1922
MONUMENTA HISTORICA SOCIETATIS JESU
A PATKIBUS EJOSDBM SOCIETATIS EDITA
MONUMENTA IGNATIANA
MONÜMENTA IGNATIANA
EX AUTOGRAPHIS VEL EX ANTIQUIORIBUS EXEMPLIS
COLLECTA
SERIES SECUNDA
V ^ A
OF PñlNc?^
JUL 231921
EXERCIT1A SPIRITUALIA
SANCTI IGNATII DE LOYOLA
ET EORUM DIRECTORIA
MATRITI
TYPIS SUCCESSORUM RIVADENEYRAE
In Ambulatione S. Vincentii, 20.
1919
APPROBATIONES HUJUS OPERIS
NIHIL OBSTAT
Fridericus Cervós, S. J.
Cens. eccles.
IMPRIMI POTEST
P. Josephus GÁLVEZ, S. J
Praep. prov. toletan.
IMPRIMATUR
f Prudentius
Episc. matriten. compluten.
A • R • P •
WLODIMIRO • LEDÓCHOWSKI
SOCIETATIS - IESV • PRAEPOSITO • GENERALI
PATRES • MONVMENTIS . IIISTORICIS ■ VVLGANDIS . ADDICTI
QVINTO • ET • VICESIMO • ANNIVERSARIO
A • SVSCEPTA • HORVM . EDITIONE
AD VENTANTE • DIE
HVNC ■ QVALEMCVMQVE • LABOREM
DEDICANT
SIC • TV
PARENS • SVAVISSIME
INSTITVTI • NOSTRI . FAVTOR
HVIC • OPERI
FAVOREM • DIVINVM • CONCILIES
OVO • FELICIVS • VERTAT
TN • GLORIAM • DEI
EPISTOLA A. R. P. GENERAOS
Xizers in Ilelvetia, II Junü 1918.
Reverencie in Xto. Pater.
P. X.
Gratissimum mihi est, quod historico-criticam Exercitiorum
Spiritualium S. Ignatii editionem quam, auspice R. P. Wernz, ador-
nare coepistis, eius successori dicare intenditis. Praebuit enim liber
ille a sancto Patre nostro non sine peculiari Dei lumine perscriptus,
primum ipsi ejusque sociis, deinde universae Societatis alumnis, eam
animi formam, qua nos Deus indutos voluit, quamque proinde in
nostris hominibus ad Societatis incolumitatem et ad proximorum
salutem, vehementer exopto.
Monumentorum vestrorum, quantumvis multa atque eximia iis
continentur , nullum profecto est cum Exercitiis comparandum.
Ouapropter cum de iis edendis ageretur, diligentiam prorsus singu-
larem adhibuistis, nec labori nec industriae parcentes, ut editio ve-
stra numeris ómnibus, quantum fieri posset, absoluta evaderet.
Ouod autem haec editio Exercitiorum (sic Deo placuit) in an-
num 2 5-m inciderit, postquam, impulsore R. P. Ludovico Martin,
apprime de historia nostra mérito, Monumento. Histórica Societatis
Jesu in lucem proferre aggressi estis, optatissimam mihi occasionem
affert vobis ex animo gratulandi de vestris laboribus, qui sane non
solum hominibus historiae studiosis, sed universae quoque Socie-
tati utilissimi, et quod máximum est, Deo haud dubie admodum
grati acceptique sunt.
Faxit Deus ut critica hac Exercitiorum editione Sacerdotes no-
stri, imo alii quoque quamplurimi, ad aurei libelli studium impen-
sius incitentur, quosancti Parentis verba sensusque penitus hauriant,
eiusque praeclaram in salute animorum hisce armis procuranda in-
dustriam imitentur.
Paternam benedictionem vobis vestrisque laboribus libentissime
impertior.
Commendo me SS. Sacrificiis et orationibus.
R.ae V.ae
Servus in Christo
Wl. Ledóchowski,
Praep. Gen. Soc. Jesu.
R. P. Friderico Cervós
Direct. Ephem. Monum. Hist. Soc. Jesu. Madrid.
PROLEGOMENA IN EXERCITIA
S. Ignatii a Loyola Exerciiia spiritualia inter ejusdem monumenta
cálamo scripta primum locum tenere, nemo jure ambigat. Illa enim
Exercitia non modo Ignatii animum, ubi primum se ad bonam frugem
recepit, Manresae conformarunt; sed ex illius operibus scriptis, quae
ad nos usque pervenerunt, antiquissimum opus Exercitia sunt. Aequum
igitur erat, ut qui tam multas Ignatii Patris epistolas, commentarios,
notatiunculas edideramus, accuratissimam etiam, quantum in nobis
esset, Excrcitionim editionem pararemus; quae tametsi primam in Mo-
numentis Ignatianis seriem non occupant, nemo tamen illis principen!
dignitatis honorisque sedem negaverit. Id plañe perspexit prudentissi-
mus vir, universae Societati praepositus, Franciscus Xaverius Wernz,
qui litteris ad P. Fridericum Cervós, Monumentorum edendorum mode-
ratorem, datis die primo Decembris 191 2: «Mihi omnino probantur,
inquit, quae R. V. proponit, quod nempe in Monumentis Ignatianis
edantur Exercitia et Constitutiones S. P. Ignatii, non enim in Monu-
mentis Ignatianis desiderari debent, quae omnium sunt praecipua. Ñe-
que hoc novum est; sicut epistolae S. Ignatii, jam antea in collectione
propria divulgatae, a vobis accuratiore critica iterum in lucem editae
fuerunt, sic modo Exercitia et Constitutiones pleniori editione divulgare
intendimus.» Haec ille.
Cum ergo tanti momenti res ageretur, operam dedimus a multo jam
tempore, ut subsidia ad hanc editionem colligeremus. Deo igitur prae-
sertim coeptis favente, benevolentissimis amicorum praesidiis adjuti,
nostris denique ipsorum laboribus atque itineribus adhibitis; eam mo-
numentorum copiam comparavimus, qua speremus huic operi nos, etsi
difficili, impares tamen non omnino futuros.
Sed hujus editionis modum priusquam exponimus, primum de ipso
libro Exercitiorum, deinde de auctore ac tempore, tum de fontibus,
aliqua praemittere visum est.
JO
MOXUMEXTA IGXATIAXA
CAPUT PRIMO!
DE LIBRO EXERCITIORl'M
ARTICULUS I
L1BRI ARGUMEXTUM
Tres potissimum partes continentur in libro ExerciHorum: prima
est praefatio, altera corpus Exercitiorum, seu proprio nomine Exercitía,
tertia appendices.
Praefationem efficiunt annotationes viginti, qnae et magistrum et
discipulum juvant.
Exercitía ipsa in quatuor hebdomades seu dierum tractus dividun-
tur: prima complectitur, post brevem admonitionem, quam S. Ignatius
«Prosupuesto» appellavit, principium ac fundamentum; examina dúo,
particulare ac genérale; confessionem et communionem; exercitamenta
quinqué; primum de peccatis alienis, alterum de propriis, tertium et
quartum repetitiones praecedentium, quintum de inferorum poenis.
Sequuntur additamenta decem ad uberiores exercitiorum fructus ca-
piendos.
Altera hebdomas vitam Christi contemplandam proponit ab incar-
natione ad dominicam palmarum; permiscentur exercitía quaedam,
quibus directe animus ad vitae statum aut eligendum aut emendandum
paratur: ea sunt de Christi regno, de vexillis duobus, de binariis tribus,
de humilitatis modis. Sequitur de electione tractatus, in quo praefa-
tiunculam habes, materiam, témpora, modos ad eligendum. Subjungi-
tur denique modus ad vitam sanctius vivendam.
Succedit hebdomas seu periodus tertia, in qua Christi Domini
passio objicitur contemplanda. Hanc incipit Ignatius ab itinere ex
oppido Bethania in urbem Jerusalem et coena ultima, absolvit per
lieatae Virginis solitudinem post Filii mortem. Huic hebdomadi addun-
tur regulae ad victum temperandum.
Denique hebdomade quarta Christum redivivum, ejus gloriam gau-
diumque nobis ob oculos ponimus.
Harum hebdomadum seu periodorum culmen est contemplado ad
amorem in Deum excitandum.
Atque haec sunt quae Exercitía máxime proprie dicuntur.
Appendices consequuntur: tres orandi modi; mysteria vitae Christi,
in quibus seriem temporis plerumque tenet Ignatius, interdum, forte
non sine consilio, immutat '; regulae ad spiritus discernendos, ad
1 Cf. Franc. pe Hummelauer, M edi/ntiomim ,>/ contemplationum S. Tgnatii de ¡.oyóla
Pttncta, Praenotanda, § 2.
De libro Exkkcitioium
i i
eleemosynas distribuendas, ad animi scrupulos dignoscendos et supe-
randos, ad sentiendum cum catholica Ecclesia.
Vix addere necesse est hanc doctrinam antiquam esse in Christi
Ecclesia, ac proinde ab Ignatio inventam non esse. Triginta fere aucto-
res nominat Suárez, cum in suo áureo tractatu De rcligione Soáetatis
Jesu, Exerciiiorum vel doctrinam vel dicta -declarat, explicat, defendit.
Notum ómnibus est, celeberrimi operis Ejercicio de perfección y virtu-
des cristianas auctorem, Alfonsum Rodríguez, S. J., non raro locos
Exerciiiorum afferre, eosque allatis sanctorum patrum vel scriptorum
ecclesiasticorum testimoniis confirmare vel exponere; ita v. g. in parte
prima, tractatu quinto, ce. VII et VIII, circa orationem; in eadem parte,
tractatu séptimo, de conscientiae examine; in parte secunda, tractatu
quarto, de tentationibus, etc. etc. Idem dicendum de P. Ludovico de La
Palma, cum in opere Camino espiritual de la manera que lo enseña el
bienaventurado P. S. Ignacio tum in illo Del examen de la con-
ciencia
Inter recentiores P. H. Watrigant, S. J., opusculum scripsit La nté-
ditation fondamentale avant Saint Ignace 3, et aliud De examine con-
scientiae 4, in quibus, praesertim in primo, innúmeros auctores affert, qui
capita doctrinae illius de principio et fundamento et de examine con-
scientiae tradiderunt. Atque id ipsum fieri posset circa alias res, quae
in libro Exerciiiorum inveniuntur. P. Petrus Vogt, S. J., Exercitiorum
doctrinas plurimis sanctorum Patrum, máxime Athanasii, Basilii, Joan-
nis Chrysostomi, Gregorii Nazianzeni, Ambrosii, Hieronymi, Augustini,
Gregorii Magni verbis expressas proponit in operibus Die Grundwahr-
hciten der Exerciticn des hciligen Ignatius ausführlich dargclegt in
Ausspriichcn der heiligen Kirchcnvatcr, Regensburg, 1908, et Die Exer-
citicn des hciligen Ignatius ausführlich dargelcgl in Aussprüchen der
heiligen Kirchcnvtiter, Regensburg-Rom, 1914.
Certe S. Ignatius ñeque hominis finem ñeque alia fidei dogmata
poterat invenire; communia haec omnia sunt bona, quae, partim lumine
rationis, partim revelatione divina, a providentissimo Deo tradita homi-
nibus sunt. Ex his vero bonis ómnibus quaedam seligere et illa dispo-
1 Ed. Compluti, anno 1625, et Barcinone in Hispania, anno 1860 et 1887 apud Subi-
rana. Translatio latina facta a P. Jacobo Xonell, S. J., et edita apud Rosal, Barcinone,
anno 1887. Ad rem praesentem ef. v. g. part. I, 1. I, ce. XXII et XXIII.
2 Tractatus de examine conscientiae secnndum doctrinam S. P. -V. Ignutii, Antuerpiae
apud viduam Henrici Thieullier, anno 1700; etiam Barcinone, apud Rosal, anno 1887.
Textus hispanus, quem La Palma scripsit, diligenter quaesitus nec tamen inventus est.
Facta est latini textus hispana translatio atque edita Barcinone, apud Subirana, a. 1903.
Ad rem nostram cf. e. g., ce. I et XII.
3 Est in n° 9 ex Collection de la Bibliotheque des Exercices ( CBE), Enghien (Belgique),
-'O Juin 1907.
* De Examine Conscientiae juxta Ecclesiae Paires, sanctum Thomam et Fratres Vitae
commttnis. Est in eadem CBE, n° 23, Septembre 1909.
1 2
MONUMENTA IGNATIANA
nere ad aliquem finem, hic fuit Ignatii labor. Qua tamen ratione in illo-
rum bonorum possessionem ille venerit, unde artem didicerit, qua
selecta in unum opus inter se conjunxerit, in ce. II et III dicendum
erit. Prius totius libri nexum deque eo judicia virorum quorumdam
auctoritate praestantium exponemus.
ARTICULUS II
XEXUS EXERCITIORUM
Diximus de libri materia ejusque partibus. Ouod ad formam seu
dispositionem attinet, cum plenior hujusmodi tractatio commentatorum
sit, hic tantum de corpore Exercitiorum, idque breviter, agemus, so-
lummodo ut operis unitas facilius legenti pateat, unde non modo unitas
auctoris, sed aliqua etiam ratione, unitas temporis quo librurri con-
fectum esse ducimus, intelligatur.
Quo melius igitur partium horum Exercitiorum inter se nexum vi-
deamus, notandum est «mentem Ignatii fuisse, inquit Suárez, brevis-
sime comprehendere omnia, quae ad spiritualem instructionem et inte-
rioren! animi salutem conducere possunt... Spiritualis autem vita dúo
potissimum requirit, morum correctionem et unionem cum Deo. Ad
morum autem correctionem imprimís pertinet purgatio praecedentium
delictorum, quotidiana conscientiae cura et frequens etiam peccatorum
confessio. Secundum vero frequenti meditatione et oratione et virtutum
exercitio comparatur. Ad utrumque autem recta electio circa vitae sta-
tum máxime necessaria est. In his ergo ómnibus convenientissimo ordine
instruitur homo per haec Exercitia. Ouia vero conveniens aestimatio et
recta intentio finis ultimi principium est omnium bonarum actionum,
ideo S. Ignatius ante particulada exercitia hoc praemisit tanquam
fundamentum totius reformationis spiritualis» !. Haec doctor eximius.
Proposito itaque hoc fundamento, seu fine hominis rerumque «super
faciem terrae» omnium, adjungit Ignatius examina dúo vel potius dúos
discutiendi purgandique animi modos, examen particulare et genérale.
Examinis particularis usus alius est exercitiorum tempore, alius extra
exercitia: exercitiorum tempore ad exercitia ipsa recte obeunda est
adhibendum 3; extra exercitia vero ad aliquem defectum tollendum 4,
aut virtutem aliquam acquirendam \ Examen autem genérale tam
1 Cf. Astrain. Historia de la Compañía de Jesús, t. 1, 1. 1, c. IX, n. p. 150 in
2.a ed.; Debuchy in 7 he Catholic Encyclopedia, sub articulo Spiritnal Exercises of Saint
Jgnatius. Yol. XIV, p. 225, col. 2.a, et in CBE, n° G, Introditetion á l'étude des Exereices
sp/ritue/s, Enghien, 1 5 Déccmbre, 190G, pp. 8-1G.
s De religione Socielatis Jesu, 1. IX, c. VI, n. 4.
3 Ultima notatio in fine primae hebdomadis, f. iGv.
1 Tota examinis hujus expositio.
lndicatur hoc in primo modo orandi «sobre pecados mortales», f. 38V.
De lii3ro Exercitiorum
13
intra quam extra exercitia, cum ad purgandum aninium, tum ad con-
fessionem peragendam usurpatur '.
Dum vero his examinationibus instruitur qui sese exercet, incumbit
in fundamenti meditationem !; deinde vero in illa exercitamenta, quac
primum, secundum etc. appellantur. Et prima quidem exercitatio ani-
mum excitat, ut eum sui vehementer pudeat, cum aliorum peccata tam
graviter punita videat, se vero damnatiune, quam meruerat, liberatum 3.
Alterum exercitium ingentem animo de peccatis a se commissis dolo-
rem incutit 4, eorum multitudine ac gravitate perspecta. Hi animi
sensus tertia et quarta meditatione confirmantur augenturque, quippe
quae priorum repetitiones sunt. Porro in tertio colloquia injunguntur,
quae hoc loco preces sunt ad Beatam Virginem, ad Christum, ad aeter-
num Patrem faciendae, quibus iterum ac tertio efflagitem, ut tria co-
gnoscam atque detester: propria peccata; quicquid in meis actionibus
est inordinatum, ut id omne tollam; res caducas et vanas, ut ab iis me
avertam. E quibus precibus certissime cunstat, his exercitamentis non
solum accendi ánimos odio letalium, sed levium etiam peccatorum, imo
motuum etiam virtuti adversantium, qui etsi peccata non sunt, viam
tamen peccatis aperiunt et complanant. Succedit denique exercitium
quintum seu de inferorum cruciatibus, qui extrema nec injusta pec-
catorum poena sunt; hac contemplatione totum Ignatius hominem con-
cutit, eo fine ut < si quando amoris aeterni Domini propter defectus
meos oblitus ero, timor saltem poenarum opem mihi afferat ne in pec-
catum veniam s.»
Habemus ergo uniuscujusque exercitii scopum singularem; com-
munis tamen omnium imprimís est, summum de peccatis commissis
dolorem excitare, ac firmam in posterum omnia peccata vitandi volun-
tatem ingerere. Propterea, ut est in ipso Exercitiorum libro ,;, utiliter
instituitur ad hujus hebdomadis finem sacramentalis peccatorum totius
vitae confessio, idque non modo quando peccata gravia illam ante
corpus Christi percipiendum necessariam reddunt, sed etiam quando
illa necessitas non urget, ut hic idem locus et nota multorum exempla
declarant.
Unde illud quoque vides, quam diligenter Ignatius (id quod spiri-
tualis vita primum postulat), hominem ad mores corrigendos informet.
Cum enim finem illum prius considerandum proposuerit, in quo tota
hominis beatitudo consistit, et a quo obtinendo nulla res nos, praeter
1 Titulus, f. 7.
2 Cf. Directoría Ignatiana tradita [2], el ¿data X, 11. Directorium c. XIII.
3 Petitio, f. ior et v.
4 Petitio, f. nv.
s Petitio, f. 13V.
■ Confessionis generalis et communionis usus, f. gv.
14
MONUMENTA IgnaTIAXA
peccatum, prohibere potest; certe peccatum odio prosequamur ab
eoque animum purgemus necesse est.
Minime vero putandum est totum hujus primae exercitiorum he-
bdomadis fructum ea purgatione exhauriri. Vult praeterea Ignatius ho-
minem ad gratum Deo redemptori animum totis viribus exhibendum
permovere. Quid enim aliud sibi illa volunt, in extremo primo exerci-
tio, «quid egerim pro Christo, quid agam pro Christo, quid mihi agen-
dum pro Christo» (qui locus etiam artis amatoribus pulcherrimus est);
quid in altero «misericordiae colloquium, ratiocinando et gratias agendo
Deo domino nostro»; quid denique in quinto illa, ut «cum Christo do-
mino nostro colloquar... gratias agens quod me» in inferos ruere non
permiserit, imo «tanta pietate ac misericordia prosequutus sit?»
Hominem itaque a peccatis eo modo purgatum, virtutisque amore
ingenti perculsum (ñeque enim vult Ignatius non vehementer accensum
ad secundam hebdomadem, saltem ad electionem, admitti) 1 excipit ipse
Christus redemptor initio hebdomadis secundae, omnes ad sui imita-
tionem alliciens -. Christi enim imitado via certissima est, qua ad illum
beatitudinis nostrae finem recta perveniamus. In qua imitatione com-
plures jam ab ipsis vestibulis gradus discernuntur 3; qui autem ad
Christum regem proxime accederé volunt, se suaque omnia ita illi
offerunt, ut ad paupertatem re ipsa amplectendam atque injurias sus-
tinendas parati sint, modo id et ad majorem Dei gloriam conferat, et
Dei voluntati sit consentaneum \ Arduum quidem id, animo saltem,
praestare non erit veré sentienti quae Ignatius in extremo quinto exer-
citio hebdomadis primae suggerebat.
Postero die Christum incarnatum contemplamur ac natum, in se-
quenti oblatum in templo et fugientem in Aegyptum, tertio obedien-
tem parentibus, iisque insciis in templo remanentem; ut eum in dies et
horas melius cognoscamus, magis magisque amemus6, eaque exempla
praebentem videamus, quae in regni meditatione proponentem audi-
vimus.
Itaque cum in duabus ultimis contemplationibus exemplum statuum
duorum, communis et perfecti, Christus exhibuerit; investigandum jam
est et precibus petendum uter illurum nobis sit a Deo constitutus6. Ac
Dei quidem est vocare; hominis, animum, ope etiam divina, parare.
Jam vero animum ad eligendum Ignatius optime paratum judicat,
quando homo, Christum imitan cupiens, ita optat, quantum in se est,
perfectissimum vitae statum, ut eum eligere statuat, nisi de contraria
1 Cf. Directoría It>natiana aulograplia, [2].
2 Contemplatio regni Jesu Christi, f. l6v.
' In secundo et tertio puncto secundae partís, f. 17V.
* In tertio puncto secundae partis, ad finem, ibid.
5 In petitione meditationis primae primi diei, f. 18.
8 In praeludio circa considerationem statuum, f. 2iv.
De liuro Exercitiorum
15
Dei volúntate sibi constet. Itaque totus incumbit Ignatius ad hoc stu-
diuni in animo excitandum, idque triplici exercitiorum genere conten-
dió primo per exercitia de duobus vexillis ac de tribus hominum clas-
sibus; secundo per contemplationes de Christi vita; tertio per conside-
rationem de tribus humilitatis modis seu gradibus. In his ómnibus jubet
investigationem fieri et petitionem: investigatio fit máxime meditando,
petitio Deum precandu.
Quarto igitur alterius hebdomadis die exercitia de vexillis ac de
binariis facienda, quorum fructus ille debet esse, quem contemplaturi
vexilla petimus; est autem cognitio et fuga fraudum mali daemonis,
cognitio et susceptio vitae a Christo nobis propositae. Quorum alterum
cum dúo iterum contineat, cognitionem et usum, quae dispositio est
illa óptima quam diximus ad eligendum; illum usum a Beata Virgine, a
Christo Domino, a Patre aeterno in colloquiis petimus ut gratiam quae
fructum máximum totius meditationis continet. Cum vero haec eadem
colloquia facienda etiam sint in meditatione de binariis; dici posse vi-
detur utriusque meditationis fructus idem ex parte, ratio seu via illius
obtinendi diversa esse: in duobus vexillis illa animi conformado propo-
nitur ut óptima ratio effugiendi diaboli insidias et Christi vestigia se-
quendi; in binariis ut óptima ratio pacis cum Deo conservandae aeter-
naeque salutis perficiendae. Nam per meditationem de duobus vexillis
conamur agnoscere cum Christi tum mali daemonis mentem, et viam
videre qua perfectionem in quocunque statu nobis a Deo dato quaerere
possimus1. Porro mali daemonis mens ea est, ut nos ad se allectet 2
fraudibus3, quae initio fortasse non oberunt nisi perfectae virtuti, facile
vero aeternam salutem impedient \ Christus Dominus id spectat, ut
nos ad se revocet 5 per veram vitam 5, quae in imitanda illius pauper-
tate et humilitate consistit7. Ergo in fine hujus meditationis B. Virgi-
nem, Christum redemptorem, aeternum Patrem rogamus, ut nobis etiam,
Christi exempla sequentibus, paupertatem re vera amplecti injuriasque
sustinere, quae via est ad humilitatem, liceat, dummodo id Dei maje-
stad ne displiceat ac sine ullius peccato fiat. Hanc petitionem et condi-
tionem appositam compara cum oblatione et conditione in fine medi-
tationis de regno Christi; videbis animum jam multo magis perfectionis
cupidum.
At vero virtutis amor retardatur saepe rei alicujus cupiditate non
prava interdum, qua tamen impedimur quominus acriora remedia et
1 In praeludio circa considerationem statuum, f. 22.
'- In primo praeludio seu historia, f. 22.
3 In petitione, f. 22v.
4 Punctum tertium priniae partis, ibid.
■'• In primo praeludio seu historia, f. 22.
,; In petitione, f. 22V.
; Punctum tertium secundae partis, f. 23.
16
MONUMENTA IGNATIANA
nobis forte ad perfectionem necessaria, videamus atque usurpemus. Et
quoniam rem hujusmodi facilius in aliena quam in propria causa per-
spicimus, utitur Ignatius parábola, quam «de tribus hominum binariis»
appellavit. Ex cujus consideratione illud sequitur, tertium hominum
genus seu binarium, unicum ex tribus esse, quod optimam viam et pacis
cum Deo et salutis aeternae ingreditur. Quam agendi rationem ut inea-
mus, tota ab initio meditatio praemonet, et colloquiis iisdem illis tribus,
quae habita sunt post meditationem de duobus vexillis, a Deo petimus.
Imo cum in appetendo statu perfectionis periculum nullum sit, magnum
vero in rejiciendo; hortatur in notatione Ignatius, ut eum statum (id est
enim «pobreza actual») a Deo postulemus, quo melius naturam forte
renitentem domemus ac pervincamus, hac una conditione «solo que sea
seruicio y alabanza de la su diuina bondad», etiamsi igitur mili i non
videatur majus ibi Dei obsequium reperiri; par sufficiens esto; id quod
Ignatius jam in colloquiis aperte significat, atque in tribus humilitatis
modis apertissime profitetur \
Sed prius quam hos humilitatis modos ante electuri oculos ponat,
secundum exercitiorum genus tradit, quibus animus optime ad eligen-
dum paratur: meditationes scilicet de vita Christi, quippe quae ex parte
nostra maximi momenti sunt, ut Redemptoris cognitione et amore per-
pertuo crescamus. Qua cognitione et amore nihil prorsus ad animum eo
modo parandum efficientius. Itaque post diem quartum totos dies octo
in illas meditationes per horas quinas vel certe quaternas incumbendum
est, atque in earum singulis terna illa colloquia adhibenda sunt.
Tertio denique, ad eumdem illum animum vel excitandum vel fo-
vendum, considerandos ait Sanctus Pater tres modos sive gradus humi-
litatis, quorum tertius in hac ipsa animi aífectione consistit, quam homo
solo Christi amore permotus amplectitur. Nam id unum additur hoc
loco, quod ñeque in vexillis ñeque in binariis ita expressum invenitur,
voluntas imitandi Christum, quae sit ultima ratio animum haesitan
tem impellens ad statum perfectionis, quantum in se est, vehementer
optandum. Optandum, inquam, non eligendum, cum electio non sit pro-
prie in his meditationibus facienda, sed postquam harum meditationum
ope animus eum assequutus erit affectum, quem Sanctus Pater Ignatius
ad electionem faciendam máxime convenire judicat.
Cur vero hos gradus humilitatis, qui tam intime cum binariis et ve-
xillis copulantur, non post illa exercitia, sed post diem duodecimum
hebdomadis secundae Ignatius collocavit? Minime ut illi post duodecim
tándem dies primum proponantur, cum proponendi sint ante electio-
nem, materia autem electionis die quinto tractari incipiat5, sed ut intelli-
1 De his humilitatis gradibus cf. Suárez, De religwne Suríetatís Jtsu, l. IX, c. Y,
nn. 22-26.
2 Notatio secunda post diem duodecimum secundae hebdomadis, f. 25V.
De libro Exercitiorum
1 7
gas, magnam Christi cognitionem et amorem excitan oportere, ut tertius
ille gradus seu óptima ad electionem comparatio animo penitus insi-
deat.
Jam ipsum de electione tractatum Ignatius aggreditur. Ac primo
doctrinara de principio et fundamento in mentem revocat, eamque ad
rem praesentem, etiam adhibitis exemplis, declarat; tum explicat quae
sit electionis materia; tertio tria témpora explanat, in quibus Dei volun-
tatem de vitae nostrae statu cognoscere possimus. Et quoniam tertium
máxime tempus nostram industriara requirit, dúos exponit modos, qui
usurpan tune possint.
Addit postremo brevem de vitae reformatione commentarium, in
usum eorum, qui aut non possunt statum jam eligere, aut, quamvis pos-
sint, voluntatem ad electionem faciendam non habent promptissimam.
Atque hoc modo ingressi jam salutis et perfectionis viam, finem hebdo-
madi secundae imponimus.
In tertia et quarta hebdomade Christum contemplan pergimus; in
tertia quidem crudelissimos sanctissimae passionis dolores mortemque
tolerantem; in quarta vero immortali vita perfruentem suosque conso-
lantem.
Hac via magnopere roboramur in tertia hebdomade ad perseveran-
dum in suscepta ex Christi amore vitae ratione, cura amantissimum
Redemptorem videamus ex amore nostri multo graviora patientem1.
Fieri etiam possunt hac hebdomade post singulas contemplationes «si
res vel devotio, inquit Ignatius, hominem moveat» tria illa colloquia
quae facta sunt post meditationem de binariis, non omissa notatione,
quae ibi additur2.
Quod si ex hac contemplatione animus, ut par est, amore in Chri-
stum inardescet; «laetitia certe gaudioque intenso afficietur3 cum Ser-
vatorem tanta gloria praeditum tantoque gaudio cumulatum» in quarta
hebdomade contemplabitur, tamque praeclari «consolatoris et amici»
societatem tanti faciet, ut ab illius volúntate vel latum unguem defle-
ctere nefas existimet.
Postremo quatuor hebdomadum cursum contemplatio ad amorem in
Deum fovendum complectitur. Hac autem et hebdomadis quartae con-
templationibus attingit et insinuat Ignatius supremum orationis gradum,
qui proprie dici contemplatio solet4.
Haec autem omnia si brevi complecti voles, sic habeto: fundamen-
tum Exercitiorum est considerado finis. A consecutione hujus finis nos
impedit peccatum. Hoc impedimentum tollitur in prima hebdomade. In
1 Punctum sextum in ¿rima contemplatione, f. 30V.
2 Notatio post primam contemplationem, ibid.
3 Petitio in prima meditatione quartae hebdomadis, f. 35.
4 Suárez, De religione Societatis Jesu, 1. IX, c. VI, n. 9.
Monum. Ignat. — Series II.
i8
MONUMENTA IGNATIANA
secunda hebdomade monstratur via, qua finem consequamur: imitatio
Christi. In hujus imitationis proposito confirmamur meditationibus he-
bdomadum tertiae et quartae.
Relege nunc, si lubet, suarezianam sententiam superius allatam: vi-
debis magno illum jure dixisse, in hoc libro animum hominis non solum
ad morum correctionem adduci; sed etiam ad alterum illud instituí, quod
ad spiritualem vitam necessarium est, ad unionem, inquam, cum Deo,
quae «frequenti meditatione et oratione et virtutum exercitio compa-
ratur>.
Atque haec sunt quae Exercitia proprio nomine seu Exerchiorum
corpus nominavimus, cujus partes tam arete inter se connectuntur, ut
hoc opus ignatianum, etsialiis alio tempore rebus nonnullis vel acceden-
tibus creverit, vel sublatis decreverit; totum tamen ab initio, quod ad
substantiam pertinet, integrumque conceptum ac natum esse debeat.
Qua ratione quatuor partes, prima praesertim et secunda, inter se
conjungantur supra docuimus. Quam arcto autem nexu varia hebdoma-
dis secundae (in qua una suboriri forte possit dubitatio) contineantur
membra; et ipse Ignatius declarat et paulo attentius consideranti facile
patet.
Primum enim Christi vitam, in qua imitanda nostra omnium salus
perfectioque consistit, in meditatione de Christi regno in universum
proponit, gradusque imitationis aliis alios superiores adumbrat. Exhibi-
tis deinde singularibus quibusdam mysteriis, nominatim illa dúo consi-
deranda praecipit, in quorum altero vitae communis, in altero perfe-
ctioris nobis exemplum Servator praebet, binos gradus in imitatione
Christi, quibus caeteri omnes continentur. Quae dúo mysteria de indu-
stria notat Ignatius sternere viam ad ea quae sequuntur, seu ad Dei vo-
luntatem circa vitae statum investigandam. Jam vero haec investigatio
ac deinde electio ita facienda in Exercitiis proponitur, ut ex meditatio-
nibus vitae Christi praecipuum et máximum lumen accipiant. «Comen-
taremos, inquit, iuntamente contemplando su vida a investigar y a de-
mandar en qué vida o estado de nosotros se quiere seruir su diuina
Maiestad»1. «La materia de las electiones se comencará desde la
contemplación de Nagareth a Jordán, tomando inclusiue, que es el
quinto día»*.
In ipsa illa de duobus vexillis meditatione, quid jubet Ignatius sese
exercentem petere? Praeter quam quod daemonem insidiantem cogno-
scamus vitemusque, cognitionem et imitationem Christi, idem fere quod
in singulis hujus hebdomadis exercitiis iterum ac saepius rogandum
praecipitur.
Eumdem persequimur fructum in contemplanda parábola binariorum,
1 Praeludium circa considerationem statuum, f. 22.
2 Notatio altera post diem duodecimum secundae hebdomadis, f. 25V.
De libro Exercitiorum
rg
siquidem ea in colloquia vexillorum desinit; eumdem in considerandis
tribus humilitatis gradibus, quorum altissimus ut ex Christi cognitione
et amore eflorescat, Ignatius efficere vult.
Ac ne quis putet intermitti deberé vel saltem posse contemplatio-
nem vitae Christi, dum electioni opera datur, duodenos dies enumerat
Ignatius in hac hebdomade, mysteria meditanda et numerum exercitio-
rum in singulos dies assignat, quibus ómnibus et singulis imponitur finis
adhibitis vexillorum vel binariorum tribus colloquiis1.
Quae cum ita sint, nihil miraberis quod non modo Natalis8, sed etiam
Ignatius in annotatione quarta ex viginti primis, cum secundae hebdoma-
dis materiam recensent, solam Christi vitam memorent; non solum quia
haec omnino materia praecipua est, sed etiam quia sic in alia omnia do-
minatur, ut et meditado de vexillis et consideratio trium humilitatis mo-
dorum, ac proinde meditatio de tribus hominum classibus et ipsa electio
vitaeve reformado, ex meditatione vitae Christi robur totum et efficien-
tiam accipiant, et si ab illa avellantur, illud non sint, quod ea esse vo-
luit in Exercitiorum libro Ignatius auctor.
ARTICULUS III
TESTIMONIA DE LIBRO EXERCITIORUM
In animo nobis non est omnia judicia, ne magnam quidem eorum
partem, colligere quae inde a saeculo XVI pro nostro libello lata sunt;
id enim et longum nimis et a nostro instituto alienum esset. Cum autem
liber a Pontífice summo Paulo III litteris apostolicis approbatum sit 8;
volumus huic supremi judicis in hac re sententiae sententias aüorum
hominum adjungere, non quasi Christi Vicarii auctoritatem aliorum
auctoritate fulciri oporteat, sed ut et qui Dei beneficio catholicam
fidem profitemur, librum Exercitiorum pluris faciamus, et qui claris-
sima illa luce careant, illustrium virorum testimoniis juventur.
Itaque ab eorum dictis initium facimus, qui heterodoxis doctrinis
imbuti, nihilo tamen minus Excrcitia Ignatiana eximiis laudibus prose-
quuti sunt.
Celeberrimus Thomas Macaulay in Edimburg Review *, postquam
dixisset librum Exercitiorum a Pontifice summo et a praeposito gene-
rali Societatis Jesu ómnibus christifidelibus esse commendatum, scri-
psit nolle se hujusmodi laudibus laudes adjungere, quas aliqui haeretici
e septem trionibus (ipsum Macaulay inter illos intellige) libro Exercitio-
rum tribuere possent. Sciendum tamen est, inquit, Joannem ipsum
1 Notatio ad diem quintum secundae hebdomadis, f. 24V-25.
2 Epist. P. Nadal, IV ,667.
3 Has litteras vide infra, ante Exercitiorum textus.
4 Mense Novembri anni 1842, pp. 29 sqq.
2 O
MONUMENTA IGNATIANA
Knox (i 505-1 572, haereseos in Schotia principem) si modo docendi
munus susciperet, ejusdem opinionis, ac romanus pontifex fuerit, futu-
rum fuisse. Ac paulo post addit, Exercitia spiritualia excogitan non
potuisse, nisi ab homine, qui humanarum cupiditatum certamina con-
templan ac mente quadam superiore homines internoscere solitus
esset *.
Minister quídam ecclesiae anglicanae, Orby Shipley, qui deinde
catholicam veritatem amplexus est, ignatiana Exercitia in anglicano-
rum usum edenda curavit z. Hic in sui libelli praefatione profitetur,
Exercitiorum librum methodum quamdam esse, cujus pretium visque
prorsus singularis primo obtutu non appareant; eamque inter alias esse
nostrorum Exercitiorum virtutem ac proprietatem, ut simplicissima ra-
tione tantam efficientiam exhibeant 8.
Petrus Lafitte, gallus, e schola quam positivistam vocant, sic de
Exercitiis loquitur: «Ces exercices sont á mon avis un vrai chef-d'ceu-
vre de sagesse politique et morale de l'individu, de maniere á ce que
par un travail personnel, solitaire et prolongé, il réalise en lui le mei-
lleur équilibre moral» 4.
Denique Carolus Holl, germanus, insigne paedagogiae opus dicebat
esse Exercitia, quae non modo propriam naturam et personam non de-
leant, sed potius ingenium cujusque peculiare extollant 5.
Sed ad catholicos veniamus. Ludovicus Blosius (1 506-1 565), abbas
Laetientium (Liesse in Gallia) praeclarum Ordinis S. Benedicti orna-
mentum insignisque animorum magister, se ipsum exercitiis ignatianis
colendum dedit Lovanii anno 1553 6; deinde júniores monachos laetien-
ses iisdem exercendos curavit, id quod in litteris, ad P. Adrianum
Adriani (Adriaensens) S. J. datis, ipse Blosius testatur hisverbis: «Puto
1 Haec sumpsimus ex libello Études, 1898, t. 75c, 5 Juin, pp. 578-599, Les Exercices
chez les protestants, ubi auctor, H. Watrigant S. J., ea contraxit, quae fusius disseruerat
in Lett res de Jersey, Janvier, 1896. In Etudes citatur etiam libellus Revue Britannique.
Neutram recensionem habere ad manum potuimus. In translatione, qua utimur, aliquid
invenitur, quod mirum est scriptum esse ab homine historiae peritissimo. Yidetur enim
significare, Paulum III summum pontificem, qui per speciale Breve apostolicum Exer-
citia ignatiana anno 1548 probavit, hanc approbationem dedisse paucis annis ante 1S42.
Dicitur enim mense Novembri 1842: «II y a peu d'années, le successeur actuel de Saint
Pierre ordonna une nouvelle traduction fetine du manuscrit de Loyola, la seule qui
existat imprimée se trouvant défigurée par de nombreuses incorrections. Sous cette
nouvelle forme, l'ouvrage, dont nous parlons, a été recommandé á toute la chrétienté
par une bulle de Paul III et par une lettre encyclique du géneral des jésuites.>
1 Spiritual Exercises of S. Ignatius of Loyola by the Reverend Orby Shipley, M. A.,
London, 1870.
3 Introduction a l'étude des Exercices spirituels de Saint /guace par le P. Paul Debu-
chy S. J. Enghien, 15 Décembre 1906, p. 34. In CBE n° 6.
4 Revue occidentale, ier Mai 1894, p. 309. Les grands types de l'humanité, 8e le^on;
affertur a P. Debuchy in opúsculo citato, p. 47.
» Ibid.
6 Polanci C/ironicou, III, 277-278.
De libro Exercitiorum
2 I
D. Ursmarum, Societatis Jesu sacerdotem, vobis per litteras indicasse,
exercitia quaedam tradita esse nostris juvenibus. Utinam hoc factum
fuisset ante annos XX! Ita enim cum senioribus multo melius forte
ageretur. Laudamus benignissimum Deum, qui per vos istam rationem
nos docuit», etc.
Blosii aequalis fuit Gerardus Hammontanus (f 1566), quem etiam
Calcificum (latino nomine ex Kalkbrenner) vocant, prior cartusianorum
coloniensium per annos 30, cujus est insigne elogium apud Le Vas-
seur 2. Is in epístola Patri priori cartusiae trevirensis die 31 Maji 1543
missa, de B. Petro Fabro, qui primus Ignatii socius in condenda Socie-
tate Jesu fuit, haec inter alia dicit: «Dat hominibus, se illi offerentibus,
bonae voluntatis, exercitia quaedam singularia, quibus intra paucos
dies obtinent veram cognitionem sui et peccatorum suorum, gratiam
lachrymarum, veram et animosam conuersionem a cunctis creatis ad
Devm, profectum in virtutibus et secretam familiaritatem, amorem et
amicitiam Dei... Spero quod Devs dabit mihi videre hominem Dei, sin-
gularem amicum suum, ante quam moriar, vt ab eo dirigar ad interio-
rem hominis reformationem et vnionem cum Deo» 3 etc.
Haec scripsit Hammontanus ante quam exercitia perageret; illum
autem haec peregisse existimamus anno 1 544, cum Faber apud Patres
cartusienses diversatus, eos sacris Ignatii commentationibus excoluit 4.
Quid postea sentiret ignoramus; at mérito censemus eum sententiam
non mutasse, quandoquidem ingens et perpetuum fuit ipsius in Socie-
tatem studium et tutela, atque ipso praesertim auctore, cartusiani
anno 1544 in capitulo generali decreverunt, Societatem Jesu singulari
quodam modo bonorum operum omnium ordinis cartusiensis partici-
pem faceré 5. Illud autem studium ex consuetudine cum B. Fabro hau-
sit: «Ego vestri numquam obliuiscar, scribit ad S. Ignatium, pro
affectu, quem mihi Dominus jamdiu propter M. Petrum Fabri sanctae
memoriae, erga vos dedit» 6.
In Hispania F. Ludovicus de Estrada (f 1588) cisterciensis, qui
«hortensem domum... totamque hispanicam congregationem litteris et
pietate decoravit egregie..., hortense monasterium abbas rexit» 7, litte-
1 Acta Sanctorutn, Januarii t. I, ed. Palmé, p. 443, in Vita Venerab. Ludovici Blosii,
auctore monacho benedictino.
2 Ephemerides ordinis cartusiensis, Monstrolii, 1891, t. III, pp. 5-10.
8 Fabri Monum., pp. 447-448.
4 Reiffenberg, Historia Societatis Jesu ad Rhenutn inferiorem, 1. I, c. IV ad fin., Co-
loniae Agrippinae, 1764, p. 12.
5 Monum. Ignat., ser 1.a, VII, 429 et XII, 483-484; Fabri Monum., 412-413; Rtbade-
neira, Vida de San Ignacio, 1. III, c. XII; Orlandintjs, Historia Societatis, 1. IV, p. 109-
107; Acta Sanctorum, t. Julii VII, De Sto. Ignatio confessore commentarius praevius
§ XXXVII, p. 493.
6 Fabri Monum., 429.
7 Bibliotheca hispana nova, auctore D. Nicolao Antonio, t. TI, Matriti 1788, p. 83.
22
MONUMENTA IGNATIANA
ras signis doloris ob Sti. Ignatii mortem plenas ad nostros nomines
septimancenses dedit. His litteris aliqua etiam inseruit de Exercitiorum
libro: «Y si tratamos de los santos exercicios que para prouecho
vniuersal de todo christiano puso en concierto y adornó el varón de
Dios \_Ignatius\ ¿no es cosa maravillosa? Sí por cierto. En las otras
iglesias... sólo a sus feligreses procuran de informar en la vida espiri-
tual... pero si miramos a la santa Compañía, y la fuerca con que es-
tiende las raízes el granito de mostaza \_granum sinapis Ignatium appe-
llat~\, hallaremos que son padres de nouicios de todo christiano que
viene a sus casas. Tan de propósito ponen en razón el ánimo del ofi-
cial y del cauallero y del ecclesiástico y del casado, procurando ence-
rrarlos en nouiciaría», etc. Et paulo post: «Los effectos grandes que
esta medicina de los santos exercicios ha hecho y haze en personas de
diuersos estados, no se pueden encarecer, ni los creerán los que no an
visto como yo muchas ánimas recuperadas a la vida espiritual» \ etc.
Ludovicum granatensem, O. P., fuisse Societatis Jesu amatorem exi-
mium ac defensorem; ac Societatem illi etiamnunc vicem reddere, ma-
gnumque ex illius libris, pietate, doctrina, eloquentia plenis, fructum
capere, notissimum est 5. Quod vero auctores quídam 3 testimonium
ab ipso in laudem Exercitiorum prolatum esse aiunt, reperire non
potuimus. Fortasse hoc scriptum numquam est, sed aliqua occasione
verbo tantum expressum. Id quod etiam dicendum censemus de
B. Joanne de Avila, cujus in scriptis multa in Societatis commendatio-
nem invenimus; de Excrcitiis vero dicta non invenimus.
Italiae ac totius Ecclesiae decus S. Carolus Borromasus jure mérito
habetur. Quid ille de spiritualibus Sti. Ignatii Exercitiis senserit, plañe
ostendit A. Ratti, clarissimus bibliothecae vaticanae praefectus, cum
paucis ante annis, ambrosianae praeses, lucubrationem e monumentis
magna ex parte ineditis confectam in lucem protulit in recensione
San Cario Borromeo nel terzo centenario delta canonizzazione *. Illam
lucubrationem, praefatione ac translatione gallica ornatam, publicijuris
denuo fecit H. "Watrigant, S. J., in CBE, in fascículo n° 32 *, ex quo
nonnulla excerpimus. «Che con un corso di esercizi spirituali propria-
mente detti San Cario inaugurasse quella che puó ben dirsi la sua con-
1 Monum. Ignat., ser. 4a, II, 55-56.
2 Cf. Vida y virtudes del venerable varón el Padre Maestro Fr. Luis de Granada, de
la Orden de Santo Domingo, por el licenciado Luis Muñoz, 1. III, c. IV, in ed. ma-
tritensi, 1782, pp. 467-488.
3 Franciscus García in Vida y virtudes de S. Ignacio de Loyola, L I, c. IX, in ed.
Matritensi, 1685, p. 66; VlGILIus Nolarci (Carnoli S. J.) in Vita del patriarca Sant'
Ignatio di Lojola, c. VI, in ed. véneta 1701, p. 67; Dominicus Bouhours in La vie de
saint Ignace fondateur de la Compagnie de Jesús, 1. IV, in ed. parisiensi 1679, pp. 321-322.
4 N. 23 Setiembre, M.CMX, pp. 482-484, Milano.
» Saint Charles Borromée et les Exercices de Saint Ignace, par Mgr. A. Ratti, Préfet
de la Bibliothéque Ambrosienne, Enghien (Belgique), Mars 191 1.
De libro Exercitiorum
23
versione, é quello che i suoi biografi concordemente dicono ed essi sonó
puré concordi nell'attestare la pia consuetudine del Santo, di tornare
fedelmente ai santi spirituali esercizi non una, maduevolte l'anno; che
quei suoi primi esercizi spirituali San Cario li facesse secondo il método
di Sant'Ignazio, non sembra potersi mettere in dubbio, dal momento
che li fece sotto la scorta del P. Ribera della Compagnia di Gesú»
Paulo post ex ineditis litteris ejusdem Sti. Caroli ad cardinalem Paleotti
illa transcribuntur: «Ouanto agli essercitii spirituali che fanno gli ordi-
nandi a i sacri ordini, il tempo determinato dal visitatore apostólico e
dal concilio nostro provinciale era di un mese incirca, ma ne la pratica
é di quindici giorni incirca... In torno poi al modo, si cerca di imitare i
Padri Giesuiti et pigliare lume dalle rególe loro, i quali hanno anco una
certa forma dal P. Egnatio stampata in quel libretto che dev'essere no-
tissimo a V. S. Illma. Pero da loro potra V. S. Illma. haverne ogni piena
instruttione» 5.
Adde quod «anche dopo la sua conversione S. Cario amava pren-
dere per guida nei suoi spirituali esercizi i figli di colui che ne era stato
il providenziale inventore» 3.
Denique cum videret prudentissimus Carolus magistro opus esse
non modo sese exercenti, sed etiam exercitia danti; directorium quo-
que in Exercitia concinnare aggressus est. Hujus directorii notitiam pri-
mus dedit illustrissimus Ratti. Ad illud autem directorium conficiendum
usus est S. Carolus notationibus illis, quas Ignatius compluribus libri sui
locis apposuit, quas quidem notationes Directorium quoddam mérito
appellaveris.
«A quel primo direttorio ignaziano, inquit A. Ratti, volse l'occhio
e la mano San Cario nostro; et raccogliendone gli sparsi elementi, co-
ordinandoli et illuminandoli qualche volta con titoli e didascalie, prese
a comporne un corpo solo. Coerentemente ai titoli scritti in capo al có-
dice dalla mano stesse di san Cario, troviamo raccolti tutti e soli quei
cenni, quelle rególe e note che riguardano l'ufficio e Topera del diret-
tore, omesse tutte le altre. I vari testi sonó presi e trascritti alia lettera
dal volume: Exercitia spiritualia a R. admodum in Ckristo Paire nostro
M. Ignatio de Loyola, Societatis Jesu institutor e et primo genera li prae-
posito, auctore. Vicnnae Austriae in aedibus Caesarei collegii dicta e So-
cietatis Anno DomÍ7ii ijój » \
Loquitur deinde el. Ratti de alio manu scripto monumento, ex quo
novum argumentum ipsius judicio nascitur «dell'amoree dello studio da
1 Saint Charles Borromée et les Exercices de Saint fgnace, par Mgr. A. Ratti, Préfet
de la Bibliothéque Ambrosienne, Enghien (Belgique), Mars, 191 1, p. 16.
2 Ibid., pp. 18-19.
3 Ibid., pp. 19-20.
4 Ibid., p. 23.
^4
MONUMENTA IGNATIANA
lui [S. Cario] posto agli esercizi di Sant Ignazio e nel método che ne
governava l'applicazione.
«Era del resto, subjungit idem auctor, ben naturale per non diré fe-
licemente inevitabile, che cosi fosse. Un libro come quello degli "Eser-
cizi di S. Ignazio,, che quasi súbito si affermó ed impose quale il piú
sapiente ed universale códice di governo spirituale delle anime, quale
sorgente inesauribile della pietá piü profonda ad un tempo e piü so-
lida;, quale stimolo irresistibile e guida sicurissima alia conversione ed
alia piü alta spiritualitá e perfezione, un tal libro non poteva non met-
tersi in prima fila fra i libri prediletti del nostro santo, di cui cosi bene
rispecchiava e il genio caratteristico e le piú nobili aspirazioni, e in una
parola, tutto lo spirito»
Aliud illius temporis lumen S. Franciscus Salesius fuit (i 567-1622),
quem compluries dedisse operam exercitiis ignatianis narrant ejus bio-
graphi 2.
Quanti vero librum Exercitiorwn faceret, declarat vulgatum illius
dictum: «plures homines ad bonam frugem per librum illum rediisse,
quam litteras liber ipse contineat» 8.
Aliud tamen ejusdem sanctissimi viri testimonium pluris fortasse
aestimandum sit.
In suo tractatu de amore Dei, 1. XII, c. VIII, docet quanti ad virtu-
tis perfectionem intersit, omnia ita peragere, ut nos ad agendum Dei
x Saint Charles Borromée et les Exercices de Saint Ignace, par Mgr. A. Ratti, Préfet
de la Bibliotéque Ambrosienne, Enghien (Belgique), Mars 191 1, pp. 28-29.
2 Vida de San Francisco de Sales, escrita en francés según los manuscritos y autores
contemporáneos, por el Sr. Cura de San Sulpicio y traducida por una religiosa... de
la Visitación..., Madrid, 1892, 1. III, c. IV; t. I, pp. 537, 540; t. II, p. 355; et cf. Études,
Paris, 20 Mars 1912, pp. 823-824.
8 Hoc testimonium sumimus ex libello periódico Études, Paris, 20 Martii 1912, in
lucubratione Saint f raneáis de Sales: les origines de la Visita tion et les retraites de femmes,
p. 825, not. 2, ubi haec legimus: «Le témoignage le plus catégorique qui l'appuie [authen-
ticitatem illius testimonié est celui du P. Francois Renault, S. J. Voici ce qu'on lit dans
une Retraite de ce Pére: "Un autre saint qui a exercé la plus grande influence, saint
Francois de Sales, disait que ce livre avait opéré plus de conversions qu'il ne contient de
lettres. (Lettre inédite et autographe montrée au Pére Renault par Mgr. Rey, évéque
dAnnecy).» (Retraite de trente jours du R. P. Renault, Veille de la retraite; ms. conserve
au cháteau de 'S Heeren-Elderen, prés Tongres, Belgique». Auctor tamen illius lucubra-
tionis, Alain de Becdeliévre, dicit: «II parait difficile, dans l etat actuel des documents,
d en établir l'authenticité.» Et ratio est, quia: «Malheureusement, la lettre inédite et auto-
graphe de Mgr. Rey a si bien disparu aujourd'hui, que les éditeurs des CEuvres de saint
Francois de Sales n'en ont aucune connaissance.» At si P. Renault fide dignus testis ha-
betur, et Petrus Jos. Rey (t 1842), Sti. Francisci Salesü in sede anneciensi successor,
hujus formam scribendi noverat (id quod verisimillimum est), ratio firma non vide-
tur esse dubitandi de testimonio illo. Caeterum, si parvi libri Exercitiorum litteras
computabis, pro certo habebis, numerum hominum ab uno Francisco Xavcrio aut ab
uno Perro Claverio baptismo salutari lustratos multis millibus superiorem esse. Nec
mirum videbitur, directe per Exercitia, bina fere millia hominum singulis annis meliores
evasisse.
De libro Exercitiorum
25
caritas moveat. Enumerar, nonnulla genera hominum, qui singularem
quamdam ex ea ratione sanctitatem acquirere soleant, quos ínter sunt
etiam i 11 í «qui á dessein se procurent des profondes et puissantes réso-
lutions de suivre la volonté de Dieu, faisant pour cela des retraites de
quelques jours, afin d'exciter leurs ámes, par divers exercices spirituels,
á l'entiére réformation de leur vie: méthode sainte, familiére aux anciens
chrétiens, mais depuis presque tout á fait délaissée, jusqu'á ce que le
grand serviteur de Dieu, Ignace de Loyola, la remit en usage du temps
de nos péres» 1.
Haec igitur forte, cum S. Ignatii, tum Exercitiorum ejus, praecipua
laus est, quod consuetudinem illam, de qua S. Franciscus Salesius lo-
quitur, recedendi per aliquod tempus ab hominum tumultu atque uni
propriae saluti vacandi, S. Ignatius per sua Exercitia ita induxerit, ut
eam in multis dioecesibus sacri antistites jam diu adhiberi jusserint, ac
recentissimum jus canonicum Ecclesiae legem fecerit s. Quamquam
enim verissimum est his legibus per alia exercitia, quae ab ignatiana
ratione differant, satis fieri etiam posse; certum tamen quoque est, et
Ecclesiae praeceptis S. Ignatii Exercitia optime responderé, et morís
illius exercitia faciendi «in pia aliqua religiosa domo» (can. 126), in se-
minario aut in alia pia vel religiosa domo» (can. 1.001), «per aliquot
dies continuos» (can. 1.367) restitutorem et impulsorem Ignatium
fuisse.
Nam quod ad laudes pertinet a summis pontificibus operi ignatiano
collatas, praeter litteras apostólicas Pauli III inferius exscribendas, quae
praecipua omnino et singularis Exercitiorum commendatio sunt; unum
volumus Pii X testimonium afferre. Est illud in litteris ad P. Vedastum
Carolum Criquelion S. J. die octavo Decembris 1904 datis: «Exercitio-
rum spiritualium consuetudinem, qualem praesertim, caelesti prorsus
consilio, Sanctus Ignatius, legifer Pater vester induxit, semper nos
magni fecimus, utpote in qua ad emendandos mores et christianos re-
fovendos spiritus mirifica quaedam insit efficacitas. Nunc autem cum in
hoc apostolatus fastigio collocati sumus, eo clarius apparet nobis quan-
tum adjumenti afferre possit consuetudo ejusmodi ad propositum, quod
habemus, instaurandi omnia in Christo» 8 etc.
E reliquis recentiorum temporum testibus unum seligimus Franci-
scum de Hettinger, theologiae professorem in universitate herbipolensi
(Würzburg, in Bavaria) qui praecipuo studio dedit operam, ut librum
ignatianum intelligeret et explicaret in opere Die Idee der geistlichen
Ubungen nach dem Plañe des heiligen Ignatius von Loyola, Regens-
1 Oeuvres completes de S. Franqois de Sales... Migne, 1861; III, 951.
2 Codex jaris canonici, Pn X, Pontificis Maximi jussu digestus, Benedicti Papae XV
auctoritate promulgatus, cann. 126, 541, 571, 595, 1.001, 1.367.
3 SS. Pie X et les ceimres de retraites par Paul Debuchy, S. J., 1906, Enghien, pp. 6-7;
in CBE n° 1.
26
MONUMENTA IGNATIANA
burg 1853. Mirabilem et plañe novum librum illum appellat, qui mira
quadam imítate et constantia praeditus sit, omniaque illa contineat,
quae apta sint animis purgandis, excolendis, atque in eum perfectionis
gradum impellendis, qui singulis eorum a Deo sit praestitutus. «Es sind
inquit, die Exercitien ein wunderbares, bis dahin noch nicht gekanntes,
auf unwiderstehlicher Consequenz gegründetes, in sich getragenes und
abgeschlossenes System, ein aus der ewigen Wahrheiten des Glaubens
bestehendes innig verbundenes und innerlich gegliedertes Ganze, das
alies enthált, was immer die Seele láutern, reinigen, bilden und retten
kann, ganz besonders aber um sie jener Stufe der Vollkommenheit
entgegenzuführen, die sie nach den von Gott in sie gelegten Anlagen
und dem Plañe der gottlichen Prádestination einzunehmen berufen
ist» ».
Consulto adhuc omnia homimum de Societate testimonia omisimus,
cum quia perspicuum et minime invidiosum est, sua cuique domestica
bona carissima esse, tum ne parum auctoritatis in ejusmodi testibus esse
videretur. Quid tamen de Excretáis S. Ignatius auctor ipse sentiret,
nefas esset omitiere. Ut enim architectus melius quam caeteri omnes,
domus a se constructae pulchritudines et utilitates novit; sic optime
omnium Ignatius quanti facienda Exercitia sint declarare potest. Ñeque
periculum est ne nimio sui amore ejus judicium vitiatum sit; homines
enim ea sanctitate praediti, qui quid a Deo acceperint, quid de se ha-
beant plañe norunt, ab illa levitate immunes sunt.
Suam ergo S. Ignatius de exercitiorum utilitate sententiam in epí-
stola quadam ad Emmanuelem Miona declaravit. Emmanuel Miona,
sacerdos, Ignatio a confessionibus fuerat; cumque sanctus Pater gratum
ob accepta beneficia animum exhibere optaret, nulla re melius id se
praestare posse arbitrabatur, quam si Mionam ad exercitia per mensem
peragenda adduceret. In hanc sententiam litteras ad illum die 16 No-
vembris anni 1536 dedit, e quibus aliqua hoc loco referemus.
«Y porque es razón, inquit, responder a tanto amor y voluntad como
siempre me hauéis tenido, y como yo oy en esta vida no sepa en qué
alguna centella os pueda satisfacer que poneros por un mes en exer-
cicios spirituales... y aun offrecistes de lo hazer, por seruicio de
Dios N. S. os pido, si lo auéis probado y gustado, me lo scriuáis; y si
no, por su amor y acerbíssima muerte que pasó por nosotros, os pido
os pongáis en ellos; y si os arrepintiéredes dello, demás de la pena que
me quisiéredes dar, a la qual yo me pongo, tenedme por burlador de
las personas spirituales, a quien deuo todo.» Et paulo post: «Dos y tres
y otras quantas vezes puedo, os pido por seruicio de Dios N. S. lo que
hasta aquí os tengo dicho, porque a la postre no nos diga su diuina
Magestad por que no os lo pido con todas mis fuerzas, siendo todo lo
1 Pagg. ion.
De Exercitiorum auctore ac tempore 27
mejor que yo en esta vida puedo pensar, sentir y entender, assí para
el hombre poderse aprouechar a sí mesmo como para poder fructifi-
car, ayudar y aprouechar a otros muchos» ,.
His rebus de ipso Exercitiorum libro praelibatis, ad alias, quae hujus
editionis magis propriae sunt, gradum facimus.
CAPUT II
DE EXERCITIORUM AUCTORE AC TEMPORE
Otiosum forte videbitur de nostrorum Exercitiorum auctore verba
faceré, cum pene omnes, etiam ii, qui S. Ignatium plura vel pauciora
ex alieno fonte derivasse autumant, eum tamen esse verum Exercitio-
rum auctorem affírment. At nos ita, Deo propitio, id ostendemus, ut ex
testimoniis afferendis etiam tempus innotescat, quo scriptus libellus
est; quare etiam hoc caput ab auctore ac tempore nuncupavimus. Imo
aliud non exigui momenti ex nostris argumentis conficies, quantum
scilicet Deus lumen naturae vires excedens, quam exiguam nomines
doctrinam Ignatio ad Exercitia perficienda contulerint.
ARTICULUS I
S. IGNATII DICTA ET FACTA
Primum igitur Ignatius ipse non tam verbis, quam agendi ratione,
se auctorem Exercitiorum semper professus est. Compluti, Salmanticae,
Parisiis, Venetiis, Romae sua Exercitia tradebat, de suis Exercitiis non
semel accusatus est, sua Exercitia aliis describenda permittebat.
Compluti suis Exercitiis in aliorum salutem utebatur Ignatius. Nam
si complutenses in eum factos processus cum libello nostro conferre
voles, clarissima videbis indicia.
In primo processu: «E con estas a hablado enseñándolas los man-
damientos e los pecados mortales e los cinco sentidos e las potencias
del ánima.., e dice que cada día fagan esamen de su conciencia, dos ve-
ces cada día traiendo a la memoria en lo que an pecado... e les con-
seja que se confesen de ocho a ocho días e reciban el sacramento en el
mesmo tiempo» !. Idem fere duobus aliis testimoniis continetur.
Sequitur processus tertius: «E esta les dixo que le quería hablar [a
Iñigo]; e ansí le habló e le dixo que le mostrase el seruicio de Dios.
E el Ynnigo le dixo la avía de hablar un mes arreo... e la dixo que le
avía de declarar las tres potencias, e ansí se las declara: e el mérito
que se ganaua en la tentación; e del pecado venial, cómo se facía mor-
tal; e los dies mandamientos e circustangias; e pecados mortales; e
1 Monum. lgnat., ser. 1.a, I, 111-113.
2 Monum. Ignat., ser. 4.a, I, 609-610.
28
MONUMENTA IGNATIANA
los ginco sentidos... e le mostraua el esamen de la conciencia, e que le
ficiese dos veces al día, vna después de comer e otra después de
cenar, e que se asentase de rodillas e dixesse: Dios mío, padre mío,
criador mío. Gragias y alabangas te hago por tantas mergedes commo
me as fecho e espero que me as de fager. Suplicóte por los méritos
de tu pasión me des gragia que sepa esaminar bien mi congiengia...
»E que quando dixesse el Abe María, que diese vn sospiro e con-
tenplase en aquella palabra, Abe María; e luego, gragia plena, e con-
templar en ella...
»E la decía que non jurase ningún juramento, ni dixese: así Dios
me salue; ni por mi vida...» Ita processus '.
Haec iisdem fere verbis legere licet in libello Exercitiorum: «La
primera manera de orar es cerca de los diez mandamientos y de los
siete peccados mortales, de las tres potencias del ánima y de los cinco
sentidos corporales» !. «El tercero modo de orar es que con cada vn
anhélito o resollo se ha de orar mentalmente, diziendo vna palabra del
Pater noster o de otra oración que se reze...» 3. In f. 7 docet Ignatius
«dos maneras de merescer en el mal pensamiento que viene de fuera»;
item qua ratione «venialmente se peca», et «dos maneras de pecar
mortalmente», et «no jurar ny por Criador ny por criatura». In f. 9
tradit qua ratione discutienda conscientia sit: «El primer puncto es
dar gracias a Dios N. S. por los beneficios resgibidos. El segundo pe-
dir gracia para conoscer los pecados y langallos.»
Jam ista exercitia, confessio et communio, ea fere sunt, quae rudio-
ribus Ignatius proponenda commendat in annotatione duodevicesima:
«Se puede dar el examen particular y después el examen general;
iuntamente por media hora a la mañana el modo de orar sobre los
mandamientos, peccados mortales, etc., comendándole también la con-
fessión de sus peccados de ocho en ocho días, y si puede tomar el sa-
cramento de quince en quince, y si se afecta mejor, de ocho en
ocho» 4.
Adde Ignatii testimonium insertum in Acta P. Ignatii, a P. Ludo-
vico Gonzales de Cámara annis 1553-1555, Romae, ex S. Patris ore
excepta 5; invenies exercitia tradere solitum esse Ignatium Compluti:
«Y estando en Alcalá se exercitaua en dar exercicios spirituales y en
declarar la doctrina cristiana» 8, idque etiam dum erat in carcere inclu-
sus, «hazía lo mismo que libre, de hazer doctrina y dar exercicios» \
1 Monum. Ignat., ser. 4.*, I, 611-613.
2 F.37V.
» F. 40.
* F.4.
» Alonum. Ignat., ser. 4.", I, 31-98.
4 Ibid., 70.
7 Ibid., 72.
De Exercitiorum auctore ac tempore 29
Salmanticam venit dimidiato anno 1527. Cum e dominicanorum
coenobio eductus et in carcerem missus est, interroganti baccalaureo
Frías dedit Ignatius «todos sus papeles, que eran los Exercicios» ',
quae postquam judices theologi quatuor diligenter inspexissent «insis-
tieron mucho en vn solo puncto, que estaba en ellos al principio; de
quándo vn pensamiento es peccado venial y de quándo es mortal» *.
Ouo loco aperte Ignatius Lxercitia vocat «sus papeles». Parisios ingres-
sus die secundo Februarii 1528 3, versatus ibi est ad annum 1535. Te-
statur Ignatius, compluribus simul exercitia se impertitum esse, «daba
quasi a un tiempo exercicios a tres» Fabrum et Xaverium per exer-
citia socios sibi adjunxisse, «guadagnó a seruitio di Dio per mezzo
degli essercitii» 5. Cum autem Parisiis in Hispaniam profecturus eodem
anno 1535 esset, audivit se ad inquisitorem esse delatum, putabatque
jamjam vocatum iri; cum tamen frustra exspectaret, sponte ad inquisi-
torem venit, eumque rogat, ut causara ad finem perducat. Respondet
inquisitor nihil se magni momenti adversus Ignatium habere; «sola-
mente uoleua ueder li suoi scritti degli essercitii; et uedendogli, gli
lodo molto, et pregó il pelegrino [Ignatium] gliene lasciasse la copia;
et cosi lo fece» a.
Ineunte anno 1536 Venetias pervenit: «In Venetia in quello tempo
s'exercitaua in daré gli exercitii et in altre conuersationi spirituali» 1 .
Denique cum Romam venisset anno 1538, «di Roma ando il pele-
grino [Ignatius} a Monte Cassino a dar gli exercitii al dottor Ortiz, et
ui fu 40 giorni» 8; et paulo post «tornando a Roma... daua exercitii
spirituali a diuersi in un medesimo tempo».
Exercitiorum praeterea meminit vel Ignatius vel Consalvius in iis-
dem Actis ad paginas: 42, «después que hizo los exercicios»; 78, «todos
[salmantini judices quatuor] habían visto los Exercicios. Y aquí le
preguntaron muchas cosas no sólo de los Exergigios...; quando ha-
blauan de los Exergigios»; 92, «fare gli exercitii... Haueua paura non
gli insegnasse negli exercitii qualche dottrina catiua... Questo si aiutó
molto notabilmente negli exercitii»; denique in pagina 97: «lo, dipoi
queste cose nárrate, alli 20 di Ottobre domandai al pelegritio degli
exercitii et delle constitutioni, uolendo intendere come l'hauea fatte.
Luí mi disse che gli essercitii non gli hauea fatti tutti in una
uolta, senonché alcune cose, che lui osseruaua neU'anima sua et le
1 Moiium. Ignat., ser 4.a, I, 77.
» Ibid., 78.
3 Ibid., ser. 1.a, I, 74.
4 Ibid., ser. 4.a, I, 82.
5 Ibid., 85.
6 Ibid., 88.
7 Ibid., 92.
8 Ibid., 95.
3°
MONUMENTA IGNATIANA
trouaua utili, gli pareua che potrebbero anche essere utili ad altri, et
cosí le metteua in scritto, uerbi gratia, dello examinar la conscientia
con quel modo delle linee, etc. Le elettioni spetialmente mi disse che
le haueua cauate da quella uarietá di spirito et pensieri, che haueua
quando era in Loyola, quando staua anche malo della gamba.»
Quorsum haec tam multa Ignatii testimonia? Ut ex Ignatii cum
dictis tum factis certo intelligas (praesertim si Acta ipsa, unde illa
excerpta sunt, perlegeris); non modo eum se auctorem Exercitiorum
semper professum ab aliisque auctorem haberi passum esse: sed de
iisdem semper etiam Exercitiis loqui, eademque proinde Exercitia,
quoad substantiam, ut cum Lainio; uno ex primis sociis ejus parisinis,
loquamur l, tradidisse Compluti anno 1526, quae Romae tradebat
anno 1539 et de quibus a Consalvio interrogatus, respondebat Ignatius
anno 1555.
Cum tamen ipse Ignatius affirmarit, fecisse quidem se Exercitia,
omnia vero non uno quasi tractu fecisse, ñeque uberius interroganti
Consalvio responderit; quaerenda nobis aequalium de hac re testimo-
nia sunt, eorum scilicet aequalium, qui cum Ignatio familiarirer diu
egerunt, qui veraces et sunt et habentur, quorum propterea dicta inter
se cohaerentia repudiare liceat nemini.
ARTICULUS II
IGNATII AEQUALIUM TESTIMONIA
P. Hieronymus Nadal, ab Ignatio in Societatem cooptatus die 29
Novembris anno 1545, in eaque summis ac difficillimis muneribus fun-
ctus, de Exercitiis disserens: «Fuit, inquit, illius methodi Exercitiorum
auctor P. Ignatius, Dei beneficio atque instinctu, et quidem eo tempore
quo ad poenitentiam et ad orationem ad urbem Manresam secessit...
Secessit enim, ut ipse spiritualiter exerceretur, et poenitentiae operam
daret. Quae igitur ipse experientia comperit sibi profuisse ex iis, quae
ómnibus putavit fore utilia, in libellum redegit.» Ouibus verbis statim
adjungit: «His Exercitiis, quoad vixit, ab initio usque suae conversio-
nis, usus est et pro se et pro aliis» *.
Consentit cum Natali Polancus, qui ab epistolis Ignatio per annos
octo, Lainio et Borgiae toto supremi magistratus tempore fuit: «Post
praedictam illustrationem, inquit, atque observationem, spiritualium
exercitiorum methodum et rationem proponens animam a peccatis per
contritionem et confessionem purgandi, et in meditationibus mysterio-
rum Christi et ratione bonae electionis faciendae circa vitae statum et
res quaslibet, et demum in his, quae ad inflammandum amorem in
1 MpnwJi. Igual., ser 4.a, I, 105.
2 Epist. P. Nadal, IV, 6CG.
De Exercitiokum auctore ac tempore
3i
Deum et varios orandi modos pertinent, proficiendi, perutilem operam
proximis navare coepit.» Haec (quae, compendio, sunt Exercitia igna-
tiana) de manresano Ignatii tempore scribit Polancus in capite III Vitae
Ignatii Loyolae quibus paulo post novum robur addit his verbis: «Spi-
ritualia ergo illa Exercitia, quae a Deo ipse edoctus acceperat, multis
Manresae communicare coepit; et iterum: «sed potissimum spiritualium
exercitiorum [ratione] (quae satis late Manresae patuerunt)» etc.
Porro in epístola quadam data 8 Decembris 1564, ubi Societatis origi-
nem narrat, primos Ignatii pro animorum salute conatus omnino tribus
capitibus complectitur: exemplis, colloquis familiaribus, exercitiis spi-
ritualibus, «que sin maestro le auía Dios enseñado a él mesmo para su
aprouechamiento», quorum ope «comenzó a hacer muy notable fructo
en muchos prójimos, en especial en un pueblo de Cataluña llamado
Manresa> 3.
His adjungendum Oliverii Manarei testimonium, qui etsi non totius
libelli, ejus tamen partis cujusdam praecipuae meminit, qua suum Igna-
tius animum Manresae coluerit. «A suae conversionis et vocationis ini-
tio, inquit, dum se recepisset ad Montem Serratum et ad locum solita-
rium, praecipue duobus exercitiis vacabat, de duobus videlicet vexillis,
et de rege ad bellum se comparante contra hostem infernalem et contra
mundum» \ Erat autem Manareus natione gallus; Societati nomen
dedit anno 1 5 5 1 ; egit familiariter cum Ignatio Patre, quem diligentis-
sime observabat audiebatque, a quo vicissim magni fiebat; omni deni-
que gubernandi officio in Societate, uno excepto supremo magistratu
perpetuo, functus est. Quocirca hujus viri testimonium tantam pruden-
tissimo cuique fidem faceré debet, quantam caeteri, quos proferimus,
Ignatii aequales.
Quos inter Lainius, Ignatio in Societate condenda socius, in eaque
gubernanda successor primus, postquam Manresae et mentem illius sin-
gulari lumine illustratam et animum cum vexatum cruciatibus, tum ro-
bore confirmatum declaravit, subjungit: «En este mismo tiempo hizo
vna confisión muy general de toda su vida, y vino, quanto a la sustan-
cia, a hazer las meditaciones que llamamos Exergicios, viuiendo muy
ordenadamente... de manera que en espagio de un año en Manrresa al-
1 Chron. Po., I, 21.
s Ibid. 25.
3 Po. Complementa, I, 507. Hanc Polanci epistolam noverat P. Xicolaus Lancicius
(1 574-1652); ait enim: «In epistola R. P. Polanci... ad quemdam illustrissimum anno
Domini 1564, 8 Decembris, data, legi: Patri nostro Ignatio Exercitia spiritualia ab ipso
Deo, sine humano magisterio esse revelata». (Monum. Ignat. ser. 4.a, I, 526). Haec Lan-
cicius. Quo autem sensu intelligendum sit illud «reveíala* perspicies ex originali hispano
«le había enseñado».
4 P. Oliverii Manaraei, S. J., Exhortationcs... Bruxellis, rué Royale, 165, 1912.
Ed. P. Losschaert, S. J., pag. 344.
32
MONUMENTA IGNATIANA
cangó tanta lumbre del Señor, que casi en todos los misterios de la fe
fué especialmente ¿Ilustrado y consolado del Señor, singularmente en
el misterio sanctíssimo de [la] Trinidad, en la qual tanto meditaua y se
deleitaua su spíritu, que siendo hombre simple, que no sabía sino leer
y escribir, con todo empegó a escriuir un libro... \_nota hunc non esse li-
brum Excrcitiorum~\ . Y con este grande prouecho suyo le hizo también
a muchas almas en la misma Manrresa»
Denique Petrus de Ribadeneira, qui anno 1540 in Ignatii societatem
venit, cum eoque aliisque ejusdem aequalibus diu et familiarissime vixit,
ita in Vita S. Ignatii. 1. I, c. VIII, refert: «Hoc eodem tempore [id est,
dwn Manresae versabaiur\ Exercitiorum spiritualium librum (quem
appellant) ex accurata eorum, quae sibi contigerant, observatione
conscripsit.» Atque in editione hispana consulto monet, scriptum esse
librum eo tempore «con la suficiencia de letras que habernos dicho que
tenía (que era solamente leer y escribir)». Eamdem rem, juratus coram
nuncio apostólico Camillo Gaétano, affirmavit. Nam inter alias causas,
propter quas aestimat Ribadeneira Ignatium magnae sanctitatis virum,
haec est: «El auerle enseñado Dios, siendo hombre que aun no auía es-
tudiado, y dádole el medio de los exercicios spirituales, por el qual
ganó a todos sus primeros compañeros y a muchos de los que después
los siguieron, y tantos han entrado en otras religiones, y muchos segla-
res han enmendado sus vidas» *.
Atqui hos omnes, Ribadeneiram, Lainium, Polancum, Natalem, de-
signare illa voluisse Exercitia, de quibus Ignatius et Consalvius in
Actis sermones miscent, et ipsa eorum verba aperte testantur, et qui-
cumque Societatis Jesu initia ex ipsis monumentis aliquatenus nove-
rint, plañe concedant necesse est. Omnes enim Ignatii alumni, quotquot
eo tempore de Exercitiis loquebantur, «los ejercicios, gli essercitii, dar
ejercicios», etc., illa sola significare volebant exercitia, quae hoc volu-
mine continentur. Ouod si argumentis confirmatum velis, adeas, quaeso.
Monumento, histórica Societatis Jesu, quorum omnia fere et singula vo-
lumina, saepius Exercitia commemorant, collatisque rerum et verborum
indicibus, locos illos oculis perlustra, qui sub voce Exercitia indicantur;
nullus dubitabis, quin Natali assentias affirmanti: «His Exercitiis quoad
vixit [Ignatius] ab initio usque suae conversionis usus est et pro se et
pro aliis.» Manresae itaque Ignatius sua scripsit, quoad substantiam,
atque usurpavit Exercitia.
A testimoniis recentioribus proferendis supersedemus, tum quia
haec omnem ab antiquis illis probandi vim recipiunt, tum quia qui
auctoritate ipsius Ignatii eorumque aequalium, Lainii, Polanci, Natalis,
Ribadeneirae, Manarei, ad assentiendum non moventur aut moveri se
1 Monum. fgnat., ser. 4.a, I, 103-104.
3 Ibid., II, 159-160.
De Exercitiorum auctore ac tempore
33
dissimulant, multo minus a La Palma l; Finio !, aliisve quibuscumque
movebuntur.
Quaeret fortasse quispiam, quaenam ad substantiam Exercitio-
rum pertinere, quaenam proinde Manresae scripta esse videantur. Ex
corum numero censemus ea fere omnia esse, quae in corpore Exercitio-
rum contineri diximus, seu a capite, quod «Principium et fundamen-
tüm» inscribitur, usque ad contemplationem, quae ad amorem in Deum
fovendum proponitur. Haec enim ita unam quasi rem efficiunt, ut cogi-
tan nequeat longioribus temporum intervallis esse coagmentata 3.
Tres illi orandi modi, qui contemplationem ad amorem consequun-
tur, etsi ad corpus libelli non pertinent, tradebantur ab Ignatio saltem
ab anno 1526, quo tempore Compluti versabatur 4.
Regulas ad spiritus discernendos et ad scrupulos sentiendos ex
Ignatii vita ab ipso narrata, Manresae etiam ortas esse intelligimus.
Aliter dicendum de vitae Christi mysteriis, quae cum notationibus
illis non modo capitum, sed litterarum etiam, quibus singula olim ca-
pita dividebantur, ñeque ex Ludolfo, qui has litteras non habet, de-
sumpta sunt, et hominem sacri textus bene peritum significant. Vide
praeterea infra, quae de textibus Evangeliorum dicemus, qui apud Lu-
dolfum et Ignatium reperiuntur.
De regulis ad eleemosynas distribuendas nihil certi affirmare possu-
mus. Sunt enim regulae omnino septem: quinqué priores eam doctri-
nam continent, quam in tractatu de electione, in modo posteriore bene
eligendi, tradiderat Ignatius. Ex altera parte in regula séptima fit men-
tio concilii carthaginiensis, quod Ignatio vix innotescere poterat Man-
resae. Rursus in hac ipsa regula séptima exemplum sanctorum Joachim
et Annae affertur, id quod Ignatius legere certe potuerat Loyolae in
Vita Ckristi et in Flore Sanctorum, ut suo loco ostendemus. Igitur si
forte hujusmodi regulas antiquioris originis quoque existimes esse,
locum illum de concilio carthaginiensi additamentum posterius dices,
id quod ipsi Exercitiorum corpori contigisse judicamus.
Denique regulae ad sentiendum cum Ecclesia scriptae ab eo viden-
tur, qui protestantium errores, Ecclesiae doctrinam, doctores antiquos,
praesentem christifidelium statum, pericula, item remedia ad illa prae-
1 Camino espiritual, part. 1, 1. 1, ce. I et II.
2 Acta Sanctorum, t. VII Julii, Commentarins praevius, §§ V et VI, pp. 428-432. Con-
sentiunt etiam, quod ad tempus et locum scriptionis Exercitiorum pertinet, Franciscus
van Ortroy in Analectos bollandianis, t. XXVII, pp. 397-398; Ludovicus Pastor, loco
paulo inferius afferendo, ad finem art. I, c. III sequentis; Pauxus Debuchy, in CBE,
n.° G, Introduction a l'étude des Exercices, Enghien (Belgique) 15 Décembre 1906, p. 1 1;
H. Watrigant, La Genése des Exercices, Amiens, 1897. P. Watrigant commentarios
invenies etiam in libello periódico Études, tomis LXXI (506-259), LXXII (195-216),
LXXIII (199-228), París, anno 1897.
3 Vide testimonium Hettinger, supra, p. 25.
4 Supra, art. I, p. 28.
Moxum. Ignat.— Series II. 3
34
MOXU MENTA IGNATIANA
cavenda bene noverat. Quare, cum illae regulae ad eam, quam dixi-
mus, substantiam Excrcitiorum non pertineant, jure putamus, illas aut
Parisiis aut in Italia esse conscriptas.
Ex modo dictis constat quid de verbis P. Yepes, O. S. Ben., judi-
candum sit, qui haec scribit: «Comunicóle \_P. CJianones P. Ignatio de
Loyola in Monte Serrato^ los Ejercicios que escribió Fr. García de Cis-
neros... y éstos llevó consigo el P. Ignacio a Manresa; en ellos se ejer-
citaba los primeros años de su conversión, y éstos enseñaba a los que
al principio le comunicaban, y destos se aprovechó en los años de ade-
lante, cuando habiendo oído artes y teología compuso aquel tan docto
y provechoso libro de los Ejercicios» l.
Idem fere repetit in f. 238V. «Después, cuando ya vino a ser hom-
bre perfecto y consumado, docto en artes y teología, hombre de grande
espíritu, poderoso en obras, palabras y escritos, puso, quitó y añadió
muchas cosas en el Ejercitatorio que le habían dado en Monserrate, y
acomodóle a su instituto y modo de vivir con que hizo tanto provecho
en el mundo, y con que sus hijos y discípulos hacen tan extraordina-
rios efectos.»
Haec, quatenus tempus attingunt, quo sua Exercitia Ignatius usur-
pare coepit, plañe opposita sunt testimoniis aequalium Ignatii modo
prolatis, ex quibus certum est, Ignatium jam inde ab initio suae con-
versionis suis Excrciíiis usum esse tam pro se quam pro aliis. Ñeque
conciliari possunt cum ipsius Ignatii dictis, qui affirmat, se Salmanticae,
ante igitur quam artibus et theologiae operam dedisset, judicibus exa-
minanda tradidisse Exercitia sua, non opus Cisnerii, ubi locum illum
de distinctione inter peccatum mortale et veniale cogitatione commis-
sum frustra quaesieris. Deinde, non intelligitur quid sibi illa velint, tum
demum Ignatium scripsisse Exercitia cum, post artium theologiaeque
studia, esset «vir potens operibus, verbis et scriptis». Nihil ante Exer-
citia scripsit Ignatius, quo «vir scriptis potens» dici possit, etiamsi stu-
dio illo absoluto scripta Exercitia esse finxeris.
At vero, inquies, quae narrat Yepes habet non modo ex conjectura
et firma traditione *; sed ex juratis testibus 3. Respondemus: In primis
non distinguit Yepes quae ex traditione dicit ab iis quae dicit ex con-
jectura. Nam quae Parisiis fecit Ignatius, theologiae studio absoluto,
1 Coránica de la Orden de S. Benito, t. IV, Valladolid, 1613, f. 237 r. Hunc auctorem
plerique omnes invocant, qui originem litterariam Excrcitiorum ab Exercitatorio P. Cis-
neros, O. S. Ben. plus minusve petunt. Y. Constantini Cajetani opus De religiosa S. Igna-
tii, sive S. Enneconis, fimdatoris S. jí-, per Paires Benedictinos institutione, etc. Item
Dom Jean Martial Besse, Revue des Qttestions historiques, t. LXI, París, 1897, pp. 22-51;
Do.m Luis Pierdet ejusdem ordinis, in Revista ecclesiástica, Valladolid, 15 de Junio
de 1916. De qua re postea uberius.
'¿ Yepes, ibid.
3 Pierdet, ibid., p. 499.
De fontibus Exercitiorum internis
3 5
certe non novit Yepes ex traditione monserratensi; quae autem dicit ex
traditione, explicanda sunt ex aequalium testimoniis fide dignis. Prae-
terea sive traditio sive testes, etiam jurati, qui tamen multis annis post
rem narratam vixerint, aliquid ex auditione famaque affirment, quod
conciliari nequeat cum dictis aequalium fide dignorum etsi non jurato-
rum; tenendum erit, id reapse falsum esse, licet bona fide et errore, qui
culpa vacabat, verum habitum et jurejurando confirmatum sit.
Nos tamen non putamus errasse monachos illos testes (quorum au-
ctoritate nititur traditio monserratensis) in iis quae de Ignatio protule-
runt, sed alios, qui illorum dictis plus etiam quam ipsi testes tribuerunt.
At de his commodius agemus deinde, in capite III, art. II, § 4, cum
Exercitiorum fontes externos vestigabimus.
CAPUT III
DE FONTIBUS EXERCITIORUM .
Postquam de auctore diximus Exercitiorum, fontes inquirendi sunt,
unde illa Ignatius exhausit.
Polancus in praefatione Vulgatae versionis ait «non tam a libris
quam ab unctione Sancti Spiritus et ab interna experientia et vsu tra-
ctandorum animorum» edoctum Ignatium Exercitia confecisse. Pau-
lus III «Exercitia spiritualia ex Sacris Scripturis et vitae spiritualis
experimentis elicita» esse affirmat in litteris apostolicis «Pastoralis
officii».
Ex quibus locis dúo fontium genera distinguenda sunt: hinc vitae
spiritualis experimenta, inde libri, quos inter etiam Sacrae Scripturae.
Et libros quidem fontes externos, vitae spiritualis experimenta internos
jure dixeris; in quorum numero non solum illa collocari posse viden-
tur, quae Polancus «usum tractandorum animorum» vocat; sed etiam,
quam ille dicit «unctionem Sancti Spiritus» sive lumina singularia Igna-
tio a Deo tributa. Deus enim Ignatium ita instituebat Manresae, ut ludi-
magister puerum instituere solet, idque «ora... fuese por su rudeza y
grueso ingenio, o porque no tenía quien le enseñase, o por la firme vo-
luntad que el mismo Dios le auía dado para seruirle»
ARTICULUS I
DE FONTIBUS INTERNIS
Quoniam ex dictis capite II certum est, Manresae ab Ignatio, litte-
rarum rudi, nec diu in tractandis aliorum animis versato, Exercitia esse
facta; unctionem Sancti Spiritus et propriae ipsius vitae experimenta
fuisse omnino singularia, extraque ordinem illi a Deo esse praesidia
1 Monum. Sgnaí., ser. 4.a, I, 53.
36
MONUMENTA IGNATIANA
collata necesse est. Cujus rei quamquam alia sunt perspicua nec dubi-
tanda indicia, testem certe alium praeter Ignatium ipsum requirere nec
possumus nec debemus. Eorum enim, quae in animo quisque suo sen-
til:, nisi expertus, conscius est nenio; postquam vero et illius viri pru-
dentia apud omnes homines in confesso est, et sanctimonia supremo
Pontificis certissimoque judicio sancita; ea, quae ipse de se iis in rebus
S. Ignatius affirmat, certa viro prudenti sunt judicanda; nisi evidentis-
simis argumentis ostendas, eum humano errore lapsum, a quo certe ne
sanctissimi quidem et prudentissimi viri sunt immunes.
Narrat igitur Ignatius multa se Manresae singulari omnino Dei be-
neficio didicisse. «Una vez, inquit, yua por su deuoción a vna yglesi;i,
que estaua poco más de vna milla de Manrresa, que creo yo que se
llama Sant Pablo, y el camino va junto al río; y yendo assí en sus deuo-
ciones, se sentó vn poco con la cara azia el río, el qual iba hondo. Y
estando allí sentado se le empegaron [a] abrir los ojos del entendi-
miento; y no que viese alguna visión, sino entendiendo y conociendo
muchas cosas, tanto de cosas spirituales, como de cosas de la fe y de
letras; y esto con vna ¿Ilustración tan grande, que le paregían todas las
cosas nueuas. Y no se puede declarar los particulares que entendió en-
tonges, aunque fueron muchos, sino que recibió vna grande claridad en
el entendimiento; de manera que en todo el discurso de su vida, hasta
pasados sesenta y dos años, coligiendo todas quantas ayudas aya tenido
de Dios, y todas quantas cosas a sabido, aunque las ayunte todas en
vno, no le parege aber alcanzado tanto, como de aquella vez sola.» Ita
de se tanquam de alio quodam ipse loquitur Ignatius \
Quibus verbis animadverte, quaeso, doctum esse hac occasione
S. Parentem etiam multa «de cosas de la fe y letras». Ouaenam illa fue-
rint, non exposuit ille uberius. Est tamen in ejus vita locus, qui eam rem
máxime illustrare queat. Versabatur Ignatius in salmanticensi Fratrum
praedicatorum coenobio; et quaerenti Fratri Pedro de Soto, qua de re
conciones Ignatius ejusque socii haberent: «Nosotros, dize el peregrino,
no predicamos, sino con algunos familiarmente hablamos cosas de Dios,
como después de comer con algunas personas que nos llaman. Mas, dize
el frayle, ¿de qué cosas de Dios habláis? que esso es lo que queríamos
saber. Hablamos, dize el peregrino, quándo de vna virtud, quándo de
otra, y esto alabando; quándo de vn vicio, quándo de otro, y reprehen-
diendo. Vosotros no soys letrados, dize el frayle, y habláis de virtudes
y de uigios; y desto ninguno puede hablar sino en vna de dos maneras:
o por letras o por el Spíritu Sancto. No por letras; pero por Spíritu
Sancto; y esto que es del Spíritu Sancto, es lo que queríamos saber.
Aquí estuuo el peregrino vn poco sobre sí, no le paregiendo bien aque-
lla manera de argumentar; y después de haber callado vn poco, dixo
1 Monum. /gnat., ser. 4.a, I, 54-55.
De fontibus Exercitiorum internis
37
que no era menester hablar más destas materias»; atque urgenti Fra-
tri «el peregrino dixo: Padre, yo no diré más de lo que he dicho, si no
fuesse delante de mis superiores, que me pueden obligar a ello». Id in
eo, quod diximus, coenobio contigit l.
Post dies aliquot, cum jam in carcere teneretur, «le preguntaron
[Judices quatuor\ muchas cosas, no sólo de los Exercigios, mas de theo-
logía, verbi gratia, de la Trinidad y del Sacramento, cómo entendía es-
tos artículos. Y él hizo su prefatión primero [id es¿, dixit se litteris non
stndiiissc~\. Y todavía mandado por los juezes dixo de tal manera, que
no tuuieron que reprehendelle. El bachiller Frías... le preguntó también
vn caso de cánones; y a todo fué obligado a responder, diziendo siem-
pre primero que él no sabía lo que dezían los doctores sobre aquellas
cosas. Después le mandaron que declarasse el primero mandamiento de
la manera que solía declarar. Él se puso ha hazello, y detúuose tanto y
dixo tantas cosas sobre el primero mandamiento, que no tuuieron gana
de demandalle más» 2.
Ex hac narratione (quam ut veram putes, narrantis auctoritas cogit,
ut falsam habeas, milla causa est) vides imprimís, Ignatium dilemma
illud «doctrina vestra aut studio et labore acquisita est, aut a Sancto
Spiritu data» non negasse, ñeque enim negari poterat; multa deinde de
rebus theologicis, quibus operam dederat nullam, interrogatum, de
quaestionibus difficillimis recte loquutum esse; tum ad quaestionem
de jure canónico respondisse, et recte quidem, id quod aperte affirma-
tur a Ribadeneira 3, et satis certe ex ipsius Ignatii narratione colligi-
tur; denique de primo decalogi praecepto ita disseruisse, ut judices nihil
amplius exquirerent.
Facile intueris jam qua via potuerit Ignatius Manresae doctrinam ad
Exercitia conficienda necessarium ediscere:
«Sic a Domino ipso fuit edoctus, inquit Polancus, ut licet nihil un-
quam a Scripturis sanctis vel doctoribus didicisset, sufficienter ipse
instructus etiam ad alios instruendos fuisset» \
Jam vero quanta vitae spiritualis experimenta eo jam tempore Igna-
tius in animo fecisset suo, pulchre ex Ribadeneira Ludovicus Palmen-
sis contraxit: «Quien considere la oración que tenía nuestro Padre en
este tiempo, las penitencias que hacía, la mortificación en que se ejer-
citaba, las tentaciones que había padecido y las victorias que había al-
canzado y las consolaciones e ilustraciones con que nuestro Señor le
visitaba, hallará que todo esto era tanto y en tan alto grado, que no so-
lamente pudo escribir un libro tal como decimos, sino que, habiendo
de escribir, no podía ser sino que el libro en este género fuese muy
1 Monum. Ignat., ser 4.a, I, 76.
2 Ibid, 78.
3 Vida de San Ignacio, 1. 1, c. XV.
4 Chron. Po., I, 23.
38
MONUMENTA lGXATIAXA
acabado y perfecto» l. Et paulo post: «Tenía ya experiencia del con-
suelo interior y del desconsuelo, de la devoción y de la sequedad, de la
.alegría del espíritu en el ejercicio de la penitencia y mortificación, y de
la contradicción y repugnancia de la carne; y finalmente había probado
los varios espíritus, que como vientos turban el corazón del hombre; y
en una borrasca, nacida de los escrúpulos, se había visto en punto de
anegarse, y, con la gracia de Dios, había salido bien de todo y cobrado
ánimo y destreza de buen marinero y piloto experimentado para gober-
nar su navio entre estas olas y tempestades, hasta ponerle en puerto se-
guro por medio de la fe y confianza y conformidad con la voluntad de
Dios» !.
Fecit itaque Ignatius Exercitia, Deo praesertim magistro; atque ita
semper existimarunt Societatis alumni antiquissimi; id quod ex Polanci
et Natalis testimoniis supra datis certissime constat 3. Eamdem rem Igna-
tius ipse non obscure significavit, cum Consalvio de Cámara diceret, ut
habes supra 4, Deum sibi magistrum Manresae fuisse, etiam forte ob
eam causam «quia qui eum doceret, non habebat».
Quam rem variis nominibus designant auctores: «Dei beneficium
atque instinctum» Natalis 5; doctrinam a Deo acceptam, unctionem
Sancti Spiritus Polancus 6; magnum Dei auxilium 7, divini luminis
illustrationem 8, atque etiam unctionem Sancti Spiritus 9 Suárez; «co-
gnitionem et lumen supernaturaliter infusa» 10 judices rotales Ludovi-
sius, Manzanedus, Pamphilius.
Ouae cum proferimus ac nostra facimus, speramus neminem fpre,
qui sive his viris sive nobis succenseat, quasi Exercitia ignatiana Sacris
Bibliis dignitate similia faceré volentibus '\ Sed, ut horum trium judi-
cum verbis utamur: «Cum dicta Exercitia sint pietate ac sanctitate
plena... factaque fuerint eo tempore quo dictus Beatus Pater erat idiota
1 Camino espiritual, parte I, L I, c. II, ed. Barcelona, 1860, p. 23.
2 Ibid., p. 24.
3 Supra. p. 30 et 31.
* Pag- 35-
5 Epist. P. Nadal, IV, 666.
6 In praefatione Vulgatae versionis, quae incipit «Quídam de Soeieratc; infra,
ante Exercitiorum textus.
7 Suárez, De religione Societatis Jesu, L IX, c. V, n. 2.
I Id., ibid.,c. VH, n. r.
■ Id., ibid.; c. VI, n. 2.
10 In Relatione facta Paulo V super vita et miraculis B. P. Ignatii, Monum. I°nat..
ser. 4% n, 1009.
II In Anal. Boíl., t. XVU, Bruxellis, 1898, p. 383, legimus: «Enfin, je ne comprends
pas qu'au début de sa dissertation (p. 9) le P. Watrigant reserve la question de l'inspi-
ration du livre des Exercices. Quand il ne s'agit pas de l'Écrirure sainte, ees sortes de
préocupations semblent tout á fait déplacées et de nature á engendrer bien des mé-
prises.»
De fontibus Exercitiorum internis
39
ct litterarum ignarus, vtique cogimur fateri dictam cognitionem et lu-
men supernaturaliter infusa potius quam acquisita fuisse.»
Ac res quidem per se loquitur. Nisi enim singulare omnino Dei prae-
sidium admittatur, negandum erit factum a multis ac fide dignis testibus
comprobatum: ita nimirum necessario et saepissime agunt ii, qui Deum
aut esse aut res humanas curare negant. «Sans cette gráce, inquit P. De-
buchy, la composition des Exercices reste un mystére» '. Et Ludovi-
cus Pastor ait, mirabile quiddam esse, hominem bellatorem, qui legere et
scribere tantummodo didicisset, hujusmodi opus potuisse scribere tam
alte in ánimos intuens, tanta claritate, doctrina, vi praeditum. Addit,
ipsum Ignatium ac primos ejus alumnos singularem in ea re Spiritus
Sancti interventum perspexisse 2.
Ñeque illis auctoribus, qui de doctrina Ignatio divinitus data vel etiam
infusa loquuntur, contrarius est Ludovicus de La Palma, etsi ait nec
voluisse Deum súbito Ignatium docere, ñeque haec illi Exercitia per
infusionem et revelationem tradere. Negat enim, Exercitiorum doctri-
nam ita Ignatium a Deo didicisse, ut sine experimento disceret; affir-
mat sic a Deo magistro accepisse, ut, non súbito, sed gradatim per ali-
quot menses Manresae edoctus, acciperet atque insignis magister eva-
deret 3.
ARTICULUS II
DE OPE A B. VIRGINE IGNATIO COLLATA AD EXERCITIA CONSCRIBENDA
Consulto in capite secundo et in huius capitis articulo primo, totam
hanc rem integram reliquimus. Ibi enim facta certa argumentis certis
firmanda erant. Opem autem B. Virginis, non solum communem illam,
qua auxilia omnia hominibus a Deo collata per B. Virginem conferri
tenemus, sed singularem aliquam, qualem tulit exempli causa B. Virgo
ipsi Ignatio aegrotanti, ut ex Ignatio Consalvius accepit 4; hanc,
inquam, singularem opem, ex testimoniis hominum, quae nobis adhuc
innotuerunt, probabilem ducimus, certam dicere nondum audemus.
Haec opinio late diffusa est per universam Societatem et extra eam,
1 CBE, n.° 6, Introduction á I' étude des Exercices spirittiels de Saint Ignace, Enghien
(Belgique), 15 Décembre 1906, p. 13.
2 «Es bleibt immer eine denkwiirdige Erscheinung, das ein Kriegsmann, der nichst
ais lesen und schreiben gelernt, der eben erst einen sehr weltlichen Treiben den Ab-
schied gegeben, ein geistliches Buch von solcher Innigkeit, Klarheit, Tiefe und Kraft
verfassen konnte. Ignatius selbst und seine ersten Schüler erblickten darin ein beson-
deres Walten des gottíichen Geistes.» (Ludwig von Pastor, Geschichte der Pdpste seit
dem Ausgang des Mittelalters, V, Freiburg im Breisgau, 1909, p. 384. In notatione 6 hu-
jus loci indicat Pastor Monum. Ignat., Ser. 4.a, I, pp. 52-53, n. 27, ubi dicit Ignatius, sibi
eo tempore magistrum fuisse Deum.
3 Camino espiritual, ubi supra, annot. 7, pp. 22-23.
4 Monum. Ignat., ser. 4.a, I, 42.
4o
MONUMENTA IGNATIANA
jani inde a tribus saeculis P. Mutius Vitelleschi, praepositus gene-
ralis Societatis Jesu, imaginem pictam (quae postea non modo picta,
sed sculpta etiam longe lateque propagata est), ad manresanos
anno 1617 s misit, in qua Ignatio in spelunca scribenti B. Virgo,
puerum Jesum in ulnis gestans, sublimis assidet.
Utrum illa imago fons primus aut saltem praecipuus fuerit, ex quo
illa opinio permanarit; an potius opinionem jam prius communem com-
muniorem fecerit, res ambigua est. Sed hoc alterum veritati videtur
consentaneum magis. Nam verisimile non est praepositum generalem,
primam novi generis imaginem facturum fuisse, nisi opinioni jam tum
probatae illa respondisset.
Qua vero ratione nata illa opinio est? Nulla nobis suppetunt Ignatii
ñeque illius aequalium testimonia: quae, si unquam scripta sunt, aut pe-
rierunt, aut in tenebris latent. Testimonium quod aliqui auctores Laynio
tribuerunt 3, repertum adhuc non est.
De singulari autem magisterio B. Virginis, quo Ignatius ad Exercilia
scribenda forte usus sit, quamquam nihil, ut modo indicavimus, nobis
testatum reliquit P. Consalvius de Cámara in ea narratione, quam ex
ore ipsius Ignatii acceptam nobis tradidit, ea tamen ibi narrat, quae sa-
tis firmum conjecturis fundamentum, ut originem illius opinionis per-
scrutemur, praebent 4. Sunt autem quae sequuntur:
Primo: Deus Ignatium docebat, ut ludimagister puerum docere
solet; atque hujus rei causas tres ipse Ignatius esse potuisse significat,
quarum altera erat < porque no tenía quien le enseñase — quia magi-
strum alium non habebat» (inter mortales certe, ut indicat orationis
contextus).
Secundo: «Muchas vezes y por mucho tiempo, estando en oración,
veía con los ojos interiores la humanidad de Xpo».
Tertio: «A nuestra Señora tanbién a visto en símil forma>.
Quarto. «Estas cosas que a visto le confirmaron entonces [cuín in
oppido Manrcsa versabatur] y le dieron tanta confirmación siempre de
la fe, que muchas veces a pensado consigo», etc.
Revoca in mentem illa, quae supra de libro Exercitiorum deque
eorum auctore ac tempore diximus, et cura his rebus conjunge, quas
modo collegimus; videbis profecto: Ignatium certo scripsisse Excratia
1 II. Watrigant, S. J., Lettres historietas et critiques, deuxieme lcttre, pp. 13-19,
Uclés (in Hispania) anno 1894.
2 Astrain, S. J., Historia de la Compañía de Jesús en la Asistencia de España,
t. I, c. X, p. 161, ed. alt., Madrid, 191 2.
0 Franciscus García, S. J., Vida, virtudes y milagros de S. Ignacio de Loyola,
1. I, C. IX, Madrid, 1685, pp. 61-62; Vicilius NoLARCI (Carnoli, S. J.), Vita del patriarca
Sant Ignatio di Lojola, c. VI, Venctia, 1701, p. 55. Dictum illud Lainio non tribuit Ha-
drianus Lyraeus in Apophthegmatum S. Ignatii 1. I, apophthCgmá nonum, cd. Antuer-
piae, 1672, p. 92.
4 Monum. Ignat., ser. 4.a, I, 53-54.
De fontibus Exercitiorum internis
4i
Manresae, singulari quodam a Deo lumine illustratum; Manresae ma-
gistrum ipsi fuisse Deum, non hominem e mortalibus ullum Chri-
stum saepe ab illo visum esse; B. Virginem quoque, qua frequentia non
dicit Ignatius, utrum quoties videbat Filium, videret etiam Matrem, an
frequentius, an rarius, ex Ignatii verbis non liquet, qui tamen ejus rei
unicus esse testis potest.
Cum itaque «diu ac saepe» Christum Ignatius, orationi per septem
quotidie horas incumbens, videret; cum simili modo, etsi forte ñeque
tam saepe ñeque tam diu, B. Virginem suspiceret; cum Deus illum,
quasi ludimagister puerum, institueret; cum denique eo tempore Exer-
citia faceret, quae sine singulari Dei lumine faceré non potuit; nonne
probabilissime dicendum est, hoc lumen a Deo per Christum et B. Vir-
ginem Ignatio esse collatum?
Non leviter haec conjectura ex eo firmatur, quod Ignatius ipse, sibi,
Societatis Jesu Constitutiones facienti, contigisse narrat. Cum enim de
paupertatis gradu in domibus professorum statuendo deliberaret, auxi-
lium et lumen a Deo sibi per B. Virginem concedi sentiebat videbatque.
<;Y con sollozos sentiendo seer la Madre y el Hijo intercesores... des-
pués della \posl missam~\ muy crecida devoción y mucho abundantes
lágrimas, viendo y sentiendo los Mediadores con grande seguridad de
alcanzar lo perdido \aliquam consolationis graliam~\ y en todos estos
tiempos... teniendo por firme la oblación hecha y no cosa alguna con-
tra ella» 2. Plures hujusmodi sententias afierre possemus; sed proprius
earum locus erit in tertia serie Monumentorum ignatiana, quae ex Con-
stitutionibus Societatis Jesu constabit. Quod si ad eas condendas adju-
trix Ignatio B. Virgo fuit singularis, mirum certe esset, Beatissimae Ma-
tris praecipuam operam Exercitiis defuisse, quae id Constitutionibus
sunt, quod arboribus nucleus. Et vides hoc etiam loco mentionem
Beatae Virginis et Christi Domini pariter fieri.
Quare in hac re P. Joanni Creixell, S. J., assentimur, qui auxilium
illud Christo ac B. Virgini attribuendum censet s; idque omnino con-
sentaneum est verbis, quae per Gabrielem archangelum cuidara piae
foeminae dicta feruntur: «B. Virginem quasi institutricem et adjutricem
Ignatio in condendis Exercitiis fuisse.» De quo testimonio nunc di-
cendum.
At prius revocare in mentem oportet quae supra de internis animi
sensibus diximus, eum qui eos experiatur, unicum eorumdem sensuum
esse testem; proinde quae is affirmet, tantam mereri fidem, quantam
ipse mereatur. Jam vero nomines illi, qui fidei lumine non fruuntur,
cum semel Gabrielis archangeli aut B. Virginis aut similium personarum
1 Non significat Ignatius, nihil se ab hominibus eo tempore didicisse, sed nullum
hominem sibi proprii nominis magistrum fuisse.
2 In opere Constitutiones Societatis Jesu latinae et hispanicae, Matriti, 1892, p. 351.
3 San Ignacio en Manresa, Barcinone, 1914, p. 192.
42
MONUMENTA IGXATIANA
afferri dicta audierint, risu quodam, nisi etiam stomacho, moventur.
Quibuscum hoc loco non agimus. At catholicam veritatem intuentibus
et profitentibus dubium non est, quin Deus, B. Virgo, alii caelites cum
homine mortali non modo communicari possint, sed revera interdum
communicentur, eique aliqua nota faciant. Revelado quidem publica,
quam veram omnes habere teneantur, absoluta jam est, ex quo tempore
ultimus apostolorum e vita migravit. Privati tamen homines interdum a
Deo de rebus quibusdam certiores ita fiunt, ut ipsi quidem nullo modo
dubitare possint; caeteri vero secundum prudentiae leges de illis ipsis
rebus judicium ferré debeant.
Cum igitur aliqua hujusmodi aut audimus aut legimus, temeritatis
certe est, statim, nulla disquisitione praemissa, pro veris accipere. At
vero num minoris levitatis indicium putemus, statim, nulla disquisitione
praemissa, pro falsis damnare? Nisi forte gravius errat qui delirantis ani-
mi somnia, aut illudentis daemonis fraudes Deo attribuit, quam qui
Deum loquentem spernit.
Expendamus igitur quanta relati superius testimonii auctoritas
sit. V. P. Ludovicus de la Puente, Societatis Jesu sacerdos, vir fuit ani-
morum regendorum peritissimus; iis virtutibus praeditus, quarum causa
speramus hominem summis catholici cultus honoribus decoratum iri; vi-
tae, quae supra naturam est, imprimís expertus '. Hujus itaque viri
sunt quae sequuntur:
«Entre las personas que he tratado de muy alta y levantada ora-
ción, que no han sido pocas, después que trato almas, una dellas a
quien Nuestro Señor y su Santa Madre hacían muy extraordinarias
misericordias, de cuya verdad en lo que dice tengo la certeza moral
que los hombres podemos tener de cosas semejantes, me contó lo que
aqui diré. Sabiendo esta persona que los de la Compañía se recogían a
hacer estos ejercicios el año de mil y seiscientos, como tenían de cos-
tumbre, quiso ella también recogeise para hacerlos en su casa del
modo que pudiese; y habiendo ya comenzado, estando una mañana
con Nuestro Señor en su oración, vió con los ojos del alma venir y lle-
garse cerca della un Santo Ángel de grande majestad; y admirada de
verle y no sabiendo quién pudiese ser, la dijo cómo era el Arcángel
San Gabriel, que venía a traerla un recaudo de parte de la Sacratísima
Virgen nuestra Señora. Ella, que era humilde, en oyendo esto se admiró
mucho más, y se encogió y pidió al ángel, que antes de darla tal re-
caudo, la diese licencia para que tratase despacio con Nuestro Señor
de cosa tan grande, como en casos semejantes solía hacerlo. El ángel,
que gusta mucho de la humildad y recato y santo encogimiento, res-
1 Conferri potcst opus: Prudentia eximii ascetae venerabUis Patris Ludovici de Ponte
e Societate 'jesu in examinandis ac approbandis venerabUis virginis Marinae de Escobar
divinis revelationibus relucens, et vindicata per R. P. Joannem Tanner ejusdem Societatis
theologum, Pragae, 1698.
De fontibus Exercitiorum Internis
43
pondió, que era muy contento dello; y así, dejándole como si allí no
estuviera, se fué a Nuestro Señor, que está presente en todo lugar,
como la fe nos lo enseña, y con grande sentimiento y afecto le repre-
sentó su miseria y bajeza, suplicándole tuviese misericordia della, y
apartase della todo lo que no fuese muy conforme a su santísima vo-
luntad. Habiendo estado un rato en estas y otras peticiones, oyó la
interior voz del Señor, que la decía que oyese las razones que la quería
decir el ángel. Entonces, certificada ya interiormente de que todo
aquello era obra de Dios, del modo que su majestad suele hacerlo con
sus siervos, y lo hacía con los profetas, oyó de rodillas y con grande
reverencia el recaudo del santo ángel, en que la decía de parte de la
soberana Reyna del cielo, que en los ejercicios que había pensado
hacer de discurso y meditaciones de las grandezas de Dios y de los
infinitos bienes que por este Señor nuestro se nos comunicaron (casi
al modo que se hace en la Compañía), recibiría muy particular servicio
de lo que a hiciese como lo había pensado; porque la hacía saber, que
ella era y había sido como patrona y fundadora de aquellos santos
Ejercicios de la Compañía, y había sido ayudadora y como enseñadora
del santo Padre Ignacio, para que así se hiciese; y en esta razón había
tenido en ella principio esta obra; y también porque ella se ocupaba
muy a la continua el tiempo y años de su vida en estos santos ejerci-
cios. Esta fué la revelación \_pergit Ludovicus de La Pucnte\ de cuya
verdad, como dije, miradas todas las circunstancias de la persona que
la tuvo, no tengo duda» !.
Haec V. P. Ludovicus de La Puente. Ouae quidem non modo nul-
lis factis certis adversantur, sed cum illis apprime cohaerent.
Ludovicus de La Puente fidem habere huic mulieri non dubitavit;
levitatis notam certe non incurret, qui ipsi Ludovico fidem habeat. Ut
enim Ignatio de se testimonium ferenti fidem habemus, quia fide dignis-
simus est; sic Marinae Ludovicus de La Puente, propter illius sanctita-
tem, fidem habuit; nos Ludovico de La Puente prudenter assentimur,
quia rei, de qua agitur, magister erat peritissimus.
Verum ad aliorum testimonia redeamus. Historia seu potius annales
antiqui collegii barcinonensis Societatis Jesu, cui nomen erat «Colegio
de Belén» in nostro archivo servan tur. Ad f. 2iv. legimus: «Pasando
por Manresa \_P. Laurctitíus de San Jnan~\ supo del señor Amigant que
a Sic ed. nostra. At sensus et constrnctio postulant que lo hiciese vel etiam que hiciese,
ut est in opere La vida maravillosa de la venerable virgen Doña Marina de Escobar,
parte prima, c. V, § II, ed. Madrid ijóó, p. 2j.
1 Vida del V. P. Baltasar Alvarez de la Compañía de Jesús, c. XLIII, ed. Ma-
drid 1880, pp. 464-465. Fuit autem persona illa Marina de Escobar (15 54-1633), cujus
hic nomen omittitur, quia vita Balthasaris Alvarez edita est primum anno 161 5, cum
adhuc in vivis Marina esset. Ejus historiam scripsit etiam Ludovicus de La.Puente
edendam post Marinae mortem. Mortuo tamen prius Ludovico, edita est anno 1660.
44
MONUMENTA IGNATIANA
la Virgen abía dictado los Exercicios a N. P. S. Ignacio después de un
rapto en la Anunciata de su casa, como lo tenían 1 notado i sabido de
boca del santo cuando estuvo allí.»
Quid de hoc testimonio sentiendum? Imprimís additum illud est
annalibus postquam jam et praecedentia et sequentia conscripta erant,
idque commode fieri potuit ad imam paginam, scriptis duobus ver si-
bus in ea parte, quae pura relicta erat. Horum tamen versuum scriptura
ejusdem aetatis et probabilissime ejusdem manus ac reliqua pagina
esse videtur. Hoc itaque nomine fides huic testimonio non est neganda.
Deinde verbum dictandi exiguam parit difficultatem, cum facile in-
telligi possit latiore significatione suggercndi, docendi. Quod si quis
velit intelligere, ut sit dicere ac pronuntiare quae alius excipiat, atque
ita dictasse B. Virginem Exercitia Ignatio putet; nae ille vehementer
errat, cum propter alias causas, tum vel máxime quia, si B. Virgo
Exercitia ita dictasset, certe Ignatius illa nunquam postea emendasset.
Atqui eum illa postea emendasse, certissimum est, id quod ex capiti-
bus II, III et IV horum Prolegomenon aperte consequitur.
Postremo verisimile quidem non est protulisse Ignatium illud testi-
monium iisdem illis verbis, quibus in allato loco exprimitur, expressis
etiam adjunctis illis, quae in eodem testimonio indicari videntur. Sed
facile fieri potuit, ut Angela de Amigant (cui una cum aliis piis foemi-
nis exercitia quaedam Ignatium tradidisse Manresae affirmant testes
quídam in processibus s, in qua re hi testes dicta Polanci et Natalis 3
confirmant) facile, inquam, fieri potuit, ut illa Angela de Amigant,
audiens Ignatium de rebus ad pietatem pertinentibus ea ratione lo-
quentem, qua auditores miro quodam aestu in Dei amorem et peccati
odium rapiebantur 4, laudibus et orationem et Ignatium prosequeretur,
quas ille demisso animo a se deprecatus, Deo ac Beatae Virgini tri-
buendas diceret, a quibus illud boni pro singulari beneficio accepisset.
Hoc aut aliud simile dixisse Ignatium, nihil est cur verisimile non esse
videatur. Ouare ñeque ex hac parte incommodum singulare est.
Sed quis est ille Amigant? Unde tenebat id quod narrabat?
P. Laurentius de San Juan, Societatis Jesu, qui testimonium supra
dictum a domino Amigant audivisse fertur, Manresam venit anno 1601 5.
1 Pro tenían (id quod certe est in cod.) typis excuserunt auctores quidam tenia.
hujusque verbi subjectum feccre el señor Amigant. At praeterquam quod falsa lectio
est, non potuit ille Amigant, qui anno 160G numerabat annos 35, quidquam ex Ignatii
ore accipere, qui anno 1522 vel 1523 Manresa profectus erat.
• Cf. Monum. Ignat., ser. 4", II, pp. 364, 369, 377-378, etc.
3 Yide supra, pp. 30 et 31.
4 Cf. Monum. Igual., ser. 4.a, II, 174; in processu azpeitiano, interrogationem ter-
tiam, p. 356; in processibus manresanis anni 1595, articulum octavum, p. 524; in proces-
sibus remissorialibus anni 1C0G, intenogatorium decimum, ad eaque omnia testium re-
sponsiones.
5 Anales del colegio de Belén, ms., in apogr. p. 76.
De foxtibus Exercitiorum interxis
45
Jam vero anno 1595 Manresae jam versabatur Joannes Amigant
Deinde anno 1606 in processibus apostolicis testis undecimus compa-
ret, Joannes de Amigant, aetatis annorum 35, V. J. D., filius Ludovici
de Amigant, nepos Angelae de Amigant 2. Adde octavum volumen,
quod est in archivo templi manresani i)rincipis, continens baptizatorum
eorumque parentum et patrinorum nomina, ad annum 1606; est ibi
quoque Joannes de Amigant, etiam J. V. D., cujus filia in sacro fonte
lavata est die 1 1 Octobris 8. Atque hic in ea domo vir princeps fuisse
hoc tempore videtur. Cum itaque annales nostri meminerint «del señor
Amigant» quasi de nomine ómnibus cognito; sumimus, illum Joannem,
qui testis in processibus manresanis anno 1606 fuit, eumdem esse qui
cum Laurentio de San Juan loquutus perhibetur.
Quae autem narrasse fertur, potuisset a Ludovico patre, ab Agnete
matre, ab Angela avia audire, vel etiam in domesticis chartis legere.
Quod si haec omnia ita se habent, jure speramus, Joannem de
Amigant aliquid de eadem re in processibus dicturum. Atqui nihil
dixit. Nec tamen occasio illi defuit. Dicitur enim in articulo undetrice-
simo, qui agit de oratione et illustrationibus: «Cum dictus P. Ignatius,
adhuc poenitens et laicus, in continuis orationibus et meditationibus
Manrese occuparetur, permultas diuinas illustrationes habuit, quibus et
experientia quotidiana ac virtutum exercitationibus illuminatus, libel-
lum quendam composuit... quem Exercitia spiritualia appellauit» * etc.
Nonne hic locus valde opportunus erat, ut illa Joannes de Amigant
narraret juratus, quae Laurentio de San Juan narrasse dicitur injura-
tus? Dixit autem «quod in praesenti oppido est publica uox et fama
prout in articulo continetur, et quod ipse testis audiuit a nonnullis
personis, quae dictum patrem Ignatium cognouerunt et allocuti fuerunt
ac tractarunt» \
Vix aliud quod respondeamus habemus, quam ut suspicemur, aut
alium esse Amigant, qui cum Laurentio de San Juan loquutus sit,
alium vero Joannem, qui testimonium in processibus tulit, aut, si idem
uterque sit, Joannem nostrum, quae dicenda erant, oblitum esse.
Utrumvis nobis veri similius videtur, quam aut ipsum Amigant, aut
Laurentium de San Juan, aut scriptorem annalium, illa, quae in his
annalibus leguntur, omnino confinxisse arbitremur. Fatendum tamen
est hoc processuum silentio non parum auctoritatis nostris annalibus
detrahi, in quos error fortasse irrepsit.
Denique, ne quidquam quod ad rem faceré videatur omittamus
1 Monum. Ignat., ser. 4.a, II, 380.
2 Ibid. pp. 716-717.
3 Ex notationibus mss. ad nos missis per marchionem de Palmerola, insignem Ami-
gantium familiae sobolem.
4 Monum. Ignat., ser. 4.a, H, 554.
3 Ex cod. Barcin. I, f. 393V.
46
MONUMENTA IGNATIANA
locus quídam est in códice Piedad de los Amigan t \ f. 23, hujusmodi:
«17. San Inacio dió los exercicios espirituales a la señora Angela de
Amigant luego que se los vbo dictado la Virgen.
»Es constante que la Virgen santíssima enseñó los exercicios es-
pirituales, que oi día pratica la Compañía de Jesús, a San Inacio.
Conociendo el santo el copioso fruto que se coge dellos, los comu-
nicó a la señora Angela de Amigant, como tan discípula de su en-
señanza. Así lo declara el processo de la canonización de San Ignacio,
fol. 377.»
Ne ex his verbis falso inferatur, in processibus mentionem illius
opinionis fieri, de qua hic agimus; locum illum processuum afierre
juvat: «Recitabat, inquit, etiam ipsa Dna. Canyelles eidem testi [Fran-
cisco Puig, sacerdoti], se una cum Dna. Amiganta, Dna. Rouiralta,
Dna. Clauera, et aliis honestis mulieribus uitae exemplaris hujus
oppidi [Manresae], solitam esse accederé ad sacellum Sánete Luciae...
et ibi audire a dicto Patre Ignatio spiritualia exercitia» 2, etc.
Testatur igitur Franciscus Puig in processibus, data esse ab Ignatio
exercitia manresanis quibusdam mulieribus, qua in re, jam diximus,
illum cum antiquissimis testibus Polanco et Natali convenire; de ori-
gine vero Excrcitioruin nihil dicit. Auctor itaque illius loci, quem modo
attulimus, sumit quidem doctum esse Ignatium Exercitia per Beatam
Virginem; in processibus autem inveniri dicit illud: tradita esse ab
Ignatio exercitia piae foeminae Angelae de Amigant.
Qui de hoc argumento plura desideret, adeat libellum Henrici Wa-
trigant, S. J., supra laudatum. Sed ea quae diximus ejusmodi sunt, ut
in posterum certiora testimonia sperare liceat. Nonne in tenebris usque
ad haec fere témpora testes jacuerunt, qui Ludolfum cartusianum au-
ctorem esse dicerent illius Vitae Christi, quam Ignatius, e morbo con-
valescens, Loyolae legebat? Tenebat id quidem communis opinio; sed
Pinius 3 saeculo duodevicesimo, et Watrigant 4 undevicesimo jam in
finem vertente, antiquiorem auctorem quam Bartolum proferre non
poterant. At nos tres invenimus, quorum primus, Natalis, Sancti Igna-
tii aequalis fuit. Certo scimus complura esse aut saltem fuisse Socie-
tatis monumenta, epístolas v. c. Sti. Ignatii, quae nobis adhuc ignota
sunt; quid ín illis monumentis diceretur, nescimus.
Hinc patet, argumentum, quod ex monumentorum silentio contra
piam hanc opinionem desumitur, non parum infirman. Quod si Igna-
tius perpetuo silentio illud oppresserit; multae eius rei causae esse
• potuerunt, praeterquam quod res ipsa non accidisset, etiam v. g. quia
Exercitia spiritualia non ex privata illustratione, sed ex publica Eccle-
1 Cf. Monum. Ignat., ser. 4.a, II, 511, annot. I.
2 Monum. Ignat., ser. 4.a, II, 709.
a Acta Sanctorum, t. VII Julii, Commentarius praeinns, § IV, ed. Vives, p. 425.
4 La Genése des Exercices, p. 17.
1
FONTES EXTERXI EXERCITIORUM
47
siae catholicae approbatione auctoritatem apud omnes habere deberé
intelligebat.
ARTICULUS III
DE FONTIBUS EXTERN IS
§ 1. De fontibus externis in universum
Praeter vitae spiritualis experimenta, sacras tantum scripturas Pau-
lus III commemorat, nec tamen alios fontes excludit, quos nomine
«librorum» Polancus complexus est. Suárez quoque aliqua ex Patrum
operibus in Excrcitia manasse indicat. Agens enim de veritate mate-
riae, quae in Exerciliis meditanda proponitur, ait, in ómnibus aut dari
historiae veritatem, aut jaci fidei fundamentum. «Quod si aliquid ulte-
rius additur, inquit continuo, aut ex certa experientia aut ex Patrum
doctrina desumptum est» l. Eamdemque rem in tradendis documentis
observan adjungit.
Ex modo loquendi quo et Suárez et Polancus usi sunt, qui modus
antiquissimis testibus communis est, intelligimus non magnam ex libro-
rum lectione et litterarum studio in librum Exercitiorum supellectilem
pervenisse, quibus tamen verbis nullatenus significamus aut novam
invenisse Ignatium doctrinam, aut librum illum quasi de cáelo delapsum
esse, ejusque doctrinam omnem illius animo divinitus infusam, aut
Ignatium nihil prorsus ex aliorum sive doctrina sive libris desumpsisse;
sed illud significare volumus, ñeque librorum legendorum studiosum
eum fuisse, id quod paulo post ipsum dicentem audiemus, ñeque eum
ea lectione ad librum suum conscribendum magnopere indiguisse,
quippe qui a Deo tantum luminis accepisset.
Atque hoc loco cum fontes Exercitiorum externos vestigamus, eam
praesertim libri partem intelligimus, quam corpus Exercitiorum di-
ximus.
Rationem autem quam tenuit Ignatius in libro confiriendo tribus
viis rimari possumus: ex iis quae de hac re P. Consalvio Sanctus Pater
dixit, ex aequalium testimonio, ex codicibus manuscriptis. Códices
postea expendemus. Ignatium ejusque aequales audiamus. «Gli esser-
citii, non gli hauea fatti tutti in una uolta, senonché alcune cose, che
lui osseruaua nell' anima sua et le trouaua utili... et cosi le metteua in
scritto» 2... Natalis vero: «Vt primum se comparabat ad eluenda per
contritionem et confessionem peccata, quae meditationes illam vehe-
mentius iuuabant, illas in libello describebat. Tum vbi meditabatur in
Jesu Christi vita idem factitabat... Post consumata studia congessit de-
libationes illas Exercitiorum primas, addidit multa, digessit omnia»
1 Suárez, De religione Soáetatis Jesu, 1. IX, c. V, n. 4.
2 Monutn. Ignat., ser. 4.a, I, 97.
3 Epist. P. Nadal, IV, 826.
48
MONUMENTA IGNATIANA
Polancus verbis superáis transcriptis subjungit: «Ouamvis temporis
progressu haec etiam ad maiorem perfectionem deducta sunt»
Ex horum testimoniis cognoscimus quo modo suum opus Sanctv s
Pater Ignatius ad statum praesentem perduxerit: postquam illud Man-
resae conscripsit, usus praesertim lumine divinitus accepto, ñeque il!a
negligens, quae sive animo imbiberat legens quorumdam auctorum li-
bros, sive in suo libro, aliud agens, descripserat; nunquam annis conse-
quentibus ab eo perpoliendo destitit. Ad illum itaque tam conficiendi
quam perpoliendi laborem ex libris, quibus est usus, atque ex littera-
rum, philosophiae theologiaeque studio aliquid praesidii Ignatium pe-
tivisse putandum est.
Atque ut ab Ignatii studiis ordiamur; linguae latinae cognitioni, Bar-
cinone ac Parisiis acquisitae, probabiliter tribuenda sunt latina verba
nonnulla et locutiones, quae tamen in corpore Exercitioriun paucissima
sunt, et potius philosophiam scholasticam vel theologiam quam gram-
maticam redolent. Huc spectant verbi gratia participia et substantiva
illa «subiecta materia», «el subiecto humano», «todo el composito»
(quorum tamen multa sunt apud Ludolfum) 2 et declarationes «ut in
pluribus» in medi'.atione de duobus vexillis, et illa «id est, habet se ad
modum laborantis» in contemplatione ad amorem; quarum declaratio-
num illa «ut in pluribus» recentissima videtur esse; adjecta enim est in
margine Autographi, deerat in exemplari Natalis, cujus manu addita est,
ñeque exstat in codicibus Regifiae et Fabri.
Caeterum voces locutionesque nonnullae sunt latinae quidem, quae
tamen in usu erant vel etiam sunt apud hispanos; hujus generis sunt:
«in prontu», «inmediate», «superbia», «mórula» et alia s.
Ad philosophiam praeterea vel theologiam scholasticam referenda
est oppositio interdum occurrens materiam inter et formam 4; etiam for-
tasse illa enumerado, quae est in oratione praeparatoria primi exercitii
primae hebdomadis: «Todas mis intenciones, acciones y operaciones»;
loquuntur enim philosophi de operationfbus facultatum, actiones tri-
buendas aiunt supposito, intentio ad voluntatem pertinet, estque id
unde tándem subjecti bonitas pendet. Illa autem plena enumerado non
est in Vulgata versione, nec reperitur in códice Regina, nec in Fabro,
qui tantum dicunt «intentiones et actiones».
Potiorejure huc pertinent nonnulli textus Sanctorum Patrum, locus
concilii carthaginensis 8 et hoc genus pauca alia.
1 Chron., I, 21.
• I, XVIII, IV. Vide infra, § 3, ¡nitio.
• Vide ¡nfra, Glossarium.
4 In prima hebdomade nunquam expresse; in secunda sentel post tertium praelu-
dium contemplationis de incarnatione, f. 18; iterum post tertiam contemplationem, f. 20;
in tertia hebdomade, in notatione prima post secundam contemplationem, f. 31V.
5 Regulae in distribuendis eleemosynis, f. 59.
FONTES EXTERN I EXERCITIORUM
49
E quibus autem libris haec omnia originem trahant, discutiendum
non censemus, ne operam et oleum perdamus, inquirentes quos aucto-
res in manibus habuerit Ignatius Barcinone, Compluti, Parisiis; quos
etiamsi inveniremus, vix aliquid certi affirmare possemus l.
Ñeque enim satis est qualiscunque doctrinae vel etiam methodi, ut
aiunt, similitudo, ad duorum operum cognationem illico ita statuen-
dam, ut recentiorem auctorem ab antiquiore doctrinam vel ejus propo-
nendae modum cepisse dicendum sit. Secus enim non modo eamdem
rem pluribus auctoribus acceptam referes, et iis quidem interdum, quos
recentior auctor nunquam legerit; sed etiam Ignatio, Exercitiorwn
auctori, tantum librorum legendorum studium, tantam auctorum cogni-
tionem affinges, quae cum rebus abunde certis componi non possint,
quod satis erit in praesens strictim attigisse; deinde plenius expo-
nemus.
§ 2. De fontlbus quibusdam externis singillatim
Ut igitur scopulos hujusmodi declinemus, cum fontes Exercitiorwn
externos inquirimus, seu cum de libris agimus, e quibus aliqua in Exer-
citiorum librum manare potuerint; vestigandum imprimís est, quos li-
bros Ignatius legeret Manresae, seu dum Exercitia faceret, quos vero
legisset Loyolae, id est, antequam Exercitia faceret. Quod si praeterea
unum vel plures in libro Exercitiorum locos inveneris, quorum doctrina
et modus dicendi cum doctrina et modo alius auctoris omnino conve-
niat; mérito concludes aut illum auctorem aut aliquem huic similem ab
Ignatio lectum. Vix enim fieri potest ut inter dúos auctores, nullo pror-
sus nexu inter se conjunctos, tanta earum rerum omnium concordia sit.
Sed cavendum ne id ex uno verbo aut etiam sententia eruamus.
Jam ipse Ignatius, res a se gestas Consalvio enarrans, haec de libris
a se in loyolaea paterna domo lectis ait: «Le dieron un Vita Christi y un
libro de la vida de los Santos en romance» 2. De libris vero quibus Man-
resae utebatur, breviter ipse, ut solet: «En Manresa hauía visto primero
el Gerconzito, y nunca más auía querido leer otro libro de deuoción» 3.
Denique «Ordinariamente leya a la misa la pasión»
Quinam vero hi libri fuerint videamus. Sacrae passionis historiam
significan autumamus in ipsis evangeliis a Matthaeo, Marco, Luca et
1 Est tamen locus in Autographo, in regulis ad discernendos spiritus secundae he-
bdomadis propriis, f. 56, ubi versus integer ita deletus est et charta attrita, ut legi nullo
modo possit; at ex Versione latina inédita, quam habes infra, colligimus locum allatum
ad S. Thomam pertinere. Sic enim habet: «Hoc probat B. Thomas Ia 2.e q. 9a, ar. 16 et
q. 10, ar. 4.» Ubi pro ar. jó (qui error librarii est) lege 1,6, i. e. / et 6.
2 Monum. Ignat., ser. 4a, I, 40. Profanos auctores hic omittimus, quia proprii Exerci-
tiorum fontes dici non possunt, summum occasio aliqua fuerint. Cf. Stimmen aus María
Laach, 1882, dreiundzwanzigster Band, pp. 32-55, I54-I71-
3 Monum. Ignat., ser. 4.a, I, 200.
* Ibid., p. 49.
Monum. Ignat.— Series II. *
50
MONUMENTA IGNATIANA
Joanne conscriptam, non opus aliquod de Christi passione lucubratum,
qualia nonnulla jam ante annum 1522 typis exscripta prodierant l. Pri-
mum ex modo dicendi «legebat passionem»; deinde quia legebat «in
missa» ad quam non est verisimile, eum aut magnum volumen aut car-
mina legenda attulisse; denique quia constat ex testimonio P. Balduini,
qui ab Ignatio rem audivit *, et ex narratione Joannis Pasqual 3, solitum
esse legere Ignatium eo tempore libellum Horas de Nuestra Señora,
qui, praeter alia complura, etiam passionis historiam interdum conti-
nebat 4.
Libellum Gerconzito notum est illum esse, quem De imitationc
Christi Thomas a Kempis conscripsit.
Ouinam vero liber erat, quem Ignatius appellat «de las vidas de los
santos en romance?» Ut eum omittamus, qui dictus est Flos Sanctorum
romancat» Barcinone typis editus anno 1494, quippe qui catalaunice
! scriptus non aderat certe in domo loyolaea, quatuor vel quinqué nobis
innotuerunt, in quos incidere potuit Ignatius.
Omnium antiquiss'.mus ille videtur esse, cujus Gallardo notitiam
suppeditat: Flos Sanctorum. A honor e a [ labanca de nro. señor ihü xpo
a | qui comiéca el Flos santorum con sus ethi | mologias> \ Notat auctor
(vel potius qui opus compleverunt, Zarco del Valle et Sancho Rayón)
1 Yalentiae anno 1493: Historia de la Passió de Nostre Senyor Deu Jesu-Christ, ab
algunes a/tres piadoses contení placions, seguiut ¿o evangeliste Sanct-Joan, auctore Ber-
nardo Fenollar. Opus oratione ligata scriptum. Pulcherrimum ejus exemplar vidimus
in bibliotheca nationali matritensi. — Yalentiae quoque anno 1595: De la pasió del nostre
Senyor; hoc autem est volumen quartum Ludolfi cartusiensis, et exstat in eadem biblio-
theca. Haec quidem catalaunica lingua scripta erant; sed censendum est Ignatium, ali-
quot menses Manresae commoratum, hanc linguam intellexisse; nam pueros ibi doctri-
nam christianam docebat; id quod eum catalaunica lingua praestitisse, mérito conjece-
ris. — Caesaraugustae anno 1494, iterum Hispali anno 1 5 1 7 typis editus est liber Andreae
de Ll Thesoro de la Passion de Cliristo. Hujus secundae editionis exemplari oprime
conservato usi sumus in bibliotheca nationali matritensi. Alia sunt apud bibliogra-
phos.
* Montan, Ignat., 4.a, II. 434.
• Ibid. p. 87.
4 Christi passionem secundum Joannem vidimus in duobus exemplaribus mss., al-
tero Matriti in bibliotheca nationali, altero Toleti in bibliotheca cathedrali; in utraquc,
praesertim Toleti, sunt multo plura exemplaria sine ulla historia passionis. Eamdem pas-
sionem secundum Joannem vidimus etiam in tribus exemplaribus horarum Beatae Vir-
ginis impressis, quorum alterum excusum Parisiis anno 149G asservatur Matriti in biblio-
theca nationali; alterum, orbatum nonnullis foliis, ñeque annum ñeque locum impres-
sionis exhibet; continet tamen aliijuas preces itálicas estque tertio simillimum; servatur
Toleti in bibliotheca provinciali; tertium possidet K. D. Dr. Yincentius Bardaviu, paro-
chus ecclesiae S. Michaelis navarrensium, Caesaraugustae, in Uispania, impressum Ve-
netiis a 1523. Recentiore tempore, anno 15G0, Lugduni in Gallia, et 15C5 Toleti in Ui-
spania, hispano sermone excusac sunt Horas de Xuestra Señora; utrumque opus continet
historiam sacrae passionis secundum quatuor evangelistas; servatur in bibliotheca na-
tionali matritensi.
'- Ensayo de una Biblioteca, Madrid, 18C3, I, 814.
FONTES EXTERNI EXERCITIORUM
51
deesse folia nonnulla in suo exemplari, unde accidit, ut aetatem illius
libri definiré non potuerint. At in catalogo 137 librarii Rosenthal venale
prostabat aliud ejusdem operis exemplar cum eodem omnino titulo,
iisdem verbis eodem modo divisis et contractis, eodem numero folio-
rum (287 ff.) eadem, ut videtur, forma gothica litterarum, quod dicitur
ad annum fere spectare 1480.
Aliud exstat in museo britannico, in cujus folio secundo haec le-
guntur: «Comienca la leyenda de los sác | tos, la qual se llama historia
lombar | da. E primeramente de las festiuidad's | que corren después
del tiempo que fué | la ley renouada. El qual representa la | yglesia
dende el auieto fasta nauidad. | E comienza la primera leyenda que
es | del auiento. E puesto q se llame este libro hys ¡ toria lombarda,
empero común e vulgarmente se llama flos sanctorum: porq | aqui non
está asi por entero las vidas e | hystorias de los sanctos como en el
vi | taspatrum, mas esta lo mas escogido | e la ñor de cada vida. | Del
auiento del Señor | (E) L aduiento del Se | ñor... — CCCVI recto col. I,
lín. 24: sido para suplicar auerse canonizado > \
Huic notitiae praemittit Hábler: «Vorágine, Jacobo de. Leyenda de
los Santos sin indicaciones tipográficas, pero en Burgos, por Juan de
Burgos.» Editum opus videtur circa annum 1500.
Alia editio a praecedentibus diversa hoc titulo: «Leyenda de los
santos (q vulgarmente Flossantorum llamá) agora de nueuo empremida:
y có gran estudio y diligencia extendida y declarada: y a la perfección
de la verdad trayda: y avn de las siguientes leyendas augmentada. Con-
uiene a saber: la vida de sant Joseph: la de sant Juan de Ortega: la Ui-
sitación de nfa Señora a santa Elisabet: el triunfo o vencimiento de la
cruz: la hystoria de sancta Anna.» Nullibi tempus aut locus notatur; rei
bibliographicae tamen periti autumant editionem hanc pertinere ad
initium saeculi XVI vel finem XV. Est unum exemplar in bibliotheca
collegii Loyolaei. Aliqua de hoc exemplari dicuntur, quae cum exem-
plari Britannici Musei, aliqua quae cum sequenti conveniunt.
Haec editio iterata videtur esse Toleti anno 151 1, cujus unum
exemplar olim fuit in bibliotheca regia colombina, Hispali. Ejus de-
scriptio brevis, ab ipso Ferdinando Colón facta, reperitur apud Ga-
llardo, et apud Pérez Pastor 2.
His addendum aliud opus, cujus non vidimus mentionem fieri a bi-
bliographis. Petrus de V ega in suo opere La vida de Nuestro Señor
Jesucristo (de quo paulo post) in extrema notatione certiores nos facit,
1 Conrado Haebler, Bibliografía ibérica del siglo XV, La Haya, Leipzig, 1904,
p. 339. Verba illa «sido para suplicar auerse canonizado» eadem sunt quae in vita
S. Ferdinandi, regis, legimus in exemplari loyolaeo et in edilione hispalensi anni 1568.
2 Gallardo, Ensayo de una biblioteca, Madrid, 1866, II, 519, et Pérez Pastor, La
imprenta en Toledo, Madrid, 1887, p. 34. Exemplar loyolaeum fuit ex libris M. A. Prin-
cipis Burghesii.
52
MONUMENTA IGNATIANA
sequutum se in sanctorum historiis máxime esse «Fr. Goncalo de Oc-
caña, prior del monesterio de Sta. María de la Silla de la orden de los
Hierónymos, el qual las sacó y tomó por lo más de la historia que es
llamada lombarda, compilada por Fr. Jacobo de Vorágines de la orden
de lospredicadores>.
Hujus quidem Gundisalvi de Ocaña meminit Gallardo in suo En-
sayo de una biblioteca 1 ejusdemque opera dúo manu scripta commemo-
rat, S. Gregorii homilías et diálogos, translata ex latino in hispanum;
nostrae autem historiae sanctorum non meminit. Haec fortasse est ali-
qua ex illis quae sine nomine circumferuntur. Certe in exemplari quo-
dam edito Hispali anno 1568, bis terve loquitur translator de «el bien-
auenturado nuestro Padre Sant Hierónymo>, in historia S. Joseph et
Stae. Annae, quae non sunt in exemplis latinis Aureae Legendae, quae
quidem ad manum habuimus.
Imo si quis hujus editionis exemplar cum integro titulo nanciscatur,
fortasse nomen Gundisalvi de Ocaña, abbatis monasterii Stae. Mariae
«de la Silla» vel «de la Sisla» in primo folio inveniet. Nam unicum
exemplar, quod in bibliotheca nationali matritensi asservatur, habet
primum folium in ima parte laceratum, ubi tamen legitur de la Si. No-
men monasterii illius, quod prope urbem Toletum erat, dicitur «de la
Silla» apud Petrum de Vega, «de la Sisla» apud Gallardo, loco citato.
Toletani locum illum etiamnunc appellant «la Sisla» s.
Quidquid de translatore sit, opus, quod Flos Sanctorum vel Vidas
de los Santos nominabant, illud videtur fuisse quod B. Jacobus de Vorá-
gine scripsit saeculo XIII 8. Primum quidem nonnullae translationes id
prae se ferunt, ut modo vidimus. Deinde in aliis , quae id non profe-
runt, quaedam invenimus, quae insigni nobis indicio sunt. Fragmenta
enim cum a Gallardo de vita et morte Pilati tum a Rosenthal ex vita
Sti. Jacobi Minoris transcripta 4, sunt apud Jacobum de Vorágine 6.
Exemplar loyolaeum in locis quamplurimis contulimus cum editione
hispalensi anni 1568, quae est translatio Voraginis, maximaque ex parte
ita reperimus convenire, ut, quamquam illud multo antiquioris editionis
1 Ensayo..., III, 1009-1011.
2 Editionis hispalensis anni 1568 mentio non fit in opere Tipografía hispalense, Ana-
les bibliográficos de la ciudad de Sevilla..., por D. Francisco Escudero y Perosso. Obra
premiada... en 1864, Madrid, Sucesores de Rivadeneyra, 18Q4, ñeque sub nomine
Ocaña, n. 316, ñeque ad annum 1568, p. 249.
3 B. Jacobus de Vorágine, ortus circa annum 1230 Vorágine (Viraggio, nunc Va-
razze prope Genuam) O. P., archiepiscopus genuensis, concionator scriptorque insignis
fuit (-j- circa 1298). Ejus liber, qui Legenda áurea, Historia lombarda etc. dictus est, olim
vulgatissimus erat et ad pietatem fovendam plurimum conferebat; id quod auctorem
intendisse, potius quam opus historicum scribere satis certum est.
4 Gallardo, Ensayo. I, col. 814-815; Rosenthal, Catalogue tjj.
5 In Legenda LI, littera H, et LXIII, iittera A, edit. 1493, sine loco.
FONTES EXTERN I EXERCITIORUM
53
sit, non tamen dubium videatur quin idem sit opus, nonnullis rebus certe
mutatis, additis, detractis.
Beatus igitur Jacobus de Vorágine auctor fuit, a quo scriptae San-
ctorum vitae sunt, quae Parentem nostrum ad illorum imitationem impu- K
lerunt. Conjecturam confirmat tum Ribadeneirae modus dicendi: «otro
[libro] de vidas de santos que comúnmente llaman Flos Sanctorum»
tum, quod magis ad rem nostram pertinet, vestigium aliquod in Auto-
grapho Exercitiorum remanens, ut paulo post indicabimus.
Jam quod attinet ad Petrum de Vega, dicitur ejus liber La vida de
Nuestro Señor Jesucristo y de su Sandísima Madre y de los otros Sán-
elos según la orden de sus fiestas s; non immerito tamen donaretur no-
mine «un libro de las vidas de los Santos en romance» cum magna ex
parte nihil revera sit aliud. Sed hoc censemus ab Ignatio vix Loyolae
haberi potuisse. Nam opus Petri de Vega prodiit excusum Caesaraugu-
stae die vigésimo primo Septembris anni 1521. Jam vero Ignatius, cum
die vigésimo quarto Junii in extremum vitae discrimen venisset et sa-
cramentis munitus esset; media nocte inter dies 28 et 29 ejusdem men-
sis melius valere coepit, eoque processit, ut «post aliquot dies», extra
periculum esset. Porro cum fracta ejus ossa jam iterum conjuncta essent
(commode id potuit fieri ante finem Julii, cum postremum essent com-
posita aliquot dies ante 24 Junii) alia medicorum officia voluit Ignatius
subiré, idque «per multos dies», pone totum Augustum et partem Se-
ptembris, si lubet. Tune igitur cum lecto affixus esset, data est illi Vita
Christi, quo tempore opus Petri de Vega aut nondum perfectum erat
aut nondum Loyolam missum, si quando illue missum est 8.
Praeterea Petrus de Vega historiam vitae Christi non ordine tem-
porum, quem tenet Ignatius, proponit, sed eo ordine quem annus litur-
gicus, qui ab adventu incipit, praebet. Ideo, exempli causa, de Christi
incarnatione, quae primum locum in mysteriis vitae Christi, in libro
Exercitiorum habet, agit Vega cum ad diem vigesimum quintum Mar-
tii venit, de Christi autem nativitate paulo post libri exordium.
Restat ut de Vita Christi agamus. In qua re non negligenda nomi-
nandi ratio ab Ignatio usurpata. Loquitur enim hispane, et tamen dat
titulum libri latinum: «Le dieron un Vita Christi» 4.
Complura erant opera quae aut hunc titulum prae se ferebant, aut
eo donari mérito poterant.
1 Vida de S. Ignacio, 1. 1, c. II.
2 Exemplar secundae editionis, anni 1541, est ¡n bibliotheca nationali matritensi;
primae editionis, anni 1521 in coetu barcinonensi, cui nomen «Circol artístich de
S. Lluch».
3 Monum. Ignat., ser. 4.a, I, 38-40.
* Titulus Ule Vita Christi est, apud hispanos auctores illius temporis, semper gene-
ris masculei, id quod facile patebit hanc lucubrationem legenti. Ideo dicit Ignatius un
Pita Christi, non una Vita Christi. Imo latine legimus alicubi in hoc Vita Christi.
54
MONUMENTA IGNATIANA
Meditationes de Vita Christi, quae olim Sto. Bonaventurae tribue-
bantur, editae catalaunice sunt Barcinone anno 1494 1; hispanam hujus
operis translationem nullam affert Gallardo 5; unam vidimus in biblio-
theca nationali matritensi factam Valentiae anno 1580, in quaante caput
primum legimus: «aquí comienca el libro llamado Vita Christi >. Duas
hispánicas prodiisse usque ad annum 1500 ait R. A. Peddie, Conspectus
¿nciinabulorum, \, London, 1910, 120-121.
Catalaunico idiomate scripsit Franciscus Ximénez vel Eximenis, Vi-
tam Christi, quam Ferdinandus a Talayera, primus granatensium archi-
episcopus, hispane transferendam, perficiendam, typisque anno 1496
exprimendam curavit.Dicitur quoque Primer volumen del Vita Christi s.
Eadem qua Ximénez lingua, Christi Redemptoris historiam scripsit
abbatissa quaedam sóror Isabel de Villena, in monasterio Sanctissimae
Trinitatis valentino, qui liber post ejus obitum typis egregie excusus est
anno 1497 Valentiae hoc nomine: «Vita Christi de la reuerent Abba. de
la Trinitat.> Et in f. II: «Ací comenca hun vita christi en romang»... Hoc
tamen opus nescimus sitne unquam hispane translatum. Pulcherrimum
exemplar est in bibliotheca nationali matritensi.
Opus Petri de Vega quam proprie appellari Vita Christi possit e
supra dictis colligitur.
Denique Ubertinus de Cassal operi suo hunc titulum praefixit:
Ardor vite cnicifixc Jesu. Exemplar vidimus in bibliotheca Facultatis
Philosophiae et Litterarum matritensi, idque editionis venetianae
anni 1485. Est sine ulla dubitatione Vita Christi, sed hunc titulum non
habet, ñeque novimus sitne in hispanicam linguam opportune con-
versum 4.
Haec autem opera omnia, tametsi jure appellantur Vita Christi, non
1 Apud Méndez, Tipografía española, edit. i86i,in lucubratione Jacobi Ripoli. Vi-
lamajor, cui titulus Barcelona fué la primera ciudad de España donde se introdujo la
imprenta, p. 266.
2 Ensayo de una biblioteca, II, 151-152.
3 Videtur exscriptum typis esse unum tantum volumen, cujus ultimum caput est de
venia inimicis danda. Exemplar vidimus in bibliotheca nationali matritensi. Alia sunt
exemplaria primi tantum voluminis in bibliotheca escurialensi, in illa senatus hispani
Matriti etc. Est opus diversum et a Flore Sanctorum et a Ludolfi Vita Christi.
* Adde, si placet, opus oratione ligata scriptum a Fratre Iñigo de Mendoza, Vita
Christi fecho por coplas, quod ad innocentium puerorum caedem solum perducitur.
Editum novissime est in Nueva biblioteca de autores españoles, n. 19; Cancionero caste-
llano del siglo XV, 1. 1. Sed huc nullo modo spectant Las CCC coplas de Juan de Mena,
alio nomine El Labyrinto, cujus argumentum aliud omnino est a Vita Christi. Cf.
Amador de los Ríos, Historia critica de la literatura española, t. VI, Madrid, 1865,
pp. 97-108; George Ticknor, History of spanish liter ature, vol. I, London, 1863, pagi-
nis 347-350; Angel Salcedo Ruiz, La Literatura Española, t. I, Madrid, 191 5, pagi-
nis 395-397; Fitzmaurice-Kei.i.y, Historia de la literatura española, traducida por
Adolfo Bonilla de San Martín, Madrid, 1900 (?), pp. 148-149. Ipsum poema, saepe recu-
sum, est in eodem volumine ex Nueva Biblioteca, pp. 152-182.
FONTES EXTERNI ExERCITIORUM
5 5
tamen hunc titulum ita nude exhibent, ut opus Ludolfi Cartusiensis>
de quo jam dicendum.
Ludolfus a Saxonia, ita vocatus ex patria, f 1377, primum domini-
canus, deinde cartusiensis, scripsit saeculo XIV celeberrimum opus
De Vita Christi. Ut ejus translationes catalaunicam et lusitanam 1
praetermittamus, ineunte saeculo XVI typis complutensibus excusa
est translatio hispana, quam, jubentibus Ferdinando et Elisabetha regi-
bus, fecit Ambrosius de Montesino, e familia franciscali. Sunt quatuor
magna volumina, quae inter alia retinet bibliotheca nationalis matri-
tensis. In singulis est titulus hujusmodi: Vita Christi cartuxano roman-
eado por fray Ambrosio. Volumina primum et quartum excusa sunt,
anno 1502; atque iterum, anno 1503; voluminum secundi et tertii exem-
plaria dúo vidimus, utrumque excusum anno 1503.
Vitam Christi, Ludolfo auctore, censemus eam esse, quae Ignatio
in paterna domo, anno 1521 data est, non modo quia hujus libri titu-
lus melius quam reliquorum congruit verbis Ignatii: «Le dieron un
Vita Christi»; sed etiam quia Natalis, aequalis Ignatio testis, aperte
id affirmat in Misccl. de rcg. S. J., fase. 5: «Exhibuerunt illi, inquit,
dúos [libros], alterum Vitam Christi ex Carthusiano, et librum qui Flos
Sanctorum inscribitur, ubi narrantur gesta Sanctorum, utrumque hispa-
nice» 2 et in Vita Sti. Ignatii, quam habebat Hieronymus Sorianus, qui
in Societate vixit ab anno 1562 ad 1583, eamdem rem legimus his
verbis: «Librum Ludolphi Carthusiani de uita Christi hispanice scriptum
legebat in sua infirmitate» 3. Potuit hoc sive Sorianus sive auctor illius
Vitae, audire ex iis qui cum S. Ignatio diu ac familiariter egerant.
His adjunge Joannem Valtrini (15 58-1601) Societatem ingressum,
anno 1574. Scribere voluisse Valtrinus videtur historiam vitae S. P.
Ignatii; certe est in cod. Process. beatif. VIII, ff. 164 et sqq. monumen-
tum ms. cum hoc titulo: P. Valtrini Initia. Sequitur vita S. P. Ignatii
ab ejus nativitate usque ad tempus illud, quo Compluti versabatur. Jam
de libris, qui S. Parenti traditi Loyolae sunt, dicit: «Li furono portati
due alteri libri [toco illorum, quos peiieraf\ scritti in spagnuolo, l'uno
della Vita de Christo composto da Landolfo cartusiano, e l'altro della
Vita de'Santi, intitolato Flos sanctorum» \
E quibus ómnibus testibus mérito conficimus, indubium esse, id
1 Catalaunicam fecit Joannes Roiz (vel Roig) de Corella; typis expressa est Va-
lentiae, annis 1495, 1496, 1500; lusitanam Bernardus de Alcobaza, excusa est Olisi-
pone 1495. Méndez, Tipografía española, pp. 43-44, et 142-143.
2 Monum. Ignat., ser. 4.a, I, 40, not. 6.
3 In cod. Memorie Varié, f. 140V. — De P. Hieronymo Soriano complura invenies
in Epist. Salmerón, II, cujus in Índice personarum, etc., p. 898, perperam dicitur Ule
Antonius; alias autem ibidem recte Hieronymus nuncupatur.
4 Joannis Valtrini meminit Sommervogel, Bibliothéque de la Compagine de Jésus,
t. VTJI, col. 430. Hujus infecti operis ms. non meminit.
56
MONUMENTA IGNATIANA
quod antiqua et communis opinio fert, legisse Ignatium Vitam Christi
a Ludolfo Cartusiensi conscriptam; praesertim cilm illa opinio, collatis
inter se Ludolfo et Ignatio, confirmetur.
Exemplaria quae legit Ignatius ex iis censemus fuisse, quae annis
1502 et 1503 excusa sunt. Fuerunt enim haec omnium prima; postea
vero non videntur iterum impressa ante annum 1521, quo edita sunt
Hispali. Hujus editionis alterum volumen vidimus in bibliotheca na-
tionali matritensi, in quo scribitur annus, non dies nec mensis, quo
finitum est. Probabile valde non est eodem anno editionem hanc hispa-
lensem allatam esse Loyolam.
Diximus adhuc quos Ignatius libros, ipso teste, legerit. De aliis ab
eo forsan usurpatis, quatenus et ipsi Exercitiorum fontes dici vel pos-
sint vel debeant, post agemus quam primos illos a Párente nostro certe
adhibitos expedierimus.
Ac primum quidem nullus illorum exemplar esse potuit ad cujus
imitationem librum suum Ignatius confecerit, quod cum per se pateat'
non amplius hic moramur.
Ñeque in illis auctoribus reperies, nos certe non reperimus, partem
aliquam integram, verbi gratia exercitium seu meditationem aliquam
singularem, rationem seu methodum orandi aliquam plene propositam
seu evolutam, quam Ignatius in librum Exercitiorum transtulerit. Indi-
cantur certe nonnulla apud Ludolfum, quae, postquam ignatiana Exer-
citia novimus, horum semina esse potuisse suspicamur. Hujusmodi
sunt: illa quam Ignatius loci compositionem vocat, ratio meditandi
Christi vitam «como si presente me hallase» l, usus colloquiorum, sive
precum in fine meditationis. Tria haec invenimus apud Ludolfum: dúo
priora in prooemio, § IV; tertium in fine singulorum capitum, quae
omnia omnino precibus concluduntur; in historia vero passionis multo
saepius preces adhibentur, siquidem non raro narratio interpositis pre-
cibus abrumpitur. At si animo recogitas ista in Exercitiis ignatianis non
tam esse methodum, quam cujusdam methodi partes seu membra,
minime proprie loquaris, si methodum ex Ludolfo hausisse Ignatium
dixeris, etiamsi hujus methodi partem aliquam, exempli causa, collo-
quium in fine, ex eo forte didicerit. Methodus enim ignatiana e pluri-
bus partibus inter se connexis enascitur, quarum nonnullas, alias hic
alias illic, nullibi omnes, apud Ludolfum aliosque auctores, quantum
adhuc scire potuimus, invenies. Propterea dicimus, S. Ignatium «me-
thodum aliquam plene propositam seu evolutam» apud eos auctores
non legisse; ñeque negamus, ea quae legit, magno sibi adjumento esse
ad Exercitia potuisse, in iisque forte vestigia reliquisse.
Reliquum igitur est ut Ludolfi et caeterorum, quos diximus aucto-
rum vestigia accuratius persequamur. Quae ut dignoscas una via est, ut,
1 Exercitia, in contemplatione de nativitate, f. 19V.
FONTES EXTERNi: VlTA ChRSITI ETC.
57
postquam libros illos legeris, locos, qui simillimi putantur, cum libro
Exercitiorum compares. Nos quidem hoc fecimus; et quoniam difñcile
multis e lectoribus est eos auctores in promptu habere, volumus autem
ut de similitudine eorum locorum vel dissimilitudine judicium ferrc per
se ipsi possint; necessarium omnino duximus textus ipsos ob oculos
poneré. Addidimus etiam textus ex Imitatione Christi, etsi Thomas a
Kempis in omnium manibus versatur, ut comparationis laborem facilio-
rem redderemus, et quia non erat operae pretium pronuntiata brevia
omitiere, máxime quando ex translatione antiquissima, Burgis, in Hi-
spania edita anno 1516, illos textus desumere licuit l.
§ 3. Flos Sanctorum-Vlta Christi— De imitatione Christi
Florem Sanctonim et Vitam Christi conjungimus, tum quia illa Igna-
tius coniunxit et ex utroque libro complura transcripsit, tum quia quae-
dam sunt in libro Exercitiorum, quae ex alterutro possunt originem
trahere. His quoque opus De imitatione Christi addimus, quia illud
Manresae legere incepit Ignatius, et capita quaedam doctrinae sunt
Thomae a Kempis cum Ludolfo et Ignatio communia.
Cum autem cartusiana Vita Christi in mysteria vitae Christi igna-
tiana transmitiere multa facile potuerit; visum est locos hispanos libro-
rum sacrorum ab Ignatio in mysteriis vitae Christi allatos (etsi ad corpus
Exercitiorum non pertinentes) cum cartusianis primum conferre, unde
certo, nisi fallimur, constabit, Ignatium in his textibus a Ludolfo non
penderé. Sunt enim plerumque valde inter se dissimiles. Quod si inter-
dum de verbo ad verbum conveniant, id fere inde nascitur, quod in
his locis Montesino, contra quam solet, auctorem sacrum ad verbum
interpretatur. Utimur hispanis exemplaribus editionis complutensis anni
1503. Opus constat duabus partibus, quarum singulae complectuntur
bina volumina: volumen primum continet capita I-XL; secundum,
XLI-XCII; tertium, I-L; quartum, LI-LXXXIX; capita in paragraphos
dividuntur. In textibus Evangeliorum, qui sequuntur, designandis nota-
mus partem, caput et paragraphum Vitae Christi cartusiensis, quam
rationem in hoc opere citando semper tenemus.
1 En titulum hujus editionis: Contemptus mundi, compuesto por el famoso maestro en
sancta theologia Juan Gerson, chanceller de París. E otro su tratado del pensamiento o
ymaginacion de coraron nueuamente impresso. In ultimo f. dicitur opus excusum Burgis
anno 15 16.
58
MONUMENTA IGNATIANA
TEXTUS SACRI IN «VITA CHRISTIB
E entró el ángel adonde estaua
ella... Díxole: Dios te salue, llena
eres de gracia... Concebirás en el
vientre e parirás fijo. I, V, IV
et VIII.
Mira que sancta Ysabel tu prima
concibió en su vejez. Ibid., § X.
Ves aquí la sierua del Señor,
hágase en mí según tu palabra.
Ibid., § XI.
E acaeció que como oyesse la sa-
lutación de la Virgen María santa
Ysabel, que se gozó el ynfante en su
vientre, e fué luego llena de Spíritu
Santo santa Ysabel e aleó vna boz
muy grande e dixo: O Señora, ben-
dita eres tú entre todas las mugeres
e bendito es el fructo de tu vientre.
I, VI, III.
Engrandece mi ánima al Señor.
Ibid., § VI.
E estúuose en la casa de santa
Ysabel la virgen María quasi por el
espacio de tres meses. Ibid., § VII.
E yuan todos para que cada vno
se manifestase por súbdito del em-
perador... Subió Joseph de Nazareth
de la prouincia de Galilea con la
virgen María, su esposa, que estaua
preñada, a Belén de Judá, cibdad de
Dauid. I, IX, II.
Parió a su hijo primogénito... em-
boluiólo su madre en pañales e re-
clinólo en vn pesebre. Ibid., § III.
E... se ayuntó con aquel ángel vna
gran multitud de cauallería celestial,
que alabauan a Dios e dezían: Gloria
sea a Dios en las alturas, e en la tie-
rra sea paz a los hombres de buena
voluntad. Ibid., § VI.
Catad que os euangelizo e declaro
vn gozo muy grande, que será a
todo el pueblo... Porque hoy es
nascydo a vosotros el Saluador.
Ibid., § V.
E vinieron estos pastores con fer-
TEXTUS SACRI IN «EXERCITIIS»
Entrando el ángel a donde estaba
María, la saludó diziéndole: Dios te
salue, llena de gracia, concebirás en
tu vientre y parirás vn hijo.
Y mira que Elisabet, tu parienta,
ha concebido vn hijo en su vejez.
He aquí la sierua del Señor, cúm-
plase en my según tu palabra.
Y como oyese Elisabet la saluta-
ción de nuestra Señora, gozóse el
niño en el vientre della, y llena del
Spíritu Sancto Elisabet, exclamó con
vna gran voz y dixo: vendita seas tú
entre las mugeres, y vendito sea el
fructo de tu vientre.
Engrandece my ánima al Señor.
María estuvo con Elisabet quasi
tres meses, y después se tornó a
su casa.
Ascendió Joseph de Galilea a
Bethlem, para conocer subiection a
César con María su esposa y muger
ya preñada.
Parió su hijo primogénito, y lo em-
bolbió con paños, y lo puso en el pe-
sebre.
Llegóse vna multitud de exército
celestial que dezía: gloria sea a Dios
en los cielos.
Manifestó a uosotros grande gozo,
porque hoy es nascido el saluador
del mundo.
Venieron con priesa y hallaron a
FONTES EXTERNi: VlTA ChRISTI ETC.
59
uor e sin tardanca alguna, e halla-
ron a la virgen María e a Joseph
e al infante puesto en el pesebre.
Ibid., § VIL
E los pastores tornáronse glorifi-
cando e alabando a Dios en todas
las cosas... Ibid., § IX.
Fué llamado su nombre Jesús, el
qual fué por el ángel nombrado an-
tes que en el vientre fuesse conce-
bido. I, X, I.
Sabed que auemos visto, estando
nosotros en Oriente, su propia estre-
lla, e venymos a lo adorar. I, XI, IV.
E inclinados en tierra, adoráron-
lo... E los reyes, hallado el infante,
abrieron sus thesoros e ofreciéron-
le oro, encienso e mirra. I, XX, VI
et VII.
Recibieron respuesta en sueños...
que no boluiessen a él, ...e ansí se
tornaron por otro camino a su tie-
rra. Ibid., § IX.
Vn par de tórtolas o dos palomi-
nos. I, XII, I.
Lo tomó en sus palmas, y lo repu-
so entre sus bracos. Ibid., § V.
Agora dexas, Señor, a tu sieruo
según tu palabra en paz. Ibid.
Confessaua al Señor...; fablaua dél
a todos los que esperauan la redem-
ción de Jerusalem e de Ysrrael. Ibid.,
§IX. ^
Leuántate e toma al niño e a su
madre e huye para el reyno de Egyp-
to. I, XIII, I.
[Non esí apud Ludolf um hic locus.~\
Toma al ynfante e a su madre e
buéluete con ellos para la tierra de
Ysrrael. I, XIV, I.
Leuantándose... tomó al infante...
e a su madre... e comencó a boluerse
a la tierra de Ysrrael. Ibid.
Aprouechaua Christo en edad, e
en sabiduría e gracia. I, XV, XI.
¿Por ventura no es este hijo de vn
carpintero? [lía ex Matth. XIII, 55;
María y a Joseph y al niño puesto en
el pesebre.
Tornaron los pastores glorificando
y laudando al Señor.
El nombre dél es llamado Jesús, el
qual es nombrado del ángel ante que
en el vientre se concibiese.
Vimos la estrella dél en oriente y
venimos a adorarle.
Prostrándose por tierra lo adora-
ron, y le presentaron clones, oro, en-
cienso y mirra.
Rescibieron respuesta estando
dormiendo, que no tornasen a He-
rodes, y por otra vía tornaron a su
región.
Vn par de tórtolas o dos hijos de
palomas.
Tomólo en sus bracos.
Agora, Señor, dexa a tu sieruo
en paz.
Veniendo después, confessaba al
Señor y ablaba dél a todos los que
esperaban la redemtión de Ysrael.
Lebántate y toma el niño y a su
madre y huye a Egipto.
El qual, lebantándose de noche,
partiósse a Egipto.
Lebántate y toma el niño y su
madre, y ba a la tierra de Ysrael.
Leuantándose vino en la tierra de
Ysrael.
Aprouechaba en sapiencia, edad y
gracia.
¿Por auentura es este aquel car-
pintero?
6o
MONUMENTA IGNATIANA
alterum illum textum, quem ex Marc.
VI, 3, affert Ignaíius, Ludolfus non
ponif]. I, XVI, II, et I, LXV, II.
No sabíades que en las cosas que
cumplen a la honrra de my Padre,
auía yo de estar presente? I, XV, VIII.
Déxame agora... porque desta ma-
nera conuiene a entramos que cum-
plamos en perfeción toda justicia. I,
XXI, IV.
E descendió el Espíritu Sancto so-
bre él ansí como paloma e quedóse
sobre su cabeza... e sonó la boz del
Padre diziendo: este es mi fijo muy
amado en el qual yo me dy conten-
tamiento. Ibid., §§ VII et VIII.
El diablo... se acercó a él, dizien-
do: si hijo de Dios eres, di que estas
piedras se tornen pan: si eres hijo
de Dios, derríbate de aquí abaxo;
todas estas cosas te daré... si te pu-
sieres en tierra de rodillas e me ado-
rares, i, xxii, §§ v, vii, vm.
Vinieron los ángeles, e allegándose
a él, seruíanlo. Ibid., § XIV.
Hijo, no tienen vino. I, XXV, I.
Oualquiera cosa que my hijo os
dixere, hazelda. Ibid., § II.
E manifestó su gloria e creyeron
en él sus discípulos. Ibid., § V.
Quitad estas cosas de tan sancto
lugar como este, e no queráys hazer
la casa de mi Padre casa de negocia-
ción. I, XXVI, I.
Bienauenturados son los pobres
de espíritu... los mansos... los que
lloran... los que han hambre e sed
de la justicia... los que han miseri-
cordia... los lympios de corazón... los
pacíficos... los que padescen perse-
cución por la justicia. I, XXXIII,
I-VHI.
Ansí resplandezca vuestra luz de-
lante de los hombres, que vean vues-
tras buenas obras, e glorifiquen a
vuestro Padre que en los cielos es.
I, XXXIV, I.
¿No sabéis que en las cosas que
son de my Padre me conviene estarr
Haz esto por el presente, porque
assí es menester que cumplamos
toda la iusticia.
Vino el Espíritu Sancto y la voz
del Padre desde el cielo afirmando:
este es my hijo amado, del que estoy
muy satisfecho.
Llegándose a él el tentador, le
dize: si tú eres hijo de Dios, dy que
estas piedras se tornen en pan; há-
chate de aquí abaxo; todo esto que
vees te daré, si prostrado en tierra
me adorares.
Vinieron los ángeles y le seruían.
No tienen vino.
Haced qualquiera cosa que os di-
xere.
Conuertió el agua en vino, y mani-
festó su gloria, y creyeron en él sus
discípulos.
Quitá estas cosas de aquí, y no
quieráys hazer my casa cassa de
mercadería.
Bienauenturados los pobres de es-
píritu, los mansuetos, los misericor-
des, los que lloran, los que passan
hambre y sed por la iusticia, los lim-
pios de corazón, los pacíficos, y los
que padescen persecuciones.
Assí vuestra luz alumbre delante
los hombres, para que vean vuestras
buenas obras, y glorifiquen vuestro
Padre, el qual está en los cielos.
FONTES EXTERNi: VlTA CHRISTI ETC.
61
Mas yo os digo: amad a vuestros
enemigos, e hazed bien a los que os
aborrescieron. I, XXXV, V.
¿Por qué estáys temerosos, hom-
bres de poca fe? I, XLVI, I.
¿Quál es este, a quien los vientos
e el mar obedecen? Ibid., § II.
Tened confianca, yo soy. I, LXIX, II.
E mirad que os enbío como a oue-
jas en medio de los lobos... e mirad
que seáis prudentes como las ser-
pientes... e sed simples como las pa-
lomas. I, LII, I.
De gracia e sin precio recebistes
el don: de gracia e sin precio lo ad-
ministrad... ninguna cosa lleuarés...
ni oro ni plata. I, LI, III.
E quando fuéredes a predicar,
predicad diziendo: acercárseos ha el
reyno de los cielos. Ibid.
Le son perdonados muchos peca-
dos, porque amó mucho... E dixo el
Señor a la muger: perdonados te son
todos tus pecados... la fe tuya te fizo
salua... anda, vete en paz. I, LX, IV.
E como fueron hartos... cogieron e
fueron llenos de los pedacos doce
cofines. I, LXVII, II.
Este es mi fijo muy amado, en el
qual yo di a mí buen agradamiento;
a él oyd. II, III, V.
Leuantaos e no queráys temer...
no digáys a ninguno esta visión...
hasta que el hijo de la Virgen resus-
cite de los muertos. Ibid., §§ VI-VII.
\_Totum dialogum Jcsam inter et
Martham omittit Ludolfus. II,
XVIII, III]
Lázaro, ven fuera. II, XVII, VI.
¿Por qué se hizo agora este desper-
diciamiento de vngüento tan precio-
so? II, XXV, IV.
¿Por qué estáys indignados contra
esta muger? Ca muy bvena es por
cierto la obra que ha obrado en mí.
Ibid., §V.
Desataldos e trahédmelos; e si al-
guno os dixere algo, dezid que el
Yo os digo a vosotros que améys a
vuestros enemigos y agáys bien a los
que os aborresgem.
¿Qué teméis, apocados de fe?
¿Quién es este, al qual el viento y
la mar obedescen?
Yo soy, no queráys temer.
Mirad que os embío a vosotros
como obejas en medio de lobos; por
tanto sed prudentes como serpientes
y símplices como palomas.
No queráys posseer oro ni plata;
lo que graciosamente recibís, daldo
graciosamente.
Yendo predicaréis] diciendo: ya
se ha acercado el reyno de los gielos.
Perdónanse a ella muchos pecca-
dos, porque amó mucho; y dixo a la
muger: tu fe te ha hecho salua; vete
en paz.
Comieron y hartáronse, y sobraron
doze espuertas.
Este es my hijo amado; oylde.
Lebantaos y no tengáis temor; a
ninguno digáis esta visión, hasta que
el hijo del hombre resucite.
Yo soy resurrectión y vida; el que
cree en my, aunque sea muerto vi-
virá.
Lázaro, ven fuera.
¿Para qué es esta perdición de vn-
güento?
¿Por qué soys enojosos a esta mu-
ger, pues que ha hecho vna buena
obra comigo?
Desataldos y traédmelos; y si al-
guno os dixere alguna cosa, dezid
62
MONUMENTA IGNATIANA
Señor los ha menester, e luego en
ese punto os los dexarán traher.
II, XXVI, I.
O hijo de Dauid, sáluanos en las
alturas... Bendito es e sea este que
viene en el nombre del Señor. II,
XXVII, II.
En verdad os digo que vno de vos-
otros me tiene de traer a la muerte.
II, LV, L
Exemplo os he dado para que ansí
como yo hize las cosas con vos-
otros... ansí vosotros lo hagáis vnos
a otros. II, LIV, VII.
Tomad e comed. II, LVI, III.
Assentaos aquí, entre tanto que
yo voy hasta allí a orar. II, LIX, I.
Padre, si es possible, traspassa
este cáliz de mí... Empero no se haga
lo que yo quiero... mas lo que tú
quieres. Ibid., §§ II et III.
Triste está mi ánima fasta la muer-
te. Ibid., § I.
E acaesció que vino sobre él vn
sudor como gotas de sangre que co-
rría en tierra. Ibid., § IV.
Como a ladrón me salistes a pren-
der con espadas e con langas... cada
día estaua con vosotros en el templo
enseñando e predicando e no me
prendistes. Ibid., § VIII.
¿A quién buscáys? Ibid., § VI.
Buelue tu cuchillo a su lugar.
Ibid., § VIII.
¿Ansí respondes al pontífice? II,
LX, L
Profetízanos, Christo, quién es el
que te hirió. Ibid., § IV.
Hallamos que este engaña nuestra
gente... e defiende que se pague tri-
buto al César. II, LXI, IV.
Yo no fallo en él causa alguna dig-
na de muerte. Ibid., § V.
Dixeron con grandes bozes: no
queremos a este, mas a Barrabás. II
LXII, I.
Dios te salue, rey de los j udíos... Dá-
banle en la cara bofetadas. Ibid., § V.
que el Señor los ha menester, y lue-
go los dexará.
Sáluanos, hijo de Dauid; bendito el
que viene en nombre del Señor. Sál-
uanos en las alturas.
En verdad os digo que vno de vos-
otros me ha de vender.
Yo os he dado exetnplo para que
hagáis como yo hize.
Tomad y comed.
Sentaos aquí, hasta que vaya allí a
orar.
Padre, si se puede hazer, pase de
my este cáliz; con todo, no se haga
my voluntad, sino la tuya.
Triste está my ánima hasta la
muerte.
Su sudor era como gotas de sangre,
que corrían en tierra.
Como a ladrón me avéis salido a
prender con palos y armas, quando
cada día estava con vosotros en el
templo enseñando, y no me pren-
distes.
¿A quién buscáys?
Torna tu espada en su lugar.
¿Así respondes al pontífice?
Prophetiza nobis, quién es el que
te hirió.
A este avernos hallado que hecha-
ua a perder nuestro pueblo, y veda-
ba pagar tributo a César.
Yo no hallo culpa ninguna.
Dieron vozes todos, diziendo: no
dexes a éste, sino a Barrabás.
Dios te salue, rey de los iudíos. Y
dábanle de bofetadas.
FONTES EXTERN i: VlTA CHRISTI ETC.
63
E salió luego Jhesús... trayendo en
su cabeca corona de espinas e vn
manto de púrpura encarnado, e vn
cetro de caña en la mano... E enton-
ces díxoles Pilato: Ecce homo. Ibid.,
§ VI.
Crucifícalo, crucifícalo. Ibid.
No tenemos otro rey sino César.
Ibid., § VIL
Este es Jhesú nazareno, rey de los
judíos. II, LXIII, IV.
Ya, tú eres el que destruyes el
templo de Dios... abaxa de la cruz.
Ibid., § VIL
¿Avn vosotros sin entendimiento
estáys? I, LXXXVIII, IV, [ubi expo-
nit hunc locum Mati/iaei, X V, ló],
¿Quién nos reboluerá la piedra que
está puesta a la entrada del monu-
mento? II, LXXI, II.
Bien sé que buscáys a Jhesú-chris-
to crucificado e nazareno; leuantóse.
no es aquí. Ibid., § IV.
Dios os salue. II, LXXV, I.
No queráys temer. Id e recontad
estas cosas a mis hermanos, e dezil-
des que vayan a Galilea, e allí me
verán. Ibid., § II.
Es verdad que el Señor es resus-
citado e apareció a san Pedro. II,
LXXVII, I.
O ágenos de buen entendimiento...
O tardíos e detenidos de corazón... en
creer en las cosas que hablaron los
profetas; ¿por ventura no sabés que
fué menester que padeciesse Christo
estas cosas, e que por esta manera en-
trasse en su gloria? II, LXXVI, II.
Por el miedo de los judíos. II,
LXXVII, I.
Paz sea a vosotros. Ibid.
Recebid e tomad al Espíritu Sanc-
to... Todos los pecados que vosotros
perdonáredes a los hombres, serán
perdonados a ellos... Ibid., § VIL
Pon tu dedo aquí e mira mis ma-
nos... No quieras ser incrédulo, mas
sey fiel. II, LXXVIII, I.
Salió, pues, Jesús fuera, coronado
de espinas y vestido de grana, y dí-
xoles Pilato: e aquí al hombre.
Crucifica, crucifícalo.
No tenemos rey, sino a César.
Jesús nazareno, rey de los iudíos.
Tú eres el que destruyes el tem-
plo de Dios, baxa de la cruz.
¿También vosotros estáys sin en-
tendimiento?
¿Quién nos aleará la piedra de la
puerta del monumento?
A Jesú nazareno buscáis; ya es re-
sucitado, no está aquí.
Dios os salue.
No temáys. Yd y dezid a mis her-
manos que vayan a Galilea, porque
allí me verán.
Verdaderamente el Señor a resus-
citado y aparescido a Simón.
O nesejos y tardos de corazón
para creer todo lo que han hablado
los prophetas, ¿no era necesario que
Xpo. padesciese y así entrase en su
gloria?
Por el miedo de los judíos.
Paz con vosotros.
Recebid el Spíritu Sancto; a aque-
llos que perdonáredes los peccados,
les serán perdonados.
Mete aquí tu dedo, y vee la verdad,
y no quieras ser incrédulo, sino fiel.
64
MONUMENTA IGNATIANA
Verdaderamente tú eres Señor
myo e Dios myo. Ibid., § II.
Bienauenturados serán los que no
me vieron e creyeron. Ibid.
No la podían sacar ni traer a tie-
rra por la gran multitud de pesca-
dos. II, LXXIX, I.
El señor es éste. Ibid., § II.
Apascienta mis ouejas. Ibid., § V.
Dado es a my todo poderío en el
cielo e en la tierra. II, LXXX, I.
Yd por el vniuerso mundo e ense-
ñad la fe a todas las gentes, bapti-
zándolos en el nombre del Padre e
del Hijo e del Spíritu Sancto. Ibid.
§11.
Después apareció a más de qui-
nientos hermanos que estauan ayun-
tados en vno. Ibid., § I.
Aparesció... a Santiago el Menor.
II, LXXV, III.
\Hanc apparitionem omití it Ludo/-
fus.-]
Varones de Galilea, ¿para qué es-
táys aquí mirando al cielo?... Este
Redemptor Jesús, que agora fué to-
mado de vuestra presencia e trans-
portado en el cielo, ansí boluerá al
juyzio como lo vistes sobir al cielo-
II, LXXXII, VIII.
Señor mío y Dios mío.
Bienauenturados son los que no
vieron y creyeron.
No podían sacalla por la muche-
dumbre de peces.
El Señor es.
Apacienta mis ovejas.
Dada me es toda potestad en cielo
y en tierra.
Yd y enseñad todas las gentes,
bautizándolas en nombre del Padre
y del Hijo y del Spíritu Sancto.
Después fué visto de más de 500
hermanos juntos.
Aparesció después a Santiago.
Finalmente a my como abortiuo
se me aparesció.
Varones galileos, ¿qué estáys mi-
rando al cielo? Este Jesús, el qual es
lleuado de vuestros ojos al cielo, así
vendrá como le vistes yr en el cielo.
His Ignatii ac Ludolfi collatis inter se textibus, facile patet nihil esse
cur ex Ludolfo nata dicantur illa, in quibus Ignatius nihil aliud agit nisi
verba Sacrorum Bibliorum affert, cujusmodi sunt apparitiones Christi
Domini decima et undécima. Idem fere dicito de aliis multis locis in
quibus vix aliud quam sententia evangélica proponitur, ex quo numero
sunt: pastorum adoratio, B. Virginis purificado et Jesu pueri praesenta-
tio; reditus ex Aegypto; Christus a daemone in deserto tentatus; Chri-
stus transfiguratus; ab Herode ad Pilatum reversio; in caelum ascensio;
alia nonnulla. Confer mysteria vitae Christi in libro Exerciiiorum.
Haec de sacris textibus. Caeterarum rerum originem inquiramus,
quae ad Christi mysteria referuntur, et ab Ignatio tum in hac parte, tum
in corpore Exerciiiorum adjuncta sunt. In qua re, sicut in reliquorum
Exerciiiorum fontibus perquirendis diligentissime laboravit P. Henki-
cus Watrigant, S. J., cujus lucubrationis fructus in libello La Gencsc
des Exercices de Saint Ignace de Loyola (Amiens, 1897) magnopere no-
FONTES EXTERNI: VlTA CHRISTI ETC.
65
bis ex usu fuerunt. Sed ille latinos textus usurpavit cum Viíae Christi
tum Excr ciliar nm. Cum autem Ignatius hispane et Ludolfum legerit et
Exercitia scripserit, hispanos textus adhibere non dubitavimus, cum
praesertim autographum Exercitiorum ab Tgnatio emendatum, atque
editio Ludolfi ab Ignatio usurpata nobis in manibus essent. Quod si Lu-
dolfum hispanum cum latino comparabis, non parum discriminis saepe
reperies, quandoquidem Montesino interpres non tam verba quam sen-
tentias saepissime refert, imo non raro addita brevi declaratione aucto-
rem illustrat. Est etiam in translatione hispana singulis capitibus prae-
posita rerum summa per paragraphos distincta, quae «Sumario del
intérprete» inscribitur.
Conferimus primum Exercitiorum locos illos, quos cum in Vita
Christi tum in Flore Sanctorum legere Ignatium potuisse paulo ante
significavimus.
Primus locus ad nativitatem Christi pertinet, et de itinere bethle-
mitico singularia quaedam tradit, quae sacri auctores non tradiderunt
FLOS SANCTORUM
Leuauan [Joseph e
Santa María] consigo vn
buey para vender para
aquel pecho e vna asna,
en que yua Sancta Ma-
VITA CHRISTI
El asno [traía S.José]
para que la reyna del
cielo... viniese en él; e
el buey para venderlo
e para pagar del precio
EXERCITIA
Salieron nuestra Se-
ñora..., como se puede
meditar píamente,
asentada en vna asna, y
Josep y vna ancila, le-
1 De ancilla, dícit Suárez (agit de his 1. IX, c. V, nn. 17 sqq. tractatus De religione
Societatis Jesu): «Nullo alio in loco legisse me recoló». Praeter Floretn Sanctorum vidi-
mus apud Petrxjm de Vega in secunda editione, anni 1541, imaginem Sacrae Familiae
proficiscentis in Aegyptum, in qua est etiam ancilla. In prima editione non est illa ¡mago.
Asserit tamen JosEraus Wilpert, veteris artis christianae peritissimus, in antiquissimis
jam Nativitatis Christi imaginibus binas ancillas comparere. (Die rümischen Mosaikcn und
Malereien der Mrchlichen Baliten vom IV bis XIII jahrhundert, 2 Bd. 2 Hálfte, Freiburg
in. Br., 1916, pp. 753-755.) — Posterioribus autem medii aevi saeculis, Mariae non solum
in specu bethlemitica versanti, sed etiam Gabrielis nuntium excipienti, Elisabetham in-
visenti, puerum praesentanti ancillam adjunxerunt. (Steph. Beissel, S. J., Geschiclite der
Verehrung Marías in Deutschla)id zuahrend des Mittelalters, Freiburg in Br., 1909,
pp. 176, 178, 602, 623.)
Bovem et asinum prope Christi infantis praesepe fuisse, traditio est antiquissima,
quam multi confirmant loco illo Is. I, 2 «Cognovit bos possessoretai suum et asinus
praesepe Domini sui» et Habac III, 3 ex interpretatione LXX: «In medio duorum
animalium cognosceris». Ita v. g. S. Hieronymus, epist. 108 (alias 27), P. L., XXII, 884.
Baronius in Annalibus, a. 1, n. III, praeter Hieronymum, affert Gregorios Nazianze-
num et Nyssenum, Paulinum, Cyrillum, etc. Idem habent imagines pictae et sculptae
jam ante médium aevum. (B. Eckl, Die Madonna ais Gegenstand christlicher Kunstma-
lerei und Sculptur, Brixen, 1883, p. 128. — Rohault de Fleury, La Sainte Vierge. Etudes
archéologiques et iconographiques, Paris, 1878, tables XIX-XXVII. — Max Schmid, Die
Darstellung der Geburt Christi in der bildenden Kunst, Stuttgart, 1890, pp. 2, 57, 72).
JIonum. Ignat. — Series II S
66
MONUMENTA IGNATIANA
na... e su mogo e su mo-
ga (f. 14, r. col. I) l.
dél el tributo por sí e
por la Virgen, e para
que del restante pudie-
se beuir... [Et ex San-
cío C/irysosfot//o~\ no te-
nían moco ni moga. I,
ix, n.
uando vn buey para yr
a Bethelem a pagar el
tributo que César he-
cho en todas aquellas
tierras. (2.a contempl.
2.ae hebdom., f. 19).
Majoris momenti sine dubio est locus de vocatione apostolorum,
apud Ignatium in mysteriis vitae Christi, f. 44, apud Ludolfum
in I, XXX, I, apud Voraginem in Vita S. Andreae.
VITA CHRISTI
Tres llamamientos
(según lo que arriba es
escripto) has visto que
fueron los de los discí-
pulos: del primero haze
memoria Sant Juan [tn
tnarg. Joannis, i]. E en-
tonces vinieron prime-
ro a la fe e no a más, e
para tener alguna noti-
cia e familiaridad con
el Saluador. Del segun-
do habla Sant Lucas
[in marg. Luce, v] e en-
tonces también lo si-
guieron por oyr su doc-
trina, con intención de
tornarse a sus casas e
a sus propiedades,
como de hecho se tor-
naron. Del tercero lla-
mamiento hablan Sant
Mattheo e Sant Marcos
[in marg. Matthei, iiii,
Marci, j] e entonces vi-
nieron a perseverar con
él e a seguir su perfec-
tión.
Ouibus sententiis perlectis, fortasse dubitabis, utri ex duobus aucto-
ribus originem ejus loci tribuas, Ludolfone an Voragini; multo tamen
FLOS SANCTORUM
Sant Andrés e algu-
nos otros dicípulos lla-
mó el nuestro Señor
Jesú Xpo. tres vezes.
Primeramente los lla-
mó porque lo conocies-
sen... Y la segunda vez
los llamó a su compa-
ña... E después desto,
la tercera vez llamólos
Jesú Xpo. que fuessen
sus dicípulos... y ellos
luego dexaron las redes
e fuéronse empós dél.
Y de allí adelante siem-
pre anduuieron con El;
e nunca más tornaron
a sus casas propias.
EXERCITIA
Tres vezes p a rege
que son [J>rius sinc pa-
rege que] llamados San
Pedro y Sant Andrés:
i.° a gierta notigia; esto
consta por Sant Johan
en el primero capítulo;
secundariamente a se-
guir en alguna manera
a Xpo. con propósito
de tornar a posseer lo
que habían dexado, co-
mo dize S. Lucas en el
capítulo quinto; tergia-
mente para seguir para
siempre a Xpo. nuestro
Señor. Sant Matheo en
el 4.0 capítulo y S. Mar-
co en el primero.
1 Citamus in his locis coroparandis excmplar loyolacum (supra, p. 51).
FONTES EXTERNi: VlTA CHRISTI ETC.
67
probabilius eam Ludolfo assignabis; cum multo major similitudo inter
Ludolfum et Ignatium intercedat, quam inter Voraginem et Ignatium,
et primum punctum, ex tribus quae hic apud Ignatium sequuntur, le-
gatur in Vita Christi, minime in Vitis Sanctorum: «Cómo los apóstoles
eran de ruda y baxa condición» (S. Ignatius) «eran hombres de ruda
condición e de baxa e pobre nación» {Ludolfus) *. Adde titulum paulo
inferius apud Ignatium: «De cómo los apóstoles fueron embiados a pre-
dicar», a Montesino, I, LI, in summario eisdem verbis expressum: «De
cómo fueron enbiados los apóstoles a predicar.»
Tertius locus est in mysteriis quartae Exercitiorum hebdomadis, ubi
consolandi officium Christo Domino Sanctus Pater attribuit. Nisi per
se ipse Ignatius tot tantisque esset a Jesu consolationibus cumulatus,
liceret forte dicere eum rem illam ex alterutro auctore didicisse. Certe
eam legere potuit uberius expositam in Vita Christi 2, et multo brevius
indicatam in Flore Sanctorum de Ascensione 3.
Nam quartum locum facillime etiam invenire Ignatius poterat. Et-
enim dicitur hoc loco, Christi rediviviaspectu beatissimam ejus Matrem
ante caeteros omnes recreatam esse. Ignatius autem judicat cuicumque
sanae mentís homini ita sentiendum, etiamsi hoc factum sacri auctores
omiserint. Scito tamen non modo Ludolfum, factum narrare in Vita
Christi 4, sed etiam Voraginem in Flore Sanctorum 5. Et hic quidem ea
utitur verborum simplicitate et brevitate, ad quam verba Ignatii pro-
pius accedunt.
FLOS SANCTORUM
Deuemos creer que
apareció a su Madre
Sancta María, como
quiera que no lo falla-
mos escripto... Ca no
hallamos que ningún
euangelista dixesse en
qué lugar ni quándo le
VITA CHRISTI
Deste admirable apa-
recimiento... ninguna
cosa se escriue en el
sanctoEuangelio, mas...
es cosa piadosa que lo
creamos ansí... porque
muy digna cosa era que
el Redemptor del mun-
EXERCITIA
Primero apareció a
la Virgen María, lo qual
aunque no se diga en
la Escriptura, se tiene
por dicho en dezir que
aparesció a tantos otros;
porque la Escriptura
supone que tenemos
1 Eadem triplex vocatio habetur apud Ximénez in suo Primer volumen del Vita
Christi, c. 268: «Llamó a Sant Pedro y a Sant Andrés tres vezes. La primera recuenta
Sant Juan en el primero capítulo... La primera vez para auer conocimiento con Él. La
segunda vez fueron llamados a su familiaridad, según que lo recuenta Sant Lucas... E
entonzes ouieron ellos con El familiaridad especial, mas no lo siguieron para andar con
Él continuamente, según que lo facieron después. La tercera vez los llamó... e entonces
dexaron ellos la barca y las redes y siguieron a Jhesu Christo fasta su pasión y muerte,
y no tornaron más a pescar mientra Jkesú Christo biuió en aquesta vida mortal.»
2 II, LXXV, EL
3 «De cómo nuestro señor Jesucristo subió a los cielos», f. 89V., col. 1.
* 11, lxx, m.
5 «De la resurrección», f. 56, col. t.
68
MONUMENTA IGNATIANA
apareció: mas no quie-
ra Dios quél tal des-
onrra ficiesse a su Ma-
dre...
do visitasse a su Madre
primero que a otros.
entendimiento, como
está escripto: «¿Tam-
bién vosotros estáys sin
entendimiento?» (Mys-
teria, f. 50).
Postremo ad hebdomadem etiam quartam spectat quod Christus Jo-
sepho ab Arimathaea se spectandum post resurrectionem obtulerit. Est
haec apparitio duodécima in libro Exercitiorum. Quae res etsi apud
Ludolfum reperitur *, ex Flore Sancionan desumpta probabilius est;
primo quia ipse Ignatius manu sua scripsit legi «en las Vidas de los
Santos», quo titulo designan ab eo Floran Sancionan supra vidimus;
deinde quia loco verborum, quae nunc in Autographo legimus «pía-
mente se medita», prius erat «dize el euangelio de Nicodemo». Atqui
solius evangelii Nicodemi fit mentio in Flore Sancionan hoc loco, solius
autem evangelii Nazareorum in Vita C/trisli1*
Haec in ea Exercitiorum parte invenimus Ludolfo cum Vorágine
communia, quae notatu digna viderentur. Ibidem alia quoque hujus ge-
neris sunt, sed cum haec ab ipso Sacrae Scripturae textu fere nihil dis-
crepent, omittenda illa ducimus. Aliud quiddam suo loco adjungemus.
Nunc praecipuos alios ad Christi vitam pertinentes locos, qui forte
cum Ludolfo connectunttir, percurramus. Primum punctum ignatiani
exercitii «De cómo Xpo. se baptizó» sic se habet: «Xp. nuestro
Señor, después de auerse despedido de su bendita Madre, vino desde
Nazareth al ryo Jordán, donde estaua S. Joan Baptista,» f. 43 v. Jam quae
ex his non refert Matthaeus III, 13, sunt apud Ludolfum, I, XXI, I: Chri-
stus valedicit matri suae, brevi etiam (et directa quidem in textu
hispano) oratione habita; iter facit «partiéndose de la ciudad de Naza-
reth... a la ribera del Jordán, adonde Sant Juan baptizaua».
Christus super mare ambulans iisdem fere verbis ab Ignatio et ab in-
terprete Ludolfi proponitur:
VITA CHRISTI EXERCITIA
De cómo el Señor anduuo sobre la De cómo Xpo. andaba sobre la
mar. (I, LXIX, in summario.) mar. (Mysteria, f. 45.)
1 n.LXXV, II.
s Verum est, et in exemplari loyolaeo et in edition* hispalensi anni 1568 desiderarü
liic hujus pseudo-evangelii mentionem; sed legitur in textu latino, in legenda Sti. Jacob
minoris, et in quadani editioríe hispana recentissima (Matriti 1913-14); unde conjicere
licet eam fuisse etiam in aliqua editione hispana antiqua. Petrus de la Vega comme-
morat hoc loco, «el euangelio de los nazareos y el de Nicodemus». La vida de nuestro
Señor 'Jesucristo..., fol. CYI.
FONTES EXTERNi: VlTA CHRISTI ETC.
69
Sed hoc fortasse ex ipso Matthaei evangelio 1 translatum ab utro-
que est.
Ñeque obscure significat Marcus evangelista 2 animis cives vel aver-
sis vel timidis hospitium Christo non praebuisse post triumphalem
illius in urbem Hierosolymam ingressum: «Circumspectis ómnibus, cum
jam vespera esset hora, exiit in Bethaniam.» Cui loco videtur inniti
Stus. Pater scribens in altero puncto meditationis de praedicatione in
templo: «Acabada la predicación, porque no hauía quien lo resgibiese
en Hierusalem» etc., f. 47. Opinatur tamen P. Watrigant originem hujus
notati esse apud Ludolfum: «Después que ouo Christo mirado a todos... e
que ninguno le conbidaua ni acogía», etc. 3. Probabiliter id quidem dici
potest, et eo magis quia Ignatius ad unum evangelistam Lucam se re-
ferí, qui Marci notationem illam omisit. Ejusdem vero meditationis
primi puncti originem nihil omnino est cur aliunde quam ab ipso Luca
petamus, cujus omnia et singula sunt verba: «Estaba cada día enseñando
en el templo» 4.
At non reperies in códice sacro quod de orantis Christi vestibus
cruore madefactis Ignatius dicit: «Lo qual ya supone las vestiduras es-
tar llenas de sangre» 5. Verba ignatiana apud Ludolfum non sunt, rem
tamen vide: «El qual sudor era... a manera de sangre, que le corría en
esta agonía o lucha, colándose por sus vestiduras e derramándose» etc.
Ac deinde: «Testigos son las gotas de sangre que se colauan por sus
vestiduras» 6. Animadverte utramque locutionem «colándose por sus
vestiduras», «que se colaban por sus vestiduras» esse interpretis hispani
propriam, cum neutra sit in textu latino. Ideo P. Watrigant de vestibus
cruore madefactis nihil scribere dixit Ludolfum 7. Est autem «colarse
por sus vestiduras» per eius vestes quasi per colum transiré.
De María Magdalena ad Christi Domini sepulchrum adstante dicit
Ignatius: «Se quedó cerca del sepulchro, después de ydas las otras» 8.
Forte natum id ex Ludolfo est: «Auiéndose todos \_discipuli~\ partido,
ella sola se estaua allí» 9.
Joanni evangelistae innotuisse ante caeteros omnes Jesum, in ripa
maris Tiberiadis redivivum sese discipulis ostendentem, idque ex mi-
raculo captorum piscium, satis intelligitur ex ipso Joanne 10. Aperte id
1 XIV, 25.
2 XI, 11.
3 H, XXX, V.
* XIX, 47.
5 In mysteriis, f. 48.
6 II, LIX, IV.
7 La Genése, p. 84.
8 Mysteria, f. 50.
9 II, LXXH, I.
«° XXII, 6-7.
MONUMENTA IGNATIANA
et apud Ludolfum et apud Ignatium legitur. Ignatius: «Por este milagro
San Joan lo conosció» Ludolfus: «Sant Juan, considerando el miraglo
hecho... reconoció que aquel era el Saluador» 2.
Hac eadem Joannis narratione notum est, primatum apostólo Petro
commissum esse post trinam Christi Jesu interrogationem. Hoc appel-
lant et Ignatius et Ludolfus «examen de la caridad». «Encomendó las
ovejas a San Pedro, primero examinado tres vezes de la charidad» 3.
«Quando Sant Pedro fué hecho perlado de la yglesia vniuersal, primero
fué por el Señor esaminado de la caridad que tenía.» Haec Ludolfus, I,
LXXXVI, IV, exponens parabolam de bono pastore. Eadem aliis ver-
bis repetit II, LXXIX, IV- V, ubi tradkum Petro primatum narrat.
Ad hoc vestigiorum genus pertinere dixerit forlasse quispiam, quod
uterque auctor dicat itineris in Bethaniam ad Lazarum dilati causam
fuisse eamdem fere «para que el milagro fuese más euidente» *; «para
que lo pudiesse resuscitar e para mayor claridad del miraglo» 6; defen-
sam esse a Christo Domino Magdalenam, per discípulos accusatam:
«Escusa otra vez a Madalena» 6; «De cómo escusó a la Madalena» 7;
vocem «osanna» significare «sálvanos» 8; Judae pedes a Christo lotos
esse 9; Herodem «curioso» 10, «curioso e liuiano» 11 in interrogando
fuisse; Christo in cruce sitienti fel cum aceto esse propinatum i-, cum
fellis hoc loco non meminerit Evangelium. Sed haec et alia hujusmodi
(quorum aliqua collegit P. W.) 13 adeo minuta nobis aut trita videntur,
ut putemus ea tam facile ipsi venire in ¡mentem Ignatio potuisse, quam
fieri poterat, ut ea olim in Ludolfo lecta (si perlegerit omnia) animo
memoriaque retineret; nam eum illa omnia olim Loyolae in librum illum,
in quo rerum sacrarum a se lectarum capita praecipua notabat 14,
transcripsisse, minus etiam verisimile ducimus. Ac si quis forte de
prioribus illis locis libri Exercitíorum, saltem de compluribus, idem
sentiré volet , non magnopere repugnabimus. Cum enim in iis nullus
magni momenti locus inveniatur, qui cum Ludolfi sententiis ad verbum
conveniat, textus autem evangelici, quae pars in hac re longe praecipua
1 Mysteria, f. 51.
2 n, LXXIX, H.
3 S. Ignatius, in mysteriis, 51V.
* Ibid, f. 46 v.;
« Ludolfus, II, XVII, II.
6 S. Ignatius in mysteriis, f. 47.
7 Ludolfus, II, XXV, in summario.
8 S. Ignatius, ibid., f. 47; Ludolfus, II, XXVII, II.
9 S. Ignatius, ibid., f. 47V.; Ludolfus, II, LIV, V.
10 S. Ignatius, ibid., f. 49.
" Ludolfus, II, LXI, VI.
12 S. Ignatius, ibid., f. 49V.; Ludolfus, II, LXIII, XV.
13 La Genése, pp. 82-85.
" Monum. Ignat., ser. 4.°, I, 42-43.
FONTES EXTERNi: VlTA CíIRISTI ETC.
n
est, a Ludolfo non pendeant, quidni potuerit Ignatius illa etiam alia
per se invenire, sicut primus alius/quicumque demum ille fuerit, inve-
nit? Quapropter ñeque nos haec tanquam certa pronuntiamus, sed ut
probabilia proponimus. Nam cum abunde sciamus hanc a Ludolfo
scriptam, a Montesino translatam, Christi vitam Ignatium legisse; nihil
mirum quod haec eadem, etiam inscius, huc illuc in suo libello disper-
serit.
Nonnulla tamen alia tribuuntur interdum Ludolfo, quorum cum li-
bro Excrcitiorum cognatio non ómnibus forte probabitur, si attentius
ea perpenderint. In mysterio de incarnatione proponendo indicare ali-
quantulum dicitur 1 Ludolfus solemnem sanctissimae Trinitatis appari-
tionem divinasque personas inter se colloquentes s. Ast ibi neminem
loquentem audimus, nisi angelos pro salute hominum rogantes; verita-
tem et misericordiam primo apud Deum Patrem, deinde apud Filium,
ad quem a Patre mittuntur, inter se disceptantes; aeternum regem sen-
tentiam scribentem «que Adán muera e que Adán consigua misericor-
dia» eamque deinde, postulante pace, explicantem exsequique inci-
pientem. Atque haec omnia agi finguntur, quando jam incarnationis
dominicae tempus instabat. Consilium autem illud Sanctissimae Trini-
tatis, «Hagamos redempción del género humano» ut ab Ignatio propo-
nitur contemplandum, est revera totius Trinitatis certissimum decretum
factum «en la su eternidad» 3. Verba illa «Cooperatio totius Trinitatis»,
quae affert P. W., non sunt in nostris editionibus latinis, nedum in
hispana, ñeque in textu ñeque in margine; suspicamur ea esse in margine
editionis Palmé, qua utitur P. W., ut illa alia «Misericordiae et justitiae
contentio» sunt in margine, non in textu, nostrarum editionum.
De sermone in monte haec Ignatius: «A sus amados discípulos a-
parte habla de las ocho beatitúdines» 4. Ludolfus autem: «Dizen algu-
nos que primero lo predicó Christo a los discípulos en la cumbre del
monte, assentándose a manera de enseñador e maestro, e ansí lo es-
criue Sant Matheo, e que después en el lado del monte hizo otro tal a las
compañas e a los discípulos en común, estando leuantado como predi-
cador, e esto dize Sant Lucas; como quiera que otros dizen que él se
assentó primero con sus discípulos en lo más alto del monte, e elegidos
allí los doze apóstoles, que se descendió a vn llano en el lado del mes-
mo monte, e que allí hizo vn sermón a las compañas e a los discípu-
los... mas lo primero es lo que por más conuenible se tiene, e lo que
mayor consonancia parece tener con la verdad» 5. Vides duplicem ser-
1 Ibid, p. 81.,
2 Ludolfus, I, II, II, sqq.
3 Exercitia in contemplatione incarnationis, f. i8r et v.
4 Mysteria, f. 44V.
6 Ludolfus, I, XXXIII, I.
72
MONUMENTA IGNATIANA
monem a Ludolfo significan, alterum ad discípulos, alterum similem ad
turbas. De qua re nihil apud Ignatium. Putat nihilominus, ut videtur,
P. W. 1 illius voculae «aparte» appositae ab Ignatio originem ex Lu-
dolfo esse repetendam.
Jam de altero ejusdem sermonis puncto ignatiano dicitur: «Dans
le 2.e point saint Ignace parle de la vie utile (parab. des talents) et du
devoir social. II semble s'étre inspiré de Ludolphe (I. P., c. XLIX
n.° 10, et c. XXXIV et XXXV.)» 2. En illud Ignatii punctum: «2.°los
exhorta para que vsen bien de sus talentos: (assí vuestra luz alumbre
delante los hombres, para que vean vuestras buenas obras y glorifiquen
vuestro Padre, el qual está en los cielos)». Ludolfus agit in I, XLIX,
de curatione haemorrhoissae ac de resurrectione filiae Jairi, atque in
fine paragraphi quintae breviter declarat non ex vanitate opera bona
jactanda esse, ad Dei gloriam vero divulgan posse, ñeque ullum ibi ver-
borum Ignatii vestigium adest. In eadem prima parte, ce. XXXIV et
XXXV, locum evangelicum ab Ignatio prolatum, quem tamen hic aliter
quam Ludolfus transtulit, item quae praecedunt et quae sequuntur,
commentatur quidem Ludolfus foliis sexdecim (in editione 1502 foliis
viginti). At vero ex tanto paginarum numero instinctum accepisse Igna-
tium ad verba illa conscribenda «los exhorta para que vsen bien de
sus talentos» (ubi non videtur contineri parábola talentorum), quae
aliunde planissima sunt et apud S. Matthaeum haud obscure indicata;
non potuimus ex textuum comparatione perspicere.
De contemplatione Lazari ad vitam restituti, praeter illud quod su-
pra indicavimus, ait P. W.: «Au 3.° point saint Ignace écrit: Modus re-
suscitandi fuit jubendo; il sígnale la maniere de ressusciter Lazare en
donnant un ordre. Ludolphe avait fait pareille remarque» s. En textum
ignatianum: «Y la manera de resuscitarlo fué mandando: Lázaro, ven
fuera», f. 46V. Mandatum vero apud Ludolfum est aliud: «E mandó el Se-
ñor que quitassen la piedra que estaua sobre el monumento» (ita inter-
pretatur Montesino Joannem, XI, 39). Cum autem ad ipsum mortuum
exsuscitandum venit, imperio quidem res fit, id quod ipsis evangelicis
verbis continetur; ñeque vero Ludolfus notat haec verba esse imperium:
«Después desto, con boz grande, e mayor en virtud que en grandeza
de clamor, llamó e dixo: Lázaro ven fuera» *.
In Christi patientis itineribus notandis, suspicatur P. W. ducem
Ignatio fuisse Ludolfum 5. Ast illa itinera ab Ignatio ñeque hoc nomine
designantur, ñeque ullibi numerantur, quae tamen si numerabis, septem
1 La Cénese, p. 83.
* Ibid.
» Ibid., p. 84.
4 Ludolfus, II, XVII, VI.
5 La Genése, p. 84.
Fon tes EXTERNE Vita Christi etc.
73
invenies nulla arte quaesita, sed sua sponte e rebus ipsis nata. Deifique
apud Ignatium hace septeni itinera ipsam sanctissimae passionis parti-
tionem máxima ex parte efficiunt, in notatione vero ultima hebdo-
madis tertiae omittuntur K Ludolfus vero passionem distribuit per
horas diei litúrgicas octo; unde tituli ejusmodi: «Capítulo sesenta e dos.
De lo que el Señor padesció desde la hora de tercia hasta la ora de
sesta» et ita porro a capite quinquagesimo nono ad sexagesimum sex-
tilla. Octo haec capita ñeque itineribus septem ñeque capitibus (in
corpore Excrcitiorum duodecim, in mysteriis decem) per quae distin-
guit Ignatius passionem, respondent. Itinera vero Christum fecisse no-
vem notat data opera Ludolfus in c. LIX, paragrapho ultima, quorum
memoriam recoli a christifidelibus ait, invisentibus die Christi mortis
anniversario templa novem usque ad horam nonam.
Atque haec sufficiant de vitae Christi mysteriis; ad reliqua Exerci-
tia gradum facimus.
Praefationis loco habet Ignatius annotationes viginti, quae ipsae
natura sua et dicendi forma praedicant scriptas se esse absoluto jarñ
Excrcitiorum libro. Sin minus vestigia Ludolfi, aliqua tamen capita
doctrinae a Ludolfo proposita, sunt nobis in his annotationibus indi-
canda. In decima quarta judicium prudens commendatur, quo vires
bene perspiciat suas is qui se exercet, prius quam ullo voto se ob-
stringat. Ludolfus haec: «A este que ansí toma la vía de la perfectión,
necessario es la discreción para considerar si tiene las fuercas que para
esto se requieren» 2.
Tria illa, quae Ignatius in vigésima annotatione conferre ait ad fru-
ctum uberiorem ex exercitiis capiendum, attingit etiam Ludolfus: «De
tres cosas tenemos aquí exemplo, que son: de apartarnos de las ocupa-
ciones del mundo, e de orar, e de entender en nosotros mesmos» 3.
Haec autem uberius tradit libellus De imitatione Christi, 1, I, c. X, f. 5:
«Escusa quanto pudieres el roydo de los hombres: ca mucho empesce
el tracto de los negocios seculares»4; et XX, f. 1 1: «Del amor de la sole-
dad e del silencio. — Busca algún tiempo conueniente para ti mismo, y
piensa amenudo en los beneficios de Dios. Dexa las cosas superfluas...
Si te apartares de fablas superfluas y de corros de hombres ociosos y de
1 P. Ludovicus de la Puente, in suo opere Meditaciones espirituales, t. IV, in medi-
tationis primae puncto séptimo, enumerat etiam septem itinera Christi patientis, quae
eadem sunt atque itinera ab Ignatio in Exercitiis proposita. Quare, ut in aliis multis re-
bus, etiam in hac partitione putamus Ludovicum nostrum ab Exercitiis penderé. In
opere medii aevi, cui titulus Castigos e documentos del rey D. Sancho, c. XXXII, Biblio-
teca de Autores españoles-, t. 51, Escritores en prosa anteriores al siglo XV, p. 150, Madrid,
Rivadeneyra, 1860, septem etiam ponuntur itinera passionis, quorum nonnulla veri no-
minis itinera non sunt, ñeque cum ignatianis conveniunt.
2 I, LIV, IV.
3 I, LXVH, V.
* Utimur, ut supra, p. 57, diximus, editione burgensi, a. 15 16.
74
MONÜMENTA IGXATIANA
oyr nouedades» etc.; I. III, c. XLII, f. 49V: «E aquestos nunca llegarán
a la verdadera libertad del puro coracón e a la gracia de mi alegre fami-
liaridad, sino con entera renunciación», etc.
Ejusdem libelli doctrina est modus agendi cum tentatis de quo Igna-
tius in annotatione séptima: «El que da los exercicios, si vee al que los
rescibe que está desolado y tentado, no se haya con él duro ny desa-
brido», etc., f. 2r. Thomas a Kempis, 1. I, c. XIII, f. 6v, ait: «No te
quieras hauer duramente con el tentado, mas consuélale», etc.
Alia exercitia aliis convenire docent Ignatius in annotatione duo-
devicesima, Thomas in 1. I, c. XIX, f. iov: «No pueden tener todos
vn exercicio, mas vna cosa conuiene más a vno e otra a otro.»
Compertum ómnibus est principium et fundamentum Excrcitiontm
esse id quod hoc eodem nomine initio libri, post praefationem seu anno-
tationes viginti, ponitur, doctrinan!, inquam, de Deo, hominis rerum-
que omnium, quae in his terris sunt acciduntve, auctore ac fine. Monte-
sino in II, XXXVI, I, ex Sto. Augustino hunc locum vertit: «Mandado
te es que ames a Dios de todo coracón e de toda tu ánima e de toda
tu mente». Et paulo post: «Manda [Cristo] que qualquier otro bien que
viniere a la presencia del coragón para ser amado, que se tome e ordene
para aquel fin, que es el mesmo Dios». Alius locus est in II, LXXXV, I
(hunc affert P. W., p. 79), ex Sto. Anselmo, quem Montesino ita trans-
latum refert: «Pues conoce [oh ánima! ]que eres criada para alabar a tu
Hazedor, porque occupándote en lo bendezir siempre e glorifycar,
pudiesses aprouechar en esta vida en merecimiento de sanctidad, e
después pudieses byuir en el syglo aduenidero en perfecta bienauen-
turanga», etc.
Utrum hi dúo loci, aut eorum alter, fontes dici jure possint necne,
unde Ignatius principif et fundamenti partem aliquam hauserit, ambi-
guum est, locum ignatianum attento animo legenti; etsi in eo praecipua
capita doctrinae Ludolfi continentur. Sed plura hujus generis invenies
in libello De imitalione Cliristi, 1. III, c. IX, quem Manresae legebat
Ignatius, cum operis cartusiani nihil praeter excerpta habuisse videa-
tur. Utrobique tamen alia desuní, máxime forma et finis ab Ignatio
intenta. Quin vero potucrit aliquid exinde materiae sumere, nenio dubi-
tet.
Doctrinam de juramento, praesertim per creaturas, ab Ignatio in
hac prima hebdomade traditam , reperies (ita sentit P. W.) 1 in Vita
Christi, I, XXXIV, VIII-IX et II, XXXVIII, III. Primus locus, quate-
nus ad rem faceré máxime videtur, est hujusmodi in § VIII: «En aque-
lla ley concedió [Dios] a los ysrraelitas que jurassen por el nombre de
Dios, no porque a Dios plazía que esto se hiziesse; mas quiso que el
juramento fuesse fecho por su nombre, porque no jurassen por las eria-
za Cénese, p. 79.
FONTES EXTERXI: VlTA ChRISTI ETC.
75
turas ni les fuesse dada tal honra», seu, ut ibidem dicit: «porque no
tengamos alguna cosa criada en ygualdad de la honra de la diuinal
veneración». Alter locus in § IX sic se habet: «Para que el juramento
sea derecho tres cosas se requieren: la vna es de parte de la materia...
que sea verdad; ... la segunda es justicia de parte de la causa por la qual
se jura; ... la tercera es discreción o juyzio de parte del que jura». In ter-
tio denique: «La ordenación destos [malos fariseos] era tal que el jura-
mento fecho por las criaturas no obligasse al que lo hiziese al cumpli-
miento dél, sino quando fuesse fecho por el oro e por los dones del
templo e del altar». Et aliquanto post: «Es cosa cierta que el que jura
por qualquiera criatura, por callada e contenida manera jura por el que
la crió, cuya presencia e magestad vniuersal enseñorea e preside a toda
criatura».
Modo confer, si placet, inferius locum ignatianum Excrcitiorum sub
titulo «Examen general de la conciencia.— De la palabra», f. 7. Invenies
certe in eo esse aiiquas ex doctrinis a Ludolfo prolatis; locum ignatia-
num ex iis manasse, vix, puto, invenies.
Eodem loco agit Ignatius de verbo otioso, de quo Ludolfus, I,
LXXIII, VIII, allatis, ut solet, multorum Patrum eadem de re senten-
tiis. Ignatianis verbis omnium simillimum est S. Gregorii dictum
in § VIII: «Ociosa palabra es la palabra que carece de razón de justa
necessidad o de intención de piadoso prouecho». Praeterea dictum
ipsius Ludolfi in § IX, ubi enumerat tria genera verborum otiosorum,
quorum primum: «Palabras sin prouecho son las que no aprouechan a
los que las fablan ni a los que las oyen». Ignatius vero: «No decir pala-
bra ociosa, la qual entiendo quando ny a my ny a otro aprouecha, ny
a tal intención se ordena». Si quis ex his verbis affinitatem inter Ludol-
fum et Ignatium collegerit, eam non longe petitam existimabis; sin
autem locum integrum Exercitiorum leges, haesitabis fortasse.
Generalem, quam vocant, confessionem utilem esse, etiamsi forte
non necessariam, docet Ignatius in suis Exercitüs. Hujus rei fontem ex
Ludolfo aliqui fortasse petant. Est enim ad I, XX, VIII, ita: «La con-
fessión replicada otra vez (aunque no sea necessaria para la salud del
ánima) es a lo menos muy prouechosa», quod primum aspicienti non
valde dissimile videtur verbis ignatianis: «Dado que quien cada vn año
se confiesa, no sea obligado de hazer confessión general, haziéndola
ay mayor prouecho»... Nos tamen putamus discrimen inter dúos illos
auctores majus esse quam ut dicere possimus Ignatium ex Ludolfo pen-
deré. Primum quia non loquitur Ludolfus de illa confessione, quae vera
plenaque ratione generalis vocatur, sed de iterata confessione alicujus
vel aliquorum peccatorum, ut satis docent allata verba, et multo clarius
praecedentia: «Es de notar que muy saludable exercicio es tornar algu-
nos tiempos a hazer confessión de los mesmos pecados otras vezes con-
fessados». Deinde quia hoc modo utilitates confessionis enumerat: «Lo
76
MONUMENTA IGNATIANA
vno porque no sabe el hombre si en la primera [confesión] fué contrito
en sufficiencia. Lo segundo porque la mayor humildad e la mayor ver-
güenza causa al pecador mayor merescimiento. Lo tercero porque en
toda confessión, avnque sea freqüentada cient mili vezes, se quita por
virtud del sacramento alguna pena de la que tiene merescida el pecado,
e se concede alguna nueua gracia», etc. Ignatianum textum integrum
vide in Exercitiis.
Sanctissimum eucharistiae sacramentum institutum narrat Ludol-
fus II, LVI *. In § V tradit: «En la yglesia primitiua todos los hombres
que estauan en misa recibían el sacramento del cuerpo e de la sangre
de Jhesú Christo.» Et in § IX, ad finem, de communione frequenti atque
etiam quotidiana sic loquitur: «Cada vno sea dexado al juycio de su
propia experiencia y conciencia.» P. W. videt in primo ex his duobus
locis et aliis ubi agitur de communione, originem communionis ab Igna-
tio in libro Exercitiorum commendatae. Sed si ejus rei originem in
libris quaeris, quanto melius repetes ex opere De imitatione Christi,
praesertim ex libri IV capitibus tertio, quarto, décimo, etc., quod opus
Ignatius jam inde a secessu manresano studiosissime perlegebat?
In primo exercitio primae hebdomadis unum vestigium Ludolfi
assignat P. W. 2 in designatione loci, quo Adam creatus sit. Si textum
integrum leges, opinionem confirmabis:
LUDOLFUS
Formado ya Adán de la tierra en
el campo damasceno, cerca del valle
de Ebrón, e trasladado de allí por
las manos del Señor al parayso te-
rrenal e muy deleytable, e hecha ya
nuestra madre Eua en el mesmo pa-
rayso de la costilla de Adam dormi-
do e dada al mesmo Adán por com-
pañera...» (I, II, I.)
s. IGNATIUS
Cómo después que Adán fué cria-
do en el campo damaceno y puesto
en el parayso terrenal y Eua ser
criada de su costilla... (In i.° exerci-
tio iae hebdomadis, f. n.)
Hic habes locutiones, proinde sententias simillimas, ordinem even-
tuum eumdem: formatum seu creatum Adam, translatum seu colloca-
tum in paradiso, formatam Evam. Inter omnes locos, qui tum a nobis
tum a P. W. afferuntur, hunc et paucos alios esse putamus, qui origi-
nem clare prodant, Ludolfum dicimus aut alium auctorem illi similem
et nobis ignotum.
1 Per errorem typographorum apud W., p. 79, dicitur c. LXXIII, parte II, ubi agi-
tur tanrum de Jesu redivivo seseque mulieribus a sepulchro redeuntibus ostendente.
La Genése, pp. 20 et 79.
FONTES EXTERNi: VlTA ChRISTI ETC.
77
His autem locis a P. W. allatis (praeter illuni de generali confes-
sione) juvat pauca subjungere. In eodem primo exercitio ait Sanctus
Pater in compositione loci: «Considerar mi ánima ser encarcerada en
este cuerpo corruptible, y todo el compósito en este valle como des-
terrado entre brutos animales», f. ior. Ludolfus: « Aborrescamos la
compañía e ayuntamiento deste nuestro cuerpo podrido e miserable...
el qual nos detiene aquí encarcelados en sus elementos como a pere-
grinos, e desterrados de tanto bien [Dios] »
Fortasse etiam primum hujus exercitii punctum aliquis apud Lu-
dolfum videat in I, II, I, ubi ait: «En el principio como Lucifer fuesse
criado, ensoberuecióse contra Dios su criador, e luego en vn momento
fué alangado desde lo más alto de los cielos en el infierno.» Ignatius:
«Siendo ellos [los ángeles] criados... veniendo en superbia, fueron...
langados del cielo al infierno.» At si textum Exercitiorum integrum
leges, non putabis eum locum ex cartusiano eductum. In nostris Lu-
dolfi editionibus latinis non sunt verba allata a P. W. «Casus Luciferi
et protoparentum», sed tantum «Luciferi casus» in margine.
Non exigui momenti sunt in hac prima Exercitiorum parte tria illa,
quae in fine tertii exercitii seu primae repetitionis, vult Ignatius ut a
Beata Virgine, a Christo Jesu, ab aeterno Patre fiagitemus: «La primera
[cosa] para que sienta interno conoscimiento de mis peccados y abo-
rrescimiento dellos; la 2.a para que sienta el dessorden de mis opera-
ciones, para que aboresciendo me enmiende y me ordene; la 3.a pedir
conoscimiento del mundo, para que aboresciendo aparte de my las
cosas | mundanas y vanas.» Horum trium dúo saltem quodammodo
eruimus ex Ludolfo. Quibus ergo unum identidem verbum commune
sufficit ad affinitatem statuendam vel suspicandam, multo magis haec
sufficient. At rem bene consideranti clarescet alia esse ignatiana, alia
ludolfiana. En textum ex Vita Christi: «La segunda [buena simiente
que siembra Dios en el alma] es el conoscimiento de sí mesma e del
mundo e de Dios. De su propio conoscimiento le nasce dolor... Del
conoscimiento del mundo le nage temor, considerando que anda el
hombre en medio de lazos»... 2.
Denique de sempiternis damnatorum cruciatibus habet Ludol-
fus II, LXXXVIII, I-IL Etiam in I, LUI, II haec dicit: «Porque no te-
memos lo que es necessario que temamos, avernos miedo de lo que no
conuiene; e pues que ansí es, langando el temor del mundo, seruid al
Señor por temor del infierno, hasta que la caridad enbíe fuera el
temor», etc. Haec non dissimilia sunt iis quae in altero ad meditatio-
nem de inferorum cruciatibus praeludio scribit Ignatius. Similiora ta-
men sunt in 1. I, c. XXIV, f. 16, De intitatione Christi: «Empero buena
1 11, lxxxiv, vin.
2 I.LXIV.UI.
\
/8 MONUMENTA IüNATIANA
cosa es que si el amor de Dios no te aparta del mal, a lo menos el
temor del infierno te retraya del.»
Hinc etiam intelligitur, sine causa alios auctores in re simplicissima
interdum afferri
Ñeque aliud occurrit de prima hebdomade addendum. Reliquorum
Exercitiorum, ac proinde hebdomadis secundae, pars máxime princeps
ex contemplandis vitae Christi mysteriis conflatur, de quibus satis
dictum supra est. Videndum superest, utrum caeterorum aliqua, plura
pauciora, Ludolfum Ignatio suppeditasse dicendum sit necne.
In secunda hebdomade praeter Christi vitam et observata quaedam,
habes exercitia tria: de regno Christi, de duobus vexillis ac de tribus
hominum classibus; tres deinde humilitatis modos, tractatus denique de
genere vitae eligendo vel vitae ratione emendanda. Eorum omnium
etsi nullum exercitium, nulla exercitii alicujus pars integra apud Lu-
dolfum reperitur; semina tamen aliqua colligere juvat, quae fortasse in
libello Excrcitiorum germinasse aliqui putent.
En nonnulla quae ad materiam contemplationis de regno Christi
spectant. In I, V, VIII, exponens Ludolfus verba evangélica «et regni
ejus non erit finis» ait: «Es de notar que Christo no sólo en quanto
Dios, mas avn en quanto hombre, reynará para siempre, e no sobre los
hombres solos, mas avn sobre los ángeles». Jure itaque ab Ignatio
dicitur Christus «rey eterno y Señor vniuersal».
In eadem prima parte, XXX, III, dicitur de Christo «predicaua en
los templos». Multis quoque aliis locis Ludolfus judaeorum synagogas
appellat «templos»; hinc forte in compositione loci hujus meditationis
scriptum prius erat «templos», quo deleto, scripsit Ignatius manu sua
«synagogas». Vide infra, emendata in Autographo.
In parte secunda Vitae Christi, capite nono, parábola explicatur de
rege rationem a servís exigente; in paragrapho prima dicitur: «Este
[rey] es Christo, que es verdadero hombre e verdadero Dios, e rey
de los reyes e señor de los señores».
In capite vigésimo ejusdem partis, paragrapho tertia, est fere loci
compositio ignatianae meditationis de regno Christi: «De contino an-
daua por todas las cibdades e castillos predicando e haziendo miraglos.»
Ignatius ait: «Ver con la vista ymaginatiua sinagogas \j>rilis templos],
villas y castillos, por donde Xpo. nuestro Señor predicaua», f. i6v.
Huc pertinent aliqua ex c. XXVII, quem locum indicat P. \Y. *.
Sunt autem in § II, in quo explicat Ludolfus verba illa «e bendicho
seas tú que eres verdadero rey de Israel». Ac judaeos reprehendens
quod putaverint, Christi regnum in rebus mere humanis ac terrenis fu-
turum, «E él avía venido, inquit, a reynar esperitualmente e a librar
1 La Genese, p. 94, lin. 21-26.
2 Ibid., p. 80.
FONTES EXTERNE VlTA ChRISTI ETC.
79
todo el linaje humano del diablo». Et paulo post ex Sto. Augustino:
«Cristo... fué verdadero rey de Isrrael para regir las ánimas... e para
lleuar a los creyentes e a los que lo aman e tienen esperanza en él, al
reyno de los cielos.»
In capite quadragesimo séptimo, paragrapho secunda, variam expo-
nit rationem, qua Christus rex homines ad se vocat, et hominum ge-
nera quinqué enumerat, ubi haec legimus: «E a estos llamamientos del
rey celestial ay algunos que no quieren responder e ay otros que res-
ponden con humildad, mas después... e son otros que le abren, mas no
permiten... E ay otros que reciben al Señor quando llama e no echan
fuera a los otros huéspedes, avnque aparejen al mesmo Redemptor apo-
sentamiento muy deleytable» l. Sanctus Ignatius petere nos docet «gra-
cia a nuestro Señor, para que no sea sordo a su llamamiento, mas presto
y diligente para cumplir su sanctíssima voluntad», f. i6v.
Denique in capite sexagésimo tertio 2, paragrapho quarta, breviter
commentatur Ludolfus titulum cruci impositum. «Esto que dize rey de
los judíos, pertenesce al señorío imperial del que padece, e esta dignidad
meresció por la passión... Mas avnque el cleméntíssimo Señor sea por
virtud de la cruz no sólo rey de los ysrraelitas, mas avn de los gentiles»...
Multis praeterea locis Christum appellat regem, quod minime mire-
ris in Vita Christi a viro christiano scripta. Ñeque tamen etiamsi omnia
collegeris et inter se quocunque modo conjunxeris, meditationem de
regno Christi, nobis ab Ignatio traditam, unquam confeceris. Germina
illa quaedam sint, qualia etiam invenit Ignatius in opere De imitatione
Christi, 1. II, c. I, f. i8v: «Sostiene con Cristo e por Cristo, si quieres
regnar con Cristo», et 1. III, c. LXI, f. 63 v: «Si quieres reynar comigo
lieua la cruz comigo» 3.
Quod idem dici omnino debet de meditatione duorum vexillorum.
Congeres quidem ex Vita Christi locos ad illam pertinentes tam inul-
tos, ut eorum quos de Christi regno congessimus numerum superent.
Hi quidem, alii juxta alios positi, meditationis ignatianae specie quadam
oculos leviter intuentium perstringent. Ea tamen res nec meditado erit
de duobus vexillis nec exemplar illius dici jure poterit, etiamsi finxeris
Ignatium facientem id quod nos fecímus, conjungentem in unum eos
locos, quos nos e regione textus ignatiani subjicimus. Hoc autem fe-
cisse Ignatium verisimile non est. En itaque textus:
1 Male translata est ultima sententia. Habet enim textus latinus: «Quidam autem do-
minum pulsantem recipiunt et alios hospites excludunt et insuper ei delectabilem prae-
parant mansionem, ut a nullo inquietetur.» Sic in utraque editione lugdunensi 1537
et 1557, idque postulat contexta oratio.
2 Ex errore typographorum legitur in La Genése, p. 80, lin. 10, «LXXIH» pro LXHI.
In c. LXXIII ostendit se Christus redivivus mulieribus, ut diximus in p. 76, not. 1.
3 Hoc caput LXI editionis burgensis a. 15 16 respondet in plerisque aliis editionibus
capiti LVI.
8o
MONUMENTA IGNATIANA
LUDOLFUS
Esta santa cruz es la vandera e la
señal de la salud vniuersal de todos
los hijos de Dios [II, I, VII]. Ca nin-
guna cosa de condenación sucede a
los que biuen debaxo de la bandera
de Jesú Xpo. [I, LXXXVIII, V].
Claro conoscemos que la señal
más cierta e más esclarecida de los
que han de ser perdidos e condena-
dos es la soberbia; e por el contrario
la humildad es la señal de los esco-
gidos. Pues como de manifiesto se
conoce qué señal trayga cada vno,
de ligero se halla e vehe devaxo de
qué vandera e capitán pelea [I,
LVIH, V ad finem].
Pues escoge por cosa mejor mili-
tar e beuir debaxo del reyno del
cielo, que no andar debaxo de la ca-
pitanía del príncipe de las tiniebras,
que es el aduersario. E ten por me-
jor seruir debaxo del imperio de
Dios, que debaxo de La tiranía del
mundo [Ibid., § VI].
Sathanás siempre comienca a ten-
tar de las cosas pequeñas [I, XXII,
VIII]. Pues con grande cuydado se
deuen guardar todos, que no sean
tomados en los lazos e acechanzas
diabólicas e que no sean embueltos
en sus cadenas, las quales arma e
estiende en toda parte por diuersos
modos [Ibid., § XIII]. Entiéndese
que vsa [el demonio] dellas [las ri-
quezas] para engañar e para enrre-
dar a los hombres en los lazos que
estiende en las riquezas [I, XXXVIII,
III]. La ceguedad espiritual se causa
en tres maneras: la primera del
poluo de la cobdicia terrenal; la se-
gunda del huego de la cobdicia car-
nal; la tercera del hinchamiento de
la soberuia [I, LXXXV, V]. Procede
[de las cosas pequeñas] a las más
graues, e de las graues a las más
pesadas, e finalmente tienta de las
SANCTUS IGNATIUS
El quarto día meditación de dos
banderas, la vna de Xpo. summo
capitán y señor nuestro, la otra de
Luzifer, mortal enemigo de nuestra
humana natura.
La sólita oración preparatoria.
El primer preámbulo es la histo-
ria: será aquí cómo Xpo. llama y
quiere a todos debaxo de su bande-
ra; y Lucifer al contrario debaxo de
la suya.
El 2.° composición viendo el lu-
gar: será aquí ver vn gran campo
de toda aquella región de Hierusa-
lén, adonde el sumo capitán general
de los buenos es Xpo. nuestro Se-
ñor; otro campo en región de Babi-
lonia, donde el caudillo de los ene-
migos es Luzifer.
El 3.0 demandar lo que quiero,
y será aquí pedir conoscimiento de
los engaños del mal caudillo y ayu-
da para dellos me guardar, y co-
noscimiento de la vida verdadera
que muestra el summo y verdadero
capitán, y gratia para le imitar.
El primer puncto es jrmaginar así
como si se asentase el caudillo de
todos los enemigos en aquel gran
campo de Babilonia, como en vna
grande cáthedra de fuego y humo,
en figura horrible y espantosa.
El 2.0 considerar cómo haze lla-
mamiento de ¡numerables demo-
nios, y cómo los esparze a los vnos
en tal ciudad, y a los otros en otra,
y así por todo el mundo, no dexando
prouincias, lugares, estados ny per-
sonas algunas en particular.
El 3.0 considerar el sermón que
les haze, y cómo los amonesta para
hechar redes y cadenas; que pri-
mero ayan de tentar de .cobdicia de
rriquezas, como suele ut in pluri-
bus, para que más fácilmente ven-
gan al vano honor del mundo y des-
Fontes kxtkrm: Vita Christi etc.
8 1
grauíssimas e muy más difíciles
[I, XXII, IX].
[Cristo] en sus hablas era... todo
modesto e manso, [Proemio, § VI],
su presencia humilde , gran[de su]
hermosura [I, LXV, II].
Es de saber que seguir a Jhesu
Xpo. no es otra cosa sino seguir sus
pisadas con semejanca de costum-
bres e tener conformidad con su
vida [II, II, II]. Con tres exemplos
nos muestra el Señor la carrera por
la qual le deuemos seguir. El vno es
exemplo d£ pobredad, porque en
este mundo no quiso tener rique-
zas; e este exemplo nos face la ca-
rrera ligera e sin embaraco, porque
más sin estoruo el hombre corra por
ella. El segundo es de humildad, ca
menospreció toda la gloria del mun-
do, lo qual no es poco socorro para
tener escondido e no destruydo de
la vanagloria todo el bien que hizié-
remos. El tercero es de paciencia,
porque suffrió con alegre coracón
las aduersidades, e esto haze al hom-
bre fuerte e robusto para soffrir
[1, IX, III] «.
El que es verdadero pobre de es-
píritu siempre es de muchas injurias
fatigado [I, XXXIII, II].
[Pero algunos] quieren ser po-
bres, mas que no les falte nada, e
humildes sin menosprecio, e pa-
cientes sin denuestos e injurias
[I, LXXI, IV].
[Por el reino de tu gloria] Señor,
cada día te seruimos e militamos de-
baxo de tu santa bandera [I, LXXX,
in precibus ad Jinem~\.
pués a crescida sobcruia; de manera
que el primer escalón sea de rrique-
zas, el 2.° de honor, el 3.0 de sober-
uia, y destos tres escalones ynduze
a todo[s] los otros vicios.
Assí por el contrario se ha de
ymaginar del summo y verdadero
capitán, que es Xpo. nuestro Señor.
El primer punto es considerar
cómo Xpo. nuestro Señor se pone en
vn gran campo de aquella región de
Hierusalén en lugar humilde her-
moso y gracioso.
El 2° considerar cómo el Señor
de todo el mundo escoje tantas per-
sonas, apóstoles, discípulos etc. y los
embía por todo el mundo, espar-
ziendo su sagrada doctrina por todos
estados y condiciones de personas.
El 3.0 considerar el sermón que
Xpo. nuestro Señor haze a todos
sus sieruos y amigos, que a tal jor-
nada embía, encomendándoles que a
todos quieran ayudar en traerlos,
primero a summa pobreza spiritual,
y si su diuina Maiestad fuere seruida
y los quisiere eligir, no menos a
la pobreza actual; 2.0 a deseo de
opprobrios y menosprecios, porque
destas dos cosas se sigue la humil-
dad; de manera que sean tres escalo-
nes: el primero pobreza contra rri-
queza; el 2° opprobrio o menos-
precio contra el honor mundano; el
3.0 humildad contra la soberuia; y
destos tres escalones ynduzgan a
todas las otras virtudes.
Vn colloquio a Nuestra Señora,
porque me alcance gracia de su Hijo
y Señor para que yo sea recibi-
do debaxo de su bandera, etc.
Ex his locis unum tantum a P. W. notatum video, Christi descriptio-
nem ex prooemio desumptam. «Portrait de Jesu-Christ d'aprés Ludol-
phe. Erat aspectu dulcís, colloquio suavis et omni conversatione be-
Hic locus, quia Ludolfo tribuitur S. Bernardo, Ule fere est, qui exstat in homilia
Werneri, abbatis; hunc vide inferáis, in § 5.
Monum. Ignat.— Series II. 6
82
MONUMENTA IGNATIANA
nignus. — Blandus et amabilis. Prooemium, n° 13 et 14» *. Ouae si ita
proponantur, in mentem fortasse revocent ignatianam phrasin etsi di-
versam «Cristo... en lugar humilde hermoso y gracioso». At Ludolfum
legenti, praesertim hispane, vix occurret comparado. Describit enim
in § V, et magno quidem cum amore ac voluptate, suavissimos Christi
mores; postque alia multa et pulcherrima, habet illa: «Era muy dulce
de acatamiento e muy suaue en las hablas, e de contino era muy manso
e tratable en la conuersación. E mayormente deues contemplar su cara
(si es possible la ymaginación humanal acertar en la contemplación de
su hermosura)», etc. Sexta vero paragraphus tota est de «la cara, forma
e figura de nuestro Redemptor». Miscet tamen nonnulla de moribus, ad
quos illa spectant: «En la reprehensión era terrible: en las amonesta-
ciones e consejo era blando e amable. Era alegre sin perdimiento de
grauedad». Caeterum eadem sunt in epistola illa, quae a Publio Lentulo
quodam scripta fingitur ad senatum romanum ac reperitur in editioni-
bus nonnullis hispanis operis Flos sanctorum, initio, sive ante sive post
Passionis historiam: «En el reprehender terrible, en el amonestar be-
nigno e amigable: alegre, guarda empero su grauedad» etc. Sed multo
similior ignatianae sententiae est locus quídam Exercitatorü P. Garciae
Cisneros, de quo postea.
Indicantur tamen ab eodem auctore alii loci: «Ludolphe fournit
aussi quelques traits, qu'on retrouve dans les méd. de saint Ignace» \
Sunt autem II, XXXIX, ad finem; II, LXXXVIL III; I, LXXIII, BOL
[n II, XXXIX ad finem dicitur esse «lutte entre Babylone et Jérusa-
lem á la fin du monde». Potius dicendum est reprehendí a Ludolfo per-
ditos illius temporis mores, qui Ecclesiam opprimant velut olim caldaei
urbem Jerusalem. Post alia plura «Estanse, inquit, las claustras solas, e
tiene el euangelio la boca cerrada, e discurren e suenan los fueros e de-
rechos ciuiles por las bocas de los que tienen orden ecclesiástica. Muy
pocos son los que piensan o saben las sagradas palabras de las escrip-
turas, e quasi todos entienden e saben los digestos de las leyes e los
litigios populares. E por dezir verdad, tan cruel es el feruor e la pres-
sura, que aflige en estos nuestros días a la Iglesia, que cercada al derre-
dor así como de batallas de Babilonia, paresca ya otra Jherusalem cer-
cada con todos sus cibdadanos de los crueles caldeos. Ya no se paga
ojo por ojo», etc.
In alio loco, II, LXXXVII, III, videnda dicitur oppositio inter An-
tichristum et Christum Jesum, additurque: «Saint Ignace semble appli-
quer a Lucifer ce que Ludolphe a dit de l'Antéchrist» 3.
1 La Genése, p. 82.
2 Cur «les méd[itations]»? Nonne agitur hic de una mcditatione vexillorum? La
Gaiise, p. 81.
3 Ibid., p. 82.
FONTES EXTERNi: VlTA CHRISTI ETC.
83
Locus ex Vita Christi est hujusmodi: «Cerca de la peruersidad e
venida del Antecristo es de notar que se armará este maligno aduersa-
rio de Christo nuestro Redemptor de quatro maneras de engañar e de
atraher a los hombres a su seta pestilencial (conuiene saber) de mali-
ciosa blandura de amonestaciones, e de operaciones de miraglos, e de
dádiuas de muchos bienes temporales, e de aflegimiento de tormentos
muy crueles. E con estas quatro cosas allegará grandes compañas. A los
malos atrayrá por dones, a los buenos por tormentos, e a los simples
por predicación e falsos miraglos. E terná consigo maestros de arte
mágica... E ansí como en Cristo nuestro Señor morauae mora toda ple-
nitud de diuinidad, ansí en el Antechristo morará toda plenitud e abas-
tanca de maldad, porque estará en él syenpre el espíritu maligno, que
es cabeca serpentina de todos los malos», etc. Et aliquanto post: «E todo
el tiempo que ha de reynar el Antecristo en la tierra serán tres años e
medio. E después matarlo ha el Señor de la gloria por su admirable po-
derío, o por su propia mano o por mano del archángel Sant Miguel. E
será muerto en el monte Oliuete estando en su tienda real e assentado
en su silla» etc. Non perspicimus qua ratione dici possit Ignatius ad
Luciferum haec transtulisse.
Una est in textu latino Ludolfi locutio aliquantum similis uni locu-
tioni translationis latinae Excrcitiomm. P. Roothaan appellat daemonem
«malum caput», «caput inimicorum», «caput omnium inimicorum»; Lu-
dolfus vero vocat etiam diabolum, non Antichristum, «caput omnium
malorum». Sed hanc phrasim (si quid res valeret) nescimus legisse
Ignatium, illas non scripsit Ignatius.
Quod si inter industrias, quibus ab Ignatio dicitur armatus hostis
humani generis, et eas, quas adhibiturus perhibetur Antichristus, aliqua
esset cognatio, quam nullam videmus; pertineret hic locus ad eorum
numerum, quorum fontem tum apud Ludolfum, tumapud Voraginem in
Vitis Sanctorum invenire liceret. Sic enim habet Jacobus de Vorágine:
«Trabajará [el Antecristo] en engañar en quatro maneras: primera-
mente con abstuto consejo e con falsa interpretación de las Escriptu-
ras... Lo segundo por los milagros... Lo tercero por la dádiua de los do-
nes... Lo quarto por tormentos» \
Denique descriptio Luciferi apud Ludolfum in mentem revocare
illam dicitur, quae est apud Ignatium. Hispanus Ludolfi textus est hu-
jusmodi: «Es de notar que los demonios tienen sus oficios muy ordena-
dos para el mal e para empecer. Porque vn demonio hay que es presi-
dente de la soberuia, e llámase Lucifer; e este tiene muchos diligentes
familiares e seruidores, que siempre están delante dél, e tiene también
otros muchos soberuios por súbditos... e este demonio se alanga con la
verdadera humildad de coracón. E otro demonio ay que es presidente
«Del adviento», f. 2V, col. 1.
84
MONUMENTA IGXATIAXA
de los vicios de la carne, que se llama Asmodeo... e éste demonio tiene
muchos satélites e acuciosos por seruidores e familiares, que le están
siempre delante, a los quales despide e desempacha, para que vayan a
tentar del pecado de la carne... e no se destierra sino por ayuno e por
la disciplina e mortificación del cuerpo. E ay otro demonio tercero que
es presidente de la avaricia e llámase Mamona... e este asímesmo tiene
muchos oficiales que le ayudan... e véncese por el menosprecio de los
bienes temporales... El quarto demonio es vno que preside a los pensa-
mientos malos e a los rancores e enbidias e a las malas afeciones, e este
se llama Beelzebub... E este demonio tiene grandes imitadores e fami-
liares que le ayudan... e este se alanga por la confessión e por la sacer-
dotal absolución» \
Lege modo textum ignatianum, et vide num dici debeat aut saltem
possit, hunc aliquo modo ex illis penderé. Quod si affirmaveris, dicen-
dum tibi erit, ex primo daemone sumptum nomen, ex secundo missio-
nem, ex tertio avaritiae laqueos.
Meditationis itaque duorum vexillorum origo deduci non potest ex
Ludolfo, quamvis nonnulla ex his quae supra coacervavimus, semina
forte dici queant, non meditationis, sed aliquarum rerum in meditatione
occurrentium. Et tamen sunt apud Ludolfum, quem legit Ignatius, plura
hujus meditationis elementa quam in illis operibus, quae nescimus eum
legisse, e quibus tamen placuit quibusdam originem hujus meditationis
petere, ut postea dicemus.
Quod autem pertinet ad meditationem de tribus hominum classibus,
simile quicquam nos vidisse in Vita C/iristi, non meminimus.
Vix etiam quidquam reperias, quod cum tribus illis humilitatis mo-
dis ignatianis conferatur. Tradit quidem Ludolfus tres humilitatis gra-
dus: «Es de notar que... son tres grados de humildad»; at nihil cum
Ignatio commune. Nam porro pergit: «El grado primero es humildad
de coragón; el segundo, humildad de obra; el tercero humildad de pa-
labra», etc. s. Non adeo dissimilis ab Ignatio est in II, II, III, ubi cujus-
dam spiritualis mortis exponit gradus quinqué, quorum primus est «que
el hombre, por virtud de la humildad, se tenga por más pequeño e des-
echado que todos... El tercero que aya placer que aquello mismo digan
e hablen todos dél. El quarto es que el hombre tenga paciencia e igual
coragón, quando fuere de todos tratado en menospreciable manera. El
quinto es que... ame ser menospreciado de todos.» Haec Ludolfus. Ali-
qua hujusmodi in libello quoque De imitatione Christi sunt, 1. II,
c. VI, f. 21: «Gran reposo de coragón tiene el que ni cura de las ala-
bangas ni de los denuestos», et c. XII, f. 27: «Y si te diessen a escoger,
más deurías dessear padeger aduersidades por Jesu Christo, que ser re-
» I, LXXIII,n.
2 n, XXXVII, ad finem.
EONTES EXTERNi: VlTA CHRISTI ETC.
85
creado con muchas consolaciones; ca parecerías más a Christo, y serías
a sus sanctos más conforme.»
Similia iterum exstant apud Ludolfum in I, LXXI, V, ubi ex Ber-
nardo tres abstinendi a mundanis rebus modos explicat; sed quamquam
in iis una vel altera locutio invenitur, quae ignatianis locutionibus simi-
lis est, has tamen similiores non censemus, quam eas quas modo trans-
scripsimus. Ea vero fuisse fontem, unde ignatiani humilitatis modi sca-
turierint, ñeque nos dicimus, ñeque alium quemquam dixisse novimus.
Reliquum in hac secunda hebdomade est de electione caput ac non-
nihil de vita emendanda, quibuscum nihil apud Ludolfum reperimus
conferendum. Ne illa quidem, quae de beneficiis (ecclesiasticis plerum-
que ex contexta oratione) nonnullis Exercitiorum locis, etiam hoc ele-
ctionis loco, attingit Ignatius, quidquam commune habere cum Lu-
dolfo I, LXVIII *, nobis videntur. Primum enim Ludolfus non tam de
beneficiis quam de abusu beneficiorum loquitur, seu, ut ait Montesino
in summario, «De la ambición e copdicia desordenada de honrra e de
otros defectos de los clérigos e religiosos sobre esta materia», etc.
In § I: «De cómo, a exemplo del Señor, deue cada vno fuyr de las
honrras temporales»...; § II: «Que procurar las dignidades eclesiásticas
es gran pecado»...; § III: «Que el que desea la honrra e dignidad eccle-
siástica no está en estado de gracia» etc. Ignatius agit de beneficiis,
quatenus haec sunt res quae eligi possit, et breviter quidem per modum
exempli, ut agit iisdem locis de officiis, de matrimonio, de sacerdotio 2.
Quae de beneficiis ecclesiasticis indicat potius quam dicit Ignatius,
optime intelliguntur ex iis, quae Parisiis verbi gratia in oculis omnium
accidebant. Quae nullo personarum genere, nullo loco nominato, dicit
Ignatius in libro Exercitiorum, vide quanto liberius exprimat S. Fran-
ciscus Xaverius scribens die 15 Januarii 1544 Cocino, ex Indiae oppido:
« Témome que muchos que estudian en universidades \_paulo ante no-
mi naverat Sorbonam parisinam ] estudian más para, con las letras alean-
car dignidades, beneficios o obispados, que con desseos de confor-
marse con la necessidad que las dignidades y estados ecclesiásticos re-
quieren. Está en costumbre dezir los que estudian: "deseo de saber
letras para alcancar algún beneficio o dignidad ecclesiástica con ellas,
y después con la tal dignidad servir a Dios,,. De manera que según
sus desordenadas afficiones hazen sus electiones» 3. Haec Xaverius;
lege Ignatium in praeambulo ad electionem faciendam: videbis profecto
Ignatium et Xaverium ex eodem fonte eadem hausisse sine libris.
1 Per errorem typographorum habet W. «LXVII», La Cénese, p. 82.
2 In annotatione decima sexta ex viginti primis, ff. 3V-4, in praeludio ad electionem
f. 26r et v, in introductione ad eligendarum rerum notitiam, f. 27, in regulis ad distri-
buendas eleemosynas, ff. 57V-60.
3 Monum. Xaver., I, 286.
86
MONUMENTA IGNATIANA
Circa tertiam hebdomadem vix aliquid est memoratu dignum. In re-
gulis temperantiae ad hujus hebdomadis finem, vestigia forte reperias
eorum quae Ludolfus habet in I, XVI, V, de ratione qua sese in prandio
gerebant Jesús, María, Joseph. «Mira, inquit,... cómo todos tres juntos
comen a vna mesa cada día, no manjares delicados y aderezados con
estudio, mas pobres e mesurados... e cómo después hablan todos juntos
sobre la mesa, no palabras vanas ni ociosas, mas llenas de Espíritu
Sancto e de sabiduría, con las quales no eran menos refectionados e
consolados en las ánimas, que con el comer en los cuerpos».
At si sententias ignatianas conferes, videbis Ignatium afferre Christi
exemplum cum apostolis prandentis. Ex hoc fortasse loco illud Igna-
tius didicit, quod referunt Lainius et Polancus, invitatum ad prandium,
solitum esse inter prandendum tacere, deinde vero, occasione accepta
ex iis quae dicta erant, de rebus ad Deum pertinentibus loqui»
Alio loco ait Ludolfus: «Conuiene, pues, que sea quitada la copdi-
cia desordenada del comer, no en solos los manjares delicados, mas
avn en los que son de poco valor e pobres»* etc. Ignatius scribit: «La
primera regla es que del pan conuiene menos abstenerse», non quod
probandam censeat immoderatam pañis cupiditatem, sed «porque no
es manjar sobre el qual el apetito se suele tanto desordenar» etc., f. 33V.
Ñeque in quarta hebdomade quidquam notandum invenimus. Lae-
titiam quidem spiritualem tantopereab Ignatio hoctemporecommendari
putant3, quod idem praestiterit Ludolfus II, LXIX, I.Quater Ignatius de
illa laetitia loquitur idque in paucissimis paginis (tribus in Autographo:
ff. 36-37) semel dicit «alegría y gozo espiritual»; alias «me alegrar y go-
zar intensamente de tanta gloria y gozo de Xpo. nuestro Señor»; «que-
riéndome affectar y alegrar de tanto gozo y alegría de Xpo. nuestro Se-
ñor»; «para se gozar en su Criador y Redemptor». Ñeque hos ñeque si-
miles dicendi modos suppeditat Ludolfus, etsi alios habet, delicatissimos
illos quidem. Imo locutionem illam «Laetitia paschalis de Resurrectione
Domini» a P. W. allatam non habemus in nostris editionibus latinis, nisi
eam faciamus ex capitis inscriptione «De resurrectione Domini» et pri-
ma notatione in margine «Laetitia paschalis», quae nullo nexu inter se
copulantur. Itaque praepositio de illa laetitiae paschalis causara non in-
1 Monum. Ignat., ser. 4.a, I, 104, Chron. Po., I, 25, in Vita Ignatii Loyolae, c. III.
Exemplum vero Christi coenantis commendabat christifidelibus S. Joannes Chryso-
stomus [In epist. I ad Cor., hom. 27, n. 5; Migne, P. G. LXI, 231-232). Item Otto Pas-
saviensis (Otto von Passau), O. F. Min., in libro primum anno 1386 edito Die 24 Altes-
ten. In editione anno 1500 Argentorati a Joanne Schot facta f. C 4b. Item Thomas a
Kempis (1379/801471) in Exercitiis spiritualibtis, c VI, n. 1. (In editione a Sommalio
Antucrpiae anno 1G07 facta, II, 513.)
« I, LXXI, IV.
8 La Genise, p. 82.
FONTES EXTERXI: VlTA CHRISTI ETC.
87
dicat. Caeterum quid necesse erat Ignatio, illud gaudium aliunde quam
ex vehementissimo, quo afficiebatur in Christum amore repetere?
Ad reliquas Exercitiorum partes properamus. Prima post quartam
hebdomadem exercitatio illa est quae ab Ignatio dicitur «Contempla-
gión para alcancar amor». Ejusdem nonnulla elementa ex Ludolfo col-
legimus. Dúo mónita ipsam praecedunt, quae non putamus orta ex Lu-
dolfo, etiamsi res ipsa apud eum invenitur. «Por quatro señales se
puede manifestar el amor: lo primero por palabras» l. Sed «No basta
amar, si la caridad non fuere mostrada por obras» 2. «Lo segundo se
muestra [el amor] por los beneficios que se dan» 3 etc.
Ad primum Ignatii punctum spectant omnia illa quae per totum
Ludolfi opus sparguntur de beneficiis a Deo acceptis; ad secundum,
illud «como cada vno sea tenplo de Dios por razón del Espíritu Sancto
que en el justo mora» 4; ad quartum illa: «del qual [Dios] todas las
cosas hermosas dan testimonio que Él es más hermoso, e las dulzes que
Él es más dulce, e las altas que Él es más alto, e las puras e limpias
que Él es más purísimo, e las fuertes que Él es muy más fuerte, e ansí
de las otras» 5.
De quibus idem putamus, nos quidem, judicium ferendum, quod
supra de meditationibus regni et vexillorum tulimus.
Sequuntur modi tres orandi, quorum primus aliqua ratione indica-
tur in I, LXXXV, V: «Lo primero deue considerar el pecado que hizo
para que pueda ver la multitud de sus culpas. E los bienes que dexó
de hacer e los males que obró, por pensamiento, por palabra, por obra,
con todos los cinco sentidos, contra todos los diez mandamientos, con-
tra los siete sacramentos e contra todas las obras de misericordia». Di-
ximus modum hunc ratione aliqua indican; nam proponitur materia
circa quam versatur, modus vero ipse primus non indicatur. Confer
textum ignatianum.
Secundum modum exercet Ludolfus pluribus locis, verbi causa cum
verba evolvit angelí et Elisabeth beatissimam Virginem salutantium 6,
et alias saepe, cum verba sacra refert, eorum expolitionem subjungens.
Orationem dominicam fuse explicat in I, XXXVII, instruens plerumque,
subinde orans etiam. At preces in fine hujus capitis non sunt aliae nisi
oratio ipsa dominica, adjecta singulis sententiis brevi expolitione, usus
itaque partís praecipuae hujus orandi modi. Unde sine causa ad alium
auctorem confugias 7.
1 II, LVII, II.
2 I, LIX, II.
3 ii, lvh, 11.
4 II, XXXVIII, VIII.
5 1,1, IX.
6 I, V, V, et I, VI, EL
7 La Genése, p. 107.
88
MONUMENTA IGNATIANA
Tertii modi ñeque mentionem ñeque usum in Ludolfo invenimus.
De mysteriis vitae Christi, quae his orandi modis subjunguntur,
egimus supra. Sequuntur quinqué regularum ordines: primus et alter ad
spiritus discernendos, tertius ad eleemosynas distribuendas, quartus ad
scrupulos sentiendos intelligendosque, quintus ad sentiendum cum Ec-
clesia pertinet. An Ludolfus in his etiam vestigia impresserit videamus.
In II, XLI agit «de los remedios que puede aver contra las espiri-
tuales temptaciones del tiempo postrimero»; in § I remedia quinqué,
in § II undecim colligit. S. Ignatius in regulis ad spiritus discernendos,
primae hebdomadis magis propriis, de desolatione agit, quae quoddam
tentationis genus dici potest. Ouamquam altera res apud alterum revera
agitur, similis tamen doctrina traditur ab Ignatio in regula quinta et
sexta, et a Ludolfo in remedio sexto paragraphi secundae: «El sesto re-
medio es que por las temptaciones ya dichas (si por ventura las tienes)
no dexes de lleuar adelante el bien que ouieres principiado antes que
fuesses combatido dellas, e mayormente no deues dexar de orar o de
confessarte, ni de hazer las otras obras de humildad, avnque no halles
consolación en ellas» etc. S. Ignatius: «La quinta, en tiempo de desola-
ción nunca hazer mudanza, mas estar firme y constante en los propósi-
tos y determinación en que estava» etc. Et in regula sexta: «Instar más
en la oración, meditación, en mucho examinar» etc. Vide textus ignatia-
nos. Similem doctrinam protulit Thomas a Kempis in 1. III, c. VI, f. 3iv:
«De la prueua del verdadero amador. — Siempre guarda tu fuerte pro-
pósito e recta intención a Dios» \ et alibi.
Item habes apud Ludolfum I, VIII, VI, rationes quatuordecim cur
justi affligantur; in I, XLVIII, II causas quinqué, cur «acaescen las en-
fermedades o los acotes». Nihil mirum quod in sexdecim his sive ratio-
nibus sive causis aliquid inveniamus ex regula nona primae seriei igna-
tianae ubi Sanctus Pater ponit «tres causas principales por que nos ha-
llamos desolados». Ludolfus: «La tercera es porque quando le fuere en
la tribulación quitado el socorro, pueda ver mejor su defecto e reco-
noscer a ssí mesmo... La quarta es para humildad e porque no se pier-
dan sus virtudes, presumiendo de sus merecimientos e enxalcándose en
soberuia»8 etc. Simile aliquid repetitur in I, XLVIII, II. Ignatius specie
quidem similia, re alia et alio prorsus modo tradit: «La nona: tres cau-
sas principales son por que nos hallamos desolados...; la 2.a por
prouarnos para quánto somos y en quánto nos alargamos en su serui-
tio...; la 3.a por darnos vera noticia y cognoscimiento para que interna-
mente sintamos que no es de nosotros traer o tener deuoción cres-
cida» etc. «y porque en cosa ajena no pongamos nido, aleando nuestro
entendimiento en alguna soberuia» etc.
1 Caput VII cd. burgensis respondet in plerisque editionibus capiti VI.
1 I, VIII, VI.
Foxtes EXTERNE Vita Christi etc.
89
At si ex libris haec petivit Ignatius, quidni ex Imitatione Christi po-
tius, 1. I. c. XIII, f. 6v, L II, c. IX, f. 23? In primo ex his duobus locis
ait: «Empero las tentaciones muchas vezes aprouechan al hombre ahun-
que sean enojosas y graues, ca en ellas el hombre se humilla, alimpia y
aprende», etc. In altero: «Que deuemos carecer de toda consolación
humana... Quando te fuere quitada la consolación, no desampares [sic
pro desesperes] luego; mas espera con humildad e paciencia la visita-
ción celestial.»
Ad has discretionis regulas referre quídam volunt modum cogno-
scendi qua ratione boni angeli, qua ratione mali se nobiscum gerant,
rejiciuntque lectorem ad Ludolfum, I, IV, III et II, LXXI, III \
Primus locus est de angelo se Zachariae ostendenti eique timorem
ac tremorem incutienti. Allato itaque Lucae I, 11-12, pergit Ludolfus:
«Lo qual le acaesció por la vista de la naturaleza e figura angelical, que
es más alta e más poderosa de lo que puede soffrir la flaqueza humana.
Mas el buen ángel en esto se diferencia del malo, ca el ángel malo
siempre va continuando espanto en aquellos a quien aparesce... mas el
bueno quando aparece, avnque en el comienco da temor, luego conorta
e consuela.» Eamdem in altero loco doctrinam Ludolfus profert, occa-
sione angeli mulieres ad Christi sepulchrum alloquentis, qua re expli-
cata, haec addit: «Es de notar aquí que el ángel bueno en esto es dife-
rente del malo; porque el ángel bueno espanta en el principio con su
excellente resplandor, e conforta en el medio con su santa habla, e ale-
gra en el fyn con la consolación que dexa en el coragón; mas el ángel
malo el contrario tiene de todo esto, porque en el comienco espanta
con su orrible e pauorida boz, e en el medio engaña con su engañoso
prometimiento, e en el cabo entristece por el dañoso descobrimiento
de su engaño e por el mal que de allí se siguió.»
Facile patet, his locis non declaran communem angelorum et quoti-
dianam consuetudinem, quam unam attingit Ignatius s, tum in regulis
prima, secunda et quinta primae seriei, tum in tertia, quarta, quinta et
séptima secundae seriei. Ouare doctrina, non quidem contraria, sed alia
est, cum in alia re versetur. Has regulas vide infra in Excretáis.
De malitia, vi et armis daemonis complura sunt in I, LXXIII, IV 3.
Hispana translatio haec est: «Porque si contra él [el adversario] con
1 La Genése, p. 86. Ludolfi doctrinam, quam loci in textil allati continent, tradit
S. Thomas Aquinas in Summa, III, XXX, art. III, ad 3, et in Expositione in Job, c. IV,
lectione 3. Ignatianae autem doctrinae similiora sunt illa quae docent S. Antonius ab-
bas (Migne, P. G. XXVI, 893-896); S. Thomas Aquinas, Expositio in II Epistolam aa
Cor., c. IV, lectione 3; S. Cyprianus (Migne, P. L., IV, 664); S. Bona ventura, Brevilo-
,/uium, P. III, c. 2 (Opera, V, Ad Claras Aquas, 1891, p. 232).
2 Nullo negotio id contexta oratio confirmat. V ¡de quoque Suárez, De religione Socie-
tatis Jesu, 1. IX, c. V, n. 30 et sqq., praesertim nn. 32 et 34.
3 Error typographi est in La Genése, p. 86, ubi dicitur «c. LXXVIII».
go
MONUMENTA IGNATIANA
todo estudio peleamos, cierto es que somos más fuertes que él; mas si
nos asseguramos e lo tenemos en menosprecio, terná victoria e san-
grienta venganca sobre nosotros; ca no haze otra cosa al diablo fuerte
sino sola nuestra negligencia, que no su potencia. E Sant Gregorio dize:
el diablo quando es contradicho e registido, es flaco como hormiga;
mas quando se recibe su consejo e los malos pensamientos que pone,
es fuerte como león.» Haec qui legat (libenter assentimur P. W.) facile
de regula duodécima primae seriei ignatiana cogitabit, ff. 54V-55. Ad-
dimus tamen, comparanti utrumque locum indubium omnino fore, alte-
rum ab altero non penderé. Nam Ludolfus agit de negligentia, Ignatius
de timore in repellendis tentationibus. Incipit Ignatius a comparatione
mulieris cum viro rixantis; hanc tenet per totam regulam; timiditatem
tam mulieris quam daemonis fugientium a viro forti, item ferociam utrius-
que in hominem timidum tam vividis coloribus pingit, ut hic locus,
nisi fallimur, inter eos numerandus sit quos Ignatius sive ex lumine di-
vino sive ex usu, quam máxime cognitos habebat. Vide locum.
Caeterum non modo apud Ludolfum legere illam Ignatio doctrinam
licuit, sed in Imitatione Christi etiam, 1. 1., c. XI, f. 7: «Ouanto más fuere
alguno perezoso a resistir, más de cada día se enflaquece, e el enemigo
se forma contra él más poderoso.»
Circa regulas in distribuendis eleemosynis servandas vix aliquid in-
venimus apud Ludolfum, quod cum ignatianis comparemus, nisi ea quae
de fortunis sanctorum Joachim et Annae habet ad finem ultimae regu-
lae Ignatius, f. 59. Hoc autem tum ex Ludolfo tum ex Flore Sancionan
oriri potuit:
FLOS SANCTORUM
V hazían [S. Joachim
e Sta. Anna] tres par-
tes de su hazienda. Y la
vna dauan a los pobres
y a los peregrinos y biu-
das; y la otra a los que
seruían a Dios en el su
templo, y la tercera
guardauan para el man-
tenimiento de su casa
(De Sta. Auna, f. 27or
col. I).
Alios dúos praeter hunc locum indicat P. W., II, XLVI, III et II,
XLIX, VII ad finem. De hislocis ait: «Ludolphe donne d'une facón gé-
nérale la doctrine contenue dans les Exercices» \ Sed Ignatius in quatuor
primis regulis nihil agit nisi eligendi leges quatuor (quas in secundo ele-
VTTA CHRISTI
Este [S. Joachim]
daua la tercia parte de
sus bienes a los pobres,
e la tercia al templo e
a los ministros dél, e
de la otra tercera parte
se mantenía él con toda
su casa. (I, II, VI.)
EXERCITIA
Los quales [S. Joa-
chin y Sta. Anna] par-
tiendo su hazienda en
tres partes, la primera
daban a pobres, la se-
gunda al ministerio y
seruitio del templo, la
tercera tomavan para
la substentación dellos
mismos y de su familia.
1 La Geníse, p. 86.
FONTES EXTERNi: VlTA CHRISTI ETC.
91
ctionis modo dederat) in rem praesentem adhibere docet. In quinta et
sexta has easdem regulas ob oculos habendas dicit in adjunctis quibus-
dam, in quibus sólito majus periculum in usu pecuniarum est. In se[)tima
denique tutissimam viam tradit, quam in suo quisque familiaeque victu
teneat, Christi Jesu imitationem. Hanc autem doctrinam in locis Ludolfi
supra indicatis contineri in universum, eatenus verum est, quatenus
eleemosynarum distributio pertinet ad officia patrisfamilias, de cujus
vigilanti studio agitur in parte II, c. XLVI, et ad rectum Dei donorum
usum, de quo est c. XLIX. Locum a P. W. allatum: «Quisnam fidelis
dispensator a Domino remunerandus» in neutra editione latina inveni-
mus quam ad manum habemus; est tamen locus similis in pag. 561,
litt. A edit. lugdunensis 1557: «Ouis putas est fidelis, intentione Domino
propter Dominum serviens»; in margine autem «Fidelis dispensator».
Eadem lectio est in textu et in margine editionis etiam lugdunen-
sis 1537, f. 308V., litt. D. Hispane autem est hujusmodi: «¿Quién pensáis
que es el sieruo fiel por derecha yntención que sirue a su Señor por
solo El mesmo, e no por otro acatamiento de prouecho temporal, e
que cure de las ouejas del Redemptor por solo su amor, e no por ga-
nancia transitoria?» Et aliquanto post: «E dize que les dé medida de
trigo, porque se entienda que les ha de dar manjar para el ánima e para
el cuerpo, como es la palabra de Dios e el buen exemplo e el sosteni-
miento corporal que suelen tener los hombres, e que se les dé todo
esto medido, según la calidad de los oydores e de los pobres.» Perle-
ctis regulis ignatianis non facile videas, praeter id quod modo diximus,
quid his commune sit cum doctrinis illis Ludolfi.
Non tantopere a regulis ignatianis recedunt, nec tamen ea audemus
fontes appellare, haec ex c. XLIX, § VII: «E otro recibió riquezas
temporales, e este es obligado (para pagar bien este marco) al piadoso
repartimiento dellas.» «Ansí que... el que tiene abastanca de riquezas,
vele e mire que non sea perezoso en la largueza de la misericordia.»
«E si otro tiene dineros, dé de comer a los pobres, vista el desnudo,
hedifique yglesias, e obre de su thesoro todo el bien que puede.»
Ex regulis ad scrupulos sentiendos et dignoscendos illud Sti. Gre-
gorii dictum «Bonarum mentium est ibi culpam cognoscere ubi culpa
nulla est» legitur apud Ludolfum I, XII, XIII: «Como de las buenas
consciencias sea muy propio temer siempre culpa adonde culpa no
paresce.» At cum in Vita Christi hispana nec tribuatur haec senten-
tia Sto. Gregorio nec latine proponatur; Ignatius autem in Autographo
hispano eam et latinam proferat et Gregorio tribuat, aliunde quam ex
Ludolfo eam illum hausisse credendum est. In latino textu Ludolfi sic
locus ille scribitur: «Cum bonarum mentium sit culpam timere vbi culpa
non existit» 1 nec mentio fit Sti. Gregorii.
1 Edit. lugdun. 1557, p. 62, lit. A.
92
MONUMENTA IGNATIANA
Postremum locum in Exercitiis tenent regulae ad sentiendum cum
Ecclesia catholica. Narravit ipse Ignatius Consalvio, se, cum in pampi-
lonensi arce defendenda periculum vitae sibi instaret, commilitoni pee-
cata confessum esse *. Probabiliter legit deinde apud Ludolfum
I, XLI, III ad finerri: «No se deue el christiano confessar con qual-
quiera persona, mas con solos los sacerdotes» idque forte recordatus
monuit in regula secunda: «Alabar el confessar con sacerdote.»
Praedestinationem attingit S. Ignatius regula decima quarta, mo-
dum de illa sobrie ac prudenter loquendi breviter in regula decima
quinta tradit. Ludolfus pluribus locis ac praesertim II, L, VI-VIII s,
multo fusius quam Ignatius eam doctrinam complectitur. Cumque
uterque vera proferat, nihil mirum quod in quibusdam conveniant. Ouae
ex Ludolfo simillima sunt ignatianis reperies loco, quem diximus, § VI:
«Muy loco es el que dize: quiero facer todo lo que me plazerá, que si
me tengo de saluar, saluo seré, e si me tengo de condemnar, no me
puedo librar de la condempnación; así como sería loco el enfermo» etc.
Ignatius vero: «Así se hable [de la predestinación] que el pueblo me-
nudo no venga en eror alguno, como algunas vezes suele, diziendo: si
tengo de ser saluo o condemnado ya está determinado, y por my bien
hazer o mal, no puede ser ya otra cosa.» Haec si velis cum P. W. ve-
stigia Ludolfi nuncupare, nihil obstat, nisi forte malis ea, quoniam haec
pars adjecta videtur Exercitiis esse Parisiis, studiis Ignatii philosophicis
ac theologicis tribuere, quae tamen necessaria non erant ad hunc erro-
rem, quem Ignatius appellat «del pueblo menudo» indicandum.
Regulam sextam decimam confert P. W. cum Ludolfo I, XL, V. Ad
rem faciunt praesertim illa: «Confessar alguno la fe cathólica syn obra,
no aprouecha para alcancar la salud del ánima, porque tal fe es muer-
ta.» Hoc simplicissimum dogma est, quo pósito, prudentiam in lo-
quendo de fide, ne populus in salutis operibus torpeat, commendat
Sanctus Pater Ignatius.
Denique Dei timorem exponit Ludolfus I, LUI, II; et ita exponit,
ut varios illius modos declaret: «E es de saber que seys maneras ay
de temor (conuiene saber): temor humano, temor mundano, temor na-
tural, temor seruil, temor principiante e temor filial o casto. Los dos
primeros temores son viciosos e imperfectos; los dos postrimeros son
virtuosos; los dos de en medio ni son viciosos ni virtuosos.» Explicat
deinde singula; de servili dicit: «Temor seruil es aquel por el qual al-
guno teme peccar de temor del infierno, e no dexa de pecar por amor
de la virtud de la caridad, ni por acatamiento de la bondad diuina;
mas por el miedo de la pena refrena la mano, mas no refrena el cora-
1 Montim. Ignat., ser 4.a, I, 38.
- Conferri possunt praeterea I, LV11I, III; II, XL, IV. P. W. lectores remittit ad «c. I
de la II P.»; suspicamur errorem typographi, cum in eo capite agatur de confessione
Pctri apud Caesaream Philippi, nihil de praedestinatione.
FONTES EXTERN i: VlTA ChRISTI ETC.
93
cón de pecado. > De filiali haec: «El temor filial o el temor casto es
aquel por el qual alguno encendido por amor del bien e de las virtudes,
teme pura e limpiamente ofender a Dios e ser apartado dél, e apártase
del mal solamente por ser justo. Este temor es perfecto e no es lan-
zado fuera por la caridad, antes es acrescentado en el ánima, según
que se acrescienta en ella la mesma caridad.» Compara cum his regulara
Sti. Ignatii ultimam: eamdem quidem ex parte doctrinam invenies; at,
nisi fallimur, Ludolfi vestigia, si qua olim fuerunt, deleta existimabis.
Haec nobis praecipua visa sunt, quae legenti Ludolfum et Exercitia,
illius in his vestigia vel certa vel probabilia videbuntur. Operae pre-
tium est de natura horum vestigiorum pauca subnectere.
Cum quatuor illa in folio volumina Vitae Christi a Montesino per-
scripta in manus sumpseris, facile mentem subibit dubitatio, legeritne
Ignatius ea integra (quibus adde Florem Sancionan) an forte eorum
partem tantum. Nam primum nihil nos cogit ut illud teneamus, cum
nullus testis id affirmet. Deinde, ex quo tempore legere incepit in-
termissa nonnunquam lectione haerebat in cogitatione quadam «dos y
tres y 4 horas sin sentirlo» 2. Alias imitationem sanctorum animo
versabat, et «durauan también estos pensamientos buen rato» 3. Postea
vero, quando jam constituerat se totum Deo mancipare, perseuerabat
quidem legere, at nonnihil temporis sermonibus cum domesticis da-
bat 4; «parte del tiempo gastaua en escreuir, parte en oración. Y la
mayor consolación que recebía era mirar el cielo y las estrellas, lo qual
hazía muchas vezes y por mucho espacio» 5.
Quod si omnia legerit atque ex voluminibus cunctis aliqua excer-
pserit, illud tamen pro certo habendum est, excerpta haec non fecisse
Ignatium eo animo, ut in posterum scriptis illis uteretur ad Exercitia
scribenda, cum Loyolae de his ne cogitaret quidem; volumina vero illa
eum e domo paterna Hierosolymam non asportasse, tam verisimile est
quam quod verisimillimum, vix non certum dixeris. Ut autem Exercitia
scribens vel faciens Manresae haberet aliud Vitae Christi, aliud Floris
Sanctorum exemplar, fieri quidem potuit; factum esse, nemo, quantum
scimus, affirmavit. Utrum vero temporibus subsequentibus eosdem
libros iterum legerit necne, non constat. Aliunde, Ignatium suum illum
librum, in quo excerpta Ludolfi et Floris Sanctorum exscripserat,
secum Manresam attulisse certo scimus. 6.
Hinc aliqua, quae non exigui momenti sunt ad rem nostram conse-
quuntur. Primum non videmus causam cur identidem fingi videatur
1 Vide supra, p. 53.
1 Monum. fgnaí., ser. 4.a, I, 40.
3 Ibid., p. 41.
4 Ibid., p. 42.
5 Ibid., p. 43.
6 Ibid., p. 47.
94
MONUMENTA IGNATIANA
Ignatius quaedam ex Vita Christi eligens, quaedam omittens, quaedam
aliquantum immutans, prout ea ad finem Exercitiorum utilia fore pu-
taret l. Loyolae eum id non praestitisse, compertum est; Manresae tan-
tum non certum. Numquid alibi? Ex nullo teste id novimus; affirman-
dum tamen esset, si aliter explican non possent vestigia ludolfiana,
quae in libro Exercitiorum videmus. Atqui optime intelliguntur, etiamsi
nunquam eum, qui fingitur, seligendi laborem perfecerit Ignatius.
Habebat enim librum illum, in quem manu sua nonnulla transcripserat;
praeterea cum partem operis ludolfiani, sin minus totum opus, diligen-
tissime perlegisset, perlectaque studiosissime meditatus esset, nonne in
ejus animo inhaerere penitus multa debuerunt? Adde divinum lumen
singulare, cujus officium videtur fuisse non modo nova docere, sed alias
etiam cognita illustrare 2. Haec tria, nisi nos fallit opinio, plañe suffi-
ciunt ad vestigia illa explicanda, praesertim cum in libro Exercitiorum
ex opere ludolfiano locus alicujus momenti nullus ad verbum pro-
feratur.
Ex his rebus et ex iis, quae antea dictae sunt, ñoc alterum facile
quoque intelligitur, causam non esse affirmandi, multa ex Vita Christi
recta in librum Exercitiorum transiisse, id est, multa Ignatium, conscium
illa orta ex Ludolfo esse, e libro manu sua Loyolae scripto, aut etiam
ex memoria, nedum ex ipso Ludolfi opere, scientem ac volentem in
Exercitia transcripsisse.
Ouare, idque est postremum ex dictis consectarium, modum, quo
Vita C/iristi et Flos Samiorum dici possunt Exercitiorum fontes ex-
terni, hunc esse putamus: cum Ignatius ex illis operibus aliqua in suis
chartis, animi et religionis causa, descripsisset, multa in animo reti-
nuisset, videretque quaedam illorum ad Exercitia, quae agente Spiritu
Sancto, scribebat vel scripserat, ex usu fore; eadem illa, modo con-
scius, modo inscius, usurpabat.
Idem pro rata censendum videtur de Imitationc Christi, cum ñeque
ex ea locus ullus ad verbum expressus in Exerciliis reperiatur.
§ 4. V. P Garclae de Cisneros Exercitatorium vltae splrltualis
V. P. García Ximénez de Cisneros, patruelis celeberrimi cardinalis
Francisci Ximénez de Cisneros, O. S. Francisci, adolescens annorum
viginti, ordini S. Benedicti nomen dedit. Inde ab initio sui in praecla-
rissimum illum ordinem ingressus, usque ad vitae extremum ómni-
bus virtutibus insigniter floruit. Commendant auctores mirabilem pror-
sus illius vitae laborem et austeritatem, obedientiam eximiam, singula-
rem humanitatem et prudentiam, orandi studium et perfectionem altis.
1 La Genése, p. 18.
2 Cf. supra, ipsius Ignatii testimonium, p. 36.
Fon TES EXTERNE Cisnkrh Exercttatoriu m
95
simam, in absolutissima denique vitae ratione ex Dei amore indefessam
constantiam.
Cum in Montcm Serratum anno 1493, comes P. Generalis Joannis
de San Juan, venisset; communi consensu ad antiquam disciplinam re-
stituendam abbas creatus est, in quo muñere annos undeviginti, iterum
ac saepius a monachis electus coactusque, perseveravit.
Multa quidem nec sine magno aliorum in virtutibus progressu,
prudentissime ac salutariter admodum praestitit; non pauca etiam, ut
erat sacra doctrina imbutus et a Deo illustratus, perscripsit, in quibus
primum locum obtinet opus Exercitatorio de la vida, espiritual — Exer-
citatorium vitae spiritualis, quod in officina typographica ab ipso Cis-
neros in Montis Serrati monasterio condita, anno 1500 latine et hispane
typis egregie exscriptum est.
«Vix in aspectum prolatum Exercitatorium erat, magno omnium
monachorum ordinis S. Benedicti plausu in Hispania primum, extra
Hispaniam deinde, exceptum ita est, ut quasi "Liber officialis,, ad mona-
chos religiose instiluendos evaderet» '.
Nec solum monachis Exercitatorium utilissimum fuit, sed multis
etiam aliis, illis praesertim, qui monasterium Montis Serrati et veneran-
dam Beatissimae Virginis imaginem religionis causa invisebant, e quo-
rum numero S. Ignatium a Loyola fuisse notissimum est.
Dúo nobis hoc loco vestiganda sunt: primum, legeritne Ignatius
Exercitatorium; alterum, sintne in Exercitiis ignatianis Excrcitatorii ve-
stigia.
In prima actione, in monasterio Montis Serrati anno 1595 instituía,
ad Ignatium de Loyola inter sanctos referendum, comparent testes ex
auditu tres, declarantque data esse Ignatio a P. Joanne Xanones, ejus
coenobii viro religioso, exercitia Patris Cisneros. Primus testis est
P. Laurentius Nieto, qui haec dicit: «Qui [Fr. Xanones] illi [Ignatio]
dedit [eumque] docuit aliqua exercitia spiritualia, in quibus se exercuit
Ignatius, et cum Manresae versaretur, veniebat interdum [in Montera
Serratum], ut rationem redderet dictorum exercitiorum.» Alter testis,
P. Joachimus Bonanat: «Dedit illi, inquit, exercitia spiritualia hujus
domus, Fratris Garciae de Cisneros.» Denique P. Michaél de Santa Fe:
«Dedit illi exercitia spiritualia Cisnerii» -.
In alio processu facto in eodem monasterio die 24 Januarii anni 1 599
Michaél de Santa Fe repetit idem fere testimonium (nam hic non nomi-
natur Cisneros) quod anno 1595 protulerat. Jacobus Campmany ait
1 Ex praefatione editionis, quam R. P. Faustus Curiel, O. S. Ben., recudendam
curavit Barcinone anno 1912, p. XV11I, secundum editionem omnium primam, factam
in monasterio Montis Serrati, anno 1500. Ex eadem praefatione sunt quae praecedunt
et nonnulla quae sequuntur. Hac Exercitatorii editione utimur in his Prolegomaüs.
2 Momim. Ignat., ser. 4.a, II, 384, 385, 386.
96
MONUMENTA IGNATIANA
audivisse se, instructum esse Ignatium a Xanones «in vita spirituali» '.
Denique in actione anno 1606 habita unus praeterea testis, Fran-
ciscus Godofredo, monasterii prior, aetatis annorum octo supra qua-
draginta, ex auditu et ipse, narrat datum esse Ignatio a Xanones ipsum
Exercitatorium P. Cisneros 5.
His adde dictum P. Ribadeneira, qui ad P. Girón, S. J., scripsit di-
ctum sibi esse a P. Lerma, O. S. Ben., ea quae Yepes in suo Chronico
enarrare intenderet (e quarum rerum numero, hanc etiam putamus
fuisse, usurpatum esse ab Ignatio Exercitatorium Cisnerii) ex antiqua
traditione inter monachos Montis Serrati haberi. Ouare ipse Ribade-
neira valde probabile existimat, Ignatium initio suae conversionis
Exercitatorio usum esse 8. Cujus opinioni libenter assentimur, cum nihil
firmum in contrarium afferri possit.
Nec tamen, ut fidem supra datam liberemus *, ex his testimoniis
inferre licet, Ignatium Manresae Excrcitia non usurpasse sua, id quod
Yepes dicebat. Hi enim testes aliquid affirmant, nihil negant. Deinde
trium antiquissimorum testium dicta verissima essent, etiamsi Ignatius
Exercitatorium nunquam forte legisset: illis enim dictis factum esset
omnino satis, si Ignatius in aliqua exercitia spiritualia, moderatore
Chanones, incubuisset, id quod sine dubio factum putamus triduo illo,
quo se Ignatius ad generalem confessionem comparavit 5. Nec mirum
si quis forte hanc esse sententiam testimoniorum illorum, praesertim
trium antiquiorum, putet. Nam etsi unus testis librum ipsum traditum
esse dicit; hunc tamen testem undecim annis posteriorem prioribus
esse, posteriorem autem testem unum esse per antiquiores tres restrin-
gendum, non antiquiores tres per unum recentiorem extendendos.
At vero quidquid de majore vel minore hujus rei probabilitate sit,
illud certum est, monachos montserratenses nihil affirmare quod cum
dictis sive Ignatii sive ejus aequalium pugnare videatur, id quod, ut
supra significavimus, de dictis Antonii Yepes affirmari non potest 6.
Huic igitur auctori, in iis rebus, in quibus cum traditione montser-
ratensi convenit, assentiri oportet; id vero est, Ignatium Exercitatorio
usum esse. In reliquis, quae ipse de suo addit, tanto magis ab eo rece-
dendum est, quia interdum ne ipse quidem sibi satis constat. Nam in
f. 235V ait 7: «Aprendió Ignacio los ejercicios spirituales en él [con-
1 Ibid., pp. 446 et 447. Vide ibid., pp. 441-445, egregiam P. Chanones, O. S. Ben,
laudationem.
* Ibid., p. 869.
3 Apud Yepes, Coránica general de la Orden de S. Benito, t. IV, Valladolid, 161 3,
f. 237.
* Supra, p. 34.
5 Ribadeneira, Vida de S. /guació, L I, c. IV.
* Supra, p. 35.
' In Coránica, t. IV.
FONTES EXTERNi: ClSNERII EXERCITATORIUM
97
vento de Montserrat], que después con tanta gloria suya y de su reli-
gión esparció y publicó por todo el mundo». Haec verba per se sonant
Rxercitia ab Ignatio postea per totum orbem ditfusa, illa esse quae in
Monte Serrato didicerat. Deinde, in f. 23 7r., dicit haec Ignatio ex usu
fuisse «cuando habiendo oído artes y teología compuso aquel tan docto
y provechoso libro de los Ejercicios». Utrumque locum forte compo-
nere coneris ope tertii illius, quem supra scripsimus, ubi dicit Yepes
multa Ignatium sustulisse et addidisse E.vercitatorio Cisnerii, atque ita
Exercitioruni libellum confecisse, suisque institutis accommodasse; qua
ratione Exerciíia per Ignatium propagata dici possint et accepta in
Monte Serrato et ab ipso confecta. Illud tamen teneamus ex Yepii ver-
bis propagata esse ab Ignatio, modo quae didicerat, modo quae confe-
cerat Exercitia.
At vero suntne in Excretáis ignatianis vestigia, quae certam ex
opere Cisnerii originem prodant?
Nomine benedictini abbatis Constantini Cajetani in lucem prodiit
Venetiis anno 1641 opus, hujusmodi titulo insignitum: De religiosa
sancti Ignatii sive Enneco7iis fnndatoris Societatis Jesu per Paires
Benedictinos institutione. Deque libello exercitiorum ejusdem ab Exer-
citatorio V. S. D. Garciae Cisnerii abbatis benedictini magna ex
parte desumpto. Constantini abbatis Cajetani vindicis benedictini libri
dúo
Qui fieri potuerit ut Exercitiortmi liber dictus sit ex libro Garciae
de Cisneros magna ex parte desumptus, vix intelligat quicumque
utrumque opus summis saltem labris degustaverit. «Les premiers cha-
pitres du second livre [operis Cajeta?u\ inquit R. P. Joannes Martia-
lis Besse O. S. Ben., essaient vainement d'établir contre Ribadeneira
que les Exercices spirituels n'ont pas été composés á Manrése. Puis
l'auteur cherche et releve minutieusement ce qu'il peut y avoir de
commun entre le livre de Cisneros et celui de Saint Ignace. Ce qui
améne cette conclusión» etc., illam conclusionem quae in libri titulo
est. «Fallait-il, pergit idem auctor, ajouter de l'importance á la thése
soutenue dans cet ouvrage?... Le bon sens en aurait eu, sans doute,
promptement raison» 2.
Reperti sunt tamen aliqui auctores, qui eam sententiam sequeren-
tur; non solum décimo séptimo saeculo, sed nostris etiam temporibus,
quando homines leges historiae servare se gloriantur. «Atque ipsi etiam
jesuitae et ortum et Exercitia ordini benedictino debent. Jara enim,
anno 1496 {debuit auctor dicere 1500] García abbas in Monte Serrato
libellum Exercitiorum typis curavit exscribendum, quem postea jesui-
1 Exemplar hujus rarissimi operis vidimus in bibliotheca universitatis barcino-
nensis.
2 Revue des Questions historiques, t. LXI, 1897, p. 46.
Monüm. Ignat.— Series II. 7
08
MONUMENTA IGNATIANA
tarum conditor aliquantulum immutavit ac deinde alumnis suis dedit»
Primum quidem non modo nullus est omnino Exercitatorii locus ad
verbum in Exercitiis expressus, sed ne una saltem brevissima senten-
tiarum series, sensu atque ordine rerum utrique operi communis. Id vero
non est verisimile accidere potuisse, si Exercitia aut ex libro Garciae
magna ex parte desumpta essent, aut ipsummet essent Exercitatorium
aliquantulum immutatum. Illam autem rem ex accurata operum colla-
tione nos conclusimus, ac per te ipse quoque, lector amice, intelliges,
si locos, qui pro simillimis afferuntur legendos inferius putabis.
Vide jam quantum discriminis inter dúos hos libros intersit. Supra,
in capite primo hujus praefationis, Exercitiorum compendium dedimus.
Lege epitomen Exercitatorii, auctore P. Fausto Curiel O. S. Ben \
tDivídese en cuatro partes, que por su orden corresponden a las vías
purgativa, iluminativa, unitiva y contemplativa, empleando para todas ellas
sesenta y ocho capítulos. A la vía purgativa corresponden los diez y nueve
primeros, si bien desde el I al X el autor solamente se ocupa de avisos y
reglas generales para ordenar la vida espiritual, demostrando la necesidad
y utilidad de ordenar los ejercicios espirituales en determinados tiempos y
horas, la obligación que tienen los religiosos de darse a ellos y los frutos
que provienen de semejantes ejercicios. Desde el capítulo XII al XVIII
pone las meditaciones de la vía purgativa, señalando una para cada día de
la semana y enseñando en la primera de ellas el modo de hacerlas, y en
el XIX trata del tiempo que convendrá detenerse en esta vía. A la ilumina-
tiva dedica seis capítulos (XX-XXV), tres de ellos para darla a conocer, así
como las disposiciones del ejercitante, a quien enseña el modo de dispo-
nerse para entrar en ella por el examen cotidiano de la conciencia;
otro (XXIII) donde señala las meditaciones para cada día de la semana; el
siguiente, en que hace una paráfrasis del Padrenuestro, y el último, en que
vitupera la negligencia de los que descuidan o abandonan estos ejercicios.
La tercera parte... comprende cinco capítulos, desde el XXVI al XXX. Des-
pués de notar en qué consiste la vía unitiva y las condiciones que ha de
tener, pone las meditaciones cotidianas de ella (XXVII) y luego dedica tres
capítulos (XXVIII-XXX) para dar a conocer sus efectos. La mayor parte del
Ejercitatorio es la destinada a la contemplación, como fin y término de la
vida espiritual. El autor señala qué personas son más aptas para la vida
contemplativa (XXXII), demostrando cómo los religiosos y sacerdotes no
pueden alegar excusa para no darse a ella, y que los contemplativos apro-
vechan más que los activos, tanto a sí mismos como a los prójimos. Expone
1 Der Geist des hl. Benedictus in scinem Wesen und sanen Grnndzügen dargestellt ',
auctore P. Brusone Alders O. S. B., anno 1917, Friburgi Brisgoviae, p. 32, annot. 1.
«Selbst die Jesuiten verdanken ihren Ursprung und ihre Exercitien dem Benediktiner-
orden. Schon 149G Hess der Abt García zu Monteserrato das Exercitienbiichlein druc-
ken, welches spáter der Stifter der Jesuiten ein wenig veranderte und dann seinen
Jüngern gab.» Caeterum prima cditio Exercitatorii abbatis Garciae Cisneros non
anno 1496, sed anno 1500 facta est hispane et latine, ut supra diximus, p. 95.
2 Vide, paulo supra, not. I, p. 95.
FONTES EXTERN I: ClSNERII ExERCITATORIUM 99
los diversos modos de contemplación que tuvieron los santos y enseñan
varios autores, dando él su parecer sobre lo que juzga más seguro en esta
difícil materia (XLVI-XLVII). Después propone para este ejercicio la vida
y pasión de Jesucristo, "que contiene en sí la perfección posible en esta
vida", y para eso explana su sagrada pasión de varias maneras, a fin de que
el ejercitante se detenga más y más en ella hasta conseguir el fruto que
desea (XLIX-LX). Por último, con muy buen acuerdo, el P. Cisneros en va-
rios capítulos va demostrando los obstáculos e impedimentos que suelen
ocurrir en esta vía, para que el ejercitante no llegue a la cumbre de la per-
fección deseada y las causas porque muchos no perseveran en ella
(LXI-LXIV), a los cuales advierte que todos tienen obligación de caminar a
la perfección, bajo pena de gran daño en el presente y lo porvenir (LXVII).
Cierra el autor su obra con una recapitulación de todo lo principal de ella
por orden alfabético, que forma el capítulo LXIX, todo él de suma impor-
tancia y digno broche del Ejercitatorio.»
Juvat etiam Exercitatorii indicem adjungere.
«PARTE PRIMERA
Prólogo. — I. Cómo mucho conviene al religioso que quiere aprovechar
en el ejercicio espiritual, buscar buena compañía y apartar la mala. —
II. Cómo es cosa muy necesaria al religioso ejercitarse en espirituales ejer-
cicios para alimpiar su espíritu. — III. De los frutos que se siguen al devoto
religioso de los ciertos y ordenados ejercicios. — IV. De las condiciones que
han de tener los que se ejercitan en los ejercicios espirituales. — V. Qué
tales han de ser los ejercicios y de la moderación que el religioso debe
tener en ellos. — VI. De las consideraciones que nos incitan a ser fervien-
tes en los ejercicios espirituales. — VII. Cómo los votos prometidos y la ex-
celencia del lugar nos incitan a ser fervientes en nuestros ejercicios. —
VIII. Cómo es cosa muy necesaria al religioso tener ciertas materias, tiem-
pos y horas ordenadas para sus ejercicios. — IX. Cómo por muchas razones
ordenaron los santos que en ciertos tiempos y horas vacasen los religiosos
a la oración mental. — X. Cómo los que comienzan a servir a Dios, comienzan
del temor, que es principio de la sabiduría divinal, y cuántas maneras hay
de temores. — XI. De las cosas que nos traen temor y siempre debemos
temer. — XII. Del repartimiento de las meditaciones por toda la semana
según la vía purgativa.— XIII. De lo que el ejercitador ha de meditar el
martes, para despertar su ánima en principio de la oración después de
maytines. — XIV. De lo que el ejercitador ha de meditar el miércoles en
principio de la oración después de maytines. — XV. Qué es lo que el ejerci-
tador ha de meditar el jueves en principio de la oración después de mayti-
nes.— XVI. Qué es lo que el ejercitador ha de meditar el viernes en princi-
pio de la oración después de los maytines. — XVII. Qué es lo que el ejerci-
tador ha de meditar en el principio de la oración el sábado después de los
maytines. — XVIII. Qué es lo que el ejercitador ha de meditar el domingo
en principio de la oración después de maytines. — XIX. Cuánto tiempo es
necesario ejercitarse por la vía susodicha, y en qué podrá conoscer si es
alimpiado.
100
MONUMENTA IGNATIANA
SEGUNDA PARTE
XX. Cómo el que se llega al ejercicio de la vía iluminativa ha de ser ya
alimpiado y sin mancilla de sus pecados por la vía purgativa, porque pueda
ser capaz de los rayos de la luz divinal. — XXI. De la examinación que ha de
hacer de su consciencia el ejercitador después de las completas, para pasar
a la vía iluminativa. — XXII. De la vía iluminativa según san Dionisio. —
XXIII. Del modo que debe tener el ejercitador para alumbrar su ánima se-
gún las ferias en el reconoscimiento y hacimiento de gracias de los benefi-
cios de Dios, según la vía que es dicha iluminativa. — XXIV. Cómo la dicha
vía iluminativa rescibe rayos de claridad de muchas partes: y principalmente
de la oración del Patcr nostcr, que compuso nuestro Redentor, la cual el
ejercitador debe contemplar con muy gran diligencia, afeción y devoción,
para que se encienda en el amor divinal. — XXV. De ciertas amonestaciones
que amonestan al ejercitador cuánto es culpado aquel que por negligencia
se aparta de los susodichos ejercicios.
TERCERA PARTE
XXVI. De la vía unitiva y perfectiva, que enseña qué cosa es vía unitiva
y perfectiva, y de las condiciones que ha de tener el ejercitador para la al-
canzar.— XXVII. De lo que el ejercitador ha de meditar por la semana en
principio de la oración después de maytines; según que pertenesce a esta
vía que es dicha unitiva y perfectiva, para que pueda subir seis grados que
convienen para ayuntar el ánima con Dios. — XXVIII. Cómo nuestro pensa-
miento se levanta en Dios por vivo y ardiente amor sin algún conoscimiento
del entendimiento, ni de otra cosa alguna. — XXIX. Que el ejercitador más
siente y más ama que no es aquello que entiende ni vee. — XXX. Qué obras
y grados hace este santo amor unitivo y perfectivo en el ánima del ejercita-
dor y varón devoto.
CUARTA PARTE
XXXI. Que la gran literatura es ciencia y no sapiencia: y que a los con-
templativos no es necesaria de todo en todo. — XXXII. Qué personas son
más convenibles para la contemplación. — XXXIII. Cómo según los doctores
es gran diferencia entre la sapiencia y la ciencia. — XXXIV. Cómo la vida
contemplativa ha de comenzar por el trabajo de la vida activa. — XXXV. Que
la gracia singular que a algunos es dada, no es de imitar de todos. —
XXXVI. Cómo el amor de Dios es principio y fin de la vida contemplativa. —
XXXVII. En qué consiste la perfección de la vida contemplativa por seme-
janza del amor mundano. — XXXVIII. Qué tal ha de ser el amor de Dios que
el contemplativo ha de tener. — XXXIX. De dos maneras de silencio y sole-
dad.— XL. Que disputa en qué manera la vida contemplativa primeramente
aprovecha a sí mismo. — XLI. Del provecho que los contemplativos traen a
los otros. — XLII. Que no es soberbia entender en la vida contemplativa se-
gún que algunos piensan, lo cual se demuestra por ejemplos. — XLIII. De la
excelencia de los contemplativos sobre los activos. — XLIV. Cómo es nece-
saria al contemplativo la gracia de Dios. — XLV. En qué manera el ánima
FONTES EXTERNE ClSNERII EXERCITATOKIUM 10 1
contemplativa se dice ser levantada sobre el cuerpo y es hecha simple y
única. — XLVI. De diversos modos que los santos tovieron en tractar de la
contemplación.^-XLVII. Del modo de contemplar que tuvo San Bernardo
en principio de su conversión. — XLVIII. Qué cosa es contemplación, y de
diversas especies della; y de la materia en que debe el ejercitador contem-
plar.— XLIX. Cómo el contemplativo ha de sdbir en su contemplación en
tres maneras según la vida y pasión del Señor. — L. De las figuras, profecías
y escripturas acerca de la encarnación del Señor. — LI. De la anunciación del
Señor. — LII. De la vida del Señor debajo de un compendio para ejercicio
de los nuevos contemplativos. — LUI. En el cual se contiene un otro sumario
de la vida del Señor en latín para los más ejercitados y enseñados. — LIV. De
la cena del Señor y de la preparación para recebir su sacratísimo cuerpo. — -
LV. Cómo el varón devoto y contemplativo no debe dejar de recebir el santo
sacramento por razón de algunos escrúpulos que algunas veces le nascen. —
LVI. Que la pasión del Señor contiene en sí toda la perfección posible al
hombre en esta vida. — LVII. Cómo el contemplativo debe considerar y
contemplar la pasión del Señor en seis maneras. — LVIII. De la pasión del
Señor según el santo evangelio compartida en seis partes. Y primeramente
antes de entrar en ella un breve modo para la mejor contemplar.- — LUÍ. En
qué manera el ejercitador y varón contemplativo ha de tener siempre la
memoria de la pasión del Señor en su contemplación, para que el fervor de
la devoción no se le amate. — LX. De la resurrección de nuestro Redentor
Jesucristo y de su gloriosa ascensión y misión del Espíritu Santo. — LXI. Cómo
es necesaria la fuerte perseverancia a los varones devotos y contemplativos
para venir a la altura de la contemplación. — LXII. De muchos impedimien-
tos que impiden al contemplativo que no alcance la altura de la contempla-
ción.— LXIII. De algunos otros impedimientos que impiden a la dicha con-
templación — LXIV. Cómo algunos desfallescen en la fuerte perseverancia,
por lo cual aprovechan poco en la contemplación. — LXV. En qué manera el
contemplativo debe tener conoscimiento de Dios. — LXVI. Cómo Dios mora
en el ánima por tres maneras de gracia. — LXVII. Que todos son tovidos de
extenderse a alcanzar la perfección, mayormente los religiosos, so pena del
daño presente y venidero. — LXVIII. Cómo en ciertos casos conviene al va-
rón contemplativo descender de su contemplación, y a tiempo posponer sus
ejercicios. — LXIX. El cual tracta de algunas doctrinas que el ejercitador ha
de guardar acerca de las cosas susodichas, con lo cual se concluye la pre-
sente obra».
Exercitia ignatiana et eorum indicem habes suo loco in hoc volu-
mine.
Itaque multa sunt eaque omnino praecipua in opere ignatiano, quo-
rum Exerciíatormm ne meminit quidem: principium et fundamentum,
examen particulare, exercitamenta de regno Christi, de duobus vexil-
lis, de tribus binariis, maximi momenti locus de electione ac reforma-
tione vitae, regulae quamplurimae.
At cum opera haec dúo in rebus ipsis, de quibus agunt, tantopere
differ«nt, multo magis in aliis capitibus discrepant. Oua in re etsi plura
102
MONUMENTA IGNATIANA
dici possent, dúo tantum exponemus: utriusque operis finem et usum.
Atque ut ab hoc altero incipiamus, líber Exercitiorum in eorum máxime
usum scriptus est, qui alios exercent, non eorum qui exercentur. Cer-
tissimum hoc est ex praefatione editioni vulgatae praeposita ex praxi
Sti. Ignatii, qui etsi volebat multos exerceri, librum ipsum cum iis com-
municari nolebat, nisi raro et postquam aliquis exercitia fecisset *; ex
usu Societatis Jesu, quae ne suis quidem alumnis libellum tradit, prius
quam exercitia integra, magistro moderante, perfecerint; denique ex iis
quae libellum legenti passim occurrunt, plurima enim sunt quae traden-
tis exercitia arbitrio relinquuntur, et mutari vel minui, tolli vel adhiberi
possunt, prout necessitas vel utilitas ejus, qui exercetur, postulabit.
Unde luce clarius est, Exercitia ignatiana ñeque librum esse lectionis, ut
dicunt, spiritualis, ñeque collectionem quamdam meditationum, ñeque
complexum utriusque. Sed sunt veluti instrumentum quoddam, seu, ut
Ignatii auctoris vocem usurpemus, sunt arma spiritualia 3, quae inutili-
ter ferme jaceant, nisi peritus miles, qualis esse debet exercitiorum
magister, illis utatur. Ñeque dubitamus affirmare, Exercitia ignatiana
nullos fere fructus latura sine magistro fuisse, cum tamen sint, referente
Sto. Francisco Borgia, ad spiritualem consolationem et profectum fide-
lium magnopere utiiia; sentientibus judicibus a pontífice summo insti-
tutis, pietate ac sanctitate plena, ad aedificationem et spiritualem pro-
fectum fidelium valde utilia et salubria; cum denique ipsius pontificis
judicio máximum adjumentum attulerint ad fructus uberes, quos Igna-
tius ab eoque instituía Societas ubique gentium producere non ces-
sant 4.
Profecto cum haec Paulus III signabat die 31 Julii 1548, nondum
typis excusus erat libellus, certissimum argumentum, non ipsum librum
in manus sese exercentium traditum, sed ad eos moderandos ab Ignatio
ejusque alumnis usurpatum atque adhibitum eos fructus tulisse.
Contra omnino se res habet cum Cisnerii Excrcitatorio. In quo nulla
unquam mentio est ejus qui exercitia daré debeat, etsi mentio directo-
ris animorum fit. Exercitatorium liber est, quem sive ad legendum sive
ad meditandum adhibere utiliter potest quicumque christifidelis rerum
spiritualium, orandi praesertim, studiosus, nullo etiam magistro. Itaque
magnum jam inde ab initio exemplarium numerum, sex supra mille 5,
ipse auctor edenda curavit, mérito existimans, quanto plures lectores
liber nacturus esset, tanto uberiores fructus eum editurum. Intelligimus
ergo cur editio, ut ajunt, popularis Exercitatorii fiat; popularem Exerci-
tiorum editionem, etsi facta est, non intelligimus.
1 Eam habes infra, ante Exercitiorum textus.
2 Cf. Monum. Ignat., ser. r", VIII, 356, et IX, 701-702.
3 Constitutiones S. J., parte IV, c. VIII, n. 5.
4 Vide litteras apostólicas Pauli ITI post haec Prolegomena.
8 Méndez, Tipografía española, Madrid, 1861, p. 172.
FONTES EXTERNi: ClSNERII EXERCITATORIUM IO3
Diximus de usu. Finem strictim attingamus, non communem illum,
quo certe conveniunt, utrumque enim opus ad christianam vitae perfectio-
nem perducere nomines conatur; sed uniuscujusque operis proprium ac
singularem. Exercitalorium, opinamur, ita homines in perfecta vivendi
ratione erudit, ut eos ad vitam, quam contemplativam vocant, adducere
nitatur. Id concludimus ex personarum genere quas alloquitur; hi enim
sunt homines religiosi, ii máxime qui hanc vitam profitentur; ex rebus
ipsis, quas máxima ex parte ad illud vitae genus referí; ex modo tra-
ctandi, qui hujusmodi vitae est praesertim accommodatus. Vide paulo
superius operis compendium et indicem.
At finis Exercitiornm proprius est hominem ita praeparare et adju-
vare ad se ipsum vincendum seque inordinatis affectibus subtrahen-
dum, ut perfectionem revera sectetur, quicumque tándem sit vitae sta-
tus, in quo illum Deus vivere voluerit. Hoc ex titulo Exercitiorum intel-
ligitur, ex precibus jam inde a prima repetitione primae hebdomadis,
ex praeludio ad status considerandos, aliisque locis innumeris.
Denique, ut aliquid, quod usum finemque simul complectitur, adno-
temus, exercitia ignatiana brevi tempore (uno fere mense cum plene
usurpantur) absolvuntur, propriumque robur et efficientiam eo diri-
gunt, ut animum moveant ad genus seu rationem vitae amplectendam,
qua Deo in posterum, quantum fieri possit, perfectissime serviat; hanc
deinde voluntatem renovare conantur qui statis temporibus hujusmodi
exercitiis dant operam. At nemo unquam per integrum annum, nedum
per plures annos aut per totam vitam, exercitiis ignatianis vacat, quia
exercitia ignatiana non sunt genus vitae perfectum, sed via ad hoc ge-
nus unicuique accommodatum quaerendum et inveniendum et ample-
ctendum.
Exercitatorium autem vitae spiritualis ea exercitia eaque ratione
tradit, quae nullis diebus omitti debeant, quae potius per totum annum,
imo per totam vitam peragenda sint vel saltem peragi possint, idque
eadem ratione; proinde non hoc spectant ut per viam perfectionis,
quam tibi accommodatam in exercitiis cognoveris et ingredi coeperis,
postmodum constanter incedas; sed ut his ipsis faciendis illud perfe-
ctionis genus assequi contendas, quod est in conjunctione animae cum
Deo, ut ipse Cisneros in praefatione loquitur.
Satis superque sufficiunt ea quae diximus, ut intelligas, quantum
discriminis inter utrumque librum intersit, ac proinde quid sentiendum
de illis qui aiunt «les grandes lignes» ignatiani operis ex opere Cisne-
rii originem trahere \ aut Ignatium alumnis suis illud opus leviter im-
mutatum tradidisse. Qui auctores, ut mitissime de illis dicamus, aut neu-
trum ex duobus operibus legisse, aut alterum tantum videntur.
In his auctoribus nullo modo numerandus est R. P. Joannes Martia-
Hermann Müller, Les origines de la Compagnie de Jesús, París, 1898, p. 37.
104
MONVMENTA IGNATIANA
lis Besse, O. S. Ben., cujus paulo ante meminimus, qui de utroque libro
erudite, prudenter, modérate scripsit; singulari studio Exercitia cum
Exercitatorio contulit, atque ea quae similia videbantur in lucem edidit
anno 1897, in libello Revue des questions historiques, t. 61, p. 22 et
seqq. Et quoniam illud nobis unum restat, ut locos Exercitatorii expen-
damus, qui in Exercitia ignatiana forte permanarunt; hunc nobis labo-
rem labor clarissimi Besse multo faciliorem reddidit. Locis ab illo indi-
catis alios addemus, quos ipsi ex collatis textibus hispanis colle-
gimus.
Et quamquam Excrcitatorium non est in eorum operum numero,
quae sunt a nobis paulo ante examinata, iis tamen illud par in eo feci-
mus, quod illius íntegros textus afferamus, non modo illis de causis
quas supra diximus, sed quia a quibusdam Exercitatorium dictum est
uberrimus Exercitiorum fons, et quia quaerere interdum videntur eru-
diti, quantum ad Exercitia Exercitatorium contulerit Imo hae causae
quoque fuerunt cur hujus operis pleniorem tibi cognitionem quam
priorum suppeditare vellemus. Habebis itaque hic unde ómnibus
satisfacías. Illud vero notatum volumus, saepe nos textus cum Exerci-
tiorum tum Exercitatorii longiores quam soleat R. D. Besse, nunquam
breviores afferre.
Sexdecim itaque fere locos Exercitiorum cum totidem locis Cisnerii
clarus auctor comparat. Sed ex illis dúo sunt rejicienda, quippe qui ad
Directorium horarum ca?wnicarum pertinent 2, quod opus nulla ratio
est affirmandi lectum ab Ignatio esse, cum ab Exercitatorio sit diver-
sum, ab eoque separatim excusum, in exemplaribus saltem quingentis
sexaginta sex 3.
Reliqui sunt igitur loci quatuordecim, quos deinceps, secundum
ordinem rerum in libro Exercitiorum servatum, ut adhuc fecimus, ap-
ponimus.
Primum itaque occurrunt loci ad viginti primas annotationes perti-
nentes.
I. Agit S. Ignatius in quarta annotatione, f. iv, de producendo vel
contrahendo exercitiorum tempore; Cisneros autem in c. XII, p. 45, de
dolore peccatorum excitando, ibique locos inter se similes invenit Dom
Besse 4.
Sanctus Ignatius: «La quarta, dado que para los exercicios siguientes se
1 «Die Frage wie stark Ignatius bei den Exercitien cine Schrift des Benedictiners
García Cisneros benutzt habe, wurde erst nach seiner Heiligsprechung lebhaft erOr-
tert.» Dollinger und Reusch, Die Selbstbiographie des Cardinals Bellarmin, Bonn,
1887, p. 332, not. 2.
2 Revue des Questions historiques, t. 5i, pp. 41 et 44.
8 Méndez, Tipografía española, p. 172; Curiel, Exercitatorio, Noticia, p. XV.
* R. des Q. H., t. 61, p. 42.
FONTES KXTERNi: ClSNERII ExERCI I ATORIUM 105
toman quatro semanas, por corresponder a quatro partes en que se diuitlen
los exercicios, es a saber a la primera, que es la consideración y contempla-
ción de los pecados, la 2a es la vida de Xpo. nuestro Señor hasta el día de
ramos inclusiue, la 3a la passión de Xpo. nuestro Señor, la 4a la resurrectión
y ascensión, poniendo tres modos de orar; tamen no se entienda que cada
semana tenga de necessidad siete o ocho días en sí; porque como acaesce
que en la primera semana vnos son más tardos para hallar lo que buscan, es
a saber contrición, dolor, lágrimas por sus pecados, asimismo como vnos
sean más diligentes que otros y más agitados o probados de diuersos spíri-
tus; requiérese algunas vezes acortar la semana, y otras vezes alargarla, y
así en todas las otras semanas siguientes»...
Cisneros: «Y aun si no pudieres alcanzar dolor por estas cosas susodi-
chas, no dejes de hacer memoria dellas brevemente cada noche en tu ejer-
cicio.»
«Las cosas susodichas» preces quaedam sunt hominis dolore pec-
catorum afflicti (de quo dolore tantum agit Cisneros) quarum precum
memoriam recolere singulis noctibus breviter quisque debeat, etiamsi
forte illarum ope dolorem illum non sentiat. Ignatius certe doloris quo-
que illius meminit, sed per transennam et exempli causa, sicut etiam
mentionem facit de diligentia sese exercentis et de variis variorum spi-
rituum agitationibus, quae omnia et singula causae esse possint, sin-
gulas exercitiorum hebdomades modo producendi , modo contra -
hendi. Itaque nobis quidem vix apparet cur hi dúo loci inter se com-
parentur.
II. Annotatio quinta, f. 2, et oratio praeparatoria, quae ante primum
exercitium primae hebdomadis proponitur, f. 10, conferuntur cum uno
Exercitatorii loco
S. IGNATIUS
«La quinta [annotación]: al que
rescibe los exercicios mucho apro-
uecha entrar en ellos con grande
ánimo y liberalidad con su criador y
Señor, ofreciéndole todo su querer
y libertad, para que su diuina Maies-
tad, así de su persona como de todo
lo que tiene se sirua conforme a su
sanctíssima voluntad.
La oración preparatoria es pedir
gracia a Dios nuestro Señor, para
que todas mis intenciones, actiones
y operaciones sean puramente or-
CISNEROS
«Fin de la meditación. El fin de la
meditación , oración y contempla-
ción, no sea por tu provecho; no por
evadir las penas; o por esperanza de
ganancia o del premio celestial; o
por la dulcedumbre de la medita-
ción, oración o contemplación; por-
que este tal sería amor mercenario.
Mas medita, ora y contempla por
puro y filial amor; porque aparejes
en tu corazón morada a Dios, y des
lugar a la gracia, y hagas la voluntad
de aquel cuyos deleites son ser con
X. des Q. H., p. 41
io6
MONUMENTA IGNATIANA
denadas en seruicío y alabanza de los^hijos de los hombres; el cual se
su diuina Maiestad». deleita mucho en nuestra salud; por-
que para este fin es criada el ánima
racional, para que cordial y amoro-
samente sea unida a su dulcísimo
Criador: en esta presente vida por
meditación, oración y contempla-
ción, y en la otra por perpetua frui-
ción. Y brevemente hablando; debes
en todo esto buscar la gloria de
Dios, y después la honra de los san-
tos, la virtud de la Iglesia, la salud
tuya, ordenándolo todo a gloria de
Dios=>... (C. LXIX, p. 266.)
In annotatione quinta et in loco Exercitatorii res omnino aliae tra-
ctantur: Ignatius docet, quo debeat animo paratus esse qui exercitia
aggreditur; Cisneros qualis in orando, meditando, contemplando quae-
rendus finis; hic finis debet esse gloria Dei «por puro y filial amor»,
omissa interim tanquam causa ad agendum movente, propria utilitate
«no sea por tu provecho». Contra Ignatius, omissa interim mentione
filialis amoris gloriaeque divinae, aggredienti exercitia magnae spem
utilitatis facit (mucho aprovecha), ut eum moveat ad exercitia magno
ac liberali animo suscipienda. Oratio quidem illa praeparatoria, quae
non est hujus loci, commune habet cum Cisneros, quod omnia ad Dei
gloriam facienda sunt; sed aliis verbis Cisneros, aliis plañe diversis
Ignatius utitur.
III. Nec multo similiora sunt quae S. Ignatius in annotatione duo-
décima, ff. 2v-3r, et Cisneros in eodem cap. LXIX, p. 264-265 tradit
S. IGNATIUS
«Procure siempre [gui se excrcef\
que el ánimo quede harto en pensar
que a estado vna entera hora en el
exercicio, y antes más que menos;
porque el enemigo no poco suele
procurar de hazer acortar la hora de
la tal contemplación, meditación o
oración».
CISNEROS
«Constante confianza al amado.
Que no fácilmente se aparte del amor
del amado por las sobrevinientes ten-
taciones. Esfuérzase el diablo de im-
pedir al meditante y varón devoto
por tentaciones diversas. Por ende
debes decir: "Yo confío en Aquel que
dice: Hijo mío, dame tu corazón,,».
Agit Ignatius de integra hora meditationi tribuenda, ad quam inte-
gritatem labefactandam non parum laboret hostis humanae naturae;
Cisneros autem de fiducia in Deum retinenda, etiam advenientibus dia-
boli tentationibus.
1 R. des Q. //., p. 42. In ultima linea perperam dicitur «Annotatio 14» pro «12».
FONTES EXTERNi: ClSNERlI ExERCITATORIUM 107
IV. Ex annotationibus postremus est locus in decima sexta, ff. 3V-4,
qui cum alio loco ejusdem capitis LXIX Exercitatorii comparatur
S. Ignatius: «Para que el Criador y Señor obre más ciertamente en la su
criatura, si por ventura la tal ánima está affectada y inclinada a vna cosa
desordenadamente, muy conueniente es mouerse poniendo todas sus fuerzas
para venir al contrario de lo que está mal affectada; así como si está affec-
tada para buscar y auer vn ofñcio o beneficio, no por el honor y gloria de
Dios nuestro Señor ny por la salud espiritual de las ánimas, mas por sus pro-
prios prouechos y intereses temporales, deue affectarse al contrario, ins-
tando en oraciones y otros exercicios espirituales, y pidiendo a Dios nues-
tro Señor el contrario, es a saber, que ny quiere el tal officio o beneficio ny
otra cosa alguna si su diuina Maiestad, ordenando sus deseos, no le mudare
su affectión primera.»
Cisneros: «Apartamiento. El que quiere muchas veces meditar, débese
apartar de toda concupiscencia y apetito de honras, deleites, riquezas y de
toda ocupación de las cosas exteriores. Porque las fantasmas destas cosas
distraen la mente» (p. 264).
Utroque loco agitur de animo praeparando; sed apud Ignatium ad
bonam electionem, apud Cisneros ad orandum. Et apud Ignatium qui-
dem ita ut animus male affectus adhibeat «todas sus fuerzas para venir
al contrario», et «deue affectarse al contrario» et «pidiendo a Dios
nuestro Señor el contrario». Quam agendi rationem non videmus apud
Cisneros commendatam, qui, ut declarat titulus, agit tantum «del apar-
tamiento» seu de animo ad orationem colligendo.
V. E prima hebdomade sumitur primum oratio praeparatoria, de
qua diximus supra, in numero II; deinde conferuntur meditationes de
peccatis 2.
S. IGNATIUS
«El primer puncto será traer la
memoria sobre el primer pecado que
fué de los ángeles... El segundo hazer
otro tanto, es a saber, traer las tres
potencias sobre el pecado de Adán
y Eua... El tercero asimismo hazer
otro tanto sobre el tercero pecado
particular de cada vno que por vn
pecado mortal es ydo al infierno.»
(Primum exercitium primae hebdo-
madis, ff. iov-i 1.)
CISNEROS
«Piensa agora, y diligentemente
estudia sentir cuánto cada pecado
desplace a Dios.
Acata con diligencia y mira cómo
la soberbia lanzó a Lucifer del cielo,
la desobediencia a Adam del paraíso,
y la lujuria sumió a Sodoma y a Go-
morra: y todo el mundo fué destruí-
do por el diluvio...
Mira tus pecados en singular; y
confiésalos en la presencia de Dios»...
(C. XII, pp. 41-42.)
1 R. des Q. H., p. 43.
s Ibid., pp. 41-42.
io8
MONU MENTA IGNATIANA
Allato Sti. Ignatii loco subjungit Dom Besse: «La seconde médita-
tion sur le péché est un examen sérieux de ses péchés personnels et de
leur gravité». Et complectens utrumque locum pergit: «II est a remar-
quer que St. Ignace et Gardas de Cisneros donnent la premiére place á
l'exercice sur le péché.» Animadverte tamen diligenter, primo, ablgna-
tio proponi dúo de peccatis exercitia, primum de peccatis ab aliis com-
missis, quo verecundiam et confusionem, ut est in petitione, et gratum
animum cum volúntate aliquid faciendi pro Christo, ut est in colloquio,
in'animo se exercenti cieat. Alterum exercitium est de propriis peccatis,
aliud omnino a primo. Animadverte secundo illud tertium punctum de
peccato particulari in exercitiis ignatianis, nihil prorsus ad illud perti-
nere, quod ait Cisneros «conspice peccata siggillatim — mira tus peca-
dos en singular». Nam Ignatius agit eo loco de uno peccato alienu,
Cisneros de singulis ómnibus propriis.
VI. De exercitio circa inferorum poenas dicit Dom Besse: «II n'y a
pas á insister sur les analogies que présentent les méditations sur l'en-
fer» ñeque quidquam exempli saltem gratia transcribit J. Nos utram-
que malumus meditationem ob oculos poneré.
s. IGNATIUS
«La oración preparatoria sea la só-
lita.
El primer preámbulo composición,
que es aquí ver con la vista de la
ymaginación la longura, anchura y
profundidad del infierno.
El segundo demandar lo que quie-
ro: será aquí pedir interno senti-
miento de la pena que padescen los
dañados, para que si del amor del
Señor eterno me oluidare por mis
faltas, a lo menos el temor de las
penas me ayude para no venir en
pecado.
El primer puncto será ber con la
vista de la ymaginación los grandes
fuegos y las ánimas como en cuerpos
ygneos.
El 2.0, oyr con las orejas llantos,
alaridos, vozes , blasfemias contra
Xpo. nuestro Señor y contra todos
sus santos.
El 3.0 oler con el olfato humo,
CISNEROS
«Pues el miércoles, venido al lugar
de la oración y signado de la santa
cruz: y recolegido tu espíritu, según
dijimos en la feria segunda: forma la
meditación de las penas del infierno
en esta manera:
Debes, hermano, pensar de las
penas infernales; y de ese mismo in-
fierno, según algunas semejanzas
que los santos ponen sobre esto:
Considera:
Una hondura muy espantosa: un
lugar debajo de la tierra: como pozo
muy profundísimo todo encendido.
Una ciudad muy espantosa, muy
grandísima y toda tenebrosa, encen-
dida de llamas muy oscuras y muy
terribles, adonde dan grandes voces
y aullidos: y todos lloran por razón
de los dolores: ca no hay lengua que
los pueda explicar.
Por estas y por semejantes figuras
la gran crueldad de las penas. Ca se-
1 R. des Q. II, p. 42.
FONTES EXTERNi: ClSNERII KXERCITATORIUM
gún San Agostín dice: hay tanta di-
ferencia del calor de aquel fuego al
nuestro, quanto de nuestro fuego al
fuego pintado. Y así piensa del frío
y del hedor.
La crueldad destas penas clara-
mente paresce por el crujir de los
dientes. Y por los gemidos, plantos
y blasfemias que dicen a Dios.
La muchedumbre de las penas.
Allí hay fuego oscurísimo que jamás
nunca se amatará, frío intolerable:
hedor espantoso: tinieblas palpables.
Allí será la pena en todos los senti-
dos. En la vista, por razón de las
cosas espantosas que verá, viendo
los gestos de los demonios. En el
oir, por los gemidos llorosos y cla-
mores que oirá.
La miserable compañía y la cruel-
dad de los atormentadores: ca son
sin toda piedad: los cuales nunca se
fatigan en atormentar y nunca se
mueven a misericordia. Maltraen di-
ciendo: ¿adonde es agora la gloria?
¿Adonde el alto estado? ¿Adonde la
soberbia? ¿Adonde la lujuria? Y así
de los otros pecados.
Cómo allí es punido cada uno señaladamente en los miembros con que
pecó: y en cada uno dellos el malo rescibe pena.
De la pena interior: conviene a saber, del remordimiento de la conscien-
cia y del gusano dellos que jamás no morirá. ¿Pues quién es aquel que po-
drá pensar suficientemente cuánto allí se duelen, porque estando en este
mundo con pequeños trabajos y en breve tiempo no excusaron aquellas
penas?
Las interiores pasiones: cuánto reinarán en ellos; ca serán a maravilla
iracundos y envidiosos así como canes rabiosos. Asimesmo se acordarán de
los pecados pasados y de las primeras delectaciones para acrescentamiento
de la pena; allí lamentarán diciendo: ¿Qué nos aprovechó la soberbia: qué
la lujuria: qué la avaricia: qué la gloria temporal: qué las delectaciones de
la carne?
La duración de las penas: que nunca habrán fin, ni aun después de mil
millones de años, ca allí ninguna redención hay, ni, por consiguiente, fin.
Pues que así es, hermano muy amado, estimulada tu consciencia de la suso-
dicha meditación, vuélvete al Señor diciendo en tu corazón: O alteza de la
sapiencia y ciencia de Dios, ¡cuán incomprehensibles son los vuestros jui-
cios! O Señor, y ¿cuántos están en el infierno por solo un pecado? Pues yo
que tantos he hecho, ¿qué merezco, Señor? Dignamente merezco ser conde-
piedra azufre, sentina y cosas pú-
tridas.
El 4.0, gustar con el gusto cosas
amargas, así como lágrimas, tristeza
y el verme de la consciencia.
El 5.°, tocar con el tacto, es a saber,
cómo los fuegos tocan y abrasan las
ánimas.
Haziendo vn colloquio a Xpo.
nuestro Señor, traer a la memoria
las ánimas que están en el infierno,
vnas porque no creyeron el adueni-
miento; otras, creyendo no obraron
según sus mandamientos; haciendo
tres partes: la i.a, antes del adueni-
miento; la 2.a, en su vida; la 3.a des-
pués de su vida en este mundo; y
con esto darle gracias, porque no
me ha dexado caer en ninguna des-
tas, acabando my vida. Asimismo
cómo hasta agora siempre a tenido
de my tanta piedad y misericor-
dia, acabando con vn Pater noster.»
(ff. I3-I4-)
110
MONUMENTA IGXATIANA
nado: ca digno soy de todo tormento: y indigno de todo beneficio; y así, por
estas, o por semejantes palabras, dichas en el profundo de tu corazón; hu-
milla tu ánima delante la presencia del Señor en cuyo acatamiento estás;
ca firmemente has de creer cuando te pones a orar: que estás en la presen-
cia de Dios. Y tanto cuanto más te condenares y humillares, tanto más
presto serás absuelto y en más alto estado levantado. Y así compungido de
dolor, levanta tu ánima en esperanza y con confianza de ser perdonado:
devotamente forma la oración en lo íntimo de tu corazón, tomando persona
de culpado: y con afecto de humildad o de temor, reconosciendo tus mise-
rias, implora la misericordia de Dios: y haz gracias, considerando sus bene-
ficios según habernos dicho en las otras ferias». (C. XIV, pp. 56-59.)
Habes utriusque auctoris meditationem de inferorum poenis. Etiam
hoc loco vides nonnulla utrique communia; alia Cisneros habet, quae
omisit Ignatius, alia hic, quae ille praetermisit. Finis autem et forma
(quae propria res est auctoris, nam materiam neuter invenit) magnopere
differunt. Attende máxime ad petitionem, in qua delicatissimos prae-
sentis amoris ac de futuro timoris sensus expressit Sanctus Pater Igna-
tius, et ad colloquium, ubi gratum animum excitat ob singularem amo-
rem, quo non solum non permisit Deus, me in ullum ex tribus homi-
num ordinibus incidere, qui in inferos praecipites ruerunt, sed etiam
«usque in praesens tanta me semper pietate ac misericordia prose-
quutus sit>.
Caeterum eamdem rem quam Cisneros suppeditare potuit Ignatio
Ludolfus, II, LXXXVIII, I.
VII. Usum colloquiorum in extrema meditatione jam inde a pri-
mis exercitiis uterque auctor commendat. At vero primus locus quan-
tum valeat, ut confirmes lectum ab Ignatio Exercitatorium, tuum, o
lector, esto judicium l. Alterum infra, num. VIII expendimus.
S. Ignatius: «Acabar con vn colloquio de misericordia rrazonando y dando
gracias a Dios nuestro Señor, porque me a dado vida hasta agora, propo-
niendo enmienda con su gracia para adelante.» (In fine secundi exercitii
primae hebdomadis, f. 12V.)
Cisneros: «Loando a Dios para alcanzar perdón de tus pecados.» (C. XII
p. 46.)
VIII. Confertur hic quoque colloquium in extremo primo exercitio
hebdomadis primae cum colloquio Cisnerii in media meditatione de
peccatis *.
1 R. des Q. II, p. 43.
2 Ibid.
FONTES EXTERXI: ClSNERII EXERCITATORIUM
I I I
S. IGNATIUS
«Ymaginando a Xpo. nuestro Señor
delante y puesto en cruz, hazer vn
colloquio, cómo de Criador es venido
a hazerse hombre, y de vida eterna
a muerte temporal, y así a morir
por mis pecados. Otro tanto mirando
a mí mismo lo que he hecho por Xpo..
lo que hago por Xpo., lo que deuo
hazer por Xpo.; y así viéndole tal, y
así colgado en la cruz discurrir por
lo que se offresciere». (In fine primi
exercitii primae hebdomadis, f. iiv.)
CISNEROS
«Vos, Señor, fuistes por mí cruci-
ficado, llagado y humillado: e yo me
ensalcé. Vos, Señor, desnudo en la
cruz: e yo compuesto de vanos y
lascivos vestidos. A vos, Señor, die-
ron hiél y vinagre: e yo me deleité
en comeres y beberes delicados. Vos,
Señor, todo trabajado e yo todo torpe
y ocioso. Pues ¿qué haré, Señor?
¿Por ventura desesperaré?... Yo por
la carrera purgativa me alimpiaré
con la lima de la contrición, confe-
sión y satisfacción »„. (C. XII, p. 43.)
Ut vides, Ignatius suggerit, Cisneros facit colloquium. Itaque si hunc
locum legit Ignatius, vidit exemplum unum colloquii; in Vita Christi
cartusiensi plura viderat quam capita continet Ludolfi opus, ut supra
diximus *. Nota praeterea magnum in altera parte colloquii discrimen
«Otro tanto mirando a mí», etc.
IX. Ad finem hebdomadis primae adjunxit Ignatius mónita quae-
dam, quas «additiones» appellavit ad exercitia utilius peragenda. Ex
illis loci quatuor seliguntur cum Exercitatorio conferendi. Unus est pars
alterius additionis, f. 14.V., cui responderé dicitur locus quídam, quem
Cisneros habet capp. XII, XIII, XIV 2.
S. Ignatius: «asimismo en el 2° exercicio, haziéndome peccador grande
y encadenado, es a saber, que voy atado como en cadenas a parescer de-
lante del sumo juez eterno trayendo en exemplo cómo los encargerados y
encadenados ya dignos de muerte parescen delante su juez temporal»...
Cisneros: «toma persona de culpado, y con afecto de temor, puesto
delante Dios como si fuese un juez que te quiere condenar»... (C. XII,
p. 41.)
Potuit Ignatius ex Cisneros doctrinam de Deo judice impíos con-
demnante haurire, potuit ex Ludolfo II, LXXXVII, potuit ex cogni-
tione hujus rei, quae penes omnes christifideles christianis dogmatis
imbutos esse solet, ac certe penes Ignatium erat, qui pueros manresa-
ncs christianam doctrinam edocebat.
X. Alius locus est additio quarta ignatiana, ff. 14V-15, cujus prima
pars confertur cum quodam loco Exerciiatorii, c. LXEX; altera cum alio
loco capitis XXIII 3.
1 Supra, p. 56.
2 R. des Q. H., t. 61, p. 42.
3 Ibid., p. 40.
112
MONUMENTA IGXATIANA
S. IGNATIUS CISNEROS
«La 4.a entrar en la contempla- « Disposición corporal . Cuando
ción quándo de rodillas, quándo fueres solo, podrás usar de diversas
prostrado en tierra, quándo supino ceremonias en la disposición de los
rostro arriba, quándo asentado, miembros. Agora alzando las manos,
quándo en pie, andando siempre a así como Aarón. Agora hincando las
buscar lo que quiero. En dos cosas rodillas, como Salomón. Otras veces
aduirtiremos: la primera es que si postrándote, y luego te levantando
hallo lo que quiero de rrodillas, no sin detenimiento: poniéndote de ro-
pasaré adelante; y si prostrado, así- dillas, como Cristo en el monte Oli-
mismo, etc.; la 2.a en el punto en el vete. Asimismo asentándote, como
qual hallare lo que quiero, ay me María Magdalena a los pies de nues-
reposaré sin tener ansia de pasar tro Redentor. Otrosí extendiendo
adelante hasta que me satisfaga». los brazos en cruz, como Cristo en
la cruz. Otras veces bajando los ojos
a tierra, como el Publicano. A veces
alzándolos al cielo, como los Após-
toles en la ascensión del Señor. Y así por esta diversidad exterior son di-
versificados los afectos interiores; esto es, que los comenzantes deben orar
de rodillas, los ojos bajos al suelo, o extendiendo los brazos en cruz, o
haciendo postraciones. Los aprovechantes deben orar de rodillas, alzando
las manos y ojos al cielo. Los perfectos, levantados en pie, puestos los
ojos al cielo con deseos y suspiros unitivos. Los contemplativos, ya sobre sí
levantados, sentados a los pies de nuestro Redentor». (C. LXIX, p. 265.)
His locis res agitur eadem, scilicet situs corporis; modus et fini.s
imo doctrina diversa est, ut consideranti patet. Cisneros variis homi-
num gradibus varium situm assignat; Ignatius nullum cuiquam, sed
ómnibus eum, qui ad finem consequendum iis commodior sit.
XI. Altera quartae additionis pars, ab illis verbis «en el punto en
el qual» similis esse dicitur 1 Exercitatorio in loco quem subjicimus:
«Y mira bien, que este ejercicio de la vía iluminativa no está en que te
apresures a complirlo todo: mas en que te detengas morosamente en cada
un artículo, encendiendo tu ánima en amor: hasta que si ser pudiere, pase
en admiración. Y si el tiempo deputado de la oración se te pasa en un ar-
tículo solo: no has de curar de los otros: salvo pasarlos solamente por la
memoria: y concluir tu ejercicio. Y esta misma regla has de guardar en
todos los otros ejercicios: ca no te cumple derramar, ni apresurar a cumplir
todo el ejercicio; mas si en principio dél te visitare el Señor con su gracia
de devoción y compunción: enciérrate dentro de ti mismo y está quedo
conservando en ti aquella gracia: y ensanchando tu ánima en deseos»...
(C. XXIII, pp. 83-84.)
In loco Ignatiano, quem sub numero X ad finem habes, eamdem
1 R. des Q. H., pp. 40-41.
FONTES EXTERNi: ClSNERII ExERCITATORIUM I I 3
fere dices doctrinam esse, modum tamen exponendi tam dissimilem, ut
mérito negaveris (nisi aliunde quam ex similitudine probetur) suam ex
García Ignatium hausisse. Est enim Ignatius brevior, clari Dr, amplior.
Etenim Cisneros loquitur tantum «en este ejercicio de la vía ilumina-
tiva»; paulo post servandum idem esse ait «en todos los otros ejerci-
cios»; primum de affectu amoris tantum, deinde in universum «de su
gracia de devoción y compunción». Primum postulat ut quamvis festi-
nandum non sit, tamen memoriter omnia percurras, id quod postea ita
videtur explicare: nisi forte «te visitare el Señor con su gracia»... tune
enim «enciérrate dentro de ti mismo» etc.
XII. Additio sexta Excrcitiorum, f. 15, cum simili monito Cisneros
comparatur
S. IGNATIUS CISNEROS
«La sexta: no querer pensar en «Y mira que cuando acabas el
cosas de plazer ny alegría, como de ejercicio susodicho [primum scilicet
gloria, resurrecetión , etc.; porque in via purgationis] no te derrames
para sentir pena, dolor y lágrimas luego: mas estúdiate cuanto pudieres
por nuestros peccados, impide qual- de conservar tu corazón en su fuerza
quier consideración de gozo y ale- y vigor: porque la cogitación vaga y
gría; mas tener delante de my que- fluxa o la vana alegría no te disuel-
rerme doler y sentir pena trayendo van, y tu ánima pierda la ganancia
más en memoria la muerte, el de la compunción por no curarte de
juizio». la sobredicha vana y fluxa cogita-
ción». (C. XII, p. 51.)
Plañe vides primo, agere Ignatium de animo per totum hebdomadis
primae tempus continendo; Cisneros autem de tempore quod ipsam
meditationem consequitur; deinde, quod máximum est, arcet animum
Cisneros ab inutili fluxaque cogitatione; Ignatius vero non jam ab in-
utili (de qua nihil hoc loco dicitur) sed ab spirituali et alioqui sanctissi-
ma, quae dolorem de peccatis in praesentia excitandum non foveat.
XIII. Longius aliquanto nobis immorandum hoc loco erit, ubi ratio
confertur qua contemplandam dicit Ignatius Christi vitam, cum ea
quam exhibet Cisneros, a quo suam ille mutuatus sit. Ita fortasse voluit
Dom Besse illa roborare quae pag. 40 dixerat: «Cornme l'abbé du
Montserrat, Saint Ignace appelle l'application de l'áme aux vérités de
la foi méditation, et aux mystéres de la vie du Sauveur contcmplation» a.
Attende animo primum, similem contemplandi modum apud Ludol-
fum quoque esse. Deinde eadem vox aliud omnino sonat apud Igna-
tium, aliud apud Cisneros. Ignatius loquitur etiam de «la contempla-
ción de los pecados»; item «la primera contemplación», «la quarta
contemplación», etc., tot scilicet contemplationes quot mysteria.
1 R. des Q. H., p. 42.
2 Ibid., pp. 40 et 44.
Mohüm. Ignat. — Series II.
Il4
MONÜMENTA IGNATIANA
Cisneros autem, etsi verbis iisdem utitur, non idem significat. Ait
enim: «Pues que así es \ut per Verbum incarnatum ad cognitionem et
anwreni spiritualem ascendanuis~\ en la vida y muerte de Cristo, esta-
blesce a ti tres maneras de contemplación por devotos ejercicios. La
primera contemplación sea que por un afecto dulce y deseo cordial,
aunque en alguna manera carnal, te allegues a Cristo, te acompañes
con Cristo»... *. Cumque hanc rationem latius explicuit, addit: «Y
este grado de contemplación pertenesce a los que comienzan»
Porro secundam declarat: «La segunda contemplación por la vida
y pasión de Cristo es ya algún tanto más alta. Conviene a saber: con-
templando no solamente acerca de la humanidad de Christo; mas según
San Bernardo dice, en Cristo hombre conviene hallar a Dios»... Pul-
cherrime quidem hunc locum exponit, aitque ad finem: «Y este se-
gundo grado de contemplación de la vida del Señor pertenesce a los
aprovechantes» s.
Denique: «La tercera contemplación es: por la humanidad de Cristo
al afecto espiritual levantarse contemplando... Y así mira que aqueste
es el último grado de la contemplación en esta peregrinación»... *.
E quibus ómnibus certum est, primera, segunda, tercera contempla-
ción esse apud Cisneros primum, secundum, tertium rnodum contem-
plandi; apud Ignatium vero primum, secundtim, tertium mysterium con-
templandum. Atque haec quidem de nomine contemplationis.
Jam ut ipsam rem, vel potius modum rei proponendae conferamus,
en quae habet Dom Besse:
s. IGNATIUS
CISNEROS
«Dans la contemplation des mys-
téres, punctum primum est aspectus
personarum... secundum conficitur
ex verborum apprehensione fru-
ctuosa; tertium ex negotiorum in-
spectione...
(2 contemplatio... L'exercice de
l'application des sens termine cela...)»
«Prima contemplatio fit, ut affectu
quodam dulcí et affectu cordiali,
licet quodammodo carnali, Christo
adhaerens Christum comiterís, jugi-
ter circa Chrísti vitam et mortem
affectatus et ejus praesentia et re-
cordatione in tuis exercitiis dele-
ctatus...
Apostoli enim primo eum seque-
bantur sola ejus praesentia delecta-
ti, ejus colloquio recreati, ejus dulcedine et affabilitate recreati. Et tu etiam
primo hoc modo sequere Christum, esto in ejus comitatu.
C'est ce qu'il applique dans les chapitres L et suivants, consacrés á la
contemplation de la vie et de la mort de Notre-Seigneur5. »
« C. XLIX, p. 174.
* Ibid., p. 176.
■ Ibid., pp. 176-178.
4 Ibid., pp. 178-179.
' R. des Q. //., t. 61, p. 44.
FONTES EXTERNi: ClSNERII EXERCITATORIUM
115
Quae cum inter se satis multum distent, majus videbis discrimen
collatis textibus integris hispanis:
S. IGNATIUS
«El primer puncto es ver las perso-
nas, es a saber, ver a nuestra Señora
y a Joseph y a la ancilla y al niño
Jesú después de ser nascido, hazién-
dome yo vn pobrezito y esclauito
indigno, mirándolos, contemplándo-
los y seruiéndolos en sus neccessida-
des, como si presente me hallase,
con todo acatamiento y reuerencia
possible: y después reflectir en my
mismo para sacar algún prouecho.
El 2.0 mirar, aduertir y contem-
plar lo que hablan; y reflitiendo en
my mismo sacar algún prouecho.
El 3.0 mirar y considerar lo que
hazen, así como es el caminar y tra-
bajar, para que el Señor sea nascido
en summa pobreza, y a cabo de tantos
trabajos, de hambre, de sed, de calor
y de frío, de iniurias y afrentas, para
morir en cruz; y todo esto por my;
después reflitiendo sacar algún pro-
uecho spiritual». (In secunda contem-
platione, de nativitate, f. igr etv.)
CISNEROS
«La primera contemplación, sea
que por un afecto dulce y deseo cor-
dial, aunque en alguna manera car-
nal, te allegues a Cristo: te acompa-
ñes conCristo: afectado juntamente
en su vida y muerte: de su presencia
y recordación deleitándote en tus
ejercicios. En esta primera contem-
plación o primero afecto, puedes en
diversas maneras variar tu ejercicio;
así como a Cristo en la vida muchos
en diversas maneras afectados por
diversas intenciones lo seguían. Pri-
meramente los Apóstoles lo seguían
delectados de sola su presencia cor-
poral, recreados de su coloquio, por
su dulcedumbre y afabilidad atraí-
dos. Y así tú primeramente en esta
manera sigue a Cristo y está en su
compañía». (Cap. XLIX, pp. 174-175.)
Vides imprimis ordinem diversum. Deinde scopus Garciae videtur
esse, ut delecteris cum Christo; hinc illa «afecto dulce y deseo cor-
dial», «de su presencia y recordación deleitándote en tus ejercicios»,
«los apóstoles le seguían delectados de sola su presencia corporal» etc.
Ex contemplatione autem ignatiana sequetur plerumque illa delectatio,
sequetur enim Christi cognitio et amor, quae dúo sine aliqua delecta-
tione esse non possunt. At nihil de hac re dicit Ignatius. Potius cona-
tur, ut per te, Deo adjutore (cujus auxilium in petitione rogasti), ipse
cognitionem et amorem elicias cum firma volúntate illi serviendi «ve-
luti pauperculus et servulus indignus» óptimo ac benignissimo domino
inservit. Hinc mónita illa apud Ignatium frequentissima «reflectir en my
mismo para sacar algún prouecho», etc., quae, tam saepe repetita, apud
Cisneres incassum quaeres.
lió
MONU MENTA IGNATLANA
Age jam, conleramus qua ratione contemplandam proponat Ignatius
sanctissimam Christi passionem, qua ratione Cisneros:
S. IGNATIUS
Sex puncta praebet, quorum tria
eadem sunt, quae dedit in secunda
hebdomade. Reliqua tria explicat hoc
modo: «El 4.0 considerar lo que Xpo.
nuestro Señor padesce en la huma-
nidad, o quiere padescer, según el
paso que se contempla; y aquí co-
mentar con mucha fuerza y esfor-
zarme a doler, tristar y llorar, y así
trabaxando por los otros punctos
que se siguen. El 5.0 considerar cómo
la diuinidad se esconde, es a saber
cómo podría destruyr a sus enemi-
gos, y no lo haze, y cómo dexa pa-
descer la sacratíssima humanidad
tan crudelíssimamente. El sexto con-
siderar cómo todo esto padesce por
mis pecados, etc., y qué deuo yo ha-
zer y padescer por él.» (Ex prima
contemplatione tertiae hebdomadis,
f. 30V.)
CISNEROS
Sex quoque capita offert; at vide,
quaeso, quam alia sint ab ignatianis:
«Acerca de la pasión del Señor, en
esta manera se puede haber el varón
contemplativo. Esto es, que la con-
temple: Primeramente para imitar.
Lo segundo, para compadescer. Lo
tercero, para se maravillar. Lo cuar-
to, para se alegrar. Lo quinto, para
se resolver. Lo sexto, para holgar» J.
Explicat deinde singula, quorum tria
priora aliquo modo cum Exercitiis
nostris componuntur. Ouartum vero
est hujusmodi: «Lo cuarto, debérnos-
la contemplar para nos alegrar. De-
bémonos alegrar en ella de la
Redención humana,
Restauración angélica,
Divina clemencia»...
Ouae tria veré, pulchre, utiliter
amplificat 2.
Ouintum hoc est: «Lo quinto, la
debemos considerar para regular
nuestros corazones y para perfecta-
mente nos transformar en él... Y aun entonces es el hombre en él resolvido
o regalado [in margine ab editorc liquidado] cuando salido de sí y puesto so-
bre todas las cosas y sobre sí... todo es convertido en su Señor crucifica-
do»... 3. Denique sextum: «Lo sexto, debérnosla contemplar para holganza
de dulzor entrañal. Lo cual es hecho cuando el hombre resolvido y regala-
do... por ferviente devoción o amor desfallesce de sí mismo, y huelga en
Cristo crucificado»... 4.
Haec certe non parum ínter se recedunt. Imo illum laetitiae affe-
1 C. LVII, p. 203. His similia sunt in Vita Christi Cartuxano, II, LVIII, V, in
ed. complutensi 1503, t. IV, f. 47: «De los modos del exercicio desta salutífera passión
has de saber que se puede el hombre auer en ella en seys maneras. Déuela considerar
lo primero para hazer o padecer alguna cosa a su semejanca. Lo segundo, para com-
padescerse. Lo tercero, para marauillarse. Lo quarto, para gozarse. Lo quinto, para
transformarse. Lo sesto, para reposo e holganca. » Quintum exponens Ludolfus dicit
deinde: «para resoluernos e transformarnos»...
2 C. LVII, p. 207.
8 Ibid., p. 209.
4 Ibid., pp. 209-210.
FONTES EXTERNi: ClSNERII EXERCITATORIUM 117
ctum non quaerit Ignatius in hac hebdomade, tempore exercitiorum. Id
constat ex petitione seu praeludio altero primae contemplationis, ubi
petimus, «dolor, sentimiento y confusión, porque por mis peccados va
el Señor a la passión», f. 30, et in altera contemplatione: «demandar lo
que quiero, lo qual es proprio de demandar en la passión, dolor con
Xpo. doloroso, quebranto con Xpo. quebrantado, lágrimas, pena interna
de tanta pena que Xpo. passó por my», f. 31V. Similiter in monitis post
aiteram hanc contemplationem: «luego en despertándome... esforcán-
dome mientras me lebanto y me visto, en entristecerme y dolerme de
tanto dolor y de tanto padesger de Xpo. nuestro Señor», f. 32. Et paulo
post: «no procurando \interdiii\ de traer pensamientos alegres, aunque
buenos y santos... mas antes induziendo a mí mismo a dolor y a pena
y quebranto, trayendo en memoria freqüente los trabajos, fatigas y do-
lores de Xpo.»...
Postremo operae pretium est annotare, Stum. Ignatium mysteriorum
quoque Christi ab inferís revocati contemplandorum forman tradere.
Nam praeter illa tria ómnibus mysteriis communia, personas, verba,
opera; alia dúo expendenda offert, miros divinitatis in resurrectione
Christi effectus et officium consolandi, quae vide in Exerciíiis.
De iisdem mysteriis agit Cisneros capite LX, cujus haec ultima sen-
tentia est: «y así esto con lo otro que habernos dicho de la vida y pa-
sión del Señor, baste cuanto a la materia de la contemplación» l. Qui-
bus verbis significare videtur, se in vita Christi enarranda, materiam
potius contemplandam, quam formam contemplandi suppeditare vo-
luisse. Certe ubi resurrectionis mysteria explanat, nihil agit nisi mate-
riam praebet. Ignatius contra de forma máxime sollicitus est.
Quare ne in hoc quidem loco, qui de Christi mysteriis contemplan-
dis est, vestigia Exercitatorii comparere, certo dici potest.
XIV. Postremo e regulis ad spiritus discernendos fragmenta Exer-
citiorum dúo cum uno loco Exercitatorii comparantur s.
s. IGNATIUS
«El que está en desolación consi-
dere cómo el Señor le ha dexado en
prueua en sus potencias naturales
para que resista a las varias agitacio-
nes y tentaciones del enemigo... El
que está en desolación trabaxe de
estar en paciencia, que es contraria
a las vexaciones que le vienen». (Reg.
séptima et octava primae seriei,
ff- 53 v, 54.)
CISNEROS
«Y aun muchas veces espera nues-
tro Señor el fin de la obra de su
siervo; y se aparta y no le da contri-
ción ni consolación, porque sea pro-
bada su fe y paciencia; y porque le
sea dado divinalmente mayor dolor
de los pecados que cometió». (C. XII,
p. 46.)
1 C. LX, in fine, p. 235.
2 R. des Q. H., t. 61, p. 43.
n8
MONUMENTA IGNATIANA
Uterque quidem agit de desolatione; at Ignatius in universum, Ci-
sneros de difficultate inveniendae contritionis in prima exercitii parte.
Praeterea, id quod est magnum discrimen, Ignatius data opera agit de
desolationis remediis, quae Cisneros oblique tantummodo attingit. Vide
locum Exercitiorum.
His quatuordecim locis septem alios conjungimus, quos non compa-
ravit Dom Besse, fortasse quia textus latinos, non hispanos contulit. Et
quamvis hunc augere numerum possemus, non tamen, ut opinamur,
hujusmodi locis, qui majorem inter opera dúo propinquitatem ostende-
rent *.
XV. Primus est enumeratio exercitiorum spiritualium; tria enume-
rat Cisneros; his tribus alia conjungit Ignatius.
S. IGNATIUS CISNEROS
«Por este nombre exercicios spiri- «En este libro, hermanos muy ama-
tuales se entiende todo modo de dos, trataremos cómo el ejercitador
examinar la consciencia, de meditar, y varón devoto... por ciertos y de-
de contemplar, de orar vocal y men- terminados ejercicios, según los días
tal y de otras spirituales opperacio- de la semana,
nes»... (In annotatione prima ex vi- Meditando,
ginti primís, f. i). Orando,
Contemplando,
ordenadamente podrá subir a alcan-
zar el fin deseado: que es ayuntar
el ánima con Dios». (Ex prologo,
PP- i-2)-
XVI. Alter locus agit de animo curis superfluis libero.
S. IGNATIUS CISNEROS
«[/« exercitiis spiritualibus\ tanto «La tercera condición es: que el
más se aprouechará, quanto más se corazón esté expedido de los cui-
apartare de todos amigos y conosci- dados exteriores y superfluos, por-
dos y de toda solicitud terrena». (In que así como vaso vacío le pueda
annotatione vigésima e primis, f. 5.) ofrescer a la gracia de nuestro Se-
ñor Dios». (C. IV, p. 1 1.)
Agit Ignatius de omittenda exercitiorum tempore rerum quarum-
dam sollicitudine, quas extra tempus exercitiorum non modo poteris,
sed interdum debebis etiam curare. Cisneros de curis externis et inuti-
libus, omni tempore a religioso viro pellendis. Animum autem illum
curis liberum etiam Ludolfus et Thomas a Kempis commendant.
XVII. Tertius est locus de Luciferi peccato et damnatione ac de
debita peccatori poena.
Cf. La Genise, pp. 92-95.
FON TES EXTERNI: ClSNERII ExERCITATORIUM I IO,
S. IGNATIUS CISNEROS
«Ellos [angelí] por vn pecado fue-
ron al infierno; quántas vezes yo le
he merescido por tantos>. (In primo
puncto primi exercitii primae heb-
domadis, f. iov.)
«Lucifer... por un pecado que hizo
fué echado del cielo para siempre;
pues, ¿cuánto más los que hicieron
muchos no entrarán allá?» (C. XI,
P-35-)
Etiam hic locus communis quodammodo est Ludolfo, Garciae et
Ignatio \
XVIII. Inter additiones in fine primae hebdomadis est etiam moni-
tum de gravitate retinenda exercitiorum tempore. Aliquid simile prae-
cipit Cisneros. Ast Ignatio exercitiorum teni/>us est summum unus men-
sis; Garciae integra hominis vita.
S. IGNATIUS
«No reyr ny dezir cosa motiua a
risa». (Octava additio, f. 15.)
CISNEROS
«La segunda condición es: que me-
nosprecie toda delectación carnal,
apartándose de toda liviandad, así
como de risas, hablas, y de otras
cualesquier consolaciones». (C. IV,
p. 10.)
XIX. In altera hebdomade Christum ducem ante oculos ponit
Ignatius brevissima sententia, in meditatione de duobus vexillis. Ima-
ginem similem praebet Cisneros, imo Ignatianae similiorem, quam
illam Ludolfianam superius notatam s.
S. IGNATIUS CISNEROS
«Considerar cómo Xpo. nuestro
Señor se pone en vn gran campo de
aquella región de Hierusalén en lu-
gar humilde, hermoso y gracioso». (In
secunda parte meditationis vexü-
lorum, primo puncto, ff. 22V-23.)
«Si piensas a Cristo hombre, den-
de te verná dulce afición y gran con-
fianza: porque es mansuetísimo, be-
nignísimo , nobilísimo , suavísimo;
todo bello, gracioso y hermoso».
(C. XLIX,p. 177.)
XX. Sextus locus est de secundo modo orandi ex tribus, quos docet
Ignatius post contemplationem ad obtinendum amorem. Habet enim
Cisneros in capite XXIV orationen dominicam ita expositam, ut ratio-
nem illam orandi suggerere legenti potuerit. Cujus rei, ut supra diximus,
multa exempla in Vita Christi cartusiensi viderat Ignatius s.
XXI. Ultimo loco uterque auctor de Dei timore loquitur. Atque hi
1 Supra, p. 77.
J Supra, pp. 81-82.
3 Supra, p. 87.
120
MONUMENTA ISXATIANA
loci similiores inter se sunt, quam illi, quos ex Ludolfo et Ignatio a P. W.
vidimus comparatos
s. IGNATIUS
«El temor seruil... aj-uda mucho
para salir del peccado mortal, y sali-
do fácilmente viene al temor filial».
In fine libri.)
CISNEROS
«Todos los que comienzan, co-
mienzan en el temor de siervo; por-
que del temor servil comienza el
temor filial». (C. X, p. 31.)
Nimium forte in comparahdis Exercitiis et Exercitatorio solliciti
fuimus; sed malumus nimis diligentes, quam aliquantulum leves in con-
sectariis proponendis videri. Accurate igitur collatis inter se locis, qui
in utroque opere simillimi putantur, en quae nostro judicio affirmanda
sunt.
Primo: Nullus locus est in nostris Exercitiis verbum e verbo ex
opere Cisnerii desumptus, qua in re nobiscum convenit Dom Besse *•
Secundo: Ex locis uno et viginti allatis sex invenies, quorum aliqui
vix, aliqui ne vix quidem ulla re, qua comparari possint, conveniunt,
quos notavimus numeris I, II, III, IV, VII, XII. Deinde maximus illo-
rum unius et viginti locorum numerus, non ad corpus Exercitio-
rum pertinet, verum sex ad viginti adnotationes, hi sunt I, II ex par-
te, III, IV, XV et XVII; quinqué (IX-XII et XVI) ad decem additiones;
unus (XX) ad tres orandi modos; dúo (XIV et XVIII) ad regulas in
fine libri. Restant ergo in corpore Exercitiorum loci septem aut octo
Exercitatorio forte affines.
Tertio: His locis si quis velit Exercitatorii vestigia divinare, per nos
liceat, praesertim cum probabile valde sit, usum Exercitatorio esse
Ignatium. Sed fatendum est eorum aliquos eodem vel potiore jure ve-
stigia Ludolfi Thomaeve a Kempis dici posse; fere omnes vero, etsi
materia seu re affines, forma tamen et fine ita semper ab illis esse di-
versos, saepe diversissimos, ut tam probabile sit, eos ex quocumque
horum auctorum hausisse Ignatium, quam ex quocumque alio fonte sive
interno sive externo accepisse.
Quarto: Ouod si ad locos ipsos Exercitatorii animum converterís,
videbis profecto, eorum septem ad unum idemque caput XII pertinere,
quatuor ad LXIX, dúo ad XLIX, dúo ad IV, singula denique ad pro-
logum et ad capita X, XI, XIV, XXIII, XXIV, cunctos igitur ad ca-
pita novem et ad prologum.
Unde hoc plañe constat, etiamsi unus et viginti loci illi vestigium
aliquod in Exercitiis reliquerint, nullum hujusmodi locum assignari ex
longe máxima Exercitatorii parte, ex capitibus, inquam, sexaginta.
1 Supra, pp. 92-93.
* R. des Q. H., t. 61, p. 38.
FONTES EXTERNI: ClSNERII EXERCITATORIUM
121
Quare non intelligimus cur opus Cisnerü cum Exercitiis collatum, ri-
vulus appelletur, qui c agente Sancto Spiritu in latum flumen ac pro-
fundum in solitudine manresana excreverit> \ Qua similitudine non
modo Exercitiis ignatianis, sed etiam, nisi fallimur, Exercitatorio de-
trahitur. Insinuatur enim ex una parte Excrcitia ignatiana ex opere
Cisnerü tándem derivari, ut e rivulo flumen, quod quantum a rei veri-
tate abhorreat, demonstratum esse arbitramur; ex altera vero Exerci-
tatorii doctrinam in opere ignatiano aut totam contineri, si similitu-
dinem premas, id quod nemo fecerit, aut saltem máxima aut certe
magna ex parte, si quo tándem modo similitudo ad rem pertinet; secus
enim qua ratione rivulus in flumen excrescere dici possit? Qui ergo si-
militudinem illam legerit, ñeque Excrcitatorium noverit, nonne judicare
poterit, magnam saltem Exercitatorii doctrinae partem in Exercitia
manasse? Seu, id quod eodem recidit, nonne jure putabit, partem illam
doctrinae esse partem Exercitatorii magnam? Jam si res ita se haberet)
multo minoris pretii esset Exercitatorium quam revera est; siquidem ea
quae allatis locis continentur, bona, imo óptima illa sunt; at si cum aliis
conferantur, quae Exercitatorium complectitur , mínima certe par-
tícula.
Vides itaque quanto pluris faciendum Exercilatorium sit, si opus
ipsum, quam si ut Exerciíiorum fontem consideras. Est enim opus in
suo genere perfectum, hominem praesertim religiosum, leges et usum
orandi per tres quas vias vocant, purgativam, illuminativam et contem-
plativam, edocens, et ad summam perfectionem elevans 2. Fontem vero
Exerciíiorum appellare Excrcitatorium non aliter fere possumus, quam
conciones sacras quas Ignatius frequentare, vel christianam doctri-
nam, quam pueros docere, vel consilia confessariorum, quos audire
Manresae solebat; hoc tamen discrimine quod hi fontes nec nomen
habeant, nec nisi conjectura suspicamur quid praebuerint; Exercitato-
rium vero et nomen habet suum, et quid contineat, videmus.
Denique etsi valde probabile, ut diximus, censemus, lectum ab
Ignatio Exercilatorium esse; assentimur tamen P. Watrigant scribenti:
«Par le fait les coincidences [inter Excrcitia et Exercitatorium^ se
reduissent á un fort petit nombre, et si on les discutait rigoureusement,
á elles seules elles suffiraient difficilement á établir que lesaint a connu
et utilisé le livre de Cisneros» 3.
Haec omnia de Exercitiis et Exercitatorio, historiae et critices gra-
tia dicta sunto. Ñeque verendum censemus, ne animorum concordia
inter dúos ordines perpetua amicitia conjunctos quidquam detrimenti
capiat, praesertim cum in coenobio Montis Serrati insigni notis amoris
1 R. des Q. H., p. 45.
2 Vide supra, pp. 98-101, et Curieii in Noticia del autor y de sus obras in eadem ed.
Exercitatorii.
3 La Genese, p. 36.
122
MONUMENTA IGNATIANA
hospitalitate saepe ipsi fruiti simus. Quam mutuam voluntatem ut pro
nostra tenuitate confirmemus, voluimus huc dúo decreta transcribere,
quae occasione libelli nomine Constantini Cajetani editi, lata sunt:
alterum a Congregatione casinensi, alterum a Societate Jesu.
DECRETUM CONGREGATIONIS CASIHENSIS 1
«Cum nobis relatum fuerit libellum quemdam sub nomine D. Constantini
Cajetani, monaehi casinensis et abbatis, fuisse impresum, Societatis Jesu exi-
stimationi insigniter praejudigialem; doluimus sane, provt par erat, vehemen-
ter hominis levitatem et audaciam (si quidem talis scriptionis est auctor,
quod difficillime nobis persuaden potest) summopere admirati. Ata vt reli-
giosissimis PP. Societatis, qui tanti a nobis fiunt, quanti egregiam ipsorum
virtutem ac doctrinam fieri aequum est, per nos satisfiat, et caeteris ómni-
bus constet inconsultis nobis ac prorsus insciis ejusmodi librum in lucem
prodiisse: per occasionem nostrorum comitiorum in vnum congregati istud
ipsum publico edicto vulgare ac contestari statuimus: addentes insuper prae-
dictum Patrem D. Constantinum, quod extra congregationem nostram mul-
tis abhinc annis pontificia auctoritate degat, potestati nostrae non magis
quam alium quemlibet alterius religiosi instituti professorem, subditum esse.
Quare si quid ab ipso in hoc genere hucvsque peccatum est, vel peccari in
posterum (quod Deus avertat) contigerit, tum ipsos Societatis Jesu alumnos,
tum alios quoscumque omnes enixe rogatos volumus, vt certo sibi persua-
deant, id communi totius congregationis Casinensis sensui, et in Societatem
Jesu peculiari obseruantiae omnino aduersari ac repugnare. Datum Ra-
vennae» b.
DECRETUM SOCIETATIS JESU *
cCum recitatum esset edictum, ante dúos circiter annos a Venerabili Con-
gregatione Cassinensi per occasionem comitiorum vulgatum, et jam tum a
P. N. Generali piae memoriae Mutio Societati universae communicatum, ad
beneficii memoriam, simulque grati animi et mutuae in religiosissimos illos
Patres charitatis -ac venerationis vicem, ad omnes socios transmittendum;
quo edicto Societatis existimationem libello quodam, sub nomine (ut quidem,
ipsi, et nos pariter opinamur, mentitol D. Constantini cassinensis monaehi
et abbatis edito, insigniter laesam dolent simulque, damnata suppositi
auctoris levitate et audacia, suum de Societate honestissimum judicium
nobis pariter ac caeteris ómnibus contestantur; censuit congregatio: hujus-
a Ac alt.
b Alt. ex. addunt: in nostris generaübus comitiis, die 23 Aprilis, 1644. *D. Horatius
a Volaterris scriba capit.
1 Ex apogr. coaevo, quod regia historiae academia in sua bibliotheca matritensi
asservat, cod. Jesuítas, gi . núm}n. Affertur idem decretum ab Ignatio Diertins in 1. III.
Historiae F.xercitiorum, in editione facta Insulis (Lille), anno 1887, p. 74; a Daniei.e
Bartoli, in Vita de S Ignazio, 1. 1, c. XXI, ed. Torino, 1825, p. 117; a Bollandianis in
Aclis Sanctorum, t. VII mensis Julii, ed. Palmé, 1868, p. 432.
2 Latum a congregatione octava generali, anno 1646.
FONTES EXTERNi: ALII AUCTORES
123
modi sensum ac judicium venerabilis ordinis, singularis beneficii loco haben-
dum colendumque esse; decrevitque nomine totius Societatis hanc í 11 i vicis-
sim gratiam cum summa amoris significatione referendam; ut tum ipsis,
tum caeteris quibuscumque testaretur, plañe ab initio nobis persuasum es3e,
ejusmodi traductionem Societatis, ab ejus ordinis, qui et religiosissimus est,
et optime semper de ipsa meritus, sensu acpietate omnino alienam fuisse».
§ 5. Allí auctoi-M
Diximus de auctoribus, quos sive Loyolae, sive Manresae legisse
Ignatium novimus. Dicendum deinceps de aliis auctoribus, quos quidam
inter nostrorum Exercitionim fontes numerandos arbitrantur. Sunt au-
tem praecipui : S. Bernardus vel Pseudo-Bernardus; Wernerus, abbas
benedictinus; S. Anselmus; Gerardus de Zutphen et Joannes Mauburnus,
e numero Fratrum vitae communis; Fr. Hieronymus de Ferrara seu Sa-
vonarola; Erasmus Roterodamus \
Ex parábola quadam Bernardi ortam esse meditationem de duobus
vexillis legimus in Analectis Bollandianis s; eamdem meditationem
penderé a quadam Werneri abbatis homilía censet P. F. Tournier S. J.;
is eidem abbati secundam partem meditationis de regno Christi, pri-
mam vero Sto. Anselmo tribuendam censet 8; Gerardo de Zutphen de-
beri aliqua e nostris Exercitiis insinuat P. H. Watrigant S. J. *. Quae-
nam illa sunt? Indicat «une grande analogie entre le plan des Ascensions
spirituelles de Gérard et l'ordonnance générale des Exercices d'Ignace
de Loyola»; «plusieurs particularités» verbi gratia «l'examen particulier
(De spir. ase. ch. LUI), la notion exacte de la véritable dévotion
(ch. XLLX> 5, alia fortasse 6.
1 Narrant Ribadeneira (Vida de S. Ignacio-, 1. I, c. XIII) et Maffejus (De vita et mo-
rtbus S. Ignatii Lojolae, I. I, c. XVI), Ignatium Erasmi Enchiridion legere coepisse
Barcinone; Consalvius tamen bis dicit Ignatium illum librum noluisse legere, (Monum
Lgnat., ser. 4.a, I, 200-201 et 272, ubi factum illud narratur quasi Compluti accidisset).
Eorum dicta facile conciliantur, si dicas Ignatium incepisse legere, deinde vero librum
a se abjecisse ac noluisse legere. Proinde, et quia hunc auctorem inter Exercitiorum
frontes non numeramus, eum in hac altera serie potius quam in prima reponendum
duximus.
2 T. XVI, Bruxellis, 1897, p. 111; t. XVII, 1898, pp. 382-383; t. XXXII, Bruxellis,
Paris, 1913, pp. 288-289. Hanc opinionem libello potius Anal. Boíl, tribuimus quam cla-
rissimo Achilli Ratti, quia hic non dicit, ex parábola illa sumptam esse dispositionem
hujus meditationis, ñeque affirmat dispositionem utriusque operis esse eamdem (Ren-
diconti del R. Istituto Lombardo di scienze e lettere, Serie II, vol. XXIX, fase. VII, p. 395),
quae dúo sunt in Anal. Boíl, locis indicatis; sed ait inde potuisse commodissime Igna-
tium sentiré primum motum «puó berassimo aver preso 1' ispirazione per la meditazione-
detta dei due stendardi* .
3 Eludes, 5 Junii 1910, pp. 658-665, in commentario, magna cum eruditione et dili-
gentia perscripto, Les deux cites dans la litterature chrétienne, pp. 644-665.
* La Genése, pp. 59 et 93; La Méditation fondamentale avant saint Ignace, CBE, n° 9,
P- 55-
5 La Genese, p. 59.
6 Ibid., pp. 96-102.
124
MONUMENTA IGNATIANA
Iisdem locis agit P. W. de Joanne Mauburno. In CBE, n° 9, pág. 58,
ait: «Sürement l'auteur des Exercices consulta ce livre \Rosetum Mau-
burni] au moins aprés l'époque du séjour á Manrése; les Exercices lui
doivent des idées, dont nous avons indiqué quelques unes dans notre
opuscule La Genése des Exercices. Fortasse «le goüt de l'ordre»1, metho
dum meditandi per tres animi vires 2, examen genérale 3, alia fortasse 4.
Apud Savonarola: «nous devons signaler, inquit P. W., une curieuse
ressemblance entre la doctrine du F. Jéróme de Ferrare, Savonarole.
sur les degrés d'humilité, et celle de Saint Ignace sur le méme sujet» 5,
Quo loco Patris W. indicato, additur in Anal. Boíl:. «On n'apprendra
pas sans surprise que S. Ignace s'est inspiré de Savonarole dans la
maniere d'exposer sa doctrine des Trois degrés d'humilité» 6.
Eadem ratione qua Anal. Boíl, tribuunt humilitatis graduum instin-
ctum Savonarolae , tribuas Erasmo Roterodamo originem Principii et
fundamenti, in ea saltem parte, quae usum rerum creatarum spectat.
Scribit enim P. W.: «A propos de l'usage des créatures, il \_Erasmus']
formule une regle qui a une analogie frappante avec celle de Saint
Ignace» ' '.
Videamus ergo quanta inter hos auctores et Ignatium similitudo sit.
At diligenter adverte magnum inter hos auctores et eos, quos modo
vidimus, discrimen interesse. Etenim si quid in Exercitiis reperieba-
mus, cui aliquid simile verbi causa apud Ludolfum respondebat, illud
esse posse dicebamus Ludolfi vestigium, quia aliunde quam ex compa-
ratis operibus lectum esse ab Ignatio Ludolfum compertum est. Cum
autem agitur de his auctoribus, quos nullus narrat testis innotuisse Igna-
tio, multo major exigenda similitudo est, ut affinitatem saltem probabi-
lem statuamus.
A Bernardi parábola ordiamur. Ea est apud Migne, P. L., CLXXXIII,
761-765. Titulum prae se fert: «De pugna spirituali {alias De conflictu
vitiorum et virtutum]» a. Si parabolam leges, nullam esse sententiam
utrique auctori communem videbis. Quae vero abignatianis minus quam
caetera differunt, sunt haec, initio parabolae: «Inter Babylonem et Jeru-
salem nulla pax est, sed guerra continua. Habet unaquaeque civitas
regem suum. Rex Jerusalem Christus Dominus est, rex Babylonis diabo-
lus. Et cum alterum in justitia, alterum in malitia regnare delectet, rex
a Uncini quadrati sunt apud Migue.
1 Ibid., p. 53.
2 Ibid., pp. 60 et 99, not. 2.
3 Ibid., p. 99 in textu et in not. 2.
4 Ibid., pp. 96-102.
5 Ibid., p. 102.
6 T. XVII, p. 382. Notat W. similitudinem, non instinctum,
7 La Méditation fondamentale avant saint Ignace, CBE, n° 9, p. 71.
FONTES EXTERN I: Al.II AUCTORES
125
Babylonis, quos potest de civibus Jerusalem, per ministros suos, scilicet
spiritus immundos, seducere ut serviré eos faciat iniquitati ad iniquita-
tem, in Babylonem trahit».
Quod si haec, quae minus discrepant, nihil praeter antithesin nomi-
num (et rerum vel personarum his nominibus significatarum) ignatia-
nae meditationi simile referunt: nullam putamus esse causam cur medi-
tationem ignatianam ex illa parábola derivari affirmemus. Adde quod
haec omnia plus minusve in multis etiam aliorum scriptis tum antiquio-
rum tum recentiorum inveniuntur, id quod P. Tournier copióse osten-
dit K
Non adeo dissimilis est abbatis Werneri homilia. Invenitur apud
Migne, P. L., CLVII, 1.144-1.146. Titulus est: «De duobus dominis et
duabus civitatibus et diversis aliis rebus». Quae máxime ad exercitium
ignatianum de duobus vexillis accedunt, excerpimus: «Duae sunt civi-
tates, Hierusalem et Babylon... et dúo reges; Christus rex Hierusalem
et diabolus rex Babylonis... et signat uterque milites suos... Christus
tribus exemplis viam nobis ostendit qua eum a sequi debeamus: simili-
ter diabolus tria proponit, quibus post eum praecipitentur, qui eum
sequuntur... Ideo Christus exemplum paupertatis reliquit, ut exonerati
sarcina terrenarum rerum, leves ascendamus per arduum exemplum
humilitatis... Exemplum paupertatis [dedit], quiain hoc mundo divitias
habere noluit; exemplum humilitatis, quia gloriam sprevit; exemplum
patientiae, quia mala sustinuit... E contra diabolus suos primum divitia-
rum pondere in amore et sollicitudine onerat... secundo per superbiam
inflat... tertio per impatientiam frangit»... !.
Si wernerianam homiliam legisset Ignatius prius quam meditationem
scripsisset suam, hanc retinuisse forte illius vestigia dicendum esset;
addemus etiam eam aliquid ab ea materiae recipere potuisse. At ne tune
quidem admitti posset Ignatium meditationis suae exemplum ab homi-
lia werneriana sumpsisse. Ñeque enim illae inter se conveniunt nisi in
aliqua parte rerum de quibus agitur, in eo, inquam, quod apud utrum-
que auctorem Christus paupertatem et humilitatem, diabolus divitiarum
amorem et superbiam docet; toto cáelo differunt non modo aliis ómni-
bus, sed etiam ratione agendi de iis ipsis rebus, quas communes habent.
Et plures quam apud W ernerum invenies hujusmodi res in locis, quos
ex Ludolfo supra collegimus. Nunc autem cum nesciamus utrum Igna-
tius hanc homiliam legerit necne (suspicamur potius non legisse, quia
librorum legendorum studiosus non erat, aliisque rebus multum disti-
nebatur); cum praeterea nullus dicendi aut sentiendi modus singularis
a Cum Aligue.
1 Etudes. París, 5 Juin 1910, pp. 644-G65.
2 Supra, p. 81.
126
MONUMENTA IGNATIANA
comraunem originem prodat; censemus non esse causam afíirmandi
Wernerí vestigia esse apud Ignatium.
Nec firmiore fundamento nititur opinio tribuens partim Anselmo,
partim Wernero abbati originem meditationis de regno Christi. Locus
Werneri est idem fere, quem supra posuimus, ab illis verbis «Ideo Chri-
stus exemplum paupertatis reliquit>, ubi nihil praeter Christi exemplum
est utrique auctori commune. Anselmi autem loci sunt dúo, apud
Migne, P. L., CLIX, alter col. 625 «De similitudine inter Deum et quem-
libet regem suos judicantem» ubi Deus judex cum rege judice compa-
ratur; alter col. 651, ubi est «Similitudo inter Deum et quemlibet impe-
ratorem». Hic autem imperator tria hominum genera sibi inservientium
habet: «Alii serviunt ei pro terris quas habent> etc.
Fratres vitae communis, speciatim Gerardum de Zutphen et Joannem
Mauburnum, postquam dixit P. W. esse fontes unde omnia Cisneros
hauserit, quae huic cum Ignatio communia sint, addit: «Si le saint a lu
l'abbé de Montserrat, il est presque impossible qu'il n'ait pas congu le
désir de lire directement les sources indiquées par lui» \ Quidni ergo
non modo dúos illos, quorum nomina omittit Cisneros, sed alios etiam
auctores quos nominat, verbi gratia Anselmum, Bernardum, Bonaven-
turam, Cassianum etc.? At verba illa, quae Ignatium inquirendi vel legendi
fontes cupidum depingunt, ñeque temporibus illis convenire, ñeque
cum ipsius Ignatii testimonio cohaerere videntur. Affirmat enim Igna-
tius: «En Manrresa auía visto primero el Gergoncito, y nunca más auía
querido leer otro libro de deuoción» s. Atqui libri Gerardi etMauburni
libri sunt «de deuoción». Adde quod qui religionis, non studii causa,
Exercitatorium legendum sumpserit, effatum illud Thomae a Kempis
eum sequutum esse, habendum pro certo est: «Non quaeras quis hoc
dixerit, sed quid dicatur attende» 8.
Scimus effata illa generalia non ita semper esse premenda, ut nihil
excipi patiantur. Si quid tamen exceptum voles, id ratione fulciatur ne-
cesse est. Suntne in Exercitiis ignatianis vestigia indubia Gerardi?
P. W. non videtur id affirmare, contentus summa probabilitate 4. Haec
summa probabilitas nititur in «une grande analogie entre le plan des
Ascensions spirituelles de Gérard et l'ordonnance générale des Exerci-
ces d'Ignace de Loyola»; in eo quod Ignatius «se rencontre avec Gérard
seul dans plusieurs particularités importantes, que Cisneros a négli-
gées» verbi gratia «l'examen particulier».
Sume exemplum examen particulare, quod est apud Gerardum
cap. LUI. Videbis Gerardum tradere id quod non tradit Ignatius; Igna-
1 La Genése, p. 48.
* Monum. Ignat., ser. 4.a, I, 20O.
8 De imitatione Christi, 1. I, c. V.
* La Genése, p. 59; CBE, n°9, p. 55.
FONTES EXTERNI: ALII AUCTORES
127
tium vero id quod non tradit Gerardus. Is enim totus est in adhortando,
ut pugna contra unum vitium suscipiatur, nullus in tradenda ratione
aliqua singulari hujus pugnae suscipiendae; Ignatius contra, totus in hac
ratione tradenda, nullus in adhortando. Verba ignatiana vide infra in
Exercitiis. Hic exscribimus textum Gerardi sed huic e regione cora-
ponimus Cassianum, sunt enim inter se longe similiores quam neuter
Ignatio.
CASSIANUS 4 GERARDUS
«De instituendo aduersum vitia
certamine secundum ipsorum infe-
stationem. Cap. XIV.
Ouamobrem ita nobis aduersus
haec arripienda sunt proelia , vt
vnusquisque vitium quo máxime in-
festatur explorans, aduersus illud
arripiat principale certamen, omnem
curam mentís ac solicitudinem erga
illius impugnationem obseruatio-
nemque defigens, aduersus illud quo-
tidiana jejuniorum dirigens spicula,
contra illud cunctis momentis cordis
suspiria crebraque gemituum tela
contorquens, aduersus illud vigilia-
rum labores et meditationes sui cor-
dis impendens, indesinentes quoque
orationum fletus ad Dominum fun-
dens et impugnationis suae extin-
ctione[m] ab illo specialiter ac jugi-
ter poscens».
«De modo pugnandi contra vitia et
quod homo non debet contra omnia
simul, sed contra vnum principale
decertare». — [Postquam dixit inqui-
rendum esse quae vitia in te lateant,
qtiae magis fortia sint, quae vitiorum
remedia, pergit Ais verbis:~\ «Quo f ac-
to, contra vnum vitium praelium arri-
pies, quod est tibi prae ceteris magis
infestum. Igitur contra illud vnum
principale certamen arripe, expur-
gationi illius totis viribus insiste,
omnem laborem et sollicitudinem
principaliterretorque ad illud expur-
gandum, contra illud jugiter Deum
implora; illud tibi in oratione verse-
tur semper ante oculos; pro illius
extinctione lachrymas indesinenter
funde; gemitus et suspiria ad eum
deuote emitte».
Si haec res esset in Exercitiis ignatianis, certum est nullam futuram
fuisse causam ex sola comparatione textuum, eam potius Gerardo quam
Cassiano tribuendi, nisi forte major Cassiano propter majorem ejus au-
ctoritatem. Sed hujus exhortationis nihil reperies apud Ignatium in
Exercitiis.
Quod pertinet ad similitudinem ordinis seu dispositionis inter Exer-
citia et De spiritualibus ascensionibus, eam nos fatemur videre non
potuisse. Etenim Exercitia dividuntur seu disponuntur eo modo, quem
diximus capite primo hujus praefationis. Opusculum vero Gerardi eo
modo qui sequitur.
Constat capitibus uno et septuaginta s. In primis capitibus octo de-
1 Ex editione Montserratensi anni 1499.
2 Ex editione Lugdunensi 1606; collatione quinta, c. XIV.
3 P. W. dat capita septuaginta (La Genése, pp. 51-52). Editio montserratensis, qua
128
MONUMENTA IGNATIANA
claratur, post primum homini a Deo datum locum et statum «naturalis
et primordialis dignitatis», triplex ejusdem hominis lapsus: virium animi
destitutio et inordinado, impuritas cordis, peccatum mortale. Sequuntur
tres examinationes: prima «qualiter homo... sentiat ultimum descensum,
scilicet, peccatum mortale; secunda qua sentiat primum descensum et
virium animae destitutionem; tertia qua homo discit sentiré impuritatem
cordis». In capitibus IX, X et XI, exercitia in animo prius disponenda,
aliter disponendum de fine, aliter de his quae sunt ad finem (finis, de
quo agitur, est puritas cordis, nihil de principio et fundamento Exerci-
tiorum Ignatii); de tribus ascensionibus in universum. A capite XII tri-
plex describitur ascensio: prima contra peccatum mortale tribus gradi-
bus facienda, contritione, confessione, satisfactione; secunda contra im-
puritatem cordis, tribus etiam praecipuis gradibus, timore Dei et inde
nata compunctione, spe ac desiderio caelestium et spiritualium rerum,
caritate et puritate cordis. Ad primum gradum ascenditur per medita-
tionem mortis, extremi judicii, poenarum infernalium; ad secundum per
meditationes de regno caelorum et memoriam beneficiorum Dei; ad
tertium per contemplationem vitae ac passionis Christi Jesu. Tertia
ascensio est, qua vires animi reformamus, pugnantes contra octo vitia
capitalia, nec tamen contra omnia simul. Sequuntur a capite LXIV sex
spirituales descensiones, quarum tres ad se ipsum, tres ad proximum
fiunt. Denique caput LXXI est «De quatuor in quibus incipientes Deo
seruire, debent esse cauti, si proficere volunt».
Non capimus in quo sit magna Excrcitiorum et operis De spirituali-
bus ascensionibus similitudo, quod ad ordinem pertinet.
Quod si esset illa similitudo, num inde jure conficeremus, ex Ge-
rardo sumptum ordinem, aliqua saltera ex parte? Idem P. W. in erudi-
tissimo opúsculo La méditation fondamcnlale scripsit de Thomae a
Kempis opere Ora/iones et medilaliones de Vita Christi: «L'ordre dans
lequel les méditations y sont rangées se rapproche beaucoup de l'ordre
des Exercices de saint Ignace» Nostro quidem judicio, multo plus
quam dispositio operis Gerardi; quia cum totum fere opus, nihil praeter
vitam Christi contineat s; in Servatoris autem gestis enarrandis seriem
rerum eamdem teneant plerique omnes; ordinem earum meditationum
eumdem fere in utroque opere inveniri necesse erat. Potior itaque es-
set ratio tribuendi hunc ordinem Thomae a Kempis quam Gerardo. Nos
quidem eum neutri putamus esse tribuendum, tum quia alius ordo est
totius operis apud Ignatium, alius apud illos auctores; tum quia impro-
utimur, habet certe unum et septuaginta. Ñeque distinguit duplicem partem et appendi-
cem; tamen in c. LXIV «incipit quarta pars de descensionibus spiritualibus»; in Índice
per errorem legirur hic «ascensionibus» etc.
1 CBE, n° 9, p. 47.
2 Thomae Hemerken a Kempis Orationes et Meditationes de Vita Christi cdidti
MichaEl Josephus Pohl, Friburgi in Brisg., Ilerder, 1902"
Kontics externi: Ai. ii ai» iokks 129
babile ducimus lcgissc Sanctum Parentem illa opera ullo tempore,
nedum cum Exercitiá digessit.
Nam de Mauburni Rosc/o idem propter easdem causas eensendum
putamus. Certe habet Mauburnus illa: cId processu quoque optinius est
graduum ordo secundum tres animi vires, aut potius secundum harum
virium actus. Nam sicut naturaliter memoria intelligentie preest» etc. '.
At num verisimile est, Ignatium tum demum didicisse, meditationi tres
animae vires adhiberi deberé, cum Mauburni RosetUm in manus sume-
ret? Compara modum simplicissimum, quo Ignatius earum virium usum
tradit. cum scala meditatoria Mauburni, in qua, teste P. W., methodus
illa trium potentiarum «est certainement en substance» ". Vide, infra,
primum exercitium primae hebdomadis; deinde lege scalam meditato-
riam, quam heic appunimus:
«MODUS RECOLLIGENDI
Qucstio Oua scili- 1
cet quis- Ouid cogito . ) ^ .,r
~ B } Exsuscit atliua.
que a se [ Quid cogitandum \
requirat
GRADUS PREPASATORII
Excussio Est repulsio eorum, que mi-
nus cogitanda . Depulsiua obstantium.
Electio Magis scilicet co- ' , ,
& Expediunt. \
gi t an do r um, 1 /
Conferunt } Assumtiua conferentium.
puta quae ma- 1 1 1
ais ] Decent.. . . /
GRADUS PROCESSORII ET MENTIS
Commemoratio Est actualis electe et destina-
te reí cogitatio Heret conduplicatione.
Considerado . . . Est sedula et itérate comme-
moratio et inhesio doñee
proprie noscatur comme-
moratum Penetrad
Attentio Est fixa et attenta considera-
do: vel perfectio rei consi-
dérate et commemorate. . . Figit.
Explanatio Est quedam illustratio in at-
tentione positorum Illustrat.
Tractatio Est rerum com memora ta-
rum etc. ad alia quedam ex-
tensio Extendit.
1 Titulus XX, alphabetum XLYI. c. primo, ad finem.
2 La Genese, p. 60.
Mosi'M. Igxat. — Series II.
9
I30 MONU MENTA IGNATIANA
GRADUS PROCESSORII ETC. JUDICII AUT IMTELLECTUS
Dijudicatio Est qua pro dignitate sua
suscepta res estimatur . . . . Estimat.
Causatio Est stabilitio facte dijudica-
tionis sicut confirmatio ora-
tionis Stabilit.
Ruminatio Est morosa superiorum cum
commemoratione tracta-
tio a doñee gustum attingat. Iterando inquirit.
GRADUS PROCESSORII AMORIS VOLUNTATIS ET AFFECTÜS
Gustatio Est qua sicut superioribus
monemur ac docemur, ita
hic nos affici sentimus Uidet exclamatione.
Ouerela Est querentis impatientia vel
denunciatio displicentis. . . Deplangit lamentatione.
Optio Ouaquando dulce judicat pos-
sidere desiderat veritatem,
desiderium complacentis. . Esurit desideratione.
Confessio Est veritatis assensus et pu-
blica agnitio Congesta detegit.
Oratio Est optionis ad Deum insi-
nuatio Exigit.
Mensio Est oratorum collatio et
orantium Animat.
Consecratio .... Est cum sacre reí attestatio-
ne oratio Extorquet.
Confidentia Est perenne t> et agnite (?) c
bonitatis argumentum ad
impetrandum monens Possidet.
GRADUS TERMIXATORII
Gratiarum actio. Perceptorum verorum bono-
rum grandis estimatio est.. Refundit.
Commendatio . . Desideriorum suorum Ln Dei
bonitatem fiducialis remis-
sio Custodit.
Permissio Est integra proprie voluntatis
ta Dei voluntatem resigna-
tio Holocaustat.
" Tractatis Rosetum.
•» Pcrensc Roset.
c Agite Rostí.
FONTES EXTERXI: Aui AUCTORKS
MODUS COMMORANDI
Complexio Est gradus similis cum gradu ruminatio. Hec complexio
est omnium graduum, sicut ruminatio tantum intellc-
ctualium, vnde maximam copiam prestat.
Licet etiam quemlibet superiorum cum quolibet conjungere ceterorum,
puta dijudicationem cum oratione, orationem cum dijudicatione, et ita de
quolibet cum quolibet... Grandis igitur fecunditas scale hujus et latissimus
pro commorando modus».
Per scalas hujusmodi nunquam certe ascendas nisi animi vires exer-
ceas. Sed exercitium trium potentiarum inde in Exercitia manasse, seu,
quod eodem recidit, exercitium trium potentiarum vestigium esse
harum scalarum, nec verisimile nec probabile dixeris.
Aliis hujus auctoris exemplis supersedemus, quia ñeque in illis
quidquam invenimus, unde lectum opus ab Ignatio probabile saltem
videatur; probabile, inquam, nam eum illud legere potuisse nenio
neget.
Jam quid de Erasmo sentiendumr Locus qui affertur tanquam regu-
lae ignatianae de rerum usu simillimus est in Enchiridio militis chri-
stiani, canone quarto: «Tum ad summi boni metam recta festinanti,
quaecunque obiter occurrunt, eatenus sunt aut rejicienda aut assumen-
da, quatenus cursum tuum aut adjuuant aut impediunt. Earum rerum
ferme triplex est ordo. Quaedam enim ita sunt turpia, ut honesta esse
non possint, uelut ulcisci injuriam, male uelle homini... Quaedam e
regione ita sunt honesta, ut turpia esse non possint. Quod genus sunt
bene uelle ómnibus... Quaedam uero media, ueluti ualetudo, forma,
uires, facundia, eruditio et his similia. Ex hoc igitur postremo genere
rerum nihil propter se expetendum, ñeque magis minusve adhibendae
sunt, nisi quatenus ccnducunt ad summam metam» \
Legitne Ignatius hunc locum? Similitudo certe tanta non est, ut hoc
affirmare cogamur. Etenim illud «genus médium», quod respondet apud
Ignatium «a todas las cosas criadas en todo lo que es concedido a la
libertad de nuestro libre albedrío y no le está prohibido», primo est
unum e tribus rerum generibus obiter occurrentium , deinde quadam
r¿.tione proponitur omnino diversa, denique continet apud Erasmum
eas tantum res, quae naturaliter bonae jucundaeque et sunt et haben-
tur; his contrarias, velut infirmitatem, paupertatem, ignominiam, ne
nominat quidem Erasmus, quas tamen data opera expressit Ignatius.
Quod si ita est, probabilius dices hunc Erasmi locum nunquam legisse
Ignatium. Ipse enim, ut supra notavimus, affirmat se noluisse legere
Enchiridiou; Ribadeneira et Maffejus narrant, eum coepisse perlegere,
sed «celeriter sensit, inquit Maffejus, ea lectione spiritus fervoran in se
Opera omnia, Basileae, 1540, t. V, Enchiridiou, canone IV.
132
MOXUMKXTA IGXATIAXA
quasi frigida perfusa restingui, consultoque per preces Deo, ita librum
illum abjecit, ut ñeque in manus postea sumpserit» '. Quae cum itasint
vix putare licet, eura paulo minus quam dimidiatum opus legisse, prae-
sertim si, ut ait Ribadeneira, «comenzó con toda simplicidad a leer en
él con mucho cuidado y a notar sus frases y modos de hablar» 2. Jam
Enchiridion in editione qua usi sumus, est a pagina tertia ad quinqua-
gesimam octavam, canon ille quartus a vigésima secunda ad vigesimam
quartam.
Accedit quod Ignatius eamdem potuit invenire doctrinam apud Lu-
dolfum et Thomam a Kempis s.
Denique Savonarolae gradus humilitatis fons dicuntur fuisse vel
locus, unde S. Ignatius «s'est inspiré... dans la maniere d'exposer sa
doctrine des Trois degrés d'humilité» *. Operae pretium est novisse,
opera Savonarolae, quae anno 1553, Romae, domi nostrae inventa sunt,
combusta, j líbente Ignatio, esse, «cum ejus spiritus, inquit Polancus,
Sedi apostolicae rebellis, ei nullo modo probandus videretur, quamvis
multa bona diceret» 5. Videndum quanta sit similitudo.
Humilitatem Savonarola ita definit: «Est igitur humilitas virtus
quaedam, quae animum cohibet, ne ad ea se eleuet et extendat, quae
magnifica nimis et excelsa videntur» B. Haec in capite altero. In cap.
quarto regulae decem proponuntur et explicantur ad exercendam et
obtinendam humilitatem. In capite quinto exponuntur gradus humili-
tatis; ejus proinde uberiora proponimus excerpta. «Verum quia non
progredi, inquit, in via Dei est regredi, etiamsi ad illum humilitatis gra-
dum perueniatur, qui adipiscendae saluti sit satis, in eo tamen perstare
nullo modo quis potest... Est autem illa quidem consequendae saluti
sufficiens humilitas, qua et Dei et majorum subjicimur praeceptis, in his
praesertim in (]uibus superiores sunt nobis, sed ea tamen ratione, vt a
capitalibus semper criminibus caueamus.»
Deinde explicat secundum gradum: «Ouare vbi me majoribus meis
subjecerim, nunc et aequalibus subjici voló; quod quidem, vt tu prom-
ptius exsequi possis, consideres velim in próximo quicquid ille habet
1 Maffejvs, 1. 1. c. XVI.
2 Vida de S. Ignacio, 1. I, c. XIII.
3 Supra, p. 74.
4 Supra, p. 1 24.
5 Chroh., III, 24.
C. 11. initio. rtimur editione eomplutensi faeta per Michaelem de Eguía auno 1529
vel 1530; in prima pagina ponitur M.DXXIX; in extrema «Millesimo quingentésimo tri-
gésimo Kalendis Dceembris.» Exemplar est in bibliotheca provinciali toletana. Reperire
non potuimus opus italice a Savonarola scriptum; sed hanc latinam translationem fecit
Hieronymus Benivenius, civis florentinus, Savonarolae aequalis, annuente auctore, ut
eonjicere lieet ex epístola Henivenii ad ipsum Savonarolam, quae est ante tractatum
sen epistolam de humilitate in hac editione eomplutensi.
Fontes EXTERNi: Alii auctorks
133
ID se diuinum... Ex aduerso in te coaita quicquid habeas humanum... Et
licet contra ¡psins humilitatis virtutem non sit, vt eas quas tibí gratias
a Deo inesse persenseris, his ante ponas et praeferas qui ])roximi
sunt»... «Oportet etiam te extrinsecis actionibus exerceri, vt prior
exempli gratia alios honore prosequare... vt sis... in petenda venia
prima potius quani postrema... In his et hujusmodi exercitationibus...
exercere ille se debet, qui secundum hunc humilitatis gradum cupit
acquirere, quem vbi consequutus fuerit etiam vlterius procedat oportet,
id est, vt minoribus se subjiciens, cogitet nulla nos dignitate, nulla
quamlibet praeclara conditione, sed ea tantum gratia quae sit humili-
tati conjuncta nobiles Deo fieri... Quare licet nos, quantum ad exterio-
res pertinet actus, minus deceat vt his qui inferiores sunt nobis, subjici
videamur, mente tamen pluris nos illis faceré non debemus.»
Habemus ergo tres humilitatis gradus, qui in eo sunt ut subjiciamur
superioribus, aequalibus, inferioribus. Et in primo quidem similitudi-
nem cura primo ignatiano invenies aliquam, in aliis nullam. Sunt autem
alii gradus apud Savonarolam. «Perfectae, inquit, humilitatis inditium
est» si quis magna in hominum oculis gerens non superbiat, imo lau-
datus ab hominibus putet eos falli, laudatus autem a Deo vel ab ange-
lis vel a prophetis, «qui falli non possunt», admiretur et stupeat, ve-
luti B. Virgo ab angelo summis laudibus affecta. «Verum pauci admo-
dum sunt, qui hunc humilitatis gradum conscendant, quo si quis tamen
peruenerit, sciat adhuc vlterius sibi esse procedendum... Perfectis-
simum autem humilitatis gradum is mihi potissimum tenere videtur,
qui magnifica quaedam opera tum pro Dei amore tum pro salute pro-
ximi peregerit, vilissima tamen quaeque desiderat, id exoptans praeci-
pue, vt injuriis, contumeliis, martyrio denique ab ipsis etiam improbis
affectus, nihili omnino pendatur. Haec est illa summa et consummata
humilitas, quam impleuit Saluator noster, qui tametsi excellentissimis
claruerit operibus atque miraculis, vilissima tamen amplexans et ju-
daeorum improperium et crucis obprobrium pertulit... Habes jam gra-
dus omnes, per quos ad ipsius absolutae humilitatis culmen ascen-
ditur».
Eo modo finitur caput quintum. Sunt itaque praeter gradus illos
tres priores, alii dúo: quartus perfectae humilitatis, quintus perfectis-
simae. In hoc postremo exemplum Christi proponitur, sine dubio ut
ad sui imitationem nos alliciat.
Habes rationem qua Savonarola humilitatis gradus exposuit, in qua
certe nonnulla sunt ex iis quae apud Ignatium legimus. Anne ista sunt
ejusmodi ut dicere liceat, inde Ignatium instinctum cepisse ad eam ra-
tionem trium modorum humilitatis tradendam, quam in Exercitiorum
libro habemus? Lege textum ignatianum. Assenties certe Suarezio
scribenti: «Potuit recte B. Ignatius distinguere tres gradus humilitatis
ex tribus modis contemnendi se ipsum et suam voluntatem ac tempo-
134
MONUMENTA IGNATIANA
ralia commoda, scilicet, vel quantum necesse est ad servanda rigorosa
praecepta, vel quantum sufficit ad vitandas veniales culpas et quaeren-
dam majorem Dei gloriam vel quantum confert ad majorem Christi
imitationem... B. Ignatius solum distinxit gradus humilitatis quoad in-
teriorem affectum, prout variis modis potest esse magis vel minus per-
fectus, quia solum eam distinctionem praemittebat ad electionem status
faciendam, quae máxime pendet ex affectu magis vel minus subjecto
Deo et abstracto a temporalibus rebus» i.
Unde ignatianae explicationis ratio non ex Savonarola desumpta
est, sed ex ipso hujus Exercitiorum loci proposito enata, quod spectat
electionem faciendam. Id enim quod notat Suarez, de industria prae-
misit Ignatius: «Antes de entrar en las electiones... aprouecha mucho
considerar y aduertir en las siguientes tres maneras de humildad»...
Hinc fundamentum divisionis est apud Ignatium triplex modus conte-
mnendi se ipsum et suam voluntatem et temporalia commoda; apud Sa-
vonarola est triplex genus personarum, quibus se homo subjicere pot-
est, majorum, aequalium, minorum.
Imo ne numerus quidem graduum idem apud utrumque est. Et-
enim post tres primos, in quibus mentio milla est exemplorum Christi,
quartum Savonarola addit, qui dicitur perfectae humilitatis, cujus est
exemplar B. Virgo in mysterio annuntiationis, et quintum, cum «ma-
gnifica quaedam opera» (vide paulo supra) perficiens, vilissima tamen
exoptas, cujus gradus exempla nobis Christus Redemptor exhibuit.
Quod si primi gradus aliquo inter se modo conveniunt, at secundi
prorsus differunt. Contra similitudo non exigua est inter secundum
gradum ignatianum et quartum illum modum spiritualis mortis, quem
supra in Ludolfi libro vidimus - et in Imitatione C¡/ris/¡, 1. II, c. VI,
conspicimus. Tertius vero gradus ignatianus sententiae Thomae multo
similior est quam doctrinae Savonarolae. Sic enim ille: «Y si te diesen
a escoger, más debieras desear padecer cosas adversas por Cristo, que
ser recreado con muchas consolaciones; porque así le serías más seme-
jante y más conforme a todos los santos» 3. Nam cum Thomas illud
ipsum exprimat, quod in tertio gradu ignatiano praecipuum est, ut
contumeliae non quacumque de causa, sed ob amorem similitudinis
Christi diligantur, id Savonarola vix attingit. Proponit quidem perfectis-
simum Redemptoris exemplum; at nullibi reperias amorem similitudi-
nis cum illo obtinendae esse causam deberé in hoc quinto humilitatis
gradu ñeque in ullo alio, hujus virtutis exercendae. Ouin, ita exponitur
hic perfectissimus apud Savonarolam gradus, ut nenio illum tenere pro-
prie posse videatur, nisi «magnifica quaedam opera tum pro Dei
1 De religione Societulis jcsn, 1. IX, c. V, n.° 25.
2 Supra, p. 84.
3 L. II, c. XII, circa finem.
FONTKS EXTERNE Al.II AUCTORKS
135
amore, tum pro salute proximi peregerit», quae opera cum ex contexta
oratione intelligantur ea esse, quibus magnus quis non modo apud
Deum, sed in oculis etiam hominum revera efficitur; profecto vides
privatum hominem religiosum, exempli causa, intus domique praestan-
tissimum, sed civibus suis omnino fere ignotum, ad eum gradum pro-
prie nunquam (defectu, ut dicunt, materiae), ad ignatianum vero, qui
solum interna moderatur, optime posse conscendere.
Ouapropter si ex similitudine, quae intercedit inter primos Ignatii
et Savonarolae gradus, affirmas fontem trium graduum ignatianorum
apud Hieronymum de Ferrara esse; similitudo, quae est inter secundos
et tertios, communes eodem modo Thomae a Kempis, Ludolfo et
Ignatio, te coget, ut fontem eorumdem trium graduum esse apud Lu-
dolfum et Thomam a Kempis sustineas. Nisi forte malis primum e Sa-
vonarola, tertium ex Thoma a Kempis, secundum sive ex Thoma,
sive ex Ludolfo trahere, quasi Ignatius librum Exercitiorum ex nota-
tionibus hinc inde collectis confecisse videatur. Id autem neminem, qui
librum Exercitiorum et historiam Ignatii noverit, ]aitasse crediderimus.
Neminem, scilicet, putasse crediderimus ita Excrcitia esse facta, ut Igna-
tius instinctum (inspiración) acciperet, exempli causa ad generalem libri
dispositionem a Gerardo de Zutphen 1 aut ex Thoma a Kempis 2, ad
principium et fundamentum ab Erasmo 3, ad examen genérale a Mau-
burno 4, ad examen particulare a Gerardo s, ad partem meditationis de
regno Christi primam a S. Anselmo, ad secundam a Wernero abbate 6,
ad meditationem vexillorum a Pseudo-Bernardo 7, ad gradus humilita-
tis a Savonarola s, etc. Etenim Exercitiorum peritus plañe intelligit,
eorum inter se partes tam intimo nexu contineri, ut ille instinctus,
multiplex et in diversa impellens, cum hac unitate componi non posse
videatur. Ex historia vero Ignatii ita factum non esse librum Excrcilio-
mm, supra (pp. 27-39) certis argumentis ostendimus.
Nihilominus id ipsum, quod propter arctissimum totius libri par-
tiumque ejus inter se nexum, et propter ea, quae de auctore et
fontibus Exerciüorum diximus, improbabile omnino judicamus; esset
tamen probabile si conjecturae illae, quas refutavimus, inanes non
essent. Ex his enim conjecturis, si eae inanes non essent, proba-
bilia judicares non solum ea omnia, quae modo exempli causa dixi-
mus, sed etiam, methodum trium potentiarum ortam ex Mauburno 9,
praeludia quaedam meditationum partim ex Ludolfo, partim ex Cisne-
ros, partim ex Imitatione Christi 10; quaedam, quae in vexillorum me-
1 Supra, p. 123.
2 Supra, p. 128.
3 Supra, p. 124.
4 Supra, p. 124.
5 Supra, p. 123.
0 Supra, p. 123.
7 Supra, p. 123.
8 Supra, p. 1 24.
9 Supra, p. 1 24.
10 Supra, pp. 77, 78, 105.
136
MONTJ MENTA IC.XATIAN'A
ditatione Christo Domino, quaedam quae Lucífero tribuuntur ex fra-
gmentis Ludolfi et Garciae de Cisneros mónita illa ante contempla-
tionem ad fuvendum amorem et alia nonnulla in eadem contempla! io-
ne, ex dissitis Ludolfi locis 2.
Adde quod una eademque res e pluribus fontibus ac diversis origi-
nem traheret, quasi unus filius e pluribus ortus matribus. Nam princi-
pium et fundamentum ortum non modo ex Erasmo esset, sed ex Sanct< 1
Augustino, ex S. Anselmo 3, ex multis aliis auctoribus, quos nominat P.
W. in opúsculo La méditation fondamentale*\ examen particulare ex Ge-
rardo de Zutphen, Cassiano aliisque pluribus, quos videre potes apud
Rodríguez 5; meditatio vexillorum ex Wernero abbate, ex Pseudo-Ber-
nardo tí, ex Sto. Augustino 7; gradus humilitatis ex Savonarola et ex Sto.
Benedicto secundus orandi modus non solum ex García de Cisneros et
Ludolfo 9, sed ex Pseudo-Bonaventura 10 et Sanctis Patribus, Germano,
Sophronio, Epiphanio ", etc., et ita porro.
Unde etiam vides, Ignatio Exerciliorum auctori, lectionem tot scri-
ptorum attribuendam esse, quot eum nunquam vidisse certissimuni
abunde est.
Ut denique perspicias, quam periculosum negotium sit, cujuscum-
que operis fontes ex mera comparatione cuín alio opere designare; Lu-
dolfi cartusiani J lia Christi, opus est, ut diximus, quod Ignatius legit,
ex eoque multa excerpsit. Quid ergu rationi consentaneum magis,
quam partitionem fortunarum Sanctorum Joachim et Annae, verbi
causa, ab Ignatio in Exercitiis designatam verbis haud multum dissimi-
libus a ludolfianis, Ludolfo acceptam referre? 12. Ñeque tamen id pro
certo dari potest, cum ex Flore Sanctorum nasci eodem modo potuerit,
ut suo loco notavimus 1S. Sed de fontibus satis. Ad lixcrcMorum textus
veniamus.
1 Supra, pp. S0-S4.
2 Supra, p. 87.
8 Supra, p. 74.
* CBE, n" 9.
5 Ejircirto de perfección, parte I. tratado cap. VI et VIL
* Supra, p. 123.
' Eludes, 10 Juin 1910, pp. 638-662.
s «En la regla de San Benito el autor de los Ejercicios se inspiró para escribir el
capítulo de los tres grados de humildad, reduciendo a tres los 12 que- constituyen,
según el Patriarra de los monjes de Occidente, toda la escala de la perfección..
EL 1'. 1'ierdf.t. O. S. Ben., in Rn>ista eclesiástica, Yalladolid (in Hispania), 15 de Junio
de 1916, p. 511.
s Supra, pp. 87, 1 19.
10 /,<•/ Cénese, p. 107.
11 A'azón y / '<'. Madrid, Abril 191 5. p. 484.
" La Cénese, \t, 86.
13 Supra, p. 90.
De quatuor Exercitiorum textibus
CAPUT IV
DE QÜATÜÓH EXERCITIORL'M TEXTIBUS
Atque in primis danda nobis ratiu est, cur textus Exercitiorum qua-
tuor simul edendos censuerimus; de singulis deinde fusius disseremus.
Et hispanus quidem in deliberationem cadere non debebat, cum ea lin-
gua scriptus ab Ignatio sit libellus ac postea etiam emendatus. Ñeque
omitti decebat l'uigatam translationem latinara, quippe quae et a
Summo Pontífice approbata est et a Societate Jesu in institutum indu-
cta auctoritate publica. Nefas etiam duximus diutius in tenebris eam
delitescere, quae Versio prima dicitur, ex cujus quidem impolita latini-
tate contemptus in ipsa Exercitia olim apud quosdam redundasset;
nunc vero postquam Exercilioniin auctoritas firma est, et rem ipsam
multo magis quam externam formam prudentissimi quique plurimi fa-
ciunt; nihil erat quod ab eadem edenda nos impediret, praesertim cum
et ipsa una cum Vulga/a versione supremo Romani Pontificis judicio
ex censorum sententia laudibus cumulata sit, et a S. Patre Ignatio adhi-
bita, quin etiam fortasse confecta.
Circa textum vero quartum seu versionem litteralem P. Joannis
Roothaan, qui ab anno 1829 ad 1853 Societatis praepositus generalis
fuit, anceps diutius haesit sententia, cum non modo multis editionibus
in vulgus manaverit, sed tribus omnino saeculis ab hispano Auiogra-
p/10 separetur. Re tamen maturo consilio hinc inde multum versata;
cum hujus editionis proprium sit non tam monumenta incógnita in
aspectum proferre, quam rem abunde notissimam in clariore luce
collocare: apponendam tribus antiquissimis textibus hanc recentissimam
translationem latinam censuimus, his potissimum de causis: hispanicae
linguae ignaris ea translatio pro Aulogmp/10 est; ad S. Patris textum
intelligendum plurimum confert; apud recentiores Exercitiorum inter-
pretes magni mérito aestimatur; auctorem denique habet alterum resti-
tutae Societatis parentem, atque in fovendo Exercitiorum studio usu-
que facile principen!.
His quatuor textibus communes plerumque notationes illae sunt,
quae in imis paginis ponuntur, et tum ad rerum oceurrentium historiara
et crisin tum ad sententiam declarandam pertinent; subinde tamen rem
aliquam in singulis textibus explicare oportuit. Ñeque a nostro insti-
tuto alienum esse judicavimus, ut hoc etiam praestaremus; id enim cae-
teris quoque monumentis edendis faceré solemus. Accedit quod
R. P. Wernz, in epístola superius allata, nos monuit: «Editio vestra de-
bet esse historico-critica, id est, cum opportunis annotationibus expli-
cativis, quae rite textum genuinum declarent.»
Hujusmodi notationes ita in textibus latinis interdum numeris si-
138
MONUMENTA IGNATIANA
gnantur, ut numerus superior legenti occurrat ante numerum inferiorem,
id enim ordo verborum exigebat, quibus notatio apponenda erat.
Jam annotationem historicam et criticam R. P. Ottoni Braunsber-
ger, S. J., máxima ex parte acceptam referimus, qui nobis in ea re tam
diligentem operam contulit, quantam vix a diligentissimo socio et con-
sorte laboris postulare fas fuisset.
Notationes sententiam explicantes desumpsimus praecipue ex Sua-
rez, Roothaan aliisque probatis auctoribus, quorum nomina ipsis nota-
tionibus apponuntur. Notationes P. Roothaan sumpsimus ex quarta edi-
tione Exercitiorum facta Romae anno 1852. Quae notationes nulli au-
ctori, tribuuntur, eas e nostro penu deprompsimus.
Singulorum textuum criticae notationes singulis textibus subji-
ciuntur.
His breviter circa textus quatuor delibatis, ad singulorum historiam,
valorem atque edendorum rationem venimus.
ARTICULUS I
DE AUTOGRAPHO HISPANO
Editionibus, quas criticas vocant, proposita esse dúo queunt: aut
enim ipsius auctoris opus praesto est tale quale ex ejus manibus prodiit,
aut ejusdem operis sola reperiri possunt apographa. Si hoc alterum ac-
cidit (quod plerumque fit), dant operam critici editores, corrogatis un-
dique vel codicibus vel etiam excusis antiquitus exemplaribus, ut ad
ipsum auctoris textum quam proxime accedant. Quod si autographum
in manibus est, non solum effici debet ut ex eo liber quam accuratis-
sime typis exscribatur, sed etiam curandum est, ut, quos progressus
opus a prima origine per varia stadia usque ad confectionem absolutio-
nemque in auctoris animo fecerit, a nobis, quantum fieri possit, conspi-
c iatur. Hoc autem ut praestare possemus, necesse erat, ut illa nobis
praesto essent quae Loyolae, Manresae, Barcinone, Compluti, Salmanti-
cae, Parisiis, vel conscripsit vel legit Ignatius; ñeque tamcn ejus generis
scripta usquam reperta sunt, quae quidem Excretáis praecessissent; li-
bros autem Ignatius paucissimos legit, antequam Excrctáa «quanto a la
sustancia» ut loquitur Laínez ', |)erficeret, e quibus quae in Exerctáa
manasse probable est supra docuimus.
Imo ne exemplar quidem Exi-rctáoritm, quod totum lgnatii manu
exaratum sit possidemus. Propterea varia illa textus ab Ignatio compo-
siti stadia, quibus proprie textus historia latet, haud facile distinguí
possunt; ea tamen extitisse cum ex lgnatii aequaliumque testimonio,
tum ex attenta antiquorum textuum consideratione certo scimus.
Ait enim Ignatius, ut supra, p. 29, retulimus, non uno se tractu fecisse
1 Mouum. ¡pial., ser. 4.a, I, 103.
De Autogr apiio hispano Exercitiorum
139
Rxercitia. Quod ut explicet Natalis, cum dixisset bonam Ignatium
Exercitiorum partem scripsisse litterarum expertem, subdidit: «Iam
enim inde postquam deuotionem animi per exercitia illa concepit, to-
tus propenderé incepit et ferri ad proximorum salutem procurandam;
sinuil vt hoc commodius ac liberius faceret, incredibili studio in litteras
incumbere coepit in Hispania, deinde in celebérrima orbis xpiani
academia parisiensi... Post consumata studia congessit delibationes
illas exercitiorum primas, addidit multa, digessit omnia»... Haec Na-
talis ».
Deinde etsi, ut modo diximus, exemplar Ignatii manu conscriptum
])eriisse in perpetuum videtur, aliud tamen habemus, quod non paucis
ab eo locis ab initio ad finem perpolitum est. Emendationibus ergo hu-
jus exemplaris, quod Autographum apellamus more majorum, perspe-
ctis collatisque cum aliis exemplaribus tum hispanis tum latinis, intelli-
gimus Ignatium vix unquam manus a suo libello perficiendo amovisse,
ñeque in uno tantum exemplari hujus perpetuae curae vestigia reli-
quisse.
§ 1. — Exercitiorum exempla hispana extitisse complura,
eaque divcrsis temporibus emendata esse
Scribit Natalis: «L'ultima volta che io andai in Spagnia, fece fare vna
copia, la quale si cauó di queH'originale delli essercitii del P. Mro. Igna-
tio; questa scrise Ignatio Nieto... et Ximénez la ha collationata col me-
desimo Ignatio et la fece fare authentica per l'auditore»... *. Haec refe-
runtur a Natali die 24 Martii 1567; acciderant autem circa finem
anni 1560 vel initium 1 561, id quod ex eadem epístola et rebus gestis
Natalis constat. Hoc exemplar narrat idem Natalis a se traditum P. Do-
menecco esse «in Zaragoza quando intraua io in Franza l'Aprile
de 1562» nec sibi una cum scriptis aliis a P. Domen ecco ex Ínsula Sici-
lia restitutum 3.
Idem Natalis alibi sic loquitur: «Complutensibus [scribendum] quod
non sint emendata exercitia quae illis reliqui» \ Ita, Everardo Mercu-
riano Societatis totius moderatore; ergo inter annos 1573 et 1580 (ter-
tio Aprilis 1580 obiit Natalis, primo Augusti Mercurianus); quo autem
tempore illa Exercitia complutensibus reliquerit, ignotum est; item
ignoramus sintne postea emendata necne. At certe exemplar illud ab
eo diversum erat, quod Caesaraugustae Domenecco tradiderat.
Versionem primam deinceps conferamus cum exemplo hispano
'Exercitiorum «ex exemplari P. N. Ignatii exscriptorum» (ut ipse Nata-
1 Epist. P. Nadal, IV, 826.
2 Ibid., III, 423.
3 Ibid., 424.
* Ibid., IV, 626.
140
MOXUMENTA IGNATIANA
lis in ejus initio notavit), quod adhuc exstat in códice Instit. 221 (antea
Cotícela per P. Nalalem) !. Versio prima perfecta est anno 1 541 . Na-
talis autem exemplar continet scriptos manu ipsius scribae et in ipso
textu sine ulla litura, locos quatuor saltem ex locis illis, qui in Auto-
grapho emendati fuerunt. Sunt autem hi loci: «con las tres potencias»
pro «de las tres potencias» 2; «grande cátedra» pro «cátedra» 3; «escu-
ridade» [sic] pro «ceguedad» 4; «prouecho spual» loco «prouecho» 5.
Jam vero Versio prima habet primo loco «trium animae virium»; deinde
omittit epitheton «grande», cum fere verbum de verbo transferat;
emendationem tertiam habet; dicit enim «obscuratio», cum prius esset
in primo exemplo «caecitas» ut est in Fabri exemplo; quartam omittit,
siquidem quod ait «fructum animarum» respondet priori lectioni Auto
graphi « prouecho de sus ánimas». Anno itaque 1541 nondum videntur
hi loci fuisse, ut nunc sunt emendati in Autographo nostro; aut Natalis
et auctor Versionis primae exemplaria diversa transcripserunt.
Hoc autem fit luce clarius, collatis inter se Autographo, Versionc
prima, et Domeniel 8. Nam Versio prima, praeter alias minoris momenti,
binas emendationes, S. Ignatii manu in Autographo factas, omittit: pri-
mam in ipso Exereiliorum titulo «sin determinarse por»; alteram in re-
gula undécima ad sentiendum cum Ecclesia «o declarar para nuestros
tiempos». Ñeque istae igitur erant anno 1 541 in exemplari unde Versio
prima desumpta est. Eaedem tamen habentur in códice Domenici, et
quidem in textu et sine litura, cum tamen hic codex alias multas emen-
dationes praetermittat, quas exhibet Versio prima. Id nullo negotio
intelligimus, si dúo haec exemplaria non ab uno, sed a duobus exem-
plaribus pendeant, quorum utrumque nonnullas emendationes ignatia-
nas contineret.
Quod si correctiones ignatianas Aiitographl, quas Versio prima
exhibet, in primo exemplari (sunt enim. ut postea dicemus, Versionis
hujus tria exempla) attento animo inspexeris; alias quidem omissas de-
jjrehendes, ut modo diximus, máximum vero earum numerum, emendato
textu, in margine additas invenies; quasdam denique, paucissimas certe,
in contexta oratione, re nulla mutata, videbis. Nonne primas illas recen-
tissimas, has postremas antiquissimas probabilissime judicabis?
Quin etiam, locus quídam Autographi, f. 52, in quo prius legebatur
«como dize el euangelio de Nicodemo» nunc vero «como píamente se
medita y se lee en la vida de los sanctos»; ita in primum exemplar Ver-
sionis primae translatus est, ut, deletis verbis «ut dicitur in euangelio
1 Exemplar Natalis aecurate descripMm est in Epist. /'. Nadal, IV, 2.
- F. 10.
■■ F. 22V.
4 F. 53.
« F. 62v.
6 Hic eodex describitur in Meitum. Igiud., ser. 1." I, 51-52.
De Autographo hispano Exkrcitiorum
Nicodemi» haec tantum legantur «ut pie meditari lícet » . id quod si-
gnum probabilissimum cst, hurte eumdem locum aut diversis temporibus
aut rn diversis hispanis exemplis ab Ignatio esse perpolitum.
Complura t'uisse hujusinodi exemplaria eonfirmat Ribadeneira in
epistolae fragmento, quod est in fronte Aulographi, editumque cum ep
simul est phototypice anno 1908. Tria ille enumerat: aphtographum
S. Ignatii, AutogrqpJiimi nostrum, quod ex illo desumptum arbitratur,
et aliud exemplar, quod Natalis secum circumferebat, idque hispánica
lingua politiore scriptnm. Utrum vero ex hoc exeroplari an ex Aitto-
grapko desumpta sit Vulgata versio, attingemus postea, cum de illius
textus historia sermo erit.
Hoc loco breviter inquiramus oportet, sitne exemplar hispanum
hxcrcitioriim, quod nunc in códice Inslit. 221 asservatur et in hac edi-
tione cum Autographo in locis a S. Ignatio emendatis collatum est,
idem atque illud quod anno 1 560 vel 1561 ab Ignatio Nieto transcri-
ptum esse ex verbis Natalis supra allatis cognovimus. In primis faten-
dum est exemplar illud codicis Inslit. 221 scriptum esse ab Ignatio
Nieto, cujus forma litterarum bene aliunde nota est. Itaque aut Nieto
bina scripsit saltem exemplaria, aut, quod nunc habemus, illud revera
est quod anno 1560 vel 1561 ab eo exscriptum est. Quominus tamen
hoc alterum admittamus, obstant quae sequuntur. Primum eo anno cor-
rectiones manu S. Ignatii factas, qui mortuus erat anno 1556, invenit
Nieto certe omnes. Atqui in exemplari Natalis maximus amendationum
ignatianarum numerusnon a Nieto, sed ab ipso Natali scriptae sunt.Qua-
tuor tantum locos ipse Nieto transcripsit, quos paulo ante memoravi-
mus. Haec videntur indicare, quo tempore nostrum Natalis exemplar
a Nieto transsumptum est, non fuisse in ejus archetypo nisi qua-
tuor haec emendata. Deinde exemplar anni 1 560 a P. Natali traditum
Caesaraugustae est P. Domenecco, qui illud P. Natali non remisit '; 11 i-
hil mirum quod non esset inter Cotícela per P. Natalem. Denique satis
multi loci emendati in Autographo vix aut ne vix quidem legi possunt;
lecti tamen sunt a Nieto cum nostrum Natalis exemplar transseripsit,
quamquam id quidem ex trium et amplius saeculorum lapsu explican
potest.
Quoquo autem modo se res habent, illud ex dictis efficitur, S. Igna-
tium perpetua, ut ita dicam, manu libellum versavisse suum, vixque
unquam, nisi forte ab anno 1548, quo Summus illum Pontifex auctori-
tate sua confirmavit, ab eo perficiendo destitisse. Forte, inquam, quia
correcti quidam loci sunt in Autographo, quorum vestigia ñeque in
Ver done prima ñeque in Vulgata reperias: unus est epithethon «gran-
de» in primo puheto primae partís meditationis de duobus vexillis;
alter caput 15 Marc, perperam pro 14 allatum, in mysterio de com-
1 Epist. P. Nadal, III, 424.
142
MOXUMENTA IGNATIANA
prehensione Christi. Sed cum haec levissima praeter illud «grande»,
sint, alia vero correcta inveniantur in Vulgata omnia, nisi forte dúo,
quae sunt tamen in Versione prima, existimamus multo probabilius,
nihil fere ab anno 1 548 mutatum esse, praesertim propter summam,
qua prosequebatur Ignatius Ecclesiae judicium, reverentiam.
§ 2.— De locis emendatis in Autographo
Sed jam locos emendatos propius perscrutemur Tria sunt genera
locorum, in quibus quamquam aliquid oblitteratum vel additum est, nu-
meranda tamen inter emendationes textus non censemus, quia textum
proprie non perficiunt: primum est eorum, in quibus lapsus calami aper-
tissimus est, ut in f. 30V, cum semel oblitteratur verbum «considerar»
inutiliter repetitum, et similia quaedam; alterum eorum, in quibus aliquid
certe additur, sed ad sensum perficiendum omnino necessarium; ejus-
modi sunt «aber» in f. 29, 1. 23; «dando entender» in f. 3;, 1. 6; «enten-
dimiento» in f. 50, 1. 5; «exercitios» in f. 59V, 1. 11. Tertium genus sunt
numeri foliorum in medio textu. Scribebat librarius fol., interdum fol.,
IttL, vacuo loco relicto, ubi, scripto códice, numeri et litterae adderen-
tur. Sunt autem haec in ff. 2, 4r et v, 18, 19, 2iv, 24V, 25, 32r et v. Quod
si quaesieris, sintne haec ab Ignatio an ab ipso librario apposita, cense-
mus, notationes foliorum, litteras subsequentes et verbum «aber» Igna-
tii, reliqua tria librarii esse.
His itaque omissis, alia locorum emendatorum genera distinguimus
tria: primum eorum in quibus aliquid deletum est, nulla re addita; se-
cundum eorum in quibus aliquid additum est, nulla re deleta; tertium
eorum ubi aliquid additur, aliquid deletur.
Prioris generis tres loci sunt: unus, magni quidem momenti, in ter-
tio puncto secundae partís meditationis de regno Christi, f. iyv, 1. 6;
post vocem «sensualidad» legebatur olim «si la tuvieren» vel forte «hu-
bieren», ut colligitur ex primo exemplo versionis primae et ex Fabro,
et clare legitur, etsi oblitteratum, in códice Natalis; alter locus est in -
f. 32V, 1. 15, ubi deletae duae inútiles notulae «fol. lit»; tertius in f. 56,
11. 17-18, deletur integer versus, cujus litterae ita deformatae sunt et
charta attrita, ut nullo modo legi possint; videtur tamen alicujus aucto-
ris locus afferri, ut in Versiotic prima, et quidem primae voces deletae
videntur esse «Hoc probat». Hos tres notavit locos etiam P. Boone.
Alterius generis loci sunt hi tredecim.
1 Singular! amore ac diligcntia, cui meritam laudcm libcntissime tribuimus, eos lo-
cos in libellum untan congessit commentatusque est P. Axtosivs Boone, S. J., in
opúsculo Les Correctious M auuscrites des Exercices de Saint I guace (quod est in CBK,
n° 18, mense Xovembri 1908) a. p. 8 ad 16. Praeter addita et eméndala treinta et unum,
quae in editione Exercüiorum phototypica, p. IX. numerantur. undecún Ule reperit Quid
tum de his tum de illis sentiendum videatur. paulo inferius exponemus.
De Autoguapho hispano Exkrcitiorum 143
POL.
UN.
LEGrEBATUR
LEGITUR
2
sin affección
sin determinarse por affección
1 5V
I 0
I 0
7
v embiando
v íiqÍ ven i rl :t l;t nlonitnH Hf* \í~\<< H<-*m-
pos embiando
3
meses asentada
meses como se puede meditar pía-
7
vna cáthedra
1 1 n n c*"t*;i nrlp cÁ t H f*i\ r;i
22 V
1 6
rriquezas para
rriquezas, como suele ut in pluribus,
vocación porque
para
27
21
vocación diuina porque
29
1 2
desseando toda
desseando yo toda
43
.12
2° exercitaba
2.0 parece que exercitaba
44
5
veces son
veces parece que son
6ov
18
a menudo cantos
a menudo asimismo cantos
62
2-3
diffinir de las
diffinir 0 declarar para nuestros
tiempos de las
62 V
16
prouecho de
prouecho spiritual de
Tertii denique generis locos emendatos recensemus triginta:
2
1 2 '
dexándole
ofresciéndole
2
4
ordene
se sirua conforme
8v
22
meretrice
meretriz
10
I
de tres
con las tres
i6v
18
templos
sinagogas
17
3-4
obediencia
reberencia
17
9
como yo
comigo vel comyo
18
6
entre ellas
en la su eternidad
19
•5
el diuersorio
el lugar 0 espelunca del nacimiento
20
12
para
por
21
12
bienes temporales
buenos temporales
23V
16
solamente
pura y débitamente
25
10
en vn templo
en el templo
27
19
podemos dezir que
parece que sea vocación diuina
sea su vocación
vel que fué su vo-
cación
30V
4
1 a humanidad d e
Xpo. nuestro Señor padesce en la
Xpo. nuestro se-
humanidad
ñor padesce
3i
15
símile a sudor san-
como gotas de sangre
guíneo
37
7
entendiendo
haciéndome entender, asimismo
43
1 3
dize
muestra significar
43
ult.
•
padres
parientes
144
MOXUMEXTA
Igxatiana
FOL.
UN.
LEGEBATUR
LEGITUR
45
10
vn terremoto
vna gran tenpestad
45
19.20
nauicella
nauezilla
47V
15
15
14
48v
12-13
a Pilato y delante
toda la multitud de los judíos a Pi-
dél lo acusan el
lato y delante dél lo acusan
pueblo menudo
de los judíos
4QV
13
se despedazó vcl he-
partido en dos partes de arriba
cho pedacos
abaxo
50
8
van de mañana sali-
van muy de mañana
do el sol
51
14
apostóles
de sus discípulos
52
1-2
dice el euangeüo de
píamente se medita y se lee en la
Xicodemo
vida de los Sanctos
53
17
primera regla
tercera regla
53
x7
ceguedad
escurídad
54
9
quinta regla
sexta regla
Hos quidem septem et quadraginta locos, omnes aut tere omnes,
arbitramur Ignatii aut manu aut certe auctoritate emendatos esse.
Omnes diximus, quia verisimile non est, aliquem ex illis antiquissimis
Patribus, quorum scimus quanta fuerit erga S. Ignatium reverentia, sibi
assumpsisse, ut exemplar hoc, saltem locis triginta duobus (v. infra) ab
ipso auctore perscriptum, suo marte corrigeret. Adjunximus fere, non
modo quia tam levia nonnulla sunt, ut si quis ea forte etiam post
Ignatii obitum, sustulisset mutassetve, magnae certe audaciae reus non
fuisset; sed etiam quia aliqua nihil fortasse erant nisi calami lapsus ab
ipso librario refecti. In levíum numero rerum liceat lituram poneré
f. 32V, lin. 15, et eméndala in f. 8v, lin. penult.; f. 45, lin. penult.,
et 45V, lin. 7; sciibentis lapsus in f. 17, lin. 3-4; f. 20, lin. 12 et f. 21,
lin. 12.
Eorum locorum nonnullos operae pretium existimamus diligentius
expenderé.
Primus oceurrit in f. 8v, lin. penult. Scriptum erat «meretrice»;
conversum est in «meretriz». Huic adde alios dúos locos, f. 4 5 r, lin.
19-20, ubi legebatur «nauicella» mutatum mine in «nauezilla» et sus-
picaberis scriptorem aut italum fuisse, aut itálica iingua usum esse.
F. 10, lin. 1-2. Prius legebatur «de tres potencias», ut est in summae
paginae titulo; «de» mutatum est in «có» et additum «las» in margine,
manu S. Ignatii in extremo versu. Vide variationes.
F. 17, lin. 3-4. Elapsum cálamo erat, id quod etiam Boone monuit,
«hazen obediencia y obedescen». Sitne hoc emendatum Ignatii manu an
alius, definiri e scrij)tura certe non potest; siquiden prima littera r, quae
DE Al' I OGRAPHO HISPANO EXERCITIORUM
M5
Sdla non cst cum litteris prioris vocabuli «obediencia» implicata, nulli
similis est ex reliquis litteris r, quae tamen in S. Patris correctionibus
frequenter occurrunt. Imo fundamentum est suspicandi in priore aliquo
exemplari fuisse loquutionem similem ei, quae habetur in primo puncto
primi exercitii primae hebdomadis, f. iov, «hazer reuerencia y obe-
diencia». Vide quoque variationes.
Eodem fol., lin. g. «II semblerait, inquit Boone, que l'auteur ait hé-
sité entre la forme trabajar como yo et la forme trabajar comigo. Como
yo parait avoir été transformé en comigo; puis ramené a l'abréviation
comyo» '. Nihilominus alius forte putaverit remanere tándem comgo seu
comigo, quandoquidem yo ter signatum transverso cálamo est. Versio
britna in utroque exemplari legit sicut cgo, sine ulla emendatione.
F. 21, lin. 12. Olim «bienes temporales», nunc «buenos tempora-
les»; priore modo «bienes» erat substantivum, «temporales» adjecti-
vum; altero autem «buenos» adjectivum, «temporales» substantivum.
Priorem lectionem retinuit codex Burdigalensis. Ex hujus tamen addi-
tionis declaratione ab Ignatio variis locis proposita et ex auctoritate
ipsius Autographi nullum dubium est quin legendum sit «buenos tem-
porales».
F. 22v, lin. 7. Impositum est epitheton «grande» substantivo «cá-
thedra», id quod Boone quoque notavit (1. c, p. 10). Forma quidem
litterarum utrum Ignatii sit necne dubium etiam nunc manet; censemus
tamen i 1 1 i tribuendum esse hoc additamentum, huic loco valde oppor-
tunum.
F. 23V, lin. 16. Erat prius «no solamente»; deletum est «no sola»;
supra scriptum «no pura y débita»; correctio, quod ad formam attinet
ut nobis quidem probabilius videtur, est scribae manus, rotundam sem-
per scripturam sectantis, praeter tractum litterae b, qui ignatianus est;
res vero ipsa Ignatio tribuenda, quia sententiam revera perfectiorem red-
dit et ad rem praesentem magis accommodatam. Boone quidem (1. c, p. 10)
hunc locum inter emendatos numerat, correctionemque alicujus esse
momenti mérito judicat; quod vero eam manu eadem factam esse cen-
set, qua f. 37, lin. 6, verba «dando entender» id quidem nobis etiam
probatur, sed neutrum locum putamus Ignatii manu exaratum, minime
omnium hunc alterum, quia verbum «dando» scribae manus est, ñeque
ullum signum in verbo «entender» apparet, cur non ejusdem manus ac
«dando» esse affirmemus. Adde quod sine his vocibus trunca penitus
erat sententia; quare haec a nobis inter emendationes proprie dictas
non ponitur, ut supra monuimus, etsi inter illas reperitur in editione
phototypica, p. IX.
F. 29. Recte notat Boone dúplex hoc folio contineri additum; pri-
mum «yo» ineunte versu 13, alterum «aber» ineunte versu ultimo;
1 CBE, n° 18, p. 9.
Monum. Igsatiana. — Series II.
146
MONU MENTA IG.N'ATIAXA
illud tamen scribae arbitramur esse propter hiantem in diversa supre-
mara partem litterae r, quam perpetuo pingit eo modo in textu libra-
rius, cum contra Ignatius utrumque illius litterae tractum supremum
inflectat in sinistram At verbum «aber» recte S. Patri dederunt
cum Boone tum phototypica editio. Et «yo» quidem abesse poterat,
addit autem orationi robur et lumen; ast «aber» exprimendum necessa-
rio erat; idcirco scribae omissioni tribuimus.
F. 43, lin. ultima. Scriptum erat «padres», ex qua voce factum est
«parientes». In praesenti quidem castellanicae linguae usu non usur-
pamus hanc vocem ad patrem simul ac matrem significandum, ut latine
«parentes», gallice «les parents», italice «gli parenti», germanice «die
Eltern», etc; est tamen apud Cisneros, «que me distes parientes cris-
tianos, de los cuales nasciesse cristiano» 2. Fluries reperitur etiam in
Flore sondarían. Yide infra, Glossarinm.
F. 53, lin. 17. Primum quidem lapsus videtur calami scribentis
«primera», quo deleto superscripsit S. Ignatius «tercera»; cujus etiam
est «escuridad» pfo «ceguedad». Utramque correctionem notavit
Boone.
F. 62V, lin. iG. «Spual» ut Boone, sic nos inter Ignatii indubias
emendationes collocamus; s enim, p et / ita saepe ab eo pinguntur,
numquam vero, nisi fallimur, a librarlo.
Itaque ex additis et emendatis uno et triginta locis, qui in phototy-
pica editione numerantur, unum putamus excludendum, qui est «dando
entender» f. 3;, lin. G; unum «aber» f. 29, lin. ult., additamentum ju-
dicamus Ignatii manu factum; emendationem tamen esse non putamus.
Locorum autem undecim, quos illis addidit Boone, dúos, qui sunt:
«ceguedad» f. 53, lin. 17, et «spual» f. G2V, lin. iG, Ignatii manu exa-
ratos nos quoque censemus; alii tres, qui sunt «no pura y débita» f. 23V,
lin. iG; «grande» f. 22v, lin. 7; «comyo» vel «comgo» f. 17, lin. 9, sunt
quidem incerti calami, res tamen ipsa suadet eos Ignatio perficienti
textum assignandos esse. Ex aliis locis tribus, «yo» f. 29, lin. 13, librarii
manu scriptus est; «entendimiento» f. 50, lin. 5, dubia litterarum forma,
nulla vera emendatio, sed omissionis restitutio mera; «reberencia» f. 17,
lin. 3, dubia correctio tam re quam forma est. Denique quod attinet ad
locos tres, in quibus tantummodo aliquid deletum est, primum quidem,
f. 17V, lin. 6, magni momenti, tertiumque, f. 56, lin. 17-18, non parvae
longitudinis ab Ignatio certe; alterum vero, f. 32V., lin. 15, nullius mo-
menti, vel ab Ignatio vel ab alio deletum esse dicito.
Triginta dúo igitur loci sunt, in quibus S. Ignatii manu aliquid
scriptum censemus (praeter totidem fere notatkmes foliorum), in mar-
gine quidem viginti:
Yide f. 18 in marg; ff. 50,52.
Eje reí tato rio de la Vida espiritual, c. XXIII, p. 82.
De Autographo hispano Exehjcitiqrum
i47
Ifol. 2, 2, 5V, 10, i6v, 18, 18, 19, 19, 22V, 27, 29, 30V, 31, 37, 43,
ln jlin. 2, 4, 2, 1, 18, 6, 7, 8, 15, 16, 19, 23, 4-5, 15, 7, 13,
Vfol. 45, 48v, 49V, 62.
Jlin. 10, 12-13, '3i 2.
In medio textu duodecim:
. \fol. 25, 27, 43. 44, 5°' 5'- S2. 53. 54. 6ov, 62V.
Jlin. 10, 2i, 12, 5, 8, 14, 1-2, 17 dúo, 9, 18, 16.
Satis multa de locis emendatis; nonnulla alia in variationibus repe-
ries minoris momenti. At ex perpetua quam S. Ignatius habuit libelli
perficiendi cura, non modo planissime constat, quanti hunc ille fecerit,
sed etiam quo amore nos quoque hispanum exemplar, quippe quod a
Deo providentissimo ex tot tantisque naufragiis ereptum, amplecti de-
beamus '.
§ 3. Hujus editlonis ratio
Usitatam sequimur in nostris Monitmenlis viam, etiam in interpun-
ctione. Notas quoque compendiarías de more solvimus, praeter aliquas
intellectu facillimas, quas tamen ex Autographo sic exhibemus ut in
ipso reperiuntur.
Si quando ratio singularis aut dubium aliquod ex interpunctione
ortum occurrit, id, ut par est, in notationibus declaramus. Ouicumque
vero Autograplii virgulas, ápices, signa denique omnia habere velit,
phototypicam nostram editionem adire potest -.
Atque ut nihil eorum, quae in Autographo habentur, lectoribus
1 ln tabulario romano «Archivio di Stato», «Fondo Gesuitico» exstat volumen in f."
pergamena coopertum et ligatum, foliis 507 constans, ex ordine signatis. Praecedunt
sex folia non signata, in quorum primo est titulus: Syllabus scripturarum archivii su-
perioris, in sex partes distributus. Pars prima pro Societate universa et pro assistentia
Italiae, 1700». Exhoc syllabo constat fuisse in archivo Societatis praeter alia, arma-
rium litteris AA notatum, in quo erant capsae quindecim, quarum octava continebat
etiam: «3. Quinterniones quinqué in 4.0, quorum primum incipit primum documentum
apprime utili [sic] cum epigraphe exterius Duo volumina manu S. P. N. — 4, Secundum.
Exercitamenta primae hebdomadis cum simili epigraphe manu S. P. X. — 5, 3"™. Exer-
citamenta primae hebdomadis cum simili epigraphe. Tria volumina, E manu S. P. X. —
6, 4«">. Exercitamenta secundae hebdomadis cum simili epigraphe. Tria volumina,
E manu S. P. X. — Annotationes aliquot ad habendam aliquam intelligentiam Exerci-
tiorum spiritualium etc. cum simili Epigraphe manu S. P. X.; sunt tamen exercitia spiri-
tualia etc.»
Quid de his quinternionibus factum sit, adhuc invenire non potuimus. Caeterum
jam anno 1700 integrum exemplar efficere desierant, saltem si vera enarrant tituli,
quos transcripsimus; absunt enim exercitia tertiae et quartae hebdomadis.
De alio hispano exemplari nobis ignoto, quod fortasse alicubi lateat, agemus infra
cum de textu P. Roothaan proloquemur.
2 \*enalis prostat apud Administrador de Monumento h storica Societatis jfesu,
Apartado 106, Madrid. Vide quoque infra imaginem unius pag. Aut.
148
MONUMEXTA IGXATIANA
deperiret, supremos paginarum titulos etiam retinuimus; et etiamsi
hispánica lingua scripti sunt, eos tamen pro consuetis latinis in magna
textus Excrcitiorum parte admisimus. In margine indicat saepe Auto-
graphum, quae in ea libelli parte continentur; has notulas ineuntibus
versibus praeposuimus crassioribus litterarum formis. Autographi folia
distinximus figuris numerorum textui interpositis. Quae manu S. Patris
Ignatii scripta opinamur, ea notis italicis excusimus.
De lingua hispana libelli Exercitiorwn propria pauca in notationibus
dieimus, quia infra separatim de hac re tractabimus, et máximum
vocabulorum numerum in Glossarío invenies.
ARTICULUS II
DE VULGATA VERSIOXE
§ l. De auctore ac tempore hujus versionis
Die 7 Junii, anno 1546, scribebat Ignatio Franciscus Borgia, dux
Gandiensis, utilissimum animorum saluti fore, si Pontifex Summus in-
dulgentias, quas vocant, iis impertiretur, qui Societatis Jesu exercitiis
operant navarent
Haec videtur occasio fuisse ejus, quam Vulgatam versionem dieimus
conscribendae. Nam etsi ante illud tempus in latinum sermonem con-
versa Ignatiana Excrcitia erant, cum tamen de illis Romano Pontifici
exhibendis ageretur, elegantiorem eis formam tribuere visum est; quam
provinciam P. Andreas Frusius suscepit perfecitque. Hujus rei testes
sunt Polancus s, Consalvius de Cámara s, Araozius *, tres Frusii
aequales.
Pater autem Andreas Frusius, natione gallus, dioeceseos carnutensis
(Chartres), politioris humanitatis vir, cum in Italiam venisset ac Romae
a Lainio spiritualibus exercitiis excultus esset; Societati Jesu nomen
dedit anno 1541 5. Absoluto Patavii theologiae curriculo, Romam venit
anno 1546, mense Septembri vel paulo post u. Eo tempore conciona-
toris muñere in Urbe íungebatur eratque identidem Ignatio ab epistolis.
At primo veré sequentis anni 1547 Florentiae versabatur 7.
Atqui anno illo dimidiato scribebat Ignatius Francisco Borgiae:
«Cuanto a los exercicios, están ya vistos y aprobados del cardenal de
1 S. Franc. Borgia, II, 514-515.
2 Moiuim. Ignat., ser. 1.a, VI, 598, et VM, 413.
3 lbid., ser. 4.a, I, 308.
* Epist. Mixtae, III, 672.
5 Ckroti. Po., 1, 91; Orlandinvs, Historia Societatis jesu, III, 17, Romae, 161 5, p. 76.
• C/iron. Po., I, 172; Epist. Nadal, II, 2; Po. Complem. I, 2-3; Orlandinus, ibid., VI
11, p. 173.
7 Urlandinus, ibid., VII, 7-8 et 27, pp. 199-200, 205.
De Vulgata versioxe Exercitiorum
149
Burgos» Natalis quoque in suis ephemeridibus ad hunc annum
notabat: «Viuae vocis oraculum per Durantum pro exercitiis.» E
quibus ómnibus efficitur, translationcm absolvisse suam Frusium ver-
gente anno 1546 aut ineunte 1547.
At vero S. Franciscus Borgia rem alacriter urgebat. Die igitur 27
Decembris ejusdem anni 1547, Didacum Sánchez cum mandatis in Ur-
bem mittens, Exercitiorum a Pontífice confirmandorum curam ei com-
misit 3. Res tándem e sententia successit, cum die 31 Julii anni 1548
litteras in forma Brevis, ut ajunt, Paulus III dedit, quibus Exercitia spi-
ritualia laudabat et commendabat: atque haec approbatio una erat e
tribus illis rebus, quas Ignatius máxime optabat *. Has litteras vide,
sis, infra, ante Exercitiorum textus. Prodiit libellus ex officina Antonii
Bladi, Romae, 1 1 Septembris, 1 548.
Jam cum plura essent exemplaria Exercitiorum hispana, operae
pretium erat inquirere, ex quonam illorum Frusius libellum latine red-
didisset. Attamen hanc rem qui enarraret, invenire adhuc potuimus
neminem, praeter unum Ribadeneiram, qui tamen ea de re, non veluti
facti alicujus testis, sed ex libris hispanis cum Vulgata versione colla-
tis testimonium dicit. Affirmat ergo latinam versionem ex quodani
exemplari originem duxisse, quod Natalis secum circumtulerit, quod-
que elegantioris linguae hispanicae (ut supra diximus) fuerit, quam
nostrum sit Autographum. Atque ita se judicare ait, quod viderit Vul-
gatam versionem magis cum suo exemplari ex Natali desumpto, quam
cum nostro Aulograplw convenire 5. Dolendum sane quod illam col-
lationem adeo breviter absolverit, ut eam ultra quartam annotationem
non perduxerit; at destitit «videns, inquit, esse uariata... uocabula, imo
et nonnullas phrases, quae sensum tamen non uariarent» 6.
Quocumque modo se res habeat, illud tenendum est, in Vulgata
versione omnes correctiones invenid, quas in Autographo videmus.
Ouare aut ex hoc desumptae sunt, aut in exemplo illo elegantiore lege-
bantur.
Bene hoc loco monent Analecta Bollandiana, Vulgatam versionem,
typis editam anno 1548, non potuissse ex illo hispano Exercitiorum
exemplo nasci, quod Natalis anno 1560 vel 1 561 transcribendum cu-
ravit 7. Immerito tamen, nisi nos fallit opinio, ibidem reprehenditur,
molliter quidem, Ribadeneira. Ñeque enim hoc Natalis exemplar uni-
cum erat, quod ille secum circumferebat, unum enim reliquit Compluti,
1 Monum. Ignat., ser. IA I, 530.
2 Epist. P. Nadal, II, 3.
3 ¿". Fratic. Borgia, II, 537.
* Lainii .]/o/iitm., I, 636.
5 Vide epistolam in fronte ed. phototypicae.
« Ibid.
~ T. XXXI, Bruxeliis, París, 191 2, p. 389.
150
MONTJMENTA IGXATIAXA
alterum Caesaraugustae; nec verisimile est, eum sibi nullum praeterea
reservasse. Nihil ergo prohibet, quominus ex antiquiore aliquo Natalis
exemplo et Ribadeneira suum exscripserit et Frusius }ridgalarn ver-
sionem fecerit.
Dicendum tamen est, probabilissime usum esse Natalem nostro
etiam Antógrapko. Etenim in notationibus quibusdam ipsius manu
scriptis l\ tria tantum folia notantur, eaque omnia cum Autographi
nostri foliis eonveniunt.
Ut ad Vulgatae editionem redeamus, primae et iis, quae illam se-
quutae sunt, editionibus praeposita est epístola, quam scripsit «Quídam
de Societate Jesu», ut ipse de se profitetur. Hujus praefatiunculae
auctoren fuisse Polancum novimus ex Ribadeneira ad P. Girón scri-
bente: «Y el Padre Polanco (cuya es la prefación de los Exercicios),
dice: Haec documenta», etc. ". Idem ait Lancicius in Memorabilibus
de S. Ignatio s, tametsi ab Oliverio Manareo responsum de hac re in-
certum satis acceperat. Aiebat enim Manareus. «Ouod attinet ad prae-
fatiunculam, quae praeponitur libello Exercitiorwn, cujus est initium
(Haec documenta, etc.) compositam fuisse audivi a P. Andrea Frusio;
alii etiam dicunt a P. Fulvio Cardulo, sed recognitam ad P. Joanne Po-
lanco» 4. Nisi ergo Lancicius hanc recognitionem satis esse putaverit,
ut praefatiunculae auctorem diceret Polancum, hanc eum aliunde noti-
tiam hausisse dicendum est.
§ 2. De Vulgatae emendatlonibus
Qui loci sunt in códice Vulgatae versionis ms. emendati, hi omnes
diligenter emendati sunt. Eorum alios Polancus, alios ignotus auctor
emendavit. Jam locorum ejusmodi tria exstant genera, eaque sunt illa
ipsa, quae in Autographo esse diximus: primum eorum in quibus ali-
quid additur, alia re nulla mutata; alterum eorum in quibus textus ali-
quantulum mutatur; tertium denique eorum in quibus tantummodo
aliquid oblitteratum est. Atque hae emcndationes pene omnes primae
jam editioni sunt adhibitae; sed est alius quidam locus, quem ñeque
in códice ñeque in primis editionibus, sed multis post annis emenda-
runt, de quo separatim erit disputandum.
At priusquam locos emendatos tractamus, quaeret fortasse quispiam,
utrum illae emendationes, quae sunt in códice (siquidem illo ipso có-
dice utimur, cui censores a Pontífice Summo designati subscripserunt)
scriptae sint antequam censoribus codex traderetur, an postquam hi
sententiam protulissent.
1 Cf. infra, Xotitia fas. iatlorum, Fasciculw 2US.
2 Yepes, Coránica general de la Orden de S. Benito, Yalladoüd, 1613, t. 1Y, f. 237.
3 Montan. Ignat., ser. 4.a, I, 526.
* Ifoid., 511.
De Vulgata versione Exkkci tiouim 151
Id quidcm definiré diffieilc est, cum nullus ejus rei testis habeatur.
Quoniam tamen emendationes aecuratissime factae sunt, existimamus
codicem eorrectum esse, prius quam probatus est. Quod si quis verisi-
mile non crediderit, eodicem aliquibus lituris emendatnm, in manus
clarissimis viris datum esse; is mérito judicabit, nihil reprehensione
dignum fecisse Polancum aliosque correctores, si retenta fideliter sen-
tentia vel etiam in melius leviter immutata, versionem jam approbatam
reddiderint perfectiorem.
a) EMENDATIONES POLANCIANAE
Priqris generis emendationes, eas, inquam, quae aliquid textui ad-
dunt, nulla praeterea re mutata, habet Polancus fere viginti, alterius
generis tredecim.
Itaque additamenta bina invenies in annotatione tertia ex viginti
primis, f. 2; ubi cum dixisset Ignatius, majorem a nobis exigi reveren-
tiam, si cum Deo ejusve sanctis per voluntatis actus colloquimur,
quam si de illis per intellectum cogitamus: ita sententiam complevit
Polancus, ut de his harum facultatum operationibus diceret, de prima
quidem: «praecipue est» voluntatis; de altera vero: circa intelligentiam
«potius» moramur; qua ratione hoc volebat significare: quamvis di-
versae sint intellectus et voluntatis operationes, raro tamen, in spiri-
tualibus istis commentationibus, aut cum Deo nos sola volúntate col-
loqui, aut in sola intellectione versan. Atque hoc intellige de com-
munibus orandi modis, pro quibus solis aliquas tradi regulas posse,
Ignatius et Polancus probé noverant.
Tertium additamentum est in annotatione vigésima, f. 7. Monet
Polancus ut praecipua rerum capita scribantur. Hoc autem ille ab
Ignatio Patre sine dubio accepit. Rem enim habes omnino similem in
notationibus illis, quas pro Directorio Ignatius ipse conscripsit 1.
Haec tria in annotationibus. In illa autem primae hebdomadis parte,
ubi de loquela agitur, ff. 12-14, quinqué additamenta posuit, ut aut
transitionem neglectam adhiberet, aut Autographi doctrinan) compleret
vel declararet; alia dúo ubi de opere et de confessionis generalis et
communionis usu agitur, haec autem, ut omissionem ex Autograplio
suppleret, f. 15.
Reliqua sunt in hac hebdomade additamenta tria: dúo in tertio
puncto exercitii primi, f. i/v; unum post quintum exercitium, f. 22.
In f. i/v dubitandi particulam «forte» usurpat bis: ac prius recte posi-
tam dixeris, ut asperam mitigaret Frusii sententiam «quod peccato
tali vel semel dumtaxat commisso detrusi sint multi ad infernum» (quam
his verbis expressam non legis in Aiitogroplio)- alterum vero «forte» a
1 Vide Director. a Igual tana autographa [2].
152
MOXI'MEXTA ICNATIANA
Patre Roothaam improbatur quod «sensus pudoris in meditante» mi-
nuatur
Ad f. 22 augendi numerum exercitiorum seu meditationum facul-
tatem praebet, et quaenam ista exercitia esse debeant, indicat: sint
«de morte ac de aliis peccati poenis, de iudicio», etc. Haec notatio etsi
abest ab Auíograp/io hispano, cum ejus tamen doctrina plañe conve-
nit. Nam in secunda additione ait S. Ignatius «haciéndome peccador
grande y encadenado, es a saber, que voy atado como en cadenas a
parescer delante del sumo Juez eterno» !; e quibus verbis valde oppor-
tunam de judicio meditationem confeceris: juvat praeterea, ut ipse
Ignatius ait, in prima hebdomade in memoriam revocare «la muerte,
el juicio» 3: imo tertia et quarta eligendi regula in altero electionis
modo ex mortis supremique judicii consideratione sumitur. Quod si in
secunda hebdomade (verbis utimur P. Natalis) adhibemus «timorem
ad electionis constitutionem»; si «constituimus hominem in vltima
vitae linea, exhalantem animam, nihil conspicientem nisi hinc iudicem
Xpum»... 4 quanto id in prima hebdomade magis?
Ñeque hac via minuitur gratus sese exercentis in Deum animus, in
hac hebdomade omnino fovendus: sed augetur potius cum videat, non
permisisse Deum, veré optimum parentem, ut eo tempore in mortem
judiciumque incideret, quo inde in aeternam ruinam ei transeundum
fuisset. Propterea etiam J "ulgaía versio hoc additamentum admisit typis-
que expressit, quod auctor quídam antiquissimus, aequalis S. Ignatii,
ipsi S. Patri attribuit 5.
Alia quae Polancus adjunxit sunt in meditatione de regno Christi,
f. 26v; in contemplatione de nativitate, f. 30V; in quinta contempla-
tione ejusdem secundae hebdomadis, f. 32; in quinto notando post hanc
contemplationem, f. 33V; in secunda contemplatione tertiae hebdoma-
dis, f. 46V; in prima contemplatione quartae hebdomadis dúo, f. 5 ir.
et v; in contemplatione ad amorem excitandum, f. 53V; in appari-
tione tertia decima, f. 69, unum.
Semel in his, forte sine causa, hispanum textum mutavit. Ad f. 33V
quintam «nutationem» S. Ignatius adhibet, ut «additionem» secundam
hebdomadis primae, in qua exercitiorum tantum nocturni et primi
matutini rationem habuerat, diurnis exercitiis accommodet. Quod
postquam praestitit, «y después, inquit, haziendo la 3.a addición entraré
1 Cf. Koothaan, annot. 10 in 1.* hebdomade. ed. romana, i8>2, ]>. 49.
2 Fol. 14V.
3 In additione 6.*, f. 15.
' lipis/. P. Xadal, IV, 853.
6 Cf. appendicem, in apología ultima; Laiim Monum. H 180; Episi. /'. Xadal, IX,
4G6 et 675; üranatense Diredorium, c. III; Directoría Ignatiaita tradita; Directorium
Polauci, n. 15; ex quibus locis tecum statues et addi sólita esse illa exercitia non sine
foenore, et omitti. si quinqué priora ad finem propositum assequendum sufñciebant.
De Vulgata versione Exercitiorum
i53
en el exercicio» \ Ouare planum omnino est in Autographo id, quod
Ignatius appellat «equiualente déla 2.a adición» non responderé secun-
dae ac tertiae, sed secundae tantum, quandoquidem post illud facienda
est additio tertia. Polancus vero monet, in diurnis meditationibus assu-
mendum esse aliquid, quod secundae «et tertiae» additioni aequivaleat,
hunc in modum etc.; deinde verba illa «haziendo la 3.a adición» omit-
tit; et mérito quidem, postquam additiones tertia et secunda in unam
coaluerunt. Adjiciamus tamen oportet, Ignatii et Polanci doctrinam,
quod ad rei summam attinet, eamdem esse, etsi alio modo propositam;
uterque enim praecipit, ut ante meditationem animum colligamus,
Deumque, nobis praesentem, revereamur. Ac sibi constans Polancus
similem in f. 54V locum simili ratione immutavit, nisi quod «tertiae»
tantum pro «secundae» dixit, non ut hic «secundae et tertiae».
Ut ad alterum emendationum genus veniamus, hae et numero pau-
ciores et momenti sunt plerumque minoris. Notatas invenies ad ff. 2v,
9, 1 iv, 12, 19, 50, 54V, 62v, 68, 69V, 74 et 75.
Hoc loco de nonnullis breviter. Ad f. 12, ubi de peccato mortali
agitur, quod cogitatione committitur, paucis et clarissimis verbis rem
contraxit Polancus: «quando cogitationi peccati praebetur quacunque
ratione assensus».
Duas in mysteriis emendationes prae aliis memoratu dignas cense-
bis: prima est in f. 62 v. Scripserat cum Ignatio primus interpres: «María
Magdalena»; Polancus vero, ne rem, jam tune aliquatenus controver-
sam, dirimere velle videretur, ait: «mulier, quae fuerat in ciuitate pecca-
trix, sive María Magdalena, sóror Marthae fuerit, siue alia». Haec muta-
tio animum viri cujusdam e nostra Societate non paucis post annis
nonnihil commovit, ut infra videbis -.
Altera emendado est in f. 68, in quo Polancus posuit: «fractoque
ipsis pane» pro «dataque ipsis communione».
