor  in  Deum  continetur  in  funda- 
mento, 250;  amor  amicitiae,  825; 
concupiscentiae,  ibid ;  amor  Dei 
moveát  eligentem,  386,  600,  640 ; 
et  largientem  eleemosynam,  536, 
618;  amor  in  creaturas  propte; 
Deum,  661 ;  amor  Dei  et  liberum 
arbitrium,  661  ;  amor  purus  cha- 
ritatis  commendandus,  878;  amor 
Dei  inflammandus  tempore  exer- 
citiorum, 697;  aestimata  nostra  vi- 
litate  et  ejus  bonitate,  979;  prae- 
sertim  Christi  passione,  1070.  1170; 
amoris  contemplatio  est  culmen 
exercitiorum,  10;  attingit  gradum 
orationis,  quam  contemplativam 
vocant,  17;  exercenda  est.  088; 
quando  tradenda,  871,  872,  874,  877  ; 
danda  in  quarta  hebdomade,  933, 
970;  pertinet  ad  viam  unitivam, 
970;  duobus  modis  distribuí  pot- 
est,  825,  1072,  1 1 71 :  et  in  com- 
plures  horas,  970  miscerine  pos- 
sit  réliquis  meditationibus  4.ae 
hebd..  1088;  an  tradi  possit  in  2.'1 
et  3.*  hebd..  985. 

Amstelodamum  (Amsterdam)  opp.  in 
Hollandia,  natale  solum  P.  Root- 
haan,  172. 

Anacoluthá  in  Exercitiis,  185. 

Anagnia  (Anagni),  opp.  in  Italia,  lo- 
cus exilii  Lotharii  cardinalis  (Inno- 
centius  III).  989. 

Anagogicus  sensus  quisnam  sit,  918. 

Analecta  Bollandiana,  de  Vulgata 
versione,  149;  de  origine  medita- 
tionis  vexillorum,  123. 

Analecta  Montserratensia,  v.  Ad- 
denda  et  Corrigenda  in  pagg.  54, 
104. 


Textus  Directorii  Exercitiorum,  pp.  1111-1178 


Moxi'm.  Igxat. — Series  II. 


76 


1202 


Arcilla  adfueritne  B.  M.  V.,  65,  115, 
330 ;  non  expungenda  ex  lib. 
Exercit.,  1109. 

Andreas,  apost..  S.,  ter  vocatus  a 
Christo,  66,  67,  464.  cf.  et  366, 
596,  84 1  ,  quauuo  contemplanda 
haec  vocatio,  870,  872. 

Angeli  boni  et  malí  quo  modo  se  ge- 
rant,  89;  utrique  possunt  animam 
consolari,  528,  617;  angeli  boni 
peccatorem  pungunt.  poenitentem 
consolantur,  512,  614;  verum  gau- 
dium  afferunt,  528,  617;  sunt  ju- 
«titiae  divinae  gladii,  288,  585.  629; 
nato  Jesu  concinunt,  452 ;  in  de- 
serto ministrant.  464;  ángelus  in 
sepulchro  Christi,  498;  angeli  cu- 
stodis  cultus  commendandus,  879; 
nominatim  pueris,  891  ;  angelo- 
rum  peccatum,  278,  583.  62/,  án- 
gelus malus  transfigurat  se  in  an- 
gelum  lucis,  530,  617;  v.  Daemor., 
Lucifer. 

Angelis,  Bernardus  de,  S.  J.,  in  com- 
pluribus  edd.  Exercitiorum  hispa- 
nis,  701-707. 

Angelo  (Delange).  Balduinus  ab, 
S.  J..  de  libello  Horarum  B.  M.  V. 
ab  Ignatio  lecto,  50. 

Angelopolis  (Puebla  de  los  Angeles) 
opp.  in  México,  702. 

Angia  (Enghien)  opp.  in  Belgio, 
collegium  S.  J  complures  editio- 
nes  Exercitiorum  servat  in  biblio- 
theca  Exercitiorum,  709,  710,  711, 
712,  713.  716,  725,  727,  728;  et  Di- 
rectora Exercitiorum.  1179,  1180, 
1181;  varia,  11,  12.  22,  24,  39;  in 
Addendis  pag.  713. 

Anglia,  223.  577. 

"Anima  Christi",  textus,  223;  histo- 
ria et  origo.  222 ;  sunt  preces  ad 
Christum  hominem,  808 ;  ponendae 
in  Exercitiis  aut  in  Directorio. 
1.082. 

Anima  quomodo  se  gerere  debeat 
contra  daemonem.  546,  620;  conso- 
lationem  et  fructum  majorem  ac- 
cipit  ex  rebus  a  se  inventis  quam 
ab  alio  auditis,  224,  610 

Animam  Dei  amore  accensam,  non 
posse  res  creatas  in  ipsis  amare, 
id  reprehenditur  a  quodam,  674. 

Animus  vitiose  inclinatus  nitatur  in 
contrarium,  238,  612. 

Animus  ad  eligendum  paratus,  qua- 
lis  sit,  14;  v.  Electio. 

Textus  Exerciti 


Anna  Austríaca,  Poloniae  regina, 
774- 

—  prophetissa  Jesum  novit  et  prae- 
dicat,  456. 

—  Sta.,  mater  Matris  Dei,  ejus 
exemplum  in  vita  Christi  et  in  Flo- 
re SS.,  33;  quomodo  fortunas  di- 
videret.  90.  542,  619;  varia,  51,  52, 
543- 

Annas  in  una  domo  cum  Caipha  ha- 
bitabat,  486 ;  illuc  ducitur  Christus. 
602,  603.  873 ;  varia,  410,  449,  486. 

Annotationes  20  sunt  praefatio  lib. 
Exercit.,  10 ;  earum  textus,  222-249  ; 
aliae  complures  sunt  in  lib.  Exercit., 
1089;  quaenam  ingredienti  exerci- 
tia  explicandae,  778,  791,  793,  802, 
853.  859,  977.  1035,  108a.  1139;  dan- 
dae  occupatis.  ingeniosis.  887 ; 
quaedam  pro  2.*  hebd.  diligenter 
observandae,  981  ;  annotationes. 
etc.,  exactissime  observanda,  909. 

Anonymus  Vulgatam  versionem 
Exercitiorum  emendat,  153. 

Anonymus  auctor  Directorii  vario- 
rum  fuit  praecipuus  concinnator 
Directorii  1591,  759. 

Anselmus,  S..  de  fine  hominis,  74 ; 
de  regno  Christi,  126,  135;  varia. 
123,  496. 

Antichristus  quatuor  modis  adversus 
bonos  pugnabit,  83 ;  tres  annos  et 
dimidium  regnabit,  83;  in  eo 
morabitur  omnis  plenitudo  mali- 
tiae,  ibid. ;  interñcietur  a  Christo. 
ibid. ;  adde  8i,  82. 

Antiquissimum  monumentum  de  Di- 
rectoriis,  753. 

Antoninus  Placentinus,  script..  de 
Terra  sancta,  504. 

Antonius,  Xicolaus,  Script.,  laudat 
Ludovicum  de  Estrada,  cistercien- 
sem,  21 ;  et  Bartholomaeum  de 
Torres,  574. 

Antonius  abbas,  S.,  de  angelorum 
agendi  ratione,  89. 

Antuerpia  (Anvers).  opp.  in  Belgio, 
editur  latine  Tractatus  de  exami- 
ne, auctore  Ludovico  de  La  Pal- 
ma. S.  J..  11;  item  opus  Thomae 
a  Kempis  "Exercitia  spiritualia". 
86;  et  lib  Exercit.  710,  718,  721. 
722,  723,  725,  730 ;  et  Di.  anni 
1590,  1180,  1 1 8 1 ;  et  Institutum 
S.  J.  cum  Exercitiis.  730;  illuc 
venit  P.  Joannes  Xaverius,  S.  J., 

um,  pp.  222-563. 


.    7ó^;     antuerpiensis  ordinarius 

.   approbat  Exercitia,  728. 

Anxietas,  fugienda  oranti,  302  ;  et 
confessionem  paranti,  1043,  II45- 

Añíbarro.   v.   Martínez  Añíbarro. 

Apocrypha  quaedam  notantur  in  lib. 
Exercit.,  1083. 

Apostatae  in  scholas  nostras  non 
admittendi,  754. 

Apostoli,  quomodo  Christum  se- 
querentur,  114,  115;  eorum  vo- 
catio,  66,  67,  378,  464,  599,  .639; 
potestatem  accipiunt  praedican- 
di,  etc.,  472 ;  exemplum  praebent 
promptae  exequutionis,  930,  1057, 
11 57;  eorum  solitudo  sepulto  Jesu, 
408;  eis  saepe  apparuit  Christus, 
508;  iidem  in  ascensione  Christi, 

■    112,  508. 

Apparitio  Christi  redivivi  Matri  suae 
aliter  in  Aut.  et  in  Vu.  proponi- 
tur,  11 10;  pro  certa  habenda,  418, 
496,  1087;  apparitio  Christi  Patri- 
bus  in  limbo,  418,  508,  1087;  ap- 
paritio decima  sitne  eadem  ac  nona, 
506,  1088 ;  apparitiones  Christi  re- 
divivi sintne  omnes  semper  dan- 
dae,  1088;  v.  Jesús  Christus. 

Appetitus  facile  deordinatur  in  cibis, 
412,  604;  v.  Affectus. 

Applicatio  potentiarum  traditur  in 
i.°  exercit.  i.ae  hebd.,  274,  583, 626 ; 
sit  suavis,  849. 

—  sensuum,  294,  334,  586,  592,  630, 
838,  999;  quomodo  fieri  potest, 
812';  facilis  et  utilis,  1047, 1049, 1050, 
1099,  1150;  simpliciter  facienda, 
918,  1048 ;  qua  re  dif  f erat  a  medi- 
tatione,  1049,  1150;  an  sit  altior, 
1096;  quomodo  dif  f erat  a  contem- 
platione  personarum,  etc.,  942-943 ; 
quaeritur  quomodo  facienda  dua- 
bus  diversis  materiis,  1082;  nun- 
quam  omittenda,  918,  1085,  1086; 
applicantur  sensus,  294,  296,  336, 
586,  592,  630,  812,  813,  918,  919, 
1049 ;  applicatio  olf  actus  et  gustus 
spiritualis,  336,  812-813,  867,  1049. 

Approbatio  Exercitiorum ;  v.  Exer- 
citia, II. 

Aptus  sed  occupatus  quomodo  exer- 
cendus,  244,  619,  800,  950,  1027, 
1133;  aptus  sed  male  dispositus 
quomodo  juvandus,  786. 

Aquaviva,  Claudius,  praepositus  gen. 
S.  J.,  Directorium  parat,  1007,  ion, 
1018;  praeest  congregationi  V,  773; 

Textus  Directorii  Ex< 


i  203 

quales  •  Patres  adhibuerit  ad  Di- 
rectorium conficiendum,  687 ;  de- 
signat  decem  ad  Di.  recognoscén- 
dum,  159,  775;  mittit  ad  provincia^ 
Di.  1591,  772,  1007;  et  Di.  1599, 
750;  locos  a  congr.  V  emendatos  in 
Vu.  publici  juris  facit,  158,  159, 
771 ;  postquam  eos  cum  assisten- 
tibus  examinavit,  219;  varia,  201, 
576,  732,  756,  763;  in  Addendis 
pag.  729. 

Aragonia,  prov.  S.  J.,  postulat  Di- 
rectoría, 756. 

Ara-oz,  Antonius,  S.  J.,  provincialis 
Hispaniae,  de  insectationibus  Exer- 
citiorum, 573,  649,  651 ;  de  hac  re 
scribit  ad  Ignatium,  Borgiam  et 
Natalem,  155,  574,  649;  qua  ra- 
tione  tempestas  illa  sedari  posset, 
155,  156;  non  probatur  Ignatio  cor- 
rectio  quaedam  ejusdem,  et  qua- 
re,  156;  quomodo  illum  locum 
hispane  Araozius  legeret.  558;  dat 
operam  ut  Exercitia  examinentur, 
575,  665,  675 ;  de  Vulgatae  versio- 
nis  auctore,  158;  varia,  191,  649, 
652;  in  Addendis  pag.  179. 

Archelaus,  Herodis  Magni  filius,  rex 
Judaeae,  458. 

Archintus,  Philippus,  censor  Exer- 
citiorum, 215,  217,  562. 

"Archivio  di  Stato",  Romae,  147, 
209,  210,  759,  760. 

Argentoratum  (Strassburg),  opp.  in 
Alsatia,  86. 

Ariditas,  ea  laborans  quomodo  ju- 
vandus, 1019,  1022,  1126,  1129; 
praeparandus  ad  illam  qui  se  exer- 
cet,  1022,  1129. 

Arimathaea,  v.  Josephus  ab  Arima- 
thia. 

Aristóteles,  de  difficultate  quae  di- 
citur  impossibilitas,  662 ;  de  mo- 
tione  a  Deo  missa,  926,  1058,  1 158 ; 
de  quiete  animi  et  corporis,  959. 

Arsenius,  S.,  donum  lacrymarum  ha- 
buit,  692,  693. 

Articulus  definitus  hispanus  quo- 
modo usurpatur  in  Exercitiis,  182. 

Articulus  fidei,  679,  969;  v.  Jesús 
Christus. 

Asina,  vehit  B.  V.  M.,  330,  331. 

Asinus  et  bos  fuerintne  in  Bethlehem 
nascente  Christo,  65. 

Asmodaeus,  praeses  luxuriae,  84. 

Asperitates   corporis    in    1*.  hebd., 
693;  v.  Poenitentia. 
citiorum,  pp.  1111-1178. 


1204 


Astráin,  Antonius,  S.  J.,  de  unitate 
temporis  quo  scripta  sunt  Exer- 
cit.,  12;  de  controversiis  in  Hi- 
spania  renatis  circa  Exercit,  573; 
edidit  primus  defensionem  Exer- 
citiorum  hispano  hermone  a  Tor- 
rensi  scriptam,  665 ;  varia,  40, 
575,  576,  651,  657,  763. 

Astutiae  Sathanae  vestigandae,  532, 
618;  v.  Daemon,  Lucifer. 

Athanasius,  S.,  II, 

Attentio  violenta  nihil  prodest,  1024, 

1039,  1130,  1142. 
Atz,  K.,  script,  497- 
Auditus  internus  applicatur,  v.  Ap- 

plicatio  sensuum. 
Audomaropolis   (Saint-Omer),  opp. 

in  Gallia,  713. 
Augsburg,    v.    Augusta  Vindelico- 

rum. 

Augusta  Taurinorum  (Torino),  opp. 
in  Italia.  122,  215,  726,  728,  755. 

Augusta  Vindelicorum  (Augsburg), 
opp.  in  Bavaria,  742. 

Augustinus,  S.,  et  concilium  cartha- 
ginense  IV,  540,  542,  619;  aegro- 
tus  psalmos  poenitentiales  recita- 
bat,  960;  idem  de  fine  hominis,  74, 
136;  de  peccato  angelorum,  278; 
de  igne  inferorum,  109,  297;  de 
angelis  sanctis  punientibus  damna- 
tos,  288;  docet  aliquid  poeniten- 
tiae  quotidie  assuniendum.  960; 
loquitur  de  Christo  rege,  79;  de 
duobus  vexillis,  137;  de  Babylone, 
349 ;  de  sequenda  vocatione,  930 ; 
de  ordine  mysteriorum  quorum- 
dam,  458 ;  de  fractione  pañis  in 
Emmaus,  502 ;  de  apparitionibus 
Christi,  506;  de  sanguine  Christi, 
beatitudinis  pignore,  1070,  1170; 
de  facilítate  superandi  difficulta- 
tes,  925,  1060,  11 59;  de  firmitate 
spiritualis  aedificii,  911;  ejus  Con- 
fessiones  legi  possunt  tempere 
Exercitiorum,  848,  928,  1016,  1123; 
varia,  11,  554,  556,  622. 

Augustus  imperator,  58,  837;  jubet 
fieri  descriptionem  subditorum , 
452;  et  tributa  solvere,  488;  ejus 
edictum,  591,  635. 

Austria,  regio,  725,  775;  in  Adden- 
dis  pag.  50. 

Autographum  Exercitiorum  manu 
Ignatii  scriptum  periit.  139;  cur 
tamen  exemplum  quoddam  s  i  c 
appelletur,  ibid.;  describitur.  200- 


201 ;  fuerintné  complura  exem- 
plaria,  174-176;  a  multo  tempore 
unum  tantum  remanet,  175;  v. 
Exercitia,  II,  Ignatius. 

Auxilia  S.  Ignatio  collata  a  Deo  ad 
Exercitia,   facienda,  v.  Ignatius,  II. 

"Ave  Maris  Stella",  commendatur, 
881. 

Avenio   (Avignon),  opp.   in  Gallia, 

727,  733,  734. 
Ayala,  Petrus  López  de,  script.,  187. 
Azpilcueta,  Martinus  ab,  v.  Navar- 

rus. 

B 

Baptismus  Christi,  v.  Jesús  Chri- 
stus. 

Babylon,  quid  significet,  349;  ejus 
rex  Lucifer,  80,  124,  125;  ejus 
castra  Luciferi,  348,  350,  594,  636, 
839;  certat  cum  jerusalem,  82, 
124;  illuc  seducios  cives  Hiero- 
solymorum  trahit  diabolus,  125. 

Baesten,  V.,  S  J.,  de  precibus  "Ani- 
ma Christi",  222. 

Baetica  (Andalucía),  regio  in  Hispa- 
nía,  inde  Roraam  remittuntur  Di- 
rectoría, 757;  et  eorum  censura, 
759,  935. 

Baleares  insulae,  174. 

Ballerini  fratres,  script.,  542. 

Ballerinus,  Petrus.  script.,  de  rebus 
a  romano  pontífice  statutis,  682. 

Baluzius,  script.,  542. 

Barabbas,  latro,  62,  490,  1109. 

Barcino  (Barcelona),  opp.  in  Hi- 
spania,  ibi  latinam  linguam  discit 
Ignatius,  48;  Enchiridion  Erasm-i 
legere  coepit,  123;  quid  aliud  le- 
gerit  non  constat,  49;  editur  Flos 
SS.  catalaunice,  50 ;  et  líber  Exer- 
citiorum hispane,  705,  706 ;  f rtictus 
exercitiorum,  216;  collegium  S.  J.. 
43,  205;  varia,  ÍI,  95,  138,  577. 

Bardaviu,  Vincentius,  parochus  Cae- 
saraugustae,  50. 

Bargensis,  card.,  laudat  Exercitia. 
562,  563. 

Barlaam,  martyr,  208. 

Baronius.  Caesar,  card.,  congr.  Ora- 
torii,  script.,  de  bove  et  asino,  65; 
de  monte  Thabor,  505. 

Barrerius.  Joannes,  typogr.,  lusita- 
nus,  709. 

Bartholomaeus,  apost..  S.,  idem  pu- 

tatur  qui  Nathanaél,  466. 
Bartolus  (Bartoli)  Daniel,  S.  J.,  de 


Textus  Exercitiorum,  pp.  222-563. 


1205 


auctore  Vitae  Christi  quam  legit 

Ignatius,  46 ;  af  fert  decretum  congr. 

Cassinensis,    122;    italice  reddidit 

apologiam  doct.  Torrensis,  665. 
Basilea  (Basel),  opp.  in  Helvetia,  131. 
Basilius,  S.,  ti,  207,  208,  209. 
Bavaria,  regio,  715,  740,  742.  1179. 
Beatitudo   hominis,   in   ultimo  fine 

consistit,  13;  v.  Fundamentum. 
Beau,    typogr.    sangermanensis,  in 

Gallia,  735. 
Beccari,  Camillus,  S.  J.,  fautor  Mo- 

numentorum  H.  S.  J.,  178. 
Beda,  S.,  de  judicio  extremo,  957. 
Beelzebub,  praeses  invidiae,  84. 
Beissel,  Stephanus,  S.  J.,  script.,  65, 

407- 

Bekker,  Itnmanuel,  editor  operum 
Aristotelis,  662.  926,  959. 

Belén,  collegium  S  J.,  v.  Barcino. 

Belgium,  regio,  11,  39,  709,  710,  711, 
712,  713.  716,  718.  722,  725,  729, 
730,  1180,  1 181 ;  festum  Stae.  Ger- 
trudis, 570;  in  Addendis  pag.  713. 

Bello,  Rufinus  Josephus,  script.,  181, 
187-198 ;  saepe,  193. 

"Benedictus",  canticum,  commenda- 
tur,  881. 

Benedictus  XIV,  P.  M.,  pro  exer- 

citiis,  707. 
— ■  XV,   promulgator   Codicis  juris 

canonici,  25. 

—  S.  et  gradus  humilitatis,  136;  ejus 
monasterium  laetientium,  20  ;  varia, 
94,  95,  680 ;  v.  Mons  Serratus ;  in 
Addendis  pag.  50. 

Beneficia  Dei  ex  amore  nascuntur 

et  amorem  accendunt,  428,  606,  844  ; 

quomodo  illis  respondendum,  ibid. ; 

eadem    in    memoriam  revocanda 

post  exercitia,  878. 
Benignitas  in  interpretandis  aliorum 

sententiis,  250,  579,  625. 
Benivenius,  Hieronymus,  amicus  Sa- 

vonarolae.    latinam    fecit  hujus 

epistolam  de  humilitate,  132. 
Berceo,  Gundisalvus  de,  script.,  188, 

196. 

Bernardus,  Melchior  typogr  mussi- 
pontanus  in  Gallia,  712,  1180. 

—  S.,  contra  vanam  gloriam,  548, 
621;  de  examine  particulari,  911, 
1037,  1141;  legi  potest  in  2.a  hebd., 
8ii,  812,  1050,  ix$l)  idem  et  me- 
ditatio  de  vexillis,  135-136;  de  non 
differenda  exequutione,  930;  ejus 
tres  abstinendi  modi  apud  Ludol- 

Textus  Director!!  Ex€ 


fum,  85 ;  ei  tribuitur  locus  Wer- 
neri  abbatis,  81;  ejusdem  para- 
bola,  124;  idem  habebatur  auctor 
epistolae.  ad  fratr>es  de  Monte 
Dei,  223 ;  aliud  opus  illi  attribu- 
tum,  957;  varia,  123,  126,  680,  1100. 

Besse,  Joannes  Martialis,  O.  S.  Ben., 
de  opere  Constantini  abbatis  Ca- 
jetani,  97;  comparat  Exercitato- 
rium  cum  Exercitiis,  34,  104,  118; 
nominatim  in  meditatione  peccato- 
runi,  108;  et  poenarum  inferni, 
108;  et  in  ratione  contemplandi  vi- 
tam  Christi,  114;  dicit  nullum  lo- 
cum  Exercitatorii  ad  verbum  in 
Exercitiis  inesse,  120. 

Bethaniam  venit  Christus,  Hiero- 
solymis  non  invitatus,  69,  482 ; 
iter  a  B.  in  Hierusalem,  392,  601, 
641  ;  inde  Hierosolymam  veniunt 
discipuli,  842;  varia,  10,  70,  394. 

Bethlehem,  opp.  in  Judaea.  58,  66, 
330,  452,  635,  837,  1082. 

"Bethlem,  Nuestra  Señora  de",  titu- 
lus  coll.  Barcmonensis  S.  J.  v. 
Barcino. 

Bibliotheca  Academiae  Historiae  ma- 
tritensis. I22_ 

—  Bollandiana,  713. 

—  Braydensis  Gymnasii.  732. 

—  Colombina,  Hispali  in  Hispania, 
5i. 

—  D.  Luciae,  732. 

—  Escurialensis,  54. 

—  Exercitiorum  angiensis,  v.  An- 
gia. 

—  Facultatis  phil.  et  litt.  matriten- 
sis. 54,  158,  704,  1179. 

—  Jagellonica,  Cracoviae,  in  Gali- 
cia, 710. 

—  Nationalis  matritensis,  50,  53,  54, 
56,  721. 

—  Ossolinea,  710. 

—  Senatus  matritensis,  54. 

—  Toletana  cathedralis,  50 ;  toleta- 
na  provincialis,  132. 

—  universitatis  barcinonensis.  97. 
— ■  universitatis   vratislaviensis,  722. 

—  vallicelliana  romana,  156,  714. 

—  vaticana,  207, 

—  Vittorio  Emanuele,  211,  743,  758, 
759,  763.  771,  774,  777,  783,  795,  869, 
898,  1079,  1091,  1098.  1100,  1179. 

Bibraco,    Rodulfus    de,    O.  Min., 

script.,  919. 
Bid.  Joannes   Bta.,  typogr.  medio- 

lanensis,  1181. 
Bilbao,   opp.   in   Hispania,   in  coll. 
íitiorum,  pp.  1111-1178. 


12Ó6 


S.  J.,  exstant  aliquae  edd.  rariores 
Exercitiorum  hispanae,  703,  729; 
adde,  578;  in  Addendis  pag.  705. 

Binariorum  meditatio,  358,  595,  638; 
eadem  brevior,  840;  quo  tendat. 
ibid.  et  15,  867,  1063,  1162,  1163; 
parat  electionem,  930,  1063,  1162; 
et  reformationem  vitae,  1068,  1168; 
juvat  ad  obtinendum  3.m  gradum 
humilitatis,  921.  1053,  1153;  quan- 
do  tradenda,  870,  1000 ;  pluribus 
similitudinibus  exponitur  ,  ioód. , 
1163;  binarii  primus  et  secundus 
quomodo  differant,  1063,  1 163 ; 
huic  meditationi  simile  nihil  est 
apud  Ludoflfum,  84. 

Bladus.  Antonius,  primus  typogra- 
phus  Exercitiorum,  149,  708. 

Blasius,  v.  Blosius. 

Blasphemiae  apud  inferos,  296,  586, 
630,  833. 

Bliard,  Petrus,  S.  J.,  script.  1182. 
Blondus   (Biondi),  Josephus,  S.  J., 

deputatus  ad  recognoscendum  Di., 

159. 

Blosius,  episc.  íulginas,  signat  breve 

"Pastoralis  officii",  215,  216,  218. 
—  Ludovicus.    O.    S.    Ben..  vacat 

exercitiis    ignatianis    et  júniores 

monachos  iisdem  exercendos  curat, 

20;  ejus  vita  in  Actis  SS.,  21. 
Eobadilla,  Nicolaus  de,  S.  J.,  e  ae- 

cem  primis  S.  Ignatii  sociis,  adfuit 

congr.  IV  generali,  576. 
Boero,  Josephus,  S.  J.,  de  Polanci 

paraphrasi  Exercitiorum,  202 ;  an- 

notat  quaedam  in  Monito  docto- 

ris  Ortiz,  699. 
Bogardus.  Joannes,  typogr.  duacen- 

sis,  in  Gallia,  710. 
Bóhmer,  H.,  script.,  399. 
Bohemia,  regio,  730.  731. 
Bollandiani  afferunt  decretum  Con- 

gregationis    Cassinensis,    122;  de 

Nathanaéle,  466;  de  nomine  An- 

dreae  Cuesta,  quem  Joannem  ap- 

pellarunt,  575. 
Bologna,  v.  Bononia. 
Bona  vel  etiam  indif ferentia  opera 

non  omittenda  ex  suggestione  Sa- 

thanae,  548.  621. 
Bona  omnia  ex  Deo  procedunt,  844. 
Bonanat.    Joachimus,    O.    S.  Ben., 

testis  in  processu  monserratensi  de 

S.  Ignatio,  95. 
Bonaventura,    S..    suadet  perseve- 

rantiam  in   poenitentia,  960;  lo- 
Textus  Exerciti 


quitur  de  compositione  loci,  1040, 
1 142  ;  de  applicatione  sensuum,  901  ; 
de  sensibus  internis,  812.  919,  961, 
1047 ;  de  consolatione  et  de  deso- 
latione,  924;  de  indiciis  boni  spiri- 
tus,  925;  de  discretione  spirituum, 
1060,  1160;  adhibuit  2.um  orandi 
modum,  136;  í  11  i  tribuebatur  opus 
De  Vita  Christi.  54;  varia,  89,  122. 
554,  622,  645,  1096. 

Bonifacius  VIII,  P.  M.,  217. 

Bonilla  de  San  Martín,  Adolfus. 
script.,  54. 

Bonitas  Dei  elucet  in  passione  Chri- 
sti, 932,  1070,  1170. 

Bononia  (Bologna),  opp.  in  Italia, 
ibi  faciunt  exercitia  Palmius  B. 
et  Coudretus  A..  577;  varia.  215. 
721,  732,  733- 

Boone.  Antonius,  S.  J.,  script..  de 
correctionibus  Aut.,  142.  144,  145, 
146,  488;  de  correctionibus  Ve.. 
163.  166,  168. 

Bordeaux,  v.  Burdigala. 

Borgia,  S.  Franciscus,  III  praep. 
gen,  S.  j. 

I.  — Borgia  et  Exercitia.  De  exerci- 
tiorum fructu.  102;  optat  indul- 
gentias  concedi  facientibus  exerci- 
tia, 148 ;  curat  ut  Exercicia  ap- 
probentur,  149 ;  certior  fit  de  appro- 
batis  Exercit.,  148-149;  efficit  ut 
Exercit.  examinentur,  210,  217, 
218;  scribit  ad  Natalem  delata 
illa  esse,  649;  adde,  155,  157.  574. 

II.  — Borgia  et  Directorium.  Eo  ge- 
nerali parantur  Directoria.  746; 
curat  perficienda  decreta  congre- 
gationum  I  et  II ;  scribit  manu  ¿ua 
monumentum  de  Directoras.  753. 
754;  tres  viros  designat  ad  Dire- 
ctorium conficiendum,  752,  754,  756; 
postulat  complurium  sententias, 
754;  nullum  tamen  Di.  universae 
Societati  dedit,  756. 

III.  — Varia.  Usus  est  Polanco  ab 
epistolis.  30;  Dionysium  Vázquez 
Romam  vocat,  755 :  adde,  758.  763. 

Borgo,  S.  Sepolcro,  v.  Burgum  S. 

Sepulchri. 
Borussia  (Preussen).  regio,  722,  725, 

774- 

Bos  fueritne  in  praesepio  bethlehe- 

mitico.  65.  330. 
Bouhours.  Dominicus.  S.  J.,  script.. 

22. 

Bouvier,  Petrus,  S.  J.,  contulit  Di. 
Ignat.  cum  Di.  anni  1,893.  et  Pr>- 
fúÁ,  pp.  222-565. 


i2o; 


mus  illa  edidit,  750;  latine  et  hi- 
spane,  778;  adde,  199,  748. 

Braunsberg,  v.  Brunsberga. 

Braunsberger,  Otto,  S.  J.,  de  hac  ed. 
optime  meritus,  138,  178;  describit 
cod.  coloniensem  B.  Fabri,  206,  568  ; 
varia,  255,  771. 

Breslau,  v.  Vratislavia. 

Britanniae  res  mutatae  saec.  XVI, 
-°9. 

Broétus,  Paschasius,  e  primis  Ignatii 
sociis,  a  Fabro  exerctiis  colitur, 
160;  septem  puncta  alicui  dedit., 
204;  tenuit  in  dandis  exercitiis 
modum  S.  Ignatii,  897 ;  moritur 
Parisiis,  ibid. 

Brower,,  typogr.  brugensis,  735. 

Brugae  (Bruges),  opp.  in  Belgio. 
735,  736. 

Brunsberga  (Braunsberg),  opp.  in 
Borussia  orientali,  725 

Bruxellae  (Bruxelles),  opp.  caput  re- 
gni  belgarum,  ibi  asservatur  rarum 
exemplar  Exercitiorum,  713;  item 
versio  quaedam  latina  et  exem- 
plum  hispanum  Di.  Ignat,  778;  va- 
ria, 38,  123,  156;  in  Addendis  pag. 
738. 

Bulla  cruciatae,  270. 
Burchardus,  script,  de  Terra  san- 
cta,  504. 

Burdigala  (Bordeaux),  opp.  in  Gal- 
lia,  ibi  servatur  cod.  hispanus 
Exercitiorum,  211. 

Burghesius,  M.  A.,  Princeps,  51. 

Burgi  (Burgos),  opp.  in  Hispania, 
eduntur  Exercitia,  158,  709,  766; 
editione  ibi  facta  usus  est  auctor 
Directorii  variorum,  773 ;  ibid. 
editi  libri  De  Imitatione  Christi 
anno  1516,  57. 

Burgos,  card.  de,  v.  Alvarez  de  To- 
ledo. 

—  D.  M.  de,  typographus,  703-704. 

Burgum,  S.  Sepulchri.  sedes  episco- 
palis,  215. 

Burns  &  Oates,  editores  londinen- 
ses, 708. 

Bustamante,  Bartholomaeus,  Polanci 
litterae  ad  illum,  157. 

c 

Cabrera,  Alfonsus  de  O.  P.,  script., 
418. 

Caecitas  animi,  ejus  causae,  80. 
Caelestinus  III,  P.  M.,  989. 

Textus  Directorii  Exe 


Caesaraugusta  (Zaragoza),  opp.  in 
Hispania,  ejus  paroecia  Sti.  Mi- 
chaélis,  50;  ibi  anno  1494  editur 
opus  "Thesoro  de  la  passion",  50; 
et  anno  1521  opus  Petri  de  Vega, 
53;  ibid.  tradidit  Natalis  exem- 
plum  Exercitiorum  P.  Domenecco, 
1 39,  141,  150;  alia,  707,  708. 

Caesar  a  judaeis  rex  eligitur,  492. 

Caesar  Augustus,  v.  Augustus. 

Caiphas.  410,  486,  609,  642,  873 ; 
v.  Annas. 

Cajetanus,  card.,  O.  P.,  de  coníes- 
sione  et  contritione  ante  com- 
munionem,  679;  de  vita  conven- 
tualium,  923. 

—  Constantinus,  O.  S.  Ben.,  script., 
34,  97;  reprehenditur  a  Congre- 
gatione  Cassinensi,  122. 

Cala,  opp.  in  Hispania,  575. 

Caldaei  opprimebant  Hierusalem.  82. 

Calderón  de  la  Barca.  Petrus,  script., 
193.. 

Calissium  (Kalisz),  opp.  in  Polonia, 
712. 

Calleja,  Saturninas,  editor  matriten- 
sis,  706. 

Calvariae  raons,  642. 

Cámara,  Ludovicus  Con;;alvius  de, 
S.  J.,  res  gestas  S.  Ignatii  ab  ipso 
accipit.  49,  92 ;  audit  ab  eo  Virgi- 
nem  i  1 1  i  apparuisse,  39  ;  loquitur 
de  libr.  Exercit.,  32,  38,  47;  de  Vul- 
gatae  versionis  auctore,  148:  de 
correctionibus  Vu.,  156;  de  exer- 
citiii  Compluti  ab  Ignatio  tradi- 
tis,  28;  de  lectione  Enchiridii,  123; 
de  Directorio  Ignatiano,  747,  748; 
narrat  Ignatium  voluisse  faceré 
Directorium,  746,  747 ;  non  narrat 
auxilium  a  B.  Virgine  collatum 
ad  facienda  Exercitia,  40. 

Campidonum,  v.  Monasterium  Cam- 
pidonense. 

Campmany,  Jacobus,  O.  S.  Ben.,  te- 
stis  in  processu  montserratensi,  de 
S.  Ignatio  et  P.  Chanones,  95-96. 

Canae  nuptiis  interest  Christus,  460. 

Candela,  Joanes  Dominicus,  S,  J., 
deputatus  ad  recognoscenda  Dire- 
ctoría, 159. 

Candelae  in  templis  laudandae.  552, 
621. 

Canisius,  B.  Petrus,  S.  J..  de  hora 
prandii  in  Germania,  254;  scri- 
psit  notationes  pro  Directorio,  765  ; 
770;  earum  textus,  986;  moritur, 
770. 

itiorum,  pp.  1111-1178. 


1208 


Cantus,  psalmi,  etc.  laudandi,  550, 
621. 

Canyelles,  pia  mulier,  exercetur  ab 

Ignatio  Manresae,  46. 
Capadores,  quomodo  exercendi,  987; 

v.  Exercitia,  III. 
Carafía,  card.  neapolitanus,  211. 
Cardaveraz,  Augustinus   de,   S.  J., 

vertit  exercitia  in  linguam  euzke- 

ricam,  578. 
Cardulus,  Fulvius,  S.  J.,  dicitur  au- 

ctor  praefatiunculae  Vulgatae  vers., 

150. 

Caritas,  Charitas. 

Carleti,  v.  Clavasio. 

Carnutensis  dioecesis  (Chartres)  in 
Gallia,  nataie  solum  P.  Frusii, 
S.  J.,  148. 

Carolus  Borromaeus,  card.,  S.,  quid 
de  Exercitiis  senserit,  22;  quanti 
illa  fecerit,  23-24;  vitam  perfectam 
per  exercitia  aggreditur,  22;  ma- 
gistro  P.  Ribera,  S.  J.,  23;  imi- 
tatur  Patres  S.  J.,  in  ratione  dandi 
exercitia,  23 ;  libenter  ea  obit  mo- 
deratoribus  iisdem  Patribus,  ibid. ; 
scribit  Directorium  Exercit.,  ibid. ; 
adde  754-755-  - 

Carolus  V,  imperator,  215,  577. 

Carpus,  dicitur  discipulus  S.  Pauli, 
932. 

Carra,  P.,  typogr.  caesaraugustanus, 
708. 

Carrión  de  los  Condes,  opp.  in  Hi- 

spania,  asservat  exempla  exercitio- 

rum  quaedam,  723,  729. 
Carthaginense  concilium,  48,  540,  619. 
Cartusiani,   colonienses  hospitio  B. 

Fabrum  excipiunt,  557,  579;  dant 

operam   exercitiis,    21,   207,  557; 

•librum    Exercit.    servabant,    557 ; 

participen!  bonorum  operum  So- 

cietatem  faciunt,  21. 
Casinas  mons,  1027,  1134. 
Cassal,   Ubertinus   de,   script.,  ejus 

opus  "Arbor  vite  crucifixe  Jesu", 

54- 

Cassianus,  Joannes,  script.  asceticus 
nominatur  a  Cisneros,  126;  loqui- 
tur  de  pugna  adversus  particulare 
vitium,  127,  136,  911,  1037,  1141; 
de  sententia  quadam  Domini  agra- 
pha,  927 ;  de  consolatione  et  deso- 
latione  ,  924;  irridet  coactitias  la- 
chrymas,  11 24  11 30;  adde,  1100. 

Castellana  prov.  S.  J.,  postulat  medi- 
tationes  addendas  Exercitiis,  756. 

Textus  Exercit! 


Castigatio  corporis,  809,  834;  v.  Poe- 

nitentia. 
Castitas  commendanda,  896. 
Castro,  Alfonsus  de,  O.  S.  F., 

script.,  678. 

—  Christophorus  de,  S.  J.,  script., 
675. 

—  Guigo  de,  cartusianus,  auctor  epi- 
stolae  ad  FF.  de  Monte  Dei,  223. 

Catacium  (Catanzaro)  opp.  in  Ita- 
lia. 896. 

Catalaunia,  regio,  31. 

Catena  (Cadena),  Ludovicus  de  la, 
abbas  complutensis  examinat  Exer- 
cit.. 675. 

Catharina  Aragoniae,  matertera  Ca- 
^  roli  V,  577- 

Catharinus,  Ambrosius,  O.  P.,  script., 
157. 

Catholica  propositio,  gradus  com- 
plures,  679. 

Causae  fructus  exercitiorum  quinqué. 
936;  v.  Exercitia,  IV. 

Cedrón  vallis,  398. 

Celinscak.  Josephus,  S.  J.,  vertit 
Exercit.  croatice,  578. 

Cenomanum  (Le  Mans),  opp.  in  Gal- 
lia,  729,  735. 

Ceparius  (Cepari),  Virgilius,  S.  J., 
Directorii  anni  1599  censor,  776, 
1180. 

Certitudo  rei  a  pontífice  máximo  sta- 

tutae  unde  nascatur,  683 
Cervós.   Fridericus,   S.  J.,  director 

M.   H.   S.  J..   accipit   litteras  a 

P.  Ledóchowski,  7,  et  a  P.  Wernz. 

9- 

Chamartinense  coll.  S.  J.,  178;  ejus- 
dem  titulus  "Nuestra  Señora  del 
Recuerdo",  ibid. 

Chanones,  Joannes,  O.  S.  Ben.,  con- 
fessarius  Ignatii,  ei  tradit  Exerci- 
tatorium,  34 ;  seu  exercitia,  95  ;  eum 
instruit,  96. 

Charitas  et  peccatum  mortale  ne- 
queunt  simul  adesse  in  anima,  661 ; 
charitas  in  Deum  et  amor  in  crea- 
turas.  661 ;  charitas  praesertim  cu- 
randa,  880;  charitate  exercentur 
gustus  et  tactus  spirituales,  813; 
charitas  fraterna  in  corrigendo, 
667 ;  v.  Amor. 

Chartres,   v.    Carnutensis  dioecesis. 

Chrysostomus,  v.  Joannes  Chry- 
sostomus. 

Ciaconius  (Chacón),  Alfonsus,  O.  P. 
script.,  215. 

Cibi  et  potus  justa  mensura  quomo- 
•um,  pp.  222-563. 


i  ¿og 


do  cognoscenda,  412,  604;  ciborum 
abstinentia,  quomodo  adhibenda, 
ibid. ;  eorum  quantitas  praeviden- 
da,  416,  604;  cibum  sumens  neque 
animum  cibis  intendat  neque  festi- 
net,  ibid. ;  cibus  et  potus  exerci- 
tia  facienti  dandus  quem  ipse  pe- 
tierit,  779,  782,  785,  787,  803,  806, 
857.  907,  954,  990,  1018,  1126;  cibi 
capiendi  tempus  assignet  faciens 
exercitia,  787-788;  cibus  quando 
mutandus,  850. 

"Circol  artistich  de  S.  Lluch",  53- 

Circumcisio  Domini,  454,  5Q7. 

Cisneros,    Franciscus    Ximénez  de, 
card.,  O.  S.  Fr.,  94. 

—  García  Ximénez  de,  O.  S. 
Ben.,  ejus  vitae  compendium, 
94-95 ;  auctor  Exercitatorii  vi- 
tae spiritualis,  34;  quod  opus 
dicitur  rivulus  in  fluvium  excre- 
scens,  121 ;  magni  aestimandum, 
95,  121 ;  hujus  compendium  et  Ín- 
dex, 98-101;  ejus  usus,  102,  103; 
Exercitatorium  dicitur  interdum 
Exercitia,  95 ;  quaedam  in  illo  orta 
sunt  ex  Mauburno  aut  ex  Gerardo 
de  Zutphania,  126;  adhibet  ver- 
bum  "parientes"  pro  "padres", 
146;  Exercitatorium  datum  Igna- 
tio,  96 ;  dicitur  magna  ex  parte 
ab  Ignatio  sumptum,  97;  sed  nullus 
locus  illius  est  in  Exercitiis,  120 ; 
loci  quidam  comparantur,  de  fine 
meditationis,  105 ;  de  fiducia  in 
Deuni,  106;  de  meditatione  pecca- 
torum,  108;  de  peccatore  coram 
Deo  judice,  III ;  de  usu  colloquio- 
rum,  ibid. ;  de  situ  corporis  in  ora- 
tione.  112;  de  animo  continendo, 
113;  de  non  festinando,  ibid.;  de 
fructu  ex  contemplatione  haurien- 
do.  115;  de  Christi  hominis  de- 
scriptione,  119,  136;  de  Christi  vita 
contemplanda,  113-115;  de  Christi 
passione,  116,  394;  de  Christo  ab 
inferís  revócate  117;  de  ordine 
mysteriorum,  458;  de  numero  et 
generibus  exercitiorum,  118;  de  de- 
oolatione,  ibid.;  de  curis  superfluis 
pellendis,  ibid. ;  de  levitate  f  ugien- 
da,  119;  de  Luciferi  peccato  et 
poena.  ibid.;  de  Dei  timore,  120; 
de  praeludiis  meditationis,  135;  de 
secundo  orandi  modo,  119,  136;  va- 
ria, 34,  82,  195,  196,  197,  908;  in 
Addendis  pag.  95. 

Textil»  Directorii  Ex 


Civilitas  catholica,  733. 

Clarae  Aquae  (Quaracqui)  opp.  in 

Italia,  89,  919. 
Claritas  lucis  vitanda  in  1.*  hebd., 

304,  S88,  647. 
Classium  trium  meditatio,  v.  Bina- 

riorum  meditatio. 
Clavasio,  B.  Angelus  de,  O.  M.,  ju- 

ris  canonici  peritus,  714. 
Claver,  S.  Petrus,  S.  J.,  plures  ba- 

ptizavit  quam  litteras  liber  exerci- 
tiorum continet,  24. 
Clavera,  pia   mulier,   exercetur  ab 

Ignatio  Manresae,  46. 
Clemens.  S.,  P.  M.,  700. 

—  VII,  216. 

—  XII,  pro  Exercitiis,  702,  703,  704. 

—  XIV,  732. 

Coadjutores  S.  J.,  quomodo  exerci- 
tiis colendi,  881,  890,  988,  1080, 
1097,  1101,  1107;  instruendi  in  mo- 
do recitandi  rosarii,  1080;  et  in 
examine  particulari,  ibid. 

Codex  juris  canonici,  jubet  exerci- 
tia fieri,  25. 

Códices  in  quibus  reperiuntur  Di. 
Ignat.  autographa,  778. 

Codurius,  Joannes,  S.  J.,  e  primis 
S.  Ignatii  sociis,  160. 

Coena  Domini.  in  1.a  contemplatio- 
ne 3.ae  hebd.,  392,  482.  601,  641, 
823 ;  brevius  proposita,  842 ;  quan- 
do contemplanda,  873. 

Cogitatio  triplex  spectata  origine, 
260,  581,  625;  cogitatio  a  malo  spi- 
ritu  immissa,  sed  rejecta.  est  oc- 
casio  meriti,  ibid.;  cogitationes 
exercitiis  consentaneae  fovendae, 
reliquae  vitandae,  304,  587,  647 ; 
cogitationes  propriae  quomodo  dis- 
cutiendae,  530,  532,  618. 

Cognitio  peccatorum  majorem  dolo- 
rem  parit,  272,  582 ;  est  f undamen- 
tum  reformandae  vitae,  1025,  1132; 
v.  Peccatum 

Cognitio  sui  procuranda,  1029,  1034, 
1136,  1 138. 

Coimbra,  v.  Conimbrica. 

Collectio  sui  perfecta  explicatur, 
1054.  11 54. 

Collegium  anglicanum  S.  J.,  713. 

—  ad  S.  Clementem  in  Bohemia, 
726,  730,  731,  732. 

—  romanum.  primam  editionem  fa- 
cit  Exercitiorum,  701. 

Colloquia  facienda  in  oratione,  826, 
834,  837,  838,  841,  843..  856;  non 
modo  in  fine  meditationis,  sed  ubi- 
•citiorum,  pp.  1111-1178. 


12  IO 


libet  fieri  possunt,  941.  1041,  1144; 
quomodo  instituenda  396.  601  ;  ad 
varias  personas  convertí  possunt, 
825;  majorem  reverentiam  requi- 
runt,  226,  610,  859;  sunt  res  prae- 
cipua  in  oratione.  978;  colloquio- 
rum  usus,  56,  110,  111,  989;  máxi- 
me in  repetitionibus.  1040,  1143; 
colloquia  de  vexillis  in  meditatio- 
nibus  vitae  Christi  iteranda,  1000 ; 
colloquio  finienda  oratio,  436,  444, 
585 ;  colloquia  meditationum  de 
regno  Christi  et  de  duobus  vexillis 
inter  se  comparantur,  15 ;  colloquia 
tria  in  fine  meditationum,  19,  290. 
354.  398.  585,  595.  602,  631,  638; 
colloquia  quaedam  singularia,  14. 
15,  110,  119,  282,  283,  288,  296, 
430,  584,  585,  59L  606,  628,  629, 
630.  634.  636,  831,  832. 

Colón,  v.  Columbus 

Colonia  (Kóln),  opp.  in  Germania. 
Codex  B.  Fabri,  206,  568 ;  adde. 
21  et  v.  Cartusiani,  Faber. 

Columbus.  Ferdinandus,  describit 
Florem  SS:,  51. 

Communio  dari  potest  ingredienti 
exercitia,  ante  considerationem 
fundamenti  790,  852,  915;  pertinet 
ad  i.am  hebd.,  10,  272.  582.  858. 
860,  915.  1034.  1044,  1146;  in  2/ 
et  reliquis  hebd.,  858;  communio 
frequens,  26,  28,  242  550,  551, 
613,  621,  644,  879.  887',  988.  1078. 
1 177 ;  quotidiana.  76.  550.  551  ;  com- 
munionis  effectus,  272.  583. 

Compagnoni.  Josephus,  theol..  733. 

Comparationes  sanctorum  cum  viven- 
tibus  vitandae,  556.  622. 

Compassio,  v.  Exercitia,  III.  3.ae 
hebd.,  Passio. 

Complures  simul  exercitia  facientes. 
v.  Exercitia,  III. 

Complutum  (Alcalá  de  Henares),  opp. 
in  Hispania.  ibi  tradebat  exercitia 
Ignatius  etiam  dum  erat  in  car- 
cere,  28;  nominatim  tres  orandi 
modos  33 :  quid  ibi  legerit  Igna- 
tius non  constat,  49;  an  Enchiri- 
dion  Erasmi,  123 ;  ibidem  Natalis 
exemplum  exercitiorum  hispanum 
reliquit,  149;  factae  hortationes 
quaedam,  211;  exercitia  fecit  Bar- 
tholomaeus  de  Torres,  667 ;  et  Ver- 
gara,  575 ;  exstabat  exemplum  Di- 
rectorii  P.  Yictoriae.  751  ;  exscri- 
pta  typis  prima  translatio  hispana 
'1  cxtus  Exercitu 


operis  Ludolfi  Vita  Christi.  55 ; 
complutense  collegium  S.  J.  inci- 
pitur,  577;  complutenses  aliqui  re- 
prehendunt  regulam  14  ad  sen- 
tiendum  cum  Ecclesia,  156;  varia, 
11,  55.  138,  155,  675. 

Compositio  loci,  quid  sit  et  quaenam 
ejus  utilitates,  913,  1039.  1040, 
1142;  quomodo  facienda,  849,  867, 
942,  978,  1023,  1081,  1130;  in  ea 
non  nimis  immorandum,  867,  1040, 
1143;  in  mysteriis  passionis,  931, 
932.  1069,  1169;  id  explicari  opor- 
teret.  1081,  1082;  erat  in  usu  ante 
S.  Ignatium,  56;  compositiones 
quaedam  singulares.  274,  314,  324, 
348.  358.  392,  400,  418,  428,'  583, 
586.  589,  590,  591.  594,  595,  601', 
602,  605,  606.  627.  630,  631,  633, 
635,  636.  638,  641.  642.' 

Compunctio  gradus  habet,  692;  rc- 
novanda  per  exercitia,  694 ;  aut 
infunditur  a  Deo  aut  meditatione 
obtinetur,  958;  magna  et  diutur- 
na  est  fundamentum  magnae  san- 
ctitatis,  959;  compunctionis  utilita- 
tes. 693. 

Concilium  carthaginense,  v.  Cartha- 
ginense  Concilium. 

Concionatores,  per  exercitia  audito- 
res dirigant,  897;  id  tractari  posset 
in  Directorio,  946. 

Confessarii  occasionem  habent  mo- 
vendi  poenitentes  ad  exercitia,  786. 
946;  per  haec  illos  dirigant.  897;  id 
tractari  posset  in  Directorio,  946 ; 
confessarius  conferendus.  880;  sta- 
bilis  commendandus,  870,  1071. 
1177. 

Confessio,  facienda  sacerdoti,  92; 
confert  ad  mores  corrigendos,  12; 
pertinet  ad  i.am  hebd.,  10,  272, 
etc.;  annua  obligatoria.  272.  582; 
auricularis  facta  sacerdoti  laudan- 
da.  550.  621 ;  frequens,  27,  28,  242, 
550,  621,  879.  887.  988.  1078,  1177; 
ut  praeparatio  ad  exercitia,  852: 
necessaria  ante  communionem  si 
mortalia  peccata  praeceserunt.  13 ; 
confessio  generalis  est  utilis  etiam- 
si  non  sit  necessaria,  13.  272,  582, 
793;  ejus  utilitates  explicandae. 
808,  855.  905.  953.  988.  1043,  1145; 
interdum  dictandae.  858;  quando 
paranda.  784.  810.  857.  912,  915, 
945,  948,  957,  980,  998'.  1042.  1045 ; 
paranda  sine  anxietate  et  cum  di- 
ligentia.  794.  915.   1043,  T145;  an 

ím.  pp.  222-565 


121  I 


scribenda,  810;  dum  paratur,  non 
omittenda  omnis  meditatio,  784, 
857,  903,  957.  98i,  1042,  1045;  aut 
alia  exercitia  ne  faciat,  794;  con- 
fessio  generalis  quando  facienda, 
583,  977,  998;  in  fine  primae  he- 
bdomadis,  13,  272,  692,  alii  facien- 
da   plerumque   quam  instructori, 

779,  810,  957,  981,  "1043,  1145;  con- 
ferí ad  reformationem  vitae,  1029, 
1032,  1136;  confessio  generalis  et 
conf essio  iterata,  75  ;  generalis  an 
denuo  facienda  ab  iis  qui  alias 
exercitia  fecerunt,  1104. 