Has aliasque Polanci emendationes si tantisper inspexeris, plañe
intelliges, non illum de textu latino cum hispano conformando; sed ple-
rumque de doctrina clarius pleniusque exponenda, identidem de dicendi
ratione perpolienda sollicitum fuisse.
b) DE ALTERIUS CORRECTORIS EMENDATIS
Eamdem etiam sollicitudinem alteri adhuc ignoto emendatori fuisse
dicendum est, cujus tamen emendationes pleraeque non sunt tanti
momenti quanti sunt polancianae. Nonnulla exempli causa hic nota-
mus. Additum reperies pronomen «ipsi» in annotatione undevicesima
ante verbum «suppetente» f. 6v; «hominem» post «Christum» in collo-
1 F. 2 iv.
2 P. Fabianum Quadrantinum. Cf. ejus observata inter Directoría recentiora.
154
MONUMENTA IGNATIAXA
quiis post vexilla, f. 37; -de vexillis» in tertio modo humilitatis, post
verbum «praecedentis», f. 40; distributivum «singulorum» ad genitivum
«sensuum» in primo orandi modo, ubi de sensuum usu discutiendo agi-
tur, f. 5 5 v, et alia hujusmodi fere decem. Quod enim in f. 41 notatum
est, mera videtur librarii omissio fuisse.
Reliqui sunt loci triginta plus minusve; ad ff. i6v, 19, 25, 35r et v,
36V, 38V, 39V, 4IV, 46v, 50, 55r et v, 56v, 62V, 64V, 66v, 68v,
72V, 74V, 75, 82. In quorum nonnuilis nihil, nisi calami lapsus, erat refi-
ciendum, v. g. in f. 38V; plerumque formam dicendi aristarchus vel
magis latinam vel magis propriam persequitur (verbi causa, ff. 25,
39v> 5°> 56v, 74V, 82), quam fere semper ne dicamus perpetuo, asse-
quitur; rarius rem ipsam, leviter fere attingit, (exempli causa, ff. 46V,
ñ4v, 68v). In horum locorum primo seu f. 46V, adhibitum est epithe-
ton «sanguineum» loco verborum trium «guttis sanguineis similem»,
quae et textum hispanum a S. Ignatio emendatum et evangélica verba
propius referebant. Nam «como gotas de sangre» inquit Ignatius in
emendatione manu sua facta in Aufographo, quae verba ex Luc. XXII,
44 «tanquam guttae sanguinis» desumpta sunt; nisi forte in priore Vul-
gaám lectione potius vestigia prioris lectionis hispanae «simile a sudor
sanguíneo» remanere videantur. Versio prima sine ulla correctionc
habet «sudauit sanguineum sudorem».
(') DE LOC1S OBLITTERATIS
De aliis jam quinquaginta fere locis, in quibus obliterata quaedam
sunt, gratia est sive Polanco sive alii habenda, quod aut superflua sus-
tulit, exempli gratia, ff. i6v, 17V, 29V, 34V, 4ov, 47r et v, 56, 65; aut ali-
qua eleganter loco mutavit, sic ff. 55, 74, 80, 8iv; aut sive obscure sive
improprie dicta delevit, ita, ff. 5, 12, 32, 33, 35V, 53. Nam quaedam inter
scribae lapsus numerabis in collatione reparandos, ut sunt in ff. 3IV, 57;
alia immutatae constructioni attribues, ut in f. 75V; pauca, quod sublata
sint, fortasse doleas, verbi causa in ff. 11, 42V.
ti) DE REGULA QL'ARTADECIM A «AD SEXTIENDUM CL'M ECCLESIA »
Exercitiorutn libellus aliquot in fine regulas coni])lectitur, quas qui
teneat nunquam a recto catholicae fidei tramite deflectat. Ilarum r,egu-
larum decimaquarta talis in prima editione erat, qualis est in exemplari
manuscri])to: « Aduertendum quoque est, etiamsi j)lane compertum defi-
nitumque esset, nemini contingere salutem nisi praedestinato ; cir-
cumspecte tamen super hoc loquendum esse, ne forte gratiam seu prae-
destinationem Dei nimis extendentcs, liberi arbitrii vires et operum
bonorum merita excludere velle videamur; vel e conuerso, ne plus
aequo hisce tribuamus, illis interim derogemus».
De Vulgata vkrsioxk Exercitiorum
155
llujus ergo regulac propositio illa subordinata «etiamsi plañe com-
pertuni definitumque esset, nemini contingcrc sahitcm nisi praedesti-
nato», cum quorumdam aures vehementer offenderet, magnas, in lli-
spania praesertim, turbas excitavit. Fr. Thomas de Pcdroche, O. P., cum
Excrcitia judicanda sumpsisset, scriptam de illis sententiam Joanni
Silíceo, archiepiscopo toletano, detulit: in qua locis fere quindecini
graviter reprehensis, in illam, quam supra diximus, propositionem sic
invehitur: «Ilaec assertio por quanto vertit in dubium, quod non solum
praedestinati salvabuntur, sed etiam aliquibus non praedestinatis con-
tinget salus, est non modo errónea, temeraria et scandalosa, verum
etiam haeretica» '. Ñeque Pedroche solum, cujus dicendi modus infensi
animi suspicionem facile creat; sed alii etiam, e quorum numero Pa-
schalis Mancius, O.P., praeclarus theologiae magister, eamdem illi sen-
tentiae notam inurebant. Illius dicta refert Araozius in epístola ad Bor-
giam et Natalem data Compluto die 20 Decembris 1553: «Y lo que más
acrimina, y por proposición herética, es lo que dize al fin de los Exer-
cicios, cliamsi plañe compcrlum definitumque esset, nemini contingerc
sahitem nisi praedestinato ; dize él que esta manera de dudar muestra
querer dar a entender que salus conlingat etiam non praedestinato, y
que es dudar mal, como si no fuese claro, scilicef, quod non conlingat
nisi praedestinato. En fin, que dize: sy no es error de impresión, que
es proposición herética» 2. Biduo post, qui erat dies 22 Decembris,
Araozius iisdem de rebus Ignatium certiorem facit, atque in eam opi-
nionem inclinat, ut existimet errorem esse typographorum. «Ello
paresge herror de la estampa; porque en algunos de romance que tene-
mos de mano, dize: Aunque sea claro y cierto que ninguno se saina
sino siendo predestinado y teniendo fee y gracia, y así pasa por error de
estampa» 3.
Eam animorum commotionem cum videret Araozius, indicabat, da-
tis cum ad Ignatium tum máxime ad Borgiam et Natalem litteris, qua
ratione tempestas illa sedari posset. Interim tamen «deterritus a doctore
Cuesta» ut ait Natalis 4, sententiaeque hispanicae Exercitiorum innixus,
operam dedit ut illud «compertum esset», quod est in Vulgata, muta-
retur in «compertum sit». Flanc mutationem scribit ad Ignatium Nata-
lis, 19 Martii 1554, se inscio esse factam. «Los Exercicios que por acá
son, tienen corregido el esset y mudado en sit en la 14 de las últimas
1 Chrou. Po., III, 524. Integrara censuram habes ibid. a p. 503; apologiam Natalis in
Epist. P. Nadal, IV, pp. 820-873.
2 Epist. Mixtae, III, 667. In notatione 6 ibid. ad hunc locum apposita dicitur: «Ita
sane error typographorum fuit>... Ex ms., quod nunc in lucem prodit, atque ex monu-
mentis unde testimonia deinceps afferenda excerpimus, certum est non fuisse errorem
typographorum.
3 Ibid., 672.
4 Epist. P. Nadal, II, 23.
156
MONUMENTA ICXATIANA
reglas: esto hizo sin saberlo yo el Dr. Araoz» In exemplari quod ob
oculos habemus, excuso Conimbricae anno 1553, prelo erat expressum
«compertum definitumque esset»; abrasis autem duabus postremis 1 i t—
teris «et>, alteroque «s» commutato in «t>; manet «compertum defi-
nitumque est», quae affirmatio certe fiimior valentiorque est quam ea
quae fit per verbum «sit». In aliis vero exemplis, sive conimbricensibus
sive romanis, legebatur «sit», ut ait Nadal, ac de suo exemplari affir-
mat Torres s. Yidimus nos quidem exemplaria dúo editionis burgensis
anni 1 574; in utroque typi expresserant «esset»; prima autem syllaba
«es» accurate abrasa, atque in ultimi «e» locum substituto «i», legitur
nunc « sit » . Exemplaria manu transcripta translationis Viügatae im-
pressae conspeximus quinqué in bibliotheca Vallicelliana, Romae 3,
quorum dúo saltem habent illud «esset» partim deletum et emenda-
tum. At Natalis non modo nihil eo tempore mutari, sed ne tradi quidem
libellum quaesitoribus fidei judicandum patiebatur: probatum enim eum
esse judici multo superiori, ñeque illud novum examen auctoritatem
Sedis apostolicae decere \
Aegre tulit Ignatius mutationem illam ab Araozio factam, minime
quidem quod latinam Frusii translationem pluris quam suum textum
hispanum faceret 5, neutrum enim neutri praeferebat, cum nullam com-
parationem institueret; sed quod auctoritatem Summi Pontificis Arao-
zius quodammodo deseruisset. En quo modo id nobis Consalvius de
Cámara tradiderit: «Acordarme he de cómo sabiendo el Padre por el
P. Nadal, quando vino, la contradición de los Exercicios en España, y
cómo Araos había hecho emendar los libros conforme al español, el
Padre lo sintió mucho, condenando mucho a Araos por auerlo hecho,
pues los de latín hauían sydo approuados por el Papa; y dixo que
nunca los defendería, sino que la Iglesia los defendiese de los contradi-
tores» fi.
Eodem anno 1553, vel ineunte 1554 eum etiam locum reprehende-
bant aliqui complutenses. Polancus, mandante Ignatio, ad Natalem
12 Aprilis 1554 scribebat:
«La tradutión estampada, que como V. R. sabe, hizo Mtro. Andrés
de Frusio, no tiene cosa que se pudiese dezir falsa, aunque fuese uerdad
1 Epist. P. Nada/, I, 244.
2 Cf. infra, Apologiae, 3.
3 In exemplari signato F 81, legitur in f. L «R. P. Xicolai Lilii Cong.» Oratorii.-
Fuit Nicolo Gig/io. natione gallus, unus e primis sociis S. Philippi Nerii; virtutibus
ómnibus clarus, obiit die 14 Junii anni 1591. (Vita di S. Ei/ippo Ntri e de Compaga/
auctore F. Giacomo Ricci, O. P., Romae 1678. pp. 66-69). Notum est, domum Vallicel-
lianam congregationis Oratorii principen! sedera ab ipsis fere ejus initiis fuisse.
4 Epist. P. Nadal. I, 243.
» lloc videntur indicare Analtcla Bollandiana, t. XXXI, Bruxellis. Parisiis, 1912,
P- 390.
0 Monum. /gnat., ser. 4.", I, 308.
De Vulgata vebsione Exekutioru.m
157
determinada y definida, quod nemini contingit salus nisi praedestinatis,
como se uey en el mesmo contexto. Y tanto más está bien aquella tra-
dutión, por no faltar en nuestros tiempos quien tenga esta opinión: quod
aliqui non praedestinati saluari possunt. Y en el último concilio fué
presentada esta obra y otra del Chaterino, y no se determinó nada en
contra»
Nihilo tamen minus hispani non acquiescebant. Hinc Romam nostri
scribere; Polancus vero ad S. Franciscum Borgiam die 5 Januarii 1555:
«De los Exercitios, o contradición sobre ellos, nuestro Padre no siente
que deuemos hacer caso, sino estar en paz con todos de nuestra parte;
y si algunos nos demandaren, responderles hemos y fácilmente, descar-
gándonos con la Sede aposthólica, a cuyo juicio y censura con prece-
dente exanimación tan diligente se offrecieron los Exercicios, y S. S. con
breue particular approuó todo quanto en ellos ay»... 2.
Extra Hispaniae fines etsi non adeo videntur nomines cepisse illo ex
loco turbandi occasionem; eum tamen lovaniensis cancellarius carpen-
dum putabat. Oua de re cum Romam litteras P. Adrianus Adriani de-
disset; ad eum Polancus rescripsit 12 Februarii 1555, ñeque Ignatium
Catharini doctrinam exprimere voluisse, id quod ex hispano libello
facile pateret, ñeque Frusium interpretem id spectasse, cui ne in men-
tem quidem venisset, sic enim ipsum interrogatum respondisse 3.
Porro sequenti anno 1556, trigésimo primo die Julii, functus vita est
Ignatius. Cum itaque Lainius universam jam Societatem regeret, com-
moti sunt iterum homines in Hispania. Denuo Polancus ad P. Busta-
mantium, 9 Februarii 1560: «No es menester mudar nada de los [Ejer-
cicios"] latinos... pues lo ha aprueuado con tanto examen de su uicario,
maestro del sacro palacio, y inquisidor, el Papa Paulo III»... 4.
At Natalis, qui res propius inspiciebat (tertio enim visitator Lusita-
niam obibat anno 1561) aliquid de sua illa prístina severitate remisisse
videtur. Inter alia enim hoc lusitanis monitum tradidit: «La palabra
de los Exercicios s'emmiende, y ha de dizir: «etiamsi planum comper-
tumque est» 5.
1 Monum. Ignat., ser. 1.a, VI, 598. — Caeterum Ambrosii Catharini, O. P.. (1487-1553),
cui nomen prius Lancellotus Politus, opinionem de hominum praedestinatione exponit
e t refutat Franciscus Suarez S. J. in tractatu De divina praedestinatione et reprobatione,
1. I, c. V, nn. 9-10; c. VII, n. u; c. Y III, nn. 28-31. Cf. etiam Sf. Pallavicino S. J. Istoria
del Concilio di 7'rento, 1. VIII, c. XIII, nn. 1-2; J. Quétif etJ. Echard, Scriptores Ordinis
Praedicatorum, II, Lutetiae Parisiorum, 1721, pp. 141-151; H. Hurter S. J., Xornenclator
litterarius Theologiae catholicae, II ed. 3, Oeniponte, 1906, col. 1 378-1 383; Christ. Pesch
S. J., Praelectiones dogmaticae, II, ed. 3, Friburgi Brisgoviae 1906, pp. 207-208; Joann.
Muncunill S. J., Tractatus de Deo uno et trino, Barcinone, 191 8, n. 723.
2 Ibid., ser. i.» VIII, 253.
3 Ibid., 413.
4 Lainii Monum., IV, 662-663.
5 Epist. P. Nadal, IV, 201.
158
MOXU.MEXTA IGXATIAXA
Non ita nostrates romani. Etenim cum nova editio Exercitiorum
facienda Yindobonae csset, scripsit Lainii nomine Polancus die 10 Ju-
nii 1563 ad ipsum Natalem jam tum in Germania commorantem: «Pa-
rece bien se emprimam [los Ejercicios'] en Vienna como están; y si des-
pués huuiere alguna cosa que emendar, se podrán en Roma estampar
otra uez con más diligencia» \ Retenta certe est illa locutio «etiamsi
plañe compertum deñnitumque esset, nemini contingere salutem nisi
praedestinato», ñeque abrasum quidquam in exemplari, quod in biblio-
theca Matritensi Facultatis Philosophiae vidimus.
In eadem prorsus dicendi ratione editio burgensis (Burgos, in Hispa-
nia) perseverabat anno 1574; sed hujus editionis exemplaria dúo, quae
a nobis visa esse diximus supra, habent «esset» mutatum in «sit».
Denique romana editio anni 1576, moderante jam universam Socie-
tatem Mercuriano, posuit «quamquam verissimum sit», ex Versione
prima desumptum; hispalensis, anni 1587, «etiamsi plañe compertum
definitumque sit». Inslitulum Socictatis in editionibus quas vidimus ro-
manam editionem anni 1576 sequutum est. Cujus autem decreto vel
auctoritate haec emendatio in Vulgatam traducta sit, incompertum
nobis est. Cum in congregatione generali Societatis, anno 1593 coacta,
de locis aliquot Vulgatae versionis ad autographum hispanicum magis
accommodandis ageretur, ejus loci ne mentio quidem facta est, idque,
nisi fallimur, quia sublata jam forma «esset», ubique legebatur «sit».
Ouam opinionem Suárez tacite confirmat; cum enim Exercitiorum do-
ctrinam, defendit 2, nullam ejus rei mentionem facit; atqui fecisset, nisi
prisca illa forma ex libello expuncta in perpetuum esset. Hanc regulam
decimam quartam integram ponit in n. 43, c. V, 1. IX tractatus De re-
ligionc Socieiatis Jesu, legitque etiamsi plañe compertum definitum-
que sit.
C) DECLARATIONES CONGREG ATIONIS QUINTAE GENERALIS
Ex quindecim igitur locis, quos Pedroche graviter carpebat, solus
ille, quem modo diximus, emendatus est. Locorum enim viginti septem,
quos aliqua ex parte corrigendos congregationis quintae designati Pa-
tres censuerunt, quosque publici juris fecit Claudius Aquaviva, praepo-
situs generalis, anno 1 596 die 27 Junii, nullus erat ab adversariis impro-
batus. Ñeque porro Patribus illis aliud in iis locis perpoliendis propo-
situm erat, quam ut sententias aut clariores rcdderent aut magis hispano
textui conformarent. Ouapropter eas rectius declarationes, quam emen-
dationes dixeris, quandoquidem, integra priore sententia, notationum
modo adhibitae sunt.
Earum vero historiam breviter complexus est Jacobus Dominicus,
1 Epist. P. Xadal, II, 304.
2 De religione Societatis Jesit, 1. IX, c. V.
De Vi u; ata versione Exercitiorum
159
Societatis Jesu a secretis sub Claudio Aquaviva, in epístola ex hujus
mandato die 25 Junii 1596 data: «Ea Patrum deputatio, inquit, quae in
quinta generali congregatione pro recognoscendo Directorio Exerci-
tiorum instiluta fuit, illud imprimís proposuit, ut, antequam liber exer-
citionim denuo im])rimeretur, cum hispánico Autographo qui Romae
servatur, diligenter conferretur, non ut nova quaedam versio fieret,
sed ut loca quaedam accommodarentur, quae in Vulgata latina subob-
scura videbantur. Quod cum R. Pater noster fieri mandasset, facta dili-
genti collatione, compertum est latinam editionen in paucis ab Auto-
grapho discrepare. lis igitur praetermissis, quae parvi momenti esse
videbantur, ea tantum loca adnotari placuit, in quibus sensus subobscu-
rus censebatur, vel certe clarior hac nova versione reddi poterat» '.
Fuerunt autemPatres illi designati LaurentiusMagius, Aegidius Gon-
zález, Alfonsus Rodríguez, Ludovicus Gagliardus, Joannes Dominicus
Candela, Fabius de Fabiis, Ijernardinus Rosignolus, Partholomaeus
Riccius, Josephus Blondus, Petrus MaioVius 2.
Miraberis fortasse quod hi Patres «latinam editionem in paucis ab
Autographo discrepare» affirmaverint, máxime si Roothaan legisti scri-
bentem: «Deprehendi scilicet [in textu hispánico] non pauca, quae
mihi quidem notatu dignissima esse, et sive ad majorem perspicuitatem,
sive ad majorem spiritus unctionem non mediocriter conferre posse vi-
debantur» 3.
At si attente rem consideraveris, ac temporum conditionem ob ocu-
los habueris, perspicies eos Patres ne cogitasse quidem de emendandis
multis locis, qui nostra aetate inter discrepantes numerantur. Deinde
etsi latinus auctor 1 'ulgatac versionis saepe a verbis, interdum etiam a
sensu recedere videtur; sententiam tamen eam refert, quae ad finem
Excrcitiúntm assequendum idónea sit. En locum unum exempli causa:
in regula octava «ad victum temperandum» pro verbis hispanis «des-
pués de comer o después de cenar», quae apertesignificant «post pran-
dium vel post coenam» scribit «ante prandium aut coenam»; at conti-
nuo subjungit «et quacunque hora nulla esuries sentitur», id quod in re
de qua agitur, máxime necessarium est.
Atque hanc esse causam praecipuam existimamus, quare accuratio-
rem interpretationem Ignatius non desideraverit, máxime «cum non
tam scripto, inquit P. Roothaan, primis illis temporibus, quam vivae
vocis explanatione, exercitiorum series omnis ac methodus traderetur».
Ñeque tamen infitiandum est laude dignissimum esse eumdem
P. Roothaan, qui una simul editis litterali sua versione et Vulgata, nota-
1 Institutum Societatis Jesu, Florentiae, 1893, t. III, p. 447.
* Ex cod. De rebits Con. Gen., I-Y, ff. 363-3641-. FF. 361-383 continent Acta in Con-
gregatione quinta genera/i. Eorum Patrum nomina exstant actione 4.a, die 6 Xovembris
habita.
3 In prologo ad Patres Exercitiorum spiritualium studiosos, ed. romana 1852, p. XIII.
i6o Monumenta Igxatiaxa
tisque locis inter se dissentientibus, magnopere contulit ad Exercilia
melius intelligenda et usurpanda. Sed de hac translatione paulo post.
§ 3. De hac editione
Typis edimus ipsum exemplar a romanis censoribus anno 1548 ap-
probatum '.
Polanci additamenta omnia litteris italicis in textu exhibemus, ita ta-
men ut quando nulla res deleta est, nullam notationem addamus; si vero
aliquid deletum, id ipsum, quod deletum est, in ima columna notemus.
E reliquis lectionibus ibidem notatis alterae sunt loci a correctore
anonymo emendati (supra, § 2, litt. ¿>); alterae sunt loci, quos oblit-
teratos diximus (supra, § 2, litt. c).
Sub eadem columna declarationes apponimus congregationis quin-
tae generalis, stellulis praefixis.
Paucis quibusdam locis difficilioribus primamaliasque antiquissimas
editiones conferimus. Editionis primae vel errata typographica vel va-
riationes colligere omisimus, quum aliis de causis tum vel máxime quia
ipsa illius editionis exempla, non semper sibi constant, quae res inde
fortasse nata est, quod nonnulla mutabantur, dum liber typis ede-
batur.
Folia codicis ms. crassioribus numeris arabicis textui insertis desi-
gnamus.
ARTICULUS III
DE VERSIOXE PRIMA
§ 1. De auctore ac tempore .iujua verslonls
Principio quidem, cum Parisiis Ignotius ve^saretur, atque Exercilia
cum aliis communicaret, probabile esteumnon solis hispants hispaneve
scientibus ea tradidisse, sed aliis etiam quos aptos ad exercitiorum fru-
ctus afferendos noverat. Callebantne hispanam linguam Faber, Broétus,
Jajus, Codurius jam tum cum primum Faber quidem Ignatio reliqui
vero tres ipsi Fabro i sese per exercitia colendos tradiderunt?
Deinde si vel istorum vel aliorum causa necesse fuit Exercilia la-
tine reddi, id potuit Ignatius aut per se aut per alium praestare; si per
alium, quidni hominem selegisset elegantioris latinitatis cultorem?
Ilanc certe viam postea Romae ingressus est, cum eum Frusio laborem
commendavit, viro inter Ignatii familiares ob latinae linguae peritiam
notissimo. Atqui Versto haec, praesertim ut in primo exemplari erat
prius quam emendaretur, non modo rudis atque impolita est, sed hispa-
1 Y. infra, imaginen) paginac exempli illius.
2 Fabri .]/onum., 495.
8 Epist. PP. Broéti... Rodcricii, 456.
De Vkksio.ne prima Exkrcitiokum
161
nana Exerrttíorum linguam mirum quantum redolet. Quod si ejus fue-
rit auctor Ignatius, nenio illam rem mirabitur, quandoquidem homomi-
litaris atque aetate grandaevus linguae latinae studium aggressus, prae-
clarum facinus gessit hoc ipso quod salebrosas grammaticorum leges
didicit servavitque; ñeque fusum elegansve scribendi genus ab eo exi-
gere quisquam poterat.
Quam vero aperta sint in hac versione vestigia textus hispani, le-
genti notationes clarissime patebit. üuaedam tamen huc aferré placet-
AUTOGRAPHUM
Discurriendo de hora en hora o
de tiempo en tiempo, f. 6.
Sin que sientan lo que haze, f. 6v.
Mirando de año en año o de tiem-
po en tiempo, f. 12.
Hazer vna reuerencia o humilia-
ción, f. 14V.
Ver las personas, las vnas y las
otras, f. 18.
Como herir, matar, ir al infierno,
f. i8v.
La quinta será traer los cinco sen-
tidos sobre la primera y segunda
contemplación, f. 20.
De manera que por entonces no
lea ningún misterio que aquel día o
en aquella hora no haya de hazer,
porque la consideración de vn mis-
terio no estorue la consideración
del otro, f. 20V.
VERSIO PRIMA
Discurrens de hora in horam seu
de tempore in tempus, f. iov
Sine hoc quod sentiant quid fece-
rit, f. 1 1 v.
Discurrendo de anno in annum
uel quouis tempore in aliud, f. 19.
Faciam coram eo genuflexionem
quamdam seu humiliationem, f. 23.
Uidere personas omnes, tam has
quam illas, f. 29.
Verbigratia percutere , occidere,
descenderé ad infernum, f. 29V.
Quinta erit trahere quinqué sen-
sus super primam et secundam con-
templationem, f. 31V.
Ita quod pro tune non legam aliud
mysterium quam illud quod illa die
uel alia [sic pro illa~\ hora debeo fa-
ceré, ne consideratio unius mysterii
impediat alterius considerationem,
f. 32.
Haec et alia innúmera, quae suis locis suo quisque arbitratu videre
poterit, indicia sunt hominis non modo parum in latine scribendo ver-
sati, sed hispane potius quam latine cogitantis. Nisi forte dixerit quis-
piam, illum interpretem, quicumque demum ille fuerit, id voluisse per-
ficere saeculo décimo sexto, quod undevicesimo P. Roothaan exsequu-
tus est. Hoc fieri certe potuit; minüs tamen probabile existimandum
est, quum illis temporibus tam magno pretio ab ómnibus elegantia la-
tini sermonis haberetur, quae causa etiam fuit, propter quam haec ipsa
Versio in tenebris adhuc latuit, quamquam illam pontificii censores non
minus quam Vulgatam laudibus extulerant.
1 Folia Versionis primae notantur prout sunt in secundo exemplari, in hac editione
excuso; iisdem locis, in imis paginis, invenies variationes primi exemplaris, quae hic
coniparantur cum Aut.
Mohtjm, Ignat.— Series II. n
162
MOXUMEXTA IGXATIAXA
Probabile itaque ducimus, hujus Versionis auctorem ipsum Ignatium
fuisse, ñeque tamen negamus indicia nonnulla esse, quae id dissuadeant,
locos v. g. aliquos, in quibus latina verba ab hispanis non parum re-
cedunt.
Quod ad hujus Versionis tempus pertinet, perfectum quidem primum
exemplum est anno 1541, ut in ipso códice dicitur. Sed ipsam transla-
tionem antiquiorem esse opinamur. Quod cum abunde, testimoniis de-
ficientibus, confirmare non possimus, conjectura colligimus ex collato
cum hac Versione antiquissimo textu Reginensi '.
Textum Reginensem ad annum saltem 1537 ineuntem pertinere, for-
tasse ad 1534, deinde in praefatione ad appendices, ostendemus. Jam
vero Versio prima linguam ita similem linguae codicis Reginensis ha-
bebat, priusquam emendator illam aliquantulum poliret, ut dubitari non
posse videatur, quin aut alterum ab altero, aut utrumque ab eodem
exemplari latino pendeat. Atqui Versio prima nullo modo penderé po-
test a Reginensi códice; quia illa integra, hkrmutilus máxima ex parte
est; illam nobis Exercitiorum auctor Ignatius tradidit illis verbis: cTd-
dos exercicios breuiter en latín»; hunc Joannes quidam Reliares, multis
vitiis inquinatum, inter varia rerum genera collectum, transmisit. Diccn-
dum igitur est exemplum Reginense a Versione prima, sive alio exem-
plo interveniente sive non interveniente, penderé.
lili autem loci Reginensis codicis cum Versione prima comparandi
praesertim sunt, qui máxime ad A utographwn hispanum accedunt (hoc
enim est utriusque fons indubius) cujusmodi sunt exercitia quinqué et
additiones novem in prima hebdomade, contemplationes de regno Chri-
sti et de vexillis in altera; non vero illi, quos dum scriberet auctor co-
dicis Reginensis potius ex memoria et suo marte, quam aut ex dictantis
ore aut ex aliquo Exercitiorum exemplo describere videbatur. Ouacnam
illa esse arbitremur, suo loco in praefatione ad appendicem dicemus.
Itaque loci illi quatuor primi, quos modo attulimus, ut hispanae linguae
vestigia in Versione prima indicaremus , et complures alii , quos in
notationibus indicabimus, totidem fere verbis in códice Reginensi sunt.
Hi loci proximam inter Vcrsioncm primam et codicem Reginensem
cognationem declarant, quam codex coloniensis Exercitiorum B. Fabri
ctiam confirmat. Utrumque textum integrum vide infra, in appendicibus.
E quibus rebus ómnibus mérito conficimus hanc Vcrsioncm primam
probabilissime ad annum fere 1534 pertinere.
§ 2.— Da tribus Versionis primae exemplaribus
Primum exemplar integrum est ac titulum exhibet S. Ignatii manu
conscriptum: «Todos exercicios breuiter en latín»; alia vero manu:
1 Vide infra, Xolitiam cod.
De Versione prima Exercitiorum
163
«1541, Exercitia spiritualia». Aliam praetcrea voculam ipse textus
a S. etiam Ignatío scriptam habct, verbum «habuerim» in tertio exer-
citio hebdomadis primae, f. 2ov positum \ Ergo excmplar hoc et
armo 1 54 1 absolutum est, et Ignatio in manibus fuit, unde idem ab eo
etiam probatura esse jure colligimus. Qua in re est hoc exemplar simile
Autographo, quod a librado aliquo transcriptum, per Ignatium deinde
relectum et rebus quibusdani, paucissimis illis quidem, adauctum est.
Majorem locorum partem a S. Ignatio in AulograpJio emendatorum in
hoc primum exemplar, ut supra diximus, ipse librarius transcripsit. Cur
non omnes ibi reperiantur, causa esse potuit, aut quod Ignatius satis
se fecisse arbitraretur, si Autographum corrigeret, alii relicta cura
cosdem locos in textu latino corrigendi, in eo praesertim, quem elegan-
tiore Frusius forma limabat, aut quod nondum omnes in Aitlograplio
loci essent emendati, quando Vetsio prima correcta est.
Hoc primo exemplari usus est P. Roothaan in sua translatione per-
ficienda, ut ipse in prologo testatur.
Secundum exemplar, integrum etiam, cum Vulgata versione colli-
gatum in eodem códice est. Nihil in eo Ignatii manu exaratum inveni-
tur; at retinet approbantium censorum judicia, primum quidem cardina-
lis burgensis manu signatum, altera dúo censorum manu scripta et si-
gnata, non secus ac Vulgata. De hoc exemplari loquitur Polancus in
praefatione Vulgalae: «Utramque versionem, inquit (quod testimoniis
eorumdem [censorum] in archetypis exemplaribus patet) approba-
runt.»
Mirum sane quod hoc alterum exemplar non cognovit P. Roothaan,
nam si cognovisset, non videtur haec scripturus fuisse: «Quae [antiqua
versio latina] an eadem illa sit, quae censoribus simul cum altera, quae
vulgata est, oblata fuerit, non constat» -.
Sunt vero in hoc altero exemplari emendati loci nonnulli manu
Polanci, nonnulli alius correctoris. De tempore autem, quo hi loci
emendati sunt, idem tenendum putamus quod jam de Vulgata diximus.
Tertium denique exemplar, ubi Christi vitae mysteria desiderantur,
in alio códice una cum apographo hispano compactum est. Caeterum
vix a primo differt, nisi in eo quod examen particulare in hebdomadis
primae finem rejicit.
1 Boone videtur plures S. Ignatio tribuere: /ocvw et ignes in i.° puncto meditationis
de inferno, et assigna>ido et babeado in i.° modo orandi, Les CorreCñons Afanuscrites des
E.xereices de Saint /guace, Enghien (Belgique), Xovembre 190S, CBE nu 18, p. 19. Pu-
tamus tamen velle eum significare quatuor illa vocabula reperiri in primo exemplari.
in quo non sunt Polanci correctiones; proinde illa vocabula, non aliter ac translationem
totam. tribui Ignatio posse. Xam Sti. Ignatii manu scriptae voces illae, in códice, quem
vidimus, certe non sunt.
2 In Prologo ed. 1852, p. XIV.
i64
MOXUMEXTA IGXATIAXA
§ 3. De Versionis primae emendatlonibus
a) NOT ATIONES IGNATIANAE I N PRIMO EXEMPLARI
Legenti hujus Versionis primum exemplar occurrit initio libri, post
folia quatuor recentissima, folium primum antiquum, in quo, ut jam
diximus, scriptus est titulus Ignatii manu: «Todos exercicios breuiter
en latín.» Quid ea voce «breuiter» significare S. Pater voluerit, recte,
opinamur, explicat P. Roothaan: «Non quod brevius in hac Vérsione,
quam in Autographo hispánico; sed quia textus libri nonnisi breviter
exercitia continet, ore tenus scilicet fusius explicanda» '.
Illud autem verbum <-habuerint» in tertio primae hebdomadis exer-
citio, f. 20v, quae vox altera est a S. Ignatio in hoc exemplari scripta,
jure forte miraberis, cum in Autographo dicatur «he sentido»; et simi-
libus locis in secunda et quarta hebdomade «haya sentido». Ouorsum
haec mutatio? Fortasse Ignatius ita scripsit, ne putaremus praeter con-
solationem sensibilem, quam vocant, nullam esse; complura enim con-
solationum genera recenset in fine libelli S. Pater, quorum nonnulla
potius habeantur, quam proprie sentiantur.
Jam quod ad eos locos pertinet, quos in Autographo Sanctus ipse
Pater emendavit, notavimus supra nonnullos in hac Versione deside-
rari. Sunt autem qui sequuntur:
AUTOGRAPHIM EMENDATCM ALT. XOX EMEXDAT. VERSIO PRIMA
ofreciéndole, f. 2, 1. 2 dexándole committendo illi (?),f.2v
se sirua conforme, f. 2, 1. 4 ordene disponat (?>, ibid.
sin determinarse por affec- sin affección absque affectione f. 9V
ción, f. 5v, 1. 2
con ¡as tres potencias, f. 10. 1. 1 de tres potencias trium animae virium,
f. i6v
en vna grande cáthedra, f. 22V, en vna cáthedra in cathedra, f. 35
1.7
como gotas de sangre, f. 3 1 , 1. 1 5 símile a sudor san- sanguineum sudorem,
guineo f. 48V
píamente se medita y se lee dize el euangelio de pie meditari licet, 77V
en la vida de los sanctos, f. 52, Xicodemo.
1. 1-2
sexta regla, f. 54, 1. 9 quinta regla 4.a regula, f. 81 v
diffinir o declarar para núes- difinir de las cosas diffinire res, f. 93
1 • Ibid., in notatione. Suspicati aliqui sunt, Kxercitia fusius a S. Ignatio esse antes
conscripta, quae deinde breviter in Antogrup/10 et in Vérsione prima contraxerit. Hujua
SUSpicionis fundamentum non videmus. praesertim cum ex dictis in {í I probabilissimum
sit hanc ipsam Versionem ac proinde Autograpkttm jam nmltis ante annis eadem hac
brevitate constitisse.
De Versione prima Exercitioium 165
tros tiempos de las cosas, f. 62,
L 2-3
prouecho spiritual de sus áni- prouecho de sus áni- fructum animarum, f. 94
mas, f. 62V, 1. 16 mas
Ex his locis, vel saltem ex quibusdam eorum, illud patet: quod
P. Roothaan in extrema sua editione dicit: Versioncm hanc hispanicu
Autographo omnino responderé, «nullo verbo addito, nullo mutato»,
non esse ad verbum intelligendum, nisi forte alio ipse Autographo usus
sit. Duobus primis locis «committendo illi», «disponat», dubitandi
signum adjunximus , quia perspicuum non est utrum Autographo
emendato an non emendato respondeant.
Paucissimos contra diximus esse locos, qui in ipso textu primi
exemplaris nulla mutatione facta, leguntur, ut sunt in Autographo
emendato.
AUTOGR. NON EMENDATLM AUTOGR. EMENDATUM VERSIO PRIMA
No solamente por amor de No pura y debita- Non puro ac debito,
Dios, f. 23 v, 1. 16 mente por amor de amore Dei, f. 36V
Dios.
Vocación, f. 27, 1. 21 Vocación diuina. Uocationemdiuinam,
f. 42
b) RELIQUA EMENDATA IN PRIMO EXEMPLARI
Diligenter notandum est, non modo ignatianas correctiones, sed
alias etiam, quae innumerae paene sunt, fere omnes ejusdem librarii,
qui totum codicem transcripsit, manus esse, idque etiam quando plu-
ries idem locus emendatus est. Quis tam multorum emendatorum est
auctor? Suspicamur alicui homini de Societate, Exercitiorutn bene
perito, datam ab Ignatio esse provinciam Versionis primae fideliter
transcribendae (vel efficiendi ut transcriberetur) et facultatem, nonnulla,
si videretur, ita mutandi, ut non modo sententia, sed primaevus etiam
simplicitatis Autographi color, quantum fieri posset, retineretur. Legun-
tur quidem in primo fol. nomina «Viola amicus» — «Antonio Viola», for-
tasse etiam «Mironis»; sed nihil inde conficitur, praesertim cum ad
Tixercitia nomina haec non referri videantur. Joannes Viola (non Anto-
nius) ingressus est Societatem anno 1539; Jacobus Miro anno 1 541 .
Inter ea quae in hoc primo exemplo deleta aut emendata sunt, non
pauca reperiuntur, quae nunquam in alterum exemplar pervenerunt.
Ea omnia in imis paginis notabimus. Quae quidem si oculis perlustrabis,
magnopere illud confirmabis, quod supra diximus, primum interpreten!
hispanis verbis latina substituisse, non raro singula singulis; verbi
gratia, «secundum quod», «ita quod», «sine hoc quod», quae passim
166
MONUMENTA IGNATIANA
occurrunt; item in examine (Aut. f. 9) «accipiendo pro objecto», quod
est «tomando por obiecto», «compositio videndo locum» — «composi-
ción viendo el lugar (ibid. f. io), — aliisque locis quamplurimis.
Plerumque, ut par erat, melior post emendationem translatio evasit;
subinde tamen praeferenda forte antiquissima forma videatur. Magis
placet exempli causa, in secundo eligendi tempore, f. 42V, «per expe-
rientiam consolationum et desolationum» , ut est in primo exemplo,
quam «per experientiam, consolationem et desolationem», ut est in
secundo; hoc enim alterum tria membra continet, experientiam, con-
solationem, desolationem, cum Ignatius non de experientia quacumque,
sed de experientia consolationum et desolationum tantum loquatur, ut
est in Autographo, f. 27V.
Sic etiam in regula octava secundae seriei de spiritibus discernendis,
f. 86, scripsit emendator «discursu similitudinum» , ubi primum exem-
plum retinet «discursu habitudinum» , id quod et hispano textui magis
conforme est, et rei, qua de agitur, magis consentaneum videtur. Quid
enim hic sibi volunt «similitudines»? Vide notationem ad hunc Auto-
graphi locum.
Postremo, correctorem primi exempli, inuniusloci emendatione non
plañe auctoris mentem assequutum esse suspicamur. In extrema nam-
que regula secunda pro distribuendis eleemosynis, cum prius diceretur:
«seruando pro me ipso eandem regulam, quam pro aliis judico expe-
dientiorem»; corrector sustulit «expedientiorem», posuitque «expe-
ditiorem», f. 87V. Rectene? «Expeditus» facilitatem significat; hoc autem
loco non facilitas, sed animi utilitas quaeritur. Censuit probabiliter
corrector, participium «expediens» a verbo impersonali «expedit»,
quod est «conducit», «prodest» non bene usurpan latine (et certe
nullum exemplum talis participii affert lexicón Forcellini-De Vit; ubi
tamen invenies «expediens» a personali «expedio», quod est «solvo»,
«libero»); paulo inferius tamen idem corrector non emendavit «expe-
dientius»1. Existimamus mutuatum esse primum interpretem partici-
pium «expediens» et «expedientius» ex hispano «expediente», quod
utique significat «opportunum», «utile», «conveniens».
C) CORRECTA POLANCIANA IN ALTERO EXEMPLARI
Jam ad Polanci correctiones veniamus, quae omnes in altero exem-
plo, nullae in primo, ejus manu scriptae reperiuntur. De quibus prius-
quam dicimus laus tribuenda hoc loco etiam est P. Antonio Boone, S. J.,
qui eodem libello, quo Autographi cmendatos locos, ut supra diximus,
expendit, correctiones etiam Versionis primae attingit, earumque ge-
nera quatuor distinguit: primum earum, quae dicendi formam seu sti-
1 In quarta hujus loci recula, f. 87V, et in ultima ad scnticndum cum Ecclesia, f. 95.
De Versiqne prima Exercitiorum
167
lum, deinde quae historiani, tum quae praxini spectant, postremo eas
de quibus disputari liceat. Singulorum generum cxempla seligit, eaque
perite ac breviter commentatur '.
Nos vero quoniam de additamentis ac mutationibus polancianis
bene multa pro nostro instituto in Vttlgatae praefatione diximus; satis
hic putaviraus fore, si polanciana illa emendata, quae utrique versioni
communia, ab illis quae Versionis primac sunt propria, distingueremus,
additis deinde quibusdam annotationibus ad emendata quae majoris
momenti viderentur. Communia ergo Vulgatae versioni et Versioni pri-
mac sunt in annotationibus viginti primis ad ff. 2 et 8; in prima hebdo-
made ad ff. I2v, 13, i4r et v, 15, 18, 22; in secunda hebdomade
ad ff. 26v, 3 iv, 33; in quarta hebdomade ad f. 54V; in mysteriis vitae
Christi ad ff. 72v, /6v. Versionis hujus propria sunt emendata in anno-
tationibus viginti primis ad f. 3v; in prima hebdomade ad ff. 15, i/r
et v, i8r et v., 24V, 25V; in secunda hebdomade ad ff. 28v, 33, 35, 36r
et v> 37> 38, 44; in tertia hebdomade ad f. 48V; in quarta hebdomade
ad ff. 57V et 60; in mysteriis ad ff. 74V et 77; in regulis ad ff. 7Qr et v,
82V, 83, 84v, 85v, 89V, 92, 94V.
Inter haec emendata illa prae caeteris notanda sunt. In prima he-
bdomade, ubi de peccatis opere patratis agitur, ad f. 15, addidit Polan-
cus hoc membrum: «seu eas aspernando», quibus verbis optime decla-
ratur modus aliquis, quo «non parum peccat quis faciendo contra tam
pias commendationes et exhortationes *.
In primi exercitii secundo praeludio, f. 17, apposita est partícula
«forte» propositioni «quod multi forte damnati sint ob unicum pecca-
tum mortale», quam particulam in alio Vulgatae loco additam ab eodem
Polanco supra diximus 3.
Tertius est in hac hebdomade locus, in altero ejusdem exercitationis
puncto, f. 18, qui ut prius legebatur in hoc altero exemplari, atque
etiam nunc legitur in primo, factorum temporumque seriem a Mose in
sacra historia exhibitam retinebat 4: «vestiti tunicis pelliceis et expulsi
de paradiso». Polancus hunc ordinem mutavit: «expulsi de paradiso et
vestiti tunicis pelliceis». Suspicamur errori ansam praebuisse Vulga-
tam: «quomodo ex paradiso ejecti sint, vestibus pelliceis. induti».
«Amorem sensuum», f. 25V, appellaverat primus interpres quod
AuíOgraphum dicit «amor sensual»; Polancus clariorem reddidit sen-
sum, cum correxit: «amorem sensualem nostri».
In secunda hebdomade displicebat sine dubio Polanco vox «bina-
riorum», f. 36V etc., ejusque loco «dispositiones» adhibuit. Cum autem
1 CBE, n° 18, pp. 17-27.
- Cf. Suárez, De religione Societatis Jesu, 1. IX, c. V ', nn. 14 et 15.
■ Pag. 151.
4 Gen., III, 21-23.
i68
MONUM E N'TA IGX A TI A X A
difficile de dispositionibus dicerentur illa, quae de lilis duumviris narra-
bat Ignatius, hunc locum imperfectum aPolanco relictum putamus. Male
enim sonat illud: «Adducere historiam, quae continet in se tres dispo-
sitiones hominum, quorum unusquisque» etc. Item paulo post: «Pri-
mus... Secundus... Tertius» ut sit intelligendum «Primus homo... Secun-
dus homo» etc., cum non de tribus hominibus, sed de tribus dispositio-
nibus disputatum sit.
In f. 5 7 v, quod pertinet ad contemplationem ad obtinendum amo-
rem, pro «in nobis» óptimo consilio substituit «in creaturis — en las cria-
turas»; non enim de nobis tantum, sed de rebus ómnibus ibi agitur.
In mysteriis vitae Christi, ad f. /2v, legebatur prius: «In tantum ve-
nit timorem, ut diceret (tristis est anima mea usque ad mortem) et su-
dauit» etc. Polancus in hac Vcrsiotic hunc locum ita mutavit: «In tan-
tum venit anxietatis, cum prius pauisset et moestus fuisset, quando di-
cebat (tristis est anima mea usque ad mortem), vt sudaret» etc. Simili
quodam modo emendatus hic locus in Vulgata versione est, non tamen
Polanci manu. Nihilominus mirum fortasse videatur, quod in emenda-
tione Vulgatac vocem illam «anxietatis» deleverit emendator, qui si
scribebat non suggerente Polanco, Polanci tamen emendationem in
Versione prima non videtur ignorare potuisse.
In regulis, quae in fine libelli ponuntur, haec notatu digna cense-
mus. Ad f. 7gv, in regula secunda seriei primae, id quod hispane dici-
tur «facilitando y quitando todos impedimentos» erat prius «omnia im-
pedimenta leuigando et precidendo»; jam in primo exemplari positum
est «minuendo» pro «levigando»; sed Polancus in hoc altero scripsit
«facilitatem ostendendo», id qund magis ad textum hispanum accedit.
In regula duodécima ejusdem primae seriei, f. 82r et v, obscure ali-
quantulum locutus est Polancus, ut bene monet Boone l. Prior lectio
erat: «Sathanas tentator non aliter est debilis per vim, et fortissimus
sponte, ac mulier». Post correctionem vero legitur: «non aliter est de-
bilis, si quis vi resistat, fortissimus sponte nostra». In textu tamen, ut
est apud Boone, ponitur partícula «sicut» post adjectivum «debilis»,
quae non est in ms. , et magis sensum perturbat. Hispana sententia sic
videtur transferri posse: «Ilostis fit sicut mulier, imbecillus invite, for-
tis libenter»; «por fuerza» hic est «invite», «de grado» est «libenter».
In eadem hac regula locus est ille: «Ideo ait Jacobus: resistite dia-
bolo et fugiet a vobis» s, qui non est in Vulgata ñeque in Aufographo.
Quis illum addidcrit nescimus. Polanco debetur quod sententiam Ja-
cobo restituerit, quae prius, in hoc altero exemplo, sicut adhuc est in
primo, Paulo tribuebatur.
Postremo in quarta regula secundae seriei, f. 84V, Ignatii mentem
1 CBE, n° 18, p. 2%.
2 Jac.IY.7.
Dk Versione prima Exercitiorum
169
Polancus pressius proferre conatus est, idque plañe assequutus, etiamsi
aliquantulum a verbo recesserit. Posuit enim «accommodare se animae
devotae» pro «illabi in animam devotam», ubi hispane dicitur «entrar
con la ánima devota». Revera illud «entrar con» significationcin «accom-
modandi se» continet, quae in verbo «illabendi» non est, in quo tamen
reperitur significado «ingrediendi», quod est «entrar en», non «en-
trar con».
d) ALTERIUS CORRECTORIS EMENDATA IN SECUNDO EXEMPLARI
Hic ea tantum indicamus, quae in hoc ipso secundo exemplari
emendata sunt, quocumque tándem modo illa in exemplari primo repe-
riantur.
Sunt itaque fere haec: in annotationibus viginti primis, emendata
quinqué, ad ff. 2, 3V, 4, 5V, 7; in prima hebdomade tredecim: ad ff. g\-,
iiv, 12, ijt et v, 19V, 20, 2iv, 22V, 24; in secunda hebdomade sex:
ad ff. 26v, 28, 29V, 35V, 40r et v; in tertia hebdomade quatuor: ad ff. 5or
et v, 52V; in quarta hebdomade novem: ad ff. 56r et v, 57V, 58V, 59, 6iv;
in mysteriis vitae Christi tria: ad ff. 71V, 75V; in regulis, octo: ad ff. 84V,
Ssr et v, 8;v, 88, 93, 94.
E quibus locis primus ille notandus oceurrit, qui in f. 9V reperitur.
In eo enim emendando laborasse aliquantulum videtur corrector, quis-
quís ille fuerit. Ad finem ejus moniti, quod S. Ignatius «Prosupuesto»
appellavit, ita loquitur S. Pater hispane: «para que bien entendiéndola
[la proposición] se salue»; quam sententiam primum latinum exemplar
sic transtulit: «sane illam propositionem intelligens, saluet eam.» Co-
rrector nescimus quis, delevit «eam», mutavit «saluet» in «saluetur»;
remanet ergo subjectum verbi nominativus «intelligens», id est, «pro-
ximus». Estne revera haec Antograp/ii sententia? Vulgata convertit
liberius: «illum sanum intellectu ac securum reddat ab errore.» Codex
Reginensis: «ad saluandam hujusmodi animam et ad deponendum hu-
jusmodi errorem ab eo.» Faber: «proximus sane propositionem illam
intelligens saluetur.» Roothaan: «ut [ille] bene eam intelligens se sa-
luet»; annotat nihilominus in ima pagina: *Se salud. Cum in hoc monito
verbum salvare jam bis ita positum sit, ut referatur ad propositionem
proximi, nil impedit quominus etiam hoc ultimo loco ita intelligatur,
ut sensus sit: eadem proposilio rile intellecta salvetur id est salva sit,
immunis sit, ab errore. Et hic sensus magis convenit cum hispano
Autographo, et sic habet antiqua versio ms., próximas sane illam pro-
positionem intelligens salve/ eam » 1 .
Haec P. Roothaan. Cujus sententiam in annotatione prolatam veram
putamus; existimamus enim subjectum verbi hispani «se salue», esse
1 Ed. rom., 1852, p. 22.
170
MON O MENTA I(J NATIA N A
non «proximum» sed «propositionem proximi». Praecipuam rationem
indicat Roothaan. Cum enim per totam paragraphum actum sit solum-
modo de salvanda propositione proximi, seu de illa propositione recte
intelligenda et explicanda: quid causae sit cur súbito in fine de salute
proximi agatur, cujus antea ne mentio quidem facta est? Adde quod ait
P.' Roothaan: «Hoc monitum... ideo praemitti a S. Patre existimo, quod
primis annis expertus esset minus aequa multorum judicia, apud quos,
ut erant illa témpora ob serpentes haereses suspiciosa, Exercitiorum
occasione notam novatoris incurrerat» \ Hanc P. Roothaan opinionem
in judicium vix non certum mutabis ex P. Aegidii González testimonio
affirmantis: «Annotatio illa quae fundamento praeponitur, et in capite
omnium meditationum praefixa est, omittenda hoc tempore omnino aut
saltem magna ex parte videtur. Initio enim Societatis necessaria visa
est, cum Patres nostri et Exercitia haec non essent apud homines tan-
tae auctoritatis, et existimationis, ut tam facile in ómnibus fides tuto
adhibenda crederetur; et propterea opportunum fuit hac admonitione
animum illius qui exercetur, praemunire» 2. Haec indicare videntur,
«prosuppositum» illud, quamquam rebus in ómnibus ex usu est, perti-
nere tamen máxime ad Exercitia; certe ponitur ab Ignatio «ut tam is
qui tradit exercitia spiritualia, quam qui accipit, magis se juvent ac
proficiant», ut Ignatius ipse initio declarat. Itaque doctrinae communi
sensus videtur subesse singularis: «Si in exercitiis quae aggrederis, ali-
quid offenderis novi, noli, quaeso, rem súbito condemnare; interroga
explicantem; videbis omnia et singula recte intelligi et explican
posse.» Id certo sciebat Ignatius, confirmavit supremo judicio Roma-
nus Pontifex.
Atque haec de loco illo ejusque emendatione ac sensu sufficiant.
Alia minoris momenti correcta invenies in hebdomade prima,
ad f. igv, ubi pro «secundo, tertio, quarto, quinto» reperies «deinde,
deinde, demum, ac.»
In secunda hebdomade, ad f. 35V, prius erat «tertius humilitatis»;
emendator illud mutavit in «tertio ad humilitatem». Sed emendatorem
fugit, complures versus a librado in transcribendo omissos esse, quos
suo loco ex primo exemplari desumptos in ima pagina scriptos habes:
a vocibus enim «opprobriorum et vituperiorum» in uno versu, ad eas-
dem voces inferius redeuntes, gradum scriba fecit, interposita omnia
praetermittens. llinc illa emendatio: «tertio [hortatur] ad humilitatem»,
ubi dicendum erat «tertius humilitatis [est gradusj». Vide textus Auto-
gmphi et Vtilgalae.
Ñeque contemnenda illa mutatio est adverbii «secundo» in «secun-
dario», f. 40V; «secundario» quidem elegans adverbium non est, expri-
Ed. rom., 1852, p. 21, not. 2.
Di. Aegidii González, f. 9.
Di: Vkksionk prima Exercitiorim
mit tamen idem quod hispane voluisse Ignatíum exprimere eadem illa
voce putamus. Designat enim Ignatius homines, qui res non secundum
earum dignitatem, sed secundum malas cupiditates suas aestimare solent.
In reliquis vix aliquid notatione dignum occurrit praeter illud, quod
erat in f. 93 «alio qde» pro «alloqui de», id quod sumptum ex primo
exemplo, ignarum linguae latinae scribam prodere videtur.
Illud denique addendum, aliquam emendationem etiam in hac Vcr-
Stone prima esse originis polancianae, aliena tamen manu scriptam, id
quod supra in Vuigata quoque monuimus. In f. 58V scriptum est
«3ac additionis» cum antea lectum esset «secundae». Hanc emendatio-
nem in Vuigata posuit Polancus ad f. 54V; huic similem in Versionc
hrima ad f. 33.
t') DE LOCIS OBLITTERATIS IN SECUNDO EXEMPLO VERSIOXIS PRIMAE
Loci oblitterati pauci sunt in hoc secundo Vefsionis primae exem-
plOi ñeque hi magni plerumque momenti. Sunt autem plus minusve
unus in annotationibus viginti primis, f. 6v; tres in hebdomade prima,
ff. i8v, 19, 2iv; sex in altera, ff. 29, 30, 36V, 37, 42; tres in tertia, ff. 48V,
49v> 52! unus in quarta, f. 61; tres in mysteriis vitae Christi, ff. 64V,
66v, 69V; in regulis denique ad libelli finem, septem, ff. 83V, 88,
89V, 94.
Fere semper his locis oblitteratis textus melior efficitur; nec tamen
de omni loco idem dicendum videtur. In f. 2iv, ubi agitur de igneis
animarum cruciatibus apud inferos, dixit Ignatius hispane «las ánimas
como en cuerpos ygneos»; primus interpres verterat: «animas, quae ibi
patiuntur quasi in corporibus igneis detentae.» Non apparet cur illud
<quasi» delendum fuerit.
Idem dicito de verbo «comparationes», quod ex Autographo in
Vcrsionein primuth venerat ad f. 61, ubi alter orandi modus exponitur.
Forte voluit emendator hujusmodi locos melius deinde perpolire,
consilium tamen perficere non potuit.
Ast emendationibus ómnibus perspectis, sic statues: opus Ignatia-
num idem prorsus remansisse post correctiones quod antea fuerat; sive
Ignatius has correctiones omnes et singulas viderit, sive non viderit,
nihil omnino de ejus libello detrahitur; et tamen habenda correctori-
bus, maximeque Polanco, gratia est, quod tantam huic operi perpolien-
do diligentiam contulerint.
§ 4. Hujus editionis modus
E tribus exemplaribus alterum, quod appellabimus B, in textu inte-
grum exhibemus, ut indicatum supra est; primum, quod nominabimus/í,
in notationibus. Tertium posse cum foenore omitti judicavimus, non
1/2
Moni menta Ignatiana
modo ne numerus notationum sine fructu excresceret,sed cum authenti-
cos textus habeamus dúos, nihil est cur primigeniam lectionem aliunde
aucupemur, id enini esset soli lumen inferre.
Additamenta Polanci (quae omnia, ut diximus, sunt in secundo
exemplari seu B) exhibemus omnia italicis litteris, eadem lege quam in
V ulgata servamus, ita ut nullam notationem addamus in ima columna,
quando res nulla deleta est; si vero aliquid deletum est, id ipsum in ima
columna exscribamus.
Alterius ignoti correctoris emendationes, in eodem secundo exem-
plari factas, notamus omnes in ima columna, adjecta littera B, qua lít—
tera notamus etiam locos, in quibus aliquid deletum est, nihil vero novi
scriptum.
Sed operae pretium est, Versionis primae antiquiores lectiones no-
visse; hae autem praecipue in primo exemplo apparent. Cum autem
plurimae sint oblitteratae, aliquae vero integrae, integras notamus ad-
jecta littera ^ J, oblitteratas, nulla re adjecta '.
Ipsi textui signa numerorum arábica inserimus crassiora, quibus
folia exempli secundi seu B distinguimus.
ARTICULUS IV
DE TRANSLATIOXE P. ROO THAAX
§ 1. De auctore ac tempore hujus versionis
Joannes Philippus Roothaan, Amstelodami, anno 1785 natus, ibique
litteris latinis graecisque praeclare eruditus, Societatem Jesu in Alba
Rusia ingressus est anno 1804. Theologiae doctor in universitate polo-
censi creatus, primum docendi, deinde concionandi muñere egregie
functus est. Cum vero collegio taurinensi ab anno 1823 praefuisset, et
vice-provincialis Italiam anno 1829 moderaretur, eodem anno universae
Societati praepositus est; quod officium usque ad mortem (8 Maji 1853)
tenuit. I'ersuasum ei erat, Societatem Jesu, spiritualibus exercitiis ortam,
spiritualibus etiam exercitiis conservan et augeri deberé. Quare non
solum librum Exercitiorum cum nova versione latina a se facta multis-
que annotationibus illustrata identidem in lucem emisit (de qua re pro-
xime ]>lura dicentur), sed litteris etiam eneyelicis anno 1834 ad univer—
sam Societatem datis, Exercitiorum studium tam theoreticum, quod di
cunt, quam practicum, vehementer commendavit, unde Exerdtiorwn
usus magnum cepit incrementum.
I lis aliisque rebus praeclare gestis Societatem tantopere juvit atque
ornavit, ut alter quídam ejus fundator vocatus sit -.
1 \'. post appendices ímaginem paginae ms. exempli A.
2 ¡.iba Saecularis Historiae Societatisjesu ab anno 1814 ad annum 1914. Romae, 1914,
pp. 74-10?; 325-33?; 521-523; P. Ai.bers, S. J., De Hoogeenvaarde Paler Joannes Philip-
pus Roothaan, II, Nijmegi-n, 1912, pp. 80-10S.
De Trañslatíone P: Room.wx
173
De suae autem translationis Exercitiorutn historia ita ipso P. Root
haan in prologo «ad Patres Exercitiorum spiritualium praecipue stu-
diosos», editioni primae romanae anni 1835 praefixo, scribebat:
«Indea viginti eoque amplius annis, tum in secessu annuo tum extra
illum, evolventi mihi librum Exercitiorum in Vulgata versione latinr ,
dudum incesserat desiderium inspiciendi aliquando ipsum textum hi-
spanicum, quo idiomate a S. Párente nostro conscriptum fuisse librum
nenio ignorat. Videbam enim duplicem quidem versionem latinam
oblatam fuisse censoribus, quibus Paulus III librum antequam illum
apostólica auctoritate approbaret, examinandum commiserat, et utram-
que, >ie VOCUÍa quidcm imítala, probatam fuisse, ut habet Orlandinus
noster Hist. Soc. lib. VIII, n. i,utque exhis, quae in ómnibus fere libri
editionibus extant, summorum illorum virorum testimoniis comprobatur;
at ex duabus illis versionibus eam fuisse selectam ac typis editam, quae
latinior visa erat et sensum potius sensui reddebat, omissa altera, quae
verbum pene verbo reddiderat. Videbam subsequentibus temporibus,
auctoritate V. congregationis generalis, eamdem illam versionem re-
cugnitam et cutn Autographo hispánico collatam, variis in locis, quae
obscuriora videbantur, fuisse notis aliquibus adjectisseu illustratam seu
emendatam. Videbam eosdem Patres, qui versioni Vulgatae cum Auto-
grapho conferendae praefuerant,non dissimulasse alia quaedam praeter-
ea se reperisse quidem, sed quod minoris momenti visa essent, praeter-
misisse. Haec omnia, et quod aliqua etiamnum obscuriora viderentur,
fortasse ex hispánico dilucidanda, et praesertim (hanc mihi veniam date)
peculiaris quaedam erga S. Patrem resque ejus omnes reverentia ac de-
votio, desiderium ardens cognoscendi ipsum S. Patris textum exci-
taverant.
»Itaque cum paucis abhinc annis hispanicum exemplar diu frustra
quaesitum nactus tándem essem, eo laetus uti coepi illudque legere cu-
pidissime atque attentissime. Inde inter ipsum annuum secessum iterum
iterumque librum textu hispánico medítate volvens atque revolvens,
deprehendi scilicet non pauca, quae mihi quidem notatu dignissima
esse videbantur, et sive ad majorem perspicuitatem, sive ad majorero
spiritus unctionem, non mediocriter conferre possent. Ergo quae obser-
vaveram, cum sedulo adnotare coepissem, et cum quibusdam Patribus
in exercitiis spiritualibus studiosius versatis communicassem, his etiam
digna videbantur, quae non ignorarentur a nostris; ne minutis licet
illis, pretiosissimis tamen, tanti thesauri particulis, quae in Vulgata
versione excidisse, et quodam modo deperditae jacere videbantur, no-
stri passim carerent.
»Ac primum quidem non alia mens erat, nisi ut praecipua quaedam
in nova Exercitiorum editione, adjectis adnotatiunculis designarentur.
Sed cum in rerum notandarum selectu saepe haereret animus, et illa
etiam recurreret identidem cogitado, quod fortasse ea, quae mihi fere
1/4
Moxumexta Igxatiaxa
nullius viderentur momenti, aliis majori instructis lumine, non inutilia
nec negligenda videri possent; in illud demum consilium deveni, ut
quam fieri posset máxime litteralem versionem totius libri adornaren!,
ex qua illud etiam nasceretur commodi, quod illa nativa simplicitas ac
simplicitatis socia unctio, quae sanctorum non sensa modo sed et verba
comitari solet, conservaretur facilius, et a legentibus seu meditantibus
potius (nam medítate legi totum hunc librum omnesque ejus partes ne-
cesse est) aliquo saltem modo etiam in versione percipi posset.
...»Ouo vero accuratius in eo ac certius progrederer, hispánica libri
editione quacumque non contentus, eo usus sum exemplari, quod anti-
quissimum ms. in hoc romano archivo nostro asservatur, et in cujus
margine variis in locis correctiones aliquae ipsa S. P. manu notatae
conspiciuntur l. Adhibui item et cum Autographo hispánico perpetuo
comparavi antiquam versionem latinara pariter ms., fere quidem et
ipsam litteralem.»
Haec praeter alia P. Roothaan, e quibus verbis constat quale ipsj
consilium fuerit in adornanda hac translatione quibusque subsidiis usus
sit. Illud in ejus eximiam laudem adjicere nobis liceat, quod raagnam
sine dubio diligentiam nec sine singulari fructu adhibuit tura in di-
scenda lingua hispánica, tum in sententiis verbisque S. Parentis inter-
pretandis. Cujus rei signum est insignis existimatio et observatio, qua
floret, et frequentissimus usus, quo valet ejus translatio etiam apud
linguae hispanicae peritos.
§ 2. Correcta in quarta editione romana anni 1S52
Ñeque putavit homo laboris et Exercitiorum amantissimus, suum
opus ita jara inde ab initio perfectum, ut nulla emendatione indigeret.
Itaque si quartam romanara editionem, quae postrema fuit vivo au-
ctore, cum prima comparaveris; non magnum certe, aliquod tamen
discrimen videbis, quo plerumque melior translatiu redditur.
Prius tamen quam de his praefamur, scrupulum cjuemdam liceat ex
animo evellere. Jamdiu enim de Ignatiano Autographo ita loquimur,
quasi j)raeter exemplum illud ex quo phototypica editio anno 1908
educta est, aliud jamdiu non exstaret vel Patri Roothaan praesto non
fuisset. Nihilo secius dubium forte est, sitne usus P. Roothaan ad hanc
versionem adornandam nostro Aulograplio hispano an alio. En dubi-
tandi rationes. Habcmus in raanibus epistolam P. Josephi Fonda, S. J.,
quara scripsit Palmae, in ínsula Balearium máxima, die nona Januarii
anni 1873. In his litteris ait ille, sibi, anno 183; Roraae coiumoranti,
1 In ed. 4.a romana addít «Atquo hoc ipsum est quod a Congregatione V Autogra-
phum vocatur. Nam exemplar manu propria S. Patris totum cxaratum ne tune quidem
exstabat. Certe repertum non l'uit.»
Di: Translatione P. Roothaan
i75
a P. Roothaan commissam editionis Exercitiorum hispanae curam; in
hac autcm cditione adornanda usum se esse Autographo hispano, de
quo adhibendo ail: «En quanto a la ortografía, me vi muchas veces
muy atado; por ejemplo, encontraba ca en lugar de porque, y otras
veces porque en su misma significación. Consultándolo con nuestro
Padre, me dijo que una vez que había esta variación en el texto, podía
escoger la palabra que quisiese, poniendo siempre una misma: yo me
fijé, pues, en porque, y lo mismo hice en otras palabras.» Ilaec P. Fonda
in sua epístola. Atqui in nostro Autographo ne semel quidem legimus
particulam ca.
Deinde in exemplo quodam illius editionis, a P. Fonda adornatae,
scripsit P. Joachim Medina, S. J., cujus erat illud exemplum, annota-
tionem qua testatur, sibi a P. Roothaan ostensum esse autographum
Excrciliontm «escrito todo de letra del P. Polanco». Nec tamen in
nostro Autographo quicquam est quod Polanci manum referat.
Denique ipse P. Roothaan in notatione nona de spiritibus digno-
scendis in prima hebdomade dicit: «.A V in aliena domo nídum ponamos...
Antiqua versio tns. legit in hispano pro casa, quae vera est lectio, cosa,
et sic expressit, /// in 11 ¡tila re aliena quicscamus-» ',. Cum dicit veram
lectionen in Aulographo esse casa, aut significat revera ita legi in Au-
tographo, aut ita legi deberé, etiamsi non legatur: si primum, valde
probabile fit, illum alio exemplo Aulograplii usum esse, nam in nostro
clare scriptum est cosa; sin alterum, nihil inde hac de re colligere
possumus.
Item ad finem secundi puncti exercitii primi in prima hebdomade
haec subnotat: «In Aulographo habetur comma (,) post illa: per inlcl-
leclum; ut adeo istud, magis parliculariler, referri videatur ad applica-
tionem voluntatis.» Jam vero difficile non erat videre in nostro Aulo-
grapho illud comma (,) esse transverso cálamo deletum.
Mira sane res illa esset, praesertim cum alius Aulograplii vestigia
prorsus evanuerint. Ast nonne hoc quoque miraris, quod ex duobus
Versionis primae exemplis non nisi unum viderit? Atqui hoc ita fuisse
tantum non certum putaveris, ut paulo ante exposuimus.
Re vera, si testimonia PP. Josephi Fondá et Joachimi Medina vera
omnino narrarent, nullum esset dubium, quin illud autographum, de
quo ipsi loquuntur, a nostro diversum esset. Collata nihilominus edi-
tione illa hispana anni 1837 cum nostro Autographo, ita utriusque tex-
tum reperimus convenire, ut discrimina milla sint praeter illa, quae ad
priscam singulorum quorumdam verborum formam pertinent. Aliunde
vero non solum a tempore Patris Roothaan, sed inde a saeculo deci-
moséptimo de uno tantum exemplo Exercitiorum autographo, seu
a S. P. Ignatio multis locis emendato, mentionem faciunt Index secrc-
P. 174, ed. 4.a<: romanae.
1/6
MONU MENTA IGNATIANA
tíoris archivi Societatis et SxUabus scripturarum 1. Suspicamur igitur
dictum P. Fonda (qui aetate provectus, et post annos 36 testimonium
ferebat codicis a se inspecti) ita intelligendum esse, ut illud ra, quod
dicit se invenisse in suo autographo, non ad verbum, sed tamquam
exemplum extemporale priscorum vocabulorum proponatur, quibus
ipse recentiorem formam dederit, id quod non perpetuo certe, at fre-
quentissime fecit, si nostro Autographo usus est.
Liceat etiam in dubium revocare Patris Medinae testimonium circa
Patris Polanci scripturam; nam etsi in exercitiis tradendis eximius ille
extiterit, non ita in antiquorum Societatis hominum scripturis digno-
scendis versatus est, ut certum ex ejus verbis argumentum statuere
possimus.
Sed jam emendata quaedam videamus. In annotatione decima quinta
dixerat Roothaan in prima editione, Vulgatam sequutus: «ad pauper-
tatem ejusve promissionem»; rectius, putamus, in quarta: «ad pauper-
tatem ñeque ad promissionem [aliquam]». Nam illud «ejusve» non est
in Autographo, videturque Ignatius moderatorem exercitiorum monere,
ne cujuscumque promissionis faciendae nevé auctor nevé adjutor sit.
In annotatione duodevicesima melius respondet ignatianae senten-
tiae «Qrdinem [dando] confitendi», ut est in quarta, quam «praescri-
bendo ut confiteatur» quod erat in prima editione.
Non idem dicendum putamus de illa declaratione addita ad vocem
«ingenio», in annotatione undevicesima. In prima' editione scripserat
tantum «ingenio polleat», quod respondet adjectivo «ingenioso». At in
nova vocabulo «ingenio» subjunxit «[vel industria ad mechanica]». Cer-
tum est voci hispanae «ingenioso» hanc etiam significationem subesse;
ne tamen illam hoc loco sic interpretemur, vetat, nisi fallimur, con-
texta oratio. Ut enim Pater ipse Roothaan monet, agitur in hac an-
notatione undevicesima de iis hominibus, qui, si per ea negotia lice-
ret, quibus distinentur, exercitia facturi essent «eo modo, qui dicitur in
sequenti annotatione vigésima». Atqui hujusmodi nomines, ex mente
verbisque Ignatii, quantum fieri possit, aut litterisjam eruditi doctrina-
que imbuti, aut «ejus aetatis atque ingenii» esse debent, «ut ad ea ali-
quando pervenire posse» videantur s. Quam multi vero sunt nomines,
ad res mechanicas in primis industrii, qui hoc minime pollent ingenio.
Optima declaratio est in quinto puncto secundi exercitii primae
hebdomadis verbo «animalia^ et iis quae antecedunt addita.
Probandam quoque ducimus forman compositam «futurus esset» in
meditatione de tribus binariis, binario secundo, pro simplici «esset»
positam, etiamsi ab hispano «fuese» recedere aliquantulum videatur.
Mutavit etiam P. Roothaan locum in extrema notatione post pri-
1 Cf. Epist. P. X acial, IV, 57.
2 Di. c. I, n. 7.
Dk Traslationk P. Roothaan
1/7
mam contemplationcm tcrtiae hebdomadis: ubi dixcrat «in meditatione
de binariis», nunc ait «in meditatione de duobus vexillis». In Aulogra-
plw (opportune id in ima pagina monet P. Roothaan) librarius lapsus
est scribens de duobus binariis «binarii enim non dúo sunt, sed tres».
Utrum vero emendatio esse debeat de duobus vexillis ari de tribus
binariis, anceps quaestio est. Inclinat tamen animus, ut dicendum
existimemus de tribus binariis. Vide notationem in tertia hebdomade
huic loco Autographi subjectam.
In contemplatione ad amorem, puncto primo, circa finem dixerat
j)rius «amorem tui» ut Vulgata habet; idque rectius et clarius putamus
quam «tuum amorem» ut in quarta editione dixit. Ouamvis enim primo
intuitu verba «tuum amorem» pressius quam «amorem tui» respon-
deant hispanicis «vuestro amor»; sensus tamen Ignatianus, a quo nullo
pacto recedere voluit P. Roothaan, clarius latine exprimitur per verba
«amorem tui»; videtur enim significare «amorem erga te».
Denique magni momenti est correctio regulae duodecimae ad sen-
tiendum cum Ecclesia; nam prior illa translatio «debemus attende-
re» etc., nullo modo referebat hispanam sententiam, quam rectissime
posterior illa «debemus cavere» exprimit.
§ 3. Hujus editlonis ratlo
Quoniam quidem auctoris monumentum ms. non habemus, editio-
nem primam recudimus, ita tamen ut quartae editionis romanae prae-
cipua emendata in infimis paginis ponamus. Atque «ut primo statim
intuitu apparéat, ubi quibusve in vocibus aliquod habeatur a versione
vulgata discrimen, voces hujusmodi, plures, pauciores, distincto cha-
ractere expressas videtis. Si quid interdum vel ad sensus plenitudinem
vel ad dubiae significationis vim conservandam necessario visum fuit
textui latino inserendum, id uncinis inclusum reperietis» '. Has sibi
Roothaan leges imposuit, ut est in ejus praefatione, quas nos etiam re-
ligiose observandas duximus. Ouae igitur in quarto textu Exercitioruni
uncinis continentur, ipsius Roothaan, in reliquo volumine nostra sunt.
Reliquum est, ut magnas illis gratias agamus, majores etiam habea-
mus. qui opera et consilio nobis animum, vires, opem ad hanc editionem
praeparandam attulerunt. Eos quidem orones hic nominare infinitum
esset, nec tamen silentio praeterire licet P. Marianum Lecina, S. J.,
cujus assidui labores et industria in nostris Monumentis parandis atque
in hac etiam Exercitiorum editione adornanda diu versata sunt. Vigilias
1 In prologo ed. romanae, 1852, p. XIV.
Monüm. Igsat.— Series II.
12
i;8
MOXI'.MEXTA IgXATIAXA
vero P. Ottonis Braunsberger, S. J., studium et benevolentiam singula-
rem , quibus Monumento, Histórica Sociciatis Jesu, máxime vero hanc
etiam Exercitiorum editionem complexus est, facile perspicies, si hujus
voluminis notationem historico-criticam, codicem B. Fabri coloniensem,
alia complura ipsi magna ex parte deberi cognoveris. PP. Petro Tacchi
Venturi et Ferdinando Tournier, praeter alia amantissimae voluntatis
officia, illud etiam debemus, quod vaticanum Exercitiorum exemplum,
a P. Tachi Venturi in códice quodam Reginae inventum et a P. Tournier
fere jam paratum, nobis edendum liberaliter tradiderunt. Liceat deni-
que grati animi testimonium reddere perpetuis nostrarum lucubratio
num fautoribus, Patribus S. J., Francisco Ehrle, Achilli Gerste, Cantillo
Beccari et Henrico Watrigant.
Deus O. M. pro sumraa in omnes, máxime vero in eos, qui ejus
amoris causa tantum laboris susceperunt, liberalitate, erit omnium re-
munerator eximius.
In Collegio Chamartinensi «de Nuestra Señora del Recuerdo», Ma-
triti, die festo Sanctissimi Cordis Jesu, séptimo Junii anni millesimi
nongentesimi duodevicesimi.
DE LINGUA LIBRI EXERCITIORUM
Cum Ignatius lingua castellana, a prima saltem adolescentia, ineunte
saeculo décimo sexto, didicerit, Exercitia vero, ut supra, c. II, ostendi-
mus, in ipsa juventute exararit; facile intelligitur, linguam Excrcitiontm
linguae temporis illius similem esse deberé. Eadem lingua castellana
utebatur plerumque Ignatius Barcinone; aliqui enim catalaunici testes,
et catalaunice loquentes, in canonizationis processibus, si verba Ignatii
afferunt, castellana proferunt '.
Fieri certe non potuit, quin Ignatius, compluribus regionibus obeun-
dis, aliqua linguarum catalaunicae, gallicae, italicae elementa imbiberet,
quibus addenda latina est, quam studiorum causa didicit, et euzkerica
(vasconum lingua), quam cum lacte nutricis hausisse, verisimillimum
est. Semel invenitur haec lingua in Monttmentis historiéis Socictatis
Jcsu adhuc in lucem editis, idque in epístola Araozii ad S. Ignatium -.
Sed nos, aliis relicta cura aliarum linguarum vestigia inquirendi,
quae in libello Excrcitiorum impressa forte jacent, nonnihil de Auto-
graphi lingua hispana dicemus, in usum máxime illorum quibus haec
lingua familiaris non est; ut si quando sententiae alicujus aut vocis vim
et proprietatem vestigare cupiant, aliquid exinde lucis capere possint.
Ñeque enim plenam tractationem, sed capita quaedam tantum indicare
intendimus.
Dúo igitur praestabimus: primum aliqua in universum notabimus,
quae Ignatii dicendi modum attingunt; deinde Glossariwn dabimus
eorum vocabulorum, quae formam prae se ferunt diversam ab illa, quae
in lexicis et apud grammaticos plerumque notatur. Omisimus tamen
fere illa, quae a consuetis vocibus nulla re differunt nisi antiqua zeta
hispana (zedilla, c) , cui semper respondet littera c ante vocales e et i
et z ante a, o, a. Ñeque omnia illa putavimus enumeranda , in quibus
litterae u et v permutantur.
At voces quaedam sunt, de quibus Ribadeneira: «Habet enim hoc
1 Cf. Monum. Ignat., ser. 4.a, II, 634, 640.
Epist. Mixtae, I, 197.
i8o
MONOMENTA IGXATIAXA
[exemplar Exercitiorum hispanum] vocabula quaedam vel impropria
vel inusitata in lingua hispánica, et quasi inventa a cántabro vel ab eo,
qui ob verborum vel proprietatis illorum penuriam, mentis conceptibus
voces ex lingua latina hispanice desinentes accommodabat; quale est
illud in secunda annotatione i/lucidado» '.
Ne tamen nimium extendas latinorum vel barbarorum verborum
numerum, non pauca ex variis auctoribus collegimus, quae illi fortasse
aut ex consueto civium suorum sermone derivarunt, aut ex analogía
procuderunt; quidni ergo etiam Ignatius? Etsi certum putamus, aliqua
ex latino nata esse.
Quoniam vero difficile est interdum definiré, utrum aliqua Exerci-
tiorum vocabula archaica sint, an ex latina vel itálica vel etiam cata-
launica gallicave lingua procedant; titulum primae Glpssarii columnae
praefiximus «Forma in Exercitiis», cui in altera «Consuetam» op-
posuimus.
ARTICULUS 1
DE LIXGUA EXERCITIORUM IX UXIVF.RSUM
i. Singulortmi vocabulorum scriptura in Exercitiis a nostra interdum
non parum discrepat.
Ponitur e pro a, i, o: camera, f. 5; edcficio, f. 61; escuridad, f. 49V;
cscurecido, f. 53; pro cámara, edificio, oscurecido, oscuridad. Item / pro
e: eligir, f. 23; incarnación, f. i8v; impresa, f. 55; pro elegir, encarna-
ción, empresa.
Item o pro u: sotilezas , f. 56; complir, f. 37; pro sutilezas, cumplir;
u pro o et pro a: dispusición , f. 57; truxo, f. 5t>v; pro disposición,
trajo.
Item /'pro j, y pro /.- iurando, f. 8; reyr, f. 15; pro jurando, reír.
Aliae consonae pro aliis etiam inveniuntur: x pro / frequentissime:
z pro c, s pro z: diziendo, f. 46V; cresca, f. 56V; paresca, f. 59V; pro
diciendo, crezca, parezca.
Consona rr dúplex ponitur initio vocabulorum: rramos, f. 47; pro
ramos.
In mediis verbis omnes fere consonantes saepissime duplicantur,
praesertim si dúplex illa consona reperitur in voce latina. Hinc illa;
oceupe, f. 34; affecto, colloquio, cómmodo, innocente, etc. Et ex falsa ana-
logia , etiamsi alteram consonantem origo vocis respuat : neccessa-
rio, f. 27; ópperacion, f. 1; dessorden, f. 24r et v.
Frequentissime quoque sunt nexus consonantium aliarum inter se,
quae nostro tempore in desuetudinem abierunt: subtil, distinelo, üug-
1 In fragmento epistolae, quod in fronte editionis phototypicae Autographi posi-
tum est.
De lixgua Exkrcitiokum
i 8 1
maito, condemnado, profirió, escripia etc. pro sutil, distinto, aumento,
condenado, propio, escrito.
Contra, sed nirius id quidem, evanuerant eo tempore consonae
qüaedárri, quae jus suum postea recuperarunt: distraliua, f. 56V; per/i-
ciouarse, 27 v; satisf ación, f. i6v; y no rancia, f. 12; pro distractiva, per-
feccionarse, satisfacción, ignorancia.
Aspirationis littera // plerumque invenitur ubi latina aut graeca
origo illam po.-tulat: atra/ie, f. 2~jv; cálhedra, f. 22v; pliarisco, f. 46, pro
atrae, cátedra, fariseo. Contra omittitur in aliquibus vocibus, quibus
deinde restituía est: auer, f. 3v; desonor, f. 5v; exorla, f. 44.V; pro haber,
deshonor, exhorta.
Q pro c fere semper ponitur in syllaba cita, itaque (//tales, quando etc.
pro cuales, cuando, etc.
S liquidum passim: scieneia, spacio, slando etc. Ponitur etiam s in
mediis vocibus, quae nunc sine illa littera scribuntur: acaescer, ahorres-
cimiento, etc„ pro acaecer, aborrecimiento, etc.
Caeterum omnis illa scribendi ratio erat fere communis exeunte
saeculo décimo quinto et ineunte décimo sexto; imo partim multo diu-
tius perseveravit. Complura exempla invenies supra, in c. III, art. II, ubi
de fontibus Exercitiorum externis egimus.
2. Communes quoque erant vocabulorum formac quaedam.
Adjectivum Santo, praepositum nomini proprio, ultimam syllabam
retinebat. Sánelo Andrés, f. 25, Sancto Augustin, f. 59; pro San An-
drés, San Agustín. Idem accidebat ultimae litterae numeralium ordinis
primero et tercero: primero capitulo, f. 44; tercero pecado, f. 11, pro
primer capitulo, tercer pecado.
Occurrit etiam saepe forma, quae est et apud S. Ignatium in pro-
nomine personali, contigo pro conmigo, f. 17.
Ex archaica verborum conjugatione non pauca in Exercitiis
remanserunt.
Iterata vocalis in verbis seer et vecr pro ser et ver, ff. 2, 35, 50,
59V, 6ov.
Gerundia cuín littera vocali c pro i: valiendo, ff. iov, 34V, 42 v;
deziendo, ff. 17, 42 v; seruiendo, f. 19; arepenlicndose, f. 27; seyendo, f. 31;
vestiéndole, f. 49; pro viniendo, diciendo, sirviendo, arrepintiéndose,
siendo, vistiéndole. Item gerundia cum vocali o pro u in dormíanlo,
ff. 42V, 45; podiendo, f. 49; pro durmiendo, pudiendo 2.
Ejusdem generis sunt aduaiamos; f. iv; sen lió, f. 4iv; conuaiió,
t. 43 v; bestiéronlo, f. 49; pro advirtamos , sintió, convirtió, vistiéronlo.
1 Gramática de la Lengua castellana, por D. Andrés Bello, cum annotationibus a
D. Rufino José Cuervo additis. París, 1908, n. 583; dramática de la Lengua castellana
por la Real Academia Española. Madrid, 1917, nn. 103 b, et 142, annot. 1.
2 Gram. Casi.. Bello-Cuervo, Notas, p. 79.
182
MONU MENTA IGNATIANA
His vero contraria sunt aduir tiremos, f. 14V; sintimos, f. 24V, pro
advertiremos, sentimos '. His simile inquira, f. 24; pro inquiera.
Nota etiam formam praeteriti perfecti indicativi in secunda persona
plurali, prendistes pro prendisteis ~\ imperativum quita, pro quitad 8;
f. 42V, subjunctivum caya, pro raz^a 4, f. gv; perdonáredes, pro perdo
nareis 5, f. 51.
Verbum infiniti modi et illi adjunctum pronomen personale tertiae
personae, quod per litteram / incipiat, ita contrahuntur: derrocalle, f. 3;
tan faltos, f. 27; abello, f. 48V; sacalla, f. 51; pro derrocarle, lanzarlos,
haberlo, sacarla 6.
Imperativi secunda persona pluralis et additum illi pronomen per-
sonale, inceptum quoque per litteram /, ita copulantur: daldo, f. 45v;
oyldc, f. 46V; desataldos 7, f. 47; pro dadlo, oídle, desatadlos.
Praepositio de cum pronomine personali tertiae personae et cum
demonstrativo ello etc. in unam vocem coalescunt: deltas, f. jvj dello,
f. 22 etc. pro de ellas, de ello.
Particula quier repetita saepe oceurrit, v. g. in f. 25V quier diuino,
quier humano, respóndetque latinis sive, sive. Semel, in f. 4V, non repe-
titur, sed conjungitur cum particula o ejusdem signiñeationis: «Al que
estuviere embarazado en cosas públicas o negocios conuenientes, quier
letrado, o ingenioso» i. e. quier letrado, quier ingenioso.
3. In constructione sunt etiam aliqua notatu digna.
Articulus definitus el, la (in plurali los las) omittitur interdum
post adjectivum plurale todos: «todas partes inferiores», f. 16, «todos
hombres christianos» f. 17, pro todas las partes inferiores, lodos los
hombres christianos: 2°, modo exprimitur modo omittitur, non mutata
significatione: «según subyecta materia», f. iov; «según la subyecta
materia» f. 30V; «traer en memoria», f. iov; «trayendo a la memoria»,
f. 11; 3.0, frequenter exprimitur ante pronomina possessiva substantivis
nominibus aut adjectivis praeposita: «en la su criatura», f. 4V; «la su
diuina y suma bondad», f. 5 etc., id quod etiam nunc multis in locis a
plebe usurpatur.
Verba activa omittunt identidem aecusativum seu complementum
directum: f. 13, «para que aboresciendo» i. e. aborreciéndolo: f. 17V
«que el subyecto humano no podrá tolerar» intellige la penitencia.
Hinc omissio pronominis reflexivi: f. gv, «para conseruar en aumento
1 Cram. Cast, Bello-Cuervo, Xotas, p. 79.
2 Ibid., n. 609.
0 Ibid., n. 614.
* Ibid, Ñolas, p. 83.
» Ibid., n. G08.
• Ibid., n. G16.
' Ibid., n. 615.
De lingua Exkrcitiorum
183
de gracia» est para conservarse; in f. 35V «en leuantando» pro en le-
vantándose.
Sed de gerundiorum usu (quae forma verborum est) aliquanto fusius
dicendum.
Gerundium hispanum est verbi forma, quae per ando vel iendo fini-
tur. Simplex una voce constat, v. g. discurriendo: compositum coalescit
ex gerundio habiendo, verbi haber, et ex participio praeteriti cujus-
cumque verbi, v. g. habiendo discurrido.
Gerundium simplex significat tempus, quod aut idem est atque
tempus verbi, cui gerundium adjungitur, aut aliquantulum illud prae-
cedit 1, v. c. «Dios habita en las criaturas, en los elementos dando ser»
etc. f. 37, et alibi passim in Exercitiis ignatianis. «En comulgándolos des-
aparesció», f. 50V.
Gerundium compositum actionem significat, quae principis verbi
actionem longiore tempore anteierit -. Hujus gerundii compositi exem-
plum nullum est in libro Exerciliorum, nisi forte in f. gv «estando más
bien confesado», si es/ando sumitur pro habiéndose.
At recte et freqúenter Ignatius usurpat formas illas, quae hispane
quoque gerundiis compositis substituuntur. Sunt autem illae formae:
i.°, participia passiva seu praeteriti, «acabada la oración», f. 39V, finita
oratione; «oydo de las mugeres», f. 50V, ándito a mulíeribus; 2° Después
de, sequente eodem participio, «Después de considerado», f. 39; 3.0 Des-
pués de cum verbo infinito , «después de auer comido el cordero pas-
cual», f. 30; 4.0 Después que cum verbo finito, «después que así he dis-
currido», f. 28v. N. B. Formas tertiam et quartam coordinat inter se
Ignatius: «Después que Adán fué criado en el campo damasceno... y
[después de] Eua ser criada de su costilla», f. 11.
Gerundii simplicis usus frequentissimus est in libro Excrcitiorwn.
Ac saepe quidem recte et usitata ratione, sive ad subjectum sive ad
objectum, ut ajunt, referatur. Cf. e. c. annotationes secundam, tertiam,
quintam, sextam, septimam etc. Item «en leuantándose» f. 6, «en ama-
nesciendo» f. 20V, «en despertándome», «en acordándome» f. 21 etc.
Gerundium simplex exprimit apud Ignatium, sicut apud alios aucto-
res, modum, v. c. «El hombre le da oydo, haziendo alguna mórula o
rescibiendo alguna delectación», f. yv; conditionem, «Yo quiero... imi-
taros en passar... toda pobreza así actual como spiritual, queriéndome
vuestra sanctíssima maiestad elegir y recibir en tal vida y estado», f. i/v;
tempus, «entrando en el monumento, vió solos los paños» f. 50V; causam,
«no se queriendo los ángeles ayudar con su libertad para hazer reue-
rencia y obediencia a su Criador y Señor, veniendo en superbia, fueron
conuertidos de gracia en malicia, y lanzados del cielo al infierno», f. iov.
Gram. Casi. Bello-Cuervo, n. 446.
Ibid., n. 713.
184
MONUMENTA IGNATIANA
Sed in his ómnibus ita gerundium construitur, ut cum reliqua oratione
seu cum verbo principe facile conjungatur. Alias vero S. P. Ignatius in
hujus formae usu a consueta ratione ita recedit, ut per gerundia oratio-
nem suam pingue quiddam et peregrinum sonantem faciat, idque com-
pluribus modis:
i.° Gerundium simplex usurpat Ignatius pro composito, vel, si
mavis, adhibet gerundium simplex, ubi exspectabas compositum aut
formam composito respondentem; f. 31: «Y después que tres vezes hizo
oración al Padre y despertó a sus tres discípulos, y después que a su
voz cayeron los enemigos, y Judas dándole la paz, y San Pedro derro-
cando la oreja a Malcho, y Xpo. poniéndosela en su lugar»... pro r
después que Judas le dio la paz, y San Pedro derrocó la oreja a Mal-
cho, y Xpo. se la puso en su lugar, etc. Etiam in mysteriis vitae Chri-
sti, f. 47 «acabada la cena y cantando el himno» pro cantado vel Itabicndo
cantado, id quod latine est hyinno dicto.
2.0 Ponitur saepe gerundium simplex pro verbo infinito: «Discurrir
más en particular con el entendimiento, y consequenter mouiendo más
los afectos con la voluntad», f. 11 ; «esforzarme a doler, tristar y llorar,
y así trabaxando por los otros puntos que se siguen» f. 30V; «Quartn
exercicio es resumiendo este mismo tercero», f. 13.
3.0 Gerundium simplex usurpatur pro verbo personali: «Lo que
hazen las personas diuinas, es a saber, obrando la santíssima encarna-
ción etc. y asimismo lo que hazen el ángel y nuestra Señora, es a saber,
el ángel haziendo su officio de legado, y nuestra Señora humiliándose
y haziendo gracias», f. i8v, quibus locis idem significare S. P. Ignatius
videtur, ac si diceret, obran vel cómo obran la santísima encamación,
el ángel hace su o ficio de legado, y la Virgen se humilla y hace gracias.
Hujusmodi gerundiorum usus peregrinus quidem est; at locis qui-
busdam celeritatem quamdam orationi tribuit, cujus ope totam simul
rem quasi ob oculos praesentem ponit. Ñeque id valde mirum est in
eo viro, qui altissimos orationis gradus ascenderat, ad quos qui perve-
nerunt, res, non unam post aliam, sed complures simul uno intuitu con-
templan videntur. Ut autem hanc dicendi formam consulto semper ab
Ignatio et propter illum finem esse usurpatam non putamus; sic ñeque
credendum ducimus, id eum semper difficultatis et inopiae causa fe-
cisse. Yide historian! primae contemplationis tertiae hebdomadis, ubi
gerundium compositum quidem non usurpatur, sed ñeque simplex; at
eorum loco adhibetur después de cum infinitivo, et después que cum in-
dicativo; reliqua autem verba ita suis quaeque locis ac temporibus as-
signantur, ut sine ullis salebris ab initio ad finem oratio decurrat.
Sed de gerundiis satis. Pauca de oratione impersonali et de usu
quarumdam praepositionum dicemus.
Impersonalis seu indefinitae orationis verbum saepe habet ante se
pro subjecto nomen hombre, id quod frequentissimum erat apud anti-
Dfi i.iNGrA ExKRcrnourM
185
quos hispanos': «Pedir a Dios nuestro Señor lo que hombre quiere» f. 6;
«Quanto más hombre quitare de lo conueniente» f. 33; «Quando hom-
bre viniere a pensar» f. 38. Loco hujus substantivi adhibemus nunc
pronomen indefinitum uno, aut verbo reflexivo utimur.
In praepositionum usu haec notamus.
Praepositio a ponitur pro para, cum ea conjungitur et significat
finem: «Debe ser a que me ayude para al fin», f. 26v.
Praepositio de interdum desideratur: «Delante vuestra Madre»,
f. i^v, pro delante de vuestra Madre-. Invenitur post verba docendi:
«Enséñalos de prudencia», f. 45V; incipiendi: «Comencó de regar», f. 46;
optandi: «desear más de ser», f. 26, pro comenzó a regar, desear más ser.
Praepositio en respondet praepositioni latinae in cum aecusativo
(hic autem usus frequentissimus erat auctoribus Ignatii aequalibus),
quibus locis nunc dicitur a: «yr en el cielo», f. 52; «vino en el género
humano», f. ir; significat causam: «confundido en auerle mucho ofen-
dido», f. 14V, id est por haberle mucho ofendido: «en el pecar y hazer
contra la bondad infinita, justamente a sido condenado para siempre»,
f. 11 v; finem: «trayendo en exemplo», f. 14V; «seguir aquello que sin-
tiere ser más en gloria y alabanza de Dios nuestro Señor», f. 28v; «vacar
en puro servicio de su Padre eternal», f. 22. Interdum omittitur, ubi
nunc adhiberi solet: «para me enmendar adelante», f. 15, pro en ade-
lante.
4. Postremo loco de anacolathis et de clliplica oralione nonnihil
addemus.
Incepta constructio non raro omittitur et in aliam commutatur:
«Quando nosotros queremos iurar por alguna criatura, en aquel querer
nombrar la criatura no nos hace ser tan atentos» etc. f. 8; omittenda erat
praepositio en. Et in eodem fv: «En hablar para todo lo que es prouc-
cho o es intención de aprouechar al ánima propria o agena o al cuerpo
o a bienes temporales, nunca es ocioso.» Superest hic quoque praepo-
sitio en. In secunda autem annotatione legimus: «Porque la persona que
contempla, tomando el fundamento verdadero de la historia... es de más
gusto y fructo spiritual» etc. f. ir et v. Grammaticus dixisset, toma vel
siente etc. más gusto etc. «Es mejor que en esta 2.a semana, a lo menos
algunas vezes, no se leuantando a media noche, hazer a la mañana vna
contemplación» etc. f. 20v. Aut omittenda erat particula que, aut pro
infinito hacer, modus finitus haga usurpandus.
Huc pertinent propositiones hujusmodi: «Si vee al que los rescibe,
que está desolado y tentado», f. 2, pro si vee al que los recibe estar deso-
lado y tentado.
Elliptica oratio frequentissima est in libro Exercitiorum . Itaque
Gram. Casi. Bello-Cuervü, n. 860.
lbid., Xoias, p. 129.
i86
MONU MENTA 1GNATIANA
omittítur complementum substantivorum: «composición», f. I3V, pro
composición de lugar: verborum activorum: «para que aboresciendo»
pro para que aboresciéndolo, f. 13; «el subiecto humano no podrá tole-
rar», f. 17V, supple la penitencia. (Vide supra, n. 3.) Omittuntur verba:
«y con esto un avemaria», f. 13, i. e. decir un avemaria; et paulo post
«y haziendo los mismos tres colloquios», plena constructio esset, y ter-
mine haciendo ios mismos etc. Sunt innumeri ejusmodi loci, ñeque operae
pretium est exempla congerere.
Brevissimae huic de Excrcitiorum lingua tractationi, liceat notatiun-
culam apponere. Suspicati quídam sunt, annotationes et fortasse aliquam
aliam Excrcilioriim partem, etiamsi auctorem, quod ad doctrinam perti-
net, Ignatium habere sit tenendum, a Polanco tamen esse conscriptas.
Suspicionis hujus ratio erat, quod loci illi pulchrius concinnati sint,
quam scribere Ignatius soleat. Confer verbi causa perfectam orationem
periodicam in annotatione prima.
At firmo fundamento suspicionem illam carere censemus. Nam
complura in libro Exerciiiorum optime conscripta sunt, quae in Ver-
sime prima eodem omnino modo constructa reperiuntur, quae proinde
anno 1541, atque etiam antea, in Autographo erant, compluribus igitur
annis, antequam Societati Jesu Polancus nomen daret. Ex earum nu-
mero rerum est illa ipsa annotatio prima, f. 1, et longior etiam oratio
periódica in praeambulo ad considerandos status, ff. 21V-22.
Adde ejusdem Polanci correctionum genus, quas in Vulgata et in
Versionc prima vidimus supra; illae enim modo verbum, modo senten-
tiam aliquam singularem, vix totius periodi seu orationis conformatio-
nem afficiebant.
Imo correctiones aliquas initio exemplaris hispani Exerciiiorum,
quod est in cod. Inslil. 221 (exemplum Natalis), manu sua scripsit ipse
Polancus; at fere in singulis vocibus versatus est; aut enim pro latinis
quibusdam v. g. probabiliter, conseqitenler, lamen, hispanas posuit, aut
hispanis, quae parum rectae videbantur, v. c. itlucidado, affectando,
admonir, alias magis proprias substituit. Unde apparet habuisse quidem
in animo Polancum, hispanam linguam Exercitioritm aliquantulum po-
lire, sed ñeque sententiam ñeque structuram mutare intendisse. Caete-
rum ab illo ipso suo incepto paulo post initium destitit.
Dk i.ingua Exercitiorum
187
ARTICULUS II
GLOSSARIUM
FORMA
IN EXERCITIIS
a
abarimatia 1
abaxo
abello
abezar s
aborrescer, abo-
rrescer
aborrescimiento
abortiuo
abrebiar , abre-
uiar
absencia
abstinentia
abstraydo 8
acaescer, acaezer
acceptar
acquisita
action
addicion , addi-
tion
adelante
FORMA CONSUETA
para
de Arimatea
abajo
haberlo
avezar
aborrecer
aborrecimiento
abortivo
abreviar
ausencia
abstinencia
abstraído
acaecer
aceptar
adquirida
acción
adición
en adelante 4
FORMA
IN EXERCiTIIS
admiratiue
admonir 5
adonde 6
adquerir
aduertamos 7
aduirtiremos s
affectada
affectar 9
affection 10
affecto
afficionado-a
agena
agora 11
ahumento
alabanza, ala-
uanza 12
alexar
aliende 13
alimpiar 14
alongar 15
FORMA CONSUETA
con admiración
amonestar
donde
adquirir
advirtamos
advertiremos
afectada , aficio-
nada
afectar
afección, afición
afecto
aficionado-a
ajena
ahora
aumento
alabanza
alejar
allende
limpiar
alargar
1 «Joseph abarimatia», Lud., II, XXXI, VII. (Ut in Prolegomenis, supra, sic etiam liic
in Glossario citamus hoc modo opus Ludolphi Cartusiani, cui titulus Vita Christi Cartu-
xano, romaneado por Fray Ambrosio.
2 «Abezémosnos de consolar los desconsolados», Andrés de Li, 7 hesoro de la Pas-
sión, c. IX.
3 In f. 54 est pro quitado. (Quoties in hoc Glossario folia citamus, opere millo as-
signato. toties intelligimus folia Autographi hispani Exercitiorum).
4 In f. 15, 1. 7, non in 1. 2. Vide supra, art. I.
5 Hispanum est vocabulum admonición.
8 In f. 22 et alibi. — «Adonde poseerán gozo perdurable», Lud. I, XXXIII, II.
7 Cf. Gram. Cas/., Bello-Cuervo, Notas, p. 79.
s Id., ibid.
9 Significat, mover afectos, mostrar afecto, aficionar. Cf. Xoxell, Ejercicios, Estudio
sobre el texto, Manresa (in Hispania), 1916, p. 188.
10 «Non me engaña la afección», Fernán Pérez de Guzmán, Antología de líricos cas-
tellanos, t. I, p. 199. Cf. et Gram. Cast., Bello-Cuervo, p. 79.
11 «Bien ansí agora», Lud. I, XXXII, III.
12 Lud. I, XXXVI, m saepe.
13 «Aliende el mar», Lud. I, LI, IV.
14 «Alimpia los coracones», Flos Sanctorum anni 1568, f. 85V.
15 «E pongan remedio sin más alongar», Pedro López de Ayala, Antol., 1. 1, p. 74. —
i88
ATfíX'T" MFNT A
TCiV A TT A V A
FORMA
FORMA
rN EXERCITIIS
—
FORMA CONSUETA
EN EXERCITIIS
—
FORMA COSSUETA
—
amanecer, ama-
amanecer
atraher
atraer
nescer
attento
atento
ameys
améis
attenuar
atenuar
ancila, ancilla 1
criada
auer
haber
angelo 2
ángel
augmento
aumento
annotacion
anotación
aventura u
ventura
ansi
así
aver 7
haber, adquirir
ansimesmo
asimismo
a y s
ahí
ante 3
antes
aya (no se) 9
no se haya
anuntiation
anunciación
ba lu
va, veía verbo ir)
apagible, apazi-
apacible
baptizar 11
bautizar
ble
baxa
baja
aparencia *
apariencia
baxeza
bajeza
aparescer
aparecer
baya
vaya
appetito
apetito
beata 2
bienaventurada
arrep en t i e n -
arrepintiéndose
boatitudines 13
bienaventuran-
dose 5
zas
assi
así
bedados 14
vedados
assiduamente
asiduamente
bendixo
bendijo
assiduo
asiduo
ber
ver
assim ismo
asimismo
berano
verano
«■Y eras y eras diciendo lo quieren atosigar», Gonzalo de Berceo, Rimado de palacio,
Stropha 121. Bibl. Aut. Rsp.. t. 57, Poetas castellanos anteriores al siglo XV, Madrid, Ri-
vadeneyra, 1864, p. 429.
I «Ancila perpetua», Alvar Gómez de Cibdad Real, in Dice, de Aut.
'- «Los úngelos auian licuado el cueq)0 de sant Remigio», Flos Sanctorum antiq..
f. 141V.
:i F. 37V et alibi. — «Ante que muriese». Flos Sanctorum antiq., f. 54.
* «El engaño y aparencia-, Mariana. Hist. de Esp., 1. I, c 2. Ita hunc locum citat
Dice, de Aut. sub voee aparencia. ed. anno 1726. In editíonibus I/istoriae P. Mariana
matritensibus annorum 1780, 1783, 1841, 1848, 1854, quas vidimus. legitur apariencia.
5 Cf. Gram. Casi., Beu.0-Cuek.VO, .Votas, p. 79.
6 Cisneros, F.jercitatorio. c. XI. III. p. 160 et alibi.
7 F. 26v et alibi.
8 F. 1 5 et alibi.
9 Latine, non se gerat.
"' In f. 43. — Cf. Gram. Casi.. Bello-Ccervo, n. 582 et in ATotas, p. 88.
II Fueron baptizados», Flos Sanctorum anni I 568, I. 140V et Li d. saepe. v. g. I, XXI .
Cf. et Dice, de la Acad., ed. 14*, 1914, Madrid.
12 «Aquellos beatos espíritus», PelUCÉK, Tr. de Argemis, in Dice, de Aut.
13 -La pobreza del espíritu tiene el primer grado entre las otras beatitúdines», Lud.,
I, XXXIII, I.
m Yerbum vedar = vetare, usurpatur passive, quasi haberet active aecusativum
personac, in f. 1 1 «siendo bedados- cunt vetiti essent [primi parentes]; in f. 12 quasi
haberet aecusativum rei dado (pie no fuese bedado» dato non esse vetitum [pec-
catum].
Dk I.1NGUA EXERCITIORUM
FORMA
IN EXERCITIIS
beste
bestieronlo 1
beuer
bibieron
biejo
bisperas
blasfemiar, blas-
phemar 2
bocacion
bozes
breue
bulla
camera 3
capacydad
cathedra
caya 4
caydo
cayga
cerca, gerca 3
cessar
charidad
circuncission
cobdicia 6
cognoscimiento
collige
FORMA CONSUETA
veste
vistiéronlo
beber
vivieron
viejo
vísperas
blasfemar
vocación
voces
breve
bula
cámara
capacidad
cátedra
caiga
caído
caiga
cerca de
cesar
caridad
circuncisión
codicia
conocimiento
colige
FORMA
IN EXERCITIIS
colloquio
comendacion "
comendar s
cometió "
comigo "
commodo
communicacion
communicar
compassion
compl ida m en-
te 11
complir "
complision '*
composition
composito
conbidado
conception
concibiras 14
condemnado 13
confessar
confession
confussion
coniectar, con-
iecturar
l8cj
FORMA CONSUETA
coloquio
recomendación
encomendar
entregó
conmigo
cómodo sen pro-
vecho
comunicación
comunicar
compasión
cumplidamente
cumplir
complexión
composición
compuesto
convidado
concepción
concebirás
condenado
confesar
confesión
confusión
conjeturar
1 Gram. Cast., Bello-Cuervo, .Vo/as, p. 79.
I Forma in iar etiam nunc usuq>atur in vulgus.
3 In Dice, de la Acad., ed. 14.a
* Gram. Cast. , Bello-Cuervo. Xoías , p. 83. — «Guárdese no caya* , Lud., I,
LVIII, II.
5 In f. 61 et alibi. Yide supra, art. I, et Gram. Cast., Bello-Cuervo, Xotas, p. 129.
* «La lujuria et la cobdicia», Fernán Pérez de Guzmán, Antol., t. I, p. 199. — Lud.
saepe, v. g. I, XIV, II.
7 Dice, de la Aead., ed. 14.a
» Ibid.
9 In f. 49. — «Cometió la guarda de las limosnas a Judas», Lud., II, XXV, Y.
10 «Debe ser comigo dañado para siempre», Flos Sancionan anni i-;68, f. jv.
II «Fallo yo muy complidamente», Castigos e documentos del rey D. Sancho, c. 845
atol. Aut. Esp., t. 51, Escritores anteriores al siglo XV, Madrid. Rivadeneyra, 1860,
p. 217.
12 «Ynábile para la complir», Lud., II. XXXVII, II.— Cf. et Gram. Cast., Bello-
Cuervo, Notas, p. 81.
13 «Las maneras et las complisiones de los homes», Don Juan Manuel, Libro del ca-
ballero et del escudero, c. 34, Bill. Aut. Esp., t. 51, Escritores anteriores al siglo XV, ut
supra. p. 242.
14 Cf. Gram. Cast., Bello-Cuervo, Notas, p. 79.
15 «Condemnar las amarguras de los peccados», Lud. I, XXIII, III.
190
MOXUMEXTA IGXATIAXA
FORMA
IN EXERCITIIS
coniectura
conoscer
conoscido
consciencia,
conscientía
conseqüente-
mente
conseqüencia
consexos
conyectar
conuertio 1
corruption
creation
cresca 2
crescido
cr u d e 1 i s s i m a-
mente 3
crux
daldo 4
dañados 5
de6
FORMA CONSUETA
conjetura
conocer
conocido
conciencia
consig u i e n t e-
mente
consecuencia
consejos
conjeturar
convirtió
corrupción
creación
crezca
crecido
cruelísimamente
cruz
dadlo
condenados
a
FORMA
IN EXERCITIIS
debaxo
debitamente
deciendo '
defensión
dél
delante 8
deliberación 9
deliberar 10
dello
dellos
dempto
derrocalle
desataldo 11
descendir 12
desmamparar
desseo
dessolacion
dessonor
dessorden
destas
FORMA CONSUETA
debajo
debidamente
diciendo
defensa, amparo
de él
delante de
elección, resolu-
ción
elegir
de ello
de ellos
quitado, excepto
derrocarle
desatadlo
descender
desamparar
deseo
desolación
deshonor
desorden
de estas
1 « Conuertiendo su sermón a los apóstoles». Lud. I, XXXIII, IX. Yide supra,
art. I, et Gram. Cas/., Bello-Cuervo, /Votas, p. 79.
2 «Cresca en deuoción», Lud., I, XLYIII. IV. Cf. Bello-Cuervo, ibid., p. 82.
3 «Muerto crudelísimamente», Fray Luis de León, Nombres de Cristo, Monte,
ed. Madrid, 1007. p. 97.
4 Forma frequens apud Lud. et in Flore Sancionan. — Cf. et Gram. Cast., Beli.o-
Cuervo, n. 615.
5 «Por mayor tormento de los dañados», Flos Sanctorum anni 1568, f. 2V.
6 In f. 46 «Comenzó de regar». Yide supra, art. L — «Comencó de llorar», Li, Thesoro
de la Passión, c. IX. — «Se comienza de mover», Juan de Mena, apud Salcedo, La His-
toria de la literatura española, t. I, p. 391, Madrid, 1914.
7 «E iban deciendo», Castigos e documentos del rey Don Sancho, c. 32. Bibl. Aut. Esp.,
t. 51, Escritores anteriores al siglo XV, Madrid, Rivadeneyra, 1SC0, p. 149. — Cf. et Gram.
Cast., Bello-Cuervo, Notas, p. 79.
8 F. Gv. — Yide supra, art. I. — «Delante mi», Jorge Manrique, Antol., t. III, p. 96.
Cf. Gram. Cast., Bello-Cuervo, Notas, p. 129.
9 F. 28v. — Cf. Nonell, Ejercicios, Estudio sobre el texto, Manresa (in Hispania), 1916,
p. 194.
10 «Cumpliendo lo que había deliberado-, Lud., II, Y1I, VL
11 «Desataldo e dexaldo yr», Lud., I, XLIY, II. Cf. et Gram. Cast., Bello-Cuervo,
n. 615.
12 «Dcscendirás a las puertas de Cesárea», Flos Sanctorum anni 1568, f. i2Gv. — «No
decendir biuo», Lud., II, LXY, II.
13 «Su fijo precioso por mí peccador desmamparado de todo conorte», Li, Thesoro
de la Passión, c. III, et alias saepissime.
*
Dlí l.INGUA EXKRCITIORUM igi
FORMA
IN EXERCITIIS
destruyr !
detubo, detuuo
deuer 1
(huidamente
dexar
deziendo 3
differencia
difftnir 4
diminuyere
displazer
disposition, dis-
pusicion 5
distes 6
distinction
distincto-a
distratiua
distribuyr
diuerso 7
FORMA CONSUETA
destruir
detuvo
deber
debidamente
dejar
diciendo
diferencia
definir
disminuyere
displacer
disposición
disteis
distinción
distinto-a
distractiva
distribuir
diverso, desagra-
dable, incómo-
do
FORMA
IN EXERCITIIS
diucrsorio s
dixo
dize
donde 9
dormiendo 10
dubitar
dyo
dyspuesto
edcficio "
edomada 12
effecto
efficazmente
election
eligir 13
embiar
em bol ver
emendar 14
en 15
encarcerada lu
encienso 17
FORMA CONSUETA
posada
dijo
dice
de donde
durmiendo
dudar
dio
dispuesto
edificio
semana
efecto
eficazmente
elección
elegir
enviar
envolver
enmendar
a
encarcelada
incienso
1 «Nos destruygan», Lud., I, LX\'II, \T.
2 «Yo que deuría de ser consolada», Gómez Manrique, Auto!., t. III, p. 30.
3 «Deziendo que no lo dezía», Araoz, Epist. Mixtae, I, 548. — Cf. Gram. Casi. Beli.o-
Cuervo, Notas, p. 79.
4 «Non deuemos diffinir», Lud., II, LXXIX, IV. — (¿{.Gram. Cas/., Bello-Cuervo,
Notas, p. 79.
5 «De buena dispusición», Diego de S. Pedro, Auto/., t. IV, p. 33. — Cf. Gram.
Cast., Bello-Cuervo, ibid.
6 Terminatio frequens apud Lud. — Cf. Gram. Cas/., Bello-Cuervo, n. 610.
7 In f. 21 «buenos temporales o diuersos". — «Haziendo milagros, suffrió cosas di-
uersas», E/os Sanc/orum anni 1568, f. 2, quo loco exemplar loyolaeum habet
adnersas.
8 «Retraerse en un diuersorio», Lud., I, IX, II.
9 F. 1 5 et alibi. V. supra, art. I.
10 Cf. Gram. Cas/., Bello-Cuervo, Aro/as, p. 79.
11 «Edeficó un lagar», Castigos e documentos del rey Don Sancho, Bibl. Aut. Esp.,
t. 51, Escritores anteriores al siglo XV, Rivadeneyra, Madrid, 1860, p. 150. — Cf. et Gram.
Cast., Bello-Cuervo, Notas, p. 81.
12 Usurpatur a S. Ignatio in notationibus ad cod. Exerc. Po.. et a Lud^ II, XXVI, I:
«Cumplido el oficio de su edómada.»
«* Cf. Gram. Cast., Bello-Cuervo, Notas, p. 79.
14 «Emiéndolo con amor», Lud., I, XXXI, VIL
15 V. supra, art. L
16 «Fué encarcerado S. Juan Baptista», Lud., I, XXV, V.
17 «Granos de encienso», Flos Sanc/orum anni 1568, f. 22. — Cf. etiam Gram. Cast.,
Bello-Cuervo, Notas, p. 81.
IQ2 MOXUMENTA IGNATIANA
FORMA
IN EXERCITIIS
enderezar, en-
drecar 1
enflaquezer
engrossar
enuergoncar 2
enxugar
escholastico
esclarescer
escripto 3
escriptura
escurecido, es-
curesgido
escuridad
esparzir
espelunca *
essencia
estaua, estava
estaban enemi-
gos
estoruar
estropezar 5
establece, estu-
uiere
estubo
estuviesse
eucharistia
examines u
excesso
exemplo
FORMA CONSUETA
enderezar
enflaquecer
engrosar
avergonzar
enjugar
escolástico
esclarecer
escrito
escritura
oscurecido
oscuridad
esparcir
cueva
esencia
estaba
eran enemigos
estorbar
tropezar
estuviere
estuvo
estuviese
eucaristía
exámenes
exceso
ejemplo
FORMA
IN EXERCITIIS
exercicio, exer-
citio
exercitarse
exercito
exortacion
experientia
facultades 7
fauorescida
fee
freqüentemente
forsan
fructo s
gouierna
Grabiel 9
grauedad 10
grauida
guardallos
guya
habitudines
hanhelito
ha saz
hazer
hazienda
hechar
hedad 11
hera
herbar
hibierno
FORMA CONSUETA
ejercicio
ejercitarse
ejército
exhortación
experiencia
posesiones
favorecida
fe
frecuentemente
tal vez
fruto
gobierna
Gabriel
gravedad , pesa-
dez
grávida
guardarlos
guía
relaciones
anhélito
asaz
hacer
hacienda
echar
edad
era
hervor, fervor
invierno
I Dice, de la Acad., ed. 14.a — «Directorio de los exercitios... para endrecar assí al
que los da»... Titulus Directorii granatensís. infra, Directoría antigua, VED.
'-' «Estuuieron como enuergoncados-, Flos Sanctorum antiq., f. 172V.
3 «Por escripto pudiese poner»... Don Juan Manuel, El Libro infinido, c. 25, Bibl.
Aut. Esp.. t. 51, Escritores anteriores al siglo XV, Madrid, Rivadeneyra, 18G0, p. 275.
4 «Vergüenca te vergüence, o espelunca», Francisco Imperial, Antol., I, p. 13C. —
-Kl campo donde estaba esta espelunca», Sigüenza, Vida de S. Jerónimo, 1. IV, disc. 1 1,
in Dice, de Aut.
5 «Ocasión de estropecar», Lud., II, Y, II.
■ Lud. habet crimines, I, LXXUI, III; virgínes, I, II, VII; volúmines, I, LXXYI, V,
pro crímenes, vírgenes, volúmenes.
' In f. 29V.
8 «No es pequeño fructo», Lud., I, XXXY1, V.
• «San Grauiel», id., I, V, XIV.
10 In f. 23V.
II -El quinto es de su hedad», Lud., I, XXVII, in summario.
I)k i.ixgua Exercitiorüm
193
FORMA
IM KXERC'ITIIS
hierarchica 1
hierran
honrra
borden
humillación 2
humillarse 3
húsar
huyela
hymno
illucidado
¡Iluminación
imagines 4
impresa 5
impromptu 8
incarnacion
incidenter
incomodo
induzir
iniuria
inmediate "
innocente
inquira
Lnquyetar
intelligengia
FORMA CONSUETA
jerárquica
yerran
honra
orden
humillación
humillarse.
usar
huida
himno
ilustrado
iluminación
imágenes
empresa
inmediatamente
encarnación
casualmente
desventaja
inducir
injuria
inmediatamente
inocente
inquiera
inquietar
inteligencia
FORMA
IN EXERCITIIS
intento 8
interesse 9
interpellantes
introduction
iuizio, iuyzio,
juyzio
¡tintamente
iuramento
iurar
iusta
iustamente
iusticia
labar
laborar 10
lanr;allo, lanza-
lio 11
laudar 12
lebantar
leticia 13
leuar 14
leuantar 15
lexos
liberamente
libero 16
FORMA CONSUETA
atento, metido
interés
intercediendo
introducción
juicio
juntamente
juramento
jurar
justa
justamente
justicia
lavar
labrar, trabajar
lanzarlo
alabar
levantar
alegría
llevar
levantai-se
lejos
libremente
libre
1 Hierarchia est in Dice, de Aut.
2 Dice, de la Acad., ed. 14.a
3 Ibid.
4 Y. supra, verbum examines.
5 «Le ayuden en esta ympresa», Di. Aeg. González, f. 14V (infra inter Directoría an-
tigua, V).
6 «La escritura tan inpromptu», Guevara, epístola a D. Fadrique Henriquez, Epís-
tolas familiares de D. Antonio de Guevara, Madrid, 1618, f. 66.
7 «Inmediate trata de las Hiperbóreas», El Comendador Griego in Dice, de Aut.
s In f. 34. — «Intenta e ocupada en la suauidad»... Lud. I, LXI, I.
9 «Temporal interesse», Lud. I, LXXXVI, III.
10 In f. 37. — Dice, de la Acad., ed. 14.a
11 «El malo... será... lancado del reyno celestial», Lud., Proemio, § VUL
12 «Lauda comida y bebida», Calderón, Loa para la 2.a parte del Auto sacramental
'El Santo Rey D. Fernando'- , ed. Madrid, 1760, t. V, p. 231. — «Al rey de los qielos ven-
derían et laudavan», Poema del Conde Fernán González, stropha 679, Bibl. Aut. Esp.,
t. 57, Poetas anteriores al siglo XV, Madrid, Rivadeneyra, 1864, p. 410.
13 «Entró con gozo et leticia», Fernán Pérez de Guzmán, Antol. t. I, p. 248. —
«Gran leticia», Guillen de Segovia, Antol., t. III, p. 152.
M «Leuaron al Niño», Lud., I, XII, in summario, et alibi saepe.
15 In f. 35V «Luego en leuantando >, v. supra, art. I.
16 Dice, de la Acad., ed. 14.a
MoHCM. Ignat.— Feries II. 13
194
MOXUMEXTA IGXATIANA
FORMA
FORMA
IN EXERCITIIS
T'PíO'M A rnvciTT A
rURiUrt LUAit ti .A
FORMA COXSUE
IX EXERCITIIS
—
longura 1
longitud
_
nauezilla
navecilla
llebar, licuar
llevar
neccesidades
necesidades
maiestad
majestad
neccessario
necesario
manifestó
manifiesto
necessidad
necesidad
mansueto 2
manso
negligentia
negligencia
marabillar
maravillar
nichilo 9
nihilo, nada
memorar 3
recordar
nuve
nube
merescer
merecer
ny
ni
mesmo-a
mismo-a
obedcsca
obedezca
mesura *
medida
obedescer
obedecer
miraculosamen -
milagrosamente
obejas
ovejas
te 3
obiecto
objeto
misericordes
misericordiosos
oblica 10
oblicua
missa
misa
occupe
ocupe
mixtión
mezcla
officio
oficio
moles 0
muelles
offrescer 11
ofrecer
mórula
detención muy
opperacion
operación
breve
opposito 12
opósito, resi
mucho "
muy
tencia
muger
mujer
opprobrio
oprobio
mutable
mudable
orava
oraba
my
mi, mío
oydo
oído
mysmo
mismo
oyldc 13
oídle
nascimiento
nacimiento
oyr
oír
natiuidad
natividad
padescer
padecer
natura s
naturaleza
panar w
panal
1 -Distancia de longura», Yenegas, in Dice, de Atit.
2 «Cordero mansueto», Li, Thesoro de la Passion, c. XL. — «Bienauenturados los
mansuetos», id. ibid., c. VIL
3 «Lo pasado memorar», Gómez Manrique, Auto/., t. III, p. 74.
4 «Habrían en sí alguna mesura». Castigos e documentos del rey D. Sancho. Bibl.
Aut. Esp., t. 51, Escritores anteriores al siglo XV, Madrid, Rivadeneyra. 1860, p. 150.
5 'Dios miraculosamente conserve». Granada, in Dice, de Aut.
" Est adjectivum in f. 15V.
7 In f. 57V et alibi.
" «Redemptor de la humana natura •. Lt, Thesoro de la Passion. c. XXII.
» «El mesmo nichil», Lud., I. LXXYIII, IX. et alibi; «No se puede fundar en
nichilo», id., II, XXXV, V.
10 Ut olim propinco. Ruy Páez de Rihera, Auto/., t. I, p. 154; Lud., I, LXXY. Y.
11 «Offresce la gloria deste siglo», Lud., I, XXII, IX.
12 «Saliéndoles al opósito un ejercito». Ribadeneira, Elos Sanctorum, Vida de
S. Fernando, in ed. Madrid. 17 16, t. III, p. 341-342.
13 Forma frequens apud Lud. et in Flore Sanctorum. Cf. supra, art. I, et Gram. Casi..,
Bello-Cuervo, n. 615.
l* «Yió en la peña vn panar [de miel]», Flos Sanctorum. anni 1568, fol. 228. Fre-
quens forma oceurrit in Plore Sanctorum antiq.
Dlí UNGIA EXKRCITIOIU.'M
195
FORMA
IN EXERCIT1IS
parayso
parcnthesis
parescer 1
parientes 2
passado
passaua
passion
pazes
peccados
pedir 3
pclliceas
peresoza
perfection '
perficionarse
periculosos
periurar
peruerso
peso 5
phariseo
pobrezito
podiendo s
positiua
posseer
possible
prendistes 7
preponer 8
presentía
probabiliter
FORMA CONSUETA
paraíso
paréntesis
parecer, compa-
recer, aseme-
jarse
padres
pasado
pasaba
pasión
paces
pecados
preguntar
de piel
perezosa
perfección
perfeccionarse
peligrosos
perjurar
perverso
balanza
fariseo
pobrecito
pudiendo
positiva
poseer
posible
prendisteis
anteponer
presencia
probablemente
FORMA
IN EXERC'ITHS
processo
prolixamente
promessa
prompto
proposita 9
propiciamente
proprio-a
proseqution
prostrado
prosupuesto 0
prouar
próximo
prueua
puncto
pútridas 11
pye
qual
qualquier
quando
quanto
quarenta
quaresma
quasi
quatro
quatuordecima
querays
quitá 12
reberencia
reconoscer
regebir
FORMA CONSUETA
proceso
prolijamente
promesa
pronto
propuesta
propiamonte
propio-a
prosecución
postrado
presupuesto
probar
prójimo
prueba
punto
podridas
pie
cual
cualquier
cuando
cuanto
cuarenta
cuaresma
casi vel cuasi
cuatro
décimacuarta
queráis
quitad
reverencia
reconocer
recibir
1 «Por parescer la iglesia en algo a su esposo», (id est asemejarse), Lud. I, XXII, IV.
2 In f. 43. — «Me distes parientes cristianos, de los cuales nasciese cristiano», Cis-
neros, Ejercitatorio, c. XXIII, p. 82. — «Fué subdito de los parientes», Flos Sanctorum
anni 1568, f. igov; «S. Rocho... nació... de parientes muy nobles», ibid., f. 247. Nec
rarum est in Flore Sanctorum antiq.
3 In extrema annotatione sexta ex viginti primis, f. 2.
* «Firmeza y perfectión», Lud., I, XXV, Y.
s In f. 28v.
6 Gram. Casi., Bello-Cuervo, A'otas, p. 81.
7 Terminado frequens apud Lud. et Cisneros.
8 «La obediencia se prepone al sacrificio», Escobar in Dice, de Aut.
9 In f. 28v «la cosa propósita».
10 «Lo que escreví fué con prosupuesto que no vbiese ynconviniente», Duquesa
del Infantado, in Lainii Monum., Y ', 605.
11 «Llaga sórdida o sea pútrida», J. Fragoso in Dice, de Aut.
12 Gram. Cast., Bello-Cuervo, n. 614. Vide supra, art. I.
196
MONUMENTA IGNATIANA
FORMA
IN EXERCITIIS
reception
redempcion, re-
demption
reflectar, refletir
reflitiendo
reglar
repetition
reprehender 1
representa-
ción 2
representado 3
rescibir
resollo 4
resplandescer
resurrection
resuscitar, resus-
citar
retraxosse 5
reuerencia
reynar
reyno
reyr
reys 6
rezio
FORMA CONSUETA
recepción
redención
reflexionar
reflexionando
regular
repetición
reprender
presentación
presentado
recibir
resuello
resplandecer
resurección
resucitar
retiróse
reverencia
reinar
reino
reír
reyes
recio
FORMA
IN EXERCITIIS
rramos 7
rratos
rrazonar
rrazones
rriquezas
rrodillas
ruminar
ryo
sacalla
sacratissimo
salbar, saluar
sampuzarse
sanctidad
sanctissimo-a
sant, sancto-a
sapiencia 8
satisfacion 9
sciencia 10
secundaria-
mente 11
secundario 12
seseer 13
sensar
sentio 14
FORMA CONSUETA
ramos
ratos
razonar
razones
riquezas
rodillas
rumiar
río
sacarla
sacratísimo
salvar
zampuzarse
santidad
santísimo-a
san, santo-a
sabiduría
satisfacción
ciencia
segunda vez
en segundo lugar
ser
sentir
sintió
1 «Reprehende a los que se ryen», Lud., I, XXXIII, XI.
2 In f. 42V.
■ «Representa al Señor el bendicho fruto de tu vientre*, Lud., I, XII, XI.
4 «Con el resollo de los vientos cayeron [las langostas] en el mar», Flos San-
ctorum antíq., f. 197. — «Ca resollo de Dios es todo quanto sé», Gonzalo de Berceo,
Rimado de Palacio, stropha 1.257, Bibl. Aut. Esp., t. 57, Poetas anteriores al siglo XV,
Madrid, Rivadeneyra, 1864, p. 466.
5 «Retraerse en un diuersorio», Lud., I, IX, II; «Retráxose [la Virgen] a vna cá-
mara», id., I, XV, Y.
8 Quibusdam in locis usurpatur etiamnunc numerus pluralis bueys pro bueyes.
7 Olim saepe repetebant litteram rr initio vocabulorum. Cf. v. g. Auto!., t. I,
pp. 108, 109, 110 etc.
s «Ayúdame con suma sapiencia*, Francisco Imperial, Antol, t. I, p. 127. — «Sa-
piencia de Dios», Cisneros, Ejercitatorio, c XXXIII, p. 13S.
» Lud., I, XX, IX, saepe.
10 «Nunca aprendí nin leí ninguna sciencia», Don Juan Manuel, Libro del caballero
et del escudero, initio, Bibl. Aut, Esp., t. 51, Escritores anteriores al siglo XV, Madrid,
Rivadeneyra, 1860, p. 235.
11 In f. 44.
12 In f. 26v.
13 Forma frequens apud antiquos. Yide supra, art. I.
14 Gram. Cast., Bello-Cuervo, Notas, p. 79. Yide supra, art. I.
Uk lingua Exercitiorum
19?
FORMA
IN EXERC1TIIS
sepulchro
ser 1
ser 2
ser 8
seruicio, seruitio
seruidor
seruiendo 4
seyendo 5
simile 6
similitud '
simplices
sinderese (el)
sinificar
sintimos s
soberuia
solito-a
solya
sotileza 0
SO}'S
spacio
FORMA CONSUETA
sepulcro
estar
haber
ser
servicio
servidor
sirviendo
siendo
semejante
semejanza
sencillos
sindéresis da)
significar
sentimos
soberbia
acostumbrado-a
solía
sutileza
sois
espacio
FORMA
m EXERCITIIS
spiritu
spiritual
sposa
stando 10
suasiones 11
suaue
suauemente
suauidad
subiection 12
subiecto-a
substentacion
subtil
subyecto 13
sufficiente
suffrido
summo-a
superbia 14
suppelectile
tabla 15
tam
FORMA CONSUETA
espíritu
espiritual
esposa
estando
persuasiones
suave
suavemente
suavidad
sujeción
sujeto-a
sustentación
sutil
sujeto
suficiente
sufrido
sumo-a
soberbia
ajuar
mesa de comer
tan
1 In f. 22 í Siendo él en obediencia a sus padres» , et alibi saepe. Item apud Lid.
et Cisneros.
2 Saepe ut auxiliare, f. n «es ydo al infierno»; identidem ut princeps, f. 36 «Si no
fuere justo impedimento •.
3 Est mera translatio ex latino in f. 42 «El qual es nombrado del ángel», pro fué
nombrado — «vocatum est ab angelo», Luc, II, 21.
4 V. supra, art. I, et Gram. Casi., Bello-Cuervo, Notas, p. 79.
5 «Seyendo encerrada», Pedro de Vega, Vida de Cristo, in Indice, c. XIX. — Lud.
saepe. — Cf. et Gram. Cast. Bello-Cuervo, Notas, p. 89.
6 «Por ser las dos tan símiles», Lope de Vega, Arcadia, 1. 2°, carmen Galicii.
Bibl. Aut. Esp., t. 38, Obras no dramáticas de Lope de Vega, Madrid, Rivadeneyra, 185C,
p. 72.
7 «La similitud en el nombre-, Ambrosio de Morales, Coránica general, t. IV,
L VIII. c. 39. Madrid, 1791, p. 181.
8 «Los que sintistes», Estrada, in Mónum. Ignat., ser. 4a., II, 61. Cf. Gram. Cast.,
Bello-Cuervo, Notas, p. 79.
9 «E las sotilezas en él se acaben» , Francisco Imperial, Antol., t. I, p. 121. — «Ab-
soluía también las sotilezas e demandas», Lud., I, XV, Y.
1,1 In f. 46 est utraque forma.
11 In Dice, de Aut.
12 «Por cjerto la subiecejón | Muncho será peligrosa», Gómez Manrique, Antol.
t. III, p. 38.
13 «Estaba subjecto a ellos», Lud. I, XV, IX.
14 «De superbia y elación | Es el primero camino», Juan Manuel, Antol., t. IV,
p. 107.
15 In f. 46. — «Sentarse a la tabla para cenar», Ginés Pérez de Hita, Guerras civiles
de Granada. I." parte, Madrid, 1913, p. 133.
MOXUMEXTA IGNATIANA
FORMA
IN EXERCITIIS
tamen
temays
temperancia 1
templo 2
tenpestad
terciamente
tercero, tercio 3
terdecima
terná
tetrarcha
theologales
throno
trabaxe
traee
traher 4
traya
traiendo
tranquillo
transgressor
tristar 5
tristar 6
truxesen
truxo
tubiere
tubimos
turpisima
uia
variar 7
FORMA CONSUETA
con todo
temáis
templanza
sinagoga
tempestad
en tercer lugar
tercero
decimotercia
tendrá
tetrarca
teologales
trono
trabaje
trae
traer
traía
trayendo
tranquilo
transgresor
entristecerse
entristecer
trajesen
trajo
tuviere
tuvimos
torpísima
vía
vaguear
FORMA
IN EXERCITIIS
vaxeza
vbiera
vedar s
vee, veen, vees9
vendito-a
vendyan
veniendo 10
venieron w
venturo-a 12
vera
verme 13
vestiéndose 14
vexacion
vezes
vigessima
vltima
vn, vna, vno
vndecima
vngüento
vnida
vniuersal
vniuerso
vntado
voluer
voluntarie
vozes
vsar
vtil
FORMA CONSUETA
bajeza
hubiera
vedar
ve, ven, ves
bendito-a
vendían
viniendo
vinieron
venidero-a
verdadera
gusano
vistiéndose
vejación
veces
vigésima
última
un, una, uno
undécima
ungüento
unida
universal
universo
untado
volver
valuntariamente
voces
usar
útil
I In Dice, de Ant.
« In f. io, L iC; Lud., I, LXXYI, III (ex Luc. XI. 43) et alibi.
3 «La tergia, como nave está surgida», Francisco Imperial, Auto/., t. I, p. 131.
* «Trahen el nombre», Lud., I, XXXII, II.
'■■ In f. 30V; alibi usuqjat etiam Ignatius entristarse, Monum. Ignat., ser. Ia, I, 91.
,: In f. 52V.
7 Inf. 39-
* V. supra, vocem bedado.
9 «Vee a muchos caer», Lud., I, XII, VlLL Yide supra, art. I.
10 «Veniendo caso porqué», Gómez Manrique, AntoL, t. III, p. 71. Cf. Cram.
Cus/. Bello-Cuervo, .Volas, p. 79.
II «Venieron después dél», Castigos e documentos del rey D. Sancho, c. 87, Bibl. Aut.
Esp., t. 51. Escritores anteriores al siglo XV. Madrid, Rivadeneyra, 1860, p. 223. — Cf.
Bello-Cuervo, ibid.
12 Dice, de la Acad., ed. 14.'1
13 «Vermes, que son lombrices», Colección de Libros Españoles raros y curiosos, t. I,
p. 73, Madrid. 187 1.
14 Cf. Gram. Casi., Bello-Cuervo, Xotas, p. 79. — V. supra, art. I.
De lingtja Exercitiorum
FORMA
IN EXERC1TIIS
ydo
ydolatria
yglesia
ygneos
ygual
ylluminatiua
ymagen
ymaginacion
ymaginar
ymaginatiua
ymagines 1
FORMA CONSUETA
ido
idolatría
iglesia
ígneos
igual
iluminativa
imagen
imaginación
imaginar
imaginativa
imágenes
FORMA
IN EXERCITIIS
ymitar
ynduze
ynduzgan
yniquidad
ynorancia
ynpcdimento
ynstruyr
yn tenciones
yntenso
yr, yvan 2
199
FORMA CONSUETA
imitar
induce
induzcan
iniquidad
ignorancia
impedimento
instruir
intenciones
intenso
ir, iban
NOTITIA CODICUM
CODICES ALIAS A NOBIS DESCRIPTI
EX PRIMA SERIE MON L MEXTORUM S. IGNATII
Codex 1. — Regesl I. Descriptus in vol. I, pag. 27
Codex 6. — Cod. Rom. II. . . . » » 33
Codex 7. — Cod. Rom. III . . . » » 34
Codex 51. — Cod. Domcnici . . . » » 51
EX QUARTA SERIE MOXUMENTORUM S. IGNATII
Codex 6. — Mcmorie varié . . . Descriptus in vol. I, pag. 20
Codex 23 — Cod. Bruxcll. II . . » » 29*
Codex 27. — Barcin. I. .... » invol. II, » xm
Codex io.—Proccss. beatif. I . . » » xv
Codex 38. — Proccss. beatif. IX . » » xxi
EX EPISTOLIS P. HIERONYMI NADAL
Codex 12.— Cod. Vade. II . . . Descriptus in vol. I, pag. xl
Codex 56.— Instit. 221 (antea Col-
lecta per P. Natalem) .... » in vol. IV, » 1
1 Y. supra, verbum examines.
- Lud., I, XIII, saepe.
8 Notandum est, códices infra describendos penes Societatem Jesu esse, nisi aliud
quid planis verbis significabitur.
4 lilis, quae eo loco dicuntur, adde: •>ff.'29v-3i.» «Traslado de un pliego de mano
de X. Pe. Sacado del original, para dar exercicios». (Ex Petro Bouvier, S. J., Diredoire
composé par Saint Ignace, París, 1917, pp. 19 et 22).
200
Monuíísnta Igxatiaxa
Codex 58. — Miscell. de Rcgu-
lis S. y. Descriptus in vol. IV, pag. 1 1
Codex 59. — De rebus. coiig. gen.
I-V. ' . > > 23
Codex 61. — Miscell. de Insiit. I. » > 25
Codex 62. — Miscell. de Ins/it. II. > » 28
Codex 64. — Cod. Vatic. I. . . . » > 54
Codex 66.— Cod. Vatic. 4. ... » > 39
EX MONTJ MENTIS PAEDAGOGICIS
* Codex 10. — Instruct. II. Descriptus in pag. 16
CODICES ÑONDUM DESCRIPTI
Codex 1
Aut. et Ve. — Aulographiim et Versio prima.
Excrcilia S. P. Ignatii. — Volumen religatum, magnitudinis 0,220
X 0,153, corio virescente compositum auratisque laminis ornatum;
primum folium est magnitudinis 0,215 X 0,148. Inscriptio a tergo:
«Exercitia | S. P. i Ignatii.»
FF. complectitur 110 numeris signata omnia in parte superiore. His
recentius f. praepositum est cum hac inscriptione: <Exemplar hispani-
cum | Exercitiorum Spiritualium | a S. P. N. Ignatio | Probatum va.
riisque in locis manu propria | Emendatum.>- — F. ir continet fragmen-
tum epistolae P. Ribadeneira; i%- purum. — A f. 2r ad 64r est exemplar
Exercitiorum hispanum, quod Antographnm appellari solet propter lo-
cos non paucos S. Ignatii manu emendatos. Incipit ita: «IHS I Annota-
ciones...»; desinit his verbis: «con el amor diuino. Finis.»
Praeter numerationem in parte suprema paginarum, quam diximus
numerat etiam ff. in parte Ínfima, non habita ratione epistolae Ribade-
neirae. Itaque superiores numeri 2-64 respondent inferioribus 1-63. Ad
hanc inferiorem numerationem refertur ipse codex quoties locum ali-
quem citat. Haec pars ab initio ad finem scripta tota est aecuratissime,
una eademque manu. Ea, quae correcta sunt, correxit máxima ex parte
ipse Ignatius; pauca ipse scriba emendavit.
Sequuntur 4 ff. recens addita, quorum in primo est hic titulus:
«Prima versio latina | Exercitiorum Spiritualium | S. P. N. Ignatii de
Loyola.» — FF. 2-4 pura. — Deinde f., in quo ignota manu scripta sunt
haec: «in maio anno a natiuitate Dnj. millesimo 541 anno.» Alia insu-
Notitia comer. m
20 1
per sparsim ct sine ordine notata ibidem sunt, v. g.: «Viola amicus, An-
tonius Viola» ct alia nullius mumenti. Dcindc Ignatii manu scriptum est:
«Todos exercicios breuiter en latín», et alia manu: « 1 541 . Exercitia
Spiritualia» et signum codicis antiquum «VIII-7». — Sequitur Versio
prima Exercitiorum usque ad f. 108. FF. 109-1 10 pura. Etiam haec pars
conscripta tota est una eademque manu, ab ómnibus praecedentibus
diversa, non adee aecurata ut illa, qua scriptum est Aulographum hi-
S[)anum, quae praeterea versus finem properabat in scribendo. De hujus
exempli emendatis confer Prolcgomc/ia, supra pp. 164-166.
Signum chartae pellucidum (filigrana), quod identidem vix videri
potest, est in aliis foliis figura hominis intra circulum, in aliis figura
anatis intra scutum.
Haec Vcrsio prima nunc primum in lucem prodit, sumpta tamen ex
altero exemplari, quod est in códice sequenti.
Codex 2
Ve. et Vu. — Versio prima et Vulgata vcrsio.
Volumen magnitudinis 0,300 x 0,220; compactum ac tela opertum,
cum dorso pelliceo ornatuque aurato. — In parte dorsi suprema titulus:
«Exercitior. | I. et II. | translatio»; in Ínfima: «Cod. cartac.» — Constat
foliis 181, at signatis numeris ut infra dicetur. — Continet, ut titulus de-
clarat, Excrciliorum 1 cisionan primam et Vidgatam.
Totus codex aecuratissime scriptus est, in charta etiam óptima,
eodem semper signo pellucidu (filigrana) signata, quod es flos lilii intra
circulum; dúo sunt folia (64 et 67) chartae non ita optimae, cujus
signum est ángelus aureola redimitus et veste talari indutus.
Versio prima. Complectitur ff. 97, numeris signata omnia, praeter
primum et ultimum; ultimum est pururn. In primo f. haec leguntur:
«IHS.» Deinde haec deleta: « Annotationes aliquot ad habendam ali-
quam intelligentiam exercitiorum spiritualium quibus tam is qui tradit
exercitia quam ille qui ea recipit.» Deinde «Originale p.ae Translatio-
nis | Exercitiorum S. P. N.» Unde probabiliter scriptus hic titulus est
post annum 1622, quo in sanctorum numerum relatus est Ignatius a Gre-
gorio XV. Infra, manu P. Laurentii a Paulis, procuratoris generalis So-
cietatis Jesu sub Claudio Aquaviva, praeposito generali: «Cum approba-
tione Card.lis Vicarii, Magistri Sacri Pal. etc.» Paulo inferius: «VIII. 8.»
Sequuntur Exercitia S. Ignatii, ff. 95, omnia manu eadem scripta pul-
cherrime et diligentissime, et uno quidem tenore usque ad finem, cum
nonnullis emendationibus, de quibus vide Prolegomena, supra pp. 166-
171. Ad extremum, in f. 95, sunt testimonia censorum autographa.
Vulgata versio complectitur ff. 85, numeris notata omnia praeter
primum et dúo ultima, numeratione a praecedenti distincta; omnia scri-
pta sunt eadem manu, diversa tamen a praecedenti, minus eleganter,
202
MONUMENTA IGNATIANA
ac versus finem celeriore cálamo. Sunt etiam in hac parte emendationes
nonnullae, de quibus supra, pp. 150-154. — In primo f. antiquus titulus:
«>■£< | Exercitia Spiritualia», cui subdit Polancus: «Originalia, ex quo
exemplari | excusa prodierunt», ac P. Laurentius a Paulis: «Secunda
translatio authentica | et haec est impressa». Denique «VIII. 8.» — Se-
quuntur Exercitia, ff. 82. — Ad finem, in ff. 82V-83, testimonia censorum
autographa.
Codex 3.
Excrcit. S. P. apogr. — Apographum Exerciliorum S. Ignatii. Volu-
men magnitudinis 0,210 x 0,148, religatum, telaque opertum, cum
dorso et angulis ex pergamena. In dorso: «Exercit. ¡ S. P.» Continet
in f. 1 «Documento para todas conuersaciones y modos de proceder
spirituales» a doctore Ortiz cómpositum; ff. 2-63 exemplar hispanum
Exercitiorum S. Ignatii, idque jam fere emendatum; nisi quod mysteria
vitae Christi omissa sunt et examen particulare in finem primae hebdo-
madis rejectum est; denique ff. 65-116 versionem latinam fere ad ver-
bum factam.
Codex 4
Ex. Po. — Exercitia P. Palana. Est vol. crassiore charta cómposi-
tum, magnitudinis 0,231 x 0,157. In dorso «Exercit. | P. Polanci | Cod.
cart. »
In f. primo, recto, non signato numero, scriptus est manu P. Boero
titulus: «Exercitia Spiritualia | P. Joannis Polanco | A S. P. N. Ignatio
revisa» *.
FF. recentius notata numeris stilo lapídeo 1-108; additur unum
folium purum.
F. ir una manu scriptum est: «Questo Manoscritto c di molta utilita,
ma non é opera compita = Ci sonó le 20 annotazioni e la 1 e 2 septi-
mana colle meditazioni distese e il principio solo del fondamento.
Sonó opera del P. Polanco e in parte rivisse dal santo Padre \_deindc
manu P. Boero'] Ignazio, che scrisse di sua mano l'iscrizione o il titolo
poste in fronte ad ogni quinterno. »
F. ir, in ángulo sinistro superiore: «1»; deinde manu S. Ignatii:
1 Spem titulus hic fallit. Primum enim non sunt illa Exercitia spiritualia, sed para-
phrasis quaedam (amplificado verborum subinde potius quam sententiarum) non totius
libri, sed eorum tantuni, (]uae usque ad diém quartum hebdomadis secundae repeiiun-
tur. Deinde non ita haec folia revisit [gnatíus, ut ea omnino probaret; ter enim indieat,
non videri correcta satis. Adolescentis Polanci, humaniores litteras colentis progym-
nasma díceres, itaque 0|>us exspectationi non respondet, quam de se Polanci, viri
gravissimi, nomen excitat. Quare codicem non in lucem edere, sed aecurate describere
visum est, tum ut eum aliquo modo lectori notum faceremus, film quia illum in nota-
tionibus interdum adhibemus.
Notitia comer m
203
«dúo bolumina magistri Joannis, sci'.icet Ia edomada. Non ita corepla».
Schedula superposita cum antiqua signatura: «VIII. A. 5.» In ima
pag.: «A».
F. 3r et v: «Documentum apprime vtile... extra de hereticis.» Est
documentum doctoris Ortiz, alias ante librum Exercitiorum positum.
FF. 3V-8V: «Annotaíiones aliquot... charismata efficitur.»
FF. 8v-i6v: «Sequuntur primae hebdomadis... accedentibus im-
pertit.» Est paraphrasis eorum, quae in libello Exercitior-um conli-
nentur de fine hominis, de conscientia discutienda, de communione.
FF. 17-19 pura.
FF. 20-2 ir; iterum «Documentum apprime vtile» ut supra, additis
subinde sacris sententiis in doctrinae confirmationem.
FF. 2iv-20,r, iterum annotationes, ut supra, paulo uberius expla-
natae.
F. 29V: «Sequuntur primae hebdomadis... virium modulo», re sen-
suque imperfectis.
FF. 30-42 pura.
F. 43r, in ángulo sinistro superiore «2»; deinde manu S. Ignatii:
«Ia incipiens a tribus potenciis et ferme finita | magistri Joannis | non
credo corepta.» Deinde: «VIII. 4.»
FF. 44-59V: «Exercitamenta prime hebdomadis... porro sonno» Sic,
pro somno, agit enim de poenitentia in somno capiendo. Sententia
imperfecta est, sed pauca desuní, cum haec ad primae hebdomadis
finem pertineant.
FF. 60-62 pura.
F. 63r, manu S. Ignatii: «1.a incipiens a meditatione trium polenlia-
rum-magistri Joannis.» Deinde: «VIII. 5», et in ima pag.: «B.»
FF. 64-81V: «Exercitamenta primae hebdomadis... instituía sunt,»
Sic, cum virgula; vix íamen quidquam deesí; suní enim ultima quae
de examine particulari liber Exercitiorum in fine primae hebdomadis
notal.
F. 82 purum.
F. 83r, in ángulo sinislro, «3.a», deinde manu S. Ignaíii: «íria bolu-
mina magistri Joannis scilicet | 1.a eí 2.a edomada — dúo habeí Salmerón.»
Infra «VIII. 6» In ima pag.: «C.»
F. 84r, manu S. Ignaíii, sed deleíum: «2.a Sed in vllimo est transfe-
renda»; deinde ejusdem manu: «2.a Sed in vllimo suní íransferenda folia
magisíri Joannis | magisíri Joannis— eíiam corigenda alia folia magisíri
Joannis.»
FF. 85-105: «Exerciíamenía secundae hebdomadis... nihil amplius
desiderans quam ea ad quae» Sic, re seníeníiaque imperfeclis; sermo
esí de mediíaíione írium classium.
FF. 106-108 pura.
N. B. A f. 64 ad f. 81, quod esí allerum exemplum paraphrasis
204
MOXUMEXTA IGNATIAXA
Exercitiorum primae hebdomadis, sunt additamenta multa, tum ad
margrnem tum ad textum, manu P. Salmeronis facta.
Codex 5
Misccllanca de Inst. S. jf. vol. III. — Volumen 0,310 x 0,215, probé
conglutinatum, cum angulis ac dorso ex pergamena; in dorso titulus
atramento_ scriptus: «Miscellan | De Instit. S. J. | III.» Continet com-
plura documenta, quorum prima haec sunt: 1. Antiquae consuetudines
Societatis collectae a P. Jacobo Mirone, Assistente Lusitaniae ab
anno 1565. — 2. De Exercitiis spiritualibus. — 3. De orationis tempore
fixo retinendo (controversia). — 4. De spiritu S. P. N. in Instituti nostri
legibus et forma. — 5. Ritus et traditiones Societatis Jesu, numeris 819
distincta, a P. Jacobo Mirone. — 6. Pars praecedentis documenti, quae
ibi desideratur, ideoque illi adjungenda.
Documentum 1 pars exigua est eorum, quae sub nn. 5 et 6 conti-
nentur.
Codex 6
Rom. lgn. et Lai. — Romanus Ignatii et Lainii. — Vol. magnitudi-
nis 0,222 X 0,145, compactum pergamena. In facie prima externa legi-
tur: «Rivisi di Ignatio et Lainii.» Initio habet 10 ff. numeris non signata,
quorum 1 purum, 9 scripta. Sequuntur ff. 279 numeris signata et 18 non
signata; ex his posteriora tredecim pura.
Continet sequentia: F. 2 non signato Polanci epistolam datam Tri-
dento 21 Octobris ex commissione P. Laynez (apogr.). — FF. numeris
notatis, 1-2: «Alcuni puntti sopra l'obidientia ricercati di me Gio. Phi-
lippo a N. P. M. Ignatio hoggi a 7 (?) de Decembre de 1554 a 13 (?)
hore di notte». — FF. 3-21: Tractatum de simonía a R. P. Jacobo Lainez.
FF. 22-29: Quae privatis personis Societatis conveniunt... Conqessiones
vivae vocis oráculo factas a Paulo III, Julio III et Pió IV. — FF. 30-32:
Acta Romae inter Paulum IV et PP. S. J., tempore electionis P. Laynez.
FF. 32-34: De modo instituendac confessionis octiduanae.— FF. 35-65:
Summam eorum, quae a Lainio proposita sunt genuensibus e suggestu
circa mercatoris frequentiora negotia (in suprema pagina, ad marginem,
cst titulus «De usuris»)...— FF. 71-130: Enchiridion seu Directorium
spiritualeuitaemixtae(non est Directorium Exercitiorum). — FF. 133-166:
Exhortationes P. Laynez circa examen, et constitutiones... — FF. 205-214:
De fuco et ornatu mulierum; auctore Laynez.— FF. 214-221: Institutio-
nem scholaris in genere, deinde de scholari christiano, auctore Laynez.
FF. 221-222: Documenta ad interpretandas scripturas.— F. 222 Septem
puncta, quae unus e primis nostris Patribus, P. Paschasius, dedit uni
ex filiis suis spiritualibus.— F. 222V: De modo juvandi fratres per con-
fessiones...— FF. 230V-24OV: «Breve sumario del origine, del progresso
NOTITIA CODICUM
205
de la C. de J. insino 1 5 5 1 » . — FK. 24OV-242V: «Sumario delle case, co-
llegii dove fa residenza la C. de G». — FF. 243-24/v: Responsum datum
facultad theologicae parisiensi.— FF. 248-261V: Industrias P. Polanci.—
FF. 261V-263: Documentum doctoris Ortiz, quod alias esse solet ante
Exercitia Spiritualia S. Ignatii, et Mónita quaedam ad Exercitia. An-
notationum exercitiorum compendium. — F. 2Ó4r et v: Ouomodo in
dandis exercitiis se quis habere debeat cum exacte dantur. — F. 265r
et v: continet paragraphos II et III Directorii Ignatiani autographi
in linguam italicam conversas; adjicitur notatio Polanci circa res de
quibus deliberan potest in Exercitiis, quando status electio non fit. —
FF. 265V-266V: Excerpta quaedam ex libro Exercitiorum. -FF. 2/7r
sqq.: Textum Exercitiorum valde immutatum.
Codex 7
Barciii. III. — Barcinonensts III. — Sunt annales collegii barcino-
nensis Societatis Jesu, ab anno 1545 ad 1700. Est vol. magnitudinis
0,420x0,280. Continet ff. 291. Titulum habet: «Libro univer- | sal De
la fundación, ren | tas y rayzes del pre | senté Collegio de la Com |
pañía de Jesús, de Nu | estra Señora de Beth | lem de Barcelona.» Se-
mel citamus apographum recentius.
Codex 8
Di. Gra. — Directorium Granatctisc. — Est libellus 0,217x0,160,
constans 18 ff., numeris non signatis; recentius numeris notatae sunt
stilo lapideo paginae a f. 3r ad 15V. In f. ir recens titulus: «Del Ar-
chivo del colegio | de Málaga | Leg. M. n.° 1» (versus finem) | «Ene-
ro 13/ 15.» — FF. iv et 2 pura.
F. 3 continet mónita nonnulla pro directore exercitiorum; incipit
«Del Director de | exercitantes»; desinit his verbis «y otras cautelas».
Hoc f. est saeculi duodevicesimi, quod indicat formula quaedam testi-
monii de peractis exercitiis in principio posita: «Grada. y N. tantos
de 176 etc.», cui subditur «64 | P. Director | Fulano de N.» Idem sua-
det et figura litterarum, et charta quae superiore antiquior, sequenti
recentior est.
F. 4. incipit Directorium ipsum his verbis: «Directorio de los exer-
citios spuales»... Desinit «Omnia iuditio ecclesiae catholice romane
submissa sunto.»
Omniá ab initio ad finem scripta sunt una eademque manu, saeculo
décimo sexto vel ineunte décimo séptimo. Id ostendunt, praeter causas
in Pracfatione Directorionim allatas, et figura litterarum et ortho-
graphia.
206
MOXU M EXTA IGXATI AX A
Codex 9
Tolcl. Igual. — Codex Tolctanus Ignatianus. — Volumen magnitudi-
nis 0,220x0,155, bene consutum, at tegumento carens: complecti-
tur ff. 92 recentissime numeris signata.
Continet sequentia: F. ir. «Para la vida de N. P. S. Ignacio Varios
papeles»; poématium octo versuum italicorum. — FF. IV-34V: Apo-
graphum eorum, quae animo sentiebat Ignatius cum scribebat consti-
tutiones. — FF. 35-36 pura. — FF. 37-49: epistolam S. Ignatii ad Mionam
de Exercitiis; Directoría ignatiana. — FF. 4gr-53r: caput /.um et initium
capitis 8' Directorii a Polanco compositi; titulum capitis 7' habet ita:
«Cap. 7.um De quibusdam circa elect.es Aduertendis aunque [sic, pro
antequam] in part.re inchoentur». — FF. 54-5 51": «Societatis Exercitia».
Hoc scriptum nos ponemus inter «Directoria antiqua» n.° IV.- F. 55r:
«Fructus Exercitiorum spiritualium»... — FF. 55V-57V: «Sopra gli Exer-
citii»... Inter nostra «Directoria antiqua» n. VI. — F. 57V. «Ex scripto
P. Polanci». — FF. 57v-72r: «De modo tradendi Exercitia»... Inter
nostra «Directoria antiqua» n. III. — FF. 72r-73v: «Annotanda quae-
dam»... nonnulla brevissime significantur; deinde transcribuntur quae
habet Di. Po. c. VI, nn. 4.0 et 5.0, de applicatione sensuum. — F. 74
purum. — FF. 75r-88r: «Dichos y hechos de N. P. Ignacio de santa
memoria»... — F. 88v purum. — F. Sgr: < De los papeles del P. Nadal que
dice son de Ntro. Padre Inacio». — FF. 8gv-gov: «Del mismo P. Na-
dal de N. P. Inacio». — FF. gi-g2r: «De Ntro. Pdre. Inacio». — F. g2v
«Varios de N. P. S. Ignacio y Compa.»
Codex 10
Fa. — Codex coloniensis Exercitiorum B. Fabri. — Descriptionem hu
jus codicis acceptam referimus máxima ex parte diligentissimo P. Otto-
ni Braunsberger, S. J.; quaedam etiam non parvi momenti mutuamur
a P. Paulo Debuchy, S. J., qui exemplar hoc edidit in CBE, n° double,
52-53, mense Augusto, igi4.
Hunc codicem in archivo histórico Coloniae Agrippinae (Cüln
a. Rh.), signatum numero 154*, invenit anno i8g2 R. D. Kleinermans,
doctor theologus, qui tune Coloniae, in ecclesia parochiali S. Andreae
capellani officio fungebatur. Eo quidem tempore spoliatus involucro
erat; postea vero compactus tela viridi, cum dorso angulisque co-
riaceis.
Est volumen 0,142 xo,og7. Habet ff. 147 non notata numeris; at
notat singulos quaterniones litteris singulis, A, B, C, etc., in infimis
paginis.
F. Ai purum; Aiv, manu saeculi XVII vel XVIII scriptum habet
NOTITIA CODKT.M
207
titulum: «Exercitia R. F. Petri a | Fabri, Soc. Jesv theo | logi, quibus
vti solebat | ad alios instruendos | et manuducendos invitaspi | rituali,
cum Coloniac ha | bitaret inter carthusianos.» FF. A2-H7, quod est
folium 63, Excrcitia S. Ignatii. Incipiunt «Sequuntur aliqua exercitia»...,
desinunt «praestat et conservat. Finis». Librarii manus est saeculi XVI,
itaquc diversa a praecedenti. In ejusdem f. A2 parte Ínfima est nota-
tiuncula, scripta manu quidcm valdc antiqua, diversa tamen ab utraque
superiore: «Sum carthusianorum».
Una eademque manus conscripsit Exercitia Ignatiana usque ad un-
decimam regulam sentiendi cum Ecclesia, quae est in f. FI5 et 5v; ab-
hinc usque ad finem horum Exercitiorum nova manus, saeculi ta-
men XVI
F. 65V titulus «Exercitia R. D. Nicolai Eschii, sed plenius impressa»,
quae perducuntur ad i". 9O. — F. 97 usque ad finem varias precationes
continet; harum autem postrema quae incipit, «Anima Christi», ita est
manca (solos quatuor versículos habet), ut pateat, unum vel plura
ff. huic codici deesse.
Codex 11
Re. — Codex Vaticanus, Regina lat. 2.004. — Hujus codicis descriptio-
nem accuratissime a se perfectam ad nos P. Ferdinandus Tournier, S. J.,
liberaliter transmisit, quam postea nosmetipsi, perspecto códice, in
bibliotheca vaticana complevimus.
Est volumen 0,290x0,210, chartaceum, ff. Í59 constans, ligatum,
elegantique pergamena vestitum; in dorso dúo habet stemmata inau-
rata, quorum unum est Pii VI, alterum, idque inferius, cardinalis prae-
fecti bibliothecae vaticanae; inter utrumque stemma legitur signum:
«2.004 I Reg. lat- I 2.004.»
Signum chartae pellucidum (filigrana) est amphora duabus ansis
munita, operta comitis corona, super qua est dúplex lilii flos, alter
alteri impositus.
A) F. 1 variae notationes. — FF. 1V-3V, Annotationes in Genesim,
cap. i.° — FF. 4-1 2V S. J. Chrysostomi homilía in illud apostoli: «Mó-
dico vino utere», I Tim. V,23 etc., versio latina. — FF. 13-21, S. Basilii
magni homiliae duae, prima in opificium sex dierum, altera in illud
«Terra autem erat invisibilis» utraque est versio latina. — FF. 22-2 3 v,
Ejusdem homilía in illud Proverbiorum , V: «Ne des somnum oculis
tuis»; textus graecus.
B) FF. 24-34V, «Praecepta utilia iis, qui spiritualium meditationum
stadium ingressuri sunt». His verbis significatur exemplar Exercitio-
rum S. Ignatii, quod infra in appendice exhibemus.
' Jacob i ms.
1 Cf. Debuchy, ubi supra. pp. 10-11 et 94 in notatione (1).
208
MONTJ MENTA IGXATIAXA
C) FF. 35V-54V, S.Joan. Chrysostomi liber ad eos qui scandalizati
sunt, Jo. Heliare Anglo interprete. — FF. 55V-56, « Additiones», quae
ad Exercitia S. Ignatii pertinent. — F. 57, Excerpta quaedam ex catena
graeca ad supplendam Theophylacti in fine Joannis lacunam. — F. 57v,
Isidori Pelusiotae in Lucam XV 21, ex catena graeca. — FF. 5 8-67 v,
S. Basilii magni homiliae, de paradiso (imperfecta), decima in Hexaeme-
ron, undécima de creatione ac structura hominis, Joanne Heliare Anglo
interprete. — FF. 68-68v, Homilia in Barlaam martyrem, non prius versa.
D) FF. 69-69V, De oratione. — FF. 70-75, Annotationes in Genesin,
textum hebraicum Génesis.
E) F. 76, Notationes in Eccles. a cap. IV ad XII.
F) F. 76V, Distichon graecum El; "Epxjjiov. Epístola ad praece-
ptorem.
G) FF. 77-143, S. Basilii homiliae in psalmos nonnullos, versio la-
tina.— FF. 143V-145, Homilia Basilii de poenitentia, eoden Joanne He-
liare interprete. — FF. 145V-147, Basilii epístola ad Máximum philo-
sophum. — FF. 148-15OV, Exempla et formulae quaestionum quarumdam
de quibus Lo vanii disputatum est in collegio theologorum.— FF. 151-
155, S. Basilii homiliae de iis,quae ad vitae usum pertinent, Jo. Heliare
interprete.— FF. 155-156V Ejusdem in S. Mamantem.
H) FF. 156V-159, Variae notationes.
Huic descriptioni adjungimus annotationes sequentes, maximam
partem a P. Tournier quoque acceptas.
Codex olim involucrum habebat aliud a praesenti, quod certe no-
vum est. Compactus autem prius est quam scriptus, cuius rei indicia
sunt quae sequuntur: i.° (atque haec est Patris Ehrle notatio) quia nulla
littera resecta est, cum tamen versus non modo scripti interdum pres-
sique ad extremum usque, sed etiam flexi in fine sint, charta igitur
secta prius quam scripta; resectus autem codex totus aequaliter ora-
nino; 2.0, tres ultimae paginae scriptae sunt converso códice, quasi
codex inde sumeret initium; 3.0, accedit indigesta varietas rerum, quae
in eo, máxime in ejus initio et fine, continentur; 4.0 denique ex uno
tantum chartae genere totus codex conflatus est.
A et H) Paginae istae sunt plenae notationibus anglice, latine,
graece, hebraice scriptis; sunt autem omnis generis notationes, v. c. f. 1,
«Ego Joannes Heliares satisfeci hospiti pro victu usque ad Calendas
Martii»... Et paulo post: «Layd out for bloodloting 5. It. for sharing 1»...
F. 159V: «Penna mea non valet; ergo non commode scribam, nec vo-
luptas est scribendi.» Et converso códice, quasi inde liber inciperet:
«John ... ys a good felow.» Supra notationem quamdam anglica lin-
gua hebraicisque litteris, hoc eodem folió scriptus est annus 1536.
B) Nomen S. Ignatii, auctoris Exercitiorum, ñeque planis verbis ñe-
que ulla circuitione indicatur. Ñeque erui ex hoc loco potest ñeque
locus ñeque tempus ñeque alia adjuncta, in quibus haec Exercitia
NOTITIA CODICUM
scripta sunt. Inserta reperiuntur intcr scripta SS. PP. Basilii et Chry-
sostomi, praeter additioncs seu mónita illa, quae tradit Ignatius in fine
primae hebdomadis; haec enim post Chrysostomi librum ad eos qui
scandalizati sunt, ideoque a suo loco prorsus avulsa, reperiuntur.
C) Huic S. Chrysostomi libro annotationem apposuit Heliares, in
qua aperte loquitur de «horrendis ac immanissimis Regis [anglorum]
flagitiis ac sacrilegiis» etc. qui «óptimos quosque ac christianissimos
episcopos, sacerdotes» etc. trucidare non desinit.
D) Compendium rerum ad precationem quomodocumque perti-
nentium; textus sacrae scripturae, SS. Patrum etc. Nihil ad Exercitia;
nihil de ulla orandi methodo.
E) Epístola sine titulo; qui vero apponitur ex inventario Vaticano
desumptus est. En locos majoris momenti: «Iiunc annum fere totum he-
braicae linguae impendí. Vale... mi Praeceptor, et tibi persuadeas, me
non soleré tui obliuisci in precibus meis... In Britannia quanta rerum
mutatio accidit, ex quo ego illinc discessi! Credo te audisse D. Regi-
noldum [_stc] Polum Anglum a Romae creatum esse cardinalem. Lova-
nii, postridie Diuae Gertrudis \sine anno\ Tui libri, quos de anima
scripsisse te fama est, cum summo desyderio ac favore exspectantur a
studiosis. Sumpsisti materiam praestantissimo tuo ingenio ac summa eru-
ditione dignam, quam nemo hactenus satis pro dignitate tractauit.»
F) Hoc distichum graecum:
Ei; "Epaajiov
Kotv
Ti^ ¡juav oí noXXoi xud[i£Tv 7tóXtv aouvatüo'C \jic\
E15 oí [i¿Y2? xóff[xou xóslio? "EpaaiJ.05 ó'Xou,
initium videtur elogii funebris, quod auctor postea persequitur in una
ex paginis converso volumine scriptis in fine, ad f. 157, in media nota-
tionum farragine.
G) Supra, ad litteram A.
Codex est autographus, ejus nempe ad quem pertinebat, qui se ipse
Joannem Heliarem saepe, bis saltem anglum nominat. Textus et emen-
dationes sunt semper ejusdem manus, quod mirum non est, cum totus
codex privad usus fuisse videatur. Semel in fine, dimidiata fere pagina,
suspicari poteris alienam comparere manum, nec tamen fortasse aliud
est quam alia penna. Scribendi forma est latina illa saeculi XVI.
Codex 12
Di. Mi. — Dircctorium Mironis. Ms. y 6. Archivio di Stato (Romae). —
«Directorium | ad Exercitia spiritualia Patris nostri Ignatii tradenda |
Verbum additum supra versum.
Monum. Ignat.— Serles II.
14
210
MONU MENTA IGNATIANA
Patre Mirone auctore». Vol. compactum crassiore charta, magnitudi-
nis 0,274 X o,2io. FF. dúo, pura; ff. 1-18 scripta omnia eadem manu,
saeculo XIX, tria ultima pura. Continet 150 paragraphos numeris distin-
ctas et in deceni capita distributas. Incipit his verbis: «Exercitia spiri-
tualia Patris nostri Ignatii»; desinit: «curandum ut ipsi peractis Exer-
citiis ea instructori restituant.»
Codex 13
Ms. 79. Archivio di Slato (Romae). — Vol. compactum charta cras-
siore, magnitudis 0,273 X °>I97- Continet Directorium P. Polanci, cujus
originale est in bibliotheca Vittorio Emanuele Urbis. Directorio addun-
tur puncta meditationis auctore Polanco. Hujus partís originale invenid
adhuc non potuit. In fine «Ouomodo in dandis exercitiis se quis habere
debeat cum exacte dantur». Est apogr. saeculi XIX.
Codex 14
Di. Var. — Directorium variomm. Ms. 8$. Archivio di Slato (Romae).
— Vol. 0,278x0,212; compactum crassiore charta; 2 ff. pura; 1-39
scripta. — Initio legitur notatio sequens: «Directorium variomm pro
Exercitiis spiritualibus. Hoc Directorium est illud quod indicatur
littera B in Índice. Sed hoc non est sicut videtur, originale exemplar,
sed est, ut italice dicitur, Copia»... «Sequuntur nomina Patrum ex
quorum scriptis coniectum est hoc Directorium, ut citantur in margine.
Ever. P. Everardus; Pol. P. Polancus; Mir. P. Mironis; Aeg. P. Aegi-
dius; Hisp. Hispanicum quod est breue quoddam directorium hispanice
scriptum sine nomine; Arch. Archivum, quod est item aliud Directorium
repertum in archivo sine nomine. — Ubi nihil in margine est appositum,
additum est ab auctore hujus Directorii, quando visum est necessarium
ad complementum doctrinae».
Hoc Directorium variorum continet Prooemium et 21 capita, quin-
qué priora generalia, sextum quomodo nostris danda exercitia;' a 7
ad 11 de prima hebdomade; a 12 ad 16 de secunda; 17 de tertia; 18 de
quarta; 19 de tribus modis orandi; 20 de regulis tradendis; 21 quae
commendanda sunt ei qui absolvit exercitia. Apographum saeculi XIX.
Parum omnino directorium hocce differt ab eo quod anno 1591 typis
excusum est.
Codex 15
Bu. — Codex Burdigalcnsis Exercitioriou.
Descriptionem codicis et imagines photographicas Exercitiorum
accepimus a P. Juliano Martin, S. J.
Est volumen in 18.0, quod in bibliotheca municipali burdigalensi
NOTITIA CODKTM
21 I
(Bordeaux, in Gallia), asservatur notatum signo II; compositum
tegumento nigro; constat ff. 306 numeris signatis srriptis ómnibus
eadem manu, saeculo XVI.
FF. 1-5: Informatio quaedam cardinalis Caraffa, qui «vulgariter nun-
cupatur cardinalis Neapolitanus»; incipit «Noverint universi».... — Re-
probatio eorum, qui Exercitiis adversabantur, postulante P. Polanco,
facta. — Litterae «Pastoralis officii» Pauli III, Exercitia probantis.
Eodem f. sv: «Tenor vero libri originalis Exercitiorum in vulgari
hispano scriptorum est qui sequitur». — FF. 6-79, Textus hispanus
Exercitiorum; incipit «Jhs | Anotaciones»; desinit, «con el amor diuino».
FF. 79-83, Meditationes duae, de morte ac de judicio diversae
omnino ab illis, quas habet Polancus in fine directorii sui. — FF. 84-85
pura. — FF. 86-89, Avisos para [el] modo de hablar cosas de la theolo-
gía en estos tiempos. — F. 90, purum.— FF. 91-230, Exhortationes qua-
tuordecim, quarum prima «en Alcalá a 26 Octubre 1 561 ». — F. 231,
Obediencia de la Compañía.— F. 233, «Puntos para ayudarse»... —
FF. 234-237, «Informaciones del instituto y modo de proceder de la
Compañía». - FF. 237-274, Industrias. — F. 275 purum. - FF. 276-284,
Compendium industriarum. — FF. 285-306, duae S. Ignatii epistolae,
quarum prima ad conimbricenses, altera ad lusitanos de obedientia.
Desinit ms. hoc modo: «Todo de todos en Ch. «?< Ixacio *».
Signum nullibi apparet loci, auctoris vel temporis, praeter formam
scribendi, quae manum prodit saeculi XVI.
Quod ad Exercitia pertinet, satis accurata est transcriptio. Omittit
tamen interdum integras sententias, quae nullibi supplentur. Plerum-
que recedit ab Autographo in illis vocabulis, quae vel latinitatem vel
archaismum quemdam hispanicum redolent. Itaque dicit «compuesto»
pro «compósito», «propuesta» pro «proposita», etc. Aliquibus tamen
locis ad antiquum dicendi genus propius accedit quam Autographum,
v. g. «mansuetamente» pro «mansamente», in mysteriis, ubi vendentes
ejiciuntur de templo; item «fee» bis pro «fe» in sedata tempestate,
et aliis similibus. Fortasse pendet ab exemplari illo elegantiore, quod,
auctore Ribadeneira, Natalis secum circumferebat (supra, p. 149).
Correctiones ignatianas Autographi habet omnes praeter paucas
omnino, quae suis locis notabuntur.
NOTITIA FASCICULORUM
Fasciculus 1
Fondo Gestritico, ijjj. Romae, in bibliotheca Vittorio Emmanuele.
Continet undetriginta brevia monumenta Patrum S. J. antiquorum, ad
res diversas pertinentia. Ex hoc fasciculo desumimus annotationes in
212
MONUMENTA IGNATIANA
Directorium anni 1 591 , a Fabiano Quadrantino in ff. 10 conscriptas;
in marginibus notationes lectu diffieillimae exstant.
De hujus monumenti auctore, notationibus, aliisque rebus, plenio-
rem ejusdem cognitionem afferentibus, consule Prae/ationcm in Di-
rectoría.
Fasciculus 2
Fondo Gesuitico, 1594. Ibidem. In hujus fasciculi monumentis, quae
fere omnia in 4.0 sunt, plerumque de rebus ad pietatem spectantibus
agitur. Recentius involuta sunt singula chartis albis, in quibus uniuscu-
jusque monumenti summa brevis notata est; in hanc vero notationem
errores identidem irrepsisse in Pracfatione Directoriorum ostendemus.
Ad hunc fasciculum pertinent Directoría Polanci, Aegidii González et
alia, praesertim quae nuncupavimus Directoría recentiora. Numerus 5
est autographum P. Hieronymi Nadal, qui quaedam notat in Autogra-
pho Excrcitiorum. Numerus 7 continet indicem scriptorum, quae ad
Directorium conficiendum adhibita sunt. Numerus 13 constat ex para-
graphis II et III Directorii ignatiani autographi, italice translatis.
NOTAE COMPENDI ARIAE
add.=addit, additum, etc.
alt.— alter.
annot.=annotatio.
anon.=anonymum.
antiq.=antiquum.
Antol.= Antología.
apogr.=apographum.
app.=appendix.
arch.=archaice, archaismus, archi-
vum.
arehet.=archetypum.
art.=articulus.
Aut.= Autographum hispanum
Exercitiorum.
B.=Beatus.
Barein.=Barcinonensis.
beatif.=beatificatio.
Bibl. Aut. Esp.=Biblioteca de Auto-
res Españoles.
Bruxell.=Bruxellensis.
Bu.=B urdig álense Exercitiorum
exemplar hispanum.
burg.=burgensis.
c.=caput.
can.=canon.
CBE.=Collection de la Bibliothéque
des Exercices.
cc.=capita.
cf.=confer, conferatur, etc.
Chron.=Chronicon.
cl.=clarus.
cod.=codex.
col.=columna.
congr.=congregatio.
conimbr.=conimbricensis.
D.=Dominus, Don.
dec.=decas.
del., delet.=deletum.
Di.=Directorium Exercitiorum anni
1599, nisi aliud addatur.
Di. Ae.=Directorium Aegidii Gon-
zález.
Di. anon.=Directorium anonymum.
Di. bre.=Breve Direct'orium.
Di. Gra.=Directorium Granatense.
Di. Ignat.=Directoria Ignatiana.
Di. !\li.=Directorium Mironis.
Di. Po.=Directorium Polanci.
Di. Yar.=Directorium Variorum.
Dice. Acad.=Diccionario de la Aca-
demia.
Dice, de Aut.=Diccionario de Auto-
ridades.
Do.=Codex Dominici.
Dr.=Doctor.
e. c.=exempli causa.
ed.=editio, editum, etc.
e. g.=exempli gratia.
emend =emendat, emendatum, etc.
epist.=epistola.
Exercit.=Exercitia.
Exerc. Po.=Exercitia Polanci.
F.=Frater, folium.
Fa.=Beati Petri Fabri exemplar la-
tinum Exercitiorum coloniense.
Fr.=Frater, Fray.
FF.=Fratres, Folia,
ff—folia.
f. =folium.
Gram. cast, Bello-Cuervo.=Gram-
matica castellana, auctore Andrea
Bello, cum notationibus Rufini Jo-
sephi Cuervo.
gen.=generalis.
214 Mono menta
H. =Hermano.
HH.=Hermanos.
hebd.=hebdomas.
hisp.=hispalensis, hispanus,
Hist. de Esp.=Historia de España.
hom.=homilia.
ibid.=ibidem.
id.=idem.
i. e.=id est.
Ignat.=Ignatianum.
Inst., Instit.=Institutum.
Instruct.=Instructiones.
it.=item.
Jhs.^Jesus.
I. =líber, linea.
I. c.=loco citato.
lin.=linea.
lit.=littera.
II. =libri, lineae.
Lud.=Ludolfus Cartusianus.
M.=Magister.
mag.=magister.
marg.=margo.
Miscell.=jNIiscellanea.
ms.=manu scriptum.
mss.=manu scripta.
n.=numerus.
Na.= Xatalis exemplar hispanum
Exercitiorum.
nn.=numeri.
not.=notatio.
nov.=novus.
N. P.=\oster Pater, Nuestro Padre.
oblitt.=oblitteratum.
omiss.=omissum.
omitt.=omittit.
O. P.=Ordo Praedicatorum.
O. Praem.=Ordo Praemonstraten-
sium.
O. S. Ben.=Ordo S. Benedicti.
O. S. Ber — Ordo S. Bemardi.
O. S. D.=Ordo S. Dominici.
O. S. F.=Ordo S. Francisci.
P., PP.=Pars, Pater, Parte, Padres,
Patres, Partes.
p.a=primera.
pag.=pagina.
Pagg-=Pag'nae-
Igxatiaxa
P. G.=Patrologia graeca.
P. L.=Patrologia latina.
Po.=Polancus.
R.=Reverendus, Reverentia.
r.=recto.
Rdus.=Reverendus.
Re. = Exemplar latinum Exercitio-
rum in cod. Vaticano, Regina 2004.
reg.=regula.
Regest.=Regestum.
Ri.=Ribadeneira in fragmento epi-
stolae praeposito editioni photo-
t}rpicae Exercitiorum.
Ro.=P. Joannis Roothaan versio la-
tina libri Exercitiorum, in textu
editio prima Romae 1835; in nota-
tionibus editio quarta romana,
1852.
S.=Sanctus.
s.a=semana.
seq.=sequitur.
ser.=series.
serm.=sermo.
sess.=sessio.
S. J.=Societatis Jesu.
sq.=sequens.
sqq.=sequentia.
SS.=Sancti.
S. S.=Sua Sanctitas, Su Santidad.
t.=tomus.
tit.=titulus.
tolet.=toletanum.
V., v.=Venerabilis, verbum, verso,
versus, vide.
w.=verba, versiculi.
v. c.=verbi causa.
v. g.=verbi gratia.
Ye.=Versio prima latina Exercitio-
rum.
vers.=versus.
V. J. D.=Utriusque Juris Doctor.
vol.=volumen.
Vu.=Vulgata versio Exercitiorum.
V. P.=Vestra Paternitas, Vuestra
Paternidad.
V. R.=VeStra Reverentia, Vuestra
Reverencia.
Xaver.— Xavcrianum.
Breve pontificium
215
DE BREVI PONTIFICIO «PASTORALIS OFFICII»
Singularis omnino Excrci/iontm libri commendatio est, quod apo-
stolices Pauli III litteris approbatus eximiisque laudibus cumulatus sit.
Nec tamen existimandum est, ita librum nostrum esse approbatum, ut
ab omni histórico, geographico, exegetico aliove hujusmodi errore, qui
fidem ac mores non attingat, immunis declaretur. Approbata eriim sunt
Excrcitia, quia «pietate ac sanctitate plena», «ad aedificationem fide-
lium valde utilia et salubria» sunt, id quod certe non pendet v. g. ab eo
quod Adam in campo Damasceno aut alibi crearetur, sed a doctrina
veré catholica, quae ita in Exerciiiis proponitur, ut ad pie movendos
ánimos aptissima sit.
Quoniam vero tres censores (quorum testimonia in fine versionum
Vulgatae et primae invenies) in ipso Brevi apostólico nominantur;
ipsumque Breve a Blosio electo ' fulginate episcopo conscriptum est;
juvat aliquam illorum virorum notitiam praemittere.
Joannes Alvarez de Toledo ex nobilissima familia Toletana anno
1488 ortus, adolescens Ordinem Praedicatorum ingressus, episcopus
primum cordubensis, deinde burgensis, postea archiepiscopus compo-
stellanus constiLutus est. Cardinalis anno 1538 a Paulo III areatus. Ab
anno 1553 usque ad 1555 dioecesi albanensi, etai555 adi557 tuscu-
lanae praefuit. In primis autem officium inquisitoris generalis admini-
stravit Romae, ubi anno 1557 vita cessit
Philippus Archintus (1500-1558) patritius mediolanensis, juris peri-
tissimus, a civibus suis ad Carolum V imperatorem legatus est. Deinde
vero, cum statum ecclesiasticum amplexus esset, a Paulo III protono-
tarius apostolicus, Romae gubernator, episcopus Burgi S. Sepulchri
(Borgo S. Sepolcro), Urbis denique vicafius creatus est. Scripsit adver-
sus protestantes «De fide et sacramentis libros II» qui Romae anno
1545, Ingolstadii anno 1546, Taurini anno 1549 in lucem prodierunt.
In concilio tridentino diligentem operam Patribus contulit et auctori-
tatem pontificiam strenue vindicavit -.
Aegidius Foscararius (Fuscherarius, Fuschararus), nobilis bononien-
sis, Bononiae Ordinem Praedicatorum ingressus, cum ibidem mquisi-
torem et monasterii sui priorem egisset, 3 Aprilis 1547 a Paulo III Ma-
1 Alph. Ciaconius, O. P., et Aug. Oldoinus, S. J., Vitae et res gestae Ponti/icum et
S. R. E. cardirtalium, t. III, Romae, 1677, coll. 644-645; Henr. Flórez, O. S. A., España
Sagrada, t. XXVI, Madrid, 1771, pp. 424-427.
2 Ferd. Ughellus, O. Cist., Italia Sacra, ed. Yenetiis, 1717, t. I, col. 1229, t. IY,
coll. 274-275; Fr. Lauchert, Die italienischen literarischen Gegner Luthers, Freiburg in
Br. 191 2, pp. 466-474; Steph. Ehses, Concilii trideiitini Actorum pars altera, Friburgi
Brisgoviae, 191 1, compluribus locis; Seb. Merkle, Concilii tridentiiii Diariorum pars
prima, Friburgi Br., 1901, compluribus locis.
216
MONUMENTA IGNATIANA
gister Sacri Palatii creatus est. Episcopus mutinensis (Modena) concilio
tridentino interfuit annis 1551-1552 et 1561-1563. Hieronymus Seri-
pandus, O. S. Aug., insignis ille cardinalis et concilii tridentini praeses,
in commentariis de vita sua scriptis «Foscararius episcopus, inquit, vir
doctus, pius et integer atque amabilis valde». A cardinali Pallavicino
«huomo excellentein dottrina» vocatur. Religiosissimo illi Bartholomaeo
a Martyribus, O. P., archiepiscopo bracarensi, propter effusam in pau-
peres liberalitatem, admirationi fuit '.
Blosius sive Blasius, electus episcopus Fulginas (Foligno), natione
sabinus (qui familiae nomen Palai in Palladium mutavit) secretarius
brevium a Clemente III usque ad Julium III fuit. Vir summae doctrinae
ab Angelo Massarello, concilii tridentini secretario, dicitur. Obiit Romae
anno 1550. Sua bona omnia ad pias causas distribuit 2.
Breve autem pontificium est hujusmodi:
PAULUS PAPA III3
AD PERPETUAM REI MEMORIAM
Pastoralis officii cura in universum Christi gregem Nobis commissa
et divinae -gloriae ac laudis amor facit, ut ea, quae salutem animarum et
spiritualem earum profectum juvant, amplectentes, vota eorum, qui
aliquid, quod fovere et nutriré pietatem in Christi fidelibus valeat, a
Nubis exposcunt, ad exauditionis gratiam admittamus. Cum ergo, sicut
dilectus filius, nobilis vir Franciscus de Borgia, dux Gandiae, Nobis
nuper exponi fecit, dilectus filius Ignatius de Loyola, Praepositus Gene-
ralis Societatis Iesu, per Nos in alma Urbe nostra erectae et per Nos
auctoritate apostólica confirmatae, quaedam documenta sive Exercitia
Spiritualia, ex Sacris Scripturis et vitae spiritualis experimentis elicita,
composuerit, et in ordinem ad pie movendos fidelium ánimos aptissi-
mum redegerit; illaque Christi fidelibus ad spiritualem consolationem
et profectum magnopere utilia et salubria esse, non solum fama ex
plurimis locis allata praedictus Franciscus dux didicerit, sed etiam
experimento manifestó, cum Bareinone, tum Valentiae, tum Gandiae id
1 J. Quétif et J. Ilchard, O. P.( Scriptores Ordinis Praedicatorum, t. II, Lutetiae
Parisiorum, 1721, pp. 184-186; Sf. Pallavicino, S. J., Istoria del concilio di Trento,
1. XXIV, c. XIII, n. 4; Ehses, Concilii tridentini Actorum, pars altera, ubi supra, p. 728,
not. 5; Seb. Merkle, ubi supra, compluribus locis.
2 Ughellus, ubi supra, 1. 1, col. 712; Sf. Pallavicino, ubi supra, 1. X., c. XIII, n. 1;
Pius Bon. Gams, O. S. Bcn., Series episcoporum, Ratisbonae, 1873, p. 696; Girol. Tira-
boschi, Storia de/la Letteratura Italiana, t. VII, P. III, Modena, 1779, p. 180; Merkle,
ubi supra, pars secunda, p. 185.
'■> Hoc Breve sumimus ex Instituto Societatis Jesu, vol. III, Florentiae, 1893,
PP. 443-445-
Breve pontificiüm
217
compertum habuerit. Quare ídem Franciscus dux Nobis httmiliter
SUpplicarí fccit, ut documenta et Spiritualia Exercitia praedicta, quo
latius eorum fructus pateat, ct plures Christi fideles majori cum devo-
tione ad utendum illis invitentur, examinan faceré; et, si approbatione el
laude digna inveniremus, approbare et laudare, aliasque in praemissis
opportune providere de benignitate apostólica dignaremur. Nos igitur,
qui documenta et Exercitia hujusmodi examinan fecimus, et quae testi-
monio ac relatione dilecti filii nostri Ioannis, tituli S. Clementis, Pre-
sbyteri Cardinalis, Burgensis Episcopi ac haereticae pravitatis Inquisi-
toris, et venerabilis fratris nostri Philippi, Saluciarum Episcopi, ac dictae
Urbis nostrae in spiritualibus Vicarii generalis, nec non dilecti filii
Aegidii Foscararii, nostri sacri Palatii Magistri, Nobis desuper facta,
pietate ac sanctitate plena, et ad aedificationem et spiritualem profe-
ctum fidelium valde utilia et salubria esse et fore comperimus: debitum
etiam respectum ad fructus uberes, quos Ignatius et ab ipso instituía
Societas praefata in Ecclesia DEI ubique gentium producere non ces-
sant, et ad máximum adiumentum, quod ad id praedicta Exercitia
attulerunt, non immerito habentes; hujusmodi supplicationibus incli-
nati, documenta et Exercitia praedicta, ac omnia et singula in eis con-
tenta, auctoritate praedicta, tenore praesentium, ex certa scientia nostra
approbamus, collaudamus, ac praesentis scripti patrocinio communimus;
hortantes plurimum in Domino omnes et singulosutriusquesexus Christi
fideles ubilibet constituios, ut tam piis documentis et Exercitiis uti, et
illis instruí devote velint. Nec non concedentes, ut hujusmodi docu-
menta et Spiritualia Exercitia imprimí a quocumque bibliopola, per
praedictum Ignatium eligendo, libere et licite valeant.
Ita tamen, ut post primam editionem, sine consensu ejusdem Ignatii
vel successorum ejus, nec ab hoc nec ab alio omnino sub excommuni-
cationis et 500 ducatorum, piis operibus applicandorum, poena imprimí
possint. Ac mandantes nihilominus universis et singulis locorum Ordi-
nariis, ac personis in ecclesiastica dignitate constitutis, ac cathedralium
ac metropolitanarum ecclesiarum canonicis, et earumdem Ordinariorum
Vicariis in spiritualibus, generalibus, et officialibus ubilibet constitutis,
quatenus ipsi, vel dúo, aut unus eorum, per se vel alium seu alios, cuivis
de Societate praedicta, vel aliis, quorum intererit, in praemissis Spiri-
tualibus Exercitiis efñcacis defensionis praesidio assistentes, faciant
auctoritate nostra illos dicta concessione et approbatione pacifice frui
et gaudere: non permitientes eos per quoscumque contra praesentium
tenorem quomodolibet molestan; contradictores quoslibet et rebelles
per censuras et poenas ecclesiasticas ac alia opportuna juris remedia,
appellatione postposita, compescendo; invocato etiam ad hoc, si opus
fuerit, auxilio brachii saecularis. Non obstantibus fel. rec. Bonifacii
Papae VIII, Praedecessoris nostri, de una, et Concilii Generalis de
duabus diaetis, dummodo ultra tres aliquis auctoritate praesentium non
218
MONUMEXTA IGNATIANA
trahatur; quibusvis aliis Constitutionibjps et Ordinationibus apostoli-
cis, caeterisque contrariis quibuscumque: aut si aliquibus communiter
vel divisim ab eadem sit Sede indultum, quod interdici, suspendí, vel
excommunicari non possint per litteras apostólicas non facientes ple-
nam et expressam ac de verbo ad verbum de indulto hujusmodi men-
tionem. Volumus autem quod praesentium litterarum transumptis,
manu Notarii publici subscriptis, et sigillo alicujus Praelati seu personae
in dignitate ecclesiastica constitutae nvunitis, plena fides ubique habea-
tur, et illis stetur, tam in judicio quam extra, ac si originales litterae
exhiberentur et ostenderentur.
Datum Romae, apud Sanctum Marcum, sub annulo Piscatoris, die
ultimo Iulii, millesimo quingentésimo quadragesimo octavo. Pontifica-
tus Nostri anno XIV.
Blo. El. Fulginex.
PRAEFATIUNCULA EDITIONIS PRIMAE VULGATAE
VERSIONIS EXERCITIOROI 1
Quídam de Societate Iesu
devoto lectori ejusdem Societatis salutem in Domino.
Haec documenta ac Spiritualia Exercitia, quae non tam a libris,
quam ab unctione Sancti Spiritus, et ab interna experientia et usu tra-
rtandorum animorum edoctus, noster in Christo Pater M. Ignatius de
Loyola, Societatis nostrae institutor et Praepositus Generalis (ut prae-
missum est) composuit, ab idiomate hispánico in latinum duobus modis
sunt versa: altera versio, non solum sensum sensui, sed pene verbum
verbo; altera, quae visa est praeferenda, sensum tantum sensui, sed
ñdeliter reddebat. Cum autem Exercitia haec, ut satisfieret quorumdam
et praecipue Illustrissimi ducis Gandiae, Francisci de Borgia, devotioni,
qui optabat approbari ea Sedis Apostólicas auctoritate, quae jam
])ridem, et spiritualis plurimorum omnis generis et conditionis homi-
num profectus (qui per ca Spiritum Domini vel hauserant vel mirum in
modum auxerant) ubique approbaverat; cum, inquam, ante approbatio-
nem Summi Pontificis destinatis censoribus videnda i)roponerentur,
utraque translatio eis est oblata. Et licet omnino libcrae censurae eorum
subjicerentur, ut adderent, minuerent, mutarent, prout in Domino vide-
retur; tamen, ne verbo quidem mutato, utramque versionem (quod te-
stimoniis eorumdem in archetypis exemplaribus patet), approbarunt.
Qu,od ad impressioncm attinet, hoc te, pie lector, monitum velim, non
iis, qui tantum lecturi Exercitia, sed qui facturi, vel potius aliis tradi-
1 llanc praefatiunculam sumimus ex eodcm opere, unde Breve Pauli III sumptum
esse diximus. Quisnam ejus auctor fuerit, vide supra, p. 150.
MOXITUM ED. ROMANAK
2 19
turi sunt, essc hoc laboris et operae impcnsum. Cum cnim ad fructum
uberem capiendum parum sit legisse, nisi strenue quis in eis se exer-
cucrit, et magistrum in rebus spiritualibus versatum sit nactus; constat
non co animo impressa esse, ut passim in vnlgus emanarent: sed cum
laboriosum nimis esset, nec sine magno temporis et impensarum dis-
pendio, tam multa exemplaria manu scribere, quibus ad Societatis
ipsius usum opus erat, et ut, varietate et erratis plurimis (quae in manu
scriptis deprehendi solent) devitatis, indubitatae fidei exemplaria sup-
peterent, typis hoc opus excusum est; sed omnia excusa volumina in
potestatem Societatis ad ipsius, ut diximus, usum (ita ut nec vendi nec
excudi ullibi possint) sunt redacta. De his te monere, pie lector (si
forte minus innotuerant), cum perspecta mihi sint praedicta omnia, officii
mei esse duxi. Vale in Domino. Romae VI idus Augusti MDXLVIII.
MONITUM EDITIONIS ROMANAE LIBRI EXERCITIORUM
ANNI MDXCVI 1
LOCA QUAE EX DILIGENTI CUM HISPANICO AUTOGRAPHO COLLATIONE
ADNOTATA SUNT IN HAC POSTREMA EDITIONE
Ea Patrum Deputatio, quae in quinta generali Congregatione pro
recognoscendo Directorio Exercitiorum instituía fuit, illud in primis
proposuit, ut, antequam liber Exercitiorum denuo imprimeretur, cum
hispánico autographo, qui Romae servatur, diligenter conferretur, non
ut nova quaedam versio fieret, sed ut loca quaedam accommodarentur,
quae in vulgata latina subobscura videbantur. Quod cum R. Pater noster
fieri mandasset, facta diligenti collatione, compertum est latinam edi-
tionem in paucis ab autographo discrepare. lis igitur praetermissis,
quae parvi momenti esse videbantur, ea tantum loca adnotari placuit,
in quibus sensus subobscurus censebatur, vel certe clarior hac nova ver-
sione reddi poterat. Quae omnia cum essent a R. Patre nostro cum Pa-
tribus Assistentibus diligenter examinata, ne vulgata editio, ob reveren-
tiam, quae illi mérito debetur, mutari videretur, satius visum est, si in
fine * Exercitiorum loca omnia, quae sunt adnotata, ponerentur stellulis
quibusdam signata, quae locis, in quibus facta est mutatio, responde-
rent, ut facilius, quae in postrema hac editione fuerunt accommodata,
reperiri a quolibet possent. Hic autem labor, ut speramus, majorem
1 Titulus et monumentum ex eodem opere ac dúo superiora. Et vide supra,
pp. 158-159.
* In hac editione ponuntur praedicta loca, non omnia simul in fine, sed unum-
quodque eorum in parte inferiori paginae, in qua locus ipse adnotatus invenitur, secun-
dum normam editionis Romanae a R. P. Roothaan notis illustratae. (Annot. ed. floren-
tinae, anni 1893, operis Institutwn Societatis jesu, volumine tertio, p. 448.)
220
MONU MENTA IGNATIANA
quamdam lucem afferet iis, qui Exercitia tractant; omnibusque Societa
tis nostrae hominibus, qui Exercitiorum usum habere debent frequen
tissimum, non erit injucundus.
Romae, 25 Iunii MDXCVI.
Mandato R. Patris nostri Generalis,
Iacobus Dominicus, Secretarius.
PARS PRIOR
EXERCITIA SPIRITUALÍA
SANCTI IGNATII DE LOYOLA
EXERCITÍA SPÍRITUALIA
AUTOGRAPHUM
VULGATA VERSIO
JHS.a
ANNOTACIONES b PARA TOMAR ALGU-
NA INTELIGENCIA EN LOS EXERCICIOS
SPIRITUALES2 QUE SE SIGUEN, Y PARA
AYUDARSE ASÍ EL QUE LOS A DE DAR,
COMO EL QUE LOS A DE RESCIBIR
[l.]a annotación. La primera
annotación es, que por este nom-
bre, exercieios spirituales, se en-
tiende todo modo de examinar la
a Jhs ma Do.
" Tituli in summis pagiuis positi, ca-
stellana lingua scripti, desumuntur ex Aut.
Swit autem in ómnibus /ere paginis ejus-
dem Aut. usque ad mysteria zñtae Christi
exclusive. Ab his igitur mysteriis latinos po-
nifttUS pro more nostro.
Titulorum , qui partes Exercitiorum dis-
tinguunt, alii litteris gothicis, a/ii iisdem.
quibus textus exaratus est, scripti sunt in
Aut. Utos majuscu/is, líos communibus lit-
teris exhibemus.
I H S
Annotationes QUAEDAM ALIQUID
ADFERENTES INTELLIGE N TI AE AD
EXERCITIA SPIRITUALIA * QUAE SE-
QUUNTUR, VT IUUARI POSSIT TAM IS,
QUI EA TRADITURUS EST, QUAM QUI
ACCEPTURUS
Prima est annotatio, quod ipso
nomine spiritualium exercitiorum
intelligitur modus quilibet exami-
nandi propriam conscientiam, item
1 Preces Anima Christi, etc. non reperiuntur in Aut.; Ignatius tamen faciendas in-
jungit comphiries, id quod signum est, non solum illo antiquiores esse, sed passim etiam
in usu fuisse. Nihilominus in cod. Re. (infra, in appendice, n. II) ad colloquium secun-
dum in tertio exercitio liebdomadis primae, indicatur, alias posse adhiberi preces ad Fi-
lium «pro tua devotione». Desunt preces illae etiam in antiquioribus mss. et editionibus.
P. Fabianus Quadrantinus, anno 1592 vel 1593 (vide infra Di. Recentiora. n. II) postulavit,
ut in libello Mxercitiorum ponerentur; sedjam anno 1 583 factum id erat in editione vil-
nensi, omnium prima in hac re, quantum quidcm novimus. \'¡de Bibliographiam Exerci-
tiorum, infra).
De ipsarum precum auctore et antiquitate diligentcr disseruerunt X. Baesten, S. J.,
EXERCITIA SPIRITUALIA
VERSIO PRIMA
VERSIO P. ROOTI1AAN
IMS
AXXOTATIOXES AL1QUOT AD HABEX-
DAM ALIQUAM INTELLIGENTIAM
EXERCITIORUM SPIRITUALIUM a 2 ,
QUIBUS TAM IS QUI TRADIT EXERCI-
TIA, QÜAM ILLE QUI EA RECIPIT
JUUABITUR
Prima adnotatio est, quod n< imi-
ne Exercitiorum spiritualium intel-
ligitur quiuis modus examinandi
conscientiam ucl meditandi uel
Anima Christi, sanctifica me '.
Corpus Christi, salva me.
Sanguis Christi, inebria ine.
Aqua lateris Christi, lava me.
Passio Christi, contorta me.
O bone Jesu, exaudí me:
Intra tua vulnera absconde me:
Ne permitías me separan a te:
Ab hoste maligno defende me:
In hora mortis meae voca me,
Et jube me venire ad te,
Ut cum Sanctis tuis laudem te
In saecula saeculorum. Amen.
AXXOTATIOXES AD CAPIEXDAM ALI-
QUAM IXTELLIGEXTIAM IX EXERCI-
TIIS SPIRITUALIBUS s, QUAE SEQUUN-
TUR, ET UT [EARUM SUBSIDIO] AD-
JUVET SE TAM IS QUI EA TRADITURUS
EST, QUÁM QUI ACCEPTURUS.
Prima annotatio est, quod hoc
nomine Exercitiorum spiritualium
intelligitur quilibet modus exa-
minandi conscientiam, meditandi,
spiritualium quae sequuntur.
in libello Précis historique, Bruxelles, 1S83. Une Inscription latine a Seville et la priére
■i Anima Christi" dans les livres d'heures du Moyen Age; Guido M. Dreves in Stimmen
aus María Laac/i, 28 Maji, anno 1898; eodem anno Dr. Kehrein in üer Katholik, tertia
serie, vol. XYIII, pp. 1 18-120; et J. K. Zenner, S. J., in Zeitschrift für Katholische Theo-
logie, 1899, p. 559-560. Quae omnia collegit H. Watrigant in CBE, n° 43, J.uivier, Fé-
vrier 191 3, Quel est l'auteur de la Priére Anima Christi , Enghien (Belgique). E quibus
auctoribus constat in usu fuisse has preces non modo in Hispania, sed in Gallia etiam,
in Italia, in Germania, in Anglia; ortas vero esse saltem ante dimidiatum saeculum XIY.
De auctore nihil certi affirmare audent: alii Joannem XXII, alii alios conjiciunt.
2 Yerba «Exercitia spirituaüa» a multis ante S. Ignatium eodem modo usurpata sunt.
Cf. Suárez De religione S. J„ 1. IX, c. Y, n. 2. Ita e. g. Guigo de Castro (Chatel), Car-
tusianus (1137) in Epístola ad Eratres de Monte Dei, quae olim S. Bernardo attribueba-
tur, c. YIII, n. 22, et c. X, n. 29 (Migne, P. L., CLXXXIV, 322, 326). Item S. Laurentius
Justinianus (f 1455), De vita solitaria, c. I, ad finem: cSunt igitur spiritualia exercitia
sedula cordis intentione colenda» (Opera omnia, Lugduni, 1628, p. 476) et alibi. Xotum
est eamdem locutionem apud Thomam a Kempis in libello De imitatione Christi non
raro oceurrere.
Circa annotationes consuli possunt La Palma, Camino espiritual, 1. IY, c. 31; et CBE,
n° 29-30, Les Annotations des Exercices de Saint I guace par le P. Pierre Wamy, S. J..
Enghien (Belgique), Octobre-Xovembre 1910.
224
Annotacioxes
AUTOGRAFHtTM
consciencia, de meditar, de con-
templar, de orar 1 vocal y mental,
y de otras spirituales opperacio-
nes, según que adelante se dirá.
Porque así como el pasear, cami-
nar y correr son exercicios corpo-
rales; por la mesma manera todo
modo de preparar y disponer el
ánima, para quitar de sí todas las
affectiones desordenadas, y des-
pués de quitadas para buscar y
hallar la voluntad diuina en la dis-
positión de su vida para la salud
del ánima, se llaman exercicios es-
pirituales 2.
2.a La segunda es, que la per-
sona que da a otro modo y orden
para medita* o contemplar, deue
narrar fielmente la historia de la
tal contemplación o meditación,
discurriendo solamente por los
punctos con breue o sumaria de-
claración; porque la persona que
contempla, tomando el fundamen-
to verdadero de la historia, discu-
rriendo y raciocinando por sí mis-
mo, y hallando alguna cosa que
haga vn poco más declarar o sen-
tir la historia, quier por la racioci-
nación propria, quier sea en quanto
el entendimiento es illucidado a por
la virtud diuina; lv es de más gus-
to y fructo spiritual, que si el que
da los exercicios hubiese mucho
declarado y ampliado el sentido de
la historia 3; porque no el mucho
« ¡Ilustrado Ri.
VULGATA VERSIO
meditandi, contemplandi, orandi 1
secundum mentcm et vocem, ac
postremo alias quascunque spiri-
tuales operationes tractandi, ut
dicetur deinceps. Sicut enim de-
ambulare, iter faceré et currere
exercitia sunt corporalia; ita quo-
que praeparare et disponere ani-
mara ad tollendas affectiones omnes
male ordinatas, et iis sublatis ad
quaerendam ac inueniendam vo-
luntatem Dei circa uitae suae insti-
tutionem et salutem animae, exer-
citia uocantur spiritualia s.
lv Secunda est, quod Ule, qui
modum et ordinem alteri tradit
meditandi siue contemplandi, fide-
liter narrare debet meditationis seu
contempladoras historiam, percur-
sis obiter dumtaxat punctis illius
praecipuis, et adiecta solum breui
declaratiuncula; vt is, qui medita-
turus est, accepto ueritatis histori-
cae primum fundamento, discurrat
postea et ratiocinetur per seipsum.
Ita enim fiet, vt dum aliquid inue-
nerit, quod elucidationem uel ap-
prehensionem historiae aliquanto
maiorcra praebeat (siue ex dis-
cursu proprio, siue ex diuina men-
tís illustratione id contingat); gu-
stum delectabiliorem, ctuberiorem
fructum percipiat, quam si res ipsa
ei ab altero diffusius narrata et de-
clarata esset s; non enim abundan-
1 V. supra, Proleg., p. 1 18.
2 V. supra, p. 186.
3 «El sentido de la historia» — sensus historiae, est ipsa historia rei contemplandae et
ejus significatio, quae h oc loco refertur ad intelligcntiam; sentido non est sentimiento,
ut videtur sumere A'o. in annot. 6, p. 4. Abundantiam quidem scientiac, inquit Ignatius,
Annoi 'ACIONES
225
VERSIO I'RIMA
contemplandi vel orandi 1 uocali-
ter seu mcntaliter, vcl altcrius spi-
ritualis operationis, vt postea di-
cetur. Sicut enim deambulare, iter
agere et currere sunt exercitia
quaedam corporalia; ita etiam
omnis modus praeparandi et dis-
ponendi animum ad expellendos
1 mines inordinatos affectus, et, eis
expulsis, ad quaerendam et inue-
niendam diuinam voluntatem cirea
dispositionem proprii status ad
saluten lv animae, dieitur spiritua-
le exercitium. -
Secunda est, quod is, qui alteri
tradit modum et ordinem meditan-
di vel contemplandi, narret fideli-
ter historiam talis meditationis uel
contemplationis, discurrendo dun-
taxat per principalia puncta breui
quadam et compendiosa declara-
tione adiecta; quia eo (qui con-
templatur) accipiente uerum fun-
damentum historiae et propria in-
dustria discurrente et raciocinante,
si quid inuenitur quod aperiat hi-
storiam, uel eam gustari faciat(siue
id inueniatur ex proprio discursu
et ui propriae naturae, siue ex hoc
quod intellectus illustratur virtute
diuina) maiorem habet gustum et
fruetnm spiritualem, quam si is,qui
tradit exercitia multum declaras-
set et dilatasset sensum historiae 3;
non enim multum intelligere, ani-
mum satiat et ei satisfacit, sed
sentiré et gustare res ipsas in-
terne.
VERSIO P. ROOTIIAAN
contemplandi, orandi 1 vocaliter et
mentaliter, et aliarum operatio-
nuni spirítualium, prout deinceps
dicetur: quia sicut ambulare, iré,
et currere exercitia sunt corpora-
lia; ita quilibet modus praeparandi
et disponendi animam ad tollendas
a se omnes affectiones inordinatas
[male ordinatas] et, postquam quis
eas sustulerit, ad quaerendam, et
inveniendam voluntaren! divinam,
in vitae suae dispositione, ad salu-
tem animae, vocantur exercitia
spiritualia. 2
Secunda est, quod ille, qui tradit
alteri modum et ordinem ad medi-
tandum seu contemplandum, debet
narrare fideliter historiam talis
contemplationis seu meditationis,
discurrendo solum per puncta cum
brevi seu summaria declaratione:
quia is, qui contemplatur, sumens
verum fundamentum historiae, dis-
currendo ac ratiocinando per se
ipsum, et aliquid inveniendo, [i. e.
cum ita aliquid invenit] quod ali-
quanto magis declaran vel sentiri
[s. gustari] faciat historiam; sive
[id accidat] per propriam ratioci-
nationem, sive in quantum intel-
lectus divina virtute illustratur;
[id] majoris est gustus ac fructus
spiritualis, quam si ille, qui tradit
Exercitia, multum declarasset ac
dilatasset sensum historiae 3 : non
enim abundantia scientiae satiat
animam, eique satisfacit, sed sen-
tire ac gustare res interne.
forte dedisset declarans multum et amplians sensum historiae; non vero sensum inter-
num communicasset, quem quisque per se, Deo adjuvante, quaerere debet.
Mohdii. Ignat.— Series II. 15
2 26
Annotacioxes
AUTOGRAPHUM
saber harta y satisface al [á]nima,
mas el sentir y gustar de las cosas
internamente.
3. a La tercera: como en todos
los exercicios siguientes spiritua-
les husamos de los actos del en-
tendimiento discurriendo y de los
de la voluntad affectando; aduer-
tamos que en los actos de la vo-
luntad, quando hablamos vocal-
mente o mentalmente con Dios
nuestro Señor o con sus santos, se
requiere de nuestra parte mayor
reuerencia, que quando vsamos
del entendimiento entendiendo '.
•
4. a La quarta: dado que para
los exercicios siguientes se toman
quatr[o] semanas, por correspon-
der a quatro partes en que se di-
uiden los exer[ci]cios; es a saber,
a la primera, que es la considera-
ción y contemplación de los peca-
dos; la 2.a es la vida de Xpo. nues-
tro Señor hasta el día de ramos in-
clusiue; la 3.a la passión de Xpo.
nuestro Señor; la 4.a la resurrectión
y ascensión, poniendo tres modos
de orar: tamen no se entienda que
cada semana tenga de necessidad
siete o ocho días en sí. Porque
como acaesce que en la pri[me]ra
semana vnos son más tardos para
hallar lo que buscan, es a saber,
contrici[ón], dolor, lágrimas por
sus pecados; asimismo como vnos
sean más diligentes que otros, y
más agitados o probados de diuer-
sos spíritus; requiérese algunas ve-
zes acortar la semana, y otras ve-
VULGATA VERSIO
tia scientie, sed sensus et gustus
rerum interior desiderium animae
explere solet.
Tertia est quod, cum in sequen-
tibus ómnibus exercitiis spiritua-
libus utamur actibus intellectus
quando discurrimus, 2 voluntatis
uero quando afficimur; aduerten-
dum est in operatione, quae pre-
cipite est uoluntatis, dum uoce
aut mente cum Domino Deo uel
Sanctis eius colloquimur , maio-
rem exigi a nobis reuerentiam,
quam dum per usum intellectus
circa intelligentiam potius mora-
mur l.
Quarta est, quod licet exercitiis
sequentibus assignentur quatuor
hebdomadae, totidem exercitio-
rum partibus singulae singulis re-
spondentes; videlicet, ut in prima
hebdómada fiat consideratio de
peccatis; in secunda de Domini
nosrri Iesu Christi uita usque ad
ingressum eius in Hierusalem die
dominica Palmarum; in tertia de
Passione eiusdem; in quarta de re-
surrectione et ascensione; adiectis
tribus orandi modis: non tamen ita
accipiendae sunt dictae hebdoma-
dae, ut necesse sit unamquanque
continere septem uel octo dies.
Cum enim cpntingat alios aliis tar-
diores uel promptiores esse ad
consequendum id, quod quaerunt;
puta in prima hebdómada contri-
tionem, dolorem et lachrimas 2v
de peccatis suis; aliquos etiam plus
aut minus agitari probarique variis
spiritibus: expedit nonnumquam
Cf. Suárez, De reügione Societatis jesu, I. IX, c. V, nh. 5-7.
Annotaciones
227
VERSIO PRIMA VERSIO P. ROOTHAAN
2r Tertia cst, quod cum in
ómnibus exercitiis spiritualibus
utamur actibus intellectus dum dis-
currimus, et uoluntatis dum affici-
mur; debemus aduertere quod in
actibus, qui praecipue sunt uolun-
tads, quando alloquimur Dominum
uel eius sanctos, siue id mentaliter
siue uocaliter fiat, requiritur ex
parte nostra maior reuerentia,
quam in actibus, qui intellectus
sunt polius a 1 .
Quarta: licet ita sit, quod ad se-
quentia exercitia assignentur qua-
tuor hebdomadae, vt correspon-
deant quatuor partibus in quas
diuiduntur Exercitia, quarum pri-
ma est considerado et contempla-
do peccatorum; secunda est con-
templado uitae Christi usque ad
diem b palmarum inclusiue; tertia
est contemplado passionis Domini
nostri JESV CHRISTI; quarta
est contemplado resurrectionis et
ascensionis, cui adduntur tres oran-
di modi: licet, inquam, haec ita
habeant, non tamen ita accipiantur,
quasi quaeuis hebdómada neces-
sa-2v rio habeat septem uel octo
dies praecise. Ouia cum interdum
eueniat, quod in prima hebdóma-
da quídam sint tardiores aliis ad
inueniendum id quod quaerunt,
nempe contritionem, lachrimas, et
dolorem de peccatis suis; et cum
aliqui e contrario sint diligentiores
a in actibus intellectus.
fe In marg. B pro dominicam oblitt.
Tertia, cum in sequcntibus ómni-
bus Exercitiis spiritualibus utamur
actibus intellectus, dum discurrí-
mus, et voluntatis, dum afficimur:
advertere debemus, quod in acti-
bus voluntatis, quando vocaliter
aut mentaliter cum Deo Domino
nostro, vel cum sanctis ejus loqui-
mur, requiritur ex parte nostra
major reverenda, quam dum uti-
mur intellectu, intelligendo [per-
cipiendo] '.
Quarta, licet pro Exercitiis se-
quentibus sumantur quatuor heb-
domadae, ut respondeant quatuor
partibus, in quas dividuntur Exer-
citia: [quarum partium] videlicet
prima est consideratio et contem-
plado de peccatis ; secunda est
Vita Christi Domini nostri, usque
ad diem palmarum inclusive; ter-
tia Passio Christi Domini nostri:
quarta Resurrectio et Ascensio, ap-
positis tribus Modis orandi: ta-
men non, [ita hoc] debet intelligi,
quod quaevis hebdómada neces-
sario contineat in se septem vel
octo dies. Cum enim contingat, in
prima hebdómada alios [aliis] tar-
diores esse ad inveniendum id
quod quaerunt, scilicet, contritio-
nem, dolorem, lachrymas de pec-
catis suis; item cum alii aliis sint
diligentiores: alii etiam [aliis] ma-
gis agitentur seu probentur diver-
sis spiritibus: necesse est ut ali-
228
Aknotaciones
AUTOGRAPHUM
zes alargarla, y así en todas las
otras semanas siguientes *, buscan-
do las cosas según la materia su-
biecta; pero poco más o menos se
acabarán en XXX días.
VULGATA VERSIO
succidi hebdomadam * quamcun-
que uel extendí iuxta materiae
subieclac c rationem. Solet tamen
totum exercitiorum tempus trigin-
ta dierum, aut circiter, spatio con-
cludi.
2r 5.a La quinta: al que resci-
be los exercicios, mucho aproue-
cha entrar en ellos con grande
ánimo y liberalidad con su Cria-
dor y Señor, ofreciéndole a todo su
querer y libertad, para que su di-
uina maiestad, así de su persona
como de todo lo que tiene, se sirua
conforme b a su sanctíssima volun-
tad 2.
6.a La sexta: el que da los exer-
cicios, quando siente que al que se
exercita no le vienen algunas mo-
ciones spirituales en su ánima, assí
como consolaciones o dessolacio-
nes, ny es agitado de varios spíri-
tus; mucho le deue interrogar cerca
a Hoc v. (sine le) a Slo. /gn. in margine
add. pro dexando oblitt., quod clare, e/si
deletum, legitur in Na.; se... permittat Po.;
committendo Fa.
I? Haec J 7n>. add. in marg. a S. /gn.
pro ordene oblitt. quod legitur. etsi oblitt.
in Na.; disponat Fa. Ante j va. addita ab
/gn. sttfti haec 2 en q. ab eodem scripta ct
oblitt.
Quinta est, quod mirum in mo-
dum iuuatur, qui suscipit exercitia,
si magno animo atque liberali ac-
cedens, totum studium et arbi-
trium suum offerat suo Creatori,
vt de se suisque ómnibus id statuat,
in quo ipsi potissimum seruire pos-
sit iuxta eiusdem beneplacitum s.
Sexta est, quod tradens exerci-
tia, si animaduertat ei, qui recipit,
millas incidere spirituales animi
commotiones, vt sunt consolatio-
nes uel tristitiae; ñeque diuersorum
spirituum agitationes: saedulo de-
bet percontari, an ipsa exercitia
* Annotatio>ie qnarta in fine, ubi dici-
tur: Expedit nonnumquam snccidi hebdo-
madam; sensus erit clarior, si legatur con-
tralii hebdomadam. [//acc a/iaeque nota-
tiones, quibits praefigitur stellula una ve/
piltres, emendationes illae sunt. quas Paires
a quinta congregatione genera/i designati
/adeudas censuerunt m Vulgata versione,
et Claudius Aquaviva juris publici fecit die
¿j Junii ¡J()8. Fas desumimus ex Instituto
Societatis Jesu, Florentiae, J8gj, vol. ///.]
c propriae querendae ac inueniendae.
1 V. supra Proleg., pp. 104-105.
2 Y. supra Proleg., pp. 105-106.
Annotaciones
229
VERSIO PRIMA
aliis, ct magis agitati ct probad a
spiritibus diuersis: expedit quan-
duque abbreuiarc tem[>us, quan-
doque protendere,et ita facienduni
est de quatuor hebdomadis se-
quentibus 1 prolongandis uel de-
curtandis iuxta personarum a et
subicctae materiae exigentiam;
nihilominus tamen poterunt finiri
exercitia in XXX dicbus paucis
additis vel substractis.
Quinta est, quod ei qui accipit
exercitia admodum prodest illa
aggredi animo quodam magno b et
liberali erga Creatorem et Domi-
num suum, committendo illi omne
uelle proprium omnemque 3 liber-
tatem, ut diuina maiestas tam de
se quam de suis disponat iuxta
sanctissimum beneplacitum suum2.
Sexta: qui tradit exercitia, cum
aduertit quod is; qui exercetur,
non mouetur motionibus aliquibus
spiritualibus, veluti sunt consola-
tiones vel desolationes, nec agita-
tur a uariis spiritibus; debet eum
diligenter interrogare de exercitiis,
VERSIO P. ROOTIIAAN
quando contrahatur [prima] heb-
dómada, et [contra] aliquando pro-
trahatur; et idem fiat in ómnibus
reliquis hebdomadis subsequenti-
bus quaerendo res [seu fructum
])roprium] juxta subjectam mate-
riam. Finientur tamen [integra
exercitia] plus minusve intra tri-
ginta dies.
Quinta, illi qui accipit Exercitia,
valde prodest, intrare in illa animo
magno et cum liberalitate erga
Creatorem ac Dominum suum,
omne suum velle, et libertatem
[suam] illi offerendo, ut divina
ejus Maj estas, tam de se, quam de
ómnibus quaehabet, disponatjuxta
sanctissimam suam voluntatem 2.
Sexta, ille, qui tradit Exercitia,
cum sentit, ei, qui exercetur, mil-
las incidere spirituales motiones
in anima; ut sunt consolationes vel
desolationes, ñeque eum agitari
variis spiritibus: multum debet
eum interrogare circa Exercitia, an
» rerum.
b lato.
230
Annotaciones
AUTOGRAPHUM
los exercicios, si los haze a sus
tiempos destinados y cómo; asimis-
mo de las addiciones, si con dili-
gencia las haze, pidiendo particu-
larmente de cada cosa destas. Ha-
bla de consolación y desolación
fol. 55, de addiciones fol. 14.
7. a La séptima: el que da los
exercicios, si vee al que los resci-
be, que está desolado y tentado, no
se aya con él duro ny desabrido *,
mas blando y suaue, dándole ánimo
y fuerzas para adelante; y descu-
briéndole las astucias del enemigo
de natura humana, y haziéndole
preparar y disponer para la conso-
lación ventura.
8. a La octaua: el que da los
exercicios, según la necessidad que
sintiere en el que los rescibe, cerca
de las dessolaciones y astucias del
enemigo, y así de las consolacio-
nes; podrá platicarle las reglas de
la primera y 2.a semana, que son
para conoscer varios spíritus, fol.
53 y 5<>-
9. a La nona: es de aduertir,
quando el que se exercita anda en
los exercicios de la primera sema-
na, si es persona que en cosas spi-
rituales no aya sido versado, y si
es tentado grosera y abiertamen-
te, 2v así como mostrando impe-
dimentos para yr adelante en ser-
VULGATA VERSIO
praescriptis agat temporibus, et
quibus modis; an etiam obseruet
diligenter cunetas additiones, 3 et
de singulis ratio postuletur. Porro
de consolationibus et desolationi-
bus infra tractabitur folio [70], de'
additionibus uero fol. [22-25].
•
Séptima est, quod is qui alterum,
exercendum curat, si eum uideat
desolatione affici seu tentatione,
cauere debet, ne se durum uel
austerum 1 ipsi exhibeat, sed mi-
tem potius ac suauem praestet,
confirmato eius animo ad agendum
strenue in posterum; detectisque
inimici nostri uersutiis, eum ad
consolationem studeat disponere
tanquam breui subsecuturam.
Octaua est, quod circa consola-
tiones et desolationes sumentis
exercitia et circa humani hostis
falladas, poterunt usui esse regu-
lae, quae in prioribus duabus he-
bdomadis* habentur de uariis spi-
ritibus internoscendis.
Nona est, quod quando exercen-
dus est quispiam spiritualium re-
rum inexpertus, vnde contingat
eum in prima hebdómada 3v eras-
sis quibusdam apertisque tentatio-
nibus uexari, ostensis iam inde
prosequendi obsequii diuini certis
impedimentis, cuiusmodi sunt rao-
* Amiotatioite octava , ubi dkitur In
prioribus duabus hebdomadis, Uge Pro
prioribus duabus hebdomadis.
1 V. supra Proleg., p. 74.
Annotaciones
231
VERSIO PRIMA
si ea facit congruis temporibus et
quomodo ea facit; item de addi-
tionibus a, si eas facit diligenter,
exigatque particulariter rationem
omnium harum rerum, s[c]ilicet
consolationum et desolationum,de
quibus, ful. [79V] et additionibus,
fol. [22V].
Séptima, quod qui tradit exer-
citia, cum uidet eum qui exercetur
desolatum et tentatum, non agat
cum eo dure nec moleste sed
dulciter et suauiter 3v confortet-
que eum et exhortetur ad ea quae
restant, aperiatque astutias inimici
naturae humanae, et hortetur ut
se praeparet ad futuram consola-
tionem.
Octaua: qui tradit exercitia, iux-
ta necessitatem illius, qui illa reci-
pit, circa desolationes et astutias
inimici, item et circa consolatio-
nes, poterit tradere regulas primae
et secundae hebdomadae ad dis-
cernendos spiritus, fol. [79, 84].
Nona: aduertendum est, quod
cum is qui exercetur versatur cir-
ca exercitia primae hebdomadae,
si non est uersatus in rebus spiri-
tualibus, sed tentatur crasse et
aperte, veluti cum ei demon re-
presentat impedimenta ad vlte-
rius progrediendum in uia Domini,
VERSIO P. ROOTHAAN
ea faciat praestitutis temporibus,
et quomodo [ea faciat]: item de
Additionibus, an diligenter eas ob-
servet: singillatim de unaquaque
ex his rebus sciscitando. — Agitur
de Consolatione et Desolatione...
[infra, ad finem libri]... de Additio-
nibus... [infra, ad finem primae
hebdomadae].
Séptima, ille, qui tradit Exerci-
tia, si videat eum, qui ea recipit,
esse desolatum ac tentatum, non
exhibeat se illi durum ñeque aspe-
rum ', sed blandum ac suavem,
addendo ei animum, ac vires in
posterum, et detegendo illi astu-
tias inimici naturae humanae, et ef-
ficiendo [admonendo, hortando],
ut se praeparet ac disponat, ad
futuram consolationem.
Octava, ille, qui tradit Exercitia,
juxta necessitatem quam senserit
[esse] in eo, qui illa accipit, circa
desolationes et astutias inimici, uti
etiam circa consolationes, poterit
ei tradere [explicare] Regulas pri-
mae et secundae hebdomadae
quae sunt ad varios spiritus inter-
noscendos... [infra, ad finem libri.]
Nona, advertendum est, [quod]
cum ille qui exercetur, versatur in
Exercitiis primae hebdomadae, si
sit persona, quae in rebus spiri-
tualibus non fuerit versara, sique
tentetur crasse et aperte, veluti
cum ostendat impedimenta pro-
grediendi ulterius in servitio Dei
a addictíonibus, hk et scmper A, quod
semel notasse sufficiat.
232
AXNOTACIONES
AUTOGRAPHUM
uicio de Dios nuestro Señor, como
son trabajos, vergüenza y temor
por la honrra del mundo, etc.; el
que da los exercicios, no le plati-
que las reglas de varios spíritus de
la 2.a semana; porque quanto le
aprouecharán las de la primera se-
mana, le dañarán las de la 2.a, por
ser materia más subtil y más su-
bida que podrá entender.
10.a La décima: quando el que
da los exercicios siente al que los
rescibe, que es batido y tentado
debaxo de especie de bien, enton-
ces es proprio de platicarle sobre
las reglas de la segunda semana
ya dicha. Porque comúnmente el
enemigo de natura humana tienta
más debaxo de especie de bien,
quando la persona se exercita en
la vida ylluminatiua, que corres-
ponde a los exercicios de la 2.a se-
mana, y no tanto en la vida purga-
tiua, que corresponde a los exer-
cicios de la 1.a semana.
1 1 .a La vndécima: al que toma
exercicios en la primera semana
aprouecha que no sepa cosa algu-
na de lo que ha de hazer en la se-
gunda semana; mas que ansí tra-
baje en la primera, para alcancar
la cosa que busca, como si en la
2.? ninguna buena sperase hallar
12.a La duodécima: el que da
VULGATA VERSIO
lestia, anxietas, pudor, timor, ha-
bita honoris mundani ratione: tune
illi, qui eum exerceri docet, super-
sedendum est usu regularum, quae
ad secundam hebdomadam perti-
nent, de discretione spirituum; et
iis vtendum solis, quae in prima
dantur. Quia quantum alter ex his
accepturus est commodi, tantun-
dem ex illis dispendii referret, ob
subtilitatem rei et sublimitatem,
quae est supra eius captum.
Decima est, quod qui exercetur,
si tentationibus iactetur, boni spe-
tiem [sic] prae se ferentibus, tune
muniendus est per dictas regulas
hebdomadae secundae. Humani
enim generis inimicus per boni
spetiem eos ut plurimum oppugnat,
qui antea in uia uitae, quam illu-
minatiuam appellant, respóndeme
exercitiis secundae hebdomadae,
fuerint potius uersati, quam in al-
tera, quae purgatiua dici solet ar-
que per exercitia primae 4 he-
bdomadae comprehenditur *.
Vndécima est, quod exercenti
se in prima hebdómada expedit
nescire, quid in secunda sit actu-
rus ; sed ad consequendum illud,
quod tune quaerit, acriter laborare,
perinde ac si nihil boni postea
esset reperturus. 1
Duodécima est, quod admonen-
* Annotatione decima 'in fine , ubi
habetur Atque per exercitia primae he-
bdomadae comprehenditur, legt Atque
exercitiis primae hebdomadae respondet.
Cf. Notationcm priniam post quintam contemplationem hebdomadis secundae.
A N NOTACION KS
233
Vl'RSIO PRIMA
scilicet, labores, verecundiam et
timorfeni ob mundanum honorem;
tune is qui tradit exercitia, non
debet declarare a ti regulas discre-
tionis spirituum b secundae hebdo-
madae; 4 quia quantum ei prode-
runt regulae primae hebdomadae,
tantum ei oberunt illae secundae,
quod materia subtilior sit et altior,
quam ut queat facile intelligere.
Decima est, quod quando qui
tradit exercitia aduertit eum, qui
ea recipit, tentari sub specie boni,
tune declaret ei regulas secundae
hebdomadae iam dictae.Quia com-
muniter inimicus humanae natu-
rae tentat sub specie boni eum,
qui versatur in uia c illuminatiua,
quae correspondet exercitiis se-
cundae hebdomadae, et non ita
eum, qui uersatur in uia purgatiua,
quae respondet exercitiis primae
hebdomadae.
Undécima: est utile ei qui uersa-
tur in prima hebdómada, ut nihil
eorum sciat, quae facturus est in
secunda; sed ita laboret in prima
ad obtinendum id quod quaerit, ac
si in secunda nihil boni speret 4v
se inuenturum \
Duodécima, quod qui tradit
VERSIO P. ROOTHAAN
Domini nostri, v. g. labores, pu-
dorem et timorem ob honorem
mundanum, etc.. [tune] qui dat
Exercitia, non ei tradat Regulas de
diversis spiritibus, [quae sunt] se-
cundae hebdomadae: quia quan-
tum ei proderunt Regulae primae
hebdomadae, [tantum] nocebunt
eae, quae secundae sunt; eo quod
materia subtilior sit ac sublimior,
quam ut Ule possit intelligere.
Decima, quando qui tradit Exer-
citia, sentit eum, qui ea accipit,
oppugnari ac tentari sub specie
boni: tune proprium est [conve-
nit] ut sermonem ei habeat de Re-
gulis secundae hebdomadae jam
dictae; quia communiter inimicus
humanae naturae magis tentat sub
specie boni, quando homo se exer-
cet in vita ¿Iluminativa, quae re-
spondet Exercitiis secundae heb-
domadae, et non tantopere [tentat
sub specie boni] in vita purgativa,
quae primae hebdomadae Exerci-
tiis respondet.
Undécima, ei qui accipit Exer-
citia, in prima hebdómada prodest,
ut nihil sciat eorum, quae facturus
est in secunda hebdómada; sed ut
ita laboret in prima ad obtinendum
id quod quaerit, ac si in secunda
nihil boni se reperturum spera-
ret
Duodécima, Ule, qui tradit Exer-
■ non declaret.
b spiritus B.
c uita B.
234
Annotaciones
AUTOGRAPHUM
los exercicios, al que los rescibe a
de aduertir mucho, que como en
cada vno de los cinco exercicios o
contemplaciones, que se harán cada
día, a de estar por vna hora, así pro-
cure siempre que el ánimo quede
harto 3 en pensar que a estado vna
entera hora en el exercicio, y antes
más que menos. Porque el enemi-
go no poco suele procurar de ha-
zer acortar la hora de la tal contem-
plación, meditación o oración '.
VULGATA VERSIO
dus est is, qui exercitatur, ut, cum
in quotidiano quolibet exercitio ex
quinqué infra describendis expendí
debeat unius horae tempus, curet
semper animi quietem in hoc repe-
rire, quod plus temporis potius
quam minus insumpsisse, sibi con-
scius sit. Frequens est enim dae-
moni hoc agere, ut praefixum rae-
ditationi uel orationi temporis spa-
tium decurtetur
13. a La terdécima: asimismo es
de aduertir que, como en el tiem-
po de la consolación es fácil y leue
estar en la contemplación la hora
entera; assí en el tiempo de la des-
solación es muy difícil complirla;
por tanto, la persona que se exer-
cjta, por hazer contra la desolación
y vencer las tentaciones, deue siem-
pre estar alguna cosa más de la
hora complida; porque no sólo se
abeze a resistir al aduersario, mas
aun a derrocalle.
14. a La quatuordécima: el que
los da, si vee al que los rescibe
que anda consolado y con mucho
herbor, deue preuenir que no haga
promessa ny voto alguno inconsi-
derado y precipitado a; y quanto
más le conosciere de ligera condi-
ción, tanto más le deue preuenir y
a praecipitado Ant.
Decima tertia est, quod, cum fa-
cile sit ac leue, affluente consola-
tione , integram contemplationis
horam traducere; difficillimum e
contra, incidente desolatione; id-
circo aduersus tentationem ac de-
solationem semper pugnandum est,
producto ultra praefinitam horam
4v exercitio, uincendi gratia. Ita
enim non solum discimus resistere
aduersario, sed eum etiam expu-
gnare.
Decima quarta est, quod si ua-
cans exercitiis cernatur consola-
tione multa et feruore magno ferri,
obuiandum est, ne promisso aliquo
uel uoto inconsulte ac praecipitan-
ter facto se obstringat. Idque tanto
fuerit diligentius praeuertendum,
quanto Ule ingenii esse instabilio-
Y. supra, Pro/c-g., p. 106.
Annotaciones
235
VERSIO PRIMA
exercitia debet admonere illum,
qui recipit ea, quoda cum in
quouis quinqué exercitiorum uel
contemplationum, quae fient quo-
tidie, debeat manere per unius ho-
rae spacium, ita id faciat, vt eius
animus contentus remaneat, dum
putat quod per horam integrara
uel eo araplius et non minus per-
stiterit in exercitio; quia inimicus
non parum solet curare, ut tempus
contemplationis minuatur '.
Tertia decima: aduertendum,
quod sicut tempore consolationis
est facile manere in contemplatio-
ne per horam integram, ita tem-
pore desolationis est difficillimum;
ideo is qui exercetur ut desolatio-
ni repugnet et tentationes uincat,
debet permanere plusquam per
horam; ut im-5 bibat consuetudi-
nem non solum resistendi aduer-
sario, sed etiam eum prosternendi.
Ouarta decima: quod qui tradit
exercitia, si uidet eum qui exerce-
tur consolatum et ualde feruidum,
debet eum praemonere, ne pro-
missionem aliquam uel uotum
inconsideratum et praecipitatum
emittat;et quomagis eum cognoue-
rit esse facile mobilem etleuem, eo
VERSIO P. ROOTHAAN
citia, debet eum, qui ea accipit,
multum [s. impense, instanter]
admonere, ut, cum in unoquoque
ex quinqué Exercitiis vel contem-
plationibus, quae singulis diebus
fient, durare debeat per unius ho-
rae spatium: ita procuret semper,
ut animus contentus maneat reco-
gitando [in eo quod conscius sibi
sit], perdurasse horam integram in
[illo] Exercitio, et imo plus [tem-
poris impendisse] potius quam mi-
nus. Nam inimicus [daemon] non
parum solet procurare, ut hora
contemplationis ejusmodi, medita-
tionis, vel orationis decurtari fa-
ciat
Decima tertia, item adverten-
dum est, quod sicut tempore con-
solationis facile est ac leve durare
in contemplatione per horam inte-
gram, ita desolationis tempore val-
de est difficile illam explere. Idcir-
co is, qui exercetur, ad agendum
contra desolationem, et ad tenta-
tiones vincendas, debet semper
durare aliquantum ultra horam
completara : ut non solum assuescat
resistere adversario, sed etiam
illum prosternere.
Decima quarta, ille, qui tradit
Exercitia, si videat eum, qui illa
accipit, in consolatione et cum
multo fervore procederé, debet
praemonere, ne promissionem ali-
quam faciat, nec votum aliquod in-
considerate ac praecipitanter: et
quanto magis eum cognoverit levis
a ad hoc quod.
236
Annotaciones
AUTOGRAPHUM
admonir a. Porque, dado que iusta-
mente puede mouer vno a otro a
tomar religión, en la qual se en-
tiende hazer voto de obediencia,
pobreza y castidad; y dado que la
buena obra que se haze con voto,
es más meritoria que la que se haze
sin él; mucho deue de mirar la
propria condición y subiecto 1 , y
quánta ayuda o estoruo podrá ha-
llar en cumplir la cosa que quisie-
se prometer.
VULGATA VERSIO
ris perspicitur. Quamuis enim unus
alterum iuste mouere possit ad
ingressum religionis, in qua emit-
tenda sint obedientiae, paupertatis
atque castitatis uota; quamuis prae-
terea maioris sit meriti opus ex
uoto quam sine uoto factum: plu-
rima nihilominus ratio habenda
est conditionis propriae 1 persona-
rum. Item atiente est consideran-
dum, quid commodi uel incommodi
possit ocurrere ad illud praestan-
dum, quod aliquis promissurus sit.
15.a La décimaquinta: el que
da los exercicios, no deue mouer
al q[ue] 3v los rescibe más a po-
breza ny a promessa, que a sus
contrarios, ny a un estado o modo
de viuir, que a otro. Porque, dado
que fuera de los exercicios lícita y
meritoriamente podamos mouer a
todas personas, que probabiliter
tengan subiecto b, para eligir conti-
nencia, virginidad, religión y toda
manera de perfcctión euangélica;
tamen en los tales exercicios spi-
rituales más conueniente y mucho
mejor es, buscando la diuina vo-
luntad, que el mismo Criador y
Señor se communique a la su ánima
a Sie Aut.; amonestar Po. et Bu.
h tengan buen subiecto Do.
Decima quinta est, quod tradcns
exercitia non debet alterum im-
peliere ad paupertatem et promis-
sionem eius magis quam ad op-
positum, 5 ñeque ad hoc potius
quam ad illud institutum uitae.
Ouia licet extra exercitia licitum
sit et pro mérito ducendum, si
quis caelibatum , religionem et
aliam quamcunque euangelicam
perfectionem amplecti suadeat iis
ómnibus, quos ex personarum et
conditionum ratione prubabile sit
fore idóneos; longe tamen conue-
nientius meliusque est inter exer-
citia'ipsa id non attentare, sed Dei
potius uoluntatem quaerere atque
1 «Kefcrtur ad universam hominis naturam et ad ejus dispositionem tum physicam
tum moralem». Á'o., annot. 20, p. 13. Et v. supra. Pro/eg, p. 73.
A N NO I AC IONES
237
VERSIO PRIMA
magis debct cum praeuenire. Quia
quanuis alium ¡)osset quis juste
exhortan ad religionem (in qua in-
telligitur uotum ohedientiae, casti-
tatis et paupertatis) , et quanuis
honum ex uoto factum sit magis
meritorium quam sine eo factum;
naide tamen aduertenda sunt con-
ditio et subiectum 1 uouentis, et
commoda uel impedimenta, ad
praestandam rem, quam uult pro-
mittcre.
Deeimaquinta: tradens exercitia
non debet ea recipientem plus in-
citare ad paupertatem vel eius 5v
promissionem, quam ad eius con-
trarium, uel ad vnum statum seu
modum uiuendi, plus quam ad
alium; quia licet extra exercitia li-
cite et meritorie possimus incitare
( mines, qui ad id idonei probabili-
ter uideantur, ad eligendum cónti-
nentiam, virginitatem, religionem
et omne aliud commodum médium
ad obtinendam perfectionem euan-
gelicam; tamen in exercitiis spiri-
tualibus conuenientius et multo
melius est quod, quaesita diuina
uoluntate a, ipsemet Dominus et
VERSIO P. ROOTHAAN
indolis essc [s. instabilem] tantu
magis debet illum pracmonere, et
[porro] admonere. Quamvis enim
recte possit quis moveré alium ad
Religionem amplectendam, in qua
intelligitur [quis] faceré votum
obedientiae, paupertatis et castita-
tis; et quamvis bonum opus, quod
fit cum voto, sit magis meritorium,
quam quod fit sine illo: multum
[tamen] attendenda est propria
conditio et subjectum 1 [ejus, qui
facit Exercitia] et quantum possit
invenire auxilii vel impedimenti,
in explenda [deinceps] ea re, quam
vellet promittere.
Deeimaquinta, Ule, qui tradit
Exercitia, non debet ea accipien-
tem moveré magis ad paupertatem
ejusve promissionem3, quam ad op-
posita, ñeque ad unum statum vel
modum vivendi [magis] quam ad
alium: quia licet, extra Exercitia,
possimus licite ac meritorie move-
ré omnes, qui probabiliter idonei-
tatem habeant, ad eligendam con-
tinentiam, virginitatem, religionem
et omnem modum perfectionis
evangelicae: tamen, in talibus Exer-
citiis spiritualibus, convenientius
est, et multo melius, quaerendo
divinam voluntatem, ut ipse Crea-
tor ac Dominus animae suae [sibi]
a quod quaerendo diuinam uolunta-
tem B.
a paupertatem ñeque ad promissionem
[aliquam] 4.a ed.
238
Anxotaciones
AUTOGRAPHUM
deuota abracándola a en su amor y
alabanza *, y disponiéndola por la
vía que mejor podrá sentirle* ade-
lante. De manera que el que los da
no se decante ny se incline a la vna
parte ny a la otra; mas estando en
medio como vn peso s, dexe in-
mediate obrar al Criador con la
criatura, y a la criatura con su Cria-
dor y Señor 4.
16.a La décimasexta: para lo
qual, es a saber, para que el Cria-
dor y Señor obre más ciertamente
en la su criatura, si por ventura la
tal ánima está affectada y inclinada
a vna cosa desordenadamente,
muy conueniente es mouerse, po-
niendo todas sus fuerzas, para ve-
nir al contrario de lo que está mal
affectada; así como si está affectada
para buscar y auer vn officio o be-
a Ita Aut.. unde recle Vn. et Ro. ample-
xans, et Fa. acceptando; nam v. abracar
sen abrazar significat amplecti, Te/ libenter
assumere. Non tta recle Do. abrasar quod
est comburere, accenderc; nam ¿¡llera q
nunquam 01 Aut. pro S, saepissime pro z
adhibetur. Mirum igitur Po. hunc locttm ita
verlissr. Dei amore flagrans.
VULGATA VERSIO
praestolari, doñee ipse Creator ac
Dominus noster animae sibi deuo-
tae sese communicet; eamque am-
plexans \ ad sui amorem, laudem
et seruitium 5 disponat , prout
máxime scit esse commodum.
Ouapropter dictanti exercitiastan-
dum est in quodam aequilibrio a
sinendumque, ut citra médium
Creator ipse cum creatura sua, et
haec vicissim cum illo rem transi-
gat \ '
Decima sexta est, quod, ut Crea-
tor ipse Dominusque noster in
creatura sua certius operetur, si
accidat animam ad aliquid minus
rectum affici atque inclinare, sum-
mopere ac totis uiribus niten-5v
dum est in contrarium; ut puta si
ad officium uel beneficium adipi-
scendum adspiret,non diuinae glo-
riae aut communis animarum salu-
tis causa, sed commoditatis suae
a Seq. ad instar ponderis in statera
oblitt.
1 Sensus hujus loci ex supra annotatis, est hujusmodi: eam libenter ac sponte as-
sumens in amorem et laudem sui. Di. Ora., in fine c. io. ait: «Por ella [la caridad] lo
abracamos [a Dios] en el coracón». Cf. Di. Antiqita, VUL
2 E duabus interpretationibus, quas hoc loco praebet Ro., prima certe est praefe-
renda. Saltem sexies et vicies, extra hunc locum, usurpat Ignatius in Exercitüs voca-
bula servir, seruicio; eaque semper significant officium hominis erga Deum, nunquam
aliquid homini convenire, quam rem exprimit Ignatius per vocabula ayudar, prove-
cho, etc. Caeterum illud que, quod est in locutione hispana «por la vía que mejor podrá
servirle», pendet a praepositione por praecedenti, quasi diceretur per viam, per quam;
illa omissio praepositionis ante pronomen que frequens est in lingua hispana, v. g. in
f. I2v, 1. 18: «en los puntos que he sentido» pro en los puntos en que he sentido.
Annotaciones
239
VERSIO PRIMA
Creator seipsum communicet sibi
deuotae animae, cam acceptando
ad suum amorem et laudem 1, et
disj)onendo eam uia et modo con-
uenientiori ad hoc quod in futurum
possit ei melius inseruire 5. Itaque
tradens exercitia non se inclinet
ad unam partem plusquam ad
aliam; sed in aequilibrio consistens
sinat Dominum a immediate ope-
ran cum sua creatura, et creatu-
ram cum suo Creatore 4.
6r Decima sexta: ad id quod
supradictum est, scilicet ad hoc
quod Creator et Dominus certius
operetur in sua creatura, si forsan
animus inordinate afficitur et incli-
natur ad aliquam rem, est conue-
nientissimum niti totis uiribus, ut
perueniat ad contrarium affechun
ei quo male b afficitur; ueluti, si
affectus est ad quaerendum offi-
cium aliquod uel beneficium, non
VERSIO P. ROOTHAAN
devotae se communicet eam am-
plexans in suum amorem ac lau-
dem eamque disponens ea via,
qua melius poterit ei deinceps ser-
vire 2 [vel , quae melius poterit
ipsi convenire in posterum]; ita
ut, qui tradit Exercitia, non diver-
tat, nec se inclinet ad unam, ñeque
ad alteram partem; sed consistens
in medio, ad instar bilancis, sinat
Creatorem cum creatura, et crea-
turam cum suo Creatore ac Domi-
no immediate operari 4.
Decimasexta, ad id [quod supra
dictum est], scilicet, ut Creator ac
Dominus certius operetur in sua
creatura; si forte talis anima inor-
dinate affecta est et inclinata ad
rem aliquam; valde conveniens est
[eam] moveré se, adnitendo totis
viribus, ut veniat [perveniat] ad
contrarium ei rei cui male affecta
est; veluti si [anima] affecta est ad
quaerendum et possidendum offi-
a in tali deliberatione add. A.
b ad contrarium rei, cui afficitur.
3 Magis proprie dixisset: «como el fiel de un peso»; nam fiel est staterae stilus sive
pars media, quae per se in neutram partem inclinat. In. f. 28v: «me halle como en me-
dio de un peso», ubi peso ponitur pro balanza seu statera.
4 De dando vel non dando consilio ei qui se exercet, consule Suárez, 1. c, cap. VII,
nn. 4-5.
240
Annotaciones
AUTOGRAPHUM
neficio, no por el honor y gloria de
Dios nuestro Señor ny por la sa-
lud espiritual de las ánimas, mas
por sus proprios prouechos y inte-
reses temporales, deue affectarse
al contrario, instando en oraciones
y otros exercicios espirituales, y
pidiendo a Dios nuestro 4 Señor el
contrario, es a saber, que ny quie-
re el tal officio o beneficio ny otra
cosa alguna, si su diuina maiestad,
ordenando sus deseos, no le mu-
dare su affectión primera De
manera que la causa de desear o
tener vna cosa o otra, sea sólo ser-
uicio, honrra y gloria de la su di-
uina maiestad.
VULGATA VERSIO
negotiorumque temporalium dun-
taxat; tune affectus ad oppositum
impelli debet per assiduas oratio-
nes et alia exercitia pia, in quibus
a clementia Dei oppositum peta-
tur: videlicet hunc ut ille animum
offerat ipsi Deo, se tale officium
uel beneficium aut aliud quiduis
iam non appetere, nisi priorem
affectum adeo mutauerit ', ut ni-
hil iam omnino desideret uel pos-
sideat alia ex causa, quam diuini
cultus et honoris.
17.a La décimaséptima: mucho
aprouecha, el que da los exerci-
cios, no queriendo pedir s ny sa-
ber los proprios pensamientos ny
peccados del que los recibe, ser
informado fielmente de las varias
agitaciones y pensamientos, que
los varios spíritus le traen 3 ; por-
que según a el mayor o menor pro-
uecho le puede dar algunos spiri-
tuales exercicios conuenientes y
conformes a la necessidad de la tal
ánima así agitada.
a segum Aut.
Decima séptima * perutilis est,
quod , scilicet tradens exercitia
inquirere ac scire nolens pro-
prias alterius cogitationes et pec-
cata, superest, ut certior faclus
fideliter de cogitationibus a uario
spiritu immissis 3, et ad maius aut
minus bonum trahentibus; spiri-
tualia nonnulla exercitia illi prae-
scribat praesenti animae necessi-
tati opportuna.
* Amiotatio decima séptima ¡ta />oni
debet: Decima séptima. Perutile est ut qui
tradit exercitia, quamvis inquirere ac scire
non intendat proprias alterius cogitationes
et peccata; certior tamen fideliter fiat de
variis agitationibus et cogitationibus, quas
varii spirítus immittunt. Perspecto enim
majori aut minori ejus profectu, nonnulla
spiritualia exercitia praescribere illi potcst,
praesenti animae necessitati opportuna.
V. supra, Proleg., p. 107.
Annotacionks
241
VERSIO PRIMA
ob honorem uel gloriam Domini,
uel salutem animarum, sed ob pro-
pria commoda temporalia, debet
instare et urgere, ut in contrarium
afficiatur, orationibus et aliis spiri-
tualibus exercitiis petens a Domi-
no contrarium, proponensque se
nolle tale officium uel beneficium
uel quiduis aliud, nisi prius diuina
maiestas ordinauerit sua dcsideria*
et mutauerit primum affectum et
finem mouentem ad optandum rem
talem '; ita quod causa desideran-
di uel habendi rem aliquam, sit
solum obsequium et honor diuinae
maiestatis.
6v Decima séptima: multum
conducit, quod tradens exercitia,
nolens scire nec petere peccata,
informetur fideliter de agitationi-
bus et cogitationibus immissis ab
utroque spiritu 3; quia, prout b ma-
gis uidebit expediré, poterit ei
tradere aliqua exercitia conuenien-
tia necessitati talis animi.
a suos affectus.
b secundum quod.
VERSIO P. ROOTHAAN
cium aliquod vel beneficium, non
ob honorem et gloriam Dei Domi-
ni nostri, ñeque ob salutem spiri-
tualem animarum, sed ob propria
commoda et utilitates temporales,
debet affici [affectum suum impe-
liere] ad contrarium, instando in
orationibus aliisque Exercitiis spi-
ritualibus, et petendo contrarium
a Deo Domino nostro; [protestan-
do] scilicet, nolle se tale officium
vel beneficium, aut aliud quidquam,
nisi divina sua Majestas, in ordi-
nem redigens ejus desideria, pri-
mum suum affectum ipsi mutave-
rit ita ut causa desiderandi vel
tenendi unum vel alterum, sit so-
lum obsequium, honor et gloria
suae divinae Majestatis.
Decimaseptima, multum condu-
cit, ut-qui tradit Exercitia, [quam-
vis] non intendens percunctari ñe-
que scire proprias ejus, qui illa ac-
cipit, cogitationes et peccata, [ta-
men] fideliter certior fiat de vari-
is agitationibus et cogitationibus,
quas diversi spiritus ei inmittunt 3;
quia secundum majorem aut mino-
rem [ejus] profectum, potest ei tra-
dere quaedam Exercitia spiritualia
convenientia, et conformia necessi-
tati animae hujusmodi sic agitatae.
2 Ordo verborum clarior: «no queriendo el que da los exercicios»... quasi esset
ablativus absolutus. Do. verba no queriendo usque recibe uncis includit.
3 Distinguit proprias sese exercentis cogitationes et peccata ab agitationibus et co-
gitationibus illi immissis ab spiritibus externis; has, inquit, exercitiorum moderator sciat
oportet; illa priora si ignoret, nihil refert. Imo expediré, ut peccata ignoret, colligitur ex
ómnibus, etiam antiquissimis, Directoriis, quae vide suo loco.
MONUM. IONATIANA. — SERIES II. IÓ
242
Aniíotaciones
AUTOGRAPHUM
18.a La décima octaua: según
la disposición de las personas que
quieren tomar exercicios spiritua-
les, es a saber, según que tienen
hedad, letras o ingenio, se han de
aplicar los tales exercicios; porque
no se den a quien es rudo o de
poca complisión \ cosas que no
pueda descansadamente lleuar, y
aprouecharse con ellas. Assímismo
según que se quisieren disponer,
se deue de dar a cada vno, porque
más se pueda ayudar y aproue-
char. Por tanto, al que se quiere
ayudar para se ynstruyr y para lle-
gar hasta cierto grado de conten-
tar a su ánima, se puede dar el
examen particular, fol. 6.", y des-
pués el examen general, fol.
iuntamente por media hora a la
mañana el modo de orar sdbre los
mandamientos, peccados morta-
les, etc., fol. $8, comendándole
también la confessión de sus pec-
cados de 8 en 8 días 2, y si puede
tomar el sacramento de XV en XV
y si se afecta mejor 4v de 8 en 8.
Esta manera es más propria para
personas más rudas o sin letras,
declarándoles cada mandamiento,
y así de los peccados mortales,
preceptos de la Iglesia, V sentidos
y obras de misericordia. Ansímes-
mo, si el que da los exercicios vie-
VI- LG ATA VERSIO
Decima octaua est, quod iuxta
eius, qui 6 exercetur, habitudinem,
puta pro aetate, doctrina uel inge-
nio, accommodari debent exerci-
tia; ne cui rudi aut imbecilli seu
debili ea imponantur, quae ferré
non possit citra incommodum, ne-
dum ad profectum suum assume-
re. Similiter prout cuique in animo
est sese disponere, impartiendum
id demum est, quod eum potissi-
mum iuuare possit. Propterea ei,
qui se instruí duntaxat postulat, et
ad gradum aliquem perduci, in
quo animus suus conquiescat, tradi
potest particulare primum examen
infra positum, fol. [gv], deinde ge-
nérale, fol. [nv]; simulque modus
orandi mane per horae dimidium
ex praeceptorum Dei et peccato-
rum moítaliúm consideratione, de
qua ful. [54VJ. Suadendum etiam
fuerit, ut octauo quoque die pee-
cata sua confiteatur *, et quinde-
cim dierum interuallo uel octo po-
tius, si affectus impellat, sumat
eucharistiae sacramentum . Ista
exercitationis ratio proprie com-
petit rudioribus seu illiteratis, qui-
bus insuper exponenda erunt sin-
gula praecepta Dei atque Eccle-
siae, mortalia peccata, cum quin-
qué sen-6v sibus et operibus mise-
ricordiae. Itidem, si is, qui tradit
1 Yerbum obsoletum pro complexión. Idem est quod supra appeüavit condición y
subiente. Cf. supra, p. 236, annot. t.
2 Vide supra, Proleg., p. 27.
Annotaciones
243
VERSIO PRIMA
Uccima octaua: sccundum dispo-
sitionem eorum, qui uolunt recipe-
re exercitia spiritualia, hoc est,
secundum eorum aetatem, literas,
ingenium, debent eis aptari exer-
citia ; ne crasso ingenio uel deli-
ra tae complexión! tradantur res,
quas suauiter ferré non possit, uel
quibus non possit proficere. Prout
etiam a quis uoluerit se disponere,
debent ei tradi plura uel pauciora
exercitia, ut magis iuuari possit l>.
Ideo ei qui tantum uult se dispone-
re ad hoc quod instruatur et c us-
que ad certum gradum satisfacien-
di animo suo perueniat, potest tra-
di examen particulare, 7 fol. [iov],
et postea examen genérale, fol.
[1 iv] et etiam modus orandi circa
praecepta et peccata mortalia, fol.
etc. d [58v], quod fiet mane per di-
midium horae; poteritque exhorta-
n ad confessionem peccatorum
octauo quoque die faciendam 2; et
si potest, ad communionem quinto
décimo quoque die sumendam, uel
si magis afficitur, octauo quoque
die. Hic modus est magis conue-
niens rudibus seu illitteratis, qui-
bus declarabuntur praecepta Dei,
peccata mortalia, praecepta Eccle-
siae, quinqué sensus et opera mi-
sericordiae. Similiter si tradens
exercitia uideat, recipientem illa
a secundum etiam quod.
t> ut magis expedierit.
c et quod B.
d B habet 25 pro etc. errore librarii .
qui non intellexit signum quod est in A.
Vicie infra, annot. huic simi/em in medita-
tione de duobus vexil/is, fol. jjv.
VERSIO P. ROOTII A AJÍ
Decima octava, juxta dispositio-
nem eorum, qui volunt Exercitia
spiritualia suscipere, id est, secun-
dum eorum aetatem, doctrinam,
vel ingenium, applicari debent ta-
ba [hujusmodi] Exercitia; ne ho-
mini rudi vel exiguae [delicatae]
complexionis tradantur ea, quae
commode [s. suaviter] ferré non
possit, et quibus non possit profi-
cere. Similiter, prout quisque vo-
luerit se disponere, id ei dandum
est, quo magis possit se juvare et
proficere. Itaque ei qui [tantum]
se juvare vult ut instruatur, et ut
perveniat usque ad certum gradum
contentam reddendi animam suam,
dari potest Examen particulare, in-
fra [post Fundamentum], ac postea
Examen genérale [ibidem], simul
et Modus orandi, mane per me-
diam horam, circa praecepta, pec-
cata mortalia etc., infra [in fine
quartae hebdomadae] commen-
dando ei etiam Confessionem suo-
rum peccatorum [faciendam] oc-
tavo quoque die !, et , si potest,
Communionem decimoquinto [quo-=
que die], et si [ita] afficitur, melius
octavo quoque die. Hic modus ma-
gis est conveniens rudioribus seu
illiteratis, declarando illis [singil-
latim] unumquodque praeceptum,
et sic de peccatis mortalibus, prae-
AXXOTACIOXES
244
AUTOGRAPHüM
re al que los recibe ser de poco
subiecto o de poca capacydad na-
tural, de quien no se espera mucho
fructo; más conueniente es darle
algunos destos exercicios leues 1
hasta que se confiese de sus pec-
cados; y después dándole algunos
exámines de consientia, y orden de
confesar más a menudo que solya,
para se conseruar en lo que ha ga-
nado, no proceder adelante en ma-
terias de electión, ny en otros al-
gunos exercicios, que están fuera
de la primera semana; mayormen-
te quando en otros se puede hazer
mayor prouecho, faltando tiempo
para todo.
19.a La^XVIIII: al que estubie-
re embarazado en cosas públicas o
negocios conuenientes, quier letra-
do, o ingenioso, tomando vna hora
y media para se exercitar, plati-
cándole para qué es el hombre
criado, se le puede dar asimismo
por spacio de media hora el exa-
men particular, y después el mis-
mo general, y modo de confesar y
tomar el sacramento, haziendo tres
días cada mañana por spacio de
vna hora !, la meditación del
2 y 3 peccado, fol. 10o; después
VOLGATA VERSIO
exercitia, alterum uiderit debilis
esse naturae ac parum capacis,
vnde modicus prouentus et fru-
ctus sperari queat; satius fuerit
aliqua ex dictis leuioribus 1 exer-
citiis ipsi praescribere, usque ad
confessionem peccatorum; postea
nonnulla conscientiae examina et
methodum confessionis frequen-
tioris daré, quibus iam paratum
sibi animae profectum seu lucrum
tueri possit. Non erit autem pro-
grediendum ad electionum dicta-
mina , aliorumue , quam primae
hebdomadae, exercitiorum; quo-
ties praesertim alii adsunt maiore
cum fructu exercitandi, nec omnia
ómnibus praestare temporis per-
mittit angustia.
Decima nona est, quod homini
negotiis publicis uel aliis conue-
nientibus districto, siue ingenio
siue literis praeditus sit, suppe-
tente ipsi a hora una et dimidia
diebus singulis ad sumenda non-
nulla exercitia, exponendum pri-
mo erit quem in finem homocrea-
tus sit; deinde per horam dimi-
diam examen 7 particulare; dein-
ceps genérale cum modo rite con-
fitendi sumendique sancti sacra-
menti tradi ei possunt, praescri-
bendo etíam, ut mane per triduum*
a Hoc v. add. sufra versum.
1 Cf. Di. Anón. B, f. 15V et sqq.; item Chron. Po., VI, 16; Monum. Ignat., ser. I*, X,
690 et XI. 540; Fabri Afonum., 84, annot. 8, 107, etc.
■ Animadverte diligenter. tribuí hoc loco singulis meditationibus ternas horas.
Annqtaciones
245
VKRSIO PRIMA
1 SS€ uel debilis complexionis a uel
paruac capacitatis naturalis, a quo
non spcratur adeo copiosus fru-
ctus; expcdicntius est tradere illi
aliqua exercitia leuiora quous-
quc faciat confessionem suorum
peccatorum; tradere etiam aliquam
formulam examinandi conscien-
tiam et modum aliquem frequen-
tius, quam solitus esset, confitendi,
ad hoc ut conseruet se in his quae
semel adeptus est,expedientius,7v
inquam, quam prosequi reliqua
exercitia et materiam electionum,
uel aliquod aliud exercitium, quod
sit extra primam hebdomadam,
máxime quando in aliis potest fieri
maior fructus nec tempus pro utra-
que re sufficit.
Decimanona: occupato in rebus
publicis, seu in aliis negotiis neces-
sariis, siue literatus siue ingeniosus
sit, accipienti horam cum dimidia
ad exercitia facienda, praemissa
meditatione finis b ad quem ho-
mo conditus est, potest etiam tra-
di per dimidium horae examen
particulare, et postea ipsum exa-
men genérale et fnodus etiam con-
fitendi et accipiendi sacramentum,
et faciat per tres dies quouis mane
meditationem primi, 2.' et 3.' pec-
cati, folio [16] per spacium unius2
VERSIO P. ROOTHAAN
ceptis Ecclesiae, quinqué scnsibus,
et operibus misericordiae. Simili-
ter, si ille, qui tradit Exercitia, vi-
deat eum, qui ea accipit esse exi-
guum subjectum a vel parvae capa-
citatis naturalis, a quo non spera-
tur multum fructus, convenientius
est, ei tradere aliqua ex his Exer-
citiis levibus l, [levia, s. leviora ex
libro Exercitiorum] doñee faciat
confessionem suorum peccatorum;
ac dein dando illi aliqua Examina
conscientiae, et praescribendo, ut
confiteatur frequentius, quam soleT
bat, ut se conservet in eo quod
adeptus est, non progredi ulterius
in materias Electionis, ñeque in '
alia ulla Exercitia, quae sunt extra
primam hebdomadam; máxime
quando in aliis major profectus
fieri potest, dum tempus deest
[non sufficit] ad omnia.
Decima nona, ei qui implicatus
[s. oceupatus] esset in rebus pu-
blicis vel negotiis convenientibus
[utilibus, necessariis], sive litera-
tus sit, sive ingenio polleat, si su-
mat unam horam cum dimidia
[quotidie] ad Exercitia facienda,
proponendo ei [primum] ad quid
creatus est homo, tradi item po-
test per horae dimidium Examen
particulare, ac postea ipsum gene-
rale, et modus confitendi ac su-
mendi [sanctissimum] Sacramen-
tum: faciat [que] per tres dies ;
a Emendatum videtur ex naturae in B;
complexionis A.
praemiso prius fine.
a exigui subjecti 4.a ed.
246 Annotaciones
AUTOGRAPHUM VULGATA VERSIO
otros tres días a la misma hora la
meditación del processo de los pec-
cados, fol. 12°: después por otros
tres días a la misma hora haga de
las penas que corresponden a los
peccados, fol. 13", dándole en todas
tres meditaciones las X addicio-
nes, fol. 14a, lleuando el mismo dis-
curso por los misterios de Xpo.
nuestro Señor, que adelante y a la
larga en los mismos Exercicios se
declara.
spatio unius horae meditationem
agat de primo, secundo ac tertio
peccato , ut docetur fol. [i5v];
postea per alios tres dies eadem
hora de processu peccatorum, ut
fol. [i8v]; per alios totidem de
poenis, quae peccatis respondent,
fol. [20].
Dictandae quoque illi erunt in-
tra totum dictarum trium medita-
tionum tempus decem additiones
illae, quae habentur fol. [22]. Ob-
seruabitur eadem meditandi ratio
circa mysteria Domini nostri Iesu
Christi, quae infra in ipsismet
Exercitiis late explicatur.
20.a La vigéssima: al que es
más desembarazado y que en todo
lo possible desea aprouechar, dén-
sele todos los exercicios 5 spiritua-
les por la misma orden que proce-
den, en los quales por vía ordena-
da a tanto más se aprouechará,
quanto más se apartare de todos
amigos y conoscidos, y de toda so-
licitud terrena 1 ; assí como mu-
dándose de la casa donde morava,
y tomando otra casa o cámera para
habitar en ella, quanto más secre-
tamente pudiere; de manera que
en su mano sea yr cada día a missa
y a bísperas, sin temor que sus co-
noscidos le hagan impedimiento.
B Bic Aut. et Do.; ordinaria Bu., Ve. et
/•>/.,• plerumquc Po. L'nde probabiliter colil-
las v. ordenada lapsu calata* pro ordina-
ria scriptum esse.
Vigésima est, quod ei, qui a
negotiis liberior est, et fructum
consequi spiritualem optat, quam
possit máximum , tradenda sunt
omnia exercitia eodem quo pro-
cedunt ordine (et quidem scribi
rcrum capita ne exeidant e memo-
ria expedit). In quibus (secundum
successum communiorem ) tanto
maiorem faciet progressum spiri-
tualis uitae, quanto magis ab ami-
cis notisque ómnibus et ab omni
rerum 7v humanarum solicitudi-
ne 1 sese abduxerit: vt si ab aedi-
bus pristinis migret in domum cel-
lamue aliquam secretiorem, unde
ipsi liberum securumque sit egre-
V. supra, Proleg., pp. 73-74, 118.
A NNOr ACIONES
247
VEKSIO I-RIMA
horae ; faciat etiam per alios tres
dies cadem hora meditationem
processus peccatorum, fol. [19];
tándem per alios tres dies eadem 8
hora meditetur poenas correspon-
dentes peccatis, fol. [21], dentur-
que illi in ómnibus tribus medi-
tationibus decem additiones fol.
[22v]; et seruetur idem discursus
circa mysteria Domini nostri Jesu
Christi, qui postea in exercitiis
diffuse •' declarabitur.
Vigésima: quod ei qui omnino
est expeditus et pro uiribus optat
proficere, tradantur omnia spiritua-
lia exercitia ordine suo (et quidem
scripta rerum capita tradi, ne da-
ban tur c memoria, expedit), in qui-
bus, uia ordinaria, eo plus quis pro-
ficiet, quo plus se segregauerit ab
ómnibus amicis et notis et ab omni
solicitudine terrena 1 ; quod fiet
relinquendo pristinam domum et
accipiendo aliam seu aliud cubicu-
lum, in quo possit secretius habi-
tare; ita ut b sit ei liberum iré quo-
tidie ad missam et ad uesperas,
nec c timeat quod d noti sint ei
mpedimento; et ex hac segrega-
a diffuse in exercitiis A.
•> ita quod.
c sitie hoc quod.
quod sibi,
VERSIO P. ROOTHAAN
quolibet mane spatio unius horae
meditationem de primo, secundo
et tertio Peccato, infra, [in pri-
ma hebdómada] ; deinde per alios
tres dies eadem hora meditatio-
nem de Processu peccatorum, in-
fra [ ibidem ] ; postea per alios
tres dies eadem hora, faciat de
Poenis quae peccatis respondent,
infra [ibidem]; tradendo illi in
ómnibus tribus meditationibus
decem Additiones , infra [ ibi-
dem] ; servando eum discursum
[ s. ordinem ] circa mysteria
Christi Domini nostri, qui infra
ac fuse in ipsis Exercitiis decla-
ratur.
Vigésima, ei qui magis expedi-
tus est [liber a negotiis], et qui
desiderat in ómnibus, quantum
potest, proficere, tradantur omnia
Exercitia spiritualia eodem ordine,
quo procedunt, in quibus, via or-
dinaria, eo plus proficiet, quo ma-
gis segregaverit se ab ómnibus
amicis ac notis, et ab omni sollici-
tudine terrena verbi gratia, mi-
grando e domo in qua habitabat,
et eligendo aliam domum, vel
[aliud] cubiculum, ut ibi degat
quam secretissime possit; ita ut in
ejus potestate sit iré quotidie ad
Missam et ad Vesperas, absque ti-
more ne noti sui eum impediant.
24&
Annotacioxes
AUTOGR APHU M
Del qual apartamiento se siguen
tres prouechos principales, entre
otros muchos: el primero es, que
en apartarse hombre de muchos
amigos y conoscidos, y asimismo
de muchos negocios no bien orde-
nados, por seruir y alabar a Dios
nuestro Señor no poco meresge
delante su diuina maiestad; el se-
gundo, estando ansí apartado no
teniendo el entendimiento partido
en muchas cosas, mas poniendo
todo el cuydado en sola vna, es a
saber, en seruir a su Criador, y
aprouechar a su propria ánima;
vsa de sus potencias naturales más
libremente b, para buscar con di-
ligencia lo que tanto desea; el 3.0
quanto más nuestra ánima se halla
sola y apartada, se haze más apta
para se acercar y llegar a su Cria-
dor y Señor; y quanto más así se
allega, más se dispone para resci-
bir gracias y dones de la su diuina
y summa bondad.
b Prius liberamente.
VULGATA VERSIO
di ad matutinum a sacrum missae,
uel ad uesperarum officium, cum
libuerit, audiendum, absque fami-
liaris cuiusquam interpellatione.
Ex qua quidem loci secessione,
inter alias multas commodidates
hae tres praecipue consurgunt:
prima, quod, seclusis amicis et fa-
miliaribus, negotiisque minus recte
ordinatis ad Dei cultum \ gratiam
apud Deum non mediocrem mere-
tur; secunda, quod per huiusmodi
secessum, intellectu minus quam
antea distracto in diuersas partes,
sed collecta redactaque omni co-
gitatione ad rem unam, scilicet ad
obsequendum Deo Creatori suoi
et saluti animae suae consulen-
dum; multo liberius ac expeditius
utitur naturae uiribus in quaerendo
eo, quod desiderat tantopere; ter-
tia quod quanto se magis reperit
anima segregatam ac solitariam,
tanto aptiorem seipsam reddit ad
quaerendum 8 attingendumque
Creatorem et Dominum suum; ad
quem insuper quo propius acce-
dit, eo melius ad suscipienda bo-
nitatis diuinae dona disponitur.
■ Post matutinum virgula est in edd.
prima romana 1548; secunda, conimbricen-
si, IJJJ; vindobonensi , /jó j; burgtnsi.
'S74¡ hispalensi, fj8j ; virgulam omisil
secunda romana, IJ74, quam sequitur inst.
S. jf., idque consonum magis est hispánico
lextui, in quo nihil est nisi quod nos e.xhi-
bemus, manuscripio Vulgatae, ubi virgula
est post missae, non post matutinum. et
locis para/Mis Vu„ Ve. et Aut. Cf. in Vu„
f. jj, in Ve./, jó, in Aut. f. 24V. Unde Ro.
dicit, illud Matutinum w.endose in V u/ga-
tam irrepsisse. Not. J2. ad hunc locum.
1 «Intelligenda liaec verba ita, ut finem exprimant, ob quem quis ab amicis et a ne-
gotiis secedat, non vero referencia ad negotia non bene ordinata>. Ro., annot. 33, p. 19.
Annotaciones
249
VERSIO PRIMA
tionc sequuntur tria potissimum
commoda inter alia: primum est,
quod ita se separando a multis
amicis et negotiis non bene ordi-
natis, vt melius quis Deo seruiat ',
non pa-8v rum meretur coram
diuina maicstate ; secundum est,
quod ita separatus et non habens
intellectum circa multa diuisum,
sed apponens omnem curam circa
Dci seruitium et animae utilitatem,
melius utitur suis naturalibus po-
tentiis ad liberius et diligentius
quaerendum quod optat; tertium
est, quia, quo animus est magis
separatus et solus, eo est aptior, ut
Deo et Creatori suo, quaerendo
ipsum, appropinquet; et quo magis
ei appropinquat, eo magis disponi-
tur ad recipiendum gratias et dona
a diuina et summa bonitate. 9r
purutn.
VERSIO P. ROOTHAAN
Ex qua secessione sequuntur tres
praecipuae utilitates, inter alias
multas: Prima est, quod segregan-
do se quis a multis amicis ac no-
tis, itemque a multis negotiis non
bene ordinatis, ut serviat Deo Do-
mino nostro eumque laudet ', non
parum meretur coram sua divina
Majestate. Secunda, [quod] itase-
gregatus, non habens intellectum
divisum circa multa, sed ponens
omnem curam in una re sola, sci-
licet, in serviendo Creatori suo, et
in profectu animae propriae, libe-
rius utitur naturalibus suis poten-
tiis, ad quaerendum diligenter id
quod tantopere desiderat. Tertia
[quod] quanto magis anima nostra
reperit se solam et segregatam,
[tanto] se reddit aptiorem ad ap-
propinquandum Creatori ac Domi-
no suo, eumque attingendum: et
quanto magis ita eum attingit, [eo]
magis se disponit ad suscipiendas
gratias ac dona a sua divina ac
summa bonitate.
Primera semana — Prosupuesto
250
ACTOGRAPHUM
5v Ex ercicios espirituales
PARA VENCER A SÍ MISMO Y OR-
DENAR SU VIDA, V/.V DETERMl.XARSE
POR* AFFECCIÓN ALGUNA QUE
DESORDENADA SEA
Para que así el que da los exer-
cicios espirituales como el que los
rescibe, más se ayuden y se apro-
uechen; se a de presuponer, que
todo buen xpiano. ha de ser más
prompto a salbar la proposición
del próximo, que a condenarla; y
si no la puede saluar, inquira como
la entiende, y si mal la entiende,
corrijale con amor; y si no basta,
busque todos los medios conue-
nientes para que, bien entendién-
dola, se salue '.
Principio y fundamento -
El hombre es criado para ala-
bar, hazer reuerencia y seruir a
Dios nuestro Señor 3, y mediante
esto salbar su ánima; y las otras
cosas sobre la haz de la tierra son
criadas para el hombre, y para que
le ayuden en la prosecución del
fin para que es criado. De donde
se sigue, que el hombre tanto a de
a Addita in marg. pro sin oblitt. in
textu.
VULGATA VERSIO
8v EXERCITIA QUAEDAM SPIRI-
TUALIA, PER QUAE HOMO DIRIGITUR,
UT UINCERE S E I P S U M POSSIT, ET
UITAE SUAE RATIONEM, DETERMINA-
TIONE A NOXIIS AFFECTIBUS LIBERA,
1NSTITÜERE
Imprimis, ut per huiusmodi exer-
citia, tam qui ea tradit, quam qui
accipit, iuuari queat; supponen-
dum est, christianum unumquen-
que pium deberé promptiore ani-
mo sententiam seu propositionem
obscuram alterius in bonam tra-
here partcm, quam damnare. Si
uero nulla eam ratione tutari pos-
sit, exquirat dicentis mentem; et,
si minus recte sentiat uel intelli-
gat, corripiat benigne; hoc nisi
sufficit, uias omnes opportunas
tentet, quibus illum sanum intel-
lectu , ac securum reddat ab
errore \.
9 Principium siue fundamentum 5
Creatus est homo ad hunc
rtnem, ut Dominum Deum suum
laudet ac reuereatur, eique ser-
uiens 3 tándem saluus fíat; reliqua
uero supra terram sita, creata sunt
hominis ipsius causa, ut eum ad
finem creationis suae prosequen-
dum iuuent. Vnde sequitur uten-
dum illis uel abstinenduni eatenus
1 Vide supra. Proleg., p. 169, et varias lectiones in Ve.
1 Cf. CBE n° g, 20 Junii 1907, Enghirn (Belgiquc). I.a Méditation fondamentule
avant saint Ignace, auctore P. H. Watrigant, S. J. Cf. quoque Pro/eg., supra, p. 74.
3 Nota hoc csse idem re vera ac Dcum diligere.
Prim er a se man \ — Prosupu esto
251
VKRSIO PRIMA
9v PRIMA HEBDOMADA
Sequuntur aliqua exercitia spi-
ritualia ad hoc ut a quis se-
ipsum uincat et ordinet uitam
suam absque affectione aliqua
inordinata
Ad hoc quod tam is, qui tradit
exercitia spiritualia, quam is qui
aceipit, sese b iuuent et profi-
ciant; est supponendum, quod qui-
uis bonus christianus, debet esse
promptior ad saluandam proposi-
tionem a próximo prolatam, quam
ad eam damnandam; quod si non
possit eam saluare, inquirat a pró-
ximo, quomodo eam intelligat; et
si male °, eum cum charitate co-
rrigat; quod si non suffecerit d,
quaerat tune omnia media conue-
nientia ad hoc quod proximus,
sane illam propositionem intelli-
gens, saluetur 1 e.
lOr Principium et fundamentum -
Plomo est creatus ad laudan-
dum Deum et ei exhibendum obse-
quium et reuerentiam3 et ad saluan-
dum his mediis animam suam; re-
liqua autem omnia super terram
existentia creata sunt ad hoc ut f
hominem iuuent ad prosecutionem
finis ad quem conditus est. Ex quo
fit s quod homo eatenus eis uti de-
•' quod.
t> mutuo sese.
c quo illa male intelligente.
d cum charitate reprehendat id B; eum
charitate corrigat, ad quod si solus non suf-
fecerit A prius; nunc vero eum cum chán-
tate corrigat, iam quod si non suffecerit.
e saluet eam B; saluetur A prius; nunc
autem saluet eam.
f quod.
fe' conficitur.
VJSRSIO P. ROOTHAAN
EXERCITIA SPIRITUALIA, UT
[HOMO] V1NCAT SE IPSUM, ET ORDI-
NET VITAM SUAM, QUIN SE DETERMI-
NET [NON DETERMINANDO SE]
OB ULLAM AFFFXTIONEM , QUAE
INORDINATA S1T
Ut tam is, qui tradit Exercitia
spiritualia, quam qui aceipit, magis
sese juvent ac proficiant, praesup-
ponendum est , quemvis bonum
Christianum promptiorem esse de-
beré ad salvandam propositionem
proximi, quam condemnandam: et
si non potest eam salvare, inquirat
[ex ipso] quomodo eam intelligat,
et si quidem male illam intelligit,
corrigat illum cum amore; et si
[id] non sufficit, quaerat omnia
media convenientia, ut [ille] bene
eam intelligens se salvet '.
PRINCIPIUM ET FUNDAMENTUM 8
Homo creatus est, ut laudet
Deum Dominum nostrum, ei reve-
rentiam exhibeat, eique serviat 3 ,
et per haec [haec agendo] salvet
animam suam: et reliqua super
faciem terrae [sita], creata sunt
propter hominem, et ut eum ju-
vent in prosecutione finis, ob quem
creatus est. Unde sequitur, homini
252
Primera semana — Examen particular
AUTOGRAPHUM
vsar dellas, quanto le ayudan para
su fin, y tanto deue quitarse dellas,
quanto para ello le impiden. Por lo
qual es menester hazernos indife-
rentes a todas las cosas criadas, en
todo lo que es concedido a la li-
bertad de nuestro libre albedrío, y
no le está prohibido *; en tal ma-
nera que no queramos de nuestra
parte más salud qué enfermedad,
riqueza que pobreza, honor que
dessonor, vida larga que corta 2,
6 y por consiguiente en todo lo
demás; solamente deseando y eli-
giendo lo que más nos conduce
para el fin que somos criados.
VULGATA VERSIO
esse, quatenus ad prosecutionem
finis uel conferunt uel obsunt.
Quapropter debemus absque dif-
ferentia nos habere circa res crea-
tas omnes (prout libertati arbitrii
nostri subiectae a * sunt, et non pro-
hibitae) '; ita ut (quod in nobis
est) non quaeramus sanitatem ma-
gis, quam aegritudinem; ñeque
diuitias paupertati, honorem con-
temptui, uitam longam breui prae-
feramus -; sed consentaneum est
ex ómnibus ea demum, quae ad
finem ducunt, eligere ac deside-
rare **.
Examen 3 particular y cotidia-
no contiene en sí tres tiempos y
dos vezes examinarse
El primer tiempo es, que a la
mañana luego en leuantándose,
9v EXAMEN 3 PARTICULARE ET
QUOTIDIANUM TRIA TEMPORA COM-
PLECTENS , AD DISPOSITIONEM SUI
AC DUPLICEM DISCUSSIONEM
ACCOMMODA
Primum tempus est matutinum,
quo debet homo statim dum a
a concessae. — * ¡n fundamento, ubi
dicitur: Prout libertati arbitrii nostri sub-
jectae sunt, et non prohibitac; clarhis ex
autographo dicatur: Prout libertati arbitrii
nostri permissum est, et non prohibitum.
** Circa finem fundamenti, ubi habetur
Sed consentaneum est, ex ómnibus ea
demum, quae ad finem ducunt, eligere ac
desiderare; dicatur: Sed consentaneum
est, ex ómnibus ea demum, quae ad
finem, cujus gratia conditi sumus, nos
ducunt, eligere ac desiderare. {Vides
omiííi hispanum más.]
1 V. supra, Proleg., pp. 74, 131-132.
2 V. apud Suárez, De religione Societalis Jesu. I. IX, c. V, n. 12, cur etiam vitam et
bonam valctudinem, quae per se naturae conveniunt. perfectius sit diligere tantum ut
virtutis instrumenta.
Primera semana — Examen particular
253
VERSIO PRIMA
bet, quatenus eum ad fincm suum
iuuant; atque a ab eis abstinere,
quatenus ad eum finem impediunt.
Ouocirca opus est, ut simus indif-
ferentes ad omnia creata, quoad b
concessum est libertad nostrae et
non prohibitum '. Itaque ex parte
nostra nolimus plus sanitatem
quam egritudinem, diuitias quam
paupertatem, honorem quam op-
probria, uitam prolixam quam bre-
uem !, et ita de aliis consequenter;
solum optemus et eligamus ea,
quae magis conducunt nos ad
finem propter quem creati sumus.
lOv Examen 3 particulare et
QUOTIDIANUM, CONTINENS IN SE TRIA
TEMPORA ET DUPLICEM EXAMINATIO-
NEM, BIS QUOTIDIE FACIENDUM
Primum tempus est matutinum,
in quo cum primum quis surrexe-
;l eatenusque.
t> inquantum.
VERSIO P. ROOTIIAAN
eatenus utendum illis esse, quate-
nus ipsum juvent ad finem suum, et
eatenus deberé eum expediré [re-
trahere] se ab illis, quatenus ipsum
ad eum [finem] impediant; qua-
propter necesse est faceré [redde-
re] nos indifferentes erga res crea-
tas omnes, quoad concessum est
libertad nostri liberi arbitrii, et
non prohibitum 1, adeo ut non
velimus ex parte nostra magis sa-
nitatem quam infirmitatem, divi-
das quam paupertatem, honorem
quam ignominiam, vitam longam
quam brevem *, et consequenter
in ceteris ómnibus, unice deside-
rantes et eligentes ea, quae magis
nobis conducant ad finem, ob
quem creati sumus.
EXAMEN 3 PARTICULARE
ET QUOTIDIANUM; CONTINET IN SE
TRIA TEMPORA, ET EXAM1NATIONEM
SUI BIS, [QUOTIDIE] FACIENDAM.
Primum tempus est, quod mane
statim ac [e strato] surgit homo,
3 De examine cf. commentarium historicum De examine conscientiae, in CBE n° 23,
Septembri 1909, Enghien (Belgique), auctore P. H. Watrigant, S. J., et opus asceticum
Ludovici de la Palma, Tratado del Examen de la conciencia, Barcelona, 1903, latine
prius editum, ibidem anno 1887.
Primera semana — Examen particular
AUTOGRAPHUM
deue el hombre proponer de guar-
darse con diligencia de aquel pe-
cado particular o defecto, que se
quiere corregir y enmendar. El
segundo, después de comer pe-
dir a Dios nuestro Señor lo que
hombre quiere, es a saber, gracia
para acordarse quántas vezes ha
caydo en aquel pecado particular
o defecto, y para se emendar"
adelante, y consequenter haga el
primer examen demandando cuen-
ta a su ánima de aquella cosa pro-
posita y particular de la qual se
quiere corregir y emendar, dis-
curriendo de hora en hora o de
tiempo en tiempo, comencando
desde la hora que se leuantó hasta
la hora y puncto del examen pre-
sente; y haga en la primera línea
de la g=tantos punctos* quantos a
incurrido en aquel pecado particu-
lar o defecto; y después proponga
de nuevo de emendarse hasta el
segundo examen que hará. El ter-
cero tiempo, después de c^nar se
hará el 2." examen asimismo de
hora en hora, 6v comencando des-
de el primer examen hasta el 2.°
a Prius enmendar; üem paulo post bis.
VULGATA VERSIO
somno surgit, proponere diligen-
tem sui custodiam circa peccatum
aut uitium aliquod particulare, a
quo emendan cupit. Secundum
est pomeridianum l, in quo peten-
da est a Deo gratia, ut reminisci
possit ille, quoties in peccatum seu
delictum istud particulare incide-
rit, et in posterum cauere. Deinde
priorem faciat discussionem, exi-
gens ab anima sua rationem de
peccato seu uitio iam dicto, et
singulas diei partes praeteritas
percurrens ab ea hora, qua surre-
xit, usque ad praesentem, quoties
illud commiserit; et puncta 2 10 to-
tidem signet in priore linea figurae
subscriptae; quibus peractis, denuo
proponat per spatium diei reli-
quum diligentius sese cohibere.
Tertium erit uespertinum tempus,
in quo post coenae horam facien-
da est discussio secunda, percur-
sis itidem horis singulis ab exa-
mine priore usque ad praesens
'apsis, et eodem modo rememora-
tis enumeratisque uicibus, quibus
deliquerit, parem eis punctorum
num«írum signabit in posteriore
1 Nunc quidem fieri solet examen lioc ante prandium; sed eo tempore, quia pionque
jentaculum mane non sumebant, prandebant ante meridiem. Cum Hieronymus Natalis,
Societatis visitator, anno 1563 constituisset, ut Gcrmaniae Superioris socii per totum
annum hora 10 A prandercnt, Petrus Canisius, praepositus provincialis. Lainium genera-
lem monuit. horam adeo seram, esse et sociis incommodam et in Germania inusitatam.
(Epist. P. Nadal, II, 276). In congregatione helvética monasteriorum benedictinoruni
Primera semana — Examen particular
255
VKRSIO PRIMA
rit, debct proponere se diligenter
uitaturum a peccatum particulare
seu defectum, quem corrigere et
emendare cupit. Secundum tem-
pus est pomeridianum in quo
petet a Domino nostro id quod cu-
pit, nempe gratiam ad hoc ut re-
cordetur quoties illud particulare
peccatum uel defectum incurrerit,
et ad id deinceps corrigendum; et
consequenter, faciat primum exa-
men, exhigens \_sic] ab animo suo
rationem de re proposita et parti-
culari, quam corrigere et emendare
uult, discurrens per horas singulas
vel temporab, incipi-11 ens ab hora
qua surrexit usque ad horam exa-
minis presentís,, et notet in prima
linón subsequentis figurae tot pun-
cta s, quoties in illud pecatum par-
ticulare seu defectum incurrerit, et
postea proponat de integro cor-
rectionem usque ad secundum
examen faciendum. Tertium tem-
pus est post coenam, in quo fiet
secundum examen , discurrendo
etiam per horas c, incipiens a pri-
mo examine usque ad secundum
presens , et notet d in secunda li-
a cauturum.
t> de hora in horam seu de tempore in
tempus.
c de hora in horam.
d pungat.
VERSIO P. ROOTHAAN
proponere debet cavere diligenter
ab illo peccato particulari, vel de-
fectu, a quo se vult corrigere, et
emendare.
Secundum [est], post pran-
dium [quo debet] petere homo
a Deo Domino nostro id quod
vult [cupit], scilicet, gratiam, ut
recordetur quoties lapsus sit in
illud peccatum particulare vel de-
fectum, et ut se emendet in poste-
rum: et consequenter faciat pri-
mum examen, exigens rationem
ab anima sua de illa re proposita
et particulari, a qua se vult corri-
gere et emendare, discurrendo per
horas singulas, vel per témpora
singula, incipiendo ab hora qua
surrexit, usque ad horam et mo-
mentum examinis praesentis, et
faciat [notet] in prima linea [sub-
sequentis] figurae totidem pun-
cta 2, quoties in illud peccatum
particulare seu defectum incurre-
rit, ac postea proponat denuo
emendare se usque ad alterum
examen, quod faciat a.
Tertium tempus, post coenam
[quo] fiet secundum examen eo-
a faeiet 4.a ed.
sub médium saeculum XVII hora 10 prandium sumebant. Ot. Braunsberger, B. Petr;
Canisii Epistulae, IV, 165, annot. 1. Itaque nihil mirum quod post prandium examen
fieret. In domo tamen Societatis Jesu toletana, anno 1556, etsi prandium erat hora 10
matutina, examen nihilominus ante prandium fiebat, ab hora 9 4 ad 10. Cf. Astrain,
Historia de la Compañía de Jesús, t. II, Madrid, 1905, p. 234, annot. (1).
2 V. supra, Pro/eg., p. 30.
256
Primera semana — Examen particular
AUTOGRAPHUM
presente, y haga en la 2.a línea de
la misma g= tantos punctos quan-
tas vezes a incurrido en aquel par-
ticular pecado o defecto.
VULGATA VERSIO
linea figurae sequenti similis ad
hoc praeparatae.
Síguense 4.0 addiciones para
más presto quitar aquel pecado o
defecto particular.
1. a addicion. La primera adi-
ción es que cada vez que el hom-
bre cae en aquel pecado o defecto
particular, ponga la mano en el pe-
cho, doliéndose de auer caydo; lo
que se puede hazer aun delante mu-
chos, sin que sientan lo que haze.
2. a La 2.a: como la primera
línea de la g= significa el primer
examen, y la 2.a línea el 2° exa-
men, mire a la noche si ay en-
mienda de la primera línea a la 2.a,
es a saber, del primer examen
al 2.0
3. a La 3.a: conferir el segundo
día con el primero, es a saber, los
dos exámines del día presente,
con los otros dos exámines del
día passado y mirar si de vn día
para otro se a enmendado.
4. La 4.a addición: conferir vna
semana con otra, y mirar si se a
enmendado en la semana presente
de la primera passada
lOv Additiones quatuor útiles
ad faciliorem et celeriorem peccati
seu uitii cuiusuis extirpationem.
Prima est, ut, quoties id peccati
seu delicti genus homo commise-
rit, manu pectori admota, doleat de
lapsu; quod fieri potest etiam ad-
sistentibus aliis nec aduertentibus.
Secunda est, ut sub noctem,
numeratis comparatisque inuicem
punctis linearum, quarum prior
priori examini, posterior posteriori
assignatur, attendat an a priore
examine usque ad secundum ali-
qua successerit emendatio.
Tertia est, ut conferat diei se-
cundae atque praecedentis exami-
na inuicem, considerans ecquid sibi
emendationis interuenerit.
Ouarta, ut collatis hebdomada-
rum duarum inter se examinibus,
pari modo factae uel omissae emen-
dationis rationem habeat 1
1 In opúsculo De Examine eonscientiae, supra allato, CBE n° 23, p. 31, legimus
locum ex opere R. P. Thomae a Vallgornera O. P., (1595-1G65) Mystica Theologia DtV
Primera semana — Examen particular
257
VERSIO PRIMA
nea pracdictae figurae tot puncta,
quoties inciderit in id peccatum
seu particularem dcfectum.
Sequuntur quatuor additiones
ad citius tollendum illud peccatum
seu defectum illum, quem expel-
iere uolumus.
Prima additio: quoties homo in-
cidit in illud peccatum seu defe-
ctum, admoueat pectori manum
llv et duleat quod ceciderit, quod
quidem etiam potest fieri coram
multis nec animaduerti a quid fe-
cerit.
Secunda additio: cum prima li-
nea significet primum examen, et
secunda secundum, respiciat no-
ctu b si est aliqua correctio in se-
cunda linea plusquam in prima,
hoc est in 2.0 examine plusquam
in primo.
Tertia est conferre secundum
diem cum primo, hoc est dúo exa-
mina presentis diei cum duobus
praecedentibus, et respiciat si in
dies se corrigat.
Quarta est conferre unam he-
bdomadam cum alia, et respicere si
se in presentí hebdómada corre-
xerit ex comparatione c primae
praeteritae \
VERSIO P. ROOTHAAN
dem modo per horas singulas, in-
cipiendo a primo examine, usque
ad secundum praesens, et faciat
[notet] in secunda linea ejusdem
figurae totidem puncta quoties in-
currerit in illud particulare pecca-
tum seu defectum.
Sequuntur quatuor Additiones,
ad citius tollendum illud peccatum
seu defectum [illum] particula-
rem.
Prima additio est, ut, quoties-
cumque homo cadat in illud pec-
catum seu [in] defectum [illum]
particularem, pectori mahum ad-
moveat dolens quod ceciderit; id
quod fieri potest , etiam coram
multis, quin advertant quid faciat.
Secunda, cum prima linea figu-
rae significet primum examen et
secunda linea secundum examen,
videat [observet] sub noctem an
sit emendatio a prima linea ad se-
cundam, idest, a primo examine
ad secundum.
Tertia, conferre secundum diem
cum primo, id est, dúo examina
diei praesentis cum duobus exa-
minibus diei praecedentis, et vi-
dere [observare] an ab uno die ad
alterum se emendaverit.
Quarta additio, conferre unam
hebdomadam cum altera, et vide-
re [observare] an se emendaverit
in praesenti hebdómada plus quam
in prima praeterita '.
a sine hoc quod sentiant.
b ad noctem B; A vero prhis noctu;
mine ad noctem; Re. noctu.
c respectu.
Tliomae, huic loco Sti. Ignatii simillimum. Dicit enim: «Ex collatione [constat etiam exa-
men]. Quae consistit, ut quis defectus unius diei defectibus diei praecedentis comparet,
Moki'm. Igkai.— Series II. 17
258
Examen particular
AUTOGRAPHUM
Nota. Es de notar que la pri-
mera g= 1 grande que se sigue,
significa el domingo; la segunda
más pequeña el lunes; la tercera
el martes, 7 y ansí consequenter.
VULGATA VERSIO
llr Item notandum est ex se-
quentibus figuris primam caeteris
longiorem deputari diei primae,
puta dominicae; secundam uero
diei lunae paulo breuiorem, et ita
deinceps; cum par sit diminuí in
dies erratorum numerum a.
9
9
9
9
9
9
.9
a Seq. Poterit quoquc peccatum seu
uitium tollendum in capitc figurae per li-
teram nominis sui priman praenotari oblitt.
et unam hebdomadam respcctu alterius, quae praecessit, inspiciat», etc. Hic locus in
opúsculo citato tribuí videtur a Vallgornera Sto. Thomae Aquinati, opúsculo LXIV
(edit. rom., LVII ed. parmensis 1S64, cd. Vivés vol. XXVIII, p. 404, De modo confitendi,
quod incipit: «Quoniam fundamentum et janua virtutum»); nam ex hoc opúsculo LXIV
sumí dicuntur quatuor illa, propositum, cura, discussio, collatio (1. c, p. 29). Ast opus-
culum De modo cotifiíendi ponitur a P. Mandonnet inter apocrypha Sti. Thomae (Rez'ue
thomistc, Toulousc, ioog, p. 687), et locus ¡lie, ignatiano simillimus, non est in opúsculo
Pseudo-Aquinatis.Fatemur, suspicari nos, locum illum in librum Yallgornerae e nostris
Exentáis directe aut indirecte manasse, praesertim cum sententia illa «quod examen
conflatur ex quatuor: ex proposito, cura, discussione et collatione» ñeque legatur in
opúsculo De modo confiíendi, ñeque Sti. Thomae esse videatur.
1 Quid haec littera g significet, praeter hebdomadis dies, conjicere licet e schematc
Examen particular
259
VERSIO PRIMA
Adnotandum est, quod prima fi-
gura maiuscula, quae sequitur,
significat diem dominicum; secun-
da minor diem lunae; tertia diem
martis, et sic consequenter.
vkrsio P. BOOTHAAH
Nutandum est, primam [lineam
figurae] D = majusculam, quae
sequitur, significare Dominicam,
secundam minorem diem lunae,
tertiam diem martis, et ita conse-
quenter.
1 D
d
d
d
d
d
d
a Hae lineae gradatim decreseunt, ñe-
que ntlam ¡itteram praefixam gerunt in B:
tn A sitnt otnnes ejusdem /ongititdinis ut in
Aut., ac duae priores habent ¿itteram D.
reliquae duodecim, nihil.
et verbis, quae sunt in Exerc. Po. (v. supra, Notitiam eod.J, qui schemati quidem im-
posuit nomina ambitio, gula, avaritia; dein vero auctor est, ut «singulorum peccatorum,
quae emendare velis, nomina aut eerte symbola quaedam et notas» supra lineas appin-
gas. Vide etiam quod obliteratum legitur in Vu., annot. a.
Litteram illam, quae est in Aut., interpretatus est P. Debuchy (Exercices spiritue/s de
Saint Igtiaee de Loyola, traduits sur l'autographe espagnol, Paris, iqio, pp. ^2-34) per
litteram 5* (J majusculum). Non est dubitandum quin sit littera g minúscula, cui multac
similes in Aut. sunt. y vero majusculum invenimus in voce 'Juicio, f. 15, 1. 15, et f. ií5v,
1. 5; Josep, f. 19, 11, 8 et 20; Jesu, ibid. et in mysteriis; ubi etiam reperitur in nominibus,
Joan, Josep, Jacobo, Judas, etc. quibus locis ómnibus littera illa est ejusdem semper
formae, prorsus dissimilis ab ea, quae in principio linearum illarum examinis particula-
ris picta est.
Nota, P. Roothaan sumpsisse litteram D ex primo exemplo Versionis primae.
26o
Examen general
AUTOGRAPHUM
Examen general de consciencia
para limpiarse y para mejor
se confessar
Presupongo ser tres pensamien-
tos en mí \ es a saber, vno pro-
prio mío, el qual sale de my mera
libertad y querer; y otros dos que
vienen de fuera, el vno que viene
del buen espíritu y el otro del
malo.
Del pensamiento 2
I .a Ay dos maneras de meres-
cer en el mal pensamiento que 7v
viene de fuera, verbi gracia, viene
vn pensamiento de cometer vn pe-
cado mortal, al qual pensamiento
resisto impromptu a y queda ven-
cido.
2.° La 2.a manera de merescer
es, quando me viene aquel mismo
mal pensamiento, y yo le resisto,
y tórname a venir otra y otra vez,
y yo siempre resisto, hasta que el
pensamiento va vencido; y esta 2.a
manera es de más merescer que la
primera.
Venialmente se peca, quando el
mismo pensamiento de pecar mor-
a Vox latina in itsu apad hispanos.
VULGATA VERSIO
llv Examen conscientiae ge-
nérale AD PURGATIONEM ANIMAE,
ET AD PECCATORUM CONFESSIONEM
UTILISSIMUM
Pro comperto ponitur triplex
incidere 1 homini cogitationum ge-
nus: unum ex proprio surgens
motu ipsius hominis; reliqua uero
dúo extrinsecus aduenientia, ex
boni scilicet uel mali spiritus sug-
gestione.
De cogitatione 2
Duobus modis elicitur meritum
ex mala cogitatione in materia
peccati mortalis, de qua hic scrmo
est a. Primo, quando suggeritur de
patrando mortali crimine cogita-
do, sed ea confestim repugnando
uincitur.
Secundo, quando prauae istius-
modi suggestioni semel ac iterum
repulsae, et subinde nihilominus
reuertenti continué resistit homo,
doñee penitus expugnetur; quod
quidem uictoriae genus mérito al-
terum antecellit.
12r Peccatautemleuiteraliquis
seu uenialiter, quando in suborta
a extrinsecus immissa.
1 « Incidere, quod habet vulgata versio posset intelligi de quavis cogitatione seu
evagatione mentís momentánea, in qua nulla fiat mora, nulla advertentia, in qua volun-
tas nullam habeat partem. At de istiusmodi cogitationibus hic non agitur.» Ro., annot. 6,
Examex general
VliRSIO PRIMA
VERSIO r. ROOTHAAN
Examen genérale conscientiae
ad animum purgandum et rectius
peccata confitendum
EXAMEN CONSCIENTIAE GENERALE.
AD PURGANDUM SE, ET AD MELIUS
CONFITENDUM.
Supponendum tres in me esse
cogitationes quarum una est pro-
pria et intrínseca, quae scilicet ex
mea mera libértate et volúntate
prodit a, reliquae autem duae pro-
deunt ab extrínseco, altera scilicet
a bono spiritu, altera uero a malo.
12v De cogitatione2
Dúo sunt modi merendi circa
cogitationem malam in materia
pcccati mortalis, de qua hic est ser-
mo: primus b, cum illi tali cogita-
tioni prompte resistit et ita uin-
cit eam.
Secundus modus merendi est,
quando mihi subrepit eadem mala
cogitatio et ego ei resisto, et ea
iterum atque iterum ueniente, ego
semper resisto, quousque cogitatio
uicta recedit; et hic secundus mo-
dus est maioris meriti quam pri-
mus.
Venialiter peccatur , quando
eadem cogitatio peccandi morta-
Praesuppono esse tres cogita-
tiones in me l, scilicet, unam
meam propriam, quae exsurgit ex
mea mera libértate et volúntate;
ac duas alias, quae adveniunt ex-
trinsecus, alteram quae venit a
bono spiritu, alteram [quae] a
malo.
De Cogitatione 2.
Dúo sunt modi merendi in mala
cogitatione, quae advenit extrin-
secus.
[Primo], verbi gratia, advenit
cogitatio de committendo peccato
mortali, cui cogitationi resisto in
promptu, et [illa] victa manet.
Secundus modus merendi est,
quando mihi venit illa eadem mala
cogitatio, et ego illi resisto, et [ea]
iterum atque iterum redit, et ego
semper resisto, doñee illa cogitatio
victa recedat; et hic secundus mo-
dus majoris est meriti, quam pri-
mus.
Venialiter peccatur, quando ea-
dem cogitatio peccandi mortaliter
a g vv. praecedentia, linea subducta, no-
tata sunt in B, probabiliter nt delerentur;
sunt in A, et hispano textui responden/.
b ab extrínseco uenientem, ueluti, ex-
empli gratia, adueniente et oborta aliqua
cogitatione committendi aliquod pecca-
tum mortale, primum meretur quis.
p. 39. Adde quod minus proprie dicitur, incidere homini cogitationem ex proprio sur-
gentem motu ipsius hominis.
2 V. supra, Proleg., pp. 27-29. Cf. etiam Suárez, De religione Societatis Jesu, 1. IX,
C. V, n. 13.
2Ó2
Examen general
AUTOGRAPHUM VULGATA VERSIO
talmente viene, y el hombre le da
oydo haziendo alguna mórula o
resabiendo alguna delectación
sensual, o donde aya alguna ne-
gligentia en lancar al tal pensa-
miento.
1.a Ay dos maneras de pecar
mortalmente: la primera es, quan-
do el hombre da consentimiento
al mal pensamiento, para obrar
luego, así como a consentido, o
para poner en obra si pudiese.
peccati mortalis cogitatione ali-
quantulum moratur, quasi auscul-
tando; uel quando aliqua obiter
sensus delectatione afficitur, uel in
ea retundenda sese exhibet negli-
gentem.
Mortale uero peccatum per co-
gitationem duobus modis admitti-
tur. Primo quando cogitationi pec-
cati praebetur quacumquc ralione
assensus a.
2.a La 2.a manera de pecar
mortalmente es quando se pone
en acto aquel pecado, y es mayor
por tres razones: la primera por
mayor tiempo, la 2.a por mayor
intensión, la 3.a por mayor daño
de las dos personas *.
De la palabra
No jurar ny por Criador ni por
criatura 2, si no fuere con 8 ver-
dad, necessidad y reuerencia; ne-
cessidad entiendo, no quando se
affirma con iuramento qualquiera
verdad, mas quando es de algún
momento cerca el prouecho del
ánima o del cuerpo o de bienes
temporales. Entiendo reuerencia,
quando en el nombrar de su Cria-
Secundo, quando peccatum illud
opere completur; idque grauius est
priore, ex tribus causis, videlicet,
ob maiorem temporis decursum,
ob actum intensiorem, et ob plu-
rium denique offendiculum siue
detrimentum
De loquela
Verbo eliam multifariam offen-
ditur Deus, vt in blasplicmia el iu-
ramento; nam jurandum non est
ñeque per Creatorem, ñeque per
creaturas 2 ullas , nisi concurren-
tibus his tribus b: veritate, necessi-
tate ac reuerentia. Porro intelligen-
da estnecessitas,non inveri-l2v ta-
ris cuiuslibet affirmatione, sed eius
tantum, quae circa spirituale, cor-
» Primo. Quando cogitationi malae
praebetur assensus ad criminis perpetra-
tionem statim subsequentem, vel subse-
quuturam, si facultas esset perpetrandi.
*> Seq. causis oblitt.
1 >Et ab aliis dudum observatum fuit, ct cuivis examen hoc inspicienti patet, neejua-
«|uam eam fuisse S. Patris mentem, ut omnem examinis generalis materiam perseque-
Examen general
263
VERSIO PRIMA
litcr aduenit, cui praebet homo
aures et in ea aliquantulum remo-
ratur, uel recipit aliquam sensua-
lem delectationem, uel quando in-
teruenit aliqua negligentia in ex-
peliendo talem cogitationem.
Dúo sunt modi peccandi mor-
taliter: prioras 13 est quando homo
praebet consensum eogitationi cri-
minis quacumque ratione a.
Secundus modus peccandi mor-
taliter est, quando opere comple-
tur illud peccatum. Et est grauior
ob tres rationes: prima ob maius
tempus, secunda ob maiorem in-
tensionem, tertia ob maius dam-
num plurium quandoque sequens '.
De uerbo
Verbo etican mullifariam offcmii-
iur Deus, vt in blasphemia et iura-
mento; na/u non est iurandum per
Creatorem vel per creaturam2, nisi
ad id accesserint ueritas, necessitas
et reuerentia. Necessitas autem in-
teruenit, non quando quaeuis ueri-
tas iuramento firmatur, sed quan-
do illa est alicuius momenti circa
utilitatem animae uel corporis vel
. a tali cogitation!, ut eam opere exse-
quatur statim ut consensit, uel ad eam
exsequendum, si posset.
VERSIO P. ROOTHAAN
venit, et homo ei praebet aures,
aliquantulum ei immorando, vel
recipiendo aliquam delectationem
sensus, vel ubi sit [interveniat]
aliqua negligentia in rejicienda tali
cogitatione.
Dúo sunt modi peccandi morta-
liter.
Primus est quando homo prae-
bet consensum malae eogitationi
ad operandum statim [postea]
sicut consensit [juxta consensum],
vel ad eam opere exequendam si
posset.
Secundus modus peccandi mor-
taliter est, quando opere completur
illud peccatum, et estgravius [prio-
re] ob tres rationes: primo, ob lon-
gius tempus; secundo, ob majorem
intensionem; tertio ob majus da-
mnum utriusque personae \
De Verbo.
Ne jures ñeque per Creatorem,
ñeque per creaturam 2, nisi fuerit
cum veritate, necessitate et reve-
rentia. Necessitatem intelligo, non
quando affirmatur cum juramento
quaecumque veritas, sed quando
[veritas illa] est alicujus momenti
circa utilitatem animae, vel corpo-
ris, vel bonorum temporalium. In-
telligo reverentiam, quando in no-
retur.» Ro., annot. 8, p. 40. Sed, ut ait Directorium (c. XlU, n. 7), volebat ille tantum
«pios ánimos admonere de iis, quae frequentiora sunt».
2 V. ?npra. Proleg., pp. 27, 29, 74-73.
Examen general
264
AUTOGRAPHUM
dor y Señor, considerando acata 1
aquel honor y reuerencia deuida.
Es de aduertir que, dado que en
el vano juramento peccamos más
iurando por el Criador que por la
criatura, es más difícil iurar deui-
damente a con verdad, necessidad
y reuerencia por la criatura que
por el Criador, por las rrazones
siguientes.
l.arat¡0. La 1.a: quando nos-
otros queremos iurar por alguna
criatura, en aquel querer nombrar
la criatura no nos haze ser tan
atentos ny aduertidos para dezir
la verdad, o para afirmarla con
necesidad, como en el querer nom-
brar al Señor y Criador de todas
las cosas.
VULGATA VERSIO
porale uel etiam temporale bonum
aliquod, momenti est non leuis. Re-
uerentiam dicimus, quando assu-
mensdiuinum nomen, adhibetcon-
siderationem, ut Deo Creatori ac
Domino debitus honor tribuatur.
Sciendum est autem, licet iura-
mentum temeré seu uane factum
per Creatorem, sit grauius pecca-
tum quam per creaturam, diffici-
lius tamen esse per hanc, quam per
illum licite iurare, seruatis debitis
circumstantiis, quas diximus.
Primo quia in mentione creaturae
facienda per iuramentum, non ita
excitamur aut reddimur attenti, ut
ex ueritate ac necessitate iuremus,
sicut nominato rerum omnium
Creatore.
2.a La 2.a es, que en el iurar
por la criatura no tan fácil es de
hazer reuerencia y acatamiento al
Criador, como iurando y nombran-
do el mismo Criador y Señor; por-
que el querer nombrar a Dios
nuestro Señor trae consigo más
acatamiento y reuerencia que el
querer nombrar la cosa criada;
por tanto, es más concedido a los
a Correctum ex deuitamente, quod est
in Do. et Bu.
Secundo, eo quod ad honorem
Deo exhibendum cum reuerentia
longe debilius mouemur ex com-
memoratione creaturae, quam ip-
sius Dei Creatoris; quamobrem iu-
rare per creaturas, perfectis magis
conceditur quam crassioribus siue
idiotis; 13 quandoquidem perfecti
ex contemplationis usu assiduo, et
illustratione intellectus, conside-
1 Sic interpretare hunc Iocum: «considerando aquel honor y reuerencia deuida [a
su Criador y Señor, lo] acata.»
Examen general
265
VERSIO PRIMA
bonorum temporalium. Reueren-
tiam intelligo, quando assumendo
nomen Creatoris et Domini sui
considérate et prudenter 13v reue-
retur illud ut par est.
Est aduertendum quod, licet
uane iurando magis offendamus
iurando per Creatorem quam per
creaturam, est tamen difficilius de-
bite iurare cum ueritate, necessitate
et reuerentia per creaturam quam
per Creatorem, idque ob rationes
sequentes.
Prima quando uolumus iurare
per creaturam aliquam, uelle nomi-
nare creaturam non reddit nos ita
attentos ad ueritatem dicendam,
uel eam cum necessitate affirman-
dam, sicut uelle nominare Domi-
num et Creatorem omnium.
Secunda est, quia iurando per
creaturam non est tam facile exhi-
bere reuerentiam et honorem
Creatori, sicut iurando per ipsum-
met Dominum; quia uelle nominare
Dominum Deum fert secum maio-
rem reuerentiam, quam uelle nomi-
nare rem creatam; ob idque magis
conceditur perfectis iurare per
creaturas quam imperfectis; quia
VERSIO T. ROOTHAAN
minando Creatore ac Domino suo
[homo] considerando [reflecten-
do] spectat intense [ intcndit ]
illum honorem ac reverentiam de-
bitam.
Advertendum est, quod licet in
vano [ s. temerario ] juramento
peccemus gravius , jurando per
Creatorem, quam per creaturam,
est [tamen] difficilius jurare debito
modo, [id est] cum veritate, ne-
cessitate, et reverentia, per crea-
turam quam per Creatorem, ob
rationes sequentes.
Prima, quando volumus jurare
per aliquam creaturam , in illo
[actu] dum nominare volumus
creaturam, [haec creatura, vel, istud
velle jurare per creaturam] non
adeo reddit nos attentos et cautos
ad dicendam veritatem vel ad illam
cum necessitate affirmandam , sic-
uti dum nominare volumus Do-
minum et Creatorem rerum
omnium.
Secunda est, quia jurando per
creaturam, non est tam facile exhi-
bere reverentiam et honorem Crea-
tori, sicut jurando [per Deum] et
nominando ipsum Creatorem ac
Dominum : nam velle nominare
Deum Dominum nostrum, affert
secum majorem reverentiam, quam
velle nominare rem creatam. Pro-
pterea magis conceditur perfectis
266
Examen general
AUTOGRAPHUM
perfectos jurar por la criatura, que
a los imperfectos; porque los per-
fectos, por la assidua contempla-
ción y ylluminación del entendi-
miento consideran, 8v meditan y
contemplan más ser Dios nuestro
Señor en cada criatura según su
propria essencia, presencia y po-
tencia; y así en iurar por la cria-
tura son más aptos y dispuestos
para hazer acatamiento y reueren-
cia a su Criador y Señor, que los
imperfectos.
3.a La 3.a es, que en el assiduo
iurar por la criatura, se a de te-
mer más la ydolatría en los imper-
fectos que en los perfectos.
No decir palabra ociosa *, la
qual entiendo, quando ny a nry ny
a otro aprouecha, ny a tal inten-
ción se ordena *. De suerte que
en hablar para todo lo que es pro-
uecho, o es intención de aproue-
char al ánima propria o agena, al
cuerpo o a bienes temporales,
nunca es ocioso; ny por hablar al-
guno en cosas que son fuera de su
estado, así como si vn religioso
habla de guerras o mercancías.
Mas en todo lo que está dicho ay
mérito en bien ordenar, y peccado
en el mal enderezar o en vana-
mente hablar.
VULGATA VERSIO
rant propius, atque deprehendunt
Deum secundum essentiam, prae-
sentiam et potentiam suam creatu-
rae cuilibet inesse; vnde ad prae-
standam illi debitam in iuramento
reuerentiam paratiores sunt aliis,
qui eo perfectionis nondum pro-
uecti sunt.
Tertio, quia creaturis ad confir-
mationem iuramenti craebrius ad-
scitis, periculum esset idololatriae,
id quod imperfectis magis quam
perfectis fuerit timendum.
Vitandum est insuper uerbum
otiosum 1 (inter alia locutionis pee-
cata), quale esse intelligitur quod-
cunque nec loquenti, nec alteri
prodest, nec eo etiam animo pro-
fertur '', ut adferat utilitatem. E
conuerso uero minime otiosum
censendum est uerbum illud, quod-
cunque ad anime uel propriae uel
alienae, aut ad corporis aut rei
etiam temporalis commodum perti-
net, 13v aut certe ad tale quippiam
ex dicentis mente dirigitur; etiam si
quis de negotiis loquatur ab insti-
tuto suo alienis, vt religiosus de
bellis uel mercimoniis. Caeterum
ex sermone quidem, ad finem bo-
num ordinato, meritum contingit;
ad malum uero finem, aut futiliter
prolatus sermo generat peccatum.
1 Matth., XII, 36.
Examen general
267
VERSIO PRIMA
perfecti, ob assiduam contempla-
tionem et illuminationem intelle-
ctus, considerant et meditantur 14
melius Dominum Deum in quauis
creatura esse per essentiam, prae-
sentiam et potentiam, et ita in iu-
rando per creaturam, sunt magis
apti ac dispositi ad exhibendam
reuerentiam Creatori et Domino,
quam imperfecti.
Tertia est, quia in assiduo iura-
mento per creaturam timenda est
idololatria, idque magis in imper-
fectis quam in perfectis.
Inter alia locutionis peccata est
et •' uerbum ociosum 1 ; ociosum
autem intelligo quando nec mihi
nec alteri prodest, nec ad talem
intentionem ordinatur 5 ; itaque b
loquendo de omni re utili uel or-
dinata, ut c sit utilis animae pro-
priae uel alienae, uel corpori, uel
bonis temporalibus, nunquam est
ociosum, etiamsi quis loquatur de
rebus non pertinentibus ad statum
suum, veluti si religiosus quispiam
loquatur de bello uel mercimoniis;
in ómnibus ergo dictis est meritum
si bene ordinentur; et peccatum si
male, uel uane quis loquatur.
VERSIO P. ROOTHAAN
jurare per creaturam, quam imper-
fectis: quia perfecti, per assiduam
contemplationem et illustrationem
intellectus, considerant, meditan-
tur et contemplantur magis, esse
Deum Dominum nostrum in una-
quaque creatura, secundum suam
propriam essentiam, praesentiam
et potentiam; atque ita in jurando
per creaturam, sunt magis apti et
dispositi ad exhibendum honorem
ac reverentiam Creatori ac Domi-
no suo, quam imperfecti.
Tertia est, quod in jurando assi-
due per creaturam, timenda est
idololatria magis in imperfectis,
quam in perfectis.
Ne dicas verbum otiosum V
quale intelligo, quando [quod dico]
nec mihi, nec alteri prodest, ñeque
ad talem intentionem ordinatur *;
ita ut, in loquendo propter omne
id quod prodest, vel [cum] inten-
tio est ut prosit [sermo] animae
propriae, vel alienae, [vel] corpo-
ri, vel bonis temporalibus, num-
quam sit otiosum [verbum], ñeque
propterea quod quis loquatur in
[de] rebus quae sunt extra statum
suum, ut si religiosus quispiam lo-
quatur de bellis, vel mercimoniis;
sed in ómnibus, quae dicta sunt,
meritum est , si bene ordinetur
[sermo], et peccatum, si male di-
rigatur, vel vane proferatur.
a Non est dicendum aliquod.
b ita quod.
c ad hoc quod.
• V. supra, Proleg., p. 75.
Examen general
268
AUTOGRAPHUM
No dezir cosa de infamar o
murmurar; porque si descubro pe-
cado mortal, que no sea público,
peco mortalmente; si venial, ve-
nialmente; y si defecto, muestro
defecto proprio; y siendo la inten-
ción sana, de dos maneras se pue-
de hablar del pecado o falta de
otro. 1.a manera. La i.a: quando el
pecado es público, así como de
vna meretriz a pública, y de vna
sentencia dada en juizio o de vn
público error 9 que inficiona las
ánimas que conversa. 2.° Segundo,
quando el pecado cubierto se des-
cubre a alguna persona para que
ayude al que está en pecado a le-
bantarle, teniendo tamen algunas
coniecturas o rrazones probables
que le podrá ayudar.
De la obra
Tomando por obiecto los diez
mandamientos y los preceptos de
la Yglesia y comendaciones de los
superiores; todo lo que se pone
en obra contra alguna destas tres
partes, según mayor o menor cali-
dad, es mayor o menor pecado.
VULGATA VERSIO
Snnt ctiam oris peccata mendor
titán, falsa testimonia, detractio;
tiam detrahendum non est alteri
nec obmurmurandum; reuelato
enim mortali alicuius peccato, quod
publicum non sit, cum mala intcn-
tione, vel grani damno famae alte-
rius mortale itidem peccatum com-
mittitur, ueniali autem, ueniale so-
lum. Ad haec quotiescunque alie-
num patefacimus uitium uel defe-
ctum, nostrum ipsorum uitium ac
defectum simul commonstramus.
Veruntamen ubi recta mens est, de
proximi delicto licebit loqui bifa-
riam. Primo, quando publicum est,
ut meretricium, uel damnatum in
iudicio, uel perniciosum, puta ob
errorem publicum, ánimos conuer-
santium corrumpentem. Secundo,
quoties occultum alicuius crimen
indicatur alteri, per cuius 14 sub-
uentionem ille releuari a peccato
possit, dummodo rei huius proba-
bilis aliqua ratio uel coniectura
offeratur.
Posscnt intcr oris peccata irrisio-
nes, contumelie et alia id genus ad-
scribid quae persequi licebit tradenti
exercitia, prout opas essc iudica-
uerit.
De opere
Propositis ante oculos decem
mandatis Dei cum Ecclesiae prae-
ceptis et iussis maiorum seu supe-
riorum; aestimandum est quicquid
fit operis aduersus quodlibet eo-
rum, id peccatum esse; leuius aut
grauius tamen pro inaequali pec-
a Prius meretri^e.
Examen general
269
VERSIO PRIMA
Est intcr oris peccata delractio:
nam non est dicendum aliquid in
diffamationeni alterius uel murmu-
rationem; quia si ego reuelo pec-
catum mortale non publicum cum
mala intentione vel graui damno
Jamar alterius, pecco mortaliter;
si ueniale, 14v uenialiter; si defe-
ctum, defectum nostrum propala-
mus. Cum intentione tamen sana
duobus modis potest quis loqui
de peccato uel defectu alterius.
Primus modus est, quando pecca-
tum est publicum, sicuti est de
peccato meretricis publicae, uel
de sententia in judicio lata, uel de
publica haeresi inficiente animas.
Secundus est quando peccatum
oceultum reuelatur alicui, ut ajuuet
alium ad resurgendum a peccato,
modo tamen habeat coniecturas
aliquas seu probabiles radones
quod poterit eum juuare.
Sunt etiam oris peccata, menda-
tia, falsa testimonia, irrisiones,
contumeliae et alia id gemís, quae
perseqiá liecbit tradenti exercitia
prout esse opus iudicauerit.
VERSIO P. ROOTHAAN
Ne dicas quidquam in diffama-
tionem [alterius] vel murmuratio-
nem: quia si [ego] revelo pecca-
tum mortale, quod publicum non
sit, pecco mortaliter; si veníale,
venialiter; et si defectum, patefa-
cio [meum] proprium defectum:
et si intentio sit sana, duobus mo-
dis potest quis loqui de peccato,
vel defectu alterius.
Primo, quando peccatum publi-
cum est, sicut meretricis publicae,
vel de sententia in judicio lata, vel
de errore publico, qui inficit ani-
mas [eorum] quibuscum est con-
versado.
Secundo , quando peccatum
oceultum revelatur alicui , ut is
juvet eum, qui in peccato est, ad
erigendum eum [a lapsu]; si tamen
habeat [quis] aliquas conjecturas
vel radones probabiles [ob quas
speretur] fore ut [alter] possit
eum juvare.
De Opere
Proponendo sibi b decem prae-
cepta Dei et praecepta Ecclesiae
et superiorum man da ta; omne
opus, quod quis exequitur contra
aliqua istorum trium, juxta maio-
rem vel minorem qualitatem, est
maius uel minus peccatum. Ad
a ad hoc quod.
b Accipiendo pro obiecto.
De Opere
Assumendo sibi pro objecto de-
cem mandata [Dei], et praecepta
Ecclesiae, et Superiorum cotnmen-
dationes, quidquid opere quis fa-
cit contra aliquod ex his tribus,
juxta majorem aut minorem qua-
litatem, est majus vel minus'pecca-
2JO
Examen general
ATTTOGRAPHUM
Entiendo comendaciones de supe-
riores, así como bullas de cruza-
das 1 y otras indulgencias, como
por pazes, confessando y tomando
el sanctíssimo sacramento; porque
no poco se peca entonces, en ser
causa o en hazer contra tan pías
exortaciones y comendaciones de
nuestros mayores 5.
Modo de hazer el examen general
y contiene en sí cinco punctos
1. ° puncto. El primer puncto
es dar gracias a Dios nuestro Se-
ñor por los beneficios rescibidos.
2. ° El 2.°: pedir gracia para
conoscer los pecados y lancallos.
3. ° El 3. °: demandar cuenta al
ánima desde la hora que se le-
bantó hasta el examen presente
de hora en hora 9v o de tiempo
en tiempo; y primero del pensa-
miento, y después de la palabra,
y después de la obra, por la misma
borden que se dixo en el examen
particular.
4. ° El 4.0: pedir perdón a Dios
nuestro Señor de las faltas.
5. ° El quinta: proponer en-
VULGATA VERSIO
candi modo, et pro diuersa peccan-
tium habitudine. Porro 7'educi ad
iussa ducimus superiorum diplo-
mara a, seu indulta pontificum, pro
infidelium expugnatione uel chri-
stianorum pace, concedi atque pro-
mulgan sólita; per quae ad con-
fessionem peccatorum, et eucha-
ristiae sanctae sumptionem, chri-
stifideles inuitantur. Peccat siqui-
dem non leuiter, quicunque tam pias
rectorum Ecclesiae cohortationes
sanctionesque aspernari audet ac
transgredí ".
14V EXAMIXIS GENERALIS MODUS,
PARTICULAS SEU PUNCTA QUINQUE
COMPLECTENTIS
Primum punctum est, Domino
nostro Deo pro beneficiis acceptis
gratias agendas esse.
Secundum, quod debemus pro
cognitione et expulsione peccato-
rum gratiam flagitare.
Tertium, de admissis praesenti
die peccatis rationem ab anima
nostra exigere, per horas singulas
ex quo surreximus uestigando; et
primo quidem circa cogitationem,
deinde circa loquelam atque ope-
rationem, eodem ordine, quo in
particulari examine traditum est.
Quartum, poseeré ueniam de de-
lictis.
Ouintum, proponere cum Dei
a Porro jussa ducimus superiorum, cu-
jusmodi sunt diplomata.
1 « Bullae cruciatae » vocabantur Iitterae apostolicae, per quas Pontífices summi,
propositis indulgentiis, quas voeant, iisciue plerumque plenariis, christifideles ad bellum
contra liostes christianae reipublicac, aut armis aut pecunia aüavc opera collata, geren-
Examen general
271
VERSIO PRIMA
mándala autem 15 superiorum rc-
duci possunt a diplomata pontifi-
cum, indulgentiae pro pace conci-
lianda, que conceduntur confessis
et communicatis; quia non parum
peceat quis faciendo contra tam
pias commendationes et exhorta-
tiones, seu eas aspernando %.
VERStO P. ROOTHAAN
tum. Intelligo [autem] per com-
mendationes Superiorum, v. g.
Bullas Cruciatae et alia Indulta,
ut pro pace [Christianorum] con-
fessis et communicatis [concedi
sólita]; quia non parum peccatur
tune, causam praebendo [ut con-
tra ea agatur], aut faciendo contra
tam pias exhortationes et commen-
dationes Superiorum nostrorum *.
MODÜS FACIENDI EXAMEN GENE-
RALE, QUOD CONTINET IN SE QUIN-
QUE PUNCTA
Primum punctum est agerc gra-
tias clementissimo Deo pro ómni-
bus beneficiis receptis.
Secundum est petere gratiam
ad cognoscendum peccata et ad
expellendum ea.
Tertium petere «ab anima ratio-
nem, ab hora qua surrexit usque
ad presens examen ab hora in ho-
ram, seu ab alio spatio temporis
in aliud, et primo de cogitatione,
secundo de locutione, ultimo de
opere, eodem ordine quo dictum
est in examine particulari.
Quartum est petere ueniam a
Domino Deo de defec-15v tibus
commissis.
Quintum est proponere cum
a Mandata autem superiorum intelligo,
ut sunt.
MODUS FACIENDI EXAMEN GENERA-
LE, ET CONTINET EN SE QUINQUE
PUNCTA.
Primum punctum est , gratias
agere Deo Domino nostro pro
acceptis beneficiis.
Secundum, petere gratiam ad
cognoscenda peccata, eaque ex-
pellenda.
Tertium, exigere rationem ab
anima, [ineipiendo] ab hora qua
surrexit [quis], usque ad examen
praesens, per horas singulas, vel
per singula témpora, ac primum
de cogitatione, deinde de verbo,
ac postea de opere, eodem ordine
quo dictum est in Examine particu-
lari.
Quartum, petere veniam a Deo
Domino nostro de defectibus [seú
culpis].
Quintum, proponere emendatio-
dum, invitabant. Cum indulgentiis (ad quas consequendas saepe sacramenti poeniten-
tiae susceptio planis verbis exigebatur) aliae nonnunquam gratiae conjungebantur.
5 Cf. Suárez, ubi supra, c. V, n. 14.
272
CONFESSIÓN GENERAL
AUTOGRAPHLM
mienda con su gracia. Pater no-
ster.
Confessión general
con la comunión 1
En la general confessión, para
quien voluntarie la quisiere hazer,
entre otros muchos, se hallarán
tres prouechos para aquí.
1 . ° El primero: dado que quien
cada vn año se confiesa, no sea
obligado de hazer confessión ge-
neral, haziéndola ay mayor proue-
cho y mérito, por el mayor dolor
actual de todos pecados y malicias
de toda su vida.
2. ° El segundo: como en los
tales exercicios spirituales se co-
noscen más interiormente los pe-
cados y la malicia dellos, que en el
tiempo que el hombre no se daua
ansí a las cosas internas, alcanzan-
do agora más conoscimiento y do-
lor dellos, abrá mayor prouecho y
mérito que antes vbiera.
3. ° El 3.0 es consequen ter que
estando más bien confessado y
dispuesto, se halla más apto y
más aparejado para rescibir el
sanctíssimu sacramento, cuya re-
ceptión no solamente ayuda ¡jara
que no caya en peccado, mas aun
para conseruar en augmento de
gratia; la qual confessión general
se hará mejor inmediate después
de los exercicios de la primera
semana.
1 V. supra, Proleg., p. 75.
VULGATA VERSIO
gratia emendationem, et oratio-
nem dominicam post dicta omnia
recitare. Pater noster.
15r Confessioxis gexeralis et
COMMUXIONIS USUS 1
Ex confessione generali ultro
facta, inter alia plaeraque, perci-
piuntur tria haec emolumenta.
Primum, quod tametsi qui annis
singulis saltem confitetur semel,
ad generalem huiuscemodi confes-
sionem minime obligetur, eam ta-
men facienti ipsi multo plus com-
modi et meriti accedit, ob dolorem
scilicet de peccatis et malitia uitae
praeteritae, quem ita sentit uehe-
mentiorem.
Secundum, quoniam inspecta
per spiritualem exercitationem,
longe quam antea manifestius na-
tura et malitia peccatorum, tanto
amplius commodum ac meritum
percepturus est.
Tertium, quia consentaneum est
hominem sic rite confessum atque
dispositum multo melius se habe-
re ad eucharistiae sumptionem;
quae máxime confert et ad fugam
peccati, et ad gratiae receptae con-
servationem et augmcntum. Porro
generalis ista confessio post he-
bdomadae primae exercitia potissi-
mum erit opportuna.
CONEESSIÓN GENERAL
•273
VERSIO PRIMA
eius gratia emendationem , cum
Pater noster.
CONFESSIO GENERALIS
CUM COMMUNIONE 1
In confessione generali, si quis
eam libere faceré uoluerit, inter
alia multa, inueniuntur tria com-
moda.
Primum est, quod, licet qui sin-
gulis annis confitetur non tenea-
tur generalem confessionem face-
re, faciens tamen illam consequi-
tur maius meritum et commodum
ob maiorem dolorem actualem
omnium peccatorum et iniquitatum
totius praeteritae uitae.
Secundum est quia, cum in tali-
bus exercitiis spiritualibus cogno-
scantur magis interne peccata et
illorum malitia , quam tempore,
quo homo non ita uacabat rebus
internis, obtinens modo maiorem
notitiam et dolorem illorum, ha-
bebit maius meritum et commo-
dum, quam ante habuisset.
16r Tertium est consequenter,
quia melius confessus et disposi-
tus, erit magis aptus et prom-
ptus ad recipiendum sacramentum
eucharistiae, cuius receptio non
solum iuuat ut non labatur in pec-
catum, sed etiam ut conseruetur a
et augeatur in gratia; et haec con-
fessio generalis fiet melius imme-
diate post exercitia sequentia pri-
mae hebdomadae.
a ad hoc ut non labatur in peccatum,
sed etiam ad hoc quod conseruetur.
Mohum. Ignat. — Series II.
VERSIO P. ROOTHAAN
nem cum ejus gratia. Pater noster.
CONFESSIO GENERALIS CUM
COMMUNIONE. 1
In Confessione generali, pro eo
qui eam sponte [non ex necessita-
te] faceré velit, inter alias multas
invenientur tres utilitates hoc loco,
[s. hoc Exercitiorum tempore].
Prima, licet ille, qui singulis an-
nis confitetur , non obligetur ad
faciendam Confessionem genera-
lem, [tamen] faciendo illam habe-
tur major profectus, et [majus]
meritum , ob majorem dolorem
actualem de ómnibus peccatis et
pravitatibus totius vitae suae.
Secunda, cum in talibus Exerci-
tiis spiritualibus cognoscantur ma-
gis intime peccata et eorum mali-
tia, quam tempore quo homo non
ita vacabat rebus internis, obtinen-
do nunc majorem notitiam, et do-
lorem de illis, habebitur major
utilitas, et [majus] meritum, quam
ante habitum esset.
Tertia, consequenter, quod cum
melius confessus sit, et [melius]
dispositus, invenitur magis aptus
et magis praeparatus ad recipien-
dum sanctissimum Sacramentum,
cujus receptio non solum juvat,
ne labatur in peccatum, sed etiam
ut conservet [se] in augmento
gratiae. Ouae Confessio generalis
fiet melius immediate post Exerci-
tia primae hebdomadae.
iS
274
Primera s.a
AUTOGRAPHUM
— Meditación de tres potencias
vulgata versio
10 Primer exercicio 1 es medita-
ción CON LAS aTRES POTENCIAS 2, SO-
BRE EL I.°, 2.° Y 3.0 PECADO; CONTIE-
NE EN SÍ, DESPUÉS DE VNA ORACIÓN
PREPARATORIA Y DOS PREÁMBULOS,
TRES PUNTOS PRINCIPALES 3 Y VN
COLLOQUIO
Oración. La oración prepara-
toria 4 es pedir gracia a Dios
nuestro Señor , para que todas
mis intenciones, actiones y opera-
ciones 5 sean puramente ordena-
das en seruicio y alabanca de su
diuina maiestad.
I.° preámbulo. El primer preám-
bulo es composición viendo el lu-
gar. Aquí es de notar que en la
contemplación o meditación visi-
ble, así como contemplar a Xpo.
nuestro Señor, el qual es visible,
la composición será ver con la
vista de la ymaginación el lugar
corpóreo, donde se halla la cosa
que quiero contemplar. Digo el
lugar corpóreo, así como vn tem-
plo o monte, donde se halla Jesu
Xpo. o Nuestra Señora, según lo
que quiero contemplar. En la in-
a Dúo w. S. Ign. pro de.
15v PRIMUM EXERCITIUM 1 MEDI-
TANDI SECUNDUM TRES ANIMAE
POTENTIAS 2 CIRCA PECCATUM TRI-
PLEX; ET CONTINET ORATIONEM
PRAEPARATORIAM, DUO PRAELUDIA
ET PUNCTA TRIA PRAECIPUA 3, CUM
UNO COLLOQUIO
Oratio praeparatoria * est , qua
petimus a Domino gratiam, ut ui-
res atque operationes 5 nostrae
omnes sincere ad ejus gloriam et
cultum tendant.
Primum praeludium est ratio
quaedam componendi loci; pro
qua notandum est, quod in quauis
meditatione siue contemplatione
de re corpórea, ut puta de Chri-
sto, effingendus erit nobis secun-
dum uisionem quandam imagina-
riam locus corporeus, id quodcon-
templamur repraesentans, ueluti
templum aut mons, in quo reperia-
mus Christum Iesum uel Mariam
Uirginem, et caetera quae spectant
ad contemplationis nostrae argu-
mentum. Sin autem speculationi 16
1 Non additur hic esse hoc exercitium primi diei, ut clare fit in 2.* hebdomade, et
tacite indicatur ¡n tertia et quarta, assignatis in dies sequentes aliis contemplationibus;
in prima vero hebdomade quinqué eadem exercitia pluribus diebus olim repetebantur.
Cf. Di. ignat. tradita [2], et Di. Gra., c. 3.0
1 V. supra, Proleg., p. 129.
Primera s.a — Meditación de tres potencias 275
VERSIO PRIMA VERSIO P. ROOTHAAN
16v Primum exercitium 1 est
meditatio trium animae uirium *
CIRCA I.m, 2.m, 3.m peccatum; et
CONTINET, VLTRA ORATIONEM PRAE-
PARATORIAM, DUO PRAELUDIA, TRIA
PRAECIPUA 3 PUNCTA CUM UNO COL-
LOQUIO
Oratione a praeparatoria 4 pe-
tenda est gratia a Domino, ut b
omnes meae intentiones et actio-
nes 5 puré ordinentur in obse-
quium et laudem diuinae maje-
statis c.
Primum praeludium est compo-
sitio loci d, ubi est adnotandum
quod in contemplatione uel medi-
tatione uisibili, sicut est contem-
plado Christi Domini nostri, qui
uisibilis est, compositio erit, uidere
oculo imaginationis locum corpo-
reum, in quo est res contemplan-
da, sicut templum vel mons ubi
Christus Dominus manebat; in
inuisibili autem, sicut est contem-
plado peccatorum, compositio erit
uidere oculo ima-17 ginationis ani-
mam in corpore corruptibili tan-
a Oratio in marg. A; Re. titulus Oratio
praeparatoria; textus In oratione praepara-
toria.
b ad hoc ut.
c majestatis ejus.
d uidendo locum.
PRIMUM EXERCITIUM 1 EST MEDI-
TATIO [FACIENDA] PER TRES
POTENTIAS " [ANIMAE] CIRCA PRI-
MUM, SECUNDUM, ET TERTIUM PECCA-
TUM. CONTINET IN SE POST ORATIO-
NEM PRAEPARATORIA M, ET DUO
PRAEAMBULA, TRIA PUNCTA CAPITA-
LIA 3 ET UNUM COLLOQUIUM.
Oratio praeparatoria 4 est , pe-
tere gratiam a Deo Domino no-
stro, ut omnes meae intentiones,
actiones, et operationes 5 puré or-
dinentur in servitium ac laudem
suae divinae Majestatis.
Primum praeambulum est, com-
positio, videndo locum. Hic no-
tandum est, quod in contemplatio-
ne, vel meditatione [de re] visibi-
li, ut est contemplan Christum
Dominum nostrum, qui visibilis
est, compositio erit videre visu
imaginationis locum corporeum,
ubi reperitur ea res, quam voló
contemplari. Dico locum corpo-
reum, ut v. g. templum, vel mon-
tem, in quo reperitur Jesús Chri-
stus, vel Domina nostra, juxta id
quod contemplari voló.
3 Loquendi modus forte ex Ludolfo Cartusiano natus, cujus interpres hispanus Mon-
tesino, summarium singulis capitibus praeponens, dicere solet: «E contiene en sí nueve
[vel septem vel decem etc., semper exactum numerum] párrafos principales.»
4 V. supra, Proleg., pp. 107-108.
5 V. supra, Proleg., p. 48.
— Meditación de tres potencias
VULGATA VERSIO
276 Primera s.a
AUTOGRAPHUM
uisible, como es aquí de los peca-
dos, la composición será ver con
la vista ymaginatiua y considerar
mi ánima ser encarcerada en este
cuerpo corruptible y todo el com-
pósito en este valle, como deste-
rrado 1 entre brutos animales; digo
todo el compósito de ánima
y cuerpo.
subest res incorpórea, ut est consi-
deratio peccatorum nunc oblata,
poterit loci constructio talis esse, ut
si per imaginationem cernamus ani-
mam nostram in corpore isto cor-
ruptibili, uelut in carcere, constri-
ctam; hominem quoque ipsum in
hac miseriae ualle inter animalia
bruta exulantem '.
2.° preámbulo. El segundo es
demandar a Dios nuestro Señor lo
que quiero y deseo. 10 v La de-
manda a de ser según subiecta
materia, es a saber, si la contem-
plación es de resurrectión, deman-
dar gozo con Xpo. gocoso; si es
de passión, demandar pena, lágri-
mas y tormento con Xpo. ator-
mentado. Aquí será demandar ver-
güenza y confussión de my mismo,
viendo quántos an sido dañados
por vn solo pecado mortal, y
quántas vezes yo merescía ser
condenado para siempre por mis
tantos peccados.
Nota. Ante todas contempla-
ciones o meditaciones, se deuen
hazer siempre la oración prepara-
toria sin mudarse y los dos preám-
bulos ya dichos , algunas vezes
mudándose según subiecta ma-
teria 2.
I.° punto. El primer puncto será
traer 3 la memoria sobre el primer
Secundum erit praeludium, ut a
Domino id postulem quod exopto,
iuxta propositae contemplationis
argumentum: nimirum si de Christi
resurrectione fuerit meditandum,
petenda erit laetitia, qua gaudenti
Christo congaudeam; sin de pas-
sione, lachrimas, poenas et ango-
res petam, ad compatiendum
Christo patienti. In praesenti ergo
meditatione pudorem confusio-
nemque meiipsius debeo exposce-
re, attendens quam multi nomines
ob peccatum moríale uel unicum
damnati fuerint; et quod ego toties
peccando sim damnationem com-
meritus.
16v Notandum ad haec, quod
omni meditationi seu contempla-
tioni praemitti debent tam oratio
praeparatoria; quam praeludia dúo;
sed oratio quidem semper fit eo-
dem modo; praeludia uero pro
diuersitate rerum sunt diuersa.
Primum punctum erit, ut exer-
ceatur memoria mea ;1 circa pri-
•1 .SVy. siue altcrius meditantis oblitt.
1 Y. supra, Proleg., p. 77.
2 Y. supra, Proltg., p. 48.
Primera s.a — Meditación dk tres potencias
277
\ I KSIO PRIMA
quam carcere inclusam, et totum
com[)ositum ex anima et corpore
in hac ualle miseriae inter bruta
animalia exul 1 a.
Secundum praeludium est pe-
tere a Domino Deo nostro id quod
quero et desidero; et petitio debet
congruere subiectae materiae, hoc
est, si contemplatio est de resur-
rectione, oportet petere gaudium
cum Christo gaudio pleno; si est
de passione, oportet petere la-
chrymas, poenam et afflictiones
cum Christo afflicto; hic autem
petenda est uerecundia et con-
fusio mei ipsius , considerando
quod multi forte damnati sint ob
unicum peccatum mortale, et quo-
ties ego merui damnari in eternum
ob tot mea peccata.
Ante omnes contemplationes
seu meditationes debet fieri su-
pradicta oratio praeparatoria abs-
que mutatione aliqua, et dúo dicta
praeludia, ea quandoque mutando
juxta materiam subiectam 2.
Primum punctum erit exercere
memoriam supra primum pec-
a exulans B, syllaba ans addita et de-
Uta; exul A et Re.
VERSIO P. ROOTHAAN
In [meditatione de re] invisibi-
li, ut est hic de peccatis, composi-
tio erit videre, visu imaginationis,
et considerare, animam meam esse
in hoc corpore corruptibili [tam-
quam] carcere inclusam, et totum
compositum in hac valle tam-
quam exsulans 1 inter bruta anima-
lia. Dico totum compositum ani-
mae et corporis [scilicet, homi-
nem totum].
Secundum [praeambulum] est,
petere a Deo Domino nostro id
quod voló et desidero; petitio de-
bet esse juxta subjectam mate-
riam, scilicet, si contemplatio est
de Resurrectione, petere [oportet]
gaudium cum Christo gaudente; si
est de Passione, petere [oportet]
dolorem lachrymas et tormentum
cum Christo tormentis affecto. Hic
[in hac meditatione de peccatis]
erit, petere pudorem et confusio-
nem mei ipsius, cum videam quam
multi damnati fuerint ob unicum
peccatum mortale, et quam saepe
ego meruerim damnari in aeter-
num ob tam multa mea peccata
Ante omnes contemplationes vel
meditationes debent semper fieri
[supradicta, scilicet] oratio prae-
paratoria, quae non mutatur [sed
eadem fit semper], et dúo dicta
praeambula, quae identidem mu-
tantur, juxta subjectam mate-
riam 2.
Primum punctum erit trahere 3
[applicare] memoriam super pri-
3 Hispanum traer, etsi ex latino trahere derivatum, non significat vi ducere, sed du-
cere tantum.
Primera s.a —Meditación de tres potencias
278
AUTOGRAPHUM
pecado, que fué de los ángeles \
y luego sobre el mismo el enten-
dimiento discurriendo , luego la
voluntad , queriendo todo esto
memorar y entender por más me
enuergongar y confundir, trayendo
en comparación de vn pecado de
los ángeles tantos pecados míos; y
donde ellos por vn pecado fueron
al infierno, quántas vezes yo le he
merescido por tantos 5. Digo traer
en memoria el pecado de los án-
geles, cómo siendo ellos criados
en gracia, no se queriendo ayudar
con su libertad para hazer reueren-
cia y obediencia a su Criador y
Señor, veniendo en superbia 3,
fueron conuertidos de gracia en
malicia, y lancados del gielo 11 al
infierno *; y así consequenter dis-
currir más en particular con el en-
tendimiento, y consequenter mo-
uiendo más los afectos con la vo-
luntad.
2.° punto. El segundo: hazer
otro tanto, es a saber, traer las tres
potencias sobre el pecado de Adán
y Eua 5 trayendo a la memoria,
VULGATA VERSIO
mum peccatorum omnium, quod
fuit ab angelis commissum ad-
hibito statim discursu intellectus
atque uoluntatis motu instigante
me ad uoluenda et intelligenda ea,
per quae erubescam et confundar
totus, facta unius tantum peccati
angelorum cum tot meis compara-
tione; vnde colligere liceat, cum
illi ob unicum crimen addicti sint
inferno, quam saepe ipse suppli-
cium idem meruerim 2 a. In me-
moriam itaque dicimus trahendum
esse, quo pacto angelí creati pri-
mum in statu gratiae, sed (quod
necesse erat ad beatitudinis con-
summationem) non uolentes per
arbitrii líber- 17tatem Creatori suo
reuerentiam et obsequium prae-
stare, at contra eum ipsum insole-
scentes 3, conuersi fuerint ex gra-
tia in malitiam, et de cáelo ad
infernum praecipitati *. Conse-
quenter discurrendum erit per of-
ficium intellectus circa haec pen-
siculatius, necnon concitandis si-
mul uoluntatis affectionibus acrius
insistendum.
Secundum est punctum, easdem
potentias tres circa peecatum pri-
morum parentum 5 (quod secun-
dum appellabimus) exercere; tra-
a Prius denieruerim.
1 Jo., VIII, 44; II Petr., II, 4; I Jo., III, 8.
2 V. supra, Proleg., pp. 118-119.
3 Sequitur S. Ignatius doctrinam S. Augustini (De Genesi ad ütíeram, 1. XI, c. XIV,
n. 18, Migne P. L., XXXIV, 436, ed. 1865), S. Thomae Aquinatis (Summa TheoL, L
Primera s.a — Meditación de tres potencias 279
VERSIO PRIMA VERSIO P. ROOTIIAAN
catum , scilicet angelorum \ et
circa idem ex-17v ercere intelle-
ctum, discurrendo et consequen-
ter uoluntatem;volendo supradicta
recordad a et intelligere ad maio-
rem meam verecundiam et confii-
sionem, comparando único pec-
cato angelorum mea tam multa et
magna scelera; considerando quo-
ties ego ob illa infernum merui s,
si angelí ob unicum peccatum in
infernum ceciderunt. Circa memo-
riam autem peccati angelorum re-
cordari debemus quod, cum ipsi
creati essent in gratia et nollent
sua libértate gratiam juuare, ad
exhibendam reuerentiam et obe-
dientiam suo Creatori et Domino,
leuati in superbiam 3 b, ceciderunt
a gratia in malitiam, et depulsi
snnt de cáelo in infernum * ; et ita
consequenter discurrendum est
particularius cum intellectu, et
mouendi sunt magis affectus uo-
luntatis.
mum peccatum, quod fuit Angelo-
rum et deinde super idem intel-
lectum , discurrendo; deinde vo-
luntatem, volendo totum illud me-
moran et intelligere , ut magis
erubescam et confundar, trahendo
[ducendo] in co mparationem
unius peccati Angelorum tam mul-
ta peccata mea: et [considerando]
cum illi ob unum peccatum iverint
in Infernum, quam saepe ego hoc
idem meruerim ob tam multa 2.
Dico, trahere in memoriam pecca-
tum Angelorum, [scilicet], quomo-
do, cum essent ipsi creati in gra-
tia, nolentes se adjuvare ope suae
libertatis ad exhibendam reveren-
tiam et obedientiam suo Creatori
ac Domino, devenientes in super-
biam s, conversi fuerint ex gratia
in malitiam, et de Coelo ad Infer-
num praecipitati 4 ; et ita conse-
quenter discurrere magis in par-
ticulari per intellectum, et conse-
quenter movendo magis affectus
per voluntatem.
Secundum est, idem quod supra
faceré, hoc est, exercere tres po-
tentias circa peccatum Adae et
Euae 5, reducendo ad memoriam
Secundum [punctum erit], idem
faceré, id est trahere [applicare]
tres potentias super peccatum
Adae et Evae 5, trahendo [ducen-
a memorari; memoran Fa.\ memorare
Re.
t> leuati sunt superbia et B; leuati sunt
in superbiam A et Re.
I.XIII, art. 2 et 3) et probatissimorum theologorum (Cf. Suárez, De Angelis, 1. VII,
ce. VIH et IX).
* Matth., XXV, 41; Luc, X, 18; Apoc, XII, 7-9; Jud., 6.
3 V. supra, Proieg., p. 107.
280 Primera s.a — Meditación de tres potencias
AUTOGRAPHUM
cómo por el tal pecado hizieron
tanto tiempo penitencia, y quánta
corruptión vino en el género hu-
mano, andando tantas gentes para
el infierno. Digo traer a la memo-
ria el 2.0 pecado de nuestros pa-
dres ; cómo después que Adán
fué criado 1 en el campo dama-
geno s y puesto en el parayso te-
rrenal 8 y Eua ser criada de su
costilla 4 siendo bedados que no
comiesen del árbol de la scien-
cia 6 y ellos comiendo 6 y asi-
mismo pecando 7 y después ves-
tidos de túnicas pellíceas a y lan-
zados del parayso 8 bibieron sin
la iusticia original , que habían
perdido, toda su vida en muchos
trabajos y mucha penitencia 9 y
consequenter discurrir con el en-
tendimiento b más particularmente,
vsando de la voluntad como está
dicho.
3.° punto. El tercero: asimismo
hazer otro tanto sobre el tercero
a \Tox latina; Bu. habet substantivum
pellicas.
t> Pos/ hoc v. est virgula oblitt. in Aut.:
ilaque más particularmente eumdem sen-
sum habet atque más en particular in fine
primi puncti.
VULGATA VERSIO
ctando a memoria, quam diuturnam
ob illud poenitentiam egerunt,
quanta humanum genus corruptio
inuasit, quot hominum milia ad
inferos deturbati sunt. Memorán-
dum estuidelicet, quo modo Adam
in damasceno campo s de limo
terrae factus 1 positusque in ter-
restri paiadiso 3 et Eua formata
ex una costarum eius * cum de
fructu arboris scientiae boni et
mali prohibid 5 essent comedere,
et nihilominus comedissent 6 post
peccatum 7 súbito ex paradiso
eiecti sint 8 uestibus pelliceis in-
duti, et ori-l7v ginali iustitia priua-
ti, reliquum uitae suae tempus in
laboribus ac aerumnis maximis
poenitendo 9 traxerint. Super his
etiam ratiocinio intellectus et affe-
ctibus uoluntatis utendum erit, sic-
ut prius.
Tertium est, ut exerceamur pari
modo circa peccatum b mortale et
a Seq. in oblitt.
b Seq. aliquod oblitt.
» Gen., I, 26-27, II- 7; Tob., VIII, 8; Eccli., XVII, 1, XXXIII, 10.
s V. supra, Proleg., p. 76.
' Gen., II, 8 et 15.
* Gen., II, 20-23; I Cor., XI, 8.
* Gen., II, 17, III, 2-3. Vide supra, p. 188.
Primera s.a — Meditación dk tres potencias
VERSIO PRIMA
quomodo a ob tale peccatum per
tantum tempus poenitentiam ege-
rint b, et quanta 18 corruptio secu-
ta est in genus humanum, tot ho-
minum milibus c descendentibus
in infernum. Voco autem reducere
ad memoriam secundum pec-
catum, scilicet nostrorum primo-
rum parentum, memorari qualiter
postquam Adam fuit creatus 1 in
campo damasceno 2 et positus in
paradiso terrestri 3 et Eua de eius
costa formata 4, post prohibitio-
nem ne comederent de fructu ar-
boris d scientiae 5, ipsi comeden-
tes 0 et ex consequenti peccan-
tes 7 e, tándem expulsi de paradi-
so 8 el vestid tunicis pelliceis {,
uixerunt sine iustitia originali per
totam uitam suam in multis labo-
ribus, in multa poenitentia 9. Et
consequenter discurrendum est in-
tellectu particularius, vtendo etiam
uoluntate sicut dictum est.
Tertium punctum est idem fa-
ceré circa tertium peccatum cu-
a qualiter; ita Re. et Fa.
•> poenituerint; poenituerunt Re. et Fa.
c tot gentibus; ita Re. et Fa.
de arbore; ita Re. et Fa.
c ipsis comedentibus et ex conse-
quenti peccantibus; sic Re. et Fa.
f tándem vestiti tunicis pelliceis et ex-
pulsi de paradiso; ita A. et Re.
VERSIO P. ROOTHAAN
do] in memoriam, quomodo ob
illud peccatum tam diuturnam fe-
cerint poenitentiam et quanta cor-
ruptio genus humanum invaserit,
tam multis hominibus ad [versus]
infernum euntibus. Dico trahere
[ducere] in memoriam secundum
peccatum [scilicet] nostrorum pa-
rentum, quomodo, postquam Adam
creatus esset 1 in campo Dama-
sceno - et positus in paradiso ter-
restri 3 et Eva formata esset de
ejus costa 4 cum prohibiti essent
ne de fructu arboris scientiae com-
ederent 5 et ipsi comedentes 6
et ita peccantes 7 dein vestiti tu-
nicis pelliceis, et e paradiso expul-
si 8 vixerint sine justitia originali,
quam perdiderant, totam vitam
suam in multis laboribus [aerum-
nis], et multa poenitentia 9 et
consequenter discurrere per in-
tellectum, a magis particulariter
utendo volúntate, ut dictum est.
Tertium [punctum erit] eodem
modo idem faceré circa tertium
a Hanc virgulam habet Ro., qui ait in
notatione, illam in Ant. inveniri. Sed v.
not. b sub Aut. et Proleg., p. ijj.
' Gen., II, 6.
7 Gen., 1. 16-17.
8 Gen., III, 21-24.
» Gen., m, 16-19.
282 Primera s.a — Meditación de tres potencias
AUTOGRAPHUM
pecado particular 1 de cada vno
que por vn pecado mortal es ydo
al infierno, y otros muchos sin
cuento por menos pecados que yo
he hecho Digo hazer otro tanto
sobre el 3.0 pecado particular, tra-
yendo a la memoria la grauedad
y llv malicia del pecado contra su
Criador y Señor , discurrir con
el entendimiento, cómo en 3 el
pecar y hazer contra la bondad
infinita iustamente a sido conde-
nado para siempre, y acabar con
la voluntad como está dicho.
Colloquio. Ymaginando a Xpo.
nuestro Señor delante y puesto en
cruz, hazer vn colloquio *, cómo
de Criador es venido a hazerse
hombre, y de vida eterna a muerte
temporal, y así a morir por mis
pecados. Otro tanto mirando a mí
mismo lo que he hecho por Xpo.,
lo que hago por Xpo., lo que deuo
hazer por Xpo., y así viéndole tal,
y así colgado en la cruz, discurrir
por lo que se offresciere. El collo-
quio se haze propriamente hablan-
do así como vn amigo habla a
VULGATA VERSIO
particulare 1 quodlibet (ipsum nos
tertium peccatum dicemus, ut a
duobus supra positis distinguatur)
considerando quod peccato tali,
uel semel duntaxat commisso,ybrA?
detrusi sint multi ad infernum,
quodque praeterea prope innume-
ri, ob delicia meis pauciora atque
leuiora, forte crucientur aeternis
poenis 2. Unde memoria uersan-
dum erit, quanta sit peccati gra-
uitas et malitia, Deum omnium
Conditorem atque Dominum offen-
dentis. Ratiocinandum quoque est
supplicium aeternum peccato iuste
irrogari, utpote aduersus infinitam
bonitatem Dei perpetrato. Postre-
mo suscitandi sunt affectus sicut
iam dictum est.
18 Colloquium 4 fiet, imagi-
nando Jesum Christum coram me
adesse in cruce fixum. Itaque ex-
quiram mecum rationem, qua
Creator ipse infinitus fieri creatina
et ab aeterna uita ad temporariam
mortem uenire pro peccatis meis
dignatus sit. Arguam insuper me-
ipsum percontans, quid hactenus
dignum memoratu egerim a pro
Christo, quid agam tándem aut
agere debeam; et in eum intuens
sic cruci affixum, ea proloquar,
quae suggeret mens et affectus.
a acgcrim.
1 V. supra, Proleg., pp. 107-108.
- Discrimen ¡ntcr Aut. et Vu. notavit Ro.. annot. 10.
3 Causam potius quam tempus significat; Fa. et Ve. omitt. in. «En el pecar y hacer
— Meditación de tres potencias 283
VERSIO P. RO0THAAN
Primera s.a
VERSIO PRIMA
jusuis qui ob unicum forte mor-
tale cst damnatus, et aliorum sinc
numero damnatorum ob pauciora
quam mea peccata 5 ; dico autem
faceré idem circa tertium pecca-
tum priuatum cuiusuis, redu- 18v
cendo ad memoriam grauitatem et
malitiam peccati contra Creatorem
et Dominum, discurrendo a intel-
lectu qualiter peccando et agendo
contra bonitatem infinitam, juste
damnatus est in eternum, et finiat
tándem cum uoluntatis actibus.
peccatum [id est] particulare 1
cujusvis, qui ob unum peccatum
mortale ivit ad infernum, et multi
alii sine numero [damnati sunt] ob
pauciora peccata quam [quae] ego
feci 2. Dico idem faceré circa ter-
tium peccatum particulare, trahen-
do [ducendo] in memoriam gravi-
tatem et malitiam peccati contra
suum Creatorem ac Dominum [ab
homine commissi]; discurrere in-
tellectu, quomodo in 3 peccando,
et agendo contra bonitatem infini-
tam, [homo talis] juste fuerit con-
demnatus in aeternum ; et con-
cludere actibus voluntatis, ut di-
ctum est.
Colloquium 4 demum fiat ima-
ginando Christum Dominum co-
ram me cruci affixum, consideran-
do b quemadmodum c Creator exi-
naniuit adeo se, ut homo fieret, et
aeternus d uoluit temporaliter mori
pro peccatis meis. Rursume, consi-
derando meipsum, quid fecerim
pro Christo, quid faciam et quid
debeam faceré; et ita uidens illum
pendentem in cruce, discurram per
ea quae sese obtulerint.
Colloquium proprie fit sicuti si
amicus amicum alloquatur, vel ser-
■' discurrere; sic Re.; discurrendo Fa.
•> fiat considerando B; sic A., Re. et Fa.
c qualiter; sic Re. et Fa.
<• vita aeterna; sic Fa.
e Idem faciam; sic Re.
Colloquium. Imaginando Chri-
stum Dominum nostrum praesen-
tem, et in cruce positum, collo-
quium 4 [cum ipso] instituere,
[ quaerendo ] quomodo , Creator
cum esset, eo devenerit, ut homi-
nem se fecerit, et ab aeterna vita
[venerit] ad mortem temporalem,
et ita ad moriendum pro meis pec-
catis. Itidem [colloquium mecum
ipso instituere] inspiciendo me
ipsum, [percontari ex me] quid
egerim ego pro Christo, quid agam
pro Christo, quid agere debeam
contra la bondad infinita» non est in actu peccati, sed cum peccaverit et egerit, etc.
V. supra, p. 185.
4 V. supra, Pro/eg., pp. iio-m.
284 Primera s.4 — Meditación de pecados
AUTOGRAPHUM VULGATA VKRSIO
otro, o vn sieruo a su señor, quán-
do pidiendo alguna gracia, quándo
culpándose por algún mal hecho,
quándo comunicando sus cosas y
queriendo consejo en ellas; y dezir
vn Pater noster.
Porro colloquii proprium illud est,
ut fiat sicut amici sermo ad ami-
cum, uel serui ad dominum; nunc
gratiae aliquid petendo, nunc cul-
pam aliquam meam incusando; in-
terdum propria quaelibet negotia a
communicando, ac petendo consi-
lium super illis siue auxilium. Ul-
timo dicatur Pater noster.
Segundo exercicio es meditación
de los pecados 1 y contiene en
sí, después de la oración prepa-
ratoria y dos preámbulos, cinco
punctos y vn colloquio
Oración. Oración preparatoria
sea la misma.
1. ° preámbulo. El primer preám-
bulo será la misma composición.
2. ° preámbulo. El 2.° es deman-
dar lo que quiero: será aquí pedir
crescido y yntenso dolor y lágri-
mas de mis pecados.
12r |.° puncto. El primer puncto
es el processo de los pecados, es a
saber, traer a la memoria todos los
pecados de la vida, mirando de
año en año o de tiempo en tiempo;
para Lo qual aprouechan tres co-
18v Secundum exercitium est
MEDITATIO DE PECCATIS \ COMPLE-
CTENS ULTRA ORATIONEM PRAEPARA-
TORIAM ET DUO PRAELUDIA, QUIN-
QUE ARTICULOS SEU PUNCTA , CUM
COLLOQUIO AD FINEM
Praeparatoria oratio, eadem
quae supra.
Prius praeludium eandem exigit
constructionem loci, ut in praece-
denti meditatione.
Posterius uero fiet poscendo id,
quod hic quaerimus, dolorem scili-
cet intensum de peccatis atque
abundantcm fletum.
Punctum primum sit processus
quidam, per quem peccata totius
uitae in memoriam reuocantur,
percursis gradatim discussisque
annis et spatiis temporum singulis.
Qua in re triplici iuuamur com-
a Hoc v. oblitt. prius, post rettítutum
pimctis infra additis.
Y. supra, Proleg., pp. 107- 108.
PRIMERA S.A — MEDITACIÓN DE PECADOS
285
YMiSlO PRIMA
iius domimim suum, nunc aliquam
gratiam petendo, nunc seipsum
incusando ob aliquod malum com-
missum, nunc demum sua domino
communicando ct circa ea consi-
lium quaerendo. In fine dicaturPa-
tcr noster.
19 Secündüm exercitium est de
meditatione peccatorum et
cont1net, post orationem prepa-
ratoriam et duo praeambula,
quinque puncta et vnum collo-
QUIUM
Oratio preparatoria sit eadem,
quae supra dicta est.
Primum praeambulum erit
eadem, quae supra dicta est, com-
positio loci.
Secundum praeambulum est pe-
tere gratiam quam desidero: nunc a
erit petere magnum et intensum
dolorem et lachrymas ob peccata
mea.
Primum punctum est circa pro-
cessum peccatorum, reducendo ad
memoriam omnia peccata uitae,
mente discurrendo per singulos
annos uel témpora b; ad quod tria
potissimum juuant: primum respi-
a quod nunc B; quod ad propositum
A prius, deinde nunc, deleto ad propositum.
b discurrendo de anno in annum, uel
quouis tempore in aliud.
VERSIO P. ROOTIIAAN
pro Christo. Atque ita videndo
illum talem, et ita fixum in cruce,
discurrere per ea [sensa] quae se
obtulerint.
Colloquium fit proprie loquen-
do, sicut amicus loquitur ad alte-
rum, vel servus ad dominum suum,
modo petendo aliquam gratiam,
modo incusando se ipsum mali
alicujus commissi, modo commu-
nicando res suas [circumstantias
suas] et petendo consilium in illis.
Et dicatur [in fine] Pater noster.
SECUNDUM EXERCITIUM EST MEDITA-
TIO DE PECCATIS l, ET CONTINET IN
SE, POST ORATIONEM PRAEPARATO-
RIAM, ET DUO PRAEAMBULA, QUINQUE
PUNCTA, ET UNUM COLLOQUIUM.
Oratio praeparatoria sit eadem.
Praeambulum primum erit ea-
dem compositio [ut in primo exer-
citio].
Secundum [praeambulum] est,
petere id quod voló [cupio]; erit
hoc loco, petere magnum et inten-
sum dolorem et lachrymas de meis
peccatis.
Primum punctum est, processus
[quidam] peccatorum , scilicet,
trahere [revocare] in memoriam
omnia peccata vitae [meae], inspi-
ciendo [yitam] per annos singulos
vel per singula témpora. Ad quod
286 Primera s.a — Meditación de pecados
AUTOGRAPHUM VULGATA VERSIO
sas: la 1.a mirar el lugar y la casa
adonde he habitado; la 2.a la con-
uersación que he tenido con otros;
la 3a el officio en que he viuido.
2. ° puncto. El 2.°: ponderar los
pecados mirando la fealdad y la
malicia que cada pecado mortal
cometido tiene en sí, dado que no
fuese vedado.
3. ° puncto. El tercero: mirar
quién soy yo diminuyéndome por
exemplos: primero quánto soy yo
en comparación de todos los hom-
bres; 2.° qué cosa son los hombres
en comparación de todos los ánge-
les y sanctos del parayso; 3.0 mi-
rar qué cosa es todo lo criado en
comparación de Dios: pues yo solo
<qué puedo ser?; 4.0 mirar toda my
corruptión y fealdad corpórea; 5.0
mirarme como vna llaga y poste-
ma de donde an salido tantos pe-
cados y tantas maldades y ponzoña
tan turpíssima.
pendió, consideratis uidelicet locis
habitationis nostrae, conuersatio-
num modis, et officiorum seu ne-
gotiorum, quibus functi sumus,
generibus diuersis.
19 Secundum est peccata ipsa
perpendere, quanta sit foeditas et
nequitia singulorum ex natura sua,
si uel prohibita non essent.
Tertium est considerare me-
ipsum, quisnam aut qualis sim, ad-
ditis exemplis, quae me in maiorem
mei contemptum trahant: ut si
mecum reputem quantulus sim ad
hominum omnium coetum compa-
rarais; quid deinde sit multitudo
uniuersa mortalium, si cum ange-
lis beatisque ómnibus conferatur;
post haec a attendendum est, quid
rei sit tándem quicquid est crea-
tum, prae ipso Deo Creatore: jam
quid homuncio ego unus esse pos-
sum? Demum b inspiciam corru-
ptionem mei totius, prauitatem
animae atque corporis foeditatem,
ac c me tanquam ulcus siue apo-
stema esse ducam, ex quo tanta
a
b
c
3°
4-°
5*
Primera s * — Meditación de pecados
287
VERSIO PRIMA
cere domum vel locum in quo ha-
bitauit; secundo, respiccre conuer-
sationem quam cum aliis 19v ha-
buit; tertio statum uiuendi a.
Sccundum punctum est ponde-
rare peccata, respiciendo deformi-
tatem et malitiam, quam quoduis
peccatum mortale continet in se,
etiam si non fuisset b prohibi-
tum c.
Tertium punctum est, cogitare
quisnam ego sim, meipsum mi-
nuendo d, adductis exemplis: pri-
mo, quid e sim in comparatione
omnium hominum; deinde f quid
sint homines huius mundi collatio-
ne omnium angelorum et sancto-
rum caeli; deinde s cogitando quid
sit omnis creatura Deo collata:
quid ergo ego solus ero; demum h
cogitare omnem corruptionem, et
deformitatem corpoream meam;
ac * respicere meipsum quasi uul-
nus et postema i, unde tot pullu-
larunt peccata et tot iniquitates, et
tantum et tam turpe uenenum.
a tertio artem uiuendi quam habet;
tertio artem uiuendi quam habuit Re.
b esto quod non fuisset.
c prohibitum specialiter a lege diuina;
sic in Fa. et Re.
d diminuendo; sic Re.; diminutionem
inquirendo Fa.
e quam parum hic et infra bis pro quid;
sic Re. et Fa.
f secundo B; sic Re.
S tertio B; sic Re.
h Pro 8 w. praeced. respectu Dei; quid
«rgo erit de me solo; quarto.
i quinto B; sic Re.
j apostema A et Re.
VERSIO P. ROOTHAAN
juvant tria: primum, inspicere lo-
cum, et domum, ubi habitavi; se-
cundum, conversationem , quam
habui cum aliis; tertium, officium,
in quo vixi.
Secundum, ponderare peccata,
inspiciendo [considerando] foedi-
tatem et malitiam, quam quodvis
peccatum mortale commissum ha-
bet in se, etiamsi non esset prohi-
bitum.
Tertium, inspicere [considerare]
quis sim ego, minuendo me ipsum
per exempla: primo, quantus sim
ego in comparatione omnium ho-
minum: secundo quid sint homines
in comparatione omnium Angelo-
rum et Sanctorum Paradisi: tertio,
inspicere [considerare] quid sint
omnia creata, in comparatione Dei:
jam ego solus quid esse possim?
Quarto inspicere [considerare]
omnem meam corruptionem et foe-
ditatem corpoream: quinto, inspi-
cere [considerare] me quasi ulcus
quoddam et apostema, unde pullu-
larunt tot peccata et tot nequitiae,
ac venenum tam turpissimum.
288
Primera s.a — Meditación de pecados
AUTOGRAPHUM
4. ° puncto. El quarto: considerar
quién es Dios, contra quien he pe-
cado, según sus atributos, compa-
rándolos a sus contrarios en my:
su sapiencia a my ynorancia, su
omnipotencia a my flaqueza, su
justicia a my yniquidad, su bondad
a my malicia.
5. ° puncto. El quinto: esclama-
ción admiratiue con crescido afec-
to, discurriendo I2v por todas las
criaturas, cómo me an dexado en
vida y conseruado en ella; los án-
geles como sean cuchillo de la
iusticia diuina cómo me han
suffrido y guardado y rogado por
my; los santos cómo an sido en in-
terceder y rogar por my; y los
cielos, sol, luna, estrellas y ele-
mentos, fructos, aues, peges y ani-
males; y la tierra 2 cómo no se a
abierto para sorberme , criando
nuevos infiernos para siempre pe-
nar en ellos.
Colloquio. Acabar con vn eolio
quio de misericordia, rrazonando
VULGATA VERSIO
sanies peccatorum tantaque uitio-
rum lúes defluxerit.
Ouartum est cogitare quid sit
Deus, quem ita offendi, collectis
comparatisque perfectionibus attri-
butis Deo ut a propriis, cum 19 v
oppositis meis uitiis atque defecti-
bus: summam scilicet eius poten-
tiam, sapientiam, bonitatem et
iustitiam, cum extrema mea infir-
mitate, ignorantia, malitia et ini-
quitate conferendo.
Quintum: in exclamationem pro-
rumpere ex commotione affectus
uehementi, admirando ualde, quo-
modo creaturae omnes (discursu
facto per singulas) me sustinuerint
tamdiu, et hucusque uiuum ser-
uauerint. Ouomodo angeli, diui-
nae iustitiae gladium 1 ferentes,
aequo me animo tulerint, custo-
dierint, suisque etiam iuuerint suf-
fragiis. Quomodo pro me interces-
serint sancti. Ouomodo caelum,
sol, luna, et alia sidera, elementa
cunctaque animantium genera et
terrae germina debitae uindictae
loco mihi seruierint. Ouo denique
modo non absorbuerit me dehi-
scens tellus s, et mille infernos re-
serans, in quibus perpetuas poenas
daturus essem b.
Terminanda demum erit haec
meditatio 20 per colloquium, ex-
a Emend. ex ac.
I> Emend. ex sim.
» Cf. II Mach., III, 25-27, XV, 22; Luc, I, 20; Apoc, XIV, 18-19, XVI, 1-21. «San-
cti vero angeli sine ira puniant quos accipiunt aeterna Dei lege puniendos.» (S. AüGU-
stinus, De Civitate Dei, I. IX, c. V, Migne, P. L., XLI, 261, ed. 1864.)
Primkra s.a — Meditación de pecados 289
VERSIO PRIMA VERSIO P. ROOTHAAN
Quartum punctum est, conside-
rare quis sit Deus, contra quem
peccaui, secundum sua attributa,
comparando illa suis oppositis in
me: sai)ientiam suam meae igno-
rantiae; omnipotentiam meae infir-
mitati •'; 20 suam justitiam meae
iniquitati; suam bonitatem meae
malitiae.
Ouintum punctum est exclama-
tio quaedam admiratiua, ex magno
affectu procedens, discurrendo per
omnes creaturas, admirans quo-
nam modo me passe b sunt uiuere
et me in uita conseruauerunt; quo-
modo angelí, qui sunt gladius di-
uinae justitiae l, me sustinuerint
et conseruauerint et pro me ora-
uerint; sancti etiam quomodo mei
fuerint c intercessores apud Deum;
caeli, sol, luna, stellae, elementa,
fructus, aues, pisces,animalia, quo-
modo me hactenus conseruaue-
runt ; térra 2 quomodo non aper-
ta est et me absorpsit; quomodo
non sunt creati noui inferni, ut me
in aeternum punirent.
Quartum, considerare quis sit
Deus, contra quem peccavi, se-
cundum ejus attributa, comparan-
do ea cum eorum contrariis [quae
sunt] in me: ejus sapientiam cum
mea ignorantia, ejus omnipoten-
tiam cum mea debilitate, ejus ju-
stitiam cum mea iniquitate, et ejus
bonitatem cum mea malitia.
Ouintum, exclamatio admirati-
ve, cum ingenti affectu, discurren-
do per omnes creaturas, quomodo
me passae sint vivere et in vita
conservaverint: Angelí, cum sint
gladius divinae justitiae \ quo-
modo me supportaverint, et custo-
dierint, et oraverint pro me: Sancti,
quomodo in eo fuerint, ut interce-
derent et orarent pro me; et coeli,
sol, luna, stellae, et elementa, fru-
ctus, aves, pisces, et animalia, et
térra 2 quomodo non se aperuerit
ut me absorberet, creando novos
Infernos, ut in aeternum in illis
cruciarer.
Conclude tanden vno colloquio,
colloquendo et agendo gratias Do-
a impotentiae; sic Re. et Fa.
b passi sunt B; Re. et Fa. dereliquerunt
qi<od in A est oblitt.
c Sic Fa.; fuerunt A et Re.
Concludere colloquio misericor-
diae, ratiocinando, et gratias agen-
2 Omnis enim res creata naturaliter prona est ad ulciscendas injurias Creatori illa
tas, perinde ac filius injurias patri factas ulcisci cupit. Cf. Sap., V, 18-24.
Monum. Ignat. — Series II. '9
290
Primera s.a — Repetición
AUTOGRAPHUM
y dando gracias a Dios nuestro Se-
ñor, porque me a dado vida hasta
agora, proponiendo enmienda
con su gracia para adelante. Pa-
ter noster.
Tercero exercicio es repetición
del i.° y 2.° exercicio haciendo
tres colloquios
Después de la oración prepara-
toria y dos preámbulos, será repe-
tir el primero y 2° exercicio, no-
tando y haziendo pausa en los
punctos que he sentido 1 mayor
consolación o desolación o mayor
sentimiento espiritual, después de
lo qual 5 haré tres colloquios de
la manera que se sigue.
I.° colloquio. El primer collo-
quio a Nuestra Señora, para que
me alcance 13 gracia de su Hijo y
Señor para tres cosas 3: la pri-
mera para que sienta interno co-
noscimiento de mis peccados y
aborrescimiento dellos; la 2.a para
que sienta el dessorden de mis
VULGATA VERSIO
tollendo infinitam Dei misericor-
diam, et gratias pro uiribus agen-
do, quod uitam ad hunc usque
diem prorogauerit; vnde proposita
in futurum mei emendatione, re-
citabo semel Pater noster.
Terticm exercitium non erit
aliud, quam repetitio primi
et secundi, una cuji tribus
colloquiis
Post praeparatoriam orationem
et dúplex praeludium, repetenda
erunt praecedentia dúo exercitia,
notatis punctis seu locis, in quibus
maiorem senserimus 1 consolatio-
nem, desolationem aut aliam quan-
cunque spiritualem affectionem;
ac in illis diutius diligentiusque
immorandum erit; deinde occur-
rente nobis spirituali motu s, ad
colloquia, quae sequuntur, tria ue-
niemus.
Colloquium primum fit ad Do-
minam nostram, Christi Matrem,
flagitando intercessionem eius
apud Filium et gratiae impetratio-
nem, nobis 20v tripliciter neces-
sariae 3 : primo ut internam crimi-
num nostrorum cognitionem ac
detestationem sentiamus; 2.0 ut
1 Pro 'he sentido» posuit manu sua S. Ignatius in Ve. <habuerim>, nulla re deleta.
2 «Sensus est: tria ista colloquia non ubicumque et quandooumque motus spiritua-
lis occurrerit (quamquam etiam tune ea usurpare non prohibemur); sed omnino in fine
hujus exercitii csse adhibenda; idque sive motus spiritualis oceurrat, sive non oceurrat;
Primera s.a — Repetición
VERSIO PRIMA
mino, quod concesserit, hactenus
uitam, ut eam possit a deinccps
COrrigere mediante sua gratia, et
ita proponendo dieat Pater noster.
291
VERSIO P. ROOTHAAN
do Deo Domino nostro, quod mihi
dederit vitam usque adhuc, propo-
nendo in posterum emendationem
cum ejus gratia. Pater noster.
20v Tertium exercitium est
REPETITIO PRIMI ET 2.' CUM TRIBUS
COLLOQUIIS b
Post orationem praeparatoriam
et dúo praeambula, faciam repeti-
tionem primi et 2.' exercitii, no-
tando et moram faciendo in pun-
ctis illis, in quibus maiorem con-
solationem uel desolationem, uel
maiorem gustum spiritualem ha-
buerim 1 c, post quae 2 faciam tria
colloquia modo sequenti.
TERTIUM EXERCITIUM EST REPETITIO
PRIMI ET SECUNDI EXERCITII, FA-
CIENDO TRIA COLLOQUIA.
Post orationem praeparatoriam,
et dúo praeambula erit, repetere
primum et secundum Exercitium,
notando, et moram faciendo in iis
punctis, in quibus senserim 1 ma-
jorem consolationem, vel desola-
tionem, vel majorem sensum spiri-
tualem.
Post quae faciam tria colloquia
eo modo 2, qui sequitur.
Primum colloquium fiet ad Do-
minam nostram, vt obtineat mihi
gratiam a Filio et Domino suo ad
tria 3: primum ut habeam sensum
internum peccatorum meorum, et
integrum eorum odium; secundo,
ut sentiam inordinationem d mea-
rum operationum, quatenus, me-
a concesserit mihi... possim, quod est
in Re: concesserit tibi... possis Fa.
b faciendo tria colloquia; sic Re. et Fa.
c Hoc v. additiim in marg. in A manu
S. Ignaiii, nulla re deleta; sensi Re.; ha-
buero Fa.
d deordinationem; ita Fa. et Re.
Primum colloquium ad Domi-
nam nostram , ut mihi obtineat
gratiam a Filio ac Domino suo ad
tria 3 : primo, ut internam cogni-
tionem peccatorum meorum, ac
detestationem illorum sentiam: se-
cundo, ut sentiam deordinationem
operationum mearum, ut [eam]
ñeque enim colloquia omittenda sunt ob desolationem, immo vero in ariditate magis
etiam illis insistendum est.> Ro., annot. 22, p. 54.
3 V. supra, Proleg., p. 77.
Primera s.a — 2.a repetición
292
AUTOGRAPHUM
operaciones, para que, abores-
ciendo a, me enmiende y me or-
dene; la 3.a pedir conoscimiento
del mundo, para que aborescien-
do b, aparte de my las cosas mun-
danas y vanas l, y con esto vn Aue
María.
2. ° colloquio. El segundo, otro
tanto al Hijo, para que me alcance
del Padre, y con esto el Ánima
Xpi.
3. ° colloquio. El tercero, otro
tanto al Padre, para que el mismo
Señor eterno me lo conceda, y con
esto vn Pater noster.
QUARTO EXERCICIO ES RESUMIENDO
ESTE MISMO TERCERO *
Dixe resumiendo, porque el en-
tendimiento sin diuagar discurra
assiduamente por la reminiscencia
de las cosas contempladas en los
a aborresriéndome Do. et Bu.
b aborresciéndole Do. et Bu.
VULGATA VERSIO
operum nostrorum agnoscentes
abhorrentesque ordinem peruer-
sum, correcto eo, nosmetipsos se-
cundum Deum recte ordinemus;
3.0 ut perspecta et damnata mun-
di prauitate, a rebus mundanis ac
uanis nos recipiamus \ His ex-
pletis, semel recitetur Aue María.
Secundum colloquium fíat simi-
liter ad ChristumDominum et me-
diatorem nostrum, ut illa eadem
nobis impetret ab aeterno Patre.
Subdetur in fine oratio, quae inci-
pit Anima Christi.
Tertium eodem processu facien-
dum est ad Deum Patrem, ut tri-
plicem illam gratiam nobis largia-
tur, et in fine semel recitandum
Pater noster.
QUARTUM EXERCITIUM CONFICITUR
EX TERTII REPETITIONE *
Ponitur repetitio eiusmodi, ue-
lutiquaedan eorum ruminatio,quae
meditatus sum in 21 exercitiis
prioribus, ut ea continué remini-
1 «Pro unoquoque ergo ex his tribus, circa quae versatur colloquium, dúplex gra-
tia petenda: srilicct illustratioms pro intellcctu, ut coguoseamus; piae motionis pro vo-
mítate ut abhor reamus, etc. S. Pater istam duplican gratiam petendam sempcr com-
memorat.» Ro., annot. 23, p. 54.
2 Quartum exercitium est trium praecedentium compcndium; est enim compcn-
dium tertii; tertium autem est repetitio primi et secundi. Fit per intellectum remini-
scentem seu cogitatione repetentem eas res omnes, quae jam in tribus praecedentibus
exercitiis visae seu cognitae sunt, potius (|uam aut ratiocinationc res nondum intclle-
Primera s.a — 2.a repetición
293
VERSIO PRIMA
ipsum odio habens, corrigar et me
ordinem; tertio petam cognitionem
mundi, vt a illum horrens, vana et
mundana repellam ; et postea b
Aue Maria *.
VERSIO P. ROOTHAAN
abhorrens, me emendem, meque
[recte] ordinem: tertio, petere co-
gnitionem mundi ut [illum] ab-
horrens, mundana ac vana a me
removeam. Ac dein semel Ave
Maria.
Secundum eodem modo fiat ad
Filium, ut eadem 21 obtineat mihi
a Patre, et postea c Anima Christi.
Secundum itidem [colloquium
fiat] ad Filium, ut [eadem] obti-
neat mihi a Patre. Ac dein Anima
Christi.
Tertium eodem modo fiat ad
Patrem, ad hoc quod ipsemet ae-
ternus Dominus illa eadem conce-
dat, et deinde d Pater noster.
CjUARTUM EXERCITIUM EST REPE-
TITIO EIUSDEM e TERTII 2
Fiat repetitio tertii exercitii ita
ut f intellectus discurrat assidue
absque diuagatione, reminiscendo
contemplata in aliis exercitiis prae-
a ad hoc quod; ad hoc ut Re.
b post.
c post.
d post.
c istiusmet.
f Pro ita ut erat prius ad hoc quod in
A; sic Fa.; ad hoc ut Re.
Tertium itidem [colloquium fiat]
ad Patrem, ut ipse Dominus aeter-
nus mihi illa concedat. Ac dein
Pater noster.
QUARTUM EXERCITIUM EST RESU-
MENDO IPSUM HOC TERTIUM
Dixi resumendo, ut intellectus
absque divagatione discurrat assi-
due per reminiscentiam rerum,
quas contemplatus est in Exerci-
ctas investigantem, id quod proprium est duorum priorum exercitiorum, aut singularia
quaedam puncta notantem, id quod est proprium tertii exercitii, quamquam nihil ho-
rum excluditur. Ideo Meschler (Die Exercitien des H. Ignatins von Loyola, Roer-
mond, 1907, Erster Theil., p. 44) hoc quartum exercitium comparat cum applicatione
sensuum, quae in reliquis hebdomadis fit. Exercenda vero est semper praecipue volun-
tas, quod nisi ex natura rei constaret, ex tribus colloquiis faciendis intelligeres. Xotan-
dum etiam, hispanum verbum «resumiendo», non esse id quod latine dicimus resu-
mendo seu iterum sumendo, sed compendium faciendo.
204
Primera s.a — Meditación del infierno
AUTOGRAPHUM VULGATA VERSIO
exercicios passados, y haziendo los
mismos tres colloquios.
Quinto exercicio es medita-
ción DEL INFIERNO 'j CONTIENE EN
SÍ, DESPUÉS DE LA ORACIÓN PREPA-
RATORIA Y DOS PREÁMBULOS, CINCO
PUNTOS Y VN COLLOQUIO
Oración. La oración prepara-
toria sea la sólita.
13v l.° preámbulo. El primer
preámbulo composición, que es
aquí ver con la vista de la ymagi-
nación la longura, anchura y pro-
fundidad del infierno.
2.° preámbulo. El segundo, de-
mandar lo que quiero: será aquí
pedir interno sentimiento de la
pena que padescen los dañados,
para que si del amor del Señor
eterno me oluidare por mis faltas 2,
a lo menos el temor de las penas
me ayude para nc venir en pecado.
1. ° puncto. El primer puncto
será ber con la vista de la ymagi-
nación los grandes fuegos 3, y
las ánimas como en cuerpos
ygneos \
2. ° El 2.°: oyr con las orejas
scendo, discurrat facilius intellectus
sine diuagatione. Adiicienda quo-
que erunt tria eadem colloquia.
OUINTUM EXERCITIUM EST CON-
TEMPLATIO DE INFERNO l, CONTI-
NETQUE ULTRA ORATIONEM PRAEPA-
RATORIAM ET DUO PRAELUDIA, PUN-
CTA QUINQUE ET UNUM COLLOQUIUM
Oratio praeparatoria non differt
a superiore.
Prius praeludium hic habet com-
positionem loci, subiecta oculis
imaginationis inferni longitudine,
latitudine ac profunditate.
Posterius uero consistit in po-
scenda intima poenarum, quas
damnati luunt, apprehensione, vt
si quando me ceperit a diuini
amoris obliuio 2, saltem a pec-
catis suplicii timor coerceat.
Punctum primum est spectare
per imaginationem uasta infero-
rum incendia 3, et animas igneis
quibusdam corporibus * uelut er-
gastulis, inclusas *.
2lv Secundum. Audire imagi-
a coeperit ms.
* Ju primo púnelo. Et animas igneis
quibusdam corporibus, velut ergastulis
inclusas; dicalitr Et animas velut igneis
quibusdam corporibus tamquam ergastu-
lis inclusas.
1 Y. supra, Prolfg., pp. 77-78, 108-1 10.
2 -Ex autographo culpas veniales ac defectus intelligo, qui divini amoris oblivio-
nem inducere solent, et ad peccatum mortale viam parare, a quo summo malo petimus,
ut timor nos poenarum coerceat.» A'o., annot. 25, p. 56.
Primera s.a — Meditación del infierno
295
VBRSIO PRIMA
teritis, addcndo 8 eadem tria c<>1-
loquia.
QUINTUM EXERC1TIUM EST MEDI-
TATIO INFERNI 1 ; ET CONTINET IN
SE POST ORATIONEM PRAEPARATO-
RIA M QUINQUE PUNCTA ET VNU.M
COLLOQUIUM
Oratio praeparatoria sit eadem
quae sólita est.
21v Primum preambulum est
compositio loci, quae hic erit ima-
ginan longitudinem , latitudinem
et profunditatem inferni.
Secnndum praeambulum est pe-
tere id quod uolo, quod erit ad
presens petere internam cognitio-
nem poenae, quam patiuntur da-
mnati, quatenus si, ob scelera
mea 2 oblitus fuero amoris aeterni
Domini, saltem timor poenarum me
adiuuet ne in peccatum incurram.
Primum punctum est, oculo ima-
ginationis uidereingenteisignes3 b,
et animas, quae ibi patiuntur c in
corporibus igneis 4 detentae d.
Secundum est, auribus imagina-
a faciendo; sic Fa. et Re.
b ignes scriptum super focos, hac voce
non deleta in A; focos Re. et Fa.
c Seqtiitur quasi oblitt. in B; exstat in
A et Re.
<• Syllaba de hujus v. oblitt. priits, post
restitnta in B; deest íioc v. in A; alligatas
Re.; alligatae Fa.; in A alligatis oblitt.
VERSIO P. ROOTHAAN
tiis praeteritis, et faciendo eadem
tria colloquia.
QUINTUM EXERCITIUM EST MEDITA-
TIO de Inferno continet in se
POST ORATIONEM PRAEPARATORIAM,
ET DUO PRAEAMBULA, QUINQUE
PUNCTA ET UNUM COLLOQUIUM.
Oratio praeparatoria sit sólita.
Primum praeambulum, compo-
sitio, quae hic est, videre visu ima-
ginationis longitudinem, latitudi-
nem et profunditatem Inferni.
Secundum, petere id quod voló
[cupio]; erit hic, poseeré intimum
sensum poenae, quam patiuntur
damnati, ut si [umquam] amoris
Domini aeterni oblitus fuero ob
meas culpas 2, saltem timor poe-
narum me juvet, ne in peccatum
deveniam.
Primum punctum erit, videre
visu imaginationis ingentes illos
ignes 3, et animas, velut in corpo-
ribus igneis *.
Secundum, audire auribus [ima-
3 Matth., XXV, 41; III, 12; XIII, 42; Marc, LX, 42-47; Jo., XV, 6; Judith, XVI, 21;
Eccli., XXI, 10; Is., LXVI, 24.
4 Animas ignibus corporeis quodammodo alligatas esse, docet S. Thomas, De veri-
la/e, XXYI, art. 1; Snmma contra gent., I. IV, c. go. Cf. II Petr., II, 4; Jud., 6.
296
Primera s.a — Meditación del infierno
AUTOGRAPHUM
llantos l, alaridos, vozes, blasfe-
mias 2 contra Xpo. nuestro Señor
y contra todos sus santos.
3. ° El 3.0: oler con el olfato
humo s, piedra azufre 4, sentina y
cosas pútridas.
4. ° El 4.0: gustar con el gusto
cosas amargas, así como lágrimas,
tristeza 5 y el verme de la cons-
ciencia 6.
5. ° El 5.0: tocar con el tacto,
es a saber, cómo los fuegos tocan
y abrasan las ánimas 7.
Colloquio. Haziendo vn collo-
quio a Xpo. nuestro Señor, traer
a la memoria las ánimas que es-
tán en el infierno, vnas porque
no creyeron el aduenimiento;
otras creyendo no obraron según
sus mandamientos, haziendo tres
partes:
1. a parte. La 1.a antes del ad-
uenimiento;
2. a La 2.a en su vida;
3. a La 3.a después de su vida
en este 14 mundo; y con esto darle
gracias, porque no me ha dexado
caer en ninguna destas acabando
my vida. Asimismo, cómo hasta
agora siempre a tenido de my tan-
VULGATA VERSIO
narie planctus eiulatus, uocife-
rationes atque blasphemias s, in
Christum et sanctos eius illinc
erumpentes.
Terttum . Imaginario etiam ol-
factu fumum 3, sulfur 4 et senti-
nae cuiusdam seu foecis atque pu-
tredinis graueolentiam persentire.
Quartum. Gustare similiter res
amarissimas, ut lachrimas, ranco-
rem , conscientiaeque uermem 6.
Ouintum. Tangere quodam mo-
do ignes illos, quorum tactu ani-
mae ipsae amburuntur '.
Colloquendo interim cum
Christo, in memoriam adducendae
erunt illorum animae, qui ad infer-
ni poenas damnati sunt, uel quia
credere noluerunt aduentum Chri-
sti, uel, licet crederent, non tamen
conformem praeceptjs eius uitam
exegerunt; idque uel ante aduen-
tum Christi, uel eodem tempore
quo uixit Christus in hoc mundo,
uel postillud deinceps.Gratiae po-
stremo agendae sunt 22 eidem
Christo quam maximae, quod in
tale quodpiam a exitium non
permiserit me comiere; sed potius
ad hunc usque diem summa pie-
tate et misericordia me prosecutus
b quoppian ms.
» Matth, Vni, 12; XIII, 42; XXII, 13; XXV, 30; Marc, IX. 43.
a Apoc.,XIU, 6.
« Apoc, XIV, 11; ls., XXXIV, 10.
< Apoc. XIX, 20; Is., XXXIV, 9; Ps. X, 7-
8 Luc, VI, 25; XVI, 23-24; Job, X, 21-22, et cf. supra. annot. 1.
' «Vermem conscientiae, qui non moritur» in inferno (Marc, IX, 43-45; Is., LXVI
Primera s.A — Meditación' del infierno
297
VERSIO PRIMA
tionis audire planctus l, eiulatus,
noces, blasphemias 1 contra Chri-
stum Dominum et sanctos eius.
Tertium est olfacere fumum s,
sulphur 4, sentinam et alia fétida
et pútrida.
Quartum punctum est gustare
amara, veluti lachrymas, tristi-
tiam ñ, vermem conscientiae 6.
22 Quintum est, tactu imagi-
nationis percipere quomodo a ignis
tangit et comburit animas 7.
Colloquium b fíat ad Christum
Dominum, reducendo ad memo-
riam animas quae in inferno sunt,
quarum aliquae ibi detinentur,
quae non crediderunt aduentum
Domini nostri; aliquae uero quia
credendo non opérate sunt juxta
eius praecepta; et omnium harum
triplex est status: primus est ea-
rum °, quae fuerunt ante aduen-
tum Christi; secundus existentium
tempore eius uitae mortalis; ter-
tius, earum que sunt post eius dis-
cessum a nobis; tándem agam ei
gratias quod non me permiserit
finiré vitam in aliquo statu horum,
et quod erga me hactenus tam
a qualiter; sic Re. et Fa.
b Colloquium finale; sic Re. et Fa.
c Primus earum A, Re. et Fa.
VERSIO P. ROOTIIAAN
ginationis ] planctus 1 , ululatus,
clamores et blasphemias 2 contra
Christum Dominum nostrum, et
contra omnes Sanctos ejus.
Tertium, olfacere odoratu [ima-
ginationis] fumum 3, sulphur 4,
sentinam, et res pútridas.
Quartum, gustare gustu [imagi-
nationis] res amaras, ut lachry-
mas, tristitiam 8, et vermem con-
scientiae °.
Quintum, tangere tactu [imagi-
nationis], scilicet, quomodo ignes
í 111 tangunt et urunt animas 7.
Faciendo unum colloquium ad
Christum Dominum nostrum, tra-
here [ducere] in memoriam ani-
mas quae sunt in Inferno: aliae eo
quod adventum [ejus] non credi-
derunt, aliae [quod] credentes
non operatae sunt juxta ejus man-
data; faciendo tres partes [id est,
omnes illas animas distribuendo in
tres ordines sive series, quarum ]
prima ante adventum [Domini
perierit]; secunda, vívente eo; ter-
tia, post ejus vitam in hoc mundo:
et simul gratias ei agere, quod non
siverit me incidere in ullam ex
istis [tribus] finiendo meam vi-
tam. Item, quomodo usque adhuc
24), esse «conscientiae remorsum» docet S. Thomas, Summa theol., part. III (Supple-
mentum), XCVII, art. 2.
7 « Quae [verba Sacrae Scripturae] animabus damnatorum praenuntiant poenas
corpóreas, utpote quod ab igne inferni cruciabuntur, sunt secundum litteram intelli-
genda», S. Thomas, Compehdiitm t/ieo/og/ae, c. 179. — «Cur enim non dicamus, quamvis
miris, tamen veris modis etiam spiritus incorpóreos posse poena corporalis ignis af-
fligi...?» S. Augustinus, De Civitate Dei, 1. XXI, c. 10; Migne, P. L, XLI, 724, ed. 1864.
2CJ8
Primera s.a — Addiciones
AUTOGRAPHUM
ta piedad y misericordia, acabando
con vn Pater noster.
VULGATA VERSIO
sit. Finis imponetur dicto Pater
noster.
Si uisum crit ei, qui íradit exer-
citia, expediré ad profectunt eorum,
qui exercentur, alias meditationes
his adiiccre, vt de mor le ac alüs
peccati poetas, de iudicio, etc.; non
se putei prohiberi, licct hic non
ascribantur x.
Nota. El primer exercicio se
hará a la media noche; el 2.0 luego
en lebantándose a la mañana; el
3.0 antes o después de la misa,
finalmente que sea antes de co-
mer; el 4.0 a la hora de bísperas a;
el quinto vna hora antes de cenar.
Esta repetición de horas, más o
menos, siempre entiendo en todas
las 4.0 semanas; según la hedad,
dispusición y temperatura ayuda a
la persona que se exercita, para
hazer los cjnco exercicios o me-
nos
Addiciones para mejor hazer
los exercicios y para mejor ha-
llar LO QUE DESEA
1.a addición. La primera addi-
ción es, después de acostado, ya
que me quiera dormir, por espacio
de vn Aue María pensar a la hora
a bisparas Aut.
Exercitiorum uero tempus ita
distribuendum est, ut primum eo-
rum fiat in media nocte; 2.m mane
simul aesurrexerimus; 3.manteuel
post missae sacrum, nondum sum-
pto cibo; 4.™ circiter horam uespe-
rarum; 5.™ hora antecoenam. Quae
temporis distributio singulis qua-
tuor hebdomadis communis est;
variari tamen potest atque augeri
uel minui, prout unicuique ad per-
agenda dicta quinqué exercitia
aetas, animi corporisque dispositio
siue naturae ipsius complexio sub-
seruit.
22v Additioxes ad exercitia
MELIUS AGENDA, EX AD EA, QUAE
OPTANTUR INUENIENDA PERUTILES
Prima est, vt ego post cubitum
ante somnum, módico temporis
spatio, quo recitaretur semel angé-
lica salutatio, cogitem de hora,
1 «Constat et ipsum S. Patrem et ab eo edoctos Patrcs in prima hebdómada medi-
tationes etiam de morte, de judicio, etc., addere consuevisse. Addow inquam, sive, ut
Vulgata loquitur, adjicere; intclligitur scilicet, proi>oni deberé haec argumenta de
morte etc., post, non ante quintum exercitium su])ra positum... Siicctandus vero in his
semper triplex ille fructus, cjui in colloquio tertii exercitii... postulandus describitur.»
Primera s.a — Addiciones
299
VERSIO PRIMA
pius et misericors extiterit; et
íiniam cnm Patcr noster.
St visum crit expediré ad pro-
feclum eorum, qui excrcenlur, ali-
quas meditationes his adiieere, vt
de marte ac ciliis peccati parnés, de
judicio etc., non se putei prohiben',
licel hic non ascribantur 1
VERSIO P. ROOTHAAN
semper me tanta pietate et mise-
ricordia prosecutus sit. Finem im-
ponam recitando semel Pater no-
ster.
Primum exercitium fiet media
nocte; secundum statim cum sur-
rexerit a lecto; tertium ante pran-
dium, siue sit ante missam siue
post; quartum in vesperarum hora;
quintum una hora ante tempus
coenae. 22v Et haec diuisio tem-
poris semper intelligitur etiam in
sequentibus hebdomadis ; quod
potest augeri uel mínui vel mutari
secundum quod aetas et dispositio
et temperatura eius, qui exercetur,
exigit et iuuat.
Primum Exercitium fiet media
nocte: secundum statim ac [quis]
mane surrexerit: tertium ante vel
post Missam, in summa ante pran-
dium: quartum hora Vesperarum:
quintum una hora ante coenam.
Hanc horarum repetitionem [ite-
rationem, alternationem] plus mi-
nusve, semper intelligo [servan-
dam] in ómnibus quatuor hebdo-
madis, in quantum aetas, disposi-
tio et complexio juvat eum, qui
exercetur , ad facienda quinqué
Exercitia vel pauciora \
Sequuxtur additioxes, quibus
commodius fiant exercitia , e t
melius obtixeatur id, quod quis
desiderat
Prima additio est, post cubitum,
antequam dormiré incipiam, per
spacium quo diceretur a Aue Ma-
ría, cogitare qua hora debeo sur-
a spacium vnius; sic Fa.
additioxes ad melius faciexda
Exercitia, et ad melius invexien-
dum id quod desiderat [qui
exercetur].
Prima additio est, post cubitum,
quando jam jam dormiré voló, per
spatium unius Ave Maria, cogitare
de hora qua surgere debeo et ad
Ro., annot. 28, p. 58. Expositionem P. Roothaan confirmant Di. ignat. tradita, [2], Anón.
Bi, Granatense, quae dicunt alia non esse addenda, si quinqué priora sufficiant ad id
consequendum, quod in prima hebdomade quaeritur, cum unum tantum, Di. antigua,
II, n. 34. dicat meditationes de morte ac de judicio meditationi de poenis inferorum an-
teponendas. Cf. Proleg., supra, p. 152.
30o
Primera s.a — Addicioxes
AUTOGRAPHUM
que me tengo de leuantar, y a qué,
resumiendo el exercicio que tengo
de hazer.
2.a addición. La 2.a: quando
me despertare, no dando lugar a
vnos pensamientos ni a otros, ad-
uertir luego a lo que voy a con-
templar en el primer exercitio de
la media noche, trayéndome en
14v confusión de mis tantos peca-
dos, poniendo exemplos, así como
si vn caballero se hallase delante
de su rey y de toda su corte, auer-
gonzado y confundido en hauerle
mucho ofendido, de quien primero
rescibió muchos dones y muchas
mercedes; asimismo en el 2.° exer-
cicio haciéndome peccador gran-
de y encadenado l, es a saber,
que voy atado como en cadenas a
parescer delante del sumo juez
eterno *, trayendo en exemplo
cómo los encarcerados y encade-
nados ya dignos de muerte pares-
cen delante su juez temporal; y
con estos pensamientos vestirme
o con otros según subiecta mate-
ria s.
VULGATA VERSIO
qua surgendum mihi erit, et de
exercitio faciendo *.
Secunda. Ut expergefactus, sta-
tim, exclusis ómnibus aliis cogita-
tionibus, animum ad illud appli-
cem, quod in primo mediae noctis
exercitio contemplaturus sum; ut-
que maioris uerecundiae et confu-
sionis gratia, exemplum mihi hu-
iusmodi proponam: quomodo mi-
les aliquis staret coram rege suo
et coetu áulico, erubescens, anxius
et confusus, qui in regem ipsum,
acceptis ab eo prius beneficiis do-
nisque plurimis ac magnis, graui-
ter deliquisse conuictus esset.
In 2.° itidem exercitio, reputans
quantum peccauerim, fingam me
catenis 23 uinctum esse \ ac pro-
tinus sistendum coram summo iu-
dice 2, sicut mortis reus quispiam
ferréis ligatus compedibus duci ad
tribunal solet. His igitur, uel aliis
pro meditandarum rerum genere,
cogitationibus imbutus, uestitu
meo me induam 3.
* /;/ prima additione ubi d'uitur: Co-
gitem de hora, qua surgendum mihi erit
et de exercitio faciendo, ex autographo di-
catur: Cogitem de hora, qua surgendum
mihi erit, exercitii faciendi puncta breviter
animo retractans.
1 «Ad hunc affectum, qui in secundo exercitio quaeritur, concipiendum, valde ne-
cessarium est, ut quisque de totius vitae suae peccatis ita cogitet, ac si nihil adhuc fecis-
set ad ea expianda. Quia licet ea fortasse per poenitentiam deleta jam sint, fortasse,
inquam, id enim certo scire non possumus: hic tamen nos ipsos considerare debemus-
quales ipsi per culpas nostras nos fecimus, non quales fortasse nunc sumus per gra-
tiam Dei.» ./fo.,annot. 34, p. 60.
Primera s.a — Addiciones
301
VERSIO PRIMA
gere et ad quid, reuocando ad a
memoriam exercitium, quod sum
facturus.
Secunda additio est, cum exper-
rectus fuero, non daré locum ex-
trañéis cogitationibus, sed statim
aduertere ad id, quod contempla-
turus sum in primo exercitio me-
diae noctis, prouocando me 23 ad
erubescentiam et confusionem ob
tam multa peccata mea, et ad id
adducendo exempla, ueluti si quis-
piam nobilis esset coram rege suo
et uniuersa eius curia erubescens
et confusus, quod nimium offende-
rit eum, a quo prius multa dona et
gratias acceperat. Similiter in 2.0
exercitio, agnoscendo me b grauem
peccatorem, et considerando me
quasi reum catenis ligatum ', et
euntem ut compaream in conspe-
ctu summi et aeterni judiéis 2, me-
ditando quando e rei, carceribus et
catenis detenti et morte digni, ap-
parent coram temporali judice, et
has cogitationes uel símiles, secun-
dum materiam subiectam , uer-
sabo interim dum induor 3.
" in B; ad A.
b uidendo me, el supra vers. reputan-
do, utroque oblitt. A; videndo me Re.
e quomodo A et Re.; considerando
quomodo rei Re.; considerando oblitt.
in A.
VERSIO r. ROOTHAAN
quid, resumendo Exercitium quod
mihi faciendum est.
Secunda, cum expergiscar, non
dando locum his vel illis cogita-
tionibus, statim advertere [ani-
mum] ad id quod sum contem-
platurus in primo Exercitio mediae
noctis, trahendo [excitando] me
ad confusionem de tam multis
meis peccatis, proponendo [mihi]
exempla; veluti si eques aliquis
consisteret coram Rege suo, et uni-
versa ejus curia, pudore affectus
et confusus, quod graviter offen-
derit eum, a quo primum multa
dona et multos favores acceperat.
Item in secundo Exercitio, repu-
tando me magnum peccatorem 1
et catenis vinctum, scilicet, quod
eam veluti ligatus catenis, compa-
riturus coram summo Judice aeter-
no proponendo [mihi] in exem-
plum, quomodo [rei] carceribus
detenti et catenis vincti, jam mor-
te digni compareant coram suo
judice temporali: et inter has co-
gitationes vel alias, juxta subje-
ctam materiam , vestibus me in-
duere *.
2 V. supra, Proleg., p. III.
3 S. Ambrosius, De Virginibus ad Marcellinam sororem suam, 1. III, c. 4, n. 19, ait:
«Sed etiam in ipso cubili voló psalmos cum oratione dominica frequenti contexas vice,
vel cum evigilaveris, vel ante quam corpus sopor irriget; ut te in ipso quietis exordio,
rerum saecularium cura liberam, divina meditantem somnus inveniat», Migne, P. L,
XVI, 237.
302
Primera s.a — Addiciones
AUTOGRAPHLM
3. a addición. La 3.a: vn paso o
dos antes del lugar donde tengo
de contemplar o meditar, me pon-
dré en pie por espacio de vn Pa-
ter noster, aleado el entendimiento
arriba, considerando cómo Dios
nuestro Señor me mira, etc., y
hazer vna reuerencia o humilia-
ción.
4. a addición \ La 4.a: entrar en
la contemplación quándo de rodi-
llas, quándo prostrado en tierra,
quándo supino rostro arriba, quán-
do asentado, quándo en pie, an-
dando siempre a buscar lo que
quiero. En dos cosas aduirtiremos:
la primera es que si hallo lo que
quiero de rrodillas, no pasaré ade-
lante, y si prostrado, asimismo, etc.;
la 2.a, en el punto en el qual 15 ha-
llare lo que quiero, ay me reposa-
ré, sin tener ansia.de pasar ade-
lante hasta que me satisfaga.
5. a addición. La quinta: des-
pués de acabado el exercicio, por
espacio de vn quarto de hora,
quier asentado, quier paseándo-
VULGATA VERSIO
3. a Vt a loco futurae meditatio-
nis, uno uel gemino adhuc passu
distans, per tantillum tempus, quo
percurri oratio dominica posset,
animo sursum eleuato, considerem
Dominum meum Iesum, ut praesen-
tem, et spectantem quidnam actu-
rus sum, cui reuerentiam cum hu-
mili gestu exhibere debeam.
4. a Est vt ipsam aggrediar
contemplationem, nunc prostratus
humi f t pronus aut supinus iacens,
nunc sedens aut stans, et eo me
componens modo, quo sperem fa-
cilius id consequi quod opto. Ubi
aduerti haec dúo debent: primum
quod si flexis genibus uel in alio
quouis situ, uotí compos fiam,
nil 23v requiram ultra; 2.a quod in
puncto, in quo assecutus fuero
quaesitam deuotionem, conquie-
scere debeo sine transcurrendi an-
xietate, doñee mihi satisfecero.
5. a Ut completo exercitio, se-
dens uel deambulans, per quartam
circiter horae partcm mecum di-
spiciam, quonam modo meditado
1 Y. supra, Protege pp. 111-112.
Primera s.a — Audiciones
303
VliRSIO PRIMA
Tcrtia cst, uno uel duobus pas-
sibus ante locum, in quo contem-
platurus sum, stabo a unius Pater
nOSter et Aue Maria spacio, et ele-
uata sursum mente considerabo
quemadmodum Dcus b me respi-
cit, etc., et coram eo humiliter
genua flectam c.
Quarta est l, initium contempla-
tionis debeo faceré, nunc prostra-
tus, nunc supinus, nunc sedens d,
nunc stans, modo semper quaera-
tur deuotio in his mutationibus.
Vbi dúo aduertenda sunt: primo,
quod si deuotionem inuenio 23v
genibus flexis, non alio modo
quaeram e; idem si prostratus etc.
secundo, quod in eo puncto con-
templationis, in quo deuotionem
inuenero, quiescam sine anxietate
et cura vltra procedendi, quousque
animae meae satisfiat f.
Quinta est, post finitum exerci-
tium, per quartam partem horae &
vel sedens vel deambulans, disqui-
ram quomodo h me habuerim in
a stabo spacio; sic Re.
b considerando quod Dominus noster;
He Re.
c faciam coram eo genuflexionem
quamdam seu humiliationem; sic Re.; A
habet nunc genua pro genu.
d debet fieri nunc prostrando se, nunc
supinus manendo.
e non alium modum quaeram A; prius
non alio modo quam illo manebo.
{ A prius in illo satier; deleto in illo
scriptum est animae meae satisfiat, non
deleto satier.
g quartum horae ; quartam horae Re.
et Fa.
h respiciam qualiter; sic Re.
VERSIO P. ROOTHAAN
Tcrtia, uno vel duobus passibus
ante locum, in quo contemplatu-
rus sum vel meditaturus, stabo
spatio unius Pater noster, elevata
sursum mente, considerans quo-
modo Deus Dominus noster me
respiciat, [debeo] et faceré actum
reverentiae seu humiliationis.
Quarta ', intrare in contempla-
tionem [debeo], modo genufle-
xus, modo prostratus in terram,
modo supinus, modo sedens, modo
stans, intendendo semper ad quae-
rendum in quod voló. [Qua in re]
dúo advertemus: primum est,
quod, si invenio id quod voló ge-
nuflexus, non pergam ultra [alium
situm tentando]: et si prostratus,
similiter etc.secundum, [quod] in
puncto in quo invenero id quod vo-
ló, ibi quiescam, sine anxietate pro-
grediendi ulterius [ad aliud pun-
ctum] , doñee mihi satisfaciam.
Quinta, post finitum Exercitium,
per quartam horae partem, sive
sedens, sive deambulans, dispi-
ciam quomodo mihi successerit in
304
Primera s.a — Addicioxes
AUTOGRAPHUM
me, miraré cómo me a ydo en la
contemplación o meditación; y si
mal, miraré la causa donde pro-
cede, y así mirada arrepentirme,
para me enmendar adelante; y si
bien, dando gracias a Dios nuestro
Señor; y haré otra vez de la mis-
ma manera.
6. a addición \ La sexta: no
querer pensar en cosas de plazer
ny alegría, como de gloria, resu-
rrectión, etc.; porque para sentir
pena, dolor y lágrimas por nues-
tros peccados, impide qualquier
consideración de gozo y alegría;
mas tener delante de my querer-
me doler y sentir pena, trayendo
más en memoria la muerte, el jui-
zio.
7. a addición. La ;.a: priuarme
de toda claridad para el mismo
effecto ^errando ventanas y puer-
tas, el tiempo que estuuiere en la
cámera, si no fuere para rezar, leer
y comer.
8. ' addición 3. La 8.a: no reyr
ny dezir cosa motiua a risa.
VULGATA VERSIO
seu contemplatio mihi successerit;
et si quidem male, inquiram cau-
sas, cum poenitudine ac emenda-
tionis proposito; sin uero bene,
gratias Deo agam, eundem postea
modum obseruaturus.
6.a Ut cogitationes, quae gau-
dium adferunt, qualis est de glo-
riosa Christi resurrectione, subter-
fugiam quoniam talis quaelibet
cogitatio impedit fletum et dolo-
rem de peccatis meis, qui tune
quaerendus est, adscita potius
mortis uel iudicii recordatione.
7. a Ut eandem ob causam,
omni me priuem 24 lucis clari-
tate, ianuis ac fenestris clausis tan-
tisper, dum illic moror, nisi quan-
diu legendum aut uescendum erit.
8. a Ut a risu uerbisque risum *
prouocantibus, máxime abstineam.
1 V. supra, Proleg., p. 113.
J Omine et, quod non est in Aut., faciliusque mente addes et simitia, id quod ipse
Po., in ed. 4.'1 romana adjunxit declarationis causa.
a V. supra, Proleg., p. 119.
Primera s.a — Addiciones
305
VERSIO PRIMA
contemplatione; et si male, respi-
ciam causam ■ et dolebo, et pro-
ponam emendationem deinccps;
si l)cne, agam Dco gratias; et dein-
ceps, eodem modo seruato, con-
templationem faciam.
Sexta est non cogitare de re-
bus laetis, vt de gloria resurrectio-
nis b, etc.; quia ad sentiendam
poenam, dolorem uel lachrymas
de peccatis nostris, impedit quae-
uis consideratio gaudii c uel laeti-
tiae; sed plus prodest proponere
coran) me velle dolorem d et poe-
nam sentiré, ad memoriam mortem
vel judicium reducendo c.
Séptima est, priuare me clarita-
te {, claudendo fenestras et januas,
interim dum fuero in cubículo,
nisi s tempore recitandi officium,
legendi et sumendi cibum.
24 Octaua est, cohibere ri-
sum 3 et non proferre uerba risum
prouocantia.
a causam unde procedit; sic Re.
b ut gloria, resurrectione; ut de gloria
et resurrectione Re.
c A prius consolatio; hoc 06/itterato,
scriptum est consideratio solatii; et deleto
solatii, scriptum est ejus loco gaudii; consi-
deratio solatii et Iaetitiae Re.
á doleré A et Re.
e reducendo ad memoriam mortem
uel iudicium; sic Re., qui addit damnato-
rum poenas.
f fugere claritatem ad eumdem finem;
sic Re.
e nisi excepto; sic in Re.; Fa. excepto
tantum.
Moni™. Ignat.— Series II.
VERSIO P. ROOTHAAN
contemplatione seu meditatione;
et si male, dispiciam causam unde
[hoc] procedat, et ita inspecta
[causa] dolebo, ut me emendem
in posterum; et si bene, gratias
agam Deo Domino nostro, et al-
tera vice eodem modo faciam.
Sexta nolle cogitare de re-
bus jucundis ac laetis, ut de Gloria
[Paradisi], Resurrectione etc., quia
ad sentiendam poenam, dolorem,
et [ad fundendas] lachrymas de
peccatis nostris impedit quaevis
consideratio gaudii et Iaetitiae; sed
tenere ante me [in hoc insistere]
velle me doleré et sentiré poenam,
trahendo [revocando] potius in
memoriam Mortem et 2 Judicium.
Séptima, privare me omni [lu-
cís] claritate ad eumdem effectum,
claudendo fenestras et januas tem-
pore quo fuero in cubículo, nisi
foret ad recitandum [officium di-
vinum, vel preces], ad legendum,
et cibum sumendum.
Octava, non ridere 3, nec dicere
quidquam quod risum provocet.
306
Primera s.a — addiciones
ALTOGRAPHUM
9. a addición. La nona: refrenar
la vista, excepto al rescibir o al
despedir de la persona con quien
hablare.
10. a addición. La décima addi-
ción es penitencia, la qual se di-
uide en 15v interna y externa. In-
terna es dolerse de sus pecados
con firme propósito de no come-
ter aquellos ny otros algunos; la
externa o fructo de la primera es
castigo de los pecados cometidos,
y principalmente se toma en tres
maneras.
1.a manera. La i.a es cerca del
comer, es a saber, quando quita-
mos lo superfluo no es penitencia,
mas temperancia ; penitencia es
quando quitamos de lo conuenien-
te, y quanto más y más mayor y
mejor, sólo que no se corrompa el
subiecto, ny se siga enfermedad
notable.
VULGATA VERSIO
9. a Ut in neminem oculos in-
tendam, nisi salutandi aut ualedi-
cendi poscat occasio.
10. a Ut aliquam addam satisfa-
ctionem seu poenitentiam, quae
quidem in interiorem et exterio-
rem diuiditur. Interior est dolor
de propriis peccatis cum firmo
proposito cauendi tum ab illis,
tum ab aliis quibusuis in poste-
rum. Exterior autem est fructus
interioris, uidelicet castigatio ali-
qua de commissis; quae tribus po-
tissimum modis assumi potest.
Primo circa uictum , substractis
quibusdam non superfluis solum
(quod temperantiae est, non poe-
nitentiae), sed etiam conuenienti-
bus alimentis; et eo fit melius, quo
plus substrahitur, uitata interim
naturae 24v corruptione aut debi-
lítate graui seu infirmitate.
2.a manera. La 2.a: cerca del
modo del dormir; y a asimismo no
es penitencia quitar lo superfluo
de cosas delicadas o moles, mas
es penitencia quando en el modo
se quita de lo conueniente, y
quanto más y más mejor, sólo que
no se corrompa el subiecto, ny se
siga enfermedad notable, ny tam-
poco se quite del sueño conue-
a Haec partícula ad initium z>ersus ad-
dita, ut videtur, manu íg., non est in Do.
2.° circa somni et strati modum1,
sublatis non mollibus tantum aut
delitiosis rebus , sed aliis etiam
opportunis , quantum licet citra
uitae aut ualetudinis graue pericu-
lum. Quapropter de somno neces-
sario nihil demendum est, nisi
aliquantisper, ad consuetudinem
(si cui a est nimii somni) moderan-
dam.
a Sea. ea oblitt.
Melius modum dormiendi.
Primera s.a
VERSIO PRIMA
Nona cst, cohibere uisum ne
respiciat faciem alterius, nisi cum
primum eum salutat, vel cum ulti-
mo dicit ei vale.
Decima est circa poenitentiam,
quae diuiditur in externam et in-
ternam. Interna est dolor de pec-
catis cum firma deliberatione ani-
mi non iterum eadem vel alia com-
mittendi; externa (quae fructus est
internae) est punitio peccatorum
commissorum a, quae praecipue
circa tria attenditur et consideratur.
— addicionks 307
versio p. roothaax
Nona, refrenare oculos , [ne
quem respiciam] nisi in excipiendo,
vel dimitiendo eo cum quo locutus
fuero [vel loquendum mihi fuerit].
Decima additio est poenitentia,
quae dividitur in internam et ex-
ternam: interna est, doleré de pec-
catis suis cum firmo proposito non
committendi eadem, nec alia quae-
cumque: externa, seu fructus prio-
ris, est castigatio de peccatis com-
missis, et [haec] praecipue assu-
mitur tribus modis.
Primum est circa cibum et po-
tum , in qua re , si auferamus tan-
tum superflua, non est poenitentia
sed temperantia ; poenitentia au-
tem est quando de conuenienti et
necessario cibo aliquid nobis sub-
trahimus; et quo plus subtrahimus,
eo melius, dummodo non corrum-
patur subiectum vel in notabilem
infirmitatem incidat.
Secundum est circa somnum
in quo etiam non est poenitentia
subtrahere superflua lecti delicati
et mollis; sed poenitentia est,
quando etiam subtrahitur 24v de
conuenienti b modo, et quo plus
subtrahimus, eo melius, modo non
corrumpatur subiectum, uel incidat
in notabilem infirmitatem, vel sub-
trahatur somnus conueniens c, nisi
a Perperam hic clandilur parenthesis
in B; recte A posl v. internae.
b Sequitur in oblitt. in B; non est in A.
c Sequitur necessarius oblitt. in A.
Primus est circa victum; scili-
cet, quando tollimus [subtrahi-
mus] superflua, non est poeniten-
tia, sed temperantia; poenitentia
est, quando de convenienti sub-
trahimus, et quo plus atque plus
[subtrahimus], eo major et melior
[poenitentia]; dummodo non cor-
rumpatur [vitietur] subjectum
[s. natura], nec sequatur infirmi-
tas notabilis.
Secundus, circa modum som-
ni *, et [hic] similiter non est
poenitentia tollere superflua rerum
delicatarum seu mollium; sed est
poenitentia, quando in modo
[somni capiendi] subtrahitur de
convenienti, et quo plus atque
plus [subtrahitur], eo melius,
dummodo non corrumpatur sub-
jectum, nec sequatur infirmitas no-
3o8
Trímera s.a — Addiciones
AUTOGRAPHL'M VULGATA VERSIO
niente, si forsan no tiene hábito
vicioso de dormir demasiado, para
venir al medio.
3.a manera. La 3.a castigar la
carne, es a saber, dándole dolor
sensible, el qual se da trayendo
cilicios o sogas o barras de hierro
sobre las carnes, flagelándose o
llagándose y otras maneras de as-
perezas.
Nota. Lo que paresce más có-
modo y más seguro de la peniten-
cia, es que el dolor sea sensible
en las carnes y que no entre den-
tro en los huesos, de manera que
dé dolor y no enfermedad; por
lo 16 qual paresce que es más
conueniente lastimarse con cuer-
das delgadas, que dan dolor de
fuera, que no de otra manera que
cause dentro enfermedad que sea
notadle a.
Nota. La primera nota es que
las penitencias externas principal-
mente se hazen por tres effectos:
el primero por satisfación de los
peccados passados; 2.° por vencer
a Littera b, omissu a librario, addita vi-
dettir manií S. Ignatii.
3.0 circa ipsam carnem, ut infli-
ctum sentiat dolorem, admotis ges-
tatisque ciliciis, funibus aut uecti-
bus ferréis; uel incussis uerberibus
ac plagis, vel aliis austeritatis ge-
neribus adsumptis.
In quibus tamen ómnibus magis
expediré uidetur, ut doloris sensus
in carne tantum sit, nec penetret
ossa cum infirmitatis periculo.
Ouare flagellis potissimum utemur
ex funiculis minutis, quae exterio-
res affligunt partes, non autem
adeo interiores, ut ualetudinem
aduersam causan a possint.
Notanda sunt insuper quatuor
haec circa poenitentiam b. Primum
quod poenitentiae exterioris tri-
25 plex est usus seu effectus: ni-
mirum ut pro delictis praeteritis
a Sic ms., i ." ed. romana, vindabonen-
sis, conimbricensis; causare rom, ¿.", bur-
gen., hispalen. et Inst.
l> /ta ínter pungit ms., /." ed. rom., eo-
ntmbricen., vindoboncu., burgen., hispalen.
et etiam Inst. Ex Aut. vero haec interpunclio
sen divisio sententiae esse debet post m<. qua-
tuor hace, quam rationem sequitur ed. rom.
anni 1574. Dúo w. circa poenitentiam
oblitterata prius, deinde restituía sunt.
.Vota bene secuudnm et quartum notaudum
nihil ad poenitentiam pertinere.
Primera s.a — Audiciones
3«9
VERSIO PRIMA
lurte aliquis habitu uitiosO SOHinO-
lcntiac nimiae premcretur, vt per-
ueniat ad médium.
Tertium est, circa a castigatio-
nem carnis affligendo illam dolore
sensibili, qui carni infertur quando
portamus cilicia uel funes uel ue-
ctes ferreos, vel quando carnem
flagellamus et percutimus, uel aliis
similibus asperitatis modis illam
affligimus.
Inter haec commodius et secu-
rius uidetur b ita affligere carnes
dolore sensibili, ut non tamen pe-
netret et subintret ossa, sed infe-
rat c dolorem et non infirmitatem.
Cui rei nihil uidetur conuenientius,
quam funiculis minutis affligere et
flagelkire carnem , quia inferunt
tantum dolorem exterius , nec
efficiunt d infirmitatem interius nO-
tabilem.
Prima adnotatio e est 1 circa
poenitentiam externam; solet enim
haec s exterior poenitentia 25 ob
aliquod horum trium praecipue
assumi h: primum est ad satisfa-
a In A sequitur mortificationem et
oblitt.
b In A sequitur rationi poenitentiae
oblitt.
c causet.
d et non causant.
e nota.
f attenditur.
S hae B; haec A.
h assummi B.
VERSIO P. ROOTHAAN
tabilis. Ñeque ctiam subtrahatur
de somno convenienti, nisi forte
[quis] habeat consuetudinem vi-
tiosam dormiendi nimium, ut per-
veniat ad médium [s. ad modera-
tam somni mensuram].
Tertius, castigare carnem, scili-
cet, inferendo illi dolorem sensi-
bilem, qui infligitur portando cili-
cia, vel funes, vel vectes ferreos
super carnes, flagellando seipsum,
vel vulnerando, et aliis asperita-
tum modis.
Quod videtur commodius ac se-
curius poenitentiae [genus, illud]
est, ut dolor sit sensibilis in carni-
bus, et non penetret in ossa, ita ut
inferat dolorem, et non infirmita-
tem. Quapropter videtur esse con-
venientius flagellare se funibus mi-
nutis, qui inferunt dolorem exte-
rius, quam alio modo, qui producat
interius infirmitatem notabilem.
Primum notandum est, quod
poenitentiae externae praecipue
fiunt ad tres effectus [obtinen-
dos]: primo, ad satisfactionem de
peccatis praeteritis: secundo, ad
3io Primera s.a — addiciones
AUTOGRAPHUM VULGATA VERSIO
a sí mesmo, es a saber, para que
la sensualidad obedezca a la razón,
y todas partes inferiores estén más
subiectas a las superiores; 3.0 para
buscar y hallar alguna gracia o
. don que la persona quiere y desea,
ansí como si desea haber interna
contrición de sus pecados o llorar
mucho sobre ellos o sobre las pe-
nas y dolores que Xpo. nuestro
Señor passaua en su passión, o por
solución de alguna dubitación en
que la persona se halla.
nonnihil satisfiat ; vt uincat se-
ipsum homo, inferiorem sui par-
tem, quae sensualitas appellatur,
superiori, hoc est, rationi magis
subiiciens; vt postremo quaeramus
atque impetremus aliquod gratiae
diuinae donum, quod optamus,
puta intimam cordis contritionem
de peccatis, et abundantiam la-
chrimarum uel propter illa uel
propter poenas et dolores pas-
sionis Christi; aut dubii alicuius,
quod nos angit, resolutionem.
2. a nota. La 2.a: es de aduertir
que la 1.a y 2.a addición se an de
hazer para los exercitios de la me-
dia noche y en amanesciendo, y no
para los que se harán en otros
tiempos; y la 4.a adición nunca
se hará en la iglesia delante de
otros, sino en escondido, como en
casa, etc.
3. a nota. La 3.a: quando la per-
sona que se exercita aun no halla
lo que desea, ansí como lágrimas,
consolationes, etc., muchas vezes
aprouecha hazer mudanza en el co-
mer, en el dormir y en o-16v tros
modos de hazer penitencia; de ma-
nera que nos mudemos haziendo
dos o tres días penitencia, y otros
2.m Quod additiones primae
duae solis conueniunt exercitiis,
quae media nocte et sub auroram
fiunt; quarta uero in templo uel
coram aliis nunquam, sed domi
tantum et clanculum exequenda
est.
3.™ Quod quando is, qui exer-
citatur, affectum quaesitum non a
consequitur, ut dolorem uel con-
solationem, mutare subinde expe-
dit rationem uictus somnique et
25v alia genera poenitentiae; ita
ut poenitentiam unam per triduum
sectemur, et próximo eam biduo
relinquamus, uel etiam triduo,
;l Emendatum prius ex nunquam, dan
ex nondum.
Primera s.a — audiciones
311
VfcKSIO PRIMA
eiendum pro peccatis a nobis per-
petraos; sccundum, vt uictoríam
de nobis a obtineamus, quod fit
quando sensualitas obedit rationi,
et inferiores animae partes subii-
ciuntur superioribus; tertium, ut
quaeramus et tándem inueniamus
aliquam gratiam seu donum, quod
expetimus et desideramus, vt ucrbi
gratia1', internam peccatorum cora-
punetionem, seu dolorem et plan-
( tum super eisdem, vel super do-
loribus et poenis, quas Christus in
sua acerbissima passione pro no-
bis pertulit, vel super solutione
alicuius dubitationis, quam habe-
mus.
Secunda cst aduertere , quod
prima et 2.a additio inseruiunt pro
exercitiis, quae fiunt media nocte
et in aurora, et non pro aliis, quae
alio tempore fient, et quarta addi-
tio numquam fiet in ecclesia co-
ram aliis, sed secreto, vt domi c.
Tertia, quod quando is, qui
exercetur, nondum d inuenit quod
quaerit ac desiderat , vt lachry-
mas, 25v consolationes, multoties
expedit faceré mutationem, tam in
cibo et potu et somno, quam in
aliis modis poenitentiae e; oportet
autem sic mutari, vt cum biduum
uel triduum fecerimus aliquam
a nostrimet pro de nobis.
t> A add. si expectamus habere oblitt.
c Pro vt domi erat prius in A et in
abscondito, ac si domi esset; mmc ut
domi.
d nunquam.
e faciendi poenitentiam.
VERSIO P, ROOTHAAN
vinccndum seipsum, scilicet, ut
sensualitas obediat rationi , e t
Otones partes inferiores sint magis
subjectae superioribus: tertio, ad
quaerendum et inveniendum ali-
quam gratiam, seu donum, quod
homo vult ac desiderat [obtinere
a Domino]; ut, si desiderat habere
internam contritionem de suis pec-
catis, vel flere multum de illis,
vel de poenis ac doloribus, quos
Christus Dominus noster sustine-
bat in Passione sua, vel ad [obti-
nendam] solutionem alicujus du-
bitationis, in qua homo [ipse]
versetur.
Secundum notandum est, quod
prima et secunda Additio fieri de-
beant pro Exercitiis mediae noctis
et sub aurorara, et non pro iis
quae fient aliis temporibus ; et
quarta Additio nunquam fiet in
Ecclesia corara aliis, sed tantum in
occulto, ut domi, etc.
Tertium [notandum est], quan-
do ille qui se exercet nondum in-
venit id quod desiderat, ut lachry-
mas, consolationes etc. saepe pro-
dest mutationem faceré in victu,
in somno, et in aliis modis agendi
poenitentiam, ita ut nos mutemus,
faciendo per dúos vel tres dies
poenitentiam, et per alios dúos vel
312 Primera s.a
AUTOGRAPHUM
dos o tres no; porque a algunos
conuiene hazer más penitencia y a
otros menos; y también porque
muchas vezes dexamos de hazer
penitencia por el amor sensual y
y por juizio erróneo, que el sub-
iecto humano no podrá tolerar sin
notable enfermedad; y algunas ve-
zes, por el contrario, hazemos de-
masiado, pensando que el cuerpo
pueda tolerar; y como Dios nues-
tro Señor en infinito 1 conosce
mejor nuestra natura, muchas ve-
zes en las tales mudanzas da a sen-
tir a cada vno lo que le conuiene.
■ 4.a nota. La 4.a: el examen
particular se haga para quitar de-
fectos y negligencias sobre exer-
citios y additiones; y ansí en la
2.a, 3.a y 4.a semana.
— ADDICIONES
VULGATA VERSIO
prout diuersis plus aut minus poe-
nitentiae est sumendum. Praeter-
ea, cum penitentias huiusmodi
saepe omittamus ob affectum car-
nis aut erroneum iudicium, quasi
naturalis nostra complexio ferré
illas non possit citra ingens uale-
tudinis detrimentum; et e contra-
rio iustum nonnumquam poeniten-
tiae modum excedamus, de cor-
poris robore nimis confidentes:
mutatis, ut dictum est, poenitentiae
generibus, ac per uices sumptis et
relictis, euenit plerunque ut cle-
mentissimus Dominus, qui natu-
ram nostram perfectissime cogno-
scit, unicuique id compertum red-
dat, quod ipsi expedit.
Quartum, quod particulare exa-
men fiat ad tollendas culpas et ne-
gligentias, quae circa exercitia et
additiones solent obrepere. Id
quod etiam per tres alias sequen-
tes hebdómadas obseruandum ue-
nit.
1 Modus adverbialis, pro «infinitamente», a bonis auctoribus usurpatus, v. Rodrí-
guez, Ejercicio de perfección, part. II, tratado VH, c. I. Perperam mutarunt illud en in es
editiones quaedam.
Primera s.a — AnmcioxKs
313
VliKSIO TRIMA
poenitentiam , per aliud biduum
vel |icr aliud triduum non facia-
mus; quia aliquibus magis conuenit
faceré poenitentiam, aliquibus mi-
nus; praeterea quia saepe abstine-
mus a poenitentia ;| ob amorem
sensualem nostri b et ob judicium
erroneum quod subiectum huma-
num non potcrit tolerare sine no-
tabili infirmitate; et aliquando con-
tra facimus; facimus enim nimiam
poenitentiam, quam corpus nequit
tolerare; et cum Deus noster in
infinitum cognoscat c melius natu-
ram nostram, saepe in huiusmodi
mutationibus dat sentiré unicuique
illud, quod i 11 i expediat.
Quarta nota est, quod examen
1 (articulare fiat ad extirpandum a
nobis defectus , et negligentias
commissas in d exercitiis et additio-
nibus; 26 et ita in 2.a, 3.a et quarta
hebdómada.
á a facienda poenitentia.
b amorem sensuum; sensus A.
c sicut Deus noster in infinitum co-
gnoscit.
d super.
VliRSIO P. ROOTttAAN
tres non, quia aliquibus convenit
lacere plus poenitentiac, et aliis
minus; et etiam (¡uia saepe omitti-
mus faceré poenitentiam ob amo-
rem sensualem, et ob judicium
erroneum, [erronee judicando]
subjectum húmanum non posse
sustinere [eam] absque notabili
infirmitate; et aliquando e contra-
rio, facimus nimium [¡loeniten-
tiae], putando quod corpus possit
sustinere: et cum Deus Dominus
noster infinities melius cognoscal
nostram naturam, saepe in hujus-
modi mutationibus dat unicuique
sentiré quid ipsi conveniat.
Ouartum , Examen particulare
fiat ad tollendos defectus et negli-
gentias circa Exercitia et Additio-
nes; et ita in secunda, tertia, et
quarta hebdómada.
314 Segunda semana — del reí
AUTOGRAPHUM VULGAT
El llamamiento del rey tempo-
ral AYUDA A CONTEMPLAR LA VIDA
DEL REY ETERNAL a 1
Oratión. La oración preparato-
ria sea la sólita.
1. ° preámbulo. El primer preám-
bulo es compositión viendo el lu-
gar, será aquí ver con la vista
ymaginatiua sinagogas b, villas y
castillos por donde Xpo. nuestro
Señor predicaría.
2. ° preámbulo. El 2.0: deman-
dar la gracia que quiero; será aquí
pedir gracia a Nuestro Señor,
para que no sea sordo a su llama-
miento, mas presto y diligente 17
para cumplir su sanctíssima vo-
luntad.
I.° púnelo. El primer puncto
es poner delante de my vn rey
humano, eligido de mano de Dios
nuestro Señor, a quien hazen re-
berencia c y obedescen todos los
príncipes y todos hombres xpia-
nos.
A VERSIO
26 purum — 26v.
HEBDOMADA 2.a
CONTEMPLATIO REGNI IESU CHRISTI
EX SIMILITUDINE REGIS TERRENI
SUBDITOS SUOS EUOCANTIS
AD BELLUM 1
Oratio praeparatoria fiet more
supradicto.
Praeludium primum ad constru-
ctionem loci nunc erit, ut spectare
nos imaginemur synagogas, uillas
et oppida, quae praedicans Chri-
stus pertransibat, ct sic de locis
aliis.
2.m ad gratiam poscendam per-
tinens, in hac parte erit petere a
Deo ne obsurdescamus, uocante
nos Christo, sed ad sequendum ac
obtemperandum prompti simus.
runctum primum esto propo-
nere mihi ob oculos humanum
regem diuinitus electum, cui prin-
cipes et populi omnes christiani
reuerentiam et obsequium prae-
stare debeant.
* Fol., in quo est haec meditatio in Aut.,
scriptum habet in summa pag. titulum Se-
gunda semana.
b In marg., pro templos oblitt.; tem-
plos, uillas, synagogas Do.; templa Fa. et
Re.; templum, synagogas Po.
c Emend. a libraría ex obediencia; Bu.
turnen exsa ibit hazen obediencia y obede-
cen. Loquutio hacer reuerencia y obedien-
cia est eliam in primo puncto primi exerei-
tii primat hebdomadis.
1 Y. supra, Proleg., pp. 78-79, 126.
SKGUNDA SEMANA — DEL REI 3 I 5
VKRSIO PRIMA VERSIO P. ROOT1IAAN
26v SECUNDA HEBDOMADA
VOCATIO REGIS TEMPORALIS, QUAE a
IUUAT AD CONTEMPLAN!) A M VITAM
REGIS AETERN1 1
Oratio praeparatoria oadem
quae sólita est.
i'rimum praeambulum ost com-
positio loci, quae hic erit oculo
imaginationis considerare synago-
gas, oppida b, castella ac alia loca
in quibus Christus Dominus prae-
dicabat.
Secundum, petere gratiam, quam
desidero et uolo, quod nunc erit,
petere gratiam a Domino nostro ne
obsurdescam suae uocatíoni, sed
euadam promptus ac diligens ad
implendam suam sanctissimam vo-
luntatem.
Primum punctum est, conside-
rare corara me c regem quemdam
human um electum a Domino Deo,
cui subduntur et obediunt universi
principes et homines christiani.
a IIoc v. add. supra i'ers. in B.
h Pro synagogas, oppida erat prius
templa, villas in A. In Aittogr. scripsit
S. Igual, sinagogas, dílens templos.
c ante me ipsum; He Fu.; ante me Re.
[SECUNDA HEBDOMADA]
Vocatio Regís temporalis,
[quae] juvat ad contemplandam
vitam Regís aeternalis \
Oratio praeparatoria sit con-
sueta.
Primum praeambulum est com-
positio, videndo locura. Erit hic,
videre visu imaginationis synago-
gas, oppida, et castella, per quae
Christus Dominus noster praedi-
cabat.
Secundum, poseeré gratiam
quam voló [cupio]. Erit hic, pe-
tere gratiam a Domino nostro, ut
ne sim surdus ad ejus vocationem,
sed promptus ac diligens ad ex-
plendam ejus sanctissimam volun-
tatem.
Primum punctum est, proponere
mihi ob oculos Regem quemdam
humanum ab ipso Deo Domino
nostro electum, cui reverentiam
exhibent et obediunt omnes Prin-
cipes, et omnes homines Chri-
stiani.
3 16 Segunda sem;
AUTOGRAPHL'M
2. ° puncto. El 2.°: mirar cómo
este rey habla a todos los suyos,
deziendo: My voluntad es de con-
quistar toda la tierra de infieles;
por tanto, quien quisiere venir
comigo ha de ser contento de co-
mer como yo, y así de beber y
vestir, etc.; asimismo ha de traba-
jar comigo a en el día y vigilar en la
noche, etc.; porque así después
tenga parte comigo en la victoria
como la ha tenido en los tra-
bajos.
3. ° puncto. El 3.0: considerar
qué deuen responder los buenos
subditos a rey tan liberal y tan
humano; y, por consiguiente, si
alguno no acceptase la petición de
tal rey, quánto sería digno de ser
vituperado por todo el mundo y
tenido por peruerso caballero *.
En !a 2.a parte. La segunda
parte deste exercitio consiste en
a Prius como yo; correctum remanere
videtur comigo ve/ comyo; como yo Do. et
Bu.; sicut ego íre. et Re. Cf. Prolegóme-
no, p. 145.
XA — DEL REI
VLLGATA VERSIO
27 2.m est imaginan, quod au-
diam illum regem sic loquentem
ad omnes subditos: In animo est
mihi regiones infidelium uniuersas
ditioni meae subiicere. Quicunque
igitur confitan me uelit, paratus
sit oportet non alio uti uictu, ue-
stitu rebusque aliis, quam me uten-
tem conspexerit. In iisdem quoque
laboribus, uigiliis et casibus cae-
teris, mecum persistendum erit, ut
particeps fiat uictoriae et foelici-
tatis unusquisque, prout laborum
ac molestiarum socius extiterit.
3.m est considerare quidnam re-
sponderé debeant regi amantis-
simo et liberalissimo fideles sub-
diti, et quam prompte ad omnem
eius uoluntatem o fierre se accin-
ctos. Contra uero, si quis [non]
obaudiret, quanto apud homines
uniuersos uituperio dignus esset,
atque quam ignauus miles 1 aesti-
mandus.
Pars 2.a huius exercitii consistit
in collatione similitudinis inter di-
1 Caballeros appellantur scmpcr a Montesino, interprete hispano J'itae Christi, mili-
tes omnes. etiam illi v. g. qui Christum cruci affixerunt. Nec malc huic loco sensum hunc
üli vocabulo tribueris, cum rex subditos omnes alloquatur.
Segunda semana
Vh'KSIO PRIMA
— DEL REI 3 I 7
VERSIO P. ROOTHAAN
Sccundum punctum est, consi-
gnare hunc regem alloquentem
omnes suos subditos ad hunc mo-
dum: 27 voluntatis meae est expu-
gnare omnes tenas infidelium;
propterea si quis uult me comitari,
debet eodem cibo et potu et uesti-
mento, quo ego utor a, contentus
esse; item debet laborare interdiu
et vigilare noctu sicut ego, ut ita
particeps fiat uictoriae mecum, sic-
ut fuit laborum.
Secundum, attendere quomodo
iste Rex loquatur ad omnes suos,
dicens: Mea voluntas est subjicere
universam terram infidelium: pro-
inde, qui voluerit mecum venire,
debet contentus esse cibo quo ego
[utar], itemque potu, et vestitu etc.
Similiter debet laborare, ut ego,
interdiu, et vigilare noctu, etc. ut
ita dein particeps mecum fiat vi-
ctoriae, sicut fuerit laborum.
Tertium est considerare respon-
sum, quod debet reddi a bonis
subditis regi tam b liberali et tam
humano; et c si aliquis non acce-
ptaret petitionem ipsius d regis,
quanto uituperio dignus esset apud
omnes c, et quam peruersus sub-
ditus haberetur et miles f l.
Secunda pars huius exercitii con-
sistit in applicando praedictum
8 utar A et Fa.
t> tantum hic et paulo hiferius.
c et consequenti; sic Re. et Fa.
'1 talis.
c totum vniuersum prius; Ais ob/ittera-
tis, scriptum est mundum, quo de/eto, manet
omnes in A; apud totum vniuersum Re. et
Fa.; sed Fa. Iiaec j vo. habet in fine huius
paragraphi.
f Pro j w. praeced. erat prius in A is
etiam quam degeneris a uero et fideli sub-
dito. Re. habet qui tantum degeneraret a
vero et fideli subdito.
Tertium, considerare quid de-
beant responderé boni subditi Regi
tam liberali ac tam humano: et per
consequens, si quis non acceptaret
petitionem talis Regis, quantopere
dignus esset qui vituperaretur ab
universo mundo, et perversus [ig-
navus] haberetur eques [s. mi-
les]
Secunda pars hujus Exercitii
consistit in applicando supradicto
Segunda semana — del reí
3i8
AUTOGRAPHUM
aplicar el sobredicho exemplo del
rey temporal a Xpo. nuestro Se-
ñor, conforme a los tres punctos
dichos.
I.° puncto. Y quanto al primer
puncto, si tal bocación considera-
mos del rey temporal a sus sub-
ditos, quánto es cosa más digna
de consideración ver a Xpo. nues-
tro Señor, rey eterno *, y delante
dél todo el vniuerso mundo, al qual
y a cada vno en particular llama y
dize: My voluntad es de conquis-
tar todo el mundo ? y todos los ene-
migos 3, y así entrar en la gloria
de mi Padre 4; por tanto, quien
quisiere venir comigo ha de tra-
bajar comigo 5, porque siguién-
dome en la pena tanbién me siga
en la gloria 6.
17v 2° punto. El 2.0: conside-
rar que todos los que tuuieren
juizio y razón, offrescerán todas
sus personas al trabajo a.
' 3.° puncto. El 3.0: los que más
se querrán affectar y señalar en
todo seruitio de su rey eterno y
a a trabajos Do.
VULGATA VERSIO
ctum regem et Dominum Iesum
Christum circa triplex illud pun-
ctum.
27v Primo sic applicabimus
exemplum. Si terrenus ille rex
cum bellica sua euocatione dignus
est, cui attentio et obsequium
praestetur, quanto magis Christus
rex aeternus 1 mundoque toti con-
spicuus, qui singulos ad se his in-
uitat uerbis: Mea haec est iustis-
sima uoluntas, totius mundi 2 do-
minium mihi uendicare, inimicos 3
meos debellare omnes, ac ita de-
mum in Patris mei gloriam in-
trare *. Proinde quisquís eo me-
cum uenire cupit, laboret mecum 5
necesse est; labori enim praemium
respondebit 6.
2 . 0 Ratiocinabimur neminem
fore sanae mentís, qui non cupi-
dissime Christi seruitio se totum
offerat et addicat.
3.0 Judicandum erit, quod ii,
qui se obsequiis illius prorsus du-
xerint mancipandos, non seipsos
» II Rec, VII, 12-13, 16; Ps. II, 6-12; LXXXVIII, 28-38; Is., IX, 6-7; Zach., IX, 10;
Marc, XVI, 19; Luc, I, 32-33; Jo., XVIII, 36-37.
n- Ps. XXI, 28-29; Dan., VII, 13-14; Matth., XXVIII, 18-20; Marc, XVI, 15-16.
' Ps. CIX, 1-2, 5-6.
« Luc, XXIV, 26.
Segunda semana — DEL reí
319
VKRSIO PRIMA
exemplum regis temporalis ad
Christum Duminum nostrum, re-
gen) aeternum, in tribus illis pun-
ctis praedictis.
Et quoad 11 primum punctum,
si huiusmodi uocationem suorum
subditorum, quam facit rex tem-
poralis, consideremus, quanto di-
gnius consideratione est contem-
plan Christum b regem aeternum l,
ante quem est tutus hic mun-
dus, 27v quem totum et ipsius
unumquemque singulatim c vocat
ac dicit: Voluntatis meae est expu-
gnare orbem universum d 2 et
omnes hostes 3, et ita intrare in
gloriam Patris mei 4; propterea
quicumque uult me comitari e, de-
bet et mecum laborare 5, vt qui se-
quitur me in labore, etiam f me in
gloria sequatur 6.
Secundum est considerare quod
omnes^ subditi, rationis ac judicii
capaces offerrent [sie\ se totos
huic labori.
Tertium est, quod hi, qui magis
desiderabunt insignes fieri e in
omni seruitio sui regis aeterni et
a quantum ad; sic Re. et Fa.
•> Christum dominum nostrum; sic Re.
c sigillatim emendahtm ex singillatim A;
sigillatim Re. et Fa.
d totum universum; sic Fa.
e comitari me; sic Re. et 'Fa.
{ ¡ta etiam A et Re.
S insigniri et illustrari; sic Re. et Fa.
VERSIO P. ROOTHAAN
exemplo Regis temporalis ad Chri-
stum Dominum nostrum, secun-
dum dicta illa tria puncta.
Et quantum ad primum pun-
ctum, si talem vocationem Regis
temporalis ad suos subditos con-
sideramus [s. consideratione, at-
tentione dignam existimamus],
quanto magis res est digna consi-
deratione, videre Christum Domi-
num nostrum, Regem aeternum ',
et coram illo universum mundum,
quem ille [totum], et unumquem-
que [hominum] in particulari vo-
cat, et dicit: Mea voluntas est sub-
jicere totum mundum et omnes
inimicos 3, et sic intrare in glo-
riam Patris mei 4: proinde qui vo-
luerit venire mecum, debet mecum
laborare 5, ut sequens me in poena
[in laboribus], etiam sequatur me
in gloria 6.
Secundum, considerare quod
omnes qui habuerint judicium et
rationem [sanam], offerent se to-
tos ad laborem.
Tertium, ii qui magis affici [ma-
jori affectu esse] volent [erga
Christum Regem] et insignes se
5 Matth., X, 24-2 s, 38; X\a, 24; Marc, VIH, 34; Luc, VI, 40; IX, 23; XIV, 27.
To., XIII, 15; XV, 20; í Petr., II, 21; I Jo., II, 6.
« Matth., XVI, 27; Luc, XXII, 28-30; Rom., II, 6; VIII, 17; Apoc, II, 7,17; ni, 12,
21; XXII, 12.
Segunda semana — del reí
320
AUTOGRAPHUM
señor vniuersal, no solamente
offrescerán sus personas al traba-
jo, mas aun haziendo contra su
propria sensualidad a 1 y contra su
amor carnal y mundano, harán
oblaciones de mayor stima y ma-
yor momento 2, deziendo:
Eterno Señor de todas las co-
sas, yo hago my oblación con
vuestro fauor y ayuda, delante
vuestra infinita bondad, y delante
vuestra Madre gloriosa y de todos
los sanctos y sanctas de la corte
celestial, que yo quiero y deseo y
es my determinación deliberada,
sólo que sea vuestro mayor serui-
tio y alabanza, de ymitaros en pa-
sar todas iniurias y todo vituperio
y toda pobreza así actual como
spiritual, queriéndome vuestra
sanctíssima maiestad elegir y res-
cibir en tal vida y estado.
1.a nota. Este exercitio se hará
dos vezes al día, es a saber, a la
mañana en leuantándose, y a vna
hora antes de comer o de cenar.
;> Post v. sensualidad deleta snnt in
Aut. verba si la tubieren, quae retinentur
in Do. et oblitterata leguntnr in Na.; si
quam habuerint Fa. et Ve., sed in Ve.
oblitt.
VULGATA VERSIO
tantum ad laborum tolerantiam,
uerum etiam maiora et praecla-
riora quaedam muñera oblaturi
sunt 2, expugnata carnis, sensuum
amorisque proprii 1 et mundani
rebellione; vnde 28 respondebit
quisque in hunc fere modum:
En, o rex supreme ac Domine
uniuersorum, tua ego, licet indi-
gnissimus, fretus tamen gratia et
ope, me tibi penitus offero, meaque
omnia tuae subiicio uoluntati;
attestans coram infinita bonitate
tua, necnon in conspectu gloriosae
Uirginis Matris tuae totiusque cu-
riae caelestis, hunc esse animum
meum, hoc desiderium, hoc certis-
simum decretum : vt ( dummodo
in maiorem laudis tuae, et obse-
quii mei prouentum cedat) quam
possim proxime te sequar, et imi-
ta: in ferendis iniuriis et aduersis
ómnibus, cum uera tum spiritus
tum etiam rerum paupertate, si
(inquam ) sanctissimae tuae maie-
stati placeat ad tale me uitae insti-
tutum eligere atque recipere.
Fiet bis interdiu hoc exerci-
tium: mane cum primum surrexi-
mus, et in hora prandium uel coe-
nam praecedente.
1 «Contra hosce hostes internos agere, etiam in üs, in quibus peccatum non cernatur,
proprium est eorum, qui erga Christum regem magis affecti, insignes esse volunt in
Segunda semana — del reí
32i
VERSIO PRIMA
domini vniuersorum, non solum
offerent seipsos labori, verum
etíam, certando contra propriam
sensualitatcm :i 1 et contra omnem
amorem carnis et mundi, facicnt
oblationem praeciosiorem etpluris
momenti *, et dicent b:
Aeterne Domine, \_sic~\ omnium
rerum mearum fació oblationem
cum vestro fauore et auxilio in
conspectu uestrae infinitae bonita-
tis et in conspectu uestrae Matris
gloriosae, et omnium 28sanctorum
et sanctarum curiae caelestis, quia
opto, voló ac firma determinatione
delibero, modo sit in hoc maior
tua c laus et seruitium, imitan te in
tolerantia iniuriarum et uituperio-
rum et totius paupertatis , tam
actualis quam spiritualis , si tua
sanctissima majestas uelit me eli-
gere ac recipere in talem uitae sta-
tum J.
VERSIO P. ROOTHAAN
exhibcre in omni servitio sui Re-
gis aetcrni ac Domini universalis,
non solum offerent se totos ad la-
borem, sed etiam agencio contra
suam propriam sensualitatem *, et
contra suum amorem carnalem et
mundanum, oblationes facient ma-
joris aestimationis, et majoris mo-
menti !, dicentes:
O aeterne Domine rerum
omnium, ego fació meam oblatio-
nem cum tuo favore et auxilio,
coram infinita Bonitate tua, et in
conspectu gloriosae Matris tuae, et
omnium Sanctorum et Sanctarum
curiae coelestis, [attestans] quod
ego voló et desidero, et mea [haec]
est determinatio deliberata, dum-
modo sit majus servitium tuum, et
[major] laus tua, imitari te in fe-
rendis ómnibus injuriis, et omni
vituperio, et omni paupertate, tam
actuali, quam spirituali, si Majestas
tua sanctissima voluerit me eligere
ac recipere ad talem vitam et sta-
tum.
Hoc exercitium fiet bis in die,
scilicet in aurora cum primum
surrexero et per horam ante pran-
dium uel ante coenam.
a sensualitatem, si quam habuerint.
b dicentes; sic Re. et Fa.
c tui B prius, ut est in A, Re. et Fa.
á in talem uitam et in talem statum; ¡ta
Re. et Fa.
Hoc Exercitium fiet bis in die,
scilicet, mane cum [quis] surrexe-
rit, et hora una ante prandium vel
coenam.
ejus sequela.» \'a. annot. 6, p. 69. Atque id velle amplecti valde difficile non erit ei, qui
puncto quinto secundi exercitii hebdomadis primae animum penitus imbuerit.
» Luc, XYin, 28-30; Act., IV, 34-37; I Cor., VII, 32-38; Phil., III, 7-8.
Moxum. Igkat.— SíRIES II. 2 1
322
Segunda semana
— ENCARNACIÓN
AUTOGRAPHUM
2.a nota. Para la segunda se-
mana y así para adelante, mucho
aprouecha el leer algunos ratos en
los libros de ymitacione Xpi. o de
los euangelios y de vidas de
sanctos.
El primero día y primera con-
templación 1 es de la encarna-
ción; Y CONTIENE EN SÍ LA ORACIÓN
preparatoria, 3 preámbulos y 3
punctos y vn colloquio
18r Oratiin. Las ólita oración
preparatoria.
I.° preámbulo. El primer
preámbulo es traer la historia de
la cosa que tengo de contemplar;
que es aquí, cómo las tres Perso-
nas diuinas miraran toda la plañi-
da o redondez de todo el mundo
llena de hombres, y cómo viendo
que todos descendían al infier-
no s, se determina * en la su eter-
nidad, que la segunda Persona se
haga hombre, para saluar el gé-
nero humano, y así venida la ple-
nitud de los tiempos b 3, embiando
a Oblitt. entre ellas, pro quibus w.
seripsit Ign. in marg. en la su eternidad;
inter se Fa., Pe. et Ve.; inter sese Po. Nota
verbum praecedens miraban in numero p/u-
rali; verbum se determina eral imperso-
nale, atm legebatur se determina entre
ellas; así deletis vocibus entre ellas, verbum
aut remauet impersona/e aul intclligU sub-
jectum singulart la Trinidad pro las tres
divinas Personas.
b Add. in marg. pro de/e/o y; Fa. illa
non habet.
VUI.GATA VERSIO
In hac hebdómada 2.a et subse-
quentibus, vtile fuerit aliquid sub-
inde legere, ex euangelico uel pió
alio códice, ut de Imitatione Xpi.,
sanctorum uita, etc.
28 v Primae diei meditatio pri-
ma ERIT DE INCARNATIONE IeSU
Christi, COMPLECTENS ORATIONEM
PRAEPARATORIAM , TRIA PRAELU-
DIA ET PUNCTA TRIA CUM UNO
COLLOQUIO
Oratio praeparatoria nihil a su-
perioribus uariatur.
Praeludium primum est proferre
in médium contemplandae rei hi-
storiam, quae hoc in loco-erit, quo-
modo Tersonae tres diuinae, uni-
uersam terrae superficiem specu-
lantes hominibus refertam, qui ad
infernum omnes a descendebant
in deitatis suae aeternitate decer-
nunt, ut secunda Persona pro sa-
lute humani generis naturam ho-
minis assumat; vnde adueniente
temj)ore praestituto 3, archange-
lus Gabriel ad beatam Uirginem
¡' /loe v. oblill. in ms., postea restitu-
t u ni piniclis infra posilis: dees/ in i." ed. Cf.
annot. 2.
1 V. supra, Proleg.. p. 115.
' Kecte monct Ro„ annnt. 12. p. 73, consideran hoc loco liumnnum penus, abstra-
Segunda semana
VERSIO PRIMA
Pro secunda hebdómada et dein-
ceps multum expediet interdum
legere libellos aliquot deuotos, ut
librum de Imitatione Christi vel
euangelia vel uitas sanctorum.
Prima die fiet prima contem-
platio 1 incarnationis , et con-
ti.net en se orationem praepara-
toriam, tria preambula et tria
puncta cum vno colloquio
Oratio praeparatoria sit eadem
quae sólita est.
28v Primum praeambulum est
proponere a historiam eorum, quae
debeo contemplan; quod ad pre-
sens erit considerare quomodo tres
Personae diuinae contemplantur
totum orbem b plenum hominibus,
et considerantes quod omnes de-
scendant in infernum deliberant
inter se in aeternitate c, quod se-
cunda Persona fiat homo d in sa-
lutem humani generis; quapropter,
ubi uenit plenitudo 3 temporis e,
mittitur archangelus Gabriel ad
a adducere in médium.
b totum orbem ac planiciem vniuersi.
c A liabet 2 w. praeced. addita in marg.,
quae respondent correctioni S. Igiiatü in
Aut., sed non deletis inter se (entre ellas)
quae delevit Ign.
á Pro fiat homo, assumat hominem;
assumat naturam hominis Fa.
e 4 vz>. praeced. sunt addita in marg.
in A; et respondent emendationi S. Ign.
in Aut.
— ENCARNACIÓN 323
VERSIO P. ROOTHAAN
Pro secunda hebdómada, et ita
deinceps, valde prodest legere ali-
quibus temporum spatiis [aliquid]
ex libris de Imitatione Christi, vel
Evangeliorum et Vitarum San-
ctorum.
PRIMA DIES ET PRIMA CONTEMPLA-
TIO 1 EST DE INCARNATIONE , ET
CONTINET IN SE ORATIONEM PRAE-
PARATORIAM , TRIA PRAEAMB LI-
LA , ET TRIA PUNCTA , ET UNUM
COLLOQUIUM.
Sólita oratio praeparatoria.
Primum praeambulum est, addu-
cere [in mentem] historiam ejus
rei quam contemplan debeo, quae
hic est: quomodo tres divinae Per-
sonae speculabantur totam plañi-
dera vel ambitura totius mundi
plenum hominibus; et quomodo
videndo quod omnes descende-
bant ad Infernum 2, decernitur [a
sanctissima Trinitate] in sua aeter-
nitate, ut secunda Persona homo
fiat, ad salvandum genus huma-
num; atque ita, ubi venit plenitudo
ctione facta a redemptione, sive quale foret sine redemptionis beneficio. Cf. supra,
p. 300, annot. 1.
3 Gal., 4.
324
Segunda semana — encarnación
AUTOGRAPHUM
al ángel san Grabiel a Nuestra Se-
ñora !, folio 41, lit. e.
2. ° preámbulo. El 2°, compo-
sición viendo el lugar: aquí será
ver la grande a capacidad y re-
dondez del mundo , en la qual
están tantas y tan diuersas gentes;
asimismo después particularmente
la casa y aposentos de Nuestra
Señora, en la ciudad de Nacaret,
en la prouincia de Galilea.
3. ° preámbulo. El 3.0, deman-
dar lo que quiero: será aquí de-
mandar conoscimiento interno del
Señor, que por my se ha hecho
hombre, para que más le ame y le
siga.
Nota. Conuiene aquí notar que
esta misma oración preparatoria
sin mudarla, como está dicha en
el principio, y los mismos tres
preámbulos se an de hazer en esta
semana y en las otras siguientes,
mudando la forma, según la sub-
iecta materia.
I.° puncto. El primer puncto
es ver las personas, las vnas y las
otras: y primero las de la haz de
la tierra, en tanta diuersidad, así
a grandeza Bu.
VULGATA VERSIO
Mariam nuntius destinatur ut
dicetur infra, fol. [57v].
2. m pertinet ad loci compositio-
nem, quae erit uisio imaginaria,
perinde ac si oculis pateret terrae
uniuersae ambitus, quam habitant
29 tot diuersae gentes. Deinde ad
certam mundi partem domuncula
spectetur beatae Uirginis apud
Nazareth in prouincia Galilaeae
sita.
3. m continet gratiae postulatio-
nem, ut intime cognoscam, quo
pacto Dei Filius mei causa sit
homo factus, ut ardentius ipsum
amem, et abhinc sequar studio-
sius.
Notandum hic esttam orationem
praeparatoriam, quam tria praelu-
dia, per totam hanc hebdomadam
et reliquas sequentes itidem fieri,
praeludiis duntaxat pro diuersitate
rerum uariatis.
Punctum primum est, ut specu-
ler personas omnes de quibus agi-
tur. Et primo quidem homines su-
per faciem terrae degentes, adeo
1 Loe, 1, 2G-38.
Segunda semana — encarnación
325
VERSIO PRIMA
Mariam Virginem \ fol. [63V].
Secundum, compositioloci, quae
hic erit attendere magnam capaci-
tatem, superfioiem a mundi, habita-
tam a tot ac tam diuersis gentibus;
similiter b domum ac cubiculum
Dominae nostrae Mariae Virginis,
ciuitatis Nazareth, in prouincia Ga-
lileae.
Tertium est petere quod uolo;
quod nunc 0 erit petere a Domino
interiorem cognitionem huius rei,
quod pro me Dominus humanita-
tem d assumpserit, vt ego arden-
tius illum diligam ac sequar.
Expedit hic annotare, quod haec
eadem oratio praeparatoria 29 sine
aliqua mutatione, sed sicut in prin-
cipio proposita est, et prima tria
praeambula, debent fieri in hac
hebdómada et in aliis sequentibus,
mutatione solum facta e juxta
subiectam materiam.
Primum punctum, uidere perso-
nas f et primo inhabitantes faciem
terrae, in tanta varietate ac diuer-
sitate, tam in moribus quam dispo-
a ac planiciem B, quod est in A et Fa.
b similiter erit attendere.
c ad praesens erit; in praesenti erit, Fa.
d hominem; sic Fa.
e Pro j w. praeced. mutando formam.
{ Sequitur omnes oblitt. in B; exstat
in A, ubi sequitur tam has quam illas
ob/it/.: omnes personas, tam has quam
illas Fa.
VERSIO P. ROOTHAAN
temporum 3, mittcndo Angelum
S. Gabrielem ad Dominam 110-
stram l. Infra [inter Mysteria Vitae.
Christi Jesu Domini nostri].
Secundum, compositio videndo
locum. Hic erit, videre magnam
capacitatem et ambitum mundi,
ubi habitant tam multae ac tam
diversae gentes. Similiter deinceps
[videre] in particulari domum et
cubicula Dominae nostrae, in civi-
tate Nazareth in provincia Gali-
laeae.
Tertium, petere id quod voló.
Erit hic, petere cognitionem inti-
raam Domini, qui pro me factus
est homo; ut magis ipsum amem,
eumque [magis] sequar.
Convenit hic notare, quod ea-
dem haec oratio praeparatoria,
sine mutatione, ut dicta est in prin-
cipio, et eadem tria praeambula
facienda sint in hac hebdómada,
et in ceteris subsequentibus, mu-
tando formam [praeambulorum]
juxta subjectam materiam.
Primum punctum est, videre
personas, unas et alteras [succes-
sive], et primo eas, [quae sunt]
super faciem terrae, in tanta diver-
326
Segunda semana — encarnación
AUTOGRAPHUM
en trajes como en gestos, vnos
blancos y otros negros, vnos en
paz y otros en guerra, vnos llo-
rando y otros riendo, 18v vnos sa-
nos, otros enfermos, vnos nascien-
do y otros muriendo, etc. '.
2.0: ver y considerar las tres Per-
sonas diuinas, como en el su solio
real o throno de la su diuina ma-
iestad , cómo miran toda la haz y
redondez de la tierra y todas las
gentes en tanta ceguedad, y cómo
mueren y descienden al infierno.
3.0: ver a Nuestra Señora y al
ángel que la saluda, y refletir para
sacar prouecho de la tal vista.
2.° puncto. El 2.0: oyr lo que
hablan las personas sobre la haz
de la tierra, es a saber, cómo ha-
blan vnos con otros, cómo iuran y
blasfemian, etc.; asimismo lo que
dizen las Personas diuinas, es a sa-
ber: «Hagamos redempción del
género humano» s, etc.; y después
lo que hablan el ángel y Nuestra
Señora; y refletir después para sa-
car prouecho de sus palabras.
VULGATA VERSIO
moribus, gestibus et actionibus di-
uersos; quosdam albos, et nigros
alios; nonnullos fruentes pace, et
reliquos bellis agitatos; hunc plo-
rantem, et ridentem illum; sanum
unum, et alterum aegrotum; na-
scentes multos, et multos uicissim
morientes caeterasque uarieta-
tes prope innúmeras.
29 v Deinde contemplandae
erunt Personae tres diuinae, ex
solio regali suo intuentes omnia
hominum genera, in superficie ter-
rae coecorum more uiuentium,
passimque morientium et descen-
dentium ad infernum.
Postea Yirginem Mariam cum
angelo eam salutante considera-
bimus, aliquid inde semper ad nos
reflectendo, ut ex consideratione
tali a fructum aliquem referamus.
2.m punctum est, auditu interno
excipere quid loquantur personae
omnes, ut nomines in terris confa-
bulantes, blasphemantes, sibique
inuicem conuitiantes; diuinae uero
Personae in cáelo de redimendo
humano genere colloquentes; Vir-
go et ángelus in cellula de incar-
nationis mysterio tractantes: quo-
rum omnium reflexione seu appli-
catione quadam ad meipsum facta,
a Seq. qualibet obl'ttt.
1 «Nomo Iianc tantac varietatis cnumerationem otiose positam a S. P. N. existimet,
aut imaginationi solum juvandae inservire; sed, ut in tam diversis hominum generibus.
alborum, nigrorum ele, unam camdemquc humanam naturam contemplantes, et omnes
ad eunulem finem crcatos, et Filium Dei pro ómnibus hominen factum etc. zelo ctiam
SlíGUNDA SEMANA
VERSIO PRIMA
ENCARNACIÓN 327
VERSIO P. ROOTHAAN
sitione et habitu a, considerando
hos albos, illos nigros, hos in pace,
illos in bello, hos plorantes, illos
ridentes, hos sanos, illos infirmos,
hos nascentes, illos morientes l.
sitate, ita in vestibus [habitibus],
ut in gestibus; [homines] alios al-
bos, et alios nigros; alios in pace,
et alios in bello; alios plorantes, et
alios ridentes; alios sanos, et alios
infirmos: alios nascentes, et alios
morientes ', etc.
Secundo, uidere et considerare
tres Personas diuinas in solio rega-
li, seu in throno suae diuine maie-
statis b; et inde circu[m] spicien-
tes c totum orbem ac totam faciem
terrae et omnes gentes in tanta
caecitate morientes ac descenden-
tes in infernum.
Tertio, considerare Mariam do-
minam, et angelum illam salutan-
tem, et reflectere haec in me, ut
percipere possim d aliquem fru-
ctum ex tali consideratione.
Secundum est, auditu percipere
illa, quae loquuntur 29v homines
inhabitantes faciem terre, scilicet,
quaenam loquantur ad inuicem,
modo jurando, modo blaspheman-
do, etc. Item: quidnam loquantur
cliuinae Personae, scilicet: opere-
mur salutem ac redemptionem hu-
mani generis 2. Item: quidnam lo-
quantur inter se ángelus et Maria
Uirgo; inde reflectam haec ad me,
a tam in moribus quam in gestibus.
t> maiestatis sedentes; est hocv. in Fa.,
sed ad /¡omines ibi refertur.
c circumspectantes.
d haurire possim.
Secundo videre et considerare
tres Personas divinas, ut in suo
solio regali, sive throno suae divi-
nae Majestatis, quomodo intuentur
universam faciem et ambitum ter-
rae, et omnes gentes in tanta coe-
citate, et [vident] quomodo mo-
riantur et descendant ad Infernum.
Tertio, videre Dominam no-
stram, et Angelum, qui illam salu-
tat; et reflectere ut fructum capiam
ex tali aspectu.
Secundum punctum, audire
quae loquuntur personae super
faciem terrae, scilicet, quomodo lo-
quuntur inter se, quomodo jurant
et blasphemant etc. Similiter [au-
dire] quae dicunt Personae divi-
nae, scilicet: Faciamus redemptio-
nem generis humani * etc. et post-
ea, quae loquuntur Angelus et
Domina nostra ; ac dein reflectere
ut fructum capiam ex earum [per-
nos universali accendamur, ad juvandos sine discrimine omnes.» Ro., annot. 12, p. 73.
2 His verbis similia sunt illa in Gen., I, 26: «Faciamus hominem ad imaginem et
similitudinem nostramo Cf. etiam supra, Proleg., p. 71.
328
Segunda semana — nascimiento
AUTOGRAPHUM
3.° puncto. El 3.0: después mirar
lo que hazen las personas sobre la
haz de la tierra, así como herir,
matar, ir al infierno, etc.; asimismo
lo que hazen las Personas diuinas,
es a saber, obrando la sanctíssima
incarnación, etc.; y asimismo lo
que hazen el ángel y Nuestra Se-
ñora, es a saber, el ángel haziendo
su officio de legado, y Nuestra Se-
ñora humiliándose y haziendo gra-
cias a la diuina maiestad, y des-
pués reflectir para sacar algún
prouecho de cada cosa destas.
Colloqulo. En fin, ase de hazer
vn colloquio, pensando lo que
deuo hablar 1 a las tres Personas
diuinas o al Verbo eterno encar-
nado o a la Madre y Señora nues-
tra pidiendo según 19 que en sí
sintiere, para más seguir e a ymi-
tar al Señor nuestro, ansí nueva-
mente encarnado, deziendo vn Pa-
ter noster.
La segunda contemplación
es del nascimiento
Oración. La sólita oración pre-
paratoria.
I.° preámbulo. El primer preám-
a Prius, y.
VULGATA VERSIO
studebo ex singulis nonnihil fru-
ctus decerpere.
3.™ Consequenter erit actiones
quoque personarum simul attende-
re, ut puta quomodo sese 30 inui-
cem mortales infestent, concutiant,
trucident, et omnes ruant ad infe-
ros; quomodo sanctissima Trinitas
incarnationis opus exequátur; quo-
modo item sua ángelus fungatur
legatione, et Beata Uirgo, humilli-
me se gerens, diuinae gradas agat
maiestati. Ex quibus ad nos ipsos,
ut dictum est, reflexis fructus obi-
ter est legendus.
Colloquium postremo subiiciam,
disquisitis studiose uerbis !, qui-
bus diuinam quamlibet Personam,
Uerbum incarnatum et ipsius Ma-
trera digne ualeam compellare; pe-
tendo etiam pro affectu, quem in
me sensero, quicquid ad maiorem
iuuet imitationem Domini mei Iesu
Christi, uelut nunc recens incar-
nati.
Recitabitur in fine Pater noster.
CONTEMPLATIO 2.a DE NATIVITATE
Oratio praeparatoria sicut supra.
Praeludium primum ex histo-
1 Notat Ro., annot. 20, p. 76, majorem in Aut. quam in Vu. simplicitatem; imprimís
vero abcssc illa «disquisitis studiose verbis, quibus diyne... valeam compellare».
SEGUNDA SEMANA NASCIMIKN I O
329
VERSIO PRIMA
ut recipiam a aliquem fructum ex
eorum b verbis.
Tertium est, considerare illa,
quae faciunt nomines inhabitantes
faciem terre, verbigratia, percu-
tiunt, occidunt, descenduntc ad in-
fernum, etc. Item, quidnam faciant
Persone diuinae, scilicet incarnatio-
nem sanctissimam, etc. Item, quid
faciunt ángelus et Beata Virgo, scili-
cet ángelus officium legationis, Bea-
ta Virgo humiliatur et agit d gratias
diuinae maiestati: postea haec ad
me reflectam, ut ex his rebus ali-
quem fructum hauriam.
Colloquium in fine debet fieri e
cogitando mecum id quod dicere
uolo 1 tribus Personis diuinis, 30
uel Verbo aeterno incarnato, vel
Matri et Dominae nostrae, peten-
do (iux[t]a id quod sentit) illa quae
iuuant ad maiorem imitationem et
sequelam Domini nostri, ita recen-
ter f incarnati , dicendo Pater
noster.
Secunda contemplatio est
natiu itatis
Oratio praeparatoria eadem que
sólita est.
Primum praeambulum est addu-
a ut inde accipiam B; A accipiam pro
hauriam oblitt.
b suis.
c percutere, occidere, descenderé.
li humiliatur agendo gratias.
e In fine debet fieri colloquium A.
f denouo.
VERSIO P. ROOTHAAN
sonar um omnium] verbis.
Tertium, postea considerare quae
faciunt personae super faciem ter-
rae, scilicet, [quomodo se invi-
cem] feriunt, occidunt, eunt ad In-
fernum, etc.: item, quae faciunt
Personae divinae, scilicet, operan-
tes sanctissimam Incarnationem,
etc.: et similiter, quae faciunt An-
gelus et Domina nostra, scilicet,
Angelus agens suum officium Lega-
ti, et Domina nostra humilians se,
et agens gratias divinae Majestati:
et postea reflectere, ut fructum
capiam ex unaquaque ex his re-
bus.
In fine faciendum est colloquium,
cogitando quid loqui debeam 1 ad
tres Personas divinas, vel ad Ver-
bum aeternum incarnatum, vel ad
Matrem [ej u s] et Dominam no-
stram; petendo, secundum id quod
[quis] in se senserit, [quae juvent]
ad magis sequendum et imitandum
Dominum nostrum, ita recens [nu-
per, modo] incarnatum: dicendo
[in fine] Pater noster.
SECUNDA CONTEMPLATIO EST
DE NATIVITATE.
Sólita oratio praeparatoria.
Primum praeambulum est histo-
33°
Segunda semana — nascimiento
AUTOGRAPHUM
bulo es la historia 1 : y será aquí,
cómo desde Nazaret salieron Nues-
tra Señora gráuida quasi de nueve
meses a, como se puede meditar pía-
mente, asentada en vna asna, y Jo-
sep y vna ancila, leuando vn
buey 2 para yr a Bethelem , a pa-
gar el tributo que César hecho en
todas aquellas tierras, fol. 41,
litt. a, b.
2.° preámbulo. El segundo:
composición, viendo el lugar; será
aquí con la vista ymaginatiua ver
el camino desde Nacaret a Beth-
lem, considerando la longura, la
anchura, y si llano o si por valles
o cuestas sea el tal camino; asi-
mismo mirando el lugar o espelun-
ca 3 del nacimiento b, quán grande,
quán pequeño, quán baxu, quán c
alto, y cómo estaba aparejado.
a j w. seq. in marg. scripta, ut post
meses legerentur. Quae si solius interpuu-
ctionis ratio habetur, referri possi/nt tum
nd praecedentia tum ad sequentiu; res turnen
ipsa exigit ut ad sequentia referantur; nam
pin meditatio non ad Virginem gravidam
speetat, quae res certa est, sed ad sedentcm
super asinam, quod ex historia non constat.
Ita rem exposuerunt deputati pro Exerci-
tiis in congregatione V, praeside Aegidio
(ionzátez. Vide Directorio recentiora, VIII,
judicium Deputatorum, [if].
t> Prius mirando el diuersorio; diuer-
sorium Re.\ hospitium Fu.
c quam Aut.
VULGATA VERSIO
ria 1 dependet , quae recensenda
est ab egressu B. Uirginis 30 v ex
oppido Nazareth: quo scilicet modo
ipsa iam nono mense grauida et in-
sidens asinae (ut pie meditan licet)
ac Ioseph comes cum ancillula et
boue * profecti sunt Bethlehem,
tributum a Caesare exactum pro se
soluturi.
2m uero deducendum erit ex
consideratione itineris, aestimata
eius longitudine, obliquitate, leni-
tate uel asperitate passim oceurren-
te. Deinceps, etiam Natiuitatis lo-
cum rimabimur, speluncae 3 simi-
¡em, latum uel angustum, planum
uel erectum, commode uel incom-
mode paratum.
1 Lúe, II, 1-14; Matth., I, 24-25.
2 De ancilla, bove et asino diximus in Prolegomenis illa quae S. Ignatius in Flore
Sanctorum et in Vita Christi legere Loyolae potuit, quibus nonnulla in notationibus
adjunximus (supra, p. 65). Inveniuntur etiam tam ancilla, quam bos et asinus in cruce
illa ex auro et smalto, quae antiquior esse videtur Sergio I Pontífice máximo (687-701),
et fortasse ad saeculum sextum aut quintum pertinet. (Hartm. Grisar, s. j., Die A'ómi-
sc/ie Kapelle Sánela Sanctorum, Freiburg im Iir., 1908, pp. G2-8o, praesertim [>p. 76-77).
In evangelio Jacobi Minoris, quod etsi apocryphum est, non caret tamen omni auctori-
tate, priore enim saeculi secundi parte scriptum censetur a plerisque, asinae quoque
Segunda semana —
VKRSIO PRIMA
cere historiam 1 in médium , quae
hic erit considerare exitum a Na-
zareth Beatae Virginis, grauidae
iam quasi per nouem menses, insi-
dentis asinae, et Joseph et ancillae
cum boue vt pie meditan licet %
vt pergerent Bethleem pro soluen-
do tributo, quod Caesar exigebat b,
foL [64V].
Secundum, compositio loci, quae
hic erit oculo imaginationis consi-
derare iter illud a Nazareth usque
Bethleem , attendendo longitudi-
nem et latitudinem itineris, an sit
planum, aut decliue, aut montuo-
sum; item attendendo c locum na-
tiuitatis 3, an magnus aut paruus,
an altus, an hu-30v milis, et quo-
modo paratus d.
a 4 vv. praeced. sunt in marg. in A, et
respondent additis a S. ígn. in Aut.
b exigcbat in ómnibus illis terris.
c Sequitur seu oblitt., et ante seu locus
vacutis in B. Vide annot. sea.
d Hic locus a vv. an sit planum sic erat
in A: si planum aut decliue aut montuo-
sum, item attendendo hospicium seu di-
uersorium, si magnum aut paruum, si al-
tum an tramite, et quomodo paratum. Ver-
ba speluncam seu locum natiuitatis (quae
respondent emendationi ignatianae in Aut.)
sunt in marg. pro hospicium seu diuerso-
rium oblitt. Caetera eméndala ut in B.
NASO MIENTO 33I
VERSIO P. ROOTHAAN
ria '; et erit hic, quomodo a Na-
zareth egressi sunt Domina nostra,
novem fere mensibus grávida, ut
pie meditan licet, insidens asinae,
et Joseph, et ancilla, ducentes bo-
vem 2, ut irent in Bethlehem ad
solvendum tributum, quod Caesar
ómnibus illis regionibus imposue-
rat. Infra [vide in Mysteriis Vitae
Jesu Christi Domini nostri].
Secundum, compositio, videndo
locum. Erit hic, visu imaginationis
videre viam a Nazareth ad Bethle-
hem, considerando [ejus] longitu-
dinem, latitudinem, et an plana sit
talis via, vel an per valles, aut di-
vos: item considerando locum, sive
speluncam 3 nativitatis, quam am-
plus [sit locus] quam exiguus:
quam humilis, quam altus, et quo-
modo erat paratus.
fit mentio: « 'lioar,?... éiríTxpiixrev -ry¡v ovov, xai £nExá0i<7év autiív >, et »1ííttív aOtoj Ma¡;iá|x'
KaTáfa^s |ie ano 1?¡' óvou'. Cap. XVH. (Evangelio apocrypha, ed. Constant. Tischen-
porf, Lipsiae, 1853, pp. 31-32).
3 Christum in spelunca natum esse, traditio est antiquissima et certa, cujus testes
sunt S. Justinus martyr (Dialogas cum Triplione, n. 78; Migne, P. G., VI, 657), Orígenes
(Contra Cetsum, I. I, n. 51; Migne, P. G., XI, 756), Eusebius caesariensis (De vita Con-
stantiui, 1. III, c. 41; Migne, P. G., XX, 1.101), S. Hieronymus (Epístola 108 [alias 27],
n. 10; Migne, P. L., XXII, 884-885); Evangelium infantiae Salvatoris arabicum, c. 2, 3
(Tischendorf, 1. c, 171-172); Evangelium Pseudo-Matthaei, c. XIII (1. c. 74-76).
i
332
Segunda semana
— NASCIMIENTO
AUTOGRAPHUM
3.° preambu o El 3.0 será el
mismo y por la misma forma que
fué en la precedente contempla-
ción.
I.° puncto. El primer puncto
es ver las personas, es a saber,
ver a Nuestra Señora y a Joseph
y a la ancilla y al niño Jesú, des-
pués de ser nascido, haziéndome
yo vn pobrezito y esclauito indig-
no, mirándolos, contemplándolos
y seruiéndolos en 19 v sus necces-
sidades, como si presente me ha-
llase con todo acatamiento y
reuerencia possible; y después re-
flectir en my mismo para sacar
algún prouecho.
2° puncto. El 2.0: mirar, aduer-
tir y contemplar lo que hablan; y
reflitiendo en my mismo, sacar al-
gún prouecho.
3." puncto. El 3.": mirar y con-
siderar lo que hazen, así como es
el caminar y trabajar, para que el
Señor sea nascido en summa po-
breza, y a cabo de tantos trabajos,
de hambre, de sed, de calor y de
frío, de iniurias y afrentas, para
morir en cruz; y todo esto por my;
después reflitiendo, sacar algún
prouecho spiritual.
VULGATA VERSIO
3.m a superiore nihil mutabitur.
Punctum primum est aspectus
personarum, ut Uirginis Deiparae,
et Ioseph coniugis, cum fámula, et
Christi Domini, ut infantis nunc
primum nati. Inter quos me adesse
fingam *, tanquam pauperculum,
eorum utcunque necessitatibus *
cum reuerentia máxima famulan-
tem. Ac inde quid ad me rediré
emolumenti ex tali spectaculo pos-
sit, dispiciam.
31r 2.m conficitur ex uerborum,
quae ibidem fiunt, apprehensione
fructuosa.
3.m ex negotiorum, quae illic ge-
runtur, inspectione, puta itineris,
laborum et causarum, ob quas
summus omnium Dominus in sum-
ma natus sit egestate, laturus quo-
que in hac uita cum perpetua
paupertate labores, famem, sitim,
aestum, frigus, opprobria, uerbera
et crucem tándem subiturus, idque
mei causa: vnde per singula stude-
* ¡>i primo púnelo: Inter quos me ades-
se fingam, tamquam pauperculum, coruni
uteumque necessitatibus, etc.; addatur ex
autographo: Inter quos me adesse fingam,
tamquam pauperculum et servulum indig-
num, eos spectantem, contemplantem et
eorum necessitatibus cum reverentia má-
xima famulantem.
V. supra, Proleg., pp. 56, 114-115.
Secunda semana — nascimif.nto
333
VERSIO l'KIMA * VERSIO I>. ROOÍHAAN
Tcrtium erit idem et eiusdem
formae ut fuit in praecedenti con-
tcmplationc.
Primum punctum est considera-
do personarum, scilicet conside-
rare Dominam, Joseph, ancillam et
panuilum JESVM iam naturri,
estimando me pauperculum et ser-
uulum indignum,attendentem illos,
contemplantem illos, inseruientem
illorum necessitatibus, ac si pre-
sens adessem \ cum omni honore
et reuerentia a; postea haec ad
meipsum reflectam, ut inueniam b
aliquem fructum.
Secundum, videre, aduertere et
contemplan illa quae loquuntur, et
reflectam ad me , ut percipiam 0
aliquem fructum.
Tertium, videre et considerare
illorum facta, verbi gratia, uiam
quam faciunt cum tanto labore vt
Dominus nascatur in summa pau-
pertate, vt post finem tantorum
laborum et famis et sitis et caloris
et frigoris et iniuriarum et impro-
periorum, moriatur 31 in cruce et
pro me haec omnia perferat; post
haec ad me reflectam, ut inde
a reuerentia mihi possibili.
b In Á hauriam, et supra hoc v. non
deletum, scriptum est inueniam; hauriam
Fa.
c eruam.
Tcrtium erit idem, et eadem for-
ma, quae fuit in praecedenti con-
templatione.
Primum punctum est, videre
personas, scilicet videre Dominam
nostram, et Joseph, et ancillam, et
Jcsum infantem, postquam natus
fuerit, faciendo [habendo] me pau-
perculum, et scrvulum indignum,
spectando illos, contemplando il-
los, et serviendo illis in suis neces-
sitatibus, ac si praesens adessem ',
cum omni possibili obsequio [s. hu-
militate, devotione] ac reverentia;
ac dein reflectere in meipsum, ad
capiendum aliquem fructum.
Secundum, attendere, advertere,
et contemplan ea, quae [personae]
dicunt, et reflectendo in me ipsum
fructum aliquem capere.
Tertium, spectare et considerare
ea quae faciunt, ut est, iter faceré,
et laborare [ferré labores, aerum-
nas], ut Dominus nascatur in sum-
ma paupertate, et post tot labores,
post famem, post sitim, post ae-
stum et frigus, post injurias et con-
tumelias, ut [tándem] moriatur in
cruce, et omnia haec propter me.
Deinde reflectendo capere aliquem
fructum spiritualem.
334
Segunda semana
NASCIMIENTO
AUTOGRAPHUM • VCJLGATA VERSIO
Colloquio. Acabar con vn co-
lloquio, así como en la precedente
contemplación, y con vn Pater
noster.
La TERCERA CONTEMPLACIÓN SERÁ
REPETICIÓN DEL PRIMERO Y 2.°
EXERCICIO
Después de la oración prepara-
toria y de los tres preámbulos se
hará la repetición del primero y
segundo exercitio, notando siem-
pre algunas partes más principales,
donde aya sentido la persona al-
gún conoscimiento, consolación o
desolación, haziendo asimismo vn
colloquio al fin y un Pater noster.
En esta repetición y en todas
las siguientes se lleuará la mis-
ma 20 orden de proceder, que se
lleuaua en las repeticiones de la
primera semana, mudando la ma-
teria y guardando la forma
La QUARTA CONTEMPLACIÓN SERÁ
REPETICIÓN DE LA 1.a Y 2.a, DE LA
misma manera que se hizo en la
sobredicha repetición
La quinta será traer los cin-
co SENTIDOS 2 SOBRE LA PRIMERA
Y SEGUNDA CONTEMPLACIÓN
Oración. Después de la oración
preparatoria y de los tres preám-
bo prouentum aliquem spiritua-
lem colligere.
Haec demum concludenda erunt
inito colloquio, et finito cum Pater
noster.
Tertia contemplatio est repetitio
praecedentium duarum
Pro tertio exercitio seu contem-
platione repetuntur duae praece-
dentes cum oratione praeparatoria
et iisdem tribus praeludiis; notan-
do ubique et fixius tractando illas
partes, 3lv in quarum priore trans-
cursu aliquid illustrationis, conso-
lationis uel desolationis acceperim.
Subdetur etiam colloquium cum
oratione dominica ut prius.
Notandum eundem esse repe-
tendi exercitii modum et ordinem
in hac hebdómada et in sequenti-
bus, qui fuit in prima; nisi quod
mutatur materia, eadem forma per-
manente-1.
o u arta contemplatio est primal
ac 2 .ae iter ata repetitio, proxim ae
praecedenti penitus conformis :l
Quinta contemplatio est appli-
catio sensuum 8 ad praedictas
Post orationcm praeparatoriam
cum tribus iam dictis praeludiis
a Seq, Quarta contemplatio nihil dift'e-
' ret a i" oblitt.
1 Y. supra, Pro/t'g., p. 48.
2 «Applicatio scnsuum praecipue suaviter et absque contcntionc institucnda est.»
Segunda semana — N ASCI MIENTO 335
PRIMA VERSIO I'. ROOTHAAN
VERSIO
fructum aliquem spiritualem acci-
piam *.
Finiam cum uno colloquio sicut
in praecedenti contemplationc, et
addam Pater noster.
TeRTIA CONTEMPLATIO ERIT REPETI-
TIO PRIMI ET SECUNDI EXERCITII
Post solitam praeparatoriam ora-
tionem et post tria praeambula,
fiet repetitio primi et secundi exer-
citii, adnotando semper aliquas
partes magis principales, in quibus
inuenerit aliquis b cognitionem vel
consolationem uel desolationem ,
addendo colloquium, et ad c finem
Pater noster.
In hac repetitione et in similibus
ómnibus sequentibus seruabitur
ordo idem procedendi, qui serua-
tus est in repetitionibus primae he-
bdomadae, mutata tantum materia
et seruata forma f.
31 V OUARTA COXTEMPLATIO ERIT
REPETITIO I.ae ET 2.ae EODEM MODO,
QUO DICTUM EST IX PRECEDEXTI
REPETITIOXE
QUIXTA ERIT APPLICARE QUIXQUE
SEXSUS 2 AD d PRIMAM ET SECUX-
DAM COXTEMPLATIOXEM
Post solitam orationem praepa-
ratoriam et post tria praeambula
Finem imponcre per colloquium,
ut in praecedenti contemplationc
et Pater noster.
TERTIA COXTEMPLATIO ERIT REPE-
TITIO PRIMI ET SECUXDI EXERCITII.
Post orationem praeparatoriam
et tria praeambula, fiet repetitio
primi et secundi Excrcitii, notando
semper aliquas partes magis prae-
cipuas, in quibus senserit quis
aliquam cognitionem , consolatio-
nem, vel desolationem, faciendo
similiter colloquium in fine, et [re-
citando] Pater noster.
In hac repetitione et in ómnibus
sequentibus, idem servabitur ordo
procedendi, qui servabatur in re-
petitionibus primae hebdomadae,
mutando materiam, et retinendo
formam '.
QUARTA COXTEMPLATIO ERIT REPE-
TITIO PRIMAE ET SECUXDAE EODEM
MODO QUO FACTA EST IX SUFRA DI-
CTA [PRAECEDEXTl] REPETITIOXE.
QUIXTA COXTEMPLATIO ERIT TRAHE-
RE [APPLICARE] QUIXQUE SEXSUS 1
AD PRIMAM ET SECUXDAM COXTEM-
PLATIOXEM.
Tost orationem praeparatoriam,
et tria praeambula, prodest dis-
» hauriam.
b aliquis aliquam.
c in. — d trahere quinqué sensus super.
Ro., annot. 29, p. 80. Hinc etiam intelliges verbum traer nullam vim significare. \'. su-
pra, annot. 3, p. 277. Cf. etiam Di. Po., c. VI, et Di., c. XX.
336
Segunda semana — nascimiento
AUTOGRAPHUM
bulos, aprouecha el pasar de los
ginco sentidos de la ymaginación
por la 1.a y 2.a contemplación de
la manera siguiente:
1 . ° puncto. El primer puncto es
ver las personas con la vista yma-
ginatiua, meditando y contemplan-
do en particular sus circunstan-
cias, y sacando algún prouecho de
la vista.
2. ° puñete. El 2°: oyr con el
oydo lo que hablan o pueden ha-
blar, y refletiendo en sí mismo, sa-
car dello algún prouecho.
3. ° puncto. El 3.0: oler y gus-
tar 1 con el olfato y con el gusto
la infinita suauidad y dulcura de la
diuinidad, del ánima y de sus vir-
tudes y de todo, según fuere la
persona que se 20v contempla, re-
fletiendo en sí mismo y sacando
prouecho dello.
4. ° puncto. El quarto: tocar con
el tacto, así como abrazar y besar
los lugares, donde las tales perso-
nas pisan y se asientan, siempre
procurando de sacar prouecho
dello.
Coloquio. Acabarse ha con vn
colloquio como en la primera y
VULGATA VERSIO
apprime conducit, quinqué imagi-
narios sensus circa primam et 2.am
32 contemplationem eo, qui sequi-
tur, modo exercere, prout res sub-
iceta ferct.
Punctum primum erit, secun-
dum imaginationem respicere per-
sonas omnes, et notatis, quae circa
eas oceurrent, circumstantiis, utili-
tatem nostram elicere.
2m. Velut audiendo quid lo-
quantur, aut loqui eas deceat,
omnia in usum nostrum attrahere.
3-m Interiore quodam gustu et
olfactu 1 sentiré, quanta sit suaui-
tas et dulcedo animae, diuinis do-
nis * ac uirtutibus imbutae, iux-
ta rationem personae, quam consi-
deramus; adaptando a nobis ea,
quae fructum aliquem adferre pos-
sint.
4.m Per internum tactum attrc-
ctare ac deosculari uestimenta ,
loca, uestigia caeteraque personis
talibus coniuncta, vnde fiat nobis
deuotionis uel boni cuiuslibet spi-
ritualis maior accessio.
Huic erit contemplationi per col-
loquium imponendus finis, sicut
* In quinta contetnplationt. In tertio
puncto: Dulcedo animae divinis donis etr.;
legatur: Dulcedo divinitatis. animae ejus-
que virtutum ac caetrrorum omnium, jux-
ta rationem, etc.
a Scq. siue affingendo oblitt.
1 «Conjunguntur hi dúo sensus, quorum alter altero propius quidem et immediatius
afficit, uterque tamen unice ad affeelum pertinet, delectationis scilicet et amoris spiri-
Segünda semana — nascímtento
337
VERSIO PRIMA
prodest ducere a quinqué sensus
imaginationis super prima et 2.a
contení platione modo sequenti b,
vt res, qua de agilur, ferct.
Primum punctum estuidere per-
sonas oculo imaginationis, medi-
tando et contemplando in particu-
lari circunstantias eorum et acci-
piendo 0 aliquem fructum ex tali
uisione.
Secundum: auribus percipere
quae loquuntur seu loqui possunt,
et reflectam ad me, ut inde fru-
ctum aliquem habeam.
Tertium: odorari ac etiam gusta-
re d 1 infinitam 32 suauitatem et dul-
cedinem diuinitatis anime et sua-
rum uirtutum et omnium, iuxta
rationem e personae quam contem-
plamur; reflectam ad me tándem ut
inde aliquem fructum excipiam '.
Ouartum: amplexari et osculari
et tangere s loca, quae tales perso-
nae contemplatae contingunt, et
super quibus sedent, reflectendo
semper ut fructum habeam
Finietur hoc exercitium cum
uno colloquio, sicut in prima et 2.a
a expedit trahere.
(• Sequitur vel scriptum a Polanco et
oblitt.
c eruendo.
d odorari ac gustare et naso et lingua.
e iuxta quod fuerit.
f hauriam.
g amplexu et ósculo tangere.
h hauriam.
VERSIO P. ROOTHAAN
cursus [applicatio] quinqué sen-
suuni imaginationis per [s. ad]
primam et secundam contempla-
tionem modo sequenti.
Primum punctum est, viderc per-
sonas visu imaginationis, meditan-
do et contemplando in particulari
circumstantias earum, et capiendo
aliquem fructum ex [hujusmodi]
visione [aspectu].
Secundum, audire auditu ea
quae loquuntur, vel loqui possunt,
et reflectendo in se ipsum, capere
inde aliquem fructum.
Tertium odorari et gustare 1 ol-
factu et gustu infinitam suavitatem
ac dulcedinem divinitatis, animae,
ejusque virtutum, et ceterarum re-
rum, juxta rationem personae quam
contemplamur, reflectendo in se
ipsum et capiendo inde fructum.
QüartunL tangere tactu, ut, v. g.
amplexari et osculari loca ubi tales
personae vestigia ponunt, et se-
dent; semper procurando fructum
inde capere.
Terminandum est [Exercitium]
colloquio, ut in prima et secunda
tualis, vel contra, horroris, aversionis, nauseae et odii.» Ko., annot. 30, p. 81. Cf. etiam
Di. Po., ubi supra, nn. 65-66.
Moxlm. Igsat.— Series II. ■•■^
338
Segunda semana — nascimiento
AUTOGRAPHU.M
segunda contemplación y con vn
Pater noster.
1. a nota. Primera nota: es de
aduertir para toda esta semana y
las otras siguientes, que solamente
tengo de leer el misterio de la con-
templación que inmediate tengo
de hazer, de manera que por en-
tonces no lea ningún misterio que
aquel día o en aquella hora a no
haya de hazer, porque la conside-
ración de vn misterio no estorue
a la consideración del otro.
2. a nota. La 2.a: el primer exer-
citio de la encarnación se hará a
la media noche; el 2.° en amanes-
ciendo; el 3.0 a la hora de missa;
el 4.0 a la hora de vísperas, y
el 5.0 antes de la hora de cenar,
estando por espacio de vna hora
en cada vno de los cinco exerci-
cios; y la misma horden se lleuará
en todo lo siguiente.
3. a nota. La 5.a: es de aduertir
quesila persona que haze los exer-
cicios es biejo o débil o aunque
fuerte, si de la 1.a semana ha que-
dado en alguna manera débil, es
mejor que en esta 2.a semana a lo
menos algunas vezes no se leuan-
tando a media noche, hazer a la
mañana v n a contemplación , y
otra a la hora de missa, y otra an-
tes de comer, y sobre ellas vna
repetición a la hora de vísperas b,
« noche Do.
b vispaeras Aut.
VLLGAT.V VERSIO
prioribus, adiecto itidem Pater no-
ster.
32v a Xotanda insuper sunt
haec quinqué.
Primum quod tam in hac, quam
in qualibet sequente hebdómada,
nullum debeo legere uel cogitare
aliud mysterium, nisi quod eadem
hora aut die considerandum sit,
cum alioquin unum alteri obtur-
bet.
2.™ Quod primum de incarna-
tione Christi exercitium fit media
nocte; proximum diluculo; 3.™ cir-
ca horam missae; 4.™ sub uesperas;
5.m paulo ante coenam. Et eorum
cuilibet spatium impendetur unius
horae. Id quod abhinc deinceps
ubique uenit obseruandum.
3»™ Quod si is, qui exercitatur,
sit senex uel ualetudinarius uel
per hebdomadam primam uiribus
attritus; praestat eum aliquoties
non surgere de nocte, sed tres tan-
tum contemplationes peragere, in
aurora, circa missae tempus, et
ante prandium; superaddita circa
uesperas una repetitione, et sen-
suum applicatione ante coenam *.
a /// marg. pan-a charla agg/utinata
est. cum hac nota Polanci pro typographis:
Qui ccminciate vn capito ben distinto, a
questa nota *, quae ¡iota exstat ante v. No-
tanda. — * //; quinqué notandif. In tertto:
Superaddita circa Yesperas una repetitio-
ne et sensuum applicatione ante coenam;
ex autographo: Superaddita circa Yesperas
una repetitione, et postea sensuum appli-
catione ante coenam.
Segunda semana — nascimeento
339
VERSIO PRIMA
contemplatione, et cum uno Tater
noster.
Prima adnotatio a est aduertere
pro tota hac hebdómada et pro
aliis sequentibus, quod solum de-
beo legere mysterium illius contem-
pladoras, quam immediate factu-
rus sum, ita ut tune non legam b
aliud mysterium, quam illud quod
illa die uel alia [_sie] hora debeo
meditari c, ne considerado unius
mysterii alterius considerationem
impediat d.
Secunda: primum exercitium in-
carnationis fiet media nocte; se-
cundum, in aurora; tertium, tem-
pore missae; quartum, hora uespe-
rarum; quintum ante coenam, et
32v oportet ímmorari in singu-
lis e horum exercitiorum quinqué
per horam; et hic ordo seruabitur
in sequentibus.
Tertia est aduertere, quod si is
qui exercitatur est senex, uel de-
bilis, uel licet fortis, ex prima ta-
men hebdómada remansit aliquo
modo debilis, consultius erit in
hac 2.a hebdómada saltem aliquan-
do ut f non surgat media nocte,
sed ut s mane in aurora faciat
unam contemplationem.aliam tem-
pore missae, aliam ante prandium,
et super his faciet unam repetitio-
nem in hora uesperarum; postea
a ' Prima nota.
b immediate debeo faceré, ita quod
pro tune non legat, et deleto t, legam.
c debeo faceré.
d impediat alterius considerationem.
e singulo.
i quod.
g quod.
VERSIO P. ROOTHAAN
contemplatione, et recitando semel
Pater noster.
Prima nota. Advertendum est
pro tota hac hebdómada, et cete-
ris sequentibus, quod solum debeo
legere Mysterium contemplationis,
quam immediate facturas sum: ita
ut pro tune nullum legam Myste-
rium, quod illa die, vel illa hora
non facturus [contemplaturus]
sim: ne consideratio unius Mysterii
impediat considerationem alterius.
Secunda. Primum Exercitium
de Incarnatione fiet media nocte;
secundum in Aurora; tertium ad
horam Missae; quartum ad horam
Vesperarum; et quintum ante ho-
ram coenandi: perdurando spatium
unius horae in quovis ex his quin-
qué Exercitiis; atque idem ordo
servabitur in ómnibus sequenti-
bus.
Tertia. Advertendum est, quod,
si qui facit Exercitia sit senex, vel
debilis; vel, etiamsi robustus, si ex
prima hebdómada remanserit ali-
quo modo debilis, melius est, ut
in hac secunda hebdómada, sal-
tem aliquoties, non surgendo me-
dia nocte, faciat primo mane unam
contemplationem , et alteram ad
horam Missae, et alteram ante
prandium, et super illas unam re-
petitionem ad horam Yesperarum,
34°
Segunda semana
AUTOGRAPHUM
NASCIMIENTO
VULGATA VERSIO
y después el traer de los sentidos
antes de cena.
21r 4.a nota. La quarta: en
esta segunda semana, en todas
las X addiciones, que se dixeron
en la primera semana, se han de
mudar la 2.a, la 6.a, la 7.a, y en
parte la 10.a.
En la segunda será luego en des-
pertándome poner enfrente de nu-
la contemplación que tengo de ha-
zer , deseando más conoscer el
Verbo eterno encarnado, para más
le seruir y seguir.
Y la 6.a será traer en memoria
freqüentemente la vida y misterios
de Xpo. nuestro Señor, comen-
tando de su encarnación hasta el
lugar o misterio que voy contem-
plando.
Y la 7.a será que tanto se deue
guardar en tener obscuridad o
claridad, vsar de buenos il tem-
porales o diuersos, quanto sintiere
que le puede aprouechar y ayudar
para hallar lo que desea la perso-
na que se exercita.
Y en la 10.a addición el que se
exercita se deue aver según los
misterios que contempla; porque
algunos piden penitencia, y otros
;> Etiühd. ex bienes; bienes Do et Bu.
I '. si/fira, Pro/i'g.. p. ij¿¡.
33r 4.m Ouod in hac hebdóma-
da 2.a, ex decem additionibus in
prima traditis, uariari debent 2.a,
6.a et 7.a cum decima ex parte.
In 2.a quidem hoc mutatur, quod
simul atque excitor a somno, medi-
tationem proxime instantem debeo
menti obiieere, ac desiderium pro-
uocare cognoscendi clarius incar-
nati aeterni Uerbi, ut ipsi seruiam
et adhaerescam tanto propensius,
quanto incredibiliorem erga me
bonitatem eius perspexero.
In 6.a uero, ut frequenti a uersem
memoria uitam Christi a tempore
incarnationis ad locum usque siue
mysterium, de quo in praesenti die
uel hora sum meditaturus.
In 7.a ut luce uel obscuritate,
sereno cáelo uel túrbido delecter,
quatenus ad scopum refert deside-
ratae rei pertingendum.
In 10.a ut ita me geram, sicut
exigerc uidetur mysteríi contem-
plandJ genus; cum nonnulla ex
mysteriis poenitentiam requirant,
» Seq. meditatione oblitl.
»
Segunda semana
VERSIO PRIMA
exercitium ducendi a quinqué sen-
sus ante coenam.
Quarta: in hac 2.ahebdomada,
ex decem additionibus praedictis
in prima hebdómada dcbent mu-
tari secunda, sexta, séptima, et
ex parte etiam décima.
In 2.a statim ut excitatus fuero,
ponam ante oculps contemplatio-
nem, quam facturus sum b, arden-
tius desiderando cognitionem Ver-
bi inearnati, ut plus illi inseruiam
et illud sequar.
— nascimiento 341
VERSIO P. ROOTHAAN
et postea applicationem sensuum
ante coenam.
Quarta. In hac secunda hebdó-
mada in ómnibus decem Additioni-
bus, quae dictae sunt in prima heb-
dómada, mutari debent secunda,
sexta, séptima, et ex parte decima.
In secunda erit [mutatio], sta-
tim ut excitatus fuero poneré
mihi ob oculos contemplationem
quam facturus sum, desiderando
magis cognoscere Verbum aeter-
num incarnatum, ut magis illi ser-
viam et [magis illud] sequar.
In sexta, frequenter in memo-
riam reducam uitam 33 ac myste-
ria Christi Jesv Domini nostri in-
cipiendo ab incarnatione usque ad
locum seu mysterium, quod uolo
contemplan.
In séptima tantum appetet c is
qui exercitatur claritatem solis seu
obscuritatem, usum ameni tempo-
ris seu inameni d, quantum sense-
rit sibi e posse expediré et pro-
desse ad inueniendum id quod de-
siderat f.
In decima, is qui exercetur ita
se habebit secundum mysteria
quae contemplantur, quoniam ali-
qua exigunt poenitentiam , alia
Et sexta [Additio] erit, frequen-
ter in memoriam reducere Vitam,
et Mysteria Christi Domini nostri,
incipiendo ab ejus Incarnatione,
usque ad locum seu Mysterium, in
cujus contemplatione versor.
Et séptima erit, ut qui exerce-
tur, eatenus curet tenere obscuri-
tatem vel claritatem, [et] uti amoe-
no tempore vel diverso, quatenus
senserit sibi posse prodesse et ju-
vare, ad inveniendum id quod
desiderat.
Et in decima Additione, ille qui
exercetur debet se habere juxta
Mysteria quae contemplatur; quia
quaedam postulant poenitentiam,
a trahendi.
b acturus sum A, oblitteratis debeso
faceré.
c tantum amabit.
d laetí temporis seu non Iaeti.
e illi, quod est in A.
f posse iuuare ad quaerendum id quod
qui exercitatur desiderat.
342
Segunda s.A — La presentación en el templo
AUTOGRAPHUM
no; de manera que se hagan todas
las X addiciones con mucho cuy-
dado.
5.a nota. La quinta nota: en
todos los exercitios, dempto en
el de la media noche y en el de la
mañana, se tomará el equiualente
de la 2.a 1 addición, de la manera
que se sigue: luego en acordándo-
me que es hora del exercicio que
tengo de hazer, antes que me baya
poniendo delante 21t de mí adon-
de voy y delante de quién, resu-
miendo vn poco el exercicio que
tengo de hazer, y después hazien-
do la 3.a addición entraré en el
exercitio.
2.° día. El segundo día tomar
por primera y segunda contem-
plación la presentación en el tem-
plo s, fol. 42, lit. d, c; y la huyda
como en destierro a Egipto 3,
fol. 42, lit. c: y sobre estas dos
contemplaciones se harán dos re-
peticiones y el traher de los cinco
VULGATA VERSIO
alia non item. Decem igitur addi-
tionibus utendum erit circun-
specte.
33v 5.'11 est ultimo notandum,
quod in ómnibus aliarum horarum
(praeterquam noctis mediae et au-
rorae) exercitiis assumendum erit
aliquid quod secundae 1 et iertiae
additioni aequiualeat , hunc in
modum: vbi primum in mentem
ueniet, adesse meditandi horam,
priusquam accedam , prospiciam
eminus, quo ferar et coram quo sim
appariturus, ac transcursa obiter
exercitii oblati parte a, contempla-
tionem statim auspicabor.
In 2.a die argumentum primae
et 2.ae contemplationis erit Christi
praesentatio in templo !, de qua
infra , fol. [59], et fuga in Egy-
ptum 3 *, de qua fol. [59v].
Super duabus his contemplatio-
nibus fiet repetido dúplex et sen-
suum applicatio ut supra.
a Seq. impletaque additione 3.a oblitt.
* In secunda die: Et fuga in Aegyptum;
ndditur ex autographo: Et fuga ejusdem
veluti exulantis in Aegyptum.
1 Rcctc 2.a, non secundae et tertiae, quod habet í '//. ; multo minus recte tertiae,
id quod facile patet integram notationem quintam consideranti. V. supra, Proleg.,
pp. 152-153-
Segunda s.a — La presentación en el templo 343
VERSIO PRIMA
non. Itaque a diligenter et accurate
fian t decem additiones.
Quinta: in ómnibus exercitiis
(praeter id b quod fit media nocte
et illud quod in aurora) acccipia-
tur aequiualens secundae 1 et
tcrtiae additionis modo sequenti:
statim ut c cognouero esse iam
horam alicuius exercitii d, ante
quam accedam, considerabo me-
cum e quo tendo et coram quo,
breuiter cogitando ex parte f exer-
citium quod uolo faceré, postea &
accedam ad exercitium.
Secundo die accipiam pro prima
et 2.a contempla-33v tione presen-
tationem in templo 2, fol. [65V],
et fugam in Aegiptum 3, fol. [65V];
et super his duabus contemplatio-
nibus fient duae repetitiones, et
exercitium ducendi h quinqué sen-
sus super eisdem eodem modo
a is qui exercitatur, ita se habebit sicut
sunt mysteria quae contemplantur, quia
aliqua petunt poenitentiam aliqua non.
Itaque.
b illud A.
p statim ac.
<I horam faciendi exercitium aliquod.
e mecum prius.
s coram quo, resumendo ex parte; sic
Fa.
S In B sequuntur w. cum fecero ter-
tiam additionem oblitt.; exstant in A. Cf.
amwt. 1 sub Aut. hoc loco ; et Prolegóme-
no* pagg. I52-I53-
h trahendi.
VERSIO P. ROOTHAAN
et alia non. Ita ut fiant [serventur]
omnes decem Additiones cum mul-
ta cura [diligentia et circumspe-
ctione].
Quinta nota. In ómnibus Exer-
citiis, praeterquam in illis, quae
media nocte et in aurora [fient],
assumetur [aliquid] quod aequiva-
leat secundae 1 Additioni modo
qui sequitur: Statim ut recordabor
adesse horam Exercitii, quod face-
re debeo, antequam vadam [ad
illud], ob oculos mihi ponens [po-
nam] quo vadam, et coram quo,
resumens [resumam] paululum
Exercitium quod facturus sum, et
postea faciens tertiam Additionem
intrabo in Exercitium.
Secunda die sumere pro prima
et secunda contemplatione Prae-
sentationem in Templo 2, infra
[inter Mysteria Vitae J. C. D. N.]
et Fugam, ut in exilium, in Aegy-
ptum 3, infra [ibidem]; et super
his duabus contemplationibus fient
duae repetitiones , et applicatio
2 Luc, II. 22-38.
3 Matth., II, 13-23.
— La presentación en el templo
VULGATA VERSIO
344 Segunda s.a
AUTOGRAPHUM
sentidos sobre ellas, de la misma
manera que se hizo el día prece-
dente.
Nota. Algunas vezes aproue-
cha, aunque el que se exercita
sea rezio y dispuesto, el mudarse
desde este 2° día hasta el 4.0 in-
clusiue 1 para mejor hallar lo que
desea, tomando sola vna contem-
plación en amaneciendo, y otra a
la hora de missa, y repetir sobre
ellas a la hora de vísperas a, y
traher los sentidos antes de cena.
3.° día. El tercero día cómo
el niño Jesú hera obediente a sus
padres en Nacareth 2, fol. 43 lit. g;
y cómo después le hallaron en el
templo s, fol. 43 lit. f; y así con-
sequenter hazer las dos repeticio-
nes y traher los cinco sentidos.
a visparas Aut.
Notandum quod expedit non-
numquam, eum, qui 34 exercita-
tur, quamuis et uigore animi et
corporis robore sit praeditus, non-
nihil tamen remittere de praescri-
ptis exercitiis 2.:ie huius hebdoma-
dae et subsequentium duarum, ut
assequi quod cupit, commodius
ualeat; accepta solummodo con-
templatione una in crepúsculo ma-
tutino, et altera circa missae tem-
pus, quarum repetitionem faciat
hora uesperarum, et sub coenam
quinqué imaginationis sensus su-
per iisdem exerceat.
Die uero 3.a meditandum occur-
ret, quo pacto puer Jesús apud
Nazareth subditus erat parenti-
bus 2, ut habetur fol. [59V-60].
Deinde quo modo ab eis repertus
fuerit in templo 3, fol. [60].
Fient item duae repetitiones
cum sensuum applicatione.
1 Infra quartus dicitur ¡He dies, quo fit qualer meditatio de vexillis, et quideni
semel media nocte. Forte hoc loco primum diem intelligit eum, quo factum est exerci-
tium de regno Christi; aut illud inclusiue jungendum cum j", ut est in ha.
2 Luc, II, 39-40, 51-52.
0 Luc, II, 41-50. «Consulte S. P. in contemplationibus diei tertiae ordinem verbo-
Segunda s.a
— La PRESENTACIÓN EN EL TEMPLO
345
VERSIO PRIMA
quo factum cst die praecedcnti.
Interdum utile cst a, quamuis is
qui exercitatur sit fortis ac robu-
stus, faceré mutationem abhoc 2°
die usque ad quartum inclusiue
ad melius inuenicndum quod quis
desiderat, accepta solum una con-
tcmplatione in aurora, altera in
hora missae, et repetitione una su-
per eisdem hora uesperarum, et
cum exercitio quinqué sensuum b
ante coenam.
VERSIO P, ROOTIIAAN
quinqué sensuum super illas,
eodem modo quo factum est die
praecedenti.
Interdum utile est, etiamsi is
qui exercetur robustus sit ac dis-
positus, variari [aliquid] ab hac
secunda die usque ad quartam, in-
clusive ut melius inveniat id
quod desiderat, sumendo solum
imam contemplationem summo
mane, et alteram ad horam Missae,
et repetitionem super illis faceré
ad horam Vesperarum, et applica-
re sensus ante coenam.
Tertio die, contemplabitur qui
exercitatur quomodo puer JESVS
erat parentibus obediens in Naza-
reth ! fot [66]. Deinde quomodo
inuentus fuit in templo 3 fol. [66v];
ita consequenter faciam duas repe-
titiones et exercebo c quinqué sen-
sus.
Tertia die [sumere pro prima et
secunda contemplatione] quo-
modo puer Jesús erat obediens
suis Parentibus in Nazareth *: infra
[inter mysteria Vitae Domini No-
stri]: et quomodo postea invene-
runt illum in Templo 3, infra
[ibidem] et ita consequenter fa-
ceré duas repetitiones, et applicare
quinqué sensus.
a est ac expediens.
b accipiendo unam contemplationem...
alteram... repetitionem unam... et exerci-
tium trahendi quinqué sensus.
c traham.
rum Evangelii ipsiusque etiam historiae tantisper invertit... Primo enim contemplandam
proposuit pueri Jesu obedientiam. ut formam vitae communis... dein ejusdem mansio-
nem in templo, relictis parentibus, ut formam vitae perfectioris... et hujus utriusque
mysterii contemplado, hoc ordine facta, viam sternit ad incipiendam considerationem
statuum.» Ro., annot. 40, p. 85-86.
346
Segunda s.a — Preámbulo para estados
AUTOGRAPHUM
Preámbulo para considerar
estados
Preámbulo. Ya considerado el
exemplo que Xpo. nuestro Señor
nos ha dado para el primer esta-
do, que es en custodia de los man-
damientos, siendo él 22 en obe-
diencia a sus padres; y asimismo
para el 2° que es de perfectión
euangélica, quando quedó en el
templo dexando a su padre adop-
tiuo y a su madre natural, por va-
car en puro seruicio de su Padre
eternal; comencaremos iuntamen-
te contemplando su vida, a inves-
tigar y a demandar en qué vida o
estado de nosotros se quiere ser-
uir su diuina maiestad; y assí para
alguna introductión dello l, en el
primer exercicio siguiente vere-
mos la intención de Xpo. nuestro
Señor, y por el contrario la del
enemigo de natura humana, y
cómo nos deuemos disponer para
VULGATA VERSIO
34 v praeludium quoddam cir-
ca considerationem statuum seu
generum uitae diuersorum *
Cum supra propositum fuerit
exemplum Christi de uitae genere,
quod in mandatorum Dei obserua-
tione consistit, et primus seu com-
munis status appellatur: nunc a
idem ipse Dominus dum parenti-
bus suis fuisse subditus memora-
tur, formam uidetur exhibere alte-
rius seu secundi status pendentis
ab obedientia, et perfectionem
euangelicam afferentis, quando ui-
delicet in templum se contulit, pa-
tre adscititio et naturali matre de-
relictis, ut aeterni Patris obsequio
uacaret. Quare opportunum hic
erit nos quoque illius uitam con-
templantes uestigare et efflagita-
re proprium uitae genus, in quo
maiestati suae nos seruire malit.
Ad hoc igitur inquirendum pos-
sumus introduci 1 per sequens
proxime exercitium , ad Christi
* In praeludio post contemplationem ter-
tiae diei. Quod ibi dicitur de distinctione du-
p/icis s/a/its, clarius i/a ponetur ex autogra-
pho: Cum supra propositum fuerit exem-
plum Christi de vitae genere, quod in man-
datorum Dei observatione consistit, dum
parentibus suis fuisse subditus memoratur,
et primus seu communis status appellatur;
nunc idem ipse Dominus formam videtur
exhibere alterius seu secundi status per-
fectionem evangelicam afferentis, quando
videlicct in templum se contulit etc.
b Sea. uero oblitt.
1 «Scilicet ut aliquo modo introducamur, tum ad inquirendum seu investigandum,
in quonam vitae genere Deus uti nobis velit, tum ad id efflagitandum seu ad pctendum
hanc in rem lumen et gratiam.» Ro., annot. 43, p. 86.
Segunda s.a — Preámbulo para estados 347
VERSIO PRIMA VERSIO P. ROOTHAAN
34r Praeambulum ad conside-
RATIONEM STATUUM
Postquam considerauimus exem-
plum, quod Christus Dominus 110-
ster nobis tradidit pro primo statu
custodiae mandatorum Dei, cum
ipse obedirct parentibus; item si-
militer pro 2° statu perfectionis
euangelicae, cum relicto patre pu-
tatiuo ac matre naturali, ut purius
Dei Patris aeterni seruitio uacaret,
remansit in templo: incipiemus (si-
mul contemplando eius uitam) in-
uestigare ac petere a Domino ad
quam uitam ac ad quem statum a
placeat suae diuinae maiestati nos
uocare, et ita pro aliqua istius rei
introductione 1 in primo exercitio
sequenti uidebimus intentionem
Ch[r]isti Domini nostri, et ex op-
posito inimici b nature humanae,
et quomodo nos disponere debe-
mus, ut perueniamus ad perfectio-
nem in ea uita, et in eo statu, ad
;l in quamuis uitam ac in quem statum.
b illam inimici; illam quae est inimi-
ci, Fa.
Praeambulum ad considerandos
status.
Considerato jam exemplo, quod
Christus Dominus noster nobis
dedit pro primo statu, qui consi-
stit in observantia mandatorum,
dum Parentibus suis obediens
erat, itemque [considerato jam
exemplo, quod idem Dominus no-
bis dedit] pro secundo [statu]
qui est perfectionis Evangelicae,
quando remansit in Templo, relin-
quens Patrem suum adoptivum et
Matrem suam naturalem, ut aeter-
ni Patris sui servido puré [unice]
vacaret; incipiemus [hoc loco],
simul contemplando ejus Vitam,
investigare et petere, in quanam
vita seu [in quo] statu divina sua
Majestas nobis uti ad suum servi-
tium velit.
Et ideo pro aliqua introductio-
ne 1 hujus rei, in primo Exercitio
sequenti videbimus intentionem
348
Segunda semana —
De banderas
AUTOGRAPHUM
venir en perfectión en qualquier
estado o vida que Dios nuestro
Señor nos diere 1 para eligir s.
El quarto día meditación de
dos banderas 3, la vna de Xpo.,
summo capitán y señor nuestro,
la otra de Luzifer, mortal enemigo
de nuestra humana natura.
Oración. La sólita oración pre-
paratoria.
1. ° preámbulo. El primer preám-
bulo es la historia: será aquí cómo
Xpo. llama y quiere a todos de-
baxo de su bandera, y Lucifer al
contrario debaxo de la suya.
2. ° preámbulo. El z.°, composi-
ción viendo el lugar: será aquí ver
vn gran campo de toda aquella
región de Hierusalén 4, adonde
el sumo capitán general de los
buenos es Xpo. nuestro Señor;
otro campo en región de Babilo-
nia 5, donde el caudillo de los
enemigos es Lucifer.
VULGATA VERSIO
mentem attendentes, collatam
cum opposita inimici. Discemus
etiam exinde , 35 qua sit nobis
opus dispositione, ut perfecti in eo
euadamus statu, quemcunque bo-
nitas diuina eligendum nobis sug-
gesserit \
Quarta die fiet meditado de
duobus uexillis 3 : uno quidem
Iesu X.1 optimi nostri imperato-
ris a, altero uero Luciferi hostis
hominum capitalissimi.
Oratio praeparatoria fit secun-
dum morena.
Praeludium primum erit históri-
ca quaedam considerado Christi
ex una parte, et ex altera Lucife-
ri, quorum uterque omnes nomi-
nes ad se uocat, sub uexillo suo
congregandos.
2.m est ad constructionem loci,
ut repraesentetur nobis campus
amplissimus circa Hierosolymam 4,
in quo Dominus Iesus Christus,
tanquam bonorum hominum
omniumsummus dux, adsistat; rur-
sum alter campus in Babylonia 5.
ubi se Lucifer malorum et aduer-
sariorum ducem exhibeat.
a Emend. ex redemptoris.
1 <Stiggesserit , qilod habet vulgata versio , respondet solummodo invcstigationi
status; dederit respondet tum investigationi tum vel máxime petitioni.* Ro., annot. 45.
p. 87. Quid S. Ignatius in próximo cxcrcitio sibi proposuerit conscqucndum, vide apud
Ro., hoc loco, in ed. 4." romana. 1S52, L c.
2 V. supra, p. 18G.
3 V. supra, Proieg., pp. 79-84, 124-126.
4 Xomen 'Jerusalem veteres plcrumque inteipretabantur Visionem pacis; recentio-
Segunda semana — De banderas
349
VERSIO PRIMA
quem Dcus noster nos clegerit *.
Quarto DBE fiet meditatio duo-
rum uexillorum 3, vnius a 34v
Christi summi ducis ac Domini
nostri, alterius Luciferi, cajiitalis
inimici nostrae humanae naturae.
Oratio praeparatoria eadem
quae sólita est.
Primum praeambulum contínet
historiam, qüae hic erit considera-
re Christum uocantem b omnes
suos sub uexillum suum c; et con-
tra, Luciferum uocantem omnes
sub suum d.
Secundum, compositio loci, quae
ad praesens erit considerare ma-
gnum campum totius illius regionis
Hierusalem 4, ubi summus dux
bonorum est Christus Dominus
noster; alium campum in regione
Babiloniae b, ubi dux omnium ma-
lorum e est Lucifer.
a alterius pro vnius.
b volentem ac uocantem.
c suo vexillo.
d suo.
e omnium prauorum; sic Re. et Fa.
VERSIO P. ROOTHAAN
Christi Domini nostri, et ex ad-
verso [oppositam intentionem]
inimici naturae humanae, et quo-
modo nos debeamus disponere,
ut veniamus ad ])erfectionem in
quocumque statu seu vita, quam
Deus Dominus noster eligendam
nobis dederit
Quarta die meditatio de duobus
Vexillis *, altero Christi summi
Ducis ac Domini nostri, altero Lu-
ciferi, capitalis inimici nostrae hu-
manae naturae.
Sólita oratio praeparatoria.
Primum praeambulum est histo-
ria. Erit hic, quomodo Christus
vocat et vult omnes [congregare]
sub suum vexillum, et Lucifer
contra sub suum.
Secundum, compositio videndo
locum. Erit hic, videre campum
magnum totius illius regionis Hie-
rusalem 4, ubi summus Dux ge-
neralis bonorum est Christus Do-
minus noster: alterum campum in
regione Babyloniae 5, ubi Caput
inimicorum [daemonum] est Lu-
cifer.
ribus autem magis placuit Possessio hereditaria pacis, Fimdatio pacis, Fundutio Dei pacis.
Civitas pacis (Mart. Hacen, S. J., Lexicón bibticam, II, Parisiis, 1907, 664-665).
5 Babylonia idem est atque Babel. «\'ocatum est nomen cjus Babel, quia ibi con-
fusum est labium universae terrae ; et inde dispersit eos Dominus super faciem cuncta-
rum regionum», Gen., XI, 9. «Babylon magna, mater fornicationum et abominationum
terrae», Apoc, XVII, 5. Cf. S. Aucustini Enarrationem in Ps. XXVI, n. 18, et De
Civitateüei, 1. XVH, c. 16, n. 2 (Migne, P. L., XXXVI, 208; XLI, 540-550).
35o Segunda semana
AUTOGRAPHUM
22v 3.° preámbulo. El 3.0, de-
mandar lo que quiero: y será aquí
pedir conoscimiento de los enga-
ños del mal caudillo y ayuda para
dellos me guardar, y conoscimien-
to de la vida 1 verdadera que
muestra el summo y verdadero
capitán 2, y gratia para le imitar.
I.° puncto. El primer puncto es
ymaginar así como si se asentase 3
el caudillo de todos los enemigos
en aquel gran campo de Babilo-
nia, como en vna. grande a cáthedra
de fuego y humo, en figura horri-
ble y espantosa 4.
2° puncto. El 2.0: considerar
cómo haze llamamiento de ¡nu-
merables demonios y cómo los es-
parze a los vnos en tal ciudad y a
los otros en otra, y así por todo
el mundo, no dexando prouincias,
lugares, estados ny personas algu-
nas en particular.
— De banderas
VULGATA VERSIO
35v 3.™ ad gratiam petendam
illud erit, ut poscamus exploratas
habere fraudes mali ducis, inuo-
cata simul diuina ope ad eas ui-
tandas; veri autem optimique im-
peratoris 1 Christi agnoscere mo-
res ingenuos ac per gratiam imitari
posse.
Punctum primum est imaginan
coram oculis meis apud campum
babylonicum ducem impiorum in
cathedra ignea et fumosa sedere 2 a,
horribilem figura uultuque terribi-
lem 3.
2.m est aduertere, quomodo
conuocatos daemones innúmeros
per totum orbem spargit ad no-
cendum; nullis ciuitatibus et locis,
nullis personarum generibus im-
munibus relictis.
3.° puncto. El 3.0: considerar el
sermón que les haze, y cómo los
amonesta para hechar redes y ca-
denas 5; que primero ayan de
tentar de cobdicia de rriquezas,
como suele vi in pluribus b, para
que más fácilmente vengan a vano
a IIoc v. supra vers. add., dubium an
/gnatii manu; est in Do. et Bu.; Re., Fa. et
Ve. omitt.: gran Xa. in textil.
b Add. in marg.; ea Do. habet in textil,
sed perperam ponjt virgulam pos/ cobdicia
et omitt. post riquezas, quae interpinictio
recedit ab Aut.
3."' attendere cuiusmodib con-
cionem habeat ad ministros suos,
quos instigat, ut correptis inie-
ctisque laqueis et catenis s, nomi-
nes primum trahant ( quod fere
contingit) ad cupiditatem diuitia-
rum, unde postea facilius in mun-
a Emend. ex sedentem.
b ad omnes delet.
" Jo., XIV, 6.
* Matth., II, 6; Mari.., VIH, ;4; Luc, IX, 23; I Petr., II. 21.
^ Cf. Is., XIV, 13.
Segunda semana — Dk banderas
35i
VKRSIO PRIMA
Tertium petere quod uolo, quod
nunc erit pctcre cognitionem de-
ceptionum illius praui malignique
ducis, et auxilium ut illum uitem,
et cognitionem uerae uitae *,
quam docet summus ac uerus
dux 2, et gratiam imitandi illum.
Primum punctum est imaginari
caput et ducem illum hostium,
ueluti sedentem 3 in illo magno
campo 35 Babiloniae in cathedra a
ignis ac fumi, in figura horrenda
ac terribili 4.
Secundum considerare illum uo-
cantem innumerab'iles daemones,
et spargentem eos, hos in hanc
ciuitatem, alios in aliam, et ita per
totum uniuersum, nulla prouincia,
loco, statu, persona, relictis b.
Tertium est considerare sermo-
nem, quem ad illos facit exhorta-
torium , quo retibus et catenis s
uinciant nomines; et ut c primo
tentent de cupiditate diuitiarum,
vt solet in pluribus d, quo facilius
impingant in uanum mundi hono-
a non aliter quam in cathedra (hisp.
como en una); ita Re. et Fa.
h persona etiam in particulari relicta
intacta; sic Re. et Fa.
c quod; sic Re. et Fa.
d 4 w. praeced. sunt in marg. in A. In
Ant. addita a S. Ign. fc
VERSIO P. ROOTIIAAN
Tertium, rogare id quod voló,
et erit hic, petere cognitionem
fraudum mali Capitis, et auxilium,
ut ab illis mihi caveam; et cogni-
tionem vitae 1 verae, quam osten-
dit summus et verus Dux 2, et
gratiam ad illum imitandum.
Punctum primum est, imaginari
ac si sederet 3 Caput omnium ini-
micorum [daemonum] in magno
illo campo Babyloniae, velut in
magna quadam cathedra ignis et
fumi, in figura horrenda atque ter-
ribili 4.
Secundum, considerare quomo-
do convocationem facit innumera-
bilium daemonum, et quomodo
illos spargit, hos in talem civita-
tem [mittens], et illos in aliam,
atque ita per universum raundura,
nullas omittendo provincias, [nul-
la] loca, [nullos] status, [seu
conditiones hominum], nec perso-
nas ullas in particulari.
Tertium, considerare concionem
quam ad illos habet, et quomodo
eos admonet [suadet] ad injicien-
da [hominibus] retia et catenas 5,
ut primo tentare [eos] debeant
cupiditate divitiarum, prout solet
[ipse faceré] ut in pluribus, quo
4 V. supra, Proleg., pp. 82-S4.
5 I Tim., m, 7; VI, 9.
352
Segunda semana
— De banderas
AUTOGRAPHUM
honor del mundo, y después a
crescida soberuia; de manera que
el primer escalón sea de rrique-
zas, el 2.0 de honor, el 3.0 de so-
beruia, y destos tres escalones yn-
duze a todo[s] los otros vicios.
Assí por el contrario se ha de
ymaginar del summo y verdadero
capitán, que es Xpo. nuestro Se-
ñor.
I.° puncto. El primer punto es
considerar cómo Xpo. nuestro Se-
ñor se pone en vn gran campo de
aquella región de Hierusalén en
lugar 23 humilde hermoso y gra-
cioso a '.
2° puncto. El 2.0: considerar
cómo el Señor de todo el mundo
escoje tantas personas, apóstoles,
discípulos, 2 etc., y los embía por
todo el mundo \ esparziendo su
sagrada doctrina por todos esta-
dos y condiciones de personas.
3.° puncto. El 3.": considerar el
sermón que Xpo. nuestro Señor
haze a todos sus sieruos y amigos,
que a tal jornada embía, encomen-
dándoles que a todos quieran ayu-
dar en traerlos, primero a summa
a In tota paiagrap/io nullum inter-
punctionis signum habet Aut.; in loco hu-
mili, specioso et amoeno en lugar
hermoso y gracioso Do.
VULGATA VERSIO
dani honoris ambitionem, ac de-
mum in superbiae barathrum de-
turbari queant.
36r Atque ita tres sunt praeci-
pui tentationum gradus, in diuitiis,
honoribus et superbia fundati, ex
quibus in alia uitiorum genera
omnia praeceps fit decursus.
Similiter ex opposito, conside-
randus est summus optimusque
noster dux et imperator Christus.
Punctum primum erit conspicari
Christum in amoeno campo iuxta
Hierosolymam, humili quidem
constitutum loco, sed ualde spe-
tiosum forma et aspectu summe
amabilem l.
2. m autem est, speculari, quo
pacto ipse mundi Dominus uni-
uersi electos apostólos, discípu-
los 2 et ministros alios per orbem
mittat 3, qui omni hominum gene-
ri, statui et conditioni doctrinam
sacram ac salutiferam impartiant.
3. ™ auscultare concionem Chri-
sti exhortatoriam adseruos et ami-
cos suos omnes in opus tale desti-
natos, qua eis praecipit, ut iuuare
studeant quemlibet: ac primo in-
ducendum curent ad spiritualem
1 «Speciosus forma prae filiis hominum», Ps. XIJV, 5.
> Homines Christus consortes laboris adversus daemones adsciscit, ut nostra fidu-
cia in Christo nitatur, qui «cum saevissimo hoste non in sua niajestate sed in nostra
Segunda semana
— DlC BANDERAS
353
VKRSIO PRIMA
rem, post haec in a arrogantem
superbiam; ita ut b primus gradas
sit diuitiarum, secundus honorum,
tcrtius superbiac, et ex his tribus
gradibus impellit c ad omnia alia
uicia.
Ita ex opposito oportet nos con-
templan ac considerare summum
ac uerum ducem Christum Domi-
num nostrum.
I'rimum punctum est considera-
re Christum Dominum nostrum se-
dentem in magno campo Hierusa-
lem in loco humili, specioso et
amoeno '.
35v Secundum: considerare Do-
minum universi eligentem tot per-
sonas in apostólos et discípu-
los 4 etc. d et mittentem illos per e
uniuersum mundum 3, ut seminent
suam sacram doctrinan! omni sta-
tui et conditioni hominum.
Tertium est considerare sermo-
nem quem Christus Dominus no-
ster habet ad suos seruos et ami-
cos, quos in talem legationem mit-
tit, commitens illis omnium curam
atque ut eos attrahant f ad sum-
a Prius ad in B; ad A et Re.
b quod; sic Re et Fa.
c Ita A emendatum ex inducit, quod
emendatum erat ex progreditur.
á Hic est in A pro etc. signum simile
i/¿¿, quod B supra (pag. ¿jj, annot. d) tran-
scripsit per 25, hic vero rede per etc.
e per totum.
{ trahant; sic Re. et Fa.
VERSIO P. ROOTHAAN
facilius perveniant ad vanum hq-
norem mundi, et inde ad magnam
superbiam.
Ita, ut primus gradus sit divitia-
rum: secundus honoris: tcrtius su-
perbiae: et ex istis tribus gradibus
inducit [Lucifer] ad omnia reliqua
vitia.
Similiter ex opposito imaginan-
dum est de summo et vero Duce.
qui est Christus Dominus noster.
Primum punctum est, conside-
rare quo modo Christus Dominus
noster se sistit in magno campo
illius regionis Hierusalem in loco
humili speciosus et amabilis '.
Secundum, considerare quomo-
do universi mundi Dominus eligit
tam multas personas, Apostólos,
Discípulos 2, etc. et eos mittit per
universum mundum 3, spargendo
sacram suam doctrinam per omnes
status, et conditiones personarum.
Tertium , considerare concio-
nem, quam Christus Dominus no-
ster habet ad omnes suos servos
et amicos, quos ad talem expedi-
tionem mittit, commendando illis,
ut omnes velint [studeant] adju-
congreditur humilitate^. S. Leo, sermo XXI (a/iasXX) sive 1 de nativitatc Domini. c. 1.
(Migne, P. L., LIV, 191).
• Marí\, XVI, 15; Matth., XXVIII, ig; Act., I, S.
Monum. Igmat.— Series II.
23
354
Segunda semana — De banderas
AUTOGRAPHUM
pobreza spiritual \ y si su diuina
maiestad fuere seruida y los qui-
siere eligir, no menos a la pobreza
actual 2 ; 2.0 a deseo de oppro-
brios y menosprecios 8, porque
destas dos cosas se sigue la hu-
mildad 4; de manera que sean tres
escalones: el primero pobreza con-
tra rriqueza; el 2" opprobrio o
menosprecio contra el honor mun-
dano a; el 3.0 humildad contra la so-
beruia; y destos tres escalones yn-
duzgan a todas las otras virtudes.
VULGATA VERSIO
affectum paupertatis \ et insuper
(si diuini obsequii ratio et ele-
ctio 36v caelestis eo ferat) ad se-
ctandam actu ipso ueram pauper-
tatem * ; deinde ut ad opprobrii
contemptusque 3 desiderium alli-
ciant, unde humilitatis uirtus ena-
scitur 4. Et ita tres consurgunt
perfectionis gradus, uidelicet pau-
pertas, abiectio sui atque humili-
tas, quae ex diámetro diuitiis, ho-
nori et superbiae opponuntur, ac
uirtutes omnes statim introducunt.
Colloquío. Vn colloquio a Nues-
tra Señora, porque me alcange
gracia de su Hijo y Señor, para
que yo sea recibido debaxo de su
bandera, y primero en summa po-
■ honor del mundo Do.
Colloquium postea formandum
erit ad Uirginem beatam, implo-
randaque est per eam a Filio gra-
tia , ut a recipi possim et mañero
sub uexillo eius: idque primum
a Prius qua.
1 Matth., V, 3; Lot, VI, 20.
2 Matth., XIX, 21-29; Marc, X, 21-30; Luc, XVIII, 22-30.
a Matth., V, 10-12; X, 24-25; XI, 29; Luc, VI, 22-29, 40; IX, 23; Jo., XII, 25;
XV, 18-20; Gal., VI, 14; Jac, I, 9.
Segunda semána — De banderas
355
VERSIO PRIMA
mam spiritus 1 paupertatem, si il
etiam diuinae maiestati ad hoc b
placuerit eligcre, trahant eos ad
paupertatem actualem 2. Secundo
exhortentur ad desiderium oppro-
biorum et uituperiorum c 3 contra
honorem mundi; tertio ad humili-
tatem d 4 contra superbiam; et ab
his tribus gradibus inducant ad
omnes alias uirtutes.
Fiet e colloquium ad Dominam
nostram, ut impetret mihi gratiam
a Filio suo f, ut s ego recipiar sub
eius uexillo, et primo in summa
paupertate spirituali, et, si diuinae
a et si A, emendatum ex vel si, quod
habent Re. et Fa.
b ad aliud magis; sic Re.; magis ad
aliud Fa.
c Seguuntur in A nonnulla omissa a
librario in B, quae hic transcribimus: ex
quo (et supra versión quibus duobus) na-
scitur humilitas, ita ut (prius quod) sint tres
gradus: primus gradus paupertatis contra
diuitias, secundus opprobriorum et vitu-
periorum; sic fere in Re. et Fa. Cf. Prolego-
mena, supra, pag. ijo.
d Prius tertius humilitatis B, quod est
in A et Re.
e Colloquium in marg. A.
f suo ac Domino A et Fa.; suo ac Do-
mino meo Re.
e quod; sic Fa.; ut Re.
VERSÍO P. ROOTHAAN
vare, adducendo illos primum ad
summam paupertatem spiritua-
lem et, si suae divinae Majestati
placuerit, et [ad hoc] eos eligere
voluerit, non minus [s. etiam] ad
paupertatem actualem 2; secundo,
ad desiderium opprobriorum et
contemptuum 3, quia ex his dua-
bus rebus [s. paupertate et con-
temptu] sequitur humilitas 4.
Ita ut sint tres gradus: primus,
paupertas contra divitias; secun-
dus, opprobrium vel contemptus
contra honorem mundanum; ter-
tius, humilitas contra superbiam:
et ex his tribus gradibus inducant
[homines] ad omnes reliquas vir-
tutes.
Colloquium [faciam] ad Domi-
nam nostram, ut mihi obtineat
gratiam a Filio et Domino suo; ut
ego recipiar sub ejus Vexillum: et
primum, in summa paupertate spi-
4 Quare hic Sanctus Ignatius nihil de castitate et obedientia dixerit, ac proinde de
earum contrariis supra tacuerit, exponit Suárez, De religione Societatis Jesu, 1. IX,
c. V, n. 27.
35<5
Segunda semana
— De banderas
AUTOGRAPHUM
breza espiritual, y si su diuina
maiestad fuere servido y me qui-
siere eligir y rescibir, no menos
en la pobreza actual; 2.° en pasar
opprobrios y iniurias 1 por más
en ellas le ymitar, sólo que las
pueda pasar sin peccado de nin-
guna persona ny displazer de su
diuina maiestad, y con esto vna
Aue María.
23v 2.° coloquio. Pedir otro
tanto al Hijo, para que me alcange
del Padre, y con esto dezir Ani-
ma Xpi.
3. ° cotloquio. Pedir otro tanto al
Padre, para que El me lo conceda,
y dezir vn Pater noster.
Nota. Este exercicio se hará a
media noche y después otra vez a
la mañana, y se harán dos repe-
ticiones deste mismo a la hora de
missa, y a la hora de vísperas a,
siempre acabando con los tres co-
lloquios de Nuestra Señora, del
Plijo y del Padre. Y el de los bi-
narios que se sigue a la hora an-
tes de cenar.
4. ° día. El mismo quarto día se
haga meditación de tres bina-
rios 5 de hombres, para abracar el
mejor.
* vispacras Aut.
VULGATA VERSIO
per spiritualem tantum pauperta-
tem, aut etiam in rerum expoliatio-
ne sitam (siquidem ad eam me
uocare atque admittere dignabi-
tur); deinde per abiectionem quo-
que seu ignominiam ut ipsum
imiter uicinius, deprecando tamen
culpara aliorum, ne contemptus
mei tam in alicuius detrimentum
quam in offensam Dei cedat.
Terminabitur primum hoc col-
loquium per Aue Maria a.
57 2m colloquium ad Christum
hominem b dirigitur, ut mihi a Pa-
tre impetret illud idem, subdetur-
que in fine oratio Anima Christi.
3.m ad Patrem, ut annuat petitio-
ni, cum Pater noster.
Transigetur hoc exercitium se-
mel in media nocte et altera uice
sub auroram. Repetitiones uero
duae circa matutini sacri atque
uesperarum tempus erunt facien-
dae, additis in fine tribus collo-
quiis. Sequens uero exercitium fiet
ante coenam.
Meditatio eodem 4.0 die facien-
da de tribus hominum classibus
seu differentiis, ut potissimam par-
tera amplectamur.
a Emend. hace ¿ vv. ex Pr. Xr.
•> Add. hoc. v. supra x'ers.
1 Xota non postulari hic liumilitatcm, sed asperiora et ex parte nostra efficaciora
media ad illam assequendam. Cf. Ro. annot. 63, p. 94.
- Jiini, ne va^a sit meditatio; non singuli, ne qua persona singularis Bttíngí videre-
tur, praesertim cum singuli faccrent exercitia. Kxcmplum ponitur ¡n divitianim amore;
Segunda semana — De «anderas
357
VKRSIO PRIMA
maiestati magis placuerit, et elige-
re me 36 uoluerit, etiam a in pau-
pertatc actuali; secundo jn tole-
randis opprobriis et iniuriis ', in
quibus cst maior illius imitado,
modo possirn illa tolerare absque
peccato alterius et cum beneplá-
cito diuinae maiestatis; addam
Aue María.
Item petam a Filio, ut illud ídem
mili i obtineat a Patre ; addam
Anima Christi.
Illud idem petam a Patre ut con-
cedat mihi ; addam Pater noster.
Hoc exercitium fiet media nocte,
et iterum postea in aurora; et fient
duae repetitiones eiusdem in hora
missac et in hora uesperarum, et
semper finietur cum tribus collo-
quiis, Dominae nostrae, Filii et
Patris; et quod sequitur exercitium
binariorum fict per horam ante
coenam.
Eodem b quarto die fiet medita-
tio trium dispositionutn c homi-
num, ut quod melius est, quis d
amplectatur.
a si diuinae majestati ad aliud magis
placuerit eligere, etiam; sic Re. et Fa.
b 4. die A in marg. J'ide annot. 1 sub
Aut. supra, pag. jj./. — c binariorum ; sic
in A. — d ut meliorem quis.
VERSIO P. ROQTHAAN
rituali, et si divinae suae Majestati
placuerit, et me [ad hoc] eligere
ac recipere voluerit, non minus
[etiam] in paupertate actuali: se-
cundo, in tolerandis opprobriis et
injuriis ', ad magis in illis eum
imitandum, dummodo possirn eas
tolerare absque ullius peccato, et
[absque] disgustu suae divinae
Majestatis. Et simul [recitabo]
Ave Maria.
Petere eadem a Filio, ut [ea]
mihi obtineat a Patre: et simul di-
cere: Anima Christi.
Petere eadem a Patre, ut ipse
ea mihi concedat, dicere: Pater
noster.
Hoc Exercitium fiet media no-
cte, et dein iterum summo mane.
Et fient duae repetitiones ejus-
dem ad horam Missae, et ad ho-
ram Vesperarum, semper finiendo
cum tribus colloquiis supradictis
ad Dominam nostram, ad Filium et
ad Patrem: et [Exercitium] de Bi-
nariis [Classibus hominum], quod
sequitur, [fiet] hora ante coenam.
Meditatio fiet eadem quarta die
de tribus Binariis s [Classibus] ho-
minum, ut amplectamur optimum.
potest autem ac debet ad quemcumque alterius generis inordinatum affectum appli-
cari. Cf. Ro. annot. 64, p. 95, et Maur. Meschler, Die Exercitien des H. Ignatius von Lo-
yola, Roermond (in Hollandia) 1907, Zweiter Theil, Ausführung der Betrachtungen des
Exercitien-buches, p. 359.
358
Segunda semana — De binarios
AÜTOGRAPHUM
Oración. La sólita oración pre-
paratoria.
I.° preámbulo. El primer preám-
bulo es la historia, la qual es de
tres binarios de hombres, y cada
vno dellos ha adquerido diez mil
ducados, no pura o débitamente
por amor a de Dios; y quieren to-
dos saluarse y hallar en paz a Dios
nuestro Señor, quitando de sí la
grauedad e b ynpedimento que
tienen para ello, en la affectión
de la cosa acquisita.
VULGATA VERSIO
Oratio praeparatoria ut semper
antehac.
Praeludium primum fiat propo-
sitis uice historiae tribus hominum
classibus distinctis, quarum una-
quaeque decem milia ducatorum
alio quam diuini cultus et amoris
studio 37v sibi parauerit, nunc
autem placatum habere Deum et
salua fieri exoptet, sublato utcum-
que noxio affectu rerum, utpote
salutis impedimento *.
2.° preámbulo. El 2.0, compo-
sición viendo el lugar: será aquí
ver a my mysmo, cómo estoy de-
lante de Dios nuestro Señor y de
todos sus sanctos, para desear y
conoscer 1 lo que sea más grato a
la su diuina bondad.
24r [3.°] preámbulo. El 3.0:
demandar lo que quiero: aquí será
pedir gracia para eligir lo que más
a gloria de su diuina maiestad y
salud de my ánima sea.
binario. El primer binario
querría - quitar el affecto que a la
a Emend. ex ducados no solamente
por amor. Na. no pura o débitamente sine
ulla ¿Hura. Cf. supra, Prolegomena, p. 14J.
b Emendalum ex y , hac littera non
omnino de/e/a; Do. habet y supra e.
2m est loci cuiusdam imaginaria
constructio, in quo uideam me-
ipsum coram Deo sanctisque
ómnibus, cum desiderio 1 adstan-
tem atque perscrutantem a, quonam
pacto ipsi Deo placeré queam po-
tissimum.
3.m est optatae rei petitio, ni-
mirum gratiae, per quam id eli-
gam, quod et Deo acceptissimum
et mihi saluberrimum futurum sit.
Prima igitur classis optat s qui-
dem acquisitae rei exuere affe-
* In meditatione quartae diei, de tribus
hominum classibus, in fine primi praeludii:
Sublato utcumque noxio affectu rerum.
utpote salutis impedimento; legatur: Su-
blato utcumque noxio affectu rei partae.
utpote etc.
a j ." ed. perseuerantem, quam plerae-
que sequutae sunt. Cf. annot. appositam in
ed. anluerpiensi, l(x)j, infra. in Bibliogra-
phia, n. jj.
1 Quidni cognoscere et optare? Quia haec non plañe cognosces, nisi prius opta-
veris.
1 «Non optat veré, sed optaret.» Ro., annot. 66, p. 96.
Segunda semana — De binarios
359
VERSIO PRIMA
Oratio praeparatoria eadem
quae a sólita est.
36v Primum praeambulum est,
adducere historiam, quae conti-
net in se tres dispositiones b homi-
num, quorum unusquisque sua in-
dustria acquisiuit decem milia scu-
torum c, non puro ac debito amore
Domini Dei; et uult quilibet sal-
uari et inuenire in pace Domi-
num d, expeliendo a se grauitatem
et obstaculum affectionis circa rem
acquisitam.
Secundum compositio loci, quae
nunc e erit considerare meipsum,
stantem coram Deo f et ómnibus
suis Sanctis, desiderantem & co-
gnoscere id quod erit gratius di-
uinae bonitati.
Tertium est petere quod uolo,
quod hic h erit petere gratiam eli-
gendi quod magis erit ad gloriam
diuinae maiestatis et salutem ani-
mae meae.
Primus ' uellet * expeliere af-
fectum, quem ad rem adquisitam
a eadem ac A.
b binarios; sic A el Fa: binarios nomi-
nes Re.
c scuta; sic Re. et Fa.
d Dominum Deum nostrum; sic Re.
e ad praesens; sic Re.
{ Domino Deo nostro; sic Re. et Fa.
s ut desiderem; sic Fa.
h ad praesens pro quod hic; sic Re.
• Sequitur binarius oblitt. in B. Exstat
in A.
VERSIO P. ROOTHAAN
Sólita oratio praeparatoria.
Primum praeambulum est histo-
ria, quae est de tribus Binariis
[Classibus] hominum, et unaquae-
que earum [Classium] acquisivit
decem millia ducatorum, non puré
ac debite [unice] propter amorem
Dei, [erga Deum], et volunt omnes
se salvare, et invenire in pace
Deum Dominum nostrum, tollendo
[excutiendo] a se pondus et impe-
dimentum, quod in affectione rei
acquisitae habent [quominus] ad
hoc [ad salutem et ad Deum in
pace inveniendum perveniant].
Secundum, compositio, videndo
locum. Erit hic, videre me ipsum,
quomodo sto [ stantem ] coram
Deo Domino nostro, et ómnibus
ejus Sanctis, [eo animo] ut desi-
derem et cognoscam 1 id quod
gratius sit divinae suae Bonitati.
Tertium, petere id quod voló.
Hic erit, postulare gratiam ad eli--
gendum id quod magis sit ad glo-
riam divinae suae Majestatis, et
salutem animae meae.
Primus Binarius [prima Classis]
vellet 2 tollere [excutere] affe-
360 Segunda semana — De binarios
AUTOGRAPHUM VULGATA VERSIO
cosa acquisita tiene, para hallar en
paz a Dios nuestro Señor, y saber-
se saluar, y no pone los medios
hasta la hora de la muerte.
2.° binario. El 2.° quiere quitar
el affecto, mas ansí le quiere qui-
tar, que quede con la cosa acqui-
sita, de manera que allí venga Dios
donde él quiere, y no determina
de dexarla, para yr a Dios, aunque
fuesse el mejor estado para él.
ctum, ut conciliari Deo possit, sed
media debitaque adminicula toto
uitae tempore non a admouet *.
2.a itidem affectum male ordina-
tum auferre cupit; sed rem interim
mordicus tenere, ac Deum potius
trahere ad uotum proprium, quam,
relicto impedimento, per conduci-
biliorem statum ad illum tendere.
3.° binario. El 3.0 quiere quitar
el affecto, mas ansí le quiere qui-
tar, que también no le tiene affec-
tión a tener la cosa acquisita o no
la tener, sino quiere solamente
quererla o no quererla, según que
Dios nuestro Señor le pondrá en
voluntad, y a la tal persona le pa-
rescerá mejor para seruicio y ala-
banza de su diuina maiestad; y en-
tre tanto quiere hazer cuenta que
38 3.a postremo, affectum in-
sincerum uolens abiicere, rem
ipsam uel tollere uel tenere aeque
parata est, prout ad diuinum cul-
tum commodius fore uel ex diuino
instinctu uel ex rationis dictamine
animaduerterit. Ac interim omnia
relinquens integra **, illud tan-
tum uersat et inquirit, nec aliam
admittit relinquendae aut retinen-
dae rei acquisitae causam, praeter
• Seq. adcersit oblitt.
* In prima classe: Debitaque admi-
nicula toto vitae tempore non admovet;
ex auíographo: Debitaque adminicula us-
que ad horam mortis non admovet.
** /;; tertia: Ac, interim omnia relin-
quens integra, etc. usque ad finem: ita ex
autographo: verti potest ciarías: Ac interim
ita se gerit, ut qui omnia in affectu 1 reli-
querit, cnitendo scilicet, ñeque hoc ñeque
aliud quippiam expetere, nisi quantum di-
vini obsequii intuitus moveret, ita ut non
aliam admittat relinquendae aut retinen-
dae rei acquisitae causam, praeter ratio-
nem ac desiderium, melius Deo Domino
nostro serví endi.
' Ita legunt oinnes tum antiquissimae translationes tum hispanici textus. Interpre-
tare: «deja el afecto seu afición de todo», ita se gerens quasi nullum affectum sentirct.
Non enim agitur de re ficte vel veré relinquenda, sed de affectu veré vincendo. Vide
Segunda semana
— De binarios
VBRSIO PRIMA
habet, vt inueniat in pace Deum •'
et possit saluari, nec tamen appli-
cat media ante mortem b.
37 Secundas 0 uult expeliere af-
fectum; sed ita uult expeliere, ut
retineat rem acquisitani, sed ita ut
eo ueniat Deus, quo uult d ipse,
nec deliberat relinquere rem illam
ut ad Deum tendat, etiamsi ipsi e
melior status esset futuras '.
Tertius» uult expeliere affectum,
sed ita uult h, ut etiam non habeat
affectionem retinendi rem acquisi-
tam uel non retinendi, sed solum
intendit vel uelle illam uel nolle,
prout 1 Deus magis illi inspiraue-
rit aut illi magis uisum fuerit in
gloriam , laudem et obsequium di-
uinae maiestatis; interim repútate
secum quod omnia relinquit af-
fectu in hoc máxime innitendo,
a Dominum Deum nostrum; sic Re.
h usque ad horani mortis; sic Re. et Fa.
c Sequitur binarius oblitt. in B.; exstat
in A.
d ubi uult; sic Re. et Fa.
e illi B et A; pro illo Re.
f si esset pro illo melior status; etiamsi
esset pro illo status melior Fa.
S Sequitur binarius oblitt. in B.; est
in A.
'> uult expeliere; sic Re.
' secundum quod; sic Re. et Fa.
j cogitat; sic. Fa.; cogitet Re.
VERSIO P. ROOTHAAN
ctum quem habet erga rem acqui-
sitam, ut invenirct in pace Deum
Dominum nostrum, et salvare se
sciret [posset], et non ponit me-
dia usque ad horam mortis.
Secundus [secunda Classis] vult
tollere [ excutere ] affectum, sed
ita vult eum tollere [ excutere ],
ut [tamen] maneat cum re acqui-
sita, ita ut Deus veniat eo quo
vult ipse, et non resolvit se ad'
rem relinquendam, ut ad Deum
eat, etiamsi hic status sibi esset
optimus.
Tertius [tertia Classis] vult tolle-
re affectum, sed ita illum vult tol-
lere, ut etiam non teneatur affe-
ctione ad rem acquisitam retinen-
dam, vel non retinendam: sed vult
solum velle illam, vel nolle, prout
Deus Dominus noster ipsi dabit
velle, et [prout] personae tali me-
lius videbitur ad servitium et lau-
dem divinae suae Majestatis: et in-
terea vult reputare [ita existimare,
hanc eamdem explicationem in declaratione hujus loci a Patribus deputatis quintae
oongregationis propositam, hic sub textu Vu. exscriptam. Cf. etiam eumdem loquendi
modum in annotatione decima sexta ex viginti primis et in secundo puncto primi modi
362
Segunda semana — De binarios
AIITOGRAPHUM
todo lo dexa en affecto \ ponien-
do fuerga de no querer aquello ny
otra cosa ninguna, si no le mouiere
sólo el seruicio de Dios nuestro
Señor, de manera que el deseo de
mejor poder seruir a Dios nuestro
Señor le mueva a tomar la cosa o
dexarla.
3 colloquios. Hazer los mismos
tres colloquios que se hicieron en
la contemplación precedente de
las dos banderas.
24v Nota. Es de notar que
quando nosotros sintimos affecto
o repugnancia * contra la pobreza
actual, quando no somos indife-
rentes a pobreza o rriqueza, mucho
aprouecha para extinguir el tal af-
fecto desordenado, pedir en los
colloquios (aunque sea contra la
carne) que el Señor le elija en po-
bre[za] actual; y que él quiere,
pide y suplica, sólo que sea serui-
cio y alabanza de la su diuina
bondad.
VULGATA VERSIO
rationem ac desiderium diuinae
gloriae, ut quam máxima sit.
Colloquia tria subsequentur, ut
nuper facta sunt de uexillis.
Notandum ad haec, quod ubi
affectum sentimus paupertati per-
fectae, quae tum in spiritu, tum in
rerum abdicatione subsistit, aduer-
santem * et ad diuitias magis in-
clinantem; multum confert ad eura
elidendum, petere ex Deo, licet
renitente carne, ut ad paupertatem
eiusmodi sectandam nos eligat;
seruabimus tamen interea * desi-
derii nostri libertatem, qua liceat
conuenientiorem seruitio diuino
uiam inuadere.
* In Notando: Scrvabimus tamcn inter-
ea etc. tugue ad finen ; in antographo sic
habetur: Atquc hoc ipsum optare, petere
et flagitare, spectato solvm obsequio et
gloria divinae ipsius bonitatis.
faciendi bonam electionem. Ro. in i.' ec). dixerat «et interea vult reputare [ita existi-
mare, fingere] quod omnia relinquat in affectu». Ex edd. sequentibus sustulit fingere;
putat tamen hic errorcm in Aut. irrepsisse, et S. Patrem scripsisse primitus in effectu.
Mirum tamen esset, Patres illos a quinta congregatione deputatos rctinuisse in affectu.
1 V. pag. 360, annot. L
2 «Agitur... de modo vincendi repugmantiam, quam quis in se sentiat, quominus ad
Segunda semana
VKR.SIO PRIMA
ut non desideret a illam uel aliam
rem quampiam, nisi mouerit illum
seruitium Domini, ita ut b deside-
rium magis inseruiendi c Deo mo-
ueat illum ad retinendum vel re-
linquendum eam d.
37 V Fient e tria colloquia, sicut
facta sunt in praecedenti duorum
uexillorum contemplatione.
Adnotandum est, quod quando
sentimus affectum vel repugnan-
tiam i contra paupertatem actua-
lem, nec f sumus adhuc indifferen-
tes ad paupertatem et s ad diui-
tias; multum confertad extinguen-
dum talem affectum inordinatum
petere in colloquiis (quamuis sit
contra carnem) a Domino, ut h eli-
gat nos ad paupertatem actualem;
et hoc ipsum quaeramus, petamus
et supplicemus, modo ' sit serui-
tium et laus suae diuinae bonitatis.
a huic rei máxime innitendo, non de-
siderandi; sic Fa.; huic... desiderare Re.
b Domini Dei nostri, ita quod; sic Re.
c Sequitur Domini oblitt.
<■ vel non retinendum; sic Re. et Fa.,
sed Fa. addit: accipiendum vel non acci-
piendum.
e Colloquium A in marg.
f quando non pro nec.
g uel.
'» quod. — ■ Pro 8 w. praeced. erat
prius: quod ipse desiderat, petit, supplicat
pro illa, dummodo.
— De binarios 363
VERSIO P. ROOTHAAN
fingere] quod omnia relinquat in af-
fectu vires intendendo, ut ñeque
illam rem, ñeque ullam aliam velit,
nisi ipsum moverit solum servitium
Dei Domini nostri: ita ut deside-
rium ut melius ¡jossit serviré Deo
Domino nostro, illum moveat ad
rem sumendam vel relinquendam.
Faceré eadem tria colloquia,
quae facta sunt in contemplatione
praecedenti de duohus Vexillis.
Notandum est, quod quando nos
sentimus affectum vel repugnan-
tiam 2 contra paupertatem actua-
lem, quando non sumus indifferen-
tes ad paupertatem vel dividas,
multum juvat [hominem] ad ex-
tinguendum talem affectum inor-
dinatum, petere in colloquiis
(etiamsi sit contra carnem [s. car-
nis sensum]) ut Dominus ipsum
eligat ad paupertatem actualem,
et [protestan] se [id] velle, petere
et supplicare, dummodo sit servi-
tium et laus divinae ejus Bonitatis.
ea quae meliora sibi cognoverit, amplectenda se determinet. Scilicet, orationi insisten-
dum tune est, et petere a Domino debemus, quamvis inviti, quamvis veluti cum timore
ne exaudiamur, petere tamen et instanter petere [ut nos eligat ad paupertatem actua-
lem, dummodo etc. ut paulo infra\ nosque ipsos quamvis repugnantes protestari
promptos ad ea, quae Dominus velit.» Ro., annot. 69, p. 98.
3^4
Segunda semana — Del río Jordán
AUTOGRAPHUM
5.° día. El quinto día contem-
plación sobre la partida de Xpo.
nuestro Señor desde Nazaret al río
Jordán, y cómo fué baptizado l,
fol. 43, litt. d.
1. a nota. Esta contemplación
se hará vna vez a la media noche,
y otra vez a la mañana, y dos re-
peticiones sobre ella a la hora de
missa y vísperas u, y antes de cena
traer sobre ella los cinco sentidos;
en cada uno destos b cinco exer-
cicios preponiendo la sólita ora-
ción preparatoria y los tres preám-
bulos, según que de todo esto está
declarado en la contemplación de
la incarnación y del nascimiento, y
acabando con los tres colloquios
de los tres binarios, o segú[n] la
nota que se sigue después de los
binarios.
2. a nota. El examen particular
después de comer y después de
cenar se hará sobre las faltas y ne-
gligencias cerca los exercicios y
addiciones deste día, y así en los
que se siguen.
25r 6.° día. El sexto día,
contemplación cómo Xpo. nues-
tro Señor fué desde el río Jordán
a Yispaeras Aut.
t> Kmend. ex de los ve! dellos.
VULGATA VERSIO
38v Quinta die sequetur con-
templado de Domini transitu a
Nazareth ad Iordanem fluuium de-
que eius baptismo fol. [60].
Fiet tam media nocte quam pri-
mo mane; bis praeterea repetetur
circa misse ac uesperarum horam;
ante coenam applicabuntur quin-
qué sensus. Ad haec quodlibet ho-
rum quinqué exercitiorum praece-
det oratio praeparatoria cum tri-
bus praeludiis, ut in superioribus
de incarnatione et natiuitate tradi-
tum est; necnon adiectis tribus col-
loquiis, ut circa classes, uel iuxta
id quod ibi fuit subnotatum.
Examen autem particulare, a
prandio et coena usitatum, fiet hic
et in sequentibus de erratis ac ne-
gligentiis, quae circa proprias eius
diei meditationes et additiones a
contigerunt.
Sexta deinceps die contemplan-
dum se offert, quomodo Christus
Iesus a ilumine Iordanis petierit
» Emeiid. ex negligentias.
1 Haec et scquentia mysteria, ubi in Sacra Scriptura narrentur, vide infra, in My-
steriis viíae Christi.
Segunda semana
— Dki. río Jordán
3^5
VERSIO PRIMA
Quinto die fiet contemplado
super profectione Christi Domini
nostri, a Nazareth ad Humen Jor-
danis et super baptismo eius
fol. [66v].
Haec contemplatio fiet semel in
medio noctis et iterum in aurora,
et fient duae repetitiones super
eisdem, hora missae et uespera-
rum, 38 et ante coenam fiet exer-
citium quinqué sensuum; in singu-
lis 8 quinqué exercitiorum prepo-
nendo solitam orationem praepa-
ratoriam et tria praeambula, sicut
de his ómnibus declaratum est in
contemplatione incarnationis et
natiuitatis, et finietur b cum tribus
colloquiis trium dispositiónum c vel
secundum annotationem d assigna-
tam post tres dispositiones e.
Examen particulare post pran-
dium et post coenam fiet super
defectibus f et negligentiis circa
exercitia et additiones istius diei,
et ita fiet in sequentibus.
Sexto die fiet contemplatio su-
per profectione Christi & a Jordane
usque ad desertum inclusiue, ser-
VERSIO I'. ROOTHAAN
Quinta die Contemplatio de
profectione Christi Domini nostri
a Nazareth ad flumen Jordanem, et
quomodo fuit baptizatus '. Infra
[inter Mysteria Vitae Christi Do-
mini nostri].
Haec contemplatio fiet semel
media nocte, et iterum in aurora,
et duae repetitiones super eadem
[fient] ad horam Missae et Vespe-
rarum , et ante coenam trahere
[applicare] ad illam quinqué sen-
sus: in unoquoque ex his quinqué
Exercitiis praemittendo solitam
orationem praeparatoriam, et tria
praeambula, sicut haec omnia de-
clarata sunt in contemplatione de
Incarnatione etNativitate, etfinien-
do cum tribus colloquiis [medita-
tionis] de tribus Binariis [Classi-
bus] vel juxta notam quae sequi-
tur post Binarios [Classes].
Examen particulare, post pran-
dium, et post coenam, fiet de de-
fectibus et negligentiis circa Exer-
citia et Additiones hujus diei, et
sic -in iis [diebus] qui sequuntur.
Sexta die contemplatio quo-
modo Christus Dominus nosterivit
a flumine Jordane ad Desertum in-
a exercitium trahendi quinqué sen-
sus; in singulo.
finientur A.
c binariorum, ut in A.
d notam.
binarios; sic in A.
i Sic A; deflectibus [/] B.
k Christi Domini nostri
366
Segunda semana — Del río Jordán
AUTOGRAPHUM
al desierto inclusiue, lleuando en
todo la misma forma que en el
quinto.
7. ° día. El séptimo día, cómo
sancto Andrés y otros siguieron a
Xpo. nuestro Señor, fol. 44,
litt. a.
8. ° día. El octauo, del sermón
del monte, que es de las ocho
bienauenturangas, fol. 44, litt. a, b.
9. ° día. El nono, cómo Xpo.
nuestro Señor aparesció a sus dis-
cípulos sobre las ondas de la mar,
fol. 45, litt. c.
10. ° día. El décimo, cómo el
Señor predicaua en el b templo
fol. 4J. litt. g.
II.0 día. El vndécimo, de la
resurrectión de Lázaro, fol. 46,
litt. a, b, c, d.
12.° día. El duodécimo, del día
de ramos, fol. 47, litt. a, b.
1.a nota. La primera nota es
que en las contemplaciones desta
segunda semana, según que cada
vno quiere poner tiempo o según
que se aprouechare, puede alongar
o abrebiar. Sy alongar, tomando
los misterios de la visitación de
Nuestra Señora a sancta Elisabet,
los pastores, la circuncisión 25v
del Niño Jesú, y los tres reys c, y
así de otros; y si abrebiar, aun qui-
■ Sic. Ant., omissa litterae indicalione.
b Prius en un quae in Aut. prorsus
deleta sunt, in Na. antem, etsi oblitteratum
est alt. verb., bene legi potes/.
C V. Gíossarium.
VULGATA VERSIO
desertum, ibique uersatus sit, ser-
uata omnino exercitii diei quintae
forma, fol. [6ov].
Séptima, quomodo beatus An-
dreas et alii 39 successiue Christum
secuti sunt, ut dicetur fol. [6ov].
8. a, quomodo sermonem fecit
Dominus in monte, octo beatitu-
dinis modos edisserens, fol. [6ov].
9. a, quomodo nauigantibus di-
scipulis se ostendit ambulans super
aquas maris, fol. [62].
10. a, quomodo in templo do-
cuit fol. [64].
11. a. de Lazari suscitatione,
fol. [63].
12. a, de gestis in die palmarum,
fol. [63v].
Notanda hoc loco sunt haectria.
Primo, quod in hac 2.a hebdó-
mada, iuxta temporis facultatem
et utilitatem personae sese exer-
centis, possunt aliquot meditatio-
nes uel adiiei, ut de mysteriis uisi-
tationis, pastorum, circuncisionis
et trium regum; uel substrahi ex su-
prapositis, quippe quae pro intro-
ductione tantum detineanturad for-
mandam melius contemplationem.
1 Haec praedicatio in templo, ex Luc, XIX, 47, accidit post triumphalem Christi in
urbem Hierosolymam ingressionem. S. Ignatius tamen eam hoc loco ponit, quia ingres-
sione illa secundam exercitiorum hebtloniadem claudit, ut in tertia Christi passionem
Segunda semana — Dei. kIo Jokdán
367
VKRSIO PRIMA
uando eamdem formam, quae in
5.0 seruata est.
Séptimo die fiet contemplado
super sequella Andreae et alio-
rum, qui Christum secuti sunt a,
fol. [67].
38v Octauo die fiet contem-
plado super sermone Domini in
monte, continente 8.° beatitudi-
nes b.
Nono die fiet contemplado su-
per apparitione Domini nostri
Jesu Christi ad discípulos suos su-
per undas maris, fol. [69].
Décimo die de praedicatione
Christi in templo ', fol. [7iv].
Vndecimo de suscitatione La-
zan, fol. [70v].
Duodécimo, de historia domini-
cae in ramis palmarum, fol. [71].
Prima annotatio c est, quod in
contemplationibus istius secundae
hebdomadae potest quis diutius
immorari uel breuius, prout expe-
diré putauerit; et si quidem immo-
rari longius placuerit, poteritsum-
mere mysteria uisitationis Domi-
nae nostrae ad Beatam Elisabeth,
59 historiam pastorum, historiam
circumcisionis pueri JESV, histo-
riam trium regum, uel alia; si bre-
■ sequuti sunt Xpum. A.
b A add. fol.
c In A nota, qno non oblitterato, scri-
ptutn est supra annotatio.
VKRSIO P. ROOTHAAN
clusive: servando in ómnibus eam-
dem formam , quae in quinta [die
servata est].
Séptima die Quomodo S. An-
dreas et alii secuti sunt Christum
Dominum nostrum. Infra [inter
Mysteria].
Octava die De sermone in
monte, qui est de octo Beatitudi-
nibus. Infra [ibid].
Nona Quomodo Christus Do-
minus noster apparuit suis Disci-
pulis super undas maris. Infra
[ibid].
Decima Quomodo Dominus
praedicabat in Templo '. Infra
[ibid].
Undécima De resurrectione La-
zan. Infra [ibid].
Duodécima De die Palmarum.
Infra [ibid].
Prima nota est, quod in contem-
plationibus hujus secundae hebdo-
madae, prout unusquisque vult
temporis [plus vel minus] impen-
deré, vel prout profectum faciat,
potest extendere, vel abbreviare
[hebdomadam]; si extendere [vo-
luerit, fiet] sumendo Mysteria Vi-
sitationis Dominae nostrae ad San-
ctam Elisabeth, Pastores, Circum-
cisionem pueri Jesu, et tres Reges,
contemplemur. (Cf. annotationem quartam ex viginti primis in libro Exercitiorum) .
Infra tamen, in his mysteriis enumerandis, eventuum ordinem retinuit.
1
368 Segunda s.a — De 3 maneras de humildad
autographum vulgata versio
tar ele los que están puestos; por-
que esto es dar vna introductión y
modo para después mejor y más
complidamente contemplar.
2.a nota. La 2.a: la materia de
las electiones se comencará desde
la contemplación de Nacaret a
Jordán, tomando inclusiue, que es
el quinto día, según que se decla-
ra en lo siguiente.
2.0, quod inchoanda est * ele-
ctionum discussio a contemplatio-
ne discessus Christi ex Nazareth
Jordanem uersus, usque ad eam
quae fit quinto die, simul compre-
hendendam.
3.a nota. La 3.a: antes de en-
1 trar en las electiones, para hombre
affectarse a la vera a doctrina de
Xpo. nuestro Señor, aprouecha
mucho considerar y aduertir en las
siguientes tres maneras de humil-
dad ', y en ellas considerando a
rratos por todo el día, y asimismo
haziendo los colloquios según que
adelante se dirá.
1.a humildad. La primera ma-
nera de humildad es necessaria
para la salud eterna, es a saber,
que así me baxe y así me humille
a Arth. pro verdadera, quod habet Do.
39v 3.", quod antequam ele-
ctionum materiam aggrediamur; ut
ad capessendam germanam Christi
doctrinam affectum nostrum dis-
ponamus, apprime iuuat conside-
rare ac per diem totum reuoluere
identidem tres sequentes modos
humilitatis ', necnon colloquia di-
cenda a crebro agitare.
Primus humilitatis modus hic
est ad salutem necessarius, ut me
penitus subdam diuinae legiobser-
uandae, utque ne mundi quidem
* In secundo .Votando post duodécima»!
meditationem. Secundo: Quod inchoanda
est etc. usque ad finem. Ornáis dubitaudi
ratio tollitur, si ita vertatur ex autographo:
Secundo, quod inchoanda est clectionum
discussio a contemplatione discessus Chri-
sti ex Nazareth Jordanem versus inclusive,
quae fit quinto die, ut in sequentibus de-
claratur.
Prius subiecta.
1 De tribus modis seu gradibus humilitatis cf. Suárez, De religione Societatis Jesu,
1. IX, c. V, nn. 22-2G.
Segunda s.a — De 3 maneras de humildad
VERSIO PRIMA
uius uoluerit finiré, relinquct 8
aliqua ex his quae scripta sunt,
quia hoc est tantum proponere
quamdam introductionem ac me-
thodum, quo melius et diligentius
contemplan quis possit.
Secunda , materia electionum
debet inchoari a contemplatione
super profectioneaNazareth usque
ad Jordanem, includendo eumdem
diem quintum prout in sequenti-
bus declarabitur.
Tertia, ante quam quis aggre-
diatur electiones, ut possit Christi
JESV uere doctrinae affici, summe
prodest b considerare et aduertere
in sequentibus [.r/f] tres species
humilitatis quas considerabit
saepe c per totum diem, et ita si-
militer faciet colloquia sicut in
sequentibus declarabitur.
Prima species humilitatis est
necessaria ad consequendam salu-
tem aeternam, scilicet ita 39v hu-
miliari ac deprimí, quantum fieri
a relinquet omiss. in B, est in A.
b expedit A, et supra hoc v. non dele-
tutn scriptum est prodest.
c interdum.
VERSIO P. ROOTHAAN
et sic de aliis; et si abbreviare [vo-
luerit, poterit] etiam subtrahere
[omittere] ex illis [Mystcriis] quae
[supra] posita sunt: quia hoc est
[tantum] daré introductionem
quamdam et modum ad postea me-
lius et magis complete contem-
pla ndum.
Secunda , materia Electionum
inchoabitur a contemplatione [dis-
cessus Christi] a Nazareth ad Jor-
danem, inclusive sumendo [hanc
contemplationem ] id est, quinta
die: [ tractabitur autem materia
Electionum] prout in sequentibus
declaratur.
Tertia, antequam quis ingredia-
tur in Electiones, ut afficiatur ad
veram Christi Domini nostri do-
ctrinan!, multum juyat considerare
et advertere ad tres sequentes Mo-
dos [s. species] humilitatis et
considerando eas identidem [ali-
quibus temporum spatiis] per to-
tam diem, et item faciendo collo-
quia, prout infra dicetur.
Prioras Modas humilitatis est
necessarius ad salutem aeternam,
scilicet, quod ita me demittam, et
ita me humiliem, quantum possim,
MoNTOI. Igxat. — Series II.
37o
Segunda s.a — De 3 maneras de humildad
AITOGRAPHUM
quanto en my sea possible, para
que en todo obedesca a la ley de
Dios nuestro Señor, de tal suerte
que aunque me hiziesen señor de
todas las cosas criadas en este
mundo, ny por la propria vida
temporal, no sea en deliberar de
quebrantar vn mandamiento, quier
diuino, quier hum[a]no que me
obligue a peccado mortal.
2.a humildad. La 2.a es más
perfecta humildad que la primera,
es a saber, si yo me hallo en tal
puncto que no quiero ny 26 me
afecto más a tener rriqueza que po-
breza, a querer honor que desho-
nor, a desear vida larga que corta,
siendo ygual seruicio de Dios
nuestro Señor y salud de my áni-
ma; y con esto, que por todo lo
criado, ny porque la vida me qui-
tasen, no sea en deliberar de hazer
vn peccado venial.
3.a humildad. La 3.a es humil-
dad perfectíssima, es a saber, quan-
do incluyendo la 1.a y 2.a, siendo
ygual alabanza y gloria de la diui-
na maiestad, por ymitar y pares-
cer más actualmente a Xpo. nues-
tro Señor, quiero y elijo más po-
breza con Xpo. pobre que rrique-
za, opprobrios con Xpo. lleno de-
llos que honores, y desear más de
ser estimado por vano y loco por
VULGATA VERSIO
totius oblato mihi dominio, uel
extremo uitae discrimine obiecto,
transgrediar ex deliberato manda-
tum ullum diuinum aut humanum,
quod quidem peccati mortalis
uinculo nos obliget.
2.us maioris est perfectionis, ut
fixo animo ad diuitias, pauperta-
tem; honorem, ignominiam; breui-
tatem uitae ac longitudinem aeque
sim propensus; ubi aequalis est di-
uinae laudis et salutis meae occa-
sio: vtque nulla uel humanae quan-
taecunque foelicitatis uel propriae
mortis conditione proposita addu-
car unquam, ut culpam, licet ue-
nialem tantum, decernam a admit-
iere.
3.us est modus humilitatis abso-
lutissimae, ut priores 40 dúos iam
adeptus, etiamsi millo superaddito,
laus Dei par foret, ad maiorem ta-
men imitationem Christi eligam
potius cum eo paupere, spreto et
illuso, pauperiem, contemptum et
insipientiae titulum amplecti, quam
opes, honores et sapientiae aesti-
mationem.
» Bmend. ex uclim. oblitt. et postea re-
stituturñ punCÜs infra additis; i." ed. de-
cernam.
Segunda s.a — De 3 maneras de humildad 371
VERSIO PRIMA
potest, ut in ómnibus obediam
legi Domini Dci nostri, ita ut, si
efficiar :' dominus omnium creatu-
rarum universi, uel instet. pericu-
lum perdendae uitae temporalis,
nullo modo deliberem transgredí
aliquod praeceptum, seu diuinum
seu humanum, obligans ad pecca-
tum moríale.
Secunda est perfectior humilitas
quam prima, scilicet ita humiliare
me, ut nolim nec affectem magis
diuitias quam paupertatem, hono-
res quam uituperia, nec desyde-
rem magis uitam longam quam
uitam breuem , si modo aequale
sit seruitium Dei b et ex aequo
contingat salus animae meae. Item,
quod pro nulla re creata, necetiam
pro uitanda morte, deliberabo
committere unum peccatum ne-
níale.
Tertia humilitas perfectissima
est, quando inclusa prima et 2."
(modo aequale 40 seruitium etpar
gloria Domini Dei nostri contin-
gat) ad imitandum et ad confor-
mandum me perfectius c et uerius
Christo, voló et eligo magis pau-
pertatem cum Christo paupere,
quam diuitias; opprobria cum
Christo pleno d opprobriis, quam
honores; et desydero magis repu-
■ ita quod quamuis euaderem.
t> Domini Dei nostri.
c Pro j w. seq. et magis actu cum
Xpo. Domino nostro.
d saturato.
VERSIO P. ROOTHAAN
ut in ómnibus obediam legi Dei
Domini nostri, adeo, ut etiamsi me
constituerent dominum omnium
rerum creatarum in hoc mundo,
vel pro [ conservanda J propria
vita temporal!, non veniam [indu-
car] in deliberationem transgre-
diendi mandatum aliquod, sive di-
vinum, sive humanum, quod me .
obliget sub peccato mortali.
Secunda est perfectior humili-
tas quam prima, scilicet, si ego in
tali me [constitutum] puncto in-
veniam, ut non yelim, ñeque affi-
ciar magis ad habendum divitias,
quam paupertatem, ad cupiendum
honorem quam ignominiam, ad
desiderandam vitam longam quam
brevem, ubi aequale fuerit servi-
tium Dei Domini nostri, et salus
animae meae [aequalis]: itemque,
ut nec pro ómnibus rebus creatis,
ñeque eo quod mihi vitam aufer-
rent, in deliberationem veniam
committendi aliquod veníale pec-
catum.
Tertia est humilitas perfectissi-
ma, scilicet, quando, includendo
primam et secundam, ubi aequalis
fuerit laus et gloria divinae Maje-
statis, ad imitandum [magis] Chri-
stum Dominum nostrum, utque ei
magis actu similis fiam, voló et
eligo magis paupertatem cum
Christo paupere, quam divitias;
opprobria cum Christo pleno op- \
probriis, quam honores: et magis
372
Segunda s.a — Preámbulo para electión
AUTOGRAPHUM VULGATA VERSIO
Xpo. que primero fué tenido por
tal, que por sabio ny prudente en
este mundo.
Nota. Assí para quien desea
alcangar esta tergera humildad,
mucho aprouecha hazer los tres
colloquios de los binarios ya di-
chos, pidiendo que el Señor nues-
tro le quiera eligir en esta tercera
mayor y mejor humildad, para
más le ymitar y seruir, si ygual o
mayor seruitio y alabanca fuere a
la su diuina maiestad.
Porro ad gradum hunc humili-
tatis attingendum , magnum ad-
feret compendium triplicis collo-
quii proxime a praecedentis de
uexillis b usus, per quod supplici-
ter poscamus (si diuinae placeat
benignitati) ad talem perduci ele-
ctionem, siue maior siue aequalis
obsequii mei erga Deum et gloriae
diuinae prouentus subsit.
Preámbulo para hazer electióx
I .° puncto. En toda buena elec-
tión, en quanto es de nuestra par-
te, el ojo 26v de nuestra intención
deue ser simple solamente mi-
rando para lo que soy criado, es a
saber, para alabanza de Dios nues-
tro Señor, y saluación de my áni-
ma; y así qualquier cosa que yo
eligiere, deue ser a que me ayude
para al fin para que soy criado, no
ordenando ny trayendo el fin al
medio, mas el medio al fin; así
como acaece que muchos eligen
Praeludium ad electionem fa-
CIENDAM
Ad bene quippiam eligendum
nostrae sunt partes, ut oculo puro
ac simplice 1 spectemus quorsum
fuerimus creati c, nimirum ad lau-
dem Dei et salutem nostram: qua-
propter eligenda sunt ea tantum,
quae conducunt ad dictum finem,
cum ubique fini médium, non me-
dio finis habeat subordinan: unde
errant qui uxorem 40v ducere pri-
mitus aut ecclesiasticum munus
seu beneficium adijiisci statuunt,
atque ita demum Deo postea in-
a Hoc v. prius oblitt. postea restitutum
additis punctis iiifra; i." ed. omitt.
t> 2 w. adjecta ínter lineas.
c Seq. quod oblitt.
1 Matth., VI, 22; Luc, XI, 34.
Segunda s.a — Preámbulo para electióx
373
VERSIO PRIMA
tari insipicns et stultus pro Chri-
sto (qui et ipse talis reputatus
est) a, quam sapiens et prudens in
hoc mundo.
Aduerte quod pro eo qui desi-
derat b consequi hanc tertiam hu-
militatem, multum confert faceré
illa tria colloquia binariorum prae-
dictorum, petendo ut c Dominus
noster uelit eum eligere ad hanc
tertiam et perfectiorem et melio-
rem humilitatem, ad perfectius
illum imitandum et illi inseruien-
dum, modo sit aequale uel maius
seruitium, aequalis uel maior glo-
ria diuinae maiestatis.
VERSIO P. ROOTIIAAN
desidero aestimari vanus [ insi-
piens, inutilis] et stultus pro Chri-
sto, qui prior habitus fuit pro tali,
quam [aestimari] sapiens ac pru-
dens in hoc mundo.
I taque pro eo, qui desiderat
hanc tertiam humilitatem obtine-
re, multum [ad hoc] prodest, fa-
ceré tria colloquia de Binariis
[Classibus] jam dicta [v. dictis],
petendo, ut Dominus noster velit
ipsum eligere ad hanc tertiam,
majorem et meliorem humilitatem,
quo magis eum imitetur, ac [me-
lius ei] serviat, si [v. dummodo]
aequale aut majus fuerit servitium,
et [aequalis aut major] laus divi-
nae suae Majestatis.
Praeambulum ad electionem
faciendam
40v In omni bona electione,
quod in nobis est d, oculus inten-
tionis nostrae debet esse sim-
plex solum attendendo finera
propter quem creatus sum, scilicet
ad laudem et gloriam Domini Dei
nostri et ad salutem animae meae;
et ita quidquid id sit quod elegero,
debet juuare me pro obtinendo
fine, ad quem creatus sum, non
ordinando et peruerse adducendo
finem ad media, sed contra media
ad finem, ut euenit multis, qui
a A omití, sigua paroithesis, quae etiam
in B addita videntur.
b desyderat B; ita in A.
c quod.
d in quantum est ex nobis.
PRAEAMBULUM AD ELECTIONEM
FACIENDAM.
In omni bona electione quan-
tum est ex parte nostra, oculus
intentionis nostrae debet esse sim-
plex unice spectando finem, ad
quem creatus sum, scilicet, ad
laudem Dei Domini nostri, et sa-
lutem animae meae: quapropter
quidquid ego eligam, debet esse
ad hoc [s. ad hoc dirigi] ut me
juvet ad finem, ob quem creatus
sum: non ordinando, ñeque trahen-
do finem ad médium, sed mé-
dium ad finem: sicut accidit, ut
374 Segunda s.a — De electión mutable y inmutable
AUTOGRAPHUM VULGATA VERSIO
primero casarse, lo qual es medio,
y a secundario 1 seruir a Dios
nuestro Señor en el casamiento, el
qual seruir a Dios es fin. Assímismo
ay otros que primero quieren aver
beneficios y después seruir a Dios
en ellos2. De manera que éstos
no van derechos a Dios, mas quie-
ren que Dios venga derecho a sus
affecciones desordenadas, y, por
consiguiente, hazen del fin medio
y del medio fin. De suerte que lo
que habían de tomar primero to-
man postrero; porque primero he-
mos de poner por obiecto querer
seruir a Dios, que es el fin, y se-
cundario tomar beneficio o casar-
me, si más me conuiene, que es el
medio para el fin; así ninguna cosa
me deue mouer a tomar los tales
medios o a priuarme dellos, sino
sólo el seruicio y alabanza de Dios
nuestro Señor y salud eterna de
my ánima.
seruire, utentes praepostere fine
ac medio, nec ad Deum tendentes
recta, sed oblique, ipsum ad per-
uersa uota sua pertrahere conan-
tes. Atqui e contrario plañe agen-
dum est, proposito primum diuino
cultu, tanquam fine nostro, et ele-
cto deinceps coniugio uel sacerdo-
tio caeterisque rebus ómnibus,
quatenus expedit, ad praefixum
finem ordinatis. Idcirco nihil mo-
viere nos debet ad mediis quibusuis
utendum aut supersedendum, nisi
habita in primis tam diuinae laudis
quam nostrae salutis certa ratione.
27r Para tomar noticia de qué
cosas se deue hazer electión, y
contiene en sí 4 punctos y vna
NOTA
l.° puncto. El primer puncto:
es neccessario que todas cosas, de
las quales queremos hazer electión,
a y y Aut.
Introductio ad elige ndarum
rerum notitiam complectens 4
puncta et annotatiuncul am
UNAM
Primum punctum est: quod res
omnes, quae sub electionem ca-
dunt, necessario bonae esse de-
1 Hic et infra pro secundariamente, quod significare videtur, tioc loco, non solum
ordincm teniporis, sed dignitatis praesertim.
Segunda s.a — De ei.ectióx mutable y inmutable 375
VERSIO PRIMA
primo eligunt ducerc uxoreni,
quod tamen est médium, secunda-
rio ;1 1 eligunt seruire Domino b
in matrimonio, quod tamen est
finis. Similiter sunt alii, qui primo
eligunt habere beneficia, deinde
seruire Deo in tali uita ¡taque
isti non pergunt uia recta adDeum,
sed uolunt quod Deus recta per-
ueniat ad illorum affectus inordi-
natos, et ex consequenti faciunt ex
fine médium et ex medio finem; ita
quod quae primo 41 aspicere et
sumere debuerant, aspiciunt et
sumunt ultimo, quia primum obie-
ctum quod proponere nobis debe-
mus, est uelle seruire Deo, quod
est finis; secundario accipere be-
neficia vel iungi matrimonio, si
magis mihi expedierit, quod est
médium ad finem; tándem nihil
debet me mouere ad accipiendum
talia media uel ad illa reiiciendum,
nisi solum seruitium ac laus Do-
mini Dei nostri et salus aeterna
animae meae.
DOCUMENTÚM AD CAPIEXDAM ALI-
QUAM c COGNITIONEM, QUARUMNAM
RERUM DEBEAT FIERI ELECTIO. COX-
TIXET IX SE 4.01' PUXCTA ET UXAM
AXXOTATIOXEM d
Primum punctum: necessarium
est quod omnia, quorum electio-
nem faceré uolumus, sint indiffe-
;l secundo B; secundario A.
•> Domino Deo nostro.
c Pro 4 vz>. praeced. Ad capiendam
aliqualem.
d notam.
VERSIO P. ROOTIIAAN'
multi eligant i)rimo uxorem duce-
re, id quod est médium, et secun-
dario 1 in statu conjugali Deo Do-
mino nostro serviré, quod, [scil.]
serviré Deo, est finis. Similiter
sunt alii, qui primo volunt habere
beneficia 2 [ Ecclesiastica ], ac
postea serviré Deo in illis. Itaque
hi non recta tendunt ad Deum,
sed volunt ut Deus recta veniat ad
ipsorum inordinatas affectiones, et
consequenter ex fine faciunt mé-
dium, et ex medio finem; ita ut
quod priori loco assumere debe-
rent, posteriure loco assumant.
Primum enim debemus pro obje-
cto poneré, velle [nos] serviré
Deo, id quod est finis; et secunda-
rio, beneficium assumere, vel uxo-
rem ducere, si id magis mihi con-
veniat; id quod est médium ad fi-
nem. Nihil ergo debet me moveré
ad haec vel illa media assumenda,
aut ad ea relinquenda, nisi solum
servitium et laus Dei Domini no-
stri, et salus aeterna animae meae.
Ad accipiexdam xotitiam, qui-
bus de rebtjs fieri debet electio,
[propoxitur sequexs coxsidera-
tio], et coxtixet ix se quatuor
puxcta, et notam uxam.
Primum punctum, necessarium
est, ut omnia, de quibus volumus
electionem faceré, sint indifferen-
2 V. supra, Proleg., p. 85. Brevem S. Francisci Xaverii commentarium hujus loci
vide in Monum. Xaver., I, 286, unde aliqua exscripsimus in Proleg.
376 Segunda s.a — De electióx mutable y inmutable
AUTOGRAPHUM
sean indiferentes o buenas en sí, y
que militen dentro de la sancta
madre Yglesia hierárchica, y no
malas ny repugnantes a ella.
2. ° puncto. Segundo: ay vnas
cosas que caen debaxo de electión
inmutable, así como son sacerdo-
cio, matrimonio, etc.; ay otras que
caen debaxo de electión mutable,
assí como son tomar beneficios o
dexarlos, tomar bienes temporales
o lancallos \
3. ° puncto. Tercero: en la elec-
tión ynmutable, que ya vna vez
se ha hecho electión, no ay más
que eligir, porque no se puede
desatar, así como es matrimonio,
sacerdocio, etc. Sólo es de mirar
que si no ha hecho electión deuida
y ordenadamente, sin affectiones
dessordenadas, arepentiéndose
procure hazer buena vida en su
electión, la qual electión no parece
que sea vocación diuina a, por ser
electión desordenada y oblica,
como muchos en esto hierran, ha-
ziendo de oblica o de mala electión
vocación diurna- b; porque toda vo-
cación diuina es siempre pura y
a Prius podemos dezir que fuese pro
j w. add. in marg.; Ka. oblitt. etiam po-
demos dezir que fuesse uocatión; pode-
mos decir que fué vocación Do.; possu-
mus nominare voeationem Fa.
t> Supra vers. add.; Do. omitt.
VULGATA VERSIO
bent ex seipsis, aut certe non ma-
lae, nec nisi consonae a institutis
orthodoxae matris Ecclesiae.
41r 2.m quod genera dúo rerum
electioni quadrant: nam quarun-
dam electio immutabilis est, ut
ordinis sacerdotalis et matrimonii,
aliarum uero mutari potest, sicut
reddituum ecclesiasticorum uel
saecularium, quos recipi et relin-
qui ex causa fas est l.
3.m quod circa ea, de quibus
facta iam sit electio immutabilis,
nihil superest eligendum. Sed ad-
uertendum est, quod si quis im-
prouide, nec sine obliquis affectio-
nibus aliquid elegerit, quod non
liceat retractare; reliquum est, ubi
eum coeperit poenitere facti, ele-
ctionis damnum probitate uitae et
operum solertia pensare, resilire
autem nuilo pacto decet b; quam-
uis electio istiusmodi non uidea-
tur uocatio diuina esse, utpote
obliqua atque inconsulta: qua in
re non pauci errant electionem
malam et obliquam pro diuina
uocatione- reputantes; cum haec
a Seq. ritui oblitt.
b Quae sequuntur nsque ad futan para-
graphi peruerso mixta, addita simt in
charla, imae folii partí agglutinata.
1 Y. supra, Proleg., p. 85.
Segunda s.a — Dk elkctión mutable y inmutable 377
VKRSIO PRIMA
rentia vel bona in se, et quae 41v
uersantur intra grcmium sanctae
matris Ecclesiae hicrarchicae a, et
non malauel Ecclesiae repugnantia.
Secundum: sunt quaedam quae
cadunt sub electionem immutabi-
lem, utsunt sacerdotium, matrimo-
nium etc.; sunt alia, quae cadunt
sub electionem mutabilem, ut assu-
mere beneficium uel relinquere;
accipere bona temporalia, uel re-
linquere b \
Tertium: in electione immutabili
iam semel facta, non est amplius
quod eligamus, quia non potest
solui, ut est matrimonium, sacer-
dotium etc. Solum aduerti debet
quod si electio non est facta de-
bite ac ordinate, scilicet sine af-
fectibus inordinatis, cuín primum
aliquem c poenituerit, laboret ui-
tam componere in sua electione,
quae electio uidetur non esse di-
uina uocatio d, quia fuit electio
inordinata et obliqua, sicut pluri-
mi in hoc errant, 42 facientes ex
obliqua et mala electione, uocatio-
nem diuinam; quia omnis uocatio
diuina est pura c et sine admixtio-
a intra sanctam matrem Ecclesiam hie-
rarchicam.
b uel non accipere.
c quis.
d j w. praeced. sunt ad marg. in A,
cujus te.xtus prior erat: quam electionem
non possumus nominare uocationem. Hic
loáis est emendatus a S. Ign. in Aut.
e Sequitur jocunda oblitt. ; iucunda A.
Videtur auctor kujus versionis voluisse hoc
verbo iransferre hispanum limpio, id quod
latine dicitur munda.
Versio p. roothaan
tia, aut bona in se, quaequc mili-
tent intra sanctam Matrem Eccle-
siam Ilierarchicam, et non mala, ñe-
que huic [Ecclesiae] repugnantia.
Secundum, sunt quaedam, quae
cadunt sub electionem immutabi-
lem, qualia sunt Sacerdotium, Ma-
trimonium, etc: sunt alia quae ca-
dunt sub electionem mutabilem,
cujusmodi est, accipere beneficia
[Ecclesiastica] vel relinquere, acci-
pere bona temporalia, vel abjicere1.
Tertium, in electione immuta-
bili, quae jam semel facta est [exe-
cutioni mandata], non est amplius
quod eligatur, quia non potest dis-
solvi, sicut est Matrimonium, Sa-
cerdotium etc. Hoc tantum ad-
vertendum est, ut si [quis] non
fecit electionem debite et ordina-
te, [id est, non] absque affectio-
nibus inordinatis, [hujus erroris]
poenitens [s. eum poeniteat, et]
procuret bonam vitam agere in sua
electione: quae electio non videtur
esse [fuisse] vocatio divina, cum
sit [fuerit] electio inordinata et
obliqua: quemadmodum multi in
hoc errant, facientes ex obliqua,
378 Segunda semana
AUTOGRAPHUM '
limpia, sin mixtión de carne ny de
otra affectión alguna dessor-
denada.
— De electtón
VULGATA VERSIO
semper pura et clara sit, non car-
nali ullo affectu uel studio peruer-
so mixta.
27v 4.° puncto. Quarto: si al-
guno a hecho electión deuida y
ordenadamente de cosas que están
debajo de electión mutable, y no
llegando a carne ny a mundo, no
ay para qué de nueuo aga electión,
mas en aquella perficionarse quan-
to pudiere.
Nota. Es de aduertir que si la
tal electión mutable no se ha
hecho sincera y bien ordenada,
entonces aprouecha hazer la elec-
tión deuidamente, quien tubiere
deseo que dél salgan fructos nota-
bles y muy apagibles a Dios nues-
tro Señor.
Tres tiempos para hazer sana y
buena electión en cada vno
DELLOS
1. ° tiempo. El primer tiempo
es quando Dios nuestro Señor así
mueve y atrahe la voluntad, que
sin dubitar ny poder dubitar, la
tal ánima deuota sigue a lo que es
mostrado; assí como San Pablo 1
y S. Matheo * lo hizieron en se-
guir a Xpo. nuestro Señor.
2. ° tiempo. El segundo: quando
41v 4.m quod si quis debito
modo et ordine, absque carnali
mundanoque affectu, quippiam eli-
git, quod mutari possit; non est
cur uiolet electionem talem, sed
potius ut in ea magis ac magis
proficiat, adniti debet.
Notandum autem est quod si a
electio rerum huiusmodi mutabi-
lium non ita recte atque sincere
processerit, eam expedit corrigere,
ut fructus uberior et Deo gratior
produci possit.
De tempore triplici ad electio-
nes recte faciendas magis oppor-
TUNO
Tempus primum erit, quando
uoluntatem diuina uirtus sic im-
pellit, ut omnis dubitatio, immo
etiam dubitandi facultas, animae
sublata sit, quominus sequatur im-
pulsionem talem; sicut legimus,
beato Paulo 1 et Matheo 5 et aliis
nonnullis, uocante Christo, acci-
disse.
2.mest quoties satis clarum com-
» Prius , superiorum j zm. loco, erat sin
autem.
» Act., IX, 1-18; XXH, 4-i6¡ XXVI, 9-20.
Segunda semana
— De ELECTIóN
379
VERSIO PRIMA
ne aliqua carnis, uel cuiusque a al-
terius affectus inordinati.
Quartum: si aliquis fecit electio-
nem debite et ordinate earum re-
rum, quae cadunt sub electione
mutabili b, absque aliqua admix-
tione carnis uel mundi, non est
cur de nouo fíat electio, sed in illa
curemus perfici quantum possu-
mus.
Est aduertendum, quod si talis
electio mutabilis non facta est sin-
cere ac satis ordinate, tune expe-
dit faceré electionem debitam ei,
qui expetit producere fructus no-
tabiles et gratos Deo c.
VERSIO P. ROOTHAAN
vel ex mala electione vocationem
divinam: quia omnis vocatio divina
est semper pura et munda, sine
admixtione carnis, ñeque alterius
cujusquam affectionis inordinatae.
Quartum, si quis electionem fe-
cit debite, et ordinate rerum quae
sunt sub electione mutabili, et non
accedendo [adhaerendo] ad car-
nem, ñeque ad mundum, non est
cur denuo faciat electionem, sed in
illa [statuat] perfectum se reddere
quantum possit.
Nota: advertendum est, quod si
talis electio mutabilis non fuit facta
sincera et bene ordinata, tune ex-
pedit electionem debite faceré
[instituere], si quis desideret, ut
ex se proveniant fructus insignes,
et valde grati Deo Domino nostro.
Tria témpora ad faciendam sanam
et optimam electionem d
Primum tempus est, quando
Dominus Deus noster ita trahit ac
mouet uoluntatem, quod sine 42v
dubitatione et sine potestate e du-
bitandi talis anima deuota sequitur
id, quod sibi est praemonstratum;
sicut diuus Paulus 1 et D. Ma-
theus 2 fecerunt sequendo Chri-
stum Dominum.
Secundum tempus est, quando
a cujuscumque A.
'> electionem mutabilem.
c Domino Deo nostro.
<• electionem in singulis illorum.
e potentia.
Tria témpora ad faciendam sa-
nam, ET BONAM ELECTIONEM IN TJNO-
QUOQUE EX ILLIS.
Primum tempus est, quando
Deus Dominus noster ita movet et
attrahit voluntatem, ut quin dubi-
tet, nec dubitare possit talis anima
devota, sequatur id quod [sibi]
ostensum est, quemadmodum S.
Paulus 1 et S. Matthaeus 2 fece-
runt in sequendo Christo Domino
nostro.
Secundum, quando sumitur
* Matth., IX, 9; Marc, II, 14; Luc, V, 27-28.
380 . Segunda semana — De electión
AUTOGRAPHUM
se toma hasaz 1 claridad y cognos-
cimiento por experientia de con-
solationes y dessolaciones, y por
experientia de discretión de varios
espíritus.
28r 3.° tiempo. El tercero
tiempo es tranquillo, considerando
primero para qué es nascido el
hombre, es a saber, para alabar a
Dios nuestro Señor y saluar su
ánima, y esto deseando elije por
medio vna vida o estado dentro
de los límites de la Yglesia, para
que sea ayudado en seruitio de su
Señor y saluación de su ánima.
Dixe tiempo tranquillo, quando
el ánima no es agitada de varios 2
spíritus y vsa de sus potencias na-
turales libera y tranquilamente.
Si en el primero o segundo
tiempo no se haze electión, sigílen-
se gerca este tercero tiempo dos
modos para hazerla.
El primer modo para hazer sana
y buena electión contiene *en sí
sevs punctos
l.° puncto. El primer puncto
es proponer delante la cosa sobre
que quiero hazer electión, así
VüLGATA VERSIO
pertumque fit beneplacitum diui-
num, docente id aliquo 42 conso-
lationum, desolationum uel diuer-
sorum spirituum praeuio experi-
mento *.
3.m est, quando per animi tran-
quillitatem aliquis, considerato fine,
ad quem conditus est (ad Dei glo-
riam scilicet et salutem suam),
eligit certum uitae genus, intra
Ecclesiae catholicae limites con-
stitutum, per quod ceu médium
commodius securiusque ad suum
finem tendat.
Porro tranquillitas ea tune no-
scitur adesse, quotiescunque ani-
ma, nullis agitata uariis 5 spiritibus,
uires naturales suas libere exercet.
Itaque, nisi primi uel secundi
temporis beneficio electio contin-
gat, superest ad 3.™ recursus, duo-
bus modis sequentibus distinctum.
Modus prior sanae bonaeque
electionis faciendae sex con-
stans punctis
Punctum primum erit proferre
in médium rem deliberandam, ut
de officio uel beneficio, acceptan-
1 «Quod hoc loco habet vulgata versio docente id aliquo conso/ationum... experimen-
to, tó aliquo deest in autographo; ñeque enim existimandum est, unum alterumve solum
consolationis vel desolationis experimentum sufficerc posse. Frequens requiritur hujus-
Segunda semana — De electión
38i
VERSIO PRIMA
sumitur et percipitur multum 1
claritatiset cognitionis, partim per
experíentiam , consolationem ct
desolationcm a, partim per expe-
rientiam discretionis diuersorum
spirituum.
Tertium tempus est tranquillum,
quando primum quis considerat
finem, propter quem creatus est,
scilicet ad laudandum Deum b et
ad saluandum animam suam, et
hoc desiderando, eligit pro medio
hanc uitam uel statum contentum
intra limites Ecclesiae, quo possit
iuuari ad seruitium Domini sui et
salutem animae suae.
Vocamus c hoc tempus tranquil-
lum , quando anima non agitatur
diuersis d 2 spiritibus, sed libere uti-
tur suis 43 potentiis naturalibus
et tranquille.
Si in primo uel 2° tempore non
fit electio, sequuntur circa hoc ter-
tium tempus dúo modi faciendi
illam.
PRIMUS MODUS FACIENDI BONASI e ET
SANAM ELECTIONEM CONTINET IN SE
SEX PUNCTA
Primum punctum est, proponere
ante oculos mentis rem, super qua
uolo faceré electionem, ut exem-
a experientiam consolationum et de-
solationum A. Cf. supra, Proleg., p. ibó, et
i/i/ra, Breve Directorium, Secunda hebdó-
mada, paulo ante finem.
t> Deum Dominum nostrum.
c vocaui A.
d a diuersis A.
e optimam.
VERSIO P. ROOTIIAAN
[perci[)itur] multum 1 claritatis et
cognitionis per experientiam con-
solationum et desolationum, et
per experientiam discretionis di-
versorum spirituum.
Tertium tempus est tranquillum,
[quando] considerans [quis] pri-
mo, ad quid natus sit homo, scili-
cet ad laudandum Deum Dominum
nostrum et ad salvandum animam
suam: et hoc desiderans, eligit ut
médium [ad finem] vitam aliquarn,
seu statum intra limites Ecclesiae,
ut [eo] juvetur in servitio Domini
sui, et salvatione animae suae.
Dixi tempus tranquillum, quan-
do anima non agitatur diversis 2
spiritibus, et potentiis suis natura-
libus utitur libere et tranquille.
Si in primo, vel secundo tempore
non fit electio, sequuntur circa
hoc tertium tempus dúo Modi ad
illam faciendam.
PRIMUS MODtS AD FACIENDAM SA-
NAM et bonam Electionem conti-
NET IN SE SEX PUNCTA.
Primum punctum est, proponere
mihi rem, super qua yolo faceré
electionem, verbi gratia, officium,
modi experimentum, ut ex eo multum habeatur claritatis et cognitionis ad electionem
prudentem concludendam in hoc secundo tempore.» Ro., annot. 82, p. 109.
2 Pro varios seu diuersis scribit aduersis Fa.
382 • Segunda semana — De electióx
AUTOGRAPHUM YULGATA YERSIO
como vn officio o beneficio para
tomar o dexar, o de otra qualquier
cosa que cae en electió[n] mu-
table.
2.° puncto. Segundo: es menes-
ter tener por obiecto el fin para
que soy criado, que es para alabar
a Dios nuestro Señor y saluar mi
ánima; y con esto hallarme 1 in-
diferente sin affectión alguna des-
sordenada, de manera que no esté
más inclinado ny affectado a to-
mar la cosa propuesta, que a de-
xarla, 28v ny más a dexarla que a
tomarla; mas que me halle como
en medio de un peso para seguir
aquello que sintiere ser más en
gloria y alabanza de Dios nuestro
Señor y saluación de mi ánima.
dum ne an potius reiiciendum sit a,
et ita de caeteris rebus, quae ad
mutabilem electionem spectant.
2.m est, adducto ante oculos
creationis meae fine, in hoc con-
sistente, ut cum Dei laude saluus
fiam, in neutram b declinare par-
tem 1 amplectendae uel repudian-
dae rei controuersae; quin potius
uelut in medio quodam interstitio
et aequilibrio subsistere, parato
interim animo, ut in eam ilico par-
tem totus ferar, quam nouero di-
uinae gloriae et saluti meae fore
aptiorem.
3.° puncto. Tercero: pedir a Dios
nuestro Señor quiera mover my
voluntad y poner en my ánima lo
que yo deuo hazer acerca de la
cosa proposita, que más su ala-
banza y gloria sea, discurriendo
bien y fielmente con my entendi-
miento y eligiendo conforme su
sanctíssima y beneplácita vo-
luntad s.
3.'": obsecrare Dei clementiam
ut dignetur mentem instruere, et
impeliere uoluntatem, quocunque
potius mihi tendendum sit; adhi-
bito nihilo secius pió fidelique in-
tellectus mei ratiocinio, per quod,
apprehensa et probata Dei uolun-
tate 2, ad electionem ferar.
a Add. alia manu hoc v.
t> Seo. debeo oblitt.
1 «Non ut in fundamento reddere seu faceré me indifferentem, sed: habere, seu ut
proprie sonat autographum, invenire me indifferentem. Hic enim conatus adquirendae
Segunda semana
— Di: ELECTIÓK
3«3
VERSIO PRIMA
pli gratia, officium seu beneficium,
quod acceptare uolumus aut reii-
cere, uel aliquod aliud, quod cadat
sub electionem mutabileni.
Secundum: oi)ortet intueri pro
obiecto finem, propter quem crea-
tus sum, scilicet 8 ad laudandum
Deum nostrum et ad saluandum
animam meam; quinetiam oportet
me esse 1 indifferentem sine 43v
aliquo affectu inordinato, ita ut b
non sim magis inclinatus seu affe-
ctus ad acceptandum rem proposi-
tam, quam ad refutandam vel con-
tra c; sed solum sim in aequilibrio
ad prosequendum illud, quod sen-
sero magis esse ad gloriam et lau-
dem Domini Dei nostri, et ad sa-
lutem animae meae.
Tertium: petam a Domino Deo
nostro, ut d dignetur mouere uo-
luntatem meam et suggerere ani-
mae meae id quod faceré debeo,
quodque magis erit in gloriam et
laudem nominis sui circa rem pro-
positam, discurrendo recte ac fide-
liter intellectu, et eligendo confor-
miter ad sanctissimum beneplaci-
tum suae e uoluntatis s.
VERSIO P. ROOTIIAAX
vel beneficium quod acceptandum
sit, vel relinquendum , vel aliam
rem quam cum que, quae cadat sub
electionem mutabilem.
Secundum, necesse est tenere
pro objecto finem ob quem crea-
tus sum, qui est, ut laudem Deum
Dominum nostrum, et salvem ani-
mam meam: et simul invenire [sen-
tire] 1 me indifferentem , sine af-
fectione ulla inordinata, ita ut non
sim magis inclinatus, ñeque affe-
ctus [magis] ad acceptandam rem
propositam, quam ad eam relin-
quendam, ñeque magis ad relin-
quendam illam, quam ad acceptan-
dam: sed ut me inveniam [habeam]
veluti in stilo staterae [in aequili-
brio], ad sequendum id quod
sensero esse magis in gloriam et
laudem Dei Domini nostri, et sal-
vationem animae meae.
Tertium, petere a Deo Domino
nostro, ut velit moveré volunta-
tem meam, et poneré in anima
mea, id quod ego faceré debeo
circa rem propositam, quod magis
sit in laudem et gloriam suam,
discurrendo [i. e. ut discurram]
bene et fideliter intellectu meo, et
eligendo [et ut eligam] conformi-
ter ad suam sanctissimam et bene-
placentem voluntatem 2.
a quod est.
b quod.
c Pro vel contra eral prius: nec magis
affectus ad refutandam quam ad acce-
ptandam. — d quod. — e sanctissimum et
placitum beneplacitum propositum suae.
indifferentiae non sufficit; sed ipsa indiffercntia praerequiritur ad electionem recte
faciendam.» AV^annot. 84, p. 110.
2 Rom., XII, 2.
384
Segunda semana — De electión
AUTOGRAPHUM
4. ° puncto. Ouarto: considerar
raciocinando quántos cómmodos o
prouechos se me siguen con el
tener el offitio o beneficio pro-
puesto, para sola la alabanza de
Dios nuestro Señor y salud de my
ánima; y, por el contrario, consi-
derar assímismo los incómodos y
peligros que ay en el tener. Otro
tanto haziendo en la segunda parte,
es a saber, mirar los cómodos y
prouechos en el no tener; y asi-
mismo por el contrario, los incó-
modos y peligros en el mismo no
tener.
5. ° puncto. Quinto: después que
así he discurrido y raciocinado a
todas partes sobre la cosa propo-
sita, mirar dónde más la razón se
inclina, y así según la mayor mo-
ción racional, y no moción alguna
sensual, se deue hazer deliberación
sobre la cosa proposita.
6. ° puncto. Sexto: hecha la tal
electión o deliberación, deue yr la
persona que tal a hecho con mu-
cha diligencia a la oración 29 de-
lante de Dios nuestro Señor y
offrescerle la tal electión para que
su diuina maiestad la quiera resci-
bir y confirmar, siendo su mayor
seruitio y alabanza.
VULGATA VERSIO
4-m: perpendere quot tándem
commoda uel adminicula mihi ad
finem meum prosequendum acce-
dent ex tali officio uel beneficio
suscepto; quot rursum ex eodem
incommoda 43 et pericula impen-
dent. Praeterea, quot per opposi-
tum, omisso illo, tam commoda et
adminicula, quam discrimina et
damna possim expectare.
5.m: his praemissis, ratiocinari in
utramque partem, et iuxta ipsius
rationis dictamen, seposito carnis
appetitu omni, electionem conclu-
dere.
6.'": electione facta, ad orandum
cito prosilire, et illam offerre Deo,
perfecte demum, si ei placeat, re-
cipiendam et stabiliendam.
Segunda semana
versio prima
Quartum: considerado per ratio-
nis ductum quotnam fructus ac
commoda oriantur ex acceptatio-
nc a officii uel beneficii propositi
ad solam laudem Dei b ac salutem
animae meae. Et contra similiter
considerabo incommoda et peri-44
cula quae oriuntNjr ex acceptatione
et retentione. Tantundem faciam
in 2.a parte, considerando commo-
da et fructus, quae oriuntur ex
reiectione et refutatione, et c per
contrarium incommoda et pe-
ricula d.
Ouintum: postquam ita inuesti-
gaui et ratiocinatus sum ad utram-
que partem super re proposita,
considerabo quonam magis flecta-
tur ratio, et ita secundum maiorern
inolum e rationis, et sine mixtione
sensualitatis debet fieri deliberado
super re proposita.
Sextum: facta tali electione seu
deliberatione, debet is, qui eam
fecit, diligenter ad orationem re-
currere ante conspectum Domini,
et offerre illi talem electionem, ut
diuina maiestas dignetur illam re-
cipere et confirmare, modo redun-
det in sui ipsius f maius seruitium
et laudem.
a acceptionc A.
b Domini Dei nostri.
c et similiter.
ll pericula in rejiciendo.
e et ita quanto maior fuerit motus; sic
in A.
í ipsius add. super vers. A.
— De eleg í ion 385
VERSIO P. ROOTIIAAN
Quartum , considerare ratioci-
nando, quot commoda et utilitates
mihi proveniant, si habeam offi-
cium vel beneficium propositum,
ad solam laudem Dei Domini no-
stri et salutem animae meae; et e
contrario considerare similiter in-
commoda et pericula, quae sint in
eo habendo: tantumdem faciendo
in secunda parte, scilicet, videre
commoda et utilitates in eo non
tenendo, et similiter e contrario,
incommoda et pericula in eo item
non tenendo.
Quintum, postquam ita discurrí,
et ratiocinatus sum in omnes par-
tes super re proposita, videre quam
in partem ratio magis se inclinet: et
ita secundum majorem motionem
rationalem, et non [secundum]
motionem ullam sensualem, debet
fieri deliberado super re proposita.
Sextum, facta tali electione, seu
deliberatione, debet is qui eam
fecit, iré multa cum diligentia ad
orationem ante conspectum Dei
Domini nostri, et offerre illi talem
electionem, ut divina sua Majestas
velit illam recipere et confirmare,
si majus ejusdem servitium et laus
fuerit.
Mohum. Igxat. — Series II.
3 86
Segunda semana — De electión
autographum
El segundo modo para hazer
sana y buena electión contiene
en sí 4.0 reglas y vna nota
1. a regla. La primera es que
aquel amor que me mueve y me
haze eligir la tal cosa, descienda
de arriba del amor de Dios, de
forma a qu^ el que elige sienta
primero en sí que aquel amor más
o menos que tiene a la cosa que
elige, es sólo por' su Criador y
Señor.
2. a regla. La 2.a: mirar a vn
hombre que nunca he visto ny co-
nosgido, y desseando yo b toda su
perfectión, considerar lo que yo le
diría que hiziese y eligiese para
mayor gloria de Dios nuestro Se-
ñor y mayor perfectión de su
ánima, y haziendo yo asimismo,
guardar la regla que para el otro
pongo.
3. a regla. La 3.a *: considerar
como si estuuiese en el artículo
a Do. oblill. forma et inscribií modo.
b IIoc 7: additum a librario ineunli
versui.
VULGATA VERSIO
MODUS POSTERIOR BENE ELIGENDI,
IN REGULAS 4 ET ADNOTATIONEM
UNAM DISTRIBUTUS
Regula prima est, quod, cum
oporteat per affectum ex .Dei
amore caelitus infusum fieri ele-
ctionem, eligentep/ conuenit per-
sentiscere in se rpso, quod quic-
quid affectionis (siue multum, siue
modicum sit) erga rem electam
tenet, ex solius Dei amore et in-
tuitu proficiscatur.
43v 2.a est considerare *, si quis
mihi uir amicissirrms , cui nihil
non perfectionis inesse cupiam,
occurreret dubius super electionc
huiusmodi; quidnam ego illi decer-
nendum máxime essem consultu-
rus; quo animaduerso, agendum a
et mihi ducam, ut suaderem al-
ten.
3.a ': mecum insuper reputare,
si mors ingrueret, quem me mal-
* //; modo secundo bene eligendi. In se-
cunda regula: Secunda est considerare etc.;
usque ad fincm. Clarius i/a vertí potest ex
autographo: Secunda est considerare, si
quis mihi vir antea ignotus et numquam
plañe visus, cui tamen nihil non perfectio-
nis inesse cupiam, occurreret dubius super
electionc hujusmodi, quidnam ego illi fa-
ciendum et eligendum ad majorem Dei
gloriam et majorem animae illius perfe-
ctioncm essem consulturus; quo animad-
verso, id mihi agendum ducam, quod al-
ten suaderem.
a Seq. id oblill.
1 ln tertia et quarta regula hujus modi sive rationis eligendi vides praecipere Stum.
]gnatium, ut ad timorem identidem confuciamus ad electionem reetc faciendam. Cf.
Epist. P. Nadal, 853.
Segunda semana — De electión
387
VERSIO PRIMA
44v Secundus modus ad facien-
DAM SANAM ET BONAM a ELECTIONEM
CONTINET Di SE QUATUOR REGULAS
ET UNAM ANNOTATIONEM b
Prima est, quod ille amor mo-
uens et incitans me ad eligendum
talem rem devcendat de sursum
ex amore Dei)íía ut c is qui facit
electionem sentiat prius in se, quod
ille amor intensior vel remissior,
quem habet ad rem propositam
quam eligit, sit solum propter
Deum d suum et Creatorem.
Secunda est, considerare homi-
nem, quem nunquam uidi nec co-
gnoui, cuius ego plenam perfectio-
nem desidero, et attendere quid-
nam suaderem illi eligendum et
faciendum ad maiorem gloriam
Dei.. et maiorem perfectionem ani-
raae suae; ita similiter considerabo
me, obseruando pro me regulam,
quam pro alió seruarem e.
Tertia considerare me ac si
essem in articulo mortis, ac for-
a optimam.
b notam.
c quod.
d Deum Dominum, ífrfDeum oí/tó.
e seruabam.
VERSIO P. ROOTHAAN
Secundus Modus ad faciendam
sanam et bonam electionem con-
tinet in se quatuor regulas, et
unam notam.
Prima [regula] est, ut ille amou;
qui me movet, et me eltgere facit
rem talem, descendat desursum ex
amore Dei: ita ut ille, qui eligit,
sentiat primum in se, quod ille
amor quem plus aut minus habet
erga rem quam eligit, sit unice
propter suum Creatorem ac Do-
minum.
Secunda, spectare [proponere
mihi] hominem aliquem, quem
numquam viderim, ñeque cogno-
verim, et desiderando ejus omnem
perfectionem, considerare quid
ego illi dicerem faciendum et eli-
gendum ad majorem gloriam Dei
Domini nostri, et majorem perfe-
ctionem animae suae: et faciendo
similiter [pro me ipso], servare re-
gulam quam pro altero pono.
Tertia considerare, ac si
essem in articulo mortis, formam
388
Segunda semana — De electiún
AUTOGRAPHUM
de la muerte la forma y medida
que entonces querría auer tenido
en el modo de la presente electión,
y reglándome por aquélla, haga en
todo la my determinación.
4.a regla. La 4.a: mirando y
considerando cómo me hallaré el
día del juizio, pensar cómo enton-
ces querría aber a deliberado acer-
ca la cosa presente; y la regla que
en-29v tonces querría auer tenido,
tomarla agora, porque entonces
me halle con entero plazer y gozo.
Nota. Tomadas las reglas so-
bredichas para my salud y quietud
eterna, haré my electión y obla-
ción a Dios nuestro Señor confor-
me al 6.° puncto del primer modo
de hazer electión.
Para emendar y reformar
la propria vida y estado
Es de aduertir que acerca de
los que están constituidos en pre-
latura o en matrimonio (quier abun-
den mucho de los bienes tempora-
les, quier no) donde no tienen lu-
gar o muy prompta voluntad para
hazer electión de las cosas que
caen debaxo de electión mutable,
aprouecha mucho, en lugar de ha-
zer electión, dar forma y modo de
enmendar y reformar la propria
vida y estado de cada vno dellos,
es a saber, poniendo su creatión,
VULGATA VERSIO
lem obseruasse modum in prae-
senti deliberatione; iuxta hunc igi-
tur eligendum nunc esse, facile
intelligam.
4.a: prospicere non minus, quan-
do pro tribunali sistar iudicandus,
quo me consilio r^c in re usum
esse uellem; quo agnito nunc utar,
ut eo tempore magis sim securus.
Adnotandum est postremo, quod
hisce regulis quatuor, propter sa-
lutem meam et animi quietem,
accurate seruatis, debeo iuxta ul-
timum punctum modi praeceden-
tis electionem ipsam diffinire et
offerre Deo comprobandam.
44r De emexdatioxe seu refor-
matione circa uitae statum cuiuis
faciexda
Imprimís illud est aduertendum,
quod si quis uel matrimonio, uel
officio dignitatis ecclesiasticae sit ■
adstrictus (de temporalium vero
bonorum quantitate, magna an
parua sit non refert) vnde ipsi non
uacet aut parum libeat circa mu-
tabilium rerum electiones uersari;
operae pretium est earum loco
methodum ei tradi seu formulam
aliquam, ex qua uitam suam et
statum proprium possit emendare.
Debet igitur quisquís eiusmodi
a Add. ituunti versui.
■ Add. hoc v. supra vers.
Segunda semana — De ELECTIÓN
389
VERSIO PRIMA
mam ct mensuram, quam tune vel-
lem tenuisse in modo praesen-
tis 45 clectionis, ct regulando me
ad illam, ita faciam omnino meam
determinationem.
Ouarta: attendereet considerare
me in die iudicii; et cogitare quid-
nam tune uellem deliberasse cir-
ca rem propositam; et regulam,
quam tum uellem aprobasse et
acceptasse , eandem acceptabo
modo, ut tune possim esse plenus
gaudio et letitia a.
Assumptis b his regulis supra-
dictis pro salute mea et quiete ae-
terna, faciam electionem meam et
oblationem mei faciam Domino
Deo nostro juxta c sextum pun-
ctum primi modi faciendi electio-
nem.
Ad reformandum et emendandum
propriam uitam et statum
Est aduertendum quod circa
constitutos in praelatione uel in
matrimonio, siue abundent bonis
temporalibus, siue non abundent,
45v qui non habent locum uel
promtam uoluntatem faciendi ele-
ctionen eorum, quae cadunt sub
electionem mutabilem ; expedit
plurimum ut d loco electionum de-
tur aliqua methodus et forma
emendandi et reformandi propriam
cuiusque uitam et statum, quod
fiet proponendo illorum creatio-
a esse plene gaudens et laetabundus.
b Nota A in marg.
c conformiter ad.
á quod.
VERSIO P. ROOTHAAN
ac mensuram quam tune vellem
tenuisse in modo praesentis ele-
ctionis: et regulando me secundum
illam [formam], faciam [ita]
omnino meam deliberationem.
Quarta, attendendo et conside-
rando qualem me inventurus sim
[quo animo sim futurus] in dieju-
dicii, cogitare quomodo tune vel-
lem deliberasse circa rem prae-
sentem, et regulam quam tune vel-
lem tenuisse, eamdem nunc assu-
mere, ut tune me inveniam [sim]
cum plena voluptate et gaudio.
Assumptis regulis supradictis
ad meam salutem et quietem aeter-
nam, faciam meam electionem et
oblationem Deo Domino nostro,
juxta sextum punctum primi Modi
faciendi electionem.
Ad emendandam et reforman-
dam propriam vitam et statum.
Advertendum est, quod circa
eos, qui constituti sunt in Praela-
tura,velin Matrimonio, (sive abun-
dent multum bonis temporalibus,
sive non) ubi non habent locum,
vel valde promptam voluntatem
faciendi electionem rerum, quae
cadunt sub electionem mutabilem,
valde utile est, loco faciendi ele-
ctionem, daré [illis] formam et mo-
dum emendandi et reformandi pro-
priam vitam et statum uniuscujus-
que illorum; scilicet ponendo
39°
Segunda semana — De electión
AUTOGRAPHUM
vida y estado para gloria y alaban-
za de Dios nuestro Señor y salua-
ción de su propria ánima. Para ve-
nir y llegar a este fin, debe mucho
considerar y ruminar por los exer-
citios y modos de eligir, según
que está declarado, quánta casa y
familia deue tener, cómo la debe
regir y gobernar, cómo la debe en-
señar con palabra y con exemplo;
asimismo de sus facultades, quán-
ta debe tomar para su familia y
casa, y quánta para dispensar en
pobres y en otras cosas pías, no
queriendo ny buscando otra cosa
alguna sino en todo y por todo
mayor alabanza y gloria de Dios
nuestro Señor. Porque piense cada
vno que tanto se aprouechará en
todas cosas spirituales, quanto sa-
liere de su proprio amor, querer y
interesse.
VULGATA VERSIO
conditionem sortitus est, ut finem
creationis et uitae suae recte sta-
tuat ac sequatur, per exercitia su-
pradicta, et electionum modos
attendere, atque ruminando sedu-
lo, colligere, quam amplam do-
mum et familiam aequum sit se
habere, quibus eam modis tractare
et administrare conueniat, quibus
instruere uerbis et exemplis, quan-
tum praeterea de possessis facul-
tatibus sumptum faceré 44v liceat
in usus proprios siue domésticos;
quid rursum a pauperibus erogare,
uel impenderé piis operibus de-
ceat, nihil affectando aliud nec
quaerendo, nisi quod honorem Dei
et salutem suam praestet. Hoc
enim unusquisque persuasum ha-
beat, tantum se in studiis spiritua-
libus promoturum esse, quantum
ab amore suiipsius, et commodi
proprii affectatione sese abstra-
xerit.
a Seq. aliis ut ob/itt.
Segunda semana — De electión
39i
VERSIO PRIMA
nem, uitam et statum deberé esse
ad gloriara et laudem Domini
Dei nostri et ad propriam illorum
salutem consequendam; et ut per-
ueniant ad hunc finem, debet quis
multum ruminare ac considerare
in exercitiis et modis eligendi, ut
declaratum est, quantam domum
et familiam habere debeat; quo-
modo regenda et gubernanda sit;
quomodo erudienda et uerbo et
exemplo; item a ex facultatibus
suis quantum debeat sumere ad
alendam familiam, quantum ad
dispensandum in pauperes et in
alia 46 opera pia; nihil aliud inqui-
rendo et inuestigando in ómnibus
et ubique, quam gloriam et lau-
dem Domini Dei nostri; ut quili-
bet secum reputet quod tantum
progressum faciet in spiritualibus
ómnibus, quantum expoliauerit se
proprio amore, affectu et commo-
ditate.
VERSIO P. ROOTHAAN
[firmiter tenendo ante oculos]
creationem suam, vitam et statum,
ad gloriam et laudem Dei Domini
nostri, et salvationem animae suae
propriae; ut ad hunc finem veniat
eumque assequatur, debet [talis]
multum considerare et ruminare
per Exercitia, et Modos eligendi,
prout declaratum est: quantam do-
mum et familiam habere debeat:
quomodo eam debeat regere et
gubernare: quomodo eam debeat
docere verbo et exemplo: simili-
ter de suis facultatibus, quantam
[partem] debeat sumere pro sua
familia et domo: et quantam ad
dispensandum in pauperes et in
alias res pias: non volendo, ñeque
quaerendo quidquam aliud, nisi in
ómnibus et per omnia, majorem
laudem et gloriam Dei Domini
nostri. Cogitet enim unusquisque,
tantum se profectum facturum esse
in ómnibus rebus spiritualibus,
quantum exiverit [exuerit se] a
proprio suo amore, [a propria]
volúntate, et utilitate [commodi-
tate propria].
a item similiter.
392 Tercera semana — De passión
AUTOGRAPHUM VÜLG
30r l.° día. La primera con-
templación A LA MEDIA NOCHE ES,
CÓMO XPO. NUESTRO SEÑOR FUÉ
DESDE BETHANIA PARA HlERUSALEM
A LA VLTIMA CENA INCLUSIUE, FO. ¿fl
LIT. A, Y CONTIENE EN SÍ LA ORA-
CIÓN PREPARATORIA, 3 PREÁMBU-
LOS, 6 PUNCTOS Y VN COLLOQUIO
VERSIO
45 ^
TERTIA HEBDOMADA
Prima contemplatio fit media
nocte *, et continet orationem
praeparatoriam, tria praeludia,
sex puncta cum uno colloquio
Oración. La sólita oratión pre-
paratoria.
1. ° preámbulo. El primer preám-
bulo es traer la historia que es
aquí cómo Xpo. nuestro Señor
desde Bethania embió dos discí-
pulos a Hierusalem a aparejar la
cena, y después él mismo fué a
ella con los otros discípulos; y
cómo después de auer comido el
cordero pascual y auer genado, les
labó los pies, y dió su sanctíssimo
cuerpo y preciosa sangre a sus dis-
cípulos, y les hizo vn sermón des-
pués que fué Judas a vender a su a
Señor.
2. ° preámbulo. El segundo, com-
posición viendo el lugar: será aquí
a Nuestro Do.
Oratio praeparatoria eadem
quae semper.
Praeludium primum sumitur ex
historia quo modo Christus a Be-
thania misit Hierosolymam discí-
pulos dúos ad parandam coenam,
quo et ipse cum reliquis deinde
profectus est; ibique post agni
paschalis esum et peractam coe-
nam, pedes lauit ómnibus et sa-
crosanctum corpus ac sanguinem
suum largitus est. Postremo, ser-
monem ad eos habuit post disces-
sum Iudae ipsum uendituri.
2.m: ex compositione loci, con-
siderando dictum iter, asperum
* In tertia hebdómada. I11 titulo primar
(ontemplationis: Prima contemplatio fit in
media nocte etc. addaiur ex autograp/10:
Prima contemplatio de Cliristi Domini
nostri profectionc a Bethania in Hierusa-
lem et de gestis usque ad ultimam coenam
inclusive, fit media nocte et continet ora-
tionem praeparatoriam.
1 Matth., XXVI, 17-29; Marc, XIV, 12-25; Luc, XXII, 7-38; Jo., XIII-XVII.
Tercera semana
VERSIO PRIMA
— De i'assión 393
VERSIO P. ROOTHAAN
46v TERTIA HEBDOMADA
[TERT1A HEBDOMADA]
Prima contemplatio, quae fit en
medio noctis, fiet super egressu
Christi e Bethania in Hierusa-
lem, vltimam coenam includendo,
fol. [7iv]; continet in se prae-
ter orationem praeparatoriam
et tria praeambula, sex puncta
et uxum colloquium
Eadeni quae sólita est, erit ora-
tio praeparatoria.
Primum praeambulum est ad-
ducere historiam ', quae nunc a
erit considerare Christum egre-
dientem a Bethania, et mittentem
dúos discípulos in Jerusalem, ad
praeparandam coenam; post hec
ipsum cum reliquis discipulis coe-
nantem et post coenam agni pa-
schalis lauantem pedes illorum; et
post hec b considerare illum tra-
dentem suis discipulis suum Cor-
pus cum sanctissimo 47 ac precio-
so sanguine et deinde predican-
tem illis postquam Judas exierat,
ut Dominum suum traderet c.
Secundum praeambulum est
compositio loci, quae hic erit con-
a ad praesens.
b et deinde A, obliiterato post hec.
c exierat ad perficiendum tradítio-
nem.
PRIMA CONTEMPLATIO MEDIA NOCTE
EST, QUOMODO CHRISTUS DOMINUS
NOSTER PERREXIT A BETHANIA VER-
SUS HlERUSALEM AD ULTIMAM COE-
NAM INCLUSIVE. Infra [ínter My-
STERIA VITAE CHRISTI DOMINT NO-
STRl]; ET CONTINET IN SE ORATIO-
NEM PRAEPARATORIAM, TRIA PRAE-
AMBULA, SEX PUNCTA, ET UNUM
COLLOQUIUM.
Sólita oratio praeparatoria.
Primum praeambulum est addu-
cere [in mentem] historiam l, quae
hic est, quomodo Christus Domi-
nus noster a Bethania misit dúos
Discipulos in Hierusalem, ad pa-
randam Coenam: ac deinipse venit
ad illam cum ceteris Discipulis;
et quomodo postquam comedit
agnum Paschalem, et coenavit, illis
lavit pedes, deditque sanctissimum
corpus suum ac sanguinem pretio-
sum suis Discipulis: et fecit illis
sermonem, postquam ivit Judas ad
vendendum Dominum suum.
Secundum, compositio, videndo
locum. Hic erit, considerare viam
394 Tercera semana
autographum
— De passión
VULGATA VERSIO
considerar el camino desdé Betha-
nia a Hierusalem, si ancho, si an-
gosto, si llano, etc. Asimismo el
lugar de la cena, si grande, si pe-
queño, si de vna manera o si de
otra.
3.° preámbulo. El tercero, de-
mandar lo que quiero: será aquí
dolor, sentimiento y confussión,
porque por mis peccados ba el Se-
ñor a la passión.
I .° puncto. El primer puncto es
ver las personas de la gena y re-
flitiendo en my mismo, procurar
de sacar algún prouecho dellas.
30v 2.° puncto. El segundo:
oyr lo que hablan, y asimismo sa-
car algún prouecho dello.
3.° puncto. El 3.0: mirar lo que
hazen y sacar algún prouecho.
aut lene, breue aut longum, cum
caeteris, quae inesse poterant, cir-
cumstantiis. Deinceps conspican-
do locum coenae, amplum uel an-
gustum, uilem uel ornatum, et
consimilia.
45 v 3.™ ex optatae rei petitio-
ne, scilicet doloris, ' indignationis
et confusionis, eo quod ob pecca-
ta mea summus omnium Dominus
tantis se tormentis ita obiiciat.
Punctum primum erit respicere
coenantes l, et aliquid in usum
meum adducere.
2. m: eosdem audire,quid loquan-
tur, et fructum inde decerpere.
3. m: attendere quid agant , et
per omnia proficere.
4.° puncto. El 4.0: considerar
lo que a Xpo. nuestro Señor pa-
desce en la humanidad b o quiere
padescer, según el paso que se
contempla; y aquí comencar con
mucha fuerza y esforcarme a do-
:l Seo. la humanidad de oblitt.
b j w. scripla in marg.; lo que Xpo .
nuestro Señor padesce y quiere padescer
en la humanidad Do. et Bu.; quae Christi
humanitas patitur Fa.
4.m: aduertere quid iam inde *
Christus pati appetat et incipiat,
iuxta historiam; unde incipiam et
ipse dolorem, moestitiam et fletum
mihi excitare, meque affligam si-
militer in subsequentibus.
* In guarió puncto. Quartum adverte-
re quid jam inde etc., ¿ta vertendum ex
Aut.: Quartum advertere quid Christus
Dominus noster in humanitate patiatur aut
pati appetat, juxta punctum quod medi-
tandum suscipitur, unde incipiam et ipse
magno conatu dolorem, moestitiam et fle-
tum mihi excitare idemque curabo in
subsequentibus punctis.
1 Yide supra, Pro/eg., pp. 116-117, ubi rationem passionis contemplandae, quam
Ignatius proponit cum ratione contulimus a Cisncros in Exercitatorio vitae spiritualis
proposita.
Tercera semana — De passión 395
VERSIO PRIMA VERSIO P. ROOTHAAN
siderare uiam e Bethania in Hie-
rusalem, an esset angusta an pla-
na etc. Item similiter locum coe-
nae, an esset paruus an magnus
an tumis formae an alterius.
Tertium praeambulum, petam
quod uolo, quod hic a erit petere
dolorem, sensum et confusionem
mei ipsius, quia propter peccata
mea Christus pergit ad passio-
nem.
Primum punctum est, uidere
coenantes \ et reflectam ad me
ipsum, enitens recipere b aliquem
frnctum ex tali uisione.
Secundum est audire que c lo-
quuntur, et ita similiter accipere
aliquem fructum d.
Tertium punctum est conside-
rare illorum facta et gesta, et inde
colligam e etiam aliquem fru-
ctum.
47v Quartum est, considerare
illa, quae Christus in humanitate f
patitur vel pati desiderat, prout
fuerit locus historiae contemplan-
dae s, et sic incipiam cum magno
affectu condoleré, contristan et
a Bethania in Hierusalem, an lata,
an angusta, an plana, etc.: similiter
locum Coenae, an amplus, an exi-
guus, an formae hujus vel illius.
Tertium, petere id quod voló.
Erit hic, [petere] dolorem, sensum,
et confusionem, quod ob mea pec-
cata Dominus eat ad Passionem.
Primum punctum est, videre per-
sonas Coenae *, et reflectendo in
me ipsum procurare fructum ali-
quem ex illis capere.
Secundum, audire ea quae lo-
quuntur, et similiter aliquem fru-
ctum ex his capere.
Tertium, spectare ea quae fa-
ciunt, et fructum capere.
Quartum, considerare ea quae
Christus Dominus noster patitur
in humanitate, vel pati vult, juxta
tractum [Passionis], quem quis
contemplatur: et hic incipere ma-
gno nisu, et conari [excitare me]
a ad praesens.
b eruere.
c audire illa que A.
d similiter reflectam, ut haunam ali-
quem fructum.
e hauriam.
f Xpi. humanitas. Locus a S. Ign. in
Aitf. emendatus.
S locus quem quis contemplatur.
Tercera semana — De passión
autographum vulgata versio
30
ler, tristar y llorar, y así trabaxan-
do por los otros punctos que se si-
guen.
5. ° puncto. El 5.0: considerar
cómo la Diuinidad se esconde, es
a saber, cómo podría destruyr a sus
enemigos, y no lo haze, y cómo
dexa padescer la sacratíssima hu-
manidad tan crudelíssimamente.
6. ° puncto. El sexto: conside-
rar cómo todo esto padesce por
mis peccados, etc., y qué deuo yo
hazer y padescer por él.
Colloquio. Acabar con vn col-
loquio a Xpo. nuestro Señor, y al
fin con vn Pater noster.
Nota. Es de aduertir, como an-
tes y en parte está declarado, que
en los colloquios deuemos de rra-
zonar y pedir según la subiecta
materia, es a saber, según que me
hallo tentado o consolado, y según
que deseo aver vna virtud o otra,
según que quiero disponer de my
a vna parte o a otra, según que
quiero dolerme o gozarme de la
cosa que contemplo, finalmente
pidiendo aquello que más 31 effi-
cazmente cerca algunas cosas par-
5. m: meditan quo se pacto abs-
condens Christi Diuinitas aduersa-
rios suos, cum ualeat, non perdat,
sed poenas adeo crudeles pati si-
nat humanitatem.
6. m: cogitare, cum talia ferat pro
peccatis meis, quid agere debeam
aut pati eius causa.
Colloquium ad Christum fiet
terminandum cum Pater noster.
46r In colloquiis est notandum
(ut supra ex parte iam exposui-
mus) quod agere conuenit, et ali-
quid petere, iuxta praesentis rei
rationem, videlicet, prout sentio
in me consolationem uel perturba-
tionem; prout uirtutem unam uel
alteram expeto; prout in hanc uel
illam partem de me statuere inten-
do; prout etiam de re, quam con-
templor, tristari uolo uel laetari.
Denique postulandum erit illud,
quod circa rem certam aliquam
Tercera semana — De passión
397
VERSIO PRIMA
plangere, et ita conabor per alia a
puncta quae sequuntur.
Quintum: considerare Diuinita-
tem latentem et absconditam, po-
tentem hostes suos destruere et
nolentem, sed permittentem ac to-
lerantem sacerrimam eius humani-
tatem crudelissime b affligi.
Sextuni: considerare quod hec
( minia patitur propter mea pee-
cata etc.; et quid ego debeo faceré
ac pati propter ipsum.
Finiatur cum colloquio directo
ad Dominum nostrum Christum;
addam in fine Pater noster.
Est aduertendum, sicut iam su-
perius ex parte declaratum est,
quod in colloquiis 48 debemus
colloqui et petere c secundum
subiectam materiam, et nt fuero
vel tentatus vel consolatus, atque
ut desidero d adquirere hanc uir-
tutem vel aliam , et prout opto et
uolo disponere me ad hoc uel illud,
et prout uolo doleré uel letari cir-
ca rem, quam contemplor; tándem
petam illud quod efficatius c circa
aliqua particulada desidero; et ita
VERSIO P. ROOTHAAN
ad dolendum, tristandum et plan-
gendum; et eodem modo laboran-
do, [s. conando] per cetera pun-
cta, quae sequuntur.
Quintum, considerare quomodo
divinitas se abscondit, scilicet,
quomodo posset destruere inimi-
cos suos, et id non facit, et quo-
modo sinit pati sacratissimam hu-
manitatem tam crudelissime.
Sextum, considerare quomodo
haec omnia patitur pro peccatis
meis etc.: et quid debeo ego faceré
et pati pro illo.
Terminare colloquio ad Chri-
stum Dominum nostrum, et in fine
Fater noster.
. Advertendum est, sicut superius
et ex parte declaratum est, quod
in colloquiis debemus ratiocinari
et petere juxta subjectam mate-
riam, scilicet, prout me reperio
tentatum, vel consolatum, et prout
desidero habere unam virtutem
vel alteram: prout voló disponere
de me in unam partem, vel in alte-
ram: prout voló doleré, vel gaudere
de re quam contemplor: tándem
petendo ea quae magis efficaciter
circa res aliquas particulares desi-
a et hic incipiam cum magna deuo-
tione, violentia ad condolendum, contri-
standum et plangendum, et ita laborando
per alia; quae ita in A eméndala manent:
et hic incipiam cum magno affectu condo-
leré, contristari et plangere, ct ita conabor
et affligar per alia; in B et affligar est
oblitt.
t> tam crudelissime.
c colloqui, petere ac ratiocinari.
(I et pro ut fuero vel tentatus vel con-
solatus, et pro ut desidero.
e magis efficaciter.
398
Tercera semana — De passión
AUTOGRAPHUM
ticulares desseo; y desta manera
puede hazer vn solo colloquio a
Xpo. nuestro Señor, o si la mate-
ria o la deuoción le conmueve,
puede hazer tres colloquios, vno a
la Madre, otro al Hijo, otro al Pa-
dre, por la misma forma que está
dicho en la segunda semana en la
meditación de los dos a binarios,
con la nota que se sigue a los bina-
rios.
2.° día. [stc]. Segunda contem-
plación A LA MAÑANA SERÁ DESDE
LA CENA AL HUERTO INCLUSIUE 1
Oración. La sólita oración pre-
paratoria.
I.° preámbulo. El primer preám-
bulo es la historia 5: y será aquí
VULGATA VERSIO
máxime desidero, et unum dunta-
xat colloquium poterit confici ad
Christum Dominum, uel triplex, si
deuotio a instiget, nempe ad Ma-
trem, Filium et Patrem: sicut tra-
ditum est in contemplatione 2.ae
hebdomadae de tribus classibus,
cum sequente illic annotatione.
Secunda contemplatio in auro-
ra, DE REBUS A ChRISTO POST COE-
nam et in horto gestis 1
Oratio praeparatoria consueta
semper.
Praeludium primum est iuxta
historiam 5: 46v quomodo Iesus
a Sic Aut. el Do. pro tres; los binarios a Sea. sub ob/itt.
Bu. Aliis praeterea duobtis locis Ignatius
lectorem ad illa tria colloquia remittit eaqve
appellat los tres colloquios de los tres bi-
narios, /. 2jv; vel los tres colloquios de
los binarios,/. ¿6. Item bis revocat in men-
tón notationem, quae post binarios reperitur,
iltis colloquiis adjitnctam. Probabilins igi-
tur hoc loco scriba lapsus est scribendo dos
pro tres, quam scribendo binarios pro ban-
deras. Adde quod los recle ponitur ante bi-
narios, perperam ante banderas. Vu. itaque
dicit tribus classibus; Roothaan mavult le-
gere dos banderas in 4.a ed.
1 Y. in Proleg., pp. 72-73, quae diximus de itineribus a Christo in passione factis.
Verbum autem llevar, quod adhibet Ignatius, non eam vim significat, quam continent
traho et pertraho.
2 Matth., XXVI, 30-56; Marc. XIV, 26-52; Luc, XXII, 39-54; Jo., XYIII, 1-13. In
Evangeliis nec mons Sion, nec vallis Josaphat commemorantur. Verum aliunde con-
stat, locum coenae ultimae in monte Sion fuisse, et partem vallis Cedrón, per quam
Christum ex coenaculo ad montem Olivarum transiisse Evangelium testatur, saltem a
saeculo IV < vallem Josaphat» vocatam esse. (Cf. Vigouroux, Dictionnaire de la Bible,
t. III, 2c partie, Paris, 191 2, coll. 1651-1654). S. Ignatius hoc loco dicit relictos esse in
parte vallis Josaphat octo discípulos, quos infra, in mysteriis, f. 47V, relictos ait in Geth-
semani. Joannes vero, XVIII, i, narrat introisse Jesum in hortum cum discipulis suis,
millo excluso. Ignatius cum evangelista non pugnat, si admittimus, id quod verisímil-
Tercera semana — De passión
399
VERSIO PRIMA
sentando hanc formam possum
dirigere a unum colloquium ad
Christum Dominum nostrum; et b,
si materia et deuotio me excitat c,
faceré tria colloquia: primum ad
Matrem Christi Mariam, alterum
ad Filium, tertium ad Patrem, ser-
uando eandem formam praescri-
ptam in 2.a hebdómada, in medi-
tatione duorum binariorum cum
notula illa, sequente binarios.
Secunda contemplatio, quae fiet
ix aurora, erit a fine coenae
vsque ad [h]ortum inclusiue 1
48v Oratio praeparatoria eadem
quae sólita est.
Primum praeambulum est ad-
ducere historiam 2, quae hic d erit
a potest dirigere.
t> vel A.
c deuotio eum excitat, potest.
d ad praesens.
VERSIO P. ROOTHAAN
dero. Et hoc modo potest [quis]
faceré unum solum colloquium ad
Christum Dominum nostrum, vel
si materia, vel devotio ipsum [ad
hoc] moveat, potest faceré tria
colloquia, unum ad Matrem, alte-
rum ad Filium, tertium ad Patrem,
eadem forma prout dictum est in
secunda hebdómada, in meditatio-
ne de Binariis [s. Classibus] a, cum
Nota, quae sequitur post Binarios
[Classes].
secunda contemplatio in aurora,
erit [de rebus gestis] a coena
ad hortum inclusive *.
Sólita oratio praeparatoria.
Primum praeambulum est histo-
ria s: et erit hic, quomodo Christus
a de duobus vexillis 4.a ed.
limum est, vallis Josaphat partem fuisse partem praedii, quod a Joanne hortus appel-
latur. (Cf. Suárez, De reügione Societatis Jesu, 1. IX, c. Y , n. 20).
Norum est Ignatium anno 1523, antequam libro Exercitiorum extremam manum im-
poneret, loca sancta urbis Hierusalem obüsse et diligenter inspexisse. Exstat hujus
peregrinationis descriptio, quam Petrus Füssli, civis tigurinus (Zürich, in Helvetia), et
unus ex Ignatii in ea peregrinatione sociis, germánica lingua composuit. Narrat Füssli,
peregrinis ostensum esse etiam locum quo Dominus nocte illa octo discípulos suos
considere jusserit: «Darnach zeigstens uns das ort, da unser Herr die YIII Jünger liess
sitzen, die III mit im nam am hochen donstag znacht.» (Ex hujus descriptionis nova
editione, quae est apud H. Bohmer, Studien zar Geschichte der Gesellschaft Jesu, I,
Bonn am Rhein, 1914, p. 29.)
40<>
Tercera semana — De passiún
AOTOGRAPHDM
cómo Xpo. nuestro Señor descen-
dió con sus onze discípulos desde
el monte Sión, donde hizo la cena,
para el valle de Iosaphar \_sic\,
dexando los ocho en vna parte
del valle y los otros tres en vna
parte del huerto, y poniéndose en
oración, suda sudor como golas de
sangre a, y después que tres vezes
hizo oración al Padre, y despertó
a sus tres discípulos, y después que
a su voz cayeron los enemigos, y
Judas dándole la paz, y san Pedro
derrocando la oreja a Malcho, y
Xpo. poniéndosela en su lugar,
seyendo preso como malhechor
le lleban el valle abajo y después
la cuesta arriba para la casa de
Anás.
31v 2.° preámbulo. El segun-
do es ver el lugar: será aquí con-
siderar el camino desde monte
Sión al valle de Josaphar, y ansí-
mismo el huerto, si ancho, si largo,
si de vna manera, si de otra.
3.° preámbulo. El tercero es
a Add. in marg. pro deletis similc a
sudor sanguíneo; hanc leetionem relinet
Do.; sanguinem sudavit Fa. Vide Prolego-
mena, p. 69.
VULGATA VERSIO
Christus, una cum undecim suis
apostolis , descendit ex monte
Syon, ubi fuerant coenati; et trans-
iens per uallem Iosaphat, relictis
ibi ex illis octo, aliis uero tribus in
horti parte, seorsum ipse digre-
diens, orauit ad sudorem usque
sanguineum, iterata a iam ter ea-
dem ad Patrem suum oratione;
postea excitis discipulis a somno;
prostratis ad solam uocem, cum
luda per osculum prodente, aduer-
sariis ; restituía deinceps, quam
amputauerat Petrus, Malchi au-
rícula; comprehensus tándem est
quasi nefarius aut latro quispiam,
et per uallem illam ad Annae do-
mum primo tractus.
2. '" est pro construendo loco,
uiam intueri decliuem, planam et
arduam; item hortum certa ma-
gnitudine, figura et habitudine de-
pingendum.
3. ™ pro uoti consecutione, po-
a Emend. ex ad sudorem usque guttis
sanguineis similem: postea iterata.
V. supra, p. 184.
Tercera semana — De passión 401
vkhsio prima versio i>. koothaan
considerare Christum romitatum
vndecim discipulis, descendentem
ex monte Sion, ubi prius coenaue-
rat, per vallem Josaphat, in cuius
parte uallis * relictis octo ex di-
scipulis, ct in parte horti relictis
tribus aliis, ad orandum iuit b, vbi
cum oraret, sudauit sanguineum
sudorem; et postquam ter orauit
Patrem et excitauit suos tres discí-
pulos et Jadas osculatus est eum c
et ad uocem eius ceciderunt ini-
mici c et Petrus abscidit auriculam
Malchi; et Christus eam illi resti-
tuit; et cum esset comprehensus
ut malefactor, deduxerunt illum
in vallan f descendentes et post-
ea ascendentes versus s domum
Anae.
Secundum est compositio loci,
quae hic erit considerare viam e
monte Syon vsque in vallem Jo-
saphat, et ita similiter hortum
amplum 49 vel h angustum, istius
formae vel ' alterius.
Tertium praeambulum est pete-
a partícula uallis, et paulo post partícula
horti.
b relictis aliis tribus, ad orationem se
accinxit. Super hoc v. scriptum est contu-
lit. Tándem emendatum ut est in B.
c Ilaec addita sunt a Polanco in rnarg.;
leguntur paulo post in A.
á ac A.
e Sequuntur in B vz>. et postquam Ju-
das osculatus est eum oó/itt.; sunt in A,
sed pro postquam est posteaquam.
f illum e valle; sic in A.
e ad, ut in A.
h ne esset m.
' an.
Dominus noster dcscendit cum
suis undecim Discipulis ex monte
Sion, in quo Coenam fecit [fece-
rat], per ;i vallem Josajthat, relin-
quens octo ex illis in parte una
vallis, et ceteros tres in Horti par-
te; et ponens se in oratione, sudat
sudorem tamquam guttas sangui-
nis; et postquam ter fecit oratio-
nem ad Patrem , et excitavit a
somno tres suos Discípulos: et
postquam ad vocem ejus cecide-
runt inimici, et Juda eum osculan-
te, et S. Petro abscin dente auricu-
lam Malcho, quam Christus loco
suo restituit; cum comprehensus
esset ut malefactor, pertrahunt
illum per vallem deorsum, ac dein
per declivum sursum, ad domum
Annae.
Secundum est, videre locum.
Erit hic, considerare viam a monte
Sion ad vallem Josaphat, et simili-
ter Hortum, an latus, an longus, an
hoc vel illo modo [situs],
Tertium, petere id quod voló,
a versus, ut in 4.a ed., me/ius respondet
hispano para.
Musi'M. Icxat.— Series II.
26
402
Tercera semana — De passióx
AUTOGRAPHUM
demandar lo que quiero, lo qual
es proprio de demandar en la pas-
sión, dolor con Xpo. doloroso a,
quebranto con Xpo. quebrantado,
lágrimas, pena interna de tanta
pena que Xpo. passó por my.
I .a nota. En esta segunda con-
templación, después que está pues-
ta la oración preparatoria con los
tres preámbulos ya dichos, se ter-
ná la misma forma de proceder
por los punctos y colloquio que se
tuuo en la primera contemplación
de la cena; y a la hora de missa y
vísperas b, se harán dos repeticio-
nes sobre la primera y segunda
contemplación, y después antes de
cena se traerán los sentidos sobre
las dos sobredichas contemplacio-
nes, siempre preponiendo la ora-
ción preparatoria y los tres preám-
bulos, según la subiecta materia,
de la misma forma que está dicho
y declarado en la segunda semana.
2.a nota. Según la hedad, dis-
posición y temperatura, ayuda a la
persona que se exercita, hará cada
día los cinco exercitios o menos.
32r 3.a nota. En esta tercera
semana se mudarán en parte la se-
gunda y sexta addición; la segunda
será, luego en despertándome, po-
niendo delante de mí adonde voy
VULGATA VERSIO
scere moerorem, planctum, anxie-
tatem, et caeteras id genus poenas
interiores, ut Christo patienti pro
me compatiar.
47r Notanda simul haec qua-
tuor.
Primum, quod post praeparato-
riam orationem cum tribus praelu-
diis 2.' huius exercitii,eodemmodo
et ordine procedendum est per
puncta et per colloquium, ut in
praecedente de coena peractum
est. Adiiciendae quoque erunt
circa a missae et uesperarum tem-
pus duae repetitiones super una
et altera dicta contemplatione.
Ante coenam uero applicabuntur
quinqué sensus, praemissa ubique
oratione praeparatoria, cum tribus
praeludiis oblatae materiae con-
gruentibus, quemadmodum in he-
bdómada 2.a satis descriptum est.
2.ln, quod habita aetatis, com-
plexionis corporalis ac dispositio-
nis totius ratione, uel quinqué uel
pauciora exercitia diebus singulis
implebuntur.
3."\ quod in hac 3.a hebdómada
mutandae sunt ex parte additio 2.a
et 6.a; siquidem (quod ad 2.am
spectat) ubi fuero experrectus,
praecogitans quo tendam, et in-
a Pro dolorido.
t> vísparas Aut.; itcrum paulo post.
a Seq. horam oblitt.
Tercera semana — De passión
VERSIO PRIMA
re quod uolo; est autem proprium
i ii passione peterc dolorem cum
Christo doloribus pleno, lassitu-
dinem et angustiam cordis a cuín
Christo afflicto b, lachrymas et
internani tristitiam super poena
quam Christus pro me patitur.
Prima adnotatio c in hac 2.a con-
templatione, post orationeni prae-
paratoriam et tria praeambula su-
pradicta seruabitur idem ordo pro-
cedendi per puncta et colloquia,
qui seruatus est in prima contem-
platione coene: et hora missae et
vesperarum fient duae repetitiones
super prima et 2.a contemplatione;
post haec fiet ante coenam exerci-
tium ducendi d quinqué sensus
supra praedictis contemplationi-
bus, semper praeponendo oratio-
nem praeparatoriam et tria prae-
ambula, secundum subiectam ma-
teriam, eodem modo quo dictum
est et declaratum in 2.a hebdó-
mada.
Secunda e, expedit ei, qui exer-
citatur, juxta 49v etatem, dispo-
sitionem, temperaturam, singulis
diebus faceré quinqué exercitia
vel pauciora.
3.¡a f In hac 3.ia hebdómada mu-
tabuntur ex parte 2.a et 6.a ad-
ditio; 2.a erit: statim ut excitatus
fuero ponam ante oculos meos
quonam pergo et quorsum, col-
403
VERSIO P. ROOTHAAN
quod est proprium petere in Pas-
sione, [scilicet] dolorem cuna
Christo doloribus pleno, confra-
ctionem cum Christo fracto [viri-
bus consternato], lachrymas, poe-
nam internam de tanta poena,
quam Christus passus est pro me.
In hac secunda contemplatione,
postquam posita [facta] est oratio
praeparatoria, cum tribus praeam-
bulis jam dictis, servabitur eadem
forma proccdendi per puncta, et
colloquium, quae habita fuit in
prima contemplatione deCoena; et
ad horam Missae, et Vesperarum
fient duae repetitiones super prima
et secunda contemplatione; ac dein
ante coenam trahentur [ducentur]
sensus super duas supradictas con-
templationes, semper praemitten-
do orationem praeparatoriam, ac
tria illa praeambula, juxta sub-
jectam materiam, eadem forma, ut
dictum est, ac declaratum in secun-
da hebdómada.
Prout aetas, dispositio et com-
plexio juvat personam quae exer-
cetur, faciet singulis diebus [haec]
quinqué dicta exercitia, vel pau-
ciora.
In hac tertia hebdómada, muta-
buntur ex parte secunda et sexta
Additio. Secunda erit, statim ac
excitatus fuero [a somno], propo-
nendo mihi quo vadam et ad quid,
a doloribus satiato, confractionem cor-
dis.
b lacérate •
c nota.
d trahendi.
c Secunda nota.
f Deest in A.
404
Tercera semana — De passión
AUTOGRAPHUM VULGATA VERSIO
y a qué, resumiendo vn poco la
contemplación que quiero hazer,
según el misterio fuere, esforcán-
dome mientras me lebanto y me
visto, en entristecerme y dolerme
de tanto dolor y de tanto padescer
de Xpo. nuestro Señor.
La 6.a se mudará no procuran-
do de traer pensamientos alegres,
aunque buenos y sanctos, así como
son de resurrectión y de gloria,
mas antes induziendo a mí mismo
a dolor y a pena y quebranto, tra-
yendo en memoria freqüente los
trabajos, fatigas y dolores de Xpo.
nuestro Señor, que passó desde el
puncto que nasció hasta el misterio
de la passión en que al presente
me hallo.
4.a nota. El examen particular
sobre los exercitios y addiciones
presentes se hará, así como se ha
hecho en la semana passada.
2.° día. El segundo día a la
media noche, la contemplación será
desde el huerto a casa de Anás in-
clusiue fol. 48, lit. a, y a la mañana
de casa de Anás a casa de Cayphás
inclusiue, fol. 48, lit., y después las
dos repetitiones y el traer de los
sentidos, según que está ya dicho.
a Indicado litterae desideratur; Ídem
saepe acjdit in/ra, ñeque in postcrum a no-
lis iiot abitar.
stantem contemplationem paulu-
lum delibans, interim dum sur-
go 47v et accingor, adnitar simul
ad tristitiam et dolorem de tot ac
tantis Christi poenis meipsum
acriter incitare.
Ouoad sextam uero suffugiam
potius quam quaeram aut admittam
iucundas a cogitationes, licet alio-
qui útiles et sanctas, ut sunt de
resurrectione Christi et gloria; pro
quibus in meditanda eius passione,
angores ac poenas hauriam, ex fre-
quenti eorum recordatione, quae
ab hora suae natiuitatis ad exi-
tum usque uitae huius ipse perpes-
sus est.
4.m, quod examen particulare
circa tam exercitiorum quam addi-
tionum functionem, fiet ad eun-
dem modum ut in hebdómada
praecedente.
In 2.a autem die contemplatio
alia succedet, noctu transigenda,
de gestis in domo Annae *, ut nar-
ratur fol. [64V.]. Sub auroran)
uero de secutis rebus in domo
Caiphae, fol. [65].
Deinde repetitiones et usus sen-
suum uelut prius.
a Seq. ullas oblitt.
1 Quibus Scripturae locis hace et sequentia mystcria narrenttir. vide infra, in A(y-
steriis vitae Christi.
Tercera semana — De passión
VERSIO PRIMA
ligens breuiter ;i contemplationem,
quam uolo faceré, prout fuerit
mysterium, elaborando b quandiu
surgo et induor, ad concitandam
in anima mea c tristitiam et dolo-
rem super dolore et passione
Christi Domini nostri.
Sexta mutabitur, non admittendo
ullas cogitationes laetitie et gaudii,
licet sanctas et óptimas, vt sunt
resurrectionis et gloriae, sed potius
inducam meipsum ad dolorem et
poenam, adducendo frequenter in
memoriam labores, passiones et
dolores, quos Christus Dominus
pertulit ab hora suae natiuitatis
usque ad mysterium passionis
quod contemplor.
50r Ouarta d: examen particu-
lare super exercitiis et additioni-
bus presentibus fiet ut dictum
est in praecedenti hebdómada e.
Secundo die in medio noctis fiet
contemp[l]atio super gestis ab
egressu hortivsquead domum An-
nae inclusiue ', fol. [72V]. In au-
rora super gestis ab egressu do-
mus Annae vsque ad domum Cay-
phae inclusiue; et postea fient
duae repetitiones e t exercitium
a resumens parum.
b Emendatum ex jntendo [sic] in B;
A habet nitendo scriptum super elaboran-
do, hoc non oblitterato.
c in animo meo A.
d Quarta nota.
e Sic A; hebdoma B.
405
VERSIO I'. ROOTHAAN
resumens paululum contemplatio-
nem quam faceré voló, prout My-
sterium fuerit, adnitar, dum surgo,
et me vestio, ad tristandum et do-
lendum de tanto dolore, et de tanta
poena Christi Domini nostri.
Sexta mutabitur, non procuran-
do adducere [non admittendo] co-
gitationes jucundas, licet bonas et
sanctas, ut sunt de Resurrectione
et Paradiso, sed immo inducendo
me ipsum ad dolorem, et ad poe-
nam et afflictionem, trahendo [du-
cendo] mihi in memoriam frequen-
ter aerumnas, labores, et dolores
Christi Domini nostri, quos pertu-
lit a puncto quo natus est, usque
ad Mysterium Passionis, in quo
nunc versor.
Examen particulare circa Exer-
eitia, et Additiones praesentes, fiet
ita ut factum fuit in hebdómada
praecedenti.
Secunda die media nocte con-
templado erit [de gestis] ab Horto
usque ad domum Annae inclusive1
infra [Mysteria Jesu Christi Do-
mini nostri] ; et in aurora a domo
Annae ad domum Caiphae inclu-
sive infra [ibid.]; et postea duae
solitae repetitiones, et applicatio
406
Tercera semana
AUTOGRAPHUM
De PASSIÓN
VULGATA VERSIO
3.° día. El tercero día a la me-
dia noche, de casa de Caypfás 32v
a Pilato inclusiue, fol. 48, lit.; y a
la mañana de Pilato a Herodes in-
clusiue, fol. 48; y después las repe-
ticiones y sentidos por la misma
forma que está ya dicho.
4. ° día. El quarto día a la me-
dia noche de Herodes a Pilato,
fo. 49, lit., haziendo y contemplan-
do hasta la mitad de los misterios
de la misma casa de Pilato, y des-
pués en el exercitio de la mañana,
los otros misterios que quedaron
de la misma casa, y las repeticio-
nes y los sentidos como está dicho.
5. ° día. El quinto día a la me-
dia noche, de casa de Pilato hasta
ser puesto en crux, fol. 49, lit. d; y
a la mañana desde que fué aleado
en crux hasta que espiró, fol. 49,
lit. e,f, g; después las dos repeti-
ciones y los sentidos.
6. ° día. El sexto día a la me-
dia noche, desde la crux descen-
diéndole, hasta el monumento ex-
In 3.a die contemplabimur per
noctem mediam, quomodo ductus
est ad Pilatum Christus, et quid 48
ibi actum, ut dicetur fol. [65V.].
Diluculo uero de iis, quae gesta
sunt transmisso Christo ad Hero-
dem fol. [65V.]. Subdetur repeti-
tionum et sensuum consuetus
usus.
Die 4.a meditado nocturna per-
curret historiara de reditu ab He-
rode, usque ad mediam partem
mysteriorum, quae apud Pilatum
secuta sunt; reliquam uero partem
circa lucem primam prosequemur.
De repetitionibus quoque et sen-
sibus pro consuetudine sit agen-
dum.
Die 5.a sub noctis médium, de
progressu ipso passionis contem-
plabimur, a sententia Pilati usque
ad crucifixionem. Sub auroram
deinceps, ab eleuatione crucis ad
Christi usque expirationem, de
quibus fol. [66v.]. Repetitiones et
sensuum exercitatio, ut supra.
Die 6.a noctu, quomodo mor-
tuus Dominus sublatus de cruce
et ad monumentum delatus est,
Tercera semana — De passión
VERSIO PRIMA
quinqué sensuum a, sicut dictum
est b.
Tertio c die in medio noctis fiet
contemplatio supergestisab egres-
su domus Cayphae usque ad Pila-
tum inclusiue, fol. [73v]. In auro-
ra super gestis ab egressu d domus
Pilati usque ad domum Herodis
inclusiue; et fient duae repetitio-
nes et exercitium ducendi quinqué
sensus, seruando supra dictam for-
mam.
Ouarto die in medio noctis fiet
contemplatio super gestis ab
egressu domus Herodis usque ad
Pilatuna iterum, fol. [74]. Vbi con-
templabimur unam partem myste-
riorum peractorum in domo Pilati;
postea in exercitio aurorae reli-
quam partem mysteriorum; et fient
repetitiones et exercitium quinqué
sensuum.
Quinto die super gestis a cdomo
Pylati usque ad crucifixionem in-
clusiue, fol. [74v]. 50v In aurora,
super gestis posteaquam exaltatus
fuit f in cruce, usque ad tempus
quo emisit spiritum.
Sexto die in medio noctis super
gestis a tempore, quo de cruce
ablatus est, usque ad monumen-
a exercitium trahendi quinqué sensus;
He infra in tertio, guarió et séptimo die
et in notatione.
b tota haec paragrap/ius est in marg.
in B.
c Emendatum ex Secundo in B.
d Sic m A; aegresu B.
e Prius in B; a A.
f Emendatum in B ex fuit exaltatus,
ijuod est in A.
407
VERSIO P. ROOTHAAN
sensuum, eo modo quo jam di-
ctum est.
Tertia die media nocte, a domo
Caiphae ad Pilatum inclusive infra
[Mysteria]; et in aurora a Pilato ad
Herodem inclusive, ibid.; ac dein
solitae repetitiones et sensus,
eadem forma, qua jam dictum est.
Ou arta die media nocte, ab He-
rode ad Pilatum, ibid., faciendo
[hoc Exercitium] et contemplandi >
usque ad mediam partem Mysterio-
rum ejusdem domus Pilati: deinde
in Exercitio [quod fiet] in aurora,
reliqua Mysteria, quae remanserunt
ejusdem domus; et repetitiones, et
sensus, ut dictum est.
Quinta die media nocte, a domo
Pilati usque dum positus fuit in
cruce [s. crucifixus] infra ibid.: in
aurora, ab elevatione ejus in cru-
ce, usque dum exspiravit, ibidem;
et postea solitae duae repetitiones
et sensus.
Sexta die media nocte, a cruce,
cum deponitur, usque ad monu-
mentum exclusive, ibidem: et in
408
Tercera semana — De passiün
AUTOGRAPHUM
clusiue, fol. 49, lit.; y a la mañana
desde el monumento inclusiue a
hasta la casa donde Nuestra Se-
ñora fué después de sepultado su
Hijo.
7.° día. El séptimo día con-
templación de toda la pasión iunta
en el exercitio de la media noche
y de la mañana, y en lugar de las
dos repeticiones y de los sentidos,
considerar todo aquel día, quanto
más freqüente podrá, cómo el
cuerpo sacratíssimo de Xpo. nues-
tro Señor 33 quedó desatado y
apartado del ánima, y dónde y
cómo sepultado. Asimismo consi-
derando la soledad de Nuestra Se-
ñora con tanto dolor y fatiga; des-
pués por otra parte la de los dis-
cípulos.
Nota. Es de notar que quien
más se quiere alargar en la pas-
sión, a de tomar en cada contem-
plación menos misterios, es a sa-
ber, en la primera contemplación
solamente la cena; en la 2.a el la-
bar de los pies; en la 3.a el darles
el sacramento; en la 4.a el sermón
que Xpo. les hizo, y assí por las
otras contemplaciones y misterios.
VULGATA VERSIO
fol. [66v.]. Primo mane, ex quo
sepultus fuit doñee beata Uirgo in
domum aliquam se recepit, fol. 1
48v Die 7.a inter noctu et mane
passionem totam reuoluemus; post-
ea repetitionum et sensuum uice,
per diem totum considerabimus,
quam licebit frequentissime, quo
pacto sanctissimum Iesu Christi
corpus remanserit a ab anima se-
iunctum, et ubinam aut quomodo
sepultura. Item quae fuerit beatae
Mariae matris solitudo, desolatio
qualis, et quanta afflictio; quam
acerbus quoque discipulorum
moeror extiterit.
Subnotandum est, quod sicui
libeat meditandae Christi passio-
ni diutius instare, contemplatio-
nes singulas debet absoluere cum b
paucioribus mysteriis; ita ut prima
solum comprehendat coenam; 2.a
lotionem pedum; 3.a eucharistiae
sanctae institutionem; 4.a sermo-
nem ibi subsecutum, et sic in cac-
teris agendum.
» Seq. in Auí. fol. litt. oblitt. a Emenda!, ex remansit.
t> Hoc v. add. supra vers.
1 Nullo in folio id narratur. Vidc Aut. hoc loco, ubi illud fol. delctum cst.
Tercera semana — De passión
409
YERSIO PRIMA
tum exclusiue, fol. [75]; in aurora
super gestis a monumento inclusi-
ue, fol. [75], usque ad domum,
ad quam perrexit Domina nostra,
postquam sepultos fuit eius Filius.
Séptimo die fiet contemplatio
totius passionis simul in exercitio
mediae noctis et aurorae, et loco
duarum repetitionum, et loco exer-
citii quinqué sensuum, conside-
rare toto illo die frequentissime
corpus sacratissimum Christi JE-
SV a separatum ab anima, et ubi
et quomodo sepultum b. Item si-
militer solitudinem Dominae no-
strae, tanto dolore et desolatione
oppressae; ex alia parte etiam do-
lorem discipulorum, etc. c.
51r. Est d aduertendum quod
is, qui uult plus immorar iin passio-
ne, debet pauciora mysteria in qua-
libet e contemplatione considerare,
verbi gratia, in prima contempla-
tione solum coenam; in 2.a lotio-
nem pedum; in 3.a institutionem
et exhibitionem f sacramenti; in 4.a
sermonem quem habuit Christus
ad discípulos; et ita in aliis con-
templationibus et mysteriis.
a Jesu, dissolutum et separatum.
b sepulchro traditum.
c dolorem et anxietatem discipulorum
A; emendatum ex dolorem et gesta disci-
pulorum.
d Nota. Est A.
e singula.
f A habet in marg. institutionem et ex-
hibitionem (?) emendatum ex exhibitio-
nem, quod emendatum erat ex collationem.
VERSIO I>. ROOTIIAAN
aurora , a monumento inclusive
usque ad domum, in quam Domina
nostra se recepit, postquam sepul-
tus esset Filius ejus.
Séptima die contemplatio totius
Passionis simul in Exercitio mediae
noctis, et aurorae; et repetitionum
ac sensuum loco, considerare per
totam illam diem, quam poterit
[exercitans] frequentissime, quo-
modo corpus sacratissimum Christi
Domini nostri remansit solutum et
separatum ab anima: et ubi et quo-
modo sepultum : item conside-
rando solitudinem Dominae nu-
strae cum tanto dolore et fatigatio-
ne: deinde ex altera parte Disci-
pulorum [etiam] solitudinem.
Notandum est, quod qui magis
vult tempus producere [diutius
immorari] in Passione, debet assu-
mere in quavis contemplatione
pauciora Mysteria, scilicet, in pri-
ma contemplatione Coenam solum-
modo:in secunda Lotionem pedum
[discipulis factam]: in tertia Sa-
cramentum illis datum: in quarta
Sermonem, quem Christus illis fe-
cit: et sic per ceteras contempla-
tiones et mysteria.
Tercera semana — De comer
410
AUTOGRAPHUM
Asimismo después de acabada
la passión, tome vn día entero la
mitad de toda la passión, y el 2.0
día la otra mitad, y el 3.0 día toda
la pasión.
Por el contrario quien quisiere
más abreuiar en la passión, tome a
la media noche la cena, a la ma-
ñana el huerto, a la hora de missa
la casa de Anás, a la hora de víspe-
ras la casa de Cayphás, en lugar de
la hora antes de cena la casa de
Pilato; de manera que no haziendo
repeticiones ny el traer de los sen-
tidos, haga cada día cinco exerci-
tios distinctos, y en cada vno exer-
cicio distincto misterio de Xpo.
nuestro Señor; y después de assí
acabada toda la passión, puede a
hazer otro día toda la passión iunta
en vn exercicio o en diuersos, como
más le parescerá que aprouecharse
podrá.
VULGATA VERSIO
Adhaec, traiecta tota passione,
licebit próximo post die iterare
eius dimidium, atque reliquum
postridie; perendie rursus totam
simul.
49r E contrario uero, si quis
malit tempus succidere, contem-
pletur de coena Domini per no-
ctem; de hcrto in aurora; de Annae
domo circa missam; sub uesperas
de domo Caiphae; de praetorio
Pilati ante coenam; et ita pergen-
do, per dies singulos diuersa exer-
citia quinqué implebuntur, utpote
repetitionum ac sensuum usu
praetermisso; transcursa uero pas-
sione, operae pretium fuerit ean-
dem simul totam die único reuol-
uere, siue in unum tantum exer-
citium congestam a, siue distribu-
tam in plura, prout sibi fore con-
ducibilius ille censuerit.
33v Reglas para ordenarse en el
COMER PARA ADELANTE 1
[ I .a regla.] La primera regla es
que del pan 'l conuiene menos abs-
a procure de. Do.
Regulae aliquot ad uictum recte
temperandum 1
Prima est, quod a pane minus
abstinendum sit - quam a reliquis
a Seq. seu in oblitt.
1 ] loe loco regulas temperantiae posuit S. Pater, «fortasse, inquit /)/'., c. XXXV, n. 13,
nc prioribus hebdomadis niniis onerctur is qui in exercitiis versatur». Aliam causam
indicat Suárez, 1. c., cap. VI, n. 6, quod moderado valde necessaria sit, ut usus men-
talis orationis in mysteriis vitae Christi et praecipue passionis continuari post exercitia
possit. 1 1 is addc ciuod si se exercens eam ¡n prioribus hebdomadis victus rationem te-
Tercera semana — De comer
411
VERSIO PRIMA
Item, postquam seniel contem-
platus fuerit totam passionem, ac-
cipiet diem integran) in contem-
planda medietate passionis, et 2."
die aliam mcdietatem; 3." die to-
tam.
Iterum per oppositum, qui uo-
luerit breuius absoluere, accipiat
in medio noctis coenam, in auro-
ra hortum, hora missae domum
Annae, hora uesperarum domum
Caiphe, ante a coenam domum
Pilati; ita b auferendo repetitiones
et exercitium quinqué sensuum, fa-
ciat quotidie 51v quinqué exerci-
tia distincta, et in singulis illorum
distinctum mysterium; postea, ita
absoluta tota passione, potest alio
die contemplan totam passionem
simul in uno exercitio vel in di-
uersis, ut c magis visum fuerit ei
qui exercetur, et erit ei d fructuo-
sius.
Regulae ad reformandüm homi-
nem deinceps in cibo et potu 1
Prima regula est, quod circa pa-
nem 2 minus conuenit e faceré abs-
» Cayphae; hora ante; emendatum ex
Cayphae, loco horae ante.
b ita ut A, emendatum ex ita quod.
c sicut A.
d exercetur, quod erit sibi.
e decet.
VERSIO P. ROOTII AAN
Item, post finitam Passionem,
sumat uno die integro mediam
partem totius Tassionis, et secun-
do die alteram partem: et tertio
die totam Passionem.
E contrario, qui voluerit magis
abbreviare [tempus] in Passione
[contemplanda] , assumat media
nocte Coenam, et in aurora Hor-
tum: ad horam Missae domum
Annae: ad horam Vesperarum do-
mum Caiphae: loco horae ante
coenam [id est applicationis sen-
suum] domum Pilati: ita ut non
faciendo repetitiones, ñeque appli-
cationem sensuum, faciat quotidie
quinqué Exercitia distincta, et in
quovis Exercitio [ contempletur]
distinctum Mysterium Christi Do-
mini nostri; et post finitam ita to-
tam Passionem, potest faceré [con-
templan] alio die totam Passionem
simul in uno Exercitio, vel in di-
versis, prout magis sibi videbitur
fructum percipere posse.
regulae ad ordinandum se in
posterum in victu. 1
Prima regula est, quod a pane
convenit minus abstinere 2, quia
nuerit, quam Ignatius magnopere commendabat (cf. Di. Ignat. dictata, n. [7]); plañe
jam viderit hoc tempore, quid sibi noceat, quid prosit; ac proinde poterit sibi in po-
sterum providere, et experimento confirmare in quarta hebdomade, in qua loco poeni-
tentiae temperantia commendatur.
2 V. supra, Proleg., p. 86.
412 Tercera semana — De comer
AUTOGRAPHUM VULGATA VERSIO
tenerse, porque no es manjar so-
bre el qual el apetito se suele tanto
desordenar, o a que la tentación
insista como a los otros manjares.
2. a regla. La segunda: acerca
del beuer paresce más cómmoda 1
la abstinencia, que no acerca el co-
mer del pan; por tanto se deue
mucho mirar lo que haze prouecho,
para admitir, y lo que haze daño,
para lanzallo.
3. a regla. La tercera: acerca de
los manjares 2 se deue tener la ma-
yor y más entera abstinencia; por-
que así el apetito en desordenarse
como la tentación en inuestigar a,
son más promptos en esta parte, y
así la abstinencia en los manjares
para euitar dessorden, se puede te-
ner en dos maneras: la vna en ha-
bituarse a comer manjares gruesos,
la otra, si delicados, en poca quan-
tidad.
alimentis, cum ñeque gulam adeo
iritet, nec tentationi aeque obno-
xios nos reddat.
49 v 2.a, quod circa potum at-
tendenda sit magis abstinentia
quam circa panem; caute obser-
uando, quae prosit mensura potus,
ut sumatur semper; quae rursum
noceat, ut tollatur.
3.a, quod circa pulmenta et edu-
lia 2 potissimum abstinentiae ratio
uersetur, cum per illa tum appeti-
tui ad peccandum, tum inimico ad
tentandum, maior subministretur
occasio. Temperanda sunt igitur,
uitandi excessus causa, quod fit
dupliciter, dum uel cibis gros-
sioribus uescimur atque assuesci-
mus, uel dum parce delicatis uti-
mur.
4.a regla. La quarta: guardán-
dose que no cayga en enfermedad,
quanto más hombre quitare de lo
conueniente, alcanzará más presto
el medio que deue tener en su co-
me[r] y beuer, por dos razones:
■ ynstiguar Bu., id est, instigar.
4.a est, quod quanto plus de
conueniente uictu sibi quis ade-
merit (uitato interim ualetudinis
aduersae graui periculo), tanto ce-
lerius mensuram cibi ac potus iu-
stam reperiet; tum quia hoc modo
1 Optima interprctatio per adjectivum «opportuna», quod jan) suggcrit Ro. in ed. 2.a
namurcensi.
Tercera semana — De comer
413
VERSIO PRIMA
tinentiam, quoniam a non est ci-
bus super quo appetitus soleat
adco inordinari b, vel tentatio ur-
gere, sicut in reliquis cibis.
Secunda: in potu uidetur com-
modior abstinentia quam in pane;
ideo debet multum quilibet ad-
uertere, ut quod est utile c 52 ad-
mittat, et quod est nociuum expel-
lat.
Tertia: in aliis cibis 2 debet ob-
seruari diligentius et magis inte-
gre abstinentia, quia in illis ap-
petitus solet magis deordinari et
tentatio promptius insistere; et ita
abstinentia aliorum ciborum po-
test seruari dupliciter; primo si
assuescat cibis grossioribus; dein-
de, si utitur delicatis, saltem d in
parua quantitate.
Quarta: quanto magis homo sub-
straxerit e sibi de cibo conuenien-
te f, modo in infirmitatem non inci-
dat, consequetur citius médium
quod debet obseruari s in cibo et
potu duabus de causis: prima
a quia A.
t> deordinari.
c fructuosum.
d Sequitur fiat oblitt. in B; est in A.
e subtraxerit A.
f Sequitur in B signum parentliesis,
quae non clauditur.
g obseruare A.
VERSIO P. ROOT1IAAN
non est cibus, super quem appetitus
soleat tam inordinari [tam inordi-
nate ferri, modum excederé], aut
ad quem tentatio insistat [adeo im-
pellat], uti ad ceteros cibos.
Secunda, circa potum videtur
commodior [magis conveniens et
facilior] 1 abstinentia, quam circa
comestionem pañis: proinde mul-
tum debet consideran quid prosit,
ut admittatur, et quid noceat, ut
tollatur.
Tertia , circa obsonia 2 servari
debet máxima, et máxime integra
abstinentia, quia tam appetitus ad
inordinationem [excedendum mo-
dum], quam tentatio ad investi-
gandum [ad excogitandas et quae-
rendas lautitias] promptiores sunt
in hac parte; itaque abstinentia in
cibis, ad inordinationem vitandam,
potest adhiberi duobus modis: pri-
mo cum [quis] assuescat mandu-
care cibos grossiores: altero, si sint
delicati [sumat] in parva quanti-
tate.
Quarta, cavendo ne incidat in
infirmitatem, quanto plus quis sub-
traxerit de convenienti [victu],
tanto citius perveniet ad médium
quod servare debet in manducan-
do et bibendo; [idque] ob duas
2 In hac regula usurpat S. P. Ignatius semper vocem eamdem manjares; itaque la-
tine recte uteris eadem semper voce cibi, id quod facit Ve.
414
Tercera semana — De comer
AUTOGRAPHUM
la primera porque así ayudándose
y disponiéndose, muchas vezes sen-
tirá más las internas noticias, con-
solaciones y diuinas inspiraciones
3 i para mostrársele el medio que
le conuiene; la 2.a si la persona se
vee en la tal abstinencia, y no con
tanta fuerca corporal ny disposi-
ción para los exercicios espiritua-
les, fácilmente vendrá a juzgar lo
que conuiene más a su sustenta-
ción corporal.
5. a regla. La quinta: mientras la
persona come, considere como que
vee a Xpo. nuestro Señor comer
con sus apóstoles ', y cómo beue,
y cómo mira, y cómo habla; y pro-
cure de ymitarle. De manera que
la principal parte del entendimien-
to se occupe en la consideración
de Nuestro Señor, y la menor en
la sustentación corporal, porque
assí tome mayor concierto y orden
de cómo se deue aver y gobernar.
6. a regla. La sexta: otra vez
mientras come, puede tomar otra
VÜLGATA VERSIO
melius se disponens et obnixius
tendens ad perfectionem, sentiet
interdum quosdam cognitionis in-
ternae radios et consolatorios mo-
tus sibi coelitus 50 immissos, ex
quibus facile poterit rationem ui-
ctuscommodiorem discernere;tum
quoniam si quis ita abstinendo, se
deprehenderit uiribus imbecillio-
rem esse, quam ut exercitia ipsa
spiritualia peragere commode ua-
leat, sic facile aduertet quam men-
suram uictus naturae necessitas
requirat.
5. a, quod expedit inter come-
dendum imaginan quasi uidea-
mus Iesum X m . Dominum no-
strum uescentem cum suis discipu-
lis 1 , obseruando quem teneat
edendi, bibendi, respiciendi et lo-
quendi modum a, eumque ad imi-
tandum nobis proponendo. Vsu-
ueniet enim ut, occupato magis
intellectu circa meditationem ta-
lem, quam circa corporalem ci-
bum, discamus facilius uictum mo-
derar i.
6. a, quod gratia uarietatis, aliae
adhiberi possunt meditationes in-
a Seg. quem oblitt..
1 V. supra, Proleg., p. 8G.
Tercera semana — De comes
415
VERSIO PRIMA
quia ■ is, qui ita se disponit ac
praeparat, sepe sentit magis inter-
nas illustrationes et consolationes
et diuinas inspirationes ad prae-
monstrandum médium illi quod
conuenit; secunda quia si is, qui
versatur b in tali abstinentia, ui-
deat se non esse cum tali c dispo-
sitione et fortitudine corporis52v,
quae sat sit ad exercitia spiritua-
lia, facile intelliget id quod magis
expediat sustentationi d corporis.
Quinta: tempore cibi sumendi c,
poterit consyderare Christum Do-
minum nostrum cum apostolis co-
medentem et bibentem aspi-
cientem alios et cum aliis colo-
quentem, et nitatur illum imitari;
ita ut f praecipue intellectus sit
detentus et occupatus in consyde-
ratione Christi 6 et minus h in sus-
tentando corpore, ut ita quilibet
capiat formam ct ordinem guber-
nandi se.
Sexta: iterum etiam in tempore
cibi 1 potest considerare uitam san-
a Hoc v. deest in A.
b exercetur.
c tanta A.
d Emendatum ex substentatione B\
sustentationi A.
e tempore prandii.
1 quod.
g Christi Domini nostri.
h Sic A, ubi prius erat et non emenda-
tum ex minor pars.
' prandii.
VERSIO P. ROOTIIAAN
rationes: primo, quia sic adjuvans
sese ac se disponens, saei>e magis
sentict internas cognitiones, con-
solationes et divinas inspirationes,
quibus ostendatur sibi médium,
quod sibi conveniat: secundo,
[quia] si persona videat se in tali
abstinentia, nec tantis viribus cor-
poris, nec dispositione, [quae suf-
ficiant, vel aptum conservent] ad
Exercitia spiritualia [peragenda],
facile perveniet ad judicandum
quid magis conveniat sustentationi
corporis.
Quinta, tempore quo quis cibum
sumit, consideret ac si videat
Christum Dominum nostrum ci-
bum sumentem cum suis Aposto-
lis et quomodo bibat, et quomo-
do respiciat, et quomodo loquatur;
et curet eum imitari, ita ut praeci-
pue intellectus oceupetur in consi-
deratione Domini nostri, et minus
in sustentatione corporis, ut ita
capiat majorem methodum et or-
dinem circa modum, quo se habe-
re et gubernare debeat.
Sexta, alias, dum cibum sumit,
potest aliam considerationem adhi-
416
Tercera semana — De comer
AUTOGRAPHUM
consideración o de vida de sanctos
o de alguna pía contemplación o
de algún negocio spiritual, que
aya de hazer; porque estando en
la tal cosa attento, tomará menos
delectación y sentimiento en el
manjar corporal.
7.a regla. La séptima: sobre to-
do se guarde que no esté todo su
ánimo intento en lo que come, ny
en el comer baya apresurado por
el apetito; sino que sea señor de sí
ansí en la manera del comer, como
en la quantidad que come.
34v 8.aregla. La octaua: para
quitar dessorden mucho aprouecha
que después 1 de comer o después
de cenar o en otra hora que no
sienta apetito de comer, determine
consigo para la comida o cena por
venir, y ansí consequenter cada
día s, la cantidad que conuiene
que coma; de la qual por ningún
appetito ny tentación pase adelan-
te, sino antes por más vencer todo
apetito desordenado y tentación
del enemigo, si es tentado a comer
más, coma menos.
VULGATA VERSIO
ter vescendum, ut sunt a de sancto-
rum uita, de pia quapiam doctrina,
uel de aliquo spirituali negotio
agendo; unde b sic abstracta men-
te, cibus ipse et uescendi dele-
ctado parum sentiatur.
50v 7.a quod cauendum sit
praecipue, ne super sumendos ri-
bos animus quodam modo totus
effundatur, et ne auide uescamur
aut festine; sed appetitui semper
dominantes, tum mensuram uictus,
tum sumendi modum una tempe-
remus.
8.a est, quod plurimum condu-
cit ad c tollendam cibi potusque
immoderantiam, si ante prandium
aut coenam *, et quacunque hora
nulla esunes sentitur, praeuia de-
liberatione, uictum proxime su-
mendum diffiniamus ad mensuram
certam " ; quam deinde nulla uel
propria auiditate uel instigatione
inimici, unquam excedamus; sed
potius uincendae utriusque causa
de illa nonnihil etiam subduca-
mus.
a meditationcs victitando, ut sunt.
b Prius ut.
c Seq. excessum oblitt.
1 Vu. habet «ante prandium aut coenam, et quacumquc llora nulla esurics senti-
tur.» Ubi sat clare apparet «ante» pro «post» scriptum fuisse. Cf. tamcn Proleg,, supra,
p. 159.
Tercera semana — De COMEE
417
VERSIO PRIMA
ctorum uel aliquam a contempla-
tionem vel cogitet super aliquo
negocio spirituali agendo '', ut
huic rci intentus, minus delecta-
tionis et sensus capiat in cibo cor-
poris.
Séptima: super omnia caueat,
nc sit nimis intentus cibo, nec il-
lum sumat cfestinanter ex impulsu
appetitus, sed in ómnibus ob-53
tineat (1 sui ipsius dominium, tam
in modo comedendi, quam etiam
in quantitate.
Octaua: ad expellendam inordi-
nationem multum conferí, ut post
prandium et post coenam l, vel
in alia hora, in qua non sentit ap-
petitum comedendi, determinet e
secum prandium vel coenam pro-
xime futuram, et ita singulis die-
bus 2 quantitatem quam decet su-
mere, quam nullo modo excedat,
quocumqueappetitu instigante seu
tentatione; immo, ut magis uincat
omnem appetitum inordinatum et
tentationem inimici, si tentatur ad
plus capiendum, capiat minus.
a aliquam piam A.
b spirituali, quod debeat expediré.
c Sit A; sumant B.
d haberet.
e deliberet.
VliRSIO P. ROOTIIAAN
bere, vel de vita Sanctorum, vel de
pia aliqua contemplatione, vel de
aliquo negotio spirituali quod sibi
agendum sit: quia attentione defi-
xus in re tali, minus sumet delecta-
tionis et sensus in cibo corporali.
Séptima, super omnia caveat, ne
sit totus animus suus intentus in
id quod comedit, ñeque in come-
dendo sit festinus prae appetitu,
sed sit dominus sui, tam in modo
comedendi, quam in quantitate
quam sumit.
Octava, ad tollendam [omnem]
inordinationem [ circa victum ],
multum juvat, post prandium, vel
post coenam vel alia hora, qua
non sentiat appetitum comedendi,
determinare secum pro prandio
vel coena proxime futura, et ita
consequenter quotidie J, quantita-
tem quam conveniat sumere, ultra
quam ñeque ob appetitum quem-
cumque, ñeque ob tentationem
[ullam] procedat: sed immo, ad
magis vincendum omnem appeti-
tum inordinatum, et tentationem
inimici, si tentatur ad plus come-
dendum, comedat minus.
2 Cf. Di. Ignat. díctala, n. [7J.
Monum. Ignat. — Series II.
27
4i 8 Quarta semana — De resurrectión
AUTOGRAPHUM VULGATA
La primera contemplación cómo
Xpo. nuestro Señor* aparesció a
Nuestra Señora l, fo. 50, lit.
Oración. La sólita oración pre-
paratoria.
1. ° preámbulo. El primer
preámbulo es la historia, que es
aquí cómo después que Xpo. es-
piró en la cruz, y el cuerpo quedó
separado del ánima y con él siem-
pre vnida la Diuinidad, la ánima
beata descendió al infierno, asi-
mismo vnida con la Diuinidad; de
donde sacando a las ánimas iustas 3
y veniendo al sepulchro y resusci-
tado, aparesció a su bendita Ma-
dre en cuerpo y en ánima.
2. ° preámbulo. El 2.0 composi-
ción viendo el lugar, que será
aqui ver la disposición del sancto
sepulchro, y el lugar o casa de
Nuestra 35 Señora, mirando las
VERSIO
51r
QUARTA HEBDOMADA
Contemplatio prima. Quomodo
Iesus Dominus, post resurre-
ctionem apparuit sanctae Matri
suae ut habetur infra, fol.
[67]
Oratio praeparatoria iuxta mo-
rem.
Praeludium primum accipiturab
historia. Quomodo postquam ex-
pirauit Dominus in cruce, sepulto
corpore *, sed Diuinitate semper
sociato, ipse in anima Diuinitati
quoque continué unita, descendit
ad inferos, ereptisque inde iusto-
rum animabus 2, rediens ad sepul-
chrum, corpus cum anima denuo
uniuit, ac resurgens demum, appa-
ruit Beatae Virgini matri suae
uiuus, uf pie ac verisimiliter cre-
dendum est,
2.m, pro constructione -loci spe-
culandum accipiet sepulchri si-
tum et Beatae Uirginis domici-
Lium, cuius formam, partes et reli-
quam dispositionem, ut cellulam
* In prima contemplatione quartae he-
bdomadae. In primo praeludio: Sepulto cor-
poro; c.x autographo habetur: Corpore ab
anima separato; vox enim illa (sepulto)
non est, ñeque cohaeret cum aliis.
1 V. supra Proleg., p. 67, ubi diximus inveniri hanc apparitionem in Flore Sancionan
B. Jacobi de Vorágine, et in Vita Christi cartusiensi. Legitur etiam apud Coelium Se-
dulium {Carmen Paschale, 1. V, W. 361-364, Migne, P. L., XIX, 743) et apud alios aucto-
res. Suárez dicit: «Absquc ulla dubitatione credendum est, Cliristum post resurrectio-
nem primum omnium Matri suae apparuisse. Quae sententia ex ipsis terminis adeo est
per se credibilis, ut fere sine controversia omnium hdelium et doctorum animis inse-
derit, atque ita docent omnes scriptores catholici, qui hanc quaestionem attigerunt.»
{De Mysteriis vitae Christi, disp. XLIX, sect. I, n. 2.) Pulcherrime rem exi)onit Alfon-
sus de Cabrera, O. P., in sermone de Rcsurrectione Domini(.\'//c7'a Bibl. de Aut. Esp. t. 3,
QUARTA SEMANA
VERSIO PRIMA
54r QUARTA HEBDOMADA
Prima contemplatio super appa-
ritione i .a christi ad beatam vlr-
ginem mariam *, fol. [75]
Oratio praeparatoria eadem
quae sólita est.
Primum praeambulum est addu-
cere historiam, quae nunc a erit
consyderare Christum a tempore
quo expirauit in cruce, et corpus
fuit separatum ab anima, non ta-
men a Diuinitate, secundum ani-
mam tamen vnitam Diuinitati de-
scendentem ad inferos; vnde edu-
cens animas sanctas et rediens
ad sepulchrum et suscitans se ip-
sum apparuit primo benedictae
Matri suae in corpore et in anima.
Secundum praeambulum est
compositio loci, quae hic erit con-
syderare dispositionem sancti se-
pulchri et locum seu domum Do-
54vminae nostrae, contemplando
a ad praesens.
De resurrectión 419
versio p. roothaan
[QUARTA HEBDOMADA]
PRIMA CONTEMPLATIO QUOMODO
Christus Dominus NOSTER APPA-
RUIT DOMINAE NOSTRAE. 1 INFRA
[VID. INTER MySTERIA].
Sólita oratio praeparatoria.
Primum praeambulum est histo-
ria, quae hic est: quomodo post-
quam Christus expiravit in cruce,
et corpus remansit separatum ab
anima, et cum illo semper unita
Divinitas, anima beata descendit
ad Infernum, pariter unita cum Di-
vinitate; unde eripiens animas ju-
stas 2, et veniens ad sepulchrum, et
resurgens , apparuit benedictae
Matri suae in corpore et anima.
Secundum, compositio, videndo
locum, quod hic erit, videre dispo-
sitionem sancti sepulchri, et locum
seu domum Dominae nostrae, re-
spiciendo partes ejus in particula-
Madrid, Bailly-Bailliére e hijos, 1906, pp. 450-451.) Quod si Marc, XVI, 9, dicit Christum
resuscitatum apparuisse primo Mariae Magdalenae, id, ut ait Suárez, 1. c, n. 3, «intel-
ligendum est vel inter eos, qui futuri erant testes resurrectionis, de quibus evangeli-
stae scribebant, vel inter eos, quibus Christus apparuit ad eorum fidem confirmandam.
Quocirra in hoc numero Beata Virgo non comprehenditur».
? Ps. XV, 10; Zach., IX, n; Matth., XII, 40; Acr., II, 31; XIII, 35; Eph., IV, 8-9;
I Petr., III, 18-19. Et vide S. Thomae Summam, III, L, art. 2 et 3; LII, art. 1, 4, 5; et
Suárez, De mysteriis vitae Christi, disp. XLIII, sect. III, n. 3. Scripturae locos, quibus
Christi resuscitati apparitiones narranrur, vide infra, in Mysteriis vitae C/iristi.
420
O U ARTA SEMANA
AUTOGRAPHUM
— De resurrectióx
VULGATA VERSIO
partes della en particular, asimis-
mo la cámara, oratorio etc.
3. ° preámbulo. El tercero: de-
mandar lo que quiero, y será aquí
pedir gracia para me alegrar y go-
zar intensamente de tanta gloria y
gozo de Xpo. nuestro Señor '.
I .° puncto. 2.° puncto. 3.° puncto.
El primero, 2.° y 3.0 puncto sean
los mismos sólitos que tubimos en
la cena de Xpo. nuestro Señor.
4. ° puncto. El quarto: conside-
rar, cómo la Diuinidad, que pares-
cía esconderse en la passión, pa-
resce y se muestra agora tam mi-
raculosamente en la sanctíssima
resurrectión, por los verdaderos y
sanctíssimos effectos della.
5. ° puncto. El quinto: mirar el
officio de consolar *, que Xpo.
nuestro Señor trae, y comparando
cómo vnos amigos suelen conso-
lar a otros.
Colloqufo. Acabar con vn col-
loquio o colloquios según subiec-
ta materia y vn Pater noster.
1.a nota. En las contemplacio-
nes siguientes se proceda por to-
et oratorium, sigillatim pers[c]ru-
tabimur.
3. ™ continebit gratiam peten-
dam, ut scilicet immensum Christi
ac Matris gaudium participemus l.
51v Punctum primum, 2.m ac 3.™
eadem hic erunt, quae supra in
contemplatione coenae fuerunt ex-
pósita, idcst, considerare personas,
verba, opera.
4. m uero erit animaduertere, quo-
modo Christi Diuinitas, passionis
et mortis tempore abscondita *,
palam se faciat in resurrectione,
ac tot miraculis deinceps elu-
cescat.
5. m, aestimare quam prompto
copiosoque functus sit Dominus
consolandi 5 suos officio; adhibi-
ta a consolationis, quae ab amicis-
simo quopiam praestari potest, si-
militudine.
Colloquio uno uel pluribus,
iuxta materiam faciendis, termi-
netur contemplatio cum Pater
noster.
Notandum porro quod in se-
quentibus contemplationibus seu
* In quarto puncto: Quomodo Christi
divinitas, passionis et mortis tempore abs-
condita; in autographo habetur: Quomodo
Christi divinitas. quae passionis tempore
videbatur abscondita, etc.
a Seq. mutu oblitt., quasi inceptum
esset scribi mutuae.
1 V. supra, Proleg., p. 86.
QüARTA SEMANA
VERSIO PRIMA
singulas eius partes m particulari,
item cellulam seu ■ oratorium.
Tertium est, petere quod uolo;
et ad presens petetur gratia con-
gaudendi et collaetandi intense
gloriae et triumpho Christi Domi-
ni nostri *.
Primum punctum et 2. m et 3.™
sunt eadem quae sólita sunt, quae
habuimus in coena Christi Domini
nostri b id est, considerare perso-
nas, verba, opera.
Ouartum consyderare Diuinita-
tem, quae latuerat in passione,
apparentem et monstrantem se mi-
raculose in sanctissima resurre-
ctione, in effectibus eius sanctissi-
mis c.
Ouintum: consyderare officium
consolandi 2, quod Christus Domi-
nus noster exercet, sicuti mos d
est amicorum consolad se inui-
cem.
Finietur cum uno vel pluribus
colloquiis 55 iuxta subiectam ma-
teriam, et in fine addam Pater
noster.
Prima adnotatio e: in contempla-
tionibus sequentibus proceden-
De rksurrkctión 421
versio p. roothaan
ri: item cubiculum, oratorium, etc.
Tertium, petere id quod voló,
et erit hic, petere gratiam ut lae-
ter et gaudeam intense de tanta
gloria et gaudio Christi Domini
nostri *;
Primum punctum, secundum et
tertium sint eadem sólita, quae ha-
buimus in Coena Christi Domini
nostri.
Ouartum, considerare quomodo
Divinitas, quae videbatur se abs-
condere in Passione, apparet et
ostendit se nunc tam miraculose in
sanctissima Resurrectione, per ve-
ros et sanctissimos ejus effectus.
Ouintum, speculari officium
consolandi 2 [suos] quod Christus
Dominus noster exercet: et com-
parando, quomodo solent amici
amicos consolari.
Terminare uno vel pluribus col-
loquiis, juxta subjectam materiam,
et Pater noster.
In contemplationibus sequenti-
bus procedatur per omnia Mysteria
a siue A.
b Sic A, ubi prins haec 2 w. deleta fue-
rant.
c effectibus uerissimis et sanctissimis
eius.
d morís.
e nota.
2 V. supra, Proleg., p. 67.
422 QUARTA SEMANA -
AUTOGRAPHUM
dos los misterios de la resurrec-
tión, de la manera que abaxo se
sigue, hasta la ascensión inclusiue,
llebando y teniendo en lo restante
la misma forma y manera en toda
la semana de la resurrectión, que
se tuvo en toda la semana de la
35v passión. De suerte que por
esta primera contemplación de la
resurrectión, se rija en quanto los
preámbulos, según subiecta mate-
ria; y en quanto los cinco punctos
sean los mismos; y las addiciones
que están abajo sean las mismas; y
ansí en todo lo que resta se puede
regir por el modo de la semana
de la passión, así como en repeti-
ciones, cinco sentidos, en acortar
o alargar los misterios etc.
2.a nota. La segunda nota: co-
múnmente en esta quarta semana
es más conueniente que en las
otras tres passadas, hazer quatro
exercicios y no cinco: el primero
luego en leuantando a la mañana;
el 2.° a la hora de missa o antes
de comer en lugar de la primera
repetición; el 3.0 a la hora de vís-
peras a en lugar de la segunda re-
petición; el 4.0 antes de cenar,
traiendo los cinco sentidos sobre
los tres exercicios del mismo día,
De resurrectión
VULGATA VERSIO
exercitiis recensenda erunt per
ordinem mysteria omnia resurre-
ctionis ascensionisque, et quae
sunt intermedia, seruatis ubique
iisdem formulis et modis, sicuti
per totam illam hebdomadam fa-
ctum est, in qua passionis mysteria
contemplad sumus: et iuxta mo-
dum ac exemplum primae huius,
de resurrectione Domini, medita-
tionis, formandae sunt sequentes
omnes atque regulandae, tam in
praeludiis (nisi 52 quod haec re-
bus sunt accommodanda) quam in
punctis quinqué et additionibus
singulis. Pari etiam ratione, circa
repetitiones et sensuum operatio-
nes, necnon in augendo minuen-
doue exercitiorum secundum my-
steria numero, dirigí poterimus,
sicut in praedicta meditandae
Christi passionis hebdómada fui-
mus edocti.
2.0 notandum est, conuenire
magis quartae huic hebdomadae,
quam praecedentibus, ut quatuor
dumtaxat fiant exercitia: primum
postquam mane surreximus; 2.m
circa missae tempus uel paulo ante
prandium, prioris repetitionis loco;
3.m hora uesperarum, pro secunda
repetitione; 4.™ ante coenam, ad-
motis sensuum officiis ad impri-
mendas fortius animae contempla-
tiones tres eo die factas, signatis
obiter, et penitius tractatis parti-
a vísperas Aut.
QüARTA SEMANA — De RESURRECCIÓN
423
VERSIO PRIMA
dum est per omnia mysteria re-
surrectionis, sicut inferius statim
declarabitur, usque ad ascensio-
nem inclusiue, seruando in reliquis
eandem formam et methodum in
tota hac hebdómada resurrectio-
nis, quae seruata est in hebdóma-
da passionis. Itaque per hanc pri-
ma m contemplationem resurre-
ctionis, regulentur et mensurentur
reliquae quantum ad praeambula
juxta subiectam materiam, et quan-
tum ad quinqué puncta, sint eadem;
et additiones, quae subsequentur,
sint semper eaedem; et ita in reli-
quis potest seruari idem modus,
qui seruatus est in hebdómada
passionis, tam in repetitionibus
55v et exercitio quinqué sensuum,
quam in prolongandis vel abbre-
uiandis mysteriis a.
VERSIO P. ROOTHAAN
Resurrectionis, eo modo qui infra
sequitur, usque ad Ascensionem
inclusive, prosequendo et servan-
do de cetero in tota hebdómada
Resurrectionis eamdem formam et
methodum, quae servata fuit in tota
hebdómada Passionis. Ita ut per
[s. secundum] hanc primam con-
templationem de Resurrectione se
regat [contemplans] quantum ad
praeambula, juxta subjectam ma-
teriam, et quantum ad quinqué
puncta sint eadem; et Additiones,
quae habentur infra, sint eaedem:
atqueita in reliquis ómnibus potest
se regere [dirigere] juxta modum
hebdomadae Passionis, ut in repe-
titionibus, in sensuum applicationi-
bus, in abbreviandis vel extenden-
dis Mysteriis.
Secunda: ut plurimum in hac b
4.a hebdómada conuenientius est
quam in aliis tribus faceré quatuor
exercitia et non quinqué: primum
statim ut a lecto surrexero, in au-
rora; 2.m hora missae, seu ante
prandium loco primae repetitionis;
3.m hora vesperarum loco 2.ae re-
petitionis; 4. m ante coenam addu-
cendo quinqué sensus super tri-
bus exercitiis eiusdem diei, adno-
tando et morando e circa partes
principales d , in quibus senserim
Secunda nota, communiter in
hac quarta hebdómada magis con-
venit quam in ceteris tribus prae-
teritis, faceré quatuor Exercitia, et
non quinqué: primum, statim ut
quis surrexerit mane; secundum,
ad horam Missae, vel ante pran-
dium, loco primae repetitionis; ter-
tium ad horam Vesperarum, loco
secundae repetitionis; quartum,
ante coenam, trahendo [applican-
do] quinqué sensus super tria
Exercitia ejusdem diei, notando, et
a in prolongando uel abbreuiando mi-
steria.
b Secunda nota. Vniuersaliter in hac.
c pausam faciendo.
d principaliores.
424
QUARTA SEMANA — ÜE RESURRECCIÓN
AUTOGRAPHUM
notando y haziendo pausa en las
partes más principales, y donde
aya sentido mayores mociones y
gustos spirituales
3. a nota. La tercera, dado que
en todas las contemplaciones se
dieron tantos punctos por número
cierto, así como tres o cinco etc.,
la persona que contempla puede
poner más o menos punctos, se-
gún que mejor se hallare; para lo
qual mucho aprouecha antes de
entrar en la contemplación 36
coniecturar y señalar los punctos,
que a de tomar en cierto número.
4. a nota. En esta 4.a semana
en todas las diez addiciones se an
de mudar la 2.a, la 6.a, la 7.a y
la 10.a
La 2.a será luego en despertán-
dome, poner enfrente la contem-
plación que tengo de hazer, que-
riéndome affectar y alegrar de
tanto gozo y alegría de Xpo. nues-
tro Señor.
La 6.a, traer a la memoria y pen-
sar cosas motiuas a plazer, alegría
y gozo espiritual, así como de
gloria.
La 7.a, vsar de claridad o de
temporales cómmodos, así como
en el berano de frescura, y en el
hibierno de sol o calor, en quanto
VULGATA VERSIO
bus seu locis illis, in quibus motus
animi efficaciores, maioremque
gustum spiritualem senserimus
3.0, quod, quamuis ei, qui exer-
citatur, certus praescribatur nu-
merus punctorum, puta ternarius
aut quinarius; liberum tamen ipsi
erit 52v in plura uel pauciora
puncta redigere contemplationem,
prout commodius se habere ex-
pertus fuerit; qua in re magnopere
iuuabit, ante ingressum exercitii,
tractanda puncta comminisci et
numero certo praefinire.
4.0 denique notandum est quod
per 4.a"1 hanc hebdomadam uariari
debent 2.a, 6.a, 7.a et 10.a additio-
nes.
In 2.a quidem, ut dum euigilo,
repente mihi ponam ob oculos sta-
tutam contemplationem et de gau-
dio Domini cum suis studeam et
ipse exhilarescere.
In 6.a uero, ut memoriae meae
obiiciam ea, quae laetitiam spiri-
tualem cient, ut cogitatio de gloria.
In 7.a ut lucis et coeli utar com-
moditate, quae sese offeret, puta
per tempus uernum, herbarum ui-
rentium et florum aspee tu, aut
1 Vides conjunc tam hic repetitionem cum scnsuum applicatione. Cf. ea quae de re-
petitione dicuntur in tertio exercitio primac hebdomadis, ubi tamen Ignatius meminit
OüARTA SEMANA — De RESURRECTIÓN
VERSIO PRIMA
maiorcs motiones et gustus spiri-
tuales
Tertía: quamuis in ómnibus con-
templationibus sint assignata pun-
cta in certo numero, ut tria vel
quinqué, etc., persona, quae con-
templatur, potest poneré plura vel
pauciora, prout melius et utilius
sibi esse judicauerit; quapropter
multum expedii ante 56 accessum
ad contemplationem cogitare a et
signare puncta, quae assumere de-
bet in certo numero.
Quarta: in hac quarta hebdóma-
da, ex ómnibus decem additioni-
bus debet mutari 2.a, 6.a, 7.a, 10.a.
2.a, vt excitatus fuero ponam b
ante mentís oculos contemplatio-
nem, quam debeo faceré, conten-
dens et affectans laetari de tanto
gaudio et gloria Christi Domini c.
6. a, adducam ad d memoriam, et
cogitabo res mouentes e ad gau-
dium et laetitiam spiritualem, ut
sunt gloria, etc.
7. a, vtar claritateet commoditate
temporis, ut tempore veris, rebus
amenis et iucundis; tempore hie-
mis, solé et igne, quantum anima f
VERSIO P. ROOTHAAN
moram faciendo in partibus prin-
cipalioribus, et in quibus senserit
majores motiones, et gustus spiri-
tuales '.
Tertia, quamvis in ómnibus con-
templationibus data sinttot puncta
numero certo [definita] puta tria,
vel quinqué, etc. ille [tamen] qui
contemplatur potest poneré plura
vel pauciora puncta, prout melius
se [habere] reperiet. Ad quod
multum juvat priusquam quis in-
tret in contemplationem, conjectu-
rare [praevidere conjectura proba-
bili] et definiré puncta, quae as-
sumere debet, certo numero.
In hac quarta hebdómada, inter
omnes decem Additiones mutari
debent secunda, sexta, séptima et
decima.
Secunda erit, statim ut excitor a
somno poneré ob oculos contem-
plationem, quam facturus sum, vo-
lendo affici et exhilarescere de
tanto gaudio et laetitia Christi Do-
mini nostri.
Sexta, memoriae objicere, et co-
gitare res quae movent ad dele-
ctationem, hilaritatem, et laetitiam
spiritualem, ut de Paradiso.
Séptima, uti claritate [lucis], et
commoditatibus tempestatis, ut
veris et aestatis tempore, refrigerio
[aurae, herbarum, florum], et hye-
a conjicere.
b poneré.
c Domini nostri.
á Emend. ex in B; ad A.
e motiuas.
f solé et calore, quantum quilibet.
desolationis, de qua hic expressam certe mentionem non facit. Cf. Ro., annot. 8,
p. 129.
De amor
426
AUTOGRAPHUM
el ánima piensa o coniecta que la
puede ayudar, para se gozar en su
Criador y Redemptor.
La 10.a, en lugar de la peniten-
cia, mire la temperancia y todo
medio, si no es en preceptos a de
ayunos o abstinencias, que la Ygle-
sia mande, porque aquéllos siem-
pre se an de complir, si no fuere
iusto impedimento.
VULGATA VERSIO
aprici loci amenitate: per hiemem
uero solis uel ignis opportuno ca-
lore, et ita de caeteris corporis at-
que animi oblectationibus con-
gruis, per quas Creatori et Redem-
ptori meo congaudere queam.
In 10.a, ut loco poenitentiae,
temperantia et mediocritate uictus
contentus sim, nisi quo tempore
ieiunium uel abstinentiam Ecclesia
indixit, cuius praeceptis semper
obtemperandum est, nisi iustum
adsit impedimentum.
Contemplación para alcanxar
amor b 1
Nota. Primero conuiene aduer-
tir en dos cosas s.
La primera e[s] que el amor se
deue poner más en las obras que
en las palabras.
La 2.a, el amor consiste en co-
municación de las dos partes, es a
saber, en dar y comunicar el aman-
te al amado lo que tiene o de lo
que tiene o puede, y así por el 36v
contrario el amado al amante; de
manera que si el vno tiene sciencia,
53r Contemplatio
a d amorem spiritualem
in nobis excitandum 1
Imprimís dúo notanda sunt 2.
Primum quod amor ipse ab ope-
ribus magis quam a uerbis pendet.
2.m, quod consistit amor in mu-
tua facultatum, rerum et operum
communicatione, puta scientiae,
diuitiarum, honoris et boni cuius-
cumque.
■ praereptos Aut.
t> Do. habet hunc titulum: Reglas para
contemplación para alcanzar amor.
1 Attende animo hanc contemplationem et ea quae sequuntur, non gerere ii
ullius hebdomadis titulum.
De amor
427
VERSIO PRIMA
cognoscit quod poterit juuari ;1
ad congaudendum suo Creatori et
Redemptori.
10.a, loco penitentiae attendam
temperantiae et sobrietati , nisi
in tem-56v pore praecepto ab
Ecclesia jeiunii et b abstinentiae,
quia illius praecepta semper c de-
bent impleri, si non obstet justum
impedimentum.
CONTEMPLATIO AD OBTIXEXDUM
AMOREM 1
VERSIO T. ROOTIIAAN
mis tempore solé, vel [ignis] calo-
re, in quantum anima existimat,
vel conjectura supponit sibi pos-
se esse adjumento ad gaudendum
in Creatore et Redemptore suo.
Decima, loco poenitentiae, at-
tendat ad temperantiam et [ad
tenendum] médium in ómnibus,
nisi [sit tempus quo] praecepta
sint jejunia, vel abstinentiae, quas
Ecclesia indicit: quia haec semper
impleri debent, nisi adfuerit justum
impedimentum.
CONTEMPLATIO AD OBTINENDUM
AMOREM '.
Debent aduerti dúo d -.
Primo, quod amor debet mon-
strari et lucere magis in operibus
quam verbis.
2.0 quod e amor consistit in
comunicatione duorum, scilicet in
hoc quod amans effundat et com-
municet amato id quod habet, seu
ex his quae habet et potest; et ita
etiam per oppositum amatus aman-
ti, ita ut si quis possideat f scien-
» illum iuuare.
b seu A.
c quia illa semper.
d Emend. B ex Primo debent aduerte-
re; A habet Primo debet aduertere dúo,
emendato hoc v. ex in duobus.
e Hoc v. additttm postea in B ; deest
in A.
{ Emend. in B ex possidet; in A ut
(prius quod) si aliquis possidet.
Primo, convenit dúo animadver-
tere *.
Primum est, quod amor debet
poni magis in operibus, quam in
verbis.
Alterum, [quod] amor consistit
in communicatione [quae fit] ab
utraque parte, scilicet, ut det et
communicet amans amato ea quae
habet, vel ex his quae habet vel
potest, et sic vicissim amatus
amanti: ita ut, si alter habet scien-
- V. supra, Proleg., p. 87.
428 De amor
AUTOGRAPHUM VULGATA VERSIO
dar al que no la tiene, si honores,
si rriquezas, y así el otro al otro.
Oración, Oración sólita.
1. ° preámbulo. Primer preám-
bulo es composición, que es aquí
ver cómo estoy delante de Dios
nuestro Señor, de los ángeles, de
los sanctos interpellantes por my.
2. ° preámbulo. El segundo, pe-
dir lo que quiero: será aquí pedir
cognoscimi[ento] interno de tanto
bien recibido, para que yo entera-
mente reconosciendo, pueda en
todo amar y seruir a su diuina
maiestad
I.° puncto. El primer puncto
es traer a la memoria los benefi-
cios rescibidos 4 de creatión, re-
demptión y dones particulares,
ponderando con mucho afecto
quánto ha hecho Dios nuestro Se-
ñor por my, y quánto me ha dado
de lo que tiene, y consequenter el
mismo Señor desea dárseme en
quanto puede según su ordenación
diuina 3. Y con esto reflectir en
mí mismo, considerando con mu-
Oratio praemittitur ex more.
Praeludium primum est, ut co-
ram a Domino, angelis sanctisque
ómnibus, mihi propitiis stare me
uideam b.
2.m, ut gratiam Dei efflagitem,
per quam beneficiorum eius in me
collatorum magnitudinem perspi-
ciens, ad amorem, cultum et ser-
uitium ipsius, totum me impen-
dan! '.
Punctum primum sit, reuocare
in memoriam beneficia 2 creatio-
nis ac redemptionis; dona itidem
particularia seu priuata enumerare
et cum intimo affectu perpendere,
quantum mea causa benignissimus
Dominus egerit atque pertulerit;
53v quantum mihi elargitus sit de
thesauris suis; quodque iuxta diui-
num suum decretum et beneplaci-
tum 3 seipsum mihi, quantum pot-
est, donare uelit. Quibus optime
■ Seq. Chr. oblitt.
b Seq. ex imaginatione oblitt.
1 Nota postulan cognitionem tantorum bonorum a Deo acceptorum; hinc intelliges
quatuor punota quae sequuntur, apta essc omnia et singula ad Ulan) cognitionem au-
gendam.
De amor
429
VERSIO PRIMA
tiam, impartiatur non habenti; ita
etiam si honores, si diuitias possi-
deat, et ita unus alterum mutuo
juuet a.
Oratio praeparatoria quae sólita
est.
57r Primum praeambulum est
compositio loci, quae ad presens
erit considerare me presentem co-
ram Domino Deo nostro et coram
angelis, sanctis interpellantibus
pro me.
Secundum praeambulum est pe-
tere quod uolo, quod hic b erit pe-
tere cognitionem internam tanto-
rum bonorum receptorum, ut ego
integre recognoscens illa, possim
in ómnibus amare ipsum, et inser-
uire diuinae majestati '.
Primum punctum est adducere
in memoriam beneficia recepta 5
creationis, c redemptionis et dono-
rum particularium , ponderando
cum magno affectu quantum fece-
rit Dominus Deus noster pro me,
et quantum mihi communicauerit
ex his, quae habet, et consequen-
ter quantum idem Dominus desi-
derat communicare se mihi , in
quantum esse potest d ex diuina
ordinatione e 3 ; et hoc reflectam f
VERSIO P. ROOTHAAM
tiam, det illi qui eam non habet: si
honores, si dividas; et sic [porro]
alter alteri [vicissim].
Oratio [praeparatoria] sólita.
Primum praeambulum est, com-
positio, quae hic est, videre quo-
modo consisto [me stantem] co-
ram Deo Domino nostro, Angelis,
et Sanctis interpellantibus pro me.
Secundum, petere id quod voló.
Erit hic, petere cognitionem inter-
nam tot ac tantorum bonorum [a
Deo] acceptorum, ut ego integre
[haec] recognoscens [vel integro
grati animi sensu] possim in ómni-
bus amare et serviré divinae suae
Majestati '.
Primum punctum est, adducere
in memoriam beneficia accepta 2
Creationis, Redemptionis, et dona
particularia , ponderando multo
cum affectu, quantum fecerit [at-
que pertulerit ] Deus Dominus
noster pro me: et quantum mihi
dederit ex iis quae habet: et con-
sequenter, [quantum] idem Domi-
nus desideret daré se ipsum mihi
in quantum potest, juxta divinam
suam ordinationem 3; ac deinde
a foueat.
b ad praesens.
c creationis et A.
d in quantum potest pro re.
e ordinatione et sancitum. et smpra
vers. ipsi placet oblitt.
f referam.
2 V. supra, Pro/eg., p. 87.
3 «Intelligo de ordine providentiae suae, qua liberae creaturae cooperationem re-
quirit Deus, ut illi seipsum, quantum potest, communicet.^ Ro., annot. 5, p. 135.
43o
De amor
AUTOGRAPHUM
cha razón y iusticia 1 lo que yo
deuo de my parte offrescer y dar
a la su diuina maiestad, es a saber,
todas mis cosas y a my mismo con
ellas, así como quien offresce af-
fectándose mucho: Tomad, Se-
ñor, y recibid toda mi libertad, my
memoria, my entendimiento, y
toda my voluntad, todo mi auer y
my posseer; 37 vos me lo distes, a
vos, Señor, lo torno; todo es vues-
tro, disponed a toda vuestra vo-
luntad, dadme vuestro amor y
gracia, que ésta me basta.
El segundo mirar cómo Dios
habita en las criaturas, en los ele-
mentos dando ser, en las plantas
vejetando, en los animales sensan-
do, en los hombres dando enten-
der a; y así en my dándome ser,
animando, sensando, y haziéndome
entender; asimismo b haziendo tem-
a Dúo 7r,'. praecedentia omissa trant,
dónde addita suut supra versiim.
b Add. in marg., pro deleto entendien-
do; intellectum Fa.
VULGATA VERSIO
inspectis uertar ad meipsum, et
disquiram mecum, quae meae sint
partes, et quid aequum iustum-
que 1 sit , ut diuinae offeram et
exhibeam maiestati; haud sane du-
bium quin mea omnia offerre de-
beam ac me ipsum, cum summo
affectu et uerbis huiuscemodi vel
similibus: Suscipe, Domine, uni-
uersam meam libertatem. Accipe
memoriam, intellectum atque uo-
luntatem omnem. Ouicquid habeo
uel possideo, mihi largitus es: id
tibi totum restituo, ac tuae pror-
sus uoluntati trado gubernandum.
Amorem tui solum cum gratia tua.
mihi dones, et diues sum satis, nec
aliud quicquam ultra poseo.
2.m erit speculari Deum in sin-
gulis existentem creaturis suis: et
elementis quidem dantem ut sint,
plantis uero ut per uegetationem
quoque uiuant; animalibus insuper
ut sentiant; hominibus postremo,
ut simul etiam intelligant; inter
quos accepi et ipse uniuersa haec
1 Compara haec cum annotatione quinta; perspicies tradi sponte hic a nobis Deo
♦ cum multa ratione et justitia», quae illic, in limine, inquam, exercitiorum, proponebantur
ex quadam liberalitate nobis utilissima, Deo permittenda. Caeterum vide in Ro., annot. 7,
pp. 136-137, hanc oblationem luculenter expositam. Xcque tamen liuic eximio Exerci-
tiorum interpreti assentiamur necesse est affirmanti: «Ex Yulgata versione posset quis
existimare, hujus oblationis eum tantummodo sensum esse, ut Dei donis memoria,
praesertim intellectu et volúntate, nonnisi juxta Dei beneplacitum uti statuamus», cum
De amor
43'
VERSIO PRIMA
57v ad me ipsum consyderans ra-
tionabfliter et juste 8 1 quid ex
parte mea debeam í 11 i offerre et
daré b suaediuinae majestad c, sci-
licet omnia mea et meipsum, sicut
qui offert aliquid alteri cum ma-
gno affectu dicens: Sume et recipe,
Domine, totam meam libertatem,
totam memoriam, totum intelle-
ctum d, totam uoluntatem meam,
quicquid ego habeo et possideo,
de manu tua recepi, et tibi eadem
reddo: dispone de illis iuxta bene-
placitum uoluntatis tuae; infunde
mihi ■ tuum amoren et gratiam,
quae mihi sola sufficit.
Secundum punctum est consy-
derare modum, quo Deus habitat
in creaturis e: elementis communi-
cando esse, plantis vegetare, ani-
mantibus sentiré, hominibus intel-
ligere, et ita mihi communicando
esse, vegetare, sentiré, intelligere f,
faciendo me templum 58 creatum
a Prius juxtc /A juste A.
b quid communicare.
c Prius magestati B.
d Sequitur in A faciendo me jure
obtitt. a libraría, qui ex hoc loco ad alium
similem secundi puucti transierat, ubi legi-
tur intelligere faciendo me etc.
e in nobis prius B; Deus inhabitat
creaturas A.
f esse. animam, se, suum intellectum
VERSIO P. ROOTHAAN
reflectere in me ipsum, conside-
rando multa cum ratione et justi-
tia 1 , quae ego debeam ex mea
parte offerre et daré suae divinae
Majestad, scilicet, omnia mea, et
me ipsum cum illis, ut qui [aliquid
alteri] offert, multo cum affectu:
Sume, Domine, et suscipe
omnem meam libertatem, meam
memoriam, meum intellectum, et
omnem voluntatem meam, quid-
quid habeo et possideo: tu mihi
haec omnia dedisti, tibi, Domine,
ea restituo: omnia sunt tua, dispo-
ne [de illis] pro omni volúntate
tua. Da mihi amorem tui et gra-
tiam, nam haec mihi sufficit.
Secundum, attendere quomudo
Deus habitat in creaturis; in ele-
mentis dans esse; in plantis dans
vegetare; in animalibus dans sen-
tire; in hominibus dans intelligere:
et ita in me [habitat] dans mihi
esse, vivere, sentiré, et faciens me
intelligere: item faciens me teñi-
ré vera, ut ille subdit, non sit hic -proprius sensus ñeque praecipuus hujus oblationis-.
Nam etsi fatendum est enervatam aliquantulum in Vulgata versione robustam Auto-
graphi sententiam; rem tamen ipsam Vulgata continet; offert enim omnia, imo restituit,
nec quidquam sibi praeter amorem Dei et gratiam poscit; non solum ¡taque usum facul-
tatum, sed facultates ipsas sive minuendas sive auferendas Dei voluntad prorsus com-
mittit. Haec orado, ut invenitur in Vulgata, indulgentia 300 dierum ditata est a
Leone XIII.
432
De amor
AUTOGRAPHUM
pío de my seyendo criado a la si-
militud y ymagen de su diuina
maiestad 1 ; otro tanto reflitiendo
en my mismo, por el modo que
está dicho en el primer puncto o
por otro que sintiere mejor. De la
misma manera se hará sobre cada
puncto que se sigue.
El tercero: considerar cómo
Dios trabaja y labora por my en
todas cosas criadas sobre la haz
de la tierra, id est habet se ad
modum laborantis. Así como en
los cielos, elementos, plantas, fruc-
tos, ganados etc., dando ser, con-
seruando, vejetando y sensando
etc. Después reflectir en my
mismo.
El quarto: mirar cómo todos los
bienes y dones descienden de
arriba 5, así como la my medida
potencia de la summa y infinita de
arriba, y así justicia, bondad, pie-
dad, misericordia etc., así como
del sol descienden los rayos, de la
fuente las aguas etc. Después aca-
bar reflictiendo en 37v my mismo
según está dicho. Acabar con vn
colloquio y vn Pater noster.
VULGATA VERSIO
beneficia, esse, uiuere, sentiré, 54
ac intelligere a; meque templum
quoddam suum efficere uoluit, ad
imaginem b suam et similitudinem
creatum \ Ex quorum omnium
admiratione, reflexus in me ipsum,
agam ut in primo puncto, vel me-
lius si quid occurrerit, id quod in
punctis etiam sequentibus erit fac-
titandum.
3 . m est considerare eundem
Deum ac Dominum propter me in
creaturis suis operantem et labo-
rantem quodam modo *, quate-
nus dat ipsis conseruatque id quod
sunt, habent, possunt atque agunt:
quae omnia, ut supra, in mei con-
siderationem reflectenda erunt.
4.'" Prospicere quo pacto mu-
ñera et bona omnia caelitus de-
scendunt 2, ut sunt potentia, iusti-
tia, bonitas, scientia et alia quaeli-
bet humana perfectio, terminis
quibusdam certis circumscripta,
quae ab infinito illo totius boni
thesauro, sicut lumen a solé, et ex
fonte aqua, deriuantur.
Addenda superest reflexio prae-
dicta in mei circunspectionem.
Colloquium etiam in fine fiet
terminandum cum Pater noster.
a Seq. scipsum praeterea mihi praebuit
agnoscendum oblitt. — b Seq. et oblilt.
* In contemplatione ad acquirendium
amorem. In tertio puncto, pos/ illa verba: La-
borantem quodammodo, addantur haec ex
autographo: Ut in coelis, elementis, plantis,
frugibus, et animantibus, quatenus dat etc.
1 Gen., I, 26; V, 1; S.u\, II, 23; Jac, III, 9.
De amor
433
VERSIO PRIMA
ad similitudinem et imaginem di-
uinae maiestatis \ et a reflectam
ad meipsum modo praedicto in
primo puncto, vel alio modo me-
liori quem inuenero: eodem modo
fiet su per quolibet sequenti
puncto.
VERSIO I'. ROOTII AAN
plum [sui], cum creatus sim ad
similitudinem et imaginem suae
divinae Majestatis 1 : similiter re-
flectendo ad me ipsum, eo modo
quo dictum est in primo puncto,
vel alio, [si] quem sensero melio-
rem. Eadem ratione fiet super
quolibet puncto quod sequitur.
Tertium punctum est consyde-
rare Deum laborantem pro me in
ómnibus rebus creatis super fa-
ciem terre, id est habentem se ad
modum laborantis, vt in caelis»
elementis, fructibus, pecudibus,
etc., causando illis esse, et con-
seruando, vegetando, et sensum
donando b etc., postea reflectam
ad meipsum.
Ouartum punctum est consyde-
rare quod omnia bona et dona
descendunt desursum 2, vt mea
terminata potentia ab illa summa
et infinita quae sursum est; et ita
iustitia, pietas, bonitas, misericor-
dia, etc., sicut ex solé exoriuntur c
radii, et riuuli aquae ex fonte:
postea finiam, sicut est dictum,
reflectendo ad me ipsum.
:l tantundem.
b infundendo
c oriuntur A.
Tertium, considerare quomodo
Deus operatur et laborat propter
me in ómnibus rebus creatis super
faciem terrae, id est, habet se ad
modum laborantis, ut in coelis,
elementis, plantis, fructibus, gre-
gibus, etc.: dando esse, conservan-
do, donando vegetationem et sen-
sum, etc. Deinde reflectere ad me.
Ouartum , speculari quomodo
omnia bona et dona descendunt
desursum -, ut mea limitata po-
tentia a summa et infinita illa de-
sursum: in eodem modo justitia,
bonitas, pietas, misericordia, etc:
sicut a solé descendunt radii, a fon-
te aquae etc. Dein terminare re-
flectendo in me ipsum, ut dictum
est.
Finiré cum colloquio et Pater
noster.
1 Jac, I, 17. Et vide supra, Proleg., p. 87.
Mosi'si. Igsatiaxa.— Series II.
434
[Modos de orar]
autographum
Tres modos de orar, y primero
sobre mandamientos
La primera manera de orar 1 es
cerca de los diez mandamientos, y
de los siete peccados mortales, de
las tres potencias del ánima, y de
los cinco sentidos corporales; la
qual manera de orar es más dar
forma, modo y exercitios, cómo el
ánima se apareje y aproueche en
ellos, y para que la oración sea
acepta, que no dar forma ny modo
alguno de orar -.
Primeramente se haga el equi-
ualente de la 2.a addición de la 2.a
semana 3, es a saber, ante de en-
trar en la oración repose un poco
el spíritu asentándose o paseándo-
se, como mejor le parescerá, con-
siderando adonde voy y a qué; y
esta misma addición se hará al
principio de todos modos de orar.
Oración. Vna oración prepara-
toria, así como pedir gracia a Dios
nuestro Señor, para que pueda co-
noscer en lo que he faltado acerca
los diez mandamientos, y asimis-
mo pedir 38 gracia y ayuda para
me enmendar adelante, demandan-
do perfecta intelligencia dellos para
VULGATA VERSIO
54V MODI TRES ORANDI
Primus orandi modus 1 dedu-
cendus est ex mandatis, ex peccatis
septem mortalibus, ex tribus ani-
mae potentiis et ex quinqué sensi-
bus consideratis; unde non tam
habet orationis formam quam
exercitii cuiusdam spiritualis, per
quod et anima iuuatur et oratio
Deo redditur acceptior 2.
Prius itaque quam hoc orem
modo, iuxta illud quod tertiac a
additioni aequipollet 3, sedebo uel
deambulabo paulisper (prout ad
animae quietem faceré b uidero)
pensitans apud me, quo mihi ac-
cedendum sit, et quid faciendum.
Hoc idem additionis genus ad
omnem orandi modum praemitti
debet.
Oratio praeparatoria gratiae con-
tineat postulationem, ut mihi detur
agnoscere, quicquid deliquero ad-
uersus decalogi praecepta, meque
in posterum emendare, intellectis
illis exactius et (ut par est) ad Dei
gloriam et salutem meam sólito
cautius obseruatis.
a secundae. Vide Prolegómeno , supra,
pp. 152-153-
b Seq. cogno et pro oblitt.
1 V. supra, Proleg.. pp. 27, 33, 87.
3 Ait S. Ignatius, se potius modum daré proficiendt in oiatione, quam modum orandi.
■ «Intellige illam additionem, quae habetur in quinto ex notandis positis post pri-
[Modos de orar]
435
VERSIO PRIMA
58v Sequuntur tres modi oran-
Dl , ET PRIMO ■ SUPER PRAECEPTIS
Primus modus orandi 1 consi-
stit et uersatur circa decem prae-
cepta, et circa septem peccata
mortalia, et circa tres animi poten-
tias, et circa quinqué sensus cor-
póreos; qui modus orandi est po-
tius tradere formam ac methodum
et exercitium, quo anima praepa-
retur et fructum faciat in ipsis, et
ut oratio fiat acceptior, quam
assignari b formam aliquam et mo-
dum orandi s.
Primo fiet aequiualens 3.ae 0
additionis 2.ae hebdomadae 3, sci-
licet antequam vadam ad oratio-
nem quiescam parum spiritu, se-
dendo seu deambulando, prout
melius judicauerim, consyderando
quo tendo et quorsum; et haec
eadem additio inseruiet ómnibus
modis orandi in principio.
59 Fiat oratio praeparatoria ad
petendam gratiam a Domino Deo
nostro, ut possim cognoscere de-
fectus meos circa decem praece-
pta, et ita similiter petetur gratia et
auxilium a me in futurum ut emen-
der d, et petetur perfecta intelli-
gentia praeceptorum, quo melius
a primus A.
B assignare A.
c Prius 2.ae¡ secundae additionis A
rede. Cf .annot. j, pag. 4J4; et Prolegóme-
no:, supra, pp. IJ2-/JJ.
d a me in reliquum emendandi.
VERSIO P. ROOTHAAN
TRES MODI ORANDI ET PRIMUS [QUI-
DEM, PRIMO] SUPER PRAECEFriS.
Primus modus orandi 1 est circa
decem praecepta, et septem pecca-
ta mortalia, tres potentias animae,
et quinqué sensus corporis: qui
modus orandi est potius daré for-
mam, modum et [quaedam] exer-
citia, quomodo [quibus] anima se
praeparet, et in illis proficiat, et
ut oratio accepta sit [Deo], quam
daré formam et modum aliquem
orandi 2 [proprie dictum].
Primo fiat aequivalens secun-
dae Additioni secundae hebdo-
madae 3, scilicet, antequam intrem
in orationem, quiescat paululum
spiritus, sedendo, vel ambulando,
prout melius ei videbitur, consi-
derando quo vadam, et ad quid; et
haec eadem Additio fiet ad initium
omnium Modorum orandi.
[ Dein fiat ] oratio quaedam
praeparatoria: veluti, petere gra-
tiam a Deo Domino nostro, ut
possim cognoscere in quo defece-
rim circa decem praecepta: et
item petere gratiam et auxilium
ad emendandum me in posterum:
postulando perfectam intelligen-
mae diei secundae hebdomadae contemplationem quintam.» Ro., annot. r, p. 140. Yide
etiam secundam additionem in tertia hebdomade et Proleg., supra, pp. 152-153. Item
Ro., in 4.a ed. romana, p. 83, annot. 36.
[Modos de orar]
VULGATA VERSIO
436
AUTOGRAPHUM
mejor guardallos , y para mayor
gloria y alabanza de su diuina ma-
jestad.
Para el primer modo de orar
conuiene considerar y pensar en
el primer mandamiento cómo le
he guardado, y en qué he faltado,
teniendo regla por espacio de
quien dize tres vezes Pater noster
y tres vezes Aue María, y si en
este tiempo hallo faltas mías, pe-
dir venia y perdón dellas, y dezir
vn Pater noster; y desta misma
manera se haga en cada vno de
todos los diez mandamientos.
Es de notar que quando hom-
bre viniere a pensar en vn manda-
miento, en el qual halla que no
tiene hábito ninguno de peccar,
no es menester que se detenga
tanto tiempo; ma[s] según que
hombre halla en sí que más o me-
nos estropieza en aquel manda-
miento, así deue más o menos de-
tenerse en la consideración y es-
crutinio dél, y lo mismo se guarde
en los peccados mortales.
2.a Nota. Después de acabado
el discurso ya dicho sobre todos
los mandamientos, acusándome en
ellos, y pidiendo gracia y ayuda
para enmendarme adelante, ase de
acabar con vn colloquio a Dios
Primo ergo, mandatum quodli-
bet ordine discutiam, attendens
quo pacto seruauerim illud aut
uiolauerim, 55 deque succurrenti-
bus in memoriam delictis ueniam
precabor, recitando semel Pater
noster. Porro in excutiendis sin-
gulis praeceptis, satis fuerit insumi
spatium temporis, quo ter posset
oratio dominica percurri.
Notandum tamen quod circa
praeceptum , cuius praeuaricatio
rarior nobis accideret, minus im-
morandum esset, at a eo amplius,
quo lapsus fuerit b ex assuetudine
frequentior; idque similiter circa
mortalia peccata sit praestandum.
Completo de praeceptis singulis
discursu, post mei accusationem
et gratiae implorationem, ut ea
uigilantius deinceps custodiam,
colloquium dirigam ad Deum iux-
ta rei occasionem.
■> Prins et.
i> Seq. frequentior obliu.
[Modos de orar]
437
VERSIO PRIMA
obseruem ad gloriam et laudem
diuinae majestatis \
Pro primo modo orandi expedit
consyderare et cogitare quomodo
primum praeceptum seruauerim
et in quo defecerim, habendo b re-
gulam manendi in hac consydera-
tione per spacium quo diceretur c
ter Pater noster et Aue Maria; et
si in hoc tempore inueniam d de-
fectus meos, petam veniam illo-
rum, et dicam Pater noster et Aue
Maria; et hic modus seruetur in
quolibet decem praeceptorum.
Est adnotan dum quod quando
quis consyderauerit super uno
praecepto, in quo non inuenit sibi
esse e habitum peccandi , non
est 59v necessarium tanto tempo-
re immorari; sed prout quiuis in-
uenit quod magis vel minus defi-
ciat in illo praecepto, ita debet
magis vel minus immorari in tali
consyderatione et scrutinio eius;
et idem seruabitur in peccatis mor-
talibus.
Finito praedicto discursu super
decem praeceptis, acusabo me et
petam gratiam et auxilium me in
posterum emendandi: finiam etiam
cum uno colloquio directo ad Do-
minum Deum nostrum juxta sub-
iectam materiam.
a magestatis prius B. — t> assignando A,
et alia mann in marg. habendo. — c Haer
2 w. sunt supra vers. in A; in versu est di-
cens, non oblitt. — d inuenio A. — e inuenit
quod habeat habitum aliquem.
VERSIO V. ROOTHAAN
tiam illorum, ad melius ea servan-
da, et ad majorem gloriam et lau-
dem suae divinae Majestatis.
Pro primo Modo orandi, conve-
nit considerare, et cogitare in pri-
mo praecepto quomodo illud ser-
vaverim, et in quo defecerim, te-
nendo regulam [sistendi in hac
consideratione] per spatium quo
quis recitat ter Pater noster et ter
Ave Maria: et si in hoc tempore
invenio defectus meos, petere ve-
niam et remissionem illorum, et
dicere unum Pater noster: et hoc
eodem modo fiet in quovis ex de-
cem praeceptis.
Notandum est , quod quando
quis venerit ad cogitationem [sive
discussionem] praecepti alicujus,
in quo reperit non habere se ullum
habitum peccandi, non est neces-
se ut immoretur tanto tempore:
sed secundum quod quis reperit
se plus, vel minus impingere [of-
fendere] contra illud mandatum,
ita debet plus vel minus immorari
in consideratione et scrutinio
illius [praecepti]: et hoc idem ser-
vetur in peccatis mortalibus.
Post finitum discursum jam di-
ctum super ómnibus praeceptis,
accusando me in illis, et petendo
gratiam et auxilium ad emen-
dandum me in posterum, debet
terminari colloquio ad Deum Do-
minum nostrum juxta subjectam
materiam.
438
Oratión sobre peccados mortales
AUTOGRAPHUM
nuestro Señor según subiecta ma-
teria.
38v Segundo sobre peccados
MORTALES
Acerca de los siete peccados
mortales, después de la addición,
se haga la oración preparatoria,
por la manera ya dicha, sólo mu-
dando que la materia aquí es de
peccados que se han de euitar, y
antes hera de mandamientos, que
se han de guardar, y asimismo se
guarde la orden y regla ya dicha
y el colloquio.
Para mejor conoscer las faltas
hechas en los peccados mortales,
mírense sus contrarios, y así para
mejor euitarlos proponga y procu-
re la persona con sanctos exerci-
tios adquerir y tener las siete vir-
tudes a ellos contrarias *.
3.0 Sobre las potencias del ánima
Modo. En las tres potencias
del ánima se guarde la misma or-
den y regla que en los manda-
mientos, haziendo su addición,
oración preparatoria y colloquio.
4.0 Sobre los cinco sentidos
corporales
Modo. Cerca los cinco sentidos
corporales se tendrá siempre la
misma orden, mudando la materia
dellos.
Nota. Quien quiere ymitar erl
VULGATA VERSIO
2.° SlMILEM ORATIONIS MODUM
PROSEQUEMUR CIRCA MORTALIA PEC-
cata; post additionem et praepa-
ratoriam orationem, sicut fecimus
in praeceptis; nihil enim utrobique
uarium occurrit, nisi quod ad ma-
teriam attinet, cum praecepta qui-
dem seruanda sint, peccata uero
deuitanda.' Caetera eadem sunt,.
fietque itidem colloquium.
Sciendum est peccatorum uitio-
rumque notitiam iuuari per con-
trariorum actuum et habituum
considerationem; quapropter per
gratiam diuinam 55 v et piam
quamlibet exercitationem laboran-
dum est unicuique, ut uirtutes sibi
paret 1 , mortalibus peccatis se-
ptem oppositas.
3.0 ClRCA TRES ANIMAE POTEN-
TIAS idem a sequitur progressus,
per additionem, orationem et dis-
cussionem singularum, cum collo-
quio ad finem, faciendus.
4." ClRCA QUINQUE SENSUS COR-
i'ORis b nulla re mutata, praeter
materiam.
Vbi subnotandum est, quod c si
a Prius itidem.
b Hoc v. add. supra vers.
c Add. hoc v. stipra vers.
1 I labes lúe fundamentara examinis particularis de virtiite aliqua exercenda.
Oratión sobre peccados
VKRSIO PRIMA
MORTALES
VERSIO P. ROOTIIA.W
439
Secunda oratio, scilicet super
septem a peccatis mortalibus
Circa septem peccata mortalia,
post additionem fiet oratio prae-
paratoria, seruato modo iam dicto;
soluni mutabitur materia, quae hic
erit circa peccata, quomodo ui-
tan-60 da sint, cum ante esset b cir-
ca praecepta, quomodo obseruan-
da; et ita obseruabitur c idem ordo
et eadem regula praedicta et idem
colloquium.
Ad melius cognoscendum defe-
ctus et negligentias circa peccata
mortalia, consyderentur eorum
contraria; et ut d diligentius
caueantur, proponat ac laboret
quilibet studio sanctorum exerci-
tiorum acquirere et obtinere se-
ptem virtutés illis contrarias
TERTIA ORATIO SUPER TRIBUS
POTENTIIS ANIMAE
Circa tres potentias animae ser-
uabitur idem ordo et eadem regu-
la quae seruata est in praeceptis,
faciendo additionem , orationem
praeparatoriam et colloquium.
60V QUARTA ORATIO EST SUPER
QUINQUE SENSUS CORPORIS
Circa quinqué sensus corporis
idemmet ordo semper obseruabi-
tur, mutata tantum materia.
Qui desyderat imitari Christum
Secundo super peccatis
mortalibus.
Circa septem peccata mortalia,
post Additionem [supradictam ]
fiat oratio praeparatoria, modo
jam dicto, solum mutando, quod
materia hic est de peccatis, quae
evitanda sunt, et prius erat de
praeceptis, quae sunt servanda; et
similiter servetur ordo et regula
jam dicta, et colloquium.
Ad melius cognoscendas culpas
commissas in peccatis mortalibus,
considerentur eorum contraria, at-
que ita ad melius vitanda ea [pec-
cata], proponat et curet Ule, [qui
hunc orandi modum adhibet], san-
ctis exercitiis acquirere et possi-
dere septem virtutes illis [pecca-
tis] contrarias
TERTIO, SUPER POTENTIIS ANIMAE.
Circa tres potentias animae, ser-
vetur idem ordo, et regula, quae
in praeceptis, faciendo suam Addi-
tionem, orationem praeparatoriam,
et colloquium.
OUARTO, SUPER QUINQUE SENSIBUS
CORPORIS.
Circa quinqué sensus corporis
servabitur semper idem ordo, mu-
tando materiam illorum.
Qui vult imitari in usu sensuum
a Hoc v. deest in A. — b Sic A; essent B.
— c seruabitur emendatum ex finaliter A.
— <i ita quod.
Oración contemplando
440
AUTOGRAPHUM
el uso de sus sentidos a Xpo.
nuestro Señor, encomiéndese en
la oración preparatoria a su diui-
na maiestad; 39 y después de con-
siderado en cada vn sentido, diga
vn Aue María o un Pater noster, y
quien quisiere ymitar en el vso de
los sentidos a Nuestra Señora, en
la oración preparatoria se enco-
miende a ella, para que le alcance
gracia de su Hijo y Señor para
ello; y después de considerado en
cada vn sentido, diga vn Aue
María.
2.° MODO DE ORAR 1 ES CONTEM-
PLANDO LA SIGNIFICACIÓN DE CADA
PALABRA DE LA ORACIÓN
VL'LGATA VERSIO
quis optet in sensuum suorum usu
Christum imitari, debet in oratione
praeparatoria se ipsum super hoc
Deo commendare, factaeque sen-
suum singulorum a examinationi
dominicam orationem subiicere.
Si uero similem affectet beatae
Uirginis Mariae imitationem, ei se
commendet tanquam a Filio id im-
petraturae, et salutationem angeli-
cam, dum sensus excutit, identi-
dem recitet.
Secundüs orandi modus 1 EX
uocum orationis singularum
perpensa significatione
Addición. La misma addición
que fué en el primer modo de orar,
será en este segundo.
Oración. La oración prepara-
toria se hará conforme a la perso-
na a quien se endreca la oración.
2.° modo de orar. El segundo
modo de orar es, que la persona,
de rrodillas o asentado, según la
mayor disposición en que se halla
y más deuoción le acompaña, te-
niendo los ojos cerrados o hinca-
dos en vn lugar sin andar con ellos
variando, diga Pater, y esté en la
consideración desta palabra tanto
Additio eadem, quae superius,
it praeuia.
56 Oratio praeparatoria perso-
nae congruet, ad quam dirigitur.
2.us orandi modus est, ut flexis
genibus uel sedendo (pro habitu-
dine corporis, et animi deuotione),
oculis uel clausis uel defixis in
partem unam ñeque huc et illuc
motis, precationem dominicam a
principio recitemus, et in prima
uoce, quae est Pater, meditationis
figamus pedem, quandiu circa eam
» Hor v. add. in marg.
V. supra, Pro/eg., pp. 33, 87, 119.
Oración conté m plA n do
441
VERSIO PRIMA
Dominum nostrum in usu suorum
sensuum, commendet se in oratio-
ne praeparatoria diuinae maiestati;
postea consyderando quemlibet a
dicat vel Aue Maria vel Pater no-
ster; et qui exoptat in usu sensuum
imitari b Dominam nostram, in
oratione praeparatoria commen-
det se Virgini, ut rei eius impetret
gratiam í 11 i a Filio suo et Domino;
et post cuiuslibet sensus consyde-
rationem dicat Aue Maria.
Secundus modus orandi 1 EST
CONTE MPLARI SIGNIFICATIONEM
CUIUSLIBET VERBI ORATIONIS
Eadem additio, quae fuit in pri-
mo modo 61 orandi seruata, ser-
uabitur et in hoc 2.0
Oratio praeparatoria fiet prout
fuerit is ad quem dirigetur.
Secundus modus orandi est,
quod quis, seu genuflexus, seu
sedens, prout magis ad hoc vel
ad illud erit dispositus, vel prout
maiorem deuotionem inuenerit,
clausis oculis vel fixis in locum
unum, sine aliqua mutatione, dicat
orationem Pater noster, etc., et
immoretur in consyderatione cu-
a singulum illorum A, super quae zn>.
non dekta scriptum est quemlibet; B habet
quenlibet.
b imitari in usu sensuum A.
VERSIO P. ROOTHAAN
suorum Christum Dominum no-
strum, commendet se in oratione
praeparatoria suae divinae Maje-
stad; et post consideratum unum-
quemque sensum, dicat unum
Ave Maria, vel unum Pater noster;
et qui vellet imitaii in usu sen-
suum Dominam nostram, in ora-
tione praeparatoria se commendet
illi, ut sibi obtineat gratiam a Filio
suo ac Domino ad hoc ipsum: et
post consideratum unumquemque
sensum, dicat unum Ave Maria.
SECUNDUS MODUS ORANDI 1 EST
[SIVE FITj CONTEMPLANDO SIGNIFI-
CATIONEM SINGULARUM VOCUM ORA-
TIONIS [iLLIUS, CIRCA QUAM HIC
MODUS ORANDI EXERCETUR].
Eadem Additio, quae fuit in pri-
mo Modo orandi, erit in hoc se-
cundo.
Oratio praeparatoria fiet confor-
miter personae ad quam dirigitur
oratio [circa quam hic Modus
orandi exercetur].
Secundus Modus orandi est, ut
ille [qui hunc Modum vult adhibe-
re] genibus flexis, vel sedens,
prout magis [ad hoc vel illud]
dispositum se reperit , et prout
magis eum devotio comitatur, te-
nendo oculos clausos, vel defixos
in unum locum, ñeque huc illuc
eos movendo, dicat, Pater, et con-
442
Oración contemplando
AUTOGRAPHUM
tiempo, quanto halla 1 significa-
ciones , comparaciones , gusto y
consolación a en consideraciones
pertinentes a la tal palabra, y de
la misma manera haga en cada pa-
labra del Pater noster 39v o de
otra oración qualquiera que desta
manera quisiere orar.
VULGATA VERSIO
uariae nobis significationes, si-
militudines, spirituales gustus et
aliae commotiones deuotae inci-
dent; et ita deinceps per singula,
eiusdem uel alterius orationis uer-
ba factitabimus.
1. a regla. La primera regla es,
que estará de la manera ya dicha
vna hora en todo el Pater noster,
el qual acabado, dirá vn Aue Ma-
ría, Credo, Anima Xpi. y Salue
Regina vocal o mentalmente según
la manera acostumbrada.
2. a regla. La segunda regla es,
que si la persona que contempla
el Pater noster hallare en vna pa-
labra o en dos tan buena materia
que pensar y gusto y consolación,
no se cure pasar adelante, aunque
se acabe la hora en aquello que
halla, la qual acabada, dirá la resta
del Pater noster en la manera acos-
tumbrada.
3. a regla. La tercera es, que si
en vna palabra o en dos del Pater
a Prius consideración errore ¿iórarii-
Regulae tres circa haec
seruandae
Prima, ut in tali precationis
cuiuslibet ruminatione a horae spa-
tium insumamus, quo expleto b,
Aue Maria, Credo, Anima Christi
et Salue Regina semel iuxta com-
munem morem, uel mente sola uel
etiam uoce, percurrantur.
2.a est quod si, orantibus hoc
modo nobis 56v in una uoce uel
duabus meditatio affluat, et inter-
na simul delectatio; postponenda
erit transcurrendi cura, licet hora
tota praetereat, qua elapsa c, reli-
quum orationis cursim recitetur.
3.a, ut quando ita contigerit,
meditandae uoci uni aut pauculis
a Seq. per singulas uices unaquaque
uice oblitt.
L> Seq. hae orationes oblitt.
c p, o 2W. praeced. eral prius post quam
clapsam; ed. elapsa sine qua.
1 « Exprimitur applicatio adhibenda in quaerendo. » Ro., annot. G, p. 144.
quoquc Proleg., supra, p. 87.
Oración contemplando
443
VERSIO PRIMA
iuslibet a verbi tanto temporis spa-
cio, quanto inuenerit 1 significa-
tionem b, gustum, consolationem
in consyderationibus pertinentibus
ad tale unicum verbum. Idem
seruabitur in quolibet verbo ora-
tionis dominicae et cuiusuis ora-
tionis, quam acceperit c.
VERSIO P. ROOTHAAN
sistat in consideratione hujus vo-
cis tamdiu, quamdiu invenit 1 si-
gnificationes [varias], comparatio-
nes, gustum, et consolationem in
considerationibus pertinentibus ad
talem vocem: et eodem modo fa-
ciat in quavis voce orationis Do-
minicae, vel alterius orationis cu-
jusque, quam [assumere] voluerit
ad orandum hoc modo.
Prima regula est, quod in ora-
tione Pater noster immorabitur
per horam sentando praedictum
modum; finita autem oratione do-
minica, dicet Aue Maria, Credo,
Anima Christi, Salue Regina voca-
liter 61v seu mentaliter juxta mo-
dum assuetum.
Secunda regula est, quod si is
qui contemplatur orationen domi-
nicam, inuenerit in uno aliquo
verbo vel in duobus fertilem ma-
teriam cogitandi, gustandi, et con-
solationum d; non curabit ad reli-
qua transiré, etiamsi finiatur hora
in vno vel duobus verbis; qua
hora finita, dicet quod superest
orationis Pater noster juxta mo-
dum solitum.
Tertia regula est, quod si in vno
vel in duobus verbis immoratus
a singuli.
b Sequitur comparationes oblitt. in B;
exstat in A.
c Pro g w. praeced., quorum j priora
sunt in marg. in A, erat prius ibid. qualt-
bet alia oratione quam quis acceperit.
d Prius consolationem £, quod est
in A.
Prima regula est, quod [qui sic
orat] persistet hoc modo unam
horam in tota oratione Dominica,
qua [oratione] expleta, dicet unum
Ave Maria, Credo, Anima Christi,
et Salve Regina, voce vel mente,
modo sólito.
Secunda regula est, quod si ille,
qui contemplatur orationem Domi-
nicam, inveniat in una voce, vel in
duabus tam bonam [copiosam]
materiam cogitandi, et gustum et
consolationem, non curet progredi
ulterius, etiamsi terminetur hora
in eo quod invenit, qua finita, di-
cet reliquum orationis Dominicae
modo sólito.
Tertia est, quod si in una voce,
vel duabus orationis Dominicae
444
Oración contemplando
AUTOGR APHUM
noster se detuuo por vna hora en-
tera, otro día quando querrá tor-
nar a la oración, diga la sobredi-
cha palabra o las dos según que
suele; y en la palabra que se sigue
inmediatamente comience a con-
templar, según que se dixo en la
segunda regla.
1. a nota. Es de aduertir que
acabado el Pater noster en vno o
en muchos días, se a de hazer lo
mismo con el Aue María y des-
pués con las otras oraciones, de
forma que por algún tiempo siem-
pre se exercite en vna dellas.
2. a nota. La 2.a nota es, que
acabada la oración, en pocas pa-
labras con-40 uertiéndose a la per-
sona a quien ha orado, pida las
virtudes o gracias, de las quales
siente tener más necessidad.
3-° MODO DE ORAR SERÁ
POR COMPÁS
Addición. La addición será la
misma que fué en el primero y 2.0
modo de orar.
Oración. La oración prepara-
toria será como en el segundo
modo de orar.
3. ° modo de orar. El tercero
modo de orar es, que con cada vn
hanhélito o resollo se ha de orar
mentalmente diziendo vna palabra
VULGATA VERSIO
horam impendisse, postridie, reci-
tato breuiter eo quod excussum
fuit, ad sequentis uerbi considera-
tionem pergamus.
Post excussam uero ad hunc
modum dominicam precationem
totam, succedet salutatio angélica,
deinde alia atque alia oratio, ut
sine interruptione haec orandi
exercitatio procedat.
Adhaec, oratione qualibet sic
completa , personam illam , ad
quam pertinebat, paucis compel-
labimus, uirtutem aliquam aut gra-
tiam petentes, qua máxime indi-
gere nos senserimus.
Tertius orandi modus per quan-
dam uocum ettemporum comm1 \-
surationem
Additio ab utraque superiore
nihil differt.
Oratio praeparatoria fiet sicut
in 2° modo.
57 Tertius hic orandi modus in
eo consistit, ut inter singulas re-
spirandi uices, singula dominicae
alteriusue orationis uerba trans-
Oración contemplando
445
VliRSIO PRIMA
est per horam integran», die se-
quenti quando redibit ad oratio-
nem dicet illud verbum vel illa
dúo modo sólito, et in sequenti
verbo inmediate incipiet contem-
plan sicut dictum est in 2.a re-
gula.
Prima adnotatio est quod :1 fini-
ta oratione dominica Pater noster
in vno vel b pluribus diebus, idem
postea fiet in salutatione c angé-
lica Ave Maria, postea idem fiet
in aliis: itaque 62 per aliquod
tempus semper exercitetur in una
illarum.
Finita oratione hac, conuertat
se qui co[n]templatur ad eum ad
quem fundit orationem, et paucis
verbis petet fl ab eo virtutes seu
dona, quibus magis eget.
Tertius modus oraxdi
per interualla
Additio erit eadem quae fuit in
primo et 2° modo orandi.
Oratio praeparatoria erit eadem
quae in 2.° modo orandi.
Tertius modus orandi est, quod
qui orat, in quolibet e anhelitu
siue respiratione, oret mentaliter
dicendo unicum verbum orationis
-1 Prima nota: est aduertendum quod.
b vel in A.
c oratione.
d petat A.
c singulo.
VERSIO P. ROOTHAAN
immoratus fuerit una hora inte-
gra, alio die, quando volet rediré
ad [eamdem] orationem, dicat su-
pradictam vocem, vel duas illas,
modo sólito, et in voce quae sequi-
tur immediate, incipiat contempla-
ri, eo modo quo dictum est in re-
gula secunda.
Advertendum est, quod finita
oratione Dominica uno, vel multis
diebus, debet fieri idem circa sa-
lutationem Angelicam, et postea
circa reliquas orationes, ita ut per
aliquod tempus semper se exer-
ceat circa unam ex illis.
Altera nota est, quod finita ora-
tione, paucis verbis, convertendo
se ad personam ad quam directa
fuit illa oratio, petat virtutes vel
gratias, quibus sentiat magis se
indigere.
TERTIUS MODUS ORANDI ERIT PER
[sive ad] MENSURAM [sive IN NU-
MERUM, AD MODUM RHYTHMl].
Additio erit eadem quae fuit in
primo et secundo Modo orandi.
Oratio praeparatoria erit sicut
in secundo Modo orandi.
Tertius Modus orandi est, quod
ad quemlibet anhelitum, seu [ad
quamlibet] respirationem orandum
est [oretur] mentaliter, dicendo
44<5
Oración por compás
AUTOGRAPH 0 M VULGATA VERSIO
del Pater noster o de otra oración mittamus 1, expensa interim uel
que se reze 1 , de manera que significatione prolatae uocis uel
vna sola palabra se diga entre vn personae, ad quam oratio spe-
hanhélito y otro, y mientras dura- ctat, dignitate a, uel mea ipsius
re el tiempo de vn hanhélito a uilitate, uel utriusque postremo b
otro, se mire principalmente en la differentia. Eodem procedendum
significación de la tal palabra, o modo in uerbis reliquis. Addendae
en la persona a quien reza, o en la quoque orationes supra memora-
vaxeza de sí mismo, o en la diñe- tae Aue, Credo etc.
rencia de tanta alteza a tanta ba-
xeza propria; y por la misma for-
ma y regla procederá en las otras
palabras del Pater noster; y las
otras oraciones, es a saber, Aue
María, Anima Xpi., Credo y Salue
Regina hará según que suele.
1. a regla. La primera es, que
en el otro día o en otra hora que
quiera orar, diga el Aue María por
compás, y las 40v otras oraciones
según que suele, y así conseqüen-
temente procediendo por las otras.
2. a reg'a. La segunda es, que
quien quisiere deternerse más en
PvEGULAE DUAE HUC SPECTANTES
Prior, ut, finita iuxta hunc
orandi modum precatione domi-
nica, sumatur aliis diebus uel ho-
ris, angélica salutatio, simili re-
spirationum interuallo tractanda,
cum aliis orationibus usitato more
recitandis.
Posterior, ut qui hunc orandi
modum exercere cupit diutius c,
" Seg. mea oblitt.
t> Hoc v. add. supra vers.
c Hoc v. add. supra vers.
1 V. supra, ProUg.. p. 28.
Oración por compás
447
VERSIO PRIMA
dominicae Pater noster, vel alter-
ius cuiuscumque orationis 1 , ita
ut a inter vnam respirationem et
alteram, seu (quod idem est) b
inter vnum anhelilum et alterum,
vnicum solnm verbum profera-
tur, 62v et toto illo intermedio
tempore debet praecipue consy-
derari significatio illius verbi vel
dignitas c eius, ad quem orationem
fundo, vel infirmitas d mei ipsius
orantis, vel differentia quae est
inter tantam altitudinem eius, qui
oratur, et inferioritatem ac vilita-
tem mei ipsius orantis e; et haec
eadem methodus et regula proce-
dendi seruanda est in singulis aliis
verbis orationis dominicae ; reli-
quas autem orationes, nempe sa-
lutationem angelicam, Anima
Christi, symbolum fidei et Salue
Regina dicet modo sólito.
VERSIO P. ROOTHAAN
imam vocem orationis Dominicae,
vel alterius orationis quae recite-
tur ita ut una sola vox dica-
tur inter unum anhelitum et alte-
rum, et dum durabit tempus ab
uno anhelitu ad alterum, attenda-
tur praecipue ad significationem
talis vocis, vel ad personam ad
quam recitat [orationem dirigit],
vel ad vilitatem sui ipsius, vel ad
differentiam inter tantam altitudi-
nem [illius personae] et tantam
vilitatem propriam; et eadem for-
ma et regula procedet in reliquis
vocibus Orationis Dominicae; et
ceteras orationes, scilicet: Ave Ma-
ría, Anima Christi, Credo, et Salve
Regina, dicet more consueto.
Prima regula est quod die se-
quentivel aliaquapiam hora, quam
destinauit ad orandum, dicat salu-
tationem ' angelicam per eamdem
formam , reliquas autem conse-
quenter modo sólito.
Secunda regula est, quod qui
plus temporis in hoc orandi modo
a quod.
b In A non sunt parenthesis signa.
c maj estas.
<1 infirmitas et impotentia.
e altitudinem orati (?) et inferioritatem
ac parvitatem mei ipsius orantis.
f orationem.
Prima regula est, quod altero
die, vel alia hora qua [sic] orare
velit, dicat Ave Maria ad mensu-
ram , et ceteras orationes more
consueto, et ita consequenter pro-
cedendo per ceteras.
Secunda est, quod qui voluerit
plus immorari in orando ad men-
448 MOXUMEXTA IGNATIAXA
AUTOGRAPHUM VULGATA VERSIO
la oración por compás, puede de-
zir todas las sobredichas orationes
o parte dellas, lleuando la misma
orden del anhélito por compás,
como está declarado.
41r Los misterios de la vida de
Xpo. nuestro Señor
Nota. Es de aduertir en todos
los misterios siguientes, que todas
las palabras que están inclusas en
parénthesis, son del mismo Euan-
gelio, y no las que están de fuera b;
y en cada misterio por la mayor
parte hallarán tres punctos para
meditar y contemplar en ellos con
mayor facilidad '.
ad eum applicet precationes
omnes supradictas, aut earum par-
tes, et paria anhelituum ac uocum
interstitia obseruet.
57v ^
UlTAE DOMIXI XOSTRI JES!' Xl.
MYSTERIA
Xotandum est primitus, omnia
sequentium mysteriorum uerba,
quae includuntur parenthesi, ex
ipsis Euangeliis deprompta esse,
non item caetera; ad haec in uno-
quoque mysterio semper aut fere
poni puncta tria, ut expeditior sit
conté mplatio. quo est distin-
ctior '.
a De titulis in summis paginis positis
vide supra, p. jjj auiiof. b.
b Id non observatur ad uuguem perpe-
tuo; interdum enim parénthesis aperitur nec
clauditur, rarius omittitur omnino. Semel,
in apparitione séptima, miscentur verba
evangélica cum aliis ex Evangelio non de-
sumptis. Ubi in Aut. unus ve/ dúo uncini
desuní, a nobis sic supp/entur [(] [)]. Kam-
dem rntionem sequimur in Ve. et Vtt.
1 S. Ignatius ílvangelii verba non semper ponit omnia, sed nonnunquam , salva
omnino rerum veritate, eorum aliqua omittit, ñeque id ulla ratione si«nificat. Cf., e. g.,
sermonem in monte, f. 44V. Item ex plurimis illis Christi Domini verbis et lactis, quae
in evangeliis narrantur, aliqua tanrum seligit, utique, putandum est, illa, quae sibi utilis-
sima l'uerant, et caeteris utilissima fore sperabat. Notandum quoque est et in punctorum
et in integrorum mysteriorum serie texenda, compluries ordinem temporum ab Ignatio
neglectum atque inversum esse. Perperam tamen ageret, qui id ei vitio verteret. Xeque
enim usquam ille promisit, se omnia ex ordine temporum propositurum esse. ñeque ad
id praestandum tenebatur, cum ñeque ipsi sancti evangelistae id semper praestiterint,
ut constat inter omnes. Cum igitur certum sit, Ignatium Exereitia valde magni fecisse.
Exkrcitia — Mysteria
449
VERSIO PRIMA
impenderé voluerit, 63 potest
omnes praedictas orationes vel
partem illarum, seruato eodem or-
dine declarato, percurrere.
63v Vita Jesv Christi
Circa omnia sequentia myste-
ria est aduertendum quod verba
omnia conclusa parentesi a si-
gno () sunt ad verbum desumpta
ex Euangelio, reliqua uero non; et
in quouis mysterio ut plurimum
erunt tria puncta, ut in eis quis
meditetur et contempletur faci-
lius
a paréntesis A.
VERSIO P. ROOTHAAN
suram, potest dicere omnes supra-
dictas orationes, vel partem illa-
rum, servando eumdem ordinem
anhelitus ad mensuram, prout de-
claratum est.
MYSTERIA VITAE CHRISTI DOMEN 1
NOSTRI
Notandum est in ómnibus My-
steriis sequenlibus, omnia verba
quae sunt inclusa intra parenthe-
sin esse ex ipso Evangelio, non
item ea quae sunt extra [paren-
thesin'J: et in quovis Mysterio, pro
máxima parte invenient [qui me-
ditaturi sunt] tria puncta ad mc-
ditandum et contemplandum in
illis majori cum facilítate '.
et iis perpoliendis diu operam dedisse, inversiones históricas, non inscium aut negli-
gentem, sed scientem et volentem fecisse credendum est. Id ipse in uno saltem exer-
citio haud obscure significavit, ut supra ex Ro., notavimus, p. 344. Attamen concedí
debet, Ignatio identidem id accidisse quod etiam sanctis Patribus nonnunquam accidit,
ut vel memoriae vel calami lapsu in paucis aliquot parvisciue rebus ab evangelistis dis-
crepare^ quae infra suis locis notabuntur. Denique etsi in titulis mysteriorum indicat
S. Ignatius ex quibus locis Evangeliorum illa sumuntur, in textu tamen aliqua interdum
ponit ex locis non indicatis desumpta. Cf., e. g., tertium punctum mysteriorum ab horto
ad Annam, f. 48; Jesum ductum esse ad Annam et alapam accepisse, narrat Joan-
nes, XVIII, 13 et 22, non synoptici.
Mosi'M. Icxat.— Series II. 29
45°
MONUMENTA IGNATIANA
AUTOGRAPHUM
De la annuntiatión de Nuestra
Señora escribe Sant Lucas en el
primero capítulo, littera c 1
1 . ° El primer puncto es que el
ángel Sant Gabriel, saludando a
Nuestra Señora, le sinificó la con-
ceptión de Xpo. nuestro Señor:
(Entrando el ángel adonde estaba
María, la saludó, diziéndole: Dios
te salue, llena de gracia; congibirás
en tu vientre, y parirás vn hijo.)
2. ° El segundo: confirma el án-
gel lo que dixo a Nuestra Señora,
significando la conceptión de Sant
Joán Baptista, diziéndole: (Y mira
que Elisabet, tu parienta, ha con-
cebido vn hijo en su vejez.)
3. ° El tercio: respondió al án-
gel Nuestra Señora: (He aquí la
sierua del Señor; cúmplase en my
según tu palabra.)
41v De la visitación de Nuestra
Señora a Elisabet dice Sant Lu-
cas EN EL PRIMERO CAPÍTULO, LIT-
TERA D *
l.° Primero: como Nuestra
Señora visitase a Elisabet, Sant
Johán Baptista, estando en el vien-
tre de su madre, sentió la visita-
ción que hizo Nuestra Señora: (Y
VÜLGATA VERSIO
De annuntiata Beatae Mariae
Uirgini Christi incarnatione, de
qua Lucae primo 1
Primo. Quomodo ángelus Ga-
briel beatam Uirginem salutans,
diuini TJerbi conceptionem ei nun-
tiauit: (ingressus ángelus ad eam
dixit: Aue Maria gratia plena etc.
ecce concipies in útero et paries
filium etc.).
2.° Confirmat ángelus id, quod
praedixerat, adducto exemplo de
S. Ioannis Baptistae conceptione
admiranda: (et ecce Elisabeth co-
gnata tua, et ipsa concepit filium
in 58 senectute sua etc.).
3.0 Respondit angelo Uirgo
sancta: (ecce ancilla Domini, fiat
mihi secundum uerbum tuum).
De María, Elisabet cognatam
suam uisitante, ut habetur Luc.
primo -
Primo. Quomodo inuisit Maria
Elisabeth, ac S. Ioannes, in útero
existens, sensit Mariae salutatio-
nem et gestiit: (cum audisset salu-
tationem Mariae Elisabeth, exul-
1 Luc, I, 26-38. Cardinalis Hugo a S. Caro (y 1263) qui primas Bibliorum latino-
rum Concordancias composuit, primus quoquc singula Bibliorum capita per septem
litteras a-g textui appositas distinxit. Quae divisio per tria saecula viguit, atque in mis-
sali breviarioque romano paene usque in praesens tempus retenta est. Per versus
autem eosque numeris signatos Biblia primum distincta sunt in editionc graeca Scri-
pturae, quae anno 1551 Gencvae a Roberto Stephano (Estiennc) typographo parisiensi.
jam in calvinianorum castra transgresso, facta cst. Quae distinctio, paucis rcbus exce-
ptis, a saeculo demum XVII in omnes Bibliorum cditioncs recepta est. Quod ad usum
EXERCITIA — MYSTERIA
451
VERSIO PRIMA
Dk anunciatione, Lü., i." 1
Primo. Gabriel ángelus, salu-
tans Mariam, praedicit conceptio-
nem Christi: (Ingressus Angelus a
ad eam dixit: Aue gratia plena,
Dominus tecum, concipies in vtero
et paries Filium).
2." Omnia confirmar, praedi-
cendo concep-64 tionem Johannis:
(et ecce Elisabeth, cognata tua, et
ipsa concepit filium in senectute
sua).
Tertio. Respondit Maria: (ecce
ancilla Domini, fiat mihi secun-
dum verbum tuum).
De visitatione, Lu., i.° '
VERSIO P. ROOTHAAN
DE ANNUNTIATIONE DOMINAE
NOSTRAE SCRIBIT S. LUCAS CAP. I.
LITT. C. D. 1
Primum punctum est, quod An-
gelus S. Gabriel, salutans Domi-
nam nostram, ei nuntiavit conce-
ptionem Christi Domini nostri.
(Ingressus Angelus ad eam dixit:
Ave, gratia plena, concipies in
útero, et paries Filium.)
Secundum, confirmat Angelus
ea quae dixerat Dominae nostrae,
nuntiando conceptionem S. Joan-
nis Baptistae dicens allí: (Et ecce
Elisabeth cognata tua et ipsa con-
cepit filium in senectute sua...)
Tertium, respondit Angelo Do-
mina nostra: (Ecce Ancilla Domi-
ni, fiat mihi secundum verbum
tuum).
DE VISITATIONE DOMINAE NOSTRAE
AD ELISABETH AGIT S. LUCAS
CAP I. LITT. D. *
Primo. Visitat Maria Elisa-
beth, quam praesentit Johannes
in vtero: (vt audiuit salutationem
Mariae Elisabeth, exultauit infans
in vtero eius, et repleta Spiritu
a Hoc v. dees/ in A.
Primo, cum Domina nostra visi-
tasset Elisabeth, S. Joannes Ba-
ptista existens in útero matris
suae, sensit visitationem quam fe-
cit Domina nostra, (Et ut audivit
litterarum illarum in mysteriis hisce factum attinet, Aittographum cum sex biblioruni
latinorum editionibus contulimus: lugdunensibus annorum 1512, 1 551 et 1556, norimber-
gensi anni 1527, antuerpiensi anni 1563 et oenipontana anni 1896 a P. Michaéle Hetzen-
auer, O. M. Cap., facta. Fatendum est, litteras in Autographo haud semper positas esse
omnino recle. Quod cum singillatim ostendere longum sit, exempla dúo ponimus: in
purificatione et praesentatione ponendum fuit c d e /, vel saltem de/ pro d e; in resurre-
ctione Lazari, a-f pro a b c d.
- Luc, I, 39-56.
452
MONUMENTA IGNATIANA
AUTOGRAPHUM
como oyese Elisabet la salutación
de Nuestra Señora, gozóse el niño
en el vientre della, y llena del Spí-
ritu Sancto Elisabet exclamó con
vna gran voz y dixo: vendita seas
tú entre las mugeres, y vendito sea
el fructo de tu vientre [)].
2. ° Segundo: Nuestra Señora
canta el cántico diziendo: (Engran-
dece my ánima al Señor).
3. ° Tercio: (María estuvo con
Elisabet quasi tres meses, y des-
pués se tornó a su casa).
Del nacimiento de Xpo. nuestro
Señor dice Sant Lucas ex el
caplo. seguxdo, littera a, b 1
1 . ° Primero : Nuestra Señora y
su esposo Joseph ban de Nazareth
a Bethlem: (Ascendió Joseph de
Galilea a Bethlem, para conocer
subiectión a César 2 con María su
esposa y muger ya preñada.)
2. ° 2.°: (Parió su Hijo primogé-
nito y lo embolbió con paños y lo
puso en el pesebre).
3. ° 3.0: (Llegóse vna multitud
de exército celestial que dezía:
gloria sea a Dios en los gielos) 3.
VULGATA VERSIO
tauit infans in útero et repleta est
Spiritu Sancto Elisabeth, et excla-
mauit uoce magna et dixit: Bene-
dicta tu inter mulieres et benedi-
ctus fructus uentris tui).
2.0 Beata Uirgo in hoc canti-
cum prae laetitia prorupit: (Magní-
ficat anima mea Dominum etc.).
3.0 ( Mansit María cum illa
quasi mensibus tribus, et reuersa
est in domum suam).
De Christi xatiuitate, Luc. 2.0 1
Primo. Beata Maria cum Ioseph
sponso suo 58v e Nazareth profi-
ciscitur Bethlehem: (Ascendit Io-
seph a Galilaea in Bethleem, ut
profiteretur cum Maria uxore sua
praegnante).
2.0 (Peperit Filium suum pri-
mogenitum et inuoluit eura pannis
et reclinauit in praesepio).
3.0 Eu tempore (facta est mul-
ti[tu]do militiae coelestis laudan-
tium Deum et dicentium: Gloria in
excelsis etc.) 3.
1 Luc, II, 1 - 14.
1 Ha interprctatur S. Ignatius illud «ut profiteretur» ex Luc, II, 15. Est autem «co-
nocer subjection» idem quod fateri se subditum. litsi verba «a César» non sunt in Evan-
gelio, mérito tamen supplentur ex praecedentibus, cum Joseph ideo ascenderet in
Ilethleem, quia jusserat Augustus, omnes subditos describí seu profiteri, ad tributa,
Ut videtur, exigencia. Cf. Commentarinm in evangelium secundum Lucam, auctore
Jos. Knabenbauer, S. J., Parisiis, 1896, p. 114; Joan. Maldonati Commaitarios in qua-
tuor evangelistas, Parisiis, 1C17, t. II, col. 88.
3 Quod in hoc tertio puncto dicitur, non ad nativitatis, sed ad pastorum mysterium
ex evangélica nanatione pertinet. «Cur S. Patcr huc illud transposuit? Et primum
Exkkcitia — Mystbria
453
VEKSIO PRIMA
Sancto Elisabeth exclamauit voce
magna et dixit: benedicta tu in
mulieribus et benedictus fructus
ventris tui).
2. ° Maria cantat canticum:
(Magníficat anima mea Dominum).
3 . ° Maria (mansit cum illa quasi
mensibus tribus, et reuersa est in
domum suam) a.
64v De natiuitate Christi,
Lu., 2.° 1
Primo. Maria cum sponso Jo
seph pergunt a Nazareth b Beth-
lehem: (Ascendit autem Joseph a
Galilea in Bethlehem ut profitere-
tur cu[m] Maria desponsata sibi
uxore pregnante).
2.° (Peperit Filium suum pri-
mogenitum et pannis eum inuoluit
et reclinauit eum c in praesepio).
3.0 (Facta est multitudo cae-
lestis exercitus dicentis, gloria in
altissimis Deo) 3.
a Desuní parenthesis signa in A.
t> Sequitur et oblitt. in B; A add. in.
c Deest hoc v. in A.
VERSIO T. ROOTIIAAN
salutationem Mariae Elisabeth,
exultavit infans in útero ejus, et
repleta est a Spiritu sancto Elisa-
beth, et exclamavit voce magna, et
dixit: Benedicta tu inter mulieres,
et benedictus fructus ventris tui).
Secundo, Domina nostra cantat
canticum, dicens: (Magníficat ani-
ma mea Dominum).
Tertio, (Mansit Maria cum illa
quasi mensibus tribus: et reversa
est in domum suam).
DE NATIVITATE CHRISTI DOMINI
NOSTRI AGIT S. LUCAS CAP. 2.
LITT. A. B. 1
Primo, Domina nostra et Spon-
sus ejus Joseph eunt a Nazareth in
Bethlehem (Ascendit Joseph a Ga-
lilaea in Bethlehem, ut profiteretur
subjectionem Caesari 8 cum Maria
desponsata sibi uxore praegnante).
Secundo, (Peperit Filium suum
primogenitum, et pannis eum invol-
vit, et reclinavit eum in praesepio).
Tertio, (Facta est multitudo mi-
litiae coelestis, dicentium: Gloria
in altissimis Deo) 3.
a Sic 4.a ed.; 1.a omittit est.
quidem transpositio haec evangelicae veritati nullatenus officit. Licet enim in evangelio
angeli nonnisi in pastorum mysterio visibiles appareant et loquentes audiantur, sine
dubio prius jam praesentes aderant, prius jam perspexerant Salvatoris nativitate glo-
riam parari Deo, pacem hominibus. Ergo etiam licebit meditanti in ipsa nativitatis con-
templatione eos eamdem veritatem pronuntiantes inducere. Praeterea ea angelorum
verba integrum nativitatis mysterium mirifice resumunt, incarnationis factum nativitate
in lucem productum aptissime illustrant: ergo nativitatis potius mysterio jungenda
erant, ne si pastorum mysterio inserta relinquerentur, facile cum hoc mysterio omit-
terentur.» (Franc. de Hummelauer, S. J., Meditationum et contemplaiionum S. Ignatii de
Loyola pnncta, ed. alt, Friburgi Brisg., 1909, pp. 191-192.)
454
MONUMENTA IGNATIANA
AUTOGRAPHUM
42r De los pastores escribe Sant
Lucas en el caplo. segundo, lit-
TERA B, C 1
Primero: La natiuidad de Xpo.
nuestro Señor se manifiesta a los
pastores por el ángel: (Manifestó a
uosotros grande gozo, porque hoy
es nascido el Saluador del mundo).
2.0: los pastores ban a Beth-
elem: (venieron con priesa y halla-
ron a María y a Joseph y al Niño
puesto en el pesebre).
3.0: (Tornaron los pastores glo-
rificando y laudando al Señor).
De la circuncissióx escribe Sant
Lucas en el capítulo segundo,
littera c 2
1. ° Primero: circuncidaron al
Niño Jesú.
2. ° 2.0: (El nombre dél es lla-
mado Jesús, el qual es nombrado
del ángel ante que en el vientre se
concibiese [)].
3. ° 3 .°: tornan el Niño a su Ma-
dre, la qual tenía compassión de
la sangre que de su Hijo salía.
De los tres reyes magos escribe
Sant Matheo en el caplo. 2.0,
littera a 3
I ." Primero: los tres reyes ma-
gos, guiándose por la estrella, vi-
VULGATA VERSIO
De pastoribus, Luc. 2.0 1
Primo, pastoribus reuelatur
Christi natiuitas per angelum: (An-
nuntio uobis gaudium magnum,
quia hodie natus est uobis Salua-
tor mundi etc.).
2° Pastores properant inBeth-
lehem: (venerunt festinantes, et
inuenerunt Mariam et Ioseph et
infantem positum in praesepio).
3.0 (Reuersi sunt pastores lau-
dantes et glorificantes Deum).
De circuncisioxe, ibidem 5
Primo, circuncisus est Puer.
2.0 (Uocatum est nomen eius
Jesús, quod uocatum est ab angelo
priusquam in útero conciperetur).
3.0 Redditus 59 est Matri suae
Puer, quae illi compatiebatur de
sanguinis uisa effusione.
DE 3 MAGIS a REGIBUS, MATH. 2° *
Primo. Tres magi reges ad Pue-
rum Iesum adorandum uenerunt,
a Seg. seu oblitt. hic et paulo pos/.
1 Luc, II, S-20.
2 Ibid., v. 21.
a Matth., II, 1-12. Magorum adventum et adorationem ponit Ignatius post circum-
cisionem et ante praesentationem secundum sententiam suo tempore pervulgatam.
Recentiores vero paene omnes censent, venisse magos biennio fere post Christum na-
tnm. (Cf. Knabenbauer, S. J., Commentarius in Matthaeum, ed. alt, Parisiis, 1903,
EXERCITIA — MySTERIA
VERSIO PRIMA VERSIO P. ROOTHAAN
45 5
De pastoribus, Lu., 2° 1
Primo. Annunciatur pastoribus
natiuitas per angelum: (Annuncio
vobis gaudium magnum, quia na-
tus est vobis Saluator a ).
2.0 Pastores pergunt in Beth-
lehem: (Venerunt festinantes, et
invenerunt Mariam 65 et Joseph,
et infantem positum in praesepio).
3.0 (Reuersi sunt pastores, glo-
rificantes et laudantes Deum).
De circuxcisione, Lu., 2.0 2
Primo, circumciditur Puer.
2.0 (Vocatum est nomen eius
Jesvs, quod uocatum est ab ange-
lo priusquam in útero concipe-
retur).
3.0 Redditur Puer Matri suae,
de cuius effusione sanguinis do-
lebat b.
De Magis Regibus, Mat. c, 2" 3
Primo. Magi ducatu stellae ve-
niunt adorare Jesvm dicentes: (Vi-
a natus est hodie Saluator mundi A. —
b condolebat. — c Luce perperam A.
DE PASTORIBUS SCRIBIT
S. Lucas cap. 2. litt. B. C. 1
Primo, Nativitas Christi Domini
nostri manifestatur Pastoribus per
Angelum: (Evangelizo vobis gau-
dium magnum, quia natus est vo-
bis hodie Salvator).
Secundo, Pastores eunt in Beth-
lehem (Venerunt festinantes, et
invenerunt Mariam, et Joseph, et
Infantem positum in praesepio).
Tertio, (Reversi sunt Pastores
glorificantes et laudantes Deum).
de circumcisione scribit S. Lucas
cap. 2. litt. C. 2
Primo, circumciderunt Puerum
Jesum.
Secundo, (Vocatum est nomen
ejus Jesús, quod vocatum est ab
Angelo, priusquam in útero conci-
peretur).
Tertio, reddunt Puerum Matri
suae, quae compatiebatur de san-
guine, qui de Filio suo exibat
[fundebatur].
DE TRIBUS REGIBUS MAGIS SCRIBIT
S. MATTHAEUS CAP. 2. LITT. A. 8
Primo, tres Reges Magi stellam
sequentes ducem, venerunt ad
pp. 77-79; Cornely, S. J., Introductio specialis in singulos novi testamenti libros, Pari-
siis, 1886, pp, 203-205). Popularem opinionem etíam sequitur sanctus Pater, cum illos
Magos et tres fuisse dicit et reges appellat; quae dúo tamen certa non sunt. Cf. Kna-
benbauer, L c, pp. 81-85; Fraxc. X. Patritius, De evangefíis, diss. XXVII, c. II, Fri-
burgi Brisg., 1853, pp. 318-325.
456
MONÜMENTA IGXATIAXA
AUTOGRAPHUM
nieron a adorar a Jesú, diziendo:
(Vimos la estrella dél en oriente y
venimos a adorarle).
2. ° 2.°: le adoraron y le offres-
cieron dones: .(Prostrándose por
tierra lo adoraron y le 42v presen-
taron dones, oro, encienso y mir-
ra [)].
3. ° 3 .°: (Rescibiero [n] res-
puesta estando dormiendo que no
tornasen a Herodes, y por otra vía
tornaron a su región).
De la purificacióx de Nuestra
Señora y represextacióx del
Niño Jesú escribe S. Lucas,
ca. 2.°, LI. d, e 1
1 . ° Primero: traen al Niño Je-
sús al templo, para que sea repre-
sentado al Señor como primogé-
nito, y offrescen por él (vn par de
tórtolas o dos hijos de palomas).'
2. ° 2.°: Simeón veniendo al
templo 5 (tomólo en sus bracos),
deciendo: (Agora, Señor, dexa a
tu sieruo en paz).
3. ° 3.0: Auna a (veniendo des-
pués confessaba al Señor y ablaba
dél a todos los que esperaban la
redemptión de Ysrael).
a Hoc v. scriptum est alia manu, for-
tasse Sti. Ignatii.
VULGATA VERSIO
stella duce, ita attestantes: (Vidi-
mus stellam eius in oriente, et ue-
nimus adorare eum).
2.0 ( Procidentes adorauerunt
eum, et obtulerunt ei muñera au-
rum, thus et myrrham).
3.0 (Responso accepto in so-
mnis ne redirent ad Herodem, per
aliam uiam reuersi sunt in regio-
nem suam).
De purificatioxe Beatae Uirgi-
nis et Pueri Iesu praesexta-
tioxe, luc. 2.° 1
Primo. Detulerunt Puerum in
templum, ut praesentarent eum
Deo, tanquam primogenitum, offe-
rentes pro eo consuetum munus
(par turturum , aut dúos pullos
columbarum).
2.0 Simeón ueniens eadem hora
in templum 2 (accepit eum in ulnas
suas et benedixit Deum et dixit:
Nunc dimittis seruum tuum, Do-
mine etc.).
3.0 (Anna superueniens confi-
tebatur Domino, 59v et loqueba-
tur de illo ómnibus, qui expecta-
bant redemptionem Israel).
1 Luc, II, 22-39.
2 Quae in hoc secundo puncto dicuntur, accidissc videntur ante ipsam praesenta-
tionem Pueri. Cf. Luc, II, 27.
EXERCITIA — MyS'I'EKIA
457
VIíKSIO PRIMA
dimus enim stellam eius in oriente
et venimus adorare eum).
2.0 Adorauerunt et dederunt
muñera: (Procidentes adorauerunt
eum, et obtulerunt ei muñera, au-
rum, thus et myrram).
3.0 (Responso accepto in so-
mnis 65v ne redirent ad Herodem,
per aliam viam reuersi sunt in re-
gionem suam).
De purificatione Mariae et pre-
sentatione pueri, lu., 2.° 1
Primo. Puer Jesvs ducitur ad
templum, ut presentetur Domino
tanquam primogenitus, et offerunt
pro eo (par turturum aut dúos
pullos columbarum).
2.0 Simeón veniens in tem-
plum 2 (accepit eum in vinas suas
dice[n]s, nunc dimittis seruum
tuum, Domine).
3.0 (Anna superveniens, confi-
tebatur Domino et loquebatur de
illo ómnibus, qui expectabant re-
demptionem Israel).
VERSIO P. ROOTHAAN
adorandum Jesum dicentes: (Vidi-
mus stellam ejus in Oriente, et
venimus adorare eum).
Secundo, adoraverunt eum, et
obtulerunt ei muñera. (Prociden-
tes adoraverunt eum, et... obtule-
runt ei muñera, aurum, thus et
myrrham a ).
Tertio , (Responso accepto in
somnis, ne redirent ad Herodem,
per aliam viam reversi sunt in re-
gión em suam).
de purificatione dominae
nostrae, et praesentatione pueri
jesu scribit s. luc. cap. 2.
LITT. C. 1
Primo, deferunt Puerum Jesum
ad Templum, ut praesentetur Do-
mino, tamquam primogenitus, et
offerunt pro eo (Par turturum, aut
dúos pullos columbarum).
Secundo, Simeón veniens ad
Templum 2 (Accepit eum in ulnas
suas) dicens: (Nunc dimittis ser-
vum tuum, Domine, in pace).
Tertio , Anna ( Superveniens
confitebatur Domino, et loqueba-
tur de illo ómnibus, qui expecta-
bant redemptionem Israel).
a Sic 4.a ed.; myrram
458
MONUMENTA IGNATIANA
AUTOGRAPHUM
De la huida ha Egipto escribe
S. Matheo en el caplo. segundo,
LITTERA C 1
1. ° Primero: Herodes quería
matar al Niño Jesú, y así mató los
innocentes, y ante de la muerte
dellos amonestó el ángel a Joseph
que huyese a Egipto: (Lebántate
y toma el Niño y a su Madre y
huye a a Egipto [)].
2. ° 2.°: partiósse para Egipto:
(El qual lebantándose de noche
partiósse a Egipto).
3. ° 3-°: [(] Estubo allí hasta la
muerte de Herodes [)].
43r De cómo Xpo. nuestro Señor
tornó de Egipto escribe S. Ma-
theo EN EL CAPLO. 2.°, LITT. D 2
1. ° Primero: el ángel amonesta
a Joseph para que torne a Ysrael:
(Lebántate y toma el Niño y su
Madre y ba a la tierra de Ysrael).
2. ° 2.°: [(] Leuantándose vino
en la tierra de Ysrael [)].
3. ° 3. °: Porque reynaba Arche-
lao b, hijo de Herodes, en Judea,
retráxosse en Nazareth.
a Prins huyesse.
h Archalao Aui.
VULGATA VERSIO
De fuga in Aegyptum, Math., 2.0 1
Primo. Volens Herodes pue-
rulum Iesum interficere, occidi
fecit innocentes; praemonito Io-
seph per angelum, ut in Aegyptum
profugeret: (surge et accipe Pue-
rum cum María matre eius, et fuge
in Aegyptum etc.).
2.0 Iter corripuit Ioseph Aegy-
ptum uersus: (qui nocte consur-
gens discessit in Aegyptum).
3.0 (Et stetit ibi usque ad obi-
tum Herodis).
De reditu ab Aegypto,Math., 2.0*
Primo. Admonetur Ioseph ab
angelo, ut in terram Israel reuerta-
tur: (surge et accipe Puerum et
Matrem eius, et uade in terram Is-
rael).
2.0 (Surgens uenit in terram Is-
rael).
3.0 Eo quod regnabat Arche-
laus, filius Herodis, in Iudaea,
recessit in Nazareth.
1 Matth., II, 13-18. Magorum adorationem, praesentationem in templo, fu-
gam in Aegyptum, ponit S. Ignatius eodem ordine quo Lud. in Vita Christi, part. I,
ce. XI-XIII, et Cisneros in Excrcitatorio, ce. LII et LUI, quem tenuit etiani S. Augu-
EXERCITIA — MySTERIA
459
VERSIO PRIMA
De fuga in Egyptum, Mat., 2." 1
Primo. Herodes volebat inter-
ficere Jesvm, ideoque a innocentes
interferir., et 66 admonet ángelus
Joseph, ut fugiat in Aegyptum:
(Surge et accipe Puerum et Ma-
trem eius, et fuge in Aegyptum).
2.0 Perrexit in Egyptum: (Qui
consurgens nocte secessit in
Egyptum).
3.0 (Et erat ibi usque ad obi-
tum Herodis).
De redi tu ex Egypto, Mat., 2.0 *
Primo. Admonetur ab angelo
Joseph, ut redeat b in Israel: (Surge
et accipe Puerum et Matrem eius,
et uade in terram Israel).
2.0 Consurgens venit in terram
Israel.
3.0 Quia regnabat Archelaus,
filius Herodis, in Judea, seccessit
in Nazareth.
a ob quod etiam.
t> veniat.
VKRSIO 1". ROOTHAAN
UE FUGA IN AEGYPTUM
SCRIB1T S. MaTTH. CAP. 2. LITT. C. 1
Primo, Herodes volebat occide-
re puerum Jesum, itaque occidit
Innocentes, et ante illorum caedem
Angelus monuit Joseph, ut fugeret
in Aegyptum. (Surge, et accipe
Puerum, et Matrem ejus, et fuge
in Aegyptum).
Secundo, profectus est Aegy-
ptum versus. (Qui consurgens no-
cte, secessit in Aegyptum).
Tertio, (Erat ibi usque ad obi-
tum Herodis).
QUOMODO CHRISTUS DOMINUS NO-
STER REDIIT EX AEGYPTO SCRIBIT
S. MATTH. CAP. 2. LITT. D. i
Primo Angelus monet Joseph, ut
revertatur in Israel. (Surge, et ac-
cipe Puerum, et Matrem ejus, et
vade in terram Israel).
Secundo, (Consurgens venit in
terram Israel).
Tertio , quia regnabat Arche-
laus, filius Herodis, in Judaea, refu-
git in Nazareth.
stinus, De consensu evangelistarum, 1. II, c. V, n. 17 (Migne, P. L., XXXIV, 1083-1084).
s Matth., II, 19-23.
460
Mosto menta Ignatiana
AUTOGRAPHUM
De la vida de Xpo. nuestro Se-
ñor DESDE LOS DOZE AÑOS HASTA
LOS TREYNTA ESCRIBE S. LUCAS EN
EL CAPLO. 2.", LIT. G 1
1. ° Primero era obediente a
sus padres. (Aprouechaba en sa-
piencia, edad y gracia).
2. ° 2.0: Parece que a exercitaba
la arte de carpintero, como mues-
tra significar b Sant Marco en el
caplo. sesto: (¿Por auentura es éste
aquel carpintero?) 2
De la venida de Xpo. al templo
quando era de hedad de xii años
escribe S. Lucas en el caplo. 2.0,
LIT. F 3
1. ° Primero: Xpo. nuestro Se-
ñor de edad de doze años ascen-
dió de Nacareth a Hierusalem.
2. ° 2.°: Xpo. nuestro Señor
quedó en Hierusalem, y no lo su-
pieron sus parientes c.
3.0 Passados 43v los tres días
le hallaron disputando en el tem-
plo, y asentado en medio de los
doctores, y demandándole sus pa-
dres dónde había estado *, res-
pondió: (¿No sabéis que en las co-
sas que son de my Padre me con-
viene estar?)
a Addita supra vers., millo V. deleto.
b In marg. pro deltto dize, quod exhibet
Do.
c Emend. a librario ex padres. Vide
Glossarittm, supra, p. jq¡.
VULGATA VERSIO
De uita Domixi ab anno aetatis
SUAE 12.° USQUE AD 30.m, LUC, 2.° 1
Primo. Ouomodo subditus erat
et obediens parentibus.
60r 2.0 (Proficiebat sapientia,
aetate et gratia).
3 . ° Uidetur fabrilem artem
exercuisse, cum dicat S. Marcus,
cap. 6.° (nonne hic est faber ille?) s
De ascensu in templum anno i 2.0,
Luc, 2.0 8
Primo. Natus Jesús annos 12 e
Nazareth profectus est Hierosoly-
mam.
2.0 Remansit illic, nesciis pa-
rentibus.
3.0 Post triduum inuenerunt
eum in templo sedentem inter do-
ctores; et ipse illis 4 causam morae
percontantibus respondit: (an ne-
sciebatis quia in iis, quae Patris
mei sunt, oportet me esse?)
1 Loe, II, 51-52; Marc, VI, 3. Quarc S. Ignatius hoc mysterium sequenti praepo-
suerit, vide supra, p. 344, annot. 3, et pag. 346.
2 Quamquam in Aut. hoc mysterium in dúo tantum puncta dividitur, jam Ve. et Vu.
(utramque vidit versionem S. Ignatius) tria ponunt, quae postulare res ipsa videtur.
3 Luc, II, 41-50.
Exercxtia — Mysteria
461
VERSIO PRIMA
De vita Christi a 12 anno vsque
AD 30.m, LU. a , 2.° 1
Trinio. Erat subditus parenti-
bus suis.
2.0 (Proficiebat sapientia, etate
et gratia).
3.0 Exercebat artem fabrilem,
ut uidetur b, 66v Marc, cap. 6.°:
(Nonne hic est faber °) 2.
De ascensu Jesv in templum cum
ESSET 12 AXXORUM, LuC, 2.° 8
Primo. Ascendit a Nazareth in
Hierusalem, cum esset duodecim
annorum.
2.° Remansit Jesvs in Hierusa-
lem, et non cognouerunt parentes
eius.
3.0 Post triduum regressi, eum
inuenerunt disputantem in templo
ac sedentem in medio doctorum;
et interrogatus a parentibus 4 re-
spondió (Nesciebatis quia in his,
quae Patris mei sunt, oportet me
esse?)
a ad XXX annum Luc. A.
b 2 w. praeced. add. supra vers. A; re-
spondent verbis additis a S. Ign. in Aut.
c Marc. cap.° Nonne hic est faber ille
A., sine parenth.; B habet ille oblitt.
VERSIO P. ROOTHAAN
DE VITA CHRISTI DOMIXI XOSTRI
AB AXXO AETATIS DUODECIMO AD
TRIGESIMUM SCRIBIT S. LUCAS CAP. 2.
LITT. G. 1
Primo, erat obediens Parenti-
bus suis. (Proficiebat sapientia et
aetate et gratia).
Secundo, videtur exercitasse ar-
tem fabrilem, ut indicat [insinuat]
S. Marcus, cap. 6. (nonne hic est
faber?) 2.
DE ADVENTU CHRISTI IX TEMPLUM
CUM ESSET AXXORUM DUODECIM,
scribit S. Lucas cap. 2. litt.
E. G. 3.
Primo, Christus Dominus natus
annos duodecim, ascendit a Naza-
reth in Hierusalem.
Secundo, Christus Dominus no-
ster mansit in Hierusalem, et ne-
sciverunt Parentes ejus.
Tertio, elapsis tribus diebus, in-
venerunt illum disputantem in
Templo, et sedentem in medio
Doctorum; et interrogantibus illum
Parentibus suis , ubi fuisset 4, re-
spondió (Nesciebatis, quia in his,
quae Patris mei sunt, oportet me
esse?).
4 Lucas ait in v. 48: «Dixit mater ejus ad illum: Fili, quid fecisti nobis sic? Ecce pa-
ter tuus et ego dolentes quaerebamus te.» Sed Matrem nomine quoque Josephi interro-
gasse certum est; et eam interrogasse, ubi fuisset, aliqua ratione significatur per Christi
responsum: «Nesciebatis quia in his ...oportet me esse?»
462
MONU MENTA I.GNATIANA
autographum
De cómo Xpo. se baptizó escri-
be S. Matheo en el caplo. 3.0,
LITT. D 1
t.° Primero: Xpo. nuestro Se-
ñor, después de auerse despedido
de su bendita Madre, vino desde
Nazareth al ryo Jordán, donde es-
taua S. Joán Baptista *.
2. ° 2.0: Sant Joán baptizó a
Xpo. nuestro Señor, y queriéndo-
se escusar, reputándose indigno
de lo baptizar, dízele Xpo.: (Haz
esto por el presente, porque assí
es menester que cumplamos toda
la iusticia).
3. ° 3.0: (Vino el Espíritu Sanc-
to y la voz del Padre, desde el gie-
lo afirmando: Este es my Hijo ama-
do, del qual estoy muy satisfe-
cho). 8
De cómo Xpo. fué tentado escri-
be S. Lucas en el 4.0 ca., lit. a, y
Matheo, 4.0 ca., lit. a *
1. ° Primero: después de auer-
se baptizado fué al desierto, don-
de ayunó quarenta días y quaren-
ta noches.
2. ° 2.0: fué tentado del enemi-
vulgata versio
De baptismo eius, Math., 3.0 (
Primo. Matri ualedicens, e Na-
zareth ad Iordanis flumen se contu-
lit, ubi tune loannes baptizabat s.
2.0 Baptizatus est a Ioanne ex-
cusante se primum de indignitate,
sed compulso his uerbis: (sine
modo; sic enim decet nos implere
omnem iustitiam).
3.0 Descendit Spiritus Sanctus
super eum, et uox de cáelo sic
attestans: (hic est Filius meus dile-
ctus, in quo mihi complacui) 3.
60 v De tentatione Christi,
Luc, 4.°, et Math., 4." 4
Primo. Post baptismum seces-
sit in desertum Christus, et ibi per
dies 40 et totidem noctes ieiu-
nauit.
2.0 Ter ab inimico tentatus est:
! Matth., III, 13-17; Marc, I, 9-12,
5 V. supra, Proleg., p. CS.
3 Nota non addi hoc loco ab Ignatio illud quod a Lud., I, XXI, VIII, additur: «ipsum
audite», id quod ex narratione evangélica auditum est in transfigurationc, non in bap-
tismo Christi.
EXKRCITIA MySTERIA
463
VERSIO PRIMA
De baftismo Christi, Math., 3.0 1
Primo. Christus, dicto vale
Matri, venit a Nazareth ad Jorda-
nem et ad Johannem a -.
2° Baptizatur ab eo, cui recu-
santi b propter suam indignitatem,
ait 67 Christus: (Sine modo; sic
enim decet nos implere omnem
justitiam).
3.0 Venit Spiritus Sanctus et
vox Patris de cáelo testans: (Hic
est Filius mens dilectus, in quo
mihi c complacui) d 8.
De tektatione Christi,
Lu., 4.0 e; Mat., 4." 4
Primo. .Tendit in desertum a
baptismo, vbi (jeiunat quadraginta
diebus et quadraginta noctibus).
2.0 Tentatur triplici tentatione
a in Jordanem ad Joannem.
t> refutanti; 3 w. sequentia add. in
marg. A.
c mihi bene A.
d In A clauditur parenthesi totum ter-
tium punctum.
e A add. et.
VERSIO P. ROOTHAAN
OUOMODO CHRISTUS BAPTIZATUS
FUIT, SCRIBIT S. MaTTH. CAP. 3.
LTTT, C. 1
Primo, Christus Dominus noster
valedicto benedictae Matri suae,
venit a Nazareth ad flumen Jorda-
nem, ubi erat S. Joannes Bapti-
sta !.
Secundo, S. Joannes baptizavit
C hristum Dominum nostrum, et
volenti illi excusare se, reputando
se indignum qui ipsum baptiza-
ret, dicit Christus: (Sine modo: sic
enim decet nos implere omnem
justitiam).
Tertio, descendit Spiritus san-
ctus super eum, et vox Patris de
coelo, attestans: (Hic est Filius
meus dilectus, in quo mihi com-
placui) 3.
OUOMODO CHRISTUS FUIT TENTATUS,
SCRIBIT S. Luc, CAP. 4., LITT. A.;
ET MATTH., CAP. 4., LITT. A. B. 4
Primo, postquam esset baptiza-
tus, secessit in desertum, ubi jeju-
navit quadraginta dies et quadra-
ginta noctes.
Secundo, tentatus fuit ab inimi-
* Luc, IV, 1 - 1 3 ; Matth., 1Y, i-ii. Cf. etiam Marc, I, 12-13. S. Ignatius in enume-
randis tentationibus S. Matthaeum sequitur. Secunda apud Matthaeum tentatio est apud
Lucam tertia, et contra.
464
MONUMENTA IGNATIAXA
AUTOGRAPHUM
go tres vezes: (Llegándose a él el
tentador le diz[e]: Si tú eres Hijo
de Dios, dy que estas piedras se
tornen en pan; 44 háchate de aquí
abaxo; todo esto que vees te daré,
si prostrado en tierra me adora-
res).
3.0: (Vinieron los ángeles y le
seruían).
Del llamamiento
de los apóstoles 1
1. ° Primero: tres vezes parece
que a son llamados San Pedro y
Sant Andrés: i.° a cierta noticia;
esto consta por Sant Johán en el
primero capítulo 2 ; secundaria-
mente a seguir en alguna manera
a Xpo. con propósito de tornar a
posseer lo que habían dexado,
como dize S. Lucas en el capítulo
quinto 3 ; terciamente para seguir
para siempre a Xpo. nuestro Se-
ñor, Sant Matheo en el 4.0 capítu-
lo, y S. Marco en el primero 4.
2. ° 2.0: llamó a Philipo, como
está en el primero capítulo de S.
Johán B, y a Matheo, como el mis-
mo Matheo dize en el nono capí-
tulo u.
3. ° 3.0: llamó a los otros após-
a Addita sitpra vers.. millo dele/o. Ka
non habet Do.
VULGATA VERSIO
(accedens tentator dixit ei: si a tu
es Filius Dei, dic ut lapides isti
panes fiant; mitte te deorsum;
omnia haec dabo tibi, si cadens
adoraueris me [ ) ].
3.0 (Accesserunt angelí et mi-
nistrabant ei).
De apostolorum locatioxe 1
Primo. Videntur Sancti Petrus
et Andreas fuisse ter uocati: pri-
mum ad solam quandam Christi
notitiam, Joan., i.° 5 ; deinde ad
sequelam solum temporaneam,
cum animo reuertendi ad piscatio-
nem, Luc, 5.0 8 ; vltimo ad perpe-
tuam sequelam, Math., 4.0, et
Marc, 1.04
2.0 Uocauit filios Zebedaei b,
Math.,4.0; etPhilippum, Joan. i.° s;
et Mathaeum, Math., 9.0 6
3.0 Vocati sunt reliqui, licet de
a Ms. repetit signum parenthesis ante si.
b Aut. omití. Zebedaei filios.
1 V. supra, Proleg., pp. G6-67.
2 Jo., I, 35-42.
3 Luc, V, i-n. Ibi S. Andreas non memoratur; indicatur tamen in vcrsiculis 5-7,
Simonem non fuisse solum, unde facile sumitur eum cum Andrea l'ratre fuisse.
* Matth., I\r, 18-20; Marc, I, 1G-18. Sunt et jam ante Ignatium fuerunt qui voca-
tionem apud Matth., IV, 18 et Marc, I, 16, eamdem esse dicerent atque vocationem
apud Luc, V, 1. Aüi vero multi, ut S. Augustinus, S. Rabanas Maurus, 1?. Albertus Ma-
Exercitia — Mysteria
465
VERSIO PRIMA
a demone: (Accedens tentator ait:
si Filius Dei es, dic ut lapides isti
panes fiant; Mitte te deorsum;
Ilaec omnia dabo tibí, si cadens
adoraueris me).
3.0 (Accesseru[n]t angeli et
ministrabant ci).
Dli VOCATIOKE APOSTOLORUM 1
VKHSIO P. ROOTHAAN
co tribus vicibus. (Accedens ten-
tator dixit ei: Si Filius Dei es, dic
ut lapides isti panes fiant: Mitte te
deorsum: Ilaec omnia dabo tibi, si
cadens adoraveris me).
Tcrtio, (Angeli acccsserunt, et
ministrabant ei).
DE VOCATIONE APOSTOLORUM 1
Ter vocati fuisse videntur a An-
dreas et 67 v Petrus, primo ad ali-
quam notitiam, Joa. I.° 5 ; 2° ad
aliquam sequelam, sed animo re-
deundi ad propria.Lu. 5.0 3; 3.0 ad
omnimodam sequelam, Math. 4."
et Mar. 1 .° 4.
Primo, videntur ter vocati fuisse
S. Petrus, et S. Andreas; primum
ad quamdam notitiam: id constat
ex S. Joanne cap. I. 2; secundo ad
sequendum aliquo modo Chri-
stum, cum proposito revertendi ad
possidenda ea quae reli<iuerant, ut
dicit S. Luc. cap. 5 tertio, ad se-
quendum in perpetuum Christum
Dominum nostrum. S.Matth. cap. 4
et S. Marc. cap. 1 4.
Secundo , vocauit Philippum,
Joa. i.° 6 ; et Matheum , Math.
Q.° b °.
3.0 Vocauit alios, de quorum
a uocati sunt; locus in Aut. a S. Ign.
emendatus.
b Math. 4.0 A.
Secundo, vocavit Philippum, ut
habetur cap. 1. S. Joannis 5, et
Matthaeum, ut ipse Matthaeus di-
cit, cap. 9 G.
Tertio, vocavit ceteros Aposto-
gnus, S. Thomas, Cajetanus has tres vocationes inter se distinguunt, iisque quartam ad-
dunt (Luc, VI, 13-16). Cf. Knabenbauer, in Matth., I, pp. 174-175.
5 Jo., 1,43-46.
6 Matth., IX, 9. Cf. etiam Marc, II, 13-14; Luc, V, 27-28. In Vidgata versione
recte adduntur filii Zebedaei, Jacobus et Joannes, vocati (de Joanne v. primum, Jo., I,
35-42) apud Luc, V, 9-11; Matth., IV, 21-22; Marc, I, 19-20.
Moscm. Ignat. -Series II. 30
466
MONU MENTA IGNATIANA
AUTOGRAPHUM
toles de cuya especial vocación
no haze mengión el Euangelio *.
Y también tres otras cosas se an
de considerar: la primera cómo los
apóstoles eran de ruda y baxa con-
dición 2 ; la 2.a la dignidad a la
qual fueron tan suauemente llama-
dos; la 3.a los dones y gracias por
las quales fueron eleuados sobre
todos los padres del nuevo y viejo
testamento.
Del primero milagro hecho en
LAS BODAS DE CaNÁ GALILEA ESCRI-
BE S. Joan, ca. 2.", li. a, b 3
44v I ." Primero: fué conbida-
do Xpo. nuestro Señor con sus
discípulos a las bod[as].
2. ° 2.0: la Madre declara al
Hijo la falta del vino diziendo: (No
tienen vino); y mandó a los serui-
dores: [QHazed qua[l]quiera cosa
que os dixere).
3. ° 3.0: (Conuertió el agua en
vin[o], y manifestó su gloria, y
creyeron en él sus discípulos).
VULGATA VERSIO
quorundam uocatione et de ordi-
ne uocationum expressa mentio
non fíat in Euangelio '.
Tria hic expendenda sunt: pri-
mum , quomodo erant apostoli
abiectae conditionis 2 ; 2°, ad
quantam 61 fuerint dignitatem et
quam suauiter uocati; 3.m, quibus
gratiae donis supra omnes ueteris
testamenti patres nouique sanctos
euecti sint.
De primo Christi miraculo facto
in nuptiis, Joan., 2.0 8 9
Primo. Inuitatus fuit Christus
cum discipulis suis ad nuptias.
2° Deficere uinum Mater com-
monuit: (vinum non habent); et mi-
nistris dixit: (quodcunque dixerit
uobis facite).
3.° Aquam in uinum Dominus
conuertit: (et manifestauit gloriam
suam, et crediderunt in eum disci-
puli eius).
a 8 ms., /." ed. rom. et coitimbr., pro
secundo, quod habent J.a rom., vindoboneit.,
hispa/en. et burgeit.
1 Singulariter quidem et paulo copiosius narratur vocatio Nathanaelis (Jo., 1, 45-51).
quem et Bollandiani et multi Scripturae interpretes recentíores eumdem esse cxisti-
mant, atque S. Bartholomaeum. apostolum; sed Ignatii tcmpore paene omnes, S. Au-
gustinum sequuti, id negabant. Cf. Joan. Maldonati, S. J., Commeutarios in quatuor evan-
EXERCITIA — Mysteria
467
VERSIO PRIMA
speciali uocatione non habetur in
Evangelio *.
Item primo consyderanda est
uilitas apostolorum 2 ; 2.0 dignitas
eos tam suauiter uocantis a; 3.0
dona et gratiae , quibus eleuati
sunt super omnes patres et veteris
et noui testamenti.
De miraculo in nuptiis Cana
Galileae, Joh. 2.0 3
Primo. Vocatus est Christus
cum discipulis ad nuptias.
2.0 Mater indicat defectum 68
vini Filio: (Vinum non habent),
praecepitque ministris: (Ouodcum-
que dixerit uobis, facite).
3.0 Conuertit aquam in uinum
[Qet manifestauit gloriam suam,
et crediderunt in eum discipuli
eius).
a Sic in A et B, quod valde differt ai
Aut. et Vu.
VERSIO P. ROOTHAAN
los, de quorum particulari voca-
tione Evangelium non facit men-
tionem !.
Et etiam alia tria consideranda
sunt:
Primo, quomodo Apostoli erant
rudis et abjectae conditionis s.
Secundo, dignitas, ad quam fue-
re tam suaviter vocati.
Tertio, dona et gratiae, quibus
fuere elevati supra omnes Patres
novi et veteris Testamenti.
DE PRIMO MIRACULO FACTO IN NU-
PTIIS CANAE GALILAEAE SCRIBIT
S. Joan. cap. 2. i.itt. B 3.
Primo, fuit invitatus Christus
Dominus noster cum suis Discipu-
lis ad nuptias.
Secundo, Mater indicat Filio de-
fectum vini, dicens: (Vinum non
habent). Et mandavit ministris:
(Quodcumque dixerit vobis, fa-
cite).
Tertio, convertit aquam in vi-
num (Et manifestavit gloriam
suam: et crediderunt in eum Disci-
puli ejus).
ge/islas, in Jo., I, 47, Parisüs, 1G17, t. II, col. 458; Jos. Knabexbauer, S. J., Comment. in
Matth., ed. alt, Parisiis 1903, pars prior, pp. 388-389.
2 V. supra, Proleg., p. 67.
' jo., n, mi.
468
MONUMENTA IGNATIANA
AUTOGRAPHU.M
De cómo Xpo. echó fuera del
templo los que vendían, escribe
SantJohán, CA. 2.°, LI. C 1
1. ° Primero: hecho todos los
que vendyan 2 fuera del templo
con vn agote echo de cuerdas.
2. ° 2.°: derrocó las mesas y di-
neros de los banqueros ricos que
estaban en el templo.
3. ° 3.0: a los pobres que ven-
dyan palomas mansamente dixo:
(Quitá estas cosas de aquí, y no
quieráys a hazer my casa cassa de
mercadería).
Del sermón que hizo Xpo. en el
MONTE ESCRIBE S. MaTHEO EN EL
5.0 CAPLO., LIT. A, B 3
1. ° Primero: a sus amados dis-
cípulos aparte 4 habla de las ocho
beatitúdines: (Bienauenturados los
pobres de espíritu, los mansuetos,
los misericordes, los que lloran,
los que passan ha[m]bre y sed por
la iusticia, los limpios de corazón,
los pac[í]ficos y los que padescen
persecuciones[)].
2. ° 2.0: los exorta para que
vsen bien de sus talentos 5 : (Assí
vuestra luz alumbre d[e]lante los
hombres, para que vean vuestras
buenas obras, 45 y glorifiquen
vuestro Padre, el qual está en los
cielos).
a Emend. ex quieras a librarlo parparan
scripto, eo quod ilíud quita (i/uod ápice ca-
rel) numeri s 'uigularis esse forte putaverit.
VULGATA VERSIO
De fugatis e templo negotiato-
ribus prima uice, joan., 2.° 1
Primo. Eiecit de templo uen-
dentes illic et ementes 2, facto ex
funiculis flagello.
2.° Nummulariorum subuersis
mensis, pecunias effudit.
3.0 Vendentibus columbas
mansuete inquit: (auferte ista hinc,
et nolite faceré domum meam do-
mum negotiationis).
De sermone Xpi. habito in monte,
Math., 5.0 3
Primo. Ad dilectos suos discí-
pulos octo Christus 61 beatitudi-
nis genera exposuit: (beati paupe-
res spiritu, mites, misericordes,
qui lugent, qui esuriunt et sitiunt
iustitiam, qui sunt mundo corde,
pacifici et qui persecutionem pa-
titmtur).
2.0 Eos exhortatur, ut acceptis
donis seu talentis 5 utantur recte:
(sic luceat lux uestra coram homi-
nibus, ut uideant opera uestra
bona etglorificent Patrem uestrum,
qui in caelis est).
1 Jo., II., 13-22.
2 «Ementes", additum in Vulgata, non est in Ai<t. ñeque in lioc Evangelii loco, sed
apud Matth., XXI, 12 et Marc, XI, 15.
ExERcrríA — Mysteria
469
VERSIO PRIMA
De prima eiectione uexdentium in
templo, jo., 2 1
Primo. Eiicit omnes - de tem-
plo flagello de funiculis facto.
2.0 (Nummulariorum a aes et
mensas subuertit).
3.0 Pauperibus, qui columbas
vendebant, mitius dixit: (Auferte
ista hinc, et nolite faceré domum
meam domum negociationis).
de sermone domixi in monte,
Math., 5.0 3
Primo. Dilectis discipulis seor-
sum * edisserit de octo beatitudi-
nibus: (Beati paupe-68v res spiritu,
mites, misericordes, lugentes, esu-
rientes et sitientes justitiam, mun-
do b corde, pacifici, qui persecu-
tionem patiuntur).
2.0 Hortatur eos ad utendum
bene talentis 6 : (Sic luceat lux
vestra coram hominibus, vt uideant
opera vestra bona, et glorificent
Patrem vestrum, qui in caelis est).
a nummulariorum, quia diuites erant
A, oblilteratis tantum verbis quia diuites.
b mundi A.
VERSIO P. ROOTHAAN
QUOMODO CHRISTUS DOMIXÜS XO-
STER EJECIT E TEMPLO EOS, QUI
VENDEBANT, SCRIBIT S. JOAN. CAP. 2.
LITT. C
Primo, ejecit omnes eos qui ven-
debant 2 e Templo, flagello facto
ex funibus.
Secundo, evertit mensas et pe-
cunias nummulariorum divitum,
qui erant in Templo.
Tertio, pauperibus qui vende-
bant columbas, mansuete dixit:
(Auferte ista hinc, et nolite faceré
domum Patris mei domum nego-
tiationis).
DE SERMONE QUEM FECIT CHRISTUS
IN MONTE SCRIBIT S. MaTTH. CAP.
5. LITT. A. B 3.
Primo, ad dilectos suos Discípu-
los separatim 4 loquitur de octo
Beatitudinibus. (Beati pauperes
spiritu, mites, misericordes, qui
lugent, qui esuriunt et sitiunt justi-
tiam, mundo corde, pacifici, et qui
persecutionem patiuntur).
Secundo, hortatur illos, ut utan-
tur bene suis talentis 5. (Sic luceat
lux vestra coram hominibus, ut
videant opera vestra bona, et glo-
rificent Patrem vestrum, qui in
Coelis est).
3 Matth., V, toto cap. in quo svnt omnia quae meditanda hic selegit S. Ignatius.
Caeterum sermo montanus producitur apud Matth. per ce. VI et VIL
4 V. supra, Proleg., pp. 71-72.
5 V. supra, Proleg., p. 72.
47o
MONUMENTA IGNATIAXA
AUTOGRAPHUM
3.0 a:se muestra no transgres-
sor de la ley, mas consumador;
declarando el precepto de no ma-
tar, no fornicar, no periurar y de
amar los enemigos: (Yo os digo a
vosotros queaméys a vuestros ene-
migos y agáys bien a los que os
aborrescen b ).
De cómo Xpo. nuestro Señor hizo
sosegar la tempestad del mar, es-
CRIBE S. Matheo, CAPLO. OCTAUO,
LIT. C 1
Primero: estando Xpo. nuestro
Señor dormiendo en la mar, hízose
vna gran tcnp estad c.
2°: sus disgípulos atemorizados
lo despertaron, a los quales por
la poca fe que tenían reprehende
diziéndoles: (¿Qué teméis, apoca-
dos de fe?)
3.0: mandó a los vientos y a la
mar que cessassen, y así gesando
se hizo tranquila la mar, de lo qual
se marabillaron los hombres di-
ziendo: (¿Quién es éste, al qual el
viento y la mar obedescen?)
De cómo Xpo. andaba sobre la
mar, escribe S. Matheo, capite 14,
LIT. C s
Trímero: stand o Xpo. nuestro
Señor en el monte 3, hizo que sus
» 3.a Aut.
t> aborresgem Aut.
c Addita in marg. pro delcto terremoto;
Do. add. supra vers. una gran tempestad,
71011 deldo terremoto.
VULGATA VERSIO
3.0 Ostendit non soluere se le-
gem, sed implere, explicatis prae-
ceptis de uitando homicidio, furto,
fornicatione, periurio; et de dili-
gendis quoque inimicis: (ego au-
tem dico uobis, diligite inimicos
uestros; benefacite iis, qui ode-
runt uos).
De SEDATA MARIS TEMPESTATE,
Math., 8.° 1
Primo. Dormiente Christo co-
orta est in mari uehemens tem-
pestas.
2.0 Excitarunt a somno eum
territi discipuli, quos de fidei le-
uitate arguit: (quid timidi estis, mo-
dicae fidei?).
3.0 Uentis et mari praecepit,
ut conquiescerent, et facta est sta-
timtranquillitas; unde obstupentes
nomines dicebant: (quis est hic,
quia uenti et mare obediunt ei?).
62r De amuulatione super
aquas, Math., 14.0 2
Primo. Cum in monte adhuc
esset Christus 3, discipulis in naui-
1 Matth., VIII, 23-27. Cf. Marc, IV, 35-40; Luc, VIII, 22-26.
2 Matth., XIV, 22-33; Cf. Marc, VI, 45-52; Jo., VI, 15-21.
3 Matth. et Marc. dicunt, prius jussisse Christum discipulos in navim conscendere;
EXERCITIA — MYSTERIA
4/1
VERSIO PRIMA
3." Ostendit se non transgres-
sorem, sed consumatorem legis,
declarans praeceptum de non oc-
cidendo, non mechando, non
peierando; et de dilectione inimi-
corum: (Ego autem dico uobis,
diligite inimicos vestros et bene
facite his, qui oderunt uos).
De sedatione tempestatis,
Mat., 8.° 1
Primo. Fit tempestas a in mari,
Christo dormiente.
2° Excitatura discipulis, quos
de módica fide increpat: (Quid ti-
midi estis, modicae fidei?)
3.0 Imperauit ventis et 69
mari, et facta est tranquilinas, quod
homines admirabantur dicentes:
(Ouis est hic, quia venti et mare
obediunt ei?)
De ambulatione Christi super
mare, Math., 14 2
Primo. Cogit Christus discípu-
los iré in nauiculam 3 ; et (dimissa
a teremotus; verbum emendat. a S. Ign.
in Ahí.
VERSIO P. ROOTHAAN
Tertio, se ostendit non transgres-
sorem legis, sed consummatorem,
explicans praeceptum de non oc-
cidendo, non moechando, non pe-
jerando, et de diligendis inimicis.
(Ego dico vobis: Diligite inimicos
vestros, benefacite his qui ode-
runt vos).
QUOMODO CHRISTUS SEDAVIT MARIS
TEMPESTATEM SCRIBIT S. MATTH.
CAP. 8. LITT. C '.
Primo, dum Christus Dominus
noster dormiebat in mari, facta est
magna tempestas.
Secundo, Discipuli ejus territi
excitarunt eum, quos ob exiguam
fidem quam habebant reprehen-
dit, dicens illis: (Quid timidi estis,
modicae fidei?)
Tertio, praecepit ventis, et mari,
ut cessarent; et ita illis cessantibus
factum est tranquillum mare, de
quo mirabantur homines, dicentes:
(Qualis est hic quia venti et mare
obediunt ei?)
QUOMODO CHRISTUS AMBULABAT
SUPER MARE SCRIBIT S. MATTH.
CAP. 14, LITT. C 2.
Primo, cum Christus Dominus
noster esset in monte 3, jussit di-
deinde ipsum in montem ascendisse. Joannes (VI, 16) indicat discípulos navim non
conscendisse, nisi postquam Christus in montem fugerat; utrumque fierioptime potuit.
Cf. Joan. Maldonati Comment., ubi supra, t. I, p. 163 et t. II, col. 602.
4/2
MOXUMEXTA IGNATIAXA
AI'TOGRAPHUM
discípulos se fuesen a la nauezillaa,
y despedida la turba comenzó ha
hazer oración solo.
2.°: la nauezilla hera combatida
45v de las ondas, a la qual Xpo.
viene andando sobre el agua, y los
discípulos pensaban que fuese fan-
tasm[a].
3.0: diziéndoles Xpo.: (Yo soy,
no queráys temer) San Pedro por
su mandamiento vino a él andan-
do sobre el agua, el qual du-
dando comencó a sampuzarse, mas
Xpo. nuestro Señor lo libró, y le
reprehendió de su poca fe, y des-
pués entrando en la nauezilla <;essó
el viento.
De cómo los apóstoles fuerox
embiados a predicar, escribe s.
mat. en el x ca., li. a, b 1
Primero: llama Xpo. a sus ama-
dos discípulos, y dales potestad de
hechar los demonios de los cuer-
pos humanos y curar todas las en-
fermedades.
2.0: enséñalos de prudentia y
pacientia: (Mirad que os embío a
vosotros como obejas en medio de
lobos, por tanto sed prudentes
como serpientes, y símplices como
palomas).
3.0: dales el modo de yr: (No
queráys posseer oro ny plata;
a Prius nauicclla hic el in seq. vers.
VULGATA VERSIO
culam abire iussis et dimissa turba,
remansit ad orandum solus.
2.0 Cum agitaretur noctu na-
uicula, eo ipse uenit ambulans su-
per aquas, vnde perterrefacti disci-
puli phantasma esse iudicabant.
3.0 Postquam dixerat ad eos:
(ego sum, nolite timere), S. Petrus
accedendi petiit facultatem; et gra-
diendo super aquas, ob subortum
metum mergi coepit; quem incre-
pans Dominus de módica fide, na-
uiculam intráuit et cessauit uentus.
De missis ad praedicandum
apostolis, math., io.° 1
Primo. Discipulis Jesús conuo-
catis dedit potestatem eiiciendi
daemonia ex hominibus et omne
morborum genus sanandi.
2.0 Prudentiam eos docuit et
patientiam: (Ecce ego mitto uos
tanquam agnos in mcdium lupo-
rum. Estote ergo prudentes sicut
serpentes, et simplices sicut co-
lumbae).
3." Profectionis exponit mo-
duin: (Nolite possidere aurum nec
1 Mattii., X, 1-16. Cf. Marc, VI, 7-9; Luc, IX, 1-3. In punctis secundo et lerlio
verba Domini aliter inter se disposita sunt atque apud Matthaeum. Missio vero apo-
Exercitia — Mysteria
473
VERSIO PRIMA
turba, ascendit in monteni sohis
orare) a.
2. ° (Nauicula iactabatur flucti-
bus), ad quam Christus uenitsuper
aquas , quem discipuli putabant
phantasma.
3. " Dicentc eo: (Ego sum, noli-
te timere), Petrus eius jussu venit
ad eum super b aquas, qui dubi-
tans coepit submergi et liberatur
a Jesv, qui illum de módica fide
arguit; et intrante eo in c nauicu-
lam, cessauit ventus.
De missione apostolorum ad pre-
dicandum, math., io 1
69v Primo. Christus uocat di-
scípulos et dat eis potestatem spi-
rituum immundorum, ut eiicerent
eos et curarent omnem languo-
rem.
2.0 Instruit illos de prudentia
et patientia: (Ecce ego mitto uos
sicut oues in medio luporum; esto-
te ergo prudentes sicut ser p entes,
et simplices sicut columbe).
3.0 Tradit eis modum d eundi:
(Nolite ]>ossidere aurum nec ar-
a 7 w. praeccd. non clauditntur paren-
thesi in A.
b per A.
c et intrans in.
d médium.
VERSIO P. ROOTIIAAN
scipulos abire in naviculam, et di-
missa turba, coepit orationem fa-
ceré solus.
Secundo, navícula jactabatur
fluctibus, ad quam Christus venit
ambulans super aquam; et disci-
puli putabant phantasma esse.
Tertio, dicente illisChristo: (Ego
sum nolite timere) S. Petrus ejus
jussu venit ad illum, ambulans su-
per aquam, qui dubitans coepit
mergi: sed Christus Dominus noster
illum liberavit , et reprehendit
eum de módica ejus fide, ac postea
intrante illo in naviculam, cessavit
ventus.
QUOMODO APOSTOLI FUERE MISSI AD
PRAEDICANDUM SCRIBIT S. MaTTH.
CAP. IO. LITT. A. B
Primo, vocat Christus dilectos
suos Discípulos, et dat illis pote-
statem ejiciendi daemonia ex ho-
minum corporibus, et curan di
omnes infirmitates.
Secundo, instruit illos de pru-
dentia et patientia. (Ecce ego mitto
vos sicut oves in medio luporum.
Estote ergo prudentes sicut ser-
pentes, et simplices sicut colum-
bae).
Tertio, tradit illis modum eundi.
(Nolite possidere aurum, ñeque
stolorum et apud MatthaeüM (XIV, 22-33) et apud Marcum (VI, 45-52) ambulationem
super aquas praecedit.
474
MONU MENTA IGNATIANA
AUTOGRAPHUM
lo que graciosamente recibís, dal-
do graciosamente[)]; y dióles ma-
teria de predicar: (Yendo predica-
réis] diziendo: ya se ha acercado
el reyno de los cielos).
De LA CONUERSIÓN DE LA MAGDA-
LENA escribe S. Lucas en el y.°
CAPLO., LIT. E, F, G 1
Primero: entra la Magdalena
adonde está Xpo. nuestro Señor
asentado 46 a la tabla, en casa
del phariseo, la qual traya vn vaso
de alabastro lleno de vngüento.
2. ° 2.0: estando detrás del Se-
ñor, cerca sus pies, con lágrimas
los comencó de regar, y con los
cabellos de su cabeza los enxuga-
ba, y bessaba sus pyes, y con vn-
güento los vntaba.
3. ° 3.0: como el phariseo acu-
sase a la Madalena, habla Xpo. en
defensión della, diziendo: (Perdó-
nanse a ella muchos peccados ,
porque amó mucho; y dixo a la
muger: tu fe te ha hecho salua,
vete en paz).
VULGATA VERSIO
argentum; quod gratis accepistis,
gratis date). Adhaec materiam 62 v
praedicationis expressit: (Euntes
praedicate dicentes, quia ecce ap-
propinquauit regnum caelorum).
De conuersione Magdalenae,
Luc, c.° a 7.0 1
Primo. Christo accumbente
mensae in Pharisaei domo, ingressa
est mulier, quae fuerat in ciuitate
peccatrix (sine María Magdalena
sóror Marthae fuerit, siue alia) b *
deferens alabastrinum uas ungüen-
to plenum.
2.0 Stans retro coepit pedes
eius rigare lachrimis, et capillis
suis abstergeré, deosculari et un-
gere.
3." Criminatam eam a phari-
saeo defendit Christus, et ad ipsum
ait: (remittuntur ei peccata multa,
quia dilexit multum); et ad ipsam
deinceps: (fides tua te saluam fe-
cit, uade in pace).
a Pro c.° eral prius 8.°
b Maria Magdalenc.
* De contorsione Magdalenae. In auto-
arapho non habentur verba illa sive Maria
Magdalena, sóror Marthae, fuerit, sive
alia.
1 Luc, VII, 36-50; ubi tamen mulicris COnversae nomen non ponitur. S. Ignatius
in Aat. opinionem sequitur eorum, qui mulierem hanc peccatricem, eamdem atque
illam essc rredunt, quae aliis Evaogelü locis Maria Magdalena vocatur (Matth., XXVII,
56; Luc, VIII, 2, et XXIV, 10; Jo., XIX, 25, et XX, 1-18), ct illam quae alibi Maria
sóror Marthae et Lazari dicitur (Luc, X, 38-42; Jo., XI, vv. 1, 2, 5, 19, 20, 28, 31, 32,45).
EXERCITIA — MYSTERIA
VERSIO PRIMA VIÍRSIO P. ROOTIIAAN
475
gentum etc.; quod gratis accepistis,
gratis date); tradiditque eis mate-
riam predicandi: (Euntes predícate
dicentes a, quia apropinquauit re-
gnum caelorum).
De conuersione Magdalene,
Lu., 7 1
Primo. Intrat Magdalena ad
Christum discumbentem in domo
Pharisei, habens alabastrum vn-
guenti.
argentum: gratis accepistis, gratis
date.) Deditque eis materiam prae-
dicandi. (Euntes praedicate dicen-
tes: quia appropinquavit regnum
Coelorum).
DE CONVERSION E MAGDALENAE
SCRIBIT S. LUC. CAP. /. LITT. E.
F. G '.
Primo, intrat Magdalena ubi
Christus Dominus noster accumbit
mensae in domo Pharisaei, quae
ferebat vas alabastri, plenum un-
güento.
2.° (Stans retro secus pedes
eius, lachrimis coepit rigare 70
pedes eius, et capillis capitis sui
tergebat, et osculabatur pedes eius
et vnguento vngebat).
3.0 Acusata a Phariseo defen-
ditur a Christo, dicente de ea:
(Remittuntur ei peccata multa,
quoniam dilexit multum), et con-
uersus b ad mulierem dixit: (Fides
tua te saluam fecit, vade in pace).
a Sequitur ecce oblitt. in B; exsíat in
A, ubi repetitum et deletum post quia.
b Deest hoc v. in A.
Secundo, stans pone Dominum
circa pedes ejus, lachrymis coepit
eos rigare, et capillis capitis sui
eos tergebat, et osculabatur, et
ungüento eos ungebat.
Tertio, cum Pharisaeus accusas-
set Magdalenam, Christus loquitur
in ejus defensionem, dicens: (Re-
mittuntur ei peccata multa, quo-
niam dilexit multum. Et dixit ad
mulierem. Fides tua te salvam fe-
cit; vade in pace).
Ast in Vulgata versione Polancus, Ignatio consentiente, rationem aliquam putavit ha-
bendam esse eorum qui aliter sentiunt. Cf. Jos. Knabenbauer, in Alatth., 1. c, pars al-
tera, pp. 404-408. Nota etiam Lucam evangelistam narrare in capite VII peccatricem
conversam, in capite VIH tempestatem sedatam.
476
MOXUMEXTA IGXATIAXA
autographim
De cómo Xpo. nuestro Señor dió
a comer a qixco mil hombres, es-
CRIBE S. Matheo ex el ca. 14,
LI. B, C, 1
1. ° Primero: los discípulos,
como ya se hiziese tarde, niegan a
Xpo. que despida la multitud de
hombres, que con él eran.
2. ° 2.0: Xpo. nuestro Señor
mandó que le truxesen panes, y
mandó que se asentassen a la ta-
bla, y bendixo, y partió, y dyó a
sus discípulos los panes, y los dis-
cípulos a la multitud.
3. ° 3.0 a: (Comieron y hartá-
ronse, y sobraron doze espuertas).
De la traxsfiguracióx de Xpo.
escribe S. Matheo ex el caplo. i 7,
a, b, 2
1. ° Primero: tomando en com-
pañía Xpo. nuestro Señor a sus
amados discípulos Pedro, Jacobo
y Johán, transfiguróse, y su cara
46v resplandescía como el sol, y
sus vestiduras como la nieve.
2. ° 2.0: hablaba con Moysé y
Helia.
3. ° 30: diziendo Sant Pedro que
hiziesen tres tabernáculos, sonó
vna voz del cielo que dezía: (Este
a Hoc 3.0 inc/nditur sequenti parenthesi
in Aut.
VULGATA VERSIO
De ql ixqve milium homixum re-
fectioxe, Math., 14.0 1
Primo. Rogabant Jesum disci-
puli, ut dimitteret adstantes tur-
bas.
2.0 Ipse afferri iussit quos ha-
bebant panes, eosque, praemissa
benedictione, frangens, discipulis
porrexit, turbis hominum discum-
bere iussis apponendos.
3.0 (Comederunt et saturati
sunt et superauerunt cophini 12).
65r De traxsfiguratioxe Xpi.,
Math., 17 '
Primo. Assumptis Jesús cha-
rissimis tribus discipulis, Petro,
Joanne et Jacobo, transfiguratus
est, et facies eius resplenduit sicut
sol, et uestimenta eius alba facta
sunt sicut nix.
2.0 Loquebatur cum Mose et
Helia.
3.0 Rogante Petro ut fierent
ibi tria tabernacula, insonuit uox
de cáelo: (hic est Filius meus a
a Seq. in q. oblitt.
1 Matth., XIV, 13-21; Marc, VI. 3044; Luc. IX. 10-17; Jo., VI, 1-13. Hoc myste-
rium ambulationem supcr aquas antecedit apud omnes illos tres evangelistas , qui
utrumque narraverunt. Cf. Mattu.. XI\'. 22-33; Marc. VI, 45-52; Jo., VI, 15-21.
EXERCTTIA MySTERIA
477
VtRSIO PRIMA
De refectione quinqué mh.lium
HOMIXUM, MaTH., 14 1
Primo. Discipuli rogant Jesvm
vespere facto, ut dimittat turbas.
2.0 Christvs praecipit afferri
sibi panes et turbas discumbere,
et benedixit et fregit et dedit di-
scipulis panes, et discipuli turbis.
3.0 Comederunt, et saturati
sunt et superauerunt duodecim
cophini a.
De traxsfiguratione,
Math., 17o -
70v Primo. (Assumptis Petro,
Jacobo, Joanne, resplenduit facies
eius sicut sol, et vestimenta sicut
nix) \
2.u Loquebatur cum Moyse et
Helia.
3.0 Dicente Petro ut facerent
tria tabernacula, sonuit vox de
coelo: (Hic est Filius meus dile-
a Tertium punctum purenthesi clauditur
m A.
b Desunt in A parentliesis signa.
VERSIO I>. ROOTHAAN
QUOMODO CHRISTUS DOMINUS NO-
STER DEDIT A D MANDUCANDUM
QUINQUE MILI.IBUS HOMINUM, SCRf-
BIT S. MATTH. CAP. 14. LITT. B.
C *í"1 •'
Primo, Discipuli, cum jam sero
fieret, rogant Christum, ut dimittat
multitudinem hominum, qui cum
ipso erant.
Secundo, Christus Dominus no-
ster mandavit [Discipulis] ut sibi
afferrent panes, et jussit ut [tur-
bae] discumberent, et benedixit,
et fregit, et dedit Discipulis suis
panes illos, et Discipuli multitu-
dini.
Tertio, (Manducaverunt, et satu-
rati sunt, et tulerunt reliquias duo-
decim cophinos).
DE TRAXSFIGURATIONE CHRISTI
SCRIBIT S. MATTH. CAP. Ij . LITT.
A. B 2.
Primo, assumens comités Chri-
stus Dominus noster dilectos suos
Discípulos Petrum, Jacobum et
Joannem, (Transfiguratus est, et
resplenduit facies ejus sicut sol,
vestimenta autem ejus sicut nix).
Secundo, loquebatur cum Moyse
et Elia.
Tertio, dicente S. Petro ut face-
rent tria tabernacula, sonuit vox
de coelo, quae dicebat: (Hic est
2 Matth., XVII, 1-9; Marc„ IX, 1-8; Ltjc, IX, 28-36. Cf. II Petr., I, 16-18. Quod
in tertio puncto dicitur, vocem Patris de cáelo sonuisse, ex epistola Petri depromptum
est; nam tres evangelistae eam de nube venisse scribunt.
478
MONU MENTA IGNATIAXA
AUTOGRAPHCM
es my Hijo amado, oylde); la qual
voz como sus discípulos la oyesen,
de temor cayeron sobre las caras,
y Xpo. nuestro Señor tocólos y
díxoles: (Lebantaos y no tengáis
temor; a ninguno digáis esta vi-
sión, hasta que el Hijo del hombre
resugite[)].
De la resurrectióx de Lázaro,
joaxxes, caplo. ii, lit. a, b, c, d 1
1. ° Primero: hazen saber a
Xpo. nuestro Señor Marta y María
la enfermedad de Lázaro, la qual
sabida se detubo por dos días,
para que el milagro fuese más eui-
dente -.
2. ° 2.°: antes que lo resuscite
pide a la vna y a la otra que crean
diziendo: (Yo soy resurrectión y
vida; el que cree en my, aunque
sea muerto, vivirá). 3
3. ° 3.0: lo resuscita después de
auer llorado y hecho oración; y
la manera de resusgitarlo fué man-
dando 4 : (Lázaro, ven fuera).
De la cena ex Betania, Mal,
CA. 26, LI. A 5
l.° Primero: el Señor cena en
casa de Simón el leproso, iunta-
mente con Lázaro.
VULGATA VERSIO
dilectus, ipsum audite). Vnde con-
sternati discipuli, proni collapsi
sunt, quos tangendo Christus di-
xit: (Surgite et nolite timere: ne-
mini dixeritis uisionem hanc, do-
ñee filius hominis a mortuis resur-
gat).
De Lazari suscitatione,
Joax., n.° 1
Primo. Audito Christus nuntio
de Lazari aegrotatione,per biduum
substitit, ut euidentius foret mira-
culum -.
2.0 Antequam suscitet mor-
tuum, utriusque sororis fidem ex-
timulat: (Ego sum resurrectio et
uita; qui credit in me, etiam si
mortuus fuerit, uiuet). 3
3.0 Collachrimatus ac precatus
prius, suscitauit illum; 63v fuit
autem, quo usus est, suscitandi
modus per mandatum 4 : (Lazare,
ueni foras).
De coexa apud Bethaxiam,
Math., 26.0 5
rrimo. Coenabat Christus in
domo Simonis leprosi et pariter
Lazarus.
» Jo., XI, 1-45.
2 V. supra, Pro/eg., p. 70.
3 Haec verba narrat Joanncs a Christo dicta Marthac esse.
EXERCITIA MySTKKIA
479
VERSIO PRIMA
ctus, ipsum audite); quam vocem
discipuli audientes prae tiniore
ceciderunt ¡n faciem, et Jesvs te-
tigit eos, et dixit eis: (surgite et
nolite timere, nemini dixeritis ui-
sionem hanc, doñee filius hominis
resurgat).
De suscitatione Lazari,
Jo., uf '.
Primo. Significatur a a Martha
et a Maria Christo Lazari infirmi-
tas, quam audiens b ipse mansit
per dúos dies, vt euidentius c appa-
reret miraculum -.
2.° Ante suscitationem exigit
fidem ab utraque 71 dicens: (Ego
sum resurrectio et uita; qui credit
in me, etiamsi mortuus fuerit,
viuet). 3
3.0 Suscitat eum, lachrimis et
oratione premissis; suscitauit au-
tem cum imperio d 4 dicens : (La-
zare, veni foras).
De coexa in Bethaxia, Mat., 26 s.
Primo. Dominus coenat in do-
mo Simonis leprosi, ubi simul dis-
cumbit Lazarus.
;l renunciatur.
b quam sciens.
c maius.
rf imperiose.
VERSIO P. ROOTIIAAN
Filius meus dilectus; ipsum audi-
te). Quam vocem cum audissent
Discipuli ejus, prae timore ceci-
derunt in facies suas, et Christus
Dominus noster tetigit eos, et di-
xit illis: (Surgite et nolite timere.
Nemini dixeritis visionem, doñee
Filius hominis a mortuis resurgat).
DE RESURRECTIONE LAZARI
Joan. 11. urr. A. B. C. D
Primo, certiorem faciunt Chri-
stum Dominum nostrum Martha et
Maria de infirmitate Lazari, qua
cognita, substitit per dúos dies, ut
miraculum esset evidentius -.
Secundo, antequam eum resu-
scitet, petit [exigit] ab una et ab
altera ut credant, dicens: (Ego
sum resurrectio et vita: qui credit
in me, etiamsi mortuus fuerit, vi-
vet) 8.
Tertio, eum resuscitat postquam
lachrymatus esset , et orationem
fecisset: et modus eum resuscitan-
di fuit, jubendo 4 : (Lazare veni fo-
ras).
DE COEXA IX BETHAXIA
MATTH. CAP. 26. LITT. A 5.
Primo, Dominus coenat in domo
Simonis leprosi, simul cum Lá-
zaro.
4 Y. supra, Proleg., p. 72.
5 Mattii., XXVI, 6-10; Marc, XIV, 3-6; Jo., XII, 1-8.
480
MONUMENTA IGXATIAXA
AUTOGRAPHUM
2. °: derrama María el vngüento
sobre 47 la cabeca de Xpo.
3. ° 3.0: murmura Judas, dicien-
do: (¿Para qué es esta perdición
de vngüento?); mas él escusa otra
vez a Madalena diziendo: (¿Por
qué soys enojosos a esta muger,
pues que ha hecho vna buena obra
comigo?)
Domingo de ramos, Mat., ca. 21,
LI. a, b 2
|.° Primero: el Señor embía
por el asna y el pollino dizien-
do: [QDesataldos y traédmelos; y
si alguno os dixere alguna cosa
dezid que el Señor los ha menes-
ter, y luego los dexará[)].
2. ° 2": subió sobre el asna 3
cubierta con las vestiduras de los
apóstoles.
3. ° 3.0: le salen a regebir ten-
diendo sobre el camino sus vesti-
duras y los rramos de los árboles
y diziendo: (Sáluanos 4, Hijo de
Dauid; bendito el que viene en
nombre del Señor. Sáluanos en las
alturas).
VULGATA VERSIO
2.0 Effudit Maria unguentum
super caput eius.
3.0 Obmurmurat Judas: ( vt
quid perditio haec?); denuo uero
excusat Christus Magdalenam:
(quid molesti estis huic mulieri;
bonum opus operata est in me). 1
De die palmarum, Math., 21.0 8
Primo. Praecepit Dominus ad-
duci asinam et pullum: (soluite
eos et adducite ad me; et si quis
aliquid uobis dixerit, dicite quia
Dominus his opus habet, et statim
dimittet eos).
2.0 Asinam 3 conscendit apo-
stolorum uestibus instratam.
3.0 Excepturus eum populus,
cura ueniret obuiam, uestimentis
suis et ramis arborum sternebat
uiam, et canebat: (osanna, id est,
salua nos 4, fili Dauid ; benedictus
qui uenit in nomine Domini; osan-
na in excelsis).
1 Xomina Lazari, Maiiae, Judae ex Joanne dcscripta sunt, qui solus ea habet. Igna-
tius, quia Mariam sororem Lazari eamdem esse censet atque Mariani Magdalenam et
peccatricem conversam (Luc, VII, 36-50), Magdalenam denuo a Christo excusari ait;
primum enim in conversione excusata est.
2 Matth., XXI, 1-17; Marc, XI, i-io; Luc, XIX, 29-38; Jo., XII, 12-19.
3 Potius super asinum, id quod expresse ajunt Marcus, Lucas, Joannes. Quam sen-
tentiam plerique interpretes sequuntur. Cf. Jos. KnáBENBAUER, in Matthaam, ubi
EXERCITIA — Mystkria
VERSIO PRIMA
2. " Eflundit Maria unguentum
super caput eius.
3. " Murmurat Judas dicens: (Vt
quid perditio hec vnguenti); sed
Duminus Magdalenam secundo
excusat dicens: (Quid molesti estis
huic mulieri, opus bonum operata
est in me) '.
De dominica in ramis palmari m,
Math., 2I.° 2
Primo. Dominus discípulos mit-
tit, ut 7lv adducant asinam a et
pullum dicens: (Soluite et adducite
mihi, et si quis aliquid uobis dixe-
rit, dicite, quia Dominus his opus
habet, et statim dimittet eos).
2. " Ascendit asinam b 3 stra-
tam vestibus apostolorum.
3. ° Plurima turba occurrit illi,
sternens vestimenta sua et ramos c
de arboribus, dicens: (Osanna d 4
Fili Dauid, benedictus qui uenit in
nomine Domini, osanna in altissi-
mis).
s Prius azinum B; asinum .7.
b Prius azinam B.
c et scissos ramos.
d Sic A; ozanna Me et infra B.
VERSIO P. ROOTHAAN
Secundo, effundit Maria unguen-
tum super caput Christi.
Tertio, murmurat Judas, dicens:
(Ut quid perditio haec unguenti?) a
Sed ille excusat denuo Magdale-
nam, dicens: (Quid molesti estis
huic mulieri? Opus enim bonum
operata est in me) '.
dominica palmarum
Matth. cap. 21. litt. A. B 5.
Primo, Dominus mittit [Discípu-
los] ut adducant asinam et pul-
lum, dicens: (Solvite, et adducite
mihi; et si quis vobis aliquid dixe-
rit, dicite, quia Dominus his opus
habet, et confestim dimittet eos).
Secundo, conscendit asinam 3,
coopertam vestimentis Apostolo-
rum.
Tertio, exeunt ad excipiendum
illum sternentes in via vestimenta
sua, et ramos arborum, et dicen-
tes: (Hosanna * Filio David: bene-
dictus, qui venit in nomine Domi-
ni: Hosanna in altissimis).
a Sic 4.a ed.; /." dandi/ parenthesim
post haec.
supra, p. 209; Joan. Maldonatus, 1. e., t. I, pp. 232-233. Aliqui tamen dicunt ascendisso
Christum prius super asinam, deinde super pullum; ita Pseudo-Bonavevttjra, in l "¡!a
Christi, c. 71, ed. Vives, p. 594; Nicolatjs Lvranus, in Matth.., XXI, 5, Biblia, t. Y.
col. 344, ed. venetianae 1G03; etiam LtJDOLFOS, II, XX\*I, IV; Cornei.ius a Lapide, in
Matth., XXI, 7.
4 V. supra, Proleg., p. 70.
Moxum. Tgííat.— Serifs II. íi
482
MOKUMENTA IGNATIANA
autogrÁphum
De la predicación en el templo,
Lu., ca. ig, LI. G 1
1. ° Primero: estaua cada día
enseñando en el templo.
2. ° 2.0: acabada la predicación,
porque no hauía quien lo resci-
biese en Hierusalem, se voluía a
Bethania.
De la cena, Mal, 26; Jo., 13,
LI. A 2
1. ° Primero: comió el cordero
pascual con sus doze apóstoles, a
los 47 v quales les predixo su
muerte: (En verdad os digo que
vno de vosotros me ha de vender).
2. ° 2.": labó los pies de los dis-
cípulos, hasta los de Judas, eo-
mencando de Sant Pedro, el qual
considerando la maiestad del Se-
ñor y su propria baxeza, no que-
riendo consentir dezía: [QSeñor,
¿tú me labas a my los pies?[)];
mas Sant Pedro no sabía que en
aquello daba exemplo de humil-
dad, y por eso dixo: (Yo os he
dado exemplo, para que hagáis
como yo hize[)].
3. ° 3.": instituyó el sacratíssi-
mo sacrificio ■ de la eucharistía,
en grandíssima señal de su amor,
diziendo: (Tomad y comed). Aca-
bada la cena *, Judas s[e] sale a
vender a Xpo. nuestro Señor.
» sacramento Do. et Bu.
VL'LGATA VERSIO
64r De pkaedicatione in templo,
Luc, 19.0 1
Primo . Docebat quotidie in
templo.
2.0 Finita praedicatione , in
Bethaniam a redibat, nemine apud
Hierosolymam ipsum excipiente.
De coexa ultima, Math., 26.0 E*r
Joan, 13.0 »
Primo. Comedit cum discipu-
lis paschalem agnum, eosque de
imminente sua morte praemonuit:
(Amen dico uobis, quia unus ue-
strum me traditurus est).
2.0 Lauit eorum, Judae quoque
ipsius, pedes, incipiens a Petm,
qui ad maiestatem Christi et in-
dignitatem suam respiciens, sese
opponebat: (Domine, tu mihi lauas
pedes?), ignarus scilicet praeberi a
Domino exemplum humilitatis, ita
])Ostea declarante: (exemplum de-
di uobis, ut sicut ego feci, ita et
uos faciatis).
3." Sanctissimum cucharistiae
sacramentum instituit in signuni
summac dilectionis , his uerbis
utens: (Accipite et comedite etc.).
Expleta autem coena 3, Judas ad
uendendum illum egrcssus est.
■ Sct¡. se ob/ilt.
1 Lic.. XIX. 47-4N; cf. Loe., XXI, J7 et XXII, Mauc. XI, 11.
2 Matul, XXVI. 1-30; Jo., XIII, i-;o; Marc, XIV, 12-26; Lic., XXII, 7-38;
Jo., XI1I-XY1I.
3 Ex hoc puncto intéUigitur, S. [gnatíum (contra Ludolfum Cartusianum, qui narrat
ExKKCII'IA
i
VKRSIO PRIMA
Mysteria
VKRSIO P. ROOTHAAN
4^3
De PRAEDICATIONE IN TEMPLO,
Lu., 19 1
Primo: (erat il quotidie docens
in templo).
2.0 Finita predicatione, cum
non esset qui eum susciperet Hie-
rosolymis, reuertiturin Bethaniam.
Dk coexa Do.mim ■
72r Primo. Comedit agnum pa-
schalem cum duodecim apostolis
suis, quibus mortem suam praedi-
xit: (amen dico uobis, quia vnus
vestrum me traditurus est).
2.0 Lauit pedes discipulorum,
etiam Judae, incipiens a Petro, qui
maiestatem Domini et propriam
abiectionem uidens, renitendo, di-
cebat: (Domine, tu mihi lauas pe-
des?) Petrus autem nesciebat quod
exemplum b humilitatis in hac re
preberet, et ideo dixit: (Exemplum
meum do vobis, ut sicut ego feci
ita et uos faciatis).
3.° Instituit sacratissimum eu-
charistiae sacramentum in máxi-
mum signum dilectionis suae, di-
cens: (Accipite et comedite). Per-
acta autem coena 3, Judas exiit,
Christvm traditurus.
DE PRAEDICATIONE IX TEMPLO
LUC. CAI". 19. LITT. G
Primo, erat quotidie docens in
templo.
Secundo, finita praedicatione,
quia non erat qui eum exciperet
Hierosolymis, redibat in Betha-
niam.
DE COEXA [ULTIMA]
MATTH. 26. JO. 13. LITT. A -.
Primo, comedit agnum Pascha-
lem cum suis duodecim Apostolis,
quibus praedixit mortem suam.
(Amen dico vobis, quia unus ve-
strum me traditurus est).
Secundo, lavit pedes Discipulo-
rum suorum , etiam [ipsius] Ju-
dae, incipiens a S. Petro, qui con-
siderans majestatem Domini, et
suam propriam vilitatem, nolens
consentiré, dicebat: (Domine, tu
mihi lavas pedes?) Sed S. Petrus
nesciebat, eum in hoc praebere
exemplum humilitatis, et ideo [Je-
sús] dixit: (Exemplum dedi vobis,
ut quemadmodum ego feci, ita et
vos faciatis).
Tertio, instituit sanctissimum
Sacrificium Eucharistiae, in máxi-
mum signum sui amoris, dicens:
(Accipite et comedite). Finita coe-
na 3, Judas exit ad vendendum
Christum Dominum nostrum.
■ orat A.
b specimcn.
Judam exiisse a coenaculo ante institutam Eucharistiam. ü. LV et LYi) censuisse
Dominum dedisse quoque Judae communionem; id quod tnulti negant. permulti af-
firmant. Affirmat S. Thomas. in Siitnma, III, LXXXI. II, et in libriim IV Sentenüarum,
dist. XI, quaest. LU, art. II.
484
MONTJMENTA IGNATIAXA
AUTOGRAPHUM
De los misterios hechos desde la
cena hasta el huerto ixclusibe,
Mat., ca. 26 y Marco, ca. 14 a 1
í* Primero: el Señor acabada
la cena y cantando el hymno, se
fué al monte Olibeti con sus discí-
pulos llenos de miedo; y dexando
los ocho en Gethesemaní, dizien-
do: (Sentaos aquí hasta que vaya
allí a orar).
2. ° 2.0: acompañado de Sant
Pedro Sant Tiago y Sant Joán, oró
tres vezes al Señor diziendo: (Pa-
dre, si se puede hazer, pase de my
este cáliz; con todo, no se haga
my voluntad, sino la tuya; y estan-
do en agonía orava más prolixa-
mente).
3. ° 3.°: vino 48 en tanto temor,
que dezía: (Triste está my ánima
hasta la muerte[)] 2; y sudó sangre
tan copiosa, que dize San Lucas:
(Su sudor era como gotas de san-
gre que corrían en tierra), lo qual
ya supone las vestiduras estar lle-
nas de sangre 3.
Prius 15.
VULGATA VERSIO
64v De mysteriis post coexam et
ix hoRto gestis, Math., 26.0 ET
Marc, 14.0 a 1
Primo. Peracta coena et hy-
mno dicto, profectus est Christus
ad Oliueti montem cum discipulis
suis undecim metu plenis; et ^cto
remanere iussit Gethsemani: (sé-
dete hic doñee uadam illue, et
orem).
2.0 Ductis secum tribus, Pe-
tro, Jacobo et Joanne, orauit ter
dicens: (Pater, si fieri potest, trans-
eat a me calix iste; verumtamen
non mea uoluntas fíat, sed tua); et
in agonía existens, prolixius ora-
bat.
3.0 Cum eo timoris redigi se
passus fuisset b, ut diceret: (Tristis
est anima mea usque ad mor-
tem ) 2, etiam c sanguinem sudauit
copiosum, teste Luca: (Factus est d
sudor eius, sicut guttae sanguinis
decurrentis in terram). Vnde con-
iicere licet, uestimenta eius iam
tum fuisse madefacta cruore c 3.
•i- 15 ms.
l> EttUVtd. ex eo timoris et anxietatis
redigi se passus fuit.
c Prius et.
<l Prius factae sunt.
c Emtnd.; prius cruéntala pro cruore;
quid pro madefacta prius ¡egéretur non
appartt.
1 Matth., XXVI, 30-4C; Marc, XIV, Í6-42; Ltjc, XXII, 59-46; Jo., XVIII, t.
- En Evangeliis narratur, Christum verba illa «tristis est anima mea», etc., dixisse
antequam Patrem, ut calicem passionis a se transferret, rogaret; id <iuod in hac con-
templatíone proponitur in puncto altero. \'erumtamen eadem verba bis dici poterant;
Exercitia — Mysterta
485
VERSIO PRIMA
De mysteriis '■' a coicn'a usque ad
HORTU.M I.NCU SII K, MaTH., 2f> 1
Primo. Dominus, finita coena,
et hymno dicto, cum pauidis unde-
cim discipulis profectus est b in
72v montem Oliueti, relinque[n]s
octo discípulos in villa Gethse-
mani: (Sédete hic, doñee uadam
illue et orem).
2.0 Assumpto Petro, Jacobo et
Joanne, orauit ter Dominum di-
cens: (Pater, si fieri potest, trans-
eat a me calix iste; veruntamen
non mea uoluntas, sed tua fiat). Et
cum esset in agonía, prolixius
orabat.
3.0 In tantum venit ai?. riela lis,
aun prius pauisset et mestus fuisset,
(jna/ido dicebat; (Tristis est anima
mea usque ad mortem) 2, vt su-
daret c sanguinem adeo copióse, ut
dicat Lucas (factus est sudor sicut
guttae sanguinis decurrentis in
terram[)], quod iam supponit ma-
defactas sanguine vestes 3.
a de factis a coena.
b tetendit.
c 3.0 in tantum venit timorem ut dice-
ret (tristis est anima mea usque ad mor-
tem) et sudauit, A.
VERSIO I". ROOTHAAN
DDE MYSTERIIS FACTIS A COENA t'S-
QUE AD HORTUM INCLUSIVE
MATTH. 26. ET MaHC 14
Primo, Dominus finita coena, et
cantans hymnum, profectus est ad
montem Oliveti cum suis Discipu-
lis metu plenis: et relinquens octo
in Gethsemani, dicens: (Sédete hic
doñee vadam illuc, et orem).
Secundo, assumptis comitibus
S. Petro, S. Jacobo, et S. Joanne,
oravit ter ad Dominum, dicens:
(Pater mi, si possibile est, transeat
a me calix iste: verumtamen non
sicut ego voló, sed sicut tu). Et
existens in agonia orabat proli-
xius.
Tertio, in tantum timorem venit,
ut diceret: (Tristis est anima mea
usque ad mortem ) 2 et sudavit
sanguinem tam copiosum, ut dicat
S. Lucas: (Factus est sudor ejus
sicut guttae sanguinis decurrentis
in terram). Id quod jam supponit
vestimenta esse [fuisse] plena san-
guine 3.
certe vera erant etiam eo tempore, quo Dominus in agonia erat et sanguinem sudabat,
et lioc loco ab Ignatio posita sunt, quo magis immensitas dolorum Domini pateret.
3 V. supra, Proleg., p. Gg.
MONUMENTA IGNATIANA
486
autographum
De los misterios hechos desde el
huerto hasta la casa de anas
inclusiue, Mat., 26; Lucas, 22.0;
Mar., 14 a 1
1. ° Primero: el Señor se dexa
besar de Judas, y prender como
ladrón, a los quales dixo: (Como a
ladrón me avéis salido a prender,
con palos y armas, quando cada
día estava con vosotros en el tem-
plo, enseñando, y no me prendis-
tes); y diziendo: (¿A quién buscáys?)
cayeron en tierra los enemigos.
2. ° 2.°: San Pedro hirió a un
sieruo del pontífice, al qual el man-
sueto Señor dize: (Torna tu espa-
da en su lugar), y sanó la herida
del siervo.
3. ° 3.0: desamparado de sus
discípulos es llevado a Anás, adon-
de San Pedro, que le avía seguido
desde lexos, lo negó vna vez, y á
Xpo. le fué dada vna bofetada di-
ziéndole: (¿Así respondes al pontí-
fice?) s.
De los misterios hechos desde
casa de Anas hasta la casa de
Cayphás inclusiue 8
4Sv I .° Primero: lo llevan ata-
do desde casa de Anás a casa
a 15 Aut., Vu., Bu. et Do.; et Do. gtii-
dem habebat prius 1 8.
VULGATA VERSIO
De compr'ehensione Christi et
traductione ad Annae domum,
Math., 26.0; Luc. 22.° et Marc.
I4.° a 1
Primo. Permisit se Dominus
ósculo a Juda tradi, 65 et quasi la-
tronem comprehendi: (Tanquam
ad latronem existís comprehende-
re me; quotidie apud uos eram
docens in templo, et non me te-
nuistis); ipsoque interrogante
(quem quaeritis?), corruerunt in
terram inimici omnes.
2° Seruum pontificis percu-
tienti Petro ait: (Mitte gladium
tuum in uaginam), et sanauit ser-
uum.
3.0 Captus, et a discipulis reli-
ctus, ad Annae domum pertrahi-
tur, ubi a Petro, paulo post secu-
to, semel negatus est; et alapam
accepit a ministro quodam obii-
ciente: (Sic respondes Pontifi-
ci?) 5.
De gestis tostea in domo Cai-
phae, Math., 26.0 3
Primo. Abducitur ligatus Chri-
stus ab Anna in domum Caiphae,
1 ms.
> Matto, XXVI, 47-38 et 69-70; Luc, XXII, 47"5?; Marc, XIV, 43-54 et 66-68;
Jo., XVIII, 1-23.
2 Quae in hoc puncto de Anna, prima Petri negatione, alapa dicuntur, ex Jo., XVIII,
13-23, deprompta sunt. Ex cujus narratione mérito colligitur, Annam et Caipham in ejus-
Exi RCITIA — Mys i i ría
487
VERSIO PRIMA
De mystertis 8 factis ab horto
VSQUE AI) DOMUM AnNE INCLUSIUE,
Math., 26 1
Primo. Dominus osculatur a
Juda proditore, et comprehenditur
ut latro a satellitibus, quibus dixit:
(Tanquam ad latronem exiistis
eomprehendere me, quotidie apud
vos docebam in templo 73 et non
me tenuistis) et cum ante dixis-
set b ( quem cjueritis? ) inimicos
prostrauerat.
2." Petrus per cusi t seruum
pontificis, cui mansuetus Dominus
ait: (Conuerte gladium tuum in lo-
cum suum), et sanauit seruum per-
cussum.
3.0 Derelictus a discipulis, du-
citur ad Annam, quem Petrus se-
quebatur a longe, et ibi eum semel
negauit c, et Christus alapa per-
cussus est a dicente d: (Sic respon-
des pontifici?) 2.
De factis a domo Axnae usque
ai) domum cayphae inclusiue,
M., 26 3
Primo. Ducitur ligatus ab Anna
ad Caypham, ubi Petrus bis eum
;l Hoc add. supra vers. in A.
b tenuistis) ante quod, dicto.
c a longe, vbl Petrus semel Xpum.
negauit.
«• est, dicendo.
VERSIO P. ROOTHAAN
DE MYSTERIIS FACTIS AB HORTO
USQUE AD DOMUM AnNAE INCLUSIVE
Matth. 26. Luc. 22. Marc. 14.a
Primo, Dominus osculandum se
permittit Judae, et comprehendi ut
latronem [a satellitibus]; quibus
dixit: (Tamquam ad latronem exi-
stiscum gladiis et fustibus eompre-
hendere me: quotidie apud vos se-
debam docens in Templo, et non
me tenuistis). Et dicente eo: (Quem
quaeritis? ) ceciderunt in terram
inimici.
Secundo , S. Petrus vulneravit
quemdam servum Pontificis, cui
mansuetus Dominus dixit: (Con-
verte gladium tuum in locum
suum) et sanavit vulnus servi.
Tertio, derelictus a suis Disci-
pulis, pertrahitur ad Annam, ubi
S. Petrus, qui eum secutus erat a
longe, eum negavit semel; et Chri-
sto data fuit alapa, [a] dicente illi:
(Sic respondes Pontifici?) 2
DE MYSTERIIS FACTIS A DOMO AXNAE
USQUE AD DOMUM CaIPHAE
INCLUSIVE 3
Primo, illum pertrahunt ligatum
a domo Annae ad domumCaiphae,
a Sir. 4.a ed.; 15 /."
dem domus distínctís partíbus habitasse. 0uare reüqui tres evangelistae, compendio
quodaiil rem ita narrare poterant, ac si omnes tres Petri negationes apud Caipham con-
tigissent.
3 Matth., XXVI, 58-75; Marc, XIV, 53-72; Lúe, XXII, 54-65; Jo., XVIII, 24-27.
488
M O N V M ENTA ION A I I A S A
AUTOGRAPHIM
de Cayphás, adonde San Pedro lo
negó dos vezes; y mirado del Se-
ñor [Qsaliendo fuera lloró amar-
gamente[)].
2. ° 2.0: estuvo Jesús toda aque-
lla noche atado
3. ° 3.0: aliende desto los que
lo tenían preso se burlaban dél, y
le herían, y le cubrían la cara, y le
daban de bofetadas; a y le pregun-
taban: (Prophetiza nobis quién es
el que te hirió; y semejantes cosas
blasphemaban contra él[)].
De los misterios hechos desde la
casa de Cayphás hasta la de Pi-
lato inclusive, Mat., 27 b; Lu-
cas, 23; Mar., 15 2
l.° Primero: lo llevan toda la
multitud de los judíos c a Pilato, y
delante dél lo acusan diziendo: (A
éste avernos hallado que hechaua
a perder nuestro pueblo, y vedaba
pagar tributo a César).
a Tota loci hujus interpunctio est ex
Aut., etium punctum cum virgula (;), <¡uod
si gnu m a tías non reperias in Aut.
b 26 Aut.
c Add. in marg. pro delctis in textil,
postverb. acusan, el pueblo menudo de los
judíos; quae quidem difficulter in Aut..
dene autem leguntiir, etsi oblitterata, in Xa.
Adde quod loquutio pueblo menudo OC-
currit in regu/is 10.a et jj." ad sentiendum
cum Ecclesia. Pueblo uniucrsal a P. Boom-,
S. y., propositum (CfíE, n" /8, A'ov. igiS.
p. J2., n. 22) ni mis longum est; continet lit-
teram i, cujus apex non apparct nisi semel
in v. judíos.- non usurpatur alias in libello:
in millo ms.. quantum scimus, legilur.
VU1GATA VERSIO
ubi Petrus rursum eum bis nega-
uit, atque respiciente ipsum Do
mino: (egressus foras fleuit amare)
2.0 Permansit ligatus tota illa
nocte
3.0 Circunstantes eum a satel-
lites illudebant, uexabant, et, uc-
lata facie, colaphis caedebant in-
terrogantes: (prophetiza nobis quis
est, qui te 65 v percussit); ac rao-
dis aliis blasphemabant.
De Chrisii apud Pilatom acci-
satioxe, Maih., 27.0 b; Lee, 23 0
et Marc, 15.0 "
Primo. Traducitur deincepsad
Pilatum Christus et coram eo a
iudaeis calumnióse aecusatur '':
( hunc inuenimus subuertentem
gentem nostram et prohibentem
daré tributa Caesari).
a Seq. tninistri ob/itt.
b 26 ms. et edd. /.". conimbr.. vindobo-
nen., hispalen., burgen., rom. 2.a, pro 2/.°
quod recle habet Inst.
c 22 ms. et supradictae edd. praeter
rom. 2.'"" et Inst.. quae rede habent 23."
-1 Seq, (in oblitt.
1 Id quidem plañís verbis in Evangelio non narratur, sed ex loto contextu colli¡;i
potcst vel saltem ita pie meditan licet. Sic meditatur Ludolfus, 11, LX, VIL
EXERCITIA — MYSTERIA
489
VERSIO PRIMA
negauit, ct Domino respiciente ;1,
(egressus foras fleuit amare).
2. " Jesvs tota illa nocte lígatus
detentus est '.
3. ° Practerca b viri, qui tene-
bant Jesvm, illudcbant ei dicentes:
(Prophetiza, quis est qui te per-
cussit) et similia blasphemabant in
eum.
73v De í ACiis a domo Cayphe
AD PlLATUM IN'CLUSIUE. MaT., 2/ c;
Luc, 23; Marc, 15 2
Primo. Ducitur ad Pilatum et
coram ipso accusatur a Iudeorum
turba dicentium: (llunc inuenimus
subuertentem gentem nostram et
prohibentem tributa dari Caesari).
á et a Domino respectus.
b super hoc.
c 26 A et B. Cf. auno!, ad 1 '//.
VERSIO P. KOOTHAAN
ubi S. Petrus eum bis negavit, et
respectus a Domino (Egressus fe-
ras flevit amare).
Secundo, mansit Jesús tota illa
nocte ligatus '.
Tcrtio, praeterea, ii qui tenebant
eum captivum, illudebant ei, et
percutiebant eum, et velabant ei
faciem, et dabant ei alapas, et in-
terrogabant eum: (Prophetiza no-
bis, quis est qui te percussit?): et
similia blasphemabant contra
illum.
DK MYSTERIIS FAGTIS A DOMO CAI-
I'HAK, USQUE AD [DOMVM] PILATI
INCLUSIVE. MATTH. 27. a LlC. 23.
Marc. 15 -.
Primo, pertrahunt eum omnis
multitudo Judaeorum ad Pilatum,
et coram illo eum accusant, dicen-
tes: (Hunc invenimus subverten-
tem gentem nostram, et prohiben-
tem tributa daré Caesari).
a 26 /." et 4.a edd.
- M.vith., XXVII, 1-2 et ri-2G; Luc, XXIII, 1-5 et 13-25; Marc, XV 1-15;
Jo., XVIH . 28-40.
490
MONUMENTA IGNATIANA
AUTOGRAPHUM
2. ° 2.°: después de abellu Pila-
to vna vez y otra examinado, Pila-
to dize: (Yo no hallo culpa nin-
guna).
3. " 3.u: le fué preferido a Ba-
rrabás, ladrón ': (Dieron vozes to-
dos diziendo: no dexes a éste, sino
a Barrabás).
De los misterios hechos desde
CASA DE PlLATO HASTA LA DE He-
RODES *
l.° Primero: Pilato embió a
Jesú galileo a Herodes, tetrarcha
de Galilea.
49r 2.° 2.°: Herodes curioso :!
le preguntó largamente; y El nin-
guna cosa le respondía, aunque los
escribas y sacerdotes le acusaban
constantemente.
3.° 3.0 Herodes lo despreció
con su exército, vestiéndole con
vna beste blanca.
De LOS MISTERIOS HECHOS DESDE
casa de Herodes hasta la de Pi-
lato, Mat., 27 b; Le, 23; Ma., 15,
ET Jo., 19 4
1. " Primero: Herodes lo torna
a embiar a Pilato, por lo qual son
hechos amigos, que antes estavan
enemigos.
2. " 2.": tomó a Jesús Pilato, y
acotólo; y los soldados hizieron vna
a praeferido Aut.
b 16 Aut.
VULGATA VERSIO
2.0 Eo semel atque iterum exa-
minato, retulit Pilatus: (ego nullam
in eo inuenio causam).
3.0 Barabbae latronis, quam
Christi Jesu, liberationem malle se
iudaei proclamarunt 1 : (non hunc
sed Barabbam).
De transmisso Christo ad Hero-
dem, ibidem 5
Primo. Transmisit Pilatus Chri-
stum ad Herodem, aestimans quod
esset galilaeus.
2.0 Herodi poscenti curiosa 3
nihil penitus respondit, licet a
iudeis ualide aecusaretur.
j.° Ab Herode cu m suo exer-
citu spretus fuit atque ueste alba
indutus.
De reuersioxe ab Herode ad Pt-
latüm, Math., 27.0 a; Lic., 23." b;
Marc, 15." et Joan., 19." 4
Primo. Christum remisit ad
Pilatum Herodes, 66 et ambo ca
ipsa die, cum prius inimici essent,
sibi inuicem reconciliati sunt.
2." Jesum flagellis caedi iussit
Pilatus; milites eundem spinis co-
b iCt ms. et edil, allatae, praeter rom.
2."m el fus/., quae recle habent 27.0
b 21 ms. et dictat edd. praeter rom. 2."m
et Inst. quat bou habent 23.0
1 V.x LuC, XXII I, 6-25, intelligitur Dominuni ad Ucrodeni missum csse anteíiuani
Barabbae postpositus cssot. De Ilcrodc autem agitur in mysterio sequentL
Exerciiia — Mystkkia
491
VERSIO PRIMA
2.° lterum atque iterum exa-
minans eum Pilatus ait: (Ego nul-
lam in eo inuenio causam).
3.0 Praelatus est i 11 i Barabas
latro ' : (Clamauerunt omnes di-
centes: non hunc, sed Barrabam).
De factis a domo Pilati ad He-
RODEM, CAP. EODEM a 2
Primo. Pilatus misit Jesvm ut
galileum ad Herodem tetrarcham
Galileae.
2." Herodes curiosus 3 interro-
gat b eum multis sermonibus, et
ipse nihil respondebat, constan-
ter 74 accusantibus illum scribis
ac sacerdotibus.
3.0 Spernit illum Plerodes cum
exercitu suo, induens eum ueste
albac.
De factis a domo Herodis ad Pi-
LATUM, IBIDEM, ET Jo. 19 4
Primo. Herodes remisit illum,
vnde reconciliati sunt Herodes et
Pilatus, ante inimici d.
2.0 (Comprehendit Jesvm Pila-
tus et flagellauit; et milites ple-
a vbi supra.
b interloquitur.
? alba, ut insanum.
illum, ex quo reconciliatus fuit He-
rodes et Pilatus olim inimici.
VERSIO P. ROOTHAAN
Secundo, postquam Pilatus eum
semel et iterum examinasset, ait
Pilatus (Ego nullam invenio in eo
causam).
Tertio,ei praelatus fuitBarabbas
latro 1 ( Clamaverunt omnes di-
centes: non hunc sed Barabbam).
DE MYSTERIIS FACTIS A DOMO PILA-
TI USQUE AD [dOMU.m] HERODIS 8
Primo, Pilatus misit Jesum [ut-
pote] Galilaeum ad Herodem Te-
trarcham Galilaeae.
Secundo, Herodes, curiosus 8,
interrogavit eum multum, et ille
nihil ei respondit, licet Scribae et
Sacerdotes constanter eum accu-
sarent.
Tertio, Herodes eum sprevit
cum exercitu suo, induens eum
veste alba.
DÉ MYSTERIIS FACTIS A DOMO HE-
RODIS USQUE AD [dOMUM] PILATI
Matth. 27. Luc. 23. Marc. 15. ET
Jo. 19 4.
Primo, Herodes remittit eum ad
Pilatum, ob quam causam facti
sunt amici, cum prius essent ini-
mici.
Secundo, apprehendit Jesum Pi-
latus, et flagellavit eum; et milites
s Luc, XXm, 6-u.
3 \'. supra, Proleg., p. 70.
* Matth., XXVII, 26-30; Luc, XXIII, 12-16 et 22; Marc, XV, 15-20; Jo., XIX, i-G
492
MOXUMEXTA IGXATIAXA
AUTOGRAPHUM
corona de espinas, y pusiéronla
sobre su cabeza, y bestiéronlo de
púrpura, y venían a él y dezían:
(Dios te salue, rey de los iudíos);
[Qy dábanle de bofetadas[)].
3.° 3.0: lo sacó fuera en pre-
sentía de todos: (Salió pues Jesús
fuera coronado de espinas, y ves-
tido de grana; y díxoles Pilato: E
aquí el hombre); y como lo viesen
los pontífices, daban bozes dizien-
do: (Crucifica, crucifícalo).
VI LGATA VERSIO
ronarunt , atque purpura indue-
runt; deinde irridentes dicebant:
(salue, rex iudaeorum) et cola-
phos simul impingebant.
3.0 Ita coronatum spinis et
purpura indutum eduxit in propa-
tulum Pilatus, et ait: (Ecce Homo);
pontífices uero conclamabant :
(Crucifige, crucifige eum).
Di: los misterios hechos desde
casa de Pilato hasta la cruz
INCLUSIUE, JO., 19, IX. D 1
1. " Primero: Pilato, sentado
como juez, les cometió a Jesús,
para que le crucificasen, después
que los iudíos lo auían negado por
rey diziendo: (No tenemos rey sino
a César[)].
2. ° 2.": llevava la cruz a cues-
tas, y no podiéndola llevar, fué
constreñido 49v Simón drénen-
se, para que la leuase detrás de
Jesús.
3. " 3.0: lo crucificaron en me-
dio de dos ladrones, poniendo este
título (Jesús Nacareno, rey de los
iudíos).
De coxdemxatioxe et crucifixio-
xe Jesu Christi, Joaw, 19.0 '
Primo. Sedens pro tribunali
Pilatus, Christum iudicauit et tra-
didit crucifigendum, posteaquam
negantes eum iudaei suum regem
esse, dixerunt: (Non habemus re-
gem nisi Caesarem).
2.0 Baiulauit Christus crucem
suam, doñee ob uirium defectum,
Simón quidam cyreneus illam post
eum ferré compulsus est.
3." Inter dúos latrones crucifi-
xus fuit, adscripto titulo: (Jcsu^
nazarenus rex iudeorum).
1 Jo., XIX. 13-22; Matth., XXVII, 20 et 31-33, 37, 38; Marc, XV, 20-22, 26-28;
Luc, XXIII, 24-26, 32, 33, $8¡
EXERCTTIA
VERSIO PRIMA
ctentes coronam de spinis impo-
suerunt capiti eius, et ueste pur-
purea circumdederunt eum, et ve-
niebant ad eum et dicebant: Aue
rex iudeorum; et dabant ei ala-
pas).
3.° Eduxit illum foras uiden-
dum cunctis: (Exiuit ;1 quoque Je-
svs portans coronam spineam et
purpureum vestimentum) et dixit
illis: (Ecce homo); cumque uidis-
sent eum pontifices, clamabant
dicentes : (Crucifige, crucifige
eum).
74v De factis a domo Pilati üs-
QVE AD CRTJCEM INCLUSIUE, Jo., 19 1
Primo. Pilatus sedens pro tri-
bunali tradidit eis Jesvm ut crucifi-
geretur, postquam negauerant re-
gem judei dicentes: (Non habemus
regem nisi Caesarem).
2.'J Baiulauit sibi crucem, quam
cum non posset ferré b, angariatus
est Simón Cyrenensis, ut portaret
post Jesvm.
3.0 Crucifixerunt eum cum
duobus latronibus, hinc inde, ti-
tulo supraposito: (Jesvs Nazarenus
rex jvdeorum).
— Mystkkia 493
versio p. uoothaan
fecerunt coronam de spinis, et
posuerunt eam super caput ejus:
et vestierunt eum purpura, et
veniebant ad eum, et dicebant
(Ave Rex Judaeorum): et dabant
ei alapas.
Tertio, eduxit eum foras in con-
spectum omnium, (Exivit ergo Je-
sús portans coronam spineam, et
purpureum vestimentum), et dixit
eis Pilatus: (Ecce Homo), et cum
vidissent eum, Pontifices clama-
bant, dicentes: (Crucifige, crucifi-
ge eum).
DE MYSTERIIS FACTIS A DOMO PILA-
TI USQUE AD CRUCEM INCLUSIVE
Joax. 19. HIT. D !.
Primo, Pilatus sedens ut judex,
tradidit illis Jesum, ut eum crucifi-
gerent, postquam illum Judaei ne-
gassent [esse suum] Regem, di-
centes: (Non habemus regem nisi
Caesarem).
Secundo, portabat crucem hu-
meris suis, et cum non posset eam
portare, coactus fuit Simón Cyre-
naeus, ut illam portaret post Jesum
Tertio , crucifixerunt eum in
medio duorum latronum, ponen-
tes hunc titulum: (Jesús Nazarenus
Rex Judaeorum).
a (Exiuit... crucifige eum) A, única
parenthesi.
b quam nequiens ferré.
494
MOX ü MENTA ICXATI A X A
AL'TOGRAPHUM
VI" LO ATA VERSIO
De los misterios hechos ex la
CRUZ, JO., ig, LIT. E, F, G 1
1 . " Primero s : habló 7 pala-
bras en la cruz; rogó por los que
le crucificauan 3 ; perdonó al la-
drón; encomendó a San Joán a su
Madre, y a la Madre a San Joán;
dixo con alta voz (Sitio[)] 4 ; y
diéronle hiél y vinagre 5 ; dixo
que hera desmanparado ; dixo:
(acabado es); dixo: [QPadre en
tus manos encomiendo mi espí-
rituQ].
2. ° 2.0: el sol fué escurescido,
las piedras quebradas, las sepultu-
ras abiertas, el velo del templo
partido eñ dos partes tic arriba
abaxo a.
3.° 3.": blasphémanle dizien-
do: (Tú eres el que destruyes el
templo de Dios; baxa de la cruz);
fueron diuididas sus vestiduras,
a Add. in marg. pro deletis hecho pe-
damos, qi/od /egittir, etsi oblitt.. in Ka.; nisi
forte legenda m sil se despedazó.
66v De mysteriis ix cruce factis,
JOAX., ig.° 1
Primo - . Blasphemias a pertu-
lit in cruce (vah, qui destruís tem-
plum Dei) et diuisa sunt uestimen-
ta ejus.
2.0 Effatus est Dominus in cru-
ce uerba septem, orans uidelicet
pro crucifigentibus 3, latroni par-
cens, Matrem et Joannem sibi mu-
tuo commendans b, exclamans (si-
tio) 4, quando aceto eum potaue-
runt et deinde f se a Patre dicens
derelictum, postea (consummatum
est); ac postremo: (Pater, in ma-
nus tuas commendo spiritum
meum).
3.0 Sol obscuratus est, ipso
expirante, et petrae scissae sunt;
aperta quoque monumenta , et
uelum tem])li a summo ad infimam
Seq. etiam oblitt.
Sea. se oblitt.
Seq. (ronsummatuni est) oblitt.
' Jo., XIX, 23-37; Matth., XXVTI, 35-52; Maxc, XV, 24-38; Loe, XXIII, 34-4C.
'-' «Ma^nuni hic notatur discrimen inter vulgatam versionem et autographum. In illa
servatur fere ordo historiae ; in autographo contra, historiae serie praeterniissa, ordo
rerum contemplandarum accommodatus videtur ad coniniendatam toties a S. P. conside-
rationem ptrs'onarum, verborum, actionum, et, in tertia hebdómada, eoruiit quae Dominus
patiiur. In primo puncto videmus personam. Jesum ejusque verba, et ea quae patitur.
In secundo inaiiimata. quae, veluti personifícala suo modo do/ent, et dolorem suum
loquuntur. In tertio huméeos Christi, eorumque verba et actiones. Porro in aperto Christi
latere mérito haec desinit contemplatio, et in transfixo Jesu corde conquiescit. In corde,
doloris et amoris pclago.>... Ro., annot. 5, p. 163.
Exercitia — Mysteria
495
VLKSIO PKIMA
VERSIO P. ROOTHAAN
DE FACT1S IX CRUCE, 11SIDEM,
Jo., íg 1
Primo a Blasphcmabatur a
dicentibus: (Vah! qui destruís tem-
])lum Dei) (descende de cruce), et
diuisae sunt vestes eius.
2.0 Loquutus est septem verba
in cruce, orauit pro crucifixoribus s,
pepercit latroni; comendauit Joan-
nem Matri et Matrem Joanni; (cla-
mauit: sitio) 4, et potatus est felle
et aceto 5. Clamauit se derelictum;
(dixit: consummatum est). Dixit
Patri: (In manus tuas com-75
mendo spiritum meum).
DE MYSTERIIS FACTIS IX CRUCE.
Jo. ig. lut. E. F. G
Primo 2 , locutus est septem
verba in cruce: oravit pro iis, qui
eum crucifigebant 3, veniam de-
dit latroni, commendavit S. Joan-
nem Matri suae, et S. Joanni Ma-
trem : dixit alta voce: (Sitio) 4 et
dederunt ei fel et acetum 5 : dixit
se esse derelictum; dixit: (Con-
summatum est); dixit: (Pater, in
manus tuas commendo spiritum
meum).
Secundo, sol obscuratus fuit,
petrae scissae, sepulchra aperta,
velum Templi divisum in duas par-
tes a summo usque deorsum.
3.u (Sol obscuratus est et pe-
trae scissae, et monumenta aper-
ta, et velum templi scissum in
duas partes [)], latus lancea perfo-
a Prior punctorum ordo et mutatioues
factae in B sunt eadem quae in Vu. Vide
ibid. annot. a. p. jqó, et annot. >, p. 4Q4; in
A milla indicatur mutatio.
Tertio, blasphemant illum, di-
centes: (Vah, qui destruís Tem-
plum Dei, descende de cruce) fue-
runt divisa vestimenta ejus, per-
3 «Ita, in ipso actu crucifixionis. ut innuit S. Lucas [XXIII, 33-34], qui solus evan-
gelistarum hoc Domini vcrbum commemorat.-- Ibid., annot. 6.
4 «Yidetui- ex S. loanne [XIX, 28-30] verbum hoc: Sitio, prolatum a nomino
ultimo loco ante istud: Consummatum est. Actus ergo ille obedientiae, eum atcepit aee-
tnm , ut scriptura impleretur , ultimus fuit, post quem dixit: Consummatum est. Dereli-
ctum se dixisse videtur, postquam Matrem ipsam , quae sola sibi supererat in terris
quodammodo abdicavit.» Ibid., annot. 7.
5 Y. supra, Proleg., p. 70.
496
MON U MENTA ICNATI A X A
AUTOGRAPHUM
herido con la lanza su costado
manó agua y sangre.
De los misterios hechos desde la
cruz hasta el sepulchro inclusi-
üe1 ibidem 1
j¿° Primero: fué quitado de la
cruz por Joseph y Nicodemo, en
presencia de su Madre dolorosa
2. ° 2." fué llebado el cuerpo al
sepulchro y vntado y sepultado.
3. 'J 3.": fueron puestas guar-
das.
50r De la resurrectión de Xpo.
nuestro Señor; de la primera
aparición suya
I .° Primero: apareció a la Vir-
gen María 3, lo qual aunque no se
diga en la Escriptura, se tiene por
dicho, en dezir que aparesció a
tantos otros 4; porque la Escriptu-
ra supone que tenemos entendi-
miento, como está escripto: (¿Tam-
bién vosotros estáys sin entendi-
miento?) s.
VULGATA VERSIO
usque partem scissum; et latus
lancea confossum aquam et san-
guinem effudit á.
De mysterio sepulturae, ipid. 1
Primo. De cruce sublatus est
mortuus Dominus per Joseph at-
que Nicodemum in conspectu ipso
Matris afflictissima'e s.
2.° Delatum est ad sepulchrum
corpus, unctum et inclusum.
3.0 Adhibiti sunt inibi cu-
stodes.
67r De Christi resurrectione
ET APPARITIONE PRIMA
Primum apparuit Dominus Ma-
tri suae 3, postquam resurrexit,
cum dicat Scriptura, quod appa-
ruit multis 4. Licet enim nomina-
tim illam non exprimat, id nobis
tamen relinquit pro certo, tan-
quam intellectum habentibus; ne
alioqui iure audiamus illud: adhuc
et uos sine intellectu estis? \
•' ( ¡i do punctorum hujus loci i» ms. J 'ul-
gutae eral prius idetn <jn¡ est in . Int.; sed
mutatus est prout Ate a nobis exhibetur.
V. p. ./<?./, anrtot. j.
1 Jo., XIX, 3S-42 et el'. 25-27; Matth., XXVII, 55-GG; Marc, XV, 40-47; Luc, XXTH,
49-55-
2 Quanta conuniseratione Virginem tnatrem populus christianus semper, máximo
medio aovo, prosequutus sit, ostendunt v. g., antiqua illa (saeculi tragoedia Xpiutó;
Tiai7/tDv, qnac olim S. Gregorio Nazianzeno tribuobalur (vei s. 1295 et seqq., Migne, P. G.,
XXXVIII, 239-240) et Dialogus de pensione, qui etsi S. Anselmi non est, jam in primis
editionibus oi)erum ejus (nt in norimbergensi anni 1491) comparet (Migne, P. L., CLIX,
2S6-290), etc. Ai s quoque christíana hunc planctum Mariae (Dolorosa, Pietá, Vesperbild)
EXERCn la — Mystkria
497
VERSIO PRIMA
ratum, effudit :1 aquam et sangui-
nem.
DE FACT1S A CRUCE VSQUE AD SE-
POICHRUM INCLUSIUE, IBIDEM 1
1. ° Depositus est de cruce in
presentía Matris dolorose b 2 a
Joseph ab Arimathia et Nico-
demo.
2. " Delatum c est corpus eius
in sepulchrum et vnctum est.
3.0 Sepultum est, et adhibita
est custodia d.
De resurrectione Christi et
eius prima apparittone
VERSIO r. ROOTHAAN
cussum lancea latus ejus, manavit
aqua et sanguine.
de mysteriis factis a cruce us-
que ad sepulchrum inclusive
Ibtdem \
Primo, fuit depositus de cruce
per joseph et Nicodemum, in con-
spectu Matris suae dolorosae *.
Secundo, fuit delatum corpus ad
sepulchrum, et unctum et sepul-
tum.
Tertio, posití fuere custodes.
DE RESURRECTIONE CHRISTI DOMINI
NOSTRI DE PRIMA EJUS APPARITIONE
Primo. Apparuit Virgini Ma-
riae s, quod, licet non dicatui in
Scriptura, satis putaturdictum75v
dum dicitur e tot aliis apparuis-
se 4 ; supponit enim Scriptura nos
habere intellectum, iuxta illud:
(Uos adhuc sine intellectu es-
tis?) 5
;l protulit.
b cruce, coram quo stabat Mater do-
lorosa.
c ductum.
d adhibitae sunt custodiae.
e dicit prius B; dum dicitur A emen-
datum ex in hoc quod dicit.
Primo, apparuit Virgini Ma-
riae 3 ; quod licet non dicatur in
Scriptura, habetur pro dicto, cum
dicat eum apparuisse tam multis
aliis 4, quia Scriptura supponit nos
habere intellectum, sicut scriptum
est: (Adhuc et vos sine intellectu
estis?) 5
saepissime, imprimís a saeculo XIII, pingendo et sculpendo expressit. Cf. K. Atz und
St. Beissel, S. J., Die Kirchuche Kunst, 4 Aufl., Regensburg, 409-411. S. Ignatius
Matris dolorosae imaginem (quae aere incisa cernitur in Actis Satictorvm Julii, t. VII.
Comment. praev. de S. Ignatio, § 63, n. 651) muitis annis perpetuo secum circumtulit,
C f. Monum. Ignat., ser. 4.a, II, pp. 969-971.
3 V. supra, p. 418, annot. 1.
* Cf. Act.. [, 2-3; I Cor., XV, 4-8.
5 Matth., XV, 16.
Moni-m. Icnat. — Series II. ¡2
49*
Mo NUM ENTA ICXATIA X A
AUTOGRAPHÜM
De la 2.a aparición, Mar., ca. 16,
JA. C 1
1 . ° Primero:van muy a de ma-
ñana María Madalena, Jacobi y So-
lomé, al monumento, diziendo:
(¿Quién nos aleará la piedra de la
puerta del monumento?[)]
2. ° 2.° veen la piedra aleada y
al ángelo que dize: (A Jesú naza-
reno buscáis; ya es resucitado, no
está aquí[)].
3. ° 3.0: aparesció a María, la
qual se quedó cerca del sepul-
chro, después de ydas las otras
De la 3.a aparicióx, S. Mat., vlt.°
caplo. 3
1. ° Primero: salen estas Ma-
rías del monumento con temor y
gozo grande, queriendo anunciar
a los discípulos la resurrectión del
Seño[r].
2. ° 2.°: Xpo. nuestro Señor se
les aparesció en el camino, dizién-
doles: (Dios os salue); y ellas lle-
garon y pusiéronse a sus pies y
adoráronlo.
3. ° 3.0 Jesús les dize: (No te-
máys; yd y dezid a mis hermanos
que vayan a Galilea, porque allí
me verán).
■ S. Jgn. add. muy, deievitque salido
el sol; van di" mañana salido el sol Do.;
van de mañana Bu. Cur delevit Igu. salido
el sol, cum sil in Man:, XV, ¿. mide
exscripta sunt vv. muy de mañana? Forte
ut disquisitiones exegeticas vitaret tempere
e.xciiitiorum.
VILGATA VERSIO
De 2.a ArPARiTioxE, Marc, i 6." 1
Primo. Summo mane ad mu-
numentum profectae sunt Maria
Magdalena a, Jacobi et Salome ín-
ter se dicentes: (Ouis reuoluet no-
bis lapidem ab ostio monumentir).
2. ° Uiderunt lapidem reuolu-
tum, et angelí dictum audierunt:
(Jesum quaeritis nazarenum b. Sur-
rexit, non est hic).
3. " Apparuit Mariae Magdale-
nae, quae, aliis digressis, iuxta
se])ulchrum restiterat 5.
De apparitioxe 3.a, Math.,
ultimo *
Primo. Redibant a monumenti >
mulieres cum timore simul et gan-
dío ingenti, ut narrarent 67v disci-
pulis quicquid de Domini resur-
rectione intellexerant.
2. " Apparens eis in nía Chri-
stus aít: (Auete); et illae acceden-
tes, ac prostratae ad pedes eius,
i])sum adorarunt.
3. " Affatus est illas Dominus:
(Nolite timere; ite et renuntiate
iratribus meis, ut eant in Gali-
laeam. Ibi enim me uidebunt).
;| Magdalenae ms.
b 'l'am in ms. quam in /." ed. habí tur
hic interrogationis siguum. Deindt seqmtur
qui obütt.
" Marc, XVI, i-i 1; Mattii.. XXVIII, 1-7; Luc, XXIV, [-8; Jo., XX. 1. 11-17.
2 V. supra, Proleg.y p. G9.
» Mattii.. XXVHI, 8-10: Marc. XVI. 8-11: l.rc. XXIV. Wi ct 22-2;,.
EXERCH IA -
VERSIO PRIMA
ÜE 2.a APPARITIONE, MAR., lf> 1
Primo. Eunt ualde mane :i Ma-
ría Magdalene, Jacobi et Salomae
ad monumentum dicentes: (Ouis
reuoluct nobis lapidem ab hostio
monumenti?)
2." Vident lapidem reuolutum
et angelum dicentem: (Jesvm que-
ritis Nazarenum: non est hie).
3.0 Apparuit Mariae ibi rema-
nenti jüxta sepulchrum, aliis rece-
dentibus 2.
De 3.ia b apparitione, Math.,
ULTIMO 3
Primo. Egrediuntur L mulleres
de monumento cum timore et gau-
dio magno, uolentes annunciare
discii)u!is resurrectionem Domini.
2. " Christvs occurrit illis in uia
dicens: (Auete); ille autem 76
accesserunt et tenuerunt pedes
eius, et adorauerunt eum.
3. " Ait illis Jesvs: (Nolite ti-
mere: ite et renunciate fratribus
meis, ut eant in Galilaeam; ibi me
uidebunt).
a eunt mane orto iam solé. Sie Ai//,
aute correctionem S. Ignatii.
>> De 2> [He] B; De tertia A.
= eunt.
Mystéria 4qG
VKRSIO P. ROOTHAAN
DE SECI NDA APPARITIONE
Marc. 16. i.n r. lr. '.
l'rimo, eunt valde mane Maria
Magdalene, Jacobi, et Salome ad
monumentum, dicentes: (Ouis re-
volvet nobis lapidem ab ostio mo-
numenti?)
Secundo, vident lapidem revo-
lutum, et Angelum, qül dicit: (Je-
sum quaeritis Nazarenum. Surre-
xit, non est hic) .
Tertio, apparuit Mariae, quae
remansit juxta sepulchrum, post-
quam abivissent ceterae
DE TERTIA APPARITIOXE
S. Matth. ÜLT. CAP. 3 .
Primo, exeunt istae Mariae e
monumento cum timore et gaudio
magno, volentes annunciare disci-
pulis Resurrectionem Domini.
Secundo, Christus Dominus no-
ster illis apparuit in via, dicens
illis: (Avete): et illae accesserunt, et
prostraverunt se ad ejus pedes, et
adorarunt eum.
Tertio, Jesús dicit illis: (Nolite
timere. Ite, nuntiate fratribus meis,
ut eant in Galilaeam: ibi me vide-
bunt).
5oo
MONUMENTA J.GNATIANA
AUTOGRAPHUM
50v De la 4.a aparición, ca. vlt.°
DE Lu., LI. B 1
1. ° Primero: oydo de las mu-
geres que Xpo. era resugitado, fué
de presto Sant Pedro al monu-
mento.
2. ° 2.°: entrando en el monu-
mento, vió solos los paños, con
que fué cubierto el cuerpo de Xpo.
nuestro Señor y no otra cosa.
3. ° 3. °: pensando San Pedro en
estas cosas se le aparesció Xpo. y
por eso los apóstoles dezían: (Ver-
daderamente el Señor a resuscita-
do y aparescido a a Simón).
De LA 5.a APARICIÓN EN EL VLT.°
ca. de S. Lucas 2
1. ° Primero: se aparesge a los
«üsgípulos que yvan en Emaús ha-
blando de Xpo.
2. ° 2.°: los reprehende mos-
trando por las Escrituras, que Xpo.
hauía de morir y resuscitar: (¡Oh
nescios y tardos de corazón para
creer todo lo que han hablado los
prophetas! ¿No era necesario que
Xpo. padesciese, y así entrase en
su gloria?[)]
3. ° 3.0: por ruego dellos se de-
tiene allí, y estuuo con ellos hasta
que en comulgándolos, desapares-
ció; y ellos tornando dixeron a los
a ;iparosc!ó Do. et Bu.
VULGATA VRRSIO
De apparitione 4.a, Luc, vltimo 1
Primo. Audita Petrus ex mu-
lieribus Christi resurrectione, cu-
currit ad monumentum.
2.0 Introgressus sola uidit lin-
teamina, quibus fuerat inuolutum
corpus.
3.0 Cogitanti super his Petro
Christus se ostendit; vnde dice-
bant apostoli: (Surrexit Dominus
uere et apparuit Simoni [)].
De apparitione 5.a, ibidem 1
Primo. Duobus discipulis dein-
ceps apparuit cum irent in Em-
maus, et de ipso colloquerentur.
2.0 Redarguit eorum incredu-
litatem, et mysteria passionis at-
que resurrectionis ipsis exposuit:
(O stulti et tardi corde ad creden-
dum in ómnibus, quae locuti sunt
prophetae. Nonne 68 oportuit
Christum pati, et ita intrare in
gloriam suam?)
3." Rogatus, cum eis mansit,
fractoque ipsis pane a disparuit;
qui súbito in Hierusalem reuersi,
nuntiauerunt aj)OStolis, quomodo
» dataque ipsis comniunionc.
í.ui ., XX1\', 9-12, 53-34; Jo.. XX, 1-10; I Cor.. XV, 5.
ExERCrriA — Mysteki.v
501
VI.RSIO PRIMA
Dli 4.a APPARITIONE, Lu., VLT1MO 1
Primo. Cum audisset :i a mulie-
ribus quod Christvs resurrexisset,
propcrauit Petras ad monumen-
tum.
2. " Intrans in monumentum
(uidit lintheamina sola posita) b.
3.0 Cum de his cogitaret c ap-
paruit i 11 í Jesvs; ideo apostoli di-
cebant: (surrexit Dominus veré et
apparuit Simoni [)].
De quinta apparitione, Lu.,
IBIDEM 2
Primo. In Emmaus euntibus
discipulis et loquentibus de Chri-
sto apparet ipse.
2.0 Increpat eos, ostendens ex
Scripturis, Christi resurrectionem
et mortem: (O stulti et tardi corde
ad credendum in ómnibus quae
locuti sunt prophetae ; nonne
oportuit Christvm pati et 76v ita
intrare in gloriam suam).
3. " Detinetur precibus illorum,
et cum eis mansit doñee eis panem
frangens d disparait; et illi redeun-
tes annunciauerunt discipulis (quo-
a audito.
b posita) et nihil aliud.
c cum haec ipse cogitauit.
d eis communionem exhibens , quod
est in A emendatum ex eos communicans.
2 Loe, XXIV, 13-35; Marc, XVI, 12-13
VERSIO I*. ROOTHÁAN
DE QUARTA APPARITIONE
S. LUC. CAP. ULT. I.ITT. 15 '.
Primo, cum audisset ex mulie-
ribus, Christum resurrexisse, ivit
cito S. Petrus ad monumentum.
Secundo, intrans in monumen-
tum, vidit sola linteamina, quibus
coopertum fuit corpus Christi Do-
mini nostri et nihil aliud.
Tertio, cogitanti S. Petro de his
rebus apparuit Christus: et pro-
pterea dicebant Apostoli: (Surrexit
Dominus veré, et apparuit Si-
moni).
DE QUINTA APPARITIONE
ULT. CAP. S. LUCAE \
Primo, apparet Discipulis, qui
ibant in Emmaus, loquentes de
Christo.
Secundo , reprehendit illos o-
stendens per Scripturas , quod
Christus debebat mori et resurge-
re. (O stulti et tardi corde ad cre-
dendum in ómnibus, quae locuti
sunt Prophetae. Nonne haec opor-
tuit pati Christum, et ita intrare in
gloriam suam?)
Tertio, ad preces illorum rema-
net ibi, et fuit cum illis, doñee in
actu quo ipsis communionem da-
bat disparuit: et ipsi revertentes
502
MONUMENTA ICXA TI ANA
AUIOGKAPIIUM
discípulos, como lo auían conos-
cido en la comunión '.
De la 6.a aparición, Jo., CA. 20,
LI. E, F 5
1. ° Primero: los discípulos es-
tauan congregados (por el miedo
de los judíos [)], excepto Sancto
Thomás.
2. ° 2.": se les aparesció Jesús
estando las puertas cerradas, y es-
tando en medio dellos 51 dize: (Paz
con vosotros).
3. " 3.°: dales el Espíritu Sancto
diziéndoles: (Recebid el Spíritu
Sancto; a aquellos que perdonáre-
des los peccados, les serán perdo-
nados).
La 7.a APARICIÓN, JO., 20, LI. G 3
1. " Primero: Sancto Thomás,
* incrédulo, porque era absenté de
laaparición precedente, dize: [(] Si
no lo viere no lo creeré [)].
2. ° 2.°: se les aparece Jesús
desde ay a ocho días, estando ge-
rradas las puertas, y dize a Santo
Thomás: (Mete aquí tu dedo, y vee
la verdad a, y no quieras ser incré-
dulo, sino fiel).
3. " 3.": Sancto Thomás creyó,
diziendo: (Señor mío y Dios mío);
al qual dize Xpo.: (Bienauentura-
dos son los que no vieron y cre-
yeron).
;l 4 w. praec. non snni ¡n Evangelio.
VULGATA VLRSIO
uidissent eum, et in fractione pa-
ñis agnouissent.
De apparitioxe 6.a, Joan., 2o." 5
Primo. Discipuli omnes (prae-
ter Thomam) domi congregati
erant, propter iudaeorum metum.
2.° Ingressus ianuis clausis
Christus, et in medio eorum con-
spicuum se praebens, ita compel-
lauit: (Pax vobis).
3.0 Spiritum Sanctum eis dedit
et ait: (Accipite Spiritum Sanctum;
quorum remiseritis peccata, remit-
tuntur eis etc.).
De apparitioxe 7.a, ibidem 3
Primo. S. Thomás cum appa-
ritioni praedictae non interfuisset,
protestatus erat: (Nisi uidero, non
credam).
2.0 Post dies octo, iterum
clausis ianuis obtulit se uidendum
Christus, et Thomae dixit: (Infer
huc digitum tuum et uide, et noli
esse incredulus sed fidelis).
68v 3." Exclamauit Thomás
(Dominus meus et Deus meus),
cui subintulit Christus: (Beati qui
non uiderunt et crediderunt).
1 Sanctus [gnatius, cum hanr fractíonem pañis sacram eucharistiam fuisse dicit in
/Int., sequutus cst multonim opinionem, quam tenuit etiam S. Augustinus, De cottsensu
cvangelistarum, I. III, c. XXV, n. 72, (Mi»ne, P. I.., XXXTV, 1200).
EXERCITIA — Mystekia
5"3
VERSIO PRIMA
modo cognouerunt eum in fra-
ctione pañis).
De 6.a APPARITIQNE, Jo., 20 4
Primo. Discipuli erant congre-
gan propter metum iudeorum,
dempto Thoma.
2. " Apparuit illis ianuis clausis
(et stans in medio ait: pax uobis).
3. " Insuflar, in eos et dat eis
Spiritum Sanctum dicens: (Accipi-
te Spiritum Sanctum; quorum re-
miseritis peccata remittentur eis).
De 7.a apparitioxe, Jo., 20 *
Primo. Incredulus Thomas, qui
absens fuerat in praecedenti ap-
paritione, ait: (Nisi uidero, non
credam).
2." Apparuit illis Jesvs, ianuis
clausis, post dies 8.° et ait ad 77
Thomam: (Infer digitum tuum et
uide etc. et noli esse incredulus,
sed fidelis).
3.0 Thomas credidit dicens:
(Dominus meus et Deus meus),
cui Christvs: (Beati qui non uide-
runt et crediderunt).