Confidentia  fructus  exercitiorum  in 

Deo  ponenda,  849 ;  v.  Exercens  se, 

Instructor,  Spes. 
Confusio  de  peccatis  propria  etiam 

3.ae  hebd.,  823. 
Congregatio  Cassinensis.  v.  Cajeta- 

nus  Constantinus 
Congregatio  Concilii  litteras  dat  pro 

Exercitiis,  702,  704,  707. 
—  generalis  S.  J..  v.  Societas  Jesu. 
Conimbrica  (Coimbra)  opp.  in  Lusi- 

tania,  excusa  anno   1553  Exercit. 

156,  709. 

Conjugati,  qualia  exercitia  iis  danda, 
1026,  1 133 ;  electio  non  danda,  863, 
1052.  1153. 

Consalvius,  v.  Cámara. 

Conscientia  delicata  aut  crassa  quo- 
modo  tractanda,  828 ;  conscientiae 
cura  quotidiana  necessaria  ad  mo- 
res corrigendos,  12. 

Consilia  evangélica,  ut  ea  omittamus 
majora  signa  requiruntur,  quam 
ut  sequamur.  779,  816,  868,  921, 
967.  1054,  1154;  eadem  quandonam 
evadunt  praecepta,  903  j  consilio- 
rum  vita  períectior  et  tutior, 
967;  servari  possunt  in  saecuio, 
1056,  11 56. 

Consilium  an  dari  possit  se  exercen- 
ti,  1092 ;  spiritualis  patris  consilio 
standum,  1077,  1176. 

Consolatio  quid   sit,  514,  614,  639, 

780.  781.  818,  865,  924,  983,  1059, 
1158-1159;  íacikm  reddit  medita- 
tionem,  234,  Ó12;  dirigenda  ad  mo- 
rum  emendationem,  1022,  1129;  a 
Deo  et  ab  angelis  cum  bonis  tum 
malis  venire  potest.  528,  617.  644; 
quae  a  Deo  datur  diligenter  distin- 
guenda  ab  iis  quae  illam  sequun- 
tur,  534.  618;  consolatio  nos  certio- 
res  de  divina  volúntate  faceré  pot- 

Textus  DJrectorii  Ex< 


est,  378,  639;  consolationis  tem- 
pore  a  spiritu  bono  magis  move- 
mur,  desolationis  a  malo,  516.  518, 
615;  consolationis  tempore  quid 
agendum,  522,  616;  consolationis 
ratio  petenda,  849 ;  consolationes 
scripto  notandae,  1022,  1129;  v. 
Electio. 

Constantinus   Cajetanus,  v.  Cajeta- 

nus,  Constantinus. 
Constitutiones  ecclesiasticae  circa  je- 

junia,  etc.,  laudandae,  621. 

—  S.  J.,  critice  edendae.  9;  non 
mutandae,  687 ;  earum  loci  non 
coacervandi  in  Directorio,  903. 

Contemplatio  quotidie  facienda,  644; 
precum  vocalium,  643;  contempla- 
tionis  modus  rem  praesentem  in- 
tuentium,  332,  531,  635;  contem- 
plationes  in  2."  hebd.  commutari 
possunt.  982,  1086;  contemplatio 
personarum,  etc..  quomodo  intel- 
ligitur,  1048,  1149;  his  punctis  alia 
non  excluduntur,  424,  1049,  1149; 
quando  male  successerit  ex  men- 
te S.  Ignatii.  942,  v.  Amoris  con- 
templatio, Meditatio. 

Contemptus  sui  et  ■sufferentia  inju- 
riarum,  1032;  optandi  ex  amore 
Christi,  841  ;  v.  Humilitas. 

Continentia  laudanda,  magis  quam 
matrimonium,  550,  621. 

Contritio  peccatorum  quaeritur  in  1.* 
hebd..  853.  1034,  1 138 ;  est  funda- 
mentum  emendandae  vitae,  1025, 
[132. 

Contumelia,  268. 

Cooperatio  se  exercentis.  798;  coope- 
randum  gratiae  ab  ingredientibus 
exercitia,  802 ;  v.  Exercens  se. 

Cor  Jesu,  178,  494,  496. 

Cordeses,  Antonius,  S.  J.,  Societa- 
tem  ingressus.  577. 

Corduba  (Córdoba)  opp.  in  Hispania, 
scribit  Nataüs  pro  Exercitiis,  573, 
649,  650. 

Cornely,  Rodulfus,  S.  J.,  script.,  455, 
506.  918. 

Corona  D.  N.  J.  C.  commendatur, 
88i. 

—  B.  M.  V.,  v.  Rosarium. 
Corporis  commoda  quaedam  quo  ani- 
mo sumenda.  424.  606. 

Correctio  fraterna  erga  Societatem, 
666. 

■ —  morum  fit  purgatione  praeceden- 
tium  delictorum,  quotidiana  cura 
:itiorum,  pp.  1111-1178- 


I  212 


conscientiae,  frequenti  confessio- 
ne,  12. 

Correctiones  Vu.,  quo  tendant,  153; 
quaenam  sint  propositae  auctorita- 
te  congregationis  V  S.  J.,  228,  232, 
240,  252,  294,  300,  332,  336,  338, 
342,  346,  360,  362,  368,  386,  392, 
420,  432,  474,  516,  518,  536. 

Cosnard,  typogr.  parisiensis,  735. 

Cossio,  Michaél  Josephus  de,  curia- 
lis  quidam  hispaiensis,  703. 

Coudretus,  Annibal.  S.  J.,  anno  1540, 
ingressus,  577;  exercitia  facit  Bo- 
noniae,  ibid. 

Covarrubias,  Dominicus  de,  juris  ca- 
nonici  peritus,  714. 

Cracovia  (Krakow,  Krakau),  opp.  in 
Polonia,  sunt  nomillae  edd.  rario- 
res  lib.  Exercit.,  710.  712;  inde 
Romam  notationes  in  Di.  1591  mis- 
sae  sunt,  773,  1100,  1102;  varia, 
734,  11 79,  1180. 

Creatae  res  sunt  media  ad  animae 
salutem,  250,  578,  624. 

Creatio  hominis,  250.  280,  428,  579, 
584,  606,  624,  628. 

Creator  in  creaturis,  v.  Deus. 

Creixell,  Joannes,  S.  J.,  script.,  de 
ope  a  Christo  et  a  B.  V.  collata 
Sto.  Ignatio  ad  Exercitia  facienda, 
41. 

Criquelion,  Vedastus  Carolus,  S.  J., 
accipit  litteras  a  Pió  X  de  exerci- 
tüs,  25. 

Ciitica  editio,  ejus  propositum,  138. 
Cruciñxio  Christi,  v.  Jesús  Christus. 
Crux  antiqua  ex  auro  et  smalto,  330 
Cubicula    desiderantur    in  collegiis 

pro    facientibus    exercitia  1002, 

1182. 

Cuervo,  Rufinus  Josephus,  script., 
181,  et  sqq.  saepe,  793;  in  Adden- 
dis  pag.  262. 

Cuesta,  Andreas,  auctor  est  ut  eraen- 
detur  verbum  "esset"in  reg.  14.* 
ad  sentiendum  cum  Ecclesía.  155: 
ad  eum  mittuntur  Exercitia,  quae 
ille  defendit.  573,  575,  675,  676-677. 

Culpa  mortalis  a  veniali  quomodo 
in  cogitatione  distinguatur  expli- 
candum,  1100,  v.  Peccatum. 

Cultus  sanctorum,  commendandus, 
880. 

Cupiditaj  divitiarum,  primus  daemo- 

num  laqueus,  350 
"Cura  de  San  Sulpicio*',  anonyrnus 

auctor  vitae  S.  F.  Salesii,  24. 

Textus  Exerclti< 


Curae  pellendae,   118,  248,  613;  v. 

Electio,  Exercens  se. 
Curiel,  Faustus,  O.  S.  Ben.,  script, 

95,  98,  121. 
Custodes  sepulchro  Domini  appositi, 

496. 

Cyprianus,  S.,  89. 
Cyrillus,  S.,  65. 

Czartorisky,  bfbliotheca  principum, 
Cracoviae,  712. 

D 

Daemon  erga  facile  graviterque  pec- 
cantesj,  510,  614;  erga  animam 
justam,  512,  528,  614,  617;  fortis 
contra  ignavos,  debilis  contra  stre- 
nuos.  522,  616;  mulieri  similis,  522; 
et  nequissimo  amatori,  524,  616; 
et  duci  volenti  vincere  et  praeda- 
ri,  526,  617;  a  bonis  initiis  ad  ma- 
los exitus  ducit,  532,  618;  qua  ra- 
tione  cum  crassioribus  et  cum  de- 
licatioribus  animis  se  gerat,  544- 
546,  620;  est  hostis  exercitiorum 
propter  eorum  fructus,  666;  ejus 
animus  in  meditatione  de  duobus 
vexillis,  15;  ejus  fraudes  obsunt 
perfectae  virtuti,  salutique  aeter- 
nae,  ibid. ;  daemones  singulis  ho- 
minibus  distributi,  350;  oppugnat 
eligentem.  1067,  1167;  invadit  tem- 
pore  desolationis,  1059,  1159. 

Damascenus  campus,  76,  280,  628. 

Danesi,  v.  Stabilimento  Danesi. 

David,  rex  et  propheta,  58.  62,  932 ; 
graviter  punitus,  955, 

—  de  Augusta  Vindelicorum,  O.  M., 
auctor  operis  De  Processu  religio- 
nis,  924. 

Dávila  Aegidius  González,  script., 
575 ;  et  v.  Aegidius. 

Debuchy,  Paulus,  S.  J.,  de  unitate 
temporis  quo  scripta  sunt  Exer- 
citia, 12;  de  tempore  ac  loco,  33; 
de  inspiratione,  39;  editor  textus 
Exercitiorum  B.  P.  Fabri,  206, 
568;  et  Brevis  Directorii,  768;  va- 
ria, 259,  796;  in  Addendis  pagg. 
258-259. 

Decalogi  praecepta  ut  materia  me- 
ditationis,  434,  607,  642,  845,  1072, 
1 172. 

Decreta,  etc.,  majorum  probanda  po- 
tius  quam  vituperanda,  554,  622. 

Decretalia  quaedam  approbata  esse 
minori  etiam  diligentia  praemissa 

om,  pp.  222-563. 


12)3 


quam  ad  approbationem  Exerci- 

tiorum,  683. 
Defectus  particularis  quomodo  op- 

pugnandus,    252,    580,   645,  830; 

v.  Examen  particulare. 
De  imitatione  Christi  libri  juvant 

in  2.a  hebd.,  322,  917;  v.  Kempis. 
Deliberatio  in  electione,  v.  Electio. 
Deordinatio  propria,   ejus  cognitio, 

odium  et  emendatio  est  gratia  Dei, 

290,  585,  631. 
Deputatio   pro   Exercitiis  et  Dire- 
ctorio 159,  219,  775,  1105,  11 10. 
Desclée,  typogr.  brugensis,  in  Belgio, 

735.  736. 

Desiderium  proficiendi  confert  ad 
fructum  Exercitiorum,  852;  v. 
Exercens  se. 

Desolatio  quid  sit.  516,  615,  Ó39- 
640,  780,  781,  818,  865,  984,  1059, 
1159;  reddit .  meditationem  diffi- 
cilem.  234,  612;  augeri  solet  post 
meridiem,  790;  ejus  causae  et  re- 
media, 117.  516,  520,  615,  616,  640; 
ejus  ratio  petenda,  849. 

Detractio.  268,  582. 

Devotio  alenda  post  exercitia,  1078, 
1177;  quibus  viis,  ibid. ;  devotio 
sanctorum  commendanda,  879 ; 
particularis  aliqua  habenda,  895 ; 
máxime  erga  B.  V.,  895;  devotio- 
nis  gratia  eminenter  continet  mul- 
ta, 698;  devotionum  multitudo  vi- 
tanda, 989. 

Deus  se  animae  communicat,  236-238, 
612;  salutis  hominum  sollicitus, 
326,  590,  634 ;  praesens  adest  in 
creaturis,  226,  430,  432,  607,  625, 
844;  in  eisque  operatur,  432,  607. 
844;  fons  bonorum  omnium,  432, 
607;  Deus  et  angeli  boni  quomodo 
se  gerant  erga  animam  justam, 
528 ;  Deus  sine  praemisso  sensu 
aut  intellectu  potest  animam  con- 
solari.  528;  veram  laetitiam  con- 
fert, 617;  ut  pater  noster  cogi- 
tandus,  880 ;  Dei  cognitio  per 
Christum,  963 ;  Dei  voluntas  est 
ratio  eligendi  vitae  genus,  14.  15; 
v.  Electio;  Deo  labor  tribuitur, 
432,  607;  et  quies,  661. 

Diertins,  Ignatius,  S.  J.,  script..  122, 
575,  721,  722,  723,  726,  728,  729, 
761,  796. 

Difficultas  maena  dicitur  saepe  im- 
possibilitas,  662. 

Textus  Directorii  Ex( 


Dilectio  Dei  pura  summc  laudabilis, 

560,  623 ;  v.  Amor. 
Dilinga  (Dillingen),  opp.  in  Germa- 

nia,  710,  715,  756. 
Dionysius   Areopagita,   script.,  885, 

922,  932. 

—  Cartusianus,  script.,  505,  989, 
1.016,  1.123. 

Directorium  Exercitiorum  quid  sit, 
745;  ejus  génesis,  ibid.;  quando- 
nam  Societati  datum,  ibid. ;  hoc 
nomine  appellari  possunt  notatio- 
nes  m  libello  Exercit,  sparsae,  23 ; 
optatum  a  primis  Societatis  Jesu 
temporibus,  745;  necessarium,  746, 
904,  1010.  11 18;  ordinem  requirit, 
938;  dividí  potest  in  septem  ca- 
pita,  939 ;  conf ectum  ut  exercitia 
traderentur  ad  mentem  S.  Ignatii, 
852;  jussu  congr.  I  generalis,  904, 
ion,  11 18;  Di.  1591  quo  consi- 
lio  excusum,  11 15;  coníectum  est 
iis  qui  Exercitia  exacte  faciunt, 
851 ;  est  universae  Societati  com- 
mune,  688;  complura  scripta  sunt, 
745  ;  eorum  ordines  tres,  74b ;  omnia 
acceperunt  ex  Di.  Ignat.  verba 
et  doctrinam,  750;  revidenda  illa 
e  quibus  romanum  anni  1591  con- 
flatum  est,  1106;  id  quod  a  Pa- 
tribus  deputatis  percurrendum  est, 
1105;  imprimendurñ  parva  forma 
ut  Exercitiorum  lib.,,  1100;  Di. 
Ignat.  I  ordinem  rerum  non  ser- 
vat,  III  servat,  749 ;  illud  non 
continet  plenam  doctrinam  ad 
exercitia  tradenda,  750;  latine 
translatum  est.  750 ;  et  partim  ita- 
lice,  778;  Di.  antiquius  commemo- 
ratur,  881  ;  Directorii  brevis  tem- 
pus  et  fontes,  768;  textus,  972- 
985 ;  Di.  granatensis  tempus  et 
fons,  766;  hoc  missum  esse  Ro~ 
mam  non  constat.  768;  ejusdem 
textus,  947-971 ;  Directorium  Va- 
riorum,  describitur,  210;  in  multis 
convenit  cum  Di_  anni  1591,  773; 
tribuit  complures  locos  Mercuria- 
no,  Polanco,  Mironi,  Aegidio,  210 
(v.  haec  nomina);  Di.  1591  a  qui- 
bus auctoribus  máxime  pendet, 
758  -  759 ;  meminit  Di.  Ignat., 
748;  multa  debet  Directorio  Miro- 
n's,  763 ;  in  provincias  missum  ex- 
perimenti  causa,  1107;  in  eo  rr>e~ 
liorem  distinctionem  quidam  desi- 
derat,  1092;  prodiit  absolutum 
anno  1599,  576;  Di.   1599  et  Di. 

citiorum,  pp.  1111-1178. 


12  14 


i&93  quibus  rebus  differant,  776; 
Directorium  saepe  editum  una  cum 
.Exercitiis,  715,  727,  728,  etc.,  de- 
putatio  ad  illud  recognoscendum, 
159. 

Directorium  pro  corona  recitanda, 
753. 

Discretio,  requiritur  in  urgendis  ad- 
ditionibus  i.ae  hebd.,  794,  1042, 
1144;  et  in  electione,  v.  Electio ; 
regulae  quando  explicandae,  230, 
232,  611,  801,  865. 

Discursus  cogitationum,  v.  Cogita- 
tiones. 

Dispositio  ad  exercitia,  v.  Electio, 
Exercens  se. 

Divinitas  latens  in  passione  Chri- 
sti, in  ejus  resurrectione  per  effe- 
ctus  ostenditur,  v.  Jesús  Chri- 
stus,  IV. 

Divitiae  periculosae,  350,  358,  594> 
595,  637,  638,  816,  839,  840,  967 ; 
divitiis,  honoribus  et  superbia  dia- 
bolus  homines  ad  se  trahit,  ibid. ; 
et  impatientia.  125. 

Doctrina  spiritualis  caute  tradenda. 
655. 

—  exercitiorum  multa  ac  breviter 
proposita,  745. 

—  christiana  memoriter  tenenda, 
880;  meditanda  juxta  tres  modos 
orandi,  ibid. 

Dóllinger,  script,  104. 
Dolor  compassionis,  v.  Exercitia  III, 
3.ae  hebd.,  Passio. 

—  peccatorum  excitandus,  v.  Exer- 
citia III,  i.ae  hebd. 

Dolz,  Josephus,  typogr.  valentinus. 
702. 

Doménech.  Hieronymus,  S.  J.,  exer- 
citia facit,  576;  accipit  a  Natali 
exemplum  Exercitiorum,  139,  141  ; 
idque  in  Sicilia  retinet,  139;  au- 
ctor  (?)  apologiae  cujusdam,  577. 

Domenici  codex,  140. 

Dominicus,  Jacobus,  S.  J.,  de  locis 
emendatis  in  Vu.,  159;  varia,  220, 
679  et  passim,  712-776;  adde,  1115, 
1180,  1 181,  1182. 

Domus  exercitiis  faciendis  con- 
struenda,  1182-1183  ;  v-  Locus  exer- 
citiorum. 

Douay,  v.  Duacum 

Douxfils,  F..  typogr.  namurcensis, 
in  Belgio,  738. 

Dreves,  Guido  M.,  de  precibus  "Ani- 
ma Christi",  223. 

Textus  Exerciti< 


Du  Pin,  Elias,  editor  antuerpien- 
sis  operum  Gersonis,  925. 

Duacum  (Douay),  opp.  in  Gallia, 
710. 

Dubiis  locis  Exercitiorum  satisfa- 
ciendum  in  Directorio,  939. 

Durantus,  card.,  pro  exercitiis,  149. 

Dworzak,  Samuel,  imaginum  aeri 
aut  cupro  incisor,  721. 

E 

Ebora   (Evora),  opp.   in  Lusitania. 

habebat  Di.  Ignat,  748. 
Ebron  vallis,  76. 

Ecclesia  premebatur  perditis  mori- 
bus,  82;  regitur  a  Spiritu  Sancto 
qui  dedit  decem  praecepta,  556, 
622 ;  praebet  cognitionem  sacra- 
mentorum,  964;  et  Sacrae  Scri- 
pturae,  ibid.;  ejus  praecepta  ob- 
servanda,  426,  549,  582,  621 ;  et 
laudanda,  552,  622;  ei  subjicien- 
dum  judicium  proprium,  556,  622; 
regulae  ad  sentiendum  cum  illa, 
92,  548,  621. 

Ecclesiastici,  qualia  exercitia  iis  dan- 
da,  1026,  11 33. 

Echard.  J.,  O.  P.,  script.,  216. 

Eckl.  B.,  script,  65. 

Eguia,  Michaél  de,  editor  complu- 
tensis,  132. 

Ehrle  Franciscus,  S.  J.,  fautor 
M.  H.  S.  J.,  178,  208. 

Ehses.   Stephanus,  script.,  215,  216. 

Electio  in  exercitiis. 

I. — De  electione  in  genere  Locus 
difficillimus  in  lib.  Exercit.,  919, 
1051,  1 151 ;  ejus  doctrina  ómnibus 
utilis,  696;  eiectio  finis  praecede- 
re  debet  electionem  mediorum, 
372-374;  electionis  materia,  374, 
598,  782,  819,  864,  922,  965,  983. 
1033,  1056,  1091,  1 156 ;  dispositio 
ad  electionem,  817,  1054,  1 154 ;  an 
maturari  debeat,  869;  electio  sta- 
tus necessaria  ad  morum  corre- 
ctionem  et  ad  unionem  cum  Deo, 
12;  paratur  meditationibus  vitae 
Christi  et  reliquis  2.ae  hebd.,  16, 
18,  346,  368,  594,  597,  871,  930, 
1063,  1162;  praescribitur  in  exer- 
cit., 897 ;  quanti  momenti  sit.  928, 
1051,  1151;  electio  aJicujus  rei 
magni  momenti,  815,  864;  fieri 
potest  extra  exercitia,  1033,  1057, 
1 157 ;  mutabilis  et  immutabilis, 
376,  598.  641 ;  electio  vitae  stabi- 

um,  pp.  222-565. 


1215 


lis  in  Dei  volúntate  nitatur,  923, 
1054,  1 154 ;  non  persuasionc  hu- 
mana, 1055,  1 155 ;  rationes  ex  di- 
vino obsequio  nascantur,  1061, 
11 60;  ex  Dei  amore  facta.  per- 
fectissima  est,  660,  822;  electionis 
regula  sit  honor  Dei,  1057,  1157; 
recte  facta  non  est  mutanda,  378, 
598;  vitiose  facta,  corrigenda,  376. 
591,  641. 

II.  — De  personis  facientibus  ele- 
ctionem.  Quibus  danda  electio,  378. 

920,  1053,  1 1 53 ;  non  ómnibus, 
982,  1052,  1152;  speciatim  non  dan- 
da religiosis  S.  J.,  1030,  1033,  1137; 
ñeque  caeteris,  863,  889,  940,  983, 
1025,  1052,  1132,  1 153 ;  quomodo 
danda  novitiis  fiuctuantibus  in 
vocatione,  1101  ;  non  danda  con- 
jugatis.  863.  1052.  11 53;  an  dan- 
da magistratibus,  1027,  1134;  non 
danda  nisi  volentibus,  863,  921  ; 
ñeque  iis  qui  non  sunt  indifferen- 
tes  ad  sequenda  consilia,  863,  966. 
>°53.  11 54:  ideo  electurus  perve- 
niat  ad  2.m  saltem  gradum  humi- 
litatis,  779,  781.  921.  966.  i°53- 
TIS3!  optet  id  quod  perfectius 
est,  1054.  11 54;  quomodo  exercen- 
dus,  965,  988 ;  rationes  caelestes 
tantum   admittat,    779,   818,  864, 

921,  1054,  1154;  uni  electioni  sit 
intentus,  ibid. ;  non  respondens  di- 
vinae  vocatiorú  quomodo  susti- 
nendus,  1066,  1 166 ;  nisi  bene  dis- 
ponatur  dimittendus,  817;  sinatur 
libere  de  se  statuere  quid  velit. 
868;  juvatur  fide,  ratione,  doctri- 
na Ecclesiae,  consultatione,  ora- 
tione,  922;  saepius  invisendus  ele- 
ctionis tempore,  919;  non  nimis 
urgendus,  930,  1066,  1 166 ;  v.  Exer- 
cens  se. 

III.  — -De  ipso  electionis  usu.  Ele- 
ctionis meditationes  quando  inci- 
piendae,  368.  597,  815,  868,  965, 
1063,  n°8,  1162;  praxis,  921.  1062, 
1162;  ordo  ejus  in  exercitiis  se- 
quendus,  930;  praeludium,  372, 
597.  841  ;  quando  tradendum,  870, 
966,  1064,  1164;  electionum  tem- 
pore meditatio  non  omittenda,  862, 
865.  918,  930,  968,  983,  1065. 
1164;  sed  accommodanda  mysteria 
electioni,  1000;  electio  facienda 
per  partes,  922 ;  tria  témpora,  1058- 
1062,  1157-1162;  primum  tempus, 

Textus  Directorii  Ex< 


378;  hoc  extra  ordinem  est  nec  a 
Deo  petendum,  924,  1058,  1157; 
primum  et  secundum  qua  ratione 
explicanda,  918,  967;  electio  ex 
consolationum  experimento  et  spi- 
rituum  discretione,  378-380,  509, 
780,  781,  1058,  1158;  quomodo  tune 
instituenda,  819-820,  865,  868.  869, 

925,  967,  1059,  11 59;  dúplex  mo- 
dus.  925 ;  similitudo  ministrantis 
principi  cibos,  925,  1060,  1159; 
modi  secundi  usus,  1065,  1164; 
exponendum  quid  sit  consoiatio, 
quid  desolatio,  924;  electio  per 
motiones  a  Deo  immissas  perfe- 
ctior,  866 ;  quomodo  instituenda  in 
tertio  tempore,  380,  599,  819,  968, 
1060,  1 160  ;  hoc  tempus  quando  as- 
sumendum.  781,  870,  925,  968,  1061. 
1 161  ;  procedit  per  viam  intelle- 
ctus,  1058.  1 1 58  ;  tranquilitatem  ani- 
mi  requirit.  821-822,  867-872,  1061, 
1160;  secundum  et  tertium  tempus 
quomodo  differant,  1058,  1158;  se- 
cundum altius  quam  tertium,  820, 

926,  1058,  11 58;  sed  tertium  tu- 
tius,  926,  928 ;  quia  nititur  lumini- 
bus  fidei.  Ecclesiae  docentis  et 
rationis,  1062,  1161;  modus  prior 
breviter  propositus.  841 ;  item  po- 
sterior, 842  ;  electionis  óptima  ratio. 
866;  bonae  electionis  indicia,  925; 
electio  status  perfecti  3.0  tempore 
facta  confirmatur  signis  2.i,  1062. 
1 161 ;  ita  mibi  facienda  est,  ut  ho- 
mini  perfectionem  volenti  suade- 
rem  faciendam,  386 ;  electio  secun- 
dum motus  voluntatis  a  Deo  clare 
immissos  praeferenda  electioni  in- 
firmis  rationibus  innixae,  821  ; 
electio  clara  secundum  rationem, 
praeferenda  electioni  minus  cla- 
rae  secundum  motus  voluntatis, 
821 ;  non  improbanda  etiamsi  ra- 
tioni  praecipuae,  quae  sit  Dei  amor, 
aliae  rationes  accedant  minus  per- 
fectae,  822;  facta  in  2.0  tempore 
examinanda  per  dúos  modos  3. i 
temporis.  820.  866;  electionis  dis- 
cusio  scribenda,  820,  865,  926,  968, 
1066,  1 166 ;  electio  diversa  in  di- 
versis  temporibus  quomodo  exami- 
nanda, 928.  968,  1062,  1161;  quae- 
nam  praeferenda.  867 ;  electione 
consiliorum  facta,  quomodo  ul- 
terius  procedendum.  1056.  1 156 ; 
ea  confirmatur  experientia  pericu- 
lorum  in  saeculo,  1062,  1161;  ele- 

tiorum,  pp.  1111-1178, 


12l6 


ctionis  tempore  votum  temeré  ne 
fiat,  1067,  1166;  si  eliguntur  prae- 
cepta,  quid  consultandum  restat. 
1057,  1 157 ;  electio  precibus  et  ora- 
tione  concludenda,  388,  600,  984, 
1067,  1166;  bene  facta  quomodo 
in  oratione  confirmatur,  822,  928, 
1067,  1167;  quandonam  denuo  fa- 
cienda  1067,  1167;  confirmatur 
in  3.a  hebdomade,  931,  1069,  1169. 

IV. — Varia:  Electionem  facturis  sal- 
tem  duodecim  aut  quindecim  dies 
exercitiorum  dabat  Hof  faeus,  990 ; 
idem  meditationes  auferebat  tem- 
pore electionis,  1001 ;  electionem 
faciendam  ex  puro  amore  Dei,  id 
reprehendit  quídam,  673 ;  electio 
ad  officium  vel  munus  in  2.a  hebd., 
801 ;  electionem  non  facturi  quo- 
modo juvandi  2.a  et  3.a  hebd., 
917;  electiones  quaedam  singula- 
res, 695;  electionum  in  exercitiis 
quae  fuerit  génesis,  30;  electionis 
doctrina  perturbata  in  exemplo 
Re.,  571 ;  electio  inter  duas  vir- 
tutes.  889,  902;  inter  gradus  hu- 
militatis,  902. 

Eleemosynae,  quomodo  distribuen- 
dae,  536-542,  618-619;  speciatim 
cognatis  et  amicis,  536,  618-619; 
aut  in  commodum  proprium,  540, 
619;  eleemosynarum  regulae  fue- 
rintne  primitus  in  Exercitiis,  33 ; 
quando  explicandae,  962,  984;  con- 
f eruntur  cum  Ludolfo,  91 ;  eleemo- 
synis  parandus  fructus  exercit., 
803 ;  v.  Regulae  de  eleemosynis. 

Elias  Christo  transfigurato  comes, 
476. 

Elisabeth.  Sta.,  cognata  B.  M.  V.,  51, 
58.  366,  450,  452;  ejus  verba  evol- 
vit  Ludolfus,  87. 

Elisabetha  I,  regina  Hispaniae,  55. 

Elliptica  oratio  in  Exercit..  185. 

Emendatio  vitae,  388-390,  600. 

Emmaus  euntibus  discipulis  apparet 
Jesús,  500;  quando  illa  apparitio 
contemplanda,  875,  876. 

Enchiridion  Erasmi,  lectum  ex  par- 
te est  ab  Ignatio,  131  ;  v.  Erasmus. 

Enghien,  v.  Angia. 

Epiphanius,  S.,  et  2.us  orandi  mo- 
dus,  136. 

Episcopi   supellex,  540-542,  619. 

Erasmus  Roterodamus.  et  funda- 
mentum  Exercitiorum,  123,  124, 
131,  135,  136;  amicus  Helyaris, 
Textus  Exercit! 


570;    distichon    in    ejus  laudem, 

208-209. 
Ermeland,  v.  Varmia. 
Eschius,    Nicolaus,    ejus  exercitia, 

207. 

Escobar,  Ludovicus  de,  O.  S.  F.. 
script.,  195. 

—  Marina  de,  ejus  vita,  43;  loqui- 
tur  de  interventu  B.  M.  V.  in 
exercitiis  faciendis,  ibid. 

Escudero  y  Perosso,  Franciscus, 
script.,  52. 

Estienne,  v.  Stephanus. 

Estrada,  Franciscus  de,  S.  J.,  rogat 
ut  ad  se  mittantur  regulae  exerci- 
tiorum, 740. 

—  Ludovicus  de.  cisterciensis,  lau- 
dat  S.  Ignatium  et  Exercit.,  21- 
22,  197. 

Eucharistiae  sacramentum.  76;  ejus 
institutio.  in  3.a  hebd.  contem- 
planda, 592,  601,  823;  v.  Commu- 
nio. 

Europa,  in  ejus  partibus  septentrio- 
nalibus  concionabantur  qui  studia 
non  absolverán!  669. 

Eusebius   Caesa'riensis,   script.,  331. 

Eva  creatur,  76;  ejus  peccatum,  107, 
278,  584.  626. 

Evangelia  juvat  legere  in  2.a  hebd., 
322,  917,  1016,  1123. 

Everarcjus  Mercurianus,  S.  J.,  v. 
Me'rcurianus. 

Examen:  examina  pertinent  ad  i.am 
hebd.,  10,  12,  etc. ;  genérale  et 
particulare  fiant  per  quartam  horae 
partem,  858;  quotidie  per  dimi- 
diam  horam.  942;  praemittuntur 
meditationibus  i.ae  hebd.,  ut  istae 
melius  fiant,  854. 

I.  — Examen  genérale  in  exercitiis  et 
extra  exercitia,  12-13;  quando  dan- 
dum,  793.  860,  953.  976,  1038,  1141  ; 
bis  quotidie  faciendum.  28,  644, 
912,  1090;  id  docebat  Ignatius 
Compluti,  27 ;  rudibus  dandum. 
886;  et  ingeniosis,  888;  et  pueris, 
891 ;  inservit  ad  cognoscenda  pee- 
cata,  897;  modus,  270,  626,  808, 
1038,  1 141 ;  materia,  260,  581,  807, 
912;  quaenam  sit  tempore  exercit., 
ex  B    Petro  Canisio,  986. 

II.  — Examen  orationis.  302-304,  588, 
833.  892,  977. 

III.  — Examen  particulare  in  exer- 
cit. et  extra  exercit.,  12,  1037, 
1140;  explicatur,  252.  580,  645,  830; 
datur  post  fundamentum.  792,  807, 

um,  pp.  222-563 


121/ 


859,  9",  944.  953.  976,  1037.  1140; 
datur  rudibus,  886,  888 ;  quotidie 
faciendum,  879,  899,  978;  contra 
praecipua  vitia,  853 ;  tota  vita  ad- 
hibendum,  ibid.,  et  911;  uberius 
in  fine  exercitiorum  tractandum, 
912;  fructus,  807;  breviter  propo- 
situm,  830;  finís  et  materia  tem- 
pore  exercitiorum,  312,  364,  404, 
793.  854.  860,  869.  871,  873,  875. 
982,  J104;  huic  rei  dif  Acuitas  quae- 
dam  opponitur,  1081  ;  in  2.*  hebd.. 
364,  596,  817;  in  3.*  hebd..  404. 
603;  examinis  particularis  litte- 
rae,  705  (v.  litteram  G) ;  lineae 
unde  ortae,  30 ;  superstitionis  nihil 
habent,  912;  ejus  additiones,  quo- 
modo  dandae  videat  instructor. 
1037,  1141;  examinis  particularis 
de  virtute  exercenda  fundamen- 
tum,  438. 

IV.  — -Examen  ad  conf  essionem,  v. 
Confessio. 

V.  — -Varia:  Examen  quoddam  ge- 
nérale minutissimum,  689;  examen 
apud  Ecclesiae  Patres,  11;  apud 
Gerardum  de  Zutphen,  126;  qua- 
re  non  fiat  examen  temporis  no- 
cturni  quaerit  quidam.  1090. 

Excessus  vitandus  in  urgenda  ob- 
servatione  additionum,  794,  1042, 
_  1144. 

Exercens  se,  invitus  nihil  proficiet. 
850;  ponit  spiritualis  vitae  funda- 
mentum,  1013,  1121;  magno  ani- 
mo exercitia  aggrediatur,  228,  611. 
850,  906;  exuat  affectus  et  consi- 
lia,  divinae  vo'luntatis  cognitionem 
impedientia,  791  ;  caetera  omnia 
negotia  a  se  pellat,  246-248. 
613.  937.  1013,  1121;  spem  in  Deo 
ponat,  1014,  1 12 1  :  se  tradat  Dei 
voluntati,  228.  611,  802,  938,  1014, 
1121;  terminum  ne  ponat  Dei  do- 
nis,  1014,  1122;  cubiculum  domi 
nostrae  habere  potest.  787;  male 
dispositis  non  danda  exercit.,  784, 
786;  quomodo  di'sponendi.  786;  de 
dispositione  quadam  quaerit  ali- 
quis  sitne  proponenda  ante  an  post 
ingressum  in  exercit..  1 102 ;  ver- 
rat  cubiculum,  lectum  sternat,  etc.. 
785;  in  1.°  hebd.  nesciat  quid  fa- 
cturus  sit  in  2.*,  232,  611,  806, 
confiteatur  peccata  potius  apud 
alium  quam  apud  instructorem, 
779  (v.  Confessio) ;  alias  meditatio- 
nes  ne  quaerat,  858,  938;  scribat 
Textus  Directorü  Exí 


suos  conceptus  et  motiones,  850; 
quos  libros  legerc  debeat,  938;  ju- 
vandus,  850;  et  invisendus,  quo- 
ties  et  a  quibus,  788,  813,  849,  893, 
903,  908,  961,  972,  1001,  1021,  1050, 
1095,  1098,  1103,  1104,  1106,  1128, 
1 1 5 1  ;  quo  tempore,  790,  1095,  1098, 
1106;  semel  quotidie  in  2.*  hebd.. 
919  ;  de  quibus  interrogandus,  972  ; 
praesertim  si  difficile  progredi- 
tur,  784;  si  bene  procedit  sibi 
Deoque  reliquendus,  783.  850.  973 ; 
alloquendus  de  rebus  utilibus,  1018, 
1126;  invisendus  interdum  a  no- 
stris,  non  a  saecularibus,  ibid. ;  agat 
solum  cum  instructore,  849,  893 ; 
cum  eo  sit  sincerus,  909 ;  omnia 
communicet,  805,  852,  1014,  1015, 
1080,  1081  ;  speciatim  meditationis 
successum,  892;  nihil  eum  celet. 
789,  938,  952,  975,  1080.  1122;  ei 
obediat,  1015,  1122;  monendus  de 
praeceptis  Ecclesiae  occurrentibu?. 
948;  juvandus  ad  meditandum  et 
perseverandum,  973 ;  non  nimis  se 
urgeat,  974 ;  in  humilitate  conti- 
nendus,  975 ;  sit  longanimis.  909 ; 
optet  perfectissima,  917,  937.  1046. 
1 148 ;  solí  Deo  vacet,  937 ;  et  at- 
tendat  diligenter  iis  quae  propo- 
nuntur,  938;  scribat  puncta,  ibid.; 
non  impellendus  ad  ullum  vitae 
statum.  minime  ad  Societatem  Je- 
su.  788,  1019,  1126;  juvandus 
etiamsi  non  faciat  omnia  exerci- 
tia, 1045,  1147. 

"Exerceri"  quid  significet,  905. 

"Exercitans",  pro  "se  exercens"  in- 
commode  dicitur,  1889;  v.  Exercens 
se. 

"Exercitati''  sen  "exercitatores  " 
quinam   olim   dicerentur,  905. 

Exercitatorium  Cisnerii  quibus  re- 
bus  differat  ab  Exercitiis  S.  Igna- 
tii,  101-103;  v.  Cisneros.  García 
de. 

EXERCITIA  SPIRITUALIA 
S.  IGNATII 

I. — Dkclaratur  quid  sint.  222,  609- 
610,  666,  884,  905,  949,  1008.  1016: 
quo  tendant,  224,  579,  626 ;  non  sunt 
liber  lectionis  spiritualis.  ñeque 
collectio  meditationum,  102 ;  sint- 
ne  mentalia  an  vocalia,  943 ;  f  un- 
data  sunt  in  Scriptura,  sanctorum 
doctrina,  et  experientia.  946;  di- 

itiorum,  pp.  1111-1178. 


Monttm.  Ignat.— Series  II. 


I2l8 


cuntur   pietate  ac   sanctitate  ple- 
na, 217,  884;  thesaurus  sanctita- 
tis,   667 ;   continent   omnem  per- 
f  ectionem  ,  684 ;  pertinent  ad  mo- 
res, 668;  primas  tenent  in  Monu- 
mentis  H.  S.  J.,  7,  9;  dicuntur 
"liber  Societatis",  676;  sunt  prae- 
cipuum  médium  ejusdem,  795;  epi- 
logus  aliorum  mediorum,  796;  ar- 
ma   spiritualia   data    Societati  a 
Deo.  ad  salutem  animarum,  796, 
905,   1008,   1010,   11 16,   11 18;  eo- 
rum    usus   nostris  commendatur, 
1010.  11 18;  ea  daré  proprium  So- 
cietatis, 1103;  id  noverint  nostri, 
846.  940 ;   continentur  in  formu- 
la instituti  oblata  Paulo  III,  686; 
conveniunt  omni  homini,  684;  et- 
si    aliqui    falso    scripserunt  non 
convenire  religiosis  Societatis,  684; 
exacte  omnino  facta  ad  saecula- 
res  pertinent,  944;  exercitia  signi- 
ficantur  semper  eadem  in  nostris 
monumentis,  32 ;   non  sunt  paria 
sacris   litteris.  38,  883,  902 ;  stu- 
penda    quaedam    non  continent, 
902 ;  ea  non  novit  nisi  qui  facit, 
666;    libri    argumentum,  10-12; 
exercitiorum  corpus,  18;  "exerci- 
tia breviter"  quid  significet,  164; 
continent  doctrinam  antiquam  et 
catholicam,  II,  667.  676,  677,  683  ; 
non  errores  in  fide  aut  moribus, 
<>53.  669;  approbata  sunt  ut  do- 
ctrinam catholicam  continentia,  683, 
aliqui  dicendi  modi  calumniatori- 
bus  ansam  praebere  possunt,  676; 
si  errores  contineant.  ad  inquisi- 
tionem    deferenda,    667;  eorum 
compendium,  17-18;  factum  a  Po- 
lanco,   30-31 ;    aliud  brevissimum 
in  4.'  annot.,  226,  610;  item.  898; 
libri  exercitiorum  partes,   10;  di- 
widuntur  in  4  hebd.  seu  tempo- 
ris   tractus,    10    (v.    Hebdomas) ; 
earum    nexus    exponitur,  12-19; 
■quaenam  res  ad  libri  substantiam 
pertineant,  33;  exercitia  primi,  se- 
cundi,  tertii  generis,  800-802. 
II. — Génesis  et  historia.  Exercit. 
liber  integer  conceptus  ac  natus, 
18 ;   non   uno  tractu  scriptus  to- 
tus,  138-139;  at  non  sine  peculia- 
r¡  Dei  lumine,  7;  exercitia  didi- 
cit  a  Deo  Ignatius  sine  alio  ma- 
gistro.  31,  883,  935;  quo  sensu  id 
non   dicendum,  902 ;   non   tam  a 
libris  quam  ab  unctione  Spiritus 
Textus  Exercitic 


Sancti  et  interna  experientia  or- 
ta,  218,  671,  1008,  11 16;  data  So- 
cietati a  Deo  per  institutum,  689, 
851,  852;  eadem  ab  Ignatio  toto 
vitae  tempore  adhibita,  30,  32; 
quo  magis  impugnantur  magis  cre- 
scunt,  667;  loci  impugnad,  651-652, 
671-675;  "exercitia  spiritualia" 
verba  usurpata  a  compluribus  au- 
ctoribus  ante  S.  Ignatium.  223 ; 
duobus  modis  latine  versa,  utra- 
que  versio  oblata  censoribus  et 
approbata,  218;  ne  imprimantur 
sine  facúltate  Ignatii  vel  succes- 
sorum  ejus,  217;  imprimuntur  tra- 
dituris,  non  ¡ecturis,  218-219;  im- 
pressa  in  potestatem  Societatis  re- 
diguntur,  219;  solis  alumnis  So- 
cietatis typis  scripta  primitus,  714, 
883-884;  edita  Parisiis  anno  1619 
ómnibus  venalia  prostiterunt,  714; 
examinata  diligenter  et  approba- 
ta, 25,  29,  216,  217,  649,  654,  665, 
668,  670,  715,  851-852,  884,  1009, 
11 17;  nulla  mutatione  a  censori- 
bus inducía,  216-218;  v.  Igna- 
tius,  S. 

III. — Praxis.  Exercitiorum  liber  ut 
in  sacerdotum  omnium  manibus 
versetur  optandum,  7 ;  eorum  de- 
siderium  in  hominibus  excitan- 
dum,  ion,  1119;  discrete  tamen, 
ibid. ;  non  danda  nisi  volentibus, 
1091 ;  an  multis  simul  tradi  pos- 
sint,  991,  1080;  eorum  fructus 
exempla  proponantur,  1012,  1120; 
commendantur  experientia,  a  mul- 
tis, 1009,  11 17;  an  eorum  liber  com- 
municandus,  655,  882,  902,  an  de- 
scribí a  se  exercentibus  possint, 
quae  secum  auferant,  1092,  1104; 
eorum  liber  sit  familiaris  in- 
structori,  824;  ita  rationem  reddat 
ut  ea  faceré  velint,  847;  facienda 
post  tirocinii  biennium  in  Socie- 
tate  Jesu  ante  vota,  685 ;  traden- 
da  volentibus  ingredi  Societatem, 
881 ;  ingressis  jam  quando  et 
quamdiu  danda,  1095,  1101;  ac- 
commodanda  variis  hominum  ge- 
neribus,  242-248,  613,  802,  859, 
937,  949.  1001  1024.  1026,  1 131, 
1133;  accommodata  religiosis  an 
scripto  danda.  1092,  1104;  quando 
differenda.  801-802;  quo  ordine 
danda  783,  804 ;  regulae  et  móni- 
ta diligenter  observanda,  1015, 
1123;    plene   paucis    danda,  847, 

im,  pp.  222-563. 


12  10 


ioi2,  ii20;  exacte,  praeter  ele- 
ctrones, facienda  ab  hominibus  So- 
cietatis,  693 ;  et  ab  ingredientibus 
eam,  1028,  1031,  1134;  nostris  ac- 
commodata,  1033 ;  exacte  dantur 
adolescentibus  magnae  expectatio- 
nis,  937 ;  qualia  mulieribus  937, 
1027,  1134;  religiosis,  937,  1025, 
1131;  religiosis  Societatis,  937, 
1028-1033;  H34-iI37;  haec  non 
danda  in  scriptis,  1028,  1 135 ;  qua- 
lia occupatis,  937,  1026,  1133;  item 
iis  qui  non  possunt  orationem 
mentalem  faceré,  949;  et  conju- 
gatis,  1026,  1133;  rudibus,  1027; 
1134;  tradenda  ordine  quo  proce- 
dunt,  849 ;  tamen  cum  spiritus 
libértate,  941  ;  illa  exacte  factu- 
rus  quibus  rebus  ornatus  esse  de- 
bet,  785-786;  is  etiam  foris  dispo- 
natur,  1092;  et  libri  ordinem  se- 
quatur,  988 ;  exercitiorum  distrl- 
butio,  298,  631 ;  de  meditationum 
numero,  338,  344,  593 ;  complures 
iion  dandae  simul,  782;  quinqué 
non  semper  uno  die  absolvendae, 
909;  una  in  plures  dividi  potest, 
793 ;  per  unum  diem  dari  non  de- 
bet  (?),  855;  exercitiis  S.  Ignatii 
quae  meditationes  addi  possint, 
686;  exercitia  quamdiu  durant,  27, 
224-226,  951 ;  eorum  tempus  produ- 
ci  et  contrahi  potest,  894;  exerci- 
tiorum usus  frequens  apud  reli- 
giosos Societatis,  685 ;  a  quibus 
illum  discere  oporteat.  687 ;  iis 
tradendis  quomodo  assuescendum, 
847;  in  se  ipso  ea  experiri  opor- 
tet  prius  quam  aliis  tradantur, 
685,  883,  892;  illa  tradere  dexte- 
ritatis  est,  904;  idque  sine  li- 
bro, 790;  qui  tritus  instructor! 
esse  debet.  814;  exercitia  facienti 
opus  est  magistro,  949;  quibus- 
nam  tamen  ea  sine  magistro  fa- 
ceré liceat,  994;  exercitiis  traden- 
dis varié  erratum  est  ab  aliquibus, 
quia  modum  a  S.  Ignatio  tradi- 
tum  omiserunt,  688-689;  exercitiis 
peractis  quaenam  praecipue  com- 
mendanda  sint,  934,  1077,  1177. 
Exercitia  i.ae  hebd.  quo  tendant,  13; 
dolor  peccatorum  excitandus,  115, 
276,  284,  290,  300,  304,  394,  583, 
584,  585,  587.  601,  627.  628,  631, 
647,  691,  692.  831,  833,  1034,  1138; 
eorum  ordo,  587,  859;  quinqué  illa 
exercitia  quomodo  tradenda,  953, 
Textus  Directorii  Ex< 


977;  exercitiorum  fundamentum 
est  consideratio  finis,  17;  exerci- 
tium  trium  potentiarum,  27,  274, 
583,  626,  830;  hoc  docet  modum 
meditandi,  913;  quare  sic  appelle- 
tur,  913,  1039,  1142;  exercitia  de 
peccatis,'  10,  284,  584,  628,  831  ;  de 
commissis  in  religione,  690;  exer- 
citium  2.um  non  est  ad  examinan- 
dam  conscientiam  sed  ad  dolorem 
excitandum,  793,  980,  1040,  1143; 
exercitiis  singulis  i.ae  hebd.  com- 
plures horae  impendí  possunt,  801, 
888 ;  eorum  numerus  an  augendus, 
691,  809,  1041,  1143;  leviora  dan- 
da imbecillis,  887;  omnia  multis 
dari  possunt,  847,  1013,  1120;  quo 
ordine,  1038,  1093,  1141;  breviter 
proposita,  830-833. 

In  2.a  hebd.,  dispositio  ad  illam,  14, 
780,  916,  1045,  1147;  quae  distri- 
butio  exercitiorum,  338,  364,  596; 
quo  ordine  danda  juxta  Mironem, 
869;  exercitium  de  regno  Christi 
bis  f  aciendum,  320,  590 ;  exerci- 
tia disponentia  ad  electionem  et  re- 
formationem  vitae,  quaenam  sint, 
15,  823 ;  v.  Electio ;  Exercens  se, 
Jesús  Christus. 

In  3.1  hebd.  numerus  exercitiorum, 
402,  602;  ordo,  402;  idem  ex  Mi- 
rone,  873,  875;  dolor  compassionis 
proprius  hujus  hebd.,  394,  601,  823, 
932,  1070,  1169;  a!lii  affectus,  v. 
Passio. 

In  4.a  hebd.  numerus  exercitiorum. 
422-424,  605 ;  ordo,  420,  422 ;  idem 
ex  Mirone,  875-877. 

IV. — Fructus.  Aptissima  sunt  ani- 
mis  excolendis,  22,  26,  677,  685, 
796,  862,  884.  897,  905,  907,  935, 
946,  949,  1009,  1012,  1031,  11 17, 
1118,  1119;  speciatim  Ignatium, 
socios.  Societatis  alumnos  con- 
f ormarunt,  7,  9 ;  fructus  uberes 
ediderunt  jam  ante  approbatio- 
nem  summi  pontificis,  217-218; 
illis  debentur  máxima  ex  parte 
fructus  a  Societate  relati,  217; 
at  fructus  capiunt  non  qui  legunt 
sed  qui  faciunt,  219,  666;  dispo- 
nunt  ánimos  ad  accipiendam  Dei 
gratiam,  796,  798,  851,  905-906, 
1010,  11 17;  conferunt  ad  Dei  obse- 
quium,  687;  pacem  afferunt,  786; 
viam  beatitudinis  docent,  908;  ani- 
mum  amore  Dei  accendunt,  697 ; 

:itiorum,  pp.  1111-1178. 


I  2  20 


fructus  ille  unde  nascatur,  667, 
797,  1009,  1010,  11 17. 

V. — Varia.  Exercitia  spiritualia  fa- 
cienda  ex  jure  canónico,  25;  igna- 
tiana  respondent  praescriptis  ju- 
ris,  ibid. ;  haec  compluries  memo- 
rantur  in  actis  Consalvii  de  Cáma- 
ra, 29 ;  mutata  non  sunt  corre- 
ctionibus  Polanci  et  aliorum,  171 ; 
ea  fieri  diebus  30  ñeque  librum 
ómnibus  tradi  solitum,  reprehen- 
ditur,  672;  eorum  loci  obscurio- 
res  explicandi  essent  in  Di.,  904, 
939;  exercitia  spiritualia  et  cor- 
poral i  a  comparantur,  224.  6io, 
986;  ignatiana  in  Societate  Jesu 
sunt  retinenda,  ñeque  alia  eorum 
loco  substituenda,  688;  cum  Exer- 
citatorio  Cisnerii  conferuntur  in 
usu,  fine,  et  tempore  102-103; 
quaedam  quae  Sti.  Ignatii  non 
sunt,  686-687 ;  etsi  ánimos  conso- 
lentur  et  fructus  edere  soleant, 
686;  haec  non  bene  componuntur 
cum  ignatianis,  689;  quod  exerci- 
tiorum  magister  non  impelleret  ad 
statum  religiosum,  quídam  re- 
prehendit,  672;  discedentes  exer- 
citiis  absolutis  invitari  cum  de- 
lectu  ad  mensam  nostram  possunt. 
991  ;  quaenam  post  facta  exercitia 
commendanda  sunt.  1077,  1 177 ; 
exercitia  facta  aestimanda  ut  fun- 
damentum  vitae  bonae,  1077,  1177; 
quibus  a  Deo  bonum  semen  in 
anima  seminatum  est,  1078,  1177; 
curandum  ne  sint  ocassio  majo- 
ris  punitionis,  ibid. 

Exercitia  circa  mandata.  peccata 
mortalia,  quinqué  sensus,  poten- 
tias  animae,  docebat  Ignatius. 
Compluti,  27. 

Expensae  pro  victu  se  exercentium 
a  quo  solvendae.  787,  881.  090. 
1017,  1102,  1125. 

F 

Faber.  B.  Petrus,  S.  J.,  socius  Igna- 
tii per  exercitia,  29,  160,  567; 
peritissimus  ea  tradendi,  567;  ea 
dabat  ut  Ignatius,  897;  Coloniae 
in  Germania  commoratur  apud 
cartusienses  eisque  tradit  exerci- 
tia. 21.  207,  567;  charissitnus  Ge- 
rardo Hammontano  eorum  abba- 
ti.    21;    Parisiis    profectus,  570; 

Textus  Exercitii 


ductor  exercitiorum  Domene- 
cho  (?),  576;  Romae  moritur,  897; 
de  ejus  exemplo  Exercitiorum,  142, 
162,  178,  206-207;  non  est  auto- 
graphum,  568-569;  quaedam  con- 
tinet  ex  Vulgata,  ibid. ;  est  tamen 
versio  antiquissima,  569;  dissi- 
milior  codici  Reginensi  quam  Ver- 
sioni  primae,  572;  ejusdem  tex- 
tus, 579-623 ;  Fabri  epistolae  auto- 
graphae  apud  cartusianos  colo- 
nienses,  568. 