VERSIO P. ROOTHAAN
dixerunt Discipulis, quomodo co-
gnovissent eum in communione '.
PE SEXTA APPARITIONE
Jo. CAP. 20 LTTT. E. F 5.
Primo, Discipuli erant congrega-
ti (Propter metum Judaeorum), ex-
cepto S. Thoma.
Secundo, apparuit illis Jesús,
cum essent januae clausae: et stans
in medio illorum, dicit: (Pax vo-
bis).
Tertio, dat illis Spiritum san-
ctum, dicens illis: (Accipite Spiri-
tum sanctum; quorum remiseritis
peccata, remittuntur eis).
DE SEPTIMA APPARITIOXE
JO. 20 LITT. G S.
Primo, sanctus Thomas incre-
dulus, quia aberat ab apparitione
praecedente, dicit: (Nisi videro...
non credam).
Secundo, apparet illis Jesús inde
post dies octo, cum essent januae
clausae, et dicit S. Thomae: (Infer
digitum tuum huc, et vide... et noli
esse incredulus, sed fidelis).
Tertio, S. Thomas credidit, di-
cens: (Dominus meus et Deus
meus): cui ait Christus: (Beati qui
non viderunt, et crediderunt).
2 Jo., XX, 19-23; Marc, XVI, 14; Luc, XXIV, 36-43; Act., X, 40-41; I Cor., XV, 5.
3 Jo., XX, 24-29.
MO X U MENTA IGNATIA X A
AUTOGRAPHUM
DE LA 8 APARICIÓN', JO., CA. VLT.",
LI. A, B 1
1 . ° Primero: Jesús aparesce a ;
de sus discípulos a que estavan pes-
cando, los quales por toda la no-
che no habían tomado nada, y es-
tendiendo la red por su manda-
miento, (no podían sacalla por la
muchedumbre de peces).
2. ° 2.° por este milagro San
Joán lo conosgió s, y dixo a Sant
Pedro: (El Señor es), el qual se
hecho en la mar, y vino 51v a
Xpo.
3. ° 3.0: les dió a comer parte
de vn pez asado y vn panar de
miel s; y enconmendó las ovejas a
San Pedro, primero examinado tres
vezes de la charidad *, y le dize:
(Apacienta mis ovejas).
De la g.a aparictóx, Mat., ca.
vlt.°, li. u 5
I ° Primero: los discípulos por
mandado del Señor, van al monte
Thabor 6.
2.° 2.°: Xpo. se les aparesce y
a Addita supra tos. pro dele/o apósto-
les, quod retine/ Do.
VULGATA VERSIO
De apparitioxe 8.a, Joax.,
VLTIMO 1
Primo. Palam se denuo fecit
Christus piscantibus septem disci-
pulis, qui, cum tota nocte nil ce-
pissent, iactum ad mandatum eius
rete extrahere iam non ualebant.
prae piscium multitudine.
2.° Per id miraculum agn>>-
scens eum Joannes * , ait Petro:
(Dominus est), qui confestim desi-
liens in mare, ad Christum ac-
cessit.
3.0 Dedit eis ut comederent
panem et piscem a. Postea Petn>
an se diligeret ter interrogato 4,
suum ouile commendauit: (Pasee
oues meas.)
De apparitioxe g.a, Math.,
VLTIMO 5
Primo. Ex Domini mandato
abeunt discipuli ad montem Tha-
bor 6.
2." lis apparens Ule inquit :
;l Quat sub num. j." continentur, ex-
statti in fragmento rliartae margini agg/u-
tinuto. In textil haec. linea subducta, ut
deleantur: 3.° Coniedit Christus de oblato
sibi pisce asso et de fauo mellis :l.
» Jo., XXI, 1-17.
• V. supra, Pro/eg., p. 6g.
n Solum piscem et panem hac occasione Christus discipulis obtulit: Jo., XX, 13;
l'avum mellis ipso resurrectionis die ChristO discipuli obtuleiunt: Luc, XX1\', 42.
• V. supra, Pro/eg., p. 70.
» Matth., XXVIII, 16-20; Marc.. XVI, 15-18.
• Montem illum fuisse Thabor, ñeque in Evangelio, ñeque in veteribus Terrae
Sanctae itinerariis et descriptionibus, ut S. Silviae, S. Willibaldi, Antonini Placentini,
Adamnani, Rurchardi etc., ubi de Thabor agitur, invenitur. Admiserunt id tamen
Nicolaus Lyranvs {Postilla, in Matth. XX\'III, iG, col. 469; Biblia, t. Y, Yenctiis,
EXERCITIA — MySTEKIA
5"5
VERSIO PRIMA
De 8.a APPARITIONEj Jo., vi/mío 1
Primo. Jesvs apparuit 7 disci-
pulis 1 piscantibus, qui per totam
noctem nihil prendiderant, et ad
imperium illius, laxato reti (non
ualebant prae multitudine piscium
illud trahere).
2." Per hoc signum Joannes
cognouit eum - , et dixit Petro:
(Dominus est), qui mittens se in
mare uenit ad Jesvm.
j.° Dabat eis ut coniederent
panem et piscem h, et commisit
oues Petro, examinato prius ter
de dilectione 4, dicens ei : (Pasee
oues meas).
DE 9.a APPARITIONE, MATH.,
VLTIMO 3
Primo. Discipuli de mandato
Domini pergunt ad montera, qui
dicitur Thabor 6.
2." Apparuit illis Jesvs dicens:
a apostolis. Loáis a S. Ign. emendatus
in Ai//.
b comederent partcm piscis assi et
l'aiium mellis ;'.
VERSIO i'. KOOTHAAX
I)K OCTAVA APPARITIONE
JO. CAP. ULT. LfTT. A. B '.
Primo, Jesús apparet septem ex
suis Discipulis piscantibus, qui tota
nocte nihil prendiderant: et jacien-
tes rete ad ejus mandatum (Non
valebant illud trahere prae multi-
tudine piscium).
Secundo, per hoc miraculum
S. Joannes illum cognovit *} et
dixit S. Petro (Dominus est.): qui
projecit se in mare, et venit ad
Christum.
Tertio, dedit illis ad comeden-
dum partera piscis assi et favum
mellis 3 : et commendavit oves
[suas] S. Petro , examinato pri-
mum tribus vicibus de caritate 4,
et dicit illi: (Pasee oves meas).
DE NONA APPARITIONE
Matth. CAP. ULT. LITT. D 5.
Primo, Discipuli ex mandato
Domini eunt ad montem Tha-
bor G.
Secundo, Christus illis apparet,
anno 1603); Pseudo-BonaventüRA {Vita Christi, c. 93, ad fin. et 94); Ludolfus
(II, LXXX, I); DlONYSIUS Cartusianus (Enarrationes in quatuor roangelistas in c. XXVI 1 1
Matthaei, art. 45, f. gjv, Parisiis, 1541); item doctissimi viri Caesar Baronius {Armales,
in ann. Chr. 34, n. CCX, col. 273, Moguntiae, 1601) et Corneliüs Jansemus, gandavensis.
(Commentarii in sitam Concordiam, Venetiis, 15S6, part. IV, p. 581). Atque aliqua saltem
traditione histórica hanc sententiam fulciri colligitur ex Hugonis Grotii (f 1645) An-
nOtationibus in Xovum Testamenlum. t. II, part. I, Erlangae et Lipsiae, 17 56, p. 4G5. Cf.
etiam Francisci Quaresmii, O. F. M. (y 1656), qui Custos Terrae Sanctae fuit, ferrete
Sanctae Elucidatio, II, \'enetiis, 18S1, Peregr. I\T, c. 2, p. 636.
M( IN l f MENTA IGN ATIAXA
5üO
AUTOÜR APHTM
dize: (Dada me es toda potestad
en cielo y en tierra [)].
3.° 3.0: los embió por todo el
mundo a predicar diziendo: (Yd y
enseñad todas las gentes bauti-
zándolas en nombre del Padre y
del Hijo y del Spíritu Sancto) '.
DE LA IO.a APARICIÓN EX LA PRI-
MERA EPÍSTOLA A LOS CORIXTHIOS,
CA. 15, LI. ti -
(Después fué visto de más de
500 hermanos juntos).
De LA 11.a APARICIÓN EX LA PRI-
MERA EPÍSTOLA A LOS CORIXTHIOS,
ca. 15, LI. tí S
(Aparesció después a Santiago).
52r De la 12.a aparición
Aparesció a Joseph abarima-
tia, como píamente a se medita y
se lee en la vida de los Sonetos 4.
De LA 13 APARICIÓN, 1.a EPÍSTOLA
Cor., ca. i 5, 1.1. b 5
Aparesció a Sant Pablo después
de la Ascensión, (finalmente a my
a Prius como dize el euangelio de Xi-
codemo.
VULGATA VERSIO
(Data est mihi omnis potestas in
coelo et in térra).
3.0 Mittens eos ad praedican-
dum per uniuersum orbem sic
mandauit: (Ite, et docete omnes
gentes, baptizantes 69 eos in no-
mine Patris et Filii et Spiritus
Sancti)
De apparitioxe 10.a, 1 Cor., i 5/' 5
(Deinde uisus est plusquam quin-
gentis fratribus simul).
De apparitione 11.a, ibidem 3
(Apparuit deinde Jacobo).
De apparitione 12.a
Apparuisse Christum etiam Jo-
sepho ab Arimathia legitur in ha-
giographis quibusdam, et uerisi-
mile est atque meditatu pium *.
De apparitione 13.a,
I Cor., 15.0 5
Apparuit et beato Paulo post
ascensionem: (Nouissime uero tan-
1 Xotatu dignum est apparitiones 2-9 jam a Sancto Augustino ea serie recensitas
esse, qua hic proponuntur. (De amstnsu evangelistarum , I. 111, c. XXV, n. 83; Migue,
P. L., XXXIV, 12 14).
■ 1 Cor., XV, G. Hanc apparitionem a praecedenti distinguit etiam S. Tiiomas, /«
Kpist. I ad Cor., X\\ t. XIII ed. Parmae anni 1872, j). 278. Idem sentit Cornki.y, S. J.,
Commeiitarius in epist. I Cor., Parisiis, 1890, pp. 4;4-4>^, item alii. Quídam tamen utram-
(]ue apparitionem eanulem esse diCUDt SOÁREZ incertum esse ait, sitne eadem an di-
versa, Demysterüs Vitae C/irisíi, disp. XLIX, sect. V., n. 9,
EXERCITIA — MvSTEKlA
VKRSIO PRIMA
(Data est mihi omnis potestas in
cáelo et in térra).
77 v 3.0 Misit eos in uniuersum
orbem ad predicandum, dicens:
(Euntes docete omnes gentes, ba-
ptizantes eos in nomine Patris et
Filii et Spiritus Sancti) a '.
Dli 10.a APPARITIONE,
1 Cok., i 5, 6 2
[QDeinde uisus est plusquam
quingentis fratribus simul[)].
DE I I.* APPARITIONE, IBIDEM, 6 a
[(]Apparuit deinde Jacobo[)].
De 12.a APPARITIONE
Apparuit Joseph ab Arimathia,
ut pie meditari licet b *.
DlC 13.a APPARITIONE,
1 Cor., 15, 6 5
Apparuit Paulo post ascensio-
nem: (Nouissime uero tamquam
a Sancti amen. — b ut legitur in euange-
lio Xicodemi. Ita prius in Aut. Sed hic desi-
deratur altera pars correctionis Ignatianae.
507
VERSIO V. ROOTHAAN
et dicit: (Data est mihi omnis po-
testas in Coelo, et in tena).
Tertio, misit eos per totum
mundum, ad praedicandum, di-
cens: (Euntes docete omnes gen-
tes, baptizantes eos in nomine Pa-
tris, et Filii, et Spiritus sancti) '.
DE DECIMA APPARITIONE
IN PRIMA EPIST. AD CORINTH.
CAP. 15. LITT. B ;.
(Deinde visus est plus quam
quingentis fratribus simul).
DE UNDECIMA APPARITIONE
[N PRIMA EPIST. AD CORINTH.
CAP. I5. LITT. B 3.
(Deinde visus est Jacobo).
DE DUODECIMA APPARITIONE
Apparuit Josepho ab Arima-
thaea, ut pie cogitatur meditando,
et legitur in vita Sanctorum 4.
DE DECIMATERTIA APPARITIONE
EPIST. I. AD CORINTH. CAP. 15.
LITT. B 5.
Apparuit S. Paulo post Ascensio-
nem. (Novissime tamquam abor-
3 I Cor., XV, 7. Jacobus autem ille erat Jacobus Alphaci. Cf. Cornely, ubi supra,
V- 455
' V. supra, Proleg., p. GS.
s I Cor., X\t, 8. Sed locus hic ad primani tantum hujus meditationis partem, quac
est de Christo a Paulo viso, pertinet, ad reliquas autem partes spectant máxime
Eph., IV, 9; I Petr., III, 18-20; Act., I, 3. Fortasse ab eo loco «Aparesció también» vo-
luit S. Ignatius compendium totius quartae hebdomadis indicare, sicut in fine hebdo-
madis tertiae totam passionem simul contcmplandam proposuit. Ita prudenter conjicit
Franc. de Hummei.auer, Meditatíonum... pumita, ed. alt., 1909, p. 496.
5o8
MONU MENTA IGNATIANA
AUTOGRAPIIUM
como abortiuo se me aparesció).
Aparesció tanbién en ánima a los
padres sanctos del limbo, y des-
pués de sacados y tornado a to-
mar el cuerpo, muchas vezes apa-
resció a los discípulos y conuer-
saua con ellos a.
De la Ascensión de Xpo. nuestro
Señor, act. I, ti. a, b 1
1. ° Primero: después que por
espacio de 40 dias aparesció a los
apóstoles, haziendo muchos argu-
mentos y señales y hablando del
reyno de Dios, mandóles que en
Hierusalem esperasen el Spíritu
Sancto prometido.
2. ° 2.0: sacólos al monte Oli-
beti, [(] y en presencia dellos fué
a Interpinigimus huhc locum ut Aut.
Paires a congregatione V genera/i Societa-
tis ad Vulgatam ex Autographo emendan-
dam designad Ha leguttt, ut rcsumpto cor-
pore — tornado a tomar el cuerpo, sil in
fine secundi puncti. Vide fudicium deputa-
torum, in fine, ante Directorium a. /jgg.
l'nde Patribus sanctis, qui m limbo fue-
ran/, duplici modo ac tcmpore apparuissct
Christns: primo anima tantum in limbo:
eductis deinde ex limbo, anima et eorpore.
TeXtttS lamen S. Patris l/une sensum red-
dere non videtnr; sed potius quem referí
Iranslalio P. Roothaan. Utrum apparueril
Patribus, resumpto eorpore. Christns necne.
S. Ignatius nec affirmat nee negat. Do. bis
pingit virgulam (,): post limbo et post dis-
cípulos, i/uod beue convenit cum explícala
sententia. Ludo/fus in Vita C/iristi, 11.
I.XX\', versus finem, narrat apparuisse
Christum Patribus. c limbo eductis, quos in
Ierres! ri par a d i so reliquisset etc. J'ide
P-J°7- annot. 5.
VLLGATA VKRSIO
quam abortiuo uisus est et mihi)
inquit ipse.
Apparuit etiam patribus in lim-
bo, quoad animam, et postquam
inde educti sunt.
Denique, resumpto eorpore, ap-
parebat passim discipulis, et cum
eis craebro uersabatur a.
De ascensione Christi,
Act., primo 1
Primo. Postquam jam per dies
quadraginta 69 v multoties se
Christus discipulis suis uiuum exhi-
buisset (in multis argumentis et
signis, loquens eis de regno Dei),
misit eos Hierosolymam, ut pro-
missum sibi Spiritum Sanctum illic
expectarent.
2." Eduxit eos ad Oliueti mon-
tem: (et uidentibus illis eleuatus
a V. annot. a sub Aut.
1 Act., I, 1-12; Marc, XVI, 14-19; Luc, XXIV, 50-52.
Exf. RcniA — Mysteria
509
VKRSIO PRIMA
abortiuo, uisus est et mihi.) Ap-
paruit etiam in anima sanctis •' in
limbo existentibus; deinde eis
eductis et reassumpto corpore,
saepius discipulis apparebat et
conuersabatur cum eis.
VERSIO P. ROOTHAAN
tivo visus est mihi). Apparuit etiam
in anima Patribus sanctis Limbi, et
postquam [eos inde] eduxisset, et
cor]>us iterum assumpsisset, mul-
tis vicibus apparuit Discipulis, et
conversabatur cum Lilis.
De ascensione Christi,
Actuum, i.° 1
Primo. Postquam (per quadra-
ginta dies apparuit apostolis in
multis argumentis et signis, lo-
quens de regno Dei), praecepit ut
Hierosolimis ex-78 pectarent Spi-
ritum Sanctum promissum.
2.0 Eduxit eos ad montem Oli-
ueti (et uidentibus illis eleuatus
DE ASCENSIONE CHRISTI DO.MINT
NOSTRI ACT. I. LITT. A. B '.
Primo, postquam per spatium
quadraginta dierum apparuisset
Apostolis, faciens[praebens] multa
argumenta et signa, et loquens de
Regno Dei, mandavit illis, ut in Je-
rusalem promissum Spiritum san-
ctum expectarent.
Secundo, eduxit illos ad mon-
tem Oliveti, et in praesentia eorum
a sanctis patribus. V. annot. a sub Aut.
MOX U M EXT A IGNATIA X A
5IO
.U'TOORAPHl'M
eleuado y vna nuve le hizo des-
apares^er dellos ojos dellos [)].
3.° 3.0: mirando ellos al cielo
les dizen los ángeles: (Varones ga-
lileos, ¿qué estáys mirando al <;ie-
lo?, este Jesús, el qual es lleuado
de vuestros ojos al cjelo, así ven-
drá como le vistes yr en el cielo).
52v Reglas para ex alguna ma-
nera SEXT1R Y COGXOSCER 1 LAS
VARIAS MOCIONES QUE EX LA ÁXIMA
SE CAUSAX: LAS BUEXAS TARA RES-
CIBIR Y LAS MALAS PARA LANCAR; Y
SON MÁS PROPRIAS PARA LA PRIMERA
SEMANA
1.a regla. La primera regla: en
las personas que van de peccado
mortal en peccado mortal, acos-
tumbra comúnmente el enemigo
proponerles placeres aparentes,
haziendo ymaginar delectaciones
y placeres sensuales, por más los
conseruar y aumentar en sus vi-
cios y peccados, en las quales per-
VU LG ATA VERSIO
est,et nubes suscepit eum ab oculis
eorum).
3.0 Eisdem in caelum suspi-
cientibus dictum est per duos viros
in úestibus albis adsistenics , quos
angelos fuisse credimus a, (Viri ga-
lilaei, quid statis aspicientes in
caelum? Hic Jesús, qui assumptus
est a uobis in caelum, sic ueniet,
quemadmodum uidistis eum eun-
tem in caelum).
70 ^
Regvlae aliquot ad motus a\t-
mae, quos diuersi excitaxt spiri-
tus,discerxexd0s ', ut boxi solum
admittaxtur et pellaxtur mali,
anuertexdum est quod potiss1-
mum coxuexiuxt exercttiis pri-
mae hebdomadae
Prima regula est. C)uud illis qui
facile peccant letaliter, et pecca-
tum 1 teccato addunt, fere solet ini-
micus noster, ¡Ilécebras carnis et
sensuum delectationes obiieere, ut
eos teneat peccatis plenos, ac sem-
per cumulum adaugeat. Spiritus
ueru bonus, e contrario, conscien-
tiam illorum pungit assidue. et per
» dictum est per angetum:
1 Xota bene, lias reculas esse non solum ad disccMncndos, sed etiam ad sontiendos
animi motus; et ¡d quidem non omni. sed aliquo modo. Cf. Ro.t annot. 1, p. iCg.
Exr.RCi tía — Regii.ae
VEKSIO PRIMA
est a, ct nubes suscepit euni ab
oculis eorum).
3." Suspicientibus illis in cae-
lum dieitur ab angelis: (Viri gali-
lei, quid statis aspicientes in cae-
lum? Hic Jesvs, qui assumptus est
a uobis in caelum, sic ueniet quem-
admodum uidistis eum euntem in
caelum [)].
511
VKRSIO V. ROOTHAW
elevatus est, et nubes sustulit eum
ab oculis eorum.
Tertio, aspicientibus illis in coe-
lum, dicunt illis Angeli: (Viri Gali-
laei, quid statis aspicientes in coe-
lum? Hic Jesús, qui assumptus est
a vobis in coelum, sic veniet, quem-
admodum vidistis eum euntem in
coelum.)
79r Sequuntur aliquot regulae
AD DISCERNENDOS VARIOS SPIRITUS
ANIMAM AGITANTES, VT b BONI RE-
CIPLANTUR , MALI VERO PELLANTTJ R,
QUAE QUI DEM M AGIS CONUEXIUNT c
PR I M A E H EBDOMADA E
Prima regula est, quod iis qui ex
uno peccato mortali d in aliud
corruunt, solet comuniter diabolus
proponere delicias, uoluptates et
delectationes sensus ante illorum
imaginationem, quo magis confir-
mentur in peccatis et obstinatio-
res fiant e: contrario modo cuín
his consueuit agere bonus spiri-
a est in coelum.
b ad hoc vt.
c propriae sunt.
d /ta A emtndatum ex qui occaluerunt
et habituad in peccatis ita ut ex uno pec-
cato laetali; ex peccatum peccato ad-
dunt quod supra vers. scriptum et deletum
est.
' emergant.
regulae ad sex itendl'm et co-
gxoscexdum aliquo modo 1 va-
rias motioxes quae ix anima ex-
citantür: bonas, ut suscipiantur,
malas, ut rejiciaxtur. slntque
magis propriae [sive convenien-
tes istae retíulae] pro prima he-
BDOMADA.
Prima regula: in illis qui eunt
[ruunt] a peccato mortali in pec-
catum mortale; solet communiter
inimicus pro])onere eis delicias
apparentes, efficiendo ut imagi-
nentur delectationes et volu|)tates
sensuales, quo magis illos conser-
vet et adaugeat [promoveat] in
suis vitiis et peccatis: in quibus
MONXJ MENTA TCXATIAXA
512
AUTOGRAPHUM
sonas el buen spíritu vsa contrario
modo, punzándoles y remordién-
doles las conscientias por el sin-
dérese 1 de la razón.
2.a regla. La segunda: en las
personas que van intensamente
purgando sus peccados, y en el
seruitio de Dios nuestro Señor de
bien en mejor subiendo, es el con-
trario modo que en la primera re-
gla; porque entonces proprio es
del mal espíritu morder, tristar y
poner impedimentos inquyetando
con falsas rrazones, para que no
pase adelante; y proprio del bueno
dar ánimo y fuercas, consolacio-
nes, lágrimas, inspiraciones y quye-
tud, facilitando y quitando todos
impedimentos, para que en el bien
obrar proceda adelante 2.
VUI.C.ATA VERSIO
synderesis 1 rationisque officium a
peccando deterret.
2.a Ouod aliis hominibus, qui
se a uitiis et peccatis purgandos
curant solicite, et in obsequii diuini
studio magis ac magis in dies pro-
mouent, immittit spiritus malignus
70v molestias, scrupulos, tristitias,
rationes falsas et alias id genus
perturbationes, quibus profectum
illum impediat. Spiritui autem
bono, ex opposito, proprium con-
suetumque est, recteagentibus ani-
mum ac uires addere, consolari,
deuotionis lachrimas ciere, ¿Ilu-
strare mentem et tranquillitatem
daré, sublatis obstaculis ómnibus,
ut expeditius alacriusque per ope-
ra bona semper ultra tendant *.
1 Thcologi scholastici verbo synderesis saepissime usi sunt. Invenitur jnm in S. Hie-
honymi Commentario in Ezechielem, I. I, c. I (Migne. P. L.. XX\'. 22), ubi sic explicatur:
• Scintilla conscicntiae... (|ua virti voluptatibus, vcl íurore, ipsaque intordum rationis de-
ccpti similitudino. nos peccare sentimus.» S. THOMAS autem dicit: «Synderesis dieitur
lex intcllcctus nosíri. in quantum est habitus continens praecepta legis naturalis, quae
sunt prima principia operum humanorum . Summa theol., 1 II.**, \'C1\', art. 1 ad 2.
EXERCITIA — RkGULAK
5'3
VURSIO PRIMA
tus; pungit enim illos per remor-
surn conscientiae, ac per sindere-
sim a 1 continué stimulat.
Secunda regula est, quod in his,
qui diligenter et cum feruore pro-
grediuntur ad plenam suorum 79v
peccatorum purgationem b ac in
Dei seruitio quotidie magis profi-
ciunt, ascendendo de uirtute in
uirtutem, euenit contrarium eius,
quod in prima regula dictum fuit,
quia tune consueuit malignus spi-
ritus morderé, contristare, impedi-
mentis multis profectum omnem
obstruere, et tándem falsis c ratio-
nibus mentís tranquillitatem de-
pellere, ne ad plenum uirtutum
progressum pertingere valeant.
Contrario modo bonus spiritus
solet tune uires suggerere, ani-
mum addere d, fortitudinem sub-
ministrare, consolationes, lachry-
mas, inspirationes et animi quie-
tem suppeditare, omnia impedi-
menta et obstacula minuendo et
jacililatem ostendendo^ quo inbene
eoeptis operibus prosperentur f et
feliciter progrediantur 2.
a ac sinderesi prius B; emendatum ex
sinderesi rationis causatum in A.
b purificationem.
c falsis ac apparentibus.
d ánimos faceré.
e obstacula minuendo et precidendo
manet in A; ubi prius erat obstacula levi-
gando et precidendo.
¡ Sic A; prosperetur B.
VERSIO P. ROOTUAA.N
[personis] bonus spiritus utitur
modo contrario, pungendo illos, et
remordendo illis conscientias per
synderesin 1 rationis.
Secunda: in illis qui intense pro-
cedunt in purgandis suis peccatis,
et in servitio Dei Domini nostri
de bono in melius ascendunt, obti-
net modus contrarius ei qui in
prima regula [notatus est]: tune
enim proprium est mali spiritus,
morderé, tristitia afficere, et po-
neré impedimenta, inquietam red-
dendo [animam] per falsas rado-
nes, ne pergat ulterius. Et pro-
prium boni [spiritus est], daré
animum et vires, consolationes, la-
chrymas, inspirationes, et quietem
[animi], facilia reddendo [omnia],
et removendo omnia impedimenta,
ut in bene operando procedat ul-
terius "-.
Plura vide apud Ludw. Schütz, Thomas-Lexicon, 2 Aun., Paderborn, 1895, p. 800, et
Rob. Leiber, S.J., Ñame und Begriffder Synteresis, in Phiiosophisches Jakrbuch, XXV,
Fulda, 1912, pp. 372-392.
2 Cf. Ignatium haec familiariter explicantem in Momtm. Ignat., ser. r.", I, 101 sqq..
et vide Pro/eg., p. 80.
Mohum. Ionat.— Series II. ,>
514
Mo.N L M EX T A ÍGNATIANA
AUTOGRAPHUM
53r 3.a regla. La tercera de
consolación espiritual: llamo con-
solación quando en el ánima se
causa alguna moción interior, con
la qual viene la ánima a inflamarse
en amor de su Criador y Señor, y
consequcnter quando ninguna cosa
criada sobre la haz de la tierra,
puede amar en sí, sino en el Cria-
dor de todas ellas. Assímismo
quando langa lágrimas motiuas a
amor de su Señor, agora sea por
el dolor de sus peccados, o de la
passión de Xpo. nuestro Señor, o
de otras cosas derechamente orde-
nadas en su seruicio y alavanza;
finalmente llamo consolación todo
ahumento de esperanza, fee y cha-
ridad y toda leticia interna que
llama y atrahe a las cosas celestia-
les y a la propria salud de su áni-
ma, quietándola y pacificándola
en su Criador y Señor '.
VI'LGaTA VliRSIO
3." üuod spiritualis proprie
consolatio tune esse noscitur, quan-
do per internam quandam motio-
nem exardescit anima in amorem
Creatoris sui, nec iam creaturam
ullam, nisi propter ipsum, potest
diligere. Guando etiam lachrimae
funduntur, amorem illum prouo-
cantes, siue ex dolore de peccatis
profluant, siue ex meditatione pas-
sionis Christi, siue alia ex causa
qualibet in Dei cultum et honorem
recte ordinata. Postremo, consola-
tio quoque dici potest fidei, spei
et charitatis quodlibet augmentum.
71 Item laetitia omnis, quae ani-
mam ad caelestium rerum medita-
tionem, ad studium salutis, ad quie-
ten! ct pacem cum Domino haben-
dam, solet incitare
1 Multos consolutionis modos cnumeiat hoc loco S. lgnatius, (|uos etiam distinguí!
in Directorio electionum. Cf. Directoría IgMtiana, I. [1] et [3].
EXERCITIA — ReGTXLAX
VEKSIO PRIMA
Tcrtia est, quod uocamus spiri-
tualcm •' consolationem omnem
niotum animae internum,per quem
anima accenditur in Dei sui et
Creatoris nostri 80 igneum b arao-
reni, quando ctiam nihil creatum
in se diligere ualemus, sed quic-
quid id sit, in Deo, omnium illo-
rum authore, diligimus. Item ',
quando emittit lachrymas exci-
tantes ad Dei amorem, vel ob suo-
rum peccatorum dolorem vel ob
memoriam acerbissimae Jesv Chri-
sti passionis, uel ob quancunque
aliam rera directe in Dei Domini
laudem et seruitium ordinatam.
Voco tándem consolationem
omnem profectum et augmentum
fidei, spei et charitatis, et omne
gaudium internum, quod quidem
impellit et excitat ad caelestia et
aeterna, et ad propriam anime
ipsius salutem , quietando eam et
pacificando in Deo Creatore suo
et Domino *.
a tertia est, quae continet consolatio-
nem spiritualem; voco antem; sic prius A:
at, his oblitteratis . scriptum supra vers.
exponit (:) consolationem spi [sic]. Tán-
dem manet nt B. — •> sui el conditoris
igneum.' — c Sequeiilia itsqite ad finem hujus
tertiae regu/ae i la prius erant in A: quando
talis motus excitat lachrymas egredientes
ob Dei amorem, uel ob suorum peccato-
rum deplorandam memoriam. uel ob me-
moriam acerbissimae Jesu Xpi. passionis.
uel nb quamcumque aliam rem certe in
Dei Domini laudem et seruitium ordina-
tam; uoco tándem consolationem omnem
profectum et augmentum gratiae in fide,
spe, chántate, et gandió interiori, quod
quidem impellit et excitat ad coelestia et
aeterna et ad propriam sui ipsius salutem.
ad pacem et concordiam omnem erga
condilorem suum.
515
VERSIp P. ROOTHAAN
Tertia: de consolatione spiri-
tuali. Voco [dico, nomino] conso-
lationem, quando in anima excita-
tur motio aliqua interior, qua in-
ílammari incipit anima in amore
sui Creatoris ac Domini: et conse-
quenter, quando [anima] nullam
rem creatam su])er faciem terrae
amare potest in se ipsa, sed [so-
lummodo] in Creatore omnium
illarum. Item quando fundit la-
chrymas, moventes ad amorem
Domini sui, sive sit ob dolorem
de suis peccatis, sive de Passione
Christi Domini nostri, sive de aliis
rebus directe ordinatis in ejus ser-
vitium et laudem. Denique, voco
consolationem omne augmentum
spei, fidei, et charitatis, et omnem
laetitiam internara, quae vocat et
attrahit [hominem] ad res coele-
stes, et ad propriam salutem ani-
mae suae; reddendo illam quie-
tan!, et pacificando illam in suo
Creatore ac Domino '.
MONli MENTA IGNATIANA
5I6
AUTOGRAPHUM
4.a regla. La quarta de desola-
ción espiritual: llamo desolación
todo el contrario de la tercera a
regla; así como escuridad b del
ánima, turbación en ella, moción
a las cosas baxas y terrenas, in-
quyetud de varias agitaciones y
tentaciones, mouiendo a infiden-
cia, sin esperanza, sin amor, ha-
llándose toda peresoza, tibia, tris-
te, y como separada de su Criador
y Señor. Porque así 53v como la
consolación es contraria a la deso-
lación, de la misma manera los
pensamientos que salen de la con-
solación, son contrarios a los pen-
samientos que salen de la desola-
ción.
VULGATA VERSIO
4.a Quod spiritualis e contra
desolatio uocari debet, quaeuis
animae obtenebratio et conturba-
do, instigatio ad res Ínfimas seu
terrenas, omnis denique inquietu-
do, et agitatio, siue tentatio, tra-
hens in diffidentiam de salute, et
spem charitatemque expellens;
unde se anima tristari, tepescere
ac torpere sentit, et de ipsius Dei,
Creatoris sui, clementia prope de-
sperare. Sicut enim consolationi
opponitur desolatio; ita etiam quae
ab utraque oriuntur cogitationes,
sunt inter se prorsus oppositae.
5.a regla. La quinta: en tiempo
de desolación nunca hazer mudan-
za, mas estar firme y constante en
los propósitos y determinación en
(jue estava el día antecedente a la
tal desolación, o en la determina-
ción en que estaua en la antece-
dente consolación Porque así
como en la consolación nos guya
a Emend. ex primera oblitt.; tercera
Na., oblitterato p.a
*> Frías ceguedad oblitt.; caecitas Fa.
5.a Ouod tempore desolationis
nihil deliberandum aut innouan-
dum est circa propositum animi aut
uitae statum; sed in eis perseue-
randum, quae fuerant prius consti-
tuía, puta precedente die uel hora
consolationis 71v Quemadmo-
dum enim dum fruitur quis * con-
solatione illa, quam diximus, non
* In quinta regula de discretione spiri-
tuum . verba illa Quemadmodum enim
dum fruitur quis, usgue ad finem, ita com-
modius vertí possunl ex autographo: Quem-
admodum enim in consolatione bonus
spiritus nos magis regit ac dirigit, ita in de-
solatione malus, cujus instigatione et con-
siliis nihil rectum decernere possumus.
1 «Ex autographo clarius exprimitur nunquam in desolatione mutari deberé con-
cepta prius proposita; ...id est, non modo ea, quae in consolatione sensibili, sed quae
prius ante desolationem in animi quiete statuta fuerant.» Ro., annot. 5, p. 171. Intelli-
Exerciti a — Regulak 5 1 7
VERSIO I'RIMA
Quarta, quod desolado spiritu-
alis esta contrarium omninoconso-
lationis in praecedenti regula de-
claratae, sicut est mentís obscura-
tio b, perturbatio animae, motus ad
Ínfima et terrena, 80v inquietudo
ex diuersis impulsibus et agitatio-
nibus oborta, modo inducens c ad
diffidentiam, sine spe et sine amo-
re, modo ad torporem et tepidita-
tem, modo ad tristitiam, quasi uo-
lens diuidere et separare animam
a Conditore suo. Sicut enim con-
solado opposita est et contraria
ipsi desolationi, ita etiam cogita-
tiones , quae a d consolatione
oriuntur, contrariae omnino sunt
his, quae a desolatione progre-
diuntur.
Quinta regula: tempore desola-
tionis nullam oportet mutationem e
faceré, sed decet firmo et constan-
ti f animo esse in proposito et de-
liberatione, in qua tempore prae-
cedenti talem desolationem per-
manebat, vel in eo proposito quod
in antecedenti consolatione habe-
bate quia sicut bonus spiritus di-
VHRSÍO P. ROOTFI AAN
Quarta: de desolatione spii ituali.
Voco desolationem omne [quod
est] contrarium tertiae regulae
[dictis in tertia regula], ut, obte-
nebrationem animae, turbationem
in illa, motionem ad res ínfimas
ac terrenas: inquietudinem varia-
rum agitationum et tentationum,
moventem ad diffidentiam, sine
spe, sine amore, cum se reperiat
[anima] totam pigram, tepidam,
tristem, et veluti separatam a Crea-
tore ac Domino suo: quia sicut
consolatio contraria est desola-
tioni, eodem modo cogitationes,
quae oriuntur ex consolatione,
contrariae sunt cogitationibus,
quae oriuntur ex desolatione.
Quinta : tempore desolationis
numquam mutatio facienda est,
sed standum firmiter et constanter
in propositis ac determinatione
in qua erat [homo] die praeceden-
te ejusmodi desolationem, vel in
determinatione in qua erat in
praecedenti consolatione 1 ; quia
sicut in consolatione nos magis
a Quarta rontinet desolationem spiri-
tualem; est autem desolatio.
b coecitas; respondebat verbo ceguedad
emendato a S. Ign. in Aut.
c sollicitans.
d ita etiam eodem modo cogitatus qui a.
e desolationis et siccitatis non oportet
aliquo modo mutationem.
f infracto.
ü proposito in quo in antecedenti con-
solatione firmatus erat.
-
gendum etiam, non esse hoc remedium mere negativum, sed positivum máxime, quan-
doquidem animi propositis standum est, id quod ex regula sequenti ciarais elucet.
Yide quoque Proleg., p. 88.
I
5i8
MONU MENTA IGNATIANA
AUTOGRAPHUM
y aconseja más el buen espíritu,
así en la desolación el malo, con
cuyos consexos no podemos to-
mar camino para acertar.
6.a regla. La sexta: dado que
en la desolación no deuemos mu-
dar los primeros propósitos, mu-
cho aprouecha el intenso mudarse
contra la misma desolación, así
como es en instar más en la ora-
ción, meditación, en mucho exa-
minar, y en alargarnos en algún
modo conueniente de hazer peni-
tencia '.
VULGATA VERSIO
proprio suo, sed boni spiritus in-
stinctu regitur; ita, obuersante sibi
desolatione, agitur a malo spiritu,
cuius instigatione nihil unquam
recte conficitur.
6.a Ouod, tametsi desolatione
affectus homo priora sua consilia
minime debet immutare, expediet
tamen prouideri et augeri ea, quae
contra desolationis impulsum ten-
dunt; qualia sunt insistere orationi
et meditationi cum discussione sui,
ac penitcntiae aliquid assumere '.
7.a regla. La séptima: el que
está en desolación, considere cómo
el Señor le ha dexado en prueua
en sus potencias naturales, para
que resista a las varias agitaciones
y tentaciones del enemigo; pues
puede con el auxilio 54 diurno, el
qual siempre lo queda, aunque
claramente no lo sienta; porque el
Señor le ha abstraydo su mucho
herbor, crecido amor y gracia in-
tensa, quedándole tamen gracia
sufficicnte 2 para la salud eterna.
7.a Ouod quandiu premimur
desolatione, cogitandum est, nos
interim relinqui a Domino nobis
ipsis, probationis causa, ut per na-
turales quoque uires insultibus ini-
mici nostri obsistamus; id quod
possumus haud dubie, adsistente
nobis iugiter praesidio diuino, licet
tune nequáquam sentiatur *, eo
quod feruorem pristinum charita-
tis Dominus substraxerit, relicta
nihilominus gratia, quae ad bene
operandum et ad consequendum
salutem satis esse queat ;.
* In séptima regula de discretione spi-
rituum titea médium Assistente nobis ju-
giter praesidio divino, licet tune nequá-
quam sentiatur, in autographo sie habetuf:
Assistente nobis praesidio divino, quod
semper manet, licet tune nequáquam sen-
tiatur.
1 Hace i^itur intensa niutatio lit potissiimim oratione et meditatione, examine dili-
géntiore, majore poenitentia. Ct. Ro., annot. 6, |>. í/J. Vide Prokg., p. 88.
2 Gratia haec suffieiens non opponitur effieaei, sed abundantiori euidam et praeser-
Exercitia — Regulae
5i9
VERSIO PRIMA
rigii nos magis, ac docet in conso-
latione, ita in desolatione mali-
gnus, cuius insidiosis 81 ct fraudu-
lcntis consiliis delusi, nequimus
niam honam inuenire a.
Sexta regula: quamuis temi)ore
dcsolationis non debeamns ullo
modo prioris pro])ositi mutatio-
nem faceré, non parum tamen ''
confert sancta et constans mutatio
contra desolationem ipsam , sicut
vehementiusorationi instare et me-
ditationi, diligentius examinare
conscientiam, et congeminare ali-
quo expedicnti modo poeniten-
tiam '.
Séptima: (piando quis permanet
in desolatione dehet consyderare
quod Dominus ei se absconderit
ad tempus '", derelinquens eum
sibi ipsi suisque uiribus naturali-
bus ad probationem, ut addiscat
resistere et contradicere agitatio-
nibus et tentationibus Sathanae
cum auxilio diuino; quod quidem
non est sibi substractum d, quam-
uis ita clare et aperte non possit
cognoscere illud, eo quod Domi-
nus tantum substrahit donum illud
feruoris vehementis et amoris ac-
censi, relinquit tamen 81v gratiam
sufficientem qua quis potest ad
salutem aeternam pertingere.
:l via certa peragere.
'» ttamen parum A.
'' ad tempus abscondit A.
*' subtrartum A; sk dánceps subtrahit,
subtrahere, subtrahendo.
VERSIO 1'. ROOTHAAN
ducit, et consilio suo dirigit bonus
spiiritus, ita in desolatione malus:
cujus consiliis. non possumus in-
gredi viam ad recte (]uid agendum.
Sexta: licet [vel, pósito quod]
in desolatione non debeamus mu-
tare priora proposita, valde [ta-
men] juvat intense mutare se [sive
modum agendi , ut pugnemus]
contra ipsam desolationem: v. g.
insistendo magis orationi, medita-
tioni, multum [nos] examinando,
et extendendo nos magis [amplius
quid agendo] in aliquo convenien-
ti modo faciendi poenitentiam '.
Séptima: ille qui est in desola-
tione, consideret, quomodo Domi-
nus ipsum reliquit, probationis
gratia, in suis potentiis naturali-
bus, ut resistat variis agitationibus
et tentationibus inimici: potest
enim [resistere] cum auxilio divi-
no, quod semper ijisi manet, licet
aperte illud non sentiat [sibi ades-
se], quia Dominus subtraxit ipsi
multum suum fervorem, magnum
amorem [sensibilem], et gratiam
intensam, manente tamen ipsi gra-
tia quae sufficiat 2 ad salutem
aeternam.
tim consolanti, seu, ut ait S. Ignatius, cfervori multo, amori magno, gratiaeque inten-
sae», et infra in regula nona, < ronsolationibus et crescentibus gratiis». Cf. Svárez, De
rdigione Societatis Jesu, 1. IX, c. V, n. 44. Et vide Proleg., p. 117.
520
M ONÜM E XT a Ignatia n a
AUTOGRAPHUM
8. a regla. La octaua: el que
está en desolación trabaxe de es-
tar en pagiencia, qúe es contraria
a las vexaciones que le vienen, y
piense que será presto consolado,
poniendo 1 las diligencias contra
la tal desolación, como está dicho
en la sexta regla a.
9. a regla. La nona -: tres cau-
sas principales son porque nos
hallamos desolados: la primera es
por ser tibios, perezosos o negli-
gentes en nuestros exercicios es-
pirituales, y así por nuestras faltas
se alexa la consolación espiritual
de nosotros; la 2.a por prouarnos
para quánto somos, y en quánto
nos alargamos e n su seruitio y
alauanza, sin tanto estipendio de
consolaciones y cresgidas gracias;
la 3.a por darnos vera noticia y
cognoscimiento para que interna-
mente sintamos que no es de nos-
otros traer o tener deuoción cres-
gida, amor intenso, lágrimas ny
otra alguna consolación espiritual,
mas que todo es don y gracia de
Dios nuestro Señor; y porque 54v
en cosa ajena no pongamos nido,
aleando nuestro entendimiento en
alguna soberuia s o gloria vana,
attribuyendo a nosotros la deuo-
a Prius quarta regla ob/itt.: quarta re-
gula Fa. In quarta quid sif desolatio. in
sexta remedia declarantnr.
VULGATA VERSIO
8.a Quod hominem tentatione
pulsatum mire iuuat patientiae ser-
uandae studium, ut quae 72 uexa-
tionibus huiusmodi proprie oppo-
nitur et e diámetro resistit. Ac-
cersenda etiamspes estet cogitatio
adfuturae breui consolationis, si
praesertim 1 per sanctos conatus,
in sexta regula signatos, desolatio-
nis Ímpetus frangatur.
g.a Quod causae desolationis
tres sunt praecipuae s: prima, quia
propter nostram in spiritualibus
studiis seu exercitiis tepiditatem
atque acediam, consolatione diui-
na mérito priuamur; 2.a, ut probe-
mur quinam sumus, et quomodo
in Dei seruitium et honorem, abs-
que praesente quodam consolatio-
num donorumque spiritualium sti-
pendio, nosmet impendimus; 3.a,
vt certi plañe simus, nostrarum
uirium non esse, uel acquirere uel
retiñere feruorem deuotionis, ue-
hementiam amoris, abundantiam
lachrimarum, aut aliam quamlibet
internam consolationem: sed omnia
haec gratuita esse Dei dona, quae
si uendicemus nobis ut propria,
superbiae et uanae gloriae cri-
men 3, non sine salutis graui pé-
nenlo, incursuri sumus.
1 «Tó praesertim , quod legitur in vulgata versione, abest in autographo. Et vero
sancti mili conatus. de quibus in regula sexta, omniuo adhibendi in desolatione. si spem
fundatam quaerimus adfuturae brevi consolationis.* J?o., annot. 8, p. 173.
- Vide supra. Proleg., pp. 88-89.
■ «Notatu dignum est. in autographo non superbiae crimen dici nec simpliciter su -
Exercitia — Regula*
S2l
VERSIO PRIMA
Octava: desolatus laboret totis
uiribus possidere animam suam in
pacientia, quae contraria est óm-
nibus vexationibus ingruentibus;
consyderet etiam consolacionem
cito affuturam, si modo contendat
diligenter 1 contra desolationes,
sicut dictum est in 4.a regula.
Nona -: propter tria máxime
incidimus in desolationem: primo
quia tepidi et negligentes sumus
in nostris exercitiis spiritualibus,
propter quos defectus, solet spiri-
tualis consolatio nos deserere et a
nobis longe fieri; 2.0 vt probemur
et noti simus nobis ipsis, quantum
ex nobis simus, et quantum sine
ullo stipendio consolationis et
gratiae, in Dei seruitium et laudem
nos ipsos extendimus; 3.0 vt plene
intelligamus et interius experia-
mur, quod non est nostrum habere
vel habitam retiñere deuo-82 tio-
nem hanc ardentem, amorem fer-
uentem, lachrymas vel aliquam
aliam consolationem spiritualem,
quia haec omnia dona sunt libera-
litatis diuinae; et ut etiam in nulla
re aliena quiescamus, exaltando
intellectum in superbiam 3 vel in
vanam gloriam, et ascribendo no-
bis ipsis deuotionem et consola-
VBBSIO P. ROOl'HAAN
Octava: ille qui est in desola-
tione, [in eo] laboret ut persistat
in patientia, quae est contraria
vexationibus quae sibi ingruunt;
et cogitet se cito esse consolan-
dum: adhibendo diligentias [sive
conatus] 1 contra ejusmodi deso-
lationem, prout dictum est in sex-
ta regula.
Nona 2: tres causae sunt praeci-
puae, ob quas desolatos nos repe-
rimus. Prima est, quia sumus tepi-
di et pigri seu negligentes in exer-
citiis nostris spiritualibus: atque
ita ob culpas nostras elongatur
spiritualis consolatio a nobis. Se-
cunda, ut probet nos [Dominus]
quantum valeamus , et quousque
procedamus in ejus servitio et
laude, absque tanto stipendio con-
solationum, et magnarum [specia-
lium] gratiarum. Tertia, ut det
nobis veram notitiam et cognitio-
nem, qua intime sentiamus, non
esse ex nobis adquirere vel retine-
re magnam devotionem, amorem
intensum, lachrymas, ñeque ullam
aliam consolationem spiritualem;
sed totum esse donum et gratiam
Dei Domini nostri; et ne in alieno
nidum ponamus, efferendo intelle-
ctum nostrum in aliquam 3 super-
biam, vel vanam gloriam , attri-
perbiam, sed lenissime aliquam superbiam; quo intelligamus vel levem aliquam super-
biam, vel exiguam aliquam complacentiam Deo vehementer displicere, et ob ejusmodi
levem etiam complacentiam non raro nos caelesti consolatione mérito privari» Ro.,
annot. o, p. 174.
MuX l M ENTA IGXATI A X A
Vl'I.C.ATA VKRSIO
522
ACTOGRAPHl'M
C'ión o las otras partes de la spiri-
tual consolación.
10. a regla. La décima: el que
está en consolación piense cómo
se aurá en la desolación que de-
pués vendrá, tomando nuevas
fuerzas para entonces.
1 1. a regla. La vndégima: el que
está consolado procure humillarse
y baxarse quanto puede, pensan-
do quán para poco es en el tiempo
de la desolación sin la tal gracia o
consolación. Por el contrario,
piense el que está en desolación,
que puede mucho con la gracia
suficiente para resistir a todos
sus enemigos, tomando fuerzas en
su Criador y Señor.
12.a regla. La duodécima 1 : el
enemigo se haze como muger en
ser flaco por fuerza y fuerte de
grado: porque así como es proprio
de la muger, quando riñe con al-
gún varón, perder ánimo, dando
huyda quando el hombre le mues-
tra mucho rostro; y por el contra-
río, si el varón comienca a huyr
perdiendo ánimo, la yra, venganza
y ferocidad de la muger es muy
10.a Quod fruenti homini con-
solatione prospiciendum est, quo
se pacto gerere poterit, 72v deso-
latione deinceps occurrente, ut
iam inde acrimoniam et robur ani-
mi mature comparet ad impetum
eius reprimendum.
1 1 .a Vt ille idem, affluente con-
solatione, se ipsum deprimat ac
uilefaciat quantum potest, repu-
tando secum, quam imbellis quam-
que ignauus esse apparebit deso-
latione impugnante, nisi per gratiae
et consolationis diuinae opem cito
subleuetur. Contra uero ille, quem
desolatio molestat, aestimare debet
cum Dei gratia se posse plurimum,
facileque aduersarios suos omnes
deuicturum esse, dummodo in Dei
uirtute collocet spem suam, et ani-
mum suum corroboret.
12.a Quod hostis noster natu-
ram et morem muliebrem refert
quoad imbecillitatem uirium et
animi peruicaeiam: nam sicut foe-
mina cum uiro rixans, si hunc
conspexerit erecto et constanti
uultu sibi obsistere, abiicit ilico
animum ac terga uertit; sin uero
timidum fugacemque esse animad-
uerterit, in extremam surgit auda-
ciam, ct illum ferociter inuadit:
1 Yule sui>ra. Proteg., pp. 89-90 et iGS.
Exkkcitia — Regulas
523
VKRSIO PRIMA
tionem et alia, quae nostra non
sunt.
Decima: consolatus consyderet
desolationcm imminentem ;i sibi, et
ex tune incipiat muniri armis con-
stantiae, fortitudinis et patientiae
contra illam.
VERSIO P. ROOTII A AN'
buendo nobis ipsis devotioncm
vel ceteras partes spiritualis con-
sulationis.
Decima: ille qui est in consola-
tione, cogitet quomodo se habebit
in desolatione, quae postea [ei]
superveniet, sumendo novas vires
pro illo tempore.
Vndecima: consolatus laboret in
humillando se ipsum ac deprimen-
do, consyderans quam parum pos-
sit in tempore desolationis, priua-
tus gratia illa consolationis quan-
tum b afficitur. Contrario modo
desolatus consyderet quam mul-
tum potest cum Dei gratia ad resi-
stendum ómnibus hostibus, quan-
do in suo Conditore c roboratur.
Undécima: ille qui est in consu-
latione, procuret humiliare sese
atque deprimere quantum potest,
cogitando quam parum valeat tem-
pore desolationis , sine illa tali
gratia seu consolatione. E contra-
rio cogitet ille qui est in desola-
tione, se posse multum cum gratia
quae sufficit ad resistendum ómni-
bus suis inimicis, sumendo vires in
Creatore ac Domino suo.
Duodécima 1 : Sathanas tenta-
tor non aliter 82v est debilis si
quis vi resistat, fortissimus sponte
nostra, sicut mulier: ui d enim na-
turale est ac proprium ipsi faemi-
neo sexui c (quando contendit et
rixatur cum uiro aliquo) debilitan
ac fugere, si modo uir in faciem illi
resistit; et e contra, si uir debilite-
tur et fugam capiat, solet mulier
cum magna ira et cum vehementi
a SU A; iminentem B.
b Su A et B; fortasse pro qua tune.
0 in suo Domino et conditore.
A debilis per uim et fortissimus sponte
ac mulier. Sicut.
c ipsi sexui faemtneo A.
Duodécima 1 : inimicus [noster]
gerit se ut femina, in quantum est
[ipse] debilis quoad vires, et fortis
quoad voluntatem a [malitiam, et
rabiem]. Nam sicut proprium est
feminae, dum rixatur cum aliquo
viro, perderé animum, capiendo
fugam, quando homo ei audenter
resistit; et e contrario, si vir inci-
pit fugere perdendo animum, ira,
vindicta et ferocia feminae est
a Debilis per vim et fortis per volun-
tatem. 4.a ed. Sed v. Pro/eg,, p. /08.
524
MONU MENTA IGNATIANA
AUTOGRAPHÜM
crescida y tan sin mesura: de la
misma manera 55 es proprio del
enemigo enflaquezerse y perder
ánimo, dando huyda sus tentacio-
nes, quando la persona que se
exercita en las cosas spirituales
pone mucho rostro contra las ten-
taciones del enemigo haziendo el
oppósito per diametrum; y por el
contrario, si la persona que se
exercita comienga a tener temor y
perder ánimo en sufrir las tenta-
ciones, no ay bestia tan fiera sobre
la haz de la tierra como el enemi-
go de natura humana, en prose-
qutión de su dañada intención con
tan crecida malicia.
VULGATA VERSIO
itidem consueuit daemon animo et
robore plañe destituí, quoties spi-
ritualem a athletam corde imper-
térrito ac fronte ardua tentationi-
bus 73 uidet reluctari; si autem
trepidet ad primos ímpetus susti-
nendos, et quasi animum despon-
deat, nulla est bestia super terram
inimico illo tune efferatior, acrior
et pertinacior in hominem, ut cum
pernicie nostra, malignae obstina-
taeque mentís suae desiderium
adimpleat.
13.a regla. La terdégima: assí-
mismo se haze como vano enamo-
rado en querer ser secreto y no
descubierto: porque así como el
hombre vano , que hablando a
mala parte requiere a vna hija de
vn buen padre, o a vna muger de
buen marido, quiere que sus pa-
labras y suasiones sean secretas; y
el contrario le displaze mucho,
quando la hija al padre o la mu-
ger al marido descubre sus vanas
palabras y yntención deprauada,
porque fácilmente collige que no
podrá salir con la impresa comen-
13.a Ouod idem inimicus no-
ster morem insequitur nequissimi
cuiuspiam amatoris; qui puellam,
honestorum parentum filiam, uel
uxorem uiri alicuius probi volens
seducere, summopere procurat, ut
uerba et consilia sua oceulta sint;
nilque reformidat magis ac aegre
fert, quam si puella patri suo uel
uxor marito illa patefaciat; cum
sciat hoc pacto de uotis et conati-
bus suis actum esse. Ad eumdem
modum obnixe satagit diabolus, ut
anima, quam circunuenire cupit ac
perderé, fraudulentas suas sugge-
a Prius spiritualis.
Exercjtia — Regular
525
VKRSIO PRIMA
íerocitate in illum insurgere; sic et
non aliter, proprium est Sathanae
debilitan ac fugere, quando is qui
exercitatur in rebus spiritualibus,
insurgit uehementer contra ten-
tationes hostis, opponendo se
illi per diametrum. Ideo ait Jaco-
bus a: «Resistite diabolo et fugiet a
uobis» Contrario modo si is qui
exercetur incipiat timere et cadere
ab omni constantia et a patientia
perferendarum , immo etiam pro-
strandarum tentationum, non est
bestia super faciem terrae adeo
efferata ac Sathanas, hostis capi-
talis naturae humanae: tune enim
prosequitur sua malignissima 83
intentione ac damnata malitia
omnes peruertere; ideo recte dicit
Job de demone: non est potestas
super terram, quae compareturilli2.
Decima tertia regula: Idem Sa-
thanas, iuxta similitudinem ali-
cuius amantis puellam aliquam,
non vult ullo modo se manifestare
et venire in publicum: sicut enim
iuuenis quispiam vanitatis studio-
sus, verbis lasciuis alliciens puel-
lam aliquam filiam honorati patris,
vel uxorem alicuius fidelis consor-
tis, vult ac desiderat quod sua
verba et suasiones lateant, et non
manifestentur, et contrarium sum-
me illi displicet, si vim filia propa-
laret patri, vel vxor marito vana
illius verba et intentionem depra-
a Paulus, quod est etiam in A.
VERSIO P. ROOTHAAN
valde magna, et adeo sine mensura
[extrema] a. Eodem modo pro-
prium est inimici [nostri], viribus
destituí et animum perderé, (in
fugam vertentibus se tentationibus
ejus), quando ille qui se exercet
in rebus spiritualibus, audacter se
opponit tentationibus inimici, fa-
ciendo oppositum e diámetro [id
est contrarium omnino ei, quod
ipse per suas tentationes praeten-
dit]. Et e contrario, si qui se exer-
cet incipit timere, et perderé ani-
mum in patiendis tentationibus,
non est bestia adeo efferata super
faciem terrae, ut [est] inimicus
humanae naturae in prosecutione
perversae suae intentionis, cum
adeo magna [máxima] malitia.
Decimatertia: sic etiam se gerit,
ut vanus [falsus] amator, in quan-
tum vult esse secretus et non de-
tegi. Nam sicut [talis] homo vanus
[falsus], qui loquens ad malum
finem allicit [sollicitat] filiam ali-
quam alicujus boni patris, vel uxo-
rem boni mariti, vult ut verba sua
et suasiones sint secretae; et con-
tra displicet ei summopere, quan-
do filia patri, vel uxor marito de-
tegit vana [fallada] ejus verba, et
intentionem pravam; quia facile
colligit, fore ut non possit rem in-
ceptam ad finem perducere b.
a lia inter pungit etiam ed. 4.a; senlen-
tia tamen absoluta non est. Idem dicendum
de sequenti regula fj.a
b V. paulo ante, annot. a.
1 Jac, IV, 7.
» Cf. Job, XLI, 24.
5 26
Mü X 0 M KXTA IG X ATI AX A
AXJTOGRAPHUM YULGATA VERSIO
cada: de la misma manera, quan-
do el enemigo de 55v natura hu-
mana trae sus astucias y suasiones
a la ánima iusta, quiere y desea
que sean recibidas y tenidas en
secreto; mas quando las descubre
a su buen confessor o a otra per-
sona spiritual, que conosca sus
engaños y malicias, mucho le pesa;
porque collige que no podrá salir
con su malicia comenzada, en ser
descubiertos sus engaños mani-
fiestos.
stiones teneat secretas; indignatur
uero máxime et grauissime crucia-
tur, sicui, uel confessionem audien-
ti, uel spirituali homini molimina
sua detegantur, a quibus ita exci-
dere se funditus intelligit.
[I]4.'' La quatuordécima: asi-
mismo se [hace] a como vn cau-
dillo, para vencer y robar lo que
desea; porque así como vn capitán
y caudillo del campo, asentando
su real y mirando las fuercas <>
disposición de vn castillo, le com-
bate por la parte más flaca; de la
misma manera el enemigo de na-
tura humana, rodeando mira en
torno todas nuestras virtudes theo-
logales, cardinales y morales; y
por donde nos halla más flacos y
más necescitados para nuestra sa-
lud eterna, por allí nos bate y pro-
cura tomarnos.
73 v 14. ;i Ouod solet etiam
aduersarius imitari aliquem belli
ducem, qui obsessan arcem expu-
gnare atque depraedari cupiens,
explorata prius natura et munitio-
ne loci, debiliorem partem aggre-
ditur: sic nimirum et ille circuit
animam et callide inquirit, quarum-
nam uiitutum praesidiis, mora-
lium scilicet aut theologicarum,
ipsa uel munita uel destituta sit:
eaqne potissimum parte, machinis
ómnibus admotis, irruit ac subuer-
tere nos sperat, quatn in nobis mi-
nus caeteris firmatam custoditam-
que esse praeniderit.
a Ahí. un II 11 ni habet t'., ideo mpplemus
hace, (¡iiod es/ in siiperioribus regttlis ; es,
omisso se. Do.: se haze Bu.
EXERCITIA — RíÍGULAE
VERSIO I'KI.M v
uatam, quia facilc colligit quod
non i>otent ad optatum finem per-
uenire; sic etiam et non aliter ho-
stis nature humanac, ingerens ver-
ba astutiae et suasiones fraudu-
lentas in aniraam justi, vult ac
desiderat ita recipi, quod lateant et
sint oceultae: verum quando 85 v
manifestat eas suo confessori, vel
alicui alteri persone in spiritualibus
uersatae, habenti peritiam astutia-
rum et fraudium demonis, multum
illi displicet; quia colligit quod non
poterit ad metam desideratam suae
inchoatae malitiae pertingere, cum
semel sint sui laquei et astus de-
claran.
Decima quarta regula: idem Sa-
thanas juxta similitudincm alicuius
principis ducis belli, uolentis ex-
pugnare aliquod castrum ad va-
standum et diripiendum a quod
vult, sic habet. Sicut enim dux
alicuius exercitus, expugnaturus
castrum, consyderat resistentiam,
vires et dispositiones castri, vt per
]>artem minus tutam et minus for-
tem illud aggrediatur; ita etiam ct
non aliter hostis naturae huma-
nae Sathanas, circuiens consyderat
omnem virtutum b et theologalium
et cardinalium et moralium sup-
pel-84 lectilem et fortitudinem; et
per illam partem, in qua uidet nos
debiliores et minus fortes ad uitae
aeternae salutem assequendam,
per illam aggreditur nos ut expu-
gnet.
!> dirripiendum A et B.
!» Sequitur naturam obliíl. in B: omnem
nostram virtutem A.
52;
VLRSIO V. ROOTIIAAN
Eodem modo , (piando inimicus
naturae humanac ingerit animae
justae suas fraudes et suasiones,
vult ac desiderat, ut recipiantur et
teneantur in secreto; sed quando
[illa] eas detegit bono suo Confes-
sario, vel alteri personae spirituali,
quae cognoscat suas fraudes ac
malitias, valde ei displicet: quia
[hincj infert fore ut non possit
malitiam suam, quam inchoarat,
perficere, cum detectae sint frau-
des suae manifestae.
I )ecima quarta: sic etiam gerit
se ut belli dux, ad vincendum ac
depraedandum id quod desiderat
Naffi sicut belli dux et caput exer-
citus, castra ponendo et exploran-
do vires ac dispositionem arcis
alicujus, eam imj)Ugnat ex parte
debiliori. ;1 Eodem modo, inimicus
humanae naturae, circumiens ex-
plurat omni ex izarte virtutes
< mines nostras Theologicas, cardi-
nales, et morales; et qua parte nos
reperit debiliores, etegentiorespro
nostra aeterna salute, ea parte nos
impugnat, et procurat nos expu-
gnare.
a debiliori; eodem modo melius 4.a ed.
528
MONUMENTA IGNATIANA
AUTOGRAPHUM
56r Reglas para el mismo efecto
CON MAYOR DISCRECIÓN DE ESPÍRI-
TUS *' Y CONDUZEN MÁS PARA LA 2.a
SEMANA
1. a regla. La primera: proprio
es de Dios y de sus ángeles en
sus mociones, dar verdadera ale-
gría y gozo spiritual, quitando
toda tristeza y turbación, que el
enemigo induze; del qual es pro-
prio militar contra la tal alegría y
consolación espiritual , trayendo
razones aparentes, sotilezas y assi-
duas falacias
2. a regla. La segunda: sólo es
de Dios nuestro Señor dar consola-
ción a la ánima sin causa prece-
dente; porque es proprio del Cria-
dor entrar, salir, hazer moción en
ella, trayéndola toda en amor de
la su diuina maiestad. Digo sin
causa, sin ningún preuio senti-
miento o conoscimiento de algún
obiecto, por el qual venga la tal
consolación mediante sus actos de
entendimiento y voluntad ■ 3.
3. a regla. La tergera: con cau-
sa puede consolar al ánima así el
buen ángel como el malo, por con-
a Seq. w. aliquot oblitt., quae plus
</uam versum integrum occupatit; charta
etiam attrita est, proinde nihil ibi legt pot-
est. Videtur locus esse alicujus auctoris, ut
est in Ve.
VULGATA VERSIO
REGULAE ALIAE UTILES AD PLENIO-
REM SPIRITUUM DISCRETIONEM *, ET
2.ae HEBDOMADAE POTISSIMUM
CONUENIENTES
Prima est. Quod proprium est
Dei et angelí cuiusque boni, ueram
infundere spiritualem laetitiam ani-
mae, quam mouent, sublata tristi-
tia et perturbatione omni, quam
ingessit daemon; cum hic e contra-
rio sophisticis argumentis quibus-
dam, ueri spetiem praeseferenti-
bus, laetitiam illam in anima re-
pertam oppugnare soleat J.
74 2.a Solius est Dei conso-
lad animam, nulla praecedente
consolationis causa, cum sit hoc
proprium Creatoris, suam ingredi
creaturam, et illam in a amorem
sui totam conuertere, trahere et
mutare. Causam uero praecedere
nullam tune dicimus, quando nec
sensibus nec intellectui ñeque uo-
luntati nostrae quicquam obiectum
est, quod eiusmodi consolationem
causari b ex se possit 8.
3.a Ouoties praecessit consola-
tionis causa, autor eius potest exi-
stere tam malus ángelus, quam bo-
* creaturam illam et in.
b SU tns. et edd.j." rom., burg., hispal.;
causare couimbr., 2.a rom. et Inst.
' IJo., IV, i.
'l V. supra, Proleg., p. 89.
-1 V. locos S. Thomae in Ve. indicatos, et Svjáhez. ubi supra, 1. IX, c. V. nn. 39-40.
Exercitia — Regulae
529
VERSIO PRIMA
Regulae ad eundem EFFECTUM, 1)1-
SCERNENDUM SPIRITUS *, BT INSER-
l'll'NT ;1 M AGIS SECUNDAE HEBDO-
MADAE
Prima regula: proprium est pien-
tissimi Dei et sanctorum angelo-
rum in suis motionibus conferre
ueram lctitiam et gaudium spiritua-
le, substrahere omnem tristitiam
et perturbationem quam solet Sa-
thanas ingerere. Demonis autem
proprium est agere contra talem
laetitiam et consolationem spiritus,
representando radones apparen-
tes, subtiles et fallaces 2.
Secunda: solius Dei est conferre
consolationem animo absque ali-
qua causa praecedenti; 84v quia
proprium est Conditoris ingredi et
egredi b et mouere animum illum-
que irahere ad amorcm diuinae
suae maiestatis °. Dico absque ali-
qua causa, id est sine aliquo prae-
uio sensu et cognitione alicuius
obiecti, propter quod perueniat ad
nos diuina consolatio mediis acti-
bus intellectus et uoluntatis. Hoc
probat B. Thomas i.a 2.e, q. 9.a,
art. 1 [ef] 6 d, et q. 10, art. 4 3.
Tertia : ex causa praecedenti
potest tam bonus quam malus án-
gelus consolationem conferre, di-
a inseruit A et B.
b aggredi prius in £1' quod est in A.
c illumque fouere amore perfecte; il-
lum<iue fouere amore perfectae maestatis
\H¿\ A.
0 art. iG per per am mss.
VERSIO P. ROOTHAAN
REGULAE AD EUMDEM EFFECTUM CUM
MAJORI DISCRETIONE SPIRITUUM *,
ET CONDUCUNT [CONVEMUNT] MAGIS
PRO SECUNDA HEBDOMADA.
Prima: proprium est Dei et Ange-
lorum ejus, in suis motionibus daré
veram laetitiam, et gaudium spiri-
tuale , removendo omnem tristi-
tiam et turbationem, quam inimi-
cus inducit; cujus proprium est
militare [pugnare] contra ejusmo-
di laetitiam, et consolationem spi-
ritualem, adducendo rationes ap-
l^arentes, subtilitates, et perpetuas
falladas J.
Secunda: solius est Dei Domini
nostri daré consolationem animae
sine causa praecedente: quia pro-
prium est Creatoris [ergaanimam]
intrare, egredi, faceré motionem in
illa, trahendo illam totam in amo-
rem suae divinae Majestatis. Dico:
sine causa, [id est] sine ullo prae-
vio sensu, vel cognitione alicujus
objecti, ex quo illa talis [ejusmodi]
consolatio adveniat [animae] per
ejus [proprios] actus intellectus et
voluntatis 3.
Tertia : cum [s. praecedente]
causa potest consolad animam
aeque Angelus bonus ac malus, ad
MOSTO. Icnat. — Series II
34
53"
MONUMENTA IgXATIAN'A
AUTOGRAPHIM
trarios fines: el buen ángel por
prouecho del ánima, para que 56 v
cresca y suba de bien en mejor; y
el mal ángel para el contrario, y
adelante para traerla a su dañada
intención y malicia.
VULGATA VERSIO
ñus, sed ad fines tendunt contra-
rios: bonus quidem, ut anima in
boni cognitione et operatione ma-
gis proficiat; malus autem, ut male
agat illa et pereat.
4.a regla. La quarta: proprio
es del ángel malo, que se forma
sub angelo lucis ', entrar con la
ánima deuota, y salir consigo; es
a saber, traer pensamientos bue-
nos y sanctos conforme a la tal
ánima iusta, y después poco a poco
procura de salirse trayendo a la
ánima a sus engaños cubiertos y
peruersas yntenciones.
4.a Id moris est spiritui mali-
gno, ut in lucis angelum 1 transfi-
gurans sese, cognitis piis animae
uotis primum obsecundet, mox
inde ad peruersa su a desideria
illam alliciat. Simulat etenim ab
initio bonas sanctasque hominis
cogitationes sequi et fouere; at a
deinde in occultas fallaciarum sua-
rum pedicas paulatim tractum illa-
queat.
5.a regla. La quinta: debemos
mucho aduertir el discurso de los
pensamientos; y si el principio,
medio y fin es todo bueno, incli-
nado a todo bien, señal es de buen
ángel; mas si en el discurso de los
pensamientos que traee acaba en
alguna cosa mala o distratiua, o
menos buena que la que el ánima
antes tenía propuesta de hazer, o
la enflaqueze o inquieta o contur-
ba a la ánima, quitándola su paz,
74v 5.a Saedulo et accurate
excutiendae sunt cogitationes no-
strae circa principium, médium et
finem suum, quae tria si recte se
habeant, angeli boni argumentum
est, cogitationes illas suggerentis;
sin autem in discursu b mentís ali-
quid offertur uel sequitur quod ex
se malum sit, uel auocet a bono,
uel ad minus bonum impellat,quam
anima prius quacrendo c sequi de-
creuisset; uel animam ipsam defa-
a Seq. paulatim oblitt.
b Prius per discursum, quod est m
i.a ed.
c Prius quaerendam.
1 II Cor., XI, 14, et vide Proleg., pp. idS-iC*».
EXERCITIA — RBGULAE
53¡
VliRSIO PRIMA
uersos tamen ob fines: bonus qui-
dem ángelus ad profectum animae,
vt progrediatur quotidie in melius,
ascendendo de virtute in virtutem;
malignus autem ángelus opposito
modo, ut adducat animam ad suam
sinistram et peruersam intentio-
nem.
Quarta: proprium est maligni
angeli transformare se in angelum
lucis 1 accomodare se primo ani-
mae denótete a, finiré tamen in se-
ipso, et b addu-85 cere cogitatus
bonos ac sanctos, quos anima de-
uota desiderat, postea paulatim co-
naturegredi perducendo eandemc
animam ad suas fallatias palliatas
et d sinistras intentiones.
Quinta: diligenter debemus ad-
uertere discursum cogitationum
nostrarum ; et si quidem princi-
pium et médium cum fine sanctum
sit, vel ad sanctitatem tendens,
signum est boni spiritus; verum si
discursus cogitationum, quae inge-
runtur nobis, terminatur c in aliqua
re mala vel distractiua, vel minus
bona, quam esset illa, quam ani-
mus proposuerat faceré, vel debi-
litat vel inquietat et perturbat,
a angelum lucis. illabi in animam de-
uotam.
b id est A.
c Emend, ex caute B; caute A.
d ac A.
e terminan tur B; terminatur recle A.
VERSIO P. ROOTHAAN
fines [tamen] contrarios: bonus
Angelus ad profectum animae, ut
crescat et ascendat de bono ad
melius; et malus Angelus, ad con-
trarium et ultra, ut trahat illam ad
perversam suam intentionem et
malitiam.
Quarta: proprium est Angeli
mali, qui in Angelum lucis 1 se
transfigurat, intrare [incipere] cum
anima devota, [i. e. suggerendo
cogitationes animae devotae con-
gruas] et exire secum ipso [i. e.
finiré suggerendo suas]; scilicet,
[solet] inducere cogitatus bonos
et sanctos, conformiter [ad dispo-
sitionem] talis animae justae; ac
dein paulatim procurat pervenire
ad finem suum trahendo [inducen-
do] animam in suas fraudes occul-
tas, ac perversas intentiones.
Quinta: debemus valde attende-
re ad discursum [sive seriem] co-
gitationum; et si principium, mé-
dium et finis, [si, inquam, tria
haec] sint omnia bona, tendentia
ad omne bonum [sive, ad id quod
omnino bonum sit], signum est
boni Angeli; sed si in discursu [in
serie] cogitationum, quas suggerit,
desinat in rem aliquam malam, vel
distractivam, vel minus bonam,
quam ea, quae anima prius sibi
532
MONUMENTA IGNATIANA
AUTOGRAPHUM
tranquilidad y quietud que antes
tenía, clara señal es progeder de
mal spíritu, enemigo de nuestro
prouecho y salud eterna.
VULGATA VERSIO
tiget, angat ac perturbet, sublata
quáe prius aderat quiete, pace et
tranquilízate: euidens tune erit in-
ditium, autorem esse cogitationis
eiusmodi spiritum malignum, ut-
pote utilitati et saluti nostrae sem-
per aduersantem.
6. a regla. La sexta: quando el
enemigo de natura humana 57 fue-
re sentido y conoscido de su cola
serpentina y mal fin a que induze,
aprouecha a la persona que fué dél
tentada, mirar luego en el discurso
de los buenos pensamientos que
le truxo, y el principio dellos, y
cómo poco a poco procuró hazerla
descendir de la suauidad y gozo
spiritual en que estaua, hasta traer-
la a su intención deprauada; para
que con la tal experientia conosci-
da y notada, se guarde para ade-
lante de sus acostumbrados en-
gaños.
7. a regla. La séptima *: en los
que proceden de bien en mejor, el
buen ángel toca a la tal ánima dul-
ce, leue y suauemente, como gota
de agua que entra en vna esponja;
y el malo toca agudamente y con
sonido y inquietud, como quando
6.a Quoties contingit in aliqua
suggestione,deprehendi hostem ex
cauda sua serpentina , idest fine
malo, quem semper nobis insinua-
re studet; tune plurimum iuuat re-
uoluerediscursum totum, et notare
quid ab initio praetexuerit bonae
cogitationis, et quomodo a praece-
dentem spiritualis gustus suauita-
tem et animi serenitatem sensim
amouere, ac uenenum suum infun-
dere tentarit; 75 ut per huiusmodi
experimentum cognitae illius frau-
des facilius deinceps caueantur.
7.a Eorum, qui promouent in
bono salutis animis se insinúa/ b
uterque spiritus diuerso modo: bo-
nus quidem leniter, placide ac sua-
uiter,sicut aquae stilla in spongiam
illabens; malus uero duriter, impla-
cide et uiolenter cum strepitu quo-
a Seq. sensim oblitt.
•> salutis aaimarum, subinlrat.
1 V. supra, Pro/eg., p. 89.
K.XKRCITIA — ReOULAK
533
VERSIO PRIMA
substrahendo pacem, tranquilita-
tem et quietem de medio, quam
antea habebat, signum est proce-
dere a maligno spiritu inuido et
nociuii profectui et saluti.
Sexta: quando hostis nature hu-
manae Sathanas fuerit a nobis de-
prehensus 85v et cognitus ex
cauda sua serpentina et sinistro
fine, ad quem inducebat, confert
non modicum ei, qui fuit ab eo
tentatus, consyderare discursum
cogitationum, quas ingerebat, et
illarum principium, et qualiter pau-
latim laborauit deprimere illam a
et frustran suauitate b et gaudio
spirituali, quo antea affectus erat
ut perduceret illam ad deprauatam
intentionem; quatenus talis expe-
rientia consyderata et cognita in-
seruiat nobis in posterum ad ui-
tandum hostis sólitas astucias c.
Séptima 1 : eorum, qui progre-
diuntur de bono in melius, ánimos
solet ángelus bonus tangere dulci-
ter et suauiter, non aliter ac aqua
descendens super spongiam; sini-
ster autem tangit cum strepitu et
inquietudine acriter, ac ut aqua
a Ex Aul. hazerla descendir, el pauto
pos/ perdureret illam ex traerla. Interprcs
retinuit his locis pronomen generis foemhiei
(la), e/si subjectum, ad quod illa pronomiiia
referuntur, per masculeum gemís expressi/:
fuit ... tentatus, "affectus erat.
b suavitatem B.
c uitandum suos solitos astus.
VERSIO P. ROOTHAAN
proposuerat facienda, vel i[>sam
debilitet, vel inquietam reddat, vel
conturbet animam, auferendo í 11 í
suam pacem, tranquillitatem, et
quietem quam prius habebat, cla-
rum signum est procederé [cogi-
tationes illas] a malo spiritu, ini-
mico nostri profectus ac salutis
aeternae.
Sexta: quando inimicus huma-
nae naturae fuerit deprehensus et
cognitus ex cauda sua serpentina,
et fine malo ad quem inducit, utile
est ei, qui fuit ab eo tentatus, con-
siderare postea discursum [sive
seriem] bonarum cogitationum,
quas sibi suggessit, et principium
illarum, et quomodo paulatim pro-
curaverit ut ipsum descenderé
[excidere] faceret a suavitate illa
et laetitia spirituali, in qua erat,
doñee illum deduceret ad depra-
vatam suam intentionem, ut istius-
modi experientia cognita et no-
tata, caveat sibi in posterum ab
ejus consuetis fraudibus.
Séptima 1 : in iis, qui procedunt
de bono in melius, bonus Angelus
tangit talem animam, dulciter, levi-
ter et suaviter, ut gutta aquae,
quae intrat in spongiam; et malus
[Angelus] tangit [eam] acute, et
cum sonitu, et inquietudine , ut
534
MONUMENTA IGNATIANA
AUTOGRAPHUM
la gota de agua cae sobre la piedra;
y a los que proceden de mal en
peor, tocan los sobredichos spíri-
tus contrario modo; cuya causa es
la dispusieron del ánima ser a los
dichos ángeles contraria o símile;
porque quando es contraria, en-
tran con estrépito y con sentidos,
perceptiblemente; y quando es sí-
mile, entra con silencio como en
propria casa a puerta abierta.
8.a regla. La octaua: quando la
consolación es sin causa, 57v dado
que en ella no aya engaño por ser
de solo Dios nuestro Señor, como
está dicho, pero la persona espiri-
tual, a quien Dios da la tal conso-
lación, deue con mucha vigilancia
y attención, mirar y discernir el
proprio tiempo de la tal actual con-
solación, del siguiente en que la
ánima queda caliente, y fauoresci-
da con el fauor y reliquias de la
consolación passada; porque mu-
chas vezes en este segundo tiempo
por su proprio discurso de habitú-
dines 1 y conseqüencias de los
conceptos y juizios, o por el buen
espíritu o por el malo forma diuer-
sos propósitos y paresceres, que no
VULGATA VERSIO
dam, sicut imber decidens in pe-
tram: illis autem, qui in dies ten-
dunt deterius, oppositum prorsus
usuuenit. Cuius sane diuersitatis
ratio est, quatenus angelo utrilibet
similis est uel dissimilis animae
ipsius dispositio; si eniru contra-
riara sibi eam alteruter spiritus in-
uenerit, cum strepitu et pulsu, qui
facile aduerti queat, ei se cottjun-
git a: si conformem uero, tanquam
in propriam et apertam domum
subit cum quiete.
8.a Quoties sine praeuia ulla
causa consolatio nobis adest;
quamuis, ei, tanquam diuinitus
immissae, ut supra dictum est,
nihil fallaciae subesse possit;
debemus tamen 75v attente ac
sollicite distinguere praesens
consolationis tempus a próximo
sequente, in quo anima feruet
adhuc, et fauoris nunc nuper
accepti sentit reliquias b, nam
posteriore hoc tempore frequen-
ter accidit, ut uel ex habitu ', dis-
cursu et iuditio proprio, uel ex
boni aut mali spiritus instinctu
aliqua sentiamus uel delibere-
mus, quae cum ab ipso Deo citra
médium non emanent, solerti in-
digent discussione , priusquam
a introgreditur.
b Seq. hoc enim oblitt.
i Habitudines videntur esse hoc loco non habitas, multo minus similitudincs, sed
relationes sive respectas unius ad aliud. Itaque hunc locum sic explica: Ope discursus
seu rationis propriae conferimus Ínter se conceptus, unde efficimus judicia; collatisque
Kxercitia — Regulas
535
VKRSIO PRIMA
cadens super ;1 lapidem: eorum
autem ánimos, qui progrediuntur
de malo in peius, tangunt prae-
dicti spiritus contra-86 rio modo;
cuius rei ratio non est alia, quam
quod animae dispositio contraria
vel similis praedictis spiritibus b
inuenitur; quia quando est con-
traria, tangunt cum strepitu et
sonitu perceptibili; quando uero
est similis, illabuntur tacite et
cum silentio; sic is qui ingreditur
in propriam domum apertis ianuis.
Octaua: quando consolatio non
habet causam, licet in illa non pos-
sit esse aliqua illusio, cum sit a
solo Deo, ueritate st¡mma, sicut
praedictum est, verum persona
spiritualis, cui Deus confert talem
consolationem, debet uigilanter et
attente consyderare et c discerne-
re proprium tempus actualcm con-
solationem consequens, in quo
animus permanet feruidus, deuo-
tus, et ex praecedenti consolatio-
nis fauore et reliquiis dilatatus;
quia sepe in hoc 2° temporesolet
vel proprio marte, uel discursu
similitudinum d 1 et conse-86v
quentiarum, quas hausit ex con-
ceptibus et judiciis praehabitis e,
vel a bono spiritu instructus, vel a
» in A.
b Sic videtur corrigendum v. spiritua-
líbus, quod est in A el B.
c ac A.
ll habitudinum A. Cf. annot i.
* praehibitis A.
VEUSIO I'. ROOTHAAN
quum aquae gutta decidit super
petram: eos autem qui procedunt
de malo in pejus, tangunt supra-
dicti spiritus modo contrario. Cu-
jus rei causa est, quod dispositio
animae sit dictis Angelis contraria,
vel similis: quando enim est con-
traria, intrant [spiritus] cum stre-
pitu et cum sensationibus, ita ut
percipi facile possit [eorum acces-
sus]; quando autem est similis,
intrat [spiritus] cum silentio, tam-
quam in propriam domum, et
aperta porta.
Octava: quando consolatio est
sine causa, licet ei non insit fraus,
cum a solo Deo Domino nostro
[tune] procedat, ut dictum est
[reg. 2.a]: tamen persona spiritua-
lis, cui dat Deus talem consolatio-
nem debet multa cum vigilantia
et attentione considerare ac dis-
cernere proprium tempus actualis
ejusmodi consolationis a sequenti
[tempore], in quo anima remanet
fervens, et favorem [divinum] ac
reliquias consolationis praeteritae
etiamnum sentit: quia saepe in hoc
secundo tempore per suum pro-
prium discursum ex habitibus 1
[suis] et ex consequentiis [habi-
torum] conceptuum, et judiciorum
[vel judiciis propriis], sive per
inter se judiciis, perspicimus consequentia; quare illa proposita et opiniones hoc modo
concepta, bono etiam vel malo spiritu impeliente, non dantur immediate a Deo...
53*5 Moxumenta Ignatíana
AUTOGRAPHUM VULGATA VERSIO
son dados inmediatamente de Dios recipiant assensum uel in opus
nuestro Señor; y por tanto han me- ueniant '.
nester ser mucho bien examinados,
antes que se les dé entero crédito
ny que se pongan en efecto \
Ex EL MINISTERIO s DE DISTRIBUIR
LIMOSNAS SE DEBEN GUARDAR LAS
REGLAS SIGUl[E]NTES
1. a regla. La primera: si yo hago
la distribución a parientes o ami-
gos o a personas a quien estoy afi-
cionado, tendré quatro cosas que
mirar, de las quales se ha hablado
en parte en la materia de electión.
La primera es, 58 que aquel amor
que me mueve y me haze dar la
limosna, descienda de arriba, del
amor de Dios nuestro Señor; de
forma que sienta primero en my
que el amor más o menos, que ten-
go a las tales personas, es por Dios,
y que en la causa porque más las
amo reluzca Dios.
2. a regla. La segunda: quiero
mirar a un hombre que nunca he
visto ny conoscido; y deseando yo
76r Regulae nonnullae ix
DISTRIBUENDIS ELEEMOSYNIS
SERUANDAE
Prima. Siquid erogare libeat in
nomines genere uel amicitia con-
iunctos, erga quos sentitur pro-
cliuior affectus; attendendae erunt
regulae quatuor, quas ex parte cir-
ca electiones commemorauimus.
Earum itaque prima haec est: ut
affectus erga tales meus recta pro-
ueniat ex amore Dei; quem certe
amorem debeo sentiré in me, ut
radicem esse et causam cuiuscun-
que meae affectionis erga cogna-
tos et amicos omnes; ac operam
daré, ut in hoc praesenti negotio
praecipua ea ratio elucescat.
2.a Ut considerem *, si quis al-
ter, cui parem mecum statum seu
perfectionis gradum optem, me
* In secunda regula pro dislribuendis
eleemosynis. Secunda: ut considerem etc.
tuque ad finem: Haec regula in autographo
sic habetur: Secunda: Ut considerem. si quis
alter esset mihi plañe ignotus, cui tamen
pro hoc ministerio et ipsius statu omnem
perfectionis gradum exoptem, quam cgo
illum in hac distributione rationem sequi
vellem ad niaiorcm Dei gloriam et animae
suae pcrfectionem. hac ipsa cadcm mihi
utendum esse.
1 V. Montan. Igual., ser. i.", I, 99 et sqq., máxime 103.
3 «Elcemosynarum distributio ministerium appellatur, ut proin qui cas distribuunt.
Exercitiá — Regulae
537
VERSIO PRIMA
malo agitatus, formare diuersas
sentcntias ac intentiones, quae non
sunt collatae a Dco. Quapropter
egent * maturo et frequenti exa-
mine ante quam reddantur, vel
executioni mandentur
87r Regulae obseruandae i\
DISTRIBUTIONE
Prima regula: si dispensado fit
in parentes, notos, amicos, vel in
quosuis alios, quibus ego sum af-
fectus, attendam circa quatuor iam
praedicta in materia electionum.
Primum est, quod amor ille impel-
lens me ad erogandum b illam ele-
emosinam descendat desursum ex
amore Dei, ita quod prius sentiam
amorem illum et affectum illum,
quem gero ad illos, esse máxime
propter Deum Deique gloriam ma-
nifestandam.
87v Secunda: consyderabo ho-
minem ignotum antea mihi omni-
no, cuius ego plenum in spiritu
a Sic A; aegent B.
b errogandum B; errogandam A.
VERSIO P. ROOTHAAN
bonum spiritum sive per malum,
format varia proposita, et consilia
quae non dantur immediate a Deo
Domino nostro, ac proinde valde
bene discutiantur necesse est, an-
tequam iis integer assensus tribua-
tur, et deducantur ad effectum
In Ministerio 2 distribuendi
eleemosynas debent servari
sequentes regulae.
Prima: si fació distributionem
parentibus, vel amicis, vel personis,
quas amo, quatuor [ista] conside-
randa mihi erunt, de quibus di-
ctum est ex parte in materia ele-
ctionis. Primum est, ut amor ille
qui me movet, meque facit daré
eleemosynam, descendat desursum
ex amore Dei Domini nostri, ita
ut sentiam primum in me, amorem,
quem plus minusve habeo erga
tales personas, esse propter Deum:
et ut in causa, ob quam eas magis
amo, reluceat Deus.
Secunda: voló proponere mihi*
hominem aliquem, quem num-
quam viderim, ñeque cognoverim,
ministros se esse intelligant... tum máxime, ubi de reditibus ecclesiasticorum beneficio-
rum distribuendis agitur.» Ro., annot. i, p. 181.
538 Monumenta Igxatiaxa
AUTOGKAPHLM VULGATA VERSIO
toda su perfección en el ministerio
y estado que tiene, como yo que-
ría que él tuviese medio en su ma-
nera de distribuir, para mayor glo-
ria de Dios nuestro Señor y mayor
perfectión de su ánima; yo hazien-
do assí ny más ny menos, guarda-
ré la regla y medida que para el
otro querría y juzgo seer tal.
consulat super negotio istiusmodi,
quam ego illi erogationis facien-
dae dictaturus sim rationem; hac
igitur et me uti par est.
3. a regla. La tercera: quiero
considerar como si estuviesse en
el artículo de la muerte, la forma y
medida que entonces querría aver
tenido en el officio de my adminis-
tración; y reglándome por aquélla,
guardarla en los actos de la my
distribución.
4. a regla. La quarta: mirando
cómo me hallaré el día del juizio,
pensar bien cómo entonces querría
aver 58v vsado deste officio y car-
, go del ministerio; y la regla que
entonces querría auer tenido, te-
nerla agora.
5. a regla. La quinta: quando
alguna persona se siente inclinada
y aficionada a algunas personas,
a las quales quiere distribuyr, se
detenga y rumine bien las quatro
reglas sobredichas, examinando y
probando su affectión con ellas; y
no dé la limosna, hasta que con-
3.a Vt cogitem si mihi uitae
nunc exitus instaret, 76v quid
hac in re egisse uellem potissi-
mum; ita ergo agendum in prae-
sentia decernam.
4.a Ut prospiciam similiter,
quid mallem in die iudicii a me
fuisse super his transactum ; id
quod et nunc citra dubium praee-
ligam.
5.a Ut quoties ad personas
mihi humano aliquo uinculo con-
iunctas affectum meum sentio ma-
gis inclinare, regulas quatuor ¡¡rae-
dietas sedulo expendam, et iuxta
eas examinem affectum, nihil de
elecmosyna seu distributione fa-
cienda cogitans, doñee ab animo,
Exercitia — Regulak
539
VERSIO PRIMA
profectum desiderarem in eo statu
uitae quem haberet; consyderabo
etiam quod sicut ego desiderarem
illum distribuere et dispensare
suas facultates ad maiorem Dei
omnipotentis gloriam et ad sui
ipsius profectionem; ita ego labo-
rabo faceré, seruando pro me ipso
eandem regulara, quam pro aliis
indico expeditiorem a.
Tertia: considerabo me ipsum
morti proximum, et quam tune
vellera seruasse regulam et for-
mara dispensandi et administrandi
meas facultates, eandem nunc eni-
tar seruare.
Ouaita: consyderabo me ipsum
iuditio Dei finali b presentem et
cogitabo prudenter quo modo tune
uoluissem dispensasse et ministe-
rium hoc implesse, et iuxta id,
quod tune perfectius c et expe-
dientius iudicassem, ita modo fa-
ceré contendam.
88r Quinta: quando quissentit
se affectu aliquo duci in alios, in
quos vult aliquid errogare, immo-
retur secum prius et ruminet dili-
genter 4.or praedictas regulas d ,
probando affectum suum ad illum;
nec prius eleemosinas largiatur,
quam senserit in hac parte affe-
a expedientiorem A.
t> finalis A.
c Prius profectius B, quod est in A.
d regulas praedictas A.
VERSIO P. ROOTHAAN
et cum [s. pósito quod] ego desi-
derem omnem ejus perfectionem
in ministerio et statu quera habet,
eo modo quo vellera eum tenere
médium in suo modo distribuendi
[eleemosynas], ad majorem glo-
riam Dei Domini nostri, et majo-
rem perfectionem animae suae, eo
ipso modo ego faciens nec plus,
nec minus, servabo regulam et
mensurara, quam alteri vellem, et
[quam] judico esse talem [qualis
convenit majori Dei gloriae et
animae perfectioni].
Tertia: voló considerare, ac si
essem in articulo mortis, formara
et mensuram, quam tune vellem
tenuisse in officio meae admini-
stradoras; et juxta illam [formara
et mensuram] me regulando [diri-
gendo], eam servare in actibus
meae distributionis.
Quarta: considerando qualem
me inventurus sim [quo animo sim
futurus] in die Judicii, cogitare
bene quomodo tune optaturus sim
me usum esse hoc officio et mu-
ñere ministerii hujus; et regulam,
quam tune optarem tenuisse, eam-
dem nunc tenere.
Quinta: quando quis sentit se
inclinatum et affectum erga aliquas
personas, quibus vult distribuere,
se detineat [s. exspectet] ac rumi-
net bene quatuor regulas supra-
dictas, examinando et probando
suam affectionem ope illarum [re-
gularum]: ñeque det eleemosynam,
54o
MONTJ MENTA IGXATIAXA
AUTOGRAPHUM
forme a ellas su dessordenada af-
fectión tenga en todo quitada y
langada.
6. a regla. La sexta: dado que
no ay culpa en tomar los bienes
de Dios nuestro Señor para distri-
buyrlos, quando la persona es lla-
mada de nuestro Dios y Señor
para el tal ministerio; pero en el
quánto y cantidad de lo que ha de
tomar y applicar para sí mismo de
lo que tiene para dar a otros, ay
duda de culpa y excesso; por tanto
se puede reformar en su vida y es-
tado por las reglas sobredichas.
7. a regla. La séptima: por las
razones ya dichas y por otras mu-
chas, siempre es mejor y más se-
guro, en lo que a su persona y es-
tado de casa toca, quanto más se
cercenare y diminuyere y quanto
más se acercare a nuestro summo
pontífice dechado y regla nues-
tra que es Xpo. nuestro Señor.
59 Conforme a lo qual el tercero
concilio carthaginense (en el qual
estuuo Sancto Augustín) determina
y manda que la suppeléctilc del
VULGATA VERSIO
siquid non rectum inest, remo-
uero.
6.a Quamuis facultates diuino
cultui et usui ecclesiastico dicatae,
citra culpam assumi possint dis-
tribuendae ab eo, qui ad hoc mi-
nisterium sit uocatus; cum tamen
plurimis in determinanda propriis
suis sumptibus iusta portione so-
leat de excessu scrupulus incide-
re; operae pretium est, iuxta regu-
las superiores uitae suae statum
recte disponere.
7.a Propter rationes dictas et
alias plerasque, in administrandis
iis, quae ad propriam per-77 so-
nam, conditionem, domum aut
familiam pertinent, optimum ac
securissimum est unicuique, distri-
butionis curam subeunti, ut suae
substrahat commoditati quantum
potest, ac seipsum proxime con-
formet ad exemplar 2 Domini
nostri Jesu Christi, summi pontifi-
cis 1 ; quandoquidem in tertio
etiam carthaginensi concilio, in
1 Ps. C1X, 4; Hebr., H, 17; ül, 1; IV, 14-15; V, 10; VI, 20; VII, 26; IX, i 1; X, ai.
2 Cf. Matth., VIII, 20; XVI, 24; Jo., VIII, 12; XIII, 15; XIV, 6; II Cor., VIH, 9;
1 Petr., II, 21.
Exercitia — Regtjlae
54i
VERSIO PRIMA
ctum totum illum inordinatum ex-
pulsum esse.
Sexta: quanquam non sit vllum
peccatum assumere bona Domini
Dei ad dispensandum a, quando
quis a Deo b est ad hoc ministe-
rium uocatus; veruni in quantitate
eornm, quae assumi c debent, et d
quam sibi applicare e ex iis, quae
accepit ad dispensandum aliis f,
potest oriri dubium culpae et ex-
cessus; quare potest reforman in
suo uitae statu, proponendo sibi
ante oculos quatuor regulas as-
signatas , et ad illas se exami-
nando.
Séptima: ob rationes praedictas
et multo 88v plures aüas, melius
est ac securius in his, quae tam ad
seipsum, quam quae ad familiam
suara attinent, quantum potest sibi
substrahere et diminuere, et quan-
tum potest proximum fieri nostro
summo pontifici 1 Jesv Christo,
exemplari 5 et speculo totius uitae
nostrae . Juxta quam doctrinam
concilium carthaginense 3.™ (cui
interfuit S. Augustinus) 6 definit ac
praecipit suppellectilem episcopi
a Sequitur aliis oblitt.; est in A.
b Sequitur non oblitt. in B; a Deo no-
stro A.
c assummi B et A.
d Sequitur in quantitate oblitt. in B;
est in A.
e Sequitur debet oblitt. in B; est in A.
í Prius in B aliorum nomine , quod
exstat in A.
e interfuit pr. Augustinus A.
VERSIO P. ROOTHAAN
doñee conformiter ad illas [regu-
las] suam inordinatam affectionem
omnino removerit et abjecerit.
Sexta: quamvis nulla sit culpa
in assumendis bonis Dei Domini
nostri ad ea distribuenda, quando
quis vocatus est a Deo et Domino
nostro ad tale ministerium: tamen
in [determinanda] quantitate,
quam debet sumere et applicare
sibi ipsi, ex iis quae habet, ut det
aliis, dubium [timor] est de culpa
et excessu: proinde [qui in ejus-
modi est ministerio] reformare se
potest in vita sua et statu, per re-
gulas supradictas.
Séptima: propter rationes jam
dictas, et alias multas, semper
[tanto] melius est et securius in
eo quod ad propriam personam et
statum domus [v. familiae] perti-
net, quanto magis se [quis] re-
strinxerit et [sibi] diminuerit, et
quanto propius accesserit ad sum-
mum nostrum Pontificem *, exem-
plar et regulam nostram z, qui est
Christus Dominus noster; juxta
quam doctrinam tertium Concilium
Carthaginense (cui interfuit S. Au-
542
MONUMENTA IGNATI/YXA
AUTOGRAPHUM
obispo sea vil y pobre Lo mis-
mo se deue considerar en todos
modos de viuir, mirando y propor-
cionando la condición y estado de
las personas; como en matrimonio
tenemos exemplo del Sancto Joa-
chín y de Sancta Anna, los quales
partiendo su hazienda en tres par-
tes, la primera daban a pobres, la
segunda al ministerio y seruitio del
templo, la tergera tomavan para la
substentación dellos mismos y de
su familia 2.
Para sentir y entender escrúpu-
los Y SUASIONES DE NUESTRO
ENEMIGO, MUDAN LAS NOTAS
SIGUIENTES
1.a nota. La primera: llaman
vulgarmente escrúpulo, el que pro-
cede de nuestro proprio iuyzio y
libertad, es a saber, quando yo líbe-
ramente formo ser peccado lo que
no es peccado; así como acaeze
VULGATA VERSIO
quo interfuit S. Augustinus, de-
cretum fuit supellectilem episcopi
uilem ac pauperem deberé esse
Hoc idem in quolibet statu seu
uitae genere prouideri conuenit,
habita interim ratione personarum
et statuum ipsorum; sicut in matri-
monio exemplum praebent S. Joa-
chimus et S. Anna, qui, diuisis per
annos singulos facultatibus suis in
tres partes, pauperibus unam ero-
gabant, alteram dicabant in templi
et diuini cultus ministerium, ter-
tiam postremo necessitati suae re-
seruabant 2.
77V QUAEDAM NOTATU DIGNA DE
SCRUPULIS, QUOS ANIMAE DAEMOX
INIICIT, DIGNOSCENDIS
Primum. Vulgo scrupulum ap-
pellant, quando ex proprio liberi
arbitrü motu et iudicio aliquid
concludimus peccatum esse, cum
peccatum non sit; veluti si quis
animaduertens se crucem, ex pa-
1 «Ut episcopus vilem supellectilem et mensam ac victum pauperem habeat, et di-
gnitatis suae auctoritatem fide et vitae meritis quaerat.» Ita hic canon XV medio fere
saeculo IX a Pseudo-Isidoro in sua Collectione Decretalium (Migne, P. L.. CXXX,
34i-35o)i et circa annum 1140 a Gratiano in prima parte Decreti (c. IV, dist. 41) positus
est. Deinde receptus in primam conciliorum collectionem a Jacobo Merlino factam,
quae primum annis 1523-1524 Parisiis, deinde anno 1530 Coloniae et anno 153G iterum
Parisiis typis descripta est; item in posteriores collectiones conciliorum, ut in Jo. Har-
duini, S. J., AJa conciliorum (I, Parisiis, 1715, 975-9S6). Hi omnes dixerunt, hunc esse
canonem XV concilii carthaginicnsis quarti. Hoc autem concilium anno 398 a 214 epi-
scopis habitum esse et 104 cañones (Raluzius canonem 105 addidit) condidisse diceba-
tur, quibus etiam S. Augustinus subscripsisset. Verum cum jam Christophorus Justel-
lus (y 1G49) acatholicus gallus, de hoc concilio dubitasset, et Harduinus quoque rem
haud ita certam esse significasset, tándem Ballerinii synodum illam habitam non esse
demonstrarunt. Cañones i 1 1 i 104 scribunt illi «non pertinent ad ullam syhodum africa-
nam. Sunt collectio seu abbreviatio antiquorum canonum, partim orientalium, partim
occidentalium». Appcndix ad S. Leonis Magni opera, curantibus Pctro et Hiero-
EXERCITIA — REGULAE
545
VERSIO PRIMA
esse uilem ac paupercm '. Idem
debet consideran in aliis uiuendi
sortibus, cum ratione tamen et ju-
dicio, juxta quod fuerit status
eorum qui debent hoc faceré, sicut
ii, qui matrimonio iuncti sunt, ha-
bent exemplar et exemplum San-
cti Joachim et Sanctae Annae, qui
partiebantur omnem suam faculta-
tem in 3.es partes: primam erroga-
bant in pauperes; 2.am dispensa-
bant pro seruitio et ministerio
templi; 3.a"1 retinebant ad sui ipso-
rum et familiae sustentationem z.
89r Ad discerxendum ex ixtelli-
GENDUM SCRUPULOS ET SaTHANAE
SUGGESTIOXES CONFERUXT ADXOTA-
TIOXES SEQUEXTES
Prima adnotatio :' est , quod
comuniter vulgus vocat scrupu-
Lum illud dubium, quod oritur ex
nostro proprio judicio et libértate,
nempe quando libere reputo esse
peccatum, quod peccatum non
a nota A.
VERSIO P. ROOTIIAAN
gustinus) decernit et mandat, ut
suppellex Episcopi sit vilis et pau-
per Idem debet consideran in
ómnibus vivendi modis [s. stati-
bus], habita ratione conditionis et
status personarum, servataque pro-
portione: quemadmodum in matri-
monio habemus exemplum Sancti
Joachim et Sanctae Annae, qui di-
videntes facultates suas [s. redi-
tus] in tres partes, primam dabant
pauperibus: secundam ministerio
et servitio Templi: tertiam sume-
bant ad sustentationem suam et
suae familiae 2.
Ad sextiexdos et digxoscexdos
scrupulos et suasioives iximici
xostri,juvaxt xotae sequextes.
Prima: appellant vulgo scrupu-
lum, illud quod procedit ex nostro
proprio judicio, et libértate: scili-
cet , quando ego libere judico
[mihi formo judicium] esse pecca-
tum, quod peccatum non est: sicut
nymo fratribus Balleriniis, LH, Yenetiis 1757, LXXXYIII-XCI. Balleriniis assensit
Jo. Dom. Mansi, Conciliorum collectio, III, Florentiae, 1759,945-946. Cañones illos a
S. Hilario Arelatensi collectos esse censet H. Leclerq, O. S. Ben., Histoire des concites,
par C. H. Hefele, trad. et augm. par un religieux bénédictin, II, París, 1908, 102-127.
Canon ille XV confirmatus est a concilio tridentino: «Sancta synodus... exemplo Pa-
trum nostrorum in concilio carthaginiensi, non solum jubet, ut episcopi modesta supel-
lectili et mensa ac frugali victu contenti sint, verum etianv, etc. (Sessio XX\', c. I
de Reí".).
5 Y. supra, Proleg., p. 90. Antiquíssimum hujus reí testimonium esse illud videtur,
<luod in apocrypho Evangelio de Xativitate S. Mariae (quod a nonnullis Evangelium
Pseudo-Matdiaei vocatum est) invenitur. Cum autem multa in illo falsa narrentur, illa
bonorum partitio, etsi sanctitate parentum B. \'irginis dignissima est, fide omnino certa
caret. Cf. Acta sanclorum, Julii, t. VI, 25 Julii, de sancta Anna, commentarius prae-
vius, §§ 1 et 2; Tischendorf, Evaiigclia apocrypha, Evangeíium de Xativitate S. Mariae,
Lipsiae, 1853, p. 107.
544
MOXUMENTA IGNATIANA
AUTOGRAPHUM
que alguno después que a pisado
una cruz de paja incidenter, forma
con su proprio iuizio que a pecado;
y este es propriamente iuizio erró-
neo y no proprio escrúpulo.
59v 2.a nota. La segunda:
después que yo he pisado aquella
cruz, o después que he pensado o
dicho o hecho alguna otra cosa,
me viene vn pensamiento de fuera
que he peccado; y por otra parte
me paresce que no he peccado,
tamen siento en esto turbación, es
a saber, en quanto dudo y en quan-
to no dudo: éste tal es proprio es-
crúpulo y tentación que el enemi-
go pone.
3. a nota. La tercera: el primer
escrúpulo de la 1.a nota es mucho
de aborrescer, porque es todo
error; mas el 2.° de la 2.a nota, por
algún espacio de tiempo no poco
aprouecha al ánima que se da a
espirituales exercitios; antes en
gran manera purga y alimpia a la
tal ánima, separándola mucho de
toda aparencia de peccado, juxta
illud Gregorii: bonarum mentium
est ibi culpam cognoscere , vbi
culpa nulla est '.
4. a nota. La quarta: el enemi-
go mucho mira si vna ánima es
gruesa o delgada; y si es delgada,
procura de más la adelgazar en
VULGATA VERSIO
leis humi figuratam, in transitu
calcasse, crimini sibi uertat. Hoc
autem non scrupulus proprie, sed
iudicium potius erroneum uocari
debet.
2. m Scrupulus proprie dicen-
dus est , quoties post calcatam
crucem eiusmodi uel post cogita-
tionem, loquelam aut operationem
aliquam, oboritur nobis extrinse-
cus peccati admissi suspitio; et
quamuis altera ex parte ueniat in
mentem nos minime peccasse, am-
biguitatem tamen quandam atque
animi perturbationem sentimus,
a daemone uidelicet obtrusam.
3. m Prior scrupuli speties im-
proprie sic dicti 78 prorsus abhor-
renda est, ut erroris plena. Po-
sterior uero, per tempus aliquod
(dum praesertim recens est uitae
melioris institutio) animam, rebus
spiritualibus uacantem, non parum
iuuat, cum eam mirum in modum
purget, atque ab omni peccati
specimine abducat, iuxta illud diui
Gregorii: Bonarum mentium est,
ibi culpam agnoscere, ubi culpa
non est '.
4. '" Callide obseruare solet ini-
micus, qualisnam sit animae cuius-
uis conscientia, crassiorne an de-
licatior; et si quam inuenit delica-
1 S. Greüoriis M.\(.sus, ¿//í/í/ííriw libro XI, ep. G4 (alias 31), resp. 10, Migne,
P. L., LXXVII, 1195.
EXF.RCITIA RkGUI.AE
545
VERSIO PRIMA
est; sicut si alicui eueniret concul-
care crucem aliquam ex paleis in-
cidenter, reputare ex proprio indi-
cio quod peccaueritj et est proprie
íudicium erroneum, non autem
proprie scrupulus.
Secunda: postquam conculcaui
illam crucem, vel postquam cogi-
taui vel dixi vel egi aliquam aliam
rcm, superuenit cogitatio deforis
quod peccauerim, et aliunde uide-
tur Sív mihi quod non peccauc-
rim, sentio tamen perturbationem,
quoniam a ex parte dubito et ex
parte non dubito; et hoc proprie
est scrupulus et suggestio, quam
Sathanas ingerit.
Tertia: primus ille scrupulus de-
scriptus in prima annotatione b est
valde detestandus, quia est plenus
erroris; 2.us autem, qui assignatus
est in 2.a nota, per aliquod tempo-
ris spacium omnino non parum
confert homini, qui omnino dedi-
cauerit se spiritualibus exercitiis;
quia miro modo purgat ac mundat
animam, abstrahendo illum ab
omni apparentia peccati, juxta
illud Gregorii; bonarum mentium
est ibi culpam agnoscere, ubi nulla
culpa est
Quarta: c Sathanas diligenter
explorat qualitatem animae, quam
tentare cupit, si uidelicet sit deli-
catae an grossae conscientie d; si-
1 quia A.
b nota A.
c Sequitur est oblitt. in B.
d conscientiae et A.
VKRSIO P. ROO'iHAAN
accidit, utaliquis, postquam calca-
vit incidenter crucem ex paleis
[formatam], judicet suo proprio
judicio se peccasse. Atque hoc est
proprie judicium erroneum, non
proprie [dictus] scrupulus.
Secunda: postquam calcavi illam
crucem, vel postquam cogitavi, vel
dixi, vel feci aliquid aliud, venit
mihi extrinsecus cogitatio, me pec-
casse, et ex altera parte mihi vide-
tur quod non peccaverim; tamen
sentio in hoc turbationem, scilicet,
in quantum dubito fs. timeo de
peccato], et in quantum non du-
bito: istud est proprie scrupulus,
et tentatio quam inimicus ingerit.
Tertia: primus ille scrupulus
primae notae est valde abhorren-
dus, quia totus est error; sed se-
cundus notae secundae, per aliquod
spatium temporis, non parum pro-
dest animae, quae se dat spiritua-
libus exercitiis: imo magnopere
purgat et mundat talem animam,
separando illam valde ab omni
specie f apparentia] peccati, juxta
illud Gregorii: Bonarum mentium
est, ibi culpam cognoscere, ubi
culpa nulla est '.
Quarta: inimicus valde observat
sitne anima crassa, an delicata: et
si est delicata, procurat illam red-
dere magis delicatam ad extremum
MONTM. ICNAT. —SERIES II.
35
546
Mo NU MENTA IGXATIANA
AUTOGRAPHUM
extremo, para más la turbar y des-
baratar: verbi gracia, si vee que
vna ánima no consiente en sí pec-
cado mortal ny venial ny aparencia
alguna de peccado deliberado, en-
tonces el enemigo, quando no pue-
de hazerla caer en cosa que pares-
ca 60 peccado, procura de hazerla
formar peccado adonde no es pec-
cado, assí como en vna palabra o
pensamiento mínimo; si la ánima
es gruesa, el enemigo procura de
engrossarla más, verbi gracia, si
antes no hazía caso de los pecca-
dos veniales, procurará que de los
mortales haga poco caso, y si al-
gún caso hazía antes, que mucho
menos o ninguno haga agora.
VULGATA VERSIO
tam, multo quoque delicatiorem
efficere nititur, et in extremum
quendam redigere anxietatis gra-
dum; ut sic misere turbatam, a
profectu spirituali tándem deiiciat.
Puta si animam nouerit, quae pec-
cato nulli consentiat mortali siue
ueniali, immo ne umbram quidem
(ut sic dicamus) uoluntarii peccati
sustinere queat ; tune , quoniam
non potest ueram peccati rationem
illi obiieere, eo satagit adducere,
ut peccatum sibi esse credat, quod
reuera non est, cuiusmodi est de
uerbo aliquo uel cogitatiuncu-
la 78v repentina. Crassam e di-
uerso animam seu conscientiam
reddere crassiorem studet, ut, quae
negligebat prius uenialia peccata.
mortalia quoque nunc parum cu-
ret, ac in dies minus respiciat.
5.a nota. La quinta: La ánima
que desea aprouecharse en la vida
spiritual, siempre deue proceder
contrario modo que el enemigo
procede, es a saber, si el enemigo
quiere engrossar la ánima, procure
de adelgazarse; asimismo si el ene-
migo procura de attenuarla para
traerla en extremo, la ánima pro-
5.'" Vt anima progredi ualeat
in uia spirituali, ad illius partís
oppositum tendat necesse est, in
quam inimicus tentat pertrahere:
ut si laxiorem iste conscientiam
faceré adnititur, faciat illa strictio-
rem ; aut relaxet e contra, si
daemon a nimium uelit restringere.
Sic enim continget, uitatis extre-
a Hoc v. add. si//» a vers.
Ex Autographo supple venialia peccata.
EXKRCITIA — REGULA K
VKRSIO PRIMA
quidem inuenit animam deli-90
catae conscientiae, nititur multo
magis illam delicatiorem redere
perducendo ad extremum, quo
magis illam perturbet a et inquie-
tet; verbi gratia, si uidet hominem
non dantem consensum in aliquo
peccato b mortali, nec veniali nec
alicui alteri rei, quae habeat appa-
rentiam peccati., tune Sathanas
laborat ut, quando non potest in-
ducere illum, ut incidat in rem,
peccati faciem gerentem, quod
saltem formet falsum iudicium,
quod ibi sit peccatum ubi non est,
sicut in aliquo verbo uel cogita-
tione mínima. Si autem anima
grossioris conscientiae sit c; Satha-
nas laborat reddere illam grossio-
rem; verbi gratia, si antea non
curabat peccata venialia, inducit
quod nec mortalia admodum cu-
ret ; et si antea aliquo modo illa 1
ponderabat, quod nullo modo vel
minus modo.
Quinta: anima desiderans fru-
ctum faceré 90v in uita spirituali
semper debet progredi contrario
modo ac Sathanas; verbi gratia, si
Sathanas laborat in reddendo eius
conscientiam grossiorem , debet
ipse laborare ut delicatiorem in
dies reddat. Similiter, si Sathanas
tentat extenuare ct delicatiorem
547
VEKSIO P. ROOTHAAN
usque, quo facilius eam turbet ac
profliget [confundat]: v. g. si videt
animam aliquam non admittere in
se peccatum [nec] mortale, nec ve-
níale, nec speciem [apparentiam]
ullam peccati deliberati, tune ini-
micus, cum non possit efficere ut
illa cadat in aliquid quod speciem
habeat peccati, procurat efficere
ut ipsa judicet [esse] peccatum,
ubi peccatum non est, ut in aliquo
verbo, vel cogitatione mínima. Si
anima est crassa, inimicus procu-
rat illam reddere magis crassam,
v. g. si prius nihili faciebat pec-
cata venialia, procurabit ut [jam]
mortalia parvi pendat, et si prius
[ea] curabat aliquantum, [procu-
rabit] ut [ea] 1 nunc multo mi-
nus vel omnino non curet.
Quinta: anima quae desiderat
proficere in vita spirituali, semper
debet procederé modo contrario
[ei], quo procedit inimicus; scilicet,
si inimicus tentat crassiorem red-
dere animam, [ipsa] procuret red-
dere se delicatiorem: similiter, si
inimicus procurat ipsam attenuare
[delicatiorem reddere] ut in extre-
a perturbet illam A. — b consensus ullo
modo peccato A. — c anima sit grossior
conscientiae.
548
MONUMENTA IGXATIAXA
AUTOGRAPHUM
cure solidarse en el medio 1 para
en todo quietarse.
6.a nota. La sexta: quando la
tal ánima buena quiere hablar o
obrar alguna cosa dentro de la
Iglesia, dentro de la intelligencia
de los nuestros mayores, que sea
en gloria de Dios nuestro Señor,
y le viene vn pensamiento o ten-
tación de fuera, para que ny hable
ny obre aquella cosa, trayéndole
razones aparentes de vana gloria o
de otra cosa etc.; 60v entonces
deue de alear el entendimiento a
su Criador y Señor: y si vee que
es su deuido seruicio o a lo menos
no contra, deue hazer per diame-
trum contra la tal tentación, iuxtaa
Bernardum eidem respondentem:
nec propter te incepi, nec propter
te finiam -.
VULOATA YERSIO
mae utriusque partis periculis ', ani-
mam ipsam in medio quodam quie-
to et securo statu iugiter manere.
6.m Ouotiescunque homini, di-
cere aut agere aliquid uolenti,
quod ab Ecclesiae usu uel maiorum
nostrorum sensu non dissonat,
quodque tendit in Dei glorian^
obuiat extrinsecus suggestio, dis-
suadens ne dicat aut agat illud
propositum , adducta uel uanae
gloriae, uel mali alterius cuiu$uis
fucata quadam ratione a. Tune ad
Deum eleuanda mens est; sique
appareat ad eius gloriam spectare
dictum aut factum eiusmodi, uel
certe contrarium non esse, 79 ten-
dendum recta erit aduersus talem
cogitationem; atque obstrepenti
nobis inimico respondendum cum
diuo Bernardo : Nec propter te
coepi, nec propter te finiam !.
Tara el sextido verdadero que
en la yglesia militante debemos
TENER, se guarden- las reglas
SIGUIENTES 3
1.a regla. La primera: depues-
to todo juyzio, deuemos tener áni-
» iusta ms.
Regulae aliquot seruaxdae, ut
cum orthodoxa Ecclesia uere
senti am us 3
Prima. Sublato proprio omni
iuditio, tenendus est semper para-
a Inter pnnetio hace in ms. est et in mnltis
edd.v. g. rom. i .".conimbr., bitrg., hispa/, etc.
Jn a/iis rede snblatnm est hoc punctum, v. g.
iiu." rom.. Inst., Ro. ceterisque recentioribus.
1 Censemus doctrinan! Vn. eamdem revera esse, atque doctrinam Aut.: ne tamen
Ignatium putes vitiose relaxare conscientiam, «notatu dignum est, inquit Ro., non poni
a S. Patre, quod in vulgata versione legitur relaxet contra. Licet enim hoc videatur
sequi ex generali propositione S. P., in initio hujus regulae, tamen id hoc loco in ap-
plicatione ejusdem regulae non dicit; sed potius vult animam, quam daemon in anxie-
tates conjicere tentat, in medio firmiter ac solide consistere». Ro., annot. 2, p. 185-186.
2 Ponitur haec sententia in Flore Sanctorum, Vida de S. Bernardo, in exemplo loyo-
laeo, f. I3ir, col. i.\ sed hispane: <N'i por ti lo comencé, ni por ti lo dexaré.» In Le-
genda Sanctontm, anni 1493, legenda CXV, litt. G, dicitur, ita: «Xec per te incepi, nec
EXERCITIA — ReGULAE
549
VKRSI0 PRIMA
redderc indccenti et extremo mo-
do, animus laboret consolidan in
medio ut omnino quiescat.
Sexta, quando deuoto animo
uolenti loqui vel operari aliquid
intra Ecciesiam et intra intelligen-
tiam maiorum nostrorum, quod sit
ad gloriam Dei a et superuenerit
cogitatio uel suggestio dcforis, im-
pediens ne loquatur vel ne opere-
tur rem praecogitatam, ingerens
rationes apparentes vanae gloriae
veí alterius cuiuscumque rei, de-
bet tune, eleuato intellectu in
Creatorem et Dominum, consyde-
rare quod si fit eius debitum 91
seruitium, vel ad minus si non fit
contra, debet, inquam, contradi-
cere i 1 1 1 cogitationi per diametrum,
juxta Bernardum eidem respon-
dentem: nec propter te coepi, nec
propter te finiam -.
Ad certe et uere sentiexdum
in ecclesia milita xti, sicut
texemur, seruentur regulae
sequextes 3
Prima regula: expoliati omni ju-
dicio nostro, debemus esse prom-
a Deest hoc ?>. in A.
VERSIO P. ROOTHAAN
mum deducat, anima procuret so-
lide se firmare in medio 1 ut omni-
no quietam se reddat.
Sexta: quando talis anima bona
vult dicere, vel operari aliquid in-
tra Ecciesiam, intra intelligentiam
Majorum nostrorum, quod sit in
gloriam Dei Domini nostri, et ve-
nit [ingruit] ipsi cogitatio aliqua,
vel tentado extrinsecus, ut ne di-
cat, nevé operetur illud, adducen-
do ei rationes apparentes vanae
gloriae, vel alterius [mali] etc.,
tune debet elevare mentem ad
suum Creatorem et Dominum; et
si videat [illud] esse ejus debiti
servitii, vel saltem non [esse] con-
tra [ejus obsequium], debet faceré
[procederé] per diametrum [recta]
contra illam tentationem, juxta
Bernardum eidem respondentem:
nec propter te incepi, nec propter
te finiam 2.
Ad sextiexdum veré, sicut debe-
mus, IN ECCLESIA MILITANTE, SER-
VEXTUR REGULAE SEQUENTES *.
Prima: deposito omni judicio
[proprio], debemus tenere ani-
per te dimittam.» Unele factuni dictumque illud S. Bernardi B. Jacobus de Vorágine
hauserit, nobis non liquet, cum ñeque in operibus S. Bernardi, ñeque in antiquis ilüus
historiis, quae in Aclis Sanctorum sunt, ñeque in ejus vita a Vacandard gallice scripta
et anno 1 895 edita reperiatur. Fortasse Jacobus a Vorágine usus est traditione aliqua
aut monumento scripto, quod postea evanuit. B. Jacobus de Vorágine mortuus est circa
annum 1298, S. Bernardus anno H53.
* Exponit has regulas Maur. Meschler, S. J., italice in Civilta Cattolica, 19 Maji
et 2 Junii 190G; gallice in CBE, n° 7,- Les Regles du pur catholicisme selon sai iü I guace
de Loyola. Probabilem earumdem regularum originem indicat H. Watmgakt, S. J.. in
La Genése des Exercices, p. 7 1 et sqq.
55o
MONUMENTA ICNATIAXA
AUTOGRAPHUM
mo aparejado y prompto paraobe-
descer en todo a la vera sposa de
Xpo. nuestro Señor, que es la
nuestra sancta madre Yglesia hie-
rárchica.
2.a regla. La segunda: alabar
el confessar con sacerdote 1 y el
rescibir del sanctíssimo sacramen-
to vna vez en el año, y mucho más
en cada mes, y mucho mejor de
ocho en ocho días 2, con las con-
diciones requisitas y deuidas.
3.a regla. La tercera: alabar el
oyr missa a menudo, asimismo a
cantos, psalmos y largas oraciones
en la yglesia y fuera della; 61 assí-
mismo horas ordenadas a tiempo
destinado para todo officio diuino
y para toda oración y todas horas
canónicas.
4. a regla. La quarta: alabar mu-
cho religiones, virginidad y conti-
nencia, y no tanto el matrimonio
como ninguna destas.
5. a regla. La quinta: alabar vo-
a Add. supra vers.; deest in Do.
VULGATA VERSIO
tus promptusque animus ad obe-
diendum uerae Christi sponsae ac
sanctae matri nostrae, quae est or-
thodoxa, catholica et hierarchica
Ecclesia.
2.a Laudare conuenit solitam
fieri sacerdoti 1 confessionem pec-
catorum, et eucharistiae sacrae
sumptionem annuam ut mínimum;
cum sit laudabilius octauo quoque
die *, aut semel saltem in mense
quolibet, seruatis interim conditio-
nibus debitis, sacramentum ipsum
suscipere.
79v 3.a Commendare christi-
fidelibus ut frequenter ac deuote
missae sacrum seu sacrificium au-
diant; item cantus ecclesiasticos,
psalmos et prolixas preces in tem-
plis uel extra templa recitandas;
témpora etiam probare, determi-
nata officiis diuinis et precationi-
bus quibuscumque, vt sunt quas
uocamus horas canónicas.
4. a Laudare plurimum religio-
num status; atque caelibatum seu
uirginitatem matrimonio praeferre.
5. a Comprobare uota religio-
1 V. supra, Proleg.. p. 92.
« V. supra, Proleg., pp. 27, 28. Caeterum Ignatii témpora vix ferré potuissent, ut
quotidiana communio publice commendaretur, cum etiam hebdomadalem multi repre-
henderent. (Cf. Monum. Ignat.. ser. 4.a, I, 71; Citrón. Po.. II. 121; Epist. PP. Broe-
//'..., 477; P. TACCHI VentuRI, S. J., Storia della Compagnia di Gesít in Italia, t. I, pp. 215-
214.) Socii tamen Ignatii, cum Parisiis in Italiam iter facerent anno 1536, sacerdotes
quidem quotidie sacrum faciebant, reliqui communionem sumebant, cumque omnes
EXERCITIA — REGULAE
551
VEKSIO PRIMA
pto ac parato animo ad obedien-
dum in ómnibus uere Jesv Christi
Domini nostri sponsae. Hec autem
est sancta mater Ecclesia hierar-
chica, quae romana est.
Secunda: a debemus laudare
confessionem, quae fit in aure sa-
cerdotis 1 , et receptionem san-
ctissimi sacramenti eucharistiae
semel in anno, et si fit frequentior,
vt semel quolibet mense, 91v est
laudabilior; et adhuc multo lauda-
bilior, si fiat singulis quibusque
octo diebus seruatis tamen de-
bitis et requisitis conditionibus.
Tertia: debemus laudare quod
quis intersit sacrificiis et missis
frequenter, et audiat cantus et
psalmos, longas orationes, quae
sunt intra ecclesiam et extra ec-
clesiam materialem; laudare etiam
debemus horas co[n]stitutas et
praescripta témpora ad officium
diuinum, orandum et ad expet-
tendas b horas dictas canónicas.
Ouarta: laudare debemus reli-
giones, virginitatem, continentiam;
et matrimonium non usque adeo
laudandum est, ut aliquid praece-
dentium.
Quinta: laudare debemus vota,
VERSIO P. ROOTHAAN
mura paratum et promptum ad
obediendum i 11 ómnibus verae
Sponsae Christi Domini nostri,
quae est nostra sancta Mater Ec-
clesia Hierarchica.
Secunda: laudare [commenda-
re] confessionem [quae fit] Sacer-
doti 1 , et susceptionem sanctis-
simi Sacramenti semel in anno, et
multo magis quovis mense, et multo
melius octavo quoque die 2, cum
conditionibus requisitis ac debitis.
Tertia: laudare [commendare]
Missae auditionem frequentem:
item cantus, psalmos, et longas
orationes in Templo et extra illud:
item [laudare] horas ordinatas tem-
pore destinato ad omne officium
divinum, et ad omnem orationem,
et omnes horas canónicas.
Ouarta: laudare multum Religio-
nes, virginitatem et continentiam,
et non adeo [tantum laudare] ma-
trimonium, quantum ullum existis
[praedictis statibus].
Quinta: laudare vota Religionis,
a Secunda est A.
b Su A et B; forlasse scribendum fuit
expendendas.
anno 1537 Venetiis Romam venirent, idem factitabant (Monum. Ignat., ser. 4.", I, III,
1 [3> 11 5)- Ignatius ipse quotidianam communionem Theresiae Rejadella commendabat
(ibid., ser. i.a, I, 274-276). Lainius et socii, cum Florentiae annis 1 548-1 549 conciones
haberent, quotidianae communionis consuetudinem in monasterium Stae. Mariae An-
gelorum induxerunt, quam consuetudinem perpetuo usque ad nostra témpora, inquit
Tacchi Venturi, retinuerunt (ubi supra, p. 213, annot. 2).
552
MONUMENTA IGNATIANA
ALTOGRAPHLM
tos de religión, de obediencia, de
pobreza, de castidad y de otras
perfectiones de supererrogación; y
es de aduertir que como el voto
sea cerca las cosas que se allegan
a la perfectión euangélica, en las
cosas que se alexan della no se
deue hazer voto, así como de ser
mercader o ser casado etc.
6. a regla. Alabar reliquias de
sane tos, haziendo veneración a
ellas, y oración a ellos: alabando
estaciones, peregrinaciones, indul-
gencias, perdonanzas, cruzadas y
candelas encendidas en las ygle-
sias.
7. a regla. Alabar constituciones
<;erca ayunos y abstinentias así
com[o] de quaresmas, quatro tém-
poras, vigilias, viernes y sábado;
asimismo penitencias no solamen-
te internas mas aun externas.
61 v 8.a regla. Alabar orna-
mentos y edeficios de yglesias;
assímismo ymágines, y venerarlas
según que representan.
9.a regla. Alabar finalmente to-
dos preceptos de la Yglesia, tenien-
do ánimo prompto para buscar ra-
zones en su defensa y en ninguna
manera en su ofensa.
VILGATA VERSIO
sorum de seruanda castitate, pau-
pertate, obedientiaque perpetua,
cum aliis perfectionis et super-
[er]ogationis operibus; vbi obiter
notandum est, quod cum uoti rati« >
ad ea pertineat, quae ad perfectio-
nem ducunt uitae christianae; de
aliis, quae ab ipsa perfectione po-
tius auertunt, ut de negotiatione
uel matrimonio, uotum nunquam
emittendum sit.
6.a Laudare praeterea reliquias,
uenerationem et inuocationem
sanctorum ; item stationes, pere-
grinationesque pias, indulgentias,
iubilaea, candelas in templis ac-
cendi sólitas, et reliqua huiusmo-
di pietatis ac deuotionis nostrae
adminicula.
80r ;.a Extollere abstinentiae
ac ieiuniorum usum, ut quadrage-
simae, quatuor temporum, uigilia-
rum, sextae feriae, sabbati alio-
rumque pro deuotione suscepto-
rum; item spontancas afflictiones
sui, quas poenitentias dicimus, non
internas solum, sed etiam externas.
8. a Laudare insuper templo-
rutn extructiones atque ornamen-
ta; nec non imagines, tanquam,
propter id quod repraesentant,
iure óptimo uenerandas.
9. a Confirmare máxime omnia
Ecclesiae praecepta; nec impu-
gnare ullo modo, sed contra im-
pugnantes, quaesitis undique ra-
tionibus, i>rompte defenderé.
Exer< ltiá — Regulas
553
VERSIO PRIMA
quae emittuntur in religionibus,
obedientiae, paupertatis, castitatis
et aliarum rerum supererogatio-
nis, 92 quac conducunt ad perfe-
ctionem. Est hic aduertendum
quod, cum uotum sit circa ea quac
pertinent ad perfectionem euange-
licam, in his, quae longe sunt ab
illa, non debet fieri uotum, de hoc
quod ero mercator vel vxoratus.
Sexta: laudare debenuis reli-
quias sanctorum, venerationem il-
larum et orationes, quae ad illos
funduntur, visitationes templorum
ob gratiam obtinendae indulgen-
tiae, peregrinationes, indulgentias,
jubileos, candelas accensas in ec-
clesiis.
Séptima: laudare debemus con-
stitutiones circa jeiunia et absti-
nentias et jejunium a quadragesi-
male, et quatuor temporum, et
vigiliarum, et abstinentiam a car-
nibus in die ueneris et in die sa-
bati; item poenitentias, non tantum
internas, verum etiam externas.
Octaua: laudare debemus orna-
menta ct edificia ecclesiarum; item
imaginum vsum, quas etiam 92v
debemus venerari iuxta sanctum
quem representant.
Nona: laudare debemus omnia
praecepta ecclesiastica cum animo
prompto et parato ad inquiren-
dum ct inuestigandum rationes in
eius et suorum praeceptorum de-
fensionem, et nullo modo in eius
contemptum vcl impugnationem.
VEKSIO P, ROOTHAAN
obedientiae, paupertatis, castitatis,
et aliarum perfectionum superero-
gationis a. Et advertendum est,
quod cum votum sit circa res quac
propius accedunt [attingunt] ad
perfectionem Evangelicam, in iis
quae ab illa clongantur [recedunt],
non debet fieri votum: v. g. de
negotiatione exercenda, vel de ma-
trimonio ineundo, etc.
Sexta: laudare reliquias Sancto-
rum, praestando illis [reliquiis]
venerationem, et faciendo oratio-
nem ad illos [Sanctos]: laudando
stationes, peregrinationes, indul-
gentias, jubilaea, cruciatas, et can-
delas accendi sólitas in Ecclesiis.
Séptima: laudare statuta [Ec-
clesiae] circajejuniaetabstinentias,
ut quadragesimae, quatuor tempo-
rum, vigiliarum, feriae sextae et
sabbati; item poenitentias, non so-
lum internas, sed etiam externas.
Octava: laudare ornamenta, et
aedificia Ecclesiarum, item imagi-
nes, easque venerari secundum id
quod repraesentant.
Nona: laudare denique omnia
praecepta Ecclesiae, animum ge-
rendo promptum ad quaerendas
rationes in ejus b [v. eorum] defen-
sionem, et nullo modo in ejus [v.
eorum] impugnationem.
a Sic A; iciuniorum D.
a Ita ed. 4.a; superogationis r'
" Contexto oratio, hic et in seqnenli
membro, postitlat potins eorum quain ejus.
554
MONU MENTA IgNATIAXA
AUTOGRAPHUM
10.a regla. Debemos ser más
promptos para abonar y alabar
assí constitutiones, comendaciones
como costumbres de nuestros ma-
yores; porque dado que algunas
no sean o no fuesen tales, hablar
contra ellas, quier predicando en
público, quier platicando delante
del pueblo menudo, engendra-
rían a más murmuración y escán-
dalo que prouecho; y assí se in-
dignarían el pueblo contra sus ma-
yores, quier temporales quier spi-
rituales. De manera que así como
haze daño el hablar mal en absen-
cia de los mayores a la gente me-
nuda, así puede hazer prouecho
hablar de las malas costumbres a
las mismas personas que pueden
remediarlas.
1 1 .a regla. Alabar la doctrina
positiua y escholástica; porque assí
como es más proprio de los doc-
tores positiuos, assí como de Sant
Hierónimo, Sant Augustín y de
Sant Gregorio etc., el mouer los
afectos para en todo amar y seruir
a Dios nuestro Señor; assí es más
proprio de los 62 escholásticos,
así como de Sancto Thomás, San
15onaventura y del Maestro de las
sentencias etc., el diffinir o decla-
rar para nuestros tiempos b de las
cosas nec^essarias a la salud eter-
na, y para más impugnar y decla-
rar todos errores y todas falacias.
VILGATA VERSIO
10. a Patrum etiam, seu supe-
riorum decreta, mandata, traditio-
nes, ritus et mores studiose pro-
bare; licet autem non reperiatur
ubique ea, quae deberet esse, mo-
runa integritas; siquis tamen uel in
publica concione, uel in populari
commertio, ipsis obloquitur, gene-
rat potius a damna et scandala,
quam aliquid adferat remedii aut
utilitatis, cum nihil aliud sequatur,
nisi exasperatio, et obtrectatio po-
puli aduersus principes ac pasto-
res suos. Temperan-80v dum est
igitur ab isto inuectiuarum genere;
veruntamen sicut damnosum est,
primates ipsos absentes apud po-
pulum allatrare atque proscinde-
re, ita rursus priuatim admonere
eos, qui, si uelint, mederi huic
malo possunt, operae pretium ui-
detur fore.
11. a Doctrinam sacram pluri-
mi faceré, tum eam, quae positiua
dici solet, tum quae scholastica.
Sicut enim sanctis doctoribus an-
tiquis llieronymo, Augustino, Gre-
gorio et consimilibus, scopus fuit
ad amorem et cultum Dei ample-
ctendum ánimos mouere; ita pe-
culiare est beato Thomae, Bona-
uenturae, Magistro sententiarum
et aliis recentioribus theologis,
dogmata ad salutem necessaria
exactius tradere atque definiré,
prout conuenit suis temporibus et
posteris ad errores haeresum con-
futandos: siquidem doctores huius-
!1 SieAut,\ suppli- notninatwum los que
predicasen, etc.
ta Add. in tnarg.
a Seq. scanilalum obliti.
EXKRCITIA
VERSIO PRIMA
Decima: debemus esse parado-
res ad defendendum et laudandum
tam statuta et praecepta maiorum,
quam etiam mores; quia licet ex
parte in quibusdam nec sint talia
praecepta nec tales mores, loqui
tamen contra illos, vel publice
predicando, vel particulariter con-
ueniendo et colloquendo ad popu-
lum ignorantem, generaret ma-
gis murmurationem et scandalum
quam fructum; et ita prouocaretur
et irritaretur populus contra ma-
iores, siue spirituales siue tempo-
rales a; itaque sicut nocet male
loqui de maioribus ad populum in
eorum absentia, ita potest 93 fru-
ctum faceré alloqui de b malis
ipsorum moribus eisdem ipsis, qui
possunt morbo illi succurrere, si
volunt.
Vndecima: laudanda doctrina
scholastica et positiua; quia sicut
magis proprium est doctorum po-
sitiuorum, vt Augustini, Hieronimi,
Gregorii, etc. c, excitare affectus,
ut super omnia diligant Deum et
illi inseruiant, ita doctorum scho-
lasticorum, vt diui Thomae, Bo-
nauenturae , Magistri sententia-
rum, etc., magis proprium est dif-
finire res necessarias ad salutem
eternam, et impugnare et propa-
lare omnem falsitatem et erroneam
doctrinam cum suis fallaciis quibus
tegitur; quia doctores scholastici,
cum sint magis moderni, non so-
« siue temporales, siue spirituales A.
t> Priiis in B faceré alio quidé, quod
est in A.
c Hoc etc. add. in B; est in A.
- Regulas 555
VERSIO P. KOOTHAAN
Decima: debemus esse magis
prompti ad probandum et laudan-
dum tam statuta, commendationes,
quam mores nostrorum Majorum
[i. e. Superiorum, quam ad repre-
hendendum]: quia etiamsi aliquan-
do ea non sint, vel non essent ta-
lia [i. e. quae laude digna sint,
tamen] loqui contra illa, sive prae-
dicando in publico, sive sermonem
habendo coram personis vulgari-
bus [ex vulgo], generaret potius
murmurationes et scandalum, quam
utilitatem; atqíie ita indignaretur
populus contra Majores suos, sive
temporales, sive spirituales. Itaque
[v. verumtamen] sicut damnosum
est, male loqui ad plebem de Ma-
joribus absentibus, ita potest utile
esse loqui de malis [eorum] mori-
bus ad illas ipsas personas, quae
possunt iis remedium adferre.
Undécima: laudare doctrinam
Positivam et Scholasticam: quia
sicut magis proprium est Doctorum
Positivorum, ut Sancti Hieronymi,
S. Augustini, et S. Gregorii etc.
moveré affectus ad amandum in
ómnibus [omnino] Deum Domi-
num nostrum eique serviendum;
ita est magis proprium Scholasti-
corum, ut S. Thomae, S. Bonaven-
turae, et Magistri Sententiarum, etc.
res ad salutem aeternam necessa-
rias definiré vel declarare pro
nostris temporibus , et ad magis
impugnandum, et declarandum
omnes errores, et omnes falladas:
556
MONUMENTA IGNATIAXA
AUTOGR APHLM
Porque los doctores escholásticos,
como sean más modernos, no so-
lamente se aprouechan de la vera
intelligencia de la Sagrada Scrip-
tura y de los positiuos y sanctos
doctores; mas aun siendo ellos
illuminados y esclarescidos de la
virtud diuina, se ayudan de los
concilios, cánones y constitucio-
nes de nuestra sancta madre Ygle-
sia.
12.a regla. Debemos guardar
en hazer comparaciones de los que
somos viuos a los bienauenturados
passados, que no poco se yerra a en
esto, es a saber, en dezir: éste sabe
más que Sant Augustín, es otro o
más que San Francisco , es otro
Sant Pablo en bondad, sanctidad
etc.
[13.a] regla. Debemos siempre
tener para en todo acertar, que lo
blanco que yo veo, creer que es
negro, si la Yglesia hierárchica assí
lo determina, creyendo que entre
Xpo. nuestro Señor, esposo, y la
Yglesia su esposa, es el mismo es-
píritu que nos gouierna y rige para
la salud 62v de nuestras ánimas,
porque por el mismo Spíritu y Se-
ñor nuestro que dió los diez man-
damientos, es regida y gobernada
nuestr[a] sancta madre Yglesia.
14.a Dado que sea mucha ver-
VUI.GATA VERSIO
modi, ut sunt tempore posteriores,
non solum Scripturae sacrae intel-
ligentia praediti sunt et ueterum
auctorum iuuantur scriptis; sed
etiam cum influxu diuini luminis,
conciliorum sanctionibus, decretis
et uariis Ecclesiae sánete constitu-
tionitms, ad salutis nostrae subsi-
dium foeliciter utuntur.
81r 12.a Culpabilis est aut ui-
tanda hominum, qui adhuc in ta-
ris uiuunt (quantunuis laudabilium)
comparado cum sanctis et beatis,
ut dicendo: iste est doctior Sancto
Augustino; ille est alter S. Fran-
ciscus; aequalis est Paulo sanctita-
te, aut aliqua uirtute non est infe-
rior, etc.
13. a Denique ut ipsi Ecclesiae
catholicae omnino unánimes con-
formesque simus, si quid, quod
ocnlis nostris apparet álbum, ni-
grum illa esse definierit, debemus
itidem, quod nigrum sit pronun-
tiare. Indubitate nanque creden-
dum est, eundem esse Domini
nostri Jesu Christi et Ecclesiae
orthodoxae sponsae eius Spiritum,
per quem gubernamur ac dirigi-
mur ad salutem; ñeque alium esse
Deum, qui olim tradidit decalogi
praecepta, et qui nunc temporis
Ecclesiam hierarchicam instruit
atque regit.
14. a Aduertendum quoque est,
a hien a A11I.
EXKRCITIA — ReGI'LAK
55/
VERSIO PRIMA
lum muniuntur vera intelligcntia
Sacrae Scripturae et positiuorum
doctorum doctrina, verum etiam
ipsimet, illuminati et illustrati vir-
tute diurna,, vtuntur conciliis a,
constitutionibus et canonibus san-
ctae 93v matris nostrae Ecclesiae.
Duodécima: debemus attendere
ne faciamus comparationes, neue
conferamus eos, qui nunc inter ui-
uos agunt, cum beatis iam uita
functis, quoniam b non paruus
error committitur dicendo, hic est
doctior Augustino, est alter Fran-
ciscas vel plusquam Franciscus,
est alter diuus Paulus in bonitate
et sanctitate.
Decima tertia: debemus super
omnia hoc seruare, ut recte sapia-
mus, quod id quod ego álbum
video, credam esse nigrum, si ita
Ecclesia hierarchica c diffiniret
esse; cum credamus quod in Chri-
sto Domino et sancta Ecclesia
idem resideat Spiritus Sanctus, qui
nos docet et dirigit in salutem
animarum nostrarum ; quia per
eundem Spiritum ac Dominum,
qui dedit decem praecepta, regi-
tur ac gubernatur sancta mater
Ecclesia.
Decima 4.a: ciuanquam ueris-
a Sic A; consiliis B.
b quia A.
c si ita Ecclesia hierarchica ¡ta A.
VERSIO P. ROOT1IAAN
quia Doctores Scholastici, cum sint
recentiores, non solum proficiunt
[fructuose utuntur] vera intelligen-
tia sacrae Scripturae, et Positivo-
rum ac sanctorum Doctorum [scri-
ptis], sed etiam ipsi illuminati cum
sint, et illustrati virtute divina, ju-
vantur [auxilium sumunt] a Con-
ciliis, Canonibus et Constitutioni-
bus sanctae nostrae Matris Eccle-
siae.
Duodécima: debemus attende-
re [notare] in faciendis compa-
rationibus eorum qui a adhuc vivi-
mus [nobiscum vivunt], cum Bea-
tis vita functis, quod non parum
in hoc erratur: v. g. cum dicitur:
iste plus scit quam S. Augustinus;
est alter vel major quam S. Fran-
ciscus; est alter S. Paulus virtute,
sanctitate, etc.
Decima tertia: ut in ómnibus
veritatem assequamur [ne in lilla
re erremus], debemus semper
[fixum] tenere, ut álbum quod
ego video, credam esse nigrum, si
Ecclesia Hierarchica ita illud [esse]
definiat, credendo inter Christum
Dominum nostrum , Sponsum et
Ecclesiam ejus Sponsam, eumdem
esse spiritum, qui nos gubernat et
regit ad salutem animarum no-
strarum; quia per eumdem spiritum,
et Dominum nostrum, qui dedit
decem mandata, regitur et guber-
natur sancta nostra Mater Ecclesia.
Decima quarta: licet verissi-
a debemus cavere a faciendis compa-
rationibus inter nos qui recte 4.a ed.\ cf. sn-
pra, Proleg., p. /yy.
MO SU MENTA IGNATIANA
558
AUTOGRAPHUM
dad 1 que ninguno se puede sal-
uar sin ser predestinado y sin te-
ner fe y gracia a, es mucho de ad-
uertir en el modo de hablar y co-
municar de todas ellas.
15. No debemos hablar mucho
de la predestinación por uía de
costumbre 2 ; mas si en alguna
manera y algunas vezes se habla-
re, así se hable que el pueblo me-
nudo no venga en error b alguno,
como algunas vezes suele, dizien-
do: Si tengo de ser saluo o con-
demnado, ya está determinado, y
por my bien hazer o mal, no pue-
de ser ya otra cosa; y con esto en-
torpeciendo se descuydan en las
obras que conduzen a la salud y
prouecho spiritual c de sus áni-
mas.
16. a De la misma forma es de
aduertir que por mucho hablar de
la fe y con mucha intensión, sin
alguna distinctión y declaración,
a HtC locus in quibusdam exemplaribus.
//non/ m meminit Araozius (Epist. Mi.x-
tae, III, 672), sic legebatur: Aunque sea
claro y cierto que ninguno se saina sino
siendo predestinado y teniendo fee y gra-
cia. Vide Prolegomona. ubi de hoc /oro, ut
est in Vulgata, copióse diximus.
b eror Aut.
c ]r. add. supra 7'ers.
VULGATA VERSIO
etiam si plañe compertum defini-
tumque esset a *, nemini contin-
gere salutem nisi praedestinato;
circum-81v specte tamen super hoc
loquendum esse, ne forte gratiam
seu praedestinationem Dei nimis
extendentes, liberi arbitrii uires et
operum bonorum merita exclude-
re uelle uideamur; vel e conuerso,
ne plus aequo hisce tribuentes,
illis interim derogemus.
15.a Similem ob causam fre-
quens de praedestinatione * ser-
mo habendus non est; sique inci-
dat nonnumquam, ita temperan
decet, ut nulla plaebi audienti de-
tur occasio erroris, ac dicendi: si
de salute mea uel damnatione iam
definitum est, siue male siue bene
agam, aliter euenire non potest:
unde solent multi opera bona neg-
ligere, et alia subsidia salutis.
16.a Accidit etiam non raro, ut
ex immodica fidei praedicatione
et laude, b adiecta distinctione aut
explicatione milla, ansam arripiat
a Hic locus emendatus jam est ante
congregatiouem V genera/em, legiturque
quamquam verissimum sit. Vide Prole-
gomena, supra, pp. 134-ljS.
b Sea. nulla ob/itt., positnm paulo post.
1 Loci hujus vel potius Vulgalac translationis ejusdem historian! vide in Prole*..
pp. 154-158.
Exercitia — Regulae
559
VERSIO PRIMA
simum sit ' neminem 94 saluari,
non praedestinatum et priuatum
gratia, est tamen multum aduer-
tendum in modo loquendi, ne dum
plurimum praedestinationi et gra-
tiae tribuamus, uires et conatus
liberi arbitrii infringamus; vel dum
nimium extollimus liberi arbitrii
vires, gratiae Jesv Christi deroge-
mus a.
VERSIO P. ROOTHAAN
mum sit 1 , neminem posse salva-
ri, quin sit praedestinatus, et quin
habeat fidem et gratiam, [tamen]
valde attendendum est in modo
loquendi et disserendi de his
ómnibus.
Decima quinta: non debemus
saepius de praedestinatione 2 fa-
ceré sermonem ex vsu et consue-
tudine; sed si interdum id nos fa-
ceré contingat, ita faciamus ne
populus indoctus b in errorem ali-
quem incidat, sicut solet aliquan-
do reputari secum: si saluari debeo
vel condemnari, iam actum est et
diffinitum apud Deum, nec pro-
pter mea bona vel mala opera mu-
tari debet c voluntatis diuinae dif-
finitio; et ex hac doctrina torpe-
scunt et fiunt negligentes ad bona
opera, quae inducunt ad salutem
et fructum animarum.
Decima sexta: eodem modo ca-
uendum est ne ex 94v frequenti
et saepe repetito sermone de fide
et intense inculcato, sine aliqua
a Prius deroges B, quod est in A.
b Sequitur ex plebecula oblitt. in B;
exslat in A.
c potest A.
Decima quinta: non debemus
loqui multum de praedestinatio-
ne s per modum consuetudinis;
sed si aliquo modo et interdum
sermo de illa habebitur, ita habea-
tur, ut plebs non veniat in erro-
rem aliquem, ut quandoque solet,
dicendo: si debeo salvari vel da-
mnari, jam determinatum est, et
propter mea bona vel mala opera,
jam non potest aliud evenir e: et
inde torpescentes negligunt ope-
ra, quae conducunt ad salutem, et
profectum spiritualem animarum
suarum.
Decima sexta: eadem ratione
advertendum est, ne multum lo-
quendo de fide, et cum multa in-
tensione, sine ulla distinctione, et
V. supra, Proleg., p. y->
560
MONUMENTA IGXATIAXA
AUTOGRAPHUM
no se dé ocasión al pueblo para
que en el obrar sea torpe y pere-
zoso, quier ante[s] de la fe forma-
da en charidad o quier después.
63r 17.a Assímismo no debe-
mos hablar tan largo instando tan-
to en la gracia, que se engendre
veneno para quitar la libertad. De
manera que de la fe y gracia se
puede hablar quanto sea possible
mediante el auxilio diuino, para
maior alabanza de la su diuina
maiestad, mas no por tal suerte
ny por tales modos, mayormente
en nuestros tiempos tan periculo-
sos, que las obras y libero arbitrio
resciban detrimento alguno o por
nichilo se tengan.
[ I ]8. Dado que sobre todo se
.ha de estimar el mucho seruir a
Dios nuestro Señor por puro amor,
debemos mucho alabar el temor de
la su diuina maiestad; porque no
solamente el temor filial es cosa
pía y sanctíssima, mas aún el te-
mor seruil, donde otra cosa mejor
o más vtil el hombre no alcanze,
ayuda mucho para salir del pecca-
do mortal; y, salido, fácilmente
viene al temor filial, que es todo
acepto y grato a Dios nuestro Se-
VULGATA VERSIO
populus torpescendi circa bona
quaelibet opera, quae fidem prae-
eunt aut sequuntur charitatis nexu
efformatam.
82r 17.a Ñeque itidem praedi-
candae et inculcandae gratiae Dei
usque adeo insistendum fuerit, ut
serpere inde possit auditorum ani-
mis letalis error, negata a liberi
arbitrii nostri facúltate. De gratia
ergo ipsa diffuse quidem loqui fas
est, Deo adspirante, sed quatenus
in gloriam eius uberiorem redun-
dat; idque iuxta raodum conue-
nientem, nostris praesertim tempo-
ribus tam periculosis, ne et liberi
arbitrii usus, et operum bonorum
efricacia tollatur.
18.a Quanuis summe laudabile
sit atque utile, ex dilectione pura
inseruire Deo; nihilominus tamen
ualde commendandus est maiesta-
tis diuinae timor: ñeque porro is
timor solum, quem filialem appel-
lamus, qui pius est ac sanctus má-
xime; uerum etiam alter seruilis
dictus, quippe qui homini utilis
est admodum et saepenumero ne-
cessarius, ut a mortali peccato,
quando incidere contingit, resur-
gere 82v prompte studeamus; a
quo dum erimus immunes atque
alieni, facilis patebit ascensus ad
timorem illum filialem Deo peni-
a Prius peraegata.
Exercitia — Regular
56)
VLRSIO PRIMA
distinctione et declarationc, exhi-
beatur plebeculae indoctae oc-
casio torpescendi circa bona opera,
et illa negligendi, siue ante fidem
charitate fo\_r~\malam a siue postea.
Decima 7.a: eodem modo non
ita prolixe agendum in sermone,
quem de gratia facimus, ut pariatur
uenenum negandi libertatém; ita
quod de fide et gratia, quantum
fieri potest cum Dei auxilio, verba
faceré possumus ad maiorem Dei
omnipotentis gloriam; sed non ita
nec talibus uiis et modis, máxime
in his nostris temporibus periculo-
sis, quod operibus bonis ac libero
arbitrio detrahatur et veniant b in
despectum.
Decima 8.a: quanquam super
omnia estimare debeamus serui-
tium quod propter purum amorem
diuinae majestatis Deo ipsi im-
pendimus, debemus tamen laudare
timorem sanctum Dei 95 omnipo-
tentis; quia non solum timor filia-
lis est pius et sanctus, verum etiam
timor seruilis, qui ubi nil aliud
utilius et expedientius offeratur,
confert ad detestandum peccatum
mortale, a quo cum fuerimus alieni
et iam expoliati, facile peruenitur
ad timorem filialem omnino ac-
;l fidem et charitate affectam prius B;
fklem charitate affectam A.
b veniat A.
VERSIO P. ROOTHAAN
declarationc, occasio detur plebi
torpescendi et pigritandi in ope-
rando, sive ante fidem charitate
formatam, sive post [illam jam
acceptam ].
Decima séptima: item non de-
bemus loqui tam copióse insisten-
do tantopere gratiae, ut generetur
venenum [falsum dictamen], quo
tollatur libertas. Itaque de fide et
gratia potest sermo haberi quan-
tum fieri potest, cum auxilio di-
vino, ad majorem laudem divinae
suae Majestatis: sed non ita, ñeque
iis modis, máxime in nostris tem-
poribus tam periculosis, ut opera
et liberum arbitrium capiant de-
trimentum aliquod vel pro nihilo
habeantur.
Decima octava: licet super
omnia aestimandum sit serviré
multum Deo Domino nostro ex puro
amore: [tamen] debemus multum
laudare timorem suae divinae Ma-
jestatis: quia non solum timor filia-
lis est res pia et sanctissima, sed
etiam timor servilis, ubi [si] quid
aliud melius et utilius homo non as-
sequatur: [quia] juvat multum ad
emergendum e peccato mortali, et
postquam ex hoc emersit [quis],
facile pervenit ad timorem filialem,
qui totus [s. omnino] acceptus et
gratus est Deo Domino nostro,
quia est simul [ inseparabiliter
Mokum. Icnat.— Series 11.
3°
562 MOXUMEXTA IGXATIAXA
AUTOGRAPHUM VULGATA VERSIO
ñor, por estar en vno con el amor
diuino Finís a.
tus acceptum, qui nobis cum ipso
Deo unionem amoris 1 praestat et
conseruat.
Legimus spiritualia haec exer-
citia, placentque nobis valde, et
digna iudicamus, quae ab ómnibus
orthodoxae fidei cultoribus reci-
piantur et magni fiant.
J. Cardixalis Burgensis.
Cum nequeat subsistere diu
christiana religio sine exercitiis et
meditationibus aliquibus spiritua-
libus, in meditatione enim, inquit
uates, exardescit anima mea 2, nul-
las arbitror magis opportunas iis,
quae proculdubio ex scripturarum
studiis et longo rerum usu, natae
sunt.
F. Aegidius Foscararius,
Magistcr sacri palatü.
Concedimus ut opus hoc, omni
laude dignum et xpianae. profes-
sioni naide proficuum, imprimatur.
Ph. Vic. a
a Vocabulnm alia manu et cálamo scri-
ptum, nec ¿amen videtur S. Ignatú.
:l Aegidii Foscaraiii et Philippi Ar-
chinti testimonia et subscriptiones sunt au-
togruphae: cardinalis autem Burgciisis sota
subscriptio.
1 V. supra, Proleg., pp. 92-93, 1 19-120.
* Ps. XXXYIII, 4.
EXERCITIA —
VliRSIO PRIMA
ceptum ac gratum Deo, quia s¡-
mul a manet cum amore Dei b '.
APPROBATIONES
Legimus omnia in volumine hoc
digesta, nobisque valde placuerunt
et ad animarum salutem imprimis
conducibilia sunt visa.
Car.lis Burgen.
95v Non poterunt tam sancta
exercitia non máximum com-
modura praestare cuilibet studio-
so, ideo obuiis etiam ulnis ample-
ctenda sunt.
F. Egidius Foscararius,
Magister Sacri Pal.
Regulae 563
VERSIO P. ROOTHAAN
conjunctus] cum amore divino
Finis.
Concedimus ut opus hoc omni
laude dignum et xpiane. profes-
sioni ualde proficuum imprimatur.
Ph. Vic. c
a insimul A.
b In A haec tantum sequuntur : Laus
Deo. | Scripta fuerunt ista Exercitia anno
Domini 1541 | die nono Julii. Romae.
c De/i/'s tribus testimoniisidem tenequod
iu fine Vulgatae versionis dicimus. aniwt. a.
APPENDICES
PRAEFATIO
ARTICULUS I
De Fabri RECENSION^ COLOXIEXSI
4
Breve rerum a B. Petro Fabro, S. J., gestarum compendium reperies
in Fabri Mónumentis, cum in praefatione, pp. YII-XI, tum praecipue
in Memoriali, pp. 489-696. Quae ad rem praesentem faciunt, haec
dixisse satis esto. Anno 1529 cum Ignatius Parisios studiorum causa
pervenisset, Faber i 1 1 i amicus et contubernalis fuit. Is quadriennio jam
usu sacramentorum et conscientiae cxaminibus excultus, ad plena tán-
dem exercitia admissus ab Ignatio est, quibus tantum profecit quantum
et ipsius sanctitas declarat, et Ignatii sententia, primas in tradendis
exercitiis Fabro deferentis, confirmat \ His enim tanquam instrumento
praecipuo B. Faber usus est ad homines vel in salutis viam reducendos
vel ad perfectam virtutem provehendos, quod legenti ipsius B. Fabri
Memoria/e et epístolas facile patebit. Mense Julio vel Augusto anni 1543
Coloniam (Coln am Rhein) in Germaniam venit; unde mense Septembri
in Belgium profectus est. Coloniam rediit mense Januario anni 1544,
ibique usque ad mensem Julium mansit, quo in Lusitaniam abiit. Colo-
niae autem hospitio ac liberalitate usus Patrum Cartusianorum «exco-
luit ibidem religiosissimos Patres, inquit Reiffenberg, sacris Ignatii com-
mentationibus; quas, ne animo continuo effluerent, in libellum sua manu
retulit, quem uti hic in amoris gratique animi pignus perpetuum reli-
quit, ita magna ipsi in hunc usque diem cura asservant ac mecum ali-
quando communicatum sacris pene in rebus habent» 2.
Coloniae, in collegio Societatis Jesu, Reiffenbergii tempore complu-
1 Monum. Igual., ser. 4.a, I, 263.
2 Historia Societatis 'jesu ad Rhenum Fnfériorem, t. I, p. 12, Coloniae Agrip-
pinae, 17G4.
568
MONTJ MENTA IGNATIANA
res epistolae autographae Fabri asservabantur; facile igitur Reiffenberg
cognoscere poterat (si epístolas illas cum Exercitiis comparavit) utrum
exemplum illud Exercitiorum manu Fabri scriptum esset necne.
Ouod quidem exemplar, nisi prorsus periit, in tenebris certe latet.
Praesto tamen est Coloniae exemplum ex illo transsumptum, quod
praefatione insigni munitum in lucem accuratissime dedit P. Paulus
Debuchy, S. J., in CBE, mense Augusto anni 1914 '.
Apographum nostrum P. Otto Braunsberger, S. J., ex eodem exem-
plo coloniensi summa diligentia exscriptum ad nos transmisit. Ejusdem
etiam fere est tota codicis descriptio, quam suo loco ponimus, aliquibus
rebus ex descriptione P. Debuchy desuní ptis, id quod jam in Xotitia
codician diximus *.
Caeterum inter omnes, qui scripta manu B. Fabri exarata noverunt,
convenit exemplar Exercitiorum coloniense non esse autographum.
Ouod nisi ex forma litterarum constaret, summa tamen probabilitate ex
ipso códice diligenter inspecto concluderes. lis argumentis, quae ad
hoc probandum affert P. Debuchy, pp. 10-11, nonnihil gratia confir-
mationis addimus.
Primum: annotationes viginti, quae in ómnibus aliis exemplaribus
ponuntur initio libri, suntque ejusdem veluti praefatio; in fine Exerci-
tiorum, id est, post tres orandi modos in hoc códice reperiuntur, id
quod Faber non videtur facturas fuisse. Omisit quidem librarius in ipso
annotationum titulo membrum illud «quae sequuntur», quod est in reli-
quis exemplaribus antiquioribus, animadvertens fortasse falsum se di-
cturum secus, cum in hoc exemplo Exercitia sint ante annotationes;
deinde tamen, consilii sui oblitus, scripsit in prima annotatione «sicut
postea dicetur»; in quarta «quod ad sequentia Exercitia assignentur
quatuor hebdomadae», et paulo post «de quatuor hebdomadis sequen-
tibus»; quae omnia cum ipsius codicis ordine pugnant.
Secundum: quaedam identidem desiderantur, quorum omissio osci-
tanti librario, minime Fabro transcribenti tribuenda sunt. Exemplum
esto petitio, quam prorsus omittit in contemplatione de nativitate, et
primo membro privat in meditatione de duobus vexillis.
Tertium: regulas quinqué postremas totius libri, quae sunt regulae
XIV-XVII1 ad sentiendum cum Ecclesia, non modo nova manus ex-
scripsit, quae inceperat a media fere regula undécima, sed ita exscri-
psit, ut eas non ex códice, qui Fabrum habucrat auctorem, sed ex Vul-
gata versione depromeret. Nam cum caeteris locis plerumque Faber et
Versio prima inter se conveniant, a regula decima quarta, quam dixi-
mus, usque ad finem, ut recte ait P. Debuchy, coloniense «ms. fidelitei
vulgatam refert, si levem mutationem ac dúos versus omissos in ex-
1 Une aneienne copie des Exerciees, Lethicllcux, Paris.
■ V. supra, p. 206.
EXERCITIA — APPENDtCES
569
trema regula décima quinta oxcipias». Cum autem B. Faber ex Lusita-
nia in Hispaniam, inde Romam profectus, in hanc urbem aegrotus peí -
venerit 17 Julii 1546, atque ibidem primo die Augusti ejusdem anni e
vivis excesserit 1, quo tempore Frusius Vulgatam Exercitiorum versio-
nem fortasse nondum inceperat 5; clarum est non potuisse Fabrum ex
Vulgata vcrsione quinqué illas regulas manu sua transcríbete. Unde
etiam illud conficitur, hanc ultimam partem, sin minus in hoc nostrum,
at certe in primum ejus exemplum posterius quam caetera perve-
nisse.
Fabri quidem autographum, si nobis suppeteret, pluris certe facien-
dum esset, quam apographum. Ñeque tamen apographum hoc ullo
modo est despiciendum, cum valde probabiliter, haec translatio sit
inter antiquissimas omnino numeranda. Etenim ad Versionem primam,
et ad reginensem, de qua jam dicemus, valde prope accedit.
Quod vero ad editionis nostrae modum pertinet, conamur quam
fidelissime codicem exhibere, notatis etiam foliis, ut in eo notata esse
diximus in descriptione codicis. Usum tamen minorum vel majorum
litterarum, rationem item interpungendi nobis consuetam tenemus. An-
notationes, quarum locus proprius est initio libri, post modos orandi, ut
sunt in códice, collocamus.
ARTICULUS II
De códice Rkgin'E.nsi
Exemplar Exercitiorum in eo códice Bibliothecae vaticanae R. P. Pe-
trus Tacchi Venturi, S. J., paucis ante annis, invenit. Ex iis quae in de-
scriptione codicis et notationibus adjunctis diximus in Notitia codician,
Codex ll8, aliquid erui potest de hujus transcriptionis auctore ac tem-
pore.
Auctor se Joannem Helyarem, anglum, nominat. Quod si non dixis-
set, anglum natione fuisse suspicati essemus. Primo quidem quia prae-
ter linguas latinam, graecam et hebraicam, sola utitur anglica, idque in
iis rebus, ubi pronum est lingua patria uti, v. g. in sumptu quotidianu
annotando; deinde quia res anglicas attingit studiose.
Quod vero ad tempus pertinet, animadverte, omnia praeter ultimas
paginas tres, etsi diversissima, continenter scripta esse; quae res signo
est probabili priora loco, priora etiam tempore esse, posteriora loco,
etiam tempore posteriora. Jam vero epistola ad praeceptorem scripta
Lovanii est postridie Stae. Gertrudis, et paulo post quam Reginaldus
Fabri Montan., 419, CSt.
V. supra, Proleg., p. 148.
Supra, p. 207.
5?o
MONUMENTÁ IGXATIAXA
Polus creatus cardinalis esset; is creatus 22 Decembris 1536. Ouoniam
autem in Belgio praecipue colebatur S. Gertrudis abbatissa nivellensis
(Xivelles), cui dies 17 Martü sacer est, non S. Gertrudis elpediana
(Ilelfta) cujus dies festus 15 et 17 Xovembris agi solet; existimamus
scriptam epistolam esse die 18 Martii. Accedit illud, si 16 vel 18 No-
vembris data esset, non esset data paulo postquam Polus cardinalis
creatus esset.
Ante hoc tempus itaque scriptum esse videtur hoc Exercitiorum
exemplar, saltem igitur ineunte anno 1537. At vero Ignatius Parisiis
profectus erat anno 1534, Faber autem sociique octo reliqui die 15 No-
vembris 1536 '. Itaque si ab exemplari, quod secum habebat Ignatius,
hoc nostrum immediate pendeat, ad annum 1534 saltem rejicimur; si
a Fabri prototypo saltem ad 1556. Atque id quidem si Parisiis exscri-
ptum esse nostrum exemplar sumimus, id quod e mox dicendis verisi-
mile est.
Haec, quae ex ipso códice aliisque monumentis de tempore hujus
exemplaris et auctore facile eruuntur; cohaerent cumiis, quae de anglico
viro, cui nomen John Helyar, continentur in opere Dicíionary oj natio-
11 al teography, vol. XXV, p. 381, unde haec desumimus. Xatus vir ille
anno fere 1503 in Hampshire, litteris operam dedit Oxonii (Oxford),
ac bene peritus linguarum latinae, graecae et hebraicae evasit. Ante
mensem Auguslum anni 1535 Parisiis vitam degebat. Dicitur amicus
Erasmi (ad quem exstant versus in nostro códice); item transtulisse e
graeco in latinum Sti. Chrysostomi opus «De Providentia et Fato».
E quibus ómnibus magna cum probabilitate conficimus hoc Exerci-
tiorum exemplar ad annos 1 534-1 536 pertinere.
Difficilius non est constituere utrum sit hoc exemplar vera ignatia-
norum Excrcilioruni imago necne, prout haec erant annis 1534-1536.
In qua re tamen nisi ex conjectura nihil affirmare possumus.
Titulus «Praecepta utilia iis, qui spiritualium meditationum stadium
ingressuri sunt» Ignatium millo modo sapit, sive rationem dicendi ele-
gantem, sive rem ipsam consideres, quae exiguae parti libelli convenit.
Exercitium de inferorum poenis, quod quintum est in prima hebdo-
made, ponit Reliares ante tertium et quartum. Ouo quidem loco illud
non appellat «quintum», ut appellatur in Autographo et versionibus reli-
quis; post quartum tamen exercitium, ubi annotatur tempus, quo sin-
gula facienda sunt, ultimo dicit «quintum una hora ante coenam».
Additiones decem, quae certe pertinent ad prímam hebdomadem,
non modo suo loco absunt, sed extra librum omnino collocantur. Ut
enitn constat ex codicis descriptione, Exercitia nostra continentur
a f. 24 ad 34V. Hinc incipit Chrysostomi translatio, folia implcns viginti,
post quae, in f. 54, tándem additiones hebdomadis ])rimae Exercitio-
Fabri Monum., 490.
Exercitia — Appkndices 571
rum réperiuntur; in quibus tamen exscribendis plura meada crassiora
facta sunt, quae vide suis locis notata.
Adde quod lidiares quaedam omittit necessaria ad ea ipsa intclli-
genda, quae non omittit. Meditationem de vexillis v. g. subjungit rae-
ditatíoni de nativitate, omissis meditationibus reliquisqne rebus ómni-
bus, quae in libro Exercitiorum duabus illís meditationibus interponun-
tur. Quare ne verbum quidem habet de Christi vita privata nec de
Christo in templum ascendenti; nihil de praeambulo ad status conside-
randos nec de duplici vitae genere, quae omnia ad perspiciendum quid
spectent vexillorum et binariorum meditationes necessaria sunt.
Nullam repetitionis facit mentionem ñeque in secunda ñeque in ter-
tia ñeque in quarta hebdomade; cum tamen in prima repetitiones pro
tertio et quarto exercitio faciendas praecipiat.
Post meditationem de binariis tribus omittit exercitia omnia, quae
secundam hebdomadem complent; titulum tamen initio posuerat «Exer-
citia 2.ae hebdomadae sunt quae sequuntur».
Quae vero ad electionem pertínent, non solum jejuna prorsus et
Imperfecta, sed perturbata etiam proponuntur. Nam enumeratis brevis-
sime eligendi modis tribus et regulis quatuor; atque occasione secundi
modi quibusdam satis opportune interpositis de consulatione ac desola-
tione: tres oceurrunt modi humilitatis, quorum tamen considerarlo est
ad electionem parandam; subjicitur quarto loco regula observanda in
desolatione; quinto alia de electione, quae ad res eligendas pertinent,
haec vero sine ulla dubitatione caetera omnia praecedere debebant;
denique aliquid de vocatione ad hoc illudve vitae genus dicitur.
Postremo nonnulla adjungit non in notationibus modo, sed in ipso
textu, quae ut brevissimo Ignatii libello tribuamus adduci non possu-
mus. Confer e. c. loci compositionem in contemplatione de incarna-
tione, tertium praeludium in nativitate, colloquium ibidem et alia plura.
Illud in hoc códice operae pretium est monere, quod unus de in-
dustria tradit «quid faciendum sit post exercitia ad conservandum se
ipsum» mónita certe ipso Ignatio non indigna, quorum primum, de
faciendo per mensem examine conscientiae bis quotidie. hominem indu-
strium prodit, difficultatem ex temporis diuturnitate ortam arte quadam
minuentem; ultimum, de quaerendis ac frequentandis ejusdem animi
propositique sociis, in mentem revocat id quod primis Ignatii sodalibus
in usu erat Parisiis, ut pulcherrime Ribadeneira enarrat -.
Qua vero ratione Joannes Heliares illud exemplar invenerit, acqui-
sierit, confecerit, otiosum fere est disputare, doñee aliunde certi aliquid
cognoscamus. Censemus tamen haec Exercitia (aut eorum exemplum)
alia ex memoria scripta esse, alia aut ex aliquo exemplo transumpta, aut
1 F. 32V.
1 Vida de San Ignacio, 1. II, c. IV.
572
MONU MENTA IONATIANA
c dictantis ore excepta. Quaedam enim eadem fere sunt atque in reli-
quis textibus, praesertim illa, in quibus puncta traduntur ad meditan-
dum. Haec vero puncta, monente Ignatio, aut dictanda erant, aut scripto
tradenda Transcripta videntur in prima hebdomade exercitia quin-
qué, examen particulare, additiones omnes praeter decimam; in altera
hebdomade exercitia de regno Christi, de vexillis ac de tribus binariis,
sublatis quibusdam rebus, quas exscriptae jam meditationi de vexillis
Heliares videtur addidisse. Reliqua fere omnia ex memoria scripta esse
suspicamur, verbi gratia contemplationem de incarnatione ac de nativi-
tate, decimam additionem seu de poenitentia etc. Eorum vero nonnulla
ita in hoc códice recedunt a traditis textibus, ut tamen eum locum
(iccupent, quem exercitiorum moderator illis tribuere in explicando
debet. Ita cum de spiritibus discernendis codex paucissima doceat *,
agit tamen de consolatione et desolatione, ubi secundus eligendi mo-
dus explicatur, quo tempore illa máxime necessaria sunt 3.
Ac de rebus quidem satis. Quod ad dicendi formam pertinet, etsi
nonnulla humaniorum litterarum cultorem et elegantiae studiosum redo-
lent, multo plura tamen oceurrunt quae ad Versionem primam quam
proxime accedunt 4. Imo in iis locis, quosnon ex memoria scriptos, sed
ex aliquo Exercitiorum exemplari desumptos esse diximus, plerumque
codex Reginensis Versioni primae non emendatae, quam codici Colo-
niensi B. Fabri similior est. Multis vero locis tres hi códices pares inter
se sunt, quorum locorum nonnullos juvat hic apponere eosque cum
Autographo conferre.
AUTOGRAPHUM
Andando tantas «entes para el in-
fierno. F. i i .
No comiesen del árbol. Ibid.
Kilos comiendo y assimismo pe-
cando. Ibid.
Kn comparación de Dios; pues yo
sólo, ¿qué puedo ser? F. 12.
Y por consiguiente si alguno no
acceptase La petición de tal rey.
F. 17.
LoS que más se querrán affectar y
señalar. F. 1 ~v.
Ye., Fa., Re.
Tot «entibas descentibus in infer-
num.
Ne comederent de arbore.
I ¡>sis comedentibus et ex conse-
(juenti peccantibus. (Et ideo peccan-
tibus, Fa.)
Rcspectu Dci; (|iiid ergo erit de
me solo. (Et quid ergo ego? Fa.)
Et ex consequenti si aliquis non
acceptaret petitioncm talis regís. (Si
quis non acceptaret talis regis peti-
tionem Fa.)
Hi (|ui magis dcsiderabunt insigni-
ri et illustrari. (Fa. omití, hi.)
1 Cf. Di. Igual, uutografiha [2].
s In f. 33-
3 Di. Igual, autographa [3].
4 Cf. supra, Prolcg., p. 162, et annotationes ad Ve.
EXERCITIA — APPENDICES
573
Est igitur exemplum Reginense ad historiani textus Exercitiorum
perspiciendam magni quidem momenti propter ejus antiquitatem; nec
tamen, cum adeo imperfectum sit, per se sufficit ad aliquod quasi sta-
dium operis Ignatiani nisi aliqua ex parte constituendum. Cumque tam
multis ¡n rebus Versio prima et códices Reginensis et Coloniensis ínter
se conveniant; has tres versiones ejusdem fere originis esse ac temporis
recte concluseris. Atque hanc rationem sufficientem esse putavimus,
cur textus Coloniesem et Reginensem huic nostrae editioni inserendos
duxerimus.
Editionem hanc nostram ita concinnamus, ut italicis litteris ea ex-
primantur, non quae ab alio ignatiano textu quocumque, Versione
prima v. g., recedunt; sed quae scripto jam textui ab ipso Heliare ad-
dita esse putamus. Additamenta vero hujusmodi modo ex loco, modo
e scriptura conjicimus.
ARTICULUS III
Apologiae Exercitiorum antiquae
Tertium locum in his appendicibus obtinent, praeter alia tria nostro-
rum monumenta, apologiae Exercitiorum antiquae, quarum ultimam
aliquis de Societate nobis adhuc ignotus, reliquas externi doctores To-
rres, Cuesta et Vergara confecerunt. De his breviter proloquendum.
Ac primum quidem monumenta haec omnia, praeter ultimum, ad
exeuntem annum 1553 vel ineuntem 1554 pertinent, quo tempore, ut
narrat Astráin *, controversiae adversus Exercitia ignatiana revixerant.
Versabatur in Hispania, provinciarum S. J. inspector, P. Hierony-
mus Natalis, qui a P. Antonio Araozio, praeposito provinciali, de illis
insectationibus certior factus !, qua valebat animi fortitudine prudentia-
que, Exercitia defendenda suscepit. Monumentum hic damus Cordubae
scriptum mense Januario 1554.
Secundum monumentum epistola est inscriptione et subscriptione
carens; eam tamen a P. Emmanuele López ad P. Natalem datam esse
opinamur. Litteras quidem P. López de eodem argumento ad S. Ignatium
dedit, ad quas Polancus respondit epistola, quae est in Monum. ígnat,
ser. i.a, VI, 598. At haec epistola dúos tantum Exercitiorum locos im-
pugnatos referebat; anonymae vero litterae locos quatuor enumerant
praeter longiorem catalogum, quem auctor promittit primum, dat in
fine. Adde quod harum litterarum auctor eum, cui scribit, verbis «V. R.»
(Vuestra Reverencia) alloquitur, cum P. Emmanuel López, scribens
alias ad S. Ignatium, utatur «P. V.» 3 (Paternitas Vestra) ut plerique
1 Historia de la Compañía de Jesús, t. I, pp. 370-384.
2 Epist. P. Nadal, I, 212.
» Epist. Mixtae,\\\, 353.
574
MONUMENTA IGXATIAXA
alii1.Collatisvero rebus, de quibus Araozius adBorgiam et Natalem scri-
bit 2 cum his litteris, hae videntur illae ipsae esse, quas Araozius affir-
mat mitti ad Borgiam et Natalem a P. López. Lege subjectas adnotatio-
nes. Una est sententia, quae facilius fortasse intelligeretur, si epístola
haec ad S. Ignatium missa Romam esset: «Lo que es vicio de stampa
se encomiende [enmiende (?)] allá.» Sed cum haec sententia aliquantu-
lum mira sit, ac bene etiam intelligatur ad Natalem scripta, qui aucto-
ritate pollebat Exercitia interpretandi 3, nihil nos ad mutandam senten-
tiam movet. Ideo epistolam scriptam putamus vel exeunte 1553 vel in-
eunte 1554.
Tertio et quarto loco apologías ponimus quas die 2 Januarii 1554
scripsit Bartholomaeus de Torres, adversariorum argumenta compluribus
rationibus diluens, quarum alteri breve ejusdem testimonium subjicitur.
De hoc autem viro, quem nostri saepe Torrensem nominant, haec a
Nicolao Antonio, Bibliotliccac Hispanae Xovac praeclarissimo auctore
traduntur. Natus est «in oppido Revilla-Vallejera 4 burgensis dioecesis;
sacrae theologiae doctor, in salmantina academia collegii ovetensis toga
insignis, philosophiam professus est indeque Scotum, admissus in eam
cathedram, docuit; postea in seguntino gymnasio per vicennium expli-
cuit angelicum praeceptorem [S. Thomam Aquinatem]. Mérito suo
(quippe moribus fuit honestissimus eximiaque in Deum pietate, ad haec
multa doctrina felicique ingenio praestans) a scholastico pulvere
anno MDLXVI in canariensis ecclesiae praesulem translatus... E vivis
cessit in sede sua mense Martio an. 1568» 5. Quae autem illi cum So-
cietate consuetudo fuerit, quanto fructu exercitiis operam dederit, nar
rat ipse in monumentis paulo post proferendis.
De aliquo duorum testimoniorum doctoris Torres agitur in sequenti
seu quinto monumento ad finem, ex quo loco tempus hujus monumenti
cognoscimus. Cum enim dicatur, Torrensem dedisse testimonium
scriptum antequam proficisceretur (profectus erat die secundo Januarii),
haec vero profectio quasi res nuperrima memoretur; perspicuum satis
est, aut ipso die secundo Januarii aut paulo post esse hoc quintum mo-
numentum scriptum. De auctore autem ac de viro, ad quem scribitur,
en quae conjectura assequimur. Ex modo loquendi patet auctorem esse
aliquem de Societate: dicit enim «nuestro Padre general», «nuestro
Padre provincial»; ac de doctrina Exercitiorum «nosotros decimos»;
«como si quisiésemos decir». Ouod si superiores litteras ad F. Natalem
1 Epist. Mixíae, 361, 392. 396, etc.
2 Epist. P. Xada/, I, 212-215.
s Cf. liic, monumentum 1.
* Rebilla-Balaguer scripsit N*. Antonius; mondóse, cuín oppidum lnijus nominis
nulhim sit. Cf. Martínez Añíbarro, Intento de un diccionario... de autores... de Burgos.
Madrid, 1S89, p. 516.
5 Bibliotheca Hispana nova, Matriti 17S3, t. I, p. 202.
Exercitia — Appendices
575
datas cum his conferre voles, repcrics, quod ad rem i)ertinct, inter se
simillimas; in modo autem, conscriptas illas ad superiorem aliquem
Societatis, quem certiorem facit et auxilium rogat; has vero ad homi-
nem non de Societate, amicissimum tamen, quique facile adversariorum
invidiam agnoscat. Hunc autem fuisse doctorem Vergara suspicamur;
quia in fine hujus monumenti ait auctor, dedisse operam Patrem pro-
vincialem qui erat Antonius Araoz, ut Exercitia mitterentur ad doctores
Torres et Cuesta et ad abbatem majorem complutensem, nulla mentione
facta doctoris Vergara, cui tamen scimus hac eadem occasione missa
etiam esse Exercitia, id enim ex ejus verbis infra ponendis, constat.
Hunc vero fuisse Societatis amicissimum notum est ex nostra illius
temporis historia. Dederat etiam Exercitiis operam per dies viginti
quam rem i 11 i auctor in menten revocat.
Subjicimus nn. 6 et 7 testimonia doctorum Andreae Cuesta et
Alfonsi Ramírez de Vergara, quorum primum promittit auctor monu-
menti praecedentis.
Doctori Alfonso Ramírez de Vergara natale solum fuit oppidum
Cala, in provincia Huelva. Studiorum curriculo in academia complu-
tensi magna cum laude peracto, canonicalem dignitatem, praemisso
cum competitoribus certamine, obtinuit in conchensi cathedrali. Com-
pluti tamen cum versaretur anno 1548, nostrorum hominum, Francisci
praesertim Villanueva, colloquia frequentavit, exercitiis vacavit, com-
plutensis collegii fautor insignis evasit -.
Andreas vero Cuesta, tertius his socius in Exercitiis defendendis,
in oppido Medina del Campo, in Hispania, natus, virtute doctrinaque
insignis fuit. Canonicus primum ac magister complutensis, deinde epi-
scopus legionensis creatus est. Ouo tempore defensionem Excrciliorum
conscripsit, canonicus erat ecclesiae complutensis sanctorum Justi et
Pastoris 3.
Et Cuesta et Vergara suas apologías eodem tempore scripsisse, quo
superiora monumenta scripta sunt, ex dictis facile colligitur, mense igitur
Januarii anni 1554 4. Et Vergara quidem mero testimonio contentus est;
Cuesta Exercitia probat laudatque ; ait tamen nonnullos in libello esse
loquendi modos, qui malevolis ansam calumniandi praebere possint.
Accedit, n. 8, tertia doctoris Torrensis defensio, quam non alicui de
1 Chron. Po., III, 34S.
2 Cf. Astraix, 1. c, p. 343. Multa de hoc viro contínet Chron. Po., locis collectis in
Índice t. VI, sub nomine Ramírez de Vergara; Epist. Mixtae, II-V; Epist. P. Xadal, I, II
et IV; Montón. Ignat., ser. i." a vol. II in ómnibus; Lainii Monum., II, III, V et VI;
Sanctus Franciseus Borgia, I-IV.
3 Cf. Gil González Dávila, Teatro eclesiástico, t. I, Madrid 1645, p. 416, et Chron.
Po., IV, 474, annot. 2. Doctoris Cuesta nomen fuit Andreas, minime vero Joannes, ut
scripsit Orlandinus, Historia Societatis Jes//, 1. XIII, n. 33, cujus errorem transcripserunt
Bollandiani, Diertins, alii. Cf. Chron. Po., I. c, annot. 4,
* Cf. Epist. P. Xadal, I, xun.
5/6
MONTJMENTA IONATIANA
Societate, sed ordinis alius viro religioso, opinamur, dedit, ut declararet,
quo sensu doctrinam Exerciliorum Societatis catholicam esse dixisset.
Caeterum ita erant hi tres, máxime Torrensis et Vergara, Societatis
amicissimi, ut si argumentis amicitia vim auferret, mérito essent eorum
testimonia rejicienda, etsi tanquam alienum se Torrensis loqui profi-
tetur. Quantum tamen ad sedandos ánimos tuendaque contra adversa-
rios Exercitia nostra contulerit praesertim Torrensis, invenies apud
Astrain '; vim argumentorum quae afferuntur, ipse per te, si monumenta
haec perlegeris, videbis.
"Extremum hujus partís locum occupat apología quaedam a supe-
rioribus prorsus diversa. Aliqui enim de Societate, quinam illi fuerint
ignoramus, nova quaedam exercitia commenti erant, quae Societatis
alumni suo sibi profectui adhiberent; ignatiana enim externis, non
nostris ex usu esse. Peregrinam sane sententiam refellit sine magno
labore anonymus illius defensionis auctor. Scripta autem est sub Aqua-
viva, Societatis duce summo, ut colligitur ex iis locis ubi de Directorio
Exercitiorum vel conficiendo vel jam absolvendo agitur2. Saltem ¡taque
ante annum 1 599, quo Directorium absolutum tándem prodiit; imo
valde probabiliter ante annum 1593 vel etiam 1591. Imprimís enim
auctor meminit congregationis quartae generalis 3, quae a Societate
habita est anno 1 58 1 ; non vero congregationis quintae, cujus tamen
decreto quadragesimo quarto opportunissime rem suam confirmare
potuit. Cum autem haec congregatio habita sit armo 1 593-1 594, recte
concludes ante hunc annum esse nostrum monumentum conscriptum.
Deinde loqui videtur auctor, ubi de Directorio agit, de Directorio non-
dum plene absoluto, imo ne ad experimentum quidem faciendum sociis
misso; missum autem est anno 1 591 . Ait denique auctor n. [15]: «In
principio Societatis tantum haec quinqué exercitia tradebantur, ut ego
cxpcrtus sum; postea vero in editione latina P. Ignatius posuit illam
additionem » etc. Ex quibus verbis constat scripti hujus auctorem
exercitia Societatis fecisse ante annum 1548, quo editio latina facta
prima est. Jam post annum 1591 paucos reperias nomines (ex iis quo-
rum nomina nobis innotuerunt), qui haec praestare potuerint. In con-
ventu autem gcnerali quarto, anno 1581 habito, in quo electus est
praepositus generalis Claudius Aquaviva, aderant ex antiquissimis
Patribus praeter Salmeronem et Bobadillam (qui aliter, nisi fallimur,
¡oquuti essent) multi quidem in Societatem Ignatio vivente cooptad;
sed pauci qui ante annum 1548 exercitia fecissent. In his Ilieronymus
Domcnech anno 1539 ea peregit Parmae, duce Fabro vel Lainio *;
' L. c, pp. 379-384-
* In nn. [8-9].
» In n. [5].
' Chron. Po., 1. 82.
EXERCITIA — AlTKNDICKS
577
Benedictus Palmius et Annibal Coudrctus sese exercuerant anno 1 54G
Bononiae '; Emmanuel López unus erat e tribus collegii complutensis
hominibus qui anno 1542 2 collegium complutense inchoaverant. Anto-
nius Cordeses Barcinone Gandiam venit ut Societati nomen daret
anno 154/ 3. Oliverius quidem Manareus, qui hanc congregationem
quartam ut vicarius generalis convocavit, exercitia fecerat Parisiis ipso
anno 1548, duce Everardo Mercuriano *; quare vix dicere potuisset
expertum se esse sola quinqué illa exercitia, «postea» vero additam
esse annotationem.
Cum vero hi omnes congregationi quartae diu su])erstites fuerint s,
difficile definías quis hujus apologiae auctor fuerit. Verisimile tamen
dixeris fuisse Hieronymum Domenechum vel Benedictum Palmium vel
Annibalem Coudretum; at nenio potiore jure quam Dumcnechus loqui
de primis Socictatis temporibus poterat, qui¡)pc qui nostris Patribus
sese anno 1539 adjunxit, uno anno ante quam Societas auctoritate
apostólica confirmaretur; nam Benedictus Palmius et Annibal Coudre-
tus ingressi eam sunt anno 1546, cum et Societas esset ante sexennium
approbata et ipsa Exercitia jara a Frusio in latinam linguam transfer-
rentur °.
Nisi forte Jacobus Miro auctor hujus operis fuerit, quippe qui
anno 1542 Societatem ingressus mortem obiit anno 1590. Ejus enim
directorium in manibus nostrorum versabatur, hominis certe in Exerci-
tiis ignatianis versatissimi, cui proinde verisimile sit, eorum esse de-
fensionem commissam. Suspicionem auget quod monumentum hoc in
códice, in quo exstat, inter alia scripta Mironis reperitur, ita tamen ut
scripta illa Mironi, hoc nemini tribuatur.
ARTICULUS IV
MoxiruM ooctoris Ortiz
Huic Monito haec praemittit P. llieronymus Natalis: «Hoc docu-
mentum non fecit P. Ignatius, sed doctor Ortisius, magnus theologus et
admodum deuinctus Societati, qui a P. Ignatio accepit Exercitia» 7. Fuit
Petras Ortizius ille hispanus, doctor parisiensis praeclarissimus, deinde
Caroli V imperatoris apud Sedem apostolicam procurator in causa ma-
trirnonii Catharinae, Caroli materterae, cum Henrico VIII, Angliae
1 Chron. Po., I, 169.
'-' lbid., 142.
3 lbid., 251.
* De rebits gestis Societatis Jcsu commentarius Oliverii Manarei, Florentiae, 1886, p. 35.
5 Domeneccus vita cessit 20 Decembris 1592; Palmius 14 Novembris 1598; Cou-
drctus, post 8 Januarii 1595; cf. Fouqueray, Ilisíoire de la Compagine de Jesús en
France, II, París 1913, p. 405.
0 Cf. supra, Pro/eg., pp. 148-149.
1 la cod. Vatic. I, f. 159V.
Monum. Ignat. — Series II. 37
578
MONUMEXTA IGXATIANA
rege. Cum Romae versabatur in benedictinum monasterium Montis
Cassini secessit, ut spiritualibus exercitiis, Ignatio duce, operam daret,
in quibus per dies quadraginta versatus est. In eo recessu «egregie, in-
quit Polancus,... profecit, quamvis propter corpus obesum et ad labores
Societatis parum idoneum, eam ingressus non est> !.
Cum autem illud Monitum in monumentis antiquae Societatis quibus-
dam inveniatur ac talem habeat auctorem, non putavimus omittendum.
Prudentissime certe docet Dr. Ortizius, illis praesertim temporibus,
cum homines quídam «illuminari» se ab ipso Deo profiterentur, theolo-
gicas quaestiones sine sacrae scientiae adminiculo nemini esse solven-
das. In qua re, etiamsi leviter inspicienti reprehendi ratio illa videatur,
quam ante absoluta studia S. Ignatium ipsum tenuisse notissimum est;
si tamen attentius et doctrinam Ortizii et agendi rationem Ignatii consi-
deras, alteram cum altera plañe cohaerere facile intelliges, cum ñeque
Ignatius doctrinam ullam traderet, nisi quam omnes christifideles facile
caperent !, ñeque Ortizius omnem de rebus ad sacram doctrinam per-
tinentibus sermonem excludat, sed eum tantum, quo velint de vulgo
homines difficultates theologiae tractare ac definiré.
ARTICULUS Y
BlBLIOGRAPHIA ExERCITIORUM
Postremum in hac parte locum BibliograpJiia Exercitionnn tenet.
Ne autem hujus libri volumen nimis excresceret, et quia caetera mino-
ris momenti visa sunt, editiones tantum recensemus trium textuum,
quos in hac nostra posuimus, editiones itaque textus hispani et versio-
num Vulgatae et Patris Roothaan (nam Versio prima nunquam antea
edita est). Omittimus versiones anglicam, arabicam, armenicam, bohe-
micam, catalaunicam, croaticam, euzkericam, flandricam, gallicam, ger-
manicam, hollandicam, hungaricam, indicam mexicanam, italicam, po-
lonicam, sinensem, tamulicam, quarum notitiam qui velit, invenict vel
indicatas vel descriptas, praeter catalaunicam et croaticam, apud Cari.
Sommervogel, S. J. 3, et E. M. Riviére, S. J. *.
Catalaunicam versionem fecit P. Aloysius Vidal, S. J., quam edidit
Barcinonc anno 191 3. Est et recens versio euzkerica (praeter illam Pa-
tris Cardaveraz, quam affert Sommervogel) a P. Raimundo Olabi-
de, S. J., facta; edita est in oppido Bilbao, in Hispania. Editionem
croaticam curavit P. Josephus Celinscak, S. J.; eaque in lucem lito-
graphice prodiit Sarajevi anno 1910.
1 C/iron. Po., I, 58, C4; Ribadeneyra, Vida de San Ignacio, 1. I. c. XII.
2 Cf. Monitm. Iguat., ser 1.a, I, 95.
8 Bibliothéque de la Compagnie de Jesús, V, 65-73; VII, 1 19-1 20; IX. CoS.
4 Corrections et Additions á ¿a bibliothéque de la Compagnie de 'Jesús, Toulousi*.
1911-1917, col. 25, 11.-117.
I
B. PETRI FABRI
EXEMPLAR LATIN UM EXERCITIORUM
Alv Exercitía R. P. Petri :i | Fabri, Soc. JESV theo i logi, quibus
vti solebat | ad alios instruendos et | manuducendos in vita spi | rituali,
cum Coloniae ha | bitaret inter carthusianos.
A2 SequüNTOB aliqua exercitía spiritualia ad hoc, quod aliquis
SE IPSUM yixcat et ordixet vitam suah absque aliqua affectioxe
INORÜIXATA
Ad hoc quod tara qui tradit exercitia spiritualia quam isqui accipit,
mutuo sese iuuent, notandum est, quod quiuis bonus christianus debet
esse promptior ad saluandam propositionem a próximo prolatam, quam
ad eam damnandam. Quod si eam saluare non possit, inquirat a próximo
quo modo eam intelligat. Quo eam male intelligente, ipsum charitatiue
corrigat. Ad quod si solus non suffecerit, quaerat tune omnia media
conuenientia ad hoc quod proximus sane propositionem illam intel-
ligens saluetur.
Prixcipivm et fundamextum
Homo est creatus ad laudandum Deum A2v et ei exhibendum
obsequium et reuerentiam, et ad saluandam his mediis suam animam.
Reliqua autem omnia super terram existentia, creata sunt ad hoc,
quod hominem iuuent ad prosecutionem finis ad quem conditus est.
Ex quo consequens est, quod homo illis eatenus vti debet, quatenus
ad eum finem ipsum iuuant; eatenusque ab eis abstinere, quatenus
impediunt. Quocirca opus est ut simus indifferentes ad omnia creata,
in quantum est concessum libertati nostrae et non prohibitum. Ita quod
ex parte nostra nolimus plus sanitatem quam aegritudinem, nec diuitias
quam paupertatem, nec honorem quam opprobria, nec longam vitam
quam breuem et ita de aliis. Solum optemus et eligamus ea, quae magis
nos iuuant, ad finem ad quem creati sumus, consequendum.
■ Enundatum antiqua manu ex Jacobi.
58o
MOXUMEXTA IGXATIAXA
A3 EXAMEX PARTIOULARE ET QUOTIDIAXUM
CONTIXENS IX SE TRIA TEMPORA, BIS QUOTIDIE FACIEXDUM
Primum tempus est matutinum, quo cum primum quis surrexerit,
debet proponere se diligenter cauturum peccatum particulare seu
defectum quem corrigere et emendare cupit. Secundum tempus est
pomeridianum, in quo petet primum gratiam a Domino recordandi
quoties illum particularem defectum incurrerit, et ad id deinceps
corrigendum. Et consequenter faciat primum examen, exigens ab
animo suo de re proposita et particulari rationem, et discurrens de
hora in horam, incipiens ab hora qua surrexit vsque ad praesentem, et
pungat in figura subsequentis lineae tot puncta, quot vicibus in illud
peccatum particulare inciderit. Et inde proponat se denuo correcturum
vsque A3v ad tempus secundi examinis, quod ad formam praedicti
fiet post coenam ', et pungat in secunda linea quoties in idipsum in-
currerit peccatum particulare.
Sequuntur quatuor additiones ad citius tollendum
particularem defectum
Prima additio est, quoties inciderit homo in illum defectum, admoueat
pectori manum et doleat quod ceciderit. Etid fieri potest coram multis,
absque hoc quod sentiant quid fecerit.
2. a Cum prima linea primum examen significet, et 2.a 2.m, consi-
deret si plura puncta sint in primo examine quam in secundo.
3. a Conferat primum diem cum secundo, examina praecedentis diei
cum examinibus hodierni.
4. '' Conferat praecedentem hebdomadam cum praesenti, vtra per-
fectius transacta fuerit et emendatius.
A4
( )
i )
( ~)
( ' )
( )
1 Hoc est tertium tempus. quod effert compendio.
Exercitia — Tkxtus B. Fabri 581
Notandum est quod figura prima maiuscula significet diem dominicum-
Secunda, lunae; tertia, martis, etc.
A4v Examen purgandae consciextiae gexerale et ad rectius
CONFITEXnUM
Supponendum est tres esse cogitationes: quasdam internas, quae
scilicet ex nostra volúntate prodeunt, alias vel a bono angelo uel a
malo.
Circa cogitationem ab angelo malo venientem quater nos habere
possumus. Primum si statim ut praesentiscimus aduenientem, resista-
mus, nec intromittamus eam, bene meremur.
Secundo si cogitationem huiusmodi, cum in animam nostram irrepse-
rit, siue ex leui negligentia nostra *, siue ex violentia, inuitis nobis, ex-
peliere nitimur, nec desistimus illi resistere doñee abierit; et tune quo-
que meremur.
Tertio autem venialiter peccamus, quando scilicet aduenienti tali
cogitationi peccandi mortaliter, non statim resistimus, sed aures A5
praebemus, vel aliquantulum immoramur vel percipimus aliquam de-
lectationem sensualem.
Quarto mortaliter peccamus, quando consentimus ad opere pa-
trandum malum illud, quod cogitationi suggeritur; vel etiam quando in
ipso affectu immorantes consentimus in ipsum; puta quod odio afficia-
mur et rancore, vel libidine mala in cogitatione fornicationis, etiamsi
nec fratrem opere occidere nec actu fornican vellemus. Haec de cogi-
tationibus.
Sequitur de verbis
Primum, iuramentum bene considerandum, nec tantum est cauendum
ne falsum iuremus, sed ne omnino iuremus, ñeque per Deum ñeque per
creaturam , nisi adsint tres comités, veritas, necessitas A5v (ut pro
salute animae vel pro conseruatione corporis aut bonorum tempora-
lium), et reuerentia. Quamquam vero sit de se grauius iurare male per
Deum quam per creaturam, est tamen difficilius in iurando per creatu-
ram seruare tres dictos comités, quam in iurando per Deum, quia ex
ipsa nominatione Dei redditur homo magis attentus ad veritatem et ad
reuerentiam Domini. Deinde quia iurando per creaturam maius pericu-
lum est idololatriae a ipsis rudibus, qui nesciunt Deum in creaturis
a idolatriae ms. hic et paulo post.
' Intellige «levem negligentiam », non circa admissionem talis cogitationi?, tune enim
io illa levi negligentia esset leve peccatum, sed circa rationem agendi vel cogitandi; ex
quo fit, ut nihil agentibus nobis nec cogitantibus (en levem negligentiam) irrepat non
violenter illa cogitado.
5§2
MONXJ MENTA IGXATIAXA
relucentem apprehendere. Ideoque magis prohibetur idiotis quam do-
ctis iurare per creaturam, ne illi assuescentes in idololatríam incidant.
Non est dicendum verbum ociosum. Ociosum est quicquid dicimus
non intento aliquo fine, siue ad salutem animae, siue ad salutem cor- •
poris, siue ad vtilitatem non respicientes, etiamsi quod dicimus sit de
se salutiferum aut vtile, veluti cum A6 loquimur de bellis aut de mer-
cimoniis non intendentes debitum finem.
Tertium in verbis cauendum est ne detrahamus próximo, obloquen-
do in diffamationem eius, quia si sic peccatum mortale alias occultum
reuelauero [pecco] a mortaliter; si veníale, venialiter. Potest autem
duobus modis quis cum intentione bona peccatum alterius loqui. Primo
quando peccatum est publicum, sicut est publicae meretricis, etiamsi
in loco vbi hoc refero nesciatur.
2. ° Quando peccatum alicuius occultum reuelatur ei qui corrigat et
retrahat a peccato, modo probabiles sint coniecturae, quod sic futura
sit emendado.
De opere tria sunt examinanda. Primum praecepta decalogi. Se-
cundum praecepta Ecclesiae; si festos dies coluerimus; si dominicis et
festis missam audicrimus; si ieiunia Ecclesiae seruauerimus; si A6v in
festo paschae confessi fuerimus; si eodem tempore quotannis communi-
cauerimus. Tertium est de his quae quisque tenetur faceré ratione sui
status et officii.
Modus faciendi examen genérale continens in se quinqué puncta
Primum est agere gratias Deo pro ómnibus suis beneficiis.
2m Petere ab eo gratiam cognoscendi proprios defectus.
3. m Exigere ab anima rationem ab hora surgendi vsque ad horam
nonam. Et sic de aliis temporum spaciis: primum de cogitatione, 2.0 de
locutione, 3.0 de opere, secundum praescriptum ordinem in examine
particulari.
Ouartum est a Deo [petere] b veniam de defectibus.
Ouintum est proponere cum gratia Dei emendationem.
A7 De confessione generali cum communione
In confessione generali inter alia multa inuenientur tria commoda:
primum, licet qui singulis annis confitetur non teneatur generalem con-
fessionem faceré; si fecerit tamcn, maiorem gratiam et meritum inue-
niet ob maiorem dolorem omnium iniquitatum totius vitae suae; secundo,
quia in istis exercitiis spiritnalibus maiorem cognitionem et maiorem
detestationem iam adquirit peccatorum suorum, quam prius habuerit
Luoior et inexpertior et inaduontentior; 3.0 quia melius confessus, aptior
;1 lloc v. deest in ms. Illud supplemus ex Ve.—t> lloc v. omiss. in ms. supplemus ex Ve.
Exercitia — Textos B. Fabri
583
et dignior erit ad sacramentum cucharistiae susci[)icndum; cuius recc-
ptio non solum facit ne recidamus in peccata, sed etiam vt augeatur et
crescat gratia. Et haec confessio gcncralis melius fict post exercitia pri-
mae hebdomadae.
A7v Primum exercitium est meditatio trium axi.mae virium circa
PRIMTJM, 2.'" ET 3. 1,1 PECCATUM. Et COXTINET, VLTRA ORATIONEM PRAE-
PARATORIAM, DUO PRAELUDIA, TRIA PRAECIPUA PUXCTA CUM V X O
COLLOQUIO
Oratione praeparatoria ])etendum est a Domino, vt omnes intentio-
nes nostrae et aetiones dirigantur puré ad eius laudem et obsequium.
Praeludium primum est compositio videndo locum. Vbi annotandum
est, quod in contemplatione visibili, vt est contemplatio Christi Domini
nostri, compositio erit videre oculo imaginationis locum corporeum in
quo res est eontemplanda, sicut templum vel mons in quo Christusma-
nebat. In inuisibili autem, sicut est contemplatio peccatorum, composi-
tío erit videre oculo imaginationis animam corpori corruptibili tanquam
carceri inclusam, et totum compusitum ex anima et corpore inter bruta
animaba hic exulare cuactum.
A8 Secundum praeludium est petere a Domino Deo nostro quod
subiectae materiae congruat. Si est contemplatio de resurrectione
Christi, petendum est gaudium, quo gaudeamus cum illo, gaudio pleno.
Si est de passione eius, petamus poenas et lachrymas et afflictiones cum
Christo afflicto. Hic autem petenda est et verecundia et confusio sui
ipsius, qua consideremus quam multi sint ob vnicum peccatum mortale
damnati, et quoties nos meruimus a damnari, quorum tut et tanta peccata.
Notandum quod ante omnes meditationes fieri debeat supradicta
oratio praeparatoria, absque mutatione aliqua et dúo dicta praeludia,
aliquando mutando ea iuxta subiectam materiam.
Primum punctum erit exercere memoriam super primum peccatum,
scilicct angelorum, et circa idem intellectum, et consequenter volun-
A8v tatcm volendo talia memoran et intelligere ad maiorem meam
confusionem, comparando vni peccato angelorum mea tam multa et tam
magna scelera, considerando quoties ob illa infernum merui, si angelí
ol) vnicum peccatum infernum meruerunt. Circa memoriam autem pec-
cati angelorum recordad debemus quod cum ipsi creati essent in gratia,
et nollent libértate sua gratiam iuuare ad exhibendam Deo reuerentiam
et obedientiam, eleuati sunt in superbiam, et ceciderunt a gratia in ma-
litiam, et depulsi sunt e celo in infernum. Et i ta discurrendum est con-
sequenter particularius cum intellectu et mouendi sunt magis affectus
voluntatís.
Sic ms. et paulo ante sint. Eadem muí alio modorum est in Ve.; sunt et memi Re.
584
MONUMEK 1 A ÍGNA i IAXA
Secundum cst idem quod supra faceré, hoc est, exercere tres pi>-
tentias circa peccatum Adae et Euae, reducendo ad memoriam qualitcr
ob tale peccatum per tantum tempus Bl poenitueruiit, et quanta cor-
ruptio a est secuta genus humanum, tot gentibus descendentibus in in-
fernum. Item circa peccatum secundum eorundem , qualiter postquam
Adam creatus fuit in campo damasceno, ct positus in paradiso terre-
stri, ct Eua de eius costa formata, post prohibitioncm ne comederent de
arbore scientiae boni et mali, ipsis comedentibus et ideo peccantibus,
tándem datae sunt eis pelliceae vestes et expulsi de paradiso vixcrunt
sine iustitia originali, per totam vitam suam in multis laboribus, in multa
poenitentia. Et consequenter discurrendum intellectu particularius,
vtendo etiam volúntate sicut dictum est.
Tertium punctum est, idem faceré circa 3.™ peccatum cuiusuis, qui
ob vnicum mortale damnatus est, et aliorum sine numero damnatorum
ob pauciora peccata quam sint mea. Dico autem idem faceré circa 3.'"
])eccatum cuiusuis, reducendo ad memoriam grauitatcm B lv et mali-
tiam peccati contra Creatorem et Dominum, discurre ndo intellectu
qualiter peccando et agendo contra bonitatem infinitan! iuste damnatus
sit in aeternum. Et tándem finiat b cum voluntatis actibus.
Colloquium demum fiet imaginando Christum Dominum coram me
crucifixum. Fiat colloquium considerando qualiter Creator exinaniuil
se, vt homo fierct, et vita aeterna 1 voluit temporaliter mori pro pecea-
tis meis. Considerabo etiam quid prú ipso fecerim, quid faceré debeam.
Et ita pendentem in cruce videns, discurram per ea quae sese obtu-
lerint.
Colloquium autem proprie fit quando amicus amicum alloqui t ur, vcl
seruus dominum suum, nunc aliqiiam gratiam petendo, nunc demum
sua Domino communicando, et circa ea c consilium quaerendo. Patcr
noster.
B2 Secundum exercitium est de meimtatione peccatorum. Et con i i-
NET POST PRAEPARATIUAM ORATIOXEM ET DI O PR AEAMBUL* , QUINQUE
PUNXTA ET VXUM COLLOQUIUM
Oratio praeparatoria sit cadem quae supra. Primum pracambulum
erit eadem quae supra compositio.
2.m est petere gratiam quam dcsidero, magnum videliect et intcnsum
dolórem de peccatis.
Primum punctum est circa processum peccatorum, reducendo ad
memoriam omnia peccata vitae, discurrendo mente de anno in annum,
a Sü Ví.; corrupta ms.— h fiat ms.; finiat Ve. et Me; acabar Aut.— c euni ms.\ ea
Ve. et Re.
1 Vide enu-ndationes hujus loci in Ve:, supra, p. 283.
ExKRcniA — TeXtüs 15. Fabri 585
vel quouis alio tempore in aliad. Ad quod tria potissimum iuuant: pri-
mum respicere domum vel locum in quo habitauimus; 2." conuersátio-
nem tiostram cum aliis; 3.0 nostrum statum vel conditionem.
Secundum est ponderare peccata; et singula 1 quantam deformita-
teni contincant quaeque mortalia, B2v etiamsi lege diuina specialiter
non fuerint prohibita.
Tertium est considerare me ipsum, quis ego sim, adductis exemplis
diminutionem inquirendo: primo quatn parum ego sim in compara-
tione omnium hominum; secundo quatn parum sim in comparatione to-
tius mundi; 3.0 quam parum sit omnis creatura respectu Dei. Et quid
ergo ego? 4.0 cogitare omnem corruptionem corporalem. 5.0 me ipsum
respicere tanquam sordidissimum apostema, vnde tot et tanta pullula-
runt peccata, tam turpes iniquitatum foeditates et abominationes et
venena.
Quartum est considerare quis sit Deus contra quem peccaui, consi-
derando eius attributa et oppositis in me illa comparando. Sapientiam
ejus ignorantiae meae; omnipotentiam eius meae impotentiae; bonita-
tem eius meae malitiae; iustitiam meae iniquitati.
Ouintum est exclamatio quaedam admiratiua ex magno affectu pro-
cedens, discurrendo per B3 omnes creaturas, admirans quomodo dere-
liquerunt me viuere et in vita conseruauerint me. Quomodo angelí, qui
sunt gladius diuinae iustitiae, me sustinuerint et conseruauerint. Quo-
modo etiam sancti fuerint pro me intercessores apud Deum. Coeli, sol,
luna, stellae, pisces et aquae et animaba et térra quomodo hactenus me
sustinuerint. Quomodo me aperta non absorbuit térra. Quomodo non
sunt creati noui inferni, vt me in aeternum punirent.
Conclude tándem vno colloquio, colloquendo et gratias agendo Do-
mino, quod concesserit tibi hactenus vitam, vt possis deinceps corri-
gere eam mediante sua gratia; et ita proponens dic Pater noster.
Tertium exercttium est repetitio primi et secuxdi
faciendo tria colloquia
Post orationem praeparatoriam et dúo praeambula faciam repetitio-
nem primi et secundi exercitii, notando et moram faciendo in punctis
illis, in quibus B3v maiores consolationes vel desolationes, vel maio-
rem gustum spiritualem habuero. Post quae faciam tria colloquia.
Primum colloquium fiet ad Dominam nostram, vt obtineat mihi
gratiam a Filio suo ad tria: primo ut habeam internum sensum pec-
catorum meorum et integrum eorum odium; secundo vt sentiam deor-
dinationem mearum operationum, quatenus me ipsum odio habens
1 Conjunge hoc v. cum quaeque, quod est ]);iulo post, ut sit síngala quaeque mortalia
quantum etc.
586
Morro menta Igxatiaxa
corrigar et me ordinem; 3.0 petam cognitionem ai un di, ad hoc utillum ■
horrens vana et mundana repellam. Et dicam Aue Maria. Secundum
colloquium eodem modo fiat ad Filium, vt eadem obtineat mihi a Patre.
Et postea Anima Christi, sanctifica me etc. Tertium eodem modo fiat ad
Patrem, ad hoc quod ipsemet Dominus aeternus illa eadem concedat.
Et post Pater noster.
B4 CjUARTUM EXERCITIUM EST REPETITIO ISTIUS TERTII
Fiat ergo repetitio tertii ad hoc quod intellectus discurrat assidue
absque diuagatione reminiscendo contemplata in aliis exercitiis praeter-
itis, faciendo eadem tria colloquia.
CjUIXTUM EXERCITIUM EST MEDITATIO IXFERXI. Et COXTIXET IX SE POST
PRAEPARATORIAM ORATIOXEM QUINQUE PUXCTA ET VXUM COLLOQUIUM
Oratiu praeparatoria sit eadem quae supra.
Primum praeambulum erit compositio, quae hic erit imaginan lon-
gitudinem, latitudinem et profunditatem inferni.
2.™ praeambulum erit petere quod ad praesens voló, nempe inter-
nam cognitionem poenae infernalis, quatenus si ob scelera 1 mea obli-
tus fuero amoris aeterni Domini, saltem timor poenarum me adiuuet ne
in peccatum incidam.
B4v Primum punctum est oculo imaginationis videre ingentes
focos et animas, quae ibi patiuntur quasi corporibus ¡gneis alligatae.
Secundum punctum est auribus imaginationis audirc eiulationes et
blasphemias contra Christum et sanctos eius.
Tertium est olfacere fumum ardentis picis et sulphuris et sentinam
foetidorum et putidorum.
Ouartum est gustare amaritudinem lachrymarum et dolorum et
vermis aeterni.
Quintum est tactu imaginationis pcrcipere qualiter ignis tangit et
comburit animas.
Colloquium finale fiat ad Christum Dominum reducendo ad memo-
riam animas quae in inferno sunt; quarum aliquae non crediderunt
aduentum Domini nostri; aliquae vero, quae credendo non operatae
sunt iustitiam. Et omnium harum triplex est status: primus earum quae
fuerunt ante aduentum Christi; secundus existentium tempore vitae
mortalis eius; 3. 1,5 earum quae [sunt] b post ascensionem eius. Tándem
■'< 4 ->v. praeced. sittitimus ex A',:: illum ad luir ms.\ ad hoc quod illum horrens
Ve. prius. — b Hoc v. omiss. in Mr. supplamis ex Ve. et Re.
1 «Scelera > non sunt hit' pecrata mortalia; secus enim dicerot paulo post -saltem ti-
mor poenatum me adjuvet • ut a peccalis surgajn, non «ne in peccatum incidam». Cf.
Aul. et J\o., supra, pp. 294, 295.
EXERCITIA — TkXTUS 11. FABRI
5«7
agam & gratias, quod non B5 pcrmiserit me vitam finiré in statu
huiusmodi, et quod erga me hactenus tam pius et misericors extiterit;
et finiam cum Pater noster.
Primum exercitium fiet nocte; secundum statim cum surrexeris a
leeto; tertium ante prandium, siue sit ante missam siue post; 4.'"'" in
vesperis vel in earum hora; quintum vna hora ante tempus coenae. Et
haec temporis diuisio intelligatur etiam in sequentibus hebdomadis;
quod potest angeri vel minui vel mutari, secundum quod aetas et dis-
positioet temi)eratura eius qui exercetur exigit vel juuat.
B5v Seqi'untur additiones Qumus commodius fiant EXERCITIA,
ET MELIUS OBTINEATUR QUOD QUIS DESIDERAT
Prima est post cubitum, antequam dormiré incipiam, per spacium
vnius Aue Maria cogitare qua hora surgam et ad quid, reuocando ad
memoriam exercitium quod sum facturus, et in illo desiderio bene hoc
implendi, dormiam.
Secunda est, cum expergefactus fuero, non daré locum extrañéis co-
gitationibus, sed statim aduertere ad id quod contemplaturus sum,
prouocando me ad erubescentiam et confusionem ob tam multa peccata
mea, et adducendo exempla, veluti si nobilis quis esset coram rege suo
et coram eius curia tota cum rubore et verecundia quod regem offendis-
set, multis gratiis benemeritum. Similiter in altero exercitio, quod est de
vita mea, considerabo tanquam reum cathenis vinctum me venire ad
iudicem summum et aequissimum, solum timendum B6 et tremendum
prae cunctis huius seculi iudicibus. Talia, inter induendum me, cogitabo il
ne diuager ad extranea, etiam alioqui bona. Nec enim tempori luctus
congruit aliquid letitiae, sed omnia etiam laetissima (si acciderint) ap-
plicanda sunt ad tristitiam. Illae potissimum scripturae congruunt exerci-
tia subeunti, quae dolorem et poenitentiam suscitant. Vt, Domine ne in
furore tuo arguas me 1 etc. Quod si in lectione horarum inciderit aliqua
scriptura gaudium et laetitiam spiritualem designans, veluti est psalmus,
Dominus regnauit, decorem indutus est !: et aliae multae scripturae
gaudium resurrectionis et gloriae coelestis significantes, vertam mihi
eas in amaritudinem. Vt si dixero, Dominus decorem indutus est, sed
heu ego confusionem indutus sum; Laetamini iusti in Domino 3, sed ego
infelix peccata mea defleam.
a Quae sequuntur usque ad Tertia est desuní in Ant. hoc loco; indicántur autem paulo
post, minus tomen copióse, in sexta additione, quam omittit Fa. Is proinde nonam 7>ocat,
qtiam Aut. decimam; deinde tomen loqnitur de sexta et decima, quasi et ipse decem distin-
xissel.
1 Ps. VI, 2.
2 Ps. xcn, j.
3 Ps. XCVI, 12.
588
MONU. MENTA IgNATIANA
Tertia est, vno vel duobus passibus ante B6v locum vbi contempla-
turus sum, stabo ad spacium Pater noster et Aue Maria, ac eleuata
sursum mente, considerabo Dominum intuentem me, et illi reuerentiam
exhibebo.
Ouarta, initium contemplationis eo situ faciendum est, in quo plus
deuotionis inuenietur (presertim si non in publico fiat) siue genibus
flexis, siue prostrato corpore toto, siue stando, siue supinando, siue se-
dendo id fiat a.
Quinta, post exercitium factum, ad quartam horae recolligam quo-
modo me habuerim; et si male, causa cognita, deinceps cauebo, et ve-
niam postulabo. Si bene, Deo gratias agam et sic perseuerare pro-
ponam.
Sexta est fugere claritatem, fenestras et ostia claudere, excepto tem-
pore legendi horas aut comedendi.
Séptima est cohibere risum et non proferre quae risum prouocent.
B7 Octaua, cohibere visum ne respiciat faciem alicuius, nisi cum
primum salutat aut vltimum vale dicit.
Nona est poenitentiae adhibitio. Quae dúplex est, externa et in-
terna. Interna est dolor de peccatis cum firma deliberatione non iterum
eadem vel alia committendi. Externa (quae fructus est internae et valet
etiam ad acquirendam internam, quando nondum habetur) est punitio
peccatorum, quae praecipue in tribus attenditur.
Primo in cibo et potu, in qua re si tantum superflua subtrahimus,
non est poenitentia, sed temperantia, in omni tempore seruanda. Sin au-
tem de conuenienti et necessario aliquid subtrahimus, poenitentia est,
et eo maior, quo fit huiusmodi subtractio maior, dummodo non corrum-
patur subiectum, vel notabilem infirmitatem incurrat.
2. ° in sommo subtrahendo, non in superfluitatis B7v solius, nec
etiam temporis conuenientis et naturalitcr necessarii (ne die toto som-
nolenti simus), sed in modi conuenientis subtractione, ne tam molliter
et delicate iaceamus. Et (manto fuerit haec subtractio maior, tanto poe-
nitentia potior, si per hoc non corrumpatur subiectum aut notabilem
incurrat infirmitatem.
3. " in flagcllatione vel castigatione corporis sensibili, vt per cilicia,
per flagella, per funes, per vectes ferreos vel similibus aliis asperitati-
bus. Inter haec commodius et securius videtur, sic carnem affligere,
vt ossa non penetrentur, et dolorem quidem, non infirmitatem, incu-
tere. Cui rei conuenientissimum videtur funículos adhibere. Adhibent
enim huiusmodi flagella dolorem et non notabilem interius infirmi-
tatem ''.
» Desuní lúe dúo advertenda quae sunt in Aut. Vide supra, p. J02. — t> In Aut. St-
quuntur quatuor notando. Supra, p. 306.
ExERCiriA — Textus B. Fabri
589
B8 SECUNDA HEBDOMADA
VOCATIO REGIS TEMPORA LIS IUUAT AI) CONTEMPLAXDAM
VITAM REGIS AETERXI, TAMQUAM ÍN PARAMOLA
Oratio praeparatoria erit eadem quae solet esse.
Primum praeambulum cst compositio loci, quae hic erit oculo ima-
ginationis considerare templa, villas, castella, in quibus Dominus noster
praedicabat.
Secundum est petere gratiam, quam desidero et voló: quod ad
praesens erit petere gratiam a Domino ne obsurdescam suae vocationi,
sed euadam diligens ad implendam suam diuinam voluntatem.
Primum punctum est considerare ante me ipsum regem quendam
humanum electum a Domino Deo nostro, cui subdantur omnes princi-
pes christiani.
2. m punctum est considerare hunc regem sic alloquentem omnes
suos subditos: Voluntas mea est ex- . 8v pugnare omnes térras infide-
lium. Propterea si quis vult me comitari, debet eodem cibo et potu et
vestimento quo ego vtar contentan. Item debet laborare interdiu, et
noctu vigilare sicut ego, vt particeps victoriae mecum fiat, sicut et la-
borum fuit.
3. ™ est considerare responsum, quod a bonis subditis regi tam
liberali et tam humano reddi debeat. Et ex consequenti, si quis non ac-
ceptaret talis regis petitionem, quanto vituperio dignus esset, et quam
degener a vero et fideli subdito apud totum vniuersum.
Secunda pars exercitii huius consistit in applicatione praedicti
exempli de rege temporali ad Christum Dominum nostrum, regem
aeternum, in illis tribus punctis. .
Quantum ad primum quidem, si consideramus edictum illius regis
temporalis ad subditos suos, quanto magis consideratione dignum est
contemplan Christum regem aeternum, ante quem est totus hic mun-
dus; quem totum et ipsius Cl vnumquemque vocat sigillatim et dicit:
Voluntas mea est expugnare totum vniuersum et omnes hostes, et ita
intrare in gloriam Patris mei. Propterea si quis vult comitari me, debet
et mecum laborare, vt qui sequitur me in labore, sequatur me et in
gloria etc.
Secundum est considerare quod omnes subditi rationis capaces ac
judicii, offerunt se tutos huic labori, etc.
Tertium, quod qui magis desiderabunt insigniri et illustrari in omni
seruitio sui regis aeterni et Domini vniuersalis, non solum offerunt a se
labori, sed etiam certando contra propriam sensualitatem, si quam
habuerint, et contra omnem amorem carnis et mundi, facient b oblatio-
a Sic i/is. pro offerent. — b Sic Ve. et Re.\ facientque ms.
590
MONUMENTA IGXATIAXA
nes preciosiores et pluris momenti dicentes: Aeterne Domine omnium
rerum mearum oblationem fació, cum vestro fauore et auxilio, in con-
spectu vestrae infinitae bonitatis, et in conspectu vestrae Matris glorio-
sae, et omnium sanctorum sanctarumque curiae coelestis; Clv quia
opto, voló ac firma determinatione delibero (modo sit in hoc maior tui
laus et seruitium) imitan te in tolerantia iniuriarum et vituperiorum et
totius paupertatis, tam actualis quam spiritualis, si tua sanctissima maie-
stas velit me eligere ac recipere in talem vitam et in talem statum.
Hoc exercitium fiet bis in die: in aurora et per horam ante coenam
vel ante prandium a.
DlE LUXAE b PRIMA COXTEMPLATIO FIET DE IXCARXATIOXE
Oratio praeparatoria erit quae in aliis.
Primum praeambulum est adducere historiam eorum, quae debeo
contemplan. Quod ad praesens erit considerare quomodo tres Personae
diuinae contemplantur totum orbem plenum hominibus, ac consideran-
tes quod omnes nomines ad infernum descendant, deliberant inter se,
quod secunda persona assumat naturam hominis ad salutem humani
generis: quapropter mittitur Gabriel C2 archangelus ad Mariam vir-
ginem.
Secundum erit compositio loci. Quae hic erit attendere magnam
capacitatem ac planiciem mundi inhabitatam a tot et tam diuersis gen-
tibus. Similiter locum attendere et cubile Virginis Mariae in chútate
Nazareth prouinciae Galilaeae.
Tertium est petere quod voló. Id in praesenti erit interior huius rei
cognitio, quod pro me Dominus hominem assumpserit, vt ego illum
ardentius diligam ac sequar.
Expedit hic adnotare quod haec eadem erit [oratio praeparatoria] c;
sed tria praeambula seruabuntur cum mutatione iuxta subiectam
materiam.
Primum punctum est videre omnes personas, tam has quam illas. Et
primo inhabitantes faciem terrae in tanta varietate morum et gestuum,
considerando hos albos, illos nigros; hos in pace, illos in bello; hos
ridentes, illos flentes; hos sanos, illos aegros; C2v hos nascentes, illos
morientes. Deinde considera tres Personas in diuinis et inde circum-
spectantes orbem vniuersum ac sedentes d omnes homines in superficie
terrae in tanta caecitate morientes et ad inferos descendentes. 3." con-
siderare Mariam dominam et angelum salutantem eam. Et reflectcre
haec in me, vt possim aliqucm fructum capere.
a Deest aunolatio, quam hic habet Attt. Supra, p. J22. — b el primer dia Aul.\ demde
lamen Fa. loquitur eliam de die secundo ele. — c 2 77,. praeced. supplemus ex I'e. — d Hoc
v. sedentes non co/iaeret cum tres'personas sed cum omnes homines. Forte indicatm
Ps. CVI, 10; el Lúe., I, 79. Sed vide annotalionem kujus loci in Ve., pp. J2J-J2?.
Exerotia — TextüS B. Fauri
59'
2. '" est auditu percipere quaenam loquantur homines Lnhabitantes
faciem tcrrac: quorrtodo iurcnt, maledicant, blasphement. Item quid
loquantur tres Personae, puta, opcromur salutem ac redemptionem
humani generis. Item quomodo loquantur inter se Virgo et ángelus,
llaec ad me reflectam ad capiendum fructum.
3. '" cst considerare facta hominum terrenorum, pugnas, caedes, dc-
scensum ad infernum. Item quid faciant Personae in diuinis, scilicct
incarnationem sanclissimam. Item quid ange-C2 lus, nempe officivim
legati exhibens. Quid Maria, scilicet se humilians ct agens gratias
diuinac maiestati.
Colloquíum fiet, cogitando cuiloquamur, diuinis Personis, aut Verbo
incarnato, aut Virgini matri, petendo quod iuuare nurint [?] a ad imitan-
dum Christum incarnatum. Patcr noster.
2.a CONTEMPLATIO EST DE XATIUITATE
Oratio praeparatoria quae solet.
Primum praeambulum est adducere historiam in médium. Ouae hic
erit considerare exitum Beatae Virginis a Nazareth, quasi per nouem
menses quibus grauida erat, insidentis asinae; et Joseph; et ancillae cum
boue b, vt pergerent Bethlehem propter edictum Augusti Caesaris.
2.'" erit considerare iter illud a Nazareth C2v vsque Bethlehem, vi-
dendo longitudinem, latitudinem itinerum, si planum, si asperum et
montosum sit iter. Item attendendo hospitium, si altum an humile et
quomodo paratum c.
Primum punctum est considerare personas, scilicet Dominara 110-
stram, Joseph, ancillam et paruulum Jesum iam natum; aestimando me
pauperculum et seruulum indignum, attendentem illos, contemplantem
illos, inseruientem eorum necessitatibus, ac si praesens adessem, cum
omni honore et reuerentia mihi possibili. Postea haec ad me reflectam
ct hauriam aliquem fructum.
2. m est videre quid loquantur et inde mihi fructum haurire.
3. "' est considerare eorum facta, vt viam quam faciunt, cum labore
tanto, vt Dominus nascatur in summa paupertate, vt post finem tanto-
rum laborum, et famis ac sitis, caloris et fri-C3 goris, iniuriarum et im-
properiorum, moriatur in cruce. Et haec pro fructu meo super me
reflectam.
Finiam cum vno colloquio sicut in praecedenti.
a Sic ms.\ at ex Aut. videtur legendum norit. i. e. qui se exerect. — •> bouae mi. — c
Desideratur hic tertium praeambulum, scu petilio, probabiliter ex librarii omissione.
592
MONU MENTA ICXATIAXA
Tertia conte.mplatio erit repetitio primi [et secundi] a EXERcrrn
Post orationem praeparatoriam et praeambula eadem quae in prae-
cedenti, fiet repetitio primi et secundi exercitii, adnotando semper
aliquas partes principaliores, vbi plus desolationis vel consolationis vel
cognitionis [invenerit] b, addendo colloquium in fine et Pater noster.
Seruabitur idem ordo procedendi in ista repetitione, qui in superiore
hebdómada, mutata tantum materia et forma seruata.
QUARTA COXTEMPLATIO ERIT REPETITIO SECUNDAE c
Quinta erit trahere V sexstjs super primam d et secundam
C3v Primum punctum erit oculo imaginationis videre personas
cum particularibus circumstantiis, et eruendo inde fructum pro oculis.
2. m auribus percipere quae loquantur vel loqui possint. Et similiter
reflectere ad fructum.
3. m naribus odorare ac lingua gustare infinitam suauitatem Christi
secundum Diuinitatem suam, secundum animam et vires eius et vil tu-
tes et gratias, et omnia quae fructuose pro persona contemplante pote-
runt applicari.
4. ™ est amplexu et ósculo tangere loca, quae tales personae con-
templatae contingunt, referendo semper ad fructum hauriendum.
Finietur hoc vno colloquio cum Pater noster sicut 3.™ [?] e.
Prima nota pro tota*hac hebdómada et sequentibus, quod solum de-
beám legere mysterium illius contemplationis, quam immediate debeu
faceré, ita quod pro tune non legam aliud mysterium quam illud quod
illa die vel illa C4 hora debeo faceré, ne consideratio vnius impediat
considerationem alterius.
2. a primum exercitium incarnationis fiet media nocte; secundum in
aurora; 3.1" tempore missae; 4.'" tempore vesperarum; 5.'"'" vna hora
ante coenam. Et oportet singulis horum quinqué exercitiorum immo-
rari per horam.
3. a aduertendum est quod si is qui exercitatur est senex vel debi-
lis, vel fortis quidem, sed ex prima hebdómada debilitatus; consultáis
erit in hac secunda hebdómada, saltem aliquando, quod non surgat
a ¿ vv. praeced. addimus ex Ve., quae quidem paulo ¡afra in ipso Fabri te.xtu legun-
lur: mide suspicamur títulos lertiae kujus el quárlae sequentis contemplationis a libraiio
esse ¡inmútalos. — b Hoc 71. omiss. in ms. supplemus ex Ve. — c Vide annot. a. — d tralicre
super V sensus priman) ms., quod eiiieudamus ex priore UcHont in I V. Cf. quae dicuntUT
in/ra: trahendi sunt 5 sensus (p. D2), exercitium trahendi super praedictis quinqué
sensus (p. E3). auferendo quinqué... sensuuni attractionem (p. E4v), adducendo 5 sensus
super... exercitia (p. E7v). — e Scribendum fuiste videtur sicut t.™ et l.m, id est sicut in
prima et secunda contemplatione, quod quidem est in Ve.
Exercitia — Textus H. Fabri
593
media nucte, sed mane vel in aurora faciat vnam contemplationem;
2.a™ sub missa; 3.a"1 vna hora ante j)randium.
4.'-' In hac 2.a hebdómada ex decem ■ additionibus primae hcbdo-
madae mutari debent secunda, sexta, se])tima et ex parte etiam de-
i ama. In secunda statim excitatus ponam ante oculos contemplationem
quam debeo C4v faceré, ardentius desiderando cognitionem Verbi in-
carnati, vt plus í 11 í inseruiam et illud sequar. In sexta b frequenter in
memoriam reducam vitam ac mysteria Jesu Christi Domini nostri, ab
incarnatione vsque ad locum vel mysterium incumbentis mihi contem-
plationis. In 7. 1,1:1 tantundem amabo laetum tempus ac triste, claritdtem
atque obscuritatem, quantum aeque sensero expediré contemplationi-
bus eo tempore faciendis. In decima is qui exercitatur ita se habeat
sicut sunt mysteria, quae contemplatur; quia aliqua petent poeniten-
tiam, aliqua non; ita quod diligenter et accurate c fiant decem additiones.
5. 1:1 In ómnibus exercitiis, praeter illud quod fiet media nocte et id
quod in aurora, sumatur aequiualens 2.ae additioni, modo hoc sequenti.
Statim ut cognouero horam esse faciendi exercitium, antequam acce-
dam, considerabo prius mecum quo tendo, et coram quo, resumendo ex
parte exercitium C5 quod voló faceré. Postea cum fecero tertiam addi-
tiunem accedam ad exercitium.
In 2.0 die accipiam pro prima et 2.a contemplatione praesentatio-
nem in templo et fugam in Aegyptum. Et super his fient duae repeti-
tiones et exercitium trahendi super [eisdem] d quinqué sensus.
Interdum vtile est ac expediens, quamuis qui exercetur sit fortis,
faceré mutationem ab hoc 2.0 die inclusiue vsque ad quartum, ad rae-
lius inueniendum quod quis desiderat, accipiendo solum vnam contem-
plationem in aurora, alteram sub missa, tertiam sub vesperis duas illas
repetendo. Et postremo exercitium trahendi quinqué e sensus hora
quinta.
Die 3.0 contemplabitur qui exercitatur quomodo puer Jesús erat
parentibus obediens in Nazareth. Deinde quomodo fuit inuentus in
templo. 3.0 faciet C5v horum repetitionem. 4.0 trahet 5 sensus f.
Praeambulu.m ad considerationem statu um
Postquam considerauimus exemplum quod Christus Dominus noster
nobis tradidit pro primo statu custodiae mandatorum ©ei, cum ipse
obediret parentibus; item similiter pro 2.0 statu perfectionis euangeli-
cae, cum relicto patre et matre, vt purius Dei seruitio vacaret, [re-
;l Vide supra, p. anuo/, a. — 1> Vide sufra, ibid. — c Sic Ve.; acute perperam ms.
— d Hoc v. deesí in ms., el e.xstaí in Ve. — e Ita Ve., trahendi super quinqué perperam
ms. — f trahet ad 5 sensus ms.; traham quinqué sensus Ve.
Moncm. Igxat. — Series TI. 3S
594
MONU.MEX I A IGXATIAXA
mansit in templo] a; incipiemus (simul contemplando eius vitam) in-
uestigarc ac petere a Domino, in quemnam vitae huius statum placeret
suae diuinae maiestati nos vocare. Et ita pro aliqua istius rei introdu-
ctione in exercitio sequenti videbimus intentionem Christi, et ex oppo-
sito illam quae est inimici naturae humanae, et quomodo nos disponere
debemus, vt perueniamus ad perfectionem in ea vita et in eo statu ad
quem Deus noster nos elegerit.
C6 Ouarto igitur die fiet meditatio duorum vexillorum, alterius
Christi, summi ducis nostri, alterius Luciferi, capitalis inimici humanae
naturae, etc.
Oratio praeparatoria erit quae solet.
Primum praeambulum continet historiam, quae hic erit considerare
Christum volentem ac vocantem omnes sub vexillo contra Luciferum l:
2. m erit compositio loci, quae hic erit considerare magnum campum
totius regionis Hierusalem, vbi summus dux bonorum est Christus Do-
minus; alium in regione Babylonis, vbi dux omnium prauorum est Lu-
cifer.
3. "' petere cognitionem verae vitae, quam summus ac venís dux
docet et gratiam imitandi illum b.
Primum punctum est imaginan caput et ducem illum hostium, se-
dentem in illo magno campo Babylonis, non aliter quam in cathedra
ignis et fumi in figura horrenda C6v ac terribili.
2. ™ est considerare illum vocantem innumerabiles daemones et spar-
gentem eos, hos in hanc eiuitatem, illos in aliam. Et ita per totum vni-
uersum, nulla prouincia, millo loco, statu, persona (etiam in particulari)
relicta intacta.
3. m est considerare sermonem, quo illos exhortatur, vt retibus et
cathenis vinciant homines. Et quod primo tentent cupiditate diuitia-
rum, quo facilius impingant in vanum mundi honorem. Deinde ad
arrogantem superbiam, ita quod primus gradus sit diuitiarum, 2.us ho-
noris, 3. 1,5 superbiae. Et his tribus progreditur ad omnia alia vida.
Secunda pars exercitii huius ex opposito Christum ducem respiciat
et consideret.
Primum punctum est considerare Christum scdentem in magno
campo Hierusalem C7 in loco humili specioso et amoeno c.
2.m considerare Dominum vniuersi eligentem tot personas in apo-
stólos et discípulos et mittentem illos per vniuersum orbem; vt semincnt
sacram doctrinam eius omni statui, omni conditioni hominum.
a 3 w. praeced. omissu in »is. supplemus ex Ve. — Dcsiderutur in ms. primum peti-
tionis membrum. Vide Aut. hoc loco, supra. p. Jjo. — c Cf. supra, pp. JJ¿\lyj.
1 Lucifer, ex Aut. caeterisque translationibus. vult etiam et vocat omnes sub suum
vcxillum.
ExKRcniA — Textos B. Faijri 595
3."' est considerare sermuncm, quem Christus Dominus nosterbabet
ad seruos suos et amicos, quos in talero delegationem mittit, committens
illis curam omnium, atque vt eos trahant ad summam spiritus pauper-
tatem, vel, si etiam diuinae maiestati ad aliud magis placuerit eligere,
trahant eos ad paupertatem actualem. Secundo exhortentur ad deside-
rium opprobriorum et vituj)eriorum, ex quo nascitur humilitas; ita quod
sint tres gradus: primus paupertatis contra diuitias; 2.11S oi)probriorum
contra honorem mundi; 3/" humilitatis contra superhiam et ab his tribus
gradibus inducant ad omnem aliam virtutem.
C7v Colloquium fiet ad Dominam nostram , vt impetret [mihi] !l
gratiam a Filio suo ac Domino, quod ego recipiar sub vexillo eius; et
primo in summa paupertate spirituali; et, si diuinae maiestati magis ad
aliud placuerit eligere, etiam in paupertate actuali; 2.0 in tolerandis
opprobriis et iniuriis in quibus maior est illius imitado, modo possim
illa tolerare (absque tamen peccato alterius) et cum beneplácito diui-
nae maiestatis. Addam Aue Maria.
Idem petam a Filio, vt id ipsum a Patre mihi poscat. Addam Anima
Christi.
Petam et a Patre, vt mihi id concedat. Addam Pater noster.
Hoc exercitium fiet media nocte. Et iterum post in aurora; et fient
duae repetitiones eius in hora missae et in hora vesperarum. Et finien-
tur haec cum tribus praenotatis colloquiis.
DI Eodem quarto die hora ante coenam
fiet meditado trium binariorum, vt meliorem quis eligat
Orado praeparatoria h quae solet.
Primum praeambulum est adducere historiam, quae continet tres
binarios hominum quorum vnusquisque acquisiuit sua industria decem
milia scuta, non puro ac debito amore Dei. Et vult quilibet saluari [et]
inuenire c Dominum Jesum in pace, in expeliendo a se grauitatem et
obstaculum affectionis circa rém acquisitam.
2. ™ compositio loci, quae hic erit considerare me ipsum stantem
coram Domino Deo nostro et ómnibus sanctis eius, vt desiderem co-
gnoscere 1 quod erit gratius suae diuinae bonitati.
3. "' est petere gratiam eligendi id quod magis erit ad gloriam di-
uinae maiestatis et salutem d animae meae.
Primus binarius vellet expeliere affectum, Dlv quem ad rem acqui-
sitam habet, ut inveniret Dominum Deum et saluaretur, sed non ap-
plicat media vsque ad horam mortis.
;i nobis mí.,- mihi, mefitis quidem ex contexto sententia, Ve. et Re. — b propna ms.;
praeparatoria Aut. Ve. etc. — c saluari in inuenire ms.; et sumimus ex Ve. et Re. — d sa-
lutis ms.; salutem Ve.
1 Cf. not. 1. supra, pag. ^;S.
596
MONU MENTA IGNATIANA
Secundus binarius vult quidem affectum expeliere, sed ita dumtaxat
vt retineat rem acquisitam, ita quod eo veniat Deus vbi vult ipse; nec
deliberat relinquere illam vt ad Deum tendat, etiamsi esset pro illo
status melior.
Tertius vult expeliere affectum, sed ita vt etiam non habeat af-
fectionem retinendi rem acquisitam vel non retinendi; solum intendit
aut velle illam aut nolle, secundum quod Deus magis illi inspirauerit,
aut illi magis visum fuerit in gloriam et obsequium diuinae maiestatis
conuenire. Interim cogitat secum quod omnia relinquat affectu, huic
máxime rei innitendo, non desiderandi illam vel quamcunque etiam
aliam, nisi mouerit illum Domini Dei nostri seruitium ad retinendum
vel non retinendum, accipiendum vel non accipiendum.
D2 Fient tria colloquia sicut in meditatione vexillorum.
Annotandum est quod quando sentimus affectum vel repugnantiam
contra actualem paupertatem vel ad diuitias, multum confert ad extin-
guendum talem affectum inordinatum, petere in colloquio (quamuis sit
contra carnem) a Domino, quod eligat nos ad paupertatem actualem,
diimmodo sit seruitium et laus diuinae bonitatis.
Quinto die fiet contemplatiu super profectione Domini nostri a
Xazareth ad Iordanem, et super baptismo eius.
Haec contemplatio fiet semel in medio noctis, et in aurora, et hora
missae et vesperarum fiet repetido eiusdem. Deinde ante coenam tra-
hendi sunt 5 sensus, in singulis quinqué exercitiorum horum praepo-
nendo solitam orationem praeparatoriam et tria praeambula, sicut in
contemplatione incarnationis. Et finientur cum tribus colloquiis trium
binariorum vel secundum notam illis subiectam.
Examen particulare post prandium et post D2v coenam fiet super
defectibus et negligentiis circa exercitia illius diei. Sic fiet etiam in se-
quentibus.
Sexto die fiet contemi)latio super profectione Christi a Iordane
vsque ad desertum inclusiue secundum formam quinti.
Séptimo die fiet contemplatio super sequela Andrcac et aliorum,
qui eum secuti sunt.
Octauo, fiet contemplatio super sermone Domini in monte continens
S beatitudines.
Nono, super ambulatione Domini super vndas maris.
Décimo, de praedicatione Domini in templo.
Yndecimo, de suscitatione Lazari.
Duodécimo, de historia dominicae palmarum.
D3 Prima nota est quod in contemplationibus istius 2/"' hebdoma-
dae potest quis diutius vel breuius immorari, prout is qui exercitatui
voluerit vel expediré putauerit. Et si quidem diutius immorari libuerit,
poterit sumere mysteria visitationis Bcatae Yirginis, historian! pasto-
Exercitia — Textos I>. Fabri
597
rum, historian! circumcisionis, historiam trium regum. Si breuius, relin-
quet aliqua ex praedictis, quia hoc est tantum proponere quandam in-
troductionem ac methodum, quo melius ac diligentius possit quis con-
templan.
2. a Materia electionum debet inchoari a contemplatione profieiscen-
tis ad Iordanem a Nazareth, includendo eandem diem, quae est quinta,
sicut infra declarahitur.
3. a Antequam quis aggrediatur electiones, vt possit Christi Domini
verae doctrinae affici, summe expedit considerare et aduertere D3v in
sequentes ;1 tres species humilitatis, quas considerabit interdum per
totum diem, et ita similiter faciet colloquia sicut infra dicetur.
Prima species humilitatis est necessaria ad consequendam aeternam
salutem, scilicet, ita humiliari ac deprimí quantum fieri potest, vt in
ómnibus obediam legi Domini Dei nostri, ita quod quamuis dominus
omnium creaturaruni euaderem, vel periculum perdendae vitae tempo-
ralis instaret, nullo modo debeam transgredí mandatum ullum siue hu-
manum siue diuinum, obligans ad peccatum mortale b.
2.a species perfectior est praecedenti, scilicet ita se humiliare, vt
nolit homo nec affectet diuitias magis quam paupertatem, honores quam
opprobria, vitam longam quam breuem, si modo aequale sit seruitium
Domini Dei nostri. Item quod pro nulla re creata, nec etiam pro vitanda
morte deliberabo committere vnum peccatum veníale.
D4 3.a perfectissima est quando videlicet (modo aequaliter serui-
tium Domini et salus animae resultet) ad conformandum me perfectius
Christo Domino, voló et eligo magis paupertatem cum Christo paupere
quam diuitias; et opprobria cum Christo saturato opprobriis, quam ho-
nores; et desidero magis dici et reputari insipiens et stultus pro Christo,
qui est et ipse talis reputatus, quam sapiens et prudens in hoc mundo.
Aduerte quod pro eo qui desiderat consequi hanc tertiam humilita-
tem ad perfectius illum imitandum, multum expediat faceré praedicta
tria colloquia binariorum, petendo vt Dominus velit eum ad hanc ter-
tiam speciem eligere ad perfectius illum imitandum, modo sit aequale
seruitium vel maius, aequalis gloria vel maior diuinae maiestatis.
Praeambulum AD ELECTIONEM FACIKXDAM
In omni bona electione, quantum est ex nobis, D4v oculus noster
debet esse simplex, solum attendendo finem propter quem creatus sum,
scilicet ad laudem et gloriam Domini Dei nostri et ad salutem animae
meae. Et ita quicquid id sit, quod elegero, debet iuuare me pro obti-
nendo fine ad quem creatus sum; non finem ad media, sed media ad
a Sic, ex Aut.; sequentibus perperam ms. et Ve. — b Sic, pro sub peccato mortali ex
modo loqueudi hispano obligue a pecado mortal.
598
MÓNU MENTA IGXATIAXA
finem ordinando. In qua re peccant quamplurimi, veluti qui primo eli-
gunt ducere vxorem, deinde eligunt secundario seruire Deo, quod la-
men finis et non médium est matrimonii. Item qui primo eligunt bene-
ficia habere, deinde seruire in illis Deo, volentes videlicet non accederé
ad Deum, sed quod Deus perueniat recte ad ipsorum inordinatos affe-
ctus et peruersos, e medio nimirum finem et e fine médium facientes.
Primum enim obiectum, quod respicere et nobis proponere debemus,
est seruire Deo, quod est finís; deinde secundario accipere beneficium
et vxorem, si magis mihi expe-D5 dient; quod est médium ad finem.
Tándem nihil debet me mouere ad accipiendum talia media vel ad illa
reiiciendum nisi solum seruitium et laus Domini Dei nostri et salus
animae meae.
Aí) ACCIPIEXDAM ALIQUALEM COGMTIONEM,
QUARUMXAM RERUM FIERI DEBEAT ELECTIO SUXT QUATUOR PVXCTA
ET VNA NOTA
Primum punctum: necessarium est omnia quorum faceré volumus
electionem, indifferentia esse vel bona in se, et quae versantur intra
sanctam Ecclesiam catholicam.
2. "': sunt quaedam quae cadunt sub electione immutabili, vt sacerdo-
tium, matrimonium etc. Alia sub mutabili, vt assumere beneficia vel re-
linquere, accipere bona temporalia vel non accipere.
3. m: in electione immutabili iam semel facta non est amplius quod eli-
gamus, quia D5v non potest solui; solum aduerti debet, quod si electio
non est debite facta ac ordinate sine curuis affectibus, cum primum quis
poenituerit, laboret vitara componere in sua electione. Quam electio-
nem non possumus nominare vocationem, quia fuit inordinata et obli-
qua. Omnis vocatio autem diuina est pura et munda sine carnis admix-
tione vel cuiuscunque sinistri affectus. Ynde fit vt plurimum errent
multi, suam obliquam electionem asserentes esse suam vocationem.
4. m: si quis fecit electionem dcbitam et ordinatam earum rerum, quae
sunt electionis mutabilis, absque aliqua admixtione mundi vel carnis,
non est cur de nouo fiat electio, sed in illa c uremus perfici quantum
possumus.
Nota. Aduertendum est, quod si talis electio mutabilis scilicet non
est facta syncere ac ordinate satis, tune expedit faceré D6 electionem
debitam ei qui expetit producere fructus notabiles et gratos Domino
Deo nostro.
Tria TEMPORA ad faciexdi'm electioxem debí i am
Primum tempus est quando Dominus Deus noster ita trahit ac mo-
uet voluntatem, quod sine dubitatione et sine potentia dubitandi, talis
EXEKCIIIA — ThXll.s B. FabR]
599
anima deuota sequitur id quod sibi praemonstratum est, sicut diinis
l'aulus et Matthaeus ;' fecerunt sequendo Christum.
2. '" tempus est quando sumitur et percipitur multum claritatis et
COgnitionis, i)artim per experientiam eonsolationum et desolationum,
partim ])er experientiam discretionis spirituum.
3. "1 teni|)us est tranquillum, quando quis considerat finem propter
quem creatus est, scilicet ad laudandum Deum et saluandam animam
suam; et hoc desiderandu eligit pro medio hanc vitam vel statum con-
tentum infra limites D6v Ecclesiae, quo possit iuuari in seruitio Dei et
salute animae. Vocatur hoc tempus tranquillum, quia anima non agita-
tur aduersis spiritibus, sed libera vtitur suis potentiis naturalibus tran-
quille. Si in primo vel 2." tempore non fit electio, sequuntur circa hoc
tres modi faciendi illam.
PkIMI'S MODUS lACIEXDI OPT1MAM HUIUS.MODI K1.KCTIOXEM
COXTIXET IX SE SEX PUXCTA
Primum est proponere ante mentís oculos rem super qua voló fa-
ceré electionem, vt (exempli causa) officium seu beneficium, quod ac-
ceptare volumus aut reiicere, vel aliquid aliud cadens sub electione mu-
tabili.
2. "' üportet intueri pro ubiecto finem propter quem creatus sum,
quod est ad laudandum Deum et ad saluandam animam meam, quia [?] b
oportet me esse indifferentem sine aliquo affectu inordinato, ita quod
non sim inclinatus magis vel affectus ad acceptandum rem propositan:,
quam ad refutandum , sed sim in D7 aequilibrio ad prosequendum
illud quod scnsero magis esse ad laudem Dei et ad salutem animae
meae.
3. '" Petam a Domino Deo nostro, quod dignetur mouere voluntatem
meam et suggerere animae meae id quod faceré debeo, quodque magis
sit in gloriam eius, circa rem propositam, recte discurrendo ac fideliter
intelligendo, et eligendo conformiter ad sanctissimum beneplaciti eius
propositum.
4. '" Considerabo per rationis ductum quotnam fructus et commoda
oriantur ex acceptione rei propositae, ad solam laudem Dei et salutem
animae. Et e contrario considerabo incommoda et pericula, quae oriun-
tur ex acceptatione vel retentione. Similiter considerabo fructus et com-
moda, iacturam et incommoda, quae ex refutatione vel reiectione eius-
dem orirentur.
5. ™ Postquam ita inuestigaui et ratiocinatus sum ad vtrasque partes,
considerabo quonam D7v magis flectatur ratio, et ita prout maior fue-
a P. et Matt. tns. — b ¡jfc upogr. nostrum, sed tnendum videtur pro quin. Cj. 1 V. et Aut.
Hispana loaitio con esto sigm/icat más aún, quinimo vel quin. Recte etiam Ro. simul.
MOX ü M I ATA IGN A I I A N A
rit motus rationalis et sensualis nullus a, poterit et debet fieri deliberado
super re proposita.
6.m Facta tali electione seu deliberatione, debet is qui eam fecit di-
ligenter ad orationem recurrere ante conspectum Domini Dei, et illam
electionem ufferre ei, vt diuina maiestas dignetur ipsam recipere et
confirmare, modo redundet in sui maius seruitium et laudem.
Secundus modus faciendi sanam et optimam electionem quatuor ha-
bet regulas et vnam notam.
Prima regula est, quod Ule amor mouens et incitans me ad eligen-
dum alterum, desursum sit ex amore Dei, ita quod prius sentiam in me
quod Ule amor intensior vel remissior ad rem propositam eligendam,
sit propter Dominum suum et Creatorem.
2. a est considerare hominem, quem nunquam vidi nec cognoui, cuius
ego plenam perfectionem desidero, et attendere quidnam suaderem Lili
D8 ad maiorem Dei laudem et animae suae salutem. Dehinc conside-
rabo me, obseruando pro me regulam, quam pro alio seruabam.
3. a Considerare me ac si essem in articulo mortis; et formam atquc
regulam, quam tune vellem tenuisse in materia praesentis electionis,
illam praeferam regulando me ad eam. Ita faciam in omni mea deter-
minatione.
4. a Attendere et considerare me in [die] b iudicii, et quod tune vel-
lem elegisse, eligam modo, vt tune possim plene gaudens esse et laeta-
bundus.
Nota est: assumptis quatuor illis regulis praedictis pro salute mea et
quiete aeterna, faciam electionem meam. Et oblationem mei faciam Do-
mino Deo nostro sicut in sexto puncto primi modi peractum est.
D8v Ad kkior.uandam propriam vitam et statum
Aduertendum est, quod circa constitutos in praelatione vel in matri-
monio (siue abundent bonis [temporalibus] c siue non) qui non habent
locum vel promptam voluntatem faciendi electionem eorum quae ca-
dunt sub electione mutabili, expedit plurimum quod loco electionis de-
tur forma aliqua emendandi propriam vitam et statum. Quod fiet pro-
ponendo illorum creationem, vitam et statum deberé esse ad gloriam
et laudem Domini Dei ct ad salutem propriam. Et ut perueniant ad
hunc finem, debet quis multum ruminare in exercitiis et modis eligen-
«li, quantam domum aut familiam habere debeat, quomodo regenda ac
gubernanda, quomodo erudienda verbo et exemplo. Similiter ex facul-
tatibus suis quantum debeat insumere alendae familiae, quantum ele-
emosynis faciendis et aliis oj)eribus piis, nil aliud inquirendo et inue-
;> nulla ms. — *> Hoe V. omití, ms.: SUpplemtU ex l'e. — c spiritualibus ms. mendos,-:
recle Ve. et Aut. temporalibus.
Exercitia — Textos B. Ka huí
Stigando in ómnibus et vbiquc quam Dci gloriam: vt quisque secum
rcputet quod tantum progressum facict in spiritualibus ómnibus, quan-
tum expoliauerit se proprio amore, affectu et commoditate.
El TERTIA HEBDOMADA
Prima contemflatio, quae fit ix medio noctis, erit super egressu
Christi e Bethaxia IX Hierusalem, VLTIMAM COEXAM rNCLUDENDÓ
Post orationem praeparatoriam, primum praeambulum est conside-
rare historiam egredientis Bethania a et mittentis dúos discípulos Hie-
rusalem ad praeparandam coenam. Et deinde coenantis cum XII, qui-
bus, peracta coena paschalis agni, lauit ipse pedes, ac dehinc corpus
suum et sanguinem preciosum iisdem tradidit; post quae b ludas exiit
ad tradendum eum.
2. m Praeambulum est compositio loci, quae hic erit considerare
viam a Bethania vsque Hierusalem, an plana sit an áspera; ampia an
angusta. Similiter quale et cuius figurae fuerit coenaculum.
3. m Petam dolorem, sensum c et confusionem meiipsius, quia pro-
pter peccata mea Christus pergit ad passionem.
Elv Primum punctum est considerare oculo imaginationis coenan-
tes, et eniti aliquem fructum ex tali visione capere.
2. m Audire quid illi loquuntur, et ita similiter reflectam ad fructum.
3. ™ Considerare eorum facta et gesta, et inde fructum colligere.
4. '" Considerare quae Christi humanitas patitur vel pati desiderat,
prout fuerit locus quem quis contemplatur. Et hic incipiam cum magna
violentia 1 ad condolendum, contristandum et plangendum, et ita labo-
rando per puncta cetera d quae sequuntur.
5. ™ Considerare latentem diuinitatem, hostes destruere potentem et
nolentem, sed permittentem ac tolerantem sacerrimam suam humanita-
tem crudelissime affligi.
6. m Considerare quod haec omnia patitur propter mea peccata. Et
quid ego debeam faceré ac pati propter ipsum.
E2 Colloquium fiet ad Christum. Addam Pater noster.
Nota. Est aduertendum, sicut supra iam ex parte declaratum est,
quod in colloquiis debemus ratiocinari ac petere secundum subiectam
materiam, prout fuero uel tentatus vel consolatus, et prout desidero
a Bethaniam ms. — b In ms. desuní illa mi. Ant. et Vu. póstreme sermonem ad eos
habuit. — c dolorem sensuum ms., quod quidem mendose scriptum censemus et emenda-
mus ex Ve. et Aut. — d circa ms., quod meudttm videtur pro cetera; alia Ve.
1 Hanc violentiam ita intellige, ut diligentiam et conatum significet, quem in rebus,
quas magni momentí ducimus, adhibere solemus; non quasi corpórea vi lacrymas effurt-
dere velis.
Ó02
MONTJ MENTA IGNATIANA
acquirere hanc virtutem vel aliam, et prout opto et voló me disponere
ad hoc vel ad illud, ad dolendum vel laetandum, circa rem quam con-
templor. Tándem petam id quod magis efficaciusque circa aliqua parti-
rularia desidero. Et ita seruando hanc formam potes dirigere vnum col-
loquium ad Christum. Vel si materia et deuotio eius te excitat, potes
tria faceré; primum ad Matrem Mariam; 2.m ad Filium; 3.™ ad Patrem,
seruando formam praescriptam in 2.a hebdómada, in meditatione duo-
rum :| binariorum, cum notula binariis subiecta.
Secunda coxtemplatio in aurora fiet
de egressu a coexaculo ix hortum ixclusil'k
E2v Oratio praeparatoria sicut solet.
Primum praeambulum est considerare historiam, videlicet Christum
comitatum vndecim discipulis descendentem de monte Sion, vbi prius
coenarat, j)ervallem Josaphat. In cuius vallis partícula relictis octo di-
scipulis, et in parte horti tribus reliquis, ad orationem se accinxit, vbi
et sanguinem sudauit, ac post trinam orationem discípulos excitauit;
sua voce hostes prostrauit. post quae Judas eum ósculo tradidit. Petrus
al)scidit auriculam, quam restituit Christus, comprehendentibus eum
inimicis saeuis quasi malefactorem, ac duccntibus per descensum vallis
Josaphat ad ascensum domus Annae.
2.m erit compositio loci a monte Sion ad vallem Josaphat, et ipsius
horti, iuxta latitudinem et arctitudinem et figuram. .
5.m est petere dolorem cum Christo doloribus sauciato, confractio-
nem cordis cum Christo lacerato, lachrymas et intemam tristitiam E5
super poena, quam Christus pro me patitur.
Prima nota. Post orationem praeparatoriam et praeambula, in hac 3.a
hebdómada seruabitur idem ordo procedendi per puncta et colloquia,
qui prima contemplatione de coena Domini. Hora missae et vesperarum
fient repetitiones primae et 2.:,c Hora ante coenam fiet exercitium
trahendi super praedictis quinqué sensus.
2. a nota. Expedit iuxta aetatem et comi)lexionem exercitantis,
singulis diebus faceré exercitia quinqué vel pauciora.
3. a nota. In hac 3.a hebdómada mutabuntur ex parte secunda et
sexta 1 additio. Statitn vt exeitatus fuero, voluam ob oculos meos
quonam pergam et quorsum, resumens |>arum contemplationem quam
voló faceré, prout fuerit mysterium, elaborando quamdiu surgo et in-
duor, in concitanda in animo meo tristitia et dolore super tristitia et
dolore et passione Domini nostri Jesu Christi.
E3v Sexta mutabitur, scilicet non admittentur vllae cogitationes
■ Sic, pro trium. Cj. unnot. a, sub Atit., supra, p. jq8
1 V. supra. p. 587, not. a.
Exkiutua — Textos B. Fabri 603
letitiac et gaudii, licct sanctí et optimi, vt sunt resurrectíonis ct gloriae;
sed potíus inducam meipsum ad dolorem et poenam, adducendo fre-
quenter in memoriam labores et dolores, quos Christus tulit ab hora
suae natiuitatis vsque ad mysterium suae passionis.
[4.a] nota. Examen particulare super exercitiis et additionibus
praesentibus fiet sicut dictum est ])raecedenti hebdómada.
Secundo die fiet prima contemplado super egressu ad domum
Annae inclusiue.
Secunda ab egressu de domo ad Caipham inclusiue.
Tertia et caetera erunt repetitiones more consueto.
Tertio die prima contemplado erit super egressu ad Pilatum in-
clusiue.
Secunda a Pilato ad Herodem inclusiue. Deinde fient repetitiones.
E4 Ouarto die prima contemplado erit super regressu ab Herode
ad Pilatum, includendo partem gestorum in domo Pilati.
Secunda erit de reliquo mysterio in domo Pilati facto. Post haee
fient repetitiones.
Quinto super gestis Pilati vsque ad crucifixionem inclusiue erit
prima contemplado.
Super gestis in cruce vsque ad expirationem erit 2.a Deinde re-
petitiones.
Sexto die, prima super gestis a depositione de cruce vsque ad mo-
numentum exclusiue.
Secunda erit super sepultura eius vsque ad domum, quo Virgo Mater
diuertit sepulto Filio.
Séptimo die 1 loco exercitiorum fiet toto die frequentissima consi-
deratio sanctissimi corporis dissoluti et separati ab anima, vbi et quo-
modo sepultum sit. Item soli-E4v tudinis Dominae nostrae, tanto dn-
lore et desolatione oppressae. Similiter discipulorum quid agant me-
minero.
Nota. Est aduertendum, quod is qui vult plus immorari in passione,
debet pauciora mysteria singulis contemplationibus considerare, verbi
gratia: in prima solum coenam; in 2.a lotionem pedum; in 3.a collatio-
nem sacramenti; in 4.a sermonem, quem habuit ad discípulos. Item
postquam contemplatus fuerit totam passionem, accipiet de integro
contemplandam medietatem; et 2.0 die reliquam partem; tertio die totam
simul.
Per oppositum, qui volet breuius absoluere, accipiat primo coenam,
2.0 hortum, tertia hora domum Annae, 4.a domum Caiphae, 5.a domum
Pilati; auferendo videlicet repetitiones et quinqué sensuum attractio-
nem; et singulis diebus quinqué distincta mysteria contemplando.
Postea sic absoluta passione, poterit vno die totam repetere.
1 Cf. Aut.. et Ve:\ supra, pp. 406-4OQ,
MOXU.MEXTA ÍGNATIANA
E5 Regulae ad reformandum deinceps hominem ix cibo et po'iu
Prima regula est, quod circa panem minus decet abstinentiam faceré,
quia rion est cibus super quo appetitus soleat adeo deordinari et ten-
tari sicut fere in aliis cibis.
2. a In potu videtur commodior abstinentia quam in pane. Ideo
debet quisque multum aduertere, vt quod est fructuosum admittat, et
quod nociuum expellat.
3. a In aliis cibis debet diligentius et integrius seruari abstinentia,
quia in illis solet magis deordinari appetitus et tentatio promptius in-
sistere. Et ita potest in illis dupliciter abstinentia seruari: primo ci-
bis grossioribus assuescendo; 2." delicatis (si illis vescimur) parcius
vtendo.
4. a üuanto magis humo subtraxerit sibi de cibo conuenienti, modo
infirmitatem non incidat, tanto citius consequetur médium quod in co-
medendo seruandum est. Primo quia E5v qui se sic disponit ac prae-
parat, sentit saepius internas ¡Ilustraciones, consolationes et diuinas in-
spirationes ad agnoscendum illud médium. Secundo quia si sic abstinens
non sit tanta cum dispositione et fortitudine corporis quam * sufficiat
exercitiis spiritualibus, facile intelligit quid sustentationi corporis con-
ducat magis.
5«,a Tempore prandii poterit considerare Christum cum discipulis
suis comedentem et bibentem, et alios respicientem et alloquentem, ac
illum nitetur imitan, ita quod praecipua pars intellectus sit detenta et
occupata consideratione Domini nostri Jesu Christi, et minor pars sus-
tentando corpori, vt ita quilibet capiat fructum b et ordinem guber-
nandi se.
6.ta Tempore prandii rursus potest consideran vita sanctorum, vel
aliqua pia contemplado fieri super negotio spirituali expediendo, vt sic
spirilui intenti, minus sentiamus delectationem cibi corporalis.
E6 7.'' Super omnia caueas ne nimis intentus sis cibo, nec festinan-
ter sumas cum impulsu appetitus, sed in ómnibus elabores tui ipsius
dominium plenum possidere, tam in modo comedendi quam in men-
sura.
8."" Ad expellendum inordinationem multum confert quod post
prandium, vel alias quando non sentis appetitum comedendi, conside-
res tecum et deliberes de refcctione proximc futura. Ita singulis diebus
quantitatem praescribes, quam nullo modo excedas quocunque appetitu
seu tentationc instigante. Imo ut magis vincas omncm appetitum inor-
:i Sic ms. pro quanta vel quae; quae Ve. — •> Sic tus., al hocv. non exprimttuf quod
habei Ahí. concierto. Forte pro fructum legendum est Formam, quod tst in l'e.
Exercitia — Textos B. Fabui 605
dinatum et tentationem inimici, si tentaris ad plus capiendum, cape
mi n vis.
E6v Prima contemplatio quartae hebdomadae sit super prima
ChriSTI apparitione, qua videlicet Matri suae Virgini APPARUIT
Primum praeambulum post orationem praeparatoriam, est conside-
rare, Christum, a tempore quo expirauit in cruce, et separatum est cor-
pus ab anima, non tamen a Diuinitate, secundum animam Diuinitati vni-
tam descendentem ad inferos. Vnde primum sanctorum animas educens
et ad sepulchrum rediens suscitansque seipsum apparuit primo bene-
dictae Matri suae in corpore et anima.
2. m Est compositio loci, puta sepulchri, domus Virginis, et cubiculi
ejus singulas illorum partes in particulari considerando.
3. ™ Petere gratiam collaetandi intense a gloriae et triumpho Domini
nostri Jesu Christi.
E7 Primum punctum, secundum et tertium sint iuxta modum trium
primorum de coena Domini.
Quartum est considerare Diuinitatem, quae latuerat in passione, ap-
parentem et demonstrantem se miraculose in sanctissima resurrectionc
et effectibus eius verissimis.
5."1 est considerare officium consolandi quod Dominus exercet, sic-
uti moris est amicis se inuicem consolad.
Finietur vno vel tribus colloquiis iuxta subiectam materiam sicut
in 3.a hebdómada.
1. a nota. In contemplationibus sequentibus procedendum est per
omnia mysteria resurrectionis sicut inferius statim declarabitur, vsque
ad ascensionem inclusiue, seruando in reliquis eandem formam et me-
thodum quam in 3.a hebdómada seruauimus: ita quod per hanc primam
contemplationem resurrectionis regulentur b reliquae iuxta subiectam
E7v materiam. Quantum ad quinqué puncta sint eadem. Additiones
quoque subsequentes sint eaedem. Etitain reliquis seruabitur idem mo-
das qui in 3.a hebdómada, tam in repetitionibus [et] c in exercitiis quin-
qué sensuum, quam in prolongando vel [abbreuiando] d mysteria.
2. a nota. Vniuersaliter in hac 4-ta hebdómada conuenientius et ex-
peditius quam in aliis est faceré tantum 4.or exercitia in die: primum in
aurora; 2.m sub missa; 3.™ sub vesperis; 4.™ ante coenam, adducendo 5
sensus super tria illius diei exercitia, adnotando et pausam faciendo
circa principaliores partes in quibus sensero maiores motiones et gu-
stus spirituales.
3. a nota. Ouamuis in singulis exercitiis puncta tradantur in cert<>
a Sit Ve.; intcnsae ms. — b rehabentur ms.; regulentur et mensurentur Ve. — c Hanc
particulum supplemus ex Ve. — J Sit Ve.; perperam protrahendo ms. Cf. Aut. hoc loco.
6o6
MfJNUMEXTA IGNATIAXA
numero, potest nihilominus exercitans plura vel pauciora puncta poneré,
prout melius ac vtilius sibi viderit hoe esse. Quapropter multum E8
conducet illi, priusquam ad contemplationem accedat, coniicere et si-
gnare puncta quae volet assumere in certo numero.
4.a nota. Ex additionibus debent mutari hic 2.a, 6.'", 7.1,U1, io.ma '. Se-
cunda, vt excitatus fuero ponam ante mentís oculos contemplationem
faciendam, contendens et affectans collaetari tanto gaudio et gloriae
Christi Domini. 6.t;' in memoriam adducam et cogitabo res motiuas gau-
dii et letitiae spiritualis, vt sunt gloria coelestis etc. 7.11™ vtar claritate
et commoditate temporis, tempore veris rebus amoenis; hyeme vero,
solé et calore, quantum ■ quisque coniicit posse iuuari ad congauden-
dum suo Creatori et glorioso Redemptori. 10.a loco poenitentiae, atten-
datur temperantiae et sobrietati, nisi tempore quo praecipit Ecclesia
ieiunare, quia tune ieiunandum est semper, si non obstat iustum impe-
dimentum.
E8V COXTEMPLATIO AD OBTTNENDUM A.MOREM
Primo oportet aduertere in duobus: primum est quod amor monstra-
ri debeat et lucere magis in operibus quam in verbis; 2.m quod in com-
municatione duorum consistat amor, scilicet in hoc, quod amans com-
municet amato id quod habet, et ex his quae potest; et ita etiam vicis-
sim amatus amanti; ita quod habens scientiam, impertiatur non habenti.
Ita etiam si honores, si diuitias possideat. Et ita vnus alterum mutuo
íbueat.
Primum praeambulum ])ost praeparatoriam orationem est composi-
tio loci, quae erit considerando se praesentem coram Deo et angelis ac
sanctis pro misero b intercedentibus.
2."' est petere cognitionem internam tántorum bonorum receptorum,
vt ego integre cognoscens illa, possim in ómnibus amare illum et inser-
uire diuinae maiestati eius.
Fl Primum punctum est in mentem adducere beneficia recepta,
creationis, redemptionis et donorum particularium, ponderando cum
magno affectu, quantum fecerit Dominus Deus pro me, et quantum
mihi communicauerit ex bonis suis et quantum insuper desideret se mihi
communicare, in quantum ]jotest, prout diuina ordinatione est san-
citum. Et reflectam ad me ipsum, rationabiliter et iuste considerans quid
ego ex parte mea debeam illi offerre, et quid communicare suae diui-
nae maiestati, scilicet omnia mea et me ipsum, sicut qui offert alteri
cum magno affectu dicens: Sume et recipe, Domine, totam meam liber-
a Sic Ve.; (juo tum per pe rain ms. — >' Sicms. por my Aul:. pro me Ve.; sed Aut. et Ve.
efferunt praeeedentia in prima persona considerando me; ha. in tertia considerando se.
V. supra, ¡). 587, not. a.
Exercitia — Textos 15. Fabri
latem, totam memoriam, totum intcllcctum, totam voluntatem mcam,
quicquid habeo et possideo de manu tua recepi, et eadem tibi reddo,
dispone de illis iuxta beneplacitum voluntatis tuae. Infunde mihi amo-
rem et gratiam, quae sola mihi sufficit.
2. a est considerare modum quo Deus inhabitat Flv creaturas, ele-
mentis communicando esse, plantis vegetari, animan tibus sentiré, homi-
nibus intelligere; et ita mihi communicando esse, animam, sensum, tn-
tcllectum, faciendo me temphira suum creatum ad imaginem et simili-
tudinem diuinae maiestatis. Tantundcm reflectam ad meipsum modo
j>raedicto in primo puncto, vel alio modo meliori quem inuenero. Si-
militer fict super quolibet puncto sequenti.
3. m est considerare [Dcum] a laborantem pro me in ómnibus rebus
creatis super faciem terrae vel habentem se ad modum laborantis, caus-
sando in illis esse et conseruando, vegetando, sensum infundendo, etc.
4. "' est considerare quod omnia bona descendunt desursum, vt
meam terminatam potentiam, ab illa summa et infinita quae sursum est.
Et ita iustitiam, bonitatem, pietatem, misericordiam, etc., sicut a solé
radii, aquae ex fonte oriuntur.
Postea finiam sicut est dictum reflectendo, etc.
Et vnum vel tria subiieiam colloquia.
F2 Sequt jntor tres mooi orandi; primus super praeceptin
Primus igitur modus versatur circa praecepta, circa septem peccata
mortalia, circa tres potentias animae et circa quinqué sensus. Oui mo-
dus est potius forma ac methodus exercendi et praeparandi animam vt
in illis fructum faciat, et vt oratio fiat acceptior, quam aliqua forma et
modus orandi.
Primum fiat aequiualens 2.ae additioni secundae hebdomadae, scili-
cet antequam accedat ad orationem, quiescat parum spiritus, sedendo
seu deambulando, prout melius iudicauerit, considerando quo tendo.
Eadem additio fiet circa modos [omnes] b orandi.
Oratio praeparatoria fiet petendo a Domino gratiam cognoscendi
defectus meos circa praecepta, etc. Et ita similiter petetur gratia et au-
xilium, me deinceps emendandi, et perfecta intelligentia praeceptorum,
quo melius ea seruem ad laudem et gloriam Dei.
P2v Pro primo hoc orandi modo considerandum est, quomodo
primum praeceptum seruauerim et in quo defecerim, assignando regu-
lam manendi in hac consideratione per spacium trium Pater noster et
Aue Maria. Et hic quoque modus seruetur in quolibet decem praece-
ptorum.
Est aduertendum quod quando quis considerauerit super vno prae-
a Sic Aut. et Ve.; Jes uní ms. — b Suppletum ex Aut. et Ve
6o8
MOX U.M fclN TA ICXATIAXA
cepto in quo non inuenit se habere aliquem habitum peccandi, non est
necesse tamdiu immorari, sed prout inuenit quiuis se magis vel minus
deficere, magis vel minus immoretur illius scrutinio. Similiter fiet circa
peccata mortalia.
Finito discursu super 10 mandata, accusabo me et petam gratiam
emendandi me. Finietur vno colloquio iuxta subiectam materiam ad
Dominum nostrum.
Circa 7 peccata capitalia seu mortalia idem fiet exercitium quod
circa praecepta, nisi quod oratio iuxta materiam in hoc mutanda sit, vt
pro vitandis mortalibus [oremus] a, qui supra pro praeceptis implendis
'irabamus.
F5 Ad melius cognoscendos defectus circa peccata mortalia, consi-
derentur eorum contraria: et ita quo diligentius caueantur, proponat ac
laboret quilibet studiosus exercitiorum sanctorum acquirere virtutes
illís contrarias.
2.° super tribus potentiis seruabitur is ordo qui super praeceptis,
faciendo additionem, praeparationem et colloquium.
3.0 circa 5 sensus seruabitur idem ordo, mutata tantum materia.
Qui desiderat imitari Christum Dominum in vsu sensuum suorum.
commendet se in oratione praeparatoria diuinae maiestati. Postea sin-
gulos eorum considerando dicat Aue María, vel Pater noster. Et qui in
vsu sensuum desiderat imitari nostram Dominam, in oratione praepara-
toria commendet se ei, vt impetret illam b gratiam a Filio suo. Et post
cuiuslibet sensus considerationem dicat Aue María.
F3v Sbcundus modi s orandi est coxtemplari sigxikica i ionem cuius-
libet VERBI IX ORATIONE COXTEXTI
Eadem additiu quae fuit in primo modo orandi seruata, seruabitur
et in hoc secundo.
Eadem erit et oratio praeparatoria '.
Secundus igitur modus orandi est quod quis seu genuflexus seu
sedens (prout magis ad hoc vel ad illud erit dispositus, vel prout ma-
iorem deuotionem inuenerit), clausis oculis, vel [fixisj c in vnum locum
sine aliqua mutatione, dicat Pater noster etc. immorans singulis verbis
tanto tempore quanto inuenerit significationes, comparationes, gustus,
consolationes in considerationibus ad ipsa pertinentibus. Similiter fiet
in aliis orationibus huiusmodi.
Prima regula est quod in oratione Pater noster immorabitur per
a Hoc v. omuino suppleiidum videtur. — l> Sic ms. Lígendum forsan illi ut est in Ve. et
magis congruit CUM . tul. — c Hoc v. omití, ms.; supplemus ex l'e.
1 Ex natura hujus secunifi modi et ex Aut. facile constat. aliam deberé esse oratio-
ncm praeparatoríam.
Exercitia — Textus B. Fabri
horam praedicto modo verbis singulis immorando. Ouo facto, dicet Aue
Maña, Credo, Anima Christi, Salue Regina a, vocaliter aut mentaliter.
F4 2.a regula, üuod si contemplans orationem dominicam inucniet
in vno aliquo verbo vel duobus fertilem materiam cogitandi, et conso-
lationem gustandi, non curabit ad caetera transiré. Quod si in illis
insumpserit horam, tune quod superest, leget b iuxta communem
modum.
3.a In sequenti exercitio modo communi transcurret illud vel illa
verba quibus immoratus fuit et reliquis verbis immorabitur modo prae-
scripto.
Prima nota. Aduertendum est, quod finita oratione dominica, vno
vel pkiribus diebus, idem faciendum est in Aue Maria et aliis orationi-
bus, vt per aliquod tempus semper exercitetur in aliqua earum.
2.a Finita oratione, conuertat se orans ad eum ad quem fit oratio, et
ab eo petat virtutes et dona quibus magis eget.
F4v Tertius modus orandi
Additio et oratio praeparatoria erunt eadem quae in secundo modo
orandi.
Tertius modus igitur est, quod qui orat, in singulo anhelitu seu
respiratione oret mentaliter tantum dicendo vnicum verbum orationis,
ita quod inter vnam respirationem et alteram proferatur solum verbum,
et quamdiu durauerit tempus vnius respirationis, praecipue attendatur
persona ad quam funditur oratio, vel inferioritas orantis, vel differentia
tantae celsitudinis et tantae inferioritatis propriae. Et similiter proce-
dendum ad reliqua orationis verba.
Pater noster, Aue Maria.
Prima regula est quod in alio die et alia hora in qua elegerit orare,
dicit Aue Maria secundum modum praedictum: sic et caeteras ora-
tiones.
2.a quod qui exoptat immorari plus temporis in hoc modo orandi,
potest dicere omnes supradictas orationes vel partera earum, seruando
t^undem ordinem respirationis.
F5 AXXOTATIONES ALIQUOT AD HABEXDAM ALIQUALEM IXTELLIGEXTIA.M
KXERCITIORUM SPIRITUALIUM ; TAM EUM QUI TRADIT EXERCITIA, QUAM
ILLUM QUI REC1PIT, ADIUU ANTES
Prima annotatio est quod nomine exercitiorum spiritualium intel-
ligitur quiuis modus examinandi conscientiam vel meditandi vel con-
;l In ms. seq. Herían Anima Christi. — b Pro Iioc v. Aut. Iiabet dirá, quod est dicet, ut
habet Ve. Forte illud leget e germano lesen orlum est, dicunt enim v. g. Messe lesen
quod kispani dicimus decir misa.
Mouttjí. IGHAT. — Sertes II. í<)
6io
MOXUMEXTA IGXATIAXA
templandi vel orandi, vocaliter seu mentaliter, vcl alteráis spiritualis
operationis, sicut postea dicetur. Sicut enim deambulare, iter agere et
currere sunt exercitia quaedam corporalia; i ta etiam omnis modus
praeparandi et disponendi animam ad expellendos omnes inordinatos
affectus, et, eis expulsis, ad quaerendam et inueniendam diuinam vo-
luntatem circa dispositionem proprii status ad salutem animae, dicitur
spirituale exercitium.
Secunda est, quod is qui alteri tradit modum et ordinem meditandi
vel contemplandi, narret fideliter [histuriam] a talis meditationis aut
contemplationis discurrendo dumtaxat [per] b principalia puncta F5v
breui quadam et compendiosa declaratione adiecta, quia eo qui con-
templatur accipiente verum fundamentum historiae, et propria in-
dustria discurrente ac ratiocinante, si quid inueniatur quod aperiat
historiam vel eam gustari [faciat] c (siue id inueniatur ex proprio,
siue ex illustratione diuinae gratiae) maiorem habet gustum et fructum
spiritualem, quam si is qui tradit exercitia multum declarasset et di-
ctasset d scnsum historiae. Non enim multa intelligere [satiat] ° animum,
sed sentiré et gustare interne ipsas res.
Tertia est, quod cum in ómnibus exercitiis spiritualibus vtamur
actibus intellectus dum discurrimus, et voluntatis dum afficimur, debe-
mus aduertere quod in actibus voluntatis, dum Deum alloquimur vel
sanctos eius, siue id mentaliter siue etiam vocaliter fiat, requiritur ex
parte nostra maior reuerentia quam ex intellectus parte.
Ouarta sit quod ad sequentia exercitia assignentur quatuor hebdo-
madae, vt respondeant quatuor partibus, in quas diuiduntur exercitia,
quae sunt: prima quidem contemplatio peccatorum; F6 2.a est con-
templatio vitae Christi vsque ad dominicam in ramis palmarum; 5.a est
contemplatio Passionis Domini nostri Jesu Christi; 4.a est contemplatio
resurrectionis, cui adduntur tres modi orandi. Licet autem haec ita
habeant, non tamen ita accipiuntur quasi quaeuis hebdómada neces-
sario habeat praecise dies octo; quia cum interdum eueniat quod in
prima hebdómada quídam sint tardiores ad inuenicndum id quod
quaerunt; nempe contritionem, lachrymas ct dolorem de peccatis suis;
et cum aliqui econtra sint diligcntiorcs, et magis exercitati ct probati
a diuersis spiritibus; expedit aliquando abbreuiare tempus, quandoque
protendere. Et ita faciendum est de quatuor hebdomadis sequcntibus
prolongandis et decurtandis iuxta rerum et subiectae materiae exigen-
tiam. Nihilominus tamen poterimus finiré exercitia in 30 diebus, paucis
adiectis vel subtractis.
a Hocv. omiss. in ms. supplemus ex Ve. — b Deest in mis.: supplemus ex Ve. — c Omiss.
in ms. supplemus ex J'e. — d Sie ms.: videtur scribcndum fuisse dilatasset, quod est in I e.
ct Aut. — c Deest in ms.: supplemus ex Ve.
ExiKCITIA
— Textos B. Fabri
Quinta est, quod e¡ cjui accipit cxcrcitia, F6v admodum prodest illa
aggredi animo quodain lato et liberali erga Creatorem ct Dominum
suum, committendo í 11 í omne vcllc proprium, omncm libertalcm, vt
diuina maiestas tam de se quam de suis disponat iuxta sanetissimum
suum beneplacitum.
Sexta. Qui tradit exereitia, cura aduertit quod is qui exercetur non
mouetur spiritualibus motíonibus, veluti sunt consolationes vel desola-
tiones, nec agitatur a variis spiritibus, debet eum diligenter interrogare
de exercitiis, si ea faeit eongruis temi)oril)us, et quomodo ea faeit. Item
etiam de additionibus, si eas debite praestet, exigatque partieulariter
omnium horum rationem, scilicet consolationum et desolationum et
additionum. •
Séptima. Quod qui tradit exereitia, eum videt eum qui exercetur
desolatum et tentatum, tum non agat eum eo dure ñeque moleste, sed
dulciter et suauiter, confortetque eum et exhortetur ad eaquae restant,
aperiatque astutias inimici naturae humanae, et hortetur vt se praepa-
ret ad futuram consolationem.
F7 üctaua. Qui tradit exereitia iuxta [necessitatem] a illius qui
recipit, circa desolationes et astutias inimici, item et circa consolatio-
nes, poterit tradere regulas primae et 2.:,c hebdomadaead discernendos
spiritus.
Nona. Aduertendum est quod is qui exercetur, cum versatur circa
exereitia primae hebdomadae, si non est versatus in rebus spiritualibus,
sed tentatur crasse et aperte, veluti cum ei daemon repraesentat impe-
dimenta ad vlterius progrediendum in via Domini, scilicet labores,
verecundiam et timorem, ob mundanum timorem b, ob mundanum ho-
norem; tune qui tradit exereitia, non declaret regulas discretionis spiri-
tus secundae hebdomadae, quia quantum ei proderunt regulae primae,
tantum ei oberunt 2.a0, quum materia subtilior sit et altior quam queat
facile intelligere.
Decima est quod quando qui tradit exereitia aduertit recipientem
tentari sub speciebus boni, tune declaret ei regulas 2.ae hebdomadae,
F7v quia communiter inimicus humanae naturae tentat sub specie boni
eum qui versatur in via illuminatiua, quae correspondet exercitiis se-
cundae hebdomadae, et non ita eum qui versatur in via purgatiua, quae
correspondet exercitiis primae hebdomadae.
Vndecima. Ytile est ei qui versatur in prima hebdómada, vt nihil
eorum sciat quae facturus est in 2.a; sed ita laboret in prima ad obti-
nendum id quod quaerit, ac si in 2.a nihil boni speret se inuenturum
esse.
Duodécima. Quod qui tradit exereitia debet admonere illum qui re-
" Sic Ve.; mentem tus-- — b Tria vv. praecedeut. non sunt in Aut. ñeque in Ce: videtur
error librar ii.
6l2
MONUMENTA IGNATIANA
cipit ad hoc quod, cum in quouis quinqué exercitiorum quotidianorum
debeat permanere vnius horae spacium, ita id faciat, vt eius animus
contentus remaneat, dum putat quod per horam integram, vel eo am-
plius, et non minus perstiterit in exercitio. Ouia inimicus non parum
curare solet, vt tempus contemplationis minuatur.
Tertiadecima. Aduertendum quod, sicut tempore consolationis fa-
cile est manere horam integram F8 in contemplatione, ita tempore de-
solationis difficillimum est. Ideo is qui exercetur, vt desolationi repu-
gnet et tentationes vincat, debet permanere plusquam per horam, vt
imbibat consuetudinem non solum resístendi, sed etiam prosternendi
aduersarium.
Quartadecima est, quod qui tradit exercitia, si videt recipientem
consolatum et valde feruidum, debet, eum praemonere ne promissio-
nem aliquam vel votum inconsideratum emittat: et quo magis eum
cognouerit esse facile mobilem vel leuem, eo magis eum praemoneat.
Ouia quamuis alium possit quis iuste ad religionem exhortan, in qua
votum paupertatis, castitatis et obedientiae intelligitur a, et quamuis
bonum ex voto factum melius sit magisque meritorium quam sine voto,
valde tamen consideranda sunt conditio et subiectum vouentis, et
commoda vel impedimenta ad praestandam rem quam vult promittere.
Ouintadecima. Tradens exercitia non debet recipientem plus inui-
tare ad paupertatem vel adF8v eiuspromissionem, quam ad contrarium
statum; nec magis ad hunc viuendi modum quam ad illum. Quia licet
extra exercitia licite et meritorie possimus exhortari omnes, qui ad id
idonei probabiliter videntur, ad eligendum continentiam vel religionem
et omne aliud commodum ad obtinendam perfectionem euangelicam;
in exercitiis tamen est conuenientius et melius multo quod, quaerendo
diuinam voluntatem, ipsemet Dominus et Creator seipsum communicet
sibi deuotae animae, eam acceptando ad suum amorem ac laudem, et
disponendo eam via et modo conuenientiori ad hoc quod in futurum
possit ei melius seruire. Itaque tradens exercitia non inclinet plus ad
vnam partem quam ad aliam, sed in aequilibrio consistens ponat Do-
minum in tali deliberatione immediate operarium cum sua creatura, et
creaturam cum suo Creatore.
Sextadecima. Ad hoc quod Creator operetur in sua creatura, si
forte inordinate afficitur animus ad aliquam rem, conuenientissimum est
niti totis viribus vt perueniat ad contrarium rei Gl cui afficitur. Veluti
si affectus est ad quaerendum officium aliquod vel beneficium, non
ob amorem vel gloriam Domini aut salutem animarum, sed ob propria
commoda temporalia, debet instare et vrgere, ut in contrarium afficia-
tur, orationibus et aliis spiritualibus exercitiis, petendo a Domino con-
trarium proponendoque se nolle tale officium vel beneficium vel quid-
8 Ex Aul. snfiplc ficri, quod etiam I V. omití.
Exercitia — Textos B. Fabri
G13
uis aliud, nisi diuina maiestas ordinauerit prius suos affectus, et muta-
uerit primum affectum et finem mouentem ad optandum rem taleni.
Ita quod causa desiderandi vel habendi rem aliquam sit solum obse-
quium et honor diuinae maiestatis.
Septimadecima. Multum conducit quod tradens exercitia, nolens
scire peccata nec petere, informetur fideliter de cogitationibus et agi-
tationibus immissis ab vtroque spiritu. Quia sic iuxta quod magis ex-
pediré videbit, poterit ei tradere aliqua exercitia conuenientia necessi-
tatibus animae.
Octauadecima. Secundum dispositionem eorum Glv qui exercen-
tur, vel secundum literas eorum, secundum aetatem vel ingenium, de-
bent eis aptari exercitia, ne crasso ingenio et delicatae complexionis
tradantur res, quas suauiter ferré non possit, vel quibus non possit pro-
ficere.
Secundum etiam quod quis voluerit se disponere, tradantur ei plura
vel pauciora prout magis expedierit. Ideo illi qui vult se tantum dispo-
nere ad hoc quod instruatur vsque ad certum gradum satisfaciendi
animo suo, potest tradi examen particulare et examen genérale; et item
modus orandi circa praecepta et peccata mortalia, quod fiet mane per
dimidium horae; poteritque exhortan ad confessionem peccatorum
octauo quoque die faciendam; et si potest, ad communicandum quinto-
décimo quoque vel, si magis afficiatur, octauo quoque. Iste est modus
conueniens rudibus et illiteratis, quibus declarabuntur praecepta Dei
et Ecclesiae et peccata 7 mortalia, et quinqué sensus et opera miseri-
cordiae.
Occupato in rebus publicis seu in aliis ne-G2 gociis necessariis, siue
literatus sit siue ingeniosus, accipienti horam cum dimidia a ad exerci-
tia faciunda, praemisso prius fine ad quem homo conditus est, potest
etiam tradi per dimidiatam examen particulare et post illud gene-
rale.
Nota, quod ei qui pro viribus expeditus est et pro viribus optat
proficere, tradantur omnia exercitia spiritualia ordine suo, in quibus vía
ordinaria e<> plus proficiet quis, quo plussegregauerit seab ómnibus ami-
cis et notis et ab omni [sollicitudine] b terrena; quod fit relinquendo
pristinam domum et aliam vel aliud cubiculum accipiendo, in quo pos-
sit secretius habitare, ita quod sit ei liberum quotidie iré ad missam, ad
vesperas sine hoc quod timeat impedimenta. Ex hac segregatione
sequuntur tria potissimum commoda inter alia.
Primum est quod ita separando se ab amicis et negociis non bene
ordinatis, ut melius seruiat Deo, non parum mereatur coram diuina
maiestate.
:l Sic Ve., id quod congruit cum Aut. et Vu.; horarum dimidia ms. Cf. supra, pp. 244,
24J. — b Sic Ve., quod cohaeret cum Aut.: societate ms.
614
MONUMENTA lGNATIANA
G2v 2.™ est quod ita separatus nec habens intellectum in plura
diuisum, sed apponens omnem curam circa Dei gloriam et animae suae
salutem, melius vtitur suis naturalibus potentiis ad liberius et diligen-
tius quaerendum quod optat.
3¡m est quia animus quo magis est separatus et solus. eu est aptior
vt Deo Creatori suo appropinquet; et quo magis appropinquat, eo magis
disponitur ad recipiendum gratias et dona Spiritus Sancti a diuina et
summa bonitate.
Seouuxtur aliquot regulae ad discerxexdos varios spiritus aximam
agitantes, ad hoc ut boni recipiaxtur, mali vero expellaxtur. ouae
quidem magis propriae suxt primae hebdomadae 1
Prima regula est quod his qui occalluerunt et habituad sunt in pec-
catis, ita vt ex vno peccato mortali in aliud corruant, solet communiter
proponere Satanás voluptates et delectationes sensus ante illorum ima-
ginationem, quo magis G3 confirmentur et obstinatiores euadant. Con-
trario modo solet in iis agere bonus spiritus. Pungit enim illos per
remorsum conscientiae a synderesi rationis causatum, et continuo sti-
mulat.
Secunda est, quod in his qui diligenter et cum feruore progrediuntur
ad plenam suorum peccatorum purificationem, ac in Dei seruitio quo-
tidie proficiunt, ascendendo de virtute in virtutem, euenit contrarium
eius quod in prima regula dictum est; quia tune consueuit máxime
impedimentis conscientiae multis omnem profectum obstruere, et tán-
dem falsis et apparentibus rationibus mentis tranquillitatem depellere,
ne ad plenum virtutum progressum pertingere valeant. Contrario modo
tu ni bonus spiritus solet vires suggerere, ánimos faceré, fortitudines
subministrare, consolationes, lachrymas, inspirationes et animae quie-
ten! suppeditare, omnia impedimenta et obstacula leuigando et praeci-
dendo, quo in bene coeptis prospere ac G3v feliciter progrediatur.
3.'' est, cjuae continet consolationes spirituales. Voco autem conso-
lationem omnem motum animae internum, per quem anima accenditur in
Dei et Conditoris sui igneo amore: quando etiam nihil creatum in se
diligere valemus, sed quicquid id sit, in Deo omnium illorum autorc,
diligimus. Item quando talis motus excitat lachrymas egredicntes ob
Dei amorem, vel ob suorum peccatorum deplorandam memoriam, vel
ob memoriam acerbissimae passionis dominicae, vel ob quamcunque
aliará rem in Dei laudem et reuerentiam rite ordinatam. Voco tándem
consolationem, omnem profectum et augmentum in fide, spe et chari-
tate et gaudio interiori, quod impellit et excitat ad celestia et aeterna
1 Nonnulla sunt in his re^nlis paulo ubcrius declarata quam in Aitl.
ExEKc i 1 1.\ - — Textus B. Fahri 615
et ad propriam .salutem, ad pacem ct concordiam omncm erga Creato-
rem suum.
4.'-' cüiitinet desolationes. Est autcm desolado contrarium omnino
consolationis iam declaratao; puta, mentís caecitas, pertucbatío animae,
motus ad intima et terrena, inquietudo ex diuersis impulsibus et agita-
tionibus oborta, modo sollicitans ad diffidentiam, modo ad torporem
G4 et tepiditatem, mudo ad tristitiam, quasi volens separare animam a
Gonditore suo. Sicut enim consolatio opposita est et contraria desola-
tioni, ita etiam eodem modo cogitatus, qui oriuntur ex ea, eontrarii sunt
prorsus iis, qui a desolatione progrediuntur.
5<ta Teínpore desolationis et siccitatis non oportet aliquo modo mu-
tationem faceré, sed decet firmo et infracto animo esse in eo proposito
et deliberatione, in qua prius erat, in i)raecedcnti consolatione, vel in
qua prius erat firmatus. Quia sicut bonus spiritus dirigit nos ac docet
in consolatione, ita in desolatione spiritus malignus insidiosis et fraudu-
lentis consiliis agit, vt delusi nequeamus viam rectani percipere.
6.t,L Ouamuis tempore desolationis non debeamus vilo modo prioris
propositi mutationem faceré, non tamen parum confert sancta et con-
stans mutatio contra desolationem ipsam; sicut vehementius instare ora-
tioni et meditationi, diligentius examinare conscientiam, ])rotrahere et
congeminare conuenienti aliquo modo poenitentiam.
G4v 7.m:' Guando quis permanet in desolatione, debet considerare
quod Dominus ei ad tempus se absconderit, derelinquens eum sibi ipsi
chisque viribus naturalibus ad probationem, vt addiscat resistere et
contradicere agitationibus et tentationibus Sathanae, cum auxilio Dei,
quod quidem non est simul subtractum, quamuis clare et apertenon pos-
sit illud cognoscere, eo quod Dominus tantum subtraxit donum illud
feruoris et vehementis amoris accensi: relinquit tamen gratiam suffi-
cientem, c]ua quis potest ad salutem aeternam pertingere '.
8. ua Desolatus laboret totis viribus possidere animam suam in pa-
tientia, quae contraria est ómnibus vexationibus ingruentibus. Conside-
ret etiam consolationem cito affuturam, si modo contendat diligenter
contra desolationes, sicut est dictum in 4.,a a regula.
9. a Propter tria máxime incidimus in desolationem. Primo quia
tepidi et negligentes sumus in nostris operationibus et exercitiis spiri-
tualibus, propter quod solet Dominus spirituales deserere consolatio-
nes G5 et nobis longe fieri. Secundo vt probemur et noti fiamus nobis-
ipsis quantum ex nobis simus, et quantum sine vilo b stipendio conso-
lationis et gratiae in Dei seruitium et laudem nosipsos extendimus. 3."
vt plene intelligamus et interius experiamur, quod non est nostrum
a -SVí" pro sexta. I '¡de Aut. hoc loco emendatutn manu S. Igual ¡i. — l> Aut. sin tanto, i. e.
sin,1 tam magno: sine ullo Ve.
V. supra, not. 2, pag. 51S.
6i6
MO.NV.MEMA 1g X A 1 1 A X A
habere vel habitam a retiñere deuotionem hanc et amorem feruentcni,
lachrymas vel aliquam consolationem spiritus, quia haec omnia donum
sunt liberalitatis diuinae. Et vt etiam in milla re aliena quiescamus.
exaltando intellectum in superbiam et vanam gloriam, et asseribendo
nobisipsis deuotionem et consolationem.
10. Consolatus consideret desolationem imminentem sibi, et ex tune
incipiat muniri armis constantiae, fortitudinis et patientiae contra
illam.
11. Consolatus laboret in humiliando seipsum ac deprimendo: con-
siderans quam parum potest in tempore desolationis, priuatus gratia
illa consolationis, quia tune afficitur contrario modo. Desolatus G5v
consideret quam multum potest cum Dei gratia, ad resistendum ómnibus
hostibus quando in suo Conditore roboratur.
12. Satanás tentator non aliter est debilis per uim et fortis sponte
ac mulier. Sicut enim naturale est et proprium sexui muliebri, quando
contendit et rixatur cum viro, debilitari ac fugere, si vir in faciem ei
resistat: et e contrario, si vir debilitetur et fugiat, solet tum b mulier
cum magna ira et vehementi ferocitate in illum insurgere: sic et non
aliter, proprium est Satanae debilitari ac fugere, quando is qui exerci-
tatur in rebus spiritualibus insurgit vehementer contra tentationes h> i*
stis, opponendo se 1111 per diametrum. Ideo Paulus ait: Resistite diabolo
et fugiet a vobis *. Contrario modo, si is qui exercitatur incipiat timere
ac cadere ab animi constantia et a patientia perferendarum imo et pm-
sternendarum tentationum, non est bestia super faciem terrae adeo ef-
ferata, ac est Satán hostis capitalis humani generis. Tune enim proseo-
quitar sua malignissima intentione ac damnata G6 malitia omnes per-
uertere. Iccirco recte dixit Job de illo: Non est potestas super terram,
quae comparetur illi *.
13. Satanás, iuxta similitudinem amantis puellam aliquam, non vult
vilo modo manifestari et venire in publicum. Sicut enim iuuenis vanita-
tis studiosus venenis lasciuiae alliciens puellam aliquam honorati vi ri
filiam aut fidelis alicuius vxorem, vult ac desiderat quod sua verba et
suasiones lateant et non manifestentur; et contrarium summe illi displi-
cet, si videlicet filia propalaret patri vel vxor viro vana illius verba et
intentionem, quia facile intelligit quod sic non poterit ad optatum finem
]>eruenire: sic etiam non aliter diabolus ingerens inuisae sibi humanac
naturae, verba astutiae et suasiones fraudulentas, vult ac desiderat ita
tegi vt lateant. Verum quando manifestantur confessori vel alteri persi
nae in spiritualibus versatae, habenti peritiam astutiarum et frauduiti
a Sic Ve.; idquc exigit Aut.\ habitum tus. — b eum rus., t/nod perperam scríplum videtUf
pro tum ?'<•/ tune.
1 Locus est J.\<\, I, 7, quod jasa observavit Po. in Ve. Cf. supra, p. 525, not. a.
= Job, XLI, -'4.
Exekcitia — Tkxtus B. Fabri Oí 7
daemonis, multum i 1 1 í displicet, quia colligit quod non poterit G6v ad
Optatam metam suae malitiae pcrtingere, cum seniel sint sui laquei et
astas declarati.
14. Idem Satán iuxta similitudinem alicuius principis belli volentis
expugnare aliquod castrum ad vastandum et diripiendum, se habet. Sic-
ut enim dux alicuius exercitus expugnaturus castrum, considerat re-
pugnantiam, vires ac dispositiones castri, vt per minus munitam partem
et minus fortem aggrediatur; ita prorsus humanae naturae hostis aggre-
diens nos, considerat omnem nostram virtutem et theologalem et m'O-
ralem. Et vbi videt nos debiliores ac minus fortes ad vitae aeternae sa-
lutem acquirendam, illinc nos aggreditur vt expugnet.
G7 QUAEDAM REGULAE AD DISCERNENDUM SPIRITUS,
QUAE SERU1UNT MACIS 2.ac HEBDOMADAS
Prima. Proprium est pientissimi Dei et sanctorum angelorum in suis
motionibus conferre veram laetitiam et gaudium spiritus, subtrahere
omnem tristitiam et perturbationem, quas solet Satán ingerere. Daemo-
nis autem proprium est agere contra talem laetitiam et consolationem
Spiritus Sancti, repraesentando rationes apparentes et subtiles ac dif-
ficiles.
2.a Solius Dei est conferre consolationem animo absque aliqua causa
praecedenti. Quia proprium est Conditoris ingredi et egredi et mouere
animum illumque fouere amore suae sanctae maiestatis. Dico absque
aliqua causa vel 8 sine aliquo praeuio sensu vel cogitatione alicuius
obiecti, propter quam cognitionem veniat ad nos diuina consolado me-
diis actibus intellectus et voluntatis.
3. 11 Ex causa praecedente potest tam bonus quam malus ángelus
consolationem cunferre, diuersos tamen ob fines. Bonus quidem ánge-
lus ad profectum animae, vt progrediatur cotidie in melius G7v ascen-
dendo de virtute in virtutem. Malignus autem ángelus opposito modo,
vt adducat animam ad suam sinistram intentionem.
4.ta Proprium est maligni angeli transformare se in angelum lucis,
illabi in animam deuotam, finiré tamen in seipso, vel b adducere cogi-
tatus bonos ac sanctos, quos anima deuota desiderat. Postea tamen pau-
latim conatur egredi perducendo cautissime animam ad suas fallacias
palliatas ac sinistras intentiones.
5-ta Debemus diligenter aduertere discursum cogitationum nostra-
rum. Et quidem, si et principium et médium cum fine sanctum sit et
ad sanctitatem tendens, signum est boni spiritus. Verum, si discursus co-
gitationum, quae ingeruntur nobis, terminatur in aliqua re mala vel dis-
a Pro vel habet id est Ve.; nihilvero Ahí. — b Pro vel habet et Ve; es a saber, Aitt.,
quod responde/ /atino id est.
6i8
Monumenta Igxatiaxa
tractiua vel minus bona, quam esset illa quam animus a pruposuerat
faceré, vel debilitat, vel inquietat et perturbat subtrahendo pacem, tran-
quillitatem et quietem de medio, quam antea habebat, signum est pro-
cederé G8 a maligno spiritu inuidente nostro profectui et saluti.
6. ta Quando hostis humanae naturae fuerit nobis deprehensus et
cognitus e cauda sua serpentina et sinistro fine quem inducebat, con-
ferí non modicum ei qui fuit ab eo tentatus, considerare discursum cogi-
tationum quas inducebat, et illarum principium, et qualiter paulatim
laborauit deprimere illum et frustrari suauitate et gaudio Spiritus San-
cti, quo ante reficiebatur, vi perduceret illum ad prauam intentionem;
ciuatenus experientia considerata et cognita inseruiat nobis in posterum
ad vitandum suos solitos astus.
7. ma Eorum qúi progrediuntur de bono in melius ánimos, solet án-
gelus bonus tangere dulciter et suauiter, non aliter quam aqua descen-
dens super spongiam. Sinister autem tangit cum strepitu et inquietudine
et acriter, vt aqua cadens in lapidem. Eorum autem ánimos qui progre-
diuntur de malo in peius, tangunt praedicti spiritus contrario modo.
Cuius rei ratio est non alia quam G8v [quod] b vel animae dispositio
contraria vel similis inuenitur praedictis spiritibus. Üuia quando con-
traria tanguntur, sonitu et strepitu percipiuntur. Guando vero similima,
tacite et cum silentio fit infiuxus, sicut si quis apertis ianuis in domum
propriam ingrediatur.
8. ua Licet consolatio non habeat aliquam causam, licet in illa non
possit esse aliqua illusio, cum sit a solo Deo, veritate summa, sicut
praetactum est; verum persona spiritualis, cui Deus confert talem con-
solationem, debet vigilanter et attente considerare ac discernere pro-
prium tempus actualis consolationis consequens, in quo animus per-
manet feruidus, deuotus et ex praecedentis consolationis fauore et
reliquiis dilatatus ', quia saepe in hoc secundo tempore solet vel pro-
prio marte et discursu habituum et consequentiarum, vel a malo agi-
tatus, formare diuersas sententias et intentiones, quae non sunt imme-
diate illatae a Deo. Ouapropter egent maturo et frequenti examine
antequam credantur, aut executioni mandentur.
Hl Rkgulae obseruaxdae in distributioxe ELEEMOSYNARUM
Prima est. Si dispensado fiat in parentes, notos ac amicos, vel in
quosuis alios quibus ego sum affectus, attendendum est circa quatuor
iam praedicta in materia electionum. Primum est quod amor Ule im-
a Sic Ve.; animae tus, Cf.Ve., supra,p. jjj, no/, a. — b //«<• <•. omiss. in ms. sumimus
ex Ve.
1 I lace clariora sunt in Aut., I 'u. et Á'o. I lie nempe obscure exprimunttu dúo témpora
dlscernenda: tempus actualis consolationis et proxime sequens. \'. supra, pp. 534-555.
Exercitia — Textus 13. Fabri 619
pellens me ad erogandum elceinosynam illam, descendat dcsursum ex
amore Dei, ita quod prius sentiam, amorem illum et affeetum illum,
quem gero ad illos, esse máxime propter Deum Deique gloriam mani-
festandam.
2. a Considerabo hominem ignotum omnino antea mihi, cuius ego
plenum in spiritu profectum desiderarem in eo statu vitae quem ha-
beret. Considerabo etiam quod sicut ego desiderarem quod ille distri-
bueret ac dispensaret suas facultates ad maiorem Dei omnipotentes
gloriam et ad sui ipsius perfectionem; ita ego laborabo faceré, sentando
pro me ipso, quod pro aliis iudico expedientáis esse.
3. a Considerabo meipsum morti proximum, et quam Hlv tune
vellem seruasse regulara et formara dispensandi et administrandi facul-
tates, eandem nunc enitar seruare.
4.,;| Considerabo meipsum iudicio finali praesentem, et cogitabo
prudenter quomodo tune voluissem dispensasse et ministerium hoc
implevisse; ac iuxta id quod tune perfectius et expedientius iudicarem,
id modo faceré contendam.
5. Ul Quando quis sentit se affectu aliquo duci in alios in quos ero-
gare vult aliquid, immoretur et secura prius diligenter ruminet quatuor
regulas praemissas, probando affeetum suum ad illas, ñeque prius ele-
emosynam largiatur, quam senserit in hac parte affeetum totum illum
inordinatum expulsum esse.
6. ta Quanquam non sit vllura peccatum bona Domini Dei ad mi-
nistrandum aliis accipere, quando quis a Deo nostro est ad hoc vo-
catus; verum in quantitate eorum quae assumi debent, et in quantitate
quam sibi applicare debet, ex iis quae accipit ad dispensandum aliorum
nomine, potest oriri dubium H2 culpae et excessus. Quare potest re-
forman in suo vitae statu, proponendo sibi ante oculos quatuor regulas
praedictas et ad illas se examinando.
7. ma Ob rationes praedictas et multo plures alias, melius est ac se-
curius in his quae tam ad seipsum quam ad familiam suam attinent,
quantum potest sibi subtrahere et diminuere, et quantum potest proxi-
mum fieri nostro summo pontifici Christo Jesu, exemplari et speculo to-
tius vitae nostrae. Iuxta quam doctrinam Concilium Carthaginense ter-
tium, cui interfuit Pater Augustinus l, definit ac praecipit, supellectilem
episcopi vilem esse ac pauperem. Idem debet considerad in aliis viuendi
sortibus, cum ratione tamen et iudicio, iuxta quod fuerit status eorum qui
hoc debent faceré. Sicut hi qui matrimonio iuncti sunt, habent exem-
plar et exemplum Sancti Joachim et Sanctae Annae, qui partiebantur
omnem substantiam suam in tres partes: et primara erogabant in paupe-
res, secundam dispensabant pro seruitio et ministerio templi; tertiara
retinebant ad suiipsorum et familiae suae sustentationem.
1 V. supra, p. 542, not. r.
620
MONUM IX TA IGXATIAXA
H2v Ad discernendum scrupulos et Satanae suggestioxes,
QUAE SEQUUXTUR ANNOTATIOXES
Prima nota est quod communiter vulgus vocat scrupulum illud
scilicet dubium, quod oritur ex proprio nostro iudicio et libere: vt
quando ego libere reputo peccatum quod non est. Sicut si alicui eue-
niret conculcare crucem aliquam ex straminibus in via, ac ideo reputare
ex proprio iudicio se peccasse. Et est proprie iudicium erroneum, non
autem proprie scrupulus.
2. a Postquam conculcaui illam crucem, vel postquam cogitaui vel
dixi vel egi aliquam rem huiusmodi, superuenit deforis cogitatio quod
peccauerim; sentió tamen perturbationem, quia ex parte dubito et ex
parte non dubito. Hic demum est proprie scrupulus et suggestio quam
ingerit Satanás.
3. a Primus ille scrupulus improprie dictus, est valde detestandus,
quia est plenus erroris. Secundus autem, de quo in secunda nota egi-
mus, per aliquod temporis spacium non parum confert homini, qui
omnino dedicauit se spiritualibus exercitiis, H3 quia miro modo purgat
ac mundat animum, abstrahendo illum ab omni apparentia peccati.
iuxta illud Gregorii: Bonarum mentium est ibi culpam agnoscere vbi
culpa non est.
4. ta Satanás diligenter explorat qualitates animae, quam tentare
cupit, si videlicet sit delicatae an grossae conscientiae. Et si quidem
inuenit animum delicatae conscientiae, nititur multo magis illum deli-
catiorem reddere, perducendo ad extremum, quo magis perturbct illum
et inquietet. Verbi gratia: si videt hominem millo modo dantem con-
sensum peccato mortali, ñeque veniali ñeque vlli alteri rei, quae habet
speciem peccati, tune Satanás laborat, vt, quando non potest illum in-
ducere in rem peccati faciem gerentem a, quod saltem formet falsuni
iudicium quod sibi peccatum sit, vbi peccatum non est, sicut in aliquo
verbo vel cogitatione animae mínima. Si autem animus sit grossioris
conscientiae, Satanás laborat illum grossiorem reddere. Verbi gratia:
si non curabat peccata venialia, inducit vt nec mortalia multum curet;
et si aliquo modo H3v antea illa ponderabat, vt iam nullo modo vel
minus ponderet.
5. ta Anima desiderans faceré fructum in vita spirituali, semper debet
contrario modo progredi ac Satanás. Yerbi gratia: si Satanás laborat
in reddendo conscientiam grossiorem, debet homo laborare, vt deli-
catiorem eam reddat in dies. Similiter si Satanás tentat extenuare et
indecenti extremoque modo delicatam reddere, animus laboret conso-
lidan in medio, vt omnino quiescat.
G.la Quando denoto animo volenti loqui vel operari aliquid intra
a Sir Ves, yerentis mi'.
Exekciiia -- Textvs B. Fabri
621
Ecclcsiam et intra intclligentiam maiorum nostrorum, quod sit ad
gloriam Dei, superuenit cogitado vel suggestio deforis, impediens ne
loquatur vel ne operetur rem praecogitatam, ingerens apparentes ratio-
nes vanae gloriae vel alterius cuiuscunque rei; debet tune, eleuato in-
tellectu in Creatorem et Dominum, considerare quod si sit eius debitum
seruitium vel ad minus si non sit contra, debet, inquam, contradicerc
illi cogitationi et per diametrum iuxta Bernardum eidem responderé:
Xec propter te incepi, nec propter te finiam.
H4 Ad vkre senttenWjm in Ecclesia militanti, sicur oportet,
SERUEXTUR REGÜLAE SEQUENTES
Prima est. Deposito proprio iudicio nostro debemus esse prompto
]>aratoque animo ad obediendum in ómnibus Jesu Christi Domini nostri
sponsae, sanctae matri nostrae Ecclesiae catholicae.
2. a Debemus laudare confessionem, eam quae fit in aurem sacer-
dotis. Et receptionem sancti sacramenti eucharistiae semel in anno. Et
si fit frequentior, vt semel quolibet mense, est laudabilior. Si fiat sin-
gulis quibusque octo diebus, seruatis semper debitis et requisitis con-
ditionibus, multo adhuc laudabilior est.
3. a Debemus laudare quod quis intersit sacrificiis missarum fre-
quenter, et audiat cantus, psalmos, longas orationes, quae sint intra et
extra ecclesiam. Laudare etiam tenemur horas constitutas et prae-
scripta témpora ad diuinum officium et horas canónicas rite per-
agendum.
4.la Laudare debemus religiones, virginitatem, continentiam. Et ma-
trimonium non vsque adeo laudandum est, vt aíiquod praecedentium.
H4v 5.ta Laudare debemus [vota] a, quae emittuntur in religioni-
bus, obedientiae, paupertatis, castitatis," et aliarum rerum supereroga-
tiones, quae conducunt ad perfectionem. Est autem hic aduertendum,
quod cum votum sit circa ea quae pertinent ad perfectionem euangeli-
cam, in his quae longe sunt ab illa, non debet fieri votum, sicut de hoc
quod ero mercator vel vxoratus.
6. ta Laudare debemus reliquias sanctorum, venerationem illarum et
inuocationes eorum et visitationes templorum ob gratiam obtinendae
indulgentiae, peregrinationes b, indulgentias, iubileos °, candelas in ec-
clesiis accensas.
7. ma Laudare debemus constitutiones circa ieiunia et abstinentias:
vt ieiunium quadragesimale, et quatuor temporum et vigiliarum. Et
abstinentiam a carnibus in die veneris et sabbati. Item poenitentias,
non tantum internas, sed et externas.
a Hoc v. omiss. in nts. supplemus ex Ve. — 1> Sic Ve.; peregrinationis ms. — c Sic
cliam Ve.
622
Mo NUM E NTA IGXATIAX A
8.a Laudare debemus ornamenta et aedificia ecclesiarum. Item ima-
ginum vsum, quas etiam debemus veneran, iuxta sanctum, quem re-
praesentant.
H5 9.a Laudare tándem tenemur omnia praecepta ecclesiastica a,
cum animo prompto et parato ad inquirendum et inuestigandum ratio-
nem in eius et suorum praeceptorum defensionem, et nullo modo in
eius contemptum vel impugnationem.
10. Debemus esse paradores ad defendendum et laudandum tam
praecepta et statuta maiorum, quam eorum mores. Ouia licet ex parte
in quibusdam nec sint talia praecepta, nec tales mores, loqui tamen
contra illos vel publice praedicando vel particulariter conueniendo et
colloquendo ad populum ignorantem, generaret magis murmurationes
et scandala quam fructum: et ita prouocaretur et irritaretur populus
contra maiores, siue temporales, siue spirituales. Itaque, sicut nocet malc
loqui de maioribus ad populum in eorum absentia, ita potest fructum
faceré loqui de malis illorum moribus iisdem ipsis, qui ]>ossunt morbo
i 1 1 i succurrere, si velint.
1 1 a. Laudanda est doctrina scholastica et positiua. H5v Ouia sicut
est magis proprium doctorum positiuorum, vt Augustini, Hieronymi,
Gregorii et similium, affectus exercere, vt super omnia Deum diligant
et illi seruiant: ita doctorum scholasticorum, vt diui Thomae, Bonauen-
turae, Magistri Sententiarum, etc., magis proprium est definiré res ne-
cessarias ad salutem aeternam et impugnare et propalare omnem falsi-
tatem et enormem doctrinam cum suis fallaciis quibus tegitur. Ouia
doctores scholastici cum sint magis moderni b, non solum muniuntur ex
vera intelligentia Sacrae Scripturae et positiuorum doctorum doctrina,
verum etiam ipsimet illuminati et illustrati virtute diuina vtuntur con-
ciliis, constitutionibus et canonibus sanctae matris Ecclesiae.
12. Debemus attendere ne faciamus comparationes neue confera-
mus eos qui inter viuos nunc hic agunt, cum beatis vita defunctis. Quia
non paruus error committitur dicendo: Hic est doctior Augustino; iste
est alter Franciscus vel plus quam Franciscus; est alter D. Paulus in
sanctitate et bonitate.
H6 13. Debemus super omnia hoc seruare, vt recte sapiamus, quod
id quod ego álbum video, credam esse nigrum, si Ecclesia ita definierit
hierarchica. Cum credamus quod in Christo Domino et sancta Ecclesia
resideat idem Spiritus, qui nos docet et dirigit in salutem animarum
nostrarum. Ouia per eundem Spiritum ac Dominum, qui dedit deceni
praecepta, regitur et gubernatur sancta Ecclesia.
14. 1 Aduertendum quoque est, etiam si plañe compertum defini-
■ Sic eliam / V.,- ntelius tamen diceretur Ecclesiae. quia sequilar in ejns et suorum
praece])torum defensionem; Ecclesiae A11I. el Vu. — >> Post hoc v. alia manus iiififiit,
i/uae scribere pergit usqite ad ' finem Exercitiorum (DEBUCHY).
1 V. Proleg., pp. 154-158.
Exercitia — Textos 13. Fabri
tumque esset aemini contingere salutem nisi praedestinato: circumspe-
ctc tamcn super hoc loquenduni essc, ne forte gratiam seu praedesti-
nationcm Dci nimis extendenles, liberi arbitrii vires et operum bono-
ruin merita excludere velle videamur, vel e conuerso, ne plus aequo
hisce tribuentes, illis interim derogemus.
15. Similem ob causam frequcns sermo de praedestinatione haben-
dus non est; sique incidat nonnunquam, ita temperan decet, vt nulla
plebi ;| audienti detur occasio errorís ac dicendi: Si de salute mea vel
damnatione iam definitum est, siue malum siue bonum agam, aliter
euenire non potest.
16. Accidit etiani non raro, vt ex immodica fidei praedicatione et
laude, adiecta distinctione aut explicatione nulla, ansam H6v accipiat
populus torpescendi circa bona quaelibet opera, quae fidem praeeunt
aut sequuntur charitatis nexu efformatam.
17. Ñeque itidem praedicandae et inculcandae gratiae Dei vsque
adeo insistendum fuerit, vt serpere inde possit auditorum animis letha-
lis error, negata liberi arbitrii nostri facúltate. De gratia ergo ipsa dif-
fuse quidem loqui fas est, Deo aspirante; sed quatenus in gloriam eius
vberiorem redundat; idque iuxta modum conuenientem, nostris prae-
sertim temporibus tam periculosis, ne et liberi arbitrii vsus et operum
bonorum efficatia tollatur.
18. Ouamuis summe laudabile sit atque vtile ex dilectione pura in-
seruire Deo; nihilominus tamen valde commendandus est maiestatis
diuinae timor. Ñeque porro is timor solum, quem filialem appellamus,
qui pius est ac sanctus máxime; verum etiam alter seruilis dictus,
quippe qui homini vtilis est admodum et saepenumero necessarius, vt
a mortali peccato, H7 quando incidere contingit, resurgere prompte
studeamus; a quo dum erimus ¡inmunes atque alieni, facilis patebit
ascensus ad timorem illum filialem Deo penitus acceptum, qui nobis
cum ipso Deo vnionem amoris praestat et conseruat.
F I X I S
SU Vu.; plcbci ms.
II
EXEMPLAR LATINUM EXERCITIORUM
IN con. Vaticano, Regina lat. 2.004
24 Praecepta vtilia iis,
qui a spiritualium meditationum stadium ingressuri b sint 1
Primo debemus ingredi ad laudem Domini, seu spiritualia exercitia
magno et liberali animo [incipere] c, ita quod omnia nostra tam d inte-
riora quam exteriora, memoriam, inlellectum, voluntatem el affcctum,
iotam denique animam el corpus ac membra ipsius omnia, et alia bona
dimittamus in manibus eius; ut ipse disponat tam de me quam de ómni-
bus meis ad suam beneplacitam voluntatem, absque velle, absque nolle
proprio a.
Secundo: homo est creatus ad laudem Domini et ad salutem animae
suae. Item omnia quaecumque creata sunt super faciem terrae, sunt
creata propter hominem, ut ipse laudet Deum, et saluet seipsum. Ex
iis sequitur, quod homo tantum debet accipere de huiusmodi rebus
creatis, quantum poterit [ipsum] e iuuare ad laudem Domini et ad salu-
tem animae suae; et tantum debet ea repeliere, quantum sibi noceant
ad eiusmodi finem. Ex quibus manifestum est, quod nos debemus esse
indifferentes circa ista creata; verbi gratia, vt ego absolute nec secun-
dara cjuid debeo velle magis prospera quam aduersa, quietan et oeium
quam negocia et labores, paupertatem quam diuitias aut contra; honores
quam opprobria, vitara longam quam breuem, sanilatem quam morbum,
vitam quam morían et econtra, nisi in quantum iudicauero hoc vel illud
esse mihi melius ad laudem Domini et ad salutem animae meae, absque
affectione aliqua carnali aut sensuali.
Tertio: quacumque propositione prolata habente sensus diuersos,
semper debeo habereanimum meum magis paratum ad saluandam Mam
(luam ad condemnandam. Et quando non potero saluare, petam ab eo,
(inomodo intelligat; tándem si ille male intelligat, sentiat el deterioran
a Prins quia.— '> Prius ingressuris vel ingressurus. — c Hocverlmm aut simile aliquod
ipsa sententia exigí/. — d Sequitur ex oblilt. — c Suppletum ex Fa.
'• Yide descriptionem codicis, supra, p. 207.
2 Haec est annotatio quinta ex viginti priniis.
EXEKCITIA
— Textus vaiicanus, Regina
partan SUStineat, post aliquas interrogationes corrigam eum; et si nolue-
rit corrigi, quaeram omnia media honesta et possibilia ad saluandam
huiusmodi animam et ad deponendum huiusmodi errorem ab eo '.
24v Examen vniuersale
Sunt in me tres cogitationes: prima quidem propria egrediens ex
libero arbitrio et volúntate tamquam ab intus ad foras; aliae duae egre-
diuntur a foris ad intus, idest a bono a et malo angelo ad me.
Dúplex meritunr. primum quando, veniente b aliqua cogitatione c
praua, repello eam statim absque aliqua mórula. Secundum quando
post magnam pugnam tándem eam repello. Et hoc 2.m est maius me-
ritum.
Peccatum veniale efficitur, quando fació aliquam morulam in illa
prava cogitatione, vbi notatur aliqua negligentia vel delectatio sensua-
litatis.
Peccamus dupliciter mortaliter: primo, consensu, scilicet, si ego
possem, ego facerem; vel si potero, faciam; secundo, quando ponitur in
actu, et sic efficitur maius ratione temporis, qat'a diutius conlinuatur
actus; ratione intensionis circa obiectum; et ratione damni vtriusque,
mei videlicet et alterius, cni fit ¿muría, damnam, aut opprobriiun. Nam
ego scmper postea ero in maiori pericido peccandi et procliuior ad com-
miltendum idem scelus. Et próximas ¿editar vel ¿n bonis vel in vxore.
Item ratione scandali et mali exempli.
De verbo
Non possumus licite iurare per Creatorem nec per creaturam, nisi
cum veritate, necessitate, qaae non est in quavis re leui, sed quoties agi-
tar de sálate animae cu¿nsp¿am *, et reuerentia d. Et licet sit maius pec-
catum iurare male et ¿nord¿nate per Creatorem quam per creaturam;
tamen difficilius est iurare debite per creaturam quam per Creatorem;
quia nomen ipsius Dei nos magis ducit ad reuerentiam quam nomen
creaturae. Vnde magis conceditur perfectis iurare per creaturam quam
imperfectis; etiam ut non ueniant ad aliquam idololatriam ipsi imper-
fecti. Nam e perfecti per assuefactionem contemplantur Creatorem esse
in creaturis secundum essentiam, praesentiam et potentiam.
a Prius liona. — 1> Prius veniens. — c Prius cogitatio. — d In marg.: Hiere. Jurabis,
dicit Dominus, in veritate et iustitia ac iudicio, id est, discretione, vt nec temeré nec
irreuerenter iuretur. Vulgata vcrsio Sacrae Scripturae nunchabet: «Jurabis: vivit Dominus
in veritate, et in judicio et in justitia» (Jer.. IV, 2).— e Sequitur ipsi oblitt.
1 Keperies haec in Aut. aliisque exemplaribus ante principium et fundamentum.
a Ouae hic de necessitate adduntur, manca sunt et rigida. Cf. Aut., supra, p. 262.
Monvm. Ighat. — Series II. 40
626
MONUMEN I A IGNATIANA
Ocióse loqui est quando nec sibi nec alteri prodest, nec ad taleiu
intentionem ordinantur verba.
Pemiciose loqui intelligitur satis per hanc regulam, id est, si ego
aperio aliquod peccatum moríale coopertum, pecco mortaliter; si ve-
níale, vcnialiter; si defectum, sum defectuosus. Tamen ad adiuuandum
proximum motus charitate potero aperire tale peccatum alicui alteri,
dum ego habeam coniecturas et rationes probabilcs, quod ille talis pot-
erit prodesse et non obesse existenti in peccato.
Mendacium jocosum, officiosum, perniciosum.
25 De operibus
C irca opera oportet respicere treis lineas: per primani intelligo decem
mandata; per secundam praecepta Ecclesiae; per tertiam commendatio-
nes seu exhortationes maiorum. Igitur quicquid lecero secundum magis
aut minus contra a ista, ita et consequenter magis vel minus peccabo.
Omissio.
MOIU S EXAMINAN 1)1 CONSC1ENIIAM
Primum: agere gratias Deo pro beneficiis receptis.
Secundum: petere gratiam a Deo ad cognoscenda peccata et repel-
lenda.
3, petere rationem ab anima, ab ipsa hora in qua surrexeras l>, de
hora in horam, usque ad horam praesentis examinis; et primo de cogi-
tatione, deinde de locutione, postremo de opere. Aut de Iota vita, ab
actale in aetalejn ascendendo, vsque ad praesentem dieta. Vidc primum
punchan secundi exercitii.
4, petere veniam.
5, proponere emendationem vitae; et semel Pater noster.
IIoc examen fict semel post prandium et semel post coenam.
Primum exercitu m
Est meditatio trium animae uirium circa primum et secundum et
tertium peccatum; et continet vltra orationem praeparatoriam , dúo
praeludia, tria praecipua puncta, ciim vno colloquio.
Oratio praeparatoria
ln orationc ))raeparatoria ]>etenda est gratia a Domino ad hoc, ut
< mines meae intentiones et actiones puré ordinentur in obsequium et
laudem diuinae maiestatis eius.
» Ste I '<•■: circa — b Príus surrexerat.
Exercitia — Textus vai k a\us, Regina
Primum praeludium cst compositio circa locum; ubi est annotan-
dum quod in contemplatione vel meditatione uisibili, sicuti estcontem-
platio Christi Domini nostri, qui visibilis est, compositio erit videre
uculo imaginationis locum corporeum, in quo res contemplanda est,
sicut templum vel raons ubi Christus Dominus manebat. In inuisibili
autem, sicuti est conteniplatiu peccatorum, compositio erit videre oculo
imaginationis, animam corpori corruptibili tanquam carceri inclusam,
et totum compositum ex anima et corpore in hac valle miseríae inter
bruta animalia exul.
Secundum praeludium cst petere a Domino Deo nostro; et petitio
debet congruere subicctac materiae, hoc est, si contemplatio est de
resurrectione, oportet petere gaudium cum C hristo ploeno gaudio; si
est de passione, oportet petere lachrymas, poenam et afflictiones cum
Christo afflicto; hic autem petenda est verecundia et confusio 25v mei
ipsius, considerans epiam multi damnati sunt ob vnicum peccatum mor-
íale, et quoties ego merui damnari in aeternum propter multitudinem
meorum ])eccatorum. Qualem poenitentiam agerét, si cui ex damnatís
liccrcL retido inferno, htte in meiiin locum yenire.
Ante omnes contemplationes seu meditationes debet fieri supradicta
oratio praeparatoria, absque mutatione aliqua, et dúo dicta praeludia.
ea quandoque imitando iuxta materiam subiectam.
Primum punctum erit exercere memoriam supra primum peccatum
angelorum, et circa idem exercere intellectum; et consequenter uolun-
tatem, volendo supradicta memorare et intelligere ad maiorem meam
confusionem, comparando vnico peccato angelorum mea tam multa et
magna scelera, considerando quoties ego ob illa infernum merui, si an-
gelí ob vnicum peccatum in infernum ceciderunt. Circa memoriam
autem peccati angelorum recordari debemus, quod cum ipsi creati
essent in gratia, et nollent sua libértate gratiam [juuare] :i ad exhiben-
dam reuerentiam et obedientiam suo Creatori et Domino; leuati sunt in
superbiam et ceciderunt a gratia in maliciam, et depulsi de coelo in
infernum b *. Et ita consequenter discurrendum est particularius cum
intellectu, et mouendi sunt magis affectus voluntatis.
Secundum punctum est idem quod supra faceré, hoc est, exercere
treis potentias circa peccatum Adae et Euae, reducendo in memoriam
» Hoc v. sumpsimus ex Vi. et Fa. pro ¡nuenire, </noi/ etihi ms. — •> In marg.: Juxta
Barnardi [sic] sententiam peccatum angelorum tuit superbia cum inuidia coniúncta.
Xam suam naturam.'non humanam a Filio Dei assumi. et ab hominibus pariter atque
aogelis adorari volebant, sic affectantes similitudjnem Altissimi. / '. annot. i.
1 S. Bernardus in sermone XVI] in Cántica, n. 5 (Mignei I'. I... C I.XXX11I. S57)
dicit. Luciferum per superbiam cum invidia conjunctam hominibus unionem hypostati-
Cam invidisse, ñeque tamen dicit eam sibi appetivisse. Suárcz vero censet, Bernardum
cosque Patres, qui simili ratione loquuti sint, hunc appetitum sub illa superbia et invi-
dia comprehendisse, De Angelis, I. VII, r. XIII. n. 21.
628
MONUMENTA IGNATIANA
qualiter ob tale peccatum per tantum tempus poenituerunt, et quanta
corruptio secuta est genus humanum, tot gentibus descendentibus in
infernum. Voco autem reducere ad memoriam secundum peccatum
nostrorum primorum parentum, memorari qualiter postquam Adam
fuit creatus in campo damasceno et positus in paradiso terrestri, et Eua
de eius costa formata, post prohibitionem ne comederent de arbore
scientiae, ipsis comedentibus et ex consequenti peccantibus, tándem
vestiti tunicis pelliceis et expulsi e paradiso, vixerunt sine iustitia ori-
ginali per totam vitam suam in multis laboribus, in multa poenitentia;
et consequenter discurrendum est intellectu particularius, vtendo etiam
volúntate sicut antea dictum est.
Tertium punctum est idem faceré circa tertium peccatum cuiusuis,
qui ob vnicum mortale est damnatus, et aliorum sine numero damnato-
rum ob pauciora quam mea peccata. Dico autem idem faceré circa ter-
tium peccatum privatum cuiusuis, reducendo ad memoriam gravitatem
et maliciam peccati contra Creatorem et Dominum, discurrere intel-
lectu, qualiter peccando et agendo contra bonitatem infinitam, iuste
damnatus est in aeternum. Et tándem finiat mouendo magis ac magis
voluntatis affectus, scilicet, dolor cm, pudor em.
Colloquium demum fiet imaginando Christum Dominum coram me
cruci fixum; fíat colloquium considerando qualiter Creator exinaniuit
se, vt homo fieret, et voluit temporaliter mori a, quum esset immorta-
lis, pro peccatis meis. Idem faciam considerando me ipsum, quid fece-
rim pro Christo, 26 quid faciam, et quid debeam faceré; et ita uidens
illum pendentem in cruce, discurram per ea, quae sese obtulerint.
Colloquium proprie fit sicuti si amicus amicum alloquatur, uel
seruus dominum suum; sed nunc aliquam gratiam petendo, nunc se
ipsum incusando ob aliquod malum commissum, nunc demum sua de-
sideria Domino communicando et circa ea consilium quaerendo. Et in
fine dicatur Pater noster.
Secundum exercitium
Est de meditatione peccatorum, et continet post orationem praepa-
ratoriam et dúo praeludia, quinqué puncta et vnum colloquium.
Oratio praeparatoria sit eadem, quae supradicta est.
Primum praeludium erit eadem supradicta compositio, de anima
corpori tanqitam careen' inclusa.
Secundum praeludium est petere gratiam, quam desidero a Domino
obtinere; et erit petere magnum et intcnsum dolorem et lachrimas ob
peccata mea.
Primum punctum erit circa processum peccatorum, reducendo ad
a Sequitur pro oblitt.
Exercitia —
Textos vaticanus, Regina
629
niemoriam omnia peccata uitae meae, mente discurrendo de anno in
annum, vel quouis alio tempore in aliud; ad quod tria potissimum
iuuant: primum respicere domum nel locum, in quo quis habitauit; se-
cundum resj)icere conuersationem, quam cum aliis habuit; tertium artem
viuendi, quam habuit.
Secundum punctum est ponderare multitudinem 1 peccatorum, re-
spiciendo deformitatem et maliciam, quam quoduis peccatum mortale
in se continet, esto quod non fuisset prohibitum specialiter 4 lege
diuina.
Tertium punctum est nosse te ipsum, cogitare quisnam ego sim,
meipsum diminuendo, adductis exemplis ac comparationibus. Primo
quam parum sim in comparatione centum aut mille aut omnium ho-
minum; secundo quam parum sint homines huius mundi collatione
omnium angelorum et sanctorum coeli; tertio cogitando quam parum sit
omnis creatura respectu Dei; quid ergo erit de me solo? Quarto cogitare
omnem corruptionem et deformitatem meam corpoream ct corpus mor-
bis ac motii obnoxium. Quinto, respicere meipsum quasi vulnus et
apostema, vnde tot pullularunt peccata et tot iniquitates et tantum ac
tam turpissimum venenum.
Quartum punctum est considerare, quis sit Deus contra quem ego
tantum peccaui, secundum sua attributa, comparando illa suis oppositis
in me: summam Dei sapientiam meae ignorantiae, magnam Dei omni-
potentiam meae impotentiae, ingentem Dei iustitiam meae iniquitati,
magnam Dei bonitatem meae malitiae.
Quintum punctum est exclamatio quaedam admiratiua ex magno
affectu procedens, discurrendo per omneis creaturas, admirans quonam
modo me dereliquerunt viuere, et me in uita conseruauerunt; quomodo
angeli, qui sunt gladius diuinae iustitiae me sustinuerint et conserua-
uerint et pro me orauerint; sancti etiam quomodo mei fuerunt interces-
sores apud Deum; coeli, sol, luna, stellae, elementa, aves, pisces, ani-
maba quaeque 26v quomodo me hactenus conseruauerunt; térra quo-
modo non aperta est, et me absorpsit? Quomodo non sunt creati noui
inferni, ut me in aeternum punirent?
Conclude tándem vno colloquio, colloquendo et agendo gratias
Domino, quod concesserit mihi hactenus vitam, ut eam possim deinceps
corrigere, mediante sua gratia, et ita proponendo dicatur Pater noster.
1 Non de multitudine in lioc púnelo, sed de foeditate ac malitia peccatorum agitur.
Y. supra, pp. 286-287.
- Ita etiam legitur in Fa.¡ in Ve. prius eodem modo legebatur.
630
MONUM E X TA 1 G X ATI A X A
SeQÍÜÉNS EXERCITIUM EST MEDITATIO POEXARUM INFERI*!,
ET CONTINET IX SE POST V.NAM ORATIONEM PRAEPARATORIAM ET DUO
FRAELUDIA, QUINQUE PUNCTA ET YXUM COLI.OQUIUM
Oratiu praeparatoria est eadem sólita.
Primum praeambuluni est compositio seu consideratio inferni. I lie
erit imaginan longitudinem, latitudinem et profunditatem inferni.
Secunduni praeludium est petere id quod voló; quod erit ad prac-
sens petere internan! cognitionem poenae, quam patiuntur damnáti,
quatenus, si ob sedera 1 mea oblitus fuero amoris divtini, saltem timor
poenarum me adiuuet, ne incurram in peccatum.
Primum punctum est oculu imaginationis uidere ingeniéis focos et
animas, quae a in inferno patiuntur, quasi corporibus igneis alligatas.
Secundum punctum, auribus imaginationis audire magnos planctus,
ciulatus, voces et inauditas blasphemias contra Christum Dominum et
sanctos eius.
Tertium punctum est olfacere sulphur, fumum et alia fétida et pú-
trida, quae sunt in inferno.
Ouartum est gustare amara, veluti lachrimas, tristitiam, vermem
conscientiae inextinguibilem.
Ouintum est tactu imaginationis pcrcipere, qualiter ignis tangit ct
comburit animas.
Colloquium finale fiet ad Christum Dominum, reducens ad memo-
riam animas, quae in inferno sunt, quarum aliquae ibi detinentur quae ■
non crediderunt aduentum Domini nostri Jesu Christi; aliquae vero,
quae credendo non custodierunt eius praecepta. Et omnium harum
animarum triplex est status: primus earum, quae fuerunt ante Christi
aduentum; secundus existentium tempore eius vitae mortalis; tertius
earum, quae sunt post eius discessum a nobis. Tándem agam gratias
Altissimo, quod non permiserit me finiré vitam in statu harum, et quod
erga me hactenus tam pius el misericors extiterit. In fine dicam Pater
noster.
27 Tkrih.M EXERCITIUM ESI K ERE ti l 10 PK1MI ET SECUXDI EXERCITII,
KACIENDO TRIA COIXOQÜIA
Post oratíonem praeparatoriam et dúo praeambula faciam repetitio-
neiri primi et 2: exercitii, notando et tnoram faciendo in punctis lilis,
in quibus maiorem consolationcm vel desolationem, vel maiorem gu-
stum spiritualem sensi.
;l s'/V correximu& c.v Ve. et Fa. pro qui, quod est in ms., nisi forte inteiligendum til
animas oorum, qui. — 1> Sic emsiulamtis ex I >. pro qui, t¡uo<l habet ms.
Cf. F<¡., supra. p. y%, annot i.
Exercitia — Textus vahcanls, Regina 631
l'ost haec omnia faciam tria colloquia modo sequehti. Primum col-
loquium fiet ad Dominarn nostram, vt obtineat mihi gratiam a Filio et
Domino suo ad tria potissimum: primum ut habeam intcrnum.peccatQ-
rum meorum sensum, et integrum odium peccatorum meorum; sccun-
dum ut sentiam deordinationeni mearum operationum, quatenus me-
ipsum odiohabens corrigar, et in melius uitam meam disponam; tertium
petam< cognitionem mundi, ad hoc ut illum horrens, vana et mundana
repellara. Post haec Aue Maria.
Secundum colloquium eodem modo fiet ad Filium, ut eadem obti-
neat mihi a Patre; et post dicam aliquam orationem dedicatam Filio
pro mea deuotione.
Tertium eodem modo fiet ad Patrem ad hoc. ut ipsemet aeternus
Dominus meus illa eadem mihi concedat. Et in fine dicam Pater
noster.
QUARTUM EXERCITIUM EST KEI'ETITIO :1 IKK I I I KXERC1TII
Fiat repetido tertii exercitii ad hoc, ut intellectus discurrat assidue
absque diuagatione, reminiscendo contemplara in exercitiis praeteritis,
faciendo eadem tria colloquia.
Primum exercitium fiat media nocte; secundum statim cum surre-
xero a lecto; tertium ante prandium, siue ante missam, siue post mis-
sam; quartum in vesperis vel in hora earum; quintum 1 vna hora ante
tempus coenae 2.
27v Exercitia 2.ae hebdomadae si n i quae seqluxi l r
Primum exercitium est consideratio uocationis cuiusdam tempora-
lis regis, quae ad contemplandam vitam aeterni regis plurimum iuuat.
Oratio praeparatoria est eadem, que sólita est fieri.
Primum praeludium est compositio loci. Hic erit considerare oculo
imaginationis templa, castella, ciuitates, in quibus Christus Dominus
praedicauit.
Secundum praeludium est petere gratiam, quam desidero et voló;
et erit petere hoc beneficium a Domino, ne obsurdescam ad suam vq-
cationem b, sed euadam ]^romptus et diligens ad implendam suam
sanctissimam voluntatem.
:l Sequitur istiusmet oblitt,; j w, tertü t-xercitii subductu linea iwtanlur, et super ta
huec scripta sunt: trium cxerritionim predictorum. — >' Pritis suae vocationi.
1 Quintum exercitium in libro Exercitiorum est de inferorum poenis; sed in hoc
códice perperam ante tertium et quartum positum est.
1 De additionibus primae hebdomadis, quae hic esse debebant, confer supra,
pp. 570-571.
63 2
MoiCUMENTA K.natiaxa
Primum punctum est considerare ante me regem quemdam huma-
num a Domino Den nostro electum, cui obediant vniuersi principes, ct
homines christiani subiiciuntur; lmnc omnes sitos conuocare.
Secundum punctum est considerare hunc regem ita alloquentem
omnes suos subditos dicendo: Voluntas mea haec est, expugnare o-
mneis térras infidelium; propterea si quis vult comitari me, debet eodem
cibo, potu et vestimento, quo ego vtor, contentan; item debet laborare
interdiu, et vigilare noctu, sicut ego; ut ita particeps fiat victoriae
mecum sicut fuit et laborum.
Tertium punctum est considerare responsum, quod debet reddi ab
ómnibus subditis regi tam liberali et tam humano. Et ex consequenti si
aliquis non acceptaret petitionem talis regis, quanto uituperio dignus
esset apud totum vniuersum a, qui tantum degeneraret a vero et fideli
subdito.
Secunda pars huius exercitii consistit in aplicando exemplum regis
temporalis ad Christum Dominum nostrum in tribus illis punctis prac-
dictis.
Et quantum ad primum punctum, si huiusmodi vocationem subdito-
rum suorum, quam facit rex temporalis, consideramus, quanto dignius
consideratione est, contemplan Christum Dominum nostrum, regem
aeternum, ante quem est totus hic mundus, quem totum et vnumquem-
que ipsius sigillatim vocat ac dicit: Voluntatis meae est expugnare vni-
uersos hosteis, et ita intrare in gloriam Patris mei. Propterea quicumquc
vult comitari me, debet et mecum laborare, vt qui sequitur me in la-
bore, ita etiam me in gloria sequatur.
Secundum punctum est considerare quod omnes subditi rationis ac
iudicii capaces b offerent se totos huic labori.
Tertium, quod hi qui magis desiderabunt insigniri et illustrari in
omni seruitio sui regis aeterni et vniuersalis Domini, non solum offerent
se ipsos labori, verum etiam certando contra propriam sensualitatem, ot
contra omnem amorem carnis et mundi, facient oblationes preciosas et
magni momenti suo Creatori dicentes: Aeterne Deus. omnium rerum
mearum oblationcm cum vestro fauore et auxilio fació, in conspectu
vestrae infinitae bonitatis et in conspectu vestrae Matris gloriosae et
omnium sanctorum ac sanctarum curiae caelestis; quia opto, voló ac
firma determinatione delibero, modo sit in hoc maior tui laus et serui-
tium, imitari r te in tolerantia iniuriarum ac vituperiorum et totius pau-
pertatis tam actualis quam spiritualis, si tua sanctissima m ai estas velit
me eligere ac recipere in talem vitam et in talem statum. In fine Pater
noster.
Hic possunt fieri tria suprascripta colloquia, mutando materias, pe-
a Sequitur is oblitl. — h Suprn rapaces srriptum est compotes neutra vorr deletn. —
c Prius imitanrli.
EXKRCI TIA Tk.XTUS VATICANl'S, REGINA
tendo gratiam, vt imitemur C hristum in tolerancia iniurianim, vitupe-
riorum et totius paupertatis tam actualis quam spiritualis, si illud fuerit
ad maiorem laudem et gloriam Dei.
Notam fac mihi uiam in qua ambulem, quia ad te leuaui animam
meam
Vias tuas, Domine, demonstra mihi et semitas tuas edoce me '.
Dirige me in via tua 3.
Doce me faceré voluntatem tuam, quia Deus meus es tu V
28 Prima contkmplatio incarxationis
Continet in se vnam orationem praeparatoriam, tria praeludia, tria
puncta et vnum colloquium.
Oratio praeparatoria est sólita.
Primum praeludium est in mcmoriam reuocarc historiam reí, de
qua futura est contemplatio. Hic erit considerare treis Personas diuinas
respicientes totam mundi planitiem hominibus ploenam, qualiter ho-
mines descendebant ad inferos. Decreuit Pater, uidens calamitates et
miserias hominum, mittere secundam Personam, ut carnem assumeret
humanam, et ita genus hominum redimeret, et ita legatum Gabrielem
angelum misit ad Mariam Virginem, ut patet in discursu euangelii Lu-
cae Missus est etc.
Secundum praeludium est compositio loci. Hic erit contemplari
magnam mundi planiciem, et fenestras adornatas in coelo, ut commo-
dius res valeam contemplari; et domum Virginis Mariae mente etiam
componam, ut solet architectus. Dixi superius videre magnam mundi
planiciem ad hunc finem, ut cum maiori facilítate possim considerare et
imaginari tantas et tam diuersas gentes super planitiem mundi, non ut
térra plana sit, sed rotunda, ut doctores ostendunt. Dixi etiam fenestras
adornatas esse in coelo, non ut sint nec illis egeant tres Personae diui-
nae, vt in illis manendo valeant melius videre res istas inferiores; sed
hoc dixi ut commodius res contemplemur et imaginemur; considerando
eas hoc uel illo modo, ut magis ad eas afficiamur; contemplabimur tres
illas Personas diuinas in illa forma, in qua magis ab amore terreno nos
distrahant.
Tertium praeludium est petere quod desidero. In hac parte quod
summe opto est petere a Domino instantissime internam sui Filii cogni-
tionem, quando pro me factus est homo, ut magis illum amem et illi
seruiam.
Primum punctum est oculo imaginationis uidere utrasque personas,
1 Ps. CXLII, 8.
1 Ibid., XXIV, 4.
3 Cf. ibid., XXIV,
1 Ibid.. CXLII, 2.
634 MOXTJ MENTA IciNATl.WA
et diuinas scilicet et humanas; et prius considerabo eas, quae supra
mundi planitiem sunt, in magna quadam diuersitate, ita in ornamentis
sicuti in figuris vultuum, alias considerabo personas quasdam albas,
quasdam nigras; alias in pace, alias in bello; alias flendo, alias ridendo;
aliquas sanas, aliquas morienteis '.Deinde considerabo treis beatissimas
illas Personas diuinas existenteis in fenestris illis coeli ita adornatis, vel
in solio regali aut throno illo summae et diuinae maiestatis, quomodo
respiciant totam illam planiciem hominibus ploenam, in tanta coecitate
manentem, et quomodo moriantur miserrime et descendant ad inferna.
Tertio aduertam ad humilitatem Virginis Mariae, et ad Gabrielem an-
gelum eam salutantem, verum praestando legationis officium, et rc-
fiectam visura, tura ad nostram Dominara, tum ad Gabrielem angelum,
quos imaginationis oculo vidcor videre, vt aliquem fructum colligam ex
simili visione ''.
Secundum ])iinctum est aduertcre diligenter ad ea, quae loquuntur
homines in planicie mundi in tantis aerumnis existentes, videlicet quo-
modo alii contra alios loquantur, quomodo iurent, qualiter nomen Do-
mini blas[)hement, etc. Similiter aduertam diligentissime ad ea, quae
inter se loquuntur Personae illae diuinae, dicentes: Tempus est 1 redi-
mendi genus humanum in tanta calamitate constitutum. Et consequen-
ter aduertam ad sermones inter Yirginem Matrem et angelum Gabrie-
lem, vt colligam vtilitatem aliquam ex simili colloquio.
28v Tertium punctum: aduertam circa ea, quae faciunt humines in
planicie constituti. Hic erit considerare quomodo verbis cuntendunt et
armis; et quomodo ad inuiceni se interficiant; et ita descendant ad in-
fernum. Similiter etiam aduertam diligentissime ad ea, quae tres illae
caelestes et diuinae Personae faciunt, videlicet operando diuinum illud
incarnationis mysterium; et consequenter aduertam ad ea, quae faciunt
Gabriel ángelus et Virgo María: Gabriel ángelus faciendo officium suae
legationis et Virgo diaria humilians se, magnas agens grabas diuinae
maiestati.
Colloquium. [n fine harum omnium contemplationum aduertam dili-
genter, qualiter debeo magna quadam reuerentia considerare treis illas
Personas diuinas et Yerbum aeternum nouiter incarnatum et Matrera
Virginem, petendo gratiam, ut possim me ipsum praeparare ad imitan-
dura Christum Dominum nostrum ita nouiter pro me incarnatum.
In fine Patcr noster.
:l . luí., versiones otnnes et ipse contextus suadent, ut suppleantur verba aliquas aegras,
aliquas nascenteis. Cf. supra, pp. 326- 527. — *> Sequilar et colloquio oblitt. — c Xota ben<-
S. Ignatium omisisse hoc loco verba trmpus est: aildit/isst- vero in historia en la su eter-
nidad, supra. pp. j-'j st j¿/>.
EXEKCITIA
— Tkxtus vaticams, Regina
635
Dk nattuitate
Secunda contemplado est de natiuitate; continet in se post oratio-
nem praeparatoriam et tria praeludia, tria puncta et vnum colloquium.
Oratio praeparatoria est eadem, quae sólita est ficri in ómnibus aliis
exercitiis.
Primum praeludium est considerado historiae, de qua futura est
contemplado. Hic erit contemplan quomodo e Nazareth exierunt no-
stra Domina iam grauida quasi nouem mensium, humillime equitans su-
per asinam, et Joseph et vna anrilla, vt ¡rentad Bethleem ad sohiendum
tributum debitum Caesari; vna secum ducebant bouem.
Secundum praeludium est CÓmpositio loci. I lie erit oculo imagina-
tionis uidere viam e Nazareth ad Bethleem, considerando longitudinem
el difficultatem viae, vtrum montuosa fuerit uel plana aut alio quouis
modo difficilis. Similiter aduertam diligefttissime ad Virginem Matrem.
qualiter difficultates viae patienter toleret. Item aduertam etiam ad di-
uersorium, in quo Christus natus est, an magnum fuerit vel paruum et
(]ualiter ornatum.
Tertium praeludium: petam a Domino instantissime, ut dignetur
mihi concederé internam suae natiuitatis cognitionem a, quando jiro me
natus est in loco tam humili et tam abiecto, ita ut non haberet ubi
caput reclinaret. Bos et asina anhelitu praesepe calefaciebant ', ita ut
animalia rationis expertia Creatorem mundi cognoscerent, ubi nec
Israel nec ego cognoui 2. Ad haec diligenter aduertam, ut magis illum
amem, et magis illi studeam placeré.
Primum punctum erit videre personas; videlicet nostram Dominara,
Filium eius unigenitum, Joseph et ancillam, ac si praesens tune ego
fuissem in Domini natiuitate tanquam pauperculus quidam et indignus,
qui in tali essem societate, seruiendo illis, aduertendo et contemplando
Christum, multitudinem angelorum praesentem, cantantem Gloria in
excelsis. Considerabo etiam qualiter Pater aeternus e sede sua coelesti
et throno diuinae maiestatis, respicit Filium suum nouiterin mundo na-
tum. Haec omnia contemplabor ac si praesens fuissem in illo natiuitatis
mysterio.
Secundum punctura erit aduertere summa quadam diligentia, et alta
quadam mente contemplan dulces sermones et suauia colloquia inter
Matrem et Filium, 29 et quid talis Filius tali Matri diceret, et quam di-
ligenter Mater praestabat ofñcium maternum, pannis inuoluendo Fi-
■l Sri/uittir et obliit.
'• Quae de calefactione dicuntur, non apud Ludolfum, sed in l ita Cliristi, quae ruin
nomine S. Bonaventurae circumferebaUir. reperiuntnr (c. VII).
1 Is.,I, 3-
636
MONU MENTA ICNATl ANA
lium suum. Curabo nunc, reflectendo me ad verba et sermones, aliquein
fructum colligere.
Tertium punctum est considerare et aduertere, quid Christus noui-
ter in mundum natus facturussit; considerabo illius fugam in Aegyptum,
summam illam paupertatem, quam secutus est; et in fine tantorum la-
borum, famis, sitis, caloris, frigoris, iniuriarum, pro me moritur in cruce;
quid nunc ego pro tali Domino deberem faceré?
Colloquium. Reuerenter considerabo Christum nouiter in mundo
natum, et Matrem studiose illum ornantem et alloquentem; et mecum
considerabo, si praesens tune fuissem, quanta reuerentia Christum, Ma-
trem ipsius et caeteras personas allocutus fuissem; petens gratiam et
beneficium, ut dignaretur mihi significare uiam, in qua illi magis placeré
potuissem, affectando, quantum possum, voluntatem in ista petitione.
In fine Pater noster a.
ExercitiunP duorum vexillorum
Alterius, Christi summi ducis ac Domini nostri, qui hic nihil iucun-
dum aut lactum pollicelur, sed continuum bellum, omnia áspera, dura el
amara, si internum co?iscientiae gaudium excipias *; at in futuro cuneta
iucundissima, gaudium, pacán et foelicitatem aeternam etquae nec auris
audiuit nec s etc.; alterius, Satanae capitalis inimici humanae nostrae
naturae, qui hic ¿acta et iucunda pollicetur, mox in aeternum exilium
ducit. Stipendium peccati mors 3.
Oratio praeparatoria eadem, quae sólita est.
Primum praeludium continet historiam, super quam futura est con-
templado. Hic erit considerare Christum volentem ac vocantem omneis
sub suum vexillum b; et contra, Satanam vocantem omneis sub suum
vexillum.
Secundum praeludium est compositio loci. Hic erit considerare
magnum campum totius illius regionis Hierusalem, ubi summus dux
omnium bonorum est Christus Dominus; alterum c campum in regioiu-
Babylonis, vbi dux omnium prauorum est Lucifer.
a Omittit Re. omnia, quae in libello Exercitiorum sunt post contemplationem nativi-
tatis usque ad exercitium de duobus vexillis. — b Hic et paulo po.tt emendatum in ms. ex
sao vcxillo. — c Prius alium.
1 Haec prout hic habentur, certe existinianius lgnatii non esse. Nain praeter inter-
num conscientiae gaudium, nmltiplex consolationum genus sequentibus se promittit el
largitur Christus. Cf. Marc, X, 29-30 et Luc, XII, 3 1 ; XV11I, 29-30. Vidc quoque Regu-
las ad spiritiis discernendos in libello Exercitiorum, supra, pp. 514, 520, 528, et
Momtm. Ignat., ser. 1." I, 101, ubi dicit Ignatius: -Los solaces y consolaciones tantaa
que el Señor acostumbra dar a los tales*.
« Is., LX1V, 4; I Cor., II, 9.
■ Rom.. VI, 23.
Exercitia — Textos vaticanus, Regina
Tertium erit petere quod voló. In hac parte desidero intelligerc
cognitionem deceptionum Satanae et eorum omnium, qui sunt sub suo
vexillo; dolus diabólicas est praesentis voluptatulae, opum, honorum dul-
cedine inescare homines, nulla facía mentione nec penarum infernalium
nec breuilatis huius vitac; ac sepe non presta! promissa; et auxilium
petam a Domino, ut illos uitem et superem; item cognitionem verac
vitae petam a Domino, quam docet summus ac verus dux. Et pariter
petam gratiam imitandi a illum.
Primum punctum est imaginari congregationem illam hostium col-
iee/am el Satanam illorum duccm veluti sedentem in illo magno campo
Babylonis, non aliter quam in cathedra ignis ac fumi in figura horrenda
ac terribili. El lamen diuitiarum, honorum ac cupidilalum praesligiis
perslrvigil eorum aculas, el mcnlem excaecal ateos suis blandís promissis
decepit, vi illum pulcherrimum ac optimum iudiccnl.
Secundum punctum: considerare Luciferum vocantem innumerabi-
leis daemones, et spargentem eos, alios in hanc ciuitatem, alios in illam,
et ita per totum vniuersum, nulla prouincia, loco, statu, persona (etiam
in particulari) relicta intacta. Vnicuique assignatus est malus ángelus a
diabolo sicul bomis a Deo.
Tertium est considerare sermonem, quem ad illos facit exhortato-
rium, quo retibus et catenis vinciant homines, funiculis peccatorum
suorum vnusquisque coustringitur ; et quod primo tentent cupiditate
diuitiarum, radix omnium malorum avarilia *, quo facilius moueant
ipsos in vanum mundi honorem, quo excecali non consideranl neceurant
aelemum honorem, nec cogitant de celesti gloria vel de altera vita, et
miseros putabunt eos, qui in vera via seruiunt Chrislo, se solos beatos,
qui hic triumphent, immemores fidurorum crucialuum. Post haec ad
arrogantem superbiam, quod est crimen diaboli; ita quod primus gradus
sit diuitiarum, secundus honorum, tertius superbiae, vt Deum et homines
contemnant, se nimis ament; et ex iis tribus gradibus progrediantur ad
omnia alia vicia.
Ita ex opposito oportet nos contemplan ac considerare summum ac
verum ducem Christum Dominum nostrum.
29v Primum punctum est considerare Christum Dominum nostrum
sedentem in magno campo Hierusalem in loco humili, specioso et
ameno.
Secundum punctum, considerare Dominum vniuersi danlem vni-
cuique bonum angelum, eligentem tot personas in apostólos et discípu-
los, mittentem illos per totum vniuersum, vt seminent suam sacram
doctrinam omni statui et conditioni hominum.
a Huic v. subducta est linea, supra scriptum sequendi.
' I Tim., VI, 10.
Mu N U M E n í a Ign ati a n a
Tertium punctum est considerare sermoneni, quem Christus Domi-
nus noster habet ad suos seruos et amicos, quos in talem delegatio-
nem a mittit, committens illis omnium curain, atque ut eos trahant ad
summum spiritus paupertatem, vel si etiam diuinae maiestati ad aliud
magis b placuerit eligere, trahant eos ad paupertatcm actnalem; deinde
exhortentur ad desiderium patíendi pw Ckristo iniuriarum et afjlictio-
nutn, opprobriorum; ex qu<> nascitur contemptus sin, humilitas; ita vt
sint tres gradus: primus paupertatis contra diuitias; secundus opprobrio-
rum et vitupera >rum contra honorem mundi; tertius humilitatis contra
superbiam; et ab iis tribus gradibus inducant ad omneis alias virtutes.
Fiat colloquium ad Dominam nostram, ut impetret mihi gratiam a
Filio suo ac Domino meo, ut ego recipiar sub eius vexillo, et primo in
summa paupertate spirituali; et si diuinae maiestati ad aliud maius
placuerit eligere, etiam in paupertate actuali; secundo in tolerandis pro
Ckristo opprobriis et iniuriis, in quibus est maior illius imitado, modo
possim illa tolerare absque peccato tamen alterius (vt cgo neminetn
provocan ad inferendum, neo cuiquam don/ occasionem peccandi ¡n ino)
et cum beneplácito diuinae maiestatis. In fine dicam Aue Alaria.
Idem petam a Filio, ut illud idem mihi obtineat a Patre. In fine di-
cam orationem aliquam ad Filium pro mea deuotione.
Illud idem petam a Patre, ut concedat mihi. Dicam in fine Pater
noster.
EXERCITIUM TRÍUM IIOMIM'M Bl \ A RlORVJ M
Continet in se post solitam orationem praeparatoriam , tria j)iaeam-
bula, tria i>uncta et vnum colloquium.
Oratio jnaeparatoria eadem est, quae sólita est fieri.
Primum praeambulum est adducere historiam, quae continet in se
treis binarios nomines, quorum vnusquisque sua industria acq iisiuit
decem millia scuta non puro ac debito amore Domini Dei, sed per
astutias humanas ac fallacias ', amore cupiditatis adinuentas; et vult
quilibet saluari et inuenire in pace Dominum Deum nostrum. expel-
iendo a se grauitatem et obstaculum affectionis circa rem acquisitam.
Secundum praeambulum, compositio loci, cpiae ad jtraesens erit
considerare me ipsum stantem coram Domino Deo nostro et sanctis
suis desiderantem cognoscere id quod erit gratius diuinae suae vo-
luntati.
Tertium |)raeambulum est petere quod voló; quod ad praesens erit
:i /'í /'í/j-legationcni. — b Re milla deísta, imposilum est ¡us stipra gis. /// sil magis vel
majus; ad aliud magis dicebat pi ins \ 'c: nia^'is ad aliud Ftt.
1 Hae íallaciae hujusmodi fuerint oportet, quibus justítía, quam commutatívam \i>-
cant, laesa non sit. Secus, ut alia omíttamus, non ayendum esset de inordinato affectu
expeliendo, quod unum agitur hoc loco, sed de pet unia reslituenda.
ExERcrriÁ — Textvs vaticaxus, Regina fyo
pctere gratiam eligendí id, quod magis erit ad gloriam diuinac maic-
statis ct salutis animae meac.
Primum punctum est considerare quomodo primas binarius uclit
expeliere affectum, quem ad reiri acquisitam habet, vt inueniat in pace
Dominum Deum nostrum, et possit sainad; nec lamen applicat media
usque ad horam raortis.
Secundum punctum erit considerare quomodo secundus binarius
velit expeliese affectum, sed ita vult expeliere, ut retineat rem acquisí-
tam; ita quod eo veniat Deus, vbi vult ipse, nec deliberat relinquere
rem illam acquisitam, ut ad Deum tendat, 30 etiamsi esset pro tilo
melior status.
Tertium punctum erit considerare quomodo tertius binarius uull
expeliere affectum, sed ita vult expeliere, ut etiam non habeat affectio-
ncm retinendi rem acquisitam vel non retinendi; solum intendit vel
velle illam, vel nolle, secundum quod Deus illi magis inspirauerit per
aliqua signa interiora, mouendo nos semper ad maiora; uel secundum
quod illi magis visum fuerit pertinéfe ad laudem, gloriam et obsequium
diuinae maiestatis. Interim cogitet secum, quod omnia relinquit affectu,
huic rei máxime innitendo, non desiderare illam vel aliam rem quam-
piam, nisi mouerit ipsum seruitium Domini Dei nostri, ita quod deside-
rium inseruiendi Domino Deo moueat illum ad retinendum uel non re-
tinendum.
Colloquium. Fiant tria illa colloquia, quae facta sunt in praecedenti
duorum vexillorum contemplatione.
Dk electióne
Tres sunt modi electionís: primus est quando ipse Créator ostendit
se per suos effectus ad ipsam animam tam abundanter, ut ipsa anima
libere sequatur illud ostensum absque electióne scilicet sequar vel
non sequar, vt Paulus el apostoli; secundus, quando accipimus expe-
rientiam ratione consoladoras diuinae, vocantis ad se, et ratione desola-
tionis aduersarii remouentis a Deo, uel ab eo quod nobis ostensum est
a Deo. Voco consolationem, quando est in anima uolente Deo seruire
gaudium spirituale, fides in augmento et sic spes, chantas et feruor ;'.
Similiter quando animus eleuatur circa superiora ad ea amanda ac de-
sideranda, et máxime quando est cum abundantia laehrimarum. Voco
desolationem omne illud quod est contrarium consolationi, scilicet, tur-
;l Sequilar quo quidem oblilt.
1 Rectius dixisset «absque deliberatione, qua secum inquirat, sequar an non sequar».
Sed ut hispane utitur Ignatius vocibus 'deliberar, deliberación' pro «elegir, elección-,
sic habes hoc loco electionem pro deliberatione.
640
MONUMENTA IGXATIAXA
bationem contra gaudium, diffidentiam contra fidem, et sic quando mi-
nuitur :1 spes, feruor, chantas.
Tertius modus est, quando nos utimur nostris [potentiis] b natu-
ralibus libere absque ulla agitatione nec a bono nec a malo spiritu.
Et tune mere propter laudem Domini et salutem nostram absque aliqua
affectione inordinata eligimus hanc uel illam viam.
Quattuor regulae ad eligendum
Sunt quatuor regulae ad eligendum, quarum prima est, quando
causa electionis est ipse amor Dei et c amor salutis animae, ita quod
nihil me moueat nisi amor Dei.
Secunda respicere aliquem in aliqua regione, in cuius saluationc
esset mea saluatio, et in cuius perfectione esset mea perfectio, et in
cuius damnatione esset mea damnatio; et respiciendo experientiam,
quam habuit in secunda electione, quid illi dicerem, seu quod consi-
lium darem illi ad accipiendum vnum uel alium statum; ct idem nunc
ego sequar.
Tertia: in articulo mortis uenturae quid uellem me tune fecisse, et
nunc idem faciam.
Quarta: in die iudicii quum essem coram Christo, quid uellem tune,
me fecisse nunc.
30v Humilitatis tres sunt gradus
Primus est ad necessitatem salutis, scilicet, quod pro toto mundo
non committerem vnum peccatum moríale contra legem Domini.
Secundus est perfectior, scilicet, quando ego sum indifferens ad
omnia siue honores siue opprobria; et cum hoc non committerem vnum
peccatum veniale pro toto mundo.
Tertius est includens primum et secundum gradum et cum hoc
affectatur magis, vt similis sit Christo, in opprobriis, in iniuriis, in pau-
pertate actuali; etc., si Dominus velit vocare.
Regula obseruaxda m desolatione
In desolatione nunquam faciamus d mutationem, sed manebimus
constanter in eo proposito seu determinatione, in qua eramus ante
talem desolationem quum in ipsa desolatione máxime vigeant cogita-
tiones a daemone.
:l Htáe v. subducta ¿inca, supra scripíum est verbum deest; at minuitur melius respon-
deré videtur mentí S. Ignatii. Cf. supra, pp.j/6, j/7. — b Siippletum ex Ve. et Fa.—C Se-
qtiitur causa oblitt. — d Imposuit e supra secundum a, ut alterutrum eligas, faciemus ve/
faciamus; sub littera a sunt dúo paneta.
Exercitia — Textus vaticanus, Regina
641
Item alia de electione
Aliqua sunt sub electione immutabili, de quibus non est eligen-
dum 1, ut matrimonium, sacerdotium. Sed tantum est respiciendum si
fecerunt electionem suam per primum vel secundum uel tertium mo-
dum electionis, vel per alium modum rectum. Quod si non fecerunt,
est poenitendum, et agere oportet bonam vitam in eo statu, in quo est.
Sunt alia sub electione mutabili, de quibus est eligendum, verbi
gratia habere diuitias uel paupertatem, quum aliquis non est alligatus;
habere beneficium vel non habere, habere officium uel non habere.
Vocatio Dei est simplicissima absque mistione alicuius sensualitatis
uel desiderii mundani. Electio vero quandoque a recta quandoque b
obliqua seu mista cum quibusdam desideriis mimdanis. Vnde non
omnis vxoratus est vocatus a Deo, quum plurimi vxorentur propter
diuitias, sensualitatem, etc., magis quam propter meram laudem Dei.
31 Contemplationes de passione,
et prima a bethania usque ad coenaculum inclusiue
Hec potcsi fieri quum itur cubitum.
Oratio praeparatoria est illa sólita.
2. Historia, scilicet, quomodo a Bethania Dominus miserit dúos
discípulos et omnia, quae contigerunt in coenaculo.
3. Compositio loci, seu uidere locum, scilicet, iter et ipsum coena-
culum.
4. Petere quod voló, scilicet, dolorem, lachrimas et confirmationem
mei status.
In corpore meditationis
1. Videre personas, tam bonas quam malas.
2. Videre quid loquantur, tam boni quam mali.
3. Videre quid faciant, tam boni quam mali.
Et postea ex vnoquoque istorum exhaurire aliquem fructum.
4. Quomodo humanitas patitur, et propter nostra peccata.
5. Quomodo Diuinitas absconditur, cum posset vlcisci.
Secunda meditatio
Haec potest fieri media nocie.
A coena usque ad hortum inclusiue.
a Sequitur bona oblitt. — b Sequitur mista oblitt.
1 Cum vitae genus immutabile sis amplexus, electioni alius generis vitae jam non
est locus.
Mohum. Ionat.— Series II. \\
642
MON 1 1 M ENTA I GN ATI ANA
Tertia, yu ae potest fieri summo mane
Ab horto usque ad domum Caiphae inclusiue cura ómnibus ibidem
geslis.
QüARTA ANTE PRANDIVM HACIENDA
A domo Caiphae usque ad domum Pilati, et deinde Herodis in-
clusiue.
Quinta post prandium
A domo Herodis usque ad domum Pilati, et inde usque ad montem
Caluariae cum ómnibus, quae ibi contigerunt usque ad emissionem spi-
ritus Christi, quem sic relinques mortuum in cruce.
Sexta, ves per i
Contemplan poteris depositionem corporis Christi de cruce et se-
pulturam eius ac reditum Mariae cum Joanne in Hierusalem.
31 V DE RESURRECTIONI
Oratio praeparatoria consueta.
Historia: incipiendo ab exhalatione animae Christi vsque ad inferos
et sepulchrum et apparitionem Matri suae. Et hic considera quomodo
Christi anima ceu quaedam alba avis magna evolaverit, alias serum co-
mí tes d ii ce ns.
3. Yidere locum, scilicet, infernum, sepulchrum et domum Matris.
4. Petere gaudium et laetitiam cum Christo de suo gandió.
5. Videre personas, quid loquantur, et quid faciant.
Quomodo est visitans, ut solet amicus amicos.
Quomodo gaudet humanitas.
Quomodo apparet Diuinitas per suos effectus.
Colloquium cum Christo. ut sit mea consolatio, meum gaudium, ne
vlla alia re gaudcam.
32 De oratione
Tres sunt modi orandi.
Primus autem magis est ad emendationem vitae quam ad fonuan-
dum modum orandi. Hic modus ómnibus ctiam itliteratis conuenit.
Oratio praeparatoria, et simul fiat petitio, scilicet, petendo gratiam,
ut possim cognoscere in quibus deficio circa mandata Domini. Similiter
et gratiam vt ea in ómnibus adimpleam.
Pósito ante oculos primo mandato, diliges Dominum Deum
ExERCtriA — Textos vaticanus, Kkgina 643
tuum ', etc., att dilexerim Dewn super omitid propio- se, et proximum
proplcr Deutn, manebo in consideratione eius j)er spacium trium Pater
noster ct Aue Maria. Et si inuencro culpam, petam veniam, et dicam
Pater noster. Eumdem modum procedendi habebo in ómnibus prae-
ceptís. Aduertendo tanien quod in his praeceptis, in (luibusnon inuenio
tam malum habitum, non oportet tamdin manere quam in aliis, in qui-
bus saepe deficio. In fine :i faciam colloquium iuxta subiectam mate-
riam.
Eumdem ordinem habebo circa praeeepta Ecelesiae, peccata mor-
talia, potentias animae, sensus corporaleis.
Nota. Si ante oculos accipiam ad b imitationem Christi circa poten-
tias animae et circa quinqué sensus corporaleis; dicam (Anima Christi)
loco Pater noster; sin ad imitationem Dominae nostrac, dicam Ave
Maria.
Secundus orandi modus est contemplando in vnoquoquc verbo;
scilicet, post orationem praeparatoriam, manebo per vnam horam in
ipso solo Pater noster, ad hunc modum: quando dico (Pater) afferam
comparationes, considerando officium palris ct charitatcm Lilis Patris,
qtti proprio Filio non pepercit*, etc., et synonyma, quantum animus pot-
erit habere gustum sen solatium spirituate. Hoc idem faciam super
secundum verbum, scilicet Noster. Et sic consequenter de aliis. Finita
autem hora, dicam Aue Maria, Anima Christi et Salue Regina, sólito
more.
Alia vero vice dicam (Aue Maria) contemplando ad eumdem mo-
dum. Postea vero alias orationés sequenteis sólito modo. Alia die Salue
Regina contemplando, et sic alias orationés sólito modo.
Aduertendum quod si mansero in primo verbo, Pater noster, et af-
ferendo c synonyma, comparationes, invenero dulcedinem seu gaudium
spirituale; non transibo vlterius contemplando; sed finita hora, perfi-
ciam Pater noster et alias orationés more sólito. Et alia die incipiam a
secundo verbo contemplan, et deinceps a tertio ac quarto; quotidie ta-
men incipiam a Pater percurrens usque ad dictionem, supra quam fa-
cturus sum contemplationem. Idem modus in aliis orationibus est ob-
seruandus.
Tertius modus orandi est mentaliter per certum ordinem secundum
anhelitum.
In primis fiat oratio praeparatoria.
Deinde Ínter anhelitum et anhelitum, dicam vnum verbum, videlicet,
Aue, et cogitabo quattuor, si ])Otero, scilicet, significationem verbi, per-
a Sequitur omnhim mandatorum oblitt. — 1> Praepositio ad Me el paulo posí indfliir rssr
tlelenda, ut sententia grammatíce constet. — c Etnend. tx inueniendo.
1 Deut., VI, 5; Matth., XXII, 37; Maiu ., XU. ío.
« Rom., VID, 32.
644
MONUMENTA IGNATIANA
sonam quam alloquor, me ipsum indignum et distantiam loci 1 inter
ipsam et me. Sed quia omnia quattuor non possumus in tam paruo tem-
pore complecti, semper aduertam ad significationem verbi. Et per
eumdem ordinem faciam per reliqua verba orationis. Post finitum Ave
Maria seu Pater noster, dicam alias orationes sólito modo. Alia vice di-
cam per anhelitum Pater noster, et reliquas orationes more sólito. Et sic
deinceps.
Adiuuat máxime, quando volumus dicere Aue Maria, faceré prius
aliquod parvum colloquium cum Beata Virgine, paucis exponendo quod
volumus.
Itidem faciendum ante quamcumque aliam orationem, siue ad Pa-
trem, siue ad Filium.
32v Quid faciendum post exercitia ad conseruandum se ipsum
Fiat per vnum mensem examen bis in die. Item octauo quoque die
laicus confiteatur et accipiat eucharistiam; sacerdos saltem bis in he-
bdomade celebret.
Contemplationes item fiant quotidie per vnam horam, scilicet, per
mediam partem orando, et per mediam contemplando. Et contemplan
possumus duobus modis: primum perilla mysteria Christi relicta, vide-
licet, circumcisionem, baptisimun, magorum adoralioncm, praesentalio-
ncm in templo, iransfigurationcm etc.
Secundo: die veneris de passione; sabbato de Domina nostra, vel
aliquando de descensu ad inferos; dominico de resurrectione; die lunae
de ascensione; die martis de adventu Spiritus Sancti, vel de gloria
beatorum; die mercurii de inferno et poenis damnatorum; die jouis de
iudicio vniuersali, vel aliquando de coena Domini aut de prodüione
Judae.
In fine fiat semper aliquod colloquium.
Praecipuum est ad conseruationem et ad augmentum spiritualium
acquisitorum, accipere conversationes símiles ad suum propositum seu
deliberationem, eligendo meliores ac magis spirituales, et a contradi-
centibus recedendo.
33 De discretione spirituum
Dupliciter consolatur anima: primo modo, solum ex Deo, sine causa;
secundo modo, cum causa. Et hoc modo poterit consolari ex Deo et ex
bono angelo et ex malo angelo.
Intelligo sine causa, sine aliqua praeuia dispositione seu cogitatione;
1 Intelligc «altitudinem cjus qui oratur, et ¡nferioritatem mei ipsius orantis>, id quod
est in Ve.
Exercitia — Textus vaticanus, Regina
645
et ad hoc requiritur potentia infinita. Cum causa intelligo consolaría
cum aliqua praeuia dispositione, cogitatione seu locutione; ct hoc modo
poterit consolad tam ex Deo quam a bono angelo, et tam a malo angelo
quam a quocumque homine.
Igitur quando cum vno proposito in electione circa vnam materiam
proueniunt consolationes, et non econtra, et postea circa aliam mate-
riam diuersam in vno proposito ueniunt consolationes et non econtra;
non est inferendum, scilicet, si primae consolationes sunt a Deo, etiam
secundae.
Prima ratio: aliquae sunt consolationes sine causa, aliquae vero cum
causa.
Secunda ratio: quando aliquis est in vna uoluntate a, scilicet, ha-
bendi 1 b, idque ex habitu, et postea aduenit consolatio sine causa ad
contrariara partem, ad extinguendum primum propositum, non poterit
esse nisi a Deo. Quando autem venit consolatio cura lachrimis confor-
miter ad illud quod est in mea uoluntate vel in habitu, sufficit causare
illam consolationem siue bonus siue malus spiritus.
34 Examen particulare et quotidianum; continet in se tria témpora;
bis quotidie faciendum c
Primum tempus est matutinum, in quo quum primum quis surre-
xerit, debet proponere, se diligenter cauturum peccatum particulare
seu defectum, quem corrigere et emendare cupit.
Secundum tempus est pomeridianum, in quo petet a Domino nostro
id quod cupit, nempe gratiam ad hoc ut recordetur quoties illud par-
ticulare peccatum uel defectum incurrerit, et ad id deinceps corrigen-
dum; et consequenter faciet primum examen, exigens ab anima sua ra-
tionem de re proposita et particulari, quam corrigere et emendare vult,
discurrens de hora in horam, seu de tempore in tempus, incipiens ab
hora qua surrexit, usque ad horam praesentis examinis; et pungat in
prima linea subsequentis figurae tot puncta quot d in illud peccatum
particulare seu defectum incurrerit. Et postea proponat de nouo cor-
rectionem usque ad secundum examen faciendum.
Tertium tempus est post coenam, in quo fiet secundum examen,
discurrendo etiam de hora in horam incipiens e a primo examine usque
ad secundum praesens, et pungat in secunda linea praedictae figurae
tot puncta, quoties inciderit in id peccatum seu particularem defectum.
a Sequitur et ex habitu ven[it] oblitt. — •> Sequitur uel non habendi oblitt. — c Sic cor-
reximus ex Ve et Fa.; facienda ms. — d pro quot corrige aut quoties ex Ve., aut quot vl-
cibus ex Fa. — e Sic etiam in Ve., pro incipiendo.
Possidendi bona temporalia vel beneficium, etc.
646
MONUMENTA IgNATIANA
Sequuntur quattuor additiones ad citius tollendum illud peccatum
seu defectum ielum, quem abolere volumus
Prima additio: quoties homo incidit in illud peccatum seu defectum,
a quo abstinere cupit, admoueat pectori manum, et doleat quod ceci-
derit; quod quidem etiam potest fieri coram multis sine hoc quod sen-
tiant quid fecerit.
Secunda additio: cum superiores virgulae a significent primum exa-
men et inferiores b secundum, respiciat noctu si est aliqua correctio in
secunda linea plus quam in prima, hoc est in secundo examine plus
quam in primo.
Tertia est conferre secundum diem cum primo, hoc est dúo exa-
mina praesentis diei cum duobus praecedentis, et respicere si in dies
se corrigit.
Ouarta additio est conferre vnam hebdomadem cum alia et respi-
cere, si se in praesenti hebdómada correxerit respectu primae praeter-
itae.
Adnotandum quod prima figura maiuscula, Linea loHgiuscula, quae
sequitur, significat diem dominicum; secunda minor diem lunae; tertia
diem martis, et sic consequenter de aliis.
d. m
L. II
M.
Mer.
Jo.
Ven.
Sab.
55 v Aniui iONES 1
Sequuntur additiones, quibus commodius fiant exercitia, et melius
obtineatur id, quod quis desiderat.
Prima additio est, post cubitum ante quam dormiré incipiam, per
spacium aliquod cogitabo, qua hora debeam surgere, et ad quid facien-
dum, reuocando ad memoriam exercitium, quod sum facturus.
Secunda est, quum expcrrectus fuero, non daré locum extrañéis
cogitationibus, sed statim aduertere ad id, quod contemplaturus sum in
a Linea subducta est -¡erbis prima linea, scriptum supra superiores virgulae.— b l'rius
secunda.
1 Vide dieta in Prae) 'alione, supra, p.570.
Exercitia — Textus vatkanus, Regina
primo exercitio mcdiae noctis, prouocando me ad erubescentiam el
confusionem ob tam multa pcccata mea, et adducendo exempla, ueluti
si nobilis quispiam esset coram rege suo et vniuersa eius curia, eru-
bescens ct confusus, quod regem nimium offenderit, a quo prius multa
dona et gratias acceperat. Símiliter in secundo exercitio, videndo me
gravcm peccatorem, et considerando me quasi reum catenis ligatum, et
euntem ut compaream in conspectu summi et aeterni iudicis, conside-
rando quomodo rci carceribus et catenis detenti et morte digni, appa-
rent coram temporali iudice. Et has cogitationes vel símiles secundum
materiam subiectam, versabo, interina dum induor.
Tertia: vno ucl duobus passibus ante Locum, in quo contcmplaturus
sum, stabo spacio vnius Pater noster et Aue Maria; et eleuata sursum
mente, considerando quod Dominus noster cuín tota sua curia caelesti,
me respicit, et faciam coram eo genuflexionem quamdam seu humilia-
tionem.
5. Quarta a. Quinta. Post finitum exercitium, per quartam horae
uel sedens uel deambulan s, respiciam qualiter me habuerim in contem-
platione; et si male, respiciam causam unde procedit, et dolebo, et
proponam emendationem in futuro. Si bene, agam Peo gratias, et
deinceps eodem modo contemplationem faciam.
6. Quinta. Non cogitare de rebus laetis, ut de gloria et resurre-
ctione, natiuitate et caet. Ouia ad sentiendum poenam, dolorem uel lachri-
mas de peccatis nostris impedit quaeuis consideratio solatii et laetitiae.
Sed plus prodest proponere coram me velle doleré et poenam sentiré,
reducendo ad memoriam mortem vel iudicium vel damnatorum poenas.
7. Sexta est fugere claritatem ad eumdem finem, ut magis possim
doleré et tristari, dolendo talia peccata commisisse, claudendo fene-
stras et ianuas, interea dum fuero in cubículo, nisi excepto tempore
recitandi officium, legendi, et sumendi cibum.
8. Séptima est cohibere risum, et non proferre verba risum prouo-
cantia.
9. Octaua est cohibere uisum, ne respiciat faciem alterius, nisi quum
primum eum salutat vel dicit ei vale.
4. Quarta. [Initium contemplationis debes faceré] b quandoque
genibus flexis quandoque prostratus, supinus, sedens, stans eleuatis
oculis et extensis brachiis, mutando interim locum, si quis non invenit
quod quaerit. In hoc tamen dúo sunt respicienda: primum, si inuenero
quod voló, genibus flexis, non mutabo locum vlterius ex necessitate;
a Haec est quinta additio; ideo interjecit quinta deleto v. nona; signum 5 addidit in
margine, ubi etiam est signum 9 non deletum, nec delevit quarta. Quae additio deinde
dicitur quinta, est sexta et sic deinceps usque ad octavam, quae nona est. Post harte posuit
quartam, ut infra. /taque discrepan! bíter se numerorum nomina et signa. — b 4
praeced. supplemus ex Ve.; haec vel similia sententia ipsa requirit.
648
MONUMENTA IGNATIANA
alterum, in quocumque puncto contemplationis inuenero quod voló,
non quaeram aliud punctum ex necessitate.
56 POEN ITENTIA
Decima. Poenitentia est dúplex: interna et externa. Interna est
Aere, peccata, et flenda non committere, seu propositum ñrmum non
peccandi habere.
Externa est fructus internae poenitentiae, seu satisfactio peccato-
rum. Tripliciter máxime fit poenitentia externa. Primo circa cibum et
potum; quando tamen remouemus superfluum, non est poenitentia, sed
temperantia. Cum vero remouemus aliquid a conueniente necessitate,
tune est poenitentia; et quanto plus remouemus, tanto maior est poeni-
tentia ac melior, vbi tamen non veniatur ad corruptionem subiecti nec
ad notabilem infirmitatem. Secundo circa lectum et alia, quae pertinent
ad dormiendum, habentes eamdem rationem. Tertio circa mortificatio-
nem ac castigationem corporis, et fit per ieiunia, cilicia et flagellatio-
nem, seruato eodem ordine; tamen circa flagella magis laudatur chorda
tenuis aut corium, quo inferatur dolor, non infirmitas.
Praeterea triplici de causa fit poenitentia: prima propter satisfactio-
nem peccatorum; secunda, propter abnegationem sui ipsius; tertia, ad
inueniendum aliquod donum vel solutionem alicuius dubii.
III
APOLOGIAE EXERCITIORUM ANTIQUAE
1
P. HIERONYMUS NATALIS P. ANTONIO ARAOZIO
CORDUBA, MENSE JANUARIO 1554 *
Ait se pro officio a P. Ignatío sibi injuncto in Exercitiis instiluioque Societatis
dcfendendis anctoritatem Scdis apostolícete, a qua haec approbata sunt, vindi-
caturum csse.
JHS
Hieronymus Natalis, Societatis Jesu in Hispaniis commissarius ge-
neralis.
Rdo. Patri in Christo Antonio Araoz, eiusdem Societatis inHispania
prouinciali, salutem in Jesu X.° sempiternam.
Quandoquidem intelleximus esse in istis regionibus, qui in nostris
exercitiis spiritualibus dubitare incipiant atque instituto, quod facile
nobis persuaden non potest, viros plañe doctos ac veré christianos ea
reuocare in dubium posse, quae sancita sacrosanctae sedis auctoritate
ac confirmata sunt, vbi praesertim de rebus, quae ad fidem ac bonos
mores pertinent, per primarios sedis apostolicae magistratus, examine
ac disquisitione facta, legitime definitum est; zelantes zelauimus 2 pro
auctoritate ac magestate primae ac omnium ecclesiarum magistrae
sanctae sedis romanae. Quis nobis tribuat vt pro huius defensione
atque auctoritate superimpendamur? Qua in re diuini consilii suspici-
mus ac veneramur misterium: vbi erat futurum in Hispania vt de exer-
citiis atque instituto dubitaretur ab externis, iam ante nouem menses
missit Rdus. noster in Christo P. Ignatius comissarium suum 3, etsi
1 Ex apographo coaevo, in Cod. Rom. II, i f., n. LXII. De hac epístola dicit Natalis
ipse in suis ephemeridibus: «Hic [Cordubae] intellexi ex literis Araoz et P. Francisci
delata csse exercitia apud inquisitores. Scripsi ad Araoz acrem epistolam , quam
posset exhibere legendam quibus vellet. Illa epístola id agebat, nos exercitia esse de-
fensuros, non iam vt nostra, sed vt a Sede apostólica confirmata». Epist. P. Na-
dal, II, 21.
2 Cf. IU Reg., IX, io.
8 Hieronymum ipsum Natalem. Cf. Epist. P. Nadal, I, vin.
iloNI'M EN TA IGN Al I A NA
prorsus eo muñere indignum, plena facúltate, qui exercitia interprete-
tur ac constitutiones declaret; det rationem de ca, quae in nobis est, re-
ligionis gratia, per apostolicam sanctam sedem romanam approbata ac
confirmata; nostros in eó sensu, quem semper habuerunt, confirmet ac
instruat. Quod hactenus, Christo Jesu duce, egimus in domibus Socie-
tatis ac collegiis Portugalliae, atque in hoc collegio cordubensi agimus,
idem acturi in reliquis domibus ac collegiis Hispaniarum, eodem Jesu
Christo propitio.
Tametsi hactenus pacata omnia inuenimus, tantum vero consensum
omnium ordinum in recipienda atque amplificanda Societate, tantam
charitatem ac deuotionem ad institutum, vt solum hoc nobis fuerit cu-
randum, quac aliis ingerere difficultatem possent, ea nostris loca expo-
nere, indicare quac vitio typographi ex archetypo sunt restituenda; in
reliquis, quae manu sunt conscripta, examinare, ac corrigere, si quid
per varias scriptorum manus variatum est.
Spero igitur in Christo Jesu, hac ratione visitatis ac confirmatis reli-
quis domibus ac collegiis Hispaniae, nihil preterea nobis futurum ne-
gotii, tametsi parati semper simus ad propugnandam sacrosanctam
sedem apostolicam, cuius auctoritate omnia nostra instituta confirmata
atque approbata sunt.
Datis Cordubae in collegio Societatis. Januarii MDLIIII.
Conseruus et frater in Christo,
HlEROXYMUS NATALIS,
comissarius qui supra.
In principio epistolac. Sobre los Exercicios. Via 2.a
2
P. EMMANUEL LÓPEZ P. HIEROXYMO NADAL
EXEUNTE ANNO 1 5 53 VEL INEUNTE 1554 '
Adversarios quosdam Societatis in Excrcitiis insectandis Societatem pcrere. Quos
Exercitiorum locos illi improben t.
*
Ihs
Pax Christi. Acá hemos entendido que el enemigo nuestro no deja
de procurar de hazer de las que suele, máxime en buscar ocasión para
contraminar, si pudiese, esta casita de la Compañía. Los tiros son a los
exercigios impresos, y en ellos piensan achacarnos que rauiamos: glo-
ria al Señor, que él nos librará. Ay sospecha, según las señales que se
1 Ex autographo (?) in Cod. Vatic. 4., 1 f., n. 8. Vide supra, p.573.
Apológiai Exkrci piorum antiquae
651
muestran, que los condes ', por lo que ellos se saben, querunt ocasio-
nes ut recedam a ab amicis b, y por grande y muy familiar han tenido
al I'. Mancio -, y entre- ellos han tratado y detratado de cosas de los
exercitios, poniéndoles ruin nombre. Después que lo hemos entendido
acudimos a Mancio a ver qué era; y, después de averie hablado por
dos vezes, hanos dado pasos, señalados en los exergigios, que sonavan a
su parecer mal '.
El uno, de que es de hazer caso alguno, es vicio de stampa, y es en
la penúltima hoja y regla 14, en donde dize: Etiam si plañe comper-
tum definitumque esset, ha de dezir sit, porque en romance dice: dado
que sea mucha verdad *.
Otros lugares ay señalados, que si uviere tiempo los escriuiera
a V. R., para que los comunicara con personas que puedan a su tiempo
dar su uoto. Y este trabajo a de tomar V. R. en tener comunicados los
exergigios a personas tales, que sus letras y autoridad pueda hazer fe a
los que no entienden. Essos serán otros dineros 5, y V. R. lo tenga en
cuidado. Lo que es vicio de stampa se encomiende 0 allá.
Tanbién nos calumnian el Presupuesto, en lo que dice que hemos
de estar indiferentes a las criaturas, diciendo esto es malo ü. Y en las
reglas que están luego acabados los misterios de la resurrectión, la ter-
cera que empieca: Quod spiritualis, lo que dice al fin: nisi propter
ipsum potest diligere; y en el del amor de Dios, lo que dize que Deus
habet se ad modum laborantis.
El arcobispo 7 digen que trata de esto todo, e yo con mi simplici-
dad he hallado en manos de Mangio los exergigios que se mostraron en
días pasados al argobispo y él nos los hizo perdidizos, que es señal que
todos hazen vna masa.
Agora están los condes en Toledo 8: harán consejo de tres; sed etiam
funiculum triplicem Dominus fortis rumpet °. Yo creo que los celos del
a Sic; legendum videtur recedant. — b Obscurum utrum scriptum sil amicis an amico. —
c Sic pro enmiende (?).
1 Comités melitenses, Didacus Hurtado de Mendoza ejusque uxor. Cf. Epist. P. Na-
dal, I, 252.
' Fr. Paschalis Mancio, O. P., vulgo Magister Mancius appellatus.
3 Haec videntur eadem esse, quae narrat Araozius, Epist. P. Nadal, I, 212.
4 Vide Prolegomena, pp. 154-158.
5 Subsidia sive opes generis sublimioris, ideoque diversae a pecuniis, quas pro col-
legio romano Xatalis conquirebat. Cf. Epist. P. Nadal, I, vm.
• Non in «Prosupuesto» haec sunt, sed post illud. in «Principio y fundamento», su-
pra, p. 250.
7 Joannes Siliceus, archiepiscopus toletanus. Cf. Astráin, Historia de la Compañía de
Jesús, I, 375-379.
6 Idem ait Araozius, Epist. P. Nadal, I, 214.
• Cf. Eccle., IV, 12.
652
MONUMENTA IGNATIANA
señor Ruygómez 1 mueven todas estas tempestades contra nosotros;
pero el Señor las amansará.
Summa de los lugares que han notado en los exergigios
En la primera hoja ?: Pastoralis officii cura etc. Dilectus filius Igna-
tius de Loyola a praepositus generalis Societatis Jesu; que dizen que
es esto como blasfemia.
A la quinta hoja, en la cara que empieca: Haec documenta, se nota
lo que dice, que non tam b a libris quam ab unctione, y lo que dize: ab
idiomate hispánico; y lo que dige: constat non eo animo, etc.
A las ocho hojas a lo que dize: tempus triginta dierum.
A las diez hojas, regla undécima, lo que dige: expedit nescire etc.;
y lo que abajo en la duodécima regla dige : debeat unius horae
tempus.
A las onze hojas, en regla décimaquinta: non alterum c debet im-
peliere, etc.
A las hojas diez y seis, en el fundamento *, lo que dize: oporteat per
effectum, ex Dei amore, etc.; y lo que dize: persentiscere in se ipso
\_quod\ quidquid affectionis, etc.
A las hojas setenta y dos d, que es en la consideragión para alcangar
amor de Dios 5, lo que dize: operantem et laborantem quoddammodo.
A las hojas nouenta y ocho e, la regla tergera °, lo que dige: nisi
propter ipsum potest diligere.
A las hojas ciento y doze 1 , que es la penúltima, lo que dice en la
décima quarta regula: Etiam si plañe compertum deffinitumque esset,
etcétera.
Esto es de lo que paresce que se avía de hazer más caso; pero véese
ser vicio de stampa, pues en los exergigios de romange dige: dado
a Layóla ms. — b no tan ms. — c altero ms. — d Sic pro setenta y una; id est in pag. 141.
— • Dicere debuil noventa y siete, pag. iqj.
1 Rodericus Gómez de Silva, de quo multa in Momtm. fgnat., ser. i." V-XII, sub no-
mine Gómez, in vol. V, Gomes. Cf. etiam Chron. Po., III, 337, a n. 748, et Araoz in
Epist. P. Nadal, I, 212.
2 Citantur folia editionis romanae anni 1548, recte plerumque, non numerato fol. I,
in quo est titulus. In hac autem editione nec folia nec paginae numeris signatae sunt, ut
videre est infla, in Bibliographia Vulgalae versionis, nn. I et 54.
3 In fine annotationis quartae, supra, p. 228.
' Fundamcntum est in ff. 15-1C; quae autem hic dicuntur, non in Fundamento sunt,
sed in co (iui dicitur «Modus posterior bene eligendi», fol. 57, pag. 113, hic, supra,
p. 38G. Cf. monumentum, infra, sub n. 5 positum: videbis, hic esse omissum locum
quemdam ab adversariis reprehensum; unde forte etiam conjicies hanc et illam colle-
ctionem cognatas inter se esse.
6 In tertio puncto, supra, p. 432.
4 Inter regulas ad spiritus discernendos in prima hebdomade, supra, p, 514.
' Pag. 223; hic. supra, p. 558.
Apologiae Exercitiorum antiquae
653
que -sea mucha verdad; de manera que en lugar de esset avía de es-
tar: s¡t.
3
DOCTOR BARTHOLOMAEUS DE TORRES
DEFENDIT IGNATIANA EXERCITIA
2 Januarii 1554 1
Miratur quod quidatn Exercitia ignatiana reprehendant, postquam per Sum-
mum Pontifican approbata sunt; est cnim, inquit, doctrina calholica, non posse
Papam errare in rebus qicae ad fidem, mores et sacramenta pertinent, — Bla-
sphemiam non csse, quod Ignatius praepositus gencralis Societatis Jesu appelle-
tur. — Quod si dúo, alter homo privatus, alter Summus Ponti/cx, diligentiam
ad/iibuerint in Excrcitiis examinandis, non esse ambigendum utrius judicium
amplectcndum sit — Percurrit deinde locos nonnullos, quos adversara sugilla-
bant, cosque explicat et defendit; sunt autem loci, in quibus agitur de origine
Exercitiorum ac de libcllo in vulgus non communicando; item ubi traduntur
mónita el praecepta circa tempus exercitiis et orationi tribuendum et circa
modum agendi ctan eo qui se exercet; denique ubi agitur de indifferentia, de
electione generis vitae ex Dci amore, de actione Dei, de amore Dci et rerum
creatarum, de praedestinatione.
f
Jhs
DOCTORIS TORRENSIS, QUI FUIT CaNARIAE EPISCOPUS,
APOLOGIA PRO EXERCITIIS a
Primum omniuni miror admodum de his, qui audent latrare contra
exercitia sanctissimae Societatis Jesu, postquam omnia et singula in eis
contenta autoritate summi pontificis sunt approbata, vt patet in appro-
batior.e Pauli 3.1 qua approbauit praedicta exercitia, quae habetur in
principio et fronte libri exercitiorum. Verba summi pontificis sunt:
exercitia praedicta , ac omnia et singula in eis contenta autoritate
praedicta tenore praesentium ex certa scientia nostra approbamus, col-
laudamus, ac praesentis scripti patrocinio communimus, etc. Ergo qui
dicit esse errorem aliquem contentum in exercitiis certe lutheranus
est, postquam dicit summum pontificem errasse, et per consequens
a Hunc litulum exaravit P. Natalis.
1 Ex apographo coaevo, Natalis manu annotato, in Cod. Vatic. 2, ff. 54-631". Integrum
fere f. 54 latine, caetera interdum latine, máxima ex parte hispane scripta sunt. Com-
pilara vocabula perperam scripta sunt in hoc monumento, v. g. missit, preterea, crea-
ture, persone, comissarius, suficiens, afectus, atribuatur, equaliter, impresa, aprehen-
deré, equilibrio, estercora, calumniant (arch. pro calumniantur) et alia, quae prudens
lector facile emendare poterit. Ea tantum fere corrigimus, quae sensum obscuriorem
reddunt; tune vero lectorem monemus.
'"'54
Monl'mün n a Lgnai lana
posse errare in his quae pertinent a ad mores, sicut sunt exercitia,
praecipue quod summus pontifex, vt patet ex approbatione praedicta,
fecit inquisitionem et diligentem examinationem ante approbationem
illorum, et post factam talem diligentiam approbauit, non solum omnia,
sed singula, et ex certa scientia, vt patet in verbisdictis. Postquam ergo
praedicta exercitia et singula illorum sunt approbata per sedem aposto-
licam et per sanctam inquisitionem romanam, de qua credendum est
quod regitur consilio Spiritus Sancti, non erit fas dicere aliquem erro-
rem contineri in illis; sed si sunt aliqua in exercitiis, quae videantur
faceré durum quemdam sensum, oportet daré operam vt illa pie et chri-
stiane intelligamus, et non erit licitum asserere aliquod verbum conten-
tum in illis quod faciat sensum erroneum.
Item: haec est doctrina catholica, et oppositum est lutheranum; haec
inquam, est doctrina catholica, quod papa in his quae pertinent ad
fidem, mores et sacramenta, non potest errare, praecipue postquam
fecit suficientem diligentiam ad determinandam veritatem; quia alias
nihil certi possemus habere circa dubia grauissima, quae quotidie emer-
gunt in Ecclesia, si papa in praedictis posset errare. Sed ista exercitia
pertinent ad mores, vt euidens est. Ergo papa in determinatione illorum
non potest errare; praecipue quod fecit diligentem examinationem, vt
patet ex approbatione praedicta.
Ad i 11 nd, quod dicunt esse blasphemiam, quod magister Ignatius est
praepositus gencralis Societatis Jesu ', ego respondeo et retorqueo ar-
gumentum contra illos, et dico omnes huiusmodi asserentes et dicentes
illud esse blasphemiam, ipsos esse perniciosissimos blasphemos, nam
notant summum pontificem de blasphemia, qui quidem in approbatione,
quae habetur in principio libri vocat niagistrum Ignatium generalem
praepositum Societatis Jesu, et dicit ipsum constituisse Ignatium prae-
positum generalem Societatis Jesu *.
Yo quiero hazer contra ti, que murmuras de los exercicios, esta ra-
zón. Y pongamos que tú ayas hecho grande diligencia en saber si ay
error en los exercicios; yo te pregunto: después que tú as hecho grande
diligentia en saber si ay errores, dizes que los hallas; el papa a hecho
tanta y mayor diligentia que tú, como parece en la approbación, y dize
que ningún error halla en los exercicios. Dimc tú mismo: ¿a quién te
parece que tengo de creer más, a ti o al papa?
En la hoja quinta habentur haec verba: Haec documenta ac spiri-
;i pertinet »«. apogr. \
1 I loe nomine donatur Ignatius in litteris Pauli 111. i el quod quídam ajebant esse
quasi blasphemiam. Cf. supra, p. 652, ct Chron. Po., 111, 506.
* Summus l'ontifex vocat quidem Ignatium praepositum generalem Societatis Jesu
• per Xos in alma Urbe nostra erectae»; at non dicit constitutum esse a se Ignatium ejus-
dem Societatis praepositum generalem.
Apologías Exercitioru m antiquak
^55
tualia excrcitia, quae non tani a libris quam ab vnctione Sancti Spiri-
t ns ', etc. Caluniantur praedicti ista verba, et sine ratione. quidcm; nam
vera sapientia non tam [ectione quam oratione et contemplatione acqui-
ritur, et a Spiritu Sancto iafunditur, seeundüm illud: Si enim Dominus
voluerit, spiritu íntelligentiae repleuit tllum -'; et illud: vnctio docebit
vos de ómnibus 8.
Item: in eodem folio4 liabentur ista verba: non co animo impressa
esse vt passim in vulgus emanarent. Esto tanbién reprehenden, dftiendo
que, si los exercieios son buenos, ¿por qué no vendrán en manos de
todos? A esto digo yo, que es muy bien hecho que estos exercieios no
vengan en manos de todos, sino solamente a manos de aquellos que los
quieren hazer, porque la vtilidad y prouecho dcllos no está en leerlos
sino en hazerlos; y si viniesen a manos de todos, luego los menospre-
ciarían; y con dezir, los exercieios tengo en casa, ninguno los haría,
pensando que vastaua tenerlos en casa y leerlos, y ansí se perdería
grandíssimo prouecho que se haze en las ánimas acerca de muchos que
los hazen: et ideo aa carnalibus hominibus et animalibus, qui, seeun-
düm Apostolum, non sapiunt quae sunt spiritus Dei ", spiritualia non
aperte sunt communicanda; quapropter in Sacra Scriptura multa tra-
duntur figuraliter, quia non ómnibus omnia conveniunt; et ideo dicebat
Dominus Jesús discipulis suis: multa habeo vobis dicere, sed non pot-
estis portare modo". Item, in alio loco dicit : Nolite sanctum daré
canibus, nec mittatis margaritas ante porcos ne forte conculcent eas
|jedibus suis, et conuersi dirumpant vos 7. Vnde spiritualis doctrina
cum magna cautela est dispensanda, non equaliter, sed secundum pro-
]>ortionem; et ideo dicitur non eo animo impresa esse vt passim in vul-
gus emanarent.
En lo que dize en la 4.a regla R, primero: Solet tamen totum exer-
citiorum tempus triginta dierum aut circiter spatio concludi; esto tam-
bién calunian diziendo, que es superstitión ser treinta días: yo no sé qué
les mueve a dezir tal cosa; porque tanbién dirán que los treintanarios
Ilae? praepositio a uní hispana esl aut omútenda.
1 Ex praefatione Folanci in Vu., quam vide supra. p. 2iN.
5 ECCLI., XXXIX. S.
I Jo.. II, 27.
1 Ex hac et praecedenti citatione f. «juinti certum cst usuipasse Torrensem editio-
pem romanani Exercitiorum anni 1548, non conimbricensem anni 155.V illa enim habet
pracfationem, unde haec verba sumuntur, in f. 5. non numerato libri titulo; eonimbri-
censis vero ¡n f. s et f>, vel potius paginis (nam numerantur paginae) 12 et 13.
■ I C or.. II, 14.
'■ Jo., XVI, 12.
7 Matth.. VII, 6.
■ Quarta annotatio ex viginti primis. Sic deinde ¡ntellige, cum agitar de regulis
undécima, duodécima, deeimaquinta.
656
MONUMENTA IGNATIANA
cerrados *, que se dizen en treinta días y apruevala Iglesia, son supersti-
ción, lo qual es blasphemia. El hazer de los exercicios algún término a
de tener, porque no a de durar para siempre; pues dize Ignatio que se
suelen acabar los exercicios en treinta días.
En la regla XI. a están estas palabras : exercenti se in prima hebdó-
mada expedit nescire quid in secunda acturus sit. Dizen tanbién que
es superstición. Por cierto en esto sengañan, porque en razón natural
está hazerse así. Quanto a lo primero, para tomar más gusto el honbre
quando viniere a los exercicios de la segunda semana; como muchas
vezes toma más gusto el honbre en el manjar a quando antes no sabía
qué avía de comer. Y porque si juntamente pensase en los exercicios
de la segunda semana haziendo los de la primera, aprovecharía menos
en la primera; quia, pluribus intentus, minor est ad singula sensus: et
qui multa sequitur, nihil integre consequitur; sed vacuus et inanis relin-
quitur animus cura multa occupatus; et ideo oportet sigillatim viam
arripere et exercitia aprehenderé, quia virtus vnita fortior est ipsa di-
spersa, et cogitatio de agendis in 2.a hebdómada diverteret animum ab
exercendis in prima; et ideo non est superstitio, sed prudens cautela.
En la XIIa regla dize que, expendí debet vnius horae tempus in
oratione. Hoc insuper calumniant, et dicunt esse superstitionem. Reuera
huiusmodi signum est manifestum detractatores non esse deditos ora-
tioni; nam si incumberent illi, viderent manifesté, quod est necessarium
determinare tempus orationi, quia in spiritualibus exercitiis ipsa exer-
citia, et témpora in quibus sunt exercenda, debent esse ordinata et de-
terminata; nam indeterminata non sunt stabilia et praecisa determinatio
horae juvat animum ad mayorem euigilationem.
In XVa regula dicitur: Quod tradens exercitia non debet alterum
impeliere ad paupertatem etc. Hoc dicitur quia non ómnibus omnia
conueniunt, et posset fieri ut vni esset paupertas proficua, et alteri no-
ciua, sicut dicit Sapiens: diuitias et paupertates ne dederis mihi 2 etc.;
et oportet a Deo quaerere non quod sibi beneplacitum est, sed quod
Deo gratum est: ideo debet homo resignare suam voluntatem in Dei
beneplacitum, abnegans seipsum; et quia, si iste impelleretur ad istum
vel illum statum, posset decipi a proprio sensu vel consilio impel-
lentis, licet de se licitum sit et meritorium inducere ad religionem, sed
ad mayorem dispositionem diuinae gratiae recipiendae, dicit quod nihil
debet attendere, sed indifferenter praestolari cognitionem veritatis a
Deo, et status convenientis. Si enim attenderet istud vel illud, posset a
suo spiritu decipi, et tanquam proprietarius non esset ita idoneus ad
recipiendam gratiam Dei; sed manens in quodam equilibrio, absque
a mangar ms.
1 Triginta missas «gregorianas> significat, quae pro fideli vita functo ütantur.
» Prov., XXX, 8.
Apülogiae ExEucrnoRUM antiquae
057
proprio sensu, et ¡ncUnans se ad Dei beneplacitum • [per] gratie iníu-
sionem lit inagis idoneus, quia bonum est prestolari cum silentio salu-
tare Domini et ideo dicitur, Abacuc, 2.0: Super custodiam meam
stabo, et figam gradum super munitioneni; et contemplabor, ut videam
quid dicatur mihi *. Enpero, para mayor declaración desto, digo, lo
primero: que es lícito y muy meritorio, de sí hablando, persuadir y in-
duzir a vn honbre la perfectión euangélica, conviene a saber, el stndo
de la probeza b y religión: y esto dizen todos los doctores, y special-
mente Santo Tilomas, yes doctrina cathólica, y esto mismo claramente
dize Ignatio en la diclia regla: de manera que, quanto a esto, no ay que
caluniarle, pues expresamente lo dize.
Digo lo segundo, que se puede dar algún caso particular, en lo qual
sería mal inducir a vno a religión; y sería charidad en el tal caso par-
ticular persuadille que no entrase en religión: como si yo supiese cla-
ramente del que es vn hombre liviano, y auía de dar mal exemplo en la
religión.
Digo lo 3.0, que al que da los exercicios lícito es de sí persuadir y
aconsejar al que los toma que se meta en religión, y esto no lo niega el
P. Ignatio; porque no dize que el que da los exercicios haze mal en acon-
sejar que éntre en religión, sino dize que non debet impeliere eum ad
religionem; que quiere dezir que no le a de Torear e induzir con alguna
violentia a que entre en religión, sino dexarle en libertad 3.
Digo lo 4.'°, que en aquel caso, quando vno da los exercitios a
otro, aunque es bueno y lícito aconsejarle, quanto es de sí, que éntre
en religión, empero pro illo tune parece mejor no le persuadir, por de-
xarle en total libertad para que con mayor libertad eüja aquel stado a
que Nuestro Señor le inclinare, moviéndole interiormente su corazón,
como siempre mueve al que de su parte se dispone a hazer su volun-
tad. Y en esto no ponemos milagro ni reuelación ninguna; como al pe-
cador que se dispone por la contritión, y haze lo que en sí es para salir
del pecado, le mueve interiormente el corazón dándole su ayuda spe-
cial, sin hazer milagro ni otra reuelación. Y esto es lo que dize, que
tradens exercitia non debet impeliere, sed stare in quodam equilibrio.
Digo lo 5.0 que los que reprehenden esta regla son tan amigos de
reprehender, que si el P. Ignatio pusiera la contraria, conviene a saber,
que el que diese los exercitios persuadiesse al que los toma a que sen-
trase en religión, sin dubda abominarían déi, y dixeran que lo hazía por-
que todos los que toman los exercitios sentrasen en la Compañía.
a Sea. locus in ms. vacuas uni ve! duobus verbis. — b Arch. pro pobreza; infra iterum.
1 Thren., III, 26.
* Habac, II. 1.
8 S. Ignatn verba et sententiam melius quam in hoc tertio articulo cxpücat in quarto
sequenti.
Mosüii. Ignat.— Series II. 4=
658
MONU MENTA IGNATIANA
Cierto: si los dichos bien mirasen y considerasen la regla, antes auían de
loar mucho al P. Ignatio y a la santa Compañía de Jesú, y auían de infe-
rir que no pretenden interés ni fabor mundano, sino solamente el ne-
gocio de Jesu Christo; porque, si esto pretendiesen, en tomando vno los
exercitios, le persuadirían a que se entrase en la Compañía; y pues esto
no hazen, antes dan regla de lo contrario pro illo tune, señal es que es-
tán muy desasidos de sus proprios intereses, y que no pretenden sino
hacer meramente la voluntad de Dios.
Y finalmente digo, que se a de hazer fuerca en aquel verbo impeliere
que quiere dezir induzir con alguna violencia; y claro está que ninguno
a de forzar ni induzir con violencia a otro que se meta religioso, aun-
que es bueno y santo aconsejarle, dexándole en su voluntad; y por el
consiguiente, estando en todo rigor de las palabras, es cathólico lo que
dize el P. Ignatio, y lo contrario es herético. Digo más: que si el P. Igna-
tio dixera, lo qual no dize, que pro illo tune non debet consulere, no
estubiera mal dicho; porque, como avernos dicho, aunque en aquel caso
fuese bueno aconsejarle la religión, pro illo tune es mejor no se la acon-
sejar; y porque minus bonum in comparatione ad majus bonum habet
rationen mali, ydeo potuisset dicere quod non debet considere, id est,
melius est pro tune non consulere; sicut bonum est inducere aliquem
ad nuptias; sed quia melius est inducere eum ad religionem, possumus
dicere, catholice loquendo, quod non debet quis inducere aliquem ad
nuptias; sed potius ad religionem: et semper intelligo de se loquendo,
nam in aliquo casu particulari aliquis potius inducendus est ad nuptias
quam ad religionem, si illi secundum conditionem suae persone magis
conveniant nuptiae quam religio. Y en lo que dize en la dicha regla
Ignatio: quapropter dictanti exercitia standum est in quodam equilibrio,
seruandumque vt citra médium Creatoripse cum creatura et haec vicis-
sim cum illo rem transigat, quiere dezir que el alma en aquel tiempo
que quiere hacer electión destado, no se a más de inclinar, verbi gratia,
a las honrras que a las deshonras, quanto es de su parte, sino a destar
en vn medio indifferente a ellas, porque esté más dispuesta a recebir la
ayuda diuina y sus gracias e influencias, y para que esté más dispuesta
para que Dios la mueva con su ayuda special a elegir aquel estado que
más fuere conveniente a su servicio y a la salbación del tal: y si primero
el tal se inclinase de suyo [a] a amar las honrras, claro está que no
estaría tan dispuesto a que Dios le moviese [a] amar las deshonrras,
conveniéndole amarlas y seguirlas a su saluación; y al revés, si de suyo
se determinase [a] amar la deshonrra o la probeza, podría ser que con-
viniesen b a su saluación del tal, conforme a su calidad y condición, más
* Hic et paulo post bis, ut suppleatur partícula a, poslulant teges grammaticae.—^ SU
emendaudum videlur ex conviniese, quod est in apogr.-, nam hujus verbi subjeetum est las
honras y las riquezas nuineri pluralis, paulo inferius.
Al'OI.OGIAK EXERCITIORUM ANTIGUA K
659
las honrras y las riquezas; pues tanto se dize y es muy bien y cathóli-
camente dicho que el tal a destar en vn medio y equilibrio, porque
desta manera está muy claro, y ansí quedan aquellas palabras claras que
dize, citra médium Creator ipse cum creatura etc.; que quiere dezir que
el que recibe a los exercitios, antes que haga electión del estado, de
tal manera se a de llegar a Dios, que de suyo no a más de inclinarse a
vna criatura que a otra; porque si se inclinase, ya parece que auría me-
dio entre Dios y él que es el amor de aquella criatura que le impi-
diría; y por eso dize, citra médium, id est, debet esse et disponi ad Dei
gratiam sine aliquo creature medio.
In primo fundamento habentur ista verba: Ouapropter [debemus] b
absque differentia nos habere circa res creatas omnes, provt libertati
arbitrii nostri subiectae sunt, et non prohibite, ita vt, quod in nobis
est, non quaeramus sanitatem magis quam aegritudinem, nec divitias
paupertati, honorem contemptui, vitam longam brevi praeferamus. Sed
consentaneum est ex ómnibus ea demum, quae ad finem ducunt, eligere
ac desiderare.
Porque ay muchos que estas palabras en latín no entienden, las
quiero declarar en romance. Y quanto a lo primero, ase de presupo-
ner c, como claramente parecen las palabras dichas, que aquí habla de
las criaturas que podemos amar o no amar sin pecado mortal ninguno,
como son las honrras, las dehonrras, la salud, la enfermedad, las rique-
zas, la pobreza, etc.; y que destas hable está claro en las palabras que
dize: provt libertati arbitrii nostri subiectae sunt et non prohibitae; y
por esto se echa fuera el herror de los alunbrados, que dezían que auía
de estar el hombre indiferente, para amar o aborrecer a todas las cosas
buenas y malas, lícitas e ilícitas.
Ase de prosuponer lo segundo, que aquí claramente se dize que es
lícito sin pecado ninguno amar todas las cosas dichas, que de sí son lí-
citas y no son malas, como honrras, riquezas, etc., como se puede vel-
en las palabras dichas: provt libertati arbitrii nostri subjectae sunt et
non prohibitae; pondero illud verbum non prohibitae, id est, quas sine
peccato licet amare. Pues supuesto esto todo, que es verdad y se dize
evidentemente en la letra, quieren dezir las palabras scritas, verbi gra-
da, que quando yo trato de elegir el estado que más conviene a mi sal-
uación, que, pro illo tune, aunque yo pueda amar las riquezas y la po-
breza sin pecado ninguno, es cosa convenientíssima y muy importaute
para la electión del stado que me conviene, tener su A alma indifferente
a recebí ms. — b Suppletum hoc v. ex Vu. — c Arch. pro presuponer; ittfra tterum. —
d Sie apogr. in tertia persona, hic et in sequentibtis , enm antea adhibuerit primam.
1 Médium, de quo loquitur Ignatius hoc loco, est ipse exercitiorum moderator, qui
suam voluntatem pro divina non debet obtrudere.
66o
MONUMENTA IGNATIANA
acerca de las riquezas y pobreza, de manera que se haga fuerca por
amor de Jesu Christo a no se inclinar más a las riquezas que a la po-
breza, ni a la pobreza que a las riquezas, porque tenga el alma muy
aparejada, para hazer la voluntad de Dios; porque si sintiere que le
conviene más la pobreza que las riquezas, no halle dificultad en su alma
de seguir la pobreza, sino con gran pronptitud y fagilidad la siga, y al
revés de las riquezas y de todas las otras cosas dichas. Y que esto con-
venga a todo christiano es cosa manifiesta; quia, licet non sit malum
habere inclinationem naturalem ad aliqua, reprimere ac vincere illam
inclinationem naturalem et reflectere in oppositum propter Dei amo-
rem, non solum non est malum, sed est bonum et optimum, sicut si homo
delectatur naturaliter in comedendo, nolle recipere voluntarie illam
delectationem sed potius amaritudmem pertinet ad perfectionem, má-
xime intuitu et ardore diuini amoris vt eo mens dilecto suo et eficatius
adhaereat, quo vehementius omnia propter ipsum despicit, dicens cum
beato Paulo: omnia tanquam estercora arbitratus sum vt Christum lu-
criíaciam
Illud quod dicitur in regula 4.a 2, quod cum oporteat per afectum, ex
Dei amore caelitus infusum, fieri electionem, certe catholicum est; nam
vult dicere quod, cuniisint multi modi eligendi statum, scilicet, per con-
silium virorum prudentium, et per rationem naturalem, optimus tamen
modus eligendi statum est faceré electionem ex Dei amore caelitus
infuso a, quandoquidem virtutes nos disponunt ad operandum secun-
dum rationem, dona vero Spiritus Sancti, secundum perfectum bene-
placitum Dei, modo perfectiori; et ideo clarum est et evidens quod,
inter modos eligendi, pcrfectissimus est qui fit ex Dei amore caelilus
infuso b; et ideo dicit, oportet, et non dicit quod necessarium est sic
fieri elecüonem, cum sint alii modi eligendi.
Acerca de lo que se nota en la hoja LXXI conviene a saber: 3.um
e^t, considerare eumdem Deum ac Dominum, propter me in creaturis
suis operantem, et laborantem quodammodo, dicunt aliqui quod illud
est falsum; quoniam Deus non laborat, sed omnia sine labore facit. Re-
verá mirandum est quare calunientur hoc dictum; nam illa partícula
quodammodo 3 tollit omnem sensum falsum; et sensus est, quod Deus
se habet quoddammodo ad modum laborantis; nam sicut laborans ope-
ratur, ita Deus in ómnibus operatur; et non refertur labor ille ad fatiga-
tionem, sicut innuit illa dictio quoddammodo, sed ad eius continuum
actum, sicut dicit Scriptura, Génesis 2.0: quod requievit die séptimo
a infusum vis. — b infusum ms.
« Phtl ., III, 8.
2 Non quarta, sed prima regula est modi posterioris bene eligendi; supra, p. 386.
0 In p. 141 cd. i.ae rom., in tertio puncto contemplationis ad amorem fovendum;
supra, p. 432.
Apologiae Exercitiorum antiquak
G6i
ab universo opere quod patrarnt \ non quia requicvit a fatigationc, sed
quia cessauit a creatione. Item: quies et labor sunt opposita et quod-
damtnndo debent versari eirea idem: cum ergo quies Dco alribuatur in
Sacra Scriplura per similitudinem, non est inconvcniens quod i 1 1 i atri-
buatur labor improprie per quamdam simililudinem.
Acerca de la 3.a regla 2, en la qual se dize quando per internam
quandam motionem exardescit anima in amorem sui Creatoris, ñeque
jam creaturam vllam nisi pro])ter ipsum potcst diligere, puede auer di-
ficultad y hazerse este argumento que se sigue: Sigúese de lo dicho que
vn honbre, que tiene grande "amor y charidad de Dios.no puede pecar,
la qual es heresía; y puédese probar por aquellas palabras que dize;
ñeque jam creaturam vllam nisi proptcr ipsum potest diligere.
Quanto a lo primero, respondo: Quod illa verba non referuntur ad
potentiam liberi arbitrii, sed ad perfectionem charitatis, quae quidem,
vehementer Ígnita, transformans amantem quoddammodo in amatum,
ita animam inflammat, quod nihil sibi libeat nisi Deuset propter Ueum;
et sic illa impotentia non excludit libertatem, sed denotat quamdam
dilficultatem.
Respondo lo 2.do, que quando dize: non potest diligere aliam crea-
turam nisi propter Deum, entiéndese pereumdem habitum charitatis et
amoris; y esto ansí es verdad, que implica que el hombre por el hábito
de la charidad ame alguna criatura y no por Dios. Pero podríanme dc-
zir: ¿quién me dió a mí libertad para dar este sentido a esta proposi-
tión? Digo que el apóstol St. Juan en la primera canónica, en el capí-
tulo 3.0, adonde, hablando del que tiene amor y charidad de Dios, dize:
non potest peccare, quoniam ex Deo natus est '1. Agora pregunto a
los que ladran contra la santa Compañía de Jesús, cómo entenderán es-
tas palabras; y si bien las entendieren, claro les constará que es cathó-
lica la propositión dicha.
Kespondo lo 3.0; hablando enn todo rigor escholástico con doctores
scholásticos, que aquella propositión es cathólica in sensu composito; y
quiere de/ir que, después que uno tiene amor y charidad de Dios, entre
tanto que le tiene no puede tener amor de criatura alguna que sea pe-
cado mortal. Y digo que de las palabras mesmas sentiende que se an de
entender in sensu composito et non in sensu diuiso; porque dize: ñeque
jam creaturam vllam, etc., que quiere dezir, que ya que tiene la chari-
dad, y entre tanto que la tiene, no puede pecar mortalmentc 4.
Ytem, argumentar, scholastice loquendo, et probo propositionem
1 Gen., II, 2.
2 Tertia regula ad splritus discernendos in prima hebdomade; supra, p. 514.
3 I Jo., III, 9.
* Vera dicit Torres hoc loco et sequentibus; ast Ignatii sententia simplicissima haec
est: hominem versari in consolatione etiam tune, quum eo modo afficitur, quem decla-
rat. Cf. Montan. Ignat., ser. 1.a, VI, 59S-599.
662
MONUMENTA 1GNATIANA
magistri Ignatii esse de toto rigore catholicam. Bene sequitur: qui habet
amorem et charitatem Dei non potest peccare; ergo non potest diligere
aliquam creaturam nisi propter ipsum Deum formaliter vel virtualiter.
Antecedens est catholicum et expresse habetur in Joanne a \ et conse-
quentia est euidens: ergo consequens est catholicum. Et consequens est
propositio magistri Ignatii: Ergo propositio magistri Ignatii est catho-
lica. Notanter dico formaliter vel virtualiter; quia si aliquis diligit ali-
quam creaturam et nullo modo propter Deum formaliter vel virtualiter,
peccat aliquo peccato mortali vel veniali.
Lo 4.0 respondo, que aquel non potest tanto vale como impo-
sible; y imposible quiere dezir cosa dificultosa; y ansí el sentido de la
proposición es el que uno, [que] b verdaderamente ama a Dios, con
gran dificultad ama a las criaturas no por él. Y que el imposible tanto
valga como dificile está claro, lo primero, porque todos los hombres
hablan desta manera, que llaman imposible la cosa que es dificultosa;
y ansí rogando vno que perdone a su enemigo, muchas vezes dize que
no puede; quiere dezir que se le haze muy dificultoso; porque de otra
manera el tal sería hereje y diría vna grande herejía. Y tanbién común-
mente se dize; vn honbre bueno no puede hazer cosa mala; y sería he-
rejía si no sentendiesse como dezimos. Y tanbién porque todos los
philósophos, llaman a lo dificultoso imposible, como lo dize claramente
el Philósopho en el quinto de la methaphísica -. Y tanbién porque es
la manera de hablar déla Sagrada Scriptura, que llama a lo dificultoso
imposible, como parece Actuum 4.0: non possumus quae audiuimus et
vidimus non loqui 3. Y como parege por aquella autoridad de Sant Juan
dicha: non potest peccare 4 etc.; y lo del rico 6 etc. De manera que la
dicha propositión, cum sit moralis et pertineat ad mores, moraliter
debet intelligi et non methaphisice; et in moralibus non posse idem est
qunm difficile esse. Agora pregunto: ¿por qué no será lícito a Ignatio
hablar en los exercitios como todos honbres hablan, y como hablan los
a Juane ms. — b Hpc ut suppleatur, exigit res ipsa.
1 1 Jo.. III, 9.
1 "Kxi f) [oOva¡xt:j toó xa).<ó: TOÜT'iKiTeXcív r¡ xatá TtpoaípsitvevíoTc yap toü: u.óvov ov
7;op£u')SvTa; í] sinovia;, |j.t) xa/io: ís r¡ u.r¡ ¿>: tiooswovto, ov 9au.sv SOvaT^ai ),:y;iv í) SaSí^Eiv.
Aristóteles, Metaphysicorum IV, 12. Aristóteles graeee, ex recensionr IMMANUELIS Bek-
keri, Berolini, 1831, p. 1019. In edd. quibusdam liber IV est V.
' act., rv, 20.
* I Jo., 111, 9,
• Significat verba illa Evangelii: «Jesús autem dixit discipulis suis: Amen dico vobis,
quia dives difficile intrabit in regnum caelorum. Et iterum dico vobis, facilius est came-
lum per foramen acus transiré, quam divitem intrare in regnum caelorum. Auditis autem
his, discipuli mirabantur valde, dicentes: Quis ergo poterit salvus esse? Aspiciens autem
Jesús dixit illis: Apud homines hoc impossibile est; apud Deum autem omnia possibilia
sunt.» Matth., XIX, 23-26. Similia sunt apud Marc, X, 24-27.
Al'OLOGIAE EXKKCITIORUM ANTIQUAK
663
philósophos, y como hablan los sanctos, y como habla la Sagrada
Scriptura? Y si fuese así que el non posse se vbiese de tomar con el
rigor methaphísico y lógico que le quieren tomar los enemigos de los
exercicios y doctrina de Jesu Christo, seguirse ía que los hombres no
podrían hablar sin ser herejes y dezir a cada paso herejías.
Y finalmente, Ignatio en aquellas palabras dize lo que todos los
hombres y predicadores en el pulpito. Todos ellos dizen en nuestra
común manera de hablar: el que ama [a] a Dios no puede hazer
cosa mala; y esta manera de dezir ninguno la niega; y esta mesma dize
Ignatio en las palabras dichas.
Acerca de la X4/1 regla ', en la que se dize: Etiam si plañe comper-
tum difinitumque sit nemini contingere salutem nisi praedestinato,
puédese hazer vn argumento desta manera: nemini potest contingere
salus nisi praedestinato; sed gratia est salus: ergo nemini potest
contingere gratia nisi praedestinato quod est haereticum.
Respondetur, quod dúplex est salus, gratiae et gloriae. Ibi loquitur
de salute gloriae; y ahí b salus se toma por salute gloriae, et vt tantum
valet sicut saluatio; et sic intellecta propositio catholica est. Pero pre-
guntarme héis c quién me dió licencia para que yo tomase salutem pro
saluatione. Digo, quanto a lo primero, que ansí toma Santo Thomás
muchas vezes este vocábulo en su doctrina por sola bienauenturanca.
En el primero artículo 2 de la primera parte dize estas palabras: neces-
sarium fuit ad humanam salutem esse doctrinam quandam secundum
reuelationem diuinam; y ansí lo toma en la 2.a 2.ae en la q. 2.a, en título
del artículo 7.0 y del artículo 8.° 3; y finaliter sancto Thomás en aquel
art. 7.0 dize, que ad salutem necessarium est credere omnes articulos
fidei, quae solemnizantur festis principalibus 4, et tamen ad gratiam
habendam non requiritur scire omnes illos articulos. Ergo salus capitur
pro vita aeterna. Y ansí toman todos los scholásticos este vocablo salus.
Digo más: que, latine loquendo, salus et saluatio conuertuntur. Digo
lo 2.0, que ansí lo tomó S. Pedro en el 4.0 de los Actos, adonde dize:
ñeque est in aliquo alio salus, in quo oporteat nos saluos fieri 5; ubi
Petrus capit pro eodem saluos fieri et consequi salutem. Item: quia illud
dictum est modus dicendi apud latinos, qui latine et eleganter loquun-
a Hanc praepositionem hispana lirtguá desiderat. — b ay ms. — c preguntarmeis ms.
1 ín regulis ad sentiendum cum Ecclesia. Vide Proleg. pp. 154-iíí?.
* Adde cuestión primera omiss. in apogr.
3 Art. VII: *Utrum explicite credere mysterium incarnationis Christi sit de neces-
sitate salutis apud omnes.» Art. VIII: «Utrum explicite credere Trinitatem sit de neces-
sitate salutis.»
4 «Post tempus gratiae revelatae, tam majores quam minores tenentur habere fidein
explicitam de mysteriis Christi, praecipue quantum ad ea, quae communiter in Ecclesia
solemnizantur, et publice proponuntur.»
» Act., IV, 12.
664
MOKUMENTA IGNATIANA
tur; et dicere nemini potest contingere salus nisi praedestinato, est
dicere, quod nullus potest saluari nisi praeclestinatus. Sed aliqui ca-
lumniantur et argumentantur contra praedictam regulam, et dicunt
quod in regula praedicta, non reperitur hoc verbum sit, sed hoc
verbum esset, et per consequens facit sensum erroneum. Respon-
detur primo, quod in aliquibus libris exercitiorum reperitur esset;
et est mendum et manifestum vitium literae et irapressionis; vt patet,
primo, ex sensu; secundo, quia in aliis libris exercitiorum, quos ego
hisce oculis vidi, reperilur sit, sicut demonstrauimus a cuicumqur. va*
lenti videre '. 2.do dico, quod, etiam si reperiatur hoc verbum esset
potest applicari sensus catholicus illi literae.
Y aunque dixesc: Etiam si plañe compertum diffinitumque esset
nemini etc.; digo que se pue[de] dar sentido cathólico, y no cstraño de
la letra. Y quanto a lo primero digo que, aquel salutem, quiero tomar
en todo rigor por gracia y gloria. Digo más: que aquella partícula etiam
si, es aduersatiua, y quando se junta con este verbo esset, nega la pro-
posilión que se sigue, hablando en todo rigor; como si dixésemos: etiam
si Deus esset malus, non tamen esset ignorans: adonde claramente nega
Dios ser malo. Y notanter digo, quando se llega a este verbo esset
porque, si se llega a este verbo sit, afirma y no niega la propositión
que se sigue, como en esta propositión, que es herética y diabólica:
etiam si Deus sit malus, non tamen est ignorans; pues digo que la dicha
propositión puede hazer este sentido cathólico: etiam si per imposibile
plnne compertum definitumque esset quod nemo posset consequi gra-
tiam ñeque gloriam, nisi praedestinatus, no por eso auíamos totalmente
de negar la libertad del libero alvedrío, como la niegan los lutheranos.
Et ideo super hoc circumspecte loquendum est, ne forte, gratiam seu
praedestinationem Dei nimis extendentes, liberi arbitrii vires et operum
bonorum menta b excludere velle videamur; vel c conuerso, ne plus
aequo hisce tribuentes, illis interim derogemus.
A dos de Henero del año 1554.
El doctor Torres.
a Si: apogr., forte pro demonstrabimus. — t> mérito ms.
1 Torrensis cxempla libri Exerci:i3tum vidit, ¡n quibus verbum esset ex parte abra-
sum c in verbum est vel sit immutatum erat. Nam in editionibus romana anni 1548 et
(onimbricensi anni 1553, quae solae crant co tempore, excusum erat esset. Vide supra,
r p. 134-158.
APOLOGIAE EXERCITIORUM ANT1QUAE
G65
4
ALTERA DEFENSIO EXERCITIORUM AUCTORE DOCTORE
TORRENSI
2 Januaiui 1554 1
Lactatur quod sibi occasio de tur defendendi Exsrcitia Societatis, quam ron ct
sitie stud.'o partium, cum non sil de Socictalc, ct cum cansac cognitionc pracstare
possit, co quod ct /tomines ct Excrcilia Societatis ttóvsr/t. — Excrcit.'a néminem
poss: plañe cognosccre, qni ca non Jcceril; qul aittcm feccrit, cum magnos inde
fine tus percepisse; hanc esse causam invidiac dacmonum in cadem Excrcitia. —
Se ctiam magno cum focnorc illa fecisse ait , al/osquc invilat ad idem experi-
mento confirmaudum. — Excrcitiorum doclrinam non esse nevam.- — Percurrit
sumiua Excrcitiorum capita — Qui de Excrciti.svcl de Sociclalc obmurmurent,
eos mu eaiu rat.'ouciu sequi, quac /tomines ckristianos deccat, pracscrlim cum
ct Excrciiid ct instituía Societatis a Sunimo Pontificc probata sint omnia. —
Quac. affcranlur argumenta contra Excrcitia, ca uullius esse pondo: s. — So-
cletJtem littcr.s daré operam alacr.'ler; inultos in ca esse viros l'tlerarum pe-
ritísimos.— Fructus laborum Societatis ubérrimos esse ubique lerrarum —
Dcnique ctiamsi magnam adliibuissent diligentiam in.'mici Excrcitiorum, prac-
ferendum tamen Rom.vii Pjutijic.'s judicium.
Ihs. He sido preguntado - qué siento acerca de los exercicios de
la Compañía de Jesús, y Nuestro Señor sabe, quánto mi alma se goza
en la pregunta, porque deseo simple y xpianamente de/.ir a todo el
mundo la verdad de lo que siento; y por más claramente hablar, quiero
responder por capítulos.
Y quanto a lo primero, porque no se piense que yo en este caso
hablo con passión, quiero que todo el mundo sepa que no soy de la
Compañía de Jesús, o tea tino, como los llama el vulgo mal informado,
y esto por mi imperfectión y flaqueza, que a ser yo bueno de veras, ya
hauía de estar en la Compañía o en otra de las santas religiones. De
manera que acerca de la pregunta, yo hablo como estraño.
Digo lo 2.", que, acerca desta pregunta (aunque yo sea entre los
que algo saben el más ignorante) soy vno de los que a ella pueden res-
ponder; porque conozco a la Compañía desde que contengo, y conoscí
y conuersé al P. Mtro. Ignatio en Salamanca :|, y después he tenido
1 Ex originali in Cod. Rom. II. 2 ff., n. LXIV. Exstat apograplr.im antiquum in Cod.
■ Vatic. 2, fí. 70\'-75r. Primus edidit hoc monumentum P. Astráin. Historia de la Compa-
ñía d¿ Jesús, I, 379-384; eju> tamen praecipua capita :-üt¡s copióse lingua latina pro-
posuit Nic. Orlandinus, S. J., Historiae Societatis Jesu rr'ma Pars, Komae, 161 5, 1. 13,
nn. 34-38; (|uac démele ex co in linguam castellanam tianstulit Gabr. Alcázar, S. J.,
Chrono- Historia de la Compañía de Jesús. Provincia de 7'olc'dj, dec. II, a. 3, c. 1, ct bre-
vius italicc reddidit Dan. Bartoli, S. J. Delta vita di S. Ignazio, I. I, c. 19.
• Rogatus erat a P. Araozio provinciali. Epist. P. Nada!. I, xliii.
8 Salmanticae fuit Ignatius dúos fere menses (Julium et Augustumr), anno 1527.
Cf. Astráin, loe. cit., I, 53-58.
666
MONUMENTA IGNATIANA
muy gran cuenta con la Compañía y personas della, para ver en qué
paraua, siempre echando ojo a sus obras, que no consienten engaño
por mucho tiempo. Y digo más; que desde que esta santa Compañía
comentó, el menor error del mundo no se les ha probado; ni hasta
agora de ninguna persona, que verdaderamente sea della, se ha pro-
bado ningún peccado scandaloso. Digo que verdaderamente sea della,
porque los que no están informados, en haziendo mal algún clérigo,
luego dicen que es de la Compañía.
Digo lo 3.0, que verdadera y perfectamente ninguno puede saberlo
que valen los exercicios hasta que los haga y vse, porque se ordenan a
plantar virtudes en el ánima y desarraigar vicios; y ninguno puede sa-
ber quánto vale la virtud, ni sentir el gusto della, si primero no se exer-
cita en ella; y de aquí es que he visto muchos letrados espantarse de
cosas que ay en los exercicios y no las poder entender, siendo ellas
claras y cathólicas, sacadas del Euangelio y de los santos doctores, las
quales fácilmente entienden los que las exercitan y gustan por obra;
porque es muy differente cosa el saber letras del entender cosas spiri-
tuales, que consisten, allende de las letras, en tener vso y exercicio de
la oración y otras virtudes.
Digo lo 4.0, que yo he visto y conoscido muy muchos, que han he-
cho los exercicios y a muchos he persuadido los hagan, principalmente
mis discípulos, ansí frayles como seglares, y a ninguno he conoscido
que no saliesse con grandíssimo aprouechamiento, y que no confessasse
que no quisiera hauer dexado de los hazer por ninguna cosa. Y si al-
guno, en suma, quisiere saber qué son los exercicios, digo que no son
otra cosa sino considerar con grande attención y quietud del ánima los
artículos de la fe; y considerar la ley de Dios y los misterios de nues-
tra sancta fe cathólica; considerar las grandezas de Dios; las mercedes
y beneficios infinitos que de su mano hauemos recibido: es considerar
muy particularmente el Kuangelio; toda la vida y muerte de Jesu X.°, y
consyderar quál ha sido la vida passada, y quál ha de ser la por venir.
Y viendo el demonio el grandíssimo fructo que en la religión christiana
se haze con los exercicios, procura por todas las vías possibles de des-
terrarlos del mundo. Y pocos años ha 1 que en Roma se leuantaron
ciertos rumores contra los exercicios, y passó el negocio por rigor de
justicia, y se dió sentencia en fabor de la Compañía y exercicios con-
tra los contradictores, la qual yo he visto. Y es de doler grandemente
que siempre anden poniendo scrúpulos donde no los ay, sin quererse
informar de los que tratan y entienden este negocio. Y bien pares[c]e
1 Armo 1538 magna in Ignatium sociosque et Exercitia orta est tempestas, de qua
Polancus in Vita Ignatii, c. IX, Chron., I, 67 sqq.; Kibadeneyra, Vida de S. Ignacio,
1. II, c. XIV etc. Ab eo tempore lis accidit nulla. quantum compertum nobis est, quae
judiéis sententia soluta sit.
Apologiak Exekcitiorum antiquae
66:
ser negocio este de Dios, pues quanto más es contradicho de los hom-
bres, más cresce cada día.
Digo lo 5.0, que yo hice los exercicios en la casa de la Compañía de
Jesús de Alcalá y hago a Dios testigo desta verdad; que con hauer 30
años que studio y muchos que leo theología, en todo este tiempo no
he sabido tanto para mi aprouechamiento, si dello me quisiere aproue-
char, quanto me enseñaron en la dicha casa de la Compañía, haziendo
los exercicios por espacio de pocos días; y si algún letrado muy con-
tento con sus letras y disputas se espantare desto, a la obra me remit-
to; que haga los exercicios, que es procurar de gustar y consyderar
bien lo que sabe por sus letras, poniéndolo por execución; y él testifi-
cará juntamente comigo. Y la razón es, porque lo que yo antes studiaba
era para enseñar a otros, y en la Compañía los días que stuue haziendo
los exercicios, trabajaua de saber para obrar: y es muy differente el sa-
ber para enseñar del saber para obrar.
Digo lo 6.°, que esto que se trata en los exercicios no es doctrina
nueua, sino antiquíssima desde el tiempo de Jesuchristo, el qual tanto
nos enseña la oración por obra, siempre orando, como dize el euan-
gelista S. Lucas en el cap. 6 *; et erat pernoctans in oratione; y por
palabra diziendo por S. Lucas en el cap. 18 3: oportet semper orare et
non deficere; y lo mesmo dize St. Pablo prima ad Thessalon. cap. 5.0
sine intermissione orate 4. Y finalmente es cosa claríssima en el Euan-
gelio. Y todos los santos de aquí comentaron, dándose a la oración, y
en ella acabaron, y con ella se hizieron santos, disponiéndose a la gra-
cia y dones del Spíritu Santo. Y sin duda estos exercicios, es vn the-
soro spiritual, si lo supiéssemos conoscer, en los quales por darse arte
admirable de orar y considerar, muchos en pocos días alcanzan más
que otros alcanzaron antes en muchos tiempos con grandes trabajos
tomados sin orden.
Digo lo 7.0, que, según me dizen, hay algunos que murmuran de ios
exercicios, y dizen que hay scrúpulos en ellos. Yo los he visto y leído
muchas vezes, y agora muy particularmente, y he visto en lo que quie-
ren poner scrúpulo sin hauerlo. Estoy espantado de los tales, por qué
no van a la santa inquisición a deponer dello; porque ella, como sea
fundada por el Spíritu Santo, pondrá remedio en ello y manifestará la
verdad. Y también es claro que los tales (si algunos hay) no guardan la
regla de Jesuchristo de la correctión fraterna5; porque si la guardassen,
irían a corregir fraternalmente a los de la Compañía; y no lo hazen,
sino murmurar dellos por los rincones, que es señal que los mueue al-
1 Anno 1550 in finem vertente. Chron. Po., II, 123-124.
* Luc, VI, 12.
» Luc, XVIII, r.
4 I Thes., V, 17.
5 Matth., XVIII, 15-16; Luc, XVII, 3-4.
668
MOXUMEXTA IgXATIAXA
guna passión, y que del todo no son mouidos por razón y amor de Je-
su X °, aunque su intención se deue creer sea buena. Mas deseo que
me respondan a esta razón: quando dizen que hay errores en la Com-
pañía y sus exercicios, o lo creen o no lo creen; si no lo creen, leuantan
falso testimonio a la Compañía; si lo creen, están en peccado mortal y
descomulgados; pues, pensando que hay tales errores, no los manifies-
tan a la santa inquisición. Cierto, yo deseo saber responder a este ar-
gumento en fauor suyo, y no sé responder con quanta lógica he stu-
diado y enseñado.
Digo más, lo 8.°, que no solamente el instituto de la Compañía está
aprobado por el summo pontífice, mas también los exercicios están
aprobados todos y cada uno dellos, como parece claramente en el prin-
cipio del libro, en donde el papa dize estas palabras que se siguen:
(Documenta et exercitia praedicta, ac omnia et singula, in eis contenta,
auctoritate praedicta, tenore praesentium, ex certa scientia nostra
approbamus, collaudamus ac praesentis scripti patrocinio communi-
mus); adonde claríssimamente el summo pontífice losapprueuaa todos
y a cada vno dellos, y amonesta y exhorta a todos los fieles xianos.,
como allí consta, a que se aprouechen de doctrina tan buena. Y cosa
sería indigna de ningún letrado, dezir que el summo pontífice appro-
basse y exhortasse cosa de error. Y para mayor abundancia y justifica-
ción deste negocio, y para quitar todo scrúpulo a todos, el summo pon-
tífice, como parece en la mesma approbación, hizo gran diligencia,
primero, inquiriendo y consultando si eran cathólicos y prouechusos; y
haze mucho a este negocio que, entre otras personas eminentes, fueron
consultados los frailes dominicos \ a quienes parece que Nuestro Señor
ha dado zelo de la fe, como también a los franciscanos y a otros reli-
giosos, los quales examinaron y appmbaron los dichos exercicios.
l'ues quiero que me respondan agora, si hay algunos que dizen que hay
errores en los exercicios. Esta es doctrina cathólica y la contraria es
error de Luthero; que el papa no puede errar determinando alguna
cosa que pertenezca a los sacramentos, o a la fe, o a las costumbres.
Estos exercicios y cada cosa dellos pertenecen a las costumbres; luego
dezir que en los exercicios, que ya están approbados por el summo
pontífice, hay error, es cosa clara que sabe a doctrina de Luthero. Yo
no digo que son los tales lutheranos, antes los tengo por cathólicos
xianos., pues que de su intención no se ha de creer tal cosa; mas querría
que me respondiessen a este argumento; que cierto, yo no sé cómo los
tales osan afirmar tal cosa, ni yo creo que haya nadie que tal cosa ose
affirmar. Y pienso que, si los de la Compañía no fuesen tan mansos y
1 E tribus a Paulo III conslitutis judicibus ad sentcntiam de libro Ex:rc:tiorum fe-
rendam. dúo erant ex ordinc S. Dominici, primus Joannes Alvarez de Toledo, cardina-
lis. episcopus burgensis et haereticac pravitalis inquisitor. alter Aegidius Foscaiarius
Sacri Palatii Magister. Eoium judLia vide supra, pp. 562,563.
ArOLOGIAK EXERCITIORUM ANTIQUAE
OC9
pacientes, que quieren padecer afrentas por amor de Jesuchristo, a
quien solamente buscan en este mundo; si de los tales, si algunos hay,
se quexassen a la santa inquisición, los castigarían grauementc.
Digo lo 9.0, que, pues los exercicios y cada cosa dellos están appro-
bados por el summo pontífice, en ninguna manera es lícito dezir que
hay errores en ellos, ni es lícito tratar de enmendarlos; y si vbiesse algo
en ellos difficultoso, hauíase de tratar de declararlos, empero en nin-
guna manera emendarlos, porque sería emendar al Spíritu Santo, que
habla por el summo pontífice en el gouierno de la Iglesia. Digo más:
que todo quanto hay en los exercicios approbado por el summo pontí-
fice es cathólico; y los passos y lugares que algunos notan, diziendo que
no son cathólicos, digo que son cathólicos; y lo contrario es error, pues
están approbados por el summo pontífice; y a todas las razones y ar-
gumentos que los contrarios hazen se responde tan claro, que todo
hombre de buen juizio lo entenderá. Yo en otra parte 1 respondo a sus
razones, las quales, si no me engaño, son harto flacas y de muy poca
aparencia, y muchas mueuen a risa.
Digo lo io.° que esta santa Compañía no solamente se funda en
oración, pero también se funda en darse muy de veras a las letras; y
ansí ay entre ellos grandíssimos letrados; y los primeros que en el
santo concilio tridentino votauan eran dos letrados de la Compañía err.-
biados por su santidad 2. Yo conozco en Spaña grandes letrados entre
ellos, y muchos hombres de grandes entendimientos, y otros que de
nueuo se van haziendo en las letras, que presto serán de los grandes
letrados que hay en Spaña; y muy poquitos hay entre ellos que no stu-
dien; y a ninguno dexan predicar que no haya oydo sus artes y theolo-
gía 3; y esta es la verdad, que en ninguna orden se dan más a letras que
ellos. Y conozco yo a muchos letrados, doctores, de grande entendi-
miento, que agora de nueuo se han entrado en la Compañía, dexando
sus collegios, y dexando el mundo, pudiendo valer mucho en él, si el
mundo fuese algo. Y conozco muchos letrados que están determinados
de entrar en la Compañía. Y esto hauía de confundir a los que murmu-
ran; que no se van los de la Compañía a los rincones, sino a las vniuer-
sidades, en ojos de tantos letrados y doctos, y adonde hay tantas letras
y sabiduría, para que su doctrina sea más manifiesta. Y querría que
estos que de la Compañía murmuran mirassen el grandíssimo y abun-
1 Vide monumentum praecedens.
2 Jacobus Lainius et Alfonsus Salmerón.
3 Non potcst affirmari, hoc ea aetate semper et ubique ¡n Societate observatum
esse. Quia enim, imprimís in partibus Europae septentrionalibus et in Indiis, magna
erat concionatorum catholicorum penuria, et plurimi ab episcopis, principibus, magi-
stratibus concionatores expetebantur, et sociorum exiguus erat numerus, nonnunquam
etiam, qui studia philosophica et theologica nondum absolverant vel etiam vix gusta-
verant, ad concionandum mittebantur At Torrensis loquitur de ratione agendi, quam
ple.umqne observan videbat in Hispnnia.
6;o
MONÜMENTA Ig.NATIANA
dantíssimo frutto que han hecho y hazen en Spaña, como es manifiesto
a todo el mundo; y fuera de Spaña, por Italia, Francia y Alemana; y por
las Indias hasta llegar a los japonenses, que están distantes seis mil le-
guas de nosotros. Y claro está que, si este negocio no fuesse de Dios,
no se haría tan abundantíssimo prouecho, porque el demonio no anda
a hazer los hombres xianos. Y finalmente concluyo con supplicar a Je-
suchristo nuestro Señor dé conoscimiento a los tales de vna verdad
como esta tan importante al mundo; y supplico a la diuina clementia
que a ellos y a mí haga tan humildes, pacientes y charitatiuos, y tan
menospreciadores del mundo y sus vanidades, honrras y dignidades,
como yo veo que son los de la Compañía de Jesús; que creo no nos ha-
ría pequeña merced Jesuchristo nuestro Señor.
A dos de Henero 1 de 1554 años.
El doctor Torres.
Después de hauer firmado se me ofrece una razón contra los que
murmuran de los exercicios, y sea así, que ellos han hecho toda la dili-
gentia possible, inquiriendo si hay errores en los exercicios: y hago
esta razón contra ellos. Ellos han hecho gran diligencia en saber si hay
errores; y después de hecha la tal diligencia dizen que los hay. El papa
ha hecho tanta y mayor diligencia que ellos, como parece en la appro-
bación; y después de hecha, dize que ningún error halla en los exerci-
cios. Díganme agora los tales; a quién es más razón que crea yo, al papa
o a ellos? Cierto, esta razón a mí me parece a basta para conuencer a
todo hombre de buen entendimiento, para que no hablasse en los exer-
cicios más de para loarlos.
El doctor Torrks.
Digo que yo he visto los exercicios de la santa Compañía de Jesús,
y he visto que todos ellos, y cada uno de ellos, y todo quanto hay en
ellos, están approbados por el summo pontífice, como parece en el pri-
mer capítulo adonde dize Paulo 3." estas palabras : Documenta et
exercitia praedicta et omnia et singula in eis contenta, auctoritate
praedicta, tenore praesentium, ex certa scientia nostra approbamus,
collaudamus ac praesentis scripti patrocinio communimus !. Y así
a parecer tris.
1 l'ridie hujus ilici dixerat pro condone in templo nostro complutensi, Kxercitia
magnís laudibus extollens. Kpist. Mixtae, IV, 43.
8 Tum ex tiUfcwmun illarum verbis tum ex tota Torrensis oratione hoc patet: Exerci-
tia a pontífice apprabata sunt. quantum ad fidei morumque doctrinam attinet; ñeque
vero pontifex alñrmare volebat nulluni in eis exstare erratum historicum, geographi-
cum etc. V. snpra, p. 215.
ArOLOGIAF. EXKRCITIORUM ANTtQUAK
671
digo que todos los exercicios y todo quanto hay en ellos es cathólico;
y lo contrario es error de lutheranos; pues así el papa lo determina.
2 de Henero de cinqüenta y quatro.
El doctor Torrks.
A tergo., alia tnanu. Parer del Dottor Torres sopra gl'essercitii.
5
ALIQUIS DE SOCIETATE DOCTORI VERGARA (?)
Die 2 Januarii, vel paulo post, 1554 1
Enumerai ar Brtooiter defendit Excrcitiorum loros, quos adversara
reprehendebant.
t
Jhs
Estos son los lugares, en que ponen nota algunos en los exercicios,
no mirando la bulla 5 del papa, que al principio dellos está, en que
dize hauerlos examinado todos y cada vno dellos y aprobádolos: que
esto vbiera de vastar, si vbiese temor del Señor, para no osar voquear
más. Pero, en fin, los quiero enviar a V. md. todos.
Primeramente, en la primera hoja en la bulla que [dió el] a papa
Paulo, en que aprueba los exercicios. hablando de nuestro Padre gene-
ral dize: dilectus filius Ignatius de Loyola, praepositus generalis So-
cietatis Jesu, per nos in alma vrbe nostra erecte etc. Esto dizen que es
blasfemia.
En la quinta hoja en vna carta al lector notan, en donde dizen:
Exercitia spiritualia et documenta, qnae non tam b a libris quam ab
vnctione sancti Spiritus, et ab interna experientia, et vsu tractandorum
animorum edoctus, noster in Christo Pater magister Ignatius de Loyola,
Societatis nostrae Jesu institutor, composuit, ab idiomate hispánico in
a Haec vel simi/ia verba esse supplenda patet ex verbis sequentibus. — tan ms.
1 Ex apographo coaevo in cod. Vatic. 2, ff. 67-70. P. Nalalis hunc titulum apposuit:
•Ejusdem [doctoris Torrensis] pro eisdem exercitiis». Alia vero manus, quae videtur
P. Nathanaélis Sotuelli, scripsit in margine: «Hoc scriptum non est doctoris Torres,
sed alterius. Vide ubi est hoc signum #.» Hoc autem signum cernitur in extremo fere
scripto, juxta paragraphum cE querido escrebir a V. md.» ubi agitur de doctoribus To-
rres et Cuesta. Causa erroris P. Natalis videtur fuisse, quod huic monumento aliud
quoddam, a doctore Torres compositum, adjunctum est et ita signatum: «El doctor To-
rres». Cf. Epist. P. Nadal, I, xliii, et Praefationem appendicis, art. III, p. 574. Menda
aliquot scripto huic irrepserunt, de quibus intellige ea quae diximus supra, p. 653.
annot. 1. ,
1 Breve est, non bulla, dorumentum. quo Paulus III approbat Exercitia. Vide supra.
pp. 2 1 5-218.
674
MONTJ MENTA IGNATIANA
Dominum, propter me, in creaturis suis operantem, et laborantcm quo-
datm/iodo, quatenus dat ipsis conseruatque id quod sunt, habent, pos-
sunt atque a agunt; quae omnia, vt supra, in mei considerationem re-
flectenda erunt. Nótase en esto el laborantem quodammodo, como si
quisiésemos dezir que Dios se fatiga b obrando. Desta manera no
podríamos dezir que Dios se ayra, y que requievit c die séptima l, que
se an dentender dé!, que haze los efectos del que se ira 5 y des-
cansa etc.