Fabiis,  Fabius  de,  S.  J.,  deputatus 
ad  recognoscenda  Di.,  159;  ejus 
vita,  766 ;  meminit  ignoti  Di.,  745, 
766,  944 ;  quid  circa  colloquia  sen- 
tiret.  941  ;  scripsit  Di.,  759;  pro- 
babiliter  ante  annum  1591,  765; 
ejusdem  textus,  938-947. 

"Fadrique",  v.  Manrique,  Frideri- 
cus. 

Familiaritas  cum  Verbo  incarnato 
procuranda  in  2."  hebd.,  919. 

Feminae  quomodo  exercitiis  colen- 
dae,  851,  891,  937,  1027,  1134;  v. 
Exercitia. 

Fenollar,  Bernardus,  script.  historiae 
passionis.  50, 

Ferdinandus,  S..  51,  194. 

—  V,  rex  Hispaniae,  55. 

Fernán  González,  comes  Castellae 
primus,  193. 

Ferrara.  Hieronymus  de.  O.  P.,  v. 
Savonarola. 

Ferronius  (Ferráo),  Bartholomaeus. 
S.  J.,  scriba  Autographi  Exerci- 
tiorum, in  Addendis,  pag  139. 

Fervor  et  fructus  exercitiorum  quo- 
modo conservandus,  644,  878,  1077. 
"77- 

Festi  dies  colendi,  582 

Fides  et  opera  laudanda,  558,  623 ; 
quomodo  crescit  in  via  ¡Iluminati- 
va, 970;  ejus  praedicatio  ita  fíat, 
ut  populus  non  torpescat  circa 
bona  opera,  558,  623 ;  fide  exer- 
centur  visus  et  auditus  spirituales, 
812. 

Füii  prodigi  meditatio,  quando  fa- 
cienda.  858,  903. 

Filius  Dei,  v.  Jesús  Christus. 

Fimianus.  comes  quídam,  732. 

Finís  ultimus  fundamentum  bona- 
rum  actionum.  12;  finís  homi- 
nis  et  rerum  creatarum,  250,  579, 
624;  finis  est  regula  electionis, 
382,  597.  841,  966;  finis  exercitio- 
rum, 798,  855 ;  est  charitas,  975, 

utn,  pp.  222-563. 


1221 


o86;  primae  hebdomadis,  809-810; 
finís  ultimus  sit  ratio  agendi,  895 ; 
supernaturalis  in  ómnibus  quae- 
rendus,  928;  v.  Fundamentum. 

Fiorenza,  v.  Florentia. 

Fitzmaurice-Kelly,  script.,  54. 

Fleury,  Rohault  de,  script.,  65. 

Florentia  (Fiorenza),  opp.  in  Ita- 
lia, 148,  733,  770;  ibi  fit  editio 
princeps  Di.  1599,  1180. 

Flórez,  Henricus,  O.  S.  A.,  script.. 
215- ' 

Flos  Sanctorwm,  liber  lectus  ab  Igna- 
tio.  50;  qua  ratione  fons  fuerit 
Exercitiorum,  94;  adde,  51-53. 

Foetores  inferni,  586. 

Foligno.  v.  Fulginum. 

Fondá,  Josephus,  S.  J.,  curat  hi- 
spanam  editionem  Exercit.  anni 
1837.  I74-I/5;  ejus  testimonium  de 
Aut.  infirmum,  176. 

Forma  vocabulorum  in  Exercitiis  a 
nostra  diversa,  181 

Foscararius,  Aegidius,  O.  P.,  censor 
Exercit.,  215.  216,  562,  563  668, 
680. 

Fouet,  Joannes,  typogr.  parisiensis, 

714.  715,  1181. 
Fouqueray,  Henricus,  S.  J.,  script., 

570. 

Fragoso,  J.,  script.  195. 

Franciscani   Fratres  habent   a  Deo 

zelum  fidei,  668. 
Franciscus,  S.,  556,  622,  679. 
Fratres   vitae   communis,   v.  Mau- 

burnus,  Zutphania. 
Fratres  O.  P..  examinant  Exercitia, 

668;   habent  a  Deo  zelum  fidei, 

ibid. 

Fratres  S.  J..  non  ultra  quatuor 
horas  meditationis  habeant,  990; 
an  debeant  habere  lib.  Exercit, 
cum  ea  íaciunt,  1103. 

Fraudes  daemonis  cognoscendae  et 
vitandae,  15;  v.  Daemon. 

Frías,  Adelelmus,  S.  .1.,  reperit  Di. 
Gra.,  765. 

—  baccalauretis,  S  Ignatium  exa- 
minat,  37. 

Fructus  singularum  hebdomadum  ab 
aliis  serius  ocius  invenitur,  226, 
610;  fructus  meditationis  vexillo- 
rum,  binariorum  et  trium  graduum 
humilitatis,  15;  et  consolatio,  non 
est  nobis  regula  ad  exercitia  quae- 
libet  usurpanda,  688 ;  fructus  exer- 
citiorum  breviter  enumerantur, 
975;  v.  Exercitia  IV. 

Textus  Directorii  Ex< 


Frusius,  Andreas,  S.  J.,  in  Italiain 
venit,  148;  Patavii  theologiae  va- 
cat,  ibid. ;  exercitia  latine  reddit. 

148,  149,  156,  160,  163,  577,  724; 
ex    quonam    exemplari  hispano. 

149,  150;  dicitur  auctor  praefa- 
tiuuculae,  150;  noluit  exprimere 
Catharini  doctrinam,  157;  quam- 
dam  ejus  sententiam  mitigat  Po- 
lancus,  151  ;  ejus  translatio  non 
pluris  aestimabatur  ab  Ignatin 
quam  textus  hispanus,  157;  in 
Addendis  pag.  728. 

Fuga  in  Aegyptum,  342.  593 ;  quan- 
do  contemplanda,  869,  871. 

Fulginum  (Foligno),  episcopalis  se- 
des in  Italia,  216. 

Fundamentum,  pertinet  ad  primam 
hebd..  10,  807,  etc. ;  est  initiuin 
exercitiorum.  33;  basis  aedificii 
spiritualis,  807,  853,  910,  1036,  1139; 
influit  in  omnia  exercitia,  1037, 
1140;  máxime  menti  infigendum, 
ibid. ;  continet  finem  praecepti  seu 
charitatem,  910-91 1,  quamdiu  me- 
ditandum,  854,  1107;  non  praescri- 
buntur  horae,  858.  912,  952,  077, 
1036,  1140;  quoties  dandum.  859 
997,  1093  ;  an  danda  repetitio,  iiot  : 
quandonam  meditandum,  13,  807, 
853,  910,  952,  997;  quomodo  decía 
randum,  792,  952,  977,  986,  1107, 
1036,  1139;  breviter  proponitur, 
829;  dandum  ingeniosis,  888;  et 
pueris,  891  ;  est  ómnibus  homini- 
bus  commune,  896;  fundamentf 
excursiones,  910,  1036,  1139;  po- 
tius  ad  finem  ultimum  quam  ad 
gratitudinem  dirigendum,  1036, 
1139;  accommodatum  religioso  sta- 
tui,  1029,  1 135 ;  sitne  ortum  ex 
Erasmo,  124,  131,  136;  aut  ex  aliis 
auctoribus.  74,  132,  136. 

Fuschararus,  Fuscherarius,  v.  Fo- 
scararius. 

Fussli,  Petrus,  socius  Ignatii  in  pere- 
grinatione  hierosolymitana,  399. 

G 

G  littera  quid  significet  in  schema- 
te  examinis  particularis,  258-259. 

Gabriel  archangelus  et  Exercit.,  41. 
42;  salutat  B.  V.  M.,  323.  450,  590, 
634,  837. 

Gaétanus,  Camillus.  nuncius  apost 
in  Hispania,  accipit  testimonium 
juratum  Ribadeneirae,  32, 

;itiorum,  pp.  1111-1178. 


1222 


Gagliardus  (Gagliardi)  Achilles,  S.  J., 
script.,  1096. 

—  Ludovicus,  S.  J.,  deputatus  ad  re- 
cognoscenda  Di.,  159. 

Galicia,  v.  Cracovia. 
Galilaea   regio   58,  63   64,  324,  452, 
498,  837. 

Gallardo,    Bartholomaeus  Josephus, 

script.,  50,  51,  52,  54. 
Gallia,   in  ea  erant  in  usu  preces 

"Anima  Christi",  223;  varia,  712, 

734,    1180;   v.   Natalis  (Hierony- 

mus),  Mercurianus. 
Galliéne,    typogr.   cenomanensis,  in 

Gallia,  729. 
Gams,  Pius  Bon.,  O.  S.  Ben.,  script., 

216. 

Gandía,  opp.  in  Hispania,  216,  218, 
574- 

García,  Franciscus,  S.  J.,  script.,  22, 
40. 

—  de  Cisneros,  v  Cisneros. 
Gaudium  de  Christo  gaudenti,  86, 

420.  424,  605,  606,  642,  843. 
Gelasius,  S.,  P.  M.,  de  recipiendis 

et  non  recipiendis  libris,  927. 
Genera   personarum   quibus  dantur 

exercitia,    242-248,    613-614,  799- 

802.  906.  949,  987-989,  1024- 1027. 

1131-1134;  v.  Exercitia  accommo- 

danda. 

Genua  (Genova),  opp.  in  Italia,  731. 
Gerardus   de   Zutphen.   v.  Zutpha- 
nia. 

Gerconzito,  49,  50. 

Germani  externi  3  horas  meditatio- 
nis  habeant,  990. 

Germania,  regio,  in  ea  in  usu  erant 
preces  "Anima  Christi",  223;  va- 
ria, 740,  771. 

—  provincia  S.  J.,  254,  765,  771 ;  v. 
Faber,  Natalis. 

Germanus  S.,  et  2.us  orandi  modus, 
136. 

Gerson,  Joannes,  dicitur  auctor  lib. 
Contemptus  mundi  et  De  Imita- 
tione  Christi,  57,  812.  848.  896, 
1089;  scripsit  de  spiritibus  discer- 
nendis,  925.  1060,  1160;  v.  Kempis. 

Gerste,  Achilles,  S.  J.,  fautor  Mo- 
num.  H.  S.  J.,  178. 

Gertrudis,  Sta.,  abbatissa  nivellen- 
sis,  570;  alia  elpediana  (Helfta) 
570;  adde,  209,  569. 

Gerundia  hispana  quomodo  usur- 
pentur  in  Exercit..  183. 

Gethsemani  hortus,  398,  484. 

Giglio,  v.  Lilius. 

Textus  Exerclti 


Girón.  S.  J.,  de  epístola  Ribadeneirae 
ad  illum,  g6,  150. 

Gloria  Dei  sit  ratio  agendi,  895, 
1057,  1157;  ejus  desiderium  est 
sumptus  ad  turrim  evangelicam, 
1054,  1154;  et  magnam  fiduciam 
affert,  ibid. 

Gloriae  spe  nos  juvari  oportet,  895; 
ejus  meditatio  addi  potest  4.ae 
hebd.,  933,  1071,  1076,  1 171,  1175. 

Godofredo,  Franciscus,  O.  S.  Ben., 
testis  in  processu  Montis  Serrati  de 
S.  Ignatio,  96. 

Gómez  de  Cibdad  Real,  script.,  188. 

—  de  Silva,  Rodericus  (Ruigómez), 
652. 

Gomorra,  ob  luxuriam  punita,  107. 
González,  Aegidius,  v.  Aegidius. 

—  Thyrsus,  praep.  gen.  S.  J.,  722, 
723,  724,  726,  728,  729. 

Gorgas,  Josephus,  typogr.  barci- 
nonensis,  705. 

Goupy  et  socii,  typographi  parisien- 
ses, 741. 

Govault,  J.,  censor  Exercitiorum  pa- 

risinus,  715. 
Gradus  in  imitatione  Christi,  14,  917, 

1046,  1148. 

—  humilitatis  quare  post  meditatio- 
nes  vitae  Christi  collocantur,  16- 
17;  v.  Humilitas. 

—  tres  quibus  animae  pereunt,  352, 
594,  637;  item  tres,  quibus  ad  per- 
fectionem  ascenditur,  354,  595,  638. 

—  ad  altiorem  viam  pendet  ex  di- 
rectione  Spiritus  Sancti,  1077, 
1176. 

—  in  Ecclesia  diversi,  928,  105 1, 
1152. 

Granata  (Granada),  opp.  in  Hispa- 
nía,  755,  947,  948. 

—  Ludovicus  de,  O.  P.,  an  exer- 
citia laudaverit,  22;  ejus  líber  De 
oratione  commendatur.  896 ;  legi 
potest  in  2.*  hebd.,  1050,  1151; 
adde,  194. 

Granatense  Di.,  a  P.  Frías,  S.  J.,  re- 
pertum,  765. 

Gratia  Dei  ita  laudanda.  ut  liber- 
tas non  tollatur,  560,  623 ;  gratia 
et  meritum  majora  in  majore  pec- 
catorum  dolore,  272,  582 ;  suffi- 
ciens  qualis  intelligatur  in  regu- 
lis  ad  spiritus  discernendos,  518, 
615;  gratiae  impedimenta,  797; 
gratiae  tres  in  1.°  hebd.  petendae, 
290,  586,  631,  832. 
•uní,  pp.  222-563. 


1223 


Gratiae  pro  beneficiis  agendae  initio 
examinis,  28,  270,  582,  626. 

(jratianus,  de  supellectile  episcopi, 
572;  ejus  decretum  citatur,  700. 

Gratus  in  Deum  animus  fructus  i.ae 
hebd.,  14,  152,  1063,  1162. 

Gregorius  Magnus,  S.,  de  verbo 
otioso,  75 ;  quomodo  pugnandum 
cum  daemone,  90;  de  scrupulis,  91. 
620;  ejus  dictum  de  probatione 
amoris,  825,  1072,  11 72;  diu  pro- 
bad volebat  milites  prius  quam  in 
religiosam  professionem  admitte- 
rentur,  920-921  ;  varia,  11,  52,  554, 
622 

—  Nazianzenus,  S.,  11,  65,  496. 

—  Nyssenus,  S.,  65. 

—  XV,  P.  M.,  Ignatium  sancto- 
rum  numero  adjungit,  201. 

—  XVI,  P.  M.,  pro  exercitiis,  707. 
Griffin,  Joannes,  typogr.  roehamp- 

tensis  in  Anglia,  708. 
Grisar,  Hartmannus,  S.  J.,  script., 
330. 

Grotius,  Hugo,  script.,  505. 
Guevara,  Antonius  de.  script.,  193. 
Guilhermy,  Elesbaan,  S.  J.,  script., 
755,  775-' 

Gula,  quomodo  vincenda,  416,  604- 
605. 

Gustus  et  fructus  orationis  quomo- 
do inveniatur.  226,  610;  v.  Appli- 
catio  sensuum. 

Gutiérrez,  Jacobus,  S.  ].,  script.,  707. 

Guzmán,  Didacus  de,  S.  J.,  designatus 
ad  Di.  doctrinae  christianae,  753, 
754;  Augustae  Taurinorum  do- 
ctrinam  explicat,  755. 

—  Fernán  Pérez  de,  script.,  187, 
189,  193. 

H 

Haag.  v.  Haga  comitis. 

"  Habitudines"   non  "similitudines" 

dicendum  in  reg.  8.a  discretionis, 

166;  quid  sint,  534. 
Hackus,    Michaél    Antonius,  abbas 

alovensis    (Oliva,    in  Borussia), 

722. 

Haebler,  Conradus.  script.,  51. 
Haga  comitis  (Haag,  's  Gravenhage), 

opp.,  caput  Hollandiae,  51. 
Hagen,  Martinus,  S.  J.,  script.,  349. 
Hallucinatio  in  electione.  1067,  1 167. 
Hammontanus,  Gerardus,  prior  car- 

tusianorum    coloniensium,  laudat 

exercitia,  21 ;  v.  Faber. 

Textus  Directorii  Exc 


Hampshire,  in  Anglia,  570. 
Harduinus,  Joannes,  S.  J ,  script., 
542. 

Hay,  Edmundus,  S.  J.,  provinciahs 
Franciae,  763. 

Haya  (La),  v.  Haga  comitis. 

Hebdomas  in  exercitiis  quid  sit,  10, 
226,  610,  951,  990,  1034,  1 138 ;  he- 
bdomadis  cujusque  finis  et  materia, 
806,  1034,  1 138,  1044,  1146;  hebdo- 
mades  quatuor  respondent  tribus 
viis,  907.  1076,  1 176 ;  contrahi  et 
produci  possunt,  104-105,  226-228, 
692,  806,  908,  990;  hebdomas  tota 
legenda  in  libro  Exercit.  priusquam 
detur,  891. 

—  Ia  pertinet  ad  viam  purgativam, 
232,  611,  861,  907,  1029,  1075,  1 136, 
1 175 ;  est  íundamentum  caetera- 
rum,  1034,  1 138 ;  ejusdem  media, 
finis  et  fructus,  226,  610,  685.  691, 
692,  693,  853,  912-913.  9i6.  958; 
finis    plenius    exprimitur,  1034, 

1044.  1 138.  1146;  quamdiu  durat, 
1104;  producenda  est  male  dispo- 
sitis,  791 ;  extrahi  et  produci  pot- 
est,  226-228,  610,  979,  1038,  1044, 
1104,  1105.  1141,  1146;  breviter 
absolvatur  a  provectioribus  in  vita 
spirituali,  791,  793,  1032,  1044, 
1146;  speciatim  a  religiosis  S.  J., 
997,  1028,  1029,  r  1 35,  1 1 36 ;  nun- 
quam  omittenda,  692,  859,  1035, 
1138;  repetenda  quoties  exercitia 
repetuntur,  694,  873.  875 ;  quo- 
modo aggredienda,  975-976;  quo- 
modo tradendaj.  854,  860,  1038, 
1 141 ;  proponenda  singula  exerci- 
tia, 808;  quam  multa  uno  die, 
1096,  1107;  exercitia  quinqué  dari 
possunt  per  complures  dies,  859, 
953.  955 ;  singulis  exercitiis  com- 
plures horae  impendí  possunt,  801  ; 
hebdomadem  primam  accipientem 
expedit  nescire  quid  sit  acturus 
in  2.a,  232,  656 ;  id  quod  quídam 
reprehendebant,  672 ;  ordo  a  Miro- 
ne  propositus,  859-860 ;  communio 
in  i."  hebd,  858,  1034,  1138;  v. 
Communio. 

—  2.a  pertinet  ad  viam  illumina- 
tivam,    232,    611,    861,    907,  916, 

1045,  1147;  ejus  finis,  685,  916, 
1044,  1147;  non  recte  exponitur 
in  Di.  Gra..  962-963;  dispositio  ad 
illam.  14,  780,  916,  1045,  H47; 
quomodo  contrahi  aut  produci  pot- 
est,    366,    596,    814,    873;  ejus- 

útiorum,  pp.  1111-1178. 


1224 


dem  exercitia  aliqua  dantur  ómni- 
bus, 858;  in  ea  diutius  immoran- 
dum  est  religiosis  tum  Societatis 
tum  reüquorum  ordinum,  1025, 
1029,  1132,  1136;  continet  vitam 
Christi  et  electionem  aut  reforma- 
tionem  vitae,  1034,  1138;  differen- 
da,  si  deest  fervor,  1045,  1147; 
quatuor  horas  fatigatis  praescri- 
bit,  1050,  1151;  quandonam  pri- 
mae  contemplationes  tradendae, 
981 ;  quibus  partibus  contemplatio- 
nes constent,  982;  ordo  a  Mirone 
traditus,  869-873. 
Hebdomas  3.a  respondet  viae  illu- 
minativae  et  unitivae,  907,  1097, 
1108;  quomodo  contrahi  aut  pro- 
duci  potest,  408-410,  603,  984;  quo- 
modo danda,  984;  tristitiam  affert. 
867 ;  confirmat  electionem,  873, 
931,  1069,  1169;  ideo  danda  post 
electionem.  867,  874;  quaenam  no- 
tationes  dictandae,  824;  ordo  aucto- 
re  Mirone,  873-875. 

—  4."  respondet  viae  unitivae,  908, 
933,  1071.  1 171  ;  ejus  finis,  1071, 
1171:  inflammat  amorem.  886; 
quomodo  tradenda.  985 ;  quaenam 
meditationes  addi  possint,  933, 
1071,  1076,  1 171.  1175;  ordo  aucto- 
re  Mirone.  875-877. 

Hefele,  C.  H.,  script.,  543. 

Helfta,  v.  Helpithi. 

Helpithi.  opp.  in  Borussia,  570. 

Helvetia,  regio,  399. 

Helyares  (Helyar),  Joannes.  anglus, 
textum  Reginensem  exercitiorum 
scribit,  162 ;  habebat  exemplum 
Exercitiorum.  569 ;  quaedam  de 
ejus  vita,  570;  quomodo  exercitia 
invenerit,  571  ;  quaedam  omittit 
necessaria  et  alia  adjungit,  571, 
572,  573 >  Chrysostomum  et  Basi- 
lium  interpretatur.  208 ;  loquitur 
de  regis  anglorum  sacrilegiis,  209. 

Hemerken,  Tilomas  a  Kempis,  v. 
Kempis. 

Henricus  VIII,  rex  Angliae,  577. 
Henriquez,    Henricus,    S.   J..  juris 

canonici  peritus,  714. 
Herbipolis  (Würzburg),  opp.  in  Ba- 

varia,  25. 
Hergenrother,  Josephus,  script.,  682. 
Herodes   Magnus,  occisor  innocen- 

tium  puerorum,  59,  456,  458. 

—  Antipas,  occisor  Joannis  Bapti- 
stae  et  illusor  Christi  patientis,  64. 
70,  490,  603,  642,  874,  1109. 

Textus  Exercitl 


"Herrero  Hermanos",  librarii  me- 

xicani,  706. 
Hettinger,    Franciscus    de,  laudat 

exercitia,  25 ;    de   horum  unitate, 

25,  33- 

Hetzenauer,  Michaél,  O.  M.  Cap., 
script.,  451. 

Hieronymus,  S.,  de  bove  et  asino  ad 
praesepe,  65 ;  explicat  quid  sit 
synderesis,  512;  narrat  commen- 
datum  examen  a  Pithagora,  911; 
de  judicio  extremo,  957;  diu  poe- 
nitentiam  exercuit,  959;  varia,  11, 
52,  331,  554>  622,  680. 

Hierosalyma,  v.  Jerusalem. 

Hilarión.  S.,  diu  poenitentiam  exer- 
cuit, 959. 

Hi'larius,  arelatensis  episc,  S.,  col- 
lector  canonum  (?),  543. 

Hispalis  (Sevilla),  opp.  in  Hispania, 
editur  liber  Thesoro  de  la  Pas- 
sion,  50;  et  Vita  Christi  cartusia- 
na,  56;  et  lib.  Exercit.  hispane, 
701-703;  latine,  710. 

Hispania,  dubitant  externi  de  exer- 
citiis  et  instituto  Societatis,  649; 
multi  filii  Societatis  litterarum  pe- 
riti,  669;  nemo  e  Societate  concio- 
nabatur  nisi  absolulis  studiis,  ibid. ; 
monachi  S.  Benedicti  magni  fa- 
ciunt  Exercitatorium,  95 ;  in  usu 
erant  preces  "Anima  Christi". 
223 ;  illuminati  abutuntur  verbis. 
901  ;  varia.  21,  157,  575,  578,  649, 
669,  713,  721.  731,  757,  763.  767, 
773,  1026;  v.  Ignatius,  Natalis 
(Hieronymus). 

Historia  rei  meditandae  ñdeliter  nar- 
randa,  224 ;  quomodo  adhibenda 
in  contemplationibus  vitae  Chri- 
sti, 1047,  1148;  historiae  seu  prae- 
ludia  quaedam  singularia,  322-324, 
348,  358,  392,  398-400,  418,  530, 
591,  594.  595,  601,  602,  605,  633. 
635,  636,  638,  642. 

Hita,  v.  Pérez  de. 

Hoffaeus,  Paulus,  S.  J.,  ejus  vitae 
compendium,  771  ;  scripsit  Di., 
ibid.  et  765 ;  usus  est  Vu.  sine 
declarationibus  cong.  V  ibid. ; 
ejus  Di.  987,  1001  ;  in  Addendis 
pagg.  298-299. 

Holl,  Carolus,  script.,  laudat  Exer- 
citia, 20. 

Homines,  salutis  obliti.  326,  591 ;  sine 
redemptore  in  infernum  descen- 
dunt,  590,  633.  634;  damnatorum 
genus  dúplex,  296;  varietas  in  ter- 

um,  pp.  222-563. 


1225 


ris,  326,  590;  in  exercitiis  quas 
ad  res  instruuntur,  12. 

Hora  integra  singulis  exercitiis  dan- 
da,  234,  612,  656,  806,  859 ;  id  quí- 
dam reprehendebant,  672 ;  horae 
meditationis  quotnam  quotidie  esse 
debeant,  298,  338,  344,  402,  422, 
587,  592,  593.  602,  605,  859,  893, 
918,  1017,  1050,  1079,  1086,  1095, 
1106,  1108,  1124,  I  ¿¿i;  horarum 
distributio  pro  variis  se  exercen- 
tium  ordinibus,  993-1001. 

Horae  B.  M.  V.  dici  possunt  tempo- 
re  exercitiorum,  848;  liber  ejus 
nominis,  50;  ab  Ignatio  lectus,  ibid. 

Hostis  animae  prostrandus,  234;  v. 
Daemon  Lucifer 

Hugo  a  S.  Caro,  card.,  primus  bi- 
bliorum  concordantias  composuit, 
450. 

Humilitas,  animam  Deo  et  homini 
propter  Deum  subjicit,  368,  597;  ex 
amore  paupertatis  et  opprobrio- 
rum  nascitur,  354,  595,  638;  gra- 
riam  Dei  promeretur,  805,  1015, 
1122;  via  est  ad  Christum,  15, 
125 ;  et  signum  electorum,  80 ;  du- 
cit  ad  omnes  virtutes,  354,  595,  638; 
optimum  remedium  obtinendae  de- 
votionis,    520-521,    615-616,  1022- 

1023,  1129;  disponit  ad  orationem, 

1024,  1130;  exercenda  facienti 
exercitia,  785,  849,  882,  936,  980, 
1024,  1130;  speciatim  erga  in- 
structorem,  1015,  1122;  curanda 
praesertim  post  exercitia.  880,  896, 
1078,  1 178 ;  perfectissima  nititur 
in  amore  similitudinis  Christi, 
l34-  371,  597,  640;  meditatione  et 
petitione  obtinenda,  372,  597 ;  quid 
sit  secundum  Savonarolam,  132; 
humilitatis  modi  tres,  ad  perfe- 
ctionem  invitant,  15;  parant  ani- 
mum  ad  eligendum,  16,  368,  597, 
930,  1053,  H53;  quando  proponen- 
di,  816,  870,  872,  966,  1064,  1163; 
dandi  etiam  non  facturis  electio- 
nem,  867 ;  toto  die  animo  versan- 
di,  868,  1064,  1163;  declarandi  re- 
ligiosis,  983;  meditationis  more 
proponi  possunt,  1000;  a  Polanco 
breviter  traditi,  841  ;  gradus  duo- 
decim  posuit  S.  Benedictus,  136; 
gradus  apud  Ludolfum.  84;  cum 
his  nihil  commune  habent  tres 
gradus  ignatiani,  84;  similia  sunt 
in  lib.  De  Imitatione  Christi,  84; 

Textus  Directorii  Ex< 


gradus  quinqué  apud  Savonarola, 
133. 

Hummelauer,  Franciscus  de.  S.  J.. 
de  quartae  hebdomadis  compen- 
dio, 507;  varia,  10,  453. 

Huré,  Sebastianus,  bibliopola  pari- 
sinus,  714,  715,  1181. 

Hurter,  H.,  S.  J.,  script.,  157,  1043. 

Huttler,  Dr.  M.,  v.  Institutum  lit- 
terarium. 

I 

Idololatriae  periculum  in  juramento, 
oer  creaturas.  266.  581,  582,  625. 
IGNATIUS  DE  LOYOLa,  S.,  con- 
ditor  S.  J. 

I. — QuAEDAM  DE  EJUS  VITA  ET  RliBUS 

gestis.  Ejus  vitae  scriptores  quí- 
dam, 22 ;  multa  legendi  studiosus 
non  f uit,  49 ;  quos  libros  Loyolae 
legerit,  49,  55,  56,  65,  71,  330;  quam 
editionem  Ludolfi,  56;  legeritne 
integrum  Ludolfum,  93 ;  opus  Pe- 
tri  de  Vega  vix  legere  Loyolae 
potuit,  53 ;  quo  tempore  valetudi- 
dem  recuperavit  et  vitam  Christi 
legere  coepit,  53;  ex  Flore  SS.  et 
vita  Christi  complura  transcribit, 
57,  70;  non  animo  scribendi  exerci- 
tia, 93 ;  in  Montem  Serratum  venit, 
31,  95;  accipit  a  Chanones  exerci- 
tia., 95;  et  Exercitatorium  Cisne- 
rii,  96;  hoc  probabilissime  legit, 
ibid.  et  121 ;  non  vero  Directo- 
rium  horarum  canonicarum,  104; 
venit  Manresam,  30;  vacat  medi- 
tationibus  de  duobus  vexillis  ac  de 
rege  31 ;  manresanos  pueros  do- 
ctrinam  docebat,  1 1 1  ;  an  catalau- 
nice  noverit,  50;  ibi  legebat  lib. 
De  Imitatione  Christi,  74;  Manre- 
sa  proficiscitur.  44;  Jerusalem  in- 
visit,  399;  studet  litteris,  48,  139; 
versatur  Compluti,  27,  28,  33,  etc. ; 
Salmanticam  pergit,  20;  Exerci- 
tia examinanda  tradit  Salmanti- 
cae,  29;  in  coenobio  O.  S.  D.,  36; 
Parisios  venit.  29.  567 ;  quid  lege- 
rit Compluti,  Parisiis,  non  con- 
stat,  49 ;  primum  socium  habuit  Pe- 
trum  Fabrum,  21,  567;  ad  inqui- 
sitorem  defertur,  29;  Parisiis  in 
Hispaniam  anuo  1535  proficiscitur. 
29,  570;  Venetias  anno  1536  ve- 
nit, 29;  inde  Román,  ibid.;  in 
Montem  cassinatem,  1027,  1099, 
1 1 34 ;  familiariter  utitur  P.  Oli- 
citiorum,  pp.  1111-1178. 


1226 


verio  Manareo,  31 ;  item  Frusio 
ab  epistolis,  148 ;  Natalem  mittit 
commissarium  in  Hispaniam,  649; 
Mironem  provincialem  in  Lusita- 
niam.  758;  admittit  Hoffaeum  in 
Societatem,  771  ;  Consalvio  de  Cá- 
mara res  suas  narrat,  49;  non 
est  auctor  precum  "Anima  Chri- 
sti",  222;  eas  quidem  solebat  repe- 
leré, 705 ;  consolationem  accipie- 
bat  coelum  suspiciens,  93;  lacry- 
marum  donum  habebat,  693 ;  opta- 
bat  exercitiorum  approbationem, 
149;  de  ipso  Memorabilia  scripsit 
Lancicius,  150;  moritur,  157;  Bea- 
tus  anno  1609  dicitur,  767,  1008; 
in  Sanctorum  numerum  relatus, 
201. 

II.  — Auctor  Exercitiorum,  7,  9,  22, 
23.  27-35,  48.  139.  216,  701-742, 
756,  851-852,  883,  949,  1008,  1116; 
ea  fecit  Manresae.  30  et  31,  40-41, 
45;  ante  studia  theologiae,  34;  lit- 
terarum  ignarus,  38-39;  mire  il- 
lustratus  a  Deo  et  a  B.  V.,  32,  35, 
36,  37,  38.  39,  40,  41,  44,  796,  935; 
multa  habens  vitae  spiritualis  ex- 
perimenta, 37,  1089;  multa  inveni- 
re  ipse  potuit,  70;  narrat  quae 
Manresae  didicit,  36;  in  spelunca 
scribendi  B.  V.  assidet  (imago), 
40;  Parisiis  regulas  ad  sentiendum 
cum  Ecclesia  conficit,  92 ;  profite- 
tur  se  auctorem  Exercitiorum,  et 
patitur  se  ab  aliis  haberi  auctorem, 
30;  cur  nihil  dixerit  de  auxilio 
a  B.  V  sibi  collato,  46-47 ;  quid 
de  suis  exercitiis  sentiret,  26,  206, 
703,  905 ;  sollicitus  f  uit  magis  de 
forma  quam  de  materia  exerci- 
tiorum. 941  ;  titulum  praeposuit  li- 
bro, 684;  Borgiae  scribit  appro- 
bata  esse  Exercitia,  148;  de  opu- 
gnationibus  Exercitiorum,  155, 
573,  676-677 ;  sed  quo  magis  im- 
petuntur  magis  liberantur.  666. 

III.  — S.  Ignatius  et  alii  auctores. 
Ignatius  nullibi  reperit  opus  quod 
esse  posset  exemplar  Exercitio- 
rum nec  integrae  alicujus  partís, 
56;  aliqua  sumpsit  ex  libris  stu- 
diisque  litterarum,  48;  aliqua  ex 
quocunque  fonte  haurire  potuit. 
11-12,  120;  in  quibusdam  rebus  si- 
milior  Ludolfo  est  quam  Voragi- 
ni,  67 ;  habet  quosdam  locos  cum 
Ludolfo  communes,  68,  70;  ab  eo 
aliqua  accepit,  124;  semina  rerum 

Textus  Exercit 


aliquarum  quae  sunt  in  med.  de 
vexillis  legere  potuit  apud  Ludol- 
fum,  84;  confertur  cum  Ludolfo 
in  remediis  contra  desolationem, 
88;  nullum  ab  eo  integrum  exer- 
citium  mutuatus  est,  78;  ñeque  illa 
quae  dicit  de  Lucífero,  83 ;  specia- 
tim  non  pendet  ab  eo  in  sacris 
textibus,  57-64;  verba  in  bapti- 
smo  Christi  audita  melius  quam  il- 
le  refert,  462 ;  an  leviter  mutave- 
rit  Cisnerii  Exercitatorium,  103; 
Ignatii  et  Cisnerii  loci  conferun- 
tur,  104-121;  Ignatio  et  Cisnerio 
communia  quaedam.  126;  confer- 
tur cum  Thoma  a  Kempis  in  cau- 
sis desolationis,  89;  ordo  exerci- 
tiorum sitne  similis  operi  Thomae 
a  Kempis  Orationes  et  Meditatio- 
nes  de  vita  Christi,  128;  legerit- 
ne  homiliam  Werneri,  125;  hujus 
vestigia  non  sunt  in  Exercit.,  126; 
confertur  cum  Gerardo  de  Zut- 
phen  in  examine  particulari,  126- 
127,  128;  Ignatii  gradus  humili- 
tatis  sintne  símiles  gradibus  a  Sa- 
vonarola  positis,  124,  132;  confer- 
tur cum  Erasmo  in  fundamento, 
124,  131-132,  apud  Ludolfum  et 
Thomam  a  Kempis  invenire  po- 
tuit quae  habet  Erasmus,  132;  qua 
ratione  usus  sit  libris  a  se  lectis 
ad  Exercitia  scribenda,  94;  v.  Cis- 
neros,  Ludolfus. 

IV. — S.  Ignatius  et  textus  hispa- 
nus  Exercitiorum.  Ignatii  manu 
scripta  exercitia  non  exstant,  cur 
tamen  dicamus  Autographum.  138- 
139;  hispane  scripsit  et  emenda- 
vit  Exercitia,  137,  173,  179,  218; 
alias  tamen  linguas  novit,  179;  per- 
petuo exercitia  manu  sua  corre- 
xit,  139,  141,  142,  147,  175,  200; 
fuerunt  complura  hispana  exem- 
plaria.  manu  Ignatii  notata,  141, 
147,  698,  699;  an  aliquam  Exerci- 
tiorum partem  Polanco  rehquerit 
concinnandatn,  186;  ejus  forma 
scribendi.  146;  dicendi  modus,  178; 
quibus  verbis  usus  est,  180;  quo- 
modo  usurpat  gerundia,  183,  184; 
non  semper  inopia  linguae  con- 
structionem  peregrinan!  adhibet, 
184 ;  admonitionem  quandam  vocat 
"Prosupuesto",  io,  169;  verbum 
"templos"  mutavit  in  "synago- 
gas",  78;  utitur  adverbio  "secun- 
dario",   170- 171  ;    verbo  "entris- 

rum,  pp.  222  563. 


1227 


tarse",  198;  verbum  "llevar"  vim 
non  significat  in  Exercitiis,  398; 
ejus  manu  emendata  in  Aut.,  144, 
147- 

V.  — S.  Ignatius  et  Vulgata  versio. 
Mutationem  ab  Araozio  factam  in 
Vu.  non  probat.  156;  non  pluris 
facit  Vu.  quam  Aut.,  156;  quare 
accuratiorem  versionem  non  de- 
sideravit,  159;  addidit  illud  quod 
est  in  Vu.  post  5.um  exercit.  i.ae. 
hebd.,  576,  691 ;  eligit  bibliopolam 
qui  exercitia  imprimat,  217;  com- 
mittit  conimbricensibus  alteram 
editionem.  709. 

VI.  — S.  Ignatius  et  Versio  prima. 
Parisiis  exercitia  latina  facit,  160; 
per  se  an  per  alium?.  137,  161-162, 
164-165 ;  ejus  correctiones,  140, 
162,  163,  171,  201 ;  cur  scripserit 
"habuerim"  pro  "senserim",  290. 

VII.  — S.  Ignatius  et  codex  Regi- 
nensis.  Titulus  in  códice  Regi- 
nensis  non  videtur  ignatianus,  207 ; 
Ignatii  nomen  in  eo  cod.  non  ap- 
paret,  208;  additiones  suo  loco 
avulsae  sunt.  208;  adde,  571. 

VIII.  — S.  Ignatius  et  praxis  Exer- 
citiorum.  Primum  experimentum 
ingredientibus  Societatem  ponit  in 
Examine  exercitia,  685,  1028,  1134; 
praecipit  ut  instructor  exercitia 
sit  expertus,  1019,  1126;  amat  so- 
lidiora  in  modis  orandi,  1048;  non 
solis  saecularibus  apta  sunt,  694; 
sed  üs  praecipue  utantur  nostri, 
1033 ;  vocat  exercitia  arma  spiri- 
tualia,  102:  inducit  consuetudinem 
exercitia  faciendi,  25 ;  quo  consi- 
lio  scripserit  ea,  12.  25-26;  in  iis 
dandis  solam  Dei  gloriam  quaerit, 
•658;  iisdem  semper  usus  est,  32, 
97;  fructus  animorum  per  exer- 
citia colligit,  102;  exercitiorum 
verbii  movebat  homines,  687 ;  aliis 
dedit  exercitia  motus  a  Deo,  935 ; 
ea  tradit  Manresae,  32,  44,  46;  et 
Compluti,  27,  28;  speciatim  tres 
orandi  modos,  33 ;  item  Parisiis, 
27,  29,  160,  567 ;  Venetiis,  27 ;  Ro- 
mae,  ibid. ;  Petro  Ortiz  in  Monte 
Cassino,  577,  578 ;  socios  sibi  ad- 
jungit  per  exercitia.  29.  884;  ejus 
mens  retinenda  in  exercitiis.  852, 
939;  hominem  ad  mores  corrigen- 
dos per  exercitia  informat,  13; 
exercitiorum  forma  retinenda,  686, 
687,  697.  762 ;  non  aliae  medita- 

Textus  Directorii  Ex< 


tiones  illorum  loco  assumendae, 
689;  quaedam  a  mente  Ignatii  alie- 
nae,  690;  ejus  exercitia  scripto 
tradenda,  1101;  commendat  ordi- 
nem  qui  in  libro  est,  793,  849,  897 ; 
quem  cum  consilio  posuit,  939 ; 
praescribit  quinqué  horas  medita- 
tionis  etiamsi  omittatur  hora  me- 
diae  noctis,  859,  1079 ;  usum  exer- 
citiorum commendabat,  1008-1009, 
11 16;  quibusnam  integra  danda 
censeret,  1012-1013,  1120;  de  mo- 
do movendi  homines  ad  exercitia, 
1011-1012,  11 19;  de  loco  exerci- 
tiis idóneo,  1017,  1125;  de  obser- 
vatione  annotationum,  909;  ejus 
exercitia  dicuntur  codex  ad  áni- 
mos gubernandos,  24;  novam  do- 
ctrinam  non  invenit,  11..  47,  578; 
aggredienti  exercitia  proponit  ma- 
gnos liberalitatis  in  Deum,  fru- 
ctus, 105-106;  mónita  tradit  ad  fru- 
ctum  ex  meditatione  hauriendum, 
115;  de  compositione  loci,  77;  de 
non  festinando,  112,  113;  de  risu 
cohibendo,  119;  de  actibus  intel- 
lectus  et  voluntatis,  151 ;  de  per- 
severantia  in  orando,  106;  de  pu- 
gna adversus  animi  motus  in- 
ordinatos,  107;  de  usu  colloquio- 
rum,  ni,  989;  de  situ  corporis  in 
oratione,  112;  de  repetitione  me- 
ditationis,  855,  997;  de  tempore 
quo  fiunt  exercitia,  656,  657 ;  de 
protrahenda  hora  meditationis, 
943 ;  de  modo  agendi  cum  tenta- 
tis,  74;  de  curis  pellendis,  118;  de 
punctis  tradendis  ad  meditandum, 
572 ;  de  exercitiorum  moderatore, 
659 ;  docet  quomodo  assuescere 
oporteat  ad  exercitia  aliis  traden- 
da, 687.  item  alia  exercitia  aliis  con- 
venire,  74;  volebat  multos  exerceri, 
paucis  librum  Exercit.  tradi,  102; 
quibus  personis  dentur  exercitia 
plena,  920 ;  monet  praecipua  re- 
rum  capita  scribenda,  151 ;  regu- 
las tradit  de  communibus  orandi 
modis,  151  ;  attingit  in  Exercit. 
supremum  orationis  gradum,  17; 
complura  exercitiorum  spiritua- 
lium  genera  enumerat,  118;  docet 
consentanea  tribus  viis,  902;  exer- 
citia in  quatuor  hebdomades  dis- 
tribuit,  1034,  1 1 38 ;  eo  magistro 
usi  tradebant  unum  aut  dúo  exer- 
citia uno  die,  910;  quandonam  in- 
itiorum,  pp.  1' 11-1178. 


I  228 


telligit   exercitium   male  succede- 
re,  942. 

De  fine  ac  tempore  primae  hebdo- 
madis,  691,  692;  modus  quem  te- 
nebat  in  prima  hebdómada,  692; 
praemittit  considerationem  finis 
tanquam  fundamentum  spiritua- 
lis  reformationis,  12;  utrum  doctri- 
nam  de  fine  hominis  ex  Ludolfo 
hauserit.  74 ;  quanti  fecerit  funda- 
mentum, 911  ;  ei  dabat  dúos  dies. 
1096,  1107;  docet  dúos  merendi 
modos  in  mala  cogitatione,  28; 
ejus  doctrina  de  juramento,  74- 
75;  de  verbo  otioso,  75;  examen 
expücac  piis  praesertim  homini- 
bus  accommodatum,  912 ;  ideo  at- 
tingit  peccata  quae  frequentius  oc- 
currunt,  1038.  1141;  modus  exa- 
minis  diversus  ab  eo  quem  ille 
tradidit,  690;  quae  cogitationes 
fovendae  in  i."  hebd.,  113;  in  i.° 
exercitio  docet  modum  meditan- 
di,  1039,  "42;  de  angelorum  pec- 
cato  et  poena,  77,  118;  in  ea  re 
sequitur  S.  Augustinum,  S.  Tho- 
mam  Aquinatem.  etc.,  278-279;  de 
creatione  Adami.  76;  de  medita- 
tione  peccatorum,  108-110;  de  pec- 
catore  coram  Deo  judice,  111;  in 
inferorum  poenis  exponendis  con- 
fertur  cum  Ludolfo,  77;  tria  fla- 
gitanda  injungit  in  i."  repetitione 
i.ae  hebd..  77;  de  confessione  ge- 
nerali,  75 ;  nolebat  ut  instructor 
hanc  exciperet  ab  eo  quem  exer- 
cet,  1109;  probat  ut  meditationes 
de  morte,  etc.  addantur  i.ae  hebd., 
152;  ejus  tempore  fiebant  hae  me- 
ditationes. 1107;  volebat  ut  spon- 
te  assumerentur  corporis  asperi- 
tates.  et  ut  compunctio  diligenter 
quaereretur,  693;  quid  de  poeni- 
tentia  externa  sentiret.  915;  gra- 
tum  animum  in  Deum  excitat,  14. 

Ad  2.am  hebd.  vult  Ignatius  ut  ac- 
cedant  homines  virtutis  amore  in- 
censi,  14.  1045,  1 147 ;  de  modo 
co'ntemplandi  personas,  1085;  quo- 
modo  intellexerit  puncta  contem- 
plationum  hujus  hebd.,  1084;  mo- 
dum et  puncta  ad  meditanda  prae- 
bet,  1 101 ;  quaedam  pie  meditari 
nos  posse  docet.  1109;  de  fine  ap- 
plicationis  sensuum ,  1096  ;  de 
applicatione  olfactus  et  gustus, 
1047,  1049,  1150;  declarat  quomo- 
do  inter  se  coniugantur  partes 
Textus  Exercitio 


2.ae  hebd.,  18;  meditationem  de 
regno  Christi  posuit  ut  fundamen- 
tum meditationum  de  ejus  vita, 
694;  de  vita  ¡Iluminativa,  ibid. ;  de 
additione  2.a  et  ejus  "aequivalen- 
ti",  152-153;  de  Christo  rege  se- 
quendo,  78,  79;  Christum  ducem 
pingit,  119;  de  Lucífero,  82;  de 
binariis,  168 ;  de  contemptu  sui  et 
sufferentia  injuriarum,  1032  ; 
electionem  quomodo  tractet,  17, 
920 ;  quem  animum  optime  para- 
tum  ad  eligendum  judioat,  14. 
1054,  1 154 ;  studium  perfectionis 
excitat  in  nomine  qui  vitae  genus 
eligere  debet,  15;  vult  ut  statum 
perfectionis  appetamus  ad  Dei 
obsequium  saltem  aequale,  16;  uti- 
tur  parábola  ad  affectus  inordina- 
tos  ostendendos,  16;  modos  hu- 
militatis  in  fine  2.ae  hebd.  cur 
collocavit.  16.  17;  docet  duobus 
mysteriis  viam  sterni  ad  electio- 
nem,  18;  de  ultima  dispositione 
ad  electionem,  1054,  1154;  modum 
electionis  2.m  explicat  per  compa- 
rationem  ministrantis,  1060,  1159; 
de  hominibus  ad  statum  religio- 
sum  inducendis  aut  non  inducen- 
dis,  657,  658 ;  de  electionibus  in 
exercitiis,  695 ;  de  ordine  medi- 
tandi  electionum  tempore,  696; 
non  probat  properationem  in  eli- 
gendo,  762;  docet  inclinandum  ad 
consilia,  901 ;  animum  collectum 
esse  deberé  electionis  tempore,  864 ; 
quomodo  distinxit  tres  gradus 
humilitatis.  134;  de  tertio  am- 
plectendo.  889 ;  de  hominum  va- 
rietate  in  mysterio  incarnationis, 
326;  de  castitate  et  obedientia  cur 
tacuerit  in  meditatione  de  duobus 
vexillis,  355;  de  tribus  colloquiis 
post  binaria  hominum,  398 ;  in- 
terpretatur  verbum  evangelicum 
"ut  profitexetur",  452;  meditan- 
da quaedam  seligit  ex  sermone 
montano,  469;  item  meditationes 
in  hac  hebd..  698.  871  ;  numerat 
12  dias  in  2.a  hebd..  917-918;  de 
reformatione  vitae,  17,  695;  de 
beneficiis  ecclesiasticis,  85. 
In  3."  hebd.  quae  colloquia  fieri  do- 
ceat,  17;  de  vestibus  Christi  san- 
guine  madefactis,  69,  154;  de  iti- 
neribus  Christi  patientis,  72-73 ;  de 
ejus  passione,  116-117,  394;  prae- 
scribit  ordinem  meditandi  in  hac 
rum,  pp.  222-563. 


I2  2C) 


hebd.,  875 ;  de  Christo  in  hor- 
tum  olivarum  ingredienti,  398 ;  de 
communione  Judae,  482-483 ;  po- 
suit  verba  Christi  in  cruce  ut  il- 
la cognoscerentur,  non  quo  pror- 
sus  ordine  collocanda  sint,  11 10; 
de  Matre  dolorosa,  497 ;  quare  re- 
gulas temperantiae  in  hac  hebd. 
posuerit,  4 10-4 11  ;  Christum  super 
mensam  imitabatur.  86:  in  3."  re- 
gula temperantiae  utitur  verbo 
"manjares"  quod  est  "cibi",  412- 
413;  recte  distinguit  poenitentiam 
a  temperantia,  945. 

In  4.a  hebd.  fovet  laetitiam  spiritua- 
lem  propter  gaudium  Christi,  86. 
87;  de  Christi  apparitionibus  qui- 
busdam,  1087;  apparuisse  Chri- 
stum Matri  suae,  67 :  de  Magdale- 
na ad  sepulchrum  Christi,  69;  de 
S.  Joanne  ad  mare  Tiberiadis,  70: 
de  consolatione  in  4.'  hebd.,  424- 
425;  cur  delevit  "salido  el  30I" 
498 ;  de  f  ractione  pañis  in  Em- 
maus.  502;  de  apparitione  Christ 
Josepho  ab  Arimathia,  11 10;  com- 
pendium  4,ae  hebd.  videtur  face- 
re  voluisse.  507 ;  de  SS.  Patribus 
in  limbo,  508 ;  non  vult  nt  in  4." 
hebd.  meditatio  fiat  media  nocte, 
762 ;  de  tríplice  interrogatione  Pe- 
tro  facta,  70;  de  comtemplatione  ad 
amorem,  84:  de  amore  Dei  et 
rerum  creatarum,  662;  modi  oran- 
di  quos  docuit  commendantur.  685  ; 
de  primo  orandi  modo,  434 ;  de  se- 
cundo, 118. 

De  vita  Christi  contemplanda,  113- 
115;  qua  ratione  dividit  historiam 
vitae  Christi.  10;  jubet  petere  co- 
gnitionem  et  imitationem  Christi 
etiam  in  meditatione  de  vexillis, 
de  binariis,  in  humilitatis  modis, 
18-19;  ex  vita  Christi  robur 
omnium  meditationum  derivat,  19; 
Matthaeum  sequitur,  non  Lucam 
in  ordine  tentationum  Christi,  463  ; 
de  vocatione  apostolorum.  66 :  de 
Christo  ambulanti  super  mare.  6S : 
de  Christo  Bethaniam  petenti,  69 ; 
de  sermone  Christi  in  monte.  72; 
de  Maria  Magdalena.  153,  474;  de 
Christo  ab  inferís  revocato,  117; 
evangelii  verba  quomodo  citet, 
448 ;  subinde  ordinem  temporis 
consulto  mutat,  10.  344-345,  366- 
367,  448-449.  458,  460,  472-473, 
Textus  Directorii  Ext 


474-475,  476,  484-485,  49A  !049. 
1 109,  11 10,  1149. 
Docet  qua  ratione  se  gerant  ange- 
lí, 89;  de  modo  pugnandi  cum 
daemone,  90;  de  fortunis  SS.  Joa- 
chim  et  Annae,  ibid. ;  de  cogita- 
tionibus  se  exercentis,  1081  ;  de 
scrupulis,  91  ;  de  conscientia  de- 
licata  et  de  crassiore,  546-548;  de 
praedestinatione,  92;  de  confes- 
sione  facta  commilitoni,  facienda 
sacerdoti,  92 ;  de  causis  desolatio- 
nis,  et  remediis,  88,  117.  118;  de 
consolatione  et  de  desolatione,  166, 
513,  514,  661 ;  de  fide  et  operibus, 
92 ;  de  reg.  14  ad  sentiendum  cum 
Ecclesia,  157;  de  Dei  timore,  93, 
120. 

IX.  — S.  Ignatius  et  Dirkctorium. 
Ut  scribat  Di.  optant  socii,  745; 
hoc  debet  faceré  quatenus  parens 
Societatis,  746;  id  quidem  voluit 
ille  praestare,  746;  et  praecepta 
tradidit  circa  modum  dandi  exer- 
citia,  747,  750,  904;  inchoavit  Di. 
sed  non  perfecit,  747,  748,  749, 
750.  778,  797  \  an  diviserit  Di.  in 
tres  paragraphos  et  títulos  posue- 
rit. 749;  tradidit  doctrinam  cu- 
jusdam  latini  directorii,  752;  dicta- 
vit  Di.  Victoriae,  751,  785;  et  mó- 
nita quaedam  Polanco,  782 ;  Di. 
Ignat.  loci  allati  a  P.  La  Palma. 
747-748;  ejus  praecepta  retinen- 
da  in  Di..  940;  et  modus  traden- 
di  Exercitia  conservandus,  939; 
ejus  nonnulla  remanent  in  Di., 
900;  de  visitando  se  exercente. 
1098,  1 106 ;  libertatem  quamdam 
instructori  tribuit.  762;  multa  ejus 
prudentiae  commisit,  940-941  ;  ejus 
mentem  non  plañe  assequitur  Di. 
Gra.,  962. 