En la hoja XC°VIlla en las reglas para conocer varias motiones del
spiritu en la regla 3.a, que dize ansí: Tertia est: quod spiritualis proprie
consolado tune es'se noscitur, quando per internam quamdam motionem
exardescit anima in amorem sui Creatoris, nec jam creaturam vllam,
nisi propter ipsum, potest diligere. Notan en esta el potest, diziendo
que se quita el libre alvedrío, o que se da estado en que el honbre sea
inpecable. En esto, primeramente, en los exercicios de romance, que
son el original y a de ser la interpretación de los de latín, está clara la
intentión del autor que los volbió en latín; porque allí no dize: non
potest, sino no quiere amar o no ama d, como Vd. lo podrá ver en
los suyos de romance , si los tiene. Y allende desto, estando en el ri-
gor y la verdad, esta proposición es muy cathólica, y de la misma ma-
nera que muchas de la Escriptura sacra, como aquella: non potest arbor
bona malos fructus faceré 8; entendiendo, quandiu est bona, que de
otra manera sería falso; y lo de San Juan en su epístola: qui ex Deo
natus est non potest peccare, semen enim Dei habet in se 4; et tamen
puede caer de la gracia, y perder la simiente y pecar. Y ansí acá se a
dentender. Y también entendiendo el non potest pro: dificile est,
como S. Pablo dize: imposibile est eos, qui semel etc. ad Hebraeos, 6 6;
y otros pasos semejantes.
En la hoja penúltima, en las reglas para el sentido verdadero en la
Iglesia, en la regla X4 c que dize ansí: Advertendum quoque est, etiam
si plañe compertum definitumque esset nemini contingere salutem nisi
praedestinato, circunspecte tamen super hoc loquendum esse, ne forte,
gratiam seu praedestinationem Dei nimis extendentes, liberi arbitrii
vires et operum bonorum merita excludere velle videamur, vel e con-
uerso, ne plus aequu hisce tribuentes, i 1 lis interim derogemus. En esto
notan aquel esset, que haze dubda en donde no la ay. Este es mani-
a adq. ms. — b fatigo ms. — c requiebit ms. — d In Aat. nostro «ninguna cosa... puede
amar»; supra, p. 514. — e X.tj ms. obseure. Est autem regula decima quarta.
1 Gen., II, 2; Exod., XX, 11; Hebr., IV, 4.
1 frarse arcli. pro airarse.
3 Matth., VII, 18; cf. Matth., XII, 33; Luc. VI, 43.
* I Jo., III, 9.
1 Hebr., VI, 4.
APOLOGIAE Exercitiorum antiquak
075
fiesto error de stampa '; y en los exercicios de romance se ve que dicen
ansí: dado que sea mucha verdad que nadie se pueda saluar sin ser
predestinado etc. Y del contexto desta misma regla se ve la intentión
sana; y mucho más de la regla, que luego se sigue, dézima quinta, que
dize ansí : Similem ob causam frequens de predestinatione sermo
habendus non est; si incidat nonnumquam, ita temperari decet vt nulla
plebi audienti detur occasio erroris ac dicendi: si de salitfe mea vel
datnnatiotie jam definitum est, siue male siue bene agam, aliter euenire
non potest; vnde solent multi opera bona negligere et alia subsidia
salutis.
E querido escrebir a V. md. todo esto, porque vea quán grande ma'
es la passión humana, pues tanto ciega. Nuestro Padre provincial s para
satisfación de los de fuera a hecho que el doctor Torres de Sigüenca,
que aquí a estado, los mirase con todo rigor, y tanbién los a dado al
doctor Cuesta para el mesmo efecto, y al abad mayor s; y todos no sólo
an dicho que todo quanto en los Exercicios ay es cathólico, pero que
es vna doctrina celestial, y que ansí lo darán firmado de sus nombres.
El doctor Torres lo a firmado antes que se fuese, y es lo que va en las
spaldas desta; los otros 4 lo darán oy o mañana firmado a.
a Sequitur brevis declaratio Torrensis, guaní vide sapra, p. 674. Sed huic declarationi
subjungitur diesel"] de Henero 1554». cum in originali a nobis edito legatur «2 de
Hcncro de cinqüenta y quatro».
I Yide Proleg., pp. 154-158.
- P. Antonius Araozius.
II Abbas complutensis erat hoc tempore Ludovicus de la Cadena. Id colligimus ex
cod. Alcalá | Libro \ de \ Actos \ y | Grados \ 1J44 \ IJÓ2, qui exstat in archivo nationali
matritensi. Hic enim cod. continet aliquos tirulos collatos mense Decembri anni 1553
et mensibus Januario et Februario anni 1554, subscripto nomine Ludovico de la Cade-
na, abbate coniplutensi et cancellario. Codex non habet signata ff.
4 Judicia dúo Torrensis habes supra, pp. 653-671; doctorum Cuesta et Vergara, infra,
post quae sequitur tertium quoddam monunientum doctoris Torres; ^bbatis vero majoris
complutensis responsum invenire non potuimus. In Historia del Colegio de la Compañía
de Jesús de Alcalá de Henares, ras., 1.1V, c. V, narrat Christophorus de Castro, S. ]., hu-
jusmodi responsiones datas esse a doctoribus Torres, Cuesta, Vergara «aliisque com
pluribusv quorum nomina non profert.
676
MO.NUMENTA IGNATIANA
6
DOCTOR ANDREAS CUESTA P. IGNATIO DE LOYOLA
Mense Januario, 1554 (?) 1
Exercitia probat laudalque; ait tamen quosdam esse in ¡¡bello d'icendl modos, qui
malevolis ansam calitmniandi praebere possint.
►J* Yo he uisto este libro de la Compañía de Jesús, intitulado Exer-
citia spiritualia, impresso año de MDXLVIII, en cuyo principio está vn
breue de nuestro muy santo padre papa Paulo, que comienga: Pasto-
ralis officii cura in vniuersum Xpi. gregem, etc., cuyo fin es, qui no-
bis cum ipso Deo vnionem amoris prestat, et conseruat. Romae apud
Antonium Bladum XI.° Septembris 1548 v; y en el dicho libro dentro
ay exercicios y annotationes o addiciones sobre ellos; y después desto
la vida de Jesuchristo; y después ocho reglas que seruen para distin-
guir entre spiritus buenos y malos 8; y otras siete para distribuir limos-
nas; y otras seys notables para cognocer scrúpulos; y otras diez y ocho
reglas para que los hombres no hierren, antes se conformen con la de-
terminación de la madre santa Iglesia; y otras cosas. En lo qual, todo
sub censura de quien mejor sintiere, mi parecer es (aunque en cosas se-
mejantes de tanto spíritu y comunicación con Dios no es razón que sea
juez quien tan fuera está de todo), que ay doctrina cathólicay santa, y
theología puesta en esta obra y exercitio; y que los que conforme a lo
que en el libro está obraren y se exercitaren, necessariamente han de
sacar grande prouecho spiritual; porque aun leerlo y passar por ello
con el pensamiento, sin obrar nada, mueue grandemente y confunde,
dando a entender a hombre quán fuera anda de donde debría andar, y
quán poca qüenta tiene con lo que era razón tuuiese mucha. Y ansí en-
tiendo que es obra digna de ser ayudada y faborescida como cosa muy
prouechosa para quien della se quisiere ayudar.
Bien alcango que están algunas cosas y maneras de hablar, que si
algunos las quieren tomar en el rigor de las palabras, y no quieren ad-
uertir al intento y sentido que lleuan, cogiendo de lo que antes y des-
pués se dige, podrían tomar occasión de offenderse y calumniar, como
es en el quarto y vltimo notable ante hebdomadam secundam, donde
dige: quartum quod particulare examen fiat ad tollendas culpas et ne-
1 Ex originali, in Cod. Rom. //, i f, n. LXIII (2.0 loco). Exstat hujus scripti apogra-
plmm exemplutn coaevum in Cod. Valic. .?, ft". 75V-7C. Scriptum monumcntum videtur
esse mense Januario 1554. Cf. Chron. Po., III, 337; Epist. mixtae, IV ', 44; et Epist-
P. Nadal, I, xliii.
2 Prima ed. Vu'gatae vcrsionis latinae.
3 Omittit in hac enume.atione regulas ejusdem generis quatuordecim, ad primam
hebdomadem magis accommodatas.
Apologiae Exercitiorum antiquae
677
gligencias, quae circa exercitia et additiones solent obrepere», etc., di-
ciendo que paresce que quiere sentir que los exercicios y addiciunes
obligan sub pena peccati a que se hagan con aduertengia, y bien fechos,
pues dice culpas 1 y negligencias; pero si aduierten, no toma el libro
culpa en ese rigor que sea peccado, sino que examine hombre si tuuo
inaduertengias y descuidos para que otra vez lo haga a bien y adquira "
hábitos para se exercitar recta y perfectamente. Ansímesmo en la ante-
cedente foja, aut dubii alicujusquod nos angit resolucionem s etc., acaso
tomará ocasión alguno a pensar que pide a Dios manifestación de al-
gún secreto o reuelación, etc., pero no ua a ese fin, etc.; y en otras
partes que dice, que es manifiesto que tal o tal tristeza y desconsuelo
viene del demonio, y otras cosas, etc. Tero si con ánimo limpio lo leen
y aduierten todo, estoy cierto, a mi juicio, que los tales caerán destas y
otras semejantes imaginaciones, y juzgarán que el que en las cosas
deste libro a las derechas se exercitare, hará poco caso de las cosas
que ordinaria y regularmente todos hazemos mucho, y mucho de las
que nos acordamos poco. •
Dr. Cuesta.
Inscriptio: Al muy Rdo. en Chro. P., el Tadre M. Ignatio de Lo-
yola, prepósito general de la Compañía de Jesús, en Roma. 2.a vía.
Sigitíi vestí gium.
7
TESTIMONIUM DOCTORIS VERGARA DE EXERCITIIS
Mense Januario, 1554 (?) *
Alt nihil Excr cilla ignatiana erroncum contvicre posse.quod typographorum vi tío
aiscribcndum non sil, postquam Illa sunt a Pontífice Summo approbata
Vistos los exercicios spirituales de la Compañía de Jesús, y el exa-
men y paresceres del cardenal de Burgos, y del vicario del papa, y del
maestro del sacro palacio; y vista la approbación hecha por la sede
apostólica, según que [e]n la bula se contiene, a la qual me remitto,
donde aprueua omnia et singula in eis contenta: digo que dezir y affir-
mar que contienen cosa herética, errónea, scandalosa o mal sonante o
qualquiera otro error, que no se pueda y deua atribuir al impressor, es
error de lutheranos, pues el vicario de X.° determina lo contrario.
El doctor Vergara.
a hagan tns.
1 Hispanus texrus habet «defectos y negligencias», supra, p. 312.
8 Vicie supra, p. 182, 1. 2.
3 In fine primi notandi post decimam additionem, supra, p. 310.
4 Ex originali. in Cod. Rom. //, 1 f , n. LX11I (i.° loco). Aliud exstat exemplum an-
tiquum in Cod. Vatic. 2, f. 75V.
678
MONUMENTA IGNATJANA
8
ALIA EXERCITIORUM DEFENSIO
AUCTORE BARTHOLOMAEO DE TORRES
4 Martii 1554 1
Expósito discrimine inter artículos de fide, propositioncs de fide ac doctrinam ca-
tholicam; ostendit doctrinam Exercitiorum S. Ignatii esse doctrinam cat/ioli-
cam, aunque qui id neget post eorum approbationcm a Summo Pontífice, acce-
deré ad lutheranos.
Muy reverendo mi Señor 2. Nuestro Señor le pague la merced que
me hizo con su carta; y en ésta sólo quiero responder a vn punto della.
En su carta me escriue V. md. estas palabras que se siguen: Aquí me
embiaron vuestro parescer y viéronlo otros religiosos, de los quales
algurlos dizen que no todo lo que el pappa aprueua y confirma, avnque
sea acerca de las costumbres christianas, es su yntingión hazerlo como
pappa ni para que se tenga como artículo de fe, pero todo lo otro les
paresge bien. Las dichas palabras son de V. md. en su carta, y agerca
dellas quiero hablar todo quanto dixere en esta carta.
Quanto a lo primero, digo que me huelgo mucho en que esto se aya
ofresgido para que esos sanctos religiosos me saquen de ignorantia, si la
tengo; porque este es oficio de chrislianos, enseñar al que no sabe; y
deseo muy mucho ser enseñado de personas tan sanctas y tan doctas;
y porque son tales, en lo que hablare y dixere no alegaré authoridades
de Sagrada Scriptura, ni de concilios, ni de pappas, ni de sanctos, por
no les ser molesto, y porque me paresge, según la eminengia de su doc-
trina, hazerles injuria, pues tan al cabo están de todo quanto yo les
puedo alegar; pero si acaso esos señores quieren que pruebe yo todo
quanto aquí dixere con authoridades de la Sagrada Scriptura, congilios
y sanctos, V. md. me lo scriua, porque yo alegaré tanto al propósito,
que sé que tengo de ser molesto a esos señores, a quien yo desseo seruir,
por ser sieruos de Jesu Xo.
Quanto a lo 2.do digo que aquí abemos de suponer vna doctrina ca-
thólica, conviene a saber, que el pappa en quanto pappa no puede he-
rrar, avnque lo contrario tienen algunos, como vn Padre francisco doc-
1 Ex originali in Cod. Vatic.4, ff. 6, 7, 10 et 11. Quinqué postremi vcrsus, qui inci-
piunt a «Nuestro Señor sea con la ánima», sunt autograhi. Est etiam autographum post-
scriptum. Cf. Epist. P. Nadal, I, XLIII.
a Quis ¡lie fuerit non constat. Ex contextu tamen suspicamur, eum ordinis alicujus
religiosi sodalem fuisse. Hos enim appellare solebant «Reverendos», et auctor littera-
rum, ad quas respondet Dr. Torres, ajebat: «Aquí me embiaron vuestro parecer y vié-
ronlo otros religiosos». Quos Torrensis quoque appellat «esos sanctos religiosos».
A.POLOGIAE ExEKCITIORUM ANTIQUAE
Ó7Q
tíssimo y de muy gran vida, que a poco a que scriuió ': empero absit a
nobis tantus error et tam periculosus, precipue temporibus nostris. Y
también avernos de presuponer aquí que yo hablo contra los que dizen
que ay errores en los exercicios 2.
Quanto a lo 3.0 digo, que se a mucho de considerar y notar vna cosa
que haze mucho a mi propósito, y es doctrina común de todos los doc-
tores, y muy clara, conviene a saber, que ay muchos grados de propo-
sitión cathólica, y que todo artículo de fe es proposición de fe y no al
contrario; y toda proposición de fe es cathólica, y no al contrario; por-
que artículo de fe es vna proposición de fe, la qual están obligados a
saber todos los christianos, so pena de peccado mortal; y digo que son
obligados a saberla en particular, como que Dios se hizo hombre. Pro-
posición de fe es vna proposición cathólica, que está formalmente en la
Sagrada Scriptura b, o en la determinatión de la Iglesia, o claramente se
deduze y infiere de la tal proposigión o determinagión; y ansí digo que
todo quanto ay en la Sagrada Scriptura, afirmado por el scriptor della>
es de fe; empero quasi innúmeras proposigiones de fe 3 ay, que no son
obligados los christianos a creer en particular, avnque bien son obli-
gados a creerlas en general, conviene a saber todo lo que cree la ma-
dre sancta Yglesia. Proposigión cathólica es proposigión de fe o muy
conforme a la fe, como dezir que vno es obligado a confesar sus pecca-
dos antes que regiba el sancto sacramento, y que no basta tener conta-
gión de los pecados, esta es proposigión cathólica, porque es muy con-
forme a la fe. Probet autem seipsum homo 4, etc. Empero esta proposi-
ción no es artículo de fe, ni proposigión de fe; porque la contraria
que es error de Cayetano 5, no está determinada por heregía, ni el sancto
congilio tridentino por tal la quiso determinar, avnque manda sanctíssi-
mamente que ninguno la defenda so pena de descomunión 6; y lo que
determina el congilio, antes de la determinagión y confirmagión del
pappa, es cathólica doctrina, empero no es artículo de fe ni proposi-
gión de fe, y dezir que vna religión aprobada por el summo pontífice es
sancta, y que vn sancto canonizado como S. Francisco, Sancto Domingo,
a Attrita est charta; unde difficulter leguntur superiora j w. — b Sejuentia 7 w. in
marg., aucloris mam/, addita sutit.
1 Alfonsus de Castro in opere Adversus omites haereses, 1. II, c. ÜI; in ed. operum
omnhim matritensi anni 1773, 1. 1, p. 6, col. 2.a; í. ed. facta est Parisiis, anno 1534.
2 F.x horum numero erat Fr. Thomas de Pedroche, O. P. Cf. C/iron. Po.. III, 503-524;
et Epist. P. Nadal, IV, 820-875.
3 Quid sit propositio cathólica, propositio de fide, non omnes theologi eodem modo
declarant. Nec tamen hoc loco vacat has quaestiones longius persequi.
« I Cor., XI, 28.
8 In Summula de peccatis, Lugduni 1 565 , p. 68. Cf. ejusdem Epistolae Pauli et alio-
rum apostolorum, in I Cor., XI, 28, in ed. Jean Petir, 1532, fol. LXXIIIr.
8 Sess. XIII, de eucharistia, c. VII, et can. 1 í. Cf. etiam Sf. Pallavicino, Istoria del
Concilio di Trento, I. Xll, c. II.
68o
MONUMENTA IGNATIANA
S. Benito, S. Jerónimo, S. Bernardo, etc.. [es sancto] a, es cathólica
doctrina, empero no es artículo de fe. De ti ido lo dicho consta que ay
muchas proposiciones y doctrinas cathólicas que no son artículos de fe,
ni proposiciones de fe b, ni artículos de fe.
Quanto a lo 4.0 digo que yo nunca dixe que la doctrina de los exer-
gigios es artículo de fe: ni proposigión de fe; y suplico mucho a los se-
ñores que adviertan a mis palabras: yo dixe, y lo que dixe torno a de-
zir y afirmar, que todos los exergigios son cathólicos, y todo quanto ay
en los exergigios es cathólico; y dezir lo contrario digo que es grandís-
sima themeridad y error que sabe a lutherano, pues el pappa asá lo
determina en la bulla 1 que está al principio de los exergigios: docu-
menta et exerckia praedicta ac omnia et singula in eis contenta autho-
ritate praedicta thenore praesentium ex certa scientia aprobamus, col-
laudamus ac praesentis scripti patrocinio communimus. Adonde claro
está que aprueua el pappa la doctrina de los exergigios por cathólica, y
que su intengión es aprobarla por tal, pues la intengión del pappa se
declara por sus palabras,. y sus palabras di/en que la aprueua por cathó-
lica. Y anse de notar a este propósito muchas cosas: lo primero que
dize que aprueua los exergigios authoritate praedicta; lo segundo que
dize que los aprueua ex certa scientia; lo tercero que como paresge en
la bulla le propusieron la dubda al summo pontífice que determinasse si
la doctrina de los exergigios era cathólica o no; lo quarto, que lo come-
tió a personas doctas, de grande authoridad, letras y religión, como
fueron dos Padres dominicos v; y después de hecha esta diligengia de-
terminó c los exergigios por cathólicos y todo quanto en ellos ay d.
Lo quinto se a de notar que amonesta el summo pontífice a todos
los xristianos que abragen y se aprouechen de la doctrina de los exer-
gigios. Agora pido yo, ¿por qué todas las cosas dichas no bastarán por
tener vna doctrina por cathólica?, no digo por artículo de fe ni de fe.
Y si ansí fuese que en la doctrina de los exergigios obiese errores *,
ella sería doctrina diabólica y de el demonio, y por el consiguiente los
tales an de confesar que el pappa una doctrina diabólica determinó por
cathólica, y que el pappa vicario de Jesu Xo exhorta a los xianos. que
siguan doctrina del demonio, lo qual sería cosa diabólica y blasfema; y
están los tales obligados a congeder esto. Si dizen que la intengión del
papa no fué allí determinar la tal doctrina por cathólica, pregunto: o la
a Haec supp'.enda esse ülteüigUwr et ex parallclismi cum scntcntia superiore (...es san-
Cta...) et ex communi catholkorum theologorum doctrina. — b Sequentia 4 vv. addid'U auclor,
immemor dictum lioc jam antea esse. — c detiminó ms.— d Hoc v. addid'U auctor in marg.
1 Scribendum fuit «en el breve» hic et infra. Vide supra, pp. 215-218.
2 Joannes Alvarez de Toledo, cardinalis et episcopus burgensi?, et Aegidius Fosca-
rarius, Sacri Palatii Magister. Cf. eorum de F.xercitiis judicia in fine Vu. et Ve. (supra.
pp. 562, 563) et eaquie de his viris diximus in pp. 215-216.
• Errores intellige fidei vel bonis moribus contrarios.
Al'OLOGIAE EXERCITIORUM ANTIQUAE
determinó por cathóüca, o la determinó por diabólica: no por diabólica,
luego por cathóüca. Si dizen que la determinó por verdadera; luego no
ay errores en ella. Si di/en que ay algunos errores y que lo otro que ay
en ellos es cathólico; contra: que el pappa dize quod singula et omnia in
eis contenta aprobat. Quando aprobat singula et omnia, argumentor sic:
o lo aprueua todo por cathólico o por diabólico: no por diabólico,
luego por cathólico. Y si dizen que todo lo aprueua por verdadero;
luego no ay errores en los exergigios: quanto más que aprouar el pappa
vna cosa por verdadera, si pertenesge ad fidem, mores et sacramenta,
es aprouarla por cathóüca.
Iten pregunto: supuesto que la doctrina de los exergicios sea ca-
thóüca, si el pappa la puede determinar por tal, o no? no me dirán
que no. Y si la puede determinar portal, ¿qué más ha de hazer el
pappa de lo que hizo? Y ¿por qué palabras más claras la puede deter-
minar por cathóüca, que son las palabras dichas? Si me dizen que el
pappa la determinó, no como pappa sino como doctor particular;
quanto a lo primero digo que, avnque ansí fuese, sería themeridad de-
zir vno lo contrario sin evidencia o grandíssima gertidumbre de que el
pappa se engañó; quanto más que esta respuesta es dar ansa a que
jamás se tenga por cathólico lo que dize el pappa; porque podrían de-
zir a cada cosa, que la determina como hombre y particular doctor, y
no como papa.
Yten: y a esto que quiero dezir suplico que me respondan esos se-
ñores: o ay alguna regla, por la qual podemos conosger quándo el
pappa determina vna cosa en quanto pappa, o no ay la tal regla. Si no
ay, es imposible que se tenga vna proposigión por cathóüca por ser
determinada por el summo pontífice; y ansí cosa vana sería dezir que
el papa en quanto pappa puede determinar vna cosa por de fe o ca-
thóüca. Si ay alguna regla para conosger quándo el pappa habla en
quanto pappa, digo que me la den, porque por ella yo probaré ser ca-
thóüca la doctrina de los exergigios. Si me dizen que entonges habla
en quanto papa, quando su determinagión se pone en el cuerpo del
derecho, esto es falso; porque no es cathólico y de fe por estar en el
cuerpo del derecho, sino por estar primero determinado por el papa.
Yten: que en el cuerpo del derecho están algunas extrauagantes del
papa Juan 22, adonde determina que los frailes menores tienen dominio
de las cosas que poseen, y esto no es de fe, y lo contrario tiene otro
summo pontífice, Nicolao; y entrambas determinationes están en el
cuerpo del derecho Si dizen que entonces habla en quanto pappa
1 Significantur constitutiones Nicolai III cExiit qui seminat» 15 Augusti 1279 et
Joannis XXII «Ad conditorem canonum» 8 Decembris 1322, et «Quia quorumdam
mentes> ro Novembris 1324 datae, quae sunt in Corpore Juris Canonici (Sexti Decret.,
1. V, tit. XII, c. III, et Extravag. Joan XXII, tit. 14, ce. III et V), quibus constitutionibus
pontiñees illi de paupertate Fratrum Minorum agunt. Sed has constitutiones in dogmate
682
MONUMENTA IGNATIANA
quando determina vna cosa y prohibe lo contrario sub anathemate,
contra; que muchas decretales ay, que se tienen por cathólicas y de fe,
como son acerca del matrimonio muchas determinationes, y en ellas el
pappa no haze más de simplemente determinar, sin prohibir lo contra-
rio sub anathemate.
Yten: el pappa Joán en las dichas extrauagantes determina muchas
cosas, y manda sub anathemate que ninguno affirme lo contrario; em-
pero lo que allí se determina no se tiene por de fe; y muchas cosas
que allí dize, no son cathólicas, porque non pertinent ad religionem ';
no digo que no sean verdaderas.
Cierto que, si alguna regla ay para conoscer quándo el pappa de-
termina alguna cosa en quanto pappa, esta es, conviene a saber: quando
le proponen vna dubda que pertinet ad religionem, id est, fidem vel
mores, vel sacramenta; y el pappa haze su diligencia para saber la ver-
dad consultando personas sanctas y doctas, y él por su persona trabaja
de inquirir la verdad, lo que después determinare, determinará en
quanto pappa, por de fe o cathólico. No digo que esta regla siempre
sea necessaria, sino que basta y sobra para conosger quándo el pappa
determina en quanto papa una cosa; quiero dezir que por ventura me-
nos que lo que e dicho basta para que determine alguna cosa por ca-
thólica en quanto pappa; pero lo dicho no solamente basta, empero
sobra; y si esta regla me dan, como me la an de dar, por ella claramente
prueuo que todo quanto ay en los exercicios es cathólico y aprouado
por el pappa en quanto pappa, como claramente paresge en la bulla;
fidei contrarias inter se non esse, ostendit praeter altos Natalis Alexander, O. P., Hi-
storia eclesiástica saeculi XIII et XIV, Dissert. XI, art. I, in ed. véneta anni i/jC), t. VIII,
p. 435. Accedit, id quod praecipuum est, quod ñeque Nicolaus, ñeque Joannes de
paupertate Fratrum Minorum definitionem fidei edere volebant. 'So hoch, inquit Jo-
sephus Hergenrüther, die Kegel des heiligen Franziscus ais cine von der Kirche geneh-
migte und empfohlcne Anleitung zur vollkommenen Nachfolge Christi s'.eht, so ist sie
doch keineswegs an sich und in ihrer richtigen Erklarung Gegenstand der OlTenba-
rung, des depositum fidei». Anti-janus, Freiburg i. Br., 1870, p. 58.
1 Pertinent potius ad philosophiam et juris scientiam. «In his et similibus decretis>
inquit Petrus Ballerinius, egregius potestatis pontificiae defensor, •potissimum caven-
dum, ne idem esse credalur, aliquid pertinere ad materiam fidei, et decreta, quae a
pontificibus eduntur, ut respondeant interpellantibus apostolicam sententiam et aucto-
ritatem, si quo hujus auctoritatis characiere muniantur, semper esse definitionem fidei.
In re enim, quae referri queat ad jus naturale vel divinum, responderé possuit quod
ex opinione probabilius judicant vel tutius, nisi exprimant aliquid credendum aut da-
tnnandum ex catliolica fide, idque possunt, etiamsi ad compescendas acriores contentio-
nes sub excommunicationis poena vetent constitutis glossas addere et aliter interpre-
tan». De vi ac ratione Pritnatus Á'cmanorum Pontificum, c. XV, § X, n. 41, p. 317, ed.
Veronae, 17G6. Quomodo dignosci possit, definitionem aliquam pontificiam esse «ex
cathedra» factam, ideoque infallibilem, aecuratius declararunt theologi recentiores.
Cf. Christ. Pesch, S. J., Praelectiones dogmaticae, I, ed. 5.a, Friburji Brisgoviae, 1915,
nn. 507, 519, 521; Joan. Muncuniix, S. J., Tractatus de Christi Ecclesia, Barcinone, 1914,
disp. II, c. III, pp. 365-452.
Apologías Exercitioru m antiquae
683
porque los exergigios pertenesgen a las costunbres, y propusieron la
dubda al papa, y el pappa hizo su diligencia por saber la verdad,
y después determinó la doctrina de los exergigios ser cathólica y
sancta.
Y si todavía dizen que aun esto no basta, contra: que muchas decre-
tales de los pontífices se tienen por de fe; y quando el pappa las de-
terminó no hizo más, ni aun tanta diligengia; y si toda esta diligengia
hecha por el summo pontífice no basta para que se tengan los exer-
gigios por cathólicos, también dirá vno que ni basta para que se tengan
por cathólicas las decretales de los summos pontífices, lo qual dezir se-
ría eregía; y no ay más razón de lo vno que de lo otro.
Yten: error será dezir que vn sancto canonizado como los dichos, y
que vna orden aprovada por el summo pontífice no es buena; y claro
es que el papa para aprouar vna orden, para canonizar vn sancto no
haze más diligengia que hizo para aprobar la Compañía de Jesú, y sus
exergigios '; luego dezir que la Compañía de Jesú no sea sancta orden,
y que los exergigios no son buenos, es error.
Yten: si la diligengia dicha no bastasse para que el pappa determi-
nasse una cosa por cathólica, siempre dudaríamos de todo quanto de-
termina el papa; porque, pregunto: ¿qué mayor diligengia puede hazer
que la dicha?
Y ansí torno a dezir que todo [lo que] a ay en los exergigios es ca-
thólico, y dezir lo contrario es error de lutheranos y dar ansa a [que] b
lo que el pappa haze sea tenido en nada; et precipue his temporibus,
quando impugnatur potestas summi pontificis, es cosa peligrosíssima
dezir lo contrario.
Y digo más: que si alguno dixese que es de fe que los exergigios
son cathólicos, este tal hablaría seguríssimamente, pues el pappa con
tanta diligengia los determinó por cathólicos, y la sancta inquisición le
daría gragia por ello, porque es fundada por el Spíritu Sancto y tracta
sanctíssimamente de defender las cosas del summo pontífice como de
Padre nuestro, y de Vicario de Jesu Xo. Y créanme que el que trata de
contradecir las deteiminagiones del pappa, precipue quae pertinent ad
fidem, mores et sacramenta, o es hercge o camina para allá c.
Nuestro Señor sea con la ánima de vuestra merced, y le dé su gra-
cia, para que en ella siempre viua y muera; y le suplico me encomiende
a Sententia exigit, ut haec dúo vv. suppleantur. — b Hanc parliculam constructio postu-
/at. — c Quae ¡ejuuníur suní autographa.
1 Canonizationis processus operosiores plerumque sunt quam fuit approbatio Socie-
tatis Jesu vel Exercitiorum. Et tamen recte procedit conclusio; quia certitudo rei con-
stitutae vel approbatae a Summo Pontífice, non a labore liominum vel diligentia, sed a
Spiritu Sancto assistenti pendet.
684
MONUMENTA IGXATIAXA
de veras a Nuestro Señor, y lo mesmo suplico a todos essos señores,,
porque, cierto, tengo grande necesidad. De Sigüenca, a 4 de Marco.
Su servidor,
El doctor Torres.
A tergo. Apología cxercitiorum doctoris Torres.
Post scriplum. lista carta s[e] emvíe al P. Tablares con toda la
brevedad posible; y va abierta, porque la vean todos los Padres de la
Compañía, si la quisieren ver.
9
DEFENSIO EXERCITIORUM INCERTO AUCTORE S. J.
CIRCA F1XEM SA.ECULI XVI 1
Impugnalnr tractalus de quibusdam cxerciliis paulo atile Dircctorium confcctus,
i:i quo tionnu/li Soc.'elal.'s Paires conte>idcba?U Exercilia S Ignalü commani-
ler saecularíbus kominibus, mlnimt vero viris Soc 'elatis esse tradenda; lus vero
aliis exerciliis, qaae ipsi coniposulsscnt, excoli deberé.
►J* De Exercitiis spiritualibus
[i] Pater Ignalius in libro exercitiorum, in quodam titulo ante prin-
cipium et fundamentum. ponit fincm eorundem exercitiorum spiritua-
lium, quae ipse composuit, cum dicit: Kxercitia quacdam spiritualia,
per quae homo dirigitur, ut uinccre seipstm possit, et uitae suae ra-
tionem, deleiminatione a noxiis alfeclibus libera, instituere. Hinc ma-
nifesté colügitur, quud haec exercilia conueniant omni homini, siue
religioso siue scculaii, et tam nostris quam externis, qui sea prauis
affectibus exuere uelint, imo plus nobis qui id magis curare debemus.
Nihilominus, in quodam tractatu * de exercitiis nuper cunfecto, dici-
tur, § I, quod exercilia Patris nostii Ignatii communiter non sunt tra-
denda r ostí is, «ed alia ncscio quae de nouo composita; et assignant
rationcm: quia illa, inquiunt, Patris nostri, ut plurimum, sunt uniuersalia
et apj)licata communiter secularibus qui sunt in peccato, aut qui statum
mutare aut uitam reformare uolnnt; itaquc, ex eorum sententia, ñeque
nostris, ñeque uiris perfectis et bonis tradenda sunt.
[2]. Mirandum est nomines de Societate nostra talem censuram de
exercitiis dedisse; sed in eodem § uidentur sibi contradicere, cum di-
cant, quod exercilia Patris Ignatii plene continent modum perfectum fa-
ciendi urationem et refoimandi interiora uniuscuiusque. Si igitur taliasur.t
haec exercitia, quare polius non sunt danda nostris, qui hunc perfe-
ctum modum facKius consequi poterunt, quam secularibus, de quibus
1 Ex apogr. antiquo in cod. MiseelL de ínstit. S. y., IÍI, n. 2, pp. 1-10.
• Qui fuerit ille tractatus, quive illius auctores, iynotum.
APOLOGIAE EXERCITIORUM ANTIQUAE
G35
bis dicitur in Constitutionibu1 rt quod eis comuniter tantvim sunt tra-
dend i exercitia primae hebdoinadae, omnia uero raris hominibus, inter
quos comprehenduntur qui statum mutare aut reformare uolunt. Igitur
ad nostros praecipue pertinet uti üs exercitiis, praesertim cum in So-
cietate, post tempus tradendi et faciendi ea, frequens illorum usus apud
nos esse debeat iuxta 4.am rcgulam praefecti rerum spiritualium, in qua
dicitur: Det operam ut orandi et meditandi modos, quos docuit Pater
noster Ignatius in libro exercitiorum retineant, et ut illo libro familiaris-
sime utantur.
[3]. Nec potest dici quod haec exercitia sint uniuersalia, cum ad
particularia quae oportet, tam in prima hebdómada de purganda anima,
quam in reliquis de perfecta imitatione Christi, non possint descenderé
ad magis particularia quam descendunt. Sermones autem uniuersales in
materia morali parum prosunt; tamen gratia Dei haec exercitia, expe-
rientia teste, multum profuerunt. Nec hoc probatione indiget, cum d¡-
catur in constitutionibus quod hoc genus exercitiorum ad Dei obse-
quium tantopere conferre cernitur ', id est, ualde multum.
[4]. Item, P. Ignatius ponit primum experimentum in Examine b,
uersari per mensem in exercitiis spiritualibus; et uoluit nostros, quando
ingrediuntur Societatem, primum in í 1 lis instituí, id est, in confessione
generali facienda, et in contemplatione misteriorum vitae, mortis,resurre-
ctionis et ascensionis Christi Uomini nostri. Clarum est quod P. Ignatius
in hoc loco expresse loquitur de spiritualibus exercitiis ab ipso factis,
ct de eisdem intelligendum est in eodem Examine c quando nostri post
biennium, ante quam faciant vota, per hebdomadam exercitia faceré
debent.
[5]. Et hoc etiam manifesté ostenditur in constitutionibus, P. 4, c. 8,
§ 5, ubi dicitur [: Ad]d exercitia spiritualia aliis tradenda post quam quis-
que i i se ea fuerit expertus, assuescant, et dent operam omnes, [ut etc.] *
et hic nemo dubitabit quod de suis exercitiis ipse loquatur. Posset
tame 1 aliquis dicere: verum est; sed ut nostri tradant ea externis et non
nostri?. Sed hoc dubium tollitur per illauerba, postquam quisque in se
ea fuerit expertus; eadem namque sunt exercitia quae dari debent ex-
ternis et experiri a nostris, nam antequam nostri ea aliis tradant in
scriptis, ea experiri debent; itaque nostris tradenda non sunt nisi
ipsamet exercitia Patris nostri Ignatii, ut ipsi postea ea aliis tradere
possint, et non alia de nouo composita. Et praedictae constitutiones
ponuntur in regulis prouincialis, et praepositi, et rectoris, et magistri
a In marg. c. 8, E; et c. 4, F. Plenior autem notatio fuissei: P. IV, c. VIII, E; et
P. Vil, c. IV, F.— 1> In marg. 4, § 10.— c In marg. 4, § 41. — d Hjc v. ex mimirato Con-
stituthnum Iocj supp/¿mus.—e Hj.ec ut suppleantur, et idím Constiiuthnum /jais, et
res ipsae exigunt.
« Part. IV, c. VIII, n. 5.
686
MONUM EX T A IGXATIANA
nouitiorum, et praefecti rerum spiritualium; imo et in decretis quartae
congregationis generalis '.
[6] Item, Patres isti in suo tractatu, § 2.°, allegant Patrem nostrum
ígnatium in libro exercitiorum, ad probandum quod ipsi possint addere
alias meditationes; cum ille dicat quod iis meditationibus possunt aliae
adiici, ut de morte et aliis peccati poenis, et judicio. In primis hoc in-
telligitur iuxta materiam subiectam, scilicet de compunctione peccato-
rum, ut ipsemet Pater innuit cum dicit, ut de morte et aliis peccati
poenis '-. Et antiqui Patres et usus communis hactenus ita interpretad
sunt, ut solam meditationem de morte, de judicio, exercitiis Patris nostri
addiderint. Et Pater Polancus, qui copiosissime scripsit hac de re,
addidit aliam tertiam de peccati poenis 3, et bene quidem iuxta eundem
contextum Patris nostri Ignatii; et si huiusmodi meditationes in hoc
loco adiici possunt iuxta praedictam adnotationem, sed ibidem non di-
citur quod omnes meditationes Patris nostri, tam praecedentes quam
sequentes, mutandae sint, quod quidem isti Patres libere faciunt, qui
non solum innúmeras alias addunt, sed exercitia eiusdem mutant, et
cum suis miscent et confundunt, quasi utraque essent equalis authori-
tatis.
[7 |. Item, isti Patres in primo § sui tractatus dicunt quod non exclu-
dunt dan posse exercitia Patris Ignatii in propria forma, quando quis
illis indigeret, aut ex deuotione. Itaque praecipua exercitia Patris nostri
erunt illae meditationes, quas ipsi composuerunt, ut communiter nostris
tradantur, secundaria uero erunt illa, quae ipsi dicunt Patrem ígnatium
scripsisse in propria forma, et per accidens aliquando nostris tradi
poterunt. Sed nescio qua authoritate id dicunt, aut quomodo probare
poterunt hanc esse ideam, ut ipsi dicunt, aut mentem Patris Ignatii. In
primis eiusmodi eorum meditationes exercitia Patris Ignatii dici non
possunt, quia reuera non sunt; nam sicut qui componeret concionem
aliquam, quam accepit a diuersis libris Patrum, postquam fuerit illa iam
perfecta non dicimus eam esse alicuius ex illis Patribus, sed eius qui
eam compillauit, ita hae meditationes pertinere uidentur ad eos, qui
eas a Patre Ignatio et ab aliis compillauerunt, et non dicentur Patris
Ignatii; quamquam hi Patres non multa acceperunt ab exercitiis illius;
nam cum illorum meditationes sint fere quinquaginta, magna earum
pars nihil fere continent de exercitiis Patris Ignatii. Igitur, quomodo in
1 Provincialis regula 70, praepositi regula 41, rectoris regula 67, magistri novitiorum
regulis 23 et 28, praefecti rerum spiritualium regula 4, et in decreto 67 (in ms. 78)
quartae congregationis generalis anno 1581 habitae. Exercitia vero non solum in con-
stitutionibus, sed etiam in prima instituti Societatis Tesu formula Paulo III oblata conti-
nentur.
* Haec a Polanco addita sunt in versionibus Vulgata et prima, sine dubio Ignatio
probante. Cf. supra, Pro/eg., p. 152, et imaginem II phototypicam post has appendices
3 Habes haec inferius, in fine Directorü ipsius Polanci.
APOLÓGÍAE EXERCITIORtCM ANTIQUAIO
687
neritate hae dici poterünt exercitia Patris nostri Ignatii? Si eius scri|)ta
redigerentur in hrouiorem ibrmam, ctiamsi uerba transmutentur (ut
aliquando fit), i! litis exercitia dici possent; sed tam multa iis addere et
miscere cum uerbis Patris nostri, auferunt authoritatem exercitiorum,
et fiunt illa componentis, et non Patris Ignatii. Cum ergo nostri intel-
ligcrent exercitia non esse illius, sed alicuius particularis, facile ea
contemnere possunt, et mulli forsan aegre ferent a, nec libenter ea fa-
cercnt.
[8]. Item, sicut Constitutiones Patris Ignatii conseruantur, nec mu-
tandae sunt, ita nec illius exercitia; et hoc praesupponitur in Constitu-
tionibus b, ubi dicitur: Ad exercitia spiritualia aliis tradenda... assue-
scant; et dent operam omnes, [ut] c et eorum reddere rationem, et in hoc
armorum spiritualium genere tractando... dexteritatem habere possint.
Si nostra exercitia mutantur, haec constitutio ad ea seruanda aut fa-
cienda non obligaret, nam loquitur expresse Pater Ignatius de exerci-
tiis a se factis, quod quidem significatur per illa uerba, in hoc armorum
spiritualium genere tractando, ubi modeste etiam commendat sua
eadem exercitia cum dicit, quod Dei gratia ad ipsius obsequium tanto-
pere conferre cernitur. Et in declaratione huius loci ostendit Pater
Ignatius modum, quem in dandis exercitiis tenere debemus, cum dicit,
possent ad exercitia aliis tradenda assuescere, conferendo cum aliquo
magis exercitato suum procedendi modum, etc. Hinc colligitur, quod
modus tradendi exercitia sumendus est ab illis, qui eum acceperunt a
Patre Ignatio aut ab aliis quos ipse docuit, et de quo modo dicitur in
constitutione, qúod tantopere conferre cernitur, et in eodem fuerint
exercitati; nam eo spiritu, quo sunt instituta et facta exercitia, eodem
et conseruanda sunt. Sicut optime fecit Pater noster generalis *, qui pro
conficiendo Directorio horum Exercitiorum Patris Ignatii consuluit
antiquissimos quosque Patres de Societate, ut de modo ea tradendi et
de tota re, quod eis uidebatur, ad eum scriberent. Spiritus igitur Socie-
tatis, praesertim in nostris exercitiis faciendis, sicut etiam in constitu-
tionibus exequendis, conseruandus est, nam sunt prima rudimenta et
fundamenta spiritualia nostri instituti, quibus dirigendi sumus in ómni-
bus nostris ministeriis exercendis, quae oportet ut magnae sint authori-
tatis; et ideo authoritas exercitiorum fundatoris nostri multum iuuat, et
uerba illa formalia magnam uim habent, sicut et constitutionum.
Et quemadmodum Pater Ignatius huiusmodi uerbis et non aliis mo-
uebat homines, et in animabus eorum magnum fructum faciebat, ita et
nos, qui eodem spiritu ducendi sumus, eisdem uerbis et modis, quan-
:> Contextus exigit ut dicatur contemnere possent, et multi forsan aegre ferrent.—
b In marg. P. IV. c. 8, § 5. — c Allatus Constitutionum locus et sententia ipsa exigit ut
hoc v. suppleatur.
1 P. Claudios Aquaviva. Cf. Praefationem in Directoría, art. III.
688
MONUMENTA IGNATIANA
tum fieri potest, uti debemus; alioquin meditationes et alia, quae a par-
ticularibus adducuntur, ea facilítate qua proponuntur, ab aliis, qui aliter
sentiunt, refutantur; et sepe continget ut res spirituales unusquisque suo
modo intelligat, iuxta quem facile componet sua exercitia et modum ea
tradendi; et ita fiet ut quisque regatur a suo spiritu, ita ut nulla sint
certa exercitia spiritualia in Societate, et tándem celebre nomen exer-
citiorum et eorum magnus fructus facile perire poterit.
Sed Dominus per sanctam obedientiam prouidebit meliora; nam
credo quod cito Pater noster generalis imponet finem Directorio Exer-
citiorum, et mittet illud ad prouincias, ut omnesde Societate in dandis
exercitiis praescriptum in eo modum seruent ad maiorem gloriam Dei.
[9]. Item hi Patres frequenter allegant, et tanquam ad suum refugium
confugiunt, quod experti sunt fructum spiritualem in nostris fieri suis
istis meditationibus et in modo eas tradendi. Fateor, sed hoc nihil est;
nam etsi, ordine transuerso ab exercitiis Patris Ignatii illis hae daren-
tur, etiam consolationem spiritualem sentirent; nam res spirituales si
considerentur et ruminentur, praesertim in loco separato et per multos
dies, solent mouere et consolad homines sicut cumuniter contingit
multis bonis uiris et religiosis, qui uacant suis meditationibus, in quibus
eos Dominus consolatur; imo, si alius de Societate nostra fecisset alia
exercitia suo modo, et traderet nostris ita reclusis, sperandus etiam
esset similis fructus. Sed nunc modus tradendi exercitia non est que-
rendus ex fructu uel consolatione, quae senlitur, quia haec regula est
incerta, qua unusquisque sua exercitia probare et commendare poterit;
ad nos autem non pertinet eiusmodi curam habere. Pater noster Igna-
tius pro nobis assumpsit, tradendo nobis sua exercitia et modum illa
dandi sicut in libro exercitiorum continentur a et in Constitutionibus
approbantur, ut dictum est, et in eorum Directorio, a Patre nostro ge-
neral» conficiendo, magis explicabuntur; ad quem pertinet declarare ca
quae fueiint dubia in nostro instituto, et condere regulas iuxta nostros
cañones '; reliqui uero de Societate, praesertim superiores, si quid
dubii habent, circa constitutiones, exercilia, cañones, regulas, ordina-
tiones generales, uel totius prouinciae, illum consulere debent et cius
sententiam sequi; nam ea, quae ad institutum nostrum pertinent, sicut
est mutare exercitia Patris Ignatii, sarta tecta esse oportet. Credendum
est quod isti Patres in hac re fecerint ea quae ad eos attinent, et Tater
noster generalis, in Domino, quae opus erunt, etiam prouidebit.
[10]. Item, hactenus tándem in hac re uarie erratum est, et in dandis
exercitiis nimia libértate usi sumus, ita ut unusquisque pro suo arbitrio
saepe ea traderet, ideo nunc cum maiore obseruantia ct rigore modum
a Sie corrigendum esse continetur, quod est in ms., ostendunt verba seqaentia.
1 Congrcgationis IV decretv.m ij et canon 21. Cf. etiam Congr. I, dccr. 133, et
Congr. II, decr. G6.
Al'Ol.OGlAE EXERCITIORUM ANTIQUAE
689
praescríptUOl a Patre nostro Ignatio tenere debemus, ne iterum turpius
erremus; et simul curare ut nullae meditationes inter nostros circunfe-
rantur, quae uocant exercitia spiritualia, nisi fuerint Patris Ignatii iuxta
¡ibrum exercitiorum illius, ñeque tempore, quo fiunt exercitia Patris
Ignatii intermisceantur a aliorum meditationes, etiamsi separatae sint,
aut intermixtae cum exercitiis illius; ñeque loco exercitiorum Patris
Ignatii assumantur aliae meditationes faciendae iuxta tempus,dies, mo-
dum et ordinem quo illius exercitia fiunt. Haec enim omnia possent
auertere nostros ab amore, desiderio ac uuluntate faciendi nostra exer-
citia, quae sunt ualde necessaria, et ratione instituti etiam nobis a Deo
data; quae quanto exactius tradentur iuxta regulas libri exercitiorum et
uniuscuiusque dispositionem, tanto magis proficiemus in Domino. Pri-
uatim uero, extra tempus exercitiorum, in quotidianis mcditationibus
aliquando aliae contemplationes fieri possunt ab iis, qui fuerint bene
instructi et uersati in modu meditandi Societatis, qui eas ad modum
exercitiorum interdum reducere poterunt.
[11]. Item, isti Patres non bene uidentur componere suas uiginti me-
ditationes in prima hebdómada ad modum Patris Ignatii; nam additiones
exercitiorum uix conuenire poterunt ómnibus suis meditationibus; nam
i.a et 2.a additio applicantur i.° et 2.0 exercitio; tamen nomina primi
et 2.' exercitii ab illis sunt mutata, et de additionibus uix fit mentio; et
extra rem uidetur, iuxta Patrem Ignatium, dum agitur de compunctione
peccatorum adducere in médium contemplationem de amore Dei et de
eius beneficiis et de paradiso. In sexta enim additione dicitur subterfu-
giendas esse cogitationes quae gaudium afferunt, et in 7.a dicitur quod
debemus nos lucis claritate priuare. Tamen isti Patres hic in prima he-
bdómada agunt de gloria et de beneficiis Dei, quae dúo iuxta eundem
Patrem pertinent ad quartam hebdomadam, in qua dicitur quod sexta
et séptima additiones praecedentes uariantur, ita quod in 4.a hebdó-
mada in his duabus meditationibus oppositum fieri debet, scilicet me-
moriae obiicere quae laetitiam spiritualem cient, ut cogitatio de gloria,
et lucis et coeli uti commoditate; hae igitur meditationes non bene ac-
commodantur additionibus libri exercitiorum.
[12]. Item, examen genérale faciunt pro nostris minutissimum, inter
alia si uacillauit quis in uocatione, quasi haec tentatio esset communis;
imo hoc poterit esse occasio, ut qui nunquam de hac re cogitauit, incipiat
iam uacillare. Item, si habuit uehementem tentationem circa institutum
Societatis, et media quibus ipsa uti solet; et si legerit libros prohibitos
sine facúltate, et si adhuc illos habet; quasi habere uehementem istam
tentationem et hoc aliud faceré sint defectus etiam communes. Item, si
orauit pro his qui ei commendantur. Sed haec et similia, quiuis de So-
cietate per se ipsum cogitare aut inuenire poterit, et eorum quae fecit
intermiscerentur ms., quod ex contextu emendundum videtur.
Monüm. Ignatiana. — Series II.
4+
6o,o
MONUMENTA IGNATIANA
recordad, cum bis quotidie suam conscientiam examinet. Nec reliqua
uidentur necessaria, quia nostri habent bonos confessarios, et sunt in
huiusmodi rebus bene instructi; et alioquin unusquisque nostrorum
habere debet secum summarium constitutionum, et regulas quae ad
illum pertinent, ex quibus est iam confectus libellus legat illum statu-
tis temporibus iuxta regulas s et quoties opus fuerit, ubi notare poterit
defectus, quos in obseruatione nostri instituti commiserit, et hoc satis
erit, absque nouo isto examine extra ordinem et modum P. N. Ignatii
confecto.
[13]. Item, isti Patres ponunt suum quartum exercitium de peccatis
commissis in religione, quasi in prima hebdómada non sint consideranda
alia peccata, nisi quae quis commisit in religione; quare non etiam
considerabimus in meditationibus peccata totius uitae nostrae in ge-
nere? Et cum soleant esse grauiora quae fecimus in seculo, possent
etiam nos iuuare ad habendam maiorem compunctionem de peccatis
nostris; et hoc praesupponitur in primo exercitio, ubi peccata propria
uniuscuiusque conferuntur cum peccatis multorum qui sunt in inferno; et
in 2.0 etiam dicitur quod peccata totius uitae in memoriam reuocentur,
sed intelligitur in genere in meditationibus; et hoc quidem potest fieri
quanuis nostri in particulari non essent facturi confessionem generalem
totius uitae, quam quidem qui repetit exercitia non tenetur faceré, nisi
alioqui esset necessaria. Hoc itaque uidetur consonum meditationibus
et additionibus primae hebdomadae et nostris regulis iuxta mentem
Patris nostri Ignatii.
[14]. Item, isti Patres ponunt uiginti exercitia in prima hebdómada,
in qua solum deberet fieri consideratio de peccatis, ut dicitur in quarta
adnotatione ex primis uiginti libri exercitiorum; tamen a fitde aliis mul-
tis rebus: et quomodo est possibile intra spatium unius hebdomadae et
aliquando breuiori tempore iuxta eandem adnotationem, posse fieri
uiginti meditationes cum suis repetitionibus, et unde colligunt iuxta
mentem Patris Ignatii pro obtinenda contritione peccatorum tot esse
faciendas meditationes: scilicet de nobilitatc animae, de vocatione, de
annihilatione, de malis habitibus, de judicio particulari, de ingratitudine,
de expropriatione, et iterum de propria expropriatione, de oblatione,
de donatione, de dedicatione etc? Haec omnia uidentur aliena esse ab
idea Patris Ignatii; nam nomina harum meditationum sunt exquisita, et
difficile earum formalitates et distinctiones a nostris intelligi poterunt:
et cum is qui exerc etur in prima hebdómada precipue uacare debeat
a ¡ta vidriar legendum pro lum, quod est in apographo.
1 Libellus hic regulanim Socielatis Jesu jam ante annum 1 501 mínimum quindecies
linguis latina, itálica, polonica, germánica, gallica, lusitanica editus erat, quas editiones
recenset Sommervogel, Biblioth'eque, t. V, yf)-ioS; IX, 611.
J Ita praecipiunt Constitutiones. p. X, n. 1 3, id quod est in Summario Constitutio-
num n. 52. Cf. etiam p. IV, c. X, litt. F, et n. 49 e Regulis communibus.
Apologiae Exercitiorum antiquae
6gi
compunctioni peccatorum, uix poterit haec uocabula meditationum
scire, uel earum recordad, et multo minus eas contemplan, quia nemo
duobus et tam multis [ste]. Qui autem assecutus fuerit ueram com-
punctionem et lacrimas de peccatis suis, quam pro fine primae hebdo-
madae in praedicta adnotatione posuit Pater Ignatius, praedictas omnes
uirtutes uirtualiter habet, etiamsi explicite eas nesciat, uel ill[a]e ei
non occurrant, uel de illis non fiat specialis mentio.
[15]. Item, Pater Ignatius in prima hebdómada ponit quinqué exerci-
tia, quae pro uno die meditanda traduntur, praescribendo ut in sequenti-
bus diebus eadem etiam fiant l, quousque perueniatur ad finem primae
hebdomadae, scilicet ad dolorem et lacrimas de peccatis propriis: ex-
piscatur enim ille hunc sensibilem dolorem et lacrymas 8 per haec
quinqué exercitia; nec putauit alia necessario addenda; nam illa adno-
tatio, quae ponitur in libro exercitiorum, in [q]ua a dicitur posse
addi meditationes de morte et judicio et aliis peccati poenis, et non re-
peritur in contextu exercitiorum hispánico; et in principio Societatis
tantum haec quinqué exercitia, quae expresse describuntur in libro
exercitiorum, tradebantur, ut ego expertus sum; postea 3 uero in edi-
tione exercitiorum latina Pater Ignatius posuit illam additionem 4 in
qua continentur praedictae meditationes de morte et judicio, quia ad
eundem scopum de compunctione pro peccatis habenda, cum sit res
magni momenti, etiam iuuare possent; et poterat ad idem plures alias
addere; sed, ut ipse dicit, in 2.a adnotatione ex uiginti primi[s] libri
exercitiorum, non abundantia scientiae, sed sensus et gustus rerum in-
terior desiderium animae explere solet; quod quidem fit, non multipli-
cando meditationes, sed efficaci uoluntate paucas retinendo et rumi-
nando; ut, cum intellectus illas magis possederit, ipsamet uoluntas libe-
rius agat, et cum gustu moueatur et, feruenter exequendo id quod que-
ritur, suas b quodammodo faciat; et ideo ille uoluit ut in his paucis exer-
a A tirita charla. — b Suam mi.
1 Id quidem non praescribitur in libro Exercitiorum; attamen quinqué tantum exer-
citia traduntur, ñeque dicitur, ea esse exercitia primi diei, cum id aut planis verbis aut
tacite dicatur de primis quinqué exercitiis hebdomadum secundae et tertiae ac de qua-
tuor primis hebdomadis quartae. Caeterum ex Directoriis antiquissimis colligitur, in
more fuisse olim ut quinqué illa exercitia compluribus diebus repeterentur. Cf. infra.
Di. Iguat. tradita, [2], Di. Po., n. 53 et Di. Ora., cap. 3.0
2 Dolor ille sensibilis et lacrymae ad verum et vehementem de peccatis dolorem in
nobis excitandum necessaria certe non sunt; conferunt tamen summopere ut verus hic
dolor altius in animo infigatur, suntque Dei donum sanctissimis hominibus plemmquc
collatum, alacri ac demisso animo optandum et exquirendum. Sic locum hunc et símiles
quosdam paulo inferius occuiTentes intelligendos putamus. Cf. tertium externae poeni-
tentiae finem, supra, pp. 310, 311.
a Ex hoc loco patet scripti hujus auctorem exercitia fecisse ante annum 1548, quo
prodiit in Iucem prima editio latina.
1 Cf. supra. p. 686. annot. 2.
6g2
MONU MENTA IGNATIANA
citiis repetendis (ubi exercetur magis uoluntas quam intellectus) sensus
doloris et lacrimarum de peccatis nostris esset quaerendus. Et ut haec
prima hebdómada esset breuior, si is qui exercetur promptior est ad
consequendum hoc quod in ea quaeritur, et etiam esset longior, si ille
ad idem fuerit tardior, ut dicitur in 4.a adnotatione ex primis uiginti
iam dictis. Unde colligi potest quod Pater noster etiam uoluerit quod,
post assecutionem huius finis, nemo amplius detineatur in exercitiis
primae hebdomadae, sed post confessionem factam et perceptam com-
munionem transiret ad secundam hebdomadam, in qua, cum recenti
sensu compunctionis peccatorum obtento, imitationem uitae Christi fer-
uenter aggrediatur. Et mérito quidem; nam eradicatis per contritionem
in agro cordis nostri spinis peccatorum, bonum semen uirtutum ad
exemplum uitae Christi faciendum est. Tándem non uideo quomodo isti
Patres cum suis uiginti meditationibus in prima hebdómada haec omnia
ad praedictum modum Patris Ignatii obseruare possint.
[17]. Item, aliqui forsan hanc primam hebdomadam contemnunt tan-
quam rem facilem et nostris non necessariam, qui iam peccata relique-
runt et de illis confessi sunt; sed hac ratione nec uiris bonis secularibus
tradenda esset a, qui etiam idem fecerunt atque nostri; ergo solum illis
conueniret, et danda esset b his, qui sunt in statu peccati, ut per
exercitia, quae in ea continentur, ad Dominum conuertantur, et postea
peccata confiterentur. Verum hoc est manifesté falsum, ut constat ex
usu ipso, et libro exercitiorum, et ex constitutionibus, nec alia pro-
batione indiget c; et exercitia Patris nostri ómnibus hominibus tradi
possunt, ac potissimum nostris, ut antea in initio dictum est. In prima
uero hebdómada precipue quaerendum est ut consequamur contritio-
nem, dolorem et lacrimas de peccatis propriis, ut in quarta adnotatione
ex uiginti primis libri exercitiorum, et in multis aliis locis dicitur, hoc
est, per illius exercitia mouere et excitare uoluntatem nostram ad obti-
nendum cum Dei gratia praedictum sensibilem dolorem et lacrimas ex
compunctione cordis: et peruenire ad hunc sensum doloris non est res
facilis, cum multa bona intelligamus, quae in opere et executione non
sentimus; aliud est enim intelligere et aliud est sapere, ut quidam ait;
sed potius haec res magna et profundissima est; nam haec compunctio
multos gradus habet, et iuxta uniuscuiusque dispositionem plures uel
pauciores obtineri, et fructus maiores uel minores percipi possunt, ita
ut, qui maiorem [vel minorem] d diligentiam ad illam assequendam
adhibet, plus uel minus de ea accipiet. Magnum hunc dolorem, siue
compunctionem insignem, sanctus Arsenius habuit, qui toto tempore
uitae suae pannum habebat propter lacrimas quae crebro ab oculis eius
a essent ms. — b essent ms. — e indigent ms. — á Haec supplenda essf, ex sequentibus
intelligitur.
Afologiae Exkkci tiokum antiouak
cadebant Et de Patrc nostro Ignatio dicebatur quod lacrimas et
deuotionem in manica habebat; ac si diccretur quod facilc illi erat
lachrimas et deuotionem habere. Sancti denique hac compunctione et
humilitate cuín magna deuotione et feruore orabant, et commoditates
huius uitae respuebant, ac famem, paupertatem et aduersa multa pro-
pter Christum patiebantur. Si hunc sensum compunctionis perfecte
assequeremur, non essemus ita frigidi et tejjidi in obsequio Dei et
obseruatione nostri instituti, et non tantum laboraremus in oppugnan-
dis nostris passionibus, sed libentius et facilius mortificantes nosmet-
ipsos eas uinceremus. Haec est res magni momenti, ad quam, si
perfecte nostro modo peruenire uolumus, exercitiis primae hebdomadae
faciendis diligenter incumbamus, cum exacta obseruatione omnium ad-
ditionum illius, adhibitis etiam poenitentiis, quantum fieri poterit, iuxta
decimam additionem. Antiquitus nostri multo plures huiusmodi pe-
nitentias in prima hebdómada faciebant, ut se ad consequendum hunc
dolorem sensibilem magis disponerent a, quam nunc nos facimus, et
hac de causa exercitia Patris nostri, experientia teste, non tantum
nobis prosunt. Pater Ignatius non praecepit in exercitiis has penitentias
exteriores omnino faciendas esse, quia expedit uoluntarie, etnon coacte,
fieri; sed Ule alioqui ad profectum nostrum ita eas explendas esse prae-
scribit atque si praeciperet; ideo decenter inducendi sunt, qui exercen-
tur, ad eas faciendas, si tamen b commode fieri possint. Voluit autem
Pater Ignatius ut ponamus, quantum in nobis est, totum conatum nostrum
ad assequendum hunc sensibilem dolorem ac compunctionem per media
omnia bono modo possibilia, uidelicet per meditationes et additiones
primae hebdomadae, in quibus continetur exactissima diligentia et
modus ad hunc finem inueniendum et assequendum: igitur, si relin-
quimus obseruantiam uel unius additionis, iam non adhibemus totum
conatum nostrum nec media omnia quae possumus ad eum assequen-
dum; propterea non solum additiones, sed etiam adnotationes omnes
exercitiorum exacte, si commode fieri possit, obseruandae sunt, prae-
sertim si sint de Societate, quibus exercitia eo, quo procedunt, ordine,
atque etiam exacte secundum uniuscuiusque dispositionem [tradi de-
bent] c iuxta regulam 28 magistri nouitiorum, et uigesimam adnota-
tionem libri exercitiorum, in qua dicitur quod ei qui fructum spiri-
tualem consequi optat quam possit máximum, tradenda sunt omnia
a disponerentur ms. — b Ita videtur legendum pro tum, quod est ¡n apographo. — c Haec
aut simt/ia supplendu esse patet ex coutextu.
1 liOxotTávuxTo; t¡v ó Ayioc, irpo)r¿cov áóvváa); T¿ í;póv £xeívovi Sáxpuov o).ov yap tóv
Xfóvov Trie t,wr¡- aOiou xa6£?ó¡xEvo? ei; tó kpyóyupov, páxo; e¡xev ^v TV xó).i«¡j [Acta
SS. TrÓAiru)] x*plv T<ü>v 5ax¡>0o>v xüv tutttóvtüiv áuó xüv óqp6a>.(i£jv aÜToü. Ita de S. Arsenio
Magno, eremita (circa 354-449) narrat S. Theodorus Studita (y 826) in ejus Vita (Acta
Sancionan Julii, t. 1Y, p. 623).
MONUMENTA IGNATIANA
exercitia eo quo procedunt ordine; quod máxime nostris conuenit, qui
hunc fructum máxime prae aliis ualde desiderare debent. In 18.a et 19.a
adnotatione eiusdem libri ponuntur alii modi exercitia faciendi iuxta
uarias dispositiones hominum, ut unusquisque suum gradum compun-
ctionis assequi possit; qui uero de Societate sunt conari debent ad
gradum illius quam possint máximum ob maiorem gloriam Dei per-
uenire. Et quia sensus iste compunctionis et deuotio quotidianis oc-
cupationibus a suo feruore solet remitti, expediret aliquando intra
annum per aliquot dies exercitia repetere, adhibendo praedictum
conatum, ut non solum remissum feruorem adducamus, sed etiam
nouum adquirere possimus.
[17]. Quod dictum est de exercitiis primae hebdomadae circa suum
finem, etiam de exercitiis et additionibus reliquarum hebdomadarum
circa suos fines et suo modo intelligendum est, ut iuxta librum exercitio-
rum omnia fiant et exacte obseruentur; sed postquam iam semel pern-
eta fuerit prima hebdómada, si reliquae post longum tractum temporis
sint de nouo faciendae siue repetendae, a meditationibus primae he-
bdomadae, saltem per unum aut paucos dies, inchoandum uidetur, nam
oratio humiliantis se coelos penetrabit '. Tándem uidetur quod isti
Patres in his manifesté decepti fuerint, cum in sua censura de exercitiis
Patris nostri Ignatii asserant illa ut plurimum uniuersalia esse, et ap-
plicata communiter secularibus qui sunt in peccato, aut etc., ut in
principio diximus.
[18]. Item isti Patres dicunt: in uita illuminatiua Pater Ignatius mi-
rabili artificio disponit animam secularem ad reformationem interiorem,
incipiendo a regno Christi. Si itaque illorum iudicio non solum prima
hebdómada comuniter facta est pro secularibus, sed etiam et secunda,
cum in hac dicant Patrem Ignatium in uia illuminatiua ad interiorem
reformationem animam secularem disponere, quasi uia illuminatiua
propter puritatem cordis quam requirit, non magis pertineat ad reli-
giosos quam ad seculares; sed simpliciter dicendum quod non solum
hic disponitur anima secularis, sed etiam religiosa; et Pater Ignatius a
hanc meditationem de regno Christi posuit in principio secundae he-
bdomadae tanquam fundamentum omnium meditationum uitae Christi,
ut per eam ad eius imitationem in uniuersum excitemur, tam seculares
quam religiosi, tam qui facturi sunt b electionem quam ii qui eam non
sint c facturi; nam omnes cum magna indifferentia suae uoluntatis ad
omnia, quae Deus uoluerit, et cum ingenti desiderio attingendi id quod
perfectius et gratius illi fuerit, meditari uitam Christi debent, faciendo
iuxta uniuscuiusque dispositionem quod melius et conformius uitae
a Patrem Ignatium ms. perperam. — h Vide annotationem srq. — c Aut hoe loco legendum
est sunt, aut paulo ante sint.
• Cf. Eccli. XXXV, 21.
Al'OLOGIAK EXERCLTIORUM ANTIQUAK
695
Christi fuerit, siue eligendo statum uocationis, siue aggrediendo alia
bona opera ad maiorem Dei gloriani; et ita ómnibus suo modo haec
exercitia uitae Christi possunt conuenire, nec restringenda sunt ad dis-
ponendum praecipue seculares in uia illuminatiua, quae alioqui magis
conuenit, ut dictum est, religiosis, qui comuniter passiones magis do-
mitas habent et animum magis a uitiis purgatum, ut Christi uitam per
haec exercitia perfectius et melius contemplan ac imitari possint.
[20]. Item, isti Patres fingunt nescio quas electiones pro nostris, non
admodum solidas nec bene fundatas, et extra mentem Patris nostri
Ignatii; nam in primis ea, quae ad electiones pertinent, non sunt tra-
denda nostris, iuxta regulam 28 magistri nouitiorum, quia clarum est
quod de nouo non debent eligere statum nec reuocare in dubium suam
uocationem; ñeque etiam de aliis rebus electionem faceré possunt, nam
nos iam elegimus nostrum institutum, et iuxta illud constitutiones et
regulas, et in ómnibus obedientian seruare debemus, et sine ulla noua
electione hoc, quod elegimus, faceré tenemur. Et Pater noster Ignatius,
in libro exercitiorum, in primo puncto introductionis ad electionem,
dicit: res omnes, quae sub electione cadunt, necessario bonae esse de-
bent, aut certe non malae; et in 2° puncto primi modi faciendi electio-
nem etiam dicit quod eligens debet in medio quodam equilibrio subsi-
stere, paratus et indifferens ad utramque partem ferri: nos igitur, qui
elegimus seruare nostrum institutum, non possumus esse indifferentes
ad illud seruandum uel non seruandum, quia non seruare illud malum
est, et non debemus esse indifferentes ad malum, sed simpliciter ser-
uare tenemur id quod elegimus; et in 2° puncto 2.di modi eligendi dici-
tur quid eligens de huiusmodi electione amicissimo homini esset con-
sulturus: manifestum est quod hoc non competat nostris; nam si iste
amicissimus esset de Societate, teneretur eligens, non solum consulere
sed sine ullo dubio ei dicere ut seruaret suas regulas et institutum quod
professus est. Itaque quae ad electiones spectant nostris tradenda non
sunt, nam nullo modo eis conueniunt, nisi essent alioqui superiores, qui
iuxta commissionem eis datam, in rebus dubiis aliquando iis modis eli-
gendi uti possunt iuxta decimam sextam regulam prouincialis: et idem
etiam aliquis particularis de Societate faceré potest in iis, quae ei a suo
superiore relicta uel commissa fuerint. Et quamuis Pater Ignatius in
ultima adnotatione 2.ae hebdomadae agat de reformatione status ali-
quorum, qui noluerunt notabilem aliam electionem faceré, et quod iis
etiam possint applicari hi modi eligendi: nihilominus a electiones, quae
hic occurrunt, semper etiam fiunt inter res bonas, uel non malas, uerbi
gratia, praelatus aliquis de reformatione domus suae cogitans, inter
modos quos se habere amplam familiam uel minus amplam aequum b
» nihilhominus ms.— b egum nts.
696
Moxumknta Ignatiana
esse' existimat, í 1 lis adhibet 1 has rationes eligendi ad hoc, ut ipse eligat
id quod melius est el gratius Deo fuerit; et sic in aliis eiusmodi rebus
reformandis fieri potest. Si aliquis uero a malis se reformare uult, non
indiget iis modis eligendi, quia ei iam constat quod contraria bona
debet a eligere; indiget potius meditationibus, ut per eas ille excitetur
ad penitentiam, et ad amorem ac imitationem Christi, ut sic relinquat
quod malum est et faciat bonum. Denique sic agendum et loquendum
est de electionibus iuxta nostrum institutum, nec aliae impropriae ele-
ctiones ab unoquoque in Societate introducendae sunt, quae alioqui
confundunt, et excrescere in infinitum possent.
[21]. Item, etsi quae ad electionem spectant nobis tradendanon sint,
nihilominus meditationes uitae Christi (quod potissimum est in secunda
hebdómada) et aliqua alia, quae ad eos, qui faciunt electionem, etiam
pertinent, nostris dari possunt, quia ómnibus conueniunt; et hoc ita fieri
nihil obstat; et antiquus usus tradendi exercitia id ipsum confirmat: ut
meditado de regno Christi, qua in uniuersum ad imitationem uitae
Christi omnes excitamur, de qua in alio superiori paragrapho dictum
est; et meditatio de duobus uexillis, qua etiam excitentur nostri ad
seruiendum Christo sub eius uexillo, et ut faciant sibi ánimos ad ample-
ctendas egregias uirtutes, quas Dominus docet, et ad fugienda uitia, ad
quae demon instigat; et considerado illa de tribus modis humilitatis, ut
etiam, quae perféctiora sunt, nostri intelligentes, ea magis desideremus
et efficacius a Domino petamus: reliqua uero quae ad electiones perti-
nent, quia non ad nos, sed solum ad electionem faciendam spectant,
iuxta nostrum institutum non sunt tradenda nostris, ut in praecedenti
paragrapho diximus *.
[22]. Item, in secunda hebdómada tradenda sunt dúo misteria uitae
Christi quotidie meditanda, et tempore electionis potest dari unum
tantum, iuxta ordinem Patris nostri Ignatii: meditationes uero horum
Patrum non possunt simul cum illis misteriis contemplan, quia fere
semper uariant, et diuersa sunt ab illis, cum non ad eandem rem perti-
ncant, nec tot ac tanta etiam uariis temporibus eodem die possunt me-
■' debent ms.
1 Locus obscunis intelligi forte ita potest: Praelatus ille, faciens electionem ínter
modos quos existimat, aequum esse se habere amplam familiam vel minus amplam;
¡llis modis adhibet has rationes etc.
1 Status electio facienda certe non est alumnis Societatis ñeque aliis quibuscun-
que, qui religiosam vitam amplexi jam sint, dummodo tamen illud vitae genus «debite
et ordinate» seu iis de causis elertum sit, quae «carnis et mundi nihil habeant» ut
dicit S. Ignatius, supra, pp. 376, 378. Nihilominus Exercitiorum doctrina de electioneac
de vitae emendatione. quorum debet esse usus frequentissimus, reliqua omnia quae in
secunda hebdomade traduntur, ómnibus utilissima sunt, ac proinde in omnium usum
adhiberi possunt ac debent. Cf. Di. c. X, nn. 7-9 et 13, et c. XXXIV, n. 3; item Ro. annot.
83, p. 110 ed. 4.3c rom. Vide supra, p. 356, annot. 2.
Apologías Exkrcitiorum ¡untiquae
697
ditari; incipiunt enim i 1 1 i a meditatione regni Christi, et ab eius incarna-
tionc ac natiuitate; deinde non tradnnt alia Christi misteria meditanda,
saltem in cathalogo suo exercitiorum de illis non fit mentio, sed dantur
meditationes aliae ab eis confectae. Si igitur exercitia Patris Ignatii
relinquntur ant mutantur, quomodo possunt hae meditationes, quas
ipse non fecit, dici exercitia einsdem Patris? Numeraui, ni fallor, uiginti
octo meditationes horum Patrum in secunda hebdómada, quae uix
multis mensibus possunt contemplan, presertim si intermisceantur
misteria uitae Christi meditanda, nana tanta ac tam uaria, nisi multo
tempore non possunt ab intellectu nostro penetran et a uoluntate
amplecti. Sed multum hi Patres aberrant ab scopo et uia Patris nostri
Ignatii, qui, a Spiritu Sancto edoctus, tempus exercitiorum per quatuor
hebdómadas aut circiter limitauit, singulis suos fines constituens. In
exercitiis secundae hebdomadae, de qua agimus, finis est ut curemus
mouere affectum nostrum et uoluntatem in Deum per meditationes
uitae Christi, ut ardentius illum amemus et studiosius imitemur. Et ad
hoc, quantum in nobis est, per unam hebdomadam paulo plus minus
totum conatum nostrum adhibere debemus, diligenter obseruando
etiam eius additiones. Aliqui tamen sunt tardiores uel promptiores ad
hunc finem assequendum, iuxta quartam adnotationem ex primis ui-
ginti, ita ut, experientia teste, si quis tempus sibi conueniens transeat,
saepe se non ita feruentem et deuotum atque antea in elapsa septimana
sentiat. Et forsan hoc accidit quia a praedicto conatu ac diligentia iam
ille cessauit defessus, uel tedio aliquo affectus, aut alia de causa. Hoc
autem certum est, quod aliqua iuxta rationem a Pater Ignatius uoluit ac
constituit ut per hebdomadam unam tantum haec misteria uitae Christi,
tempore exercitiorum durante, meditaremur; cum alioqui meditationes
misteriorum uitae Christi per annum, et etiam per spatium totius uitae
nostrae, contemplan possimus. Ad haec, quantum assequor, responderi
potest 1, quod Pater Ignatius per haec exercitia 2.ae hebdomadae exa-
ctissime facta intendebat inflammare uoluntatem nostram ad Christum
et ad eius imitationem; et quia iuxta imbecillitatem nostrarum uirium,
ultra hebdomadam adhibere máximum hunc conatum erat difficile,
uoluit hunc terminum unius hebdomadae constituere. Et similis ratio
dari potest de reliquis hebdomadis exercitiorum in ordine ad suos fines:
postea uero, cum animus Dei amore fuerit accensus, facile multa opera
bona, etiam difficillima, feruenter aggredi et perficere potest; et ideo
exercitiorum tempore non est opus descenderé ad considerationes
multarum uirtutum et regularum, ut isti Patres faciunt; nam si uera de-
a Sic ms., forte pro aliqua justa ratione.
1 Sibi objecit auctor: quare spatio unius hebdomadis secundam hebdomadem cou-
cludimus, cum alii, aliis tardiores sint in inveniendo id quod quaerunt? Respondet: quia
conatum illum nemo fere diutius sustineat.
6g8
MONU MENTA IGNATIANA
uotio praedicta hominem possideat, non solum haec, sed et alia multo
maiora paratus erit faceré. Haec enim omnia eminenter in illa gratia
et dono deuotionis continentur; et hac bona dispositione homo affectus
exercitiis praelibatis, reliquo uitae empore facilius et deuotius pot-
erit rebus spiritualibus uacare, et ad res huiusmodi particulares iuxta
formam exercitiorum descenderé, et feruenter eas considerare et opere
exercere, et de uirtute in uirtutem cum Dei gratia ascenderé. Hoc autem
breui exercitiorum tempore haec et alia commode fieri non possunt;
imo et Pater noster Ignatius, qui in hac secunda hebdómada tradidit
considerandas meditationes uitae Christi ómnibus commodissimas et ut
tales ab ipso selectas, nihilominus statuit ut per hebdomadam unam
tantum fierent et durarent, ut dictum est. Igitur multo minus istae aliae
meditationes particulares eo tempore faciendae sunt.
Finís.
IV
MONITUM DOCTORIS ORTIZ 1
Etiamsi quis in contetnplationibus et excrcitiis spiritualibus multum vcrsatus
sit, non deberé eum de difficilibus t/ieologiae quaestionibus judicare, nisi stu-
diis theologiae probé sit excultus.
Exercitia spiritualia ex exemplari P. N. Ignatii exscripta a
t
IHS b
Documento para todas conuersationes y modos de proceder spi-
rituales c. — Con mucha humilldad y uigilantia deuemos enteramente
guardar por fundamento este presente documento d, para alcangar y
caminar con toda seguridad por el camino de la uerdad, es a saber ef
que ninguna persona que no sea f fundada en theología, por mucho
que aya aprouechado en contemplationes y spirituales exercitios, no
se atreua, ni por sí, ni disputando con otro, determinar s difficultades de
la sacra theología, mas de las uerdades que por la traditión de la Ygle-
sia todos han de tener; porque si esta regla eccede, allende de que, con
falta de humilldad, attentando de h dar la tal determinatión peruierte
la orden eclesiástica, con que la tal determinatión ' doctrinal de las ta-
les difficultades está i comettida a las personas exercitadas en k exámi-
a Manu P. Boero: Hic titulus scriptus est manu propria P. Natalis. Titulus Ule et no-
tatio haec desiderantur in aliis exemplis. — 1> In Vat. et in altero Cod., Exercit. S. P. apogr,
quem vocabimus Rom., loco praecedentiumlegitur IHS. Breuiter en vulgar todos complidos
los Exercicios spirituales, por los quales el christiano, exercitándose en ellos, en breue
tiempo uerná en perfecto conoscimiento de su Criador, hasta las annotaciones últimas.
Hic titulus est etiam in Cod. Domenici, sed post monitum doctoris Ortiz. — c In Vat. scripsit
Natalis ad marg.: Está en el principio de los Exercicios notados de N. P. Ignatio. In
exemplo manu S. Ignatii recognito et emendato, quod atino igo8 est arte phototypica editum,
haec non inveniuntur; unde aut ex eo avulsum est, aut Natalis aliud vidit exemplum etiam
manu S. Ignatii castigatum, id quod est multo verisimilius . Cf. Proleg., c. IV, art. I, § I,
rupra, pp. /jg-/^2.~-á auiso Rom. et Do. — e uerdad. s. Rom., Vat., Do. — { sea muy Rom.
et Do. — g mirar Rom. et Do. — h a tentado Rom., Vat., Do.— '¡ Desunt superiora 9 w. in
Rom. et Do.; in Vat. verbum tal. — j que está Rom., Do. — k COn Rom., Do.
1 Ex apographo, in códice Instit. 221, f. 4. Exempla hujus monumenti exhibent
etiam cod. Vatic. I, ff. isgv-ióor; Exercit. S. P. apogr.; Cod. Domenici.
MONUMENTA IGNATIANA
nes scolásticos por las vniuersidades, las quales de parte de la santa
sede apostólica, en testimonio de la prouada sufñcientia de las tales per-
sonas les da insignias a de grados; el tal attreuimiento y presomptión es
tentar a Dios, attribuiéndose la persona sufñcientia y facultad de de-
terminar por sí solo la tal diffícil qüestión, dexando los medios de los
letrados y mayores, que están de Dios ordenados para ello. Y por tanto
se ha de euitar con mucho cuydado la tal determinatión, como temeri-
dad que puede ser occasión de muchos errores, así por los engaños del
enemigo de la naturaleza humana, que b transfigurándose in angelo de
luce c i puede engañar al d ánima incauta, dando a entender una cosa
por otra; como porque e aunque entienda y quiera la tal persona dezir
la f uerdad, acontegerá que diga falsedad, y con ella scandalize en la
manera de hablar, por falta de los términos de los sanctos doctores y
de la scuela de e theología, cuia forma de hablar se ha de guardar. Y
lo mismo amonesta el señor Sto. h Clemente al fin de la quinta y pos-
trera epístola, cuio mandamiento se canoniza en el Decreto, en la dis-
tinctión 37, en el ' capítulo Relatum -. Y quanto al predicar confirma
lo mismo Innocentio III en el capítulo «cum ex injuncto de hereticis» '.
a insignios wjvensignas Rom., Do. — b natura humana, con que Rom., Do.: natura hu-
mana, como que Vat. — c en ángel de luz Rom., Vat., Do. — d el Rom.. Do. — e Deestin
Rom. et Do. — f Deest in Rom. et Do. — g de la Rom. et Do. — h amonesta S. Rom., Vat.,
Do. — ' Desunt superiora 2 vv. in Rom. et Do.
1 Cf.ü Cor., XI. 14.
* Significatur caput quoddam epistolac spuriae, quae primum medio fere saeculo IX
cum nomine «epistolae primae S. Clementis I papae» a Pseudoisidoro in Decretalium
coflectione prolata est (Migne, P. L., CXXX, 37-60). Attamen quae in capite illo dicuntur,
iisdem paene verbis proferuntur in Recognitiotiibus dtmentinis (1. X, n. 42, Migne, P. G.,
]. 1441-1442); quae etsi ne ipsae quidem S. Clementis sunt, Pseudoisidoro tamen longe
antiquiores habendae. Gratianus caput illud (quod incipit « Relatum *) cum nomine epi-
stolae Clementis I in suum Decretum sive Corpus canonum ecclesiasticorum retulit.
(Corpus Juris canonicé cap. XIV, Dist XXXVII).
3 Hae litterae exstant in Corpote 'Juris canonici, Decretalium Gregorii IX. 1. Y, ti-
tulo VII, de haereticis, c. XII.
V
BIBLIOGRAPHIA EXERCITIORUM 1
Editiones Exercitiorum S. Ignatii HISPANICA lingua
1. — 1615, Romae. — 0,121 x 0,076. — Pag. [1]: «Exercicios | Spiri-
tvales | del B. P. | Ignacio | de Loyola | IHS | en Roma | en el Colle-
gio Romano de la Com | pañía de Iesvs el año 161 5. | Con licencia de
los Superiores.» — Pag. [2] pura.— Pag. [3]: «Anima Christi». — Pag. [4]
pura. — Pagg. 5-1 1: Litterae apost. Pauli III «Pastoralis officii». —
Pagg. 12-13: «Testimonia eorum, quibus censura Exercitiorum est com-
missa». — Pagg. 14-16: «A mis charísimos Hermanos de la Compañía de
Iesvs, salud en el Señor». Est epístola P. Bernardi de Angelis data
«Roma», die, mense et anno praetermissis. — Pagg. 17-210: Textus
Exercitiorum; incipit « Annotaciones para tomar»..., desinit «con el
amor Diuino. Finís». — Pagg. [21 1-220]: «Indice de las cosas qve se con-
tienen en este libro».
In pag. 38 sunt lineae illae examinis particularis; sed pro lineis bis
septenis, septem diebus hebdomadis accommodatis, quae in aliis exem-
plaribus et in Autographo sunt, undecim hic exhibentur, inter se aequa-
liter separatae.
Exemplar est Matriti, apud editores libelli periodici Monic?nenta histó-
rica S. J.
2. — 1628, Hispali. — 0,100x0,065.— F. [ir]: «►£< | Exercicios | espi-
ritvales | del S. P. | Ignacio | de Loyola | 16 IHS 28. | En Sevilla, Im-
presso por Francisco de Lyra». — F. 2: «Anima Christi». — FF. 3-6: Lit-
terae apost. Pauli III «Pastoralis officii». — FF. 7-8r: «Testimonia»... —
FF. 8V-9: Epístola P. Bernardi de Angelis.— FF. 10-178 \sic pro 138]:
Textus Exercitiorum, « Anotationes»... — FF. [139-143]: «Indice de las
cosas»...
Exemplar est in collegio loyolaeo S. J., in Hispania.
3. — Exercicios... Manila, 1665, in 4° (Ex opere Correctio?is et ad-
ditions a la Bibliothéque de la Compagnie de Jésns. — Supplément au
1 Editiones referimus ordine temporis. Descriptioni (in qua numeri uncis inclusi pa-
ginas indicant non signatas) adjicimus, cum rariora sunt exemplaria, locum ubi aliquod
eorum reperitur. — Varietas quaedam in compluribus editionibus describendis vitari non
po'uit, cum non omnes descriptiones eodem fonte manaverint.
J02
MONUMENTA ÍGNATIANA
*Dc Backer-Sommervogeh , par Ernest-M. Riviere, S.I. — Second fasci-
cule, Toulouse, 191 2, col. 238.
4. — 167 1, Hispali (Sevilla, inHispania). — 0,085 x°)°55> mensura tex-
tus. — F. [ir]: « Exercicios | espirituales | de San | Ignacio de | Lo-
yola: | Año IHS 167 1. | En Seuilla, por Tomé de | Dios Miranda». —
F. iv purum. — F. 2r: «Anima Christi». — F. 2v purum.— FF. 3-7r: Litte-
rae apost. Pauli III «Pastoralis officii». — FF. 7r-8r: «Testimonia»... —
FF. 8v-ior: Epístola P. Bernardi de Angelis. — FF. iov-138: Textus
Exercitiorum, «Anotaciones»... — FF. [139-144]: «Indice de las cosas»...
Exstat Matriti apud editores libelli periodici Razón y Fe.
5. — 1698, Angelopoli (Puebla de los Ángeles, México.—
0,100x0,65. — Pag. [1]: «Exercicios | espirituales | de | San | Ignacio |
de | Loyola j Año IHS 1698 | En el Colegio del Espíritu Santo». —
Pag. [II] pura. -Pag. [III]: «Anima Christi».— Pag. [IV]: pura.—
Pagg. 5-8: Litterae apost. Pauli III, «Pastoralis officii». — Pagg. 8-10:
«Testimonia» ...—Pagg. 11-13: Epístola P. Bernardi de Angelis. —
Pagg. 14-223: Textus Exercitiorum, «Anotaciones»... — Pagg. [224-231]
«Indice de las cosas»...
N. B. Unicum exemplum hujus editionis, quod vidimus, ligatum est
una cum Regulis Soc. Jesu, quamquam haec dúo opera diversam pagi-
narum notationem habent. Magnitudo tamen, quae eadem omnino est,
typorum genus, charta, etc., indicant utrumque opus in eadem typo-
graphia editum esse. Jam vero in prima Regularum pagina haec legun-
tur: «Reglas | de la | Compañía | de | Jesús | Año IHS 1698. | Con li-
cencia de los Superiores en la Puebla, en el Colegio del | Espíritu
Santo por los Herede | ros del capitán luán de Villa | Real.» Urbs «La
Puebla» est «La Puebla de los Ángeles» in república mexicana. Unde
ibidem videtur editio haec Exercitiorum facta esse.
Exemplum reperitur Matriti, in domo professa S. J.
6. — 1733, Valentiae (Valencia, in Hispania). — 0,146 x 0,097. —
«Exercicios | espirituales | de S. Ignacio de Loyola, | Fundador de la
Compañía | de Jesús. | Con una Introducción antes del texto | del
Santo, conveniente para formar el | devido aprecio de estos Exercicios
y | la idea de su método y prác j tica | IHS | En Valencia, | Por Joseph
Dolz, Impressor, Año 1733. | Con licencia de los Superiores». —
Pagg. I-II: «Prólogo al lector».— Pagg. III-XIV: «Capítulo I». — Litterae
apost. Pauli III «Pastoralis officii». - Litterae apost. Alexandri VII «Cum
sicut nobis». — «Letras de la Sagrada Congregación del Concilio, pu-
blicadas con autoridad de nuestro Santísimo Padre Clemente XII»,
30 Aug. 1732. — Pagg. XV-XXXV: «Capítulo II. Noticia del admirable
libro de los Exercicios de S. Ignacio, y explicación de la celestial doc-
trina y método que contiene».— Pagg. XXXV-LXXIII: «Capítulo III.
Del grande aprecio y autoridad, que tienen en la Santa Iglesia los Exer-
cicios de San Ignacio». —Pagg. LXXIV-XCII: «Capítulo IV. Breve ins-
BiBLIOGRAPHIA EXERCITIORUM
703
trucción para meditar, recogida del mesmo Libro de los Exercicios de
S. Ignacio».— Pagg. XCIII-XCIV: «Citas de los lugares de los Exerci-
cios, de donde se ha formado esta Instrucción para meditar».—
Pag. XCIV: «Anima Christi». Sequens folium exhibet imaginem B. Vir-
ginis et S. Ignatii scribentis. Pagg. i-i54:Textus Exercitiorum; «Ano-
taciones»... Pag. [155]: «Indice de la introducción».— Pagg. [156-160]:
«Indice de las cosas»...
In pag. 19 figura linearum examinis particularis constat decem lineis
simplicibus et undécima duplici, aulla praeposita littera. Cf. i.am ed.
hispanam.
Exemplum exstat in collegio loyolaeo, in Hispania.
N. B. Hanc editionem curavit P. Hieronymus Julián, S. J., qui
etiam scripsit commentarium textui exercitiorum in hac editione prae-
positum. Cf. Uriarte, Catálogo razonado de obras anónimas y seudó-
nimas..., t. I, p. 285.
7. — 1/49, Hispali (Sevilla, in Hispania). -0,148 x 0,100. — Pag. [1]:
| Exercicios | Espirituales | del B. P. | Ignacio | de Loyola | IHS |
Con licencia: | En Sevilla, en la Imprenta de los | Recientes, en calle
Génova».— Pag. [2]: «Anima Christi». — Fol. 3 \sic pro pag. 3]-/: Lit-
terae apost. Pauli III «Pastoralis officii». — Pagg. 8-14: «Literae sacrae
congregationis Concilii, auctoritate SS. D. N. Clementis PP. XII. edita1
de Exercitiis Spiritualibus per Ecclesiasticas Personas obeundis». Ro-
mae 30 Aug. 1732. — Pagg. 15-16: «Testimonia»... — Pagg. 17-18: Epí-
stola P. Bernardi de Angelis. — Pagg. 19-2 1: Facultas quam facit «El
arzobispo Coadministrador» (hispalensis); signat vero «Doct. Miguel
Joseph de Cossio, secretario», in Umbrete, die 16 Septembris 1749; ex
quo loco et sequenti colligimus tempus hujus editionis. — I'ag. 21: «Li-
cencia del Sr. Juez»; Hispali 22 Septembris 1749. — Pagg. 22-28: «Al
lector»; est prologus editoris. — Pagg. 29-189: Textus Exercitiorum,
«Anotaciones»... - Pagg. 190-212: Epístola S. Ignatii de perfectione
religiosa ad conimbricenses, data Romae die 7 Maji 1547, hispano.—
Pagg. 213-232: Epistola S. Ignatii de obedientia, ad socios lusitanos,
data Romae 26 Martii 1553, hispane. —Pagg. 233-235: Epistola S. Igna-
tii ad P. Miona de Exercitiis, data Venetiis die 16 Novembris 1536,
hispane. — Pagg. [236-244]: «Indice de las cosas»...
Exstat in collegio bilbaensi S. J. (Bilbao, in Hispania).
8. — Exercicios spiritvales de nvestro Padre San Ignacio. Como se
hazen, y practican en las Casas de la Compañia de Jesús. Con Lizencia
del Ordinario en Manila, año de 1751. In 12, pp. 265. (Ex opere
P. E. M. Riviére, S. J., citato supra, n. 3).
9. — 1833, Matriti. — 0,133 X °>°73- — Pag. [I]: «Ejercicios | Espiri-
tuales | de | S. Ignacio de Loyola, | fundador de la Compañía de Je-
sús, | En su texto original, con una intro | ducción oportuna para su
aprecio, | inteligencia y uso. ¡ IHS I Madrid, Imprenta de D. M. de
7o4
MONUMENTA IGNATIANA
Burgos, | 1833.»— Pagg. [III]-V: Epístola P. Bernardi de Angelis. —
Pag. VI: «Nota», de hac editione.— Pag. [VII]-XXII: «Capítulo I>.
Litterae apost. Pauli III «Pastoralis officii». — Litterae apost. Alexan-
dri VII «Cum sicut nobis». — «Letras de la sagrada Congregación del
Concilio, publicadas con autoridad de nuestro santísimo Padre Cle-
mente XII».— Pagg. XXIII-XLIX: «Capítulo II. Noticia del admirable
libro de los Ejercicios de San Ignacio, y explicación de la celestial
doctrina y método que contiene». — Pagg. L-CII: «Capítulo III. Del
grande aprecio y autoridad que tienen en la Santa Iglesia los Ejercicios
de San Ignacio». — Pagg. CIII-CXXVII: «Capítulo IV. Breve instrucción
para meditar, recogida del mismo Libro de los Ejercicios de San Igna-
cio».— Pagg. CXXVIII-CXXX: «Citas de los lugares de los Ejercicios,
de donde se ha formado esta Instrucción para meditar».- — Pag. CXXX:
«Anima Christi». — Pagg. [i]-i/4: Textus Exercitiorum, «Annotacio-
nes»... — Pagg. [i75]-i8i: «Indice de las cosas»...
Exceptis precibus «Anima Christi», omnia sunt lingua hispánica
expressa, etiam documenta pontificia, pagg. VII-XXII.
Reperitur Matriti, in bibl. Facaltatis philosophiae et litterarum et in
domo professa S. J.
10. — 1837, Romae. — 0,128 X 0,082. — Pag. [1]: «S. P. | Ignatii
Loiolae | Exercitia Spiritualia | textu hispánico ex diligenti | cum auto-
grapho collatione ¡ restituto. | IIIS | Romae | apud Salviucci, | 1837.»
Pag. [2]: Monitum de cura adhibita in adornanda hac editione (latine).
Pagg. 3-4: Epístola P. Bernardi de Angelis. — Pagg. 5-173: Textus Exer-
citiorum, «Annotacioncs»... — Pag. [174]: Facultas ut typis excudi
possit. — Pag. [175]: «Errata corrige».
Exstat Matriti apud editores libelli periodici Monumento histórica S. J.
11. — 1837, Romae. — 0,1 16x0,080.— Pag. [1]: «Jesús | S. P. L.
Exert. \jic~\ Spirita \_sic] | Textu Hirpanico [_sic\ ex diligenti cum auto-
grapo \_sic~] callatione \jic\ restituto | Romae aput [sic~\ salvencci [j/ic]».
Omittimus reliqua describere, quia ex solo titulo apparet, fuisse
ignarum aliquem hominem, qui editionem praecedentem iterare furtim
voluit. Textus tamen hispanus non adeo miserrime corruptus est, ut
titulus Ule latinus indicare videtur.
Reperitur in collegio loyolaeo, in Hispania.
12. — 1858, Matriti.— 0,150 x 0,102. — Pag. [1]: «Exercicios espiri-
tuales».— Pag. [3]: «Exercicios espirituales ¡ de | San Ignacio de Lo-
yola ] fundador | de la Compañía de Jesús, | en su texto original. |
Madrid: — 1858. | Imprenta de Tejado, | a cargo de Francisco de Ro-
bles. | Leganitos 47». — Pagg. [S]-6: Epístola P. Bernardi de Angelis. —
Pag. 7: «Anima Christi». — Pagg. 8-151: Textus Exercitiorum, «Annota-
ciones»... — Pagg. [i53]-i58: «Indice».
Septem illis j)aribus linearum examinis particularis singulae prae-
positae sunt litterae hoc ordine: G, F, E, D, C, B, A.
BlBLIOGRAPHIA EXERCITIORUM
/O5
13. — 18Ó7, Manresae (Manresa, in Hispania). — 0,150 x 0,100. —
Pag. [1]: «Ejercicios espirituales».— Pag. [2] pura. — Pag. [3]: «Ejerci-
cios espirituales | de | S. Ignacio de Loyola, | fundador | de la Compa-
ñía de Jesús, ! tomados del texto original | autógrafo del mismo santo. |
Manresa: — 1867. | Imprenta de Pablo Roca, | a cargo de Luis Roca.
San Miguel, 7». — Pag. [4]: Imago S. Ignatii. — Pagg. 5-6: Epístola
P. Bernardi de Angelis. — Pag. 7: «Anima Christi». — Pagg. 8-1 51: Textus
Exercitiorum, «Annotaciones»... - Pag. [152] pura. — Pagg- Q 1 5 3 158:
«Indice».
In domo professa valentina.
14. — 1877, Barcinone (Barcelona, in Hispania). — 0,140x0,090. —
Pag. [1]: «Exercicios espirituales». Pag. ["2] pura. — Pag. [3]: «Exer-
cicios espirituales | de | San Ignacio de Loyola, | fundador l de la
Compañía de Jesús. | En su texto original | JHS | Barcelona. | Im-
prenta de Francisco Rosal, heredero de J. Gorgas, | plaza de la Lana, |
1877». — Pag. [4] pura. — Pagg. (_5]-6: Epístola P. Bernardi de Ange-
lis.— Pag. 7: «Oración que solía repetir San Ignacio en sus ejercicios»
(«Anima Christi»). — Pagg. 8-153: Textus Exercitiorum, «Annotacio-
nes»... — Pag. [154] pura. Pagg. [i55]-i6o: «Indice».
In pag. 24 post additiones 4 examinis particularis septem paria
linearum sunt, quorum singulis sua littera praeposita est hoc ordine:
G, F, E, D, C, B, A.
15. — 1880, Manresae (Manresa, in Hispania). — 0,1 5 1 X 0,100. —
Pag. [1]: «Ejercicios espirituales». — Pag. [2] pura. — Pag. [3]: «Ejerci-
cios espirituales | de | San Ignacio de Loyola, ¡ fundador de la Compa-
ñía de Jesús, 1 tomados | del texto original autógrafo | del mismo
Santo. | Segunda edición, | IHS | Manresa: | Imprenta y Litografía de
Luis Roca, S. Miguel, 15 | 1880». — Pag. [4]: Imago S. Ignatii in spe-
lunca manresana. — Pagg. [5-6]: Epístola P. Bernardi de Angejis.—
Pag. [7]: «Oración... Anima Christi». — Pagg. 8-140: Textus Exercitio-
rum, «Annotaciones»... — Pagg [141-144]: «Indice».
Septem illis paribus linearum examinis particularis litterae prae-
positae sunt eadem prorsus ratione quae servata est in editione
anni 1877.
16. — 1887, Barcinone. — 0,138 x 0,090. — Pag. [1]: «Exercicios espi-
rituales».— Pag. [3]: «Exercicios espirituales | de | San Ignacio de Lo-
yola | fundador | de la Compañía de Jesús | en su texto original |
IHS ¡ Con las licencias necesarias I Barcelona ] Imprenta de Francisco
Rosal, Hospital, 115, | 1887».— Pagg. [5]-7: Epistola P. Bernardi de
Angelis. — Pag. 8: «Anima Christi». — Pagg. 9-202: Textus Exercitiorum,
«Annotaciones»... — Pagg. [2033-208: «Indice».
Litterae praepositae lineis figurae examinis particularis in pag. 30
eaedem sunt atque illae quas diximus in edd. 1858, Matriti; 1877,
Barcinone; et 1880, Manresae factis.
Mokcm. Tgnat. — Sf.rtfs II. 45
;o6
MONU MENTA IGNATIAXA
17. — 1892, Barcinone.— 0,140 X 0,090. — Pag. [I]: «Exercicios espi-
rituales».—Pag. [II] pura. — Pag. [III]: «Exercicios espirituales | de |
S. Ignacio de Loyola | fundador | de la Compañía de Jesús | en su
texto original | 1HS | Con las licencias necesarias | Barcelona | Im-
prenta de Francisco Rosal, Hospital, 115 ¡ 1892». — Pag. [IV] pura. —
Pagg. [Y]-VII: Epístola P. Bernardi de Angelis. — Pag. VIII: «Oración,
que solía repetir San Ignacio en sus Exercicios» («Anima Christi»).—
Pagg. [9]-204: Textus Exercitiorum, « Annotaciones»... — Pagg. [205]-
211: «Indice».
1S. — 1899, Matriti. — 0,141x0,082. — Pag. [1]: «Joyas del cristiano.
Colección de devociones, meditaciones y lecturas piadosas. X». —
Pág. [4]: Imago diversa in diversis exemplaribus. — Pag. [5]: «Exerci-
cios espirituales | de | S. Ignacio de Loyola I fundador de ' la Com-
pañía de Jesús | En su texto original con las licencias necesarias | Jhs |
Madrid | Saturnino Calleja, editor | Calle de Valencia núm. 28 | Mé-
xico.— Herrero hermanos | 1899». — Pagg. [7]- 10: Epístola P. Bernardi
de Angelis. —Pag. [n]: «Anima Christi» . — Pag. [i2]-2/4: Textus Exer-
citiorum, « Annotationes»... — Pagg. [275P282: Index.
19. — 1900, Barcinone.— 0,161 x 0,105.— Pag. [1]: «Ejercicios espi-
rituales | de | San Ignacio de Loyola». — Pag. [3]. «Ejercicios espiritua-
les ¡ de | San Ignacio de Loyola | fundador | de la Compañía de
Jesús | en su texto original | Ihs | Con las licencias necesarias | Barce-
lona ¡ Imprenta y librería de Subirana hermanos | Calle de la Puertafe-
rrisa, número 14 | 1900». — Pagg. [5]-8: Litterae apost. Pauli III «Pa-
storalis officii», 31 Julii 1548, hispanice. — Pagg. 8-9: «Dictamen délos
censores». — Pag. [10]: «Indulgencia plenaria concedida a los miembros
de la Compañía y a cuantas personas hicieren durante ocho días los
ejercicios espirituales en las casas o colegios de la misma Compañía». —
Pagg. [ll]-i2: Epístola P. Bernardi de Angelis. — Pag. 12. «Anima
Christi». — Pagg. [ 1 3]~97: Textus Exercitiorum, « Annotaciones»... — ■
Pagg. 99-118: «Plan de ejercicios durante ocho días de retiro». —
Pag. [119]: Approbatio Vicarii generalis dioecesis barcinonensis. —
Pagg. [i2l]-i24: «Indice».
20. — 1900, Barcinone. — 0,170 x 0,105. — «Concordancia entre la
imitación de Cristo y los Ejercicios espirituales de San Ignacio, se-
guida de un plan razonado de los Ejercicios para un retiro de ocho
días, por el R. P. Mercier, S. J. Versión castellana de D. Arturo Mas-
riera. Con aprobación de la Autoridad Eclesiástica. Barcelona. Subi-
rana hermanos, editores. Calle de la Puertaferrisa, número 14. 1900».
Versio operis P. Mercier paginis 464 continetur; postea vero, appen-
dicis instar, sequuntur Exercitia spiritualia S. Ignatii in hunc modum:
Pag. [i*J «Apéndice. | Ejercicios espirituales | de | San Ignacio de
Loyola». — Pagg. [3*]-6*: «Letras apostólicas de SS. el Papa Paulo III»...
(«Pastoralis officii»). —Pagg. [7*]-8*: «Dictamen de los censores». —
BlHLIOGRAPHIA ExKKCITIORUM
707
Pag. [9*]: «Indulgencia plenaria concedida a los miembros de la Com-
pañía y a cuantas personas hicieren durante ocho días los ejercicios
espirituales en las casas o colegios de la misma Compañía». Comme-
morantur indulgentiae concessae ab Alexandro VII (12 Octob. 1657),
Benedicto XIV (15 Julii 1749, 29 Martii 1753, 16 Maji 1753) et Gre-
gorio XVI (22 Dec. 1832). — Pagg. [ii*]-I2*: Epístola P. Bernardi de
Angelis. — Pag. 12*: «Anima Christi». — Pagg. [i3*]-97*: Textus Exer-
citiorum, « Annotaciones»... — Pagg. [99*]-! 18*: «Plan de Ejercicios du-
rante ocho días de retiro».— Pagg. [119*]- 122*: «Indice del Apéndice»,
id est Index Exercitiorum etc.
21. —1904, Caesaraugustae (Zaragoza, in Hispania).— 0,170 X 0,110,
«Manual de los Ejercicios Espirituales de San Ignacio de Loyola, Fun-
dador de la Compañía de Jesús, formado según las obras de los más
celebrados Comentadores de los mismos Ejercicios, por el Padre Jaime
Gutiérrez, de la misma Compañía. (Con licencia eclesiástica.) Zaragoza.
Tipografía La Editorial, Coso 86. 1904». — Pagg. XVIII-XIX: Epistola
P. Bernardi de Angelis. Pagg. XX-XXI: «Gracias concedidas por la
Santa Sede a los que hacen los Ejercicios.» Mentio fit Alexandri VII,
Benedicti XIV (15 Julii 1749, 29 Martii 1753, 16 Maji 1753); et ponitur
latine pars litterarum Sacrae Congr. Concilii (30 Augusti 1732). —
Pagg. XXI-XX1II: Litteraé latinae Pii X. per quas conceditur Patribus
Soc. Jesu, ut impertid possint benedictionem apostolicam iis qui exer-
citia spiritualia peregerunt. — Pagg. XXIV-XXV: Preces «Anima
Christi», quibus adjungitur hispano sermone cxplicatio indulgentiarum
a Pió IX recitantibus illas preces concessarum die 9 Jannarii 1854. —
Pagg. [i]-244: Textus Exercitiorum «Annotaciones» etc., multis
notationibus infra textum illustratus. — Pagg. [24g]-[769]: Commen-
tarius in Exercitia. — Pagg. [773]-78i: «Indice de los PZjercicios espi-
rituales».
22. — 1904, Matriti (Madrid, in Hispania). — 0,140x0,084. —
Pagg. [1-4] purae. — Pag. [5]: «Biblioteca del Apostolado de la pren-
sa | Exercicios espirituales | de | San Ignacio de Loyola \ fundador | de
la Compañía de Jesús I En su texto original. | JHS | Madrid ¡ Biblioteca
del Apostolado de la Prensa | 14-Plaza de Santo Domingo- 14 | 1904».--
Pag. [6]: «Con las licencias necesarias ¡ Tip. del Sagrado Corazón, Le-
ganitos, 54, Madrid».— Pagg. [7]-9: Epistola P. Bernardi de Angelis. —
Pag. [u]: «Anima Christi». — Pagg. [133-240: Textus Exercitionim,
«Annotaciones»... — Pagg. [24i]-24Ó: «Indice».
23. — Editio phototypica.
1908, Romae. — 0,270 x 0,190. — Pagg. [1-11] (omisso f. externo)
purae. — Pag. [III]: «Ejercicios espirituales». — Pag. [IV] pura. —
Pag. [V]: «Ejercicios espirituales j de | S. Ignacio de Loyola | funda-
dor | de la "Compañía de Jesús. ¡ Reproducción fototípica | del origi-
nal | Roma | Stabilimento Danesi | MCMVIII». — Pag. [VI] pura. -
7o8
Mo NU MENTA IGNATIANA
Pagg- [VII]- VIII: «Al lector... La Redacción de Monum. Histor. S. J.»
Pag. IX: «Descripción del manuscrito». — «Adiciones y enmiendas». —
Pag. [10]: «Erratas»; sunt autem haec errata in ipso códice ms., cujus
est imago phototypica haec editio. — Pag. [XI]: «Indice». — Pag. XII
pura.
F. ir. incipiunt imagines phototypicae; prima est partis litterarum
quarumdam P. Ribadeneirae. — F. iv. purum. — Sequitur textus Auto-
graphi Exercitiorum, hispanice scripti in ff. 1-63, signatis numeris in
marginibus inferioribus; in superioribus marginibus signati sunt nume-
ri 2-64; nam f. 1 est pars epistolae Ribadeneirae.
24. — 1912, Caesaraugustae (Zaragoza, in Hispania). — «Manual de los
Ejercicios»... Est operis in n. 21 descripti nova editio «corregida y am-
pliada por el autor», Zaragoza, P. Carra, 1912. Dúo volumina: primum
constat paginis XXXII-444; secundum paginis 477. — Exercitia sunt in
vol. I, pp. 1-290.
25. — 191 5, Londini (London, in Anglia). — 0,220 x 0,140. —
Pagg. [I-II] purae. — Pag. [III]: «The spiritual Exercises | spanish and
english». — Pag. [IV]: «Roehampton; printed by John Griffin». —
Pag. [V]: «The | Spiritual exercises | of | St. Ignatius Loyola | spa-
nish and english | With a continuous commentary | by | Joseph Ricka-
by, b. J. | IHS | London | Burns & Oates, limited | 28, Orchard street,
W. I 191 5». — Pag. [VI]: Facultas ut «Imprimatur».— Pag. VII: «Sociis
Jesu | Patribus et Fratribus suis | D. D. D. | Senex jubilatus |
MDCCCLXII-MCMXID. — Pag. [VIII] pura. — Pag. [IX]: «Edito-
rial»...—Pag. [X] pura. — Pagg. [XI]-XII: «Table of contents»...—
Pagg. [i]-23i: Textus Exercitiorum in binis columnis, hispanice et
anglice, cum multis notationibus ipsius interpretis. Exhibetur textus
ignatianus, sed (praemonito, ut par erat, lectore) ordine alio ab eo qui
est in opere hispánico. — Pag. [232] pura. — Pagg. [233]-234: «Index to
the notes».
Est in residentia S. J. matritensi.
Editiones Vulgatae versionis latinae Exercitiorum S. Ignatii
1.— 1548, Romae. — 0,157 X 0,108. - Pag. [I]: «Exercitia | spiritva-
lia | JHS | M.D.XLVIII».— Pag. [II] pura.-Pagg. 1-6: Litterae apost.
Pauli III «Pastoralis officii». — Pagg. 7-8: «Testimonia... Magister sacri
palatii». — Pagg. 9-1 1: «Quidam de Societate»... — Tagg. 12-226, Textus
Exercitiorum, « Annotationes... Romae apud Antonium Bladum j XI.
Septembris | M.D.XLVIII».
Editio plerumque accurata; caret tamen Índice, et exemplaria ejus-
dem editionis inter se interdum discrepant; quae res inde nasci potuit,
BlIil.IOGRAPHIA EXERCITIORUM
quod nonnulla emendata sint, cuín aliqua exemplaria prelo educta
jam essent.
Est in collegio angiensi S. J. (Enghien, in Belgio) '.
2. — 1553, Conimbricae (Coimbra in Lusitania). — 0,099 X 0,070.—
Pag. [i]: «Exercitia | spiritvalia | JHS | Conimbricae | M.D.LIII».—
Pag. [2] pura. — Pagg. 3-9: Litterae apost. Pauli III «Pastoralis officii>.
Pagg. 10-11: «Testimonia eorum, quibus censura Exercitiorum est com-
missa». — Pagg. 12-14: «Quidam de Societate»...— Pagg. 1 5-238: Textus
Exercitiorum, «Annotationes... Laus Deo». — Pag. [239]: «Conimbri-|
cae, ex commissione Re- | uerendi Patris M. Ignatii, | Praepositi ge-
neralis Socie | tatis IESV, per loan | nem Barrerium, | Regium Typo-
graphum. | M.D.LIII».
Exstat Matriti, in domo professa S. J.
3. — 1563, Viennae (Vindobonae, Wien in Austria). — 0,126 x 0,072.
F. [ir]: «Exerci | tia spiritva | lia: R. Admodvm in | Christo patre no-
stro, M. Ignatio de | Loyola, Societatis Iesu institu | tore et primo Ge-
nerali | Praeposito, autore \ JHS. | Viennae | Avstriae, In aedibus Cae-
sarei | collegii, dictae Societatis | anno Domini 1563». — FF. 2-5r:
Litterae apost. Pauli III «Pastoralis officii». — FF. 5v-6v: «Testimo-
nia»...— FF. 6v-8r: «Quidam de Societate»... — FF. 8v-i4ir: Textus
Exercitiorum, «Annotationes»... — FF. I4iv-[i42r]: «Errata». — F.
[142V]: «Impressvm cvm | Legitima licentia die | JHS | XII. Octo-
bris | M.D.LXIII».
Reperitur Matriti, in bibl. Facultatis philosophiae et litterarum.
4. — 1574, Burgis (Burgos, in Hispania).— 0,115 X 0,070. — Pag. [i]:
«Exerci | tia spiritva | lia: R. admodum in Christo | patre nostro,
M. Ignatio de | Loyola, Societatis Iesu In | stitutore, et primo gene-
ra | li Praeposito auctore | IHS | Bvrgis. | Apud Philippum Iuntam
cum | licentia superiorum | 1574.» — Pag. [2] pura. — Pagg. 3-1 1: Lit-
terae apost. Pauli III «Pastoralis officii». — Pagg. 12-14: «Testimonia»...
Pagg. 15-18: «Quidam de Societate»... — Pagg. 19-280: Textus Exer-
citiorum, «Annotationes»... — Pagg. 281-284: «Regvlae pere [ grino-
rum». — Liber terminatur nullo addito índice.
Matriti, apud editores libelli periodici Monumento, histórica S. J.
5. — 1576, Romae. — 0,100 x 0,060. — Pag. [1]: «Exercitia | spiritva-
lia | Ignatii de Loyola ¡ IHS | Cum Facúltate Superiorum. | Romae. |
In Collegio Societatis Iesu | M.D.LXXVI » . — Pagg. 3-1 1 : Litterae
apost. Pauli III «Pastoralis officii». — Pagg. 12-14: «Testimonia»...—
Pagg. 15-18: «Quidam de Societate»... — Pagg. 19-280: Textus Exerci-
tiorum, «Annotationes»... — Post textum, eadem pagina 280, notatio:
«Quae ab aliis impressis... emendata sunt». — Pagg. [281-288] Index.
1 Xec paginae nec folia numeris notata sunt in hac prima editione; distinguimus
tamen paginas ope numerorum, quos óptimo consilio in earum ima parte addiderunt
editores phototypicae effigiei hujus editionis. Vide infra. n. 54.
MONUMENTA ¡GNAT1AKA
Textus expressus est litteris italicis; litteris communibus tituli me-
ditationum etc.
Matriti, in domo professa S. J.
6. — 1582, Dilingae (Dillingen a. 1)., in Bavaria).— 0,099 X 0>' ^7- —
Pag. [i]: «Exercitia | spiritvalia | Ignatii de Loyola. | Cum Facúltate
Superiorum. | Dilingae | Excudebat Ioannes Mayer. | M.D.LXXXII.» —
Pagg. 3-1 1: Litterae apost. Pauli III «Pastoralis officii». — Pagg. 12-14:
«¡Testimonia»... — Pagg. 15-18: «Quídam de Societate»... — Pagg. 19-279:
Textus Exercitiorum, « Annotationes»... — Pagg- [280-288]: <Brevis
index eorum, quae hoc libro continentur».
In collegio angiensi S. J. (Enghien, in Belgio).
7. — 1583, Vilnae (Wilno, Wilna, in Lithuania).— 0,095 X 0,065.
Pag. [1]: «Exercitia | Spiritualia | Ignatii de Loyola | S. J. ¡ cum facúl-
tate superiorum | Vilnae | Anno MDLXXXIII » . — Pag. 2 : « Anima
Christi».— Dein litterae apost. Pauli III «Pastoralis officii».— «Testimo-
nia»...— Pagg. 15-20: «Quídam de Societate»... — Pagg. 21-280: Textus
Exercitiorum. — In fine: «Quae ab aliis impressis Exercitiorum exem-
plis variant, ex utroque nostro exemplari manuscripto, in mysteriis
autem vitae Christi etiam ex editione Vulgata emendata sunt. Laus
Deo». Sequuntur 3 folia, quae indicem continent.
Cracoviae (Kracow, Kracau, in Galicia) in bibl. Jagellonica, et Leopoli
(Lwow, Lemberg, in Galicia) in bibl. Ossolinea.
8. — 1586, Duaci (Douai, Douay, in Gallia). — 0,1 15 x 0,063. «Exer-
citia | spiritvalia | Ignatii de Loyola. | IHS | Cum Facúltate Superio-
rum | Dvaci, | Ex officina Ioannis Bogardi. I M. D. LXXXVI». — Pagg.
3-1 1 : Litterae apost. Pauli III «Pastoralis officii».— Pagg. 12-14:* Te-
stimonia»...—Pagg. 15-18: «Quídam de Societate»... — Pagg. 19-280:
Textus Exercitiorum, « Annotationes»... Pagg. [281-285]: «Brevis index
eorum, quae hoc libro continentur».
In collegio angiensi S. J. (Enghien, in Belgio).
9. — 1 587, Hispali (Sevilla, in Hispania). — 0,101 x 0,065. — I'ag- [']:
«Exerci | tia Spiritualia | R. admodum in Christo Patre | nostro M.
Ignatio de Loyola, | Societatis IESV Institutore, | et primo Generali
praepo | sito, auctore. | IHS j Hispali | Ex officina Andreae Pcscionis,
et Ioannis Leonis cum licentia superiorum. | 1 587.» — Pagg. 3-9: Litterae
apost. Pauli III «Pastoralis officii». — Pagg. 10-11: «Testimonia»...
Pagg. 12-15: «Quídam de Societate». ..—Pagg. 15-218: Textus Exer-
citiorum, «Annotationes»... - Pagg. 219-221: «Regulae peregrinorum».
Pagg. [222]: Formula votorum Societatis post dúos probationis annos
nuncupandorum.
Matriti, apud editores libelli periodici Monumento histórica S. J.
10. — 1593, Tolosae (Toulouse, in Gallia),— 0,1 17 x 0,071. —Pag.
[1]: «Exercitia | spiritualia | Ignatii de | Loyola. | IHS | Cum facúltate
Superiorum. | Tolosae, | Ex Typographia sub signo | nominis Iesv.
BlBLIOGRAPHIA EXERCXTIORUAI
/I '
1 593 * • _ ^'aK- L2J: Oratio ad Christum: «Anima Christi». Pagg. 3-8:
Litterae apost. Pauli III «Pastoralis officii». — Pagg. 8-9: «Testimo-
nia»...—Pagg. 9 [sic pro io]-I2: «Quídam de Societate »...— Pagg:
12-179: Textus Exercitiorum , « Annotationes »... — Pagg. [180-182].
«Index». — Pag. [183]: «Errata. Corrige».
In collegio angiensi S. J. (Enghien, in Belgio).
11. — 1596, Romae, — 0,110 x 0,074. — I>ag- [T]: «Exercitia | spiritva-
lia | Ignatii de Loyola. ¡ IHS | Cum Facúltate Superiorum. | Romae, |
in collegio Societatis Iesu. | M. D. XCVI.» — Pag. [2]: Oratio «Anima
Christi.» — Pagg. 3-9: Litterae apost. Pauli III «Pastoralis officii». —
l'agg. 10-12: «Testimonia»...— Pag. 13-16: «Ouidam de Societate»... —
Pag. 17-235: Textus Exercitiorum, «Annotationes»... — Pag. 236: Nota-
do: «Quae ab aliis impressis... emendata sunt.» — Pagg. 237-254: «Loca,
quae ex diligenti cum hispánico autographo collatione adnotata sunt in
hac postrema editione.» — Pag. [255-264]: Index.
N. B. Haec prima editio est, in qua positi sunt loci a Patribus de-
putatis quintae congregationis generalis emendad.
In collegio loyolaeo, in Hispania.
12. — 1596, Amacusae (in ínsula Amakusa Schima, in Japonia).—
o,ioo>< 0,070. — In principio addita sunt quatuor folia quorum tria prima
sunt pura; in f. 4V haec leguntur typis excusa: «Natali illvstriss. D. D.
Ge | orgii S. R. I. Comitis ab Oppers | dorf etc. Domini Svperioris |
Glocoviae ct Fridecii | etc. | praesentat. | Typvm Japonicvm Cortici
ira | pressvm et Medvllam | adprecatvr. | M. K. S. J. 1642». Et paulo
inferius scriptum est: «Cum quo suas etiam preces et religiosa obse-
quia offert. J. M. S. J.». — Pag. [1]: «Exercitia | spiritvalia | Ignatii de
Loyola. ¡ IHS | Cum Facúltate Superiorum. | In Amacvsa | in collegio
Iaponensi Societatis Iesu. | M. D. XCVI». — Pag. [2]: Oratio . «Anima
Christi».— Pagg. 3-1 1: Litterae apost. Pauli III. «Pastoralis officii». —
Pagg. 12-14: «Testimonia»... — Pagg. 15-19: «Ouidam de Societate»... —
Pagg. 19-280: Textus Exercitiorum, «Annotationes»... — Pag. 280:
Adhibet notationem: «Quae ab aliis impressis... emendata sunt. Lavs
Deo».— Pagg. [281-288]: «Breuis index eorum, quae hoc libro continen-
tur». — Sequitur f. purum.
13. — 1599, Valentiae (Valencia, in Hispania). — 0,135 x 0,071. —
Pag. [1]: «IHS | Exercitia spiritualia I Ignatii de Lo | yola. |
Cum facúltate | superiorum. | Valentiae | Apud Philippum Mey |
M. D. XCVII1I». — Pagg. 1-7: Litterae apost. Pauli J1I «Pastoralis offi-
cii». - Pagg. 8-9: «Testimonia»... — Pagg. 10-12: «Quidam de Socie-
tate»... — Pagg. 13-224: Textus Exercitiorum, «Annotationes»... —
Pagg. 225-239: «Loca, quae ex diligenti cum hispánico autographo col-
latione adnotata sunt». — Pagg. 240-[247]: «Brevis index eorum, quae
hoc libro continentur».
Matriti, apud editores libelli periodici Monumento histórica S. J.
MONUMENTA ÍGNATIANA
14 — 1600, Moguntiae (Mainz, in Germania). — 0,125 X °,°74- —
Pag. [1]: «Exercitia | spiritvalia ¡ Ignatii de | Loyola. | Cum Facúl-
tate superio | rura. | IHS | Mogvntiae , | Ex officina Typographica
lo | annis Albini, Anno | M. DC». — Pag. [2]: Oratio «Anima Christi».
Pagg. 3-10: Litterae apost. Pauli III «Pastoralis officii». — Pagg. 11-12:
«Testimonia»... — Pagg. 13-15: «Quidam de Societate»... — Pagg. 16-216:
Textus Exercitiorum, «Annotationes»... — Pagg. 217-230: «Loca, quae
ex diligenti cum hispánico autographo collatione annotata sunt».—
Pagg. [231-238]: «Brevis index eorum, quae hoc libro continentur>.
In collegio angiensi S. J. (Enghien, in Belgio.)
15. — 1604, Calissii (Kalisz, in Polonia). — 0,125 X °>°73- — Pag- [!]:
«Exercitia | spiritualia | B. Ignatii De | Loyola | IHS | Cum facúltate
superiorum, | Calissii ] anno 1604». — Pag. 2: «Anima Christi». — Pag. 3:
Litterae apost. Pauli III «Pastoralis officii». — Pagg. 10-12: «Testimo-
nia»...— Pagg. 13-16: «Quidam de Societate Iesu»... — Pagg. 17-215:
Textus Exercitiorum, «Annotationes»...— Postea: «Quae ab aliis im-
pressis... emendata sunt. — Laus Deo». — Pagg. 216: «Loca, quae
ex diligenti cum hispánico autographo»... «Romae 25 Junii 1596
Mandato R. P. N. Generalis | Jacobus Dominicus, secretarius».
N. B. In fine index, cujus paginae discrepant a paginis textus, unde
apparel indicem alius editionis huic esse assutum negligenter.
Cracoviae (Kracow, Kracau, in Galicia) in bibliotheca principum Czar-
torisky.
16. — 1605, Mussiponti (Pont-á-Mousson, in Gallia).— 0,101 X 0,056.
Pag. [1]: «Exercitia | spiritvalia | B. P. N. Ignatii | de Loyola. | IHS
Mvsiponti. | In Collegio Societatis Iesv. | Per Melchiorem Bernardum, |
Vniuersitatis typographum. 1 M. D. C. V. | Cum Facúltate Superio-
rum».—'Pag. [2]: «Oratio ad Christum. Anima Christi». — Pagg. 3-12:
Litterae apost. Pauli III «Pastoralis officii». — Pagg. 13-14: «Testimo-
nia»...—Pagg. 15-18: «Quidam de Societate»...— Pagg. 19-238: Textus
Exercitiorum, «Annotationes»... — Pag. 239-256: «Loca, quae ex dili-
genti cum Hispánico autographo collatione, adnotata sunt».—
Pagg. [257-265]: «Brevis index eorum, quae hoc libro continentur». —
Pag. [266]: «IHS».
In collegio angiensi S. J. (Enghien, in Belgio.)
17. — 1606, Romae. — 0,167 X o»11?- — Pag. [1]: Imago S. Ignatii,
infra illam « Ad Maiorem Dei Gloriam. » «Exercitia | spiritvalia
B. P. Ignatii | Loyolae. | Romae, in collegio Rom. I eiusdem Societat. |
Anno Domini | MDCVI. | Cvm fac. svper.». — Pag. [III]: Oratio «Anima
Christi». — Pagg. 1-4: Litterae apost. Pauli III «Pastoralis officii». -
Pagg- 5-6: «Testimonia»... — Pagg. 7-8: «Quidam de Societate»... —
Pagg. 9-138: Textus Exercitiorum, «Annotationes»... — Pag. 139: Adno-
tatio: «Quae ab aliis impressis... emendata sunt». — Pagg. 140-150:
«Loca, quae ex diligenti cum Hispánico autographo collatione adnotata
BlBLIOGRAI'HIA EXERCrilORUM
713
sunt ¡n hac postrema editione». Epístola secretarii, S. J. et loca adn<>-
tata.— Pagg. [151-156]: «Brevis índex meditationum, additionum et no-
tandorum, quae hoc libro continentur».
Matriti, in bibl. Facultatis philosophiae ct littcrarum.
18.— 1610, Audomaropoli (Saint-Omer, in Gallia).— 0,128 X 0,070.
Pag. [1]: «Exercitia | spiritvalia | B. P. Ignatii | Loyolae. | IHS | Av-
domaropoli, | In Collegio Anglicano Societatis I Iesv. | M. DC. X». —
Pagg. 1-8: Litterae apost. Pauli III, «Pastoralis officii». — Pagg. 9-1 1:
«Testimonia»... — Pagg. 12-15: «Quídam de Societate»... — Pagg. 16-255:
Textus Exercitiorum, «Annotationes»... — Pag. 256: Adnotatio: «Quae
ab aliis impressis... emendata sunt». — Pagg. 257-273: «Loca, quáe ex
diligenti cum hispánico autographo collatione adnotata sunt in hac
postrema editione». - Pagg. [274-283]: «Brevis index»...
In collegio angiensi S. J. (Enghien, in Belgio).
W. — 1614, Insulis (Lille, in Gallia). — 8.° — Exercitia spiritualia
S. Ignatii latine, sine titulo, hac indicatione adjecta: «Insulis ex officina
Petri de Rache, sub Bibliis aureis, 1614». Ex Sommervogel, V, 62, qui
de hac editione haec referí: «On y a omis tout ce qui regarde celui qui
donne les exercices. Ce sont toutes pages détachées, qui se donnaient
succesivement á ceux qui faisaient les exercices. La moitié du livre est
done en blanc, les pages imprimées et numérotées vont jusqu'á 132.
Les exercices son précédés d'une Admonitio, qui ne se voit pas ailleurs.
L'ordre n'est pas le méme que dans les éditions ordinaires. A la fin
viennent les loca emendata. II y a des vignettes sur bois correspondan t
aux mystéres á méditer. Un exemplaire de cette curieuse édition se
trouve á la bibliothéque des Bollandistes á Bruxelles».
Bruxellis, in bibliotheca bollandiana.
20. — 161 5, Romae. — 0,165x0,1 10. — Pag. [I]: «Exercitia | spiritvalia |
B. P. Ignatii | Loyolae. | IHS | Romae. | In Collegio Romano eiusdem So-
cietatis. I Anno Domini M.DC.XV. | Svperiorvm permissv». Pag. [III]:
Oratio «Anima Christi». — Pagg. 1-4; Litterae apost. Pauli III «Pastoralis
officii». | Pagg. 5-6: «Testimonia»... — Pagg. 7-8: «Quidam de Societa-
te»...— Pagg. 9-138: Textus Exercitiorum, « Annotationes»... Pag. [139]:
Adnotatio brevissima. - Pagg. 140-150: Epistola P. Jacobi Dominici, et
loca quae mutari debent in Exercitiis. — Pagg. [1 51-156]. Index.
In collegio loyolaeo in Hispania.
21. — 1619, sine loco. — 0,100 x 0,052.- Pag. [1]: «Exercitia | spiri-
tvalia | B. P. ; Ignatii | de ! Loyola | IHS | Permissu Superiorum 1619».
?agg- 3-n: Litterae apost. Pauli III «Pastoralis officii». Pagg. 12-14:
«Testimonia»...— Pagg. 15-18: «Quidam de Societate»... — Pagg. 19-280:
Textus Exercitiorum, «Annotationes»...— Pagg. [281-287]: «Brevis in-
dex eorum, quae in hoc libro continentur». --Pag. 288: «Errata». —
Deinde usque ad pag. 300: «Loca quae ex diligenti... emendata».
In collegio angiensi S. J. (Enghien, in Belgioi
7'4
MONUMENTA IüNATIANA
22. — 1619, Parisiis. — 0,110x0,058. — F. [1]: «Exercitia spiritva-
lia | B. P. N. Ignatii | de Loyola. |Vna cum Directorio». | Imago S. Igna-
tii «Parisiis | Apud Ioannem Foüet Viá | Iacobaea sub signo | Rosa-
rii 1619. | Cum priuilegio Regis». F. [iv.] «Oratio ad Christum. Ani-
ma Christí». — FF. [2-5]: Litterae apost. Pauli III «Pastoralis officii».
In [f. 4], lin. 7 ubi locus ille litterarum Pauli III proferturr
quo pontifex statuit, ut Exercitiorum liber post primam editionem
♦ síne consensu ejusdem Ignatii vel successorum ejus> a nullo «omnino»,
sub excommunicationis et 500 ducatorum piis operibus applicandorum
poena, imprimí possit; verbo omnino asteriscus * additus et notatio
quaedam typis italicis adjuncta est, qua typographus ille parisinus
auctoritate Nicolai de Tudeschis Panormitani, B. Angelí de Clavasio
sive Carleti Ord. Min., Felini Maríae Sandaci, Francisci Toleti, S. J.,
Dominici de Covarrubias, Henrici Henriquez, S. J., (qui omnes juris ca-
nonici vel theologiae moralis scientia insignes erant) probare conatur,
se, etiamsi sine consensu praepositi generalis Societatis Jesu Exercitia
typis descripserit, poenis tamen a Paulo III constitutis nequáquam te-
ñen. Est autem illa notatio hujusmodi. «*Comminatoria verba, per
qua[e] etiamsi á summo pontífice prolata excommunicatio non fertur.
Pan. in c. dura. num. 1. De cri. tal. etc. in c. clericis num. 14 ne cler.
vel monac. gl. in c. Salonitana dist. 63. Angel, in sum. in verb. excom-
municatio 2. num. 8. adde quod huiusmodi poena morte statuentis ex-
pirat. ita vt post eius obitum contrauenientes non liget. Fel. in c. á no-
bis, 1. de sent. excomm. nn. 7 etc. ibi Pan. num. 12. quos sequitur
Tolet. de instr. sacerd. lib. 1. cap. 5. num. 7. Item intentionem excom-
municandi non habuisse creditur, qui pecuniariam seu temporalem
quamuis aliam poenam adiecerit vt hic. Clonar, in reg. peccat. 2. § 5.
numero. 2. etc. Henriq. de excom. cap. 20. num. 1. Ne igitur nouam
huius libelli editionem mireris, et qui typis mandarunt poenam bullae
incurrisse putes, de his monitum te, lector, volui».
Editio igitur haec in vulgus emissa omnibusque venalis fuisse vide-
tur. Priores vero editiones, si non omnes, certe pleraeque solis Socie-
tatis Jesu sodalibus destinatae erant. Externi nomines, accepta ab ali-
quo de Societate facúltate, sibi interdum manu Exercitia nostra de-
scribebant. In bibliotheca Vallicelliana urbis Romae, quae sacerdotum
Oratorii a S. Philippo Nerio olim fuit, complura vidimus exemplaria
Vulgatae versionis Exercitiorum manu scripta Caetcrum typis excusa
esse Exercitia ad usum alumnorum Societatis tantum, monet «Quídam
de Societate» in praefatiuncula, quae fere ómnibus Vulgatae cditioni-
bus praeposita est.
FF. [6-7]: «Testimonia»...— FF. [7 v-9]: «Ovidam de Societate»...—
FF. [gv-14]: «Brevis index»...— F. [14V] purum.— F. [15]: «Extraict
dv priuilege du Roy.— Par grace & priuilege du Roy, il est permis á
lean Foüet, & Sebastien Hvré marchands Libraircs á Paris, d'imprimer
BlBLIOGRAPHIA EXERCITIORUM
715
ou faire imprimer, vendré & debiter, tant en latín qu'en Francois, pen-
dant le temps & espace de dix ans, á compter du iour de l'acheue-
ment de la premiére impression, vn liure intitulé: Les exercices spiri-
rituels du B. P. Ignace de Loyola, fondateur de l'ordre de la Compagnie
de Iesvs. Ensemble la Guide ou directoire desdicts exercices. Auec
de [15V] fences á toutes personnes de quelque qualité & condition
qu'elles soyent, de l'imprimer & d'en vendré, ny distribuer aucuns
exemplaires, que de ceux qui auront esté imprimez par lesdicts Foüet
& Huré, ou de leur consentement, á peine de mille liures d'amende,
comme plus á plain est declaré, par l'original des presentes. Donnees a
Paris le 20. Auril, 1619. — Par le Roy en son Conseil.— Signé. — De Va-
bres. — Et seellees du grand seau en cire iaune sur simple queüe».
F. [16]: «Approbation. — «Novs soubs-signez Docteurs en la Fa-
culté de Theologie á Paris, certifions auoir leu vn liure intitulé: Les
exercices spirituels du B. P. Ignace de Loyola, fondateur de l'ordre de
la Compagnie de Iesvs, &. Ensemble la Guide ou Directoire desdicts
exercices: Auquel n'auons rien trouué contraire á la foy & Religión
Catholique, Apostolique & Romaine: ains iugé tres digne d'estre mis
en Iumiere pour le bien des ames deuotes. Faict á Paris le 15. iour
d' Auril 1619. — A. Soto. — I. Govault».
F. [i6v] purum. — Sequuntur 210 ff. numeris signata in r. — FF-
I-III, Textus Exercitiorum.
F. [1 12]: «Directorivm | Exercitiorvm | spiritvalivm | B. P. N. Igna-
tii | 1HS | Parisiis | apud Ioannem Foüet | Via Iacobaeá, sub signo |
Rosarii | M.DC.XIX. | Cum priuilegio Regis». — F. U2v purum. —
FF. 11 3-1 14, Epístola Jacobi Ximénez, secretarii, mandato R. P. N. Ge-
neralis. Romae 5 Aprilis 1 591. — - F. 114.V; «Prooemium. De dignitate»...,
et sequitur Directorium. Terminatur in f. uor (pro 210) «& honor in
saecula. — Amen » .
FF. nov (pro 2iov) — [211] Index Directorii. — F. [212]: «Errata
Corrige». -Sequitur f. purum.
N. B. — Est alia editio huic omnino similis cum Exercitiis et Dire-
ctorio. Titulus tamen differt estque hujusmodi: «Exercitia | spiritvalia|
B. P. N. Ignatii | de Loyola. Vná cum Directorio» | Imago S. Ignatii
«Parisiis | Apud Sebastianvm Hvré | viá Iacobaeá, sub signo | Cordis-
Boni. 1619. | Cum priuilegio Regis».
23.— 1620, Dilingae (Dillingen a. D., in Bavaria).— 0,104 xo,o62. —
Pag. [1]: «Exercitia | spiritvalia B. P. N. | Ignatii Loy | olae. ¡ IHS |
Cum facúltate Supe | riorum. | Dilingae, | Formis academicis [ apud
Melchiorem | Algeyer». - Pag. [2]: «^ Anima Christi».— Pagg. 3-12:
Litterae apost. Pauli III «Pastoralis officii». — Pagg. 13-14: «Testimo-
nia»...—Pagg. 15-18: «Quidam de Societate»... — Pagg. 19-237: Textus
Exercitiorum, « Annotationes»... — Pagg. 238: Monitum: «Quae ab aliis
imimpressis [sic] Exercitiorum... emendata sunt». — Pagg. 239-256:
7i6
MONXJMENTA IgNATIANA
«Loca, quae ex diligenti»... — Pagg. [257-264]: «Brevis index eorum>...
Sub finem: «Anno M.DC.XX».
In collegio angiensi S. J. (Enghien, in Belgio).
24. — 1635, Antuerpiae (Anvers, in Belgio). — 0,154x0,096. —
Pag. [ 1 ] : « Exercitia | spiritvalia | S. P. | Ignatii | Loyolae | IHS|
Antverpiae, | Apud Joannem Meursium. ] M.DC.XXXV. | svperiorvm
permissv». — Pag. [2] pura. — Pag. 3: Oratio «Anima Christi » . — -
Pagg. 4-7: Litterae apost. Pauli III «Pastoralis officii». — Pagg. 8-9:
«Testimonia»... — Pagg. 10-11: «Quídam de Societate»... — Pagg. 12-143:
Textus Exercitiorum, « Annotationes»...— Pag. 143: Nota: «Quae ab
aliis impressis... emendata sunt». — Pagg. 144-153: Epistola P. Jacobi
Dominici, secretarii Societatis Jesu, mandato Adm. R. P. Generalis
scripta et data Romae, die 25 Junii 1596. Sequuntur loca, quae mutari
debent in exercitiis. — Pagg. [154-158]: continent indicem.
In collegio loyolaeo, in Hispania.
25.— 1635, Antuerpiae (Anvers, in Belgio). — 0,149x0,095. — Pag. [1]:
«Exercitia | spiritvalia | S. P. | Ignatii | Loyolae | ». Imago xylogra-
phica, in qua haec sunt: libellus clausus dextrorsum, cujus in tegumento
plano est symbolum IHS, in parte superiore imago S. Ignatii a capite
usque ad pectus deducía, cui coronam imponunt dextris manibus an-
gelí dúo, alter ad dextram alter ad sinistram libelli stantes, palmas
sinistris manibus tenentes; libellus et angelí insistunt in ornamento
quodam, cujus in media parte legitur «ad maiorem Dei gloriam».
Haec imago repetitur in edd. antuerpiensibus 1638 apud Joannem
Meursium, et 1696 apud Henricum Thievllier factis.
«Antverpiae, | apud Joannem Mevrsivm. | M.DC.XXXV. ] Svpe-
riorvm permissv».
N. B. Editio haec diversa est a superiore (n. 24), quamquam inter
se compluribus rationibus conveniunt, ut loco editionis, typographo, nu-
mero paginarum, etc. Nempc altera editio (n. 24) fuit quasi pars totius
Instituti S. J., variis voluminibus apud Joannem Meursium legitime
editi, altera vero (n. 25) fraudulenter in lucem prodiit. En nonnulla, qui-
bus inter se distinguntur: haec generatim utitur littera v pro a in prin-
cipio verborum (vt, Vtpote, vxor, etc.) et u pro v in mediis verbis
(quaeuis, deuotio, euidens, etc.); illa contra, si unum alterumve casum
excipias. In hac editione numquam aut fere numquam adhibetur littera
j (lesus, eius, etc.), in altera contra. Praetcrea non sunt eiusdem magni-
tudinis. Imagines ante et post notationem paginae 143, positae et littera
majuscula E, qua incipit epístola P. Dominici in sequenti pagina, sunt
omnino diversae. Denique aliquot sunt paginae, quae non eamdem
materiam continent, quamquam semper curatum est, ut tituli paragra-
phorum iisdem paginis responderent.
In collegio loyolaeo, in Hispania.
26. — 1638, Antuerpiae (Anvers, in Belgio). -0,151 X 0,100. —
BlBLIOGRAPHIA EXERCITIORUM
717
Pag. [1]: «Exercitia | spiritualia | S. P. | Ignatii | Loyolae | »imago si-
milis ei quam modo descripsimus, in ed. 1635, n. 25.» Antverpiae|
apud Joannem Mevrsivni. | M.DC.XXXVIII. | Superiorvm permissv>. |
Pag. 3: «Anima Christi».— Pagg. 4-7: Litterae apost. Pauli III «Pasto-
ralis officii». — Pagg. 8-9: «Testimonia»... — Pagg. 10-n: «Quídam de
Societate»...— Pagg. 12-143: Textus Exercitiorum, «Annotationes»... — ■
Pag. 143, post ultimam regulam sentiendi cum Ecclesia: «Quae ab aliis
impressis... emendata sunt». — Pagg. 144-145: «Loca quae ex diligenti
cum Hispánico autographo collatione adnotata sunt in hac postrema
editione». — Sequuntur litterae Roma 25 Junii 1596 «Mandato R. P. N.
Generalis» a Jacobo Dominico secretario datae. — Pag. 145-153, loca
emendata. — Pagg. [154-158]: «Brevis Index»...
Monasterii Westphalorum (Münster i. W.) in bibl. Paulina.
27.-1644, Parisiis. — 0,262 x 0,145 (textus sine marginibus). —
Pag. [I]: «Exercitia ! spiritvalia | S. P. | Ignatii | Loyolae». — Pag. [II]
pura. — Abscisum folium. — Agglutinatum folium recentius cum imagine
S. Ignatii, cui haec subscripta sunt: «Thomas Prieto, Reg. Monetae ce-
lator» et relicto spatio medio paginae «inv. del scul. M.t¡ 1759». — Pag. 1:
«Anima Christi». — Pagg. 2-10: Litterae apost. Pauli III «Pastoralis of-
ficii».— Pagg. 11-12: «Testimonia»... — Pagg. 13-14: «Quídam de Socie-
tate»...— Pagg. 15-295: Textus Exercitiorum, «Annotationes»... —
Pag. 295: «Quae ab aliis impressis... emendata sunt». — Pagg. 296-302:
«Loca, quae ex diligenti»...— Pagg. [303-307]: «Brevis index meditatio-
num, additionum et notandorum, quae hoc libro continentur».
N. B. Simul cum Exercitiis compacta sunt sequentia: 1) Imago Virgi-
nis perdolentis, aere incisa et huic volumini recentius agglutinata anno
1800 vel postea. 2) Relatio facta in consistorio secreto... super vita...Beati
Ignatii... Parisiis e typographia regia. M.DC.XLIV. 3) Bylla... canoni-
zationis S. Ignatii Loyolae. Parisiis ex typographia regia M.DC.XLIV.
4) Di ectorivm. — Imago S. Ignatii cum hac inscriptione: «Thomas Prieto
G. R. C.» ac relicto spatio medio «Madrid 1770». — Directorivm in exer-
citia... Parisiis e typographia regia M.DC.XLIV.
Cum omnia haec opera sint ejusdem magnitudinis, ejusdem formae
litterarum atque ejusdem chartae, etc., concludimus Exercitia esse
etiam ejusdem anni atque Relationem, Bullam, Directorium, quae
anno 1644 edita sunt; atque hic annus, opinamur, notatus erat in folio
quod diximus abscisum esse ante primam imaginem S. Ignatii. «Chaqué
partie», inquit Sommervogel, V, 64, «a un titre complet: Parisiis...
M.DC.XLIV.»
Matriti, apud editores 1 i bel 1 i periodici Monumento, histórica S. J.
28. — 1656, Viennae (Vindobonae, Wien, in Austria). — In 4.0 — Exer-
citia spiritualia. (Ex Sommervogel, V, 64).
29. — 1660, Monasterii Campidonensis (Campidoni, Kempten, in
Bavaria).
718 Monumenta Ignatiana
«Exercitia spiritvalia S. P. Ignatii Loiolae S. J. Fvndatoris.
In separatis pagellis; quae Facturis ipsa Exercitia per vices me-
liüs , quam ex libro tradentur. Juxtá mentem ejusdem S. Ignatii
annot. 1 1.
Ex typographiá Ducalis Monasterij Campidonensis. Anno M.DC.LX.
Per Rudolphum Dreherr, i2.°» Haec editio, quae curante Patre Leo-
nardo Lerchenfeldt prodiit, constat 75 fasciculis, quorum nec paginae
nec folia numeris signata sunt.
(Ex Sommervogel, V, 64.)
30. — 1663, Romae. «Exercitia spiritualia S. Ignatii Loyolae Socie-
tatis Jesu Fundatoris. Cum brevi instructione meditandi ex ipsismet
Exercitiis deprompta. Et breve Sanctissimi D. N. Alexandri VIL De
indulgentia Plenaria pro iis, qui exercentur. Romae ex Typographiá
Varesiana MDCLX1II. Superiorum Permissu, 8.°». Constat fasciculis
solutis, quorum nec folia nec paginae numeris signatae sunt.
(Ex Sommervogel, V, 64).
31. — 1676, Antuerpiae (Anvers, in Belgio). — 0,190 x 0,113.—
Pag. [1] imago Sti. Ignatii. — Pag. [3]: «Exercitia | spiritvalia | S. P. Igna-
tii | Loyolae, j fundatoris ordinis Societatis Iesv ¡ Cum Bullís Pontifi-
cum, tum approbationis Exercitio | rum ; tum Indulgentiae plenariae,
pro ómnibus, qui | octiduo i 1 lis vacant in domibus ejusdem Societa-
tis. | Brevi insuper Instructione meditandi, quae om | nia et dilucidan-
tur et illustrantur pluribus | ex aere impressis imaginibus». | Imago
pueri Jesu brachiis crucem amplectentis | «Antverpiae, | apud Michaé-
lem Knobbaert, sub signo S. Petri, 1676. ¡ Cum gratia et Privilegio». —
Pag. 5: «Anima Christi». Pagg. 7-1 1: Litterae apost. Pauli III «Pasto-
ralis officii». — Pagg. 12-13: «Testimonia»... -Pagg. 15-16: Litterae
apost. Alexajfdri VII «Cum sicutNobis», 12 Octobr. 1657. — Pagg. 17-18:
«Ouidam de Societate»... Pagg. 19-21: «Monitio. Ad lectorem ... —
Pagg. 23-54: «Brevis instructio meditandi collecta ex libello Exercitio-
rum S. Ignatii»...— Pagg. 55-269: Textus Exercitiomm, «Annotatio-
nes»... — Pag. 269: «Quae ab aliis impressis... emendata sunt». —
Pagg. 270-279: «Loca, quae ex diligenti cum hispánico autographo
collatione adnotata sunt in hac postrema editione». — Pagg. [280-284]:
«Brevis index Meditationum»... — Pagg. [285-287]: «Index secvndvs.
Tam pro eo qui dirigit; quam qui dirigitur».
In hac editione textus Vulgatae religiose servatur, sed adduntur
quinqué sequentes meditationes: 1) Meditatio de damnis ex peccato
mortali provenientibus, pagg. 93-95; — 2) De morte, pagg. 97-99; — 3) De
judicio generali, pagg. 101-103; — 4) de Filio prodigo, pagg. 11 3-1 15;
— 5) de paradiso, pagg. 249-251.
Paginae 1, 6, 14, 22, 66, 68, 72, 80, 86, 92, 96, 100, 104, 112, 116,
120, 124, 132, 138, 144, 150, 156, 160, 168, 174, 182, 184, 186, 188,
190, 192, 194, 196, 198, 200, 202, 204, 206, 208, 210, 216, 218, 220,
BlBLIOGRAPHIA EXKRCJTIORUM
7 '9
222, 224, 226, 228, 230, 232, 234, 236, 240, 242, 246, 248, singulis ima-
ginibus decoratae, numeris non signantur.
Sunt purae 2, 4, 137, 143, 155, 173, [288].
atri a pud editores libelli periodici Monumento, histórica S. J.
32. — 1679, Tyrnaviae (Tyrnau, in Hungaria).— 0,1 50 X 0,100. — Pa-
ginae non numeris, sed litteris A, R, etc. in ima parte notantur. Constat
autem liber ff. 131 seu pp. 262.
Pag. r: «Exercitia ¡ spiritualia | Sancti Patris | Ignatii Loyolae | So-
cietatis | Jesu | fundatoris j recusa ¡ Tyrnaviae | anno ¡ M.DC.LXXIX |
Typis academicis excu | debat Matthias Srnensky». — Omittit preces
< Anima Christi», litteras apost. Pauli III «Pastoralis Cffficñ», testimonia
censorum et praefatiunculam «Ouidam de Societate».
Pag. 3 incipit textus Exercitiorum, satis fideliter expressus, nisi
quod pauca quaedam omittit, addit nonnulla, alia loco mutat. Quae
omnia ex sequenti descriptione intelliges.
Pagg. 3-6: Annotationes septem ex viginti primis: prima, tertia,
quinta, undécima, duodécima, decimatertia, vigésima. — Pag. 8, Priri-
ci|)ium et fundamentum. — Pag. 11, Examen particulare.— Pag. 15, Exa-
men conscientiae genérale. — Pag. 23, Additiones ad Exercitia melius
agenda. — Pag. 32, Examinis generalis modus. — Pag. 35, Primum exer-
citium. — Pag. 39, Secundum exercitium. — Pag. 43, Regulae aliquot ad
motus animae... discerncndos. — Pag. 51, Tertium exercitium. — «Anima
Christi> (insertum post 2.m colloquium). — Pag. 53, Quartum exercitium.
Pag- 55) Meditado de damnis ex peccato mortali provenientibus.—
Pag. 59, Primus orandi modus. — Pag. 6í, Prímus orandi modus (titulas
derrao positus). — Pag. 63, Exercitium de morte. — Pag. 67, Exercitium
de iudicio. — Pag. 72, Ouintum exercitium, de inferno (reliqua omissá
sunt).— Pag. 75, Meditado de filio prodigo. — Pag. 79, Contemplado
regni J. Christi (omisso reliquo titulo). — Pag. 84, Secundus orandi
modus. — Pag. 87, Regulae útiles ad pleniorem spirituum discretionem.
Pag. 92, Notanda pro 2.a hebdómada.— Pag. 95, Meditado 1.a de. in-
oarnatione J. C. (post praeludium 3.™ tria puncta ex Mysteriis... ) —
Pag. 99, Contemplado 2.a de nativitate (inseruntur puncta ex My-
steriis...)— -Pag. 104, Tertia contemplado. — Pag. 105, Ouarta contem-
plado.— Pag. 108, Quinta contemplado est applicatio sensuum... —
Pag. 1 12, De purificatione B. Virginis etc. (ex Mysteriis). — Pag. 1 13, de
fuga in Aegyptum (ex Mysteriis). — Pag. 1 16, De vita Domini ab anno
aetatis 12. 0 (ex Mysteriis). — Pag. 117, De ascensu in templum anno 12."
(ex Mysteriis). — Pag. 1 19, Meditado de duobus vexillis... (sine praeludio
circa considerationem statuum). — Pag. 123, Meditatio de tribus homi-
num classibus.— Pag. 128, Tres modi humilitatis. — Pag. 132, De Ba-
ptismo Christi (ex Mysteriis). — Pag. 133, De tentatione Christi (ex My-
steriis).—Pag. 135, Praeludium ad electionem faciendam.— Pagg. 140-141,
De tempore triplici ad electiones recte faciendas. — Pag. 144, De apo-
720
MONUMENTA IGNATIANA
stolorum vocatione. — Pag. 145, De sermone Christi habito in monte. —
Pagg. 148-149, Modus prior sanae... electionis... — Pagg. 152-153, Modus
posterior... — Pag. 156, De ambulatione super aquas. — Pag; 157, De
praedicatione in templo. — Pag. 160, De Lazari suscitatione.— Pag. 161,
De die palmarum. — Pagg. 164-165, De emendatione seu reformatione...
Pag. 167, Regulae nonnullae in distribuendis eleemosynis servandae. —
Pagg. 172-173, Notanda pro tertia hebdómada. — Pagg. 175-177, Prima
contemplado de ultima coena. — Pagg. 180-181, Secunda contemplatio.
Pag. 183, Tertia contemplado.— Quarta contemplatio. — Pag. 184, Quinta
contemplatio est applicatio sensuum. — Pag. 187, De comprehensione
Christi. — De gestis postea in domo Caiphae. — Pagg. 190-191, de Christi
ad Pilatum accusatione. — De transmisso Christo ad Herodem. —
Pagg. 194-195, De reversione... ad Pilatum. — De condemnatione... —
Pagg. 198-199, De Mysteriis in cruce factis.— De mysterio sepulturae.
Pagg. 201-203, Regulae aliquot ad victum recte temperandum. —
Pag. 206, Iteratio passionis. — Pagg. 210-21 1, Notanda pro quarta he-
bdómada.— Pagg. 213-214, Contemplatio prima, quomodo etc. —
Pag. 215, De secunda apparitione. — Pag. 218, Tertia contemplatio est
repetido praecedentium duarum. — Pag. 219, Quarta contemplatio. —
Pag. 222, De apparitione tertia. — Pag. 223, De apparitione quarta. —
Pag. 226, De apparitione quinta. — Pag. 227, De apparitione sexta. —
Pagg- 230-23 1> De apparitione séptima. — De apparitione octava.
^agg- 234-235, De ascensione Christi. — De apparitione nona. —
Pagg. 237-240, Contemplatio de paradiso. — Pagg. 242-243, Tcrtius
orandi modus. — Pagg. 245-248, Contemplatio ad amorem spiritualem.
Pagg. 249-252, Quaedam notatu digna de scrupulis. — Pag. 255,Textus ex
errore hic positus. Pertinet ad dúo vexilla. — Pagg. 257-260, Brevis indéx.
Paginae purae sunt: 2, 7, 10, 14, 22, 30, 31, 34, 42, 208, 253.
Unaquaeque pagina circumdata est ornamento xylographico; imagi-
nibus autem ejusdem generis ornatae sunt sequentes: 9, 21, 33, 54, 71,
;8, 83, 91, 94, 102, 103, 106, 107, 110, ni, 1 14, 1 1 5, 1 i§, 126, 127, 130,
131, 134, 138-139. I42-M3. 146-14/, 150-151, 154-155, 158-159. 162-163,
166, 170-171, 174, 178-179, 182, 186, 188-189, I92-I93, 196-197, 200,
204-205, 207, 209, 212, 216-217,220-221, 224-225, 228-229, 232-233, 236,
241, 244, 254, 256.
In bibliotheca archiepiscopi colocensis (Kaloksa, in Hungaria).
33. — -1680, Pragae (Prag, in Bohemia). — 0.170x0,120.
«Exercitia | spiritualia | S. P. | Ignatii | Loyolae | fvndatoris Societ.
Jesv». | Signum nominis Jesu, radiis, stellulis, lauris cinctum | «Pragae,!
Typis Universitatis Carolo-Ferdinandeae in Collegio Societ. | Jesu ad
S. Clementem. An. M.DC.LXXX».
Liber ita comparatus est, ut in fascículos dividí possit, qui singil-
latim, alius post alium, ei qui exercitiis colitur, tradantur; singuli fa-
sciculi binis foliis constituuntur.
BlBLIOGRAPHIA EXERCITIORUM
721
Constat ff. 84 (addito titulari), quae non numeris, sed litteris in ín-
fimis paginis signata sunt, exceptis tamen 4 primis et 2 ultimis foliis.
Liber ornatus est 27 imaginibus integras paginas occupantibus et a
Samuele Dworzak a. 1673 aeri vel cupro incisis.
Titulum sequuntur in 3 ff. seqq. litterae Pauli III «Pastoralis officii»,
«Testimonia eorum, quibus censura> etc., Alexandri VII bulla 12 Octo-
bris 1657 .data. Ponitur Vulgata versio; sed ejus partes longe aliter
dispositae sunt, quam in libro Exercitiorum; alia addita sunt, velut
meditationes de morte et de judicio; alia sunt omissa, velut ex primis
viginti annotationibus tredecim illae quae potissimum ad moderatorem
exercitiorum pertinent.
Penes Societatem Iesu.
3'4. — 1689, Antuerpiae (Anvers, in Belgio). — 0,180 x 0,104. —
«Exercitia | spiritualia ¡ S. P. Ignatii | Loyolae | Fundatoris Ordinis
Societatis Jesv | cum Bullis Pontificum , tum approbationis exerci |
tiorum ; tum Indulgentiae plenariae, pro omni | bus, qui octiduo illis
vacant in domibus | ejusdem Societatis.
Brevi insuper instructione meditandi, quae | omnia et dilucidantur
et illustrantur pluri | bus ex aere impressis imaginibus». ¡ Sequitur
imago pueri Jesu crucem amplectentis «Antverpiae | apud Michaelem
Knobbaert, sub signo S. Petri, 1689. | Cum gratia et privilegio».
Materies totius voluminis ejusque distributio nihil differunt ab
exemplari Antuerpiensi anni 1676, supra descripto.
Matriti, in bibliotheca nationali.
35. — 1691, Bononiae (Bologna, in Italia). — 0,140 x 0,080. —
Pag. [1]: «Exercitia | spiritvalia | S. Ignatii | de | Loyola. \ IHS ; Bo-
noniae, M.DC.XCI. ¡ Typis Haeredis Antonii Pisarii. | Superiorum
permissu».— Pag. [2]: «Anima Chi isti».— Pagg. 3-8: Litterae apost.
Pauli III «Pastoralis officii». — Pagg. 9-10: «Testimonia»... — Pagg. 11-13:
«Quidam de Societate»... — Pagg. 14-181: Textus Exercitiorum, «Anno-
tationes»... — Pagg. 182-193: Epístola P. Jacobi Dominici et loca mu-
tanda in Exercitiis. — Pagg. 194-200: Index. — Pagg. 201-203: Litterae
apost. Alexandri VII «Cum sicut nobis» 12 Octobr. 1657. — Pag. [204]:
Licentia ut typis mandari possit.
In collegio loyolaeo, in Hispania.
36. — 1692, Posnaniae (Poznan, Posen, in Polonia). — 0,157x0,100. —
Pag. [1]: «Exercitia | spiritualia | S. P. | Ignatii | Loyolae | cum |
sensu eorundem | explanato | a | P. Ignatio Diertins Bruxellensi !
e Societate Iesv. | Editio Explanationum tertia, recognita et aucta. |
IHS | Posnaniae, | Typis collegii Societatis Jesu | M.DC.XCII».
FF. [3-6]: «Praefatio Auctoris Explanationum, ad Patres ac Fratres
Societatis Iesu, De Libro Exercitiorum et de consilio suae scriptionis».
Pagg. [7-12]: «Eiusdem Auctoris Allocutio, De Coniunctione hujus
Explanationis cum ipso libro Exercitiorum S. P. Nostri, Ad Patres et
Müsum. Igxat.— Series II. 46
722
MONUMENTA IGNATIANA
Fratres Provinciarum Societatis Iesu in Universo Poloniae Regir >»;
sine loco et tempore; subscribit «Ignatius Diertins. Societatis Iesv». —
Pag. [13]: «Pro hac tertia editione. Facvltas R. Adm. P. N. Praepositi
Gen eralis Societatis Jesu. Thyrsus González» etc. Romae 4 Augusti 1691.
Pag. [14]: «Approbatio Dioecesana Episcopatus Posnaniensis. Aureum
Libellum Exercitiorum»... «Die I4lunii Anno 1692. Stephanus Moreski
S. T. D. Canonicus»...— Pag. [15]: «Exercitia | spiritualia | S. P. | Igna-
tii | Loyolae. | Cum | Sensv j eorumdem | explanato». — Pag. [16] pura.
Pag. i: «Lector Benevole. Quae habent praefixum signum hoc t^r*
usque dum clauduntur signo hoc], noveris ea convenire potissimum
iis, qui alios etiam instruunt et excolunt hisce exercitiis».— « Anima
Christi»; a latere: « Explanationes Ad Exercitia Spiritualia S. P. Ignatii
Loyolae. De hoc admirabili opere»... — Pagg. 2-5: Litterae apost. Pau-
li III «Pastoralis officii». — Pagg. 6-7: «Testimonia»...- — Pag. 8-9: «Quí-
dam de Societate»... — Pagg. 10-14: «Explanado de partibus Libelli
Exercitiorum Spiritualium S. P. Ignatii Loyolae. § I. De Meditationibus
sive Contemplationibus; § II. De caeteris partibus libelli Exercitiorum;
Regulae duae aureae. Prima. Mirum in modum iuvatur»... — Pagg. 14-266:
Textus Exercitiorum, « Annotationes»... — Pag. 266: «Quae ab aliis im-
pressis... emendata sunt». — Pagg. 266-274: «Loca quae ex diligenti cum
hispánico autographo»... — Pag. 275: «Quae commendanda sunt ei, qui
absolvit Exercitia». — Pagg- 275-289: «Explanatio. Specimen meditatio-
nis integrae».
Pagg. 5 non signatis: «Brevivus \_sic] índex meditationum»... —
Pagg. 2 non signatis: «Indicuhis titulorum quorumdam Explanationis».
Pagg. 1-19 signatis « Appendix | civsdem Avctoris | Ad Exercitia
S. P. Ignatii | explanata. | Impressa Posnaniae anno 1692». Appendix
complectitur haec: pp. 1-2, «Ad Lectorem»; p. 3, «Quaenam conveniat
legere ante ingressum in Exercitia; et in fine lilis peractis»; pp. 3-19,
«Sequuntur sex Ordines, Pro Exercitiis octo dierum».
N. B. In «allocutione» P. Diertins ait: «Bis typis vulgata fuerat haec
Explanatio. Primum in Belgio Anno 1687, tum in Prussia Anno 1691,
beneficio... Rmi. Domini, D. Michaélis Antonii Hacki, Abbatis Oliven-
sis, et quidem eiusdem abbatiae typis... Verum prodiit utraque vice
Explanatio sejuncta a Principe opere, cuí debebat serviré. Quia autem
inde rarior poterat esse usus vel libri Exercitiorum S. P. Nostri, vel
hujus Explanationis... en tándem per tertiam editionem ómnibus, cum
hac Explanatione, quam recognovimus et variis locis auximus, in
manibus ponitur simul ipse Liber Exercitiorum»...
Vratislaviae (Breslau, iu Silesia) in bibliotheca universitatis.
37. — 1693, Antuerpiae (Anvers, in Pielgio). — In 8.°— Pag. [1]: «Exer-
citia | spiritualia | S. P. Ignatii [ Loyolae | cum sensu eorumdem expla-
nato | a P. Ignatio Diertins | bruxellensi e Societate Jesu. | Explana-
tioni accessit hac quarta editione, ejusdem Auctoris Appendix, De
BiBUOGRAPHIA EXERCITIORUM
723
ordine in octo dierum exercitiis servando | Antuerpiae | Typis Henrici
Thieullier 1693. Cum privilegio regis et superiorum permissu». —
Pagg. [III-VI]: cPraefatio auctoris explanationum... De libro Exerci-
tiorum et de consilio suae scriptionis». — Pagg. [VII-XII]: «Ejusdem
auctoris allocutio de conivnctione cxplanationis cum ipso libro Exerci-
tiorum». — Pag. [XIII]: «Facultas Rev. Adm. P. N. Praepositi Genera-
lis S. J... Thyrsus González... Romae, 4 Augusti 1691». — Pag. [XIV]:
«Approbatio ordinarii Antverpiensis... Antverpiae 1693, 13 octobris»...
Pag. 1: Exercitia spiritualia S. P. Ignatii Loyolae»... Qratio «Anima
Christi». — Pagg. 2-6: Litterae apost. Pauli III «Pastoralis officii». —
Pagg. 7-8: «Testimonia»... — Pagg. 8-10: «Quidam de Societate»... —
Pagg. 11-14: «Explanado de partibvs libelli Exercitiorum spiritua-
lium S. P. Ignatii de Loyola». — Pag. 15: «Regulae duae aureae». —
Pagg. 15-285: Textus Exercitiorum, «Annotationes»... — Pagg. 285-293:
«Loca, quae ex diligenti»... — Pag. 294: «Commendanda ei qui absol-
vit Exercitia». — Pagg. 294-310: «Specimen meditationis integrae». —
Pagg. 311-313: «Appendix ejusdem auctoris ad Exercitia S. P. Ignatii
explanata»... — Pag. 314: «Quaenam conveniat legere et ante ingressum
in Exercitia, et in fine, illis peractis». — Pagg. 315-334: «Sequuntur sex
ordines pro Exercitiis octo dierum». — Pagg. [335-339]: «Brevis index
meditationum»... — Pagg. [340-341]: «Indiculus titulorum quorumdam
explanationis». — Pag. [342]: «Appendix pro Exercitiis octo dierum». —
Pag. [343]: «Summa privilegii». — Pag. [344]: «Facultas provincialis». —
Pag. [345]: «Lectori». Errata quaedam emendata.
N. B. In fine hujus editionis est hoc monitum: «In praeludio 2 ad
meditationem de tribus hominumclassibus,pag. 1 12, hic et in aliis prae-
gressis editionibus ómnibus legitur quidem "Videam me ipsum coram
Deo sanctisque ómnibus, cum desiderio adstantem atque perseveran-
tem, quonam pacto ipsi Deo placeré queam potissimum"; ubi sensus
pro "perseveran tem" exigere videbatur "perscrutantem". Sed nihil
mutare licebat in tam authentica impressione; quoad adm. R. P. Gene-
ralis annuisset. Hic vero consultis originalibus reperit legendum "per-
scrutantem"; nam ita habet ms. secundae et ad prelum datae versionis:
et in prima versione legitur "stantem coram Deo et ómnibus suis san-
ctis, desiderantem cognoscere id quod erit gratius divinae bonitati".
In hispánico autem sic: "estoy... para desear y conocer". Et hoc Pater
noster ad hujus editionis calcem indicare mandavit, 3 Octobr. 1693».
In editionibus tamen subsequentibus denuo ponunt « perseveran-
tem». Cf. supra, p. 358.
In collegio carrionensi S. J. (Carrión de los Condes, in Hispania).
38. — 1696, Antuerpiae (Anvers, in Belgio). — 0,166 x 0,156. --
Pag. [1]: «Exercitia | Spiritualia | S. P. Ignatii | Loyolae | Cum sensu
eorumdem explanato I a P. Ignatio Diertins, S. I. j editio qvinta, | ab
Auctore recognita, & aucta. I Additur appendici primae, ¡ Ordo etiam
724
MONU MENTA IGNATIANA
pro Exercitiis Menstruis. | Accessit & Appendix secunda, | de modo
tradendi Exercitia variis». | Est imago illa quam supra descripsi-
mus in ed. 1635, altera. « /' ntverpiae | Typis | Henrici Thievllier.
An. MDCXCVI». — Pag. [2]: «Directerium | ad Exercitia Spiritualia |
S. P. N Ignatii. Quod in hisce Explanationibus toties allegatur, totum
recusum pariterque compactum invenietur ad ipsarum calcem pro
maiori utentium commoditate. Reliqua augmenta hujus Editionis indi-
cabit Asteriscus * praefixus partibus, quae accesserunt, in indicvlo ti-
tulorum praecipuorum Explanationis». — Pagg. 3-6: «Brevis index me-
ditationum»... — Pagg. 7-10: «Indiculus titulorum»... — Pagg- II-I2:
«Addenda aut mutanda in sexta, quandocumque fiet, editione». —
Pagg. 13-18: «Praefatio auctoris explanationum ad Patresac Fratres»... —
Pagg. 19-24: «Eiusdem auctoris allocutio de conjunctione explanationis
cum ipso libro Exercitiorum».
Pagg. 1-4: Litterae aposjt. Pauli III «Pastoralis officii». — Pag. 4:
«A§. 1 Anno scilicet 1546.., eximeretur». — Pagg. 4-6: Litterae apost. Ale-
xandri VII «Cum sicut nobis» — Pagg. ñ-8: «Testimonia»... — Pagg. 9:
«Facultas rev. Adm. P. N. Thyrsi González... Romae, 4 Aug. 1691». —
Pag. 10: «Approbatio ordinarii antverpien... Antverpiae 1695, 27 Maji».
Pagg. 11-12: «Quídam de Societate>. Huic praefatiunculae adjungitur:
«A§. Haec est versio Andreae Frusii, ut testatur Orlandinus, supra.
Porro versio illa quorundam locorum ex Hispánico autographo, quae
in fine totius Libri Exercitiorum reperiuntur, alia est a duabus versionr-
bus, quas approbarunt viri illi gravissimi. Est enim illa facta longo post
tempore, post quintam scilicet Generalem Congregationem, ut quaedam
loca obscuriora vulgatae editionis clariora redderentur, integra tamen
manentc vulgata editione, sicut ibi pluribus explicatur: quod tamen
juverit hic quoque breviter annotasse».
Pag. 13: «Exercitia | Spiritualia | S. P. Ignatii | Loyolae». Sequitur
«Anima Christi». — Pagg. 14-22: «Explanatio de partibus libelli»... —
Pag. 23: «De notulis Contextui vel margini additis Auctor Explanatio-
num Lectori»... — Fadem pag. 23: «Regulae duaeaureae». — ragg.24-317:
Textus Exercitiorum cum explanationibus. — Pagg. 318-324: « Quae ab
aliis impressis... emendata sunt». — «Loca, quae ex diligenti... postrema
editione». — Pagg. 325-368: «Commendanda Ei qui absolvit Exercitia».
«Specimen Mcditationis». — «Explanationum appendix prima».— «Quae-
nam conveniat legere & ante ingressum in Exercitia, & in fine i 1 lis
peractis».— «Sequuntur sex ordines, Pro Exercitiis octo dierum». —
Pagg. 369-411: «Tres Ordines, Pro Exercitiis triginta dierum aut circi-
ter»... — «Explanationum appendix secunda». — Pagg. [412-435]: «Index
rerum praecipuarum». — Pag. [436]: «Errata praecipua sic corrige».
1 Hoc signum A§ respondet alii litterae A, quae juxta textum litteranim Pauli III.
e regione adverbü nuper apposita est. Hoc moclo suas declarationes Diertins indicat.
Bmiliographia Exkrcitiorum
725
Sequitur Directorium sitie typographi notatione, pagg. 1-90.
In collegio onniensi S. J. (Oña, in Hispania).
39. — Vilnae (Wilno, Wilna, in l.ithuania). — 1712, Brunsbergae
(Braunsberg, in Borussia orientali). — Typis S. J.
(Sommervogel, V, 64.)
40. — 17 12, Viennae (Vindobonae, Wien in Austria). — 0,132x0,062.
«Exercitia | spiritualia | S. P. | Ignatii | Lojolae».
Continet sequentia: 1) pagg. 3-147, Textum Exercitiorum , «Anno-
tationes»... 2) «Hae regulae traditae sunt a S. Ignatio de Lojola Funda-
tore Soeietatis Jesu in libello Exercitiorum». 3) pagg. [148-152], in-
dicem.
Colligatum est hoc exemplar una cum regulis Soeietatis, quae ejus-
dem magnitudinis, formae litterarum etc. sunt; quare videntur hae simul
cum Exercitiis typis editae esse. Jam vero in prima pagina regularum
est hic titulus: «Regulae | Soeietatis | Jesu | IHS | Repressae Sumpti-
bus S. Anna | Soc. Jesu, Viennae Austriac. | Typis Joannis Georgii
Schlegel | Universitatis typographi | Anno 17 12».
N. B. In domo S. Annae erat tirocinium provinciae austriacae So-
eietatis Jesu.
In collegio angiensi S. J. (Enghien, in Belgio).
41. — 1721, Tyrnaviae (Tyrnau, in Hungaria). — 0,158 X 0,096. —
«Exercitia | spiritualia | S. P. | Ignatii | Loyolae IHS | Tyrnaviae, | Typis et
sumptibus academicae Soc. Jesu | Typographiae. | Anno M.DCC.XXI>.
Pag. III: «Anima Christi».— Pagg IV -VIII: Litterae apost. Pauli III
«Pastoralis officii». — Pagg. IX-X: «Testimonia»... — Pagg. XI-XII: «Quí-
dam de Societate»... — Pagg. 1- 1 58: Textus Exercitiorum, «Annota-
tiones»... — Pag. 158: «Quae ab aliis impressis... emendata sunt». — ■
Pagg. 159-170: «Loca quae ex diligenti»... — Pagg. [171-177]: «Brevis
index»...
In collegio angiensi S. J. (Enghien, in Belgio).
42. — 1732, Antuerpiae (Anvers, in Belgio). — 0,190 X 0,115. —
Pag. [1]: Imago S. Ignatii; supra «IHS»; in ima parte ad dexteram án-
gelus librum apertum manibus tenens; in pagina libri sinistra legitur:
«Exer | citia»; in dextera: «Spi | ritu | alia»; infra imaginem S. Ignatii:
«Vera eífigies S Ignat. | Soc. Iesv Fundators, | Autor Exercitior. Spi-
ritualium». Ad sinistram alter ángelus. — Pag. [2] pura. — Pag. [3]:
«Exercitia | Spiritualia | S. P. Ignatii | Loyolae ¡ Fundatoris Ordinis
Soeietatis Jesu | Cum Bullís Pontificum, tum approbationis Exerci I
tiorum, tum Indulgentiae plenariae, pro omni | bus, qui octiduo illis
vacant in domibus | ejusdem Soeietatis. | Brevi insuper Instructione
meditandi, quae omnia | & dilucidantur & illustrantur pluribus ex | aere
impressis imaginibus». | Est puer Jesús jacens atque amplectens crucem
aliaque passionis instrumenta. «Antverpiae, Apud Viduam Henrici Ver-
dussen. | Anno M.D.CC.XXXII». — Pag. «4 pura.— Pag. 5: «Anima Chri-
726
MONUMENTA IGNATIANA
sti». — Pag. [6]: «Approb: Pont: Exercit: S. Ign:». — Pagg. 7-1 1: Litterae
apost. Pauli III «Pastoralis officii». — Pagg. 12-13: «Testimonia»...
Pag. 14: «Indulgentiae Concessae Ab Alexandro VII. P. M». —
Pagg- 15-16: Litterae apost. Alexandri VII «Cum sicut nobis», 12
Octobr. 1657. — Pagg. 17-18: «Quidam de Societate»... — Pagg. 19-21:
«Monitio. Ad Lectorem»... Sequuntur octo monitiones editoris.—
Pagg. 23-54: «Brevis Instructio Meditandi collecta ex libello Exercitio-
rum»... Sex capitibus constat. — Pagg. 55-269: Textus Exercitiorum,
« Annotationes»... — Pag. 269 in fine: Annotatio «Quae ab aliis impres-
sis... emendata sunt». — Pagg. 270-279: Epístola P. Jacobi Dominici...
«Loca quae ex diligenti»... — Sequuntur octo pagg. numeris non nota-
tae, quibus continetur: «Brevis index Meditationum»...
Imagines sunt totam paginam occupantes in pagg. sequentibus, 6,
22, 66, 68, 72, 80, 86,92,96, 100, 104, 112, 116, 120, 124, 132, 138, 144,
150, 156, 160, 168, 174, 182, 184, 186, 188, 190, 192, 194, 196, 198, 200,
202,204, 206, 208,210, 216, 218, 220, 222, 224,226, 228, 230,232,234,
236, 240, 242, 246, 248.
43. — 1735, Pragae.— In 8.°~«Exercitia spiritualia S. P. lgnatii Loyolae
fundatoris Societatis Jesu. Pragae Typis Universitatis Carolo-Ferdinan-
deae in Collegio Societatis Jesu ad S.Clementem. AnnoMDCCXXXV».
Cum 27 imaginibus incisis; paginae numeris signatae non sunt.
(Sommervogel, V, 65.)
44. — 1753, Romae. — 0,140 x 0,070. — Pag. [1]: «Exercitia | spiri-
tualia | S. lgnatii ! de Loyola» | Symbolum «1HS» quod, circumdatum
ornamento quodam et redimitum corona, sustinent dúo angeli, hinc
inde genua fiectentes. « Romae | ex Typographia Antonii de Ru-
beis | MDCCLIII. | Svperiorvm permissv». — Pag. [2]: «Anima Christi».
Pagg. 3-9: Litterae apost. Pauli III «Pastoralis olficii». — Pagg. 10-12:
«Testimonia»... — Pagg. 13-16: «Quidam de Societate»... — Pagg. 17-235:
Textus Exercitiorum, «Annotationes»... — Pag. 236: Notatio: «Ouaeab
aliis impressis... emendata sunt». — Pagg. 237-254: «Loca quae ex dili-
genti... postrema editione». — Pagg. [255-261]: «Brevis index»...
Matriti, apud editores 1 i bel] i periodici Aloiinmcnía histórica 6'. J.
45. — 1826, Augustae Taurinorum (Torino,in Italia). — 0,164 x 0,104.
«Exercitia | spiritualia j S. P. | lgnatii Loyolae | cum | sensu eorum-
dem cxplanato | auctore | R. P. Ignalio Dicrtins | Editio nova | IHS |
Taurini | Excudebat Hyacinthus Marietti, | 1826». — Pagg. [3]-6: «Prae-
fatio auctoriscxplanalionum ad Patres»... — Pagg. 7-1 1: «Ejusdem aucto-
ris allocutio de conjunctione hujus explanationis»... — rag. 12: «Facul-
tas R. Adm. P. N. Praepositi generalis» (Thyrsi González). — Pag. 13:
«Approbatio dioecesana episcopatus Tosnaniensis». — Pag. 14: pura. —
Pag. 15: «Exercitia spiritualia»... (iteratur titulus). — Pag. 17: Adnotatio
quaedam et oratio «Anima Christi». — Pagg. 18-22: Litterae apost.
Pauli III «Pastoralis officii». — -"Pagg. 23-25: «Testimonia»... — Pagg. 26-28:
BlBLIOGRAPHIA EXEBCITIORUM
72?
«Quidam de Societate»... — Pagg. 29-32: «Explanado de partibus libelli
Exercitiorum»... — Pag. 33: «Regulae duae aureae>. — Pagg. 33"295:
Textus Exercitiorum, « Annotatiunes»...
Pagg. 295-303: «Loca quae ex diligenti... postrema editione». —
Pag. 304: «Quae commendanda sunt e¡, qui absolvit Exercitia». —
Pagg. 304-321: «Specimen nieditationis integrae». — Pagg. 323-328:
«Brevis index medilationum»... — Pagg. 329-331: «Indiculus titulorum>...
Pag. [332]: «Imprimatur»...
In collegio angiensi S. J. (Enghien, in Belgio).
46. — 1829, Avenione (Avignon, in Gallia). — 0,210 x 0,124. —
Pag. [I]: «Exercitia spiritualia | Directorium | et Industriae». — Pag. [II]:
pura. — Pag. [III]: «Exercitia | spiritualia | S. P. Ignatii Loyolae | Di-
rectorium in Exercitia | Industriae ad curandos animae morbos | IHS |
Avenione | ex Typographia Francisci Seguin M. DCCCXXIX».-Pag. [4]
pura.— Pag. [Ij: «Exercitia | spiritualia|S. P. Ignatii Loyolae».— Pag. [2]
pura. — Pagg. [3]-8: «Index meditationum»... — Pagg. [g]-i2: Litterae
apost. Pauli III «Pastoralis officii». — Pag. 12: «Notandum | De Indul-
gentia plenaria»... — Pag. [13]: «Testimonia»... — Pagg. [i4]-i5: «Prae-
fatio ad lectorem. Quídam de Societate»... — Pagg. [16]: «Anima Chri-
sti». - Pagg. [i7]-i/3: «Exercitia spiritualia S. P. Ignatii Loyolae. An-
notatiunes»... In fine: «Nota. Quae ab aliis impressis»...
Matriti, in domo professa S. J.
47. — 1S35, Avenione. — Est íere iteratio mera editionis praecedentis.
DilTert tamen ab ea non solum anno, qui ponitur in fol. [I], sed etiam
chai ta, quae omnino diversa est, et quibusdam locis ex quibus certe
constat aliam esse editionem. Hujusmodi sunt v. g. quae sequuntur:
IN EDITIONE ANNI 1829 IN EDITIONE ANNI I 83 5
Pag. 72, 1. 7, in marg. cQuasi attrecta- | re» «Quasi attrec- | tare»
» 73, 1. 8, «qu¿d si his» cquud si is»
♦ 74, 1. ult. «aus- | picabor? «auspi | cabor»
» 134, 1. 20, in marg. «ab- | stergit» «abs- | tergit*
» 145, 1. 12. «Emmaus» «Emmaüs»
» 152,1. 9. «ab utraque» «ad utraque»
» 153. 1- 15- «ut quae» «ut quae»
Matriti, in domo professa S. J.
48. — 1836, Romae. — 0,136 X 0,082. — InfiniCus thesaurus est homi-
Pag. [1]: «Exercitia I spiritualia I S. Ignatii nibus' <lm Qu{ usi sunt- Parti"
, , , i UTf, i rJ . „ . T . cipes facti sunt amicitiae Dei,
de i-oyola 1 IHS Romae Typis Josephi ' ,. ■ ,. .
' 1 1 1 j 1 j 1 propter disciplinae dona com-
Salviucci | 1836».— Pag. [2]: «Monitum. Ex mendati. Sap. 7, 14.
annotationibus textui Sancti Patris subje-
ctis, cae, quae asteriscum (*) praeferunt, loca indicant, quae in editione
anni 1596, ex Congr. Gen. V. auctoritate, diligenti facta collatione cum
autographo hispánico accommodata fuere. Quae vero loca cruce (f ) si-
gnantur, ex versione literali huc translata sunt».- Pagg. 3-218: Textus
728
MONUMENTA IGNATIANA
Exercitiorum, « Annotationes»... — Pagg- 219-255: «Index». — Pag. [256]:
Superiorum facultas, ut liber in lucem edi possit.
49. — 1837, Romae. Editio omnino similis praecedenti, excepto
annoin prima pag. indicato. Haec videtur illa esse, cujus meminit Som-
mervogel, Bibliollicquc, VII, 118. Est autem Vulgata versio cum an-
notationibus P. Roothaan.
50. — 1838, Augustae Taurinorum (Torino, in Italia). — 0,168x0,103.
«Exercitia | spiritvalia | S. P. Ignatii Loyolae | cvm sensv eorvmdem
explánate | et Directorivm | additis tribvs appendicibvs | avctore |
P. Ignatio Diertins, S. I. | Editio novissima | post V. antverpiensem
an. M.DC.XCVI. j Ab avctore recognitam et avctam | volvmen I |
continens Exercitia spiritvalia cvm explanationibvs et Directorio |
1HS | Avgvstae Tavrinorvm | ex Typographeo Hyacinthi Marietti \
an. M.D.CCC.XXXVIII». -Pagg. [33-5: «Editor Tavrinensis lectori».
Pag. 6: «Mónita tria Ignatii Diertins». — Pagg. 7-11: «Praefatio auctoris
explanationum ad Patres»... — Pagg- 12-16: «Eivsdem avctoris allocvtio
de conivnctione explanationvm»... — Pag. 17: «Facvltas Rev. Adm.
P. N. Thyrsi González». — Pag. 18: «Approbatio ordinarii antverpien-
sis». — Pagg. 19-27: «Prolegomena ad Exercitia S. Ignatii»... — Pag. 28:
Regvlae II. avreae». — Pagg. 29-30: «Epístola Ignatii Patris M. Em-
manveli Mionae». — Pagg. 31-36: Litterae apost. Pauli III «Pastoralis
ofricii». — Pagg. 37-38: «Testimonia»... — Pagg. 39-41: «Quidam de So-
cietate»... — Pagg. 41-42: «Loca, quae ex diligenti... postrema editione».
Pag. 43: «Exercitia | spiritvalia | S. P. Ignatii Loyolae | cvm sensv
eorvmdem explánate. | A. P. Ignatio Diertins | Societatis Iesv». —
Pag. 44: «Anima Christi». — Pagg. 45-340: Textus Exercitiorum, «An-
notationes»...—Pag.341: «Commendanda ei, qvi absolvit Exercitia». —
Pagg- 342-363: «Specimen meditationis». — Pagg. 365-390: «Index
Exercitiorvm». — Pagg. 391-394: «Indicvlvs titvlorvm»...- Pagg. 395-416:
«Index rervm»... — Pagg. 417-539: Sequitur Directorium in Exercitia.
Adduntur in hac editione, pp. [i]-n «Exercitiorvm spiritvalivm
S. P. Ignatii Loyolae lectiones variae ex eorvmdem literali versione».
51. — 1844, Vici (Vich, in Hispania). — 0,1 86 x 0,1 16. — Pag. [i]:
«Exercitia | spiritualia | S. P. | Ignatii Loyolae | cum | sensu eorum-
dem explanato | auctore | R. P. Ignatio Diertins | Vici: | Ex typogra-
phia Josephi Trullas. | 1844». — Pagg. [3]-6: «Praefatio auctoris expla-
nationum»...— Pagg. 7-10: «Ejusdem auctoris allocutio de conjun-
ctione»... — Pag. 12: «Approbatio dioecesana episcopi posnaniensis»... —
Pag. [13]: Notatio quaedam et «Anima Christi». —Pagg. 15-17: Litterae
apost. Pauli III «Pastoralis officii». — Pag. 18: Adnotatio de indulgen-
tiis. — Pagg. 19-20: «Testimonia»... —Pagg. 21-25: «Explanatio de parti-
bus libelli»... — Pagg. 26-223: Textus Exercitiorum cum eorum expla-
natione typis minoribus exscripta. — Pagg. 224-230: Epístola P. Jacob'
Dominici et loca, quae mutari debent. — Pagg. 231-246: «Quae com-
BlBLIOGRAPHIA EXERCITIORUM
729
mendanda sunt ei, qui absolvit Exercitia». — Pagg. 247-252: Indices.
In collegio bilba&nsi superiorum facultatum (Bilbao, in Hispania).
52. — 1848, Cenomani (Le Mans, in Gallia). — 0,116x0,074.—
Pag. [I]: «S. P. Ignatii j de Loyola | Exercitia spiritualia». — Pag. [II]:
«Ex typis Gallienne». - Pag. [III]: «S. P. Ignatii | de Loyola | Exercitia
spiritualia ! IHS Cenomani | E typographia Gallienne, bibliopolae, |
1848». -Pag. [IV] pura. Pag. [V]: «Anima Christi».— Pag. [VI]
pura. — Pagg. Q 1 ] - 2 3 7 : Textus Exercitiorum , « Annotationes » . . . —
Pagg. 238-303: «Appendix», quae constat annotationibus in diversa
loca Exercitiorum. — Pagg. 305-306: Oratio ad Jesum. — Pag. 307: Ora-
tio ad Bssimam. Virginem Mariam.
In collcgio angiensi S. J. (Enghien, in Belgio).
53. — 1858, Vic- (Vich, in Hispania). — 0,185 X 0,120. — Pag-
«Exercitia | spiritualia | S. P. Ignatii Loyolae | cum | sensu eorumdem
explanato | auctore | R. P. Ignatio Diertins. | De ordinarii licentia. [
Vici: apud Soler Fratres | 1858». — Pagg. [3]-6: «Praefatio auctoris ex-
planationum»... — Pagg. 7-10: «Ejusdem auctoris allocutio de conjun-
ctione»...— Pag. 11: «Facultas R. Adm. P. N. Praepositi Generalis...
Thyrsus González... Romae 4 Augusti 1691». — Pag. 12: «Approbatio
dioecesana episcopi posnaniensis»... — Pag. 13: Notatio quaedam et
«Anima Christi». — Pagg. 15-17: Litterae apost. Pauli III «Pastoralis
officii».— Pagg. 17-18: Adnotatio de indulgentiis. Pagg. 19-20: «Te-
stimonia»...—Pagg. 21-24: «Explanatio de partibus libelli»... — Pagg. 25-
223: Textus Exercitiorum cum explanatione typis minoribus excusa. —
Pagg. 224-230: «Loca, quae ex diligenti» ... — Pagg. 231-246: «Quae com-
mendanda sunt ei, qui absolvit Exercitia»... — Pagg. 247-250: «Brevis Ín-
dex meditationum !»... — Pagg. 251-252: «Indiculus titulorum»... Pagg-
[253-254]: Piae quaedam orationes. — Pag. [255]: «Errata notabilia»...
In collegiis S. J. carrionensi et loyolaeo (Carrión et Loyola, in Hispa-
nia) et in domo professa S. J. matritensi.
54. — 1910, Parisiis.— 0,163 x 0,126. — Pag- [0> externa, «Collectio
secessuum spiritualium | S. Ignatii de Loyola | Exercitiorum ] Spiritua-
lium | Editio princeps ¡ qualis in lucem prodiit Romae | MDXLVIII |
[Phototypica effigies] | Parisiis | Sumptibus P. Lethielleux, editoris |
10 via dicta Cassette, 10». — Pagg. [2-5] purae. — Pag. [6]: «Monitum
editoris ¡ Primitivi textus materiae nulla mutatio, ut | per se patet, facta
est in hac nostra photo- | typica editione; notandum tamen est | quod
numeré adjecti sunt in inferiori paginarum | parte, qui non legebantur
in priure editione. | Cum permissu Superiorum 1 Imprimatur | Parisiis
die 14.a Octobris 1910 | H. Odelin, Vic. Gen.». — Pag. [7] eadem habet
atque pag. [1]. Pag. [8] pura.
Pag. [9]: «Exercitia spiritvalia | IHS | M.D.XLVIII».— Pag. [10]
pura. -Pag. 1-6: Litterae apost. Pauli III «Pastoralis officii». Sequitur
textus quem supra descripsimus, num. 1.
73o
MONU MENTA IGNATIANA
EblTIONES VULGATAE VERSIONIS LAT1NAE
IN INSTITUTO SOCIETATIS JESU
1. — Prima editio «Corporis Institutorum Societatis Iesu» illa est
quam anno 1635 fecit Joannes Meursius Antuerpiae (Anvers, in Belgio),
et descripsit Sommervogel, Bibl. V, 81. Hujus editionis partem, folio
titulan instructam, constituit editio illa Exercitiorum, quam descripsi-
mus supra, in bibliographia editionum Vulgatae versionis, sub n. 24.
2. — «Corpvs | institutorvm | Societatis | Iesv. | Volvmen secvn-
dvm... | Antverpiae, | apvd Iohannem Mevrsivm, | Anno MDCCII. » —
0,181 x 0,165.
In hoc volumine inter alia continentur:
r*ag- [335]: «Exercitia | spiritualia | S. P. | Ignatii Loyolae ¡ juxta
editionem excusam | IHS | Antverpiae | apudjoannem Mevrsivm | sv-
periorvm permissv». — Pag. 337: «Anima Christi». — Pagg. 358-359: Lit-
terae apost. Pauli III «Pastoralis officii». — Pagg. 360-361: «Testimo-
nia»..., «Quídam de Societate»... — Pagg. 362-430: Textus Exercitiorum,
«Annotationes»... — Pagg. 431-435: «Locaquaeex diligenti... editione».
Pagg- [436-437]: «Index».
3. — 1705, Pragae (Prag, in Bohemia) 0,315x0,195. — «Institu-
tum | Societatis | Jesu | Ex Decreto | Congregationis Generalis ¡ deci
mae quartae j Meliorem in ordinem digestum, | Auctum, ¡ Ac denuo
recusum» | libri imago «IHS | Pragae Typis Universitatis Carolo-Fer-
dinandeae in Collcgio Societatis Jesu | ad S. Clementem, anno 1705».
Duobus constat voluminibus, in quorum altero sunt Exercitia.
Pag. 261: «Exercitia | spiritualia | S. P. j Ignatii | Lojolae» — «Ani-
ma Christi». — Pagg. 262-263: Litterae apost. Pauli III «Pastoralis offi-
cii».— Pagg. 263-264: Litterae apost. Alexandri VII «Cum sicut nobis»,
12 Octobr. 1657. — Pag. 264: «Testimonia»... — «Quídam de Societate»...
Pagg. 265-305: Textus Exercitiorum, «Annotationes»... — Pagg. 305-308:
«Quae ab aliis impressis... emendata sunt».— «Loca, quae ex diligen-
ti... postrema editione». — Pagg. [309-310]: «Brevis index Medita-
tionum»...
4. — 1709, Antuerpiae (Anvers, in Belgio) — «Corpvs | institvto-
rvm | Societatis | Iesv ¡ volvmen secvndvm. | IHS | Antverpiae, | apvd
Iohannem Mevrsivm. | anno MUCCIX».
Pag. [355]: «Exercitia | spiritualia | S. P. | Ignatii Loyolae. | Juxta
editionem excusam ¡ IHS | Antverpiae, | Apud Joannem Mevrsivm. |
Svperiorvm permissv».— Pag. 357: «Anima Christi».— rag. 358-359: Lit-
terae apost. Pauli III «Pastoralis ofricii». — Pag. 36c: «Testimonia»... —
Pag. 361: «Quídam de Societate».. — I'agg. 362-430: Textus kxercitio-
rum, «Annotationes»... — Pag. 430: Notado: «Quae ab aliis impressis»...
Pagg. 431-435: «Loca, quae ex diligenti»... — Pagg. [436-437]: «Brevis
index Meditationum»...
BlBLIOGRAPHIA EXERCITIORUM
73'
5. — 1757, Pragae (Prag, in Bohemia) — «Institutum | Societatis ¡
Jesu, | Auctoritate | Congregationis Generalis | XVIII. | meliorem in
ordinem digestum, | auctum, et recusum. | Volumen primum. | IHS
| Pragae, | Typis Universitatis Carolo-Ferdinandeac in | Collegio So-
cietatis Jesu ad S. Clementem. | Anno M.D.CC.LVII».
«Institutum» etc. ut supra. | «Volumen secundum». | In hocvolumine
secundo haec praeter alia sunt: Pag. 384: «Exercitia spiritualia | S. P. Ig-
natii Lojolae». — Pag. 384: «Anima Christi». — Pagg. 385-386: «Index
meditationum»...— Pagg. 387-388: Litterae apost. Pauli III «Pastoralis
officii».— Pag. 388: «Notandum. De Indulgentia Plenaria concessa per-
agentibus Exercitia in nostris Domibus, vel alibi sub directione nostro-
rum vid. Com. Privil.» (Compendium Privilegiorum et Gratiarum Socie-
tatis Jesu; de cujus editionibus v. Sommervogel Bibliolheque, V, 92-94)
«verb. Indulgentia § 16. De facultatibus vero hos absolvendi vid. ibid.
verb. Absúluliú § 6 et 8». — Pag. 389: «Testimonia»... — «Quídam de
Societate»...— Pagg. 390-430: Textus Exercitiorum, «Annotationes».-
Pagg. 430: «Nota: Quae ab aliis impressis»...
6. — 1784, Petraebixariae (Pietrabissara (?), prov. Genova, in Italia).
Cum rarissima hujus editionis Instituti Societatis Jesu exemplaria sint,
accuratiorem descriptionem ponimus exempli cujusdam, quod in museo
ignatiano manresano, in Hispania, exstat.
Sunt volumina dúo ejusdem mensurae: mensura foliorum 0,308 x
0,210; mensura capsae typographicae (omissis notationibus ómnibus)
0,246 x 0,142.
Volumen primum complectitur ff. 2 non signata numeris, et 788 pa-
ginas signatas. In f. primo non signato: «Institutum | Societatis i Jesu |
Volumen I». — In priore pagina folii alterius non signati est titulus
prorsus idem atque titulus editionis pragensis anni 1757 (supra, n. 5),
non excepto anno, atque eodem omnino modo dispositus: «Institutum |
Societatis | Jesu, | auctoritate | Congregationis Generalis | XVIII. |
meliorem in ordinem digestum | auctum, et recusum. | Volumen pri-
mum | IHS | Pragae, | Typis universitatis Carolo-Ferdinandeae in |
Collegio Societatis Jesu ad S. Clementem | Anno M.D.CC.LVI1».
In f. altero verso dicitur: «Volumen Primum | in quo sequentes in-
stituti partes ¡ continentur ¡ Litterae Apostolicae p. 5. — Compendium
privilegiorum p. 261. — Examen et Consultationes \_sic\ p. 337. — Decreta
Congregationum p. 449. — Cañones Congregationum p. 695. — Indiculus
decretorum p. 730».
In pp. 1-4: «Index chronologicus, et summarium constitutionum seu
litterarum apostolicarum». — In pp. 787-788: «Syllabus rerum in hoc
indiculo contentarum».
Volumen secundum complectitur ff. 2 non signata numeris, quorum
paginae prima et tertia eosdem títulos habent, quos paginae eaedem in
volumine primo, praeter lineam in quahicponitur «Volumen secundum».
732
MONUMENTA IGNATIANA
In quarta pagina seu in folio altero verso est index hujusmodi: «Vo-
lumen secundum, in quo sequentes instituti partes continentur: Censu-
rae et praecepta, pag. i. — Formulae Congregationum, pag. g. — Regu-
lae, pag. 70. — Ratio Studiorum, pag. 169. — Ordinationes generalium,
pag. 238. — Instructio pro Superioribus P. Claud. Aquaviva, pag. 286. —
Exercitia spiritualia S. P. Ignatii, pag. 384. — Directorium in Exerci-
tia, pag. 431. — Index generalis, pag. 473». In hoc Índice sunt aliqua
errata; nam «Formulae Congregationum» incipiunt a pag. 7: a pag. 49
«Regulae Assistentium» et a pag. 70 «Summarium Constitutionum».
Index generalis, qui a p. 473 incipit, occupat fere 170 paginas,
quarum prima tantum signata numeris est.
Post indicem est f. unum purum. Deinde «Monitum lectori» quatuor
paginas implens. In eo «Monito» exponit editor quot quantaeque fuerint
superandae difficultates, ad viros auctoritate praeditos inveniendos,
qui vellent editionem hanc suam cum aliquo pragensis editionis exem-
plari comparare ac de utriusque conformitate vel discrepantia testimo-
nium ferré. His difficultatibus coactum se esse ait, ad hoc testimonium
in finem differendum, cum antea id se prius daturum esse promisisset.
In f. sequenti est «Fides collationis. L -l- S Cum opus cui titulus
M.
Institutum Societatis Jesu vir perillustris, spectatoque ingenii acumine
praeditus maximis cum sumptibus iterum in lucem edendum censuerit;
ut illud numeris ómnibus absolutum proferretur, consilium iniit de inte-
gro leclione resumendum et cum Pragensi exemplari rarissimo ad un-
guem castigandum.
Ad hoc nos obeundum munusacciti ea, quam insigne monumentum
et Nobilis vir Excellentissimus Petraebixariae Marchio postulabat, di-
ligentia totum opus perlustravimus, nonnullisque mendis annotatis lau-
dato exemplari responderé comperimus.
Non dubitamus igitur ea, quae probos viros decet, religione fidem
faceré, hanc recentissimam instituti Societatis Jesu editionem, cui titu-
lus Nova et accuratissima EiUtio Instituti Socielalis Jesu extinctae per
Clem. XIV per ejus Brevem jj Augusli anni i/jj a pprime similis Edi-
tionis Pragae impressae typis universitalis Carolo Ferdinandtac in Col-
legio ejusdem Societatis apud S. Clcmcntem. Ciijns cxemplaria extant
Mediolani, in Bibliothccis Braydensis Gymnasii, et quondam Firmiani
Comitis. lia ut omnia, quae a pag. ubi est tantum Institutum Societatis
Jesu Volumen I. usque ad finem invenics, sunt accuratissima copia ejns-
dem editionis. Exccptis tantum ornamentis literarum inilialium, et ali-
quibus lopiis limbolariis non dignis allentione, dum ea, quae notabilia
visa sunt. aecurate sunt omnino cqualia denuo excusa. Tomus Primus.
Petraebixariae atino IJ84. omnino conformatam esse ad exemplar Pra-
gensis Autographi anni 1757. quod in D. Luciae Bibliotheca servatur.
Signavimus Bononiae hodie kalendis Jidii 1785.
BlBLIOGRAI'HIA EXERCITIORUM
733
Joaknes Ristori jurisconsultos Florentinus, necnon Bononiae Ursi
judex, etc.
Josephus Compagnoni Sacrae Facultatis Theologicae Doctor.
Aloysius Mari F. Florentinae Academiae Socius».
Authenticitatem praecedentium nominum affirmat deinde notarius
bononíensis Joannes Franciscus Lodi; hunc esse notarium publicum
testantur mercatores dúo Valerio Morelli et Same Moreschi.
Alii notarii testantur hanc «Fidem collationis» repositam esse in
archivo publico mutinensi; alius notarius affirmat transumptum hoc
desumptum esse ex originali, quod est in archivo etc.
7. -1829, Avenione. — 0,200 x 0,130.
Pag. [1]: «Exercitia spiritualia, Directorium , et Industriae». —
Pag. [III]: «Exercitia | spiritualia | S. P. Ignatii Loyolae, | Directorium
in Exercitia, | Industriae ad curandos animae morbos. | IHS | Avenio-
ne, ex Typographia Francisci Seguin | M. DCCC. XXIX». — Pag. [1]:
«Exercitia | spiritualia | S. P. Ignatii Loyolae». — Pagg. [3]-8: «Index
meditationum»... — Pagg. [9]- 12: Litterae apost. Pauli III «Pastoralis
officii». — Pag. [13]: «Testimonia»... — Pagg. [i4]-i 5: «Praefatio ad le-
ctorem. Quídam de Societate»... — Pag. [16]: «Anima Christi». —
Pagg. [i/]- 173: Textus Exercitiorum, «Annotationes»...— Pag. 173, quae
est ultima: «Nota. Quae ab aliis Exercitiorum exemplis».
N. B. Haec videtur eadem editio esse atque illa quam inter editiones
Vulgatae sub num. 46 posuimus.
8. — 1870, Romae. — 0,310 X 0,222. — «Institutum | Societatis Iesu¡
Editio novissima l Volumen secundum | IHS | Romae | typis Civilita-
tis Catholicae | 1870».
Pag. [365]: «Exercitia spiritualia | S. P. Ignatii Loiolae».— Pagg.
367-370: Litterae apost. Pauli III «Pastoralis officii». — Pag. 370: Notatio
de indulgentiis concessis iis, qui Exercitia peragunt. — Pag. 371: «Testi-
monia»...— Pagg. 371-372: «Quidam de Societate»... — Pag. 373: «Anima
Chrisíi».— Pagg. 375-418: Textus Exercitiorum, «Annotationes»...—
Pag. 418: «Quae, ab aliis impressis».
9. — 1893, Florentiae. — 0,317 x 0,232.— «Institutum | Societatis
Iesu | Volumen tertium | Regulae, Ratio Studiorum, | Ordinationes,
Instructiones , | Industriae , | Exercitia , Directorium ¡ IHS | Floren-
tiae | Ex typographia a SS. Conceptione | 1893».
Pag. [441]: «Exercitia spiiitualia | S. P. Ignatii Loyolae». — Pagg.
443-445: Litterae apost. Pauli III «Pastoralis officii». — Pagg. 445-448:
Notandum de indulgentiis exercitia peragentibus concessis. — «Testi-
monia»...— «Quidam de Societate» .. — «Monitum editionis romanae
libri Exercitiorum anni MDXCVI». — «Anima Christi».— Pagg. 449-501:
Textus Exercitiorum, «Annotationes»... — Pag. 501: «Nota. Quae ab
aliis impressis».
734
M (J NU MENTA IGNATIANA
Editiones Vulgatae versionis latinae
in thesauro spir1tual! societatis jesu
1. — 1606, Cracoviae. — 0,097 x 0,068. — «Thesaurus spiritualis rerum
ac documentorum variorum ad Societatem Jesu pertinentium».
Tertia pars Thesauri continet: «Exercitia | spiritualia | B. P. | Igna-
tii ' Loyolae | Superiorum permissu | Cracoviae I ex officina Nicolai
Lob | M DC VI».
N. B. Valde rarum exemplar; invenitur in bibl. S. J. cracoviensi.
2. — 1607, Cracoviae. — 0,102 x 0,063.— Pag. [I]: «Thesavrvs | spiri-
tvalis j rervm ac docv | mentorum variorum ad | Societatem Iesv perti |
nentium. | Quarum catalogum próxima pa | gella post Praefationes do-
cebit. | Cracoviae. In Officina Nicolai Lob. i6o7»...-Pagg. [XVIII-XXII]:
«Index Rervm et Capitvm praecipuarum, quae hoc thesauro continen-
tur. Habet is partes quatuor. Prima pars Regulas communiores Societ.
Iesu continet... Secunda pars Epístolas Communiores RR. PP. NN. Ge-
neralium complectitur... Tertia pars Libellum exercitiorum spiritualium
B. P. N. Ignatii comprehendit... Ouarta pars Documenta varia spiritua-
lia et exemplar religiosae perfectionis continens>...
Pagg. [13-78: Prima Pars.
Pagg. 79-260: Secunda Pars.
Pag. 261: «Tertia pars. | Exercitia spiritva | lia B. P. N. Ignatii de
Loyola | comprehendens». — «Anima Christi». — Pagg. 262-266: Litterae
apost. Pauli III «Pastoralis ofncii». — Pagg. 267-268: «Testimonian.. —
Pagg. 269-271: «Quídam de Societate»... — Pagg. 272-41 5: Textus Exer-
citiorum, « Annotationes»... - Pag. 414 [st'c pro 416]: Notandum: «Quae
ab aliis impressis»... — Pag. 415 \sic pro 417]: «Loca, quae ex dili-
genti»... — Pagg. [418-425]: «Breuis index»...
3. — 1834, Avenione. — 0,112 xo,i04. — Pag.[i]: «Thesaurus ¡ spiri-
tualis | Societatis Jesu. | 1HS | Avenione, | Ex typographia F. Se-
guin. 1834. | Annuente Soc. Praep. Gen.». — Pag. 2 pura. — Pag. 3: «Exer-
citia | spiritualia j S. P. Ignatii Loyolae». — Pag. 4 pura. — Pagg. 5-10:
«Index meditationum»... — Pagg. 1 1 -1 5: Litterae apost. Pauli III «Pa-
storalis officii». — Pag. [16]: «Testimonia»... Pagg. [173-19: «Quidam
de Societate»... —Pag. [20]: «Anima Christi».— Pagg. [213-192: Textus
Exercitiorum, « Annotationes»... — Pag. 192: «Quaeab aliis impressis»...
4. — 1845, Avenione. — 0,100x0,065. — Pag. [i]: «Thesaurus | spiri-
tualis | Societatis Jesu j IHS | Avenione, | Ex typographia F. Se-
guin. 1845. | Annuente Soc. Praep. Gen.». — Pagg. [33-192: «Exercitia |
spiritualia | S. P. Ignatii Loyolae».
N. B. Continet eadem, quae superior editio anni 1834, eumdemque
paginarum numerum usque ad pag. 192.
5. — 1857, Sancti Germani in Laya (St. Germain-en-Laye, in Gal-
lia). — 0,104 X 0,065. — Pag- [*]: «Thesaurus spiritualis | Societatis
BlBUOGKAl'HIA EXERCTTIORUM
735
Jesu. | IHS | Sancti Germani in Laya, | ex typographia Reau, 1857. |
Anímente Soc. Praep. Gen.».
Pagg. 3-192: «Exercitia | spiritualia | S. P. Ignatii Loyolae».
Integrum volumen 624 paginis constat.
N. B. Continet eadem, quae superior editio; initium et finis singu-
lorum documentorum in iisdem paginis reperiuntur, nec tamen utrius-
que cditionis singulae paginae omnino inter se conveniunt.
6. — 1858, Lutetiae Parisiorum. — 0,1 12x0,070.— Pag. [1]: «Thesau-
rus | spiritualis | Societatis Jesu ¡ IHS | Lutetiae Parisiorum | sumpti-
bus Julien, Lanier, Cosnard et sbciorum [ 4, via dicta de Buci, 4 |
1858».
N. B. Ilanc paginam praecedit folium, in recto habens liunc titulum:
«Thesaurus | spiritualis | Societatis Jesu»; in verso: «Excudebant Ju-
lien, Lanier, Cosnard et socii, Cenomani».
Pagg. [3]-ig2: «Exercitia | spiritualia S. P. Ignatii Loyolae».
Integrum volumen 624 paginis constat.
N. B. Huic editioni conveniunt quae de duabus superioribus dixi-
mus.
7, 8, 9. — 1874, 1876, i882;Roehampton(in Anglia). — 0,130x0,084.
Pag. I: «Thesaurus Spiritualis». — Pag. III: «Thesaurus Spiritualis |
Societatis Jesu. | IFIS | Roehampton: | Ex typ. domus probationis. !
1874». — Pag. V: «Index totius Thcsauri»... — Pag. VII: «Exercitia spiri-
tualia | S. P. Ignatii Loyola» («Loyolae» in duabus sequen tibus edd.) —
Pagg. IX-XIV: «Index meditationum»... — Pagg. XV-XIX: Litterae
apost. Pauli III «Pastoralis officii» et notatio de indulgentia plenaria.
Pag. XX: «Testimonia»... — Pagg. XXI-XXIII, «Praefatio ad lectorem.
Quídam de Societate»... — Pag. XXIV: «Anima Christi». — Pagg. 1-304:
«Exercitia Spiritualia S. P. Ignatii Loyolae», binis columnis ita dispo-
sita, ut in prima sit versio latina Vulgata. in altera versio litteralis
P. Roothaan.
Anno 1876 altera editio facta est, eaque superiori omnino similis.
Anno 1882 nova editio duabus superioribus omnino similis.
10. — 1X82, Brugis (Bruges, in regno bélgico). — 0,133 X 0,084. — Fo-
lium primum extra numerum additum in recto continet titulum: «The-
saurus spiritualis»; in verso imaginem S. Ignatii. — Pag. [I]: «Exercitia
Spiritualia j Sancti Patris | Ignatii de Loyola | cum versione litterali |
ex autographo hispánico | notis illustrata. | Ihs | Brugis, | Sumptibus
et Typis Societatis S. Augustini, ¡ Desclée, de Brouwer et Soc. 1882».
Pagg. III-XIX: Epistóla P. Joannis Roothaan de Exercitiis spiritualibus.
Pagg. XXI-XXVI: Prologus.— Pagg. XXVI-XXVIII: Litterae apost.
Pauli III «Pastoralis officii». —Pagg. XXIX-XXXII: «Testimonia»... -
«Quídam de Societate»... — -Epístola P. Jacobi Dominici de locis emen-
datis. — Pag. [1]: «Exercitia ) spiritualia | S. P. Ignatii de Loyola | cum
versione litteralilex autographo hispánico». — Pag. [2]: «Anima Christi » .
736
MONU. MENTA IGNATIANA
Pagg. [3]-348: Exercitia spiritualia binis columnis: in prima est versio
Vulgata, in altera versio litteralis P. Roothaan, additis etiam hujus an-
notationibus.
11. — 1887, Bilbao (in Hispania). — 0,130 x 0,090.— Pag. [1]: «The-
saurus Spiritualis | Societatis Iesu». — Pag. [III]: «Thesaurus | Spiritua-
lis | Societatis Iesu | IHS | Bilbao | In typographia Sanctissimi Cordis
Iesu, | 1887». — Pag. V: «Index generalis». — Pag. VI: «De hac thesauri
editione». — Pagg. VII-V1II: «Carta de N. P. S. Ignacio a D. Manuel
Miona sobre la importancia de los Ejercicios».— Pag. IX: «Testimo-
nia»...— Pagg. X-XII: Litterae apost. Pauli III «Pastoralis officii». —
Pagg. XII-XIII: «Indulgen tiae facientibus Exercitia»... — Pag. [XV]:
«Exercitia Spiritualia | Textus hispanus et versio Vulgata». — Pag. XVI:
«Anima Christi».— Pagg. 1-237: Exercitia spiritualia, in binas columnas
singulis paginis distributis, quarum interna exhibet Vulgatam versio-
nem, externa textura hispanura originalem.
12. — 1912, Brugis. «Thesaurus spiritualis Societatis Jesu. Brugis,
Sumptibus et Typis Socict. S. Augustini Desclée, 1912, 18,
pagg. XXXII-678».
Continet Exercitia spiritualia S. P. Ignatii de Loyola cura versione
litterali Patris Roothaan ex autographo hispánico pagg. 1-348. (Ex
CBE, n.° 48, Novembre-Décembre 191 3, Bibliographic cíes recentes
publicalions sur les Exercices... par le p. h. watrigant, s. j., Enghien,
Belgique, p. 45).
Editiones Vulgatae versio x i s
ET VERSIOMS LITTERALIS P. ROOTHAAN
1. — 1835, Roraae.— 0,200 x 0,150. — Pag. [1]: «Exercitia | spiritua-
lia | S. P. Ignatii Loyolae | cura versione literali ex autographo hispá-
nico | Praemittuntur R. P. Joannis Roothaan | Praepositi Generalis So-
cietatis Jesu | literae eneyelicae \ ad Patres ac fratres ejusdem Societa-
tis | de spiritualium Exercitiorum | S. P. N. | studio et usu | IHS |
Romae | Typis Salviucci | 1835».— Pagg. [IlIj-XVI: «R. P. Joannis
Roothaan... literae eneyelicae... de spiritualium Exercitiorum S. P. N.
studio et usu». 27 Dec. 1834. — Pagg. XVII-XXI: «In hanc novara
libri S. P. N. editionem Prologus»...— Pagg. XX1I-XXIV: Litterae
apost. Pauli III «Pastoralis officii» 31 Julii 1548.— Pagg. XXV-XXV1:
«Testimonia eoruni, quibus censura Exercitior.um est commissa».- —
Pagg. XXV1-XXVII: «Quídam de Societate... Haec documenta... Ro-
mae VI Idus Angustí 1548».— Pagg. XXVII-XXV1II: «Loca quae ex
diligenti cum Hispánico autographo collatione adnotata sunt in hac
postrema editione». Est hoc loco tantum epístola P. Jacobí Dominici
secretarii S. J. ex commissione A. R. P. N. Generalis; data Romae 25 Ju-
BlBLIOGRAPHIA EXERCITIORUM
737
nii 159G de emendationibus versionis Vulgatae; ipsae autcm emen-
dationes stellulis * notatae textui Vulgatae, suo quaeque loco, in imis
paginis adduntur. — Pag. [XXIX]: «Exercitia | spiritualia | S. P. Ignatii
Loyolae | cum versione literali ex autographo | hispánico». —
Pag. [XXX]: «Anima Christi».— Pagg. I-1 7 5: Textus Exercitiorum in
binis colunmis ita dispositus, ut in priore sit Vulgata versio latina; in
altera vero versio litteralis latina; annotationes sunt in imis paginis. —
Pflg- I7S: «Nota. In antiqua versione ms. sic legitur hoc loco: Loíís
Deo. Scripta fuerunt isla Exercitia Anno Dcmini 1541. Die nono Jitlii,
Romae. Ex quo patet, cum versio ista ms. hispánico Autographo, quale
nunc habemus, omnino respondeat, jam illo anno, probabiliter vero
etiam multo ante Exercitia Sancti Patris eadem omnino fuisse, eadem-
que mansisse semper, nullo verbo addito, millo mutato » \ —
Pagg. 177-197: «Index». — Pag. [198]: Superiorum licentia ut «Impri-
matur».
2. — 1837, Londini. — 0,160 X 0,100. — Pag. [1]: «Exercitia | spiri-
tualia | S. P. Ignatii Loyolae | cum versione literali ex autographo hi-
spánico ¡ Praemittuntur | R. P.Joannis Roothaan | Praepositi Generalis
Societatis Jesu | Literae encyclicae | ad Patres ac fratres ejusdem Socie-
tatis | de spiritualium Exercitiorum | S. P. N. | studio et usu. | IHS |
Londini: | Typis C. Richards. | 1837». — Pag. [2]; «Londini: C. Ri-
chards, St. Martin's lañe». — Pagg. [I]-XX: «R. P. Joannis Roothaan...
literae encyclicae»... — Pagg. XXI-XXVIII: «In hanc novam... Prolo-
gus».— Pagg. XXIX-XXXILLitteraeapost. Pauli III «Pastoralis officii».
Pagg. XXXIII-XXXIV: «Testimonia»...— Pagg. XXXV-XXXVI: «Quí-
dam de Societate»... — Pagg. XXXVII-XXXVIII: «Loca quae ex dili-
genti... postrema editione». Est hic tantum epistola P. Jacobi Dominici;
ipsa vero emendata textui ita subscribuntur, ut supra in n. 1 notatum
est. — Pag. [1]: «Anima Christi». — Pagg. [2]-33g: Textus Exercitiorum
ita dispositus, ut paginae numeiis imparibus signatae Vulgatam ver-
sionem latinam; paginae autem paribus notatae numeris litteralem
contineant. — Pag. [340]: «Nota. In antiqua versione ms.»... —
Pagg. [34i]-36i: «Index». — Pag. [362]: «Londini: C. Richards, St.
Martin's lañe».
3. — 1838, Romae. — 0,200 x 0,150. — Pag. [I]: «Exercitia | spiritua-
lia | S. P. Ignatii de Loyola | cum versione literali | ex autographo
hispánico j notis illustrata | Editio altera ¡ IHS | Romae | Excudebat
Alexander Monaldi | 1838». — Pagg. III- VII: «Prologus ad Patres»... —
Pagg. V1II-X: Litterae apost. Pauli III «Pastoralis officii». — Pag. XI:
«Testimonia»... — Pagg. XII-XJII: «Quidam de Societate» ... —
Pagg. XIII-XIV: «Epistola P. Jacobi Dominici de emendationibus»... —
Pagg. [XV-XXIX]: «R. P. Joannis Roothaan... literae encyclicae»... —
1 Vide tamen supra, Protege pp. 164-165.
Mosuh. Ionat. — Series II.
+7
738
MONUMENTA IGNATIANA
Pag. [XXXI]: «Exercitia spiritualia S. P. Ignatii de Loyola cum ver-
sione literali ex autographo hispánico». — Pag. [XXXII]: «Anima
Christi». — Pagg. 1-232: Textus Exercitiorum in binis columnis positus,
ut supra in prima editione.— Pagg. 233-247: «Index». — Pag. 247: «Errata
corrige». — Pag. 248: Licentia ut typis mandan queat.
N. B. 1. In lucem prodierunt arte lithographica expressae novem
paginae numeris distinctae et ea magnitudine, qua, ut appendix, huic
editioni anni 1838 possent adjungi. Titulus est: «Novae annotationes a
R. P. Roothaan in exercitia».
N. B. 2. Hoc ipso anno et eadem magnitudine ac liber Exercitiorum,
editus est libellus 64 paginis numeris signatis constans cui titulus: «No-
tae | quaedam | in | librum Exercitiorum | IHS | Romae ( Alexander
Monaldi typographus | 1838».
4. — 1840, Namurci (Namur, in regno bélgico). — 0,223 X o>i48. —
Pag. [1]: «Exercitia spiritualia [ S. P. Ignatii de Loyola | cum versione
litterali | ex autographo hispánico | notis illustrata | Editio altera |
JHS | Namurci , e typographia F. Douxfils, bibliopolae | 1840».—
Pag. [2] pura. — Pagg. [I]-XIV: «R. P. Joannis Roothaan... litterae ency-
clicae»... — Pag. [I]: «Exercitia spiritualia | S. P. Ignatii de Loyola !
eum versione litterali | ex autographo hispánico». — Pag. [II]: «Anima
Christi».— Pagg. [III]-VII: «Prologus ad Patres»... -Pagg. [VIII]-X:
Litterae apost. Pauli III «Pastoralis officii». — Pag. [XI]: «Testimonia»..-
Pag. [XII]: «Ouidam de Societate»...— Pag. [XIII]: Epístola P. Jacobi
Dominici de locis emendatis. Pag. [XIV] pura. — Pagg. 1-231: Textus
Exercitiorum Vulgatae versionis et litteralis P. Roothaan in binis dis-
positus columnis, ut supra diximus in prima ed. — Pag. 231: «Nota. In
antiqua versione ms.»... — Pag. 232 pura. — Pagg. [233]-248: «Index».—
Pag. [249]: Facultas ut «reimprimatur».— Pag. [250] pura.-
Pagg. [251-257]: «Novae annotationes a R. P. Roothaan in Exercitia».
Pag. [258]: «Errata corrige».
N. B. Novae istae annotationes et «Errata corrige», quod ad ehar-
tam et typorum formam attinet, a reliquo libro discrepant.
5. — 1841, Namurci. — 0,227x0,148. — Ex hac mensura apparet
chartam aliquanto longiorem esse quam chartam editionis superioris;
sed textus est ejusdem omnino magnitudinis 0,179 x o,1 38 in utraque
editione, in pag. 136. Caeterum utraque editio vocatur «Editio altera»;
ñeque, praeter annum in pag. i indicatum, ullum inter eas discrimen
est, ne in erratis quidem. Quare potius quam dúplex, videtur una
tantum eademque editio esse. Unum saltem exemplar, in quo est annus
1841, caret novis illis annotationibus et catalogo erratorum in fine.
6. — 1843, Panormi (Palermo, in Sicilia). — 0,135 X 0,094. — Pag. [1]:
«Exercitia spiritualia | S. P. Ignatii de Loyola | cum versione literali |
ex autographo hispánico | notis illustrata | IHS | Panormi | Excudebat
Franciscus Lao, | 1843». — Pagg. [III]-XXIII: «R. P. Joannis Roothaan...
BlBLlOGBAPHlA EXERCITIORUM
739
literac encyclicae»... — Pagg. [XXVj-XXXII: «Prologus ad Patres»... —
Pagg. XXXII-XXXVI: Litterae apost. Pauli III «Pastoralis officii».—
Pagg. XXXVI-XXXVII: «Testimonia»...— Pagg. XXXVII-XXXIX:
«Quídam de Societate»... — Pagg. XXXIX-XL: Epístola P. Jacobi Do-
minici de locis emendatis. — Pag. [i]: «Exercitia spiritualia | S. P. Ig-
natii de Loyola | cum versione literali ex autographo hispánico». —
Pag. [3]: «Anima Christi». — Pagg. 4-297: Textus Exercitiorum ita dis-
positus ut paginae numero pares (4, 6, ... 296) Vulgatam versionem
latinam; impares vero (5, 7, 9, ... 297) litteralem contineant . —
Pagg. [2993-322: «Index». — Pag. [323]: «Errata corrige».
Sequitur deinde nova paginarum notado in exemplari, quod ante
oculos habemus.
Pag. [1]: «Notae quaedam ¡ in | librum Exercitiorum». — Pagg. [3]-
118: «Notae quaedam in librum Exercitiorum»... — Pag. [119]: «Index
notarum in librum Exercitiorum». — Pag. [120]: «Errata corrige».
7. — 1847, Romae. — 0,215x0,140. — Pag. [I]: «Exercitia | spiri-
tualia | S. P. Ignatii de Loyola | cum versione literali | ex autographo
hispánico | notis illustrata | Editio tertia | recognita et aucta | IHS |
Romae | Excudebat Jo. Bap. Marini et B. Morini | 1847». — Pagg.
III- VII: «Prologus ad Patres»... — Pagg. VIII-XI: Litterae apost. Pauli
III «Pastoralis officii». — Pag. XII: «Testimonia»... — Pagg. XIII-XIV:
«Quidam de Societate»... — Pag. XIV: Epístola P. Jacobi Dominici de
locis emendatis. — Pag. [XV]: «Exercitia | spiritualia | S. P. Ignatii de
Loyola | cum versione literali ex autographo ¡ hispánico » . — Pag.
¿XVI]: «Anima Christi». — Pagg. 1 -2 5 1 : Textus Exercitiorum in binis
columnis dispositus, ut diximus in prima ed.— Pagg. 253-270: Index.- —
Pagg. 271-272: «Index notarum». — Pagg. I-XXXIX: Tractatus «De
ratione meditandi». — Pag. [XL]: Licentia ut typis mandari queat.
8. — 1852, Romae. — 0,212 x 0,140.— Pag. [I]: «Exercitia | spiritua-
lia | S. P. Ignatii de Loyola | cum versione literali | ex autographo hi-
spánico ¡ notis illustrata | Editio quarta | recognita et aucta | IHS | Ro-
mae | Excudebat Bernardus Morini | 1852». —Pagg. [IIQ-XI: «R. P.
Joannis Roothaan... literae encyclicae»... — Pagg. XIII-XV: «Prologus
ad Patres»...— Pagg. XVI-XVII: Litterae apost. Pauli III «Pastoralis
officii». — Pag. XVIII: «Testimonia»... — Pag. XLX: «Quidam de Socie-
tate»... — Pagg. XIX-XX: Epístola P. Jacobi Dominici de locis emenda-
tis.— Pag. [XXI]: «Exercitia | spiritualia • S. P. Ignatii de Loyola f
cum versione literari | ex autographo hispánico». — Pag. [XXII]: «Ani-
ma Christi».— Pagg. [ 1 ig 1 : Textus Exercitiorum binis columnis dis-
positus ut in prima ed. — Pag. 191: «Nota. In antiqua versione ms.»... ut
in prima editione, pag. 175. — Pagg. 193-206: «Index». — Pagg. 207-209:
«Index notarum» alphabeticus.
Sequitur in pagg. I-XXXVI Tractatus de ratione meditandi cum
duplici índice in fine, altero analytico, altero rerum notabilium.
74Q
MONUMENTA IGNATIANA
9. — 1854, Romae. — 0,214 x 0,140.— Pag. [I]: «Exercitia | spiritua-
lia | S. P. Ignatii de Loyola I cum versione literali | ex autographo
hispánico 1 notis illustrata | Editio quinta | recognita et aucta | IHS ¡
Romae | Excudebat Bernardus Morini, | 1854». — Pagg. [III]-X: «R. P.
Joannis Roothaan literae encyclicae»... — Pagg. XI-XIII: «Prologus ad
Paires»... — Pagg. XIII-XV: Litterae apost. Pauli III «Pastoralis officii».
Pag. XVI: «Testimonia»...— Pagg. XVI-XVII: «Quidam de Societate»...
Pagg. XVII-XVIII: Epístola P. Jacobi Dominici de locis emendatis. —
Pag. [XIX]: «Exercitia | spirituaüa | S. P. Ignatii de Loyola 1 cum
versione literali I ex autographo hispánico». — Pag. [XX]: «Anima
Christi». — Pagg. 1-166: Textus Exercitiorum binis columnis dispositus,
ut diximus in prima ed.— Pagg. [i67]-i/0/. «Index». — Pagg. 180-182:
«Index notarum». — In sequentibus XXXIV pagg. est tractatus «De
ratione meditandi». -
10. — 1855, Ratisbonae (Regensburg, in Bavaria). — 0,175x0,110. —
Pag. [I]: «kxercitia | spiritualia j S. P. Ignatii de Loyola | cum ver-
sione literali | ex autographo hispánico | notis illustrata | Editio in
Germania prima | juxta editionem romanam quartam recognitam et |
auctam recusa | IHS | Ratisbonae | Sumptus fecit G. Josephus Manz |
MDCCCLV».— Pagg. [III]-XX: «R. P. Joannis Roothaan... litterae
encyclicae»...— Pagg. [XXI]-XXVI: Prologus.— Pag. XXVII: Moni-
tum.--Pagg. [XXVIII]-XXXI: Litterae apost. Pauli III «Pastoralis
officii ». — Pagg. [XXXII]-XXXIII: « Testimonia »... — Pagg.
XXXIII-XXXV: «Quídam de Societate»...— Pagg. XXXV-XXXVI:
Epistola P. Jacobi Dominici de locis emendatis. — Pag, [37]: Iterum
titulus Exercitiorum. — Pag. [38]: «Anima Christi». — Pagg. [39]-432:
Textus Exercitiorum ita dispositus ut Vulgata versio superiorem par-
tem singularum paginarum, litteralis vero inferiorem occupet. — Pag.
432: «Nota. In antiqua versione»... ut in pag. 175 editionis primae.
!'agg- [433>456: «Index».
In principio voluminis additum est folium, imaginem S. Ignatii
exhibcns.
11. — 1861, Romae. — 0,200 X 0,140. — Pag. [I]: «Exercitia | spiritua-
lia | S. P. Ignatii de Loyola | cum versione literali | ex autographo
hispánico | notis illustrata | Editio sexta | IHS | Romae | Excudebat
Bernardus Morini | 1861». — Pag. [II] pura. — Pag. [III]-X: «R. P. Joan-
nis Roothaan... literae encyclicae»... — Pagg. XI-XIII: «Prologus ad Pa-
ires»...— Pagg. XIII-XV: Litterae apost Pauli III «Pastoralis officii». —
Pag. XVI: «Testimonia»...— Pagg. XVI-XVII: «Quidam de Societa-
te»...— Pagg. XVII-XVIII: Epistola P. Jacobi Dominici de locis emen-
datis.— Pag. [XIX]: «Exercitia | spiritualia | S. P. Ignatii de Loyola|
cum versione literali | ex autographo hispánico». — Pag. [XX]: «Anima
Christi». — ragg. [i]-i74: Textus Exercitiorum in binis columnis distri-
butus, ut in prima ed. — Pag. 174: «Nota. In antiqua versione»... ut in
BlM.IOCHAPIlIA EXERCITIORUM
741
prima ed., pag. 175. — Pagg. [l75]-l87 «Index». — Pagg. 188-187 \_sic
pro 189]: «Index notarum». — Pag. [190] pura. — Sequitur in pagi-
nis XXXIV, tractatus «De ratione meditandi», et índex.
12. — 1865, Parisiis. — 0,214x0,140. — Pag. [1]: «Exercitia | spiri-
tualia | S. P. lgnatii de Loyola». — Pag. [2]: «Lutetiae Parisiorum».
«Typis V. Goupy et Soe., vía dicta Garanciére, 5». — Pag. [3]: «Exerci-
tia | spiritualia | S. P. lgnatii de Loyola ¡ cum versione litterali | ex
autographo hispánico | notis illustrata | addita appendice | De ratione
meditandi | Editio Parisiensis prima | juxta Romanam editionem quin-
tam | IHS I Lutetiae Parisiorum | Typis V. Goupy et Sociorum | 1 865 ¡
annuente Soc. Praep. Gen.». — Pagg. [I]-IX: «R. P. Joannis Roothaan...
litterae encyclicae»... — Pagg. [X]-XII: «Prologus ad Patres»... —
Pagg. XIII-XIV: Monitum; dein litterae apost. Pauli III «Pastoralis
ofricii». — Pag. XV: «Testimonia»... — Pag. XVI: «Quídam de Socie-
tate»... — Pag. XVII: Epístola P. Jacobi Dominici de locis emendatis. —
Pag. [1]: «Exercitia | spiritualia | S. P. lgnatii de Loyola | cum versione
literali | ex autographo hispánico». — Pag. [2]: «Anima Christi». —
Pagg. [3]-202: Textus Exercitiorum. — Pag. 202: «Nota. In antiqua ver-
sione»... ut in prima cd. pag. 175. — Pagg. [203]-2i6: Index. — Pagg. [217]-
2iy: Index notarum.
Sequitur tractatus «De ratione meditandi» cum duplici índice, in
paginis [IJ-XL.
13. — 1^70, Romae. — 0,200 x 0,140. — Pag. [I]: «Exercitia | Spiri-
tualia | S. P. lgnatii de Loyola | cum versione literali | ex autographo
hispánico | notis illustrata | Editio séptima | IHS | Romae | Excudebat
Bernardus Morini | 1870». — Pagg. [III]-X: «R. P. Joannis Roothaan...
litterae encyclicae»... — Pagg. XI-XIII: «Prologus ad Patres»...—
Tagg. XIII-XV: Litterae apost. Pauli III «Pastoralis ofticii». —
Pag. XVI: «Testimonia»... — Pagg. XVI-XVII: «Quidam de Socie-
tate»... — Pagg. XVII-XVI1I: Epístola P. Jacobi Dominici de locis emen-
datis.— Pag. [XIX]: «Exercitia | Spiritualia | S. P. lgnatii de Loyola|
cum versione literali | ex autographo hispánico». — Pag. [XX]: «Anima
Christi». — Pagg. [I]"I74: Textus Exercitiorum in binis culumnis dispo-
situs, ut in prima ed. — Pagg. Q 1 75^-185 : «Index». — Pagg. 186-187:
«Index notarum».
Sequitur in paginis XXXIV tractatus «De j Ratione meditandi|
IHS | Romae ¡ Typis Bernardi Morini | 1871».
14. -1881, Roehampton (in Anglia). — 0,223 X 0,142. — Pag. [I]
(omisso folio externo) «Exercitia spiritualia». — Pag. [II] pura. —
Pag. [III]: «Exercitia | Spiritualia | S. P. lgnatii de Loyola | cum ver-
sione literali | ex autographo hispánico | notis illustrata | juxta roma-
nam editionem sextam | IHS | Roehampton | ex typographia manre-
sana | 1881». N. B. In folio externo inscriptio est eadem atque in
pag. [III], nisi quod post «notis illustrata» additur: «addita appendice
742
MONU MENTA IGNATIANA
de ratione meditandi»; et annus ponitur 1882. — Pagg. [V]-XIII:
«R. P. Joannis Roothaan... literae encyclicae»... — Pagg. [XIV]-XVII:
«Prologus ad Patres»...— Pagg. XVII-XVIII: Litterae apost. Pauli III
«Pastoralis officii». — Pag. XIX: «Testimonia»... — Pag. XX: «Quídam de
Societate»... — Pag. XXI: Epístola P. Jacobi Dominici de locis emenda-
tis. — Pag. [XXIII]: «Exercitia | spiritualia | S. P. Ignatii de Loyolaf
cum versione literali|exautographo hispánico». — Pag. [XXIV]: «Anima
Christi». — Pagg. [i]-i76: «Exercitia spiritualia» in binis columnis dis-
posita, ut in prima ed. — Pagg. [i/7]-ig2: «Index». — Pagg. [FJ-XXXVI:
«De ratione meditandi».— Pagg. [XXXVIPJ-XL: «Index».
15. — 1887, Augustae Vindelicorum (Augsburg, in Bavaria). — 0,170
XO,no. — «Exercitia | spiritualia | S. P. Ignatii de Loyola. | Versio
litteralis | ex autographo hispánico |notis illustrata¡auctore|R. P. Joanne
Roothaan | Praeposito Generali Societatis Jesu | Ihs | Augustae Vinde-
licorum 1887 | Typis et sumptibus Instituti Literarii Dr. M. Huttler». —
Pagg. [I]-XXII: «R. P. Joannis Roothaan... litterae encyclicae»... —
Pagg. [XXIII]-XXX: «Prologus ad Parres»...— Pagg. XXXI-XXXV:
Litterae apost. Pauli III «Pastoralis officii » .— Pagg. XXXV-XXXVI:
«Testimonia».— Pagg. XXXVI-XXXVIII: «Quídam de Societate»...—
Pagg. XXXIX-XL: Epístola P. Jacobi Dominici de locis emendatis. —
Pag. XLI: «Anima Christi».— Pag. XLII pura. — Pagg. [i]-2o,6: «Exerci-
tia spiritualia S. P. Ignatii Loyolae. Versio litteralis». — Pagg. [297]-32o:
«Index».— Pagg. [32i]-325 «Index notarum».
16. - — 191 1, Ratisbonae (Regensburg, in Bavaria).— 0,132 x 0,085. —
«Exercitia Spiritualia | S. P. Ignatii de Loyola ¡ Versio litteralis | ex
Autographo hispánico | notis illustrata | Auctore | R. P. Joanne Root-
haan | Praeposito Generali Societatis Jesu»... Ratisbonae, Romae...
Sumptibus et typis Friderici Pustet, MCMXI. Pagg. XL-326.
íSiiRIES II.
MONUMENTA IgNATIANA
i
i
| ^ cnfijtñftcrt, j>ava was fcjuir$0 **wmi ai se wr w-p ít^
HttcVa racwf^n^friü» crtetimAfü ¿ffitnfo\n J>r tn-, .
La CScpmío^ CoÉem plació ce W l
«alármente
^k. d yVrk fa orad» warafoná
/pamfaf*^C?rinicr prcan6uCo c$fa (?i/loua .yrfern aqm wmó iftfiít
na^arcí Jakcnm ma señora, <^r* un da c\:4asi di kmcW me
^cthu-\c fa^k/enfarfa tn\ntn afna y^ofc(>y\-i(*v\afr. Cc^Aiífo
puede rnc _\n Cucy varaym íeffefetti <* v^dar ?( ir ib» (o (P'Ccfar
o¿*-¿ Y)lO)* entoMU dandi at UcrrtiíJVt 4 1 tf/r- ¿t £»-
(Qn/ídcrarífo fa Conjura (# cvncfimoí -%ft CCano.Q-
Ji pr\*IXg.o-CMj/lx¿fe* v((aCcam\no, «/J
&¿TtS*ri' ^H*yi t'PP'l14*™ *"&/y ceñios/I «km nf*t r¡ \d$ .
o
í i>Í4cfor~S prima yuncía ts)tcrC*$ pcrfonM , cs*fii0er\rt a vr,i
Senara y*J[o/epfy af*<?\*nfí* .yaíviñoj^ , & \.xeg
irfcrrmfciífo I; adiendo n zyo \n ¡n,src{ift y tpc?gwi(§
Indiqué nu r*ncfofo, cofr>ru*Ct* ucfotos . YfcrwcxcCofc, cu
1 1
i
1. Ex Autographo Exercitiorum. (Supra, pp. 1 38-1471-
MoNUMEN'TA IgNAUANA SeRIKS II.
i f* * mppkv .
' • -;; . ( . . \
Qmntn efírt^hn^^'n^fi^nn 'prrcifxrd i
Qrñvíjnm fia? ad^^mdfimwfí rrcfmtfífl
ímí memo rfU' fitfiimw jne ?n irrftrnoj^wó^^
fifiqw/ i&t cCecincn tur (jnpné ] cre¿i&rvint nd
mntu iíní nri) cUv¡uf. ntro cjnta. crecCé-eCo
Jnernnt (¡trttehdnenfn,c¿¡&\ Socnntfnt &c
ijttntiñ ' ftmj>crd ' ems ntfymprtafif.Qerfinf
dgwn tigra? ^prtnomj^tñfínfyfni^m'fr f J
mu ft>i?rtjmr ifmiftrimr ^ftfevtf&ft'wm -.
2. Ex Vulgata Yersione Exercitiorum. (Supra, pp. 148-160).
MONUMfcNTA Ignatiana Shhies I
*c uerum hucm c$ríjh¿ ' ftwm vofkwru* ^ / ^ £ M{
m%^jí^M^'v )r¡A'; ^J*
3- Ex primo exemplo Versionis primae Exercitiorum. (Supra, pp. 160-171).
PARS ALTERA
DIRECTORIA EXERCITIORUM
PR AEFATIO
Tantam Exercitiorum libellus sanctitatis prudentiacque doctrinam
arte brevissima complectitur; ut jam inde a primis Societatis Jesu tem-
poribus aliquas in scriptis ab Ignatio tradi leges ad illius usum mode-
randum Societatis alumni concupierint. Hae leges sive normae Directo-
rii nomen acceperunt. Quod autem illi vehementer optarunt, id datum
Societati tándem est anno 1599, edito Directorio Exercitiorum, quo
etiamnum fruimur.
Sed antequam illud opus perfectum est, diuturno multorum labore
vigiliisque opus fuit, multorum auditae sententiae, multa cálamo per-
scripta.
Nostri instituti non est haec omnia et singula ita percurrere, ut ho-
dierni Directorii genesim omni ex parte ostendamus; sed potius ut rao-
numenta histórica caeteris in manus quam fidelissime demus, quorum
ope non modo qui velint et possint, genesim illam conscribant, sed
omnes quoque singularem in ea re majorum nostrorum diligentiam
cognoscere et pro mérito aestimare queant. Nec tamen in messem alie-
nam immittere nos falcen arbitramur, si annotando de more nonnulla
ac praefando, luminis aliquid caeteris praeferamus.
Primum itaque dicendum est, non omnia hic reperiri monumenta,
quae ultimum Directorium praecesserunt; indicem tamen eorum quae
ad illud conficiendum, adhibita sunt, in lucem dabimus.
Sed in ipsis i 1 lis monumentis, quae nunc primum in aspectum pro-
deunt, mentio aliorum fit, quae ad hunc usque diem in tenebris jacent.
In appendice v. g. illius Directorii, quod Mironis esse opinamur et
auctoritate primae congregationis factum jure dicitur ', Directorii cu-
jusdam antiquioris meminit auctor; Fabius de Fabiis 2 aliud habebat, ab
his, quae nobis sunt, diversum. Deinde, ñeque omnia, quae in manus
venerunt nostras, obtrudenda putavimus, quia nonnulla sunt ex aliis in
alios códices transcripta, v. g. ex Directorio Polanci in quaedam ano-
' Directoría antijua, II.
' Ibid.VII.
746 MONUMENTA 1GNAT1ANA
nyma, ñeque erat cur etiam nos crambem repetitam praeberemus.
Abundare tamen quam egere maluimus.
Quae igitur habemus Directoría in series tres distribuimus: prima
complectitur, quae Ignatiafia dicimus, eo quod ab ipso S. Patre vel
scripta vel dictata vel denique aliquo modo tradita existimamus. In al-
tera numeramus ea, quae post congregationem primam generalem con-
cinnata sunt, máxime, ut videtur, Societatem regentibus Borgia, Mercu-
riano et Aquaviva ante annum 1 591, quo primum typis mandatum est
Directorium; atque haec appellamus Antiqita. Tertia denique series
continebit hoc ipsum prelo expressum Directorium ac notationes
quasdam deinde Romam missas, e quibus ómnibus Directorium tándem
conflatum est anno 1599. Et quamquam hoc postremum Directorium
in omnium manibus versatur, vixque a priore differt; ac notatis in imis
paginis accurate differentiis ómnibus, editionem anni 1599 ante oculos
etiam legentium poneré quodammodo possemus; integrum tamen ac
seorsim in hoc volumen inserendum duximus, quod non eruditis tan-
tum, sed sacerdotibus praesertim, qui aliorum ánimos per Exercitia
excolunt, dedicatum est. Tertiam igitur seriem ea constituunt, quae
Directoría recenliora nuncupamus.
ARTICULUS 1
DIRECTORIA IGNATIANA
Anno 1539 scribebat Senis ad Ignatium Franciscus de Estrada:
«Por otras lettras he scripto que me enbiasen la reglas de 1.a, 2.a y 3.a
semana de los Exercitios y otras cosas nuevas, si se han adjunto» V
Ouae autem per superiores litteras petierat, haec erant: «Habiendo yo
de quedar aquí [*» urbe Senaruni\ me enbiarán sin faltar las reglas de
discretione spirituum y de tentatiunes con todas esotras reglas de exer-
citios» !. Has regulas, si quae sint extra Exercitia, nos quidem non
vidimus; sed earum aliquas directorium quoddam esse potuisse facile
intelligimus, nec tamen absolutum opus fuisse, mérito judicamus.
Scripsit enim Polancus post annos tredecim, seu anno 1552 aut 1553,
summam quamdam earum renini quas Ignatius, quatenus Societatis
parens et institutor, praestare deberé videretur, in eaque summa, nu-
mero 8, ait: «Que se acabe el Directorio de los Exercitios, que es tan
necesario» 3. Huic sociorum voluntad satisfacere voluisse Ignatium
certum est. Narrat enim Consalvius de Cámara, dixisse Patrem «que
quería hazer vn directorio de cómo se auían de dar los exercicios, y
1 Episl. Mixtae, 1, 29.
* lbid., p. 22.
' Polanci Complementa, I, 81, 82.
Praefatio in Directoría Exkkcitiorum
747
que Polanco le preguntasse las dudas a qualquiera hora; porque en co-
sas de los exercicios no le sería necessario pensar mucho pera respon-
der a ellas» Vita tamen cessit S. Pater nec Directorium perfectum
nobis reliquit. «Hoc inchoaverat quidem, inquit Polancus, sed non
absolvit» A polanciana dicendi ratione non recedit Aegidius Gonzá-
lez: «In usum Directorii exstant nonnulla praecepta a P. N. Ignatio tra-
dita, partim manu ipsius conscripta, partim illo dictante excepta, quae
quamvis non potuerit absolvere»... alias tamen illa praecepta nomine
Directorii designavit 3. Directorii quoque nomine utitur Consalvius de
Cámara, cum de opere illo loquitur: «Dixo el Padre que quería hazer
vn Directorio de cómo se auían de dar los Exercicios, y que Polanco
le preguntasse las dudas», et reliqua quae modo a nobis transcripta
sunt; quibus Consalvius haec verba continuo subjungit: «Este Directo-
rio fez N. P. logo, e eu trouxe hum treslado pera esta provincia [Lusi-
tania]» 4.
Hoc Directorium illud existimamus esse quod infra ponemus primo
loco. Quod quidem códices fere omnes, quos nos vidimus et suis locis
notamus, in tres paragraphos dividunt: primam antecedit notatio
«Translado de un pliego de N. P.e sacado del original»; sequitur titulus
«Para dar Exercicios». Ante secundam legimus: «Directorio de los
exercicios de la segunda semana, de N. Pre. Inatio». Tertiae unicus
titulus praeponitur «Directorio acerca de las electiohes». Huic tertiae
paragrapho praefixum singularem titulum, qui perinde ac primarum
duarum partium inscriptiones, Ignatium indicaret auctorem, nondum
vidimus. Jure tamen hanc paragraphum prioribus ita conjungimus, ut
operis ignatiani partem constituat; primum eo quod eam proxime post
secundam positam invenimus in codd. Instruct. II, Rom. III, Dovienici,
Inst. 221 (antea Collecta per P. Natalem). Deinde quia P. Ludovicus de
La Palma, S. J., cum in opere Camino espiritual de brevi quodam Di-
rectorio loquitur a S. Patre manu propria conscripto, locos affert ex
tribus his paragraphis, tamquam ex uno eodemque opúsculo ex-
cerptos 6. «Los que en la primera semana no mostrasen fervor y deseo
de ir adelante, para determinar del estado de su vida, mejor será dila-
tar los de la segunda semana a lo menos por un mes o dos». Haec
sunt initium nostrae paragraphi secundae. Pergit Palmensis his verbis:
«Y más abajo dice S. Ignacio: "Primeramente se debe insistir en que
entre en las elecciones el que las ha de hacer con entera resignación
de su voluntad; y si es posible que llegue al tercer grado de humildad,
1 Monum. Ignaí., ser. 4.a, I, 306-307.
* In prooemio sui Directorii. Infra, Directoría antigua, I.
3 Di. antigua, V, ff. 4V, 15V, 18.
4 Monum. Ignat., ser. 4.a, I, 306-307.
• L. IV, c. XXV, ed. barcinon., 1860, t. II, p. 255.
748
MOXU.MEXTA IGNATIANA
en que de su parte esté más inclinado, si fuese igual servicio de Dios,
a lo que es más conforme a los consejos y ejemplos de Cristo nuestro
Señor. Quien no está en la indiferencia del segundo grado, no está
para ponerse en elecciones, y es mejor entretenerle en otros ejercicios
hasta que venga a ella"». Quae omnia ad nostram paragraphum tertiam
pertinent. Denique alia dúo sunt in capite trigésimo primo ejusdem
libri: «Mejor es, pudiendo, que otro le confiese, y no el que le da los
ejercicios; siempre el que le da le demande de consolación y desolación
y lo que ha pasado por él en el ejercicio o ejercicios que ha hecho,
después de la última vez que le habló» '; et in fine hujus capitis: «Pué-
dense mostrar las primeras anotaciones, y antes ayudará que al contra-
rio». Haec dúo in paragrapho prima inveniuntur.
Antiquiorem Palmensi testem habemus Aegidium González, qui
saepe Directorii ignatiani meminit eique eodem modo tribuit quae in
tenia paragrapho, atque illa quae in prioribus reperiuntur. In f. 15V e. g.
sumit ex paragrapho prima illud: «Entrando en los tiempos de electión,
especialmente se encierre», etc. In. f. 16 ex Ignatii Directorio necessi-
tatem repetit tertii vel saltem secundi gradus humilitatis ad electionem
recte faciendam, id quod est in paragrapho tertia, in quo etiam simili-
tudo illa est de ferculo principi oblato, quam Aegidius in f. 18 Ignatio
etiam tribuit.
Denique in cod. Inst. 221 titulus est «Annotagiones sobre los Exer-
cjgios» cui Natalis manu propria subdit «que tenían en Euora»; sequitur:
«Para dar exercicios. 1. Puédense mostrar», etc. (tota paragraphus nostra
prima). Jam vero ait Consalvius Directorium se ignatianum in Lusita-
niam secura asportasse (supra); nihil mirum quod Eborae illus exemplar
cxtiterit.
Haec testimonia auctoritate Directorii anno 1591 editi confirmantur.
In eo enim scriptum quoddam «P. N. Ignatii» bis commemoratur ejus-
que verba afferuntur in c. XIV, pp. 64 et 65 (Di. 1 599, c. XXIII, nn. 4
et 5). Pertinent autem verba illa ad n. [1] Directorii Ignatiani auto-
graphi *. Bis praeterea, quamquam S. Patris scriptum non commemora-
tur, illi tamen nominatim quaedam tribuuntur, quae in Directoriis Igna-
tianis fere ad verbum lcgimus. Alterum est in c. XIII, p. 53 (Di. 1599,
c. XVIII, n. 4), Directorii vero ignatiani n. [2]; alterum in c. XIV, p. 73
(Di. 1599, c. XXVII, n. 6), Directorii ignatiani n. [3].
De sancto igitur Ignatio, hujus Directorii auctore, non est ambigen-
dum. Fatendum tamen est in neutro exemplari versionis italae para-
graphorum [2] et [3] (de qua versione infra, in annotationibus ad
Di. Ignat.) invenid Sti. Ignatii nomen. Imo in eo exemplo, quod est
1 Pag. 290.
2 Quatcr afferri in Di. 1599 «scriptum quoddam> S. Ignatii affirmat P. Bouvicr, S. J.,
p. 29 operis paulo post citandi. Nos potuimus dúos tantum locos invcnirc.
Praefatio in Directoría Exercitiorum 749
Rorme, in bibliotheca Vittorio Emanuele, praeponitur notatio haec:
cManoscritto intorno alia 2. settimana segnato colla lettera Q a tergo
dell'ultimo foglio. Nell'indice dei manoscritti per formare il Uirettorio
si duc che questo é parvi momenti». Vide hunc indicem et hanc
phrasim infra in art. II, §3. Caeterum existímamete, parvi momenti appel-
lari monumentum illud propter summam brevitatem, non propter ipsas
res, quas idem auctor, qui illa scripsit, in Directorium anni 1591 trans-
tulit.
Sitne ab ipso Ignatio Directorium illud in tres paragraphos distin-
ctum, sintne integri paragraphorum secundae ac tertiae tituli et altera
pars tituli primae paragraphi ab ipso auctore, non ab alio praefixi;
ignotum adhuc est, etiamsi suspicemur titulum secundae paragraphi
Ignatii non esse. Dicitur enim «Directorio de los exercicios de la 2.a se-
mana». Atqui verisimile non est, illum titulum praeposuisse Ignatium
quatuor il lis monitis, quorum tertium et quartum ad totum exercitiorum
tempus pertinent, primum monet non danda esse electionum exercitia
ci qui promptissimam voluntatem ulterius progrediendi non osten-
disset, alterum vero suadet, unum duosve dies requiescere oportere qui
se exerceat.
Quidquid autem de hac aliisque inscriptionibus sit; illud pro certo
habendum, hoc opusculum potius quam Directorium, notationes esse,
quas Ignatius eo animo scripserit, ut postea veri nominis Directorium
perficeret. Nam si cogitato illud leges, facile perspicies nec eum ordi-
nem esse, quem Ignatius etiam in epistolis adhibere solet, nec plenam
tradendorum exercitiorum doctrinam. Paragraphus [i]generalia quin-
qué mónita continet, quorum primum aggredienti exercitia convenit;
secundum, tertium et quintum toto exercitiorum tempore utilia sunt;
quar:um aut pertinet ad finem hebdomadis primae, si confessio illa est
generalis, aut ad totum etiam exercitiorum tempus, si de aliis etiam
conf-:sionibus agitur. Sequuntur septem puncta, quae omnia ad ele-
ctionis tempus referuntur. In paragrapho [2] dúo primum mónita oceur-
runt de ingredientibus hebdomadem secundam, sequuntur alia dúo
de ratione tradendae meditationis, communia ómnibus hebdomadis.
Paragraphus [3] tota est de electionibus, sed ingreditur in medias res;
nam incipit a tertio humilitatis gradu, qui est ad bene eligendum ultima
optimaque animi conformalio, explicat deinde quomodo variis eligendi
modis utendum sit, indicat denique ordinem electionis cum de genere
vitae eligendo agitur. Itaque in tertia paragrapho melior est ordo quam
in prima et secunda.
Sed si totius tractatus ordinem quaeris, vides permisceri quae ap
totum exercitiorum tempus, cum iis quae aut ad ingressum in secun-
dam hebdomadem aut ad tempus electionis tantummodo spectant; in pa-
ragrapho tertia, quaedam repetuntur quae dicta erant in prima; confer
ex paragrapho prima locos «Antes de lo qual» et «Para estar más dis-
750
MO NU MENTA lGNATIANA
puesto», cum primo puncto paragraphi tertiae «Primeramete se debe
insistir»; item ex paragrapho prima locum «Declarando» et quae se-
quuntur, cum loco ex paragrapho tertia «Entre los tres modos».
Quod vero ad doctrinam attinet, nullum verbum de prima hebdo-
made, nullum de tertia et quarta, nihil de meditationibus quae electio-
nem praeparant etc.
Indubium itaque videtur, noluisse Ignatium his adnotationibus pro-
prio nomine Directorium tradere; nam si hoc faceré voluisset, non du-
bitamus quin multo perfectius opus posteris tradidisset. Vide quae
paulo post de Directorio Victoriae dicimus. Sunt tamen magni mo-
menti mónita, quae ad Directorium conficiendum utilitatis plurimum
attulerunt. Itaque Patres illi, S. Ignatii aequales, Polancus, Natalis, alii,
subsidia ad Directorium faciendum ex illis documentis acceperunt. Nam
ex hoc Ignatii libello non modo doctrinam hauserunt, sed verba etiam
usurparunt omnia fere Directoría tum illa quae a privatis hominibus
facta sunt, tum illud quod a summo Societatis moderatore Aquaviva
universae Societati anno i 591 propositum, anno autem 1599 traditum
est. Quam rem, per te ipse, si lubebit, periclitan poteris, hujus vo-
luminis Directoriis vel Directoriorum reliquiis diligenter inter se col-
latis.
Eximio quodam amore ac singulari diligentia contulit nuperrime
Directorium anni 1893 (quod parum differt a Directorio anni 1599)
cum ignatiano P. Petrus Bouvier, S. J.. qui antiquam latinam ignatiani
Directorii translationem et paulo post hispanum etiam textum omnium
primus edidit '. Ex latina illa versione superioribus argumentis nova
ratio accedit, propter quam totum huc Directorium ccnseamus Ignatii
manu esse conscriptum. Tres enim paragraphos illas sub uno eodemque
titulo complexus est sive interpres ipse, sive interpretationis scriptor:
«Directorium Exercitiorum spiritualium manu S. P. N. conscriptum».
Hoc igitur Directorium, omnium quae Ignatii nomen prae se ferunt,
praecipuum habendum est.
Nihilo tamen minus alia sunt quae suum inter Ignatiana Directoria
locum sibi vindicant. Nam breves notationes quas Polancus in Regesto I
manu sua exaravit, tanquam res ab Ignatio exercitia tradituris com-
mendatas, Ignatii esse, indubium est, cum id scribat Polancus, qui et
rem et hominem bene novit. Illas habes ¡afra, Directoria ignatiana tra-
dita, n. [1]. Est et aliud Directorium, quod S. lgnatius P. loanni Victo-
riae dictasse fertur, de quo paulo libertas dicendum est.
P. Joannes Victoria, bispanus, anno 1549, Romae, peractis exerci-
tiis, Societati Jesu nomen dedit; Vindobonae (Wien) aliquamdiu col-
1 Recherches de scicnce religieuse. nn. 3-4, Mai-Septembre. 1916, p. 24N sqq.; Direetoire
l omposé par Saint Ignace á i usage de celui qui don 11 e les ExerctCU et publié pour la pre
miere fois, Paris, Gabriel Beauchesne. 191 7.
Pkakkatio in Dikkctoria Exercitiorum
75'
legium rexit; postea Romae procurator generalis totius Societatis fuit,
et in reliqua Italia variis gravibusque muneribus functus est.
P. Victoriae Directorii exemplaria sunt in quatuor codicibus, quos
infra suo loco indicabimus. Cum autem eorum tres auctorem Ignatium
nominent, quartus non neget; nihil est cur illius origincm in dubium vo-
cemus. Est enim in tribus hic titulus: « Annotaciones sobre los Exerci-
cios, y la manera que se ha de tener en darlos, sacado del original del
P. D. Victoria, dictado de nuestro P. Maestro Ignacio sanctae memo-
riae, lo más o la substancia dello». Auctoritati codicum accedit P. Aegi-
dius González, qui in suo Directorio (infra, V, f. iv) ait: «Dictata a Patre
nostro sanctae memoriae, quae P.Victoria excepisse et uberiori orationis
stilo digessisse videtur in meliorem ordinem disposita suis locis repo-
nerem ubi de tradendis alliciendisque ad exercitia hominibus et illorum
dispositione, qui exercentur, agendum est».
Ejusdem Directorii exemplum P. La Palma se invenisse testatur.
Nam ita narrat: «En un cuaderno de los papeles antiguos, que estaba
en el colegio de Alcalá, hallé ciertos avisos para dar los ejercicios con
un título que decía así: "Anotaciones sobre los Ejercicios,,» et caetera
iisdem prorsus verbis quae modo retulimus \ Dictavit ergo illa S. Igna-
tius; attamen ex inscriptione ipsa et ex contexta oratione certum est
non omnia et singula esse ex illius ore excepta, v. g. quae sunt in
num. 17 «y a mí quando los daba, me fué assi encomendado de nues-
tro Padre».
Ouod si Victoriae Directorium cum primo ignatiano contuleris, non
solum hujus in illo vestigia perspicias, sed facile etiam animum cogita-
do subeat, voluisse Ignatium, cum haec dictaret, absolutum Directo-
rium conficere. Docet enim imprimís quales esse homines debeant,
quibus integra exercitia dentur; aperit deinde viam eos ad haec optanda
inducendi. Et prius quam ad rationem ipsorum exercitiorum tradendo-
rum venit, praemonet quae ad sese exercentis locum, victum, mini-
stran!, socium illi forte designandum, sermones denique cum eo mi-
scendos pertinent. His absolutis, sic exponere aggreditur modum exer-
citia tradendi in prima hebdomade ut, una cum quibusdam magni
momenti monitis, aliqua initio ex annotationibus depromat, deinde
omnes fere illius hebdomadis partes percurrat, denique decem additio-
nibus, quae hujus hebdomadis postrema res est, finem huic capiti
imponat. Ouam multa ex his in publicum Directorium Exercitiorum
pervenerint, invenies a cap. I ad VIII et ab XI ad XVII.
Ouandonam vero haec ab Ignatio Victoriae dictata sunt? Fortasse
anno 1555, cum Victoria Laurentio Magio exercitia tradebat, jubente
1 Camino espiritual, 1. IV, c. XVIII, ed. Barcinon., t. II, p. 217. Alios locos invenies
in eodem 1. IV, c. XIX, p. 223; c. XXI, p. 233; c. XXII, p. 240; c. XXIII, p. 243; c. XXV,
p. 255.
752
MONUMENTA IGNATIANA
ac moderante ipso S. Patre '. Illud autem tertio loco a nobis ínter
Ignatiana ponitur, quia praecedentium vestigia quaedam retinet.
Diximus modo de Directoriis Ignatianis hispánica lingua conscri-
ptis. Latinum unum novimus, quod huic ordini accensendum putamus.
Inscriptum est: «Jesús. Ouomodo in dandis exercitiis se quis ha-
bere debeat, cum exacte dan tur». Exstat exemplar unum in cod. De
Inslit. 221 (antea Collecla per P. Natalem), alterum in cod. Natalis
inslr. Lí/sit., ejusdem temporis apographum; alia dúo praeterea Romae,
in bibliotheca Vittorio Emanuele, «Fondo Gesuitico, 1594 (in
marg. 3723) N° 8 bis». In apographo illo lusitano legitur: per Prem. Igna-
tium. Id autem nonvidetur significare haec aut ab Ignatio scripta esse,
ut Directoria Ignatiana autographa, aut dictata, ut Victoriae Directo-
rium; cum ñeque id usquam affirmetur, ñeque Ignatius latine scribere
vel dictare consueverit; sed doctrinam esse quam ipse tradiderit. Utrum
vero Polanci an Natalis manu accepta illa sint; in medio relinquimus.
Judicamus sane utrumque accepisse ab Ignatio doctrinam, quam deinde
seorsum quisque scriptura persequutus sit, alii postea transcribendam
dederit, denuo manu propria correxerit. Sunt enim in exemplari primo
pauca quaedam a Natali, in altero ex duobus illis romanis multo plura
a Polanco vel addita vel emendata. Itaque mónita haec cum illis con-
jungimus, quae manu Tolanci scripta esse diximus, et utraque nuncu-
pamus Directoría Ignatiana tradita, etsi melius notationes ad Directo-
rium conficiendum vocari debent.
ARTICULUS II
DIRECTORIA ANTIQUA, AB ANXO 1 5 58 AD 1591
§ 1. Tr¿s vlri a Borgia des gnantur ad Dlrectorlum
conficiendum
In congregatione prima generali, anno 1558 habita, actum quidem
est de conficiendo Directorio, at non de singulari exercitiorum Dire-
ctorio, sed de Directoriis, quae omnia fere Societatis Jesu officia mode-
rarentur ad animorum tam propriorum quam aliorum salutem pertinen-
tia. Congregationis enim decretum 107 sic se habet: «An Directorium
Exercitiorum tradendorum, confessionum audiendarum, praedicationis,
doctrinae christianae, orationis, conversationis, iuvandi etiam morituros,
confici oporteat, et uni vel pluribus hoc oneris imponi. Placuit congre-
gationi ut per Praepositum Generalem haec omnia et modus etiam eis
utendi curarentur -.
Quantam Lainius operam contulerit, ut huic congregationis man-
1 Monum. Ignat., ser. 4.", I, 291.
' Institutum Societatis Jesu, Florcntiac, 1893, t. II, p. 181.
Praefatio en Directoría Exercitiorum
753
dato obtemperaret, ignoramus fere. In monumentis lainianis, quae
quidem nos vidimus, vix illius reí vestigia offcndimus '.
Altera congregatio generalis, armo 1565 habita, electo praeposito go-
nerali Francisco de Borgia ea exsequenda commisit, quae a prima con-
gregatione statuta needum exsequutioni mandata essent *. Borgia itaque
dabat operam ut huic decreto obtemperaret. «Molte cose (scribebat
Polancus anno 1565 aut 1566) che la medesima congregatione genéral
non poté finiré, et le raccommandó al prepósito genérale, in parte si
son fatte... parte si uan facendo, come sonó diuersi direttorii» 3. Haec
ut commodius perficerentur singulis directoriis concinnandis terni viri
designad sunt.
Scriptum de hac re monumentum antiquissimum quod reperire
potuimus, exstat in códice Insíntct. I 4, n. 228*, Polanci Borgiaeque
manu exaratum. Blud hoc loco et phototypica imagine ejusdem fere
magnitudinis exhibere et typis exscribere visum est.
<i. Directorio para decir la corona 5.
2. De modo mendicitatis in vibe.
3. Directorium exercitiorum tradendo-
rum.
confessionum audienda-
rum.
confessionum facienda-
rum.
iuuandi morituros.
praedicationis.
doctrinae christianae.
orationis.
conuersationis.
1 Lainü Momim., II, 181 et 374. His Iocis promittit sive Lainius sive Polancus ejus
nomine, missurum se esse Directorium seu annotationes Exercitiorum; sed monumenta
illa ad annum 1557 pertinent, quo tempore nondum habita ecat congregatio, quae Lai-
nium generalem renunciavit. In Lainü Monum., IV, 164 et 540, et V, 142, attinguntur
Lainü labores ad ea perficienda, quae congregatio commendaverat. At de Directorio
Exercitiorum nulla fit mentio.
2 Instit. S. J., t. II, p. 211.
3 Po. Complementa, I, 540.
4 Codex hic descriptus est in Monum. /gnat., ser. 1.a, I, 36.
8 In congregatione prima generali agitur de coronae recitandae Directorio, de modo
mendicitatis in urbe, et de casibus reservandis, in decreto 103 (in Act. mss., decreto 24,
titulo 6); de reliquis Directoriis (excepto Directorio confessionum faciendarum) in de-
creto 107. De confessionibus faciendis aliquid est in Consiitutionibus S. y., parte III,
c. I, n. 20; de apostatis in scholas nostras non admittendis actum est in eadem congre-
gatione prima, decreto 119.
6 Haec tria nomina alio loco sunt in ms., id quod in phototypica imagine videre est;
respondent tamen directorio doctrinae christianae, quod ,patet ex sequenti enumera-
tione.
Moxum. Icxat.— Series II. 45
Mirón, Polanco, Ruis.
P. Polanco, Ledesma, Toledo.
P. Madrid, P. Pisano, P. Fa-
drique.
P. Benedicto, Dionisio.
Eueraldo, Gusmán, Ledesma li.
Mirón, Manuel, Rodrigues.
Ribadeneira, Benedicto, Po-
lanco.
754
MONUMENTA IGNATIANA
Sin éstos se haga memorial para que enbíen sus votos algunos de los
ausentes.
Piénsese si será expediente reseruar algunos casos al prouincial y co-
missario, ca. 24, tit. 6; del demandar a los fundadores facultad para no
admitir a las schuelas nuestros apóstatas.
1. Mirón, Polanco, Ruis.
2. Polanco, Ledesma, Toledo.
3. Madrid, Pisano, Fadrique.
4. Benedicto, Dionisio, Benedicto Perera.
5. Eueraldo, Ledesma, Gusrhán.
6. Rodrigues, Mirón, Manuel.
7. Benedicto, Polanco, Ribadeneira.
Sin éstos se haga memorial para que enbíen sus pareceres algunos de
los ausentes, y cada mes den auiso y cuenta de lo que se haga*en ello en
Roma.
Francisco.
[In /. verso']. El Directorio de la corona, P. Manuel, Pe. Xauier, Pe. Ruyz>.
Aliquod nomen legi non potest.
Hoc monumentum nec locum indicat nec tempus quo scriptum est.
Ordo in códice nullus; praecedunt enim instructiones Mercuriani gene-
ralis, sequitur autographum Lainii et alia prorsus a directoriis aliena.
Attamen non est dubitandum, quin eo loco ac tempore conscriptum
sit, ubi Borgia et Polancus una erant. Et quamquam id ante diem 2 Ju-
lii 1565 (quo creatus Borgia generalis est) fieri fortasse potuit; multo
tamen verisimilius est, exaratum esse monumentum Borgia jam summo
Societatis duce. Propria enim is auctoritate loqui videtur, cum bis ju-
beat, exquiri sententias absentium et vota; semel mandet «ut singulis
mensibus moneant rationemque reddant de iis, quae Romae in hac re
fiant»; nomen subscribat. Nec leve ejusdem rei est indicium ipsa mo-
numenti conformatio, quod PoJancus (qui ut Ignatio et Lainio fuerat,
sic Borgiae a secretis erat) officia administranda perscribit, Borgia ho-
mines designat.
Cum autem jubeat Borgia, vota postulan etiam aliquorum absen-
tium, praeter eos, qui hic nominantur; indicat plañe majorem saltem
horum partem, Romae tune fuisse, cum monumentum illud scriptum
est. Jam vero omnes illi, alius alio tempore, in urbe commorati sunt,
simul tamen universi, praeter unum Alfonsum Pisanum, ibi erant bien-
nio fere 1 566-1 567.
Polancum omittimus, qui vix ab urbe recedebat.
Benedictus Palmius, Everardus Mercurianus, Jacobus Miro, creati
assistentes in altera generali congregatione anno 1565, ex officio ade-
rant Patri generali. Benedictus quidem Palmius munus praepositi pro-
vinciae longobardicae aliquamdiu retinuit 1 estque a cardinali Borro-
Sacchinus. parte III, 1. I, n. 51.
MoNIJMENTA ÍGNAT1ANA SeRIES II
******
7 UiW)- bh*^A¿^Y*
I 4tu»M¿ /LWf^ V'V>^
S. F. Borgiae et Polanci autographum de Directoriis.
Praeiatio in Directoría Exercitiorum
755
maeo S. Carolo Mediolani detentus; at saltem mense Martio 1567 Romae
adest Anno 1569 Everardus Galliam provinciam lustrat 5.
Christophorus Madridius, post congregationem secundam, profes-
sorum domus creatur minister anno 1566 8, in eoque muñere vel pro-
curatoris generalis perseverasse videtur ad annum 1573, cujus mense
Augusto, mortem obiit \
Petrus de Ribadeneira creatur anno 1565 superintendens collegii
romani 5; anno 1 567 omnium collegiorum in urbe hoc muñere fun-
gitur ad annum 1569, quo in Longobardiam proficiscitur, inspector
provinciae 7.
Emmanuel de Sa anno 1 566 Romae est 8; anno sequenti ibidem
concionatur in templo nostro 9.
Ledesma et Toletus collegio romano adscribuntur etiam annis 1 566-
1568 in catalogis Italiae.
Alfonsus Ruiz, arcessitus a Lainio, Romam Granata venit mense Se-
ptembri 1564, fungiturque muñere magistri novitiorum usque ad an-
num 1571 10.
«Fadrique» illum Patrem existimamus esse, quem Fridericum Man-
rique alias vocant lí. Is multis quidem annis Romae vitam degit, atque
etiam anno 1 567 ex catalogis Italiae.
Dionysius Vázquez Romam incolit anno 1566, quo a Borgia vocatus
■est 1S, atque etiam 1 567-1 569".
Benedictus Perera anno 1 567 philosophiam in collegio romano do-
cet ,4; anno sequenti in sacello pontificio concionatur 15.
Didacus Guzmán Romae versabatur anno 1567 16. Ast anno 1568
christianam doctrinam explicabat Augustae Taurinorum 17.
I Epist. P. Nadal. III, 409,
* Po. Compl., II, 701, 703.
" Sacchinus, parte III, I. II, n. 52.
* Epist. P. Salmeronis, II, 125; Catalogi Italiae ab anno 1551; Guii.hermy, Menologe,
Espagne, 13 Augusti.
5 Po. Compl., I, 557; Sacchinus, ibid., 1, I, n. 52.
« Epist. P. Nadal. III, 408.
' Po. Compl., II, 700-701.
* Epist. P. Nadal, III, 198.
0 Ibid., 410.
10 Cf. Epist. P. Salmeronis, II, 30, annot. 4; 5. Franciscus Borgia, V, 600 et 618, an-
not. 22.
II Colligitur ex Polanci Chron., IV, 3C; Lainii Monum., V, 525; Epist. P. Nadal, IV,
198; S. Franc. Borgia, V, 618 aliisque locis nostrorum Monumentorum, atque ex Cartas
de S. Ignacio, V, 318-319, et VI, 285-286.
13 Epist. P. Nadal, III, 151.
13 Ibid. II, 407 et 6i8;5. Franc. Borgia.V, 11; Sacchinus, parte III, 1. IV, n. 149 et sqq.
M Epist. P. Nadal, TU, 510.
15 Sacchinus, parte III, 1. IV, n. 136.
je 5. Franc. Borgia, IV, 362 et 457; Epist. P. Nadal., III, 409.
" Tacchi Venturi, Storia della C. di G., voL I, Roma, 1910, p. 304.
756
MOXUMENTA IGXATIANA
Joannes Xaverius (nominatur ¡n folio verso ad directorium pro Bea-
tae Virginis corona recitanda) scholasticis junioribus praefectus in col-
legio romano erat annis 1560-1567 Is die 30 Januarii 1568 ab urbe
Antuerpiam proficiscitur !, ibique commoratur saltem ad annum
1571 3-
Denique Alfonsus Pisanus, Toleti in Hispania natus, unus omnium
est qui Romae fuisse non videtur ab anno 1561 ad 1 57 1 ; nam toto hoc
tempore in Germania modo Ingolstadii, modo Dilingae sacras Htteras
docebat 4.
Cum autem caeteri omnes, quos diximus, in urbe fuerint inter an-
nos 15G5 exeuntem et 1568 ineuntem, probabile omnino dixeris, eo
tempore hocce monumentum esse conscriptum.
Quid vero in Directorio Exercitiorum conficiendo praestitum sit,
deinceps, quantum fieri possit, dicendum est.
Tres itaque viri a Borgia designad sunt anno 1566 vel 1567, ut Di-
rectorium Exercitiorum componerent: Jacobus Miro, Joannes Polanco,
Alfonsus Ruiz. Atque hujus quidem nomine nullum, quod sciamus, Di-
rectorium inscriptum est; fortasse aliquod ex anonymis infra ponendis
eum habet auctorem. Directoría Polanci et Mironis ad nos integra aut
fere integra pervenerunt.
Nullum tamen Directorium universae Societati a Borgia generali
datum est. Etenim cum castellana provincia a P. Everardo Mercuriano.
Borgiae successore, postularet anno 1579 formulam «exercitiorum spi-
ritualium, quae in libro S. P. N. Ignatii typis mandato desideran-
tur» etc.; respondit Everardus: «Cum modus bene tradendi exercitia
spiritualia foras mittetur, meditationes etiam illas, quae in Exercitiis
P. N. Ignatii desiderantur, excudendas simul curabimus». Provinciae
vero Aragoniae postulanti «ut fiat Directorium exercitiorum, orationis,
juxta decretum 28, tit. 16, primae congregationis, atque circa ea diver-
sis demandetur, ut facilius et brevius res adeo necessaria expediatur»;
responsum etiam Everardus dedit: «Mandata est jam haec cura confi-
ciendi Directorium Exercitiorum ex usu P. Ignatii sanctae memoriae et
observatione ipsa Societatis, quod suo tempore edetur».Imo, anno 1587,
cum Claudius Aquaviva, sex jam annos Societatem regeret, postulabat
provincia Polonia: «Ut ad uniformitatem conservandam, modum tra-
dendi exercitia a se approbatum mittat, additis etiam exercitiis nostro
instituto convenientibus et meditatiobus» s.
Sed jam ad Directoría quacdam singularia veniamus.
1 Episl. P. Nadal, 111, 17, 543, 547; Sacchinus, parte III, 1. 1, n. 54.
2 Epist. P. Nadal. III, 557.
0 S. Franc. Borgia, V, 545.
* B. Petri Canisii, Acta et Epistulae, vol. III, IV, V, VI; Epist. P. Nadal, II ct III.
■ Hoc postulatum ct dúo illa Evcrardi responsa P. Henricus Watrigant nobiscum
humanissime communicavit.
Praefatio in Directoría Exkrcitiorum
757
§ ?. De Po'.cncl Dlre:t:rlo
Et primum quidem l'olanci auctoris essc, quod infra primo loco ín-
ter Directoría anliqua in luccm damus, pro ce»to habcndum est, tum
quia cxemplum totum cum emendationibus ómnibus manu l'olanci
perscriptum est, tum quia omnino convenit cum i] lo Polanci Directo-
rio quo usus est Acgidius, de qua re postea.
At snum Polancus opus non perfecit, dum Borgia in vivis erat. Ait
enim scribere se «ex obedientia Patris nostri Everardi praepositi» '.
Jam vero Everardus, electus gcneralis die 23 Aprilis 1573, eo muñere
functus est usque ad annum 15X0, quo anno mortem obiit. Polancus
autem anno 1375 mense Martiu in provinciam Siciliam se confert, eam
ex officio lustraturus; inde reversus anno 1576 in finem vertente, paulo
post, mense Decembri, Romae moritur. Probabiliter itaque lucubratum
hoc opus est ab anno 1573 ad 1575 certe sub Everardo Mercuriano
general i.
Dum autem provinciam lustrabat Polancus, experiebatur ipse quan-
topere siculi sodales Directorio egerent, qua de re ad Mercurianum
scribit die 30 Oclobris 1575 \ Polanco autem Mercurianus vicissim:
«Le formule raccommandate dalla congregatione per dar gli essercitii,
predicare, et Tare simili altre cose, bcnché in parte si sonó raccolte et
come disposte, nondimeno non sonó ancora in essere, non potendosi
atcnder'a tanto et farlo maturamente et in modo che non si abbia da
riporui la mano» 4.
Absolutum opus itaque nondum habebatur libellus Polanci. Qua-
propter una cum aliis Directoriis ad Aegidium González, in Hispaniam
missum est. Quo anno id acciderit nescimus; scimus autem ex Hispania
Romam remissum inter annos 1585 et 1588. Remissum enim est ab Ae-
gidio a Baetica provincia usque 5, in qua Aegidius eo tantum triennio
versatus est, quo témpora illi pro\ inciae praeerat °. Ouanti Directorium
Polanci aestimandum sit, ex Aegidii testimonio jure colligimus, praeci-
pue vero ex eo quod magna illiuspars in publicum Directorium trans-
ierit, id quod mera locorum comparatione inferius patebit.
1 In fine prooemii.
3 Po. CompL, I, xi.
3 Ibid., II, 388.
4 Ibid., 430.
6 Vidc indiccm Directoriorum quorumdam ¡n § 3 scquenti.
* Astráin, Historia de la Compañía, de Jesús, t. III, pp. G2C-G27.
758
MONUMENTA IGNATIANA
§ 3. De Mironts Directoriis
Fuit Jacobus Miro sive Didacus Mirón (Miró dicunt valentini) na-
tione hispanus, patria valentinus. Anno 1 541 in Societatem admissus,
a S. Ignatio anno 1552 praepositus est provinciae Societatis Lusitaniae;
S. Francisci Borgiae praepositi generalis assistens pro Lusitania fuit;
jussu Everardi Mercuriani generalis regulas Societatis recognovit, anno
denique 1590, Romae cum magna sanctitatis fama e vita cessit
Mironis Directorium autographum non vidimus; est tamen in
fragmentis Directorii, quod illi tribuitur, notatiuncula quaedam, quae
Mironis manu addita videtur, et certum est aliquod a Mirone Directo-
rium £sse conscriptum. Id auctoritate Aegidii González et auctoris
cujusdam anonymi quidem, fide tamen digni, ut jam dicemus, affirmare
nos posse arbitramur.
Aegidius enim in suo Directorio ita scribit: «Directorium C. a
P.Mirone ante nonnullos annos editum est, de quo ego semper judicavi,
quod non contineret plenam institutionem, quae Directorio satis futura
sit in usum nostrorum, quamquam a multis receptum et usu pene quo-
tidiano nostrorum probatum sit> 2. Etsi autem verbum illud editum est
non necessario Mironem auctorem significat; hoc tamen loco vix aliud
significare potest, cum ante annum 1591 nullum typis editum Directo-
rium esset, ñeque ullo modo verisimile sit, complura a Mirone alieni
operis exemplaria in quotidianum multorum usum esse transcripta.
Alterum testimonium reperimus in notatbne quadam praefixa Di-
rectorio Variorum (de quo in sequenti articub III agemus) in qua au-
ctores Directoriorum manu scriptorum indicantur, qui ad Directorium
anno 1 591 typis exscriptum conficiendum adhibiti praecipue sunt. En
monumentum illud 3, quod cum magni momenti sit, integrum exhi-
bemus:
[Titulas in folio externo']: «Indice degli scritti che sonó serviti per for-
mare il Direttorio. Va unito un foglio di notizie intorno al Direttorio notato
nello stesso Índice, e segnato colla lettera B». [Titulus hic recentior est'].
\F, 7r.] «Indicatur quaenam directoría, seu rationes tradendorum exerci-
tiorum spíritualium, quibus signata sint notis, ut notis eisdem PP. AA. [Pa-
ires Assistentes] in adhibendis in illa censuris ad maiorem claritatem
utantur: A. P.Polanci Directorium; B. In Archiuio inuentum; C. 1. P.Miro-
1 Epist. Mixtae, I, 55-57; Monum. Igual., ser t", IV, 48-49; Po. Compl., II, C45; Nat.
Sotuellus, Bibliotheca Scriptorum S. J., pp. 379-380. Errat tamen Sotuellus, cum dicit
Mironem collegii Conimbricensis primum rectorem fuisse. Novimus enim ex Po.
Chron.. II, 373, n. 423, P. Urbanum rectorem jam fuisse, cum Miro in Lusitaniam venit
anno 1 55 1.
■ Directoría antiqua, V, f. 2.
3 Ex bibliotheca Vittorio Emanuelc, Romae, «Fondo Gesuitico, 1594-7», in marg.
«3723..
Pkaefatio in Directoría Exercitiorum 759
nis, quod initio dedit ct in Hispaniam cum reliquis A. B. D. transmissum
fuit; D. Prouincialis Franciae.
Quae sequuntur non fuerunt in Hispaniam missa: C.2. P. Mironis quod
ultimo dedit, uisis praecedentibus et sequentibus directoriis.
E. Schedulae exercitiorum p.ae \ / Similiter et P. Polan-
F. Schedulae 2.ae J ici compendia puncto-
G. 1 Schedulae 3.™ f Hebdomadae ) rum ad medítate'» acco-
G.2 Schedulae 4.ae Hebdo.dae ( \ modatorum in paruo li-
li. De schedulis seu formulis l Sunt P. Mironis. I bello vna cum directo-
meditationum. I \ rio a.
I. P.Eduardi Periyra [sic pro Pereyra] hispanice t>; K. P.Fabii de Fabiis;
L. Tratado sobre los exercicios; M. De modo dandi exercitia spirituaüa;
N. De usu líbri exercitiorum; O. Carta del P. Miguel de Torres de 5 de
Marzo 1585; P. Q. T. V. X. Parui momenti scripta in eandem sententiam;
AA. R.P.Euerardi instructiones; BB. Quae P. Aegidius e Boetica prouincia
usque misit. Est censura de ómnibus directoriis in Hispaniam missis;
CC. Nota d'alcuni sopra gli essercitii; V. P.Romani.»
[F. Iv purum~\.
[F. 2r] «Nomina Patrum ex quorum scriptis confectum est hoc directo-
rium, ut citantur in margine. Euer. P. Euerardus; Pol. P. Polancus; Mir. P. Mi-
ronis; Aeg. P. Aegidius; Hisp. Hispanicum quod est breue quoddam dire-
ctorium hispanice scriptum sine nomine; Arch. Archiuium, quod est item
aliud directorium repertum in Archiuio sine nomine.
Vbi nihil in margine est appositum, additum est ab auctore huius dire-
ctorii quando uisum est necessarium ad complementum doctrinae».
[F: 2v et 3r pura].
\_F: 3"j] «Indice delli scritti sopra l'essercitii>.
Haec notatio, id quod ex ipsa re et ex collatis Directoriis patet,
scripta est antequam Directorium typis primum ederetur. Ejus igitur
auctor facile aut ipsum Mironem aut ejus aequales cognoscere potuit.
Magna praeterea illius anonymi auctoritas fuisse videtur, cum ipsi com-
missum munus sit Directorii concinnandi, quam provinciam ita obiit, ut
Dircclorii publici Societatis dispositio illi praesertim debeatur.
Tradit igitur auctor ille non unum,sed dúo Mironis Directoría fuisse,
quorum alterum in Hispaniam missum, alterum non missum sit. Perve-
nitne ad nostra usque témpora utrumque illud Directorium? Nos qui-
dem affirmandum putamus:
Romae, in bibliotheca Vittorio Emanuele «Fondo Gesuitico, 1594,
n. 4» exstant fragmenta quaedam manu scripta saeculi, ut videtur, XVI,
quae «magna pars Directorii Mironis» dicuntur. In eadem urbe in «Ar-
» 6 vz<. praeced. addita sitnt alia manu. Tabellam hanc sic e.xhibemtis, ut ea est in ms.
— b Hoc v. additum est eadem manu, qua sex illa priora.
/ÜO
MONUMENTA IGNATIANA
chivio di Stato (Ms. 76)» integrum invenitur apographum saeculi XIX,
quod Mironis Directorium dicitur. Haec dúo monumenta ad idem per-
tinere Directorium planum est, cum fragmenta illa nihil aliud sint
quam capita quintum, sextum, septimum et octavum, quae totidem
verbis in apographo integro leguntur.
Habemus etiam in cod. De instit. II, aliud Directorium ita inscri-
ptum: Directorium exercitiorum spirilualium auctori/ate /.« congrega-
iionis confectum. Apographum illud, quod modo diximus saeculo XIX
exaratum, certe non ex hoc primae congregationis Directorio, sed ex
alio sumptum est; huic tamen ex parte ita simili, ut vix dubitari possit
quin et Directorii primae congregationis et Directorii Mironis idem sit
auctor, Jacobus Miro.
Nam cum in Directorio illo,quod primae congregationis dicitur, qua-
tuor tantum sint capita; ineo autem quodMironis nomen habet, decem:
capi'a primum et secundum eodem modo in utroque Directorio inscri-
buntur; caput inscriptum «De quibusdam quae ad exercitia secundae
hebdomadae potissimum pertinent» tertium est in primo Directorio
(primum vocamus primae congregationis Directorium) quartum in alte-
ro; caput quartum seu ultimum in primo respondet capiti postremo,
quod decimum est in altero. Itaque fere totum primum in altero conti-
netur, in quo sex praeterea capita adduntur, tertium, quintum, sextum,
septimum, octavum, nonum. Et quamquam in iis etiam capitibus, quae
communia utrique sunt, saepe rerum ordo alter in altero est; máxima
tamen in ipsis rebus similitudo interest, vel potius res eaedem verbis
iisdem in utroque Directorio frequentissime proponuntur, id quod ex
collatione utriusque operis facile, paulo inferius, videbis. Atque haec
causa praecipua est, cur Directorium, quod auctoritate primae congre-
gationis confectum dicitur, Mironi auctori tribuamus.
Sed tamen, omissa etiam hac comparatione, conjecturae sunt non
contemnendae ad idem judicium confirmandum. Nam et Aegidius Gon-
zález et testis ille ahonymus, quem diximus, loquuntur de Directorio C.
seu Mironis. Atqui quae Aegidius in suo Directorio (infra n. V) de Di-
rectorio C. seu Mironis dicit, mirum quantum Directorio illi primae
congregationis conveniunt.
Non placet Acgidio in unum locum coacervari omnia quae in Con-
stitutionibus dicuntur de lixercitiis spiritualibus, f. 3v; habes haec in
primae congregationis Directorio, numeris 1-4. Deinde putat Aegidius
melius esse «uti aliquando repetitione alicujus ex meditationibus jam
factis, eo témpora quo parandae confessioni generali vacat» qui se
exercet, ibid.; haec admonitio est in Directorium primae congregatio-
nis, n. 38.
Tertio, acceperat Aegidius ab urbe quatuor illa Directoría A. B. C. D.
ita in paragraphos numeris notatas divisa, ut numeri illi ab initio ad
finem per omnia Directoría continui decurrerent, ipse tamen paragra-
Praefatio ix Directoría Exkhcitiorum
761
phorum numcrus idem, ex parte saltem, esset atque in singulis Directo-
riis erat. Id quidem apertissime conspicimus in Directorio Polanci, quod
cum primum locuni teneat apud Aegidium, eosdem atque autographum
polancianum numeros exhibet. Si Aegidius mironianum Directorium a
polanciano secundum habuisset, ejusdemque plures locos et numeros
attulisset; nullo negotio aut convenire Directoria Mironis et primad con-
gregationis inter se, aut discrepare constaret. Jam vero solas tres para-
graphos ex Mironis Directorio profert Aegidius, easque in códice ab
urbe accepto non proxime post polancianum habebat, sed multis rebus
interpositis, ad numeros nempe 635, 673, 675. lli tamen numeri sic nu-
meris Directorii primae congregationis fere pro rata respondent, ut re-
rum ordo et divisio simillima, nisi forte eadem, in utroque Directorio
fuisse videantur. Prima enim Aegidii annotatio in Directorium Mironis
erat in aegidiani codicis numero 635, et convenit numero primo in Di-
rectorio primae congregationis; si prima illa annotatio erat in primum
numerum Directorii C. seu Mironis, hujus primus numerus idem erat qui
in Directorio primae congregationis. Altera Aegidii annotatio pertinet
ad numerum 673 codicis sui; in Directorio primae congregationis re-
spondet numero 38; jam si 38 addideris 634, habebis 634 -f- 38 = 672;
ita unum tantum, ut plañe inter se conveniant, deast.
Tertia annotatio est apud Aegidium ad numerum 675; respondet al-
terius numero 42; atqui 634 -(- 42 = 676; ad plenum consensum super-
est unum.
Levem prorsus conjecturam non ausis dicere, quam inde capimus,
cum unius monadis diminutio vel augmentado facillimein his contingere
rebus possit.
Etiam quae Aegidius de Directorio Mironis universe praefatur ',
apte de Directorio primae congregationis intelliges. Ait enim Aegidius
Directorium C. non continere «plenam institutionem, quae Directorio
satis futura sit in usum nostrorum»; qui loquendi modus confirmat ali-
quam certe institutionem in eo contineri, id autem reapse fieri vides
in Directorio primae congregationis, unum quasi corpus efticienti.
Adde conjecturam aliara, levissimam fortasse, nec tamen omnino
spernendam. Bis in Directorio primae congregationis queritur auctor
quod sao tempore imminutus aliqua ex parte sit spiritualis cxerciLiorum
fructus, eiusc|ue rei causam esse ait, cum neglectum ordinem exercitio-
rum -, tum neglectam additionem decimam '. Jam vero Mironis locus
est apud Diertins 4 his non valde dissimilis. Vestigat enim Miro cur ex
peractis exercitiis non trahatur «magnus ille fructus, qui primis annis
certus erat. Nec vero hujus rei altera invenitur causa, inquit, ñeque
1 Di. antigua, V, f. 2.
2 Di. antiqui, II, n. 9, ad finem.
3 lbid., n. 35.
* Historij Exerciliorum, I. IV, n. 52.
7Ó2
MONUMENTA IGNATIANA
altera, ut censeo, est, saltem tam principalis, quam quod non accurate
inhaereatur methodo et formae, quam P. N. Ignatius praescripsit
Etenim... si quando additiones aliquae vel annotationes negliguntur.
perditur fructus>...
Denique, in Directorio variorum complures loci Mironi tribuuntur
Atqui loci hi omnes, paucissimis exceptis, et in Directorio primae con-
gregationis et in Directorio Mironis inveniuntur.
Existimamus igitur Directoría dúo a P. Mirone conscripta esse,
quorum primum tanquam Directorium primae congregationis ad nos
pervenit, alterum ipsius Mironis nomen retinuit in cujus paragrapho 13
commemorantur etiam schedulae quaedam exercitiorum,quas mérito su-
mimus illas esse, quae in índice paulo ante exscripto Mironis esse di-
cuntur.
Ñeque tamen pro certo affirmamus, neminem praeter Mironem
quidquam illius Directoriis vel addidisse vel detraxisse. Imo ratio, quam
alterum Directorium in additis capitibus tertio, quinto, sexto, séptimo
et octavo sequitur, aliquantulum a primi Directorii ratione discrepat.
Capita enimilla paedagogum agere videntur, qui omnes et singulos mo-
tus praescribit, repetitis etiam rebus et verbis quibusdam, quasi nihil
prorsus aut retineret animo director, aut suo marte immutare posset.
Haec autem minutissima horarum, exercitiorum rerumque omnium
designatio non congruit cum primo Directorio, quod aliquam potius
liberta tem permittit exigitque, ut exercitiorum magister praesenti dis-
cipuli sui conditioni ac necessitati sese accommodet, quam rem postulat
Ignatius ipse in annotatione decima séptima et alias saepe. Compara
cum his locis Exercitiorum et cum numeris 34 et 48 Directorii primi
números 100-102 Directorii secundi.
Nonnulla etiam in hoc offendes, quae vix Mironem scripsisse credi-
deris, quippe qui primos Societatis Patres ipsumque conditorem exerci-
tia tractantem novit. Ex hoc rerum numero est illa properatio n. 95
commendata, quae ñeque bonam electionem juvabit ñeque cum prae-
ceptis conuenit, quae de electione Ignatium tradentem in Directoriis
Ignatianis videmus. Huc ratio spectat proponendorum trium orandi mo-
dorum, fere quasi essent totidem vitae Christi mysteria; item quod
jubcat auctor, ab initio secundae hebdomadis usque ad finem quartae
meditationem quotidie fieri media nocte, quod a mente verbisque Igna-
tii Patris alienum est. Confer in libe) lo Exercitiorum has notationes:
unicam post quintum exercitium hebdomadis primae, tertiam post
quintam contemplationem secundae, secundam post alteram tertiae,
secundam post primam quartae.
Nisi forte Miro, quo erat animo sanctitatis cupidissimo, ad magnos
illos Exercitiorum fructus iterum capiendos, quos ipse desiderabat,
Eos notatos vide in Di. 1591, infra, Directoría rtcentiora, I.
Praefatio in Directoría Exercitiorum 763
hac via esse redeundum putaverit. Sed cum \n Directorium Exerciliorum
publicum ex Directorio primo multa manaverint; modus ille minutissime
omnia praecipiendi, qui est in altero, minime pervenit. Nos tamen
utrumque vix non integrum in lucem proferimus, primum in textu,
secundum in notationibus, tanquam primi variationes.
§ 4. De Aegldll González Directorio
Fuit Aegidius González maximae vir auctoritatis in hispanicis Socie-
tatis Jesu provinciis, sub Lainio, Borgia, Mercuriano, Aquaviva supre-
mis moderatoribus Is creatus Mercuriani assistens in comitiis maxi-
mis anno 1573, defuncto Mercuriano et universam Aquaviva Societa-
tem gubernante, in Hispaniam rediit, ubi praeter alia magni momenti
muñera, praefuit etiam provinciae Baeticae annis 1 585-1 588, ut supra
diximus.
Directorium Aegidii vocamus hoc loco non solum radones illas tra-
dendorum exercitiorum, quas ipse conscripsit, sed integram illam lu-
cubrationem, in qua hae radones continentur, quam infra, n. V, poni-
mus. Ea lucubratio est illa quam litteris BB notatam, antiquae Societa-
tis archivum asservabat, nunc bibliotheca Vittorio Emanuele, Romae,
retinet, atque auctor indicis Directoriorum superius exscripti «censu-
ram de ómnibus Directoriis in Hispaniam missis» appellavit.
Ex hoc ergo Índice novimus in Hispaniam ad Aegidium non modo
Directoría Polanci et primum Mironis missa esse; sed alia dúo etiam,
quorum alterum, notatum littera B, «in archivio inventum» dicitur, alte-
rum, littera D signatum, «Provinciali Franciae» tribuitur.
Satis multa de Mironis ac Polanci Directoriis diximus; laudes illis ab
Aegidio datas suo loco invenies. Quale vero Directorium D fuerit, ne
conjectura quidem assequi potuimus. Nam etsi ejus auctorem «Provin-
cialem Franciae» 2 fuisse novimus ex anonymo; sed cum «Provincialis»
ille inter eos, quorum scripta adhibita sunt ad Directorium variorum
conficiendum, non ponatur; riman non possumus quasnam res Directo-
rium D contineret. Unam profert Aegidius, f. 4, quae ad nomines reli-
giosae vitae naturaliter ineptos pertinet, de qua re nihil in nostris Dire-
ctoriis invenimus.
Quod vero ad illud Directorium pertinet, quod littera B ab Aegidio
et ab anonymo designatur, primum quidem nonnulla continet ex iis,
quae in Directorio Variorum Everardo tribuuntur; deínde non unum
sed complura suspicamur Directoría esse, quae in quibusdam e nostris
1 Astráin, Historia de ta Compañía de Jesús, t. IU p. 62C.
* Primus provincialis Franciae fuit Oliverius Manareus, cum Gallia in duas pro-
vincias, Franciam et Aquitaniam, anno 156/f, divisa est. Manareo successere Edmun-
dus Hay anno 1571; Claudius Mathieu, a. 1574; Odo Pigenat, a. 1582. Quisnam eorum
auctor Directorii D fuerit non invenimus.
764
MONTJ MENTA ICXATIANA.
codicibus separata nunc habemus. Sunt autem haec tria saltem: Victo-
riae Directorium, quod ínter Directoría Ignaliana tertio loco ponimus,
Anonyma Bi et B2 inter Directoría antigua ex cod. Inslruct. II
exscripta. Accurata enim locorum quorumdam collado certos nos facit
aut eadem fuisse Directoría in códice ad Aegidium ex urbe misso et in
códice Inslruct. II, quamquam alio ordine distributa; aut utraque ex
iisdem fontibus hausta esse, aut denique altera ab alteris penderé. Hos
locos, quamquam singulos deinde notabimus, juvat hic in unum collectos
ante oculos poneré.
In prima columna indicamus res aliquas, de quibus in his Directo-
riis agitur; in altera folia Directora Aegidii González in quibus res illae
inveniuntur et números quibus res eaedem notabantur in códice ab
Aegidio Romam remisso; in tertia denique columna notamus folia codi-
cis Inslruct. II et locos Directoriorum Bi, B2 et Di. Ig/iat. III hic edi-
torum, in quibus eaedem illae res leguntur.
Orandi modi praetermissi
De applicatione sensuum
ex Polanco
Caput 7.um
Cnput 8.um, De electione
In Exercitiis tradi inaudita
quaedam in materia ele-
ctionis
A Chiisto data, similia es-
se Scripturis saeris
De tribus viis
Aegidii González
Directorium B
F. 1, nn. 488-489.
FF. 1 et 3v, nn. 493
(per errorem 494)
-504 (err. 405).
F. 1, n. 495-
Ibid., n. 505.
F. 2V, n. 365.
F. 3, nn. 371-372.
Ibid., nn. 381-386.
De instituendis hominibus Ibid., n. 419.
rcligiosis aliorum ordi-
num
Electio ¡n virtutibus, gra
dibus humüitatis
De libro communicando
De Societatis alumnis in
stituendis
Ibid., n. 424-
Ibid., n. 426.
Ibid., nn. 428-433.
In-struct. II
F. i8v; Bi, ad finem.
F. 19 '. •
FF 10-11.
F. 1 iv.
F. I2V, § 5; B 2, eirca íinern.
F. i4r, nn. 2-3; Bi, initio
F. i4v, nn. 1-6; Bi, cDiui-
sio seu partitio Exerci-
tiorum».
F. 16, n. 1; ibid., «Si sit reli-
giosus altei ius».
F. 16, n. 5 altero; ibid.
F. 16, n. 6 altero; ibid.
F. i6v, sine numeris. Ibid.,
cSi sit religiosus no-
strae»...
• Quae de applicatione sensuum dicun*ir in rod. fnstruct. II, itcm caput 7.um ct S.un>
ejusdem codicis, omittimus, quia suo loco inveniuntur in Directorio Polanci, infra, Di-
rector 'u antigua, I.
Praefatio en Directoría Exekcitiorum
765
De C! l isto praesenti
Visitationes etiam socio-
rum
Eos, qui exercentur fre-
quentius invisendos
«Qui potest capere»...
Quaeexercitia quibus per-
sonis danda
Aiígidii González
Directorium B
F. 3v, n. 479-
F. 3v, n. 578.
Instruct. II
F. 18; Bi «Vitac genus¡>...
paulo ante fincm.
F. 8; Di. Ignat. dictata, [8].
Ibid., n. 612. F. 8v; ibid., 6.
Ibid, n. 616. F. 9; ibid., X.
F. 6v, nn. 38S-424 FF. 15-17; Bi, sub dicta in-
etc. scriptionc.
Directorium autem Victoriae fuisse ctiam penes Aegidium constat
ex iis, quae ipse ait de numeris 605-625, collatis cum Victoriae Directo-
rio, quod reperitur etiam in códice Instruct. II, ff. 7 et sqq.
Haec ¡taque ostendunt, Directoría vel Directoriorum fragmenta, in
hoc códice asservata, partim saltem eadem esse atque illa, quae Aegi-
dius Directorium B appellavit. Quare etiam nos illa sub eo nomine
conjungimus, praeter Victoriae Directorium, quod propter certam a
S. Patre originem inter Ignatíana reponendum existimavimus.
Quid in his Directoriis Aegidius probaret, reprehenderet, desidera-
ret, in ejusdem lucubratione (infra, n. V) perspicies.
At prudentissimus ille vir non modo quae sibi judicanda missa erant,
aecuratissime consideravit et illustravit; sed et consilium suum de Di-
rectorio conficiendo diligentissime exposuit et insigne Directorium con-
cinnavit. Quod si legere voles, facile intelliges non exiguam publici
Directorii partem Aegidium parentem agnoscere.
§ 5. D: allls Directoriis ante annum 1591 confecti9
Directoría, quae per Aegidium novimus, ante annum 1 591 confecta
esse certum est. His vero alia subjungimus sex ad idem illud tempus
probabiliter pertinentia: anonymum quod italice quidem «Sopra gl'es-
sercitii» incipit, sequitur vero latine; alterum P. Fabii de Fabiis,
tertium Granatense, nuper a P. Adelelmo Frias, S. J., repertum; quar-
tum , cui titulus Breve directorium; quintum notationes brevissimae
sunt B. Petri Canisii; denique Directorium Pauli Hoffaei, Canisii in
provincia Germania regenda successoris, quod magna ex parte ex libro
Exercitiorum depromptum est.
Ac primum quidem seu anonymum illud Bj forte conjeceris partem
esse Directorii D ab x^egidio commemorati, qui de eo in f. 2 scribit:
«ex prioribus consarcinatum est, brevem tamen et perutilem satisque
digestam continet in'stitutionem». Hoc tamen leve fundamentum visum
est, ut hoc cum Directoriis ad Aegidium missis conjungeremus, prae-
766
MONUMENTA IGNATIANA
sertim cum de ineptis ad religiosum statum, de quibus in Directorio D
agi videtur, ne verbum quidem in hoc anonymo legatur. Caeterum de
auctore nihil, de tempore illa tantum, quae conjectura ex ipsis codici-
bus colligimus, comperta sunt. Est enim positum ante Anonymum Bi,
quod ad Aegidium missum credimus, ñeque a Directorio anni 1591
penderé videtur.
Alterum est illud quod a P. Fabio de Fabiis originem trahit qui
ad recognoscenda Directoría designatus in congregatione quinta ab
Aquaviva generali una cum aliis est. Fabius de Fabiis, in quo antiquis-
sima romanorum Fabiorum progenies desiit, natus Romae est anno 1542,
Societatem ingressus 1567, vita functus 161 5 die 12 Novembris post-
quam multa eaque praecipua gubernandi muñera obierat *.
Ejus Directorium a librado aliquo máxima ex parte, ad finem versus
ipsius Fabii manu exaratum est. Continet autem nonnulla pru-
dentissimo homine dignissima, ut ea quae in capite tertio tra-
ctanda proponit f. i, jure postulans ut et finis Exercitiorum universe, et
intentio seu scopus praecipuorum exercitiorum explicetur; sed alia
tanta aestimatione digna non videntur. Hujusmodi sunt dubia quae-
dam in quartum caput reservata, et nonnulla ex illis, quae in Dire-
ctorium annotantur. Adde quod maximi, ut videtur, momenti prae
caeteris ómnibus, judicat Directorii divisionem in certa capita, ac dúos
etiam dividendi modos proponit, quorum fortasse neuter cuiquam sa-
tisfaciat.
Caeterum hoc opus certe imperfectum est. Declarata enim primum
Directorii divisione, absolutisque iis quae in antiquum Directorium
dicenda videbantur; súbito alium dividendi modum in quinqué capita
exhibet, quorum primo fusius expósito, aliis brevissime indicatis, redit
iterum ad notationes in Directorium, et aliquas denuo attingit, quae
prius traditae jam erant.
Hi tamen naevi non tanti sunt, quorum causa nostrum monumentum
diutius tenebris obruatur, tum quia utilissima nobis praebet, tum quia de
alio Directorio antiquiore nobisque adhuc ignoto certiores nos facit.
Affert enim números multos et caput quoddam decimum tertium, quae
non modo in nullo e nostris Directoriis reperiuntur, sed ne cum reliquis
quidem cohaerent, quae in iis commemorantur. Vestigia tamen hujus
ignoti Directorii cognosces complura in primo Mironis, quod infra Ín-
ter Directorio, antigua, II, invenies; propinquos locos sub ipsius Fabii
Directorio annotabimus.
Directorium tertium, seu Granatense, ignoti auctoris, hoc etiam loco
ac tempore collocandum opinamur; non inter prima illa ignatiana; sexies
enim afferuntur paginae, quae vulgatae Exercitiorum editioni latinae
1 JuvENCnis, Historia Sociflatis Jrsu, parte V, 1. XXV, n. XX; Drews, Fasti,
part. IV, p. 185. Vide quoque Proleg., supra, p. 159.
Prakfatio in Directoría EXERCITIORUM
767
Burgis, in Hispania, anno 1574 factae, respondent, cum unus tantum
locus cum illa editione non congruat, qui proinde error scribae putan-
dus est. Ex altera parte non videtur scriptum post annum 1609. Etenim
eo anno, die 27 Julii in decreto praefecti sacrae rituum congregationis,
die 3 Decembris a Paulo V, pontífice máximo, in beatorum numerum
relatus est S. P. Ignatius nec verisimile est post eam rem dictum iri
eum a nostro auctore «nuestro P. Maestre Ignatio de Loyola primero
fundador della» [de la Compañía de Jesús] -. Sed ut illud etiam inter
antiqua Directoría^ seu quae annum 1 591 praecesserunt, collocemus, ea
tíos causa movet, quod in eo multa et clarissima videamus vestigia
Directorii Polanci, nec tot ñeque tam clara Directorii anno 1591 typis
expressi et ad provincias transmissi. Confer v. c. quatuor hominum
genera, quibus Exercitia traduntur: habet haec auctornoster in capite I,
Polancus in capite II, latius ac longe aliter Directorium anni 1591 in
capite V. Multos ejusmodi locos annotabimus; vide tamen hic aliquos,
<qui nihil sunt aliud nisi ex latino in hispanum translationes.
VOLANCUS
N. 45
Admoneatur qui se exercet, ut re-
flectat ad se considerationem, quo-
modo scilicet hactenus se habuerit
ad finem et media, quomodo habere
velit in posterum.
N. 62
Peracta confessione generali, cum
ulterius progrediendum est, ut respi-
ret qui exercetur, meditatio de regno
Christi ei proponetur, quae bis fiet,
mane scilicet etvesperi.
N. 84 .
Caveat autem instructor ne ipse
pro animi sui affectu eligentem ad
unam potius quam ad aliam partem
inclinet. Sed hoc officium suum esse
intelligat, creaturam disponere, ut
a suo Creatore vel per inspirntionem
et motionem affectus vel per diseur-
GRANATENSB
C. III
Y sea amonestado que estienda la
consideración a mirar cómo hasta
aquí se ha hauido acerca deste fin y
de los medios, y cómo es razón que
se haya dende adelante...
C. V
Hecha la confessión general, ha-
uiendo de passar adelante, mientras
respira algún tanto el que se ejer-
cita, propóngasele la meditación del
reyno de Cristo, la qual hará dos ve-
zes en el día, la vna por la mañana,
y la otra por la tarde.
C. VIII
Guárdese el que da los exercicios
de inclinarlo más a vna parte que a
otra, porque no es su officio esse,
sino apareiar la criatura, poniéndola
en indifferentia para que sea ense-
ñada del Criador, o por inspiración
y motión del afecto o por discurso
1 Monum. Ignat., ser. 4.a, II, pp. 045 et 954.
• In c. I.
;68
MOXUMENTA IGNATIANA
POLANCUS
sum intellectus praedictum docea-
tur, et eirelinquatur totum negotium
vocandi eligentem ad hunc ve1 illum
statum, in quo solus ipse potest eum
conservare et perficere.
N. 81
... declarando primum [tempus
electionum] obiter, ad secundum
transibit...
GRANATEXSI
del entendimiento y dexe a Dios
todo el negocio de la vocatión, el
qual sólo lo puede conseruar y per-
fectionar en ella.
C. VIII
... declárele el primero tiempo de
las electiones, pero obiter, y luego
el 2° explícitamente...
Haec igitur et alia plura cum magis multo inter se conveniant quam
cum similibus locis seu rebus Directorii 1591 ', pronum est concludere
Polancum et Granatense in illis rebus inter se penderé magis quam
Granatense et Directorium 1591. Praeterea si granatensis auctor Dire-
ctorium 1591 ante oculos habuisset, non videtur scripturus fuisse quae
habet pagg. 19-20 de tribus punctis, quibus aperte illud Directorium
adversatur, pag. 57.
Quod si Polancus et Granatense inter se pendeant, multo verisimi-
lius est Granatense a Polanco quam Polancum a Granatensi penderé.
Xam constat Directorium Granatense scriptum non esse ante annum
1574, Polancum vero suum scripsisse probabiliter ab anno 1573 ad
1575 constat in Hispaniam esse missum Polanci Directorium 3, non
constat Granatense missum esse Romam.
Quartum in liac serie est «Breve Directorium ad danda vtiliter exer-
citia spiritualia Societatis». Editum typis est anno 1908, mense Novem-
bri, a P. Paulo Debuchy in CBE, n. 15, Breve directorium ad danda
ulili'cr excrcilia spirilualia, d'apres wi manuscrit aveicti inedit, deprom-
ptum ex archivo generali regni belgarum in urbe Bruxellis, unde etiam
nos apographum accepimus. Non existimavimus omittendum nobis hoc
Directorium esse, tum ne in hoc volumine deesset, lum quod aliquos
i I lins fontes indicare queamus.
Assentimur P. Debuchy opinanti esse hoc Directorium scriptum
ante Directorium publicum, quod Societati unirersae anno 1599 pro-
mulgatum est; imo probabilius etiam ante annum 1591, quo primum
Directorium excusum et in provincias experimenti causa missum. Cum
enim discrimen inter Directoría annorum 1591 et 1599, quod ad rem
pertinet, exiguum prorsus sit, accidit ut iisdem rebus ab utroque
Breve Directorium difYerat. In quod praeterea nonnulla videntur potius
1 Cf. DI. rjgr, pp. 52-53, G6-67 ct 71.
» Supra, p. 757.
• Supra, pp. 757-759-
Praefatio in Directoría Exerutiokum
769
ex antiquioribus Directoriis, quam ex illo recentiore permanasse. Confer
sequentia:
DIRECTORIUM PRIMUM
MIRONIS
C.Í
Expedit ut qui tradi-
turus est Exercitia to-
tum librum Exercitio-
rum perlegat et prae
manibus habeat , sed
praecipue uiginti an-
notationes...
IBIDEM
Inuisitur semel aut
saepius quotidie is qui
facit exercitia.
EX DIRECTORIO PRIMO
MIRONIS
C I, n. 15.
C. II, n. 23.
Ibid. n. 26.
Ibid. n. 27.
BREVE DIRECTORIUM
In Prooemio.
Expedit in primis vt
qui traditurus est exer-
citia spiritualia, ea non
tantum semel diligen-
ter fecerit, verum vt
totum librum Exerci-
tiorum etiam perlegerit
et probé nouerit. De-
inde et annotationes
primas viginti familia-
res et ad manum ha-
beat...
POST INITIUM
Visitandus est qui
exercetur semel aut bis
diebus singulis.
EX BREVI DIRECTORIO
Ante paragr . «Mo-
neatur».
«De prima hebdóma-
da» initio.
Ibid. « Postremo » et
«Aduertendum».
Ibid. «Deinde vt ser-
uetur*.
DIRECTORIUM ANNI I59I
C. IV
... Qui exercitia tra-
diturus est... ea in se
i p s o s i t expertus...
[ Deinde multis inter-
positis de ¡nstructoris
par ti bus, auctoritate,
liumi lítate etc. pergit:~]
Illud autem in primis
necessarium, v t qui
exercitia traditurus est,
totum librum Exerci-
tiorum perlegerit eum-
que prae manibus ha-
beat, et praesertim an-
notationes et regulas.
IBIDEM
... Videtur autem ex-
pediré vt quotidie se-
mel eura adeat, ñeque
tamen saepius...
Igitur quodcumque
tempus elegerit ad eum
inuisendum , cum ad
ipsum venerit, interro-
gabit... [plura, nihil de
« ratione punctoru?/i
sin guio runn\
ex directorio 1591
C. IV, pp. 22-23.
C. VII, p. 39.
C. IX, p. 42.
Nullibi illud «sub no-
cte, si fieri potest, pro-
ponetur primum, 2.m et
3.™ exercitium».
4U
Monijm. Ignat.— Sekiks II.
Quando invisitur qui Quando porro inuisi-
exercetur, ratio pun- tur, interrogetur gene-
ctorum exigenda est... ratim quomodo se ha-
beant rationes ejus, de-
inde speciatim exiga-
t u r ratio punctorum
singulorum...
Idem perspicias collatis locis qui sequuntur:
77o
MONU MENTA IGNATIANA
EX DIRECTORIO PRIMO
EX BREVI DIRECTORIO
EX DIRECTORIO I59I
MIRONIS
C. II., n. 37.
Ibid., n. 38.
C. III, n. 54.
Ibid. «Ceterum».
Ibid. iDum vacat>.
«Hebdómada 2.a»,
C. X, p. 46.
C. XI, p. 50.
C. XV, pp. 68-69.
Ibid., n. 57.
Ibid., n. 66.
«res autem».
Ibid. «Caeterum».
Ibid. «Regulae ad ví-
Ibid., p. 81.
C. XVII, pp. 91-92.
ctum » .
Unde clarissime patet, multo arctius inter se conjungi Breve Dire-
ctorium cum primo Mironis quam cum Directorio anni 1591. Cum
autem Breve Directorium plerumque latius explicet ea quae communia
habet cum Directorio primo Mironis; aut Miro Breve directorium in
brevius compendium redegit, aut Brevis Directorii auctor primum Di-
rectorium Mironis aliquantulum evolvit. Illud primum verisimile non
est, cum Miro primum Directorium a se concinnatum duplo majus in
secundo fecerit. Itaque Directorium primum Mironis antiquius quam
Breve Directorium esse concludimus.
Praeterea inter illa quae ad Aegidium González missa sunt et ab
ipso Romam remissa, Breve Directorium fuisse non videtur. Nam Dire-
ctorium A erat Polanci. De Directorio B ea dicit Aegidius quae «Brevi»
non conveniunt; in hoc enim omnia inter se constant, nullibi dicit hujus
auctor se praetermittere quae spectant ad orandi et meditandi modos
etc.; nullibi est «Cap. 7.um» etc. In alio Directorio sub eadem littera B
pósito, num. 506, affertur P. Everardus Mercurianus, qui nullibi apparet
in «Brevi»; ñeque hic de electione dicuntur «inaudita quaedan et stu-
penda» etc. Sub eadem littera B aliud est anonymum, num. 509, de
quo dicit Aegidius: «Pauca quaedam habet, quae excipi possunt; cae-
tera in aliis copiosius traduntur»; ex qua brevissima notatione nihil ef-
ficitur. De Directorio C seu Mironis tria dicit, quorum secundum et ter-
tium huic Brevi conveniunt; at tria primo Directorio Mironis conve-
niunt, ut supra diximus. Denique in Directorio D aliquid erat de
hominibus ad religiosum vitae gemís ineptis, quod frustra in Brevi
quaesieris.
Accedit deinde B. Petrus Canisius, illustrissimum illud Germaniae
lumen, qui Exercitiorum Directorium scribere etiam voluisse videtur.
Sunt enim in cod. Can. 5, f. 23V, notationes quaedam ipsius manu scri-
ptae quibus hunc titulum ipse praeposuit: «Modus tradendi exercitia»;
quem commentariolum paginae duae et dimidia vacuae subsequuntur.
Quando haec scripserit, non constat; certe ante annum¡i5g8; nam
die 21 Decembris 1597 mortuus est. An etiam ante annum 1 591 , ne-
scimus. Sed quoniam ad Directorium eo anno typis exscriptum non
referuntur, illa hoc loco reponenda opinamur. Inédita, quantum scimus.
Praefatio in Directoría Exercitiorum
771
adhuc sunt. Brevissimam eorum mentionem fecit Flor. Kiess, S. J., Der
sclige Pelrus Canisius, Freiburg in Br., 1865, p. 493. Nos haec P. Ot-
toni Braunsberger, S. J., Canisii actorum indefesso vestigatori, accepta
referimus.
Huic seriei Paulus Hoffaeus, secundus a B. Petro Canisio Germa-
niae provinciae Societatis Jesu moderator, finem imponit.
Paulus Hoffaeus, natione germanus, patria bingensis, ad Rhenum in
dioecesi moguntina, cum inter primos collegii germanici in urbe clien-
tes anno 1552 adscitus esset, ab ipso S. Ignatio in Societatem Jesu ad-
missus est. Compluribus muneribus cum in Italia tum in Germania
praeclare functus, mortem obiit sanctissime anno 1608, Ingolstadii
Quod ad ejus Directorium attinet, nullam mentionem Directorii
anno 1591 typis descripti facit, ñeque ab aliis Directoriis quae hoc
praecesserunt, penderé magnopere videtur; aliqua tamen illis commu-
nia continet, quae suis locis annotabimus. Adhaeret Vulgatae versioni
Exercitiorum, cujus annotationes complures saepe verbum de verbo
transcribit, raro idque leviter immutat. Primos locos illos ex Vulgata
ad verbum depromptos non putavimus afferendos. Illud in hac re no-
tandum est: cum annotationibus decimae et decimae septimae declara-
tiones auctoritate congregationis quintaea Claudio Aquaviva in editione
Exercitiorum anni 1596 additae sint; Hoffaeus, qui, ut modo diximus,
etiam sententiam interdum liberius citat, declarationes illas non adhibet,
id quod nobis indicio est editionem antiquiorem ab illo esse usurpatam.
Hujus opusculi Sotuellus non meminit, cum Pauli Hoffaei scripta
recenset s. Sommervogel illud inter opera Hoffaei mss. collocat 3. Nos
quoniam exemplar antiquius nacti non sumus, fide majorum contenti,
hoc Directorium ex eo quod in Collectione Bibliothecae Exercitiorum
P. H. Watrigant typis exscripsit 4, deprompsimus. Ñeque enim omit-
tendum hoc erat, cum sit unicum, ex Directoriis quidem quae nos vi-
dimus, quod de exercitiis hominibus compluribus simul tradendis agere
videatur, resque non paucas contineat lectu dignissimas, quas in cáete-
os Directoriis non invenimus.
Atque haec sufficiant de Directoriis antiquis. Fortasse annis laben-
tibus ea quae sunt in índice superius allato e tenebris in lucem prodi-
bunt omnia, quae nunc máxima ex parte nos latent. Unum (praeterilla
quae in hac collectione in lucen damus) invenimus Romae, in biblio-
theca Vittorio Emanuele, Directorium Eduardi Pereyra, hispanice, et
ejusdem versionem italicam. Imperfectum illud quoque est, in Directo-
rium publicum parum contulisse videtur et quaedam continet quae ab
1 Nat. Sotuellus, Bibtiotheca, pp. 648-649.
» Ibid.
" Bibliothtque, IV, 423.
' N.° J5, Septembre 191 1, Dúo antigua Exercitiorum Directoría, Enghien, Belgiquf-
772
MONUMENTA IGNATIANA
ordine Exercitiorum valde recedunt. Ideo aliquam tantum in ima pa-
gina notitiam hujus codicis praebemus
ARTICULUS III
DIRECTORIA RECENTIOR A, AB ANNO I 5gi AD 1599
Ex Directoriis, de quibus hactenus dictum est, quorum máxima
pars nunc primum in omnium adspectum profertur, contextum fere est
Directorium typis collegii romani in urbe excusum anno 1 591 , quod
in provincias experiundi causa jussu P. Aquaviva transmissum est.
Hanc editionem denuo vulgamus sumptam ex illo exemplari, quod ex-
stat in bibliotheca Facultatis philosophiae et litterarum matritensi,
«130-9, 44829» -. Et quidem ita vulgamus, ut non modo orthographiam,
1 Est vol. religatum pergamena magnitudinis 0.226x0.173. In facie prima externa
legitur: «Directorium P. Eduardi Pereyra». Continet 2 ff. pura, quorum alterum signa-
tum est n. 1; in f. 2 «Prologo, De la importancia y dificultad de dar bien los Ejercicios».
In marg.: «El modo que un Padre (a quien el P. Villanueua dió los exercicios) ha te-
nido en darlos, al qual P. Villanueua, se los auía dado nuestro P.e M.° Ignacio». Fol. 3,
de persona aggredienti exercitia; f. 4, de humilitate ad fructum ex illis capiendum neces-
saria; f. sv, satisfacit objicienti cur magistro exercitiorum animi motus aperiendi sint;
f. 6, de scientia practica et speculativa, quam vocant.
F. 7 De fine primae hebdomadis (ad quem persequendum est adhortado quaedam);
f. iov, «De la oración y meditación»; f. 16, «De otro medio» ad cognoscendum se-
ipsum; «El fundamento», Deus causa hominis efficiens, exemplaris, finalis. De fine
creaturarum. F. i8v, «Cotejar los medios con el fin». F. 19, «De la Penitencia». F. 21
«De la Indifferengia»; f. 2iv, «Desta Indiferencia» uberius exponitur; integrum diem
tribuit fundamento. F. 24V, «Examen». F. 26, «Primera meditación». F. 31, «De las
cosas de que se le ha de pedir cuenta cada día o de algunas de éstas». F. 32, «Cómo
sería bien que se aparejase el que a de dar el exerc.ic.io»... F. 32V, ad finem, «De las
cosas de que a de auisar al exercitante»... F. 34, Sequuntur additiones. Singulis medi-
tationibus assignat diem integrum «haziéndola cada día 4.0 uezes». F. 36, «De otras
cosas que ay que auisar al exercitante». F. 37, De duobus orationis impedimentis. F. 42,
• Auísele también de cómo se a de auer en la lectión». F. 43, Sequuntur colloquia cum
Christo cruci affixo. F. 46, «Para antes de la comunión». F. 48, «Al hazimicnto de gra-
cias».
F. 49V, «La segunda semana destos ex.°s». Prooemium circa textum «Ego sum
vía»... F. 5 iv, Proponit ordinem meditationum secundae hebdomadis quem Pater ille
habebat estque hujusmodi: Primo die de incarnatione ac nativitate; secundo die de pa-
storibus ac de regno Christi; tertio die de cireumcisione et de tribus hominum classibus;
quarto die «de los reyes y los tres grados de humildad para offrecerlos por los tres
dones al Señor»; die quinto «del templo, aquí la primera electión por punctos para que
medite en ellos»; die sexto fuga in Aegyptum et remansio in templo; die séptimo de
baptismo Christi ac de deserto; die octavo vita Christi usque ad vocationem apostolo-
rum «y aqui darle el exercjcjo de las dos uanderas»... F. 52V De colloquio. Deinde
usque ad folium 82 eadem hace exercitia exponit, interpositis quibusdam rebus quas a
se exercenti exquirere oportet, et historia viri cujusdam qui se ad religionem vocari
sentiebat, ñeque vocantem sequi volebat.
FF. 83-90 pura.
* De reliquis hujus directora editionibus consule, Directoriorntn Bibliographiam,
infra, in Appendicibus.
Praefatio in Directoría Exkrcitiorum 773
sed formam ctiam litterarum, italicam, communem, majusculam, orna-
tam retincamus.
Exemplar manu scriptum, quod huic editioni adamussim respon-
deat, non invenimus. Parum tamen, ut in Notitia codicum diximus, ab
ca differt Directorium Variorum Capitum viginti duorum, e quibus
Directorinm anni 1591 constat, unum tantum, vigesimum primum, in
Directorio Variorum desideratur; res de quibus in utroque opere agitur
eaedem sunt, eadem dispositio, idem tractandi modus, verba plerumque
eadem. Discrepant tamen inter se aliquibus loéis, quosin imis paginis
seu infra textum annotabimus. Ibidem, sed majusculis litteris, atque ex
eodem Directorio Variorum sumpta, nomina etiam exscribemus eorum
Patrum, e quorum scriptis Directorium anni 1591 confectum est. Quis-
nam Directorium Variorum concinnaverit, incompertum est. Utebatur
ille Exercitiorum editione, quae Burgis in Hispania facta est anno 1574,
hujus enim editionis paginae sunt, quas bis citat, semel in capite V
(v. infra, p. 29 Di. 1 591), semel in capite X (v. infra, p. 45 ejusdem Di.).
Jubebantur autem Societatis sodales, si cui «ex usu atque experien-
tia quippiam occurreret, quod vel addi vel commodius dici posse»
videretur, id ad Patrem generalem deferre 2. Testatur vero P. Jacobus
Dominicus, Patri Aquaviva a secretis, in epístola ad universam Socie-
tatem data primo die Octobris anni 1599, id nonnullos praestitisse, et
quae ipsi notassent in urbem missa et a Patribus designatis in quinta
congregatione generali ad Directorium recognoscendum, diligenter dis-
cussa esse. Congregatio autem quinta protracta est praeside Claudio
a 3 Novembris 1593 ad 18 Januarii 1594 3. Inde certo scimus annota-
tiones illas, quarum meminit Dominicus, conscriptas esse ab anno 1 591
ad 1593. Ex eorum numero sunt ea omnia monumenta, quae infra, post
Directorium anni 1 591, ponemus, quamquam in eorum quibusdam af-
firmatur esse aliqua responsa manu P. Polanci scripta. Sed hoc falsum
est. Etenim praeterquam quod litterarum forma omnino a polanciana
differt; omnia illa notata paginas afferunt Directorii anno 1 591 editi, id
quod cuique per se in hoc nostro volumine periclitan nullius negotii
labor erit; Polancus vero anno 1576 vita functus erat.
Prima ergo sunt Notata P. Fabiani Quadrantini, altera P. Adalberti
Theobulcii, quaterna reliqua ignotorum auctorum. Scimus autem, notata
illa quae numero IV ponimus, e provincia neapolitana, quae numero VI,
Cracovia missa esse. De binis reliquis (nn. V et VII) nihil expiscari
potuimus, nisi illud quod ex eorum collatione cum Directorio 1 591 con-
ficitur: haec sicut caetera ad hoc Directorium referri, cujus, ut diximus,
paginae in sex monumentis commemorantur perpetuo.
Quae omnia quoniam ignoramus quo temporis ordine scripta sint,
1 Vide Notitiam codicum, supra, p. 210, Codex XIV.
- In Prologo ejusdem editionis.
■ Institutum Societatis jfesu, Florentiae, 1893, t. H, p. 262.
774
MONUMENTA IGNATIANA
quinqué collocamus eadem serie, qua in bibliotheca Vittorio Emanuele
asservantur, unum in fascículo 1353, quatuor in 1594; locum sextutn
illi tribuimus quod unum post multa naufragia penes Societatem Jesu
retinetur.
Primum itaque invenies quae nomine Fabiani Quadrantini in urbem
perlata sunt. Existimamus autem opusculum Quadrantino tribui de-
beré, non auctoritate freti scribae illius itali, qui notationes quasdam
involucro apposuit; nam is cum graviter erraverit eodem loco responsio-
nes Polanco tribuens, quae Polanci certe non sunt, facile quoque potuit
errare, auctorem opusculi Quadrantinum faciens; sed Fabianum aucto-
rem putamus, quia opúsculo subscriptum est nomen Fabiani Quadran-
tini eadem forma litterarum, qua reliquum scriptum. Quare aut totum
est autographum Quadrantini (cujus alia scripta non vidimus) aut inte-
gre transcriptum a librado; quem sine causa certa e suo penu nomen
Quadrantini deprompsisse, putandum non est.
Natus erat Fabianus Quadrantinus in oppido Stargard, in Borussia,
lutheranis parentibus, anno 1544; aetatis 24 catholicam religionem
amplexus, annis vero 1 570-1 574 alumnus collegii germanici in urbe,
tum sacerdos factus in patriam rediit. Ibi postquam rem catholicam in
Varmia et máxime in Livonia diligentissime fovit, anno 1 588 in Societa-
tem Jesu allectus est. Orator egregius, Annae austriacae, Poloniae regi-
nae, a confessionibus et a concionibus, mortuus est anno 1605 \
Anno i59i,quo Directorium excusum et in provincias missum est,
socius erat Quadrantinus magistri novitiorum in tirocinio rigensi (Riga)
paulo ante restituto 5. Igitur quo tempore Notata illa scripsit, id est
ab anno 1591 ad 1593, tres, summum quinqué annos in Societate nu-
merabat. Modus tamen loquendi, plena Exercitiorum cognitio, quam
auctor fere semper prodit; longiorem usum ostendunt, quam plerumque
acquiri quadriennio soleat. Attanien Societatem ingressus Quadrantinus
est aetate maturus usuque rerum edoctus valde. Si ergo is fuit harum
notationum auctor, nova ratio accedit, cur Polanco responsiones non
addicamus. Polancus enim vita cessit annis duodecim antequam in So-
cietatem Quadrantinus cooptatus est. At quamvis alius ejusdem nominis
esset, tamen impedit quominus earum notationum auctorem habeamus
Polancum, non solum concors Ínter haec Notata et Directorium a. 1591
paginarum numerado, sed Judicium etiam Patrum deputatorum, quo-
rum postremae respónsiones decem, a 15 videlicet ad 24, Quadrantini
propositis respondent. Videbis non pauca ex iis in Directorium anni
1 599 transiisse.
1 Andr. Steinhuber. Geschichtc des Collegium Germanicum Hungaricum in Rom,
P. I., cd. 2, pp. 83-347; Carl. Sommervogel, Bibliothéque, r. VI, 1323.
3 Lituanicarum Socie'aüs Jesu Historiarum libri decem, auctore Stanislao Ro-
towski, recognoscente Joanne Martinov ejusdem Societatis presbyteris, Parisüs, Bru-
xcllis, p. 177.
Praefatio in Directoría Exercitiorum 775
Pauca deinde quaedam P. Albertus Theobulcius in Directorio anni
1591 desiderat, e cujus annotationibus aliquae etiam ad Directorium
anni 1599 concinnandum útiles fuerunt.
Natale oppidum Theobulcio (quem alias Theobolcium vocant) fuit
Ujazd Minoris Poloniae anno 1535; Societatem ingressus est 4 Apri-
lis 1 561 , Vindobonae (Wien) in Austria. Anno 1575 in patriam una
cum primis polonicae provinciae auctoribus reversus, annos fere viginti
litteras humaniores docuit. Hoc itaque muñere fungebatur annis
1591-1593, quo tempore illae notationes scriptae sunt. Obiit anno
161 1 '.
Quae vero numero IV continentur, anonyma quiden sunt. At ea
esse ex provincia neapolitana atque ejus nomine Romam ad congrega-
tionem quintam anno 1593 allata, aperte colligitur ex Judicio deputato-
rum pro Directorio recognoscendo. Ajunt enim hi Patres initio: «Pro-
vincia neapolitana petit» etc., et in fine: «Coeperunt legi quae allata
sunt circa Directorium, et primo quidem ex provincia neapolitana, et
responsio affixa est margini singulorum capitum propositorum» 2. Jam
vero haec capita et responsiones tam in hoc monumento quam in Ju-
dicio illo reperiuntur máxima ex parte; quatuor quidem Judicio absunt,
sed his in nostro monumento apponitur littera O. Hanc italus quidem
annotator interpretatur adverbio «Optime». Sed cum istorum capitum
ñeque ulla fiat mentio in Judicio ñeque ratio habita sit in Directorio
publico confiriendo; rectius dixeris, litteram illam significare «Omissum>
vel «Omittatur>, vel aliud simile.
Has responsiones esse Polanci non posse, apertum ex dictis est.
Accedit quod bis commemoratur in iisdem responsionibus Polancus, id
quod Ule in scriptis faceré suis non solet.
Circa Observata cracoviensia (n. VI) illud tantum dicendum, quod
jam supra significavimus, ex ipso monumento originem innotescere,
atque ex concordia ipsorum cum Directorio anni 1591 authentica esse
habenda.
Ñeque aliud quidquam habemus dicere de annotationibus anony-
morum X et Z.
Sex itaque saltem monumenta Romam missa sunt ante annum 1593,
quo máxima Societatis comitia quinto sunt coacta. Ab iis Claudio
Aquavivae totius Societatis moderatori negotium datum est, ut Dire-
ctorio recognoscendo Patres aliquos designaret, Claudius decem illos
constituit quos supra nominavimus 'ó.
Hi ergo Patres, praefecto Aegidio González, ea quae ex provinciis
allata erant diligenter expenderunt, de iisque Judicium tulere, quod
1 Somhervogel, ibid., t. VII 1963; El. Gdilhermy, S. J., Ménologe, Germanie, 20 Dec.
1 Directoría recenüora, VIII, ad finem.
■ In Pro/eg., p. 159.
MONUMENTA lüNATIANA
infra, ante Dircctorium publicum, anno 1599, promulgatum, profe-
rimus.
Denique hoc ipsum Dircctorium ponimus, quod ómnibus praece-
dentibus improbo labore coagmentatum norma exercitiorum tradendo-
rum tutissima est.
Jam vero si primam editionem, anno 1 599 Florentiae factam, cum
postrema editione, etíam florentina, anni 1893, quae in vol. III operis
Institutum Societatis Jesu invenitur, comparaveris; nullum alicujus
momenti discrimen inter utramque invenies. In prima illa editione
capita ita inscribuntur, ut praecedat titulus, sequatur numerus; in hae
postrema, contra; Ignatius, auctor Exercitiorum, dicitur Beatus in hac
postrema, minime in prima illa, nisi semel tantum in ipsa Directorii
inscriptione. Pauca praeterea sunt minoris etiam momenti, quae omnia
in imis paginis annotabimus, exceptis tamen manifestis typographorum
erratis, ut virrutum pro virtutum, aliisque paucis hujusmodi. Ita fiet ut
et studiosi antiquitatis antiquam editionem oculis lustrent, et qui no-
vissimam, auctoritate Societatis Jesu publica ornatam, malunt, hanc
etiam habeant, una mutata scribendi ratione, quam nos, exemplar an-
tiquum in textu exhibentes, ex antiquo etiam exemplari mutuamur.
Quod ad reliquas notationes attinet, duplicem earum ordinem appo-
nimus: alteras ex ipsa editione principe, alteras ex editione florentina
anni 1893 desumptas. Primae illae locos scripturae Sacrae Constitutio-
num Societatis Jesu, libri Exercitiorum, semel Pauli III breve (quod
perperam dicitur bulla) referunt; has fere omnes repetit, identidem
complet, editio anni 1893. Haec praeterea genus alterum notationum
adjungit, singularum paragraphorum argumenta breviter complectens.
Utrasque notationes non in imis paginis collocamus, sed suis locis ad
latus apponimus, qua via rationem etiam editionis utriusque imitamur.
Et quo facilius harum notationum origo dignoscatur, italicis typis,
prout in utraque editione scriptae sunt, notationes describimus, quae
ad editionem principem pertinent, praeter duas ad Prooemium spe-
ctantes, quae communibus litteris scribuntur, ut a Prooemio, quod ita-
licis exscriptum est, distinguantur. Notationes ex Directorio anni 1893
acceptas crassioribus formis excudimus.
Postremo epistolam P. Jacobi Dominici, Prooemium, capitum in-
scriptiones, judicium P. Virgilii Cepari, facultatem vicarii florentini
litteris italicis, reliquum textum omnem communibus, id quod in edi-
tione factum est, exhibemus. Initia capitum majoribus litteris (ornatis
quoque in epístola Dominici, in Proemio et in capite primo) quae edi-
tionis principis similitudinem quodammodo referant, exhibenda etiam
censuimus.
PuAKKATIO IN DIRECTORIA EXÉRCITIORUM
777
Sed huic Praefationi finem imponentes praecipuam laudem gratiqin'
animi significationem libentissime persolvimus R. P. Henrico Watri-
gant, S. J., optime de hac praesertim nostri voluminis parte mérito,
quippe qui non modo Directoría annis 1 59 1 , 1599, 1600 edita aliaque
subsidia nobis commodato misit; sed complura etiam inédita monu-
menta manu scripta, ex iis máxime Directoriis, quae in romana biblio-
theca Vittorio Emanuele asservantur, nominatim Directoría Polanci et
Aegidii González, in nostris Monumentis primam lucem aspicere, potius
quam in sua Collectione Bibliothecae Exercitiorum, jure cedens suo,
voluit. Cujus humanissimae liberalitati utinam Deus aeternum gloriae
pondus accumulet.
778
MONUMENTA IGNATIANA
A
DIRECTORIA IGNATIANA
I
DIRECTORIA IGNATIANA AUTOGRAPHA 1
[ i ] Translado de un pliego de mano de N. P.b, sacado del original *
Para dar exercicios
Puédense mostrar las primeras annotaciones y antes puede ayudar
que el contrario *.
a Quae praecedunt desiderantur in Vat. et eorum loco legitur tantum: P. Ign.; in Na. *
Jesús. Annotaciones sobre los exercjcjos; et Manu Natalis que tenían en Euora.
1 Ex apographo antiquo in cod. Instruct. II, f. 6r et v. Integra praeterea sunt et
impermixta exemplaria in Cod. Domenici, Ff. 181-184; in Cod. Rom. III, ff. 50-52; in Cod.
Bruxell., ms. 2847, ff. 29-31V. — Cap. [1] «Para dar exercicios» est in Cod. Vatic. I, f. 167V.
Cod. Instit. 221, quem hic vocabimus «Na» , continet capita [2] «Directorio de los
exercicios de la segunda semana» et [3] «Directorio cerca de las electiones» in
ff. 269-270, utrumque cum annotationibus P. Natalis; caput vero [1] «Para dar exerci-
cios», in f. 308. At finito hoc capite verbis «eleuación de mente», sequitur in f. 309 titulus:
«Jesús | Annotaciones sobre los exercicios» sub quo totum illud continetur Directo-
rium, quod incipit «No parece que conuiene» et desinit «que les ha aprouechado»
f. 3i4r, totum scilicet Directorium, quod Victoriae dici solet, et a nobis infra seorsum
edetur. Huic subjicitur caput tertium ignatianum «Directorio acerca de las electiones»
quod desinit «y ua discurriendo», f. 314V, sine ullis hoc loco notationibus Natalis. Haec
monemus, ut recte intelligatur hujus codicis descriptio in Epist. Nadal, IV, 7-8, nevé
quispiam existimet, unum idemque esse Directorium, idque pari jure ignatianum, a
f. 308 ad f. 314.
Denique Ignatiani hujus Directorii tertium caput seu «Directorio cerca de las elec-
tiones», iteratur in cod. Instruct. II, ad f. 10, et in cod. Domenici, ad ff. 195-196.
Versio latina, eaque parum accurate facta, quae olim collegii Societatis ruraemun-
densis (Roermond, in Hollandia) erat, nunc Pruxellis servatur. Primus idem Directorium
hispanum (quod multis ante annis repositum a nobis ad hanc collcctionem erat) ex
códice bruxellensi et lypis exscripsit et facsimili quod vocant, expressit, et duabus
versionibus latinis, antiqua illa ruraemundensi et recenti a se confecta, peritissime
illustravit P. Petrus Bouvier, S. J., in libello Directoire composé par Saint Ignace, Pa-
rís, 191 7. Idem versionem ruraemundensem jam ediderat in libello Recherches de science
religieuse, Mai-Septembre, 1916.
Italice translata sunt ejusdem Directorii capita secundum et tertium. Hujus transla-
tionis alterum exemplum vidimus in Bibliotheca Vittorio Emanuele Romae, «Fondo
Gesuitico, 1594-13», ¡n marg. «3723»; alterum in nostris mss., quae dúo nulla re magni
momenti ñeque ínter se ñeque ab originali hispano differunt. Aliqua tamen eorum no-
tamus in variationibus, sumpta lectione ex romano exemplo cujus forma scribendi
videtur accuratior. Scribit enim Direttorio, essercilii, seconda, mesi etc. ubi nostrum ponit
Directorio, exercitii, secunda, messi etc.
* P. Petrus Bouvier, S. J., in libello Directoire Compose par Saint Ignace, p. 33,
annot. 1, óptimo consilio judicat hunc locum melius a P. La Palma referri quam a ver-
Directoría Ignatiana
779
Sea el lugar donde los ha de hazer quanto menos a pueda ser uisto
ni platicar con ninguno, dándose exactamente los b exercicios.
Ni coma c ni d beua sino lo que pidiere e.
Mejor f es, podiendo que otro le h confiese, y ' no el que le da
los exercicios.
Siempre el que le da [los ejercicios] le demande i de consolación y
desolación y lo que ha passado por él en el exercicio o exercicios que
ha hecho después que k la última uez le 1 habló.
Entrando en los tres o quatro tiempos de electión, especialmente se
encierre, sin querer ueer ni sentir cosa que non sea de arriba.
Antes de lo qual inmediate le m disponga a estar en todo resignado "
a consejos 2 ° o a preceptos.
Para estar más dispuesto a mayor gloria diuina y a su mayor perfec-
tión, le disponga a desear más los consejos que los preceptos, si Dios
fuese más dello seruido.
Le disponga y haga capaz 3 que son menester mayores señales de
Dios para los preceptos que para los p consejos, pues Xpo. N. S. acon-
seja a los consejos y pone difficultad en el i posseer haziendas 4, lo que
se puede en los preceptos.
a monos Brax. — 1> los Rom., Vat., Brux., Na., Do., dos perperatn ms. — c como Brux.
— d Sic recle Rom., Brux., Na.; ne per per am ms. et Do. — e Bouvier edil pediere, forte ex
errore lipographi; est enim pidiere etiam in Brux., ut in reliquis ómnibus codd. — f Bouvier
edil rr.eyor perperam. — S Archaica forma, guae est etiam in Rom., Do. et Na.; pudiendo,
forma rccenlior, Brux.— h lo Brux., caeteri le. — ' que Vat.— 3 remande Brux. — k de
Vat. — 1 que le Val.—m In medíate mente lo Brux.; reliqui omnes ut ms. — n Sic Brux.,
Rom., Na.; resignando ms.; Do. prius resignando, nunc resignado. — ° consejo omnia mss.
— P Deest in Rom., Vat., Na.; hunc locum aliquis emendavit in Do., ita ut legatur: Son
menester mayores señales de Dios, que para los preceptos, para los consejos, perperam
etsi senlentia vera est; sed tamen tota oratio aliud postulat. V. annot. j. — 1 Deest in V al.
sione ruraemundensi, id quod necesse erat, cum Palmensis Directorium Ignatianum
¡psis Ignatii verbis hispanis proferat, non ex latino transferat. Illud autem hispanum
<mostrar> quod vertit id. el. Pater per verbum ostendendi, non putamus hoc loco id
significare, sed potius «explicare, docere, instruere», ut alias frequenter apud auctores
illius temporis et apud ipsum Ignatium.
1 Latine videri, non invisi, quod est ser visitado.
3 Intelliguntur máxime consilia illa evangélica paupertatis, castitatis et obedientiae,
quae etsi extra religiosos ordines observan possunt, praesertim tamen in ordinibus
religiosis observantur.
8 Instruat ut intelligat. Sententia vero, quam intelligi oportet, non est requiri plura
signa ad hoc utsciamus teneri nos ad praecepta, quam ut sciamus utrum vocemur ad
consilia sequenda necne, quod est absurdum; sed requiri clariora signa ad repudianda
quam ad amplectenda consilia. Ratio autem est quia Cliristus in Evangelio omnes in
universum ad consilia sequenda invitat, nunquam in universum ad consilia non se-
quenda, imo salutis impedimenta dicit esse divitias, quas tamen licite habere possunt,
qui solis praeceptis contenti sunt.
« Cf. Math., XIX, 24; Marc, X, 25; Luc, VI, 24; XVIII, 23-25.
78o
MONUMENTA IGNATIANA
Declarando la primera parte della electión a, donde no se puede
hazer fundamento para buscarla, deue uenir a la segunda.
La segunda, que es de consolación y desolación, deue declarar
mucho qué cosa es la consolación, yendo por todos sus miembros b,
como son paz interior, gaudium spirituale, esperanga, fee, amor, lágri-
mas y eleuación de mente, que todos son dones del Espíritu Sancto.
La desolación es el contrario, del espíritu malo y dones c del mismo,
así como guerra contra la paz, tristeza contra gaudio spiritual, espe-
ranza en cosas baxas contra la esperanga en las altas; así el amor d baxo
contra el alto, sequedad contra lágrimas, uagar la mente en cosas baxas
contra la eleuación de mente e.
[2] DlRETTORIO DE LOS EXERCICIOS DE LA SEGUNDA SEMANA
De N. Pre. Inatio f
Los que en la primera semana no mostrasen mucho feruor y deseo
de yr adelante para determinar del estado de su uida, mejor será dexar
de dar los de la segunda semana, a lo menos por un mes o dos.
Los que tienen 6 mucho deseo de passar adelante para determinar
de su estado, después que acabaren su confessión general, aquel día y
el que se h comunicaren, pueden ' dexarse reposar i hasta la mañana k
siguiente 1 sin m darles exercicio ninguno a modo de exercicio, aunque
alguna cosa ligera podría dárseles, como de preceptis Dei n.
El que da los exercicios no deue llenar el libro dcllos para de allí
leérselos, sino que tenga 0 bien estudiado lo que ha de tratar.
Mejor es, a quien tiene tiempo, no p lleuar escriptos los puntos)
sino, hauiendo declarado la materia, dictársela a él mesmo q de su mano.
Quien no tiene tanto tiempo, puede licuárselos en escripto r y dexárse-
a elección Brux. — *> StC Brux. et ceteri pratter Inst., qui habet membros. — c Sic, nu-
mero plurali, in ómnibus codd.; ñeque est cur septiretur don es, /// fácil Bouvier, praeser-
tim cum paragrap/10 praecedenti di.xerit ctiam numero plurali clones del Espíritu Sancto. —
d así el más Brux.: vitiosa lectio. non enim upparet quis sil el más bajo; contra, bene
inle/ligilur el amor bajo, contra el alto. Est enim oppositio membrorum hujus et superio-
ris paragrap/ii Ínter se. Translator ruraemundensis omisit l/oc membrum. forte quia sensum
uullum vidit. — e la deuocjón de monte Brux. — 1 In marg.'Cod. .Ya., loco superiorum
4W. legitur L°*, id est Ignatius.— S temen Brux.— h Deest in Xa. — ¡ puedan Brux. —
j repozar Brux. — ^ in sequentem septimanam Rur. — ' fasta la mañana siguiente deleta
sunt in Xa. — n> Bowier legit ni vertitque et non; videtur turnen Brux., ut caeteri, exhibiré
sin, littera lamen s partim oblitt. Sensus idem est, sed constructio melior cum partícula
sin. — n /// Xa., manu Xatalis add.: porque, vltra de reposar del trabaio passado, se han
de recrear en dar gracias a Dios por la merced rescebida, y alegrarse y gozar de la mi-
sericordia del Señor. — 0 Bouvier legit venga vertitque veniat; videtur lamen Brux., ut
caeteri exhibe/e tenga, quod est teneat seu habeat; ital. abbia ben studiato. Etiam Di.
Mi., infra. Di. Antiqua, II; n. 7, aliique.—P Rur. omití, hoc non, necessarium tamen, ut
sententía sibi constet. — q dictárselos (ditárselos Brux.) a 61 mesmo que los escriua Rom.
et Brux.; dictárselo y él mesmo que los escriua Na. — r puede lleuarlos escriptos Na.
Directoría Ignatiana
781
los. Pero de una o de otra manera deue, el que da los exercicios, decla-
rarlos conforme al a libro dellos b y dexar solamente los puntos en
escripto succintamente puestos.
[3] Directorio acerca de las electiones
Primeramente c se deue d insistir en que entre en las e electiones el
que las ha de hazer, con entera resignatión de su uoluntad; y si es pos-
sible que llegue f al >.° grado de humildad, en que de su parte esté más
inclinado si fuesse s ygual seruicio de Dios, a lo que es más conforme a
los consejos h y exemplo de Xpo. nuestro Señor. Quien no está en la in-
diferencia del 2.0 grado, no está para ponerse en electiones, y es mejor '
entretenerle en otros exercicios hasta que uenga a ella.
Entre los tres modos de hazer electión, si en el primero Dios no mo-
uiese, déuese insistir en el segundo, de conocer su uocación con espe-
riencia de consolaciones y desolaciones; en manera que procediendo j
en sus meditaciones de Xpo. nuestro Señor, mire, quando se hallara k
en consolación, a quál parte Dios le mueua; y asímesmo en desolación; y
déuese bien declarar qué cosa sea consolación , que es tanto como ale-
gría espiritual, amor, esperanza de las cosas de arriba !, lágrimas y m todo
mouimiento n interior, que dexa el ánima en el Señor nuestro consolada.
Lo contrario desto es desolación: tristeza, desconfianza, falta de amor,
sequedad, etc.
Quando por el segundo modo no se tomasse resolución, o no buena
al parecer del que da los exercicios (de quien es ayudar a discernir los
effectos de buen espíritu y de malo) °, tómese p el terzero modo, del dis-
curso intellectiuo 1 por los seis puntos r.
Vltimamente s se tomará el modo que tras este se pone de quatro
puntos, como el último que puede tomarse.
S? podría u usar de presentar un día a Dios nuestro Señor una parte,
otro día otra, como sería un día los consejos y otro los preceptos, y ob-
seruar adonde le da más señal Dios nuestro Señor de su diuina uolun-
tad, como quien presenta diuersos manjares a un príncipe y obserua
quál dellos le agrada.
a del Brux.— b Deest in Na. — c Primieramente Do. — d Primeramente ha de alt. (al-
terum /mjiis partís exemplum in hoc códice; v. supra, pag. Jj8, annot. 1). — e insistir que
entre las alt.— i llege Brux. — g fuere alt. — h Alt. et. Na. 2.um addunt euangélicos. — '
mejior ms.; mejor reliqui. — j prociediendo alt. — k hallare alt. et Brux. — 1 arriuas ms.;
arriba reliqui; sed emend. ex arriuas Do. — m Deest in ATa. i." — n mouimento alt. — 0 Signum
parenthesis desideratur in utroque Na. — P Na. tomará in tómase in 2.0 — q intellectual
Na. in l.° — r In Na. i." add. P. Natalis manu y ahún este será bueno hacerle después
que se hiziera la determinatión buena con el 2°, por maior satisfactión del entendi-
miento y razón.— s al fin Na. in i." — 1 puone ms. et Do.; pone alt.. Rom. et Na. — u
potría alt.
782
MONUMENTA IGNATIANA
Lo que se propone a para deliberar b es: primero, si c consejos o
preceptos; segundo d, si consejos, en religión o fuera della; tergero, si
en ella, en quál; quarto, después, quándo y en qué manera. Si precep-
tos, en quál estado o modo de uiuir, y ua discurriendo.
II
DIRECTORIA IGNATIANA TRADITA
[i] Sobre exercitios 1
Síguense algunas cosas que N. P. Mtro. lgnatio quiere queden por
recuerdo en el libro.
Sobre exercitios. — Primero. Quando vno haze exercitios, siempre
le sea demandado qué quiere comer, y désele, aunque pida vna gallina
o nonada, como él tubiere deuotión; en tal modo que quando vbiere
acabado el comer, él mesmo diga al que le quita los platos, o le lleua el
comer, lo que quiere cenar; y así, después de cena, lo que querrá
comer el día siguiente, porque esto iuzga ser de las cosas que más
ayudan.
2.° Quanto a las otras penitentias, decláresele lo que dizen los Exer-
citios y en lo que podría pedir algún instrumento, como disciplina, cili-
cio etc., en general se ofrezca el que da los exercitios que le dará lo que
pidiere.
3.0 Quanto a los exercitios de la primera semana no siente el
Padre que se den juntos, ni él los dió nunca, sino vno a vno, hasta la
fin que se hagan todos cinco. Y así se entiende de los otros de otras
semanas.
4.0 Acerca de las electiones le pareze que la primera cosa que se
proponga es, si seguirá consejos o preceptos, declarando consejos:
vende que habes et da pauperibus et sequere me s. Lo 2.0, si deter-
minó consejos, si en relligión o no; porque podría en hospitales, etc.
3.0 Si en relligión, en quál etc. Esto determinado, 4.0, quándo se comen-
tará, etc., y otras particularidades.
5.0 Que a los que toman exercitios solamente de la primera semana,
se les dé después el examen particular y general, y el primero modo de
orar.
o prepone alt. — *>Na. i.um omití. 2 <ru. praeredentia. — c Deest in Na l .* — d Deest in
Na sic postea desuní, tercero, quarto.
1 Ex cod. RegeSt. i, f. 2i8r. Polanci manu exaratum.
' Matth. XIX, 21; Marc, X, 21.
Directoría Ignatiana
783
[2] Jesús. Quomodo in dandis exercitiis se quis habere debeat,
CUM EXACTE DANTUR a 1
De ordinc
b. Quod ad ordinem attinet, ante omnia fundamentum propona-
tur; 2.0 examen contra particularem áliquem defectum; 3.0 examen ge-
nérale; 4.0 illud quotidianum, quinqué continens puncta c. Deinde pro-
ponatur primo die primum exercitium sub uesperam (si fieri potest), ut
media nocte tractari incipiat a. Die sequenti mane proponatur 2.™ exer-
citium e; eodem die a prandio 3.™ et ¿\.m simul f; deinde, si comode possit
fieri eodem 2° die post caenam declarentur additiones, ut cum illis inci-
piat sequenti nocte media, vnde incipit tertius dies, primum exercitium:
in aurora 2.m; ante prandium 3.m; post prandium 4.m &; post uesperas
dabitur, si fieri potest, eodem 3.0 die quintum exercitium. h Die se-
quenti, qui ¿}..us ' est, media nocte incipiendo, 5 peraget exercitia cum
additionibus j (additiones autem declarentur diligentius, cum is qui exer-
cetur non uidetur multum proficere), id est, media nocte primum; in
aurora 2.m; post missam 3.m;sub uesperam 4-m; ante caenam 5.m; si capax
sit, qui exercelur, hujus laboris. Deinde cum primum eum inuisct k, pro-
ponat examen super uniuersa exercitia, et incipiat declarara regulan 1
spirituum discernendorum in prima hebdómada; et demum aliquid noui
semper afferatur.
De modo
Quod ad modum proponendi attinet, puncta proponantur succincte
satis, non diffuse.
2.0 Quando inuisitur qui exercetur, ratio punctorum est exigenda;
et praecipue de iis, quae quaeruntur in tali exercitio interrogare opor-
tet, ut de contritione, quando de peccatis agitur, etc.
3.0 Si bene respondet, non oportet diu manere cum eo qui exerce-
a In marg. manu ignota Pertinent ad c. 5, § 8 Directoríi tradendorum exercitiorum
P. Polanci; Na., manu Natalis I«s. i, e. Ignatius. — b p° oblitt. — c Sea. 5.0 oblitt.— & Sea. 6."
oblitt.—* Sea. 7.° oblitt.— ■< Sea. 8° oblitt— Z Sea. 9° oblitt.— Sea. lo." oblitt.—' Prius
tertius ms. — j Sea. Ut 3.0 die (prius ut 2° die) oblitt. — ^ Sea. 11 oblitt. — ' Pro 4 w. prae-
(edentibus prius scriptum erat T2 declarantur regulae.
1 Ex bibl. romana Vittorio Emanuele «Fondo gesuitico 1594 (3723) N.° 8 b>s»; exem-
plar manu Polanci compluribus locis auctum vel emendatum. Alterum ibidem exstat
exemplum sine emendationibus Polanci, idque simile omnino exemplo tertio, quod
exstat in cod. /nsiit., 221. ff. 268-269 a Jacobo Ximénez exaratum et manu Natalis pau-
cis locis amplificatum. Omnium optimus textus est polancianus, ut facile constabit con-
ferenti variationes in paginis infimis collocatas. Polanci additiones Iitteris italicis, cum
in textu, tum in titulis, distinguimus. Natalis autem additiones quas modo diximus.
signo Na. notamus.
784
MONUMENTA IGNATIANA
tur, nec multa alia interrogare. Si non plene inuenit quod quaeritur,
tune de agitationibus a et additionibus diligenter interrogan debet.
4.0 Moneri poterit, ut scribat suos conceptus et motiones qui
exercetur. f
De numero exercitiorum
Quod attinet ad numera?» b exercitiorum quae proponenda sunt, ut
vtile est c ultra 5 praedicta, alia quaedam addere, ut de morte, de judi-
cio, et similibus, si ad id quod quaeritur inue)ricndum,scilicet, dolorem etc.
opus eril; ita si inuenitur quod quaeritur per praedicta .5, d alia non sunt
necessaria.
De' confessione generaíi
In primis, quod ad confessionem generalem attinet, non debet ad
eam parari usque dum exercitia praedicta absoluerit e. Quod autem
dicitur in primo puncto 2.' exercitii, ut ad multitudinem peccatorum
considerandam discurratur per loca, témpora etc., potius generali quam
particulari examine id est agendum; non enim ad dolorem tam expe-
dit subtilia f exacte disquirere, quam grauia simul ante oculos pro-
ponere.
2.0 Dum uacat concinnandae huic conlessioni generali, non debet in
ullis aliis exercitiis, quae ad eam non faciant % oceupari.
Annolationes aliquae
Aduertendum est quod, si quis non obediret ei qui proponit exer-
citia, et uellet suo judicio procederé, non oportet in dandis ei exercitiis
perseuerare.
2.0 Si qui h non ita dispositi animo uidentur, ut multum ab eis possit
sperari fructus ', satis erit, primae hebdomade daré exercitia, et relin-
quere cum hac siti, doñee ad sperandum profectum uberiorem dede-
rint i pignora maiora.
3.0 Talibus modus aliquis orandi proponi posset, praecipue primus,
supra decem praecepta et peccata mortalia etc. Et cum consuetudine
faciendi examina primo dicta relinqui poterunt.
4.0 Ouia uictus ratio multum confert ad mentís eleuationem uel
depressionem, ut sobrietas ac abstinentia uoluntaria sit, et ad cuiusque
a Na. add. mentis ac tentationibus praeterea de. — b Emend. ex Jam de numero. —
c Emend. ex non prohibetur. — d Seq. scilicet dolor etc. oblitt.—* Na. pro absoluerit,
habet ter aut quater fecerint, praesertim si aliquem fructum referant sensibilem; modus
tamen adhiberi debet, vt post sex[tum] tándem vel etiam 5 diem sese ad generalem
confessionem parent, etiamsi nullum sensibilem fructum senserint. — { Na. add. ac leuia.
— e Eme/id. ex extra eandem. — h Na. add. autem. — ' sperari fructus possit Na.: possit
manu Na. — j doderit ms.
Directoría Ignatiana
7«5
naturana accomodata, moneat, qui exercitia tradit, eum qui exercetur,
ut a prandio petat quod uult sibi paran ad caenam, et a cacna quod ad
prandium sequentis diei; et ei qui ministrat dicat ut semper, cuni remo-
uet mapam et uasa cibaria a prandio, petat quod uolet in sequenti
caería, et cum a caena, quod in sequenti prandio; et quod petierit, prae-
cise ferat siue * commimem vel eliam commnni meliorem cibum petat,
siue solum panem et aquam uel uinum. Curet tamen, qui exercitia tra-
dit, intelligere quomodo se habeat circa hanc uictus rationem, ut exces-
sus in utramque partem uitetur.
5.° luuat etiam non parum, tum ob interpolationem mentaliuni exer-
citiorum, quae continúan commode nequeunt, tum ob humilitatis
bonum, ad quam confert humiliatio, ut quisque, etiam qui delicate
uiuere et multorum ministeriis uti consueuit, sibi cubiculum eucrrat, et
si opus est riget, lectulum etiam sternat, et demürn functionibus
huiusmodi ómnibus se occupet, quae famulorum ministerio conficí
solent.
III
DIRECTORIA IGNATIANA DICTATA
Ánnotaciones sobre los exercicios, y la manera que se ha dk tener
en darlos, sacados del original del p. d. victoria, ditado dio
nuestro P. Maestro Igxacio s.tae mem. b lo .más, o la substancia
DELLO 1
[1] Non parece 2 que conuiene exhortar a ninguno que se encierre
para hazer los exercicios, si no tuuiere estas condiciones o las más no-
tables dellas. Primero, que sea subiecto de quien se tenga concepto
que será no poco fructuoso en la casa del Señor, si fuere llamado a ella-
2.0 Que ya que non tenga talentos tan auentajados de arte o sciencia ad-
quirida o c otras cosas semejantes, que a lo menos tenga edad y com-
petente ingenio para poderse aprouechar. 3.0 Que sea tal que pueda
determinar de su persona, etiam para estado de perfectión, si Dios
fuere seruido de llamarlo a ella. 4.0 Que tenga buena y honesta pre-
a Sea. pullum oblitt; cf. supra, n. [i]. — b de s.tae mem. Do. -, titulus in Xa. Annota-
ciones sobre los exercjgios. — c y Do.; o outras Na.
1 Ex apographo in cod. Instruct. II, 1577-1 596, ff. 7-ior. Exemplar etiam exhiben!
cod. Rom. III, ff. 97-107; cod. Domenici, ff. 184-195^ At cod. Rom. numeris distinguit
paragraphos, quae sub titulo Annotaciones sobre los ejercicios... continentur, non illas,
quibus praeponitur Quanto al modo...; Inslruct. vero et Do. contra. Est etiam exem-
plum in cod. Instit. 221, ff. 309-314, quod inscriptionem breviorem habet, saepe cum
Rom. convenit, non raro ignarum scribam prodit.
1 Cf. Di., c. I, n. 7, infra, Directoría Recentiora. I.
Mo.num. Ignat.— Series II. 5«
786
MONUMENTA IGNATIANA
sencia, etc. 5.0 que non esté tan affecionado a alguna cosa, que sea
diffícil traerlo a que se ponga en ygual balanga delante de Dios, mas
antes que esté angustiado en alguna manera, con el desseo de saber
qué aya de hazer de su persona y ambiguo; y quanto más apto fuere
para el instituto de la religión y para la Compañía, simplemente ha-
blando, es más apto para encerrarse a a hazer los exercicios. Los que
non tienen estas disposiciones, ni se espera que con facilidad se po-
drán traer a equilibrio en sus cosas, o son casados o religiosos o inhá-
biles, no se les han de dar los exercicios, en especial quando hauiese
otros a quien los dar, o otras legítimas occupaciones, pero déseles el
ayuda competente, come la primera semana, exhortándolos que se
recojan en alguna parte lo más que pudieren, si no fuere quando fueren
a missa, uísperas, o uinieren a casa a tomar los exercicios. Puédeseles
dar otra ayuda de algunos exercitios de las otras semanas, del modo
de orar y examinar la consciencia, y otras cosas semejantes.
[2] Quando hauuiesse algún buen sugeto, y no estuuiesse tan dis-
puesto a hazer los exercitios. como parece que sería menester para
que hiziesse frutto; ayudarse ha con freqüentes confessiones y con plá-
ticas y familiares colloquios con cautela, porque non tome sospecha que
se haze para engañarle (aunque este es un santo engaño y del que
S. Pablo se loa, cum astutus essem, dolo uos cepi) 1 porque por esta
causa se suelen exacerbar, y non hazer frncto.
[3 ] Por ordinario tenemos por experiencia que no ay modo mejor
de exhortar a los exercitios, que en la confessión; y esto no ex abrupto,
sino a su tiempo. También quando per la conuersación que con nos-
otros tienen entendemos que están con b alcún descontento del estado
que tienen en el común uiuir de los seglares (dexando casados, etc.), o
porque non se hazen bien sus negocios, o porque sus padres o parien-
tes non lo trattan bien, o otra cosa semejante, entonces se les potría
dezir: Creo certo que para uestro consuelo c y para saberos gouernar
en toto lo que hiziéredes, que importaría mucho que os recojésedes
alcunos días a hazer los exercicios: y esto uendría bien hauiéndole
dado a entender, cómo sean miserables totos los hombres que traba-
jan per solo contentar a otro que Dios, o per riquezas o otras cosas. Y
quando no supiesse qué cosa son los exercicios. se le potría dizir esto:
Acá sabemos dar ciertos exercicios, etc., loándolos como requiere
la bondad dellos, y dando algunos exemplos de algunos que se han
hallado en semejantes tragos o desconsuelos, y que después de hauer-
los hecho, se hallan consolados *. Aunque la persona no se nombre,
■ encerarse ms. — r> en Rom.: asi Aía.— <" Su Na.; consueto ms.
1 U Cor., XII, ífi.
' Di., c. 1, n. 3.
» Ibid., n. 5.
DlRKCTOKIA IONATÍANA
7«7
basta que sea uerdad lo que se dize, y aun es mejor; ni tampoco se le
ha de dizir, que se resoluió 7v para entrar en religión, porque mejor
es dezirles que después se halló consolado y alliuiado, y esto basta.
Otros muchos modos ay de exhortar a ellos; y quanto más de lexos
tanto mejor, saluo que ellos entiendan la excellencia dellos y la paz que
queda en el ánima a los que bien los hazen; y el gran frutto y lumbre
que se saca dellos para saberse gouernar en qualquiera estado que esté»
bien y en seruicio de Dios ': dando exemplos de algunos que los han
hecho, que no han determinado de entrar en religión, porque este te-
mor de pensar, que se entrarán en religión, o que no los hazen otros
sino religiosos o tales personas, suelen ser causa que tengan auersión
para no los hazer *.
[4] Estando un tal sugetto persuadido de hazerlos como se re-
quiere, harto mejor es 3, si puede ser, que fuera de casa los haga en lu-
gar recogido, y donde tuuiesse commodidad de oyr missa, o uésperas o
a lo menos missa.
[5] Se al fin se le diere cámara en casa, sea en la parte más reco-
gida que huuiere; y dándole a entender, cómo se la da, porque él no
pierda el fructo espiritual por falta de lugar; pero esta es la orden que
se tiene, que siendo hombre que pueda gastar de sus dineros, que no
se le dé más de lo espiritual sólo y la cámara; y también cama, quando
a él le faltasse o no la pudiesse traer sin difficultad. Para el comer dará
dineros y el comprador o dispensiero tiene cuenta con lo que le da y
eon lo que gasta; y después de acabados los exercitios, le da cuenta de
todo.
[6] Que es bien que dé tanto dinero o más, que baste para el
tiempo que allí estuuiere, porque si algo sobrare se le boluerá; saluo
que se haze esto, porque el cuydado de proueer no le impida el que de
hazer bien los exercicios ha de tener.
[7] Desde el día que comenca el primer exercicio, el que le lle-
uare de comer ha de tener este auiso: que a la mañana le demande,
quando aya quitado la mesa después de comer, qué quiere que se le
trayga para la cena; y después de cena qué quiere para el comer a
la mañana; y no se le a traer más ni menos ni otra cosa ninguna, saluo
lo que él expressamente pidiere y a la hora que quisiere que se lo dé,
y no antes ni después; y no se contente con c^ue le diga: dadme lo
que dan a los hermanos, sino que se escuse diziendo, que aquello es
contra la orden de los exercicio[s] y que es menester que pida ex-
pressamente lo que quiere; y si solo pan li pidiesse, y desto solo una
a no le Rom. ct Na.
1 Di.,n. 4.
* Ibid., c. I, n. 6.
• Ibid., c. IV, nn. 1-2, haec et sequentia tantisper mutantur.
788
MONU. MENTA IGNATIANA
onga, no le ha de traer ni dar otra cosa. Assí que en qualidad y quanti-
dad y tiempo, ha de guardar estrechamente lo que el exercitante le di-
xere *. Item, non le ha de hablar en cosa ninguna ~, saluo en lo que toca
a su seruicio, como darle camisa, y que ya está aderegado de comer, o
otra cosa semejante, como es dicho. Item, se informará a qué hora ua a
missa el exercitante, y aquella hora le haga la cama y limpiará la cá-
mara y aderezará lo que ha de aderecar. Item, no a le hable sin licen-
tia del que le da los exercicios. Item, cada día a lo menos una uez aui-
sará al b que le da los exercicios lo que ha comido y quánto, etc. Item,
cada día assentará por memoria todo lo que le c diere, para que se le
dé buona cuenta quando acabare d. Item, tendrá mucho cuydado de
edificarle con la humildad y composición de su persona, y diligencia en
seruirlo por Jesu Xpo. en toto lo que hauuiere menester con mucha
muestra de charidad y con la obseruación del silentio santo y discreto,
y hazer cada día particular oración por él, y por quien le da los exer-
cicios, para que entrambos cumplan la uoluntad diuina.
8 [8] Si al que da los exercicios paresciere que para su mayor fructo
espiritual será bien que de quándo en quándo le uaya alguno e de los
hermanos o sacerdotes a uisitar, lo podrá hazer, pero ninguno de fuera
no, si no fuere cosa inexcusabile 3. Y quando alguno f de los nuestros le
hablare, sea auis[ad]o que no ha de tratar con él sino cosas comunes
y uniuersales del seruicio de Dios; pero ninguna cosa de la qual se
pueda colligir que directe o indirecte le quieren traer a la Compañía; y
así no ha de hablar della nada, ni preguntarle si se ha determinado, o
qué dubdas tiene; y si él le preguntasse algo o quisiesse comunicar al-
cuna cosa, puode dizir que el que le da los exercicios le responderá; y g
que él no tiene licentia de tratar de aquellas cosas; y si la tuuiere, ha-
ble cautamente y cosas pensadas, de que se pueda edificar; y no le es-
fuerce a que aya de tomar un estado o otro, saluo si él se sientesse in-
clinado a algún estado, y esto le comunicasse; entonces sobre bien pen-
sado, le podría dezir, tuuiendo como digo licentia para ello, lo que
sentiere coram Domino, si pensasse que dizírselo entonces le puede
confirmar en el buen propósito, o ayudar a apartarse del menos bueno,
y ponerse de nueuo en manos de Dios para que le guíe, guardándose,
como digo, siempre de no trattar cosa en que aya sospecha que le
quiere incitar a la Compañía; porque es contra la regla de los exerci-
■ A'om. et Na. add. dexará que ninguno. — b Sic. Rom.; el ms.; al que da Ara. —
e lo ms.; le Na. — d acabre ms.; accabare Na. — e lía Rom. et Na.; que uaya de quando
en quando alguno ms. et Do. — f Dees/ in Do.; Na. omití, vv. si no fuere... sea auis[ad]o
que. — e Rom. et Na. omití, y; Na. repetit que post él.
1 Di., n. 6.
1 Ibid., nn. 3-4.
8 lbid., c. í, nn. 7-8.
Directoría Ignatiana 789
cios y puridad del espíritu de la Compañía, que non quiere sino que lí-
beramente y por diuino instinto y beneplácito, etiam se fuere possible
tan notorio que non aya que dudar, se mueuan a entrar en la Compañía
y no otramente a. Aliende que hazer al contrario es meter la hoz en la
mies de Dios N. S., que a la hora se quiere hauer con su ánima a su
beneplácito; y aun siendo en tal tiempo mouido el exercitante por con-
sejos o industria de algún hombre mortal, siempre b quedaría abierta la
puerta al demonio para le tentar, diziendo y sugeriéndole que si él no
se mouiera por consejo del tal, etc., que nunca huuiera hecho tal cosa;
y que al fin consejo era de hombre, y que quasi siempre yerra; y así le
queda la tentación en la mano.
[9] Esta mesma forma de se gouernar ha de tener el que da los
exercicios, solícito que no ponga otra cosa de su casa, saluo el minis-
terio de darle los exercicios, como se han de dar, con mucha charidad
y sollicitud y oración, encomendándole muy de ueras a Dios para que
no permitta que por los pecados del que le da los exercicios, aquella
ánima non c sea engañada. Item, se le puede dezir, antes que comience,
que en oración con tota su intención demande a Nuestro Señor gracia,
primero, para no pretender consolación ni desolación en estos exerci-
cios, ni por otra cosa dessearlos hazer, saluo por amor diuino, etc.
2°, para poder con diligencia hazerlos, uenciendo toda cosa que le
pueda impedir; 3.0, para sacar dellos aquel fructo de que más gloria re-
dunde a Dios y utilidad a las ánimas, etc.
QUANTO AL MODO DE DARLOS EN LA PRIMERA SEMANA
1. La noche que se recogiere d no ha de hazer otra cosa, saluo que
se prepare i disponga con oración a hazer dichos exercicios perfecta-
mente y como noble cauallero de Jesu Xpo., como en cosa que tanto le
ua, animándole para que sea muy solícito según aquello: 8v (Maledi-
ctus homo qui facit opus Dei negligenter) 1 y símplice como la palo-
ma 2, interpretando siempre en buona parte todo lo que con él se haze
y dize, y prudente como la serpiente 3, no teniendo cosa encubierta de
todos los pensamientos e que el demonio o el buen espíritu le f dieren,
pero comunicándolos con el que le diere s los exercicios, para que no
a y no de otra mente Do. — b le addunt Rom. et Na. — c Rom. prius no sea; sed deletum
no; idem factum in Do.; jYa. omitt. non. — d Sie Rom.; recongiere ms. et Do. — e pensia-
mentos ms.— <" buen espirituale Do. — g da Rom. et Na.
1 Jerem., XLVIII, 10. Sacrae Scripturae versio vulgata clementina pro «negligenter»
quod ex versione graeca LXX depromptum est, posuit «fraudulenter»; verum, hoc quo-
que verbo negligentiam hoc loco significan monent interpretes. Cf. J. Knabenbauer,
Commentariiis in Jeremiam prop/ietam, Parisiis 1889, p. 527.
2 Matth., X, 16.
3 Ibid.
790
MONUMENTA IGNATIANA
sea engañado y para esto si no se ha confessado y comulgado, y lo
suele hazer a menudo, lo podrá a hazer antes que entre en el funda-
mento, etc. También se le podrá dizir quasi como annotación o auiso,
que se acuerde que tanto maior fructo sacará de dichos exercicios,
quanto más resignado estuuiere en las manos del Señor 2 para que haga
dél según su beneplácito, según aquello: Fili mi, praebe mihi cor
tuum 3, et implebo illud» 4.
2. Si es docto, se ha de mostrar más doctrina, pero con charidad et
humildad 5.
3. Importa esto mucho b para que él tome buen crédito de quien se
los da, y por el mesmo caso no ha de Ueuar el libro de los exercicios
en las manos, sino lleuar muy bien sabido lo que le ha de dizir; y ha-
zérselo escreuir c allí luego con gran breuedad y succintamente más
que está en los exercicios.
4. Como está en las reglas, no se ha de detener mucho con él, si no
fuesse a necessidad, ni amplificar tanto lo que le dize, que ya. él no
quiera más saber, o piense que no puode él tanto trabajar, que halle
más que dezir; pero deue darle alguna ocasión y forma para que él
sepa 0 hallar, porque aquello parece que suele ayudar '.
5. Si puede yr a la mañana 8, parece que es mejor, por parte que
están más dispuestos entonces los ánimos a penetrar más las cosas, etc.
Aunque a la tarde suelen tener más necessidad, porque entonces más
suelen crescer las tentaciones o desolaciones, por parte de estar el
ánimo menos apto a contemplar, y por esta razón fastidioso y más su-
jeto a tentación, y assí ha menester más consolación.
6. Suele d ir de tres a tres días, pero esto raro me parece que con-
uiene hazello; y de la experiencia que tengo parece que conuiene que
vaya cada día una uez y no más tanpoco, si no uuiese alguna incidente
necessidad. Empero con algunos hombres graues, y muy repusados
bien potría dexar algún día de yr, y quasi sería más prouechoso, etc.
7. Con el exercitante, procure de alcanzar a tener una grauedad
sancta; y si fuesse alguna persona grande, tanto más, pero con señales
de mucha humildad y charidad; y que él entendiese c que aquello con-
a ¡ta Rom.et Na.; ms. le puede.— b importa mucho esto Rom. et Na.—C sapa ms. —
í suélese Rom. et A a.— e entendisse ms.
1 Di., c. II, n. 7.
■ Ibid., n.4.
« Prov., XXIII, 26.
* Ps., LXXX, 11.
s DL, c. V, n. 3.
• Ibid., c. VIII, n. 2.
' Ibid., n. 1.
» Ibid., c. VI.
Directoría Ignatiana 791
uiene para su major prouecho; et non debet esse sicut scribae et pha-
risaei sed tanquam potestatem habens '.
8. En la primera semana no es menester detenerse mucho con hom-
bres que caminan muy adelante a en la uía del espíritu 2, que ha mucho
que freqüentan la confessión y comunión y que tienen deseo de enten-
der en qué estado podrían más seruir a Dios; imo se fuesse possible, en
quatro o cinco días acaben su confessión general y toda la primera se-
mana. Contrario se ha de hazer con los no tan dispuestos, de tal ma-
nera que a los tales, para que lloren sus peccados y sepan quánto im-
porta hauer offendido a Dios, se les pueden 9 añadir otros exercicios,
come de la muerte, del particular juizio, del vniuersal, etc.
9. Los tales y todos los que no estuuieren aun resignados en las ma-
nos de Dios N. S., etc., para que él haga dellos y los eche a aquella
parte que más les conuiene, y entran con algunos disegnos y intentos b;
conuiene mucho poner toda diligencia para que se deshagan de tal im-
perfeción, porque es una polilla, que apolilla aquella preciosa ropa de
la uerdadera uocación, y no dexa conocer por ninguna manera la uer-
dad, y el que se conociesse estar muy pertinaz en esto antes que en-
trasse en los exercicios, ne se auía de incitar a ellos ni admittir hasta
que por freqüentes confessiones, come dicho es, estuuiesse más ma-
duro. Pero todauía, ya que es entrado a los hazer e[s] menester inten-
tar de le ayudar, y para esto ayuda mucho detenerle en la considera-
ción del fundamento c, y en los exámenes particular y general, y en el
conoscimento de cómo se peca con pensamientos, obras y palabras,
tres o quatro días o más, que se uaya madurando; y quando estuuiesse
la primera semana muy pertinaz, paréceme que yo no passaría con él
adelante, o a lo menos le daría los exercicios que quedassen con la bre-
uedad possible. Non obstante esto, se auría de despedir de tal manera
que no fuesse causa que por aquello él dexasse de freqüentar la con-
fessión y colloquios familiares y espirituales. Esto se entiende siendo
tal sujeto, de quien se esperase mucho, y no hauiendo otros más dis-
puestos que él, con quien d se uuiesse de poner diligencia.
X. Antes que le dé el fundamento, después que aya bien uisto
aquellas 20 reglas que ex e principio de los exercicios se ponen para
instructión del que los da, le relatará quatro reglas que allí están, en
este orden primero, la primera que comenga Prima est annotatio;
a adelantes ms. — b intensos ms.; Na. ententos.— c In marg. Rom. addit En esto
hacía N. P. no poca fuerga, quod non est in reliquis exemplis. — d quienes Rom. et Na. —
0 en Rom. et Na.; Do. scripserat ex, emendavit en.
J Marc., I, 22 et Matth., VII, 29. Cf. et Di., c. V, n. 3.
« Di., c. XVII, n. 1.
* Ibid., c. XI, n. 5.
702
MONUMENTA IGNATIANA
segundo, la 20, toda, o aquella parte que uiere más conuenir; tercero
la 5.a que comencia Quinta est, quod mirum in modum etc.; quarto
loco la 4.a quod licet exercitiis. Después se le da el fundamento, de-
clarándosele de manera que él tenga occasión de hallar lo que busca.
Conuendría hazerle el camino desta manera: Para que sintáis la diffi-
cultad que ay en usar indifferentemente de los medios que Dios nues-
tro Señor nos ha dado, para que podamos conseguir el fin para que
nos crió: y para que conociendo esto os pongáis totalmente en sus ma-
nos, pues aquí está el fundamento de que hallemos lo que desseamos;
mirad que algunos, tomando la uía de la religión, por no hauer perse-
uerado en ella, ne querido sujetarse al suaue yugo 1 del Señor, se han
ydo al infierno, porque se han salido della, y appóstatas muerto por su
culpa. Otros entrados en la religión, que en el mundo no podían uiuir
sino peccando y offendiendo a Dios o crescían poco en el Señor etc.,
han uenido a ser sanctos; y si se casaran pudiera ser que se fueran al
infierno: y assí per orden de todos los otros estados, unos con las ri-
quezas han ganado el cielo, y otros con ellas el infierno. Pues siendo
esto así, y que de parte de los estados no uenga esta malicia, cierto
uiene da parte nuestra, que sin pensar nos entramos en cosas y incli-
namos a nuestros ánimos sin considerar si conuiene al seruicio de Dios,
si es b uocación, si por aquella uía podré c mejor ir y conseguir al fin
para que Dios me crió. No todos pueden ser religiosos, quia, qui po-
test capere, capiat 2, dize el Señor; dando 9v a entender que ay al-
gunos que no lo pueden; y que los que lo pueden, que si quieren ser
perfectos 3, imo etiam saluos en cierto modo, que es menester que lo
tomen; porque parece que sea precepto, pues dize: qui potest capere,
capiat, en caso que juzgassen que en el siglo no podían guardar la
ley de Dios N. S., o que la euidencia de la uocación les obliga a se-
guirla. Pues cierto es que auiendo esta difficultad y no sabiendo
lo d que nos conuiene, que es menester que totalmente nos resignemos
en las manos de Dios nuestro Señor; para lo qual consideraréis este
fundamento bien. Podrále diuidir en tres partes 4: i.° el fin para que
Dios lo crió; 2° los medios; 3.0 la difficultad que ay en tomar este o
aquel, sin saber cierto el que más conuiene, según lo ya dicho, y el
daño que desto uiene, para que de aquí nazca el ponerse en equi-
librio.
XI. Si está dispuesto, en aquel mismo día tras el fundamento s se
a inclanamos ms. — b es mi Rom., ¿Va. et Do. — <= Sic Rom. et Na.; podie ms. — d le ms.
1 Cf. Matth., XI, 30.
1 Matth., XIX, 12.
8 Matth., XIX, 21.
« Di., c. XII, n. 2.
• Ibid., c. XIII, n. 2.
Directoría Ignatiana
793
le puede dar el examen particular que se siegue a con sus annotacio-
nes; pues para sembrar el buen grano, es menester dessarraigar pri-
mero las malas yeruas y espinas etc.; para lo qual será este cxercicio y
tras él el b que se sigue para la noche declarándole c en quántos modos
se puede peccar y merecer en los pensamientos d, según está en los
Exercicios. Si fuere menester, le e puede dar cada cosa en su día, para
mayor ayuda espiritual.
12. Hase de notar que aquel examen particular conuendría dársela
quando uuier[e] comengado los exercicios, para desarraigar de sí y no
admitir cosa que le impida a hazerlos bien \
13. Para esto se le 1 han de declarar antes del primero exercicio
quatro reglas de las veinte s primeras: es la terciera que comenga: 3.a
est quod cum in sequentibus; segunda es la undécima; tercia la duo-
décima; quarta es la décima tercia; y tras esto dezirle cómo conuiene
hazer la confessión general per las razones que allí se puonen, y otras,
se quisiere; y para mejor hazerla se dan ciertos exercicios; y darle el
primero con quatro repeticiones el primer día; y tras él luego darle las
diez adiciones que se ponen para hazer bien los . exercicios; y el se-
gundo, el segundo día; y el tercero, el tercero h día, con repeticio-
nes etc. Pero si fuesse persona, como dicho es, espiritual y que uuiesse
llorado sus peccados etc., se pueden dar todos en breuíssimo tiempo.
14. Podránsele dar, se uee que las comenga a auer menester, las 14
reglas que se dan ad discretionem spiritus de la primera semana, que
están quasi en fin de los exercicios.
15. El segando exercicio 2 desta semana non se da para que co-
mience a examinar su consciencia para confessarse, sino para que a
bulto, uiendo los muchos ' peccados que ha cometido, y su mala uida
passada, tome horror, y saque arrepentimiento etc.
16. Guando se diere solo un exercicio cada día, puédele compartir
que haga un puncto o más en cada hora, con una o dos repeticiones de
todo junto.
17. Conuiene que el que dé i los exercicios, aya uisto primero tu-
das las reglas que en 10 ellos ay, y aun passados todos una o dos uezes;
y en el darlos, guarde la orden dellos, que importa mucho, y a mí
quando los daua me fué assí encomendado de nuestro Padre; porque
de otra maniera hará muchos errores y el exercitante non hará el pro-
uechio que conuiene, como se parece per esperiencia.
a Pro sigue, nt hiere ah herir. Cf. Beli.o-Cuervo, Notas, pag. 76; sigue Na. — 1> Sic
Rom. et Na.; ms. et Do. omití, allerum el. — c Sic. Rom. et Na.; declarándose ms. — d pen-
siamentos ms. — e se Rom. et Na. — { les mss. omnia. — S ueiente ms.; Na. 4° reglas 20. —
h Desuní superiora 2 vv; in Do. — ' mujos ms. — j da Rom., Do. ef Na.
1 Di., n. 4.
= Ibid.. c. XV. n. 1.
794
MO NU MENTA IGNATIANA
18. Como en los exercicios se dize, quando el exercitante se pre-
para para la confessión, no ha de hazer ningún exercicio; y el prepa-
rarse alia confessión ha de ser después de hauerle dado todos los exer-
cicios della primera semana; y darle orden que use de método en el a
escreuir los peccados y accordarse dellos; y el Directorio del Padre
Maestro Polanco 1 es harto bueno para este negocio.
19. En guardar 2 las reglas o diez addiciones que se dan para ha-
zer los exercicios bien, téngase cuenta b con hazerlas muy bien guar-
dar, como se manda, teniendo respecto a que non aya excesso ni di-
masiada remissión; y cuenta c también con las naturas de los que se
exercitan; si son melancónicas, para no les estrechar tanto, antes dar-
les larga en la maior parte dellas; y lo mesmo con a'gunas personas
delicadas y poco usadas a tales cosas; pero téngase cuenta con bien
pensar lo que en esto más les podrá aprouechar. Yo con algunos he
usado d liberalidad en ellas, y les ha aprouechado; y con otros, de no
poca estrecheza, pero con la suauidad que he podido, y también por
gracia del Señor, he notado que les ha aprouechado.
a Deest in Rom. et Na. — b Sic Do. et Rom ; auenta ms. — c Sic Rom.; euenta ms.;
quenta correctum ex euenta Do. — d Rom. et Na. add. de.
1 Breve Directorium ad Confessarii ac Confitentis muims rite obeundum; liber Romae
primum a. 1554 typis descriptus [Monum. Ignat., ser i.a, VI, 205-206); deinde variis lo-
cis fere quinquagies denuo editus. Cf. Sommervocel, Bibliolhíque, VI, CH9-944.
2 Di., c. XV, n. 9.
B
DIRECTORIA ANTIQUA
I
DIRECTORIUM P. JOANNIS DE POLANCO •
Jhs
i. proemium dlrectoril tradendorum exercitiorum spiritualium a
Ad lectorem de Societate nostra
2. Inter ea media, quibus iam inde a suis primordiis, vberiori cum
fruc'u, Societas nostra ad nostri instituti finem (scilicet gloriae Dei et
profectus animarum) vsa est, exercitia sane spiritualia primas tenent.
a Seq. P. Polanci add. alia manu.
1 Ex autographo quod est Romae, in Bibl. Vittorio Emanuele, «Fondo Gesuitico,
1594, n.° 8>, ad marg. «3723». Continetur in fascículo in 4°, ubi pauca etiam exstant
in f.°, sed plicata, ut omnia essent magnitudinis ejusdem. Fere omnia hujus fasciculi
monumenta ad res spirituales pertinent, et magna ex parte anonyma sunt. Recentiore
tempore singula monumenta singulis involucris albis operta sunt, in quibus aliqua di-
cuntur de rebus in monumento contentis, nec vera semper, ut jam videbimus. Singula
praeterea suis numeris notantur.
Involucrum hujus Directorii polanciani haec habet: «N. 8. — Questo é il Direttorio
del P. Polanco. — Si unisce un altro foglio di cose che vanno aggiunte alio stesso=
Nell'indice questo scritto é segnato colla lettera R.» Ex hoc altero folio aliquid posui-
mus inter Directoría Ignatiana, scilicet Ignatiana tradita [2], ibique pauca quaedam
notavimus. Directorium autem hoc totum est manu Polanci exaratum ac locis non
paucis vel emendatum vel suppletum. Supplementa haec ponimus omnia, ut par est; ex
locis vero deletis ea quae majoris momenti videbantur. Numeri marginales, qui ab initío
ad finem una serie decurrunt, non sunt scripti manu Polanci, at certe antiquissimi, cum
ad illos reft-rantur perpetuo annotationes Aegidii González.
Summarium, quod est post caput duodecimum, non ex autographo, quod illud non
habet, sed ex transsumpto facto Romae, saeculo XIX, circa annum 1835, sumptum
est. Cum de punctis polancianis mentionem faciat ipse Polancus, infra, in n. 32, et
Aegidius, qui ea in suo exemplari ad fir.em etiam habebat, haec autem in fine Directorii
polanciani reperiantur; non videtur dubitandum, quin haec illa sint de quibus Polancus
et Aegidius loquuntur.
796
MONUMENTA IONATIANA
Quamuis enim sacramentorum penitentiae et sanctissimae eucharistiae
ministerium, verbi Dei praedicatio, rudium ac puerorum in cathecismo
institutio, iuuentutis in litteris et pietate eruditio, et aliae charitatis
functiones latissime, Dei gratia cooperante, patuerint, per haec tamen
spiritualia exercitia, velut epilogum quemdam aliorum mediorum con-
tinentia, et penitius ad animae ac ? virium eius quasi íntimos sinus pe-
netrantia, et ad Dei gratiam excipiendam efficacissime ánimos dispo-
nentia, copiosior, solidior ac constantior fructus in horrea Domini re-
portatus est, et operarii, qui per alia omnia media eum colligerent, ad
Domini vineam excolendam vocati et misi sunt. Testis est Pater noster
bonae memoriae Ignatius, qui, a Domino edoctus et illustratus his
exercitiis, plurimum initio suae conuersionis profecit; testes et primi
Patres, qui per eadem et spiritum Domini et vocationis beneficium
acceperunt; testes et alii, fere omnes, ex nostris, qui primos hos Pa-
tres sunt consecuti, qui per eadem a diuina prouidentia ad mundi
huius contemptum, aeternorum amorem et idem institutum amplecten-
dum, sunt adducti; testes omnium statuum et vtriusque sexus nomines
seculares, imo et ecclesiastici, qui, a nostris per haec eadem ad Dei ac
sui cognitionem adiuti, ad vitae mutationem ac reformationem insignem,
et aliis prorsus admirandam peruenerunt; testes et relligiosi viri et
foeminae diuersorum ordinum, apud quos nec praedicatio publica, nec
exhortado familiaris, nec poenarum timor, nec cuiusquam auctoritas
profuerat, vt ad instituti sui obseruationem se colligerent, his tamen
ipsis exercitiis exculti, ad vitam spiritualem,- et suae relligiosae voca-
tioni ac professioni congruentem, spont'e, et quidem cum magno animi
affectu, traducti sunt '.
Cum ergo ex ipsa experientia nostrorum et externorum multiplici,
et ex testimonio etiam sedis apostolicae, in nostri instituti litteris et
exercitiorum huiusmodi approbatione peculiari id constet; cumque
haec arma spiritualia velut propria, et singulari Dei dono nostrae So-
cielati ad animarum singularem profectum concessa sint; non aequum
est vt qui ex ipsius instituti ratione ad eum curandum tenemur, vel ea
obliuiscamur vel negligenter tractemus, sed potius omni studio in eis
» at ms.
1 Quae de fructibus exercitiorum hic conglomerat Polancus. vide enucleata et con-
firmata cuín in Chronico Societatis Jesu ab ipso Polanco conscripto (passim), tum in
¡lisloria Exercitiorum spiritualium... a P. Ignatio Diertins, S. ]. (Romae 1700 et 1732;
lnsulis 1887; Friburgi Brisgoviae 180/i). Vide etiam laudes Exercitiis a Sanctis, summis
pontificibus, episcopis, laicis atque etiam ab acatholicis tributas, cjuas collegerunt
P. Joannes Pinius (Pien) S. J., in Aclis Sanctorum Julü, t. VII. Gloria posthuma S. Ignatii
c- 2- § 3 (PP- 797"799)> etP- Debuchy, S. J., Introduttion á l'étude des Excrcices spirituels
de Saint I guace, CBE, n° 6, pp. 41-47. Vide etiam libellum ejusdem Collectionis: 5.5. Pie
X et les Oeuvres de Retraites, 1906, auctore P. Debuchy, S. J. Vide supra. Proleg.,
pp. 19-27.
Directoría anticua
797
benc vtendis nos exerceamus, et eadem in proximorum vtilitatem et
Dei gloriam conuertamus.
Et quia ex auctoritate congregationis generalis et ex obedientia
Patris nostri Euerardi ■ praepositi, et iuxta b Patris nostri Ignatii (qui
hoc inchoauerat quidem, sed non absoluit) mentem, hic Directorii con-
ficiendi labor, in auxilium nostrorum, qui tradunt spiritualia exercitia
susceptus est, eum pius lector boni consulat; et si quid ipsi in hoc ge-
nere a Domino dabitur, in commune, pro sua charitate, conferat.
3. CAPUT PRIMUM
Vnde accidat vt in iis spiritualibus exercitiis •
tantum profectum homines exper i antur
4. Mirari aliqui non immerito solent, vnde proueniat quod in exer-
citiis, tam breui tempore, tam insolitus spiritualis profectus, tantaque
vitae ac morura et quodammodo totius hominis in alium mutatio cer-
natur? Sed profecto si res attentius consideretur, vnde tam copiosus
gratiae Dei (a quo omne datum optimum et donum perfectum) 2 pro-
uentus accidat, non difficile intelligitur. Illud enim imprimís de Deo
sentiré debent qui altissime et pientissime (vt par est) de ipsius boni-
tate sentiunt, quod non tam sol ad illuminandum, vel aliae causae se-
cundae ad suos effectus naturales producendos, quam ipse, sapientiae 3
totius ac justitiae 4 sol, liberrimus quidem, sed pro sua natura, quae
bonitas est, effusissimus, ad mentes hominum suae gratiae radiis illu-
strandas ac perficiendas sit paratus. Imo et quod ex se promptior existat,
intra limites et captum suae creaturae, ad maiora dona potius quam ad
minora, prout decct diuinam ipsius maiestatem ac magnificentiam,
conferenda. Sed quod nomines vel gratiam non accipiant, vel minorem
accipiant, ex eo est, quod vel nubem suorum peccatorum diuinae bo-
nítatis radiis obtendunt, vel quod, ad res terrenas et viles conuersi,
nec intellectum nec affectum ad influxum donorum diuinorum exci-
piendum conuertunt, vel certe quod parum diligenter, et quasi aliud
agentes, se ad diuina dona obtinenda componunt, nullam aut certe non
magnam a liberalissimo quidem, sed iustissimo donatore, gratiam im-
petrant.
5. Vt autem ex parte nostra bene nos disponamus, cum diuino
a Euerardi est supra versum. Vide Praefationem, supra, p. fjj. — b A w. et iuxta
usque mentem add. in marg.
1 Congr. gen. I, decr. 107.
* Jac, I, 17.
« Cf. Sap. Vs 6.
4 Mal., IV, 2.
MONU MENTA IGNATIANA
auxilio, ad magna dona excipienda, tria imprimís faceré videntur. Pri-
mum est, vt generoso animo et digno adoptione Patris nostri aeterni,
magna, et cum intentione recta Deo placendi, expetamus. 2.™ Vt me-
diis conuenientibus et a diuina prouidentia ordinatis ea obtinere stu-
deamus. 3. 1,1 Vt ipsi, conatum nostrum strenue conferendo et quod
in nobis est faciendo, eidem diuinae prouidentiae ad illa obtinenda, vt
oportet, cooperemur.
6. Iam in his spiritualibus exercitiis, si fiat quod fieri debet a, haec
tria egregie obseruantur. Nam, imprimís, in illis ea expetuntur ac
quaeruntur, quae filios Dei decent; animam scilicet a peccatis et viciis
et eorum reliquiis purgare et ad puritatem in posterum disponere ac
firmare; eandem ad Christi summi mediatoris, et nostrae reparationis
et Patris aeterni bonitatem , sapientiam, misericordiam ac justitiam
cognoscendam ¡Iluminare, eamdem ad vitae statum et viam, quae ad
vltimum finem beatitudinis nostrae et gloriae Dei ducit, eligendam et
ad discernendos auxiliatores et aduersarios spiritus in hac via instruere;
demum eandem in iis, quae ad Dei amorem in nobis accendendum
et ad rectam operationem in quouis statu exercendam \^spectanf\ b, ex
sincero dilectionis diuinae affectn perficere. lis autem quid melius vel
altius expeti potest?
7. Quod etiam 2° loco necessarium dicebamus, in exercitiis profecto
videmus, óptima scilicet et efficacissima media ad hunc finem exer-
ceri. Talis nimirum est meditatio, et quidem rerum valde opportuna-
rum et c ordine valde concino digestarum, quae in eis traditur. Talis
oratio, quae tum ad incipientes tum ad proficientes instruendos, má-
xime idónea ibi docetur; talis vsus sacramentorum poenitentiae et eu-
charistiae, ac modus ad ea (praesertim per generalem confessionem)
bene ad praxim deducenda; talis castigatio corporis per abstinentiam
vel alias afflictiones, quarum (vt et victus temperandi) ratio hic expli-
catur; talis prudens instructoris eonsilium etdirectio, cui se subiicit qui
exerceturd; tales demum regulae ad conscientiam bene examinandam,
spiritus varios discernendos, electiones recte secundum Deum facien-
das, bona pie dispensanda, scrupulos animae dignoscendos, et demum
recte cum Ecclesia catholica sentiendum. His autem instrumentis vel
mediis diuina prouidentia voluit sibi ad óptima quaeque nomines co-
operari, vt Sacrarum Scripturarum et sanctorum hominum exempla
testantur.
8. Iam tertium illud, de conatu nostro strenue conferendo ad co-
operandum diuinae gratiae in exercitiis, praesertim cum exacte fiunt,
optime praestatur. Imprimís remoliendo impedimenta, quae ab homi-
• j vv. pratcfdaitia add. in marg. — b ]foc vel simile verbum pertinent. attinent tup-
plendum esse tota oratio ostendit. — c Prius loco 7 w. pratcrdentium eral meditatio el
quidem ordinatissima. — <¡ // nv. praecedentia add. in marg.
Directoría antiqua
799
nibus et negociis possent accidere, dum eligitur locus idoneus, vbi so-
Htudine frui possit qui se exercet, et soli Deo ac sibi vacare. Deinde
voluntatem magnam profectus spiritualis satis se habere ostendit qui,
ómnibus aliis intermissis, ad illum solum omnes cogitationes et actiones
suas transfert. Spes nihilominus magni huius profectus voluntatem illam
comitatur, resignatio a sui omnímoda in manus Dei, humilis instructio-
nis susceptio, labor, industria ac diligentia, quam potest ad suum pro-
fectum adhibere. At, iuxta praedictorum mensuram, Dei benignitas
gratiam conferre solet. Adde quod vnitur tota vis animae cum suis po-
tentiis, vt huic vni profectui vacet, et vnita virtus, tam in intellectu
quam in affectu b, fortior redditur; quod cogitationes bonas et deside-
ria non relinquit incepta, sed vsque ad bonum aliquem terminum per-
sequitur; quod diligenti examine se supra exercitia adhibita reflectit,
vt, si quid bene successisse animaduertit, in posterum obseruet; sin
minus, emendet. Demum actus se disponentis ad profectum magnum
sunt intensi et secundum rationem optime ad finem illum ordinati, et
cum praedicta faceré sit totum conatum suum exerere, et quod in no-
mine est, faceré, ad gratiam vberem consequendam; consentaneum est
rationi, vt infinita Dei bonitas, quae talibus praeuenit auxiliis, vt bene
se homo disponat ad gratiae influxum excipiendum, vberem illam et
largam, vt suam decet largitatem, infundat; et hinc insólita illa et admi-
randa mutatio dexterae Excelsi \ quae in iis, qui se exercent, conspi-
citur; vt vno mense et maiorem illustrationem circa vitae suae statum,
ct altiorem sui ac Dei cognitionem, et puriorem ac feruentiorem Dei ac
rerum aeternarum amorem, et in ómnibus donis internis maiorem ac
solidiorem profectum consequatur, quam antea mullís annis, remissius
agens ac minus se disponens, fuerat consecutus. Et, corde per Dei ope-
rationem sic immutato, quid mirum est si in ómnibus externis mutatio
cernatur?
9. CAPUT 2.'"
De quattuor modis proponendi spiritualia exercitia
iuxta quattuor hominum genera
10. At delectus habendus est circa personas, quibus exercitia spi-
ritualia tradenda sunt, et iudicio vtendum circa modum ea tradendi; et
ad id annotationes 18.a, 19.a et 20.a libri Exercitiorum multum lucis
afferunt. Ad maiorem tamen explicationem, quattuor distinguenda sunt
personarum genera, quibus spiritualia exercitia tradi possent. Primum
■ A vu. resignatio sui ad praedictorum incluí, sunt in marg. pro delctis duebus tribusve
verbis, quae legi non po.tsunt.—b 6 vv. praeeedentia add. supra versum.
1 Cf. Ps. LXXVI, II.
8oo
MONUMENTA 1GNAT1ANA
est eorum, quibus satis esse videtur, si eos adiuueris, vt ad aliquem
vsque gradum proficiant, siue quod minus perspicacis ingenii ac iudicii
sint, siue quod eis videtur sufficere, si aliquam instructionem in via
spirituali accipiant, siue quod ab eis magnus fructus sperandus non esse
apparet, siue quia non vacat, vel non expedit, multum temporis cum
eis consumere; iis ergo primo particulare examen proponatur contra
eos defectus qui magis eos vrgent; 2.0 genérale et etiam quotidianum;
3.0 doceantur vti primo modo orandi per mediam horam quotidie et
exponantur eis praecepta (si sint illis parum neta) et peccata mortalia;
4.0 suadeatur eis, vt octauo quoque die confiteantur, si comode fieri id
posset, et decimoquinto quoque die communicent, si non videbitur
octauo quoque die magis id expediré. Aliquae ex additionibus, prout
personarum ratio feret, proponi etiam poterunt.
I I. 2.m genus hominum est, cui non deest intellectus ad capienda
exercitia spiritualia idoneus, sed tantum se disponunt vt, ad purgandam
suam conscientiam, et capiendam instructionem, qua suam vitam secun-
dum suum statum in melius mutent, octo vel decem dies velint impen-
deré: iis vero, si expediti sint, et domi nostrae vel alibi liceat ac libeat
hos dies Íntegros iis exercitiis tribuere, primo dari poterunt post fun-
damentum examina et omnia exercitia primae hebdomadae vsque ad
confessionem generalem, et consequentem communionem; et simul ad-
ditiones eis proponantur, vt fieri solet cum exacte omnia exercitia
fiunt. Et regulae de discernendis spiritibus primae hebdomadae con-
gruentes, si opus erit, declaran eis poterunt.
12. 2.0 proponatur eis modus orandi primus, prout habetur in 4.a
hebdómada, et tertius vtilis eisdem fore videtur3. 13. 3.0 Suadendum
eis vt confiteantur et communicent, vt paulo ante dictum est. 14. 4.0 Si
videbitur eis necessarium vel valde opportunum de modo distribuendi
cleemosinas, vel discernendi scrupulos, vel sentiendi cum Ecclesia
catholica, vel victum etiam temperandi, aliqua, prout discretio dictabit
et tempus feret, proponi poterunt, et dimittantur b. Si non possent 0 inte-
grum hoc tempus exercitiis daré, proponantur eis d exercitia primae
hebdomadae eo modo quo tertio hominum generi conuenire iam dice-
tur, et ex iis quae, loco 4.0, modo dicta sunt, quantum expediré vide-
bitur; et cum exhortatione ad crebro confitendum et communicandum
(vt supra) dimittantur.
15. 3-m genus hominum est, qui valent quidem intellectu, et sperari
potest ab eis, ex factis his exercitiis, fructus non poenitendus. Sed vel
quia publicis negociis sunt districti, vel alias honestas ob causas non
ita possunt exercitiis his vacare, vt totum eis tempus tribuant, quo ver-
sari in eis oporteret; non possunt etiam vel non expedit, vt a domo sua
in locum alium a conuictu hominum et negociorum strepitu separatum.
a ó w. praecedentia add. in marg. — b dimittatur ms. — = posset ms. — d ei ms.
Directoría antiqua
So i
se transferant. lis ergo, in sólita sua habitatione manentibus, siue ad
eos veniat qui exercitia proponit, siue ipsi (vt alii cclentur) a addomum
nostram vel ad condictum alium locum veniant, primu fundamentum
proponatur, quod per vnum vel alterum diem ruminent '', tribuendo ei
tempus ali(]uod opportunum. 2." Proponatur ei examen particulare,
applirandum illis defectibus, qui magis eum premunt, cum suis addi-
tiunculis, vt, saltem per vnum diem alium, mediam horam ci a prandio
et caena (praeter propositum matutinum) impendat. 3.0 Proponatur
modus generalitcr examinandi conscientiam, ad confessioncm genera-
lem faciens , et examen quotidianum etiam proponendum est per
vnum vel alterum diem exercendum cum modo bene communicandi.
4." loco primum exercicium primae hebdomadae per triduum meditan-
dum, vnam, vt minimum, horam quotidie ei impendendo, et incipiat
aliquas ex 10 additionibus eidem explicare. 5." loco 2. 1,1 exercitium de
processu peccatorum, totidem diebus et horis ruminandum, aliis addi-
tionibus etiam explicatis. 6." loco 5."1 exercitium de poenis peccato-
rum, tribus etiam diebus et totidem horis faciendum; et si quid ex ad-
ditionibus supererat, declarandum erit. Non.datur eis tertium et quar-
tum exercitium, quia repetitiones sunt duorum praecedentium, et earum
loco est quod triduo idem exercitium meditantur.
Quod si videbitur expediré, vt aliqua alia eodem pertinentia; vt de
morte et de iudicio, exercitia addantur, id faceré licebit, prout is qui
exercetur vide[bi]tur indigere. Si enim ex trium meditatione nactus fue-
rit eam suorum peccatorum contritionem, quae sufficere videatur, non
aliis eritopus. Si maior desiderabitur, adiungi poterunt aliae meditatio-
nes ad scopum eumdem pertinentes. Quae autem ad discretionem spiri-
tuum faciunt et primae hebdomadae quadrant, prout videbitur ei qui
se exercet conuenire, declarari ei possunt. ;.° loco sequetur generalis
confessio, et communio, si sacerdos non sit; quod si sacerdos exerce-
retur, missae sacrificium etiam antea, pro sua deuotione, celebrare
posset. Deinde meditationes ad vitam Christi pertinentes, modo simili
per biduum vej triduum tractandae, cum suis additionibus proponi
possunt, tam quae ad 2.a"1, quam quae ad 3.a"1 et 4.a111 hebdomadam
pertinent, si procedendum in exercitiis spiritualibus vltra primam he-
bdomadam videbitur; et ex eis, quae conueniunt exacte lacientibus
exercitia, ea poterunt huic tertio hominum generi adhiberi, quae pro
ratione personae et temporis opportuna videbuntur.
16. Quod si de electione aliqua ad officium vel munus aliquod
relinquendum vel suscipiendum, aut etiam de vitae statu, agere vellet
qui se exercet, et illa etiam exercitia, quae ad electiones faciunt, eis in
secunda hebdómada sunt proponenda. Si tamen non se huiusmodi
nomines egregie disponerent, et resignationem animi veram ad Dei
coelentur vel caelentur ms. — b ruminet ms.
Mosum. Ir-.xAT. — Series II.
802
MOXIMEXTA lGXATIANA
voluntatem exquirendam nacti essent, non expediret (in his praeser-
tim quae ad statum vitae spectant) ad conclusionem progredi, sed in
aliud tempus, quo liberiores essent ab omni propensione amoris pro-
prii, differre; et si peragi posse electio videbitur, ea, quae inferius de
ea dicuntur, obseruentur.
17. Si aliqui ex hoc 3.0 genere hominum, non tantum horam vnam
quotidie, sed plures, mane scilicet et vesperi vel noctu, exercitiis im-
penderé vellent, breuiori tempore conficere huinsmodi exercitia pos-
sent, et ad modum exactum magis accederé, prout expediré in re
praesenti discretio dictabit.
18. Si etiam post primae hebdomadae exercitia, spiritu Dei gu-
stato, dispositus esset quis ad exercitia reliqua exacte facienda, et sine
incomodo id fieri posset, vtile id esset, ad deliberationem praesertim
de statu vitae instituendam.
19. Üuartum genus hominum est, qui, cum sint liberi ab aliis occu-
pationibus, vt se totos his exercitiis exacte obeundis impenderé pos-
sint, idonei ad vberiorem ex eis fructum ad Dei gloriam percipiendum
videntur, et proficere ipsi serio cupiunt. lis expedit (praecipue si de
statu rerum suarum secundum Dei voluntatem deliberare volunt) exer-
citia exacte proponi eo modo qui in sequentibus dicetur.
20. CArUT 3."'"
DE IIS , QUAE AGEXDA SUXT AXTEQUAM INCIPIAXT EXERCITIA
QUI EXACTE EA FACERE VOLUXT
21. Ouod attinet ad eos, qui exacte exercitia spiritualia faceré vo-
lunt, antequam incipiant, eis aliqua curanda sunt, vt se magis ad Dei
gratiam excipiendam disponant. Imprimís de scopo ipsorum exercitio-
rum admoneantur, et annotationes primae, quae numero viginti sunt
initio libri Exercitiorum, vel ea pars earum quae videbitur, possunt eis
communicari; et id agatur, primo, vt magno animo, et-magnum pro-
gressum in rebus spiritualibus cupiente, et in Dei bonitate confidente,
hoc negocium sui profectus quisque aggrediatur.
22. 2." Vt proponat, quod in ipso fuerit, strenue cooperan diuinac
gratiae; et ad eam excipiendam (cum Domini eiusdem auxilio) omnes
neruos sui conatus intcndere statuat.
23. 5." Vt ad hoc ipsum voluntatem suam omnino, et omnes affe-
ctus in Dei manus resignare studeat et liberali animo se Domino com-
mittat, eius beneplacentem et i>erfectam voluntatem 1 sincere inten-
dendo.
24. 4." Vt, si potest commode, tam eleemosinis in pauperes et pie-
• Cf. Rom., XII, 2.
Directoría antiqua
803
tatis opera impensis, quam orationibus allorum procuratis, se ad
influxum gratiae Dei disponat.
25. 5.0 Ab ómnibus aliis negociis et sollicitudinibus se ita expediat
(siue ea praescindendo, siue concludendo, siue aliis committendo), vt
mentem ab eis prorsus reuocare, et ad suae salutis et profectus nego-
cium totum se conuertere, et soli Deo et sibi vacare possit.
26. 6.° Vt melius id fieri possit, locus idoneus eligendus est, vbi
nec a familiaribus, nec ab aliis, quibuscum versan solitus erat, videatur
nec interpelletur, et vbi audiendi sacrum, et vespertinum officium, si
libeat a, et deambulandi, et reliqua in exercitiis agenda libere exe-
quendi, comoditatem habeat; quo etiam is qui exercitia proponit non
incomode venire, et is victus, quem ipse requiret, sine eius sollicitu-
dine, ad eum deferri queat. Et si oportuerit, rationes addat, quae in
annotatione 20. ma attinguntur, de bonis b quae ex solitario huiusmodi
loco eligendo sequuntur, siue is locus domi nostrae, siue alibi assi-
gnetur.
27. 7.0 Aduertendum, quando facultas suppetit, hunc vel illum ex
nostris designandi, ad exercitia alicui tradenda, rationem esse haben-
dam ingenii, eruditionis, prudentiae, et etiam affectus eius qui exerce-
tur, vt, quoad eius fieri possit, is designetur ad eum exercendum, qui
apud eum auctoritatem habere, et gratus fore, et, ómnibus considera-
os, magis idoneus instructor esse possit.
28. CAPUT 4.">
DE US QUAE IN VNIUERSTJM CURANDA SUNT El,
QUI ALICUI IN EXERCITIIS SPIRITUALIBUS EXACTE TRADENDIS INSTRUCTOR
DATUR
29. Quaedam in vniuersum ad omnia exercitia tradenda, praescribi
possunt, quaedam ad singulas hebdómadas sunt magis accomodata. In
vniuersum id curet qui exercitia tradit, vt tam ipse quam qui exerce-
tur, sic se comparent, vt bene cooperentur diuinae gratiae, et, quod in
ipsis est, instructor ad eam inducendam, instructus ad excipiendam
illam, sedulo faciant. Conferet ad hoc, tum vt qui tradit exercitia magno
affectu charitatis salutem et spiritualem profectum eius qui exercetur
desideret, propter Dei honorem, et vt ipsius beneplacitum in illo quam
optime impleatur; tum vt, agnoscendo quod ad supernaturalem hunc
effectum gratiae in illum inducendum, virtutem ipse in se non habeat,
sed tamen a Dei bonitate infinita eam impetrare et ei cooperan possii;
oret diligenter, toto tempore quo exercitia tradit, pro eo qui se exer-
cet, et in sacrificiis suis eius sit memor, praecipue cum id magis esse
j w. praeccd. add. in marg. — b A vv. de bonis tugué assignetur add. in marg.
804
Monumenta Igxauaxa
necessarium viderit, et hinc etiam aliorum mendicare suffragia con-
ueniet.
30. 2.° Admoneat etiam eum qui se exercet opportunis temporibus
et occasionibus, vt ad bonorum omnium fontem et desiderii et fiduciae
oculos eleuet, et omnia media ad eius gratiam obtinendam, sic adhi-
beat, vt non in eis, sed in Domini bonitate ac largitate spem constituat,
hoc intelligendo, quod prouidentia Dei ab ipso exigit, vt diligenter per
adhibita media sibi cooperetur, anchoram tamen confidentiae non in
mediis, sed in ipso bonorum omnium donatore defigat. Porro media illa,
quae in memoriam ei qui exercetur suo loco et tempore redigi debent,
ea sunt de quibus 2." capite diximus, quod hominem, ad Dei gratiam
vberem accipiendam, strenue conatum exerendo, disponunt.
31. 3.0 Si prius non nouisset, curet eius qui exercetur ingenium et
naturales mores et proprietates, vel ab aliis discendo, vel ab ipso, cum
dexteritate interrogando, perspectos habere, vt ei se melius accomo-
dare possit. Grauibus enim et eruditis, breuiter et erudite; simpliciori-
bus et qui in rebus spiritualibus parum sunt versati, explicatius; vtrisque
ordinate ac distincte sunt exercitia proponenda. Hoc tamen obserue-
tur, habita ratione ingeniorum et maioris vel minoris eruditionis ac
exercitationis eius qui exercetur, vt proposita puncta nimis non decla-
rentur, tum vt magis gustent quae ipsi inuenerint, iuxta annotatio-
nem 2.a"1, tum vt illustrationibus ac motionibus desuper missis maior
locus relinquatur; nec contra nimis breuiter et ieiune, sed ad eam men-
surara, vt intelligantur rectius, ct vía meditationi aperiatur.
32. 4-° Vt memoriae consulatur eius qui se exercet, si scribere no-
uit, dictentur ei puncta exercitiorum ad eum modum, qui in fine huius
instructionis subiieitur ;1 et id fiet postquam verbo ea paulo explica-
tius, vt dictum est, declarata sint; quamuis autem melius est dictare, vt
is, qui exercetur, in scribendo propria manu se humiliet, quam scripta
puncta daré; ex causa tamen conueniet aliquandu magis scripta daré,
vt cum vrget temporis angustia vel non bene scribit qui se exercet, vel
non bene memoria retinet puncta qui ea tradit. Curet nihilominus etiam
tune vt declaret memoriter, vt magistri auctoritatem retineat; ne dum
parum versatus in huiusmodi ministerio habetur, minus ei credatur. Si
non relinqueret puncta scripta propterea quod forte legere vel scribere
recte nescit qui exercetur (quod raro accidet), repetat quae semel
dixit, et repetere faciat, si opus est, eum qui exercetur.
33. 5«° Admonendus est praeterea iuxta J.,*™ annotationem qui
exercetur, vt in colloquiis ct aliis orationibus reuerentiam maiorem quam
in meditationibus adhibeat, quamuis enim vtrobique agi soleat cum
subiiciuntur mí.
1 In hoc autographo desiderantur haec puncta exercitiorum. V. supra, pag. 795,
annot. I. Fortasse illa sustulit ipse l'olancus, mutato consilio. Vide infra. n. 70.
Directoría antigua
Deo, magis proprie in orationibus cum Deo loquimur, corde vel ore.
(juam in speculationibus, adde quod meditatio non sempcr est de Deo.
34. 6.° Non ignoret qui exercetur quod inter ea quae valent pluri-
múm ad promerendam Dei gratiam (vt primo capite dicitur), humilitas
est, qua suo instructori se docendum exhibet, eique credit a; vt contra,
sibi plus aequo tribuere, et celare b res suas instructorem, vel eius consi-
lium non sequi, exigui profectus et errandi causa esse posset. Spiritualis
prudentia igitur est in vnoquoque, in proprio negocio alium quam se iu-
dicem quaerere; sed iis praecipue ducatus alterius est necessarius, qui
in rebus spiritualibus non versati, spiritualem viam ingrediuntur ; vnde
doctores potius hanc nouam viam non ingredi, quam sine magistro in-
gredi, suadent. Aperiat ergo qui exercetur instructori suo, quomodo in
exercitiis se gesserit, et eorum rationem reddat; tum, si quid minus
intelligit, vt discat; tum animi conceptus et illustrationes, vt examinen-
tur; tum consolationes ac desolationes, vt discernantur; tum poenitentias
quas facit, et tentationes. quibus pulsatur, vt consilio iuuetur.
35. 7" Instructor etiam diligens sit in eo suis horis conuenientibus
inuisendo, in ratione confectorum exercitiorum, postquam ab eo reces-
sit, exigenda; in modo meditandi et additionibus vtendi, in illustratio-
nibus intellectus ac motionibus affectus obseruandis; vt, si bene proce-
dit, probet c, si minus bene, examinet, quam diligenter et exercitia et
additiones peragat. Si, propter debilem vel parum exercitatum in rebus
spiritualibus intellectum, non inuenit ille quid meditetur, vt viam
aperiat, aliquos conceptus attingendo, quos is prosequatur. Si contra,
intellectui plus aequo, affectui exercitando minus vacat, vt quasi aequis
gressibus in vtroque incedendum admoneat, si in alterutram partem
quid erraret, vt dirigat. Si quid dubitat et interrogat, vt ei satisfaciat,
interrogationes d etiam praeueniendo, si cum ingeniosis vel eruditis
praesertim agat, aliquorum ex iis, quae dicit, rationem reddat, et tune
máxime cum aliqua, quae noua videri possunt, proponit. Si tepide in
exercitiis vel additionibus se gerit, vt animet; si contra, feruenter nimis,
vt moderetur. Si desolatus est, vt consoletur; si e consolationibus
abundat, vt eas diiudicet. Si tentationibus vel variis spiritibus agitatum
inuenit, inquirat quae ad discernendos spiritus .faciunt, et ad praxim
deducat, cum his, primae; cum illis, secundae hebdomadae regulis,
iuxta 8.am annotationem ac decimam f.
36. 8. Peculiari cura quintam additionem, de reflexione super ipsa
exercitia et examinatione facienda, commendet et ad praxim deduci
curet.
37. 9. Si animaduertit longum videri tempus vnius horae in singu-
a A vv. eiqúe credit usque spiritualis add. in marg. — b caelare ms. — c Pro deleto lau-
det. — <• Ab hoc v. usque proponit add. in marg. — e Ab hoc v. usque decimam add.
in marg. — 1 Locus subobscure scriptns; debuií dicere, octavam, nonam ac decimam.
So6
MONUMENTA IGNATIAXA
lis exercitiis ob insolitum meditandi studium vel tentationem, hortetur
vt perseueret etiam vltra horam, se ipsum superando, et hoc praecipue
cum desolationem experitur, iuxta annotationem 12. am et 13.a™
38. 10. In iis, quae ad cibum et potum pertinent, non detur iis qui
se exercent nisi quod ipsi petent, nisi obseruaret instructor in alteru-
tram partem modum excedi; tune enim quod discretio et charitas
postulant suggeret.
39. 11. Exercenti se non tantum in vna hebdómada, sed etiam vno
die, vel etiam vnius horae exercitio, non expedit ea dicere, quae alia
hebdómada, vel die, vel exercitio, sunt tractanda, ne animus, ad fu-
tura a se conuertens, minus fructus ex praesentibus capiat.
40. 12. Ouando quis deuotione feruet, admoneatur ne vota tune
vlla emittat (et praecipue si naturae praecipitis vel minus stabilis esse,
obseruatum est), quamuis enim bona ea et sancta sint, considérate ta-
men sunt agenda, vt gratius Deo offerantur et firmius obseruentur.
41. 13. Quamuis in quattuor hebdómadas exercitia sint distributa,
non numero dierum singulae censendae sunt, sed tune quaelibet erit
absoluenda, cum id, quod intenditur, fuerit qui se exercet consecutus:
vt, verbi gratia, prima hebdómada finietur, cum sufficientem peccato-
rum cognitionem et contritionem nactus esse, et ad generalem confes-
sionem adducendus, videbitur; 2.a, cum quis in meditationibus vitae
Christi profectum non poenitendum, vel in electionibus (si de eis
agitur) Dei voluntatem assecutus censebitur; 3.a, cum in meditatione
passionis Domini sufficienter se exercuisse, et modum bene concepisse,
quem postea in ea meditanda obseruet, videbitur; 4.a, cum in his, quae
ad resurrectionis mysteria, et amorem Dei inflamandum, et modos
urandi pertinent, profecisse satis iudicabitur. Et iuxta finis mensuram
(aliis etiam circumstantiis consideratis) plura vel pauciora in singulis
hebdomadis exercitia dari, et plures vel pauciores dies in singulis earum
consumí oportebit.
42. 14. Quamuis verbo declarentur fusius puncta exercitiorum, et
rationes rerum quarumdam propositarum reddantur, vt dictum est, in
scriptis, tamen sola ea sunt relinquenda, quae memoriae seruiant ad
praxim eius qui exercetur, vt in fine huius instructionis videbitur, non
alia quae in libro Exercitiorum continentur, et ad praxim potius in-
structoris faciunt; et b quidem in vernácula vel in latina lingua; et de-
claran et scripta relinqui oportet, prout ei qui exercetur magis con-
uenit, et instructori comodum erit.
43. 15. Regulae de temperanda victus ratione, quamuis in 3.a he-
bdómada proponantur, adhiberi possunt, cum opportunum instructori
videbitur ad eius qui se exercet necessitatem vel vtilitatem. Idem in-
tellige de regulis, quae de scrupulis discernendis, in fine habentur.
» a<! ad futura tus. — b /'.x hoc 7: usque erit add. in marg.
DIRECTORIA AMKiU A
Quae ad distributionem bonorum pertinent, in fine 2. "' hebdomadac,
quac ad bene sentiendum cum orthodoxa Ecclesia, in fine exerci-
tiorum proponenda videntur. Et de üs quattuor hoc in genere dici
potest, quod non ómnibus proponi debent, sed iis qui eis indigere, et
quihus ea dari opere precium fore existimabitür.
44. CAPUT 5."'
De iis quae circa primae hehoomadae exercitia
obseruaxda videntur
45. 1. Ante omnia consideratio vltimi finis proponitur, quod ideo
fundamentum vocatur, quia totius edificii moralis basis est; et, punctis
declaratis breuiter, admoneatur qui se exercet vt reflectat ad se consi-
derationem, quomodo scilicet hactenus se habuerit ad finem et media,
et quomodo se habere velit in posterum.
46. 2. In secundo congressu examen particulare proponatur; et
significetur quod fere vnum vel alterum esse soleat in quouis nomine
peccatum vel vicium praecipuum, et ex quo alia oriantur multa. Et
licet multa essent vicia huiusmodi, expedit tamen singulare certamen
cum vno vel altero tantum instituere, ita vt peculiari diligentia contra
id a armemur, et eo superato, vel valde eneruato, contra aliud conatum
hunc peculiarem conuertamus. Suggerendum est autem, vt examen
hoc particulare faciat qui exercetur, contra illum defectum, qui magis
eum premit, deinde contra alium atque alium. Interina contra reliqua
omnia peccata et vicia, in vniuersum, animi voluntatem confirmando.
47. 3. An expediat additiones 4 examinis dictare, an tantum verbo
dicere, instructoris discretioni relinquitur; sed si viris grauibus dicten-
tur, addatur vtilitatis ratio, quae in eo est, partim quod homo, dum
saepe reflectitur supra aliquem actum vel omissionem, a qua vult libe-
ran, per renouationem propositi, et voluntatis confirmationem contra
talem defectum, facilius malam consuetudinem vincit; partim quod, di-
ligentiam hanc exactam adhibendo, et quod in se est faciendo, pro-
meretur a Deo gratiam, per quam liberetur a tali defectu. Nam de
communi lege, iuxta hominis conatum, gratia ei a Deo confertur.
48. 4.0 Quae de examine generali dicuntur per cogitationes, verba
et opera, si agatur cum eruditis, satis erit attingere; rudioribus magis
ea erunt explicanda, non tamen scripto relinquenda sunt, nisi ipsi
peterent vel indigere viderentur. Vtrisque autem significandum, quod
aliae species peccatorum sint in verbis, sed eae attinguntur, quae fre-
quenter accidunt; alias autem ab auctoribus, qui de huiusmodi ex pro-
fesso scribunt, peti posse.
a eum ms.
8o8
Mokumenta Ignaha na
49. 5.'' Examen quotidianum, quinqué puncta continens, proutiacet
dictetur; ad quod exercendum iuuant quae dicta sunt de peccatis, per
cogitationem, locutionem et opus perpetratis.
50. G. Vtilitates, quae ex confessione generali totius vitae conse-
quuntur, verbo explicandae sunt, quando, post sequentia exercitia
tradita, opportune de confessione generali instituenda mentio fiet.
51. 7. Circa exercitia primae hebdumadae illud est aduertendum:
imprimís, quod sigillatim sunt proponenda (praeter tertium et quartum,
(|uae simul proponi possunt), vt singula bene retineantur, et ad praxim
seorsum reducanturj 2.", quod quae post quintum exercitium, de horis
ea faciendi. dicuntur, seilicet, media nocte, in aurora etc., non eo tem-
pore quo proponuntur, sed postquam omnia erunt proposita, obseruari
debent a.
3.0 Cum proponitur 2.'" colloquium tertii et quarti exercitii ad X.in,
vt mediatorem, vt impetret a Paire quae ibi habentur, minus eruditis
explican debet, quod licet personae Christi, secundum diuinam natu-
ram, in qua aequalis est Patri, conueniat concederé, non impetrare,
tamen secundum humanam, in qua minor est Patre, potest impetrare
a Patre et a seipso secundum diuinam naturam , et a Spiritu Sancto.
Et sic ostendit oratio ad animam Christi, quae ibi j)onitur, id est, ad
Christum secundum naturam assumptam. Et tamen non est necessa-
rium, vt ea oratio, scilicet «Anima Christi», proponatur, si alia e¡ qui se
exercet, magis conuenire videtur '.
52. N. Modus dandi additiones hic esse poterit: vt. cum primum
exercitium proponitur, additio prinTa, et 4.a, post illud b proponantur.
Cum 2.m exercitium, additio 2.a. 5.a et 6.a; cum 3.'", ;.a, 8.a etg.-' additio;
cum 5.'", additio 10.a declaretur. Si tamen comodum esset aliter addi-
tiones partid, non exeluditur commoditas, dummodo cum 5." exer-
citio, si quae reliquae sunt. absoluantur, vt a sequenti 0 media nocte,
cum suis additionibus, omnia quinqué exercitia inchoari possint.
53. o." Tempus. c|iio proponuntur exercitia, in genere loquendo,
sit quam breue esse comode poterit, supposito a quod singillatim pro*
poni debent. ita vt prius vnum fiat quam sequens proponatur, vt dictum
est; et si domi nostrae esset qui exercetur, veJ tana vicinus, vt sine
incomodo Crebro eum |>osset instructor inuisere, posset vespere pro-
poni primum. vt fiat primo quoque tempore; 2.'" mane, vt fiat ante
prandium; 3. 1,1 a prandio, vt fiat sub vespertini olficii tempus; 5.™ e post
;> debet tus.— 1> illum ms. — c A v. sequenti usque possint sunt in marg.; additamentum
tamen videtur esse a vo. vt ;i sequenti; w. vt a sunt in corpore sed in extremo versú.—
Ah hoc v. usque dictum est udd. iu marg.—c Sic, rede ex sententia Po/auri; dixü eiiim
snfiro. >/. .,-/, tertium et quartum exercitium simul propoui posse; addit paulo post, ut
quinqué exercitia. die sequenti, fiaut horis assignatis; proiude oportebat ut quintum quoque
jam pridic propoueretur.
Cf., supra. p. 222. annot. 1.
DmiXTOUIA ANTIQUA
vesperas, vt fiat ante caenam; et tune esset admonendus, vt incipiat die
sequenti, media nocte, primum; in aurora 2.'"; ante prandium 3."1; sul)
horam vesperarum 4.'"; ante caenam $.m Et satis erit in reliquis diebus
hebdomadae semel eum qui se exercet inuisere, et quomodo se ges-
serit examinare. Et quia semper aliquid noui expedit adferri, vel de 4
illis noíandis, quae post additiones ponuntur, dicet aliquid quod ad
rem faeiat, vel de discernendis spiritibus aliqua ad primam hanc hebdo-
madam accomodata, vel de scrupulis, vel aliis de rebus, prout, habita
ratione personae, quae se exercet, conuenire iudicabit. Non tamen in
scriptis relinquat aliud quam exercitia et additiones. Si in loco remo-
tiori esset qui exercetur, satis erit initio bis eum inuisere, hoc modo: vt
sub vesperam [proponiif] a primum exercitium pro die sequenti facien-
dum sub auroram; 2.m mane, vt faciat ante prandium; 3."1 a prandio,
quod cum iterum fit 4™ dicitur; die sequenti, ante vel post pran-
dium, proponet 5."'; et admonebit, vt, incipiendo a media nocte, faciat
die sequenti quinqué exercitia praedicta.
54. 10. Ouando eum inuiset, postquam vno die exercitia peregerit,
obseruet an expediat, vt die sequenti eadem repetat (quod fere ac-
cidet); et nullum oportebit addere nouum, si in iis inuenit quod quaeri-
tur, scilicet contritionem peccatorum, et libenter eadem retractaturus
videtur; quin potius quae dicuntur in prima annotatione post additio-
nem io.am explicet, scilicet vtilitatem vel fructum triplicem exterioris
poenitentiae. Et si petit ipse vel cilicium vel flagellum, ei daré expe-
diet; et si non peteret, ne tune quidem cum fructus penitentiae dicun-
tur, nec in cibo et lecto aut alia in re, exteriorem vllam corporis casti-
gationem subiré intelligitur; interrogari posset, an vellet aliquid tale;
sunt enim qui vellent quidem, sed petere erubescunt. Aliquis etiam ex
primis Patribus flagellum, quasi excidisset, relinquebat in cubículo, vt
ad vtendum eo inuitaretur sponte sua qui se exercebat. Quatenus
autem sit progrediendum in huiusmodi, prudentiae instructoris (qui
personae se exercentis circumstantias considerabit) relinquitur, an sci-
licet debeat animare ad castigationem corporis, aut etiam moderari, si
excedi mensuram videret.
55. 11. Cum sequentibus diebus redibit, si animaduertet quod fa-
stidium quodammodo ex eisdem totiens iteratis exercitiis generatur, et
tamen adhuc in iis, quae ad contritionem faciunt peccatorum, exercen-
dus poenitens videbitur, mortis et iudicii meditationem, et alia etiam ad
eundem finem pertinentia, loco alicuius ex primis quinqué, proponere
posset b, prout expediré in Domino videbitur.
56. 12. Siue in primis quinqué exercitiis, versetur, siue alia adiun-
gantur, cum iam id satis consecutus videbitur, quod vt finis in hac
;i Constructin videtur postulare, ut hoc aut símil e verbutn suppleatur. — b 7 w. praece-
deutia add. in marg.
8io
MONU MENTA IGNATIAXA
hebdómada proponitur, scilicet cognitionem et contritionem peccato-
rum, et ad id serio conatus, et cooperatus diuinae gratiae, tam per
exercitia quam per additiones iudicabitur, dici ei poterit vt se ad con-
fessionem generalera disponat, non omitiendo interim exercitia consueta
vel partem eorum, et reliquum tempus recogitandis peccatis, et si ipsi
videbitur etiam scribendis, impendendo; quam confessionem afii faceré
quam suo instructori, vt plurimum, conuenire censetur. Sed si eius de-
uotio, vel sacerdotum penuria, vel aliae causae, quae momentum ha-
berent, id exigerent, eidem instructori posset confiten.
57. 13. Admoneatur, licet secum tulerit libellos aliquos, qui se
exercet in hac prima hebdómada, non expediré vt eos legat, sed vniat
cogitationes et affectus suos ad purgandam conscientiam per ea quae
proponuntur ad contritionem excitandam ; et si loci comoditas et
solitudo inuitaret, nec aliorum colloquia timerentur, potius expediret
vt missae sacrificio audiendo, vel dicendo, et aliis diuinis officiis (si ad
ea afficitur) interesset, vt 20.ma annotatio insinuat.
58. 14. Ouamuis non dictentur 14 regulae de motibus animae dis-
cernendis, quae ad primam hebdomadam pertinent, nec etiam omnes
explicentur verbo, adhibeat nichilominus instructor explicationem ali-
quarum, quibus indigere viderit eos qui se exercent, vt animentur vel
instruantur, vel consolationem accipiant, prout motus animorum, qui
in ipsis cernuntur, occasionem dederint, vel ipsi qui exercentur re-
quirent, vel vtilitas spiritualis eorum a id exiget.
59. 15. Temporum distributio, vt scilicet media nocte, in aurora etc.,
fiant quinqué exercitia, variari, et tempus vnius horac in singulis augeri,
et aliquando in aliquo minui, in hac hebdómada et sequentibus potest,
prout vnicuique subseruit corporis et animi dispositio; sed in prima
hac hebdómada numerus quinqué exercitiorum non facile minuendus
est, vt nec horae in singulis spacium.
60. b.
61. CAPUT 6.'"
De QLTBUSDAM CIRCA 2.ac HEDDOMADAE exercitia consioeraxdis
62. Peracta confessione generali, cum vlterius progrediendum est,
vt respiret qui exercetur c, meditado de regno Christi ei proponetur,
quae bis fict, mane scilicet et vesperi; et pr<? illo die alia non propo-
nantur; deinde sub vesperam d exercitium incarnationis c proponetur,
a ejus ms. — b /////,■ numero nihil respondel in te.xtu. ad sinistram scriptum alia manu
ilcsidcratur. — c Loco w. vt respiret, qui exercetur, prius eral: postquam respirauerit
qui exercetur per médium diem vel vnum (prout indigere videbitur). — <> g praece-
ikntia add. in marg. pro deletis in textu et id antequam. — e Post v. incarnationis est na-
tiuttatís, obliti.
Directoría antiqua
8 1 1
postridie a faciendum in aurora; eodem sequenti dic, mane, propona-
tur exercicium natiuitatis, vt fiat ante prandium et sub vesperam. Vel
postquam exercitium de regno Christi semel fecerit, exercitium incar-
nationis proponetur et fiet; et post illud iterabitur meditado regni, an-
tequam exercitium natiuitatis proponatur. Deinde simul proponi pos-
sunt 3.'" exercitium et 5.'", vt b fiat 3.m sub vespertinum officium et 5.'"
ante caenam, omisso eo die 4.0, quod est repetido tertii; et admoneatur
vt sequenti die (qui, quamuis tertius sit post confessionem generalem,
primus dicitur, quia quinqué exercitia tum primum fieri de X.1 medita-
tionibus incipiunt), media nocte primum de incarnatione, in au[ro]ra
2.m de natiuitate, 3.™ ante prandium, 4.1" sub vesperarum tempus,
5.m ante caenam, fiant c. Demum sic distribuatur in proponendo tem-
pus, vt siue simul 3."1 et 5.m proponatur, siue 5.'" seorsum, cum aliqua
ex additionibus, quae mutantur hac hebdómada, incipiat is dies, qui
primus dicitur, et fiat media nocte prima meditatio de incarnatione,
et aliae consequentibus horis, vt dictum iam est
63. 2° Si viderit defatigatum esse eum qui se exercet, vel minus
gustare quam vellet proposita exercitia, licet valeat corpore, non inco-
mode aliqua ei relaxado fiet horarum, quae meditationi tribuuntur, et
tune non surgendu media nocte, primum faciat exercitium in aurora,
2.m ante prandium, 3.1" et 5.'" aliis horis, 4.0 omisso, quod est semper d
repetitio tertii in ómnibus hebdomadis.
64. 3.0 Admoneatur quod, absolutis meditationibus, potest in hac
et sequentibus hebdomadis aliquid legere, quod pietatem nutriat, po-
tius quam intellectum exerceat, vt sunt aliqua ex Euangelio, ex Ber-
a Ab hoc v. usque sub vesperam add. in marg. — 1> Ab hoc v. usque incipiunt add. in
marg. — c post fiant deleta sunt sequentia: Si accideret vt semel tantum meditatio [pro
oblitterato exercitium] regni facta esset, cum exercitium incarnationis [pro deleto nati-
uitatis] proponitur; vel omitti potest repetitio, vel post meditationes incarnationis [in-
ceperat scribere nat.] repetetur antequam meditatio natiuitatis proponatur, et. — d Est
semper est ms.
1 Dúplex ratio proponitur expendendi primos dúos dies hebdomadis secundae, sive
numeretur ipse dies, quo facta est confessio generalis, sive non (cf. supra, n. 62).
Prima ratio: i.° die, a) Meditatio de regno Christi bis facienda; b) Meditatio de in-
carnatione proponenda, non facienda nisi die 2.0; 2° die a) In aurora fit meditatio de
incarnatione; b) Meditatio de nativitate proponitur mane et fit ante prandium et sub
vesperum.
Altera ratio: i.° die, a) Meditatio de regno Christi semel; b) Exercitium incarnatio-
nis proponitur et fit; c) Iteratio meditationis de regno Christi; d) Meditatio de nativitate
proponetur, ut die sequenti fiat; 2° die, a) Meditatio de nativitate in aurora; b) Propo-
nitur simul 3.um et 5.um exercitium; cj ¿."m fit sub vespertinum officium; d) 5. "ni ante
coenam.
Deinde ille dies, qui in libello Exercitiorum dicitur primus, habetur a Polanco dies
tertius. Cf. etiam infra, n. 71.
812
MONU MENTA IGNATIAN A
nardo, vel Joane Gersone De imitatíone Christi '. Sed si liber contine-
ret tractatum de Christi mysteriis, non expediret legere eorum tracta-
tionem, quae meditaturus est postea, secus de iis, quae iam esset medi-
tatus; non enim noceret legere quae Euangelium, vel pii libri et spiri-
tuales, de talibus tractare solent.
65. 4." Exereitium 5.™, quod est applicatio sensuum, vel potest
accipi de ■sensibus imaginariis (et sic conuenit in meditatione minus
exercitatis, quibus haec exercitia potissirrmm proponuntur), vel de sen-
sibus superioris rationis aut mentalibus, et sic proficientibus et versatis
in vita contemplatiua magis quadrant. Si primo modo, nulla difficultas
est in visu imaginario personarum cum suis circumstantiis, et in auditu
verborum, quae loquuntur, vel decenter loqui posse imaginamur. In
tactu parum est etiam difficultatis, cum imaginamur nos osculari vesti-
gia, vbi fuerunt pedes Christi vel vestes. Sed si aliquid amplius oscu-
lari imaginamur, sit cum reuerentia coniuncta imaginado, vt esset
osculando pedes Christi, veri et summi pontificis nostri (cuius vicarius
Petrus et eius successores, quibus vt Christi locum tenentibus pedes
osculamur), vel manus vt nostri summi et veri patris, regis ac Domini,
sicut patribus, regibus et dominis manus hic osculari filii et subditi so-
lent. In olfactu et gustu, super imaginationem, ad rationem est ascen-
dendum, considerando fragrantiam quasi absentium, et gustum quasi
presentium donorum Dei in anima sancta, et sua suauitate reficientium
nos. Et imaginatio odorum et saporum, quae olfactui et gustui corporis
obiiciuntur, deducit ad hos sensus internos rationis in huiusmodi me-
ditationibus exercendos.
66. 5. Si de sensibus mentalibus et ad rationem superiorem perti-
nentibus interpretamur, iuxta B. Bnnauenturae doctrinam, 4 ca 2. IH-
nerarii mentís in Deum, explicari possunt hi sensus de anima, in qua
Dei imago per gratiam Dei, fide, spe et chántate, reformata est. Dum
enim per fidem credit in Christum, per euro tanquam per Yerbum in-
creatum, quod est splendor Patris et candor lucis aeternae 3, recuperat
et exercet spiritualem visum ad considerandum ipsius lucis splendores,
et sic Christus est ei ventas *. Dum per fidem credit in Christum, vt
Verbum incarnatum, quae ad salutem et perfectionem nostram perti-
nent docentem, recuperat per eum et exercet auditum, ad eius sermo-
nes suscipiendos, et sic Christus ei est via ''. Dum autem spe suspirat
1 Notum est i lio tcmpore Joanncm Geisonem, universitatis parisiensis olim canccl-
lariüm, a multis habítDüi esse auctorem libelli De ímitaüone Christi. per Thomam a Keni-
pis compositi.
2 Paragrapho tertía. In sequentibus non pauca instar commentaiii addidit Polancu»
vcrhis S. Bonavcniurac
3 Sap., VII, 25-26.
* Jo.. XW, 6."
■ Ibid.
OlK Kl'TOK I A ANTigUA
ai3
ad X."' suscipiendum vt Verbum inspiratum, per sua dona in tio-
bis habitantem 1 et ad potiora charismata 2 et demum ad plenam sui
fruitionem inuitantem, per desiderii et spei affectum, recuperat homo
spiritualeni olfactum, quem exercet currcns in odorem vnguentorum 3
Christi, qui ei hoc modo est vita 4. Dum charitate coniungitur X.° vt
Verbo incarnato, tanquam suscipiens ab ipso delectationem etiam in
hac peregrinatione, gustans quam suauis est Dominus '", recuperat ct
exercet gustum spiritualem. Dum eumdem complectitur et in eum trans-
it per purum amorem in eum transformajitem, qui ab eo diuelli non
permittit, nec aliud quam ipsum cogitare nec amare sinit, nisi propter
ipsum et in ipso, recuperat et exercet spiritualem tactum.
Quatenus autem haec attingi vel explicari o])orteat, prudentia in-
structoris dictabit.
67. 6. Cum datur primum exercicium, scilicet incarnationis, decla-
ratis praeludiis, admoneatur quod simili modo in exercitiis huius et se-
quentium hebdomadarum, tam oratio praeparatoria quam tria praelu-
dia fiunt, materia mutata. Cum autem 2. 111 exercitium, scilicet natiuita-
tis, datur, punctis tribus et colloquio proposito, admonendus erit qui
exercetur eamdem formam, scilicet considerationis personarum, verbo-
rum et factorum, cum colloquio (quamuis materia mutetur) tenendam
esse. Idem cum 3.111, 4."1 et 5.'" exercicium proponetur; scilicet, quod
in sequentibus misteriis eamdem meditandi et orandi formulam, mutata
materia, tenere debeat. Et ita in sequentibus misteriis satis erit mate-
riam ipsam, de qua meditandum est, proponere, et numere vt formam
primi diei teneant.
68. 7. Additiones, quae in hac hebdómada immutandae sunt, scili-
cet, 2.a, 3,5 G, 6.a, 7.a et 10.a, diuidi possunt; et dum primi diei exerci-
tia proponentur, omnes declarentur; vel, si quid superest, 2.a die id ex-
pediatur, et dictari possunt, vt et ipsa exercitia.
69. 8. Post primum diem huius hebdomadae satis erit si semel inui-
satur quotidie sub vesperam qui se exercet, quamdiu de misteriis
Christi tantum agitur; si enim de electionibus, bis in die expediet, si
vacat, eum inuisere. Et simul proponi possunt dúo misteria, de quibus
meditan debet toto die sequenti, licet non debeat meditan posterius
exercitium antequam prius fuerit meditatus. Si tamen esset domi 110-
strae qui exercetur, posset sub vesperam dari exercitium primum, quod
tacturus est noctu, mane 2.'", quod fiat 2° loco; et cum 4 tantum horae
1 Eph., III, 17.
2 I Cor., XII, 31.
3 Cant., I, 3.
» Jo., XIV, 6.
> Ps. XXXIII, 9.
e Sic; at 3.a additio in nulla hebdomade mutatur.
8i4
MOXUMEXTA IGNATIAXA
sunt tribuendae meditationi, facilius hoc fieret. Sed nihil oberit si dúo
simul proponantur, cum non vacat instructori bis venire eodem die.
70. 9. Cum proponitur 3." diei exercitium , quo modo scilicet puer
Jesús subditus esset parentibus tota eius vita priuata, id est vsque
ad 30.m annum, potest consideran, excepto eo misterio quod sequitur,
scilicet de iis quae in templo cum sapientibus, et deinde cum matre,
acta narrantur, cum esset 12 annorum, quod peculiarem habet consi-
derationem. Et cum quis tradere volet misteria Christi meditanda, prae-
ter ea quae prima die traduntur, querat versus finem exercitiorum, vbi
misteria X.¡ suis punctis distincta traduntur. Et a non videtur expedi-
ré, vt illorum summarium conficiatur; liber enim Exercitiorum in ma-
nibus esse debet eorum, qui instructores sunt; et quidem valde fami-
liariter eis esse notum et tritum illum optandum .est. Et iis, qui magis
versati sunt in meditationibus, satis erit dictare puncta prout ibi ha-
bentur, admonendo (vt paulo ante dictum est) vt eandem formam quam
prima die teneant. Cum minus versatis ad particulada magis descen-
detur in accomodandis praeludiis ad materiam, et distinguendis punctis
tribus: primo scilicet, visus imaginarii personarum cum suis circumstan-
tiis; 2.0, auditus verborum; 3.0, considerationis facti cum colloquio. Et
sic forma tertii et quinti explicetur, doñee ipsi per se possint ad pra-
xim deducere meditationem mysterii quod simpliciter proponitur.
71. 10. Quod in enumeratione dierum huius hebdomadae ad duo-
decimum vsque peruenitur (praeter vnum vel potius dúos praecedentes
eum, qui primus dies nominatur), non est mirandum, quia exercitia
electionis bonam partem huius temporis sibi vindicabunt; ideo post
tertiae diei meditationem et quarti (in quo non de misterio aliquo par-
ticulari, sed de duobus vexillis et tribus classibus agitur) vna tantum
proponitur meditatio singulis diebus. Si tamen non ageretur de status
vitae vel alia graui electione, possent duorum dierum meditationes in
vno die dari, et breuior fieret hebdómada 2.a, praeterquam quod dicitur
in annotatione prima post 12 dierum enumeratas meditationes, iuxta
temporis facultatem et vtilitatem personae se exercentis posse alias
meditationes proponi, vt de misterio visitationis, de pastoribus, de
circumeisione etc., et substrahi ex iis quae ibi enumerantur: adde
etiam quod possent vno die plura consideranda proponi, vt de pastori-
bus simul cum exercitio natiuitatis, et sic de aliis, si in vno non inue-
niret qui meditatur materiam expendendi vtiliter horam vnam.
72. 11. Si ad meditandum misteria Christi, aliqui parum oculati
inueniuntur, et maiori manuductione indigere videntur, admoneri
possent vt 3.0 puncto, scilicet facti, pensato, oculos conuerterent ad
modum et causam finalem eius facti. Hoc enim, iuxta piorum ac san-
ctorum doctrinam et experimentum, ad vtilem meditationem viam
a Ab hoc v. usque optandum est add. ¡k marg. Cf. supra, n. 32.
Directoría antiqua 815
magis aperiet. Si bene procedit qui exercetur, non opus erit, vt hoc ei
STJggeratur, sed sibi et Deo relinquatur.
73. CAPUT 7.'"
De qvibusdam circa electiones aduertexdis,
antequam ix particulari ixchoextur
74. I. Ouod dicitur, inchoandam esse electionum discusionem a
contení] ilatione tertiae diei 1 vsque ad contemj)lationem quintae diei
inclusiue, non tam dies, quam meditationes, quae in talibus diebus pro-
jioni dicuntur, debent attendi. Nam si dies 2.íie hebdomadae consideres,
antequam ad eum venias, qui primus dicitur (quia tune omnia quinqué
exercitia simul vnu in die ñeri incipiunt), dúo dies vel tres sunt expen-
dendi, dum exercitium de regno Christi et de incarnatione ac natiuitate,
cum repetitionibus et sensuum applicatione proponuntur. Sic ergo intel-
lige, quod cum proponitur exercitium de puero Jesu, qui cum esset 12
annorum substitit in templo, vel de eodem Domino a Nazareth ad
baptismum veniente (quae meditado 5.a die proponitur, licet immediate
sequatur praedictam meditationem •', quia 4.0 die interponitur exerci-
tium de duobus vexillis et tribus classibus); tune, inquam, ¿nchoétur
tractatio electionum, propter rationem, quae adducitur in praeludio
circa considerationem statuum, videlicet, quod sicut dedit Christus
exemplum status vitae communis dum erat subditus parentibus, ita
formam exhibuit secundi status, qui consiliorum euangelicorum perfe-
ctionem sectatur, dum, relictis parentibus, in templum se contulit; et
ita inde ordiri considerationem status, in quo debeamus Deo seruire,
opportune poterimus. Non est autem intelligendum quasi a Nazareth
eo se contulerit, insciis parentibus, Jesús; imo cum eis ascendit; sed
cum illi ex domo, vbi Hierosolimis diuertebant, redirent Nazareth, hic,
eis relictis, in templum se contulit puer 12 annorum.
75. 2.0 Hoc praeludium non dictandum est, sed verbo explicandum,
cum constat quod qui exercetur agere de vitae suae statu cupit. Ouod
si de eo non constaret, posset nichilominus qui exercitia proponit, hoc
ei suggerere, vel b hoc in loco, vel post quartae diei exercitium de
vexillis (quod etiam eis, qui non constituerunt agere de electionibus,
Viile erit), si is videreturad statum perfectiorem idoneus, et statum non
habet immutabilem; aut si non de statu, sed alia de re magni momenti
a meditationes ms.; cum prius diceret inter meditationes, deieto inter scripsit praedi-
ctam, oblitus emendare sequentem vocem. — b Ab hoc v. tuque facienda add. in marg. et in
ana pagina.
1 Cf. Judicium Deputatorum, n. [13], infra, Directoría Recenliora, YIII, ex quo loco
emendandus etiam hic textus polancianus.
cSi6
Mo N U ME N I A IGNATI A N A
ad commune vel priuatum ipsius bonum, secundum instructoris iudi-
cium, seria deliberado esset facienda. Et si paratus erit, procedat vt
cum iis, qui initio hoc se velle significassent. Si non libet, vel non
expedit agere de statu vitae, nec de aliis electionibus magni momenti,
et tamen cum eo vlterius progrediendum censetur, ad baptismi medi-
tationem procedendum est.
76. 3- Quamdiu de electionibus agitur, non sunt relinquendae
omnino meditationes vitae Christi, vt superius 1 attigimus, sed miscen
dae sunt cum exercitiis ad electionem pertinentibus; et tamen quarto
die nullum particulare mysterium Christi proponatur; sed si 4 fiur.t
exercitia in toto die, illud de vexillis fiat, scilicet sub auroram, ante
prandium, et sub vespertinum offtcium; et ante caenam fiat illud de
ribus hominum classibus. Si quinqué fiunt, fiat exercitium de vexillis
media nocte et in aurora, cum duabus repetitionibus ante prandium et
sub vesperarum tempus, iuxta annotationem, quae sequitur exercitium
vexillorum. Quod autem annotatur post exercitium trium classium, vt
qui sentit affectum aduersantem paupertati reali, petat a Deo, vt se ad
paupertatem inclinet !, dicendum est, non dictandum. Et ratio huius
rei est illa, propter quam, vt ait philosophus virga ad contrariam
partem flectitur, vt recta relinquatur. Et monendus est qui exercetur,
quod maiora signa voluntatis Dei cxquirenda essent vt in via communi,
quam praeceptorum vocamus, subsistat (cum Christus difficile esse
dicat possidentes pecunias in vitam ingredi) \ quam vt viam consilio-
rum eligat, quam idem Christus, aeterna sapientia, consulit, licet non
praecipiat :>, quia securior, haud dubie, et perfectior est: vnde propen-
sior esse debet (quod in ipso est) ad consiliorum viam, quam praece-
ptorum, capesscndam, si Deo magis illa quam haec placeret ". Quia
tamen non omnes capiunt hoc verbum 7, nec omnes ad statum consi-
liorum Dominus vocat, diligentcr exquircnda est voluntas Domini eo
modo, qui inlcrius traditur.
77. 4. Quinta die, postquam proposita ibi contemplatio de transitu
Christi a N'azareth et de baptismo, fuerit media nocte vel in aurora
facta, proponantur tres modi humilitatis, vt toto eo die eos verset animo
qui exercetur. Et bis vel ter horam integram eis considerandis et
sequentibus colloquiis tribuat; sed extra praescriptum hoc tempus,
1 n. 71.
2 Imo. eligat; vide locum Kxercitioruni. supra. pay.
1 DoVi f ¿? i^iyoi^á^i- -o'j áixafTivstv eí ; xi ¡jeiov í"íoij.ev, ¡fcep o:. tí oiEffTf aujiiva
Ttóv 5'j).tov óp joüvte: Tto'.oüd'.v. Aristóteles, /Mira Xicomachea, II, 9. (cd. acad. beroünen-
sis a. 1831. 1 109, 1). í-7).
* Matth., XIX, Marc. X. 24-2;: Luc., XVIH, 24-2?.
• Matth.. XIX. 12-21; Marc. X. 21; Li c.. XVMI 22.
'■ Cf. supra. Directoría ígaatiana, I. supra. p. 77o, et Di. c. XX11I, n. -). ¡nt'ra. Direc-
toría Recentiora, IX.
; Mmth.. XIX. 1 1.
Directoría antiqua
817
loco lectionis, de re eadem considerare expedit. Quod autem annotatur
|)ost quinti diei meditationem, vt scilicet examen a prandio et caena
tiat de defectíbus, qui in meditationibus accidissent, tam de medita-
tione mysteriorum Christi, quam de aliis ad electiones spectantibus in-
tcllige.
78. 5.0 Sub vesperam quinti diei, postquam rationem exiget instru-
ctor illorum, quae acta sunt eo die, obseruet an qui exercetur disposi-
tus sit (quod ad affectum attinet) ad aggrediendas electiones; dispositio
autem ea esse debebit, vt voluntas resignata sit in manibus Domini ad
viam praeceptorum vel consiliorum sectandam, quasi in quodam aequi-
librio; vel potius (quod in ipso est) ad partem consiliorum inclinet, si
lalem intelligetur esse Dei voluntatem. Quod si cernitur voluntas ad
praecepta potius penderé, et a via consiliorum abhorrere, non est bene
dispositus, nec sperandum esset, quod bonam faceret electionem; ille
enim affectus auersus a via perfectiori et ad imperfectiorem conuersus,
intellectum traheret ad excogitandas rationes tali affectui consonas '.
Cum talibus ergo non oportet progredi ad témpora tria electionum, sed
posset dari eis 6.ae diei exercitium, vt die sequenti id meditarentur; et
praeludium etiam declaretur ad electionem faciendam, cum declara-
tione introductionis ad eligendarum rerum notitiam (quae non sunt
dictanda, sed verbo explicanda); et admoneantur vt, repetendo exer-
citium de tribus classibus hominum et de tribus modis humilitatis, cu-
rent se ad resignationem impetrandam a Deo disponere, petendo, vt
supra est dictum, vt si magis vel aeque Deo gratum sit, ad consilia eli-
genda, potius quam ad praecepta, ipsius affectum inclinet.
79. 6. Die eodem sexto post prandium, inuisens eum qui exerce-
tur, videat an ad resignationem peruenerit, vel ad eam accedat magis,
an potius recedat; et si recedere vel non proficere obseruat, non per-
gat ad electionum tria témpora, sed vel relinquatur tota electionum
tractatio, et aliqua alia exercitia proponantur, prout expediré in re
praesenti iudicatum erit, vel, si non operae precium videbitur in exer-
citiis procederé, cum dexteritate, aliqua occasione quaesita, tune vel
post aliquod breue tempus, dimittatur. Si accedet ad resignationem, et
tamen nondum eam assecutus erit, alia exercitia, vel ad hanc hebdo-
madam vel ad tertiam * pertinentia, proponi poterunt, exhortando vt
illam resignationem perfectam a Domino impetrare studeat: et quo-
cumque tempore ad eam perueniet, et ad tria témpora electionum fa-
ciendarum accedendum erit, curandum est peculiari modo, vt segrege-
tur ab eis ómnibus, qui eius sinceram electionem impediré possent; nec
1 Di., c. XXIII, n. 3.
- Quae hic de meditationibus tertiae hebdomadis dicuntur, in neutrum ex Directo-
riis Aquavivae (1591 et 1599) recepta sunt, atque a Directorio primo Mi. excludun-
tur, n. 63.
McjXOM. Ir.XAT. — Sehie< II. ^2
8i8
MONU MENTA IGNATIAXA
quicquam vidcat vel audiat, quoad eius fieri possit, quod a superiori
parte non proueniat, a Patre luminum descendens '.
80. CAPUT 8. 111
De quibu.sdam circa electionum faciendarvm ratioxem
ix particulari coxsideraxdis
81. i.° Si cunstituet instructor ad electiones procedendum esse,
septimi diei exercitium proponet, et etiam (si non esset rcditurus mane)
simul octaui a. vt faciat primum primo loco, 2. 111 2.°, cum vna vel dua-
bus repetitionibus; et explicabit ínterin) quae de primo et 2° tempore
electionum dicuntur, omissis quae de tertio consequuntur; et declarando
primum obiter, ad 2."1 transibit, vt exquiratur scilicet Dei voluntas
circa rem de qua deliberare debet, per experientiam consolationum et
desolationum. Et bene declaret quid sit consolatio, descendendo ad
])articularia, scilicet quod est interius gaudium spirituale, pax animi,
spes in Deo fixa et de rebus sublimibus, fides in eodem et ad altiora se
conuertens, amoris sancti, scilicet, rerum aeternarum sensus, ex eodem
lachrimae, mentís in Deum eleuatio, quae omnia dona sunt Sancti Spi-
ritus. Quid etiam desolatio, scilicet tristitia, perturbatio mentis, spes in
rebus vel personis terrenis, fides in eisdem, amor rerum inferiorum et
vilium, ariditas et depressio mentis ad res terrenas, quae opposita sunt
prioribus, vtpote a spiritu malo prouenientia '\ Haec autem omnia verbo
dicenda, non dictanda sunt.
82. 2." Si de statu vitae agitar, proponat imprimís an conuenial
ipsi qui exercetur viam consiliorum amplecti (quod enim simpliciter
est melius non vnicuique melius est), de qua via Christus ait: Si vis
perfectus esse, vade, vende quae habes et da pauperibus, et veni, se-
querc me 3; an viam praeceptorum, scilicet communem, de qua idem
ait: Si vis ad vitara ingredi, serua mandata 4. Et admoneat, vt sine
ratiociniis, dum facit meditationem et colloquia, coram Deo constitu-
tus, proponat ante oculos mentis suae viam consiliorum, et obseruet
an sentiat in anima sua motus aliquos consolationis, an desolationis,
erga illain; idem obseruet, dum proponit sibi viam praeceptorum. Nec
necesse est ad hoc particulare exercitium; sed dum versatur in medi-
tationibus et oratione consueta, vt diximus, coram Deo hoc proponat,
cum omnímoda resignatione voluntatis suae, Dei voluntatem in se sen-
;i octauae tus.
1 Jac, 1, 17. Cf. Di., c. XXIII, n. 5, ct Di. /gnatiana, I, supra, p. 770.
1 Di. Tgtiatiana. ibid., et Di., c. XXV11, nn. ^-4.
■ Matth., XIX, 21; cf. Makc, X, 21; Luc, XYlll, 22.
* Matt., XIX. 17.
I )lRECTORIA ANTIGUA
819
tire cupiens '. Et extra consuetorum exercitiorum tempus, hoc ipsum
mente pertractans, simili modo obseruet motus praedictos, non vacans
discursibus propriis, sed se disponens vt optime poterit ad excipien-
dam inspirationem Sancti Spiritus. Cum autem venerit instructor; exi-
gat ab eo rationem huiusmodi motionum; et si boni vel mali spiritus
signa deprehendet, vtatur regulis de discernendis spiritibus, sed iis
praecipue, quae 2.ae hebdomadae conueniunt, et declaret ei, quan-
tum satis esse iudicabit ad ipsum dirigendum, vel, si opus sit, erigen-
dum; et si bene procederé hac via videtur, alia meditatione proposita,
hortetur vt eandem viam teneat circa electionem propositam, vt expe-
riatur an perseuerent eaedem motiones, an contrariae aliae succedant;
et postea, rediens, si videat easdem perseuerare et a bono spiritu pro-
fectae illae videntur, habet vnde probet electionem. Si contrariae oc-
currerent, per regulas praedictas discernere nitatur, quae sit voluntas
Dei in re proposita, an scilicet sequendi consiliorum, vel praeceptorum
viam. Si bene procederé videtur etiam tune electio in primo puncto,
proponatur 2.m, scilicet an in relligione, an extra illam, consilia XJ
sequi conueniat ipsi? Posset enim quis in paupertate et castitate, sine
obedientia, consilia aliqua seruare in ministerio hospitalium et aliis piis
operibus. 3.0 Si relligionem eligit, an contemplatiuam vel mixtam 2 et
quam ex eis s.
83. 3.0 Si praedicto modo secundi temporis non conficitur electio,
quia qui exercetur nullam notatu dignam motionem in se sentit, vel
certe in vtramque partem sentit, adhibendi sunt modi tertii temporis,
vbi tranquilla mente et vltimo fine sibi proposito, exquiritur quod mé-
dium sit eligenti conuenientius secundum voluntatem Dei, vt ad finem
illum perueniatur. Et vt supra imprimís proponatur an conueniat eli-
genti via a consiliorum, an potius praeceptorum. 2.0 loco, an in relli-
gione an extra illam. 3.0 si in relligione, an in contemplatiuae vitae in-
stituto, an mixtae, et in qua. Et declaretur prior et posterior modus
huius tertii temporis, vt in singulis punctis, postquam priori modo
quidquam constituet, per posteriorem idem alia hora expendat, et si
idem resultat ex vtroque, satis bonum signum est bonae electionis H-
Hoc tempore 3.0, cum quis in discursu ad electionem faciendam oceu-
patur, satis superque erit, si vnam meditationem ex his quae in 2.a
hebdómada proponuntur, cum vna repetitione faciat; nam reliquo tem-
pore in sua electione discutienda versabitur. Et moneatur, vt scripto
a viam ms.
1 Di., c. XXX, nn. 5-7.
2 Significatur ordo religiosus, in quo contemplatio et actio inter se conjunguntur et
quasi miscentur; ut ordines Praedicatorum, Fratrum Minorum, Societatis Jesu.
3 Di., c. XXV.
* Ibid., c. XXXI, n. 1.
820
MONUMENTA IGNATIANA
ea, quibus in vtramque partem mouetur, complectatur, vt cum instru-
ctore conferat, et ab eo melius dirigi possit l.
84. 4. Cum ratio redditur instructori discursus facti, et videtur so-
lide et recte procedí, probet. Si tam in 2° tempore, quam in 3.0 videt
quod ex aliquo falso principio vel ex affectu aut spiritu non bono, qui
se immiscet, procedat discursus, aut voluntas moueatur, admoneat eum
et dirigat, ne ex malis vel falsis principiis malam vel falsam conclusio-
nem inferat, quam sequatur mala electio. Caueat autem instructor ne
ipse pro animi sui affectu, eligentem ad vnam potius quam ad aliam
partem inclinet. Sed hoc officium suum esse intelligat, creaturam dis-
ponere vt a suo Creatore vel per inspirationem et motionem affectus,
vel per discursum intellectus praedictum, doceatur, et ei relinquatur
totum negocium vocandi eligentem ad hunc vel illum statum, in quo
solus ipse potest eum conseruare et perficere
85. 5.0 Est animaduertendum quod, licet excellentior sit modus
electionis secundi temporis quam tertii, si constat a Deo esse motiones,
illustrationes vel consolationes, quae in animam eligentis immittuntur,
quia tune immediatius suam ipse voluntatem per hos gratiae suae ef-
fectus, quam per discursus tertii temporis, ostendit; nihilominus, si non
cognoscitur spiritus ille mouens per modum superiorem a Deo esse, et
dubium est apud eligentem, vel apud instructorem, vel vtrumque, an
illae illustrationes ac consolationes spirituales sint a bono spiritu, an a
malo, se in angelum lucis transfigurante 3, saltem ex parte, licet peracta
sit electio in secundo tempore, potest per dúos illos modos tertii tem-
poris eadem examinan. Nam illi et naturales vires exercent, et homi.
nem simul ad supernaturalem motionem Dei et illustrationem dispo-
nunt; vnde de electione sic facta optimam rationem eligens Deo reddere
potest, cum fecerit quod in se est ad Dei voluntatem cognoscendam.
cum 2.0 modo non potuerit certus esse quod eam inuenisset. Nam si
de ea constaret in 2°, superflua esset tertii temporis inquisitio; a me-
liore enim lumine quam sit ratio humana, directus esset et illustratus
intellectus, et motus affectus eius 4. Quod si in tertio tempore idem eli-
gendum videretur quod in 2.0, sufficiens omnino ex vtroque lumine, su-
pernaturali et naturali, certitudo haberetur.
86. 6.° Obseruet instructor, dum exigit ab eligente rationem suae
electionis, siue in 2.0, siue in 3." tempore ea fiat, an bene eius affectus
sit dispositus, ita scilicet vt, vel ad perfectiorem viam sit propensus,
vel certe tamquam in aequilibrio quodam modo sit constitutus, et pa-
ratus ad eam, quae melius ducet ad finem vltimum, et quae Deo sit fu-
' Ibid., c. XXXI, n. 3.
- Ibid., c. XXIV; üi. fgnatiana, III, supra, p. 788.
a II Cor., XI, 14.
* Di., c. XXVII, n. 1
Directoría antiqua
821
tura gratior, eligendam; quod si intelligeret, ad imperfectiora affectum
propensum, licet ante quam inchoaret electionum tractationem, bonam
dispositionem ostendisset, non est in electionibus progrediendum, do-
ñee affectus ad rectitudinem redigatur, alioqui de bona electione fa-
cienda nihil probabiliter sibi polliceri posset, licet multae rationes et
motiones ad eam mouerent: affectus enim ad imperfectiora inclinans ne
a [non] a bono spiritu inclinetur mérito timeri potest; et tamen, si in-
clinatur, periculum esset manifestum, ne potius rationem ad se trahe-
ret quam ab ea traheretur. Secus est si ad perfectiora propendeat, quia
non est huiusmodi spiritus a carne et sanguine; nec probabile est quod
a malo sit spiritu talis propensio; et si a Deo est, non impediet cogni-
tionem voluntatis Dei. Si tamen contra rationem videretur electio quae
fieret ab homine propenso ad perfectiora, examinetur per priorem et
posteriorem modum tertii temporis, et non solum per regulas discer-
nendorum spirituum, ad maiorem eligentis et instructoris satisfa-
ctionem.
87. 7.0 Ouicquid eliget 2.0 vel 3.0 tempore, moneatur ne votum
vllum emittat, praesertim si feruens et naturae praecipitis vel parum
stabilis videatur, quamdiu in exercitiis erit; si tamen eligens, maturo
consilio, et re cum magna claritate iam electa (praesertim si aetas et
ingenium hominis de leuitate non sint suspecta), vellet suam electio-
nem voto firmare, vt se contra oppugnationes demonis, mundi et car-
nis firmaret, non potest instructor nec debet id prohibere, sicut nec ad
id vlla ratione impeliere '.
88. 8. Si accideret vt 2° tempore aliquid eligeretur; et quia dubi-
tatur an sit illa motio a Deo, proponuntur ei tertii temporis dúo illi
modi, et contrarium tune eligitur; diligenter examinetur per regulas
discernendi spiritus, et rectam rationem ac doctrinam sanam, quod 2.0
tempore et quod 3.0 elegit, et pondus rerum mouentium vtroque modo
pensetur. Quod si constaret clare quod ratio astipulatur electioni tertii
temporis, securius est eam sequi, propter dubitationem, quam habet
instructor de motione secundi temporis, an esset a Deo necne; contra
si rationes essent débiles, quae 3.0 tempore mouerunt, et motiones se-
cundi temporis elucescit magis quod fuerint a bono spiritu, et recta ra-
tio eis non repugnat; tune enim electio secundi temporis est praefe-
renda. Licet enim prius non clare constiterit per eam de volúntate Dei,
rebus magis agitatis et discussis, accedente rationis testimonio, potest
constare 2.
89. 9.0 Notet instructor, quod ne tertio quidem hoc tempore potest
a Hoc adverbiam oblitt. post ne in ms., videtur hoc loco restituendum. Vide Di. primum
Mironis, n. 52.
1 Ibid., c. XXXT, n. 6.
2 Ibid., c. XXVin, n. 9.
822
MO NU MENTA ICXATIANA
agi de electione, etiamsi in 2.0 non clare constiterit de Dei volúntate, si
adhuc anima eius, qui exercetur, variis motionibus agitari cernitur.
Tranquillitate enim et pace opus est, vt vires suas anima exerceat
priori et posteriori modo tertii temporis; et in aliis exercitiis vel 2.ae vel
tertiae hebdomadae detineri potest qui se exercet, doñee animi pax re-
deat, sine qua in electione rei grauis [non] a est procedendum, quia
probabiliter non constaret recta illam esse factam.
90. 10. Puncta modi prioris electionis, et etiam posterioris, in hoc
tertio tempore dictanda sunt; et aduertendum, cum post conclusam
electionem, ad orationem se confert 1 (iuxta vltimum punctum), an
sentiat mentem suam confirman a Domino in electione facta; et si mo-
tiones aliquas vel illustrationes desuper immissas, in oratione senserit,
examinentur iuxta regulas discretionis spirituum. Et si boni spiritus
signa deprehenduntur et confirmatur electio per discursum facta, satis
plenum argumentum diuinae voluntatis inuentae habed debet. Si mo-
tiones, affectus vel illustrationes intellectus tune acciderent, quae infir-
marent electionem per discursum factam, et examinatae praedicto modo
a malo spiritu viderentur vel dubio, non est mutanda electio; demonis
enim opera posset huiusmodi tentatio prouenire. Si autem boni spiritus
ct superioris motio vel illustratio clare ostenderetur in parte opposita
factae electioni, signum est discursum non fuisse bonum, et electionem
denuo faciendam esse. Quod si in oratione, quae vltimo loco fit, nihil
notabile accidit in vtramuis partem, nec in affectu nec in intellectu, et
voluntas eligentis rationibus mota, ad electionem alterius partís rei pro-
positae perseuerat, non est mutanda electio, sed iudicandum est quod
Deus, per discursum rationis, suam voluntatem voluit inueniri. Et si
posteriori modo huius temporis probetur electio, priori modo conclusa,
tanto certius tenendum est inuentam esse Dei voluntatem.
91. 11. Dicitur in puncto primo posterioris modi, quod conuenit
persentiscere in se, quidquid affectionis ad rem electam eligens habet,
ex Dei solius amore proficisci; vbi notandum est quod dicit conuenit;
perfecte enim fit electio in hoc genere cum solius Dei amor mouet.
Sed si non solus Dei amor, et tamen is praecipue mouet, et praeter
illum aliquid aliud ad eamdcm electionem inclinat, quod non contra-
rium diuino amori, et in se honestum est, vt, puta, consolatio propria
spiritualis, et ratio valetudinis, vel quid huiusmodi, non propterea
improbanda est electio; quamuis alia, quae ad illam mouerent praeter
Deum, non praecipue mouere, et ea ipsa ad Dei amorem referri de-
berent.
92. 12. Cum non agitur de electione status vel officii assumendi vel
a Hoz v. oblitt. in ms.; ¡ion tamen est dubium fliin restititendum slt.
' Ibid., c. XXXII.
Directoría antiqua
relinquendi, ct tamen iudicat instructor eum, qui se exeroet, de emen-
datione vel reformatione vitae et rerum suarum agere deberé (quia vel
ei impendendum videtur, vt benemérito, hoc piuni officium, vel eius
profectus ad alios imiandos momentum habiturus creditur) non omissis
aliis exercitiis 2.a0 vel tertiae hebdomadae, proponi ei possunt dclibe-
randa quae post modum posteriorem electionis, de familia, expensis,
etc., dicuntur. Praeter exercitia disponcntia ad elcctiones (vt illud estde
duobus vexillis, et tribus hominum classibus et tribus gradibus humili-
tatis, et praeludium ad electionem faciendam, quae licet non necessario,
vtilitcr tune praemitterentur), ¡irior et posterior modus electionum
tertii temporis potius quam secundi, exercendus et ei dictandus est. Et
post vnum punctum discussum, ad aliud a transeat, in eadem hora vel
diuersis, ])rout res maioris vel minoris momenti et difficultatis erunt '.
Et nihil dictare oportet de iis, quae ad vitae emendationem in quouis
statu dicuntur, sed verbo explicare satis erit.
93. CAPUT 9.m
VbI SUNT AL1QUA, IX 3.a HEBDOMADA X OT ATA
94 Quod dicitur in primo puncto de aspectu personarum cae
nantium, et in 2." de auditu eorum, non videtur omnino cum primo
praeludio historiae quadrare, vbi etiam de lotione pedum, confectione
sacramenti sanctissimi et sermone post caenam habito loquitur, et non
tantum de caena; sed respondetur quod possent haec omnia, quae in
praeludio attinguntur, in vno exercitio meditanda proponi; et quod di-
citur de aspectu caenantium, et auditu eorum quae dicuntur, et consi-
deratione eorum quae aguntur, debet extendí ad alia verba et actus,
quae ibi acciderunt, et non tantum ad ea quae in caena. Sed certe,
communiter caena et lotio pedum et confectio sanctissimi sacramenti
pro vno exercitio satis erunt; ideo in tribus punctis de aliis non fit
mentio. Nec absurdum esset tamen, si paulo latius pateret proposita
historia (in genere tamen) quam meditado, quae ad pauciora colligitur,
quae melius in vno exercitio poterunt consideran.
95. 2.0 Ouamuis, vt ostendit 3.'" praeludium, in exercitiis pas-
sionis Domini quaeratur peculiari modo dolor compassionis, indignatio
contra nos et confusio, cum propter nos Dominus noster passus fuerit,
et non solum incipientibus, sed ómnibus, etiam exercitatis in contempla-
tione, sint hi affectus valde vtiles, cum praesertim honorare volumus
Christi humiliationem, afflictiones et dolores, per memoriam gratam,
;l alium ms.
1 Ibkl., c. XXXIV, un. 5-4.
824
MONUMENTA ICNATIAXA
et susceptionem similium poenarum, saltem per compassionem; ni-
chilominus non excludi debent alii affectus sancti, praecipue qui mentí
nostrae occurrerint, cum reflectimus meditata ad nos, quales sunt amo-
ris, spei, desiderii imitationis in patientia, humilitate et obedientia, chá-
ntate, et sic de aliis.
96. 3.0 Est aduertendum in repetitionibus, tam huius quam praece-
dentis et sequentis hebdomadae, quod non tantum expedit immorari in
locis illis vbi gustum maiorem in meditationibus primis habuimus, sed
etiam in illis punctis magis haerere, et diligentius ea ruminare, per quae
prius breuius transiuimus, dum in aliis immoramur.
97. 4." Ex his quattuor annotationibus, quae post 2."1 exercitium
ponuntur, 3.a tantum erit dictanda, caeteras satis erit verbo declarare.
Ex meditationibus autem dierum sequentium tantum oportebit (nisi ali-
qua causa extraordinaria aliud exigeret) dictare quae vno die sunt me-
ditanda, prout attinguntur in posteriore parte libri, quae agit de miste-
riis vitae Christi. Sed si agitur cum magis exercitatis, satis erit attin-
gere misteria meditanda vt ibi ponuntur, admonendo vt formam eam
teneant, quae in primo exercitio fuit proposita. Si cum parum exercita-
tis agatur, declaretur magis praxis de aspectu personarum, et verbo-
rum auditu, et factorum consideratione, et qualium praecipue, vbi sunt
multa. Alia autem anotata in libro Exercitiorum, diligenter perspecta
habeat instructor, et sibi familiarem faciat librum ipsum vel compen-
dium eius; ad eum enim et eius praxim declarandam obseruationes
huius directorii traduntur, non quod sine illis sufficiat.
98. 5. Quae de regulis ad victum bene temperandum, in fine huius
tertiae hebdomadae traduntur, non dictanda sunt, sed verbo expli-
canda; et non omnia simul, sed per partes, nec ómnibus eodem modo,
sed, adhibita discretione, sunt proponendae hae regulae. Aliqui enim
auidiores et corpore robustiores his magis opus habent ad temperan-
dum affectum et vsum alimenti; alii non perinde. Circa 4.a1" praecipue
regulam, videat instructor cui et quomodo eam explicet, et quomodo
ea vtatur, ne quid nimis. Tempus autem proponendi has regulas non
solum est in tertia hebdómada, sed etiam in prioribus hebdomadis
opportune aliquae eorum proponi possent, si is qui exercetur se opus
habere eis significat, vel ipse instructor id obseruat. Hic tamcn dccla-
rentur, si prius non sunt declaratae, quia pauciora documenta, extra-
ipsa exercitia, in hac hebdómada, quam in aliis traduntur, vnde magis
vacabit instructori ea declarare, cum expediat aliquid noui afferre, cum
se exercentem inuisit
Ibid. c. XXX\r, nn. 12-13.
Directoría antiqua
825
99. CAPUT 10."1
De quibusdam annotatis in 4.a hebdómada
100. I. Quae dicuntur notanda post primum exercitium 4.a0 he-
bdomadae, dictare non oportet (nisi, propter memoriae comoditatem
mutatio additionum dictetur), sed satis erit verbo explicare. Quod
autem dicitnr in 3.0 notando, ad plura vel pauciora puncta redigi posse
meditationem, non tantum in exercitiis huius hebdomadae intellige, sed
aliarum etiam; et in quemcumque numerum diuidantur, si in vno vel
duobus inueniet qui exercetur id quod quaeritur, nen est quod prope-
ret ad omnia percurrenda; sed cum hora finietur (vel si quid amplius
meditationi temporis tribuir.), ad colloquium vnum vel plura, se trans-
feret: in repetitione vero poterit minus meditata puncta melius rumi-
nare et colloquium (si videbitur) ad aliam personam quam prius, con-
uertere poterit, scilicet, si prius ad Patrem, in alio exercitio ad Fi-
lium, vel Spiritum Sanctum, vel ad ipsam Beatam Virginem, vel ad
duas aut etiam tres simul, si deuotio id exiget, conuertere licebit.
101. 2. Dicitur in contemplatione ad amorem excitandum, primo,
quod amor magis ex operibus quam ex verbis pendet: 2.0 quod in mu-
tua quadam facultatum, rerum et operum communicatione consistit.
Penderé intellige demonstran, quia effectus amoris opera sunt potius
quam verba. Quod autem consistat in communicatione facultatum etc.,
sic intellige, non quod communicatio talis sit amor per essentiam, sed
per efficientiam. Nam amor ipse proprie in affectu amantis vt actus vel
passio illius, est; sed quia amare est bonum velle, effectus et finis amo-
ris est illud bonum, quod amato volumus, siue sit communicatio facul-
tatum, siue rerum aliarum, quae bona sunt, amato. Vnde illud Gregorii 1
quasi prouerbiale est: probatio amoris, exhibitio est operis. Et quod
amor, vbi est, magna operatur, et vbi non operatur, non est. Et de
amore amicitiae sermo est, quo volumus aliis bonum propter ipsos, non
de amore concupiscentiae, quo dicimur amare id quod propter nos
amamus, vt diuitias, voluptatem et huiusmodi.
102. 3. Hoc exercitium ad amorem excitandum proponi poterit
postquam vnum vel alterum diem, qui exercetur, in misteriis resurre-
ctionis (sub resurrectione autem, ascensionis et pentecostes etiam mi-
steria intellige) a versatus erit. Et licet vna hora impendatur medita-
tioni alicuius ex his misteriis, alia impendí poterit huic, quae ad amo-
rem excitandum proponitur. Et quia puncta quattuor sunt faecundissi-
ma, qui in vno pro vna hora satis habuerit, in sequenti poterit alii vel
a Tota parenthesis est in marg.
1 S. Gregorius Magnus, Homiliarum in Evangelio, lib. II, hom. 30, n. 1 (Migne.
P. L., LXXVI. 1220). .
826
MON L' MENTA lGXAl 1AXA
aliis vacare. Et colloquium in fine meditationis addetur, licet non omnia
puncta percurrerit. Quod si videbitur seorsum de mysteriis resurre-
ctionis et de hoc exercitio ad excitandum amorem agere, primis duobus
diebus vel tribus, absoluentur misteria haec vsque ad ascensionem et
penthecosten, et tertio vel quarto hoc per diem integrum in diuersis
horis tractetur vt modis orandi exercendis aliquidieshuius hebdoma-
dae supersint.
103. CAPUT11.»
De annotatis circa modos orandi
104. Primus modus orandi, prout iacet, simplicioribus congruere
magis videtur et non meditationem profundam in praeceptis, et pecca-
tis mortalibus, potentiis et sensibus, sed potius praxim inquirentibus:
quomodo scilicet obseruauerint et imposterum obseruare velint circa
ea, quod oportet, vt, scilicet veniam transgressionum et gratiam fa-
ciendi quod debent, postulent; et est oratio media inter vocalem et
mentalem, quia de vtraque participat, sed magis ad mentalem accederé
videtur •'. Ouamuis autem in singulis praeceptis aut peccatis dicatur
quod haerere debeat per spacium, quo ter dicitur Pater noster (com-
muni modo scilicet vocaliter dictum), si quis gustum inueniret in aliquo
vel vtiliter sibi videretur in eo haerere magis, nihil id prohiberet; et si
non posset vna hora vel eo tempore, quod huic orationi daré decreuit.
percurrere omnia praecepta vel peccata, posset subsistere, vbi finis
illius praescripti temporis instaret, et colloquio ad Deum directo finiré.
Et inde in sequenti oratione incipere, vbi substitisset -.
105. Si cui tamen ex iis, qui exercitatos magis habent sensus, et ad
profundius meditanda huiusmodi magis sunt idonei, hic primus orandi
modus proponeretur, haec formula eis tradi posset in praeceptis; vt
post 3.a™ additionem et orationem praeparatoriam, quae ibi habetur.
primo consideret praeceptum, quam in se sit sanctum et bonum; 2°
(mam vtilis sit eius obseruatio; 3.®, quomodo obseruauerit. Sequetur
deinde colloquium, in quo, dolens de mala obseruatione, petet veniam;
el, proponcndo meliorem obseruationem in posterum, ad id gratiam
pustulabit. Deinde, si hora non est absoluta, transibit ad aliud prae-
ceptum, et formulam eamdem tenebit. Et herebit vbi tempus praescri-
ptum finietur; et in sequenti oratione prosequetur quac supersunt. Vbi
tamen videt se non peccasse, tra[n]seat expeditius, praecipue per 5.'"
punctum, et in colloquio gratias agat Deo, et proponat in posterum
étiam abstinere, gratiam ad id petendo.
■l j w. praecedentia scripta sufra versuta />/<> deletis vocalem accedit.
1 Di., c. XXXVI, nn.
- Ibid., C. XXXYH, n. 8.
Di r ector la antiqua
827
Cum ad mortalia transierit peccata, mutanda mutabit; formulam
eamdem tenebit, vt primum punctum sit videre quam malum et quam
inste prohibitum sit peccatum superbiae; 2.m quam noceat huiusmodi si
non caueatur; 3.™ quomodu cauerit ipse, et consequetur oratio. Tnde ad
aliud et aliud transitus fiet, herendo magis vbi sibi opus esse quisque
iudicat.
Cum ad potentias et sensus transeundum erit, praemissa oratione
praeparatoria, primum punctum sit considerare quam preciosa et quam
nobis vtilis sit potentia intellectus; 2", ad quem finemdata et quomodo
illa Christus vsus fuerit, vel Beata Virgo; 3.0, quomodo nos vsi fuerimus,
et dolendo quod male intellectu simus vsi, etproponendoemendationem
ad imitationem exemplaris quod nobis proposuerimus, consequetur
colloquium, veniam petens de peccatis, et gratiam ad bene vtendum
in posterum hoc dono Dei. Et sic in aliis potentiis et sensibus procede-
mus. Et addi poterit de loquendi facúltate, imo de virtu[te] etiam mo-
tiua, vt incessu et gestu, prout ad modestiam et edificationem perti-
nent '.
106. In 2.0 modo orandi dúo tantum occurrunt dicenda: primum,
quod, cum vna vox sensum non facit, quem meditari possimus a, vna
sententia sumi potest loco vnius vocis, vt: «qui es in celis»: et «sancti-
ficetur nomen tuum»; et ita de singulis petitionibus orationis dominicac:
nam in voce «Pater», et «Pater noster» satis habet quod meditetur
orans, et vbi haereat intellectus et affectus. Et non solum hae orationes,
sed et multi psalmi comodam praebent huic orationi materiam; 2.m est,
quod, cum instructor viderit quod bene procedit qui exercetur in hoc
orandi modo, non debet exspectare vt finiat, sed vt imposterum sic
procedat, admoneat. In praecedenti modo idem intellige; quia tamen
i 1 le aliquanto magis variam formulam habet, vno exercitio circa prae-
cepta, alio circa peccata, alio circa potentias animae, alio circa sensus
exerceri poterit, si tempus suppetet ". Et tune, si non seorsum propo-
net instructor quae seorsum est oraturus, ea saltem dictabit, vt bene
retineat formulam, in qua exerceri debet.
107. In tertio modo orandi, dúo tantum b notanda videntur; alterum
est quod haec oratio media etiam est inter vocalem et mentalem, et
quod illud interstitium respirationum dat tempus oranti, quo intellectu
magis penetret veritatem eorum, quae per voces vel sententias signifi-
cantur, et affectu magis ad intellecta moueatur; alterum, quod non est
ita praecise interstitium respirationum assumendum, quin possit ali-
quanto plus aliquis immorari, quam duret respiratio (cum praesertim
aliqui crebrius aliis respirent), sed plus minus in talibus immorandum
a 6 vv. praecedentia posita surtí pro sententiam non facit.— 1> tandum ms.
1 Ibid,, nn. 3-5.
1 Ibid., nn. 9-1 t.
828
MONUMENTA IGXATIAXA
est, quantum communiter durare solet respiratio; si enim quis profun-
dius intelligere vel affici et immorari magis vellet, ad 2.m orandi modum
in eo iam accederet *. Postquam autem quis semel aut iterum orationem
huiusmodi probauerit, et quomodo in ea procedat instructor viderit, et
quod opus esse iudicabit admonuerit, non est quod amplius immoretur
qui se exercet, sed instructor eum adhortetur, vt in eo modo in poste-
rum magis se exerceat, quem sibi magis vtilem experietur.
1 08. Quamuis hi tres modi orandi hic tradantur, non existimandum
est quod alii excludantur, non solum quos Spiritus Sanctus edocere so-
let, sed etiam quos viri, in spiritu exercitati, secundum experientiam
suam et rationem ac sanam doctrinam, tradere solent, vel quos quisque
sibi vtiles ad profectum suum ipso vsu deprehenderit *. Sed interim hi
tres idonei sunt, alius alio magis pro orantium varietate, imo et pro di-
uersa in eodem homine diuersis temporibus dispositione.
109 CAPUT 12.m
De IIS, QVAE CIRCA SCRUPUEOS DIGXOSCEXDOS,
ET DE REGULIS SERUAXDIS UT CUM ECCLESIA CATHOLICA VERE SEXTIAMVS,
XOTAXTUR
110. i. Si non videtur is, qui se exercet, scrupulis vllis agitan, non
est quod ei hae annotationes de scrupulis dignoscendis proponantur.
Si videbitur agitan scrupulis primo modo sumptis, vt scilicet deffiniat
aliquid esse peccatum, quod non est, admoneri debet, non tantum de
eo iudicio erróneo in particulari, sed ne facile huiusmodi iudicia impo-
sterum faciat; quia, praeterquam quod torquetur frustra de praeteritis
propter conscientiam; si contra eam quid faceret iam peccaret, etiamsi
in re ipsa peccatum non esset: admoneatur ergo vt intra limites dubita-
tionis (si res est dubia) se contineat, et interim abstinere 3 nitatur. Sed
si a viris doctis intellexerit ibi peccatum nullum esse, deponat con-
scientiam omnino et nullum ibi peccatum esse sibi persuadeat, potius
aliorum auctoritati (qui fide digni sint), quam suae rationi credendo,
quod tam in primi quam in secundi generis scrupulis est ei serio
commendandum.
111. 2. Cum vel nimis delicata vel nimis crassa animaduerti pot-
est eius, qui exercetur, conscientia, ei dicatur quartae annotationis
sensus, vel ea pars quae ad ipsum attinet, addita exhortatione vt ab eo
extremo, in quo versatur, ad mediocritatem se transferat, quod vt pos-
sit obtinere, ad contrarium extremum eius, quo est, declinare nitatur,
1 Ibid., n. 12, et Di. Mi. primiim, n. 65.
2 Di., n. 15.
* A re dubia scilicet exsequenda.
Directoría antiqua
iuxta quintam annotationem ita tamen vt ne quid nimis, semper ad
médium intentionem dirigendo, quae (vt etiam quod 6.a annotatio con-
tinet) verbo, non scripto, satis erit proponere.
112. 3. Quod attinet ad regulas seruandas, vt cum catholica Eccle-
sia sentiamus, hoc notandum est: quod ea hic mérito commendantur,
quae horum temporum heretici, vel ad hereticorum doctrinam acceden-
tes, suis libris, vel concionibus, vel colloquiis solent oppugnare vel
contemnere. Et ideo vt antidota haec documenta sunt eis potissimum
commendanda, qui ín locis vel cum personis suspectis versantur 2. Nec
solum ad id conferunt, vt quis non erret, aliter sentiendo, vel priuatim
aut publice loquendo vel scribendo, quam oportet, sed etiam vt dicta
vel scripta ab aliis, si declinarent a modo sentiendi et loquendi Eccle-
siae catholicae, discernat, et alios vt caueant admoneat. Ideo non solum
verbo dicenda talia, sed in scriptis relinqui eis, qui exercentur, expedit,
praecipue in locis praedictis.
1 13. Quod dicitur decima regula «operae precium fore, si priuatim
admoneantur hi, qui, si velint mederi huic malo possunt», ita intelligen-
dum est si certo constat de malo, quod non leuis momenti est nec pu-
tatur probabiliter quod alii eo charitatis officio functi sint vel fungi ve-
lint, et si sperari potest quod non inutiliter ei, qui mederi potest, refe-
retur.
FINIS
SUMM ARIUM
eórum exercitiorum quae scripto relinquexda sunt
licet verbo magis declaranda 3
De fundamento
Primo. Ad hunc finem homo creatus est ut Deum suum laudet ac
revereatur, eique serviens salvus fiat.
Secundo. Reliqua super terram creata sunt hominis causa, ut eum
ad finem praedictum juvent.
Tertio. Hinc sequitur esse creaturis utendum vel abstinendum, prout
ad finem juvant vel obsunt.
Quarto. Unde quantum in nobis est, indifíerentes esse debemus ad
1 Hic nomine annotationum intelligit regulas de scrupulis discernendis. De re autem
vlde Roothaan, supra, p. 548, annot. 1.
2 Di., c. XXXVIII, n. 3.
3 Ex apogr. saeculi XIX, quod est Romae, in «Archivio di Stato». Vide Notitiam
lodicum, p. 210, codex 13.
83o
MONU MENTA IGXATIAXA
creata omnia, nec quaerere magis sanitatem quam aegritudinem, divi-
das quam paupertatem, honorem quam contemptum, vitam longam
quam brevem. Sed ex ómnibus ea magis desiderare, quae ad finem
magis ducunt.
Examen particulare
Mane ut surgit a somno, proponat diligentem sui custodiam circa
illud peccatum, contra quod pugnare vult cum Dei gratia. Post meri-
diem primo petat gratiam reminiscendi quoties peccaverit in eo.
Secundo discussionem faciat discurrendo per singulas diei partes ab
ea hora qua surrexit; et quoties invenerit se peccasse, tot puncta signet
in linea priori subscripta, et proponat in reliqua diei parte abstinere.
Tertio a coena simili modo procedat et signet puncta in secunda
linea.
Dom. 1
Lun.
Mar.
Mer.
Jov.
Ven.
Sab.
Additiones
Primo. Quoties id peccatum commiserit, manum pectori admoveat,
si interdiu id advertet.
Secundo. Ante somnum comparct puncta prioris lineae et posterio-
ris, ut videat an aliqua emendado sit facta.
Tertio. Comparet hoc modo secundi et primi diei puncta.
Quarto. Eodem modo scquentis hebdomadae et praecedentis.
Pkimum EXERCnTUM
Fiat oratio praeparatoria, qua pctitur gratia ut vires et operationes
nostrac omnes sincere ad Dei gloriam et cultum tendant. Prius praelu-
dium per imaginationem cerneré animam nostram in corpore isto cor-
Directoría antiqua 831
ruptibili, ut in carcere cunstitutam, hominem quoque in hac miseria e
valle ínter anitnalia exulantem.
Secundum praeludium. Petere pudorem et con fusionen) mei ipsius,
attendendo quana tnulti ob unum peccatum moríale sint damnati, et
quod ego tüties sim damnationem peecando commeritus.
Prinmm punctum est meminisse primi omnium peccatorum ab án-
gel is commissi, qui in gratiae statu creati non volentes Creatori suo re-
verentiam et obsequium praestare, sed contra eum insolescentes, cun-
versi sunt in malitiam, et in infernum praecipitati.
Discursu intellectus pensiculatius hoc penetrandum, attendendo an-
gelo rum perfectíonem, peocatum et poenam. Deinde insistendum motui
affectus concitando; dum ea volvuntur animo per quae totus confundar,
facta unius tantum peccati angelorum cum tot meis comparatione.
Secundum punctum est memoria revolvere quomodo Adam de limo
terrae factus, in paradiso terrestri positus, et Eva ex ejus costa formata,
cum de prohibí to tructu arboris scientiae boni et mali, ea suggerente,
comedissent de paradiso ejecti et justitia originali privati reliquum
tempus in aerumnis exegerint.
Intellectu penitius consideretur quam diuturnam poenitentiam ipsj
egerint, quae penae genus hominum sequutae, in hac vita et sequenti,
fuerint.
Affectus etiam excitabitur ut in primo puncto.
Tertium est ut simili modo exerceatur memoria, intellectus et affe-
ctus circa quodlibet peccatum mortale, ut eorum qui in diluvio perie-
runt J, vel Sodomis igne conflagrarunt quodque forte multi ob pee-
cata nostris pauciora aeternis poenis addicti sint.
Intellectus consideret quanta sit peccati gravitas, Deum infinitae
bonitatis et universorum Dominum offendentis. Unde juste supplicium
aeternum pro eo irrogatur.
Colloquium fíat cum Christo, ac si crucifixus in conspectu meo
esset; et quaeram rationem quare Creator meus ad talem se mortem
demiserit pro meis peccatis. Arguam me percontans quid egerim hacte-
nus pro Christo, quid agere debeam in futurum, et ea quae suggeret
affectus loquar.
Colloquium est sermo, ut amici ad amicum, vel servi ad Dominum,
gratiam petendo vel incusando me, vel quaevis communicando.
In fine Pater noster. •
Secundum exercitium de meditatione peccatorum
Oratio praeparatoria et prius praeludium ut supra. Secundum poscit
dolorem de peccatis et abundantem fletum.
1 Gen., VI-VH.
s Ibid., XVIII, 20-33; XIX, 1-25.
832
MONU MENTA IGNATIANA
Primum punctum est totius vitae peccata in memoriam revocare,
discussis temporum spatiis, considerutis locis habitationis nostrae, con-
versationum modis et negotiorum generibus.
Secundum perpendere peccata et eorum foeditatem ex natura sua,
licet non essent prohibita.
Tertium considerare seipsum, quis aut qualis sit; et ad suum con-
temptum juvetur comparando se cum ómnibus hominibus, et hos cum
angelis ac beatis, et omnem creaturam cum Deo; et demum quis ipse
sit comparatus Deo, sui corruptionem considerando, ut ulceris, ex quo
tanta sanies peccatorum fluxerit.
Ouartum quis sit Deus offensus, collectis et comparatis ejus perfe-
ctionibus cum oppositis meis defectibus, et ejus potentia, sapientia,
bonitate a, cum mea infirmitate, ignorantia, malitia.
Ouintum prorumpere in exclamationem admirando quomodo me
creature sustinuerint tam diu et juverint, tam angelí et sancti, quam coe-
lum, elementa et mixta, nec vindictam fecerint.
Colloquio terminabitur extollendo Dei misericordiam et gratias
agendo, quod vitam ad resipiscentiam conservarit, emendatioifem pro-
ponendo.
Pater noster.
Tertium exercttium
Hoc erit repetitio quaedam primi et secundi, notatis locis in quibus
majorem senserimus spiritualcm affectum, et in illis diutius immorando;
et occurrente motione, veniemus ad colloquia sequentia.
Primum colloquium ad Christi Matrem, petendo intercessionem apud
Filium, et ut gratiam impetret primo ad internam cognitionem et de-
testationem peccatorum; secundo ad emendationem ut nostra secundum
Deum recte ordinemus; tertio ut a rebus mundanis nos recipiamus,
damnata mundi pravitate. In fine Ave Maria.
Secundum ad Christum, ut mediatorem, ut ea nobis impetret a Patre.
In fine Anima Christi.
Tertium ad Patrem, ut eadem largiatur. In fine Pater noster.
Ouartum exercitium
Est etiam velut ruminatio quaedam eorum, quae in prioribus exer-
citiis sum meditatus, additis tribus colloquiis. .
Ouintum exercitium de meditatione inferni
Post consuetam orationem praeparatoriam, prius praeludium est
subjicere oculis imaginationis inferni longitudinem, latitudinem et pro-
funditatem.
■ potentiam, sa[)ient¡am, bonitatem apogr.
DlRK( TOR1A ANTIGUA 8jj
Posterius vero petit poenarum, quasluunt damnati, cognitionem; ut,
si amor Dci non me cohibet a peccatís, supplicii timor cohibeat.
Primum puncturn est spectare per imaginationera incendia tnferni et
animas igneis corporibus, ut ergastulis, inclusas.
Secundum audire per imaginationem planctus, vociferationes, bla-
spbemias.
Tertium odorare fumum, sulphur et putredinis graveolentiam.
Ouartum gustare simili imaginatione laclirymas, rancorem et con-
scientiae vermem.
Ouintum tangere ignes illns, t i l>n s animae amburuntur, eadem ima-
ginatione.
Ultimo tiat coiloquium cum Christo, in que- considerando eorum
animas, qui ante Christi adventum, vel ipso in tenis agente, vel post
asecnsioncm damnatae sunt, quia non crediderunt, vel quia praecepta
ejus non servaverunt, gratias agam quod in tale exitium non permiserit
me ruere, sed ra hunc usque diem servaverit. In fine Pater noster.
Additiones
Prima. Post cubitum, ante somnum, spatio unius Ave Alaria, cogi-
tabo qua hora mane surgendum erit et de exercitio tune faciendo.
Secunda. Expergefactus, exclusis aliis cogitationibus, animun appli-
cabo ad exercitíum primo faciendum, cogitando quomodo miles erube-
sceret et anxius esset, qui post multa beneficia accepta graviter regem
offendisse convictus esset. In secundo exercitio, reputans quantum pec-
caverim, fingam me a catenis vinctum et statim ante judicem praesen-
tandum, ut quispiam reus mortis.
Tertia. Prope locum meditatiunis, per spatium unius Pater noster,
considerabo Jesum ut jjraesentem et spectantem quid acturus sim, et
reverentiam ei exhibebo.
Quarta. Vel prostratus, vel genuflexus, vel eo me componam modo,
aggressurus meditationem, quo sperem facilius consequi quod quaero;
et si uno modo compos voti fio, alium non tentabo.
Quinta. Completo exercitio, per quartam horae partem, sedens
aut deambulans, dispiciam quomodo successerit meditado; ut si qui-
dem male, causas quaeram cum poenitudine et proposito emenda-
tionis. Si vero bene, gratias Deo agam, eumdem postea modum obsei-
vaturus.
Sexta. Cogitationes quae gaudium afferunt, ut de resurrectiom ,
subterfugiam; quia dolorem et fletum impediunt, et potius de morte aut
judicio cogitabo.
Séptima. Privabo me lucis claritate ob eamdem causam, nisi cum
legendum aut vescendum erit.
Octava. A risu et verbis risum provocantibus abstinebo.
MORUM. IcXAT. — S'ÍRtES II. 53
834
MOKUMENTA IGXATIAXA
Nona. In neminem oculos intendam, nisi salutandi occasio id po-
stulet.
Decima. Aliquam satisfactiunem exteriorem vel castigatiunem ad-
dam, quae triplici [rationel a sumi potest. Primo circa victum, non
tantum subtractis superfluis, sed etiam convenientibus alimentis; et
eo melius fit, quo plura subtrahuntur, vitata interim debilítate gravi vel
infirmitate. Secundo circa somni et strati modum, non tantum mollibns
vitatis, sed etiam opportunis, quantum valetudo feret; de necessario ta-
men somno nihil est demendum. Tertio circa carnem, admotis, ut dolo
rem sentiat, ciliciis, verberibus et aliis austeritatibus, in quibus eae ma-
gis probantur, quae dolorem carni inferunt, nec ossa penetrant cum in-
firmitatis periculo. Taba sunt flagella ex minutis funiculis.
Exercitia quae sequuntur vel aliqua eorum in prima hebdómada eis
proponi poterunt. qui pluribus quam quinqué praedictis egere vide-
buntur.
SEXTUM EXERCITRiM DE MEDITATIOXE MORTIS
Post orationem praeparatoriam et praeludium, quale in primo exer-
citio traditum est, secundum erit petere gratiam ad utilem meditan. >-
nem mortis.
Primum punctum considerare mortem esse inevitabiliter obeundam
rujuscumque gradus hominibus f, et incerlissimam 2 horam. qua obeun-
da est; qui enim surgit, nescit an ad vesperas sit perventurus; et qui
cubitum concedit, an sit ex lecto mane sequenti surrecturus. t
Secundum quod in morte omnia, quae in hoc mundo amantur, sunt
relinquenda, etiam illa quae cum magna sollicitudine, labore et pericu-
lis quaeruntur, etiam Corpus ipsum; nec animam ab eo recedentem aliud
sequitur quam opera bona vel mala ad salutem vel damnationem.
Tertium eonsideretur quod in hora mortis saepissime sensns obstu-
pescunt, et intellectus tantopere doloribus aut vi morbi impeditur, ut
vix possint exercitati homines attendere et vacare rebus ad salutem
necessariis cogitandis. Daemones nihiluniinus valde oppugnant. Ter-
ret etiam Judex ante cujus tribunal brevi qui moritur ad reddendam
vitae suae rationem praesentandus est 3.
Finietur per colloquium ad Christum, rogando ut ita me per veniam
peccatorum disponere dignetur, ut mortem sine timore expectare va-
leam. Pater noster. Ave Maria.
a Üi hoc vel simile v. supp/en/ur, postula! res ¡psa.
1 IIeur.. IX, 27.
= Matth., XXTV, 42; XXV, 13; Luc, XII. 40.
3 Hecr.. IX. 27.
Directoría antiqua
«35
SEPTIMUM EXERCmUM DE MEDITATIONE JUDICII
Post orationem praeparatoriam et praeludium simile praecedenti,
secundum erit praeludium gratiam petere ad judicium, tam universale,
quam meum particulare, bene considerandum.
Primum punctum considerare quod ante tribunal Christi omnes no-
strae cogitationes, affectus, verba, opera et omissiones nuda erunt et
aperta quod quam de ómnibus Deo exactam reddere rationem de-
beamus !; et quidem habita consideratione omnium donorum, tum na-
turalium animae et corporis, tum supernaturalium gratiae, virtutum et
auxiliorum Dei omnium, etiam bonorum externorum, quae a Deo ac-
cepimus.
Secundum considerare quod expectanda est sententia illa tanti mo-
menti, qua vel beatitudo aeterna obtinebitur, vel perpetua miseria erit
subeunda 3, prout bene aut male dispositi inveniemur, cum ex hac vita
decedemus.
Tertium quod Judex erit inflexibilis tune a rectitudine 4, quem nec
fugere, nec ei resistere, quisquam potest, cum sit omnipotens; nihilque
eum celare, cum non tantum exteriora opera, sed intimi etiam recessus
cordis ejus sapientiae oculis sint manifesti. Hinc autem, Judex, ut nec
verbum quidem otiosum sine discussione 5, ita nec malum ullum sine
punitione relinquet; idemque erit et Judex et pars cum contra ipsum
peccata admittantur.
Quartum. Judicium illud erit severissimae justitiae, in quo multi ac-
cusatores, nullus amicus vel advocatus erit ei qui in peccato mortali
moritur. Quid ergo mihi faciendum de tot delictis laesae majestatis
convicto? Id nimirum ut tempore hujus vitae, in quo exercetur judi-
cium misericordiae, ad eam petendam me convertam.
Finiam per colloquium ad Christum mediatorem vel ad Beatam Vir-
ginem, ut misericordiam impetrent. Pater noster. Ave Maria.
OCTAVUM EXERCITIUM DE MEDITATIONE PENAE AETERNAE
Oratio praeparatoria et prius praeludium ut supra. Secundum prae-
ludium petere gratiam bene meditandi poenam peccati.
Primum punctum considerare id quod amittitur per quodvis pecca-
tum mortale, scilicet, in hac vita gratia Dei et omnes virtutes infusae
ac omnia merita et spiritualis consolatio; in futura vero, beatitudo
1 lbid., IV, 13. , , • ■
* Matth., XU, 3G; Luc, XVI, 2; Rom., XIV, 10; U Cor., V, 10; I Petr., IV, 5.
» Matth., XXV, 34-46.
* Ps. VII, 12; CXVIII, 137.
* Matth., XII, 36. . . ' / • s
836
MONUMENTA IGXATIANA
aeterna, propter quam creatus et redemptus erat homo, quae poena,
omnium gravissima, damni dicitur.
Secundum considerare quid acquiratur, scilicet, reatus poenae
aeternae in inferno, quae dicitur poena sensus, cujus expendenda est
acerbitas in visionibus horrendis, clamoribus diris, foetore intollerabili,
fame et siti perpetua a, ignique inextinguibili exterius; interius autem
vermis conscientiae et ignominia aeterna.
Tertium attendatur poenarum universalitas in ómnibus i)artibus coi -
poris et sensibus ac viribus animae. Qui ergo in uno membro dolorem
aegre fert, quomodo cruciatus tam universales feret?
Quartum attendatur etiam continuitas sine interpellatione, sine re-
frigerio, sine fine. Quod si quis validam febrim vel acutum dolorem la-
teris continuum per paucos annos nollet ferré, licet mundi dominus
esset futurus, quomodo inferni dolores perpetuos feret?
Ultimo, considerata hominum stultitia, qui propter exiguam dele-
ctationem vel utilitatem ad peccatum inclinantem se exponunt pcriculo
tantae calamitatis, et quod cuivis peccato mortali ea debita est, imo
quod evitari non possit, si quis in peccato moriatur.
Colloquium ad Christum convertatur, veniam humiliter petendo et
gratias agendo, quod hactenus non me punierit; et gratiam postulando
ad evitandum in posterum peccatum ac punitionem quae ipsum conse-
quitui.
SeCUXDAI'. HEBDOMADA!-: PRINC1PH M
MKDITATIO DE ReGXO ChRISTI
Oratio praeparatoria ut supra.
Prius praeludium constructio locorum, ubi Christus solitus erat ver-
san, scilicet, synagogarum, montis etc.
Secundum petere ne obsurdescamus, sed vocati, Christo promptc
obtemperemus.
Primum punctum imaginationis oculis proponam regcm divinitus
datum, cui omnes christiani obedire debeant.
Secundum considerabo quasi audiam loqucntem ad omnes subditos,
quod velit infidelium nationes sibi subjugare; et qui vclit ipsum sequi,
paratus sit codcm victu et vcstitu uti ac eisdem in laboribus viyiliis et
casibus persistere in quibus ipse crit, ut particeps fiat tiuilibct victoriac,
prout laborum etc. extiterit.
Tertium quod responderé debeant tali regi fidelcs subditi, et quam
ignavus esset qui conditionem propositam recusaret.
Pars secunda hujus excrcitii applicat similitudincm htijus regís ad
(. hristum circa triplex illud punctum hoc modo, scilicet:
Primo, si terrenus ille rex dignus est cui attentio et obsequium
perpetuac apogr.
Directoría antiqua
837
praestetur, quid Christus rex aeternus, qui suos invitat his verbis? Mea
voluntas est totius mundi dominium, inimicis debellatis, vindicare.
Quisquís mecum venire cupit, laboret mecum necesse est, et labori
praemium respondel)it.
Secundo, ratiocinabimur neminem sanae mentís fore, qui se totum
Christo non offerat.
Tertío, quid responderé debeant, qui se prorsus obsequiis Christi
maneipaverint, scilicet, majora quaedam offerendo contra amorem pro-
prium, volendo Christum cui a ipsius gratia propius sequi imitarique in
injuriis adversisque ómnibus ferendis cum spirituali, et si Christo pla-
cet, etiam reali paupertate.
Pri.mae diei meditatio prima. — De incarnatione
Oratio praeparatoria semper est eadem.
Primum praeludium contemplandae rei historia b, quomodo sancta
Trinitas aeternum consilium de homine per incarnationem secundae
Personae redimendo exequens destinat Gabrielem ad Beatam Vin-
ginem.
Secundum, imaginan terrae ambitum, et in quadam ejus parte Ga-
lilaeam, Nazareth, domum Mariae.
Tertium, petere gratiam ad cognoscendum quomodo Flius Dei, mei
causa, factus sit homo, ut ipsum amem et sequar studiosius.
Primum punctum est speculari personas, de quibus hic agitur, ut
homines tam varié se habentes super terram, Personas divinas quasi ex
regali solio intuentes homines, qui caecorum more viventes ad infernum
descendebant. Virginem Mariam et angelum salutantem eam, aliquid ex
hoc intuitu ad nos reflectendo, ut fructum aliquem capiamus.
Secundum, auditu interno excipere quid loquantur personae prae-
dictae, praecipue ángelus et María; et reflectendo ad nos ut supra.
Tertio, actiones personarum attendere, praecipue Verbi incarnati
et Mariae concipientis Deoque gratias agentis, reflectendo ad nos simi-
liter.
Colloquium subjicietur, studiose Personas divinas, Verbum incarna-
tum et ejus Matrem compellando et petendo aliqua secundum affectum
quem in me sensero, quae ad imitationem Christi juvent. Pater noster.
Meditatio secunda. — De nativitate
Oratio praeparatoria ut supra.
Primum praeludium, historia ab egressu Virginis cum Josepho ex
Nazareth usque ad Bethleem, ubi censum erant soluturi Augusto.
a Sic apogr.; forte Ugendum sui. — b historiae apogr.
838
MONUMEXTA ICXATIAXA
Secundum, consideratio itineris et loci nativitatis.
Tertium petit gratiam ad intime cognoscendam Christi nativitatem,
eamque raei causa, ut ipsum ardentior et amem et sequar.
Primum punctum, aspectus personarum, ut Virginis, Joseph, Christi
nati. Inter quos ego me imaginabor ut pauperculum, eorum necessitati-
bus reverenter famulantem; et videbo quid ad me utilitatis ex tali spe-
ctaculo rediré possit.
Secundum, verborum quae ibi dicuntur apprehensio.
Tertium, negotiorum quae geruntur consideratio; ut itineris et cau-
sarum ob quas omnium Dominus in tanta egestate natus, victurus in
tanta paupertate etc., propter me, reflectendo ad me ut supra.
Colloquium ad personas quae ibi considerantur. Pater noster.
TERTIA ET OL'ARTA CONTEMPLATIO
Repetuntur duae praecedentes meditationes cum oratione praepa-
ratoria et praeludiis, notando et fixius considerando eas partes, in qui-
bus aliquid illustrationis vel consolationis acceptum sit; et colloquium
cum Pater noster finietur.
Quinta coxtemplatio
quae est applicatio sexsuum ad praedicta
üratio praeparatoria et tria praeludia, ut supra.
Primum punctum, secundum imaginationem respicere omnes per-
sonas, et notatis circa eas circumstantiis, utilitatem elicere propriam.
Secundum, velut audire quid loquantur, aut eas loqui deceat; omnia
in usum nostrum trahendo.
Tertium, interno quodam affectu et gustu sentiré quanta sit suavitas
et dulcedo animae divinis donis imbutae, ad nos reflectendo ut supra.
Quartum, per internum tactum attrectare et osculari vestimenta,
loca, vestigia et caetera personis conjuncta, ex quibus nobis fiat boni
alicujus spiritualis accessio.
In fine, post colloquium Pater noster, Ave Maria.
ADDITIONF.S SECUXDAE HEBDOMADAS
In secunda hebdómada variari debet additio secunda, sexta, séptima
et decima ex parte.
Pro secunda, erit meditationem sequuturam menti objicere, et desi-
derare cognitionem majorem mysteriorum Christi, ut tanto magis ei
serviam.
Pro sexta, versabo 1 memoria vitam Christi ab incarnatione asque
ad mysterium, quod jam prae manibus haben.
DlKECTORIA ANTIQl A 8jO.
Pro séptima, !uce vel tenebris utar, quatenus ad scopum desideratae
rei mihi confert.
In decima sic me geram, ut requirit mysterium contemplandum;
aliqua enim poenitentiam requirunt, alia vero non ítem.
In ómnibus exercitiis, praeterqnam mediae noctiset aurorae, aliquid
(juod tertiae additioni et secundae 1 aequivaleat assumendum erit. Ut
scilicet, cura adest hora meditationis, prospiciam quo ferar et coram
quo sim appariturus.
ShCUNDAK DIK1 CONTEMPLATIO
Prima, praesentatio in templo.
Secunda, fuga in Aegiptum, cum duplici repetitione et sensuum
applicatione.
TERTIAE D1EI COXTEMIU.ATIO
Prima, quomodo Jesús in Nazareth subditus esset parentibus.
Secunda, quomodo repertus in templo, ut in fine libri exercitiorum.
QüARTAE DIEI CONTEMPLA TIO
Oratio praeparatoria sólita.
Primum praeludium est histórica consideratio, hinc Christi, inde
Luciferi, omnes ad suum vocantis vexillum.
Secundum, imaginan campum amplissimum prope Hierusalem, ubi
Christus bonorum dux; et alium prope Babylonem, ubi Lucifer dux ma-
lorum est.
Tertium, petere gratiam, ut exploratas habeamus et vitemus fraudes
mali ducis, et boni mores ingenuos cognoscere ac imitari possimus.
Primum punctum, quasi aspicere ducem impiorum in campo Babi-
loniae in cathcdra ignea et fumosa sedere horribilem.
Secundum, advertere quomodo vocat daemones impuros, et per
orbem spargi jubet ad nocendum ómnibus hominum generibus.
Tertium, quomodo instruit ut in primis trahant nomines ad cupidi-
tatem divitiarum, deinde ad honoris mundani ambitionem, et demum
i n superbiae barathrum, unde ad vitia fit decursus proclivis.
Alia ex parte in Christo.
Primum punctum, quasi aspicere eum in amoeno campo humili
loco sedentem, vultu speciosum et amabilem.
a versabor. apogr.
Cf. Proleg., pp. 152-153.
84<>
MONU MENTA 1GXATIANA
Secundum, speculari quomOdo discípulos et ministros per orbem
tnittit, ut ómnibus hominum generibus doctrinam salutis impertiant.
Tertium, quasi audire concionem qua instruit suos ad omnes juvan-
dos et in primis inducendos ad affectum paupertatis; et si divini obse-
quii ratio et electio coelestis eo ferat, ad sectandam actu paupertatem;
deinde ad opprobrii et contemptus desiderium alliciant, unde vera hu-
militas et omnes virtutes consequantur.
Primum colloquium fíat ad Beatam Virginem, ut gratiam impetret
qua recipiar et maneam sub vexillo Christi per spiritualem pauperta-
tem et etiam per realem, si vocare ad eam Dominus dignabitur. Deinde
per abjectionem, ut ipsum imiter vicinius, deprecando tamen culpam
aliorum, ne contemptus mei cedat in alicujus detrimentum et Dei
offensam. In fine, Ave Maria.
Secundum, ad Christum hominem, ut mihi a Patre impetret illa ipsa.
In fine, Anima Christi.
Tertium, ad Patrem, ut concedat eadem. In fine, Pater noster.
Eodem die repetitur hoc exereitium bis aut ter.
Meditatio DE TRIBUS HOMINUM CLASSIBUS
Oratio praeparatoria sólita.
Primum praeludium, proponere ante oculos tres hominum classes,
de quibus infra. Ouarum singulae decem millia ducatorum sibi, non
Deo, paraverint; et nunc vellent Dcum habere placatum.
Secundum, me coram Deo et sanctis considerabo, desiderando scire
quomodo Deo placeré possim.
Tertium, petere gratiam ad id eligendum quod Deo máxime
placeat.
Prima classis optat exuere affectum non bonum et Deo reconci-
lian J, sed media nunquam adhibct.
Secunda auferre vellet talem affectum, sed rem interim tenere et
Deum trahere ad proprium votum i)otius quam, relicto impedimento,
ad eum tendere.
Tertia volens affectum non sincerum abjicere, rem ipsam auferre
vel tenere prout ad divinum cultura id faceré animadvertet.
Colloquia tria, ut supra.
Quinta die
Fiet contemplado de transitu Domini a Nazareth ad Jordanem et
baptismo; fiet autem prout in prima die, praecedentibus praeparatoria
oratione et tribus praeludiis ac colloquiis, ut circa classes etc.
Vidc supra, pp. 350, annot. 2, et 358, annot. 2.
I )lRECTORIA ANTIQUA
841
Sexta die, quomodo post baptismum ierit in desertum el ibi fuerit,
et quomodo tcntatus est post quadraginta dios.
Séptima die, de vocatione sancti Andíeae et aliis sequentibus.
Octava, de sermone Domini in monte, octo beatitudines edisse-
rentis.
Nona, cura apparuit navigantibus.
Decima, cum in templo docuit.
Undécima, de suscitatione Lazari.
Duodécima, de gestis in die Palmar um.
ExERcrnuM de tribus modis humiijtátis
Primus est ad salutem necessarius, ut me penitus subdam legi divi-
nae, nec pro dominio mundi vel ullo vitae discrimine velim deliberato
animo mandatum ullum divinum vel humanum, quod ad moríale obli-
gat, transgredid
Secundus est majoris perfectionis , ut fixo animo ad divitias et
paupertatem, honorem et ignominiam sim aeque propensus, ubi
aequalis et divinae gloriae occasio; et nulla spe vel timore adducar ut
culpara etiam venialem committere decernam.
Tertius est humilitatis absolutissimae, prioribus habitis, quae est, si
par Dei gloria esset, ut ad majorem imitationem Christi, eligam potius
cum eo pauperiem et contemptum, quam opes et honores amplecti.
Addantur tria colloquia, prout in exercitio de duobus vexillis habetur,
petendo ut si major vel aequalis gloriae Dei proventus subsit, ad
electionem talem perducar.
PRAELUDIUM AD ELECTIONEM FACIENDAM
Ad bene eligendum aliquid, oculo puro finem spectemus ad quem
creati sumus, gloriam scilicet Dei et salutem nostram. Unde elige ¡ida
sunt ea tantum quae ad hunc finem conducunt; et prius finis ob oculos
ponatur, deinde media, scilicet, uxorem ducere, vel sacerdotium, prout
expedit ad talem finem consequendum.
MODUS PRIOR ELECTIONIS
Primum punctum est proferre in médium rem deliberandam, quae
ad electionem pertinet.
Secundum, adducto ante oculos creationis fine, in neutram decli-
nabo partem amplectendae rei de qua delibero vel repudiandae. Sed
quasi in aequilibrio subsistam, paratus in eam partem ferri, quae ad
finem aptior erit.
Tertium, orabo Deum, ut mentem illuminet et voluntatem impellat
842
MONUMENTA k; NATIA NA
ad id quod magis ad finem confert per ratiocinationem eligendum.
Quartum, perpendam quot commoda mihi ad finem consequendum
accedent ex ea re de qua delibero suscepta; quot etiam incommoda.
Contra vero, ea omissa, quot commoda vel damna expectari possunt.
Quintum, his ergo praemissis, ratiocinari oportet in utramque par-
tem, et juxta rationis dictamen, sepositis affectibus, electio conclu-
denda.
Sextum, electione facta, ad orationem statim est recurrendum, ut
Deo offeratur quod electum est, tune perfecte recipiendum, si ei pla-
ceré intellectum erit.
Posterior modus electionis
Prima regula est quod, cum oporteat a ex affectu amoris Dei fieri
eiectionem, convenit eligentem praesentiscere in se quidquid affectio-
nis ad rem electam tenet, ex Dei solius amore proficisci.
Secunda, considerare, si quis, cui omnem perfectionem opto, dubius
esset super electione hujusmodi, quidnam ei consilii darem; quod enim
ylteri suaderem, mihi agendum est.
Tertia, si mors ingrueret, quem mallem observasse modum in hac
deliberatione; et juxta illum eligere nunc debeo.
Ouarta, quando pro tribunali Dei sistar judicandus, quo consilii > in
hac re vellem usus esse; et eo nunc utar.
Demum, juxta sextum punctum prioris modi, eiectionem factam
nfferre Deo in oratione, et diffinire ibi debeo.
TERTIA HEBDOMADA
Prima contempi.atio media noctk facienha
Oratio praeparatoria sólita.
Primum praeludium ex historia, quomodo missi a Bethania disci-
puli Hierosolymam, coenam pararunt, et Christus post esum agni pedes
lavit discii)ulorum, et sanctissimum sacramentum Corporis et Sanguinis
sui confecit et largitus est, ac sermonem habuit post coenam.
Secundum, consideratio itineriset coenaculi, ubi coena fuit peracta.
Tertium petit dolorem et indignationem contra se et confusionem,
quod propter mea peccata Dominus omnium tantis se tormentis ob-
jiciat
Primum punctum, aspectus personarum coenantium; et aliquid in
suiim usum elicere, quod in secundo et tertio fiat sem])er.
Secundum, eosdem audire quid loquantur.
■' oportet ápogr., quod mutatidiim viriefur in oporteat. ut est in I'u.
Directoría antxqua
«43
Tertium, attendere quid agant.
Quartum, advertere quid jam inde Christus pati appetat et incipiat,
unde incipiam et ipse doleré et me affligere.
Quintum, considerare quomodo se abscondat Divinitas, nec adver-
sarios perdat, sed pati humanitatem sinat tam acerba.
Sextum, cum talia ferat pro peccatis meis, quid agere vel pati pro
ejus causa debeam.
Colloquium in fine ad Christum, vel si devotio instiget, ad Matrem,
Filium et Patrem; petam quod máxime desidero: certam, scilicet, ali-
quam rem, ut virtutes vel statum vitae ipsi gratum scire, vel aliud juxta
l>raesentis tractationis rationem.
Secunda meimtatio in aurora
Oratio praeparatoria eadem.
Primum praeludium, historia a transitu ex monte Sion, ubi coenati
fuerant, in hortum usque ad comprehensionem et deductionem in
Annae domum.
Secundum est consideratio loci, id est, itineris et horti.
Tertium, petere moerorem et planctum, ut Christo pro me patienti
compatiar.
Reliqua hujus diei exercitia sunt repetitiones cum applicatione
sensuum; et ita in sequentibus hujus hebdomadae diebus fiet.
Mutanda est additio secunda, ut dum surgo et induor, percogitans
meditationem statim faciendam, nitar me ad dolorem excitare compa-
tiendo Christo.
Sexta additione excludere cogitationes jucundas; angores vero et
Christi poenas ab ipsa nativitate usque ad mortem mente revolvere.
OUARTA HEBDOMADA
Prima meihtatio
Oratio praeparatoria sólita.
Praeludium primum ex historia, quomodo postquam expiravit Chri-
stus, anima divinae personae unita descendit ad inferos; et liberatis
justornm animabus, rediens ad sepulchrum, corpus sibi univit; et
surgens, Matri primo apparuit, ut pie creditur.
Secundum, considerare sepulchri situm et domus Beatae Virginis et
ejus cellam.
Tertium petit participationem gaudii Christi et Matris ejus.
Primum punctum, consideratio personarum.
Secundum, auditus verborum quae loquuntur.
844 MONUMEXTA IGNATIAXA
Tertium, factorum meditatio cum reflexione ad se, ut ha aliis he-
bdomadis.
Quartum, quomodo Christi divinitas passionis tempore abscondita.
se in resurrectione manifestet per tot miracula.
Ouintum, quam copióse Christus functus sit consolatoris officio, ad
similitudinem amicissimi hominis.
Colloquio uno vel pluribus, ut in primo exercitio tertiae hebdoma-
dae, terminetur; et in fine, Pater noster.
CONTEMPLATIO AD AMORJEM ÜEI IN XOB1S EXCITANDUM
Primo, notatur quod amor magis ex operibus quam verbis pendct.
et consistit in quadam mutua facultatum, rerum et operum communi-
catione.
Oratio praeparatoria ex more.
Primum praeludium, ut eoram Deo, angelis et sanctis mihi propitiis
stare me videam.
Secundum, gratiam petere ut perspiciendo beneficiorum magnitu-
dinem, ad amorem et cultum Dei totum me impendam.
Primum punctum, revocare in memoriam beneficia creationis et re-
demptionis et privata mihi impensa, perpendendo quantum mei causa
egerit et passus fuerit Dominus, quantum bonorum suorum communi-
caverit, quamquam seipsum mihi daré velit quantum potest.
Deinde vertam me ad meipsum, et disquiram quae meae sint partes,
quid aequum sit ut offeram Deo, scilicet, me totum; et sic offeram me-
moriam, intellectum, voluntatem et omnia, restituendo ipsi quidquid
ipse dedit; solam ipsius gratiam requirendo.
Secundum punctum, considerare Deum in singulis creaturis exi-
stentem, elementis danten esse, plantis vivere, animalibus sentiré, homi-
nibus etiam intelligere; et a quod mihi dedit haec omnia, et insuper
templum me suum esse voluit ad imaginem et similitudinem suam. Et
reflectam ad me, ut in primo.
Tertium, contemplan Deum in creaturis propter me operantem et
aborantem quodam modo, dum eis dat esse et conservat propter me
id quod sunt, habent, possunt, agunt; et ad me reflectam, ut supra.
Quartum, intueri quomodo dona omnia coelitus descendunt: seiliect,
potentia, justitia, bonitas, scientia, terminis quibusdam definita quae ab
infinito illo totius boni thesauro, ut lumen a solé, ut a fonte aqua deri-
vantur; et addatur reflexio, ut supra.
Colloquium fiet in fine, terminandum per Pater noster.
íl et et apogr.
DlRKl l'ORIA ANTIQUA
845
PRIMUS IÍX TRIBUS MÓDIS ORAND1
IVimus deducitui ex praeceptis, peccatis mortalibus, animae po-
tentiis et sensibus cunsideratis.
Tertia additio semper praemittitur, pensando paulisper quo mihi
accedendum sit, et quid faciendum.
Oratio praeparatoria petit gratiam cognoscendi ad melius intelli-
genda praecepta et in quo peccavero contra illa, ut me emendem et
melius observem.
Primum deinde mandatum discutiam, et attendam quomodo serva-
verim illud; et de occurrcntibus contra illud ;i delictis veniam petam. In
fine, Pater noster.
Et transibo ad sequentia, tamdiu in singulis, ut mínimum, manendo,
quamdiu ter recitabitur Pater noster. Ubi tamen rarius peccavimus,
haerendum minus; magis autem ubi saepius. Post completum discursum
circa praecepta cum mei accusatione et gratiae implorationc, colloquio
ad Deum directo finiam.
Secundo, circa mortalia peccata similem modum tenebo, mutata
orationis materia, quia ad ea devitanda tendit, ut superior ad prae-
cepta servanda. Juvat autem notitia vitiorum et peccatorum per contra-
riorum habituum et actuum considerationem, virtutum scilicet quae
parandae sunt.
Tertio, circa tres animae potentias idem modus teneatur, mutata
materia orationis.
Ouarto, idem circa quinqué sensus, in quibus si quis cupiat Christum
imitari, in praeparatoria oratione se super eo debet commendare Deo,
et singulorum sensuum considerationi Pater noster subjicere. Si Beatam
Virginem imitari volet, ei se commendet, ut id sibi a Deo impetret,
finiatque per Ave Maria.
Secunuus modus oraxdi
Additio tertia, ut prius.
Oratio praeparatoria congruens personae ad quam dirigitur.
Secundus hic modus eo situ, quem ad devotionem experiemur com-
modiorem, recitat orationem dominicam, et in prima voce, ut Pater,
figit pedem quamdiu circa illam variae comparationes, conceptus aut
motiones spirituales incident; et ita in sequentibus vocibus ejusdem vel
alterius orationis. Et in ruminatione cujusvis vocis cum expleverit
horae unius tempus, dicat Ave Maria, Credo, Anima Christi, Salve Re-
gina communi modo percurrendo.
Si in una voce vel duabus affluet meditatio et interna delectatio,
a illum ms.
846
MONUMENTA IGNATIANA
postponatur transcurrendi cura; et, hora elapsa, reliqua cursim recitet.
Si in una vel paucis vocibus hora effluet, die sequenti his vocibus
percursis, ruminet sequentes; et hoc modo excussa oratione dominica,
succedet Ave Maria, deinde alia atque alia oratio. Quavis autem ora-
tione sic finita, personam ad quam dirigitur paucis compellabimus,
gratiam vel virtutem aliquam petendo, qua máxime nos egere sense-
rimus.
Tertius modus orandi
Additio et oratio praeparatoria, ut supra.
Hic modus in eo consistit, ut inter singulas respirandi vices, singula
orationis dominicae vel alterius verba transmittamus, expensa interim
vel prolatae vocis significatione, vel personae ad quam dirigitur digni-
tate, vel nostra vilitate a, vel utriusque differentia. Caetera ut supra.
Finita autem hoc modo oratione dominica, sumatur alio die salutatio
angélica, simili respirationum intervallo tractanda, aliis orationibus usi-
tato more recitatis; quae tamen eodem modo per interstitia hujusmodi
dici deinde possunt.
Finís
II
DIRECTORIUM PRIMUM P. JACOBI MIRONIS 1
1582. DIRECTORIUM EXERCITIORUM SPIRITUALIUM
AUCTORITATE i.ac CONGREGATIONIS CONFECTUM *>
De quibusdam, quibus iuuari possit tam is,
QUI EXERCITIA TRADITURUS QUAM IS, QUI EA ACCEPTURUS EST. CAPUT I
1. «Ad exercitia spiritualia aliis tradenda, postquam quisque in se
ea fuerit expertus, assuescant; et dent operam omnes», cum facúl-
tate c superioris «ut et eorum reddere rationem, et in hoc armorum
spiritualium genere tractando (quod Dei gratia ad ipsius obsequium
tantopere conferre cernitur) dexteritatem habere possint »d.
a utilitate apoqr. — b ¡n marg. 1 Congr., tit. 6, Decr. 28. V. supra, Praefationem p. 752.
— c juxta ordinem alt. in n. 2.— d ¡n marg. Const., P. IV, c. 8, § 5.
1 Ex apogr. in cod. De Instit., II, 8 ff., n. 21, Numeras 1582, in principio hujus mo-
numenti scriptus, videtur indicare vel annum, quo prinnim scriptum est, vel tempus.
quo illud exemplum fuit exaratum. Cf. Praefationem, supra, pp. 758-763, ubi dlXÍmus
quarc hoc Dircctorium Mironi trihucndum censeamus.
Directoría anticua
847
2. (uní horum éxercitionim ratio redditur (ad quod expediret ra-
llones in promptu babere), non solum id agatur, ut aliis satisfiat, sed
etiam ut in illis dcsidcrium excitetur, ut iisdem iuuari uelint a, etsi
oportet media orationum et bonorum operurri ip¿\ adhibeant, quibus
hoc a Deo impetrent.
3. Possent aliqui arbitrio supérioris b ad exercitia aliis tradenda
assuescere, nonnullis ea ti adeudo, in quibus minus iactura c esse pos-
sit, si quid errétur, et conferre cum aliquo magis exercitato, praesertim
cuni superiore, suum procedendi modum, bene adnotando quod magis
uel minus conuenire depfehenderinl d.
4. Exercitia plene nonnisi paucis, iisque huiusmodi ut ex eorum
profectu non uulgaris ad Dei gloriam fructus speretur, uel qui de uitae
suae statu deliberare uelint, tradenda sunt. Primae uero hebdomadae
exercitia ad multos, et aliqua conscientiae examina, et modi orandi
(praesertim primus trium illorum, qui in libro Exercitiorum proponun-
tur) ad multo plures etiam extendí possent. Quiuis enim bona praeditus
uoluntatc ad haec idoneus est e.
5. Expedit ut qui traditurus est exercitia totum librum Exercitio-
rum perlegat, et prae manibus habeat, sed praecipue uiginti annotatio-
nes, et illa quae pertinent ad exercitia, quae tune temporis aliis tradit,
et illius hebdomadae; et antea aliquantulum meditetur exercitium quam
illud proponat: et rogare pro se et illo debet, ut ambos Dominus diri-
gere dignetur, et interdum redigat in memoriam superiori, ut pro eo a
nostris oratio fiat f.
6. Alicui facienti exercitia tantum instructor unus est assignandus,
qui illa det; nam facilius quis in re aliqua, praesertim spirituali, intel-
liget unum directorem , quam plures; si tamen aliqua de causa qui
coepit tradere exercitia, impeditus fuerit, et alius eius loco successerit,
a /« marg. íbid., lit. E. Hace paragr. 2 est in Mi. alt. paragr. 5. — b Dúo. w praecet!.
non sunt in Constitutionibus, loco paulo post al/ato in marg., nec in Mi. alt. — c Minus
iactura apogr.; lege minor jactara, ut est in Constitutionibus loco citato et in Mi. alt. —
á ín marg. Ibid.—'1 In marg. P. 7, C. 4, lit. F. Et P. 4, c. 8, lit. E; Mi. alt. addit: Dr
variis autera modis tradendi exercitia agitur in adnotatione 18.a, 19.a et ultima ex
viginti.
f Mi. alt. 6. Expedit ut <jui traditurus est exercitia totum librum Exer-
citiorum perlegat et prae manibus habeat, sed praecipue primas viginti
adnotationes et illa quae pertinent ad exercitia quae tune temporis aliis
tradit; ct antea exercitium illud quod daturus est, aliquantulum meditetur,
et magno charitatis affectu spiritualem profectum ejus qui exercetur, desi-
deret atque procuret. Et rogare pro se et illo debet, ut ambos Dominus di-
rigere dignetur, et interdum superiori in memoriam redigat, ut pro eo a
nobis a' oratio fiat.
a' Sic apogr.; suspicamur mendum esse pro nostris quod est in primo.
848
MONUMKNTA iGXAl [ANA
aduertendum erit ne qua contradictio aut diuersitas inter eos de-
(¡rehendatur, quae possit parere confusionem ei qui exercetur a.
7. Qui tradit exercitia non debet secum ferré librum, ut ea, quae
traditurus est, alteri legat: sed antea quod dicturus sit, memoriter teneat,
et postea breuiter narrando, rerum capita percurrat, adiecta solum
breui declaratiuncula iuxta secundam annotationem libti Exercitioruni,
et eadem scripta tradat iuxta uigesimam annotationem eiusdem libri u.
8. Legere non debet qui exercetur nisi scripta, quae ei traduntur,
nec libros (ut legendi occasio tollatur) praeter breuiarium, aut librum
precum B. Virginis Mariae *, in cubiculo habeat: sed in prima hebdó-
mada librum Gersonis 2 de Imitatione Christi, uel librum confessionum
D. Augustini legere potest: in secunda uero librum Euangeliorum, ct
illos, de quibus in annotatione ultima primae meditationis de rege tem-
porali fit mentio c 3.
a Mi. alt. 1 1. Facienti exercitia instructor unus idoneus et eidem gratus
((uantum iieri poterit, assignandus est, qui quidem multis simul tradere
non debet, sed cum unoquoque seorsum agat: si vero aliqua de causa qui
cuepit daré exercitia impeditus fuerit, ct alius cius loco successerit, adver-
tendum erit, ne qua contradictio aut varietas inter eos, quae possit parere
confusionem ei qui exercetur, deprehendatur.
b Mi. a/i. 12. Qui dat exercitia non debet secum ferré librum, ut ca quae
traditurus est, alteri legat, sed potius quae dicturus sit, memoriter teneat,
et rerum capita breviter narret, adjecta solum brevi declaratiuncula, juxta
secundam annotationem ex viginti. Simplicibus tamen et iis qui in rebus
spiritualibus parum sunt versati, explicatius exponenda sunt. Eadem vero
ómnibus, ratione personae vernácula vel latina lingua, scripto tradere expe-
dit, juxta ultimam adnotationem ex viginti, quod quidem scriptum, nisi
declaratione praemissa, tradere non debet. In principio tamen Societatis
multi nullo scripto dato illa faciebant; et nunc etiam ídem aliquando lieri
poterit, si instructor aliquibus ita convenire judicaverit. Item si is qui exer-
cetur legere nesciat, ea, quae ei dixerit, mox summatim repetat, ut postea
corum melius recordari possit; idemque faciat qui sine scriptis exercitia
accepit. Utrumque Di. loquiliir de Vn., cujus vigésima annotatione illud com-
mendatur quod dicit Mi.
c Mi. alt. 14. Legere non debet qui exercetur, nisi scripta quae ei tra-
duntur, nec libros praeter breviarium, si sacerdos est, aut librum precum
B. Virginis Mariae in cubiculo (ut legendi occasio tollatur) habeat; sed in,
prima hebdómada librum Gersonis De Imitatione Christi legere poterit. In
secunda vero aliquid ex evangélico códice, et De Imitatione Christi et San-
ctorum vita, ut in annotatione post primam meditationem de rege tempo-
rají dicitur. Sed in evangélico códice nullum debet legere mysterium, nisi
1 Horas Beatae Mariae Virginis, qui libellos et medio aevo et tempore S. lgnatii
vulgatissimus erat. Cf. Proleg., supra, p. 50, annot. 4.
2 Thomae a Kempis; vide supra, pp. 49, 50 et 57, annot. 1.
'■' Ibi praeter F.vangelia et Imilationem Christi, commemorantur Vitat Satictoritm.
I )lRW TOR1A ANTIQUA
«49
9. Tradenda sunt omnia exercitia, secundum uoiuscuiusque dispo-
sitionem, eodem, quo proeedunt, ordine, ut dicitur in uigesima annota-
tione libri Exerciliorum ; et saepe Pater noster Ignatius admonebat,
tamquam de re magni momenti, ut hunc ordinem seruaremus; alioqui,
qui exercetur parum profioit, ut experientia satis ducet a '.
in. Aduertendurn est, quod si is qui exercetur non obediret illi
í[ui tradit exercitia, sed uellet suo iudicio procederé, in dandis ei exer-
citiis non erit ultra progrediendum ''.
1 1. Inuisítur c semcl aut saepius (|uotidie is qui facit exercitia, iuxta
arbitrium eius qui illa tradit, cum quo solo, quantum fieri potest, hoc
tempore il le agere debet a; et expediret potius statim a prandio uel a
caena; nam hoc tempus ad meditandum aptum non est, et ille est
minus occupatus et interdum consolatione tune eget.
12. Quando inuisitur qui exercetur, ratio punctorum exigenda est;
et quaeratur ab eo quomodo in iis se gesserit, et quid magis senserit; et
qui tradit exercitia iis, quae ab illo proponuntur etiam satisfaciat, et
quando opus erit, eura in ómnibus magno charitatis affectu dirigat; et
aduertat in modo procedendi ne nimirum e ille sibi uim faciat, aut in
attollenda mente, aut in compositione loci aut applicatione potentia-
rum caput laedat f.
quod eadem hora vel dio considerandum sit, ut habetur in primo notabili
post quinqué contemplationes secundae hebdomadae.
a Mi. alt. 15. Tradenda sunt omnia exercitia, eodem quo proeedunt
ordine, ei qui fructum máximum ex his consequi optat, ut dicitur in ultima
annotatione ex viginti. Et ideo nemo sive i]>sa exercitia, sive ordinem prae-
scriptum illa tradendi, juxta suum sensum mutare debet; alioquin qui exer-
cetur parum proficiet, ut experientia satis docet; hoc enim ordine et mediis
rationabilibus quidem experimur, quod divina sapientia ad egregia dona
capienda sibi homines cooperar! voluit, in qua sola confidentia tota con-
stituenda est.
b Mi. alt. 16. Advertendum est etiam quod in dandis excrcitiis non erit
ultra progrediendum, si is qui exercetur suo instructori juxta praedictum
ordinem non obediret; nam in hac via spirituali qui suo magistro se docen-
dum cum humilitate non exhibet, facile errare poterit; superbis enim Deus
resistit, humilibus autem dat gratiam. ^
c 17. Invisi debet Mi. alt. — d cum quo solo hoc tempore illi ;i«itc licet Mi. alt. —
e Sic apogr.; forte Ugtndum nimium. ('/. Di., c VIII, 11.
f Mi. alt. 18. Quando inyisitur qui exercetur, ratio punctorum exigenda
est, quomodo in iis se gesserit, et quid magis senserit, et de consolationc
ac desolatione, si quam habuit; et qui tradit exercitia eum in ómnibus
magno charitatis affectu dirigat ac praecipue doceat; atque iis, qvae ab eo
quaeruntur, etiam satisfaciat. Advertat autem in modo procedendi, ne ille
in attollenda mente aut in compositione loci aut applicatione potentiarum
sic sibi vim faciat, ut caput laedat.
1 Cf. Di. igiiatiaua, III, n. 17, supra, p. 793.
Moxcm. Ignat. — Skries II. ;i
850
MOKUMENTA IGXATIAXA
13. Si bene respondet cum pace et animi quiete, non oportet diu
nianere cum eo qui exercetur, nec multa alia interrogare aut docere
iuxta secundam annotationem libri Exercitiorum, nisi secundum rerum
cxigentiam illum instruere opus sit, aut eidem satisfacere; alioqui sinat
ut, citra médium, Creator ipse cum creatura et haec uicissim cum illo,
rem transigat, ut dicitur in decima sexta annotatione libri Exercitio-
rum. Si uero non plene inuenit ille quod quaeritur, tune de diuersorum
spirituum motionibus a, iuxta regulas discretionis spirituum primae
hebdomadae , et de additionibus exercitiorum diligenter percontari
debet, ut in sexta annotatione libri Exercitiorum praescribitur. Et
uideat an expediat mutare rationem uictus uel poenitentiae, iuxta ter-
tium et quartum notabile post decimam additicmem libri Exerci-
tiorum b.
14. Caueat ne umquam det occasionem ei, qui exercetur, suspi-
candi quod minus bonam opinionem de ipso habeat, etiamsi non ita
bene ille se gesserit: quin potius semper faciat ei ánimos ad diligenter
prucedendum in uia incoepta divini seruitii c.
15. Si expediré uidebitur, admonendus cst qui exercetur ut scribat
suos conceptus et motiones, et praecipue notabiles consolationes et
desolationes d.
16. Ouanto maiori desiderio et animo proficiendi in spiritu aggres-
sus quis fuerit exercitia, maiorem ex illis fructum consequetur. E con-
trario uero qui inuiti ad illa facienda trahuntur, nisi postea mentem
mutauerint e, parum aut nihil f proficient.
17. Quantum ad locum attinet, si ille, qui uult exercitia faceré, non
sit de Societate, nec in illam ingredi decreuerit, in domo aliqua foris, ab
omni negotiorum genere remota, iuxta uigesimam annotationem libri
Exercitiorum, ut liberius agat exercitia, illi tradi poterunt; aut in aliquo
cubículo separato domus uel collegii nostri, si commode fieri potest, et
superiori uidebitur: et hic secundus locus, si inueniretur, aptior esset
:i notionibus <:/>ogr.
b Mi. alt. 19. Si bene respondet et satisfacit, non oportet diu cum eo
manere, nee multa alia circa conceptus meditationum explicare, juxta se-
cundam annotationem ex viginti, nisi secundum rerum exigentiam illum
instruere opus sit; sed sinat ut citra médium Creator ipse cum creatura et
haec vicissim cum illo rem transigat, ut ibidem dicitur in decimaquinta
annotatione. Si vero non plene invenit ille quod quaerit, percontetur dili-
gentius, quomodo ipsa exercitia et eorum additiones egerit, ut ibidem in
sexta annotatione.
e semper ei animum addat ad diligenter procedendum in via coepta divini servitii
Mi. alt. in n. 20. — d Mi. alt. 21. Si is qui exercetur aliqua in re notabiles consolatio
nes habuerit, admonendus est, si ita expediré videbitur. ut eas sibi scribat. — e Qita-
ti/or w. praeced. desuní in alt. 11. 7. — ( nihil coinniuniter alt.
g A/i. alt. 9. Quantum ad locum attinet, si is qui facturus est exercitia
non sit c Societate nec in iltam ingredi decreverit, in domo aliqua seu habi-
Directoría antigua
851
[8. Qui seruit ei, qui facit exercitia, seruet cum eo silentium, ex-
ccptis iis, quae ad illius seruitium pertinent, et nisi qui tradit exercitia,
ut í 1 1 i loquatur, expresse iniunxerit.
ig. Intelligat ab ipso qua hora auditurus sit sacrum, ut eo tempore
possit parare illi lectum et componere cubiculum, nisi haec ipsemet
faceret.
20. Curet ut ex sua humilitate, modestia et diligentia, ille aedificc-
tur; et quotidie particulari oratione oret pro eo et pro illo qui ei tradit
exercitia, ut in ambobus diuina uoluntas adimpleatur a.
21. In his adnotationibus huius Directorii, potissimum agitur, quo-
modo in dandis exercitiis quis se habere debeat, cum exacte dantur;
nam de aliis modis tradendi illa, satis dicitur in decima octaua et de-
cima nona adnotatione libri Exercitiorum b.
22. Constat c quod haec Exercitia spiritualia a sede apostólica
tatione foris ab omni negociorum genere remota, juxta ultimam adnotatio-
nem ex viginti, illi tradi poterunt, aut in aliquo cubículo separato domus
vel collegii nostri, si commode fieri potestet superiori videbitur. Alicui vero
mulieri prudenti in ecclesia, cum aediñcatione tamen, etiam dari possunt,
ut postea ipsa in locum secretiorem domus suae ad ea facienda se recipiat.
a Tres paragr. pracccdcntes sic in mia?n conjungit alt.: 22. Instruendus est
is qui inservit facienti exercitia, tum ut servet cum eo silentium, exceptis
iis quae ad illius servitium pertinent, et nisi qui tradit exercitia, ut ei lo-
quatur expresse injunxerit; tum ut ab ipso intelligat qua hora sacrum audi-
turus sit, ut eo tempore parare illi lectum et componere cubiculum possit;
nisi haec ipsemet faceret; tum etiam curet ut ex sua humilitate, modestia
et diligentia ille aedificetur, et quotidie particulari oratione pro eo et pro
illo, qui tradit exercitia, oret.
b Mi. alt. 6i. Exercitia primae hebdomadae praedicto modo ordinarie
tradenda sunt cum exacte juxta ultimam annotationem ex viginti dantur.
Si vero extraordinario juxta ejus qui exercetur habitudinem illa tradi
oportcat, assumi poterit aliquis modus ex iis qui in decima octava et decima
nona annutatione ex eisdem viginti a P. N. Ignatio ponuntur, ut capite primo
praecedenti, paragrapho quarto, annotatum fuit. V. supra, n. 4. Mi. primi.
c Mi. alt. in Praef alione. Exercitia spiritualia Patris nostri Ignatii a
sede apostólica appvobata sunt, et quicumque zelum salutis animarum
habet, omnem occasionem quaerere deberet, prudenter tamen, movendi
homines ad ea peragenda; nam ad excipiendam gratiam Dei efficacissime
ánimos disponunt, et ubicumque horum usus hactenus viguit, fructus
magnus in Domino tum in nostris tum in externis apparuit; et diu, praeser-
tim in principio Societatis nostrae, hoc experti sumus; et antiqui Patres
ejusdem Societatis per haec Exercitia beneñcium vocationis acceperunt;
imo et ipsamet Societas fundata fuit. Nam Pater noster Ignatius hanc me-
thodum tradendi exercitia primus invenit, et per eum singulari Dei benefi-
cio illavelut arma spiritualia ad profectum animarum nostrarum et aliorum
nobis concessa sunt, et in constitutionibus commendata, ita ut per ea nostri
in disciplina Societatis primum instituantur. Aequum est igitur ut omni
852
MOXUMEXTA ICXATIAXA
approbata sint; et quicunque zelum salutis animarum habet, omnem
occasionem quaerere deberet, prudenter tamen, mouendi homines ad ea
peragenda. Ubicunque enim horum usus hactenus uigebat, fructus ma-
gnus in Domino tum in nostris tum in externis, apparuit; et diu, prae-
sertim in principio Societatis nostrae, hoc experti sumus; et.antiqui
Patres eiusdem Societatis per haec Exercitia beneficium vocationis
acceperunt, imo et ipsamet Societas fundata fuit; nam Pater noster
Ignatius hanc methodum tradendi exercitia primus inuenit, et per eum
singulari Dei beneficio illa, uelut arma spiritualia ad profectum anima-
rum nostrarum et aliorum, nobis concessa sunt, quibus nos ad diuina
dona capienda perfecte parare possimus.
De quibusdam quae ad exercitia primae hebdomadae potissimum
PERTINENT. CaPUT II
23. In libro Exercitiorum ante fundamentum ponitur illa annotatio
quae incipit: «Imprimis, ut per huiusmodi exercitia», ut ille qui facit
exercitia, de ea, si oportuerit, admonitus, omnia quae fiunt et quae
dicuntur in bonam partem interpretetur, nihil celando ex iis, quae spi-
ritus bonus uel malus illi suggesserit a; sed omnia cum eo qui ei tradit
exercitia, communicet, ne decipiatur, iuxta decimam septimam annota-
tionem libri Exercitiorum, et decimam tertiam regulam de discernendis
spiritibus primae hebdomadae. Alia etiam ratione dicitur fuisse hoc
annotatum; quia in principio nostrae Societatis non erant Patres tantae
Studio ex ipsius intituti ratione in eis bene utendis nos exerceamus, ad
idque praestandum hoc directorium ea tradendi juxta mentem ejusdem
P. N. Ignatii ex decreto Con'gregationiS generalis confectum est.
Mi. alt. Iiabet in c. I paragrap/ws, S, 10, 13, quae non sunt in primo. Sunt
vero hujitsniodi: 8. Curandum igitur valde est, ut qui exercendi sunt bene
disponantur ejusmodi desiderio proñcieüdi in spiritu et resignatione in
Dei voluntatem: ne vero deterreantur aut retrahantur, non est in principio
res haec nimium exageranda, sed postea dum gustu spirituali paulatina mo-
ventur, ad perfectiorem exercitiorum juxta suas additiones observationem
inducendi sunt. — 10. Si is qui facturus est exercitia solet frequenter confi-
ten et communicare, deberet id faceré antequam ea incipiat, ut his sacra-
mentis munitus promptiore et ardentiore animo illa aggrediatur. — 13. For-
mula harum meditationum et adnotationum, quae iis qui exercentur singil-
latim in scriptis dari solent, sicut alibi seorsim in schedulis describuntur,
tradendae sunt, quae ex contextu exercitiorum rclictis documcntis fideliter
^unt excerptae, ut harum formular um unicum sit excmplar, (|uo omnes uti
debeant, ne earum varietas confusionem pariat. Hinc etiam intelligi poterit,
(juid ex Kxercitiis scripto iis qui ea faciunt, arbitrio tamen instructoris,
tradendum sit. Numerus I in alt. respondet numero 40, qui est in c.III, in
primo Di. Mi.
- a Quae praccedttiit ¡11 lioc >i. sj Iiabet Mi. ni/, iu 11. Jj; quae sequutitur non iiabet.
Directoría antiqua
«53
authoritatis apud homines, ut in ómnibus facile fidem illis adhibercnt,
et propterea admonebant, si opus erat, eos qui faciebant exercitia, ut
si quid displiceret, aperte dicerent, ne huiusmodi silentii causa profe-
ctus spiritualis eorum impediretur.
24. Antequam principium uel fundamentum exercitiorum tradatur,
quatuor annotationes ex primis uiginti libri Exercitiorum explicentur.
scilicet, prima et quinta et decima séptima et uigesima, quae hominem
ad exercitia auspicanda bene disponunt. Reliquae annotationes, cum
opus fuerit, suo tempore declarentur a.
25. Quod ad ordinem attinet, fundamentum spiritualis aedificii, in
quo finis hominis continetur, ante omnia proponatur. Fundamento enim
tanquam fine proposito impedimenta perueniendi ad illud, quae sunt
peccata, per dolorem et contritionem de iisdem tollenda sunt; et ad
hanc perfecte habendam dirigantur exercitia primae hebdomadae, in-
cipiendo a consideratione peccatorum per examen particulare, ut par-
ticularia et praecipua peccata et vitia nostra, quae nos.magis premunt,
primum consideremus. Sicut enim homines uno uel altero morbo potis-
simum corporali laborare solent, ita spiritualiter sunt aliqua particula-
da vitia, uelut morbi in nobis, quibus considerandis et medendis prae-
cipua cura adhibenda est: quod quidem examen etiam toto tempore
uitae suae quisque faceré deberet b.
a Mi alt. 25. Antequam principium vel fundamentum ei tradatur, qua-
tuor annotationes ex viginti, quae hominem ad exercitia auspicanda bene
disponunt, explicandae sunt, videlicet prima, quinta, decimaseptima et vi-
gésima de loci secessione, in quo ab aliis negociis et solicitudinibus ita ex-
peditus esse debet, ut solum Deo et saluti suae vacare possit.
b Hanc paragr. 25 Í7i tres dividit alt.: 27. Quod ad ordinem attinet, fun-
damentum in quo finis hominis continetur, ante omnia proponatur, funda-
mentumque ideo vocatur, quia totius moralis aedificii basis est: eo igitur
tamquam fine proposito, impedimenta perveniendi ad illud, quae sunt pec-
cata, per dolorem et contritionem de eisdem tollenda sunt, ad quam per-
fecte habendam exercitia primae hebdomadae diriguntur. — 28. In considera-
tione autem peccatorum et a/ examine particulari incipiendum est, ut parti-
cularia et praecipua peccata ac vitia, ex quibus alia oriuntur, et quae nos
magis premunt, primum consideremus et expugnemus. Sicut enim homines
uno vel altero morbo corporali potissimum laborare solent, ita spiritualiter
sunt aliqua particulada vitia velut morbi in nobis, quibus considerandis et
medendis praecipua cura adhibenda est. Et si hoc examen diligenter fiat,
multum juvat, ut ab ejusmodi vitiis liberemur; nam de communi lege juxta
hominis conatum vel dispositionem gratia ei a Deo confertur. — 29. Praeci-
puus usus examinis de particularibus vitiis post peracta exercitia esse
debet, ut quisque toto tempore vitae suae eo utatur. Inchoatur tamen his
primis duobus diebus, tum ut aliquis illius habeatur usus, turn ut in aliis
a' Sk apogr.; forte legendum ab.
854
MOXU. MENTA IGXATIAXA
26. Alia examina deinde dantur, ut per illa in cognitionem peccato-
rum totius anteactae uitae ueniamus, qua iuuemur ad meditationes pri-
mae hebdomadae melius faciendas. Animaduertendum est tamen, quod
dum examina consideranda traduntur, etiam meditatio prima de funda-
mento durar., et in his per dúos dies immorari possemus a.
27. In 2 die sub uesperum, si fieri potest, proponetur primum et
secundum et tertium exercitium, ut primum media nocte sequenüs diei
qui exercetur tractare incipiat et secundum mane ubi primum surrexe-
rit, et 3.um ante prandium, et a prandio dabitur quartum, ut hora ue-
sperarum, et quintum ut hora ante caenam fiant iuxta annotationem
libri Exercitiorum, quae post quintum exercitium primae hebdomadae
ponitur b.
28. Post caenam diei tertii, et sequenti etiam die additiones exerci-
tiorum illi tradantur, et proponatur etiam examen particulare super
omnia exercitia bis quotidie, post prandium et caenam, faciendum, de
quo agitur in ultima annotatione primae hebdomadae, et in 2.áa annota-
tione quinti diei 2.ae hebdomadae, et in quarto notabili 3.ae hebdoma-
dae; et una cum illo examen quotidianum; deinde sequentibus diebus
regulae de discernendis spiritibus primae hebdomadae declarentur
iuxta octauam et nonam annotationem libri Exercitiorum c.
29. Ouamuis singula exercitia iis, qui ea faciunt. adiecta breui de-
claratiuncula, tradenda sunt, iuxta 2.am annotationem libri Exercitio-
rum; nihilominus breuiter et obiter aliqua explican aliquando poterunt;
sicuti nunc, traditis fere iam exercitiis primae hebdomadae, si expediré
uidebitur, explican poterit quod malitia et sordes peccati cognoscun-
tur: 1 .° Ex eo quod Deus summe odit peccatum, illudque punit asperrime
examinibus de his praesertim vitiis emendandis recordemur, tum etiam quia
hoc examine circa exercitia et eorum additiones uti oportet, ut mox dicetur.
a Hanc paragr. 26 in ditas divtdit Mi. a/t.: 30. Deinde eadem et sequenti
die reliqua examina dantur, ut per illa in cognitionem peccatorum totius
anteactae vitae veniamus, et ad meditationes primae hebdomadae melius
faciendas juvemur. Examen autem genérale per modum meditationis non
datur sicut reliqua examina, sed potissimum ut per illud peccata totius
vitae, quocumque modo fíat, in memoriam revocemus. — 3 1 . Animadverten-
dum est, quod dum examina consideranda traduntur, meditatio prima de
fundamento durat, in qua qui se exercet, considerationem reflectere ad se
debet, quomodo hactenus ad finem et media se habuerit, et quomodo in
posterum se habere velit.
l> líate vide inferius, in nn. 54 tt Jj e. III alterius Di. Mironis, quod ponitur in
notationi bus post c. II primi /luy'us, p. 8jg.
c Mi. a/t.: 39. Postea eo die quo incipit omnia quinqué exercitia faceré,
sub vesperum additiones ad melius exercitia facienda, aut earum bona pars
illi tradatur. Deinde sequentibus diebus reliquae additiones et regulae de
discernendis spiritibus, quae conveniunt primae hebdomadae. eidem di-
lucide explicandae sunt.
Directoría aniiqua
«55
etiam in excellentissimis creaturis, quas summc diligebat, ct in angelis
et primis parcntibus. 2.° Ex grauitate paenarum, quae ob peccatum in-
fliguntur. 3.0 Ex eo quod totam inficit animam. Quae omnia propon tm-
tur in his exercitiis i.ae hebdomadae n.
30. Si uidebitur, explicari etiam hic poterit quod ad purgationem
animae tria sunt necessaria, sicuti ad cubiculi purgationem: i.um est, ut
sordes animi uideantur et cognoscantur; 2.um ut aqua contritionis et do-
loris aspergantur; 3.um ut scopis confessionis et satisfactionis mundentur.
Quae omnia consequi possumus per exércitia primae hebdomadae, et
confessionem generalem, cuius utilitates breuiter explicandae sunt, ut
in libro Exercitiorum continentur.
31. Repetitiones exercitiorum, quae a P. N. Ignatio adducuntur,
multum faciunt ad profectum in spiritu, quem intendimus consequen-
dum. Saepe enim fit ut curiositate et nouitate rerum et materiarum, Ín-
ter meditandum aliqui pascantur, et excursiones potius ab intellectu
quam a uoluntate fiant, et postea haec fastidiunt si alia meditanda non
dentur; ideo his repetitionibus prouisum est ne amplius excursiones in-
tellectus sine utilitate fierent, sed potius, quae tractata sunt, et fre-
quentius et diligentius examinata, efficaci uoluntate retineantur et ru-
minentur, ut cum gustu et optata affectione illa in Domino sentiamus
et gustemus: nam sensus et gustus rerum interior desiderium animae
explere solet ut in 2.a adnotatione libri Exercitiorum dicitur; et mouere
affectum et uoluntatem praecipuus finis exercitiorum est, et res magni
momenti b.
32. Quod in 3.0 exercitio i.ac hebdomadae dicitur, ut repetitio fiat
de iis, in quibus antea maiorem consolationem aut desolationem sense-
rimus, ita intelligendum est, quod praecipue debeat fieri repetitio eorum
ex quibus magis consolamur, ut in Domino proficiamus c; sed expedit
a Paragraphi 20 et jo non sunt in alt.
b Mi. alt:. 40. Repetitiones, quae in exercitiis adducuntur, multum fa-
ciunt ad profectum in spiritu, quem intendimus, consequendum. Saepe
enim fit ut curiositate et novitate rerum inter meditandum aliqui pascantur,
et postea haec fastidiunt, si alia meditanda non dentur. Ideo his repetitioni-
bus provisum est, ne excursiones intellectus sine utilitate fiant, sed potius
quae tractata sunt, efficaci volúntate retineantur et ruminentur, ut cum
gustu illa in Domino sentiamus; non enim abundantia scientiae, sed sensus
et gustus rerum interior desiderium animae explere solet, ut in secunda
annotatione ex viginti dicitur, et moveré, affectum et voluntatem praecipuus
finis exercitiorum est, et res magni momenti. Hae igitur repetitiones, juxta
modum quem adducit P. N. Ignatius in Exercitiis, faciendae sunt; et ideo in
prima hebdómada unum exercitium dari non debet, ut per unum diem cum
suis repetitionibus fiat, et aliud per alium diem et sic consequenter, nam
talis modus non traditur in exercitiis.
c Quatuor w. praeced. non sunt in alt. n. y/.
8g6
M O X U MENT A IG X A TI A X A
etiam illa puncta in quibus nos áridos senserimus, fixius ct profundius a
repetere, ut loco praeteritae desolationis consolationem aliquam inue-
niamus; nam forsitan Dominus postea ibidem fontem suae gratiae ape-
riet.
33. Colloquium in fine uniuscuiusque exercitii semper fieri debet,
ut in libro Exercitiorum praescribitur; sed non prohibetur, iuxta cuius-
que spiritualem motum aut deuotionem , in principio uel in medio me-
ditationis uel exercitii, ut aliquando alia colloquia et petitiones fieri non
possint b,
34. De numero exercitiorum , quac in prima hebdómada propo-
nenda sunt, in fine quinti exercitii eiusdem hebdomadae dictum est;
sed, ut non prohibetur, ultra quinqué praedicta alia quaedam addere, ut
de morte, de judicio et similibus; ita, si per illa quinqué inuenitur quod
quaeritur, scilicet desideratus dolor de peccatis, alia necessaria non sunt.
Et 1 si eiusmodi exercitia adderentur, loco quarti aut quinti exercitii
primae hebdomadae ponenda sunt c.
35. Quae in decima additione Exercitiorum de poenitentia dicuntur,
quamuis nobis liceat eum, qui exercetur, ad ea inducere, et utilitates
proponere ut ea faceré uelit; tamen ut ea omnino impleat, ab eo exi-
genda non sunt: nihilominus percontari oportet quomodo in illis se ha-
beat; nam uictus ratio cuín sobrietate multum confort ad mentís eleua-
tionem; expedit tamen ut sit uoluntaria et ad uniuscuiusque naturam
accommodata. In principio nostrae Societatis, in peragendis exercitiis,
praesertim primae hebdomadae, multum uiguit abstinentia, et usus
huius decimae additionis, adeo ut qui exercitia absoluebant, sub cura
infii marii constituerentur; et hodie timendum est ne huius rei negligen-
tia fructus spiritualis exercitiorum ex parte impediatur a.
a Omissis tribus <>?'. praeced., habet etiam alt. in 11. 41 .
11 Mi. alt. 42. Colloquium in fine uniuscujusque exercitii semper fieri
debet, ut ibidem praescribitur. Sed non prohibetur utjuxta cujusque devo-
tíonem, in principio vel medio, alia colloquia et petitiones fieri non possint
imo aliquando expedit.
c Mi. alt. 44. Ultra quinqué exercitia quae ponuntur in prima hebdó-
mada, alia quaedam addi possunt, ut de morte et aliis peccati poenis, et de
¡udicio, si ad profectum illius qui se exercet, expediré videbitur, ut in fine
quinti exercitii ejusdem hebdomadae dicitur; sed si per illa quinqué inve-
nitur quod quaeritur, scilicet dolor intensus de peccatis, alia addere opus
non est; et si ejusmodi exercitia adderentur, loco quarti aut quinti exercitii
ponenda sunt; nam reliqua tria, quia ad consequendum dolorem multum fa-
ciunt, mutanda non sunt.
<i Mi. alt. 45. Quamvis juxta id quod in decima additione Exercitiorum
de poenitentia dicitur, nobis liceat eum qui exercetur, ad eam inducere et
ejus utilitates proponere; tamen ut illa omnia quae ibidem adducuntur, fa-
1 Sententia seouens. usque ad finem hujus paragraphi, omissa est in Di. rjtyl et 1599.
Directoría antioia
36. Moncat a principio instructor cum qui exercetur, ut a prandio
petat quid sibi uult paran ad coenam, et a coena quid ad prandium sc-
quentis diei, et ei qui ministrar, ut hoc ah illo petat, ct quod petierit fe-
rat. Curet tamcn, qui cxercitia tradit, intelligere quomodo circa hanc
uictus rationem illo se habeat, ne forte aliquis excessus fíat '.
3;. üuod ad COnfessionem generalem attinet, qui facit cxercitia non
debet se ad cam parare usque dum cxercitia primae hebdomadae ab-
solverit: quod autem dicitur ¡11 l.° puncto 2.di exercitii eiusdem hebdo-
madae, ut ad multitudinem peccatorum considerandam discurratur per
loca, officia ct personas cum quibus quisque b egit, potius generali quam
particulari examine id est agendum; non enim ad dolorem adeo expe-
dit subtilia exacto disquirerc, quam grauia simul ante oculos pro-
ponere.
38. Dum uacat concinnandae huic confessioni generali non debet in
nll is aliis exercitiis extra eandem 1 oceupari; et ita sub fincm i.ne he-
bdomadae postquam qui exercetur desiderátum dolorem peccatorum
suorum senserit, iuxta quartam annotationem libri Exercitiorum, iniun-
gendum est ei ut cesset a meditationibus exercitiorum et a reliquis re-
bus, quantum fieri poterit, ut solum sit oceupatus per aliquod tempus
in confessione generali praeparanda, ut illam plene et perfecte faciat; in
qua re tradens exercitia poterit illum instruere prout opus esse iudi-
cauerit.
39. Expediret, si commode fieri poterit, ut alius audiret confessio-
nem illius, qui exercitia facit, et non ipsemet qui illa ei tradit c.
ciat, ab eo exigendum non est. Percontari nihilominus oportet, (]Uomodo in
illis se habeat; nam victus ratio cum sobrietate multum confert ad mentis
elevationem, sed expedit ut sit voluntaria et ad uniuscujusque naturam ac-
commodata. Aliquando vero flagellum vel aliquid simile, juxta personae
circumstantias, arbitrio instructoris, offerri poterit. In principio nostrae So-
cietatis, in peragendis exercitiis, praesertim primae hebdomadae, multum
viguit abstinentia et usus hujus decimae additionis, adeo ut nostri qui exer-
citia absolvebant, sub cura infirmarii constituerentur. Et mérito quidem vi-
guit; nam si ex parte nostra ejusmodi poenitentiis bene nos disponamus, in-
finita Dei bonitas mentes nostras illuminabit et períiciet.
a Mi. alt. 46. Moneat a principio instructor eum qui exercetur, ut si ali-
quando causa poenitentiae a quotidiano alimento aliquid subtrahere volue-
rit, a prandio petat quid sibi ad coenam, et a coena quid ad prandium
sequentis diei afferri vult, et is qui ministrat, quod ille petierit praecise
ferat, nisi ipse instructor debitum abstinentiae modum excedi observaret.
h Hoc v. omissum est in alt. u, 47.
1 Para«>~apli¡ 39 et 40 in imam coalescunt in alt. 48. Dum vacat concin-
nandae huic confessioni generali, non debet in ullis aliis exercitiis extra
1 Cf. tai ion Di. tqntítitma, II, [2], supra, p. 784, et Di., c. XVI, n. i, infra Directoría
Recentiora, IX.
858
MONUMENTA IGNATIANA
40. In 1.a hebdómada, ubi de purganda anima per contritionem et
confessionem agitur, homo ex consideratione peccatorum se ipsum tune
praesertim a abiectum, et perceptione diuina indignum reputat; et nisi
deuotio aut profectus spiritualis, aut alioqui obligatio impellat, bonum
esset ut hoc tempore sacerdotes, qui exercitia faciunt, desiderio humi-
litatis a quotidiano sacrificio cessarent; ut postea, confessione generali
peracta, maiori cum praeparatione, fiducia ac reuerentia, ad sacramen-
tum altaris accederent b.
41. lis qui exercitia i.ae hebdomadae absoluerunt, etiamsi non ul-
tra admodum progressuri sint, aliqua exercitia secundae hebdomadae
communiter tradi solent c.
42. Qui, absolutis exercitiis d primae hebdomadae, efficaci uo-
eamdem oceupari; et ita sub finem primae hebdomadae postquam desiderá-
tum dolorem peccatorum suorum senserit, injungendum est ei, ut a medita-
tionibus exercitiorum cesset et solum in confessione generali praeparanda,
ut illam plene faciat, oceupatus sit. In qua re tradens exercitia poterit illum
instruere, prout opus esse judicaverit, quam confessionem alii faceré quam
suo institutori ut plurimum convenire censetur, nisi ejus devotio aut alia
causa aliud exigeret.
a Dúo w. praeced. non sunt in alt. n. 4Q. — b Alt. add.: In secunda vero et reliquia
duabus hebdomadis pro cujusc|ue devotione et instructoris consilio sacerdotes sacrum
faceré et alii communicare poterunt n. 4q. — c Haec para^r. 41, non est in alt.
d Mi. alt. 50. Qui absolutis exercitiis primae hebdomadae ad reliqua
omnia peragenda processurus est, postquam generaliter confessus fuerit et
communicaverit a labore exercitiorum saltem per unum diem vacare debet,
sed interim meditationem de filio prodigo, applicatione ad se facta, in mente
versare convenit. Addit pracierca in c. II nn. 23, 26, 32, 33, 33, 37, 38, 43, 51,
qui sunt ejusmodi:
23. In praecedenti capite quod ad recte faciendum exercitia juvat in ge-
nere dictum est; adnotationes vero quae in hoc et reliquis capitibus ad-
ducuntur, locis exercitiorum juxta eorum ordinem in particulari applican-
dae sunt, ita ut quae primae meditationi de fundamento conveniunt, primo
loco ponantur, postea quae ad quinqué exercitia, quae sequuntur, pertinent,
et sic consequenter quae ad alia.— 26. Qui facit exercitia totum animum ad
ea convertere, nec velle sequi vel cogitare alias meditationes debet, sed tan-
tum his operam daré, ac si nullae essent aliae, nec ab eo intellectae aliae
fuissent. — 32. In hoc autem biduo horae in <|uibus vacare debemus huic me-
ditationi et examini generali, non praescribuntur, sicut fit in quinqué exer-
citiis sequentibus, ut in fine quinti exercitii dicitur, sed ut facili initio in-
choemus unusquisque pro viribus et modo suo ad id tempus sibi assumat
vel instructor, si opus erit, eum dirigat. — 33. Examen quotidianum quinqué
puncta complectens, et particulare fit a prandio et a coena per quartam ho-
rae partem, et specialiter de negligentiis circa haec exercitia et eorum ad-
ditiones fieri debet, ut dicitur in ultima annotatione primae hebdomadae, et
in secunda quintae diei secundae hebdomadae, et in quarto notabili tertiae
hebdomadae. — 35. Utilitates quae ex confessione generali totius vitae con-
sequuntur, verbo explicandae sunt, et si opus erit, scripto tradendae juxta
Directoría autiqua
«59
luntate dcsiderat ultra progredi ad exercitia 2.dac hebdomadae pera-
genda, ut statum uitae suae determinet, uel alia de causa, postquam
personae dispositionem, quando de generali confessione instituenda mentio
íiet; quae saltem antequam primum exercitium detur, facienda est*. — 37. Si
propter defectum memoriae aut aliqua rationabili causa aliquis non posset
quinqué haec exercitia uno die accipere, dentur illi per dúos dies, i ta ut die
secundo suis praescriptis horis ea faceré possit.— 38. Singula haec exercitia
per horam integram juxta duodecimam et decimam tertiam annotationem
ex viginti, et suis praescriptis temporibus, praecipue media nocte cum
exacte dantur, facienda sunt, necsine experientia contradicente aliqua hora
ex his facile relinquenda esset, saltem in prima hebdómada, ut innuit
P. N.Ignatius in tertio notabili post quinqué contemplationes secundae he-
bdomadae. Nihilominus juxta ejus qui exercetur habitudinem, puta pro vi-
ribus, aetate, doctrina vel ingenio, accommodari debent exercitia, ut dicitur
in decima octava annotatione ex viginti, et in alia quae post quintum exer-
citium primae hebdomadae ponitur. — 43- In colloquiis autem et orationibus
major reverentia quam in meditationibus et speculationibus a nobis exigi-
tur, quia in illis loquimur cum Deo vel cum Sanctis ejus, et praecipue uti-
mur actibus voluntatis, ut in tertia annotatione ex viginti dicitur. Ouemad-
modum etiam in veneratione et osculatione locorum, in quibus Christus vel
sancti in terris morabantur, major reverentia eadem ratione adhibenda est,
et sic in similibus. — 51. Si quis exercitia primae hebdomadae antea fecerit,
et denuo redit ut reliqua peragat, a prima hebdómada iterum illum inchoare
expedit, ita ut secunda aut tertia die generaliter confiteatur, ab ultima ge-
nerali confessione ante facta; et sacram communionem accipiat, atque sic
prima hebdómada breviter absoluta, exercitia secundae aggrediatur. Imo et
illis qui exercitia omnia fecerunt, si aliquando eorum partem repetere ve-
lint, a prima hebdómada saltem praedicto modo illos incipere convenit, ac-
cepto etiam alio magis exercitato pro directore, si commode fieri poterit.
Xam in iis habere magistrum in rebus spiritualibus versatum ad uberiorem
fructum capiendum multum juvat.
Additum praeterca est inicgrum c. III hoc moao:
Exercitia I hebdomadak ouo ordine tradenda-sunt. Caput tertium
52. In dandis exercitiis primae hebdomadae ordo sequens communiter
observandus est, ut e variis locis libri Exercitiorum et ex antiqua traditione
colligitur, praesuppositis his quae in superioribus duobus capitibus dicta
sunt. — -53. Prima die ante vel post prandium explicentur ei qui exercetur
quatuor annotationes ex viginti, scilicet, prima, quinta, decimaseptima et
vigésima, ubi agitur de secessione loci: deinde tradatur meditatio de funda-
mento, ut eo die saltem bis eam faciat. Post coenam proponatur examen
particulare, ut sequenti die mane illud faceré incipiat cum meditatione de
* Sic. apogr.; probabiliter omisit librarius aliquid. Xam confessio generalis plerum-
que fit in fine hebdomadis primae, saltem itaque ante primum exercitium secundae.
Vé supra, p. 272.
86o
MOXUMEXTA IGXATIAXA
confessionem generalem fecerit, illo et sequenti die, in quo communi-
cabit a, uel si sacerdos est, sacrum fecerit, a labore exercitiorum quie-
scere debet, quamuis aliquid eo tempore ei tradendum sit, quod leuiter
meditetur, ut de filio prodigo l.
fundamento quam semel saltera tune repetet. — 54. Secunda die post pran-
dium tradatur examen genérale et aliud quotidianum cum meditatione de
fundamento etiam, quam semel a prandio faciet: post coenam vero pro
media nocte sequenti detur primum exercitium, et pro hora matutina se-
cundum, et pro hora ante prandium tertium, vel summo mane haec dúo ul-
tima dentur. — 55. Tertia die post prandium detur quartum exercitium pí o
hora vesperarum, et quintum pro hora ante coenam, et post coenam expli-
candae sunt additiones ad exercitia melius agenda, et sequenti die media
nocte et mane et ante prandium eadem exercitia eisdem horis, ut hodie,
sunt repetenda. — 5<>. Ouarta die post prandium tradantur aliqua notanda
circa poenitentiam; et de cactero a prandio et coena per quartam horae par-
tem cum examine quotidiano fiat semper examen particulare ad tollendos
defectus circa exercitia et additiones; et hodie quartum et quintum exerci-
tium praescriptis horis ut heri repetantur. Item post coenam explicentur
septem regulae de discretione spiritus primae hebdomadae, et sequenti die
inedia nocte et mane et ante prandium repetet exercitia eisdem horis ut
etiam die praecedenti factura est. — 57. Quinta die post prandium loco
quinti exercitii de inferno tradatur ei meditatio mortis, et post coenam ex-
plicandae sunt reliquae septem regulae de discretione spiritus primae he-
bdomadae, et sequenti die media nocte et mane et ante prandium agat eis-
dem horis eadem exercitia. quae praecedenti die fecit. — 58. Sexta die post
prandium tradenda est meditatio judicii loco meditationis de morte, et post
coenam injungendo ei uta meditationibus exercitiorun cesset * et sequenti
tempore prout opus erit solum ad confessionem faciendam se praeparet. —
59. Si quis taedio afficeretur ob has frequentes repetitiones exercitiorum,
monendus est ut vincat seipsum credens expertis spe majoris spiritualis
profectus; alioquin qui haec fastidit, non admodum ea penetrare nec com-
punctionis affectum gustare videtur. — 60. Séptima vel octava die, post con-
fessionem peractam, tradatur meditatio de filio prodigo, non pro aliqua hora,
sed ut eam hoc tempore in mente verset; et post sacram communionem detur
tándem contemplatio ad amorem spiritualem in nobis excitandum, sed ei
qui progressurus est ad alia exercitia secundae aut tertiac hebdomadae fa-
cienda, haec contemplatio hic non detur, sed postea ultimo loco cum exer-
citiis faciendis finem imponet. Sequilar //. 61, quetn vide sufra, annot. />, sufi
//urnero 21 Di. primi Mironis.
:l Sie apogr.; sed legendum videtur communicarit; sequitur enim sacrum fecerit, et in
alt. est rommunicaverit.
1 Di., o. XVH, n. 2.
* Yidc tamon Di., c. XVI, n. 1
Directoría antiqua
De quibusdam quae AI) exercitia 2.dae hebdomadae potissimum
PERTINENT. CaPUT III
43. Peractis exercitiis i.ae hebdomadae, in quibus via purgatiua
comprehenditur, tradenda sunt exercitia 2 " hebdomadae, quae uiae
illuminatiuae respondent, ut in decima annotatione Iibri Exercitiorum
dicitur: nam anima, a uitiis bene purgata, longe capacior est diuinae
illustrationis quam antea; quae quidem illustratio a Christi Dumini no-
stri uita imprimís petenda est, ex cuius consideratione cjuid nobis agen-
dum sit perspiciamus, ut christianam perfectionem consequi possimus:
certissimumque est eam uitae rationem, quam Christus in hoc mundo
amplexus est, esse omnium perfectissimam. Itaque perfectissimus uitae
hominis status is est, qui proxime ad Christi Domini nostri uitam ac-
cedit a.
44. Notandum, quod contemplatio de rege temporali, quae ponitur
in principio 2.dac hebdomadae, est ueluti fundamentum omnium medi-
tationum vitae Christi Domini nostri, quae sequuntur; nam continet
Christi Domini nostri imitationem, in qua hominis perfectio consistit b.
45. In i.a meditatione 2.ae hebdomadae, quae est de incarnatione,
tria sunt puncta: i.um contemplan personas; 2.um quid illae loquantur;
3.um earum actiones. In personis cogitationes, in uerbis uero et factis
modi et causae et reliquae circumstantiae comprehenduntur et consi-
derandae sunt. Et quando uidebitur expediré, hoc poterit explican ei,
qui exercitia facit °.
46. Ex summario mysteriorum Domini nostri Jesu Christi, quod est
a Mi. alt. 62. Exercitiis primae hebdomadae in quibus via purgativa de-
prehenditur, peractis, exercitia secundae hebdomadae, in qua de vita Chri-
sti agitur, tradenda sunt, quae viae illuminativae respondent, ut in decima
annotatione ex viginti dicitur. Anima enim bene a vitiis purgata longe capa-
cior est divinae illustrationis quam antea; atque etiam, eradicatis per poe-
nitentiam in agro cordis nostri spinis peccatorum, bonum semen solidarum
virtutum jaciendum est, quae quidem a Jesu Christi Domini nostri vitae
exemplo in primis petenda sunt, ex cujus consideratione perspicimus, quid
nobis in omni virtutum genere agendum sit, ut christianam perfectionem con-
sequi possimus; certissimum namque est eam vitae rationem, quam Christus
in hoc mundo complexus est, esse omnium perfectissimam, perfectissimum-
que deinde vitae hominis statum eum esse, qui máxime ad Christi Domini
nostri vitam accedit. Hac paragrapho incipit Mi. alt. cap. I\\
b Mi. alt. 63. Contemplatio de rege temporali est veluti fundamentum
omnium meditationum vitae Christi Domini nostri, quae sequuntur; nam ea
tota nihil aliud nisi ejusdem Christi imitationem continet, quae quidem in
ómnibus aliis item quaerenda est.
c Mi. alt. 67. In meditatione de incarnatione tria ponuntur puncta, scili-
cet contemplari personas et earum verba et actiones. Et quamvis in reliquis
secundae hebdomadae meditationibus ordinarie ita fieri debeat, his tamen
862
MOXUMEXTA IGXATIAXA
in libro Exercitiorum, accipienda sunt puncta historiae pro singulis
exercitiis: sed peritis aut bene uersatis in historia euangelica non opor-
tet haec tradere; nam ipsimet ex libro Euangeliorum eadem colligere
poterunt a.
47. Expedit b ut qui facit exercitia, in his meditationibus praesertim
2.dae hebdomadae c, quoad fieri poterit, conetur uoluntatem suam sem-
per inflectere ad id quod est perfectissimum: nam quamuis in re ipsa id
non sit consecuturus, nihil tamen ei nocebit tale desiderium, imo plu-
rimum proderit, ut saltem longius ab eo, quod est impejfectum, rece-
dat. Proinde in his Exercitiis semper proponitur id quod est perfectius,
tanquam imprimís optandum, et a Deo obnixe petendum.
48. Tempore electionum uno die meditan poterit unum mysterium.
iuxta exemplum meditationis baptismi in libro Exercitiorum; sed ibi
non dicitur, dúo eodem die non posse meditan, sicut factum est in me-
ditatione de incarnatione et natiuitate in hac 2.da hebdómada; et ita
iuxta profectum uniuscuiusque unum uel dúo exercitia eodem die hoc
tempore tradi poterunt. Quando autem de electione non agitur, dúo
mysteria communiter pro uno die tradenda sunt d.
49. In libro Exercitiorum e non agitur in particulari de iis, qui de
Societate nostra sunt, sed in genere de ómnibus, ut per ea quiuis homo
dirigatur, ut uincere seipsum possit, et uitae suae rationem instituere,
ut ex multis huius libri locis manifesté constat f. Ideo nostris, qui fa-
alia puncta addi possunt, juxta tertium notabilem post primam contempla-
tionem quartae hebdomadae, ut verbi gratia tres potentiae animae et virtu-
tes, earum personarum modus et finis, ítem causa, effectus, tempus et reli-
quae circumstantiae actionum, quae ad easdem spectant, ut plures inde
conceptus, quando opus erit, in meditatione inveniantur. Et idem modus
contemplandi poterit observan in meditatione vitae Dominae nostrae et
cujusvis sancti.
a Mi. alt. 65. Mysteria vitae Domini nostri Jesu Christi, quae fere in fine
Exercitiorum ponuntur, singularibus punctis distincta, loco historiae ei qui
exercetur, in singulis meditationibus proponcnda sunt, quae quidem iis qui
in evangélico códice ea non legerint, praesertim simplicioribus, explicatius
tradi poterunt, percursis obiter duntaxat punctis praecipuis cujusque myste-
rii, et adjecta solum brevi declaratiuncula, ut in secunda annotatione ex
viginti dicitur.
í> Expedit igitur alt. n. ~j. — c Sex w. praeced. omití, alt. n. jj.
d Mi. alt. 74. Quando de electione non agitur, dúo mysteria vitae Christi
quotidie meditanda sunt, ad exemplum meditationum de incarnatione et de
nativitate Christi, quae uno die fiunt; tempore tamen electionis unum my-
sterium meditandum, juxta etiam exemplum contemplationis baptismi, quae
ponitur quinta die sccundae hebdomadae. Sed cum hoc non praecipiatur,
credi potest quod juxta profectum uniuscujusque unum vel dúo etiam exer-
citia electionis tempore meditan licebit.
■ In his exerc itiis spiritualibus alt. in n. 1. — f (Uto praeced. non sunt in. alt. ti. 1.
DlREC rORIA ANTIGUA
863
ciunt exercitia, non sunt ex hoc libro tradenda ea, quae solum ad alios
pertinent; ut modi facíendi electionem, quia nostri statum religionis iam
elegerunt; nec ut indifferentes sint ad actualcm aut spiritualem pauper-
tatem, nam mis actualem paupertatem iam habemus, nec his simi-
lia ■ ».
50. Electionem status non oportet proponere, nisi iis, qui eam desi-
derant aut libenter eam faceré uolunt, nam aliter externi facile turbari
possent, quasi nos hac via et ratione ad religionem nostram eos indu-
cere cupiamus b.
51. Uui determinare desiderat de statu vitae suae, si non fuerit in-
differens ad sequenda consiiia uel praecepta, resignatus in manibus Do-
mini, ut i 1 1 i magis placuerit; non sunt ei tradendae regulae de modo
bene eligendi, quae incipiunt a praeambulo ad faciendam electionem c.
52. Licet eligens, antequam inchoaret electionum tractationem
praemissam, bonam dispositionem ostendisset, nihilominus instructor
obseruet in progressu electionum, dum cxigit ab eo rationem suae ele-
ctionis, siue in secundo siue in tertio tempore ea fíat, an bene eius af-
fectus sit dispositus ita ut ad perfectiorem uiam sit propensus, uel certe
tanquam in aequilibrio quodammodo sit constitutus, et para tus ad eam,
quae melius ducat ad finem ultimum, et quae Deo sit futura gratior, eli-
gendam; alioqui de bona electione facienda nihil probabiliter sibi polli-
ceri posset, affectus enim ad imperfectiora inclinans ne a spiritu non
bono inclinetur, mérito timeri potest: et tamen si a tali spiritu inclina -
tur, periculum esset manifestum, ne potius rationem et intellectum ad
se traheret; secus si ad perfectiora propendeat affectus, quia non est
huiusmodi spiritus a carne et íanguine: nec probabile est, ut plurimum,
a Ex vv. Ideo nostris, omissa voce ideo, sic mulata sunt in Mi. alt.: 70. No-
stris qui faciunt exercitia non sunt ea tradenda, quae ad electionem perti-
nent, sicut extemis. Nam nostri Dei beneficio statum religionis jam elege-
runt, nec licet hoc revocare in dubium; et eadcm ratione cum conjugatis et
religiosis externis de electione status non est agendum. Si vero nostri de
re aliqua, quam superior in manu eorum relinqueret, deliberare vellent, ejus-
modi modis eligendi uti poterunt.
b Mi. alt. 77, Electio status non est proponenda nisi his qui eam deside-
rant, aut libenter eam faceré velint. Nam aliter, cum externi alioqui sint, fa-
cile turbari possent, quasi nos hac via ad religionem nostram eos inducere
velimus.
c Mi. alt. 78. Qui de statu vitae suae determinare desiderat, si non fue-
rit indifferens ad sequenda consiiia, resignatus veré in manibus Domini, ut
illi magis placuerit; tota tractatio de modo bene eligendi omnino relin-
quenda est; et tune si expediré videbitur, procedat ille in exercitiis facien-
dis, vel post breve tempus eis finem imponat, vel in aliud tempus differat.
1 Di. c. X.
864
MOXUMENTA IGNATIAXA
quod a malo sit spiritu talis propensio; et si a Deo est, non impediet
cognitionem uoluntatis Dei ;'.
53. Pater noster Ignatius dicebat quod in 2.da hebdómada, cum quis
ingreditur tria témpora recte faciendi electionem, plus sólito se reci-
pere deberet, ita ut nihil, quoad fieri potest, uideret, ñeque sentiret,
nisi quod coeleste aut diuinum sit b '.
54. Res, quae ad deliberandum de statu suo alicui proponuntur,
sunt huiusmodi: I.° Si consilia aut praecepta sint ei sequenda. 2.0 Si
consilia eligit, an seruare illa in religione aut extra religionem debeat.
3.0 Si in religione vult, in qua iterum religione seruabit. 4.0 Ouando et
quomodo in illam ingredietur. Et rursus si eligit seruare praecepta, in
quo statu uult illa seruare, aut qua ratione uiuendi. Et singulae hae pro-
positiones per omnes modos eligendi discutiendae sunt, ut altera pars
earum stabiliatur et eligatur c.
55. De aliqua re, praesertim si esset magni monienti, de qua quis
deliberare uellet, et non de statu uitae, aliquando electio fieri posset: vt
si religiosus de profectione ad indos, si eam superior in manu sua relin-
queret; uel si externus aliquis de peregrinatione aut cura aliqua susci-
pienda electionem faceret; aut si deacquirenda perfectione in statu suo,
aut de reformatione uitae iuxta ultimam annotationem 2.,iiiC hedoma-
dae libri Exercitiorum, uel de aliis rebus aliquis ageret ¿.
> Paragr. jj non <'St in alt.
b Mi. alt. 84. Cum (juis tria témpora recte faciendi electionem ingreditur,
plus sólito se colligere deberet, ut P. X. Ignatius censuit, ita ut nihil, quoad
fieri possit, eligcns videret ñeque sentiret, nisi quod coeleste aut divi-
nura sit.
c Mi. alt. 81. Ei (jui de statu suo deliberare vult, dúo singillatim proponi
solent: primum si paupertatem actualem sequi velit, ([uae in rerum expolia-
tione sita est, an non. Alterum est, si hanc sequi jam statuerit, in qua reli-
gione eam servare vult, nam extra religionem mine servari illa vix potest.
Hoc idem quod summatim dictum est et in usu positura, explicatius justa
dispositionem animac proponi poterit hoc modo. Primo si consilia aut prae-
cepta sequi conveniat ipsi. Secundo, si consilia eligit, an servare illa in reli-
gione aut extra eam debeat. Tertio, si in religione vult, in qua iterum reli-
gione servabit. Ouarto, quando et quomodo in illam ingredietur. Et rursum,
si servare praecepta eligit, in quo statu aut qua ratione vivendi, illa servare
vult. Et singula haec dubia si instructori proponenda videbuntur, per omnes
modos eligendi ab eo t|ui facit exercitia separatim discutienda sunt, ut
eorum altera pars ab illo eligatur.
'i Mi. alt. 82. De re aliqua magni momenti, quam quis deliberare vult.
etiamsi non sit de statu vitae, aliquando electio fieri posset, ut si quis de
vitae reformatione juxta ultimum notabile secundae hebdomadae, aut de
cura aliqua admittenda aut de alia re simili electionem faceré vellet.
1 Di. Ignatiana, I, supra, p. 779.
DlKKCTOKIA ANTIOTA
5G. Regulae de discernendis spiritibus 2.dae hebdomadae ei, qui de
electione agit, iuxta nonam et decimam annotationem libri Exercitio-
rum tradi debent, ut ad bene eligendum iuuetur, et Ut etiam de aliis
multis in Domino instructus sit ■'.
57. Ouando uerbo uel scripto dantur annotationes de modo recte
eligendi non est de eis potissimum agendum tempore, quo uacandum
est meditationi; sed, peracto unoquoque exercitio, cum animns est iam
pacificus et quietus, tune de iis agendi et ratioeinandi proprium tem-
pus est; et ideo diligenter procurandum ut meditationes suo tempore
fiant, quae animum consolantur et ad bene eligendum disponunt b.
58 a. In quarto puncto modi prioris bonae electionis faciendae dici-
tur in libro Exercitiorum, ut perpendantur commoda et ineommoda,
quae ex offieio suscepto uel omisso accidere possent. Ouando haec dis-
cussio fit, expediret ut rationes quae pro unaquaque parte se offerunt,
seorsum simul scriberentur; nam omnes sic collectae, si perlegantur,
magis ueritatem manifestant et maiorem uim habent.
59. In 2.do tempore recte faciendi electionem in libro Exercitiorum
dicitur quod vocatio cognoscitur per experientiam consolationum et
desolationum; et ideo oportet illi qui exercetur, bene declarare quid
sint haec dúo. Consolatio autem est alacritas spirityalis, amor et spes
rerum supernarum, et omnis motus, qui relinquit animam consolatam, ut
dicitur in 3.a regula de discernendis spiritibus i.ae hebdomadae. Huic
contraria est desolado, quae est tristitia, diffidentia, defectus amoris, et
siccitas, ut ibidem 4.a regula dicitur ú.
60. Bonum esset tempore electionis die uno Deo Optimo Máximo
partem imam rei, quae proponitur, et alio die aliam repraesentare; verbi
gratia, quodam die consilia, et alio die praecepta, et obseruare in quam
partem Deus magis per istos modos eligendi signum suae uoluntatis
ostendat, sicut qui offert uaria fercula cuidam principi, et obseruat
quod ex il lis magis ei placeat e
61. Animaduertendum est, quod, licet excellentior sit modus ele-
ctionis 2.dl temporis quam tertii, si constat a Deo esse motiones, illu-
a Mi. alt. 79. Regulae de discernendis spiritibus secundae hebdomadae
ómnibus qui se exercent, sed ei potissimum, qui de electione agit, juxta
octavam, nonam et decimam adnotationem ex viginti, ante praeambulum ad
electionem faciendam tradi debent, et dilucide explicandae, ut de multis
contra humani hostis astutias in Domino instructi sint.
b Mi. alt. 80. Quando verbo vel scripto considerationes sive modi recte
eligendi facienti exercitia dantur, non est de iis agendum toto tempore quo
vacandum est meditationi; sed peracto unoquoque exercitio, sive in aliqua
ejus parte, dum animus est jam quietus, tune [efe. ut in primo"].
c Mi. alt. 88. — d Quae hk dietmtur hnbet alt. in 11. Sj. — e Hac-c habet alt. in n. Sí).
1 tbid.
MONUM. UíKATIAKA. — SSR1S.S II.
866
MONUMEN i A IoNATIAXA
strationes et consolationes, quae in animam eligentis imniittuntur; (}uia
tune immediatius suam ipse uoluntatem per hos gratiae suae effectus.
quam per discursus tertii temporis, ostendit: nihilominus, si non co-
gnoscitur spiritus Ule, mouens per 2.dum modum, a Deo esse, et dubium
est apud eligentem, uel apud instructorem, an illae illustrationes ac
consolationes spirituales sint a bono spiritu uel a malo se in angelum
lucis transfigurante saltem ex parte, licet peracta sit electio in se-
cundo tempore, expedit per illos dúos modos tertii temporis eandem
examinan. Nam illae regulae et naturales uires exercent, et nomines
simul ad supernaturalem motionem Dei et illustrationem disponunt.
Unde de electione sic facta optimam rationem eligens Deo reddere pot-
est, quod faceré uideatur, quod in se est ad Dei uoluntatem cogno-
scendam, cum 2.áo modo non potuerit certus esse; nam si hoc 2.do modo
de ea constaret, superflua esset tertii temporis inquisitio; a meliore enim
lumine, quam sit ratio humana, directus esset et illustratus intellectus,
et motus affectus eius; et ideo in 2,do et 3.0 tempore idem eligendum
uidetur, ut securior et sufficiens omnino ex utroque lumine, superna-
turali et naturali, certitudo haberi possit a -.
62. Si acciderit ut secundo tempore aliquid eligeretur, et quia dubi-
tatur an sit illa motio a Deo, proponuntur eligenti tertii temporis dúo
illi modi, quibuscum quoddam contrarium ab eo eligitur; tune diligen-
ter examinetur per regulas discernendi spiritus, et rectam rationem, et
sanam doctrinam quod secundo tempore et quod tertio eligitur, et pon-
dus rerum mouentium utroque modo pensetur. Quod si constaret clare
quod ratio adstipulatur electioni tertii temporis, securius est eam sequi.
propter dubitationem quam habet eligens uel instructor de motione sc-
cundi temporis, an esset a Deo, necne. Contra, si rationes essent débi-
les quae tertio tempore mouerunt, et elucescit magis quod motiones se-
cundi temporis fuerint a bono spiritu, et recta ratio eis non repugnet.
a A/i. alt. 87. Licet modus electionis secundi temporis excellentior sit
quam tertii, si constat a Deo esse consolationes et illustrationes, quae in
animam eligentis immittuntur, quia tune immediatius suam ipse voluntatem
per hos gratiae suae effectus, quam per discursus tertii temporis ostendit;
nihilominus. si spiritus Ule movens secundi temporis non bene cognosca-
tur, et dubium sit an illae illustrationes et consolationes spirituales sint a
bono spiritu an a malo, se in angelum lucis transfigurante; debet electio
etiam fieri per dúos modos tertii temporis. Itaque electiones non sol uní in
secundo, sed etiam in tertio tempore communiter fien debent; et in ele-
ctione sic facta optimam rationem eligens Deo reddere potest, cum in se-
cundo et tertio tempore fecerit quod in se est ad Dei voluntatem agno-
scendam.
1 II Cor., XI. 14.
- Cf. Di. /'<»., n. B5, supra, j>. S20.
DlUIXTORIA A.NTIQUA
86;
tune electio secundi temporis est praeferenda; licet enini prius non
clare constiterit per eam de üoluntate Dei, rebus tamen postea magis
agitatis et discussis, accedente rationis testimonio, iam poterit con-
stare u.
63. Si in secundo temporeb per experientiam consolationum et deso-
¡l Ilaec non sitnt in a/1.
b Mi. alt. 90. In quocumque tempore iiat electio, tranquillitas mentís
requiritur, ad quam habendam variis exercitiis secundae hebdomadae uti-
mur, et in iis immorandum quousque facta fuerit electio. Exercitia vero
tertiae hebdomadae, quae tristitiam et moerorem secum afferunt, et ideo ad
eligendum non a' aeque conferunt, post absolutam electionem tradenda sunt.
De secunda hebdomade addit praeterea Mi. alt. in c. IV mi. 64, 66, 68, óy,
71, 72, 75, 76, 83 , 86, gi, et capita V et VI, quae sunt ejusmodi:
64. Meditationes de rege temporal i et de duobus vexillis et de tribus
modis humilitatis tradi poterunt etiam iis qui non sunt facturi electionem
sicut et meditatio prima de fundamento. Xam in iis ómnibus in genere agi-
tur de iis quae ad majorem Dei gloriam ab unoquoque fieri possunt, et non
in particulari de electione ali(|ua tune serio facienda.
66. In compositione loci homo constituit se quasi praesentem loco ubi
res gesta fuit vel alibi, et oculis imaginationis videt omnia quae illic sunt.
dicuatur et fiunt vel fieri creduntur, atque haec eadem ut praesentia sibi in
loco ubi ipse est eodem modo considerare poterit, et hoc ultimum commu-
niter fieri expedit. Sed in hujusmodi loci compositione non est nimis immo-
randum ne caput defatigetur, sed transeundum ad rei propositae medita-
tionem.
68. In quinta contemplatione secundae hebdomadae in tertio puncto
circa applicationem sensuum olfactus et gustus. supra imaginationem ad ra-
tionem est ascendendum, considerando suavitatem et dulcedinem donorum
Dei in anima sancta, reficientium nostrum olfactum et gustum spiritualem;
imaginatio vero odorum et saporum , quae olfactui et gustui corporis obji-
ciuntur, deducere nos poterit ad hos sensus internos et mentales exer-
cendos.
69. Advertendum máxime in consideratione uniuscujusque puncti exer-
citiorum, praesertim vitae Christi. ut fructum aliquen spiritualem semper
nobis elicere conemur, ita ut ad profectum nostrum in iis potissimum qui-
bus consolamur, aliquid faceré proponamus. et postea in fine exercitii sive
eo absoluto, hujusmodi fructus in memoriam redigere, et quantum in illis
profecimus colligere expedit.
71 Meditatio de tribus hominum classibus ad hoc tendit ut juxta eas
examinemus et cognoscamus affectum nostrum majorem vel minorem erga
res mundanas, et ut illo ablato eas relinquere vel tenere aeque parati simus.
prout ad divinum cultum sive per divinum instinctum sive per rationis di-
ctamen commodius fore assequemur.
72 c'. Post meditationem de tribus hominum classibus dicitur: ubi affe-
a' Pro non scriptum est mendos? nos: et in margine uotatio iiaec: in alio exemp[Io]
scripto legitur [aliquid resectum est in codice\ dum non ita [tterum aliquid resectum] et
ita legendu[m~l. — b' 41 apogr. — c 62 apogr.
868
MOXU MENTA iGNATrANA
lationum, in re proposita de Dei uoluntate non clare constiterit, in quo
ctum sentimus paupertati perfectae adversantem, multum confert petere
a Deo ut ad ejusmodi paupertatem sectandam nos eligat, servata tamen li-
bértate ad convenientiorem servitio Dei viam invadendam Hoc sic intel-
ligendum est, ut voluntas nostra sit quasi in quodam aequilibrio ita ut
potius, quod in nobis est, ad partem perfectiorem inclinet, si talem intelle-
xerimus esse Dei voluntatem. Quod si cernatur voluntas ad divitias nimium
penderé et parum ad paupertatem, talis non est bene dispositus nec spe-
randum quod bonam faceret electionem. Ule enim affectus aversus a via
perfectiore et ad imperfectiorem conversus intellectum traheret ad excogi-
tandas rationes tali affectui consonas, et monendus esset quod majora signa
voluntatis Dei exquirenda sunt, ut in via communi, quam praeceptorum vo-
camus, aliquis subsistat, cum Christus difficile esse dicat possidentes pecu-
nias in vitam ingredi, quam ut viam perfectiorem consiliorum eligat, quam
idem Christus consulit licet non praecipiat, quia sine dubio securior via et
perfectior est. Unde propensior quisque esse debet, quod in ipso est, ad
consiliorum viam quam praeceptorum capessendam.
75- In secunda hebdómada in secundo notabili ante tres modos a' humili-
tatis sic dicitur: Usque ad eam quae fit quinto die simul comprehendendam.
Hoc intelligitur de eadem contemplatione nempe de baptismo Christi, quae
eodem quinto die fit, et de his quae in ea comprehenduntur, a qua quidem
inchoatur electionum discussio 2*.
76. Proponuntur tres modi humilitatis, ut toto die eos verset animo qui
exercetur; nihilominus unum vel dúo ruysteria vitae Christi eodem die sicut
in reliquis meditanda sunt. Nam hi tres modi non dantur pro certa hora loco
alicujus meditationis, cum non contineant nisi punctum unum praecipuum,
scilicet desiderium attingendi tertium modum humilitatis, quod per totum
diem mente revolvendum est, etiam in meditatione, opportuno tamen tem-
pore, adhibito usu triplicis colloquii de vexillo, ut ibidem dicitur.
83. Facientes exercitia sinantur libere determinare quod de se statuere
voluerint juxta decimam quintan) annotationem ex viginti. non enim vio-
lenta durant, idque máxime cum de mutando statu agitur. Nec vero muta-
tio ejusmodi aut status alicujus assumptio eis suadenda est, sed via recta
bene eligendi proposita, admonendi sunt, ut rcm diligenter considerent,
Deique gratia potissimum et rationis lumine adjuti, id quod melius in Do-
mino judicaverint, amplectantur, et hoc ad eorum quietem et constantiam
multum confert, nec ipsi postea nisi de se, si non perseveraverint, jure con-
queri poterunt.
86. Cjuando juxta secundum tempus bene eligendi quis eligit, in medita-
tione vel extra eam coram Deo, id quod deliberare vult, proponat cum om-
nímoda resignatione voluntatis propriae, divinam in se voluntatem sentiré
cupiens, non vacans discursibus propriis, sed se disponens. ut optime pote-
a' modus apogr.
l* Vide supra, p. 362, textum Vulgatae versionis, et annot. » et 2.
!* Vide supra, p. 3G8, textum Vulgatae versionis, et annot. *.
Directoría antiqua
quidem sine animi íiuiete clectio fieri non potest; sic nec in tertio tem-
rit, ad excipicndam motionem Sancti Spiritus per experimenta consolatio-
num et desolationum, ut ibidem dicitur.
91. Ouamvis obviandum sit, juxta decimamquartam annotationcm ex vi-
ginti, ne quis vacans exercitiis, voto inconsulte et praeeipitanter se adstrin-
gat, tamen si aliquis maturo consilio et re cu ni magna claritate jam electa,
vellet suam electionem voto firmare, ut se contra impugnationes daemonis,
mundi et carnis firmaret, non debet instructor id prohibere.
Paragraphus g¿, quac ultima est capitis IV in Mironis altero, responde I Di-
rectorio Mironis primo, n. 66, quem vide suo loco, infra,p. 878.
EXERCITIA SECUNDAE HEBDOMADAE CUM DE ELECTIONE AGITUR,
QUO ORDINE TRADENDA SINT. CaPUT 5 '*
93. Qui aggressurus est exercitia secundae hebdomadac, postquan excr-
citia primae absoluerit et confessus et communicatus fuerit, praesupposi-
tis his, quae praecedenti capite dicuntur, post coenam illius diei, qua sa-
cram communionem acceperit, et meditationem de filio prodigo finierit,
tradatur ei contemplatio de rege temporali, ut sequenti die mane semel
eam faciat; et eadeni die a prandio iniungendum est illi, ut ante coenam
illam repetat; et post coenam tradenda est meditado prima de incarnatione
Christi Domini nostri pro media nocte sequentis diei, et contemplatio se-
cunda de eius natiuitate pro hora matutina, et etiam contemplatio tertia
pro hora ante prandium.
94. Prima die meditationum uitae Christi post prandium tradenda est
quarta contemplado pro hora vesperarum, et etiam quinta de applicatione
sensuum pro hora ante coenam; et post coenam explicandae et tradendae
sunt additiones secundae hebdomadae; ac pro media nocte sequentis diei
detur ei contemplatio de Christi praesentatione in templo; et pro hora ma-
tutina de fuga in Aegyptum, et repetido harum duarum fiat hora ante pran-
dium eodem modo et forma, qua hodie mane in duabus primis meditationi-
bus factum est.
95. Aduertendum tamen est quod si in eo, qui exercetur, deprehenda-
tur, feruorem, quem conceperat in prima hebdómada, aliquo modo remítti,
tune relinquendae sunt hae meditationes secundae diei, et fiat transitus ad
eas, quae tertia die dantur, ut citius ille perueniat ad faciendam suam ele-
ctionem 2*.
96. Secunda die post prandium (de cetero a prandio et coena per quar-
tam horae partem cum examine quotidiano semper fiat examen particulare
ad tollendos defectus circa exercitia et additiones) a\ hora vesperarum ñat
a' Quae parenthesi clauduntur, addita sunt eadem man» in inarg.
'* Capitn sumimus ex apographo saeculi XVI, quod est in bibl. \ ittorio
Emanuele. Romae, 'Fondo Gesuitico, 1504 (3723), N.° 4», 10 ff. In involucro legimus:
»Haec scripta sunt pars magna Directorii P. Mironis".
2* Properatio haec, quam nullibi alias commendatam vidimus, parum ad fervorem
instaurandum conferel.
870
MONUMEN 1 A IGNA 1TANA
pore potest agi de electione, si adhuc anima, eius qui exercetur, uariis
repetitio praesentationis in templo et fugae in Aegyptum ad modum quartae
contemplationis praecedentis diei; et hora ante coenam fiat applicatio sen-
suum harum duarum contemplationum; et post cenam pro media nocte se-
quentis diei tradatur quo pacto puer Jesvs subditus erat parentibus; et pro
hora matutina quo modo ab eis repertus fuerit in templo; et repetitio harum
duarum contemplationum fiat hora ante prandium iuxta modum praece-
dentis diei.
97. Tertia die post prandium tradatur ei praeludium quoddam circa
considerationem statuum, et hora vesperarum fiat repetitio, quo pacto puer
Jesvs subditus erat parentibus, et quo modo ab eis repertus fuerit in tem-
plo, ad modum quartae contemplationis primae diei, et hora ante coenam
fiat applicatio sensuum harum duarum contemplationum ut in eadem prima
die; et post coenam pro media nocte et primo mane, et pro hora ante
prandium sequentis diei tradenda est meditatio de duobus vexillis.
98. Ouarta die post prandium, hora vesperarum, repetenda est etiam
meditatio de duobus vexillis; et pro hora ante coenam tradenda est medi-
tatio de tribus hominum classibus; et post coenam tradatur adnotatio quae- •
dam, quae sequitur meditationem praedictam; et detur contemplatio de
baptismo Domini, quae media nocte sequentis diei facienda est, et primo
mane, et etiam hora ante prandium, repetenda.
99. Quinta die post prandium tradantur tres modi humilitatis, per totum
diem considerandi; et hora vesperarum repetatur eadem contemplatio de
baptismo; et ante coenam applicabuntur circa eam quinqué sensus; et post
coenam dentur octo regulae de discretione spiritus secundae hebdomadae.
Deinde pro media nocte sequenti tradenda est meditatio, quo modo Jesvs
Christus a flumine Jordanis petierit desertum, cum duabus repetitionibus
eiusdem pro hora matutina et hora ante prandium.
100. Sexta die post prandium tradendum est praeludium ad electionem
« faciendam; et hora vesperarum repetenda est eadem contemplatio de de-
serto; et ante coenam fiat applicatio quinqué sensuum circa eam; et post
coenam detur adnotatio de tempore triplici ad electiones recte faciendas;
et pro media nocte sequentis diei tradatur meditatio quo modo Beatus An-
dreas et alii successiue Christum secuti sunt, cum duabus repetitionibus
eiusdem, pro hora matutina et hora ante prandium.
[Oí. Séptima die post prandium tradatur modus prior bonae electionis
faciendae; et hora vesperarum repetenda est eadem contemplatio de voca-
tione apostolorum; et ante coenam applicabimtur circa eam quinqué sensus;
et post coenam pro media nocte sequentis diei, detur quo modo sermonem
fecit Dominus in monte octo beatitudinis modos edisserens, cum duplici
repetitione pro hora matutina et pro hora ante prandium.
102. Octaua die post prandium tradatur modus posterior benc eligendi
et hora vesperarum repetatur eadem meditatio de sermone Domini in
monte; et ante coenam fiat applicatio sensuum circa eam, et post coenam.
si electio non fuerit omnino conclusa, quod saepe euenire poterit, pro nono
die sequenti tradatur meditatio, quo modo nauigantibus discipulis Domi-
nus se ostendit ambulans super arpias maris, scruata omnino precedentium
Directoría antiquA
8/1
motionibus agitari cernatur: tranquillitate enim et pace opus est, ut ui-
dicrum forma. Et sic consequenter fieri potest, sumendo singulis diebus
unam meditationem usque ad duodccimam diem, si opus erit, iuxta ordinem
meditationum, qui in eaclem secunda hebdómada post quintan) diem a Patre
aostro Ignatio traditur. Et si oportuerit per plures adhuc dies quam duo-
decim in eleetionibus immorari, sumantur etiam aliae meditationes ex se-
cunda hebdómada, iuxta id quod in praecedenti capite, § 791* adnotatum
fuit. Ac post factam electionem sequenti die, cum gaudio et laetitia in Do-
mino fíat contemplado de gestis in die palmarum. Et si hic faciendis exer-
citiis iinis imponitur, etiam tradatur ultimo loco contemplado ad amorem
spiritualem in nohis excitandum.
EXERCITIA SECUNDAE HEBDOMADAE, CUM DE ELECTIONE NON AGITUR,
QUO ORDIN'E TRADENDA SINT. a' C-APOT ()
103. l'ostquam exercitia primae hebdomadae quis absoluerit, saltem
breuiter, ut in ultimo paragrapho secundi capitis huius Directorii dictum
est, et confessus et comunicatus fuerit, praesupositis multis, quae in quarto
capite praecedenti dicuntar; post coenam illius diei, qua sacram commu-
nionem acceperit, et meditationem de* filio prodigo finierit, tradatur ei con-
templado de rege temporali, ut sequenti die mane semel eam faciat, et
eadem die a prandio iniungendum est illi, ut ante coenam illam repetat:
et post coenam tradenda est meditatio prima (Je incarnatione Christi Do-
mini nostri pro media nocte sequentis diei, et contemplatio secunda de
eius natiuitate pro hora matutina, et etiam contemplatio tertia pro hora
ante prandium.
¡04. Prima die meditationum uitae Christi, post prandium tradenda est
quarta contemplatio pro hora uesperarum, et etiam quinta de applicatione
sensuum pro hora ante coenam; et post coenam explicandae et tradendae
sunt additiones secundae hebdomadae; ac pro media nocte sequentis diei
detur ei contemplatio de Christi praesentatione in templo; et pro hora ma-
tutina de fuga in Egyptum, et repetido harum duarum fiat hora ante pran-
dium eodem modo et forma, qua hodie mane in duabus primis meditationi-
bus factum est.
105. Secunda die post prandium (de caetero a prandio et coena per
quartam horaepartem cum examine ([uotidiano semper fiat examen particu-
lare ad tollendos defectus circa exercitia et additiones) b', hora uesperarum
fiat repetitio praesentationis in templo et fugae in Aegyptum ad modum
quartae contemplationis praecedentis diei; et hora ante coenam fiat applica-
tio sensuum harum duarum contemplationum; et post coenam, pro media
a' Hic tititlus et totum capul sextum ¡cripta sunt manu alia a praecedenti, quae turnen
ser ipsit verba Cap. 6, uotationem in marg., de qua postea, et números initio paragru-
phorum. — b' Clausa in parenthesi , addita sunt in mar%. eadem manu, qua scriptum est cap.
quintum.
'* Sic ms.: sed haec inveniuntur in n. 00 anographi recentioris. Y. supra. p. ^67,
annot. b.
872
MONUMENTA IGXATIANA
res suas anima plañe exerceat; et interim tempore electionis in uarirs
nocte sequentis diei tradatur quo pacto puer Jesús subditus erat parentibus;
et pro hora mattutina quomodo ab eis repertus fuerit in templo; et repetitio
harum duarum contemplationum fíat hora ante prandium iuxta modura
praecedentis diei.
1 06. Tertia die post prandium, hora uesperarum, fíat repetitio, quo pacto
puer Jesús subditus erat parentibus, et quomodo ab eis repertus fuerit in
templo, ad modum quartae contemplationis primae diei, et hora ante coe-
nam fíat applicatio sensuum harum duarum contemplationum, ut in eadeni
prima die; et post coenam, pro media nocte et primo mane, et pro hora
ante prandium sequentis diei, tradenda est meditatio de duobus uexillis.
107. Ouarta die post prandium, hora uesperarum et hora ante coenam
repetenda est etiam meditatio de duobus vexillis; et post coenam detur ei
contemplatio de baptismo Domini, pro media nocte sequentis diei; et quo-
modo Jesús Christus a ilumine Jordanis petierit desertum, pro hora mattu-
tina; et repetitio harum duarum contemplationum hora ante prandium.
108. Quinta die post prandium tradantur tres modi humilitatis per
totum diem considerandi; et hora uesperarum repetatur contemplatio de
baptismo Domini et de deserto; et ante coenam applicabuntur circa eas
quinqué sensus; et post coenam dentur octo regule de discretione spiritus
secundae hebdomadae; deinde pro media nocte sequenti tradenda est me-
ditatio quomodo Beatus Andreas et alii successiue Christum secuti sunt; et
pro hora mattutina quomodo sermonem fecit Dominus in monte, octo beati-
tudinis modos ediserens; et repetitio harum duarum meditationum hora
ante prandium.
109. Sexta die post prandium, hora uesperarum, repetenda est contem-
platio de uocatione apostolorum et de sermone Domini in monte; et ante
coenam fiat applicatio quinqué sensuum circa has duas contemplationes; ct
post coenam pro media nocte sequentis diei tradatur meditatio quomodo
nauigantibus discipulis Dominus se ostendit ambulans super aquas maris; et
pro hora mattutina quomodo in templo docuit; et repetitio harum duarum
meditationum hora ante prandium.
1 10. Séptima die post prandium hora uesperarum, repetendae sunt con-
templationes, quomodo Dominus se ostendit discipulis et quomodo docuit
in templo; et ante coenam applicabuntur circa eas quinqué sensus; et post
coenam pro media nocte sequentis diei, detur contemplatio de Lazari susci-
tatione; et pro hora mattutina, de gestis in die palmarum; et hora ante
prandium repetitio harum duarum contemplationum.
111. Octaua die post prandium, hora uesperarum, repetantur hae due
meditationes, de Lazari suscitatione et de gestis in die palmarum; et ante
coenam fiat applicatio quinqué sensuum circa eas; et post coenam, si fa-
ciendis exercitiis iam finis imponitur, tradatur ei ultimo loco contemplatio
ad amorem spiritualem in nobis excitandum.
112. Notandum quod in hac secunda hebdómada, vt ait Pater noster
Ignatius a', iuxta temporis facultatem ct utilitatem personae sesc exercen-
a' j vi>. praecedentia addita sumí sufra versum alia mam/.
Directoría antiqua 87 3
exercitiis 2.dae hcbdomadac qui eligit dctineri debet '; nam exercitia
tis, possunt aliquot mcditationes, uel adiici, ut de misteriis uisitatíonis, pa-
storum, circumcisionis, ct trium regum: uel subtrahi ex supra positis, quippe
quae pro introductionc tantum detincantur a' ad formandam melius con-
templationem.
Add/t efiam Mi. alt. cap. VII de tcrlia hebdomade ei VIH de quarta. Sunt
autem iia:
Exercitia tertiae hebdómadas ouo ordine commcmter tradenda sint b'.
caput 7
iij. Oui exercitia primae et secundae hehdomadae sine interuallo fece-
rit, dubium non est quin exercitia etiam tertiac consequenter ei tradi
possint. Tamcn, si, peractis primis duabus hebdomadis, longa intermissio
excrcitiorum facta fuerit, et de nouo quis exercitia tertiae hebdómadas
aggredi uult, expedit ut a prima hebdómada incipiat, ita ut, illa breuiter ab-
soluta, ut in ultimo paragrapho secundi capitis dictum est, tertiam inchoét.
Igitur, postcpiam exercitia primae hebdomadae absoluerit, et confessus et
communicatus fuerit, ct meditationem de filio prodigo tinierit c', tradatur ei
contemplatio de rege temporali, quae est ucluti fundamentum omnium me-
ditationum uitae Christi Domini nostri, utsequenti die mane semel eam fa-
ciat; et eadem die a prandio iniungendum est illi, ut ante coenam illam re-
petat; et post coenam tradenda est prima contemplatio de coena Domini et
de rebus ante et post coenam gestis, pro media nocte sequentis diei; et con-
templatio secunda de rebus post coenam et in horto gestis, pro aurora; et
fíat repetitio harum duarum contcmplationum hora ante prandium.
ii4- Prima die meditationum i>assionis Christi post prandium, hora ve-
sperarum, repetantur hae duae contcmplationes de coena Domini et de
rebus in horto gestis; et ante coenam fíat applicatio quinqué sensuum circa
eas; et post coenam explicandae et tradendae sunt additiones tertiae he-
bdomadae; postea tradatur contemplatio de gestis in domo Annae, media
nocte sequenti transigenda; sub auroram uero de secutis rebus in domo
Cayphae; deinde fiat repetitio harum duarum contcmplationum hora ante
prandium.
115. Secunda die post prandium (de caetero a prandio et coena per
quartam horac partem cum examine quotidiano semper fíat examen parti-
culare ad tollendos defectus circa exercitia et additiones) d', hora vespera-
rum fiat repetitio contemplationis de gestis in domo Annae et in domo
1 Di. Po., n. 89, supra, p. ait posse tradi etiam hac occasione exercitia tertiae
hebdomadis ante electionem. Di.: c. XXXY, n. i. exercitiis tertiae hebdomadis ofri-
cium tribuit confirmandi electionem vitae melioris.
a' Sic apogr.: forte scribendum fnit delineantur- — b' Hunc titulum et tolum caput scri-
psit nova maiiKs. Dno vv. Cap. 7, addita sunt eadem manu, qtiae supra addidit w. Cap. 6.
— c' ó V7: praecedentia scripta sunt eadem manu in mitrg. — d' Quae parenthesi coiriineutur,
SCripta sunt eadem manu in marg.
H74
MoNU MENTA IGNATIANA
tertiae hebdómadáe tristitiam et moerorem secum afierre solent, et posl
absolutam electionem tradenda uidentur.
Cayphae; et hora ante coenam fiat applicatío sensuum circa has duas con-
templationes; et post coenam in media nócte sequenti, contemplandum
quomodo Christus Dominus noster ductus est ad Pilatum, et quid ibi actum
sit; dilucido uero de iis, quae gesta sunt transmisso Christo ad Herodem.
Subdetur postea repetitio harum duarum contemplationum hora ante pran-
dium.
1 1 6. Tertia die post prandium, hora vesperarum repetenda est contem-
platio quomodo Christus ductus est ad Pilatum et de gestis in domo Herodis;
et ante coenam applicandi sunt quinqué sensus circa has duas contempla-
tiones; et post coenam tradatur meditatio pro sequenti media nocte, de re-
ditu ab Herode usque ad mediam partem misteriorum. quae apud Pilatum
sequuta sunt; reliquam uero partem circa primam lucem matutinam prose-
quatur; et hora ante prandium fiat repetitio harum duarum contempla-
ron uní.
i 17. Ouarta die post prandium, hora vesperarum. ti;it repetitio de redita
ab Herode usque ad mediam partem misteriorum, quae apud Pilatum secuta
sunt, et etiam de reliqua parte; et ante coenam fiat applicatio quinqué sen-
suum ad has duas meditationes; et post coenam, sub noctis sequentis mé-
dium, contempletur a sententia Pilati usque ad crucifixionem; sub auroram
deinceps ab eleuatione crucis us(|ue ad Christi expirntionem; et hora ante
prandium hae duae contemplationes repetantur.
118. Quinta die post prandium, hora vesperarum, fiat repetitio eontem-
plationis a sententia Pilati usque ad crucifixionem, et ab eleuatione crucis
usque ad Christi expirationem; et hora ante coenam applicentur quinqué
sensus circa has duas contemplationes; et post coenam tradatur pro media
nocte sequenti quomodo mortuus Dominus, sublatus de cruce, ad monu-
mentum dclatus est; et primo mane meditetur ex (pío Dominus sepultas
fuit doñee Beata Virgo in domum aliquam se recepit; et hora ante prandium
fiat repetitio harum duarum contemplationum.
i 10. Sexta die post prandium, hora vesperarum, repetenda erit contem-
platio quomodo mortuus Dominus, sublatus de cruce, ad monumentum de-
latas est, et ex quo sepultas fuit, doñee Reata Virgo in domum aliquam se
recepit; et hora ante coenam applicabuntur quinqué sensus ad has duas
meditationes, et post coenam, pro media nocte sequenti, tradatur ut dimi-
diam partem misteriorum passionis Christi contempletur, et mane reliquam
eius partem prosequatur ita ut ínter noctu et mane pasionem totam re-
uoluat a'; postea repetitionum et sensuum uice, per diem totum seqiientem
considerabit, quam licebit frequentissime, quo pacto sanctissimum Jesu
Christi Corpus remanserit ab anima seiunelum, et ubinam aut (piomodo se-
pultum. Item, quae fuerit beatae INI itris solitudo, deaolatio qualis, et quanta
afñictio, quam acerbus (pioque discipulorum moeror extiterit
120. Séptima die post prandium idem considerabit, sicut modo praedi-
etum est; et ]>ost coenam si faeiendi* exercitüs ¡am Bnis imponitur, tradatur
a' () '.i<. praecédentia addila sunt suf>ni versum alia mattu, fortasst Mironis,
Directoría anmqva
*75
64. In primo modo orandi, ubi dicitur: «Porro in excuticndis singu-
ei ultimo loco contemplado ad amorem spiritualem in nobis excitandum.
121. Meditatáones passionis Christi, praedicto modo exactius praescri-
buntur a Patre nostro Ignatio; nihilominus aliis modis tradi possunt, ut ipse-
met in fine tertiae hebdomadae adnotauit.
ExERCITIA QUARTAE HEBDOMADAE, QUO ORDINE COMMUNITER
TRADENDA SINT a'. CaPUT 8
122. Peractis tribus hebdomadis exercitiorum, si quis ad longum tempus
ea intermiscrit, et postea de nouo exercitia quartae hebdomadae aggredi
velit, expediret vt a prima hebdómada incipiat, ita vt, illa breuiter absoluta,
ut in vltimo § secundi capitis dictum est, quartam inchoaret; igitur, post-
quam exercitia primae hebdomadae absoluerit, et confessus et communi-
catus fuerit, et meditationem de filio prodigo finierit, tradatur ei post
coenam, pro media nocte sequenti, contemplatio prima, quomodo Jesvs Do-
minus post resurectionem apparuit sanctae Matri suae; et pro aurora, quo-
modo summo mane ad monumentum proferta est María Magdalena cum
aliis mulieribus, cui Christus apparuit, quae, aliis digressis, iuxta sepulcrum
remanserat; et hora ante prandium fiat repetitio harum duarum contempla-
tionum.
123. Prima die post prandium, hora vesperarum, repetenda est contem-
platio quomodo Jesvs apparuit Matri suae; et quomodo Mariae Magdalenae;
et ante coenam applicandi sunt quinqué sensus circa has duas contempla-
tiones, et post coenam explicandae et tradendae sunt additiones quartae
hebdomadae; et pro media nocte sequentis diei tradatur quomodo apparuit
in via Christus mulieribus redeuntibus de monumento, et ait: «Auete > et
illae, accedentes ac prostratae ad pedes eius, ipsum adorarunt; et pro hora
mattutina quomodo Petras , audita ex mulieribus Christi resurrectione
cucurrit ad monumentum, et illi super his cogitanti Christus se ostendit:
vnde dicebant apostoli: «Surrexit Dominus veré, et apparuit Simoni» -'*. Et
hora b' ante prandium repetitio harum duarum meditationum facienda est.
124. Secunda die post prandium (de caetero a prandio et coena per
quartam horae partem cum examine quotidiano semper fiat examen parti-
culare ad tollendos defectus circa exercitia et additiones), hora vespera-
rum, repetenda est contemplatio, quomodo Christus apparuit mulieribus de
monumento redeuntibus, et quomodo Beato Petro; et hora ante coenam fiat
applicatio sensuum circa has duas meditationes; et post coenam tradenda
est contemplatio, quomodo apparuit Christus duobus discipulis cum irent in
Emaus, pro media nocte sequenti; et quomodo apparuit discipulis, domi
a' ífíe titulas et totum caput scripta sunt eadem manu, quae scripsit caput se.xtum.
Dúo w. Cap. S, addita sunt ea manu, quae supra scripsit m>. Cap. C. — b' Hoc t>. add.
supra versum munu Mirouis (?).
1* Matth., XXVI] I, 9.
2* Luc, XXIV, 34.
876
MONU MENTA ÍGNATIANA
lis praeceptis, satis fuerit insumi spatium temporis, quo ter posset ora-
tio dominica percurri», hoc intelligendum est iuxta quartam additio-
congregatis, propter metum judeorum et ait illis: «Pax vobis» **, pro au-
rora. Deinde repetendae sunt hae duae meditationes hora a' ante prandium.
125. Tertia die post prandium, hora vesperarum, fíat repetitio contem-
plationis quomodo Dominus apparuit discipulis cum irent in Emaus, et
quomodo apparuit discipulis congregatis; et hora ante coenam applicandi
sunt quinqué sensus circa has duas contemplationes; et post coenam tra-
denda contemplatio pro media nocte sequentis diei, quomodo post dies
octo, iterum, clausis ianuis, obtulit se videndum Christus, et Thomae dixit:
« Infer huc digitum tuum, et vide, et noli esse incredulus sed fidelis» s*; et
pro hora mattutina, quomodo palam se denuo fecit Christus piscantibus
discipulis, qui cum tota nocte nihil cepissent b', iactum ad mandatum eius
rete extrahere iam non valebant prae piscium multitudine; et hora ante
prandium fiat repetitio harum duarum contemplationum.
126. Ouarta die post prandium, hora vesperarum, repetendae sunt prae-
cedentes duae meditationes, quomodo post dies octo apparuit discipuiis, et
quomodo discipulis piscantibus palam se fecit; et ante coenam fiat applica-
tio per quinqué sensus circa has duas meditationes; et post coenam tradenda
est contemplatio pro sequenti media nocte, quomodo ex Domini mandato
abeunt discipuli ad montem Thabor, et, eis apparens, inquit: «Data est mihi
omnis potestas in coelo et in térra: ite, docete omnes gentes, baptiza[n]tes
eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti» 3*; et deinde pro hora ma-
tutina, quomodo visus est plusquam quingentis fratribus simul, ac Jacobo c';
et hora ante prandium fiat repetitio harum duarum contemplationum.
127. Quinta die post prandium, hora vesperarum, repetendae sunt prae-
cedentes duae meditationes, quomodo apparuit Christus discipulis dicens:
«Data est mihi omnis potestas in coelo et in térra»; et quomodo visus est
plusquam quingentis fratribus simul, ac Jacobo d'; et hora ante coenam
applicandi sunt quinqué sensus circa has duas meditationes. Et post coenam
tradenda est contemplatio quomodo apparuit Christus Beato Paulo post
ascensionem: «Nouissime vero tamquam abortiuo visus est et mihi» 4 *, in-
quit ipse; pro media nocte sequenti; et de ascensione Christi Domini nostri,
pro hora matutina, et repetendae sunt hae duae meditationes hora ante
prandium.
128. Sexta die post prandium fiat repetitio praecedentium duarum con-
templationum, quomodo apparuit Beato Paulo, et de ascensione Domini; et
hora e' ante coenam applicandi sunt quinqué sensus circa has duas contem-
plationes; et post coenam tradenda est contemplatio ad amorem spiritualem
a' Vox addita supra vtrsitm manu Mironis ( .-). — caepissent apo^r. — C ac Jacobo
add. supra versum mam/ Mironis ('■). — 4' ac Jacobo add. supra vtrsum manu Mironis 1 .:).
— e' Vox add. supra vtrsum manu A/ironis (■).
'* Luc, XXIV, 36, et Jo.. XX, 10.
■* Jo., XX, 27.
** Matth., XXVIII, 18 et re,.
< * I Cor., XV, 8.
Directoría anticúa
«77
nem, quod in punctu, in (juo assecutus quis fucrit quaesitam deuotionem,
conquiescere debet, sine transcurrondi anxietate, doñee sibi satisfece-
rit, ut etiam in 2.da regula sequentis modi dicitur a.
65. In 3.0 modo orandi dúo notanda uidentur: altcrum est, quod
illud interstitium respirationum dat tempus oranti, quo intellectus ma-
gis penetret ueritatem eorum, quae per uoees uel sentcntias significan-
tur, ut affectus ad intellecta magis moueatur: alterum, quod non est
ita praecise interstitium respirationum assumendum, quin possit ali-
quanto plus aliquis immorari, quam duret respiratio, cum praeser-
tim aliqui crebríus aliis respirent; sed plus minus in talibus immo-
randum est quantum communiter durare solet respiratio. Si enim quis
prorundius intelligere, uel affici, et immorari magis uellet, poterit qui-
dem pro sua deuotione, sed tune potius ad secundum praedictum orandi
modum iam accederé ac pertinere uidetur, quam ad hunc tertium h \
in nobis excitandum, pro media nocte; quae et hora matutina et hora ante
prandium repetenda est.
129. Séptima die post prandium, pro hora vesperarum detur primus
modus orandi; et hora ante coenam fiat eius repetitio; et post coenam tra-
dendus est pro media nocte sequenti secundus orandi modus, quem bis
repetet, et in aurora et etiam hora ante prandium.
130. Octaua die post prandium, pro hora vesperarum tradatur tertius
orandi modus; et ante coenam fiat illius repetitio '*; et post coenam tándem
proponi possunt aliqua, pro dispositione personae, ex his, quae ei, qui abso-
luit exercitia, commendanda sunt, iuxta vltimum caput huius Directorii.
Caput IX in alt., quod est «De tribus orandi modis» complectitur pa-
ragr. 131-134, qtiae fere sunt eadem atque paragr. 64-65 Mironis primi.
Paragraphus 131, quae non est in primo, sic se habet in alt.:
131. Hi tres modj orandi particulares sunt, nam non excludunt alios
quos Spiritus Sanctus docet, et viri in spiritu exercitati tradere solent, vel
quisque sibi útiles deprehenderit, sed inter alios hi tres pro orantium varie-
tateet dispositione etiam idonei sunt, juxtaquos praecepta Dei, precationes
sacras et psalmos percurrere orando possumus.
a Haec habet alt. in n. 132.
b Hanc paragr. in duas dividit alt. hoc modo: 133. In secundo et tertio
modo orandi notandum quod pro una voce vel verbo potest etiam accipi
una sententia pro cujusque devotione, ut Pater, et Pater noster, et qui es in
coelis, et sanctificetur nomen tuum. Et sic in reliquis verbis vel petitionibus
orationis dominicae et aliarum. — 134. Tertius orandi modus est, ut in con-
siderandis singulis vocibus alicujus orationis tantum tempus insumamus,
quantum communiter respiratio una durare solet; quod si quis pro sua de-
votione magis in his voluerit immorari, poterit quidem, sed tune potius ad
secundum orandi modum, quam ad hunc tertium pertinere videtur.
1 Di. Po., n. 107, supra, p. S27.
'* Vix intelligas, quare líos orandi modos ita tractandos fere dicat quasi mysteria
cssent vitae Christi. Cf. Exercitia ipsa; et Di., c. XXXV11.
878
MON l ' MEMA ION ATI ANA
66. Regulae ad uictum temperandum et regulae seruandae in dis-
tribuendis eleemosynis, et quaedam quae notantur de scrupulis, et re-
gulae ad uere sentiendum cum Ecclesia, ei, qui exercetur, communiter
non dantur; sed quando oportuerit, in 2.da hebdómada, ubi destatu uitae
reformando agitur, tradi poterunt; nam hae regulae ad hoc tendunt a.
Dk US REBUS, QUAE PERACTIS EXERCITIIS TRADI POTERUNT.
Caput IV b
67. Cum post peracta exercitia quis relinquitur, possunt haec ei in
memoriam reduci: i.° Ut praesentiam Dei frequenter consideret, et
quod ille semper nos conspiciat. 2." Orationibus iaculatoriis ad Deum
saepe utatur, nunc ueniam peccatorum aut gratiam et auxilium pe-
tendo, nunc gratias agendo, uel aliud faciendo. 3.0 Ex amore puro cha-
ritatis omnia interiora et exteriora sua in gloriam Dei pro uiribus diri-
gere et faceré conetur. 4.0 Perspicere magnitudinem et multitudinem
beneficiorum Dei in se collatorum, et de passione Christi quotidie
aliquid meditan. 5.0 Considerare quod peregrini et morituri sumus in
hoc saeculo: Non enim habemus hic ciuitatem permanentem, sed futu-
ram inquirimus '. 6.° Peccata propria et aliorum frequenter lugere, et
misericordiam a Domino implorare. 7." Ruminet, et frequenter etiam
in oratione consideret, sententias et loca Scripturae Sacrae, et egregia
dicta aut exempla sanctorum. in quibus antea notabilem consolatio-
nem senserit c.
Mi. alt. 92. Regulae \_clc. til in primo;\ sed quando ratione personae
opus erit, praesertim in fine secundae hebdomadae, ubi de statu vitae refor-
mandae agitur, tradi poterunt; sed non ómnibus propon i debent, sed iis qui
eis indigere videbuntur.
11 Mi. alt. Ouae commendanda sunt ei qui absolvit exercitia. Caput decimun,
c Quae n. 67 contíuentw ¡11 primo Di. Mi., in ocio números divisa sunt in
alt. y initio c. X: 135. Cum post peracta exercitia quis relinquitur, pro aetate,
doctrina, ingenio ac animi dispositione, aliqua ex his, quae sequuntur, pro-
poni ei poterunt, ut deinde ea memoria teneat, et in spiritu aceei>to persc-
veret. — 136. Primo ut praesentiam Dei frequenter consideret, et quod Ule
semper nos conspiciat, pat atús sua dona in nos efíundere, magis quam sol
radios suos, si nos ipsos disponamus, cum nos diligat plus quam nos ipsi. —
137. Orationibus ¡aculatoriis ad Deum saepe utatur, nunc veniam peccato-
rum aut gratiam aut auxilium petendo, nunc gratias agendo etc. cum ipse
magis conferre nobis sua dona quam nos reciperc desideret. — 138. Ex amore
puro caritatis omnia interiora et exteriora sua in gloriam Dei pro viribus
dirigere et facet e conetur, ad hoc enim creati sumus.— 131). Perspiciat magni-
tudinem ac multitudinem beneficiorum Dei ¡n se collatorum, et ex corde ei
gratias agat; ab ipso enim totius boni thesauro, sicut lumen a solé et ex Fon te
1 UrnR., XIII. 14.
Directoría antiqua
<>8. Adraonendus crit etiam, si manserit in saeculo: i.° Ut quotidie
mane per dimidiam horam aut integram, si fieri poterit, oret; ubi prae-
cipue meditetur vitam et passionem Christi Domini nostri iuxta formani
in exercitiis ei traditam. 2.0 Ut singulis diebus examen conscientiae
ante uel ]>ost prandium faciat, et antequam cubitum eat. 3.0 Ut exa-
mine particulari quotidie etiam utatur; nam exercitiorum tempore
huius examinis praecípuus usus fuit ad tollendas negligentias, quae
circa exercitia fiunt; postea uero uti eo debemus ad tollendas culpas et
uitia, quae In quotidiano uitae cursu, et praesertim in uirtutibus acqui-
rendis, cuiquam accidere solent. 4.0 Poterit etiam aliquam orationem
uocalem ei praescribere, ut officium paruum, uel rosarium Dominae
nostrae. 5.° Ut confiteatur et communionem accipiat singulis octo
diebus, et saepius, si sacerdos est. 6.° Ut cum idóneo ¡nstructore res,
quae ad suam animam pertinent, tractet a.
69. Deuotio sanctis ómnibus est etiam naide commendanda, ut ex
vitae illorum meditatione, facta eorum imitemur, sed ante omnia deuo-
tio particularis ad Beatam Virginem Dominam nostram habenda est, et
ad proprium angelum custodem, et ad sanctum sui nominis, et ad
aqua, cuneta bona derivantur. Ac de beneficio passionis Christi quotidie
aliquid meditetur, et cum talia ille passus est pro peccatis nostris, quid nos
agere et pati ejus causa debeamus. — 140. Consideret quod peregrini et mor-
tui sumus in hoc saeculo; non enim habemus hic civitatem permanentem,
sed futuram iaquirimus; nam novissima memorari utilissimum est. — 143. Pee-
cata propria et aliorum frequenter lugere et misericordiam a Domino im-
plorare, et quotidie saltem aliquid poenitentiac sumere, et tribulationcs
quas patitur, tamquam dona Dei in poenitentiam ac profectum suum ac-
cipere nitatur. — 1 44. Ruminet frequenter vitam Christi Domini nostri ac
sanctorum, et Scripturam sacram; legatque. audiat, loquatur et quaerat dili-
genter, quando commode poterit, omnia quae ipsum ad devotionem magis
movent, relictis multis aliis, quae ad rem non faciunt.
a Hanc paragr. 68 in (//tas dividit alt.: 149. Admonendus est etiam qui
exercetur, si manserit in saeculo, ut quotidie per dimidiam horam aut inte-
gram, si fieri potest, oret. 2. 0 Singulis diebus examen conscientiae per quar-
tam horae partem faciat. 3.0 Octavo quoque die confiteatur et communionem
accipiat. 4.0 Aliquo misericordiae spiritualis aut corporalis opere pro ratione
status et talcnti juvet proximum. 5.0 Cum idóneo instructore res, quae ad
animam suam pertinent, tractare curet. 6.° Pios libros legat, bonas conver-
sationes sectetur. malas vel distractivas fugiat.— 1 4 1 . Examine particulari
quotidie utatur ad tollenda praecipua ipsius vitia et peccata, et examine
quotidiano breviter facto reputans se indignum colloquio ac familiaritate
divina, ad meditatinnem se praeparet. Nam oratio humiliantis se penetrat
coelos, et post meditationem ea, in quibus notabilem consolationem sense-
rit, praesertim quae a' ex usu meditandi ei pervia et facilia sunt, frequenter
in memoriam redigat.
praesertimque ap'ogr.
88o
MONUMENTA IgNAIIANA
alios sanctos iuxta particulares cuiusque pias affectiunes. 2.0 Cura sit
praecipua, ut in uirtutibus crescat, praesertim in iis in quibus uitae spi-
ritualis fundamenta consistunt, iuueritque prius in una magis desiderata
plus et maiori cum diligentia seipsum exercere, deinde in alia atque
alia, et quotidie saltem aliquid poenitentiae sumere. 3.0 Legat aliquando
libros deuotos, et frequenter Scripturam sacram, ut inde meditetur et
proficiat in Domino. 4° Poterit postea, ut Deus mouerit, pro ratione
talenti et status iuuare proximum aliquo misericordiae spiritualis uel
corporalis opere a.
70. Oratio mentalis, iuxta modum exercitiorum, in Constitutioni-
bus ualde nobis commendatur in qua fit reflexio semper ad nos et
ad spiritualem profectum nostrum; quae quidem orationem uocalem
semper praecedere, et comitare, et etiam sequi deberet, ut illud euan-
gelicum dictum implere possimus: oportet semper orare et nunquam
deficere b 5.
a Haec paragr. 6g dividitur in duas in alt.: 145. Dévotio ad sanctos omncs
et angelos est valde commendanda, ut apud Dominum nostri advocati sint,
cum quibus etiam conversari debemus, ut nostra conversatio in coelis sit
Et in primis devotio specialis ad B. Virginem Dominam nostram habenda
est, et ad proprium angelum custodem, ct ad sanctum sui nominis, et ad
sanctos, quorum reliquiae sunt in loco ubi ipse habitat, et ad eos qui in
martyrologio singulis diebus leguntur, et ad alios juxta particulares cujus-
que pias affectiones, ubi poterit considerare se ipsum spiritu ao virtute
pauperem et mendicum, petentem bonorum spiritualium eleemosinam a
paradisi civibus, tamquam intercessoribus apud Deum omnipotentem, coram
quo comparere dignus non est, convertens se humiliter modo ad unum,
modo ad alium, modo ad omnes, adducendo in médium propriam necessita-
tem et indigentiam, atque eorum magnam gratiam ac dona. — 147. Cura sit
praecipua ut in virtutibus ipse profectum faciat, praesertim in humilitate,
patientia ac chántate et in reliquis, in quibus vitae spiritualis fundamenta
consistunt, juveritque prius in una magis optata plus et majori cum diligen-
tia se ipsum exercere, deinde in alia atque alia. Res suas spirituales ct
procedendi modum, praesertim si ex Societate nostra fuerit, cum superiore
vel praefecto rerum spiritualium vel confessario conferre debet, nolens
proprio sensu duci, juxta Constitutiones.
b Haec paragr. non est in alt. — In hoc c. X habet Mi. alt. números 142, 146,
148, 150, qui sunt efusmodi:
142. Convenit summopere ut in oratione et meditatione, inter alios con-
ceptus qui de Deo habentur, cogitemus quod sit Pater noster, ut ipse in
oratione dominica nos docuit, erga quem reverentialem timorem et amorem
máximum ac filialcm fiduciam habere debemus. — 146. Summam doctrinac
christianac memoriter teneat, et interdum aliquid de ea recitet, et meditetur
juxta tres modos orandi qui in Exercitiis continentur. — 148. Quotidie ali.
1 Conslitutionrs S. J„ part. III, c. I, n. 20; part. IV, c. IV. B; part. VI, c. III, n. 1.
« Loe, XVIII. 1.
Directoría antiqua
[Adjunctum] 1
Est aliud Direetorium, et forte antiquius a, ex quo aliqua in hoc
omissa transferre huc operae pretium duco.
Cap. i, post num. 4.11"1 haec ponuntur b: «Kxpedit aliquando ad
eos, qui Societatem nustram ingredi uolunt, magis cognoscendos, ut
exercitia spiritualia illis tradantur c; et oportet nouitios in initio sui
ingressus mensem unum plus minus in spiritualibus exercitiis uersari d,
ac exactis duobus annis, per unius hebdomadae spatium, antequam sua
vota illi emittant, aliqua spiritualia exercitia faceré iuxta Constil \iti> >-
nes c. Eis qui ad huiusmodi exercitationes apti non esse uiderentur,
qualis ex coadiutoribus temporalibus aliquis esse posset, proj)oni
debent ea, quae ipsorum captui conueniant, et quibus ad seruitium Dei
ac Domini nostri i 1 1 i iuuentur» f.
Post n. 17 haec adduntur *-T: «Si homo hic paupor non esset, satis
erit si nos illi spiritualia dederimus, et pro uictu poterit emptori domus
pecunias daré, ut pro i lio, quae necessaria sint cmat; emptor uero
summam pecuniarum quam recepit, et expensas scribere debet, ut post
peracta exercitia illi rationem reddat, aut superior uideat, si haec aliler
fieri aliquando expediat»
Post n. 21 potest collocari hoc ex illo Directorio '': «Finitis exer-
quam orationcm vocalem sibi praescribat, ut ofñcium parvum vel rosarium
vel coronam Domiñae nostrae, aut septem psalmos poenitentiales, coronam
Domini nostri Jesu Christi, litanias vel aliquid simile. Aliquando etiam pote-
rit in meditatione paulatim dicere et contemplan aliquem psalmum, prae-
sertim unum ex septem dictis, vel himnum, ut Veni Creator. vel Veni Sánete
Spiritus, Te Deum laudamus, aut Ave maris Stella; vel canticum Benedictus,
aut Magníficat, vel alia, potissimum ex Sacra Scriptura, quae omnia juxta
secundum et tertium orandi modum percurri poterunt. — 150. Nostri finitis
exercitiis librum eorumdem exercitiorum habere debent, ut illo familiaris-
sime utantur, et ut hanc rationem orandi nostri instituti in postei um ser-
vent, juxta regulas magistri novitiorum et praefecti rerum spiritualium
Externis autem qui ea fecerunt, is liber concedí non debet, ne postea evul-
getur, nec illis est neccessarius, cum multi alii ejusmodi libri spirituales
reperiantur, quibus uti poterunt. Scripta enim, quae exercitiorum tempore
traduntur illis, reliquenda non sunt, sed eurandum ut ipsi, peractis exerci-
tiis, ea instructori restituant.
a In Ínfima pagina notatum est: «Dixi supra forte antiquius, quia alterum, quod
habes hic, est, ut mihi uidetur, limatius et copiosius, in rebus praesertim spectantibus
ad 2.am hebdomadam». — 1> Cap. I, n. 5, in marg.; ubi etiam refieriuntur sequeutes omnes
notationes.—c P. ]., c. IV. lit. D.— d Et in Ex., c. 4, § 10 et § 41.— e n. 6.— P. 3, c. I, Ut. R.
— R n. 22. — •> n. 18.
1 Quae sequuntur scripta sunt sine titulo in cod. De Instil., //, post Direetorium
primum Mironis, cujus et capita et numeri in textu afferunrur.
' Di. ignatiana, III [5], supra p. 787.
Mojüm. Ignat. — Series II. 56
882
Mox ü M !• N I A Igx A 11 A X \
citiis nostri librum exercitiorum legant, et ex eo, quod ipsis proderit.
sumant, et praeterea daré aliis exercitia discant; tune etiam liber Exer-
citiorum externis communicari poterit, ut seipsos exercentes magis in
Domino proficiant» '.
Num. 22, ubi dicitur a: «Et diu, praesertim in principio Societatis
nostrae, hoc experti sumus»: in illo dicitur: «Ut dúo praesertim in
principio Societatis experti sumus».
Cap. 2, in fine n. 26, post ea uerba «immorari possemus», adduntur
haec b: «in quibus certas horas ad meditandum praescribi non oportet» 2.
In fine n. 28 adduntur haec c: «et demum semper aliquid noui af-
feratur» s.
Num. 3 5 quod breuius dicitur de cura infirmarii, in illo sic habetur d:
«In regulis antiquis infirmarii dicebatur, quod Ule per aliquod tempus
eorum, qui exercitia absoluebant, peculiarem curam haberet: unde col-
ligere licet quam diligenter et exacte haec exercitia superioribus tem-
poribus a nostris fieri solerent» \
Post n. 36 haec possunt poni ex illo Directorio •: «Juuat non parum
tum ob interpolationem mentalium exercitiorum, quae continúan com-
mode nequeunt, tum ob humilitatis bonum, ad quam confert humiliatio.
ut quisque, etiam qui delicate uiuere, et multorum ministeriis uti con-
sueuit, cubiculum euerrat, et si opus est, riget, lectulum etiam sternat,
et demum functíonibus huiusmodi ómnibus se oceupet, quae famulo-
rum ministerio confici solent: verum qui tradit exercitia uideat an ali-
quando aliud fieri expediat» \
Cap. 3 post num. 43 collocari haec possunt f: «Aduertendum , quod
in 2.a hebdómada expedit aliquoties non surgere media nocte, et qua-
tuor uel quinqué exerc itia uno die tune fieri poterunt iuxta notabile
3.'"" post quintum exorcitium applicationis quinqué sensuum, et iuxta
notabile. quod in 2.do die ponitur; sed in prima hebdómada haec con-
cedenda non uidentui, nisi maioris necessitatis causa moueret» 6.
Nota, quod numeri marginales sunt numen illius Directorii, ex qu<~>
haec desumpta sunt.
' « n. in.— 1> Cap. 2. h. 4. — c n. 5. — <1 n. n. — <= n. 12. — f Cap. 3, n. 4.
1 Di. Anón. £/., infra, Tlt. F. 16 r et v.
s Mi. a/i., n. 32, supra, p. 8^8, annot. d, ct /> . c. XII. n. C.
3 Di., c. XXXV, n. 13. .
4 Di. Aeg., tlt.
1 Di. ignatiana. II, [2], supra, p. 785.
,; Di. Po.. ri. 59. supra. p. 810.
Directoría anticua
8»3
III
DIRECTORIUM ANONYMUM Bi 1
De modo tradendi exercitia spiritualia breuis ixstructio,
magna ex parte sumpta ex ipso libro exercitiorum, capita dijmtaxat
attingendo, pro us qui dare debent exercitia
Primo agemus de excellentia seu dignitate, utilitate ac necessitate
horum exercitiorum spiritualium. 2." Quid sint hec Exercitia spiritualia
et quas partes habeant. 3.0 Ouibus personis, et que exercitia quibus
personis. 4.0 De modo dandi ipsamet exercitia. 5." Si opus fuerit, breui
decursu per omnia et singula exercitia progrediemur a, aliqua quibus-
dam locis annotando.
Excellentia seu digxitas, vtilitas et necessitas
1. Sunt prími institutoris b nostrae religionis, cuius uitam et prae-
cepta sequi et imitari oportet.
2. Christus - ipse eademmet Exercitia dedk Patri nostro Ignatio, et
eodem ordine et modo plus minus quo scripta sunt. Atque haec est
causa cur tantam uim et efficaciam habeant, quia sunt Christi etc.
3. Vnde sunt similia in hac re magna ex parte sacris literis 3: Nam
ut illae lectae simpliciter non ita mouent ac c si considerantur et per-
penduntur d sunt plena mysteriis; ita haec Exercitia lecta tantum uiden-
tur quidem bona esse precepta, tamen non ita mouent; at facta tum
maximam habent uim et efficaciam ad conuersionem animarum et fru-
ctum spiritualem, ut experientia ostendit. Ouare hec Exercitia non
sunt uulgo tradenda ut legantur; sed, si quis petat, hortandus erit ut
prius faciat, si quidem ex lectione parum fructus capiet, et ex parte
impediet fructum, si uelit ea faceré postea. Et excussa sunt, ut nostri
a progrecliamur u/ss. — 15 institutores mss.; signifícala r S. /«mitins. — c Sic mss.; furtussc
legendum at, /// paulo post at facta. — d Sic corrigendíiht petpendantur, qaod habent mss.,
nisi prius tegeris consideren tur.
1 Ex apogr. in cbd. Instruct. //, ff. 14-LS. Aliud cxstat exemplum in cod. üomcnia '.
ff. 208-222, quod ab Instruct. II penderé videtur; ideo variationes, quae omnes fere
nullius monienti sunt, omittimus. Instruct. II diphthongos per vocalem siniplicem ple-
rumque scribit. Haec et similia menda, (]uibuscum sententia integra manet, prudens
ipse lector emendabit. Cuín notamus, aliquid legi in mss., intelÜgimus utrumque apo-
graphum.
2 Cf. infra Di. Atg., f. 3, annotationes in Directórium B; vide quoque Pro/eg., supra.
PP- 35-47-
1 Ibid.
884
MONU MENTA IGNATIANA
solum, qui daré debent, utantur, non ut aliis dentur excussa, ut admo-
net etiam epístola prefixa eisdem Exercitiis. Forte autem perfecto ali-
cui uiro et in oratione multum uersato, dari possent, ut ipse legeret,
presertim amico, et docendo eum quae essent.
4. Per haec Exercitia X primi Patres nostrae Societatis ad X.um et
Societatem a P. Ignatio aducti et per hos innumeri alii.
14v 5. Hodie, ubicunque istorum Exercitiorum uiget usus, magnus
apparet fructus in populo et in nostris. Plurima centena hominum, ne
dicam milliaria, per hec Exercitia ingressa sunt alias religiones plu-
rimi etiam nostram religionem; plurima etiam hominum centena uitam
recte instituerunt uel in melius eam mutarunt ex iis, qui in seculo re-
manserunt.
6. Sunt a pontífice approbata, precedente examinatione eorum, ut
constat in bulla s approbationis prefixa: quare tutissima sunt et certis-
sima.
7. Est etiam in eadem bulla pontificis luculentum testimonium de
his Exercitiis: esse plena pietate et sanctitate, et preterea, quod plus
adhuc utilitatem et excellentiam ostendit, hortatur ipse pontifex omnes
Christi fideles, ut in eis se uelint exercere etc. Ita ad uerbum, si
placet.
8. Necessarium est ¡taque, ut nostri non solum in eis sint exerci-
tati, quod est primum ac máxime necessarium, sed etiam ea daré
sciant, cum sint propria ac potissima arma Societatis.
Quid sint exercitia spiritualia
«Nomine spiritualium exercitiorum intelligitur modus quilibet exa-
minandi propriam conscientiam; item meditandi, contemplandi, orandi
secundum mentem et uocem; ac postremo alias quascunque» et usque
«spiritualia» a ut in prima annotatione exercitiorum. Cape, uide et
transcribe ad uerbum. Vt uno ergo uerbo dicamus, spiritualia exercitia
sunt omnis mentis nostrae actio erga Deum, siue intellectu Deum co-
gnoscere et que ad Deum attinent, siue uoluntate Deum amare et aliis
diuinis affectibus affici, siue sensum et appetitum ac corpus compri-
mere et subiugare propter Deum, siue demum operare propter Deum.
Est itaque spirituale exercitium actio spiritualis mentis nostrae propter
Deum, et quidem non momentaneum b tantum, sed actio assidua, ut
exercitii nomen merere possit c.
••> Virguüs includimus ea, quae desumpta sunt ex prima annotatione Exercitiorum,
cujus ultima vox est spiritualia. — b Sic mss.; re/er ad exercitium.— c potest mss.
1 Agit oratoreni; confer tamen Polami Chronicon, 1, 50; 11, 25, 59, 118, 122; IV. 207
V, 46, 67.
'-' Scribenduin fuit hic et paulo post «brevi». lllud vide supra, pp. 216-21S.
Directoría antioua
885
DlUISIO SEU PARTITIO EXERCITIORUM
OUAS HABENT PARTES HAEC EXERCITIA SPIRITUALIA
1. Diuiduntur in tres partes Exercitia spiritualia: in partem seu
uiam purgatiuam, illuminatiuam, perfectiuam; cuius diuisionis fit men-
tio in aliquibus locis Exercitiorum, que etiam antiqua est diuisio docto-
rum et perfectorum uirorum spiritualium, ac D. et[iam] Dionisii De
coelesti et De ecclesiastica Hyerarchia, omnes actus hyerarchicos in
hos diuidentis: purgare, ¿Iluminare, perficere \
2. Sic autem intelligitur, si quis forte non intelligit quae haec sint:
in anima nostra spiritualia mala sunt, uel errores in intellectu, uel pee-
cata in uoluntate cum prauis habitibus, affectibus, imperfectionibus.
Cum haec ergo mala amouentur, purgari anima seu mens nostra dici-
tur; errores mentís per catechismum a auferuntur, ut cum quis haereti-
cum uel infidelem a suis erroribus liberaret, de qua parte purgationis
in his Exercitiis non agitur, quia pro catholicis sunt conscripta tantum,
postquam. quis iam credit; altera pars purgationis est ea, per quam au-
feruntur peccata et illi praui habitus et affectus mentis, et haec tradi-
tur et continetur in prima hebdómada istorum Exercitiorum, que tota
tendit ad extirpanda haec peccata, inducens primum examen et con-
fessionem generalem, cognitionem peccatorum et grauitatis eorum et
penas peccatorum.
3. Jam deinde, ablatis erroribus ab intellectu et peccatis, superest
primo ut intellectus illuminetur, 15 ut scilicet cognoscat Deum et que
ad Deum attinent, diuina scilicet, nec non se ipsum et rerum humana-
rum uanitatem et uilitatem b; nam uoluntas non tendit in incognitum;
Et haec est secunda pars dicta illuminationis, que incipit tradi in sea
cunda hebdómada Exercitiorum, in qua incipit meditari uitam Christi-
incarnationem, natiuitatem etc.; usque ad passionem; et datur praeter-
ea cognitio uilitatis nostrae et rerum omnium huius uitae et huiu.
mundi, et excitatur ut Xpum. ducem suum et eius uexillum sequatur,
et ostenditur, non solum quis sit status et bona uia, sed que etiam per-
fecta, ut eam, si Dominus uocauerit, eligat. Et facta electione status et
uitae huius, finitur hebdómada secunda.
4. Sequitur deinde ut, sic iam illuminato intellectu, facta hac ele-
ctione, perficiatur uoluntas, et tantum in uirtutibus crescat, usque ad
charitatem etiam perfectam, in qua est ultimum perfectionis. Atque ita
perficitur aliquis, cum in humilitate crescit magis, ac magis fit humilis;
crescit in patientia, in obedientia, in fortitudine et in ómnibus uirtuti-
a Stc Do.; catchismum lustrad. — •> utilitatem mss., ut paulo post utilitatis; at sententia
requirere videtur uilitatem, uilitatis.
1 De Hierarchia coelesti. c. III (Migne, P. G.. III, 1G5).
886
MOXU MENTA 1GXATIANA
bus, et tándem in fide, spe et chántate huic perfectioni attendit. Quarta
hebdómada postrema, que tota posita est in inflammando diuino amore,
ita incipit a meditatione resurrectionis usque ad finem uitae et myste-
riorum Christi, et datur deinde exercitium amoris Dei et regulae ardo-
res discretionis spirituum, et modus orandi Puto autem ad hanc pro-
ficiendi partem spectare quoque precedentem hebdomadam tertiam,
que tota est de passione Domini et amore, et omnes augentur uirtutes,
et uiuum ibi omnium uirtutum et omnis perfectionis exemplar ponitur
Xpus. Redemptor noster in cruce.
5. Tándem perfectus quis factus, egreditur ut alios perficiat, ut sci-
licet iuuet proximum, atque ita in fine exercitiorum quaedam etiam re-
gulae ponuntur ad consentiendum cum ortodoxa Ecclesia et mente et
uerbo, et presertim nostra etate, ad pugnandum e diámetro aduersus
nostri temporis hereses.
6. Sed tándem animaduertendum est, has tres partes non ita sepa-
ran ab inuicem, quin aliqua etiam ex parte misceantur. Nam quo tem-
pore purgantur a peccatis, quod fit in prima hebdómada, etiam aliquo
pacto illuminantur, uidelicet in cognitione peccatorum et sui cogni-
tione et iustitiae Dei; et aliquo etiam modo perficiuntur in augmento
uirtutum, uel acquisitione earum uitiis suis praesertim contrariarum, et
contritione peccatorum propter Deum ex Dei amore. Et similiter, cum
illuminantur in Christi cognitione ac Dei, quo a Incipitur secunda he-
bdómada, etiam peccatorum purgandorum habetur cura; semper enim
quasi sinister oculus tenditur eo, ut que sint maneantve b peccata, au-
ferantur; et ideo examen conscientiae semper relinquitur; similiter ad
perfectionem contenditur in augmento uirtutum et amoris Dei. Et tán-
dem, cum postremo perfectioni attenditur, scilicet amoris Dei et alia-
rum uirtutum, tum etiam máxime illuminantur in Dei ac diuinarum rc-
rum cognitione; et aliqua semper manent peccata, affectus uel imper-
fectiones, que purgare et extirpare oporteat. Tamen uerum c hoc est,
in prima parte precipuam curam et priman esse purgationis, extirpan-
dorum scilicet peccatorum, et primo ac per se in prima hebdómada;
deinde illuminatioms potissimum, tertio perfectionis.
Ql'AK EXERCITIA QUIBUS I'ERSONIS DANDA;
AC PRIMO SI SIT RtJDIS ET II.LITERATUS, HAEC ET HOC ORDINE
Primo. Datur particulare examen; forte etiam fundamentum.
15v 2." Genérale examen ad generalem confessionem.
a ([uod mss. — b Sic videntur corrigenda mss., quae iiabent maneantur; infra nianent
peccata. — c Sic videntur corrigenda mss.. quae habent uero.
1 Ñeque regulae discretionis ñeque modí tres illi oiandi sunt país hebdomadis
«inartae.
DlREC rORFA AN I K,)l) A
•887
3.0 Modus quotidie examinandi conscientiani.
4.0 Modus orandi mane per hore dimidium ex praeceptorum De¡ et
peccatorum mortalhim considérateme.
5.0 Primus orandi modus, qui est circa finem Exercitiorum; est enim
i He proprius pro rudibus et illiteratis. Poterit postea adiungi meditado
passionis Christi sumendo eius praecipua a quedam mysteria, sudoris
sanguinis, flagellationis, coronationis, ferentis b crucem, crueifixionis,
depositionis in ulnis Virginis, et sepulture; uel meditatio quindecim
misteriorum rosarii. Item hoc medio tempore possent dari, aut dici
uerbo tenus, aliqua ex annotationibus, que ad illam spectant.
6. Octauo quoque die confiteatur, et communicet saltem quindé-
cimo, et detur ei modus bene confitendi et comunicandi.
7. Exponenda eis erunt singula precepta Dei atque Ecclesiae, mor-
talia peccata, quinqué sensus et opera misericordie, tres animae poten-
tiae, idque tum singulatim exponenda, cum singula seorsim medirantur.
8. Tándem ipse, dimissus, hoc uitae genus sequetur, si manserit in
seculo. Vt mane per mediam horam oret de iis dictis. 2° Examen ge-
nérale faciat, uel ante uel post prandium, et post cenam. 3.0 Ut com-
municet et confiteatur singulis octo diebus. Poterit etiam praescribi c,
preter haec, aliqua oratio uocalis, aut corona l.
Si sit iMBECCnxüs seu ualetudinarius et de quo parum eructus
SPERAMUS, HOC ORDINE DABUNTUR
. 1. Aliqua ex dictis leuioribus exercitiis primae hebdomadae, quo-
usque faciat confessionem peccatorum.
2. Postea nonnulla conscientiae examina.
3. Daré methodum confessionis et ut frequenter communicet.
4. Non est progrediendum cum illis ad electionem, presertim cum
alii sint tune exercendi, cum quibus maior fructus speratur. Si tamen
hic imbeccillis uel ualetudinarius esset doctus, uel in oratione mentali
quouis modo fuisset exercitatus, possemus ei daré omnia exercitia pri-
mae hebdomadae cum aliquibus meditationibus uitae Christi.
Si sit ingentosus uel literatus,
TAMEN OCCUPATUS NEGOCHS PUBLICIS UEL ALUS CONUENTENTÍBl S,
UT JUDEX, PATER FAMILIAS
1 . Impetrabimus ab eo saltem horam cum dimidia quotidie. Dabi-
mus ex annotationibus aliquot ex iis, que attinent ad eum, qui facit
exercitia, ut ea uideat et consideret.
a principia mss. — ¥ ferenti rnss. — c perscribi mss.
1 Formula precandi, quam vulgo rosario, ckapelet, Roscnkrans, beads vocant.
888
MONUMENTA ICXAITANA
2. Fundamentum per horam duobus diebus aut tribus, et ut ad
praxim a conetur deducere, ut omnia agat b propter illum finem ultimum,
et ea que ad illum conducunt, non alia; et hoc propositum innouet in
initio saltem praecipuarum actionum.
3. Examen particulare per mediam horam.
4. Examen genérale cum modo confitendi et sumendi sanctissimum
sacramentum; ut confiteatur generaliter.
16r 5. Mane postea per triduum spatio unius hore, dabit medita-
tionem primam de triplici peccato, secundum tres animi potentias;
prima die de primo peccato; 2.a de secundo peccato; 3.a de 3.0, ut in
primo exercitio primae hebdomadae.
6. Per tres alios dies, eadem hora, secunda de poenis quae peccatis
respondent, scilicet de inferno, cum altero exercitio de peccatorum gra-
uitate et poena *.
7. Item postea de morte, judicio similiter.
8. Dictandae illi erunt intra harum meditationum tempus decem ad-
ditiones primae hebdomade ad exercitia melius agenda; sunt enim in
eis óptima consilia ad recte meditandum.
9. Obseruabitur eadem ratio circa misteria Domini nostri Jesu Xpi.,
quamuis fortasse postea, cum sit paulo exercitatior, posset una die
meditan; altero meditationem repetere, cum exercitio quinqué sen-
suum.
Si sit ixgeniosus uel etiam literatus et negociis líber
ET FRUCTUM OPTAT EX EXERCITIIS, QUEM POTEST MAXIMUM
1. Tradenda sunt illi omnia exercitia eodem ordine, quo pro-
cedunt.
2. Et quidem scribi rerum capita, ne excidant c memoria, ex-
pedit.
3. De modo autem dandi singula exercitia tum istis tum aliis, mox
dicetur.
Si sit religiosus alterius quam nostrae religionis
1. Si hic religiosus non est mentali orationi deditus, eadem eius
est ratio, que alterius cuiusuis secularis ex iis, que diximus *.
2. Si uero est mentali orationi deditus, tune quidem primam
a proximuni mss. — b agant mss.
1 S. Ignatius assignat secundo loco quem ille peccatorum processum vocat, seu
de peccatorum gravitate; tertio loco meditationem de peccatorum poenis. Annot. 10,
supra, pp, 244-246.
1 Cf. supra, p. 883, not. 2.
Directoría antiqua
hebdomadam, in qna de purgationc peccatorum agitur, breuiter po-
terimus percurrcrc, et in modo meditandi totam Christi vitam diligen-
tius inhaerere.
3. Datis etiam ómnibus aliis exercitiis ordine, cum additionibus
et regulis discretionis spirituum, et amoris Dei tándem exercitio, nec
non altero 8 beatitudinis, quamuis hoc b non sit in libro Exerci-
tiorum.
4. Item secundus orandi modus ei indicandus, ut cum postquafn c
in vita Christi et eius mysteriis fuerit diligentissime uersatus, si uolue-
rit, in eo se exerceat, accipiendo orationem dominicam, salutationem
angelicam, psalmum aliquem, uel cántica, uel euangelium, uel quippiam
aliud, quod ea ratione meditetur.
5. Item non daré electionem status, nam posset turbari, sed tamen
docere ea omnia, que de electione dicuntur, ut ipse legat et sciat quo
pacto fieri debet ab eis, qui non habent firmum et immutabilem uitae
statum.
Posset dari electio inter duas uirtutes uel inter 2.m et tertium gra-
dum humilitatis ex tribus qui in secunda hebdómada in quadam me-
ditatione ponuntur l, vel quid mallet: dissolui et esse cum Christo *, an
manere diutius et Christo seruire, vel quid aliud simile.
6. Finitis exercitiis communicari d poterit liber exercitiorum , ut
ipse legat, et, se ipsum exercens, proficiat 3.
7. Item ultimo, cum in lectione libri Exercitiorum aliquantulum sit
progressus, docere modum dandi aliis exercitia.
I6v Si sit religiosus nostrae Societatis Jesu 4
Aut sunt nouitii aut antiquiores; et hi quidem coadiutores tempora-
les et qui parum ualeant ingenio, uel alii ingeniosiores et doctiores, et
qui semel fecerunt saltem primam hebdomadam aut qui non fecerunt,
etiam si diutius manserunt in Societate 5 et multum in oratione et deuo-
tione profecerunt, de quibus singulis dicamus.
Si sint ergo nouitii, cum primum Societatem ingrediuntur, et ualeant
ingenio ac literis, et uires eis suppetant, omnia, si fieri posset, exercitia
a altera mss. — b h\c mss. — c cum. postquam i/iss.; altera particu la redundat. — <• rom-
municare mss.
1 Ibid. Praeter ea quae habet Aegidius (infra. V, f. 3), animadverte S. Ignatium líos
humilitatis gradus adhibere. non ut quilibet, sed ut perfectissimus eligatur. Vide lo-
cum, supra, p p. 368-372.
2 Phil., I, 23.
3 .Cf. supra, not. 2, p. 883.
' Ibid.
5 Haec indicant, quo tempore facta tutee ¡nstructio est, sat multos fuisse in Socie-
tate. qui exercitia non fecissent.
890
MONU MENTA IGNATIAXA
eodem ordine a; sin autem primam saltem hebdomadam et initium se-
cundae, exercendo eos in modo meditandi vitam Christi cum aliquibus
presertim mysteriis uitaeXpi. precipuis.
Si sint coadiutores temporales qui ualeant ingenio, forte prima
hebdómada et deinde primus orandi modus b, explicando eis prae-
cepta et peccata singulatim, quotidie 3. Deinde exercitium vexillorum,
natiuitatis, pastorum, resurrectionis, assumptionis Beatae Virginis et
coronationis eius nel quidem c mysteriorum rosarii, quae ferme sunt
haec eadem.
Si uero sint rndiores coadiutores, ut de rudioribus dictum est.
Si nostri fecerunt semel omnia exercitia, |tunc ipsi ex se legant li-
brum ipsum Exercitiorum, et considerent et faciant ipsi, et inde su-
mant id quod d ipsis prodest et discant preterea daré exercitia.
Si nostri fecerunt tantum primam hebdomadam, presertim si sint
deuoti, iis modus uidetur conueniens, quem diximus religiosorum
esse, qui profecerant in spiritu, et orationi e mentali erant dediti: ita ut,
prima hebdómada breuiter absoluatur, et secunda aut tertia die confi-
teatur generaliter ab ultima confessione generali ante facta. Deinde, ab-
soluta prima hebdómada, in meditatione uitae Xpi., multum profi-
ciat, et diligenter exerceatur; et caetera, quae dicta sunt de illis reli-
giosis.
Si nostri non fecerunt exercitia, sed tamen in spiritu profecerunt, ut
aliquis qui diutius sit in Societate f, si presertim non sint firmo corpore;
ut legant ipsi et considerent, ut inde proficiant e et ea meditentur. sed
tamen utantur alicuius opera in iis experti, qui eos dirigat.
Si sunt pueri
Jamuero, si sunt pueri, hoc est a séptimo anuo usque ad duodeci-
mum, plus minus, ut multi ex nostris scholasticis, qui singulis mensibus
confiteantur h, a suis confessoribus saltem semel aut bis in hebdómada
possunt quaedam eis dari pro ratione capacitatis eorum, non quidem
per modum meditationis, nescirent ' enim meditari, sed per modum sen-
tentiae alicuius, ut eius recordentur frequenter, uel matutino tempore
per aliquam partem tem|)oris, puta decimam uel uigesimam [partem
horae] i non enim possunt pueri firmam imaginationem conseruare
diutius.
Possunt autem haec potissimum, ut uidetur, proponi, aut ex iis ali-
qua; istis etenim máxime solent delectan et commoucri ac proficere pue-
a Supple faciant. — b Supple dari potest. — c SU mss.; forte legendum quindecim. —
d Sie Do., suniant que Jnstruct. — e oratione mss. — f nianscrant addunt mss. — S pro-
ficiantur mss. — I» conñteatur mss.; ai rtliqua omnia. praeter unum verbum, cfjeruutur
numero plurali. — ' nesciret mss. — ) Scntentia exigen '.•¡detnr ut haec 'te/ simi/ia vv.
supp/eantur.
Directoría antigua
ri. Tradetur eis et prescribetur oratio uocalis quotidie mane et uesperi
aliqua, ut Patcr, Aue, Salue, Credo; item praeccs Beatae Virginis et ora-
tionis eius aliquot uel corona '.
Examen genérale quotidiannm uesperi.
Fundamentum finis ultimi.
17r De morte, iudicio, inferno, paradiso; licet mortis considerado
et paradisi potius eos mouere solet et allicere, quam inferni.
De natiuitate, pastoribus ac regibus.
De passione Christi.
De Beatae Virginis assumptione et coronatione.
De beneficiis Dei.
Item vitae sanctorum, eas illis referendo, et ut ipsi legant; et exem-
pla eis proponere, presertim eorum, qui a primis incunabulis sancti
fuerunt; et virginum ac angelorum deuotio, ut suimet angelí, etc.
Tándem daré eis sententias uel dicta aliqua egregia sanctorum Pa-
trum de aliquibus uirtutibus, ut de uirginitate, poenitentia, etc.; quae
ipsi discant et scripta habeant ac memorentur; et daré eis imagines
quas habeant in suo cubículo coram oculis, uel ut ipsi emant, nam iis
multum delectantur et affk iuntur.
Si SINT FOEMINAE
Cum foeminis ut cum pueris agendum, que frequenter presertim
nostris confitentur, ut proxime dictum est, uel ut cum rudioribus dixi-
mus faciendum.
Ouod si magno pollere uideantur ingenio et spiritu a, posset seruari
consimilis ratio eorum, qui ingeniosi sunt uel literati, sed tamen occu-
pati b negociis, ut horam cum dimidia istis daret aut duas horas.
Fortasse si esset religiosa et liceret ei toto die meditan, et c magno
polleret spiritu et ingenio, possent omnia exercitia serio ei ordine dari
plene, quod tamen raro puto.
Cauendum ne in scriptis dentur ita, ut possit quis dicere nostros
non exercitia sed epístolas daré.
MODUS DANDI SINGULA EXERCITIA
Ante meditationem d legere in ipso libro Exercitiorum ipsa exer-
citia et diligenter considerare, imo in initio cuiusuis hebdomadae totam
hebdomadam legere in ipso libro Exercitiorum.
a spiritus mss. — b occupatus mss. — c ut mss. — d In utroque e.xemplo verba ante me-
ditationem ita cum praecedenübus conjuncta sunt et a sequentibus separata, quasi pars
tituli essent; novus enim venia incipit a verbo legere. Id autem vitíosurn esse patet.
1 Vide supra, p. 887, annot. 1.
892
MONU MENTA IGNATIANA
Meditan deinde idem exercitium, quod dari debet; orare deinde, ut
Dominus Jesús det gratiam, ut ex iis, que meditatus sum, ipse eligam
quod alteri dicam, et quidem optime, et alteri máxime utilia.
Petere quomodo se gesserit in pretérito exercitio, quid senserit etc.,
ac iuuare, daré consilium, opem etc., ut opus est; explicare uerbo
alteri futuram meditationem seu exercitium faciendum, breuiter.
In scriptis id postea daré breuiter. Ac quidem, cum non sit omnium
ad compendium breue et a commodum reducere exercitia, anno-
tando precipua puncta illi tradenda, diserte et utiliter ad meditan-
dum; optimum erit uti b illis, quibus Societas communiter uti solet, itá-
lico sermone conscriptis c, que puto sic a Patre Polanco uel ab ipsomet
Pre. Ignatio in eam breuitatem redacta \
Accipit alterum d scriptum datum, et legit ac considerat, et tran-
scriban
Item noctu, cum it cubitum, exercitium legit matutinum; et in lecto
existens, per spatium salutationis angelicae memoria repetat quid et
qua hora matutina debeat surgere et meditari; et experrefactus e, 17v
statim eiusdem recordatur, et se parat ad orationem. In meditatione et
post meditationem se primum preparet hoc modo.
Facit exercitium, scilicet meditatur per horam integram, genibus
flexis, uel aliter, quo attentius et deuotius meditetur.
Examinat postea per quartum horae plus minus, qualiter succes-
serit; et quidem, si male successit, notat causas, ut eas caueat; si bene,
agat Deo gratias et eodem modo se gerat.
Ita notat simul que sensit, affectus, discursus, consolationes etc. ut
ea breuiter ei referat, qui dat exercitia, et in scriptis etiam ea postea
breuissime notare memoriae causa.
Refert tándem successum, ut ea que fecit ac sensit, breuiter danti
exercitia; et ille dirigit, atque ita ad singula alia fit progressus.
Máximum f autem omnium est, ad recte aliis dandum exercitia,
fecisse ea primum diligenter, et meditatum antea fuisse. 2° Item, de
nouo meditari cum daturus est. Item legisse ipsum librum Exercitio-
rum, et diligentissime omnia antea notasse et perpendisse, et tune etiam
cum exercitia dat; et tándem se experientia pollere, aliquoties videlicct
dedisse aliis exercitia.
a se mss. — b ut mss. — c conscripta ntss. — d Sic utrumque apogr.; forte red tus alter
(is est se exercens); incipit enim auctor docere quid debeat faceré se exercent, cum adhuc
loquutus sil de exercitiorum magistro, nullibi vero meiitio scripti alicujus praecesserit. — ■
e Sic mss.; dicendum experrectus ve/ experge factus. — f maximus mss.
1 Haec itálica non vidimus; ¡atine a Polanco scripta habes supra, pp. 829-846 Sancti
Ignatii summaria hujusmodi milla novimus. Kjus generis aliqua scripsisse in schedulis
videtur etiam Jacobus Miro. Cf. supra, p. 7G2.
Directoría Antiqua
»93
QlJAEDAM IN COMMUNI OHSERUANDA DANTI EXERCITIA
Inuisitur bis in die qui facit exercitia, ad minimum uero semel.
Postquam intellexit successum, non reprehendat acriter aut damnet
id, quod fecit, uel in meditatione accidit, quod ualde nocet, et animum
ac spem ab illis auferre solet; sed suauiter doceat et instruat quomodo
postea se gerat; sed ñeque nimium laudet, ne in superbiam efferatur;
nerum modérate ostendat sibi placeré et in spem erigat.
Locus, ubi fieri debent exercitia, esse debebit separatus et secretus,
et expedirct ut cum nullo prorsus loqueretur, nisi cum eo, qui dat
exercitium; sed in cubículo clausus maneret, saltem si quis serius
uellet ea agerc multumque proficere, ut solus cum Deo rem transigat.
Tempus, quo dantur exercitia, est dierum quidem spatio 30 plus
minus, uel 20, aut 18; uel 8 tantum si prima tantum hebdómada, uel
etiam aliquando 40
Singulis uero diebus, cum plene fiunt, quinqué horae meditationis
praescribuntur a; circa mediam noctem; 2, sub aurora; 3, circa tempus
sacri; 4, sub uesperam; 5, ante cenam; ac preterea post singula exerci-
tia successum considerare et examinare per 4.'"'" horae, ut in libro
Exercitiorum dicitur !.
Item examen particulare post prandium et post coenam.
Aliis, qui non ita pollent uiribus, uel per tempus non licet, quatuor
horis omisso mediae noctis tempore; uel tribus, semel mane sub auro-
ram, uel circa sacrum, et bis a prandio; uel contra bis matutino tem-
pore, et semel a prandio: aut certe duabus horis, altera matutina, altera
uespertina; aut saltem ut minimum una hora matutino tempore, pre-
sertim sub auroram cum primo surrexit, et per mediam alteram exa-
men genérale uel particulare, ut supra diximus in hominibus negociis
grauibus occupatis.
Corporis situs esse poterit genibus flexis uel prostratus uel stans uel
sedens decenter uel obambulans uel in quauis alia positione, in qua sit
máxime deuotus et attentus, seruata 18 decentia et reuerentia, ut in
libro Exercitiorum dicitur 3. At ut in plurimum genibus flexis expediati
uel, si nequeat semper ita manere, saltem in initio per paruum aliquod
tempus genua flectat; postea stans uel sedens; prostratus uero, nis>
forte deuotio ad id impellat nec noceat uel, si alias habeat consuetudi-
nem illam, per aliquod tempus, sed rarius, nam solet memoria et inge-
a pscribuntur Do.; perscribuntur Instruct.
1 Petrus Ortiz diebus quadraginta, Alfonsus Ramírez de Vergara diebus viginti
operam exercitiis dederunt. Supra, p. 575, et p. 577.
s Additione quinta in prima hebdomade, supra, p. 302.
* lbid, additione quarta. Quae sequuntur non habet S. Jgnatius.
MOXUMENTA IGXATIAXA
nium turbari; obambulare uero proprius conuenit cum successum exer-
citíi facti examinat; animo tamen semper debebit essc prostratus et
humilis ac reuerentia debita etc.; oculi sint uel clausi uel fixi et im-
mobiles circa aliquem locum immutabilem.
Item repetitio exercitiorum fit hoc modo: ut post dúo exercitia
sequenti 3.0 a hora meditationis repetat utrumque simul, in iis potis-
simum locis. in quibus consolationem aliquam deprehendit aut desola-
tionem. Aliquando datur unum, deinde iubetur repetí, et deinde alterum
similiter, imo aliquando bis repetí, si magnam in eo semper sensit con-
solationem uel alium Dei affectum b et hoc potissimum in prima he-
bdómada fieri consueuit.
Possent etiam aliquando transmutan exercitia, si necessitas uel uti-
litas facientis postularet, uel etiam aliqua omitti.
Differri etiam et elongari primae hebdomadae tempus poterit, ut et
aliarum, ac contra adstringi, ut in 4.a annotatione dicitur, quandoqui-
dem alii citius, aliqui tardius reperiunt contritionem; deuotionem et
meditandi modum quoque citius uel tardius alii aliis assequuntur c.
Additiones dandae loco et tempore.
Regulae discretionis spirituum adhibendae et etiam dandae suo
tempore, máxime uero iis est opus in prima et 2.a hebdómada tempore
potissimum electionis status.
Penitentiae sunt aliquot praescribendae *, ut in additione primae
hebdomade. Cita et vide . Et cum non recte succedit meditando, sed
aride "et ieiune, expedit subinde mutare penitentiae genera per dúos
aut tres dies, ut ibidem dicitur; item uidere causas et auferre; item in-
struere in meditandi modo, indicando qucdam, que consideret, ut cau-
sas, efíectus seu utilitates eius mysterii, et uirtutes aliquas, quas ibi
deprehendat, et alia aliqua inuentu faciliora; tándem hortari ut perse-
ueret, etiam aridus et ieiunus; nam Deus tándem aderit, si perseuerat
humiliter, et non desistit ab oratione et spiritualibus exercitiis.
Finitis tándem exercitiis, relinquatur in ])Osterum cum hoc uitae
genere in quo etiam exercitiorum tempore deberet quoque exerceri.
YlIAE GENUS IX QUO QÜIS POST EXERCITIA RELINQUITUR,
POSSET UT IN PLURIMUM [HOC KS.Se] e.
Praesentiam Dei semper habere debeat uno ex iis modis: uel
primo, Xpi. humanitatem sacratissimam coram oculis ac si Xpum. cm-
cifixum uideret coram se semper, uel imaginem mysterii eius diei.
• a Sic mss.; legendum videtur 3'.* — l» Sic Do.; affectus htstruct.—e asscqunntur mss. —
*' prrscribendno mss. — e 7Iac<- <>?•. siipplrmii* ad tenstuh fierficiendum.
1 Locum liabcs supra, pp. 306-308.
Directoría Axtiqua
quod meditatUS est mane. In corde effigiem seu imaginem Xpi. cruci-
fixi gestare, ibi illam intuendo, aut Beatam Virginem cum Xpo. in
ulnis. Vel in celo ad dexteram Dei Patris, ubi sedet et unde nos aspi-
cit. In coelis existentem et indc omnia gubernantem. \rel ubique exi-
stentem in omni loco et coram nobis, ut creator :i omnium et omnia
conseruans ac gubernans: Vel intra nos ipsos et essentia animae nostrae
existentem dansque ei essentiam et uiuere ac esse etc. Uel sub aliquo
alio conspectu, prout plus expediet
18v Orationibus uti iaculatoriis ínterdiu frequentibus, saltem in
initio omnium operum paulo maioris momenti, aut etiam in fine et in
medio, ut puta gratias agendo, petcndo gratiam et auxilium faciendi, refc-
rendo Deo que facit, laudando Deum, orando pro se et pro próximo etc.,
item quotidie renouando uota si sit religiosus, cum communicat uel
audit sacrum.
Finis ultimi praxim ómnibus operibus adhibere, ut scilicet omnia
faciat propter Deum et eius gloriam, alia non; et sic se facturum pro-
ponat mane et deinde aliquoties in die, et actu semper ita faciat, uel
quasi semper, uidendo intellectuali uisione, uel contemplando intel-
lectuali consideratione, uel memoria recordando eius frequenter, uel
adhuc perfectius proponat sibi se facturum quod melius possit semper
omni loco et tempore ad maiorem gloriam Dei, secundum illud dictum
Pauli: Siue manducetis, siue bibatis, siue aliquid aliud facitis, omnia
in Dei gloriam facite -. Et ita agat semper, saltem ad id conetur pro
uiribus.
Nota. Facienda sunt omnia propter Deum, tum máxime propter se
ipsum, scilicet ex amore puro charitatis, tum ob beneficia recepta, sci-
licet ex gratitudine, atque ob haec dúo potius quam ex timore inferni
aut ob spem gloriae, quamuis istis quoque interdum nos iuuari opor-
teat 3.
Cum sciant meditandi modum, in eo optime se exercere, in medita-
tione videlicet uitae mysteriorum Xpi. per unam, duas aut plures horas
quotidie, et preterea duplici examine, ante prandium et post coenam,
imo etiam breuiori examine aliquoties uel post recreationem uel aliud
negocium.
Item deuotio particularis aliquibus sanctis, virginibus, angelis et
custodi, ac Societatis angelo b et collegii, et sui nominis sancto; et ante
omnia Beatae Virginis deuotio.
Cura sit precipua ut in uirtutibus crescat, presertim in istis, in
quibus uitae spiritualis fundamenta consistunt, et Deo magis placent;
a Sic mss.; etiam ¡afra conseruans. gubernans, essentia. dans. — b angelí mss.
1 Cf. supra, not. 2, p. 88
« Cf. I Cor., X, 31.
3 Sümmarium amstitutionum Sociclatis jes//, reg. 17.
8g6
MONUMENTA IGNATIANA
ut in humilitate, obedientia, patientia, paupertate, puritate et castitate
corporis et mentís, reuerentia et amore superiorum, máxime uero in
Dei amore et Xpi. et Beatae Virginis. Iuuaret etiam in una prius, magis
desiderata, plus incumbere et maiori cum diligentia; deinde in altera
atque alia.
Item legat aliquando libros deuotionis, ex quibus utilitatem capiat,
et potissimum Gersonem de Imitatione Christi, et Aloysium Grana-
tam De oratione, et alios; atque etiam Nouum et Uetus Testamen-
tum, si sit paulo doctior, non ob curiositatem, sed ut inde proficiat et
meditetur.
Item corporis externa compositio ex regulis modestiae.
Cum talis sit factus paulo perfectior, poterit postea (ut Deus moue-
rit pro ratione talenti et status) egredi ad iuuandum proximum in
aliquo misericordiae spiritualis uel corporalis opere ad hospitalia, car-
ceres etc., ad concionandum, docendum doctrinam christianam, et ad
danda haec ipsa aliis spiritualia exercitia etc., audiendas confessio-
nes etc.
Meditandi et orandi modus quis qualisue esse debeat, in genere
exposuimus in ultima exhortatione Patauii habita: inde sumatur. Patri
Carolo 2 reliqui in quadam cartula per modum tabellae.
Annotanda quedam circa nonnulla particulatim exercitia p.ae et
2.e et 4.e hebdomade, per tempus mihi non licuit ea notare et scribere.
IV
ANONYMUM B2 3
Societatis Exercitia spiritualia accipi et tradi utiliter solent modo
sequenti, atque ad eundem finem uniuersa officia et ministeria nostrae
religiunis ordinari debent, predicatio, sacramentorum administratio,
doctrina.
Primo. Fundamentum hominis finem ob oculos ponit nempe Deum
cognoscere et cognitum reuereri, amare, colere quod cunctis homini-
bvis commune est, bonis et malis, fidelibus et infidelibus etc. Huc
spectat materia creationis, conseruationis, redcmptionis etc., ut fine
COgnitO, quisque uitam suam, operationes et omnes creaturas ad illum
1 P. Ludovicum Granatcnsem (de Granada), O. P., significat (1 504-1 58S), cujus opera
("laudius Aquaviva, Societatis Jesu summus moderator, sociis etiam commendata vo-
Init. (Institutum Societatis jfesu, Florentiae. 1803, III, 265). Puleherrimum opus /Jiro de
in oración y meditación saepissime editum et in plurimas linguas conversum est.
- Fortasse is erat P. Carolus Pharao, theologiae magister in collegio patavino.
anno 1569 (Po. Complementa, II, 698), rector collegii catacensis (Catanzaro), anno 1576
( Bobadillae Monum., 532).
3 Ex apogr. in cod. Instrucl. II, f. 12. aliud servatur cxeniplum in ood. Domnin i.
ff. 202-203, a priore illo dependens.
Directoría antiqua
897
consequendum applicct; quod omnis generis, facultatis et conditionis
hominibus conuenit, et unusquisque iuxta suum statum edoceri debet,
ita ut media licita et conuenientia ad id adhibeant.
Occurrunt itaque primo impedimenta remouenda per penitentiam,
ut solutis debitis nostris, et liberati a uinculis, liberius finem assequi
ualeamus. Idcirco immediate examen ad cognitionem peccatorum co-
gitatione, uerbo et opere commissorum accipitur, et meditatio de pec-
catis succedit, ut ex cognitione et detestatione eorum penitentia uera
deleantur. Deinde uitae Christi Domini exemplo dirigimur, atque in-
stituendae uitae modum docemur; atque ibidem, certum uitae statum
iis qui nullum habent atque decernere cupiunt, per electionis puncta
eligendi modus praescribitur. Qui uero in certo quodam statu consi-
stunt, dummodo bonus atque utilis existat, in eodem conñrmandi ac
perficiendi se ipsos a; demum orandi modi proponuntur, ut habeant ali-
quam formulam et instructionem orationis exercendae.
Similiter qui audiunt confessiones, concionantur, docent literas, di-
ligenter curare oportet, ut animas per hanc uiam ad finem suum di-
rigant, hunc Societatis scopum sibi praefixum in cunctis habeant, ad
salutem, ad Creatorem, ad beatitudinem alios iuuent, sicut de exercitiis
spiritualibus dictum est; ut hac ratione in omni re et actione l2v no-
stra maior Domini nostri cognitio habeatur, et nomen illius magis illu-
stretur. Ouamuis autem uideantur exercitia quodammodo árida et in-
sulsa; saepius tamen, quinimo semper, si debito modo suscipiantur,
fructus apparet uberrimus, ita ut interdum ex solius fundamenti consi-
deratione anima tota emendetur b, reformetur dum se colligit, atque in
sui finis speculatione haeret.
Modus dandi exercitia seruari debet simpliciter et eodem ordine
quo a Patre Ignatio prescribitur in documentis, idque seruasse P. Igna-
tium, P. Lainez, Fabrum, Paschasium 1 etc. [constat] c.
Repetitionem exercitiorum, licet uideatur superuacanea, ad multa
ualere: primo, ad patientiam et obedientiam exercendam; 2.0, ad fru-
ctum meditationis intentum consequendum; saepe enim fit ut curiosi-
tate et nouitate rerum et materiarum aliqui pascantur; quare prouisum
est his repetitionibus, ne excursiones fierent; sed tractata frequentius
et diligentius examinata retineantur melius.
Doceri in ómnibus exercitiis omnium hebdomadarum uarietatem
materiarum uniuersarum, quae meditari possunt, ac proinde nostris et
aliis ómnibus religiosis utilem esse discursum per omnia.
a Sie in utroque apogr.; supple modus pruescribitur. — b emendatur mss. — c Res ipsa
postulat, ut hoc aui similc v. suppleatur. Similia sitpplenda sunt in sequentibus. Scripti
hujus ai/ctor aliquas ejns partes adumbrasse potius quam absolvisse videtur.
1 Paschasius Broet, gallus (f Parisiis, 1562), Jacobus Laynez, hispanus (f 1565,
Romae) et B. Petrus Faber, sabaudus (-J- 1546, Romae) e primis S. Ignatii socüs fuerunt.
Hoidh, Ioif AT. — Sehiks II. 57
898
MONUMENTA ÍGNATIANÁ
Instruí debent omnino exercitantes, quomodo potentias in medita-
tione applicent ad usum, intellectum, memoriam, uoluntatem; aliter
enim nescient quid agant, in reliquis uero, quod ad historiam spectat,
quam breuissime proponi debet.
Exercitia nostra spiritualia in materia electionis complecti omnia,
que in doctoribus et sanctis uniuersis ea de re inueniri possent; imo
pleraque noua et inaudita ibi proponi l; presertim ubi de triplici tem-
pore ad electionem faciendam , tertium illud tempus ex discursu in
animi tranquillitate, admirabile esse ac plenum uera sapientia.
Exercitia spiritualia Societatis mirum in modum ad id conducunt;
cum enim eorum intentio precipua sit hominem ad finem suum, beati-
tudinem, se dirigere; primo finem ostendunt; 2° per penitentiam de
peccatis animam expurgant; denique per amorem, ad quem ex consi-
deratione operum Dei, incarnationis, conuersationis Christi inter nos,
redemptionis etc. excitamur, eo peruenire docemur.
Non solet autem meditatio regis dari externis, nisi electionem certi
status uitae facturis -.
V
DIRECTORIUM P. AEGIDII GONZÁLEZ DÁVILA 3
Ouae videntur annotanda circa Directoria exercitiorum hoc ordine
proponentur a.
Principio dicam quid in vniuersum de his Directoriis censeam.
2." loco, quid in singulis annotatione dignum visum sit, quid in hocaut in
illo notandum corrigendumue. Postremo breuiter indicabo quo ordine
Directorium exercitiorum conscribi placeret, ut plenam et absolutam ha-
beremus hanc tractationem, et quid in his Directoriis seligendum, quid
ab uno aut al> altero authore copiosius traditum sit.
a Praecedit titttlus Annotationes pro Directorio ex probincia Betica missae a
R.ÍP. EgiíÜO González: est ex alia manu, eadem forte, quae titulo Directorii Polanciaui
adjunxit P. Polanci.
Yide Di. Aeg.. F. 2V ad finem; baec in Di. admissa non sunt.
2 Cf. tamen Di., c. XIX, n. 3.
3 Ex apogr. quod est Romae. in bibL Vittorio Emanuele, «Fondo Gesuitico, 1594,
n.°6>, ad mar<;. «3723». Continet plus qnam treinta emendata manu Aeyidii González
et n.otationem in fine: «De los Ex.os para n. p.e» id est: «De los exercicios para nuestro
padre [general]- quae omnia, etiam cum una tantum littera emendatur. ponimus in
textu typis italicis. Codex bene consutus, mensurae 220 X 160 mm., foliis 22 constans,
conscriptus a duobus amanuensibus, <)uorum alter partem latinam, alter hispanam
scripsit. In involucro manu recentiore haec nótala sunt: «Questo é un manoscritto pre-
zioso assai. E opera del 1'. Kgidio Gonzales, che a contribuito assai alia formazione del
Direttorio che abbiamo». Cf. Praefatiofum, art. II, p. 763.
Directoría antiqua
899
Directorium A, a Patre Polanco compositum reliquis praeponerem
propter orationis perspicuitatem, doctrinae methodum, et quod copio-
sius et multo uberius ea tradat, quae ad hanc institutioneni necessaria
sunt. Manca caetera sunt et mutila, si cum hoc uno conferantur. At
uero summarium exercitiorum 2, quod in fine hujus Directorii positum
est, omnino retinerem ad nostrorum usum, qui exercitia tradituri sunt;
nam quod in 2.a annotatione libri Exercitiorum scriptum quidem
est, sed hactenus non obseruatum, author in hoc compendio praestitit,
ut habeat ad manum instructor, quod scripto relinquat ei, qui exerce-
tur B. Apud nostros enim exercitia scripta eo modo hactenus relinquun-
tur, quo a Patre nostro edita in libro Exercitiorum circumferuntur.
Directorium B 4, 2.0 loco positum, incerti authoris, multa quidem
continet notatu digna et in vsum operariorum nostrorum ualde vtilia;
opus tamen non videtur absolutum; quae enim spectant ad orandi et
meditandi modos, et ad exercitia i.ae, 2.rtc et 3.a0 hebdomadae, ab authore
praetermissa sunt, ut ipse testatur numero 488 et 489; quae vero se-
quuntur usque ad numerum 493 nullam prorsus habent connexionem
cum praecedentibus. Rursus, a numero 493 usque ad numerum 504 a,
ex priori Directorio in hunc locum, millo seruato ordine, transposita
sunt; et numero 495 incipit caput 7."', cum nulla fuerit antea capitum
distinctio °; et numero 505, tota illa tractatio lv de electione, ex
abrupto, vix integra periodo absoluta, desinit. Conferendus est locus
ille cum priori Directorio, numero 83. Ouare crediderim haec ab aliquo
assuta, ab authore vero hujus Directorii omnino praetermissa.
Numero 50G. Aliud Directorium ü et ab alio authore compositum
videtur, et quidem non ante inultos annos. Numero enim 518 citatur
P. Euerardus generalis, quae vero hic in summam contracta breuissime
annotantur, in aliis multo plenius tradita sunt.
Numero 539. Aliud Directorium est, ut titulus ipse indicat; pauca
In apogr. perperum positi sunt nn. 41)4 el 403; cf. infra, f. jv. p. qoj.
1 Supra. pp. 795-S29.
2 Cf. Di. Po. 795, not. 1, et p. ¡S04, not. 1.
:i In secunda quidem annotatione ex viginti primis agitur de brevi declaratione;
scripta vero rerum capita tradenda ei qui se exercet, additur annotationi vigesimae in
Vulgata versione exercitiorum; ñeque enim in Aut. dicitur; sed ex hoc Aegidii loco et
aliis bene multis, constat illud factitatum esse. Cf. Di. Po., in fine, supra, p. 82c).
4 Existimamus, illud, ex parte saltem, esse Anón. Br, quod supra dedimus; \*. Pnte-
faiionem, supra, pp. 763-765.
5 Hujus rei vestigium reperimus in cod. Tolet. Ignat. (vide Xotitiam codician, supra.
pag. 206), ubi inter alia multa varii generis scripta ad f. 48 habet -Directorio acerca (li-
las elecciones» et in f. 49 ait: «Cap. 7.u,r>» cum antea nulla capitum mentio facta sit.
Item reperiuntur haec, millo nexu cum praecedentibus vel sequentibus juncta, in codd.
Instruct. II, ff. iov-i2r, et Domcnici, ff. igór-'oiv.
■ Xeque hoc ñeque sequens videre adhuc potuimus.
goo
MONU MENTA IGNATIANA
quaedam habet quae excipi possunt, et ad hanc institutionem confe-
rent; caetera in aliis copiosius traduntur.
Numero 570. Dictata a Patre nostro sanctae memoriae, quae P. Vi-
ctoria 1 excepisse et uberiori orationis stilo digesisse videtur, in melio-
rem ordinem disposita, suis locis reponerem, ubi de trahendis allicien-
disque ad exercitia hominibus, et illorum dispositione qui exercentur,
agendum est s.
Numero 579. Epistolam illam Patris nostri 3 retinerem, aut inte-
gram, quod magis probarem, aut in summam redactam; ut testatum
nostris sit quanti sint facienda exercitia.
Quae certo constat Patris nostri Ignatii esse 4, a numero 581 usque
ad numerum 604, ea sub ejus nomine in Directorio, et quantum fieri
possit, seruata eadem orationis grauitate, suis quaeque locis reponenda
sunt; haec enim 2 apud nostros, ut par est, multum ponderis et aesti-
mationis perpetuo sunt habitura.
Numero 605 usque ad numerum 625 non quidem sunt P. Ignatii, ut
manifesté colligitur ex numero 623. Sunt tamen a P. Victoria excepta,
Patre eodem dictante, et praesenti institutioni admodum utilia futura
sunt 5.
Directorium C a P. Mirone ante nonnullos annos editum est, de
quo ego semper judicaui, quod non contineret plenam institutionem,
quae Directorio satis futura sit in usum nostrorum, quanquam a multis
receptum, et usu pene quotidiano nostrorum probatum sit 6.
Directorium D, postremo loco positum, ex prioribus consarcinatum ■
est; breuem tamen et perutilem satisque digestam continet institu-
tionem '.
Haec sunt, quae de his Directoriis generatim dixisse satis sit: nunc
sigillatim examinanda sunt, ut 2.0 loco proposui.
Annotationes in Directorium A
Pauca hic censura et annotatione digna uisa sunt:
Numero 54. Ulud est obseruandum, tardiores et negligentiores inci-
tandos esse ad poenitentiam aliquam externam, quae non solum ad
sumendam vindictam de peccatis et ad satisfactionem necessaria est,
a confarcinatum ms.
1 Supra, Di. ignatiana, III, p. 785.
2 Ha factum invenios in Di., c. I, n. 7.
3 Ad Enimanuelem Miona sine dubio, quam vide in Monum. Ignal.. ser. 1.a, I, UI,
* Haec illa sunt, quae Directoría Ignaliana vocavimus, praesertim quae ab eo scripta
multorum testimonio confirmattir.
5 Supra, Di. ignatiana, III; cf. Pracfationcm, art. I, pp. 750-752.
6 Cf. Praefationcm, art. II, § 3, p. 578.
' Ibid, §§ 4 et 5, p. 763 et 7C5.
Directoría aktkjüa
sed ad parandam contritionem et consequendum dolorem de anteactae
vitae offensis mirum in modum animum hominis dis])onit.
Numero 66. Quae dicuntur de applicatione sensuum ex Bonauen-
tura, abstractiora sunt a communi hominum sensu, et curiosa magis
quam quae oporteret communiter tradi harum rerum rudibus et inex-
pertis; ejusmodi sunt fere qui ad exercicia facienda accedunt: pro his
tamen, qui exercitatos habent sensus, satis fuerit indicare locum apud
Bonauenturam. Quod uero multi prorsus vsum hunc 2v applicandi sen-
sus in meditatione ignorent, aut infructuosius praestent, opere praecium
erit, si haec dilucide magis, et accommodatius ad uulgarem hominum
praxim declarentur.
Numero 76. Uitam mediam et communem uocat viam praecepto-
rum. Sensum probo, locutionem non admodum, cum in obseruatione
praeceptorum sita sit omnis christianae vitae perfectio.
Ibidem. Si Deo magis illa placerent, etc. agit autem de sequendis
consiliis Christi, quae absque ullo dubio placent magis, quia meliora et
perfectiora; qui enim non nubit, teste Paulo, melius facit *. Sed multi
impedimenta habent, quibus ad ea sequenda, quamuis alioqui animo
parato, retardentur.
Numero 78. Non dicerem in aequilibrio, sed ut ad consilia potius
anima a perpenderet, quod ipsum docuit Pater noster Ignatius.
Numero 82. Quod simpliciter est melius, non vnicuique melius est,
sed contrarium docet S. Thomas 2.a 2.ae, q. vltima, articulo vltimo.
Ouare haec juxta illius doctrinam corrigenda * uiderentur.
Num.° 91. Persentiscere 3 etc. Vocabulum hoc multi in judicium
uocant. Et quidem si juxta sanam doctrinam explicetur, nihil periculi
est; sed quoniam eo modo dicendi, qui in Hispania aut illuminati, aut
derelicti uocati sunt, abutuntur, explicarem potius P. N. Ignatii men-
tem, quam ea uoce sine distinctione uterer.
u Animae ms.
1 I Cor., VU, 38.
2 In autographo Polanci nihil est, nunc certe, corrigendum. Locus Sti. Thomae
qu. CLXXXIX, art. X de illo agit, qui jam a Deo ad religiosum statum vocatus est.
8 In Vulgata versione Exercitiorum est «Modus posterior bene eligendi>, cujus
prima regula ita se habet: «Cum oporteat per affectum ex Dei amore caelitus infusum,
fieri electionem, eligentem convenit persentiscere in seipso, quod quidquid affectionis
(sive multum sive modicum sit) erga rem electam tenet, ex solius Dei amore pro-
ficiscatur». (Supra, p. 386.) Hunc locum vehementer exagitat Thomas de Pedro-
che, O. P., in sua censura seu impugnatione Exercitiorum (quam vide in Polanci
Chron., III, 515-518); explicat et defendit Nadal (Epist. P. Nadal, IV, 855-859); Pedro-
che et Nadal legunt «praesentiscere».
902
MONÜ MENTA IGNATIAKA
Annotationes in directorit'.m B
Numero 365. Ouae dicuntur in commendatione exercitiorum, quod.
in tractatu de electione, inaudita quaedam et stupenda doceantur '; 3 et
num. 371 et 372, quod Xus. dederit illo ordine P. N. Ignatio exerci-
cia; et quod ea ualde similia sint diuinis scripturis etc.; tollerem
omnino, ne aliqui cogantur in nostris desiderare modestiam in earum
rerum commendatione.
Numero 381, 386. Placent quidem illa, quae de diuisione exercitio-
rum secundum triplicem uiam, purgatiuam, illuminatiuam et vnitiuam
traduntur 3, quae consentanea máxime sunt iis, quae P. N. Ignatius in
annotationibus docuit; distinctius tamen et copiosius haec explicanda
sunt, ut nostri, instructi magis, accederé possint ad exercitia tradenda.
Numero 419. Corrigerem quae hic dicuntur de instituendis religio-
sis *; nam, etsi ii aliquando orationi mentali dediti non sint, alia tamen
ratione et peculiari modo, quam saeculares, instituendi et tractandi sunt.
Numero 424. Non probaren! modum eligendi, qui in negotiorum
tractatione et deliberatione valde commendandus est, at inter duas vir-
tutes, aut inter dúos gradus humilitatis, tantum consultationis adhiberi
non consulerem '.
Numero 426. Rarissime liber Exercitiorum communicari debet, et
iis tantum qui iam exercitia omnia spiritualia exactissime fecerint, et
eo libro ad maiorem profectum uti posse viderentur °.
A numero 428 usque ad 433 omittenda censerem, quae de instituen-
dis nostris in exercitiis spiritualibus traduntur; ea potius ad constitutio-
nes et regulas magistri nouitiorum remitterem 7.
3v Numero 479. Vt commendatum máxime oportet, vitam in con-
spectu Domini semper instituere, ita non facile probarem quae hic do-
cemur de praesentia Dei corporali quadam imagine; ea enim meditandi
ratio vehementer laedit caput, et eo nomine ab hujus vitae spiritualis
magistris reprehenditur; et praeterea illusioni et daemonum praestigiis
facilem aditum parat 8.
1 Supra, Anón. B2.
2 Supra, Anotivmum Bi , p. 883, n. 3,
lbid, p. 885.'
< lbid., p. 888.
' Recte Aeg., quod ad rem pertinet. Nam illud probarem manet anacoluthon. Vide-
tur Aegidius voluisse scribcre: «.Non probarem modum eligendi inter duas virtutes-,
sed interposito novo membro «qui in negotiorum tractatione»... novam huic constru-
ctionem apposuit. Cf. Anoiiymum Bi, supra, p. 889.
1 lbid. Quod ad rem pertinet, idem sentiebat Ignatius auctor. Cf. Monum, Igual..
ser. 1.a, VIII, 35C; IX, 701-702. Item Lainii Monum., IV, 332.
7 Supra, Anonymtim Bl, p. 880,
* lbid., p. 894.
Directoría antiqua
903
A numero 493 usque ad 504. Ex P. Polanco, uti supra annutauimus,
nmtuata sunt, et in hunc locum transposita sine ullo delectu et ordine.
Numero 578. Magna cum circunspectione et rarissime istae visita-
tiones, etiani nostrorum, permittendae sunt '.
Numero 612. Frequentius eos inuisendos qui exercentur, et caetera
omnia Directoría praescribunt, et antiqua iam olim Patrum consuetu-
dine et usu pene quotidiano nostrorum confirmatur -.
Numero 616. Quod in illis verbis, qui potest capere capiat, ali-
quando praeceptum contineatur absolute necessarium, et falsum exi-
stimo et indigere censura; et quae hic traduntur de electione, multo
melius in aliis directoriis tractata sunt 8.
Annotatioxes m Directorio m C 4
Numero 635. Non probo, omnia quae in constitutionibus dicuntur
de exercitiis spiritualibus, in unum locum coaceruare; sed ea suis locis,
seruato rerum ordine, disponenda sunt.
Numero 673. Consulerem uti aliquando repetitione alicujus ex me-
ditationibus iam factis eo tempore, quo parandae confessioni generali
uacat, eum, qui exercetur, potissimum si diutius in ea re 4 immorandum
sit, ne árida sit et jeiuna examinatio vitae anteactae et peccatorum dis-
cussio.
Numero 675. Si meditatione de filio prodigo vtendum est aliquando,
multo opportunius, et tempore ipso accommodate magis, ante per-
actam confessionem peccatorum ea utemur.
Annotatioxes in Directorium D 5
Si quis videtur ad religionis statum capessendum ineptus admodum
propter naturae infirmitatem, et alia impedimenta, quae tam facile su-
peran non posse videantur, ad eum statum non esset ullo modo inci-
tandus. Experimur enim conceptum illum feruorem postea refrigescere,
et naturae illa impedimenta ac difficultates multum negotii iis homini-
bus facessere; ac proinde, successu temporis aut religionis desertores
sunt, aut in ea cum suo et aliorum detrimento perseuerant. Quanquam
1 Cf. Di iguatiana, 111, supra, p. 78S.
2 Ibid., p. 790, n. 6.
3 Ibid., p. 792. Caeterum severior justo videtur Aegidii censura, nisi forte non erat in
éjus cod. conditio illa in nostro adjecta: «en caso que juzgassen que en el siglo no po-
dían guardar la ley de Dios=; consilia sane evangélica í 11 m evadunt praecepta, qui ea
sibi esse unicam viam existimat assequendae salutis aeternae, quod passim docent ca-
tholici morum doctores, etiamsi raro id accidat.
* Cf. Praefationem. supra, p. 760.
5 V. Praefationem, p. G73.
9Ó4
MONUMENTA IGNATIANA
enim facile sit in oculis Domini súbito honestare pauperem haec
tamen, quae diximus, frequentius contingere videmus; nisi uocatio Dei
ea esset, ut sperare possimus omnes difficultates uberiori quodam
auxilio gratiae superandas.
In iis Directoriis oporteret explicare loca, quae in libro Exercitio-
rum Patris nostri paulo obscuriora sunt, et quae nonnulli non admoduni
aequi censores, in judicium uocare uoluerunt, ut eorum nostri reddere
rationem possint, si quando opus sit. Satis quidem est testimonium
sedis apostolicae, ut exercitia omnia et quoad singulas partes quam
commendatissima sint vnicuique fideli; sed ómnibus debitóles sumus,
sapientibus et insipientibus ?. 4
Nunc aggredi oportet id quod postremo loco propositum est, nempe
quo ordine, quibus de rebus, Directorium conscribendum sit, ut plenam
et suis numeris absolutam habeant nostri huiusmodi tractationem.
In prooemio igitur agendum erit, cur necesse fuerit Directorium 4v
exercitiorum conscribere in usum nostrorum, atque eae potissimum
sunt rationes.
Prima congregado, inter alia quae iudicauit necessaria ad iuuandos
nostros operarios, proposuit ut conficeretur Directorium exercitiorum
tradendorum, titulo 6, decreto 28; et hoc officii generali Praeposito
commissum est 8.
In usum Directorii extant nonulla praecepta a P. N. Ignatio tradita,
partim manu ipsius conscripta, partim illo dictante excepta 4, quae,
quamuis non potuerit absoluere, quid tamen de necessitate hujus dire-
ctorii iudicauerit testatum reliquit.
Vsus exercitiorum tradendorum alicubi rarissimus est; sicubi uero
retentus, minori cum fructu traduntur: et hoc armorum spiritualium
genus, quod initio Societatis tantopere profuit, minus efficax, minus
fructuosum est, quod desit nostris dexteritas in eo tractando. 4. p.
Const. c. 8, § 5.
Quolusquisque ex nostris rationem horum Exercitiorum reddere
potest? Plerique ñeque regulas, ñeque annotationes Exercitiorum, vel a
primo limine salutarunt; orandi meditandique modi, non ex regulis
Exercitiorum, sed abunde irrepsere, et parum tuti, et peculiari uoca-
tioni Societatis minus accommodati.
Operarii praeterea nostri, in proximorum salute juuanda, qui vnicus
scopus Societatis nostrae praefixus est, minori cum fructu uersantur,
milla alia ratione, quam quod, hac spirituali institutione 5 destituti, ad
haec ministeria tractanda, quasi illotis manibus accedunt; quare operae
precium cxistimarem, si hoc Directorium, non solum in usum nostro-
1 Eccli., XI, 23.
2 Ita de se S. Paulos, Rom., L, 14.
'J Vide supra, p. 752.
' Di. Igitattana, supra. pp. 778-794.
Directoría anuqua
905
rum, qui exercitia tradituri sunt, sed ad juuandos praeterea omnes ope-
rarios riostras Ln quocunque ministerio Societatis versentur, siue con-
cionentur, siue confessiones audiant, siue rudes et ignaros doceant, edi-
tum credatur. Vide numero 2, 359-360.
POST PROlMTÜM SEQUUNTUR QUAEDAM VTI PltOLEGOMENA AU RKIJQl'A
I.° Quid sint exercitia spiritualia, et quare hoc nomine uocentur, ut
in i.a annotatione libri Exercitiorum habes, et in Directoriis, nu-
mero 3/8.°, 379.0, 507. °, 540." Ergo nomine exercitiorum spiritualium
actiones mentis nostrae spirituales intelliguntur, ad tollendas affectiones
inordinatas et quaerendam et amplectendam voluntatem Dei institutae,
non quidem illae momentaneae, sed frequentes, ut mérito exercitii no-
mine dignae sint. Vnde in historiis ecclesiasticis, et decretis conciliorum;
qui vitam spiritualem a vulgari hominum uita separatam instituebant,
exercitatores, aut agentes vitam exercitatric,em, uocatos accepimus
et in Scripturis, in hoc sensu, ñ equens est hujus uocis significatio, ut in
psalmo: exercebar et scopebam spiritum meum 2, etc.
2.0 Quanta sit horum exercitiorum utilitas, et quanti aestimanda, in
primis ex testimoniis sedis apostolicae, in approbatione Pauli III, quae
praemittitur Exercitiorum libro. Rursus quanti ea aestimauerit P. Igna-
tius, ex epistola ejus ad Patrem Miona 3, et quantum ipse P. Ignatius,
in initio conuersionis his exercitiis adjutus, profecerit: esse praeterea
vnum ex mediis Societatis ad salutem animarum, Const. p. 4, c. 8, § 5,
et p. 7, c. 4, § 8. Imo vero ex hoc uno ad reliqua peculiarem vim effi-
ciendi, et quasi vitam et spiritum peruenire, testimonio 5v esse possunt
primi Patres Societatis, et alii tere omnes ex nostris, qui, per haec spi-
ritualia exercitia et spiritum Domini et beneficium vocationis accepe-
runt. Testes etiam sunt omnium ordinum et statuum homines, ecclesia-
stici, vid religiosi et saeculares, qui, his exercitiis adiuti, ad insignem
reformationem et uitae mutationem peruenerunt. Vide numero 2 4 et
360, 370 usque ad 376; et 544 usque ad 546 et 656.
3.0 Quae uero sit ratio peculiaris, quod in spiritualibus exercitiis
tantum profectum homines experiantur, vide numero 4 usque ad 8 6;
quod in iis exercitiis optime anima disponitur cum diuino auxilio ad
1 Apud Clementem Alexandrinum, Paedagogi. 1. 1, c. VII (Migue, P. G., VIII, 320),
primo, ut videtur, occurrit verbum ó á<7XY]Tií).-. Tertullianus: «Est aliquis ínter exercita-
tos conversatus», De Praescriptionibus, c. XI\' (Migne, P. L. II, 32). Eusebtos Caesa-
riensis, Historia Ealesiastica, 1. II, c, XVII laudat christianorum primi saeculi «exerci-
tationes> sive aux^oet: (Migne, P. G., XX, 181 et 183).
2 Ps. LXXVI, 7.
8 Hanc epistolam, N'enetiis 16 NovembVis 1536 datam, vide in Monum. Ignat.,
ser. 1.a, I, 111-113.
4 Cf. Di. Po., in Prooetnio, supra, pp. 795-797.
■5 Ibid . r. I. supra, pp. 707-7t)0.
yol)
MONUMEN TA IGNATIAXA
magna dona Dei accipienda; quod a peccatis et uitiis purgetur per con-
fessionem totius anteactae vitae; quod ad Christi mediatoris beneficia
cognoscenda illuminetur, exciteturque ad uitae illius exemplar imitan-
dum, et ad instituendam eam vitae rationem, quae Deo magis placitura
credatur; quod praeterea mediis valde conuenientibus et a Deo ad hunc
finem consequendum institutis haec omnia obtinere studeat, oratione
scilicet et meditatione, usu debito sacramentorum, castigatione corpo-
ris, et aliis pietatis operibus. Demum, quod strenue diuinae prouiden-
tiae cooperetur, relictis prorsus iis, quae ab ea re animum auocare pos-
sent, soli animar suae saluti uacando. Adde his humilitatem et resigna-
tionem ejus, qui exercetur, instructoris etiam industriam et prouidentiam.
Uide in annotatione 20 libri Exenitiorum tres radones hujus utilitatis.
Vide in Directoriis numero 6 360, 373, 365, 366, 548 vsque ad 552.
4.0 Quomodo ad haec exercitia inuitandi alliciendique nomines sint,
ex iis quae excepit P. Victoria, dictante P. N. Ignatio numero 570 usque
ad 573 *. Cauendum in uniuersum ne inuiti accedant, sed ultronei, et
quidem eo animo, ut et Deo magis placeré, et animae saluti melius ua-
care possint. Paulatim uero ad hanc animi dispositionem pertrahendi
sunt, partim colloquiis familiaribus, partim in confessionis sacramento;
atque hic efficacius, et cum spe foelicioris euentus, operam suam locare
quisque poterit.
5.0 Ouo animo quis ad exercicia facienda accederé debeat, ex
5.a annotatione libri Exercitiorum, magno scilicet, generoso et liberali,
ut se suaque omnia Creatori Domino nostro offerat et committat; ut sit
liber et expeditus ab ómnibus aliis negotiis, huic vni totus incumbens,
ut eleemosinis et aliis pietatis operibus et orationibus, confessione et
communione, si in vsu habeat, ad hoc se praeparare studeat, et placare
faciem Domini !, ut in re tanti momenti propitium habeat diuinum nu-
men; ut magni faciat exercitia et eis uelit iuuari; ut obediat instructori
et magistro suo, nihil eorum praetermittens, quae ei praescribuntur, ut
cor habeat apertum, nihil omnino celans; sic enim securius et certius
poterit dirigi. Dcmum, ut firma sit et constanti capitis ualetudine.
6.° De diuersis hominum generibus, quibus haec exercicia 6v tradi
possunt, quod caput magnam habet connexionem cum praecedenti; nec
enim passim nec ómnibus tradenda sunt. Const, p. 4, c. 8¡ numero 5
et 71. Ut sit firma iam et adulta aetate qui exercetur, capad judicio et
ingenio, ne oleum et operam perdamus. Magnus enim delectus haben-
dus est, ne exercitia in contemptum veniant, vtendumque dono discrc-
tionis, ne super arenam 3 aedificium construamus. Vide numero 10
usque ad Tg. Et in Directorio B, numero 388 usque ad 424 *, 435 usque
1 Di ¡gnatiana. III, supra, p. 786.
2 l Rec, XIII, 12.
• matth., vn, 26.
* Atumymum fíi, supra, pp. 886-891.
Directoría antiqua
907
ad 445, diligentissime hatee omnia discussa ct tractata sunt, quac debent
ómnibus oi)erariis nostris csse quam commendatissima, habent enim
hic ad nianum quomodo vnumquenque iuxta ca|)tum, iiixta actatis,
conditíonis et talenti mensuram, ad perfectiorem in uita christiana pro-
fectum adducere possunt. Vide praeterea numero 555 usque ad 559,
et 745 usque ad 744 [sic~\.
7.0 Oualis debeat esse instructor et quomodo paratus, ex constitu-
tione, p. 4, c. 8, § 5, ut prius exercitia in se expertus fuerit; etibidem,
littera E, ut conferat cura aliquo magis experto suum procedendi mo-
dum, et initio ea tradat iis, in quibus minor iactura esse possit. Vide
praeterea in annotationibus exercitiorum, 2.a, &*, 7.a, 15.a, 17.a, 20.a
Perspectum habeat diligentissime totum librum Exerciciorum P. Igna-
tii, regulas omnes et annotationes. 7 Sit potius suauis quam austeras.
Nulli det occasionem suspicandi quod minus bonam habeat opinionem
de eo qui exercetur, etiam si non ita se bene gesserit, quin potius det
illi animum, oret pro eo et curet ab aliis, admonito superiore, orationes
fieri et sacrificia. Naturam, ingenium, conditionem illius qui exercetur,
perspectam habeat, ut illi se accommodet, et illius difficultatibus
plenius satisfaciat; totus denique in eo sit ut cooperan possit diuinae
motioni et prouidentiae, ea omnia, quae impedimento esse possunt,
quantum in se fuerit, remoliendo. Vide in Directoriis, numero 27, 30
usque ad 33; 452 usque ad 455; 462 usque ad 465.
8.° De loco, in quo fieri debeant exercicia et quae sint obseruanda
ei qui ministrat. Locus esse debet, quam fieri possit, separatus, ex 20
annotatione libri Exercitiorum, et ex documentis Patris nostri num. 573,
575. Nihil aliud ministrare oportet ei qui exercetur, siue in prandio, siue
ad coenam, nisi quod, expresse rogatus, uoluerit; quam rem seuere ad-
modum praecipit Pater noster 1 numero 576 et 577. De nulla alia re cum
eo agat, nisi de bis quae ad ministerium et ejus obsequium spectant; et
nisi instructor aliud praeceperit, cubiculum mundum et caetera praepa-
rata habeat. Semel quotidie referat instructori, quantum comederit is
qui exercetur, et si quid aliud persenserit, de quo instructorem certio-
rem oporteat fieri. Humilitate et modestia et morum grauitate illum
aedificet, et pro eo quotidie oret; si quid vero uoluerit ab eo rogare,
modeste ad magistrum et instructorem remittet. Vide numero 7v 650,
651, 672, 673, 713.
9.0 De diuisione Exercitiorum in 4.or hebdómadas, et quod hae
quatuor hebdomadae triplici viae, purgatiuae, illuminatiuae et vnitiuae,
respondeant, habes in quarta decima annotatione Exercitiorum.
i.a hebdómada viae purgatiuae, cujus scopus est discussio anteactae
vitae, purgado a peccatis cum debita satisfactione. 2.a et 3.a illuminati-
'uae, etenim imitationem habent vitae et doctrinae Domiríi nostri, ele-
Di. IgnaHana omftia.
9o8
MONUMENTA IGNATIANA
ctionem ejusmodi uitae, quae Deo sit magis placitura; quae omnia
passionis mysteriis multum confirmantur. 4.a de resurrectione, et de
aliis quae illic traduntur, viae vnitiuae; harum enitn rerum meditatione
mens humana vehementer accenditur amore aeternae patriae, ut cupiat
iam dissolui et esse cum Christo *: numero 41, 381 usque ad 386, 5 8 a
665, 678, 721. Tempus vero harum quatuor hebdomadarum triginta
diebus paulo plus minusve ordinarie absoluitur; atque haec mensura
temporis, ne quis existimet ad superstitionem spectare, horum triginta
dierum spacium (quod inique aliquos interpretatos uideo) 8 pro instru-
ctoris prudentia, aut breuior autlongioressepoterit; et in vniuersum, et
quoad singulas partes exercitiorum, quas hebdómadas uocamus, nec
tam breui tempore absolutam quandam sanctitatem iis qui exercentur
promittimus, quod in his diebus culmen 8 perfectionis christianae con-
secuturi sint 3; viam tantum aperimus, qua et homo possit se ipsum
agnoscere, et cum auxilio diuinae gratiae eam uitam instituere, quae
illum recte ad beatitudinem aeternam, ad quam consequendam creatus
est, perducat.
10. De modo dandi singula exercitia, cum in genere et exacte dan-
tur; de reliquis satis dicitur in annotatione 18 et 19 libri Exercitiorum.
Cum vero exacte dantur, semel saltem quotidie inuisendus est qui exer-
cetur, et bis in 1.a hebdómada, saepius vero raro; et tune cum opus
esse judicauerit, numero b.
Tempus vero ad hoc magis opportunum videtur esse a prandio et
a coena, tune enim agitari solet animus magis motionibus; uacat enim,
et ad meditandum orandumque parum aptus est. 611.
Cum uisitat, hilarem vultum praeseferat instructor, paternae cujus-
dam grauitatis non immemor; nec ferat secum librum Exercitiorum,
memoriter et fideliter referat historiam meditandi, punctis praecipuis
obiter praecursis, et scripta ea relinquat ex summario Patris Polanco,
juxta annotationem 2.am c, nisi is qui exercetur ea scripto accipere malu-
a 5 8, sic ms., spatio ínter j et S. — b N'ullus nutnerus add. — c Sic opinamur scripsisse
Aegidium; in secunda enim annotatione agitur de summaria seu breui rerum declaratione;
nisi forte significare voluerit annotationen vigesimam, quae rerum capita scribenda commen-
dat; librarius vero perperam scripsit 2l*m, cum in libro Exercitiorum sint tantum annota-
tioues viginti.
1 I'inr.., I, 23.
- Cf. Pedroche censuram, Chron. Po., 111, 5117.
a Huic calumniae occasionem aliquam dedisse videtur imprudens aliquorum socio-
ruin loquendi modus. Titulus Exercitiis praepositus in cod. Domenici est: «Breuiter en
uulgar todos complidos los exercicios spirituales, por los quales el christiano exercitán-
dose en ellos, en breue tiempo uerná en perfecto conoscimiento de su Criador, hasta
las annotaciones ultimas». Quam tamen loquendi rationem apud alios quoque invenías.
«Y así el que en los ejercicios de las dichas tres vías diligentemente se ejercitare con
deseo de alcanzar el amor divinal: con la ayuda del Señor en breve tiempo podrá al-
canzar la perfección.» (García de Cisneros, O. S. Ben., Ejercitatorio de la vida espiri-
tual. Prólogo, ad finem.)
Directoría antiqua
909
erit; rarissimus tamen hujus rci usus est, nec sine causa grauis momenti
permitti deberet. Verum est quod cum parum expertis, et in initio exer-
citiorum excursiones aliquas indicare oporteret, et aperire quasi viam
ad meditandum, ne aliqui rudes laedere caput cogantur. Numero 641,
604, 609, 613, 455, 432. Atque illud admonere instructorem necessa-
rium est, ut graui semper oratione utatur, et breui et ad rem ipsam ac-
commodata, ut prius quae dicturus sit meditetur, et Deo in oratione
commendet; sic enim fiet ut animus auditoris 8v incalescat, et ad oran-
dum magis disponatur. Contrarium accidet, si effluat oratio, et si sine
praemeditatione et sine spiritu uerba profundat instructor.
Rogandus est quomodo se gesserit, quid senserit, quid dubii occur-
rerit, an obseruet omnia quae ei praescribunturiuxta 6.am annotationem
et / .am Curetvero semper animum illius confirmare, ut in posterum stre-
nue se gerat. Vide numero 35, 454, 465, 587, 645, 646, 717.
Is uero, qui exercetur, multa sinceritate, nihil celando eorum quae
in animo habet, instructori omnia aperiat, ut melius dirigí possit et in-
stituí, iuxta 17.a™ annotationem 1 et 13.a111 de discernendis spiritibus 2,
magnumque momentum in hac vna re positum esse sibi persuadeat.
Longanimis vero sit; etsi distractiones et ariditatem patiatur, Dominum
expectet, viriliter agat 8. Tempore i.ae hebdomadae lectione alicujus
libri pii, qualis est de imitatione X'., et confessionum divi Augustini,
iuuari interdum poterit. Vide annotationem vltimam 2.ae meditationis
2.ae hebdomadae 4: in Directoriis, numero 34, 461, 642.
Illud vero in vniuersum dicendum est, annotationes, regulas et de-
mum totum ordinem dandi exercitia, ut in libro Exercitiorum traditur,
exactissime obseruari deberé. Et P. N. Ignatius docuit, si haec recte
fiant, multum utilitatis, sin vero praetermittantur, parum fructus et emo-
lumenti ex his meditationibus prouenire 5.
De distributione vero temporis et horarum in meditationibus quoti-
die faciendis, consule annotationes quinti exercitii °, et in Directorio
pri no, numero 5 1 et 52. Illud ego non probarem, ut semper uno et
eodem die quinqué exercitia absoluantur; periculum enim est ne tan-
tarum rerum multitudine obruatur animus. Continget etiam plerunque
aridam esse et jeiunam illam meditationem, si repetitionibus tantum
quibusdam tot dies in posterum animus distineatur. Adde multorum
grauissimorum 9 Palrum praxim, qui in exercitiis tradendis P. Ignatio
1 Ex viginti primis, supra, p. 240.
2 In fine libelli, pro hebdomade prima, supra, p. 524.
' Ps. XXXVI, 14.
4 i. e. post repetitionem de Regno Christi, supra, p. 322.
6 Di. ¡gnatiana, III, supra, p. 793.
6 In prima hebdomade supra, p. 298. Cf. etiam in secunda notandum secundum
post quintum exercitium supra, p. 338; et unicum post meditationes secundi diei, supra,
p. 344; in tertia, secundum notandum post alteram contemplationem, supra, p. 402;
in quarta, secundum post primam, supra, p. 422.
cjio
MONUMEXTA IGNATIAXA
magistro usi sunt; ii enim aut vnutn aut dúo exercitia, quinqué qua-
tuorue horarum spatio, vno die percurrenda, tradere soliti sunt, iuxta
eorum, qui exercentur, uariam dispositionem; quidam enim foecundiori
intellectu puncta omnia vnius meditationis vix vna aut altera hora per-
currunt. Alii aliis tardiores, alii promptiores sunt ad consequendum id
quod quaerunt. Ergo prudentiae instructoris relinquendum hoc esset,
quod ipsum congruere videtur iis, quae Pater noster in libro Exerci-
tiorum annotauit.
A [ QUE HAEC UTI PRAELUDIA AD EXERCITIA IPSA SATIS SINT: XUXC QUID
IN SINGULIS AXXOTATIONE EXPLICATIONEVE DIGNUM UISUM SIT
PROPOXEMUS
Annotatio illa quae fundamento praeponitur, et in capite omnium
meditationum praefixa est, omittenda hoc tempore omnino, aut saltem
magna ex parte videretur. Initio enim Societatis necessaria visa est,
cum Patres nostri et Exercitia haec non essent apud homines tantae
authoritatis et existimationis, ut tam facile in ómnibus fides tuto adhi-
benda crederetur; et propterea opportunum fuit hac admonitione ani-
mum illius, qui exercetur, praemunire; et praeterea ut nihil celaret
eorum, quae aut bonus aut malus spiritus illi suggesisset, sed omnia
confidenter aperiret. Nunc vero, cum per Christi gratiam Exercitia
haec tantam apud homines authoritatem sibi conciliarint, si haec anno-
tatio uti scripta est, nullo adhibito temperamento, proponatur, id
unum efficiemus, ut ánimos illorum, qui ad nos exercitia facturi acce-
dunt, suspicione et formidine plenos reddamus. Vide numero 31, 658.
In primo congressu fundamentum per puncta, ut habes in summa-
rio P. Polanco, proponetur. Addi poterunt nonnullae excursiones ad
meditandum, ut in i.° et 2.0 puncto, proposito fine ad quem homo crea-
tus est, meditari 9v poterit quantum ab eo scopo in anteacta uita aber-
rauerit; quo studia sua direxerit; quot a creaturis abusus sit, quae illi
adjumento futurae erant ad sui vltimi finis consecutionem; ut iam inci-
piat turpitudinem uitae suae et deformitatem agnoscere, et agnitam
odio habere; et ad illam rectitudinem, quae in vna charitate sita est
aspirare; cupiditates prauas tollere, affectus inordinatos moderari; ut ad
eam indifferentiam et resignationem, quae in 3.0 et 4.0 puncto traditur,
gradum sibi parare possit. Atqui in hac vna meditatione, hujus spiri-
tualis aedificii basis posita est. Hic enim nobis proponitur finis prac-
■ quod ms.
1 In Aut. dicitur «Prosupucsto», qui titulus est omissus in versionibus latinis. Cf. et
Di., c. XI, n. f). Ex lioc loco incipit Aegidius explicare qua« ad primam hebdomadem
pertinent.
Directoría akxiqua
cepti, ncmpe chantas de puro corde, et conscientia non ficta \ ut nihil
charitati diuinae praeferamus, nihil sit in animo quod eam retardare et
impediré possit, ut demum modus diligendi Deum sit sine modo: reli-
quis ómnibus ipsa lex charitatis mensuram praescribat et modum; et,
omnem solicitudinem nostram in Dominum proiicientes, quia ipsi est
cura de nobis !, nunquam fluctuemus; vera pace et animi tranquillitate
])erfruamur. Sed quoniam quae hic dicuntur de indifferentia ex schola
Pyrronis ad nos deuenisse quídam iniqui censores perperam interpre-
tad sunt 3, declaranda sunt, máxime si cum hominibus doctis agamus,
iuxta doctrinam Sti. Thomae, i 2[ae], q. 13, ar. 3; et 2, 2[ae], q. 83, ar. 5
et 6 4, admonendus est is, qui exercetur, quanto altius hoc fundamentum
ieccrit, tanto futurum firmius aedificium "; multumque momenti hic
situm esse docuit P. Ignatius annotatione 15.a et 16.a
Examen particulare in 2" congressu traditur, cujus examinis inte-
rim dum fiunt exercitia usus est ad tollendos defectus, qui circa addi-
tiones et regulas exercitiorum solent obrepere, ut habes in ultima addi-
tione, i.a hebdómada. Per totam tamen vitam hujus examinis frequen-
tissimus 10 usus futurus est cum sumraa utilitate conjunctus, et inter
alia media, ad consequendam animi puritatem, hoc unum máxime effi-
cax est et praesentaneum: docet id Cassianus, collatione 4 6, et Ber-
nardus frequenter 7, et alii qui ad uitam spiritualem instituendam do-
cumenta perscripserunt; quin uero et philosophi ipsi, solo rationis
ductu, ad frangendas domandasque animorum cupiditates, máximas
utilitates in hoc examine depraehenderunt contineri s; quare, licet hoc
tempore exercitiorum de usu illius tam multa docendi tempus oppor-
1 I Tim.. 1, 5.
2 1 petr., y, 7.
3 Cf. Chron. Po,, 111, 511. sqq. Keprehendit quidem Pedroche hanc indifferentiam,
Pyrrhohis tamen non meminit. Alius fuerit censor, qui haec dixerit. Pyrrhon (360-270
a. Chr.) philosophus graecus et antiquioris scholae skepticae parens docuisse tertur.
Homo sapiens et animi tranquillitate florens nihil curat nisi virrutem; caetera omnia ei
<indifferentia> (áSiácsopa) sunt.
4 Cf. etiam Suárez, De Religioue Societatis 'Jes//, 1. IX, c. Y, n. i 2.
5 S. Atjgustinus, Sermo LXIX, c. 1, n. 2 (Migne, P. L., XXXVIII, 441). Cf. Au-
gustini Tractatum in jfoannem, XL, c. VIII, n. 5 (Migne, P. L., XXXY, 1690).
,; Est locus in Collatione quinta, c. 14 (Migne, P. L., XL1X. 629).
7 De Considera! ione. 1. II, c. VII, n. 15; c. XI, n. 20; Sermo LYIH in Cántica, n. \i
(Migne. P. L., CLXXXII, 730, 754; CLXXXIII, 1061). Adde Tractatum de ordine vitue
et mon/m ///stitut/oi/e, c. XI, n. 34 (Ibid. CLXXX1Y, 580-581); Epistolam ad Fratrcs de
Monte De/, l. I. c. VIII, n. 22; c. X. nn. 28, 29; L Et, c. II. n. 6 (Ibid.. 322. 325, 32G,
542), etc. Xam haec dúo opera, quae S. Rernardi non sunt, Aegidii tempore Bernardo
tribuebantur.
í Pythagoram examen conscientiae vespertinum commendasse narrat S. Hierony-
mus, Apología adversus libros Rufini. 1. 111, n. 39 (P. L., XXIII, 507). Ad iracundiam
tollendam examen nocturnum commendavit L. Annaeus Séneca (De ira, 1. III.
c. XXXYI); propositum ad certum tempus Plutarchus Trspí &opynalu.c, n. t(í.
912
MONUMENTA IGNATIANA
tunum non sit, in fine, cum praecepta recte viuendi tradenda sunt, de
hoc examine uberius et copiosius agi poterit. Aduerte postremo in illis
lineis, quas succedente hebdómada magis contrahi 1 uides, nullam su-
perstitionem esse, sed eas tantum Índices esse memoris cujusdam animi
et diligentis in extirpatione cujuscunque vitii, numero 46, 47.
Animaduerte praeterea circa examen genérale, quotidianum illud
esse, et in illorum usum tantum conscriptum, qui iam diu uitam spiri-
tualem instituerunt; hae enim species peccatorum, quae circa cogitatio-
nes et verba accidunt, de quibus hic diffuse traditur, frequentiores esse
solent iis hominibus; et ex uno jurandi modo per creaturas exemplum
sumere licebit, quae admodum utilia futura sunt ad confessiones, quae
singulis mensibus aut octauo quoque die fiunt. At uero, ad confessio-
nem generalem totius anteactae uitae recte parandam, abunde docu-
menta petenda sunt; nam quae hic traduntur paucissima sunt, si hunc
scopum spectes; nec tam digesta, et speciatim tradita et explicata,
quantum huic operi sunt necessaria: ut cum agitur de peccatis, quae
cogitatione contingunt, praetermissa lOv fere sunt quae de delectatione
morosa apud authores sunt; cum uero agitur de peccatis circa opus,
generatim tantum praecepta dari uides; itaque non fuit ea mens autho-
ris, tam breui tractatione ea omnia comprehendere, quae ad cognitio-
nem peccatorum per totam uitam humanam contingunt, sed tantum
pios iam ánimos admonere eorum peccatorum, quae in quotidiano usu
sunt. Ad hanc rem confirmandam illud etiam argumento erit, quod
author tam solicite et diligenter admonet, cum reduci ad iussa superio-
rum docet, cum diplomata seu iussa pontificum promulgantur !. Con-
sulerem ego in fine exercitiorum hujus examinis generalis, quemadmo-
dum antea dixi de particulari, utilitates explicari deberé, et usum ad
purgationem animae et peccatorum confessionem.
Interim duni haec exponuntur, quae explicatione, non meditatione,
indigent, perseuerare debet is, qui exercetur, in meditatione funda-
menti.
Quae de confessione generali hic habcs, et de praeparatione ad
communionem, utilia quidem máxime sunt; non tamen in hoc loco tra-
denda, sed in fine exercitiorum i.ae hebdomadae, cum instructor mo-
dum parandi se ad confessionem generalem docebit.
Nunc vero ante priorem meditationem quis sit scopus hujus l.ae he-
'• Contrahuntur quidem in Vulgata versione, ed. prima; minime in Aut. In caeteris
cditionibus magna varietas; in paucis quibusdam omittuntur. Cf. supra, pp. 258-259.
- Obscurus locus. Indicare videtur Aegidius, Ignatium piis praesertim hominjbus
conscripsisse quae de examine dicit; idque ex eo intelligi, quod notat de jussis seu
diplomatis, quibus summi pontífices christianos homines variis occasionibus ad sacra-
menta frequentius sumenda hortantur, quandoquidem pii tantum homines solent fre-
quentare sacramenta. Cf. locum Exercitiorum, in Examine, De opere, supra, paginis
268-270.
Directoría antiqua 913
hdomadae dicendum est, nempe purgado peccatuium, cuín uera animi
contritione et dolore, et proposito mclioris uitae, et satisfactione de-
l)ita, ut cognoscat homo et dolcat aberrasse se a vero scopo et fine,
propter quem creatus est, et rediré in viam, qua recta ad Deum tendi-
tur, tota animi contentione conetur.
11 In huc primo cxercitio 1 meditandi secundum tres animae po-
tentias, omnia sunt sigillatim exi)licanda, quae sequentibus exercitiis
vsui futura sunt. llic enim traditur modus meditandi et orandi, quem
opurtet semper retiñere, ut cum fructu et sine capitis detrimento in his
exercitiis uersemur. Est autem modus hic naturae humanae máxime
consentaneus, quae discursu vtitur et ratione; ratione vero et discursu
mouetur animus et excitatur affectus, juxta illud: in meditatione mea
exardescet ignis a. In primis igitur docendum est quare uocetur medi-
tado trium potentiarum, et quod in reliquis exercitiis his potentiis sem-
per utendum sit, maiorque habenda cura affectus et interioris gustus,
quam abundantiae scientiae, ut habetur in 2.a annotatione; et quod
in 3."', ne si nimium excursionibus propriis indulgeamus, contingat in
affectu ariditas, et tepescat ille calor, qui in meditatione exardescit.
2.0 Dicendum erit quo modo animus se colligere ad orandum et parare
ad agendum cum Deo debet. 3.0 Quid sit compositio loci, quis ejus rei
usus; is certe, ne uagetur in incertum animus, sed habeat ubi uires suas
colligat, quae hinc atque illinc dispersae sunt, ut atten/a oratio sit; ut,
si quando animus alio diuertet, habeat ad manum quo se iterum facile
colligat; multi vero in hac vna re et diutius ct sine fructu immorantur;
et quod vehementi attentione laedant caput, ad alia peragenda, propter
quae instituía est compositio loci, inepti redduntur. 4.0 Quid sit peti-
tio, in qua solet proponi ante oculos finis illius meditationis propriw.s\
5." Quid meditado, quomodo in ea discurrendum, quid colloquium,
quando eo llv utendum, et si quae sunt alia; quae omnia, non sunt vno
et eodem congressu explicanda, sed paulatim successu temporis instil-
landa sunt. Addi solent nonnulla hic de foeditate et grauitate peccati
pro his qui minus ualent ingenio et harum rerum usu.
In 2.0 exercitio 3 in i.° ;i puncto aduertere oportet ne is, qui exer-
cetur, admodum subtili et exactae discussioni conscientiae uacet, dis-
currendo sigillatim per singula loca, negotia et personas; hoc enim
postea fiet cum se parabit ad confessionem generalem. Nunc satis est
grauiora peccataet quae confussionem maiorem ingerere poterunt, ante
oculos proponere, et in genere tantum, ne si in particularium conside-
Librurius perperam scripsit 2°
1 Di-, c. XIV, gn. 2-s.
- Ps. XXXV11I, 4.
3 Di., c. XV, n. i.
Monvm. Ignat. — Series II.
9H
MONUMENTA lGNATIANA
ratione haereat animas, uoluptatum praeteritarum recordatione infi-
ciatur.
Vsus harum repetitionum *, quas habesin 3.°exercitio et 4.°, summo-
pere commendandus est. Saepe enim fit, ut primo nouitate rerum et
curiositate tantum intellectus pascatur, exiguusque admodum sit uo-
luntatis interior gustus; postea vero, cum cessat magna ex parte specu-
latio et curiositas intellectus, liberior locus est spiritualibus et internis
affectionibus; quare, in his repetitionibus excursiones intellectus uitan-
dae sunt; sed percursis et quasi ruminatis iis, quae primo meditari con-
tigerit, immorandum potius interno gustui, quo voluntas pascitur;
iccirco plura hic colloquia vides, quam in prioribus exercitiis. Rursus,
frequenter contingit ut, si in quibusdam ariditatem primo experti 12
simus; in his repetitionibus uberrimum et largissimum fontem diuinae
consolationis inueniamus; perseueranti enim et pulsanti aperit Dominus
ostium misericordiae. Yide nura. ¿62, 666, 667.
Colloquium 2 2.m ad Christum ut mediatorem, ut impetret a Patre,
pro rudioribus et minus eruditis exi)licandum est; et cum mediator 3 sit
et aduocatus apud Patrem 4, non dubitabimus eum orare ut interpellet
pro nobis B. Numero 51.
In 5.0 exercicio applicatio illa sensuum facilis est, et multum
confert ad meditandum qui cruciatus sint apud inferos; ex qua medita-
tione concipit animus horrorem aduersus peccata. Possent adjungi huic
meditationi quae de consideratione aeternae poenae liabentur in sum-
mario Patris Polanco.
Rarissime 6 omittendas judicarem meditationes judicii et mortts.
Multum enim momenti habent, ut auocetur animus ab inordinato amore
rerum harum visibilium ; facile enim contemnit omnia qui se existimat
moriturum. Et in his meditationibus timorem sanctum Domini concipit
homo, ut pariat spiritum salutis, iuxta illud: Memorare nouissima tua
et in aeternum non peccabis \
Quando opportunius declarabuntur additiones, habcs in Directo-
riis. De decima, dixi superius quantum externa poenitentia necessaria
sit, et quantum conferat ad conscquendum internum dclorem de
peccatis; quantus vero hujus rei vsus fuerit, exempla primorum Pa-
trum, qui haec exercitia fecerunt, ostendunt, et antiqua illa regula no-
stra, ut post exercitia, qui ea fecissent, ínter débiles connumcrarentur,
1 Hujus paragraphi germina invenios in Anonymo B>, supra, p. S97. Ex Di. Arg. au-
tcm transierunt in Di., c. XV, n. 2, non pauca fere ad vcrbum.
* Di., c. XV, n. 7, ad finem.
» 1 Tim., H, 5; Hebr., VII, 6¡ IX, 15; XH, 24.
* I Jo., II, r.
» Rom., VIII, 34; Hebr., VII, 25.
« Di., c. XV, n. 4.
7 Kccli., VII, 40.
Directoría antiqim
9i5
■et sub cura praefecti infirmorum constituercntur '. Vidc numero 675.
Finitis meditationibus, incipit se parare ad confessionem genera-
lem. 12v Quae vero emolumenta consequantur, si hace recte fíat a
liabes in libro Exercitiorum post examen genérale; quod si nulla alia
essent -, illud certe satis csse debet b„ quod frequentius experimur,
aut sine praeuio diligenti examine, aut sine debito dolore, nullo vel
satis infirmo proposito melioris vitae confessiones fieri; ac propterea ad
■consequendam pacem conscientiae multum prodest, si quis, quam di-
ligentissime fieri possit, semel saltem ad hanc confessionem generalcm
se praeparet, ut recogitet in amaritudine animae suae 3 anteactae vitae
scelera et delicta. Caucndum vero est ne in hac discussione in scrupu-
los nimios et permolestos, et in anxietatem animi incidat qui exercelur,
ita ut memoria praeteritorum peccatorum et reliquiae (ut ita dixerim)
confessionis pacato et tranquillo animo illum esse nunquam patiantur;
nevé contra, ita negligenter vitam examinet, ut in posterum nunquam
quieta animi pace perfruatur, quasi is qui sibi in negotio tanti momenti
nunquam satisfecerit; ergo instruendus est is qui exercetur, quanta di-
ligentia hic se gerat, ut sibi persuasum postea sit omnem necessariam
diligentiam in hoc negotio se adhibuisse, ex qua vna re, vera pax animi
et tranquillitas conscientiae pendet. Indicare viam et methodum quan-
dam oportet discutiendi et examinandi acta omnia, ne multitudine
obrutus animus confundatur, magnumque negotium facessere solet nu-
merus peccatorum; iuuandus crgo est, ut certa aliqua ratione compre-
hendi possint. Ex Directorio Patris Polanco \ aut ex aliis authoribus,
habere poterit documenta instructor ad hanc rem. Pater noster Igna-
tius inter alia hoc obseruandum tradidit, melius esse ab alio quam ab
instructore ipso, si fieri possit, accipi confessionem generalem 5.
13 Ad comtnunionem 6 praeparandtis est, vi cum reitere/itia, timore,
fide et delectatione accedat, et aliqua pia meditatione praemuniendus.
I3v purum.
a fiant ms. — b Piius deberet.
1 Cf. Di. Mironis, supra, p. 85G. Ex hoc loco intelligitur etiam quid spectet illa con-
ditio, quam Ignatius I'ater adhibet ter cum agit de poenitentia, «ny se siga enfermedad
notable», quam cum bis fidoliter \'ulgata reddidisset, tertio loco imminuit dicens «cum
infirmitatis periculo».
2 Di., c. XVI, n. 2.
3 Is., XXXVIII, 15.
* Significat Directorium confessionum; supra, p. 794, annot. 1.
5 Di. Ignatiana, I, supra, p. 779.
<" Di., c. XVII, n. 2. ad finem.
gi6
MONU MENTA J.GXATIANA
14 De LA 2.a SEMANA a
El fin 1 que se ha pretendido en la primera semana ha sido conos-
cer que hemos herrado el camino, sin atinar al que nos auía de lleuar
al fin para el qual fuimos criados, y por consiguiente dolemos deste
auuso con vn gran desseo de seguir el camino de la justicia y de la
verdad. El de esta segunda semana es proponernos a Xo. N. Sor.,
camino verdadero (como él dize) «ego sum via, veritas et vita»; et
«nemo venit ad Patrem nisi per me» s vnico dechado propuesto a los
hombres por el Padre eterno, a cuya ymitación emmendemos y com-
pongamos nuestras costumbres estragadas, y enderecemos nuestros
passos por el camino de la paz 3. Siendo, pues, la vida de Xo. per-
fectíssima para sacar della labor de todas virtudes, en esto nos deue-
mos esforzar, en disponernos para su ymitación. Ouanto más cerca nos
llegáremos, más lo estaremos de nuestro vltimo fin y más dichosos
seremos; y quanto nuestra vida más conforme, tanto será más perfecta.
Por esta causa, esta segunda semana corresponde a la vía illumina-
tiua, porque Xo. es sol de justicia 4, «qui illuminat omnem hominem
venientem in hunc mundum» 5. Y a esso vino: a dar luz a los que están
sentados en las tinieblas y sombras de la muerte "; y la palabra de Dios
y ley, cuya práctica está en Xo., es luz y lumbre, según aquello:
praeceptum Domini lucidum, illuminans oculos» Y para que no aya
cosa que nos ciegue y haga cerrar los ojos, se han de auer quitado las
demasías de nuestras afficiones, para que no nos ympidan de conoscer
lo mejor ni nos entibien o detengan de seguirlo y ymitarlo.
La disposición que pide nuestro Padre en los que han de hazer los
exercicios de esta semana exactamente es, que muestren mucho feruor
y desseo de passar adelante para determinar del estado de su vida "; y si
en esto los viéssemos algo tibios, aunque quieran passar adelante, no se
les deue permitir; y es mejor dilatarlo por vn mes o dos, porque este
negocio, si se emprende sin feruor de spíritu, no se puede salir con
él b, y tendrá succesos ruynes y engañosos. Pide mucho caudal y gran-
de ánimo, el qual viene del augmento de la deuoción. Es verdad que
■ Ex hoc loco usqut ad fuiem scripsit altcr librarius. — b Priits ello.
I Quae f. I4r continontur sunt fere latine reddita in Di., c. XVHI.
« Jo.. XIV, 6.
3 I.uc.,1, 79.
4 M.U.ACH., IV, 2.
■ Jo., I, 9.
II Loe, [, 79.
' Ps. xviii, 9.
8 Di. ¡gnatiana, I, supra., p. 780.
Directoría ANTIQUA
Oí 7
si viéssemos algunos, que no ay que esperar más dellos, porque tienen
hecha electión ymmutable, o por otra razón, se les puede ayudar con
meditaciones algunas de 2.a y 3.a semanas, encaminándoles a agra-
dar más al Señor en lo que tienen entre manos. A los demás mejor es
dexarlos con hambre, y que sepan que aun les queda algo por hazer.
que ponellos en cosa, para la qual aun no tienen disposición. Y acon-
tece que con la experiencia que ven a en esse tiempo que se les da de
dilación, descubren más su necesidad, y I4v vienen con más sacón a
tratar deste negocio.
Siruen para esta semana las reglas de discreción de spíritus que
están al fin, quando se ha de tratar de electión. Lo que se deue mudar
en las addiciones se enseña al fin del quinto exercicio; y al fin del pri-
mero se aduierte que podemos ayudarnos de algún libro pío, como de
vidas de sanctos, de el De imitatione Xi., del Euangelio, aduirtiendo de
no passar adelante del exercicio que voy meditando.
Acabada pues la confessión general, el día que comulgare el exer-
citante se deue dexar reposar sin darle atarea b ordinaria de exerci-
cios; mas se puede entretener con alguna fácil meditación acomodada
a aquel tiempo. El orden de los exercicios desta segunda semana, y
cómo se deuen de distribuir, está puesto en el libro c de los Exercicios,
y assí no ay aquí cosa ninguna que notar.
La i.a meditación 1 es del reyno de Xo., y fundamento de todo
este tratado y vna suma de la vida y obras del Señor y la empresa que
traxo del Padre eterno; aquel: opus d illius coram eo 5, opus dedisti mihi
vt facerem; que es: clarificaui te super terram, manifestaui nomen
tuum hominibus 3. Y llama a los hombres a que le ayuden en esta ym-
presa, cada qual en su grado; donde se vee la diuersidad de grados y
de vidas en la imitación del Señor. La disposición que se pide a nues-
tro exercitante es, que de su parte vaya a lo que es más perfecto, si
para ello el Señor le diere caudal; de lo qual se colige manifiestamente
que ya desde aquí se prepare el ánimo a la elección, y que a esso se
encamine esta meditación con las demás que se siguen.
Hase de aduertir que esta meditación del reyno de Xo. (como
prohemio) no entra en cuenta con las demás; y assí se pone por la me-
ditación del primer día la de la encarnación, y por segunda se pone la de
la nauidad, con dos repeticiones, y la particular desta segunda semana,
que es la de los sentidos.
Lo 2.0, nuestro Padre desde esta meditación de la encarnación hasta
a Prius veen. — b Are//, pro tarea. — c Prius los libros. — d Prins locus.
1 Di., c. XIX, nn. 1-2.
» Isai., LXII, ir.
3 Jo., XVII, 4 et 6.
gi8
MONUMENTA IGXATIANA
el misterio del domingo de ramos cuenta 12 días; porque en entrando ei*
elecciones, no se dan tantos misterios a meditar; y también en el exer-
cicio de las vanderas y otros preámbulos a la elección se va detiniendo
el tiempo. Verdad es que algunos misterios, como de los pastores, circun-
cisión, visitación, los dexa al aluedrío del que da los exercicics, como
se dixo en la 1.a semana en los de la muerte y juyzio.
Lo 3.0, cinco horas se señalan de oración códa día: dos mysterios
15 y tres repeticiones; mas si fuessen quatro horas no más, por no can-
sar tanto al exercitante, se debría de dar vna repetición sola, y que la
de la applicación a los sentidos nunca se dexasse.
Las meditaciones de la encarnación y natiuidad se deuen declarar
en particular, porque a la forma dellas van todas las demás. Enséñase
aquí vna fácil manera de discurrir en estos misterios por personas, pa-
labras y hechos, explicando las causas y circunstancias del hecho, etc..
A los rudos se deue dar algún apuntamiento, y donde hallaren mante-
nimiento, hagan presa. En la composición de lugar haga cuenta el que
medita que se halla presente a todo: assí lo dize Buenauentura in prohe-
mio Itbri de Vita X'.1: «Tu, si ex iis fructum sumere cupis, ita te
presentem exhibeas iis, quae per Uominum nostrum Jesum Xm. di-
cta et facta narrantur, ac si tuis oculis ea videres et tuis auribus audi-
res, toto mentis affectu, diligenter, delectabiliter, et moróse, ómnibus
aliis curis et solicitudinibus tuis omissis».
Por lo qual la applicación de los sentidos, que es el quinto exerciciov
es muy vtil y conueniente en esta materia, si se haze llana y sencilla-
mente; porque sutilezas en estas materias tienen mucha mezcla de cu-
riosidad, que causa sequedad; y quanto más atención se suele poner en
estos sentidos anagógicos s, tanto se suele perder de fruto en la medi-
tación. El vso destos sentidos es fácil, en la vista imaginaria, en el oyr
palabras, rumores, en el tocar, besar pies, los lugares donde estimo
Xo. N. Sor.; y desto se deue vsar con reuerencia, sin tener atreui-
miento descortés, principalmente con gente tierna, no se mezclen af-
fectos humanos a bueltas de spíritu. El olfacto refiere nuestro Padre al
oler la fragancia que tiene el alma de los bienes de Dios, y el gusto al
gustar su dulzura. Sancto Thomás ad Philip. 2.0, lect.c 2.a, applica estos
sentidos al trato del Verbo encarnado, ver su luz, oyr su sabiduría, oler
1 llis similia liabet Lur>. in Vitae Christi Prooemio. V. supra, pp. 56 et 115.
- Scnsus anagogicus Sacrae Scripturae dicitur sensus spiritualis sou typicus (qui non
immediate e verbis ipsis, is enim cst sensus litteralis, sed e personis et rebus per verba
significatis liauritur) quando res et personac (typi) Vctevis et Xovi Testamenti sic dis-
positae sunt, ut caelestia annuntiantes, animum supra terram elevent. (Cf. Cornei.y.
Histórica eterifica Introductio in utriusque Testamenti libros sacros. Vol. I, l'arisiis, 1885.
p. 530). — Ast hic non videtur Aegidius agere de Sacrae Scripturae sensibus; sed appel-
lat sentidos anagógicos quae paulo ante appellavcrat -sutilezas', subtilia nempe, quae in
applicatione sensuum internorum quaerenda non sint.
Directoría anticua
919
las gracias de su mansedumbre, trahe me post te 1 etc., gustar la dul-
cura de su piedad, tocar su virtud para ser saluos.
S. Buenauentura en el Itinerario, cap. 4, trata desto más leuantada-
mente. Ver dize que es acto de la fee que nos haze las cosas sobrena-
turales presentes. Oyr es el propio acto de la fee que es creer: in auditu
auris obediuit mihi -, que es entender y creer con affecto; que son las dos
orejas del alma, entendimiento y voluntad. Oler pertenesce a la espe-
ranza. Tocar es la vnión que haze el amor: osculetur me ósculo oris
sui 3; et 1.a Joan., i.°: quod audiuimus, quod vidimus, et manus nostrae
contrectauerunt de Verbo vitae *. Gustar es de la charidad: 15v gústate
et videte 5; gustaverunt et illuminati sunt 6; saboreado el 11 paladar de
los gustos eternos, ne sapiamus terrena 7. Señal es de vida spiritual vso
de sentidos spirituales. Véase también San Buenaventura «De septem
itineribus», itinere 4, dist. 2, et itinere 6 8.
La summa de los mysterios de la vida de Xo. N. Sor., que está a la
postre deue de seruir y ayudar mucho, aduirtiendo las palabras de la
Scriptura que allí se entrexeren b, no sólo para la materia de la oración,
mas para que sean como despertadores entre día. Deue el alma que se
exercita en esta 2.a semana procurar de alcancar familiaridad con el
Verbo eterno encamado, acompañándole, oyéndole, siruiéndole, reue-
renciándole como a su señor, hermano mayor y todo su bien.
Bastará visitar 9 vna vez al exercitante, si no es al tiempo de la ele-
ction: entonces suele auer desconsuelos y tristezas, que piden más fre-
qüentes visitas.
De la election
No ay cosa más difícil 10 en todos los exercicios que saber bien go-
uernar este negocio de election, ni donde sea menester más destreza y
más discreción spiritual, por ser este tiempo sujeto a diuersas mociones
del ánimo, y a vezes a engaños, que el hombre echa mano de lo malo
a Prius sabor del. — b Entregerir arch. pro ingerir.
1 Cant., I, 3.
* Ps. XVII, 45.
3 Cant., I; t.
« I Jo., I, r.
» Ps. XXXIII, 9.
« Hebr., VI, 4.
» Cf. Phil., III, 19.
8 Opusculum De septem itineribus aeternitatis scriptum est, non a S. Bonaventura,
sed a Fr. Rodulpho de Bibraco (Bribaco) O. Min., qui saeculo XIV fioruit (Luc. Wad-
dingus, O. Min., Scriptores Ordiuis ñlinorum, Romae, 1806, 210; Jo. Hyac. Sbaralea.
ü. Min. Conv.: Supplementum ad Scriptores trium ordinum S. Francisci, Romae, 1806.
641-642; S. Bonaventurae, Opera omiiia, t. X, Ad Claras Aquas, i£02, p. 23, n. 29).
» Di., c. XXI, n. 3.
10 Ibid., c. XXII, n. 1.
Q2D
MOXUMEXTA IgXATIAXA
con especie de bien. Es tiempo de parto, donde ay tristezas inuolunta-
rias que suelen ahogar; y si no ay luz del cielo y prudencia de arriba,
corre peligro, si no se haze officio de buena partera, que no venga a luz
todo lo que se ha trabajado, que se mal logre todo con ruyn succeso.
Nuestro Padre se persuadió ser esta cosa de tanto momento, que no
sólo en los Exercicios declaró a la larga lo que en esto se puede dezir,
mas en su directorio 1 trató grauemente desto y délo demás se contenió
con dex<?;- anotado vn poco; todo es aduertirnos que preparación ha de
tener quien huuiere de elegir: que sea con madureza y sazón; cómo se
ha de auer quien elige; quán apartado ha de estar de todo affecto malo;
como lo significan aquellas palabras del directorio de nuestro Padre:
entrando en los tiempos de electión especialmente se encierre, sin que-
rer ver ni sentir cosa que no sea de arriba !, lo qual se declarará en su
lugar.
Pues para tratar desta materia de tanto momento por orden, se dirá:
lo primero quién ha de ser admitido ala electión; lo 2.° cómo se abrá
en ella; lo 3.0 de qué cosas ha de ser la electión; 4.0 cómo se abrá él
que la da; 5.0 qué tiempos ay della; y lo vltimo, de lo particular de 16
esta materia y orden y otros auisos.
Claro está que no son todos para electión 3 de estado, pues los que
tienen ya estado determinado, como el casado y religioso, no pueden
tratar desto, mas deuen ser ayudados para que en el estado, que ya no
pueden ni deuen mudar, busquen lo más perfecto y agraden más a
Nuestro Señor. Y a los que no tienen aún estado determinado no se
deuen de dar a todos indiferen/íy//£W/¿' a, como se vee en la 7 parte, c. 4,
lit. F 4. Deuen de ser estos, personas de quien se espere mucho serui-
cio de Nuestro Señor, y que no han de deshonrrar el camino de la vir-
tud; y assí los que tienen passiones indómitas, o hábitos malos b, de que
no se espera tanta enmienda, de ordinario no deuen ser admitidos, pues
aun las constituciones apostólicas a semejantes enseñan no se les dé el
baptismo sin vna larga y grande probación: Non enim est facilis vitae
humanae mutatio 5; y assí lo enseña la experiencia quotidiana; y de aquí
vemos que San Gregorio no admitía a professión de religión a la gente
a Emend. ex indifferencia. — h In marg. manu Aeg.: como los inconstantes y de na-
tural muelle y affeminado; et paulo pos/, etiam manu Aeg.: Vid. Rasil. interrogatione IO."
in fusius explicata.
1 Di. Ignaliaua, I, [3], p. 781.
* lbid. I, [1], p. 779.
3 Di., c. XXIII, n. 1.
4 Hoc loco Constitutionum S. Ignatius. < Kxercitia spiritualia, inquit, plene non nisi
paucis iisque hujusmodi, ut ex eorum profectu non vulgaris ad I)ei glorían) fructus
speretur, tradenda sunt».
5 XP^V(? 8«W|ia!Jé«6MT«v. A'Jt:/.vi7ito; y«P í xaxía... 'O |jls)/cov v.a.rrlyv.ijOaii roía ivr,
-/aTr,xd<76ü>. Constilutiones aposlol'uae. 1. VIII, c. XXII (Migne, 1*. t>.. I. 1 132).
Directoría anticu a
militar, si no prccediessen primero tres años de probación '. Verdades
que podía auer tales prendas de vna tan particular vocación, que su-
pliesse todo lo dicho.
Y sea regla general 2, que ninguno se admita a la electión, sin que
él la pida y dessee, y que se persuada le conuiene tratar deste negocio;
de manera que la electión no se ha de dar a quien no la quisiere; por-
que, aun auiendo voluntad, se veen tantas dificultades, quánto más si
ella falta; y por codicia de alcancar lo menor, perdemos lo mayor y lo
que estaua ya ganado También se debe aduertir que el que viene a
elegir no trayga otro cuydado ni negocio que le diuierta; que la voz del
Señor es delicada 4 y para oyrla pide toda atención. Hase de procurar
(como nuestro Padre dize) 8 que venga el tal en el 3.0 grado de humildad,
o por lo menos en el segundo, para lo qual siruen los exercicios de las
vanderas y de los binarios: y quien no ha llegado a este segundo grad< 1
de humildad, no está para elegir, y es mejor que espere y se madure
con otros medios y meditaciones. Véase la 16 annotación de las prime-
ras. De manera que esta es la conclusión: que el que viene a elegir ha de
traer el ánimo libre de todo desseo desordenado, y ynclinado a sólo lo
que délDios quisiere; y si fuere posible, aparexado de su parte a seguir
antes los consejos que solos a los preceptos, aduirtiendo lo que nuestro
Padre dize 6: que son menester más señales para solos los preceptos
que para los consejos; porque esto 2° es más seguro de suyo. Y esto
baste para quanto al primer punto.
16v Quanto a lo 2.0, cómo se ha de auer el que elige en todo este
tiempo, no se puede dezir cosa de más encarecimiento que las palabras
que de nuestro Padre citamos T; y está claro que aquí no buscamos re-
uelaciones ni alumbramientos, y aquel sentir no dize certidumbre de
cuidencia. Es frasi de Escriptura y de santos; declárase por ella vna no-
ticia experimental que en esta materia no haze euidencia, por la seme-
janza que ay entre los actos naturales y los de la gracia, como lo anota
sancto Thomás, 1.a 2.ac, q.c 1 12, ar. 5, ad 1. Lo que aquí, pues, se pide
es 8: lo i.° que el que elige esté todo en este negocio, recogida toda su
ánima en él, sin diuertirse a otra cosa. Lo 2.0, que en el deliberar b no
admita razones o motiuos que no sean de arriba c, quiero dezir, que se-
a son ms. — b Prius deliuerar. — c Prius arriua.
1 S. Grecorii Magxi, Epist. Lib. VIII, epist. quinta (Migne, P. L.. LXXYII, 910)
= Di., c. XXIII, n. 2.
3 Id est, quaerentes minus necessarium seu electioncm. amittimus magis neces-
sariuni, quod jam habemus, v. g. fructum hebdomadis primac.
* «Yocem quasi aurae lenis audivi» Job, IV, 16.
5 Di. Ignatiana, L, [3], supra, p. 781.
Ibid., [i], p. 779.
7 Supra, f. i;v. prope finem, pag. 920. annot. 2.
* Di., c. XXIII, n. 5.
922
MONTJMENTA ICNATIANA
pan a carne y sangre; todo ha de salir de aquel principio, que es el
desseo de sola la gloria diuina. Este es caudal verdadero para edificar
Ja torre de la parábola a del Euangelio esta es la satisfacción que el
ánima tiene para fiar mucho de Dios, que no la dexará engañarse; que
pues le busca de todo coragón, le hallará. Y no se puede creer otra cosa
de aquella diuina bondad, que no recoxa a quien tan de veras le busca
pues se haze encontradizo a los que no le buscan.
Y si en los otros tiempos de exercicios se pide claridad, mucho más
en este, donde con sinceridad se ha de comunicar lo que el spíritu
bueno o malo representa; porque es fácil en negocio propio ser enga-
ñado, y donde el amor propio es tan sophístico y haze razones tan apa-
rentes, que concluye -. Con esta claridad se camina en este negocio con
paz y satisfacción, poniéndose los medios que se pueden, ayudándose
de principios de fee y los que nos enseña la Yglesia, de razón humana,
de consulta, encomendarlo todo a Dios de veras, que parece no falta
nada de lo que se puede pedir de nuestra parte.
Vengamos aora al 3.0 puncto que es lo que se ha de elegir \ Claro
está que ha de ser cosa buena, y que tenga desto testimonio y abono
en la Yglesia, aora sea estado de vida, aora sea negocio. Y quanto toca
al estado de vida, la i.a cosa que se ha [de] b deliberar es, si se ha de
seguir el camino de solos preceptos, que llama san Dionysio Areopa-
gita media vida y común 4, o el de consejos. Lo 2°: y si consejos, si
fuera de religión o en ella: porque, aunque la religión sea estado de
consejos, puede vno fuera delta ser casto y ser pobre, etc.; que quizá
no tiene vno condición para comunidad. Lo 3.°: si en religión, en quál;
si me combida el Señor a más retiramiento, o a más ymitación suya en
la ganancia de las almas. Y lo postrero, 17 el quándo se abrá esto de
executar. Y aduierte nuestro Padre J que se vaya en esto por orden,
bocado por ¿ocado °, no todo junto, que nos ahogaremos; y el ánimo
del hombre que es apocado, si le cargan mucho en junto, dará con todo
en el suelo. Vaya, pues, el exercitante offreciendo a Dios, como se fuere
determinando, vn día consejos, otro día religión, otro día en esta, otro
luego.
Déuese de aduertir en la electión de religiones °, no se eche mano
;l Prius palabra. — t> Hanc prttepositionem, ti libraría omissam. constructio posiulal.--
* Prius vocado por vocado.
1 Luc, XIV, 28-30.
' Id est, ad silcnlium adigit, fallacüs omnc responsum excludens.
» Di., c. XXV, nn. 1-5.
1 Vitam mOnachorum appeilat éviaíav Uor,-t (singularcm vitam), vitam rol ¡quorum
fidclium p.é<sr¡-i Ctor,v. (De EccUsiastica Ilicrarcliia c. VI, £§2-3. Contcmpl. §§ 2, 4, 5;
Miarle, P. G., III, 532-536).
•, J)i. Ignaliaua, I, [3], supra, p. 782.
• Di., c. XXV. n. 0.
Directoría antiqua
923
de alguna estragada; ya se sabe lo que Cayetano dexó escripto en
la 2.a 2.ae desto ■ Y para saber quál religión sea más perfecta, siga
la doctrina de sancto Tomás a. Y se deuen de mirar las partes y talento
del que elige, para más seruicio de Nuestro Señor.
En los negocios otros, como en tomar vn officio o otro, que son de
cosas mudables, se debe hombre b ayudar destas mismas reglas, to-
mando dellas lo que ¿asta c para la qualidad del negocio: y la medida
es mirar por la honrra de Dios, sin tener qiienta con comodidades pro-
pias. Que la yntención sea recta; cor rectum coram Domino 3, que
tantas vezes encomienda la Scriptura 4. Que mire a solo Dios; no se
abata a lo de acá.
Quanto a lo 4.0 3, el officio del que da los exercicios, en este par-
ticular, es cooperara la moción diuina, yr tras ella y disponer para ella,
quitando impedimentos de engaños y yerros, y afficiones desordenadas.
Que el que elige vaya camino derecho; no deue de mouelle a vna parte
ni a otra, como se dize en la quinta décima anotación de las primeras:
que aunque esto sea lícito de sí, es mucho mejor en los exercicios dexar
que se las aya Dios a solas con su criatura, y que sin tercero se con-
cluya este negocio. La razón desto es, que la electión de cosa de tanto
momento, como es estado de vida, no deue apoyar sobre persuasión o
yndución humana, sino en voluntad de Dios: que se persuada el alma
que Dios quiso seruirse de ella en tal estado. Et omnis plantatio, quam
non planta?/// d Pater celestis, erradicabitur °. Y en las tentaciones y
dificultades que han de succeder e en tai estado, poco alibio se halla en
el amigo que nos truxo a él, si no se mira el cielo y se acuerda el alma:
Dios es quien aquí me truxo; esse me tiene y me tendrá de su mano.
De donde se colige que el que da los exercicios deue también de
estar a su modo indiferente para hazer fielmente lo que le han fiado;
sólo ha de mirar a lo que Dios quiere, y no poner nada de su propio
spíritu. Persuádase que aquello será seguro y sin peligro lo que rema-
tare según reglas de sana electión; sea él diligente en ayudar y sobre-
llenar al que Nuestro Señor ha fiado de su cuydado y lealtad.
■ In marg q. 189, art. 9, ad 2.m manu Aeg. — 1> Ardí, pro uno; cf. Gram. cas/., Beli.o-
Cuervo, n. 860. — c Prius vasta. — <l Prius plantabitur. — e Frías poner.
1 Loco ab Aegidio in marg. notato (vide supra, annot. c) dicit cardinalis Cajetamis
(Thomas a Vio) O. P.: «Inducere ad vitam conventualium est actus ex suo genere ma-
lus, quoniam inducitur quis ad vitam reprehensibilem». Angelici Üoctoris S. Thomae
Aquinalis Summa Theologica cum Commentariis Thomae de Vio Card. Cajetani...
Tomus sextus, Romae 1773, p. 832.
2 Hanc doctrinam potissimum tradit S. Thomas in 2.a 2.ae, q. CLXXXVIII (máxime
in art. 6.)
3 Act., VIII, 21.
* Ita v. g. III Reg., ffl, 6; Ps. VII, 11; XXXI, 11; XXXV, n;LXllI, n; XCIII, 15, etc.
« Di., c. XXIV totum fere.
e Matth., XV, 13.
Q24
MOXUMEKTA IGXATIAXA
17v Vele para descubrir los engaños y paralogismos del demonio;
que de falsos principios no se puede colegir sino falsa conclusión. Ad-
uierta que acontece entrar con buena disposición en la electión el que
la ha de hazer, y al tiempo del remate della se atrauiesa alguna afición
desordenada, que le lleua tras sí y le haze echar mano de lo que menos
le conuiene.
Sigúese lo 5.0 J; que es declarar los tres tiempos y maneras de sana
electión, como están en el libro de los Exercicios. Del primer tiempo
ay poco que dezir, por ser cosa extraordinaria^' no caer debaxo de re-
gla; ni se deue pedir a Dios semejante modo de elegir. Es verdad que
leemos y vemos algunas vocaciones con tantas prendas de Dios y tanta
satisfacción del alma, que parece no le queda por donde entrar en
duda. El 2.° modo es más ordinario, que es por inspiraciones y mocio-
nes ynternas, con las quales destraua Nuestro Señor a los hombres del
mundo, y los trae para sí. Déuese de declarar primeramente qué cosa
sea consuelo y disconsuelo 2, como está en las reglas primeras de dis-
creción de spíritu, desde la 3 hasta la 11, y en los Directorios, nú-
meros 591 y 600. Esta visita de Nuestro Señor es quando el alma se
halla con aliento y esfuerco, facilitada para el trato con Dios, para salir
con obras arduas y difíciles por su amor, y se halla como aliuiada del
peso deste cuerpo. Vide Cas., coll. 4, c. 2 3. Esta consolación no es
//ábito a, mas es como vna passión espiritual dada sobrenaturalmente,
cuya condición es, que, quando está presente, los actos de virtud se
hazen con sabor, gusto, ynflamación del affecto, y aquello no se puede
pegar a otro: nemo nouit, nisi qui accipit 4. Está llena desto toda la
Scriptura, que no ay necessidad de traer testimonios. También haze
esta consolación que las obras de la carne sean desabridas, con mucho
más effecto que los //ábitos. Vide Sant Bonauentura de Proces. re-
lig., c. 18 5.
Veamos aora el vso y plática desto, para saber quál de las partes
del que consulta agrada más a Dios. Pues en tiempo de las meditacio-
a Hic et paulo inferías prius ahito.
1 D¡„ c. XXVI, nn. 1-2.
2 Ibid., nn. 2-3.
3 MiKne, P. L., XLIX, 585.
4 Aroc, H, 17.
" Opus De proccssu re/igionis vel De septem proccssibits feligiosorutit cum nomine qni-
dem S. Bonaventurae a. 15 17 Parisiis editum cst; ñeque tamen ab ipso, sed a Fr. Davidc
do Augusta Yindelicorum, O. Min., qui S. Bonaventurae aequalis erat (f 1272) conscri-
ptum est (Jo. Hvac. Sbaralea, O. Min. Conv., Supp/ementnm ad Scriptores trium Ordinum
S. Francisci, Romae, 1806, 162-163, 211; Opera omnia S. Bonaventurae edita ad Claras
Aquas, t. VIII, p. LXXVI; t. X, p. 17); constituit autem librum tertium operis aDavide
compositi De exterioris et interioris hominis compositione secundum tripliccm statum, in-
cipientium, proficientium et perfeetorum, quod ibidem denuo editum est a. 1899. ln
qua editione c. XV11I exstat pp. 197-19S.
1 )iki i I ORIA ANTIQUA
nes, quando el alma está consolada proponga aquellas cosas, y mire
a quál más, de las que delibera, le ynclina la consolación y la tranquili-
dad del alma que se sigue; y al contrario, el tiempo del disconsuelo a
qué parte le mueue más, qué turbación y pusilanimidad le causa. En
estos tiempos contrarios, siendo el alma mouida a effectos contrarios,
ha de persuadirse que son y nascen de principios y de spíritus contra-
rios; y es propio del spíritu malo acometer al tiempo del discon-18
suelo con pusilanimidad, y del spíritu bueno con alegría, que cada vno
da de lo que tiene, como se vee en las reglas postreras de discreción de
spírituy a, que siruen para este tiempo, y sin ellas andará a ciegas el que
enseña. La 2.a manera de prática se entiende por aquella semejanza
que pone nuestro Padreen su Directorio J, del que presenta a su señor
vn manjar para saber qué gusto le haze; assí el alma, con profunda
humildad y con feruiente amor, offrezca al Señor, aora vna, aora otra
cosa, en diuersos tiempos para que vea cómo el Señor recibe aquella
oblación y qué gusto le haze: Domine, quid me vis faceré 3. Vea tam-
bién el alma, si Spiritus Sanctus promitit illi tantum pecuniae spiritua-
lis, quantum necese sit ad aedificandam hanc turim euangelicae per-
fectionis 4. Si le facilita los trabajos como Augustino dezía de sí en la
materia de la castidad 3. La diferencia que ay entre estas dos maneras
que hemos propuesto, es que en la primera entramos como yndiferen-
tes a ver a qué nos ynclinan las mociones diferentes del alma; en
esta 2.a entramos como determinados, mirando qué cosa se recibe c de
Nuestro Señor con mejor rostro y con señales de más contento.
Los yndicios que puede auer para satisfacción nuestra, los tenemos
en las mismas reglas postreras de nuestro Padre; y San Buenauentura
trata a la larga dellos en el lugar citado, y Gersón en el libro de pro-
batione spirituum °. Deue examinarse el dexo destas mociones del
alma, a qué dexan ynclinados nuestros coracones; que por ay se conos-
cen quáles sean sus principios. También si perseueran sienpre en mo-
uer a bien; porque el demonio, aunque al principio haga del disimu-
lado, no le puede durar mucho tiempo, que no descubra sus yntentos.
Y deste examen dezirse ha vn poco dél más abaxo.
Quando por esta vía queda el alma con paz entera y satisfacción, se
puede passar adelante. Guando no fuesse bastante esta satisfacción,
a Prius spiritu. — b Pro 2 zm. praecedentibus prius scriptum erat se ha de recibir. —
c Pro 2 w. praecedentibus prius scriptum erat se ha de recibir.
1 Di., c. XXVII, n. 5.
- Di. Igiiatiana, I, supra, p. 781. Di., c. XXYII, n. G.
a Act., IX, 6.
« Di., c. XXVII, n. i\ Luc, XIV, 28-30.
5 Confessionum í. X, 30 (Migne, P. L., XXXII, 79C).
0 In editione «Operum omnium > Antuerpiae a. 170G, quinqué tomis: omnium novis-
sima ab Elia Du Pin facta, exstat tractatus ¡lie in t. I. col. 37-43.
926
MüNUMENTA IGXATIANA
succede el 3.0 modo de electión, el qual, aunque no es tan excelente
como el passado, por no ser de principio tan alto, mas es más seguro
de ordinario, y suele conseruar y assentar el 2° modo dicho, y aun ser
confirmado del, como veremos.
Pídese para este 3.0 modo tranquilidad del ánima que en tiempo
de turbación no ay que elegir. Está escripto, Ecclesiastici, 2°: lSv Ne
festines in tempore obductionis *. Y si no hubiesse esta tranquilidad,
mejor será passar adelante en las meditaciones, hasta que venga el
tiempo sereno y se amanse la tempestad. En el agua turbia no se acierta
a ver cosa distinctamente. Presupónese que ha de estar el alma pur-
gada de peccados para hallar y entender la voluntad de Dios: no se le
diga lo del propheta Isaías: me scire volunt et a vias meas, quasi gens
quae iudicium fecerit 8 etc.
Pues, auiendo tranquilidad 4, se deuen de proponer los conuinien-
tes y ynconuinientes de vna parte y otra, entre lo que se delibera, y es
bien escrebirlos para ponderarlos más. Y es de aduertir que todas las
razones o conuenientes, que se representan y mueuen a la elección,
deuen de salir de aquel principio que diximos del amor de Dios. Con
esto se prosiga con aquellos quatro modos que están en los exercicios,
ynuocando primero la gracia del Señor, poniéndome en sus manos con
desseo de topár con su sancta voluntad. Cuanto la cosa fuere de más
momento, tanto se ha de caminar con más madureza.
Restan de notar algunas cosas cerca destas dos maneras de elección
para que quede la materia más declarada. Y quanto al 2° modo 5, clara
cosa es que, si el alma se certificase si es aquella cosa ynspiración o
moción de Dios, no auría que esperar a más consultas; porque aun
Aristóteles dixo, como cita sancto Thomás, 1.a 2.ae, q.e 68, art. 1: Quod
illis qui mouentur secundum instinctum diuinum non expedit consiliari
secundum rationem humanam; mouentur enim a meliori principio quam
sit ratio humana c. Llama moción de Dios quando de parte del hombre
no ay disposición ninguna que preceda; y esta señal nos enseña nues-
tro Padre, para ser vna moción de Dios, en las segundas reglas de dis-
cretione spirituum, en la y 8. Mas, porque el ángel de Sathanás se
■ Priits per.
' m., c. XXVIII, n. 2.
2 Eccli., II, 2.
■ Isai., LVI1I, 2.
• Di., c. XXVIII, nn. 3-4-
» Ibid., n. 5.
15 Tí o4jv ¿v x¡>sTttov xoci ér.i-jTTinr,; cínoi r.).r,v Góó:;... xai oiá Torro ol ttá/ai i'ityo-/,
s^Tuyst; xa/oovToi oí ótv ij^r^wrn y.»Top6ovv ó/oyoi óvte;, r.ai povi/rjE^Oai oú <7V¡ASEpei
aO"oí;- e/ouui y¿? átpyVl^ ToiaOrr.v r¡ v.y¡.\~-ot io'j vov xai po-j'/EOcsto;. Etílica ad Eudemum,
I. VII, c. 14. (In ed. Inini. Bekker, ann. 1831, 1248 a 28-32).
Directoría, antigua
92 7
transfigura en ángel de luz 1 y vende moneda falsa por buena, se deuc
andar aquí con mucho tiento y con diligente examen. Sea pues vn pre-
supuesto en esta materia de mucha ymportancia, que gouernarse el
hombre solamente a carga cerrada por mouimientos y sentimientos in-
teriores, es muy peligroso y principio de todas las ¡Ilusiones y alum-
bramientos, con que el demonio ha hecho vna grande guerra a la Ygle-
sia de Dios. Y esta gente, aunque al principio entra engañada, después,
aunque se descubra la malicia, tienen ya metidas tantas prendas, que
no saben boluer atrás. Y como toman estas cosas con capa de Dios,
son tan tenazes, 19 que tienen cerrada la puerta a ser desengañados.
San Joan nos dizc en su canónica: nolite creciere omni spiritui, et
probate spiritus an ex Deo sint *. No es todo oro lo que reluze. Y San
Pablo a los de Thesalónica dize: spiritum nolite extinguere, prophetias
nolite spernere, omnia probate, quod bonum est tenete 8. No se deue
todo condenar, ni lo aprouéys ni ymprouéys todo a bulto, mas exami-
naldo ;' primero. A este propósito trae este lugar de San Pablo Jelasio
papa, d. 15, c. Sancta romana 4. Yéase Casiano en la primera coll. c. 20,
que cita aquel dicho de Xo. N. Señor, que no hallamos h [en] c los
Euangelios, mas le refieren muchos Padres antiguos: Estote probabiles
trapezitae 6, que son los que tienen por officio discernir la buena mo-
neda de la falsa. No seamos engañados en la calidad del metal, en el
peso, o en el cuño: míiese el principio, medio y fin de la moción ynte-
rior, para que se sepa a qué auctor se ha de referir. Por donde vemos
las muchas reglas que nuestro Padre dexó escripias para este effecto.
La prueba y examen ha de ser con luz c, porque: omne quod mani-
lestatur, lumen est; omne quod arguitur, a luce manifestatur 7 . Y ha-
blaua San Pablo de los gnósticos, que son como los alumbrados anti-
guos. Esta luz es la palabra de Dios, la Yglesia y público magisterio
a Arch. pro examinadlo. Cf. Bello- Cuervo, n. 61 y. — b Prhu ayamos. — c Ilanc prar-
positionem constructio poslulat.
1 II Cor., XI, 14.
s I Jo., IV, 1.
3 I Thes., V, 20.
4 Significatur epístola decrctalís • De recipiendis ct non recipiendis libris- (Migne.
P. L., LIX, 156-164) quam magna ex parte Sto. Dámaso (circa 382) aliqua ex parte
Sto. Hormisdae (514-523) nunc attribuunt. (Andr. Thiel, Epistolae Romanorum Pontifi-
cum,\, Brunsbergae, 1868,44-58, 454-471; Bardenhever, Geschickte der altkirehliehen
Lileratur, III, Freiburg in Br. iyi2, 5S9). Est autem epistola illa in Corpore Jitris cano-
niei, Decreti Prima Parte, Dist. XV, c. III, quod incipil ^Sancta Romana Ecclesia*.
5 Cassianus, Collationc prima, c. 20 (Migne, P. L., XLIX, 5 10-5 1 1 ubi, in annotatione d
veteres, qui sententiam illam retulerunt, Orígenes, Clemens Alexandrinus, S. Hierony-
mus etc. commemorantur). Sed cf. N. NoGUER, S. ]., Razón y Fe, Madrid, t. 51, Mayo-
Agosto, pp. 222-224, cujus erudita lucubratione authenticitas illíus sententiae dubia sal-
lem ostenditur.
0 Di., c. XXVIII, n. 5. •
; Eph., V, 13.
928
MONUMENTA J.GXATIANA
que Dios tiene en ella, y la razón humana; todo es Dios y lo vito m>
puede contrariar a lo otro: Non enim est Deus dissensionis, sed pacis l.
Déuese pues la inspiración examinar por estos tres principios que
hemoj dicho. Y es señal muy cierta 2 de ser spíritu malo quando no
quiere ser descubierto y ama las tinieblas, et non venit ad lucem, vt
non arguantur opera eius 3; y es señal de ser spíritu de Dios querer
ser descubierto, como lo enseña nuestro Padre en sus reglas; porque
Dios es luz 4 y ama la luz. A essa causa está dicho que el 3." modo de
elegir es más seguro, porque haze la razón su officio, apoyada con la
fee y doctrina de la Yglesia; y al fin da al hombre lo que puede de su
parte, y aplica todo su caudal para conoscer todo lo que Dios quiere.
Y si con estas razones entra la experiencia 5 que el hombre tiene de
su flaqueza, que su saluación corre peligro y riesgo en el mundo, va el
negocio más firme y más seguro. V quando estas razones 0 se confirman
con algunas prendas de las que diximos del segundo modo, de paz,
tranquilidad, consuelo y gusto, queda el alma con toda satisfacción. Y
al fin combiene mucho mirar el motiuo con que vno entra en religión,
que sea motiuo de perfecta renu[n]ciación, que es todo el caudal para
este edificio, como lo enseña sancto Thomás 19v en el postrer artículo
de la 2.a 2.;'L
Si aconteciesse diuersidad entre el segundo y tercero modo de ele-
gir 7, que en la vna parte se ynclina a vno y en la otra a otro, véase
quál es de más peso, quál motiuo va mejor encaminado, quál es el más
o menos débil, y según esto se puede hazer la determinación. Vale
mucho para este tiempo de electiones el libro de San Augustín de las
(onfessiones.
Mas veamos agora cómo es de tanta ymportancia elegir estado
Lo si el hombre de razón está obligado a poner fin conueniente a
< día en todas sus obras; si el xpiano. deue de mirar que se pueda en-
caminar todo, quanto hace a fin sobrenatural, y esto se deue de hazer
en cada obra por sí; quánto más se deue esto de mirar en la electión
de estado, tras la qual van otras muchas obras que, si el fin del estado
es vicioso, lo será todo lo que a él se consigue.
Lo 2.0, claro está que en la Yglesia de Dios ay diuersos grados y
diuersas vocaciones; no todos ojos ni manos en el cuerpo; no todos
prophetas ". A la grandeza de la casa de Dios pertenesce que aya mu-
1 I Cor., XIV, 33.
» Di., c. xxvin. n. 6.
:' Jo., III, 20.
• I Jo.. 1.5.
•■' m., c. XXVffl; n. 7.
- Ibid, n. 8.
7 Ibid., n. y.
» Ibid., c. XXII.
I Cor., XII, 29; Eph., IV, 11; cf. I Cor., XII, 12-21.
Directoría antiqua
929
chos officiales diferentes, y con esta variedad está hermoseada; y hazer
este repartimiento y diuisión pertenesce al spíritu de Dios: Idem spi-
ritus, idem Dominus; y dize: posuit dedit etc. 2 Y de Dauid dize el
mismo apóstol en los Actos, que, después que huuo acabado áquello
en lo qual Dios le quiso emplear, murió 3; dando a entender que a
cada vno da Dios su empresa en que se emplee. De aquí se vee quán
gran cosa es no ympedir el hombre que haga Dios dél aquello de que
él más se sirue; porque aunque a nadie falta Dios en lo a necessario
para saluarse, mas otros buenos ¿ocados b, ayudas de costa y fauores
particulares, da Dios a gente que le grangea su voluntad tomando es-
tado a su gusto.
Lo 3.0 puédese también ver esto en la pena que merece quien re-
siste a la voluntad de Dios. Prouer. 1., Vocaui et renuistis, etc. Ego
quoque in interitu vestro ridebo \ Y los males que dixo Xo. N. Sor.
que auían de venir a Jherusalem, eo quod non cognouerit tempus vi-
sitationis suae b. No es posible que estas almas tengan paz huyendo de
Dios, como está escripto: Ouis resistit Deo et pacem habet? G. Siem-
pre que entraren en lo ynterior del coragón les darán garrote; y ¡ay
dellos quando pierden estos remordimientos! que es señal de dureza
de coragón y de sentido réprobo.
4.0 ¿Qué 20 cosa tan propia a la criatura, y al vasallaje que se
deue, que tomar estado por la mano de su señor y padre, como haze
el buen hijo? Al fin solemos dezir: este no era para este estado, en otro
no tuuiera tantas dificultades para saluarse; y nuestro Padre dice en
la 2 parte, c. 1, § 1 ': Dimiti oportet eos, qui succesu temporis de-
prehenduntur quod haec non sit eorum vocatio. Que, aunque no es
consequentia cierta: faltó, luego no tuuo vocación de Dios; pues faltó
Judas elegido por mano de Xo.; mas quiere dezir nuestro Padre que el
tiempo descubre que éste no entró por la puerta, sino por alguna im-
presión y humano motiuo, y que entró sin hazer ensayo en sus fuergas,
y assí cayó con ello.
Las demás cosas que se deuen de elegir, que son, qué religión
tomará y quándo, se deuen de tratar por la misma orden y por el
mismo examen. Cerca del quándo, suele auer particular dificultad,
porque el hombre anda redimiendo el tiempo por huyr este trago
amargo, y busca razones para dar largas a Dios, y Dios no quiere esso
a Prius no es. — b Prhis vocados.
» I Cor., XII, 28.
2 Eph., IV, 11.
3 Acr., XIII, 36.
4 Prov., I, 24 et 26.
« Loe, XIX, 44.
« Job. IX, 4.
' In Constitutionibus Sec. Jesu
Mosra. Ignat.— Series II.
59
93»
MONU MENTA IGNATIANA
de los suyos: nescit enim tarda molimina Sancti Spiritus gratia '. Ve-
mos la promptitud de los patriarchas: Adsum 2, presto sum 8. De
Nuestra Señora dize el Euangelio: Cum festinatione 4; de los apósto-
les: festinantes 5. Lo que san Augustín dize de sí, 8 lib. Confes., que
él anduuo también con esta demanda muchos días, aquella razón es
concluyeme: si en algún tiempo, ¿por qué no agora? y si no aora, quizá
nunca. Aora que tengo la moción de Dios fresca, y el aliento suyo, y
el empellón que me dan, es tiempo de saltar este varranco; que si
después me resfrío y me entomezco a, quedarme he brageando con mi
denuedo sin auer quien me dé el embión que es menester para este
salto. Ay dos epístolas de San Bernardo para los que dilatan la execu-
ción de sus propósitos y vocación c.
Hase de notar en todos estos trances que no ahoguemos al que
haze la electión; no dalle siempre garrote 7; es menester que respire
alguna vez, y no esté siempre tan congojado, vt absorfieatur b. qui
eiusmodi est, tristitia 8; porque vna vez el coragón caydo, es dificultoso
de alentarle c.
Resta dezir de lo postrero *; quanto al modo de proponer de estas
electiones, se guarde el horden de los exercicios. Déuese de procurar
desde el principio de la segunda semana yncitalle a lo 20v que es más
perfecto en la ymitación de la vida de Xo. N. Sor., y que esté yn-
flamado el ánimo en ser agradescido a quien tanto hizo por nosotros.
Comiéncase la electión el quarto o quinto día en el exercicio del tem-
plo, donde comengó Nuestro Señor a dar exemplo de obediencia: et
erat subditus illis 10. Dasse junto con la elección algunos puntos de la
vida de Xo. nuestro Señor, los que más a propósito fueren según d la
disposición del que elige. El número de los días y exercicios será según
como se fuere ayudando.
Prepárase el alma para la electión con el exercicio de las dos van-
deras, con el de los binarios, de los tres grados de humildad. Si le
biere asido [a] c alguna cosa al que elige, le haga ynclinar al affecto 1
a Arch. pro entumezco. — l> Partim deletum el ab Acg. rescriptum.—z Prius leuantarle.
— d Prius sobre. — c llaiu pratpositimieiH a lib ra rio' omissam con si 'nidio pos/ nial. —
{ affento ms.
1 S. Amdrosius, in Luc, 1. 11 (Migne. P. L., XV, 1640).
2 Gen., XXII, 1; XXXI, 11; XLVI, 2; cf. Exod., III, 4.
a Gen., XXXYII, 14; cf. I Reg., III, iG; II Rec, XV, 26.
4 Luc, I, 39.
■' Luc, II, 16 de pastoribus, non de apostolis.
' Epist. 105 (Mignc, 1'. I.., CLXXXII, 240); epist. 107, ibid., 242; epist. 412,
ibid., 620.
7 Di., c. XXXI, n. 4.
8 II Cor., II, G.
« Di., c. XXIX, n. 1.
10 Luc, II, 51; Di., c. XXIX, n. 2, niclius ad mentem ct verba S. Ignatü.
Directoría antioua
931
contrario, por andar más a las derechas; y déuesele declarar el prelu-
dio de la electión, que es casi el fundamento que se pone al principio
de los Exercicios \ Aduiertan no haga el que elige voto con algún
feruor, como se dize en la 14 anotación; mas si el que elige es de edad
y condición no sospechosa de liuiandad, y la electión ha procedido
con mucha madureza, no se le deue de prohiuir *.
La doctrina 3 que nuestro Padre tiene puesta al fin deste tratado de
electiones es de grandíssima ymportancia para gente que tiene ya es-
tado, o no parece que deuen de mudar sus designios: porque con ella
se reforman muchos abusos, los quales, si no son pecado, son a lo
menos principios de mucho mal. Y házesse con esta doctrina que los
hombres casados y padres de familias, aunque estén en el siglo, traten
de perfección en su modo, a lo qual les hemos de conuidar según
nuestra vocación. Si nuestros ministerios fuessen acompañados con
esta doctrina y ynstitución que tenemos en este libro, se vería mucho
más aprouechamiento en los que tratan con nosotros. Y esto vaste de
la segunda semana.
De la 3.a semana 4
En esta 3.a semana se confirma y assienta la electión de la buena
vida, que se ha liccho a en la passada, y el propósito determinado de ser-
uir a Nuestro Señor con más veras, sacado del dechado de la vida de
Xo. nuestro Señor, porque en este vltimo remate resplandecen y dan
muestra de sí sus virtudes con mayor excelentia y nos con-21 bidan con
mayor fuerca a su ymitación. Está aquí encerrado vn gran thesoro de la
vida xpiana., y assí vemos a los sanctos tan exercitados en este trato,
donde se halla todo: y todos sus libros que nos dexaron escriptos para
nuestra ynstructión nos conuidan a ello. Por lo qual se deue procurar
que el que haze exercicios sea muy instruydo en saber tratar con fructo
estos mysterios, los quales debrían de ser mantenimiento hordinario del
alma por toda la vida.
El horden del discurso destas meditaciones es como en la passada,
mirando las personas, dichos y hechos; y para algunos no tan exercita-
dos es bien abrilles más el camino en esta materia por aquellos punc-
tos que en ella comúnmente se suelen enseñar, que es ver quién pa-
desce, y qué, y de quién, y por quién. En la composición de lugar el
que medita se debe hazer como presente al mysterio, y como si aquello
a Priiis dicho.
1 Di., c. XXX, nn. 1-2.
2 Ibid., c. XXXI. n. G.
» Ibid., c. XXXIV, nn. 1-2.
* Fere totum hoc caput venit in Di. c. XXXV.
932
MONUMENTA IGNATIANA
fuesse por él sólo a la forma que el apóstol dezía, hablando de Xristo
nuestro Señor: qui dilexit me, et tradidit se pro me Y conforme
aquello que refiere Dionysio Areopagita al fin de la epístola 8, en el re-
mate de la visión de Carpo, discípulo del apóstol: Paratus sum pro iis
iterum mori J; en que se descubre la ynfinita charidad del Señor. Ha de
entrar el alma en esta consideración, mirándose a sí como causa de
tanto dolor, ygnominia y tormento; y que todo el bien que tiene y el
auer sido preuenida y librada del mal, es por aquellos merescimien-
tos. Et quia cum lacrimis et clamore valido orans exauditus est pro sua
reuerentia 3. Allí tenía el Señor presentes nuestros peccados y yngra-
titud.
Aunque el affecto de la compassión es de mucha estima, y se debe
pedir, dessear y buscar, y quando se nos diere recebillo con hazimiento
de gracias; mas juntamente conuiene buscar otros affectos, que son de
mucho momento en la vida spiritual, como se collige del 3.oa puncto
de la primera meditación. Lo i.°, se debe de buscar estima y peso de
lo que es la offensa de Dios y lo que es hazér vn peccador amistad con
Dios. Pues para effectuar esta reconciliación, la sabiduría de Dios dió
por bien empleado tal medio, como se nos pone en la passión. Lo 2.0,
véese aquí lo que Dios aborresce y castiga el pecado; pues peccados
ágenos, puestos sobre las espaldas de Xo., cor-2lv dero de Dios sin
mancilla 4, hazen tal sentimiento e ympressión, ¿qué harán sobre espal-
das propias y de los que somos hijos de padres traydores y traemos la
sentencia arrastrando? Si in ligno viridi, quid fiet in árido? 5. De aquí se
saca yndignación contra el peccado, y aquel ánimo que dezía el pro-
pheta: Iniquitatem odio habui, et abominatus sum 6; de aquí zelo de las
ánimas que tanto costaron, et vt concipiamus misericordiam, horrore
plenam, aduersus peccata, que dezía Basilio '; y aquel coragón de Dauid:
vidi praeuaricantes et tabescebam, et defectio tenuit me 8, etc.
Lo 3.0 la bondad de Dios y sabiduría, que tal medio supo hallar
para enternescer los coracones duros de los hombres: commendat Deus
■ Stc, pro 6.°; visi forte tertium appcllavcrit hoc ipsum punetum sexlum, quia ex tri-
bus piinclis liujus hebdomadis propriis tertium est; tria enim priora hebdomadi tertiae cum
Secunda et guaría commuuia stmt.
1 Gal., II, 20.
Epíst VIH (Migne. P. G., III, 1.100).
8 Hebr., V, 7.
4 I Petr., I, 19.
8 Luc, xxtn, 31.
« Ps. exvm, 163.
' Cf. Homil. in Ps. XXXIII, n, 3, et in Ps. CXIV, n. 3 (Migne, P. G., XXIX. 329-332
et 489).
» Ps. CX VIII, 158 et 53.
Directoría antiqua
933
caritatem suam in nobis, quoniam, cum inimici essemus ', etc.; y lo de
San Joán: Sic Deus dilexit mundum, etc. !.
Lo 4, aquí se alienta nuestra esperanza y se quitan los desmayos de
coragón de gente ruyn y pusilánime. Qui enim propio Filio suo non
pepercit 8, etc. Vltimo, nos animamos a la ymitación; tanto Dios por
mí, tan a costa suya, ¿qué yo por Dios? Principalmente si se añade aquel
conoscimicnto; ¿tanto yo hasta aquí contra Dios? Lo que San Pablo
nos propone que ymitemos en Xo: exinaniuit, humiliauit, factus obc-
diens, 4 etc.
Algunas palabras de la Scriptura, como de los Psalmos y de Isaías
quando hablan de Xo. nuestro Señor en este mysterio, y los euange-
listas en esta historia, en las quales se nos propone aquel coragón del
Señor en medio de la tempestad de su sanctíssima passión, nos serán
para entre día como despertadores para hazer compañía a Christo cru-
zificado, y que podamos dezir: amor meus crucifixus est.
Lo demás que toca a esta semana está en el libro de los exercicios
clara y distinctamente en el número y progreso de las meditaciones,
y lo que se debe de mudar en las addiciones para esta semana, y assí
no ay aquí que repetir ni añadir otra cosa alguna.
De la 4.a semana
Esta quarta semana 5 corresponde a la vía vnitiua de amor y desseo
de la eternidad, donde se nos propone el premio de 22 Xo. resuci-
tado; y se pueden añadir aquí algunos discursos para meditar la gloria
y el galardón que esperan los justos, cuyas prendas vemos en estos
misterios de la gloriosa resurrección: conresuscitauit et consedere nos
fecit, dize el apóstol 6.
El exercicio del amor de Dios suelen algunos poner al principio de
la 2.a semana, por parescer/íy que dispone algo a la electión; mas su lu-
gar es el que tiene en esta semana, que toda es de alegría y amor, y
consideraciones que dispiertan el gusto de lo celestial; si consurrexistis
cum Xo., quae sursum sunt sapite 7; et nostra conuersatio in celis
est 8, vnde fit, vt terrena non sapiamus 9.
De los modos de orar ay poca enseñanga, siendo ellos tan vtiles, y
1 Rom., V, 8.
• jo., m, 16.
:i Rom., Vm, 32.
* phh.., n, 7-8.
« Di., c. XXXVI, n. 1.
6 Eph., n, 6.
7 Col., ni, 1.
8 Phil., III, 20.
9 Phil., ni, 19.
934
MONUMENTA IGNATIANA
el primero encomienda mucho nuestro Padre, parte 7, c. 4, lit. F. l, y
quiere que sea muy vniuersal el vso dél y de los exámenes: Quilibet
enim bona volúntate praeditus, ad haec idoneus est, y en la 18 anota-
ción de las primeras le a pone nuestro Padre para ynstrucción y ayuda
de gente ruda, y debiera ser a los nuestros muy familiar; y se sabe que
el Padre Francisco Xauier le vsaua con sus penitentes, con notable
fruto y ayuda de sus almas, y les daua por penitencia lo hiziessen a la
mañana vna vez y a la tarde otra 2. Tiene facilidad este modo de orar,
y en él ay trato con Dios, y meditación de la ley diuina, tanto enco-
mendado de la Escriptura, y ayuda para cumplirla. Puede aquí auer
oración vocal o mental, según que más se ayudare el que lo vsa. Puede
también seruir a gente más prouecta, como se vee en los Directorios,
número 103.
Los otros dos modos siruen mucho para que la oración vocal sea
con atención y deuoción, y se cumpla lo del apóstol: orabo spiritu,
orabo et mente 3. Y esta doctrina es muy vtil a los que tienen obliga-
ción a oras canónicas y otras oraciones vocales 4.
Las reglas de templarse en la comida, del distribuir limosnas, pue-
den seruir según la disposición, necesidad y desseo de ayudarse del
exercitante. Las que tratan del sentir con la Yglesia son muy necessa-
rias aora para los operarios y que tratan la palabra de Dios; porque
todas 22v son derechamente contra el sentir y hablar de los herejes de
nuestro tiempo, en el qual se vee quánto se debe hablar con sobriedad
y cumplir aquel precepto del apóstol a su discípulo: formam habe sa-
norum verborum 5.
Acabados los exercicios se deue de dar ynstructión para lleuar ade-
lante lo comencado y proseguir el camino en que aora ha puesto los
pies, encomendándole el vso de la oración, examen, freqüencia de sa-
cramentos, lección de libros spirituales con fructo. Lo que toca a estos
medios se debe de declarar más en particular que al principio de
los exercicios se hizo, como queda aduertido en su lugar. Véanse los
Directorios número 704, 705, 756, 757, y, sobre todo, vt curent bonis
operibus praeesse según el estado de cada vno.
a Frías que.
1 In Constitutionibus Soc. Jesu.
■ Di., c. XXXVII, n. 7.
3 I Cor., XIV, 15.
1 DL, c. XXXVII, n. 12.
» IITim., I, 13.
Directoría añtiqua
935
Quae P. Egidius c Boethica prouincia usque misit circa usum exer-
citiorum, uisis quae ex vrbe 8 ad ipsum fueran t transmissa.
BB. b
[Man ii P. Aegidtt] De los exercicios para N. P.
VI
ANONYMU M B3 1
sopra gl'esercitii
Cauato da una instruttione
1. Quid nomine exercitii.
2. Vtilitas.
3. Modus dandorum et capiendorum.
Qui dat, hilari uultu, signo ►£< facto, ei, qui facturus est magno
animo c (?) exercitia, debet ipsi exponere, quid nomine exercitio-
rum etc.
Deinde dicat fructus.
Nostris autem Societatis potest dici quod Societas per exercitia ini-
tium habuerit, Deusque Ignatio, quo tempore penitentiam agebat atque
orabat, dedit exercitia. Ouo ipse modo, cupidus salutis animarum, po-
stea collegit et dedit aliis, motus, ut pie credi potest, hoc instinctu a
Deo, ut daret aliis eadem exercitia. Deinde, Parisiis studens, per haec
collegit alios socios, et initio Societatis, quicunque uolebant admitti ad
Societatem, per hoc médium probabantur 2; et ita in Constitutionibus
de examinandis est una ex experientiis 8.
lis autem, qui non sunt de Societate, poterit dici quinam fructus et
quantus perceptus est a multis doctis, indoctis, religiosis, saecularibus,
iuuenibus, senibus, uiris, foeminis, uirtuosis, dissolutis, etc. Et ita, quam-
uis unus magis, alter minus profecerit, omnes tamen adepti sunt
magnam mentis claritatem et lucem in uia spirituali et perbonam vo-
luntatem d et feruorem in spiritu Dei. Et sane uidetur manifesté operari
Spiritus Sanctus in iis, qui ea agunt e et cum cognitione f peccato-
a vrbeni ms. — b Tola haec notatio ¡cripta est alia manu. Binis litteris BB distingue-
batur hoc scriptum a caeteris , quae ad Directorium Variorum conficiendum adhibita
sunt. V. supra, p.jjg. — c nro. mss., quod 'videtur scriptum pro aio. sen animo. — d Deest
in Do. — « agit mss. — f cognitionem mss.
1 Ex apographo in cod. Instruct. II, ff. 13-141-. Aliuil habetur exemplum in cod. Dó-
mente i, ff. 204V-207.
a Primis Societatis annis certe complures in ea versabantur qui exercitia non pere-
gerant. Cf. Epist. P. Nadal, IV, 329 et B. Petri Canisii Epistulae et Acta, V, Friburgi
Brisgoviae, 1910, p. 849.
* Examen genérale, c. IV, n, 10.
936
MONUMKNTA iGNATIANA
rum, dolorem eorum, uoluntatem uitae mutandae, contemptum mundi,
et desiderium mortificationis etc. Hoc sunt experti qui magis uersati
sunt in iis dandis ea diligentia qua oportet.
Et sane uidetur singularis gratia et donum, quod Dominus Societati
dedit horum exercitiorum tradendorum; et uidetur item quod potissi-
mum Deus concurrit cum nostris in iis dandis.
Declarato autem nomine et fructu dictorum, ne quid dubii restet in
mente eius, qui accipit, possunt afferri aliquae causae huius fructus.
Prima, quod cum 3 uiae sint, quibus quisque a iuuari possit in uia
spirituali, lectio, auditio uerbi Dei, medijtatio et oratio; haec ultima
excellentior atque efficacior est; quod experimur, qui loquendo sepe
aliquid aut audiendo, non gustamus ita rem, ut meditantes etc. Exem-
plum ab eo qui uidet cibum aut contrectat aut gustat; hic enim
magis etc.
2. a causa. Qui dat exercitia est uiua uox, quae habet energiam tanto
maiorem, quanto homo magis est dispositus et semotus a distractio-
nibus.
3. a Quia cum auditione habet item lectionem breui scriptam eo-
rundem punctorum sine multiplicitate aliarum rerum. Itaque concur-
runt lectio, auditio, meditatio.
4. a Quia ut sancti b aiunt, ac precipue S. Vincentius in suo libro de
uia spirituali, nemo putet se profecturum in uia spirituali nisi magi-
strum et instructorem habuerit in ipsa *. Nam si in artibus et scientiis
etc. quanto magis in hac uia c ubi tot pericula, difficultates, daemon d
decipiens etc. Itaque dator exercitiorum est dux, et securiorem uiam
ostendit et faciliorem, et maiore cum fructu. Deinde perplacet Domino
humilitas, cum quis etiam doctior docetur ab alio indocto, quod et ex-
perti sunt aliqui literati in ordinibus S. Dominici et Hieronimi, qui mi-
rifice profecerunt e. Et credendum est, quanto eius, qui accipit, maior
fuerit humilitas, tanto uberiorem sine dubio fructum futurum; cumque
cogitauerit se nihil scire, magnaque reuerentia affectus sit erga eum, qui
dat exercitia etc. per quem saepe Deus illum docebit multa etc.
a Deest in Do.—*> Quia santi, ut Do.— <= sua ms:, uia Do.—¿ demum per per am ms.\
Do. lectio dubia, fortasse, demon.— e Integra periocius praeeedens desideratur in Do.
« «Quod per instructorem idoneum citius et facilius peruenitur ad perfectioneni
quam per se ipsum.
Sciendum igitur quod homo facilius et in breviori tempore posset ad pert'ectionem
pertingere, si haberet instructorem, cujus regimine duceretur, cujus obedientiam in
ómnibus actibus parvis et magnis totaliter sequeretur, quam si aliquis conetur se ipsum
perficere; quantumcunque vigeat acumine intellectus et libros habeat, in quibus videat
virtutum omnium structuram exaratam. Immo. plus dico, quod numquam Christus suam
gratiam ministrabit, sine quo nihil possumus, si homo habet a quo possit instruí et de-
duci, et negligit vel non curat alterius ducatum amplecti, se credens sibi sufficere etper
se posse investigare et invenire quae sunt utilia ad salutem». S. Vincentii Ferrerii
Tractatus sen Instructio de vita spirituali, ed. Augustae Vindelicorum, J729, c. IV. p. 7.
DlKKCTOKIA ANTIQUA
937
13v 5.a Quod qui facit exercitia, relinquit alias occupationes ct
consuetudines ac recreationes ct commoda, et solum Deo uacat; atque
ita his Dcus sua solet conferre dona, gratias et secreta etc.; et ita quanto
magis se remouebit ab his commodis et rebus humaras, tanto liberalio-
rem erga se Dominum sentiet.
Iuuat uero habere locum secretnm, tempus, horas ordinatas, quibus
agat cum Deo.
De modo
Multiplex est modus tradendi exercitia ac a diuersis hominum ge-
neribus. Exacte iis, qui mense b separantur ab ómnibus etc., extra suum
domicilium, habentes qui eis c cibum ministret aut afferat; item et sa-
crum sine impedimento possint audire, cum 5 horis cum dimidia 1 me-
ditationis etc.
Hic modus dari solet adolescentibus magnae expectationis, cum
electionibus, quia hi nondum statum elegerunt.
2. Minus exacte in aliquo cubículo dicti domicilii, qui 4 horas cum
dimidia et cum examine; et hic modus communior est nostris, qui iarn
sunt in Societate, aut admitti uolunt; et hoc in aliquo collegio aut
domo, in aliquo cubículo separato et aliis commoditatibus.
3. Aliis, quibus ñeque haec commoditas est, ñeque otium omnino se
recipiendi, aut tantum temporis spatium habent, dantur 3 horae exer-
citiorum aut duarum horarum aut una, pro cuiusque hominis commo-
ditate, et omnes proficient sed illi magis, qui plus temporis et maiore
cum feruore impendent.
lis autem, qui iam statum delegerunt, qui mutari nequit, ut coniugi-
bus et religiosis, non sunt dande electiones, sed curandum ut refor-
mentur et perfectioni operam dent quatenus poterunt.
Mulieribus 5 dabuntur exercitia in ecclesia, et sat erit ut bis terue
ueniant ad ea accipienda, si quidem poterunt sine murmuratione; quod
si sequi posset murmurado, sat erit semel, ac uero duas horas exerci-
tiorum faciant.
Dispositio, quae in eo requiritur, qui exercitia facit, haec est.
1. Vt magno desiderio et feruore, tanquam in re summi momenti.
Atque ita iuuat interdum, ut non súbito dentur, sed probetur eorum
desiderium differendo d traditionem exercitiorum.
2. Vt in eo máxime, qui uult aliquem statum eligere, sit uera qué-
a Sic mss.; fortasse scribendum fuit pro. — b qui non se in utroqne, sed error est mani-
festus. — c liabens qui et mss. — d deferens mss.
1 Hanc dimidiam horam, praeter alias quinqué, alius nemo, quod sciaraus, adjungjt
Ea tamen ad examen bis per quartarri hofae partem faciendum referri posse videtur.
? Non solum monialibus, sed aliis etiam mulieribus dabantur exercitia, jam inde a
primis annis Societatis. Cf. Chron. Pa.,1, 218; Epist. Aradal,l\T , 597. . 1 . ',
938
MONÜMENTA IGNATIANA
dam resignatio, et magna sui ipsius in uoluntate Dei; dictum: «Domine
quid me uis faceré?» *.
3. Magna attentio in intelligendis exercitiis, que sibi proponuntur
et diligentia in scribendis statim punctis, et multo maior in faciendis,
nihil pretermittendo eorum, que proponuntur.
4. Cor habeat ualde apertum, nihil celans tradenti exercitia, nec
desolationem ñeque consolationem, desiderans ut ab eo, qui tradit
exercitia, possit integre dirigi.
5. Obseruandum est quod initio presertim qui non soliti sunt me-
ditan, solent item sentiré multas distractiones, difficultates in mente
applicanda et tentationes; et propterea debet patientia et magna in
Dominum confidentia sequi, sperans se si perseueret, maiorem facilita-
tem et auxilium a Domino assecuturum.
6. Dum facit exercitia nullos alios libros habere debet, nec uelle
sequi alias meditationes, sed tantum his operam daré, ac si nullae essent
aliae, nec ab eo intellectae aliae fuissent; sed totum animum ad eas
conuertere etc. Libri a quos solent habere, sunt: uite sanctorum, et
Gerson De imitatione Christi.
7. In actibus affectus [?] b, maior diligentia et studium quam intel-
lectus, ita ut, non tantum operam det aut 14 curam habeat se diffun-
dendi aut dilatandi in iis punctis, in quibus multa ipsi occurrent aut
suppeditabuntur, quae cogitet siue conceptus uarii, ut solent quídam
perspicacioris ingenii, sed magis in eo debet uersari, ut applicet uolun-
tati, et desiderare ac procurare, ut moueatur affectus. Et hoc est magni
atque adeo potissimi momenti, ut moueatur affectus.
Qui non est solitus daré -exercitia, debet primo legere adnotationes
propositas exercitiis spiritualibus etc.
VII
DIRECTORIUM P. FABII DE FABIIS c
DlRECTORIUM EXERCITIORUM MAIOREM ÜTILITATEM AI.T.ATURUM
SI IN CERTA CAPITA DISTRIBUATUR
Nomen ipsum Directorii ordinem aliquem indicare uidetur in iis
quae ibi traduntur, quod etiam uarietas ipsa rerum explicandarum mé-
rito sibi postulat; ut habeat quisque in promptu suo capite repositum
a conuertere, ei libri Do. — »> Sk videtur corrigendum ex affectíbus, quod est m ms.,
sei/uilur enim quam intellectus.
' Act., IX, 6.
1 Ex antiquo excmplo, partim apograplio, partim autographo. quod est in bibliotheca
Vittorio Emanuele, Romae, «Fondo Gesuitico, 1594, (3723) n."cp. Constat 4 ■ t"f . quorum
ultimum purum. In involucro: «Direttorio del P. Fabio de Fabiis scgi>ato nell índice
colla lettera K». In ultima pagina: «Directorium Exercitiorum tradendorum. Videtur
esse P. Fabii de Fabiis. K->. Vide Prae/atiotiem, art. lí, supra. pp. 750 et 766.
Directoría antiqua
939
id quod quaerit; et legenti facilius pateant atque haereant a omnia, ita in
partes digesta, ut quae ad idem caput spectant, seorsim ab aliis ponan-
tur, nec ullum fastidium saepius lecta cuique parere possint.
DlUIDI POSSE DlRECTORIUM IN SEPTEM CAPI TA
Cuín Patris nostri Ignatii memoria recens adhuc sit, et uix unus ali-
quis inter nostros habeatur, qui exercitiorum tradendorum artem per-
fecte norit, iure censendum erit progressu temporis fore ut omnia obli-
vioni tradantur; quapropter opere pretium est ea, quae b de hac mate-
ria hactenus ex sancti Patris memoria, licet pauca, uigent uel ab eodem
tradita uel ex aliorum relatione ac traditione ad nos delata, posteris
consulendo, in hoc Directorio congerere; ita tamen ut non omittantur
quae in Examine et Constitutionibus Societatis de hoc proprio nostri
instituti medio sparsim dicunturJ.Nec minoris momenti erit loca obscu-
riora libri Exercitiorum aliqua declaratione elucidare. Praeterea, dubiis
quibusdam, quae in his Exercitiis nunquam pene non se offerunt, satis-
facere. Denique toti huic negotio satisfactum plene fuerit, si quod má-
xime necessarium esse apparet de ratione, connexione exercitiorum,
tum in particulari, tum in communi, nonnulla tractarentur. Nam ex
ignorantia finis et intenti, ad quem dirigitur haec uel illa pars, examen,
fundamentum, exercitium, etiamsi textus prout iacet legatur ac dictetur,
et eodem ordine tradatur, facile possent multi errores promanare; et
a mente Patris Ignatii i»ecedendo, posset unusquisque nouum sibi sen-
sum atque intellectum fingere, aliosque non bene instruere nec secun-
dum ueritatem. Sicut enim Patrem Ignatium in singulis exercitiis ali-
quem peculiarem scopum habuisse credendum est, ita etiam non casu
ñeque temeré hoc ordine illa disposuisse existiman debet, ut ipsemet
in X.a adnotatione libri Exercitiorum subnotat.
Septem capita DirectorÜ c. Commodam igitur putauerim fieri posse
huius Directorii diuisionem in septem capita, in quorum primo totum
illud reponeretur, quod in Constitutionibus et Examine circa fructum,
modum, ac debitum d faciendi exercitia traditum est. In 2° documenta
quaedam circa praeparationem, progressum et ordinem in dandis exerci-
tiis seruandum, tamproeo quitradit, quam pro eo qui accipit.In 3.0 tra-
ctari posset de exercitiis in communi breuiter, et deinde in specie de
fine peculiari, de intentione singulorum eorum, saltem quae praecipua
a Dito w. praeced. scripta sutti supra versum manu Fabii. — t> Decem w. praeced. sunt
Fabii manu scripta in marg. — c Hic titulus et reliqui crassioribus ¿itteris exprcssi, sunt
marginales in cod. — <J Sic ms., etiam virgula (,) ante v. ac; in Examine, c. IV. n.° 10, pri-
mum experimentum, ingredientibus Societatem faciendum, sunt exercitia per mensem obe-
unda.
1 Cf. Di. Aeg., f. 3V, supra, p. 903.
94o
MONUMENTA IGNATIANA
sunt, ac de ratione quare ita disposita se consequantur. In 4.°, loca diffi-
ciliora ex libro Exercitiorum aliqua explicatiuncula illustrari. In 5.0, du-
bia nonnulla soluere ad uberiorem fructum ex hac exercitatione colli-
gendum, cuiusmodi hic aliqua subscribentur. In 6.° collocari possent
quaecunque extarent uel ab ipsomet P. Ignatio expresse accepta, uel,
dum ille uiueret, ab aliis de consensu illius obseruata, tam circa spiri-
tualem quam corporalem rationem eorum, et qui faciunt et qui tradunt
exercitia. In 7.0, media et consilia apponentur, quibus iuuari posaent et
conseruari qui exercitia iam peregerunt.
Redditur ratio de singulis capitibus
Vt autem non temeré id exigi uideatur, rationes, quae id suadent,
subiiciuntur aliquae.
Caput l.m Et de primo quidem capite, nulli est dubium nostris eo
gratiora fore haec Exercitia, si intelligant tanti lv fieri in nostris Con-
stitutionibus, tamque a honestis titulis insigniri, ut tanquam médium
proprium ac necessarium ad finera propriae uocationis diligentius am-
plectantur.
Caput 2.m — Primum documentum. De 2.0, ut nostri possint inoffenso
pede legere ac practicare quae in libro Exercitiorum traduntur, prae-
monendi sunt de quibusdam ad rectam et germanam Exercitiorum in-
telligentiam necessariis; falli namque facile posset religiosus, ut ad par-
ticulada descendamus b, si omnia, quae in libro habentur, ad litteram
seruare uellet, idque exemplis declarabitur c. Habetur enim in prima
ex uiginti adnotationibus, quaerendam etiam uoluntatem Dei per haec
exercitia circa uitae suae institutionem; quae res posset alicui dubiam
faceré suam uocationem, cum tamen uerum sit locum illum intelligi de-
beré de iis, qui certum uitae statum non habent K Item d, quod dicitur
in fine fundamenti de indifferentia ad paupertatem et diuitias, et in 3.0
puncto contemplationis regni Xi. de paupertate uoluntaria, et in
colloquio de duobus uexillis. Vbi et in aliis similibus locis, si qua inue-
niuntur, cum iis agi docendum esset, qui statum aliquem eligere optant
non cum iis, qui iam in religione consistunt.
2.m documentum. Similiter non potuit Pater Ignatius singula docu-
menta et adnotationes in libro Exercitiorum describere quae in singulis
casibus opus essent, sed praecipua tantum et magis necessaria posuit,
a tanque ms. — b Quatitor w. praeced. sunt Fabii manu scripla in marg. — s Hoc v.
scriptum est manu Fabii pro rem aperiamus ob/itt.— á Hoc. v. scriptum est manu Fabii
pro similiter oblitt.
1 «Disposición de su vida», quod est in Aut., intelligitur quidem hoc modo; sed re-
cte etiam de vitac ratione bene instituenda in eo vitae genere, quod fortasse jam firmum
amplexus sis. .
Directoría antiqua
941
relinquens prudentiae ac indicio magistri ut, iuxta occasionem, noua
praescribat, sequutus experientiam aliorum, dummodo a proposito et
fine excrcitiorum non discedat, iuxta 17.a'" adnotationcm, ubi dicitur,
praescribat nonnulla exercitia presentí animae necessitati opportuna \
Ad hoc etiam fingam casum. Uicitur in 6.a adnotatione. Si nullae
facienti exercitia incidant consolationes, etc., interrogetur an suis tem-
poribus omnia faciat, et additiones seruet, etc.; et tamen fieri posset ut
cum his ómnibus seruatis nihilominus non sentiant illos affectus, pro-
pter alias causas, quarum una tangitur in 20.a adnotatione, et externis
est frequens, quia non abducunt animum ab omni rerum humanarum
sollicitudine s.
3.m dorumentum 3.'" documentum esse posset non ita alligatos esse
oportere ad litteram et ordinem 3 in libro Exercitiorum traditum, quin
maiori cum fructu pro spiritus libértate, et gratiae diuinae lumine mu-
tari aliquando possit. Nam, verbi gratia, in fine cuiuslibet exercitii po-
nitur colloquium, in principio petitio; potest euenire, immo fit saepis-
sime, ut ipso meditationis ingressu ad colloquium sollicitetur spiritus; et
e contra quod meditationis initio faciendum est, oceurrat in fine; itaque
non uidetur alienum ab exercitiorum proposito, immo máxime illis et
rationi consentaneum, ut, pro deuotione ac impulsu spiritus, partes
exercitiorum disponantur, et eo in loco unaquaeque collocetur, unde
maior speratur fructus.
Caput 3.m De 3.0 capite, cum ex supradictis ante septem capitum
diuisionem, tum ex uno tantum argumento res poterit clarius innote-
scere. Si quis ignoret quo tendat fundamentum , quid item sibi uelit
primum et 2.m exercitium et quomodo inter se differant, quid examina
et additiones; non poterit tam bene applicare animum ad fructum inde
colligendum, qui ex huiusmodi exercitiis praetenditur, sed confusa
quadam cognitione ad omnia exercitia feretur et ad singula haerebit;
at si contra intelligat ad quem finem singula destinentur, quomodo in-
ter se connectan-2 tur a, et aliae illorum radones, poterit solertius in
assequendo peculiari cuiusque fine inuigilare.
Caput 4.m De 4° Primo, adnotatione 18.a dicitur: methodum con-
fessionis frequentioris praescribere 4. Ouaeritur quae sit illa methodus 5
a Connectentur tns.
1 Haec ad materiam, non ad formam pertinent, de qua praesertim sollicitus Ignatius
est. Cf. Suarez, De religione Societatis Jesu, 1. IX, c. VI.
2 Ii quidem non servarent additionem sextam, quae docet fovendas esse cogitatio-
nes, quae animum juvent ad fructum meditationum augendum.
3 Cf. tamen Di. Ignatiana, III, 17, supra, p. 793. Di., c. VIII, n. 5, infra, Directoría
recentiora, IX. Quod vero de colloquiis ait Fabius, probat Di., c. XV, n. 5.
4 V. supra, p. 244, Vu.
* V. locum in Aut. et in Versione P. Rooihaan, supra, pp. 244, 245.
942
MONUMENTA IGNATIANA
et si ex libro Exercitiorum uel examine aliquo conscientiae uel aliunde
desumenda.
2.0 Adnotátione 19 dicitur: per horam dimidiam examen particu-
lare et genérale 1. Dubium est an dimidia hora sit accipienda continua,
et utrique examini eodem modo et tempore impendenda; nam diffe-
runt illa examina plurimum inter se, etiam in usu et modo faciendi a.
3.0 Eadem adnotátione 19 dicitur seruandum eumdem ordinem
circa mysteria uitae Xi. 2, qui in primae hebdomadae exercitiis ser-
uatus fuit, cum sit uarius modus meditandi in 2.a hebdómada ab eo qui
traditur in prima; explicetur clarius quomodo id fieri possit s.
4." Adnotátione 20 dicitur et scribi rerum capita *, ubi uidetur si-
gnificare non esse danda capita exercitiorum scripta ómnibus, sed tan-
tum iis, qui exacte illa faciunt.
5.0 In compositione primi exercitii secundum tres animae poten-
tias, ubi dicitur: si meditatio est de re incorpórea, ut consideratio pec-
catorum, debet talis esse constructio, ut animas in carcere inclusas ima-
ginemur 5 etc.; an in quacunque meditatione spirituali illa compositio eo
modo fieri debeat, an ñero solum in consideratione peccatorum 6.
G.° In 5.a additione, post exercitia primae hebdomadae, ubi dicitur:
si bene successerit contemplatio 7, quaerunt aliqui num bene intelligat
succedere orationem, cum nullis inter orandum molestis cogitationibus
infestantur, aut spiritibus malis impugnantur; an uero, si strenue ac
fortiter aduersus eiusmodi malos motus dimicent. Sic enim uidetur maior
successus et profectus orationis, quam si nullam pugnam uel contrarie-
tatem patiantur 8.
7.0 Ex punctis primae meditationis 2.ae hebdomadae et alia-
rum meditationum sequentium, quomodo rerlecti ad nos possit illa con-
sideratio pro referendo fructu, prout il)idem praescribitur.
8.° Ibidem quomodo illa applicatio sensuum, quae fit in 5.0 exerci-
tio differat a superioribus seu conueniat °; uidetur enim confundí cum
a Sex w. praeced. addita sunt Fabii matiu in textu.
1 Y. supra. p. 244, Vu.
- Ex Vu., supra, p. 246.
•J V. quoque Aut. et Koothaati, supra, pp. 246, 247.
1 Ilaec sunt in Vu., non in Aut.; constar tamen id eo tempore in usu fuisse. Cf. Di.
Aeg., annot. 4, supra, p. 809.
8 Supra, pp. 274-276, Vu.
" V. loci compositionem in exercitio de tribus binariis, Aut., supra, p. 258, et in con-
templatione ad fovendum amorem, p. 428.
7 Supra, p. 304, Vu.
' Male succedere exercitium intelligit Ignatius, si culpa aliqua contracta est; siqui-
dem causae inquirendae sunt •■cum poenitudine et cmcndationis proposito». Cf. hunc
locum, supra, pp. 302-304, ct regulas ad spiritus discernendos, primae hebdomadi ac-
commodatas, a tertia ad nonam, supra, pp. 514-522.
• Cf. Di., c. XX.
Directoría antiqua
943
prima et 2.a, quia nihil aliud in consideratione personae, ucrborum et
operationum, efficitur, nisi applicatio sensuum seu potentiarum sensiti-
uarum. Ideo explicatius declaretur prout in 2° notabili 4.a0 hcbdo-
madae, uel simili modo.
9.0 In 5.0 notabili 2.ac hebdomadae uidetur sibi contradicere, cum
ait in ómnibus aliis meditationibus assumendum esse aliquid quod ae-
quipolleat 2.ae et 3.ae additioni; praeterquam in prima et 2.a, cum tamen
supra in 4.0 notabili contrarium dici uideatur 1.
10. Inter primam et 2.am classem, ex tribus post meditationem de
duobus uexillis, quae differentia constituatur. Utraeque enim in idem
uidentur recidere *.
Caput 5.m De 5.0 dubitant nonnulli quomodo repetitio fíat circa
contraria, et indifferenter, tam in iis, ubi consolatio, quam ubi desola-
tio contigerit. Explicetur ergo quare circa contraria et cum quo fructu
repetitio commode fiat 3.
2v 2.0 Guando aliquis pro confessione generali se parare debet,
non satisfacit sibi solo examine generali, cum in illa debeat circumstan-
tias et species peccatorum exprimere; quinimmo examen genérale ñe-
que habetur ex libro Exercitiorum positum esse pro confessione gene-
rali, sed potius pro particulari uel quotidiana, et propterea subiungitur
examen quotidianum; quia quae ibi dicuntur sunt fere communiora
quae in dies committuntur, ñeque uidetur ad generalera confessionem
sufficiens ratione iam dicta 4.
3.0 An protrahere orationem ad duas horas 5 liceat uel ultra; et vi-
detur iuxta mentem P. Ignatii paulo plusquam horam durare deberé;
quia facile fatigantur, et sic fastidiunt orationem.
4.0 An quacunque hora possit post prandium uel coenam fieri exer-
citium. Videtur quiescendum a cibo per tres uel ad minus per duas
horas.
5.0 An omnia exercitia mentaliter fieri debeant necne; nam licet ex
prima viginti adnotationum uideatur colligi 6; et ex X additionibus et
ex ipsis exercitiis mente facienda esse: tamen non prohibetur ex abun-
dantia deuotionis in uocalem prorumpere orationem, ut in 3.a adnota-
tione expresse habetur de colloquio.
1 Cf. locos in Aut. et Ro., supra, pp. 340-342, et 341-343.
- Cf. supra, p. 358, not. 2; Di. Po., Summarium punjorum, supra, p. 840, et Di.,
c. XXIX, n. 5.
3 Di., c. XV, n. 3.
* Ibid., c. XVI, nn. 3-4.
6 Cf. annotationes duodecimam et decimam tertiam ex viginti primis in Aut., su-
pra, pp. 232-234 etRo., supra, pp. 233-235, e quibus Ignatii mentem aliam esse patet.
0 Imo ibi meminit Ignatius orationis vocalis. Caeterum verum est, exercitia Ignatia-
na esse praecipue, non tamen unice, orationis mentalis. Ñeque exspectanda rursus est
«abundantia devotionis> ut vocali utamur. Cf. examina et colloquia frequenter
usurpanda; ítem, supra, p. 290, annot. 2.
944
jVÍONUMENTA IGNATIAKA
6.° Ex lectione libri Exercitiorum uidetur colligi omnia, quae ibi
traduntur ad saeculares proprie pertinere. Nam ubi agitur de indifferen-
tia ad paupertatem et diuitias, et ad electionem status uia aperitur; et
14.a adnotatione, ubi uota non emitti deberé dicitur, manifesté patet
non loqui nisi de saecularibus. At contrarium habetur in examine So-
cietatis generali, ubi inter probationes Societatis primo loco numeratur,
et in Constitutionibus frequens mentio fit de hoc salubérrimo Societa-
tis ministerio \
7.0 De iis, qui electionem status non faciunt, dubitatur an danda sit
adnotatio illa quae ponitur in fine 2.ae hebdomadae circa reformatio-
nem uitae; quae si danda esset, dubium est an in genere, prout ibi po-
nitur, dari debeat, an uero magis specifice, iuxta obligationem, quae
statui cuiusque conuenit 5.
Caput 6.m 6.um Habetur in Directorio 3 aliquibus in locis.
Caput 7.m y.m In tribus postremis capitibus Directorii.
Si quis tamen uellet omnia redigere in quinqué capita, posset, quae
in 5.0 capite dicuntur, partim secundo, partim quarto inserere; quae
autem in 6.°, ad suum locum accomodare in quotumuis inciderent.
Etiam, si placeret, primum caput posset in alia 4/ iuxta subiectam rem
collocari a.
In Directorium loca quaedam adnotata
N.° 21 vbi dicitur, post coenam *, et habetur simile quid in 3.0 ad-
notando. Non uidetur esse tempus aptum ad colloquendum de rebus
seriis post coenam ñeque post prandium immediate; interim b enim uter-
que, tam qui tradit, quam qui accipit exercitia, debent sese colligere
atque summam attentionem his quae tractantur adhibere, quod tune
et corporis ualetudini obesse et rei grauitati derogare posset. Ouare
potius videtur ante cibum uel danda esse exercitia, uel rationem de
factis exigendam. Tempus uero post coenam relaxationi concedendum,
uel per modum domestici colloquii 3 cum eo qui facit exercitia interdum
agendum, si charitas exigat ac se exercentis conditio.
Ibidem, ubi dicitur, proponatur examen particulare *, uidetur simul
a Tredecim w. praecedentia addita stint Fabii mauu in textu. — b Hoc v. scriptum est
mana Fabii pro tune oblitt.
« Cf. Di., ce. IXetX.
2 Ibid., c. XXXIV.
3 Significavimus in Praefatione, art. II, ignotum nobis esse Directorium de quo Fa-
bius heic loquitur; ñeque enim capita ñeque numeri quos affert, cum nostris conve-
niunt.
4 Di. Jguatiana, III, 5-6, supra, p. 790; Di. primum Mi., n. II, supra, p. 849; Di.,
c. VI, n. 2.
11 Di. primum Mi., n. 28, supra, p. 854, ubi etiam habes quae sequuntur de spiritibus
discernendis.
Directoría antiqua
945
addendum esse, cum aliqua ipsius explicatione et fructus, qui tam in
exercitiis quam toto tempore uitae ex illo percipi potest. Consucuerunt
enim ea, quae primo loco proponuntur, facilius et attentius percipi, et
diutius retineri.
Ibidem, circa regulas spirituum tradendas, forte praestaret dari, non
omnes ómnibus, sed uel omnes ucl aliquas, pro re nata, iuxta cuiusque
necessitatem.
N.° 22. Multis datur occasio amittendi fructus, qui ex oratione per-
cipi posset, si nulla ratio reddatur harum repetitionum, praesertim quia
in plures dies eadem semper exercitia cum suis repetitionibus reiteran-
tur; quare non esset absque re repetitionum harum necessitatem et
fructum indicare ei, qui facit exercitia, prout hic declaratur *.
N.° 36. Ad confessionem generalem qui se disponunt, quia non in-
ueniunt in illo examine generali particulares peccatorum species et
circumstantias necessarias ad exprimendum in confessione n, petere
solent aliquod confessionale, quibus non uidetur denegandum -.
N.° 43. Vbi dicitur, si sacerdos est, sacrum fecerit, uidetur innui
non esse celebrandum ante id temporis, cum tamen multi peculiari de-
uotione, ad celebrandum potius quam abstinendum, etiam tempore
primae hebdomadae, inclinentur; quibus forte expediret liberum relin-
quere, ut suam sequerentur in hac re deuotionem 8.
Ibidem, non uidetur leue, quod proponatur de praeceptorum obser-
uatione 4, nec tempori illi accomodatum, in quo, peracta confessione
peccatorum et dolore ex illorum recordatione percepto, potius quie-
scendum esset ab eiusmodi materia, et iucundioribus incumbendum,
uel per modum benefitii accepti aliquid meditandum, sicuti de filio
prodigo, uel de Lázaro resuscitato uel simili.
N.° 54. Regulae ad uictum temperandum referuntur ad X.am ad-
ditionem in exercitiis primae hedomadae, ubi de poenitentia agitur, in
uictu praesertim temperando 5.
Praeter b haec, nonnulla tanguntur in superiori diuisione, quae ad
huius Directorii cognitionem clariorem spectant.
Aliud Dfrectorium. Alius modus diuidendi Directorii occurrebat, qui
posset et utilitatem maiorem et facilitatem afferre. Esset autem hu-
iusmodi: si primo capite ageretur de utilitate exercitiorum, tum pri-
a Tria vv. praeced. scripta sunt Fabii mam/.- — '> Ab hoc v. iisque ad finettt otttnia
¡cripta sunt Fabii manu.
1 Ifoid., n. 31, supra, p. 855; Di., c. XV, n. 2.
2 Di. primum Mi., nn. 37-38, supra, p. 857; Di., c. XVI, n. 3.
•: Di. primum Mi., n. 42, supra, p. 858; Di., c. XI, n. 3.
* Di. Igual., I [2], supra, p. 780; Di. primum Mi., n. 42, supra, P.S58; Di., c. XVII, n. 2.
■ S. Ignatius ínter poenitentiam et temperantiam sapienter distinxit; de prima loqui-
lur in additione decima, supra, p. 306; de altera in his regulis, supra, p. 410.
Moxtm. Ionat.— Skriek II. en
94(>
MONUMENTA [GNATIAXA
nata uniuscuiusque tum pro aliis capienda, ubi signiíicandum esset qua
ratione possent nostri per haec Exercitia finem Societatis quaerere
atque obtinere, in salute et perfectione, cum propria, tum aliorum,
positum. Xam ut dicitur c. 13 Directorii, confessariis datur occasio
mouendi poenitentes ad exercitia '; et magnus fructus initio Societatis
ex eisdem uiguit, et in nostris, quorum multi per illa beneficium uoca-
tionis acceperunt, et in aliis; verum hic posset tractari in coramuni,
quomodo confessarii exercitiorum adminiculo animas dirigere possent
in uia Domini, finem praemo[n]strando, ac media consulendo, statiii et
uocationi poenitentium conuenientia, quibus ad illum perducantur.
Ouid etiam concionatores, quid magistri et omnes alii Societatis ope-
rarii, et in se et in aliis procurare debeant, dum Societatis ministeriis
uacant. Cum enim tantus insignium personarum numerus hisce exerci-
tiis Deo sit acquisitus, uel in religionis uel in xianae. uitae statu, non
est dubitandum vira quandam in illis latere, utpote in sanctorum do-
ctrina, in Scripturae ueritate et in diuturna experientia fundatis, quao
si diuino fauorc excrceatur, in uberem fructum non a erumpatf b
Laput 2.a In 2.0 documenta addi possent modo 0 supra tradita.
Caput 3.m ln 3.0 de fine et connexione exercitiorum in communi et
in particulari.
Caput 4.m In 4.0, dubiis responden.
Caput 5. m In 5." obscuriora loca tractari.
5v N." 21. Ubi dicitur additiones decem dari oportere vna cum
examine particulari 5 etc. non est a ratione dissonum si aliquae ex ad-
ditionibus cum fundamento proponantur, praesertim iis, qui ad exerci-
tia noui ac rudes accedunt, puta 3.a ubi de praesentia Xpi. habenda in
meditatione; item 4.a de modo se ad meditationem componendi etc.
Ouod multum iuuare posset illos.
Ibidem de regulis spirituum tradendis, ultimo loco, interdum neces-
sitas postulat ut uel primo ipso die aliqua ex illis dictetur, dum medi-
tatur íundamentum et examina illa exercet. Sic enim impetitus aliqua
mali spiritus inuasione, siue boni spiritus instinctu ductus, poterit faci-
Iius utilitati animae suae prnspicere, malos repeliendo et bonos admit-
iendo; hoc autem non uidetur explicandum, nisi necessitas, ut dictum
est, in discípulo appareat; et ab illo detur occasio seu id requirat. Nisi
enim primis occurratur tcntationibus, animus solet despondere.
N.° S. Ubi dicitur qui exercitiis tradendis aptus esse uoluerit, expe-
a Hoc v. additum est supra veftum, pro crupturam oblili. — b Stgftum ¡itterrogandi
non tst m ms.; sentSlUia tamen Ulud exigit propter additum adverlnum non. — c Vcrbum
obscure srriptuni.
1 Hujus rei vesti^'i;» sunt in Ano», fíj, supra, p. 80/), et Di. primo .\f¡.. n. 12, supra,
p..85I.
1 Di, primuni Mi., n. 28, supra. p.
DlUI'.CIOKlA a\ riQUA
947
dit ut perlegat librum ExercitioruiD lüe etiam uidetur necessarium
ut mysteria illa, de quibus in 2.a et 3.a et 4.a hebdómada agitur, uitac
Domini nostri ex Euangelü familiari et crebra lectione calleat, ut ex
tcmpore possit dubitationibus discipulorum satisfaccre, quae non raro
se offerunt, turo etiam ut íideliter historiam narrare possit; hoc autem
ex solius libri lectione non potest habed. Ad eanulem rationem uidetur
non satis esse in materia de peccatis, et aliis uarii generis exercitiis, quae
in libro Exercitionnn tradimtur, litteram et sensum eorum dumtaxat,
quae ibi seripta sunt, discere, sed cognitio amplior et studium sedulum
in eiusmodi icquiritur, et ex obseruationc librorum, qui de simili mate-
ria editi sunt, et potissimum ex crebra ac frequenti meditatione harum
rerum, ut in 2.a et 8.a adnotatione dicitur.
N.° 48. Ubi explicatur secundum notabilc, positum ante 3.s gradus
humilitatis quando sit inchoanda discussio electionis, et dicitur ita ac-
ripienda esse uerba illa, ut sit sensus omnino intra meditationem ba-
ptisrai, quae fit quinto die, inchoari deberé uidetur ex 3.0 sequenti
notabili contrarium colligi, ubi dicitur, antequam aggrediamur mate-
riam electionum, etc., per totum diem reuoluendos esse tres illos gra-
dus humilitatís, qui tamen considerantur eadem 5.a die; ubi uidetur si-
gnificare ante omnem electionum discussionem hos 3.s gradus ruminan-
dos esse, et perinde non eo die, sed alio oporteret electionem aggredi.
VIII
DI RECTO RIUM EXERCITIORUM GRAN ATENSE 8
Del director de exercitantes
Instrución que le podrá servir
i Modo de hacer las certificaciones. !
Certificamos que Dn. N. ha tenido los 10 días de Exercicios (mal o
bien) en este Colegio. Y que deja satisfechos los alimentos. Assí lo fir-
mamos.
Gra[na]da y N. tantos de 176 &.
Jhs. Jhs.
P. Ror. P. Director,
Fulano de N. Fulano de N.
Las certificaciones se cierran, sellan y remiten a aquel a quien vie-
nen firmadas: Y se las lleba uno de los exercitantes.
1 Ibid., n. 5, supra, p. 847.
5 Cf. Di. Po., n. 74, supra, p. 815. Ex Aut. et Ro„ evanescit dubitandi ratio. Hurir
Culgatae locum declaravit congregado V generalis. V. supra, p. 368, et infra, JudLium
Depuiatorum, n. [13].
3 Ex cod. ms. penes Societatem Jesu. V. Notitiam codicum, supra, p. 205, et Praefa-
tionetn, art. II, p. 766, sqq.
948
MON U MENTA IGNATIANA
2. a El P. Director o los Hermanos señalados cuiden ver si cada
exercitante trae cama. Suele suceder que con una quieren componerse
dos contra la modestia. Y para que no se falte a ella, ai (tal vez a des-
ora) que buscarle cama en casa.
3. Desde la primera o 2.a noche se les encarga y explica el modo
de hacer una confesión general. Y se procura la hagan 2.os ó 3 dias an-
tes de salir, por la commodidad de los confesores; y porque de otra
suerte el día de la communión suele succeder que la reconciliación de al-
gunos es media confessión general.
3. a [_sic] Es conveniente no permitirles que en tiempo de los exer-
cicios comulgen ni hagan confesión particular ni digan missa. He espe-
rimentado que alguno de ellos quería comulgar y hacer confesión par-
ticular, quando tenía precisión de hacer antes confesión general
4. El día antes de viernes, vigilia, ayuno, o en quaresma se les pre-
gunta si tienen obligación de ayuno, o dispensa de pescado, assí para
prevenir la comida, como para que sepan la obligación. Lo mismo se
les avisa al ir a horación la mañana del día de missa de precepto. Para
que no buel[b]a a succeder el inviar alguno después de las 12 a oírla.
5. Desde la primera noche se les pone a cada uno cilicio en el apo-
sento, libros, papel, pluma, disciplina, y la hacen tres veces en los 10
días -.
6. Es conveniente que el P. Director no se familiarize con ellos,
para que hagan más fruto sus consejos. Y si puede ser no los confiesse.
para que con más libertad pueda hablar a las immediatas en las pláti-
cas, que suelen ser de más fruto que la meditación y lección que tienen
los exercitantes.
7. Tenga el Padre director cuidado que los ermanos no les permi-
tan amplitudes. La esperiencia de muchos años de ser director da luz
para estas y otras cautelas.
1 Haec paragraphus et praecedens, item alia mónita, quae hic leguntur, aperte indi-
cant agi hoc loco de iis, qui exercitia faciunt non integra, quos tamen máxime spectat
hoc Directorium. Cf. c. I, circa finem; et c. II, initio et fine.
2 Quod attinet ad cilicium et fiagelium inde a prima nocte in singulis cubiculis po-
nenda, et ad flagellationem ter per dies decem exercendam; confer Di. Ignat. II [ij,
supra, p. 782; Di. Po., nn. 52 et 54, supra, pp. 808, 809; Di. primum Mi., n. 35, supra.
p. 856, et hujus in fine Adjunelum. Ex his locis intelliges magni quidem momenti ad
uberes excrcitiorum hebdomadis primae fructus capiendos corporis asperitates et esse
et haberi; sponte tamen adhibendas, ñeque eumdem ómnibus modum esse accom-
modatum.
Directoría antiqua
949
t
DIRECTORIO DE LOS EXERCITIOS SPIRITUALES
DE LA COMPAÑÍA DE JESÚS
PARA ENDRECAR ASSÍ AI. QUE LOS DA, COMO AL QUE LOS HAZK
DE l.OS QUE DAN LOS EXERCITIOS
V DE LOS QUE LOS PUEDEN HAZER. CAI'. I
Por los exercitios spirituales de la Compañía entendemos aquellas
meditationes spirituales 1 que compuso nuestro Padre maestre Ignatio
de Loyola, primero fundador della, los quales vsan los de la Compañía
para su aprouechamiento spiritual y los comunican a otros de fuera
para el mismo fin. Para enseñarse el hombre en ellos, tiene necessidad
de maestro y guía, en tanto, que dizen algunos sanctos que es meiorno
entrar el hombre en la vía del spíritu, que entrar en ella sin guía.
El que da los exercicios a otros, deuría de tener la vnctión del Spí-
ritu Santo !, que es la enseñanza del Spíritu Santo en ellos para sí, y
para otros; y discretión de spíritus, o vso dellos; esto es: larga expe-
rientia de meditar en ellos, y de tractar ánimas, y ia que le falte el tal
don, deue a lo menos tener bien estudiado y decorado el modo que ha
de tener en darlos con alguna cxperientia en ellos, y encomendar lo
demás a Dios, que es el principal maestre desta obra; y assí deue muy
de coracón rogar a Dios se digne de supplir lo que a él le falta.
Los exercicios no se han de dar de vna misma manera a todos, por-
que los que los piden se diuiden en 4 classes3. La 1.a classe es de aque-
llos que no tienen aptitud para oración mental, o porque tienen poco
iuyzio, o poca salud, o están tan occupados que las occupationes no les
dan lugar para ello. En la mesma están aquellos que ahunque tienen
buen iuyzio y salud, y están libres de las occupationes, no quieren
darse a oración mental; pero todavía dessean todos estos reformar sus
vidas y que se les dé alguna instructión en la vida spiritual con que
meior se saluen. La instructión que a estos se les puede dar está en 4
cosas. La 1.a es que hagan vna confessión general de toda la vida pas-
sada, no como cosa ne[ce]ssaria al que hizo buenas confessiones, sino
ad bene esse, por los grandes prouechos spirituales que en ella hay.
La 2.a es que se les dé instructión de examinar cada día sus conscien-
cias. La 3.a mostrarles de examinarse generalmente para bien confes-
sarse, por el modo de orar sobre los mandamientos de Dios y sinco
sentidos. La 4.a instruirlos a que freqüenten los sanctos sacramentos de
1 Plenius et melius definiuntur exercitia spiritualia in annotatione prima ex viginti
primis. V. supra, p. 222.
3 Cf. I Jo., II, 20 et 27.
* Cf. Di. Po., nn. 9-19, supra, p. 799, et Exercitia, annot. 18, 19, 20, supra, paginas
M2-249-
95°
MONUMKNTA ÍGNATIAN A
la confessión y comunión cada 8 ó cada 15 días. A estos tales es muy
bueno declararles los mandamientos, peccados mortales y obras de mi-
sericordia.
La 2.a classe es de aquellos que tienen buen entendimiento y iuyzio
para tomar los exercicios, de manera que si los hiziessen complida-
mente, se podría sperar dellos mucho fruto. Pero sólo quieren aiudars<
algo dellos, quanto es menester para purificar su ánima y para refor-
mar su vida; y a éstos basta darles la 1.a semmana hasta hazer la con-
fessión general, pero dénsela con exactión, con sus additiones y reglas
de discernir los spíritus de la 1* semmana, a la manera que se tiem
quando se dan todos exactamente. 2° Se les pueden declarar y ense-
ñar los tres modos de orar. 3.0 Persuádaseles la freqüentia de los sacra-
mentos. 4.0 Si le paresciere conueniente, los puede instruir en el modo
de distribuir las limosnas y de discernir los scrúpulos, si tuuieren ne-
cessidad dello.
La 3.a classe a es de aquellos que tienen aptitud para la oración,
pero las occupationes o la falta de salud no les dan lugar para vaccar
a ellos complidamente sino en parte, y todavía dessean hazerlos como
meior pudieren. A éstos se les pueden dar los exercicios vacando a ellos
vna hora cada día por la mañana, desta manera: que i.° se les dé el fun-
damento en que rumien vn día o dos. 2° Sean enseñados en los exá-
menes de conscientia. 3.0 Déseles el i.° exercitio de la 1.a semana en
que mediten por 3 días, y declárenseles las primeras seis additiones.
Tras esse déseles el 2." por otros tantos días con declaratión de las
otras additiones. Después el del infierno por otros tantos días, y si le
paresciere al que da los exercicios, que el exercitante se ha de apro-
uechar de los exercicios de la muerte y del iuyzio, déselos por la orden
que los otros tres sobredichos. El 3.0 y 4.0 exercicios no se los ha de
dar, porque no son sino repetitiones de los dos i.os, y en su lugar es
que mediten vn mesmo exercicio por dos o tres días. Lo que toca a las
reglas de discernir los varios spíritus de la 1.a semmana, se dexa a la
discretión del que da los exercicios.
Hará su confessión general. Después passarán a los exercicios de
la 2.a semmana y se los dará de la mesma manera que los de la 1.a, con
declaración de sus additiones y otras cosas conuenientes, meditando
en cada vno de los exercicios por dos o tres días, y después los de
la 3.a y 4.a semmanas. Y si quisiere hazer las electiones y se dispusiere
como conuiene para ellas, éssas se le han de dar mientras anda en
la 2.a semana. Y si el tal quisiesse dar cada día más que vna hora a la
meditatión, más en breue podría acabar los exercicios.
La 4.a classe b es de los que pueden hazer y quieren hazer compli-
' ' Anno: ujirt marg.; siguificut annotationem l<) ex vigin/i primis in ¡ibru /-..xercith-
rum; tic intelltge notationes, quae sequuntur, huic símiles. — b Anno. 20 in marg.
Directoría antiqua
(lamente los exercicios para aprouccharse dellos todo lo possible. A
éstos se les darán de la manera que aquí se dirá.
Para induzir a otros a que hagan los exercicios, díganseles frutos o
effectos dellos, que son, el i ." reformar la vida, la qual reformatión con-
siste en hazer penitencia de los peccados y mortificar los vicios, spe-
cialmente la afición desordenada de las cosas terrenas, y plantar las
virtudes en el ánima; 2.°, enseñarse en la oración mental y trato con
Dios, en lo qual consiste la vida spiritual; 3.0 se le puede dezir que in-
numerables hombres se han aprouechado dellos notabilíssimamente,
y se hizieron grandes ministros del seruicio diuino; 4.0 que están, apro-
bados por la sede apostólica.
Lo I.° QUE SE HA UK HAZER CON LOS QUE QUIEREN
HAZKK LOS EXERCICIOS. CaP. 2.''
Determinado vno de querer hazer los exercicios, procúrese que se
recoia en vna celda apaitada, y apartado él por el tiempo que duraren
los exercicios de toda conuersatión y trato que lo distrayga dellos. Por-
que quanto más apartado estuuiere de estoruos y cuydados, tanto más
libre y apareiado se hallará para vacar a Dios y a la salud de su ánima,
y tanto más se aprouechará. La tal celda se ha de procurar que sea tal,
que della pueda salir a oír missa, o dezirla, si fuera sacerdote, sin topar
con personas que lo estoruen ;'.
Recogido ia el exercitante repítanle i." los frutos, que ha de coger
de hazer los exercicios.
2.° Auíselo que los exercicios le han de durar 4 semanas poco más
o menos b. Pero nota aquí que ahunque los exercicios que aquí se
enseñan se diuiden en 4 semmanas, no se entiende que las semanas
han de ser precisamente de 7 ho 8 días; pero entonces y no antes
se ha de acabar cada semmana, quando el que se exercita ha ia hallado
lo que pretiende en aquella semmana; como es la i.3 semmana
después de hauer tenido mucho conoscimiento y contritión de sus
peccados; la 2.a, quando de las meditationes de la vida de Christo
huuiere sacado notable fruto, y huuiere concebido el modo que dende
adelante ha de tener en bien meditar en la vida de Christo, y assí a la
medida del fin que se pretiende en cada semmana (consideradas también
las otras circunstantias) se han de dar en cada vna dellasmás o menos
exercicios, y se han de detener más o menos días.
3.0 Aduiértale el recogimiento que ha de tener por los días que los
hiziere, y el trabaio que ha de passar en ellos; porque assí se anime para
la perseuerantia, y no se llame [a] engaño, quando succediere el tra-
Anno. 20 in principio et circa finem in murg. — b Anno. 4 in ma>g.
MON U MENTA 1 0 N A 1 1 A N A
baio, comu han hecho algunos y desistido dellos. Aduiértale también
mucho lo que está en la 5.a annotatión.
4.0 Auíselo que le ha de dar cuenta de quanto passare por su ánima
en este tiempo de los exercicios, esto es, de los conceptos, ¡Ilustracio-
nes, inflammationes, consolationes, desconsolationes, poenitentias y ten-
tationes; porque no caya en algún error callando las tales cosas, y que
pueda ser instruido como conuiene.
5." Hágale saber a que en la 1.a semana no ha de tener libro alguno
spiritual en que lea; porque ha menester bien el tiempo para los
exercicios y para las otras cosas que ha de hazer, y conuiene que se
applique todo en limpiar su conscientia y assí sólo le dexe el breuia-
rio o horas y el rosario en que ha de rezar; tinta, papel y pluma ha de
tener encima de la mesa, y vna imagen deuota, y si possible fuere sea
de la passión. Missa podrá dezir s si fuere sacerdote o oírla, si hay com-
modidad para ello, y ahún podría oyr algunos otros officios, como se
dize en la annotación 20.
Obsekuationes acerca de la primera semana. Cap. 3.0
En el primero día 3 le ha de practicar el vltimo fin de la vida hu-
mana, para que considere en él por algunos ratos; y propóngaselo por
punctos breues, porque meior lo encomiende a la memoria, y meior lo
pueda considerar. Los punctos son estos: 1, el hombre ha sido criado b
para conoscer, amar y seruir a Dios, y con esto venir a posseherlo y a
gozar del mesmo; 2, todas las cosas han sido criadas para aiudarle a
alcanzar esse mesmo fin; 3, y assí en tanto las ha de querer y vsar dellas,
en quanto le ayudan para el mesmo fin, y abstenerse dellas en quanto
lo impiden; 4, y se ha de poner indifferente a las que de sí son indi f-
ferentes, de manera que no ha de querer más salud que enfermedad, ni
riquezas eme pobreza, ni honras que desprecios, ni larga vida que corta,
sino aquellas que más nos aiudan.
Y sea amonestado que 1 estienda la consideratión a mirar cómo
hasta aquí se ha hauido acerca deste fin y de los medios, y cómo es
■ /;/ marg. Anno. in fine Exercitii regni Christi fot. IOI. Folium hoc el reliqna quae
afferuñtur, respondent Vulgatae versioni editae Burgis (in Hispania) anno IJ74, apud
Plülippum Juntam; praeter fot. 72, quod ponitur pro 6j, in/ra, c. 3.0 «El 2.° día.» —
b ín marg. t'ol. 43. Cf. supra, annot. a.
1 Di. Po., n. 57, supra, p. 810. •
* Anunadverte antiquiorem esse hujus Directoru auctorem, nuum auctorem annota-
tionum, quae ¡psi praepositae sunt; minus miraberis quod altcr al) altero in quibusdam
rehus discropet. Vide supra. p. 848.
* Di. Po., Summarium, supra. p. 8¿y.
1 Ibid., n. 45, supra, p. 807.
Directoría antigua
953
razón que se haya dendc adelante, y que procure de assentar la dicha
indifferentia en su ánima.
Para el 2.° día 1 le platique los exámenes particular y general % y
haga que los aprenda bien y que los platique el dicho 2." día; porque
son cosas de mucho momento, y que han de durar toda la vida.
Las vtilidades de la confessión general 2 se han de declarar de
palabra, quando se tracta de que se apareie para hazer la tal con-
fessión.
Los cinco exercicios se han de hazer todos en vn mesrao día, y los
mesmos todos los otros días desta semmana, pero no se han de propo-
ner todos iuntos, porque no se confunda la memoria dellos, sino cada
vno por sí; y propóngaselos desta manera 3:
El 2." día por la tarde 4 proponga y declárele el I.° que se llama
de las 3 potentias b con las cinco additiones primeras, contándole fide-
liter, si fuere necessario, las historias de los 3 punctos, y repítaselo 2:'
vez y haga que él mismo lo repita después, porque le quede bien en la
memoria, y ahún déxeselo en scripto. Este exercicio ha de hazer el
día siguiente, que es el 3.0 c, no a la media noche, sino por la mañana,
en estando leuantado.
Tras essa meditación visítelo, y propóngale y declárele de la mesma
manera el 2°, que es de los peccados con las 4 additiones siguientes,
que son (3, 7, 8, 9, para que lo haga antes de comer; y déxeselo también
en scrito.
Sea aduertido que quando meditare no menudee mucho en el i.u
puncto sus peccados, que esso hará quando se apareiare para confes-
sarse generalmente, y que para meditar basta representarse la multitud
y graueza dellos en general a carga cerrada, y si descendiere en par-
ticular, sea de aquellos que mayor confusión y dolor le han de causar.
Tras esso visítelo otra vez después de comer entre dos y tres; y
propóngale el 3.0 exercicio, que es repetitión de los dos, para que lo
haga de 3 a 4.
Tras esso visítelo otra vez y proponga y declárele el exercicio del
infierno de la mesma manera que los otros, para que lo haga antes de
cenar. Desta manera se le imprimirán bien y con distinctión y claridad,
y será señor dellos, para hazerlos con perfectión los días siguientes.
El 4 día hará los mesmos exercitios por cinco horas: el i.° de las
potentias, a la media noche; el 2°, de los peccados, en leuantándose;
a In marg. 2.a día. Fol. 45, fol. 50. Cf. supru, p. Qj¿, annot. a. — b In marg. Fol. 72.
Cf. supra, ibid. — c 3.0 dia ¿H marg. — d 4 dia in marg.
1 Ibid., nn. 46, 48, supra, p. 807.
'-' Ibid., n. 50, supra, p. 808.
* Ibid., nn. 51-53.
* Ibid., n. 53.
954
Mo \ U MENTA iGNATIA N A
la 1.a repetitión de los dos, antes de comer; la 2.a repetitión, a hora
de vísperas. La del infierno, antes de cenar; y de la misma manera en
todos los otros días desta semana.
El que da los exercicios aduierta que Dios es el principal author de
la oración mental y el que illustra el entendimiento y mueue la volun-
tad y el que da sentimiento de los peccados, y el que compunge el
ánima y la auergüenca de los peccados; y por tanto no ha de pensar
que él por sus industrias y diligentias ha de imprimir en el exercitante
essas cosas, pero deue hauerse como vn coadiutor de la diuina gracia,
y assí le proporná los exercicios simplemente sin alargar los ptmclos a,
ni ponderarlos más de aquello que es menester para hazer camino a la
meditación; porque assí se da más lugar a la enseñanza diuina; que si
se los estendiesse y ponderasse; y el exercitante gusta más de lo que
de nueuo se offresce.
Todavía en el alargar y declarar en breue los punctos *, deue acom-
modarse al exercitante, esto es, a su ingenio y costumbres, porque con
los intelligentes deue hauerse breue y eruditamente, y con los de débi!
ingenio y poco versados en las cosas spirituales, deue estenderse más
y ahún, si le paresce, le puede apuntar algunos conceptos (pie pros-
siga, y con todos se deue hauer ordenadamente.
Desde el 4 día visítelo vna vez cada día !, y essa vez pídale cuenta
muy en particular del modo del meditar que tiene, y si se haze fuere/,
en la cabeca o en los pechos, y de cómo haze las additiones, de las
illustrationes, motiones, penitentias, etc. b, que ha tenido; y si vee que
procede bien, alábeselo; y si mal, procure de saber las causas, para en-
drecarlo como conuiene.
Tráygale cada vez que lo visita algo de nueuo o de los 4 notables !.
que están puestos después de la 10 additión, o de las 14 reglas de dis-
cernir las motiones de la i.asemmana, o de los scrúpulos, si tiene ne-
cessidad dellas, pero no le dexe en scrito más de los exercicios y
additiones.
Si el exercitante se inclinare a hazer penitencia exterior, alábeselo,
y ahun deue inclinarlo a ella; y assí acerca del comer y beuer no le den
más de lo que pidiere, si ia no excediesse en más o en menos; porque
entonces se deue hazer con él lo que la discreta charidad pide. Si pi-
diere algún cilicio o disciplina, dénsela; y si no la pide, demándele si
la quiere, porque algunos la querrían, y no la osan pedir de ver-
güenza *.
J fn marg. Anno. 2. Subducta linfa rst in textU ms. hic ti in rtliquis ¿veis, ditos typ^
italitis dt'scribimus. — •> Anno. f>. Obserue también la 7 annotación y las 8, o, 10 in mar< .
1 tbid., n. 31, supra, p. 804.
' [bid., n. 5í, supra, p. 808.
• Ibid.
' Ibid., n. <4. supra. p. 800.
Directoría an hou.v
955
Si el exercitante [esj ■ muy deuoto y fermente, sea amonestado que
no haga voto alguno en aquel tiempo l\ maiormente si se entiende que
es hombre arroiado o poco constante, y denle la razón dello, porque
ahunque los votos son buenos y sanctos, se han de hazer con mucha
consideración, porque sean más agradables a Dios, y se guarden des-
pués mejor.
Si el exercitante hallare lo que pretiende, que es la contritión, no
es caso de mudarle los cinco exercicios, sino que los continúe mien-
tras se hallare bien en ellos. Pero si se hallare cotí mucha sequedad, y
que la continuatión de vnos mesmos exercitios le da fastidio, y todavía
viere que ahún es necessario insistir en la contrición \ puédele mudar
la meditación del infierno en la de la muerte, o del iuyzio c; y ahun, si
le paresciesse, la 1.a meditatión en la que se sigue, con los mesmos
preámbulos y colloquios de la i." mutatis mutandis.
Meditatión de peccados
1. Que Dios castigó muchíssimo a Dauid por el adulterio y homici-
dio que cometió. 2. Reg. 12.
2. Que Dios por los peccados destruyó el mundo con el diluuio
vniuersal.
3. Que castigó estrañamente a su vnigénito Hijo por los peccados
del mundo.
Podrá también mudarle la 2.a meditación en la que se sigue, con-
servados los mismos preámbulos de la 2.a, mutatis mutandis.
Otra meditatión de peccados
1. Considera los grandes daños que en ti ha hecho el peccado.
porque por él perdistes la amistad de Dios, la gracia, virtudes y dones
y el drecho a la bienaventuranza eterna; y que quedastes reo del
infierno.
2. Considera la ingratitud que has tenido a Dios, tras tantos benefi-
cios como te ha hecho.
3. Considera que por el peccado te boluiste como vna bestia irra-
tional, pues dexada la razón, te gouernaste por el appetito sensual.
a Ut hoc v. suppleatur, íoitstrtictio postutat. — •> Anno. 4 in marg.— c Habes istud in
quadam annotatione post 5.™ exercitíum, foL 83 in marg. ('/. suprn, p. 052, annot. a. /</
aiitrm e.rstnt in Vulgata versione, non in Aut.
Ibid., n. sf. supraj p. K09. et Di. primum Mi., n. ^4. supra, p. 856.
956
MONUMENTA IGNATIANA
Meditación de la muerte
La preparatión, esto es la oración preparatoria, es la ordinaria.
El i.° preámbulo es la compositión del lugar, que aquí es hazerme
presente a la hora de la muerte, considerándome estar en vna cama
desauziado ia sin confianza alguna de viuir.
El 2.0 será pedir a Nuestro Señor me dé gracia para sentir y gustar
mientras viuo lo que en aquella hora se siente, para que assí obre y
viua, como al tiempo de la muerte querría hauer viuido y obrado.
1. ° puncto. Considera las agonías y pressuras que en aquella hora
el hombre passa por hauerse de apartar el ánima del cuerpo, y por el
gran temor que entonces tiene de su condennatión eterna y de parecer
delante de quien tanto a deseruido.
2. Que los demonios, que en este mundo le hazían la misericordia
de Dios tan grande, en aquella hora se la estrechan, trayéndole de-
lante que Dios es iusto y que ninguna cosa dexa sin castigo.
3. Considera lo que en aquella hora querrías hauer hecho, y lo
poco que en aquel puncto el hombre puede, quán enagenados tiene
los sentidos, y quán obscurescido tiene el entendimiento para conuer-
tirse a Dios y pedirle misericordia, y cómo desseará entonces vna hora
de vida para hazer poenitentia.
4. Considera qual quedará tu cuerpo después de muerto, y cómo
será enterrado, y dentro de poco podrido.
5. Considera el riguroso iuyzio de Dios, por el qual has de passar.
diziendo S. Pedro: «Si el iusto apenas se saluará, el impío y peccador
¿cómo parecerá delante de Dios? '. Y que tras esse iuyzio tu ánima ha
de ser deputada para la gloria aeterna o para las penas eternas del in-
fierno.
El colloquio será pedir a Nuestro Señor gracia para tener todo lo
deste mundo en nada, sino su seruicio, y para que siempre viua tan
apareiada en este mundo que mi ánima se salue; y acabar con vn Pater
noster y con vn Aue María.
Meditatión dki. iuyzio
La oración preparatoria es la ordinaria.
El i preámbulo es la compositión del lugar, que es aquí el valle de
Iosaphat, iuntados en él todos los hombres buenos y malos, y Christo
con toda su corte.
El 2.0 el demandar de la gratia.
El primero puncto es considerar la resurrectión general, y que los
' I Petr., ÍV, 18.
Directoría antiqua
957
buenos resuscitarán con los cuerpos dolados de los dotes gloriosos, y
los malos con los cuerpos pesados, feos y abominables. Considera el
temor en que estarán de verse en el iuyzio, sabiendo quán mal les ha
de ir en él.
2. Que en estar en el iuyzio, han de ser apartados los malos de los
buenos, para nunca más imitarse, y que tras esso han de ser abiertos
los libros de todos, y que todos verán los hechos de todos; según
aquello de S. Hierónimo: «Cunctaque cunctorum cunctis arcana pate-
bunt» '. Mira pues la confusión y vergüenca en que se verán los malos.
Tras esso se dará la sentencia a los buenos y a los malos.
3. Considera que luego se exequtará la sentencia, porque la tierra
se abrirá y tragará los malos para penar en cuerpo y ánima en el in-
fierno aeternalmente, y los buenos se subirán al cielo para tener allí
gloria aeterna.
El colloquio será como en la meditación de la muerte.
El tener 5 exercicios cada día a, no es tan necessario que en algu-
nos no basten 4, quando el exercitante es vieio o débil, y entonces se
puede dexar el de la media noche, de manera que el i.° sea después
de leuantado; el 2.0 de los peccados, antes de comer; el 3.", que es re-
petitión de los dos, a hora de vísperas; el 4.0, que es el del infierno,
antes de cenar. Pero si el exercitante es de buenas fuercas, no deue
dispensar con él, a lo menos en esta 1.a semmana, que no haga todos
los cinco. En la 2.a y 3.a semmanas puede hauer remissión en algunos
días en que no haga sino 4, porque no se canse demasiado, y dexar de
leuantarse aquellos días a la media noche. En la 4.a semmana, de ordi-
nario bastan 4 exercicios con todos, como en la 1.a han de ser
cinco de ordinario.
El prepararse a la confessión general 2 puede ser desde el 3.0 día
en adelante, en los tiempos que hay entre meditación y meditación, o
quando va ia al cabo de la 1.a semmana, no dexando el meditar sino
perseuerando en las mesmas meditaciones, o a lo menos en parte dellas
hasta estar ia del todo preparado. La confessión comúnmente conuiene
que la haga con otro que con el que le da los exercicios, ahunque si
tiene mucha deuotión con él o no hay otro con quien la haga, la podrá
hazer con el mesmo.
a In marg. Habes istud in annotatione post 5.11» exercitium, fo). 83. Annot. 3 post
j.m exercitium 2." hebdomadae, fol. 114. Cf. supra, p. 952, annot. a.
1 Auctor, memoriae lapsu, Hieronymum posuit pro S. Beda Venerabili; in hujus
enim «Hymno de die Judien» est iile versus (Migne, P. L., XCIV, 635, D), unde trans-
latus est in «Meditationes piissimas de cognitione humanae conditionis» c. II, quae
S. Bernardo tribuebantur (Migne, P. L.. CLXXXIV, 488).
2 Di. Po., n. 56, supra, p. 809.
MONU MENTA [GNA MANA
Otras obseruationes souke los mesmqs exercicios
DE LA I." SEMMANA. Cap. 4.
Para maior intelligencia de los dichos exercicios, sepas que la ma-
teria que en todos ellos se medita es que el peccado es grauíssimo mal.
Esta conclusión se prueua en el i.° exercicio por tres punctos, que son
tres medios o tres effectos o males que ha causado y causa: el vno en
los ángeles, que por vn peccado se perdieron y quedaron deputados
'en el infierno; el 2.0 en todo el género humano que por el peccado
de nuestros i.'JS padres Adam y Eua, quedó a enemigo de Dios y
subiecto a mil miserias y males; el 3.0 en aquellos particulares que por
vn solo peccado están damnados en el infierno eternalmente.
En el 2.0 exercicio se prueua la mesma conclussión por 3 medios:
el i,° está en el 2.0 puncto, el 2.0 en el 3." puncto, el 3.0 en el 4 punetn.
En el 3.0 exercicio, que es del infierno, se prueua la mesma conclu-
sión por 5 medios o effectos, que están en los 5 punctos.
La obra del meditar h no es del entendimiento speculatiuo, que no
pretende más que conoscer, sino del entendimiento práctico, que tiene
por fin moucr la voluntad a alguna afición o de temor o de dolor o de
dolor o de speranga o de amor o otra semeiante. Y assí en esta 1.a se-
mana el fin principal que con las meditaciones ha de pretender el
exercitante, es mouer la voluntad a dolor y afflicción de sus peccados,
o por otras palabras, compungir su ánima y durar en essa compunctión
por algunos días para purificar y limpiar su ánima de los peccados; y
assí prepararla para las semmanas siguientes. Y assí en hallar la tal
compunctión, deue parar en ella y no passar a la meditación de los otros
punctos que quedan, por no interrumpir la compunctión.
De lo dicho verás que la meditación del entendimiento no es pura
consideración, sino consideración, ponderación, estima y iuyzio de la
malicia y graueza de los peccados, a fin de compungirse dellos. Con
esta tal consideración se illustra el entendimiento del exercitante y se
le inflamma la voluntad en el bien. Y as si el Jin de los exercicios y de
toda oración mental, y ahun de toda la vida spiritual, es tener el hom-
bre ¡Ilustrado su entendimiento en las cosas de la fee y infiammada la
voluntad, de manera que la ¡Ilustración del entendimiento es el fin pró-
ximo de las meditaciones, y la inflammatión es el fin más alto y assí más
principal.
En los exercicios se alcanzan los dichos fines en vna de dos mane-
ras. La vna es por infusión diuina. Esta es el sentimiento viuo de la
graueza y abominatión del peccado, que suele dar Dios c. Este senti-
miento no es otra cosa sino vn conoscimiento experimental y affectiuo
de grande ponderación, estima y iuyzio de la graueza del peccado
■ quede mt. — Annot. 3 in murg. — <-' Annot 2." in fine in ttKtrg.
DlKJ CTORIA A.N riQUA
959
acompañada de grande admiration; de donde nasee grande compunctión
de la voluntad con grande gusto y consolatión, el qual sentimiento no
está en nuestra mano tenerlo, antes a las vezes quando lo desseamos y
procuramos, nos es negado, y somos dexados en mucha sequedad; y
otras vezes quando no pensamos en él ni lo procuramos, nos lo da Dios
con mucha affiuentia, y a las vezes dura mucho y otras dura poco. Es,
pues, infuso de la mano de Dios. El modo de hauerlo es pedirlo a Dios
con mucha humildad; para esto es el 2.° preámbulo.
La 2.a manera para alcancar los dichos fines, es por nuestra indus-
tria y trabaio '; y es que quando Dios no quiere darnos el dicho senti-
miento, procuramos nosotros de considerar, ponderar, estimar y iuzgar
la graueza del peccado por sus punctos, a fin de mouer nuestra volun-
tad a contritión. Esta obra no va acompañada de admiración, suauidad
y consolatión, ni es de tanto fruto como la 1.a, pero todavía es de mu-
cho prouecho; y assí deuemos perseuerar en ella, porque el prouecho
della es como el crescer del niño de leche, al qual da la madre cada día
sus pechos, y trábala con él y ningún día vee que cresce, pero al cabo
del año se lo halla crescido, de lo qual se huelga.
Con todo que esta obra salle de nuestras fuercas y industria, no en-
tiendas que las fuercas han de ser corporales; y que el meditar ha de-
ser con fuercas de cabeca, o de sienes, o del pecho, como quien estruia
vna narania; pero han de ser del entendimiento, de attentión y discurso,
que requieren el cuerpo quieto y sossegado... «Anima nostra (según dize
el philósopho) sedendo et quiescendo fit sapiens» "-.
No piense nadie que con 708 días de contritión ia queda purificada
y sanctificada su ánima, desechada[s] della todas las reliquias del pecca
do; que ahunque a algunos ha acontescido esso por la grandeza de su
contritión o del amor que tuuieron a Dios, como a la Magdalena, pero a
pocos acontesce esso. Y de aquí es que muchos continuaron por mucho
tiempo la penitencia, como Santa María Egiptiana por 47 años, S. Hie-
rónimo por 4 \_sic] años, S. Hilarión y otros muchos por mucho tiempo.
Y por tanto, deue el que quiere ir a la perfectión, boluer después de
hechos todos los exercicios a los exercicios desta primera semmana, y
insistir en la contritión del coragón y obras poenitentiales exteriores;
desta manera, quando Dios le influye mucho sentimiento de sus pecca-
1 Deo tamen opem, etiam non sentientibus nobis. ferente, quod etiam auctor notat
in fine c. VIL
* Locus hic exstat in Paraphrasi Aristotelis a Themistio scripta saeculo IV posl
Christum. Dicit enim: Tqi r)p£¡j.í'óo8a'. v.at xaOíatairBat xr,v '!/u/r¡v, :irir7xr,|j.a)v YÍvexat xat
q>f>óvi[io; (Aristóteles graece ex recensione Immanuelis Bekker, ed. Academia regia bo-
russica, I. Berolini, 1831, 247 b). Aristóteles ipse ita scripsit: Tejí yap rjpsf/.f)irai xai Gxrjvai
ty¡v oiivoiav éxísTaiOai xac ^poveív >eyo|j.cV... zió -yáp -/.aGÍ7xa';ftai ex xr}; fu<7ixíi; xapa/r¡;
9póvi¡j.óv xt yívsxat xsi ejiicxíjiiov. (Ibid.) At cum in permultos códices giaecos themi-
stiana sententia pro aristotélica irrepserit; et versión antiqua» et auctores non pauci illani
Aristoteli tribuerunt.
MOXU MENTA I G N A T I A X A
dos y lo compunge, perseuere en la penitencia mientras dura el tal in-
fluxo, ahunque sea por muchos años. Porque hazer Dios en él tan pro-
fundo cimiento de penitencia, es señal que quiere leuantar en él el edi-
ficio de la vida espiritual. El remate de esta tal penitencia suele servna
grande paz y serenidad de su conscientia y vna extraordinaria confianca
del perdón de sus peccados. Estos tales, quando Dios les muda el spíritu
y sentimiento en otra cosa, seguramente pueden seguir el llamamiento
de Dios. Si empero Dios no le influye el tal sentimiento, pero dáselo
algunas vezes por medio destos exercicios o de otros, y otras se lo
niega, deue, según parecer de S. Bonauentura, insistir en la penitencia
por dos o tres meses, antes de passar a la vida illuminatiua, que es por
los exercicios de la 2.a y 3.a semanas. San Agostín aconseia que todos
los días de la vida el sieruo de Dios haga alguna penitencia de sus pec-
cados, y assí la hazía él; de manera que en la enfermedad de que mo-
lió se hizo poner fixados en la pared delante de sí los 7 psalmos peni-
tentiales para rezar y meditar en ellos i.
Obseruatjones sobre los exercicios de la 2.a semana, Cap. 5."
Hecha la confessión general, hauiendo de passar adelante, mientras
respira algún tanto el que se exercita, propóngasele la meditatión del
reyno de Christo, la qual hará dos vezes en el día, la vna por la mañana
v la otra por la tarde 2.
Aquel mesmo día por la tarde, propóngale el exercicio de la encar-
natión, para hazerlo a la media noche, y el del nascimiento, para ha-
zerlo por la mañana después de leuantado. El 3.0 ha de hazer antes de
comer; el 4." después de comer, a hora de vísperas; el 5.0, que es la
applicatión de los sentidos, hará antes de cenar, y de la mesma manera
en los otros días siguientes, obseruadas diligentemente las additiones y
notables que para la 2.a semmana están puestas.
En el meditar de la vida de Christo, las meditationes de la encarna-
tión y nascimiento puestas en el primero de la 2.a semana, son exem-
plares de todas las demás 8, de manera que en todos los misterios y
actos de Christo, el primero puncto es ver las personas del misterio;
el 2.0, oír lo que hablan; el 3.0, ver lo que hazen. Y no te turbe que en
la diuisión de la vida de Christo los punctos parescen estar puestos de
otra manera, esto es, por pedacos de la historia, porque la tal diuisión
no se hizo sino para meior recapacitar la historia en el i.° preámbulo;
pero la meditatión es por los punctos de las dos primeras, como está
1 Moc narrat S. Tossidius, Auyusiini amicus ot discipulus in ejus Vita. c. XXXI
(Migno, P. L., XXXII, 0}).
* Di. Pe. n. 62, supra. p. 810.
' Ibid.. n. C)~, supra, p. 813.
Directoría antiqua
961
dicho '; ahunquc si Dios visita al exercitante y le influye sentimiento
de las cosas meditadas, no tiene por qué constreñirse a ir por los
punctos de ver, oír, etc., sino seguir la guía del Spíritu Sancto.
En el meditar la vida de Christo, si el que medita procede bien y
fructuosamente, no se le añada ni quite nada a las meditationes; pero
si fuesse corto de iuyzio, de manera que tuuiesse necessidad de maior
manuductión -, sea enseñado que después de hauer meditado el 3.0
puncto, que es de lo que las personas de la historia hazen, buelua los
oios a considerar las causas dessos hechos, como sería la bondad y
charidad de Dios o de Christo, o nuestra saluatión; porque esto le
abrirá el camino a tener la meditación más estendida y más fructuosa.
Acerca de traher los sinco sentidos 3 sobre las cosas meditadas,
nota que esto se puede entender de dos maneras. La vna de los senti-
dos imaginarios, y esto conuiene a los poco exercitados en meditar y
contemplar, quales commúnmente son los a quienes se dan los exerci-
cios; y esta manera ninguna difficultad tiene, porque ninguna difficul-
tad hay en imaginar que se veen las personas de la historia, y que se
oie lo que allí hablan, o decentemente podrían hablar; y que besamos
y adoramos los pies de Christo o sus pisadas, o sus ropas. El olfacto y
el gusto en este modo se pueden dexar, porque no se pueden applicar
a esto, como los otros sentidos. La 2.a manera es, de los sentidos men-
tales a spirituales; la qual conuiene a los exercitados en la contempla-
ción. Estos sentidos spirituales, según San Bonauentura en el 4 cap. de
su Itinerario de la mente a Dios, son la misma mente, en quanto
con ella contemplamos el resplandor de Christo, no corpóreo, sino
spiritual. La mesma es el oído, en quanto con ella oímos sus ins-
pirationes. La mesma el olfacto, en quanto con ella olemos la fama,
virtudes y dones de Christo, iuxta illud: «Xpi. bonus odor sumus» 4.
La misma el gusto, en quanto con ella gustamos la suauidad de Dios,
iuxta illud: «Gústate et videte quam suauis est Dominus» \ La mesma
el tacto, en quanto con ella nos vnimos con Dios iuxta illud: «Mihi
adherere Deo bonum est» 6.
En esta semana no es necessario visitarlo más de vna vez cada
día 7, si ia no es en tiempo de las electiones; porque entonces se ha
de visitar dos vezes cada día.
Las reglas de la templanga, ahunque están puestas en la 3.a sem-
* Scriptum supra versitm pro rationales oblitt.
1 Cf. Di., c. XIX, n. 5.
1 Di. Po., n. 72, supra, p. 814.
3 Ibid., nn. 65 et 66, supra, p. 812.
* II Cor., II, 15.
5 Ps. XXXIII, 9.
8 Ps. LXXII, 28.
7 Di. Po., n. 69, supra, p. 813.
Monum. Ignat. — Series II. 4i
962
MONUMENTA IGNATIANA
mana, se le pueden practicar en esta 2.a, o quando pareciere meior.
Lo mesmo se entiende de las reglas de los scrúpulos, y de las de la
distributión de los bienes, y de sentir con la Iglesia cathólica; y destas
4 cosas en general se dize que no se han de proponer a todos, sino a
los que tienen neccssidad dellas, o a lo menos les han de ser de mucho
prouecho.
Obseruatioxes sobre los mesmos exercitios DE LA 2.a SEMANA.
Cap. 6.°
Como la i.a semmana nos enseña y exercita en la vía purgatiua, que
es tener por fin purgar y purificarnos de la horrura de nuestros pecca-
dos; assí la 2.a y 3.a semanas nos enseñan y exercitan en la vía illumi-
natiua '.
Ponernos los exercicios de la 2.a semmana en la vida illuminatiua,
es tener por fin alumbrar nuestro entendimiento con la lumbre de la
estima y juycio de las cosas de la fee, esto es, de cada vna en lo que
es razón; y inflammar nuestra voluntad poniéndola en el affecto de las
mismas co'sas de la fee que a cada vna se deue; esto es, en amar las
buenas y aborrescer las malas, cada vna en el grado que se le deue.
El conoscimiento y affecto de las cosas de la fee que en estas 2.a
y 3.a semanas se pretende, no es de todas ellas por vn igual; pero i.° y
por sí es de Dios criador, saluador y glorificador nuestro, a fin de le
amar, glorificar y seruir; y segundariamente es de los medios con que
vamos a Dios, quales son Iesux.0, Dios y hombre verdadero, las virtu-
des y dones del Spíritu Sancto, los sacramentos, las Scripturas, etc.
El conoscimiento de Dios experimental ;' que en esta 2.a semmana
a El conoscimiento de Dios que en los exercicios de la vida de Christo se pretende
in marg.
1 In quibusdam, quae hoc capite dicuntur, a mente Ignatii Patris recedit auctor
noster. Primum enim certum cst, non "segundariamente» sed primo ac per se (ut ajunt
philosophi) in secunda, tertia et quarta hebdomade Christum Deum et hominem con-
templandum proponi; in secunda quidem et tertia cognoscendum, amandum. imitan-
dum. (Vide exerritia de regno Christi, supra, p. 314; de duobus vexillis, p. 348; item
petitionem et puncta in utriusque liebdomadis meditationibus. Yide quoque Di.
c. XYIII, n. 2 et c. XXXV, n. 1). In quarta hebdomade Christus etiam exhibetur de
morte triumphator, perfectissimae beatitudinis possessor, amicus amicorum conso-
lator, proinde vehementer optandus. (Cf. meditationem liebdomadis quartae a S. Igna-
tio propositam, supra, p. 418, et Di. c. XXXYI, n. 1).
Porro quae auctor noster dicit de congnitione Dei ejusque perfectionum, indicat
S. Ignatius, non in secunda hebdomade, sed in fine exercitiorum per eam, quam «con-
templationem ad obtinendum amorem» vorat.
Denique hoc Directorium a S. Ignatio etiam recedit, cum tam multa cognoscenda
proponit, ut et intellectum multitudinc rerum obruere videatur, et periculum praebeat
ne se excrcens studio scientiae theologicae polius quam exercitationi virtutum se
dedat.
Directoría antiqua
963
se pretende es de 3 cosas: la 1.a son sus attributtos; esto es, la potentia,
sapicntia, bondad, iusticia, misericordia, charidad, etc. La 2.a son las
propriedades personales; como es: que es trino y vno, que es Padre,
Hijo y Spíritu Sancto; que embía o es embiado. La 3.a, es el modo
con que se comunica a sus criaturas, como es eme es la 1.a causa de
todas las cosas; que crió todo este mundo; que lo gouierna y conserua;
que predestinó los scogidos; que es saluador; que es glorificador;
que por las Scripturas y por la Iglesia nos reuela sus cosas y nos pro-
mete sus bienes y nos amenaza con castigos y nos encamina por el
bien.
De Jesu Christo a se han de conoscer principalmente 4 cosas.
La 1.a, que es Dios verdadero, igual en todo y por todo al Padre
eterno. 2." Son seis b excellencias y grandezas en quanto hombre, quales
son: ser saluador; summo sacerdote; medianero entre Dios y los hom-
bres; rey y señor de todo el vniuerso; y cabeca de la Iglesia; legisla-
dor; juez vniuersal; sposo de la Iglesia, lleno de gracia, virtudes y sa-
biduría, de cuya plenitud recebimos todos gracia por gracia; nuestra
iustitia y sanctificación; cordero de Dios, etc. La j.a es ¿os grandes y
estupendos beneficios que dél hauemos recebido, quales son: hauernos
redemido; hauernos comprado la bienauenturanza eterna; hauer insti-
tuido los 7 sacramentos, por medio de los quales se nos comunica la
vida spiritual; hauernos dado tan grandes exemplos de virtud; hauer-
nos dado la luz de la ley euangélica, etc. La 4.a es la perfectióñ de su
vida santísima para imitarla, esto es: su limpieza de todo peccado, sus
virtudes heroicas, y finalmente su perfectióñ altíssima.
De las virtudes c y dones se han de conoscer sus obras, sus excel-
lencias y valor, quánto agradan a Dios, etc.
De los sacramentos d su sanctidad, su virtud y valor, sus effec-
tos, etc.
De las Scripturas su verdad, su sanctidad, su resplandor, etc.
Cómo por la meditatión de la vida de Christo
se viene al conoscimiento de Dios
y de las otras cosas de la fee. Cap. 7 1
El conoscimiento de Dios, ahunque se puede hauer por la medita-
tión de las criaturas y por la vida de los sanctos, y por la de las Scrip-
turas diuinas, pero el i.° y más principal medio de todos es la medita-
a El conoscimiento de Xristo que en los Exercicios de la vida del mismo Xristo se
pretende in marg. — 1> Sic ms.; plures (amen Christi excellentiae statim recensentur. —
c El conoscimiento de las virtudes in marg. — d de los sacramentos in marg.
1 Multa, quae hoc caput complectitur, sic intellige ut praeter magisterium externum,
requiri etiam internum dicalur, sine quo illud certe non sufficit.
964
MONUMENTA IGNATIANA
ción de la vida, muerte y passión de Iesu Christo, porque es camino,
verdad y vida 4. En Él y por Él, esto es, por sus rnisterios, vida y mila-
gros, entendemos specialmente todo lo sobrenatural, como es el miste-
rio de la Santísima Trinidad; que Dios es saluador y que tanta charidad
[tiene] a a los hombres que les dió a su vnigénito Hijo, para que con
su muerte y passión los redimiesse del poder del demonio; que les dará
todo lo que le pidieren por el mismo Iesu Christo. Y por Xristo enten-
demos también todo lo que es notorio de Dios naturalmente, que son
los attributtos de Dios, esto es, su potencia, sapiencia, bondad, chari-
dad, misericordia, iusticia, etc. El conoscimiento de Iesu Christo Dios y
hombre verdadero, ahunque se puede hauer por las Scripturas y por el
sentir de la Iglesia cathólica romana, principalmente se ha por las pa-
labras y obras del mismo Christo 2.
£1 conoscimiento de las virtudes y dones, ahunque se puede hauer
por la doctrina de los authores y por los effectos de las mesmas; pero
principalmente se ha por la meditación de la vida, doctrina, muerte y
passión del mismo Christo.
El conoscimiento de los 7 sacramentos, ahunque se puede hauer por
la doctrina, authores y por la determinación de la Iglesia; pero princi-
palmente se ha por la meditación de la doctrina, vida y muerte de
Christo.
El conoscimiento de las Scripturas, ahunque se puede hauer por la
doctrina de los sanctos y por la declaración de la Iglesia; pero princi-
palmente se ha por la meditación de la vida, muerte y passión de
Christo. Ipse enim aperuit librum clausum sigillis 7 3.
De lo dicho verás que en las meditaciones de la vida, muerte y pas-
sión de Christo, ahora meditemos las palabras, ahora los hechos, siem-
pre Christo es el medio por el qual venimos al conoscimiento de las
cinco cosas sobredichas, que son: Dios, el mesmo Christo, las virtudes
y dones, sacramentos y Scripturas. Y assí en toda meditatión hauemos
de tener oio a las dichas cinco cosas.
Y acuérdote, como arriba en las obseruationes de la 1.a semmana se
dixo, que este conoscimiento práctico, que por las tales meditationes
se alcanza, es de dos maneras: el vno infuso de la mano de Dios, que
es vn viuo sentimiento de las cosas meditadas, acompañado de mucha
consolación; y por otras palabras, es vn conoscimiento experimental y
affectiuo que infunde Dios, quando quiere, a los que están apareiados;
el otro es acquisito, de ponderación, estima y iuyzio de las cosas medi-
tadas. El i.° es el que i.° y principalmente se ha de pretender, pero si
a Sententia postulat, ut hoc v. suppleamus.
1 Jo., XIV, 6.
2 V. supra, p. 963, annot. 1.
» Apoc, V, 1; Vm, 1.
Directoría antiqua
965
Dios no se lo diere, ha de insistir con su trabaio y industria, y con el
fauor de Dios, en el 2°, ponderando, estimando y juzgando las cosas,
meditadas, a fin de las tener y estimar y amar en lo que es razón.
Obseruationes acerca de las electiones. Cap. 8
La 1.a y más principal electión que el hombre puede hazer es
quando duda si seruirá a Dios y attenderá a su saluatión en el estado
común que es de la obseruantia de los mandamientos de Dios, o en la
vía de la perfectión, que es de pocos, la qual consiste en abragar los
conseios de Christo.
Tras esta es que después de hauer elegido el estado de la vía de la
perfectión, está en duda si esse estado de la perfectión lo terná en la
religión o fuera della, id est, en celibato o clericato.
Elegida religión, la otra es si tomará religión de la vida contempla-
tiua o de la vida mixta.
Si huuiesse elegido el estado común, que es de la obseruantia de los
mandamientos, tras esso es elegir si casado o clérigo. Y si casado, tras
esso es elegir si será con officio o administración o sin él; y si clérigo,
si será con beneficio o sin él.
Esta diuisión es para luz del que da los exercicios, y no para que al
principio se proponga todo iuntamente al exercitante.
3.0 día. El tiempo de comencar de tractar de las electiones es el 3.0
día s, en que se medita i.° que el Niño Iesú estaua subiecto a sus pa-
dres Ioseph y María. 2° Que dexados sus padres, se fué al templo. Por-
que en lo i.° dió Christo exemplo de la vida común en estar subiecto
a sus padres, y en lo 2° lo dió del 2° estado, que es de los conseios
euangélicos, en dexar a sus padres y irse al templo: y por tanto deue el
que da los exercicios saber del exercitante, si quiere hazer las electio-
nes, y si no las quiere hazer, o no conuiniesse que las hiziesse, porque
quigá no es idóneo para el estado de la perfectión 3, haga que prosigua
los exercicios y déle la meditatión del baptismo y las que se siguen.
4 día. Si empero las quiere hazer y es idóneo para ellas, instruyalo
en que meditando en la vida de Christo, comience a mirar en qué gé-
nero de vida querrá Dios más seruirse dél, sin determinarse a cosa al-
guna. Tras esso se siguen para el 4 día las meditaciones de las dos van-
deras y de las 3 differentias de hombres, que van encaminando a lo
mesmo, y en las mesmas se aprende la disposición que ha de tener cada
vno para salir perfecto en qualquier de los estados para el qual Dios lo
llamare.
1 Di. Po., n. 83, supra, p. 819.
2 V. infra, Di. 1591, pp. 77-78, et notationem ibi appositam.
3 Etiam tune electionem faceré potest, ut paulo supra auctor ipse aperte significar.
g66
MOXUMENTA IGXATIANA
Para hazer buena electión, necessario es a qualquier que i.° esté li-
bre de affectiones desordenadas de amor, odio, tristeza, alegría, spe-
ranga, temor, ira, y otra qualquier; porque no es possible hazer buena
electión el que no está libre de passiones y no tiene el ánimo quieto,
tranquillo y reposado.
2.0, es necessario como se dize en el notable después de las 3 dif-
ferencias de hombres, que venga a ponerse muy [injdifferente para
abracar qualquier de los estados a que Dios lo llamare. Esta indiffe-
rentia deue pedir a Dios muy de coragón, como cosa importantís-
sima.
5.0 día. El 5.0 día, después de hauer meditado la partida de Christo
de Nazareth al río Iordán 2 y el Baptismo, propóngale los 3 modos de
humildad, para que medite sobre ellos por dos o tres vezes; y al fin
dellos haga los colloquios de las dos vanderas, y procure siempre de
venir a la perfecta indifferentia.
6 día. 1. El 6." día, vltra de los exercicios, declárele el preludio
para hazer buena electión, que es que el hombre a sido criado para
conoscer, amar y seruir a Dios y con esto saluar su ánima.
2. • Y que por tanto sólo ha de elegir lo que le ha de aiudar para el
dicho fin. Porque el medio se ha de proportionar al fin, y no el fin al
medio.
3. Y de aquí se vee quánto hierra el que i.° se casa o toma benefi-
cio, y después se determina de seruir a Dios en este estado; porque
del medio haze fin, y del fin medio, y no quiere ir drecho a Dios, sino
que Dios venga a él; hauiéndolo de hazer al contrario, que es i.° pro-
poner de seruir a Dios y después elegir matrimonio o beneficio o otra
cosa que entendiere que le ha de aiudar para seruir a Dios.
Guárdese a el que da los exercicios de inclinarlo más a vna parte
que a otra, porque no es su officio esse, sino apareiar la criatura po-
niéndola en indifferentia para que sea enseñada del Criador o por ins-
piración y motión del affecto, o por discurso del entendimiento; y dexe
a Dios todo el negocio de la vocatión, el qual sólo lo puede conseruar
y perfectionar en ella 3.
Si viere que el exercitante no se ha puesto en la indiffórentia que
conuiene 4, ni haze lo que es en sí para ponerse en ella, no hay por
qué ir adelante en las electiones; porque no hará el tal desta manera
buena electión; y assí passe adelante en los exercicios de la 2.a sem-
a Anno. 1 5 /'// mar%.
1 Di. Po., n. 76, supra, p. 81G.
* Ibid., n. 77.
a Ibid., n. 84, supra, p. 820.
4 Ibid., n. 79, supra, p. 817.
Directoría antiqua
967
mana, y si tanto durasse, en los de la 3.a scnimana ', entre tanto que la
alcanca de Nuestro Señor.
Maniéndose puesto indifferente anclando adelante en los exercilios,
declárele el i.° tiempo de las electiones, pero obiter 2. Y luego
el 2." a. ex|)lícitamente, y póngalo en que busque la voluntad de Dios
por experientia de consolaciones y desolationes; pero declárele bien
qué es consolación. Todo esto de palabra y no por scrito.
El modo de elegir en 2.0 tiempo es este 8: que siendo la electión del
estado de la vida, puesto delante de Dios en oración, se proponga de-
lante de sus oios la vía de los conseios b de Christo, sin discernir con
razones a vna parte ni otra, y spere para ver si sentirá en sí algunos
mouimientos de consolación o desconsolación acerca della. Porque
suele Dios a los tales algunas vezes ¡Ilustrar y dar sentimiento, que
esse estado es el que les conuiene y no otro, y inflammarles la volun-
tad a él, o consolarlos en la imaginación que toman esse estado; o por
el contrario desconsolar y turbarlos. Después haga otro tanto acerca
del estado común de los mandamientos de Dios. Y no es necessario
para esto particular exercicío, porque lo puede hazer en el tiempo de
sus exercicios o de otra qualquier oración; y ahun fuera de los exerci-
cios si sintiesse algunos mouimientos, examínelo el que da los exerci-
cios por las reglas de discernir los varios spíritus proprias de la 2.a sem-
mana; y que haga que otras vezes haga lo mesmo, para ver si perseue-
ran los mesmos mouimientos, o vernári otros; y si veen que son de
buen spíritu y que perseueran y elige la vía de la perfectión 4, tiene
por donde aprouarle la electión. Y de ahí puede passar de la mesma
manera a la 2.a, como es si seguirá los conseios en religión o fuera
della; y de essa a la 3.a, si en vida contemplatiua o mixta etc.
Si el exercitante concluyesse bien el negocio de las electiones por
el 2.0 tiempo, puede concluir y no passar a las electiones del 3.0 tiempo,
porque va endrecado por meior luz que la de la razón humana 5.
Y si elegiesse la vida común de los mandamientos, declárele que
para determinarse en essa son menester maiores señales de la voluntad
de Dios, que ¡jara la de los conseios, y hauer dicho El mismo que difí-
cilmente se saluarán los ricos 6, y porque la vida de los conseios es en
sí, sin duda, más perfecta y más segura 7.
a l.° tiempo, 2." tiempo, in marg. — b de los conseios repetitur in ms.
1 Sitne perveniendum neme etíam ad meditationes hebdomadis tertiae intuitu ele-
ctionum, Di. non attingit (c. XXIII, n. 3), etsi alii aliter sentiunt.
2 Di. Po., n. 81, supra, p. 818.
3 Ibid., n. 82, supra, p. 818.
4 Si a spiritu bono seu a Deo processit electio, probanda omnino, sive consilia, sive
praecepta electa sunt.
5 Di. Po., n. 85 prope finem, supra, p. 820.
6 Matth., XIX, 23-24; Marc, X, 25; Lúe., XVIII, 24-25.
7 Di. Po., n. 76, supra, p. 816, et Di. Ignatiana, I, [1], supra, p. 779, cum annot. 3.
g68
MONTJ MENTA IGNATIANA
Si de la dicha manera no se hizo la electión, porque o no sintió en sí
motión notable, o si la sintió, está en duda si es de Dios pásselo al 3.0
tiempo; porque los modos del tal tiempo disponen para la illustratión
diuina; y ahun digo que ahunque la tuuiesse hecha por el 2° tiempo,
si quiere, puede examinarla por el 3.0 tiempo para maior certidumbre.
En el 3.0 a tiempo el i.° principio es que el hombre proponga de-
lante de sí el vltimo fin, porque de ahí ha de inquirir y determinar,
quál medio es más conueniente para alcangar el fin, si el estado común
o la vía de la perfectión. Y declárele así el i.° como el 2° deste tiempo;
porque concluida la electión por el i.° modo, en el qual se determina
vna hora, la examine por el 2° en otra hora; y si saliere la mesma con-
clusión del vno y del otro, grande señal es que la electión es buena 5.
En este 3.0 tiempo, quando el exercitante anda en las electiones,
harto es que haga vn exercitio de los de Christo con vna repetitión;
porque el resto del tiempo es necessario para las electiones.
Sea amonestado que ponga en scrito las razones que por vna parte y
por otra ha tenido, para comparar entre sí en el 5.0 puncto, para ver quáles
pesan más, esto es, quál de las cosas entre las quales es la electión, es
más conueniente para alcangar el fin y quál tiene más b inconuenientes.
Si de la electión del 3.0 tiempo saliesse lo mesmo que de la
del 2.0 tiempo, grande argumento es que la electión es de Dios.
Si en el 2.0 tiempo no salió electión, y después de hecha la electión
en el 3.0 tiempo, el exercitante sintiesse tales illustrationes o motiones
o consolationes, con que se confirmasse su electión, entendiéndose que
las tales motiones son de Dios, grande argumento es que la electión
fué conforme a la voluntad de Dios.
Si acontesciesse elegir en el 3.0 tiempo lo contrario de lo que se
elegió en el 2° tiempo, examínense diligentemente por las reglas de
discernir los spíritus y por la recta razón y sana doctrina 8, las electio-
nes assí del 2.° tiempo como del 3.0 tiempo y el peso de los motiuos; y
si se viesse que la razón fauoresce la electión del 3.0 tiempo, deue se-
guir essa por la maior seguridad que hay en ella; y por el contrario, si
se viesse que las razones del 3.0 tiempo son débiles y que los motiuos
del 2.0 tiempo son del buen spíritu, y la recta razón no les repugna,
entonces la electión del 2° tiempo ha de ser preferida a la del 3.0, y si
estuuiesse la cosa en duda deue hazer la electión de nueuo.
Qualquier cosa que eligiere, ahora sea en el 2° ahora en el 3.0
tiempo, amonéstelo que mientras duran los exercicios no haga voto
sobre ello, maiormente si es hombre ligero y sospechoso de incons-
a 3. tiempo tu marg. — b Hoc más es/ ex parte oblitt.; retinendum videtur.