X.  — Varia.  De  exercitiis  :  Praefatio- 
nem  in  exercitia  posuit  20  an- 
notationes,  73 ;  paraphrasin  exer- 
citiorum  a  Polanco  factam  corri- 
gendam  dicit,  202-203;  ejus  et  Po- 
lanci  de  ingressu  in  orationem 
doctrina  eadem,  153;  ejus  mentem 
Polancus  exprimit,  168-169;  Igna- 
tius Victoriae  magister  in  dandis 
exercitiis,  752;  loquitur  in  exerci- 
tiis ut  caeteri  nomine^,  ut  Scri- 
ptura,  ut  philosophi.  662-663 ;  ad 
illum  scribit  Strada,  S.  J.,  de  regu- 
lis    Exercit.,    746;    praeter  ejus 

¡itiorum,  pp.  1111-1178. 


IZJO 


exercitia  alia  quaedam  dari  pos- 
sunt  religiosis  Societatis,  1033. 

Alia :  S.  Ignatius  de  animi  sui  re- 
bus  loquens  fide  dignus,  36;  qui- 
bus  de  rebus  cum  hominibus  lo- 
queretur,  ib  id. ;  eum  dici  praepo- 
situm  generalem  S.  J.  non  est 
blasphemia,  654;  interrogatur  de 
Trinitate,  eucharistia,  jure  canóni- 
co, 37;  in  condendis  constitutioni- 
bus  auxilium  a  B.  V.  accipit,  41 ; 
ejus  sensus  dum  illas  scribebat, 
206;  de  Cathtrini  doctrina,  157;  de 
praesupposito,  170;  de  obedientia, 
204;  de  valle  Josaphat,  398;  jubet 
opera  Savonarolae  comburi,  132 ; 
de  Christi  exemplo  in  prandio  ac 
de  continenda  gula,  86.  Memora- 
tur  'etiam  Ignatius  in  pp.  123,  136, 
138,  160.  199,  202,  204,  205,  20Ó, 
2ii,  228,  330,  574'  576,'  652,  653, 
665,  671,  701-708,  717,  1030,  1031, 
1092,  1108,  11 16,  1137,  1179-1182; 
v.  Exercitia;  in  Addendis  pagg.  20, 
150,  374,  382,  713,  728,  729. 

Ignis  inferni  animas  comburit,  296, 
586,  630. 

Illuminati,  abutuntur  verbis,  901 ;  eo- 
rum  errores  non  sunt  in  Exerci- 
tiis,  672. 

Illuminativa  via,  v.  Via. 

Imagines  sanctorum  venerandae, 
552,  622;  pueris  dandae.  891. 

Imbecillis  quae  exercitia  danda,  v. 
Exercitia  rudibus. 

Imitatio  Christi  est  morum  emen- 
datio,  1045,  ri47;  ejus  desiderium 
accenditur  meditatione  passionis, 
933,  1070,  1170;  v.  Jesús  Christus, 
III. 

Impedimenta  finis  ultimi  removen- 
da  per  poenitentiam,  897. 

—  perfectionis  tollenda.  1033. 

Imperial,  Franciscus,  script.,  192, 
196,  197,  J98 

Impersonalis  oratio  in  exercitiis, 
184-185. 

Incarnatio,  ejus  contemplatio,  322- 
328,  633-634;  brevius  proposita, 
837;  quando  facienda,  869,  871, 
960,  999;  continet  formam  me- 
ditandi  mysteria  vitae  Christi,  813. 
960;  ideo  diligenter  explicanda, 
918;  varietas  illa  hominum  in  i.° 
puncto  an  necessario  adhibenda, 
1083-1084. 

Inclinatio  inordinata  quomodo  vin- 
cenda,  816;  v.  Affectus. 


Index  auctorum  qui  in  Di.  1591 
plurimum  contulerunt,  758-759. 

—  Directorii  desideratur,  1100. 

India,  regio,  669,  970. 

Indif  ferentia  in  usu  libero  rerum, 
250-252,  579,  624;  est  magni  mo- 
menti,  1036,  11 39;  a  quodam  re- 
prehendebatur,  677;  necessaria  est 
ad  electionem  faciendam,  382,  599, 
658,  966,  1053,  1065,  ii53,  "65; 
tam  electuro  quam  instructori, 
1056,  1155;  quomodo  acquirenda, 
791,  J053,  i  153 ;  ad  paupertatem 
et  divitias  religiosis  esse  non  debet, 
940;  ad  materias  quae  ocurrunt  in 
Societate  Jesu,  1029,  1031,  1 136. 

Inducendi  homines  ad  Exercitia  pro- 
positis  horum  fructibus,  951 ;  v. 
Exercitia. 

Indulgentiae  laudandae,  552,  621. 

Industriae  ad  curandos  animi  mor- 
bos editae  cum  exercitiis,  727. 

Inepti  ad  orationem  mentalem  quae- 
nam  exercitia  faceré  possunt,  949. 

Infantado,  ducissa  del,  195. 

Infernum,  meditationes  S.  Ignatii  et 
Cisnerii  conferentur,  108-110;  tex- 
tus  Exercitiorum,  294-298,  586, 
630;  brevius  proponitur  a  Polan- 
co,  832 ;  quando  dandum,  1038, 
1141;  dari  potest  pueris,  891;  ea- 
runi  poenarum  timore  nos  juvari 
oportet,  77,  895 ;  haec  meditatio 
per  applicationem  sensuum  facilis 
et  efficax,  914;  quae  pariat  bona, 
1032;  v.  Ignis 

Infirmarius  curam  habeat  eorum  qui 
exercitia  fecerint.  882,  914-915. 

Ingeniosi  et  occupati  quomodo  exer- 
cendi,  244,  887,  988;  et  v.  Exerci- 
tia. 

Ingolstadium  (Ingolstadt)  opp.  in 
Bavaria,  215,  756,  771,  1179,  1 181. 

Ingrediens  exercitia  quomodo  exci- 
piendus,  789;  quandonam  monen- 
dus  de  opportunitate  confessionis 
generalis,  793 ;  de  quibus  monen- 
dus,  951  ;  v.  Exercens  se. 

Injuriae,  eas  sustinens  proxime  ac- 
cedit  ad  Christum,  14;  v.  Humili- 
tas. 

Innocentes  pueri  mactati,  458. 
Innocentius  III,  P.  M.,  scripsit  li- 

brum  de  contemptu  mundi,  989. 
Inordinatio  in  actionibus  cognoscen- 

da  et  tollenda,  13;  v.  Affectus. 
Inquisitionis  tribunal  a  Spiritu  San- 

cto  institutum,  667,  683. 


Textus  Exercitiorum,  pp.  222-563. 


I  23  i 


Iusidiae  daemonis  cavendae,  8o;  v. 
Daemon,  Lucifer. 

Inspirationes  «xaminandae  lumini- 
bus  fidei,  magisterii  Ecclesiae  et 
rationis,  928. 

Institutum  Litterarium  Dr.  M.  Hut- 
tler,  editor  Exercitiorum,  742. 

Instructiones,  opportune  dandae  se 
exercentibus,  998. 

Instructor  exercitiorum.  I.— De  ipso 
instructore:  Est  necessarius  ad 
exercitia  facienda,  949;  idoneus 
frequentandus,  879;  unus  assi- 
gnandus.  non  plures,  847 ;  succe- 
dens  alii  in  eisdem  exercitiis  ra- 
tioni  primi  ne  contradicat,  847- 
848;  qualis  esse  debeat,  1019,  1126; 
sit  idoneus  et  gratus,  803,  847,  848, 
1019,  1103,  1126;  prudens.  1019, 
1126;  parcus  in  sermone,  ibid.,  po- 
tius  suavis  quam  austerus,  907. 
1019,  1126;  habeat  discretionem 
spiritus,  949;  et  unctionem  Spiri- 
tus  Sancti,  ibid. ;  teneat  Deum  esse 
praecipuum  orationis  mentalis  au- 
ctorem.  954;  suae  industriae  ni- 
hil  boni  tribuat,  1020,  1127;  con- 
fidat  in  Deo,  ibid.;  librum  Exer- 
citiorum bene  noverit,  847,  907, 
972,  1020,  1024,  1127,  1131;  in  spi- 
ritualibus  rebus  sit  versatus,  859; 
exercitia  sit  expertus,  907.  1019, 
1126;  eorum  rationem  reddere 
possit,  1019,  1126;  praeter  librum 
alia  multa  sibi  comparet,  947.  972; 
etiam  sanctorum  vitas  et  libros 
aptos,  1016,  1123;  locos  Scriptu- 
rae  ad  3.am  hebd..  1071,  1170; 
praevideat  regulas  omnes  Exercit., 
793.  938 ;  oret  diligenter  pro  se  et 
pro  eo  quem  exercet,  803,  847, 
907,  949;  aliorum  suffragia  men- 
dicet,  804;  meditetur  exercitium 
dandum,  847,  909,  972,  1021,  1128; 
et  memoriter  teneat  quae  dictu- 
rus  est,  780,  848;  ideo  librum 
Exercit.  secum  ne  afferat,  780, 
790,  848 ;  exacte  servet  ordinem, 
etc..  lib.  Exercit.,  1024,  1131;  con- 
ferat  cum  experto  suum  proce- 
dendi  modum,  907,  1019.  1126; 
exerceat  se  in  tradendis  exercitiis 
ubi  minus  est  periculum,  si  errat, 
1019,  1126;  daré  potest  meditatio- 
nes  statui  praesenti  accommoda- 
tas,  1029,  1136;  quas  ipse  faceré 
potest,  1108;  instruat  scripto  mi- 
nistrum  se  exercentis,  1102. 


II. — Instructor  erga  eum  qui  se 
exercet.  Cognoscat  se  exercentem, 
804,  907,  1020,  1127;  quidnam  ei 
commendare  debeat,  789 ;  non 
omnia  initio  proponat,  1015,  1122; 
officia  pro  vario  se  exercentium 
statu,  805 ;  quomodo  se  gerere  de- 
beat 228-230,  611;  graviter,  sánete, 
modeste,  amanter,  790;  doctum  se 
cum  doctis,  modeste  tamen,  exhi- 
beat,  790;  auctoritatem  cum  mo- 
destia conjungat,  1019,  1126; 
amanter  curet  res  et  personam  se 
exercentis,  973 ;  ne  sit  nimium  f  a- 
miliaris  cum  eo,  948;  eum  invisat 
suis  temporibus,  790,  805,  102 1. 
1128;  opportunis  armis  juvet  et 
muniat,  979 ;  quibus  de  rebus  in- 
structor certior  fieri  debeat,  240. 
241,  613,  1065,  1109.  1 165 ;  quaerat 
de  consolatione  ac  desolatione, 
228-230,  611,  779;  exigat  rationem 
de  exercitiis,  805 ;  quomodo  et 
quaenam  interrogare  debet  se 
exercentem,  1021,  1128;  qua  ratio- 
ne  se  gerat  erga  tentatum  et  de- 
solatum,  230-232,  611,  1022,  1129; 
hortetur  ad  patientiam  et  perseve- 
rantiam,  1022,  1129;  item  ad  me- 
dia adhibenda  et  ad  fiduciam  in 
Deo  constituendam,  804;  ánimos 
illi  addat,  850,  907,  909 ;  caveat  ne 
diffidentiam  ostendat,  850,  973, 
1023,  1130;  item  ne  se  exercens 
abstinentiae  nimium  indulgeat, 
857;  aut  caput  laedat,  1023,  1130; 
aperiat  viam  meditanti,  805,  1022, 
1129;  doceat  eum  cogitare  suaviter 
de  divinis,  1023,  1130;  satisfaciat 
iis  quae  se  exercens  proponat,  849; 
non  valde  laudet  consolatione 
abundantem,  1022,  1128;  ñeque 
diutius  cum  illo  versetur,  790. 
1022,  11 29;  eum  doceat  fructum 
elicere  ex  consolatione,  1022,  1128- 
1129;  praeparet  ad  tempus  desola- 
tionis,  ibid. ;  eum  visitet  dum  me- 
ditatur  fundamentum,  1037,  1140; 
doceat  modum  faciendae  confessio- 
nis  generalis,  857,  1043,  1 145  ;  sed 
hanc  non  excipiat,  779,  857-858, 
948,  957,  1043,  1145;  nisi  se  exer- 
cens id  omnino  velit,  981  ;  agat 
cum  unoquoque  seorsum,  848 ; 
quid  agere  debeat  cum  eo  qui  mo- 
tiones  non  sentit,  228,  611;  quas 
regulas  discretionis  exponere  de- 
beat   et    quando,    ibid.;  moneat 


Textus  Directorii  Exercitiorum,  pp.  1111-1178. 


1232 


quas  res  oporteat  scribi,  850,  1016, 
1022,  1124,  1129;  discernat  effe- 
ctus  boni  spiritus  et  mali,  781 ;  uta- 
tur  regulis  discretionis,  819;  ob- 
servet  exercentem  se  et  ea  quae 
is  de  se  illi  communicaverit,  974. 

III  — Instructor  erga  f acturum  ele- 
ctionem.  Examinet  affectus  eli- 
gentis,  820;  exploret  an  electurus 
habeat  indif ferentiam,  '064,  1164; 
in  suo  se  officio  contineat,  789; 
sit  diligens  in  juvando  eligentem, 
1056,  1156;  in  neutram  partem  in- 
clinet,  236,  612;  ne  impellat  exer- 
centem se  ad  aliquem  statum.  656, 
803,  820,  923,  966,  1056,  1155;  mo- 
tionem  divinam  sequatur,  923 ;  si- 
nat  Deum  de  creatura  disponere, 
1020,  1127;  ejus  partes  erga  el*- 
cturum,  1055,  1155;  eum  dirigat  ne 
falsis  rationibus  decipiatur,  820; 
invigilet  fraudibus  daemonis  de- 
tegendis,  924,  1056,  1156;  quomo- 
do  se  gerat  cum  eligens  halluci- 
natur,  1067,  1167;  paret  eum  ad 
sequendam  Dei  voluntatem.  966; 
ne  impellat  ad  votum  faciendum, 
821,  1067,  1166;  sed  ne  prohibeat 
quominus  votum  prudens  fiat, 
821,  869,  1067,  1166. 

IV. — Varia.  Videat  an  recreatio 
danda  sit  se  exercenti.  1021,  1128; 
instructoris  prudentiae  multa  per- 
mittuntur,  T024,  1 131 ;  daré  potest 
meditationes  statui  praesenti  ac- 
commodatas,  1029,  1136;  quas  ipse 
faceré  potest,  1108;  instructoris  oí- 
ficia  tractanda  in  Di..  946;  quoties 
instructor  adire  debet  eos  qui  do- 
mi  suae  faciunt  exercit..  T103;  v. 
Exercens  se. 

Isaias  de  passione  Christi,  1070.  1170 

Insulae  (Lille)  opp.  in  Gallia,  122, 
713. 

Intellectus  in  meditando  illustratur, 
224,  583.  584.  958;  adhibendus 
etiam  in  electione,  non  sola  volun- 
tas, 1058.  11 58. 

"  Intenciones,  acciones  y  operacio- 
nes", 48. 

Intentio  pura  in  electione.  372.  597. 
Investigado    vojuntatis    divinae  fit 

meditando  et  petendo,  15,  346,  594. 
Inviti  ne  accedant  ac  exercitia,  906. 
Irrisiones.  268;  v.  Humilitas. 
Isidorus  Pelusiota,  script,  208 
Israel,  Dei  populus,  59;  redhnendus. 

456;  adde,  79,  458, 

Textus  Exercitic 


Italia,  assistentia  S.  J.,  147;  varia, 

148,  172,  223,  721,  755,  771. 
Iunta,  v.  Junta. 

J 

Jacobus  Major,  apostolus,  S.,  testis 
transfigurationis.  476;  comes  Chri- 
sti in  horto,  484. 

—  Minor,  apostolus,  S.,  videt  Chri- 
stum  redivivum,  506;  quandonam 
haec  apparitio  contemplanda.  876; 
varia.  52,  64,  68,  168,  330. 

Jaculatoriae  orationes,  commendan- 
dae,  878,  895. 

Jajus.  Claudius,  S.  J.,  e  primis 
S.  Ignatii  sociis,  160. 

Jansenius,  Cornelius,  script.,  505. 

Japonenses,  Sooietatis  fructus  apud 
i  líos,  670. 

Japonia.  v.  Amacusa. 

Japónica  editio  Exercitiorum,  711. 

Jejunia  ab  Ecclesia  inj  uñeta  laudan- 
da  et  servanda.  552,  582. 

Jerusalem.  loca  sancta  invisit  Igna- 
tius,  399;  utrum  illue  portaverit 
libros  necne,  93 ;  Jesús  illue  ascen- 
dit,  460,  815;  ñeque  hospitio  acci- 
pitur,  69,  482 ;  iter  ad  ultiman  coe- 
nam,  10,  392,  394,  601 ;  illue  rediit 
B.  V.  M.  sepulto  Filio,  642 :  ibi 
discipuli  Spiritum  Sanctum  ex- 
pectare  jubentur,  508:  varia,  59, 
80,  81  119,  124,  125.  148-149,  348, 
594.  636,  839;  a  caldaeis  oppressa, 
82;  cum  Babylone  certat,  ibid.  et 
125;  ejus  cives  Babylonem  trahun- 
tur  a  diabolo,  125. 

JESUS  CHRISTUS.  FILIUS  DEI, 
in  eo  moratur  omnis  plenitudo  Di- 
vinitatis,  83. 

I. — Vita  et  mysteria.  Incarnatio.  14, 
322,  450,  590-591 ;  natus  in  Bethle- 
hem,  14,  332,  452,  591  ;  revelatus 
pastoribus  ab  eis  adoratur,  366, 
454;  adoratus  a  magis,  366,  454- 
455;  circumeiditur.  366.  454;  ab 
angelo  nominatus,  59.  454 ;  oblatus 
in  templo.  14,  64,  456,  999 ;  in  Ae- 
gyptum  fugiens,  14,  458;  in  pa- 
triam  redux,  458;  venit  Xazareth, 
ibid.;  obediens  parentibus,  14,  344, 
460,  593,  814,  815,  839,  965,  999; 
proficiens  et  fabrilem  artem  exer- 
cens, 460 ;  quandonam  hoc  myste- 
rium  contemplandum.  870,  872 ;  in 
templo  remanens  ibique  inventus, 
14,  344,  460,  593.  814,  815,  999, 
um,  pp.  222-563. 


1063.  1162;  quandonam  contem- 
plandus,  870,  872 ;  e  Nazareth  ad 
Jordanem  profectus,  364,  596,  966; 
baptizatus,  364,  462 ;  quandonain 
contemplandus.  872;  petit  deser- 
tum,  364-366,  596;  in  deserto  jeju- 
nat,  462;  tentatur,  64,  462-464;  ei 
ministrant  angelí.  464;  quandonam 
in  deserto  contemplandus,  870, 
872;  vocat  apostólos,  66.  67,  81, 
366,  464,  637 ;  ad  Canae  nuptias 
invitatus  accedit,  466;  vinum  in 
aquam  mutat,  ibid.;  ejicit  de  tem- 
plo vendentes.  468 ;  in  monte  con- 
cionatur,  71,  468;  octo  beatitudines 
exponit.  468;  discípulos  paulatim 
docet,  655 ;  in  navi  dormit,  tem- 
pestatem  sedat,  discipulos  arguit, 
470;  apostolis  conferí  potestateni 
praedicandi,  etc..  472 ;  Magdale- 
nam  a  peccatis  absolvit,  474;  quin- 
qué hominum  millia  reficit,  476; 
discipulos  jubet  navim  conscen- 
dere,  orat  in  monte.  470 ;  super 
mare  ambulat,  68,  366.  470,  596 ; 
quandonam  contemplandus.  870. 
872;  transfiguratus,  64,  476;  La- 
zarum  ad  vitam  revocat,  366,  478, 
596;  in  templo  concionatur,  366, 
482,  596;  coenat  apud  Simonem 
leprosum,  478;  ungitur  a  María  so- 
rore  Lazari,  480;  eam  defendit. 
ibid. ;  triumphans  Jerusalem  ingre- 
ditur.  366.  480 ;  quandonam  con- 
templandus, 871,  872;  Christus  pa- 
tiens  contemplandus  in.  1."  hebd.. 
10,  17;  pergit  ad  passionem,  601; 
discipulos  dúos  ad  coenam  paran- 
dam  mittit,  etc.,  392,  641  ;  agnum 
paschalem  comedit,  482 ;  pedes 
discipulorum  lavat,  ibid. ;  etiam  Ju- 
dae,  70 ;  sacramentum  eucharistiae 
instituit.  392.  482;  Chrkti  patien- 
tis  itinera.  72-73,  398;  Christus 
quanta  passus,  394-396,  402,  601  : 
propter  peocata  hominum  gravissi- 
me  punitus,  955 ;  in  montem  Oli- 
varum  venit,  398,  602 ;  orat,  400. 
484;  quandonam  hoc  mysterium 
contemplandum,  873 ;  quomodo 
oraret,  112;  sudat  sanguine,  154. 
484.  602;  ejus  vestes  sanguine  ma- 
defactae.  484,  669 ;  ósculo  traditur. 
486;  Malchum  sanat,  184,  400,  486; 
comprehenditur,  400,  486,  602;  ab 
horto  ad  Annam  ducitur,  400,  404, 
406,  449 ;  quandonam  contemplan- 
dus, 873;  alapam  accipit,  486;  ad 

Textus  üirectorii  Exercitiorum,  pp.  1111-1178. 

Mosüm.  Ignat.— Series  II. 


Caipham  ducitur.  404 ;  quandonam 
contemi)landuii,  873  ;  Petrum  respi- 
cit,  488 ;  ligatus  tota  nocte  itia- 
net,  a  satellitibus  i  1  1  u  d  i  t  u  r  , 
488;  a  Caipha  ad  Pilatum  duci- 
tur, 406,  488 ;  apud  Pilatum  ac- 
cusatur,  488;  quandonam  contem- 
plandus. 874;  a  Pilato  ad  Hero- 
dem  missus,  406,  490;  quando- 
nam contemplandus,  874;  ab  He- 
rode  ad  Pilatum  remissus,  406. 
490;  postponitur  Barabbae,  490; 
flagellatus,  ibid.;  spinis  coronatus, 
490-492 ;  a  militibus  illusus,  492 ; 
ad  populum  productus,  ibid. ;  cru- 
cis  morte  damnatus.  ibid. ;  a  domo 
Pilati  ad  crucem  trahitur.  406; 
cruce  onustus  eique  affixus,  492; 
in  cruce,  112.  603;  blasphematur, 
494;  Jesús  Xazarenus  rex  judaeo- 
rum.  492;  septem  verba  profert, 
494;  eorum  ordo,  1 109-11 10;  ace- 
to potatur  (quídam  addunt  fel), 
70;  moritur,  642;  Christus  mo- 
riens  quando  contemplandus,  874 ; 
de  cruce  depositus,  642 ;  sepul- 
tus,  406,  408,  496,  603.  642; 
quandonam  contemplandus.  874; 
descendit  ad  inferos,  418,  843;  sur- 
git  e  mortuis,  117,  418,  496,  843; 
contemplandus  in  4.°  hebd.,  10. 
17,  605,  610;  ejus  Divinitas  ab- 
scondita  in  passione  ostenditur  in 
resurrectione,  844;  apparet  Matri 
suae,  418,  496.  605,  843 ;  quando- 
nam contemplandus,  875 ;  apparet 
Mariae  Magdalenae,  419,  498,  1087; 
quandonam  haec  apparitio  con- 
templanda.  875;  ab  angelo  naza- 
renus  dicitur.  498 ;  apparet,  mu- 
lieribus,  76,  79,  498;  quandonam 
haec  apparitio  contemplanda.  875  : 
apostólos  fratres  appellat.  498; 
Joannes  ad  ejus  monumentum 
currit,  1087 ;  Jesús  apparet  Potro, 
500,  1087;  quando  contemplandus, 
875 ;  apparet  euntibus  in  Emmaus 
eisque  communionera  praebet  500; 
pati  debuit  ut  in  gloriam  suam  in- 
traret.  ibid.;  quandonam.  cintem- 
planda  haec  apparitio,  875 ;  appa- 
ret discipulis,  januis  clausis,  502; 
eis  dat  Spiritum  Sanctum  et  in- 
stituit sacramentum  poenitentiae. 
ibid. ;  quandonam  haec  apparitio 
contemplanda,  876;  apparet  disci- 
pulis praesente  Thoma,  .=;02 ;  quan- 
donam contemplandus.  876;  appa- 


1234 


ret  discipulis  ad  mare  Tiberia- 
dis,  69,  504;  eis  panem  et  piscem 
oífert,  ibid. ;  Petro  primatum  dat, 
70,  504;  quandonam  haec  appari- 
tio  contemplanda.  876;  discipulis 
in  monte,  504-506;  apostólos  in 
omnem  terram  mittit,  506;  fra- 
tribus  500  simul,  506;  quandonam 
contemplandus,  876 ;  Jacobo  Mino- 
ri,  apost.,  506;  Josepho  ab  Arima- 
thia.  68,  506;  per  dies  quadraginta 
apparet  discipulis,  508;  Paulo 
apost.  post  ascensionem,  506-508 ; 
quandonam  contemplandus,  876;  in 
coelos  ascendit,  64,  67,  508;  iterum 
venturus  in  terram,  510. 

II.  — Jesu  Christi  officia  quaedam. 
Consolator,  67,  420,  636,  642 ;  con- 
summator  legis,  470;  bonorum 
dux,  80,  119,  348,  352,  594,  636, '637. 
839;  judex.  152  587,  835;  media- 
tor,  292,  356,  586,  595,  808.  832, 
914,  1041,  1144;  rex,  14,  79,  124, 
125-  314,  S89.  632,  836-837,  861 ; 
ejus  excellentiae  numerantur,  963. 

III.  — Jesús  Christus  exemplar  vi- 
tae  perfectissimum.  Omnes  ad  se 
vocat,  et  ad  sui  imiíationem,  14, 
79,  80,  314-321.  348.  589.  594.  693; 
in  quolibet  vitae  statu  imitandus, 
14,  18,  125,  134.  346,  352-354,  590, 
593.  837,  861,  868.  897,  916,  965. 
1045.  1147;  Christum  sequi  quid 
sit,  81 ;  ejus  imitationis  varii  gra- 
dus,  14;  quinam  proxime  illum  se- 
quuntur.  ibid. ;  ejus  imitatio  est 
vera  vita,  15;  et  via  ad  beatitudi- 
nem,  14,  18;  eum  imitari  velle  ar- 
duum  non  est  sentienti  quae  sug- 
gerit  Ignatius  in  fine  i.ae  hebd.,  14. 
321 ;  Jesús  in  prandio  imitandus, 
86.  91,  414.  604 ;  item  in  usu  sen- 
suum  et  potentiarum,  438-440,  608, 
643,  827,  845,  1073.  1172;  item  in 
usu  rerum  quae  possidentur,  619; 
ejus  amor  et  cognitio  in  dies 
augenda,  14;  ad  perfectissimam  hu- 
militatem  amplectendam  impellit, 
16.  19;  et  ad  optanda  adversa,  84- 
85 ;  item  ad  paupertatem  et  oppro- 
bria  amanda,  370-372 ;  animam  pa- 
rat  ad  electionem,  16;  ejus  co- 
gnitio nos  ad  Deum  ducit,  963 ; 
praebet  virtutis  cognitionem,  964; 
sacramentorum,  Sacrae  Scriptu- 
rae,  ibid. ;  cognitio  practica  dú- 
plex. 964-965. 

IV — Jesús   Christus  in  quatuor 
Textus  Exerciti 


hebd.  Exercit.  In  compositione 
loci  i.ae  hebd.,  275,  583,  627;  in 
colloquiis,  13,  77,  109,  282,  292,  296. 
584,  586,  628,  630,  631 ;  gratus  in 
eum  animus  excitandus,  14;  bla- 
sphematur  apud  inferos,  296,  586, 
630;  v.  J.  C.  mediator. 
Christi  regnum,  78,  314,  589,  631 ; 
haec  contemplatio  est  fundamen- 
tum  meditationum  vitae  Christi. 
861;  ejus  vita  contemplanda,  10, 
610;  cognoscenda  et  amplectenda, 
15;  res  est  praecipua  in  Exercit., 
19,  78,  610;  ejus  imitatio  aggredien- 
da  in  2.a  hebd.,  692 ;  Christi  doctri- 
na, 352-354,  597,  638 ;  homines 
eligit  consortes  laboris,  352,  594, 
637.  917;  suos  instruit  de  doctri- 
na tradenda  hominibus,  352-354. 
595,  638:  eam  spargit  per  apo- 
stólos, ibid. ;  quomodo  in  pace  in- 
veniendus,  358,  595;  ejus  doctri- 
nae  compendium,  81 ;  Christi  vita 
docet  quid  agendum  ad  perfectio- 
nem  obtinendam,  861  ;  ejus  sinn- 
litudo  est  fundamentum  perfectis- 
simae  humilitatis.  640;  quomodo 
contemplanda,  56,  113-115;  fre- 
quenter  in  memoriam  revocanda, 
34°.  593 1  Jesús  ut  praesens  con- 
siderandus  contemplanti.  833,  894- 
895 ;  Christi  mens  in  meditatio- 
ne  de  duobus  vexillis,  15;  ejus  mo- 
res, 81-82;  sermo  Christi  ducis  et 
itudium  servandi  homines  per 
ipsos  homines,  594-595 ;  Christum 
imitari  cupiens  paratus  est  ad  vi- 
tae genus  eligendum,  14,  18;  ejus 
vita  contemplanda  etiam  cum  da- 
tur  opera  electioni,  19. 
Christi  passio,  quomodo  contemplan- 
da, 116-117;  opera  et  labores  in 
mortali  vita.  636;  dolores  ante  ocu- 
los  habendi,  603 ;  Divinitas  latet  in 
passione,  396,  601,  641.  843. 
Christi  redivivi  contemplatio,  418, 
496,  605,  642 ;  quid  in  ea  medita- 
tione  petendum,  276,  420,  583,  605. 
642,  843 ;  Christi  gaudium  fons 
nobis  gaudii.  ibid.;  ejus  Divinitas 
per  effectys  ostenditur.  ibid.  et 
844. 

V. — Varia.  J.  C.  orandus  ut  recte 
exercitia  dentur,  892;  item  ut  no- 
bis gratiam  largiatur,  non  modo 
ut  impetret,  1083 ;  quid  de  diviti- 
bus  sentiret.  662;  nos  orare  do- 
cet, 667;  ejus  nierita  fons  bono- 
ornm,  pp.  222-563. 


ruin  spiritualium  omnium,  1069, 
1169;  singulis  bonum  angelum 
assignal,  637;  ejus  exemplum  tri- 
plex, 81 ;  qui  in  eum  non  credunt 
ejusve  praeceptis  non  parent,  da- 
mnantur,  630;  Christi  mysteria 
quandonam  non  posita  sint  in 
exercitiis,  33 ;  Christi  notae  ex 
Ludolfo,  136;  Christus  videtur  ab 
Ignatio  Manresae,  41  ;  dux  est 
Natali  in  ofricio  commissarii,  650; 
opponitur  Antichristo,  82 ;  quem 
interficiet  aut  manu  sua  aut  manu 
Michaélis  archangeli,  83. 
Joachim,  S.,  ejus  exemplum  in  Vita 
Christi  et  in  Flore  SS.,  33;  quo- 
modo  fortunas  dividebat,  90,  542, 
619. 

Joannes,  apostolus,  S.,  de  vocatio- 
ne  Petri  et  Andreae,  66,  67,  464; 
testis  transfiguraíionis,  476;  pro- 
ferí nomina  Lazari,  Maiiac,  Ju- 
dae,  480;  comes  Christi  in  horto, 
484;  Mariae  filius  constituitur  494; 
eam  comitatur  sepulto  Jesu,  642, 
videt  Jesum  redivivum  ad  rnare 
Tiberiadis,  69.  70,  504 ;  ait  non 
posse  peccare  illum  qui  ex  Deo 
natus  sit,  662,  674;  spiritus  esse 
probandos,  926;  ei  non  contradicit 
S.  Ignatius  in  narratione  ingres- 
sus  Christi  in  hortum,  398-399 : 
adde,  50. 

—  Baptista,  conceptus  a  matre  sene, 
450;  in  sinu  matris  laetatur  prae- 
sente  Maria  virgine,  452;  juxta 
Jordanem  versatur,  68;  Jesum  ba- 
ptizat.  462 ;  in  carcerem  missus, 
191. 

—  Chrysostomus,  S..  commendat 
Christi  coenantis  exemplum,  86; 
varia,  11,  66.  207,  208,  209,  570. 

—  de  Avila,  B.,  an  Exercitia  com- 
mendaverit,  22. 

—  XXII,  P.  M.,  auctor  (?)  precum 
"Anima  Christi",  223;  de  pauper- 
tate   Fratrum   Minorum,  681-682. 

Jordanis,  fluvius,  18,  68,  368,  462, 
596,  597.  840,  870,  872,'  966,  1000, 
tio8. 

Josaphat,  vallis,  illuc  conveniemus  ad 
judicium,  956;  ejus  situs,  398-399; 
varia,  400,  602. 

Joseph,  sponsus  B.  M  V.,  330.  331, 
332;  venit  in  Bethlehem,  115,  332, 
452,  591.  635,  837,  838;  invenitur 
a  pastoribus,  454 ;  ab  angelo  moui- 
tus  in  Aegyptum  f  ugit,  458 ;  rcdit 


in  patriam,  458;  a  B.  M  V.  dici- 
tur  pater  Jesu,  461,  965;  quomo- 
do  pranderet,  86;  varia,  51,  52, 
58,  59. 

Josephus  ab  Arimathaea,  Jesum  de 
cruce  tollit,  496;  videt  eum  redi- 
vivum, 68,  506,  1087,  11 10. 

Jubilaea,  laudanda,  552,  621. 

Juda,  regio,  58. 

Judas,  eleemosynarum  custos,  189; 
a  solo  Joanne  nominatur  in  coena 
ad  Bethaniam,  480 ;  murmurat  de 
Magdalena,  480;  ei  Christus  pe- 
des lavat,  70,  482;  communionem 
accipit,  et  Christum  prodit,  480- 
481 ;  Christum  venditurus  exit  e 
coenaculo,  392;  juxta  aliquos  an- 
te institutam  eucharistiam,  483 ; 
Christum  osculatur,  184,  400,  486; 
varia,  602,  974. 

Judicii  meditatio  recte  additur  i.ae 
hebd.,  152,  298-299,  691,  784,  791, 
801,  809,  856,  858,  979,  998,  1038. 
1041,  1097,  1 141,  1 143 ;  rarissime 
omittenda,  914,  1041,  1143;  danda 
religiosis  S.  J  ,  103 1 ;  quae  pariat 
bona,  1032,  1041,  1143;  judicii  me- 
ditatio exponitur,  835,  956;  a  non- 
nullis  desideratur,  1093 ;  f  acta  est 
a  Polanco.  835,  1107;  dari  potest 
pueris,  891 ;  judicium  consideran- 
dum  ad  bene  eligendum,  388,  600, 
640,  842;  v.  Eleemosyna. 

Julián.  Hieronymus,  S.  J.,  editor 
Exercitiorum,  703. 

Julien,  typogr.  parisinus,  735_ 

Julius  III,  P.  M.,  aliqua  concessit 
Societati  vivae  vocis  oráculo,  204; 
ejus  secretarius  brevium  Blosius, 
216. 

Junta,  Philippus,  typogr.  burgensis, 
709. 

Juramentum  vitandum,  28,  262;  quo- 

modo   licitum,  262-264,  581,  625; 

per  Deum  aut  per  res  creatas,  264- 

266.  581-582,  625. 
Justellus,  Christophorus.  script.,  542. 
Justi   et   Pastoris  sanctorum,  tem- 

plum  complutense,  575. 
Justinus,  S.,  331. 

Juvencius.  Josephus,  S.  J.,  script., 
766. 

K 

Kalisz,  v.  Calissium. 

Kempis.  Thomas  Hemerken  a,  scri- 
ptor  libri  De  imitatione  Christi,  50, 
1089;    lectus   ab   Ignatio  Manre- 


Textus  Directorii  Exercitiorum,  pp.  1111-1178. 


1236 


sae,  126;  communia  quaedam  ha- 
bet  cum  Ignatio  et  Ludolío,  57 ; 
docet  alia  exercitia  aliis  •conveni- 
re,  74;  de  animo  curis  libero,  118; 
de  usu  rerum,  132;  de  modo  agen- 
di  cum  tentatis,  74;  de  gradibus 
humilitatis,  134-135;  de  remediis 
desolationis,  88;  de  causis  desola- 
tionis,  89;  de  modo  pugnandi  cum 
daemone,  90  ;  ,  u  s  u  r  p  a  t  verba 
"Exercitia  spiritualia",  223;  quae- 
dam in  exercitiis  vestigia  ejus 
sunt  potius  quam  Cisnerii,  120;  ejus 
opus  Orationes  et  meditationes  de 
vita  Christi,  128;  sitne  hujus  dis- 
positio  similis  dispositioni  Exerci- 
tiorum,  135 ;  qua  ratione  fons 
Exercitiorum  dici  possit,  94;  ejus 
libri  de  Imitatione  Christi  legi 
possunt  in  2.a  hebd..  1050,  1 151 ; 
varia,  57,  86,  812,  989,  1016,  1123. 
Kempten.  v.  Monasterium  Campi- 
donense. 

Kehrein,  script.,  de  precibus  "Ani- 
ma Christi".  223. 

Kleinemans,  invenit  cod.  B.  Fabri 
Coloniae,  206. 

Knabenbauer,  Josephus,  S.  J,,  script.. 
452,  454,  455,  467.  475,  480,  789. 

Knobbaert,  Alichaél,  typogr.  antuer- 
piensis,  718,  721. 

Knox,  Joannes.  haereseos  caput  in 
Schotia,  19-20. 

Kracau,  Kracow,  v.  Cracovia. 


L 

Labor,  Dei  in  creaturis,  432,  607,  660. 
844;  phrasis  illa  a  quodam  re- 
prehenditnr  673-674. 

—  necessarius  in  exercitiis,  951- 
952,  996. 

—  manuum,  sitne  opportunus  tem- 
pore  exercitiorum,   1094,  1106. 

Lacrymae  de  peccatis,  284,  310,  691. 
692,  831  ;  ac  de  passione  Christi, 
396.  601.  641  ;  coactitiae  nihil  pro- 
sunt,  1024,  1130. 

"La  Editorial",  typographia  caesar- 
augustana,  707. 

Laetiae  (Liesse),  opp.  in  Gallia,  20. 

Laetitia  spiritualis  in  4.*  hebd..  86, 
420,  424,  605,  606,  642,  843. 

Lafitte.  Petrus,  script.,  laudat  Exer- 
citia, 20. 

Lainius  (  Laine.-:),    Jacobus.  praep. 

Textus  Exerciti 


gen.  S.  J  e  primis  S.  Ignatii  so- 
ciis. 

I.  — Lainius  et  Exercitia.  De  tempo- 
re  ac  loco  quo  facta  sunt,  31,  32, 
138;  ejus  dictum  de  auxilio  singu- 
lari  a  B.  V.  collato  ad  Exercitia 
scribenda  non  constat,  40 ;  tenuit 
in  dandis  exercitiis  modum  S.  Ig- 
natii, 897;  Frusium  exercet,  148; 
et  Domenechum,  576 ;  eo  genera- 
li  turbatur  in  Hispania,  contra 
Exercitia,  157;  novam  eorum  edi- 
tionem  curat,  158. 

II.  — Varia:  204.  754,  755,  763;  adfuit 
concilio  tridentino,  669 ;  curat  de- 
creta congr.  I  generalis  perricien- 
da,  753;  usus  est  Polanco  a  secre- 
tis.  30;  an  Directoriis  conficien- 
dis  operam  dederit,  752-753 ;  acta 
tempore  ejus  electionis  cum  Pau- 
lo IV  memorantur,  204;  scripsit  de 
Ignatio  ad  mensam,  86;  de  fuco 
mulierum.  de  simonia,  de  institu- 
tione  scholaris,  de  mercatoris  ne- 
gotiis,  204;  habuit  exhortationes 
circa  examen  et  constitutiones, 
ibid. ;  Romae  moritur,  897. 

Lancicius,  Nicolaus,  S.  J.,  de  auctore 
praefatiunculae  lib.  Exercit,  150. 

Lanier,  typogr.  parisinus,  735. 

Lao,  Franciscus,  typograph.  panor- 
mitanus  in  Sicilia,  738. 

La  Palma,  Ludovicus  de,  S.  J.,  con- 
ñrmat  doctrinam  Exercitiorum. 
11;  scripsit  hispane  tractatum  de 
examine  conscientiae,  11;  de  tem- 
pore quo  scripta  sunt  exercitia,  33 ; 
pulcre  scribit  de  vitae  spiritualis 
experimentis  S.  Ignatii,  37-38;  de 
inspiratione  exercitiorum,  39 ;  de 
20  annotationibus,  223 ;  de  commu- 
nicandis  cogitationibus  cum  in- 
structore,  1081 ;  locos  affert  ex  Di. 
[gnat.,  747-748;  speciatim  ex  Di. 
Victoriae,  751  ;  recte  profert  lo- 
cum  ex  Di.  Ignat.  autographis, 
778-779- 

Lapide,  Cornelius  a,  S.  J.,  script., 
481. 

La   Puente,   Ludovicus   de,    S.  J., 

script,  42,  43,  73. 
Latina  verba  in  Exercitiis,  48. 
Lauchert,  Fr.,  script,  215. 
Laurentius  Justinianus,  S.,  adhibet 

verba  "Exercitia  spiritualia",  223. 
Lazarus,  vitae  restitutus,  61,  70,  72, 

366,  478,  596,  720,  841  ;  quando  hoc 

miraculum  contemplandum.  872; 
um,  pp.  222-563. 


1237 


aptum  est  ad  quiescendum  pera- 
cta  confessione  generali,  945;  coe- 
nat  apud  Simonem  leprosum,  478; 
ejus  nomen  in  Joannis  evangelio 
solum  reperitur,  480. 

Le  Mans,  v.  Cenomanum 

Le  Vasseur,  Leo,  cartusianus,  script.. 
21. 

Lecina,  Marianus,  S.  J.,  multum  la- 
boravit  in  Monum  H.  S.  J.  et  in 
hac  ed.  Exercit.,  177. 

Leclerq,  H.,  O.  S.  Ben.,  script.,  543. 

Lecoffre,  editor  parisinus,  in  Ad- 
dendis  pag.  729. 

Lectio,  v.  Libri. 

Lectum,  hoc  secum  ferebant  ad  exer- 
citia  facienda.  948;  a  quo  compo- 
nendum  sit,  785,  788,  1018,  1102, 
1125. 

Ledesma,  Jacobus  de,  S.  J.,  designa- 
tus  ad  Di.  confessionum  et  do- 
ctrinae  cbristanae.  753,  754;  in- 
colit  collegium  romanum,  755. 

Ledóchowski,  Wlodimirus,  praep. 
gen.  S.  J.,  e¡  dedicatur  haec  ed. 
5 ;  scribit  epistolam  de  hac  edi- 
tione  et  de  Monum.  H.  S.  J.,  7. 

Leiber,  Roberías,  S.  J.,  script.,  513. 

Leipzig,  v.  Lipsia. 

Lemberg.  v.  Leopolis. 

Leo,  Joannes,  typograph.  hispalensis 
in  Hispania,  710. 

—  S.,  de  Christo  cura  Lucífero  con- 
gredienti,  352-353- 

León,  Ludovicus  de,  O.  S.  A.,  script., 
190. 

Leopolis,  opp.  in  Polonia.  710. 
Lerchenfeldt,    Leonardus,  editor 

Exercitiorum,  718. 
Lerma,   O.   S.   Ben.,   de  traditione 

montserratensi,  96. 
Li,    Andreas    de.    script.  Historiae 

passionis,  50,  187,  190,  194. 
Líber  exercitiorum,  v.  Exercitia. 
Liberalitas  in  Deum,  magnopere  pro- 

dest  aggredienti  exercitia,  105-106. 

228,  611,  624,  802. 
Liberum  arbitrium,  non  tollendum. 

560,  623. 

Libri,  an  legendi  tempore  exercitio- 
rum. 848,  989,  938,  1015,  1089, 
1000.  1098.  1123;  quinam.  si  taedio 
afficiatur  se  exercens.  1016,  1123; 
librorum  lectio  dirigenda  ad  me- 
ditationem,  ibid. ;  ñeque  ejus  dul- 
cedini  nimium  indulgendum.  1016, 
1124;  an  legendi  in  r."  hebd.,  810, 
Textus  Directorii  Exe 


952;  in  2.".  3:"  et  4.a,  322,  81 1-812. 
917,  1050,  1 1 5 1  ;  librorum  piorum 
lectio  commendanda,  870,  880,  &')6. 
Liesse,  v.  Laetiae. 

Lilius  Nicolaus  congr.  Oratorii, 
156.' 

Lille,  v.  Insulae. 

Lipsia  (Leipzig),  opp.  in  Germania, 

Litaniae,  commendanlur,  881  ;  reci- 
tantur  tempore  exercitiorum,  995. 
996. 

Litterae,  variae  in  schemate  exami- 

nis  particularis,  258,  259,  704. 
Litterarum  exemplum  olim  Grana- 

tae   traditum   post   exercitia  pe- 

racta,  947. 
Lithuania,  regio,  725. 
Livonia,  regio,  774. 
Lob,  Nicolaus,  typogr.  cracoviensis, 

734,  11 79,  1180. 
Locus   exercitiis   faciendis  idoneus, 

779.  787,  799-800,  801,  803,  808,  850- 

851,  893.  907.  IOI7,  1027,  1125,  1134; 

domi    nostrae    esse   potest,  1017. 

1125,  1182. 
Lodi,  Joannes  Franciscus,  notarius, 

733. 

Londinum  (London),  opp.  in  Anglia, 
ibi  edita  exercitia  hispano  et  an- 
glice,  708 ;  varia,  54,  737 ;  in  Ad- 
dendis  pag.  20. 

Longridge,  W.  H.,  script.,  in  Ad- 
dendis  pag.  20. 

López,  Emmanuel,  S.  J.,  unus  e  tri- 
bus primis  collegii  complutensis 
hominibus,  577;  scribit  de  insecta- 
tionibus  exercitiorum,  573,  574, 
650-653. 

Loschaert,  Bruno,  S.  J.,  script.,  31. 

Lotharius,  card.,  v.  Innocentius  III. 

Lotio  pedum  in  i."  contempl.  3.ae 
hebd.,  392,  601,  823. 

Lovanium  (Louvain.  Lowen).  opp.  in 
Belgio,  ibi  exercitiis  vacat  Ludovi- 
cus Blosius,  O.  S  Ben.,  20;  varia, 
208,  209,  569. 

Loyola,  domus  natalis  S.  Ignatii,  30; 
ibi  est  exemplar  antiquum  Floris 
SS.,  51  ;  exstant  editiones  quae- 
dam  rariores  Exercit.,  703,  704. 
7ii.  713.  7i6.  721,  729;  an  ibi  lí- 
ber Exercitiorum  scribi  coeperit , 
94;  varia,  53,  56,  70,  138;  v.  Igna- 
tius,  S. 

Lucas,  S.,  evangelista,  narrat  voca- 
tionem  apostolorum,  66,  464;  de 
Zacharia,  89 ;  de  sudore  sangui- 

:itiorum,  pp.  1111-1178. 


neo,  154,  484;  de  doctrina  oratio- 
nis  a  Christo  tradita,  667 ;  varia, 
49,  67,  69,  71,  197,  198,  208. 

Luciferi  peccatum  et  poena,  77,  107, 
118-119,  278,  583,  627;  Babylone 
moratur,  80 ;  quomodo  tentat,  81 ; 
superbiae  praeses,  83 ;  hostium 
dux  omnes  ad  se  vocat.  80,  348, 
594,  636,  839;  ejus  descriptio,  stu- 
dium  perdendi  homines,  fraudes, 
350-352,  594,  637;  ejus  notae  aputi 
Ludolfum.  83,  136;  quae  de  illo 
dicit  Ignatius  non  sunt  ex  Ludol- 
fo  sumpta,  82-83. 

Ludolfus,  prius  O.  P.,  dein  Cartu- 
sianus,  auctor  Vitae  Christi  quam 
hispane  legit  Ignatius,  46,  55-56, 
65,  7i;  ejus  Vita  Christi  hispana 
describitur,  57. 

I. — Ludolfus  et  Exercitia  S.  Ignatii. 
Conferuntur  loci  ex  20  annotatio- 
nibus,  73 ;  ac  de  animo  curis  li- 
bero, 118;  de  usu  rerum,  132;  de 
juramento,  74,  75;  de  verbo  otio- 
so,  75  ;  de  confessione  generali,  75  ; 
de  communione  frequenti.  76;  de 
praeludiis  meditationis,  135;  de 
peccato  et  poena  Luciferi,  77,  119; 
de  Adamo  creato  in  campo  dama- 
sceno,  76;  de  carcere  corporis,  77; 
de  usu  colloquiorum,  ni;  de  se- 
minibus  a  Deo  in  animam  immissis, 
77;  de  inferorum  poenis,  77,  110; 
de  peccatore  coram  Deo  judice, 
1 1 1 ;  de  regno  Christi,  78,  79  (quo 
loco  judaeorum  synagogas  appel- 
lat  Ludolfus  templa,  78) ;  de  ve- 
xillis,  80-81,  82.  125,  136;  de  Chri- 
sti moribus  ac  notis.  82,  136;  de  hu- 
müitatis  gradibus,  84,  134,  ¡35,  de 
beneficiis  ecclesiasticis,  85 ;  de  mo- 
do prandendi  et  de  continenda 
gula,  86;  de  laetitia  paschali,  86; 
de  contemplatione  ad  amorem,  87. 
136;  de  modis  tribus  orandi,  87, 
88,  136;  de  voce  audita  in  bapti- 
smo  Christi,  462;  de  vocatione 
apostolorum,  66;  de  sermone  Chri- 
sti in  monte,  71,  72;  de  Christo  am- 
bulante super  mare.  68 ;  de  eodem 
non  accepto  in  Jerusalem,  69 ;  de 
curatione  haemorrhoissae,  72;  de 
Lázaro  vitae  restituto,  72  (ubi  Lu- 
dolfus omittit  dialogum  Jesum 
inter  et  Martham,  61 ;  de  asino  et 
pullo,  481  ;  de  itineribus  Christi 
patientis,  72-73 ;  de  institutione  et 
usu  eucharistiae,  76;  de  commu- 
Textus  Exerciti 


nione  Judae,  482-483 ;  de  vestibus 
Christi  sanguine  madef actis,  69 ; 
de  Christo  ligato,  488 ;  de  titulo 
cruci  imposito,  79;  de  Christo  Ma- 
tri  suae  apparente,  67 ;  de  Magda- 
lena ad  sepulchrum  Christi,  69;  de 
Joanne  apostólo  ad  mare  Tiberia- 
dis,  70;  de  trina  interrogatione 
Petro  a  Christo  facta,  70;  de  mon- 
te Thabor,  505 ;  de  Josepho  ab 
Arimathia,  68;  de  SS.  Patribus 
in  limbo,  508;  de  ordine  myste- 
riorum  quorumdam,  458;  de  mo- 
do contemplandi  mysteria  vitae 
Christi,  918;  de  remediis  contra 
tentationes,  88;  de  rationibus  cur 
justi  affligantur,  88;  de  ratione 
agendi  angelorum,  89 ;  de  malitia 
daemonum,  89-90;  de  modo  pu- 
gnandi  cum  daemone,  90;  de 
eleemosynis,  90-91  ;  de  fortunis 
SS.  Joachim  et  Annae,  90,  136; 
de  scrupulis,  91 ;  de  fide  et  operi- 
bus, '92;  de  praedestinatione,  92; 
de  timore  Dei,  92-93. 
Ludolfus  similior  Ignatio  quam  Ja- 
cobus  de  Vorágine,  67;  ejus  ve- 
stigia  quaedam  certiora  quam  Ci- 
snerii,  120;  aut  aliorum  auctorum, 
124;  semina  quarumdam  rerum 
suppeditare  potuit,  56;  ejusdeni  et 
Ignatii  varii  loci  communej,  68, 
70;  cognatio  tamen  Ludolfi  cum 
Exercitiis  non  semper  probatur, 
71 ;  nullum  exercitium  ñeque  exer- 
citii  partem  integram  Ignatio  de- 
dit,  78;  ñeque  sententiam  ullam 
ad  verbum,  70 ;  speciatim  non 
praebuit  textus  sacros,  71  ;  ñeque 
meditationem  de  vexillis.  84;  ñe- 
que notas  quibus  Ignatius  diabo- 
lum  describit,  83 ;  ñeque  gaudium 
in  4.*  hebd.,  86;  qua  ratione  Lu- 
dolfus dici  possit  fons  Exercit.,  94. 
IL— Varia:  33,  54,  59,  85,  187-199, 
275,  635.  1087;  Vita  Christi  edita 
catalaunice,  50,  55 ;  lusitanice, 
castellanice,  ibid.,  55 ;  textus  hi- 
spanus  differt  a  latino,  65;  Ludol- 
fus permittit  communionem  quoti- 
dianam,  76;  verba  Elisabethae  ad 
B.  V.  exponit,  87 ;  habet  loquutio- 
nem  quamdam  similem  loquutipni 
P.  Roothaan,  83 ;  describit  Anti- 
christum,  82-83  '•  et  ordines  daemo- 
num, 83 ;  af fert  ex  S.  Bernardo 
tres  abstinendi  modos,  85 ;  de 
passione  Christi  similia  tradit  ac 
rum,  pp.  222  563. 


1239 


Cisneros,  116;  loquitur  de  pcrditis 
sui  temporis  moribus,  82. 

Ludovisius,  Alexander,  rotae  audi- 
tor, de  doctrina  Exercit.,  38. 

Lugdunum  (Lyon),  opp  in  Gallia, 
50;  in  Addendis  pag.  729. 

Lumina  fidei  ct  rationis  a  Deo  sunt, 
1061,  1 161  ;  spiritualia  scribenda, 
1022,  1129;  lumen  in  exercit.  ac- 
ceptum  magni  faciendum,  1077, 
11 77. 

Lusitania.  prov.  S.  J.,  747,  74&  759! 

ejusdem  visitator  Natalis,  157,  650; 

v.  Miro ;  Faber,  B.  P. 
Lutetiae  Parisiorum,  v.  Parisii. 
Lutheranus  error  est  posse  papam 

errare  in  definiendis  rebus  ad  fi- 

dem.  mores  et  sacramenta  perti- 

nentibus.  653,  668. 
Lwow,  v.  Leopolis. 
Lyra,  Franciscus,  typogr.  hispalen- 

sis,  701. 

Lyraeus,  Hadrianus,  S.  J.,  script.,  40. 
Lyranus,  Nicolaus,  script.,  481,  504. 

M 

Macaulay,  Thomas,  testimonium  dat 

pro  Exercitiis,   19-20 ;  in  Adden- 
dis pag.  20. 
Madrid,   Christophorus,    S.   J.,  de- 

signatus  ad  Di.  juvandi  morituros, 

753,  754!  minister  domus  professae 

romanae,     procurator  generalis, 

moritur,  755. 
Mafejus,  Joannes  Petrus,  S.  J.,  de 

Erasmi   Enchiridio,    123,  131-132. 
Magdalena,  v.  Maria  Magdalena. 
Magi,  ab  oriente  veniunt  et  Chri- 

stum  adorant,  59.  366,  454,  456,  597 ; 

quo  teinpore  venerint,  454-455. 
Magister  exercitiorum,  Instructor. 
—  Sententiarum,    doctor  scholasti- 

cus,  554,  622. 
Magistratus,  qualia  exercitia  eis  dan- 

da,  1026,  1 133 ;  an  danda  electio, 

1027,  1134. 
Magistri   scholarum,   alumnos  suos 

per  exercitia  dirigant  897. 
Magius,  Laurentius,  S.  J.,  deputatus 

ad  recognoscenda  Directoría,  159. 
Magnanimitas,  aggredienti  exercitia 

utilissima  est,  228,  611. 
Magnates,    qualia    exercitia  faceré 

debeant.  1026,  1133. 
"Magnificat"  commendatur,  881. 
Mainz,  v.  Moguntia. 

Textus  Directorii  Ex< 


Maiorius,  Petrus,  S.  J.,  deputatus  ad 

recognoscendum  Di.,  159. 
Majores,  eorum  praecepta,  statuta, 

etc.,  quantum  fieri  possit,  deíen- 

denda,  554,  622. 
Malaca  (Málaga),  opp.  in  Hi.spania, 

205. 

Maldonatus,  Joannes,  S.  J.,  script., 

452,  466,  471,  481. 
Malchus,    aure    mulcatur    a  Petro 

apoit..  et  sanatur  a  Christo,  184, 

400,  978. 

Male  dispositi  ad  exercitia  facienda 
quomodo    disponendi,    791,  1045, 

1147. 

Mamaus,  S.,  208. 

Mammón  praeses  avaritiae,  84. 

Manareus,  Oliverius,  S.  J.,  ingres- 
sus  Societatem.  577 ;  primus  pro- 
vincialis  Franciae.  763;  omni  gu- 
bernandi  muñere  fungitur,  31,  577; 
ejus  dictum  de  Exercit.,  31  ;  de 
auctore  praeíatiunculae,  150. 

Mancius,  Pascbalis,  O.  P.,  de  Exer- 
cit., 155,  651. 

Mandonnet.  P.,  O.  P.,  de  operibus  S. 
Thomae  Aquinatis,  258. 

Manila,  opp.  in  insulis  Phiiippinis, 
701,  703. 

Manresa,  opp.  in  Hispania.  ibi  S. 
Ignatius  a  Deo  instituitur,  35,  36, 
37,  39,  4i;  in  fide  roboratur,  40; 
Christum  et  V.  B.  videt,  41  ;  le- 
git  lib.  de  Imitatione  Christi,  49, 
50,  74,  126;  et  historiam  passio- 
nis,  49;  facit  exercitia,  30  35,  40- 
41,  48,  93,  97;  speciatim  ibi  natae 
regulae  discretionis  et  scrupulo- 
rum,  33 ;  ibidem  incipit  tradere 
Ignatius  exercitia,  31  ;  cum  magno 
animorum  fructu,  32;  et  pueros  do- 
ctrinam  docet,  50;  Exercitatorium 
Cisnerii  an  ibi  legerit.  31,  96;  an 
selegerit  aliqua  ex  Ludolfo  ad 
Exercitia,  94;  Laurentius  de  San 
Juan,  S.  J.,  audit  ibi  testimonium 
Joannis  de  Amigant,  43,  44;  va- 
ria, 95,  123,  124,  138,  705. 

Manrique,  Fridericus,  S.  J.  (D.  Fa- 
drique),  designatus  ad  Di.  juvan- 
di morituros,  753,  754,  755. 

—  Georgius,  script.,  190. 

—  Gómez,  script.,  191,  194.  197,  198. 
Manuel,  Joannes  (D.  Juan),  script., 

189,  192,  196,  197. 
Manus  Christi  osculari  possumus  ut 

patris,  regis,  domini,  812. 
litiorum,  pp.  1111-1178 


1240 


Manz,  Josephus,  typogr.  ratisbonen- 
sis,  740;  in  Addendis  pag.  728. 

Manzancdus  (Manzanedo  de  Quiño- 
nes), Alfonsus,  rotae  auditor,  de 
doctrina  Exercit.,  38. 

Marcus,  evangelista,  S.,  non  pugnat 
cum  Ignatio  circa  primam  appari- 
tionem  Christi  redivivi,  419;  va- 
ria, 49,  66,  69. 

—  apud  S.  Marcum  Romae,  expe- 
ditur  breve  Pauli  III  "Pastoralis 
officii",  218. 

Mari,  Aloyiius,  florentinus  academi- 
cus,  733. 

Maria  Aegyptiaca,  Sta.,  diu  poeni- 
tentiam  exercuit,  959. 

—  Jacobi,  pergit  ad  sepulchrum,  vi- 
det  Jesum  redivivum,  498. 

Maria  Magdalena,  fueritne  eadem 
sóror  Marthae  et  mulier  peccatrix. 
153.  474.  1084,  1109;  eadem  ad 
Christi  pedes,  112;  convertitur, 
474;  sóror  Lazari,  70,  478;  ungit 
caput  Christi,  480 ;  ad  sepulchrum 
Christi,  69 ;  videt  Christum,  419, 
498 ;  quando  contemplanda  haec 
apparitio,  875;  Mariae  sororis 
Lazari  nomen  apud  Joannem  evan- 
gelistam,  480. 

MARIA  VIRGO,  MATER  DEI 

I. — Vita  et  mysteria.  Ab  angelo  Ga- 
briele  visitur  et  salutatur,  323,  328, 
450,  590,  634,  837;  ejus  domus  in 
oppido  Xazareth.  837 ;  cognatam 
Elisabeth  invisit,  87,  450;  ejus  can- 
tícum  "  Magníficat ",  452,  596;  ve- 
nit  in  Bethlehem,  330,  332.  452, 
59'.  635;  in  specu  betlehemitico 
Filium  parit,  115,  452,  591;  inve- 
nitur  a  pastoribus,  452;  ejus  officia 
erga  natum  Filium,  635-636;  cir- 
cumciso  puero  compatitur,  454; 
purificatio,  64,  456;  fugit  in  Aegy- 
ptum,  458 ;  redit  in  patriam,  ibid. ; 
ejus  verba  puero  invento  dicta 
explicantur,  461  ;  subditum  habet 
Filium,  965 ;  vale  dicit  Filio,  68, 
462;  primum  Christi  miraculum 
impetrat,  466;  Joannis  apostoli  ma- 
ter  constituitur,  494;  ejus  dolore.; 
juxta  crucem,  496;  redit  in  Jeru- 
salem  sepulto  Filio,  642;  ejus  so- 
litudo  post  Christi  mortem,  408, 
603,  874 ;  haec  solitudo  est  clausu- 
la passionis,  10;  invisitur  prima 
omnium  a  Filio  redivivo,  67,  418. 
615;  ejus  asGumptio  et  coronatio 
Textus  Exerciti 


proponenda  pueris,  891  ;  ejus  vitam 
quomodo  contemplabimur.  862. 

II.  — Exemplar  virtutis  :  S  t  u  p  e  t 
laudibus  affecta,  133,  134;  hu- 
militas  et  gratus  animus,  328,  591, 
634;  prompta  exequutio,  930;  quo- 
modo pranderet,  86;  imitanda  in 
usu  potentiarum  et  sensuum,  440, 
608,  643,  827,  845,  1073,  1172. 

III.  — Invocanda  et  colenda.  Ut  sit 
mediatrix  apud  Filium,  13,  77,  81. 
290/354,  585,  595.  631,  638;  pre- 
cibus  exoranda,  644;  eam  in  col- 
loquiis  alloqui  possumus,  825; 
ejus  cultus  singularis  commendan- 
dus.  879,  880. 

IV.  — Beata  Virgo  María  et  S.  Igna- 
tiüs.  Ignatio  aegrotanti  appa- 
ret,  39;  item  Manresae,  41  ;  utrum 
ei  auxilio  fuerit  ad  exercitia  fa- 
cienda,  39.  47;  quid  significare 
possit  "dictare  exercitia",  ibid.: 
opem  ei  tulit  ad  faciendas  consti- 
tutiones,  41. 

V.  — Varia.  42,  58,  59. 

Mariana.  Joannes  de,  S.  J.  script.. 
188. 

Marietti,  Hyacinthus.  typogr.  tauri- 

ri,  61.  153.  474.  478. 
Marina  de  Escobar,  v.  Escobar. 
Marini,   Joannes,   typogr.  romanus. 

739- 

Martha,  Sta.,  sóror  Mariae  et  Laza- 
ri, 61.  153,  474,  478. 

Martin,  Julianus,  S.  J.,  codicem  bur- 
digalensem  describit,  210. 

—  Ludovicus.  Praep.  gen.  S.  J.,  im- 
pulsor Monum.  H.  S.  J.  edendo- 
rum,  7. 

Martínez  Añíbarro,  E  m  m  a  n  u  e  1  . 

script.,  575. 
Martinov,  Joannes,  S.  J.,  script.,  774. 
Martyribus,  Bartholomaeus  a  O.  P.. 

laudat  Foscararum,  216. 
Masriera.  Arthurus,  script.,  706. 
Massarellus.    Angelus,  secretarius 

concilii  tridentini,  216. 
Materia  contemplanda   in  exercitiis 

228 ;  non  est  praescribenda  prove- 

ctioribus   in   vita   spirituali.  1030. 

1137.  i  [ 

—  examinis  generalis  inservit  ad 
meditationes  i.ae  hebd.  faciendas. 
976. 

— .  reformationis,  1032. 
Mathieu,  Claudius,  S.  J.,  provincia- 
lis  Franciae,  763. 
Matrimonium,    minus   quam  perfe- 
rum,  pp.  222-563. 


1 24  1 


ctionis  status,  ¡audandum,  550,  621  ; 
matrimonio  juncti  quomodo  exer- 
cendi.  1026,  1133;  eis  non  danda 
electio,  1024,  1 131. 

Matritum,  opp.  caput  Hispaniae,  50, 
54,  68,  705  ;  aliquae  sunt  edd.  Exer- 
cit.  rariores,  701,  702,  704,  709, 
710,  711,  713,  717,  719,  721,  726; 
727;  in  Addendis  pag.  731. 

Matthaeus,  apost.  et  evangelista,  S., 
narrat  vocationem  apostolorum,  66, 
464;  sermonem  in  monte,  71,  72; 
quomodo  ipse  vocatus  sit,  378,  466, 
599,  1058.  1 157 ;  varia,  49,  68,  69. 

Mauburnus  (Mombaer),  Joannes,  de 
examine  generali  et  de  methodo 
trium  potentiarum,  135 ;  lectusne 
sit  ab  Ignatio,  126;  fueritne  ejus 
Rosetum  fons  Exercitiorum,  124: 
ejus  Scala  meditatoria,  129;  varia, 
123,  127. 

Mansi,  Joannes  Dominicus,  script, 
543-' 

Maximus,  philosophus  quidam,  208. 
Mayer,  Joannes,  typogr.  dilinganus, 

in  Germania.  710. 
Media  eligenda  quae  magis  ad  finem 

conducunt,  579. 
Media  usurpata  a  Societate  emiine- 

rantur,  796. 
—  in  Exercitiis  ad  gratiam  Dei  acci- 

piendam,  798. 
Mediae  noctis  meditatio,  v  Xox. 
Medina,  Joachimus,  S.  J.,  de  Auto- 

grapho  Exercit.,  175-176. 
Medina  del   Campo,   v.  Methymna 

Campi. 

Mediolanum  (Milano),  opp.  in  Italia, 
inde  allata  Romam  praxis  meditan- 
di.  1106;  et  alia  quaedam  utilia  ad 
Di.,  ibid. ;  concilium  provincia- 
le  praecipit  exercitia  facienda  sus- 
cepturis  sacros  ordines.  23;  va- 
ria, 732.  755.  1 151. 

Meditandi  modus  breviter  expoñen- 
dus,  1094;  aperiendus  parum  ex- 
pertis.  909. 

Meditatio.  I. — De  meditatione  in 
genere.  Confert  ad  unionem  cum 
Deo.  12;  in  veritate  historiae  fun- 
danda.  224;  excellentior  ad  pro- 
ficiendum  quam  alia  media,  936 ; 
est  opus  intellectus  practici,  958 ; 
quomodo  extendí  possit.  894,  961. 
1049,  1149;  quomodo  reddenda  fa- 
cilior,  1030,  1 137 ;  fiat  cogitando 
suaviter  de  divinis,  1023.  1130; 
cooperationem  requirit,  sed  maxi- 
Tex  us  Directorii  Ex» 


me  pendet  a  Deo.  ibid. ;  meditatio 
singulorum  verborum,  440-442. 
608,  643:  quotidiana  commendan- 
da,  879,  895,  1078,  1 177. 

II. — De  meditatione  in  Exercitiis.  In 
scriptis  dari  solet,  1023,  1130;  sin- 
gillatim  proponendae,  808;  legen- 
da prius  quam  detur,  891  ;  et  fa- 
cienda, 892;  non  omittenda  dum 
paratur  confessio  generalis.  903, 
1042,  1145;  ñeque  tempore  ele- 
ctionis,  816,  819.  1066.  1 165- 1 166 ; 
meditationes  4.ae  hebd.  sumendae 
ex  lib.  Exercit.,  985;  quaedam  addi 
possunt  4-ae  hebd.,  1071.  1171;  me- 
ditatio salva  relinquenda,  1016, 
1124;  ejus  successus  instructori  re- 
ferendus,  893;  fructus  in  quo  con- 
sistat,  1023.  1130;  meditationes  sta- 
tui  religioso  accommodatae,  1030, 
1 136 ;  additae  exercitiis  in  \  u.. 
718;  quae  adjungi  possunt  exer- 
citiis desiderantur.  1097,  1099, 
1 101,  1 105,  1107;  eas  faciat  in- 
structor, 1108;  addi  expediret  in 
fine  lib.  Exercit.  aut  in  fine  Di., 
1080 ;  meditationes  quaedam  pe- 
regrinae,  690 ;  extra  exercitia,  697. 

Memoria  in  meditando  exercetur. 
583.  584;  non  fatiganda,  1023.  1130. 

Mena.  Joannes  de,  script.,  54,  190. 

Mendacium,  268. 

Méndez,  Franciscus.  O.  S.  A.,  script., 
54,  55;  in  Addendis  pag.  104. 

Mendicitas  in  urbe,  753. 

Mendoza,  Didacus  Hurtado  de.  co- 
mes melitensis,  651. 

—  Enneco  (Iñigo  de),  script..  54. 

Mercier,  Josephus,  S.  J.,  script..  706. 

Mercurianus,  Everardus,  praep.  gen. 
S,  J.,  Exercitia  Manareo  tradit, 
577;  designatu*  ad  Di.  doctrinae 
christianae  conficiendum,  753,  754; 
lustrat  galliam.  755 ;  scripsit  in- 
structiones  ad  danda  exercitia,  759; 
contulit  ad  Di.  auno  1591  excu- 
sum,  210,  759,  763 ;  quaenam  illi 
debeantur.  1017,  1027.  1036;  cita- 
tur  in  Di.  quodam,  899 ;  eo  gene- 
rali  fit  nova  ed.  Exercit.,  158;  pro- 
mittit  Di.  et  meditationes  adj uñ- 
etas, 756;  parat  Directoría,  746, 
757!  jubet  Polancum  scribere  di- 
rectorium,  757,  797 ;  ítem  regu- 
las a  Mirone  recognosci,  758 ;  mo- 
ritur,  139;  varia,.  754,  763,  770. 

Meritum  in  mala  cogitatione  extrin- 
secus  immissa,  27,  260,  581,  625; 

:itiorum,  pp.  1111-1178. 


1242 


meritum    bonorum    operum  non 
excludendum,  558,  623. 
Merkle,    Sebastianus,    script.,  215, 
216. 

Merlinas,  Jacobus,  script..  542. 
Meschler,  Mauritius,  S.  J.,  script., 
357,  549. 

Methodus  in  exercitiis  dandis  ne- 
cessaria,  1010,  1118. 

Methymna  Campi  (Medina  del  Cam- 
po), opp.  in  Hispania,  575. 

Meursius.  Joannes,  typogr.  antuer- 
piensis,  716,  717,  730,  1 181. 

Mexicum,  regio,  702,  et  v.  Herre- 
ro hermanos. 

Mey,  Philippus,  typogr.  valentinus  in 
Hispania,  711,  1179. 

Michaél.  S.,  paroecia  ejus  nominis, 
v.  Caesaraugucta ;  interficiet  An- 
tichristum,  83. 

Migne,  editor  Patrum  graecorum  et 
latinorum,  86,  89,  124,  125,  126, 
223,  288,  297,  331,  349,  353,  459, 
496,  502,  506,  512,  911,  920,  921 
922,  924,  930,  932,  957,  960,  1057, 
1060,   1070,  I072_ 

Miles  proditor  coram  rege,  imago 
peccatoris  coram  Christo  judice, 
300,  587,  647. 

Minister  se  exercentis  qualis  esse  et 
quid  praestare  debeat.  785,  907, 
991,  1018.  1125;  notus  illi  esse  pot- 
est,  1018,  1125;  servet  cuín  eo 
silentium,  788,  851. 

Ministeria  Societatis  Jesu  ad  quem 
finem  ordinanda,  896;  per  doctri- 
nam  de  vitae  reformatione  sunt  re- 
genda,  931. 

Miona,  Emmamiel,  Ignatio  a  con- 
fessionibus,  litteras  accipit  ab  eo 
de  exercitiis,  26,  206,  703,  736,  905, 
1009.  11 16;  Societatem  ingressus 
est,  1100. 

Miquel  y  Planas,  R.,  script.,  m 
Addendis  pag.  55. 

Miranda.  Tomé  de  Dios,  typogr.  hi- 
spalensis.  in  Hispania,  702, 

Miro.  Jacobus.  S.  J..  ejus  vitae  com- 
uendium,  7^8;  venit  in  Lusitauiam, 
ibid. ;  queritur  de  imminuto  exer- 
citiorum  fructu,  761  ;  sanctitatis 
cupidissimus,  762;  ejus  nomen  le- 
gritur  in  cod.  Ve.,  165;  assistens 
Lusitaniae  complura  documenta 
collegit,  204 ;  de  ritibus  et  tradi- 
tionibus  Societatis  Jesu,  ibid. ;  au- 
ctor  apologiae  cujusdam  (?),  577; 
designatus  a  S.  F.  Borgia  ad  con- 
TVxtus  Exercitio 


ficiendum  Di.  Exercit.  et  orationis, 
753.  754,  756;  scripsit  dúo  Dire- 
ctoría, 209-210,  758-759,  762,  763, 
900;  ejus  directorium  ad  nos  in- 
tegrum  pervenit,  756;  quare  illi 
tribuendum  Di.  primae  congr., 
758-763;  ejus  Di.  ad  Aegidium 
missum  est,  760-761,  763;  ab  Aegi- 
dio  laudatur,  ibid. ;  conf  ertur  cum 
Di  brevi,  769-770 ;  Directorium 
alter-um  in  "Archivio  di  Stato" 
Romae,  760 ;  hoc  naevis  non  ca- 
ret.  762 ;  dúo  conferuntur  inter  se, 
760;  complura  illi  tribuuntur  in 
Di.  Var.,  210,  762;  multum  ad  Di. 
1591  contulit,  759;  quaenam  illi  de- 
beantur,  ion,  1015.  1017,  1021, 
1034,  1035,  1036,  1037,  1038,  1039, 
1041,  1042,  1044,  1046,  1047,  1049, 
1053.  1054,  1057,  1063,  1064,  1065, 
1066,  1074,  1078;  in  fine  sui  Di- 
rectorii  mentio  fit  ignoti  alius,  745 ; 
schedulas  exercitiorum  fecit,  759, 
762;  textus  Directoriorum  ejus, 
846-882. 

Alisericordia  Dei  imp'loranda,  878. 

Missa  audienda  diebus  festis,  582; 
eadem  et  reliqui  religionis  cultus 
laudanda,  550,  621 ;  audienda  fa- 
cientibus  exercitia,  787,  803,  810; 
particularis  pro  illis,  1102;  com- 
plures  audiri  praecipit  Hoffaeus, 
995,  996;  missae  celebratio.  801; 
810,  858,  945.  1034,  1096,  1 138 ;  non 
permittebatur  Granatae  in  1.* 
hebd.,  948:  ejusdem  missae  my- 
steria  et  caerimoniae  explicandae 
tempore   exercitiorum,  995 

Modestiae  regulae  commendantur. 
879,  880.  887.  896. 

Modena,  v.  Mutina. 

Modestiae  regulae  commendatur, 
896. 

Modi  humilitatis.  v.  Humilitas. 
Modus  dandi,  exercitia  quem  tenuit 

S.    Ignatius    servandus,    897;  v. 

Exercitia. 
Modus    invisendi    se  exercentem, 

908;  v.  Exercens  se. 

—  meditandi  tradendus  paulatim, 
913;  v.  Meditatio. 

—  meditandi  mysteria  vitae  Christi 
ponitur  in  incarnatione,  813. 

Modi  tres  orandi,  I. — In  genere. 
Quare  ponuntur  in  lib.  Exercit., 
1072,  1172;  traduntur  ab  Ignatio 
Compluti.  28:  commendantur,  685; 
exercendi,  826,  934,  989;  traden- 
runi,  pp.  222-565. 


1243 


di  in  fine  4.ae  hebd.,  877;  eorum 
alius  aliis  eidemque  homini  alius 
alio  tempore  aptior,  1074,  n 74; 
alios  modos  non  excludunt,  877, 
1074,  11 74;  sunt  enim  multi,  828; 
aliorum  tamen  modorum  expe- 
diet  exempla  proponere,  1088;  tex- 
tus  434-448.  607-609,  642-644 ;  bre- 
viter   expositi.  845-846. 

II. — De  singulis  eorum.  Modus  pri- 
mus  quibus  in  rebus  et  quomodo 
exercendus,  875-877,  1072,  1172; 
an  sit  proprie  examen  conscientiae. 
971,  1073  1 173 ;  ómnibus  dari  pot- 
est.  782,  784.  826,  847,  887,  934; 
idem  modus  paulo  profundior, 
826-827,  971,  1073,  1172;  an  expe- 
diat  eum  applicare  ad  Societatis 
regulas,  1088;  compluries  adhi- 
bendus,  1074,  ll73\  commendatur 
a  S.  Francisco  Xaverio,  934,  1073, 
1173;  modus  secundus,  juvat  ora- 
tionem  vocalem,  934 ;  religiosis 
dandus,  889;  psalmis  aliisque  lo- 
éis sacris  appücari  potest,  827, 
1074,  1 173 ;  praxis,  1073,  1173;  ter- 
tius  est  medius  inter  orationem 
mentalem  et  vocalem,  827;  quo- 
modo intelligendus,  877 ;  est  ía- 
cilis,  971  ;  juvat  orationem  voca- 
lem. 934,  1074,  11741  quomodo  usur- 
pandus,  1074,  1 1 73 ;  modus  oran- 
di  primus  et  secundus  apud  Lu- 
dolfum,  87. 

Moguntia  (Mainz),  opp.  in  Germa- 
nia.  712. 

Mombaer,  v.  Mauburnus. 

Monaldi.  Alexander,  typogr.  roma- 
nus.  737.  738. 

Monasterium  Campidonense  (Kem- 
pten),  opp.  in  Bavaria,  717,  718. 

Monachi,  montserratenses,  v.  Mons 
Serratus. 

—  an  inducendi  ad  exercitia.  1103. 
Monitio  privata,  quatenus  adhibenda. 
829. 

Mons  Casinus  (Monte  Cassino).  mo- 
nasterium S.  Ben.,  578;  v.  Ortiz, 
Petrus. 

Mons  Serratus  (Montserrat),  mo- 
nasterium O.  S.  Ben.,  invisitur  ab 
Ignatio,  31  ;  ab  aliis  multis,  95;  ac- 
cipit  Ignatius  exercitia  Cisnerii, 
34 ;  utrum  ibi  didicerit  Exercitia 
sua,  97 ;  excuditur  Exercitatorium 
Cisnerii,  97,  98;  typographica  offi- 
cina,  95;  ejus  monachi,  testes  in 
processibus    de    S.    Ignatio,  35; 

Texíus  Directorii  Exe 


quanta  chántate  floreant,  121-122; 
v.  Cisneros,  García;  in  Addendis 
Pag-  95- 

Monstrolium  (Montreuil),  opp.  in 
Gallia,  dioecesis  atrebatensis,  21. 

Montesino,  Ambrosius  de,  O.  S.  F., 
interpres  Ludolfi.  textus  sacros  in- 
terdum  ad  verbum  interpretatur, 
57;  saepe  non  ad  verbum,  65;  ti- 
tulum  quemdam  habet  qui  est  in 
Exercit.,  67;  de  fine  hominis,  74; 
de  beneficiis  ecclesiasticis,  85 ;  de 
"puntos  principales",  275;  milites 
appellat  semper  "caballeros",  316; 
varia,  55,  71,  72,  93,  187. 

Montreuil,  v.  Monstrolium. 

Morales,  Ambrosius  de,  script.,  197. 

Morelli,  Valerius,  mercator  quidam, 
733- 

Moreski,    Stephanus,    approbat  lib. 

Exercit.,  722. 
Moreschi,   Same,  mercator  quidam, 

733. 

Morini,  Bernardus,  typogr.  roma- 
nus,  739,  740. 

Mors,  ejus  meditatio  mérito  addi- 
tur  in  i."  hebd.,  152,  298,  691,  784, 
791,  801.  809,  856,  '888/979,  998, 
1028,  1038,  1041,  1097,  1 135,  1 141, 
1143;  ea  meditatio  desideratur, 
1093;  rarissime  omittenda,  904; 
nec  a  religiosis  S.  J.,  1031  ;  quae 
pariat  bona,  1033;  dari  potest  pue- 
ris,  891  ;  ea  meditatio  auctore  Po- 
lanco,  834;  alia  tribuitur  Petro  Or- 
tiz, 1107;  alia  in  Di.  Gra.,  956; 
mors  consideranda  ad  bene  eligen- 
dum,  386-387,  600,  640,  842 ;  v. 
Eleemosynarum  regulae ;  mortis 
spiritualis  modi  apud  Ludolfum, 
84. 

Mortale  peccatum  in  cogitatione,  v. 

Cogitatio. 
Motio,  certe  veniens  a  Deo,  óptima 

vía  est.  ad  electionem,  v.  Electio ; 

motiones  animae  diligenter  exami- 

nandae,    926-927 ;    motionibus  ac 

sensibus  internis  gubernari  peri- 

culosum,  927. 
Moyses,  de  primis  parentibus,  167; 

Christo  transfigurato  comes,  476. 
Mulieres.  v.  Feminae. 
Müller,  Hermannus,  script.,  103. 
Muncunill,   Joannes,   S.  J.,  script., 

157,  682. 

Mundi  cognitio  et  odium  est  gratia 

Dei,  631. 
Muñoz,  Ludovicus,  script.,  22. 
¡itiorum,  pp.  1111-1178. 


I244 


Murmurado  vitanda,  268,  582,  626; 
praesertim  contra  majores,  554, 
622. 

Museum   britannicum,  51. 
—  Ignatianum  Manresae  in  Hispa- 
nia,  731. 

Mussipons  (Pont-á-Mousson),  opp. 
in  Gallia,  712,  1180. 

Mutatio  in  asperitatibus  corporis  in- 
terdum  juvat,  312-313. 

Mutina  (Modena),  opp.  in  Italia,  210. 

Mysteria  vitae  Christi  legenda,  338, 
592 ;  quomodo  amplifican  medi- 
tando possunt,  814;  quot  tradenda 
quotidie,  644,  862 ;  quomodo  pro- 
ponenda  ingeniosis,  888;  dari  de- 
bent  pueris,  891  ;  quae  in  lib.  Exer- 
cit.  sunt  multum  juvant,  919;  in- 
de  sumenda  sunt,  1047,  1050,  1149, 
1150;  sed  simplicioribus  uberius 
explicanda.  1047,  1149;  meditan- 
da  etiam  dum  versantur  animo 
tres  modi  humilitatis,  1064,  1163; 
ac  tempore  electionis,  v.  Electio ; 
quomodo  meditanda,  942;  quomo- 
do ea  distribuebat  Hoffaeus,  999; 
mysteriorum  ordo  in  2.°  hebd.. 
11 10;  alia  aliis  affectibus  apta 
sunt.  974. 

N 

Nadal,  v.  Natalis,  Hieronymus. 
Namurcum  (Namur),  opp.  in  Belgio, 

738;  in  Addendis  pag.  738. 
Natalis..    Alexander,    v.  Alexander, 

Natalis. 

Natalis  (Nadal),  Hieronymus.  S.  J. 

I.  — Quaedam  de  ejus  vita.  Societa- 

tem  ingreditur,  30 ;  ab  Ignatio 
missus  commissarius  Hispaniam 
lustrar,  573,  649,  650;  et  Lusita- 
niam,  650;  ejus  officia  quatenus 
commissarii,  650;  tertio  invisit 
Lusitaniam,  157;  postremum  Hi- 
spaniam, 139;  in  Galliam  pergit. 
ibid. ;  moritur,  ibid. 

II.  — De  auctore  ac  tempore  Exer- 
citiorum,  30,  32,  38,  44,  46,  47,  139. 

III.  — De  textibu;  Exercitiorum.  De 
exemplo  hispano,  139,  140,  141, 
142,  149;  exeríiplum  quoddam  tra- 
dit  Domenecco,  139,  141 ;  complura 
exemplaria  habuit,  149.  150;  quod- 
dam elegantius  secum  circumfe- 
rebat,  211;  Autot,'rapho  tamen 
nostro  usus  est,  150,  et  v.  Adden- 
da;  manu  sua  quaedam  addidit, 
48.  141  ;  Natalis  et  Versio  prima, 

T  xtus  Exerciti 


140;  v.  Addenda  et  corrigenda  in 
P.  165. 

IV.  — Varia  de  Exercitiis.  Compen- 
dium  eorum  facit,  19;  compluten- 
sibus  de  illis  scribit,  139;  de  iis 
approbatis,  149;  de  timore  ad 
electionem  constituendam,  152;  re- 
cusat  tradere  illa  quaesitoribus 
ñde  i,  156;  de  correctione  regulae 
14  ad  sentiendum  cum  Ecclesia. 
JSS-^ó;  hanc  ipse  corrigit,  157; 
de  apología  Torrensis,  653;  defen- 
dit  Exercitia,  649,  901  ;  de  scripto 
quodam  pro  Exercitiis,  671 ;  ad 
eum  scribunt  de  insectationibus 
Exercit.,  155,  573,  574;  de  nova 
editione,  158. 

V.  — Natalis  et  Directoría  Ignatiana. 
Notationem  praeposuit  Di.  Ignat. 
autographis,  748 ;  iis  usus  est  ve- 
luti  annotationibus  ad  Directo- 
rium,  750;  quoddam  accepit  ab 
Ignatio,  752;  ejus  notationes  in 
Di.  Ignat.,  778.  sqq.;  amplificat  Di. 
Ignat,  783. 

VI.  — Varia,  199,  206,  212,  577,  699, 
752;  testatur  Ludolfum  lectum  ab 
Ignatio.  55 ;  de  hora  prandii  in 
Germania,  254. 

Nathanaél,  a  multis  idem  dicitur 
esse  qui  Bartholomaeus,  apost., 
466-467. 

Nativitas  D.  .N.  .1.  C,  328-334,  452, 
S91.  635;  ejus  meditado  est  reli- 
quarum  exemplar,  960;  ideo  dili- 
genter  exponenda,  918;  quando 
contemplanda.  869,  871,  960,  999; 
eadem  brevior,  837-838. 

Natura,  renitens  quomodo  doman- 
da,  v.  Affectus. 

Navarrus  (Martinus  ab  AzpiJcueta), 
script.,  1043,  1143,  1145;  ejus  Sum- 
ma  juvat  ad  confessionem  paran- 
dam,  ibid. 

Nazarei,  eorum  evangelium,  68. 

Nazareth,  opp.  in  Galilaea,  18,  58,  68, 
324.  330,  331.  344,  368,  452,  458, 
460,  462,  591,  593.  597,  635,  815, 
816.  837,  840,  966,  1064,  1082,  1108, 
1163. 

Neapolitana  provincia  S.  J.,  nota- 
tiones in  Di.  1591  Romam  mittit, 
773.  775  ;  earum  textus,  1093-1097  ; 
eadem  petit  ut  praxis  meditationis 
ponatur  in  Di.,  1106. 

Negligentia  levis,  quid  sit,  581. 

Nerius.  v.  Philippus  Nerius,  S. 

Nicodemus,  Jesum  de  cruce  tollit, 

uní,  pp.  222-563. 


496;  evangelium  ejus  nominis,  68, 

140-141,  144,  164. 
Nicolaus  III,  P.  M..  de  pauperta- 

te  FF.  Minorum,  681-682. 
Nieto,    Ignatius,    S.    J.,  transcribit 

Exercitia,   139,  141. 

—  Laurentius,  O.  S.  Be».,  testis  in 
processu  Montis  Serrati  de  S.  Ig- 
natio,  95. 

Nijmegen,  v.  Noviomagus. 
Xivella  (Nivelles),  opp.   in  Belgio. 
,570. 

Nocturna  meditatio,  v.  Nox. 
Noguer,  Narcisus,  S.  J.,  script..  927 
Nolarci   (Carnoli),    Vigilius,    S.  J., 

script.,  22,  40. 
Nonell,  Jacobus,   S.  J.,   script..  II, 

187,  190. 

Noviomagus  (Nijmegen),  opp.  in 
Hollandia,  172. 

Novitii  S  J.  faciant  exercitia  inte- 
gra, praeter  electionem,  1031 ; 
quando  illis  danda,  1101.  1107; 
fluctuantibus  in  vocatione  quomo- 
do  dari  debeat  electio,  1101. 

Nox,  noctis  meditatio  potest  inter- 
dum  omitti,  338,  592-593,  811,  882; 
pauci    eam  diu  ferunt,  1080. 

Nouet.  Jacobus,  S.  J.,  -cript..  in  Ad- 
dendis  pag.  729. 

"Nuestra  Señora  del  Recuerdo",  v. 
Chamartinense  collegium. 

Numerus  Exercitiorum,  587,  784. 
809.  810,  856;  quinqué  aut  qua- 
tuor  quotidie.  957;  v.  Exercitia. 
III. 

- —  dierum  in  2.*  hebd.,  814. 

O 

Obedientia  debetur  Ecclesiae,  548- 
550,  621 ;  est  vitae  spiritualis  fun- 
damentum,  896;  necessaria  se  exer- 
centi,  784,  849.  1015,  1122. 

Oblatio  sui,  228,  320,  430,  606-607. 
611,  632. 

Ocaña,  Gundisalvus  de,  O.  S.  Hier., 

.  52. 

Occupati  quomodo  exercendi,  244, 
613,  937,  987;  v.  Exercitia,  III. 

Oculi  frenandi,  306,  980. 

Odelin,  H.,  vicarius  generalis  pari- 
siensis,  729  . 

Officia  divina  frequentare  laudabile, 
621 ;  etiam  a  se  exercentibus,  810. 

—  erga  se,  in  examine  expendenda, 
582. 

Textus  1  irectorii  Ex< 


—  eligenda  juxta  regulas  electionis, 
923- 

—  ministri  inservientis  facientibus 
exercit.,  787-788. 

Officium  parvum  B.  M.  V.  commeii- 

datur,  879,  881. 
Olabide,   Raimundus.   S.  J.,  auctor 

versionis  euzkericae  Exercitiorum. 

578. 

Oldoinus.  Augustinus,  S.  J.,  script., 
215. 

Olfactus  internus  applicatur.  v.  Ap- 

plicatio  sensuum. 
Olisipo  (Lisboa),  opp.  caput  Lusita- 

niae,  55. 

Oliverius  Manareus,  v.  Manareus. 
Olivetum,     mons.    locus  orationis 

Christi,  398,  484;  ejusque  ascensio- 

nis.  508-510;  in  eo  occidetur  Anti- 

christus,.  83. 
Onnia  (Oña),  opp.  in  Hispania,  725. 
Opera,  bona  omittenda  non  sunt  ob 

vanos  timores,  548,  621. 

—  misericordiae,  879,  880,  887,  896. 
Operarii  S.  J.  exercitiis  indigent  ad 

juvandos  próximos  in  quocumque 
ministerio.  904-905. 
Oppersdorf.    Georgius.    comes  ab, 
711. 

Opprobria  pro  Christo  tolerata  se- 
cundus  gradus  ad  perfectionem, 
ideo  optanda,  354,  595,  638,  840. 

Opus  ex  voto  factum  majoris  meriti 
est  quam  sine  voto,  236,  612,  v. 
Instructor. 

Oratio  conferí  ad  unionem  cum  Deo, 
12;  in  ea  non  festinandum,  112; 
disponit  ad  gratiam  et  dona  Spiri- 
tus  Sancti  accipienda,  667 ;  ab  ea 
incipiunt  sancti  omnes,  667  ;  menta- 
lis  commendatur,  880  (v.  Medita- 
tio);  vocali  conjungenda.  ibid. ; 
vocalis  quotidie  facienda,  880-881, 
887 ;  pueris  praescribenda.  891 ; 
oratio  post  electionem.  384.  842  (v. 
Electio) ;  orationis  methodus  data 
per  Ignatium  a  Deo  Societati,  1008, 
11 16;  circa  praecepta,  peccata.  tres 
potentias.  quinqué  sensus ;  per  in- 
tervalla,  orandi  modi  tres ;  v.  Mo- 
di  tre:.  orandi. 

Oratio  praeparatoria  ante  meditatio- 
nem,  274.  434,  440,  583,  607,  626, 
642. 

Orationis  dominicae  meditatio,  440, 
608-609. 

Oratorium  S.  Philippi  Nerii,  714. 
citiorum,  pp.  1111-1178. 


1246 


Orby  Shipley,  minister  anglicanus, 
laudat  exercitia,  ea  in  usum  angli- 
cánorum  accommodat,  fit  catholi- 
cus,  20. 

Ordo  exercitiorum  neglectus  minuit 
íructum,  849;  v.  Exercitia. 

—  in  rebus  eligendis  tenendus,  818. 
in  agendo  juvat  ad  perseverandum 
in  vita  spirituali,  989. 

—  in  Di.  1591  desideratur  a  neapo- 
litanis,  1093-1094. 

—  hominum  varios  ordines  se 
exercentium  aliter  disponere  opor- 
tet  in  Di.,  1089-1090. 

—  sacer,  sacros  ordines  suscepturi 
exercitiis  vacare  debent,  23. 

—  religiosus  approbatus,  683. 

—  verborum  Christi  in  cruce,  1086. 
Orígenes,  script.,  331. 
Orlandinus,  Nicolaus,  S.  J.,  script.. 

M8,  173,  575.  665,  724. 
Ortega,  Joannes  de,  S.,  51. 
Ortiz,  Petrus,  per  dies  40  dat  ope- 

ram  exercitiis  in  Monte  Casino. 

29,  1027,  1099;  auctor  meditationis 

de  morte,  1097,  1107;  item  docu- 

menti  cujusdam  ad  loquendum.  202. 

203,  205,  577,  578,  699. 
O  r  t  r  o  y,    Franciscus   van,    S.  J., 

script.,  33. 
Otiosa  verba  vitanda.  75    266,  582, 

626. 

Oxonium  (Oxford),  opp.  in  Anglia, 
570. 

P 

Páez  de  Ribera,  v.  Ribera  Ruy. 
Palai,  familiae  nomen  Blosii,  v.  Blo- 
sius. 

Paleotti,  card.,  Sti.  Caroli  epístola 

ad  illum  de  Exercitiis.  23. 
Palermo,  v.  Panormus. 
Palladius,  nomen  assumptum  a  Blo- 

sio,  v.  Blosius. 
Pallavicinus    (Pallavicino),  Sforza, 

card.,  S.  J.,  157,  216. 
Palma,  opp.  cap.  Balearium  insula- 

rum,  174. 
Palmarum  dominica,  terminus  2.ae 

hebd.,  226,  366,  596,  610. 
Palmé,  Victor,  editor  parisinus,  71. 

122. 

Palmensis,  v.  La  Palma. 

Palmius  (Palmio).  Benedictus,  S.  J., 
ingressus  1546,  exercitia  facit,  au- 
ctor (?)  apologiae  cujusdam,  577; 

Tcxtus  Exerciti 


designatus  ad  Directorium  praedi- 
cationis  et  conversationis,  753,  754; 
varia,  754. 

Pamphilius,  Joannes  B.,  rotae  audi- 
tor, de  doctrina  Exercitiorum,  38. 

Pañis,  ejus  abstinentia  minus  ne- 
cessaria,  86,  410-412,  604. 

Panormum,  Panormus  (Palermo). 
opp.  in  Sicilia,  738. 

Papa  errare  non  potest  in  definiendis 
rebus  ad  fidem,  mores,  sacramen- 
ta pertinentibus,  654,  668,  678,  681  ; 
quandonam  ut  Papa  loquatur,  682. 

Parábola  regis  rationem  a  servís 
exigentis,  78. 

—  filii  prodigi  opportuna  in  fine  i.ae 
hebd.,  860,  903,  1044,  1146. 

—  regis  temporalis,  314,  589,  631;  v. 
Regnum  Christi. 

Paradisus.  in  eo  Adam  ponitur,  76, 
280,  584,  628. 

—  ejus  meditatio  adjungi  potest  4.ae 
hebd..  1097;  pueros  movet,  891. 

Parisii  (París),  illuc  venit  Ignatius 
et  exercitia  tradit,  27,  29,  160,  567 ; 
ibidem  studet  linguae  latinae,  48; 
socios  colligit,  935 ;  ii  quidnam  ibi 
egerint,  571  ;  ibi  confectae  regulae 
ad  sentiendum  cum  Ecclesia.  92; 
de  iis  qui  litteris  dant  operam,  85 ; 
varia,  34,  35,  49.  123,  138,  156,  570, 
577,  714,  717.  741.  775.  897,  1009. 
1116-1117,  1181,  1182;  in  Addendis 
pag.  729. 

Parma,  opp.  in  Italia,  576. 

Particulare  examen,  v.  Examen  par- 
ticulare. 

Pasqual,  Joannes.  de  libello  "Horas 
de  Nuestra  Señora",  lecto  ab  Igna- 
tio.  50. 

Passau,  Otto  von,  v.  sequens. 

Passaviensis,  Otto,  O.  F.  Min.. 
script.,  commendat  exemplum 
Christi  coenantis,  86. 

Passio  Christi  in  3.*  hebd.,  226,  610; 
quomodo  contemplanda,  116,  394. 
601,  602,  641,  878,  931,  1069,  1169; 
sintne  illius  mysteria  eodem  ordine 
tradenda.  quo  sunt  in  Exercit. 
1086,  1109;  passio  tota  uno  die 
repetenda,  408,  603,  874;  ejus  me- 
ditatio thesaurus  christianae  vitae, 
931  ;  confirmat  electionem,  931, 
1069,  1 169 ;  est  consuetus  animae 
cibus.  931,  1069,  11 69;  in  ea  con- 
templanda sancti  se  máxime  exer- 
cuerunt.  1069,  1169;  qui  affectus 
movendi,  824,  1070,  1169-1170; 
rum,  pp.  222-565. 


1247 


omnes  auget  virtutes,  886;  specia- 
tim  charitatem,  spem,  voluntatem 
imitandi  Christum,  933;  dolorem 
peccatorum,  969;  ejus  mysteria  ru- 
dibus  danda,  887;  et  pueris,  891; 
sententiae  Sacrae  Scripturae  ad  il- 
lam  pertinentes  utiles  in  3."  hebd., 
1070,  11 70. 

Passiones  indomitae  impediunt  ele- 
ctionem,  920. 

Pastor,  Ludovicus,  script.,  de  tem- 
pore  ac  loco  quo  scripta  sunt 
Exercit.,  33;  de  eorum  inspiratio- 
ne,  39. 

Pastores  in  Bethlehem  Jesum  ado- 
rant,  366,  454,  59Ó-597 ;  sunt  exem- 
plum  promptae  exequutionis,  930. 

Patavium  (.Padova),  opp.  in  Italia, 
896;  v.  Frusius. 

Pater  aeternus,  colloquiis  imploran- 
dus,  13,  77,  292,  356,  595,  638;  ejus 
testimonia  de  Christo.  462,  476-478. 

Patientia  via  est  ad  Christum,  125; 
ea  praesertim  curanda,  880,  896. 

Patres  antiqui  S.  J.,  per  exercitia 
vocationem  acceperunt,  851-852. 
884.  905. 

Patres  SS.,  eorum  loci  usurpandi  in 

3.a  hebd.,  933. 
Paulis  (Paoli),  Laurentius  de,  S.  J., 

script,  455. 
Paulinus,  S.,  65. 

Paulis  (Paoli),  Laurentius  de,  S  J.. 
procurator  generalis,  201,  202. 

Paulus,  apost,  S.,  quomodo  vocatus, 
378.  599,  639,  1058,  1157;  commen- 
dat  orationem,  667 ;  de  passione 
Christi  in  epistolis,  932,  1070,  1170; 
dicit  impossibile  pro  difficili.  674; 
dolo  cepisse  corinthios  dicitur, 
786  (vide  Addenda  et  corrigenda  in 
hac  pag.) ;  videt  Christum  redivi- 
vum.  506 ;  quandonam  haec  ap- 
paritio  contemplanda,  876 ;  de  con- 
silio  Christi,  901 ;  ait  spiritus  esse 
probandos,  927;  de  gnosticis,  ibid. ; 
de  diversis  gradibus  in  Ecclesia, 
929 ;  proponit  Christum  imitan- 
dum,  933;  varia.  168,  556,  622. 

Paulus,  S.,  templum  illius  nominis 
Manresae,  36. 

—  III,  P.  M.,  aliqua  Societati  con- 
cessit  vivae  vocis  oráculo,  204; 
exercitia  approbat,  19,  149,  157, 
173,  653,  671,  676,  681,  905;  hujus 
approbationis  modtls  explicatur, 
680 ;  non  liberat  illa  ab  omnis  ge- 
neris  errore,  215,  218;  hoc  breve 
Textus  Directorii  Ex< 


est  praecipua  laus  Exercit.,  25;  at- 
tingit  eorum  originem,  47;  et  fruc- 
tus,  102;  textus,  216-218;  varia, 
211,  215,  668,  680,  701-742  pas- 
sim,  776;  in  Addendis  pagg.  20, 
729. 

—  IV,  P.  M.,  ejus  acta  cum  PP. 
S.  J.,  tempore  electionis  Lainii  me- 
morantur,  204. 

—  V,  P.  M.,  relatio  ad  illum  fit  pro 
canonizatione  S.  Ignatii,  38;  bea- 
tum  eum  dicit,  767. 

Paupertas  Christi  imitanda,  15;  qui 
eam  amplectitur  proxime  accedit 
ad  Christum.  14,  125;  ea  est  pri- 
mus  ad  perfectionem  gradus,  354, 
595,  638 ;  paupertas  actualis  est 
Dei  gratia,  638 ;  optanda,  840 ;  eli- 
genda  ex  amore  Christi,  841 ;  com- 
mendanda,  896. 

Pax,  quomodo  cum  Deo  conservan- 
da,  15,  16,  358-362,  595-596,  638- 
639 ;  pacem  quaerentes  nec  in  suo 
statu  mutabili  invenientes  «apti 
sunt  qui  ad  exercitia  invitentur, 
786. 

Peccator  confusus,  300;  coram  Chri- 
sto judice,  647;  Christum  immor- 
talem  vendit,  974;  v.  Peccatum. 

Peccatum  impedit  finem  hominis,  17; 
contritione  tollendum,  853 ;  mor- 
íale et  veníale,  27,  28,  260.  262, 
581,  625 ;  cogitatione  commissum, 
153,  260-262.  581,  625;  opere  pa- 
tratum  gravius  est  quam  mere  in- 
ternum,  268-270,  582,  625,  626;  pec- 
cati  foeditas  et  gravitas,  286-288. 
585,  629;  ne  ad  vitam  quidem  ser- 
vandam  committendum  est,  370. 
597,  640;  gravitas  et  malitia  unde 
derivatur,  284-290,  585,  629;  ex 
passione  Christi  cognoscitur,  932, 
1070,  1169;  tribus  viis  exponitur, 
854,  855 ;  quomodo  ostendatur 
in  i.a  hebd.,  958;  efficit  hominem 
bestiis  similem,  955 ;  est  malorum 
omnium  gravissimum.  ibid. ;  cri- 
men ingrati  animi,  ibid.;  causa 
passionis,  932 ;  peccatum  unum 
mortale  mérito  punitur  aeterna 
poena.  288,  584,  628 ;  peccati  odium 
est  gratia  Dei,  13,  290,  585,  631  ; 
peccata  impediunt  cognitionem  di- 
vinae  volunt^tis,  926;  in  examine 
generali  attinguntur  quae  frequen- 
tius  occurrunt,  807,  1038,  1141; 
peccatorum  contemplatio  in  i." 
hebd.,    610,    628 ;    peccata  totius 

:itiorum,  pp.  1111-1178. 


1248 


vitae  in  I.*  bebd.  deñenda,  690, 
698,  1028,  1 1 35 ;  in  saeculo  com- 
missa  plerumque  graviora,  690; 
eorum  meditatio  quae  pariat  bona, 
1031  -  1032;  multitudo  ,  quomodo 
consideranda,  784 ;  in  meditatione 
2.a  i.ae  hebd.  non  sigillatim  dis- 
cutienda.  913,  953.  1040,  1143; 
quaenam  peccatorum  meditationes 
addi  possunt,  955;  peccata  capita- 
lia  meditationis  materia,  438,  608, 
643,  1073,  H72;  explicanda  ru- 
dibus,  887 ;  auferuntur  exercíta- 
tione  virtutum,  438,  608 ;  mortalia 
facile  pairantes  quomodo  tenten- 
tur,  510,  614;  propria  et  aliena  lu- 
genda,  878;  v.  Dolor. 
Peccatum  alienum,  quandonam  de  eo 
loqui  liceat,  268,  582,  626. 

—  Adami,  278-280.  584,  627. 

—  angelorum,  276-278,  583,  627. 
Pecuniae,   difficíliorem  salutem  fa- 

ciunt,  868. 
Peddie,  R.  A.,  script.  54. 
Ped*es  Christi  osculari  possumus  ut 

pedes  osculamur   successoris  Pe- 

tri,  812. 

Pedroche,  Thomas   de,  O.  P.,  im- 

pugnat   Exercitia,    155,    158.  679, 

901,  911. 
Pellicer,  Josephus,  script.,  188. 
Pentecostés   mysterium  pertinet  ad 

4.am  hebd.,  825,  826. 
Peregrinationes  laudandae.  552,  621. 
Perera,  Benedictus.  S.  J.,  designatus 

ad  Di.  praedicationis,  754;  Romae 

magister  et  concionator,  755. 
Pereyra,   Eduardus,    S.   J.,  scripsit 

Directorium,  759,  771,  772. 
Pérez   de    Hita,,    Genesius,  script.. 

197. 

Pérez  Pastor.  Christophorus,  script., 
51. 

Perfecti  viri,  alios  perficiunt,  886. 

Perfectio  in  omni  vitae  genere 
quaeri  potest,  15,  346-348,  594;gra- 
dus  alii  aliis  superiores,  18;  per- 
fectionis  status  sine  periculo  ap- 
petitur,  cuín  periculo  rejicitur, 
16;  perfectio  magna  proponitur  in 
exercitiis,  862;  optanda,  862,  930, 
1033 ;  non  acquiritur  uno  mense 
exercitiorum,  908;  consistit  in  imi- 
tatione  Christi,  861  ;  perfectionis 
propriae  regula,  386,  600;  via  et 
mensura,  300,  601. 