1 Di. Po., n. 83, supra, p. 819.
1 Ibid., ante finem, ubi etiam sunt sequentcs paragraphi.
3 Ibid., n. 88, supra, p. 821. t
Directoría antiqua
969
tante. Si empero fuesse hombre de edad, maduro y constante, y qui-
siesse confirmar su electión con voto para dcffenderse de las oppugna-
tiones del demonio y del mundo y de la carne; no puede, ni deue el que
da lo exercitios prohibírselo, como no deue por razón alguna induzir-
Io a ello
Obseruationes sobre los exercicios de la 3.a semmana. Cap. 9
Ahunque es verdad que se dize en el 3.0 preámbulo que lo que por
estas meditationes se ha de pretender y buscar, es dolor de sus pecca-
dos y confusión de que por sus peccados el supremo Señor se expuso a
tantos tormentos 2, no por esso se excluyen los otros affectos santos
que nascen de la misma meditatión, como son compassión a Christo,
propósito de la obediencia, fortaleza, patientia, humildad, mansedum-
bre y otras virtudes que resplandescen en essa passión, desseo de imi-
tar a Christo en padescer por la honra y gloria de Dios y por la salud
de los próximos, speranca y charidad y otros semejantes affectos.
De las 4 additiones, que están tras el 2.0 exercitio, sola la 3.a se ha
de dar en scrito; las otras sólo se declaren de palabra a.
Las reglas de la templanza que están al fin desta semana, no se den
en scrito, sino declárense de palabra, y no todas iuntas, sino vn día
vnas y otro día otras, según la discretión dictare; porque no todos tie-
nen vna mesma disposición para la abstinencia; que vnos son más ro-
bustos de cuerpo y tienen necessidad de comer más que otros, y assí
mire bien el que da los exercicios a quién y cómo declara la 4 regla y
cómo vsa della, porque no haga alguna demasía *.
El tiempo de declarar las tales reglas no sólo es la 3.a semana; pero
ahun la 1.a y 2.a se pueden proponer algunas dellas, si el que da los
exercicios viere que el exercitante tiene necessidad dellas.
En esta empero se declaren todas, si antes no se hauían declarado;
porque hay menos documentos que declarar en esta semmana que en
las otras passadas, y conuiene que siempre le trayga alguna cosa de
nueuo quando lo visita.
Obseruationes sobre los exercicios de la 4.a semmana. Cap. 10
Con los exercicios de la resurrectión se cuentan los de la ascensión
y venida del Spíritu Sancto.
a Hujus loci inttrpunctio sic est in tns.: semeiantes affectos de las 4 additiones, que
están tras el 2° exercitio»; et in alia paragrapho: Sola la 3.a... Vide quoque Summarium
post Di. Po., supra, p. 843.
1 Ibid., n. 87, supra, p. 821.
s Ibid., n. 95, supra, p. 823.
Ibid., n. 98, supra, p. 824, ubi sunt quoque sequentia.
9/0
MOXU.MEXTA IGXATIAXA
Todos los exercicios de la vida, muerte y passión y resurrectión
pertenescen a la vida illuminatiua El fruto que de los exercicios déla
vida illuminatiua se coge, es que perseuerando el hombre en ellos, de
día en día va ganando nueua luz de conoscimiento práctico de ponde-
ración, estima y iuyzio de todas las cosas de la fee, assí primarias como
secundarias; pero principalmente de las primarias, con la qual va ti-
niendo a cada vna en su grado, en aquella estima que es razón; y por la
tal estima, el amor o aborrescimiento que a cada vna se le deue en su
grado; con la qual se perfectiona en la fee intensiua y extensiuamente,
y en la speranca y charidad: intensiuamente, porque va cresciendo de día
en día acerca de vnas mismas cosas; extensiuamente, porque se va es-
tendiendo acerca de otras cosas de la fee de las quales no hauía ahún
ganado el conoscimiento práctico; y ahunque el tal conoscimiento ac-
tual no dura continuamente, antes cessa muchas vezes, o por comer, o
por dormir o por diuertirse a otras cosas, no dexa el ánima de quedar
¡Ilustrada en hábito, el qual hábito después lo inclina y actúa a menudo
a semeiantes actos, y maiormente lo actúa si con el hábito tiene solici-
tud de actuarse a menudo; y de ahí viene a que lo más del tiempo está
actuado en el sobredicho conoscimiento, y ahun a que quasi siempre y
comúnmente, quando se actúa, se halla con maior luz de ponderatión y
estima de las cosas; de manera que si buelue sobre sus peccados, se
halla con maior conoscimiento de la graueza dellos y con maior abo-
rrescimiento; si sobre el infierno o la muerte, con maior sentimiento y
temor; si sobre las cosas terrenas, con maior desprecio dellas; si sobre
las virtudes o dones o buenas obras, con maior estima; si sobre las cosas
diuinas, con más alto iuyzio dellas; si a Dios, lo halla más ensalcado en
su ánima; y esto es estar el ánima ¡Ilustrada o alumbrada, en lo qual va
cresciendo cada día a la manera de la luz déla mañana.
El exercicio del amor pertenesce a esta 4 semana y se puede propo-
ner después de entrados en ella vn día o dos, y exercitarse juntamente
con los de la resurrectión; de manera que a los. exercicios de la resu-
rrectión se dé vna hora y al del amor las demás; y si paresciere hazerlo
por sí, acábense los de la resurretión i.° en dos o tres días, y después
éntrese en el del amor -.
Por quanto los 4 punctos del amor son faecundíssimos, el que terná
harto de vno dellos para vna hora de meditación, puede vacar en las
otras horas que se siguen, pero hágase el colloquio al fin de cada medi-
tación. En este se puede insistir por los días que paresciere con que
quede tiempo para los 3 modos de orar.
El exercicio del amor pertenesce a la vida vnitiua; porque ahunque
nos vnimos con Dios por la fee iuxta illud «Desponsabo te mihi in
1 Cf. tamen Di., c. XXXYI, n. 1, et c. XXXIX, n. 4.
2 Di. Po., n. 102, supra, p. 825; item sequens paragraphus.
Directoría antiqua 971
fide» l, y por la speranca; próximamente nos vnimos con Dios por el
amor y charidad, ca por ella lo abracamos en el coracón y lo possehc-
mos y nos transformamos en él iuxta illud loannis. «Deus chantas est, et
qui manet in chántate in Deo manet et Deus in eo» 5; ahunque es me-
nester aspirar a la perfecta vnión por la perfecta charidad que es ar-
diente y violenta.
ObSURUATIOXES SOBRE LOS 3 MODOS DE ORAR. CAP. I I
El 3.0 modo de orar es más fácil, y este es más para los simples que
los otros modos 3.
El i.° modo de orar es modo de examinarla conscientia4 sóbrelos
mandamientos de Dios y de la Iglesia y peccados mortales y obras de
misericordia, etc., para después bien confessarse de sus peccados. Y no
entiendas que dentro de vna hora has de fenescer siempre todo este
examen. Porque acabada la hora puedes dexarlo en donde te hallares,
añadiendo el colloquio al fin, y en la siguiente oración prosseguir el
examen de donde le dexastes.
Si alguno está tan exercitado y tan apto para meditar que pueda
ahondar más en esta oratión, después de la additión y oración prepara-
toria podría considerar sobre cada mandamiento: quán sancto y
bueno sea; 2." quán vtil a los que lo guardan; 3.0 cómo lo ha guardado
él; y assí de precepto, en precepto, y acabar con el colloquio, en donde
pida a Dios perdón de las faltas, etc. 5.
Obseruatiúx acerca de las reglas de sentir
con la Iglesia cathólica. Cap. 12
Estas reglas están acommodadas para sentir con la Iglesia cathólica
romana contra los ereges deste tiempo ü, y son más necessarias para
aquellos que viuen entre hereges y conuersan con ellos, que para los
que solamente conuersan con cathólicos.
Finís.
Omnia iuditio Ecclesiae catholice romane submissa sunto.
• Os.. II, 20.
* I Joan., IV, 16.
3 Ad usum rudiorum hominum S. Ignatius primum modum commendat. (V. su-
pra, p. 242).
4 Cf. Di., c. XXXYII, n. 6; S. Ignatius hunc orandi modum non appeüat examen
conscientiae.
5 Di. Po., n. 105, supra, p. 826.
6 Ibid., n. 112, supra, p. 829.
9/2
MONUMENTA IGNATIANA
IX
BREVE DIRECTORIUM *
JESUS
BREVE DIRECTORIUM AD DANDA VTILITER EXERCITIA
SPIRITUALIA SOCIETATIS
QUAE PARARI DEBENT ANTE EXERCITIA
Expedit imprimís, vt qui traditurus est exercitia spiritualia, ea non
tantum semel diligenter fecerit, verum vt totum librum Exercitiorum
etiam perlegerit et probé nouerit. Deinde et annotationes primas 20
familiares et ad manum habeat, materiam vero exercitiorum, antequam
ea tradat, bene ruminatam, praeparatam et per sua puncta seu para-
graphos distributam. Quam ad rem magnopere confert vt die imme-
diate praecedente, qua par est diligentia, illud ipsum exercitium, quod
traditurus est, sit meditatus a. Alia demum exercitia ipsum habere ex-
pedit ad manum, vt de morte, de effectis peccati, de judicio, de gloria
coelesti, de filio prodigo, et huiusmodi alia, quibus et aliis instructioni-
bus et documentis ad eumdem finem comparatis, eum qui exercetur,
opportune iuvare et dirigere queat, máxime vero quae pertineant ad
eam hebdomadam, in qua versatur.
QüAE OBSERVARI DEBENT INTER VISITANDUM
Visitandus est qui exercetur semel aut bis diebus singulis, quod
faciet commodius statim a prandio vel a coena, tum quod ille minus
tune sit oceupatus, tum quod illud tempus minus aptum sit meditationi,
et tune consilio et consolatione egere possit. Quando porro inuisitur,
interrogetur generatim quomodo se habeant rationes ejus, deinde spe-
ciatim exigatur ratio punctorum singulorum praecipue vero eorum
in quibus maiores affectus et motus animi senserit, et eorum sigillatim,
qui in eodem exercitio imprimís perquirendi erunt, vt de contritione,
de lachrymis, de confusione sui, quando de peccatis, de morte, de ju-
dicio, de inferno et caetera, traditum fuit exercitium; de spe, de fiducia,
de gaudio, de consolatione, etc., quando de incarnatione, de natiuitate,
de resurrectione, de gloria, etc., suscepta fuit meditatio.
1 Ex apogr., quod manu aliqua saeculi XVI ex archetvpo desumprum videtur, et
nunc exstat Bruxellis, in archivo generali regni belgarum, «Fonds: Archives des Jésui-
tes (province)», in fascículo 1069-1070, n.° 7.
2 Di. primum Mi., n.° 5, supra, p. 847.
3 Di. Ignat., II, [2] «De modo», supra, p. 783, Di. primum A/i., n.° 12, supra, p. 849
Directoría antiqua
973
Si bene et pro voto ei successerit *, ipsi congratuletur, et minus
diu et paucioribus agat cum ipso; ne multa alia interroget aut declaret,
juxta annotationem secundam ex praedictis 20.
Quod si cerneret eum nimia consolatione et feruore ferri, occvirrat
tempestiue, ne inconsulte ac praecipitanter aliqua se promissione vel
voto obstringat, modusque ei adhibeatur opportunis salutaribusque
consiliis iuxta 14.a111 et 15.a111 annotationum praedictarum.
Si non ex animi sententia successissent, iuxta 6.am annotationem
causas perpendat, ipsasque (quoad eius fieri potest) tollat; vt verbi
gratia, si tempus constitutum integrum non seruasset, si praescriptam a
horarum distributionem neglexisset, si exercitiorum seriem, admonitio-
nes vel instructiones datas recte non obseruasset; instruatur et anime-
tur suauiter ad ea diligentius et alacrius praestanda, quae praescribun-
tur. Explicetur illi etiam sedulo meditandi modus, et succincte, quae in
eo mysterio b consideran possint 2, vt sunt causae, modi, effectus, et
vtilitates seu virtutes, quae in eo nobis proponuntur imitandae. Quod
sicubi opere precium fore reputaret, illi subministret etiam quaedam
exercitia faciliora, quibus velut manu ducatur ad grauiora.
Illud porro curandum est imprimís directori, vt quamuis suum tyro-
nem ieiunum et aridum initio compererit, illi tamen nullum prorsus
inditium det vel minimae diffidentiae aut displicentiae 3, quin illum
potius erigat et roboret ad perseuerantiam, iubeatque eum bene sem-
per sperare, nam subinde contingit (ita disponente diuina prouidentia)
vt qui initio imbecilles et ieiuni atque aridi conspiciuntur, permagnas
in exercitiorum decursu mentis illustrationes et spirituales consolatio-
nes accipiant. Solet enim nonnumquam Deus suos electos suis initio
viribus relinquere, et veluti deserere, vt suam agnoscentes imbecillita-
tem et paupertatem, magis humilientur; et humiles facti, et oculos ha-
bentes ad Deum, sicut serui suos ad manus dominorum suorum 4,
gratia largiore locupletentur.
Consideret insuper si quid ei defuerit vel lumen vel charta aut
atramentum, aut aliquid ad victum necessarium. Aduertat etiam si suf-
ficienter dormiat, an vero aliqua in re excedat, vel additiones aliquas
omittat. Obseruet etiam an satis ei temporis ante dederit, ad commu-
nicandum secum familiariter de suis rebus ómnibus, et an expediat
eum monere vt scribat conceptus et motiones animi sui 5.
a perscriptum compendióse scriptum ms.; paulo inferius de iisdem rebus dicitur prae-
scribuntur. — b ministerio ms.
1 Di. Ignat., ibid.; Di. primum Mi., n.° 13, p. 850.
2 Anón. Bl, f. 18, supra, p. 894.
3 Di. primum Mi., n.° 14, supra, p. 850.
* Ps. CXXH, 2.
5 Di. Ignatiana, II, [2] «De modo», supra, p. 783; Di. primum Mi., n.° 15, supra,
p. 850.
974
MONU MENTA IGNATIANA
Moneatur, siue bene siue male ei succedat, quod, etsi certus prae-
scribatur punctorum numerus, vt trium, quatuor vel quinqué, liberum
tamen sibi est a in pauciora vel plura meditationem redigere, prout suo
profectui magis convenire intelliget. Ac proinde antequam exercitium
aggrediatur, puncta diligenter consideret et ea pro arbitrio disponat.
Ad haec studiose obseruet, ac postmodum recolat, quae sibi ille
dixerit de meditationis suae progressu ac fine, atque ex illis discat
motus boni angeli, desideria bona, inspirationes sanctas, consolationes
spirituales, quas senserit; seu contra, tentationes daemonis, molimina
ac versutias eius, animi deiectionem, etc., vt iis perspectis, melius se
et tyronem suum dirigere queat, prouideque succurrat, sicubi opus
erit.
Notandum praeterea est quod, etsi ex mysterio quolibet, quiuis
alfectus elici possit, mysterium tamen vnum magis aptum est b ad pro-
ducendum hunc vel illum, quam alium; verbi causa, meditado seu my-
sterium transfigurationis, resurrectionis, gloriae paradisi, potius gaudium
aut spem, quam tristitiam aut timorem; contra vero mors, iudicium,
infernus, potius tristitiam aut timorem, quam laetitiam aut fiduciam in-
generant. Potest tamen bene exercitatus, et in spiritu prouectior, ex
meditatione iudicii et inferni magnam laetitiam, magnum amorem et
fiduciam, nullo negocio elicere, vt ex paradiso timorem et confusio-
nem; dum nimirum ille secum reputat se commeruisse poenas et locum
illum, qui, quem Judas mortalem prodidit, ac semel 30 nummis vendi-
dit, persaepe immortalem et pro mínima re et oblectatione contempse-
rit et vendiderit; se tamen a Deo, licet ingratissimum, non tantum non
esse iisdem poenis adiudicatum c, sed multis etiam cumulatum gratiis,
et circumseptum praesidiis diuinis: hic, inquam, magnam erga se Dei
misericordiam agnoscens laetatur, spem et amorem in Deum concipit
máximum.
Illud autem serio est animaduertendum directori, ne qui exercetur
nimium se ipse vrgeat; quia etsi non debeat esse iners et desidiosus,
sed se excitare, primas tamen partes habet Spiritus Sanctus, cuius est
voluntatem excitare, animam ad se trahere, et dulcissimo suae charita-
tis igne inflammare, quod nonnumquam agit in aliquibus, quos peculia-
riter elegit, et citius et liberalius, adeo vt anima súbito et velut ímpetu
quodam amoris feratur in Deum, vt in eo fixa manens, intueatur ipsum
spiritu et mente cum indicibili delectatione attracta, ct simul cum eo
sine discursu, sine vocis strepitu loquens et tractans in silentio et se-
creto cordis: adeo vt ab eius aspectu et intuitu, velut quibusdam radiis
et sagittis amoris percussa, elangueat, vt de sponsa illa dicitur: «Fulcite
a esse ms. — b esse tns. — c Debucliy //une locum ita habet: < se tamen a Deo, licet ¡n-
gratissinlum non [tamen iisdem non] esse iisdem ]>oenis adjudicatum» (pag. 7); librarii
erroran esse suspteumur.
Directoría antiqua 975
me floribus, stipate me malis, quia amore langueo» Sed hi quos vbe-
ribus tantae charitatis suac lactat 2 diuina benignitas, vt paucissimi
sunt, sic illis, qui non ita attrahuntur, permitti non debet, vt inter oran-
dum contentione capitis, pectoris, laterum, item intensione abstinen-
tiae, vigiliarum etc., sic eleuari conentur, qnod id sit et valetudini valde
noxium, et animae periculosum, vt quod promanare videatur ex qua-
dam occulta superbia et confidentia sui, qua homo se studio ac marte
suo eousque meditando |)ertingere posse existimat, quousque alii i 1 1 i
pecnliari priuilegio donati. Doceatur itaque in humilitate se cuntinere,
impedimenta maioris illustrationis (quae vitia sunt) tollere; de reliquo
ex diuina bonitate penderé, contentus ea bonorum coelestium affluen-
tia, qua eum dignabitur.
Prima hebdómada
Imprimís consideret, quae de ratione hebdomadarum, quarta habet
annotationum primarum 20. Deinde 3 annotatio illa quae immediate
fundamentum praecedit incipiens: Imprimís etc.; explicetur prudenter
primo loco, vt qui exercetur praemonitus, deinceps quae vel fient vel
dicentur, omnia in bonam partem usurpet, nihilque velit celatum de iis,
quae sipiritus siue bonus siue malus suggesserit; quin omnia cum dire-
ctore libere libenterque communicet, ne diaboli technis decipiatur,
iuxta 17.a™ annotationum primarum predictarum.
His factis, declaretur quid sit exercitium spirituale, ex prima annota-
tione, vt explicet vtilitatem exercitiorum, si recte et perseueranter tra-
ctentur ac obeantur; nimirum cognitionem sui, dolorem et confusionem
de peccatis, rationem ac modum eadem bene confitendi, studium virtu-
tis, vitae emendationem, actionum suarum veram directionem, hominis
exterioris et interioris reformationem per Xpi. Domini exemplum et
imitationem.
Pars deinde 20. ae annotationis illa declaretur, quae magis ei, qui
exercetur, conveniat.
Demum tertia annotatio tradatur iuxta quam explicetur, exercitia
non esse tantum ordinanda ad cognitionem et speculationem, sed ad
affectum et actionem voluntatis, id est, charitatem, et virtutis amorem,
desiderium et studium, hoc est, vt anima se sentiat magno accensam
desiderio placendi et seruiendi Deo. Proinde si se exercens, non con-
stituat pro fine affectus et voluntatis motionem, sed speculationem et
conceptus, seu discursus, non orare seu meditari. sed studere reputan-
dus est. Nam cum ad virtutes et gratiam Dei conciliandam meditatio et
1 Cant., ir, 5.
2 Os., II, 14.
3 Di. primum Mi., n. 23, supra, p. 852.
976
MO NU MENTA IGNATIANA
exercitium spirituale sit médium quoddam: virtutes autem actionibus
comparentur ex imperio voluntatis promanantibus, necesse est, ad
finem exercitiorum consequendum, vt per ea voluntas accendatur desi-
derio virtutis, ab intellectu cognitae, vt accensa eius obtinendi desiderio,
efficaciter et constanter operetur, doñee illam obtinuerit, vel certe au-
xilium et gratiam ad eam a Deo consequendam.
Hisce bene explicatis, subministretur annotatio 5.a; tum demum ve-
niatur ad fundamentum. Quod vt vtilius tractetur, atque consideretur,
diuidi poterit in tres partes videlicet: primo vt ostendatur finis ad quem
Deus nos creauit; secundo, quae media dedit ad eumdem finem con-
sequendum; tertio, difficultas, quae in bene vsurpandis et adhibendis
iis mediis accidere solet Quibus postremum addi potest expositio
damni emergentis, quum a media non assumuntur debito ordine aut
modo.
Jacto hoc fundamento 2, impedimenta que a consecutione finis vel
nos reuocant vel retardant (haec sunt peccata omnia), per contritionem
et per confusionem sui tollenda sunt. Quam ad rem perfectius obtinen-
dam cum exercitia primae hebdomadae praecipue ordinata sint, exa-
men particulare primo loco ponatur, vt nimirum primo considerentur
peccata particulada, quae magis premunt, quod fit in morbis corpora-
libus; quo qui exercetur, hostis importunitatem penitius cognoscens, ei
opponere studeat crebros actus iustitiae ac virtutis contrariae doñee
illum expugnauerit. Director vero saepe vestigando, et animaduer-
tendo, quam fortiter aut debiliter resistat, remedia opportuna et in-
structiones adhibeat, eumque b melius in conflictu roboret ac dirigat.
Accedant postea quatuor additiones, quae in libello Exercitiorum
examen illud inmediate sequuntur, ad faciliorem cuiusuis vitii extirpa-
tionem.
Ad haec adjiciatur examen generalius et quotidianum, quinqué
punctis constans.
Postremo vt auferantur radicitus omnes malae herbae conscientiae,
et earum fibrae omnes, proponatur examen generalissimum, declaretur-
que diligenter quot et quibus modis peccare et promereri possimus,
cogitatione, verbo et opere, vt per illud in cognitionem veniatur pecca-
torum totius anteactae vitae 3, quod magnum habet momentum ad me-
ditationes quae secuntur primae hebdomadae melius vtiliusque facien-
das, et ad confessionem generalem totius vitae instituendam, si Domi-
nus dederit, vt velit. Ad quam ut permoueatur c operae precium fuerit
ei tradere tria puncta, primum exercitium inmediate praecedentia d;
a quin ms. — b eaque ms. — c permoneatur (?) ms. — d praecedentium ms.
1 Di. Ignat., III, X ad finem, supra, p. 792.
' Di. primum Mi., n. 25, supra, p. 853.
» Ibid, n. 26.
Directoría antiqua
977
hanc tamen confessionem, ñeque contexere ñeque faceré debet, nisi
sub finem ])rimae hebdomadae, vt habet annotatio vnica, tribus illis
punctis immediate subjecta.
Aduertendum est autem l¡ quod dum examina eiusmodi dantur,
prima nihilominus a meditatiu de fundamento et retinenda et facienda
sit, vt nimirum in his exercitationibus dúos circiter dies moretur, hac
tamen cautione, vt non habeatur ea ratio distributionis horarum ad
meditandum, quae in sequentibus exercitiis seruanda praescribitur b.
Sub finem secundi diei expediet declarare, ex annotationibus prae-
dictis20, 12. am et 1 3 .am, vt doceatur quomodo circa tempus praescriptum
se habere debeat; item 16. am. Atque has annotationes vt facilius ad
vsum deducat, opere precium fuerit, earum saltem summarium (quod
in reliquis annotationibus et additionibus fieri potest), illi tradere ad
ipsius personam et capacitatem accommodatum, vt illud saepe legat,
ac secum ruminet.
Deinde (vt seruetur ea ratio temporis, quae in vltimo paragrapho
post colloquium exercitii quinti assignatur) sub noctem, si fieri potest,
proponatur primum, 2.m et 3.'" exercitium 2, vt primum media nocte
insequente ipse aggrediatur; 2m mane in aurora, vel cum primum
surrexerit; 3. 111 denique ante prandium. A prandio vero detur 4.a1 et 5.™,
vt illud hora vesperarum, hoc vero ante coenam faciat.
Moneatur autem is qui se exercet, vt peracto quouis exercitio, illud
ruminet, ac secum repetat, iuxta 5.a151 additionem, post 5.um exercitium
positam, per quartam horae partem.
Doceatur itidem, quod id, quod in oratione semel proposuit, nullo
pacto negligere debeat (id enim ingrati animi esset); sed diligenter et
magna cum charitate exequi. Cum enim in oratione consilia nostra cum
Deo velut communicemus, vt ipsius diuinam voluntatem, et quod futu-
rum sit ei gratius, cognoscamus; vbi hoc cognouimus, restat, vt ipsius
adiuti gratia (quae bonae voluntad numquam deest), illud postea con-
stanter exequamur, nulli parcentes labori.
Notandum porro est, omne exercitium constare duobus et saepe
tribus praeludiis, pluribus deinde punctis, vno vel pluribus colloquiis.
Praeludia non debent esse sterilis quaedam considerado seu imagi-
nado, sed coniunctum habere debent c desiderium meditandi, et fru-
ctum ex meditatione colligendi. Porro quia multi in compositione loci
multum laborant, et vim magnam capiti inferunt, moneantur, qui minus
a nihilominus et ms. Cf. Di. primum Mi., n. 26, supra, p. 854. — b pscribitur ms.,
perscribitur Debuchy; librarii error videtur. — c debet ms.
« Ibidv
2 Recedit a Di. Po., nn. 39 et 53 (supra, pp. 806 et 808), qui ab Ignatio acceperat,
nunquam tradi haec exercitia simul. Di. Ignat., II [1], 3.0, supra, p. 782. Breve Di. habet
hoc ex Di. primo Mi., n. 27, supra p. 854. .
Monum Ignat. Series II. 61
9/8
MONUMENTA IGNATIANA
ad eam apti comperiantur, vt reuocent sibi in mentem historiam ali-
quam pictam, quam aliquando in altaribus, vel aliis locis viderint; vt
verbi gratia picturam iudicii vel inferni; item passionis Xpi. etc., ex-
empli causa: meditaturus mysterium orationis Xpi. in horto et detenti-
onis eiusdem, repraesentet imaginationi pictam imaginem, quam ali-
quando viderit, in qua vidit Xpm. in vna parte orantem ab apostolis
seiunctum; apostólos alibi dormientes; proditorem abunde cum militi-
bus a, facibus et armis in hortum prosilientem , alibi eundem Xpm.
osculantem; deinde Petrum abscindentem Malcho auriculam, et Xpm.
eandem ei restituentem; item alibi milites retrorsum cadentes, postremo
Xpm. capi, ligari etc. Hoc enim praesidio facilius loci compositionem
imaginariam conficere poterit, ex qua postea meditationis argumenta
depromat.
Puncta materiam et substantiam ipsam meditationis futurae con-
tinent.
Colloquia adhibentur; quia cum meditantis actiones omnes in ora-
tionem resolvantur, haec in exercitiis nostris vltimum locum obtinet,
colloquioque perficitur; praecedentia enim omnia, videlicet discursus
intellectus seu cognitio veritatis, affectus timoris, spei, amoris, fiduciae,
zeli etc.; item desideria bona et proposita sunt velut dispositio quaedam
ad actum istum orandi. Oratio autem rem cognitam vel gratiam seu
auxilium ad eam consequendam a Deo postulat et impetrat. Ergo me-
ditado dat lumen, affectus excitat, et calorem, quo mouetur et accendi-
tur anima ad orandum; motus enim qui incitat ad orandum, quamuis
non sine peculiari auxilio Dei esse possit, a nobis tamen etiam profi-
cisci debet; quamobrem meditationes et exercitia sumimus, vt ad oran-
dum nos excitemus et disponamus.
Post coenam insequentis diei, additiones 10 tradantur, quae in libel-
lo exercitiorum 5-m immediate exercitium sequuntur.
Examen particulare huc reuocetur et adhibeatur; ñeque hic tantum,
sed bis quotidie, ante prandium et post exercitium vespertinum, ad
cognoscendos et notandos defectus in meditatione admissos, vt monet
vltima additionum praedictarum 10, paragrapho vltimo
Regulae demum ad motus animae, quos diuersi excitant spiritus,
discernendos, quae immediate sequuntur meditationem de passione
Domini s, et ad hanc hebdomadam accommodatae sunt, declarentur, vel
etiam, vt melius eas memoriae imprimat, et sibi familiares faciat, scri-
a milibus ms.
1 Haec ultima notatio non pertinet ad decimam additionem, etsi post illam ponitur.
Cf. not. b eo loco, sub Vit., supra, p. 308.
2 Illae regulae non meditationes de passione Domini, sed mysteria vitae Christi
proxime sequuntur. Illo nutem loco sunt temperantiae leges in cibo ac potu. Recedit
Breve in hac re a Di. Po., n. 53, supra, p. 809. •
Directoría antiqua
979
ptae tradantur, vel integre, vel earum summarium, vt ei magis conferre
director iudicaucrit.
Ad cuius prudentiam pertinet, instructiones daré capacitati ipsius
aceommodatas, necnon et explorare diligenter, quo vitio ille magis irn-
pugnetur, vt salutaribus armis ipsum contra aduersarium instruat, ac ad
virtutis contrariae freciuentem exercitationem incitet.
Quod si praeter exercitia data, opere precium duxerit plura submi-
nistrare vt de morte, de iudicio, etc., id ipse praestet iuxta §.m 2.m po-
situm post 5.™ exercitium, ac modum faciendi colloquium, et vt prae-
scriptum fuit in annotatione 17.a Extrahi enim potest haec prima he-
bdómada longius, adiectis aliis huiusmodi exercitiis, pro necessitate,
capacítate et conditione sese exercentis.
Repetitiones exercitiorum 1, quae nimiae alicui videri possunt, mul-
tum habent momenti, ad profectum spiritualem, quem intendimus.
Contingit enim non raro, vt aliqui inter meditandum a quadam mentis
curiositate, ac rerum materiarumque nouitate, sic illiciantur et pascan-
tur, vt discursibus et conceptibus intellectus, vt plurimum sterilibus,
contenti maneant, sine affectibus b voluntatis, quae causa est, vt medi-
tationes exercitiaque spiritualia cito fastidiant, et nihil vel parum fru-
ctus ex eis referant; quibus incommodis id genus repetitionibus prospi-
citur. Motus etenim affectus voluntatis ad detestationem peccati et ad
Deum amandum praecipuus est finis et fructus exercitiorum: meditatio
siquidem est ad instar lignorum, quae igni fomentum subministrant.
Nam meditando aliquod punctum de mysteriis vitae, vel passionis
Christi Domini, gloriae, amoris Dei erga nos, de reformatione vitae etc.,
excitatur nescio quis motus efficax in volúntate, si prouida et continua
mentis agitatione penetrentur puncta meditationis, quo incitamur et
inflammamur ad aliquem actum virtutis, videlicet amoris, timoris, spei,
fiduciae, compassionis, doloris, imitationis, etc.; in quibus positus et
fixus est, vt ante dictum est, finis et scopus meditationis; quod sic ta-
men capi velim, vt non in solis affectibus et gustu haereatur, verum vt
animus eiusmodi gustu et oblectatione inescatus et incitatus, egrediatur
ad operationes nascentes ex illis affectibus, hoc est, ad studium virtutis.
Ut vero accendatur facilius affectus, opere precium est ponderare
et diligenter estimare, quae ex mysterio proposito intellectus voluntati
repraesentat a Deo Optimo et Máximo pro nobis facta: ex aestimatione
siquidem nascitur amor. Verbi gratia: quando nos pensitamus diligen-
ter nostram vilitatem, vel quae contra Dei voluntatem admisimus, et
quae nihilominus diuina bonitas pro nobis fecit, et continenter facit,
proculdubio incitamur ad ipsum amandum. Quomodo enim non amet
a metitandum ms. — b effectibus ms.
1 Di. primum Mi., n. 31, supra, p. 855; Anón. B2, snpra, p. 897.
g8o
MONUMENTA. IGNATIANA
ardenter, quem sibi indignissimo cui det vel bonam cogitationem, cernit
seipsum, et tot tantaque alia bona vltro dedisse.
Quod dicitur in 9.a additione vt in neminem oculos intendat, etc., id
etiam transferendum est ad quasuis res creatas, nimirum vt non tantum
in personas oculos [non] a intendant, sed vt ñeque in alias quasuis res
curióse et sine necessitate oculos coniiciant ad oblectationem sensus,
dum versatur in meditatione eorum, quae timorem, dolorem ac confu-
sionem potius adferre debeant. Accedit quod dum meditamur res sa-
cras, claudi debet oculus sensus, vt sequatur concupiscentiarum refre-
natio; quod enim oculus non videt, cor non cogitat.
Quod ad poenitentiam attinet, de qua in 10.a additione, ea subinde
mutanda est, vt personae conditio vel eius profectus requirit. Adhi-
benda porro magna cautio est, ne hic excedatur nimio feruore; prouide
magister et director sua prudentia omnia attemperare debet.
Aduertendum autem est, quod milla poenitentia debet imponi (de-
bet enim qui exercetur esse liber ad eam faciendam vel omittendam
pro sua volúntate et deuotione); potest tamen ei insinúan quod multum
proderit, si quam sua sponte et libenter (non tamen inscio directore)
susceperit in remissionem peccatorum, et ad compatiendum et condo-
lendum cum Xpo. crucifixo. Hanc ad rem et ad maius humilitatis ar-
gumentum 1 etiam iuuare poterit ab exercitiis nonnihil subinde cessare
mentalibus, quae sine valetudinis iactura continuari nequeunt, vt quis-
que etiam qui delicate vixerit, et multorum obsequiis vsus sit, dum in
eo secessu versatur, cubiculum suum verrat, mensam sternat, accepta
rcfectione mappas complicet, lectulum componat, etc. Eiusmodi enim
humiliatio, quae ex pió affectu nascitur, gratissima Deo est et ad gra-
tiae et virtutis augmentum animam mirifice disponit.
Ceterum quod dicitur in primo puncto secundi exercitii 2, vt ad
multitudinem peccatorum considerandam discurratur per loca, offi-
cia etc., id sic accipiendum est, vt id generatim potius quam sigillatim
agatur. Non enim ad dolorem excitandum expedit tam subtiliter, et
exacte singula expenderé, quam quae grauissima sunt totius vitae pee-
cata sibi ob oculos in genere b proponere, ne qui infirmus adhuc et im-
becillis est, minutatim peccata praeterita obuersans, pro confusione
distractionem et oblectationem potius, vel certe perturbationem aliquam
patiatur.
Absoluto 5.0 exercitio et aliis, quae forte eis fuissent adiecta, ad do-
a Hoc v. ut suppleatur, tota sententia exigit.—* gnre. ms.; generali Debuchy.
« Di Ignat., II, [2], ad finem, supra, p. 785; Di. primum Mi., n. 19, supra, p. 851, et
in hujus Adjuncto paulo ante finem, supra, p. 882.
2 Di. Ignat., II, [2], «De confessione generali», supra, p. 784; Di. primum Mi.,
n. 37, supra, p. 857.
Directoría antiqua
lorem et contritionen magis excitandam, si ante de confessione gene-
rali facienda sermonen! iniecisset, moneatur tempus esse modo opportu-
num, vt se componat ad eam; si nullam eius mentionem fecisset, pro-
vocetur ad eam iubeaturque repetere puncta seu emolumenta confes-
sionis generalis ante ei proposita; verum vt eam fructuosius faciat et
aeque libere ac minori cum verecundia cum suo postea instructore tra-
ctet, praestare videtur vt alio potius vtatur confessario, quam ipso in-
structore; quod si tamen multum vrgeret, vt id officii sibi ipse prae-
staret, minime tum illud esset ipsi denegandum.
Dum vacat huic concinnandae confessioni generali ;, non debet in
vllis aliis exercitiis occupari, sed ómnibus meditationibus et reliquis
occupationibus supersedere, vt se prorsus tradat bene instituendae
praedictae confessioni, et hoc quidem per diem integrum, vel etiam per
dúos, si opus est, vt illam plenius et perfectius absoluat.
Qui absoluta confessione generali exoptat vlterius in exercitiis pro-
gredi, sumpta sancta communione, vel facto sacro, si sacerdos est, ex-
pedit vt a laboribus vsque ad vesperam cesset, nisi forte, ne sit omnino
ociosus, ei aliquid tradendum putabitur, leuiter suauiterque meditan-
dum, vt de filio prodigo vel de praeceptis Dei veré et ex perfecto
amore seruandis.
Hebdómada 2.*
Eodem die quo confessionem generalem absoluit, sesquihora ante
refectionem corporis vespertinam tradatur exercitium 2.ae hebdoma-
dae de regno Jesu Christi, vt illud faciat vna hora ante coenam 2, qua
finita (nisi propter imbecillitatem, vel praeteritos labores differendum
esset vsque ad noctem insequentis diei) dabitur i 1 1 í meditado de incar-
natione pro media nocte; deinde 2.a de natiuitate diluculo facienda;
3.a denique quam faciat hora nona, vel paulo ante. A prandio vero tra-
datur 4.a, quae repetitionem praedictarum continet, quam faciet hora
circiter 2.a. Postremo 5.a quam faciat sesquihora ante coenam, vt habet
2_us g us quinqué annotationum, quae immediate sequuntur 5.a111 medita-
tionem huius primae diei, quas diligenter eum legere ac obseruare
oportet, qui exercitia tradit, antequam 2.am hebdomadam exordiatur,
praesertim vero §.um quartum, de mutatione 10 additionum, quae mu-
tandae veniunt pro varietate exercitiorum; facile autem erit prudenti
directori, singulis exercitiis ex his proprias additiones contexere et ap-
plicare. Similiter euoluat diligenter tres annotationes, quae post 12 diei
contemplationem de gestis in die palmarum positae sunt in libello
Exercitiorum immediate ante tres modos humilitatis, vt ex eis doceatur
1 Di. primnm Mi., n. 38, supra, p. 857.
2 Recedit a libello Exercitiorum, ubi jubet Ignatius, f. 17V, fieri hanc meditationera
semel mane ac semel vespere; supra, p. 320.
982
MOXUMEXTA IGXATIAXA
quae et tradere et declarare suo quaeque loco debeat, et maiorem lu-
cem ad ea exercitia bene tradenda obtineat. Ex eis enim ómnibus per-
fecta ratio tradendi ea, quae ad 2.am et insequentes hebdómadas perti-
nent, consequetur.
Meminerit etiam vt in prima hebdómada, sic in hac et sequentibus
examen particulare esse suggerendum, vt qui se exercet, notet defectus
admissos circa vsum exercitiorum, annotationum, additionumque, vt
est notatum immediate ante secundam hebdomadam, et in 4.a annota-
tione immediate 2. am contemplationem 3.ae hebdomadae sequentem.
Aduertat per totam hanc hebdomadam singulas contemplationes
siue exercitia constare deberé oratione praeparatoria, tribus praeludiis
pro diuersitate rerum variandis, vt habet annotatio vnica post 3.a™
praeludium exercitii primae diei 2.ae hebdomadae; item tribus collo-
quiis, quibus vel singulas personas Sanctissimae Trinitatis affectuosis
verbis (Verbumtamen sub humana natura considerando), vel loco ali-
cuius personae diuinae B. Virginem, vel aliquam personan praecipuam,
quae in meditatione versabatur, interpellem, petendo pro affectu, queni
in me sensero, auxilium ad veré imitationem Domini mei Jesu Xpi.
consectandum. In fine omnium, Pater noster.
Notandum praeterea est, meditationibus, quae eiusmodi praeludia
et colloquia affixa non habent in libello, esse adhibenda ex praeceden-
tibus primae diei, mutatis mutandis, pro ratione et exigentia mysterii,
vt notatur in annotatione subiecta meditationi 5.ae diei; ad cuius formu-
lam et praescriptum 6.ae, 7.ac et 8.ae et reliquarum dierum meditationes
sunt usurpandae et repetendae.
Meminerit director monere, vt examen particulare bis de more
adhibeatur, ad notandos defectus, qui occurrerint in meditationibus eius
diei, et obseruatione additionum.
Sed et illud notandum est, quod cuiusuis exercitii ex sequentibus
proponi et fieri possit repetitio, praesertim si magnam, qui exercetur,
in eo senserit consolationem, vel alium bonum affectum; sin mediocrem
vel paruum, duorum simul vel plurium exercitiorum repetido fiat, pro
spe fructus maioris vel minoris consecuturi. Sed hae possunt etiam con-
templationes seu exercitia transferri, vel commutari, vt magis opere
precium director duxerit, quemadmodum et quaedam omitti ob eandem
causam et finem, vt 18.a et 19.a annotationum praescribunt; et primum
notandum post I2.m diem huius hebdomadae.
Circa electionem notandum est, non esse tradendas regulas de modo
bene eligendi, ei, qui nollet determinare de statu vitae suae; sicut nec
illi qui non esset indifferens ad sequenda consilia vel praescripta, nec
plene resignatus in manibus Domini, paratusque faceré, quod magis ipsi
placeré putabit. Religiosis 1 itaque, siue illi nostri ordinis sint, siue alte-
Di. primum .1/7., n. 49, supra, p. 8G2.
Directoría anticua
983
rius, non debent proponi modi faciendae electionis, qui jam vitae sta-
tum ccrtum, Deo vocante, nacti sunt, sed reliqua exercitia accurate,
quo consideratis üei erga se beneficiis, et vt eius benignitate erepti
sunt e periculis vitae saecula/is, maiorem de sua vocatione concipiant
laetitiam, et in ea magis magisque firmentur, Deo gratias continenter
agentes.
Declarentur praeterea eis diligenter tres gradus humilitatis, tres mo-
di orandi, tam his, de quibus iam proxime diximus, quam caeteris aliis;
item regulae discernendorum spirituum, quae ad 2.a™ hebdomadam per-
tinent, numero 8.
Ei autem qui electionem facturus esset, tempore ipso electionis pot-
erit nihilominus tradi vnum vel alterum mysterium vitae Christi, vt me-
ditetur ac repetat eodem die, sed eiusmodi sit, quod faciat ad maiorem
ipsius directionem, in hoc negotio electionis.
Res autem ', quae ad deliberandum de suo statu alicui proponuntur,
esse possunt huiusmodi: primo consiliane an praecepta tantum sint ei
sequenda; 2.0 si consilia eligit, eane extra religionem an in religione
potius seruare debeat; 3.°, si in religione seruanda decernat, in qua
facilius eadein seruare se posse existimet; 4.0, quando et quomodo in
illam ingrediatur: ac rursus si eligit seruare praecepta tantum, quo in
statu illa seruare debeat, aut in quo viuendi modo etc.
Caeterum, quamquam ante dictum sit, quod quo die de electione
tractatur etiam vnum vel alterum mysterium vitae Christi meditandum
suscipi possit, vel aliquid eiusmodi; aduertendum est tamen, non esse
expendendos illos modos eligendi, quo tempore vacatur meditationi 2,
sed peracto exercitio et cum animus est iam omnino sedatus et quietus,
tune, inquam, proprium tempus eiusmodi electionis modos versandi et
ponderandi. Quare diligenter procurandum est, vt meditationes suo
tempore fiant, et tales sint, quae animum eius consolentur, et ad bene
eligendum disponant ac corroborent, vt dicitur in annotatione de tem-
pore triplici, ad electiones recte faciendas magis opportuno, in libello
Exercitiorum proxime ante priorem modum bonae electionis.
Quoniam vero in 2° §° de eodem tempore recte faciendi electionem
dicitur, quod vocatio cognoscitur per experientiam, consolationem et
desolationem a, non erit abs re, illi bene declarare in quo consistant
haec dúo. Est igitur consolatio alacritas quaedam spiritualis, amor et
spes rerum supernarum, desiderium feruens seruiendi Deo, fiducia
magna in diuina bonitate, et omnis denique animi motus relinquens ani-
mam quietam, serenam et consolatam, atque adeo inflammatam in
amore Creatoris sui, vt nihil iam nisi propter ipsum diligere velit, vt di-
a Ita ms., id quod notat etiam Dcbuchy, p. 22, annot. i. Cf. supra, Proltg., p. 166.
1 Ibid., n. 54, supra, p. 864.
2 Ibid., n. 57, supra, p. 865.
9»4
MONUMENTA IGNATIANA
citur in 3.a regula primae hebdomadae de discernendis spiritibus. Deso-
latio contra, est tristitia quaedam animae insidens, diffidentia, inquie-
tudo, torpor, defectus amoris, siccitas affectus, et mentis obscuritas, vt
ibidem 4.a habet regula.
Esset porro bonum, tempore electionis, vno die Deo Optimo Má-
ximo partem vnam rei quae proponitur, atque alio aliam repraesentare,
et velut cum ipso ex animo consilia conferre, atque obseruare dein in
quam Deus partem, per huiusmodi modos electionis clarius diuinae suae
voluntatis signum praebeat, sicut pincerna offerens varias dapes et fer-
cula principi, obseruat quod ex iis magis ei placeat vt postea eadem
illi paran curet a.
Regulae discernendorum 2 spirituum 2.ae hebdomadae ei qui agit
de electione statim post priorem modum recte eligendi tradi debent, vt
ad bene eligendum b iuuetur, nec non vt et contra alia incommoda
quae occurrere subinde possint, probé instructus sit.
Regulae ad victum temperandum factae 3, item regulae seruandae
in distribuendis eleemosynis c, annotationes de scrupulis, et quae de-
nique iuuant vt recte cum Ecclesia sentiamus; communiter non debent
dari ei qui exercetur; dari tamen possunt, si res postulat, máxime
quando agitur de statu vitae reformando, in fine 2.ae hebdomadae. Nam
hae regulae ad hoc tendunt; proinde qui exercitia tradit, hisce etiam
regulis et annotationibus debet esse instructus, vt in rebus particula-
ribus occurrentibus melius consulere possit.
TERTIA HEBDOMADA
In 3.a hebdómada eadem ratio visitandi eum qui exercetur, tra-
dendi exercitia et ea meditandi, seruanda est, quae in 2.a seruata fuit,
vt videlicet 1.a contemplado fiat media nocte, 2.a in aurora, vt item
adhibeantur repetitiones duae, vna circa missam, altera circa horam
vesperarum, ac denique applicatio sensuum, circa coenam, praemissis
atque subiectis vbique oratione praeparatoria, tribus praeludiis oblatae
materiae convenientibus, et vno vel pluribus colloquiis, vt notatur
immediate post secundam contemplationem eiusdem hebdomadae §
qui tum d diligenter est considerandus antequam haec 3.a hebdómada
inchoétur.
Ad haec quomodo debet contrahere, vel extrahere hanc tertiam
a Dubia lectio, curet an curat. — b Dubium situé eligendum an elegendum. — c eele-
mosinis ms. — d cum additum est in marg., milla re deleta.
1 Di. Ignat., I, [3], supra, p. 781.
s Di. primum Mi., n, 56, supra, p. 865.
3 Ibid., n. 66, supra, p. 878.
Directoría antioua
985
hebdomadam expendat, quid duae annotationes immediate post diem
;.um La libello positae praescribant.
QUARTA HEBDOMADA
In hac hebdómada ratio procedendi dirigentis et meditantis est
eadem, quae in 3.a hebdómada, mutatis mutandis in praeludiis, punctis
et colloquiis; nimirum vt considerentur in punctis tribus primis (nam
dúo reliqua puncta ad formulam quarti et quinti primi exercitii huius
hebdomadae erunt comparanda), personae, earum verba et opera, vt
notatur in primo puncto primae contemplationis et in i.° § annotatio-
num, quae eidem primae meditationi subiicientur, quae omnes accu-
rate legende et expendendae sunt directori, antequam quartam hanc
hebdomadam aggrediatur.
Meditationes autem singulorum dierum accipiendae sunt, ex serie
apparitionum, quae post resurrectionem Christi factae sunt, quae no-
tantur in libelli parte, quae mysteria vitae Christi Domini continet,
immediate post mysterium sepulturae, quibus addi potest meditado de
ascensione, quae est vltima.
Contemplatio ad amorem spiritualem in nobis excitandum , tradi
potest, vel in hac, vel in tertia, vel etiam in 2.a hebdómada 1 pro neces-
sitate meditantis et prudentia directoris, quemadmodum et modi orandi,
cum regulis et annotationibus.
Haec sufficiant pro directione ejus qui dat exercitia.
Ad maiorem Dei gloriam.
Jesús
A tergo. Breue directorium pro exercitiis spiritualibus dandis.
Alia manu. Tit. 17. Catal. D. N. 6.
* ons ms.
1 Aliter Di. Po., n. 102, supra, p. 825; Di. Aeg., f. 22, supra, p. 933, etDi., c. XXXVI,
n. 2, infra, Directoría recentiora, IX.
g86
MONUMENTA IGNATIANA
X
NOTATIONES B. PETRI CANISII 1
MODUS TRADENDI EXERCITIA
1. Alia esse exercitia corporalia, alia spiritualia hominis, quae ta-
men pulchre conueniant in multis ex parte corporis et animae illius
qui exercetur, ob utilitatem et necessitatem operantis.
2. Finis exercitiorum spiritualium in 3.bus consistit: ut homo seipsum
uincat; 2, ut a mala affectione non moueatur; 3, ut affectiones in Deum
ordinet.
3. Meminerit magnum adferre animum, seque totum offerre Crea-
tori.
4. Fundamentum in 3 punctis statuat b. Cur homo conditus, quae
officia creaturarum, quomodo ipse se in utendo habeat.
5. Vtrumque examen c sibi proponat genérale et particulare.
6. Horas canónigas d deuotius et pacatius e recitare.
7. Explicare breuiter examen genérale.
Quaerendum quo modo se habeat in modo meditandi ex parte cor-
poris f; 2, in colloquiis ad Deum et sanctos; 3, circa seipsum ut quae-
ratur contritio, dolor et lachrymae de peccatis; 4, de proposito se offe-
rendi totum Creatori; 5, an sentiat spirituales animi commotiones s et
cogitationes a uario spiritu immissas; 6, de 10 additionibus.
a Seqituntur verba malis affectionibus liberetur oblitt. — b De hominis fine et ratione
in marg. — c A Canisio correctum ex exercitium. — d Hoc v. supra versum scriptum est. —
c Hoc v. obscurius scriptum. — f Canisius scripsii corpore. — Z Sex w. sequenlia a Canisio
addita sunt in marg.
1 Ex cod. Can.j, f. 23 b. V. supra, p. 770.
Directoría antiqua
987
XI
DIRECTORIUM P. PAULI HOFFAHI L
R. P. PAULI HOFFAEI SACERDOTIS S. J. PRAEPOSITI PROVIN-
CIALIS SUPERIORIS GERMANIAE INTRUCTIONES PRO MAGISTRO
EXERCITANTIUM
Cum omnium, qui exerceri cupiunt, non possit eadcm esse vitae
ratio, conditio, valetudo, ingenii capacitas, ñeque idem omnium otium:
idcirco opus erit ut magister singulis suam specialem occupationem
prudenter attemperet, non solum quoad res ipsas tractandas, sed et
quoad rationem et ordinem temporis.
De personis et rhbus in quibus pro sua quisque conditione
exercendus videtur i.
1. a Conditio est rudium, qui ad meditandum nihil fere apti sunt.
His, Exercitiorum loco, satis erit proponere examen particulare et illud
genérale de quinqué punctis, modum communicandi et missam audiendi
et orandi, una cum sufficienti instructione catechistica, quoad praeci-
pua et magis necessaria religionis christianae capita, praesertim ad
mores pertinentia. Item per dimidium horae tantum quotidie in primo
orandi modo, loco exercitii, se exercebunt.
2. a Conditio illorum est, qui praecedentibus paulo, etsinon ni alto, ca-
ladores sunt. His omnia supradicta, si in illis versati non sunt, etiam
proponenda sunt, una cum exercitiis primae hebdomadae illorum
captui accommodatis, ut duabus quotidie horis illis vacent.
3 .a Conditio illorum est qui, etsi litterati et ingeniosi sunt, publicis
tomen vél etiam aliis negotiis ac curis impediüntur. His itaque, una cum
Exercitiorum fundamento, proponi possunt omnia primae hebdomadae
exercitia, ac quotquot ipsi velint mysteria vitae Christi, cum duplici
examine conscientiae, modis orandi, saepius confitendi et communi-
candi, atque amorem spiritualem procurandi: hac tamen moderatione,
ut non nisi quotidie horam (nisi amplius ipsi velint et possint) medita-
1 Ex editione Collection de ¿a Bibliothéque des Exercices, n. 35, mense Septembri
anni 191 1, pp. 7-30, cujus rationem omnem sive interpungendi, sive scribendi hoc loco
sequimur. Quae uncis inclusa litteris communibus sunt, addidisse se dicit ipse
P. H. Watrigant, ut nonnullos apographi defectus suppleret. Cum aliqua nos omittimus,
id unci< quadratis et italicis litteris in ipso textu monemus.
2 Vide annotationes duodevigesimam, undevigesimam et vigesimam in libro Exer-
citiorum (supra, pp. 242-249). Di. Po., supra, pp. 799-802; Di. Anón. Bi., supra,
pp. 886-891.
g88
MONUMENTA ÍGNATIANA
tioni, et dúos distinctos horae quadrantes examinibus conscientiae tri-
buant.
4. a Conditio est hominum, qui ingenio quidem valent, sed tamen
statum eligere nolunt. His igitur, exceptis de electione documentis, uni-
uersa exercitia cetera et quaeque a alia in Exercitiorum libello conti-
nentur, quousque et quot horis quotidie ipsi cupiunt, tractare b pote-
runt.
5. a Conditio est illornm, qui vilae statum eligere volunt. Quibus,
praeter primae hebdomadae exercitia et electionis documenta, tantum
ex reliquis exercitiis proponendum est, quantum illorum conditio seu
occupatio, vel etiam vires et voluntas, ferré possunt; quibuscum etiam
de horis transigendum est quot velint.
6. a Conditio est eorum, qui desiderant universa Exercitia quinqué
horis quotidie perfecte absolvere. His igitur sequen dus est ordo in Exer-
citiorum libello descriptus.
7. a Conditio illorum est qui, eliamsi sint capaces, nihil tamen aliud
fere in exercitiis consequi cupiunt, quam ut conscienliam suam per gene-
ralem confessio?iem perfecte expurgent. Hujusmodi hominibus, postquam
de horis conventum est, proponenda sunt examina conscientiae, modi
orandi et amorem spiritualem procurandi, una cum exercitiis primae
hebdomadae et quae ad illa communiter requiruntur.
8. a Co?iditio est nostrorum fratrum studiosorum, sive novitii sint,
sive non. His eadem praescribi possunt, quae hominibus quartae condi-
tionis, sed secundum arbitrium ac dispositionem superiorum.
9. a Conditio pertinet ad nostros coadjutores, sive novitii illi sint sive
non. His ea fere competunt quae hominibus secundae conditionis.
Tamen si capaces meditationis essent, eadem quae fratribus stu-
diosis proponi possent, si praesertim ipsi hoc cupiant. Communiter
autem fere expedit hujusmodi coadjutoribus fratribus quotidie, ante et
post prandium, unius et dimidiae horae exercitium corporale cum si-
lentio, et quidem ab aliis separatim, praescribere, máxime si legere
nesciunt.
Omnibus primis septem conditionibus prudenti modo instandum
est, ut reliquae vitae tempore statuant aut velint octavo quoque die
confiten, et décimo quinto, vel et octavo, si affectus impellat, com-
municare
Duabus vero sequentibus ómnibus conditionibus praescribendum
videtur ut, saltem sub fine, exercitiorum tempore, generaliter confi-
teantur et saltem semel communicent. Item ut contemplationem de
a Sic Ed.; fortasse scribendum quaecumque.— b ¡ta Ed.; videtur tamen seribendum
fuisse tractari, aut initio hi pro his.
1 Vide supra, p. 550, annot. 2.
Directoría antiqua
989
amore spirituali cum tribus orandi modis exerceant, et ut veluti epilogi
loco, ad exercitiorum finem, unam saltem diem integrara quisque, se-
cundum rationem sui status, tribuat rectius ordinandae suae vitae,
suisque quotidianis piis actionibus, vocali et mentali orationi, spirituali-
bus jaculationibus ceterisque devotionibus disponendis, sibique forman-
dis certis quibusdam memorialibus quibus, suis temporibus, admonea-
tur alicujus divini cultus actus a exercendi, vel aliquorum mysteriorum
vitae beneficiorumque Christi l. Docetenim experientia plerosque saepe
multa bona ad profectum suum spiritualem faceré posse, adeoque
cupere, sed cum agendi ordine ac modo careant, cumque ipsis memo-
rialia desint, quibus ad officia pietatis et devotionis excitentur, idcirco
fit, ut aut nihil prorsus horum faciant, aut certe ordine confuso, qui
nauseam ac negligentiam paulatim creare solet.
Cavendum tamen est, ut ne devotionum multitudine ac varietate
seipsos nimium onerent, quin potius, magistri consilium sequentes,
paucula initio sibi proponant, quibus alio tempore, si ita in Domino
videbitur, alia adjiciant.
Consultum quoque esset, devotionum rationem et ordinem et modum
aliquoties singulis annis circa magnas festivitates, renovare si opus est.
Expedit externis secularibus hominibus usque ad peractam confes-
sionem generalem, legere libellum de quatuor novissimis 2, tempore
vero electionis libellum aliquem de contemptu mundi 3; et vero post
electionem, aut, si non eligunt, post confessionem generalem, legant li-
bellum de imitatione Christi 4.
Denique P. Ignatius non absque magna causa, post exercitia sin-
gula, pia quaedam colloquia subjicienda praescripsit, quia haec tardio-
ribus ingeniis viam aperiunt ad orationem mentalem 5, in qua plerum-
que languemus; ideo haec colloquia nostris fratribus judicarem esse
bene inculcanda et tradenda.
a actum Ed.
1 Usus Ule saluberrimus indicatur, qui fere in ómnibus religiosis familiis, quae
ignatianis exercitiis operam daré solent, jam invaluit, tribuendi in secessu annuo aliquid
temporis vitae in posterum ordinandae. Id quod in alterius hebdomadis fine faciendum
liber Exercitiorum praecipit.
2 D. Dionysii Carthusiani De quatuor hominis novissimis liber.
3 De Contemptu mundi sive de miseriis humanae conditionis scripsit cardinalis Lo-
tharius, qui paulo post Innocentius III, pontifex maximus (1 198-12 16) fuit, opus in tres
libros divisum, dum amotus a consiliis pontificiis per Caelestinum III (1191-1198) in
oppido Anagni versabatur.
4 Notissimum opus Thomae a Kempis.
6 Non est ex mente S. Ignatii potissima haec ratio colloquia faciendi, cum Ignatius
non rudioribus magis quam summo ingenio praeditis illa adhibenda injungat; sed quia
tune máxime oramus, quando cum Deo colloquimur. Certum tamen est, ad tollendum
.anguorem illum, de quo Hoffaeus loquitur, colloquia plurimum valere.
ggo
MOXUMEXTA IGXATIAXA
DlSTRIBUTIO TEMPORUM, QUIBUS PERAGENDA SUXT EXERCITIA
Etsi Spiritualia Exercitia in quatuor hebdómadas distribuía sunt, ut
in prima de peccatis, judicio et poenis inferni agatur a, in secunda de Do-
mini nostri J. C. vita usque ad ingressum ejus solemnem in Jerusalem,
die Palmarum, in tertia de Passione ejus, in quarta de ejusdem Resur-
rectione et Ascensione, non tamen sunt illae hebdomadae sic accipien-
dae ut necesse sit unamquamque continere septem vel octo dies. Cum
enim alios aliis contingat esse tardiores vel expedidores ad consequen-
dum id quod quaerunt: verbi gratia, in prima hebdómada contritionem,
dolorem ac lacrymas de peccatis, et animi terrorem ex judicii et poena-
rum severitate, idcirco nonnumquam expedit hebdomadarum tempus
minui vel etiam prorogari. Solet tamen exercitiorum tempus, si integre
et perfecte fiant, plus minus triginta diebus concludi '.
Ceterum quod attinet ad nostros fratres, qui inter media studia
aliasve occupationes spiritum suum per exercitia renovare, et non inte-
gra omnia exercitia peragere cupiunt, his communiter arbitror satis esse,
si decem aut duodecim diebus exercitiis vacent.
Nullum vero externum hominem ad electionem admittendum pu-
tarem, quin initio declaret saltem duodecim vel quindecim diebus se
velle in exercitiis perseverare.
Varia quoque partitio horarum esse solet; nempe ratione virium,
ingeniorum, occupationum: alii tantum mediam horam qualibet vice,
alii integram horam, et alii unam tantum, alii plures, usque ad quinqué,
se quotidie exercent.
Nostris autem occupatis fratribus non ultra quatuor horas, externis
autem Germanis non ultra tres imponendas esse censerem, nisi ipsi
sponte plura postularent, aut alioquin magna causa id suaderet. De his
ómnibus paulo post plura subjiciuntur.
nunc quaedam generalia addamus
Pro superioribus erga exercitantes
Priusquam externi ad exercitia admittantur, ex ipsis intelligendum
videtur, an ratione nostri victus et quo potu contenti esse velint *. Ac
ne gravetur collegium, (si videbitur expediré) convenit, ut intelligant
nullius lucri, sed tantum paupertatis nostrae causa, pro victu et potu
quod honestum fuerit solvendum esse s.
a agitur Ed.
1 V. annotationcm quartam, supra, p. 226.
2 Cf. Di. Ignat. II, [1] et [2], supra, pp. 782 et 784, et III [7], p. 787.
3 Cf. Di. Ignat. III, [5] et [6], supra, p. 787.
Directoría antiqua
991
Discedentes, habito tamen delectu, ad nostram mensam invitan,
honestoque dcinde patrum colloquio recreari, ac in Domino dimitti
possunt.
■ Cum tres aut plures fratres exercitati fuerint in communi, mensa
prima vel secunda cibum capere possunt, atque tune quidem communis
lectio sicut et cetera quae in triclinio fiunt, omnia ipsis prudenter ac-
commodata esse debent.
Pro ministro qui servit exercitantibus externis
Intelligat quibuscum exercitantes libentius conversentur, nullum
tamen ad ipsorum colloquium vocet sine magistri consensu '. Subinde
procurabit preces ad Deum pro ipsis fundi per se aut alium. Eos de
temporibus monebit, quibus aliquid vel inchoare vel finiré debent. Ma-
gistrum monebit cum sibi ipsis nimium austeri, vel etiam deambulatione
in horto egere videantur. Curabit ut statis temporibus, certoque et con-
stanti ordine, sua ipsis ministeria, ceteraque necessaria praestentur. Ca-
vebit ne, si plures sint qui electionem facturi putentur, inter se unus-
quisque conveniat; ideo et diversa sacra audiat, in quibus non con-
currant; attamen sua sacra simul audire possunt a.
Pro ministro fratrum exercitantium
Cavebit ne quisque nostrorum cum fratribus exercitantibus, ac ne
ipsi quidem inter se, etiam tempore recreationis 2 colloquantur. Quid-
quid autem scripto ab ipso b petent, hoc magistro quoque ostendendum
erit. Quae ministro externorum exercitantium scripta sunt de praescri-
ptis temporibus, ministeriis, et austeritate cavenda, fratribus quoque
praestari curabit. Cum multi fuerint, fratres simul c ab eodem magistro
exercentur: commune signum dabit ad initium et finem meditationis, ad
sacrum, ad conferentias. Dabit quoque signum circa médium decimae
matutinae et secundae et quintae pomeridianae ad communem repeti-
tionem; novaeque materiae praescriptionem; ac ne illorum recreatio ab
aliis turbetur cavebit; quotidie aut saltem alternis diebus aliquot in hor-
tum, causa relaxandi animum, mittet, praescripto tempore revertendi
secundum arbitrium magistri.
a Locus obscurus, nisi forte corruptus, ita intelligi a/iquo modo potest: inter se con-
veniant, ideo et diversa sacra audiant. — 1> ipsis Ed. — c Sic Ed.; fortasse legendum cum
multi fuerint fratres, qui simul.
1 Di. Aeg., f. 3V, supra, p. 903, et Di., c. IV, n. 5.
2 Nota bene tempus recreationis hoc loco et inferáis dici, etiamsi nulli in eo sermo-
nes misceantur.
992
MONUMENTA IGXATIAXA
Pro magistro exercitii
Diligenter servare convenit decimam quintam annotationem R. P. N.
Ignatii piae memoriae, quae est hujusmodi: \Transcribit fere atmotalio-
nem Mam ex textu Vulgatae, quam hades supra, pp. 236-238].
Qui cura exercitantibus conversabuntur, perspectum habeant cujus
modi exercitiorum genera eo tempore tractent, ut colloquia sua rite
accomniodare possint i. Inconsulto magistro, nullus exercitantibus liber
legendus exhibeatur. ñeque de rebus Societatis quicumque obtrudat;
sed ñeque facile ad eorum dubia, praesertim quae Societatem attinge-
rent, respondeatur, verum persuadeantur in hujus modi consilia petere
a solo magistro.
Ingeniosis et in meditando exercitatis fideliter narranda est medita-
tionis historia, obiter duntaxat tactis breviterque declaratis praecipuis
illius partibus, ut exercitans suo proprio marte meditando discurrat ac
ratiocinetur: quo fiet ut si quid invenerit quod elucidationem vel ali-
quanto majorem historiae sensum praebet (sive ex discursu proprio,
sive ex divina mentís illustratione id contingat) gustum delectabilio-
rem uberioremque fructum percipiat, quam si res ipsa ab alio diffusius
ei narrata ac declarata esset. Non enim abundantia scientiae, sed sensus
et gustus rerum interior desiderium animae explere solet *. Attamen
qui tardioris sunt ingenii, ac meditationi nil fere assueti, solent fere
tempus et horam in exercitiis perderé, nisi proposita materia paulo fu-
sius, et quidem et a varia pro numero repetitionum, explicetur. Sic
enim simul inflammantur et similibus discursibus sibi [propriis] assue-
fiunt facilius. Ideo sicuti ingeniosi propriis potius inventionibus quam
alienis oblectari solent, sic tardioribus, minusve in hoc genere exercita-
tis, magistri manu duci, ejusque lumine illustrari, cordeque inflammari,
quam in propriis tenebris excurrere, ac sine ordine et modo, longe sine
fructu vagari, utilius ac fere gratius esse solet.
\Sequuntur annotationcs séptima, octava, nona, decima, utidecima,
decima sexta et decima séptima, tantum non ad verbum ex V ni gata desum-
ptae (cas habes snpra, pp. 230-240), non habita ratione emendationum a
congregationc V faclaruní].
Admoneatur exercitans de fine, modo et usu Exercitiorum
[Sunt hoc loco annotationcs prima, tertia el quinta non prorsus ad
verbum. Eas vide supra, pp. 222-228].
Cum in quolibet exercitio certum et praescriptum temporis spatium
a Hoc verbum superesse videtur.
1 Cf. Di., c. TV, nn. 7-8.
Cf. annotationem secundam, supra, p. 224.
Directoría antiqua
993
impendi debeat, curandum est i 1 1 i qui' exercetur, ut animi sui quietem
potius in hoc reperiat, quod plus temporis quam minussibi insumpsisse
conscius sit. Frequenter enim daemon hoc conari solet, ut tempus ora-
tioni et meditationi praefixum minuatur
[Sequitur annotatio décima tertia ad sensum],
Vacans Exercitiis, dum abundat consolatione magnoque fervore,
cavere debet, ne se obstringat aliquo promisso vel voto inconsulte ac
praecipitanter facto. Attente enim considerandum est quid commodi,
aut incommodi possit occurrere, ad illud praestandum, quod promissu-
rus sit 'i.
Qui exercetur 3 tanto majorem facit progressum spiritualis vitae,
quanto magis ab amicis, notisque ómnibus, et ab omni rerum humana-
rum sollicitudine sese abduxerit: v. g. si ab aedibus pristinis migret in
domum cellamve secretiorem, ex qua quidem loci secessione praecipue
tres habentur [commoditates]:
1. a, quod seclusis amicis et familiaribus, negotiis[que] minus recte
ordinatis ad Dei cultum, gratiam apud Deum non mediocrem meretur;
2. a, quod sic intellectu minus quam antea distracto in diversas par-
tes, et collecta redactaque omni cogitatione ad rem unam, scilicet ad
obsequendum Deo Creatori suo, salutique animae suae consulendum,
multo liberius et expeditius utitur naturae viribus in quaerendo [eo],
quod tantopere desiderat;
3. a, quod quanto se magis reperit anima segregatam ac solitariam,
tanto aptiorem seipsam reddit ad quaerendum, attingendumque Creato-
rem ac Dominum suum, ad quem insuper quo propius accedit, eo me-
lius ad suscipienda bonitrttis divinae dona disponitur.
Ordo diurnus illorum qui tribus horis quotidie exercentur
Mane surgunt hora quarta. Cum excitati fuerint, proponent sibi de
cavendo peculiari vitio, deinde cogitabunt qua de re, die próxima, me-
ditandum: interim sua expedient.
A media quinta usque ad mediam sextam de re proposita medita-
buntur.
Inter quadrantem ante sextam et quadrantem ante octavam, Sacrum
audivisse oportet.
Cum moniti fuerint, aliam horam ante prandium meditationi tri-
buent.
Quadrante ante prandium conscientiam examinabunt.
Quidquid temporis, a meditatione matutina usque ad prandium,
1 Cf. annotationem duodecimam, supra, p. 232.
2 Cf. annotationem decimam quartam, supra, p. 234.
3 Quae sequuntur usque ad hujus capitis finem ex annotatione vigésima (supra,
'p. 246) desumpta sunt.
Monum. Ignat. — Series Et. 63
994
MONUMENTA IGNATIANA
vacuum fuerit, hoc tribuendum est orationi, piae lectioni, parandae
confessioni, aut scripto colligendis iis quae inter meditandum pla-
cuerunt.
Finito prandio, recreationi, ad mínimum per horae spatium, vacare
licet.
A medio horae tertiae usque ad médium quartae meditandum est.
A coena vacabunt recreationi usque ad horam octavam.
Ad médium nonae, per quadrantem horae, examinabunt suam con-
scientiam, prius litaniis recitatis.
Qui horis quatuor meditantur, illis duae horae post prandium assi-
gnentur; nempe ad tres dictas, a medio quintae usque ad médium
sextae.
Horae praedictae mutari possunt: v. g. ut sumatur hora a medio
quintae usque ad médium sextae, et hora nona usque ad decimam, aut
médium decimae; item a tertia usque ad quartam, aut médium quartae,
a sexta usque ad septimam, aut médium septimae.
Ordo totius diei pro fratribus nostris exercitantibus
Silentium erit perpetuum et strictum.
Si quid a ministro suo petere, aut eidem indicare velint, scripto hoc
faciant
Cibum suum in cubículo singuli capient; ac temporibus consuetis,
sed locis a communi recreatione sepaiatis, ac singuli soli, et quidem
cum silentio, sedendo aut ambulando extra sua cubicula, se recreabunt;
aut etiam in cubículo, si expediat.
Reliquus diei ordo cum externorum exercitantium ordine commu-
nis ipsis erit, sive tribus, sive quatuor, sive quinqué horis ipsis medi-
tandum sit.
Quod si tres, quatuorve aut plures sub eodem magistro exercentur,
qui ob alias occupationes singulis seorsim vacare non possit, tamen hi
tribus aut quatuor, et non amplius, horis exercendi erunt, praeter quas
imam tribuent conferentiis, si expediré videbitur, et quidem illam a
media quinta pomendiana usque ad médium sextae. Porro propositan!,
et ut cuique explicatam materiam, ómnibus magister repetet, si expe-
dierit, confirmandae omnium memoriae causa, cum illa singulis in
scripto non facile communicari queat, etsi in communi loco unicum
saltem exemplar affigi debeat.
Rcliquum diei ordinem cum aliis supra dictis ipsi quoque commu-
nem habeant.
Patribus tamen jam provectis, et per se idoneis, ac exercitatis, relin-
qui [debent] in scriptis meditanda, ut ipsi per se legant, non egentes
ullo magistro aut ductore.
Directoría antiqua
995
Distriuutio Exercitiorum in dimidias horas,
cum totius diei ordine
Tro hominibus primae CONDITIONIS
A medio quintac usque ad quintam in primo modo orandi se exer-
cebunt, quemadmodum pridie sub noctem ipsis praescriptum fuerit.
Post horam quintam, facta coram magistro praecedentis orationis re-
petitione, explicantur mysteria missae ac caeremoniarum ejus. Dein
audient, si fieri potest, tria sacra, sed non continua; atque sub illis ap-
l)licabunt mysteriorum exi)licationem antea factam.
Temporibus inter haec sacra incidentibus, component ac verrent
suum cubiculum. Ouodque reliquum est temporis, tribuent orationi ac.
])iae lectioni, vel scriptioni.
Sacris absolutis, denuo, si opus sit, aliquid in primo modo orandi,.
quantum pro duabus vicibus satis esse potest, declarabitur. Mox inde
in re explicata, per aliam mediam horam, sese exercebunt.
Postea vel legent, vel scribent, vel laborabunt, vel ambulabunt usque
ad tempus examinis.
Tempore primae mensae ipsi quoque prandebunt.
Recreado ipsorum usque ad horam primam durabit.
Deinde ad secundam usque legent, vel orabunt, vel scribent, vel
laborabunt aliquid.
Ab hora secunda usque ad médium tertiae, suo modo orandi denuo
se exercebunt.
Postea, si magistro videbitur, ad vesperas se conferent in aliquod
vicinum templum, ita tamen ut foris cum nemine loquantur.
Ante hoiam quartam explicabuntur illis mysteria rosarii, ac circa
eadem se exercebunt, a quarta usque ad médium quintae.
Inde usque ad sextam legent, scribent, aut laborabunt. Denique
quadrantem ante coenam orationi impendent.
Coenabunt sub prima mensa, ac dein usque ad octavam se recreabunt.
Mox de primo modo orandi aliquid ipsis explicabitur, de quo po-
stridie mane sit ipsis meditandum.
Denique recitatis litaniis, et a medio nonae per quadrantem exami-
nara conscientia, mox lecto se committent.
Absoluto semel modo primo orandi, idem repetí potest; et explica-
tis, quantum satis est, iis quae pertinent ad eumdem modum orandi,
missam audiendi, rosarium recitandi, progrediendum est ad cetera ca-
techistica documenta. Totum vero hujus exercitii tempus magistri dis-
cretione, et exercitati possibilitate, metiendum est; quod etiam \_de~] a aliis
hominibus dictum sit. Item ex additionibus ea quoque praescribentur,
quae magister ipsis convenire judicaverit.
Seiitentia postulare videtar Ut hanc praepositionem addamus.
99<5
MONUMEXTA IGNATIANA
distiubtjtio exercitiorum prim aehebdomadae in duas horas,
una cum ordine totius diei
Pro hominibus secundae conditionis
Mane a medio quintae usque ad médium sextae, omisso Exercitio-
rum fundamento l, ordine de ceteris exercitiis primae hebdomadae me-
ditabuntur.
Dúo audient sacra, sed non continua.
Intermediis vero spatiis, idem facient quod primi.
Sacris finitis et priori meditatione repetita, lectionem magister fa-
'Ciet, de iis rebus , ordine quo primae conditionis hominibus prae-
scriptae sunt, si necdum satis in illis versati sunt, incipiendo a myste-
riis missae, rosarii. Reliquum tempus usque ad examen tribuent le-
ctioni, orationi, parando confessionem generalem, vel labori aut deam-
bulationi.
Se examinabunt et prandebunt iisdem temporibus sicuti primi.
Recreado extenditur usque ad médium primae.
Inde usque ad médium secundae idem facient, quod a lectione ma-
tutina usque ad examen.
Hora secunda, priori meditatione coram magistro repetita, nova vel
eadem meditatio praescribitur.
Postea ad vespertinas preces se in vicinum templum conferent, si
hoc probet magister.
Ab hora tertia usque ad quartam meditabuntur.
A medio quintae fiet lectio de rebus antedictis.
A quinta usque ad médium sextae rosarium recitabunt, adhibita
consideratione mysteriorum. Inde laborabunt aliquid ad ultimum qua-
drantem ante coenam, quo vacabunt orationi.
Coenabunt tempore primae mensae; deinde usque ad octavam se
recreabunt. Tune repetita coram magistro meditatione, novum exerci-
tium ipsis praescribitur.
Recitatis litaniis et examinata conscientia, cubitum ibunt.
Additiones aliae judicio magistri ipsis accommodari poterunt.
DlSTRIBUTIO EXERCITIORUM PRO UNICA HORA TANTUM
Quadrat hominibus publicis negotiis oceupatis, qui, cum mane sur-
gunt, idem tune quod ceteri faciunt.
Aliqua autem [hora] ante meridiem, quae ipsis certa et commoda
sit, meditabuntur, et quadrantem bis quotidie examini conscientiae do-
nabunt.
Reliquis totius diei temporibus ab oceupationibus vacuis, sacrum
1 Cf. Di. Anón. £/., f. 15 ad finem, supra, p. 886.
Directoría antiqua
997
unum vel alterum cum vesperis audient, orabunt, confessionem para-
bunt, legent, et scribent suas devotiones. Cetera etiam a magistro di-
scent, quae ad orandi, riteque ac saepius confitendi, atque communi-
candi, suamque vitam rectius ordinandi modos pertinent.
Dabunt etiam operam ut, quantum per occupationes licet, domi
certo in loco sese contineant, easque observationes sive additiones ser-
vent, quas magister judicabit ab ipsis servari posse. Cumque domi suae
fere totum exercitii tempus transacturi sint, vix alius ipsis ordo prae-
scribi poterit.
DlSTRIBUTIO EXERCITIORUM 1N QUATUOR VEL QUINQUE HORAS
In tota serie Exercitiorum, sicut in singulos dies et horas mox se-
quenti ordine trium horarum distributa nihil immutandum est, quam
quae in plures horas partienda sunt, ita tamen ut fundamento Exerci-
tiorum unus integer dies tribuatur.
Verum cum nostri fratres non multum utilitatis communiter ex illis
exercitiis, quae de peccatis et inferno agunt, sumant, idcirco, omissis
illorum repetitionibus, minus temporis illis tribuere possent, si ad alia
transiré, et in illis non diu inhaerere cupiant.
Distributio Exercitiorum in tres quotidie horas
1.a Dies.
Pridie hujus diei, sub noctem, proponendae sunt admonitiones de
modo et fine Exercitiorum, una cum Exercitiorum fundamento, pro
prima hora matutina diei sequentis meditationi a magistro deputata.
Hora secunda meditationis ante meridiem, de eodem fundamento
meditandum est, praecedente tamen, convenienti tempore, meditatio-
nis matutinae coram magistro repetitione, priusquam nova praescriba-
tur materia. Communiter praecedentis exercitii peracti reddenda est
ratio ipsi magistro, qui pro hac hora secunda, novo quodam modo,
idem fundamentum declarabit, simulque formulam particularis exami-
nis praescribet. Et notandum est: quoties is, qui exercetur, praecedens-
exercitium denuo sequenti hora meditan jubetur, toties expedit idem
exercitium ipsi aliter atque aliter a magistro explicari *.
Tertia hora meditationis (quinta tándem illa post meridiem a ma-
gistro assignabitur) de fundamento denuo meditandum est, reddita
prius suo tempore secundae meditationis ratione, ac nova pro hac hora
1 Hunc repetitionis modum fert quidem usus frequens. Fatendum tamen est, hanc
non esse repetitionem, quam S. Ignatius in libro Exercitiorum proponit. Cf. supra,
pp. 290, 292, 334, 402 et 422; item Di. primum Mi., n. 31 et 32, supra, p. 855; et Di.,
c. XV, n, 2.
gg8 Monumenta Ignatiana
ejusdem fundamenti explicatione facta, cum praescriptione formulae
examinis generalis.
2.a Cíes.
Pro prima hora, reddita ratione ultimae meditationis hesternae, pro-
ponendum est primum exercitium de peccatis alienis una cum additio-
nibus.
Pro secunda hora, exercitium proponendum de peccatis propriis,
una cum illo scripto de utilitate confessionis generalis et communionis.
Pro hora tertia, proponi debet exercitium tertium, quod aliud non
est quam repetitio duorum exercitiorum praecedentium. Item examen
genérale, quo utendum est ad parandam confessionem.
3. a Dies.
Pro prima hora, exercitium de morte, nisi magister judicet tertii
exercitii meditationem denuo vel saepius esse repetendam, vel de dis-
cernendis animi motibus.
Pro secunda hora, exercitium de judicio particulari; nisi, secundum
libellum Exercitiorum, transeundum videatur ad meditationem de in-
ferno aut nisi magis libeat denuo de morte meditari.
Pro tertia hora, de judicio generali, nisi quis malit repetere medita-
tionem utramque simul de morte et judicio particulari.
4. a Dies.
Pro prima hora, de inferno, aut certe repetitio meditationis de judi-
cio generali.
Pro secunda hora, de purgatorio, aut repetitio de inferno.
Pro tertia hora, repetitio de purgatorio, aut tune inchoatur seria
praeparatio ad confessionem generalem.
Toto hoc die, vacandum est serio confessioni generali parandae, ac
nonnihil requiescendum a labore meditandi -.
Cum autem, praecedentibus diebus, ut supra notatum est, neces-
sitas postulare videbitur, proponendae erunt instructiones de discer-
nendis animae motibus, quae primae hebdomadae exercitiis máxime
quadrare solent, quanquam etiam, nulla expectata necessitate, cum diei
tertiae horae primae exercitio proponi possint.
Antemeridiano postridie tempore generaliter est confitendum, et
unicuique externo liberum erit quem malit confessarium eligere.
1 De harum meditationum ordine cf. supra, p. 298, annot. 1.
2 Cf. Di., c. XVI, n. 1.
Directoría antiqua
999
5. a Dies.
Mane confitendum est, ut jam est dictum.
Pro secunda hora pomeridiana, contemj)latio de regno Christi et a
regis aeterni.
Pro hora tertia, ejusdem contemplationis repetitio, nisi confessio
generalis tantum temporis sibi vindicet, ut semel tanlum haec contem-
plado pomeridianis horis exerceri queat.
6. a Dies.
Pridie sub noctem, pro prima diei sequentis hora, proponenda est
meditatio de incarnatione Domini, una cum generali ordine ac disposi-
tione exercitiorum de vita Christi. Simul tune etiam proponentur novae
observationes, seu additiones, nonnihil immutatae.
Pro hora secunda, nulla videtur jam esse praescribenda meditatio,
sed vacandum sacrae communioni. Solummodo proponendum est de
colligendo fructu ex meditatione mysteriorum Christi.
Pro tertia hora, praescribenda est formula applicandi quinqué sen-
sus ad historiam praecedentis meditationis seu mysterii.
7. a Dies.
Pro prima hora, de nativitate Christi.
Pro secunda, applicatio sensuum ad nativitatis Christi historiam,
nisi magis placeat exercitanti, omissa applicatione simplici, tantum
quadam mysterii repetitione uti. i
Pro tertia, de tribus regibus.
8. a Dies.
•
Pro prima hora, applicatio sensuum seu simplex repetitio de tribus
regibus, nisi exercitans de novo mysterio meditari malit.
Pro secunda, de fuga in Aegyptum, vel de reditu, vel de praesenta-
tione Domini in templo, vel quid egerit Jesús Christus usque ad trige-
íimum vitae suae annum.
Pro tertia, videtur esse proponenda meditatio de puero Jesu duode-
cim annorum, si tamen spes sit fore, ut qui exercetur vitae suae sta-
tum velit eligere; quia si id faceré nolit, quodvis aliud, vel etiam hoc
ipsum exercitium tractare potest.
Quandocumque autem magistro visum fuerit, praescribenda sunt
documenta de cognoscendis bonis malisque spiritibus, quae in hac se-
a Sic Ed.; legendum fortasse ut.
IOOO
MOXUMENTA IGNATTANA
cunda hebdómada quadrare solent, nisi magister malit cum diei octa-
vae secunda applicatione, seu repetitione, illa proponere.
9. a Dles.
Pro prima hora, exercitium de duobus vexillis, cum sua praefatione
de consideratione statuum diversorum, qua exercitantis animus ad ele-
ctionem paulatim praeparetur.
Pro secunda et tertia, ejusdem exercitii de vexillis repetitio.
10. a Dies.
Pro prima hora, de tribus hominum classibus differentibus.
Pro secunda, omissis nonnihil iis quae ad electionem pertinent, de
transitu Domini ad Jordanem ejusque baptismo.
Pro tertia, applicatio sensuum ad historiam baptismi, seu simplex
repetitio ejus, cum tribus illis ad finem colloquiis, quae habentur in
exercitio de duobus vexillis.
II a Dies.
Pro prima hora, de tentatione in deserto.
Pro secunda, de vocatione apostolorum.
Pro tertia, de octo beatitudinibus.
Horum vero trium exercitiorum colloquia erunt tria supradicta de
vexillis, quibus etiam concludentur alia exercitia de mysteriis vitae
Christi, si tamen plura mysteria, pluribusque diebus, ante electionem
tractare libeat, vel expediré videatur. Quotquot mysteria circa electio-
nis tempus dabuntur, pie accommodentur futurae electioni, prudenter
tamen, ne affectatio rem odiosam ac suspectam reddat.
12.a Dies.
Pro prima hora, tres modi humilitatis.
Pro secunda et tertia, eorumdem modorum repetitiones, una cum
instructione seu praeludio, ad electionem bonam faciendam, cum in-
troductione ad cognoscendas res eligendas, cui, si exercitanti profutu-
rum videtur, addi possunt duae illae tabellae de variis mundi statibus
et officiis ', eorumque perfectionibus diversis.
1 De his tabellis nihil invenimus. Fortasse ut in muris aut tabulis appendebantur
typis descripta mandata Dei, opera misericordiae etc., sic etiam erant tabulae of-
ficiorum etc.
Directoría antiqua
iooi
13.a Dies.
Pro prima et secunda et tertia hora, proponendus est modus pro
bona electione facienda, una cum quinqué salutaribus consiliis, quae ad
quintum punctum ejusdem modi adhibita sunt, ut ratiocinatio rectius
fiat. Simul etiam proponendum est scriptum de tertio electionis tem-
pore
In horum omnium consideratione et usque ad expeditam electio-
nem, totus hic dies, et etiam amplius, si exercitans voluerit, transigen-
dus est.
Nonnunquam vero a magistro visitandus est ut, si tentatio aliqua in-
cidens sic postulet, particularibus quibusdam exercitiis excogitatis, et
praesenti tentationi convenientibus, juvari ac dirigí rectius possit: quod
etiam in universo Exercitiorum tempore, secundum occurrentium ten-
tationum exigentiam, fieri expedit. Ceterum qui statum eligere nollet,
et prima vitae Christi exercitia, sicuti ordine superius a die séptima
sunt posita, omittere, ac de Domini passione aliisque Christi mysteriis
meditari mallet, huic videtur indulgendum esse, servata tamen eadem
dispositione, perductoque horum exercitiorum tempore, quousque per
exercitantem licebit.
1 Suspicamur aut corruptum esse hunc locum, aut habuisse Hoffaeum libellum ali-
quem in quo «modus pro bona electione facienda» unicus, esset ille, qui in libro Exer-
citiorum «Modus prior sanae bonaeque electionis» dicitur. Hic prior modus sex ha-
bet puncta in libro Exercitiorum. Quinqué autem salutaria consilia forsan appellabat
Hoffaeus «regulas quatuor et annotationem unam», quae sunt in Exercitiis «modus po-
sterior bene eligendi», praesertim cum annotatio illa nihil sit aliud quam punctum sex-
tum primi modi. Deinde loco verborum, quae apud Hoffaeum sequuntur, «de tertio ele-
ctionis tempore» legendum videtur «de triplici electionis tempore».
DIRECTORIA RECENTIORA
I
DIRECTORIUM
EXERCITIORUM SPIRITUALIUM S. P. IGNATII DE LOYOLA,
ROMAE, ANNO 1 5QI TYPIS DESCRIPTUM 1
1 Cum Directorio collarum, quod est ín bibliotheca Exercitíorum angiensi (Enghien),
in Belgio.
DIRECTORIVM
EXERCITIORVM
SPIRITVALIVM
P. N. IGNATII
JHS
ROMAE, In Collegio Societatis IESV.
Anno M.D.XCI. permissv svperiorvm
Amdvdvm est cum Reuerendus P. N. Praepositus Ge-
ncralis Chuidius Aguauiua Directorium hoc molieba-
tur, idque iusserat cum omni cura, et diligeniia confici.
Nunc igitur confectum, accurate etiam recognitum, cum tota
Societate communicari mandauit, meque haec dúo insuper ad-
dere voLuit. Prinmm, optare se vt adiuncta hac luce Directo-
rii, eo studiosius incumbant nostri ad fruendum hoc diuinum
beneficium, vt certe appellare possumus Exercitia, et non so-
Lum ea ipsi in se libentitis frequentent, sed alios etiam ad
ea inducant, et excilent. Alterum est, quod si alicui ex vsu,
atque experientia quidpiam occurrerit, quod vel addi vel
conimodius dici posse videatur, id per suos Superiores ad eius
Paternitatevi deferant, quo muhortim iu-\Q\diciis cognitis
suprema manus huic operi imponi possit. Nunc enim typis
excusum mittitur, ad euitandam operam, et impensam descri-
bcndi tot exemplaria, quot necessaria erant. Est autem oplan-
dum vt res talis et tam vtilis quam perfectissime absoluatur.
Batum Romae die V. Aprilis M.D.XCI*.
Mandato R. P. N. Generalis
Iacobus Ximenez Secretarius.
* Quae praecedunt ac prooemium sequens excusa sunt litleris ital'uis.
ioo8
MONUMENTA IGNATIANA
1 PROOEMIVM
DE DIGNITATE
ET VTILITATE
EX ERCITIORVM,
ET DE NECESSITATE
DIRECTORII.
Nter alia instrumenta, quae Dcus pro sua bonitate, ac ciernen ti a,
Socielati n os trae, tum ad propriam, túm ad proximorum salu-
tem, perfectionemque procurandam largiri dignatus est, non
postremum locum habent spirilualia exercitia *. Haec enim sunt spiritua-
lia quaedam documenta, quae vt in huius libri praefalione 2 dicitur, non
tam ex libris, quam ex vnctione Spirihis sancti, et ex interna experientia,
el vsu, noster in Christo Pater a Ignatius composuit. Hace sunt lamina,
quae ei Dominus in ipso primo conuersionis feruore inspirauit, ac deinde
in omni progressu eius virtulis, et sanctitatis semper confirmauit.
Qucmadmoditm igitur Dominus Dcus ideam totam Societalis nostrae,
tum exteriorem, tum eliam quae ad interioran virlutumformam pertine-
ret, ei tanquam capili, et fundalori communicauit, tía eliam, cum oratio,
et commu-1 nicatio cum Deo sit tanti momenli, vt magna ex parte reli-
giosa obseruantia, ac spiritualis pro fectus ex ea pendeat, phirimum refe-
rebat habere hanc methoJum, et directionem ad orationem faciendam ab
eodem Capite nostro, quam nos quoque omnes sequeremur, el prac oculis
semper habere conaremur.
Atque haec causa est, cur ipse P. b N: Ignatius in omni sermone, vt
accepimus, el vero praxi ipsa tantopere nostris commendare soleret vsum
horum exercitiorum; ac in Constitutionibus quoque tam crebro eorum
a B. P. Directorium atino ¡8qj, Florentiae, editum in vol. III operis Institutum Socie-
talis Jesu. Directorium anni i¿¡Q() Beatttm Ignatium appellat in operis inscriptione tqntum,
nunquam in ipso opere; editio vero antnerpiensis anni 1600, et in inscriptione et n toto
opere, etsi decretum et breve beatifuationis data sunt auno iboq. (Monum. Ignat., ser. 4.a,
II, pp. ()4S et 954).— b Beatus P. Di. i8gj.
1 Similia dicuntur in Constitutionibus Societatis Jesu, part. IV, c. VIII, n. 5; part. VII,
c. IV, n. 8.
2 Hanc praefationem vide supra, p. 218.
Directoría recextiora — Di. 1591
1009
mentionem facial, et praesertim parle 4. c. S. § j.vbidicilur, onmes operatn
daré deberé, vt in hoc armorum spiritualium genere tractando, quod tan-
topere con/ erre ce mi tur ad Dei obsequium, dexteritatem habeanl. Exíaí
etiam eins epístola ad Sacerdotem quendam Mionam nomine, qui Parisiis
J'uerat eius Confessarius, in qua a satis manifesté ostendit, quid Ule senti-
ret de his exercitiis 1 . Monet enim eum atqne etiam instanter rogat, vt ea
facial diligenter, et si fecerit, promittit ci magnam vtilitatem spiritua-
lem b, tum in se ipso, tum ad altos quamplurimos ¿¡mandos, idque verbis
valde grauibus, et signijicantibus.
Idem vero testimonium dederunt alii, et plurimi c, el quidem insignes
viri, et doctrina, et virtute, el rerum humanarían cxpcrienlia, ac praeci-
pue etiam spiritualium perilla, qui cum haec exercitia re ipsa cxperli
essent, ita ea probarunt, vt illorum vsu maiorem quam sperare ausi
essent, sitar um animar um fructum se consequutos esse tum verbo, tum
scripto libenter praedicarent.
Sed prae ómnibus cst aucloritas Sedis Aposlolieae, 3 quac dili-
genti examine doctor um virorum praemisso haec exercitia approbauit
anuo M.D.XLVIIl. vt pietate, et sdnctitate plena , (haec enim sunt eius
verba ) el ad aedificationem spiritualemque jidelium d profcctum valde
uti lia *.
Postremo est etiam ipsa experientia ingentis, ac prope incredibüis
vtilitatis, quac ex his exercitiis faciendis subsequi solct 3. Primum enim
plurimi ex nostris, praesertim primis temporibus, hoc modo spiritum vo-
cationis acceperuut, vt veré dici possit Societatem nostram hoc máxime
medio, et i nitio e coaluisse, et postea incrementum accepisse. Deinde plu-
rimi etiam alii relicto mundo alios religiosos ordines ingressi sunt,
mullí iam ingressi, egregie reformali sunt, nec singuli tantutn, sed saepe
integra Coenobia. Complures etiam in saeculo ipso cum ita vitiis addieli
essent, vi nullo modo ñeque cohortationibus, ñeque coneionibus auelli pos-
sent, hoc vno sese conuerterunt, et ad meliorem vita/u constanter ducen-
dam rcuocarunt. De ni que negar i non potest, quin valde maghus fruttus
in f omui hominum genere, et statu, el conditione effectus sit, et vbieorum
vsus magis viget, ibi etiam multo maior morum reformatio cernitur.
Nec debet aliquis mirari quod fanti effectus consequantur et quidem
non admodum longo lempore; addo etiam, non adeo maguo labore 4. Naíh
a Sic Di. i8<?j; quo Ed., Di. — b spirititualem Ed.\ spiritualem Di. — c propemodum
innumerabiles DireJorium Variorum. — d Deest hoc v. in Di. Var. — e Deesí hoc v. in
Di Var. — f Desideratur hoc v. in textn; sed emendatio facía est iu +Erratis'.
1 Haec epístola est in Monum. Ignat., ser. 1.a, I, 111-113.
2 Supra, p. 217.
3 Di. Po., in prooemio, supra, p. "96; Anón. Bi, f. 14V., supra, p, 884; Anón. Bj,
supra, p. 935.
4 Di. Po., a n. 3, supra, p. 797.
Monum. Igsat. — Seribs II. 64
IOIO
MONU MENTA IGNATIANA
aun Dci voluntas sit sanctificatio nos/ra , vt aü Apostolus *, et ideo bo-
nitas illa ¡inmensa semper parata sil sua dona eff lindar super creaturam
suam sine dubio, si ipsamet ?ion poneret impedimentum, sed potius se-
ipsam disponeret,facile, ae breui magnas a Deo gratias con-k sequerctur.
Hoc igitur faciunt haee e.xercilia, et sane valdc cfficaciter, vi animam
disponant ad haec dona accipienda. Primum enim remouent eam ab
otiui i aliarían rerum, ae negotiorum oceupatione, el quasi ad solitudinem
quandam duciint, vi el Deus ad eius cor loquatur el tpsa facial quod
dicilur in P salmo: V acate, et videte quoniam ego sum Deus 3. Deinde
vero pósito statim ante oculos vltinio homints fine, nenipe aeterna bealilu-
dine ostendunt primum quantum hactenus aberrauerit, et ita peccatorum
dolorem, et odiiim ingenerant, deinde vviulum pulchritudinem aperiunt
et Christi Domini exemplo ad eius imitationem accendunt. Denique etiam
modum tradunt totius uitae ex Dei regula, ae volúntate reformandae,
siue status ipse mutandus sit, siue non mutandus, verum in mclius corri-
gendus.
CVM ergo Iiorum exereiliorum tan tac sint vtilitates, tantique a fru-
ctus, facile apparct, quam eorum vsus nostris ómnibus commendatus esse
debeat, si pracseiiim illud addamus, quod cuín humilitatc cognoscere
possumus, et certe etiam debemus, hoc totum quodeumque cst, nempe pe-
culiarcm hanc instruclioncm, ac modum meditandi, et peculiaria haec
documenta lam vti/ia, tamque solida esse pracclarum quoddan donum, ac
munus a Deo datum Societati nostrae. Quare cum id Deus nobis dona-
rit, el ideo donarit, ut uieremur, non est dubium quin hoc ipsum excitare
omites debeat, ut auidius uta mu r, nec talan thesaurum absconditum *, et
quasi defossum inutiliter tcncamus.
¡ erum quam utilis b est hic exereiliorum usns, quem dicimus, ta/u
etiam est necessarium ali-5 quam methodum habar in tis tradendis: tum
quia non omnes candan pcriliam, aut dexteritalem habar possunt, tum
quia non omitía hoc exert itiorum spirilualium libro c coiitprehcndi po-
tuerant d, et ideo sunt in eo aliqtta paulo obscuriora, quod ad praxint
attinet, tum denique etiam, ut seruetur a nostris ómnibus uniformitas, et
non suo quisque ingenio, el plácito exercitia intaprcletur, ex qua re e
nota ac uarii subinde modi introducerentur.
Has igitur ob causas Congregatio prima generalis ínter alia, quae
necessaria iudicauit ad próximos iuuandos, et nostros operarios diri-
a tantusque Di. /8gj.— b necessarius Di. Var.—c libro scripto Di. Var.—i potue-
rant Di. /8gj.—e Desideratur hoc v. in Ed. et Di:, supplemus ex Di. iSgj.
» I Thess., IV, 3.
' Os., II, 14-
• Ps. XLV, 11.
* Is., XLV, 3; Matth., XIII, 44-
Directoría kiccentiora — Di. 1591
101 1
gemios hoc etiam constituit lit. 6. decrct. 28. 1 ut conficerehir Dirccto-
riunt tradcndorum exercitiorum, eiusque rei caram Generali Praef osito
commendauit.
In quo cum aliqui Paires diligenter laborassent a ?, uel pro sua de-
uolione, uel Superi&rum iussu, uisum est P. N. Claudio Acquauiuac,
tum hunc eorum laboran, tum etiam quae nonnulli alii adumbrancrant,.
quibusdam aniiquioribus Patribus in Societate mittere, ut ra uiderent b,
ci iudicium de iis /erren i, el praeterca si quid occurrercl, quod addi pos-
set, id scripüs mandaren!. Ex quorum oninium senlcnliis, ac iudiciis ea
quae ad nostrum propositum accommodatiora uisa sunl, in hoc Directo-
rium selecta, el suis locis digcsla sunl, ad Dci Dominé c gloriam, el So-
cietatis nos trae, proximorumque spiritualeni pro f ce tum.
6 Quomodo inducendi sin/ homines ad excrcitia. Cap. L
ICITVR in nostris Constitutionibus d cum exercitiorum ratio
redditur, non solum idagi deberé, vt aliis satisfiat, sed etiam
vt in aliis desiderium excitetur, vt eisdem iuuari velint 3. Ex
quo apparet oportere hoc esse nostris propositum, vt quotquot possunt
ad agenda exercitia impellant °, quoniam cum chantas, et zelus anima-
lum nos mouere debeat, ad desiderandam, et procurandam earum salu-
tem, et perfectionem eadem etiam impeliere debet ad eam rem, quae f
adeo apta, et adeo efficax est ad illud vtrunque in eis operandum. Est
tamen & opus prudentia vt id discrete, et modeste fiat, nempe temporer
et loco conuenienti.sine molestia, aut offensione, et nominatim cauendo,.
ne suspicio praebeatur, quod ad religiosum statum trahere h velimus.
Hunc autem modum prudentem, et cautum inuitandi ad exercitia
suggeret sua cuique prudentia, et Spiritus sancti vnctio, quae vt in aliis,
ita in hoc diriget, et iuuabit suos operarios.
Pater ' noster Ignatius ita sentiebat, et monebat optimum modum
a Loco 7 w. praecedentium habet Di. Var. sequentia: Quod cum tune effectum esset,
et deinceps etiam alii in hoc genere laborassent. — b Aquavivae omnia ista Directoría
committere quibusdam ex antiquioribus Patribus in Societate magisque in ea re versa-
tis, ut ea viderent Di. Var. — c iudiciis hoc deinde praesens Directorium quasi centonis-
more concinnatum est ad Dei Domini Di. Var. — d Par. 4. c 8. lit. E. in marg. — e Exer-
citia suauiter inducant Di. — f Pro 10 w. praeced. habet Di. Var. et omnem, quae possit
perfectionem, multo magis id fieri debet in ea re, quae. — % enim Di. Var.; ibid. Miro
in marg. - h ad religionem trahere Di. Var. — > Beatus P. Di. /Sgj; Archivum Di. Var.
in marg.
1 In nova ed. Instituti, decr. 107.
- Cf. Praefationem, supra, pp. 752-776.
1 Part. IV, c. VIII, litt. E.
1 Di. printum Mi., n. 22, supra, p. 852.
IOI2
MONUMENTA IGNATIANA
esse in confessione 1 non importune, atque ex abrupto, sed aliqua
commoda occasione, vel e re nata, vel dextre a accersita: aut etiam extra
confessionem, cum cernitur aliquis non adeo conten-7 tus statu suo, siue
propter aliquem scrupulum intrinsecum, siue propter molestiam extrin-
secam, vt si non bene ei succedant negotia, vel si non bene a suis tra-
ctetur, vel ob aliam similem causam. Interdum etiam óptima est commo-
ditas ex ipsis vitiis, aut lapsibus alicuius, cum praesertim aliquo Dei
lumine afflatus ea cognoscit, et dolet, et cupit emendationem. Tune
enim saepe opportunum est proponere ei hoc quasi remedium eius in-
firmitatis.
Quaecunque vero occasio accipiatur b indicandi sunt magni fructus,
qui ex his exercitiis consequi solent, pax, et quies animae, lumen inte-
rius, et cognitio ad bonam gubernationem totius vitae quocunque in
statu. Iuuat etiam proponere aliqua exempla aliquorum, qui ea fecerint
cum fructu, ita vt postea valde contenti fuerint, ipsaque morum muta-
tione testati sint quantum in eis profecerint, et ad hoc etiam confert in-
dicare consolationes spirituales, et gustus, quos habuerunt, nimirum ne
labore deterreantur. Verum in his exemplis commemorandis abstinen-
dum esset ab iis, qui religionem ingressi sunt (vel certe hoc postremum
tacendum) et ii potius narrandi, qui in melius mutati in saeculo manse-
runt, quoniam facile fieri potest, vt quem hortari volumus, idem sibi
timeat, et ideo refugiat exercitia. Immo vero haec ipsa opinio eripienda
esset hominibus, vt putent solis religiosis, aut iis, qui religiosi fieri vo-
lunt, conuenire exercitia. Nam cum omnes egeant 8 gratia Dei, non so-
lum religiosi, sed etiam saeculares propter pericula c in quibus assidue
viuunt, ideo ipsi quoque debent ea adiumenta quaerere, ex quibus ad
hanc gratiam hauriendam quam máxime disponantur.
Notandum est tamen si loquamur de integris, et plenis exercitiis
eam fuisse d P. Ignatii sententiam. vt non ómnibus passim darentur.sed
selectis tantum, et qui hábiles ad maiora viderentur. Quod ita esse
aperte videmus ex quadam instructione, quae conscripta dicitur ipso
dictante, quae sic habet ". Non mihi videtur expediré quenquam hortari
ad facienda exercitia, nisi has conditiones, vel saltem praecipuas habeat.
Trimo vt eiusmodi sit, qui sperari possit valde vtilis futurus domui Dei,
si ad eius obsequium vocatus fuerit, secundo si nondum habeat eius-
modi talenta iam acquisita artiüm, ac scientiarum, quae hoc praesefe-
runt, sa'tem vt eius aetatis, atque ingenii sit, ut ad ea aliquando perue-
nire posse uideatur, tertio ut liberum sit ei de se ipso statuere, etiam
a destere Di. i8gj.—^ Hispanum Di. Var. in marg. — c pro 8 vv. praeced. habet Di.
Var. gratia Dei et quidem fortasse magis etiam saeculares, quo majora sunt pericula.—
d fuisse Beati. Di. i8gj; Archivum Di. Var. in marg.
1 Di. Ignat., III [3], supra, p. 786, ubi etiam quae hic sequuntur invenies.
2 Ibid [1], supra, p. 785.
Directoría kecentiora — Di. 1591
quoad statum perfectionis amplectendum, si Deo placeret eum uocare
quarto ut speciem, habitumque ■ corporis honestum ac decentem ha-
beat; quinto ut non ita alicui rei sit addictus, ut ab ea difficulter uidea-
tur posse dimoueri, et ad eam aequalitatem perduci, quae requiritur ad
hoc negocium animae cura Deo recte tractandum. Ac quanto magis
quisque dubius est de uitae suae rationibus, et cupidus sciendi quid
faceré de-9 beat de sua persona, et b denique quanto aptior ad Ecclesiam
iuuandam, tanto 0 etiam magis, simpliciter loquendo, idoneus erit ad
exercitia facienda. Qui uero has conditiones non haberent, uel qui ma-
trimonio iuncti fuerint, aut alioquin inhábiles, non debent iis tradi exer-
citia omnia, máxime si alii aptiores ea peterent, uel nostri aliis occupa-
tionibus distinerentur. Possent tamen dari eis aliquae meditationes pri-
mae hebdomadae, idque si fieri possit , in ipsis eorum domibus,
hortando eos, vt in aliqua remotiori domus parte se colligant, vnde non
nisi ad missam, et Vesperas egrediantur, aut quando ad meditationes
accipiendas ueniunt, hisque addi poterunt, si ita uideatur, aliqua exer-
citia, vt triplex modus orandi, et similia. Haec Pater d Ignatius, quae
eadem licet paulo breuius habentur etiam in Const. p. 7. c. 4. lit. F.
Quomodo dispositus esse debeat, qui ad exercitia facienda accedit. Caí>. II.
QVi ad exercitia agenda aggreditur primo eniti debet, ut intelligat
quantá sit res, quam aggreditur, nempe quae non solum ad
animam pertineat, sed ita pertineat, vt si modo ea diligenter praestet,
quae debet, iacturus sit fundamenta spiritualis sui profectus, quae deinde
tota eius vita vsui futura sint. Ex quo intelligat quantam alacritatem 1
et diligentiam, et fortitudinem etiam ad tantum opus, tantumque nego-
cium afferre debeat. Itaque statuat 10 ipse secum viriliter agere 2, et
omnia impedimenta diuinae gratiae reiicere, et omnes animi sui vires
intendere, vt huic gratiae cooperetur 8, et se ad eam recipiendam
quam poterit optime disponat.
Hanc ob causam ab ómnibus aliis negociis domesticis prius se ex-
pediat 4, vel certe ea aliis interim committat, ac toto tempore omne sibi
a quarto ut spiritualem Ed.; emend. in *Erratis> ut supra; Quarto ut ad spiritualia
affectus videatur habitumque Di. — b Nonest hocv. in Di. 1893. — c Pro 5 vv. praeced. habet
Di. Var. aptior ad religionem et nominatim ad Societatem nostram, tanto. — d Beatus P.
Di. iSgj
1 Vide in Exercitiis annotationem quintam, supra, p. 228.
' Jos., I, 18; II Par, XXXII, 7; Ps. XXVI, 14; XXX, 25; I Cor., XVI, 13, etc.
3 Di. Po., n. 22, supra, p. 802.
4 V. in Exercitiis annotationem vigesimam, supra, p. 246; Di. Ignat., I [1], supra,
p. 779; Di. Po., n. 25, supra, p. 803.
ioi4
MONUMKNTA ICNATIANA
amicorum, ac familiarium immo etiam nunciorum, aut litterarum com-
mercium interdicat. Haec enim mentem implere solent variis cogitatio-
nibus, quae deinde magnopere distrahunt, et conceptum, si quis est,
feruorem restinguunt. Immo vero omnem etiam aliam cogitationem de
quauis alia re excludere curet, perinde ac si nullum aliud negocium in
hoc mundo haberet.
Habeat deinde magnam spem in Domini bonitate et liberalitate,
qui cum etiam errantes requirat, et rugientes sequatur, multo magis qui
ad se bono animo accedunt recipiet, et complectetur. Quare confidat 1 in
illa infinita clementia, quae cum pium illud desiderium dederit, dabit
etiam gratiam, ac vires exequendi bene, ac fructuose, siquidem eius vo-
luntas est sanctificatio nostra -.
Inter caetera vero ita etiam animo constitutus esse debet, vt liben-
ter et auide exercitia haec aggrediatur non tam, vt spirituali dulcedine
iruatur, quam vt Dei voluntatem de se intelligat, suumque affectum a
terrenis ómnibus auellat, et eum in suo Creatore collocet. Illud vero
máxime necessarium 3, vt praeter hoc desi-11 derium proficiendi in
spiritu sit etiam bene resignatus in beneplácito Dei, in iis in quibus
adhuc liber est, itaque animo paratus sit, vt quicquid a Deo cognoue-
rit faciendum esse, omnino exequi decreuerit.
Quare non debet quisquam deliberationem aliquam secum atierre,
a qua dimoueri nolit 4.
Deinde non debet etiam modum ac terminum ipse poneré Dei do-
nis, ita vt vsque ad quosdam limites se ¡Iluminan, ac iuuari velit, non
autem amplius. Nam praeterquam quod valde indecens est, vt crea-
tura hoc modo agat cum suo Creatore, valde etiam sibi ipsi nocet,
primum quia seipsum priuat illis maioribus donis, quae Deus fortasse
daturus erat; deinde quia illa ipsa illiberalitas, et restrictio et ingrati-
tudo in Deum meretur, vt ne ea quidem accipiat, quae vellet accipere.
Quare debet potius animi sinum dilatare, vt quam máxime possit sese
cum Deo coniungere et quam máxime ab eo ditari, et locupletari the-
sauris istis caelestibus desideret. Atque haec quidem obseruanda sunt
ei erga Deum; erga eum vero qui daturus est exercitia, ita se gerere
debet, vt eum accipiat, vt magistrum 3, etducem huius itincris dubii, et
periculosi; et ideo etiam si alioqui prudens sit, vel doctus, et in rebus
agendis exercitatus, tamen pro hoc tempore non confidat suae pruden-
tiae, vel doctrinae, sed totum sese committat huic suo duci, ac quemad -
* confidat certissime Di. Var.
1 Di. Po., n. 21, supra, p. 802.
2 I Thess., IV, 3.
3 Di. /gnat., III, 1, supra, p. 790; Di. Po., n. 23, supra, p. 802.
* Di. /gnat., III, [1], 5.", supra, p. 78G.
3 Ano». £j, supra, p. 936.
Directoría recentiora — Di. 1591
modum ait Apostolus, Stultus fíat, vt sit sapiens \ illudque Beati Petri
monitum 12 exequátur, sicut modo geniti infantes sine dolo lac concu-
piscite, vt in eo crescatis in salutem 2. Itaque instructorem suum ita in-
tueatur, tanquam Dei instrumentum ad hoc sibi missum , ut eum dirí-
gat a, et perducat per eam viam, quae ad vitam ducit. Quam ob causam
cum omni reuerentia, et alacritate, et confidentia excipere debebit, quae
ei proponet b.
Praeterea nihil eum celet 3, nihil dissimulet, sed sincere totum cor
suum ei patefaciat, et candide referat quomodo singulae meditationes
successerint, quas in eis, vel extra eas reliquo tempore consolationes,
desolationes, lumina, vel bona desideria senserit. Denique obediat ei in
ómnibus perfecte, ñeque alias meditationes, aut alium ordinem teneat
quam il le praescripserit, idemque in poenitentiis, et corporis castiga-
tionibus; et in summa hoc sibi persuadeat, quo diligentius, et exactius
illius ductum sequetur, eo aptiorem fore ad Dei gratiam largius acci-
piendam, quia illa humilitas, et illa simplicitas valde Deo placet, et cum
talibus est eius sermocinatio 4. Haec igitur necessaria quidem sunt, vt
plenior fructus eliciatur.
Sed tamen si is, qui tradit c exercitia timeret, ne si omnia proponat
exercitanti d, fortasse eum deterrerent, ac retraherent, melius esset, vel
aliqua tantum horum proponere ab initio, vel non admodum exagge-
rare, sed si postea cum gustu spirituali eum affici viderit, magisque ca-
pacem 13 ad haec portanda, tune eum paulatim excitare ad exercitia
peragenda cum omni perfectione e.
Sunt etiam alia, de quibus monendus est qui facit exercitia, sed quia
haec continentur in annotationibus, vel regulis scriptis in libro exerci-
tiorum, non est, quod hic repetantur. Hoc tamen de iis addendum, de-
beré eum omnem diligentiam poneré in eis obseruandis quoniam quo
diligentior in hoc fuerit, eo citius, et vberius inueniet fructum spiritua-
lem, qui quaeritur.
Illud f etiam in particulari attingi potest 5, non deberé eum legere
nisi scripta, quae ei traduntur, nec libros habere in cubiculo, vt occa-
sio legendi praecidatur, praeter Breuiarium s, si Sacerdos sit, aut Offi-
a Pro 10 vv. praeced. habet Di. Var. ut angelum Dei de coelo missum, sola caritate
eum movente, ut eum dirigat. — b proponet nihil suspiciose aut in sinistram partem in-
terpretando nihilve timendo Di. Var. — c tradet Di. i8gj. — d exercitia facturo Di. —
e In Di. sea. titulus: De quibus monendus sit exercitia ingrediens et de tempore medi-
tandi. Cap. III. — f Miro Di. Var. in marg. — g Breuiarum Ed., sed emend. ut supra in
*Erratis».
1 I Cor., III, 18.
2 I Petr., II, 2.
3 Di. Ignai., III, 1, supra, p. 789; Di. Po., n. 34, supra, p. 805; Di. Aeg., f. 6, su-
pra, p 906, 5.0
* Prov., III, 32.
5 Di. primum Mi., n. 8, supra, p. 848.
ioi6
MOXUMENTA IGNATIANA
cium Beatae Virginis, si tamen instructori videbitur, posset in prima
hebdómada legere librum Gersonis 1 de imitatione Christi, in secunda
ajiquid ex Euangeliis, et Sanctorum vita, vt dicitur in annotationibus
post primam meditationem secundae hebdomadae. Sed has vitas san-
ctorum oporteret esse selectas, et valde accommodatas ei, qui facit
exercitia, vt si esset vxoratus, oporteret ei tradere vitam alicuius qui
sánete vixisset in saeculo, similiter in religiosis, et in aliis similibus.
Ouare is labor, et diligentia esse deberet instructoris in idoneis seli-
gendis.
Porro a in Euangeliis non debet legere nisi illud mysterium, quod
eadem hora, vel die est meditaturus, 14 vt habetur in primo notabili b
post quintam contemplationem 2. hebdomadae.
Tamen si post factam c meditationem taedio affici videretur, ac po-
tius tempus perderé, posset etiam, vt dictum est, addi aliquis alius lí-
ber, vt prima hebdómada, Dionysius Carthusianus de quatuor nouissi-
mis, Confessiones sancti Augustini, aut símiles; hoc aduertendo, vt non
solum boni, et vtiles sint, verum etiam apti, et opportuni ad gignendum
illum affectum, qui eo tempore in exercitiis quaeritur, vt contritionem,
vel timorem, vel Dei amorem. Quin etiam monendus est, et docendus
vt ipsam lectionem dirigat ad meditationem, nimirum non legendo cursim
auiditate sciendi, et videndi noua, sed immorando, et perpendendo ac-
curate ea quae legit, et intrando in eosdem affectus.
Quod de legendo dicitur, idem de scribendo dicendum. Nihil enim
aliud scribi debet praeter ea quae pertinent ad orationem 5, nempe
puncta aliqua quae Dominus communicauerit in meditatione, vel etiam
extra meditationem, quae tamen breuissime notanda sunt, non diffuse
per modum sermonis. Haec autem puncta possunt esse duplicis gene-
ris, vel practica quae pertinent ad agendum, vt sunt desideria quaedam,
aut firmae deliberationes faciendi aliquid, vel quae pertinent ad cogno-
scendum, vt sunt quaedam veritates, aut lumina circa aliquam materiam,
vt alicuius virtutis v. g. humilitatis, contemptus mundi, patientiae etc.
vel etiam in 15 aliqua materia meditationis, vt incarnationis, vel pas-
sionis Domini, et similia eiusmodi, praesertim quae sint quasi axiomata
quaedam, et viam aperiant ad bene percipiendas, et d meditandas illas
materias.
Sed illud cauendum ne, vel legendi, vel scribendi dulcedine ita se
quispiam distineri sinat, vt tempus eripiatur meditationi, aut etiam
praeparationi ad meditationem. Semper enim aliquanto ante meditatio-
nem debet omnia relinquere, et omnino suam cogitationem conuertere
a seligendis, porro Ed.\ sed emend. ut supra, in *Erratis'. l> notando Di. iSgj. —
c actam Ed., sed emend. ut supra in "Errafis'. — d Deest hoc v. in Di. ¡8gj.
1 Thomae a Kempis.
2 Di. Ignat., II, [2] «De modo», supra, p. 784; Di. primum Mi., n. 15, supra, p. 850
DlRELiOklA RKCKNTIORA — Di. I 59 1
ad puncta illius exercitii quod iam instat. Addo etiam, cauendum hoc
quoque ne nimis legendo, aut scribendo defatigetur animus, et quasi vi-
res eius exhauriantur, oportet enim saluam semper relinqui meditatio-
nem, et caetera omnia huic vni seruire.
Qui a exercitia exacte faceré volunt, viresque idóneas habent, iis
quinqué 1 horae meditandi quotidie praescribi solent, prima circa me-
diam noctem, quod tempus propter quietem, ac profundum silentium
valde aptum est meditationi; secunda sub auroram, tertia paulo ante
prandium, quarta post meridiem, quinta sub Vesperam, et post vnius-
cuiusque horae meditationem quadrans etiam ad examen praecedentis
meditationis.
Cum aliis, qui debilioris sunt valetudinis, vel tam exactum modum
seruare non possunt, dispensan poterit de hora mediae noctis, ita b vt
quatuor c horae maneant, aut etiam pauciores, si instructor ita expediré
iudicaue-16 rit. Vt vero plures sint quam quinqué raro continget, vt ex-
pediat. Nam cum nimis continuantur haec exercitia mentis, ita retundí
solet, vt obtusior etiam reddatur intellectus, et voluntas minus efficax.
De loco exercitiis idóneo, et de quibusdam partiadaribus. Cap. IIIa.
LOcus 5 ad facienda exercitia non est dubium, quin debeat esse re-
motus ab hominum concursu, et aspectu etiam máxime familia-
rium. Ita enim monet Pater e N. Ignatius annotatione vltima vbi etiam
tres eius rei commemorat vtilitates.
Quare si exercitans f alibi, tam commode, et tam fructuose non pot-
est s, et Superiori ita videatur, poterit excipi domi nostrae 3, sed in ali-
quo cubiculo, quod sit quam máxime separatum ab aliis cubiculis, et
officinis domesticis, vt quam minime videat, vel audiat quae a nostris
fiunt.
Quod vero ad expensas attinet 4, cum ille in domum nostram vene-
rit, consulatur superior: ad cuius prudentiam pertinebit, ita omnia mo-
deran h, vt si ille aliquid obtulerit pro victu, ñeque occasione domus
a Everardus Di. Var. in marg. — b ita tamen Di. — c quinqué Di.—d Cap. MI Di. —
e Beatus P. Di. i8gj. — f exercitia suscepturus Di.— g commode non potest Di. Var.;
ibid. Miro in tnarg. — h Vide qnac sequuntur mutata in Di., c. IV, n. 2.
1 V. Exercitia: in prima hebdomade, notationem ante addit'ones decem, supra,
p. 298; in secunda hebdomade, notationes secundam et tertiam post exercitia primi diei,
supra, p. 338, in tertia hebdomade notationem secundam post contemplationem alte-
ram, supra, p. 402; in quarta hebdomade, secundam etiam notationem post contempla-
tionem primam, supra, p. 422. Cf. Anón. Bl , f. 17V., supra, p. 893.
2 Di. Ignat., I, [1] et III, [4], supra, pp. 779 et 787; Di. Po., n. 26, supra, p. 803.
3 Di. primum Mi., n. 17, supra, p. 850.
4 Di Ignat., III, [5] supra, p. 787.
ioi8
MONU M E XTA IGNATIAXA
non grauandae minuatur fructus, ac numerus eorum, qui exercitia fa-
ceré possunt, ñeque contra aliquid fiat quod sordidum videatur, etaua-
ritiae speciem praeseferat a.
In hoc loco praeter instructorem debet etiam esse qui ei inseruiat,
et necessaria ad victum 17 deferat '. Hunc b autem oportet esse fideleni,
discretum, taciturnum, quique sua modestia, et humilitatis, ac deuotio-
nis exemplo aedificet. Nihil autem loquetur, nisi de iis, quae ad victum,
aut cubiculum, et ministerium suum pertineant, idque paucissimis,
omnia semper ad instructorem reiiciendo,quem etiam de singulis certio-
rem faciet, nec rem vllam ei deferet, etiam postulatus, nisi illo con-
sulto.
Componet lectum *, et cubiculum verret opportuno tempore, quod
fere erit tempore missae. Caetera etiam quae opus erit, munda, et apta
afferet, praeseferendo semper magnam charitatem, et diligentiam: atque
inter alia meminerit etiam pro ipso orare quotidie.
Aliquando etiam profuit huic ministerio eum deputare, qui notus, aut
familiaris esset exercitanti, idque iuuat non solum ad consolationem
quandam ipsius, sed etiam ad profectum spiritualem, quoniam aliqui
interdum confidentius se aperiunt amicis huiusmodi, quam ipsi Instru-
ctori, si eum nunquam antea norant. Sed hoc totum penderé debet ex
iudicio eius, qui tradit exercitia, vt videat quatenus hic progredi de-
beat, quid loqui, et quomodo. Debet enim vti eo tamquam instrumento
suo iuxta id quod intelliget conuenire ad maiorem vtilitatem exerci-
tantis.
Quod ad victum attinet 3, quaerendum est ab eo quid sibi parari
velit, idque ei afferendum, quod Ule petierit.
Praeter hunc qui ei ministrat, vt plurimum 1S non debet ab aliis
visitari 4. Nam de saecularibus quidem nulla est dubitatio, nisi aliqua
necessitas vrgeret. Ex noslris autem aliquis mitti posset, cum vel qui
facit exercitia, id peteret ab instructore, vel instructor etiam illo non
pétente ita iudicaret ad eius consolationem vel profectum.
Quicumque autem eat, cauere debet, vt nullus nisi vtilis sermo ha-
a Hic locus sic erat in Di. Var.: Ac si ipse pecuniam daré voluerit ad
suos sumptus, non erit prohibendus, cum satis sit nobis si pro officio nostro
spiritualia praebeamus. Tune autem debent nostri servare rationes accepti
et expensi, ut discedenti reddantur, ac si quid superfuerit, restituatur; ibid.
Archivum in marg.
b Hispanum Di. Var. in marg.
1 Di. Ignat., III, [7], supra, p. 787; Di. primum A/i., n. iS, supra, p. 851.
2 Di. Ignat., III, [7], supra, p. 788; Di. primum Mi., nn. 19-20, supra, p. 851.
8 Di; Ignat., omnia; Di. Po., n. 38, supra, p. 806; Di. primum Mi., n. 36, supra,
p. 857, etc.
* Di. Ignat., III, [8], supra, p. 788.
Directoría recentiora -Di. i 591
IOK)
beatur ', ac de rebus spiritualibus, nulla temen significatione quod eütti
ad hunc, vel illum vitae statum impeliere velit, praesertim vero ad S<>-
cietatem. Nam praeterquam quod vocatio debet esse libera et a De»i
venire, ipsi etiam qui in hac deliberatione versantur, si id intelligant,
aut suspicentur, eo magis retrahi solent, et contra, vt experientia saepe
ostendit, eo magis incitari, cum in nostris nullam talem cupiditatem
animaduertunt.
Qualis esse, et quid faceré debeat qui cxercitia Iradit. Cap. IV a.
QVod ad illum attinet, qui exercitia traditurus est, illud primum
a P. b N. Ignatio 4. par. c. 8. §. 5. praecipitur, vt prius ea in se
ipso sit expertus, vt rationem eorum reddere possit, et dexteritatem in
iis tradendis habere. Quod vt facilius assequatur (vt ibidem dicitur in
declaratione) prius quibusdam tradere deberet, in quibus minor esset
iactura, si quid erretur, vt verbi gratia, Iunioribus, aut iis, qui non in-
gressuri sunt electionem de vitae 19 statu. Deinde etiam proderit con-
ferre suum modum procedendi cum aliqup magis exercitato, bene
annotando quid magis vel minus conuenire deprehenderit. Itaque hoc
primum et praecipuum esse debet, vt sit bene versatus in rebus spiri-
tualibus et nominatim in his exercitiis.
Praeterea sit prudens, et discretus, parcus, et moderatus, considera-
tus in sermone. Sit etiam suauis potius, quam austerus s, máxime cum
iis, qui tentationes, vel etiam desolationes, aut ariditates, et taedia pa-
tiuntur, quos consolari, animare, et erigere debet oppurtunis consiliis,
et precibus tum suis, tum aliorum. Expedit etiam vt gratus c ei sit, qui
facit exercitia, quoniam hoc modo magis ei confidet, seque magis
aperiet.
Porro in agendo cum ipso meminerit auctoritatem quandam somper
retiñere 3, seruata quadam maturitate, et grauitate, eoque etiam magis,
quo is qui in exercitiis versatur, maior ipse fuerit. Hoc enim valde ex-
pedit ad eius spiritualem profectum, vt locum, et personam Magistri,
vt veré est, tueatur. Et si haec auctoritas temperata esse debet humi-
litate religiosa, quae eluceat in ómnibus eius dictis, et factis; ita vt ne
vestigium quidem vllius vanitatis conspiciatur; sed in hoc Christum
imitari debet, qui cum forma esset omnis modestiae, tamen, sicut
I
a Cap. V. Di. — b Beato P. Di. i8gj. — c ut si fieri potest sit notus et gratus Di. Var
1 Ibid [8] et [9].
2 V. in Exercitiis annotationem septimam, supra, p. 230; Di. Aeg., f. 7, supra, p. 907.
* Di. Ignat., III, 7, supra, p. 790.
1020
MOXU.MEXTA IGXATIAXA
scriptum est, loquebatur a tamquam potestatem habens Itaque cum
omni libértate officium suum exequi debebit, tum docendo, tum mo-
nendo, 20 tum dirigendo, vbi quippiam curuum, aut distortum esse
viderit.
Caueat cum bonum aliquem effectum viderit in iis, qui se exercent,
quicquam suae industriae, aut peritiae tribuere, cum hi omnes effectus
gratiae sint a solo Deo 5, et consilia extrinsecus adhibita praeterquam
quod si bona sunt, ab eodem Deo sunt b, tantam vim habeant, et tan-
tum operentur, quantum concurrit, et cooperatur Deus c. Ex altera
tamen parte multum confidat in Domino, et ab eo speret certum auxi-
lium tum sibi, tum ei qui facit exercitia.
Illud autem valde obseruandum, vt nihil de suo apponat, sed cum
eiusmodi consilia debeant ex diuina inspiratione suscipi, caueat ne in-
discreto zelo conetur aliquid ei suadere, sed sinat Deum, de sua crea-
tura disponere iuxta placitum bonitatis suae d 3. Quod vt melius, et fa-
cilius in opere praestet, seruet se in animo plañe indifferentem, et in
nihil aliud eius voluntas feratur, nisi vt sanctissimum Dei beneplacitum
in anima illa plene, et perfecte compleatur, et ipse tantum in eo labo-
ret, vt qui se exercet, id inuestigare sciat, et sciat se a demonis de-
ceptionibus expediré, quibus homines retardare solet.
Curet * etiam perspectum habere eum 'qui facit exercitia non tan-
tum quoad statum, et conditionem, si nobilis sit, vel plebeius e, doctus
vel indoctus etc. sed etiam quoad peculiares quasdam partes, vt si sim-
plex, vel prudens sit, si f prouectus in rebus spiritualibus, an adhuc 21
rudis, ac nouus, si intelligens, et capax, an vero hebetior, et tardior.
Nam cum diuersis diuerso modo agendum est, vt rudioribus sunt res
explicatius proponendae, aliis autem breuius etc.
Illud autem in primis necessarium e vt, qui exercitia traditurus est
totum librum exercitiorum perlegerit 6, eumque prae manibus habeat,
et praesertim annotationes et regulas. Ñeque sufñcit cursim ea videre,
a scriptum est. Erat docens Di. iSgj. — b (praeter quam quod si bona sunt ab eodem
Deo sunt) Di. i8gj. — P quantum concurrit Deus et cooperatur ipse Di. Var.
d Hic locus, a verbo apponat, sic est in Di. Var.: apponat, in anima ad
hunc vel illum statum impellenda, sed sit merus exsequutor divinae volun-
tatis, eumque sinat agere de sua creatura quod de ea decrevit ante consti-
tutionem mundi, nec eam pro sua inclinatione in ullam partem inflectat.
e plebeus Ed. et Di.: plebeius Di. /8g}.—{ Non est hoc v. in Di. 1893— e necessarium
est Di. ¡8gj.
1 Matth., VII, 29; Marc, I, 22.
2 Di. Po., n. 29, supra, p. 803.
' V. in Rxercitiis annotationem decimam quintam, supra, p. 236; Di. Po., n. 29,
supra, p. 803.
« Di. Po., n. 31, supra, p. 804; Di. Aeg.. f. 7, supra, p. 907.
• Di. Ignat., III, 17, supra, p. 793; Di. Po., n. 70, supra, p. 814: Di. primum Mi., n. 5,
supra, p. 847.
Directoría recentiora — Di. 1591
102 1
sed omnia accurate, immo singulas pene voces expenderé oportet,
quoniam quaedam sunt in iis breuissime dicta, quae magnum pondus
habent, et ignorata, aut praeterita damnum afí'erunt. Itaque tum antea
accurate ea vidisse oportebit tum vero in dandis exercitiis relegenda
erunt accuratius, praesertim quae pertinent ad illud tempus, in quo tum
versatur exercitans a.
Iuuabit etiam vt singula exercitia, antequam ea tradat aliquantulum
ipse meditetur, si fieri poterit, vt melius imprimat alteri b.
Coeptis exercitiis sit diligens, in visitando 2 suis temporibus exerci-
tante c. Videtur autem expediré, vt quotidie semel eum adeat, ñeque
tamen saepius, nisi aliqua occurreret necessitas d, idque prima prae-
sertim hebdómada, in qua talis necessitas facilíus contingere potest.
Immo cum aliquibus hominibus grauibus 3, et bene introductis in
spiritu, et deuotione, posset etiam aliquando esse vtilius vt aliquis
dies omitteretur. De tempore autem eum visitandi, videat ipse quod sit
commodius et aptius. Ex natura qui-22 dem sua videtur matutinum 4,
quia tune animus est magis dispositus ad res percipiendas et penetran-
das. Quamquam sub vesperam solet esse maior necessitas, quia tune
interdum magis crescunt tentationes, et desolationes, quia animus est
minus aptus ad contemplandum, et ideo interdum incidit in morosita-
tem quandam, et magis est expositus tentationibus.
Videat etiam instructor 5, an aliquando ex peculiari causa expediat,
vt statim a prandio, vel a caena ipse, vel aliquis alius maturus, et dis-
cretus ab eo designandus cum exercitante e maneat ad honestam re-
creationem f.
Igitur quodeunque tempus elegerit ad eum inuisendum, cum ad
ipsum venerit e, interrogabit 6 quomodo se habuerit ab ea hora, qua
a ille qui suscipit Di. — 1> In Di. sequitur titulus: De visitando eo qui exercetur. Cap.
VI; Di. Var. Miro in marg. — c eo qui exercetur Di. — d Vide quae loco sequentium u w.
addita sunt in Di., c. VI, n. I. — e eo qui est in exercitiis Di. — í In Di. sequitur titulus:
De exigenda ratione meditationis. Cap. VII.
g Locus praecedens sic eral in Di. Var. exercitante. Hoc autem prima
praesertim hebdómada bis saltem in die faceré debet, vel etiam frequentius
si opus erit. Commodum autem tempus videtur paulo post prandium et coe-
nam ut plurimum, quia tempus illud minime aptum est meditationi, et ideo
solet saepe esse magis expositum tentationibus et magis eget recreatione et
refocillatione conversationis. Hoc igitur tempore vel alio quo eum invisen-
dum judicaverit; ibid. Miro in marg.
1 Di. Ignat., I, [2], supra, p. 780; Di. primum Mi., n. 5, supra, p. 847; Anón. Bi, f. 17,
supra, p. 891.
2 Di. Ignat., III, 6, supra, p. 790.
3 Ibid.
4 Ibid., 5, supra, p. 790; Di. primum Mi., n. II, supra, p. 849, aliud tempus assignat.
Di. Ignat., III [8], supra, p. 788; Di. Aeg., f. 8, supra, p. 908.
Di. Ignat., I [1], supra, p. 779, etc.
1022
Moni 'menta Ignatiana
illum postremo vidit, et praesertim in meditatiunc, nimirum quem mo-
dum tenuit in meditando, quos mentís discursus, quas voluntatis
motiones habuerit, quas consolationes senserit et in quibus punctis.
Si bene procedit, et consolationibus abundat, non valde laudare
oportet, ne sibi complaceat, sed primum doceat quomodo solidum
fructum ex il lis consolationibus elicere debeat. Nam si nihil aliud fiat,
abeunte illo suaui sensu, qui fere non diu durare solet, nullus fructus
remaneret. Ouare instruendus est vt eas consolationes dirigat ad mo-
rum emendationem, vitaeque totius institutionem, quia vt scriptum est,
nun auditores legis, sed factores iustificantur a -. Atque hic etiam
mo-23 nendus est, vt breuiter in scripto ponat 3 notabiliores consola-
tiones, et lumina b, quoniam proderunt multum alio tempore; cum ea
non habebit.
Deinde vero praeparet illum ad tempus desolationis, et ariditatis,
quae solent c frequenter contingere, ne deinde cum contigerit, impara-
t :s sit. Atque hoc tempore cum res bene succedit, non oportet diu cum
ipso remanere 4, sed sinendum vt creator cum creatura sua, et haec vi-
cissim cum illo transigat, nisi necessarium videretur ad eum vel dirigen-
dum, vel etiam recreandum si nimis absorptus esset cogitationibus illis.
Contra vero si exercitans aridus sit, et desolatus, aut distractus in
meditando, percunctari debet, quomodo se gesserit in meditatione, et
nominatim quomodo obseruarit additiones, et si in aliqua remissum
inuenerit, moneat, et instruat. Aperiat 5 etiam ei viam ad meditationem,
attingendo, et quasi indicando aliquos conceptus, quos deinde ipse co-
gitatione prosequatur. Hortetur ad patientiam, et longanimitatem 6, ne
se obrui sinat taedio, ac propter molestiam, et laborem, auertatur ab
oratione, quia si fortiter cum spe, ac fiducia perseueret pulsare ad
ostium misericordiae diuinae, non poterit non aperire d iuxta illud, Si
moram fecerit, expecta eum, quia veniet e, et non tardabit "' . Moneat
etiam optimum remedium consequendi a Deo deuotionem esse, vt
humilietur 8 sub potenti manu Dei 9 et se subiiciat, ac 24 resignet eius
•i legis iusti sunt apud Dcum, sed factores legis justificabuntur Di. — b lumina. desi-
deria quoquc et firmas deliberationes faciendi aliquid Di. — c solet. Di. i8qj. — d aperiri
Ed.; sed emend. vt supra, in *Erratis*.—c exspecta illum, quia veniens veniet Di. iSgj.
1 Di. primum Mi . n. 12, supra, p. 849.
= Rom., II, n.
5 Di. primum Mi., n. 15, supra, p. 850.
1 Ibid., n. 13.
5 Di. Po., n. 35, supra, p. 805.
6 V. in Exercitiis annotationem decimam tertiam, supra, p. 234; Di. Aeg., f. 8v,
supra, p. 909.
1 Habac, II, 3.
» V. in Exercitiis annotationem septimam, supra, p. 230, et regulam octavam ad
motus animi disccrnendos in prima hebdomade, supra, p. 520.
• I Petr., V, 6.
I Hkectoria kkcentioka — Di. 1591
1023
diuinae voluntati, sacpe cnim illa displicentia, et amaritudo non tam
venit ex feruore, quam ex tacita quadam superbia qua homo confidit
in sua diiigentia, vel quia in eo etiam vellet excellere, aut ex amore
proprio quia amat consolationem. Guare hoc omnino obseruandum
est, vt cum fecerit quod in se est, caetera permittat diuinae voluntati,
et charitati. et confidat, quod a illa ipsa ariditas ideo permittitur a Deo,
quia sibi sic expedit. Et hic ipse affectus humilitatis, et subiectionis
erga Deum saepe magis efíicax est, vt concedat gratiam bene orandi.
ín primis autem caueat Instructor ne vnquam det ei occasionem
suspicandi, quod minus bonam opinionem de se habeat, etiam si non
ita se bene gesserit, sed ostendat illi semper se bene sperare, et sua
spe etiam illi animum, ac spem addat b.
In proponendis punctis meditationum non oportebit ea valde exag-
gerare aut etiam ita enucleare, vt qui meditatur, ipse nihil noui per se
inuenire possit, aut certe aegre \ Experientia enim docet magis omnes
delectan, et moueri etiam iis, quae per se inueniunt, et ideo satis erit
quasi digito indicare venam, quam deinde sibi quisque effodiat. Si
tamen essent aliqui parum capaces, iis possent paulo magis declarari.
Ipsae autem meditationes dari solent in scriptis 3, ne fatigetur me-
moria exercitantis, quod solet impediré deuotionem, cum vires omnes
sint integrae reseruandae intellectui, et voluntati.
25 Denique inter alia quae Instructor attendere debet, est etiam
illud ne exercitans c caput laedat 4 nimia attentione orandi. Est enim
magnum huius periculum, tum tempore desolationis, quo anima magis
conniti solet, quasi aduerso Ilumine, tum etiam consolationis cum se
totam dat propitiis ventis. Quare non sufficit monere de moderatione
seruanda; nam cum ii qui exercitia faciunt, vt plurimum sint rudes, et
noui in meditando, non ita possunt cognoscere, quid sibi nociturum
est: sed oportet interrogare quem modum seruent in eleuanda mente
in Deum, et in ea retinenda in Deo, et nominatim in compositione loci,
ac si appareat eos d sibi vim faceré, docendi sunt de modo, ac ratione
cogitandi suauiter de diuinis, primo quia alioquin duran non potest, et
impeditur meditado, deinde etiam quia solidus fructus consistit in co-
gnitione illarum veritatum, et voluntatis motione; quae procedunt ex
a quia Kd., sed emeud. ui supra in *Erratis*. — b In Di. seguitur titulits: De propo-
nenda meditatione. Cap. VIII; Di. Var. habet Hispanum in marg. — c qui exercetur Di.
d eo Di. 1893, ex errore typographico, ut videtur.
1 Di. pritnum Mi., n. 14, supra, p. 850; Di. Aeg., f. 7, supra p. 907.
2 V. in Exercitiis annotationem secundam, supra, p. 224; Di. Ignat., III, 4, supra,
p. 790.
3 V. annotationem vigesiman in Vnlgata versione, supra, p. 246; Di. Ignat. I, [2],
supra, p. 780.
4 Di. pritnum Mi., n. 12, supra, p. 849.
1024
MONUMENTA IGNATIANA
lumine intimo: non autem in hac attentione violenta, aut in coactitiis
illis lachrymis, quas mérito irridet Cassianus 1. Postremo quia hoc ne-
gotium orationis etiam si nostram quoque cooperationem exigat,
maiori tamen ex parte pendet a Deo, et est donum Dei. Quare ad hoc
potius se anima disponere debet per humilitatem, et puritatem, quam
confidere in sua praeparatione, et industria.
Reliqua quae in vniuersum monendus esset Instructor, fere conti-
nentur in libro Exercitio-26 rum, partim in meditationibus ipsis, partim
in annotationibus, partirá etiam in regulis illis discernendi spiritus,
quae sunt valde vtiles, et quasi lucem praeferunt in omni hoc itinere
spirituali, tum prima hebdómada, tum ómnibus sequentibus. Et ideo
iterum repetendum quod supra attigimus deberé hunc librum admodum
familiarem esse instructori 2, eiusque memoriam renouandam eo tem-
pore, quo exercitia traduntur, quia quoties eum leget, toties nouum lu-
men, et intelligentiam hauriet. In quo etiam admonendus est, etiam si
ex vna parte omnem eius ordinem 3, ac methodum, et particulada do-
cumenta exacte seruare debeat % et quo exactius seruabit, eo magis
concurret Dominus, tamen ex altera parte multa permitti eius pruden-
tiae, pro varietate, vel personarum, quae faciunt exercitia, vel spirituum,
quibus agitantur, vt vel ista exercitia moderari, vel etiam aliqua alia
praesenti earum neceesitati opportuna b praescribere possit, vt aperte
dicitur Annotat. 17. et 18. ex primis, et alibi.
De variis hominwn generíbus, quibus dari possunt exercitia. Cap. V. c
QVibus exercitia dari possunt in vniuersum in duas classes diuidi
posse videntur. Alii enim sunt, qui omnes illas conditiones ha-
bent, quas cap. primo diximus requiri, vt integra exercitia peragant, et
de his nihil hic in parti-27culari dicendum est: ad eos enim pertinent
omnia quae toto hoc Directorio dicentur, máxime si de totius vitae statu
deliberare velint.
Alii igitur sunt, quibus non sunt tradenda plena exercitia, vel quia
iam in statu sunt, vt matrimonio d vincti, et alii quibus ob alias causas
non expedit dari electionem, vel quia propter negocia publica, aliasve
a debet Ed., sed emend. ut supra in *Erratis>.—h opportune Ed., sed emendatum est
in *Erratis» ut supra, quamvis ibi aliud in quibusdam exemplaribus, non in ómnibus,
erratum est, dicitur enim opportuno pro opportune. — <= Cap. IX Di. — d ut religiosi vel
matrimonio Di. Var.
1 In collatione IX, quae est prima abbatis Isaac, de Oratione, c. XXIX (Migne,
P. L., XI.IX, 806-807).
2 Di. Po., n. 70, supra, p. 814.
3 Di. Ignat., III, 17 et 19, supra, pp. 793, 794.
Directoría recentiora — Di. 1 591 1025
oerupaüones tempus, aut locum non habent, vt sunl Magistratus, et
quidam aliquando nubiles, aut patresfamilias, et símiles, vel quia non
aliam vtilitatem quaerunt ex exercitiis, quam vt generalem Confessio-
nem faciant, etad reliquam vitam bene dirigendam instruantur, vel quia
non admodum capaces sunt, vt sunt rudes, et illiterati, qui tamen
iuuandi sunt iuxta eorum captum.
Igitur a quod attinet ad religiosos 1 (non agimus hic de nostris, quia
de his separatim agemus Capite sequenti) si antea nullum mentalis ora-
tíónis vsum habuerunt, eadem est ratio, quod ad eos instruendos atti-
net, quae alterius cuiusuis saecularis, máxime si antea laxiorem, et libe-
riorem vitam duxissent. Tune enim diligenter exercendi essent prima
hebdómada, vt habeant cognitionem, et contritionem suorum peccato-
nim, tum quae in saeculo, tum quae in religione commisissent, quia hoc
est íiindamentum ad reformationem, et correctionem totius vitae. Si
vero antea etiam dediti fuissent orationi mentali, et deuotioni, tune
prima hebdómada breuius percurri poterit, vt diligen-28 tius immorentur
in meditatione vitae Christi. Illud vero in prima hebdómada, et dein-
ceps praecipue curandum erit, vt in sua vocatione confirmentur, et sibi
persuadeant hanc viam sibi constitutam esse ad beatitudinem conse-
quendam, vt regulas sui ordinis plurimi faciant, et eas quam diligentis-
sime obseruent, et ad suum institutum quam máxime afficiantur, vt cau-
sas intelligant, quare adhuc minus profecerint, et ad hunc finem medi-
tationes, et examina dirigant, quod ab initio explicandum erit, et deinde
semper continuandum. Denique etiam vt zelum concipiant iuuandi alios
siue próximos iuxta suum institutum, siue etiam fratres eiusdem insti-
tuti, et exemplo, et opere.
Electio status non est eis danda, sed tamen iuuabit tradere regulas, et
instructiones eius, vt possint deinde alios iuuare, vel etiam de rebus
oceurrentibus deliberare eodem modo, quo infra dicetur de hominibus
Societatis b.
Quin etiam rinitis exercitiis posset eis c communicari liber, si ipsi
cuperent, et eo bene vsuri viderentur, et denique doceri etiam possent
de modo tradendi aliis exercitia.
Ceterum sciant nostri vix fructuosius operam poni posse, quam cum
religiosis, quoniam non in ipsis tantum fructus ille residet, sed ordina-
rie manat ad alios, primum quidem ad eorum fratres, qui ipsorum
exemplo iuuari possunt, deinde etiam ad saeculares quorum animas
lili tractant. Et ideo licet ómnibus religiosis vtilia semper sunt d exer-
A Archivum Di. Var. in marg. — b 14 vv. praeced. desuní in Di. Var. — c eis, magno
tum \sic pro tamen, quod est in Di. i8gj] cum delectu et spe fructus nec sine facúltate
provincialis Di.—A sint Di. l8gj.
Anón. Bi, f. 16, supríi, p. 888.
MOXUM. ICNATIAXA. — SERIES II.
65
1026
MONU MENTA IGNATIANA
ci-29 tia, tamen iis máxime a quibus, vel ratione officii, vel alterius
eiusmodi causae vtilitas in alios deriuari potest, vt sunt Magistri Nouitio-
rum, Superiores, Baccalaurei, Concionatores, et alii eiusmodi. Quo
fiet saepe, vt vno reformato alii multi reformentur: idque commodius
est quam vt nos ipsi id per nos praestemus, ne videamur velle esse
aliarum religionum reformatores, quod solet esse odiosum a.
Si sint coniugati, aut patresfamilias, dirigenda erunt exercitia ad eum
finem, vt iuxta diuina praecepta familiam regant, liberos et seruos in-
struant, praeterea vt redditibus, et facultatibus iuste, ac pie, et sobrie
vtantur, et eleemosynas faciant pro viribus suis, ñeque excedant in
sumptibus, aliaque similia de quibus agitur in lib. Exercitiorum, in
fine secundae hebdomadae b. Hi autem effectus, quos diximus plerun-
que solent in anima consequi ex meditationibus ipsis quanquam alte-
rius materiae: quoniam cum veré timor, vel amor Dei ingeneratus fue-
rit, facile etiam reliqua vita tota reformatur. Sed tamen si Instructor!
videretur 1 propriam aliquam directionem de his daré, vel extra oratio-
nem, vel in ipsa oratione per aliquam meditationem, posset etiam hoc
fieri, quod idem intelligimus de aliis quoque hominum generibus, de
quibus statim dicemus.
Si sint Ecclesiastici, ita erunt instituendi in exercitiis, vt cognoscant
quantam virtutem exigat ille status, eamque acquirere cupiant, et 30
doleant, si non hactenus habuerint. Quare ita dirigendi sunt, vt vitia, et
prauos affectus exuere decernant, et contrariis se virtutibus ornare»
quae Ecclesiastico homini necessariae c sunt, vt semper meminerint, se
diuino cultui, et Ecclesiae ministerio dicatos, et consecratos esse, ideo-
que munus suum implere satagant, vt etiam beneficiorum prouentus
recte dispensare, et in eos vsus, quos oportet, erogare studeant, deni-
que vt etiam zelum Dei * habeant, et pro animarum salute iuxta vires,
et talentum, et officium, elaborent.
Si sint Magnates, aut Magistratum aliquem gerant, iis quoque debc-
bunt sua praecepta, et documenta tradi, vt iustitiam administrent, vt
auaritiam, et superbiam fugiant, vt pauperes subleuent, vt se Dei mi-
nistros 3 in illo opere esse sentiant, vt semper Dei timorem, atque bo-
norem ómnibus rebus proponant d, et alia, quae Instructor sua pru-
dentia per se videre poterit, et ad ea dirigere eum quem instruit.
a Av. Ceterum usqut odiosum desuní in Di. Var. — 1> Di. Var. addit p. 152, quae
pagina est ed. burgensis (in Hispania) anni ¡S74- — c Sic Di. l8gj; necessaria Ed. — d Sic
Ed. et Di.; forte mutandnm in praeponant, quod habet Di. anni iSgj.
1 Y. in Exercitiis annotationes decimam scptiniam et vigesimam, supra, pp. 240
et 246.
» 1 Mach., II, 54; cf. Ps. LVIU, 10; Jo., II, 17.
• Rom., XIII, 4 et 6.
Directoría recentiora — Di. 1 591
1027
' Quüd si eiusmodi homines propter publica negocia *, quae gerunt,
vel ob alias honestas causas non poterunt omnino vacare exercitiis,
oportebit accipere, quod possunt, vt scilicet aliquas saltem horas quo-
tidie meditationi tribuant. Et tune etiam poterunt manere in domo sua,
ita vt Instructor adeat ad ipsos suis temporibus; quod aliquando melius
esse posset, quam 8 vt ipsi domum nostram veniant ad Instructorem,
praesertim cum sunt personae illustriores, quia 31 sic facilius res ce-
latur.
Illud tamen longe vtilius 2 si possent in aliquod praedium, aut coe-
nobium secedere, vt fecit b P. N. Ignatius in monte Cassinate c 8. In
ipsis autem exercitiis ita procedendum erit, vt res, ac tempus postula-
bit. Nam si minus temporis spatium quotidie impendant meditationi, eo
magis proroganda erit prima hebdómada, et confessio generalis, et re-
liqua. Si vero plures horas meditando insumant, poterunt ista omnia
celerius expedid, vt magis vel minus accedatur ad consuetam formam
exercitiorum.
His autem electiones non sunt dandae, nisi forte deliberare vellent
de officio, vel dignitate aliqua suscipienda, vel deponenda, aut etiam de
vitae statu ii d, quibus integrum est. Monendi autem sunt, vt saltem ho-
ris illis, quibus meditationi vacant, ab ómnibus aliarum rerum cogita-
tionibus se expediant, quantum fieri potest.
Si sint rudes *, et illiterati, non erit multum temporis cum eis insu-
mendum, nec tradenda sunt eis integra exercitia, sed seruandus est mo-
dus, qui indicatur in annot. 18. ex viginti.
Ad hoc e autem caput pertinent etiam feminae °, quarum aliquae in-
terdum expetunt exercitia, atque ideo cum iis idem modus seruari de-
bet, qui cum rudibus, nisi esset aliqua tam bono iudicio, et ita capax
rerum spiritualium, tantumque ocii domi haberet, vt exacte omnia, aut
maiorem partem faceré possit, tune enim nihil impediret etiam haec
fieri; sed cum vtroque genere f illud obseruari 32 deberet, quod pru-
dentiae est, vt ipsae in ecclesiam nostram veniant ad accipiendas me-
ditationes et ita caute procedatur, ne vlla suspicio, aut scandalum
sequatur: quam etiam ob causam fortasse expediet, vt non dentur me-
ditationes in scriptis, sed voce, ne homines existiment aliquas esse epí-
stolas. Quod si scripto vtendum erit, fíat omnino discrete.
a quod plerumque melius est quam Di. Var. — b fecit Beatus Di. l8gj. — c Loens
praecedens, a verbo Illud deest in Di. Var. — d iis Di. 1893. — e Everardus Di. Var. in
marg. — f Dísunt superiora j vv. in Di.
1 Y. in Exerciliis annotationem undevigesimam, supra, p. 244.
2 V. ibid. annotationem vigesimam, supra, p. 246.
3 Cum exercitia Petro Ortiz dedit. Vide supra, p. 577.
* Anón. Bi, f. 1 5r et v, supra, p. 886.
5 Ibid., f. 17, supra, p. 891.
ro28
MONUMENTA IGKATIANA
De modo tradendi nosiris exercitia. Cap. VI h
QVod ad nostros attinet primum quidem iis, qui Societatem in-
grediuntur, omnino debent dari exercitia omnia integra, et iuxta
formam in libro praescriptam. Cum enim hoc sit vnum ex éxperimentis,
quod N. P. b Ignatius requirit -, requiritur, etiam vt fiant plañe, vt iacent,
excepta tamen electione c.
Praeterea in progressu temporis cum contigerit, vt se colligant ad
facienda exercitia, debebunt haec ipsa aliquoties, vt bis, vel ter, faceré,
si non integre, saltem ea quae sunt primae hebdomadae, et aliquot me-
ditationes ex sequentibus vt de regno Christi, Incarnatione, tentatione
domini, institutione sanctissimi Sacramenti, Passione, et illa d, quae est
de amore excitando, prout opportunum fuerit, et tempus concesserit.
Quod propterea faciendum est, quia cum deinde exercitia aliis daturi
sint, omnino oportet, vt ipsi ea prius bene nota, et perspecta sibi fece-
rint s. Quam etiam 33 ob causam oportet, vt praeter meditationes bene
intelligant, ac teneant vsum quarundam regularum, et annotationum,
V. g. annotationes viginti initio libri exercitiorum positas, examina, ad-
ditiones decem e in fine primae hebdomadae, regulas electionum f, et
alia eiusmodi; et ideo legere debebunt librum , et bene intelligere, ac
de quo dubitabunt, quaerere ab eo, qui eis tradit exercitia.
Ceterum postquam ea, vt dictum est, aliquando fecerint, et repetie-
rint, reliquo deinde tempore dum nondum ita exercitati erunt in vsu
meditationum, etsi in quotidianis meditationibus potest quisque pro
sua deuotione, vel necessitate ea meditan, quae Dominus suggesserit 6,
ex Euangelio, Scripturis, vel alia (re tamen pro securiore directione, ac
vtilitate maiore cum Praefecto rerum spiritualium, aut cum Superiore
communicata) tamen cum agitur de tempore aliquo certo meditationi-
bus, et secessioni tribuendo, quod nos communiter exercitiorum voca-
bulo appellamus, quia fere expedit ab aliqua purgatione inchoare, con-
uenit vt aliqua exercitia purgatiua non praetermittant, vt de morte, et
de peccatis, praesertim reflectendo ad ea, quae in religione admi-
serint.
Ñeque tamen expedit daré in scriptis exercitia ista accommodata
a Cap. X Di. — b quod Beatus P. Di. 189 j. — c Vide addita hoc loco in Di., c. A'., ti. i. —
d Sic etiam Di.; cum vero praecedat vtrbum faceré, dicendum videtttr illam. — e decimas
Ed.; decem Di. — { electionum, discretionis spirituum Di. — S suggerit Ed., sed cnund. ut
SUpra in *Erratis>.
1 Anón. Bi, f. i6v, supra, p. 889.
* Examen, c. IV, n. 10.
s Idem praescribitur in Constitutionibus Socictatis jíesu, part. IV, c. VIH, n. 5.
Directoría recentioka — Di. 1591
1029
religioso statui, vt exercitia a P. N. Ignatii integra, vt b sunt, conseruen-
tur, nulla re addita, vel transformata, ac praeterea quia etiam ipsi maio-
rem sine dubio gustum, et mo-34 tum sentient ex iis, quae ipsimet inue-
nerint, quam quae ab alio i ta minute enucleata acceperint. Sed tamen
Instructor potest aliquam instructionem, aut lucem daré, et tanquam in
via poneré; monendo exercitantem c, vt ipse sibi applicare consuescat,
vt v. g. in fundamento, postquam cogitauerit finem hominis, actuet huno
finem in eo statu, in quo nunc est, vt quoniam iam non potest esse indif-
ferens ad diuitias, et paupertatem, applicet hanc indifferentiam ad eas
materias, quae occurrunt in Societate, et sic de aliis.
Notandum est etiam primam hebdomadam deberé in nostris si se-
mel exacte exercitia fecerint, ordinarie satis breui tempore expediri, ita
vt etiam interdum minori spatio quam tridui, vel etiam aliquando bidui
expediri possit, si ita videatur, vt gradus fiat ad secundam hebdomadam,
in qua vt plurimum diutius immorandum est. Quare hoc potissimum ex
Institutoris iudicio penderé debebit, qui 1 si viderit aliquem maiore pur-
gatione indigere, poterit, et debebit eum diutius in ea retiñere, ante
omnia conando, vt eum inducat ad desiderandam sui ipsius reforma-
tionem perfectam.
Materia autem circa quam haec reformatio versari debet, haec fere
est, passiones non bene domitae, mali habitus, peruersae inclinationes,
vt ad honorem, et aestimationem propriam, vel propriam voluntatera,
ad corporis commoditates etc. Tentationes ab extrínseco proue-35
nientes, praesertim vehementes, et crebrae, deinde etiam ministeria
Societatis, vt concionari, audire confessiones, habere scholam; denique
omnes actiones, quas aliquis componere, et ordinare velit, vt comedere,
dormiré, studere, agere cum externis, vel cum nostris, et alia.
Ouare hoc primum curari debet in eo, qui facit exercitia, vt quam
maximam sui ipsius acquirat cognitionem, percurrendo tempus ante
actum, et occupationes, vel officia, et in iis perpendendo tum multitudi-
nem defectuum suorum, tum etiam grauitatem, ratione status, et obli-
gationis, tum denique etiam considerando causas, et origines, et radices
eorum vitiorum.
Ad quam etiam reformationem valde vtile est, vt in fine primae
hebdomadae fiat confessio generalis de toto tempore religionis, non
quidem semper quoties exercitia repetuntur, sed cum aliquis peculiari-
ter motus a Deo vellet instituere nouam vitam, seque perfectius refor-
mare. Hoc enim vsu compertum est magnopere multis profuisse, et
valde iuuisse ad cognitionem sui, et emendationem.
Quod si viderit Instructor eum qui exercetur, hac ratione iuuandum
a exercitia Beati Di. iSqj. — 'o uti Di. i8gj.—c eum qui exercetur Di.
1 V. in Exercitiis annotationem quartam, supra, p. 226.
1030
MONU MENTA IGNATIAXA
ad eum finem consequendum, qui intenditur, poterit etiam aliquas medi-
tationes statui cuiusque vel necessitati praesenti accommodatas addere,
vt de beneficio vocationis, de tribus votis, de causis cur vota renouan-
tur a, et de ipsa formula votorum nostrorum 36 de diuinis beneficiis,
de periculo tepiditatis, et huiusmodi. Interdum etiam ex Summario
constitutionum praesertim ex praecipuis regulis, quibus religiosa fere
perfectio continetur, vt 1 1, et 17. et símiles; et in vniuersum eae sint ma-
teriae, quae ad timorem, et amorem Dei, ad sui ipsius odium, virtutis
studium, rerum visibilium contemptum, aeternarum desiderium, atque
charitatis ardorem augendum pertinent.
Ad faciliorem etiam introductionem eorum, quibus vel non est fa-
cultas, vel non vacat per se inuenire, poterit via aperiri ad mysteria
vitae, et passionis Domini, si nonnullae veritates Theologicae proponan-
tur v. g. cum de Incarnatione agitur, si causae eius, et fructus expli-
centur; aut cum de passione, si causae acerbitatis eius: si etiam insi-
nuentur modi eam meditandi, v. g. ad compatiendum, ad imitandum,
ad admirationem, et sic de aliis.
Postremo qui sunt iam prouectiores in rebus spiritualibus, et medi-
tando magis exercitati, de quibus par. 6. c. 3. §. 1. 1 iis si interdum ad
spiritum colligendum, et feruorem hauriendum se recipiunt, vel ad ali-
quod opus aggrediendum, vt missionem, aut aliquid eiusmodi, cum nec
eadem sit omnium dispositio, nec vna mensura, non videtur quicquam
praescribendum circa materiam, sed possunt ea meditan, quae sibi vti-
lia putauerint ad eum finem consequendum, quem intendunt. Creden-
dum est enim quod ex notitia quam ex exercitiis 37 Patris b N. Igna-
tii antea iam habebant, et ex vnctione spiritus adiuti, innoffenso pede,
immo magna cum vtilitate per hanc viam current.
Quod attinet ad electionem status, ea non est nostris danda in exer-
citiis. De electione autem negocii, aut actionis alicuius consultare non
est proprium exercitiorum; sed potest fieri etiam extra exercitia omni
tempore, et occasione, et ideo in hac etiam diligenter instruendi sunt
nostri, vt sciant bene vti regulis eligendi ad indagandam Dei volunta-
tem, et beneplacitum, vt cum Superiores debent statuere de re aliqua
dubia, máxime si non possint cum suis consultare, vt dicitur 16. reg.
Prouincialis *, et deifique in rebus ómnibus, quas coramDeo constituere,
ac definiré oporteat, semper admodum iuuat illa praxis, quae in eligendo
praescribitur, de qua infra prolixius agemus, et inde peti poterunt,
a renoventur Di. iSqj. — b Beati P. Di. i8gj.
1 In Constitutionibus Societatis yesu.
2 «Quando aliquid oceurrerit, de quo non liceat cum constiltoribus ngerc, poterit
juxta primum et secundum modum in Exercitiis ad electionem faciendam Iradihim
quid agendum sit deliberare>.
Directoría reckntiora — Di. 1591
quae nostros iuuare possint ad intelligendam Dei voluntatem in omni
eiusmodi re, iuxta cuiusque rei qualitatem ;'.
" Caput hoc circa Extrcitia nostris tradcnda in Di. Var. erat hujusmodi:
Caput scxtum
De modo tradendi cxercitia nostris
Quod ad nostros attinet, si nunquam ante fecerunt exercitia, ut novitii
qui tum primum Societatem nostram ingrediuntur, debent iis dari plañe ut
jacent in libro exercitiorum et ejus annotationibus, milla facta mutatione,
excepta tamen electione, ut dicetur infra. Alii autem provectiores in Socie-
tate in duplici genere etiam possunt a'; quídam enim recipiunt se ad colligen-
dam mentem et renovandum spiritum orationis, ad augendam devotionem
et denique ad ejusmodi spirituales effectus. Alii praeter hoc habent etiam
causam aliquam particularem cur egeant exexcitiis, cum v. g. si antea negli-
genter et tepide ct libere vixissent, et parvam curam habuissent sui profe-
ctus spiritualis, aut si eo tempore patiantur tentationem in vocatione aut
aliam aliquam vehementem animi perturbationem. Igitur his utrisque hoc
commune est, quod debent uti his exercitiis P. N. Ignatii ut ;ib ipso scripta
sunt, licet sint communia etiam saecularibus. Nam cum orones sustineamus
duplicem personam, unam ut christiani, alteram ut religiosi, etreligiosi Socie-
tatis, et ex utraque consequantur suae obligationes, sine dubio debemus
utrasque diligenter considerare; nec ideo illas oblivisci quia cum aliis com-
munes sunt In eo autem quod ad proprium statum pertinet, debet deinde
quisque eadem sibi applicarc, accommodando eas non solum statui religioso,
sed etiam praesenti suae dispositioni. Nec expedit dari in scriptis istas me-
ditationes ita accommodatas, quia ut etiam dicitur in libro Exercitiorum,
majorem quisque gustum et motum sentit ex iis quae ipsemet invenit, quam
quae ab alio ita minute enucleata accipit. Quod si in ómnibus locum habent,
multo magis in religiosis, quos putandum est, ut plurimum, esse magis in-
structos in rebus spiritualibus et habituros a Domino majorem influxumgra-
tiae; praesertim etiam cum res ipsa non sit adeo recóndita et difficilis. Debet
igitur instructor tantummodo luce aliqua ac directione exercitantem juvare,
et quasi in via poneré, monendo eum ut sibi ipsi applicare consuescat,
v. g. in fundamento docendo eum, ut postquam cogitaverit finem quem ha-
bet communem cum ómnibus hominibus ut sunt creaturae rationales cum
ipse quoque sit creatura rationalis, hunc ipsum finem applicet et actuet in
eo statu in quo nunc est, nempe quod eadem obligatio et multo major durat
tendendi ad finem illum; et quoniam non potest jam indifferens esse ad di-
vitias et paupertatem, applicet hanc indifferentiam ad ministeria et actiones
quae sunt in Societate, et sic de aliis, quae deinde in dandis exercitiis in-
terdum uno verbo in memoriam rediget, caetera relinquens ipsius industriae
et divinae unctioni quam diximus. Possunt etiam et debent dari exercitia
quae pertinent ad animam purgandam, ut de morte, de judicio, de peccatis
etiam in saeculo commissis, quia haec omnia suos habebunt effectus pro-
portionatos statui cujusque. Nam e. g. meditatio peccatorum in saeculo prae-
a' Sic apogr.; supplaidum videtur verbum aliquod infiniti modi, esse, inveniri, etc.
1032
M.ONUMENTA IGNATIANA
[Sequitiir I
cap. VI ex Di. Var.\
terquam quod etiam in homine perfecto gignit contritionem, sed altiori modo
quam initio conversionis, potest etiam dirigí ad alios affectus, ut profundio-
ris humilitatis et gratitudinis in Deum, qui ex illo statu eum eripuit, ut etiam
obligationis, quae praeterea manet serviendi Deo, et patiendi omnia dura et
adversa pro satisfactione; denique etiam laborandi in proximis ad profligan-
dum tam magnum malum tamque inimicum Deo. Similiter meditatio mortis
aut judicii aut inferni, qui ipse quoque est bonus affectus et a sanctis valde
quaesitus, potest etiam dirigi ad alios meliores et altiores affectus, ut ad
avellendum animum ab ómnibus terrenis, ad cognoscendam humanam
miseriam, ad augendum zelum animarum, ut eripiantur a tanto malo, et
símiles.
Notandum tamen quod primum illud genus quod diximus eorum qui
bene et ordinate in religione vixerunt et exercitiis augmentum tantum de-
votionis quaerunt, debent citius expediri ex prima hebdómada, quia eorum
statui sunt magis proportionatae aliae hebdomadae, in quibus anima per
Christi meditationem magis crescit in ejus amore et desiderio profectu<[ue
viitutum. Oui antem in posteriore illo gradu esset, nempe si negligentius
se gessisset in sua vocatione, is diutius et accuratius exercendus esset in
sui purgatione et ante omnia inducendus ad desiderandam perfectam sui
ipsius reformationem. Materia autem hujus reformationis haec fere est: pas-
siones non bene domitae, mali habitus, perversae inclinationes, sive ex na-
tura sive ex usu, tentationes quae ab intrínseco procedunt, máxime vehe-
mentes et crebrae; deinde etiam ministeria Societatis ut concionari, audire
confesiones, habere scholam et similia; denique omnes actiones quas ali-
quis componere et ordinare velit, ut comedere, dormiré, studere, agere cum
externis vel cum nostris et reliqua hujusmodi. Ouarc hoc primum curar i
debet in eo qui facit exercitia, ut quam maximam acquirat cognitionem sui
ipsius et suorum defectuum, quod quiden consequetur perpendendo vitam
anteactam in illa tepiditate et percurrendo tempus et oceupationes vel
officia quae gessit, ct alia ejusmodi quae possint ei repraesentare memoriam
defectuum et peccatorum.
Porro una cum multitudine considerare etiam debet gravitatem máxime
perpensa obligatione sua ex statu et professione. Deinde etiam inquirere
debet causas et origines ac radices eorum vitiorum, ut eas ex se tollat. De-
nique optimum et utilissimum est ad hanc reformationem ut in fine prim ie
hebdomadae fiat confessio generalis de toto tempore religionis. Hoc en; m
usu compertum est, multis magnopere profuisse et initium attulisse melio-
ris vitae.
Illud vero ómnibus nostris qui exercitia faciunt, commune est, ut in me-
ditatione vitae Christi, quae reliquas hebdómadas complectitur, omni studio
conetur ac<)uirere majus lumen ac desiderium solidarum virtutum ex ejus
exemplo et imitatione, ut obedientiae, charitatis, zeli animarum, praesertim
autem contemptum sui et sufferentiam injuriarum, quod adeo commendat
P. N. Igaatius, ut eum appellet praetiosum perfectionis gradum, ejusque
meminit et in examine et in meditatione de regno Christi et de duobus ve-
xillis et in tribus modis humilitatis, et ideo hunc affectum ut in primis
DlKKCTORIA RKCKNTIORA — Di. I 5QI
I Sequitur I
[ cap. VI ex. Di. Var.\
elucet in Christi vita et morte, ita in primis gignendus et imbibendus est a
nostris qui exercitia faciunt, et ab instructore eo dirigendi. Et in summa hic
omniura scopus esse debet, primum ut concipiant desiderium ejus perfe-
ctionis quae possit esse máxima, siquidem ad hoc vocati sunt tum ex com-
muni vocatione religiosa, tum ex peculiari Societatis nostrae natura, cui
Deus tam altum finem dedit; deinde quia non sufficit desiderium solum, de-
lu-nt etiam excitari et inflammari ad tollenda ex se omnia impedimenta
hujus perfectionis et amplcctenda omnia media ac rationes perveniendi ad
eam. Postremo etiam curandum est, ut potissimum tertia et quarta hebdó-
mada eo dirigatur ut anima quam máximum Dei amorem concipiat, cum
hoc ipsum nobis Constitutiones commendent, ut potius amore moveamur
quam poenarum timore. Hic autem amor talis esse debet, ut non consistat
in solo gustu et contemplatione, sed hominem impellat ex abundantia qua-
dam ad operandam salutem proximorum, ut omnes pariter ament eamdem
bonitatem, hoc enim est proprium vocationis nostrae.
Praeter haec exercitia P. N. Ignatii possent etiam dari aliqua alia magis
propria et particularia, ut de beneficio vocationis religiosae, de obedientia
et aliis virtutibus, de dignitate et pulchritudine animae rationalis et similia.
Iít hoc praesertim si ita contingeret, ut aliquis ad exercitia se reciperet ob
peculiarem ali(iuam causam; tune enim possent addi aliqua exercitia conve-
nientia illi causae, ut si suscipienda esset ei aliqua gubernatio in Societate
possent addi talia, quae eum aptarent ad illud officium, et similiter si iturus
esset ad aliquam missionem, ut disponeretur ad patiendum et ad ferventem
zelum animarum etc. Hoc tamen semper observandum, ut ordinarie ac
praecipue utamur exercitiis ipsius P. N. Ignatii, haec vero quae addenda vi-
debuntur, dentur quasi additamenta quaedam suis locis prout instructor
indicabit a'.
Electio ordinarie nostris in exercitiis non est danda; potest tamen con-
tingere ut interdum dari eam expediat, ut si aliquis vacillaret in vocatione
aut vehementi agitatione agitaretur, ita ut ad eum stabiliendum judicaretur
expediré, non quidem ut denuo tamquam de re integra deliberaret, sed ut
clarius videret, id quod ante elegit quantum sit consentaneum voluntati
Dei et suae saluti, et in eo confirmetur. De electione autem negocii aut
actionis alicujus consultare non est proprium exercitiorum, sed potest fieri
etiam extra exercitia omni tempore et occasione; et ideo in hoc etiam in-
struendi sunt nostri ut sciant bene uti regulis bene eligendi ad indagandam
Dei voluntatem et beneplacitum. Materia autem hujus electionis t>' non vide-
tur esse deberé inter duas virtutes aut inter dúos modos consequendi ali-
quam virtutem. In his enim superflua videtur tanta consultatio, sed in aliis
multis, ut cum superiores debent statuere de re aliqua dubia, máxime si
non posint consultare cum suis, ut dicitur regula 16 provincialis; aut cum
subditi ipsi aliquid proponere debent superiori circa personara suam, ut
habeant rectam illam intentionem et indifferentiam quam jubet regula 46
summarii; juvat actuare aliquas regulas ex illis quae dantur in electione.
a' Sic apogr., fortasse scribendum fuit ¡udicabit. — b' Algidius in mar%.
1034
MONU MENTA IGNATIANA
De prima hebdómada a in uniuersurñ. Cap. VII b.
OMnia haec exercitia a Patre c N. Ignatio in quatuor hebdómadas
distributa sunt, quae quidem hebdomadae non tam numero die-
rum, quam materiae genere distinguuntur *, et ideo non necesse est, vt
septem, vel octo dierum 38 circulus in singulis consumatur, sed sufficit
vt illi affectus, vel fructus inueniantur, qui in vnaquaque exquiruntur.
Prima continet considerationem peccatorum, vt eorum foeditatem
cognoscamus, vereque detestemur cum dolore, et satisfactione conue-
nienti. Secunda proponit vitam Christi ad excitandum in nobis deside-
rium, ac studium eam imitandi, quam imitationem, vt melius perficia-
mus, proponitur etiam modus eligendi vel vitae statum, qui sit máxime
ex volúntate Dei, vel si iam eligi non possit, dantur quaedam mónita,
ad eum in quo quisque sit, reformandum. Tertia continet passionem
Christi, qua miseratio, dolor, confusio generatur, et illud imitationis
desiderium vna cum Dei amore vehementius inflammatur. Ouarta
demum est de Resurrectione Christi, eiusque gloriosis apparitionibus, et
de beneficiis diuinis, et similibus, quae pertinent ad Dei amorem in no-
bis excitandum.
Igitur d in hac prima hebdómada proponuntur media, quae ad ani-
mam purgandam per contritionem, et e confessionem pertinent, et ad
veram poenitentiam in nobis gignendam iuuare possunt. Quare huc
omnia dirigere debet, qui facit exercitia, vt peccati malitiam, suamque 1
abiectionem, et vilitatem agnoscat, eamque ex animo intime sentiat.
Quam ob causam expediret, vt hoc tempore 1 si sacerdos sit, ex hoc
spiritu humilitatis 3 abstineat a quotidiana celebratione, nisi deuotio,
aut profectus spiri-39 tualis, aut aliqua obligatio ad id impellat sf vt post-
ea generali confessione peracta, maiori cum praeparatione, fiducia ac
reuerentia ad sacrificium altaris redeat.
Notandum h etiam hanc primam hebdomadam esse fundamentum
Imo etiam in electionibus personarum quae fiunt per suffragia, ut procuxa-
torum et assistentium et ipsius praepositi generalis, et denique in rebus
ómnibus, quas coram Deo constituere ac definiré oporteat. sempcr admodum
juvat illa praxis quae in eligendo praescribitur, de qua infra prolixius age-
mus, et inde peti poterunt quae nostros juvare possint ad intelligendam
Dei voluntateni in omnJ ejusmodi re et juxta cujusque reí qualitatem.
a hebdoma Ed,; hebdómada Di.— ^ Cap. XI. Di — c a Beato P. Di. i8qj.—¿ Miro
Di. Var.in marg.—e Hocv.d(eslinDi.—i ut suam Di. Far.—S (nisi devotio... impellat)
Di. i8qj. — h Miro Di. Var. in marg.
1 V. in Exercitiis annotationem quartam, supra, p. 226; Di. Po., n. 41, supra, p. 806.
' Di. primutn Mi., n. 40, supra, p. 858. V. Di. Igual., III, I, supra, p. 790.
» Dan., III, 39.
DlRKCTORIA KKCENTIORA— Di. I59I * IO35
ac basim caeterarum, et ideo nunquam praetermitti deberé. Vnde etiam
si quis alia exercitia huios hebdomadae, aut etiam omnia integre fecis-
set, et denuo ea repetere vellet, tamen hinc incipiendum esset ', quam-
uis breuius expedid posset.
Igitur a postquam aliquis in eum locum venerit, vbi exercitiis vaca-
turus est, ea ipsa nocte b debet Instructor ad eum adire, et priusquam
tradat fundamentum, debet ei explicare aliquas ex annotationibus s,
nempe primam, et quintam, et ex decimaseptima illam admonitionem
de animo aperiendo, item ex vigésima c id quod dicitur de vtilitate
secessus in loco separato. Quod etiam opportunitatem ei dabit, vt
moneat exercitantem d de iis, quae supra cap. 2. diximus eum esse
monendum, cum ea tamen dexteritate, quam ibi diximus, nempe vt non
omnia simul, sed quantum prudentia dictabit.
Annotatio autem illa ante fundamentum, quae incipit, In primis e,
expediet magis hoc tempore, vt non proponatur ita in genere 8, quando
quis incipit exercitia, sed in discursu exercitiorum, si quid dubium, vel
obscurum occurrat, aut ob aliquam exercitantis f 40 diffidentiam, vi-
deatur opportunum, tune ei explicari poterit s.
a Miro Di. Var. in marg. — *>d\t Di.—C viginti Ed.\ vigésima Di. — d ut eum moneat
Di. — e In primis, ut per huiusmodi etc. Di. i8gj; Aegidius Di. Var. in marg. — f eius qu¡
exercetur Di.
s Extremum cafiut septhnum, ab eóloco explicare aliquas ex annotationibus,
sic erat in Di. Var.: explicare quatuor annotationes ex 20, nempe primam
et quintam et decimam septimam et vigesimam, in quibus velut in univer-
sum docetur, quid sint exercitia, et quomodo aggredienda sint. Ouare hic
locus erit ut instructor moneat exercitantem de iis de quibus supra diximus
esse monendum, ea tamen dexteritate et prudentia, qua ibi diximus.
Annotatio autem illa, quae fundamento proponitur, de interpretando
omnia in bonam partem etc., omittenda est hoc tempore omnino aut saltem
magna ex parte. Initio Societatis visa est necessaria cum Patres nostri et
haec ipsa exercitia nondum tantam auctoritatem apud homines consequuta
erant. Nunc autem cum haec ratio cessarit, vix aliud efficeretur hac admo-
nitione nisi quod exercitantes aliquam fortasse suspicionem conciperent.
1 V. supra, p. 694, finem n. 17, qui incipit in p. 692.
3 Di. Ignat., I, [1], supra, p. 778, et III, X, supra, p. 791; Di. prinmm Mi., n. 24, su-
pra, p. 853.
« Di. Aeg., f. 9, supra, p. 910.
1036
Moni' m e nía Ic n ati ana
De Fundamento. Cap. VIII a.
Rimus ingressus 1 in hanc primam hebdomadam fit b per conside-
X. rationem vltimi finis, quae considerado c ideo dicitur Fundamen-
tum, quia est basis totius aedificii moralis, et spiritualis. Potest d autem
diuidi in tres partes s, primo in finem propter quem homo creatus est.
secundo in media ad consequendum hunc finem. tertium in difficulta-
tem eligendi hoc, vel illud médium, cum ignoremus quid magis aptum
sit ad huius finis consecutionem , omnis autem error in hac parte non
possit esse non damnosus, et periculosus. Ex quo nascetur etiam quar-
tum, vt homo ponat se in illa omnímoda indifferentia, et aequílibrio.
Haec autem indifferentia est maximi momenti, et admonendus est exer.
citans e, quanto altius hoc fundamentum iecerit, tanto firmius futurum
aedificium 3; idque etiam indicauit f Pater N. Ignatius annot. de-
cima quinta, et decimasexta ex viginti.
In danda 6 hac meditatione máxime, quia nonnullis cum nondum
assueuerint orationi videri potest aridior, addi poterunt aliquae excur-
siones ad meditandum 4, vt in eo quod dicitur creatum esse hominem,
potest h simul cogitan a Deo esse creatum de nihilo, et simul quot, et
quanta in creatione habuerit, et praeterea quomodo semper ab illo in
esse conseruetur. 41 Sed horum consideratio non tam dirigenda est ad
gratitudinem, vt fit cum considerantur beneficia Dei, verum ad scopum
huius fundamenti, nempe, quod illa omnia a Deo data sint, vt perueni-
remus ad illum vltimum finem. Vnde ' etiam potest homo in hac medi-
tatione reflectere cogitationem ad se ipsum, quomodo hactenus habue-
rit se ad finem, et ad media 5, quantum aberrauerit, quod creaturis abu-
sus sit, quae i 1 1 i adiumento esse debuerunt, vt iam quasi in generali
iaciat fundamenta ad cognoscendam deformitatem vitae suae, quod
postea vberius, et magis particulariter faciet in meditatione pecca-
torum.
In meditatione huius fundamenti ' liber exercitiorum non praescri-
bk certas horas °, vt fit in exercitiis sequentibus, sed vt facili initio
a Cap. XII Di. — b sit Di. i8gj, per pera m. — <-• Polancus Di. Var. in marg. — d Ar-
chivum Di. Var. in marg. — e qui se exercet Di.: Aegidius Di. Var. in marg.— i indi-
cavit Heatus Di. i8gj.—s Aegidius Di. Var. inmarg.—h Eyerardus Di. Var. in marg.
> Polancus Di. Var. in marg. — j Miro Di. Var. in marg.
1 Di. Po., n. 45, supra, p. 807; Di. primum Mi., n. 25, supra, p. 853; Di. Aeg.,
f. gr et v, supra, p. 910.
2 Di. Igual., III, X, supra, p. 791.
8 Di. Aeg., f. 9V, supra, p. 911.
4 Ibid. f. 9, supra, p. 910.
• Di. Pa., n. 45, supra, p. 807, et Di. Aet;., f. oj et v, supra, pp. 910, 911.
* Mi. alt., n. 32, supra, p. 858, in annot. d.
Directoría recentioua — Di. 1591
1037
inchoémus, vnusquisque pro viribus, et pro deuotione sua ad id tempus
sibi assumat: vel si opus sit, Instructor ei praescribat.
Debet autem curare vt cognitio huius veritatis, quae in fundamento
tractatur, quam máxime menti infigatur, quoniam vt fundamentum
fabricae totam ipsam sustinet, ita haec veritas influit in omnia exerci-
tia, et praesertim in ipsam electionem status, quae tota fere hinc pen-
det, et ideo quo melius haec meditatio successerit, eo etiam melius
reliqua succedunt a.
42 De duplici examine. Cap. IX h.
VM durat meditatio fundamenti debet Instructor exercitantem
aliquoties visitare et semper ei aliquid noui in scriptis afierre,
quia sic videtur quodammodo leuari taedium, et melius etiam percipi
quae singula proponuntur.
Igitur in primo congressu post datum fundamentum datur examen
particulare 2, in quo tradendo significandum est ei c, in quouis homine
vnum, aut alterum vitium siue peccatum esse soleré praecipuum, et quod
in eo sit quasi causa, et radix aliorum. Et licet in aliquo plura essent
praecipua 3, expediré tamen, vt vnum deligatur, ad quod extirpandum
toti incumbamus, vt eo superato ad aliud, et aliud deinceps peculiarem
hunc conatum, et studium transferamus. Huic igitur rei seruit d examen
particulare, cuius vsus, etsi post peracta exercitia esse debet toto vitae
tempore nunc tamen inchoatur, tum vt aliqua eius peritia acquiratur,
tum etiam quia e hoc examine vti oportet circa exercitia, et eorum ad-
ditiones 5. Est autem multum commendandus f huius examinis vsus
propter magnam eius vtilitatem, praesertim ad consequendam animi
puritatem, vt docet Cassianus Colla. 5. s Bernardus h 6 saepe. Itaque in
fine exercitiorum cum discedenti dantur praecepta vitae bene insti-
tuendae, hoc in primis inculcandum est. Additiones ' autem illae
quat-43 tuor dictandae ne sint, an verbo tantum explicandae prudentiae
Instructoris relinquatur 7.
a succedent Di. i8gj.—h Cap. XIII Di.; Caput nonum. De triplici examine Di.
Var. — c Deest hoc v. in Di. l8gj; Polancus Di., Var. in marg. — d serviet Di. f8gj;
Mrao Di. Var. in marg. — e Dcsideratur hoc v. in Di. iSgj. — f Aegiditjs Di. Var. in
marg. — g 4 et 5 perperam Ed. et Di.; 5 Di. iSgj. — h et S. Bernardus Di. i8gj. — > Po-
lancus Di. Var. in marg.
1 Di. primum Mi., n. 26, supra, p. 854; Di. Aeg., f. iov, supra, p. 912.
2 Di. Ignat., III, XI, supra, p. 792; Di. Po., n. 46, supra, p. 807; Di. primum Mi.,
n. 25, supra, p. 853.
3 Di. Po., n. 46, supra, p. 807.
4 Di. primum Mi., n. 25, supra, p. 853.
5 Di. Ignat., III, 12, supra, p. 793; Di. Aeg., f. gv, supra, p. 911.
• Di. Aeg., f. 10, supra, p. 911.
1 Di. Po., n. 47, supra, p. 807.
io38
MONUMENTA IGNATIANA
Deinde eadem die, et sequenti datur examen genérale, et quotidia-
num. Non autem datur a per modum meditationis sed instructionis
cuiusdam, et vt homo incipiat aperire oculos ad cognoscenda peccata
vitae praeteritae. Quod vero attinet ad examen genérale 8 non est du-
bium, quin aliae etiam multae sint peccatorum species b, quae hic non
ponuntur, sed vel hic ea tantum peccata attinguntur, quae frequentius
accidunt, reliqua autem peti possunt ab aliis auctoribus, qui ex pro-
fesso de hoc agunt, vel hoc examen c pro iis tantum conscriptum est
qui iam paulo magis spirituales sunt, et ab aliis grauioribus peccatis
abstinent, in haec autem d frequentius incidere solent 3. Itaque non
fuit mens e P. N. Ignatii tam breui tractatione omnia peccata compre-
hendere, sed tantum, vt dictum est, pios ánimos admonere de iis quae
frequentiora sunt.
Porro examen quotidianum, quod quinqué f puncta complectitur,
dictetur prout iacet. Ad illud autem faciendum iuuat illa lux, quam
praebet examen genérale per illam distinctionem peccatorum, quae
fiunt, cogitatione, locutione, et opere s 4.
Irca ordinem ' tradendi exercitia sequendus est is qui ponitur in
ipso libro exer-44 citiorum, nempe vt prima hora fiat exercitium
trium potentiarum, secunda autem peccatorum: tertia vero et quarta re-
petitiones vtriusque, si autem addatur etiam quinta hora, fiat de inferno.
Sin fiant tantum quattuor horae, hoc exercitium de inferno differendum
erit in diem sequentem, quo eodem die possunt dari etiam alia exerci-
tia de morte, de iudicio, cum suis repetitionibus. Tertio die proponenda
erit eadem materia, sed cum aliquibus nouis punctis, vt in materia pec-
cati, proponendo effectus quos facit in animo, aut aliquid eiusmodi, sic
enim tollitur taedium, et materiae profundius penetrantur •'.
a Pro 8 w. praeced. sunt in Di. Var. sequentia: dantur alia dúo examina, nempe
quod in libro Exercitiorum appellatur genérale et alterum quotidianum. Non autem
dantur; Miro in marg. — 1> Polancus Di. Var. in marg. — <= Aegidius Di. Var. in marg —
d aut Ed., sed emend. uí supra in ¡Erratis*. — e mens Beati Di. jSqj. — { Pro J zn).
praeced. habet Di. Var.: Tertium porro examen quod quotidianum est et quinqué. —
g Di. Var. addit: Confessio generalis etsi in libro Exercitiorum hoc loco ponatur, í"a-
cienda tamen est in fine primae hebdomadae, et ideo de ea agemus illo loco. — h De
primo exercitio primae hebdomadae. Cap. XIV. Di. — > Aegidius Di. Var. in marg.
j Haec paragraplius prima sic erat in Di. Var.: Circa ordinem tradendi
exercitia hujus primae hebdomadae, licet aliqui ita Exercitiorum librum in-
telligant, ut omnia uno die tradenda et facienda sint [in marg. Abgidius],
1 Di. Aeg., f. iov, supra, p. 912.
3 Di. Pe., n. 48, supra, p. 807; Di. Aeg., f. ior et v. supra, p. 912.
8 Di. Aeg., ibid.
* Di. Po., n. 49, supra, p. 808.
De excrcitiis primae hebdomadae. Cap. X h.
Directoría recentiora— Dr. 1591
1039
Porro primum exercitium ülud est, quod appellatur trium potentia-
rum f, non quia in aliis etiam non exerceantur hae tres potentiae; sed
voluit P. a N. Ignatius in hoc quasi aditu, et principio omnium exercitio-
rum, viam monstrare, quae in meditando tenendaest, nempe, vt per me-
moriam adiuuaretur ratio ad discurrendum, siue ratiocinandum; per dis-
cursum autem excitaretur voluntas, et affectus, idque actuare voluit in
materia peccati, quae prima occurrebat ad meditandum. Itaque in lioc
primo exercitio sunt sigillatim explicanda exercitanti b omnia, quae in
sequentibus exercitiis futura sunt vsui, qui scilicet modus seruandus, vt
cum attentione, et sine capitis laesione perseuerari possit, et quomodo
se animus colligere, collectumque tenere debeat, et quod licet adhi-
ben-45 dus sit intellectus ad cogitandum, maior tamen habenda est cura
affectus, et interioris gustus, quam vt multi conceptus quantumuis pul-
chri, et acuti formentur, et alia eiusmodi.
Hic etiam declaranda sunt praeludia, quorum vsus praescribitur in
ómnibus exercitiis, et in primis quid sit compositio loci, quae niliil
aliud est, quam fingere sibi, et quasi videre oculis imaginationis locum
illum, in quo res, quam meditamur, gesta est, vt stabulum in quo Chrí-
stus natus est, aut coenaculum grande stratum, in quo Apostolorum
pedes lauit, aut montem in quo passus est. Hac enim loci compositione
valde iuuamur ad attentionem c, et motionem animae, quae hoc modo
melius tamen videtur et commoclius, ut unum vel dúo singulis diebus suo
ordine fiant, ita ut uno absoluto pergatur ad aliud et sic deinceps. Sic enim
melius penetrantur materiae insistendo in singulis quam percurrendo; et
periculum est ne obruatur animus tantarum rerum multitudine; propterea
sequentibus diebus, quibus repetendae sunt semper eaedem meditationes,
facile continget satietas et ariditas. Et cum ut dicitur in libro Exercitiorum,
non expediat exercitantem scire quid sequenti die sit meditaturus, difficile
videtur et incomraodum, ut instructor toties eum uno die adire possit.
Denique multi gravissimi Patres, qui in exercitiis tradendis ipso P. N. Igna-
tio magistro usi fuerant, ita hoc intelligere, ita etiam practicare consueve-
rant. Quare cum alii aliis tardiores vel celeriores, alii foecundiores vel ari-
diores sint, videtur tota res permittenda prudentiae instructoris ut ipse
melius judicarit.
a Beatus P. Di. i8gj; Aegidius Di. Var. in marg. — h exercitia sumenti Di.
c Hic locus, a verbo Hac enim, «1c erat in Di. Var.: Ad haec autem loca
commodius et facilius sibi fingenda, juvat adhibere species seu imagines si-
milium locorum quae alias vidimus, ut alicujus stabuli aut aulae aut montis,
addendo aut detrahendo quae oportet. Potest autem hoc dupliciter fieri: vel
quasi transferendo nos ad locum ubi res gesta est, vel quasi transferendo
rem gestam ad locum ubi nos sumus. Utroque enim modo efficitur quod hac
compositione loci quaeritur, ut quasi nos praesentes constituamus í 11 i my-
sterio aut actioni, quam meditamur, quod valde conferí ad attentionem. Ibid.
Miro in marg.
Di. Aeg., f. ir, supra, p. 91 3, ubi etiam sequentia ¡nvenies.
1040
MONUMENTA IGNATIAXA
quasi alligata phantasia rei illi certae alligatur ipsa quoque quodam-
modo ne euagetur, aut si quando diuertat, habet ad manum, quo se
facile colligat, et reuocet in situm illum suum, in quo se ab initio com-
p ísuit. Vnde S. Bonauentura in Prooemio de vita Christi a: Tu inquit
si fi uctum ex his sumere cupis, ita te praesentem exhibeas iis, quae per
D. N. Iesum Christum dicta, et facta narrantur, ac si tuis oculis ea vi-
deres, et tuis auribus audires toto mentis affectu diligenter, delectabi-
liter, et moróse ómnibus aliis curis, et solicitudinibus tuis omissis
Atque hoc quidem locum habet in meditatione rerum corporearum:
nam in rebus incorporéis, vt est peccatum, et similia, alia quaedam est
instituenda compositio loci, de qua dicitur satis clare in lib. exerci-
tiorum b 46 in exercitio trium potentiarum. Denique c in hac loci re-
]>raesentatione vitandum est diligenter, ne nimis in ea fabricanda im-
moremur s, vel nimiam vim d capiti faciamus, quia non consistit in ea
fructus praecipuus meditationis, sed est tantum via, et instrumentum ad
ipsum fructum. Nec est dubium, quin aliqui maiorem in hac re habeant
facilitatem, in quibus videlicet acrior est vis potentiae imaginatiuae-
Alii vero quibus hoc difficilius est, non ita laborare debent, vt caput
obtundant, quo ipsam meditationem impedirent e.
In secundo f exercitio 3, in primo puncto monendus est exercitans,
ne descendat ad examinanda peccata sigillatim, vt fieri solet, cum quis
se ad confessionem parat. Hoc enim postea facturus est s extra medita-
tionem: sed hoc tempore in genere tantum proponat sibi sua peccata,
eorumque multitudinem, et magnitudinem, vt concipiat confusionem, et
dolorem. Ad hoc autem confert percurrere loca, negotia, et personas,
vt hic dicitur.
Tertium et quartum h exercitium 4 constat ex repetitione primi et
secundi. Harum autem repetitionum vsus est valde vtilis. Saepe enim
fit, vt cum eiusmodi materiae primum cogitantur, intellectus pascatur
illa rerum nouitate, ac curiositate quadam, postea vero cum specula-
tionem moderamur, magis aperitur via internis affectibus, in quibus
potissimum consistit fructus. Guare in his repetitionibus vitandi sunt
longi discur-47 sus, sed tantum proponere sibi oportet, et quasi per-
a Texlus qui sequitur mutatus aliquaiitulum est in Di. 1893, R XIV, n. 5.; Di. Var'
habet Aegidiur in marg. — b Di. Var. addit p. 64; est autem pagina editionis burgensis
(Burgis, in Hispania) anni IJJ4. — c MlRO Di. Var. in marg. — d Aegidius Di. Var. in
marg. — e jn £)¿. sequitur titulus De aliis exercitiis priniae hebdomadae. Cap. XV. —
f Aegidius Di. Var. in marg. — S Desideratur hoc v. in Di. 1893. — h Aegidius Di. Var^
in marg.
1 Pseudo-Bonaventurae opus, cui titulus Meditationes vitae Domini nostri leste
C/iristi.
. * Di. Aeg.. f. 11. supra, p. 813.
* Di. Ignat., U, [2], et III, 15, supra, pp. 784 et 793; Di. Aeg., f. nv, supra, p. 913.
4 Di. primum Mi., n. 31, supra, p. 855; Anón. B¿, supra, p. 897; Di. Aeg., i. I iv, su-
pra, p. 913.
Directoría recentiora— Di. i 591
1041
currere, quae prius meditad sumus, et in iis immorandum volúntate et
affectu, et haec etiam est causa, cur plura hic colloquia sint, quam in
prioribus exercitiis. Quod autem dicitur a in lib. exerc. in III.
exer. primae hebd. repetitionem hanc faciendam de iis, in quibus
antea maiorem consolationem, aut desolationem senserimus, ita in-
telligendum est, vt praecipue repetí debeant ea, quae lumen aut
feruorem attulerunt, sed etiam expedit illa puncta repetere, in qui-
bus ariditatem sensimus, quia saepe contingit, vt deinde in ipsis ma-
iorem consolationis copiam sentiamus. Immo b etiam bis repetí potest
idem si magna sentitur consolado :, aut alius bonus, et spiritualis
affectus, et hoc potissimum in prima hebdómada.
Praeter quinqué haec exercitia c P. N. Ignatii possunt addi alia, vt;
in fine quinti exercitii dicitur, vt de aliis peccati poenis, de morte, de
iudicio, vel de aliis cruciatibus Inferni, et quidem haec d rarissime
omittenda videntur 3, quia multum habent momenti, vt auocetur ani-
mus ab inordinato amore rerum harum visibilium, et in his meditatio-
nibus concipit anima timorem sanctum Domini, vt pariat spiritum
salutis.
In fine e cuiuslibet exercitii semper fieri debet colloquium 4, vt in
libro exercitiorum praescribitur, nec tamen prohibetur, quin iuxta cu-
iusque deuotionem etiam in principio, et in 48 medio alia colloquia, et
petitiones fieri possint, immo etiam aliquando expedit. Proprius f ta-
men locus est in fine, cum anima ex meditatione magis eleuatam se
sentit. Illa enim sunt aptissima colloquia, quae formantur ex affectu
interiori varia, vt ipse affectus varius est. Interdum enim homo agit
cum Deo», vt filius cum patre, interdum vt seruus cum Domino, modo,
vt amicus cum amico, modo etiam vt reus cum Iudice, aliquando etiam
petens aliquod donum, aliquando gratias agens de beneficiis acceptis,
alias accusando se ipsum, alias communicando cum eo familiariter. In
quo notandum quod dicitur in tertia annotatione ex viginti, haec collo-
quia, quando fiunt cum Deo, aut cum sanctis requirere maiorem reue-
rentiam, quam ipsas meditationes, et speculationes. In particulari vero
colloquium s secundum ad Christum 5 vt impetret a Patre, explicandum
a Miro Di. Var. in marg.—b Archivtjm Di. Var. in marg. — c exercitia Beati
Di. i8gj; Di. Var. habet Miro in marg.—& Aecidius Di. Var. in marg.—e Miro Di.
Var. in marg. — f Archivum Di. Var. in marg.—S Aecidius Di. Var. in marg.
1 Di. primum Mi., n. 32, supra, p. 855.
2 Anón. Bi , f. 18, supra, p. 804.
3 Di. Ignat., II et III, supra, pp. 784 et 791; Di. primum Mi., n. 34, supra, p. 856;
Di. Aeg., f. 12, supra, p. 914.
* Di. primum Mi., n. 33, supra, p. 856.
5 Di. Aeg., f. 12, supra, p. 914.
Monum. Ignat. — Series II. 66
1042
MONUMENTA IGNATIANA
erit rudioribus, hoc intelligi, non vt est Deus, sed vt homo mediator
et aduocatus 5, vt interpellet pro nobis 3.
Additiones a quae in libro exercitiorum ponuntur in fine primae
hebdomadae, dandae sunt pridie quam incipiantur exercitia b, nempe
meditado, quae dicitur trium potentiarum, et reliquae, quia in iis agitur
de multis, quae adiuuant meditationem. Decima tamen additio posset
differri in sequentem diem, quia non est adeo necessarium, vt detur
illo die c. Deinde sequentibus diebus dandae sunt reliquae additio-
nes, 49 et regulae de discernendis spiritibus, quae conueniunt primae
hebdomadae, et quae conuenire videbuntur exercitanti, quas tamen
non erit semper necesse scripto daré, sed id Instructoris iudicio per-
mittitur d.
Hae additiones e 4 curandum est, vt exacte seruentur, quia ex ipsis
valde pendet fructus spiritualis exercitiorum, quamquam ex altera
parte caueri etiam debet omnis excessus, et habenda est ratio persona-
rum, et complexionum, vt si qui essent natura melancholici, non debent
nimium coarctari, immo potius dilatandus est eis animus, et idem de
personis imbecillioris valetudinis, et insuetis ad hos labores, et ideo
opus est prudentia, et discretione. Experientia enim ostendit quibus-
dam profuisse quod eis concederetur aliqua laxitas in his regulis ser-
uandis, aliis autem profiiit seueritas, et rigor, semper tamen mixtus
suauitate.
De Confessione generali. Cap. XI {.
Siue exercitans s versetur in primis quinqué exercitiis, siue alia
adiungantur 5, cum iam id satis consecutus videbitur, quod in hac
heddomada vt finis proponitur, nimirum cognitionem intimam peccato-
rum, et veram contritionem, et ad id serio conatus, et diuinae gratiae
cooperatus, tam per exercitia, quam per additiones iudicabitur, moneri
debet, vt se ad generalem confessionem disponat, et nisi in-50 structori
nimium fatigatus videatur, poterit adhuc pergere in meditando per
vnam, aut alteram horam aliquid quod ad compunctionem peccatorum
a Miro Di. Var. in marg. — •> eo die quo incipiuntur exercitia Di. Var. — c Hic locus,
a verbo potentiarum, sic erat in Di. Var.: potentiarum sub vesperam aut omnes aut
bona pars earum.-d hebdomadae, quae cum dantur, dilucide sunt explicandae Di.
Var.—* Archivum Di. Var. in marg.— * Cap. XVI Üi.—S qui se exercet Di.; Poi.ancüs
Di. Var. in marg.
' I Tim., II, 5; IIebu., VIII, 6; IX, 15; XII, 24.
1 I Jo., II.i.
3 Rom., VIII, 34; Hebr.. VII, 25.
4 Di. Ignat., III, 19, supra, p. 794.
s Ibid., II, [2], supra. p. 784; Di. Pe., n. 56, supra. p. 809; Di. primiim Mi., n. 38,
supra, p. 857.
Directoría recentiora — Di. J591
1043
faciat, vel si id magis expediré iudicetur, aliquid legendo ad eum finem a.
Vt autem b hoc diligentius, et accuratius faciat, indicandum est ei
quantae sint vtilitates huius confessionis generalis, de quibus vtilitati-
bus agitur in ipso libro Exercitiorum post examen genérale. Quod si
nulla alia esset, hoc certe satis esse deberet quod experimur homines
plerumque, aut sine examine sufficienti, aut sine debito dolore, nullo
vel valde infirmo melioris vitae proposito ad confessionem accederé,
ac propterea ad consequendam pacem conscientiae, et ad tollendos
scrupulos, qui si non antea, saltem in puncto mortis animam excruciare,
et in periculum salutis aeternae adducere solent, multum prodest, semel
se ab ómnibus anteactae vitae peccatis abluere. Quam etiam ob cau-
sam, etsi cauendum est a nimia anxietate in facienda hac confessione,
ita c ne semper deinde maneant scrupuli, ac reliquiae, vt quibusdam
contingit, tamen ex altera parte studendum et conandum est, vt ita dili-
genter, atque accurate fiat, vt postea secura esse possit anima, se fecisse
quod in se erat; nam sine hoc numquam frui poterit illa pace animi, et
tranquillitate conscientiae, quam diximus. Ideo praeter proprium stu-
dium, et diligentiam exercitantis d iuuandus est etiam ali-51 qua via,
et methodo 2, nempe directorio aliquo ad bene confitendum, cuiusmodi
iam multa extant bona, et apta, si opus fuerit, et pro cuiusque indi-
gentia.
Aliquando etiam, praesertim insignioribus hominibus, proderit daré
legendam Summam Nauarri 3, vbi agit de statibus, vt attente consi-
derent, quae ad suum statum pertinent. Sic enim melius videbunt in
quibus defecerint, quae si nostri per se proponerent, fortasse non tan-
tam iis fidem haberent, et possent putare eos esse nimios in vrgendis
conscientiis e.
Hanc generalem confessionem f, vt plurimum magis expedit non
íieri ei, qui tradit exercitia 4: si tamen exercitans s ei confiten mallet
pro sua deuotione, vel sacerdotum penuria, aut aliae causae ita exige-
rent, nihil impediret quin etiam ipsi fieri posset.
a Hic locus a verbo disponat sic erat in Di. Var.: disponat non omitiendo interim
exercitia consueta vel partem eorum, reliquum vero tempus quod ab his superest tri-
buendo peccatis recogitandis, vel si ipsi videbitur etiam scribendis. — b Aegidius Di.
Var. in marg. — c Non est hoc v. in Di. — d ipsius, qui exercitia suscipit Di. — e A verbis
si opus fuerit (in fine paragraphi praeced.) usque conscientiis desuní in Di. Var. — f Po-
Lancus Di. Var. in marg. — g qui suscipit Di.
1 Di. Aeg., f. 12V, supra, p. 915.
2 Di. Ignat., III, 18, supra, p. 794; Di. primttm A/i., n. 38, supra, p. 857.
3 Martinus ab Azpilcueta (1493-1586) a patria «Navarras» vocatus, magister juris
canonici celeberrimus et vir vitae sanctissimae, in cap. XXV Enchiridii sive Manualis
tonfessariorum et poenitentium (hispanice primum Salmanticae anno 1557, latine primum
Romae anno 1588 editi) agit de peccatis diversorum statuum. Cf. Hurter, Nomenclá-
tor, I, 124-127, ed. alt.
* Di. Ignat., I, [1], supra, p. 779; Di. Po., n. 56, supra, p. 809.
MONUMENTA IGNATIANA
De fine primae hebdomadae. Cap. XII a.
QVoniam b, vt supra dictum est, exercitiorum hebdomadae non
dierum spatio definiuntur, sed ex effectu, qui in eis praetendi-
tur, ideo huius primae hebdomadae tempus vel contrahi, vel proro-
gari poterit *, prout citius, vel tardius quisque contritionem, deuotionem,
vel meditandi modum assecutus fuerit. Alii enim celerius, alii serius eo
perueniunt. Illud tamen notandum, eos homines, qui multum proficiunt
in via spiritus, et qui iam ab aliquo tem-52 pore Sacramenta frequentant,
aut qui multum cupiunt statuere de modo vitae suae, in quo magis Deo
domino seruire possint, non esse diu detinendos in hac prima hebdó-
mada. Immo si fieri possit, quatuor, aut quinqué diebus absoluere eam
debent. Contra vero faciendum in iis, qui non ita dispositi sunt. hi
enim vt peccata sua defleant, et vt peccati turpitudinem, ac foeditatem
agnoscant, debent diutius in his exerceri c.
Qui absolutis exercitiis d primae hebdomadae 2 ad reliqua progres-
surus est, postquam generaliter confessus fuerit, et communionem
sumpserit, saltem per vnum diem vacare debet ab illo labore tam in-
tenso meditandi. Interim tamen posset in mente versare parabolam
illam filii prodigi, applicando eam ad se ipsum, aut aliquid eiusmodi.
Porro ad communionem e est ita etiam disponendus 3, vt ad eam ac-
cedat cum reuerentia, et fide, et gustu, et ob eam causam danda est ei
aliqua meditado ad hoc apta.
De secunda hebdómada^ et primo de fine qui in ea practendititr.
Cap. XIII*.
FInis 4, et scopus £, qui exercitiis ómnibus primae hebdomadae
praefixus est, hic praecipue est cognoscere quod errauimus ab ea
via, quae nos ducere debebat ad vltimum illum finem, cuius causa creati
sumus, et consequenter doleré de tali, et tanto errore, et concipere
intensum desiderium redeundi in illam viam, et in ea semper 53 per-
seuerandi.
In hac autem secunda hebdómada finis est, proponere sibi Christum
dominum, ac Saluatorem nostrum, vt veram viam, iuxta illud, quod
a Cap. XYII Di. — b Archivum Di. Var. in marg. — c Vidt quae hic addita sunt in
Di., c. XVII, n. I, ad finem. — d Miro Di. Var. in marg. — e Aeüidius Di. Var. in marg.
— f Cap. XVIU Di.—e Aegidius Di. Var. in márg.
1 V. ¡n Exercitiis annotationcm quartam, supra, p. 226; Di. Ignat., III, 8, supra, p. 791.
- Di. Ignat., I, [2], supra, p. 780; Di. primum Mi., n. 42, supra, p. 858.
3 Di. Aeg., f. 13, supra, p. 915.
4 Di. Aeg., f. 14, supra, p. 916.
Directoría recentiora — Di. 1591 1045
ipse dixit. Ego sum via, veritas, et vita, et a Nemo venit ad Patrem
nisi per me Ipse enim est cxemplar a Patre hominibus propositum,
cuius imitatione emendemus, et componamus mores nostros corruptos,
et dirigamus pedes nostros in viam pacis 2. Quare cum Christi vita sit
perfectissima, et ipsa idea virtutis, et sanctitatis, sequitur, vt quo vita
nostra propius ad eam b imitatione accesserit, ipsa quoque perfectior
sit, immo et propius accedat ad vltimum finem suum, ideoque eo etiam
felicior c sit. Propter hanc causam haec secunda hebdómada respondet
viae illuminatiuae, quia Christus est sol iustitiae *, qui illuminat omnem
hominem venientem in hunc mundum 4, et ad hoc venit, vt illuminaret
sedentes in tenebris, et vmbra mortis 5, et quoniam peccata, et prauae
affectiones obtenebrant animam, eamque impediunt, et retrahunt a
Christi imitatione, ideo haec prius eradicanda ex corde erant primis
illis exercitiis, et meditationibus.
Dispositio quam d P. N. Ignatius requirebat in iis, qui facturi essent
exercitia huius hebdomadae, est, vt ostendant feruorem, ac desiderium
progrediendi vlterius ad deliberandum de statu vitae 6. Quare qui hoc
nollet, vel tepide vellet, etiam si cuperet progredi in meditationibus,
melius esset eum differre ad vnum, aut alterum 54 mensem. Hoc enim
negotium eiusmodi est, vt nisi cum feruore spiritus suscipiatur, non pos-
sit habere bonum successum. requirit enim magnum, et fortem, et con-
stantem animum, qui ex augmento deuotionis proueniat. Verum est
quod si quis esset, a quo nihil magnum sperari posset, quia non esset
admodum capax, vel impeditus esset statu matrimonii, posset pro eius
captu, aliquid addi de sequentibus hebdomadis 7, vt dirigatur in statu, in
quo est ad bene viuendum in eo e. Ceteros autem melius est relinquere
cum fame, vt sciant adhuc sibi restare aliquid quod faciant. Contingit
enim saepe vt hac dilatione, experientia ipsa apertius eis detegat suas
necessitates, et infirmitates; quod facit, vt deinde ardentiores, et magis
dispositi redeant.
a Deest hoc v. in Di. i8g¿. — b eum Di. i8gj. — <¡ facilicr Ed., sed emend. id supra in
*Erratis". — d quam Beatus Di. iSgj; Aegidius Di. Var. in mar%.
e Hic locus, a verbis sperari posset sic est in Di. Var.: sperari posset vel
quia jam esset in statu immutabili vel ob alias causas, tune nihil impediret
dari ei meditationes secundae et tertiae hebdomadae, dirigendo eúm ut in
statu in quo est conetur placeré Deo.
" Jo., XIV, 6.
2 Luc, I, 79.
3 Malach., IV, 2.
4 Jo., 1,9.
5 Luc, I, 79; cf. Is., IX, 2; XLII, 7; Matth., IV, 16.
6 Di. Ignat., I, [2], supra, p. 780; Di. Aeg., f. 14, supra, p. 91-6.
7 Di. primum Mi., n. 41, supra, p. 858.
1046
MONU MENTA IGNATIANA
De exercitiis secúndete hebdomadae. Cap. XIIII a.
PRimum exercitium b 1 in hac secunda hebdómada, est de Regno
Christi, quodtamennon computatur inter meditationes, quia prima
est de incarnatione Domini. Est igitur quasi fundamentum quoddam, aut
prooemium totius huius tractatus, et summa, ac compendium vitae, et
operum Christi Domini in eo negotio, quod ei commiserat Pater, de quo
Esaias, Opus illius c coram eo 5; et ipse Dominus. Opus quod dedisti
mihi, vt facerem d *. Et statim e 55 addit, quidnam id esset, Clarificaui
te super terram *, manifestaui nomen tuum hominibus 5. Vocat autem
omnes homines in societatem tanti, et tam gloriosi operis, vnumquem-
que iuxta suum gradum. Ex quo iam incipit apparere diuersitas gra-
duum in imitatione Christi.
Dispositio autem quae requiritur in anima eius, qui facit exercitia,
haec est, vt quantum est ex sua parte tendat in id quod perfectius est,
si Dominus dederit gratiam, et vires 8. Vnde aperte colligitur ex hoc
iam loco animam incipere praeparari, et disponi ad electionem status,
quae postea suo loco expressius proponetur. Sic enim mirabili quodam
artificio Spiritus sancti hic anima excitatur ad perfectionem, vt deinde
hanc eandem perfectionem eliciat, et indaget in ómnibus sequentibus
meditationibus, Incarnationis, Natiuitatis, et aliarum, et ita perfectionis
semina, quae hic sparguntur, per illas deinde meditationes latenter cre-
scant, et promoueantur, doñee in tempore electionis suum fructum fe-
rant. Atque hoc bene notandum est Instructori pro sua directione, non
quod de hoc monere debeat exercitantem, sed potius sinat res ipsas per
se in eius anima operan, vimque suam exercere. Ñeque hoc tamen im-
pedit, quin haec meditado, sicut etiam quae deinde sequetur 1 de duo-
bus vexillis, tradi possit etiam iis qui non sunt facturi electionem,
quoniam etiam hi ea iuuari possunt: siquidem in genere tantum agunt
de iis, quae ad maiorem Dei 56 gloriam ab vnoquoque fieri possunt ir»
Dei obsequio pro cuiusque capacítate s 7.
a De primis quatuor exercitiis secundae hebdomadae. Cap. XIX Di. — b Prima me-
ditatio Di. Var.; Aegidius ibid. in marg. — c Sic etiam Di.; opus ejus coram illo rede
Di. i8gj. — d Sic etiam Di.; faciam Di. /Sgj. — e Deest hoc v. in Di. ¡Sg). — i sequitur
Di. l8gj; MlRO Di. Var. in marg.
g Di. Var. addit quae sequuntur: Haec autem meditatio bis facienda est,
ut annotatur in ipso libro Exercitiorum a'. \Seq. in pag. sequenti.']
1 Di. primum Mi., n. 44, supra, p. 861; Di. Aeg., f. 14V, supra, p. 917.
* Is., LXII, 11.
» Jo., XVII, 4.
* Ibid.
» Ibid., 6.
8 Di. Ignat., I, [2], supra, p. 780; Di. Aeg., f. 14, supra, p. 916.
» Mi. a/t., n. 64, supra, p. 867.
»' PoLANCUS in marg.
Directoría recentiora — Di. 1591
1047
In hac secunda hebdómada notandum est, addi hic vnum praelu-
dium. Nam cum in prima hebdómada, primum praeludium sit constitu-
yo loci, hic ante constitutionem loci ponitur quaedam repraesentatio
Circa ordincm quo dari debent haec exercitia nihil occurrit notandum,
quia in libro Exercitiorum traditur ita clare, ut non sit opus interpretatione
aut additione a'. Illud tantum indicandum, cuín traditur primum exerci-
tium b', scilicet incarnationis, declaratis praeludiis admonendum esse exer-
citantem, eumdem modum tenendum esse in reliquis ómnibus exercitiis
etiam reliquarum hebdomadarum, tum in praeludiis, mutata tamen materia,
tum in oratione praeparatoria, et sic in sequentibus deinde mysteriis satis
erit, puncta ipsa, quae meditanda sunt, proponere, et monere, ut forma
primi diei retineatur.
\Loco autem eorum quae scquuntur in Ed. usque Quod autem hic dicitur
(/>. 5S,l. 9) sunt in Di. Var.kaec]: Porro in proponenda materia meditationis c'
is fere modus servandus erit, qui ponitur in fine libelli Exercitiorum, ubi
ordine posita sunt omnia ferme mysteria vitae Christi tribus punctis singula
distincta. Qui autem ea non legerint per se in Evangeliis, et praesertim sim-
plicioribus, explicatius tradi oportebit, expositis praecipuis punctis cuj usque
mysterii et addita brevi declaratione, ut dicitur in secunda annotatione ex
viginti.
Quod autem in meditatione incarnationis dicitur, contemplandas esse
personas et earum verba atque opera; intelligendum idem est etiam in reli-
quis meditationibus esse faciendum. Quod tamen non ita accipiendum est
ut prius omnes personae, deinde omnia dicta, postremo omnia facta separa-
tim expendantur; sic enim confunderentur puncta meditationis d', sed de-
monstratum est, quo in singulis punctis dirigí debeat meditantis intentio, ut
nempe cogitet personas et dicta et actiones, quae occurrunt in uno puncto,
deinde transeat ad aliud, et idem in eo faciat.
Ñeque tantum e' prohibetur quin, ut dicitur in tertio notabili quartae
hebdomadae f/, possint etiam addi alia puncta, ut v. g. cogitationes et affe-
ctus personarum interiores, tum etiam virtutes, et praeterea modus et finis
mysteriorum quae occurrunt, causae item et effectus, tempus et reliquae
circumstantiae, ut foecundior sit meditatio et major ejus fructus.
Exercitium quintum, quod est applicatio sensuum S', est valde facile et
utile, imaginando nos videre et audire verba aut strepitum, si quid fit, vel
tangere aut osculari sive personas sive loca, quod tamen fieri debet cum
omni reverentia et modestia ac timore. Olfactum P. N. Ignatius refert ad
odorandam fragrantiam animae ex donis Dei, et gustum ad gustandum ejus
dulcedinem, quod utrumque significat praesentiam quamdam rei vel perso-
narum, quas meditamur, cum gustu et amore earum tenero. Sunt etiam qui
haec applicent ad sensus intellectuales juxta doctrinam S. Bonaventurae in
Itinerario mentís in Deum cap. 4, ita ut videre sit actus fidei, quae res super-
naturales facit nobis esse praesentes; audire sit alter actus fidei, in quam
a' Aegidius in marg. — b' Polancus in marg. — c' Miro in marg. — d' Correctunt
a librarlo ex meditationum. — e' Sic pro tamen. — s' Miro in marg. — s' Aegidius &t
marg.
1048
MONUMENTA IGNATÍANA
historiae, seu mysterii quod meditandum occurrit. Hoc autem non ita
intelligendum est, vt tune immorari debeamus in meditando illo myste-
rio. Sic enim nihil differret praeludium a meditatione, sed ita est acci-
piendum, vt in primo illo praeludio proponatur historia generatim, et
quasi tota in communi, vt sciatur materia, de qua tune cogitandum est,
et anima incipiat in ea actuari, et ad eam eleuari, deinde vero in ipsa
meditatione incipiat in singulis eius partibus immorari, easque ponde-
rare, et penetrare. Vt cum quis coniieit oculos in tabulam aliquam pi-
ctam, in qua sit varietas rerum pictarum, prius único intuitu omnia con-
fuse cernit, et scit quid in ea tabula contineatur, postea vero figit oculos
in singulis particularibus rebus, quae ibi pictae sunt, easque sigillatim
melius, et aecuratius perpendit.
Quod autem attinet ad puncta harum meditationum, sumenda erunt
in fine libelli exercitiorum vbi mysteria vitae Christi ordine posita
sunt distincta fere singula tribus punctis, etsi simplicioribus, qui ea non
legerint, aut legere non possint in Euangeliis, explicatius 57 tradi opor-
tebit addita breui declaratione vt dicitur secunda Annotatione ex vi-
ginti. Vnde quod in meditatione Incarnationis, et Natiuitatis etiam dici-
tur de contemplandis personis, et earum verbis, et operibus, intelligi
debet, referendo ad illam, quam diximus distributionem quae in fine
libri ponitur, nempe cogitando haec in singulis punctis, vt oceurrunt
ordine suo, non autem quod necessarium sit omnes prius personas to-
tius mysterii, deinde omnia verba eiusdom, ac demum opera separatim
facit nos credere et assentiri, juxta illud: In auditu auris obedivit mihi '*;
hoc autem est intelligere et credere cum affectu, quae sunt binae aures ani-
mae, nempe intellectus et voluntas. Olfacere pertinet ad spem; tangere est
unió quam facit amor juxta illud: Osculetur me ósculo oris sui 2*; gustare est
charitatis, quae facit ut non sapiamus terrena, sed quae sursum sunt, ut ait
S. Paulus 3*. Atque hic usus et exercitatio sensuum spiritualium est signuni
spiritualis vitae. Caeterum licet haec applicatio hujusmodi sensuum ita cx-
erceri possit et a viris spiritualibus approbetur, melius est tamen adhibere
illam priorem applicationem, quae planior et expressior est. Hae enim sub-
tilitates in his materiis habent admixtam curiositatem, nec generant in
;mima effectus solidos. Imo vero generant ariditatem, et quo major attentio
in eis ponitur, co magis perditur de fructu meditationis. Quod idem dicen-
dum est de ómnibus sensibus anagogicis, qui sunt magis apti ad concionan-
dum quam ad meditandum; et ideo melius est eos declinare, et haec via est
magis consentanea Exercitiis P. X. Ignatii, quae, ut videmus, semper inhae-
rent in rebus solidioribus, ut sunt actiones vel personae et alia ejusmodi.
1 Di. primum Mi., n. 46, supra, p. 861.
• '* Ps. XVII, 45.
«* Cant., I. i.
3* Coi.., III, 1-2.
Directoría recentiora — Di. 1591
1049
mcditari: hoc enim pracsertim in quibusdam méditationibus pareret
confusionem. Ouare hoc tantum voluit a P. Ignatius regulam darc in
singulis punctis, quo meditantis intentio ferri debeat, primum quidem
in ipsas personas, quae in illo puncto occurrant b, tum ad verba, si prius
verba, vel ad facta, si prius occurrant facta. Et ita absoluto vno puncto
transeatur ad aliud, eundem ordinem in eo seruando. Caeterum c etsi
hic tantum mentio fit de his tribus, non tamen prohibetur, quin vt dici-
tur in tertio Notabili quartae hebdomadae d, possint etiam addi alia
puncta, vt v. g. cogitationes, et affectus personarum interiores, tum
etiam virtutes, ct praeterea modus, et finis mysteriorum, quae occur-
runt, causa item, et effectus, tempus, et reliquae circunstantiae, vt foe-
cundior sit meditatio, et maior eius fructus e \
Exercitium quintum f, quod est applicatio sensuum 4, est facile
valde, et vtile, imaginando 58 nos videre g, et audire verba, aut strepitum
si qui fit, vel tangere, aut osculari, siue loca, siue personas, quod tamen
fieri debet cum omni reuerentia et modestia, ac timore. Olfactum P. h
N. Ignatius refert ad odorandam fragrantiam animae ex donis Dei, et
gustum ad gustandum eius dulcedinem, quod vtrumque significat prae-
sentiam quandam rei, vel personarum, quas meditamur, cum gustu ct
amore earum tenero.
Quod autem hic dicitur facta meditatione Incarnationis et Natiuita-
tis, faciendam deinde separatim hanc applicationem sensuum, intelli-
gendum est idem deinceps fieri deberé in reliquis méditationibus vitae
Christi ¡, et si non magnopere refert, vt fiat semper in meditatione se-
parata: sed potest etiam fieri in eadem meditatione, diuerso tamen tem-
pore, et hoc praesertim in quibusdam exercitiis, in quibus .non adeo
locum habet haec applicatio sensuum, vt vnam horam occupet.
Differt autem applicatio ista sensuum a meditatione, quoniam medi-
tatio est magis intellectualis, et magis versatur in ratiocinatione, et om-
nino est altior. discurrit enim per causas illorum mysteriorum, et effecta,
et in eis inuestigat attributa Dei, vt bonitatem, sapientiam, charitatem,
et reliqua. At vero applicatio non discurrit, sed tantum inhaeret in illis
sensibilibus, vt in aspectu, et auditu, et reliquis eiusmodi, quibus frui-
tur, et delectatur cum profectu spirituali.
Est autem eius dúplex vtililitas; interdum enim cum anima non pot-
est profun-59 diora speculari , dum in his immoratur paulatim dispo-
a voluit Beatus Di. i8gj. — b occurrunt Di. i8gj. — c Miro Di. Var. in marg. —
á Desiderantur 7 w. superior a in Di. — e In Di. sequitur titulus: De quinto exercitio se-
cundae hebdomadae, quod est applicatio sensuum. Cap. XX. — f Aegidius Di. Var. in
marg. — g videre personas Di. — h Beatus P. Di. i8gj. — ' Vide quae sequuntur usqi/e
Differt mutata in Di., c. XX, n. 2.
1 Mi. alt., n. 67, supra, ibid.
2 Di. Po., nn. 65-6G, supra, p. 812; Di. Aeg., f. I5r et v, supra, p. 918.
iü5o
MONUMENTA IONATIAXA
nitur, et eleuatur ad illa altiora. Interdum autem contra, anima iam im-
pinguata, et a feruens deuotione ex cognitioneillorum mysteriorum altio-
rum, descendens deinde ad haec sensibilia, in ómnibus inuenit pastum,
et consolationem, et fructum ex abundantia amoris, qui facit vt minima
quaeque ac vel ipsi nutus magnifiant, et materiam amoris, et consola-
tionis praebeant.
In mysteriis Christi tradendis b 1 debet Instructor ea desumere ex
ipso libro exercitiorum c, in fine, vbi, vt dictum est, descripta sunt cum
suis punctis. Quare qui magis versati sunt in meditando, iis satis erit
dictare, vel daré in scriptis puncta, vt ibi habentur, admonendo, vt
semper eandem formam teneant, quam prima die. Cum aliis autem mi-
nus versatis oportebit ad particularia magis descenderé, accommodando
praeludia ad materiam, et introducendo eos, vt sciant sibi proponere
personas cum suis circunstantiis, tum earum verba et facta etc d.
Si qui se exercet, fatigatus videatur 2, immo etiamsi non adeo fati-
gatus sit, tamen vt melius durare possit, expedit, vt detur i 11 i aliqua
relaxado in horis meditandi, et tune omitti poterit meditatio, quae ftt
media nocte, et retineri aliae quattuor horae.
Potest etiam in hac hebdómada, et sequentibus post absolutas me-
ditationes reliquo tempore legi aliquis liber3,sedeiusmodi.qui pieta — 60
tem potius nutriat, quam intellectum nouitatibus exerceat, vt sunt aliqua
ex operibus S. Bernardi, vel Gerson 4 de imitatione Christi, vel Gra-
nata e 6. Si vero liber hic contineret aliquem tractatum de Christi my-
steriis, non expediret, vt ea legerentur, de quibus postea faciendae sunt
meditationes, sed de quibus iam factae sunt, vel quae eo die sunt
faciendae.
Quod attinet ad visitandum eum, qui exercetur { 6, semel saltem
esset visitandus in die, excepto tempore electionis, quo tempore solent
incidere frequentiores desolationes et perplexitates, quae crebriorem
visitationem requirunt.
a Hoc v. deest in Di i8gj. — b Polancus Di. Var. in marg. — c excitiorum Ed.; sed
emend. ut supra in <Erratis>. — d In Di. sequitur titulus: De meditationum horis, le-
ctione spirituali et eo qui exercetur visitando. Cap. XXI. — e 2 w. non sunt in Di. Var. —
f Aegidius Di. Var. in marg.
1 Di. Po., n. 70, supra, p. 814; Di. primum Mi., n. 46, supra, p. 8G1.
* V. Exercitia, in notando in die secundo hebdomadis secundae, supra, p. 344;
Di. Po., n. 63, supra, p. 81 1.
* Ex notando primo hebdomadis secundae post meditationem regni, supra, p. 322;
Di. Po., n. 64. supra, p. 811.
4 Thomas a Kempis; supra, p. 50.
5 V. supra, p. 896, annot. 1.
* Di. Aeg., f. I5v,*supra, p.919.
Directoría recbntiora — Di. 1591
105 1
De electione. Cap. XV a.
IN ómnibus exercitiis nullus est difficilior locus b ', aut qui maiorem
dexteritatem, et discretionem spiritualem requirat, quam electionis,
quoniam hoc tempus expositum est diuersis motibus animi, et saepe
etiam erroribus, cum homo non solum a malo vincatur 5, sed plerun-
que etiam boni, et recti imagine fallatur c.
In hac ergo materia illud ante omnia intelligendum videtur, et ante
oculos tenendum, quanti referat eligere statum vitae. Nam si homo, vt
rationalis, debet ómnibus d suis actionibus poneré finem congruentem
rationi s, Christianus autem debet omnia opera sua dirigere ad finem
supernaturalem: si haec ergo in singulis actibus fieri debent, quanto
magis in capien— 61 do statu, ex quo scilicet consequuntur fere omnia
opera vitae nostrae, ita vt, si finis ipsius status sit vitiosus, ea etiam
quae ad finem consequuntur, oporteat esse vitiosa.
Deinde vt in corpore animantis plura sunt membra, ñeque omnia
membra sunt oculus, aut omnia pedes, vt ait S. Paulus 4, ita in hoc cor-
pore Ecclesiae oportet esse varios gradus et status. Huius autem diui-
sionis, et partitionis auctor est spiritus sanctus 5, ad quem pertinet
singulis suum locum tribuere. Vnde Apostolus eodem loco: diuisiones
gratiarum sunt, idem autem spiritus, et diuisiones ministeriorum e sunt,
idem autem dominus, et diuisiones operationum f, idem vero Deus, qui
operatur omnia in ómnibus 6. Ex quo constat, vt famuli a suo domino
suo quisque operi, ac muneri destinantur; sic homines a Deo; ac
proinde non deberé hominem impediré in se ipso id, quod Deus in eo,
et de eo agere volt, sed oportere vt ei fideliter seruiat in quacunque re
a De electione quanti momenti sit, et quis ordo in hac materia seruandus.
Cap. XXII. Di. — b Aegidius Di. Var. in marg.
c Di. Va?\ addit quae sequuntur: Denique est partus quidam et quidem
supernaturalis, in quo insunt angustiae et dolores et tristitiae involuntariae.
quae interdum parientem et foetum vexant, ipsum praefocare solent, nisi
praesto sit fidelis et prudens obstetrix, et ante omnia lux de coelo et virtus
et cognitio desuper veniens.
d omnino Di. i8gj. — e ministrationum Di. i8gj, sequens Vulgatam clementinam. «Di-
visiones ministeriorum» vertit Erasmus '*.— { operationum sunt Di. i8gj.
1 Di. Aeg., ibid.
* Cf. Rom., XII, 21.
8 Di. Aeg., f. 19V, supra, p. 928.
* I Cor., XTI, 12, et cf. Rom., XII, 4.
6 Di. Aeg., igv, supra, p. 929.
« I Cor., XU, 4, 5, 6.
•* Novi Testamenti editio postrema per D. Erasmum Roterodamum, Basileae, ^23,
f. E2V.
1052
MONUMENTA IGNATIANA
eius maiestas voluerit. Accedit etiam propria vtilitas, eaque magna,
quoniam pertiijet ad salutem aeternam. Nam etsi Deus nemini negat
auxilium necessarium ad salutem *, tamen non est dubium, quin íis
multo abundantius gratiam suam, et lumen atque opem communicet,
qui non se in aliquem vitae statum ex libito suo intruserunt, sed eum
. elegerunt, quem praemissa diligenti consideratione a putarunt esse iuxta
diuinum beneplacitum b.
Denique si nos in tanta re nostro iudicio, ac 62 plácito gubernare
velimus, facile in máximos et máxime perniciosos errores incidemus, si
vero Dei voluntatem executi fuerimus, ille vt Pater, et creator noster,
nihil de nobis statuet c, quod nobis vtile, et salutare non sit, immo vero
etiam aptum, et accommodatum nobis, quoniam ipse noscit figmentum
nostrum 2. Haec igitur et alia in hanc sententiam non solum Instru-
ctori vtilia erunt, vt in hoc negotio magnum studium adhibeat, sed
multo magis ei, qui facit exercitia, vt videat quo animo aggredi debeat
rem adeo necessariam.
Igitur, vt in hoc tractando aliquis ordo seruetur primo dicemus
quales esse debeant, qui ad electionem admittuntur, secundo quales ii
qui eos dirigunt; tertio quae sint res, de quibus est electio: quarto quae
in ea regulae seruandae. quinto quis sit ordo, et praxis electionis
faciendae d.
Circa primum, apertum est non omnes esse admittendos ad electio-
nem status 8. C)ui enim iam tenent statum determinatum, vt coniugati,
aut religiosi non debent de hoc agere, sed tantum iuuari debent, vt in
suo quisque statu ad perfectionem tendat pro mensura gratiae, quam
ei Dominus Deus concedat e *. Qui autem adhuc statum non habent, non
tamen ómnibus indifferenter dari debet electio, vt habetur in séptima
a j vv. praeced. non sunt in Di. Var.
b Di. Var. addit quae sequuntur: Unde de iis qui Dei voluntati resistunt
dicitur Prov. primo: vocavi et renuistis, despexistis omne consilium meum;
quibus deinde addit divina sapientia: ego quoque in interitu vestro ridebo.
Et ipse Dominus ideo legitur flevisse super Jcrusalem, ejusque subversionem
praedixisse, ob eam causam, quia non cognovisset tempus visitationis suae.
Dicitur etiam in Job: quis restitit ei, et pacem habuit Ex quo intelligitur
non posse fieri ut qui a facie Dei sui fugiat, fruatur animae tranquillitate et
pace, sed potius non angatur perpetuis scrupulis et stimulis, quos et ita assi-
due sentiré malura est, et pejus non sentiré, quia indicium est animi obdurati.
c statuere potest Di. Var. — i In Di sequUur titulus: Quales esse debeant qui ad
electionem admittuntur. Cap. XXIII. — * concedet Di. i8gj.
I Di. Aeg., 19V, supra, p. 929.
II Ps. OH, 14.
8 Di. Aeg., f. 16, supra, p. 920.
* Cf. Eph., IV, 7.
* IX, 4.
Directoría rkcentiora — Di. 1501
1053
parte Const. c. 4. lit. F. vbi dicitur quod non nisi paucis, iisque huius-
modi, vt ex eorum profectu non vulgaris ad Dei gloriam fructus 63
speretur. Igitur, qui vel incapaces essent huius perfectionis a, aut quos
constet habere passiones quasdam indómitas, aut malos habitus, qui
videantur incorrigibiles, non essent admittendi, nisi tam certa signa
essent peculiaris cuiusdam gratiae, vt haec omnia suppleret.
Secundo 1 praeter naturam, et mores aptos, requiritur etiam, vt ille
cui datur electio, eam ipse desideret, et petat. Et hoc omnino necessa-
rium est, et nullo modo alioquin dari debet, multo autem minus ingeri
et obtrudi non cupienti. Nam praeterquam quod qui sic affectus est,
omnia quae ei dicentur, cum suspicione accipiet, et ideo iis iuuari non
poterit, est etiam ea causa, quod in electione facienda multae et raa-
gnae incidunt difficultates, etiam cum voluntas bona, et feruens est;
quare multo erunt maiores, cum voluntas languet, et ideo nunquam
eas superare poterit.
Tertio 8 valde expedit b, vt qui ingreditur electionem, studeat esse c
liber ab omni affectu inordinato, et plañe ad omnia indifferens, ad hoc
vero vnum inclinatus, vt sanctum Dei beneplacitum sequatur, quod-
cunque illud esse cognouerit. Quare si cerneretur eum nimis propen-
deré ad diuitias, minus autem ad paupertatem, non esset bene disposi-
tus, nec sperandus esset bonus exitus in electione. Ule enim affectus
auersus a via perfectiori, et ad imperfectiorem conuersus intellectum
traheret ad excogitandas rationes tali affectui consentaneas. Ac eum
vt 64 dici solet, quicquid recipitur, recipiatur ad modum recipientis,
facile fieret vt existimaret illam esse Dei voluntatem, quae est ipsius
voluntas. Oportet igitur d vt perueniat ad tertium gradum humilitatis 3,
qui ponitur in libro exercitiorum, aut saltem ad secundum, cui compa-
rando seruiunt meditationes de vexillis, et de tribus classibus et aliae,
de quibus infra dicetur, et ideo esset in iis meditationibus diutius reti-
nendus, vt paulatim disponatur, ad hoc aequilibrium animi, partim co-
nando propria diligentia, partim id a Deo petendo feruentibus orationi-
bus. Quod si e ad hanc resignationem et indifferentiam non peruenerit 4,
tota tractatio de modo eligendi relinquenda est, et tune si ita expediré
videbitur, procedendum in reliquis exercitiis faciendis, vt si fieri pot-
est, per ea ad maiorem maturitatem perducatur, vel post breue tempus
finis eis imponendus.
a Vide quae hic adduntur in Di., c. XXIII, n. I. — b omnino necessarium est Di.
Var. — c electionem, sit liber Di. Var.: ibid. Polancus in marg. — d Aegidius Di. Var.
in marg. — e Miro Di. Var. in marg.
1 Di. Ignat., I, [2], supra, p. 780; Di. prímum Mi., n. 50, supra, p. 863; Z>/'. Aeg., f. 16,
supra, p. 921.
2 Di. Po., n. 78, supra, p. 817; Di. primum Mi., nn. 51-52, supra, p. 863.
3 Di. Ignat., I, [3], supra, p. 781; Di. Aeg., f. 16, supra, p. 921.
* Di. Ignat., I, [3]; supra, p. 781; III, 9, supra, p. 791; Mi. alt., n. 78, supra, p. 863.
1054
MONU MENTA IGNATIANA
Ouarto a 1 omnium óptima est illa dispositio vt non modo non ma-
gis propendeat ad terrena retinenda, sed quoad fieri potest, voluntatem
suam semper inflectere conetur ad id quod perfectius est. Nam licet re
ipsa non id electurus sit, quia fortasse Deus non eum vocet b ad talem
statum, tamen nihil ei nocebit, immo plurimum proderit tale deside-
rium; ac proinde in his exercitiis semper proponitur via perfectior,
tamquam magis optanda, et a Deo petenda. In quo valde notanda est
sententia quaedam c P. N. Ignatii, quae inuenta est in quodam eius
scri-65 pto 5, vbi ita ait, deberé Instructorem ita disponere eum, qui est
in exercitiis, vt omnino resignatus sit, tam ad consilia sequenda, quam
ad praecepta, immo vero quantum in ipso est magis inclinatus sit ad
consilia, si id maius Dei obsequium fuerit: et addit maiora vtique signa
requiri ad statuendum quod ea sit Dei voluntas, vt quis in eo statu
maneat, in quo satis sit seruare praecepta, quam vt viam consiliorum
ingrediatur, quia Dominus tam aperte ad consilia exhortatus est, atvero
in illo statu magna ostendit esse pericula d.
Vltima est ea dispositio 3, quam idem e P. Ignatius eodem loco prae-
cipit, nempe vt qui facit electionem, colligat se totum intra se, et toto
tempore quo durat haec deliberatio, claudat sensus, claudat animam
ómnibus aliis rebus, nihilque velit videre, aut audire quod non de sur-
sum sit *. Quibus verbis dúo indicantur f. primum vt anima non sinat
se distrahi ad alias cogitationes, sed hoc vnum agat, et huic vni intenta
sit, ceteris ómnibus negociis a se reiectis. Alterum est, vt in hac deli-
beratione non admittat rationes, quae non sint e cáelo, id est millas ad-
mittat, quae sapiant carnem, et sanguinem 5, aut aliquid humanum, ac
terrenum, quia omnia manare debent ex vno illo principio, quod est
desiderium gloriae Dei, et exequendi eius voluntatem. hic enim est ve-
rus ille sumptus ad aedificandam turrim, de qua est in Euangelio 8, et
hoc magnam animae fiduciam 66 affert, quod Deus non sinet eam de-
cipi, quia cum eum in toto corde, et in veritate quaerat, nunquam se
a Miro Di. Var. in tnarg. — b vocat Di. /¿'gj. — <" quaedam Reati Di. ¡Sgj; Archivum
Di. Var. in marg.
d Hic locus a verbo majora, sic erai in Di. Var.: majora Dei signa requiri
ad praecepta quam ad consilia, quia ad haec Christus Dominus tam aperte
hortatus est; contra vero in possidendis divitiis magnam ostendit esse
difíicultatem.
e idem Beatus Di. i8qj. — f Aegidivs Di. Var. in marg.
1 Di. primum Mi., n. 47, supra, p. 862.
2 Di. Ignat., I, [1], supra, p. 779; Di. Po., n. 76, supra, p. 816.
• V. in Exercitiis annotationem decimam sextam, supra, p. 238; Di. Ignat., I, [1], su-
pra, p. 779; Di. Po., n. 79, supra, p. 817; Di. Aeg., f. íCv, supra, p. 921.
4 Jac, I, 17.
' Matth., XVI, 17; I Cor., XV, 50; Gal., I, iG; Eph., VI, 12.
« Lúe, XIV, 28.
Directoría rkcentiora — Di. 1591
1055
Deus ab ea aucrtet, cuius scilicet tanta est bonitas, et amor in suam
creaturam, vt etiam occurrat saepe non quacrentibus Quod " licet ita
sit 5, et ea sit perfecta electio, ad quam solius Dei amor impellit, tamen
si praecipuus quidem esset amor Dei, sed praeter illum aliquid etiam
accederet quod eodem inclinaret, modo non repugnans Dei legi, ac
voluntati, et ex sua natura bonum, vtputa consolatio propria, et quies
spiritualis, ratio valetudinis, aut aliquid eiusmodi, non propterea im-
probanda esset electio. Haec tamen oporteret semper minus esse
praecipua, et minus praecipue mouere, et haec ipsa ad Dei amorem
referri b.
Circa secundum, officium 3 eius, qui tradit exercitia in hoc particu-
lari negocio, est cooperan motioni diuinae, eamque non praeire, sed
sequi, et ad hoc disponere animam eius qui facit exercitia, remouendo
impedimenta, nempe errores, dolos, affectiones, atque inclinationes in-
ordinatas. Non debet eum mouere vel ad vnam, vel ad aliam partem vt
dicitur in 15. annot. ex priorib. Etsi enim ex natura sua licitum est,
ac meritorium etiam, hortari ad perfectiora, tamen vt eiusmodi de-
liberationes solidius fiant, et sinevlla humana persuasione c, multo me-
lius est permittere, vt solus Deus cum sua Creatura tractet, nec ali-
quis 67 tertius intercedat: et hoc máxime in exercitiis, vbi se anima ad
hoc ipsum disponit. Ratio huius est, quia electio tantae rei, vt est sta-
tus vitae, non debet niti persuasione, aut inductione humana, sed sola
Deivoluntate alioqui metuendum esset illud, quod Dominus dixit,Omnis
plantatio quam non plantauit Pater meus caelestis eradicabitur \ Et
cum in eiusmodi via per se ardua, et deinde Daemonum inuidiae expó-
sita d sine dubio secuturae sint multae tentationes, ac difficultates, non
potest vllum auxilium, ac subleuatio expectari ab homine qui nos in-
duxit, nisi leuemus oculos nostros in coelum, et dicere possimus Domi-
nus solus Dux meus fuit 5, quoniam iuxta Apostolum sperandum est,
eum qui dedit velle, daturum etiam perficere 6, et confirmaturum e vs-
que in finem 7.
a Polancus Di. Var. in marg. — 1> In Di. additur titulus: Qualis esse debeat qui d¡-
ngit electurum. Cap, XXIV; Di. Var. habei Aegidius in marg. — c // w. non sunt in
Di. V ir. — d j vv. praeced. non sunt in Di. Var. — e Locus praecedens su est in Di. Var.:
quoniam, ut ait apostolus, pertinet ad eum qui dedit velle, ut det etiam perficere et
confirmet.
' Cf. Is., LXV, 1.
- Di. Po., n. 91, supra, p. 822.
3 Di. fgnat., m, [8] et [9], supra, pp. 788 et 789; Di. Po., n. 84, supra, p. 820;
Di. Aeg., f. 17, supra, p. 923.
4 Matth., XV, 13.
5 Deut., XXXII, 12.
• Phil., II, 13.
7 I Cor., I, 8.
1056
MONUMENTA IGNATIANA
Ex quo colligitur a eum 1 qui dirigit in hac electione deberé ipsum
quoque suo modo indifferentem esse, vt fideliter peragat opus, quod
ei commissum, et creditum est, idque tantum respiciat, et cupiat vt
Dei voluntas, et beneplacitum compleatur, nihil apponens de suo spi-
ritu proprio. hoc enim est immittere falcem in messem Dei, et praeter-
ea posset aliquando praebere materiam tentationum exercitanti, quia
maneret semper aperta daemoni haec porta, suggerendi quod hominis
instinctu ad religionem inductus esset b. Persuadeat autem sibi illud
tutum fore, ac sine periculo quod indagauerit iuxta regulas sanae ele-
ctionis. Tan-68 tum diligens sit in subleuando, ac dirigendo quem Do-
minus eius curae ac fidei commisit.
Vigilet in detegendis 2 fraudibus, et paralogismis Daemonis, quoniam
ex falsis principiis, qualia ille suggeret, sequetur non nisi falsa conclusio c.
Animaduertat etiam contingere saepe 3 vt quis ingrediatur in ele-
ctionem cum óptima dispositione, et tamen in ipso articulo eligendi in-
surgat in ipso aliquis sinister affectus, qui omnia perturbet, et suffocet
bonum semen 4, et ideo cautus sit, et industrius ad haec omnia tum
prouidenda d, tum praecauenda e.
Circa tertium 5, illud certum est rem omnem, quae sub electionem
cadat oportere esse bonam f, siue sit negocium aliquod particulare, siue
status totius vitae.
Electio 6 autem status 0 versatur circa dúo sitne manendum in
praeceptis, an progrediendum ad consilia, si consilia sequenda, num in
Religione, an extra eam. Quanquam h enim vix iam extra religionem
seruari possunt, tamen potest esse talis natura, vt non sit valde idónea
ad communitatem vitae 7, et obedientiam, et tamen possit seruare pau-
pertatem et castitatem.
a Polancus Di. Var. in marg.
b Hic locus, a vcrbis hoc enim, sic erat in Di. Var.: Nam etsi potest pró-
ximo suo cupere majus bonum, quod charitatis est, tamen quia regula hujus
boni est Dei voluntas, quam ignorat circa illum particularem hominem, ideo
totum negotium ipsius Dei providentiae permittendum est; ibid. Aegidivs.
in marg.
c principiis non potest sequi nisi falsa conclusio Di. Var. — d praecidenda Di. Var. —
e In Di. additur íitulus: Quae sint res de quibus est electio. Cap. XXV. — f Aecidius
Di, Var. in tnarg.—S Archivum Di. Var. in marg.—b Aecidius Di. Var. in marg.
1 Di. Ignat., III, [8] et [9], supra. pp. 788 et 789; Di. Po., n. 84, supra, p. 820;
Di. Aeg., f. 17, supra, p. 923.
2 Di. Po., n. 84, supra, p. 820; Di. Aeg., f. 17V, supra, p. 924.
3 Di. Aeg., ibid.
* Matth., XIII, 7 et 22; Marc, IV, 7 et 18-19; LüC, VIH, 7 et 14.
5 Di. Aeg., f. i6v, supra, p. 922.
1 Di. Ignat., I, [3], supra, p. 782; Di. Po., n. 82, supra, p. 818; Di. primum Mi., n.
54, supra, p. 854; Di. Aeg., f. i6v, supra, p. 922.
7 Di. Aeg., ibid.
Directoría recentiora — Di. 1591
Tertio si in Religione restat etiam in particulari quis ordo eligen-
dus, quia alios vocat Dominus ad maiorem solitudinem, alios ad iuuan-
dos próximos, et ipsa naturalis complexio vel corporis, vel etiam ani-
mae alia alii instituto aptior est.
Quarto electa peculiari religione, deliberatur etiam de tempore, et de
modo id exe-69 quendi.
In eligenda hac autem vel illa religione 8, cauendum est, primo ne
eligatur aliqua iam corrupta, vel in qua non vigeat obseruantia. secundo
inter illas ipsas in quibus viget obseruantia, praeferenda est ea, cuius
institutum sit perfectius, in quo dijudicando est óptima doctrina sancti
Thomae 2. 2. quaest. 188. a art. 6. et habenda est máxime ratio perso-
nae, non solum iuxta vires et propensionem, sed etiam iuxta dotes, et
talenta, quae habet, propter maius Dei obsequium.
In tempore autem exequendi diuinam vocationem est interdum pe-
culiaris difficultas s, quoniam in his, quae repugnant sensui, solet hu-
mana infirmitas procrastinare b quantum potest, et causas morarum in-
nectere, seque ipsam decipere, quaerendo radones differendi. Quare
optimum est, hanc ipsam difficultatem profligare in exercitiis, et cogi-
tare quod ait Sanctus Ambrosius, Nescit tarda molimina Spiritus san-
cti gratia *. Imitanda est etiam promptitudo Apostolorum, relictis sta-
tim retibus, et patre 5: valetque c illa ratio, Si aliquando, cur non modo?
et si non modo, fortasse nunquam. Nunc enim recens est Dei motio, et
eius auxilium, postea vero facile fieri potest, et* fit quotidie, vt refrige-
scat hic spiritus, et sic multo difficilius erit resistere pugnae carnis, et
diaboli. Et haec de electione consiliorum.
Si quis vero d eligat seruare praecepta 6, restat adhuc consultandum,
in quo statu, aut in qua ratione viuendi ea ser-70 uet, quae singula dis-
cutienda sunt, vt eo melius, et cum maiori luce vita instituatur.
Denique in aliis particularibus negociis 7, vt in suscipienda aliqua
re, vel non suscipienda, vtendum est his iisdem regulis, sumendo scili-
cet eam partem ipsarum quae «ufficit pro qualitate rei. Modus autem,
seu regula etiam in his ómnibus particularibus actionibus, est omnia
metiri ex Dei honore, nullo habito respectu ad proprias commoditates,
máxime temporales, vt intentio semper in Deum recta sit, nec infle-
ctatur ob aliquid terrenum e.
» 118 Di. i8gj, sed perperam. — b procrastinari Ed. et Di.; procrastinare Di., i8gj. —
1 praecipue valet Di. Var. — d Miro Di. Var. in marg.—e In Di. addilur titulus: De
tempore triplici ad electionem recte faciendam. Cap. XXVI.
1 Ibid.
s Ibid., f. 17.
* Ibid., f. 20, supra, p. 929.
* In Luí., lib. II (Migne, P. L., XV, 1560).
• Matth., IV, 22; cf. Marc, I, 19-20.
• Di. Ignat., I, [3], supra, p. 782; Di. primum Mi., n. 54, supra, p. 864.
T Di. primum Mi., n. 55, supra, p. 864.
Moira. IeirAT.— Series II. 67
1058
MONUMENTA IGNATIANA
Circa quartum 1 declaranda sunt tantum tria a témpora electionis
faciendae, quae habentur in libro Exercitiorum: nam his bene cognitis,
nihil fere aliud desiderari posse videtur.
Sed de primo modo b pauca sunt dicenda, cum scilicet adeo clare
constat de Dei volúntate, vt ne dubitari quidem de ea possit, pro cuius
exemplo ponitur vocatio Matthei 2, et Pauli 3. Et quamuis iam non con-
tingant eiusmodi vocationes ita miraculosae, tamen et legimus, et vide-
mus quasdam 4, quae quodammodo ad eas videntur accederé tanta cla-
ritate, et satisfactione spiritus, tamque certa illustratione diuinae volun-
tatis, vt ne in has quidem videatur cadere posse dubitatio c. Sed hic
modus nimis extraordinarius est, nec cadit sub regulam: et ideo nec a
Deo petendus, aut expectandus est, et ob hanc etiam causam, cum tam
rarus sit, non multum est in eo insistendum, et 71 tantum obiter decla-
randus ei qui facit exercitia.
Secundus igitur modus est magis ordinarius per inspirationes, et mo-
tiones internas in volúntate, easque tam efficaces, vt sine vilo intelle-
ctus discursu, aut fere nullo, voluntas feratur ad Dei seruitutem, et ad
perfectionem.
Tertius modus 5 procedit per viam intellectus, nempe ratiocinando,
et ponderando rationes pro vna, et pro altera parte, et demum eligendo
id quod, ómnibus perpensis, melius iudicatur.
Itaque etiamsi hae duae potentiae animae ita coniunctae sint, vt
vna sine altera in eligendo operan non possit, est tamen haec differen-
tia, quod in priori modo d voluntas praecedit, intellectus vero sequitur,
et ab ea trahitur sine vilo suo discursu, aut cunctatione, in posteriori e
autem praecedit intellectus ipse, tamque multas rationes voluntad pro-
ponit, vt eam extimulet, et impellat in eam partem, quam iudicat me-
liorem. Et quidem hoc supposito f, quod motio illa sit immediate a
Deo 6, sine dubio hic modus excellentior est, et altior s, quia etiam Ari-
stóteles, vt refert S. Tho. ita ait illis qui mouentur secundum instin-
a Deest hoc v. in Di. iSi)j. — b Vide quae loco superiorum 4 vi>. posita sunt in Di.,
c. XXVI, n. r, Di. Var. habet Aegidius in marg. — c Vidc quae loco eorum quae sequuntur
usque ad paragraphum Itaque, etiamsi, posita sunt in Di., c. XXVI, ttn. 1, 2, j; quibus
subjicitur titu/us : Comparado secundi temporis faciendae electionis cum tertio.
Cap. XXVII.; Di. Var. habet Polancus in marg. — á Pro j vv. praeced. legitur in Di.: in
primo et secundo tempore. — e tertio Di. — f Aegidius Di. Var. in marg. — 5 Vide hunc
lorum mutatum in Di., c. XXVII, n. 1 .
1 Di. Aeg., í. 17V, supra, p. 924.
1 Matth., IX, 9; Marc, II, 14; Luc, V, 27-28.
« Acr., IX, 1-19; XXII, 3-16.
4 Di. Aeg., f. 17V, supra, p. 924.
s lbid., f. 18, supra, p. 926.
• Di. Po., n. 85, supra, p. 820; Di. primum Mi., n. 61, supra, p. 865; Di. Aeg., i. i8v,
supra, p. 926.
Directoría recentiora— Di. i 591
1059
ctum diuinum, non expediré consiliari secundum rationem humanam,
quia mouentur a meliori principio, quam sit humana ratio '.Sed poste-
rior via nempe per ratiocinationem, ct discursum, est securior, et
tutior.
Pro notitia a autem prioris declarandum est exercenti se quid sit
consolatio, et quid desolado de qua vtraque agitur in tertia, et quar-72
ta regula discernendi spiritus.
Haec autem consolatio non est habitus s, sed veluti spiritualis pas-
sio data supernaturaliter, cuius natura est, vt dum praesens est, facile
exerceantur actus virtutis, immo cum delectatione et gustu, et cum in-
flammatione affectus. contra vero facit, vt opera carnis 8 desipiant, et
insuauia videantur. Eius partes b, vel modi varii sunt, vt pax, et quies
quaedam interior, gaudium spirituale, lumen, et clarior cognitio rerum
diuinarum, lachrymae, mentís eleuatio in Deum, spes in Deo fixa, sen-
sus rerum aeternarum, conuersio ad coelestia, calor sancti amoris, et si
qui sunt símiles alii effectus, vel affectus, qui sunt omnes a spiritu
bono.
Desolatio contra est tristitia 4, perturbado animi, spes in rebus, vel
personis humanis c, amor rerum inferiorum, ariditas, depressio, et
euagatio mentis in res huius mundi, quae sunt omnia a spiritu malo.
Hoc igitur pósito d ad cognoscendum vtra ex duabus partibus, de
quibus consultatur, magis placeat Deo, debet homo in se ipso notare,
et animaduertere, quando sentit consolationem s, ad quam partem eum
inclinet consolatio, et tranquillitas animae, et contra desolatio cum eam
sentit, ad quam partem eum magis inclinet. Et cum his temporibus con-
trariis videat se moueri ad contrarios effectus, debet pro certo habere,
nasci id ex principiis contrariis. Proprium enim est spiritus mali, inua-
dere animam tempore desolationis, eamque obruere pusillanimitate, et
tristitia, et torpore; contra vero proprium est boni 73 spiritus, afferre
animae laetitiam, et tempore laetitiae cum ea tractare, et in eam in-
fluere. Yterque enim dat ex eo quod habet, et quo abundat, vt constat
ex regulis discretionis spirituum praesertim quae huic secundae e he-
bdomadae conueniunt f, quae valde opportunae sunt hoc tempore et
sine illis fere ambulabitur in tenebris c.
a Vide Aune locum mutatum in Di., c. XXVII, n. 2. — b Polancus Di. Var. in marg. —
c Deest hoc v. in Di. i8gj. — d Aegidius Di. Var. in marg. — e Secqudae Ed.; secundae
Di. — í ó w. praeced. non sunt in Di. Var.
1 Hunc Aristotelis locum vide supra, p. 926, annot. 6.
2 Di. Ignat.. I, [1] et [3], supra, pp. 780 et 781; Di. Po., n. 81, supra, p. 818; Di. Aeg.y
f. 17V, supra, p. 924.
• Gal.. V, 19.
* Di. Ignat., I, [1] et [3], supra, pp. 780 et 781.
5 Di. Ignat., I, [3]; Di.Aeg., ff. 17V-18, supra, p. 925.'
« Jo., VIII, 12; XII, 35; I Jo., I, 6; H, 11.
io6o
MONUMENTA IGNATIANA
Est etiam alter modus l, et praxis a huius rei, quam ponit b P. N. Igna-
tius illa similitudine eius qui praesentat Principi suo genus aliquod cibi,
vt exploret quam ei arrideat. Sic anima cum profunda humilitate, et fer-
uenti amore, ac desiderio gratificandi Deo, offerat ei diuersis tempori-
bus modo vnam modo alteram rem, obseruans quaenam ex illis a Deo
magis accipiatur, et admittatur, dicens semper, Domine quid me vis
faceré? 2 Quod non solum ore, aut leuiori mentís affectu, sed toto corde,
et multis cordibus, si tot haberet, ei dicendum et sentiendum est.
Porro inter alia indicia diuinae voluntatis vocantis ad statum perfe-
ctiorem s, illud est optimum, si anima sentit sibi promitti tantum pecu-
niae spiritualis, quantum necesse sit ad aedificandam hanc turrim Euan-
gelicae perfectionis 4, id est si sentit labores huius vitae, qui aliis ita
graues videntur, et ipsimet antea ita videri solebant, nunc leuiores, et
faciliores reddi, sic, vt voluntaria paupertas, vel abnegado propriae vo-
luntatis, vel c castitatis obseruantia, et reliquarum virtutum exercitatio,
iam non 74 adeo grauis ei videatur, vt de se ipso scribit S. August.
in libris Confes. 5 Secundum est indicium 6 si hae cogitationes
pergunt semper mouere ad bonum. Satanás enim licet ab initio dissi-
mulet, in progressu tamen non potest diu se celare, quin incipiat de-
promere suum venenum.
Denique de eiusmodi signis boni, vel mali spiritus optime, et valde
dilucide agitur in regulis discretionis spirituum posterioribus lib. Exer-
citiorum, agit etiam Gerson in libro de probatione spirituum 7, et Bo-
nauentura d de processu relig. cap. 18 8.
Atque haec hactenus de secundo modo e electionis, in quo si ita
constet de diuina volúntate, vt anima plañe confirmetur, et stabiliatur,
nec desideret maiorem certitudinem, potest hic conquiescere, sin vero
non sufficiat, poterit progredi ad tertium modum f. Hic autem biperti-
tus est, nam in prima parte sunt sex illa puncta, in secunda quattuor s.
Si ergo in priori non fíat electio, veniendum est ad posteriorem, qui
est vltimus modus, qui in hac materia tradi possit 9. Pro hoc autcm
a altera quaedam praxis Di. — b ponit Beatus Di. iSgj. — c Deest lioc v. in Di. iSgj. —
d S. Bonavenrura Di. i8gj. — e atque haec hactenus de primo et secundo tempore. Di. —
{ tempus Di., et seg. titulus: De modo priore et posteriore bonae electionis faciendae.
Cap. XXVm. — e Vide guae loco superiorum jj vv. posita sunt in Di., c. XXVIII, t¡. /;
Di. Var. habet Archivum in marg.
1 Di. Ignat., I, [3], supra, p. 781; Di. Aeg., f. 18, supra, p. 925.
> Acr., IX, 6.
3 Di. Aeg., f. 18, supra, p. 925.
« Luc., XIV, 28.
» Lib. XII, c. XXX (Migne, P. L., XXXII, 795).
1 Di. Aeg., f. 18, supra, p. 925.
7 V. supra, p. 925, annot. 6.
• V. supra, p. 924, not. 5.
0 Di. Ignat., I, [3], supra, p. 781.
Directoría recentiora — Di. 1 591
1061
modo a, sicut etiam omni tempore, quo durat electio, requiritur tranquil -
litas animae quoniam tempore turbationis non est locus electionis b,
cum scriptum sit Eccles. 2. c Ne festines in tempore obductionis, quare
qui hanc tranquillitatem in se non sentiret, satius esset vt progrediatur
in meditationibus doñee tempestas deferueat, et redeat serenitas, quo-
niam dum túrbida est aqua, 75 nihil in ea perspici potest.
Supposita ergo d hac tranquillitate *, proponenda sunt ex vna parte
commoda, ex altera parte incommoda prouenientia ex ea re, de qua
agitur, et singula bene aestimanda, et examinanda, vt videatur quaenam
praeponderent. Tantum e illud obseruandum, et actuandum hic, quod
supra attigimus, nempe has radones, quae ad deliberationem adhiben-
tur 3, deberé omnes proficisci ex illo principio diuini obsequii, nec ad-
mittendos esse in hac consultatione respectus humanos, aut terrenas
cogitationes.
Notandum { est etiam quod hic tertius modus non solum tune adhi-
bendus est, cum in secundo modo nihil conclusum est, sed etiam si
facta sit electio confert ad eam magis confirmandam, et stabiliendam. Si
enim anima certa esset, quod illa motio secundi modi s esset a Deo,
sine dubio nihil ei esset amplius requirendum, sed quia Angelus sata-
nae h transfigurat se aliquando in Angelum lucis 4, ideo haec generalis
regula esse debet, valde periculosum esse s, cum homo vult se guber-
nare tantum per motus voluntatis, et sensus quosdam interiores, non
adhibendo considerationem debitam. Et ideo probado et examen fieri
debet per lumen 6, quia, vt dicit Apostolus, omne quod manifestatur
lumen est 7. Hoc autem lumen post lumen fidei est etiam ipsa humana
ratio, adiuta tamen, et illuminata lumine fidei ', quae ipsa quoque a Deo
est, et non potest vnum repugnare alteri, quia ne-76 cessarium est vt
verum vero consonum sit.
Itaque hoc etiam signum est spiritus mali 8, quando refugit hoc
examen, quia amat tenebras, et non vult venire ad lucem, vt non ar-
a Pro his autem duobus modis bene eligendi Di. — b electioni Z>z. i8gj. — c Sic etiam
Di.; Eccli. II, 2 melius Di. i8gj; Di. Var. Polancus in marg. — d Aegidius Di. Var. in
marg. — e tamen Di. Var. — { Vide hunc locv.m mutatum in Di,, c. XXVIII, n.j.—e tem-
poris Di. — h quia satanás Di. i8gj. — • 6 w. praeced. non sunt in Di. Var.
1 Di. Po., n. 89, supra, p. 821; Di. primum Mi., n. 63, supra, p. &6j;Di. Aeg., f. i8r
et v, supra, p. 926.
* Di. Aeg., f. i8v, supra, p. 926.
» Ibid.
* II Cor., XI, 14.
* Di. Aeg., f. i8v, supra, p. 927.
c Ibid., f. 19.
7 Eph., V, 13.
V. in Exercitiis regulam decimam tertiam ad motus animi discernendos in pri-
ma hebdomade, supra, p. 524; Di. Aeg., f. 19, supra, p. 928.
IOÓ2
MOXUMEXTA IGXATIAXA
guantur opera eius '. Hanc igitur ob causam hic modus eligendi secu-
rior est, quia ratio fide a illuminata, et Ecclesiae catholicae doctrina in-
structa suo officio fungitur, et cum totas vires suas, et quicquid pot-
est exponat in inquirenda Dei volúntate, fideliter facit ' quod in
ipsa est.
Si vero ad has rationes adiungatur, etiam experientia 2 quam quis
habeat suae infirmitatis, vt manifesté sentiat salutem suam in saeculo
exponi magno discrimini, non est dubium, quin securius etiam res
procedat.
Quod si praeterea rationes istae confirmentur per aliqua signa se-
cundi modi b quae superius diximus, nempe pacis s, consolationis,
aut c gustus, tum vero anima maiorem' etiam satisfactionem, et clarita-
tem d accipit.
Quaeret aliquis 4 quid faciendum sit, si forte contingat, vt secundo
tempore in aliquam rem inclín emur, tertio vero tempore in alteram ei e
contrariam, vel dissimilem. Respondemus esse diligenter rem exami-
nandam per regulas discernendi spiritus, et per rectam rationem, et
aestimandum pondus rerum mouentium vtroque modo. Quod si con-
staret clare quod ratio astipulatur f electioni tertii temporis, securius est
eam sequi, quia non est certum an motio illa secundi temporis sit a 77
Deo, et tune máxime cum ratio aliud suadet. Contra vero si rationes,
quae tertio tempore mouent, essent débiles, motiones autem secundi
temporis bene examinatae iuxta regulas videntur esse a Deo, et recta
ratio eis non repugnat, tota electio secundi temporis est praeferenda.
licet enipi prius clare non constaret per eam de Dei volúntate, tamen
rebus melius agitatis, et discussis, accedente rationis testimonio potest
fieri vt constet s.
Restat 5 nunc ultimum h, nempe tota praxis, et ordo proponendi
electionem et manuducendi eum, qui facit exercitia. In primis igitur hoc
valde notandum est, quod etiam supra indicauimus, iam tum ab initio
huius secundae hebdomadae incipere disponi animam per meditationem
illam de Regno Christi, quae mentem erigit a terrenis, et fluxis ad Salua-
toris imitationem desiderandam, quae quidem dispositio alenda est
■ Fidei Ed., sed emend. ut supra in 'Erratis'. — b temporis Di. — c et Di. iBgj. —
d certitudinem Di. Var. — e Dees/ hoc v. in Di. iSqj; Polancus Di. Var. in marg. —
f adstipuletur Di. ¡8qj.—% In Di. sequitur titulus: De praxi et ordine electionis.
Cap. XXIX — 1' alteium Ed., sed emend. ut supra in 'Erratis»; Di. Var. habet Aecidtos
in marg.
1 Jo., III, 20.
1 Di. Aeg., f. ig, supra, p. 928.
3 Ibid.
* Di. Eo., n. 88, supra, p. 821; Di. primum Mi., n. 62, supra. p. 806; Di. Aeg,
f. 19V, supra, p. 928.
• Di. Aeg., f. *or et v, supra, p. 930.
Directoría recentidra — Di. 1591
semper deinceps in eo qui se exercet, excitando eum, et dirigendo ad
id quod perfectius est per rcliquas meditationes, vt Natiuitatis, Circun-
cisionis, et alias, in quibus ita instruendus est, vt concipiat desiderium
assimilandi se filio Dei, et praeterea quam maximam possit erga eum
gratitudinem, qui tanta nobis dedit, et tanta pro nobis fecit a.
Deinde quarto, vel quinto die inchoantur meditationes electionis •
per illud exercitium pueri Iesu, eum remansit in templo, in quo vt 78
dicitur in libro exercitiorum ', coepit daré exemplum huius Euangeli-
cae perfectionis, quando patre putatiuo, et naturali matre relietis voluit
oceupari in iis quae aeterni patris essent -.
Igitur ad disponendam animam electioni faciendae, post hanc me-
ditationem datur primo exercitium duorum vexillorum, deinde eodem
die meditado de tribus hominum classibus, quae ad hoc tendit, vt iuxta
eas exercitans b se examinet, et cognoscat affectum suum erga ros
mundanas 3; et si in prima, vel secunda classe se deprehenderit, cone-
tur sibi vim faceré, vt se transferat in tertiam.
Ad maiorem autem intelligentiam harum trium classium, notandum
est hoc in ómnibus supponi, modum illum, quo pecunia illa acquisita
est, non esse illicitum, ita vt obliget ad restitutionem. Nam alioquin non
posset homo indifferens esse ad eam retinendam, vel relinquendam;
quod tamen dicitur in tertia classe. Est ergo hic modus, vt quando
v. g. aliquis ex nimio studio lucri, vel ex aliquo alio affectu humano, et
vitioso negociatur.
Secundo notandum primam, et secundam classem ita inter se dif-
ferre, quod vtraque habet quidem voluntatem quandam infirmam, et
remissam exuendi affectum ad rem illam, sed prima classis milla
vnquam adhibet media, nec cogitat de mediis, secunda vero aliquid
amplius facit, quia adhibet quidem aliqua media, sed quae ipsi placent,
non autem iuxta Dei voluntatem, ac beneplacitum, et ideo 79 videtur
sibi parata omnia alia faceré, praeter illud, vt priuetur re illa quam
amat. tertia porro ad hoc etiam parata est, si Deo ita placeat, idque
tantum inquirit an placeat. Et sic patet totam hanc meditationem eo
tendere vt ostendat animae quam turpe, et peruersum sit, si non solum
exuere nolit inordinatas cupiditates, sed si velit quidem eas exuere,
sed eo modo velit, quo ipsi libeat, et se non resignat in manibus Dei.
Ex quo apparet illam esse voluntatem admodum debilem, quia veré
vult, et non vult.
a Vicie quae hic addita sunt in Di , c. XXIX, u. i. — k qui in exercitiis est Ci.; Di. Var.
habet Miro in marg.
1 V. in Exercitiis praeludium circa consideralionem statuum, supra, p. 346. Exerci-
tium autem illud de puero Jesu in templo remanenti fit die tertio. V. ibid., p. 344.
Electionum quidem discussio seu materia inchoatur die quinto. Ibid., p. 368.
2 Luc, II, 41-49.
3 Mi. alt., n. 71, supra, p. 867.
1064
MONUMENTA lGNATIANA
Vnde quia res haec tanti momenti est, praesertim ad disponendam
animam electioni iam vicinae, posset etiam exercitans a ad maiorem
claritatem, praeter hanc similitudinem trium mefcatorum effingere sibi
alias similitudines, eiusdem tenoris, vt v. g. si essent tres aegroti, qui
sanan quidem omnes cupiunt, sed primus nolit adhibere medicinas
vllas propter earum amaritudinem, nec abscissionem propter dolorem;
secundus velit quidem adhibere, sed quas ipse probet, ac iudicet, non
eas quae aptae sunt eius morbo, vt v. g. si nollet abstinere a vino, aut
similibus. tertius denique se totum medico permittat, vt et dietam
imperet, et vrat, et secet ipsa etiam membra si opus sit.
Porro simul cum his duabus meditationibus, quas diximus, nempe
de duobus vexillis, et de tribus classibus, vel si ita melius videatur
sequenti die, post meditationem de transitu Christi a Nazareth, et de
eius baptismo pro-80 ponuntur exercitanti b tres gradus humilitatis, vt
quemadmodum dicitur in libro exercitiorum, toto die eos animo verset:
simul tamen vnum, vel dúo mysteria vitae Christi eodem die sicut in
reliquis diebus meditanda sunt \ Nam hi tres modi 0 non dantur pro
certa hora alicuius meditationis, cum non contineant nisi v num punctum
praecipuum, scilicet desiderium attingendi tertium illum gradum humi-
litatis, quod toto die mente reuoluendum est extra meditationem; immo
etiam in meditatione opportuno tempore, adhibito triplici illo colloquio
de vexillis, vt ibid. dicitur d.
His peractis e accedendum iam propius est ad electionem, et in
primis declarandum praeludium electionum 2, quod tere coincidit cum
fundamento pósito ante exercitia, et ideo, qui bene illud meditatus fue-
rit, nullam in hoc habebit difficultatem.
Interim f 3 Instructor exploret voluntatem exercentis se, an habeat
indifferentiam de cuius necessitate supra locuti sumus, et si magis pro-
penderé ad imperfectiorem statum animaduerterit, explicet ei illud
notabile, quod est in exercitiis post tres classes, vt scilicet qui sentit
affectum repugnantem paupertati reali, petat a Deo, vt ipsum potius
inclinet in Hlam partem. Cuius ratio est, quia virga incurua flectenda
est in contrariam partem, vt deinde manens in medio, fiat recta: quod
praesertim locum habet in hac materia, cum illa pars sit securior, et
hoc nihil impe SI diat vel Dei voluntatem, vel libertatem nostram. Hoc
ergo supposito pergendum est in meditationibus mysteriorum Christi *,
* qui exercitia SUmit Di. — b electionem facturo Di.; Miro Di. Var. in marg. — c gra-
dus Di. — 3 Jn Di. sequitur titulus: De ipsa electione juxta rationem secundi temporis.
Cap. XXX. — e Aegidius Di. Var. in marg. — f PolanCUS Di. Var. in marg.
1 Di. primitm Afí» n. 48, supra, p. 862; Mi. a//., n. 76, supra, p. 8G8.
* Di. Aeg., f. 20v, supra, p. 931.
3 Di. Po., n. 78, supra, p. 817.
* Di. Ignat., I, [3], supra, p. 781; Di. Aeg., f. 20v, supra, p. 930.
Directoría recentiora — Ui. 1591
1065
quae sunt in libro Exercitiorum, et simul vacandum electioni, ad quam
dirigendam, dandi sunt tres illi modi a recte eligendi voce vel scripto,
vt mag¡6 videbitur Instructori.
Electio autem ita peragenda est, non vt exercitans meditetur tres
illos modos b toto tempore meditationis, sed post peractam vnamquam-
que meditationem, vel in aliqua eius parte, cum animus iam quietus est
tune tempus proprium est agendi, et ratiocinandi circa rem propositani.
Et ideo diligenter curandum est, vt meditationes, quemadmodum dixi-
inus, de Christi vita diligenter fiant suo tempore. Nam si quis omissis
suis meditationibus vellet se totum daré cogitationi de electione status,
non bene faceret, idque ei damnum afferret, quia per meditationes
anima corroboratur, et illuminatur, et eleuatur a terrenis, vnde fit aptior
ad Dei voluntatem, et cognoscendam, et amplectendam, et ad supe-
randa omnia impedimenta; et contra si cessaret a meditando obscurior
fieret, et infirmior.
Quare, vt dictum est, dandum est suum tempus meditationi diuina-
rum rerum, quae pro varietate mysteriorum oceurrunt, et suum deinde
tempus electioni, ne si anima tota oceupetur in hoc negocio, haec vna
cogitado exsugat, et exhauriat quodammodo suecum et florem deuo-
tionis, et ita reddatur languidior.
82 Quod si adhuc magis in particulari quaeratur quomodo hoc fa-
ciendum sit, dicendum, quod si in secundo modo c eligendi versetur,
debet qui deliberat sine vlla sua ratiocinatione, aut discursu adhibito,
dum facit meditationem, aut colloquia, et in summa dum constitutus
est ante Deum 3, proponere oculis mentís suae viam consiliorum, et
obseruare an sentiat in anima sua motus aliquos consolationis, aut
desolationis. Deinde proponere sibi viam mandatorum; et hoc idem
circa eam obseruare.
Nec est ad hoc necessaria particularis meditatio, vt paulo ante
dictum est, sed sufficit hoc faceré dum versatur in meditationibus, et
orationibus consuetis. Et hoc idem faciat extra tempus meditationis
proponendo hoc modo dicto, et obseruando motus praedictos; nihil
discurrendo per se, sed tantum audiendo vocem Domini, et se ad eam
audiendam, et ad motum illum accipiendum disponendo quantum pot-
erit; máxime renouando saepe resignationem, et desiderium cogno-
scendi diuinum beneplacitum, et hoc semper curando, vt cesset omnis
propria voluntas, aut inclinatio.
Cum autem venerit Instructor, exigat ab eo rationem huiusmodi
motionum, et si boni vel mali spiritus signa deprehendat, vtatur regulis
a danda sunt tria illa témpora Di. — b electurus meditetur tria illa témpora Di.; Di-
Var. habet Miro in marg. — c tempore Di.; Di. Var. habet Polancus in marg.
1 Di. primum Mi., n. 57, supra, p. 865.
2 Di. Po., n. 82, supra, p. 818.
io66
MOXUMENTA IGN'ATIAXA
de discernendis spiritibus, sed iis praecipue, quae secundae hebdoma-
dae conueniunt, et declaret ei quantum satis esse iudicabit ad ipsum
dirigendum, vel erigendum si opus fuerit. Et si bene procederé hac via
vide-83 bit alia meditatione proposita hortetur, vt eandem viam teneat
circa electionem propositam, vt experiatur an durent eaedem motiones,
an aliae contrariae succedant. quod si contrariae occurrerint, conetur
discernere per praedictas regulas, quae sint bonae, quae malae.
Si hoc modo secundi temporis a non conficitur electio \ quia qui
exercetur nullam notatu dignam motionem in se sentir, vel sentit in
vtramque partem, adhibendi sunt modi tertii temporis, prior, et poste-
rior, qui ei b declarandi erunt, vt cum priori modo aliquid constituerit,
idem deinde expendat posteriori, et si idem resultet ex vtroque, id
bonum signum est bonae electionis. Hoc autem tertio tempore poterit
dari vna tantum meditatio ex iis, quae secunda hebdómada proponun-
tur - cum sua repetitione, vt reliquum tempus impendatur electioni c,
idque videtur innui in libro Exercitiorum per exemplum contemplatio
nis baptismi, quae ponitur quinta die. Quanquam cum hoc non praeci-
piatur, credi potest, quod permittitur Instructori, vt vnam vel duas in
die det meditationes, vt viderit exercitanti magis profuturum, pro dif-
ficultate quam sentiat, et prout indigeat tempore ad faciendam hanc
discussionem. Monendus d etiam erit, vt notet scripto radones 3, quae
se offerunt pro vtraque parte, idque seorsim. Nam radones omnes 8
cuiusque partís simul collectae magis veritatem ostendunt, et maiorem
vim habent 84 ad mouendum. Has vero cum Instructore conferre de-
bebit, vt ab eo melius dirigi possit f.
Porro B ¡llud etiam cauendum Instructori, ne in hoc negocio per se
tam difficili, et laborioso, nimis obruat exercitantem, nec semper eum
stimulet, et fatiget 4, quin potius sinendus est aliquando respirare, ne
semper affligatur, aut absorbeatur tristitia, aut taedio, et desperatione
abiiciat se ipsum, quod tune máxime metuendum est, cum praeter pro
priam infirmitatem, et repugnantiam carnis, accedunt etiam daemonum
impugnationes. difficile est enim releuare eiusmodi cor, cum semel
conciderit. Immo vero etiam si quis cerneretur minus prompte respon-
deré diuinae voluntati, nec se vincere, vt deberet, sustinendus tamen
patienter esset, et expectandum, vt paulatim, et quasi pedetentim su-
a Loco superiornm j w. habet Di.: De electione iuxta priorem et posteriorem nio-
dum. Cap. XXXI. i Si hoc secundo tempore. — ^ Deest hoc v. in Di. j8qj. — c Miro Di.
Var. in marg. — d Polancus Di. Var. in marg. — e Miro Di. Var. in marg. — f Poi.ANCrs
Di. Var. in marg. — g Aegidius Di. Var. in marg.
1 Di. Ignat., % [3], supra, p. 781; Di. Po., n. 83, supra, p. 819.
8 Di. primutn A/i., n. 48, supra, p. S62.
• Di. Po., n. 83, supra, p. 819; Di. primum Mi., n. 58, supra, p. 865.
4 Di. Aeg., f. 20, supra, p. 930.
DiREcroim Ri-xiivnORA — Di. 1591
peret óbices í 1 1 i oppositos; et in hoc etiam imitan dús mos diiiina e bo-
nitatis, cui cooperamur, qune omnia suauitcr diápOñit ', el longanimi-
ter expectat animae moras in veniendo ad eum.
Denique a hoc etiam aduertendnm, quicquid eliget secundo, vel ter-
tio tempore, ne votum vllum emittat *', vt dicitur arinot. décima
quarta, et praesertim in secundo tempore. Saepe ehirri in illo calore, vel
consolatione fiunt vota, quae deinde displicent, et hoc praesertim ser-
uandum cum iis, qui natura sunt feruenti, et praecipiti, vel parum sta-
bili. Sed tamen si electio facta esset maturo consilio, vt cum ma-85gna
claritate, et indiciis haud obscuris diuinae vocationis, praesertim si
aetas, aut natura hominis non esset suspecta, et hic suam electionem
voto firmare cuperet, vt se melius muniret contra oppugnationes car-
nis, ec mundi, et Satanae, non potest Instructor s, nec debet eius deuo-
tionem impediré, sicut nec ad id vlla ratione impeliere b.
Vltimum c est in hac electione id quod in libello exercitiorum po-
nitur in vltimo puncto, vt homo post conclusam electionem ad oratio-
nem se conferat. Quo tempore si senserit mentem suam confirman in
electione iam facta 4, sentiendo in se motiones aliquas, vel illustratio-
nes desuper immissas, ita vt Deus approbare videatur quod factum est,
et promittere vires ad exequendum, id est optimum indicium, et ha-
beri debet tanquam sigillum totius electionis.
Si vero motiones, vel affectus, vel illustrationes intellectus eiusmodi
essent, quae infirmarent electionem factam, et examinatae iuxta regu-
las supra positas, viderentur a malo spiritu, vel saltem essent dubiae,
non est mutanda electio. Si autem clare appareret d esse a bono spiritu,
signum est discursum non fuisse bonum, et electionem denuo facien-
dam. Quod si in hac oratione nihil in vtramuis partem notabile accide-
ret, nec in affectu, nec in intellectu, et voluntas eligentis in suo propo-
sito perseuerat, non est electio in dubium reuo-86 canda, sed ita putan-
dum est voluisse Deum per discursum rationis voluntatem suam inue-
niri e.
Caeterum illud quoque interdum contingere solet, vt exercitans f
hallucinetur in electione facienda, et licet Deus illum vocet ad vitam
perfectiorem, ipse tamen vel propter daemonis deceptionem, vel pro-
pter propriam infirmitatem imperfectiorem eligat, idque a Spiritu san-
cto esse putet, nec ab eo dimoueri possit. Tune igitur prudentiae est,
a Polancus Di. Var. in marg. — b In Di. sequitur titulus: De oratione post factam
electionem. Cap. XXXII. — <= Polancus Di. Var. in marg. — d apparent Di. iSgj. — « In
Di. sequitur titulus: Quid agendum instructori cum sentit eum qui electionem facit
hallucinari. Cap. XXXIII. —% exercitia sumens Di.
« Sap., vm, í.
• Di. Po., n. 87, supra, p. 821; Di. Aeg., f. 20v, supra, p. 931.
" Di. Po., n. 87, supra, p. 821.
4 Di. Po., n. 90, supra, p. 822, ubi etiam sequentia invenies.
io68
MONUMENTA IGNATIANA
vt Instructor non multum reluctetur, quod frustra faceret, sed ñeque
ex altera parte confirmet electionem factam, ac potius ostendat sibi
non valde satisfecisse, sed sperare quod progressu temporís Dominus
ei clarius indicabit voluntatem suam, et sic eum relinquat aliquantum
dubium, et incertum de tali electione, deinde etiam instruat quomodo
disponere se debeat, ne aditum claudat diuinae luci. Saepe enim expe-
rientia monstrauit quosdam, qui in a ipso conflictu exercitiorum suc-
cubuerant, deinde extra exercitia commodius veritatem agnouisse,
idque ex iisdem principiis, quae hauserant in ipsis exercitiis, siue quia
daemon acrius oppugnat in ülo articulo electionis, siue quod natura b
ipsa praesertim in iis qui timidiores sunt, et pusillanimes c, vt in illa
quasi agonía quodammodo opprimitur, et suffocatur, ita cum deinde
quodammodo respirat, est melius disposita ad ratiocinandum, et per-
ci-87 piendum lumen Dei, siue denique, quia experientia deinde cogno-
uerunt se non eam vitam posse in saeculo tenere, quam fortasse in
exercitiis vel ipsi sibi d finxerant, vel eis daemon persuaserat.
Ost tractationem de electione ponitur a nostro Patre 1 methodus
X quaedam de emendatione, seu reformatione vitae quae doctrina
maximi momenti est pro iis, qui iam sunt in statu immutabili, vel saltem
quos Deus non vocat ad mutationem status. Per hanc enim reformatio-
nem tolluntur multi abusus, qui etiam si non sint peccata, saltem sunt
origo multorum malorum. Hac vero doctrina id agitur, vt multi qui
iam vxorem et familiam habent, licet in saeculo maneant, suo tamen
modo perfectionem sectentur, ad quam nos quoque inuitare, et perdu-
cere eos debemus ex vocatione nostra; itaque passim iubent Constitu-
tiones nostrae. Nec est dubium quin si próximos iuuare conaremur, ac
dirigere ad hanc formulam, quae hic expressa est, valde insignis fru-
ctus sequeretur. Itaque hoc ómnibus operariis Societatis valde com-
mendatum esse deberet.
Cum his igitur hunc modum tenere oportet 6, vt praeter exercitia
ordinaria de myste-88 riis vitae Christi, dentur etiam illa de duobus ve-
xillis *, et tribus hominum classibus, immo etiam praeludium electio-
num. Haec enim licet non adeo necessaria sint, vt iis qui de toto vitae
statu deliberaturi sunt, non potest tamen dubitari, quin valde sint vtilia,
a Deest hoc v, in Di. /8gj.—*> anima Di. Var. — c Est parenthesis signttm a v.
praesertim in Di. l8gj. — d Desideratnr hoc v. in Di. l8gj. — e Cap. XXXIV. Di. — f a
Beato P. nostro Di. /8gj; Di. Var. habet AegiüIUS in marg. — S Polancus Di. Var. in
marg. ,
1 Di. Aeg., f. 20v, supra, p. 931.
a Di. Po., n. 92, supra, p. 823.
De iis qui iam síatum habent. Cap. XVI e.
Directoría recentiora — Di. 1591
rotxj
vt animentur ad eam perfectionem, cuius ipsorum saltem status, ac con-
ditio est capax. Caeterum secundus modus eligendi non valde ad hoc
negocium pertinet, sed potius tertius modus, eiusque membrum vtrum-
que. Res autem instituenda ita est, vt singula puncta discutiantur v. g.
de familia, vel de expensis, et post deliberationem factam de vno pun-
cto, transeatur ad aliud, in singulis autem maius vel minus tempus in-
sumatur, vt fuerit negocii grauitas, vel difficultas. Aliquando enim vna
hora, aut etiam plures in vno puncto insumendae erunt, aliquando autem
plura puncta in vna hora concludentur.
De tertia hebdómada. Cap. XV II a.
IN tertia hebdómada b stabilitur, et confirmatur electio vitae melioris
iam facta et voluntas seruiendi Deo, proposito tanto, ettali exem-
plo, nempe passione Domini, et Saluatoris nostri. In ea enim omnes
eius virtutes multo insignius, atque excellentius elucent, et efficacius
nos inuitant ad sui imitationem. Itaque magnus hic thesaurus recondi-
tus est, vnde videmus san- 89 ctos omnes in hac potissimum parte se
exercuisse, vt apparet ex libris, quos scriptos reliquerunt. Et ideo in
hoc etiam oportet exercitantem c diligenter instruí, quoniam hic esse
deberet ordinarius animae cibus.
Ordo et discursus harum meditationum est idem, qui in praeterita
hebdómada, nempe intuendo personas, dicta et opera d. Debet tamen
iis praesertim qui non adeo sunt exercitati aperiri via in hac materia
per illa puncta, quae communiter tradi solent, quis patiatur, quid pa-
tiatur, a quibus, et propter quos.
In compositione loci debet qui meditatur ita se constituere, quasi
praesens esset mysterio illi dum ageretur, et quidem ac si gestum esset
propter se solum iuxta formam illam Apostoli, Qui dilexit me, et tra-
didit semetipsum pro me l. Itaque debet anima ita se respicere, quasi
ipsa causa fuerit tantorum dolorum, et ignominiarum, quas Dei filius
perpessus est, deinde videre, quidquid bonorum spiritualium, quidquid
gratiae, et quod ab aeternis malis liberata sit, quod aeterna bona se
consecuturam speret, haec omnia ex Christi meritis sibi prouenisse.
Immo etiam considerare Christum dum illa pateretur, habuisse ante
oculos et nos, et nostra peccata in particulari omnia, et pro iis orasse,
eorumque remissionem, et gratiam nobis impetrasse.
a Cap. XXXV Di. — b Aegidius Di. Var. in marg. — c meditantem Di.—d ó ww
praeced. non sunt in Di. Var.
1 Di. Po., nn. 94-98, supra, p. 823-824; Di. Ac%,. ff. 20V-2IV, supra, p. 931-932.
1 Gal., II, 20.
1070
MONU MENTA IGNATIANA
Quamquam autem affectus compassionis est valde bonus debetque
et peti cum instantia 90 et desiderari cum humilitate, et excipi cum
gratia, debent tamen simul etiam curari alii affectus, qui sunt vtiliores
ad profectum nostrum spirifualem.
Primus autem est a, quanta res sit offendere Deum, quando ad sa-
tisfaciendum ei diuina sapientia dignum putauit adhibere ipsum filii
sui sanguinem, et vitam, ex quo etiam nascitur summum odium pec-
cati, quod praesertim ab illa iustitia tam seueris poenis vindicetur, quia
si hoc in viridi, quid in árido? J.
Secundo cognoscenda, et veneranda est bonitas, et sapientia Dei
infinita, quae tam aptum médium inuenit, vt hominum corda amore
suo liquefacta ad se attraheret, iuxta Apostolum, Commendat Deus
charitatem suam in nobis quoniam cum inimici essemus b etc. 8.
Tertio hic etiam confirmatur spes nostra, quia vt ait S. August.
qui dedit quod plus est, nempe vnigeniti sui sanguinem, dabit et glo-
riam aeternam, quae minus est sine dubio 4. Et ideo hic Christi sai>
guis tenendus est c vt arrha, et pignus tum diuini amoris, tum futurae
beatitudinis: quarto et omnium máxime, inflammatur amor in Deum
consideratione tantae bonitatis, et tanti beneficii nobis dati, et dati tali
modo, quinto sic etiam animantur omnes ad perfectam imitationem, vt
ait S. Petrus, Christus passus est pro nobis, vobis relinquens exem-
plum, vt sequamini vestigia eius \ Turpe enim esset, et intolerabile,
cum ille vt nos pro nostra ipsorum salute doceret, non dedignatus sit
tam humilia 91 perpeti, si nos quorum salus agitur recusemus. Denique
potest etiam et debet concipi magnus zelus animarum, quas videlicet
Deus tanti aestimauit, et tanto affectu amauit, et tam magno pretio
emit.
Iuuat 0 etiam haberedin promptu hac hebdómada aliquas sententias
sacrae scripturae ad Domini passionem pertinentes ex psalmis, vel ex
prophetis. et máxime ex Isaia, vel etiam ex Euangeliis, aut ex epistolis
Pauli, quae vel magnitudinem dolorum, ac cruciatu[u]m Christi Do-
» Aecidius Di. Var. in marg. — b Sic etiam Di.; Commendat charitatem suam Deus
in nobis, quoniam cum adhuc peccatores essemus Di. i8gj. — c Deest hoc v. in Di. /8gj.
á Aegidius Di. Var. in marg.
1 Di. Po., n. 95, supra, p. 823; Di. Aeg., f. 21, supra, pp. 931-932, ubi etiam sequemtia
reperies.
2 Luc, XXIII, 31.
3 Rom., V, 8.
4 S. Augustinus haec et quae sequuntur de sanguine Christi, aeternae beatitudinis
pignore, compluries enarravit: De CivitateDei, 1. XXII, c. XXIV (Migne, P. L., XLI.792);
Enarratio in Ps. CXLVIII, n. 8 (1. c. XXXVII, 1941-1942); sermo 334 (alias De San-
elis, 48) n. 2 (1. c, XXXVIII, 1468-1469).
5 I Petr., II, 21.
• Di. Aeg., f. 2iv, supra, p. 933.
Directoría rkckntiora — Di. 1591 1071
mini indiccnt, vel eius bonitatem, aut effectus mirabiles in hominum
reparatione, quae extra raeditationem valde proderunt ad cor excitan-
dum, et etiam ad tollendam nescio quam satietatem, quae subrepere
solet ex continuatione earundem rerura. Haec autem loca scripturae
poterit Instructor colligere, yel ab alio iam collecta suppeditare. sunt
enim multa, et passina occurrunt.
Cetera quae ad hanc hebdomadam pertinent ', scripta sunt in libro
exercitiorum clare, et distincte in meditationibus, et additionibus. In
particular! a autem quae in fine huius hebdomadae traduntur de regu-
lis ad victum temperandum, non est quod scripta dentur, sed verbo
tantum explicentur, tum ob alias causas, tum quia non ómnibus eodem
modo proponendae sunt, sed adhibita discretione pro cuiusque com-
plexione, et viribus tam corporis, quam animi.
Notandum etiam quod hae regulae non solum proponi debent hac
hebdómada 3, sed antea etiam aliquo opportuno 92 tempore saltem,
si tamen prius factum non est, hic declarentur. Fortasse enim in hunc
locum dilatae sunt, ne prioribus hebdomadis nimis oneraxetur is qui in
exercitiis versatur tot documentis extra ipsas meditationes. In hac
autem hebdómada multo pauciora sunt eiusmodi documenta, et sic
magis vacabit Instructori ea explicare. Expedit enim vt semper aliquid
noui afferat, cum inuisit exercitantem.
De quarta hebdómada. Cap. XVIII b.
Varta hebdómada videtur responderé c viae vnitiuae 3: tota enim
exercetur in amore Dei, et desiderio aeternitatis, cuius tanquam
exemplar proponiturresurrectio Christi, eaque gaudia,quae etiam in hoc
mundo eam consecuta sunt. Possent etiam hic addi aliquae meditatio-
nes de gloria Paradisi, et de futura iustorum felicítate, cuius pignus ac-
cepimus in hoc mysterio resurrectionis Christi, quia iuxta Apostolum,
Deus nos etiam conresuscitauit, et consedere fecit cum illo 4. Quare eo
magis excitan debemus ad contemnenda terrena, et caelestia appetenda
iuxta illud eiusdem, Si consurrexistis cum Christo, quae sursum sunt
quaerite, quae sursum sunt sapite etc. b.
a Polancus Di. Var. in marg.
b afferat, cum illum cui tradit exercitia inuisit.
De quarta hebdómada. Cap. XXXVI Di.
c Pro 2 w. praeced. habet respondet Di. Var.; ibid. Aegidids in marg.
1 Di. Po., n. 98, supra, p. 824.
2 Ibid., n. 43, supra, p. 806.
s Di. Aeg., f. 22, supra, p. 933.
' Eph., U, 6. a
5 Coi.., FU, 1.
1072
MONUMENTA IGNATIANA
Exercitium de amore Dei a est valde aptum ad amorem nostrum in
Deum excitandum *, et continet quattuor puncta foecundissima, et quae
93 magnam materiam suppeditant ad meditandum. Potest autem duo-
bus modis fieri, primo iisdem diebus cum aliis mysteriis resurrectionis,
ita b vt secundo die postquam coepta sint mysteria resurrectionis in-
cipiatur etiam haec meditatio de amando Deo, eique quotidie vna, aut
altera hora tribuatur distincta a meditatione illorum mysteriorum. Alter
modus est, vt absoluantur prius omnia illa mysteria, et deinde integer
dies, aut dúo dies huic vni meditationi assignentur.
Est autem bene notandum, et declarandum exercitanti c, quod in eo
dicitur, amorem magis penderé ex operibus, quam ex verbis, et consi-
stere in mutua quadam facultatum, et omnium rerum communicatione.
Per hoc enim intelligere debet non suffrcere sibi teneriorem quendam
affectum, quem in se sentiat, ñeque eo contentum esse deberé. Verum
est enim quod ait S. Gregorius, Probatio amoris, exhibitio est operis, et
amor vbi est, magna operatur, et vbi operari renuit, amor non est \
Nec aliud occurrit circa hanc quartam hebdomadam.
Ost exercitia adduntur aliqua documenta aptissima et valde vtilia
J. profectui spirituali. Primo autem loco ponuntur tres modi orandi,
non vt omnes qui iam exercitia peregerint in eis exerceantur, nam hoc
non ne-94 cessarium est, sed ponuntur e ad complementum doctrinae, et
propter rudiores, et minus capaces, qui scilicet non ita possunt habere
perpetuos discursus in oratione, vt diutius haereant in vna materia. Vnde
in Const. part. 7. cap. 4. 1. F. dicitur exercitia plena non nisi paucis,
primam hebdomadam cum his tribus modis orandi, pluribus communi-
cari posse.
Primus ergo modus f est discurrendo circa praecepta Dei aut Eccle-
siae, et circa septem peccata capitalia, et tres potentiasanimae, et quin-
qué sensus, et hoc non tam speculatiue, quam practice. v. g. cogitando
in praeceptis quomodo male ea seruauerit, et proponendo in posterum
melius seruare, et sic de reliquis.
a Poi.ancus Di. Var. in marg. — b primo conjunctim cum aliis mysteriis ita Di. Var. —
c declarandum, hanc meditationem aggredienti Di. — i Cap. XXXVII Di.
e Hic locus, a verbis non vt omnes, sis erat in Di. Var.: non ut qui jam
exercitia peregit in eis exerceatur; hoc enim genus orationis est aliquanto
imperfectius meditatione et oratione de qua hactenus est actum, sed ponun-
tur; ibid. Polancus in marg.
f Polancus Di. Var. in marg.
* Di. Po., n. 102, supra, p. 825.
* Hom. XXX, in Evang. (Migne, P. L., LXXVII, 1.120 et 1.121).
De tribus Modis orandi. Cap. XIX d.
Directoría recentiora — Di. 1591
Si vero hae materiae paulo altius eleuandae essent 1 et exercitans
capador esset, hic modus praescribi posset. In praeceptis consideretur
primo praeceptum ipsum in se, quam sit bonum, et iustum, et sanctum.
Secundo quam vtilis eius obseruantia. tertio quomodo antea obserua-
tum sit, et si bene sit obseruatum, agendo gratias Deo, sin contra, do-
lendo, et petendo veniam. quarto proponendo in posterum perfectam,
et exactam obseruantiam, et petendo ad hoc gratiam per colloquium.
Quo finito si non expleta sit hora, transeatur ad aliud praeceptum
eodem ordine.
In peccatis primo videndo singula, quam mala sint, et quam iuste
prohibita. Secundo quantum noceant si non fugiantur. Tertio quomodo
adhuc fugerit, vel in 95 posterum decreuerit fugere. In potentiis, et sen-
sibus cogitari potest primo quam nobiles, et quam nobis vtiles sint sin-
gulae, vt v. g. intellectus, et deinceps aliae. Secundo ad quem finem
datae. Tertio quomodo iis vsus sit Christus, vel Beatissima Virgo.
Quarto quomodo nos vsi simus, et dolendo quod male etc. Et idem de
aliis potentiis, et sensibus sigillatim, et inter alia etiam de facúltate lo-
quendi, de virtute motiua, et similibus. Est tamen aduertendum, dum
cogitamus, quomodo vsi simus his potentiis, vel in meditandis prae-
ceptis, quam male ea seruauerimus, et máxime in meditandis peccatis,
non ita deberé instituí meditationem, quasi examinare velimus con-
si ientiam, vt fit, cum nos praeparamus ad confessionem, vel etiam veli-
mus de industria elicere contritionem. Hoc enim pertinet ad primam
hebdomadam. Sed hic principalis intentio est cogitare ipsas materias,
ex occasione autem fit reflexio ad nos ipsos, et ideo in generali tan-
tum debet fieri haec reflexio, non multum descendendo ad particularia
peccata.
Hoc orandi genus dicitur * P. Franciscus Xauerius * commendare
solitus ómnibus animabus quas tractabat, ita vt etiam poenitentiae loco
iniungere soleret, vt mane, et vespere aliquod tempus huic impende-
rent. Quamuis b autem in libro exercitiorum dicatur tanto spatio esse
immorandum, quo oratio dominica ter recitan possit ', tamen si quis in
aliquo gustum inueniret, 96 vel vtilitatem aliquam spiritualem, deberet
ibi haerere diutius, etiamsi non posset absoluere omnia praecepta: iuxta
id quod dicitur in quarta addit. ad finem primae hebdomadae c.
In secundo d modo orandi notandum est, cum vna vox non facit
sensum 4, plures deberé coniungi, vt Qui es in caelis, aut Sanctificetur
a dicitur Beatus Di. i8gj.; Aegiditjs Di. Var. in marg. — b Polancus Di. Var. in
marg. — c // w. prcucid. non sunt in Di. Var. — d Polancus Di. Var. in marg.
1 Di. Po., n. 105, supra, p. 826.
1 Di. Aeg., f. 22, supra, p. 934.
' Di. Po., n. 104, supra, p. 826; Di. primum Mi., n. 64, supra, p. 875-877.
* Di. Po., n. 106, supra, p. 827.
Moimi. Iosat. — Series II. 6S
10/4
MONUMENTA IGNATIANA
nomen tuum. Aliae sunt voces, quae solae praebent materiam medita-
tionis, vt Pater, vel Noster.
Quod autem hic dicitur de his orationibus, idem intelligendum est
de aliquibus scripturae locis, ac praesertim psalmis, e quibus aliqui
eligi possunt, vel psalmi toti, vel eorum versiculi, qui vberrime pascunt
et intellectum, et affectum. Notandum est etiam, cum qui facit exerci-
tia bene procedit in hoc orandi modo, ita vt eum satis tenere videatur,
non esse necessarium, vt multura in eo procedat, quia sufficit, vt didi-
cerit modum, quo deinde in posterum vti sciat. Quod idem intelligen-
dum est de primo modo, nisi quod cum ille habeat aliquanto maiorem
varietatem, vtile erit vt faciat vnum exercitium circa praecepta, aliud
circa peccata, aliud circa potentias animae, aliud circa sensus etc.
Tertius modus orandi a 1 ita intelligendus est, vt in considerandis
singulis vocibus alicuius orationis tantum tempus insumamus, quantum
communiter vna respiratio durare solet. Quod si quis pro sua deuotione
amplius morari vellet poterit quidem, sed tune potius ad 97 secundum
orandi modum pertinebit, quam ad hunc tertium. Iuuat autem hic mo-
dus b, vt assuescamus faceré orationem vocalem cum attentione, et
deuotione debita, vt seruemus illud Apostoli, Orabo spiritu, orabo et
mente s. Quare hoc exercitium est valde vtile eis c, qui obligad sunt ad
horas canónicas, vel ad alias orationes vocales d.
Quamuis autem hi tres modi orandi hic tradantur *, non existiman-
dum est excludi alios modos, quos Spiritus sanctus docere solet, et
quos viri in spiritu exercitati secundum experientiam, et secundum ra-
tionem, et doctrinam sanam habere solent, vel quos quisque sibi vtiles
ad suum profectum ipso vsu deprehenderit. Quod idem etiam de no-
stris ipsis intelligendum est, accedente tamen semper approbatione, et
consensu Superioris, vel Praefecti spiritualis quibus quisque patefacere
modum debet, quem in orando tenet, eoque magis si paulum disceda t
ab ordinario modo °. Caeterum tees hi modi non solum alius aliis aptior
erit pro personarum varietate, sed etiam persona eadem pro varia dis-
a Miro Di. Var. in marg. — 1> Aegidius Di. Var. in marg. — c \\s Di. /Sgj. — ¿ men-
tales Di. Var., Ed. et Di.; at verba praeced. exigunt vocales, quod est in Di. /8qj;
Di. Var. habet Polancus in marg.
e Hic locus a verbis, quod idem, sic erai in Di. Var.: Quod quidem de aliis
externis intelligendum est. Nam nostris semper commendandum est, ut nun-
quam recedant ab hac regia via Exercitiorum, primum quia solida et secura
est, deinde propter uniformitatem, quae máxime in ómnibus rebus inter
nostros custodiri debet.
' Di. Po., n. 107, supra, p. 827; Di. primum A/i., n. 65, supra, p. 877, et Afi. alt.,
n. 134, ibid.; Di. Aeg., f. 22, supra, p. 934.
» I Cor., XIX, 15.
» Di. Po., n. 108, supra, p. 828.
Directoría recentiora— Di. i 591
1075
positione animi, vel corporis aptior erit modo ad vnum modo ad alium,
vt v. g. cum aliquis est fatigatus vel male habet, non erit bene disposi-
tus ad longiorem meditationem, et mentís excursum, et tune magis iu-
uabitur secundo, vel tertio modo. Quod intelligendum est non solum in
hac quarta hebdómada, sed reliquo omni tempore a.
98 De Regulis tradendis. Cap. XX b.
Egulae c quae additae sunt in fine exercitiorum, non ideo positae
J. V sunt, vt ómnibus proponantur sed vt quisque eguerit, vel etiam
desiderauerit pro sua deuotione. Quare illae quae agunt de distributione
eleemosynarum non debebunt dari nisi iis, qui locuplete* sunt, et qui
solent, aut possunt eleemosynas faceré. Similiter quae agunt de scrupu-
lis, non est cur dentur iis, qui nullis scrupulis agitantur. Illae item d quae
ad catholicam doctrinam pertinent 5, iis potissimum tradendae sunt, qui
in locis, vel cum personis suspectis versantur, quamquam e ómnibus
etiam operariis, et iis qui verbum Dei tractant, vtiles sint, quia directe
pugnant contra sensa, et dicta haereticorum nostri temporis.
Breuis explicatio nonmdlorum, quae in Directorio de tribus viis
attinguntur. Cap. XXI i.
Voniam in hoc Directorio, et in Exercitiis tradendis fit mentio
viae purgatiuae, illuminatiuae, et vnitiuae, et quod his respon-
dent ordine suo hae quattuor hebdomadae, ideo visum est pro maiori
notitia huius rei aliquid addere. Non enim hoc ita accipiendum est, vt
intelligatur aliquis peracta prima hebdómada perfecte, et plene purga-
tus, per-99 acta autem secunda et tertia perfecte illuminatus: et denique
absoluta etiam quarta peruenisse ad plenam vnionem cum Deo. Haec
enim omnia indigent diuturno tempore, studio, et exercitatione in ex-
tirpandis vitiis, in passionibus edomandis, et in virtutibus acquirendis.
Verum hoc indicatur, primam hebdomadam proportione quadam
responderé viae purgatiuae: quoniam in ea nihil aliud agitur, quam vt
peccata praeterita recogitentur et ponderentur, et concipiatur de eis
quam maximus dolor et contritio, et timor aeternae poenae, ex quibus
fiat, vt animus abstrahatur ab amore omnis rei terrenae, et fundetur in
a 13 w. praeced. non sunt in Di. Var. — b Cap. XXXVIII Di. — <: Aegidius Di. Var.
in marg. — d Vide Aune locum mutatum in Di., c. XXXVIII, n. j; Di. Var. habet Polan-
CUS in marg.—e Aegidius Di. Var. in marg.— S Di. Var. non habet hoc caput XXI, quod
tst Cap. XXXIX in Di.
1 Ibid.. n. 43, supra, p. 806.
1 Ibid., n. ii2, supra, p. 829; Di. Aeg., ff. 22 r et v supra, p. 934.
1076
MONUMENTA IGNATIANA
odio, et detestatione peccati. Quae omnia pertinent ad purgationem
animae.
Similiter in secunda, et tertia hebdómada, considerando exemplum
Domini Saluatoris tum in vita, tum in passione, et omnes virtutes, quae
in eo tanquam in idea fulserunt, nos quoque discimus, in quo consistat
salus, et perfectio hominis, et quae via sit ad aeternam beatitudinem
consequendam. Et praeterea, cum anima purgata fuerit, fit habilis et
apta ad recipiendas illustrationes diuinas, et illapsum, et influxum illius
interni luminis, simulque gignitur in anima vigor quidam eiiciens
omnem concupiscentiam, eamque feruentem faciens ad patiendam pau-
pertatem contemptum, et omnem asperitatem, et excutiens omnem ne-
gligentiam, et disponens ad exequenda bona opera 100 vigilanter et
strenue.
Denique in quarta hebdómada primum ob resurrectionem et
Ascensionem Domini, in qua simul etiam meditari possumus futuram
nostram gloriam, quoniam vt ait Paulus, si Christus resurrexit, et nos
resurgemus deinde vero ex meditatione ad amorem in nobis excitan-
dum, quae multiplex est, et varia puncta ac materias complectitur,
efficitur, vt anima vniatur Deo per amorem, qui concipitur meditando
bonitatem Dei, et eius beneficia, et quantum nostra causa egerit, atque
pertulerit; tum etiam per desiderium coelestis gloriae, per considera-
tionem praesentiae Dei in omni re et in omni loco, gaudendo de eius
perfectionibus, et optando placeré ei soli, idque propter ipsum solum,
et nunc eum laudando, nunc magnificando, nunc admirando eius altitu-
dinem; et aliis similibus, quae vt ante diximus, respondent viae
vnitiuae.
Haec igitur est ratio dúplex, cur dicatur has quatluor hebdómadas
responderé his tribus viis, primum propter materias, quae in earum
quaque tractantur, pertinentes ad has vias; et quia in eis iaciwntur ini-
tia singularum, quae deinde oportet prosequi cum tempore, et cum
studio, si velimus ad aliquam earum perfectionem peruenire. Deinde
etiam quia discitur modus ac methodus, quam deinde seruare debemus
in prosequenda vnaquaque harum viarum.
Ex his ergo sequitur, quod etiam si quis 101 aliquem gustum, aut
specimen a huius viae vnitiuae in quarta hebdómada habuit, non
propterea debet assidue in ea haerere, sed debet rediré ad priores
vias, et sese diu et ordinarie continere tum in passionum mortifica-
tione, tum in virtutum exercitatione, et in aliis eiusmodi studiis con-
sentaneis vtrique viae: etsi nihil impedit, immo etiam saepe euenit vt
dum aliquis versatur in vna via, sentiat interdum aliquos affectus per-
speciem Di. ¡8gj.
1 Hoc S. Paulus copióse exponit I Cor., XV, 12-22.
Directoría recentiora — Di. 1591
1077
tinentes ad aliam viam nec sunt reiiciendi, modo ut dictum est, non
exerceantur ordinarie ante tempus.
Hoc enim negocium non ex spatio temporis, sed ex mensura pro-
fectus pendet.Nam si quis temeré aspirare velletad illam viam vnitiuam,
esset magna confusio, quae impediret omnino profectum spiritualem: et
insuper etiam esset res expósita periculis et illusionibus. Faceret enim
perinde ac si quis ex ínfima schola transiré vellet ad primam non
transeundo per medias: aut si ex infimis gradibus scalarum saltu traii-
cere vellet ad summos, relictis iis, qui sunt interiecti. Sic igitur ante-
quam aliquis exerceat se ex professo in via hac, quam diximus, vnitíua,
oportet vt bene purgatus sit exercitiis viae purgatiuae, et deinde etiam
bene profecerit in via illuminatiua. Ex huius enim defectu prouenit, vt
multi non ambulantes, sed saltantes in via Domini post multum tempus,
diuersosque labores vacui virtutibus inueniantur, impatientes, et ira-
cundi, et cum aliis e-102 iusmodi imperfectionibus.
Immo hic gradus ad altiorem viam non tam ex electione nostra, et
volúntate, ac conatu pendet, quam ex directione spiritus sancti, cuius
mos est ascensiones istas in anima disponere, vt eat de virtute in virtu-
tem in quo tamen ad certiorem directionem, et ad praecauendos
errores, qui contingere possunt, consulendus est pater spiritualis qui
animam gubernat, et cum ejus consilio in ómnibus procedendum.
Quae commendanda sunt e¿, qui absoluit Exercitia. Cap. XXII a.
T qui ex loco calido ad locum frigidum egreditur, facile fieri pot-
V est, vt cito frigefiat, nisi diligentem curam adhibeat retinendi ca-
lorem, ita qui exercitiis peractis redit ad communem vitam, et conuer-
sationem, nihil est facilius, quam vt feruorem,ac lumen conceptum bre-
uissimo tempore perdat, praesertim quia quicquid boni acquisiuit, non-
dum est confirmatum per modum habitus, sed est tamquam passio
quaedam, quae facile remittitur, vel etiam tota amittitur. Ouod cum
contingit omnis fructus, et omnis labor exercitiorum euanescit.
Quare hoc primum commendandum est ei, qui exercitia absoluit,
vt magni aestimet hoc principium, et quasi fundamentum vitae bonae,
et spiritualis quod per Dei gratiam iecit in exercitiis, idque a Deo
acci — 103 piat tamquam beneficium, et quidem máximum, et omnia lu-
mina, omnem cognitionem, quam in exercitiis acquisiuit, credat sibi a
Domino Deo donata peculiari quodam amore, et vt taliaea conseruare,
et tueri studeat. Praeterea timorem concipiat, ne si deinceps non vi-
a Cap. XLDi.
1 Ps. LXXXriI. 6 et 8.
MONUMENTA IGNATIAXA
xerit, vt intellexerit esse viuendum, grauius a Deo puniatur ob ingra
titudinem, et quia scienti bonum, et non facienti maius iudicium est
ipsi.
Secundo loco intelligat se adhuc nihil aliud fecisse, nisi quod bo-
num semen in eius anima a Deo seminatum est. Vnde nisi hoc semen
fotrsatur, et excolatur, et ad maturitatem perducatur, vt det fructum
in. tempore suo \ per se quidem aut nihil, aut parum est. Itaque hoc pri-
mum cauere debet, ne eiusmodi semen, vel a volucribus, idest a Dae-
monibus rapiatur, vel a spinis suffocetur, nempe a cogitationibus, et
cupiditatibus terrenis et vitiosis s, ideoque non solum peccata, sed
etiam eorum a occasiones euitet, et illa praesertim ad quae ante exer-
citia inclinatus fuit, nam contra haec potissimum se armare debet, quia
facillime recidere potest.
Tertio hortandus est ad conseruandam, et alendam deuotionem iam
conceptam piis, et spiritualibus exercitationibus, inter quas haec po-
tissimum commendari poterunt. Primo b vt conseruet vsum meditandi
quotidie per dimidiam c horam 4, aut etiam integram, si fieri poterit.
Secundo vt singulis diebus faciat examen conscientiae, per quar — 104
tam horae partem. Tertio vt octauo quoque die confiteatur, et commu-
nicet. Quarto eligat aliquem Confessarium stabilem, eumque accipiat
vt ducem huius spiritualis itineris, et cum eo tractet omnia, quae ad
suam animam d pertinent. Quinto legat saepe pios libros, et habeat bo-
norum hominum conuersationem, malorum autem fugiat summopere.
Sexto curet proficere quotidie in virtutibus, praesertim in humilitate,
patientia, et charitate. Et in summa nitatur ipse quoque ad eam sum-
mam perfectionem, quam in suo statu, et iuxta mensuram diuinae
gratiae acquirere poterit.
Haec autem sunt fere generaba mónita, quae ómnibus dari poterunt.
Alia sunt deinde quae iuxta cuiusque professionem, aut statum, aut
particularem indigentiam addi poterunt: immo haec ipsa augeri, et in-
tendi ex maiori aliquorum deuotione, et progre6Su spirituali; quod fa-
cile aduertet bonus, et prudens Instructor, adiutus gratia, et lumine
Domini, et Saluatoris nostri Dei, cui sit gloria, et honor in saecula.
AMEN 5.
a Sic Di. 1893 ; earum Ed. et Di.—*> Miro Di. Var. in marg.—c dimidiatam
Di. 1893. — d salutem Di. Var.
1 Jac, IV, 17.
' Matth., XXI, 41.
• V. Matth., XIII, 3-22; Marc, IV, 3-19; Luc, VIII, 5-14.
* Di. primum Mi., n. 68, supra, p. 879.
' Rom., XVI, 27,
Directoría recentiora— Annot. in Di. i 591 1079
II
NOTATA
P. FABIANI QUADRANTINI, S. J.,
IN DIRECTORIUM EXERCITIORUM 1
Notata in Directorio exercitiorum
Pag. 15, v. 27 s, dicitur: Cum aliis, qui debilioris sunt valetudinis,
vel tam exactum modum seruare non possunt, dispensan poterit de
hora mediae noctis, ita vt quatuor horae maneant, vel pauciores etc.
Recte haec quidem, quantum ad dispensationem de hora mediae noctis
attinet.
At, quia P. Ignatius in 3. nota 2.ae hebdomadae praescribit vt etiam
senes et valetudinarii, vel viribus per primam hebdomadam attriti,
quinqué tamen contemplationes per diem peragant, incipiendo ab au-
rora; et vult vt illi ipsi non quotidie, sed aliquoties duntaxat, a media
nocte liberi sint, etiam in 2.a et 3.a hebdómada; et in 2 nota 3.ae hebdo-
madae dicit: Habita aetatis, complexionis corporalis ac dispositionis
totius ratione, vel quinqué vel pauciora exercitia diebus singulis im-
pleantur; et in 2 nota 4.a6 hebdomadae dicit: Conuenire magis quar-
tae hebdomadae quam praecedentibus, vt quatuor duntaxat fiant exer-
citia etc.: eas ob causas videtur in Directorio haec mitigatio adhi-
benda, vt haec vox «quinqué» addatur, et vt a dicatur sic: «Dispensan
poterit de hora mediae noctis, ita vt quinqué tamen horae maneant, vel
quatuor aut etiam pauciores» etc., cum vt sit vniformitas cum libro
Exercitiorum, tum vt occasio non detur quintam horam relinquendi
penitus, si media nocte non surgatur. Admittitur correctio b.
a 6 w. praecedentia scripta sunt eadem manu in marg. — t> 2 w. praecedentia addita in
textu alia manu, cujas etiam sunt reliquae responsiones sive in margine sive in textu.
1 Ex bibl. Vittorio Emanuele, Romae, «Fondo Gesu!tico>, 1353, N.° 15. Vide noti-
tiam codicum et fasciculorum. In involucro manu recentiori, probabiliter dimidiato jam
saeculo XVIII: «Questa é copia di un manoscritto che contiene molte cose circa il Di-
rettorio degli esercizi, nótate dal P. Fabiano Quadrantino.
»Queste note del P. Fabiano Quadrantino. Vi sonó le risposte di mano del P. Pol-
anco in margine; e queste risposte sonó scritte veramente in modo che si stenta assai
a leggerle.
»Si trova in margine segnata ad alcuni dubbi la lettera O; questa significa, per quanto
pare, "Optime" et é la risposta del P. Polanco». Has responsiones esse Polanci non
posse, ostendimus in Praefatione, art. III.
1 Paginas et versus designat Directora Romae excusi anno 1591; paginas in hac no-
stra ejusdem Directorii editione textui interjecimus crassioribus signis. Supra, a p. 1005.
io8o
MONUMENTA IGNATIANA
P. 26, in fine capitis quarti, posset declaran lv quot personis vnus
instructor, vno eodemque tempore, exercitia tradere possit aut debeat;
is praesertim a, qui grauioribus occupationibus domesticis sit impedi-
tus. Et an expediat vt talis exercitia det quatuor, quinqué, aut pluribus
hominibus vno tempore.
P. 32, cap. 5, recte agitur de modo tradendi nostris exercitia. At
ibidem agi videtur de nostris literatis tantummodo, non etiam de sim-
plicibus coadiutoribus, qui non minus indigent vt recte et secundum
communem Societatis modum informentur, in examine particulari prae-
sertim, quomodo illud faceré debeant, cum libellos non habeant, in
quibus lineas ducant, in mysteriis quoque rosarii vniformiter conside-
randis et orandis, et aliis \
Pag. 32, v. 10, vbi dicitur: iis, qui Societatem ingrediuntur, omnino
deberé dari exercitia omnia integra et iuxta formam in libro praescri-
ptam; declarandum videtur an etiam iuxta tempus in libro praescriptum,
id est media nocte b. Experientia enim docuit omnes, etiam robustio-
res, quotquot media nocte surrexerunt, in ipsa statim prima hebdóma-
da, post exactos dúos vel tres exercitiorum dies, aut dolorem aut fati-
gationem capitis contraxisse, ita vt continuare exercitia tali modo ne-
quierint. Etiam de eo, qui eos noctu excitet, est difficultas.
P. 35, v. 27, dicitur instructorem posse aliquas alias meditationes,
praeter eas quae in libro Exercitiorum continentur, statui cuiusque vel 2
necessitati accommodatas, addere, vt de tribus votis, de causis curvota
renouentur etc. At quia tales meditationes non vbique ad manus ha-
bentur, forte non fieret abs re, si, vel in fine Directorii, vel in fine libri
Exercitiorum, totae ponerentur. Quod idem faciendum videtur de aliis
quoque meditationibus, non expresse positis, quarum mentio fit in fine
colloquii quinti exercitii i.ae hebdomadae s, in libro Exercitiorum, et
in Directorio, p. 47, v. 18; vt esset apud omnes vniformitas 8.
P. 39, v. 16, dicitur vt instructor in primo congressu explicet ei, qui
facit exercitia, primam et quintam et decimam septimam annotationem c.
At in libro Exercitiorum praecipitur, vt duodécima quoque et decima
tertia explicentur, quibus et tertia adiungi potest, quandoquidem eae
omnes exercitia sumentis personam concernunt.
P. 39, v. 18, dicitur esse admonendus is, qui exercitia sit facturus,
de animo aperiendo secundum annotationem decimam septimam. Re-
a O in marg. Hic et infra hac littera significatur: «Omittatur» vel «Omissum».
V. Pratfationem. supra, p. 775. — 1» O in marg. — c O in marg.
1 Idem fcre pro,)OSuerat provincia neapolitana. Yide infra, Judiáum deputatorum,
n. [n], p. 1 107.
■ ln l'ulgala versione et in Versione prima supra, pp. 2yS et 299.
8 Yide responsum ncapolitanis datum, infra, in judie/o deputatorum. n. [10], p. 1107.
Directoría riccentiora — Annot. in Di. i 591 1081
ctissime hoc quidem. At annotatio illa videtur contrarium dicere a,
nempe vt instructor non debeat inquirere aut scire velle proprias alte-
rius cogitationes et peccata. Dicitur enim ibi, inquirere ac scire nolens
etc. Nisi forte sit vitium typographi, et pro «nolens» sit «volens» legen-
dum; quanquam in ómnibus exemplaribus quae hic habemus, Romae
et Viennae impressis, vocabulum «nolens» habetur.
Instructor debet scire orania quae pertinent ad exercitia b *.
P. 42, v. 21. Videtur explicandum quomodo examen particulare
circa additiones et exercitia instituí debeat, cum examen particulare
circa vnam peccati speciem versetur, additiones c 2v vero et exercitia
plures in se diuersorum generum negligentias continere possint d.
P. 45, v. 5, vbi de compositione loci in meditationibus agitur, cla-
rius exponendum videtur quomodo proprie facienda sit loci compositio
propter diuersitatem componentium loca e. Aliqui enim locum sibi fin-
gunt in Palaestina aut circa Hierosolymam, vbi res gesta est. Et hoc in
ómnibus fere contemplationibus trium vltimarum hebdomadarum vide-
tur velle P. Ignatius. Alii locum sibi cognitum et visum imaginantur.
Alii locum faciunt ibi, vbi meditantur. Alii templum accipiunt pro loco,
aut sacellum aliquod. Alii in corde suo vel in capite locum sibi faciunt.
Alii alium modum sequuntur. Et forte, quot sunt capita tot fere modi
diuersi inueniuntur.
3 Ibidem. Nec minus declarandum videtur, propter simpliciores,
quo pacto sit efnngendus locus, si speculationi subsit res incorpórea,
eo quod vnicus tantum aut altei modus in libro exercitiorum inuenitur.
Vt si quis velit meditari de humilitate, de obedientia, de caritate, de
castitate etc., quem locum sibi formare debeat f.
a In margine: In Directorio hoc loco est expücandus sensus annotationis 17. Vide
infra, annot. i. — b 8 w. praecedentia addita sunt in textu alia manu. — c Post hanc
t'ocem et in infinta pagina additur: Inobseruantia in uniuersum omnium exercitiorum et
additionum habeatur pro uno errore. Ultima vox est lectu difficilis. — d Post hoc v. sequi-
tur oblitt.: P. 43 v. 3 dicitur quod eodem die (videlicet quo durat meditatio fundamenti)
et sequenti, datur examen genérale et quotidianum. Et p. 48, v. 23, dicitur: Additiones,
quae in libro Exercitiorum ponuntur in fine primae hebdomadae, dandae sunt pridie
quam incipiatur primum exercitium de peccatis, quod trium potentiarum vocatur. Vide-
tur igitur sequi inter diem, quo durat meditatio fundamenti, et inter diem, quo incipi
debent exercitia de peccatis, vnum tertium diem intermedium esse deberé, quo nulla
meditatio fíat, sed tantümmodo examen genérale et additiones i.ae hebdomadae le-
gantur: quod videtur inconueniens vt toto vno die nulla sit meditatio. Aut certe decla-
randum est, quid illo intermedio die praeterea fieri debeat. — e Directorium bene ha-
bet in marg.—t Videatur an aliquid addendum in marg.
1 Ibid., n. [16]. Ad rem quod attinet S. Igmatius diligenter distinguit proprias sese
exercentis cogitationes et peccata a motibus et cogitationibus, quae extrinsecus a spi-
ritibus variis suggeruntur; priores illas posse, has vero millo modo deberé ignorare mo-
deratorem exercitiorum. Cf. La Palma, Camino espiritual, L IV, c. 24, p. 247; et supra,
p. 241, not. 3.
1082
MONUMENTA IGNATIANA
Ibidem a. Etiam declarandum videtur in compositione loci nudusne
locus sit effingendus, an vero etiam personae in loco existentes, et ad
idem mysterium pertinentes, cum vterque actus ad vim imaginatiuam
pertineat; nam hoc docetur in primo exercitio iae. hebdomadae, vbi
de loci compositione ex professo agitur, atque etiam in meditatione de
duobus vexillis. Illud vero praxis ipsa ostendere videtur, quae datur in*
ómnibus contemplationibus 2.ae, 3.ae et 4.ae hebdomadarum, in quibus
solius loci, sine vlla significatione personarum fit mentio. Idem quoque
in Directorio, p. 45, v. 10, docetur.
P. 45, v. 10, dicitur quod in materia de natiuitate Christi aut coenae
Domini, ad compositionem loci faciendam, imaginan debeamus stabu-
lum, in quo Christus natus est, aut coenaculum grande, stratum etc. At
in libro Exercitiorum dicitur, quod non haec tantum, sed iter etiam ad
illa loca, aestimata eius longitudine, obliquitate, lenitate vel asperitate
passim occurrente, cum caeteris, quae inesse possint circumstantiis, re-
praesentare in imaginatione debeamus. Idem dicitur in aliis quoque
contemplationibus. In meditatione vero incarnationis Christi etiam ad-
ditur, vt vniuersae terrae ambitus obtutui nostro interiori obiiciatur.
3v P. 46, v. 22, vbi de repetitionibus meditationum agitur, expli-
candum videtur vtrum prima repetitio debeat esse primae meditationis,
et secunda secundae, an vero vtraque vnius aut vtriusque b. Similiter
de sensuum applicatione clarius docendum videtur, quomodo vna sen-
suum applicatio ad duas diuersas vnius diei materias consideratas fieri
debeat, v. g. ad materiam de incarnatione Christi et ad materiam de
natiuitate, cum illa gesta sit in Nazareth, haec in Bethlehem; illa alias
personas, verba et opera, haec item alias contineat.
Ibidem. Vbi agitur de 3 et 4 exercitio i.ac hebdomadae; quia dici-
tur in libro Exercitiorum, vt in 2 colloquio subdatur oratio, quae inci-
pit Anima Christi etc. Et quia haec oratio in paucis Exercitiorum libris
tota inuenitur, atque etiam multae Societatis personae eam non ha-
bent c, expediret fortasse eam integram poneré in aliquo loco, aut Di-
rectorii, aut libri Exercitiorum, ne tam deuota oratio, nostraeque Socie-
tatis propria, cum tempore elabatur '.
P. 48, v. 23, vbi de additionibus primae hebdomadae agitur, vide-
tur tertia additio magis declaranda: vtrum in cogitatione diuinae prae-
sentiae necessarium sit solum Christum cogitare praesentem, quemad-
modum additio illa videtur innuere, an vero possit quis etiam SS.m'1m
Trinitatem, B. Virginem, patronos, totam denique coelestem curiam
animo intueri tanquam praesentem: et haec ipsa coniunctimne, an di-
uisim, in meditationibus praesertim generum diuersorum.
a O in marg. — b Est textus clarus in libro Exercitiorum in marg. — c O in marg.
1 V. supra, pp. 222-223, annot. 1.
Directoría recentiora — Annot. in Di. i 591 1083
P. 48, v. 18. De eo, quod ponitur aliquoties in colloquiis exercitio-
rum orandum esse Christum, 4 vt oret pro nobis Deum Patrem etc.;
saluo semper meliore judicio, securius videtur, vt colloquia dirigantur
ad personam Christi, vt ipse nobis gratiam largiatur a. Cum quod in
nullis, quod sciam, aut Ecclesiae aut Sacrarum Literarum, aut sancto-
rum Patrum orationibus ad Christum directis, ita oretur, vt ipse oret
pro nobis; tum quod sit in quaestione apud multos, an Christus in coe-
lis per modum orantis aut supplicantis intercedat pro nobis, tum quod
S. Thomas, cuius doctrina est laudata ab Ecclesia, 3 p., q. 57, art. 6,
aperte dicat, super illa verba Hebr. 7: «Christus intrauit coelum ad in-
terpeliandum pro nobis»; ipsam repraesentationem Christi ex natura
humana, quam in coelum intulit, esse quandam interpellationem pro
nobis; vt ex quo Deus humanam naturam sic exaltauit in Christo, et
eorum misereatur, pro quibus Filius Dei humanam naturam assumpsit,
tum quod nescio quid inaequalitatis inter personam Christi, quae Deus
est, et personam aeterni Patris, hoc modo orandi innuatur; tum denique
quod nihil plus tribuatur Christo in modo orandi, quam coeteris san-
ctis aut puris hominibus.
P. 48, v. vlt., dicitur: Sequentibus diebus dandae sunt reliquae ad-
ditiones etc. Quae illae? Xam reliquae additiones, vt ibidem paulo supe-
rius dicitur, dandae sunt pridie quam incipiantur exercitia b. Et in libro
Exercitiorum, vltra decimam; nullae aliae additiones inueniuntur, quae
quidem ad primam hebdomadam pertineant. Sed nec in fine libri eius-
dem inter regulas de discernendis spiritibus, et alias, vlla aliarum ad-
ditionum fit mentio.
4vc P. 54, cap. 14. Quandoquidem liber Exercitiorum quaedam po-
nit quae apocrypha sunt, aut certe non indubitatae fidei, cuiusmodi est
in contemplatione de natiuitate Domini quod B. Virgo ancillulam ha-
buerit d; magis vero conforme sit paupertati ipsius, si sine ancillula aut
fámula fuisse dicatur l; cum nec Christus ipse in omni vita sua famulum
habuisse sciatur; videtur in Directorio declarandum, vtrum huiusmodi
dicta accipienda sint vt certa et in meditationibus vsurpanda, an vero
relinqui possint.
P. 55, v. 18, posset declaran vtrum, in primo puncto meditationis de
;» In marg. Hispanice habetur «alcanze», quod esl 'adipisci» et uideatur annotatio
P. Natalis. Cf. Di. Po., n. ji . supra, p 808. — b Notetur locus tanquam indigens corre-
ctione in marg. — c In tcxtu sequuntur oblitt. seqtuntia:¥. 52, v. 6. Dicitur quosdam diu-
tius deberé exerceri in prima hebdómada, id est, vltra quinqué dies; cum autem in libro
Exercitiorum pro duobus et in Directorio, p. 44, pro tribus tantummodo diebus exer-
citia praescribantur; declarandum videtur quid aliis diebus fieri debeat iis, qui diutius
sunt in prima hebdómada detinendi, aut quibus meditationibus sint occupandi. — d Bene
habet liber Exercitiorum in marg. Cf. Judicium deputatorum, n. [77], infra, p. uog.
V. supra, Proleg., p. 65, annot. 1, et annotationem ad textum Exercitiorum, p. 330.
I
I084 MONUMENTA IGNATIANA
incarnatione a, illa speculatio quae ponitur in libro Exercitiorum de al-
bis et nigris hominibus, de ridentibus et plorantibus, de nascentibus et
morientibus etc., necessario adhibenda sit, an vero variari aut etiam
omitti possit *.
Ibidem. In mysterio de conuersione Magdalenae liber Exercitiorum
in dubium vocat, vtrum historia euangelica de muliere peccatrice.
Lu. 7, sit accipienda de S. Maria Magdalena, sorore Marthae, an de
aliqua alia persona; cum tamen et Ecclesia euangelium illud tune legat
tanquam de Magdalena scriptum, et communis opinio tacitusque 5
omnium, atque etiam Ecclesiae totius, consensus sit (non obstante eo,
quod aliqui veterum et paucissimi modernorum contrarium senserint),
atque etiam efficacissimis argumentis euinci possit eam historiam de
S. Magdalena esse. Videtur declaran deberé in Directorio quomodo
illa verba libri Exercitiorum «siue Maria Magdalena sóror Marthae fue-
rit, siue alia b deferens alabastrinum vas» etc. accipienda sint, cura
praesertim in exercitiis omnia secundum communiorem et securiorem
sententiam, quae praesertim Ecclesiae totius authoritate nitatur, tra-
denda sint 5.
P- 57> v- 3- Saluo semper meliore judicio illa declaratio, quae da-
tur in Directorio, cap. 14, de contemplandis personis et earum verbis
atque operibus in singulis punctis etc., videtur pugnare cum forma tra-
dita in Exercitiis a P. Ignatio, in quibus expressissime praescribit me-
ditandi modum a quo ordinarie non sit recedendum, nempe, vt in pri-
mo puncto personae, in secundo verba, in tertio opera considerentur c,
quem quidem modum ipse non tantum in meditatione incarnationis et
natiuitatis, vt in Directorio innuitur, sed in ómnibus et singulis omnino
contemplationibus'2.ae, 3.ae, et 4.a6, hebdomadarum, ad vnguem ser-
uari velle videtur. Ouin et distributionem illam punctorum in applica-
tione sensuum similiter seruandam esse praescribit, vt in primo puncto
fiat personarum tantummodo, in secundo verborum contemplado aut
visio. Similiter in 1.a nota hebdomadae 4.tae clarissime dicit, modum a
se praescriptum in ómnibus exercitiis seruari deberé.
Nam quod ad distributionem pun-5v ctorum attinet, quae in fine
libri Exercitiorum ponitur, illa mysteriorum vitae et passionis Christi
tantummodo distributio est, ex qua deinceps puncta contemplationis
formentur, non confuse, sed ordine, vt personarum praecedat conside-
a Bene habet in marg. — 1> Non est in hispánico in marg. — c In marg. Directorium
intellexit melius P. Ignatium quam annotator; nam P. Ignatius in meditatione de incar-
natione non ponit puncta, sed ea ponit in fine; et in meditatione de incarnatione po-
nit formam meditandi pro lingulis punctis. Cf. Exercitia, notatione tertia post primam
contemplationem hebdomadis quartae, ff. Jjv-jó, supra, p. 424, et notationem ante My-
steria vitae Christi, f. 41, supra, p. 448.
V. supra, p. 32C, annot. 1.
V. supra, pp. 153 et 474, annot. 1.
DlRKCTORIA RECENTIORA AnNOT. IN Di. 1591 IO85
ratio, sequatur:verborum, subsequatur tándem operum aut rerum ge-
starum, in punctis diuersis, id quod satis clare ostendit annotatio 2.a
ex viginti: quae quidem distributio, cum sit ad mentem P. Ignatii tan-
tum abest vt confusionem pariat, vt magnam etiam lucem contemplanti
adferat. Nec videtur P. Ignatii mens ista fuisse, vt regulam duntaxat
daret quo meditantis intentio ferretur in singulis punctis, vt in eorum
quolibet primum personae, si prius personae occurrant, deinde verba,
si verba, postea facta, si facta considerarentur ; cum nullam ea de re
annotationem ponat; alia vero omnia, etiam minus necessaria, minutim
ac pene scrupulose sit persecutus. Quod si distributio punctorum,
quam ponit ipse, pareret confusionem, ipse procul dubio in aliquo
vitae, aut passionis aut resurrectionis Christi mysterio eam notasset.
His de causis videtur in Directorii p. 57, v. 8, pro eo quod dicitur «in
singulis punctis» poni deberé: «in singulis meditationibus». Similiter
v. 14 eiusdem paginae, vbi denuo dicitur «in sigulis punctis» legi de-
beré: «in singulis meditationibus». Porro, v. 16, vbi dicitur «in illo pun-
cto» poni posse videtur: «in illa meditatione», vt, hac modificatione
adhibita, nec quicquam 6 decedat formae meditandi in libro Exercitio-
rum praescriptae, et Directorium tamen suum etiam intentum habeat.
Quanquam illa verba, posita v. 18 «Et ita absoluto vno puncto, trans-
eatur ad aliud, eundem ordinem in eo seruando», expungi debebunt.
P. 57, v. 4, vbi agitur de contemplandis personis in primo medita-
tionis puncto; declarandum videtur, qua ratione personae sint conside-
randae; vtrum secundum exteriores tantummodo circumstantias, mores,
gestus, proprietates, quae oculis corporis obiiciuntur; quod innuere
videtur P. Ignatius in 1 puncto i.ae meditationis 2.ae hebdomadae,
atque etiam Directorium in fine huius paginae, quando cogitationes et
affectus personarum interiores, tum etiam virtutes, ad distincta puncta
refert; an vero personae etiam secundum interiorem mentís dispositio-
nem et qualitatem, debeant consideran; quod quidem multo verisimi-
lius videtur; cum meditatio ab applicatione sensuum plurimum differat,
et mere sit intellectualis; haec vero, secundum vim imaginatiuam, ex-
teriores tantummodo 1 circumstantias consideret, quemadmodum in í
puncto 5.tae contemplationis 2.ae hebdomadae dicitur. Porro, si perso-
nae considerandae sunt etiam secundum interiorem mentis dispositio-
nem et qualitatem; quare v. 24 eiusdem paginae, cogitationes et affectus
personarum interiores, tum etiam virtutes, ad distincta puncta refe-
runtur?
P. 58, v. 14, vbi agitur de applicatione sensuum, salvo etiam meliore
judicio, discedi videtur a modo, quem praescribit P. Ignatius, qui ex-
presse in ómnibus omnium dierum, non tantum 2.*e, sed 3-ae et 4.ae
hebdomadae vltimam horam 6v meditatiohum attribuit sensuum ap-
1 Hanc vel similem excludendi particulam non reperies in Aut. nec in Vu.
io86
MONUMENTA ÍGNATIANA
plicationi. Immo in notato quod ponitur post argumentum i.ae et 2.ae
contemplationis 2.ae diei 2.ae hebdomadae, praescribit vt potius vna
repetitio omittatur, quam vt sensuum applicatio debeat relinqui a. In 2."
vero notato post contemplationem i.am hebdomadae 4.ae, eoncedit vt
ambae repetitiones omittantur; at vero sensuum applicationem hora
praefixa omitti non eoncedit, immo vult vt semper fíat, ad imprimen-
das fortius animae contemplationes tres, eo die factas.
P. 57, v. 27, dicitur contemplationem causarum et effectuum, modi
quoque et finis alicuius mysterii vitae Christi, referri deberé ad distin-
ctum punctum a contemplatione personarum, verborum et operum. At
in libro Exercitiorum, in 3 puncto contemplationis de natiuitate Christi,
docetur haec ipsa omnia in eodem 3 puncto considerari deberé; id
quod de caeteris quoque ómnibus contemplationibus intelligendum
esse facile colligitur b.
P. 59, v. 23, repetitur id, quod superius, p. 15, v. 27 dictum fuerat,
nempe vt omittatur meditatio, quae fit media nocte, et retineantur
tantum quatuor horae, non tantum a fatigatis, verum etiam a non fati-
gatis. Id vero non esse omnino conforme cum libro Exercitiorum, jam
ante notatum est. Quamobrem, post illa verba «vt detur illi» addenda
videtur haec vox, «nonnumquam». Et loco illorum verborum «retineri
aliae quatuor horae», poni possent «retineri tamen quinqué aut quatuor
horae prout instructori videbitur» c.
P. 88, cap. 17, vbi de mysteriis passionis Christi agitur, videtur
declarandum, an idem ordo mysteriorum passionis Christi necessario
sit seruandus, qui in libro Exercitiorum praescribitur d. Nam historia
de Barabba manumisso et Christo condemnato praemittitur historiae
missionis Christi ad Herodem, cum tamen D. Lucas aperte, et caeteri
euangelistae haud obscure testentur, illam secutam
Ibidem. Etiam quintum verbum Christi in cruce prolatum, «Sitio» *
praemittitur illis verbis: «Dcus meus, Deus meus, vt quid me dereli-
quisti?» 8; cum tamen Matthaeus, Marcus et Joannes, satis manifesté
testentur fuisse secutum e *.
Ibidem. Similiter in libro Exercitiorum videntur contemplationes,
decima, vndecima et duodécima die faciendae, in 2.a hebdómada, esse
a Bene monet in marg. — b Examinabitur an tollenda sint illa verba in marg. — c Jn
textu oblitterata sunt sequentia: P. $7, v. penult, declarandum videtur, applicatio sensuum
post duas diuersarum materiarum 7 contemplationes, quo pacto fieri debeat. Vtrum.
Sic desinit imperfecta sententia. — d Examinetur in marg. — e In marg. Non est «deinde>
in hispano. Cf. infra, Judieium deputatorum. n. [20], p. 1109.
1 V. infra, ludicium Deputatorum, n. [19], p. IICX).
2 Jo., XIX," 28.
» Matth., XXVII, 46; Marc, XV, 34. Cf. Ps.XXI, 2.
♦ Cf. Matth., XXVII, 48; Marc , XV, 36; Jo., XIX, 28-30. Vide infra, Judieium De-
putatorum, n. [20], p. 1 109.
Directoría recentiora — Annot. in Di. i 591 1087
transpositae, ita vt decima, non praecedere sequentes, sed sequi debeat,
quandoquidem historia ipsa post eas gesta sit, quod etiam testatur
idem Exercitiorum liber in mysteriis vitae Christi a.
P. 92, cap. 18, vbi de mysteriis resurrectionis dominicae agitur,
videtur declarandum quo pacto accipiendum sit quod in libro Exer-
citiorum in 4.a hebdómada, de apparitione Christi facta B.mac Virgini
dicitur: «vt pie et verisimiliter credendum est» b; nam doctrina Eccle-
siae et communis omnium rem non facit verisimilem tantum, sed cer-
tam. Et in eodem libro Exercitiorum in mysteriis vitae Christi, vbi de
eadem apparitione agitur, dicitur Scripturam illud nobis relinquere pro
certo, tanquam intellectum habentibus, ne alioqui jure audiamus illud:
«adhuc et vos sine intellectu estis?» 1 7v Id autem, quod verisimile
tantum est, non est omni ex parte certum. Ad haec, in eodem libro
Exercitiorum quod Christus Josepho ab Arimathia apparuit, dicitur
esse verisimile et creditu pium: et sic non plus affirmatur de appa-
ritione B.mae Virgini facta, quam quae Josepho. Accedit quod S. Pa-
ires quoque rem vt indubitatam affirment; tametsi ex recentioribus
aliquibus pauci verisimilem tantum ducant, quorum vestigiis non vi-
detur inhaerendum contra receptam Ecclesiae sententiam.
Ibidem. Historia de apparitione Christi, Josepho ab Arimathia
facta, declarandum est an necessario in exercitiis sit adhibenda, cum
sit apocrypha (nam quod in Hagiographis c de ea legatur, vt in libro
Exercitiorum dicitur, ignoro) 2, et non approbata ab Ecclesia. Viden-
tur enim exercitia de rebus certissimis esse deberé.
Ibidem. Apparitio Christi Patribus in limbo facta non videtur in
apparitione decima tertia inter apparitiones post resurrectionem factas
numeranda d, cum ipsa et resurrectionem praecesserit, et jam semel
posita fuerit in prima contemplatione de resurrectione Christi.
Ibidem. In quarta apparitione Christi, in libro Exercitiorum, satis
manifesté innuitur Christum apparuisse Petro antequam Magdalenae
apparuerit. Et quod Petrus cucurrerit ad monumentum, audita ex mu-
lieribus Christi resurrectione e postquam ipsae eum in via redeuntes a
monumento, vidissent, vt habetur in apparit. 3.a Et quod Christus Pe-
tro tune apparuerit, quando, a Magdalena caeterisque mulieribus admo-
nitus, cum Joanne diluculo cucurrit ad monumentum. Quae omnia non
videntur consona verbis Euangelii 3.
a Bene monet; examinetur, in marg. — b In Autographo non sunt in marg. — c Ac-
commodetur ex autographo, in marg. — d Autographum in marg. — e O in marg.
1 Matth., XV, 16.
* Est apud Ludolphum, Vita Christi, Parte II, c. 75, § 2; et apud Vega, La vida dt
nuestro Señor Jesucristo... i. 106. V. supra, p. 68. Caeterum aperte dicit Ignatius, posse
nos illa pie meditari, qui modus loquendi satis indicat non pertinere illa necessario ad
Exercitia.
8 Imo Ignatius in secunda jam apparitione dixit, sese Christum ostendisse Magda-
lense. Vide supra, p. 498.
io88
MONUMENTA lGNATIANA
8 Ibidem. Decima apparitio Christi in libro Exercitiorum non vi-
detur esse seiungenda a nona, cum vtraque vna eademque fuerit se-
cundum multos; quod et verba Euangelii satis testantur (quídam autem
dubitauerunt) 1 quae ad apostólos referri nequeunt a. Ipsi enim in prima
apparitione crediderunt et gauisi sunt, solo Thoma absenté, qui et ipse
paulo post credidit.
Ibidem. Declarandum videtur an omnes tredecim apparitiones
semper dandae sint necessario iis, qui sunt in exercitiis. Videntur
enim plerique taedio affici, júniores praesertim, quin et maiores b.
P. 90, v. 6, agitur de affectu spei in nobis excitando in 3.a hebdó-
mada; qui quidem affectus, cum sit de gloria, videtur esse jucundus et
ciens laeticiam spiritualem. At liber Exercitiorum in 3 not. 3.ae hebdo-
madae, praecipit vt tales affectus suffugiantur, potius quam quaeran-
tur in 3.a hebdómada, ponitque exemplum de gloria0, et in 4 not. 4.ae
hebdomadae dicit cogitationem de gloria pertinere ad hebdomadam
quartam. Denique etiam affectus amoris diuini, in se optimus et perfe-
ctissimus, tamen ad quartam hebdomadam magis proprie pertinere vi-
detur, vt in libro Exercitiorum satis perspicue innuitur.
P. 93, v. 2, dicitur exercitium de amore Dei fieri posse iisdem die-
bus cum aliis mysteriis resurrectionis etc. At id videtur esse non secun-
dum quod dicitur in 1 nota 4.ae hebdomadae d, vbi sic dicitur: cSerua-
tis vbique iisdem formulis et modis, sicuti per totam hebdomadam ter-
tiam factum est». Et paulo inferius: «Pari etiam ratione circa repetitio-
nes et sensuum operationes> etc. Et ibid. in 2 not. dicitur, vt quartum
exercitium fiat ante coenam, admotis sensuum officiis ad imprimendas
fortius animae 8v contemplationes tres, eo die factas. Loquitur autem
ibi de mysteriis resurrectionis et ascensionis. Atquomodo potest appli-
catio sensuum fieri ad exercitia diuersarum materiarum, scilicet resur-
rectionis et amoris Dei? Cum praesertim contemplatio de amore Dei
nullam habeat sensuum applicationem.
P. 94, v. 9, vbi agitur de primo modo orandi, discurrendo circa
praecepta Dei et Ecclesiae, videndum est an non magis expediret no-
stros, omissis praeceptis, Ecclesiae praesertim, applicare hunc tnodum
orandi ad praecepta regularum nostrarum e.
P. 97, v. 9, vbi dicitur,* praeter tres orandi modos, a P. Ignatio pósi-
tos, non excludi alios modos, quos Spiritus Sanctus docere solet etc.,
expediret fortasse adjungere exempla talium modorum, qui praesertim
concedí possent f, ne in tanta ingeniorum varietate erretur in excogi-
tandis nouis et multiplicibus orandi modis.
» O in marg. — t> O. Dicatur aliquid in Directorio in marg. — c O in marg. — d Non
solum est contra hanc annotationetn, sed etiam contra praximz'w marg. — e Fiat tu marg. —
f O in marg.
' Matth., XXVIII, 17.
Directoría RECEN TIO FEA — Annot. in Di. 1591 1089
P. 13, v. 19, dicitur, in 1.a hebdómada legi posse librum Gersonisde
imitatíone Christi. At in libro Exercitiorum in fine contemplationis
regni Christi dicitur, id in 2.a hebdómada et sequentibus fieri posse, cum
in eis proponatur vita Christi ad excitandum in nobis desiderium ac
siudium cum imitandi. Liber autem ille peculiariter tractat de imitatione
Christi.
Praeter haec alia quoque notata sunt a me; sed veritus sum ne haec
ipsa nimis multa viderentur atque superflua.
9. Notata alia minoris fortasse momenti.
Pag. 1. Totum Dircctorii prooemium requirere videtur stylum emen-
datiorem, qualis nimirum in ipso Directorii corpore, et Exercitiorum
libro cernitur.
P. I, v. 10, ad illa verba: «Interna experientia et vsu» haec addenda
videntur: «tractandorum animorum edoctus» quemadmodum in praefa-
tione libri Exercitiorum adduntur; cum vt sit vniformitas, tum ne illa
vox «vsu> ad inteinum tantummodo P. Ignatii vsum referatur.
P. 13, v. 17. Liber de imitatione Christi vocatur Gerson, cum con-
stet non esse Gersonis, sed Thomae Kempisii. Idem fit p. ño, v. 3.
P. 16, v. 4. Ad illa verba «annotatione vltima» videtur addendum:
de «viginti» vel «de primis» cum variae caeteroqui annotationes in libro
Exercitiorum sparsim legantur.
P. 16, v. vlt. ad illa verba «Necessaria ad victum» possent addi «et
ad vsum quotidianum» cum praeter victum, alia quoque necessaria
sint iis, qui in exercitiis versantur, vt etiam innuitur p. 17, v. 4 et 5.
P. 17, v. 12, pro «Ouae opus erit» videtur ponendum quae opus-
erunt».
P. 17, v. penult., vbi de victu exercitia facientis agitur, vt ei affera-
tur quod ille petierit; quaeri potest an ídem nostris quoque fieri
debeat.
P. 16, v. 11, pro illa dictione, «Exercitans» commodius dici posse
videtur, «Exercitia faciens» 9v vel «qui exercitatur», aut «est in Exer-
citiis»; propterea quod dictio «exercitans» magis significat eum qui
exercet alterum, quam qui exercetur. Oua de causa in libro Exercitio-
rum nunquam haec vox «exercitans» in illa significatione legitur aj sed
vel «is qui suscipit exercitia», vel «se exercens», vel «qui se exercet»,.
vel «qui recipit exercitia», vel «sumens exercitia», vel «qui exercetur».
vel «qui exercitatur» etc. Pari modo aliis quoque in locis Directorii
valde multis haec vox «exercitans» abusiue poni videtur.
P. 23, v. 2, post illa verba «consolationes et lumina» videtur addi
deberé: «Desideria quoque et firmas deliberationes faciendi aliquid>
quemadmodum p. 14, v. 20, dicitur b.
P. 29, v. 10, vbi de coniugatis agitur, videtur ordo immutandus, vt
a Placet in marg. — 1> Bene in murg.
MOML'M. Io»AT. — SERIBS II.
6a
1090
MfJNUMENTA IGXATIAXA
post religiosos non statim de coniugatis, sed primo de ecclesiasticis,
deinceps de magnatibus, tum demum de coniugatis, ad extremum de
illiteratis agatur a.
P- 33) v- 5> Pro «Additiones decimas», videtur legendum «Additio-
nes decem» ad eum modum quo paulo superius, v. 3., dicitur: «Anno-
tationes viginti» non «vigésimas» b.
P. 39, v. 13, pro verbis «ea ipsa nocte» videtur ponendum «Eoipsu
die» vel «eo die ante noctem» c. Quomodo enim instructor debet in
nocte accederé eum, qui facit exercitia, et non potius die? Nisi forte
hyems sit.
P. 39, v. 16, ad illa verba «Ex annotationibus» videtur addendum
« Primis», vel «quae in principio libri Exercitiorum ponuntur» vt sit
clarior sensus.
P. 39, v. 18, pro «Ex viginti» videtur ponendum «Ex vigésima» d.
10 P. 43, v. 21. Cum in libro Exercitiorum particulare examen vo-
cetur quotidianum, genérale vero non ita vocetur, sed id, quod in Di-
rectorio vocatur quotidianum, in libro Exercitiorum vocetur modus
generalis confessionis: qui fit quod in Directorio, contrario modo, ge-
nérale vocetur quotidianum, particulare vero non? Cum non minus par-
ticulare, quam genérale, quotidie fieri debeat, quemadmodum etiam in
Directorio innuitur, p. 42, v. 18.
P. 42, v. 18, ante illa verba «Toto vitae tempore» videtur addenda
haec vox «Quotidie», vt sit clarior sensus, et ob causam paulo ante
dictam °.
P. 43, v. 1, post illa verba «Ad cognoscenda peccata vitae praeteri-
tae» adiicienda videntur haec: «et a quibus sibi deinceps cauere de-
beat» f: propterea quod genérale examen, cuius ibi fit mentio, non eo
fine detur, vt inde fiat examen praeteritorum peccatorum.
P. 43, v. 21, dicitur examen quotidianum dictari deberé prout iacet.
Recte hoc quidem. Sed cum homo multa peccata possit committere
post examen nocturnum usque ad tempus quo surgitur, quare illud
totum tempus nocturnum examini non subiicitur? 5. Sed dicitur «Peí-
horas singulas, ex quo surreximus, vestigando».
P. 58, v. i,ad illud verbum «videre» videtur addenda haec vox,
«personas», vt sit melior sensus, ne illud, «videre» ad verba referatur \
P. 60, v. 2, vbi nominantur libri, qui legi possunt in exercitiis 2.ac
hebdomadae, post illa verba «Vt sunt» videtur addi deberé «Codex ali-
quis euangelicus, Sanctorum vita» horum enim expresse mentio fit
in libro Exercitiorum, in 2.a hebdómada, in fine contemplationis de
regno Christi, atque etiam in Directorio, p. 13, v. 20.
■ ü in marg, — b Rene in marg. — c Tiene in marg. — d Rene in marg. — e O /'// marg. —
f textu scquitur vel haec pro illis ponencia oblitt.; O in marg. — S O in marg. — 11 Rene
in marg. — > O in marg.
Directoría ukcentiora -Ankot. in Di. i 591 1091
lOv P. 68, v. 12, vbi de electionc agitur, dicitur: «Rem omnem,
• quae sub electionem cadat, oportere esse bonam»; in libro vero Excr-
citiorum additur: «Aut certe, non malam, nec: nisi consonam institutis
orthodoxae matris Ecclesiae». Fortasse non abs re fieret, si adderentnr
ista propter vniformitatem a.
P. 89, v. 8, post verba «Personas, dicta et opera», videntur addenda
haec: <Praeterquam quod tria alia puncta addi debeant: quemadmodum
in principio tertiae hebdomadae libri Exercitiorum habetur» quando-
■ quidem contemplationes tertiae hebdomadae sex puncta continent
Fabianus Ouadraxtinus.
III
P. ALBERTI THEOBULTII, S. J.
ANNOTATIONES IN DIRECTORIUM 1
P. Albertus Theobolcius haec pauca desiderat in Directorio exerci-
tiorum.
In prooemio ut ponatur tota epístola (et si forte non extat latina,
sed conuersa) sanctae meinoriae P. N. Ignatii ad suum confessarium
Mionam c, quam etiam P. Posseuinus habebat. Efficaciter enim potest
persuadere exercitia apertis grauibusque rationibus.
In I.° capite dicitur ut nostri, quotquot d possunt, ad agenda exer-
citia impellant. Ambiguum est illud (quotquot possunt), ad nostrosnc,
an ad eos, qui sunt impellendi, referatur. Nam si ad impellendos refe-
ratur, experientia didicimus non omnes esse ad exercitia impellendos,
sed idóneos dumtaxat. Imo ne rogantes quidem omnes admittendos,
nisi singularis uitae emendandae propositum in eis appareat. Itaque
non nisi idóneos id est, qui magnum fructum ex eis sint probabiliter
capturi. Alioquin diflamabuntur nostra exercitia, saltem apud minus
a I'.cne in marg. — b O in marg. — c Placet in marg. — d pnt possunt ms: in tnarg.
aHeritts e.xemplaris Videtur esse Iioc verbum ■ prudentes sed forte est bis scriptum hoc
verbu-i • possunt'.
1 Ex bibl. romana Yittorio Emanuele, Fondo Gesuitico-, 1594 (37.23), n.° 10;
2 ff. Sunt ibi dúo exemplaria, quorum alterum certe est apographum ac recentiu*;
eadem enim manu, qua reliqua, scripta est initio notatiuncula haec: »Yide Alegambe
qui liabet compendium de rebus P. Alberti Theobolcii >. Philippus autem Alegambe
opus illud Bibliotheca Scriptontm Societatis 'jesii in lucem emisit Antuerpiae anno 1643.
Xe prinmm quidem exemplum videtur autographum: nam scribitur in secunda para-
grapho - quotquot pnt possunt»; haec repetitio «pnt possunt», nisi lapsus auctoris ipsiu -
haberi debeat, est error librarii, qui siglo illi -pnt» alium sensum tribuit quam «possunt .
Citatur a Theobulcio Directorium anno 1591 excusum. In involucro: «Qucsto mano-
scritto contiene alcr.ne osservazioni sul Direttorio, del P. Alberto Theobolcio».
1092
MONUMENTA IGNATIANA
cautos: quamquam iam fere est responsum ex A.a R. P. N. Ignatio
In c. 2, et in aliis cupit adhiberi meliorem rerum distinctionem; ut
ubicumque nouum caput incipit, ibi noua linea inchoétur b, verbi gra-
tia, in hoc secundo capite: Erga eum uero qui daturus est exercitia etc.
sit noua linea. Hoc enim accidit lectori gratius, iuuatque inuentionenv
et memoriam.
Optarem praeterea ibidem contineri hoc praeceptum c: includendi,
quantum possunt, etiam foris disponantur; ingressi autem cubicula
exercitiorum, ad dimidiam diem, precando et legendo disponantur, an-
tequam eis proponatur exercitiorum fundamentum s.
In 3 capite desiderat in singulis collegiis cubicula d, idque prepe
templum, ad exercitantes apte excipiendos.
Quae in prooemio continentur et duobus primis capitibus, optat
seorsim imprimí et cum exercitandis communicari.
An etiam ipsis petentibus possint eis concedí exercitia, quae lece-
runt, describí e. Quia saepe urgent et clanculum sibi ea describunt, hoc
cupit resolui, quamquam uidetur constare ex capite 5 eis posse concedi
prudenter.
In 4 capite prohibetur instructor aliquid exercitanti suadere, cum
tamen id saepe necessarium sit, verbi gratia, praelatus diues. dum uiuit,
non uult sua, relictis sibi necessariis, in pios usus conferre, cum tamen
plerumque usuueniat ut, post mortem eius, contra eiusdem uoluntatem
multa disponantur. Sed, si id intelligatur de consilio, tanquam de suor
aut temeré 3, solutum mihi est, alioquin non.
In eodem capite desiderat paradigna utendi recte 3.bus animae po-
tentiis apponi.
In 5.0 capite optarem uberiorem apponi finium exercitiorum decla-
rationem.
In 6.° capite prohibetur dari exercitia religiosis nostris accommo-
data, cum id accidat saepe gratum et utile, tamque in maiori speciei,
quam generis lumine *.
In capite 7, fol. 39, quae afferuntur, de quibus instructor exercitan-
a Obscumm signum similt litterat A; uUerum exemplar a. — b Placet in titarg. — c ///
marg. O, i. e. Omissum vel Omittatur; v. supra, p. 775. — d Bene in marg. — e C'um piu-
dentia et paucis in marg.
1 S. P. Ignatius exercitiorum partera multis, exercitia oninia atque integra paucis
communicanda censebat Cf. infra. Di., c. I. n. 7.
2 Cf. infra, Anón. Z, n. 1.
3 Obscuram sententiam forte bene interpreteris hoc modo: Si capite quarto prohi-
betur tantura instructori, dari temeré consilium, aut tamquam de suo seu sua auctoritate,
non rei veritate fretum; intelligo recte pxohibitum; secus niinime.
* Videtur genus intelligere Exercitia in communi, speciem vero Exercitia religiosis
aecommodata, et «lioc modo, inquit. in clariore lumine collocantur Exercitia. tam in
genere quam in specie».
Directoría recentiora — Annot. in Di. i 591
tem moncre debet, aptiorem locum et magis proprium mihi habere ui-
-dentur cap. 4. Nam ibi instructor instruitur a.
In ca])ite 8 vtile uidetur addere: ut in fundamento, tres 4.ue horae
insumantur; quia permagni refert etc. b
In cap. 10 praeponitur exercitium de inferno exercitio de morte
contra ordinem naturae siue temporis c. Sed, ut puto, non contra ordi-
,nem prudentiae et connexionis, tanquam poena cum peccatis. Vtile
etiam esset addere in margine: Vide pag. 47, quia ibi aliquid dicitur de
peccatis.
Quae habentur in fine huius capitis, ea uidentur ponenda in cap. 4 (i,
*quia sunt instructiones instructoris, aut saltem in margine notari: Vide.
In eodem capite bonum esset apponere exercitia de morte et de
iudicio noua.
In 1 5 capite, fol. 74, fit mentio 6 punctorum et 4; utile esset ea
puncta clarius explicare quaenam sint e.
Fol. 77 dicitur: Restat nunc alterum etc., cum sit quintum ex pro-
positis.
Optarem etiam annotari in margine loca Scripturae et Patrum, et
sententias tales diuerso charactere scribi.
Item, melius distinguí etiam per cola f; quorum nullum hic uideo.
Alioquin libellus et exoptatus, et perutilis ómnibus sacerdotibus,
immo et necessarius.
IV
ANNOTATA NEAPOLITANA 1
AUUERTIMENTI SOPRA IL DlRETTORIO DEGLI ESSERCITU
I . Questo Direttorio, parlando in genérale, si nota che ha poco ordine,
perché gli auisi et precetti che da non hanno altra distintione et ordine
tra sé, eccetto quello di 22 capi. Donde ne nasce prima, che dopo ha-
a Bene in marg. — b In marg. Bene oblitt. — c Q ¿,¡ marg. — d Bene in marg. — e O in
marg. — f Membra in marg.
1 Ex bibl. romana Vittorio Emanuele, «Fondo Gesuitico-, 1594 (3723) N.° 12. In in-
volucro: *Questi sonó due foglie che contengono N.° 18 avertimenti o dubi intorno a
un Direttorio di Esercizi proposto ad esaminarsi prima che si formasse il Direttorio che
abbiamo.
*Vi sonó in margine le risposte di carattere difficile a capirsi, e che deb'essere
d'uno dei Padri contemporanei a S. Ignazio, come si puó capire dalle risposte stesse,
dalle quale si hanno alcune notizie importanti, come al N.° 7, 12, 16.
>Ad alcuni numeri in luogo di risposta c'é la lettera O; pare che dica optime. Ad
altri «umeri nulla si risponde.
»Confrontato il carattere, si trova che le risposte sonó del P. Polanco». Cf. Praefatit-
ntm, art. III, supra, p. 775.
iog4
MONU MENTA IGNATIANA
uerli la persona piü uolte letti e riletti, non se ne puó con tutto ció beni
ricordare; secondo che perció é necessario ripeter piú uolte l'istesse
cose, et esser molto diffuso a. Ma perché é cosa forse difficile ridurlo a
miglior ordine, ci occorre vn ottimo rimedio, et é, che ridotto in mag-
gior breuitá, si stampasse il Direttorio insieme col testo degli essercitii
a modo di comento: perché cosi non occorrerebbe né tante uolte ripe-
ter le stesse cose, né moltiplicar parole souerchie, hauendo aU'incontro
l'aiuto del testo.
2. Venendo al particolare, par che sia necessario per maggior faci-
lita e di chi dá gli essercitii, e di chi li riceue, metter insieme con ogni
breuitá et chiarezza tutto quello che tocca in vniuersale alia prattica
della meditatione h, come dell'oration preparatoria, de preludii, de
punti, del colloquio etc., acció con questa abozzatura se ne potesse for-
mare qualche concetto, almeno in vniuersale, tutto unito insieme; per-
ché vno che comincia l'apprenderá molto meglio, che se in ogni occa-
sione se li debba daré vn auiso, hor circa li preludi, hor circa li punti,
hor circa li colloquii, et simili altre cose, come stanno adesso sparsi nel
Direttorio; et supposto questo concetto in vniuersale, si potrebbe poi
con brevitá et facilita conforme alia uarietá della materia, daré quelli
auisi in particolare che si ricercano, li quali forse non si posson cosi
ben capire, non essendosi prima ben appreso il modo in vniuersale in
tutte le parti dell'oratione l.
3. Nel cap. 2.0, pag. 13, si dice che nella 2.a settimana si puó daré a
legger le uite de santi selette c. Queste uite scelte non si trouano rac-
colte tutte insieme, e mentre si dá a legger quel che fa a proposito
dell'essercitante, puó fácilmente ancora legger quel che é poco a pro-
posito. Et pero si desideraria che se ne facesse vna raccolta per si-
mil vso.
4. Nell'istesso luogo, doue si tratta come si ha de trattenere quel
che fa gli essercitii, fuor del tempo della meditatione, sarebbe bene far
mentione ancora di qualche trattenimento manuale d, come et qui et
in Roma taluolta si prattica, et é cosa vsata da santi Padri. Et in uero •
l'esperienza dimostra che molti hanno bisogno d'interromper la con-
tinuitá dell'essercitio mentale con qualche distrattion corporale *.
5. Nell'istesso capo, pag. 14, s'auisa che non si lasci scriuer molto
l'essercitante c; et con tutto ció se li dá licenza che possa notare li de-
siderii hauuti nell'oratione, li propositi, li lumi et sentimenti, et cose
simili, il che non tutti sanno fare con quella breuitá che si ricerca, anzi
alcuni ui spendano il tempo et le forze mentali, che poi non sonó boni
» O in marg.; i. e. Omittatur vcl Omissum; v. supra, p. 775 . — b Fiat in marg.—c O in
marg. — ll Videatur Directorium in marg.—c Videatur Directorium in marg.
*. Cf. judicium Deputatorum, n. [i] infra, p. 1106.
* Ibid., n. f2].
Directoría recentiora — Anxot. in Di. i 591 1095
per seguiré l'altre meditationi. Per questo si dourebbe auuertire in?
particolare, che l'instruttore stesso uedesse quel che si nota l.
6. Nella pag. 1 5 si dice che chi ha bone forze puó far cinque hore
di essercitii, et tra queste ue n'é vna a mezza notte. Ouest'liora della
notte non si prattica mai a, et farnc fáre ancor 4 hore per molti giorni
non riesce, perché prouiamo che quelli che son molto robusti non la
posson durare, e perdeno talmente la testa, ch'é necessario poi farle
stare molt'altri giorni senza far oratione 2.
7. Nel cap. 4, pag. 21, si da per conseglio non uisitar l'esscrcitante
piíi che vna uolta il giorno b. Questo par che non basti; raa si dourebbe
fare ogni uulta che si di nouo essercitio, accio non ui sia confusione
d'una meditatione con l'altra 3.
8. Nella pag. 22 si dice che il tempo della mattina par piú com-
niodo per visitar l'essercitante c. Ma meglio riesce quel che si prattica
adesso, ch'é dopo pranso o la sera, perché la mattina sogliono stare
gl'essercitanti per ordinario oceupati, parte in meditar le lor materie
assegnateli, parte in vdir la messa et in altre oceupationi proprie. Oltre
di questo, l'instruttore per lo piú non ha tanta commoditá di poterlo
far la mattina 4.
9. Nel capo 6, pag. 32, si dice che a quelli che entraño nella Com-
pagnia bisogna dar gl'essercitii tutti intieri. Qui bisognerebbe toccar
due punti molto necessarii. Prima, se conuien dargli tutti intieri nel
principio a qualsiuoglia d; perché s'é piú uolte dubitato, et ancora si
dubita se fusse meglio differirli mentre il nouitio pigli piü prattica della
religione. Et questo a noi ci riesce molto meglio et con maggior frutto.
Secondo, sarebbe anco espediente, accennar qualche cosa per quelli
che non posson farli tutti seguitamente, come molti giouanetti, ai quali
per le poche forze é necessario ben spesso diuiderli et farglili fare in
due volte 5.
10. Nella pag. 34, si uieta il passar dalla prima settimana alia 2.a
a Seruetur Directorium in marg. — b Omnes, praesertim initio, per se uisitandi bis;
et ita in prima hebdómada faciebat P. Ignatius, et saepius etiam in materia electionum.
Ex praedicta instructione in marg. — c A prandio et ante cubitum \_prius coenam] nisi
aliud uideatnr instructori in marg. — d Ad deputatos pro nouitiis J* in marg.
1 Ibid., n. [3].
' Ibid., n. [4].
' Ibid., n. [5].
■ Ibid., n. [6].
5 Ibid.. n. [7]. infra, p. 1107.
'* In actis manu scriptis congregationis generalis S.J. quintae narratur, Claudium
Aquavivam, praepositum generalem, mandatu congregationis instituisse tpeculiarem
deputationem pro nouitiis admittendis et instituendis huicque deputationi assignasse hos
Patres: Alphonsum Rodríguez, Joannem Dominicum Candelam, Fabium de Fabiis, Ber-
nardinum Rossignolum, Bartholomaeum Riccium, Petrum Maiorium>.(Cod. ^Congr. 1 . 1 •
p. 212-213.) , ■ , ,
íogo
MONU MENTA IGNATIAXA
3.a, se qucl che fa gli essercitii della prima ha bisogno di maggior
purga a. Ma che diremo di quelli che debbon fare gli essercitii per es-
perimento? Perché questi tali, supposto che non siano giudicati atti per
passar all'altre settimane, non si posson trattener vn mese nella prima.
I I. Nel capo 7.0, pag. 38, si dice che sarebbe espediente che quel
che fa gli essercitii, s'é sacerdote, s'astenesse taluolta, per riuerenza, dal
celebrare b. Oui bisognerebbe dichiarare, se s'intende de forastieri
soli, o pur anco de nostri; perché, se questo abbracia ancor i nostri, par
che non si possa fare senza qualche marauiglia e nota degli altri.
I 2. Nel capo 9.0, pag. 42, suppone il Direttorio che il fondamentu
habbi da durare due o 3 giorni, ne quali uuole che si diano insieme i
due essami °. Ma questo é contro ogni prattica, né par sia cosa da
riuscire, essendo massime questa vna materia piü tostó árida per molti.
che feconda l.
13. Nell capo 10, pag. 44, si dice che nella prima hora si dia il
primo essercitio della prima settimana, et nella 2.a il secondo, et nella 3.a
et 4.a la repetitione dell'vno e dell'altro. Questo par che sia troppo
cibo per uolta d, et la pratica é in contrario, che é di daré vn'esserciti< >
per due o 3 hore; e riesce bene *.
14. Xell'istessii luogo si dice che il 3.0 giorno s'ha da proporre 1'
istessa materia, cioé delli peccati etc., sed cum aliquibus nouis punctis.
Se questi punti s'hanno da daré in scritto, par contro quello che s'or-
dina nel capo 6.°, che non s'alterino gli essercitii del P. Ignatio: nulla
re (inquit) addita uel transformata. Se non s'hanno da daré in scritto,
non si posson ben metter a mente. Et percio questo ha bisogno di
qualche dichiaratione 8.
15. Nel capo 14, pag. 58, si fa paragone del discorrer sopra li punti
con l'application de sensi, et si dice che meditatio est altior. Pare che
il N. r. Ignatio senta altrimenti, il quale parla dell'applicatione de sensi,
come si fusse vna spetie di contemplatione e; perché nel 3.0 notabile
della 4.a settimana, dice che l'applicatione de sensi serue ad fortius
imprimendas animae contemplationes. Oltre di questo uuole che dal
a O in marg. — 1> O in marg. — c p. Ignatius fundamento dabat dúos dies. Distingua-
tur per puncta; sciatur summum momentum positum in intelligentia et penetratione fun-
damenti in marg. — d Proponatur dubium P. N. Generali cum rationibus in marg. —
c S. Thomas in ep. S. Bonaventura. P. Arhilles **. An sit altior meditatio in marg.
1 jfudicium Deputatonan, n. [X], infra, p. 1107.
2 ibid., n. [9].
ü Huic numero nihil respondetur in Judicio Depututorum, fortasse quia res agitur
similis paulo infcríus, n. 16.
** F. Achilles Ciajjliardus btripsit praeter alia opera Commentarios seu Expía nationti
in E.xercitia spiritualia S. Ignatii, qui primum integri in lucem editi sunt Brugis. in Belgio.
anno 1882; ibi, pp. 22-24, aSlt Gagliardus de applicatione sensuum.
Directoría recentiora Annot. in Dl i 591 1097
risguardare, ascoltare, etc. sempre se ne tragga 'qualche frutto, refle-
ctendo ad se, il che non puó essere senza discorso, et cosí non u'inter-
uiene solo il senso. 3.0 Si serue delli sensi del gusto et odorato, ap-
plicati proportionalmente a cose spirituali, il che non si puó fare con
l'istessi sensi. Pare dunque che il nostro Padre ci accenni che l'ap-
plicatione de sensi é qualche cosa piú alta del discorso della medita-
tione, et che é quasi vna spetie, come s'é detto, di contemplatione, di
cui é proprio star fisso nell'ogetto che si contempla, gustando, odo-
rando, etc.
16. Nel capo 18, pag. 92, si dice che alia 4.a settimana si potrebbono
aggiungcr alcune meditationi della gloria del paradiso e della felicita
futura de giusti, etc. a, et in altri luoghi di questo Direttorio si fa men-
tione d'alcun'altre meditationi, che s'haurebbon da aggiungere come
della morte, del giuditio, della parábola del figliol prodigo, et altre
simili. Per questo sarebbe bene per maggior vniformitá si facessero li
punti di dette meditationi, et s'autenticassero dal nostro Padre '.
17. Nel capo 19.°, pag. 94, si dice che gli essercitii pieni et intieri,
secondo le constitutioni a pochi si debban daré, et che agli altri piñ
rozzi si pusson dar solo quelli della prima settimana, cum tribus modis
orandi. Oui jmó esser dubio che cosa s'habbi da fare con li Coaiu-
tori l> et altre persone simili, per farli finir il mese del lor esperimento;
perché non si posson trattener tanto tempo ne soli essercitii della
prima settimana, cum tribus modis orandi. Pare ancora che per li coaiu-
tori bisognerebbc insegnare qualche modo piú facile, del quale fussero
capaci, perché di tali poco se ne tratta nel Direttorio, essendo che le
cose, che qui si dicono per i piñ rozzi, manco conuengono a molti
coaiutori ;.
18. Nel capo 21, pag. 99, et nel capo 18, pag. 92, si dice che la 4.a
settimana a proportione risponde alia uia vnitiua. Qui pare che ui sia
qualche cosa da dichiarare o moderare per contó della 3.a settimana l,
che contiene la meditatione della passione, la quale comincia dalla
cena, doue fu instituito il sacramento dell'eucharistia, ch'é sacramento
d'vnione; et perché altrimenti nostro Signore non ci haurebbe lasciato
in vita sua essempio della via vnitiua s.
:; A tempore P. Ignatii é fatta della morte dicono da! Pietro Ortiz. Dell'inferno l'ha
fatta P. Polanco. Consulantur exercitia P, Polanci tnarg. — b Coadiutores i<¿itur non
facinnt unum mensem exercitiorum; et doceri debent modvim orandi. Et spectat ad
deputatos pro nouitiis in marg. — c Potest etiam 3.a hebdómada pertinere ad uiara
unitinam in marg.
1 yudifium Deputatorum, n. [10].
» lbid., n. [11].
rttid., n. [12], p. 110&.
1098 Mqnumenta Ignatiana
V
NOTATIONES ANONYMI X '
DUBIA CIRCA DlRECTORIUM EXERCITIORUM SriRITUALIUM P. N. ICXAIII
Pagina 13. Pro prima hebdómada assignatur lectio libelü <^De imi-
tatione Christi» a. At is non videtur adeo commodus pro affectibus tn
ea excitandis, quam pro affectibus hebdomadae 2.;,e, nisi forte pauca
capita sub finem primi libri.
ibiJem. Pro 2.a hebdómada instructori imponitur cura seligendi
sanctorum vitas, quae vnicuique eonueniunt exercitanti secundum sta-
tum suum. Optandum esset vt breuiter insinuarentur vitae aliquot san-
ctorum pro vxoratis, aliquot pro sacerdotibus secularibus, aliquot pro
religiosis etc.
Pagina 21 Semel in die visitare exercitantem, ordinarie nimis
parum videtur; nam tune deberent mulcae exercitiorum chartae simul
dari; vnde oriretur tentatio inspiciendi chartas posteriorum meditatio-
num; et hinc persuasio quod in i)osterioribus melius esset meditaturus,
quam in prioribus, et ideirco ex his fructum quaerere negligerent.
Rursus, cum media nocte, vel in aurora, vel in vtraque sit inchoanda
noua materia, eaque reliquis diei temporibus per repetitiones et ap-
plicationem sensuum ruminanda; commodius ad visitandum tempus
videretur s, si vnica tantum visitatio facienda. Nam si matutino tempore
materia pro sequenti die explicetur, forsan eius memoria et repraesen-
tatio impediet bonum successum exercitiorum pro praesenti die as-
signatorum. Imo videtur non esse conforme P. N. Ignatii mentí, qui
prohibet legere quicquam de mysterio sequenti, quo die meditatio de
a Bene habet Directorium in marg.
1 Ex bibl. romana Yittorio Emantiele, < Fondo Gesuitico», 1594 (3723), N° 14: 4 ff.
Jn involucro recentiorc: • Questo manoscritto contiene alcuni dubbi circa il Direttorio
deyli Esercizi de S. P. Ignazio.
»S¡ vedono in margine al cune risposte, una delle quali é sicuramente del P. Polanco>.
De auctore hujus monumenti nihil habemus compertum. Opusculuni tamen scriptum
est, typis jam exsc ri])to Directorio unni tjgt} ad ejus enim editionis paginas l emittuntur
leventes, quoties Dircctorium comniemoratur. l'nde etiam patet, neutram ex duabus,
quae in margine sunt, resi)onsionibus, Polanco attribui posse, ut in Praefatione, art. 111,
jam diximus.
- Cf. Judicium Deputatorum, infra. nn. [5] et [6], p. 1 106.
a Ex antecedentibus et consequentibus supplendum est hoc loco verbum cvesper-
tinum».
Directoría recentiora — ArNOr. in Di. i 591
1099
praccedenti instituitur At vero si hic sermo sit de aliqua visitatione
praeter eam, in qua materia explicanda est, nulla est difficultas.
Pagina 31. Dicitur hic, quod P. N. Ignatius secesserit in montem
Cassinatem. Existimo insinuari id, de quo cap. 12, l. 2, vitae ipsius *,
vbi narratur quud D. Ortizius eo, ob exercitia spiritualia, secesserit etc.
Pagina 35, 36 3. Monetur instructor quod potest meditationes, sta-
tui vel necessitati praesenti cuiusque accommodatas, addere in prima
hebdómada, vt de beneficio vocationis, de tribus votis etc. a. Esset valde
vtile si aliqua puncta, vel saltem modi, seu formulae conuenicntes pro
eiüsmodi meditationibus formandis indicarentur; quemadmodum circa
primum modum orandi (pag. 94 et 95) et quemadmodum hic (pag. 36)
circa meditationes de incarnatione et passione Domini fit: ne quisque
proprio spiritu faciat, forte minus prouide.
Pagina 47. Commendatur hic vt addantur in prima hebdómada exer-
citia de aliis peccati poenis etc. Operae pretium videretur, si formaren-
tur solida et breuia puncta de aliis peccati poenis, de morte, de judicio,
de aliis inferni cruciatibus, nam diuersa in dmersis locis, caque satis
prolixe, habentur.
Pagina 52. Similiter vtile esset vt similia meditationis puncta daren-
tur de filio prodigo. Item puncta aliqua quorum meditado sit disposi-
tiua ad sacram communionem. Ouia in fine capitis 12 commendatur vt
istae meditationes fiant.
Pagina 57, 58. Asseritur hic quod applicatio sensuum sit valde faci-
lis 4. Verum experientia docet quod in nullo exercitio tantum sit peri-
culum laedendi organa capitis, quam in isto; etiamsi iuxta mentem Di-
rectorii, atque adeo P. N. Ignatii, sollicite explicetur quomodo sit pro-
cedendum. Proinde forsan commode moneretur director, vt aduigilet ne
exercitans nimium fatiget imaginationis organum, quando in isto versa-
tur exercitio.
Pagina 92. Initio capitis 18 dicitur quod in quarta hebdómada pos-
sint addi aliquae meditationes de gloria paradisi et de futura iustorum
foelicitate etc. Desiderandum, vt harum quoque meditationum puncta
solida formarentur, vt vbique esset conformitas.
Instructor faciat, meditationibus separatis, nec uocentur exercitia in marg.
1 Jndicium Ueputalorum, infra. p. 1 107, n. [9].
- Significatur Vita Ignatii Lojolae, auctore Petro de Ribadeneira, S. J., primum
Neapoli latine, anno 1572, deinde Matriti hispanice, ánno 1583, postea variis locis ac
saepe edita. V. Sommervogel, Bibliothéque, VI, 1725-1730.
3 Huic annotationi et iis quae ad pagg. 47, 52 et 92 spectant, respondet Jndicium
Deputatorum, n. [10], infra, p. 1107.
* Cf. Xotata neapolitana, supra, n. 15; et infra, Di., c. XX, n. 1.
I [00
MONUMENTA IGXATIAXA
In :i Directorium exercitiorum
Pag. 2, ubi dicit Mionam, addendum esset: qui postea in Societatem
íngressus est.
Pag. 8. Addi posset: Id confirmatur ex annotatione 18. Ea quae
habentur in cap. i, 2 et 3, in §."s distribuí commodius esset.
Pag. 25. Citatur Cassianus. Ponatur locus Cassiani.
Pag. 42. Citatur Bernardus. Ponatur etiam locus Bernardi. Et Cas-
sianus non recte citatur in Collat. 4 et 5, nisi addatur caput.
Index copiosus Directorii desideratur.
Praxis etiam usu perfacilis desideratur.
Exercitiorum puncta in italicam linguam etiam imprimenda pro co-
adiutoribus.
In libro Exercitiorum, ubi agitur de peccatis cogitationis et delecta-
lionis morosae, explican posset quomodo dignoscetur sitne mortalis
ael uenialis culpa.
In peccatis operis explicandum quomodo intelligatur transgredí
quis rectorum sanctiones.
Directorium imprimendum in eadem pama forma, ut Exercitiorum
líber.
VI
ANN OTATIONES CHACO VIENSES
IN DIRECTORIUM EXERCITIORUM 1
Obseruata circa Directorium exercitiorum
I. Videtur desyderari modus aliquis peculiaris exercitiorum spiri-
Jualium, quae dari solent ac debent fratribus nostris coadiutoribus
tcmporalibus *; quoniam ex una parte, ut illis exercitia integra tradan-
tur, communiter non sunt capaces, ex alia ¡jarte status illorum religio-
•l Hoc vtrbum et ontnia quae sequuntur, ¡cripta sunt mam* a supirioribus diversa.
1 Ex bibl. romana Yittorio Enianuele. -Fondo Gesuitico». 1594 (3723), n.° 15, 4 ff.
De auctore nihil. Ex verbis in hujus monunienti dorso scriptis (quae infra ponenturX
novimus monumentum hoc Cracovia Romana missum. Obsérvala números refenint Di-
rectorii jjiji ,. unde scripta sunt inter hunc annum et 1503, quo coacta est congregatio V
generalis, a qua designati l'atres ad Directorium recognoscendum quaedam hujus mo-
numenti puncta etiam attigerunt. In involucro: «Questo manoscritto contiene certe
osservazioni circa ii Direttorio degli Essercizi e alcuni dubbi circa gli Esercizi mede-
simi inserti all'occasione di formarsi il Direttorio».
J f í. infra, Judicium Defiutatorum, n. [n], p. 1
Directoría kecentioka — Annot. in Di. i 591
1 101
sus uidetur aliquid amplius requirere, quani quorumuis aliorum simpli-
cium ac rudium conditio.
2. Requiri uidentur meditationes vniformes de il lis mateáis qua-
nim fit mentio, tum in libello P. N. lgnatii !, tum in ipso Directorii.
pag. 47 et 56 :1, vt eadcm modo eodem ab ómnibus tradantur ad instar
eorum. quorum P. N. lgnatius non modo certum modum meditandi,
sed ipsa puncta meditationis certa praescripsit in suo Exercitiorum li-
bello.
3. Expediret forte dubia nunnulla, quae, in separata charta adno-
tata, una cum his punctis in vrbem mittuntur, in ipso Directorii libel-
lo explicare; quia passim occurrere possunt.
4. Loca illa Scripturae insigniora, quorum mentio fit pag. 91 Di-
rectorii exercitiorum, commodius fortasse ad vniformitatem retinen-
dam, ipsi Directorio insererentur, quam a variis uaria colligerentur.
Dubia quaedam, circa exercitia spiritualia,
occasione Directorii exercitiorum occurrexiia
1 . An ea quae dicuntur pag. 8 et 9 Directorii exercitiorum, intelligi
debent etiam de nostris fratribus coadiutoribus simplicioribus *, an
uero tantum de externis. Nam regula 28 magistri nouitiorum exigit ut
ómnibus nostris exacte tradantur, suo ordine, exercitia omnia. At non
omnes uidentur capaces omnium.
2. An ea, quae cap. 6 Directorii exercitiorum, sen pag. 33, dicun-
tur, ita accipienda sunt, ut nihil prorsus in scriptis tradi posse intelli-
gatur, praeter exercitia P. N. lgnatii, cum insinúan uideatur contrarium
in eodem capite, pag. 35; et difficile uideatur aliquid uerbo tenus tan-
tum proponi vtiliter exercitanti posse.
3. An nouitiis, iam in probatione prima uel secunda uersantibus,
sed fluctuantibus in vocationis proposito, electio tradi formaliter et in-
tegre debeat, et quis modus hac in parte tenendus.
4. Vtrum fundamenti exercitiorum repetitio aliqua dari debeat or-
dinarie, an uero satis sit illud semel expendisse *.
5. Cum experientia in istis partibus doceat, communiter melius et
utilius fieri exercitia S])iritualia a nouitiis post vnum vel alterum ab in-
gressu mensem, quam si illa statim initio faciant 3 (dum adhuc rucies et
a Sic ms.: debet esst 52; etiam i 11 p. g¿ de re t'adem agitur.
1 Ibid.. n. [10].
- In Vulgata versión? et in Versione prima post exercitium quintara hebdomadis
primae. supra, pp. 298, 299.
3 Cf. Judiaum Deputcrforum, n. [11], infra, p. 1107.
* Ibid., n. [8].
■ Ibid., n. [7].
I 102
M0NU MENTA ICNATIAXA
rerum spiritualium incapaces sunt), sicut videtur regula 23 magistri 110-
uitiorum, petitur a R. P. N. ut dignetur declarare suam hac in parte
sententiam , et regulae supradictae intentionem et scopum, quando
commodius huiusmodi exercitia tradi possint et debeant. *
A tergo. Observata circa Directorium exercitiorum, et dubia quae-
dam circa ipsa exercitia spiritualia, occasione Directorii oborta.
Domus Probationis Soc. Jesu.
C racovia ad S. Stephanum.
VII
ANONYMI Z ANNOTATIONES 1
Circa Directorium exercitiorum
1. An quae in secundo capite dicuntur proponenda sint exercitanti
antequam ingrediatur cubiculum uel post. Si post, indiget medio uel
íntegro die ad se hoc modo disponendum *.
2. Optandum ut abrogetur modus alicubi introductus accipiendi so-
lutionem victus ab exercitantibus 3 (quamquam in magnatibus toleran
¡lossit hic vsus, de quo pag. 17, cap. 3). Ne plus accipiatur a. .
3. Bonum esset ut instructor exercitantis ministranti illius oretenus
explicet uel in scriptis det, quae pag. 1 7 dicuntur b.
4. Ex eadem pag. apparet quod deberet esse missa particularis pro
exercitante, quod alicubi non seruatur, sed cum domesticis audiunt sa-
crum c.
5. Pag. 1 7, linea penúltima, posset addi: nisi ipse esset uictu mo-
stró contentus 4.
6. Quod dicitur pag. 17, de lectu exercitantis componendo a mini-
strante, multi nollent ut nostri hoc faciant, multis forte non expedit ut
fiat. Multi non habent lectos, uel miseros. Explicandum esset, num rao-
nendi sint exercitantes ut lectos secum ferant, uel ex collegio submi-
nistrari debeant 6.
* Ante 3 vo. praecedeiitia ¿egi/ÜrVtÁ freqnentes sunt qui exercentur habeíida ratio
solutionis, et fiat acqualis solutio et exacta obl'ttt. — b In marg. O («Omittatur» ve]
■ Omissum >, supra, p. 775^ quae ¿iiíera praeponitur etican numerisj-IJ, /<S, 1.), 20, jo. —
c Fiat, si potest, in marg.
1 Ex apograplio in Capsa quadam asservato, in qua sunt libri Kxercitiorum, 2 Ff, l'-X-
stat nlind quoque exemplum reccns ex illo perperam exscríptum.
2 Cf. Annoiationes Theobuicü, paulo post initium, supra, p. 1092.
3 Ci'. Di. Ignatiaiui. III, [5], supra, p. 787; Di., c. I\". n. 2, etc.
4 Cf. Di. Ignatiana, III, [7], supra. p, 7S7.
« Ibid.
Directoría recentióra — Annot. in Di. i 591
1 103
7. Pag. 19, declarandum esset an tile conceclendus sit exercitanti a
pro instructore, quem ille cupit aut petit; quia forte aliquando non es-
set tile tarta aptus sicut alii, qui tamen exercitanti minus grati erunt.
8. Declarandum an mitti debet aliquis quotidie fere ad recreatio-
neni cum exercitante, ut aliqnando faetnm est, et quo tempore, ac quo-
ties mittendns esset qui mittitur '.
9. Quod dicitur de uisitatione, pag. 21, aliqui putant esse opus fre-
quentiori visitatione, utpote post singula exercitia, ne res alioquin de-
generet in nimiam melancholiam et taedium *.
10. Pag. 14, iubetur exercitans notare puncta aliqua 3. Declarandum
igitur pag. 22, an petendum quidnam notarit post singula exercitia;
nisi enim petatur, experientia docuit negligenter exercitia fieri.
11. Cum uisitandus sit semel in die, ut dicitur pag. 21 et 22, et ni-
hilominus quatuor horis ordinarie debet meditan, declarandum quo
tempore, et an simul uel seorsim omnes quatuor meditationes dandae
sint, et quomodo vna visitatione omnium quatuor exercitiorum totius
diei puncta proponere et explicare, ut dicitur pag. 24 4.
12. Ouod dicitur, cap. 1, de introducendis monachis ad exercitia,
res possit uideri multis odiosa, ne uideamur esse uel b reformatores mo-
nachorum. Sunt etiam aliqui in ea sententia, non facile inducendos
alios in exercitia, praesertim studiosos, ne uideamur illos uelle capere,
sed tantum eos qui sponte et ardenter petunt.
13. Ouod dicitur pag. 28, de instituendis aliis in modo tradendi ex-
ercitia, experientia aliqua docuit rem non succedere, et hanc gratiam
esse quasi propriam Societatis, nec aliis facile communicandam.
14. Pag. 30, explicandum esset quoties et quibus temporibus in-
structor debet adire domos eorum, qui domi faciunt exercitia.
15. Item, quod dicitur cap. 6, pag. 32, de exercitiis bis uel ter ano-
stris faciendis, bonum est ut saepius faciant, et declaretur quibus tem-
poribus fieri debeant.
16. An fratres cum faciunt exercitia debent habere librum Exerci-
tiorum et quaerere ea, quae pag. 33 dicuntur quaerenda ab instru-
ctore, an uero ad sacerdotes tantum hoc pertinet c.
17. Vtrum nostri, cum uolunt se recolligere, possint soli per se fa-
ceré exercitia sine instructore, ut alicubi fieri dicitur, ita tamen ut rini-
tis exercitiis, Pater aliquis exigat fructum et rationem exercitiorum d.
a exercitans apogr.: si'd ex consequentibns et ex pagina rq Directorii colligitur Icgcn-
dum esse exercitanti. — b Sic;fortasse uelle. — c Parres nisi non habent librum in maig. —
•d Fiat in marg.
1 ibid., S, Di.Aeg., f. ¡v., «Numero 57.8>, supra, p. 903; Di., c. n. í.
2 Cf. judidicm Deputatorum, n. [;], supra, p. 1106.
3 Ibid., n. [4].
4 Di. Po., n. 53, supra, p. 808.
1 104
MONU MENTA IGNATIANA
18. Pag. 33 dicitur non esse danda Ln scriptis exercitia accomodata
religioso statui, cum pag. 35 dicatur id fieri posse
19. Pag. 34 vult ut exercitia primae hebdomadae minori spatio
quam tridui expediantur a nostris, cum tamen externis, qui nunquam
antea fecerunt exercitia, tantum temporis detur, imo ex libris Exerci-
tiorum omnia exercitia primae hebdomadae deberent vna die per-
agi 5.
20. Nostri semper cum faciunt exercitia, debent facete talem con-
fessionem generalem qualis praescribitur pag. 35? a.
21. Num idem modus quoad fundamentum, examen genérale, par-
ticulare et quotidianum, seruandus cum nostris, cum secundo tertioue
faciunt exercitia, qui praescribitur cap. 8, 9 et 10 b.
22. Pag. 42. dicitur exercitantem uisitandum aliquoties dum medi-
tatur fundamentum. Ante uero dictum est ut semel in die uisitetur: et
quid est illud, aliquid noui, quod semper in scriptis afferri debet dum
durat meditatio fundamenti: num noua exercitia, uel nouae instructiu-
nes, uel nouae explicationes fundamenti.
23. Declarandum, pag. 42, quo tempore uti debet examine particu-
lari, et circa quid dum est in exercitiis c.
24. Explicandum, pag. 43, an examen quotidianum si t in exercitiis
faciendum simul cum examine particulari: an uero alio tempore.
25. Declarandum pag. 52 d, cap. 9, quod in fundamento et exami-
nibus debet unus dies consumi 3; hoc enim colligitur ex initio ea-
pitis 10.
26. Quod dicitur de additionibus, pag. 48, bonum est poneré cap. 9,
cum debent praecedere.
27. Cap. 10 uel 4 explicandum esset an permittendum exercitan-
tibus ut describant exercitia, quae in chartis dantur, et secum aufe-
rant.
28. Circa pag. 43, quaeritur, utrum examen genérale si t dandum
illis, qui alias fecerunt exercitia et generaliter sunt confessi, et an tales
adducendi sunt ad confessionem generalem denuo faciendam.
29. Pag. 44 apparet primam hebdomadam exercitiorum totam per-
a Supp/emus interrogaiidi signum, cum tota ont/io interrogare vidcahtr. — !> [ta in
ntarg. — c Tractetur in ntarg. — d Sic pro 42.
1 ln ¡j. 33 dicitur ne dentur in scriptis ita ut videri possint igaatiana l.xercitia inutaii:
in p. 35 facultas datur illa exercitia addendi, quod fieri potest servatis ignatl'aais.
2 Ita reñí leviter inspicienti videri potest; sed vide annotationem undevicesimani ex
vigintí primis in libro Exercitiorum, supra, p. 244. Yide quoque in p. 274. annot. I, et
ef. Di. Ignatiana, II, [1] et [2], supra, p. 782, III, 13, supra. p. 793; Di. Po., nn. 53-55.
supra. pp. 80R-809; Di Gra., c III. supra, p. 952, praesertiin locum «El 4 día-, p. 953,
ad finem.
' Cf. Judicium Depu/atorttm, n. [8], infra, p. 1107.
Directoría recentiora — ANNOT. in Di. i?<)i| 1105
rki tribus diebus. Quid ergo reliquis diebus faciendum. Xum eadeni
exercitia denuo ropctenda ct eodem ordine quo prius a.
30. Si citius non monentur de confessione generali, quam dicitur
cap. 11, pag. 49, multi dies elabentur antequam confiteantur genera-
liter, ut experientia docuit; natn grandiores uix duobus interdum die-
bus se possunt parare.
31. Bonum esset ut eadeni essent ubique exercitia, de quibus di-
citur pag. 50 propter conformitatem tenendam f.
32. Bonum esset nominare aliqua certa et meliora directoría s ex
melioribus de quibus mentio fit pag. 51.
33. Ouomodo potest prorogari prima hebdómada, nisi repeteudo
eadem exercitia aliquoties; uel noua dando; ideo esset hoc plenius de-
clarandum 3.
34. Ex illis 3 membris, quae habentur pag. (52, cap. 15, bonum esset
faceré quinqué distincta capita propter confusionem vitandam et ser-
uandum meliorem methodum.
35. Num regulae de spiritibus, de quibus agitur pag. 73, sint dan-
dae illis qui non eligunt statum.
36. Pag. 68, linea 12, uidetur deesse aliquid.
3;. Loca Scripturae, de quibus pag. 91, essent colligenda, vt es-
semus uniformes in iis tradendis.
38. Bonum est ut in 1 .'' hebdómada aliqua fiat mentio de modis
orandi dandis exercitantíbus, de quibus fit mentio pag. 04.
VIII
JUDICIUM DEPUTATORUM
AD DIRECTORIUM EXERCITIORUM ANNI 1 591
RECOGNOSCENDUM 4
In depu tatione pro Exercitiis, pkaefecto P. Aegidio González 5
Primo. Visum est ómnibus ut percurreretur ' ab ómnibus liber
Directorii K.
■ Repetatur in marg. — b Sicprotf. — c percúrretur ms.
1 Ibid., n. [14], p. 1 108.
• A<1 generalem coníossionem parandam.
5 Supra, ad nn. 19 et 29; item Di., c. XV", n. 4.
4 Ex apographo, quod est in capsa, in qua continentur libri Exercitiorumj 8 ff. (4
pagg. vacuae sunt). Exstat aliud exemplum recens ex illo perperam rxsrriptum.
■ Vide Praefalionem, art. NI, ad finem, supra, p. 77;.
s Quod anno 1 591 Romae excusum et experimenti causa in provincias missum est.
Hoc habes supra, pp. 1:05-1178.
Mosto. Irnat.— Sehibs II. -.»
noG
MONU MENTA I.GNATIANA
2.° Visum est ut in librum ipsum Directorii romani insererentur,
ea, quae ad materiam Directorii faciunt, si quae huiusmodi haberentur
allata ex prouinciis, qualia sunt quae Mediolano missa sunt seruato
nomine et ordine eiusdem Directorii quoad fieri posset.
3.0 Vt reuiderentur etiam Directoría, quae sunt in romano archivio 8
ex quibus romanum hoc confectum constat, ut constaret quorum in
primis habed ratio deberet ex his, quae se examinanda offerebant in
Directorio eodem.
4.0 Coeperunt legi quae a diuersis in romano Directorio notata
sunt. aut desiderabantur.
JUDICIUM DEPTJTATORUM PRO EXERCITIIS
CIRCA EA QUAE ALLATA SUNT EX PROUINCIIS PRO DIRECTORIO
[1] Prouincia neapolitana 8 petit, ut uniuerse et breuiter initio ex-
plicetur praxis meditationis, uidelicet orationis praeparatoriae, praelu-
diorum, punctorum et colloquiorum etc., ut ex eo initio formetur con-
ceptus saltem rudis ab exercitante, qui etiam hoc modo eam multo
facilius intelliget, quam si per partes et interrupte traderetur.
Responsum est ita deberé fieri, et uidendam explicationem allatam
Mediolano, et inserendam.
[2] Eadem prouincia quaerit an opere manuum detinendus sit in-
terdiu exercitans.
Responsum est, standum esse Directorio, cap. 2.u, et relinquendum
prudentiae pro qualitate personarum.
[3] Eadem etiam monet ut occurratur nimiae scriptioni aliquorum
exercitantium, qui fuse nimis suos etiam conceptus explicant scripto.
Responsum est, sat bene consultum per Directorium, cap. 2.0
[4] Ouaesiuit eadem etiam de contrahendo spatio 5 horarum ex-
ercitiorum.
Responsum est, standum Directorio, ibid.
[5] Quaesitum ab eadem de uisitando exercitante, et quibus uici-
bus, cuín cap. 4 Directorii unam uicem sufficere indicetur.
Responsum est, omnes, sed praesertim inexpertos, uisitandos bis,
et ita in prima hebdómada faciebat P. Ignatius, et saepius etiam in ma-
teria electionis. Deifique hoc relinquendum prudentiae instructoris.
[6] Quaesitum de tempore uisitationis, quia Directorium com-
mendat matutinum, ibid.
1 Quaenam illa fucrint, non invenimus.
2 Y. supra, pp. 758-759, indicem Directoriorum, quae ad Directorium Variorum con
ficiendum adhibita sunt.
8 Vidc supra. Annotata neapolitana, in quibus sunt numeri duodecim primi hujus
monumenti.
Directoría recentiora — Annot. in Di. i 59 i
i 107
Responsum est, tempus oportunius uideri a prandio et ante cubi-
tum, nisi aliud uideatur ¡nstructori.
[7] Circa cap. 6 Directorii quaesitum est ut exercitia nostris noui-
tiis non dentur omnia simul et in initio.
Responsum est hoc pertinere ad deputationem pro nouitiis qui
dixerunt se id iam proposuisse.
[8] Circa cap. g.m eadem prouincia proposuit tamquam dignuin
consideratione an in meditatione fundamenti debeant poni plures dies,
quod supponit Directorium; nam hoc uidetur esse contra usum, et ple-
risque exercitantibus est infructuosum, quibus sterilis est materia fun-
damenti.
Responsum est, hoc in primis intelligi máxime oportere, summum
momentum ad consequendum exercitiorum finem positum esse in intel-
ligentia exquisita omnimodaque penetratione fundamenti; ob idque
P. Ignatium solitum fuisse in eius consideratione dúos dies poneré; ac
idcirco utilissimum esse si totum fundamentum distingueretur per bre-
uissima puncta, itaque distinctum daretur exercitanti.
[9] Circa cap. X.m quaesitum est de praxi illa dandi eodem die
plura exercitia: primum uidelicet primae hebdomadae pro prima hora,
secundum pro secunda, utriusque repetitionem pro 3.a et 4.a, et sic
deinceps; nam id plerisque uidebatur onerosum exercitantibus, et uero
etiam infructuosum: utilius autem si iuberetur sistere exercitans in
primo exercitio tandiu, quandiu consequutus esset optatum finem, et
deinde pergeret ad ulteriora, et post exercitia ad repetitiones.
R.° Ad P. N. Generalem \
[10] Circa cap. X.m, quia dicitur alicubi in libro Exercitiorum 3
addi posse ad exercitia alias aliquas meditationes, ut in fine 4.ae he-
bdomadae de gloria paradisi, et alias alibi, ut de morte etc., quaesitum
est a multis 1 ut hae formulae fierent, ne liceret cuique pro suo arbi-
tra tu eas formare.
Responsum est, meditationem de morte iam inde a P. Ignatii tem-
pore esse conscriptam: et tribuitur D. Petro Ortiz, meditationem de
iudicio opus esse P. Polanci, et ex eius directorio petendam 5.
[11] Circa cap. 19.'" quaesitum est, quomodo nos gerere debearhus
cum nostris coadiutoribus nouitiis, et an debeant dari illis omnia exer-
citia, ut habetur in regulis magistri nouitiorum et in experimentis, an
solum exercitia primae hebdomadae cum tribus modis orandi, quod hic
praescribitur faciendum cum rudioribus.
1 \'. supra, p. 1095, annot. 1*.
2 Id est: Responsio: deferatur ad P. Generalem, ut ipse respondeat.
■ In|? 'ulgata versioue, et in l'ersione prima, supra, pp. 298, 299; in Di., c. XXXVI, n. 1.
4 Yide A 11 nótala Quadrantini, f. 2, supra, p. 1080; Theobidcii, supra, p. 1093; Neapoü-
.tana, n. iG, supra, p. 1097; Cracoviensia, n. 2, supra, p. 1101.
5 Cf. Di. Po„ n. 32, supra, p. 804; et Summariiim punclonim in fine supra, p. 835.
noS
MONUMENTA IGNATIANA
Responsum, hoc pertinere ad deputationem pro nouitiis: et certuin
est cuadiutoribus urdinarie non danda exercitia per mensem integrum..
sed tantum exercitia primae hebdomadae cum modis orandi, et secun-
dum constitutiones modus recitandi rosarium
[12] Circa cap. 21 et 18, quia ibi uidetur ad uiam unitiuam reduci
sola 4.a hebdómada exercitiorum, quaesitum est cur non etiam 3.a, quae
incipit a sacramento eucharistiae , quod est unionis, et pergit fn
passione.
Responsum est, etiam 3.a"1 sno modoad uiam illam pertinere, quam-
nis magis proprium hoc sit 4.a0
[13] Quaesitum est a quodam rectore 5 de textu 2.' notandi, quod
est ante 3 gradus humilitatis, nam in fine est valde obscurus et uidetur
nihil dicere; et in editione viennensi est in eodem notando tertii dic i.
quod non est in romana 3.
Responsum est, ex Autographo P. N. Ignatii illud «tertii diei- male
additum esse in editione viennensi, et deberé expungi, quia non est in
Autographo, et est contra sensum intentum. 2.0 Verba illa ultima ex
eodem Autographo faceré hunc sensum, ut scilicet a discussio electi' >-
num, aut materia, ut ait Autographum, inchoétur a meditati< me disces-
sus Xpi. e Nazareth Jordanem uersus, quae meditatio est asignata 5. e
diei: hispanice enim habet «tomando inclusiue che es del quinto dia >
id est, accipiendo meditationem scilicet quae est quintae diei, non in-
choando exclusiue ab ea, sed inclusiue. Et quod additur in Autographo
et non est in latino «según che se declara lo siegúente» b vult dicere
illam discussionem íaciendam eo ordine qui postea traditur.
[14] A multis 4 quaesitum est ut meditationes illae, quarum fit
mentio in Directorio, diciturque eas posse interserí quibusdam locis, ut
de uotis etc., conficerentur.
Responsum est remittendam rem instructori, et non deberé illa u< >-
cari exercitia.
[15] Ab alio quodam I'atre 5 propositum est ut in Directorio,
pag. 15, versu 27, ubi dicitur cum quibusdam posse dispensan de hora
mediae noctis, ita ut quattuor horae maneant etc., adderentur ista: dis-
pensan poterit de hora mediae noctis ita ut quinqué tamen horae ma-
neant uel quattuor etc. Id. pag. 59, v. 23, Directorii °.
a 5 rus., erróte librarii.—^ Vera lectio m Aut. est: según que se declara eo lo si-
uniente; 7'. supra. p. jóS.
■ Part. IV, c. IV, n. 4.
5 Cf. Di. Fabü, ad fineni, supra, p. 947.
3 Yindobonae, in Austria, editus erat líber Exercitiorum anno l íGj; Koniae primum
anno 1548, secundo 1576; v. supra, Bibliographiam Vulgatae versionis, pp. 70X-7».,.
4 Ut supra, not. 4, p. 1 107.
» Cf. X ótala Qaadrantini, initio, supra, p. 1079.
' 1<1 est, ¡teruni dicitur in p. 50, v. 23 ejusdem Directorii.
Directoría rkcentiora— Annot. íñ Di. 1591 1109
Responsum, placeré addi illa, quia est conforme 3.ae adnotationi 2.ae
'hebdomadae, ubiP. Ignatius uult in simili casu retineri interdiu quinqué
horas: ex qua occasione consultum est Autographum illius annotatio-
nis, et uisum est uacare in latino particulam illam «tantum» 1 et post
copulan) «et» quae est ante uerbum «applicatione sensuum» posse
addi unum «postea», nam hispanice est «et después» a, scilicet copula
cum «después» quae magis distinguit illas quinqué horas.
[16] Quaesitum ab eodem de sensu annotationis 17, in qua dicitur,
scire nolens cogitationes et peccata; et tamen certior factus de cogita-
tionibus 2.
Responsum est, in Directorio posse clarius, pag. 39, explican rem
hanc. Nam certum est P. Ignatium non probasse ut qui dat exercitia
audiat confessionem eius qui accipit ordinarie, et tamen uolebat ut fie-
ret certior, non de cogitationibus aperiendis confessario, sed de cogita-
tionibus ad exercitia pertinentibus, et praesertim quae a uario spiritu
immittuntur, ut possit dirigere.
[17] Quaesitum est ab eodem, utrúm deberet expungi ex libn>
Exercitiorum in contemplatione de natiuitate, quod B. Virgo ancillu-
lam habuerit, tamquam apocriphum, et repugnans paupertati 3.
Responsum est, in libro Exercitiorum haberi «ut pie meditan licet»,
quae uerba sunt de manu ipsius P. Ignatii in Autographo, ac ideo bene
habet liber, et nihil immutandum.
[i 8] Quaesitum ab eodem, an illa uerba, in meditatione de Mariae
Magdalenae conuersione «siue Maria Magdalena sóror Marthae fuerit
siue alia» sint retinenda, cum euangelista teneat esse eandem Magda-
lenam b sororem Marthae.
Responsum, in Autographo hispano illa uerba non haberi.
[19] Quaesitum ab eodem, an sit retinendum in Exercitiis, ut ha-
betur, punctum de Barrabba dimisso et Domino condemnato ante hi-
storiam missionis Xpi. ad Herodem, cum secutum sit in Euangelio
eamdem missionem.
Responsum est, ordinem Exercitiorum, tamquam a P. Ignatio in-
stitutum, esse uenerandum *. Hoc tamen quaesitum postea consideran-
dum melius.
[20] Quaesitum ab eodem utrum verbum «sitio», quod est unum
ex 7 a Domino in cruce prolatis, sit relinquendum 4.0 loco, ut ponitur
■ /¿a. ftisi quod in Aut. pro et dicitur y, cui verbo latinum et nspondet. — b Madale-
¡nam ms.
1 Textus V nlgatae veriitmis mutatus non est; addita tamen declaratio, quam vide
supra, \>. 338, annot. *
2 Cf. Notata Quadrantim, f. 2, supra, p. 1080.
3 Ibid., f. 4V, supra, p. 1083.
4 Cf. quae Mysterüs vitae Christi praenotata sunt, supra, pp. 448-449.
I I IO
MOXUMENTA IGNATIAXA
in libro Exercitiorum, an uero reponendum 5.0 loco, ut significant euan-
gelistae esse ponendum.
Responsum, enumeran a P. Ignatio illa 7 uerba, ut sciatur quae fue-
rint, non quo prorsus ordine collocanda sint; et notatum est quod uox
illa «deinde» a quae est in editione ante «sitio», non est in hispánico
textu; et ideo si quod est erratum, error est interpretis latini, et ideo
tollenda.
[21] Quaesitum ab eodem cur in 2.a hebdómada contemplado de
praedicatione Xpi. in templo ponatur decima die, cura secuta sit post
contemplationem XI.ae et I2.ae diei, et sic collocetur in libro Exercitio-
rum in ordine mysteriorum.
Responsum est, id esse dignum consideratione, propterea quod
certum sit ex Autographo ita esse a P. Ignatio collocatam illam histo-
riam, ut cadat in io.am diem 2.ae hebdomadae etc.
[22] Quaesitum ab eodem, utrum illa verba quae sunt in libro Exer-
citiorum 4 hebd. de apparitione facta B. Virgini «ut pie et uerisimiliter
credendum est» sint relinquenda, cura uideantur pugnare cum illis, quae
habentur infra in mysteriis uitae Christi, ubi dicitur hoc pro certo ha-
bendum.
Responsum est illa uerba non esse in Autographo hispano.
[23] Quaesitum est ab eodem de apparitione facta Josepho ab Ari-
maíhia b, ut dicitur in agiographis.
Responsum, illam apparitionem poni a P. Ignatio, illud autem in
agiographis non, sed ita «como píamente se medita, y se lee en la uida
de los Santos», et sunt uerba manu propria a P. N. Ignatio ibi posita
[24] Quaesitum ab eodem cur apparitio patribus in limbo ponatur
inter apparitiones post resurrectionem, ut habetur apparitione 13.
Responsum est poni cum ¡lio addito, quod apparuerit iisdem, quo-
rum animabus in limbo apparuerat, postquam resumpserit corpus; illud
«resumpto corpore» ponendum ex autographo in fine 2.' puncti illius
apparitionis, tollendum autem a 3.0 puncto, ubi nunc in editione la-
tina *.
\_Inscriptio\
t De deputatione Patrum congregatorum pro Directorio exerci-
tiorum.
Primo. Quaesitum est utrum Directorium sit totum percurrendum
prius; et responsum est, ita faciendum.
2.0 Coeperunt legi, quae allata sunt circa Directorium, et primo
quae ex prouincia neapolitana; et responsio affixa est margini singulo-
rum capitum propositorum.
a Hoc deinde non est certe in textu hispano: sed in editionibus latinis repcr'ttur post
sitio, non ante. — b Arimatha ms.
1 Cf. Notata Quadranlini, supra, p. 1087, annot. 2.
2 Cf. supra, p. 507, annot. 5, et p. 508, annot. a.
IX
DIRECTORIUM EXERCITIORUM SPIRITUALIUM
S. P. IGNATII DE LOYOLA
Florentiae editum anno i 5go 1
1 Collatum cum exemplari bibliothecae Hxercitiorum angiensis (Enghien, in Belgio)
Hujus Directorii fontes notatos invenies supra, sub Directorio anni i 591, pp. 101 1-1078
DIRECTORIVM
EXERCITIORVM
SPIRTTVALWM
B. P. N. Ignatii.
JHS
FLORENTIAE
Apud Philippum Iunctam.
M D I C.
Ircctorium exercitiorum spiritualium ante aliquot
annos typis excusum eo comilio ad Prouincias mis-
Svv¿¿5^ sum fuit, vt anlequam suprema manus operi impone-
retur, vsus atque experientia docerent, an aliquid addi, aut
detraída vel ctiam commodius dici pos>e videretur: atque in hunc
finem omncs monuimus, vt si alicui tale quidpiavi occurreret
per suos superiores ad R. P. N. Generalem Romam mitterety
cum antevi quaedam a nonnullis obseruata, ac Romam trans-
missa fuisseut, iis ómnibus in quinta Congregatione Generali
a Deputatis Patribus ad Directorium recognoscenduni diligen-
ter, atque exacte discussis, iteruvique a R. P. N. Patribusque
Assistentibus accurate perpensis, ad hunc tándem modum Di-
rectorium accommodari posse visum est: speramusque laborem
hunc non solum probatum iri, sed etiam iis qui spiritualia
exercitia tradituri sunt valde vtilem fore. Reliquum est, vt
hac occasione nostri (vt plenius ad Prouinciales communibus
literis scriptiLvi est) in posterum ad exercitia spiritualia fre-
quentanda studiosius incumbant, et aliis etiam maiori cum
vtilitate tradere studeant.
Datum Roviae Calejidis Octobr. 1 599.
Mandato R. P. N. Generalis.
Iacobus Dominicus Secretarius.
1 1 16
MOXU MENTA IGNATIAXA
PROOEMIVM
DE DIGNITATE,
ET VTILITATE EXERCITIORVM,
ET
DE NECESSITATE DIRECTORII
p. 5. c. 4.
I 'jxl'yfflliVTER alia instrumenta, qnae Deus
Instrumenta salutis.
Const. p. 4. c. 8. §. 5, 1 ■
§ 8 "(CSl ISfl Pr0 sua bonitate, ac elementa, i*o-
cietati noslrac, tum ad propriam, tum
ad proximorum salutem, perfectionemque procurandam largiri dignatus
rst, ?W7i postremum lócum habent spiritualia exercitia.
Documenta ex 2 Haec cnim sunt spiritualia quaedam docutnenta,
unctione Spiritus qnae, vt in huius libri praefatione dtcitur, 7ion tam ex
Sancti libris, quam ex unctio/ie Spiritus sancti, et ex interna
cxpcrientia, et vsu, nos te)- in Christo Pater a Ignatius composuit. Haec
sunt lamina, qnae et Dominus in i/>so primo conuersionis feruore inspi-
ra uit, ac deinde in onini progressu eius virtuiis, et sancti ta tis semper cou-
firmauit.
Necesaria ad 3 Qucinadmodum igitttr Dominus Deus idea 111
bene orandum di- totam Socictatis nostrae, tutu cxtcriorcm, tum etiam
rect,°- qnae ad interioran rirtulnm forma m pertineret, ei
tanquam capiti, et fundafori communicauit, i ta etiam, cuín oratio, et
. communicalio cum Deo sit tan ti moma/ti, vt magna ex parte religiosa
. obseruantia, ac spiritualis profecías ex ea pendeat, plurimum refcrcbal
liaberc hanc metliodum, et directionem ad orationem faciendam ab eodem
Capitc nos tro, quam nos queque omnes sequeremur, et prae ociáis semper
l/abcrc conaremur.
4 A 1 'que Jiaec causa esl, cur ifise P. N. Ignatius i 11
U*us Exercitia- 1 , , ■ ■ , ,
rum magnopere a omiit sermone, vt acccp/iuus, et vero praxt ¡psa tanto-
s. P. N. commen- pCrc noslris commc/idarc soleret vsum horuni excrci-
datus' Horum; ac in Constitutionibus quoque tam crebro eorum
mentioncni facial, et praesertim parte 4. c. S. §. 5. vbi dicilur, omnes ope-
ram daré deberé, vt in lioc ar mor uní spiritua/ium genere tractando, quod
tantopere conferir cernitur ad Dei obsequium, dexteritatem habeant. Extat
. etiam eius epístola ad Sacerdotem quendam Mionam nomine, qui Parisiis
;l B. P. j\'E., i. e. ñora editio Directorii facía auno l8gj; quae quoties nominal S. J*.
Jgnatium, Beatum eum appellal. ñeque id a nobts amplius notabitur.
Directoría kkcentioua — Di. 1 399 11 17
Juera t eius Confessarius, in qua ■ satis manifesté ostendit, quid Ule sen-
liret de his excretáis. Monet enim eum atque eiiam instante)- rogat, vt ea
lacia! dtágcnlcr, et si/eecrit, protnittit ei magna)» vUlitalcm spiritualem ,
tum in se Ipso, tum ad alias quatn plurimos iuuandos, idque verbis vald<
graudbus, et significantibus.
5 Idem vero lesiimonium dederunt alii, et plurimi,
Ab Mis eorum y (/l7/¿/(7// insignes viri, et doctrina, et virtute, et rerUm
commendatio. ' ° . ...
humanarum experientiay ac praecipue etiam spiritua-
lium perilla, qni eum hace exereitia re ipsa experti esseut, ¿ta ea proba-
rutit, vt ülorum vsti inaiorem quam sperare ausi essent, suarum anima-
rían fructutn se con sequillos esse tum verbo, tum scriplo libenter praedi-
earent.
Auctoritate Pon- ® ^"-'^ Prae ómnibus esl auelorilas Sedis Apostoli-
tificia approbata. cae, qttac diligenli examine doctor uní virorum prae-
t. Ex buUa b PauK" misso hace exereitia approbauit auno M.D.XLVIII.
vt pictate et sanctitate plena , ( haec enim sunt eius
verba) et ad aedificationeni spiritualemque fidelium profectum valde~
vtilia.
r tn ¡tas eo ^ Postremo est etiam ipsa experientia ingentis, ae
máxima, muitorum propc incredibilis vltlilatts, quae ex bis excretáis fa-
expenentia com- cioutis subsequi solct. P> imitm enim p/lirillli CX IIO-
probata. , . .
stris,praesertim primis temporibus, hoc modo sptrttum
voeationis aeeeperunt, vt veré dici possit Socielalem uostram, hoc máxime
medio, el initio coaluisse, el postea Incremeulum aecepisse. Delude plurimi
etiam alii relicto mundo alios religiosos ordines ingressi sunt, muí ti ianr
tngressi, egregie reformali sunt, nec siugulí tantum, sed saepe integra
Coenobia. Complurcs etiam in saeculo ipso eum ¿ta vitiis addicti essent.
vt nidio modo ñeque co/iorlallo/itbus, ñeque concionibus auelli possent.
hoc vno sese cotiuerterunt, et ad mello rem vltam constante)' ducendam re-
uocarunt. Deniquc negari ¡ion polesl, quin va/de magnus fruetus in ontni
hominum genere, et statu, et conditione effectus sil, et vbi eorum vsus ma-
gts viget, ibi etiam multo maior morían reformado cernitur.
8 Nec debet aliquis mirari quod tan ti effectus cou-
pra^ipu|Cfructu"m sequanlur et quidem non admodiim longo tcmporc:
addo etiam, non adeo magno labore. Nam eum Dei
voluntas sil sanetifeatio nostra, vt alt Aposto/us, et Ideo bonitas illa im-
1 Thess iv i incusa semper parala sil sua dona effundere super
crcaiuram suam sinc dubio, si ipsamel non poneret
impedimcnlum sed pollas seipsam disponcret,Jacile, ac breui magnas a
Deo grafías consequerctur. Hoc igitur faciunt hace exereitia, et sane
valde efficaciter, vt animam dispouant ad haec dona accipieuda. Prlmuin
enim remoitent eam ab omni aliarían rerum, ae negoliorum oceupatlo/ie.
a Sic N&r, quo Di.— b Sic Di.: dkeiidum fuil brevi; v. supra, p. 216.
1 1 1 8
MONUMENTA IGNATIANA
et quasi ad soliludiuem quandam ducuut, vt ct Deus ad eius cor loqtia-
Psai xlv 11 *ur' e^ *Psa faaa* quod dicitur in Psalm. Vacate, et
vidrie quoniam cgo sum Deus. Delude vero pósito
statim ante oculos vltimo hominis fine, nempe detenía beaiitudine osteri-
dunt primum quantum hactenus abcrrauerit, et ita peccdiorum dolorem,
et odium ingcucrant, delude virtiitum pulchritiidineni aperiunt et Christi
Domini exemplo ad eias imitalionem accenduni. Denique etiam moduni
tradunt totius vitae ex Dei regida, ac volúntale reformandae, sitie status
ipse mutandus sil, sitie non mutandus, verivm in melius corrige/idus.
9 Cían ergo horum exercitiorum tantae sint vtili-
Nostris eorum tates, tan (¿que a fruclus, faciie appárei, quam eorum
usus commendatur. z. •> ,J rr ' 1
vsus nostris ómnibus commendatus esse debeat, si
praesertim illud addamus, quod cum humilitate cognoscere possumus, et
certe etiam debe/nus, hoc totum quodcunq. est nempe peculiarem hanc
insíructionem, ac modum mcditandi, et peculiaria hace documenta tam
vtitia, tamque solida esse praeclarum quoddam donum, ac munus a Deo
dalitm Societati nos/rae. Quáre cum id Deus nobis donarit, el ideo do-
narit, vt vteremur, non est dubium quin hoc ipsum excitare omnes de-
beal, vt auidius vtamur, nec talan thcsauruin abscondi/u/n, et quasi de-
fossum inuliliter teneamus.
Methodus neces- Verum quam vtilis est hic exercitiorum vsus,
saria in Exercítüs quem diciiiius, tam etiam est necessarium aliquam
tradendis. methodum habere in iis tradendis: tum quia non omnes
canden/ peritiam, aut dexteritatem haberc possnnt, tum quia non onmia
hoc exercitiorum spirilualium libro compreliendi potucrant b, et ideo sunt
in eo aliqua paulo obscuriora, quod ad praxim atlinel, tum deuiq. etiam,
vt scructur a nostris ómnibus vniformilas, et non sito quisque ingenio, et
plácito exercitia inteiprelelur, ex qua re c noui, ac varii subinde inodi
inlroduccrcntur.
1 1 Has igitur ob causas Congregatio prima gene-
Congregatlo- • ■ -, , . •
nis primae genera- ratlS ínter alia, quac necessana iitdicauit ad próximos
lis auctoritate di- iuuandos, el nostros operarios dirige/idos hoc etiam
rectorium conf e- cónstituil tif. 6. decret. 28. vt conficcrctur Directorium
ctum. ■
tradendorum exercitiorum, ciitsquc rci curam General i
Praeposito commaidauit.
Antiquioribus '2 In quo CtWl aliqui Paires diligenler laboras-
i >a tribus dUcutien- sent, vel pro sua daiotione, ve/ SuperiórúM iussn.
dum datur. visum est P. lV. Claudio Acquauiuac, tum hunc eorum
laboran, tum etiam quac nounu/li alii adumbraueraul, quibusdam anti-
quioribus Patribus in Societate mil/ere, vt ea viderent, el iudicium de iis
ferrenty ct praeterea si quid occurreret¡ quod addi posset, in seriptis man-
a tantusque NE. — b potucrunt NE.; eadem claudit parenthesi 12 VV. sequentia. —
c Deest hoc v. in Di.; illud supplemus ex NE.
Directoría recentiora — Di. 1599
1 1 19
darent. Ex quorum omnium sententiis, ac iudiciis ea quae ad nostrum
propositum accommodafiora visa sunt, in hoc Directorhun selecta, et sais
locis digesta sunt, ad Dei Domini gloriam, et Societatis nostrae, proxi-
morumque spiritualem proferí ¡un.
Ouomodo iuducendi sint ¡tomines ad Excrcitia. Cap. I.
In al lis excitan- §1 T • ^ •
dum desiderium. ' $ Jv \p Icitvr in nostns Lonstitutionibus cum
Par. 4.C.8.IU. E. 5) |$£>U[j¡} exercitiorum ratio redditur, non solum
id agi deberé, vt aliis satisfiat, sed etiam
vt in aliis desiderium excitetur, vt eisdem iuuari velint. Ex quo apparet
oportere hoc esse nostris propositum, vt quotquot possunt ad agenda
exercitia suauiter inducant, quoniam cum chantas, et zelus animarum
nos mouere debeat, ad desiderandam, et procurandam earum salutem,
et perfectionem, eadem etiam impeliere debet ad eam rem, quae adeo
apta, et adeo efficax est ad illud vtrunque in eis operandum.
2 Est tamen opus prudentia, vt id discrete, et
Decrete et mo= modeste fiat, nempe tempore, et loco conuenienti,
deste fiat. ' 1 . .
sine molestia, aut offensiune, et nominatim cauendo.
ne suspicio praebeatur, quod ad religiosum statum trahere velimus.
Hunc autem modum prudentem, et cautum inuitandi ad exercitia sug-
geret sua cuique prudentia et Spiritus sancti vnctio, quae vt in aliis, ita
in hoc diriget, et iuuabit suos operarios.
3 Pater noster Ignatius ita sentiebat, et monebat
Quinam modus 0])timum modum esse in confessione non importune,
tenendus. 1
atque ex abrupto, sed ahqua commoda occasione.
vel e re nata vel dextre a accersita: aut etiam extra confessionem, cum
cernitur aliquis non adeo contentus statu suo, siue propter aliquem
scrupulum intrinsecum, siue propter molestiam extrinsecam, vt si non
bene ei succedant negotia, vel si non bene a suis tractetur, vel ob aliam
similem causara. Interdum etiam óptima est commoditas ex ipsis vitiis,
aut lapsibus alicuius, cum praesertim aliquo Dei lumine afflatus ea
cognoscit, et dolet, et cupit emendationem. Tune enim saepe opportu-
num est proponere ei hoc quasi remedium eius infirmitatis.
4 Ouaecunque vero occasio accipiatur indicandi
Exercttiorum fru= sunt magni fructus, qui ex his exercitiis consequi
ctus indicandi. & > m m
solent, pax, et quies animae, lumen interius, et co-
gnitio ad bonam gubernationem totius vitae quocunque in statu.
a dextere XE.
1 12(11
MONUMKNTA ICN'ATIAXA
Exempla eorum, 5 Iuuat etiam proponere aliqua exempla aliqup-
quí fecerunt, Pro= rum) qUi ea fecerint cum fructu, ita vt postea valde
ponen a. contenti fuerint, ipsaque morum mutatione testati
sint quantum in eis profecerint, et ad hoc etiam confert indicare con-
solationes spirituales, et gustus, quos habuerunt, nimirum ne labore
deterreantur. Verum in his exemplis commemorandis abstinendum
esset ab iis, qui religionem ingressi sunt (vel certe hoc postremum
tacendum) et ii potius narrandi, qui in melius mutati in saeculo manse-
runt, quoniam facile fieri potest, vt quem hortari volumus, idem sibi
timeat, et ideo refugiat exercitia.
6 Immo vero haec ipsa opinio eripienda esset
Omniba» neces- hominibus, vt putent solis religiosis aut iis, qui reli-
giosi fieri volunt, conuenire exercitia. Nam cum
<>mnes egeant gratia Dei, non solum religiosi, sed etiam saeculares
propter pericula, in quibus assidue viuunt, ideo ipsi quoquc debent ea
adiumenta quaerere, ex quibus ad hanc gratiam hauriendam quam
máxime disponantur.
Quaiis mens s p ^ Notandum est tamen si luquamur de integrisi
N. et quibus llanda et plenis exercitiis eam fuisse P. Ignatii sententiam.
Exercitia. vt ni)n ómnibus passim darentur, sed selectis tantum,
et qui hábiles ad maiora viderentur. Quod ita esse aperte videmus ex
quadam instructione, quae conscripta dicitur ipso dictante, quae sic
«habet. Non mihi videtur ex|)edire quenquam hortari ad facienda exer-
citia, nisi has conditiones, vel saltem praecipuas habeat. Primo vt
»eiusmodi sit, qui sperari possit valde vtilis futurus domui Dei, si ad
>eius obsequium vocatus fuerit, Secundo si nondum habeat eiusmodi
• talenta iam acquisita artiutn, ac scientiarum, quae hoc praeseferunt.
• saltem vt eius aetatis, atque ingenii sit, vt ad ea aliquandu peraenire
•posse videatur, Tertio vt liberum sit ei de se ipso statuere, etiam
>quoad statum perfectionis am[)lectendum. si De<> placereteum vocare:
>Quarto vt ad spiritualia affectus videatur, habitumque corporis ho-
nestum, ac decentem habeat, Ouinto vt non ita alicui rei sit addictus.
»vt ab ea difficulter videatur posse dimoueri, et ad eam aequalitatem
• perduci, quae requiritur ad hoc negocium animae cum Deo recte tra
• ctandum. Ac quanto magis quisque dubius est de vitae suae rationi-
- bus, et cupidus sciendi quid facet e debeat de sua persona, et deifique
> quanto aptior ad Ecclesiam iuuandam, tanto etiam magis simpliciter
'loquendo, idoneus erit ad exercitia facienda. Qui vero has conditiones
• non haberent, vel qui matrimonio iuncti fuerint, aut alioquin inhábi-
les, non debent iis tradi exercitia omnia, máxime si alii aptiores ea
• peterent, vel nostri aliis OCCUpationibus distinerentur. Possent tamcn
>dari eis aliquae meditationes |)rimae hebdomadae, idque si fieri pps-
I/oc omissum esi in NE,
Directoría rf.centiora — Di. 1599
1 1 2 1
»sit, in ipsis eorum domihus, hortandoeos, vt in aliqua remotiori domus
> parte se colligant, vnde non nisi ad missam, et Vesperas egrediantur,
»aut quando ad meditationes accipiendas veniunt, hisque addi poterunt,
»si ita videatur, aliqua exercitia, vt triplex modus orandi, et similia.
Haec Pater Ignatius, quae eadem licet paulo breuius habentur etiam in
Const. p. 7. c. 4. lit. F.
Quomodo disposilus csse debeat, qui ad exercitia faciendo, accedü.
Cap. II.
Exercitia aggres= f
surus eorum neces- I I IVi ad exercitia agenda aggreditur, primo
sitatem intelligat. ... , , • . ... ..
' eniti debet, vt intelligat quanta sit res,
quam aggreditur, nempe quae non solum ad animam pertineat, sed ita
pertineat, vt si modo ea diligenter praestet, quae debet, iacturus sit
fundamenta spiritualis sui profectus, quae deinde tota eius vita vsui
futura sint. Ex quo intelligat, quantam * alaeritatem
* Annot.j.ex 20. • . r ■ j- •
et dihgentiam, et fortitudinem etiam ad tantum opus,
tantumq. negocium afierre debeat. Itaque statuat ipse secum viriliter
agere, et omnia impedimenta diuinae gratiae reiicere; et omnes animi
sui vires intendere, vt huic gratiae cooperetur, et se ad eam recipien-
dam quam poterit optime disponat.
a curii et nego= 2 * Hanc ob causam ab ómnibus aliis negociis
tHs segregatio. domesticis prius se expediat, vel certe ea aliis inte-
Annot. 20. fjm COmmittat, ac toto tempore omne sibi amico-
rum, ac familiarium immo etiam nunciorum, aut litterarvim commer-
ciurñ interdicat. haec enim mentem implere solent variis cogitationi-
bus, quae deinde magnopere distrahunt, et conceptum, si quis est,
feruorem restinguunt. Immo vero omnem etiam aliam cogitationem de
quauis alia re excludere curet, perinde ac si nullum aliud negocium in
hoc mundo haberet.
3 Habeat deinde magnam spem in Domini boni-
diatuT aKgre tate, et liberalitate, qui cum etiam errantes requirat,
et fugientes sequatur, multo magis qui ad se bono
animo accedunt recipiet, et complectetur. Quare confidat in illa infi-
nita clementia, quae cum pium illud desiderium dederit, dabit etiam
gratiam, ac vires exequendi bene, ac fructuose, siquidem eius voluntas
est sanctificatio nostra.
4 Inter caetera vero ita etiam animo constitutus
Qualis finís. .
esse debet, vt libenter et auide exercitia haec aggre-
diatur non tam, vt spirituali dulcedine fruatur, quam vt Dei voluntatem
de se intelligat, suumq. affectum a terrenis ómnibus auellat, et eum in
suo Creatore collocet. Illud vero máxime necessarium, ut praeter hoc
desiderium proficiendi in spiritu, sit etiam bene resignatus in benepla-
Mokum. Igsat.— Series II. 71
1 122
MONUMENTA IGXATIANA
cito Dei, in iis in quibus adhuc liber est, itaq. animo paratus sit, vt
quicquid a Deo cognouerit faciendum esse, omnino exequi decreuerit.
5 Quare non debet quisquam deliberationem
Quomodo aggre= ,. cc ,. , . „ . ,
diatur Exercitia aliquam secum afierre, a qua dimouen noht. Deinde
non debet etiam modum ac terminum ipse poneré
Dei donis, ita vt vsque ad quosdam limites se illuminari, ac iuuari
velit, non autem amplius. Nam praeterquam quod valde indecens est,
vt creatura hoc modo agat cum suo Creatore, valde etiam sibi ipsi
nocet, primum quia seipsum priuat illis maioribus donis, quae Deus
fortasse daturus erat; deinde quia illa ipsa illiberalitas, et restrictio, et
ingratitudo in Deum meretur, vt ne ea quidem accipiat, quae vellet ac-
cipere. Quare debet potius animi sinum dilatare, vt quam máxime pos-
sit sese cum Deo coniungere, et quam máxime ab eo ditari, et locu-
pletari thesauris istis caelestibus desideret. Atque haec quidem obser-
uanda sunt ei erga Deum.
Quaiiter se gerat ® Erga eum vero Qm daturus est exercitia, ita se
circa dantem Exer- gerere debet, vt eum accipiat, vt magistrum, et du-
c,tlc cera huius itineris dubii, et periculosi; et ideo etiam-
si aliuqui prudens sit, vel doctus. et in rebus agendis exercitatus, tamen
,pro hoc tempore non confidat suae ))rudentiae, vel doctrinae, sed to-
tum sese committat huic suo duci, ac quemadmodum ait Apostolus.
... Stulius fiat. vt sit sapiens, illudque Beati Petri mo-
/ Cor. III, i*. . . .
nitum exequátur; sicut modo geniti infantes sme dolo
lac concuniscice, vt in eo crescatis in salutem. Itaque
instructorem suum ita mtueatur, tanquam Dei ín-
strumentum ad hoc sibi missum, vt cum dirigat, et perducat per eam
viani quae ad vitam ducit. Quam ob causam cum omni reuerentia, et
alacritate, et confidentia excipere dcbebit, quae ei proponer.
7 Praeterea nihil eum celet, nihil dissimulet, sed
Nihil celandum . . . ...
sincere totum cor suum ei patefaciat, et candide re-
ferat quomodo singulae meditationes successerint, quas in eis, vel extra
ea& reliquo tempore consolationes, desolationes, lumina, vel bona desi-
der,ia senserit. Denique obedial ei in ómnibus perfecte, ñeque alias
nieditationes, aut alium ordinem teneat quam ille praescripserit, idem-
qu.e lo poeniteiUiis, et corporis castigationibus; et in summa hoc sibi
pcr.^uadeat, quo diligentius, et exactius illius ductum sequetur, eo
apLiorem fore ad Dei gratiam kirghis accipiendam, quia illa humilitas,
et illa simplicitas valde Deo placet, et cum talilnis est eius sermoci-
natio. Haec igitur nccessaria quidem sunt, vt plenior fructus eliciatur.
8 Sed tamcn si is, qui tradit a Exercitia timeret
Quae proponen- n
da facienti Exerci- ne si oninia proponat exercitia facturo, fortasse euai
tia- deterrereat, ac retraherent, melius esset, vel aliqua
•a tradot X/:.
Directoría rjecentiora — Di. 1599
1 123
tantuin horunj proponere ab initio, vel non admodum exaggerare, sed
sj postea cuín gustu s|)irituali eum affici viderit, magisque capacem ad
haec portanda, tune eum paulatim excitare ad exereitia peragenda eum
omni perfectione.
De quibus monendus sil Exereitia ingrediens\ ef de temporc mcdilandi.
Cap. '///.
Exacta ob.serva- < ■>
tio. I V^Vnt etiam alia, de quibus monendus est
v. J qui facit exereitia, sed quia haec continen-
tur in annotationibus; vel regulis scriptis in libro exercitiorum, non est,
quod hie repetantur. Hoc tamen de iis addendum, deberé eum omnem
diligentiam poneré in eis obseruandis quoniam quo diligentior in hoc
fuerit, eo citius, et vberius inueniet fructum spiritualem, qui quaeritur.
2 Illud etiam in particulari attingi potest, non
Quos libros ha- deberé eum legere nisi scripta, quae ei traduntur,
beat et legat S , • , . • ,
nec libros habere in cubículo, vt occasio legendi
praecidatur, praeter Breuiarium, si Sacerdos sit, aut Officium Beatae
Virginis, si tamen instructori videbitur, posset in prima hebdómada
legere librum Gersonis de imitatione Christi, in secunda aliquid ex
Euangeliis, et Sanctorum vita, vt dicitur in annotationibus post primam
meditationem secundae hebdomadae. Sed has vitas sanctorum opor-
teret esse selectas, et valde accommodatas ei, qui facit exereitia, vt si
esset vxoratus, oporteret ei tradere vitam alicuius qui sánete vixisset
in saeculo, similiter in religiosis, et in aliis similibus. Ouare is labor, et
diligentia esse deberet instructoris in idoneis seligendis.
3 Porro in Euangeliis non debet legere nisi illud
Quae mystena rnysterium, quod eadem hora, vel die est meditatu-
legenda. J .
rus, vt habetur 111 primo notab. post quintam con-
templ. 2. hedbomadae.
4 Tamen si post factam meditationem taedio af-
Qu¡ Hbri, s¡ tae- ^c¡ vi(ieretur, ac potius tempus perderé, posset etiam,
dium subrepat. .
vt dictum est, addi aliquis ahus líber, vt prima he-
bdómada, Dionysius Carthusianus de quatuor nouissimis, Confessiones
sancti Augustini, aut similes; hoc aduertendo, vt non solum boni et
vtiles sint, verum etiam apti, et opportuni ad gignendum illum affectum,
qui eo tempore in exercitiis quaeritur, vt contritionem, vel timoren^
vel Dei amorem. Quinetiam monendus est, et docendus vt ipsam le-
ctionem dirigat ad meditationem, nimirum non legendo cursim auidi-
tate sciendi, et videndi noua, sed immorando, et perpendendo aecurate
ea quae legit, et intrando in eosdem affectus.
a notando NE.
II 24 MONUMENTA IGNATIANA
• , 5 Ouod de legendo dicitur, idem de scribendo
Quae scnbenda ~ °
dicendum. Nihil enim aliud scribi debet praeter ea
quae pertinent ad orationem, nempe puncta aliqua quae Dominus com-
municauerit in meditatione, vel etiam extra meditationem, quae tamen
breuissime notanda sunt, non diffuse per modum sermonis. Haec au-
tem puncta possunt esse duplicis generis, vel practica quae pertinent
ad agendum, vt sunt desideria quaedam, aut firmae deliberationes fa-
ciendi aliquid, vel quae pertinent ad cognoscendum, vt sunt quaedam
veritates, aut lumina circa aliquam materiam, vt alicuius virtutis v. g.
humilitatis, contemptus mundi, patientiae etc. vel etiam in aliqua ma-
teria meditationis, vt incarnationis, vel passionis Domini, et similia eius-
modi praesertim, quae sint quasi axiomata quaedam, et viam aperiant
ad bene percipiendas, et a meditandas illas materias.
6 Sed illud cauendum ne, vel legendi, vel scri-
Lectioms et sen- bendi dulcedine ita se quispiam distineri sinat, vt
ption Is moderatio. m . ... . .
tempus eripiatur meditationi, aut etiam praeparationi
ad meditationem. Semper enim aliquanto ante meditationem debet
omnia relinquere, et omnino suam cogitationem conuertere ad puncta
illius exercitii quod iam instat. Addo etiam, cauendum hoc quoque ne
nimis legendo, aut scribendo defatigetur animus, et quasi vires eius ex-
hauriantur, oportet enim saluam semper relinqui meditationem, et cae-
tera omnia huic vni seruire.
. , 7 Oui Exercitia exacte faceré volunt, viresque
Quot horis oran- ~ .. . '
dUni- idóneas nabent, ns quinqué horae meditandi quo-
tidie praescribi solent, prima circa mediam noctem,.
*Ex ¿.lubd.notab. , . . . r , ..
quod tempus propter quietem, ac profundum suen-
2 et j. post exercitia
primaediei,pa<r.qs. tium valde aptum est meditationi; secunda sub auro-
etsx j. hebd.post 2. ram, tertia paulo ante prandium, quarta post meri-
contempl. notab. ¿. diem, quinta sub Vesperam, et post vniuscuiusque
horae meditationem quadrans etiam ad examen praecedentis medita-
tionis.
8 Cum aliis, qui debilioris sunt valetudinis, vel
Quibuscum dU- tam exacturn modum seruare non possunt, dispensa-
pensandum. b .
ri poterit de hora mediae noctis, ita tamen vt quinqué
horae maneant, aut etiam pauciores , si instructor ita expediré iudica-
uerit. Vt vero plures sint quam quinqué raro continget, vt expediat-
Nam cum nimis continuantur haec exercitia mentís, ita retundí solet, vt
obtusior etiam reddatur intellectus, et voluntas minus efficax.
a Deest hoc verbiim in N E. — b Sic ed. pragensis dispensandi perperam NE.
Directoría recentiora — Di. 1 599
De loco excrcitiis idóneo, el de qiiilni.ulaiit pdrlicularibus.
Cap. lili.
Locus ExercMo- | ] Ocus ad facienda exercitia non est du-
friura, quin debeat esse remotusab homi-
num enneursu, et aspectu etiam máxime familiarium. Ita enim monet
Pater N. Ignatius annot. vltima vbi etiam tres eius rei commemorat
vtilitates. Ouare si exercitia suscepturus alibi, tam commode, et tam
fructuose non potest, et Superiori ita videatur, poterit excipi domi
nostrae, sed in aliquo cubículo, quod sit quam máxime separatum ab
aliis cubiculis, et officinis domesticis, vt quam minime videat, vel audiat
quac a nostris fiunt.
2 Quod vero ad expensas attinet, cum ille in do-
Expensae a qui- mum nostram venerit, consulatur superior: ad cuius
bus faciendae.
prudentiam pertinebit, ita omnia moderan, vt ñeque
domus nimium grauetur, ñeque contra occasione domus non grauandae
minuatur numerus eorum, qui exercitia faceré possunt, videntur autem
communiter nec recusandae si offerantur praesertim a ditioribus, nec
si non offerantur requirendae. Absit vero semper quicquid in eo ge-
nere sordidum aut indecorum videri possit.
3 In hoc loco praeter instructorem debet etiam
Quaüs ¡s qui in- esge • gj iliseruiat et necessaria ad victum deferat.
serviat exercltanti.
Hunc autem oportet esse ndelem, discretum, tacitur-
num, quique sua modestia, et humilitatis, ac deuotionis exemplo a»di-
ficet. Nihil autem loquetur, nisi de iis, quae ad victum, aut cubiculum,
et ministerium suum pertineant, idque paucissimis, omnia semper ad
instructorem reiieiendo, quem etiam de singulis certiorem faciet, nec
rem vllam ei deferet, etiam postulatus, nisi illo consulto.
4 Componet lectum, et cubiculum verret oppor-
Lectum compo- tuno tempore, quod fere erit tempore missae. Cae-
net etc.
tera etiam, quae opus ent, munda, et apta afferet,
praeseferendo semper magnam charitatem, et diligentiam: atque inter
alia meminerit etiam pro ipso orare quotidie.
5 Aliquando etiam profuit huic ministerio eum
interdum notus deputare, qui notus, aut familiaris esset exercitanti,
idque iuuat non solum ad consolationem quandam
ipsius, sed etiam ad profectum spiritualem, quoniam aliqui interdum
confidentius se aperiunt amicis huiusmodi, quam ipsi Instructori, si
eum nunquam antea norant. Sed hoc totum penderé debet ex iudicio
eius, qui tradit exercitia, vt videat quatenus hic progredi debeat, quid
loqui, et quomodo. Debet enim vti eo tamquam instrumento suo iuxta
id quod intelliget conuenire ad maiorem vtilitatem exercitantis.
I 126
MONUMENTA IGNATIANA
De v¡ctu 6 Quod ad victum attinet, quaerendum est ab eo-
quid sibi parari velit, idque ei afferendum, quod il'e
petierit.
7 Praeter hunc qui ei ministrat, vt plurimum non
An et a quibus debet ab aliis visitari. Nam de saecularibus quidem
\Lsitandus. M
nulla est dubitatio, nisi aliqua necessitas vrgeret. Ex
nostris autem aliquis mitti posset, cum vel qui facit exercitia, id pete-
ret ab instructore, vel instructor etiam illo non pétente ita iudicaret ad
eius consolationem vel profectum.
8 Ouicumque autem eat, cauere debet, vt nullus
miscend¡erm°neS nxs^ vtu*s sermo habeatur, ac de rebus spiritualibus,
nulla tamen significatione quod eum ad hunc, ve^
illum vitae statum impeliere velit, praesertim vero ad Societatem. Nam
praeterquam quod vocatio debet esse libera et a Deo venire, ipsi etiam
qui in hac deliberatione versantur, si id intelligant, aut suspicentur, eo
magis retrahi solent, et contra, vt experientia saepe ostendit, eo magis
incitan, cum in nostris nullam talem cupiditatem animaduertunt.
Qualis esse, et quid faceré debeat qui exercitia tradit. Cap. V.
Quaiis sit Exei- f Jvod ad illum attinet, qui exercitia traditu-
citiorum magister. ■ n
rus est, illud primum a P. N. Ignatio 4.
par. ca. 8. §. 5. praecipitur, vt prius ea in se ipso sit expertus, vt ra-
tionem eorum reddere possit, et dexteritatem in iis tradendis habere.
Qued vt facilius assequatur (vt ibidem dicitur in declaratione) prius
quibusdam tradere deberet, in quibus minor esset iactura, si quid erre-
tur, vt verbi gratia, Iunioribus, aut iis, qui non ingressuri sunt electio-
nem de vitae statu. Deinde etiam proderit conferre suum modum pro-
cedendi cum aliquo magis exercitato, bene adnotando quid magis vel
minus conuenire deprehenderit. Itaque hoc primum et praecipuum esse
debet, vt sit bene versatus in rebus spiritualibus et nominatim in his
exercitiis.
2 Praeterea sit prudens, et discretus, parcus, et
Eius partes. r r
moderatus, consideratus in sermone. * Sit etiam
suauis potius, quam austerus, máxime cum iis, qui tentationes, vel
etiam desolationes, aut ariditates, et taedia patiun-
* Autiot. - ex 20. ... . , , .
tur, quos consolan, animare, et engere debet oppor-
tunis consiliis, et precibus tum suis, tum aliorum. Expedit etiam vt
gratus ei sit, qui facit exercitia, quoniam hoc modo magis ei confidet,
seque magis aperiet.
3. Porro in agendo cum ipso meminerit auctorita-
Auctoritas cum- o r
maturitate ser- tem quandam semper retiñere, seruata quadam ma-
vanda- turitate, et grauitate, eoque etiam magis, quo is qui
Directoría kecentiora — Di. 1599
1 127
in exercitiis versatur, maior ipse fuerit. Hoc enim valde expedit ad
eiusspiritualem profectum, vt locum, et personam Magistri, vt veré est;
tueatur. Etsi haec auctoritas temperata esse debet humílitate religiosa,
quae eluceat in ómnibus eius dictis, et factis; ita vt nevestigium qui-
dem vllius vanitatis conspiciatur, sed in hoc Christum imitan debet,
qui cum formae esset omnis modestiae, tamen, sicut scriptum est, lo-
Matt vii 29 quebatur 8 tamquam potestatem habens. Itaque cum
Marc. 1, 22. omni libértate officium suum exequi debebit, tum
docendo, tum monendo, tum dirigendo, vbi quippiam
curuum, aut distortum esse viderit.
4 Caueat cum bonum aliquem effectum viderit in
Deo referendum ... . , .
s¡ quid fructus 11S' se exercent> quicquam suae industnae; aut
peritiae tribuere, cum hi omnes effectus gratiae sint
a solo Deo, et consilia extrinsecus adhibita praeterquam quod, si bona
sunt, ab eodem Deo sunt b, tantam vim habeant, et tantum operentur,
quantum concunit, et cooperatur Deus. Ex altera tamen parte multum
confidat in Domino, et ab eo speret certum auxilium tum sibi, tum ei.
qui facit Exercitia.
sinat Deum de 5 Illud autem valde obseruandum, vt nihil de suo
sua creatura dis- apponat, sed cum eiusmodi consilia debeant ex di-
ponere' uina inspiratione suscipi, caueat ne indiscreto zelo
conetur aliquid ei suadere, sed sinat Deum, de sua creatura disponere
iuxta placitum bonitatis suae. * Quod vt melius, et
Annot. jj. ex 20. . ... . . . ,
facihus in opere praestet, seruet se in animo plañe
indifferentem, et in nihil aliud eius voluntas feratur, nisi vt sanctissi-
mum Dei beneplacitum in anima illa plene, et perfecte compleatur, et
ipse tantum in eo laboret, vt qui se exercet, id inuestigare sciat, et
sciat se a demonis deceptionibus expediré, quibus homines retardare
solet.
Perspecta s i t 6 Curet etiam perspectum habere eum qui facit
conditio Exercitia exercitia non tantum quoad statum, et conditionem,
facientis. gj nobiiis sit, vel plebeius c, doctus vel indoctus etc;
Sed etiam quoad peculiares quasdam partes, vt si simplex, vel prudens
sit, si d prouectus in rebus spiritualibus, an adhuc rudis, ac nouus, si
intelligens, et capax, an vero hebetior, et tardior. Nam cum diuersis
diuerso modo agendum est, vt rudioribus sunt res explicatius propo-
nendae, aliis autem breuius etc.
Perspectum ha- ^ Illud autem in primis necessarium e vt qui exer'-í
beat iibrum Exer- citia traditurus est totum librum exercitiorum perle-1'
citiorum. gerit, eumque prae manibus habeat, et praesertírhl:
annotationes et regulas. Ñeque sufficit cursim ea videre, sed omnía
a scriptum est: Erat docens NE.— 1> Verba novem frraeced. clauduntur púreitthrtr
in NE. — c SU .VE.; plebeus Di. — a Deest hoc verbum in NE. — e necessarium est NE.
i i 28
MONUMENTA IgNATIANA
accurate, immo singulas pene voces expenderé oportet, quoniam quae-
dam sunt in iis breuissime dicta, quae magnum pondus habent, et
ignorata, aut praeterita damnum afferunt. Itaque tum antea accurate ea
vidisse oportebit, tum vero in dandis exercitiis relegenda erunt accu-
ratius, praesertim quae pertínent ad illud tempus, in quo tum ver-
satur ille qui suscipit.
. _ . . i 8 luuabit etiam vt singula exercitia, antequam
Pnus ipse medi- & ■ • ..
tetur. ea tradat, aliquantulum ipse meditetur, si fieri pote-
rit, vt melius imprimat alteri.
De visitando eo qui exereelur. Cap. VI.
Quoties visitan- ^~^Oeptis exercitiis sit diligens, in visitando suis
• temporibus eo qui exercetur. Videtur,
autem expediré, vt quotidie semel eum adeat, ñeque tamen saepius,
nisi aliqua oceurreret necessitas, vt aliquando accidit prima hebdómada
propter rei nouitatem, aut secunda propter difficultatem electionis.