Perisse.  editores  lugdunenses  in 
Gallia,  in  Addendis  pag.  729. 

Textus  Exerciti 


Perseverantia    in   orando,  100,  234, 

612;  máxime  in  desolatione,  ibid. 

et  938.  . 
Personae    divinae,   quid  loquantur, 

quid  faciant.  326-328.  591,  634. 
Personae,  verba,  opera,  quo  ordine 

contemplanda.    1047,    1048,  1085, 

1149. 

Pesch  Christianus,  S  J.,  script.,  157 
682. 

Pescio,  Andreas,  typogr.  hispalensis 
in  Hispania,  710. 

Petitio  ante  meditationem.  in  r." 
hebd.,  276.  284.  294,  583,  584.  586, 
627,  628.  630;  in  2.a  hebd.,  314, 
324,  350.  358.  400-402,  589,  590, 
594-  595,  631,  633,  635,  637;  in  3.* 
hebd.,  394,  400-402,  601.  602.  641  ; 
in  4.a  hebd.,  420.  428.  605,  606, 
642 ;  proponere  solet  meditationis 
finem,  913. 

—  in  electione,  382,  599. 
Petrabixaria  (Pietrabissara),  opp.  in 

Italia,  731,  732;  v.  Addenda  et  cor- 
rigenda in  pag.  731. 

Petrus,  apost.,  S.,  ter  vocatus,  66, 
67,  464 ;  ambuians  supra  mare, 
472 ;  testis  transfigurationis,  476, 
477;  ejus  pedes  lavantur  a  Chri- 
sto,  482;  idem  in  horto,  484;  Mal- 
cho  auriculam  abscindit.  184,  400. 
486,  602,  978 ;  Christum  negat,  486, 
488;  venit  ad  sepulchrum,  500, 
1087 :  videt  Christum  redivivum, 
63,  500;  quandonam  haec  appari- 
tio  contemplanda,  8^5 ;  ad  mare 
Tiberiadis  primatum  accipit,  70, 
504,  812;  idem  de  justo  Dei  ju- 
dicio.  956;  de  Christi  passione, 
1070,  1170;  usurpat  "salutem" 
pro  "  salvatione",  663;  Christi  vi- 
carius  dicitur,  812. 

Pharao,  Carolus,  S.  J.,  theologiae 
magister,  896. 

Philippus,  Joannes  quídam,  circa 
obedientiam,  204. 

—  Xerius,  S.,  fundator  Oratorii, 
156,  714. 

Phototypica  effigies  Autographi 
Exercit.,  describitur,  707. 

—  Vulgatae  versionis  Exercit.,  de- 
scribitur, 729. 

Pierdet,  Ludovicus,  O.  S.  Ben., 
comparat  Exercitatorium  c  u  m 
Exercitiis,  34;  de  gradibus  humi- 
litatis,  136. 

Pietrabissara,  v.  Petrabixaria. 
-um,  pp.  222-563. 


1249 


Pigenat,  Odo,  S.  J.,  provincialis 
Franciae,  763. 

Pilatus,  Christum  innocentem  decla- 
rat,  490;  ad  Herodem  mittit,  fla- 
gellat,  490 ;  populo  exhibet  et  con- 
demnat,  492 ;  varia,  52,  63,  144,  410, 
488,  603,  642,  874. 

Pinius,  Joannes,  S.  J.,  script.,  33, 
796. 

Pisanus  (de  Pisa),  Alfonsus,  S.  J., 
designatus  ad  conficiendum  Di. 
juvandi  morituros,  753,  754;  varia. 
754,  756. 

Pius  IV,  P.  M.,  aliqua  concessit 
Societati  Jesu  vivae  vocis  oráculo, 
204. 

Pius  VI,  P.  M.,  ejus  stemma  in  cod. 

Exercit.  Re.,  207. 
Pius   IX,   P.   M.,   Preces  "Anima 

Christi"   recitantibus  indulgentias 

concedit,  707. 
—  X,  P.  M.,  laudat  Exercitia,  25, 

■07. 

Plutarchus  propositum  ad  certum 
tempus  commendat,  911. 

Poena  aeterna,  ejus  meditatio  au- 
ctore  Polanco,  835-836. 

Poenitentia,  quotuplex  est  et  quibus 
modis  exercetur,  306-308,  588,  648; 
externa  exercenda,  782,  693.  809. 
856,  948 ;  sine  nimio  fervore  ta- 
men,  980;  juvat  ad  parandam  con- 
tritionem,  901 ;  est  necessaria,  914, 
'laudanda  et  fovenda,  621,  954; 
debet  tamen  esse  voluntaria,  856, 
980;  tardioribus  suadenda,  900; 
ejus  fructus,  308-310;  ejus  mo- 
di,  648 ;  fructus  e  x  p  1  i  c  a  n  d  i, 
809 ;  quandonam  mutanda,  850. 
894;  praescribenda,  894;  usus 
apud  primos  PP.  S.  J.,  856,  914; 
aliquid  quotidie  assumendum,  879, 
880. 

Pohl,  Michaél,  script,  128. 
Polancus  (Polanco),  Joannes  Alfon- 
sus de,  S.  J. 

I.  — Quaedam  de  ejus  vita.  A  secre- 

tis  fuit  Ignatio,  Lainio,  Borgiae. 
3°-3T,  754;  fere  semper  mansit  in 
urbe,  ibid. ;  Siciliae  visitator,  757; 
scriptor,  132,  202,  205,  884;  Romae 
moritur,  757. 

II.  — Polancus  et  origo  Exercitiorum. 
Testatur  facta  esse  Exercitia 
Manresae,  31,  32;  indicat  eorum 
originem,  35,  37,  38,  47 ;  ea  tradita 
esse  ab  Ignatio  Manresae,  31,  44, 
46.  48. 

Textus  Director! i  Ex< 


III.  — Polancus  et  textus  Exercit. 
Docet  agi  in  Exercitiis  de  com- 
munibus  orandi  modis,  151 ;  de- 
fendit  Exercitia,  211;  de  insecta- 
tionibus  eorumdem,  573,  6  66; 
quaerat  ab  Ignatio  dubia  circa 
Exercitia,  747 ;  monet  scribenda 
punctorum  praecipua  capita,  151 ; 
meditationem  judicii  fecit,  1097, 
1107;  de  binariis,  168;  de  electio- 
ne,  205 ;  de  Maria  Magdalena, 
474;  de  regula  14  ad  sentiendum 
cum  Ecclesia,  156,  157;  manu  sua 
Autographum  scripsisse  falso  di- 
citur,  175,  1-76;  an  aliquam  exer- 
citiorum p  a  r  t  e  m  concinnaverit. 
186;  qua  mente  linguam  Exerci- 
tiorum polierit,  ibid. 

Polancus  et  auctor  epistolae  praepo- 
sitae  editioni  Vulgatae,  150;  hanc 
i  lie  emendavit,  150-153;  speciatim 
sententiam  quamdam  Frusii  miti- 
gat,  151  ;  quid  in  his  correctioni- 
bus  spectarit,  153 ;  docet  Frusium 
fuisse  auctorem  Vulgatae  versio- 
nis,  148;  hujus  originalia  notat, 
202;  de  nova  ed.  Exercit.  facien- 
da,  158;  ejus  additamenta  quomodo 
exprimantur  in  nostra  editione, 
160. 

Polancus  Versionem  primam  corre- 
xit.  163.  166-169;  ordinem  facto- 
rum  mutavit  semel  in  Ve.,  167;  qua 
ratione  haec  additamenta  excudan- 
tur  in  nostra  ed.,  172. 

IV.  — Polancus  et  Directoría  Exerci- 
tiorum. De  necessitate  Directo- 
rii,  746,  757 ;  nomine  Lainii  pro- 
mittit  Directorium,  753 ;  de  labo- 
ribus  Borgiae  ad  exsequenda  de- 
creta congr.  II,  753 ;  scribit  Ro- 
mae monumentum  de  Directoriis, 
753-754;  designatur  a  Borgia  ad 
Directorium  Exercitiorum  confi- 
ciendum, 753,  754,  756;  notationes 
quaedam  falso  illi  tributae,  773, 
774,  775.  1008. 

Praecepta  quaedam  ad  Exercitia  tra- 
denda  ab  Ignatio  accepit,  750, 
752;  Directoriis  Ignatianis  usus 
est  tanquam  annotationibus  ad. 
directorium,  750;  in  quodam  eorum 
correctiones  fecit  manu  sua,  783. 

Est  auctor  Directorii  cujusdam,  210, 
212;  quod  scripsit  manu  sua  ju- 
bente  Mercuriano,  757,  795 ;  quo 
tempore  illud  scripserit,  et  quanti 
aestimandum,   757;   ad   nos  inte- 

:itiorum,  pp.  1111-1178. 


Monum.  Igxat.  —  Series  II. 


7., 


Í2  5« 

o  ruin  pervenit,  756;  ad  Aegidium 
misstfm  est  in  Hispaniam,  761,763, 
768 ;  a  quo  magnopere  laudatur. 
763,  899;  multum  contulit  ad  Di. 

'  publicum  Societatis,  757,  758,  759; 
quaenam  illi  debeantur,  1036,  1037, 
1038,  1042;  1043,  I047-  1050,  1053. 
1055,  1056,  1058,  1059,  1061,  1062, 
1064,  1065,  1066,  1067,  1068,  1071, 
1072,  1073,  1074,  1075;  ex  eius  Di- 
rectorio quaedam  sine  delectu  in 

•  alium  locum  transposita,  206;  903; 
alia  in  alia  Directoría,  745-746;  ali- 
qua  in  cod.  Instruct.  venerunt,  764 ; 
non  pauca  in  Di.  Gra.,  767-768 ; 
quasdam  meditationes  adjungit 
Exercitiis  S.  Ignatii,  686 ;  compen- 
dia punctorum  scripsit,  759 ;  quid 
de  sui  summarii  punctis  sentiat 
ipse,  804;  praebet  puncta  funda- 
menti,  910 ;  considerationem  aeter- 
nae  poenae,  914;  meditationes  de 
morte  ac  de  judicio,  211;  ejus 
Directorii  textus,  795-846;  et  v. 
Watrigant. 

Y. — Varia :  204,  578 ;  de  S.  Ignatio 
ad  mensam,  86;  designatus  ad  con- 
ficienda  Directoría  confessionis  et 
conversationis,  753,  754;  ejus  Di. 
confessionis  utile  est  ad  parandam 

'  confessionem  generalem,  915;  in 
A-ddendis  pag.  139. 

Polonia  (Polsk),  prov.  S.  J..  postu- 
lat  Di.  Exercit.,  et  meditationes 
additas,  756. 

—  minor.  775. 

—  regnum,  722,.  774. 

Polus  (Pole).  Reginaldus,  card.  an- 

glus,  209,  569-5/O. 
Pont-a-Mousson.  v.  Mussipons. 
Ponte,  Ludovicus  de,  v.  La  Puente. 
Portugallia,  v.  Lusitania. 
Posen,  v.  Posnania. 
Positiva   doctrina,   laudanda.    5  5  4, 

622. 

Positivi  doctores,  affectus  exercent, 
554.  622. 

Posnania  (Posen,  Poznam),  regio  in 

Polonia,    721,    722;  posnaniensis 

dioecesis,  726. 
Possevinus    (Possevino),  Antonius. 

S.  J..  habebat  epistolam  S.  Ignatii 

ad  Mionam,  1091. 
Possidius,  S.,  260. 

Potentiae  animae,   materia  medita- 
tionis,  438,   1073,   1172;  explican- 
.  dae  rudibus,  887 ;  quomodo  exer- 
Textus  Exercitl 


cendae,   913;    id   explicandum  se 
exercentibus,  899. 
Potus.   ejus   abstinentia  opportuna. 
412,  604. 

Praecepta  Dei,  meditationis  mate- 
ria, 434,  607,  642-643,  1073,  1172; 
explicanda  rudibus,  887 ;  praece- 
ptorum  via  electa,  quid  consultan- 
4um  restat,  1057,  1157;  ut  haec 
eligatur  exclusis  consiliis,  major 
Dei  lux  requiritur,  v.  Consilia. 

—  Ecclesiae  ,  explicanda  rudibus  , 
887. 

Praedestinati  soli  salvantur,  556-558. 
622-623. 

Praedestinatio  a  p  u  d  Ignatium  et 
apud  Ludolfum,  92;  de  illa  pru- 
denter  loquendum,  558,  623 ;  et 
liberum  arbitrium,  558-560,  626; 
modus  loquendi  qui  est  in  Vu.  re- 
prehenditur  ab  aemulis,  explica- 
tur  ab  aliquo  de  Societate.  674- 
675;  adde,  154,  157. 

Praefectus  rerum  spiritualium,  con- 
ferendus,  880;  v.  Instructor. 

Praeludia  meditationis  retinenda  . 
324;  quo  animo  fieri  debeant,  977  "> 
declaranda  in  i."  exercitio  i.ae 
hebd.,  1039,  1142. 

Praeludium  electionis  explicandum. 
non  dictandum,  815,  931.  1064. 
1164;  prodest  non  electuris,  1068, 
1168. 

—  de  consideratione  statuum  quando 
tradendum.  870. 

Praeparatio  ad  exercitia  facienda 
per  bona  opera,  906;  Exercens  se. 
v.  Exercitia;  propriae  non  nimis 
fidendum,  1024,  1130. 

Praepositiones  earum  usus  in  Exer- 
cit., 185. 

Praesentatio,  342,  593;  quando  con- 

templanda.  86q,  871. 
Praesentia  Dei  ante  orationem  re- 

novanda,  153,  302,  588;  ejus  usus 

f  requens  commendandus,  878,  894 ; 

non  tamen  per  corporalem  ima- 

ginem,  902. 
"  Praesuppositum"    ante  fundamen- 

tum  cur  ponatur,  852-853,  1035 ; 

quando   explicandum,  1035,  1139: 

omittendum  saltem  ex  parte,  910; 

locus  in  fine  ejusdem  exponitur. 

169. 

Praga  (Prag),  opp.  in  Bohemia,  42. 

720,  726,  730,  731,  732. 
Prandium  quomodo  sumendum,  414- 
rum,  pp.  222-565. 


4i6,  604';  hora,  254;  eo  finito  quie-' 

scendum  a  meditatione,  943. 
Preces  vocales  lentius  prolatae,  444- 

446,   609.   643-644;    adhibenda  in 

electione,  382.  599;  iisdem  paratur 

fructus  exercit.,  803. 
Prieto,  Thomas,  regiae  monetae  ze- 

lator  in  Hispania,  717. 
Principium  et  fundamentum,  250,  et 

v.  Fundamentum. 
Processus  peccatorum,  584. 
Prodigi   parábola,   v.   Parábola  filii 

prodigi. 

Profectus  spiritualis.  via  et  mensura, 
390;  ex  consideratione  vitae  Chri- 
sti  semper  eliciendus,  867;  ejus  ha- 
benda  cura  post  exercit.,  1078, 
U78. 

Promissio,  v.  Votum.  , 
Prooemium  et  dúo  priora  capita  Di- 

rectorii  communicanda  c  u  m  s  e 

exercentibus,  1092. 
Properatio  et  anxietas,  fugienda  in 

oratione.    112,   302,   442-444,  609. 

643- 

Proposita    in    oratione  diligenter 

exequenda,  977. 
Propositio  fidei,  679. 

—  proximi  in  bonam  partem  inter- 
pretanda,  250,  579,  624. 

Propositum  in  examine  particulari. 
254,  580,  645 ;  v.  Examen. 

—  vitandi  peccata  omnia  fructus  est 
i.ae  hebd.,  13. 

"Prosupuesto",  v.  Praesuppositum. 
Provincialis   aliquis    Franciae  con- 

fecit    Directorium    aliquod.  759; 

quod   ad   Aegidium   missum  est. 

763. 

Prudentia  spiritualis,  qui  eam  habet 
sibi   diffidit,  805. 

Prussia,  v.  Borussia. 

Psalmi  poenitentiales  commendantur 
881 ;  psalmorum  loci  usurpandi 
in  3.a  hebd.,  933. 

Pseudo-Bonaventura,  script.,  481, 
505 ;  v.  Bonaventura. 

Pseudo-Isidorus,   script.,  542,  700. 

Publicanus,  quomodo    oraret,  112. 

Publius  Lentulus,  script.,  82. 

Puebla  de  los  Angeles,  v.  Angelo- 
polis. 

Puente,  v.  La  Puente. 

Pueri,  quomodo  colendi  per  exer- 

citia,  890. 
Puig,  Franciscus,  testis  in  proces- 

su  manresano  de  S.  Ignatio,  46. 
Puncta  meditationis. 

Textus  DIrectorii  Exe 


I.  — l)e  punctis  in  genere.  Airte 
meditationem  disponenda.  424, 
974;  substantiam  meditationis  con- 
tinent  978;  augeri  et  minui  nu- 
mero possunt,  424,  605-606,  825 ; 
puncta  nova  in  meditationibus  i.ae 
hebd.,  quomodo  danda,  1096 ;  pun- 
cta in  materiis  vitae  Christi,  448- 
508 ;  haec  ex  hoc  summario  aut 
ex  evangeliis  sumenda  sunt,  862, 
1048.  1150;  quaenam  sint  puncta 
in  mysteriis  vitae  Christi,  960 ; 
alia  addi  possunt,  1047,  i°49. 
1149,  1150;  quomodo  extendí  pos- 
sunt. 861-862. 

II.  — Quomodo  tradenda.  Memori- 
ter,  780,  804;  breviter,  224  6ro, 
78i,  783,  790,  808,  848,  854'  862, 
892,  908,  954,  1023,  1050,  1130. 
1150;  ad  captum  auditorum,  814, 
824,  954;  brevius  ingeniosis,  992, 
simplicioribus  uberius,  848,  862, 
992,  1023,  1047,  1048,  1050,  1130, 
1149,  1151;  breviter  dictanda  aut 
scripta  tradenda.  780,  790,  804, 
806,  848,  892,  908,  942';  latine  aut 
vernacule,  848;  italice  scripta  de- 
siderantur,  1100;  scripta  non  da- 
bantur  multis  initio  Societatis 
Jesu,  848. 

III.  — Varia :  Punctorum  ratio  exi- 
genda,  783.  849;  punctuum  2.m 
exercitii  2. i  in  1.*  hebd.  non  est 
examen  conscientiae,  857. 

Purgatio,  praecedentium  delictorum 
necessaria  ad  mores  corrigendos, 
12. 

—  animae  tribus  rebus  obtinetur, 
855  J  est  labor  longi  temporis,  959. 

Purgatorium,  recte  de  illo  medita- 
mur  in  i."  hebd.,  998. 

Puritas  commendatur,  896;  ea  et 
humilitas  disponunt  ad  orationem, 
1024,   1 130. 

Pustet,  Fridericus,  typogr.  ratis- 
bonensis,  742. 

Pyrrhon,  philosophus  graecus,  911  : 
an  ejus  de  indif ferentia  doctrina 
influxerit  in  fundamentum  exer- 
citiorum,  911;  de  examine  con- 
scientiae, 911. 

9 

Quadrantinus,  Fabianus,  S.  J.,  ejus 
vitae  compendium,  774;'  de  pre- 
cibus  "Anima  Christi",  222,  1082; 
scripsit    notationes   in    Di.  1591, 

:itiorum,  pp.  1111-1178. 


1252 


-212,  773,  774!  earum  textus,  1079, 
1091. 

Quaresmius,  Franciscus,  O.  F.  Min., 

script.,  505. 
Quétif.  J.,  O.  P.,  script.,  157,  216. 
Quies  inter  i.am  et  2.am  hebd.,  780. 

858-860,  917,  945,  981,  1044,  1146. 
—  a  labore  meditandi.  998. 
Quinqué    exercitia    primae  hebd., 

compluribus  diebus  repetita,  274; 

v.  Numerus  Exercitiorum. 

R 

Rache,  Petrus  de,  typogr.  insulanus 
in  Gallia,  713. 

Ratio,  ejus  lumen  a  Deo  est.  106 1, 
1161;  per  eam  expedit  examinari 
voluntatis  motiones,  ibid. ;  ratio- 
nes  humanae  ad  electionem  con- 
ferre  possunt,  1055,  1 1 55 ;  ratio- 
nis  via  tutior  ad  eligendum  quam 
motio  affectus,  1059,  1062,  1158, 
1161. 

Ratio  meditationis  petenda,  954. 
Ratisbona    (Regensburg),    opp.  in 

Bavaria,  n,  25,  26,  740,  742,  1182; 

in  Addendis  pag.  719. 
Ratti,    Achilles,    script.,  praefectus 

bibliothecae  vaticanae,  22,  23,  123. 
Ravena,  opp,  in  Italia,  122. 
Razón  y  Fe,  libellus  periodicus,  136 

927. 

Rebilla  Balaguer ,  v.  Revilla-Va- 
llejera. 

"Recientes",  typographi  hispalen- 
ses, 703, 

Recreatio  cura  viro  discreto  con- 
cedí potest  se  exercenti,  1021. 
1128. 

Rjeformatio  vitae,  17,  388,  600. 
695;  datur  non  facturis  electio- 
nem, 388,  823,  1068,  1 168 ;  ordi- 
nanda  tempore  exercitiorum,  989 : 
ejus  desiderium  excitandum  in  1." 
hebd..  1029,  1 136 ;  quomodo  danda, 
U44:  paratur  electionis  praeludio, 
1068,  1 168 ;  quomodo  instituenda. 
ibid. ;  fit  imitatione  Christi,  1045 
1147;  et  per  tertium  modum  ele- 
ctionis, 1069,  1 168 ;  ejus  materia  in 
religione,  1029,  1136;  est  magni 
momenti,  931  ;  operariis  S.  J.  com 
mendattir,    1068.  1168. 

Regensburg,  v.  Ratisbona. 

Reginaldus  Polus,  v.  Polus. 

Regis  humani  similitudo,  v.  Re- 
gnum  Christi. 

Textus  Exerciti 


Regnum  Christi,  314,  589,  631 ;  haec 
meditatio  ostendit  varios  gradus  in 
imitatione  Christi,  1046,  1148; 
quoties  facienda,  320,  590,  810, 
869;  quando,  871,  873,  917,  960. 
981,  999;  non  numeratur  intei 
meditationes  2.ae  hebd.,  917,  1046, 
1148;  est  fundamentum  medita  - 
tionum  de  vita  Christi,  694,  873, 
917,  1046,  1148;  mentem  erigit  a 
terrenis,  1062,  1162;  ejus  doctrina 
ómnibus  utilissima,  694,  695 ;  pa- 
rat  electionem,  1046,  1062,  1148. 
1162;  nullum  continet  votum. 
1062,  1162;  danda  etiam  non  fa- 
cientibus  electionem,  867,  1046, 
1148;  his  tamen  a  quibusdam  non 
datur,  898;  hujus  meditationis 
germina  in  lib.  de  Imitatione 
Christi  et  apud  Ludolfum,  79 ; 
emendatio  quaedam  in  ejusdem 
textu,  142 ;  brevius  proposita,  836. 

Regulae,  victus,  scrupulorum,  elee- 
mosynarum,  ad  sentiendum  cum 
Ecclesia,  quibus  personis  traden- 
dae,  806-807. 

—  ad  varios  spiritus  discernen- 
dos,  sunt  in  appendicibus  lib. 
Exercit.,  10;  religiosis  dandae. 
889;  diligentftT  appíicandae  in 
electione,  866 ;  quando  explican- 
dae,  230-232,  810,  894,  946,  984,  999, 
1042,  1144;  non  omnes  ómnibus  ex- 
plicandae,  945 ;  speciatim  quando 
explicandae  sunt  quae  ad  i.am 
hebd.,  pertinent,  793,  854;  quae  ad 
2.am,  865,  870,  872,  917,  1059,  1159; 
ad  eleemosynas  distribuendas  sunt 
in  appendice  lib.  Exercit.,  11; 
quando  tradendae.  807,  878,  934, 
1075,  H74;ad  scrupulos  cognoscen- 
dos  sunt  in  appendice  lib.  Exer- 
cit., 11  ;  quando  tradendae,  800. 
828,  878,  1075,  1174;  ad  sentien- 
dum cum  Ecclesia,  sunt  in  appen- 
dice lib.  Exercit.,  II :  serius  con- 
scriptae,  33-34;  quibus  máxime 
conveniunt,  829,  886,  934.  971 ; 
quando  tradendae,  807,  878,  962. 
984,  1075,  11 74;  regulae  victus  tem- 
perandi  adduntur  3.ae  hebd.  et  qua- 
re  10,  410,  1071,  1 1 7 1  ;  quomodo  et 
quando  tradendae,  806,  824,  878, 
934,  107 1,  11 70;  hae  perperam  ad 
poenitentiam  referuntur  a  Fabio, 
945- 

—  Societatis,  saepe  editae,  690;  me 
um,  pp.  222-563. 


1253 


dftationes  ex  iisdem  fieri  possunt, 
1030,  1136-1137. 
Rciffenberg,  Fridericus,  S,  J..  script., 
21,  567- 

Religio,  alia  aliis  aptior,  1057,  1156; 
eligenda  in  qua  vigeat  observan- 
tia,  923,  1057,  1 156 ;  praeferenda 
cujus  institutum  perfectius,  ibid.; 
religionis  suspicio  non  danda  se 
exercenti.  786,  ion,  11 19;  reli- 
gionem  approbatam  a  papa,  dici 
sanctam,  propositio  est  catholica, 
679;  v.  Status  religiosus. 

Religiosi,  utilissime  exercitiis  colun- 
tür,  888-889.  937,  !025,  1132;  ali- 
ter  quam  saeculares  instituendi, 
902;  indif ferentes  ad  paupertatem 
et  divitias  esse  non  debent,  940;  in 
vocatione  confirmandi,  1025,  1132; 
electionem  ne  faciant,  863,  082, 
1052,  1 153  ;  sibi  accommodent  exer- 
citia,  940,  1031 ;  docendi  modum 
dandi  exercitia,  889 ;  eis  liber 
Exercit.  communicari  potest,  889, 
1025,  11 32;  religiosi  ordines,  usus- 
que  laudandi,  550,  552;  religiosus 
status  v.  Status  religiosus. 

Reliquiae  sanctorum,  laudandae  et 
venerandae,  552,  621. 

Remigius.  S..  188. 

Renault,  Franciscus,  S.  J.,  reíert  di- 
ctum  S.  Francisci  Salesii  de  Exer- 
citiis, 24, 

Renovatio  devotionum,  989. 

Repetitio  meditationum  quo  tendat 
et  quos  fructus  afferat,  13,  855. 
897,  914.  945,  979,  1040,  1143;'  qua- 
rum  rerum  et  quomodo  facienda, 
855-856,  894,  1040,  1143;  aliqua 
nova  puncta  addenda,  1038,  1 141  ; 
■ejusdem  rei  fieri  bis  potest.  1041, 
1143;  repetitio  1.*  in  r.*  hebd..  290; 
altera,  292,  334;  repetitio  in  2.* 
hebd.,  592,  838;  in  3.a  hebd.,  824; 
conjungitur  cum  sensuum  applica- 
tione  in  4."  hebd.,  422-424;  repe- 
titio meditationis  facienda  coram 
magistro,  995.  996,  997  ;  modus  ex 
Hof faeo,  997 ;  quaeritur  quomo- 
do facienda  repetitio  duarum  me- 
ditationum, 1082;  varia.  10,  630, 
692,  982. 

Res  caducae  et  vanae  avertendae,  13. 
—  creatae  sunt  media,  non  finis,  250, 

578,  624;  eaedem  ultrices  injuria- 

rum  Creatoris,  288 
Res  eligendae,  374,  598;  v.  Electio- 

nis  materia. 

Textus  Directorii  Exc 


Reservatio  casuum,  754. 
Resignado,  precibus  et  consideratio- 

ne  quaerenda,  817. 
Resurrectio  mortuorum  qualis  erit, 

956-957. 

Revelatio  vera  et  falsa.  41  ;  publica 

et  privata,  42. 
Reverentia  major  requiritur,  si  cum 

Deo    aut   cum    sanctis  loquimur 

quam  si  de  eis  cogitamus,  151,  226, 

610,  804.  859. 
Revilla- Vallej  era,  opp.  in  Hispania. 

574. 

Reus,  catenis  vinctus,  imago  pecca- 
toris  coram  Christo  judice,  300. 
587,  647 ;  coram  rege,  ibid. 

Reusch,  script.  103. 

Rex  temporalis,  v.  Regnum  Christi. 

Rey,  Petrus  Josephus,  episc.  anne- 
ciensis  dictum  refert  S.  Francisci 
Salesii  de  Exercitiis,  24. 

Rhenus,  prov.  S.  J.  ad  Rhenum  in- 
feriorem,  21. 

Ribadeneira,  Petrus  de,  S.  J.,  de 
tempore  quo  scripta  sunt  Exer- 
cit., 32;  de  Ignatii  doctrina,  37;  de 
Exercitatorio  Cisnerii,  96;  de 
Erasmi  Enchiridio,  123,  131-132; 
d¡  e  compluribus  Exercitiprum 
exemplaribus,  141 ;  de  eorum  Vul- 
gata  versione,  149;  immerito  re- 
prehenditur  in  Anal.  Bollandia- 
nis.  149 ;  Exercitia  habebat  sum- 
pta  ex  Natalis  exemplo.  149,  150; 
de  auctore  praefatiunculae  Vulga- 
tae,  150;  de  lingua  Exercitiorum, 
179-180;  de  exercitiis  hispanis,  200; 
de  exemplari  elegantiore,  211;  de 
sociis  Ignatii.  571  ;  de  insectatione 
Ignatii  et  Exercit.,  666;  designa- 
tus  ad  Directorium  conversationis 
faciendum,  753,  754;  ejus  officia 
quaedam  in  Societate,  755 ;  varia, 
21  •  53,  194,  708,  1099. 

Ribera,  Joannes  B.,  S.  J..  Exercitia 
tradit  S.   Carolo   Borromac,  23. 

—  Ruy  Páez  de,  script.,  194. 

Ricci,  Jacobus,  O.  P..  script.,  156. 

Riccius  (Ricci),  Bartholomaeus,  S.  J., 
deputatus  ad  recognoscenda  Dire- 
ctoría, 159. 

Richard.  C.  typogr.  londinensis,  737. 

Rickaby,  Josephus,  S.  J.,  script.,  708. 

Riess,  Flor.,  S.  J.,  script.  771. 

Riga,  opp.  in  Livonia,  774. 

Ríos.  Amador  de  los,  script..  54. 

Ripol  Vilamajor,  Jacobus,  script..  54. 

:itiorum,  pp.  1111-1178. 


1254 


Ristori,  Joannes,  jurisconsultus,  733. 

Risus  vitandus,  304,  588,  647. 

Rivadeneyra,  editor  matritensis,  73, 
187-198  saepe. 

Riviére,  Ernestus  M.,  S.  J.,  script, 
578,  702,  703. 

Robles,  Franciscus  de.  typogr.  matri- 
tensis, 704^ 

Roanne,  v.  Rodumna. 

Roca,  Áloysius,  typogr.  manresanus, 
705. 

—  Paulus,  typogr.  manresanus,  705. 

Rodríguez,  Alfonsus,  S.  J.,  confir- 
mat  doctrinam  Exercit,  i-i;  de 
examine  particulari,  136:  deputa- 
tus  ad  recognoscendum  Di.,  159. 

■--  Christophorus.  S.  J.,  designatus 
ad  Directorium  orationis  conficien- 
dum,  753,  754;  in  Addendis  pag. 
755- 

Rodumna  (Roanne)  opp.  in  Gallia.  in 
Addendis  pag.  729. 

Roehampton,  opp.  in  Anglia.  735, 
741   708.  1 181. 

Roermond,  v.  Ruremonda. 

Roic  de  Corella,  Joannes,  script.  55 ; 
in  Addendis  pag.  55. 

.Roma,  illuc  venit  Ignatius  anno  1538 
et  tradit  exercitia,  27,  29;  diversis 
simul,  29;  ibi  anno  1541  scripta 
Exercitia  737;  prima  editio,  149; 
ad  Ignatium  scribunt  socii  de 
Exercitiis,  157;  ibi  servabatur 
Autographum,  159;  versio  Itala  Di. 
Ignat.  in  bibliotheca  V  i  1 1  o  r  i  o 
Emanude.  748-749;  tempestas  con- 
tra Exercit.,  666;  factae  sunt  com- 
plures  editiones  Exercitiorum  hi- 
spanae,  701-707;  latinae,  708-741; 
Vulgatae  et  versionis  P.  Roothaan, 
!38,  737-741  ;  parantur  Directoría, 
754-756;  excuditur  Di.  1591,  1079; 
in  provincias  mittitur,  1007 ;  ex 
provinciis  notationes  in  Di.  re- 
mittuntur,  746,  1100;  domi  nostrae 
comburuntur  opera  Savonarolae, 
132;  varia,  11,  160,  174,  204-220 
passim,  574,  578,  733-795  saepe, 
897,  898,  1081,  1179,  1180,  1 181. 
1 182 ;  in  Addendis  pag.  29. 

Romanus,  Pater  quidam  scripsit  ali- 
quid  pro  Directorio,  759. 

Roothaan.  Joannes  Philippus,  praep. 
gen.  S.  J.,  ejus  vitae  compendium, 
172. 

I. — De  ejus  versione  litterali.  Pecu- 
liaris  amor  in  S.  Ignatium,  173; 
Exercitia  ad  verbum  transferí,  161, 
Textus  Exerciti 


735>  736;  propterea  laudandus, 
159;  item  ejus  cognitio  linguae  hi- 
spanicae,  174;  ip9e  narrat  versionis 
suae  historiam,  173-174;  quibus  le- 
gibus  editionem  suam  excuserit, 
177;  eam  corrigit,  174;  quare  hic 
edatur  haec  versio,  177;  illius  ver- 
sionis editiones,  736-742. 

II.  — Roothaan  et  textus  Exercitio- 
rum. Efficit  ut  hispana  typis  ex- 
scribatur.  175;  de  discrimine  inter 
Vu.  et  Aut.,  494;  de  Autographo. 
174;  minus  probat  additamentum 
quoddam  in  Vu.,  151-152;  de  Vul- 
gata  versione,  i¿g;  hanc  nolis  illu- 
strat,  219,  728;  usus  est  primo 
exemplo  Versionis  primae,  163;  ex 
hac  desumpsit  litteram  D  in  sche- 
mate  examinis  particularis,  259; 
alia  de  Versione  prima.  163,  164, 
165. 

III.  — Declarat  quaedam  ex  libro, 
Exercit.  De  casa  et  cosa  in  re- 
gula 0.a  discretionis  pro  1.a  hebd., 
175;  de  sententia  jn  fine  Praesup- 
positi,  169-170;  de  sensu  historiae, 
in  annotatione  2.a,  224;  de  soez  vía- 
tutinum  in  annotatione  20.",  248; 
de  cogitationibus,  260 ;  de  materia 
examinis,  262-263 ;  de  meditationi- 
bus  quae  addi  possunt  primae 
hebdomadi,  298-299;  de  affectu 
confusionis,  300;  de  hostibus  ani- 
mae  internis,  320-321  ;  de  hominum 
genere  sine  redemptione,  322-32$ ; 
de  varietate  hominum,  326 ;  de 
applicatione  sensuum,  334;  de  con- 
junctione  olfactus  et  gustus  in  hac 
applicatione,  336;  de  ordine  my- 
steriorum.  344-345  ;  de  vitae  gene- 
re quaerendo,  346;  de  meditatione 
vexillorum,  348;  de  tribus  collo- 
quiis  post  vexilla,  398;  de  medi- 
tatione binariorum,  356 ;  de  primo 
binario,  358;  de  affectu  et  cffeetu 
in  3.0  binario,  362 ;  de  2."  clectio- 
nis  tempore,  380-381  ;  de  indiffe- 
rentia  ante  electionem.  382-383 ;  de 
regula  2."  temperantiae,  412;  de 
consolatione  et  desolatione  in  4." 
hebd.,  424-425;  de  ordine  provi- 
dentiae.  in  contemplatione  ad  amo- 
rem,  429;  de  oblatione  sui,  in 
eadem  contemplatione,  430-431 ;  de 
applicatione  meníjis  in  orando,  442; 
de  additione  2."  ejusque  substitu- 
tione,  434-435 ;  de  modo  citandi 
Scripturam  ab   Ignatio  usurpato. 

um,  pp  222-563. 


1255 


4491  de  penúltima  apparitione.  508; 
de  eleemosynarum  distributione 
tamquam  ministerio,  536;  de  con- 
scientia  delicata  et  crassiore,  548; 
de  regulis  ad  spiritus  discernen- 
dos,  510;  de  pugna  contra  desola- 
tionem.  518,  520;  de  superbia,  cau- 
sa desolationis,  520-521. 
IV. —  Varia :  83,  138,  147,  291.  829;  in 
Addendis  pagg.  262,  208-299,  729, 
738. 

Rosal,  Franciscas,  editor  et  typogr. 

barcinonensis,  11,  705,  706. 
Kosarium  B.  M.  V..  commendatur. 

879,  881  ;  ejus  mysteria  explican- 

da,  887.  995,  996. 
Kosenthal.  librarius,  51,  52. 
Rosignolus  (Rosignoli).  Bernardinus, 

S.  J.,  deputatus  ad  recognoscen- 

dum  Di..  159. 
Roviralta,  pia  mulier,  exercetur  ab 

Ignatio  Manresae,  46. 
Rubeis,  Antonius  de,  typogr.  roma- 

nus.  726. 

Rudiores  quibus  exercitiis  colendi, 
242,  886-887,  087,  1027.  1050,  1134, 
1151;  quomodo  aperienda  via  ad 
passionem  contemplandam,  1069, 
1169:  eis  dari  possunt  tres  modi 
orandi,  1072,  11 72;  explicetur 
Cbristus  impetrare,  ut  homo  est. 
a  Parre,  1041-1042.  1144. 

Ruiz,  Alfonsus,  S.  J.,  Romam  arce- 
situr  magister  novitiorum,  755 ; 
designatus  ad  Di.  exercit.  et  coro- 
nae  conficiendum,  753,  754.  756. 

Ruremonda,  Ru  r  e  m  u  n  d  a  (Roer- 
mond),  opp.  in  Hollandia.  5S7. 
7/8. 

s 

Sa.  Emmanuel  de,  S.  J..  designatus 
ad  Di.  orationis  et  coronae.  753- 
754;  concionatur  in  urbe,  755. 

Sacchinus  (Sacchini),  Franciscus. 
S.  J..  script..  754,  755. 

Saeculares,  quam  utilia  sint  üs  exer- 
citia,  1012.  1120;  v.  Exercitia. 

Saint-Omer.  v.  Audomaropolis. 

Salamanca,  v.  Salmantica. 

Salcedo  Ruiz,  Angelus,  script.,  54, 
190. 

Salesius,  S.  Franciscus,  ejus  testi- 
monia de  Exercit..  24.  25. 

Salisburgum  (Salzburg)  opp.  in  Au- 
stria germanorum,  in  Addendis 
pag.  50. 

Textus  Directorii  Exe 


Salmantica  (Salamanca),  opp.  in  Hi- 
spania,  illuc  venit  Ignatius,  29; 
exaniinantur  Exercitia,  27,  34;  va- 
ria, 138,  665. 

Salmerón,  Alfonsus,  S.  J.,  e  pri- 
mis  Ignatii  sociis,  adest  concilio 
tridentino,  669;  congregationi  IV 
generali  S.  J.,  576;  aliqua  scripsit 
in  cod.  Exercit.  Po.,  203-204. 

Salome.  María,  pergit  ad  Christi  se- 
pulchrum  videt  Jesum  redivivum. 
498. 

Salomón,  quomodo  oraret,  112. 
SaJus  aeterna,  quomodo  perficienda, 

15;  salus  gratiae  et  salus  gloriae. 

663;  ídem  est  ac  salvatio,  ibid. ; 

ejus  amor  est  causa  bene  eligendi, 

640 ;  via  óptima,  16. 
Salviucci,  Josephus,  typogr.  romanus. 

704,  727,  736. 
Salzburg,  v.  Salisburgum. 
San  Juan,  Joannes  de,  generalis  O. 

S.  Ben.,  95. 
—  Laurentius  de,  S.  J.,  venit  Man- 

resam,  44;  ejus  dictum  de  Joanné 
^  de  Amigant.  43.  45. 
San  Pedro,  Didacus  de,  script.,  191. 
Sánchez,  Didacus,  ecclesiae  gandien- 

sis  praecentor,  a  Borgia  Romam 

mittitur,  ut  a  pontífice  Exercitia 

approbanda  curet.  149. 
Sancho,  rex.  189. 

Sancho  Rayón,  Josephus,  script.,  50. 

Sancta  Anua,  tirocinium  ejus  nomi- 
nis  in  Austria,  725. 

Sancti,  sunt  invocandi.  552,  621  ; 
multa  de  passione  scripserunt,  931  ; 
eorum  dicta  et  exempla  conside- 
randa,  878 ;  vita  etiam  prandii  tem- 
pore.  416,  604;  quomodo  eorum 
vitam  meditabimur,  862 ;  eorum 
vitae  et  sententiae  pueris  útiles, 
891 ;  sanctum  quisque  suum  pa- 
tronum  colat,  879,  880 ;  canonizati, 
quam  operosus  sit  processus  ca- 
nonizationis.  683 ;  sanctum  cano- 
nizatum  dici  sanctum,  est  propo- 
sitio  catholica,  679. 

Sancti  Germani  fanum,  v.  Sanger- 
manum. 

Sanctissimum  Cor  Jesu,  typographia 

ejus  nominis,  736. 
Sandacus,  Félix  Maria,  juris  cano- 

nici  peritus,  714. 
St.  Germain-en-Laye,  v.  Sangerma- 

num. 

Sangermanum   (Sai  nt-Germain-eii 

Laye),  opp.  in  Gallia,  734.  735. 
itiorura,  pp.  1111-1178. 


1256 


Sanguis  Christi  pignus  aeternae  glo- 

riae,  1070,  11 70;  vestes  Christi  ma- 

defacit,  69,  484. 
Santa  Fe,  Michaél  de,  O.  S.  Ben., 

testis  in  processu  monserratensi  de 

S.  Ignatio,  95. 
Santa  María  de  la  Sisla  vel  Silla, 

v.  Sisla. 

Sapientia  Dei  elucet  in  passione,  932. 
Sarrajevum,  opp.  in  Bosnia,  578. 
Sartorius.  David,  editor  ingolstadien- 

sis,  in  Germania,  1179. 
Sathanas,  v.  Daemon,  Lucifer. 
Savonarola  (Hieronymus  de  Ferrara, 

O.  P.),  ejus  doctrina  de  gradibus 

humilitatis,  123,  124,  132-135,  136; 

ejus   opera  combusta   Romae,  in 

domo  S.  J.,  132. 
Saxonia,  regio,  55. 
Sbaralea,  Jo.  Hyacinthus,  O.  Min. 

Conv.,  script.,  919.  924. 
Schedulae  Exercitiorum  auctore  Mi- 

rone,  v.  Miro. 
Schlegel,  Georgius,  typogr.  viennen- 

sis  in  Austria,  725. 
Schmid.  Maximus,  script.,  65. 
Scholastica  doctrina,  laudanda,  554, 

622 ;  doctores  definiunt  et  exph- 

cant  res  necessarias  ad  salutem  et 

errores  impugnant,  ibid. ;  schola- 

sticae  loquutiones  in  Exercit.,  48. 
Scholastici  S.  J.  quomodo  exercen- 

di,  988,  990. 
Schot,  Joannes,  editor  argentoraten- 

sis,  86. 

Schütz,  Ludovicus.  script.,  513 
Scopus  exercitiorum  in  communi  et 

in  particulari  declarandus  in  Di., 

939,  941. 

Scott.  Robertus,  editor  londinensis, 
in  Addendis  pag.  20. 

Scotus,  Joannes  Duns,  O.  S.  F., 
theologus.  574. 

Scribere,  quaenam  scribenda  sint 
tempore  exercitiorum,  892,  1016, 
1022,  1089,  1124,  1129;  nimium 
scribere  non  expedit,  1094,  1106; 
*mae  scribantur,  instructori  osten- 
denda,  1 103 ;  speciatim  scripto  no- 
tanda  deliberatio  tempore  electio- 
nis.  820,  865,  926,  968,  1066,  1 166 ; 
scripta  dari  sólita  se  exercentibus 
quaenam  fuerint,  852,  1101;  haec 
restituenda  instructori,  881. 

Scriptura  Sacra  legenda  et  meditan- 
da,  878,  880;  loci  de  passione 
usurpandi,  933,  1101,  1105. 

Textus  Exerciti 


—  vocabulorum  in  Exercitiis  a  no- 
stra  saepe  differt  180. 

Scrupulus,  distinguendus  ab  erro- 
re,  542-544,  620;  fructus,  544,  620; 
eorum  regulae  an  et  quando  expli- 
candae,  962,  984;  quomodo  depo- 
nendi,  828;  item  per  confessionem 
generalem,  1043,  1 145 ;  v.  Regulae 
de  scrupulis. 

Secessus  quaerendus  ad  facienda 
exercitia.  248,  613-614,  951,  993. 

Sedulius.  Coelius,  script.,  418. 

Segovia,  Guilelmus  de  (Guillén), 
script.,  193. 

Seguin,  Franciscus,  typogr.  avenio- 
nensis  in  Gallia,  727,  733,  734.  , 

Séneca,  Lucius  Annaeus,  de  exami- 
ne conscientiae,  911. 

Senae  (Sena),  opp.  in  Italia,  746. 

Sententia  proximi  benigne  interpre- 
tanda,  250,  579. 

Sensus  corporis  materia  meditatio- 
nis,  28,  438.  1073,  1172;  explicandi 
rudibus,  887 ;  interni  quomodo 
exercendi,  812,  961. 

—  historiae,  quid  signiñcet.  224. 

—  rerum  internus  jucundior  et  uti- 
lior  quam  abundantia  scientiae,  224. 

Sergius  I,  P.  M.,  330. 

Seripandus,  Hieronymus,  card.,  O.  S. 
Aug.,  216. 

Sermo  Christi  in  monte  apud  Lu- 
dolfum  et  in  Exercitiis,  71 ;  quan- 
do contemplandus  366,  596,  870. 
872. 

'sHeeren-Elderen,  opp.  in  Belgio, 
24.. 

Sicilia,  ínsula,  139. 

Sicilia,  prov.  S.  J.,  visitatur  a  Po- 
lanco,  757. 

Sigüenza,  Josephus  de,  O.  S.  Hier.. 
script.,  192. 

Siliceus  (Martínez  Guijeño),  Joan- 
nes, archiep.  toletanus,  155,  651. 

Silla,  v.  Sisla. 

Silvia,  Sta.,  504. 

Simeón,   senex.   ulnis    suis  Jesum 

accipit,  456. 
Similitudo    auctorum    non  semper 

sufficit    ad    eorum  cognationem 

statuendam,  49,  136. 
Simón,    cyrenensis    crucem  portat 

post  Jesum,  492. 

—  leprosus.  coena  Christum  exci- 
pit,  478. 

Sinceritas   se    exercentis,    922;  v. 
Exercens  se. 
rum,  pp.  222-563. 


1257 


Sion,  mons,  locus  coenae  Domini, 

398-400,  602. 
Sisla  (vel  Silla),  Sta.  María  de  la, 

monasterium  ordinis  Sti.  Hierony- 

mi,  52. 

"Sitio",  verbum  Christi  in  cruce, 
quo  tempore  prolatum,  495. 

Situs  corporis  in  oratione,  112,  302, 
434,  440,  588,  608,  647,  833,  893. 

SOCIETAS  JESU 

I. — Societas  et  Exkrcitia.  Per  haec 
initium  habuit,  851,  935;  iisdem 
conservanda  et  augenda  est,  172 ; 
ea  posuit  in  suis  institutis,  137; 
sunt  arma  illi  a  Deo  data  ad  pro- 
priam  et  aliorum  salutem,  1008, 
n  16;  S  o  c  i  e  t  atem  ingredientes 
exercitia  faciant,  881,  1028,  1031, 
11 34;  item  novitii  ante  vota  bien- 
nii,  881 ;  quomodo  hi  faceré  illa 
debeant,  889-890 ;  religiosi  omnes 
S.  J.  per  ea  instituendi,  851 ;  suis 
temporibus  se  colligunt  ad  ea  fa- 
cienda.  42;  cur  illa  peragant,  1031  ; 
quibus  temporibus  illa  faceré  de- 
beant, 1103;  quomodo  exercendi, 
889-890,  937 ;  electio  status  tra- 
denda  illis  non  est,  863 ;  qui  semel 
omnia  fecerunt,  possunt  soli  illa 
iterare,  890,  1103;  liber  Exercit. 
non  traditur  religiosis  Societatis 
prius  quam  Exercitia  fecerint,  102; 
deinde  tamen  hunc  habere  debent, 
881,  882,  884;  eaque  intelligant, 
1028,  1 135 ;  et  daré  discant,  882, 
890;  instruendi  in  usu  regularum 
electionis,  1030,  1 137 ;  quando  uti 
poterunt  modis  eligendi,  863 ;  per 
exercitia  Societas  impetitur,  651  ; 
religiosi  Societatis  quaerant  in 
exercitiis  amorem  contemptuum  et 
injuriarum,  1 032-1033 ;  et  gradum 
compunctionis  máximum.  694;  in- 
struantur  in  tribus  viis,  902;  me- 
ditentur  vitam  Christi,  1033 ;  So- 
cietatis initio  multum  viguit  poeni- 
tentia  externa  in  exercitiis  facien- 
dis,  856;  qui  exercentem  se  invi- 
sunt,  quibus  de  rebus  loqui  de- 
beant, 786;  congr.  I  generalis  sta- 
tuit  ut  fiant  directoria  complura, 
752,  904,  ion,  11 18;  omnes  mo- 
nentur  ut  notationes  in  Di.  Romam 
mittant,  11 15;  congr.  V  committit 
Aquavivae  Directorium  Exercit. 
recognoscendum,  733,  775 ;  id  quod 
praestant  deputati,  11 15. 

Textus  Dírectorii  Ex< 


II. — Varia.  Societatis  idea  Ignatio  a 
Deo  data,  1008,  11 16;  institutum 
approbatum  a  papa,  668 ;  eadem 
vult  ut  qui  eam  ingrediuntur,  spon- 
te  ingrediantur,  789;  ex  fructibus 
cognoscitur,  666,  669-670;  colit  spi- 
ritum  et  Hueras,  669 ;  f requentat 
studiorum  academias,  ibid. ;  a  re- 
bus  mundanis  abhorret,  670;  ad  se 
venientes  velut  novitios  colit,  22; 
Societatem  ingrediuntur  viri  docti, 
669;  ejus  religiosi  non  deferunt 
ad  inquisitionem  quos  possent,  669; 
Societatis  consuetudines  antiquae, 
ritus  et  traditiones  memorantur, 
204;  ejusdem  generalem  dici  ge- 
neralem  Societatis  Jesu  non  est 
blasphemia,  654;  eadem  grata  erga 
Congregationem  Cassinensem,  122- 
123. 

Societas  bonorum  quaerenda,  644. 

—  S.  Augustini,  societas  typogra- 
phica.  735,  736. 

Socius  se  exercenti  an  dandus  re- 

creationis  causa,  1103. 
Sodoma  ob   luxuriam   punita,  107. 
Soler   Fratres,   typographi  vicenses 

in  Hispania,  729. 
Solitudo,  v.  Secessus. 
Sollicitudo  puncta  omnia  meditatio- 

nis  percurrendi  est  vitanda,  825. 

—  rerum  humanarum  impedit  fru- 
ctum  exercit.,  941 ;  ideo  omittenda 
ingredientibus  exercitia,  803 ;  v. 
Exercens  se. 

Solóme,  v.  Salome. 

Sommalius,  editor  antuerpiensis,  86. 

Sommervogel,  Carolus,  S.  J.,  script, 
55,  578,  690,  713,  717,  718,  728,  730, 
77i,  774.  775,  794,  1099.  1180,  1181, 
1182;  in  Addendis  pag.  729. 

Sophronius,  S.,  136. 

Sorianus,  Hieronymus,  S.  J.,  testa- 
tur  Ludolfum  lectum  esse  a  S. 
Ignatio,  55. 

Soto,  A.,  censor  Exercitiorum  pari- 
sinus,  7i5_ 

—  Petrus  de,  O.  P..  S.  Ignatium 
examinat,  36 

Sotuellus  (Southwell  vel  Sotwell), 
Nathanaél,  S.  J.,  script,  671,  758, 
771. 

Spagnia,  v.  Hispania. 

Species   peccatorum    ab  auctoribus 

petendae,  807. 
Spelunca  nativitatis  D.  N.  J.  C,  330. 

331-  , 

Spes,  in  Deo  habenda  aggredienti 
citiorum,  pp.  1111-1178, 


1258 


exercit..  1014,  1121;  fovenda  in 
desolatione,  230,  611,  1022,  11 29; 
exercetur  per  spiritualem  olfactum, 
812-813;  passione  contemplanda 
crescit,  933,  1070,  1088,  11 70. 

Spiritus  bonus  erga  peccantes  mor- 
taliter  et  erga  purgantes  peccata, 
510-512,  614;  consolatur  proficien- 
tes, 528,  618;  erga  eosdem  malus 
spiritus  qua  ratione  se  gerat,  ibid. ; 
spiritus  malus  transfigurat  se  in 
angelum  lucis,  530,  617 ;  spiritus 
mali  signum  est  lucem  fugere,  928, 
1061-1062,  1161;  spiritibus  variis 
alii  aliis  magis  agitantur,  226;  spi- 
ritus probandi,  927 ;  boni  et  mali 
animas  sui  símiles  quomodo  affi- 
ciant,  532-534,  618. 

Spiritus  Sanctus,  testimonium  prae- 
bet  de  Christo,  462;  datur  a  Chri- 
sto  discipulis,  502 ;  residet  in  Chri- 
sto et  in  Ecclesia,  622;  loquitur  per 
summum  pontificem,  669;  in  ora- 
tione  sequendus,  961 ;  ejus  adven- 
tus  pertinet  ad  4.am  hebd.  969; 
est  auctor  praecipuus  bonorum 
affectuum  in  anima,  974;  et  ascen- 
sionum  in  via  perfectionis,  1077, 
1176;  gradus  in  Ecclesia  distri- 
buit,   1051,  1152. 

—  Societatis,  Exercitiis  et  constitu- 
tionibus  conservandus  est,  687. 

Srnensky,  Matthias,  typogr.  tyrna- 
viensis,  in  Hungaria,  719. 

Stabilimento  Danesi,  Romae.  707. 

Stargardia  (Stargard),  opp.  in  Bo- 
russia,  774. 

Status  vitae  dúplex,  communis  et  per- 
fectus,  14,  782,  818,  864,  922,  1056, 
11 56;  ab  unoquoque  quaerendus, 
investigando  et  petendo,  quem  sibi 
Deus  constituerit,  14,  346-348,  594; 
status  perfectionis,  a  Deo  poscen- 
dus  "'si  Dei  obsequium  cum  eo 
conjungatur",  16;  perfectissimus 
est  qui  proxime  ad  Christum  acce- 
dit,  861,  916,  1045,  1 147 ;  non  eli- 
gitur  inconsultis  parentibus,  quan- 
to  minas  inconsulto  Deo,  929;  sta- 
tum  consequuntur  fere  omnia  vi- 
tae opera,  1051,  1152:  statuum  va- 
riorum  auctor  Spiritus  Sanctus. 
ibid. 

Status  religiosus,  aptos  ad  illum 
moveré  laudatur  extra  tem- 
pus  exercitiorum,  236,  612,  656, 
657,  923,  1055,  1 1 55  ;  exercitiorum 
tempore  melius  id  Deo  relinqui- 
Textus  Exerciti 


tur  suggerendum,  ibid. ;  inter- 
dum  illicitum  esse  potest  ad  illum 
aliquem  moveré,  657 ;  inepti  ad 
hunc  statum  incitandi  non  sunt, 
903 ;  eum  eligat  quisque  per  se  et 
a  Deo  motus,  sine  revelatione  ta- 
men,  657»  ñeque  eum  amplectun- 
tur  omnes  exercitia  facientes,  787. 

Steinhuber,  Andreas,  card.  S.  J., 
script.,  774. 

Stephanum,  ad  S.,  domus  proba- 
tionis  cracoviensis,  1102. 

Stephanus,  Robertus,  biblia  sacra 
versibus  et  numeris  distinxit.  450. 

Stóger,  Joannes  Xep.,  S.  J.  script., 
1182. 

Strada.  v.  Estrada. 

Studiosi  an  inducendi  ad  exercitia, 

"03. 

Studium  perfectioris  status  non  im- 
pedit  Dei  voluntatem  nec  liberta- 
tem  nostram,  1064,  1164. 

Stylus  in  prooemio  Directorii.  1089. 

Suárez,  Franciscus,  S.  J.,  explicat 
Ignatii  mentem  in  Exercitiis  fa- 
ciendis,  12 ;  distinguit  materiam  et 
íormam  Exercitiorum,  941 ;  indi- 
cat  originem  doctrinae  eorum,  38, 
47 ;  comparat  doctrinam  S.  Igna- 
tii cum  antiquiorum  auctorum  do- 
ctrina, 11;  de  reverentia  ln  oran- 
do, 226;  de  titulo  "Exercitia  spiri- 
tualia",  223;  de  piarum  commen- 
dationum  despicientia,  271  ;  de  vita 
et  valetudine  ut  virtutis  instru- 
mentis,  252;  de  peccato  angelo- 
rum,  279;  de  ancilla  B.  M.  V.,  65; 
cur  S.  Ignatius  de  castitate  et 
obedientia  tacuerit  in  meditatio- 
ne  de  vexillis,  355;  de  humilita- 
tis  modis,  16;  cur  tres  positi  sint, 
I33_I34-  368;  regulae  temperantiae 
quare  in  3."  hebd.,  410;  docet 
attingi  in  4.*  hebd.  contemplatio- 
nem,  17;  de  Christo  redivivo  appa- 
renti  Matri  suae,  418;  de  aliis 
apparitionibus,  506;  de  regula  14 
ad  sentiendum  cum  Ecclesia,  158; 
varia,  89,  138,  157,  167,  399,  911. 

Subirana,  typogr.  barcinonensis,  II, 
706. 

Sudor  sanguineus,  154;  v.  Sanguis 
Christi. 

Summarium  punctorum  Polanci,  no- 
minatur  ab  Aegidio,  794;  et  com- 
mendatur,  899. 

Summus  pontifex  effecit  ut  diligen- 
ter  examinarentur  Exercitia,  668 ; 

nm,  pp.  222-563. 


12  5<> 


hortatur  orones  ad  ea  facienda, 
ibid. 

Superbia  signum  perditorum,  8o; 
tertius  perditionis  gradus,  ex  quo 
m  omnia  vitia  fit  lapsus,  352-354; 
occulta  impedit  devotionem,  1023. 

II2Q. 

Superior  conferendus  de  rebus  ani- 
mae,  880,  1028,  1074,  1135,  1174; 
quandonam  uti  debeat  regulis  ele- 
ctionis,  1030,  1033-1034,  1137. 

Synderesis,  synteresis,  quid  sit,  512. 

T 

Tablares.  Petrus,  S.  J.,  epístola  do- 
ctoris  Torres  ad  illum,  684. 

Tachi  Venturi,  Petrus,  S.  J.,  script., 
178,  569,  755. 

Tactus  internus  applicatur,  v.  Ap- 
plicatio  sensuum. 

Talavera,  Ferdinandus,  archiep.  gra- 
natensis,  54. 

Tanner.  Joannes,  S.  J..  script.,  42. 

Taurinum,  v.  Augusta  Taurinorum. 

"Te  Deum",  commendatur  ad  oran- 
dum,  881. 

Temperantia  potius  quam  poeniten- 
tia  colenda  est  in  4.1  hebd.,  426 ;  ejus 
regulae.  quomodo  et  quando  expU- 
candae,  061-962,  969,  984;  sintne  In 
illis  vestigia  Ludolfi,  86. 

Templa  invisenda.  621 ;  corum  aedi- 
ficia  et  ornatus  laudanda,  552,  622. 

Tempus  exercitiorum  quam  longum 
sit,  228,  610,  893 ;  30  diebus  absol- 
vuntur,  228,  610,  908;  id  quod  non 
est  superstitiosum,  655 ;  hebdoma- 
dis,  v.  Hebdomas ;  proponendae 
meditationis,  808-809;  integrum 
singulis  meditationibus  tribuen- 
dum,  106,  234,  612,  810,  992,  v. 
Meditatio ;  visitandi  se  exercen- 
tem,  v.  Exercens  se ;  aptum  non 
videtur  ad  colloquendum  de  rebus 
seriis  tempus  post  prandium  aut 
post  coenam,  944;  sed  potius  re- 
ereationi,  944;  temporis  distribu- 
tio  in  exercitiis,  909,  990. 

—  electionis  triplex,  v.  Electionis 
témpora ;  tempus  vocationis  reli- 
giosae  exequendae,  929-930. 

—  in  primo  modo  orandi,  826. 
Tentationes  apertae  quibusnam  acci- 

dere  soleant,  230-232,  611 ;  sub  spe- 
cie  boni,  232,  611 ;  augeri  solent 
post  meridiem,  790,  1021,  1128. 

Textus  Dlrectorii  Exe 


Textus  sacri   S.  Ignatii  et  Ludolñ 

comparantur,  58-64. 
Thabor,  mons,  504,  876. 
Themistius  paraplirastes  Aristotelis, 

959- 

Theobolcius  seu  Theobulcius  ÍTeo- 
holski),  Adalbertus,  S.  J.,  ejus  vi- 
tae  compendium,  775;  scripsit  nota- 
tion'es  in  Di.  1591,  773,  775;  ha- 
rum  textus.  1091-1093;  in  Adden- 
dis  pag.  1093. 

Theodorus,  Studita,  S.,  693. 

Theologia  tum  positiva  tum  scho- 
lastica,  laudanda,  554;  theologiae 
dif ficultates  a  rudibus  non  de- 
ñniendae,  699. 

Theophilactus,  208. 

Thieullier,  Henricus.  typogr.  antuer- 
piensis,  .716,  723. 

Thomas,  apost.  S.,  non  adest  in  coe- 
naculo  die  resurrectionis.  502 ;  in- 
credulus,  videt  Christum.  cr.edit, 
502;  quandonam  haec  apparitio  est 
contemplanda.  876. 

—  Aquinas.  S.,  O.  P.  S.  Thomas  et 
puncta  quaedam  Exercitiorum:  ci- 
tatur  in  Versione  prima,  49;  de  in- 
ducendo  homines  ad  statum  religio- 
sum.  657;  de  examine  consaenlic-e, 
11;  de  indifferentia,  911;  de  pec- 
cato  angelorum,  278;  de  igne  infe- 
rorum,  295,  297 ;  de  sensibus  inter- 
nis,  818;  de  motione  a  Deo  missa. 
026,  1058,  1 158 ;  de  perfectione  sc- 
quenda,  901,  902;  de  perfecto  in- 
stituto religioso.  1057,  1156;  de 
cbmmunione  Judae,  483 ;  de  Chn- 
sti  descensu  ad  inferos,  419 ;  de  ap- 
paritionibus  Christi,  506;  de  ange- 
lorum modo  agendi,  89;  quid  sit 
synderesis,  512;  de  actibus  intel- 
lectus  et  voluntatis,  528,  529 ;  do- 
ctor scholasticus,  554;  explicat  quo- 
modo Christus  interpellet  pro  110- 
bis,  1083;  varia:  angeliicus  prae- 
ceptor,  574;  sumit  salutem  pro  sai- 
vatione,  663 ;  notat  similitudinem 
inter  actus  naturales  et  superna- 
turales.  921  ;  opus  quoddam  i II í  fal- 
so attributum,  258. 

Thomas  a  Kempis,  v.  Kempis. 

Tiberiadis  mare,  69. 

Ticknor.  Georgius,  script.,  54. 

Tigurum  (Zürich),  opp.  in  Helvetia, 
399. 

Timor  Dei,  laudandus,  560,  623 ;  parit 
spiritum  salutis,  914,   1041,  1144; 
:itiorum,  pp.  1111-1178. 


I2ÓO 


timor  Dei  apud  Ludolfum,  92-93; 

apud  Ci'sneros,  1 19-120. 
"Tipografía  del  Sagrado  Corazón". 

matritensis,  216. 
Tiraboschit  Hieronymus,  script.,  216. 
Tischendorf,   Constant,  script.,  331. 
Toletum  (Toledo),  opp.  in  Hispania, 

50,  Si,  651. 
Toletus  (Toledo),  Franciscus.  card., 

S.  J.,  juris  canonici  peritus,  714; 

designatus    ad   conficiendum  Di- 

rectorium  confessionum,  753,  754; 

incolit  collegium  romanum,  755. 
Tolosa  (Toulouse),  opp.   in  Gallia. 

710.  11 79. 
Tongrum  (Tongres).  opp.  in  Belgio, 

24. 

Torino,  v.    Augusta  Taurinorum. 

Torrensis,  v.  Torres,  Bartho'lomaeus. 

Torres,  Bartholomaeus  de,  canarien- 
sis  episc,  ejus  vitae  compendium. 
574;  exercitia  facit,  667;  profite- 
tur  se  non  esse  de  Societate,  no- 
visse  tamen  et  Ignatium  et  Socie- 
tatem.  665-666;  ad  eum  mittuntur 
Exercitia,  575 ;  usus  est  editione 
prima,  655;  emendata  tamen,  156: 
ea  examinat  et  defendit,  573.  574. 
575-576,  653-664,  670-671,  675,  678- 
684 ;  arguit  contra  eos  qui  dicunt 
errores  esse  in  Exercitiis,  nec  la- 
men ea  deferunt,  668;  de  amoie 
Dei  et  libero  arbitrio,  661. 

—  Michaél  de,  S.  J.,  scripsit  episto- 
lam  de  modo  dandi  exercitia,  751;. 

Toulouse.  v.  Tolosa. 

Tournier,  Ferdinandus,  S.  J.,  script., 
123,  171,  207,  208. 

Tranquilinas  animi  necessaria  ad 
electionem,  822,  926. 

Tres  classes.  v.  Binariorum  medita- 
tio. 

Tres  orandi  modi  traduntur  ab  Igna- 
tio  Compluti,  33;  v.  Modi  orandi. 

Tridentum  (Trento,  Trient),  opp.  in 
Tiroli. 

Trinitas  Sanctisisima,  in  eo  mysterio 
lumen  singulare  S.  Ignatii.  32; 
consilium  de  nomine  redimendo. 
7i. 

Trognaesius,  Joachimus,  typogr.  an- 

tuerpensis,  1180. 
Trullas.  Josephus,  typogr.  vícensis, 

728. 

Tudeschis,  Nicolaus  de,  juris  cano- 
nici peritus.  714. 

"Typographia  manresana",  in  opp. 
Roehampton  in  Anglia,  741. 

Textus  Exerciti 


—  académica,  S.  J.,  Tyrnaviae  in 
Hungaria,  725 

Tyrnavia  (Tymau),  opp.  in  Hunga- 
ria. 719.  725,  1 181,  1182. 

u 

Uclés,  opp.  in  Hispania,  40. 
Ughellus,  Fernidandus,  ordinis  Cist., 

script.,  215.  216. 
Ujazd,  opp.  in  Polonia,  775. 
Umbrete,  opp.  in  Hispania,  703. 
Unctio  Spiritus  Sancti,  fons  Exer- 

cit.,    218,    654-655;    eadem  docet 

veram  sapientiam,  655 
Unió  cum  Deo.  comparaiur  medita- 

tione,  oratione,  exercitio  virtutum, 

12;  quomodo  fiat,  970-971. 
Universitas    Carolo-Ferdinandea  in 

Bohemia,  726,  730,  731,  732. 
Urbanus,  S.  J..  rector  collegii  conim- 

bricensis,  758. 
Uriarte,  Josephus  Eugenius  de,  S.  J., 

script.,  703;  in  Addendis  pag.  731. 
Ursmarus,  S.  J.,  21. 
Usus  rerum  creatarum.  250,  579.  625. 

V 

Valentía,  opp.  in  Hispania,  50.  54. 

55,  216,  702,  705,  711.  1179. 
Vallgornera,  Thomas  O.  P.,  script.. 

256,  258. 

Valtrini,  Joannes,  S.  J.,  testatur  Lu- 
dolfum lectum  esse  a  S.  Ignatio. 

55-  . 

Varagio,  Varazze,  v.  Voragina. 
Varesiana  typographia  Romae,  71S. 
Varia  hominum  genera  quibus  dari 

possunt  exercitia,  v.  Exercitia,  III, 

Praxis. 

Varietas  ad  meditandum  cst  in  Exer- 
cit.,  897. 

Varmia  (Ermeland),  regio  in  Borus- 
ca, 774. 

Vázquez,  Dionysius,  S.  J.,  Romam 
incolit.  755;  designatus  ad  Directo- 
rium  praedicationis  conficiendutu, 
753-754. 

Vega,  Lope  de,  script.,  197. 

—  Petrus  de  la,  O.  S.  Hieron.,  script.. 
51.  5^.  53.  54.  68,  197,  1087;  sequi- 
tur  ordinem  liturgicum  non  chro- 
nologicum  53  ;  habet  imaginem  an- 
cilla-e  B.  M.  V.,  65. 

Venegas.  Alexius,  script.,  104. 
Veneratio  locorum  in  quibus  Chri- 
am,  pp.  222-563. 


12Ó1 


stus  vel  Sancti  morabantur,  859. 
Venetiae  (Venezia),  opp.  in  Italia, 

illuc  venit  anno  1536  Ignatius,  29; 

et  tradit  Exercitia,  27,  29;  varia, 

50,  703;  in  Addendis  pag.  29. 
"Veni  Sánete  Spiritus",  commenda- 

tur  ad  orandum,  881. 
Veníale  peccatum,  v.  Peccatum. 
Vesperae  utiliter  audiuntur  a  facien- 

tibus  exercit.,  246,  613,  787,  803, 

995- 

Verbum  activum  hispanum,  quomo- 
do  usurpatur  in  Exercit.,  182. 

—  otiosum,  v.  Otiosa  verba. 
Verdussen,   vidua   Henrici,  typogr. 

antuerpiensis,  725. 
Vergara,  Alfonsus  Ramírez  de,  ami- 
cus  Societatis  Jesu  et  defensor 
Exercit.,  573,  575,  576,  071,  675, 
677;  obit  exercitia  per  dies  vigin- 
ti,  672. 

"Vermis  conscientiae",  296,  586, 
630. 

Versio  prima  Exercit.,  quando  facta, 
140;  ea  est  impolita,  160-161 ;  ap- 
probata  a  pontífice,  137;  confer- 
tur  cum  Aut.,  161 ;  ítem  cum  co- 
dicibus  coloniensi  et  reginensi, 
572. 

Versiones  duae  Exercit.  approbatae, 
173,  671-672. 

—  in  septemdecim  linguas,  578. 
Vexillorum   meditatio,   textus,  348, 

594,  636;  quo  tendat,  346-348,  594! 
quater  facienda,  356,  595;  quando 
tradenda,  870,  872,  1000;  ad  per- 
fectionem  movet,  15;  juvat  ad  ter- 
tium  gradum  humilitatis,  921,  1053. 
1153;  parat  electionem,  930,  1063, 
1068,  1162,  1168;  utilis  etiam  non 
facientibus  electionem,  815,  867; 
brevius  proposita,  839;  germina 
apud  Ludolfum,  79;  item  apud 
Wernerum,  Bernardum,  S.  Augu- 
stinum,  136 
Via  spirituaíis  triplex,  885,  902. 
1075,  1 175 ;  purgativa  quid  sit  ex- 
plicatur,  885,  962;  respondet  i.ae 
hebd.,  232,  962 ;  quomodo  id  intel- 
ligitur,  1075.  1 175 ;  ¡Iluminativa 
quid  sit,  962 ;  ad  quos  pertineat, 
694,  695 ;  exponitur,  885 ;  respon- 
det 2.ae  hebd.,  232,  962;  quomodo 
respondeat  hebdomadis  2.ae  et  3.ae, 
1075-1076,  1175;  ejus  fructus,  970; 
via  perfectiva,  885 ;  quomodo  re- 
spondeat 4.ae  hebd.,  1075,  1 175 ;  te- 
Textus  Directorii  Ex< 


mere  optata  impedit  profectum  et 
expósita  est  periculis,  1077,  1177; 
ei  non  assidue  est  haerendum  ante 
tempus,  1076,  1 1 76 ;  viae  tres  Ín- 
ter se  miscentur,  886. 

Victoria,  Joannes  de,  S.  J.,  Societa- 
tem  ingreditur,  750;  collegii  roma- 
ni  rector,  750-75 U  procurator  ge- 
neralis  S.  J.,  751;  exercit.  facit. 
750;  tradit  moderante  S.  Ignatio, 
751-752;  accipit  Di.  dictatum  ab 
ipso  P.  Ignatio,  750-751,  900;  hoc 
Di.  valde  ordinatum  est  etsi  non 
finitum,  751 ;  missum  ad  Aegidium, 
764,  765;  ejusdem  sunt  plura 
exemplaria,  751 ;  accepit  ab  Ignatio 
quomodo  nomines  alliciendi  sint 
ad  Exercit.,  906;  textus  ejus  Di- 
rectorii, 785-794. 

Victus  se  exercentium,  an  nostro  sint 
contenti.  1102;  dandusne  sit  etiam 
religiosis  Societatis  quem  petierint, 
1089;  v.  Cibus. 

Vicus  (Vich).  opp.  in  Hispania,  728. 
729. 

Vidal,  Aloysius,  S.  J.,  vertit  Exerci- 
tia catalaunice,  578. 

Vienna,  Vindobona  (Wien),  opp.  ca- 
put  Austriae,  20,  158.  709,  717,  725. 
775,  1081. 

Vigouroux,  F.,  script.,  398. 

Villanueva,  Franciscus  de,  S.  J.. 
rector  primus  complutensis,  575 ; 
de  domo  exercitiorum  facienda 
primus  cogitat,  1182-1183. 

Villa  Real,  Joannes  de,  typogr.  an- 
gelopolitanus  in  México,  702. 

Villena,  Elisabetha  de,  abbatissa, 
scripsit  Vitam  Christi,  54. 

Vilna  (Wilna),  opp.  in  Lituania,  710, 
725. 

Vincentius  Ferrer,  S..  O.  P..  de  ma- 
gistro  vitae  spirituaíis,  936. 

Vindobona,  v.  Vienna. 

Viola,  Antonius,  hoc  nomen  legi- 
tur  in  cod.  Ve.,  165,  201. 

Viola,  Joannes,  S.  J.,  quando  ingres- 
sus  Societatem,  165. 

Viraggio,  v.  Voragina. 

Virginitas  laudanda  magis  quam 
matrimonium,  550,  621. 

Virtus,  ejus  cognitio  per  Christum, 
964;  virtutes  augendae,  880,  895- 
896 ;  actionibus  comparantur,  977 ; 
per  imitationem  Christi.  1032;  ea- 
rum  exercitatio  confert  ad  unio- 
nera  cum  Deo,  12;  est  óptima  ra- 
tio  ad  vitia  superanda,  608;  earum 
•citioram,  pp.  1111-1178. 


I2Ó2 


amor  retardatur  cupiditate  non 
prava  interdum,  quomodo  id  co- 
gnoscitur.  15-16;  virtutis  exempla 
caeteris  praebenda,  468;  virtutes  et 
dona  Spiritus  Sancti,  quomodo 
disponant  ad  operandum,  660. 

Visitationes  se  exercentibus  factae 
raro  permittendae,  903 ;  v.  Exer- 
cens  se,  invisendus. 

Visus  internus  applicatur,  v.  Appli- 
catio  sensuum. 

"Vita  Christi",  varia  opera  hujus 
tituli,  53-55- 

Vita,  ordinanda  m  exercitiis  spiri- 
tualibus,  224,  610;  spiritualis  dúo 
postulat,  morum  correctionem  et 
unionem  cum  Deo.  12;  vitae  genus 
dúplex,  346 ;  quaenam  dicatur  me- 
dia, 901  ;  post  exercitia  quale  am- 
plectendum.  644,  878,  894,  1077, 
1177;  vitae  perfectae  et  commu- 
nis  exemplum  Christus,  18;  eo 
perfectior  est  quo  propius  ad 
Christum  accedit,  1045,  1147;  pro- 
gressus  quantus,  601. 

Vitae  Sanctorum  selectae  deside- 
rantur,  1094,  1098. 

Vitae  praesentis  conditio  meditanda. 
878. 

—  Christi  meditationes  animum  pa- 
rant  ad  electionem,  16,  1065,  1164; 
alunt  desiderium  perfectionis,  1063, 
1162;  non  omittenda  dum  electio- 
ni  vacatur,  1064,  1164;  unum  my- 
sterium  per  biduum  vel  triduum 
tractari  potest,  801 ;  v.  Jesús 
Christus,  Meditatio,  Mysteria. 

Vitelleschi,  Mutius,  praep.  gen.  S.  J., 
mittit  Manresam  imaginem  B.  V.. 
suggerentis  Ignatio  exercitia,  40; 
communicat  Societati  decretum 
Congr.  Cassinensis,  122. 

Vitium  praecipuum  oppugnandum, 
807,  1037,  1140. 

Vives,  Ludovicus  editor  parisinus. 
258. 

Vocalis  oratio  facienda.  879;  v.  Ora- 
tio. 

Vocatio  hominis  ad  aliquod  vitae  ge- 
nus a  Deo  venire  debet,  14;  spe- 
ciatim  ad  statum  religiosum,  236, 
612,  789;  vocationi  divinae  homo 
se  disponere  potest,  14;  eam  mul- 
ti  per  exercitia  acceperunt,  946 ; 
vocatio  Dei  est  pura,  376,  598.  641 : 
vocationis  ad  statum  perfectionis 
signa  dúo,  1060,  1159;  cum  ea  ha- 
betur,  prompte  exsequenda,  929- 
Textus  Bxerciti 


930,  1057,  i  1 57  ;;vócatio  vera  amitti 
potest,  929;  v.  Status. 

— ■  apostolorum,  66,  67,  464 ;  quando 
meditanda,  870,  872 ;  vocationes 
quaedam  s  i  m  i  1  e  s  vocationibus 
apostolorum,  924,  1058,  1157. 

Vogt,  Petrus,  S.  J.,  script,  11. 

Volaterris,  Horatius  a,  signat  de- 
cretum quoddam  Congr.  Cassinen- 
sis 122. 

Voluntas  Dei  quaerenda  per  medita- 
tionem  et  orationem,  15;  in  exer- 
citiis, 224,  610;  ei  non  impune  re- 
sistitur,  929. 

Voluntas  hominis  in  meditatione 
exercetur,  278,  583-584.  627;  ipsa 
praecipue  movenda,  691,  855,  938. 
958;  praesertim  in  repetitionibus. 
692;  voluntas  propria  in  Dei  bene- 
placitum  resignanda,  656;  sine  in- 
tellectu  non  operatur  in  electione. 
1058,  11 58;  debilis  quae  se  non 
resignat  manibus  Dei,  1063,  1163; 
voluntatis  tantum  motibus  guber- 
nari  periculosum,  1061,  1161;  a 
Deo  tamen  interdum  ita  trahitur. 
ut  nulla  dubitandi  facultas  maneat. 
3/8.  598.  639.  924,  1058.  1 158 ;  v. 
Af  fectus. 

Voragina  seu  Vorago  (Varagio,  Va- 
razze,  Viraggio),  opp.  in  Italia,  52. 

Vorágine,  B.  Jacobus  de,  O.  P... 
auctor  Floris  Sanctorum,  operis 
lecti  Loyolae  a  S.  Ignatio,  51-53; 
conferuntur  hujus  operis  loci  qui- 
dam  cum  Exercitiis :  de  vocatione 
apostolorum,  66;  de  prima  appa- 
ritione  Christi  redivivi,  67,  418;  de 
Josepho  ab  Arimathaea,  68;  de 
fortunis  sanctorum  Joachim  et 
Annae,  90,  136;  de  sententia  qua- 
dam  S.  Bernardi,  548-549;  varia, 
52,  53,  67,  83. 

Vota  religionis  laudanda,  550-552, 
621  ;  votum  faciendum  de  re  me- 
liore,  non  de  imperfectiore,  552, 
621  ;  votum  prudenter  fieri  potest, 
869.  931,  069,  1067,  1166;  inconsi- 
deratum  ne  fiat,  234,  612,  806,  821. 
869,  931,  955  ,  968,  973.  993- 

Vratislavia  (Breslau),  opp.  in  Sile- 
sia, 722. 

Vulgata  F.xercitiorum  versio  proba- 
ta a  pontifice,  137,  216;  corrcctio- 
nes  illi  additae  auno  1506.  711 ;  v. 
Exercitia,  II. 


pp.  222-563. 


1 263 


w 

Waddingus,  Lucas,  O.  Min.,  script., 
919. 

Wamy,  Petrus,  S.  J.,  script.,  223. 
Watrigant,  Henricus,  S.  J.,  script., 

fautor  Monum.  H.  S.  J.,  178.  756; 

ad  nos  misit  Directoría  Aegidii  et 

Polanci,  777. 

I.  — De  Exercitiis  ín  genere.  Fon- 
tium  Exercit.  perquisitor,  64;  de 
tempore  ac  loco  quo  scripta  sunt, 
33;  de  inspirjitione,  38;  de  auxi- 
lio B.  V.  ad  ea  scribenda,  40,  46; 
comparat  doctrinam  Exercit.  cum 
antiquorum  auctorum  doctrina,  11  ; 
complura  colligit  ex  Ludolfo,  70, 
77 ;  aliqua  ex  Gerardo  de  Zutphen, 
123,  126,  127 ;  ex  Joanne  Maubur- 
no,  124,  129;  ex  Savonarola,  124; 
ex  Erasmo  Roterodamo,  124;  ex 
opere  Thomae  a  Kempis  Oratio- 
nes  et  meditationes  de  vita  Chri- 
sti,  128. 

II.  — Comparat  locos  singulares.  De 
fine  hominis,  74,  124,  136;  de  exa- 
mine particulari,  123,  126,  127;  de 
examine  generali,  124;  de  doctri- 
na juramenti,  74;  de  communione 
frequenti,  76;  de  methodo  trium 
potentiarum,  124,  129;  de  casu  Lu- 
ciferi.  77 ;  de  campo  damasceno, 
76;  de  Christo  rege.  78;  de  Trini- 
tatis  consilio  ad  redimendos  nomi- 
nes, 71;  de  duobus  vexillis,  82;  de 
gradibus  humilitatis,  124;  de 
Christi  sermone  in  monte,  72 ;  de 
Lázaro  vitae  restituto,  72;  de 
Christo  Bethaniam  petenti,  69;  de 
itineribus  Christi  patientis,  72-73 ; 
de  Christi  vestibus  cruore  made- 
factis,  69;  de  laetitia  paschali.  86: 
de  beneficiis  ecclesiasticis,  85;  de 
modo  pugnandi  cum  daemone, 
90;  de  doctrina  circa  eleemosynas. 
90,  91  ;  de  praedestinatione,  92 ; 
de  fide  et  operibus,  92. 

III.  — Varia.  De  precibus  "Anima 
Christi",  223;  de  origine  regula- 
rum  ad  sentiendum  cum  Ecclesia, 
549;  edidit  Di.  Hoffaei,  771,  987; 
de  Exercitatorio,  121 ;  adde,  22, 
250.  736;  in  Addendis  pagg.  256, 
460. 

Wernerus   (Werner),    abbas    O.  S. 
Ben.,  81,  123;  legeritne  Ignatius 
ejus  homiliam,  125;  sitne  fons  me- 
Textus  Directorii  Ex< 


ditationis   de   regno   Christi,  126. 

135;  an  de  vexillis,  125,  136. 
Wernz,  Franciscus  Xaverius,  praep. 

gen.  S.  J.,  7.  9,  '37- 
Wien,  v.  Vienna. 
Willibaldus.  S.,  504. 
Wilna  seu  Wilno,  v.  Vilna. 
Wilpert,  Josephus,  script.,  65. 
Wirceburgum  (Würzburg),  v.  Her- 

bipolis. 

X 

Xanones,  v.  Chanones. 

Xaverius,  S.  Franciscus.  S.  J..  Igna- 
tio  se  socium  adjungit  per  exerci- 
tia,  29;  de  iis  qui  litteris  dant 
operam  ad  dignitates  obtinendas, 
85  ;  commendat  primum  orandi  mo- 
dum,  934,  1073.  1173;  de  benefi- 
ciis ecclesiasticis,  85 ;  plures  bapti- 
zavit  quam  litteras  liber  Exercit. 
continet,  24 

—  Joannes  S.  J.,  designatus  ad  Di. 
coronae,  754;  minister  juniorum, 
Antuerpiam  venit,  756. 

Ximénez,  Didacus,  S.  J.,  socius  Na- 
tális,  transcripta  Exercitia  conferí 
cum  originali,  139,  scribit  Di. 
Ignat.,  783. 

—  Franciscus,  O.  S.  F.,  script.,  54; 
de  triplici  vocatione  apostolorum, 
67. 

—  Jacobus,  S.  J.,  secretarius  Clau- 
dii  Aquavivae  715  1007,  1179. 
1180. 

Y 

Yepes,  Antonius,  O.  S.  Ben.,  script., 
34,  35,  96-97,  150.' 

z 

Zacharias,  pater  S.  Joannis  Bapti- 
stae,  ei  apparet  ángelus,  89. 

Zannetus,  typogr.  romanus,  in  Ad- 
dendis pag.  713. 

Zaragoza,  v.  Caesaraugusta. 

Zarco  del  Valle,  Emmanuel  Remon, 
script.,  50. 

Zelus  animarum  movet  ad  exerci- 
tia danda,  851-852;  in  religiosis 
excitandus,  1025,  1132;  et  in  ec- 
clesiasticis, 1026,  1133;  augendus 
meditatione    mortis,   judicii,  etc., 

:itiorurr,  pp.  1111-1178. 


1264 

1032;    et    meditatione    passionis,  script,    123;    de   pugna  adversus 

1070,  1170.  vitium   particulafe,    126-127,  135, 

Zenner,  J.   K.,   S.  J.,  de  precibus  136;  ejus  operis  De  spiritualibus 

"Anima  Christi",  223.  Ascensionibus  compendium,  127- 

Zizaria,    Cizuris,    Ciceres    (Zizers),  128;  lectumne  sit  ab  Ignatio,  126; 

opp.  in  Helvetia,  7.  fueritne  fons  Exercitiorum,  126- 

Zürich,  v.  Tigurum.  127,  135. 
Zutphania  (Zutphen),  Gerardus  de, 


INDEX  GENERALIS 

Pag. 


Approbationes  hujus  operis   4 

Dedicatio   5 

Epístola  A.  R.  P.  Generalis   7 

Prolegomena  in  Exercitia   9 

Caput  primum.  De  libro  Exercitiorum   10 

Articulus  I.  Libri   argumentum....   10 

—  II.  Nexus  Exercitiorum   12 

—  III.  Testimonia  de  libro  Exercitiorum   19 

Caput  II.  De  Exercitiorum  auctore  ac  tempore   27 

Articulus  I.  S.  Ignatii  dicta  et  facta   27 

—  II.  Ignatii  aequalium  testimonia   30 

Caput  III.  De  fontibus  Exercitiorum   35 

Articulus  I.  De  fontibus  internis   35 

—  II.  De  ope  a  B.  Virgine  Ignatio  collata  ad  Exercitia  con- 

scribenda    39 

—  III.  De  fontibus  externis   47 

§  1.  De  fontibus  externis  in  universum   47 

§  2.  De  fontibus  quibusdam  externis  singillatim   49 

§  3_  Flos  Sanctorum — Vita  Christi — De  imitatione  Christi   57 

§  4.  V.  P.  Garciae  de  Cisneros  Exercitatorium  vitae  spiritualis.  94 

§  5.  Alii  auctores  ,   123 

Caput  IV.  De  quatuor  Exercitiorum  textibus   137 

Articulus  I.  De  Autographo  hispano  ,   138 

§  1.  Exercitiorum  exempla  hispana  exstitisse  complura,  eaque 

diversis  temporibus  emendata  esse   139 

§  2.  De  locis  emendatis  in  Autographo   142 

§  3.  Hujus  editionis  ratio   147 

Articulus  II.  De  vulgata  versione   148 

§  1.  De  auctore  ac  tempore  hujus  versionis   148 

§  2.  De  Vulgatae  emendationibus   150 

a)  Emendationes  polancianae   151 

b)  De  alterius  correctoris  emendatis   153 

c)  De  locis  oblitteratis   154 

d)  De  regula  quartadecima  ad  sentiendum  cum  Ecclesia...  154 

e)  Declarationes  congregationis  quintae  generalis   158 

§  3.  De  hac  editione   160 

Articulus  III.  De  Versione  prima   160 

§  1.  De  auctore  ac  tempore  hujus  versionis   160 

§  2.  De  tribus  Versionis  primae  exemplaribus   162 

§  3_  De  Versionis  primae  emendationibus   164 

a)    Notationes  ignatianae  in  primo  exeiruVlari   164 


1265 


Pnp. 


b)  Reliqua  emendata  in  primo  exempiari   105 

c)  Correcta  polanciana  in  altero  exempiari  .   166 

d)  Alterius  correctoris  emendata  in  secundo  exempiari......  169 

c)    De  locis  oblitteratis  in  secundo  exemplo  Versionis  primae.  171 

§  4.  Hujus  editionis  modus   17' 

Articulus  IV.  De  translatione  P.  Roothaan   172 

§  1.  De  auctore  ac  tempore  hujus  versionis   172 

§  2.  Correcta  in  quarta  editione  romana  anni  1852   174 

§  3.  Hujus  editionis  ratio   177 

De  lingua  libri  Exercitiorum   179 

Articulus    I.  De  lingua  Exercitiorum  in  universum   180 

—      II.  Glossarium   187 

Notitia  codicum   199 

Notitia   fasciculorum,   211 

\Totae  compendiariae    213 

De  brevi  pontificio  "Pastoralis  officii"   215 

Praefatiuncula  editionis  primae  Yulgatae  versionis   Exercitiorum...  218 

Monitum  editionis  romanae  libri  Exercitiorum  anni  MDXCVI   219 


PARS  PRIOR 

EXERCITIA  SPIRITUALIA  S.  IGNATII  DE  LOYOLA 

Annotationes    222 

PRIMA  HEBDOMADA 

Praesuppositum    250 

Principium  et  fundamentum   250 

Examen  particulare    252 

Examen  genérale  '.   260 

Examinis  generalis  modus   270 

Confessionis  generalis  et  communionis  usus   272 

Primum  exercitium  meditandi  secundum  tres  animae  potentias   274 

Secundum  exercitium  est  meditatio  de  peccatis   284 

Tertium  exercitium  est  repetitio  primi  et  secundi   290 

Quartum  exercitium  conficitur  ex  tertii  repetitione   292 

Quintum  exercitium  est  contemplatio  de  inferno   294 

Additiones  ad  exercitia  melius  agenda   298 

SECUNDA  HEBDOMADA 

Contemplatio  regni  Jesu  Christi   314 

Primae  diei  meditatio  prima  erit  de  incarnatione   322 

Contemplatio   secunda,   de   nativitate   328 

Tertia  contemplatio  est  repetitio  praecedentium  duarurn   334 

Quarta  contemplatio  est  primae  ac  secundae  iterata  repetitio   334 

Quinta  contemplatio  est  applicatio  sensuum   334 

Secunda  die  praesentatio  in  templo  et  fuga  in  Aegyptum  ■••   342 

Tertia  die,  Jesús  obediens  parentibus  et  inventus  in  templo   344 

Praeludium  quoddam  circa  considerationem  statuum   346 

Quarta  die.  meditatio  de  duobus  vexillis   348 

De  tribus  binariis   seu  classibus  hominum   358 

Reliquae  meditationes  secundae  hebdomadis   364 

MONUM.    IGNAT.  —  SERIES  II.  So 


1266 


Pag. 


Tres  modi  humilitatis   368 

Praeludium  ad  electionem  faciendam   372 

Introductio  ad  eligendarum  rerum  notitiam   374 

De  tempore  triplici  ad  electiones  recte  faciendas   378 

Modus  prior  sanae  electionis   380 

Modus  posterior  bene  eligendi   386 

De  emendatione  seu  reformatione  vitae   388 

TERTIA  HEBDOMADA 

Prima  contemplatio,  de  coena  ultima   392 

Secunda  contemplatio,  de  rebus  post  coenam  et  in  horto  gestis   398 

Reliquae  contemplationes   404 

Regulae  ad  victum  recte  temperandum   410 

QUARTA  HEBDOMADA 

Contemplatio  prima,  quomodo  Jesús  apparuit  Matri  suae   418 


Contemplatio  ad  amorem  spiritualem  in  nobis  excitandum   426 

Modi  tres  orandi   434 


Vitae  domini  nostri  Jesu  Christi  mysteria   448 


Regulae  aliquot  ad  motus  animae  discernendos  pro  prima  hebdomade.  510 
Regulae  aliae  ad  pleniorem  spirituum  discretionem  pro  secunda  bebdo- 

made    528 

Regulae  nonnullae  in  distribuendis  eleemosynis  servandae   536 

Quaedam  notatu  digna  de  scrupulis   542 

Regulae  ut  cum  orthodoxa  Ecclesia  veré  sentiamus   548 


Approbationes   Exercitiorum   562 

APPENDICES 

Praefatio    567 

Articulus  I. — De  Fabri  recensione  coloniensi   567 

—  II. — De  códice  Reginensi   569 

—  III. — Apologiae  Exercitiorum  antiquae   573 

—  IV. — Monitum  doctoris  Ortiz   577 

—  V. — Bibliographia  Exercitiorum   578 

I.  B.  Petri  Fabri  exemplar  latinum  Exercitiorum   579 

II.  Textus  vaticanus,   Regina   624 

III   Apologiae  Exercitiorum  antiquae   649 

1.  — P.  Hieronymus  Natalis  P.  Antonio  Araozio   649 

2.  — P.  Emmanuel  López  P.  Hieronymo  Natali   650 

3.  — Doctor  Bartholomaeus  de  Torres  defendit  Ignatiana  Exercitia.  653 

4.  — Altera  defensio  Exercitiorum  eodem  auctore   665 

5 — Aliquis  de  Societate  doctori  Vergara   671 


1267 

Pag. 


6.  — Doctor  Andreas  Cuesta  P.  Ignatio  de  Loyola   676 

7.  — Testimonium  doctoris  Vergara  de  Exercitiis   677 

8.  — Alia  Exercitiorum  defensio  auctore  Bartholomaeo  de  Torresi. ..  678 

9.  — Defensio  Exercitiorum  incerto  auctore  S.  J   684 

IV.  Monitum  doctoris  Ortiz   699 

V.  Bibliographia  Exercitiorum   701 

Editiones  hispánica   lingua  factae   701, 

Editiones  vulgatae  versionis   708 

Editiones   versionis   P.    Roothaan   736 


PARS  ALTERA 

DIRECTORIA  EXERCITIORUM 

Praefatio   745 

Articulas  I.  Directoría  Ignatiana   74¿ 

— ■       II.  Directoría  antiqua,  ab  anno  1558  ad  1591   752 

§  1. — Tres  viri  a  Borgia  designantur  ad  Directorium  conficiendum  752 

§  2. — De  Polanci  Directorio   757 

§  3. — De  Mironis  Directoriis   758 

§  4. — De  Aegidii  González  Directorio   763 

§  5. — De  aliis  Directoriis  ante  annum  1591  confettis   765 

Articulus  III.  Directoría  recentiora,  ab  anno  1591  ad  1599   772 


A  • 

DIRECTORIA  IGNATIANA 
I 

Directoría  Ign^ciana  autographa 
[i]    Translado  de  un  pliego  de  mano  de  N.  P,  sacado  del  original. 


Para  dar  exercioios     778 

[2]    Direttorio  de  Jos  exercicios  de  la  segunda  semana  de  N.  Pre. 

Inatio...   780 

[3]    Directorio  acerca  de  las  electiones   781 

H 

Directoría  Ignatiana  tradita 

\i]    Sobre  exercitios   782 

[2]    Quomodo  in  dandis  exercitiis  se  quis  habere  debeat  cum  exacte 

dantur    783 

De  ordine:  De  modo   783 

De  numero  exercitiorum :   De  confessione  generala :  Annotationes 

aliquae    784 


Moni™.  Ignat. — Series  II. 


m 

Pag. 

III 

DlRKCTORIA   IGNATIANA  DICTATA 

Annotaciones  sobre  los  exercicios  y  la  manera  que  se  ha  de  tener  en 

darlos  sacados  del  original  del  P.  D.  Victoria   785 

Quanto  al  modo  de  darlas  en  la  primera  semana   789 

B 

DIRECTORIA  ANTIQUA 
I 

DlRECTORIUM  P.  JOANNIS  DE  PoLANCO 


Prooemium  .,   795 

Caput  primum.    Vnde  accidat  vt  in  iis  spiritualibus  exercitiis  tantum 

profectum  homines   experiantur  ,   797 

Caput  2.    De  quattuor  modis  proponendi  spiritualia  exercitia  juxta 

quattuor  hominum  genera   799 

Caput  3.    De   iis  quae   agenda   sunt   antequam   incipiant  exercitia 

qui  exacte  ea  faceré  volunt  ,   802 

Caput  4.    De  iis  quae  in  vniuersum  curanda  sunt  ei  qui  alicui  in 

exercitiis  spiritualibus  exacte  tradendis  instructor  datur   803 

Caput  5.    De  iis  quae  circa  primae  hebdomadae  exercitia  obseruanda 

videntur    807 

Caput  6.    De   quibusdam  circa   2.ae   hebdomadae   exercitia  consi- 

derandis   ,   810 

Caput  7.    De  quibusdam  circa  electiones  aduertendis  antequam  in 

particulari   inchoéntur   815 

Caput   8.    De   quibusdam   circa   electionum    faciendarum  rationem 

in  particulari  considerandis  ,   818 

Caput  9.  Vbi  sunt  aliqua  in  3.*  hebdómada  notata   823 

Caput  10.    De  quibusdam  annotatis  in  4*  hebdómada   825 

Caput  11.    De  annotatis  circa  modos  orandi   820 

Caput  12.    De  iis  quae  circa  scrupulos  dignoscendos  et  de  regulis 

seruandis  ut  cum  Ecclesia  catholica  veré  sentiamus  notantur   828 

Summarium   eorum   Exerciti/orum   quae    scripto    relinquenda  sunt 

•licet  verbo  magis  declaranda   829 

De  fundamento   829 

Examen  particulare :  Additiones :  Primum  exercitium   830 

Secundum  e.vercitium.  de  meditatione  peccatorum   831 

Tertium  exercitium:  Quartum  exercitium:  Quintum  exercitium,  de 

meditatione  inferni  ,   832 

Additiones    833 

Sextum  exercitium,  de  meditatione  mortis   834 

Séptiimum  exercitium,  de  meditatione  judicii   835 

Octavum  exercitium,  de  meditatione  penae  aeternae   835 

Secundae  hebdomadae  principium :  Meditatio  de  regno  Christi   836 

Primae  diei  meditatio  prima,  De  incarnatione   837 

Meditatio  secunda,  de  nativitate   837 

Tertia  et  quarta  contemplatio   838 

Quinta  contemplatio,  quae  est  applicatio  sensuum  ad  praedicta   838 

Additiones  secundae  hebdomadae   838 

Secundae  diei  contemplatio    839 

Tertiae      —          —    839 


1269 


Pag. 


Quartae  diei  contemplatio   839 

Meditado  de  tribus  hominum  classibus   840 

Quinta   die   840 

Exercitium  de  tribus  modis  humilitatis   841 

Praeludium  ad  electionem  faciendam  841 

Modus   prior   electionis   841 

Posterior   modus   electionis   842 

Tertia  hebdómada :  Prima  contemplatio  media  nocte  facienda   842 

Secunda  meditatio  in  aurora   843 

Quarta  hebdómada  :  Prima  meditatio   843 

Contemplatio  ad  amorem  Dei  in  nobis  excitandum  •   844 

Primus  ex  tribus  modis  orandi   845 

Secundus  modus  orandi   845 

Tertius  modus  orandi  ,   846 


II 

DlRECTORIUM    PRIMUM    P.    JaCOBI  MlRONIS 

De  quibusdam  quibus  iuuari  possit  tam  is  qui  exercitia  traditurus  quam 

is  qui  ea  accepturus  est.  Caput  1   846 

De  quibusdam  quae  ad   exercitia   primae  hebdomadae  potissimum 

pertinent.   Caput   II   852 

De  quibusdam  quae  ad  exercitia  secundae  hebdomadae  potissimum 

pertinent.  Caput  III   861 

De  iis  rebus  quae  peractis  exercitiis  tradi  poterunt.  Caput  IV   878 

Adjunctum   ,   881 

III 

DlRECTORIUM  ANONYMUM  B  I 

De  modo  tradendi  exercitia  spiritualia  breuis  instructio   883 

Excellentia  seu  dignitas,  vtilitas  et  necessitas   883 

Quid  sint  exercitia  spiritualia   884 

Diuisio  seu  partitio  exercitiorum   885 

Quae  exercitia  quibus  personis  danda ;  ac  primo  si  sit  rudis  et  illite- 

ratus   >.   886 

Si  sit  imbecillus  seu  valetudinarius  et  de  quo  parum  fructus  speramus.  887 
Si  sit  ingeniosus  uel  literatus,  tamen  occupatus  negotiis  publicis  uel 

aliis  convenientibus   887 

Si  sit  ingeniosus  uel  etiam  literatus  et  negocias  liber  et  fructum  optat 

ex  exercitiis  quem  potest  máximum   888 

Si  sit  religiosus  alterius  quam  nostrae  religionis   888 

Si  sit  religiosus  nostrae  Societatis  Jesu   889 

Si  sunt  pueri  ,   890 

Si  sint  foeminae   891 

Modus  dandi  singula  exercitia   891 

Quaedam  in  communi  obseruanda  danti  exercitia   893 

Vitae  genus  in  quo  quis  post  exercitia  relinquitur  ,   894 

IV 

Anonymum  B2   896 


1270 


Pag. 

V 

DlRECTORIUM     P.    AeGIDII    GONZÁLEZ  DÁVILA 


Prooemium    892 

Annotationes  in  Directorium  A   900 

Annotationes  in  Directorium  B   902 

Annotationes  in  Directorium  C   003 

Annotationes  in  Directorium  D   903 

Post  prooemium  sequuntur  quaedam  vti  proJegomena  ad  reliqua   905 

Atque  haec  uti  praeludia  ad  exercitia  ipsa  satis  sint;  nunc  quid  in 

singulis  annotatione  explicationeve  dignum  visum  sit  proponemus.  910 

De  la  2.a  semana   916 

De  la  electión   919 

De  la  3.1  semana   931 

De  la  4*  semana   933 

VI 

Anonymum  B3 

Sopra  gl  'esercitii  cavato  da  una  instruttione   935 

De  modo    937 

VII 

Directorium  P.  Fabii  de  Fabiis. 

Directorium  Exercitiorum  maiorem  utilitatem  allaturum,  si  in  certa 

capita  distribuatur   938 

Diuidi  posse  Directorium  in  septem  capita   939 

Redditur  ratio  de  singulis  capitibus   940 

In  directorium  loca  quaedam  adnotata   944 

VIII 

Directorium  Exercitiorum  Granatense 

Del  director  de  exercitantes :  Instrucción  que  le  podrá  servir   947 

Directorio  de  los  exercitios  spirituales  de  la  Compañía  de  Jesús  para 

endreqar  assí  al  que  los  da  como  al  que  los  hace   949 

De  Jos  que  dan  los  exercitios  y  de  los  que  los  pueden  hazer.  Cap.  i.°...  949 
Lo  i.°  que  se  ha  de  hazer  con  los  que  quieren  hazer  los  exerci- 

cios.   Cap,   2  o  1   951 

Obseruationes  acerca  de  la  primera  semana.  Cap.  3  0   952 

Meditatión  de  peccados   955 

Otra  meditatión  de  peccados   955 

Meditación  de  la  muerte  •■■   956 

Meditatión  del  iuyzio   956 

Otras  obseruationes  sobre  los  mesmos  exercicios  de  la  1."  semmana. 

Cap.  4   958 

Obseruationes  sobre  los  exercicios  de  la  2.*  semmana.  Cap.  5.0   960 

Obseruationes  sobre  los  mesmos  exercitios  de  la  2.*  semana.  Cap  6.°  962 
Cómo  por  la  metitatión  de  Ja  vida  de  Christo  se  viene  al  conosci- 

miento  de  Dios  y  de  las  otras  cosas  de  la  fee.  Cap.  7   963 


I  2/  I 
Pag. 

Obseruationes  acerca  de  las  electiones.  Cap.  8   965 

Obseruationes  sobre  los  exercicios  de  la  3.°  semmana.  Cap.  9   969 

Obseruationes  sobre  los  exercicios  de  la  4.a  semmana.  Cap.  10   969 

Obseruationes  sobre  los  3  modos  de  orar   Cap    11   971 

Obseruatión  acerca  de  las  reglas  de  sentir  con  la  Iglesia  cathólica. 

Cap.  12   97i 

IX 

Breve  Directorium 

Quae  parari   debent   ante   exercitia   972 

Quae   observan   debent   inter    visitandum   972 

Prima   hebdómada   975 

Hebdómada  2.'   981 

Tertia  hebdómada   984 

Quarta  hebdómada  ,   985 

X 

NOTATIONES  B.  PETRI  CaNISII 

Modus   tradendi    exercitia   986 

XI 

Directorium  P.  Pauli  Hoffaei 

Prooemium   .,   987 

De  personis  et  rebus  in  quibus  pro  sua  quisque  conditione  exercen- 

dus  videtur   1   987 

Distributio  temporum  quibus  peragenda  sunt  exercitia   900 

Pro   superioribus   erga  exercitantes   990 

Pro  ministro  qui  servit  exercitantibus  externis   991 

Pro  ministro  Fratrum  exercitantium   991 

Pro  magistro  exercitii   992 

Admoneatur  exeroitans  de  fine,  modo  et  usu  exercitiorum   992 

Ordo  diurnus  illorum  qui  tribus  horis  quotidie  exercentur   993 

Ordo  totius  diei  pro  fratribus  nostris  exercitantibus   994 

Di-stributio  exercitiorum  in  dimidias  horas  cum  totius  diei  ordine : 

Pro  hominibus  primae  conditionis   995 

Distributio  exercitiorum  primae  hebdomadae  in  duas  horas  una  cum 

ordine  totius  diei :  Pro  hominibus  secundae  conditionis   996 

Distributio  exercitiorum  pro  única  hora  tantum   996 

Distributio  exercitiorum  in  quatuor  vel  quinqué  horas   997 

Distributio  exercitiorum  in  tres  quotidie  horas   997 

C 

DIRECTORIA  RECENTIORA 
I 

Directorium  Exercitiorum,  Romae  anno  1591  typis  descriptum 

Epístola   P.  Jacobi  Ximénez,   secretarii   1007 

Prooemium  de  dignitate  et  utilitate  exercitiorum  et  de  necessitate 

Directorii    1008 


I2"2 

Pag. 


Quomodo  inducendi  sint  homines  ad  Exercitia.  Cap.  I....   ion 

Quomodo  dispositus   esse  debeat  qui  ad  Exercitia   facienda  acce- 

dit.  Cap.  II   1013 

De  loco  exercitiis  idóneo  et  de  quibusdam  particularibus.  Cap.  III   1017 

Qualis  esse  et  quid  faceré  debeat  qui  exercitia  tradit  Cap.  IV   1019 

De  variis  hominum  generibus  quibus  dari  possunt  exercitia.  Cap.  V.  1024 

De  modo  tradendi  nostris  Exercitia.  Cap.  VI   1028 

De  prima  hebdómada  in  universum.  Cap.  VII   1034 

De  fundamento    Cap.  VIII   1036 

De  duplici  examine.  Cap.  IX   1037 

De  exercitiis  primae  hebdomadae.  Cap.  X   1038 

De  confessione  generali.  Cap    XI   1042 

De  fine  primae  hebdomadae.  Cap.  XII   1044 

De  secunda  hebdómada  et  primo  de  fine  qui  in  ea  praetenditur. 

Cap.   XIII   1044 

De  exercitiis  secundae  hebdomadae    Cap.  XIV   1046 

De  electiorue.  Cap    XV   1051 

De  iis  qui  jam  statum  habent.  Cap.  XVI   1068 

De  tertia  hebdómada.  Cap.  XVII   1069 

De  quarta  hebdómada.  Cap    XVIII   1071 

De  tribus  modis  orandi.  Cap.  XIX   1072 

De  regulis  tradendis    Cap.  XX   1075 

Brevis  explicatio  nonnullorum  quae  in  Directorio  de  tribus  viis  at- 

tinguntur.  Cap  XXI   1075 

Quae  commendanda  sunt  ei  qui  absolvit  exercitia.  Cap.  XXII   1077 

II 

Notata  P.  Fabiani  Quadrantini  S.  J.  in  Directorium  Exercitiorum.  1079 

III 

P.  Alberti  Theobultii  S.  J.  annotationes  in  Directorium   1091 

IV 

Annotata  Neapolitana   1093 

V 

Xotationes  Anonymi  X   1098 

VI 

Annotationes  Cracovienses 

Observata  circa  Directorium  Exercitiorum   1100 

Dubia  quaedam  circa  Exercitia  spiritualia   1101 

VII 

Anonymi  Z  annotationes   1102 

VIII 

JUDICTUM    DEPUTATORUM    AD    DiRECTORlUM    EXERCITIORUM    ANNI    1 591  RECO- 

GNOSCENDUM 

In  deputatione  pro  Exercitiis  praefecto  P.  Aegidio  González   1105 


12/3 


Pag. 

IX 

Directorium  Exercitiorum  Florkntiae  editum  anno  1599 
(Editio  princeps) 

Epístola  P.  Jacobi  Domenici,  secretarii  S.  J  • —  U.i$ 

Prooemium  de  Dignitate  et  vtüitate  Exercitiorum  et  de  necessitate 

Director»   HIÍ 

Quomodo  inducendi  sint  homines  ad  Exercitia.  Cap.  1   1119 

Quomodo  dispositus  esse  debeat  qui  ad  exercitia  facienda  accedit 

Cap.  II   1121 

De  quibus  monendus  sit  exercitia  ingrediens  et  de  tempore  medi- 

tandi.  Cap,  III   1123 

De  loco  exercitiis  idóneo  et  de  quibusdam  particularibus.  Cap  II II . . .  1 1 25 

Qualis  esse  et  quid  faceré  debeat  qui  exercitia  tradit.  Cap.  V   1126 

De  visitando  eo  qui  exercetur.  Cap.  VI   :ii28 

De  exigenda  ratione  meditationis.  Cap    VII  >   1128 

De  proponenda  meditatione.  Cap.  VIII   1130 

De    variis    hominum    generibus    quibus    dari    possunt  exercitia. 

Cap.  IX   1131 

De  modo  tradendi  nostris  exercitia.  Cap    X   1134 

De  prima  hebdómada  in  vniuersum.  Cap.  XI   1138 

De  fundamento.  Cap.  XII   1139 

De  duplici   examine    Cap    XIII   1140 

De  primo  exercitio  primae  hebdomadae.  Cap.  XIV   1141 

De  aliis  exercitiis  primae  hebdomadae.  Cap.  XV   1143 

De  confes'sione  generali.   Cap    XVI   1145 

De  fine  primae  hebdomadae.  Cap.  XVII   1146 

De  secunda  hebdómada  et  primo  de  fine  qui  in  ea  praetenditur. 

Cap.  XVIII    1146 

De  primis  quatuor  exercitiis  secundae  hebdomadae.  Cap    XIX   1148 

De  quinto  exercitio  secundae  hebdomadae  quod  est  applicatio  sen- 

suum.   Cap.   XX   11 50 

De  meditationum  horis,  Jectione  spirituali  et  eo  qui  exercetur  visi- 
tando. Cap.  XXI   1151 

De  electione  quanti  momenti  sit,  et  quis  ordo  in  hac  materia  servan- 

dus.  Cap    XXII   1 151 

Quales  esse  debeant  qui  ad  electionem  admittuntur.  Cap.  XXIII   1 153 

Qualis  esse  debeat  qui  dirigit  electurum.  Ca.  XXIV   1 1 55 

Quae  sint  res  de  quibus  est  electio.  Cap  XXV   1156 

De  tempore  triplici  ad  electionem  recte  faciendam.  Cap.  XXVI   H57 

Comparatio    secundi    temporis    faciendae    electionis    cum  tertio. 

Cap.  XXVII    11 58 

De  modo  priore  et  posteriore  bonae  electionis  faciendae.  Cap.  XXVIII.  1160 

De  praxi  et  ordine  electionis.  Cap.  XXIX   1162 

De  ipsa  electione  juxta  rationem  secundi  temporis.  Cap.  XXX   1 164 

De  electione  iuxta  priorem  et  posteriorem  modum.  Cap.  XXXI   1165 

De  oratione  post  factam  electionem.  Cap.  XXXII   1166 

Quid  agendum  instructori  cum  sentit  eum  qui  electionem  facit  hal- 

lucinari.   Cap.   XXXIII   1167 

De  iis  qui  iam  statum  habent.  Cap  XXXIV   1168 

De  tertia  hebdómada.  Cap.  XXXV   1169 

De  quarta  hebdómada    Cap.  XXXVI  .   1171 

De  tribus  modis  orandi    Cap.  XXXVII   1172 

De  Regulis  tradendis.  'Cap.  XXXVIII   1 174 

Breuis  explicatio  nonnullorum  quae  in  Directorio  de  tribus  viis  at- 

tinguntur.  Cap.  XXXIX   1 175 

Quae  commendanda  sunt  ei  qui  absoluit  Exercitia.  Cap.  XL   1177 


1274 

Pag. 

APPENDICES 
1 

Bibliographia  Directorii  Exercitiorum   1179 

TI 

De  loco  exercitiorum  auctore  P.  Francisco  de  Villanueva,  S_  J   1182 


Index  locorum  Sacrae  Scripturae  •••   1 185 

Index   auctorum   1189 

Index  rerum,  personarum  et  locorum   1200 

Index   generalis   1.2G4 

Addenda  et  corrigenda- ■•   1275 


ADDENDA  ET  CORRIGENDA 

In  Prolecomenis 


Pag.  20.  Locus  í lie  Thomae  Macaulay  gallice  in  annotatione  1  allatus, 
sic  habetur  anghce  in  Edimburg  Rcvicw,  Nov.  1842:  «It  [liber  Exerci- 
tio'-um]  was  originally  written  in  Spanish,  and  appeared  in  an  inaccurate 
l.atin  versión.  By  the  order  of  the  pressent  Pope,  Loyola's  manuscript, 
still  remaining  in  the  Vatican,  has  been  again  translated.  In  this  new  íorm 
the  book  is  commended  to  the  devout  study  of  the  faithful  by  a  bull  of 
Pope  Paul  III,  and  by  an  Encyclical  Epistle  from  the  present  General  of 
the  order  of  Jesús». 

Anglicum  hunc  textum  ad  nos  humanissime  misit  W.  H.  Longridge  e 
Societate  (anglica)  S.  Joannis  evangelistae,  cujus  auctoritatem  ac  testi- 
monium  in  Exercitiorum  laudem,  juvat  huc  afierre.  Etsi  is  non  tam 
verbis  quam  factis,  quanti  Exercitia  ignatiana  faciat,'  ostendit.  Orationem 
habuit  ac  typis  edid.it.  cui  propositum  erat  «to  explain  briefly  what  is 
meant  by  an  Ignatian  retreat,  and  to  plead  for  a  return  to  a  mor  general 
tis«  of  this  method».  (Ignatian  Rctreats  by  Father  Longridge,  S.  S.  J.  E., 
Oxford,  1916).  Idem  pulcherrimum  opus  armo  1919  in  lucem  protulit 
The  Spiritual  Exercises  of  Saint  Ignatius  of  Loyola  translated  from  the 
spanish  zvith  a  cominentary  and  a  translation  of  the  Directorium  in  Exer- 
citia.— London,  Robert  Scott.  De  libro  ipso  Exercitiorum  dicit :  «It  is 
not  enough  that  the  book  should  be  read  through  once,  or  even  twice  or 
thrice :  long  and  minute  study  is  necessary,  if  its  teaching  is  to  be  grasped 
both  as  a  whdle  and  in  its  parts»  (p.  XXVIII)-  «The  Spiritual  Exercises 
are  mainly  the  record  of  S.  Ignatius  own  experience  during  his  retreat 
at  Manresa,  and  it  is  this  which  gives  them  their  peculiar  vitality  and 
power».  (XXXI.)  «The  exercises  are  not  a  mere  assemblage  of  medita- 
tions  put  together  anihow.  They  follow  in  a  logical  order  and  have  a 
psichological  relation  to  one  another  admirably  fitted  for  the  purpose 
in  view.  They  form  an  organic  whole.  each  part  of  which  rests  upon  wath 
has  gone  before,  and  is  presupposed  in  all  that  follows.  Every  one  who  really 
studies  the  book,  or  still  better.  who  has  'made  the  Exercises',  will 
quickly  be  convinced  of  it»  (p.  XXXII). 

Pag.  21,  1.  8,  lege  «Cailcificem». — P.  26,  1.  8,  den  ewigen. — P.  29,  ¡.  21, 
sic  lege:  Exeunte  anno  1535  Venetias  venit...  Denique  cum  anno  1537 
Romam  venisset,  anno  1538  «di  Roma  ando»,  etc. — P.  39,  1.  35,  dass  nichts. — 
P.  50.  annot.  1.  I.  4,  lege  «1495». 

P.  50.  de  libello  precum  «Horas  de  Nuestra  Señora».  Est  in  bibliotheca 
monasterii  Sti.  Petri  O.  S.  Ben..  in  oppido  Salisburgo  (Salzburg)  Au- 
striae  germanorum,  liber  precum,  diurnale  vocant,  latine  manu  scriptus 
ineunte  saeculo  XV.  In  prima  pagina  notatio  legitur  recentiore  manu 
inscripta  his  verbis  :  «Liber  Precum  S.  P.  Ignatii  Societatis  Jes.  Fundatoris», 
quae  inscriptio  in  catalogo  ipso  monasterii  falsa  dicitur,  a  praesenti  ejusdem 
monasterii  abbate  verisimilis  non  habetur. 

P.  54,  1.  2  et  annot.  1.  R.  P.  Anselmus  María  Albareda  O..  S.  Ben., 
in  Analectis  Montserratcnsibus,  t.  II,  anno  1918,  p.  154,  probabilissimis  ar- 
gumentis  ostendit  hanc  versionem  catalaunicam  typis  exscriptam  esse  in 
monasterio  Montis   Serrati  circa  annos  1519  et  1522. 


1276 

P.  55,  annot.  i.  GentMicium  nomen  Joannis  Roic.  de  Corella,  etsi  a 
quibusdam  Roig,  ab  aliis  Ruiz  ponitur;  Roic.  tamen  perpetuo  scribi  notat 
R.  Miquel  y  Planas  in  Obres  de  J.  Roic  de  Corella  publicades  ab  una 
introdúcelo  per  R.  Miquel  y  Planas...  Barcelona  1913.  Introducció,  p.  IX. 

P-  57,  1.  5.  legendum  «ferré». — P.  68,  1.  23,  Xpo. — 1.  36,  desiderari. — 
I.  37,  Jacobi. — P.  69,  in  annot  io.  lege  «XXI». — P.  71,  annot.  1,  pro 
«ibid.»  lege  «La  Genése». 

P.  95,  1.  6.  García  de  Cisneros  anno  1493  creatus  est  Prior,  non  Abbas, 
monasterii  Montis  Serrati.  Titulus  abbatis  eo  anno  sublatus  illius  mona- 
sterii  moderatoribus,  restitutus  illis  est  ab  Aliexandro  VI  anno  1499. 
Praefuit  autem  Cisneros.  partirn  ut  prior,  partim  ut  abbas  ab  anno  1493 
ad  1510,  annos  igitur  duodeviginti.  (Analecta  montserratcnsia,  t.  II,  anno 
1918,  p,  40,  annot.  2). 

P.  104,  11.  26-27.  De  numero  exemplarium  Directorii  Horarum  Cano- 
nicarum  non  constant  inter  se  monumenta  adhuc  nobis  nota,  quae  af- 
feruntur  a  P.  Méndez.  Rationes  enim  quas  P.  major  domus  notavit 
ajunt  fuisse  quadringenta  et  quadraginta;  subjicitur  vero  narratio  in  qua 
ponuntur  exemplaria  octingenta.  In  mentem  venerat  majorem  fidem  ha- 
bendam  ei  qui  rationes  expensarum  f  erret,  quam  narratori ;  qui  cum 
videret  aliquot  exemplaria  Directorii  in  uno  volumine  cum  Exercitatorio 
colligata.  putaverit  fortasse  eumdem  utriusque  operis  numerum  exempla- 
rium esse  excusum.  De  qua  re  interrogatus  a  nobis  R.  P.  Anselmus  Maria 
Albareda  O.  S.  Ben..  rei  bibliographicae  montserratensis  peritissimus  vesti- 
gator,  perhumaniíer  respondit,  solutionem  quidem  illam  improbabilem 
non  videri,  arduum  tamen  esse  tantum  errorem  admitiere,  in  narratore, 
qui  eodem  tempore  narrationem  scripserit,  quo  rationes  expensarum  notatae 
sint,  semper  sperasse  se  atque  etiam  nunc  sperare,  fore  ut  melior  aliqua 
quaestionis  illius  solutio  ex  aliquo  monumento  adhuc  ignoto  nascatur. 

P.    121.   1.   34,    lege    «coincidences». — P.    123,    1.   33,    fontes. — P.  128. 

1.  penult,  «edidit». 

P  139.  De  Autographo.  Exemplar  Exercitiorum  eo  nomine  designa- 
tum,  transcriptum  est  a  Bantholomaeo  Ferronio,  lusitano,  qui  Ignatio  ab 
epistolis  ante  Polancum  fuit.  (V.  Epist.  Mixtae,  I.  87,  annot.  2,  et  Epist. 
P.  Nadal,  I.  22,  annot.  1).  Collatis  enim  illius  monumentis  manu  scriptis, 
quorum  aliqua  ad  nos  in  imagine  photographica  pervenerunt,  cum  Au- 
tographo Exercitiorum,  eamdem  esse  patet  hujus  et  illorum  scribendi 
formam. 

P.  143,  1.  9,  col.  2.a,  lege  «vna  grande». — 1¡.  10,  vt  in. — 1.  21,  ofrecién- 
dole. 

P.  150.  11.  6-9.  Notationes  illae  P.  Natalis  de  Autographo  Exercitio- 
rum sunt  hujusmodi:  «Videtur  in  2°  colloquio  3. i  exercitii  prime  hebdo- 
madis,  fo.  14,  et  in  meditationis  vexillorum  colloquio,  fo.  24,  pa.  2,  fieri 
oratio  ad  Xpum.  vt  impetret  a  Patre,  etc.,  qui  non  est  vsus  Ecclesiae,  etc.; 
oramus  enim  Xpum.  vt  exaudiat,  vt  misereatur,  vt  donet.  etc.,  sed  non  id 
vt  a  Deo  impetrem.  Quid  si  sensus  qui  fuit  P.  Ignatii  reddatur  hoc  pacto? 

2.  m  rursus  ad  FMiurrj  vt  donet  mihi  eadem  a  Patre,  etc.;  3.m  praeterea 
ad  Patrem  vt  eadem  illa  mihi  concedat,  etc. 

«In  2.0  praeambulo  5.1  exercitii  ¡>.c  hebdomade  eodem  fo.  pa.  2  quod  est 
hispanice  'para.no  venir  en  |)eccado'  non  videtur  solum  de  futuro  peccatp 
intelli«endum  (vt  sonat  phrasis)  sed  de  praesentibus  etiam  et  practeritis  vi- 
tüs,  vt  plena  contritio  vel  attritio  intelli^atur  ex  poenae  timore  concipienda, 
atque  ad  hunc  sensum  videtur  locus  vertendus,  vel  paraphrastice. 

«In  praeambulo  ad  considerandos  status,  fo.  23,  vbi  dixit  Pater:  'dexandp 
a  su  Padre  adoptivo',  videtur  voluisse  significare  putativum  Patrem  ex  suae 
pbraseos  sini])licitate». 

Pag.  161,  1.  9,  lege  «afferre^. — P.  162,  11.  12  et  38  lege  « 1  335»  pro  «1534». — 
P.  164,  in  notationis  lineis  1  et  2  lege  «antean  «hujus». 

Pag.  165.  Inter  locos  Autographi  emendatos,  qui  in  textu  ipso  primi  exem- 


1277 


plaris  versionis  primae  leguntur,  milla  mutatione  facta,  ponendi  ctiam  vi- 
dentur  illi: 


AüT.   NON   EMEND ATUM 

Lo  llevan  a  Pilato  y 
delante  de  él  lo  acusan 
el  pueblo  menudo  de 
los  judíos,  f.  48  v  1. 12-13. 

Se  despedazó  vel 
hecho  pedazos,  f.  49  v, 
1.  13. 


AUT.  EMENDATUM 

Lo  llevan  toda  la  mul- 
titud de  los  judíos  a  Pi- 
lato y  delante  dél  lo 
acusan. 

Partido  en  dos  partes 
de  arriba  a  abaxo. 


Yersio  prima 

Ducitur  ad  Pilatumet 
coram  ipso  accusatur  a 
indaeorum  turba. 

Scissum  in  duas  par- 
tes. 


De  reliquis  emendatis  in  primo  exemplari  haec  teneto.  Manu  NataliS 
scriptae  sunt  in  margine  versionis  correctiones  ignatianae  hae:  « synago- 
gas>,  f.  i6v  ;  «in  aeternitate»  et  «vbi  venit  plenitudo  temporis»,  f.  18:  «vt 
pie  meditan  licet»  et  «speluncam  seu  locum  natiuitatis»,  f.  19;  «vt  solet  in 
pluribus»,  f.  22v;  aliqua  fortasse  etiam  ex  iis  quae  in  médium  textum  inserta 
sunt. 

Caetera  emendata,  quamquam  partim  ejusdem  manus  esse  videntur, 
quae  totum  codicem  scripsit,  máxima  tamen  ex  parte  alii  librarlo  tribuen- 
da  sunt. 

Pag.  177,  1.  1.  lege  translatione. 

Pag.  179, 1.  14.  Praeter  locum  illum  ex  Epist.Mixtae,  1, 197  est  alius  in  serie 
eadem,  V,  643,  ubi  Araozius  ad  S.  Ignatium  scribens  utitur  vocabulo  euzke- 
rico  «berria»  quod  est  <nova».  Caeterum  locus  ille  ex  Epist.  Mixtae,  I,  197 
«eztitut  scrivigen»  vertendus  fuit  «non  scribo». 

Pag.  194,  col.  4.a,  11.  19-20,  resistencia. — P.  196,  col.  3.a,  1.  24,  seer. — P.  198, 
col. 4.a,  1.  26,  voluntariamente. — P.  1 9c»,  inter  lineas  19  et  20  adde:  «Codex  12.- 
Instruct.  I...  pag.  36.» — P.  207,  1.  2  «instruendos  et».  -1.  17,  pro  «quatuor»  lege 
«quinqué». — P.  216,  1.  12,  Clemente  VII. 

In  Autographo  * 

Pag.  226,  11.  9-10,  prius  «aduiertamos».  -1.  18,  exer[ci]cios. — P.  246,  1.  10, 
mysterios.  -1.  17,  post  «exereicios»  sequitur  «spuales»  oblitt. — P.  250,  1.  11, 
lege  «a  de  ser».  -11.  18-19,  prius  «entiendiendola». — P.  252,  1.  7,  concedido. 
-1.  8,  verbum  «albedrío»  prius  erat  «albredrío-. — P.  2^4, 1  5,  «emendar»  quod 
prius  erat  «enmendar»,  id  quod  de  sequentibus  paulo  post  notatum  est. 
-1.  9,  vezes  a.  -1.  29,  co  6v  comencando. 

Pag.  262,  1.  3,  «alguna  mórula»;  recte  interpretatur  P.  Roothaan  hanc  locu- 
tionem  per  diminutivum  «aliquantulum  immoratur»,  non  solum  propter  di- 
minutivum  hispanum  «mórula»,  sed  quia  verbum  ipsum  «alguna»,  significa- 
tionem  hanc  minuendi  saepe  induit.  (Cf.  Cuervo.  Diccionario  de  construcción 
y  régimen  de  la  lengua  castellana,  t.  I,  p.  340,  col.  2.a,  París,  1886). 

Pag.  262,  1.  22,  ny.  -1.  30,  «Entienendo»,  altero  «en»  deleto. — P.  266,  1.  25, 
verbum  «agena»  superadditum  est  versui. — P.  268,  1.  2,  prius  «decir».  -Ibid. 
annotationi  a  adde  «aut  meretrice». — P.270, 1.  5, prius  «paces».  -11.  19-20, prius 
«levantó». — P.  278,  1.  8,  comparación.  —  P.  282,  1.  11,  discurir. — P.  284,  1.  6, 
prius  «decir». — P.  290,  1.  20,  señora. — P.  292,  1.  1 1,  Anima. — P.  296,  1.  6,  prius 
«centina».  -1.  10,  prius  «trizteza».  — P.  298,  1.  3,  prius  «nostro». — P.  300,  1.  11, 
ante  «confusión»  est  «y»  oblitt.  -1.  18,  haziéndome. — P.  304,  1.  11,  prius  «pla- 
cer».—?. 306,  11.  33-34,  tan-poco. — P.  312,  11.  6-7  sensual  y  por. — P.  316,  1.  4, 
prius  «diciendo».  -1.  7.  a  de.  -1.  9,  littera  //  videtur  addita  manu  S.  Ignatii. — 


*  In  animo  erat  correcta  quaedam  ve]  potius  calami  lapsus,  quos  ¡n  Aulographo  Exercitiorum 
offendimus,  minime  notare.  (Y.  Prolegomina,  pp.  142  et  147).  Quibusdam  tamen,  quorum  opinioni 
plurimum  deferimus,  aliter  visum  est,  quibus  libenter  hoc  loco  morem  gerimus. 


1278 

P.  31 8,1.  18,  a  de.  — P.  320,  1.  8,  prius  «diciendo».  -1.  18,  prius  «alabanga». — 
P.  322,  1.  2,  inter  verba  «la»  et  «segunda»  videtur  scriptum  fuisse  prius  «ma- 
ñana». -1.  13,  La  sólita. — P.  326, 1.  20,  tierrra.  -1.  23,  prius  «dicen». — P.  328, 1.  22, 
lege  «sintiere»  vel  «sentiere»  1.  24,  ante  «encarnado»  deletum  est  «nascido»; 
et  «deziendo»  prius  erat  «diciendo». — P.  330, 1. 3, prius  «Nagaret». — P. 332,1. 1 1, 
prius  «pobrecito». — P.  334, 1.  3,  praecedente.— P.  336,  1.  25,  legi  potest  «abra- 
car» et  «abrazar».  -1.  penúltima  «quoloquio». — P.  338, 1.  19,  prius  «vispaeras». 
-1.  28,  semana  a.  -1.  33,  «mañana»  habet  syllabam  «na»  superpositam. — P.  340, 

I.  13,  prius  «desando». — P.  342,  1.  22,  d,  e.  -1.  23,  prius  «Egipto». — P.  346,  1.  4, 
p.e  Preámbulo.  -1.  8,  22  siendo  él.  -1.  11,  «en»  prius  erat  «el». — P.  348,  1.  5, 
4.°  día.  El  quarto.  -11.  1  5  et  25,  Lucifer. — P.  350, 1.  5,  prius  «de  lo»  pro  «del». 
— P.  352,  11.  28-29,  encommendándoles. -  P.  356,  1.  3,  seruido.  -1.  31,  prius 
«abrazar».  P.  358, 1.  17,  mismo. — P.  362,  1.  1 1,  hizieron.  -1.  21,  «la»  add.  supra 
versum. — P.  364,  1.  4,  prius  «Nagaret».  -1.  6,  folio.  -1.  13,  vno.  -1.  25,  caenar. — 
P.  366,  1.  18,  fo.  47  lit.  -1.  24,  [i]a  nota.  -1.  36,  vn. — P.  374,  1.  17,  «que  es  el»  el 
manu  S.  Ignatii  (í). — P.  376,  1.  4,  prius  «hierarchia».  -1.  31,  fuese  vocación. — 
P.  378,  1.  13,  Nota.  Nota.  -1.  19,  «apacibles»  legi  potest  «apazibles». 

Pag.  382,  ad  finem  primi  puncti  modi  primi  bonam  et  sanam  electionem 
faciendi.  Quaerunt  aliqui  quare  S.  Ignatius  post  verba  «o  de  otra  qualquier 
cosa»  addiderit  illa  «que  cae  en  electión  mutable»,  «quae  ad  mutabilem  ele- 
ctionen  spectat».  Putamus  ideo  addita  esse  quia  Ignatius  unum  tantum  exem- 
plum  adínbere  voluit,  idque  rei  mutabilis,  quod,  fortasse,  máxima  pars 
eorum  qui  ad  exercitia  facienda  electionis  causa  aggrediebantur,  rem  ali- 
quam  jam  elegerant,  quam  perfectionis  consectandae  gratia  relinquere  pote- 
rant,  puta  socios  Ignatii  primos,  item  Xatalem,  Mironem,  Ortizium,  etc.  Et  si 
in  re  mutabili  tanta  diligentia  et  sollicitudo  adhibenda  est,  quantam  hic  do- 
cemur,  quanto  id  magis  in  re  mutabili. 

Pag. 384,11.  21-22,  moción.  -I.23,  «deue>,  altera  syllaba  superposita. — P.  388, 

II.  9-10,  entonges. -1.  23  «acerca»  syllaba  prima  «a>  add.  supra  versum  — 
P.  396,  1.  12,  «considerar,  considerar»,  altero  verbo  oblitt. — }  .  400, 1.  27,  inter 
verba  «el»  et  «tercero»  oblitteratum  est  «segundo». — P.  404,  1.  13,  prius  «in- 
duciendo».— P.  408,  1.  20,  «la»  add.  supra  versum. — P.  410,  11.  11-12,  visparas. 
— P.  422,  1.  4,  ascención.    P.  424,  1.  9,  «gingo».  -1.  28,  prius  «placer». — P.  430, 

I.  10,  my  auer. — P.  432,  1.  15,  pro  «plantas»,  prius  erat  «planetas»,  aut  «pla- 
netas».—  P.  446,  1.  18,  La  primera  regla  es. — P.  448, 1.  1,  Ignatiana3. — P.  450,1.2, 
annutiatión.  -1.  21,  «cúmplase»  syllaba  «se»  add.  supra  versum.  — P.  460,1.  13, 
hecho,  littera  h  add.  supra  versum.  P.  470,  annot.  c,  adde  verbum  vna»  prius 
fuisse  «vn». — P.  472,  1.  14,  prius  «sampugarse».  -1.  15,  «y  le»  prius  erat  «y  re». 
-1.  17,  prius  «nauecilla  gezó». — P.  474,  1.  13,  prius  «vasso».  sed  deletum  est  al- 
terum  «s».  — P.  476,  1.  20,  lit.  a,  b.  -  P.  480,  1.  3,  prius  «cabeza».  -11.  7  et  14. 
prius  «diciendo». — P.  484,  1.  6,  prius  «himno».  -1.  9,  prius  «diciendo».  11.  18-19, 
Aut.  habet  «tuya)»,  reliqua  extra  parenthesin.— -P.  488,  11.  3-4,  Señor.  -1.  21, 
prius  «digiendo».  -1.  22,  prius  «aliado».    P.  490,  1.  7.  prius  «voces». — P.  492, 

II.  4  et  12,  prius  «decían»,  «digiendo».  -1.  25,  constreñido. — P.  494.  1-  12,  [(]  aca- 
bado es  [)]. — P.  494,  11.  16-17,  inter  verba  «las»  et  «sepulturas»,  oblitteratum 
est  verbum  «piedras». — P.  496,  1.  20,  prius  «decir».  -  P.  502,  annot.  a,  «2  vv.» 
— P.  510,  1.  5,  prius  «dicen». — P.  512,  1.  3,  prius  «pungándoles».  — P.  516,  11.  2-3, 
pro  «desolación»  erat  prius  «consolación».  P.  518,  1.  2,  prius  «aconseya»  aut 
«aconxesa».  -1.  9,  «mudarse»  ultima  syllaba  add.  supra  versum.  -  P.  520,  an- 
not. a,  non  apparet  sitne  «quarta»  an  «quinta»  verbum  deletum  in  Aut. 

Pag.  522,  initium  regulae  1  2ac  sic  verti  posse  videtur:  Hostis  sic  se  gerit  ut 
mulier;  est  enim  imbecillus  invite,  fortis  libenter:  nam  ut  proprium  est  mu- 
lieris  cum  aliquo  viro  rixantis  animo  deficere  et  fugere,  quando  vir  in  faciem 
i  1 1  i  resistit... 

Pag.  524,  1.  5,  (dando,  -1.  28,  prius  «displace».  — P.  528,1.4,  prius  conducen. 
-1.  11,  prius  «induce».  — P.  532,  1.  26,  prius  «esponga».—  P.  544,  1.  28,  prius 
«justa».  -  P.  546, 1.  25,  prius  «adelgagarse». -  P.  548, 1.  20,  prius  «Yernardum». 
—  P.  560,  1.  13,  mayor. 


1279 


In  Vulgata  versione 

Pag.  23<>,  1.  13,  lege  «occurrere- .—  P.  248, 1.  8,  commoditates. — P.  294, 1.  2!, 
cofirceat-  P.  29b,  annot.  a,  cquoppiam».—  P.  300,  1.  8,  vt. — P.  322, 1.  7,  medi- 
tado —  P.  328, 1.  28,  natiuitate.— P.  350,  11.  6-7,  impcratoris  »  -1.  13,  sedere  8. 
-11.  14-15.  térribilem  *. — P.  366,  1.  penult,  «detineantur»  forte  legendum  «de- 
lineantur».  — P.  382,  1.  2,  sit  a,  42  v. — P.  388,  1.  24,  et  p.  396,  1.  24,  «uero». 
— P.  418,  1.  21,  vt.— P.  424,  1.  28,  caeli.— P.  432,  1.  8,  uel.— P.  452.  24,  caele- 
stis.— P.  494,  1.  7,  eius.—  P.  506,  1.  2ij  Corin.  —  P.  510,  1.  5,  dúos  illos  viros. — 
P.  526,  1.  10,  obsessam. 

In  Versione  prima 

Pag.  225,  1.  14,  salutem.—  P.  247,  1.  15,  expeditus  est. — P.  309,  1.  10  vel. — 
P.  315,  1.  22,  quendam. — P.  327,  1.  22,  terrae.—  P.  353,  1.  18,  uniuersi. — P.  409, 
1.  21,  immorari  in.  — P.  425,  1.  25,  vt.—  P.  431,  1.  16,  amorem. — P.  439,  1.  12,  et 
eadem.-  P.  441, 1.  7,  vsu. — P.  459, 1.  10,  seccessit. — P.  463, 1.  16,  Math. — P.  485, 
1.  5-6,  vndecim.— P.  529,  1.  30,  «ar.  4»  sed  A  habet  «art.»  —  P.  539, 1.  12,  consy- 
derabo. 

In  versione  P.  Roothaan 

Pag.  241,  11.  7-8,  impel-lere.  -1.  28,  immittunt. — P.  245, 1.  5,  illud  «ea»  manu 
emendatum  est  in  nostra  ed.,  ñeque  aparet  quid  prius  legeretur.—  P.247,  1.  14, 
eumdem.  P.  283,  1.  15,  [homo  talis]  4.a  ed.,  (homo  talis)  ia.  — P.  303,  1.  15,  id 
quod. — P.  311,  1.  6,  quaerendam  et  inveniendam. — P.  323,  1.  27,  plenitudo  3. 
— P.  325,  1.  2,  temporum.  -1.  5,  Jesu  Christi. — P.  343,  1.  24,  in  verbo  «Fugam» 
littera  F  majuscula  manu  scripta  est:  prius  videtur  fuisse  minúscula. —  P.  349, 

I.  1  1,  Yexillis  3.  —  P.  437,  1.  4,  «Majestatlis»  in  Ia  ed.  -1.  16,  fiat. 

In  annotationibcs  communibus  yuATUOR  textibus 

Pag.  244,  annot.  1,  «Anón.  Bi». — P.  256-258,  annot.  r.  Opusculum  illud  De 
modo  confitendi  non  haberi  authenticum  opus  Sti.  Thomae,  notavit  etiam  P.  H. 
YVatrigant  in  Bibliograpkie  ees  re'cetitcs  publications  sur  ics  Exercices...  CBE, 
n.°  24,  Novembre  1909,  p.  42. — P.  258-259,  annot.  1,  P.  Paulus  Debuchy,  S.  J., 
ad  nos  humanissime  scripsit,  legisse  se  quidem  in  Aut.  litteram  G,  vertisse 
tamen  gallice  per  «J  (our)»    P.  281,  annot.  6,  «Gen.  III,  6».    Annot.  7,  «Gen., 

II,  16-17».—  P-  292-  annot.  1, 1.  2-3,  «volúntate». — P.  294,  annot.  2, 1.  ult.,  «coéx- 
ceat».— P.  298-299,  annot.  1,  Doctrinam  Patris  Roothaan  confirmant  etiam 
Di.  Po.  n.  55  et  56,  supra,  p.  809  ejusque  Summarium,  supra.  pp.  832-836; 
Breve  Di.,  supra,  979.  Imo  Di.  Mi.,  non  violenter  eodem  modo  interpréteos. 
Contra  Hoffaeus,  supra,  p.  998,  meditationibus  de  morte  ae  de  judicio  tem- 
pus  ante  meditationem  de  inferno  disserte  assignat. 

Pag.  460,  annot.  2.  Recte  notat  P.  H.  YVatrigant  S.  J.,  (CBE  n.  24,  Novem- 
bre 1909,  Bibliograpkie  des  recentes  publications  sur  les  Exorcices  spirituels  et 
les  Retraites,  p.  41)  fuisse  primitus  divisum  hoc  mysterium  etiam  in  Aut.  in 
puncta  tria;  librarium  autem  oblitum  esse  transeribere  notationem  «20»  ante 
verba  «(Aprouechaba  etc.)»;  quare  notationem  «30»  ante  verba  «parece  que 
exercitaba»,  ita  esse  abrasam  et  emendatam  ut  maneat  «20»,  signum  «30» 
quod  in  margine  erat  esse  penitus  abrasum,  signa  denique  «i°»  et  «20»  re- 
mansisse  juxta  se  posita  contra  primum  versum.  Imo  addendum  est,  illius 
signi  «3°»  quod  in  margine  fuit,  vestigia  etiam  nunc  diligentius  inspicienti 
apparere. 

Pag.  482,  annot.  2,  lege  «Matth  XXVI,  20-30». 


1280 


In   PRIORIS  PARTIS  APPIiXDICIBUS 

Pag.  570,  11.  ii,  13,  27,  29,  pro  «1534»  lege  «15350. 

Pag-  583'  1-  30.  pro  «super»  lege  «supra».-P.  585,1.  12,  «4to».  — P.  589, 

I.  16,  B8v  —  P.  599,  annot,  a,  «Matth».-P.  605,  1.  13,  eius.— P.  607,  1.  28,  fiet. 
— P.  616,  1.  3,  aliquam  aliam. — Annot.  1,  Jac.  IV. 

Pag.  630,  1.  2,  in  marg.  codicis  est  numeras  «5». — P.  632,  annot.  c,  adde 
neutrum  verbum  esse  deletum. — P.  633,  annot.  4,  pro  «2»  lege  «10». — P.  636, 
annot.  b,  legi  potest  «suo  vexillo»  aut  «suum  vexillum.  — P.  643,  1.  20,  etc. — 
P.  649,  annot.  2,  «III  Reg.,  XIX,  10».  -  P.  652,  1.  18,  affectum.-P.  658,  11.  9 
et  31  hazer. — P.  662,  1.  31,  exercicios.— P.  663,  1.  33,  vbi.  -  P.  669,  1.  14,  apro- 
bados.— P.  672,  1.  5,  alunbrados.  —  P.  678,  annot.  1,  1.  2,  autographi. — P.  680, 

II.  6-7,  exercicios.  —  P.  681, 1.  27,  impossible.  -1.  29,  pappa...  papa. — P.  682, 1.  so, 
vna. — P.  683,  1.  21,  major.  -1.  34,  contradezir  a  las.  -P.  689,  1.  28,  et  beneficiis. 
— P.  692,  1.  17,  [16]. — P.  698,  1.  5,  tempore. 

Pag.  699,  1.  19,  ecclesiastica.  -In  annot.  a,  1.  5,  «annotationes». 

Pag-  7°5-  Adde  inter  editiones  textus  hispani  Exercitiorum,  post  editio- 
nem  manresanam  anni  1880,  editionem  in  Thesauro  spirituali  Societatis  com- 
prehensam,  quae  facta  est  Bilbai  (Bilbao  in  Hispaniat  anno  1887;  describitur 
haec  editio  Thesauri  in  p.  736. 

Pag.  713.  Ante  numerum  18  adde:  17bi£. — 1609,  Romae.— o,  155  X  0,100. — 
«Esercitii  1  Spiritvali  |  Del  B.  P.  Ignatio  |  Loyola  Fvnda  j  tore  della  |  Com- 
paga  Di  Giesu  In  Roma  |  nel  Coll.  Romano».  Titulum  italicum  sequitur  tex- 
tus latinus  Exercitiorum,  distributus  in  plagulis  una  et  sexaginta,  singulis 
quaternarum  pagellarum.  In  plagula  cui  titulus  «Annotationes  ad  exercitia» 
sunt  tantum  ia,  2a,  3a,  4a,  5a,  6a  et  7a.  Impressum  est  Romae  apud  Zannetum, 
superiorum  permissu,  quae  notatio  in  compluribus  foliis  omittitur.  Exem- 
plar  est  in  bibliotheca  Exercitiorum  angiensi  (Enghien,  in  Belgio). 

In  eadem  pag.  713,  11.  42-44  sic  lege:  Textus  Exercitiorum,  «Annotatio- 
nes>.  In  quatuor  ff.  sequentibus  non  signatis,  «Brevis  índex»,  et  «Errata>. — 
Pagg.  281-300:  «loca  quae  ex  diligenti...  emendata». 

Pag-  7 « 9.  1-  5,  initio,  lege  «Matriti  apud». 

In  pag.  728  post  numerum  50  adde:  :0bis.  -1840,  Ratisbonae  (Regensburg, 
in  Bavaria).  -0,131  x  0,087. — Pag.  [I]:  «Exercitia  |  spiritualia  |  S.  P.  Ignatii 
Loyolae,  |  Societatis  Jesu  fundatoris.  |  Nova  editio  accurata  Cum  effigie. 
Ratisbonae,  1840.  I  Sumptibus  G.  Josephi  Manz».  Pag.  [II]:  «Omnia  ad  ma- 
jorera Dei  gloriam.  |  O  Deus,  si  Te  homines  nossent!». — Pag.  [III]:  Oratio 
«Anima  Christi»  et  Sui  ipsius  oblatio.  Suscipe,  Domine»...  — P.  IV- V:  «Te- 
stimonia»...—?. VI-IX:  «Quídam  de  Societate»... -P .  X-XIV:  «Monitio. 
Ad  lectorem  pium  juxta  ac  benevolum».  P.  [15J-62  «Brevis  instructio 
meditandi  collecta  ex  libello  Exercitiorum  S.  Ignatii»...  Sunt  sex  capita  in 
paragraphos  distributa.  P.  63-265:  Textus  Exercitiorum.— P.  265  «Quae 
ab  aliis  impressis  Exercitiorum...  emendata  sunt».— P.  266-278:  «Loca 
quae  ex  diligenti  cum  Hispánico  autographo  collatione  adnotata  sunt  in  hac 
postrema  editione». — P.  [279]-28s:  «Appendix.  Selectae  S.  Patriis  Ignatii 
sententiae».— P.  285-286:  «Regulae  quaedam  S.  P.  Ignatii  a  P.  Andrea 
Frusio  versibus  conscriptae». —  P.[287]-293'.  «Brevis  index  meditationum»... — 
P.  [294^300:  «Index  secundus  tam  pro  eo  qui  dirigit  quam  qui  dirigatur». 

Pag.  729.  — Editionibus  Vulgatae  versionis  Exercitiorum  adde  sequentes, 
quae  continentur  in  opere  Jacobi  Nouet,  S.  J.,  Horno  orationts.  -1.  -1S38,  Lug- 
duni  (Lyon,  in  Gallia).  o,  170  x  o,  100.  — «Homo  |  orationis.  |  Exercitia  spi- 
ritualia ]  secundum  norman  S.  Ignatii  de  Loyola;  |  a  R.  P.  Jacobo  Xouet,  I 
Societatis  Jesu.  |  Editio  nova,  |  Aucta,  et  complectens  Exercitia  spiritualia 
S.  P.  Ignatii  |  de  Loyola,  cum  notis  R.  P.  Roothan  [sic],  nunc  Superioris  Ge-  | 
neralis  Societatis  Jesu;  Directorium  in  exercitia:  R.  P.  Claudii  Aquavivae, 
Societatis  Jesu  praepositi  Gene-  I  ralis,  Industriae  ad  curandos  animi  mor- 
bos.   Librairie  catholique  de  Perisse  fréres.  |  Ljron...  Paris  |  ...Roanne  | 


tí&í 

1838».  P.  [87]:  «Exercitia  j  spiritualia  |  Sancti  Ignatü  de  Loyola-  )»•••  — 
P.  [88]:  cMonitum.  Ex  Annotatíonibus  textui  sancti  Patris  subjectis,  ea 
quae  asteriscum»...  — Pagg.  [89]-i94"-  Textus  Exércitiorum  cum  annotatíoni- 
bus P.  Rodthaan.-  Finis.  —  Pag.  195:  «Directorium»  etc.,  vide  inferius. 

2.  -1845,  Lugduni.  Hace  editio  superiori  adamussim  respondet,  anno  in 
prima  pag.  mutato,  et  omisso  ibidem  verbo  «Roanne». 

3.  1850.  Haec  editio  superiori,  sub  n.  2  positae,  omnino  respondet,  mu- 
tato  tantummodo  anno. 

4.  -1867,  Parisiis,  Lugduni. — 0,174x0,10;. — «Homo  ]  Orationis  I  Exer- 
citia Spiritualia  |  secundum  normam  S.  Ignatü  de  Loyola  a  R.  P.  Jacobo 
Nouet  |  Societatis  Jesu  |  Editio  nova  complectens  |  Exercitia  spiritualia, 
Sancti  Ignatü  de  Loyola,  cum  notis  |  R.  P.  Roothan  [ste],  Superioris  genera- 
lis  societatis  Jesu»...  Librairie  Jacques  Lecoffre  ]  Lecoffre  fils  et  Cie,  succes- 
seurs  Paris  |  90,rueBonaparte,90  |  Lyon  Ancienne  MaisonPerisse  I  1867. 
— Pagg.  [XY]-XYIII:  Litterae  apostolicae  Pauli  III   «Pastoraüs  officii » . 

P.  [XIX]:  Testimonia  eorum  quibus  censura  Exércitiorum  commissa  fuit. 
—Pagg.  [XX-XXI]:  «Quídam  de  Societate»...  -  P.  [XXII]:  Oratio  «Anima 
Christi».— Textus  Exércitiorum  est  a  pag.  88  ad  194. 

5.  — 1888.  Parisiis.  — 0,190  x  0,115.  «Homo  Orationis  |  Exercitia  spiri- 
tualia |  secundum  normam  S.  Ignatü  de  Loyola  |  a  R.  P.  Jacobo  Nouet  |  So- 
cietatis Jesu  |  editio  nova  complectens  |  Exercitia  spiritualia  Sancti  Ignatü 
de  Loyola,  cum  notis  |  R.  P.  Roothan  [s/c],  Superioris  generaüs  Societatis 
Jesu...  |  Paris  |  Librairie  Victor  Lecoffre  |  90,  rué  Bonaparte.  90  1888».  - 
Pagg.  XV-XVIII:  Litterae  apostolicae  Pauli  III  «Pnstoralis  officii».  -  P.  XIX: 
«Testimonia»... — Pagg.  XX-XXI:  «Praefatio  ad  lectorem.  Ouidam  de  Socie- 
tate»...— P.  XXII:  Oratio  «Anima  Christi».— Textus  Exércitiorum  est  a 
pag.  89  ad  194. 

N.  B.  1.  Apud  Sommervogel,  t.  V,  col.  1816,  memorantur  editiones  hujus 
operis  annorum  1838,  1843,  1846,  185 1 .  1858.— 2.  Editiones  omnes  ante  an- 
num  1838  factae  Exercitia  quaedam  sunt  fundata  in  Exercitiis  Sancti  Ignatü, 
non  vero  ipsa  Exercitia. 

Pag-  73L  n-  6.  De  hac  editione  cf.  opus  Catálogo  razonado  de  obras  anóni- 
mas y  seudónimas  de  autores  de  la  Compañía  de  Jesús...  por  el  P.  J.  Eug.  de 
Uriarte,  de  la  misma  Compañía,  t.  IV,  Madrid,  1914,  pp.  208-209,  n-  5621 
et  t.  V,  Madrid,  1916,  pp.  127-128.  E  quibus  locis  dúo  intelliges,  et  certum 
esse  vulgare  nomen  Pietrabissara,  et  editionem  illam  scatere  quidem  errori- 
bus  typographicis,  at  nihil  prorsus  in  rebus  Instituti  Societatis  sive  primarüs 
sive  secundarüs  immutasse. 

Pag.  738.  Exemplaria  Namurcensia  annorum  1840  et  1841  ad  unam 
eamdemque  editionem  pertinere  videntur.  NarratP.  M.  L.,  S.  J.,sibi  Bruxellis 
dictum  esse,  editionem  versionis  P.  Roothaan  sine  ejusdem  annotationibus 
Namurci  ante  hanc  factam,  jubentibus  superioribus  esse  prorsus  destructam; 
novam  vero  editionem  emissam,  alüs  exemplaribus  signatis  anno  1840,  alüs 
anno  1841. 

In  parte  altera 

Pag.  746,  1.  2,  cramben.  — P.  748,  1.  20,  in  qua.  -1.  27,  illius.  P.  749.  1-  4', 
quae  ad. — P.  750,  1.  2,  Primeramente. 

Pag.  755.  In  fine  textus  adde:  Christophorus  Rodríguez  provinciae  roma- 
nae  praefuit  annis  1567-1571;  anno  tamen  1569  classi  hispanicae  adversus 
moriscos  per  aliquot  menses  addictus  est.  (5.  Francisctis  Borgia,  IV,  424, 
V,  54,  212,  600). 

Pag.  756,  1.  38,  meditationibus.  P.  761, 1.  40,  fructus.-P.  771, 1.  37,  lucem. 
—  P.  783,  1.  14,5111.  exercitium.  -1.  penúltima  in  not.,  «modo*. 

Pag.  786,  1.  22.  Sensus  huic  loco  S.  Pauli  hic  assumptus,  est  accommoda- 
titius;  ütteralis  dicitur  ab  apostólo  nomine  detractorum. 

Pag.  816,  1.  14  tribus. — Pagg.  838-839.  Annotatio  a  «versabor  apogr.»,  quae 


1282 

est  in  pag.  839,  transferencia  est  in  pag.  838. — P.  844,  l.  28,  dantem.  -1.  33, 
laborantem.  -1.  34,  id  quod. 

Pag.  885,  1.  27,  se  .  -1.  28,  Christi.—  1.  30,  huius.— P.  893,  1.  33  xpediat. 
1.  35,  nisi.  -  P.  909,  annot.  3,  «Ps.  XXVI». — P.  911,  1.  31,  í'ertur.  —  P.  914,. 
annot.  3,  «Hebr.  VIII,  6».  -  P.  923,  in  annot.  1, 1.  1,  «(vide  supra,  annot.  a)». — 
P.  926,  in  annot.  6,  1.  2,  xa'.  P.  955, 1.  34  annotationem  b  sic  perfice:  «Anno.  4 
[sic pro  14]  in  marg.»  —  P.  962,  1.  39,  cognitione. — P.  1026,  annot.  2,  pro 
«Ps.  LVIII»,  lege  «Ps.  LXVIII». — P.  1048,  1.  10,  vnico.  P.  1050, 1.  15,  circum- 
stantiis.--P.  1056,  in  annot.  6, 1.  2,  pro  «p.  854»,  lege  «p.  864».  P.  1074,  in  an- 
not. 2,  lege  «I  Cor.  XIV,  15».  P.  io8o,l.  14,  P.  32.  -  P.  1086,  in  annot.  bt 
lege  «uerba».  P.  1087,  1.  29,  in  ia.  -1.  30,  In  4(3.— P.  1088,  11.  16  et  17,  4a™. — 
P.  1089,  1.  29,  queri.    P.  1090,  1.  30,  jacet.  -  P.  1091,  11.  9  et  10,  3ae.—  P.  1092, 

I.  5,  in  hoc  20.  — P.  1093,  1.  9,  ubi  legitur  in  cod.  nunc  «pag.  47»  prius  erat 
«pag.  94»  in  qua  Directorii  pagina  etiam  agitur  aliquid  de  peccatis.  Anno- 
tationi  sequenti  quae  incipit  «In  eodem  capite»  adhibita  est  littera  o  in 
marg. — In  eadem  pag.,  ad  finem  annotationum  Theobolcii,  addendae  sunt  ex 
códice  litterae  L.D.—  Annotationem  f  sic  lege:  «cola  (membra)  alt».    P.  io94v 

II.  5  et  17,  vn'  -1.  20,  breuitá.  -1.  30,  da  trattenere. — P.  1095,  1.  13,  d'vna. — 
P.  1096,  1.  20,  et  riesce.  -1.  26  ben  tener. 

Pag.  1 1 16, 1. 14,  vnctione.  -  P.  1 1 17,  in  tertia  annotatione  marginali  «Pau-li». 
P.  1 1 18, 1.  ultima,  in  textu  «id  scriptis». — P.  1 132, 1.  39,  Directorium  habet  «Con- 
cionatore»,  pro  «Concionatores». —  P.  1133,  1.  8,  plerunque. — P.  1137,  1.  17, 
par.  -  P.  1140,1.  5,  NE.  omittit  virgulam  (,)post  verbum  «aberrauerit».  -1.  12, 
vnusquiq.  -  P.  1 141 ,  in  ultima  annotatione  marginali,  «in  tradendis». — P.  1142, 
1.  34,  solicitudinibus. — P.  1 144,  1.  10,  sunt.  P.  1 147, 1.  28,  negoeium.-  P.  1 149, 
1.  34,  vt.  — P.  11 53,  1.  38,  illam.  -  P.  11 58,  1.  antepenult.,  «interior,».  -1.  ultima, 
taeterna->. —  P.  1 159,  1.  26,  feruenti.-  P.  1 161,  in  prima  annot.  marginali,  «¿í- 
cundae-».—'?.  1162,  1.  13,  Natiuitatis.  — P.  1174, 1.  3,  vt. 

Pag.  1 1 79,  1.  10,  Iesv,  |  .  -1.  u,  Exercitio  ,  rvm.  -  P.  1180,  1.  30,  Mvssipon- 
ti. — P.  1 1 8 1 ,  1.  11,  Spiritvalivm.— P.  1182,  in  annot.  1,  1.  1,  «in». 

Pag.  1 182.  Editionibus  Directorii  anni  1599  addendae  sunt  sequentes: 
1.  Editio  facta  a  P.  Ignatio  Diertins,  S.  J.,  una  cum  Exercitiis  anno  1696 
(Vide  supra,  pp.  723-725). 

2.    Eadem  iterata  anno  1838.  (Vide  supra,  p.  728). 

5-7.  Ouae  cum  opere  P.  Jacobi  Nouet,  Hotno  orationis,  editae  sunt  simul 
cum  Exercitiis,  de  quibus  supra. 

8.  Ouae  typis  descripta  est  Ratisbonae  simul  etiam  cum  Exercitiis 
anno  191 1.  (Supra  ,  p.  742V 


■J