2 Immo cum aliquibus hominibus grauibus, et
s¡tandus° V' bene introductis in spiritu, et deuotione, posset
etiam aliquando esse vtilius vt aliquis dies omittere-
tur. De tempore autem eum visitandi, videat ipse quod sit commodius
et aptius. Ex natura quidem sua videtur matutinum, quia tune animus
est magis dispositus ad res percipiendas et penetrandas. Quamquam
sub vesperam solet esse maior necessitas, quia tune interdum magis
crescunt tentationes, et desolationes, quia animus est minus aptus ad
contemplandum, et ideo interdum incidit in morositatem quandam, et
magis est expositus tentationibus.
An quis pro te- 3 Videat etiam instructor, an aliquando ex pecu-
creatione designan- liari causa expediat, vt statim a prandio, vel a caena
dus' ipse, vel aliquis alius maturus, et discretus ab eo de-
signandus cum eo qui est in exercitiis, maneat ad honestam recreatio-
nem.
De exigen Ja ratíone tneditatiotiis. Cap. 1 'II.
Quomodo ínter- | I Qjtur quodeunque tempus elegerit ad eum inui-
JL sendum, cum ad ipsum venerit, interrogabit
quomodo se habuerit ab ea hora, qua illum postremo vidit, et praeser-
tim in meditatione, nimirum quem modum tenuit in meditando, quos
mentis discursus, quas voluntatis motiones habuerit, quas consolationes
senserit, et in quibus punctis.
2 Si bene procedit, et consolationibus abundat,
Quid, si consola- n y-jj^g iau(jare oportet, ne sibi complaceat, sed
tlones abundent. ' •'•««■•
primum doceat quomodo solidum fructum ex illis
Directoría recentiora — Di. 1 599
1 1 29
consolationibus elicere dcbcat. Nam si nihil aliud fiat, abeunte il lo suaui
sensu, qui fere non diu durare solet, nullus fructus remaneret. Quare
instruendus est vt cas consolationes dirigat ad morum emendationem,
vitaeque totius institutionem, quia vt scriptum est,
non auditores legis, sed factores iustificantur a. Atquc
* Annot. 20 ° ...
hic etiam monendus est, * vt breuiter ín scnpto ponat
notabiliores consolationes et lumina, desideria quoque et firmas delibe-
rationes faciendi aliquid, quoniam proderunt multum alio tempore;
cuín ea non habebit.
Disponendu* pro 3 Deinde vero praeparet illum ad tempus desola-
tempore desoiatio» tionis, et ariditatis, quae solent b frcquenter contin-
• gere, ne deinde cuín contigerit, imparatus sit. Atque
hoc tempore cum res bene succedit, non oportet diu cum ipso rema-
nere, sed sinendum vt creator cum creatura sua, et haec vicissim cum
illo transigat, nisi necessarium videretur ad eum vel dirigendum, vel
etiam recreandum si nimis absorptus esset cogitationibus illis.
í\..ía «k..„ 4 Contra vero si exercitans aridus sit, et desola-
Quid, cum abun-
dat desoiatio. tus, aut distractus in meditando, percunctari debet,
Annot. 6. ex jo quomodo se gesserit in meditatione, et nominatim
quomodo obseruarit additiones, et si in aliqua remissum inuenerit, rao-
neat, et instruat.
5 Aperiat etiam ei viam ad meditationem, attin-
• •Viam meditatio- gendo, et quasi indicando aliquos conceptus, quos
nis aperiat. deinde ipse cogitatione prosequatur.
Ad quae hortan- 6 Hortetur ad patientiam, et longanimitatem, ne
dus; se obrui sinat taedio, ac propter molestiam et labo-
Amioi. ij. ex 20. . .
rem auertatur ab oratione, quia si fortiter cum spe, ac
fiducia perseueret pulsare ad ostium misericordiae diuinae, non poterit
non aperire iuxta illud, * Si moram fecerit, expecta eum, quia veniet c,
Habac. j. 3. et non tardabit.
7 Moneat etiam optimum remedium consequendi
Modus conse- „ , , . ... .
quendi devotionem. a ^eo deuotionem esse, vt humihetur sub potenti
manu Dei, et se subiiciat, ac resignet eius diuinae
* Annot. ■/. ex 20. voluntad, saepe enim illa displicentia, et amaritudo
Reg. 8. ad motus c ■,
. . ,. , non tam vemt ex feruore, quam ex tacita quadam
ammi aiscernendos. 7
superbia qua homo confidit in sua diligentia, vel quia
in eo etiam vellet excellere, aut ex amore proprio quia amat consolatio-
nem. Quare hoc omnino obseruandum est, vt cum fecerit quod in se est,
caetera permittat diuinae voluntad, et charitati, et confidat, quod illa
ipsa ariditas ideo permittitur a Deo, quia sibi sic expedit. Et hic ipse
a Non auditores legis iusti sunt apud Deum sed factores legis justificabuntur^Vis. — ■
b solet NE. — c exspecta illum, quia veniens veniet NE.
II30
MONUMENTA IGNATIANA
affectus humilitatis, et subiectionis erga Deum saepe magis efficax est,
vt concedat gratiam bene orandi.
8 In primis autem caueat Instructor ne vnquam
Sulla detur sur- . . ... .
picandi occasio. det ei occasionem suspicandi, quod minus bonam
opinionem de se habeat, etiam si non ita se bene
gesserit, sed ostendat illi semper se bene sperare, et sua spe etiam illi
animum, ac spem addat.
De proponenda meditatione. Cap. VIII.
Quomodo propo- | I N proponendis punctis meditationum * non oporte-
nenda puncta me- ^ bit ea va\¿e exaggerare aut etiam ita enucleare,
ditationis. && ...
* Amwt 2 ex 20 vt meditatur , ipse nihil nom per se muenire
possit, aut certe aegre. Experientia enim docet magis
omnes delectan, et moueri etiam iis, quae per se inueniunt, et ideo
satis erit quasi digito indicare venam, quam deinde sibi quisque effodiat.
Si tamen essent aliqui parum capaces, iis possent paulo magis declaran.
2 Ipsae autem meditationes dari solent in scriptis,
Meditationes den- fatigetur memoria exercitantis, quod solet impe.
tur scriptae. & . .
diré deuotionem, cum vires omnes sint integrae ré-
seruandae intellectui, et voluntad.
3 Denique inter alia quae Instructor attendere
Praecavenda ca- debet, est etiam illud ne qui exercetur caput laedat
pitis laesio. ' n
nimia attentione orandi. Est enim magnum huius
periculum, tum tempore desolationis, quo anima magis conniti solet,
quasi aduerso ilumine, tum etiam consolationis, cum se totam dat pro-
pitiis ventis. Quare non sufficit monere de moderatione seruanda; nam
cum ii qui exercitia faciunt, vt plurimum sint rudes, et noui in medi-
tando, non ita possunt cognoscere, quid sibi nociturum est: sed oportet
interrogare quem modum seruent in eleuanda mente in Deum, et in ea
retinenda in Deo, et nominatim in compositione loci, ac si appareat
eos a sibi vim faceré, docendi sunt de modo, ac ratione cogitandi sua-
uiter de diuinis, primo quia alioquin durari non potest, et impeditur
meditatio, deinde etiam quia solidus fructus consistit in cognitione
illarum veritatum, et voluntatis motione; quae procedunt ex lumine
intimo: non autem in hac attentione violenta, aut in coactitiis illis la-
chrymis, quas mérito irridet Cassianus. Postremo
quia hoc negotium orationis etiam si nostram quoquc
cooperationem exigat, maiori tamen ex parte pendet a Deo, et est
donum Dei. Quare ad hoc potius se anima disponere debet per humi-
litatem, et puritatem, quam confidere in sua praeparatione, et industria.
a eo NE., ex errore typo^raphi.
Directoría reckntiora — Di. 1599
1 131
De quibus in un¡- 4 Reliqua quae in vniuersum monendus esset In-
versum monendus structor, fere continentur in libro Exercitiorum, par-
instructor. ^m «n merjitationibus ipsis, partim in annotationibus,
partim etiam in regulis illis discernendi spiritus, quae sunt valde vtiles,
et quasi lucem praeferunt in omni hoc itinere spirituali, tum prima
hebdómada, tum ómnibus sequentibus. Et ideo iterum repetendum
quod supra attigimus deberé hunc librum admodum familiarem esse
instructori, eiusque memoriam renouandam eo tempore, quo exercitia
traduntur, quia quoties eum leget, toties nouum lumen, et intelligen-
tiam hauriet.
Quando mutare 5 ^n <luo etiam admonendus est, etiamsi ex vna
Hceat ordinem ac parte omnem eius ordinem, ac methodum, et par-
methodum. ticularia documenta exacte seruare debeat, * et quo
* Ex ,-. exerci- exactius seruabit , eo magis concurret Dominus, ta-
tio 1. hebdomadae men ex altera parte multa permitti eius prudentiae,
extremo. pro varietate, vel personarum, quae faciunt exercitia,
vel spirituum, quibus agitantur, vt vel ista exercitia moderan, vel etiam
aliqua alia praesenti earum necessitati opportuna praescribere possit, vt
aperte dicitur Annotat. 17. et 18. ex prirnis, et alibi.
De variis hominum genertóus, quibus dari possunt exercitia.
Cap. IX.
Duae elesses I I IVibus exercitia dari possunt in vniuersum in
duas classes diuidi posse videntur. Alii enim
Prima sunt, qui omnes illas conditiones habent, quas cap.
primo diximus requiri, vt integra exercitia peragant,
et de his nihil hic in particulari dicendum est: ad eos enim pertinent
omnia quae toto hoc Directorio dicentur, máxime si de totius vitae
statu deliberare velint.
T21 Alii igitur sunt, quibus non sunt tradenda
Secunda. , L J ......
plena exercitia, vel quia íam in statu sunt, vt matri-
monio vincti, et alii quibus ob alias causas non expedit dari electionem,
vel quia propter negocia publica, aliasve oceupationes tempus, aut lo-
cum non habent, vt sunt Magistratus, et quídam aliquando nobiles, aut
patresfamilias, et similes, vel quia non aliam vtilitatem quaerunt ex exer-
citiis, quam vt generalem Confessionem faciant, et ad reliquam vitam
bene dirigendam instruantur, vel quia non admodum capaces sunt, vt
sunt rudes, et illitterati, qui tamen iuuandi sunt iuxta eorum captum.
3 Igitur quod attinet ad religiosos (non agimus
iigiosi' SÍ S'nt RC de nostris, quia de his separatim agemus Capite
sequenti) si antea nullum mentalis orationis vsum
habuerunt, eadem est ratio, quod ad eos instruendos attinet, quae al-
II 3.2
MONUMENTA IGNATIANA
terius cuiusuis saecularis, máxime si antea laxiorem, et liberiorem vi-
tam duxissent. Tune enim diligenter exercendi essent prima hebdó-
mada, vt habeant cognitionem, et contritionem suorum peccatorum,
tum quae in saeculo, tum quae in religione commisisserir., quia hoc est
fundamentum ad reformationem, et correctionem totius vitae. Si vero
antea etiam dediti fuissent orationi mentali, et deuotioni, tune prima
hebdómada breuius percurri poterit, vt diligentius immorentur in me-
ditatione vitae Christi.
4 Illud vero in prima hebdómada, et deinceps
Finís Religioso- praecipue curandum erit, vt in sua vocatione con-
rum In Exercitlis. r r
firmentur, et sibi persuadeant hanc viam sibi con-
stitutam esse ad beatitudinem consequendam, vt regulas sui ordinis
plurimi faciant, et eas quam diligentissime obseruent, et ad suum in-
stitutum quam máxime afficiantur, vt causas intelligant, quare adhuc
minus profecerint, et ad hunc finem meditationes, et examina dirigant,
quod ab initio explicandum erit, et deinde semper continuandum.
5 Denique etiam vt zelum concipiant iuuandi
luvandi prox'mos alios siue próximos iuxta suum institutum, siue etiam
fratres eiusdem instituti, et exemplo, et opere.
6 Electio status non est eis dan da, sed tamen
^Quid de electio- ¿uuarjjt tradere regulas, et instructiones eius, vt pos-
sint deinde alios iuuare, vel etiam de rebus oceur-
rentibus deliberare eodem modo quo infra dicetur de hominibus So-
cietaria.
7 Quin etiam finitis exercitiis posset eis magno
An líber commu- tamen a cum delectu et spe fructus, nec sine facul-
nicandus. r
tate Prouincialis communicari liber, si ipsi cuperent,
et eo bene vsuri viderentur, et denique doceri etiam possent de modo
tradendi aliis exercitia.
Magna ut ¡i¡ns 8 Ceterum sciant nostri vix fructuosius operam
Exercitiorum ¡n poni posse, quam cum religiosis, quoniam non in
ipsis tantum fructus ille residet, sed ordinarie manat
ad alios, primum quidem ad eorum fratres, qui ipsorum exemplo iuuari
possunt, deinde etiam ad saeculares quorum animas i 11 1 tractant. Et
ideo licet ómnibus religiosis vtilia semper sunt b exercitia, tamen iis
máxime a quibus, vel ratione officii, vel alterius eiusmodi causae vtili-
tas in alios deriuari potest, vt sunt Magistri Nouitiorum, Superiores,
Baccalaurei, Concionatores, et alii eiusmodi. Quo fiet saepe, vt uno re-
formato alii multi reformentur: idque commodius est quam vt nos ipsi
id per nos praestemus, ne videamur velle esse aliarum religionum re-
formatores, quod solet esse odiosum.
a Sic ArE.; tum Di.— b sint X/i.
Directoría recentiora — Di. 1599 1133
9 Si sint coningati, aut patresfamilias , dirigencia
Quid, si sint con- erunt exercitia ad eum finem. vt iuxtn diuina prae-
iui;ati. 1
cepta familiam regant, liberos et seruos instruant,
praeterea vt redditábus, et facultatibus iuste, ac pie, et sobrie vtantur,
et eleemosynas faciant pro viribus suis, ñeque excedant in sumptibus,
aliaque similia de quibus agitur in lib. Exercitiorum, in fine seeundae
hebdomadae. Hi autem effectus, quos diximus plerumque solent in
anima consequi ex meditationibus ipsis quanquam alterius materiae:
quoniam cum veré timor, vel amor Dei ingeneratus fuerit, facile etiam
reliqua vita tota reformatur. * Sed tamen si Instru-
*Annot. 1 7. ex jo. f , . , . ... ...
cton videretur propnam ahquam directionem de his
daré, vel extra orationem, vel in ipsa oratione per aliquam meditatio-
nem, posset etiam hoc fieri, quod idem intelligimus de aliis quoque ho-
minum generibus, de quibus statim dicemus.
10 Si sint Ecclesiastici, ita erunt instituendi in
Quid, si smt ec- exercitiis, vt cognoscant quantam virtutem exigat
cleslastici. .,, & . , , & .
Ule status, eamque acquirere cupiant, et doleant, si
non hactenus habuerint. Quare ita dirigendi sunt, vt vitia, et prauos
affectus exuere decernant, et contrariis se virtutibus ornare, quae Ec-
clesiastico homini necessariae a sunt, vt semper meminerint, se diuino
cultui, et Ecclesiae ministerio dicatos, et consecratos esse, ideoque mu-
nus suum implere satagant, vt etiam beneficiorum prouentus recte dis-
pensare, et in eos vsus, quos oportet, erogare studeant, deniqne vt
etiam zelum Dei habeant, et pro animarum salute iuxta vires, et talen-
tum, et officium, elaborent.
I I Si sint Magnates, aut Magistratum aliquem ge-
Quid, si sint ma= ,-ant üs quoque debebunt sua praecepta, et docu-
gnates viri. ,. . . . ...
menta tradi, vt íustitiam admtnistrent, vt auantiam,
et superbiam fugiant, vt pauperes subleuent, vt se Dei ministros in illo
opere esse sentiant, vt semper Dei timorem , atque honorem ómnibus
rebus praeponant b, et alia, quae Instructor sua prudentia per se videre
poterit, et ad ea dirigere eum quem instruit.
12 Quod si eiusmodi nomines propter publica
Quid, de vnide negocia, quae gerunt, vel ob alias honestas causas
occupatis. & » -i o . ....
non poterunt omnino vacare exercitns, * oportebit
accipere, quod possunt, vt scilicet aliquas saltem ho-
Annot. ig.ex 20. ^ quotidie meditationi tribuant. Et tune etiam pot-
erunt manere in domo sua, ita vt Instructor adeat ad ipsos suis tempo-
ribus; quod aliquando melius esse posset, quam vt ipsi domum no-
stram veniant ad Instructorem, praesertim cum sunt personae illustrio-
res, quia sic facilius res celatur.
a Sic NE.; necessaria Di. b Sic NE.; proponant Di.
1 1 54
Mo NU MENTA IGNATIANA
13 * Illud tamen longe vtilius si possent in ali-
Locos remotus quod praedium, aut coenobium secedere, vt fecit
pro Exercitiís. p ]vj Ignatius in monte Cassinate. In ipsis autem
*Annot 20 exercitiis ita procedendum erit, vt res, ac tempus
postulabit. Nam si minus temporis spatium quo-
tidie impendant meditationi, eo magis proroganda erit prima hebdó-
mada, et confessio generalis, et reliqua. Si vero plures horas meditando
insumant, poterunt ista omnia celerius expediri, vt magis vel minus
accedatur ad consuetam formam exercitiorum.
14 His autem electiones non sunt dandae, nisi
ctíones1 dandae ^ forte deliberare vellent de officio, vel dignitate aliqua
suscipienda, vel deponenda, aut etiam de vitae statu
ii a, quibus integrum est. Monendi autem sunt, vt saltem horis illis,
quibus meditationi vacant, ab ómnibus aliarum rerum cogitationibus se
expediant, quantum fieri potest.
15 Si sint rudes, et illiterati, non erit multum
De rudibus et . . , , ,
uiitteratis temporis cum eis insumendum, nec tradenda sunt eis
integra exercitia, sed seruandus est modus, qui indi-
catur in annot. 18. ex viginti.
16 Ad hoc autem caput pertinent etiam foenii
De feminis. ....
nae, quarum ahquae interdum expetunt exercitia,
atque ideo cum iis idem modus seruari debet, qui cum rudibus, nisi
esset aliqua tam bono iudicio, et ita capax rerum spiritualium, tantum-
que ocii domi haberet, vt exacte omnia, aut maiorem partem faceré
possit, tune enim nihil impediret etiam haec fieri; sed illud obseruari
deberet, quod prudentiae est, vt ipsae in ecclesiam nostram veniant ad
accipiendas meditationes et ita caute procedatur, ne vlla suspicio, aut
scandalum sequatur: quam etiam ob causam fortasse expediet, vt non
dentur meditationes in scriptis, sed voce, ne homines existiment ali-
quas esse epístolas. Quod si scripto vtendum erit, fiat omnino discrete.
De modo tradendi nos Iris exercitia, Cap. X.
Pro Societatein
Ingredientlbus.
Vod ad nostros attinet, primum quidem iis,
qui Societatem ingrediuntur, omnino de-
bent dari exercitia omnia integra, et iuxta formam in libro praescri-
ptam. * Cum enim hoc sit vnum ex experimentis,
*h.xatn.c. j. §. /o. , . T _ . . . . . . _
quod N. P. Ignatius requint, requintur etiam, vt nant
plañe, vt iacent, excepta tamen electione idque singulas meditationes
singulis pagellis descriptas quotidie afferendo ñeque enim liber ipse
dari debet hac prima vice.
¡it> N&
JjIHKCTORIA RKCENTIORA — Di. I 5Q9
1 1 35
2 Praeterea in progressu temporis cum contige-
> lam provc-
n
ctls.
lam provc- ^ ge colligant ad facienda exercitia, debebunt
haec ipsa aliquoties, vt bis, vel ter, faceré, si non in-
tegre, saltem ea quae sunt primae hebdomadae, et aliquot meditationes
ex sequentibus vt de regno Christi, Incarnatione, tentatione domini,
institutione sanctissimi Sacramenti, Passione, et illa, quae est de amore
excitando, prout opportunum fuerit, et tempus concesserit.
3 Quod propterea faciendum est, quia cum deinde
Causa Nostros . ... . •
«xercendi ¡n Exer- exercitia alus daturi sint, omnino oportet, * vt ipsi
citüs. ea prius bene nota, et perspecta sibi fecerint. Quam
* Const. p. 4. c. 8. etiam ob causam oportet, vt praeter meditationes
bene intelligant, ac teneant vsum quarundam regula-
rum, et annotationum v. g. annotationes viginti initio libri exercitiorum
positas, examina, additiones decem, in fine primae hebdomadae, regu-
las electionum discretionis spintuum et alia eiusmodi; et ideo legere
debebunt librum, et bene intelligere. ac de quo dubitabunt, quaerere
ab eo, qui eis tradit exercitia.
4 Ceterum postquam ea, vt dictum est, aliquando
titiones P°St rCPe* fecerint, et repetierint reliquo deinde tempore dum
nondum ita exercitati erunt in vsu meditationum,
etsi a in quotidianis meditationibus potest quisque pro sua deuotione,
vel necessitate ea meditari, quae Dominus suggesserit, ex Euangelio,
Scripturis, vel alia (re tamen pro securiore directione, ac vtilitate maiore
cum Praefecto rerum spiritualium, aut cum Superiore communicata)
tamen cum agitur de tempore aliquo certo meditationibus, et secessioni
tribuendo, quod nos communiter exercitiorum vocabulo appellamus,
quia fere expedit ab aliqua purgatione inchoare, conuenit vt aliqua
exercitia purgatiua non praetermittant, vt de morte, et de peccatis,
praesertim reflectendo ad ea, quae in religione admiserint.
5 Ñeque tamen expedit daré in scriptis exercitia
Ne den tur alia . . . ,
Exercitia scripta. lsta accommodata religioso statui, vt exercitia r. JN
Ignatii integra, vt b sunt, conseruentur, milla re ad-
dita, vel transformara, ac praeterea quia etiam ipsi maiorem sine dubio
gustum, et motum sentient ex iis, quae ipsimet inuenerint, quam quae
ab alio ita minute enucleata acceperint. Sed tamen Instructor potest
aliquam instructionem, aut lucem daré, et tanquam in via poneré; mo-
nendo eum, qui exercetur, vt ipse sibi applicare consuescat, vt v. g. in
fundamento, postquam cogitauerit finem hominis, actuet hunc finem in
eo statu, in quo nunc est, vt quoniam iam non potest esse indifferens
a Ita ex NE. corrigendum videtur Di., quod habct meditationum. Et si; ut NE. legit
Jani Di. auno 1600 editum Antuerpiae, quod praeterea claudit parenthesi locum etsi... cum
superiore communicata. — b uti NE.
II36 MONUMENTA IGNATIANA
ad diuitias, et paupertatem, applicet hanc indifferentiam ad eas mate-
rias, quae occurrunt in Societate, et sic de aliis.
Exercitia primae 6 Notandum est etiam primam hebdomndam de-
hebdomadae cum bere in nostris si semel exacte exercitia fecerint, or-
Nostris* dinarie satis breui tempore expediri, ita vt etiam in-
terdum minori spatio quam tridui, vel etiam aliquando bidui expediri
possit, si ita videatur, vt gradus fiat ad secundam hebdomadam, in qua
. . vt plurimum diutius immorandum est. * Ouare hoc
* Annot. 4. ex 20. . , _ .....
potissimum ex Institutons íudicio penderé debebit,
qui si viderit aliquem maiore purgatione indigere, poterit, et debebit
eum diutius in ea retiñere, ante omnia conando, vt eum inducat ad de-
siderandam sui ipsius reformationem perfectam.
7 Materia autem circa quam haec reformado ver-
Materia refor.Tia- . , , , - . , , .
tionís quae? san debet, haec fere est, passiones non bene domitae,
mali habitus, peruersae inclinationes, vt ad honorem,
et aestimationem propriam, vel propriam voluntatem, ad corporis com-
moditates etc. Tentationes ab extrínseco prouenientes, praesertim ve-
hementes, et crebrae, deinde etiam ministeria Societatis, vt concionari,
audire confessiones, habere scholam; denique omnes actiones, quas
aliquis componere, et ordinare velit, vt comedere, dormiré. srudere>
agere cum externis, vel cum nostris, et alia.
8 Ouare hoc primum curari debet in eo, qui facit
Sui cognitio in ... ...
primis necessar.a. exercitia, vt quam maximam sui ipsius acquirat co-
gnitionem, percurrendo tempus ante actum, et occu-
pationes, vel officia, et in iis perpendendo tum multitudinem defectuum
suorum, tum etiam grauitatem, ratione status, et obligationis, tum de-
nique etiam considerando causas, et origines, et radices eorum vi-
tiorum.
Pro spiHtuaii re- ' Ad quam etiam reformationem valde vtile est,
formatione confes- vt in fine primae hebdomadae fiat confessio genera-
sio generaiis utiiis. j¡g ¿e toto tempore religionis, non quidem semper
quoties exercitia repetuntur, sed cum aliquis peculiariter motus a Deo
vellet instituere nouam vitam, seque perfectius reformare. Hoc enim
vsu compertum est magnopere multis profuisse, et valde iuuisse ad
cognitionem sui, et emendationem.
Quando aiiae me- 10 Quod si viderit Instructor eum qui exercetur,
ditationes adden- hac ratione iuuandum ad eum finem consequendum,
dae- qui intenditur, poterit etiam aliquas meditationes
statui cuiusque vel necessitati praesenti accommodatas addere, vt de be-
neficio vocationis, de tribus votis, de causis cur vota renouantur * et de
ipsa formula votorum nostrorum, de diuinis beneficiis, de periculo te-
piditatis, et huiusmodi. Interdum etiam ex Summario constitutionum
a . renoventur XE.
Directoría recentiora — Di. 1599 1137
praesertim ex praecipuis rcgulis, quibus religiosa fere perfectio conti-
netur, vt 1 1 . et 1 7. et símiles; et in vniuersum eae sint mareriae, quae
ad timorem, et amorem Dei, ad sui ipsius odium, virtutis studium, re-
runi visibilium contemptum, aeternarum desiderium, atque eharitatis
ardqrem augmdum pertinente
Modus meditan- ' ' Acl faciliorem etiam introductionem eorum,
di pro parum in- quibus vel non est facultas, vel non vacat per se in-
structis. uenire, poterit via aperiri ad mysteria vitae, et pas-
sionis Domini, si nonnullae veritates Theologicae proponantur. v. g.
( 'iira de Incarnatione agitur, si causae eius, et fructus explicentur; aut
cum de passione, si causae acerbitatis eius; si etiam insinuentur modi
eam meditandi, v. g. ad compatiendum, ad imitandum, ad admiratio-
nem, et sic de aliis.
12 Postremo qui sunt iam prouectiores in rebus
Quid, cum pro- v.< . ... ,
vectioribus spintuahbus, et meditando magis exercitati, de qui-
bus part. 6. c. 3. §. 1. iis si interdum adspiritum col-
ligendum, et feruorem hauriendum se recipiunt, vel ad aliquod opus
aggrediendum, vt missionem, aut aliquid eiusmodi, cum nec eadem sit
omnium dispositio, nec vna mensura, non videtur quicquam praescri-
bendum circa materiam, sed possunt ea meditan, quae sibi vtilia pu-
tauerint ad eum finem consequendum, quem intendunt. Credendumi
est enim quod ex notitia quam ex exercitiis Patris N. Ignatii antea iami
habebant, et ex vnctione spiritus adiuti, inoffenso pede, immo magna
cum vtilitate per hanc viam current.
13 Quod attinet ad electionem status, ea non est
minime'°dandaS ' S nostris danda in exercitiis. De electione autem ne-
gocii, aut actionis alicuius consultare non est pro-
prium exercitiorum; sed potest fieri etiam extra exercitia omni tempo-
re, et occasione, et ideo in hac etiam diligenter instruendi sunt nostri^
vt sciant bene vti regulis eligendi ad indagandam Dei voluntatem, et
beneplacitum, vt cum Superiores debent statuere de re aliqua dubia,.
máxime si non possint cum suis consultare, vt dicitur 16. reg. Prouin-
cialis, et denique in rebus ómnibus, quas coram Deo constituere, ac
definiré oporteat, semper admodum iuuat illa praxis, quae in eligendo
praescribitur, de qua infra prolixius agemus, et inde peti poterunt,.
quae nostros iuuare possint ad intelligendam Dei voluntatem in omni
eiusmodi re, iuxta cuiusque rei qualitatem.
Monum. Ionat. — Series II.
II38 Mo NU MENTA IGNATIANA
De prima hebdómada in vniuersum. Cap. Xi.
Exercitia in qua- /~ . , . . _ _ _ _
tuor hebdómadas I IMnia haec exercitia a a Patre N. Ignatio in
distributa. | V.v' quatuor hebdómadas distributa sunt, quae
Annot.4.ex 20 quidem hebdomadae non tam numero dierum,
quam materiae genere distinguuntur, et ideo non necesse est, vt septem,
vel octo dierum circulus in singulis consumatur, sed sufficit vt illi affe-
ctus, vel fructus inueniantur, qui in vnaquaque exquiruntur.
Quid singtfiae 2 Prima continet considerationem peccatorum,
hebdomadae conti- vt eorum foeditatem cognoscamus, vereque deteste-
neant" mur cum dolore, et satisfactione conuenienti Secun-
da proponit vitam Christi ad excitandum in nobis desiderium, ac stu-
dium eam imitandi, quam imitationem, vt melius perficiamus, proponi-
tur etiam modus eligendi vel vitae statum, qui sit máxime ex volún-
tate Dei, vel si iam eligí non possit, dantur quaedam mónita, ad eum in
quo quisque sit, reformandum. Tertia continet passionem Christi, qua
miseratio, dolor, confusio generatur, et illud imitationis desiderium vna
cum Dei amore vehementius inflammatur. Quarta demum est de Resur-
rectione Christi, eiusque gloriosis apparitionibus, et de beneficiis diui-
nis, et similibus, quae pertinent ad Dei amorem in nobis excitandum.
in 1 hebdómada ^ Igitur in hac prima hebdómada proponuntur
sunt media animae media, quae ad animam purgandam per contritionem,
purgandae. et b confessionem pertinent, et ad veram poenitentiam
in nobis gignendam iuuare possunt. Quare huc omnia dirigere debet
qui facit exercitia, vt peccati malitiam, suamque abiectionem, et vilita-
tem agnoscat, eamque ex animo intime sentiat. Quam ob causam ex-
pediret, vt hoc tempore si sacerdos sit, ex hoc spiritu humilitatis absti-
neat a quotidiana celebratione, nisi deuotio, aut profectus spiritualis,
aut aliqua obligatio ad id impellat c vt postea generali confessione per-
acta, maiori cum praeparatione, fiducia ac reuerentia ad sacrificium
altaris redeat.
4 Notandum etiam hanc primam hebdomadam
Hebdómada l, .
cum sit basis cae- esse fundamentum, ac basim caeterarum, et ideo
lérarum; numquam nunquam praetermitti deberé. Vnde etiam si quis
«mittenda. aj.a exerc¡t¡a huius hebdomadae, aut etiam omnia
integra fecisset, et denuo ea repetere vellet, tamen bine incipiendum
■esset, quamuis breuius expediri posset.
5 Tgitur postquam aliquis in eum locum venerit,
c^itc^ndurn*6' vbi exercitiis vacaturas est, ea ipsa die debet In
structor ad eum adire, et priusquam tradat fundamen-
a Omnia Exercittia NB. — •> lloc v., omissum in f)i . sumimos ex NR. — c (nisi de»
votio... impellat) NI:
Directoría ukcknhora — Di. 1599
11 39
tura, debet ei explicare aliquas ex annotationibus, nempe primam, et
quintam, et ex decima séptima illam admonitionem de animo aperien-
do, item ex vigésima id quod dicitur de vtilitate secessus in-loco sepa-
rato. Quod etiam opportunitatem ei dabit, vt eum moneat de iis, quae
supra, cap. 2. diximus eum esse monendum, cum ea tamen dexteritate,
quam ibi diximus, nempe vt non omnia simul, sed quantum prudentia
dictabit.
6 Annotatio autem illa ante fundamentum, quac
De 1 annotatione . . . , . „ .. . .
ante fundamentum. mcipit, In pnmis a, expediet magis hoc tempore, vt
non proponatur ita in genere, quando quis incipit
exercitia, sed in discursu exercitiorum, si quid dubium, vel obscurum
occurrat, aut ob aliquam ejus qui exercetur diffidentiam, videatur op-
portunum, tune ei explican poterit.
De Fundamento. Cap. XII.
De consideratio- -v
ne uitimi flnis sive I L/Rimus ingressus in hanc primam hebdo-
fundamenti. madam fit b per considerationem vltimi
finis, quae consideratio ideo dicitur Fundamentum, quia est basis
totius aedificii moralis, et spiritualis.
2 Potest autem diuidi in tres partes, primo in
Dividi potest in „ . . .
tres partes. hnem propter quem homo creatus est. secundo in
media ad consequendu-m hunc finem. tertio in dif-
ficultatem eligendi hoc, vel illud médium, cum ignoremus quid magis
aptum sit ad huius finis consecutionem, omnis autem error in hac parte
non possit esse non damnosus, et periculosus. Ex quo nascetur etiam
quartum, vt homo ponat se in illa omnímoda indifferentia, et aequilibrio.
3 Haec autem indifferentia est maximi momenti,
indifferentia ma- t a(jmonencius est qui se exercet quanto altius
gni momenti. n M
hoc fundamentum iecerit, tanto firmius futurum aedi-
ficium; idque etiam indicauit Pater N. Ignatius annot. decimaquinta, et
decimasexta ex viginti.
Meditatio funda- 4 In danda hac meditatione máxime, quia non-
menti, ne videatur nullis cum nondum assueuerint orationi videri pot-
andior, iuvanda. est arj(jior) acjdi poterunt aliquae excursiones ad
meditandum, vt in eo quod dicitur creatum esse hominem, potest íimul
cogitari a Deo esse creatum de nihilo, et simul quot, et quanta in crea-
tione habuerit, et praeterea quomodo semper ab illo in esse conseruetur.
5 Sed horum consideratio non tam dirigenda est
Quis scopus huius ad gratitudinem, vt fit cum considerantur beneficia
meditationis. °
Dei, verum ad scopum huius fundamenti, nempe,
a primis, ut per huiusmodi etc. XF.. — b sit .VA", ex errare typograpkíco, id videtur.
1 140
MONUMENTA IGNATIANA
quod illa omnia a Deo data sint, vt perueniremus ad illum vltimum
finem. Vnde etiam pote.st homo in hac meditatione reflectere cogitatio-
nem ad seipsum, quomodo hactenus habuerit se ad finem, et ad media,
quantum aberrauerit, quod creaturis abusus sit, quae illi adiumento
esse debuerunt, vt iam quasi in generali iaciat fundamenta ad cogno-
scendam deformitatem vitae suae, quod postea vberius, et magis parti-
culariter faciet in meditatione peccatorum.
6 In meditatione huius fundamenti liber exerci-
Tempus huius tiorum non praescribit certas horas, vt fit in exeri i-
meditationis quale. ,.. , . , ..
tus sequentibus, sed vt facih íniüo inchoemus, vnus-
quisque pro viribus, et pro deuotione sua ad id tempus sibi assumat:
vel si opus sit, Instructor ei praescribat.
Firmiter animo ? Debet autem curare vt cognitio huius veritatis,
haereat haec medi- quae in fundamento tractatur, quam máxime menti
tat,°" infigatur, quoniam vt fundamentum fabricae totam
ipsam sustinet, ita haec veritas influit in omnia exercitia, et praesertim
in ipsam electionem status, quae tota fere hinc pendet, et ideo quo
melius haec meditatio successerit, eo etiam melius reliqua succedunt a-
De duplici examine. Cap. XIII.
Quid faciendum T \ -, T .. . . , . T
¡nstructori tempore I 1 v m durat meditatio fundamenti, debet Ln-
meditationis funda- | 1 J structor exercitantem aliquoties visitare,
mentí, et semper ei aliquid noui in scriptis afferre, quia
sic videtur quodammodo leuari taedium, et melius etiam percipi quae
singula proponuntur.
2 leitur in primo congressu post datum funda-
Examen particu- . fc & i o r
lare quando dan- mentum datur examen particulare, in quo tradendo
dum- significandum est ei b, in quouis homine vnum, aut
alterum vitium siue peccatum esse soleré praecipuum, et quod in eo
sit quasi caus?, et radix aliorum.
3 Et licet in aliquo plura essent praecipua, ex-
vitiorum exstir- pediré tamen, vt vnum deligatur ad quod extirpan-
pati0" dum toti incumbamus, vt eo superato ad aliud, et
aliud deinceps peculiarem hunc conatum, et studium transferamus.
4 Huic igitur rei seruit c examen particulare,
Perutiie examen cujus vsus etsi post peracta exercitia esse debet toto
particulare. vitae tempore, nunc tamen inchoatur, tum vt aliqua
eius peritia acquiratur, tum etiam quia d hoc examine vti oportet circa
exercitia, et eorum additiones.
a succedent ME, — b Deest hocv. in NE. — c serviet NE.r—A Deesi hoc v. i" NE
Directoría recentiora — Dr. 1590
1 1 4 1
„ , 5 Est autem multum commendandus huius exa-
Huius examims
■usus commendan- minis vsus propter magnam eius vtilitatem, prae-
dus- sertim ad consequendam animi puritatem, vt docet
s ^a*slanus Col,at Cassianus Colla. 4. et 5. Bernardus a saepe. Itaque in
fine cxercitiorum, cum discedenti dantur praecepta
vitae bene instituendae, hoc in primis inculcandum est. Additiones
autem illae quatuor dictandae ne sint, an verbo tantum explicandae
prudentiae Instructoris relinquatur.
Quando et yu.)- ^ Deinde eadem die, et sequen ti datur examen
modo dandum exa- genérale, et quotidianum. Non autem datur per mo-
men- dum meditationis, sed instructionis cuiusdam, et vt
homo incipiat aperire oculos ad cognoscenda peccata vitae praeteritae.
AHunde petenda ^ Quod vero attinet ad examen genérale, non
species peccato- est dubium, quin aliae etiam multae sint peccatorum
rum- species, quae hic non ponuntur, sed vel hic ea tan-
tum peccata attinguntur, quae frequentius accidunt, reliqua autem peti
possunt ah aliis auctoribus, qui ex professo de hoc Hgunt, vel hoc exa-
men pro iis tantum conscriptum est, qui iam paulo magis spirituales
sunt, et ab aliis grauioribus peccatis abstinent, in haec autem frequen-
tius incidere solent. Itaque non fuit mens P. N. Ignatii tam breui tra-
ctatione omnia peccata comprehendere, sed tantum, vt dictum est, pios
ánimos admonere de iis quae frequentiora sunt.
8 Porro examen quotidianum, quod quinqué pun-
Examen quotidia- cta COmplectitur, dictetur prout iacet. Ad illud au-
tem faciendum íuuat illa lux, quam praebet examen
genérale per illam distinctionem peccatorum, quae fiunt, cogitatione,
locutione, et opere.
De primo exercitio primac hebdoniadae. Cap. XIV.
Quis ordo in tra-
dencis Exercitilí.
Irca ordinem tradendi exercitia sequendus
■ est is qui ponitur in ipso libro exercitio-
rum, nempe vt prima hora fiat exercitium trium potentiarum, secunda
autem peccatorum: tertia vero et quarta repetitiones vtriusque. si au-
tem addatur etiam quinta hora, fiat de inferno. Sin fiant tantum qua-
tuor horae, hoc exercitium de inferno differendum eritindiem sequen-
tem; quo eodem die possunt dari etiam alia exercitia de morte, de
indicio, cum suis repetitionibus. Tertio die proponenda erit eadem ma-
teria, sed cum aliquibus nouis punctis, vt in materia peccati, propo-
nendo effectus quos facit in animo, aut aliquid eiusmodi, sic enim tol-
litur taedium, et materiae profundius penetrantur.
» Collatione 5 et S. Bernardus XE. rede.
1 142
MONUMEXTA IGXATIANA
Primum exerci- 2 Porro primum exercitium illud est, quod ap-
Mum trium poten- pellatur trium potentiarum, non quia in aliis etiam
tiarum- non exerceantur hae tres potentiae ; sed voluit
P. N. Ignatius in hoc quasi aditu, et principio omnium exercitiorum,
viam monstrare, quae in meditando tenenda est, nempe, vt per me-
moriam adiuuaretur ratio ad discurrendum, siue ratiocinandum; per dis-
cursum autem excitaretur voluntas, et affectus, idque actuare voluit iri
materia peccati, quae prima occurrebat ad meditandum.
Quid ¡n primo ^ Itaque in hoc primo exercitio sunt sigillatim
exercitio explican- explicanda exercitia sumenti omnia, quae in sequen-
dum- tibus exercitiis futura sunt vsui, quis a scilicet modus
seruandus, vt cum attentione, et sine capitis laesione perseuerari possit,
et quomodo se animus colligere, collectumque tenere debeat, et quod
licet adhibendus sit intellectus ad cogitandum, maior tamen habenda
est cura affectus, et interioris gustus, quam vt multi conceptus quan-
tumuis pulchri, et acuti formentur, et alia eiusmodi.
Praeludia quae= ^ et'am declaranda sunt praeludia, quorum
nam sint decía- vsus praescribitur in ómnibus exercitiis, et in primis
randa- quid sit compositio loci, quae nihil aliud est, quam
fingere sibi, et quasi videre oculis imaginationis locum illum, in quo
res, quam meditamur, gesta est, vt stabulum in quo Christus natus est,
aut coenaculum grande stratum, in quo Apostolorum pedes lauit, aut
montem in quo passus est.
5 Hac enim loci compositione valde iuuamur ad
Ad quid i u v et .. . , ,
loci compositio attentionem, et motionem animae, quae hoc modo
quasi alligata phantasia rei í 1 1 i certae alligatur ipsa
quoque quodammodo ne euagetur, aut si quando diuertat, habet ad
manum, quo se facile colligat, et reuocet in situm illum suum, in quo
se ab initio composuit. Vnde S. Bonauentura in Prooemio de vita Chri-
sti b. Tu inquit si fructum ex his sumere cupis, ita te praesentem exhi-
beas iis, quae per D. N. Iesum Christum dicta, et facta narrantur, ac si
tuis oculis ea videres, et tuis auribus audires toto mentis affectu dili-
genter, delectabiliter, et moróse ómnibus aliis curis, et solicitudin bus
tuis omissis.
6 Atque hoc quidem locum habet in meditatione
In quo locum ha- ...
beat rerum corporearum: nam in rebus incorporéis, vt est
peccatum, et similia, alia quaedam est instituenda
compositio loci, de qua dicitur satis clare in lib. exercitiorum in exerci-
tio trium potentiarum.
a qui NE. — b In NE. su habetur textus qui sequitur: Tu, inquit, si fructum ex liis
sumere cupis, ita te praesentem exhibeashís, quae per Dominum Iesum Christum dicta
et facta narrantur, ac si tuis auribus audires et oculis ea videres toto mentis allectu dr
Ugenter, delectabiliter et moróse, ómnibus aliis curis et sollicitudinibus tune omissis.
DlRKCTORIA RKCENTIORA -Di. I 59Q
1143
Quid in compo- ' I )cnique in hac loci repraesentatione vitandum
sítione loci vitan- est diligenter, nc nimis in ea fabricanda immoremur,
dum- vel nimiam vim capiti faciamus, quia non consistit in
ea fructns praecipuus meditationis, sed est tantum via, et instrumcntum
ad ipsum frnctum. Neo est dubinm, quin aliqui maiorem in hac re ha-
beant facilitatem, in quibus videlicet acrior est vis potentiae imaginati-
uae. Alii vero quibus hoc difficilius est, non ita laborare debent, vt
caput obtundant, quo ipsam meditationem impedirent.
De aliis exercitiis primae hebdomadae. Cap. XV.
In secundo exer- 1 . , , ....
citio de quo mo- I h secundo exercitio, in pnmo puncto monen-
nendus exerc¡tan5. I dus est exercitans, ne descendat ad exami-
nanda peccata sigillatim, vt fieri solet, cum quis se ad confessionem
parat. hoc enim postea facturus est ■' extra meditationem: sed hoc tem-
pore in genere tantum proponat sibi sua peccata, eorumque multitudi-
nem, et magnitudinem, vt concipiat confusionem, et dolorem. Ad hoc
autem confert percurrere loca, negotia, et personas, vt hic dicitur.
Qui usus repe- ^ Tertium et quartum exercitium constat ex re-
titíonum exercí- petitione primi et secundi. Harum autem repetitio-
t,o^u^,• num vsus est valde vtilis. saepe enim fit, vt cum eius-
modi materiae primum cogitantur, intellectus pascatur illa rerum noui-
tate, ac curiositate quadam, postea vero cum speculationem moderamur,
magis aperitur via internis affectibus, in quibus potissimum consistit
fructus. Quare in his repetitionibus vitandi sunt longi discursus, sed
tantum proponere sibi oportet, et quasi percurrere, quae prius medi-
tad sumus, et in iis immorandum volúntate, et affectu, et haec etiam
est causa, cur plura hic colloquia sint, quam in prioribus exercitiis.
inteiiigentia ter- 3 Quod autem dicitur in lib. exerc. in III. exerc.
t¡¡ exercitii primae primae hebd. repetitionem hanc faciendam de iis, in
hebdomadae. quibus antea maiorem consolationem, aut desolatio-
nem senserimus, ita intelligendum est, vt praecipue repetí debeant ea,
quae lumen, aut feruorem attulerunt, sed etiam expedit illa puncta re-
petere, in quibus ariditatem sensimus, quia saepe contingit, vt deinde
in ipsis maiorem consolationis copiam sentiamus. Immo etiam bis re-
petí potest idem si magna sentitur consolatio, aut alius bonus, et spi-
ritualis affectus, et hoc potissimum in prima hebdómada.
4 Praeter quinqué haec exercitia P. N. Ignatii
Praeter quinqué, , ,. ,. . . ......
alia possunt addi possunt addi alia, vt in fine quinti exercitn dicitur, vt
de aliis peccati poenis, de morte, de iudicio, vel de
aliis cruciatibus Inferni, et quidem haec rarissime omittenda videntur,
a Deest hoc v. in \'E.
1 144
MüXUMEXTA ÍGNATIANA
quia multum habent momenti, vt auocetur animus ab inordinato amore
rerum harum visibilium, et in his meditationibus concipit anima timo-
rem sanctum Domini, vt pariat spiritum salutis.
5 In fine cuiuslibet exercitii semper fieri debet
Quando facienua 11 • , ■ •.• ....
coiioquia colloquium, vt in libro exercitiorum praescnbitur,
nec tamen prohibetur, quin iuxta cuiusque deuotio-
nem etiam in principio, et in medio alia coiioquia, et petitiones fieri
possint, immo etiam aliquando expedit. Proprius tamen locus est in
fine, cum anima ex meditatione magis eleuatam se sentit. Illa enim sun
aptissima coiioquia, quae formantur ex affectu interiori varia, vt ipse
affectus varius est.
Varü mod¡ agen- 6 * Interdum enim homo agit cum Ueo, vt filius
di cum Deo. cum patre, interdum vt seruus cum Domino, modo
* *v T vt amicus cum amico, modu etiam vt reus cum Iudice,
ÍÍX i. exeratio
primue hebdomadae. aliquando etiam petens aliquod donum, aliquando
gratias agens de beneficiis acceptis, alias accusando
se ipsum, alias communicando cum eo familiariter.
inteiiigentia tcr- 7 In quo notandum quod dicitur in tertia annota-
tiae annotationis tionc ex viginti, haec coiioquia, quando fiunt cum
Deo, aut cum sanctis requirere maiorem reuerentiam,
quam ipsas meditationes, et speculationes. In particulari vero col-
loquium secundum ad Christum vt impetret a Patre, explicandum erit
rudioribus, hoc intelligi, non vt est Deus, sed vt homo mediator, ej
aduocatus, vt interpellet pro nobis.
Additiones pri ' Additiones quae in libro exercitiorum ponun-
mae hebdomadae tur in fine primae hebdomadae, dandae sunt pridie
guando dandae. quam incipiantur exercitia, nempe meditatio, quae
dicitur trium potentiarum, et reliquae, quia in iis agitur de multis, quae
adiuuant meditationem. Decima tamen additio posset differri in se-
quentem diem, quia non est ade> > necessarium, vt detur illo die. Deindc
sequentibus diebus dandae sunt reliquae additiones, et regulae de
discernendis spiritibus, quae conueniunt primae hebdomadae, et quae
conuenire videbuntur exercitanti, quas tamen non erit semper necesse
scripto daré, sed id Instructoris iudicio |)ermittitur.
9 Hae additiones curandum est, vt exacte ser-
Additiones exa- uentur, quia ex ipsis valde pendet fructus spiritualis
cte servandae. ^ 1 r '
exercitiorum, quamquam ex altera parte caueri etiam
debet omnis excessus, et habenda est ratio personarum, et complexio-
num, vt si qui essent natura melancholici, non debent nimium coar-
ctari, immo potius dilatandus est eis animus, et idem de personis im-
becillioris valetudinis, et insuetis ad hos labores, et ideo opus est pru-
dentia, et discretionc, experientia enim ostendit quibusdam profuisse
quod eis concederetur aliqua laxitas in his regulis seruandis, aliis au-
tem profuit seueritas, el rigor, semper tamen mixtus suauitate.
Directoría recentiora— Di. 1599
1 1 45
De Confessione generali. Cap. XVI.
Quando ad gene»
r a 1 e m coniessio- | C^Tnp qui se exercet versetur in primis quin-
nem excitandus. w j que exercitiis, siue alia adiungantur, cum
iam id satis consecutus videbitur, quod in hac hebdómada vt finis pro-
ponitur, nimirum cognitionem intimam peccatorum, et veram contritio-
nem, et ad id serio conatus, et diuinae gratiae cooperatu6, tam per
exercitia, quam per additiones iudicabitur, moneri debet, vt se ad ge-
neralem confessionem disponat, et nisi instructori nimium fatigatus
videatur, poterit adhuc pergere in meditando per vnam, aut alteram
horarn aliquid quod ad compunctionem peccatorum faciat, vel si id
magis expediré iudicetur, aliquid legendo ad eum finem.
indicandae utili- 2 Vt autem hoc diligentius, et aecuratius faciat,
tates confessioms indicandum est ei quantae sint vtilitates huius con-
generahs. fessionis generalis, de quibus vtilitatibus agilur in
ipso libro Exercitiorum post examen genérale. Quod si nulla alia esset,
hoc certe satis esse deberet, quod experimur nomines plerumque, aut
sine examine sufficienti, aut sine debito dolore, nullo vel valde infirmo
melioris vitae proposito ad confessionem accederé, ac propterea ad con-
sequendam pacem conscientiae, et ad tollendos s rupulos, qui si non
antea, saltem in puncto mortis animam excruciare, et in periculum sa-
lutis aeternae adducere solent, multum prodest, semel se ab ómnibus
anteactae vitae peccatis abluere.
Quae diiigentia ^ Quam etiam ob causam, etsi cauendum est a
íervanda in huius- nimia anxietate in facienda hac confessione, nesem-
modi confessione. per deinde maneant sciupuli ac reliquiae, vt quibus-
dam contingit, tamen ex altera parte studendum et conandum est, vt
ita diligenter, atque aecurate fiat, vt postea secura esse possit anima,
se fecisse quod in se erat; nam sine hoc numquam frui poterit illa pace
animi, et tranquilízate conscientiae, quam diximus. Ideo praeter pro-
prium studium, et diligentiam ipsius qui Exercitia suscipit iuuandus
est etiam aliqua via, et methodo, nempe directorio aliquo adbenecon-
fitendum, cuiusmodi iam multa extant bona, et apta, si opus fuerit, et
pro cuiusque indigentia.
4 Aliquando etiam, praesertim insignioribus ho-
Quibus Navarn minibus proderit daré legendam Summam Nauarri,
Summa legenda. ' ^ b '
vbi agit de statibus, vt attente considerent, quae ad
suum statum pertinent. Sic enim melius videbunt in quibus defecerint,
quae si nostri per se proponerent, fortasse non tantam iis fidem habe-
rent, et possent putare eos esse nimios in vrgendis conscientiis.
5 Hanc generalem confessionem, vt plurimum
Cul facienda con- . _ . ...
fessio generalis. magis expedit non fien ei, qui tradit exercitia: si ta-
men qui suscipit ei confiten mallet pro sua deuotio-
I I46 MOXUMENTA IGNATIAXA
ne, vel sacerdotum penuria, aut aliae causae ita exigerent, nihil impe-
diret quin etiam ipsi fieri posset.
De fi)ic primae hebdómadas. Cap. XI 'II.
| I lVoniam, vt supra dictum est, exercitio-
Primae hebdoma- r^Cj rum nebdomadae * non dierum spatio
dae tempus quan- definiuntur, sed ex effectu, qui in eis praetenditur.
do contrahendum ■ . . . . 111 j « .
aut prorogandum ideo huius primae hebdomadae tempus vel contrahi,
vel prorogari poterit, prout citius, vel tardius quis-
.4. ex . contrjtjoneni) deuotionem, vel meditandi m"-
dum assecutus fuerit. Alii enim celerius, alii serius eo perueniunt. lllud
tamen notandum, eos homines, qui multum proficiunt in via spiritus,
et qui iam ab aliquo tempore Sacramenta frequentant, aut qui multum
cupiunt statuere de modo vitae suae, in quo magisDeo domino seruire
possint, non esse diu detinendos in hac prima hebdómada. Immo si
fieri possit, quatuor, aut quinqué diebus absoluere eam debent. Contra
vero faciendum in iis, qui non ita dispositi sunt. hi enim vt peccata sua
defleant, et vt peccati turpitudinem, ac foeditatem agnoscant, debent
diutius in his exerceri mutando subinde rationem victus somnique, et
alia genera paenitentiae, vt habetur in exercitiis notabili tertio post
additiones primae hebdomadae.
2 Qui absolutis exercitiis primae hebdomadae ad reliqua progres-
surus est, postquam generaliter confessus fuerit, et communionem
sumpserit, saltem per vnum diem vacare debet ab illo labore tam intensa
meditandi. Interim tamen posset in mente versare parabolam illam filii
prodigi, applicando eam ad seipsum, aut aliquid eiusmodi. Porro ad
communionem est ita etiam disponendus, vt ad eam accedat cum rene
rentia, et fide, et gustu, et ob eam causam danda est ei aliqua meditatio
ad hoc apta.
De secunda hebdómada, ei primo de fine qui m ea praetendiliti
Cap. XVIII.
Scopus exerci- ~w — -»
tiorum primae he- | Li Inis, et scopus, qui exercitiis ómnibus
bdomadae: J[ primae hebdomadae praefixus est, hic
praecipue est cognoscere quod errauimus ab ea via, quae nos ducere
debebat ad vltimum illum finem, cuius causa creati sumus, et conse-
quenter doleré de tali, et tanto errore, et concipere intensum deside-
rium redeundi in illam viam, et in ea semper perseuerandi.
Directoría recen tiora Di. 1599 1147
2 In hac autem secunda hebdómada finis est,
FinU secundae. ....... , . ~ .
proponere sibi Lhnstum dominum, ac baluatorem
nostrum, vt veram viam, iuxta illud, quod ipse dixit. Ego sum via,
veritas, et vita, et 8 Nemo venit ad Patrem nisi
loa. 14. 6.
per me.
Ipse enim est exemplar a Patre hominibus propositum, cuius imi-
tatione emendemus, et componamus mores nostros corruptos, et diri-
gamus pedes nostros in viam pacis. Quare cum Christi vita sit perfe-
ctissima, et ipsa idea virtutis, et sanctitatis, sequitur, vt quo vita no-
stra propius ad eam b imitatione accesserit, ipsa quoque perfectior sit,
immo et propius accedat ad vltimum fincm suum, ideoque eo etiam fe-
licior sit.
Secunda hebdo- ^ Propter hanc causam haec secunda hebdómada
mada respondet respondet viae illuminatiuae, quia Christus est sol
viae Hiuminativae. iustitiae, qui illuminat omnem hominem venientem
in hunc raundum, et ad hoc venit, vt illuminaret sedentes in tenebris,
et vmbra mortis, et c quoniam peccata, et prauae affectiones obtene-
brant animam, eamque impediunt, et retrahunt a Christi imitatione,
ideo haec prius eradicanda ex corde erant primis illis exercitiis, et me-
ditationibus.
4 Dispositio quam P. N. Ignatius requirebat in
Quaenam dispo- r ^ & i
sitio in facientibus üs, qui facturi essent exercitia huius hebdomadae, est,
haec exercitia re- vt ostendant feruorem, ac desiderium progrediendi
quirebatur a s.p.n. viterius ad deliberandum de statu vitae. Quare qui
hoc nollet, vel tepide vellet, etiam si cuperet progredi in meditationi-
bus, melius esset eum differre ad vnum, aut alterum mensem. Hoc enim
negotium eiusmodi est, vt nisi cum feruore spiritus suscipiatur, non
possit habere bonum successum. requirit enim magnum, et fortem, et
constantem animum, qui ex augmento deuotionis proueniat.
Quando quis non 5 Verum est quod si quis esset, a quo nihil ma-
est admodum ca- gnum sperari posset, quia non esset admodum ca-
pax- pax, vel impeditus esset statu matrimonii, posset pro
eius captu, aliquid addi de sequentibus hebdomadis, vt dirigatur in
statu, in quo est, ad bene viuendum in eo.
6 Ceteros autem melius est relinquere cum fame,
Cum fame reim- yt sc¡ant adhuc sibi restare aliquid quod faciant.
quendi.
Contingit enim saepe vt hac dilatione experientia
ipsa apertius eis detegat suas necessitates, et infirmitates; quod facit, vt
deinde ardentiores, et magis dispositi redeant.
a Deest hoc v. in NE. — 1> eum NE. — c mortis. Et NE.
II48 MONUMENTA IGNATIANA
Deprimís quatuor excretáis secundae hebdomadae. Cap. XIX.
Primum exerci-
tium secundae h«- | I_)Rimum exercitium in hac secunda hebdoma-
bdomadae quid sit. , j t> i-\ • ^- j .
±_ da, est de Regno Christi, quod tamen non
enmputatur ínter meditationes, quia prima est de incarnatione Domini.
Est igitur quasi fundamentum quoddam, aut prooemium totius huius
tractatus, et summa, ac compendium vitae, et operum Christi Domini in
Esa. 62. 11. eo negotio, quod ei commiserat Pater, de quo Esaias,*
Opus illius coram eo; et ipse Dominus. * Opus quod
loan. 17. 4,6. dedisti mihi, vt facerem. Et statim addit a, quidnam
id esset, Clarificaui te super terram, manifestaui nomen tuum homini-
bus. Vocat autem omnes homines in societatem tanti, et tam gloriosi
operis, vnumquemque iuxta suum gradum. Ex quo iam meipit apparere
diuersitas graduum in imitatione Christi.
2 Dispositio autem, quae requiritur in anima eius,
Quae dispositio . .. ... ,
necessaria I111 'acit exercitia, haec est, vt quantum est ex sua
parte tendat in id quod perfectius est, si Dominus de-
derit gratiam, et vires. Vnde aperte colligitur ex hoc iam loco animam
incipere praeparari, et disponi ad electionem status, quae postea suo
loco expressius proponetur. Sic enim mirabili quodam artificio Spiritus
sancti hic anima excitatur ad perféctionem, vt deinde hanc eandeni
perfectionem eliciat, et indagetin ómnibus sequentibus meditationibus,
Incarnationis, Natiuitatis, et aliarüm, et ita perfectionis semina, quae
hic sparguntur, per illas deinde meditationes latenter crescant, et pro-
moueantur, doñee in tempore electionis suum fructum ferant. Atque
hoc bene notandum est Instructori pro sua directione, non quod de hoc
monere debeat exercitantem, sed potius sinat res ipsas per se in eius
anima operari, vimque suam exercere.
3 Ñeque hoc tamen impedit, quin haec medita-
Cui danda haec ,. , . . . , . ,
meditatio tl0' sicut etiam quae deinde sequetur b de duobus
vexillis, tradi possit etiam iis qui non sunt facturi
electionem, quoniam etiam hi ea iuuari possunt: siquidem in genere
tantum agunt de iis, quae ad maiorem Dci gloriam ab vnoquoque fieri
possunt in Dei obsequio pro cuiusque capacítate.
Quare in secmi- ^ 1 ii hac secunda hebdómada notandum est, addi
da hebdómada aj- hic vnum praeludium. Nam cuín in prima hebdoma-
datur unum piae- $a primum praeludium sit constitutio loci, hic ante
ludium.
constitutionem loci ponitur quaedam repraesentatio
historiae, seu mysterii quod meditandum oceurrit. Hoc autem non ita
:l Isaias: Opus eius coram illo. Et ipse Dominus: Opus quod dedisti. ut faciani. l'.t
addit .YE. — b sequitur NE.
Directoría kecentiora — Ui. 1599 1 149
intclligendum est, vt tune immorari debeamus in meditando illo myste-
rio. Sie enim nihil differret praeludium a meditatione, sed ita est acci-
piendum, vt in primo illo praeludio proponatur historia generatim, et
quasi tota in communi, vt sciatur materia, de qua tune cogitandum est,
et anima ineipiat in ea ac tuad, et ad eam eleuari, deinde vero in ipsa
meditatione ineipiat in singulis eius partibus immorari, easque ponde-
rare, et penetrare. Vt cum quis eoniieit oculos in tabulam aliquam pi-
etam, in qua sit varietas rerum pietarum, prius vnico intuitu omnia con-
fuse cernit, et scit quid in ca tabula contineatur, postea vero figit oculos
in singulis particularibus rebus, quae ibi pictae sunt, easque sigillatim
melius, et aecuratius perpendit.
Un de sumenda 5 Quod autem attinet ad puncta harum medita-
puncta harum me- tionum, sumenda erunt in fine libelli exercitiorum,
ditationum. mySter¡a vjtae Christi ordine posita sunt distincta
tere singula tribus punctis, etsi simplicioribus, qui ea non legerint, aut
legere non possint in Euangeliis, explicatius tradi oportebit addita
breui declaratione, vt dicitur secunda Annotatione ex viginti. Vnde
quod in meditatione Incarnationis, et Natiuitatis etiam dicitur de con-
templandis personis, et earum verbis, et operibus, intelligi debet, refe-
rendo ad illam, quam diximus distributionem quae in fine libri ponitur,
nempe cogitando haec in singulis punctis, vt oceurrunt ordine suo, non
autem quod necessarium sit omnes prius personas totius mysterii,.
deinde omnia verba eiusdem, ac demum opera separatim meditan; hoc
enim praesertim in quibusdam meditationibus pareret confusionem.
6 Ouare hoc tantum voluit P. Ignatius regulam
Cur meditatio in , . . ,. . ,. . . . .
punctis. daré in singulis punctis, quo meditantis intentio iern
debeat, primum quidem in ipsas personas, quae in
illo puncto oceurrant a, tum ad verba, si prius verba, vel ad facta, si
prius oceurrant facta. Et ita absoluto vno puncto transeatur ad aliud,
eundem ordinem in eo seruando.
Alia praeterea ^ Caeterum etsi hic tantum mentio fit de his tri-
addi possunt pun- bus, non tamen prohibetur, quin possint etiam addi
cta' alia puncta, ut v. g. cogitationes, et affectus perso-
narum interiores, tum etiam virtutes, et praeterea modus, et finis my-
steriorum, quae oceurrunt, causa item, et effectus, tempus, et reliquae
circunstantiae, vt foecundior sit meditatio, et maior eius fructus.
a oceurrunt NE.
1 1 5o
MONU MENTA IGNATIANA
De quinto exer cilio secundae hebdomadae, quod est applicatio sensuum.
Cap. XX.
De quinto exer-
citio, videlicet de 'I ^ . . . , , .
applicatione íensu- I l-H Xercitium quintum, quod est applicatio
um. J. , sensuum, est facile valde, et vtile, imagi-
nando nos videre personas et audire verba, aut strepitum si qui fit,
vel tangere, aut osculari, siue loca, siue personas, quod tamen fieri
debet cum omni reuerentia et modestia, ac timore. Olfactum P. N. Ig-
natius refert ad odorandam fragrantiam animae ex donis Dei, et gustum
ad gustandum a eius dulcedinem, quod vtrunque significat praesentiam
quandam rei, vel personarum, quas meditamur cum gustu et amore
earum tenero.
2 Quod autem hic dicitur facta meditatione In-
inteiiigentia iiiius carnati0nis, et Natiuitatis, faciendam deinde separa-
r.otandi, post raedit ' ' r
de incarn. et nativ tim hanc applicationem sensuum, intelligendum est
faciendam esse ap- idem deinceps fieri deberé in reliquis meditationibus
plicationem sensu- , . „ , . . . ,
um vitae Lhnsti. Quod non ita accipiendum est, quasi
hanc applicationem debeamus habere seiunctam ab
omni materia meditationis, sed vt praecipuus scopus circa mysterii con-
siderationem sit sensuum applicatio.
in quo differt ap- ^ Differt autem applicatio ista sensuum a medi-
piicatio sensuum a tatione, quoniam meditatio est magis intellectualis,
meditatione. et magjs versatur in ratiocinatione, et omnino est
altior. discurrit enim per causas illorum mysteriorum, et effecta, et in
eis inuestigat attributa Dei, vt bonitatem, sapientiam, charitatem, et
reliqua. At vero applicatio non discurrit, sed tantum inhaeret in illis
sensibilibus, vt in aspectu, et auditu, et reliquis eiusmodi, quibus frui-
tur, et delectatur cum profectu spirituali.
4 Est autem eius dúplex vtilitas, interdum enim,
Eius dúplex utill- - ,. , ,
tas cum anima non potest profundiora speculan, dum in
his immoratur paulatim disponitur, et eleuatur ad
illa altiora. Interdum autem contra, anima iam impinguata, et b feruens
deuotione ex cognitione illorum mysteriorum altiorum, descendens
deinde ad haec sensibilia, in ómnibus inuenit pastum, et consolatio-
nem, et fructum ex abundantia amoris, qui facit vt mínima quaeque, ac
vel ipsi nutus magnifiant, et materiam amoris, et consolationis prae-
beant.
5 In mysteriis Christi tradendis debet Instructor
chri"« emyster"ada ea desumere ex ipso libro exercitiorum, in fine, vbi,
vt dictum est, descripta sunt cum suis punctis. Ouare
qui magis versati sunt in meditando, iis satis erit dictare, vel daré in
» gustandam .VE. — b üeest hec v. in XE.
Directoría rkcentiora Di. 1599 1151
scriptis puncta, vt ibi habentur, admonendo, vt semper eandcm for-
mam teneant, quam prima die. Cum aliis aulem minus versalis opor-
tebit ad particularia magis descenderé, accommodando praeludia ad
materiam, et introducendo eos, vt sciant sibi proponere personas cuna
suis circumstantiis, tum earum verba et facta etc.
De meditationum horis, lectione spi ritual i et eo qui exercetur visitando.
Cap. XXL
Exercitanti quan- ( ^ T - . . . .
do danda reiaxatio. W1 4U1 se exercet, fatigatus videatur, immo
* Ex notubili vn¡- | v _J etiam si non adeo fatigatus sit, tamen vt
to ¡11 die secundo z. melius durare possit, expedit, vt detur illi aliqua
hebdomadae. relaxado in horis meditandi, et tune omitti poterit
meditatio, quae fit media nocte, et retineri aliae quatuor horae.
De lectione ta 2 Potest etiam in hac hebdómada, et sequenti-
secunda hebdo- bus post absolutas meditationes reliquo tempore
mada- legi aliquis liber, sed eiusmodi, qui pietatem potius
nutriat, quam intellectum nouitatibus exerceat, vt sunt aliqua ex ope-
* Ex NotabiH i ribus S. Bernardi, vel Gerson de imilatione Christi,
seeundae liebdoma- vel Granata. * Si vero liber hic contineret aliquem
dae post meditatio- tractatum de Christi mysteriis, non expediret, vt ea
nes pnmae día. legerentur, de quibus postea laciendae sunt medita-
tiones, sed de quibus iam factae sunt, vel quae eo die sunt laciendae.
3 Ouod attinet ad visitandum eum, qui exerce-
Quando visitan- ......
dus qui exercetur tur> semel saltem esset visitandus in die, excepto
tempore electionis, quo tempore solent incidere
frequentiores desolationes et perplexitates, quae crebriorem visitatio-
nem requirunt.
De electione quanti momenti si/, et quis ordo in hac materia seruandus.
Cap. XXII.
cunas*'0"'5 dlffl I i ^T omnibus exercitiis nullus est difficilior locus,
X aut qui maiorem dexteritatem, et discretionem
spiritualem requirat, quam electionis, quoniam hoc tempus expositum
est diuersis motibus animi, et saepe etiam erroribus, cum homo non
solum a malo vincatur, sed plerunque etiam boni, et recti imagine l'al-
latur.
Attendenda ele- 2 In hac ergo materia illud ante omnia intel-
ctionis necessitas ligendum videtur, et ante oculos tenendum, quanti
et gravitas. referat eligere statum vitae. Nam si homo, vt ratio-
nalis , debet omnibus a suis actionibus poneré finem congruentem
a omnino NE.
I I K2
MONUMEXTA IGNATIAXA
rationi, Christianus autem debet omnia opera sua dirigere ad finem
supernaturalem: si haec ergo in singulis actibus fieri debent, quanto
magis in capiendo statu, ex quo scilicet consequuntur fere omnia,
opera vitae nostrae, ita vt, si finis ipsius status sit vitiosus, ea etiam
quae ad finem consequuntur, oporteat esse vitiosa.
3 Deinde, vt in corpore animantis plura sunt
Indifferentia ad , , ,
eiectionem membra, ñeque omnia membra sunt oculus, aut
omnia pedes, vt ait S. Paulus, ita in hoc corpore Ec-
clesiae oportet esse varios gradus, et status. Huius
primae Cor. XII. a ..... ... „ . .
autem diuisionis, et partitionis auctor est bpiritus
sanctus, ad quem pertinet singulis suum locum tribuere. Vnde Aposto-
lus eodem loco: diuisiones gratiarum sunt, idem au-
Lor.. XII, 4, 5, o. °
tem spiritus, et diuisiones ministeriorum b sunt, idem
autem dominus, et diuisiones operationum °, idem vero Deus, qui ope-
ratur omnia in ómnibus. Ex quo donstat, vt famuli a suo Domino suo
quisque operi, ac muneri destinantur; sic nomines a Deo; ac proinde
non deberé hominem impediré in se ipso id, quod Deus in eo, et de
eo agere vult, sed oportere vt ei fideliter seruiat in quacunque re eius
maiestas voluerit.
4 Accedit etiam propria vtilitas, eaque magna,
UtHitas talis ele- . , , , XT . .
ctionis quoniam pertinet ad salutem aeternam. Mam etsi
Deus nemini negat auxilium necessarium ad salutem,
tamen non est dubium, quin iis multo abundantius gratiam suam, et lu-
men atque opem communicet, qui non se in aliquem vitae statum ex
libito suo intruserunt, sed eum elegerunt, quem praemissa diligenti
consideratione putarunt esse iuxta diuinum beneplacitum.
De¡ non auttm 5 Denique si nos in tanta re nostro iudicio, ac
nostra sequenda placitu gubernare velimus, facile in máximos et ma-
voiuntas. xime perniciosos errores incidemus, si vero Dei vo-
luntatem executi fuerimus, ille vt Pater, et creator noster, nihil de nobis
statuet, quod nobis vtile, et salutare non sit, immo vero etiam aptum,
et accommodatum nobis, quoniam ipse noscit figmentum nostrum.
6 Haec igitur et alia in hanc sententiam non so-
Ke""nda0n,nl" *"* lum Instructori vtilia erunt, vt in hoc negotio ma-
gnum studium adhibeat, sed multo magis ei, qui fa-
cit exercitia, vt videat quo animo aggredi debeat rem adeo necessa-
riam.
7 Igitur, vt in hoc tractando aliquis ordo serue-
t¡rmrtca'pitumqUen tur Primo dicemus quales esse debeant, qui ad eie-
ctionem admittuntur; secundo quales ii qui eos diri-
gunt; tertio quae sint res, de quibus est electio: quarto quae in ea re-
gulae seruandae. quinto quis sit ordo, et praxis electionis faciendae.
a Sic recle .\'E.: 13 Di. — 1> ministrationum, .YE.— c operationum sunt, .YE
Directoría rkcentioka — Di. 1599
Quales esse debeani qui ad electionem admitíanla)-. Gap. XXIlI.
Quinam ad ele- / — >•
ctionem admitten- 1 f Irca pnmum, apertum est non omnes esse
di. admittendos ad electionem status. Qui
enim iam tenent statum determinatum, vt coniugati, aut religiosi non
debent de hoc agere, sed tantum iuuari debent, vt in suo quisque statu
ad perfectionem tendat pro mensura gratiae quam ei Dominus Deus
concedat a. Qui autem adhuc statum non habent, non tamen ómnibus
indifíerenter dari debet electio, vt habetur in séptima parte Const. c. 4.
lit. F. vbi dicitur quod non nisi paucis, iisque huiusmodi, vt ex eorum
profectu non vulgaris ad Dei gloriam fructus speretur. Igitur, qui vel
incapaces essent huius perfectionis cuiusmodi sunt leues natura et in-
constantes, quos in primis explorare oportebit nec vilo modo admit-
iere ad electionem, aut quos constet habere passiones quasdam indó-
mitas, aut malos habitus, qui videantur incorrigibiles, non essent ad-
mittendi, nisi tam certa signa essent peculiaris cuiusdam gratiae, vt
haec omnia suppleret.
Necessarium est 2 Secundo praeter naturam, et mores aptos, re-
desiderium et pe- quiritur etiam, vt ille cui datur electio, eam ipse desi-
1 deret, et petat. Et hoc omnino necessarium est, et
aullo modo alioquin dari debet, multo autem minus ingerí et obtrudi
non cupienü. Nam praeterquam quod, qui sic aflectus est, omnia quae
ei dicentur, cum suspicione accipiet, et ideo iis iuuari non poterit, est
etiam ea causa, quod in electione facienda multae et magnae incidunt
difficultates, etiam cum voluntas bqna, et feruens est; quare multo erunt
maiores, cum voluntas languet, et ideo nunquam eas superare pot-
erit.
3 Tertio valde expedit, vt qui ingreditur electio-
Electurus sit ab 1 ^ te
omni affectu líber. nem. studeat esse liber ab onini affectu inordinato,
et plañe ad omnia indifferens, ad hoc vero vnum in-
clinatus, vt sanctum Dei beneplacitum sequatur, quodeunque illudesse
cognouerit. Quare si cerneretur eum nimis propenderé ad diuitias, mi-
nus autem ad paupertatem, non esset bene dispositus, nec sperandus
esset bonus exitus in electione. lile enim affectus, auersus a via perle-
ctiori, et ad imperfectiorem conuersus intellectum traheret ad excogi-
tandas rationes tali affectui consentaneas. Ac cum vt dici solet, quicquid
recipitur, recipiatur ad modum recipientis, facile fieret vt existimaret
llam esse Dei voluntatem, quae est ipsius voluntas. Oportet igitur vt
perueniat ad tertium gradum humilitatis, qui ponitur in libro exercitio-
rum, autsaltem ad secundum, cui comparando seTuiunt meditationes de
vexillis, et de tribus classibus et aliae, de quibus infra dicetur, et ideo-
■ concedet NE.
Monum. Igxat. — Series II.
II 54 M ONU MENTA ICNATIANA
esset in iis meditationibus diutius retinendus vt paulatim disponatur, ad
hoc aequilibrium animi, partim conando propria diligentia, partim id a
Deo petendo feruentibus orationibus. Quod si ad hanc resignationem
et indifferentiam non peruenerit, tota tractatio de modo eligendi relin-
quenda est, et a tune si ita expediré videbitur, procedendum in reliquis
exercitiis faciendis, vt si fieri potest, per ea ad maiorem maturitatem
perducatur, vel post breue tempus finis eis imponendus.
Quaenam óptima 4 Quarto omnium óptima est illa dispositio vt
dispositio ad ele- non modo non magis propendeat ad terrena retinen-
ctionem. ^ ge(j qUoa(j fjerj potest, voluntatem suam semper
inflectere conetur ad id quod perfectius est. Nam licet re ipsa non id
electurus sit, quia fortasse Deus non eum vocet b ad talem statum, ta-
men nihil ei nocebit, iramo plurimum proderit tale desiderium; ac
proinde in his exercitiis semper proponitur via perfectior, tamquam
magis optanda, et a Deo petenda. In quo valde notanda est sententia
quaedam P. N. Ignatii. quae inuenta est in quodam eius scripto, vbi ita
ait, deberé Instructorem ita disponere eum, qui est in exercitiis, vt om-
nino resignatus sit, tam ad consilia sequenda, quam ad praecepta, immo
vero quantum in ipso est magis inclinatus sit ad consilia, si id maius
Dei obsequium fuerit: et addit maiora vtique signa requiri ad statuen-
dum quod ea sit Dei voluntas, vt quis in eo statu maneat, in quo satis
sit seruare praecepta, quam vt viam consiliorum ingrediatur, quia Do-
minus tam apérte ad consilia exhortatus est, at vero in illo statu magna
ostendit esse pericula.
5 Vltima est ea dispositio, quam idem P. Igna-
Ultima dispositio , . . . .
ad eiectionem ™BS eodem loco praecqut, nempe vt qui lacit ele-
ctionem, colligat se totum intra se, et toto tempore
quo durat haec deliberado, claudat sensus, claudat animum ómnibus
aliis rebus, nihilque velit videre, aut audire quod non de sursum sit.
Ouibus verbis dúo indicantur. primum vt anima non sinat se distrahi ad
alias cogitationes, sed hoc vnum agat, et huic vni intenta sit, ceteris
ómnibus negociis a se reiectis. Alterum est, * vt in hac
* Anual, lo* ex ¿o. ¿eliberatione non admittat rationes, quae non sint e
cáelo, idest nullas admittat, quae sapiant carnem, et sanguinem, aut
aliquid humanum, ac terrenum, quia omnia manare debent ex vno illo
principio, quod est desiderium gloriae Dei, et exequendi eius volunta-
tem. hic enim est verus ille sumptus ad aedificandam turrim, de qua
est in Euangelio, et hoc magnam animae fiduciam af-
Luc. xlv, . j_ert^ qUOC| f)eus non sinet eam decipi, quia cuín
eum in toto corde, et in veritate quaerat, nunquam se Deus ab ea auer-
tet, cuius scilicet tanta est bonitas, et amorin suam creaturam, vt etiam
oceurrat saepe non quaerentibus. Quod licet ita sit, et ea sit perfecta
■ est Et NE.—*> vocat .VA'.
Directoría recentiora — Di. 1599 1155
electio, ad quam solius Dei amor impellit, tamen si praecipuus quidem
esset amor Dei, sed praeter illum aliquid etiam accederet quod eodem
inclinaret, modo non repugnans Dei legi, ac voluntati, et ex sua natura
bonum, vtputa consolatio propria, et quies spiritualis, ratio valetudi-
nis, ant aliquid eiusmodi, non propterea improbanda esset electio-
Ilaec tamen oporteret semper minus esse praecipua, et minus praeci-
pue mouere, et haec ipsa ad Dei amorem referri.
Qualis esse dcbcal qui dirigit electw mu. Cap. XXIV.
Offlcium dirigen- /^"""Vca secundum, officium eiüs, qui tradit
tls electurum. 1 I ^
V /exercitia m hoc particulan negocio, est
cooperari motioni diuinae, eamque non praeire, sed sequi, et ad hoc
disponere animara eius qui facit exercitia, remouendo impedimenta,
nempe errores, dolos, affectiones, atque inclinationes inordinatas. Non
debet eum mouere vel ad vnam, vel ad aliam partem vt dicitur in 15.
annot. ex priorib. Etsi enim ex natura sua licitum est, ac meritorium
etiam hortari ad perfectiora, tamen vt eiusmodi delibera tiones solidius
fiant, et sine vlla humana persuasione, multo melius est permitiere, vt
solus Deus cum sua Creatura tractet, nec aliquis tertius intercedat: et
hoc máxime in exercitiis, vbi se anima ad hoc ipsum disponit. Ratio
huius est, quia electio tantae rei, vt est status vitae, non debet niti
persuasione, aut inductione humana, sed sola Dei volúntate, alioqui rae-
tuendum esset illud, quod Dominus dixit, Omnis plantado quam non
,„ , plantauit Pater meus caclestis eradicabitur. Et cum
Matth. 1$. 13.
in eiusmodi via per se ardua, et deinde Daemonum
inuidiae expósita sine dubio secuturae sint multae tentationes, ac dif-
ficultates, non potest vllum auxilium, ac subleuatio expectari ab no-
mine qui nos induxit, nisi leuemus oculos nostros in coelum, et d'icere
„,.,. possimus Dominus solus Dux meus fuit, quoniam
Plulip. 2. 13. . n
iuxta Apostolum sperandum est, eum qui dedit vel-
le, daturum etiam perficere, et confirmaturum vsque in finem.
, .... 2 Ex quo colligitur * eum qui dirigit in hac ele-
Indif ferentla .
etiam dirigeiitís ctione deberé ipsum quoque suo modo indilferentem
electurum. esse, vt fideliter peragat opus, quod ei commissum,
* Annot /j ex >o et cred'tum est, idque tantum respiciat, et cupiat, vt
Dei voluntas, et beneplacitum compleatur, nihil ap-
ponens de suo spiritu proprio. hoc a enim est immittere falcem in
messem Dei, et praeterea posset aliquando praebere materiam tenta-
tionum exercitanti, quia maneret semper aperta daemoni haec porta,
suggerendi quod hominis instinctu ad religionem inductus esset. Per-
a proprio: hoc NE.
II 56 MOXUMENTA IGNATIANA
suadeat autem sibi illud tutum fore, ac sine periculo quod indagauerit
iuxta regulas sanae electionis. Tantum diligens sit in subleuando, ac
dirigendo quem Dominus eius curae ac fidei commisit.
3 Vigilet in detegendis fraudibus, et paralogi-
Eiusdem vigilan- . _ & ? . . . . ... .
tia smis Daemonis, quoniam ex falsis principns, qualia
ille suggeret, sequetur non nisi falsa conclusio.
4 Animaduertat etiam contingere saepe vt quis
Ut debet ingredi . ,. . . . .
in eiectionem ingrediatur in eiectionem cum óptima dispositione,
et tamen in ipso articulo eligendi insurgat in ipso
aliquis sinister affectus, qui omnia perturbet, et suffocet bonum se-
men, et ideo cautus sit, et industrius ad haec omnia tum prouidenda,.
tum praecauenda.
Quae sint res de qnibus es/ electio. Cap. XXV.
Electio sit de re- / * T . . ., ,
bona ¡ / Jrca tertium, alud certum est rem omnem,
V^_x * quae sub eiectionem cadat oportere
* Ex introduciione , . . . .. , .. .
. ,. . esse bonam, siue sit negocium aliquod partícula
(ul eligettaarum re- o -i t-
rum notitiam. re' s^ue status totius vitae.
2 Electio autem status versatur circa dúo sitne ma-
Eiectio status. nendum in praeceptis, an progrediendum ad consilic
si consiüa se- 3 Si consilia sequenda, num in Religione, an ex-
quenda, quid agen- tra eam. Ouanquam enim vix iam extra religionem
dum- seruari i>ossunt, tamen potest esse talis natura vt
non sit valde idónea ad communitatem vitae, et obedientiam, et tamen
possit seruare paupertatem et castitatem.
si in religionem ^ Tertio, si in Religione, restat etiam in particu-
ingre,d¡e!ndun), lari quis ordo eligendus, quia alios vocat Dominus
quaenam eiigenda. a(i maiorem solitudinem, alios ad iuuandos proxi
mos, et ipsa naturalis comi)lexio vel corporis, ve! etiam animae alia alii
instituto aptior est.
5 Cuarto electa peculiari religione, deliberatur
Temporis ele- , , , ., ,.
ctio etiam de tempore, et de modo id exequendi.
6 In eligenda hac autem vel illa religiom-, cauen-
Quid cavendum dum est, primo ne eligatur aliqua iam corrupta, vel
in electione Reli- . . ^. , . . ...
Kjonls in qua non vigeat obseruantia. secundo ínter illas
ipsas in quibus viget obseruantia, ¡)raeferenda est
ea, cuius institutum sit perfectius, in t)uo dijudicando est óptima
doctrina sancti Thomae 2. 2, quaest. 188. a art. 6. et habenda est má-
xime r.itio pesonae, non solum iuxta vires et pro])ensionem, sed etiam
iuxta dotes, et talenta, quae habet propter maius Dei obsequium.
a Il8 NE., sed perperam.
Directoría recentiora — Di. 1599 11 57
7 In tempore autem exeqüendi diuinam vocatio-
Dlfflcultas voca- 1 . ,
tionem exsequendi. nom est interdum peculiaris ditncultas, quoniam in
his, quae repugnant sensui, solet humana infirmitas
procrastinare a quantum potest,et causas morarum innectere, seque ipsam
decipere, quaerendo rationes differendi. Quare optimum est, hanc ipsam
difficultatem profligare in exercitiis, et cogitare quod ait sanctus Am-
brosius, Nescit tarda molimina Spiritus sancti gratia. Imitanda est etiam
promptitudo Apostolorum relictis statim retibus, et patre: valetquc
illa ratio, Si aliquando, cur non modo? et si non modo, fortasse nun-
quam. Nunc enim recens est Dei motio, et eius auxilium, postea vero
íacile fieri potest, et fit quotidie, vt refrigescat hic spiritus, et sic multo
difficilius erit resistere pugnae carnis, et diaboli. Et haec de electione
consiliorum.
8 Si quis vero eligat seruare praecepta, resta*
se?vlré praecepta*' adhuc consultandum, in quo statu, aut in qua ratione
viuendi ea seruet, quae singula discutienda sunt, vt
eo melius, et cum maiori luce vita instituatur.
in aiils particui ^ Denique in aliis particularibus negociis, vt in
ribus utendum iis- suscipienda aliqua re, vel non suscipienda, vtendum
dem reguiis. es(- n¡s üsdem regailis, sumendo scilicet eam partem
ipsarum quae sufficit pro qualitate rei. Modus autem, seu regula etiam in
his ómnibus particularibus actionibus, est omnia metiri ex Dei honore,
millo habito respectu ad proprias commoditates, máxime temporales, vt
intentio semper in üeum recta sit, nec inflectatur ob aliquid terrenum.
De tempore triplici ad electionem rede facieiuiam. Cap. XXVI.
Tría témpora ele- | f jrca quartum declaranda sunt tantum tria b
ctionis \ , ,
V v témpora electionis faciendae, quae naben-
tur in libro Exercitiorum, nam his bene cognitis, nihil fere aliud deside-
rari posse videtur. Témpora autem dicuntur quia cum tales anima mo-
tiones sentit, quales ibi describuntur tune aptum est tempus et opportu-
num electioni. Ac de primo quidem tempore pauca sunt dicenda, cum
scilicet adeo clare constat de Dei volúntate, vt ne dubitari quidem de
ea possit, pro cuius exemplo ponitur vocatio Matthaei, et Pauli. Et
quamuis iam non contingant eiusmodi vocationes ita miraculosae, ta-
men et legimus, et videmus quasdam, quae quodammodo ad eas viden-
tur accederé tanta claritate, et satisfactione spiritus, tamque certa illu-
stratione diuinae voluntatis, vt ne in has quidem videatur cadere posse
dubitatio. Sed haec vocatio nimis extraordinaria est, nec cadit sub re-
gulam: et ideo nec a Deo petenda; aut exspectanda est, et ob hanc
a Sic NR.\ procrastinari Di. — b Deest hoc v. in NE.
1158
MONUMENTA IGNATIANA
etiam causam, cum tam raro accidat, non multum est in huius primi
temporis consideratione insistendum, et obiter dumtaxat declarandum
ei qui facit exercitia.
Secundum tem- ^ Secundum igitur tempus est magis ordinarium
pus magis ordina- cum scilicet animus inspirationibus et motionibus in-
rium' ternis agitur iisque tam efficacibus vt sine vilo intel-
lectus discursu, aut fere nullo, voluntas feratur ad Dei seruitutem, et ad
perfectionem.
_ _. 3 Tertium tempus est cum intellectus ratioci-
Tertium tempus. ^
nando et ponderando radones pro vna et altera parte
veritatem clarius aspicit et veluti lumen voluntati praefert vt voluntas
id demum eligat quod ómnibus perpensis melius fuerit iudicatum.
Comparado secundi temporis faciendae elecÜonis cum tertio.
Cap. XXVII.
Differentia vo-
luntatis et inteiie- j I Taque, etiamsi hae duae potentiae animae ita
ctus in electione. . . , . Tl ... ,
\ coniunctae sint, vt vna sine altera in ehgendo
operan non possit, est tamen haec differentia, quod in primo et se-
cundo tempore voluntas praecedit, intellectus vero sequitur, et ab ea
trahitur sine vilo suo discursu, aut cunctatione, in tertio autem praece-
dit intellectus ipse, tamque multas rationes voluntati proponit, vt eam
extimulet, et impellat in eam partem, quam iudicat meliorem. Et qui-
dem hoc supposito, quod motio illa sit immediate a Deo, sine dubio
excellentior via est, et altior cum voluntas diuinitus illustrata praece-
dit ac trahit intellectum quia etiam Aristóteles, vt refert S. Tho. ita ait
illis qui mouentur secundum instinctum diuinum, non expediré consi-
liari secundum rationem humanam, quia mouentur a meliori principio,
quam sit humana ratio. Sed posterior via nempe per ratiocinationem,
et discursum, est securior, et tutior.
2 Pro notitia autem primi et secundi temporis
Quid in primo et , ... ca . •
secundo tempore quando scilicet vt dictum est anima atnatu diurno
permouetur declarandum est exercenti se quid sit
consolatio, et quid desolado de qua vtraque agitur in tertia, et quarta
regula discernendi spiritus.
3 Haec autem consolatio non est habitus, sed
iat¡o'd '* COnS°" veluti spiritualis i>assio data supernaturaliter, cuius
natura est, vt dum praesens est, facile exerceantur
actus virtutis, immo cum delectatione et gustu, et cum inflammatione
affectus. contra vero facit, vt opera carnis desipiant, et insuauia videan-
tur. Eius partes, vel modi varii sunt, vt pax, et quies quaedam interior-
gaudium spirituale, lumen, et clarior cognitio rerum diuinarum, lachry-
mae, mentis eleuatio in Deum, spes in Deo fixa, sensus rerum aeterna,
DlRELlOUlA RECKNTf OK A — Di. 1599 l\<^()
rum, conuersio ad coelestia, calor sancti amoris, et si qui sunt símiles
alii effectus, vel affectus, qui sunt omnes a spiritu bono.
4 Desolatio contra est tristitia, perturbado aními,
Quid desolatio . , . . . ...
spes ín rebus, vel personis numanis ■', amor rerum
inferiorum, ariditas, depressio, et euagatio mentis in res huius mundi,
quae sunt omnia a spiritu malo.
5 Hoc igitur pósito ad cognoscendum vtra ex
Quae observan- .
da in his tempon- duabus partibus, de quibus consultatur, magis pla-
bus eiectionem fa- ceat Deo, Jebet homo in se ipso notare, et animad-
cturo. , , . ,
uertere, quando sentit consolationem, ad quam par-
tem eum inclinet consolatio, et tranquillitas animae, et contra desolatio
cum eam sentit, ad quam partem eum magis inclinet. Et cum his tem-
poribus contrariis videat se moueri ad contrarios effectus, debet pro
certo habere, nasci id ex principiis contrariis. Proprium enim est spi-
ritus mali, inuadere animam tempore desolationis, eamque obruere pu-
sillanimitate, et tristitia, et torpore; contra vero proprium est boni spi-
ritus, afierre animae laetitiam, et tempore laetitiae cum ea tractare, et
in eam influere. Vterque enim dat ex eo quod habet, et quo abundat,
vt constat ex regulis discretionis spirituum praesertim quae huic se-
cundae hebdomadae conueniunt, quae valde opportunae sunt hoc tem-
pore et sine illis íere ambulabitur in tenebris.
6 Est etiam altera quaedam praxis huius rei,
NS'7gnatH° S P Quam Ponií P- N- Ignatius illa similitudine eius qui
praesentat Principi svio genus aliquod cibi, vt explo-
ret quam ei arrideat. Sic anima cum profunda humilitate, et feruent
amore, ac desiderio gratificandi Deo, offerat ei diuersis temporibus
modo vnam, modo alteram rem, obseruans quaenam ex illis a Deo ma-
gis accipiatur, et admittatur, dicens semper, Domine quid me vis fa-
ceré? Quod non solum ore, aut leuiori mentis affectu, sed toto corde, et
multis cordibus, si tot haberet, ei dicendum, et sentiendum est.
Optimum signum 7 Porro inter alia indicia diuinae voluntatis vo-
Dei vocantis ad cantis ad statum perfectiorem, illud est optimum, si
perfectaonem. anima sentit sibi promitti tantum pecuniae spiritua-
lis, quantum necesse sit ad aedificandam hanc turrim Euangelicae per-
fectionis, id est si sentit labores huius vitae, qui aliis ita graues viden-
tur. et ipsimet antea ita videri solebant, nunc leuiores, et faciliores
reddi, sic, vt voluntaria paupertas, vel abnegatio propriae voluntatis
vel b castitatis obseruantia, et reliquarum virtutum exercitatio, iam non
adeo grauis ei videatur, vt de se ipso scribit S. August. in libris Con-
fess. Secundum est indicium si hae cogitationes pergunt semper mo-
uere ad bonum. Satanás enim licet ab initio dissimulet, in progressu
» Deest hoc v. in NE. — h Deest hoc v. in .VE.
i i6o
MONUMENTA IGNATIANA
tamen non potest diu se celare, quin incipiat depromere suum ve-
nenum.
8 Denique de eiusmodi signis boni, vel mali spi-
De signis boni . , . . ....
et .man spiritus ntus °Ptime, et valde dilucide agitur ín regulis dis-
cretionis spirituum posterioribus lib. Exercitiorum,
agit etiam Gerson in libro de probatione spirituum, et a Bonauentura de
processu relig. c. 18.
Quando ad ttr- 9 Atque haec hactenus de primo et secundo tem-
tium tempus pro- pore electionis, in quo si ita constet de diuina volun-
grediendum. tate, vt anima plañe confirmetur, et stabiliatur, nec
desideret maiorem certitudinem, potest hic conquiescere, sin vero non
sufficiat, poterit progredi ad tertium tempus.
De ¡nodo priorc et posteriore bonete electionis faciendae. Cap. XXVIII.
Quot modis tem- /■ y >
pus tertium dis- I Ertium tempus in libello exercitiorum duo-
tmguatur. mo(jjs distinguitur qui vocantur modus
prior et modus posterior bonae electionis; prior sex punctis, poste-
rior quatuor regulis continetur. Si ergo inpriori non fiat electio, venien-
dum est ad posteriorem, qui est vltimus modus, qui in hac materia tradi
possit.
Quid in tab mo- 2 Pro nis autem duobus modis bene eligendi, sic-
i\s eligendi requ¡- ut etiam omni tempore, quo durat electio, requiri-
ratur- tur tranquilinas animae, quoniam tempore turbatio-
nis non est locus electionis b, cum scriptum sit Eccles. 2. c Ne festines in
tempore obductionis, quare ll qui hanc tranquillitatem in se non sentiret,
satius esset vt progrediatur in meditationibus doñee tempestas defer-
ueat, et redeat serenitas, quoniam dum túrbida est aqua, nihil in ea per-
spici potest.
Rosita animi 3 Supposita ergo hac tranquillitate, proponenda
tranquiintate, quid sunt ex vna parte commoda, ex altera jjarte incom-
faciendum moda prouenientia ex ea re, de qua agitur, et singula
bene aestimanda, et examinanda, vt videatur quaenam praeponde-
rent.
4 Tantum illud obseruandum, et actuandum hic,
pe^nda"" " " ¿ * cluud sul"'a attigimus> "^mpc has lationes, quae ad
deliberationem adhibentur, deberé omnes profiscisci
ex illo principio diuini obsequii, nec admittendos esse in hac consulta-
tione respectus humanos, aut terrenas cogitationes.
5 Notandum est etiam quod hi dúo modi qui-
Electio tertii " ...
temporis alias con- bus tertium tempus distinguitur non solum tune adhi-
flrmat. bend'i sunt, cum in secundo tempore nihil conclusum
a et S. NE.— b clectioni .\'/:.— e Eccü. 11. NE. — d obductionis. Quare ME
Directoría recentiora — Di. 1599 1 1 G 1 •
est, sed etiam si facta sit electio confert ad eam magis confirmandam, et
stabiliendam. Si enim anima certa esset, quod illa motio secundi tem-
poris esset a Deo, sine dubio nihil ei esset amplius requirendum, sed
quia Angelus satanae ;1 transfigurat se aliquando in
seeu a cor. ti. Angelum lucis, ideo haec generalis regula esse debet,
valde periculosum esse, cum homo vult se guberna-
re tantum per motus voluntatis, et sensus quosdam interiores, non
adhibendo considerationem debitam. Et ideo probatio et examen fieri
debet per lumen, quia, vt dicit Apostolus, omne quod manifestatur lu-
,. , men est. Hoc autem lumen post lumen fidei est etiam
Ephes. ,-. 13. 1
ipsa humana ratio adiuta tamen, et illuminata luminc
fidei, quae ipsa quoque a Deo est, et non potest vnum repugnare alteri,
quia necessarium est vt verum vero consonum sit.
Aiiud signuin ^ Itaque hoc etiam signum est spiritus mali,
man spiritus. quando refugit hoc examen, * quia amat tenebras,
* Ex reg. 13. ad et non vult venire ad lucem, * vt non arguantur opera
motus anima* dis- eius Hanc ¡ ¡tur ob causam hic modus eligen di
cerneados.
* loan iu 20 b secunor est, quia ratio fide illuminata, et Ecclesiae
catholicae doctrina instructa suo officio fungitur, et
cum totas vires suas, et quicquid potest exponat in inquirenda Dei vo-
lúntate, fideliter facit quod in ipsa est.
7 Si vero ad has rationes adiungatur etiam ex-
Experientia suae . . . , . _
infirmitatis. penentia quam quis habeat suae ínfirmitatis, vt ma-
nifesté sentiat salutem suam in saeculo exponi magno
discrimini, non est dubium, quin securius etiam res procedat.
8 Quod si praeterea rationes istae confirmentur
Mailis animae In- ,.~ . .. . ...
men per aliqua signa secundi tempons quae supenus ni-
ximus, nempe pacis, consolationis, aut c gustus. tu m
vero anima maiorem etiam satisfactionem, et claritatem accipit.
Quid s¡ secund» 9 Quaeret aliquis quid faciendum sit, si forte eon-
tempore fit incü- tingat, vt secundo tempere in aliquam rem incline-
natio mur, tertio vero tempore in alteram ei d contraria m,
vel dissimilem. Respondemus esse diligenter rem examinandam per
regulas discernendi spiritus, et per rectam rationem, et aestimandum
pondus rerum mouentium vtroque modo. Quod si constaret clare quod
ratio astipulatur e electioni tertii temporis, securius est eam sequi, quia
non est certum an motio illa secundi temporis sit a Deo, et tune má-
xime cum ratio aliud suadet. Contra vero si rationes, quae tertio
tempore mouent, essent débiles, motiones autem secundi temporis
bene examinatae iuxta regulas videntur esse a Deo, et recta ratio eis
non repugnat, tota electio secundi temporis est praeferenda. licet enim
a sed quia Satanás NE. — b Sic NE.; 13 perperam Di. — c et NE. — d Dees/ hoc ver-
bum in ¿VE. — e adstipuletur ME.
1 162
MONUMENTA IGNATIANA
prius clare non constaret per eam de Dei volúntate, tamen rebus melius
agitatis. et discussis, accedente rationis testimonio potest fieri vt constet.
De praxi et ordtne electionis. Cap. XXIX.
Praxis eiectío- | 1/ Estat nunc vltimum, nempe tota praxis, et
n,s 1 \ ordo proponendi electionem et manudu-
cendi eum, qui facit exercitia. In primis igitur hoc valde notandum est,
quod etiam supra indicamus, iam tum ab initio huius secundae hebdo-
madae incipere disponi animam per meditationem illam de Regno
Christi, quae mentem erigit a terrenis, et fluxis ad Saluatoris imitatio-
nem desiderandam, quae quidem dispositio alenda est semper deinceps
in eo qui se exercet, excitando eum, et dirigendo ad id quod perfe-
ctius est per reliquas meditationes, vt Nativitatis, Circuncisionis, et
alias, in quibus ita instruendus est, vt concipiat desiderium assimilan-
di se filio Dei, et praeterea quam maximam possit erga eum gratitudi-
nem, qui tanta nobis dedit, et tanta pro nobis fecit. In hac autem con-
templatione de Regno Christi existimandum non est verba illa attestans
coram infinita bonitate tua etc. uoti vim habere cum annotatione decima
quarta ex viginti sit peculiaris admonitio ne quis vacans Exercitiis voto
se facile obstringat.
, 2 Deinde quarto, vel quinto die inchoantur me-
Quarta vel quin- 1 » -1
ta die ¡nchoanda ditationes electionis per illud exercitium puen lesu,
meditatio electio- cum remansit in templo, in quo vt dicitur * in libro
exercitiorum, coepit daré exemplum huius Euangeli-
* praeludio ciña cae perfectionis, quando patre putatiuo, et naturaíi
electionem statuum. matre reüctis voluit occupari in iis quae aeterni pa-
tris essent
Exercitans dis- 3 Igitur ad disponendam animam electioni fa-
ponendus ad ele- ciendac, post hanc meditationem datur primo exer-
ctionem citium duorum vexillorum, deinde eodem die medi-
tatio de tribus hominum classibus, quae ad hoc tendit, vt iuxta eas qui
in exercitiis est se examinet, et cognoscat affectum suum erga res mun-
danas, et si in prima, vel secunda classe se deprehenderit, conet ir sibi
vim faceré, vt se transferat in tertiam.
4 Ad maiorem autem intelligentiam harum trium
Pro intelligentia * 0
maiori trium cías- classium, notandum est hoc in ómnibus supponi, mo-
sium dum illum, quo pecunia illa acquisita est, non esse
illicitum, ita vt obliget ad restitutionem. Nam alioquin non posset
homo indifferens esse ad eam retinendam, vel relinquendam; quod ta-
men dicitur in tertia classe.
5 Est 8 ergo hic modus, vt quando v. g. aliquis ex nimio studio lu-
ms
» classe. Est NE., quae ponit numerum 5 paulo post ante Secundo.
Directoría recentiora — Di. ^99 1163
cri, vel ex aliquo alio affectu humano, et vitioso negociatur a. Secundo
notandum primam, et secundam classem ita ínter se
differre, quod vtraque habet quidem voluntatem
quandam infirmam, et remissam exuendi affectum ad rem illam, sed
prima classis nulla vnquam adhibet media, nec cogitat de mediis, se-
cunda vero aliquid amplius facit, quia adhibet quidem aliqua media, sed
quae ipsi placent, non autem iuxta Dei voluntatem, ac beneplacitum,
et ideo videtur sibi parata omnia alia faceré, praeter illud, vt priuetur
re illa quam amat. tertia porro ad hoc etiam parata est, si Deo ita pla-
ceat, idque tantum inquirit an placeat.
6 Et sic patet totam hanc meditationem eo ten-
Flnls medltatio- , , ,
n¡s trium ciassium ^ere vt ostendat ammae quam turpe, et peruersum
sit, si non solum exuere nolit inordinatas cupiditat^s,
sed si velit quidem eas exuere, sed eo modo velit, quo ipsi libeat, et
se non resignat in manibus Dei. Ex quo apparet illam esse voluntatem
admodum debilem, quia veré vult, et non vult.
AHae quoque si- ' Vnde quia res haec tanti momentiest, praeser-
miiitudines eftin- tim ad disponendam animam electioni iam vicinae,
gendae' posset etiam qui exercitia sumit ad maiorem clarita-
tem, praeter hanc similitudinem trium mercatorum effingere sibi alias si-
militudines, eiusdem tenoris, vt v. g. si essent tres aegroti, qui sanari qui-
dem omnes cupiunt, sed primus nolit adhibere medicinas vllas propter
earum amaritudinem, nec abscissionem propter dolorem; secundus b ve-
lit quidem adhibere, sed quas ipse probet, ac iudicet, non eas quae
aptae sunt eius morbo, vt v. g. si nollet abstinere a vino, aut similibus.
tertius c denique se totum medico permittat, vt et dietam imperet, et
vrat, et secet ipsa etiam membra si opus sit.
8 Porro simul cum his duabus meditationibus,
Quandonam ele-
ctionem facturo quas diximus, nempe de duobus vexilhs, et de tribus
proponendi tres classibus, vel si ita melius videatur sequenti die, post
gradus u tat s. meditationem de transitu Christi a Nazareth, et de
eius baptismo proponuntur electionem facturo tres gradus humilitatis,
vt quemadmodum dicitur in libro Exercitiorum, toto die eos animo ver-
set: simul tamen vnum, vel dúo mysteria vitae Christi eodem die sicut
in reliquis diebus meditanda sunt. Nam hi tres gradus non dantur
pro certa hora alicuius meditarionis, cum non contineant nisi vnum pun-
ctum praecipuum, scilicet desiderium attingendi tertium illum gradum
humilitatis, quod toto die mente reuoluendum est extra meditationem;
immo etiam in meditatione opportuno tempore, adhibitio triplici illo
colloquio de vexillis vt ibid. dicitur.
■l negotiatur NE. — b dolorem. Secundus NE. — c similibus. Tertius A E.
MONUMENTA IGNATIANA
De ipsa electione iuxta rationem secundi temporis. Cap. XXX.
Praeludlum ele- -_~ — -
ctionis declaran- I I I Is peractis accedendum iam propius est ad
dum X X electionem, et in primis declarandum prae •
ludium electionum, quod fere coincidit cum fundamento pósito ante
exercitia, et ideo, qui bene illud meditatus fuerit, nullam in hoc habebit
difficultatem.
2 Interim Instructor exploret voluntatem exer-
Exploranda exer- ,. , , , . ,.rr . .
centis voluntas centis se, an habeat índmerentiam de cuius neces-
sitate supra locuti sumus, et si magis propenderé ad
imperfectiorem statum animaduerterit, explicet ei illud notabile, quod
est in exercitiis post tres classes, vt scilicet qui sentit affectum repu-
gnantem paupertati reali, petat a Deo, vt ipsum potius inclinet in illam
partem. Cuius ratio est, quia virga incurua flectenda est in contrariam
partem, vt deinde manens in medio, fiat recta: quod praesertim locum
habet in hac materia, cum illa pars sit securior, et hoc nihil impediat
vel Dei voluntatem, vel libertatem nostram. Hoc ergo supposito per-
gendum est in meditationibus mysteriorum Christi quae sunt in libro
Exercitiorum, et simul vacandum electioni, ad quam dirigendam,
danda sunt tria illa témpora recte eligendi voce vel scripto, vt magis
videbitur Instructori.
3 Electio autem ita peragenda est, non vt electu-
Quomodo ele- ... ,
ctio peragenda rus rneditetur tria illa témpora toto tempore medita-
tionis, sed post peractam vnamquamque meditatio-
nem, vel in aliqua eius parte, * cum animus iam quie-
* Ex ,'. tempore . ,.
borne electioni?. tus est' tunc temPus propnum est agendi, et ratio
cinandi circa rem propositam. Et ideo diligenter cu-
randum est, vt meditationes, quemadmodum diximus, de Christi vita
diligenter fiant suo tempore. Nam si quis omissis suis meditationibus
vellet se totum daré cogitado ni de electione status, non bene faceret,
idque ei damnum afferret, quia per meditationes anima corroboratur, et
illuminatur, et eleuatur a terrenis, vnde fit aptior ad Dei voluntatem, et
cognoscendam, et amplectendam, et ad superanda omnia impedimenta,
et contra si cessaret a meditando obscurior fieret, et infirmior.
4 Quare, vt dictum est, dandum est suum tempus
Miscenda electio- mec]¡tatjon¡ diuinarum rerum, quae pro varietate
ni meditatio. n r
mysteriorum occurrunt, et suum deinde tempus ele-
ctioni, ne si anima tota occupetur in hoc negocio, haec vna cogitatio
exsugat, et exhauriat quodammodo succum et florem deuotionis, et ita
reddatur languidior.
Pecuiiaris n,oduS 5 Quod si ■ adhuc magis in particulari quaeratur
in electione teñen- quomodo hoc faciendum sit, dicendum, quod si in
dus> secundo tempore eligendi versetur, debet qui deli-
a Sic NE; Quosi si Di.
Directoría recentiora — Di. 1599 1 165
berat sine vlla sua ratiocinatione, aut discursu adhibito, dum facifc me-
ditationem, aut colloquia, et in summa dum constitutus est ante Deum,
proponere oculis mentís suae viam consiliorum, et obseruare an sentiat
in anima sua motus aliquos consolationis, aut desolationis. Deinde pro-
ponere sibi viam mandatorum; et hoc idem circa eam obseruare.
Non est necessa- 6 Nec est ad hoc necessaria particularis medita-
ría particuiaris me- tio, vt paulo ante dictum est, sed sufficit hoc faceré
ditatio' dum versatur in meditationibus, et orationibus con-
suetis. Et hoc idem faciat extra tempus meditationis proponendo hoc
modo dicto, et obseruando motus praedictos; nihil discurrendo per se,
sed tantum audiendo vocem Domini, et se ad eam audiendam, et ad
motum illum accipiendum disponendo quantum poterit; máxime reno-
uando saepe resignationem. et desiderium cognoscendi diuinum bene-
placitum, et hoc semper curando, vt cesset omnis propria voluntas, aut
inclinatio.
Exigenda r a t i o ~¡ Cum autem venerit Instructor, exigat ab eo ra-
motionum exerci- tionem huiusmodi motionum, et si boni vel mali spi-
ritus signa deprehendat, vtatur regulis de discernen-
dis spiritibus, sed iis praecipue, quae secundae hebdomadae conue-
niunt, et declaret ei quantum satis esse iudicabit ad ipsum dirigendum,
vel erigendum si opus fuerit. Et si bene procederé hac via videbit alia
meditatione proposita hortetur, vt eandem viam teneat circa electio-
nem propositam, vt experiatur an durent eaedem motiones, an aliae
contrariae succedant. quod si contrariae occurrerint, conetur discernere
per praedictas regulas, quae sint bonae, quae malae.
De elcctionc iuxta prioran et posteriorem modum. Cap. XXXI.
Quid, si hoc tem- . — ,
pore non conficitur I hoc secundo tempore non conficitur ele-
eIect,°' ctio, quia qui exercetur nullam notatu di-
gnam motionem in se sentit, vel sentit in vtramqua partem, adhibendi
sunt modi tertii temporis, prior, et posterior, qui ei a declarandi erunt,
vt cum priori modo aliquid constituerit, idem deinde expendat poste-
riori, et si idem resultet ex vtroque, id bonum signum est bonae ele-
ctionis.
Una detur medi- 2 Hoc autem tertio tempore poterit dari vna tan-
talio tertio tem- tum meditatio ex iis, quae secunda hebdómada pro-
pore- ponuntur cum sua repetitione, vt reliquum tempus
impendatur electioni, idque b videtur innui in libro Exercitiorum per
exemplum contemplationis baptismi, quae ponitur quinta die. Quan-
quam cum hoc, non praecipiatur, credi potest, quod permittitur Instru-
« Deesihocv. in NE. — b electioni. Idque .VA'.
n66
MONUMENTA IGNATIANA
ctori, vt vnam vel duas in die det meditationes, vt viderit exercitanti
magis profuturum, pro difficultate quam sentiat, et prout indigeat tem-
pore ad faciendam hanc discussionem.
3 Monendus etiam erit, vt notet scripto rationes,
Notet scripto ra- rr ...
tlones quae se offerunt pro vtraque parte, ídque seorsim.
Nam rationes omnes cuiusque partís simul collectae
magis veritatem ostendunt, et maiorem vim habent ad mouendum. Has
vero cum Instructore conterre debebit, vt ab eo melius dirigi possit.
Non obruendus 4 Porro illud etiam cauendum Instructori, ne in
exercitantis ani- hoc negocio per se tam difficili, et laborioso nimis
obruatexercitantem,nec semper eum stimulet, et fati-
get, quin potius sinendus est aliquando respirare, ne semper affligatur,
aut absorbeatur tristitia, aut taedio, et desperatione abiiciat se ipsum,
quod tune máxime metuendum est, cum praeter propriam infirmita-
tem, et repugnantiam carnis, accedunt etiam daemonum impugnatio-
nes. difficile est enim releuare eiusmodi cor, cum semel conciderit.
5 Immo vero etiam si quis cerneretur minus
Ut sustinendus
qui non prompte prompte responderé diuinae voluntad, nec se vincere,
vocatíoni divinae vt deberet, sustinen dus tamen patienter esset, et ex-
pectandum, vt paulatim, et quasi pedetentim supe-
ret óbices illi oppositos; et b in hoc etiam imitandus mos diuinae boni-
tatis, cui cooperamur, quae omnia suauiter disponit, et longanimiter ex-
pectat animae moras in veniendo ad eum.
Tempore eiectio- 6 Denique hoc etiam aduertendum, quicquid
nis nuiium votum eliget secundo, vel tertio tempore, ne votum vllum
emittendum. emittat, vt dicitur annot. decimaquarta, et prae-
sertim in secundo tempore. Saepe enim in i I lo calore, vel consolatione
fiunt vota, quae deinde displicent, et hoc praesertim seruandum cum
iis, qui natura sunt feruenti, et praecipiti, vel parum stabili. Sed tamen
si eiectio facía esset maturo consilio, vt cum magna claritate, et indi-
ciis haud obscuris diuinae vocationis, praesertim si aetas, aut natura
hominis non esset suspecta, et hic suam electionem voto firmare cupe-
ret, vt se melius muniret contra oppugnaíiones carnis, et mundi, et Sa-
tanae, non potest Instructor, nec debet eius deuotionem impediré, sic-
ut nec ad id vlla ratione impeliere.
De oralione [>ost faclam elec/ionem. ( <?/>. XXXII.
Quid post ele- . T
«tionem fsttam I \ / Ltimum est in hac electione id quod in libel-
peragendum. y/ j0 exercitiorum ponitur in vltimo puncto,
vt homo post conclusam electionem ad orationem se conferat. Quo tem-
pore si senserit mentem suam confirman in electione iam facta, sen-
a ipsum. Quod XE. — b oppositos. Et XE.
Directoría recentiora — Di. 1599 1 167
tiendo in se motiones aliquas, vel illustrationes desuper inimissas, ita
vt Deus approbare videatur quod factum est, et promittere vires ad
exequendum, id est optimum indicium, et haberi debet tanquam sigil-
lum totius electionis.
Quid cum ele- 2 Si vero motiones, vel af'fectus, vel illustrationes
ctio a malo spiritu intellectus eiusmodi essent, quae infirmarent electio-
tentatur. nem factam, ef examinatae iuxta regulas supra posi-
tas, viderentur a malo spiritu, vel saltem essent dubiae, non est mu-
tanda electio.
3 Si autem clare appareret a esse a bono spiritu
Quid, si slt a bo- ,. , . , . '
no spiritu signum est discursum non íuisse bonum, et electio-
nem denuo faciendam.
Quid si in ora- 4 Quod si in hac oratione nihil in vtramuis partem
tione nihil notabiie notabile accideret, nec in affectu, nec in intellectu,
acciderit. et vniuntas eligentis in suo proposito perseuerat; non
est electio in dubium reuocanda, sed ita putandum est voluisse Deum
per discursum rationis voluntatem suam inueniri.
Quid agendum insíructori, cuín sentit eum qui electionem facii
hallucinari. Cap. XXXIII.
Quid, cum excr-
cens hallucinatur.
I f AEterum illud quoque interdum contingere
V^_> solet, vt exercitia sumens hallucinetur in
electione facienda, et licet Deus illum vocet ad vitam perfectiorem, ipse
tamen vel propter daemonis deceptionem, vel propter propriam infir-
mitatem imperfectiorem eligat, idque a Spiritu sancto esse putet, nec
ab eo dimoueri possit.
2 Tune igitur prudentiae est, vt Instructor non
multum reluctetur, quod frustra faceret b, sed ñeque
ex altera parte confirmet electionem factam, ac potius ostendat sibi
non valde satisfecisse, sed sperare quod progressu temporis Dominus
ei clarius indicabit voluntatem suam, et sic eum relinquat aliquantum
dubium, et incertum de tali electione, deinde c etiam instruat quomodo
disponere se debeat, ne aditum claudat diuinae luci.
Muiti extra Exer- 3 Saepe enim experientia monstrauit quosdam,
citia veritatem qui in d ipso conflictu exercitiorum suecubuerant,
agnoverunt. deinde extra exercitia commodius veritatem agno-
uisse, idque ex iisdem principiis, quae hauserant in ipsis exercitiis. siue
quia daemon acrius oppugnat in illo articulo electionis, siue quod na-
tura ipsa praesertim in iis qui timidiores sunt, et pusillanimes e vt in
a apparent NE. — o (quod frustra faceret) NE. — c electione. Deinde NE. — d Deest
hocv. in NE. — e Ocio w. praeced. clauduntur parenthesi in NE.
u68
MONUMENTA IGNATIANA
illa quasi agonía quodammodo opprimitur, et suffocatur, ita cum deinde
quodammodo respirat, est melius disposita ad ratiocinandum, et perci-
piendum lumen Dei, siue denique, quia experientia deinde cognouerunt
se non eam vitam posse in saeculo tenere, quam fortasse in exercitiis
vel ipsi sibi a finxerant, vel eis daemon persuaserat.
De iis qui iam statum habent. Cap. XXXIV.
Methodus refor-
' LlOst tractationem de electione ponitur a
P'
mationis vitae
nostro Patre methodus quaedam de emen-
datione, seu reformatione vitae: quae doctrina maximi momenti est pro
iis, qui iam sunt in statu immutabili, vel saltem quos Deus non vocat
ad mutationem status. Per hanc enim reformationem tolluntur multi
abusus, qui etiamsi non sint peccata, saltem sunt origo multorum ma-
lorum.
2 Hac vero doctrina id agitur, vt multi qui iam
doctrinae vxorem, et famiham habent, hcet in saeculo ma-
lí eant, suo tamen modo perfectionem sectentur, ad
quam nos quoque inuitare, et perducere eos debemus ex vocatione
nostra; itaque passim iubent Constitutiones nostrae. Nec est dubium
quin si próximos iuuare conaremur, ac dirigere ad hanc formulam,
quae hic expressa est, valde insignis fructus sequeretur. Itaque hoc
ómnibus operariis Societatis valde commendatum esse deberet
„ . 3 Cum his igitur hunc modum tenere oportet, vt
Quis modus te- b . „ .
nendus in iuv«n- praeter exercitia ordinaria de mystenis vitae Lhnsti,
du firmum statum dentur etiam illa de duobus vexillis, et tribus homi-
num classibus, immo etiam praeludium electionum.
Haec enim licet non adeo necessaria sint, vt iis qui de toto vitae statu
deliberaturi sunt, non potest tamen dubitari, quin valde sint vtilia, vt
animentur ad eam perfectionem, cuius ipsorum saltem status, ac con-
ditio est capax.
4 Caeterum secundus modus eligendi non valde
eltee^Hs™tilior* ad hoc negocium pertinet, sed potius tertius modus,
eiusque membrum vtrumque. Res autem instituenda
ita est, vt singula puncta discutiantur v. g. de familia, vel de expensis, et
post deliberationem factam de vno puncto, transeatur ad aliud, in sin-
gulis autem maius vel minus tempus insumatur, vt fuerit negocii graui-
tas, vel difficultas. Aliquando enim vna hora, aut etiam plures in vno
puncto insumendae erunt, aliquando autem plura puncta in vna hora
conctudentur.
11 Desideratur hocv. in XK.
Directoría recen tiora — Di. 1599 1 169
De iertia hebdómada. Cap. XXXV.
ln tertia hebdó-
mada stabilitur vi- » , , , , , .,.
tae meiioris ele- | } N tertia hebdómada stabilitur, et conhrmatur
ctio. I electio vitae meiioris iam facta, et voluntas
seruiendi Deo, proposito tanto, et tali exemplo, nempe passione Domi-
ni, et Saluatoris nostri. In ea enim omnes eius virtutes multo insignius,
atque excellentius elucent, et efficacius nos inuitant ad sui imitationem.
I taque magnus hic thesaurus reconditus est, vnde !1 videmus sanctos
omnes in hac potissimum parte se exercuisse, vt apparet ex libris.
quos scriptos reliquerunt. Et ideo in hoc etiam oportet meditantem di-
ligenter instruí, quoniam hic esse deberet ordinarius animae cibus.
2 Ordo et discursus harum meditationum est idem
Idem ordo harum _ _ _ .
meditationum. qui qui in praetenta hebdómada, nempe intuendo per-
(n secunda hebdo- sonas, dicta et opera. Debet tamen iis praesertim qui
non adeo sunt exercitati aperiri via in hac materia
per illa puncta, quae communiter tradi solent, quis patiatur, quid pa-
tiatur, a quibus, et propter quos.
« a •„ „— 3 In compositione loci debet qui meditatur ita se
Quomodo in com- 1 1
positione loci quis constituere, quasi praesens esset mysterio illi dum
se statuat. ageretur, et quidem ac si gestum esset propter se
solum iuxta formam illam Apostoli, Oui dilexit me, et tradidit semet-
ipsum pro me. Itaque debet anima ita se respicere,
quasi ipsa causa fuerit tantorum dolorum , et igno-
miniarum, quas Dei filius perpessus est, deinde videre, quidquid bono-
rum spiritualium, quidquid gratiae, et quod ab aeternis malis liberata
sit, quod aeterna bona se consecuturam speret, haec omnia ex Christi
meritis sibi prouenisse. Immo b etiam considerare Christum dum illa
pateretur, habuisse ante oculos et nos, et nostra peccata in particulari
omnia, et pro iis orasse, eorumque remissionem, et gratiam nobis impe-
trasse.
4 Quamquam autem affectus compassionis est
Affectus curandl. , , , , . . .
valde bonus, debetque et peti cum instantia et desi-
derari cum humilitate, et excipi cum grada, debent tamen simul etiam
curari alii affectus, qui sunt vtiliores ad profectum nostrum spiri-
tualem.
5 Primus autem est, quanta res sit offendere
pecclt|US' Um Deum, quando ad satisfaciendum ei diuina sapien-
tia dignum putauit adhibere ipsum filii sui sangui-
nem, et vitam, ex c quo etiam nascitur summum odium peccati quod
praesertim ab illa iustitia tam seueris poenis vindicetur, quia si hoc in
viridi, quid in árido?
a est. Unde .YE. — b provenisse; immo .YE. — c vitam. Ex .VE.
Moxum. Icsat. — Series II.
74
MONU MENTA IGNATIANA
Secundus, cogni-
tio bonitatis Dei.
Rom. v, 8.
semus a, etc.
6 Secundo cognoscenda, et veneranda est boni-
tas, et sapientia Dei infinita, quae tam aptum médium
inuenit, vt hominum corda amore suo liquefacta ad
se attraheret iuxta Apostolum, Commendat Deus
charitatem suam in nobis quoniam cum inimici es-
7 Tertio hic etiam confirmatur spes nostra, quia
vt ait S. August. qui dedit quod plus est, nempe vni-
geniti sui sanguinem, dabit et gloriam aeternam,
quae minus est sine dubio. Et ideo hic Christi sanguis tenendus est b,
vt arrha, et pignus tum diuini amoris, tum futurae beatitudinis.
8 Quarto et omnium máxime, inflammatur amor
in Deum, consideratione tantae bonitatis, et tanti
beneficii nobis dati, et dati tali modo.
9 Quinto sic etiam animantur omnes ad perfe-
ctam imita tionem, vt ait S. Petrus, * Christus passus
est pro nobis, vobis relinquens exemplum, vt sequa-
mini vestigia eius. Turpe enim esset, et intolerabile,
cum ille vt nos pro nostra ipsorum salute doceret, non dedignatus sit
tam humilia perpeti, si nos quorum salus agitur recusemus.
10 Denique potest etiam et debet concipi ma-
gnus Zelus animarum, quas videlicet Deus tanti aesti-
mauit, et tanto affectu amauit et tam magno pre-
Tertius, spei con
firmatio.
Quartus, amor in
Deum.
Quintas, inflan:-
matio ad imitatio-
nem Christi.
/ . Pet. 2. 21.
Sextus, zelus ani
marum.
tío emit.
Usurpandae ap
tae 1 sententiae
Scripta ra.
1 1 Iuuat etiam habere in promptu hac hebdó-
mada aliquas sententias sacrae scripturae ad Do-
mini passionem pertinentes ex psalmis, vel ex pro-
phetis, et máxime ex Isaia, vel etiam ex Euangeliis, aut ex epistolis
Paulj, quae vel magnitudinem dolorum, ac cruciatuum Christi Domini
indicent, uel eius bonitatem, aut effectus mirabiles in hominum repa-
ratione, quae extra meditationem ualde proderunt ad cor excitandum,
et etiam ad tollendam nescio quam satietatem, quae subrepere solet ex
continuatione earundem rcrum. Haec autem loca scripturae poterit In-
structor, colligere, vel ab alio iam collecta suppeditare. sunt enim mul-
ta, el, passim occurrunt. ¡. t
12 Cetera quae ad hanc hebdomadam pertinent,
scripta sunt in libro exercitiorum clare, et distincte
in meditationibus, et additionibus. In particulari au-
tem quae in ¡ fine, huius hebdomadae traduntur de
regulis ad victuni teniperandum , non est quod
scripta dentur, sed verbo tantum exi)licentur, tum ob alias causas, tum
Caetera quaeren
da 'ex liberto Exer
«Itiorum.
Regulae victus.
•' Commendat charitatem suam Deus in nobis, quoniam, cum adluic peccatores es-
scmus, .\'K— b Deesl hoc v. in .\'A'.— c SU ed. prag. /JJ7; apte .\'A".
Directoría recentiora Di. 1599 1171
quia non ómnibus eodem modo proponendae sunt, sed adhibita discre-
tione pro cuiusque complexione, el viribus tam corporis, quam animi.
13 Notandum etiam quod hae regulae non so-
Quando eae pro- jum pr0p0nj debent hac hebdómada, sed antea
ponendae. K 1
etiam aliquo opportuno tempore saltem, si tamen
prius factum non est, hic declarentur. Fortasse enim in hunc locum di-
latae sunt, ne prioribus hebdomadis nimis oneraretur a is qui in exer-
citiis versatur tot documentis extra ipsas meditationes. In hac autem
hebdómada multo pauciora sunt eiusmodi documenta, et sic magis va-
cabit Instructori ea explicare. Expedit enim vt semper aliquid noui
afferat, cum illum cui tradit exercitia inuisit.
De quarta hebdómada. Cap. XXXVI.
*
Quarta hebdóma-
da respondet viae
unitivae. I 1 Jvarta hebdómada videtur responderé
Q
viae vnitiuae: tota enim exercetur in
amore Dei, et desiderio aeternitatis, cuius tanquam exemplar proponi-
tur resurrectio Christi, eaque gaudia, quae etiam in hoc mundo eam
consecuta sunt. Possent etiam hic addi aliquae meditationes de gloria
Paradisi, et de futura iustorum felicítate, cuius pignus accepimus in hoc
mysterio resurrectionis Christi, quia iuxta Aposto-
Ephes. II, 6. , J _ . . . v ,
lum, Deus nos etiam conresuscitauit, et consedere
fecit cum illo. Quare eo magis excitari debemus ad contemnenda ter-
rena, et caelestia appetenda iuxta illud eiusdem, Si
Coloss. III, 1. . . ' •
consurrexistis cum Lhnsto, quae sursum sunt quae-
rite, quae sursum sunt sapite, etc.
2 Exercitium de amore Dei est valde aptum ad
Exercitium a e amorem nostrum in Deum excitandum, et conti-
amore Dei.
net quattuor puncta foecundissima, et quae magnam
materiam suppeditant ad meditandum. Potest autem duobus modis
fieri, primo iisdem diebus cum aliis mysteriis resurrectionis, ita vt se-
cundo die postquam coepta sint mysteria resurrectionis incipiatur etiam
haec meditatio de amando Deo, eique quotidie vna, aut altera hora
tribuatur distincta a meditatione illorum mysteriorum. Alter modus
est, vt absoluantur prius omnia illa mysteiia, et deinde integer dies, aut
dúo dies huic vni meditationi assignentur.
Quid adverten- ^ Est autem bene notandum , et declarandum
dum hanc medita- hanc meditationem aggredienti, quod in ea b dicitur,
tionem facienti. amorem magis penderé ex operibus, quam ex ver-
bis, et consistere in mutua quadam facultatum, et omnium rerum com-
municatione. Per hoc enim intelligere debet non sufficere sibi tenerio-
a oneretur NE. — b Sic NE.\ eo Di.
I I /2
Moxu M EXT A Ignatiana
rem quendam affectum, quem in se sentiat, ñeque eo contentum esse
deberé. Verum est enim quod ait S. Gregorius, Probatio amoris, exhi-
bitio est operis, et amor, vbi est, magna operatur, et vbi operan renuit,
amor non est. Nec aliud occurrit circa hanc quartam hebdomadam.
De tribus Modis orandi, Cap. XXXVII.
Documenta uti- | LlOst exercitia adduntur aliqua documema
lia- L aptissima et valde vtilia profectui spiri-
tuali. Primo autem loco ponuntur tres modi orandi,
Tres modi oran- . . ... . ^ . .
dj non vt omnes qui íam exercitia peregennt m eis
exerceantur., nam hoc non necessarium est, sed po-
nuntur ad complementum doctrinae, et propter rudiores, et minus capa.-
ces, qui scilicet non ita possunt habere perpetuos discursus in oratione,
vt diutius haereant in vna materia. Vnde in Const. part. 7. cap. 4. I. F.
dicitur exercitia plena non nisi paucis, primam hebdomadam cum his
tribus modis orandi, pluribus communicari posse.
Primus modus 2 Primus ergo modus est discurrendo circa prae-
discurrere circa cepta Dei aut Ecclesiae, et circa septem peccata ca-
praecepta Dei etc. pitalia, et tres potentias animae, et quinqué sensus,
et hoc non tam speculatiue, quam practice. v. g. cogitando in praece-
ptis quomodo male ea seruauerit, et proponendo in posterum melius
seruare, et sic de reliquis.
3 Si vero hae materiae paulo altius eleuandae es-
pro rcapacior^b°us,,i sent et exercitans capacior esset , hic modus prae-
scribi posset. In praeceptis consideretur primo prae-
ceptum ipsum in se, quam sit bonum, et iustum, et sanctum. Secundo
quam vtilis eius obseruantia. tertio quomodo antea obseruatum sit, et
si bene sit obseruatum, agendo gratias Deo, sin contra, dolendo, et pe-
tendo veniam. quarto proponendo in posterum perfectam, et exactam
obseruantiam, et petendo ad hoc gratiam per colloqufum. Quo finito
si non expleta sit hora, transeatur ad aliud praeceptum eodem ordine.
Circa peccata ^ ^n Peccat*s Pr'mo videndo singula, quam mala
sint, et quam iuste prohibita. Secundo quantum no-
ceant si non fugiantur. Tertio quomodo adhuc fugerit, vel in posterum
decreuerit fugere.
5 In potentiis, et sensibus cogitari potest primo
Circa sensus. , . ¿ . .
quam nobiles, et quam nobis vtiles sint singulae, vt
v. g. intellectus, et deinceps aliae. Secundo ad quem finem datae. Ter-
tio quomodo iis vsus sit Christus, vel Beatissima Virgo. Quarto quo-
modo nos vsi simus, et dolendo quod male etc. Et idem de aliis poten-
tiis, et sensibus sigillatim, et inter alia etiam de facúltate loquendi, de
virtute motiua, et similibus.
Directoría recentiora— Di. 1599 1173
6 Est tamen aduertendum, dum cogitamus, quo-
m
dum In hoc modo
modo vsi simus his potentiis, vel in meditandis prae-
ceptis, quam male ea seruauerimus, et máxime in
meditandis peccatis, non ita deberé instituí meditationem, quasi exa-
minare velimus conscientiam, vt fit, cum nos praeparamus ad confes-
sionem, vel etiam velimus de industria elicere contritionem. Hoc enim
pertinet ad primara hebdomadam. Sed a hic principalis intentio est co-
gitare ipsas materias, ex occasione autem fit reflexio ad nos ipsos, et
ideo in generali tantum debet fieri haec reflexio, non multum descen-
dendo ad particulada peccata.
Hoc gemís oran- 7 Hoc orandi genus dicitur P.lj Franciscus Xaue-
d¡ a s. Xaverio rius commendare solitus ómnibus animabus quas
commendatum. . . i . •. . • , . .
tiactabat, ita vt etiam poenitentiae loco íniungere so-
leret, vt mane, et vespere aliquod tempus huic impenderent.
Quandiu immo- 8 Quamuis autem in libro exercitiorum dicatur
randum ¡n his me- tanto spatio esse immorandum, quo oratio dominica
ditatiombus. tgr iec¡tar¿ possit, tamen si quis in aliquo gustum in-
ueniret, vel vtilitatem aliquam spiritualem, deberet ibi haerere diutius,
etiam si non posset absoluere omnia praecepta: iuxta id quod dicitur in
quarta addit. ad finem primae hebdomadae.
Quid in secundo 9 In secundo modo orandi notandum est, cum
modo orandi no- vna vox non facit sensum, plures deberé coniungi,
vt Qui es in caelis, aut Sanctificetur nomen tuum.
Aliae sunt voces, quae solae praebent materiam meditationis, vt Pater,
vel Noster.
10 Ouod autem hic dicitur de his orationibus,
Orationes aliae. . , . ~ ... . , ,. ., . ,
ídem intelligendum est de ahquibus scupturae locis,
ac praesertim psalmis, e quibus aliqui eli'gi possunt, vel psalmi toti, vel
eorum versiculi, qui vberrime pascunt et intellectum, et affectum.
Quamdiu in mo- ' ' Notandum est etiam, cum qui facit exercitia
dis orandi persi- bene procedit in hoc orandi modo, ita vt eum satis
stendum. tenere videatur, non esse necessarium, vt multum in
eo procedat, quia sufficit, vt didicerit modum, quo deinde in posrerum
vti sciat. Quod idem intelligendum est de primo modo, nisi quod cum
ille habeat aliquanto maiorem varietatem vtile erit vt faciat vnum exer-
citium circa praecepta, aliud circa peccata, aliud circa potentias animae,
aliud circa sensus etc.
1 2 Tertius modus orandi ita intelligendus est, vt
Tertius modjus . , ,. . ,. ,. , .
orandj in considerandis singuhs vocibus ahcuius orationis
tantum tempus insumamus, quantum communiter
vna respiratio durare solet. Quod si quis pro sua deuotione amplius
a contritionem (hoc enim pertinet ad primam hebdomadam) sed ATE. — b dicitur
Beatas P. NE.
u/4
MONUMENTA IGNATIANA
morari vellet, poterit quidem, sed tune potius ad secundum orandi mo-
dum pertinebit, quam ad hunc tertium. Iuuat autem hic modus, ut as-
suescamus faceré orationem vocalem cum attentione, et deuotione de-
primae Cor. 14, bita, vt seruemus illud Apostoli, Orabo spiritu, orabo
15- et mente. Quare hoc exercitium est valde vtile eis %
qui obligad sunt ad horas canónicas vel ad alias orationes vocales b.
13 Ouamuis autem hi tres modi orandi hic tra-
Non excluduntur . . . , . ,. ,
aiu modi orandi. dantur, non existimandum est excludi ahos modos,
quos Spiritus sanctus docere solet, et quos viri in
spiritu exercitati secundum experientiam, et secundum rationem, et do-
ctrinam sanam habere solent, vel quos quisque sibi vtiles ad suum pro-
fectum ipso vsu deprehenderit. Ouod idem etiam de nostris ipsis intel-
ligendum est, accedente tamen semper approbatione, et consensu Su-
perioris, vel Praefecti spiritualis quibus quisque patefacere modum
debet, quem in orando tenet, eoque magis si paulum discedat ab ordi-
nario modo. Caeterum tres hi modi non solum alius aliis aptior erit pro
personarum varietate, sed etiam persona eadem pro varia dispositione
animi, vel corporis aptior erit modo ad vnum, modo ad alium, vt v. g.
cum aliquis est fatigatus vel male habet, non erit bene dispositus ad
longiorem meditationem, et mentís excursum, et tune magis iuuabitur
secundo, vel tertio modo. Quod intelligendum est non solum in hac
quarta hebdómada, sed reliquo omni tempore.
De Regulis tradendis. Cap. XXXVIII.
Cur positae re- -_ — ^
guiae in fine Exer- | |) Egulae quae additae sunt in fine exerci-
citiorum. X\ tiorum, non ideo posita* sunt, vt ómni-
bus proponantur, sed vt quisque eguerit, vel etiam desiderauerit pro
sua deuotione.
2 Quare illae quae agunt de distributione eleemo-
De eieemosyna- Synarum n0n debebunt dari nisi iis, qui locupleies
rum distributione. J . r
sunt, et qui solent, aut possunt eleemosynas tacere.
Similiter quae agunt de scrupulis, non est cur dentur iis, qui nullis
scrupulis agitantur.
Reguiae ad ca- 3 ^ae 'tem fluae a<^ catholicam doctrinam perti-
thoücam doctrinam nent, quamuis ad omnium pietatem confirmandam et
pertinentes. fouendam valent c, iis tamen potissimum, qui in
locis vel cum personis suspectis versantur, secundo loco ómnibus etiam
operariis, et iis qui verbum Dei tractant, tradendae sunt, quia directe
pugnant contra sensa, et dicta haereticorum nostri temporis.
a iis NE. — b Sic NE., mentales Di. — c valeant NE.
Directoría recentiora — Di, 1599
"75
Breuis explicaiio nonnullorum, <//¿>rr in Directorio de tribus mis
attinguntur. Cap. XXXIX.
De vlls purgati-
va, ¡iluminativa et | I lVoniam in hoc Directorio, et in Exercitiis
Q
unitiva- r^J tradendis fit mentio viae purgatiuae,
illuminatiuae, et vnitiuae, et quod his respondent ordine suo hae
quattuor hebdomadae, ideo visum est pro maiori notitia huius rei ali-
quid addere. Non enim hoc ita accipiendum est, vt intelligatur aliquis
peracta prima hebdómada perfecte, et plene purgatus, peracta autem
secunda et tertia perfecte illuminatus: et denique absoluta etiam quarta
peruenisse ad plenam vnionem cum Deo. Haec enim omnia indigent
diuturno tempore, studio, et exercitatione in extirpandis vitiis, in pas-
sionibus edomandis, et in virtutibus acquirendis.
Prima hebdoma- 2 Verum hoc indicatur , primam hebdomadam
da respondet viae proportione quadam responderé viae purgatiuae^
purgativae. quoniam in ea nihil aliud agitur, quam vt peccata
praeterita recogitentur et ponderentur, et concipiatur de eis quam ma-
ximus dolor et contritio, et timor aeternae poenae, ex quibus fiat, vt
anirnus abstrahatur ab amore omnis rei terrenae, et fundetur in odio,
et detestatione peccati. Quae omnia pertinent ad purgationem animae.
Secunda et tertia 3 Similiter in secunda, et tertia hebdómada, con-
nebdomada partim siderando exemplum Domini Saluatoris tum in vita,
purgativae. partim tum m pass¡one et omnes virtutes, quae in eo tan-
illuminativae. ,.
quam in idea fulserunt, nos quoque discimus, in quo
consistat salus, et perfectio hominis, et quae via sit ad aeternam beati-
tudinem consequendam. Et praeterea, cum anima purgata fuerit, fit ha-
bilis et apta ad recipiendas illustrationes diuinas, et illapsum, et influ-
xum illius interni luminis, simulque gignitur in anima vigor quídam
eiieiens omnem concupiscentiam, eamque feruentem faciens ad patien-
dam paupertatem, contemptum, et omnem asperitatem et excutiens
omnem negligentiam, et disponens ad exequenda bona opera vigilanter
et strenue.
Quarta hebdoma- ^ Denique in quarta hebdómada primum ob re-
da respondet uni- surrectionem et Ascensionem Domini, in qua simul
etiam meditan possumus futuram nostram gloriam,
quoniam vt ait Paulus, si Christus resurrexit, et nos resurgemus: deinde
vero ex meditatione ad amorem in nobis excitandum, quae multiplex
est, et varia puncta ac materias complectitur, efficitur, vt anima vniatur
Deo per amorem, qui concipitur meditando bonitatem Dei, et eius be-
neficia, et quantum nostra causa egerit, atque pertulerit, tum etiam per
desiderium coelestis gloriae, per considerationem praesentiae Dei in
omni re et in omni loco, gaudendo de eius perfectionibus, et optando
placeré ei soli, idque propter ipsum solum, et nunc eum laudando, nunc
II 7o" MOXU MENTA ÍÍJNATIANA
magnificando, nunc admirando eius altitudinem, et aliis similibus, quae
vt ante diximus, respondent viae vnitiuae.
5 Haec igitur est ratio dúplex, cur dicatur has
Ratio dúplex cur , , , , .
íiae quatuor lie- quatuor heddomadas responderé his tribus vns, pri-
bdomadae respon- mum propter materias, quae in earum quaque tra-
bus vHSCa"tUr UÍ ctantur, pertinentes ad has vias; et quia in eis iaciun-
tur initia singularum, quae deinde oportet prosequi
cum tempore, et cum studio, si velimus ad aliquam earum perfectio-
nem peruenire. Deinde a etiam quia discitur modus ac methodus, quam
deinde seruare debemus in prosequenda vnaquaque harum viarum.
6 Ex his ergo sequitur, quod etiam si quis ali-
Ansemperin & ■ u
una permanendum. quem gustum, aut specimen b huius viae vnitiuae in
an ad priores red- quarta hebdómada habuit, non propterea debet assi-
due in ea haerere, sed debet rediré ad priores vias,
et sese diu et ordinarie continere tum in passionum mortificatione, tum
in virtutum exercitatione, et in aliis eiusmodi studiis consentaneis vtri-
que viae: etsi nihil impedit, immo etiam saepe euenit vt dum aliquis
versatur in vna via, sentiat interdum aliquos affectus pertinentes ad
aliam viam nec sunt reiiciendi, modo vt dictum est, non exerceantur
ordinarie ante tempus.
7 Hoc enim negocium non ex spatio temporis
unde pendet secj cx mensura profectus pendet. Nam si quis te-
tnensura fructus. 1
mere aspirare vellet ad illam viam vnitiuam, esset
magna confusio, quae impediret omnino profectum spiritualem; et in-
super etiam esset res expósita periculis et illusionibus. Faceret enim
perinde ac si quis ex Ínfima schola transiré vellet ad primam non trans-
fundo per medias: aut si ex infimis gradibus scalarum saltu traiicere
vellet ad summos, relictis iis, qui sunt interiecti. Sic igitur antequam
aliquis exerceat se ex professo in via hac, quam diximus, vnitiua, opor-
tet vt bene purgatussit exercitiis viae purgatiuae, et deinde etiam bene
profecerit in via illuminatiua. \ix huius enim defectu prouenit, vt multi
non ambulantes, sed saltantes in via Domini post multum tempus, di-
uersosque labores vacui virtutibus inueniantur, impatientes, et ira-
•cundi, et cum aliis eiusmodi imperfectionibus.
Pendet ex ele- 8 Immo hic gradus ad altiorem viam non tam ex
ction e spiritu.o electione nostra, et volúntate, ac conatu pendet,
quam ex directione spiritus sancti, cuius mos est
ascensiones istas in anima disponere, vt eat de virtute in virtutem: in
quo tamen ad certiorem directionem, et ad praecauendos errores, qui
contingere possunt, consulendus est pater spiritualis qui animam gu-
bernat, et cum eius consilio in omnibusjprocedendum.
a pervenire: deinde .VA.—1, speciem N£.
Directoría recentiora — Di. 1599 117;
Qnac commoidaiida suiil r/\ qui absolail Excrciha. (<?/>. .\'L.
Mónita cum ab | \ / ' Qu' ex 'oc" calido ad locum frigidum
Exercitüs prodk- y egreditur) faciie fieri potest, vt cito frige-
fiat, nisi diligentem curam adhibeat retinendi calo-
ren!, ita qui exercitüs peractis redit ad communem vitam, et conuersa-
tioneni, nihil est facilius, quam vt feruorem, ac lumen conceptum bre-
uissinio tempore perdat, praescrtim quia quiequid boni acquisiuit, non-
dum est confirmatum per modum habitus, sed est tanquam passio quae-
dam, quae facile remittitur, vel etiam tota amittitur. Quod cum contingit
omnis fructus, et omnis labor exercitiorum euancscit.
2 Ouare hoc primum commendandum est ei, qui
Quid ei primum , , . , , ...
commedandum exercitia absoluit, vt magni aestimct hoc pnncipmm,
et quasi íundamentum vitae bonae, et spiritualis quod
per Dei gratiam iecit in exercitüs, idque a Deo accipiat tamquam be-
neficium, et quidem máximum, et omnia lumina, omnem cognitionem,
quam in exercitüs acquisiuit, credat sibi a Domino Deo donata pecu-
liari quodam amore, et vt talia ea conseruare, et tueri studeat. Praeter-
ea timorem concipiat, ne si deinceps non vixerit, vt intellexerit esse
viuendum, grauius a Deo puniatur ob ingratitudinem, et quia scienti
bonum, et non facienti, maius iudicium est i]>si.
3 Secundo loco intelligat se adhuc nihil aliud fe-
Q u i d secundo ..... ... _
,oco cisse, msi quod bonum semen in eius anima a Deo
seminatum est. Vnde nisi hoc semen foueatur, et ex-
colatur, et ad maturitatem perducatur, vt det fructum in tempore suo,
per se quidem aut nihil, aut parum est. Itaque hoc primum cauere de-
bet, ne eiusmodi semen, vel a volucribus, idest a Daemonibus rapiatur,
vel a spinis suffocetur, nempe a cogitationibus, et cupiditatibus terre-
nis et vitiosis, ideoque a non solum peccata, sed etiam eorum b occasio-
nes euitet, et illa praesertim ad quae ante exercitia inclinatus fuit, nam
contra haec potissimum se armare debet, quia facillime recidere potest.
4 Tertio hortandus est ad conseruandam, et alen-
Ad quid tertio . .....
hortandus. dam deuotionem íam conceptam pus, et spintualibus
exercitationibus, inter quas haec potissimum com-
mendari poterunt. Primo vt conseruet vsum meditandi quotidie per di-
midiam c horam, aut etiam integram, si fieri poterit. Secundo vt singu-
lis diebus faciat examen conscientiae, per quartam horae partem. Ter-
tio vt octauo quoque die confiteatur, et communicet. Ouarto eligat
aliquem Confessarium stabilem, eumque accipiat vt ducem huius
spiritualis itineris, et cum eo tractet omnia, quae ad suam animam per-
tinent. Quinto legat saepe pios libros, et habeat bonorum hominum
a vitiosis. Ideoque A'E. — b Sic NE.; earum Di. — c dimidiatam .VA.
II 78 MONUMENTA IGXATIAXA
conuersationem, malorum autem fugiat summopere. Sexto curet profi-
cere quotidie in virtutibus, praesertim in humilitate, patientia, et chá-
ntate. Et in summa nitatur ipse quoque ad eam summam perfectionem,
quam in suo statu, et iuxta mensuram diuinae gratiae acquirere poterit.
Praeter genera- 5 Haec autem sunt fere generalia mónita, quae
lia mónita , sunt ómnibus dari poterunt. Alia sunt deinde quae iuxta
alia pecuiiana. cuiusque professionem, aut statum, aut particularem
indigentiam addi poterunt; immo haec ipsa augeri, et intendi ex maiori
aliquorum deuotione, et progressu spirituali; quod a facile aduertet bo-
nus, et prudens Instructor adiutus gratia, et lumine Domini, et Salua-
toris nostri Dei, cui sit gloria, et honor in saecula.
AMEN
Ego Virgilius Ceparius Rector Collegii Florentini Societatis leste
legi hoc directorium exercitiorum P. Iguatii, et nihil in eo reperi con-
tra jidem aut bonos inores. Florentiae die i. Septembris 1599-
Iniprimatur Florentiae: die 2. Septembris 1599- Alexander Cac-
cia Vicarius Florentinus.
a spirituali. Ouod XE.
APPENDICES
i
BIBLIOGRAPHIA DIRECTORII EXERCITIORUM
1. — 1591, Romae. — 0,160x0,110, — «Directorivm | Exercitiorvm |
spiritvalivm 1 P. N. Ignatii | IHS | Romae, In Collegio Societatis Iesv. |
Anno M.D.XCI. | Permissv svperiorvm».— Pagg. 3 et 4 numeris non
notatae continent monitum Jacobi Ximénez, secretarii, mandato R. P. N.
Generalis Romae V Aprilis 1 591. — Pagg. 1-104: Directorium. — Pag. se-
quenti numero non signata « Errata » . — Pag. sequenti, quae ultima est: «Re-
gestum... I IHS | Romae, in Collegio Societatis Iesv, — Anno M.D.XCI |
Permissv svperiorvm».
In bibl. facultatis philosophiae et litterarum matritensi, in romana Vitto-
rio Emanuele et in bibliotheca exercitiorum angiensi (Enghien, in Belgio).
2. — 1592, Ingolstadii (Ingolstadt, in Bavaria). — 0,132 x 0,081.—
Pag. 1 non signata: «Directo | rivm Exercitio | rum spiritva | livm
P. N. | Ignatii | IHS | Ingolstadii | Ex Officina Typographica | Davi-
dis Sartorii CID.ID.XCII». — Pagg. 3 et 4 numeris non signatae conti-
nent monitum Jacobi Ximénez ut in prima editione. — Pagg. 1-145: Di-
rectorium.— Sequentibus 4 pagg. non signatis «Index capitvm» et
«Errata sic corrige». — Sequenti pag. non signata: «Ingolstadii I Ex Of-
ficina Typographica Davi | dis Sartorii. | M D XCII».
In bibliotheca editorum libelli periodici Alonumenta histórica S. J.
3. — 1592, Cracoviae, typis N. Lobii, 12.0 (Ex Sommervogel, I, 490).
4. — 1593, Tolosae.— 0,1 17 x 0,071. — «Directo | rivm Exer | citio-
rvm ¡ spiritvalivm | P. N. Ignatii | IHS | Cum facúltate superiorum | To-
losae. | Ex Typographia sub signo ¡ Nominis Iesv 1593». — Pagg- [3]~4:
Epístola Jacobi Ximénez, secretarii, Romae 5 Aprilis 1 591 . — Pagg. 5-155:
Directorium. — Proximae duae paginae non signatae numeris continent
indicem; pagina ultima habet Errata corrigenda.
Haec editio accurate Sacrae Scripturae locos designat.
Exemplar est in bibliotheca exercitiorum angiensi (Enghien, in Belgio 1.
5. — > 1 599 , Valentiae . — o, 1 3 5 x 0,07 1 . — « Directorivm | Exerci-
tio | rvm spiri | tvalivm [ Ignatii de | Loyola | IHS | Cum facúltate Su-
periorum | Valentiae | Apud Philippum Mey I MDXCIX». — Pagg. 1 et
2 Epístola P. Jacobi Ximénez, 5 Aprilis 1591. — Pagg. 3-190: Directo-
rium.— In proximis tribus paginis non signatis Index. — Desinit hoc
modo: «Valentiae | Apud Philippum Mey | M D XCIX».
u8o
MONU MENTA ÍGNATIANA
Est ed. Directorii anno 1591 ad provincias Societatis Jesu expe-
riundi causa missi.
Exemplar exstat Matriti in bibliotheca editorum libelli periodici M01111-
menta histórica. S. J.
6. — 1599, Florentiae. — 0,107x0,075. — «Directorivm | Exercitio-
rvm | spiritvalivm | B. P. N. Ignatii | IHS | Florentiae |Apud Philippum
Iunctam | MDIC». — Pagg. [III]-[VII]: Monitumjacobi Dominici, secre-
tarii, mandato R. P. N. Generalis, Romae, Kalendis Octobris 1599. —
Pag. [VIII]: Imago Beatissimae Virginia Mariae, stantem puerum Jesnm
in ulnis gestantis. — Pagg. 1-1 83 : Directorium. — In ultima pagina, quac
est 183, exstat censura Directorii facta a P. Virgilio Cepario, rectore
collegii florentini S. J., data 1 Septembris 1599, et facultas vicarii floren-
tini, concessa 2 Septembris 1599. — Pagg. 4 sqq. «Index capitum».—
Pagg. 41 sqq. «Index rerum». — Sequenti pagina «Registrvm ¡ ... Floren-
tiae apud Philippum Iunctam | MDIC. | Cum licentia Superiorum ».
Haec editio prima est, sive princeps, novi Directorii, quod supra,
pp. 1 1 1 3- 1 1 78, quam fidelissime fieri potuit, exhibuimus.
Exemplar est in bibliotheca exercitiorum angiensi (Enghien, in Belgio).
7. — 1600, Antuerpiae. — 0,1 16 x 0,070. [1] | «Directorivm | Exerci-
tiorvm | spiritvalivm | B.P. N | Ignatii | IHS | Antverpiae ) ExOfficina
Ioach. Trognaesii | M.DC. | Cum gratia et Priuilegio». — Pagg. [3]-[/]'-
Monitum Jacobi Dominici, Romae, Kalendis Octobris, 1599. — Pagg.
9-200: Directorium. — Pagg. [20i]-[204]: «Index capitvm». — Pagg.
[2°5]~[237]: «Index rerum».
Exemplar est in bibliotheca exercitiorum angiensi (Enghien, in Belgio 1.
8. — Directorivm... Cracoviae, 1602, 12.0 (Ex Sommervogel, I, 490).
9. — 1605, Mussiponti (Pont-á-Mousson, in Gallia).— 0,101 X 0,056.
«Directo | rivm Exerci | tiorvm spiritv | alivm B. P. N. j Ignatii | IHS
Mussiponti | In Collegio Societatis lesv | Per Melchiorem Bernardum
Vni | uersitatis Typographum | M. D. C. V. | Cum facúltate superio-
rum».— Pagg. [3]-[5]: Epístola Jacobi Dominici, Romae, Kalendis
Octobris 1599. — Pag. [6]: Imago in cujus media parte est nomen sive
signum IHS. — Pagg. 7-209: Directorium. — Sequens pagina pura.— Se-
quuntur 7 pagg. non signatae, in quibus est «Index capitum».
10. — 1606, Romae. — 0,170 x 0,118. — «Directorivm | in Exercitia |
spiritvalia | B. P. N. Ignatii ¡ Romae, In Collegio Rom. | Societat.
Iesv. | Anno Dni. MDCVI». — Pagg. [3]-[4]: Epístola Jacobi Domini-
ci, Kalendis Octobris 1599. — Pagg. 5-143: Directorium. — In tribus pagi-
nis sequentibus non signatis est «Index capitvm»; in proximis viginti
tribus, ñeque his signatis, «Index rerum».
11. — 1607. — Cracoviae. — 0,095 X 0,063- — «Directori | vm Exerci-
tio | rvm Spiritv | alivm. | B. P. N. Ignatii | Cracoviae | In Officina Ni-
colai Lob. 1607». — Sequitur monitumjacobi Ximénez. — Pagg. 1-1 36,
Directorium. In pag. sequenti non signata est judicium P. Virgilii Ce-
BlBLIOGRAPmA DlRKCTOKII ExEKCITlORUM I I 8 I
pari, ut in ed. florentina anni 1599; sequitur index in pagg. 3; non si-
gnatis. Dcnique registrum et verba «Cuna licentia Superiorum».
Est in bibliothfca cxercitiorum angiensi (Enghien, in Belgio).
12. — 1615, Romae. — 0,169 X 0,108.-— «Directorivm | in Exercitia [
spiritvalia | B. P. N. Ignatii ¡ IHS | Rumae | In Collegio Romano eius-
dcm Societatis Anno Domini M.UC.XV. | Svperiorvm permissv». —
Pagg. [3]- [4]: Epístola Jacobi Dominici, Romae, Kalendis Octobris
fS99-~Pagg- 5- 1 43 etc. usque ad finem, ut in ed. praecedenti.
13. — 1619, Parisiis. — 0,101 xo,055. — «Directorivm | Exercitiorvm |
Spiritvalium | P. N. Ignatii | Parisiis | Apud Sebastianvm Hvré | Viála-
cobaeá, sub signo | Cordis-Boni. | MDC.XIX | Cum Priuilegio Regis».
14. — 1619, Parisiis, editio in rebus ómnibus praecedenti aequalis,
sed «Apud Ioannem Fouét, | Via Iacobaeá, sub signo i Rosarii».
N. B. Utraque editio, 13 et 14, Directorii est anni 1591, et sequitur
in eodem volumine librum Exercitiorum signatis foliis ab initio volumi-
nis una serie numerorum. Directorium est in ff. 1 19V-210. Sequuntur ff.
non signata, quorum paginae tres priores indicem, duae posteriores
errata continent. Editio Sebastiani Hvré habet aliqua ff. perperam
signata, bene notata in ed. Fouét.
15. — 1626, Mediolani. Directorium ad Exercitia spiritualia S. Patris
Ignatii, Societatis Jesu fundatoris. Mediolani, apud lo. Bapt. Bid, 1626,
16.0, pp. 218 slt. (Ex Sommervogel, I, 490).
16. — 1635, Antuerpiae. — 0,150x0,100. — «Directorivm | in | Exer-
citia | spiritvalia | S. P. N. Ignatii | IHS ! Ad | maiorem Dei | gloriam |
Antverpiae | Apud Ioannem Mevrsivm. | M. DC.XXXV. | Svperiorvm
permissv.— Pag. 2 pura.— Pag. 3: Epístola Jacobi Dominici, Romae, Ka-
lendis Octobris 1599. — Pagg. 5-6: «Index capitvm». — Pagg. 7-128: Di-
rectorium.— In paginis viginti et una sequentibus, non signatis, «Index
rervm».
Haec editio partem histituti Societatis jtcsn Antuerpiae anno 1635
editi constituit.
17. — 1638, Antuerpiae. — Directorivm in Exercitia... Antverpiae,
Apud Ioannem Mevrsivm, M.DC.XXXVIII, 8.°, pp. 128, slt. (Ex Som-
mervogel, I, 490).
Exemplar est in Roehampton, Manresa house, in Anglia.
18. — 1644, Parisiis. — 0,262 x 0,145 (capsa typographica). — In p.
prima non signata: «Directorivm | in | Exercitia 1 spiritvalia | S. P.
Ignatii | IHS | Parisiis, ' e Typographia regia. | M.DC.XLIV». Sequi-
tur pag. pura. — Pagg. [3]-[4] Epístola Jacobi Dominici data Kalendis
Octobris MDXCIX.— Pagg. [5>[6] «Index capitum».— Pagg. [i]-26;,
Directorium. — Sequitur index rerum in paginis septemdecim non signa-
tis. (V. supra, Bibliographiam Vulgatae versionis, n. 27, p. 717.
19. — Directorium... Ingolstadii, 1694, 12o (Ex Sommervogel, I, 490).
2t\ — 1721, Tyrnaviae (Tirnau, in Hungaria). — 0,158x0,096. - «Di-
I I 82
MONU MENTA IGNATIANA
rectorium | in | Exercitia | spiritualia | S. P. N. Ignatii | IHS | Tyrna-
viae | Typis et sumptibus academicae Societatis Jesu | Typographiae.
M.DCC.XXI». — Pagg. [I]-II: Epístola Jacobi Dominici, Romae Kalen-
dis Octobris 1599 — Pagg. III-IV: «Index capitum». — Pagg. 1-150: Di-
rectorium. — In paginis viginti sequentibus non signatis: «Index rerum>-
N. B. 1. Editum praeterea est Directorium anni 1599 in ómnibus
fere editionibus Instituti Societatis Jesu et Thesauri spiritimlis , quas
edd. vide in Bibliographia Excrcitiorum, supra, pp. 730-736.
N. B. 2. Directorium hoc est quasi commentarius in Exercitia,
auctoritate publica pollens. Praeterea priuata auctoritate et a Societatis
hominibus et ab externis interpretationes Exercitiorum et explicationes
editae sunt. Sociorum hosce libros, qui quidem plurimi sunt, recensuit
Sommervogel in Bibliothcca Societatis; quos si quis facile reperire vo-
luerit, videat primum in ejusdem Bibliothecae t. X, anno 1909 a Petro
Bliard, S. J., Parisiis edito, brevem eorum conspectum, qui est in col.
475-479. Cf. etiam Joh. Nep. Stoger, S. J., Dic aszctischc Litcratur über
dic geistlichen Uebimgcn, Paris-Regensburg, 1850, 46-86.
II
DE LOCO EXERCITIORUM, AUCTORE P. FRANCISCO
DE VILLANUEYA, S. J.1
Acerca del dar exercicios en casa, bien conocemos que ay incómodo
en la casa, y este es el enconveniente que acá se halla; pero la espe-
riencia a hecho que en casa se diesen, porque en siete años que a que
estoy aquí, nunca se a podido hallar vna casa para poder dar en ella
exercicios, avnque con diligencia se a buscado. Y mientras no tuvimos
1 Ex fragmento autographo P. Francisci de Yillanueva, in cod. V'o/e/.jj. <*, prius To-
ldan. Ilist. TJ4~-r6l0. Hujus codicis descriptionem continet Sánelas Franciscus Bor-
*ia, V, xxxiii.
Magni momenti hoc breve commentariolum est, quia in eo primum, quod nos qui-
dem noverimus, idque vívente vel paulo ante mortuo S. Ignatio, commendatur, ut exer-
citiis tradendis propria domus exstruatur, «domus exercitiorum-. Commentarioli au-
ctor, Franciscus de Yillanueva (1509-15 57) in oppido Yillanueva de la Vera, dioecesis
placentinae, in Hispania, natus, et Romae Societatem anno 1541 ingressus, collegii no-
stri complutensis (Alcalá de Henares) institutor et primus rector fuit; cumque magna
vitae sanctitate, eximia prudentia, singulari in exercitiis tradendis dexteritate floreret,
copiosissimuni in Hispania animarum fructum collegit, et Societatem magnopere dila-
tavit.
De loco exercitiorum
casa, salía diez o doze leguas de aquí a darlos. La causa desto es, lo vno
ser el pueblo pequeño, y lo otro ser pueblo pobre, que no ay los edi-
ficios que en otras partes. Y como los más que aquí se aprovechan son
estudiantes, y estos siempre biuen vnos en compañía de otros y apreta-
damente, a no aver cómodo ordinario, no se hacía fruto; expecial-
mente que, como al verano se van, pásanseles los buenos propósitos
presto. Yo e dexado de dar esta quaresma los exercicios a tres colle-
giales mayores por falta de lugar y no poderme ausentar. Porque, aun-
que en casa se les diera lugar, pero ellos no pueden dormir fuera de
su colegio dentro de los muros. Yo deseo mucho, pues este inconve-
niente quedará sienpre, se diese modo cómo aquellos señores de aque-
lla casa no fuesen priuados deste beneficio de los exercicios; y espero
aquella casa daría a nuestro Señor buenas primincias \_s¿c]. Porque de-
más de que muchos tomarían estado de perfición, los otros salen para
maestros y canónigos en calongías magistrales, y el fruto no sería pe-
queño. Esto me parece a mí se podría remediar con edificar vn quarto
a vna parte de nuestra huerta, que es fuera de la cerca y mándase
por casa y tenemos huerta para todo y avn para más. Venido nuestro
Padre provincial, yo le daré rrazón dello y como lo ordenare así se
haga.
A tcrgo alia mami, cxslai siimman'um.
i
INDEX LOCORUM SACRAE SCRIPTURAE
3^7,
661,
Génesis.
I, 26.
I, 26-27
II, 2.
Ef. 7.
n, 8, 15.
II, 16-17.
n. i7.
II, 20-23.
ni. 2-3.
III, 6.
III, 16-19.
III, 2.-23.
III, 21-24.
V, t.
vi-vn.
xr, o.
xviii, 20-31
XIX. 1-25.
XXII. r.
XXXI, n.
XXXVII, 14.
XLvr, 2.
Exodus.
III. 4.
XX, 11.
Deuteronomium.
VI. ?.
XXXII, 12.
I, 18.
ra, '6.
xin, 1
Josué.
I Regum.
II Regum.
VII, 12- ,3, ,6.
XV, 26.
III Regum.
nr. 6.
XIX. 10.
II Paralipomenon
XXXII, 7.
Tobías.
432
280
674
280
280
281
280
280
280
281
281
.67
28 I
432
831
349
831
83'
930
93o
930
930
930
674
643
1 055
1013
930
906
3i8
93»
923
649
VIII, 8.
XVI, 21
IV.
IV, 16.
Judith.
Job.
Moxi-M. Ignat
1013
280
295
I
89
92! I
— Sekies
IX, 4.
X, 21-22.
XLI, 24.
929,
Psalmi.
525
'3, 919
56;
II, 6-12.
VI, 2.
VII, 11.
VII, 12.
X, 7.
XV, 10.
XVII, 45.
XVIII, 9.
XXI, 2.
XXI, 28-29
XXIV, 4.
XXIV, 5.
XXVI
XXVI, 14.
XXX, 25.
XXXI, 17.
XXXIII, 9.
XXXV, 11.
XXXVIII, 4.
XLIV, 3.
XLV, 1 1 . r,
LXIII. 11.
LXVIII, 10.
LXXII. 28.
LXXVI, 7.
LXXVI, 11.
LXXX. 11.
LXXXIII. 6, 8.
tXXXVIH, 28-38
XC, 12.
XCII. 7.
XCIII, iS.
CU. 14.
CVI, 10
CIX, 1-2,
CIX. 4.
CXVÍII,
CXVIII.
rxvni,
CXXII.
CXLII, 8.
CXLII. I0.
Proverbia.
I, 24, 26
III, 32. '
VI, 4.
XXIII, 26.
XXX, 8.
Ecclesiastes
IV, 12.
II.
919,
909,
5-6,
137.
58,
163.
53.
1052
296
.616
3>8
587
923
835
296
479
1048
976
1086
318
633
633
349
1013
7073
923
967
923
913
352
, 1 1 18
923
7 026
96 7
905
799
790
1077
318
587
587
923
1052
590
3i8
540
835
932
932
973
653
633
929
1015
207
790
656
65'
Canticum.
I, r. 979,
I, 3. 813
II, 5.
Sapientia.
II, 23.
V, 6.
V, 18-24.
VII, 25-26.
VIII, 7.
Ecclesiasticus-
II, 2
VII, 40.
XI, 23.
XVII, 1.
XXI. 70.
XXXIII, 70.
XXXV, 27.
XXXIX, 8.
Isaias.
IX, 2.
IX, 6-7.
XIV, 13.
XXXIV, 9.
XXXIV. 10.
XXXVIII, 15.
XLII. 7
XLV. 3.
LVIII, 2.
lxh, 77. 977, 7046,
LXIV, 4.
LXV. 1.
LXVI, 24. ,95
Jeremias.
IV, 2
XLVIII, ,..
Threni.
III, 26.
Daniel.
III. 30.
VII. 13-14.
Osee.
975,
7048
979
975
432
797
289
872
7 067
926
914
904
280
295
280
694
65 5
1045
318
35»
296
296
915
1045
1010
426
1748
636
1055
296
625
789
657
'034-
318
II, 74
II. 20.
II, T
II, 3-
IX. 7 0
IX, 7 7.
IV, 2.
Habacuc.
7 022
Zacharias.
Malachias.
797, 9'6,
TOIO
971
657
I 129
3i8
419
'04S
u86
I Machabaeorum.
XXI, 1-17.
480
II, 34-
XXI, 12.
468
1026
XXI, 41.
1078
11 Machabaeorum.
XXII, 13-
296
III, 25 -'7.
XV. 22.
288
288
XXII, 37.
XXIV, 42-
XXV, 13.
643
834
834
Matthaeus
XXV, 30.
296
I, 24-25.
33"
XXV, 34-46.
835
Ii, 1-12.
454
XXV, 4>.
279, 295
Ii, 0.
350
XXVI, 1-30.
482
II, 13-23.
343
XXVI, 6-10.
479
lí, 1 J- 1 7-
462
XXVI, 17-29.
392
II, 13-18.
458
XXVI. 30-46.
484
II, 19-23.
459
XXVI, 30-56.
398
III, 12.
295
XXVI, 47-58, 69-7
0. 4S6
IV, ii.
463
XXVI, 58-75.
487
IV. 16.
1045
XXVII, 1-2, 11-26.
489
IV, 18-20.
464
XXVII, 26-30.
491
IV, 21-22.
465
XXVII, 26, 31-33, 3;
■-38. 492
IV, 22.
1057
XXVII, 35-52.
494
y, 3.
354
XXVII, 46.
1086
V, 10-12.
354
XXVII. 48.
1086
V, VI, VII.
469
XXVII, 53-66.
496
VI, 22.
372
XXVII. 56.
474
Vil, 6.
655
XXVIII. 1-7.
498
VII, 18.
674
XXVIII, 8-10.
498
VII, 26.
906
XXVIII, 9.
875
VII, 29. 79i,
1020, 1127
XXVIII, 16-20.
504
VIII, 12
296
XXVIII, 17.
1088
VIII, 20.
540
XXVIII, 18-19.
876
VIII, 23-27.
470
XXVIII, 18-20.
3i8
IX, 9- 379.
465, 1058
XXVIII, 19.
353
X, 1-16.
472
X, 16.
789
Marcuí.
X, 24-25.
354
I, 9-12.
462
X, 24-25, 38.
3'9
I, 12-13.
463
XI, 29.
354
I, 16-18.
464
XI, 30.
792
I, 19-20.
465
XII, 33.
674
I, 19-20.
1057
XII, 36.
266, 835
I, 22. 791, 1020, 1127
XII, 40.
419
II. 1314.
465
XIII. 322.
1078
II, '4- 379, 1058
XIII, 7. 22
1056
IV. 3-19.
1078
XIII. 42.
295, 296
IV, 7, 18-19.
1056
XIII, 44.
IOIO
IV, 35-40.
470
XIV, 13.21.
476
VI. 3.
460
XIV, 22.33. 47
°- 473, 476
VI, 7-9.
472
XIV, 25.
69
VI, 30-44.
476
XV. 16.
497, 1087
VI, 45-52. 470,
473, 476
XV. 13. 923,
I055. "55
VIII, 34.
319, 350
XVI. 17.
1054
IX, .-8.
477
XVI, 24.
319. 540
IX, 42-47-
295
XVI, 27.
3'9
IX. 43.
296
XVII, 1-9.
477
IX, 43-45-
296
XVIII, 15.16.
667
X, 21. 782,
816, 818
XIX, 11.
816
X, 21-30.
354
XIX, 12.
792
816
XIX. 12-21.
8ifi
X, 24-27.
662
XIX, 17.
818
X. 25.
779, 967
XIX, 21. 78
2, 792, 818
X. 29 30.
636
XIX, 21-29.
354
XI, 1-10.
480
XIX, 23-24.
816. 967
XI. 11
69, 48."
XIX, 23.26.
662
XI. 15.
468
XIX, 24.
779
XII. 30.
643
XIV, 3-6.
479
XIV, I2-2S.
39-
XIV, 12-26.
482
XIV, 26-42.
484
XIV, 26-52.
398
XIV, 43-54, 66-68
486
XIV, 53-72.
487
XV, 1-15.
489
XV, 15-20.
491
XV, 20-22, 26-28.
492
XV, 24-38.
494
XV, 34.
1086
XV, 36.
1086
XV, 40-47.
496
XVI, 1-11.
498
XVI, 8-11.
498
A\ I, 9.
419
XVI, 12-13.
501
AVI, 14.
503
XVI, 14-19.
5U0
XVT t :
353
XVT is.ifi
j X VA, lylU,
3xo
XVI, 15-18.
504
XVI 19
3'»
Lucas.
I, 11-12.
89
I, 20.
2S»
I, 26-38.
324
450
I, 32-33-
318
I. 39.
93»
I, 39-56.
45'
I. 79- 590,
916,
1045
II, 1-14.
330
45-
II, 8-20.
454
II, 15.
4¿2
II, 16.
930
II, 21.
197
454
II, 22-38.
343
II, 22-39.
456
II, 27.
456
II, 39-40, 51-53.
344
II, 41-49-
1063
II, 41-50.
344, 460
II, 48.
461
II.
930
II, 5>-52.
460
IV, 1-13.
463
V, 1.
464
V. 1-11.
464
V. 9 ".
465
V, 27-28. 379, 465,
1058
VI, 12.
667
VI, 13-16.
465
VI, 20.
354
VI, 22-29, 40.
354
VI, 24.
779
VI, 25.
296
VI. 40.
319
VI, 43*
674
VII, 36-50.
474, 480
VIII. 2
474
VIII. 7, 14.
1056
VIII. 5-14.
1078
VIH, 22-26.
47"
IX, . 3.
472
1 1 8r
IX, io-ij
IX, 23.
IX, 25.
IX, 28-36
X. 18.
X, 38-42.
XI, 34.
XI, 43.
XII, Ji.
XII, 40
XIV, 27.
XIV, 28.
XIV, 28-30
XVI, 2.
XVI, 23-24
XVII, 3.4.
XVIII, ,.
XVIII, 20
XVIII, 22
XVIII, 22 3
XVIII, 23 *
XVIII,
XVIII, _
XVIII, 29-30.
XIX, 29-38
XIX, 44.
XIX, 47.
XIX, 47-48.
XXI, 37.
XXII, 7.38
XXII, 28- 3C
XXII, 3g.4lj
XXII, 39.54.
XXII,
XXII,
XXII,
XXIII
3S0,
'054
24-25.
28-30.
476
354
3'9
477
279
474
372
'97
636
334
3'9
1060, 1 1 54
922
835
296
667
667, 880
8r6
8.8
354
779
816, 967
32t
636
480
929
69, 366
392
47-57-
53-
54-65.
-5,
■ - D, I3-25
XXIII, 6- n
XXIII, 6-25.
XXIII, 12- 16, 22. 49
5™' -'4-26, 32, 33, 38. 49
XXIII, 31.
XXIII, 33-34.
XXIII, 34-46.
XXIII, 49-55.
XXIV, 1-8.
XXIV, 9-ii( 22-23.
XXIV, 9.12, 33.34.
XXTV
482
482
319
484
398
486
482
487
489
491
490
491
12
'0
495
494
496
498
!3-35-
26.
34.
XXIV,
XXIV,
XXIV, ,
XXIV. 36.
XXIV, 36-43.
XXIV. 42
XXIV, 50-52.
Joannes.
r, 9.
i. 35-42.
r. 43-46.
ii 45-51.
II, r-n.
II, 13-22.
n, 17.
ni, 16.
916.
500
501
318
875
876
503
504
508
'°45
464
465
466
467
468
1026
933
92a
5, 19,
45-
?-'9.
III, 20.
VI, 1-13.
VI, 15-21.
VIII, 12.
VIII, 44.
XI, I, 2,
31, 32,
XI, 1-45.
XII, i-8
XII.
XII, 25.
XII, 35.
XIII, 1-30.
XIII, 15.
XIII-XVII.
XIV, 6. 35,
813. 9'6, 964,
XV, 6
XV, 18-20.
XV, 20.
XVI, 12.
XVII, 4.
XVII, 4, 6.
XVII. 6.
XVIII. 1
XVIII. r-,3
XVIII, r-23
XVIII, 13,
XVIII, 24-27.
XVIII, 28-40
XVIII, 36-37.
XIX, 1-6.
13-22.
23-37.
25.
25-27,
28.
28-30.
- 10.
917,
XIX
XIX,
XIX,
XIX.
XIX,
XIX.
XX,
38-4
XX, 1, 11-17.
XX, 1.18.
XX, 19-23.
XX, 19
XX, 24-29
XX, 27.
XXI, r-17
XXI. 6-7.
XXI. 13.
, 1062, 1 161
4-6
470, 476
540, 1059
278
20, 28,
474
478
479
480
354
i°S9
482
3'9. 540
392, 482
', 540, 812,
I045, 1147
295
354
319
655
1046
1148
1046
484
398
486
449
487
489
318
491
492
494
474
496
1086
1086
500
498
474
503
876
503
876
504
69
504
Actúa.
1- 12.
2- 3.
3.
3.
31.
20.
I,
I,
I,
I,
ir.
iv,
IV, 34-37.
VIII. 21.
IX, i- 18.
IX, 1-19.
IX, 6.
X, 4r>-4r.
XIII. 35.
XIIT. 36.
XXII. 3.16.
925, 938,
508
497
507
353
419
662
321
923
378
1058
1060
503
419
929
1058
XXII, 4-16
XXVI, 9-20.
Ad Romanos.
378
378
I, 14.
904
II, 6.
J'9
Ií «3-
1022, 1129
V, 8.
933, 1070, 11 70
VI, 23.
636
VIII, 17.
319
VIII, 32.
043
VIII, 32.
933
VIII, 34.
914, 1042
XII, 2.
383, 802
XII, 4-
1051
XII, 21.
1051
XIII, 4, 6
1026
XIV, 10.
835
XVI, 27.
1078
I ad Corinthios.
I, 8.
• 055
II, 9-
636
II, 14.
655
III, 18
1015, 1122
VII, 32.38.
321
VII, 38.
901
X, 31.
895
XI. 8.
280
XI, 28.
679
XII. 4, 5, 6.
1051, 1152
XII, 12.
1051
XII, 12-21.
928
XII, 28.
929
XII, 29.
928
XII, 3i.
813
XIV, 15. 934,
1074, 11 74
XIV, 33.
928
XV, 4-8
497
XV, s.
500, 503
XV, 6.
506
XV, 7.
507
XV, 8.
507, 876
XV, 12-22.
1076
XV, 50.
1054
XVI, 13 sqq.
1013
II ad Corinthios.
II, 6. 930
II. 15. 961
TV. 89
V. TO. R-,5
VIII, 9. 540
XI. 14. 427, 530. 700. 820
866, io6r, 1161
XII. 16 786
Ad Galatas.
I. 16. 1054
II. 20. 032, 1069, 1169
IV, 4. 323
V, 19- 1059
VI, 14. 354
Ad Epheslos.
II- 6- 933. 1071, 1171
III. 17. 813
n88
IV, 7. I0S2
IV, 8-9. 419
IV, 9- 507
IV, 11. 928, 929
V, 13. 427» i°6i, 1161
VI, 12. I054
Ad Philippenses.
I, 23-
II, 7-8.
II, 13.
III, 7-8.
III, 8.
III, 19.
III, 20.
933
1055, 1 1 55
321
660
919, 933
933
Ad Colossenses.
III, ). 933, 1071
III, 1, 2. 1048, 1171
I ad Thessalonicenses.
1010, 1014, 1117
667
427
IV, 3.
V, 17.
V, 20.
I ad Timotheum.
I, 5- 9"
II, 5. 9 '4, 1042
III, 7-
V, 23.
VI, 9.
VI, 10.
II ad Thimotheum.
I,
13-
Ad Hebraeos.
II, >r.
351
207
351
637
540
III, 1.
IV, 4.
IV, 13.
IV, 14-15-
V, 7.
V, 10.
VI, 4.
VI, 20.
VII, 25.
VII, 26.
VIII, 6.
IX, 11.
IX, 15-
IX, 27.
X, 21.
XII, 24.
XIII, 14.
I, 9.
I, 17.
III, 9.
IV, 7.
IV, 17
540
674
835
540
932
540
674, 9!9
540
914, 1042
540
914, 1042
540
914, 1042
834
540
914, 1042
878
Jacobuá.
354
433, 797, 818, 1054
432
168, 525, 616
1078
II Petrl.
I Petrl.
I, i?
II, 2
II, 2
III.
III,
IV,
IV,
V, 6
V, 7
932
1 1 22
1015
319, 350, 540. 1070
1 1 70.
-19.
18-20.
419
507
835
956
1022
911
I, 16-18
477
II, 4.
278, 295
I Joannís.
I, I.
919
1, 5.
928
I, 6.
1059
II, 1.
914, 1042
II, ó.
319
II, 11.
1059
II, 20,
27.
949
II, 27.
655
III, 8.
278
III, 9.
661,
662, 674
IV, 1.
427, 528
IV, 16.
971
Judas.
6.
279» 295
Apocalypsis.
II, 7, 17-
II, 17.
III, 12, 21.
V, 1.
VIII, 1.
XII, 7-9.
XIII, 6.
XIV, 11.
XIV, 18-19.
XVI, 1-21.
XVII, 5.
XIX. 20.
XXII, 12.
319
924
319
964
964
279
296
296
288
288
349
296
319
INDEX AUCTORUM
Acta Sanctorum. v. Pinius.
Albkrs, Bruno, O. S. Ben. — Der Geist des hl. Benedictus in seinem
Wesen und seinen Grundzügen dargestellt. Freiburg in Br., 1917-
Albkrs, Petrus, S. J. — De Hoogeerwaarde Pater Joannes Philippus
Roothaan, Nijmegen, 1912.
— Liber Saecularis Historiae Societatis Jesu ab anno 1814 ad annum 1914.
Romae, 1914.
Alcázar, Bartholomaeus, S. J. — Chrono-Historia de la Compañía de Jesvs
en la Provincia de Toledo. Y elogio de svs varones ilustres, fundadores,
bienhechores, fautores, e Hijos Espirituales. Escrita por el P. Bartholo-
me Alcázar de la misma Compañía... Madrid, 1710.
Alegambe, Philippus, S. J. — Bibliotheca scriptorvm Societatis Iesv, opvs
inchoatvm a R. P. Petro Ribadeneira Eiusdem Societatis Theologo, anno
salutis 1602. Continvatvm a R. P. PhiOippo Alegambe Ex eadem Socie-
tate, vsque ad annum 1642. Recognitum et productum ad annum Iubi-
laei M.DC.LXXV. a Narhanaele Sotvello Eiusdem Societatis Presbyte-
ro. Romae, M.DC.LXXVI.
AlexandEr, Natalis, O. P. — Historia ecclesiastica veteris novique testa-
menti... editio omnium novissima... Tomus octavus, Venetiis, 1776.
Alvarez, Gabriel, S. J. — Historia de la Provincia de Aragón de la Com-
pañía de Jesús, compuesta por el P. Gabriel Alvarez, de la misma Com-
pañía y Provincia. Tora. I-II. (Opus manu scriptum).
A na lee ta bollandiana, a PP. Soc. Jesu edita, tt. 16 17, 32, Bruxellis 1897,
1898. 1913.
— Montserratensia, Monestir de Montserrat, tt. I et II, 1918, 1919.
Antonius, Nicolaus, Ond. S. Jacobi. — Bibliotheca hispana nova, sive hi-
spanorum scriptorum qui ab anno MD. ad MDCXXXIV floruere, no-
titia. Auctore D. Nicolao Antonio, hispalensi, I. C, Ordinis S. Jacobi
equite, patriae Ecclesiae canónico, Regiorum negotiorum in Urbe... pro-
curatore generali, consiliario Regio. Vol. I-II. Matriti, MDCCLXXXIII,
MDCCLXXXVIII.
Archintus, Philippus. — De fide et sacramentis libri II. Romae, 1545.
Aristóteles. — Ethica ad Eudemum. Ed. Imm. Bekker, Berolini, 1831.
Astrain, Antonius, S. J. — Historia de la Compañía de Jesús en La Asis-
tencia de España, por el P. Antonio Astrain de la misma Compañía
Tomo I: San Ignacio de Loyola, 1540-1556, segunda edición, Madrid, 1912.
Tomo II: Laínez-Borja, 1556-1572. Madrid, 1905. — Tomo III: Mercurian-
Aquaviva (primera parte), 1573-1615. Madrid, 1909. — Tomo IV: Aquavi-
va (segunda parte). 1581-1615. Madrid, 1913. — Tomo V: Vitelleschi, Ca-
rafa, Piccolomini, 1615-1652. Madrid, 1916.
Atz, K. und Beissel, Steph., S. J. — Die Kirchliche Kunst, 4 Aun., Regens-
burg.
Augusta Vindelicorum, David de, O. Min. — De exterioris et interioris
hominis compositione, ad Claras Aquas, 1899. — De processu religionis.
(Opus falso attributum S. Bonavcnturae ; est autem pars operis praece-
dentis).
1190
AuGüSTiHus, S.— De Civitate Dei, 1. XXII. (Migne, P. L. XLI).
— De consensu evangelistarum. (Migne, P. L., XXXIV).
— Enarratio in Ps. XXVI. (Migne, P. L. XXXVI).
— Enarratio in Ps. CXLVIII. (Migne, P. L. XXXVII)
— Sermo 334 (alias De Sanctis, 48). (Migne, P. L. XXXVIII).
Azpilcueta, Martinus ab. — Enchiridion sive Manuale conf essariorum et
poenitentium.
Baesten, V., S. J. — Une in'scription latine a Séville et la priére "Anima
Christi" dans les livres d'heures du Moyen Age, in libello Précis his-
toriques. Bruxelles, 1883.
Ballerinius, Petrus. — De vi ac ratione Primatus Romanorum Pontificum.
Veronae, 1766.
Baronius, Caesar, Congr. Orat. — Annales ecclesiastici. Tom. I-XII. Mo-
guntiae. MDCI. Coloniae Agrippinae MDC.XIII.
Bartoli, Daniel, S J. — Vita di S. Ignazio. Torino 1825.
Basilius. S. — (Opera quaedam a Joannc Heliarc translata et in cod. Re.
recensita).
Beissel, Steph., S. J. — Geschichte der Verehrung Marías in Deutschland
wáhrend des Mittelañters, Freiburg in Br., 1909.
Bello, Andrés. — Gramática de la lengua castellana con notas de D. Rufi-
no José Cuervo. París, 1908.
Benedictos XIV, P. M. — SS. D. N. Benedicti XIV opera, in duodécima
tomos distributa. Romae. MDCCXLVII-MDCCXLVIII.
Berceo, Gonzalo de. — Rimado de palacio. Biblioteca de Autores Españo-
les, t. 57 Poetas castellanos anteriores al siglo xv, Madrid, Rivadeney-
ra, 1864,
Bernardus S.— Meditationes piissimae de cogriitione humanae condi-
tionis. (Migne, P. L., CLXXXIV).
Bessk, Joannes Martialis, O. S. Ben. — Une question d'Histoire littéraire
au XVI. e siécle, l'Exercice de Garcías de Cisneros et les Exercices de
Saint Ignace, in libello Revue des questions historiques, t. 61, París, 1897.
Biblia sacra vulgatae editionis, Sixti V Pontificis Maximi iussu recognita
et Clementis VIII auctoritate edita.
Bibraco, Rodulfus de, O. Min. — De septem itineribus aeternitatis. (Opus
falso attributum S. Bonaventurae).
Boh.mek, H. — Studien zur Geschichte der Gesellschaft Jesu, Bonn am
Rhein, 1914.
Bonaventura, S. — Opera omnia, t. X, Ad Claras Aquas, 1902.
Boone, Antonius, S. J. — Les Corrections Manuscrites des Exercices de
Saint Ignace, Enghien (Belgique), Novembre, 1908. CBE, n.° 18.
Borgia, S. Franciscus, S. J. — Sanctus Franciscus Borgia, quartus Gan-
diae dux et Societatis Jesu praepositus generalis tertius. Val. I-V. (Mo-
numenta histórica S. J.) Matriti, 1894, 1903, 1908, 1910, 191 1.
Bouhours, Dominicus, S. J. — La vie de Saint Ignace, fondateur de la
Compagnie de Jésus, París, M.DC.LXXIX.
BouviEr, Petrus, S J. — Directoire composé par Saint Ignace á l'usage de
celui qui donne les Exercices et publié pour la premiére fois, Paris. 191 7.
Braunsberger, Otto, S. J. — Beati Petri Canisií, Societatis Iesu, epistulae
et acta. Collegit et adnotationibus illustravit Otto Braunsberger, eius-
dem Societatis sacerdos. Vol. I-VI. Friburgi Brisgoviae, MDCCCXCVI-
MCMXlil.
Cabrera, Alfonsus de, O. P. — Sermones del P. Fr. Alonso de Cabrera...
con un discurso preliminar de D. Miguel Mir, pbro.. de la Real Aca-
demia Española, Madrid, 1906. (Est t. III ex Nueva Biblioteca de Auto-
res Españoles, ed. apud Bailly-Bailliére e hijos).
Cajetanus, Cardina'lis, O. P — Summula de peccatis. Lugduni, 1565.
— Epistolae Pauli et aliorum apostolorum, E. Jean Petit, 1532.
Cajetanus, Constantinus, O. S. Ben — De religiosa Sancti Ignatii sive
] 191
Enneconis fundatoris Societatis Jesu per Patres Benedictinos institu-
tione. Deque libello exercitiorum ejusdem ab Exercitatorio V. S. D.
García* Cisnerii abbatis benedictini magna ex parte desumpto ' Ve-
netiis, 1641.
Calderón de la Barca, Petrus. — Loa para la 2." parte del Auto sacra-
mentail "El Santo Rey D. Fernando", Madrid, 1760. Tom. V.
Canisius, B. Petrus, S. J. — V. Braunsberger.
Cartas de San Ignacio, v. Ignatius de Loyola.
Cassal, Ubertinus de. — Arbor vite crucifixe Jesu. Venetiis, 1485.
Cassianus, Joannes, Eremita. — De virtutibus renuntiantium libri XII. —
Collationes Sanctorum Patrum XXIV. Lugduni, 1606
Castigos e documentos del rey D. Sancho. — Biblioteca de Autores espa-
ñoles, t. 51, Escritores en prosa anteriores al siglo XV. Madrid, Rivade-
neyra, 1800.
Castro, Christophorus de, S. J., et Ezqukrra, Alfonsus de, S. J. —
Historia del collegio complvt. de la Compañía de IHS, Compuesta por
el P. Christoval de Castro. CompJuti^ Anno M DC. — Segunda parte [com-
puesta por el P. Alonso de Ezquerra] 1600-1634. (Opus manu scriptum.)
Castro, Guigo de (Chatel), Cartusianusi — Epístola ad Fratres de Monte
Dei (Opus S. Bernardo olim attributum).
Ciaconius, Alfonsus, O. P., et Oldoinus, Augustinus, S. J. — Vitae, et
res gestae pontificvm romanorvm et S. R. E. cardinalivm Ab initio
nascentis Ecclesiae vsque ad Glementem IX P. O. M. Alphonsi Ciaconii
ordinis Praedicatorum et aliorum opera descriptae : Cum vberrimis
Notis. Ab Avgvstino Oldoino Societatis Jesv recognitae et ad quatuor
Tomos ingenti vbique rerum accessione productae... Tom. I-IV, Ro-
mae MDCLXXVII
Cisneros, García de, O. S. Ben. — Directorium horarum canonicarum.
Salmanticae, 1712.
— Exercitatorio de la vida espiritual, Barcelona, 1912.
Civiltá Cattolica, La. — Roma, 1906.
Colección de libros españoles raros y curiosos.- — Tomo primero, Madrid, 1871.
Comendador Griego, El. In Diccionario de Autoridades.
Constitutiones Apostolicae.
Cornely, Rudolphus, S. J — Cotrumentarius in epist. I ad Cor... Parisiis
1890
— Cursus Scripturae Sacrae. Pars prior. — Histórica et critica introdu-
ctio in V. T. Libros sacros, Praelectiones, quas in Gemianía... habebat
Rudolphus Cornely, S. I. Val. I Introductio generaJis. Parisiis, 1885.
— Introductio specialis in singulos novi testamenti libros. Parisiis, 1886.
Corpus Juris Canonici.
Creixell et Iglesias, Joannes, S. J. — San Ignacio en Barcelona, Reseña
histórica de la vida del Santo en el quinquenio de 1523 a 1528, por el
P. Juan Creixell e Iglesias, de la Compañía de Jesús. Barcelona, 1907.
— San Ignacio en Manresa. Reseña histórica de la vida del Santo (1522-
J523) por el P. Juan Creixell e Iglesias, de la Compañía de Jesús.
Barcelona, 1914.
— Residencia y Colegio de San Ignacio en Manresa. P. Juan Creixell,
S. J. Manresa. (Sine anno).
Cuervo, Rufinus Josephus. — Diccionario de la construcción y régimen de
'la lengua castellana por Rufino José Cuervo. T. I, París, 1886.
Cura de San Sulpicio. — Vida de San Francisco de Sales. Madrid, 1892
Debuchy, Paulus, S. J.— Introduction á l'étude des Exercices spirituels
de Saint Ignace, Enghien, Décembre, 1906, CBE, n.° 6.
— S. S. Pie X et les oeuvres de Retraites, 1906, Enghien, CBE, n.° 1.
— Une ancienne copie des Exercices, Enghien, Paris, Áoüt 1914, CBE,
n.° double 52-53.
De-Vit, Vincentius. — Totius latinitatis onomasticon opera et studio Doct.
1 192
Vincentii De-Vit lucubratum Tom. I-IV. Prati, MDCCCLIX-
MDCCCLXXXVII. V. Forcellinus.
Diccionario de la lengua castellana... dedicado al rey nuestro señor don
Phelipe V... compuesto por la real academia española. — Tomos I-VI,
Madrid. 1726-1733. (Dici solet haec prima editio "Diccionario de auto-
ridades").
Diccionario de la lengua castellana por la Real Academia Española. Dé-
cimocuarta edición. Madrid, 1914
Diertins, Ignatius, S. J. — Historia Exercitiorum spiritualium S. P. Igna-
tii de Loyola... Insulis, 1887
Dionysius Areopagita. — De Ecclesiastica Hierarchia. (Migne. P. G., III).
— De Coelesti Hierarchia, (Migne, P. G., III).
Dionysius Cartusianus. — -De quatuor hominis nouissimis liber, Lugdu-
ni, 1591.
— Enarrationes in quatuor evangelistas. Parisiis, 1541.
Dóllinger, Joan. Joseph Ign. ; et Reusch, Fr. Henricus. — Die Selbstbio-
graphie des Cardinals Bellarmin ilateinisch und deutsch mit geschichtii-
chen Erláuterungen herausgegeben von Joh. Jos. Ign. von Dóllinger
und Fr. Heinrich Reusch. Bonn. 1887
Eckl, B. — Die Madonna ais Gegenstand christlicher Kunstmailerei und
Sculptur. Brixen, 1883.
Edimburg Review, Novembri, 1842.
Ehses, Stephanus. — Concilii tridentini actorum pars altera... Collegit edi-
dit illustravit Stephanus Ehses. Friburgi Brisgoviae, MCMXI.
Epistolae Mixtae, ex variis Europae locis, ab anno 1537 ad 1556 scriptae,
nunc primum a Patribus Societatis Jesu in lucem editae Tom. I-V.
(Monumenta histórica S. J.) Matriti, 1898-1901.
Epistolae PP. Paschasii Broéti, Claudii Jaji, Joannis Codurii et Simonis
Rodericii, Societatis Jesu, ex autographis vel originalibus exemplis
potissimum depromptae. (Monumenta histórica S. J.) Matriti, 1903.
Erasmus. — Enchiridion militis christiani, Basileae, 1540, t. V.
Escritores anteriores al siglo XV, Madrid, Rivadeneyra, 1860
Escudero y Perosso, Franciscus. — Tipografía hispalense, Anales biblio-
gráficos de la ciudad de Sevilla. Madrid, 1894.
Études. Revue fondée en 1856 par des Peres de la Compagnie de Jésus.
Pariis.
Eusebius Caesariensis. — De vita Constantini. (Migne, P. G., XX).
Eximenis, v. Ximenez.
Ezquerra, v. Castro, Christophorus.
Faber, B. Petrus, S J. — Beati Petri Fabri primi sacerdotis e Societate
Jesu epistolae, memoriale et processus ex autographis aut archetypis
potissimum deprompta. (Monumenta histórica S. J.) Matriti, 1914.
Fenoli.ar, Bernardus. — Historia de la Passió de Nostre Senyor Deu Jesu-
Christ. ab algunes altres piadoses contemplacions, seguint lo evange-
iliste Sanct-Joan. Valencia, 1493.
Fitzmaurice-Kelly. — Historia de la literatura española, traducida por
Adolfo Bonilla de San Martín, Madrid, 1900 (?).
Fleury, Rohault de. — La Sainte Vierge. Études archéologiques et ico-
nographiques, Paris, 1878.
Flórez, Henricus, O. S. A. — España sagrada, t. XXVI. Contiene el esta-
do antiguo de las Iglesias de Auca, de Valpuesta y de Burgos... Ma-
drid, 1771.
Flos Sanctorum anni 1568. V. Vorágine.
Forcellinus, Aegidius. — Totius latinitatis lexicón opera et studio Aegidii
Forcellini lucubratum et in hac editione post tertiam auctam emendatam
a Josepho Furlanetto... novo ordine digestum, amplissime auctum atque
emendatum cura et studio Doct. Vincentii De-Vit. Tom. I-VI. Prati,
MDCCCLVIII-MDCCCLXXV.
1 193
Fouqukray, Henricus, S. J. — Histoire de la Compagnie de Jésus en
France des origines á la suppression... par le P. Henri Fouqueray, S. J.
Tom. I-II, Paris, 19101913.
Gagliardus, Achilles, S. J. — Commentarii seu Explanationes in Exerci-
tia spiritualia S. Ignatii. Brugis, in Belgio, 1882
Gallardo, Bartholomaeus Josephus. — Ensayo de una biblioteca de libros
raros y curiosos, formado con los apuntamientos de Don Bartolomé
José Gallardo coordinados y aumentados por D. M. R. Zarco del Valle
y D. J. Sancho Rayón... Tom. I-IV, Madrid, 1863-1889.
Gams, Pius Bonifacius, O. S. Ben.— Series episcoporum ecclesiae catholicae,
quotquot innotuerunt, a Beato Petro Apostólo. A multis adjutus edi-
dit P. Pius Bonifacius Gams, O. S. B. Ratisbonae, 1873.
García, Fra4iciscus, S J. — Vida, virtudes y miilagros de San Ignacio de
Loyola, Madrid, 1685.
Gerson, Joannes. — De probatione spirituum. Antuerpiae, 1706, t. I.
González Dávila, Aegidius. — Teatro Eclesiástico de las Iglesias Metro-
politanas, y Catedrales de los Reynos de Jas dos Castillas, Vidas de svs
Arzobispos y Obispos y cosas memorables de sus Sedes. Al mvy Cató-
dico... Don Filipe Qvarto... dedícasele sv Coronista Mayor de las
Indias... el Maestro Gil Goncalez Davila Tom I-III. Madrid, M.DC.XL.V,
M.DCXL.VII, M. DC. L. Tom. IV. Salamanca. M DC. XVIII. [sic] .
Gramática de la lengua castellana por Ja Real Academia Española, Ma-
drid, 191 7.
Gratianus. — Decretum Gratiani.
Gregorius Magnus, S. — Epistolae (Migne, P. L., LXXVII).
Grisar, Hartm., S. J. — Die Rómische Kapelle Sancta Sanctorum, Freiburg
im Br., 1908.
Grotiüs, Hugo. — Annotationes in Novum Testamentum — Erlangae et
Lipsiae, 1756.
Guevara, Antonius de. — Epístolas familiares, Madrid, 1618.
Guilhermy, Elesbaan, S. J. — Ménologe de la Compagnie de Jésus par
le P. Élesban de Guilhermy, de la méme Compagnie, Assistance d'Espa-
gne. Vol. I-III. Paris, 1902.
— Assistance de Germanie, premiére série, vol. I-II, Paris, 1898; seconde
série, vol. I-II, Paris, 1899
Haebler, Conradus. — Bibliografía ibérica del siglo XV, La Haya, Leipzig,
1904.
Hacen, Martinus, S. J. — Lexicón biblicum. Parisiis, 1907.
Harduinus (Hardouin), Joannes, S. J. — Acta conciliorum, Parisiis, 1715.
Hergenróther, Josephus, cardinalis. — Anti-Janus, Freiburg in Br., 1870.
Hettinger, Franciscus de. — Die Idee der geistlichen Übungen nach dem
Plañe des heil'igen Ignatius von Loyola, Regensburg, 1853.
Historia lombarda, v. Vorágine.
Hoffaeus, Paulus, S. J. — Instructiones pro magistro exercitantium. (Ex
CBE, n.° 35, Septembre 191 1, Dúo antiqua Exercitiorum Directoría,
Enghien, Belgique).
Horas de Nuestra Señora.
HummelauEr, Franciscus de, S. J. — Meditattonum et contemplationum
S. Ignatii de Loyola puncta. Friburgi Brisg., 1909.
Hurter, Hugo, S. J. — Nomenclátor literarius recentioris theologiae catho-
licae. Edidit et commentariis auxit H. Hurter, S. J Tom. I-III. Oeni-
ponte, 1892, 1893, 1895. Tomus IV. Ibid. 1899.
Ignatius de Loyola, S. — Monumenta Ignatiana, ex autographis vel
ex antiquioribus exemplis collecta. Series prima. Sancti Ignatii de
Loyo'lia... Epistolae et instructiones. Tom. I-XII. Matriti, 1903- 1914. —
Series quarta. Scripta de sancto Ignatio de Loyola, Societatis Jesu
fundatore. Tomus primus. Matriti, 1904, (Monumenta ' histórica S. J.)
Tomus secundus, 1918.
Ignatius de Loyola, S. — Cartas de S. Ignacio de Loyola fundador de la
Compañía de Jesús. T. I-VI. Madrid, MDCCCLXXIV-MDCCCLXXXIX.
Institutum Societatis Jesu. Florentiae, 1893.
Jansenius, Cornelius.— Commentariorum in suam Concordiam... Partes
quatuor... Venetiis, 1586
Justinus Martyr, S. — Dialogus cum Triphone, (Migne, P. G., VI).
Juvencius, Josephus, S. J. — Historiae Societatis Jesu pars quinta. Tomus
posterior Ab anno Christi MDXCI. ad MDCXVI. Auctore Josepho Ju-
vencio Societatis ejusdem Sacerdote. Romae, MDCCX.
Kehrein, in Der Kathoilik, tertia serie, 1898
Kempis, Thomas a. — De Imitatione Christi.
— Exercitia spiritualia, Antuerpiae, 1607
— Orationes et Meditationes de vita Christi, Friburgi Br., 1902, edidit
Michaél Josephus Pohl.
Knabenbauer, Josephus, S. J. — Commentarius in Evangelium secundum
Lucam. Parisiis, 1896.
— Commentarius in Matthaeum. Parisiis, 1903.
— Commentarius in Jeremiam prophetam. Parisiis, 1889.
Lainius, Jacobus, S. J. — Lainii Moriumenta. Epistolae et acta Patris Ja-
cobi Lainii, secundi praepositi generalis Societatis Jesu, ex autographis
vel originalibus exemplis potissimum deprompta, a Patribus ejusdem
Societatis edita. Tom. I-VIII Matriti, 1912-1917
Lancicius, Nicolaus, S. J. — Memorabilia de S. Ignatio. Ex Monum.
Ignat. ser. 4.", I, Matriti, 1904.
La Palma, Ludovicus de, S. J. — Camino espiritual, Barcelona, 1860.
— Del examen de la conciencia, Barcelona, 1903.
La Puente, Ludovicus de, S. J. — Vida del V. P. Baltasar Alvarez, de la
Compañía de Jesús, compuesta por el V. P. Luis de la Puente, de la
misma Compañía. Madrid, 1880.
— Vida de la V. Marina de Escobar, Madrid, 1660-1776.
— Meditaciones espirituailes, Barcelona, 1897.
Laucher, Fr. — Die italienischen literarischen Gegner Luthers. Freiburg
in Br., 1912.
Legenda áurea, v. Vorágine.
Leiber, Rob., S. J — Ñame und Begriff der Synteresis, in Philosophisches
Jahrbuch, XXV, Fulda, 1912.
León, Fr. Ludovicus de, O. S. A. — Nombres de Cristo. Madrid, 1907.
Lettres de Jersey, Janvier, 1896.
Le Vasseur, Leo, O. Cart.— Éphemerides Ordinis Cartusiensis, auctore
D. Leone Le Vasseur Cartusiano, nunc primum a monachis ejusdem
Ordinis in lucem editae. Vol. I-V Monstrolii, MDCCCXC-MDCCCXCIII.
Leyenda de los santos, v. Vorágine.
Li, Andreas de.- — Thesoro de la Passion de Christo. Zaragoza, 1494
Litterae Quadrimestres, ex universis. praeter Indiam et Brasiliam, locis,
in quibus aliqui de Societate Jesu versabantur, Romam missae (Monu-
menta histórica S. J.) Tom. I-IV. Matriti, 1894-1897.
Longridge, W. H. — Ignatian Retreats by Father Longridge, S. S. J. E.,
Oxford, 1916.
— The Spiritual Exercises of Saint Ignatius of Loyola translated from
the spanish with a commentary and a traslation of the Directorium in
Exercitia by W. H. Longridge, M. A., of the Society of S. John the
Evangelist; London, 1919.
LOSSCHAERT, V. MaNAREUS.
LyraEus, Hadrianus. S. J. — S. Ignatii de Loiola. Societatis Jesu fvndato-
ris Apophlhegmata sacra. Antuerpiae, M. DC.LXII.
Lvranus, Nicolaus. — Bibliorum sacrorum cum glossa ordinaria... annota-
tis etiam... et Postilla Nicolai Lyrani... per Fr. Franciscum Feuarden-
1195
tium O. M., Joannem Dadraeum et Jacobum Cuilly, doctores theologos
parisienses, tomus quintus. Venetiis, 1603
Macaulay, Thomas, ¡n Edimburg Review, Novembri, 1842.
Mafejus, Joannes Petrus, S. J.— De vita et moribus S. Ignatii Loyolae
qvi So'cietatem Iesv fundavit, libri III Auctore Joanne Petro Maíejo
presbytero Societatis eiusdem. Romae, M.D.LXXXV, et Viennae.
M.DCC.XLIII
Maldonatus, Joannes, S. J. — Commentarii in quatuor evangelistas. Pa-
risiis, 161 7
Manareus. Oliverius, S. J. — De rebus Societatis Iesu commentarius Oli-
verii Manarei. Florentiae, 1886.
— Exhortationes super Instituto et Regulis Soc. Iesu... nunc primum
foras datae opera studioque P. Br. Losschaert ejusdem Societatis.
Bruxellis, 1912.
.Manuel, Don Juan. — El libro infenido Bibl. Aut. Esp., t. 51. Escritores
anteriores al siglo XV. Madrid, Rivadeneyra, 1860.
— Libro del caballero et del escudero. Escritores anteriores al siglo XV.
Madrid, Rivadeneyra, 1860.
Mariana, Joannes, S. J. — Historia general de España, compuesta, enmen-
dada y añadida por el Padre Juan de Mariana, de la Compañía de Jesús.
Decimaquarta impresión. Vol I-II. Madrid, M.D.CC.LXXX.
Martínez Añíbarro y Rives, Emmanuel. — Intento de un Diccionario bio-
gráfico y bibliográfico de autores de la provincia de Burgos. Madrid, 1889.
Martinov, v. Rostowski.
M.auburnus (Mombaer), Joannes. — Rosetum exercitiorum spiritualium,
Parisiis, 1510.
Méndez, Franciscus, O. S. A. — Tipografía española o Historia de la in-
troducción, propagación y progresos del arte de la imprenta en España...
Segunda edición corregida y adicionada por Don Dionisio Hidalgo. Ma-
' drid, 1861.
Merkle, Sebastianus. — Concilii Tridentini diariorum pars prima : Herculis
Severo'lí commentarius, Angelí Massarelli Diaria I-IV. Collegit, edidit,
illustravit Sebastianus Merkle... Friburgi Brisgoviae... MCMI.
Merlinus, Jacobus. — Collectio Conciliorum, 1523-1524, Parisiis: 1530, Co-
loniae: 1536, Parisiis.
Meschler, Mauritius, S. J. — Die Exercitien des H. Ignatius von Loyola.
Roermond (in Hollandia), 19x37.
— Les Regles du pur catholicisme selon saint Ignace de Loyola, in CBE,
n.° 7, Enghien, Janvier, 1907 (italicc in Civilta Cattolica, 19 Maji ct 2
Junii 1906)
Monumento histórica Societatis Jesu, v. Borgia; Faber ; Epistolae Mixtae ;
Epistolae PP. Paschasii Broéti...; Ignatius de Loyola; Monumenta pae-
dagogica ; Lainius ; Natalis ; Polancus ; Salmerón ; Xaverius.
Monumenta Ignatiana, v. Ignatius de Loyola, S.
Monumenta Paedagogica Societatis Jesu, quae primam rationem studiorum
anno 1586 editam praecessere (Monumenta histórica S. J.) Matriti, 1901.
Monumenta Xaveriana, v. Xaverius.
Morales, Ambrosius de. — Corónica general, Madrid, 1791.
Muncunii.l, Joannes, S. J. — Tractatus de Christi Ecclesia, Barcinone, 1914.
— Tractatus de Deo uno et trino, Barcinone, 1918.
Muñoz, Ludovicus. — Vida y virtudes del venerable varón el Padre Maes-
tro Fr. Luis de Granada, de la Orden de Santo Domingo, Madrid, 1782.
Natalis Alexander, v. Alexander, Natalis.
Natalis, Hieronymus, S. J — Epistolae P. Hieronymi Nadal, Societatis
Jesu, ab anno 1546 ad 1577, nunc primum editae et illustratae a Patribus
ejusdem Societatis. Vol. I-IV. (Monumenta histórica S. J.) Matriti,
1898-1905.
Oldoinus, Augustinus, V. Ciaconius.
1 196
Orígenes. — Contra Celsum. (Migne, P. G., XI).
Orlandinus, Nicolaus, S. J. — Historiae Societatis Jesv, Pars prima, sive
Ignativs, Auctore Nicolao Orlandino Societatis eiusdem Sacerdote An-
tverpiae, M.DC.XX.
Otto Passaviensis (Otto von Passau), O. F. Min.— Die 24 Altesten, 1386
Pallavicinus, Sfortia, S. J. — Istoria del Concilio di Trento scritta dal Pa-
dre Sforza Pallavicino della Compagnia di Giesü... illustrata con anno-
tazioni di Francescantonio Zacearía, tom. I-VI In Faenza, MDCCXCII-
MDCCXCVII.
Pastor, Ludovicus. — Geschichte der Pápste Tom. I-VI. Freiburg im Breis-
gau, 1891-1913
Patritius, Franciscus X., S. J. — De Evangeliis, Friburgi Br., 1853.
PfddiE, R. A. — Conspectus incunabulorum, I, London, 1910.
Pklayo, Marcellinus Menéndez. — Antología de líricos castellanos. Tomos I-X,
Madrid, 1890-1900.
Pellicer, Josephus. — Argenis continuada, in Diccionario de Autoridades.
Pérez Pastor, Christophorus. — La imprenta en Toledo, Madrid, 1887
Pesch, Christianus, S. J. — Praelectiones dogmaticae, Friburgi Brisgoviae,
t. II, ed. 3.a, 1906, et t. I, ed. 5.a, 1915.
Philosophisches Jahrbuch, XXV. Fulda, 1912.
Pinius, Joannes, S. J. — Acta Sanctorum Julii... a Conrado Janningo, Joan-
ne Bapt. Sollerio Joanne Pinio e Societate Jesu Presbyteris Theologis,
tom. VIL Pars H. Antverpiae, MDCCXXXI.
Poema del Conde Fernán González, Bibl. Aut. Esp. t. 57, Poetas anterio-
res al siglo xv, Madrid. Rivadeneyra, 1864.
Poetas castellanos anteriores al siglo xv Madrid, Rivadeneyra, 1864.
Pohl, Mihaél Josephus, v. Kempis.
Polancus, Joannes Alfonsus, S. J. — Breve directorium, ad Confessarii ac
confitentis munus rite obeundum, concinnatum per M. Joannem Polan-
eum, Theologum Societatis Jesu. Romae. MDLIIII.
— Vita Ignatii Loiolae et rerum Societatis Jesu historia, auctore Joanne
Alphonso de Polanco ejusdem Societatis sacerdote. Tom I-VI (1491-
1550). (Monumenta histórica S, J.) Matriti, 1894-1898.
— Polanci1 Complementa. — Epistolae et commentaria P Joannis Alphonsi
de Polanco... addenda caeteris ejusdem scriptis dispersis in his Monu-
mentis... t. I-II. Matriti, 1916-1917.
Possevinus, Antonius, S. J. — Antón. Possevini mantvani Societ. Iesv
Apparatws sacer ad scriptores veteris et novi testamenti, eorum inter-
pretes, synodos et patres latinos ac grsecos, horum versiones, theologos
scholasticos, quique contra haereticos egerunt, chronographos et historio-
graphos ecolesiasticos, eos, qui casus conscientix explicarunt, alios qui
canonicum jus sunt interpretati, poetas sacros, libros pios quocunque
idiomate conscriptos. Vol. I-II. Coiloniae agrippinae, MDC.VIII
Précis historiques... t. XXXII, Bruxelles, 1883
Pseudo-Aquinas. — De modo confitendi (Inter opuscula Sti. Thomae,
opuse. Lí'II ed. pannensis, 1864).
Pseudo-Bonav entura. — Meditationes vitae Domini nostri Jesu Christi.
— Itinerarium mentis in Deum.
— De septem itineribus aeternitatis.
Pseudo-Isidorus. — Collectio DecretaJlium. (Migne, P. L., CXXX).
Quaresmius, Franciscus. — Terrae Sanctae Elucidatio. Venetiis, 1881.
Quétif J. et J. Echaru, O, P. — Scriptores Ordinis Praedicatorum. Lute-
tiae Parisiorum, 1721.
Ratti, Achilles. — San Cario Borromeo nel terzo centenario della canoniz-
zazione. Milano, Settembre, MCMX. (Edif. italice et gallice in CBE,
Razón y Fe, tt. 41. 51, Madrid, 1915, 1918.
Recherches de science religieuse, Mai-Septembre, Paris. 1916.
RiCiffenbergius, Fridericus. S. J. — Friderici Reif fenbergii e Societate
1 197
Jesu... Historia Societatis Jesu ad Rhenum inferiorem e Mss. codicibus,
principum, urbiumque diplomatis, et authoribus synchronicis nunc pri-
mum eruta... Toim. I. Coloniae Agrippinae, MDCCLXIV.
Rendiconti del R. Istituto Lombardo di scienze e ilettere. Ser. II, vol. XXIX
Milano, 1896.
Reusch, v. Dóllinger und Reusch
Revista eclesiástica, Valladolid, Junio, 1916.
Revue Britannique.
Revue occidentale, Mai, 1894.
Revue des questions historiques fondee par M. le Marquis de Beaucourt.
Nouvelle série, v. Besse.
Revue thomiste. Toulouse, 1909.
Ribadeneira, Petrus, S. J. — Catalogus scriptorum religionis Societatis Iesu.
Secunda editio plurimorum scriptorum accessione locupletior. Antver-
piae, MDCXIII
— Vida del bienaventurado Padre Ignacio de Loyola, fundador de la Com-
pañía de Jesús, Madrid, 1880.
— Vita Ignatii Loiolae, qvi Religionem Clericorum Societatis Jesv instituit.
A Petro Ribadeneira, Sacerdote Societatis ejusdem pridem conscripta, et
nunc denuo recognita et locupletata. Madriti, M.D.LXXXV.
Rica, F. Giacomo, O. P. — Vita di S. Filippo Neri e de' Compagni. Ro-
ma, 1678.
Riess, Flor. S. J. — Der selige Petrus Canisius. Freiburg im Br., 1865
Ríos, Amador de los. — Historia crítica de la literatura española, tomos
I-VIL Madrid, 1861-1865.
Riviére, Ernestus, M., S. J. — Corrections et additions a la Bibliothéque de
la Compagnie de jésus* — Suppíément au "De Backer-Sommervogel".
Toulouse, 1912.
Rodríguez, A'lfonsus, S. J. — Ejercicio de perfección y virtudes cristianas,
tomos I-III. Barcelona, 1879
Rosenthal. — Catalogue 137
Rostowski, Stanislaus, S. J., et Martinov, Joannes, S. J. — Lituanicarum
Societatis Jesu historiarum libri decem auctore Stanislao Rostowski, re-
cognoscente Joannie Martinov, ejusdem Societatis presbyteris. Bruxellis,
1877.
Sacchinus, Franciscus, S. J. — Historia Societatis Iesv, pars II, sive Lai-
nivs, auctore R. P. Francisco Sacchino, Societatis eiusdem Sacerdote.
Antverpiae, M.DCC.XX. — Pars III, sive Borgia. Romae, M. DC.IL. —
Pars IV, sive Everardus... Romae, M.DC.LII.
Salcedo, Angelus. — La Historia de la literatura española. Tomos I-II. Ma-
drid, 1914.
Salmerón, Alfonsus, S. J. — Epistolae P. Alphonsi Salmeronis, Societatis
Jesu, ex autographis vel originalibus exempilis potissimum depromptae a
Patribus ejusdem Societatis nunc primum editae. Tomus primus, 1536-
1565. Tomus secundus, i565-i58s_ (Monumenta histórica, S. J.). Ma-
triti, 1906, 1907.
Sancho Rayón, v. Gallardo.
Sbaralea, Jo. Hyac., O. Min. Conv. — Supplementum ad Scriptores trium
ordinum S. Francisci. Romae, 1806
Schmid, Max. — Die Darstellung der Geburt Christi in der bildenden Kunst.
Stuttgart, 1890.
SCHMITT, V. WERNZ.
Schutz, Ludw. — Thomas-Lexicon. Paderborn, 1895.
Sedulius (Coelius ?).■ — Carmen Paschale.
Séneca, Lucius Annaeus — Omnia opera quae vulgo exstant sub nomine
L. A. Senecae phílosophica, deolamatoria et trágica VoJ I-X. Parisiis
colligebat Nicolaus Eligius Lemaire, MDCCCXXVII-MDCCCXXXII.
i ig8
Shiplky, Keverend Orby — Spiritual Exercises of S. Ignatius of Loyola.
London, 1870
Sigüenza, Josephus de, O. S. Hier. — Vida de S. Jerónimo. In Diccionario
de Autoridades
Sommervogel, Carolus, S. J. — Bibliothéque de la Compagnie de Jésus,
Premiére partie : Bibliographie, par les Peres Augustin et Aloys de Bac-
ker. Seconde partie: Histoire. par le Pére Auguste Carayon. Nouvelle
édition, par Carlos Sommervogel, S. J. Bibliographie Tom. I-IX. Bru-
xelles-Paris, MDCCCXC-MDCCCC.
— Les jésuites de Rome et de Vienne en M.D.LXI d'aprés un Catalogue
rarissime de l'époque. Bruxelles, 1892.
Sotvellus, Nathanaél, S. J., v. Alegambe.
Steinhuber, Andreas, S. J. — Geschichte des Collegium Germanicum Hun-
garicum in Rom. Von Cardinal Andreas Steinhuber aus der Gesellschaft
Jesu. Vol. I-II. Freiburg im Breisgau, 1895.
Stimmen aus Maria Laach, 1882, dreiundzwanzigster Band, Freiburg in Br.
Stóger, Johannes Nepomucenus, S. J. — Die aszetiche Literatur über die
geistl'ichen Uebungen. Paris-Regensburg, 1850.
Suárez, Franciscus, S. J. — De divina praedestinatione et reprobatione.
Ed. Vives, tomus primus. Parisiis, 1856.
— De mysteriis vitae Christi, tomus decimus nonus, ibid. 1866.
— De religione Societatis Jesu, ibid. 1866.
Tacchi Venturi, Petrus. S. J. — Storia della Compagnia di Gesü in Italia
narrata col sussidio di fonti inedite dal P- Pietro Tacchi -Venturi D.M.C.
Volume Primo. Roma-Milano, M.DCCCC.X.
Thomas, Aquinas, ü. P., S. — Commentum in quatuor libros Sententia-
rum, Parmae, 1856-1858, vol VI-VII.
— Compendium theologiae (Inter opúsculo theologiea et philosophica, vo-
lumen pr'unam, Parmae, 1&62).
— Expositio in aliquot libros Veteris Testamenti. Parmae, 1873.
— Expositio in omnes Sti. Pauli Epistolas, Parmae, 1872.
— Summa theologica. Parmae, 1852-1854.
Ticknor, Georgius. — History of spanish literature. London, 1863.
Tiraboschi, Hieronymus. — Storia della Letteratura Italiana. Modena. 1779.
Tischendorf, Constant. — Evangelia apocrypha. Lipsiae, 1853.
Torre, Joannes Josephus de la, S. J. — Constitutiones Societatis Jesu lati-
nae et hispanicae cum earum deolarationibus, Matriti, MDCCCXCII.
Ugheli.us, Ferdinandus. O. Cist. — Italia sacra, sive de Episcopis Italiae et
Iusularum adjacentium... auctore Ferdinando Ughello Florentino Ab-
bate SS. Yincentii et Anastasii ad Aquas Salvias. Ordinis Cisterciensis.
Editio secunda, aucta et emendata. cura et studio Nicolai Coleti Eccle-
siae S. Moysis Venetiarum Sacerdotis Alumni. Venetiis, MDCCXVII-
MDCCXXII.
Uriarte Josephus Eugenius de, S. J. — Catálogo razonado de obras anóni-
mas y seudónimas de autores de la Compañía de Jesús... por el P. J. Euge-
nio de Uriarte. tt. I-V, Madrid, 1904-1916.
Vallgornera, Thomas a, O. P. — Mystica Theologia Divi Tomae. (Ex
CBE, n.° 23. Enghien, Septembri, 1909).
Vega, Petrus de. O, S. Hier. — La vida de Nuestro Señor Jesucristo, y de
su Sanctissima Madre y de los otros Sanctos... Zaragoza, 1521 et 1541.
Venkgas, Alexius, Agonia del tránsito de la muerte (ex Diccionario de
Autoridades).
Vidas de los Santos, v. Vorágine.
Vigouroux, F., prétre de Saint-Sulpice. — Dictionnaire de la Bible, deuxiéme
tirage, Paris, 1912, tomis quinqué, partibus (voluminibus) decem.
Vorágine, B. Jacobus de, Ü. P. — Legenda Sanctorum, 1493 (sine loco). Ope-
ris ejusdem hispana translatio cum titulis Flos sanctorum. Historia lom-
barda. Vidas de los Santos.
H99
Waddingus, Luc, O. Min. — Scriptores Ordinis Minorum Romae, 1806.
Wamy, Petrus, S. J. — Les Annotations des Exercices de Saint Ignace.
Enghien (Belgique), in CBE, n 0 29-30, Octobre-Novembre, 1910.
Watrigant, Henricus, S. J. — Bibliographie des recentes publications sur
les Exercices, CBE, n.° 24, Novembre 1909, et n.° 48, Novembre-Décem-
bre, 191 3. Enghien (Belgique).
— La Genése des Exercices de Saint Ignace de Loyola... Amiens, 1897
— La Méditation fondamentale avant Saint Ignace. CBE, n.° 9, Juin, 1907.
— Les Exercices chez les protestants, in libello Etudes, t. 75, 5 Juin, 1898.
— Lettres historiques et critiques. Uclés (in Hispania). 1894.
— Quel est l'auteur de la Priére Anima Christi. CBE, n.° 43, Janvier, Fé-
vrier, 1913.
Wernz, Franciscus Xav., S J. ; et Schmitt, Ludovicus. S. J. — Synopsis
historiae Societatis Jesu. Ratisbonae, 1914.
Wilpert, Josephus. — Die rómischen Mosaiken und Malereien der kirchlichen
Bauten vora IV bis XIII Jahrhundert, 2 Bd 2 Hálfte. Freiburg in
Br., 1916.
Xaverius, S. Franciscus, S. J. — Monumenta Xaveriana ex autographis
vel ex antiquioribus exemplis collecta. Vol. I-II. (Monumenta histó-
rica, S. J.). Matriti, 1899, 1914.
Ximénez, Franciscus. — Primer volumen del Vita Christi. Granada, 1496.
Yepes, Antonius, O. S. Ben.- — Corónica general de la orden de S. Benito.
Valladolid, 1613.
Zarco del Valle, v. Gallardo.
Zenner, J. K, S. J. in Zeitschrift für Katholische Theologie, 1899.
Zutphania (Zutphen), Gerardus de. — De spiritualibus ascensionibus, in
monasterio de Monte Serrato, 1499.
INDEX RERUM PERSONARUM AC LOCORUM
A
Aaron quomodo orabat, 112.
Abstinentia laudanda, 412, 552, 604,
621 ; animum praeparat' ad divi-
nas illustrationes, 414, 604; modus
in cibis, 412, 604; v. Bernardus, S.
Adamnanus, script., de Terra san-
cta, 504.
Adamus puniendus et reparandus,
71 ; dicitur creatus in campo da-
masceno, 76; id quod bonitatem
exercitiorum non afficit, 215; Ada-
mi et Evae peccatum, 107, 278,
584, 627-628; poenitentia, ibid.
Additiones decem ad melius facien-
da exercitia, 10, 298, 587, 646; pri-
mae quinqué quando dandae, 953 ;
tertia, quaeritur quomodo facien-
da, 1082; additio 5.a commendan-
da, 805; additiones dandae, 894;
quomodo et quando, 793, 808, 914
978; in scriptis tradendae, 888,
954; dandae religiosis, 889; et ru-
dibus, 946; diligenter servandae,
230, 313. 342, 4°4> 593, 603, 611,
693, 794- 892, 1042, 1144; excessus
tamen vitandus, 794, 1024, 1 131 ;
additiones i.ae hebd. breviter pro-
positae, 833 ; additiones meditatio-
nis in i." hebd., 298, 587, 646 ; quan-
do tradendae, 854, 953, 1042, 1144;
additiones in 2.a hebd., 340, 593,
838, 839, 917; quomodo declaran-
dae, 813; quando tradendae, 869,
871, 9991 additionis secundae loco
quid faciendum. 342; additiones
in 3.a hebd., 402, 602, 843; quan-
do dandae, 873 ; quaenam scripto,
quaenam verbo, 969; additiones
in 4.a hebd., 424, 606; quando tra-
dendae. 875 ; de additionibus per-
contandus se exercens, 230 611,
850.
Additiones examinis particularis,
256, 580, 646; quomodo dandae,
Textus Exerciti
807, 1037, 1141 ; breviter propo-
nuntur, 830.
Additiones, locus in Directorio emen-
datione indigens, 1083.
Adolescentibus magnae expectatio-
nis danda exercitia exacte, 937.
Adrianus Adriani (P. Adriaenssens),
S. J., litterae Blosii ad illum, 20;
de regula 14 ad sentiendum cum
Ecclesia. 157.
Aedificia templorum, etc., laudanda,
552, 622.
Aegidius González, S. J., summae au-
ctoritatis vir, 763 ; Mercuriani as-
sistens, ibid ; provincialis Baeti-
cae, 757, 763 ; deputatus et prae-
fectus pro Exercitiis et Directo-
rio, 159^330, 775. 1105; de "Pro-
supuesto", 170; de electione Ín-
ter duas virtutes, et gradus humi-
litatis, 889, 902 ; de sensibus ana-
gogicis, 918; ejus Directorium,
quid sit, 763, textus, 898-935 ; com-
plura Directoría ab urbe accepit,
747 ; de Directorio I g n a t i a n o,
748, 751 ; habuit Directorium Po-
lanci, 757, 795 ; quanti illud f ace-
ret, 757 ; remittit Romam accepta
Directoría, 764, 935 ; non accepit
Directorium B3, 765 ; ñeque Bre-
ve Directorium, 770; scripsit cen-
suram de Directoriis ad se mis-
sis, 759 ; laudat Directoría Polan-
ci et Mironis, 763; testatur a Mi-
rone scriptum Directorium, 758,
760-761 ; de Directorio anonymo B,
763 ; de Di. provincialis Franciae,
763; contulit ad Di. anni 1591, 759,
765 ; loci qui i 1 1 i debentur, 210,
'033, 1036, 1037, 1038, 1039, 1041,
1043, 1044. 1045 ,1046, 1047, 1049,
1050, 1053, 1054, 1055, 1056, 1058,
1059, 1061, 1062, 1064, 1066, 1068,
1069, 1070, 1073, 1074, 1075'; ejus
Directorium oblatum a P. Wa-
trigant, 777; varia, 193. 202, 923.
um, pp. 222-563.
1201
Aegyptus, locus refugii Stae. Fami-
Iiae, 458, 593, 636, 839; varia, 59,
342. 999.
Aequivalens 2.ae additioni, 342, 433,
593, 607.
Affectus fovendus magis quam abun-
dantia scientiae, 913, 938, 979; pro-
deat fin actiones, 979; affectus
animi sunt probandi, 538, 619; in-
ordinati pacem turbant, 638 ; quo-
modo vincendi, 16, 238. 360, 362,
596. 597, 639, 868, 930-931, 1964,
1 164 ; affectus ad imperfecta im-
pedit bonam electionem, 817, 821,
863, 916; ad perfectiora non im-
pedit voluntatis divinae cognitio-
nem, 821, 863-864; affectus in I."
hebd. excitandi, 300, 587; in me-
ditatione passionis, 1070, 1169-
1170; v. Electio, Voluntas.
Alba Russia, 172.
Albareda, Anselmus M., O. S. Ben.,
script., in Addendis pag. 54 et 104.
Albers, Bruno, O. S. Ben., script.,
de Exercitiis et Exercitatorio, 98.
Albers, Petrus, S. J., script., 172.
Albinus, Joannes, typographus mo-
guntinus, in Germania, 712.
Alcalá, v. Complutum.
Alcázar, Gabriel, S. J., ex Orlandi-
no reddit hispane apologiam Tor-
rensis, 665.
Alcobaza, Bernardus de, transferí
lusitanice vitam Christi a Ludol-
fo scriptam, 55.
Alegambe, Philippus, S. J., script.,
1091.
Alexander VI, P. M., in Addendis
pag. 95-
Alexander VII, P. M., litteras dat
pro Exercitiis, 702, 704, 707, 718,
721, 724, 726, 730.
Alexander. Natalis, O, P., script., 682,
Aigeyer, Melcbior, typographus di-
linganus, in Bavaria, 715^
Alvarez, Balthasar, S. J., 43.
Alvarez de Toledo, Joannes, cardi-
nalis burgensis, O. P., judexExer-
citiorum. 148-149, 215, 217, 562,
563, 668, 680.
Amacusa, opp. in Japonia, ed. l:b.
Exercit., 711.
Amaritudo et vermis conscientiae
apud inferos, 296, 586. 630, 833.
Ambianum (Amiens), opp. in Gal-
lia, 64.
Ambitus honorum secundus laqueus
daemomim, 350-352, 594, 637, 839.
Ambrosio, v. Montesino.
Ambrosius, S.„ de piis cogitatio-
nibus fovendis cubitum euntibus,
301 ; de prompta exequutione, 930,
1057, 1 1 57 ; varia, 11.
Amiens, v. Ambianum.
Amigant, Angela de, circa originem
Exercitiorum, 44-45 ; exercetur ab
Ignatio, 46.
— Joannes, circa originem Exerci-
tiorum, 43; ejus dictum de exer-
citiis, 45 ; Manresae versatur an-
nis 1595 et 1606. 45.
— Ludovicus, pater Joannis, 45.
Amor, in quo sit et quomodo osten-
datur, 426, 606, 825, 844, 1072, 1171 ;
amor in Deum continetur in funda-
mento, 250; amor amicitiae, 825;
concupiscentiae, ibid ; amor Dei
moveát eligentem, 386, 600, 640 ;
et largientem eleemosynam, 536,
618; amor in creaturas propte;
Deum, 661 ; amor Dei et liberum
arbitrium, 661 ; amor purus cha-
ritatis commendandus, 878; amor
Dei inflammandus tempore exer-
citiorum, 697; aestimata nostra vi-
litate et ejus bonitate, 979; prae-
sertim Christi passione, 1070. 1170;
amoris contemplatio est culmen
exercitiorum, 10; attingit gradum
orationis, quam contemplativam
vocant, 17; exercenda est. 088;
quando tradenda, 871, 872, 874, 877 ;
danda in quarta hebdomade, 933,
970; pertinet ad viam unitivam,
970; duobus modis distribuí pot-
est, 825, 1072, 1 1 71 : et in com-
plures horas, 970 miscerine pos-
sit réliquis meditationibus 4.ae
hebd.. 1088; an tradi possit in 2.'1
et 3.* hebd.. 985.
Amstelodamum (Amsterdam) opp. in
Hollandia, natale solum P. Root-
haan, 172.
Anacoluthá in Exercitiis, 185.
Anagnia (Anagni), opp. in Italia, lo-
cus exilii Lotharii cardinalis (Inno-
centius III). 989.
Anagogicus sensus quisnam sit, 918.
Analecta Bollandiana, de Vulgata
versione, 149; de origine medita-
tionis vexillorum, 123.
Analecta Montserratensia, v. Ad-
denda et Corrigenda in pagg. 54,
104.
Textus Directorii Exercitiorum, pp. 1111-1178
Moxi'm. Igxat. — Series II.
76
1202
Arcilla adfueritne B. M. V., 65, 115,
330 ; non expungenda ex lib.
Exercit., 1109.
Andreas, apost.. S., ter vocatus a
Christo, 66, 67, 464. cf. et 366,
596, 84 1 , quauuo contemplanda
haec vocatio, 870, 872.
Angeli boni et malí quo modo se ge-
rant, 89; utrique possunt animam
consolari, 528, 617; angeli boni
peccatorem pungunt. poenitentem
consolantur, 512, 614; verum gau-
dium afferunt, 528, 617; sunt ju-
«titiae divinae gladii, 288, 585. 629;
nato Jesu concinunt, 452 ; in de-
serto ministrant. 464; ángelus in
sepulchro Christi, 498; angeli cu-
stodis cultus commendandus, 879;
nominatim pueris, 891 ; angelo-
rum peccatum, 278, 583. 62/, án-
gelus malus transfigurat se in an-
gelum lucis, 530, 617; v. Daemor.,
Lucifer.
Angelis, Bernardus de, S. J., in com-
pluribus edd. Exercitiorum hispa-
nis, 701-707.
Angelo (Delange). Balduinus ab,
S. J.. de libello Horarum B. M. V.
ab Ignatio lecto, 50.
Angelopolis (Puebla de los Angeles)
opp. in México, 702.
Angia (Enghien) opp. in Belgio,
collegium S. J complures editio-
nes Exercitiorum servat in biblio-
theca Exercitiorum, 709, 710, 711,
712, 713. 716, 725, 727, 728; et Di-
rectora Exercitiorum. 1179, 1180,
1181; varia, 11, 12. 22, 24, 39; in
Addendis pag. 713.
Anglia, 223. 577.
"Anima Christi", textus, 223; histo-
ria et origo. 222 ; sunt preces ad
Christum hominem, 808 ; ponendae
in Exercitiis aut in Directorio.
1.082.
Anima quomodo se gerere debeat
contra daemonem. 546, 620; conso-
lationem et fructum majorem ac-
cipit ex rebus a se inventis quam
ab alio auditis, 224, 610
Animam Dei amore accensam, non
posse res creatas in ipsis amare,
id reprehenditur a quodam, 674.
Animus vitiose inclinatus nitatur in
contrarium, 238, 612.
Animus ad eligendum paratus, qua-
lis sit, 14; v. Electio.
Textus Exerciti
Anna Austríaca, Poloniae regina,
774-
— prophetissa Jesum novit et prae-
dicat, 456.
— Sta., mater Matris Dei, ejus
exemplum in vita Christi et in Flo-
re SS., 33; quomodo fortunas di-
videret. 90. 542, 619; varia, 51, 52,
543-
Annas in una domo cum Caipha ha-
bitabat, 486 ; illuc ducitur Christus.
602, 603. 873 ; varia, 410, 449, 486.
Annotationes 20 sunt praefatio lib.
Exercit., 10 ; earum textus, 222-249 ;
aliae complures sunt in lib. Exercit.,
1089; quaenam ingredienti exerci-
tia explicandae, 778, 791, 793, 802,
853. 859, 977. 1035, 108a. 1139; dan-
dae occupatis. ingeniosis. 887 ;
quaedam pro 2.* hebd. diligenter
observandae, 981 ; annotationes.
etc., exactissime observanda, 909.
Anonymus Vulgatam versionem
Exercitiorum emendat, 153.
Anonymus auctor Directorii vario-
rum fuit praecipuus concinnator
Directorii 1591, 759.
Anselmus, S.. de fine hominis, 74 ;
de regno Christi, 126, 135; varia.
123, 496.
Antichristus quatuor modis adversus
bonos pugnabit, 83 ; tres annos et
dimidium regnabit, 83; in eo
morabitur omnis plenitudo mali-
tiae, ibid. ; interñcietur a Christo.
ibid. ; adde 8i, 82.
Antiquissimum monumentum de Di-
rectoriis, 753.
Antoninus Placentinus, script.. de
Terra sancta, 504.
Antonius, Xicolaus, Script., laudat
Ludovicum de Estrada, cistercien-
sem, 21 ; et Bartholomaeum de
Torres, 574.
Antonius abbas, S., de angelorum
agendi ratione, 89.
Antuerpia (Anvers). opp. in Belgio,
editur latine Tractatus de exami-
ne, auctore Ludovico de La Pal-
ma. S. J.. 11; item opus Thomae
a Kempis "Exercitia spiritualia".
86; et lib Exercit. 710, 718, 721.
722, 723, 725, 730 ; et Di. anni
1590, 1180, 1 1 8 1 ; et Institutum
S. J. cum Exercitiis. 730; illuc
venit P. Joannes Xaverius, S. J.,
um, pp. 222-563.
. 7ó^; antuerpiensis ordinarius
. approbat Exercitia, 728.
Anxietas, fugienda oranti, 302 ; et
confessionem paranti, 1043, II45-
Añíbarro. v. Martínez Añíbarro.
Apocrypha quaedam notantur in lib.
Exercit., 1083.
Apostatae in scholas nostras non
admittendi, 754.
Apostoli, quomodo Christum se-
querentur, 114, 115; eorum vo-
catio, 66, 67, 378, 464, 599, .639;
potestatem accipiunt praedican-
di, etc., 472 ; exemplum praebent
promptae exequutionis, 930, 1057,
11 57; eorum solitudo sepulto Jesu,
408; eis saepe apparuit Christus,
508; iidem in ascensione Christi,
■ 112, 508.
Apparitio Christi redivivi Matri suae
aliter in Aut. et in Vu. proponi-
tur, 11 10; pro certa habenda, 418,
496, 1087; apparitio Christi Patri-
bus in limbo, 418, 508, 1087; ap-
paritio decima sitne eadem ac nona,
506, 1088 ; apparitiones Christi re-
divivi sintne omnes semper dan-
dae, 1088; v. Jesús Christus.
Appetitus facile deordinatur in cibis,
412, 604; v. Affectus.
Applicatio potentiarum traditur in
i.° exercit. i.ae hebd., 274, 583, 626 ;
sit suavis, 849.
— sensuum, 294, 334, 586, 592, 630,
838, 999; quomodo fieri potest,
812'; facilis et utilis, 1047, 1049, 1050,
1099, 1150; simpliciter facienda,
918, 1048 ; qua re dif f erat a medi-
tatione, 1049, 1150; an sit altior,
1096; quomodo dif f erat a contem-
platione personarum, etc., 942-943 ;
quaeritur quomodo facienda dua-
bus diversis materiis, 1082; nun-
quam omittenda, 918, 1085, 1086;
applicantur sensus, 294, 296, 336,
586, 592, 630, 812, 813, 918, 919,
1049 ; applicatio olf actus et gustus
spiritualis, 336, 812-813, 867, 1049.
Approbatio Exercitiorum ; v. Exer-
citia, II.
Aptus sed occupatus quomodo exer-
cendus, 244, 619, 800, 950, 1027,
1133; aptus sed male dispositus
quomodo juvandus, 786.
Aquaviva, Claudius, praepositus gen.
S. J., Directorium parat, 1007, ion,
1018; praeest congregationi V, 773;
Textus Directorii Ex<
i 203
quales • Patres adhibuerit ad Di-
rectorium conficiendum, 687 ; de-
signat decem ad Di. recognoscén-
dum, 159, 775; mittit ad provincia^
Di. 1591, 772, 1007; et Di. 1599,
750; locos a congr. V emendatos in
Vu. publici juris facit, 158, 159,
771 ; postquam eos cum assisten-
tibus examinavit, 219; varia, 201,
576, 732, 756, 763; in Addendis
pag. 729.
Aragonia, prov. S. J., postulat Di-
rectoría, 756.
Ara-oz, Antonius, S. J., provincialis
Hispaniae, de insectationibus Exer-
citiorum, 573, 649, 651 ; de hac re
scribit ad Ignatium, Borgiam et
Natalem, 155, 574, 649; qua ra-
tione tempestas illa sedari posset,
155, 156; non probatur Ignatio cor-
rectio quaedam ejusdem, et qua-
re, 156; quomodo illum locum
hispane Araozius legeret. 558; dat
operam ut Exercitia examinentur,
575, 665, 675 ; de Vulgatae versio-
nis auctore, 158; varia, 191, 649,
652; in Addendis pag. 179.
Archelaus, Herodis Magni filius, rex
Judaeae, 458.
Archintus, Philippus, censor Exer-
citiorum, 215, 217, 562.
"Archivio di Stato", Romae, 147,
209, 210, 759, 760.
Argentoratum (Strassburg), opp. in
Alsatia, 86.
Ariditas, ea laborans quomodo ju-
vandus, 1019, 1022, 1126, 1129;
praeparandus ad illam qui se exer-
cet, 1022, 1129.
Arimathaea, v. Josephus ab Arima-
thia.
Aristóteles, de difficultate quae di-
citur impossibilitas, 662 ; de mo-
tione a Deo missa, 926, 1058, 1 158 ;
de quiete animi et corporis, 959.
Arsenius, S., donum lacrymarum ha-
buit, 692, 693.
Articulus definitus hispanus quo-
modo usurpatur in Exercitiis, 182.
Articulus fidei, 679, 969; v. Jesús
Christus.
Asina, vehit B. V. M., 330, 331.
Asinus et bos fuerintne in Bethlehem
nascente Christo, 65.
Asmodaeus, praeses luxuriae, 84.
Asperitates corporis in 1*. hebd.,
693; v. Poenitentia.
citiorum, pp. 1111-1178.
1204
Astráin, Antonius, S. J., de unitate
temporis quo scripta sunt Exer-
cit., 12; de controversiis in Hi-
spania renatis circa Exercit, 573;
edidit primus defensionem Exer-
citiorum hispano hermone a Tor-
rensi scriptam, 665 ; varia, 40,
575, 576, 651, 657, 763.
Astutiae Sathanae vestigandae, 532,
618; v. Daemon, Lucifer.
Athanasius, S., II,
Attentio violenta nihil prodest, 1024,
1039, 1130, 1142.
Atz, K., script, 497-
Auditus internus applicatur, v. Ap-
plicatio sensuum.
Audomaropolis (Saint-Omer), opp.
in Gallia, 713.
Augsburg, v. Augusta Vindelico-
rum.
Augusta Taurinorum (Torino), opp.
in Italia. 122, 215, 726, 728, 755.
Augusta Vindelicorum (Augsburg),
opp. in Bavaria, 742.
Augustinus, S., et concilium cartha-
ginense IV, 540, 542, 619; aegro-
tus psalmos poenitentiales recita-
bat, 960; idem de fine hominis, 74,
136; de peccato angelorum, 278;
de igne inferorum, 109, 297; de
angelis sanctis punientibus damna-
tos, 288; docet aliquid poeniten-
tiae quotidie assuniendum. 960;
loquitur de Christo rege, 79; de
duobus vexillis, 137; de Babylone,
349 ; de sequenda vocatione, 930 ;
de ordine mysteriorum quorum-
dam, 458 ; de fractione pañis in
Emmaus, 502 ; de apparitionibus
Christi, 506; de sanguine Christi,
beatitudinis pignore, 1070, 1170;
de facilítate superandi difficulta-
tes, 925, 1060, 11 59; de firmitate
spiritualis aedificii, 911; ejus Con-
fessiones legi possunt tempere
Exercitiorum, 848, 928, 1016, 1123;
varia, 11, 554, 556, 622.
Augustus imperator, 58, 837; jubet
fieri descriptionem subditorum ,
452; et tributa solvere, 488; ejus
edictum, 591, 635.
Austria, regio, 725, 775; in Adden-
dis pag. 50.
Autographum Exercitiorum manu
Ignatii scriptum periit. 139; cur
tamen exemplum quoddam s i c
appelletur, ibid.; describitur. 200-
201 ; fuerintné complura exem-
plaria, 174-176; a multo tempore
unum tantum remanet, 175; v.
Exercitia, II, Ignatius.
Auxilia S. Ignatio collata a Deo ad
Exercitia, facienda, v. Ignatius, II.
"Ave Maris Stella", commendatur,
881.
Avenio (Avignon), opp. in Gallia,
727, 733, 734.
Ayala, Petrus López de, script., 187.
Azpilcueta, Martinus ab, v. Navar-
rus.
B
Baptismus Christi, v. Jesús Chri-
stus.
Babylon, quid significet, 349; ejus
rex Lucifer, 80, 124, 125; ejus
castra Luciferi, 348, 350, 594, 636,
839; certat cum jerusalem, 82,
124; illuc seducios cives Hiero-
solymorum trahit diabolus, 125.
Baesten, V., S J., de precibus "Ani-
ma Christi", 222.
Baetica (Andalucía), regio in Hispa-
nía, inde Roraam remittuntur Di-
rectoría, 757; et eorum censura,
759, 935.
Baleares insulae, 174.
Ballerini fratres, script., 542.
Ballerinus, Petrus. script., de rebus
a romano pontífice statutis, 682.
Baluzius, script., 542.
Barabbas, latro, 62, 490, 1109.
Barcino (Barcelona), opp. in Hi-
spania, ibi latinam linguam discit
Ignatius, 48; Enchiridion Erasm-i
legere coepit, 123; quid aliud le-
gerit non constat, 49; editur Flos
SS. catalaunice, 50 ; et líber Exer-
citiorum hispane, 705, 706 ; f rtictus
exercitiorum, 216; collegium S. J..
43, 205; varia, ÍI, 95, 138, 577.
Bardaviu, Vincentius, parochus Cae-
saraugustae, 50.
Bargensis, card., laudat Exercitia.
562, 563.
Barlaam, martyr, 208.
Baronius. Caesar, card., congr. Ora-
torii, script., de bove et asino, 65;
de monte Thabor, 505.
Barrerius. Joannes, typogr., lusita-
nus, 709.
Bartholomaeus, apost.. S., idem pu-
tatur qui Nathanaél, 466.
Bartolus (Bartoli) Daniel, S. J., de
Textus Exercitiorum, pp. 222-563.
1205
auctore Vitae Christi quam legit
Ignatius, 46 ; af fert decretum congr.
Cassinensis, 122; italice reddidit
apologiam doct. Torrensis, 665.
Basilea (Basel), opp. in Helvetia, 131.
Basilius, S., ti, 207, 208, 209.
Bavaria, regio, 715, 740, 742. 1179.
Beatitudo hominis, in ultimo fine
consistit, 13; v. Fundamentum.
Beau, typogr. sangermanensis, in
Gallia, 735.
Beccari, Camillus, S. J., fautor Mo-
numentorum H. S. J., 178.
Beda, S., de judicio extremo, 957.
Beelzebub, praeses invidiae, 84.
Beissel, Stephanus, S. J., script., 65,
407-
Bekker, Itnmanuel, editor operum
Aristotelis, 662. 926, 959.
Belén, collegium S J., v. Barcino.
Belgium, regio, 11, 39, 709, 710, 711,
712, 713. 716, 718. 722, 725, 729,
730, 1180, 1 181 ; festum Stae. Ger-
trudis, 570; in Addendis pag. 713.
Bello, Rufinus Josephus, script., 181,
187-198 ; saepe, 193.
"Benedictus", canticum, commenda-
tur, 881.
Benedictus XIV, P. M., pro exer-
citiis, 707.
— ■ XV, promulgator Codicis juris
canonici, 25.
— S. et gradus humilitatis, 136; ejus
monasterium laetientium, 20 ; varia,
94, 95, 680 ; v. Mons Serratus ; in
Addendis pag. 50.
Beneficia Dei ex amore nascuntur
et amorem accendunt, 428, 606, 844 ;
quomodo illis respondendum, ibid. ;
eadem in memoriam revocanda
post exercitia, 878.
Benignitas in interpretandis aliorum
sententiis, 250, 579, 625.
Benivenius, Hieronymus, amicus Sa-
vonarolae. latinam fecit hujus
epistolam de humilitate, 132.
Berceo, Gundisalvus de, script., 188,
196.
Bernardus, Melchior typogr mussi-
pontanus in Gallia, 712, 1180.
— S., contra vanam gloriam, 548,
621; de examine particulari, 911,
1037, 1141; legi potest in 2.a hebd.,
8ii, 812, 1050, ix$l) idem et me-
ditatio de vexillis, 135-136; de non
differenda exequutione, 930; ejus
tres abstinendi modi apud Ludol-
Textus Director!! Ex€
fum, 85 ; ei tribuitur locus Wer-
neri abbatis, 81; ejusdem para-
bola, 124; idem habebatur auctor
epistolae. ad fratr>es de Monte
Dei, 223 ; aliud opus illi attribu-
tum, 957; varia, 123, 126, 680, 1100.
Besse, Joannes Martialis, O. S. Ben.,
de opere Constantini abbatis Ca-
jetani, 97; comparat Exercitato-
rium cum Exercitiis, 34, 104, 118;
nominatim in meditatione peccato-
runi, 108; et poenarum inferni,
108; et in ratione contemplandi vi-
tam Christi, 114; dicit nullum lo-
cum Exercitatorii ad verbum in
Exercitiis inesse, 120.
Bethaniam venit Christus, Hiero-
solymis non invitatus, 69, 482 ;
iter a B. in Hierusalem, 392, 601,
641 ; inde Hierosolymam veniunt
discipuli, 842; varia, 10, 70, 394.
Bethlehem, opp. in Judaea. 58, 66,
330, 452, 635, 837, 1082.
"Bethlem, Nuestra Señora de", titu-
lus coll. Barcmonensis S. J. v.
Barcino.
Bibliotheca Academiae Historiae ma-
tritensis. I22_
— Bollandiana, 713.
— Braydensis Gymnasii. 732.
— Colombina, Hispali in Hispania,
5i.
— D. Luciae, 732.
— Escurialensis, 54.
— Exercitiorum angiensis, v. An-
gia.
— Facultatis phil. et litt. matriten-
sis. 54, 158, 704, 1179.
— Jagellonica, Cracoviae, in Gali-
cia, 710.
— Nationalis matritensis, 50, 53, 54,
56, 721.
— Ossolinea, 710.
— Senatus matritensis, 54.
— Toletana cathedralis, 50 ; toleta-
na provincialis, 132.
— universitatis barcinonensis. 97.
— ■ universitatis vratislaviensis, 722.
— vallicelliana romana, 156, 714.
— vaticana, 207,
— Vittorio Emanuele, 211, 743, 758,
759, 763. 771, 774, 777, 783, 795, 869,
898, 1079, 1091, 1098. 1100, 1179.
Bibraco, Rodulfus de, O. Min.,
script., 919.
Bid. Joannes Bta., typogr. medio-
lanensis, 1181.
Bilbao, opp. in Hispania, in coll.
íitiorum, pp. 1111-1178.
12Ó6
S. J., exstant aliquae edd. rariores
Exercitiorum hispanae, 703, 729;
adde, 578; in Addendis pag. 705.
Binariorum meditatio, 358, 595, 638;
eadem brevior, 840; quo tendat.
ibid. et 15, 867, 1063, 1162, 1163;
parat electionem, 930, 1063, 1162;
et reformationem vitae, 1068, 1168;
juvat ad obtinendum 3.m gradum
humilitatis, 921. 1053, 1153; quan-
do tradenda, 870, 1000 ; pluribus
similitudinibus exponitur , ioód. ,
1163; binarii primus et secundus
quomodo differant, 1063, 1 163 ;
huic meditationi simile nihil est
apud Ludoflfum, 84.
Bladus. Antonius, primus typogra-
phus Exercitiorum, 149, 708.
Blasius, v. Blosius.
Blasphemiae apud inferos, 296, 586,
630, 833.
Bliard, Petrus, S. J., script. 1182.
Blondus (Biondi), Josephus, S. J.,
deputatus ad recognoscendum Di.,
159.
Blosius, episc. íulginas, signat breve
"Pastoralis officii", 215, 216, 218.
— Ludovicus. O. S. Ben.. vacat
exercitiis ignatianis et júniores
monachos iisdem exercendos curat,
20; ejus vita in Actis SS., 21.
Eobadilla, Nicolaus de, S. J., e ae-
cem primis S. Ignatii sociis, adfuit
congr. IV generali, 576.
Boero, Josephus, S. J., de Polanci
paraphrasi Exercitiorum, 202 ; an-
notat quaedam in Monito docto-
ris Ortiz, 699.
Bogardus. Joannes, typogr. duacen-
sis, in Gallia, 710.
Bóhmer, H., script., 399.
Bohemia, regio, 730. 731.
Bollandiani afferunt decretum Con-
gregationis Cassinensis, 122; de
Nathanaéle, 466; de nomine An-
dreae Cuesta, quem Joannem ap-
pellarunt, 575.
Bologna, v. Bononia.
Bona vel etiam indif ferentia opera
non omittenda ex suggestione Sa-
thanae, 548. 621.
Bona omnia ex Deo procedunt, 844.
Bonanat. Joachimus, O. S. Ben.,
testis in processu monserratensi de
S. Ignatio, 95.
Bonaventura, S.. suadet perseve-
rantiam in poenitentia, 960; lo-
Textus Exerciti
quitur de compositione loci, 1040,
1 142 ; de applicatione sensuum, 901 ;
de sensibus internis, 812. 919, 961,
1047 ; de consolatione et de deso-
latione, 924; de indiciis boni spiri-
tus, 925; de discretione spirituum,
1060, 1160; adhibuit 2.um orandi
modum, 136; í 11 i tribuebatur opus
De Vita Christi. 54; varia, 89, 122.
554, 622, 645, 1096.
Bonifacius VIII, P. M., 217.
Bonilla de San Martín, Adolfus.
script., 54.
Bonitas Dei elucet in passione Chri-
sti, 932, 1070, 1170.
Bononia (Bologna), opp. in Italia,
ibi faciunt exercitia Palmius B.
et Coudretus A.. 577; varia. 215.
721, 732, 733-
Boone. Antonius, S. J., script.. de
correctionibus Aut., 142. 144, 145,
146, 488; de correctionibus Ve..
163. 166, 168.
Bordeaux, v. Burdigala.
Borgia, S. Franciscus, III praep.
gen, S. j.
I. — Borgia et Exercitia. De exerci-
tiorum fructu. 102; optat indul-
gentias concedi facientibus exerci-
tia, 148 ; curat ut Exercicia ap-
probentur, 149 ; certior fit de appro-
batis Exercit., 148-149; efficit ut
Exercit. examinentur, 210, 217,
218; scribit ad Natalem delata
illa esse, 649; adde, 155, 157. 574.
II. — Borgia et Directorium. Eo ge-
nerali parantur Directoria. 746;
curat perficienda decreta congre-
gationum I et II ; scribit manu ¿ua
monumentum de Directoras. 753.
754; tres viros designat ad Dire-
ctorium conficiendum, 752, 754, 756;
postulat complurium sententias,
754; nullum tamen Di. universae
Societati dedit, 756.
III. — Varia. Usus est Polanco ab
epistolis. 30; Dionysium Vázquez
Romam vocat, 755 : adde, 758. 763.
Borgo, S. Sepolcro, v. Burgum S.
Sepulchri.
Borussia (Preussen). regio, 722, 725,
774-
Bos fueritne in praesepio bethlehe-
mitico. 65. 330.
Bouhours. Dominicus. S. J., script..
22.
Bouvier, Petrus, S. J., contulit Di.
Ignat. cum Di. anni 1,893. et Pr>-
fúÁ, pp. 222-565.
i2o;
mus illa edidit, 750; latine et hi-
spane, 778; adde, 199, 748.
Braunsberg, v. Brunsberga.
Braunsberger, Otto, S. J., de hac ed.
optime meritus, 138, 178; describit
cod. coloniensem B. Fabri, 206, 568 ;
varia, 255, 771.
Breslau, v. Vratislavia.
Britanniae res mutatae saec. XVI,
-°9.
Broétus, Paschasius, e primis Ignatii
sociis, a Fabro exerctiis colitur,
160; septem puncta alicui dedit.,
204; tenuit in dandis exercitiis
modum S. Ignatii, 897 ; moritur
Parisiis, ibid.
Brower,, typogr. brugensis, 735.
Brugae (Bruges), opp. in Belgio.
735, 736.
Brunsberga (Braunsberg), opp. in
Borussia orientali, 725
Bruxellae (Bruxelles), opp. caput re-
gni belgarum, ibi asservatur rarum
exemplar Exercitiorum, 713; item
versio quaedam latina et exem-
plum hispanum Di. Ignat, 778; va-
ria, 38, 123, 156; in Addendis pag.
738.
Bulla cruciatae, 270.
Burchardus, script, de Terra san-
cta, 504.
Burdigala (Bordeaux), opp. in Gal-
lia, ibi servatur cod. hispanus
Exercitiorum, 211.
Burghesius, M. A., Princeps, 51.
Burgi (Burgos), opp. in Hispania,
eduntur Exercitia, 158, 709, 766;
editione ibi facta usus est auctor
Directorii variorum, 773 ; ibid.
editi libri De Imitatione Christi
anno 1516, 57.
Burgos, card. de, v. Alvarez de To-
ledo.
— D. M. de, typographus, 703-704.
Burgum, S. Sepulchri. sedes episco-
palis, 215.
Burns & Oates, editores londinen-
ses, 708.
Bustamante, Bartholomaeus, Polanci
litterae ad illum, 157.
c
Cabrera, Alfonsus de O. P., script.,
418.
Caecitas animi, ejus causae, 80.
Caelestinus III, P. M., 989.
Textus Directorii Exe
Caesaraugusta (Zaragoza), opp. in
Hispania, ejus paroecia Sti. Mi-
chaélis, 50; ibi anno 1494 editur
opus "Thesoro de la passion", 50;
et anno 1521 opus Petri de Vega,
53; ibid. tradidit Natalis exem-
plum Exercitiorum P. Domenecco,
1 39, 141, 150; alia, 707, 708.
Caesar a judaeis rex eligitur, 492.
Caesar Augustus, v. Augustus.
Caiphas. 410, 486, 609, 642, 873 ;
v. Annas.
Cajetanus, card., O. P., de coníes-
sione et contritione ante com-
munionem, 679; de vita conven-
tualium, 923.
— Constantinus, O. S. Ben., script.,
34, 97; reprehenditur a Congre-
gatione Cassinensi, 122.
Cala, opp. in Hispania, 575.
Caldaei opprimebant Hierusalem. 82.
Calderón de la Barca. Petrus, script.,
193..
Calissium (Kalisz), opp. in Polonia,
712.
Calleja, Saturninas, editor matriten-
sis, 706.
Calvariae raons, 642.
Cámara, Ludovicus Con;;alvius de,
S. J., res gestas S. Ignatii ab ipso
accipit. 49, 92 ; audit ab eo Virgi-
nem i 1 1 i apparuisse, 39 ; loquitur
de libr. Exercit., 32, 38, 47; de Vul-
gatae versionis auctore, 148: de
correctionibus Vu., 156; de exer-
citiii Compluti ab Ignatio tradi-
tis, 28; de lectione Enchiridii, 123;
de Directorio Ignatiano, 747, 748;
narrat Ignatium voluisse faceré
Directorium, 746, 747 ; non narrat
auxilium a B. Virgine collatum
ad facienda Exercitia, 40.
Campidonum, v. Monasterium Cam-
pidonense.
Campmany, Jacobus, O. S. Ben., te-
stis in processu montserratensi, de
S. Ignatio et P. Chanones, 95-96.
Canae nuptiis interest Christus, 460.
Candela, Joanes Dominicus, S, J.,
deputatus ad recognoscenda Dire-
ctoría, 159.
Candelae in templis laudandae. 552,
621.
Canisius, B. Petrus, S. J.. de hora
prandii in Germania, 254; scri-
psit notationes pro Directorio, 765 ;
770; earum textus, 986; moritur,
770.
itiorum, pp. 1111-1178.
1208
Cantus, psalmi, etc. laudandi, 550,
621.
Canyelles, pia mulier, exercetur ab
Ignatio Manresae, 46.
Capadores, quomodo exercendi, 987;
v. Exercitia, III.
Carafía, card. neapolitanus, 211.
Cardaveraz, Augustinus de, S. J.,
vertit exercitia in linguam euzke-
ricam, 578.
Cardulus, Fulvius, S. J., dicitur au-
ctor praefatiunculae Vulgatae vers.,
150.
Caritas, Charitas.
Carleti, v. Clavasio.
Carnutensis dioecesis (Chartres) in
Gallia, nataie solum P. Frusii,
S. J., 148.
Carolus Borromaeus, card., S., quid
de Exercitiis senserit, 22; quanti
illa fecerit, 23-24; vitam perfectam
per exercitia aggreditur, 22; ma-
gistro P. Ribera, S. J., 23; imi-
tatur Patres S. J., in ratione dandi
exercitia, 23 ; libenter ea obit mo-
deratoribus iisdem Patribus, ibid. ;
scribit Directorium Exercit., ibid. ;
adde 754-755- -
Carolus V, imperator, 215, 577.
Carpus, dicitur discipulus S. Pauli,
932.
Carra, P., typogr. caesaraugustanus,
708.
Carrión de los Condes, opp. in Hi-
spania, asservat exempla exercitio-
rum quaedam, 723, 729.
Carthaginense concilium, 48, 540, 619.
Cartusiani, colonienses hospitio B.
Fabrum excipiunt, 557, 579; dant
operam exercitiis, 21, 207, 557;
•librum Exercit. servabant, 557 ;
participen! bonorum operum So-
cietatem faciunt, 21.
Casinas mons, 1027, 1134.
Cassal, Ubertinus de, script., ejus
opus "Arbor vite crucifixe Jesu",
54-
Cassianus, Joannes, script. asceticus
nominatur a Cisneros, 126; loqui-
tur de pugna adversus particulare
vitium, 127, 136, 911, 1037, 1141;
de sententia quadam Domini agra-
pha, 927 ; de consolatione et deso-
latione , 924; irridet coactitias la-
chrymas, 11 24 11 30; adde, 1100.
Castellana prov. S. J., postulat medi-
tationes addendas Exercitiis, 756.
Textus Exercit!
Castigatio corporis, 809, 834; v. Poe-
nitentia.
Castitas commendanda, 896.
Castro, Alfonsus de, O. S. F.,
script., 678.
— Christophorus de, S. J., script.,
675.
— Guigo de, cartusianus, auctor epi-
stolae ad FF. de Monte Dei, 223.
Catacium (Catanzaro) opp. in Ita-
lia. 896.
Catalaunia, regio, 31.
Catena (Cadena), Ludovicus de la,
abbas complutensis examinat Exer-
cit.. 675.
Catharina Aragoniae, matertera Ca-
^ roli V, 577-
Catharinus, Ambrosius, O. P., script.,
157.
Catholica propositio, gradus com-
plures, 679.
Causae fructus exercitiorum quinqué.
936; v. Exercitia, IV.
Cedrón vallis, 398.
Celinscak. Josephus, S. J., vertit
Exercit. croatice, 578.
Cenomanum (Le Mans), opp. in Gal-
lia, 729, 735.
Ceparius (Cepari), Virgilius, S. J.,
Directorii anni 1599 censor, 776,
1180.
Certitudo rei a pontífice máximo sta-
tutae unde nascatur, 683
Cervós. Fridericus, S. J., director
M. H. S. J.. accipit litteras a
P. Ledóchowski, 7, et a P. Wernz.
9-
Chamartinense coll. S. J., 178; ejus-
dem titulus "Nuestra Señora del
Recuerdo", ibid.
Chanones, Joannes, O. S. Ben., con-
fessarius Ignatii, ei tradit Exerci-
tatorium, 34 ; seu exercitia, 95 ; eum
instruit, 96.
Charitas et peccatum mortale ne-
queunt simul adesse in anima, 661 ;
charitas in Deum et amor in crea-
turas. 661 ; charitas praesertim cu-
randa, 880; charitate exercentur
gustus et tactus spirituales, 813;
charitas fraterna in corrigendo,
667 ; v. Amor.
Chartres, v. Carnutensis dioecesis.
Chrysostomus, v. Joannes Chry-
sostomus.
Ciaconius (Chacón), Alfonsus, O. P.
script., 215.
Cibi et potus justa mensura quomo-
•um, pp. 222-563.
i ¿og
do cognoscenda, 412, 604; ciborum
abstinentia, quomodo adhibenda,
ibid. ; eorum quantitas praeviden-
da, 416, 604; cibum sumens neque
animum cibis intendat neque festi-
net, ibid. ; cibus et potus exerci-
tia facienti dandus quem ipse pe-
tierit, 779, 782, 785, 787, 803, 806,
857. 907, 954, 990, 1018, 1126; cibi
capiendi tempus assignet faciens
exercitia, 787-788; cibus quando
mutandus, 850.
"Circol artistich de S. Lluch", 53-
Circumcisio Domini, 454, 5Q7.
Cisneros, Franciscus Ximénez de,
card., O. S. Fr., 94.
— García Ximénez de, O. S.
Ben., ejus vitae compendium,
94-95 ; auctor Exercitatorii vi-
tae spiritualis, 34; quod opus
dicitur rivulus in fluvium excre-
scens, 121 ; magni aestimandum,
95, 121 ; hujus compendium et Ín-
dex, 98-101; ejus usus, 102, 103;
Exercitatorium dicitur interdum
Exercitia, 95 ; quaedam in illo orta
sunt ex Mauburno aut ex Gerardo
de Zutphania, 126; adhibet ver-
bum "parientes" pro "padres",
146; Exercitatorium datum Igna-
tio, 96 ; dicitur magna ex parte
ab Ignatio sumptum, 97; sed nullus
locus illius est in Exercitiis, 120 ;
loci quidam comparantur, de fine
meditationis, 105 ; de fiducia in
Deuni, 106; de meditatione pecca-
torum, 108; de peccatore coram
Deo judice, III ; de usu colloquio-
rum, ibid. ; de situ corporis in ora-
tione. 112; de animo continendo,
113; de non festinando, ibid.; de
fructu ex contemplatione haurien-
do. 115; de Christi hominis de-
scriptione, 119, 136; de Christi vita
contemplanda, 113-115; de Christi
passione, 116, 394; de Christo ab
inferís revócate 117; de ordine
mysteriorum, 458; de numero et
generibus exercitiorum, 118; de de-
oolatione, ibid.; de curis superfluis
pellendis, ibid. ; de levitate f ugien-
da, 119; de Luciferi peccato et
poena. ibid.; de Dei timore, 120;
de praeludiis meditationis, 135; de
secundo orandi modo, 119, 136; va-
ria, 34, 82, 195, 196, 197, 908; in
Addendis pag. 95.
Textil» Directorii Ex
Civilitas catholica, 733.
Clarae Aquae (Quaracqui) opp. in
Italia, 89, 919.
Claritas lucis vitanda in 1.* hebd.,
304, S88, 647.
Classium trium meditatio, v. Bina-
riorum meditatio.
Clavasio, B. Angelus de, O. M., ju-
ris canonici peritus, 714.
Claver, S. Petrus, S. J., plures ba-
ptizavit quam litteras liber exerci-
tiorum continet, 24.
Clavera, pia mulier, exercetur ab
Ignatio Manresae, 46.
Clemens. S., P. M., 700.
— VII, 216.
— XII, pro Exercitiis, 702, 703, 704.
— XIV, 732.
Coadjutores S. J., quomodo exerci-
tiis colendi, 881, 890, 988, 1080,
1097, 1101, 1107; instruendi in mo-
do recitandi rosarii, 1080; et in
examine particulari, ibid.
Codex juris canonici, jubet exerci-
tia fieri, 25.
Códices in quibus reperiuntur Di.
Ignat. autographa, 778.
Codurius, Joannes, S. J., e primis
S. Ignatii sociis, 160.
Coena Domini. in 1.a contemplatio-
ne 3.ae hebd., 392, 482. 601, 641,
823 ; brevius proposita, 842 ; quan-
do contemplanda, 873.
Cogitatio triplex spectata origine,
260, 581, 625; cogitatio a malo spi-
ritu immissa, sed rejecta. est oc-
casio meriti, ibid.; cogitationes
exercitiis consentaneae fovendae,
reliquae vitandae, 304, 587, 647 ;
cogitationes propriae quomodo dis-
cutiendae, 530, 532, 618.
Cognitio peccatorum majorem dolo-
rem parit, 272, 582 ; est f undamen-
tum reformandae vitae, 1025, 1132;
v. Peccatum
Cognitio sui procuranda, 1029, 1034,
1136, 1 138.
Coimbra, v. Conimbrica.
Collectio sui perfecta explicatur,
1054. 11 54.
Collegium anglicanum S. J., 713.
— ad S. Clementem in Bohemia,
726, 730, 731, 732.
— romanum. primam editionem fa-
cit Exercitiorum, 701.
Colloquia facienda in oratione, 826,
834, 837, 838, 841, 843.. 856; non
modo in fine meditationis, sed ubi-
•citiorum, pp. 1111-1178.
12 IO
libet fieri possunt, 941. 1041, 1144;
quomodo instituenda 396. 601 ; ad
varias personas convertí possunt,
825; majorem reverentiam requi-
runt, 226, 610, 859; sunt res prae-
cipua in oratione. 978; colloquio-
rum usus, 56, 110, 111, 989; máxi-
me in repetitionibus. 1040, 1143;
colloquia de vexillis in meditatio-
nibus vitae Christi iteranda, 1000 ;
colloquio finienda oratio, 436, 444,
585 ; colloquia meditationum de
regno Christi et de duobus vexillis
inter se comparantur, 15 ; colloquia
tria in fine meditationum, 19, 290.
354. 398. 585, 595. 602, 631, 638;
colloquia quaedam singularia, 14.
15, 110, 119, 282, 283, 288, 296,
430, 584, 585, 59L 606, 628, 629,
630. 634. 636, 831, 832.
Colón, v. Columbus
Colonia (Kóln), opp. in Germania.
Codex B. Fabri, 206, 568 ; adde.
21 et v. Cartusiani, Faber.
Columbus. Ferdinandus, describit
Florem SS:, 51.
Communio dari potest ingredienti
exercitia, ante considerationem
fundamenti 790, 852, 915; pertinet
ad i.am hebd., 10, 272. 582. 858.
860, 915. 1034. 1044, 1146; in 2/
et reliquis hebd., 858; communio
frequens, 26, 28, 242 550, 551,
613, 621, 644, 879. 887', 988. 1078.
1 177 ; quotidiana. 76. 550. 551 ; com-
munionis effectus, 272. 583.
Compagnoni. Josephus, theol.. 733.
Comparationes sanctorum cum viven-
tibus vitandae, 556. 622.
Compassio, v. Exercitia, III. 3.ae
hebd., Passio.
Complures simul exercitia facientes.
v. Exercitia, III.
Complutum (Alcalá de Henares), opp.
in Hispania. ibi tradebat exercitia
Ignatius etiam dum erat in car-
cere, 28; nominatim tres orandi
modos 33 : quid ibi legerit Igna-
tius non constat, 49; an Enchiri-
dion Erasmi, 123 ; ibidem Natalis
exemplum exercitiorum hispanum
reliquit, 149; factae hortationes
quaedam, 211; exercitia fecit Bar-
tholomaeus de Torres, 667 ; et Ver-
gara, 575 ; exstabat exemplum Di-
rectorii P. Yictoriae. 751 ; exscri-
pta typis prima translatio hispana
'1 cxtus Exercitu
operis Ludolfi Vita Christi. 55 ;
complutense collegium S. J. inci-
pitur, 577; complutenses aliqui re-
prehendunt regulam 14 ad sen-
tiendum cum Ecclesia, 156; varia,
11, 55. 138, 155, 675.
Compositio loci, quid sit et quaenam
ejus utilitates, 913, 1039. 1040,
1142; quomodo facienda, 849, 867,
942, 978, 1023, 1081, 1130; in ea
non nimis immorandum, 867, 1040,
1143; in mysteriis passionis, 931,
932. 1069, 1169; id explicari opor-
teret. 1081, 1082; erat in usu ante
S. Ignatium, 56; compositiones
quaedam singulares. 274, 314, 324,
348. 358. 392, 400, 418, 428,' 583,
586. 589, 590, 591. 594, 595, 601',
602, 605, 606. 627. 630, 631, 633,
635, 636. 638, 641. 642.'
Compunctio gradus habet, 692; rc-
novanda per exercitia, 694 ; aut
infunditur a Deo aut meditatione
obtinetur, 958; magna et diutur-
na est fundamentum magnae san-
ctitatis, 959; compunctionis utilita-
tes. 693.
Concilium carthaginense, v. Cartha-
ginense Concilium.
Concionatores, per exercitia audito-
res dirigant, 897; id tractari posset
in Directorio, 946.
Confessarii occasionem habent mo-
vendi poenitentes ad exercitia, 786.
946; per haec illos dirigant. 897; id
tractari posset in Directorio, 946 ;
confessarius conferendus. 880; sta-
bilis commendandus, 870, 1071.
1177.
Confessio, facienda sacerdoti, 92;
confert ad mores corrigendos, 12;
pertinet ad i.am hebd., 10, 272,
etc.; annua obligatoria. 272. 582;
auricularis facta sacerdoti laudan-
da. 550. 621 ; frequens, 27, 28, 242,
550, 621, 879. 887. 988. 1078, 1177;
ut praeparatio ad exercitia, 852:
necessaria ante communionem si
mortalia peccata praeceserunt. 13 ;
confessio generalis est utilis etiam-
si non sit necessaria, 13. 272, 582,
793; ejus utilitates explicandae.
808, 855. 905. 953. 988. 1043, 1145;
interdum dictandae. 858; quando
paranda. 784. 810. 857. 912, 915,
945, 948, 957, 980, 998'. 1042. 1045 ;
paranda sine anxietate et cum di-
ligentia. 794. 915. 1043, T145; an
ím. pp. 222-565
121 I
scribenda, 810; dum paratur, non
omittenda omnis meditatio, 784,
857, 903, 957. 98i, 1042, 1045; aut
alia exercitia ne faciat, 794; con-
fessio generalis quando facienda,
583, 977, 998; in fine primae he-
bdomadis, 13, 272, 692, alii facien-
da plerumque quam instructori,
779, 810, 957, 981, "1043, 1145; con-
ferí ad reformationem vitae, 1029,
1032, 1136; confessio generalis et
conf essio iterata, 75 ; generalis an
denuo facienda ab iis qui alias
exercitia fecerunt, 1104.
Confidentia fructus exercitiorum in
Deo ponenda, 849 ; v. Exercens se,
Instructor, Spes.
Confusio de peccatis propria etiam
3.ae hebd., 823.
Congregatio Cassinensis. v. Cajeta-
nus Constantinus
Congregatio Concilii litteras dat pro
Exercitiis, 702, 704, 707.
— generalis S. J.. v. Societas Jesu.
Conimbrica (Coimbra) opp. in Lusi-
tania, excusa anno 1553 Exercit.
156, 709.
Conjugati, qualia exercitia iis danda,
1026, 1 133 ; electio non danda, 863,
1052. 1153.
Consalvius, v. Cámara.
Conscientia delicata aut crassa quo-
modo tractanda, 828 ; conscientiae
cura quotidiana necessaria ad mo-
res corrigendos, 12.
Consilia evangélica, ut ea omittamus
majora signa requiruntur, quam
ut sequamur. 779, 816, 868, 921,
967. 1054, 1154; eadem quandonam
evadunt praecepta, 903 j consilio-
rum vita períectior et tutior,
967; servari possunt in saecuio,
1056, 11 56.
Consilium an dari possit se exercen-
ti, 1092 ; spiritualis patris consilio
standum, 1077, 1176.
Consolatio quid sit, 514, 614, 639,
780. 781. 818, 865, 924, 983, 1059,
1158-1159; íacikm reddit medita-
tionem, 234, Ó12; dirigenda ad mo-
rum emendationem, 1022, 1129; a
Deo et ab angelis cum bonis tum
malis venire potest. 528, 617. 644;
quae a Deo datur diligenter distin-
guenda ab iis quae illam sequun-
tur, 534. 618; consolatio nos certio-
res de divina volúntate faceré pot-
Textus DJrectorii Ex<
est, 378, 639; consolationis tem-
pore a spiritu bono magis move-
mur, desolationis a malo, 516. 518,
615; consolationis tempore quid
agendum, 522, 616; consolationis
ratio petenda, 849 ; consolationes
scripto notandae, 1022, 1129; v.
Electio.
Constantinus Cajetanus, v. Cajeta-
nus, Constantinus.
Constitutiones ecclesiasticae circa je-
junia, etc., laudandae, 621.
— S. J., critice edendae. 9; non
mutandae, 687 ; earum loci non
coacervandi in Directorio, 903.
Contemplatio quotidie facienda, 644;
precum vocalium, 643; contempla-
tionis modus rem praesentem in-
tuentium, 332, 531, 635; contem-
plationes in 2." hebd. commutari
possunt. 982, 1086; contemplatio
personarum, etc.. quomodo intel-
ligitur, 1048, 1149; his punctis alia
non excluduntur, 424, 1049, 1149;
quando male successerit ex men-
te S. Ignatii. 942, v. Amoris con-
templatio, Meditatio.
Contemptus sui et ■sufferentia inju-
riarum, 1032; optandi ex amore
Christi, 841 ; v. Humilitas.
Continentia laudanda, magis quam
matrimonium, 550, 621.
Contritio peccatorum quaeritur in 1.*
hebd.. 853. 1034, 1 138 ; est funda-
mentum emendandae vitae, 1025,
[132.
Contumelia, 268.
Cooperatio se exercentis. 798; coope-
randum gratiae ab ingredientibus
exercitia, 802 ; v. Exercens se.
Cor Jesu, 178, 494, 496.
Cordeses, Antonius, S. J., Societa-
tem ingressus. 577.
Corduba (Córdoba) opp. in Hispania,
scribit Nataüs pro Exercitiis, 573,
649, 650.
Cornely, Rodulfus, S. J., script., 455,
506. 918.
Corona D. N. J. C. commendatur,
88i.
— B. M. V., v. Rosarium.
Corporis commoda quaedam quo ani-
mo sumenda. 424. 606.
Correctio fraterna erga Societatem,
666.
■ — morum fit purgatione praeceden-
tium delictorum, quotidiana cura
:itiorum, pp. 1111-1178-
I 212
conscientiae, frequenti confessio-
ne, 12.
Correctiones Vu., quo tendant, 153;
quaenam sint propositae auctorita-
te congregationis V S. J., 228, 232,
240, 252, 294, 300, 332, 336, 338,
342, 346, 360, 362, 368, 386, 392,
420, 432, 474, 516, 518, 536.
Cosnard, typogr. parisiensis, 735.
Cossio, Michaél Josephus de, curia-
lis quidam hispaiensis, 703.
Coudretus, Annibal. S. J., anno 1540,
ingressus, 577; exercitia facit Bo-
noniae, ibid.
Covarrubias, Dominicus de, juris ca-
nonici peritus, 714.
Cracovia (Krakow, Krakau), opp. in
Polonia, sunt nomillae edd. rario-
res lib. Exercit., 710. 712; inde
Romam notationes in Di. 1591 mis-
sae sunt, 773, 1100, 1102; varia,
734, 11 79, 1180.
Creatae res sunt media ad animae
salutem, 250, 578, 624.
Creatio hominis, 250. 280, 428, 579,
584, 606, 624, 628.
Creator in creaturis, v. Deus.
Creixell, Joannes, S. J., script., de
ope a Christo et a B. V. collata
Sto. Ignatio ad Exercitia facienda,
41.
Criquelion, Vedastus Carolus, S. J.,
accipit litteras a Pió X de exerci-
tüs, 25.
Ciitica editio, ejus propositum, 138.
Cruciñxio Christi, v. Jesús Christus.
Crux antiqua ex auro et smalto, 330
Cubicula desiderantur in collegiis
pro facientibus exercitia 1002,
1182.
Cuervo, Rufinus Josephus, script.,
181, et sqq. saepe, 793; in Adden-
dis pag. 262.
Cuesta, Andreas, auctor est ut eraen-
detur verbum "esset"in reg. 14.*
ad sentiendum cum Ecclesía. 155:
ad eum mittuntur Exercitia, quae
ille defendit. 573, 575, 675, 676-677.
Culpa mortalis a veniali quomodo
in cogitatione distinguatur expli-
candum, 1100, v. Peccatum.
Cultus sanctorum, commendandus,
880.
Cupiditaj divitiarum, primus daemo-
num laqueus, 350
"Cura de San Sulpicio*', anonyrnus
auctor vitae S. F. Salesii, 24.
Textus Exerclti<
Curae pellendae, 118, 248, 613; v.
Electio, Exercens se.
Curiel, Faustus, O. S. Ben., script,
95, 98, 121.
Custodes sepulchro Domini appositi,
496.
Cyprianus, S., 89.
Cyrillus, S., 65.
Czartorisky, bfbliotheca principum,
Cracoviae, 712.
D
Daemon erga facile graviterque pec-
cantesj, 510, 614; erga animam
justam, 512, 528, 614, 617; fortis
contra ignavos, debilis contra stre-
nuos. 522, 616; mulieri similis, 522;
et nequissimo amatori, 524, 616;
et duci volenti vincere et praeda-
ri, 526, 617; a bonis initiis ad ma-
los exitus ducit, 532, 618; qua ra-
tione cum crassioribus et cum de-
licatioribus animis se gerat, 544-
546, 620; est hostis exercitiorum
propter eorum fructus, 666; ejus
animus in meditatione de duobus
vexillis, 15; ejus fraudes obsunt
perfectae virtuti, salutique aeter-
nae, ibid. ; daemones singulis ho-
minibus distributi, 350; oppugnat
eligentem. 1067, 1167; invadit tem-
pore desolationis, 1059, 1159.
Damascenus campus, 76, 280, 628.
Danesi, v. Stabilimento Danesi.
David, rex et propheta, 58. 62, 932 ;
graviter punitus, 955,
— de Augusta Vindelicorum, O. M.,
auctor operis De Processu religio-
nis, 924.
Dávila Aegidius González, script.,
575 ; et v. Aegidius.
Debuchy, Paulus, S. J., de unitate
temporis quo scripta sunt Exer-
citia, 12; de tempore ac loco, 33;
de inspiratione, 39; editor textus
Exercitiorum B. P. Fabri, 206,
568; et Brevis Directorii, 768; va-
ria, 259, 796; in Addendis pagg.
258-259.
Decalogi praecepta ut materia me-
ditationis, 434, 607, 642, 845, 1072,
1 172.
Decreta, etc., majorum probanda po-
tius quam vituperanda, 554, 622.
Decretalia quaedam approbata esse
minori etiam diligentia praemissa
om, pp. 222-563.
12)3
quam ad approbationem Exerci-
tiorum, 683.
Defectus particularis quomodo op-
pugnandus, 252, 580, 645, 830;
v. Examen particulare.
De imitatione Christi libri juvant
in 2.a hebd., 322, 917; v. Kempis.
Deliberatio in electione, v. Electio.
Deordinatio propria, ejus cognitio,
odium et emendatio est gratia Dei,
290, 585, 631.
Deputatio pro Exercitiis et Dire-
ctorio 159, 219, 775, 1105, 11 10.
Desclée, typogr. brugensis, in Belgio,
735. 736.
Desiderium proficiendi confert ad
fructum Exercitiorum, 852; v.
Exercens se.
Desolatio quid sit. 516, 615, Ó39-
640, 780, 781, 818, 865, 984, 1059,
1159; reddit . meditationem diffi-
cilem. 234, 612; augeri solet post
meridiem, 790; ejus causae et re-
media, 117. 516, 520, 615, 616, 640;
ejus ratio petenda, 849.
Detractio. 268, 582.
Devotio alenda post exercitia, 1078,
1177; quibus viis, ibid. ; devotio
sanctorum commendanda, 879 ;
particularis aliqua habenda, 895 ;
máxime erga B. V., 895; devotio-
nis gratia eminenter continet mul-
ta, 698; devotionum multitudo vi-
tanda, 989.
Deus se animae communicat, 236-238,
612; salutis hominum sollicitus,
326, 590, 634 ; praesens adest in
creaturis, 226, 430, 432, 607, 625,
844; in eisque operatur, 432, 607.
844; fons bonorum omnium, 432,
607; Deus et angeli boni quomodo
se gerant erga animam justam,
528 ; Deus sine praemisso sensu
aut intellectu potest animam con-
solari. 528; veram laetitiam con-
fert, 617; ut pater noster cogi-
tandus, 880 ; Dei cognitio per
Christum, 963 ; Dei voluntas est
ratio eligendi vitae genus, 14. 15;
v. Electio; Deo labor tribuitur,
432, 607; et quies, 661.
Diertins, Ignatius, S. J., script.. 122,
575, 721, 722, 723, 726, 728, 729,
761, 796.
Difficultas maena dicitur saepe im-
possibilitas, 662.
Textus Directorii Ex(
Dilectio Dei pura summc laudabilis,
560, 623 ; v. Amor.
Dilinga (Dillingen), opp. in Germa-
nia, 710, 715, 756.
Dionysius Areopagita, script., 885,
922, 932.
— Cartusianus, script., 505, 989,
1.016, 1.123.
Directorium Exercitiorum quid sit,
745; ejus génesis, ibid.; quando-
nam Societati datum, ibid. ; hoc
nomine appellari possunt notatio-
nes m libello Exercit, sparsae, 23 ;
optatum a primis Societatis Jesu
temporibus, 745; necessarium, 746,
904, 1010. 11 18; ordinem requirit,
938; dividí potest in septem ca-
pita, 939 ; conf ectum ut exercitia
traderentur ad mentem S. Ignatii,
852; jussu congr. I generalis, 904,
ion, 11 18; Di. 1591 quo consi-
lio excusum, 11 15; coníectum est
iis qui Exercitia exacte faciunt,
851 ; est universae Societati com-
mune, 688; complura scripta sunt,
745 ; eorum ordines tres, 74b ; omnia
acceperunt ex Di. Ignat. verba
et doctrinam, 750; revidenda illa
e quibus romanum anni 1591 con-
flatum est, 1106; id quod a Pa-
tribus deputatis percurrendum est,
1105; imprimendurñ parva forma
ut Exercitiorum lib.,, 1100; Di.
Ignat. I ordinem rerum non ser-
vat, III servat, 749 ; illud non
continet plenam doctrinam ad
exercitia tradenda, 750; latine
translatum est. 750 ; et partim ita-
lice, 778; Di. antiquius commemo-
ratur, 881 ; Directorii brevis tem-
pus et fontes, 768; textus, 972-
985 ; Di. granatensis tempus et
fons, 766; hoc missum esse Ro~
mam non constat. 768; ejusdem
textus, 947-971 ; Directorium Va-
riorum, describitur, 210; in multis
convenit cum Di_ anni 1591, 773;
tribuit complures locos Mercuria-
no, Polanco, Mironi, Aegidio, 210
(v. haec nomina); Di. 1591 a qui-
bus auctoribus máxime pendet,
758 - 759 ; meminit Di. Ignat.,
748; multa debet Directorio Miro-
n's, 763 ; in provincias missum ex-
perimenti causa, 1107; in eo rr>e~
liorem distinctionem quidam desi-
derat, 1092; prodiit absolutum
anno 1599, 576; Di. 1599 et Di.
citiorum, pp. 1111-1178.
12 14
i&93 quibus rebus differant, 776;
Directorium saepe editum una cum
.Exercitiis, 715, 727, 728, etc., de-
putatio ad illud recognoscendum,
159.
Directorium pro corona recitanda,
753.
Discretio, requiritur in urgendis ad-
ditionibus i.ae hebd., 794, 1042,
1144; et in electione, v. Electio ;
regulae quando explicandae, 230,
232, 611, 801, 865.
Discursus cogitationum, v. Cogita-
tiones.
Dispositio ad exercitia, v. Electio,
Exercens se.
Divinitas latens in passione Chri-
sti, in ejus resurrectione per effe-
ctus ostenditur, v. Jesús Chri-
stus, IV.
Divitiae periculosae, 350, 358, 594>
595, 637, 638, 816, 839, 840, 967 ;
divitiis, honoribus et superbia dia-
bolus homines ad se trahit, ibid. ;
et impatientia. 125.
Doctrina spiritualis caute tradenda.
655.
— exercitiorum multa ac breviter
proposita, 745.
— christiana memoriter tenenda,
880; meditanda juxta tres modos
orandi, ibid.
Dóllinger, script, 104.
Dolor compassionis, v. Exercitia III,
3.ae hebd., Passio.
— peccatorum excitandus, v. Exer-
citia III, i.ae hebd.
Dolz, Josephus, typogr. valentinus.
702.
Doménech. Hieronymus, S. J., exer-
citia facit, 576; accipit a Natali
exemplum Exercitiorum, 139, 141 ;
idque in Sicilia retinet, 139; au-
ctor (?) apologiae cujusdam, 577.
Domenici codex, 140.
Dominicus, Jacobus, S. J., de locis
emendatis in Vu., 159; varia, 220,
679 et passim, 712-776; adde, 1115,
1180, 1 181, 1182.
Domus exercitiis faciendis con-
struenda, 1182-1183 ; v- Locus exer-
citiorum.
Douay, v. Duacum
Douxfils, F.. typogr. namurcensis,
in Belgio, 738.
Dreves, Guido M., de precibus "Ani-
ma Christi", 223.
Textus Exerciti<
Du Pin, Elias, editor antuerpien-
sis operum Gersonis, 925.
Duacum (Douay), opp. in Gallia,
710.
Dubiis locis Exercitiorum satisfa-
ciendum in Directorio, 939.
Durantus, card., pro exercitiis, 149.
Dworzak, Samuel, imaginum aeri
aut cupro incisor, 721.
E
Ebora (Evora), opp. in Lusitania.
habebat Di. Ignat, 748.
Ebron vallis, 76.
Ecclesia premebatur perditis mori-
bus, 82; regitur a Spiritu Sancto
qui dedit decem praecepta, 556,
622 ; praebet cognitionem sacra-
mentorum, 964; et Sacrae Scri-
pturae, ibid.; ejus praecepta ob-
servanda, 426, 549, 582, 621 ; et
laudanda, 552, 622; ei subjicien-
dum judicium proprium, 556, 622;
regulae ad sentiendum cum illa,
92, 548, 621.
Ecclesiastici, qualia exercitia iis dan-
da, 1026, 11 33.
Echard. J., O. P., script., 216.
Eckl. B., script, 65.
Eguia, Michaél de, editor complu-
tensis, 132.
Ehrle Franciscus, S. J., fautor
M. H. S. J., 178, 208.
Ehses. Stephanus, script., 215, 216.
Electio in exercitiis.
I. — De electione in genere Locus
difficillimus in lib. Exercit., 919,
1051, 1 151 ; ejus doctrina ómnibus
utilis, 696; eiectio finis praecede-
re debet electionem mediorum,
372-374; electionis materia, 374,
598, 782, 819, 864, 922, 965, 983.
1033, 1056, 1091, 1 156 ; dispositio
ad electionem, 817, 1054, 1 154 ; an
maturari debeat, 869; electio sta-
tus necessaria ad morum corre-
ctionem et ad unionem cum Deo,
12; paratur meditationibus vitae
Christi et reliquis 2.ae hebd., 16,
18, 346, 368, 594, 597, 871, 930,
1063, 1162; praescribitur in exer-
cit., 897 ; quanti momenti sit. 928,
1051, 1151; electio aJicujus rei
magni momenti, 815, 864; fieri
potest extra exercitia, 1033, 1057,
1 157 ; mutabilis et immutabilis,
376, 598. 641 ; electio vitae stabi-
um, pp. 222-565.
1215
lis in Dei volúntate nitatur, 923,
1054, 1 154 ; non persuasionc hu-
mana, 1055, 1 155 ; rationes ex di-
vino obsequio nascantur, 1061,
11 60; ex Dei amore facta. per-
fectissima est, 660, 822; electionis
regula sit honor Dei, 1057, 1157;
recte facta non est mutanda, 378,
598; vitiose facta, corrigenda, 376.
591, 641.
II. — De personis facientibus ele-
ctionem. Quibus danda electio, 378.
920, 1053, 1 1 53 ; non ómnibus,
982, 1052, 1152; speciatim non dan-
da religiosis S. J., 1030, 1033, 1137;
ñeque caeteris, 863, 889, 940, 983,
1025, 1052, 1132, 1 153 ; quomodo
danda novitiis fiuctuantibus in
vocatione, 1101 ; non danda con-
jugatis. 863. 1052. 11 53; an dan-
da magistratibus, 1027, 1134; non
danda nisi volentibus, 863, 921 ;
ñeque iis qui non sunt indifferen-
tes ad sequenda consilia, 863, 966.
>°53. 11 54: ideo electurus perve-
niat ad 2.m saltem gradum humi-
litatis, 779, 781. 921. 966. i°53-
TIS3! optet id quod perfectius
est, 1054. 11 54; quomodo exercen-
dus, 965, 988 ; rationes caelestes
tantum admittat, 779, 818, 864,
921, 1054, 1154; uni electioni sit
intentus, ibid. ; non respondens di-
vinae vocatiorú quomodo susti-
nendus, 1066, 1 166 ; nisi bene dis-
ponatur dimittendus, 817; sinatur
libere de se statuere quid velit.
868; juvatur fide, ratione, doctri-
na Ecclesiae, consultatione, ora-
tione, 922; saepius invisendus ele-
ctionis tempore, 919; non nimis
urgendus, 930, 1066, 1 166 ; v. Exer-
cens se.
III. — -De ipso electionis usu. Ele-
ctionis meditationes quando inci-
piendae, 368. 597, 815, 868, 965,
1063, n°8, 1162; praxis, 921. 1062,
1162; ordo ejus in exercitiis se-
quendus, 930; praeludium, 372,
597. 841 ; quando tradendum, 870,
966, 1064, 1164; electionum tem-
pore meditatio non omittenda, 862,
865. 918, 930, 968, 983, 1065.
1164; sed accommodanda mysteria
electioni, 1000; electio facienda
per partes, 922 ; tria témpora, 1058-
1062, 1157-1162; primum tempus,
Textus Directorii Ex<
378; hoc extra ordinem est nec a
Deo petendum, 924, 1058, 1157;
primum et secundum qua ratione
explicanda, 918, 967; electio ex
consolationum experimento et spi-
rituum discretione, 378-380, 509,
780, 781, 1058, 1158; quomodo tune
instituenda, 819-820, 865, 868. 869,
925, 967, 1059, 11 59; dúplex mo-
dus. 925 ; similitudo ministrantis
principi cibos, 925, 1060, 1159;
modi secundi usus, 1065, 1164;
exponendum quid sit consoiatio,
quid desolatio, 924; electio per
motiones a Deo immissas perfe-
ctior, 866 ; quomodo instituenda in
tertio tempore, 380, 599, 819, 968,
1060, 1 160 ; hoc tempus quando as-
sumendum. 781, 870, 925, 968, 1061.
1 161 ; procedit per viam intelle-
ctus, 1058. 1 1 58 ; tranquilitatem ani-
mi requirit. 821-822, 867-872, 1061,
1160; secundum et tertium tempus
quomodo differant, 1058, 1158; se-
cundum altius quam tertium, 820,
926, 1058, 11 58; sed tertium tu-
tius, 926, 928 ; quia nititur lumini-
bus fidei. Ecclesiae docentis et
rationis, 1062, 1161; modus prior
breviter propositus. 841 ; item po-
sterior, 842 ; electionis óptima ratio.
866; bonae electionis indicia, 925;
electio status perfecti 3.0 tempore
facta confirmatur signis 2.i, 1062.
1 161 ; ita mibi facienda est, ut ho-
mini perfectionem volenti suade-
rem faciendam, 386 ; electio secun-
dum motus voluntatis a Deo clare
immissos praeferenda electioni in-
firmis rationibus innixae, 821 ;
electio clara secundum rationem,
praeferenda electioni minus cla-
rae secundum motus voluntatis,
821 ; non improbanda etiamsi ra-
tioni praecipuae, quae sit Dei amor,
aliae rationes accedant minus per-
fectae, 822; facta in 2.0 tempore
examinanda per dúos modos 3. i
temporis. 820. 866; electionis dis-
cusio scribenda, 820, 865, 926, 968,
1066, 1 166 ; electio diversa in di-
versis temporibus quomodo exami-
nanda, 928. 968, 1062, 1161; quae-
nam praeferenda. 867 ; electione
consiliorum facta, quomodo ul-
terius procedendum. 1056. 1 156 ;
ea confirmatur experientia pericu-
lorum in saeculo, 1062, 1161; ele-
tiorum, pp. 1111-1178,
12l6
ctionis tempore votum temeré ne
fiat, 1067, 1166; si eliguntur prae-
cepta, quid consultandum restat.
1057, 1 157 ; electio precibus et ora-
tione concludenda, 388, 600, 984,
1067, 1166; bene facta quomodo
in oratione confirmatur, 822, 928,
1067, 1167; quandonam denuo fa-
cienda 1067, 1167; confirmatur
in 3.a hebdomade, 931, 1069, 1169.
IV. — Varia: Electionem facturis sal-
tem duodecim aut quindecim dies
exercitiorum dabat Hof faeus, 990 ;
idem meditationes auferebat tem-
pore electionis, 1001 ; electionem
faciendam ex puro amore Dei, id
reprehendit quídam, 673 ; electio
ad officium vel munus in 2.a hebd.,
801 ; electionem non facturi quo-
modo juvandi 2.a et 3.a hebd.,
917; electiones quaedam singula-
res, 695; electionum in exercitiis
quae fuerit génesis, 30; electionis
doctrina perturbata in exemplo
Re., 571 ; electio inter duas vir-
tutes. 889, 902; inter gradus hu-
militatis, 902.
Eleemosynae, quomodo distribuen-
dae, 536-542, 618-619; speciatim
cognatis et amicis, 536, 618-619;
aut in commodum proprium, 540,
619; eleemosynarum regulae fue-
rintne primitus in Exercitiis, 33 ;
quando explicandae, 962, 984; con-
f eruntur cum Ludolfo, 91 ; eleemo-
synis parandus fructus exercit.,
803 ; v. Regulae de eleemosynis.
Elias Christo transfigurato comes,
476.
Elisabeth. Sta., cognata B. M. V., 51,
58. 366, 450, 452; ejus verba evol-
vit Ludolfus, 87.
Elisabetha I, regina Hispaniae, 55.
Elliptica oratio in Exercit.. 185.
Emendatio vitae, 388-390, 600.
Emmaus euntibus discipulis apparet
Jesús, 500; quando illa apparitio
contemplanda, 875, 876.
Enchiridion Erasmi, lectum ex par-
te est ab Ignatio, 131 ; v. Erasmus.
Enghien, v. Angia.
Epiphanius, S., et 2.us orandi mo-
dus, 136.
Episcopi supellex, 540-542, 619.
Erasmus Roterodamus. et funda-
mentum Exercitiorum, 123, 124,
131, 135, 136; amicus Helyaris,
Textus Exercit!
570; distichon in ejus laudem,
208-209.
Ermeland, v. Varmia.
Eschius, Nicolaus, ejus exercitia,
207.
Escobar, Ludovicus de, O. S. F..
script., 195.
— Marina de, ejus vita, 43; loqui-
tur de interventu B. M. V. in
exercitiis faciendis, ibid.
Escudero y Perosso, Franciscus,
script., 52.
Estienne, v. Stephanus.
Estrada, Franciscus de, S. J., rogat
ut ad se mittantur regulae exerci-
tiorum, 740.
— Ludovicus de. cisterciensis, lau-
dat S. Ignatium et Exercit., 21-
22, 197.
Eucharistiae sacramentum. 76; ejus
institutio. in 3.a hebd. contem-
planda, 592, 601, 823; v. Commu-
nio.
Europa, in ejus partibus septentrio-
nalibus concionabantur qui studia
non absolverán! 669.
Eusebius Caesa'riensis, script., 331.
Eva creatur, 76; ejus peccatum, 107,
278, 584. 626.
Evangelia juvat legere in 2.a hebd.,
322, 917, 1016, 1123.
Everarcjus Mercurianus, S. J., v.
Me'rcurianus.
Examen: examina pertinent ad i.am
hebd., 10, 12, etc. ; genérale et
particulare fiant per quartam horae
partem, 858; quotidie per dimi-
diam horam. 942; praemittuntur
meditationibus i.ae hebd., ut istae
melius fiant, 854.
I. — Examen genérale in exercitiis et
extra exercitia, 12-13; quando dan-
dum, 793. 860, 953. 976, 1038, 1141 ;
bis quotidie faciendum. 28, 644,
912, 1090; id docebat Ignatius
Compluti, 27 ; rudibus dandum.
886; et ingeniosis, 888; et pueris,
891 ; inservit ad cognoscenda pee-
cata, 897; modus, 270, 626, 808,
1038, 1 141 ; materia, 260, 581, 807,
912; quaenam sit tempore exercit.,
ex B Petro Canisio, 986.
II. — Examen orationis. 302-304, 588,
833. 892, 977.
III. — Examen particulare in exer-
cit. et extra exercit., 12, 1037,
1140; explicatur, 252. 580, 645, 830;
datur post fundamentum. 792, 807,
um, pp. 222-563
121/
859, 9", 944. 953. 976, 1037. 1140;
datur rudibus, 886, 888 ; quotidie
faciendum, 879, 899, 978; contra
praecipua vitia, 853 ; tota vita ad-
hibendum, ibid., et 911; uberius
in fine exercitiorum tractandum,
912; fructus, 807; breviter propo-
situm, 830; finís et materia tem-
pore exercitiorum, 312, 364, 404,
793. 854. 860, 869. 871, 873, 875.
982, J104; huic rei dif Acuitas quae-
dam opponitur, 1081 ; in 2.* hebd..
364, 596, 817; in 3.* hebd.. 404.
603; examinis particularis litte-
rae, 705 (v. litteram G) ; lineae
unde ortae, 30 ; superstitionis nihil
habent, 912; ejus additiones, quo-
modo dandae videat instructor.
1037, 1141; examinis particularis
de virtute exercenda fundamen-
tum, 438.
IV. — -Examen ad conf essionem, v.
Confessio.
V. — -Varia: Examen quoddam ge-
nérale minutissimum, 689; examen
apud Ecclesiae Patres, 11; apud
Gerardum de Zutphen, 126; qua-
re non fiat examen temporis no-
cturni quaerit quidam. 1090.
Excessus vitandus in urgenda ob-
servatione additionum, 794, 1042,
_ 1144.
Exercens se, invitus nihil proficiet.
850; ponit spiritualis vitae funda-
mentum, 1013, 1121; magno ani-
mo exercitia aggrediatur, 228, 611.
850, 906; exuat affectus et consi-
lia, divinae vo'luntatis cognitionem
impedientia, 791 ; caetera omnia
negotia a se pellat, 246-248.
613. 937. 1013, 1121; spem in Deo
ponat, 1014, 1 12 1 : se tradat Dei
voluntati, 228. 611, 802, 938, 1014,
1121; terminum ne ponat Dei do-
nis, 1014, 1122; cubiculum domi
nostrae habere potest. 787; male
dispositis non danda exercit., 784,
786; quomodo di'sponendi. 786; de
dispositione quadam quaerit ali-
quis sitne proponenda ante an post
ingressum in exercit.. 1 102 ; ver-
rat cubiculum, lectum sternat, etc..
785; in 1.° hebd. nesciat quid fa-
cturus sit in 2.*, 232, 611, 806,
confiteatur peccata potius apud
alium quam apud instructorem,
779 (v. Confessio) ; alias meditatio-
nes ne quaerat, 858, 938; scribat
Textus Directorü Exí
suos conceptus et motiones, 850;
quos libros legerc debeat, 938; ju-
vandus, 850; et invisendus, quo-
ties et a quibus, 788, 813, 849, 893,
903, 908, 961, 972, 1001, 1021, 1050,
1095, 1098, 1103, 1104, 1106, 1128,
1 1 5 1 ; quo tempore, 790, 1095, 1098,
1106; semel quotidie in 2.* hebd..
919 ; de quibus interrogandus, 972 ;
praesertim si difficile progredi-
tur, 784; si bene procedit sibi
Deoque reliquendus, 783. 850. 973 ;
alloquendus de rebus utilibus, 1018,
1126; invisendus interdum a no-
stris, non a saecularibus, ibid. ; agat
solum cum instructore, 849, 893 ;
cum eo sit sincerus, 909 ; omnia
communicet, 805, 852, 1014, 1015,
1080, 1081 ; speciatim meditationis
successum, 892; nihil eum celet.
789, 938, 952, 975, 1080. 1122; ei
obediat, 1015, 1122; monendus de
praeceptis Ecclesiae occurrentibu?.
948; juvandus ad meditandum et
perseverandum, 973 ; non nimis se
urgeat, 974 ; in humilitate conti-
nendus, 975 ; sit longanimis. 909 ;
optet perfectissima, 917, 937. 1046.
1 148 ; solí Deo vacet, 937 ; et at-
tendat diligenter iis quae propo-
nuntur, 938; scribat puncta, ibid.;
non impellendus ad ullum vitae
statum. minime ad Societatem Je-
su. 788, 1019, 1126; juvandus
etiamsi non faciat omnia exerci-
tia, 1045, 1147.
"Exerceri" quid significet, 905.
"Exercitans", pro "se exercens" in-
commode dicitur, 1889; v. Exercens
se.
"Exercitati'' sen "exercitatores "
quinam olim dicerentur, 905.
Exercitatorium Cisnerii quibus re-
bus differat ab Exercitiis S. Igna-
tii, 101-103; v. Cisneros. García
de.
EXERCITIA SPIRITUALIA
S. IGNATII
I. — Dkclaratur quid sint. 222, 609-
610, 666, 884, 905, 949, 1008. 1016:
quo tendant, 224, 579, 626 ; non sunt
liber lectionis spiritualis. ñeque
collectio meditationum, 102 ; sint-
ne mentalia an vocalia, 943 ; f un-
data sunt in Scriptura, sanctorum
doctrina, et experientia. 946; di-
itiorum, pp. 1111-1178.
Monttm. Ignat.— Series II.
I2l8
cuntur pietate ac sanctitate ple-
na, 217, 884; thesaurus sanctita-
tis, 667 ; continent omnem per-
f ectionem , 684 ; pertinent ad mo-
res, 668; primas tenent in Monu-
mentis H. S. J., 7, 9; dicuntur
"liber Societatis", 676; sunt prae-
cipuum médium ejusdem, 795; epi-
logus aliorum mediorum, 796; ar-
ma spiritualia data Societati a
Deo. ad salutem animarum, 796,
905, 1008, 1010, 11 16, 11 18; eo-
rum usus nostris commendatur,
1010. 11 18; ea daré proprium So-
cietatis, 1103; id noverint nostri,
846. 940 ; continentur in formu-
la instituti oblata Paulo III, 686;
conveniunt omni homini, 684; et-
si aliqui falso scripserunt non
convenire religiosis Societatis, 684;
exacte omnino facta ad saecula-
res pertinent, 944; exercitia signi-
ficantur semper eadem in nostris
monumentis, 32 ; non sunt paria
sacris litteris. 38, 883, 902 ; stu-
penda quaedam non continent,
902 ; ea non novit nisi qui facit,
666; libri argumentum, 10-12;
exercitiorum corpus, 18; "exerci-
tia breviter" quid significet, 164;
continent doctrinam antiquam et
catholicam, II, 667. 676, 677, 683 ;
non errores in fide aut moribus,
<>53. 669; approbata sunt ut do-
ctrinam catholicam continentia, 683,
aliqui dicendi modi calumniatori-
bus ansam praebere possunt, 676;
si errores contineant. ad inquisi-
tionem deferenda, 667; eorum
compendium, 17-18; factum a Po-
lanco, 30-31 ; aliud brevissimum
in 4.' annot., 226, 610; item. 898;
libri exercitiorum partes, 10; di-
widuntur in 4 hebd. seu tempo-
ris tractus, 10 (v. Hebdomas) ;
earum nexus exponitur, 12-19;
■quaenam res ad libri substantiam
pertineant, 33; exercitia primi, se-
cundi, tertii generis, 800-802.
II. — Génesis et historia. Exercit.
liber integer conceptus ac natus,
18 ; non uno tractu scriptus to-
tus, 138-139; at non sine peculia-
r¡ Dei lumine, 7; exercitia didi-
cit a Deo Ignatius sine alio ma-
gistro. 31, 883, 935; quo sensu id
non dicendum, 902 ; non tam a
libris quam ab unctione Spiritus
Textus Exercitic
Sancti et interna experientia or-
ta, 218, 671, 1008, 11 16; data So-
cietati a Deo per institutum, 689,
851, 852; eadem ab Ignatio toto
vitae tempore adhibita, 30, 32;
quo magis impugnantur magis cre-
scunt, 667; loci impugnad, 651-652,
671-675; "exercitia spiritualia"
verba usurpata a compluribus au-
ctoribus ante S. Ignatium. 223 ;
duobus modis latine versa, utra-
que versio oblata censoribus et
approbata, 218; ne imprimantur
sine facúltate Ignatii vel succes-
sorum ejus, 217; imprimuntur tra-
dituris, non ¡ecturis, 218-219; im-
pressa in potestatem Societatis re-
diguntur, 219; solis alumnis So-
cietatis typis scripta primitus, 714,
883-884; edita Parisiis anno 1619
ómnibus venalia prostiterunt, 714;
examinata diligenter et approba-
ta, 25, 29, 216, 217, 649, 654, 665,
668, 670, 715, 851-852, 884, 1009,
11 17; nulla mutatione a censori-
bus inducía, 216-218; v. Igna-
tius, S.
III. — Praxis. Exercitiorum liber ut
in sacerdotum omnium manibus
versetur optandum, 7 ; eorum de-
siderium in hominibus excitan-
dum, ion, 1119; discrete tamen,
ibid. ; non danda nisi volentibus,
1091 ; an multis simul tradi pos-
sint, 991, 1080; eorum fructus
exempla proponantur, 1012, 1120;
commendantur experientia, a mul-
tis, 1009, 11 17; an eorum liber com-
municandus, 655, 882, 902, an de-
scribí a se exercentibus possint,
quae secum auferant, 1092, 1104;
eorum liber sit familiaris in-
structori, 824; ita rationem reddat
ut ea faceré velint, 847; facienda
post tirocinii biennium in Socie-
tate Jesu ante vota, 685 ; traden-
da volentibus ingredi Societatem,
881 ; ingressis jam quando et
quamdiu danda, 1095, 1101; ac-
commodanda variis hominum ge-
neribus, 242-248, 613, 802, 859,
937, 949. 1001 1024. 1026, 1 131,
1133; accommodata religiosis an
scripto danda. 1092, 1104; quando
differenda. 801-802; quo ordine
danda 783, 804 ; regulae et móni-
ta diligenter observanda, 1015,
1123; plene paucis danda, 847,
im, pp. 222-563.
12 10
ioi2, ii20; exacte, praeter ele-
ctrones, facienda ab hominibus So-
cietatis, 693 ; et ab ingredientibus
eam, 1028, 1031, 1134; nostris ac-
commodata, 1033 ; exacte dantur
adolescentibus magnae expectatio-
nis, 937 ; qualia mulieribus 937,
1027, 1134; religiosis, 937, 1025,
1131; religiosis Societatis, 937,
1028-1033; H34-iI37; haec non
danda in scriptis, 1028, 1 135 ; qua-
lia occupatis, 937, 1026, 1133; item
iis qui non possunt orationem
mentalem faceré, 949; et conju-
gatis, 1026, 1133; rudibus, 1027;
1134; tradenda ordine quo proce-
dunt, 849 ; tamen cum spiritus
libértate, 941 ; illa exacte factu-
rus quibus rebus ornatus esse de-
bet, 785-786; is etiam foris dispo-
natur, 1092; et libri ordinem se-
quatur, 988 ; exercitiorum distrl-
butio, 298, 631 ; de meditationum
numero, 338, 344, 593 ; complures
iion dandae simul, 782; quinqué
non semper uno die absolvendae,
909; una in plures dividi potest,
793 ; per unum diem dari non de-
bet (?), 855; exercitiis S. Ignatii
quae meditationes addi possint,
686; exercitia quamdiu durant, 27,
224-226, 951 ; eorum tempus produ-
ci et contrahi potest, 894; exerci-
tiorum usus frequens apud reli-
giosos Societatis, 685 ; a quibus
illum discere oporteat. 687 ; iis
tradendis quomodo assuescendum,
847; in se ipso ea experiri opor-
tet prius quam aliis tradantur,
685, 883, 892; illa tradere dexte-
ritatis est, 904; idque sine li-
bro, 790; qui tritus instructor!
esse debet. 814; exercitia facienti
opus est magistro, 949; quibus-
nam tamen ea sine magistro fa-
ceré liceat, 994; exercitiis traden-
dis varié erratum est ab aliquibus,
quia modum a S. Ignatio tradi-
tum omiserunt, 688-689; exercitiis
peractis quaenam praecipue com-
mendanda sint, 934, 1077, 1177.
Exercitia i.ae hebd. quo tendant, 13;
dolor peccatorum excitandus, 115,
276, 284, 290, 300, 304, 394, 583,
584, 585, 587. 601, 627. 628, 631,
647, 691, 692. 831, 833, 1034, 1138;
eorum ordo, 587, 859; quinqué illa
exercitia quomodo tradenda, 953,
Textus Directorii Ex<
977; exercitiorum fundamentum
est consideratio finis, 17; exerci-
tium trium potentiarum, 27, 274,
583, 626, 830; hoc docet modum
meditandi, 913; quare sic appelle-
tur, 913, 1039, 1142; exercitia de
peccatis,' 10, 284, 584, 628, 831 ; de
commissis in religione, 690; exer-
citium 2.um non est ad examinan-
dam conscientiam sed ad dolorem
excitandum, 793, 980, 1040, 1143;
exercitiis singulis i.ae hebd. com-
plures horae impendí possunt, 801,
888 ; eorum numerus an augendus,
691, 809, 1041, 1143; leviora dan-
da imbecillis, 887; omnia multis
dari possunt, 847, 1013, 1120; quo
ordine, 1038, 1093, 1141; breviter
proposita, 830-833.
In 2.a hebd., dispositio ad illam, 14,
780, 916, 1045, 1147; quae distri-
butio exercitiorum, 338, 364, 596;
quo ordine danda juxta Mironem,
869; exercitium de regno Christi
bis f aciendum, 320, 590 ; exerci-
tia disponentia ad electionem et re-
formationem vitae, quaenam sint,
15, 823 ; v. Electio ; Exercens se,
Jesús Christus.
In 3.1 hebd. numerus exercitiorum,
402, 602; ordo, 402; idem ex Mi-
rone, 873, 875; dolor compassionis
proprius hujus hebd., 394, 601, 823,
932, 1070, 1169; a!lii affectus, v.
Passio.
In 4.a hebd. numerus exercitiorum.
422-424, 605 ; ordo, 420, 422 ; idem
ex Mirone, 875-877.
IV. — Fructus. Aptissima sunt ani-
mis excolendis, 22, 26, 677, 685,
796, 862, 884. 897, 905, 907, 935,
946, 949, 1009, 1012, 1031, 11 17,
1118, 1119; speciatim Ignatium,
socios. Societatis alumnos con-
f ormarunt, 7, 9 ; fructus uberes
ediderunt jam ante approbatio-
nem summi pontificis, 217-218;
illis debentur máxima ex parte
fructus a Societate relati, 217;
at fructus capiunt non qui legunt
sed qui faciunt, 219, 666; dispo-
nunt ánimos ad accipiendam Dei
gratiam, 796, 798, 851, 905-906,
1010, 11 17; conferunt ad Dei obse-
quium, 687; pacem afferunt, 786;
viam beatitudinis docent, 908; ani-
mum amore Dei accendunt, 697 ;
:itiorum, pp. 1111-1178.
I 2 20
fructus ille unde nascatur, 667,
797, 1009, 1010, 11 17.
V. — Varia. Exercitia spiritualia fa-
cienda ex jure canónico, 25; igna-
tiana respondent praescriptis ju-
ris, ibid. ; haec compluries memo-
rantur in actis Consalvii de Cáma-
ra, 29 ; mutata non sunt corre-
ctionibus Polanci et aliorum, 171 ;
ea fieri diebus 30 ñeque librum
ómnibus tradi solitum, reprehen-
ditur, 672; eorum loci obscurio-
res explicandi essent in Di., 904,
939; exercitia spiritualia et cor-
poral i a comparantur, 224. 6io,
986; ignatiana in Societate Jesu
sunt retinenda, ñeque alia eorum
loco substituenda, 688; cum Exer-
citatorio Cisnerii conferuntur in
usu, fine, et tempore 102-103;
quaedam quae Sti. Ignatii non
sunt, 686-687 ; etsi ánimos conso-
lentur et fructus edere soleant,
686; haec non bene componuntur
cum ignatianis, 689; quod exerci-
tiorum magister non impelleret ad
statum religiosum, quídam re-
prehendit, 672; discedentes exer-
citiis absolutis invitari cum de-
lectu ad mensam nostram possunt.
991 ; quaenam post facta exercitia
commendanda sunt. 1077, 1 177 ;
exercitia facta aestimanda ut fun-
damentum vitae bonae, 1077, 1177;
quibus a Deo bonum semen in
anima seminatum est, 1078, 1177;
curandum ne sint ocassio majo-
ris punitionis, ibid.
Exercitia circa mandata. peccata
mortalia, quinqué sensus, poten-
tias animae, docebat Ignatius.
Compluti, 27.
Expensae pro victu se exercentium
a quo solvendae. 787, 881. 090.
1017, 1102, 1125.
F
Faber. B. Petrus, S. J., socius Igna-
tii per exercitia, 29, 160, 567;
peritissimus ea tradendi, 567; ea
dabat ut Ignatius, 897; Coloniae
in Germania commoratur apud
cartusienses eisque tradit exerci-
tia. 21. 207, 567; charissitnus Ge-
rardo Hammontano eorum abba-
ti. 21; Parisiis profectus, 570;
Textus Exercitii
ductor exercitiorum Domene-
cho (?), 576; Romae moritur, 897;
de ejus exemplo Exercitiorum, 142,
162, 178, 206-207; non est auto-
graphum, 568-569; quaedam con-
tinet ex Vulgata, ibid. ; est tamen
versio antiquissima, 569; dissi-
milior codici Reginensi quam Ver-
sioni primae, 572; ejusdem tex-
tus, 579-623 ; Fabri epistolae auto-
graphae apud cartusianos colo-
nienses, 568.
Fabiis, Fabius de, S. J., deputatus
ad recognoscenda Di., 159; ejus
vita, 766 ; meminit ignoti Di., 745,
766, 944 ; quid circa colloquia sen-
tiret. 941 ; scripsit Di., 759; pro-
babiliter ante annum 1591, 765;
ejusdem textus, 938-947.
"Fadrique", v. Manrique, Frideri-
cus.
Familiaritas cum Verbo incarnato
procuranda in 2." hebd., 919.
Feminae quomodo exercitiis colen-
dae, 851, 891, 937, 1027, 1134; v.
Exercitia.
Fenollar, Bernardus, script. historiae
passionis. 50,
Ferdinandus, S.. 51, 194.
— V, rex Hispaniae, 55.
Fernán González, comes Castellae
primus, 193.
Ferrara. Hieronymus de. O. P., v.
Savonarola.
Ferronius (Ferráo), Bartholomaeus.
S. J., scriba Autographi Exerci-
tiorum, in Addendis, pag 139.
Fervor et fructus exercitiorum quo-
modo conservandus, 644, 878, 1077.
"77-
Festi dies colendi, 582
Fides et opera laudanda, 558, 623 ;
quomodo crescit in via ¡Iluminati-
va, 970; ejus praedicatio ita fíat,
ut populus non torpescat circa
bona opera, 558, 623 ; fide exer-
centur visus et auditus spirituales,
812.
Füii prodigi meditatio, quando fa-
cienda. 858, 903.
Filius Dei, v. Jesús Christus.
Fimianus. comes quídam, 732.
Finís ultimus fundamentum bona-
rum actionum. 12; finís homi-
nis et rerum creatarum, 250, 579,
624; finis est regula electionis,
382, 597. 841, 966; finis exercitio-
rum, 798, 855 ; est charitas, 975,
utn, pp. 222-563.
1221
o86; primae hebdomadis, 809-810;
finís ultimus sit ratio agendi, 895 ;
supernaturalis in ómnibus quae-
rendus, 928; v. Fundamentum.
Fiorenza, v. Florentia.
Fitzmaurice-Kelly, script., 54.
Fleury, Rohault de, script., 65.
Florentia (Fiorenza), opp. in Ita-
lia, 148, 733, 770; ibi fit editio
princeps Di. 1599, 1180.
Flórez, Henricus, O. S. A., script..
215- '
Flos Sanctorwm, liber lectus ab Igna-
tio. 50; qua ratione fons fuerit
Exercitiorum, 94; adde, 51-53.
Foetores inferni, 586.
Foligno. v. Fulginum.
Fondá, Josephus, S. J., curat hi-
spanam editionem Exercit. anni
1837. I74-I/5; ejus testimonium de
Aut. infirmum, 176.
Forma vocabulorum in Exercitiis a
nostra diversa, 181
Foscararius, Aegidius, O. P., censor
Exercit., 215. 216, 562, 563 668,
680.
Fouet, Joannes, typogr. parisiensis,
714. 715, 1181.
Fouqueray, Henricus, S. J., script.,
570.
Fragoso, J., script. 195.
Franciscani Fratres habent a Deo
zelum fidei, 668.
Franciscus, S., 556, 622, 679.
Fratres vitae communis, v. Mau-
burnus, Zutphania.
Fratres O. P.. examinant Exercitia,
668; habent a Deo zelum fidei,
ibid.
Fratres S. J.. non ultra quatuor
horas meditationis habeant, 990;
an debeant habere lib. Exercit,
cum ea íaciunt, 1103.
Fraudes daemonis cognoscendae et
vitandae, 15; v. Daemon.
Frías, Adelelmus, S. .1., reperit Di.
Gra., 765.
— baccalauretis, S Ignatium exa-
minat, 37.
Fructus singularum hebdomadum ab
aliis serius ocius invenitur, 226,
610; fructus meditationis vexillo-
rum, binariorum et trium graduum
humilitatis, 15; et consolatio, non
est nobis regula ad exercitia quae-
libet usurpanda, 688 ; fructus exer-
citiorum breviter enumerantur,
975; v. Exercitia IV.
Textus Directorii Ex<
Frusius, Andreas, S. J., in Italiain
venit, 148; Patavii theologiae va-
cat, ibid. ; exercitia latine reddit.
148, 149, 156, 160, 163, 577, 724;
ex quonam exemplari hispano.
149, 150; dicitur auctor praefa-
tiuuculae, 150; noluit exprimere
Catharini doctrinam, 157; quam-
dam ejus sententiam mitigat Po-
lancus, 151 ; ejus translatio non
pluris aestimabatur ab Ignatin
quam textus hispanus, 157; in
Addendis pag. 728.
Fuga in Aegyptum, 342. 593 ; quan-
do contemplanda, 869, 871.
Fulginum (Foligno), episcopalis se-
des in Italia, 216.
Fundamentum, pertinet ad primam
hebd.. 10, 807, etc. ; est initiuin
exercitiorum. 33; basis aedificii
spiritualis, 807, 853, 910, 1036, 1139;
influit in omnia exercitia, 1037,
1140; máxime menti infigendum,
ibid. ; continet finem praecepti seu
charitatem, 910-91 1, quamdiu me-
ditandum, 854, 1107; non praescri-
buntur horae, 858. 912, 952, 077,
1036, 1140; quoties dandum. 859
997, 1093 ; an danda repetitio, iiot :
quandonam meditandum, 13, 807,
853, 910, 952, 997; quomodo decía
randum, 792, 952, 977, 986, 1107,
1036, 1139; breviter proponitur,
829; dandum ingeniosis, 888; et
pueris, 891 ; est ómnibus homini-
bus commune, 896; fundamentf
excursiones, 910, 1036, 1139; po-
tius ad finem ultimum quam ad
gratitudinem dirigendum, 1036,
1139; accommodatum religioso sta-
tui, 1029, 1 135 ; sitne ortum ex
Erasmo, 124, 131, 136; aut ex aliis
auctoribus. 74, 132, 136.
Fuschararus, Fuscherarius, v. Fo-
scararius.
Fussli, Petrus, socius Ignatii in pere-
grinatione hierosolymitana, 399.
G
G littera quid significet in schema-
te examinis particularis, 258-259.
Gabriel archangelus et Exercit., 41.
42; salutat B. V. M., 323. 450, 590,
634, 837.
Gaétanus, Camillus. nuncius apost
in Hispania, accipit testimonium
juratum Ribadeneirae, 32,
;itiorum, pp. 1111-1178.
1222
Gagliardus (Gagliardi) Achilles, S. J.,
script., 1096.
— Ludovicus, S. J., deputatus ad re-
cognoscenda Di., 159.
Galicia, v. Cracovia.
Galilaea regio 58, 63 64, 324, 452,
498, 837.
Gallardo, Bartholomaeus Josephus,
script., 50, 51, 52, 54.
Gallia, in ea erant in usu preces
"Anima Christi", 223; varia, 712,
734, 1180; v. Natalis (Hierony-
mus), Mercurianus.
Galliéne, typogr. cenomanensis, in
Gallia, 729.
Gams, Pius Bon., O. S. Ben., script.,
216.
Gandía, opp. in Hispania, 216, 218,
574-
García, Franciscus, S. J., script., 22,
40.
— de Cisneros, v Cisneros.
Gaudium de Christo gaudenti, 86,
420. 424, 605, 606, 642, 843.
Gelasius, S., P. M., de recipiendis
et non recipiendis libris, 927.
Genera personarum quibus dantur
exercitia, 242-248, 613-614, 799-
802. 906. 949, 987-989, 1024- 1027.
1131-1134; v. Exercitia accommo-
danda.
Genua (Genova), opp. in Italia, 731.
Gerardus de Zutphen. v. Zutpha-
nia.
Gerconzito, 49, 50.
Germani externi 3 horas meditatio-
nis habeant, 990.
Germania, regio, in ea in usu erant
preces "Anima Christi", 223; va-
ria, 740, 771.
— provincia S. J., 254, 765, 771 ; v.
Faber, Natalis.
Germanus S., et 2.us orandi modus,
136.
Gerson, Joannes, dicitur auctor lib.
Contemptus mundi et De Imita-
tione Christi, 57, 812. 848. 896,
1089; scripsit de spiritibus discer-
nendis, 925. 1060, 1160; v. Kempis.
Gerste, Achilles, S. J., fautor Mo-
num. H. S. J., 178.
Gertrudis, Sta., abbatissa nivellen-
sis, 570; alia elpediana (Helfta)
570; adde, 209, 569.
Gerundia hispana quomodo usur-
pentur in Exercit.. 183.
Gethsemani hortus, 398, 484.
Giglio, v. Lilius.
Textus Exerclti
Girón. S. J., de epístola Ribadeneirae
ad illum, g6, 150.
Gloria Dei sit ratio agendi, 895,
1057, 1157; ejus desiderium est
sumptus ad turrim evangelicam,
1054, 1154; et magnam fiduciam
affert, ibid.
Gloriae spe nos juvari oportet, 895;
ejus meditatio addi potest 4.ae
hebd., 933, 1071, 1076, 1 171, 1175.
Godofredo, Franciscus, O. S. Ben.,
testis in processu Montis Serrati de
S. Ignatio, 96.
Gómez de Cibdad Real, script., 188.
— de Silva, Rodericus (Ruigómez),
652.
Gomorra, ob luxuriam punita, 107.
González, Aegidius, v. Aegidius.
— Thyrsus, praep. gen. S. J., 722,
723, 724, 726, 728, 729.
Gorgas, Josephus, typogr. barci-
nonensis, 705.
Goupy et socii, typographi parisien-
ses, 741.
Govault, J., censor Exercitiorum pa-
risinus, 715.
Gradus in imitatione Christi, 14, 917,
1046, 1148.
— humilitatis quare post meditatio-
nes vitae Christi collocantur, 16-
17; v. Humilitas.
— tres quibus animae pereunt, 352,
594, 637; item tres, quibus ad per-
fectionem ascenditur, 354, 595, 638.
— ad altiorem viam pendet ex di-
rectione Spiritus Sancti, 1077,
1176.
— in Ecclesia diversi, 928, 105 1,
1152.
Granata (Granada), opp. in Hispa-
nía, 755, 947, 948.
— Ludovicus de, O. P., an exer-
citia laudaverit, 22; ejus líber De
oratione commendatur. 896 ; legi
potest in 2.* hebd., 1050, 1151;
adde, 194.
Granatense Di., a P. Frías, S. J., re-
pertum, 765.
Gratia Dei ita laudanda. ut liber-
tas non tollatur, 560, 623 ; gratia
et meritum majora in majore pec-
catorum dolore, 272, 582 ; suffi-
ciens qualis intelligatur in regu-
lis ad spiritus discernendos, 518,
615; gratiae impedimenta, 797;
gratiae tres in 1.° hebd. petendae,
290, 586, 631, 832.
•uní, pp. 222-563.
1223
Gratiae pro beneficiis agendae initio
examinis, 28, 270, 582, 626.
(jratianus, de supellectile episcopi,
572; ejus decretum citatur, 700.
Gratus in Deum animus fructus i.ae
hebd., 14, 152, 1063, 1162.
Gregorius Magnus, S., de verbo
otioso, 75 ; quomodo pugnandum
cum daemone, 90; de scrupulis, 91.
620; ejus dictum de probatione
amoris, 825, 1072, 11 72; diu pro-
bad volebat milites prius quam in
religiosam professionem admitte-
rentur, 920-921 ; varia, 11, 52, 554,
622
— Nazianzenus, S., 11, 65, 496.
— Nyssenus, S., 65.
— XV, P. M., Ignatium sancto-
rum numero adjungit, 201.
— XVI, P. M., pro exercitiis, 707.
Griffin, Joannes, typogr. roehamp-
tensis in Anglia, 708.
Grisar, Hartmannus, S. J., script.,
330.
Grotius, Hugo, script., 505.
Guevara, Antonius de. script., 193.
Guilhermy, Elesbaan, S. J., script.,
755, 775-'
Gula, quomodo vincenda, 416, 604-
605.
Gustus et fructus orationis quomo-
do inveniatur. 226, 610; v. Appli-
catio sensuum.
Gutiérrez, Jacobus, S. ]., script., 707.
Guzmán, Didacus de, S. J., designatus
ad Di. doctrinae christianae, 753,
754; Augustae Taurinorum do-
ctrinam explicat, 755.
— Fernán Pérez de, script., 187,
189, 193.
H
Haag. v. Haga comitis.
" Habitudines" non "similitudines"
dicendum in reg. 8.a discretionis,
166; quid sint, 534.
Hackus, Michaél Antonius, abbas
alovensis (Oliva, in Borussia),
722.
Haebler, Conradus. script., 51.
Haga comitis (Haag, 's Gravenhage),
opp., caput Hollandiae, 51.
Hagen, Martinus, S. J., script., 349.
Hallucinatio in electione. 1067, 1 167.
Hammontanus, Gerardus, prior car-
tusianorum coloniensium, laudat
exercitia, 21 ; v. Faber.
Textus Directorii Exc
Hampshire, in Anglia, 570.
Harduinus, Joannes, S. J , script.,
542.
Hay, Edmundus, S. J., provinciahs
Franciae, 763.
Haya (La), v. Haga comitis.
Hebdomas in exercitiis quid sit, 10,
226, 610, 951, 990, 1034, 1 138 ; he-
bdomadis cujusque finis et materia,
806, 1034, 1 138, 1044, 1146; hebdo-
mades quatuor respondent tribus
viis, 907. 1076, 1 176 ; contrahi et
produci possunt, 104-105, 226-228,
692, 806, 908, 990; hebdomas tota
legenda in libro Exercit. priusquam
detur, 891.
— Ia pertinet ad viam purgativam,
232, 611, 861, 907, 1029, 1075, 1 136,
1 175 ; est íundamentum caetera-
rum, 1034, 1 138 ; ejusdem media,
finis et fructus, 226, 610, 685. 691,
692, 693, 853, 912-913. 9i6. 958;
finis plenius exprimitur, 1034,
1044. 1 138. 1146; quamdiu durat,
1104; producenda est male dispo-
sitis, 791 ; extrahi et produci pot-
est, 226-228, 610, 979, 1038, 1044,
1104, 1105. 1141, 1146; breviter
absolvatur a provectioribus in vita
spirituali, 791, 793, 1032, 1044,
1146; speciatim a religiosis S. J.,
997, 1028, 1029, r 1 35, 1 1 36 ; nun-
quam omittenda, 692, 859, 1035,
1138; repetenda quoties exercitia
repetuntur, 694, 873. 875 ; quo-
modo aggredienda, 975-976; quo-
modo tradendaj. 854, 860, 1038,
1 141 ; proponenda singula exerci-
tia, 808; quam multa uno die,
1096, 1107; exercitia quinqué dari
possunt per complures dies, 859,
953. 955 ; singulis exercitiis com-
plures horae impendí possunt, 801 ;
hebdomadem primam accipientem
expedit nescire quid sit acturus
in 2.a, 232, 656 ; id quod quídam
reprehendebant, 672 ; ordo a Miro-
ne propositus, 859-860 ; communio
in i." hebd, 858, 1034, 1138; v.
Communio.
— 2.a pertinet ad viam illumina-
tivam, 232, 611, 861, 907, 916,
1045, 1147; ejus finis, 685, 916,
1044, 1147; non recte exponitur
in Di. Gra.. 962-963; dispositio ad
illam. 14, 780, 916, 1045, H47;
quomodo contrahi aut produci pot-
est, 366, 596, 814, 873; ejus-
útiorum, pp. 1111-1178.
1224
dem exercitia aliqua dantur ómni-
bus, 858; in ea diutius immoran-
dum est religiosis tum Societatis
tum reüquorum ordinum, 1025,
1029, 1132, 1136; continet vitam
Christi et electionem aut reforma-
tionem vitae, 1034, 1138; differen-
da, si deest fervor, 1045, 1147;
quatuor horas fatigatis praescri-
bit, 1050, 1151; quandonam pri-
mae contemplationes tradendae,
981 ; quibus partibus contemplatio-
nes constent, 982; ordo a Mirone
traditus, 869-873.
Hebdomas 3.a respondet viae illu-
minativae et unitivae, 907, 1097,
1108; quomodo contrahi aut pro-
duci potest, 408-410, 603, 984; quo-
modo danda, 984; tristitiam affert.
867 ; confirmat electionem, 873,
931, 1069, 1169; ideo danda post
electionem. 867, 874; quaenam no-
tationes dictandae, 824; ordo aucto-
re Mirone, 873-875.
— 4." respondet viae unitivae, 908,
933, 1071. 1 171 ; ejus finis, 1071,
1171: inflammat amorem. 886;
quomodo tradenda. 985 ; quaenam
meditationes addi possint, 933,
1071, 1076, 1 171. 1175; ordo aucto-
re Mirone. 875-877.
Hefele, C. H., script., 543.
Helfta, v. Helpithi.
Helpithi. opp. in Borussia, 570.
Helvetia, regio, 399.
Helyares (Helyar), Joannes. anglus,
textum Reginensem exercitiorum
scribit, 162 ; habebat exemplum
Exercitiorum. 569 ; quaedam de
ejus vita, 570; quomodo exercitia
invenerit, 571 ; quaedam omittit
necessaria et alia adjungit, 571,
572, 573 > Chrysostomum et Basi-
lium interpretatur. 208 ; loquitur
de regis anglorum sacrilegiis, 209.
Hemerken, Tilomas a Kempis, v.
Kempis.
Henricus VIII, rex Angliae, 577.
Henriquez, Henricus, S. J.. juris
canonici peritus, 714.
Herbipolis (Würzburg), opp. in Ba-
varia, 25.
Hergenrother, Josephus, script., 682.
Herodes Magnus, occisor innocen-
tium puerorum, 59, 456, 458.
— Antipas, occisor Joannis Bapti-
stae et illusor Christi patientis, 64.
70, 490, 603, 642, 874, 1109.
Textus Exercitl
"Herrero Hermanos", librarii me-
xicani, 706.
Hettinger, Franciscus de, laudat
exercitia, 25 ; de horum unitate,
25, 33-
Hetzenauer, Michaél, O. M. Cap.,
script., 451.
Hieronymus, S., de bove et asino ad
praesepe, 65 ; explicat quid sit
synderesis, 512; narrat commen-
datum examen a Pithagora, 911;
de judicio extremo, 957; diu poe-
nitentiam exercuit, 959; varia, 11,
52, 331, 554> 622, 680.
Hierosalyma, v. Jerusalem.
Hilarión. S., diu poenitentiam exer-
cuit, 959.
Hi'larius, arelatensis episc, S., col-
lector canonum (?), 543.
Hispalis (Sevilla), opp. in Hispania,
editur liber Thesoro de la Pas-
sion, 50; et Vita Christi cartusia-
na, 56; et lib. Exercit. hispane,
701-703; latine, 710.
Hispania, dubitant externi de exer-
citiis et instituto Societatis, 649;
multi filii Societatis litterarum pe-
riti, 669; nemo e Societate concio-
nabatur nisi absolulis studiis, ibid. ;
monachi S. Benedicti magni fa-
ciunt Exercitatorium, 95 ; in usu
erant preces "Anima Christi".
223 ; illuminati abutuntur verbis.
901 ; varia. 21, 157, 575, 578, 649,
669, 713, 721. 731, 757, 763. 767,
773, 1026; v. Ignatius, Natalis
(Hieronymus).
Historia rei meditandae ñdeliter nar-
randa, 224 ; quomodo adhibenda
in contemplationibus vitae Chri-
sti, 1047, 1148; historiae seu prae-
ludia quaedam singularia, 322-324,
348, 358, 392, 398-400, 418, 530,
591, 594. 595, 601, 602, 605, 633.
635, 636, 638, 642.
Hita, v. Pérez de.
Hoffaeus, Paulus, S. J., ejus vitae
compendium, 771 ; scripsit Di.,
ibid. et 765 ; usus est Vu. sine
declarationibus cong. V ibid. ;
ejus Di. 987, 1001 ; in Addendis
pagg. 298-299.
Holl, Carolus, script., laudat Exer-
citia, 20.
Homines, salutis obliti. 326, 591 ; sine
redemptore in infernum descen-
dunt, 590, 633. 634; damnatorum
genus dúplex, 296; varietas in ter-
um, pp. 222-563.
1225
ris, 326, 590; in exercitiis quas
ad res instruuntur, 12.
Hora integra singulis exercitiis dan-
da, 234, 612, 656, 806, 859 ; id quí-
dam reprehendebant, 672 ; horae
meditationis quotnam quotidie esse
debeant, 298, 338, 344, 402, 422,
587, 592, 593. 602, 605, 859, 893,
918, 1017, 1050, 1079, 1086, 1095,
1106, 1108, 1124, I ¿¿i; horarum
distributio pro variis se exercen-
tium ordinibus, 993-1001.
Horae B. M. V. dici possunt tempo-
re exercitiorum, 848; liber ejus
nominis, 50; ab Ignatio lectus, ibid.
Hostis animae prostrandus, 234; v.
Daemon Lucifer
Hugo a S. Caro, card., primus bi-
bliorum concordantias composuit,
450.
Humilitas, animam Deo et homini
propter Deum subjicit, 368, 597; ex
amore paupertatis et opprobrio-
rum nascitur, 354, 595, 638; gra-
riam Dei promeretur, 805, 1015,
1122; via est ad Christum, 15,
125 ; et signum electorum, 80 ; du-
cit ad omnes virtutes, 354, 595, 638;
optimum remedium obtinendae de-
votionis, 520-521, 615-616, 1022-
1023, 1129; disponit ad orationem,
1024, 1130; exercenda facienti
exercitia, 785, 849, 882, 936, 980,
1024, 1130; speciatim erga in-
structorem, 1015, 1122; curanda
praesertim post exercitia. 880, 896,
1078, 1 178 ; perfectissima nititur
in amore similitudinis Christi,
l34- 371, 597, 640; meditatione et
petitione obtinenda, 372, 597 ; quid
sit secundum Savonarolam, 132;
humilitatis modi tres, ad perfe-
ctionem invitant, 15; parant ani-
mum ad eligendum, 16, 368, 597,
930, 1053, H53; quando proponen-
di, 816, 870, 872, 966, 1064, 1163;
dandi etiam non facturis electio-
nem, 867 ; toto die animo versan-
di, 868, 1064, 1163; declarandi re-
ligiosis, 983; meditationis more
proponi possunt, 1000; a Polanco
breviter traditi, 841 ; gradus duo-
decim posuit S. Benedictus, 136;
gradus apud Ludolfum. 84; cum
his nihil commune habent tres
gradus ignatiani, 84; similia sunt
in lib. De Imitatione Christi, 84;
Textus Directorii Ex<
gradus quinqué apud Savonarola,
133.
Hummelauer, Franciscus de. S. J..
de quartae hebdomadis compen-
dio, 507; varia, 10, 453.
Huré, Sebastianus, bibliopola pari-
sinus, 714, 715, 1181.
Hurter, H., S. J., script., 157, 1043.
Huttler, Dr. M., v. Institutum lit-
terarium.
I
Idololatriae periculum in juramento,
oer creaturas. 266. 581, 582, 625.
IGNATIUS DE LOYOLa, S., con-
ditor S. J.
I. — QuAEDAM DE EJUS VITA ET RliBUS
gestis. Ejus vitae scriptores quí-
dam, 22 ; multa legendi studiosus
non f uit, 49 ; quos libros Loyolae
legerit, 49, 55, 56, 65, 71, 330; quam
editionem Ludolfi, 56; legeritne
integrum Ludolfum, 93 ; opus Pe-
tri de Vega vix legere Loyolae
potuit, 53 ; quo tempore valetudi-
dem recuperavit et vitam Christi
legere coepit, 53; ex Flore SS. et
vita Christi complura transcribit,
57, 70; non animo scribendi exerci-
tia, 93 ; in Montem Serratum venit,
31, 95; accipit a Chanones exerci-
tia., 95; et Exercitatorium Cisne-
rii, 96; hoc probabilissime legit,
ibid. et 121 ; non vero Directo-
rium horarum canonicarum, 104;
venit Manresam, 30; vacat medi-
tationibus de duobus vexillis ac de
rege 31 ; manresanos pueros do-
ctrinam docebat, 1 1 1 ; an catalau-
nice noverit, 50; ibi legebat lib.
De Imitatione Christi, 74; Manre-
sa proficiscitur. 44; Jerusalem in-
visit, 399; studet litteris, 48, 139;
versatur Compluti, 27, 28, 33, etc. ;
Salmanticam pergit, 20; Exerci-
tia examinanda tradit Salmanti-
cae, 29; in coenobio O. S. D., 36;
Parisios venit. 29. 567 ; quid lege-
rit Compluti, Parisiis, non con-
stat, 49 ; primum socium habuit Pe-
trum Fabrum, 21, 567; ad inqui-
sitorem defertur, 29; Parisiis in
Hispaniam anuo 1535 proficiscitur.
29, 570; Venetias anno 1536 ve-
nit, 29; inde Román, ibid.; in
Montem cassinatem, 1027, 1099,
1 1 34 ; familiariter utitur P. Oli-
citiorum, pp. 1111-1178.
1226
verio Manareo, 31 ; item Frusio
ab epistolis, 148 ; Natalem mittit
commissarium in Hispaniam, 649;
Mironem provincialem in Lusita-
niam. 758; admittit Hoffaeum in
Societatem, 771 ; Consalvio de Cá-
mara res suas narrat, 49; non
est auctor precum "Anima Chri-
sti", 222; eas quidem solebat repe-
leré, 705 ; consolationem accipie-
bat coelum suspiciens, 93; lacry-
marum donum habebat, 693 ; opta-
bat exercitiorum approbationem,
149; de ipso Memorabilia scripsit
Lancicius, 150; moritur, 157; Bea-
tus anno 1609 dicitur, 767, 1008;
in Sanctorum numerum relatus,
201.
II. — Auctor Exercitiorum, 7, 9, 22,
23. 27-35, 48. 139. 216, 701-742,
756, 851-852, 883, 949, 1008, 1116;
ea fecit Manresae. 30 et 31, 40-41,
45; ante studia theologiae, 34; lit-
terarum ignarus, 38-39; mire il-
lustratus a Deo et a B. V., 32, 35,
36, 37, 38. 39, 40, 41, 44, 796, 935;
multa habens vitae spiritualis ex-
perimenta, 37, 1089; multa inveni-
re ipse potuit, 70; narrat quae
Manresae didicit, 36; in spelunca
scribendi B. V. assidet (imago),
40; Parisiis regulas ad sentiendum
cum Ecclesia conficit, 92 ; profite-
tur se auctorem Exercitiorum, et
patitur se ab aliis haberi auctorem,
30; cur nihil dixerit de auxilio
a B. V sibi collato, 46-47 ; quid
de suis exercitiis sentiret, 26, 206,
703, 905 ; sollicitus f uit magis de
forma quam de materia exerci-
tiorum. 941 ; titulum praeposuit li-
bro, 684; Borgiae scribit appro-
bata esse Exercitia, 148; de opu-
gnationibus Exercitiorum, 155,
573, 676-677 ; sed quo magis im-
petuntur magis liberantur. 666.
III. — S. Ignatius et alii auctores.
Ignatius nullibi reperit opus quod
esse posset exemplar Exercitio-
rum nec integrae alicujus partís,
56; aliqua sumpsit ex libris stu-
diisque litterarum, 48; aliqua ex
quocunque fonte haurire potuit.
11-12, 120; in quibusdam rebus si-
milior Ludolfo est quam Voragi-
ni, 67 ; habet quosdam locos cum
Ludolfo communes, 68, 70; ab eo
aliqua accepit, 124; semina rerum
Textus Exercit
aliquarum quae sunt in med. de
vexillis legere potuit apud Ludol-
fum, 84; confertur cum Ludolfo
in remediis contra desolationem,
88; nullum ab eo integrum exer-
citium mutuatus est, 78; ñeque illa
quae dicit de Lucífero, 83 ; specia-
tim non pendet ab eo in sacris
textibus, 57-64; verba in bapti-
smo Christi audita melius quam il-
le refert, 462 ; an leviter mutave-
rit Cisnerii Exercitatorium, 103;
Ignatii et Cisnerii loci conferun-
tur, 104-121; Ignatio et Cisnerio
communia quaedam. 126; confer-
tur cum Thoma a Kempis in cau-
sis desolationis, 89; ordo exerci-
tiorum sitne similis operi Thomae
a Kempis Orationes et Meditatio-
nes de vita Christi, 128; legerit-
ne homiliam Werneri, 125; hujus
vestigia non sunt in Exercit., 126;
confertur cum Gerardo de Zut-
phen in examine particulari, 126-
127, 128; Ignatii gradus humili-
tatis sintne símiles gradibus a Sa-
vonarola positis, 124, 132; confer-
tur cum Erasmo in fundamento,
124, 131-132, apud Ludolfum et
Thomam a Kempis invenire po-
tuit quae habet Erasmus, 132; qua
ratione usus sit libris a se lectis
ad Exercitia scribenda, 94; v. Cis-
neros, Ludolfus.
IV. — S. Ignatius et textus hispa-
nus Exercitiorum. Ignatii manu
scripta exercitia non exstant, cur
tamen dicamus Autographum. 138-
139; hispane scripsit et emenda-
vit Exercitia, 137, 173, 179, 218;
alias tamen linguas novit, 179; per-
petuo exercitia manu sua corre-
xit, 139, 141, 142, 147, 175, 200;
fuerunt complura hispana exem-
plaria. manu Ignatii notata, 141,
147, 698, 699; an aliquam Exerci-
tiorum partem Polanco rehquerit
concinnandatn, 186; ejus forma
scribendi. 146; dicendi modus, 178;
quibus verbis usus est, 180; quo-
modo usurpat gerundia, 183, 184;
non semper inopia linguae con-
structionem peregrinan! adhibet,
184 ; admonitionem quandam vocat
"Prosupuesto", io, 169; verbum
"templos" mutavit in "synago-
gas", 78; utitur adverbio "secun-
dario", 170- 171 ; verbo "entris-
rum, pp. 222 563.
1227
tarse", 198; verbum "llevar" vim
non significat in Exercitiis, 398;
ejus manu emendata in Aut., 144,
147-
V. — S. Ignatius et Vulgata versio.
Mutationem ab Araozio factam in
Vu. non probat. 156; non pluris
facit Vu. quam Aut., 156; quare
accuratiorem versionem non de-
sideravit, 159; addidit illud quod
est in Vu. post 5.um exercit. i.ae.
hebd., 576, 691 ; eligit bibliopolam
qui exercitia imprimat, 217; com-
mittit conimbricensibus alteram
editionem. 709.
VI. — S. Ignatius et Versio prima.
Parisiis exercitia latina facit, 160;
per se an per alium?. 137, 161-162,
164-165 ; ejus correctiones, 140,
162, 163, 171, 201 ; cur scripserit
"habuerim" pro "senserim", 290.
VII. — S. Ignatius et codex Regi-
nensis. Titulus in códice Regi-
nensis non videtur ignatianus, 207 ;
Ignatii nomen in eo cod. non ap-
paret, 208; additiones suo loco
avulsae sunt. 208; adde, 571.
VIII. — S. Ignatius et praxis Exer-
citiorum. Primum experimentum
ingredientibus Societatem ponit in
Examine exercitia, 685, 1028, 1134;
praecipit ut instructor exercitia
sit expertus, 1019, 1126; amat so-
lidiora in modis orandi, 1048; non
solis saecularibus apta sunt, 694;
sed üs praecipue utantur nostri,
1033 ; vocat exercitia arma spiri-
tualia, 102: inducit consuetudinem
exercitia faciendi, 25 ; quo consi-
lio scripserit ea, 12. 25-26; in iis
dandis solam Dei gloriam quaerit,
•658; iisdem semper usus est, 32,
97; fructus animorum per exer-
citia colligit, 102; exercitiorum
verbii movebat homines, 687 ; aliis
dedit exercitia motus a Deo, 935 ;
ea tradit Manresae, 32, 44, 46; et
Compluti, 27, 28; speciatim tres
orandi modos, 33 ; item Parisiis,
27, 29, 160, 567 ; Venetiis, 27 ; Ro-
mae, ibid. ; Petro Ortiz in Monte
Cassino, 577, 578 ; socios sibi ad-
jungit per exercitia. 29. 884; ejus
mens retinenda in exercitiis. 852,
939; hominem ad mores corrigen-
dos per exercitia informat, 13;
exercitiorum forma retinenda, 686,
687, 697. 762 ; non aliae medita-
Textus Directorii Ex<
tiones illorum loco assumendae,
689; quaedam a mente Ignatii alie-
nae, 690; ejus exercitia scripto
tradenda, 1101; commendat ordi-
nem qui in libro est, 793, 849, 897 ;
quem cum consilio posuit, 939 ;
praescribit quinqué horas medita-
tionis etiamsi omittatur hora me-
diae noctis, 859, 1079 ; usum exer-
citiorum commendabat, 1008-1009,
11 16; quibusnam integra danda
censeret, 1012-1013, 1120; de mo-
do movendi homines ad exercitia,
1011-1012, 11 19; de loco exerci-
tiis idóneo, 1017, 1125; de obser-
vatione annotationum, 909; ejus
exercitia dicuntur codex ad áni-
mos gubernandos, 24; novam do-
ctrinam non invenit, 11.. 47, 578;
aggredienti exercitia proponit ma-
gnos liberalitatis in Deum, fru-
ctus, 105-106; mónita tradit ad fru-
ctum ex meditatione hauriendum,
115; de compositione loci, 77; de
non festinando, 112, 113; de risu
cohibendo, 119; de actibus intel-
lectus et voluntatis, 151 ; de per-
severantia in orando, 106; de pu-
gna adversus animi motus in-
ordinatos, 107; de usu colloquio-
rum, ni, 989; de situ corporis in
oratione, 112; de repetitione me-
ditationis, 855, 997; de tempore
quo fiunt exercitia, 656, 657 ; de
protrahenda hora meditationis,
943 ; de modo agendi cum tenta-
tis, 74; de curis pellendis, 118; de
punctis tradendis ad meditandum,
572 ; de exercitiorum moderatore,
659 ; docet quomodo assuescere
oporteat ad exercitia aliis traden-
da, 687. item alia exercitia aliis con-
venire, 74; volebat multos exerceri,
paucis librum Exercit. tradi, 102;
quibus personis dentur exercitia
plena, 920 ; monet praecipua re-
rum capita scribenda, 151 ; regu-
las tradit de communibus orandi
modis, 151 ; attingit in Exercit.
supremum orationis gradum, 17;
complura exercitiorum spiritua-
lium genera enumerat, 118; docet
consentanea tribus viis, 902; exer-
citia in quatuor hebdomades dis-
tribuit, 1034, 1 1 38 ; eo magistro
usi tradebant unum aut dúo exer-
citia uno die, 910; quandonam in-
itiorum, pp. 1' 11-1178.
I 228
telligit exercitium male succede-
re, 942.
De fine ac tempore primae hebdo-
madis, 691, 692; modus quem te-
nebat in prima hebdómada, 692;
praemittit considerationem finis
tanquam fundamentum spiritua-
lis reformationis, 12; utrum doctri-
nam de fine hominis ex Ludolfo
hauserit. 74 ; quanti fecerit funda-
mentum, 911 ; ei dabat dúos dies.
1096, 1107; docet dúos merendi
modos in mala cogitatione, 28;
ejus doctrina de juramento, 74-
75; de verbo otioso, 75; examen
expücac piis praesertim homini-
bus accommodatum, 912 ; ideo at-
tingit peccata quae frequentius oc-
currunt, 1038. 1141; modus exa-
minis diversus ab eo quem ille
tradidit, 690; quae cogitationes
fovendae in i." hebd., 113; in i.°
exercitio docet modum meditan-
di, 1039, "42; de angelorum pec-
cato et poena, 77, 118; in ea re
sequitur S. Augustinum, S. Tho-
mam Aquinatem. etc., 278-279; de
creatione Adami. 76; de medita-
tione peccatorum, 108-110; de pec-
catore coram Deo judice, 111; in
inferorum poenis exponendis con-
fertur cum Ludolfo, 77; tria fla-
gitanda injungit in i." repetitione
i.ae hebd.. 77; de confessione ge-
nerali, 75 ; nolebat ut instructor
hanc exciperet ab eo quem exer-
cet, 1109; probat ut meditationes
de morte, etc. addantur i.ae hebd.,
152; ejus tempore fiebant hae me-
ditationes. 1107; volebat ut spon-
te assumerentur corporis asperi-
tates. et ut compunctio diligenter
quaereretur, 693; quid de poeni-
tentia externa sentiret. 915; gra-
tum animum in Deum excitat, 14.
Ad 2.am hebd. vult Ignatius ut ac-
cedant homines virtutis amore in-
censi, 14. 1045, 1 147 ; de modo
co'ntemplandi personas, 1085; quo-
modo intellexerit puncta contem-
plationum hujus hebd., 1084; mo-
dum et puncta ad meditanda prae-
bet, 1 101 ; quaedam pie meditari
nos posse docet. 1109; de fine ap-
plicationis sensuum , 1096 ; de
applicatione olfactus et gustus,
1047, 1049, 1150; declarat quomo-
do inter se coniugantur partes
Textus Exercitio
2.ae hebd., 18; meditationem de
regno Christi posuit ut fundamen-
tum meditationum de ejus vita,
694; de vita ¡Iluminativa, ibid. ; de
additione 2.a et ejus "aequivalen-
ti", 152-153; de Christo rege se-
quendo, 78, 79; Christum ducem
pingit, 119; de Lucífero, 82; de
binariis, 168 ; de contemptu sui et
sufferentia injuriarum, 1032 ;
electionem quomodo tractet, 17,
920 ; quem animum optime para-
tum ad eligendum judioat, 14.
1054, 1 154 ; studium perfectionis
excitat in nomine qui vitae genus
eligere debet, 15; vult ut statum
perfectionis appetamus ad Dei
obsequium saltem aequale, 16; uti-
tur parábola ad affectus inordina-
tos ostendendos, 16; modos hu-
militatis in fine 2.ae hebd. cur
collocavit. 16. 17; docet duobus
mysteriis viam sterni ad electio-
nem, 18; de ultima dispositione
ad electionem, 1054, 1154; modum
electionis 2.m explicat per compa-
rationem ministrantis, 1060, 1159;
de hominibus ad statum religio-
sum inducendis aut non inducen-
dis, 657, 658 ; de electionibus in
exercitiis, 695 ; de ordine medi-
tandi electionum tempore, 696;
non probat properationem in eli-
gendo, 762; docet inclinandum ad
consilia, 901 ; animum collectum
esse deberé electionis tempore, 864 ;
quomodo distinxit tres gradus
humilitatis. 134; de tertio am-
plectendo. 889 ; de hominum va-
rietate in mysterio incarnationis,
326; de castitate et obedientia cur
tacuerit in meditatione de duobus
vexillis, 355; de tribus colloquiis
post binaria hominum, 398 ; in-
terpretatur verbum evangelicum
"ut profitexetur", 452; meditan-
da quaedam seligit ex sermone
montano, 469; item meditationes
in hac hebd.. 698. 871 ; numerat
12 dias in 2.a hebd.. 917-918; de
reformatione vitae, 17, 695; de
beneficiis ecclesiasticis, 85.
In 3." hebd. quae colloquia fieri do-
ceat, 17; de vestibus Christi san-
guine madefactis, 69, 154; de iti-
neribus Christi patientis, 72-73 ; de
ejus passione, 116-117, 394; prae-
scribit ordinem meditandi in hac
rum, pp. 222-563.
I2 2C)
hebd., 875 ; de Christo in hor-
tum olivarum ingredienti, 398 ; de
communione Judae, 482-483 ; po-
suit verba Christi in cruce ut il-
la cognoscerentur, non quo pror-
sus ordine collocanda sint, 11 10;
de Matre dolorosa, 497 ; quare re-
gulas temperantiae in hac hebd.
posuerit, 4 10-4 11 ; Christum super
mensam imitabatur. 86: in 3." re-
gula temperantiae utitur verbo
"manjares" quod est "cibi", 412-
413; recte distinguit poenitentiam
a temperantia, 945.
In 4.a hebd. fovet laetitiam spiritua-
lem propter gaudium Christi, 86.
87; de Christi apparitionibus qui-
busdam, 1087; apparuisse Chri-
stum Matri suae, 67 : de Magdale-
na ad sepulchrum Christi, 69; de
S. Joanne ad mare Tiberiadis, 70:
de consolatione in 4.' hebd., 424-
425; cur delevit "salido el 30I"
498 ; de f ractione pañis in Em-
maus. 502; de apparitione Christ
Josepho ab Arimathia, 11 10; com-
pendium 4,ae hebd. videtur face-
re voluisse. 507 ; de SS. Patribus
in limbo, 508 ; non vult nt in 4."
hebd. meditatio fiat media nocte,
762 ; de tríplice interrogatione Pe-
tro facta, 70; de comtemplatione ad
amorem, 84: de amore Dei et
rerum creatarum, 662; modi oran-
di quos docuit commendantur. 685 ;
de primo orandi modo, 434 ; de se-
cundo, 118.
De vita Christi contemplanda, 113-
115; qua ratione dividit historiam
vitae Christi. 10; jubet petere co-
gnitionem et imitationem Christi
etiam in meditatione de vexillis,
de binariis, in humilitatis modis,
18-19; ex vita Christi robur
omnium meditationum derivat, 19;
Matthaeum sequitur, non Lucam
in ordine tentationum Christi, 463 ;
de vocatione apostolorum. 66 : de
Christo ambulanti super mare. 6S :
de Christo Bethaniam petenti, 69 ;
de sermone Christi in monte. 72;
de Maria Magdalena. 153, 474; de
Christo ab inferís revocato, 117;
evangelii verba quomodo citet,
448 ; subinde ordinem temporis
consulto mutat, 10. 344-345, 366-
367, 448-449. 458, 460, 472-473,
Textus Directorii Ext
474-475, 476, 484-485, 49A !049.
1 109, 11 10, 1149.
Docet qua ratione se gerant ange-
lí, 89; de modo pugnandi cum
daemone, 90; de fortunis SS. Joa-
chim et Annae, ibid. ; de cogita-
tionibus se exercentis, 1081 ; de
scrupulis, 91 ; de conscientia de-
licata et de crassiore, 546-548; de
praedestinatione, 92; de confes-
sione facta commilitoni, facienda
sacerdoti, 92 ; de causis desolatio-
nis, et remediis, 88, 117. 118; de
consolatione et de desolatione, 166,
513, 514, 661 ; de fide et operibus,
92 ; de reg. 14 ad sentiendum cum
Ecclesia, 157; de Dei timore, 93,
120.
IX. — S. Ignatius et Dirkctorium.
Ut scribat Di. optant socii, 745;
hoc debet faceré quatenus parens
Societatis, 746; id quidem voluit
ille praestare, 746; et praecepta
tradidit circa modum dandi exer-
citia, 747, 750, 904; inchoavit Di.
sed non perfecit, 747, 748, 749,
750. 778, 797 \ an diviserit Di. in
tres paragraphos et títulos posue-
rit. 749; tradidit doctrinam cu-
jusdam latini directorii, 752; dicta-
vit Di. Victoriae, 751, 785; et mó-
nita quaedam Polanco, 782 ; Di.
Ignat. loci allati a P. La Palma.
747-748; ejus praecepta retinen-
da in Di.. 940; et modus traden-
di Exercitia conservandus, 939;
ejus nonnulla remanent in Di.,
900; de visitando se exercente.
1098, 1 106 ; libertatem quamdam
instructori tribuit. 762; multa ejus
prudentiae commisit, 940-941 ; ejus
mentem non plañe assequitur Di.
Gra., 962.
X. — Varia. De exercitiis : Praefatio-
nem in exercitia posuit 20 an-
notationes, 73 ; paraphrasin exer-
citiorum a Polanco factam corri-
gendam dicit, 202-203; ejus et Po-
lanci de ingressu in orationem
doctrina eadem, 153; ejus mentem
Polancus exprimit, 168-169; Igna-
tius Victoriae magister in dandis
exercitiis, 752; loquitur in exerci-
tiis ut caeteri nomine^, ut Scri-
ptura, ut philosophi. 662-663 ; ad
illum scribit Strada, S. J., de regu-
lis Exercit., 746; praeter ejus
¡itiorum, pp. 1111-1178.
IZJO
exercitia alia quaedam dari pos-
sunt religiosis Societatis, 1033.
Alia : S. Ignatius de animi sui re-
bus loquens fide dignus, 36; qui-
bus de rebus cum hominibus lo-
queretur, ib id. ; eum dici praepo-
situm generalem S. J. non est
blasphemia, 654; interrogatur de
Trinitate, eucharistia, jure canóni-
co, 37; in condendis constitutioni-
bus auxilium a B. V. accipit, 41 ;
ejus sensus dum illas scribebat,
206; de Cathtrini doctrina, 157; de
praesupposito, 170; de obedientia,
204; de valle Josaphat, 398; jubet
opera Savonarolae comburi, 132 ;
de Christi exemplo in prandio ac
de continenda gula, 86. Memora-
tur 'etiam Ignatius in pp. 123, 136,
138, 160. 199, 202, 204, 205, 20Ó,
2ii, 228, 330, 574' 576,' 652, 653,
665, 671, 701-708, 717, 1030, 1031,
1092, 1108, 11 16, 1137, 1179-1182;
v. Exercitia; in Addendis pagg. 20,
150, 374, 382, 713, 728, 729.
Ignis inferni animas comburit, 296,
586, 630.
Illuminati, abutuntur verbis, 901 ; eo-
rum errores non sunt in Exerci-
tiis, 672.
Illuminativa via, v. Via.
Imagines sanctorum venerandae,
552, 622; pueris dandae. 891.
Imbecillis quae exercitia danda, v.
Exercitia rudibus.
Imitatio Christi est morum emen-
datio, 1045, ri47; ejus desiderium
accenditur meditatione passionis,
933, 1070, 1170; v. Jesús Christus,
III.
Impedimenta finis ultimi removen-
da per poenitentiam, 897.
— perfectionis tollenda. 1033.
Imperial, Franciscus, script., 192,
196, 197, J98
Impersonalis oratio in exercitiis,
184-185.
Incarnatio, ejus contemplatio, 322-
328, 633-634; brevius proposita,
837; quando facienda, 869, 871,
960, 999; continet formam me-
ditandi mysteria vitae Christi, 813.
960; ideo diligenter explicanda,
918; varietas illa hominum in i.°
puncto an necessario adhibenda,
1083-1084.
Inclinatio inordinata quomodo vin-
cenda, 816; v. Affectus.
Index auctorum qui in Di. 1591
plurimum contulerunt, 758-759.
— Directorii desideratur, 1100.
India, regio, 669, 970.
Indif ferentia in usu libero rerum,
250-252, 579, 624; est magni mo-
menti, 1036, 11 39; a quodam re-
prehendebatur, 677; necessaria est
ad electionem faciendam, 382, 599,
658, 966, 1053, 1065, ii53, "65;
tam electuro quam instructori,
1056, 1155; quomodo acquirenda,
791, J053, i 153 ; ad paupertatem
et divitias religiosis esse non debet,
940; ad materias quae ocurrunt in
Societate Jesu, 1029, 1031, 1 136.
Inducendi homines ad Exercitia pro-
positis horum fructibus, 951 ; v.
Exercitia.
Indulgentiae laudandae, 552, 621.
Industriae ad curandos animi mor-
bos editae cum exercitiis, 727.
Inepti ad orationem mentalem quae-
nam exercitia faceré possunt, 949.
Infantado, ducissa del, 195.
Infernum, meditationes S. Ignatii et
Cisnerii conferentur, 108-110; tex-
tus Exercitiorum, 294-298, 586,
630; brevius proponitur a Polan-
co, 832 ; quando dandum, 1038,
1141; dari potest pueris, 891; ea-
runi poenarum timore nos juvari
oportet, 77, 895 ; haec meditatio
per applicationem sensuum facilis
et efficax, 914; quae pariat bona,
1032; v. Ignis
Infirmarius curam habeat eorum qui
exercitia fecerint. 882, 914-915.
Ingeniosi et occupati quomodo exer-
cendi, 244, 887, 988; et v. Exerci-
tia.
Ingolstadium (Ingolstadt) opp. in
Bavaria, 215, 756, 771, 1179, 1 181.
Ingrediens exercitia quomodo exci-
piendus, 789; quandonam monen-
dus de opportunitate confessionis
generalis, 793 ; de quibus monen-
dus, 951 ; v. Exercens se.
Injuriae, eas sustinens proxime ac-
cedit ad Christum, 14; v. Humili-
tas.
Innocentes pueri mactati, 458.
Innocentius III, P. M., scripsit li-
brum de contemptu mundi, 989.
Inordinatio in actionibus cognoscen-
da et tollenda, 13; v. Affectus.
Inquisitionis tribunal a Spiritu San-
cto institutum, 667, 683.
Textus Exercitiorum, pp. 222-563.
I 23 i
Iusidiae daemonis cavendae, 8o; v.
Daemon, Lucifer.
Inspirationes «xaminandae lumini-
bus fidei, magisterii Ecclesiae et
rationis, 928.
Institutum Litterarium Dr. M. Hut-
tler, editor Exercitiorum, 742.
Instructiones, opportune dandae se
exercentibus, 998.
Instructor exercitiorum. I.— De ipso
instructore: Est necessarius ad
exercitia facienda, 949; idoneus
frequentandus, 879; unus assi-
gnandus. non plures, 847 ; succe-
dens alii in eisdem exercitiis ra-
tioni primi ne contradicat, 847-
848; qualis esse debeat, 1019, 1126;
sit idoneus et gratus, 803, 847, 848,
1019, 1103, 1126; prudens. 1019,
1126; parcus in sermone, ibid., po-
tius suavis quam austerus, 907.
1019, 1126; habeat discretionem
spiritus, 949; et unctionem Spiri-
tus Sancti, ibid. ; teneat Deum esse
praecipuum orationis mentalis au-
ctorem. 954; suae industriae ni-
hil boni tribuat, 1020, 1127; con-
fidat in Deo, ibid.; librum Exer-
citiorum bene noverit, 847, 907,
972, 1020, 1024, 1127, 1131; in spi-
ritualibus rebus sit versatus, 859;
exercitia sit expertus, 907. 1019,
1126; eorum rationem reddere
possit, 1019, 1126; praeter librum
alia multa sibi comparet, 947. 972;
etiam sanctorum vitas et libros
aptos, 1016, 1123; locos Scriptu-
rae ad 3.am hebd.. 1071, 1170;
praevideat regulas omnes Exercit.,
793. 938 ; oret diligenter pro se et
pro eo quem exercet, 803, 847,
907, 949; aliorum suffragia men-
dicet, 804; meditetur exercitium
dandum, 847, 909, 972, 1021, 1128;
et memoriter teneat quae dictu-
rus est, 780, 848; ideo librum
Exercit. secum ne afferat, 780,
790, 848 ; exacte servet ordinem,
etc.. lib. Exercit., 1024, 1131; con-
ferat cum experto suum proce-
dendi modum, 907, 1019. 1126;
exerceat se in tradendis exercitiis
ubi minus est periculum, si errat,
1019, 1126; daré potest meditatio-
nes statui praesenti accommoda-
tas, 1029, 1136; quas ipse faceré
potest, 1108; instruat scripto mi-
nistrum se exercentis, 1102.
II. — Instructor erga eum qui se
exercet. Cognoscat se exercentem,
804, 907, 1020, 1127; quidnam ei
commendare debeat, 789 ; non
omnia initio proponat, 1015, 1122;
officia pro vario se exercentium
statu, 805 ; quomodo se gerere de-
beat 228-230, 611; graviter, sánete,
modeste, amanter, 790; doctum se
cum doctis, modeste tamen, exhi-
beat, 790; auctoritatem cum mo-
destia conjungat, 1019, 1126;
amanter curet res et personam se
exercentis, 973 ; ne sit nimium f a-
miliaris cum eo, 948; eum invisat
suis temporibus, 790, 805, 102 1.
1128; opportunis armis juvet et
muniat, 979 ; quibus de rebus in-
structor certior fieri debeat, 240.
241, 613, 1065, 1109. 1 165 ; quaerat
de consolatione ac desolatione,
228-230, 611, 779; exigat rationem
de exercitiis, 805 ; quomodo et
quaenam interrogare debet se
exercentem, 1021, 1128; qua ratio-
ne se gerat erga tentatum et de-
solatum, 230-232, 611, 1022, 1129;
hortetur ad patientiam et perseve-
rantiam, 1022, 1129; item ad me-
dia adhibenda et ad fiduciam in
Deo constituendam, 804; ánimos
illi addat, 850, 907, 909 ; caveat ne
diffidentiam ostendat, 850, 973,
1023, 1130; item ne se exercens
abstinentiae nimium indulgeat,
857; aut caput laedat, 1023, 1130;
aperiat viam meditanti, 805, 1022,
1129; doceat eum cogitare suaviter
de divinis, 1023, 1130; satisfaciat
iis quae se exercens proponat, 849;
non valde laudet consolatione
abundantem, 1022, 1128; ñeque
diutius cum illo versetur, 790.
1022, 11 29; eum doceat fructum
elicere ex consolatione, 1022, 1128-
1129; praeparet ad tempus desola-
tionis, ibid. ; eum visitet dum me-
ditatur fundamentum, 1037, 1140;
doceat modum faciendae confessio-
nis generalis, 857, 1043, 1 145 ; sed
hanc non excipiat, 779, 857-858,
948, 957, 1043, 1145; nisi se exer-
cens id omnino velit, 981 ; agat
cum unoquoque seorsum, 848 ;
quid agere debeat cum eo qui mo-
tiones non sentit, 228, 611; quas
regulas discretionis exponere de-
beat et quando, ibid.; moneat
Textus Directorii Exercitiorum, pp. 1111-1178.
1232
quas res oporteat scribi, 850, 1016,
1022, 1124, 1129; discernat effe-
ctus boni spiritus et mali, 781 ; uta-
tur regulis discretionis, 819; ob-
servet exercentem se et ea quae
is de se illi communicaverit, 974.
III — Instructor erga f acturum ele-
ctionem. Examinet affectus eli-
gentis, 820; exploret an electurus
habeat indif ferentiam, '064, 1164;
in suo se officio contineat, 789;
sit diligens in juvando eligentem,
1056, 1156; in neutram partem in-
clinet, 236, 612; ne impellat exer-
centem se ad aliquem statum. 656,
803, 820, 923, 966, 1056, 1155; mo-
tionem divinam sequatur, 923 ; si-
nat Deum de creatura disponere,
1020, 1127; ejus partes erga el*-
cturum, 1055, 1155; eum dirigat ne
falsis rationibus decipiatur, 820;
invigilet fraudibus daemonis de-
tegendis, 924, 1056, 1156; quomo-
do se gerat cum eligens halluci-
natur, 1067, 1167; paret eum ad
sequendam Dei voluntatem. 966;
ne impellat ad votum faciendum,
821, 1067, 1166; sed ne prohibeat
quominus votum prudens fiat,
821, 869, 1067, 1166.
IV. — Varia. Videat an recreatio
danda sit se exercenti. 1021, 1128;
instructoris prudentiae multa per-
mittuntur, T024, 1 131 ; daré potest
meditationes statui praesenti ac-
commodatas, 1029, 1136; quas ipse
faceré potest, 1108; instructoris oí-
ficia tractanda in Di.. 946; quoties
instructor adire debet eos qui do-
mi suae faciunt exercit.. T103; v.
Exercens se.
Isaias de passione Christi, 1070. 1170
Insulae (Lille) opp. in Gallia, 122,
713.
Intellectus in meditando illustratur,
224, 583. 584. 958; adhibendus
etiam in electione, non sola volun-
tas, 1058. 11 58.
" Intenciones, acciones y operacio-
nes", 48.
Intentio pura in electione. 372. 597.
Investigado vojuntatis divinae fit
meditando et petendo, 15, 346, 594.
Inviti ne accedant ac exercitia, 906.
Irrisiones. 268; v. Humilitas.
Isidorus Pelusiota, script, 208
Israel, Dei populus, 59; redhnendus.
456; adde, 79, 458,
Textus Exercitic
Italia, assistentia S. J., 147; varia,
148, 172, 223, 721, 755, 771.
Iunta, v. Junta.
J
Jacobus Major, apostolus, S., testis
transfigurationis. 476; comes Chri-
sti in horto, 484.
— Minor, apostolus, S., videt Chri-
stum redivivum, 506; quandonam
haec apparitio contemplanda. 876;
varia. 52, 64, 68, 168, 330.
Jaculatoriae orationes, commendan-
dae, 878, 895.
Jajus. Claudius, S. J., e primis
S. Ignatii sociis, 160.
Jansenius, Cornelius, script., 505.
Japonenses, Sooietatis fructus apud
i líos, 670.
Japonia. v. Amacusa.
Japónica editio Exercitiorum, 711.
Jejunia ab Ecclesia inj uñeta laudan-
da et servanda. 552, 582.
Jerusalem. loca sancta invisit Igna-
tius, 399; utrum illue portaverit
libros necne, 93 ; Jesús illue ascen-
dit, 460, 815; ñeque hospitio acci-
pitur, 69, 482 ; iter ad ultiman coe-
nam, 10, 392, 394, 601 ; illue rediit
B. V. M. sepulto Filio, 642 : ibi
discipuli Spiritum Sanctum ex-
pectare jubentur, 508: varia, 59,
80, 81 119, 124, 125. 148-149, 348,
594. 636, 839; a caldaeis oppressa,
82; cum Babylone certat, ibid. et
125; ejus cives Babylonem trahun-
tur a diabolo, 125.
JESUS CHRISTUS. FILIUS DEI,
in eo moratur omnis plenitudo Di-
vinitatis, 83.
I. — Vita et mysteria. Incarnatio. 14,
322, 450, 590-591 ; natus in Bethle-
hem, 14, 332, 452, 591 ; revelatus
pastoribus ab eis adoratur, 366,
454; adoratus a magis, 366, 454-
455; circumeiditur. 366. 454; ab
angelo nominatus, 59. 454 ; oblatus
in templo. 14, 64, 456, 999 ; in Ae-
gyptum fugiens, 14, 458; in pa-
triam redux, 458; venit Xazareth,
ibid.; obediens parentibus, 14, 344,
460, 593, 814, 815, 839, 965, 999;
proficiens et fabrilem artem exer-
cens, 460 ; quandonam hoc myste-
rium contemplandum. 870, 872 ; in
templo remanens ibique inventus,
14, 344, 460, 593. 814, 815, 999,
um, pp. 222-563.
1063. 1162; quandonam contem-
plandus, 870, 872 ; e Nazareth ad
Jordanem profectus, 364, 596, 966;
baptizatus, 364, 462 ; quandonain
contemplandus. 872; petit deser-
tum, 364-366, 596; in deserto jeju-
nat, 462; tentatur, 64, 462-464; ei
ministrant angelí. 464; quandonam
in deserto contemplandus, 870,
872; vocat apostólos, 66. 67, 81,
366, 464, 637 ; ad Canae nuptias
invitatus accedit, 466; vinum in
aquam mutat, ibid.; ejicit de tem-
plo vendentes. 468 ; in monte con-
cionatur, 71, 468; octo beatitudines
exponit. 468; discípulos paulatim
docet, 655 ; in navi dormit, tem-
pestatem sedat, discipulos arguit,
470; apostolis conferí potestateni
praedicandi, etc.. 472 ; Magdale-
nam a peccatis absolvit, 474; quin-
qué hominum millia reficit, 476;
discipulos jubet navim conscen-
dere, orat in monte. 470 ; super
mare ambulat, 68, 366. 470, 596 ;
quandonam contemplandus. 870.
872; transfiguratus, 64, 476; La-
zarum ad vitam revocat, 366, 478,
596; in templo concionatur, 366,
482, 596; coenat apud Simonem
leprosum, 478; ungitur a María so-
rore Lazari, 480; eam defendit.
ibid. ; triumphans Jerusalem ingre-
ditur. 366. 480 ; quandonam con-
templandus, 871, 872; Christus pa-
tiens contemplandus in. 1." hebd..
10, 17; pergit ad passionem, 601;
discipulos dúos ad coenam paran-
dam mittit, etc., 392, 641 ; agnum
paschalem comedit, 482 ; pedes
discipulorum lavat, ibid. ; etiam Ju-
dae, 70 ; sacramentum eucharistiae
instituit. 392. 482; Chrkti patien-
tis itinera. 72-73, 398; Christus
quanta passus, 394-396, 402, 601 :
propter peocata hominum gravissi-
me punitus, 955 ; in montem Oli-
varum venit, 398, 602 ; orat, 400.
484; quandonam hoc mysterium
contemplandum, 873 ; quomodo
oraret, 112; sudat sanguine, 154.
484. 602; ejus vestes sanguine ma-
defactae. 484, 669 ; ósculo traditur.
486; Malchum sanat, 184, 400, 486;
comprehenditur, 400, 486, 602; ab
horto ad Annam ducitur, 400, 404,
406, 449 ; quandonam contemplan-
dus, 873; alapam accipit, 486; ad
Textus üirectorii Exercitiorum, pp. 1111-1178.
Mosüm. Ignat.— Series II.
Caipham ducitur. 404 ; quandonam
contemi)landuii, 873 ; Petrum respi-
cit, 488 ; ligatus tota nocte itia-
net, a satellitibus i 1 1 u d i t u r ,
488; a Caipha ad Pilatum duci-
tur, 406, 488 ; apud Pilatum ac-
cusatur, 488; quandonam contem-
plandus. 874; a Pilato ad Hero-
dem missus, 406, 490; quando-
nam contemplandus, 874; ab He-
rode ad Pilatum remissus, 406.
490; postponitur Barabbae, 490;
flagellatus, ibid.; spinis coronatus,
490-492 ; a militibus illusus, 492 ;
ad populum productus, ibid. ; cru-
cis morte damnatus. ibid. ; a domo
Pilati ad crucem trahitur. 406;
cruce onustus eique affixus, 492;
in cruce, 112. 603; blasphematur,
494; Jesús Xazarenus rex judaeo-
rum. 492; septem verba profert,
494; eorum ordo, 1 109-11 10; ace-
to potatur (quídam addunt fel),
70; moritur, 642; Christus mo-
riens quando contemplandus, 874 ;
de cruce depositus, 642 ; sepul-
tus, 406, 408, 496, 603. 642;
quandonam contemplandus. 874;
descendit ad inferos, 418, 843; sur-
git e mortuis, 117, 418, 496, 843;
contemplandus in 4.° hebd., 10.
17, 605, 610; ejus Divinitas ab-
scondita in passione ostenditur in
resurrectione, 844; apparet Matri
suae, 418, 496. 605, 843 ; quando-
nam contemplandus, 875 ; apparet
Mariae Magdalenae, 419, 498, 1087;
quandonam haec apparitio con-
templanda. 875; ab angelo naza-
renus dicitur. 498 ; apparet, mu-
lieribus, 76, 79, 498; quandonam
haec apparitio contemplanda. 875 :
apostólos fratres appellat. 498;
Joannes ad ejus monumentum
currit, 1087 ; Jesús apparet Potro,
500, 1087; quando contemplandus,
875 ; apparet euntibus in Emmaus
eisque communionera praebet 500;
pati debuit ut in gloriam suam in-
traret. ibid.; quandonam. cintem-
planda haec apparitio, 875 ; appa-
ret discipulis, januis clausis, 502;
eis dat Spiritum Sanctum et in-
stituit sacramentum poenitentiae.
ibid. ; quandonam haec apparitio
contemplanda, 876; apparet disci-
pulis praesente Thoma, .=;02 ; quan-
donam contemplandus. 876; appa-
1234
ret discipulis ad mare Tiberia-
dis, 69, 504; eis panem et piscem
oífert, ibid. ; Petro primatum dat,
70, 504; quandonam haec appari-
tio contemplanda. 876; discipulis
in monte, 504-506; apostólos in
omnem terram mittit, 506; fra-
tribus 500 simul, 506; quandonam
contemplandus, 876 ; Jacobo Mino-
ri, apost., 506; Josepho ab Arima-
thia. 68, 506; per dies quadraginta
apparet discipulis, 508; Paulo
apost. post ascensionem, 506-508 ;
quandonam contemplandus, 876; in
coelos ascendit, 64, 67, 508; iterum
venturus in terram, 510.
II. — Jesu Christi officia quaedam.
Consolator, 67, 420, 636, 642 ; con-
summator legis, 470; bonorum
dux, 80, 119, 348, 352, 594, 636, '637.
839; judex. 152 587, 835; media-
tor, 292, 356, 586, 595, 808. 832,
914, 1041, 1144; rex, 14, 79, 124,
125- 314, S89. 632, 836-837, 861 ;
ejus excellentiae numerantur, 963.
III. — Jesús Christus exemplar vi-
tae perfectissimum. Omnes ad se
vocat, et ad sui imiíationem, 14,
79, 80, 314-321. 348. 589. 594. 693;
in quolibet vitae statu imitandus,
14, 18, 125, 134. 346, 352-354, 590,
593. 837, 861, 868. 897, 916, 965.
1045. 1147; Christum sequi quid
sit, 81 ; ejus imitationis varii gra-
dus, 14; quinam proxime illum se-
quuntur. ibid. ; ejus imitatio est
vera vita, 15; et via ad beatitudi-
nem, 14, 18; eum imitari velle ar-
duum non est sentienti quae sug-
gerit Ignatius in fine i.ae hebd., 14.
321 ; Jesús in prandio imitandus,
86. 91, 414. 604 ; item in usu sen-
suum et potentiarum, 438-440, 608,
643, 827, 845, 1073. 1172; item in
usu rerum quae possidentur, 619;
ejus amor et cognitio in dies
augenda, 14; ad perfectissimam hu-
militatem amplectendam impellit,
16. 19; et ad optanda adversa, 84-
85 ; item ad paupertatem et oppro-
bria amanda, 370-372 ; animam pa-
rat ad electionem, 16; ejus co-
gnitio nos ad Deum ducit, 963 ;
praebet virtutis cognitionem, 964;
sacramentorum, Sacrae Scriptu-
rae, ibid. ; cognitio practica dú-
plex. 964-965.
IV — Jesús Christus in quatuor
Textus Exerciti
hebd. Exercit. In compositione
loci i.ae hebd., 275, 583, 627; in
colloquiis, 13, 77, 109, 282, 292, 296.
584, 586, 628, 630, 631 ; gratus in
eum animus excitandus, 14; bla-
sphematur apud inferos, 296, 586,
630; v. J. C. mediator.
Christi regnum, 78, 314, 589, 631 ;
haec contemplatio est fundamen-
tum meditationum vitae Christi.
861; ejus vita contemplanda, 10,
610; cognoscenda et amplectenda,
15; res est praecipua in Exercit.,
19, 78, 610; ejus imitatio aggredien-
da in 2.a hebd., 692 ; Christi doctri-
na, 352-354, 597, 638 ; homines
eligit consortes laboris, 352, 594,
637. 917; suos instruit de doctri-
na tradenda hominibus, 352-354.
595, 638: eam spargit per apo-
stólos, ibid. ; quomodo in pace in-
veniendus, 358, 595; ejus doctri-
nae compendium, 81 ; Christi vita
docet quid agendum ad perfectio-
nem obtinendam, 861 ; ejus sinn-
litudo est fundamentum perfectis-
simae humilitatis. 640; quomodo
contemplanda, 56, 113-115; fre-
quenter in memoriam revocanda,
34°. 593 1 Jesús ut praesens con-
siderandus contemplanti. 833, 894-
895 ; Christi mens in meditatio-
ne de duobus vexillis, 15; ejus mo-
res, 81-82; sermo Christi ducis et
itudium servandi homines per
ipsos homines, 594-595 ; Christum
imitari cupiens paratus est ad vi-
tae genus eligendum, 14, 18; ejus
vita contemplanda etiam cum da-
tur opera electioni, 19.
Christi passio, quomodo contemplan-
da, 116-117; opera et labores in
mortali vita. 636; dolores ante ocu-
los habendi, 603 ; Divinitas latet in
passione, 396, 601, 641. 843.
Christi redivivi contemplatio, 418,
496, 605, 642 ; quid in ea medita-
tione petendum, 276, 420, 583, 605.
642, 843 ; Christi gaudium fons
nobis gaudii. ibid.; ejus Divinitas
per effectys ostenditur. ibid. et
844.
V. — Varia. J. C. orandus ut recte
exercitia dentur, 892; item ut no-
bis gratiam largiatur, non modo
ut impetret, 1083 ; quid de diviti-
bus sentiret. 662; nos orare do-
cet, 667; ejus nierita fons bono-
ornm, pp. 222-563.
ruin spiritualium omnium, 1069,
1169; singulis bonum angelum
assignal, 637; ejus exemplum tri-
plex, 81 ; qui in eum non credunt
ejusve praeceptis non parent, da-
mnantur, 630; Christi mysteria
quandonam non posita sint in
exercitiis, 33 ; Christi notae ex
Ludolfo, 136; Christus videtur ab
Ignatio Manresae, 41 ; dux est
Natali in ofricio commissarii, 650;
opponitur Antichristo, 82 ; quem
interficiet aut manu sua aut manu
Michaélis archangeli, 83.
Joachim, S., ejus exemplum in Vita
Christi et in Flore SS., 33; quo-
modo fortunas dividebat, 90, 542,
619.
Joannes, apostolus, S., de vocatio-
ne Petri et Andreae, 66, 67, 464;
testis transfiguraíionis, 476; pro-
ferí nomina Lazari, Maiiac, Ju-
dae, 480; comes Christi in horto,
484; Mariae filius constituitur 494;
eam comitatur sepulto Jesu, 642,
videt Jesum redivivum ad rnare
Tiberiadis, 69. 70, 504 ; ait non
posse peccare illum qui ex Deo
natus sit, 662, 674; spiritus esse
probandos, 926; ei non contradicit
S. Ignatius in narratione ingres-
sus Christi in hortum, 398-399 :
adde, 50.
— Baptista, conceptus a matre sene,
450; in sinu matris laetatur prae-
sente Maria virgine, 452; juxta
Jordanem versatur, 68; Jesum ba-
ptizat. 462 ; in carcerem missus,
191.
— Chrysostomus, S.. commendat
Christi coenantis exemplum, 86;
varia, 11, 66. 207, 208, 209, 570.
— de Avila, B., an Exercitia com-
mendaverit, 22.
— XXII, P. M., auctor (?) precum
"Anima Christi", 223; de pauper-
tate Fratrum Minorum, 681-682.
Jordanis, fluvius, 18, 68, 368, 462,
596, 597. 840, 870, 872,' 966, 1000,
tio8.
Josaphat, vallis, illuc conveniemus ad
judicium, 956; ejus situs, 398-399;
varia, 400, 602.
Joseph, sponsus B. M V., 330. 331,
332; venit in Bethlehem, 115, 332,
452, 591. 635, 837, 838; invenitur
a pastoribus, 454 ; ab angelo moui-
tus in Aegyptum f ugit, 458 ; rcdit
in patriam, 458; a B. M V. dici-
tur pater Jesu, 461, 965; quomo-
do pranderet, 86; varia, 51, 52,
58, 59.
Josephus ab Arimathaea, Jesum de
cruce tollit, 496; videt eum redi-
vivum, 68, 506, 1087, 11 10.
Jubilaea, laudanda, 552, 621.
Juda, regio, 58.
Judas, eleemosynarum custos, 189;
a solo Joanne nominatur in coena
ad Bethaniam, 480 ; murmurat de
Magdalena, 480; ei Christus pe-
des lavat, 70, 482; communionem
accipit, et Christum prodit, 480-
481 ; Christum venditurus exit e
coenaculo, 392; juxta aliquos an-
te institutam eucharistiam, 483 ;
Christum osculatur, 184, 400, 486;
varia, 602, 974.
Judicii meditatio recte additur i.ae
hebd., 152, 298-299, 691, 784, 791,
801, 809, 856, 858, 979, 998, 1038.
1041, 1097, 1 141, 1 143 ; rarissime
omittenda, 914, 1041, 1143; danda
religiosis S. J , 103 1 ; quae pariat
bona, 1032, 1041, 1143; judicii me-
ditatio exponitur, 835, 956; a non-
nullis desideratur, 1093 ; f acta est
a Polanco. 835, 1107; dari potest
pueris, 891 ; judicium consideran-
dum ad bene eligendum, 388, 600,
640, 842; v. Eleemosyna.
Julián. Hieronymus, S. J., editor
Exercitiorum, 703.
Julien, typogr. parisinus, 735_
Julius III, P. M., aliqua concessit
Societati vivae vocis oráculo, 204;
ejus secretarius brevium Blosius,
216.
Junta, Philippus, typogr. burgensis,
709.
Juramentum vitandum, 28, 262; quo-
modo licitum, 262-264, 581, 625;
per Deum aut per res creatas, 264-
266. 581-582, 625.
Justellus, Christophorus. script., 542.
Justi et Pastoris sanctorum, tem-
plum complutense, 575.
Justinus, S., 331.
Juvencius. Josephus, S. J., script.,
766.
K
Kalisz, v. Calissium.
Kempis. Thomas Hemerken a, scri-
ptor libri De imitatione Christi, 50,
1089; lectus ab Ignatio Manre-
Textus Directorii Exercitiorum, pp. 1111-1178.
1236
sae, 126; communia quaedam ha-
bet cum Ignatio et Ludolío, 57 ;
docet alia exercitia aliis •conveni-
re, 74; de animo curis libero, 118;
de usu rerum, 132; de modo agen-
di cum tentatis, 74; de gradibus
humilitatis, 134-135; de remediis
desolationis, 88; de causis desola-
tionis, 89; de modo pugnandi cum
daemone, 90 ; , u s u r p a t verba
"Exercitia spiritualia", 223; quae-
dam in exercitiis vestigia ejus
sunt potius quam Cisnerii, 120; ejus
opus Orationes et meditationes de
vita Christi, 128; sitne hujus dis-
positio similis dispositioni Exerci-
tiorum, 135 ; qua ratione fons
Exercitiorum dici possit, 94; ejus
libri de Imitatione Christi legi
possunt in 2.a hebd.. 1050, 1 151 ;
varia, 57, 86, 812, 989, 1016, 1123.
Kempten. v. Monasterium Campi-
donense.
Kehrein, script., de precibus "Ani-
ma Christi". 223.
Kleinemans, invenit cod. B. Fabri
Coloniae, 206.
Knabenbauer, Josephus, S. J,, script..
452, 454, 455, 467. 475, 480, 789.
Knobbaert, Alichaél, typogr. antuer-
piensis, 718, 721.
Knox, Joannes. haereseos caput in
Schotia, 19-20.
Kracau, Kracow, v. Cracovia.
L
Labor, Dei in creaturis, 432, 607, 660.
844; phrasis illa a quodam re-
prehenditnr 673-674.
— necessarius in exercitiis, 951-
952, 996.
— manuum, sitne opportunus tem-
pore exercitiorum, 1094, 1106.
Lacrymae de peccatis, 284, 310, 691.
692, 831 ; ac de passione Christi,
396. 601. 641 ; coactitiae nihil pro-
sunt, 1024, 1130.
"La Editorial", typographia caesar-
augustana, 707.
Laetiae (Liesse), opp. in Gallia, 20.
Laetitia spiritualis in 4.* hebd.. 86,
420, 424, 605, 606, 642, 843.
Lafitte. Petrus, script., laudat Exer-
citia, 20.
Lainius ( Laine.-:), Jacobus. praep.
Textus Exerciti
gen. S. J e primis S. Ignatii so-
ciis.
I. — Lainius et Exercitia. De tempo-
re ac loco quo facta sunt, 31, 32,
138; ejus dictum de auxilio singu-
lari a B. V. collato ad Exercitia
scribenda non constat, 40 ; tenuit
in dandis exercitiis modum S. Ig-
natii, 897; Frusium exercet, 148;
et Domenechum, 576 ; eo genera-
li turbatur in Hispania, contra
Exercitia, 157; novam eorum edi-
tionem curat, 158.
II. — Varia: 204. 754, 755, 763; adfuit
concilio tridentino, 669 ; curat de-
creta congr. I generalis perricien-
da, 753; usus est Polanco a secre-
tis. 30; an Directoriis conficien-
dis operam dederit, 752-753 ; acta
tempore ejus electionis cum Pau-
lo IV memorantur, 204; scripsit de
Ignatio ad mensam, 86; de fuco
mulierum. de simonia, de institu-
tione scholaris, de mercatoris ne-
gotiis, 204; habuit exhortationes
circa examen et constitutiones,
ibid. ; Romae moritur, 897.
Lancicius, Nicolaus, S. J., de auctore
praefatiunculae lib. Exercit, 150.
Lanier, typogr. parisinus, 735.
Lao, Franciscus, typograph. panor-
mitanus in Sicilia, 738.
La Palma, Ludovicus de, S. J., con-
ñrmat doctrinam Exercitiorum.
11; scripsit hispane tractatum de
examine conscientiae, 11; de tem-
pore quo scripta sunt exercitia, 33 ;
pulcre scribit de vitae spiritualis
experimentis S. Ignatii, 37-38; de
inspiratione exercitiorum, 39 ; de
20 annotationibus, 223 ; de commu-
nicandis cogitationibus cum in-
structore, 1081 ; locos affert ex Di.
[gnat., 747-748; speciatim ex Di.
Victoriae, 751 ; recte profert lo-
cum ex Di. Ignat. autographis,
778-779-
Lapide, Cornelius a, S. J., script.,
481.
La Puente, Ludovicus de, S. J.,
script, 42, 43, 73.
Latina verba in Exercitiis, 48.
Lauchert, Fr., script, 215.
Laurentius Justinianus, S., adhibet
verba "Exercitia spiritualia", 223.
Lazarus, vitae restitutus, 61, 70, 72,
366, 478, 596, 720, 841 ; quando hoc
miraculum contemplandum. 872;
um, pp. 222-563.
1237
aptum est ad quiescendum pera-
cta confessione generali, 945; coe-
nat apud Simonem leprosum, 478;
ejus nomen in Joannis evangelio
solum reperitur, 480.
Le Mans, v. Cenomanum
Le Vasseur, Leo, cartusianus, script..
21.
Lecina, Marianus, S. J., multum la-
boravit in Monum H. S. J. et in
hac ed. Exercit., 177.
Leclerq, H., O. S. Ben., script., 543.
Lecoffre, editor parisinus, in Ad-
dendis pag. 729.
Lectio, v. Libri.
Lectum, hoc secum ferebant ad exer-
citia facienda. 948; a quo compo-
nendum sit, 785, 788, 1018, 1102,
1125.
Ledesma, Jacobus de, S. J., designa-
tus ad Di. confessionum et do-
ctrinae cbristanae. 753, 754; in-
colit collegium romanum, 755.
Ledóchowski, Wlodimirus, praep.
gen. S. J., e¡ dedicatur haec ed.
5 ; scribit epistolam de hac edi-
tione et de Monum. H. S. J., 7.
Leiber, Roberías, S. J., script., 513.
Leipzig, v. Lipsia.
Lemberg. v. Leopolis.
Leo, Joannes, typograph. hispalensis
in Hispania, 710.
— S., de Christo cura Lucífero con-
gredienti, 352-353-
León, Ludovicus de, O. S. A., script.,
190.
Leopolis, opp. in Polonia. 710.
Lerchenfeldt, Leonardus, editor
Exercitiorum, 718.
Lerma, O. S. Ben., de traditione
montserratensi, 96.
Li, Andreas de. script. Historiae
passionis, 50, 187, 190, 194.
Líber exercitiorum, v. Exercitia.
Liberalitas in Deum, magnopere pro-
dest aggredienti exercitia, 105-106.
228, 611, 624, 802.
Liberum arbitrium, non tollendum.
560, 623.
Libri, an legendi tempore exercitio-
rum. 848, 989, 938, 1015, 1089,
1000. 1098. 1123; quinam. si taedio
afficiatur se exercens. 1016, 1123;
librorum lectio dirigenda ad me-
ditationem, ibid. ; ñeque ejus dul-
cedini nimium indulgendum. 1016,
1124; an legendi in r." hebd., 810,
Textus Directorii Exe
952; in 2.". 3:" et 4.a, 322, 81 1-812.
917, 1050, 1 1 5 1 ; librorum piorum
lectio commendanda, 870, 880, &')6.
Liesse, v. Laetiae.
Lilius Nicolaus congr. Oratorii,
156.'
Lille, v. Insulae.
Lipsia (Leipzig), opp. in Germania,
Litaniae, commendanlur, 881 ; reci-
tantur tempore exercitiorum, 995.
996.
Litterae, variae in schemate exami-
nis particularis, 258, 259, 704.
Litterarum exemplum olim Grana-
tae traditum post exercitia pe-
racta, 947.
Lithuania, regio, 725.
Livonia, regio, 774.
Lob, Nicolaus, typogr. cracoviensis,
734, 11 79, 1180.
Locus exercitiis faciendis idoneus,
779. 787, 799-800, 801, 803, 808, 850-
851, 893. 907. IOI7, 1027, 1125, 1134;
domi nostrae esse potest, 1017.
1125, 1182.
Lodi, Joannes Franciscus, notarius,
733.
Londinum (London), opp. in Anglia,
ibi edita exercitia hispano et an-
glice, 708 ; varia, 54, 737 ; in Ad-
dendis pag. 20.
Longridge, W. H., script., in Ad-
dendis pag. 20.
López, Emmanuel, S. J., unus e tri-
bus primis collegii complutensis
hominibus, 577; scribit de insecta-
tionibus exercitiorum, 573, 574,
650-653.
Loschaert, Bruno, S. J., script., 31.
Lotharius, card., v. Innocentius III.
Lotio pedum in i." contempl. 3.ae
hebd., 392, 601, 823.
Lovanium (Louvain. Lowen). opp. in
Belgio, ibi exercitiis vacat Ludovi-
cus Blosius, O. S Ben., 20; varia,
208, 209, 569.
Loyola, domus natalis S. Ignatii, 30;
ibi est exemplar antiquum Floris
SS., 51 ; exstant editiones quae-
dam rariores Exercit., 703, 704.
7ii. 713. 7i6. 721, 729; an ibi lí-
ber Exercitiorum scribi coeperit ,
94; varia, 53, 56, 70, 138; v. Igna-
tius, S.
Lucas, S., evangelista, narrat voca-
tionem apostolorum, 66, 464; de
Zacharia, 89 ; de sudore sangui-
:itiorum, pp. 1111-1178.
neo, 154, 484; de doctrina oratio-
nis a Christo tradita, 667 ; varia,
49, 67, 69, 71, 197, 198, 208.
Luciferi peccatum et poena, 77, 107,
118-119, 278, 583, 627; Babylone
moratur, 80 ; quomodo tentat, 81 ;
superbiae praeses, 83 ; hostium
dux omnes ad se vocat. 80, 348,
594, 636, 839; ejus descriptio, stu-
dium perdendi homines, fraudes,
350-352, 594, 637; ejus notae aputi
Ludolfum. 83, 136; quae de illo
dicit Ignatius non sunt ex Ludol-
fo sumpta, 82-83.
Ludolfus, prius O. P., dein Cartu-
sianus, auctor Vitae Christi quam
hispane legit Ignatius, 46, 55-56,
65, 7i; ejus Vita Christi hispana
describitur, 57.
I. — Ludolfus et Exercitia S. Ignatii.
Conferuntur loci ex 20 annotatio-
nibus, 73 ; ac de animo curis li-
bero, 118; de usu rerum, 132; de
juramento, 74, 75; de verbo otio-
so, 75 ; de confessione generali, 75 ;
de communione frequenti. 76; de
praeludiis meditationis, 135; de
peccato et poena Luciferi, 77, 119;
de Adamo creato in campo dama-
sceno, 76; de carcere corporis, 77;
de usu colloquiorum, ni; de se-
minibus a Deo in animam immissis,
77; de inferorum poenis, 77, 110;
de peccatore coram Deo judice,
1 1 1 ; de regno Christi, 78, 79 (quo
loco judaeorum synagogas appel-
lat Ludolfus templa, 78) ; de ve-
xillis, 80-81, 82. 125, 136; de Chri-
sti moribus ac notis. 82, 136; de hu-
müitatis gradibus, 84, 134, ¡35, de
beneficiis ecclesiasticis, 85 ; de mo-
do prandendi et de continenda
gula, 86; de laetitia paschali, 86;
de contemplatione ad amorem, 87.
136; de modis tribus orandi, 87,
88, 136; de voce audita in bapti-
smo Christi, 462; de vocatione
apostolorum, 66; de sermone Chri-
sti in monte, 71, 72; de Christo am-
bulante super mare. 68 ; de eodem
non accepto in Jerusalem, 69 ; de
curatione haemorrhoissae, 72; de
Lázaro vitae restituto, 72 (ubi Lu-
dolfus omittit dialogum Jesum
inter et Martham, 61 ; de asino et
pullo, 481 ; de itineribus Christi
patientis, 72-73 ; de institutione et
usu eucharistiae, 76; de commu-
Textus Exerciti
nione Judae, 482-483 ; de vestibus
Christi sanguine madef actis, 69 ;
de Christo ligato, 488 ; de titulo
cruci imposito, 79; de Christo Ma-
tri suae apparente, 67 ; de Magda-
lena ad sepulchrum Christi, 69; de
Joanne apostólo ad mare Tiberia-
dis, 70; de trina interrogatione
Petro a Christo facta, 70; de mon-
te Thabor, 505 ; de Josepho ab
Arimathia, 68; de SS. Patribus
in limbo, 508; de ordine myste-
riorum quorumdam, 458; de mo-
do contemplandi mysteria vitae
Christi, 918; de remediis contra
tentationes, 88; de rationibus cur
justi affligantur, 88; de ratione
agendi angelorum, 89 ; de malitia
daemonum, 89-90; de modo pu-
gnandi cum daemone, 90; de
eleemosynis, 90-91 ; de fortunis
SS. Joachim et Annae, 90, 136;
de scrupulis, 91 ; de fide et operi-
bus, '92; de praedestinatione, 92;
de timore Dei, 92-93.
Ludolfus similior Ignatio quam Ja-
cobus de Vorágine, 67; ejus ve-
stigia quaedam certiora quam Ci-
snerii, 120; aut aliorum auctorum,
124; semina quarumdam rerum
suppeditare potuit, 56; ejusdeni et
Ignatii varii loci communej, 68,
70; cognatio tamen Ludolfi cum
Exercitiis non semper probatur,
71 ; nullum exercitium ñeque exer-
citii partem integram Ignatio de-
dit, 78; ñeque sententiam ullam
ad verbum, 70 ; speciatim non
praebuit textus sacros, 71 ; ñeque
meditationem de vexillis. 84; ñe-
que notas quibus Ignatius diabo-
lum describit, 83 ; ñeque gaudium
in 4.* hebd., 86; qua ratione Lu-
dolfus dici possit fons Exercit., 94.
IL— Varia: 33, 54, 59, 85, 187-199,
275, 635. 1087; Vita Christi edita
catalaunice, 50, 55 ; lusitanice,
castellanice, ibid., 55 ; textus hi-
spanus differt a latino, 65; Ludol-
fus permittit communionem quoti-
dianam, 76; verba Elisabethae ad
B. V. exponit, 87 ; habet loquutio-
nem quamdam similem loquutipni
P. Roothaan, 83 ; describit Anti-
christum, 82-83 '• et ordines daemo-
num, 83 ; af fert ex S. Bernardo
tres abstinendi modos, 85 ; de
passione Christi similia tradit ac
rum, pp. 222 563.
1239
Cisneros, 116; loquitur de pcrditis
sui temporis moribus, 82.
Ludovisius, Alexander, rotae audi-
tor, de doctrina Exercit., 38.
Lugdunum (Lyon), opp in Gallia,
50; in Addendis pag. 729.
Lumina fidei ct rationis a Deo sunt,
1061, 1 161 ; spiritualia scribenda,
1022, 1129; lumen in exercit. ac-
ceptum magni faciendum, 1077,
11 77.
Lusitania. prov. S. J., 747, 74& 759!
ejusdem visitator Natalis, 157, 650;
v. Miro ; Faber, B. P.
Lutetiae Parisiorum, v. Parisii.
Lutheranus error est posse papam
errare in definiendis rebus ad fi-
dem. mores et sacramenta perti-
nentibus. 653, 668.
Lwow, v. Leopolis.
Lyra, Franciscus, typogr. hispalen-
sis, 701.
Lyraeus, Hadrianus, S. J., script., 40.
Lyranus, Nicolaus, script., 481, 504.
M
Macaulay, Thomas, testimonium dat
pro Exercitiis, 19-20 ; in Adden-
dis pag. 20.
Madrid, Christophorus, S. J., de-
signatus ad Di. juvandi morituros,
753, 754! minister domus professae
romanae, procurator generalis,
moritur, 755.
Mafejus, Joannes Petrus, S. J., de
Erasmi Enchiridio, 123, 131-132.
Magdalena, v. Maria Magdalena.
Magi, ab oriente veniunt et Chri-
stum adorant, 59. 366, 454, 456, 597 ;
quo teinpore venerint, 454-455.
Magister exercitiorum, Instructor.
— Sententiarum, doctor scholasti-
cus, 554, 622.
Magistratus, qualia exercitia eis dan-
da, 1026, 1 133 ; an danda electio,
1027, 1134.
Magistri scholarum, alumnos suos
per exercitia dirigant 897.
Magius, Laurentius, S. J., deputatus
ad recognoscenda Directoría, 159.
Magnanimitas, aggredienti exercitia
utilissima est, 228, 611.
Magnates, qualia exercitia faceré
debeant. 1026, 1133.
"Magnificat" commendatur, 881.
Mainz, v. Moguntia.
Textus Directorii Ex<
Maiorius, Petrus, S. J., deputatus ad
recognoscendum Di., 159.
Majores, eorum praecepta, statuta,
etc., quantum fieri possit, deíen-
denda, 554, 622.
Malaca (Málaga), opp. in Hi.spania,
205.
Maldonatus, Joannes, S. J., script.,
452, 466, 471, 481.
Malchus, aure mulcatur a Petro
apoit.. et sanatur a Christo, 184,
400, 978.
Male dispositi ad exercitia facienda
quomodo disponendi, 791, 1045,
1147.
Mamaus, S., 208.
Mammón praeses avaritiae, 84.
Manareus, Oliverius, S. J., ingres-
sus Societatem. 577 ; primus pro-
vincialis Franciae. 763; omni gu-
bernandi muñere fungitur, 31, 577;
ejus dictum de Exercit., 31 ; de
auctore praeíatiunculae, 150.
Mancius, Pascbalis, O. P., de Exer-
cit., 155, 651.
Mandonnet. P., O. P., de operibus S.
Thomae Aquinatis, 258.
Manila, opp. in insulis Phiiippinis,
701, 703.
Manresa, opp. in Hispania. ibi S.
Ignatius a Deo instituitur, 35, 36,
37, 39, 4i; in fide roboratur, 40;
Christum et V. B. videt, 41 ; le-
git lib. de Imitatione Christi, 49,
50, 74, 126; et historiam passio-
nis, 49; facit exercitia, 30 35, 40-
41, 48, 93, 97; speciatim ibi natae
regulae discretionis et scrupulo-
rum, 33 ; ibidem incipit tradere
Ignatius exercitia, 31 ; cum magno
animorum fructu, 32; et pueros do-
ctrinam docet, 50; Exercitatorium
Cisnerii an ibi legerit. 31, 96; an
selegerit aliqua ex Ludolfo ad
Exercitia, 94; Laurentius de San
Juan, S. J., audit ibi testimonium
Joannis de Amigant, 43, 44; va-
ria, 95, 123, 124, 138, 705.
Manrique, Fridericus, S. J. (D. Fa-
drique), designatus ad Di. juvan-
di morituros, 753, 754, 755.
— Georgius, script., 190.
— Gómez, script., 191, 194. 197, 198.
Manuel, Joannes (D. Juan), script.,
189, 192, 196, 197.
Manus Christi osculari possumus ut
patris, regis, domini, 812.
litiorum, pp. 1111-1178
1240
Manz, Josephus, typogr. ratisbonen-
sis, 740; in Addendis pag. 728.
Manzancdus (Manzanedo de Quiño-
nes), Alfonsus, rotae auditor, de
doctrina Exercit., 38.
Marcus, evangelista, S., non pugnat
cum Ignatio circa primam appari-
tionem Christi redivivi, 419; va-
ria, 49, 66, 69.
— apud S. Marcum Romae, expe-
ditur breve Pauli III "Pastoralis
officii", 218.
Mari, Aloyiius, florentinus academi-
cus, 733.
Maria Aegyptiaca, Sta., diu poeni-
tentiam exercuit, 959.
— Jacobi, pergit ad sepulchrum, vi-
det Jesum redivivum, 498.
Maria Magdalena, fueritne eadem
sóror Marthae et mulier peccatrix.
153. 474. 1084, 1109; eadem ad
Christi pedes, 112; convertitur,
474; sóror Lazari, 70, 478; ungit
caput Christi, 480 ; ad sepulchrum
Christi, 69 ; videt Christum, 419,
498 ; quando contemplanda haec
apparitio, 875; Mariae sororis
Lazari nomen apud Joannem evan-
gelistam, 480.
MARIA VIRGO, MATER DEI
I. — Vita et mysteria. Ab angelo Ga-
briele visitur et salutatur, 323, 328,
450, 590, 634, 837; ejus domus in
oppido Xazareth. 837 ; cognatam
Elisabeth invisit, 87, 450; ejus can-
tícum " Magníficat ", 452, 596; ve-
nit in Bethlehem, 330, 332. 452,
59'. 635; in specu betlehemitico
Filium parit, 115, 452, 591; inve-
nitur a pastoribus, 452; ejus officia
erga natum Filium, 635-636; cir-
cumciso puero compatitur, 454;
purificatio, 64, 456; fugit in Aegy-
ptum, 458 ; redit in patriam, ibid. ;
ejus verba puero invento dicta
explicantur, 461 ; subditum habet
Filium, 965 ; vale dicit Filio, 68,
462; primum Christi miraculum
impetrat, 466; Joannis apostoli ma-
ter constituitur, 494; ejus dolore.;
juxta crucem, 496; redit in Jeru-
salem sepulto Filio, 642; ejus so-
litudo post Christi mortem, 408,
603, 874 ; haec solitudo est clausu-
la passionis, 10; invisitur prima
omnium a Filio redivivo, 67, 418.
615; ejus asGumptio et coronatio
Textus Exerciti
proponenda pueris, 891 ; ejus vitam
quomodo contemplabimur. 862.
II. — Exemplar virtutis : S t u p e t
laudibus affecta, 133, 134; hu-
militas et gratus animus, 328, 591,
634; prompta exequutio, 930; quo-
modo pranderet, 86; imitanda in
usu potentiarum et sensuum, 440,
608, 643, 827, 845, 1073, 1172.
III. — Invocanda et colenda. Ut sit
mediatrix apud Filium, 13, 77, 81.
290/354, 585, 595. 631, 638; pre-
cibus exoranda, 644; eam in col-
loquiis alloqui possumus, 825;
ejus cultus singularis commendan-
dus. 879, 880.
IV. — Beata Virgo María et S. Igna-
tiüs. Ignatio aegrotanti appa-
ret, 39; item Manresae, 41 ; utrum
ei auxilio fuerit ad exercitia fa-
cienda, 39. 47; quid significare
possit "dictare exercitia", ibid.:
opem ei tulit ad faciendas consti-
tutiones, 41.
V. — Varia. 42, 58, 59.
Mariana. Joannes de, S. J. script..
188.
Marietti, Hyacinthus. typogr. tauri-
ri, 61. 153. 474. 478.
Marina de Escobar, v. Escobar.
Marini, Joannes, typogr. romanus.
739-
Martha, Sta., sóror Mariae et Laza-
ri, 61. 153, 474, 478.
Martin, Julianus, S. J., codicem bur-
digalensem describit, 210.
— Ludovicus. Praep. gen. S. J., im-
pulsor Monum. H. S. J. edendo-
rum, 7.
Martínez Añíbarro, E m m a n u e 1 .
script., 575.
Martinov, Joannes, S. J., script., 774.
Martyribus, Bartholomaeus a O. P..
laudat Foscararum, 216.
Masriera. Arthurus, script., 706.
Massarellus. Angelus, secretarius
concilii tridentini, 216.
Materia contemplanda in exercitiis
228 ; non est praescribenda prove-
ctioribus in vita spirituali. 1030.
1137. i [
— examinis generalis inservit ad
meditationes i.ae hebd. faciendas.
976.
— . reformationis, 1032.
Mathieu, Claudius, S. J., provincia-
lis Franciae, 763.
Matrimonium, minus quam perfe-
rum, pp. 222-563.
1 24 1
ctionis status, ¡audandum, 550, 621 ;
matrimonio juncti quomodo exer-
cendi. 1026, 1133; eis non danda
electio, 1024, 1 131.
Matritum, opp. caput Hispaniae, 50,
54, 68, 705 ; aliquae sunt edd. Exer-
cit. rariores, 701, 702, 704, 709,
710, 711, 713, 717, 719, 721, 726;
727; in Addendis pag. 731.
Matthaeus, apost. et evangelista, S.,
narrat vocationem apostolorum, 66,
464; sermonem in monte, 71, 72;
quomodo ipse vocatus sit, 378, 466,
599, 1058. 1 157 ; varia, 49, 68, 69.
Mauburnus (Mombaer), Joannes, de
examine generali et de methodo
trium potentiarum, 135 ; lectusne
sit ab Ignatio, 126; fueritne ejus
Rosetum fons Exercitiorum, 124:
ejus Scala meditatoria, 129; varia,
123, 127.
Mansi, Joannes Dominicus, script,
543-'
Maximus, philosophus quidam, 208.
Mayer, Joannes, typogr. dilinganus,
in Germania. 710.
Media eligenda quae magis ad finem
conducunt, 579.
Media usurpata a Societate emiine-
rantur, 796.
— in Exercitiis ad gratiam Dei acci-
piendam, 798.
Mediae noctis meditatio, v Xox.
Medina, Joachimus, S. J., de Auto-
grapho Exercit., 175-176.
Medina del Campo, v. Methymna
Campi.
Mediolanum (Milano), opp. in Italia,
inde allata Romam praxis meditan-
di. 1106; et alia quaedam utilia ad
Di., ibid. ; concilium provincia-
le praecipit exercitia facienda sus-
cepturis sacros ordines. 23; va-
ria, 732. 755. 1 151.
Meditandi modus breviter expoñen-
dus, 1094; aperiendus parum ex-
pertis. 909.
Meditatio. I. — De meditatione in
genere. Confert ad unionem cum
Deo. 12; in veritate historiae fun-
danda. 224; excellentior ad pro-
ficiendum quam alia media, 936 ;
est opus intellectus practici, 958 ;
quomodo extendí possit. 894, 961.
1049, 1149; quomodo reddenda fa-
cilior, 1030, 1 137 ; fiat cogitando
suaviter de divinis, 1023. 1130;
cooperationem requirit, sed maxi-
Tex us Directorii Ex»
me pendet a Deo. ibid. ; meditatio
singulorum verborum, 440-442.
608, 643: quotidiana commendan-
da, 879, 895, 1078, 1 177.
II. — De meditatione in Exercitiis. In
scriptis dari solet, 1023, 1130; sin-
gillatim proponendae, 808; legen-
da prius quam detur, 891 ; et fa-
cienda, 892; non omittenda dum
paratur confessio generalis. 903,
1042, 1145; ñeque tempore ele-
ctionis, 816, 819. 1066. 1 165- 1 166 ;
meditationes 4.ae hebd. sumendae
ex lib. Exercit., 985; quaedam addi
possunt 4-ae hebd., 1071. 1171; me-
ditatio salva relinquenda, 1016,
1124; ejus successus instructori re-
ferendus, 893; fructus in quo con-
sistat, 1023. 1130; meditationes sta-
tui religioso accommodatae, 1030,
1 136 ; additae exercitiis in \ u..
718; quae adjungi possunt exer-
citiis desiderantur. 1097, 1099,
1 101, 1 105, 1107; eas faciat in-
structor, 1108; addi expediret in
fine lib. Exercit. aut in fine Di.,
1080 ; meditationes quaedam pe-
regrinae, 690 ; extra exercitia, 697.
Memoria in meditando exercetur.
583. 584; non fatiganda, 1023. 1130.
Mena. Joannes de, script., 54, 190.
Mendacium, 268.
Méndez, Franciscus. O. S. A., script.,
54, 55; in Addendis pag. 104.
Mendicitas in urbe, 753.
Mendoza, Didacus Hurtado de. co-
mes melitensis, 651.
— Enneco (Iñigo de), script.. 54.
Mercier, Josephus, S. J., script.. 706.
Mercurianus, Everardus, praep. gen.
S, J., Exercitia Manareo tradit,
577; designatu* ad Di. doctrinae
christianae conficiendum, 753, 754;
lustrat galliam. 755 ; scripsit in-
structiones ad danda exercitia, 759;
contulit ad Di. auno 1591 excu-
sum, 210, 759, 763 ; quaenam illi
debeantur. 1017, 1027. 1036; cita-
tur in Di. quodam, 899 ; eo gene-
rali fit nova ed. Exercit., 158; pro-
mittit Di. et meditationes adj uñ-
etas, 756; parat Directoría, 746,
757! jubet Polancum scribere di-
rectorium, 757, 797 ; ítem regu-
las a Mirone recognosci, 758 ; mo-
ritur, 139; varia,. 754, 763, 770.
Meritum in mala cogitatione extrin-
secus immissa, 27, 260, 581, 625;
:itiorum, pp. 1111-1178.
1242
meritum bonorum operum non
excludendum, 558, 623.
Merkle, Sebastianus, script., 215,
216.
Merlinas, Jacobus, script.. 542.
Meschler, Mauritius, S. J., script.,
357, 549.
Methodus in exercitiis dandis ne-
cessaria, 1010, 1118.
Methymna Campi (Medina del Cam-
po), opp. in Hispania, 575.
Meursius. Joannes, typogr. antuer-
piensis, 716, 717, 730, 1 181.
Mexicum, regio, 702, et v. Herre-
ro hermanos.
Mey, Philippus, typogr. valentinus in
Hispania, 711, 1179.
Michaél. S., paroecia ejus nominis,
v. Caesaraugucta ; interficiet An-
tichristum, 83.
Migne, editor Patrum graecorum et
latinorum, 86, 89, 124, 125, 126,
223, 288, 297, 331, 349, 353, 459,
496, 502, 506, 512, 911, 920, 921
922, 924, 930, 932, 957, 960, 1057,
1060, 1070, I072_
Miles proditor coram rege, imago
peccatoris coram Christo judice,
300, 587, 647.
Minister se exercentis qualis esse et
quid praestare debeat. 785, 907,
991, 1018. 1125; notus illi esse pot-
est, 1018, 1125; servet cuín eo
silentium, 788, 851.
Ministeria Societatis Jesu ad quem
finem ordinanda, 896; per doctri-
nam de vitae reformatione sunt re-
genda, 931.
Miona, Emmamiel, Ignatio a con-
fessionibus, litteras accipit ab eo
de exercitiis, 26, 206, 703, 736, 905,
1009. 11 16; Societatem ingressus
est, 1100.
Miquel y Planas, R., script., m
Addendis pag. 55.
Miranda. Tomé de Dios, typogr. hi-
spalensis. in Hispania, 702,
Miro. Jacobus. S. J.. ejus vitae com-
uendium, 7^8; venit in Lusitauiam,
ibid. ; queritur de imminuto exer-
citiorum fructu, 761 ; sanctitatis
cupidissimus, 762; ejus nomen le-
gritur in cod. Ve., 165; assistens
Lusitaniae complura documenta
collegit, 204 ; de ritibus et tradi-
tionibus Societatis Jesu, ibid. ; au-
ctor apologiae cujusdam (?), 577;
designatus a S. F. Borgia ad con-
TVxtus Exercitio
ficiendum Di. Exercit. et orationis,
753. 754, 756; scripsit dúo Dire-
ctoría, 209-210, 758-759, 762, 763,
900; ejus directorium ad nos in-
tegrum pervenit, 756; quare illi
tribuendum Di. primae congr.,
758-763; ejus Di. ad Aegidium
missum est, 760-761, 763; ab Aegi-
dio laudatur, ibid. ; conf ertur cum
Di brevi, 769-770 ; Directorium
alter-um in "Archivio di Stato"
Romae, 760 ; hoc naevis non ca-
ret. 762 ; dúo conferuntur inter se,
760; complura illi tribuuntur in
Di. Var., 210, 762; multum ad Di.
1591 contulit, 759; quaenam illi de-
beantur, ion, 1015. 1017, 1021,
1034, 1035, 1036, 1037, 1038, 1039,
1041, 1042, 1044, 1046, 1047, 1049,
1053. 1054, 1057, 1063, 1064, 1065,
1066, 1074, 1078; in fine sui Di-
rectorii mentio fit ignoti alius, 745 ;
schedulas exercitiorum fecit, 759,
762; textus Directoriorum ejus,
846-882.
Alisericordia Dei imp'loranda, 878.
Missa audienda diebus festis, 582;
eadem et reliqui religionis cultus
laudanda, 550, 621 ; audienda fa-
cientibus exercitia, 787, 803, 810;
particularis pro illis, 1102; com-
plures audiri praecipit Hoffaeus,
995, 996; missae celebratio. 801;
810, 858, 945. 1034, 1096, 1 138 ; non
permittebatur Granatae in 1.*
hebd., 948: ejusdem missae my-
steria et caerimoniae explicandae
tempore exercitiorum, 995
Modestiae regulae commendantur.
879, 880. 887. 896.
Modena, v. Mutina.
Modestiae regulae commendatur,
896.
Modi humilitatis. v. Humilitas.
Modus dandi, exercitia quem tenuit
S. Ignatius servandus, 897; v.
Exercitia.
Modus invisendi se exercentem,
908; v. Exercens se.
— meditandi tradendus paulatim,
913; v. Meditatio.
— meditandi mysteria vitae Christi
ponitur in incarnatione, 813.
Modi tres orandi, I. — In genere.
Quare ponuntur in lib. Exercit.,
1072, 1172; traduntur ab Ignatio
Compluti. 28: commendantur, 685;
exercendi, 826, 934, 989; traden-
runi, pp. 222-565.
1243
di in fine 4.ae hebd., 877; eorum
alius aliis eidemque homini alius
alio tempore aptior, 1074, n 74;
alios modos non excludunt, 877,
1074, 11 74; sunt enim multi, 828;
aliorum tamen modorum expe-
diet exempla proponere, 1088; tex-
tus 434-448. 607-609, 642-644 ; bre-
viter expositi. 845-846.
II. — De singulis eorum. Modus pri-
mus quibus in rebus et quomodo
exercendus, 875-877, 1072, 1172;
an sit proprie examen conscientiae.
971, 1073 1 173 ; ómnibus dari pot-
est. 782, 784. 826, 847, 887, 934;
idem modus paulo profundior,
826-827, 971, 1073, 1172; an expe-
diat eum applicare ad Societatis
regulas, 1088; compluries adhi-
bendus, 1074, ll73\ commendatur
a S. Francisco Xaverio, 934, 1073,
1173; modus secundus, juvat ora-
tionem vocalem, 934 ; religiosis
dandus, 889; psalmis aliisque lo-
éis sacris appücari potest, 827,
1074, 1 173 ; praxis, 1073, 1173; ter-
tius est medius inter orationem
mentalem et vocalem, 827; quo-
modo intelligendus, 877 ; est ía-
cilis, 971 ; juvat orationem voca-
lem. 934, 1074, 11741 quomodo usur-
pandus, 1074, 1 1 73 ; modus oran-
di primus et secundus apud Lu-
dolfum, 87.
Moguntia (Mainz), opp. in Germa-
nia. 712.
Mombaer, v. Mauburnus.
Monaldi. Alexander, typogr. roma-
nus. 737. 738.
Monasterium Campidonense (Kem-
pten), opp. in Bavaria, 717, 718.
Monachi, montserratenses, v. Mons
Serratus.
— an inducendi ad exercitia. 1103.
Monitio privata, quatenus adhibenda.
829.
Mons Casinus (Monte Cassino). mo-
nasterium S. Ben., 578; v. Ortiz,
Petrus.
Mons Serratus (Montserrat), mo-
nasterium O. S. Ben., invisitur ab
Ignatio, 31 ; ab aliis multis, 95; ac-
cipit Ignatius exercitia Cisnerii,
34 ; utrum ibi didicerit Exercitia
sua, 97 ; excuditur Exercitatorium
Cisnerii, 97, 98; typographica offi-
cina, 95; ejus monachi, testes in
processibus de S. Ignatio, 35;
Texíus Directorii Exe
quanta chántate floreant, 121-122;
v. Cisneros, García; in Addendis
Pag- 95-
Monstrolium (Montreuil), opp. in
Gallia, dioecesis atrebatensis, 21.
Montesino, Ambrosius de, O. S. F.,
interpres Ludolfi. textus sacros in-
terdum ad verbum interpretatur,
57; saepe non ad verbum, 65; ti-
tulum quemdam habet qui est in
Exercit., 67; de fine hominis, 74;
de beneficiis ecclesiasticis, 85 ; de
"puntos principales", 275; milites
appellat semper "caballeros", 316;
varia, 55, 71, 72, 93, 187.
Montreuil, v. Monstrolium.
Morales, Ambrosius de, script., 197.
Morelli, Valerius, mercator quidam,
733-
Moreski, Stephanus, approbat lib.
Exercit., 722.
Moreschi, Same, mercator quidam,
733.
Morini, Bernardus, typogr. roma-
nus, 739, 740.
Mors, ejus meditatio mérito addi-
tur in i." hebd., 152, 298, 691, 784,
791, 801. 809, 856, '888/979, 998,
1028, 1038, 1041, 1097, 1 135, 1 141,
1143; ea meditatio desideratur,
1093; rarissime omittenda, 904;
nec a religiosis S. J., 1031 ; quae
pariat bona, 1033; dari potest pue-
ris, 891 ; ea meditatio auctore Po-
lanco, 834; alia tribuitur Petro Or-
tiz, 1107; alia in Di. Gra., 956;
mors consideranda ad bene eligen-
dum, 386-387, 600, 640, 842 ; v.
Eleemosynarum regulae ; mortis
spiritualis modi apud Ludolfum,
84.
Mortale peccatum in cogitatione, v.
Cogitatio.
Motio, certe veniens a Deo, óptima
vía est. ad electionem, v. Electio ;
motiones animae diligenter exami-
nandae, 926-927 ; motionibus ac
sensibus internis gubernari peri-
culosum, 927.
Moyses, de primis parentibus, 167;
Christo transfigurato comes, 476.
Mulieres. v. Feminae.
Müller, Hermannus, script., 103.
Muncunill, Joannes, S. J., script.,
157, 682.
Mundi cognitio et odium est gratia
Dei, 631.
Muñoz, Ludovicus, script., 22.
¡itiorum, pp. 1111-1178.
I244
Murmurado vitanda, 268, 582, 626;
praesertim contra majores, 554,
622.
Museum britannicum, 51.
— Ignatianum Manresae in Hispa-
nia, 731.
Mussipons (Pont-á-Mousson), opp.
in Gallia, 712, 1180.
Mutatio in asperitatibus corporis in-
terdum juvat, 312-313.
Mutina (Modena), opp. in Italia, 210.
Mysteria vitae Christi legenda, 338,
592 ; quomodo amplifican medi-
tando possunt, 814; quot tradenda
quotidie, 644, 862 ; quomodo pro-
ponenda ingeniosis, 888; dari de-
bent pueris, 891 ; quae in lib. Exer-
cit. sunt multum juvant, 919; in-
de sumenda sunt, 1047, 1050, 1149,
1150; sed simplicioribus uberius
explicanda. 1047, 1149; meditan-
da etiam dum versantur animo
tres modi humilitatis, 1064, 1163;
ac tempore electionis, v. Electio ;
quomodo meditanda, 942; quomo-
do ea distribuebat Hoffaeus, 999;
mysteriorum ordo in 2.° hebd..
11 10; alia aliis affectibus apta
sunt. 974.
N
Nadal, v. Natalis, Hieronymus.
Namurcum (Namur), opp. in Belgio,
738; in Addendis pag. 738.
Natalis.. Alexander, v. Alexander,
Natalis.
Natalis (Nadal), Hieronymus. S. J.
I. — Quaedam de ejus vita. Societa-
tem ingreditur, 30 ; ab Ignatio
missus commissarius Hispaniam
lustrar, 573, 649, 650; et Lusita-
niam, 650; ejus officia quatenus
commissarii, 650; tertio invisit
Lusitaniam, 157; postremum Hi-
spaniam, 139; in Galliam pergit.
ibid. ; moritur, ibid.
II. — De auctore ac tempore Exer-
citiorum, 30, 32, 38, 44, 46, 47, 139.
III. — De textibu; Exercitiorum. De
exemplo hispano, 139, 140, 141,
142, 149; exeríiplum quoddam tra-
dit Domenecco, 139, 141 ; complura
exemplaria habuit, 149. 150; quod-
dam elegantius secum circumfe-
rebat, 211; Autot,'rapho tamen
nostro usus est, 150, et v. Adden-
da; manu sua quaedam addidit,
48. 141 ; Natalis et Versio prima,
T xtus Exerciti
140; v. Addenda et corrigenda in
P. 165.
IV. — Varia de Exercitiis. Compen-
dium eorum facit, 19; compluten-
sibus de illis scribit, 139; de iis
approbatis, 149; de timore ad
electionem constituendam, 152; re-
cusat tradere illa quaesitoribus
ñde i, 156; de correctione regulae
14 ad sentiendum cum Ecclesia.
JSS-^ó; hanc ipse corrigit, 157;
de apología Torrensis, 653; defen-
dit Exercitia, 649, 901 ; de scripto
quodam pro Exercitiis, 671 ; ad
eum scribunt de insectationibus
Exercit., 155, 573, 574; de nova
editione, 158.
V. — Natalis et Directoría Ignatiana.
Notationem praeposuit Di. Ignat.
autographis, 748 ; iis usus est ve-
luti annotationibus ad Directo-
rium, 750; quoddam accepit ab
Ignatio, 752; ejus notationes in
Di. Ignat., 778. sqq.; amplificat Di.
Ignat, 783.
VI. — Varia, 199, 206, 212, 577, 699,
752; testatur Ludolfum lectum ab
Ignatio. 55 ; de hora prandii in
Germania, 254.
Nathanaél, a multis idem dicitur
esse qui Bartholomaeus, apost.,
466-467.
Nativitas D. .N. .1. C, 328-334, 452,
S91. 635; ejus meditado est reli-
quarum exemplar, 960; ideo dili-
genter exponenda, 918; quando
contemplanda. 869, 871, 960, 999;
eadem brevior, 837-838.
Natura, renitens quomodo doman-
da, v. Affectus.
Navarrus (Martinus ab AzpiJcueta),
script., 1043, 1143, 1145; ejus Sum-
ma juvat ad confessionem paran-
dam, ibid.
Nazarei, eorum evangelium, 68.
Nazareth, opp. in Galilaea, 18, 58, 68,
324. 330, 331. 344, 368, 452, 458,
460, 462, 591, 593. 597, 635, 815,
816. 837, 840, 966, 1064, 1082, 1108,
1163.
Neapolitana provincia S. J., nota-
tiones in Di. 1591 Romam mittit,
773. 775 ; earum textus, 1093-1097 ;
eadem petit ut praxis meditationis
ponatur in Di., 1106.
Negligentia levis, quid sit, 581.
Nerius. v. Philippus Nerius, S.
Nicodemus, Jesum de cruce tollit,
uní, pp. 222-563.
496; evangelium ejus nominis, 68,
140-141, 144, 164.
Nicolaus III, P. M.. de pauperta-
te FF. Minorum, 681-682.
Nieto, Ignatius, S. J., transcribit
Exercitia, 139, 141.
— Laurentius, O. S. Be»., testis in
processu Montis Serrati de S. Ig-
natio, 95.
Nijmegen, v. Noviomagus.
Xivella (Nivelles), opp. in Belgio.
,570.
Nocturna meditatio, v. Nox.
Noguer, Narcisus, S. J., script.. 927
Nolarci (Carnoli), Vigilius, S. J.,
script., 22, 40.
Nonell, Jacobus, S. J., script.. II,
187, 190.
Noviomagus (Nijmegen), opp. in
Hollandia, 172.
Novitii S J. faciant exercitia inte-
gra, praeter electionem, 1031 ;
quando illis danda, 1101. 1107;
fluctuantibus in vocatione quomo-
do dari debeat electio, 1101.
Nox, noctis meditatio potest inter-
dum omitti, 338, 592-593, 811, 882;
pauci eam diu ferunt, 1080.
Nouet. Jacobus, S. J., -cript.. in Ad-
dendis pag. 729.
"Nuestra Señora del Recuerdo", v.
Chamartinense collegium.
Numerus Exercitiorum, 587, 784.
809. 810, 856; quinqué aut qua-
tuor quotidie. 957; v. Exercitia.
III.
- — dierum in 2.* hebd., 814.
O
Obedientia debetur Ecclesiae, 548-
550, 621 ; est vitae spiritualis fun-
damentum, 896; necessaria se exer-
centi, 784, 849. 1015, 1122.
Oblatio sui, 228, 320, 430, 606-607.
611, 632.
Ocaña, Gundisalvus de, O. S. Hier.,
. 52.
Occupati quomodo exercendi, 244,
613, 937, 987; v. Exercitia, III.
Oculi frenandi, 306, 980.
Odelin, H., vicarius generalis pari-
siensis, 729 .
Officia divina frequentare laudabile,
621 ; etiam a se exercentibus, 810.
— erga se, in examine expendenda,
582.
Textus 1 irectorii Ex<
— eligenda juxta regulas electionis,
923-
— ministri inservientis facientibus
exercit., 787-788.
Officium parvum B. M. V. commeii-
datur, 879, 881.
Olabide, Raimundus. S. J., auctor
versionis euzkericae Exercitiorum.
578.
Oldoinus. Augustinus, S. J., script.,
215.
Olfactus internus applicatur. v. Ap-
plicatio sensuum.
Olisipo (Lisboa), opp. caput Lusita-
niae, 55.
Oliverius Manareus, v. Manareus.
Olivetum, mons. locus orationis
Christi, 398, 484; ejusque ascensio-
nis. 508-510; in eo occidetur Anti-
christus,. 83.
Onnia (Oña), opp. in Hispania, 725.
Opera, bona omittenda non sunt ob
vanos timores, 548, 621.
— misericordiae, 879, 880, 887, 896.
Operarii S. J. exercitiis indigent ad
juvandos próximos in quocumque
ministerio. 904-905.
Oppersdorf. Georgius. comes ab,
711.
Opprobria pro Christo tolerata se-
cundus gradus ad perfectionem,
ideo optanda, 354, 595, 638, 840.
Opus ex voto factum majoris meriti
est quam sine voto, 236, 612, v.
Instructor.
Oratio conferí ad unionem cum Deo,
12; in ea non festinandum, 112;
disponit ad gratiam et dona Spiri-
tus Sancti accipienda, 667 ; ab ea
incipiunt sancti omnes, 667 ; menta-
lis commendatur, 880 (v. Medita-
tio); vocali conjungenda. ibid. ;
vocalis quotidie facienda, 880-881,
887 ; pueris praescribenda. 891 ;
oratio post electionem. 384. 842 (v.
Electio) ; orationis methodus data
per Ignatium a Deo Societati, 1008,
11 16; circa praecepta, peccata. tres
potentias. quinqué sensus ; per in-
tervalla, orandi modi tres ; v. Mo-
di tre:. orandi.
Oratio praeparatoria ante meditatio-
nem, 274. 434, 440, 583, 607, 626,
642.
Orationis dominicae meditatio, 440,
608-609.
Oratorium S. Philippi Nerii, 714.
citiorum, pp. 1111-1178.
1246
Orby Shipley, minister anglicanus,
laudat exercitia, ea in usum angli-
cánorum accommodat, fit catholi-
cus, 20.
Ordo exercitiorum neglectus minuit
íructum, 849; v. Exercitia.
— in rebus eligendis tenendus, 818.
in agendo juvat ad perseverandum
in vita spirituali, 989.
— in Di. 1591 desideratur a neapo-
litanis, 1093-1094.
— hominum varios ordines se
exercentium aliter disponere opor-
tet in Di., 1089-1090.
— sacer, sacros ordines suscepturi
exercitiis vacare debent, 23.
— religiosus approbatus, 683.
— verborum Christi in cruce, 1086.
Orígenes, script., 331.
Orlandinus, Nicolaus, S. J., script..
M8, 173, 575. 665, 724.
Ortega, Joannes de, S., 51.
Ortiz, Petrus, per dies 40 dat ope-
ram exercitiis in Monte Casino.
29, 1027, 1099; auctor meditationis
de morte, 1097, 1107; item docu-
menti cujusdam ad loquendum. 202.
203, 205, 577, 578, 699.
O r t r o y, Franciscus van, S. J.,
script., 33.
Otiosa verba vitanda. 75 266, 582,
626.
Oxonium (Oxford), opp. in Anglia,
570.
P
Páez de Ribera, v. Ribera Ruy.
Palai, familiae nomen Blosii, v. Blo-
sius.
Paleotti, card., Sti. Caroli epístola
ad illum de Exercitiis. 23.
Palermo, v. Panormus.
Palladius, nomen assumptum a Blo-
sio, v. Blosius.
Pallavicinus (Pallavicino), Sforza,
card., S. J., 157, 216.
Palma, opp. cap. Balearium insula-
rum, 174.
Palmarum dominica, terminus 2.ae
hebd., 226, 366, 596, 610.
Palmé, Victor, editor parisinus, 71.
122.
Palmensis, v. La Palma.
Palmius (Palmio). Benedictus, S. J.,
ingressus 1546, exercitia facit, au-
ctor (?) apologiae cujusdam, 577;
Tcxtus Exerciti
designatus ad Directorium praedi-
cationis et conversationis, 753, 754;
varia, 754.
Pamphilius, Joannes B., rotae audi-
tor, de doctrina Exercitiorum, 38.
Pañis, ejus abstinentia minus ne-
cessaria, 86, 410-412, 604.
Panormum, Panormus (Palermo).
opp. in Sicilia, 738.
Papa errare non potest in definiendis
rebus ad fidem, mores, sacramen-
ta pertinentibus, 654, 668, 678, 681 ;
quandonam ut Papa loquatur, 682.
Parábola regis rationem a servís
exigentis, 78.
— filii prodigi opportuna in fine i.ae
hebd., 860, 903, 1044, 1146.
— regis temporalis, 314, 589, 631; v.
Regnum Christi.
Paradisus. in eo Adam ponitur, 76,
280, 584, 628.
— ejus meditatio adjungi potest 4.ae
hebd.. 1097; pueros movet, 891.
Parisii (París), illuc venit Ignatius
et exercitia tradit, 27, 29, 160, 567 ;
ibidem studet linguae latinae, 48;
socios colligit, 935 ; ii quidnam ibi
egerint, 571 ; ibi confectae regulae
ad sentiendum cum Ecclesia. 92;
de iis qui litteris dant operam, 85 ;
varia, 34, 35, 49. 123, 138, 156, 570,
577, 714, 717. 741. 775. 897, 1009.
1116-1117, 1181, 1182; in Addendis
pag. 729.
Parma, opp. in Italia, 576.
Particulare examen, v. Examen par-
ticulare.
Pasqual, Joannes. de libello "Horas
de Nuestra Señora", lecto ab Igna-
tio. 50.
Passau, Otto von, v. sequens.
Passaviensis, Otto, O. F. Min..
script., commendat exemplum
Christi coenantis, 86.
Passio Christi in 3.* hebd., 226, 610;
quomodo contemplanda, 116, 394.
601, 602, 641, 878, 931, 1069, 1169;
sintne illius mysteria eodem ordine
tradenda. quo sunt in Exercit.
1086, 1109; passio tota uno die
repetenda, 408, 603, 874; ejus me-
ditatio thesaurus christianae vitae,
931 ; confirmat electionem, 931,
1069, 1 169 ; est consuetus animae
cibus. 931, 1069, 11 69; in ea con-
templanda sancti se máxime exer-
cuerunt. 1069, 1169; qui affectus
movendi, 824, 1070, 1169-1170;
rum, pp. 222-565.
1247
omnes auget virtutes, 886; specia-
tim charitatem, spem, voluntatem
imitandi Christum, 933; dolorem
peccatorum, 969; ejus mysteria ru-
dibus danda, 887; et pueris, 891;
sententiae Sacrae Scripturae ad il-
lam pertinentes utiles in 3." hebd.,
1070, 11 70.
Passiones indomitae impediunt ele-
ctionem, 920.
Pastor, Ludovicus, script., de tem-
pore ac loco quo scripta sunt
Exercit., 33; de eorum inspiratio-
ne, 39.
Pastores in Bethlehem Jesum ado-
rant, 366, 454, 59Ó-597 ; sunt exem-
plum promptae exequutionis, 930.
Patavium (.Padova), opp. in Italia,
896; v. Frusius.
Pater aeternus, colloquiis imploran-
dus, 13, 77, 292, 356, 595, 638; ejus
testimonia de Christo. 462, 476-478.
Patientia via est ad Christum, 125;
ea praesertim curanda, 880, 896.
Patres antiqui S. J., per exercitia
vocationem acceperunt, 851-852.
884. 905.
Patres SS., eorum loci usurpandi in
3.a hebd., 933.
Paulis (Paoli), Laurentius de, S. J.,
script, 455.
Paulinus, S., 65.
Paulis (Paoli), Laurentius de, S J..
procurator generalis, 201, 202.
Paulus, apost, S., quomodo vocatus,
378. 599, 639, 1058, 1157; commen-
dat orationem, 667 ; de passione
Christi in epistolis, 932, 1070, 1170;
dicit impossibile pro difficili. 674;
dolo cepisse corinthios dicitur,
786 (vide Addenda et corrigenda in
hac pag.) ; videt Christum redivi-
vum. 506 ; quandonam haec ap-
paritio contemplanda, 876 ; de con-
silio Christi, 901 ; ait spiritus esse
probandos, 927; de gnosticis, ibid. ;
de diversis gradibus in Ecclesia,
929 ; proponit Christum imitan-
dum, 933; varia. 168, 556, 622.
Paulus, S., templum illius nominis
Manresae, 36.
— III, P. M., aliqua Societati con-
cessit vivae vocis oráculo, 204;
exercitia approbat, 19, 149, 157,
173, 653, 671, 676, 681, 905; hujus
approbationis modtls explicatur,
680 ; non liberat illa ab omnis ge-
neris errore, 215, 218; hoc breve
Textus Directorii Ex<
est praecipua laus Exercit., 25; at-
tingit eorum originem, 47; et fruc-
tus, 102; textus, 216-218; varia,
211, 215, 668, 680, 701-742 pas-
sim, 776; in Addendis pagg. 20,
729.
— IV, P. M., ejus acta cum PP.
S. J., tempore electionis Lainii me-
morantur, 204.
— V, P. M., relatio ad illum fit pro
canonizatione S. Ignatii, 38; bea-
tum eum dicit, 767.
Paupertas Christi imitanda, 15; qui
eam amplectitur proxime accedit
ad Christum. 14, 125; ea est pri-
mus ad perfectionem gradus, 354,
595, 638 ; paupertas actualis est
Dei gratia, 638 ; optanda, 840 ; eli-
genda ex amore Christi, 841 ; com-
mendanda, 896.
Pax, quomodo cum Deo conservan-
da, 15, 16, 358-362, 595-596, 638-
639 ; pacem quaerentes nec in suo
statu mutabili invenientes «apti
sunt qui ad exercitia invitentur,
786.
Peccator confusus, 300; coram Chri-
sto judice, 647; Christum immor-
talem vendit, 974; v. Peccatum.
Peccatum impedit finem hominis, 17;
contritione tollendum, 853 ; mor-
íale et veníale, 27, 28, 260. 262,
581, 625 ; cogitatione commissum,
153, 260-262. 581, 625; opere pa-
tratum gravius est quam mere in-
ternum, 268-270, 582, 625, 626; pec-
cati foeditas et gravitas, 286-288.
585, 629; ne ad vitam quidem ser-
vandam committendum est, 370.
597, 640; gravitas et malitia unde
derivatur, 284-290, 585, 629; ex
passione Christi cognoscitur, 932,
1070, 1169; tribus viis exponitur,
854, 855 ; quomodo ostendatur
in i.a hebd., 958; efficit hominem
bestiis similem, 955 ; est malorum
omnium gravissimum. ibid. ; cri-
men ingrati animi, ibid.; causa
passionis, 932 ; peccatum unum
mortale mérito punitur aeterna
poena. 288, 584, 628 ; peccati odium
est gratia Dei, 13, 290, 585, 631 ;
peccata impediunt cognitionem di-
vinae volunt^tis, 926; in examine
generali attinguntur quae frequen-
tius occurrunt, 807, 1038, 1141;
peccatorum contemplatio in i."
hebd., 610, 628 ; peccata totius
:itiorum, pp. 1111-1178.
1248
vitae in I.* bebd. deñenda, 690,
698, 1028, 1 1 35 ; in saeculo com-
missa plerumque graviora, 690;
eorum meditatio quae pariat bona,
1031 - 1032; multitudo , quomodo
consideranda, 784 ; in meditatione
2.a i.ae hebd. non sigillatim dis-
cutienda. 913, 953. 1040, 1143;
quaenam peccatorum meditationes
addi possunt, 955; peccata capita-
lia meditationis materia, 438, 608,
643, 1073, H72; explicanda ru-
dibus, 887 ; auferuntur exercíta-
tione virtutum, 438, 608 ; mortalia
facile pairantes quomodo tenten-
tur, 510, 614; propria et aliena lu-
genda, 878; v. Dolor.
Peccatum alienum, quandonam de eo
loqui liceat, 268, 582, 626.
— Adami, 278-280. 584, 627.
— angelorum, 276-278, 583, 627.
Pecuniae, difficíliorem salutem fa-
ciunt, 868.
Peddie, R. A., script. 54.
Ped*es Christi osculari possumus ut
pedes osculamur successoris Pe-
tri, 812.
Pedroche, Thomas de, O. P., im-
pugnat Exercitia, 155, 158. 679,
901, 911.
Pellicer, Josephus, script., 188.
Pentecostés mysterium pertinet ad
4.am hebd., 825, 826.
Peregrinationes laudandae. 552, 621.
Perera, Benedictus. S. J., designatus
ad Di. praedicationis, 754; Romae
magister et concionator, 755.
Pereyra, Eduardus, S. J., scripsit
Directorium, 759, 771, 772.
Pérez de Hita,, Genesius, script..
197.
Pérez Pastor. Christophorus, script.,
51.
Perfecti viri, alios perficiunt, 886.
Perfectio in omni vitae genere
quaeri potest, 15, 346-348, 594;gra-
dus alii aliis superiores, 18; per-
fectionis status sine periculo ap-
petitur, cuín periculo rejicitur,
16; perfectio magna proponitur in
exercitiis, 862; optanda, 862, 930,
1033 ; non acquiritur uno mense
exercitiorum, 908; consistit in imi-
tatione Christi, 861 ; perfectionis
propriae regula, 386, 600; via et
mensura, 300, 601.
Perisse. editores lugdunenses in
Gallia, in Addendis pag. 729.
Textus Exerciti
Perseverantia in orando, 100, 234,
612; máxime in desolatione, ibid.
et 938. .
Personae divinae, quid loquantur,
quid faciant. 326-328. 591, 634.
Personae, verba, opera, quo ordine
contemplanda. 1047, 1048, 1085,
1149.
Pesch Christianus, S J., script., 157
682.
Pescio, Andreas, typogr. hispalensis
in Hispania, 710.
Petitio ante meditationem. in r."
hebd., 276. 284. 294, 583, 584. 586,
627, 628. 630; in 2.a hebd., 314,
324, 350. 358. 400-402, 589, 590,
594- 595, 631, 633, 635, 637; in 3.*
hebd., 394, 400-402, 601. 602. 641 ;
in 4.a hebd., 420. 428. 605, 606,
642 ; proponere solet meditationis
finem, 913.
— in electione, 382, 599.
Petrabixaria (Pietrabissara), opp. in
Italia, 731, 732; v. Addenda et cor-
rigenda in pag. 731.
Petrus, apost., S., ter vocatus, 66,
67, 464 ; ambuians supra mare,
472 ; testis transfigurationis, 476,
477; ejus pedes lavantur a Chri-
sto, 482; idem in horto, 484; Mal-
cho auriculam abscindit. 184, 400.
486, 602, 978 ; Christum negat, 486,
488; venit ad sepulchrum, 500,
1087 : videt Christum redivivum,
63, 500; quandonam haec appari-
tio contemplanda, 8^5 ; ad mare
Tiberiadis primatum accipit, 70,
504, 812; idem de justo Dei ju-
dicio. 956; de Christi passione,
1070, 1170; usurpat "salutem"
pro " salvatione", 663; Christi vi-
carius dicitur, 812.
Pharao, Carolus, S. J., theologiae
magister, 896.
Philippus, Joannes quídam, circa
obedientiam, 204.
— Xerius, S., fundator Oratorii,
156, 714.
Phototypica effigies Autographi
Exercit., describitur, 707.
— Vulgatae versionis Exercit., de-
scribitur, 729.
Pierdet, Ludovicus, O. S. Ben.,
comparat Exercitatorium c u m
Exercitiis, 34; de gradibus humi-
litatis, 136.
Pietrabissara, v. Petrabixaria.
-um, pp. 222-563.
1249
Pigenat, Odo, S. J., provincialis
Franciae, 763.
Pilatus, Christum innocentem decla-
rat, 490; ad Herodem mittit, fla-
gellat, 490 ; populo exhibet et con-
demnat, 492 ; varia, 52, 63, 144, 410,
488, 603, 642, 874.
Pinius, Joannes, S. J., script., 33,
796.
Pisanus (de Pisa), Alfonsus, S. J.,
designatus ad conficiendum Di.
juvandi morituros, 753, 754; varia.
754, 756.
Pius IV, P. M., aliqua concessit
Societati Jesu vivae vocis oráculo,
204.
Pius VI, P. M., ejus stemma in cod.
Exercit. Re., 207.
Pius IX, P. M., Preces "Anima
Christi" recitantibus indulgentias
concedit, 707.
— X, P. M., laudat Exercitia, 25,
■07.
Plutarchus propositum ad certum
tempus commendat, 911.
Poena aeterna, ejus meditatio au-
ctore Polanco, 835-836.
Poenitentia, quotuplex est et quibus
modis exercetur, 306-308, 588, 648;
externa exercenda, 782, 693. 809.
856, 948 ; sine nimio fervore ta-
men, 980; juvat ad parandam con-
tritionem, 901 ; est necessaria, 914,
'laudanda et fovenda, 621, 954;
debet tamen esse voluntaria, 856,
980; tardioribus suadenda, 900;
ejus fructus, 308-310; ejus mo-
di, 648 ; fructus e x p 1 i c a n d i,
809 ; quandonam mutanda, 850.
894; praescribenda, 894; usus
apud primos PP. S. J., 856, 914;
aliquid quotidie assumendum, 879,
880.
Pohl, Michaél, script, 128.
Polancus (Polanco), Joannes Alfon-
sus de, S. J.
I. — Quaedam de ejus vita. A secre-
tis fuit Ignatio, Lainio, Borgiae.
3°-3T, 754; fere semper mansit in
urbe, ibid. ; Siciliae visitator, 757;
scriptor, 132, 202, 205, 884; Romae
moritur, 757.
II. — Polancus et origo Exercitiorum.
Testatur facta esse Exercitia
Manresae, 31, 32; indicat eorum
originem, 35, 37, 38, 47 ; ea tradita
esse ab Ignatio Manresae, 31, 44,
46. 48.
Textus Director! i Ex<
III. — Polancus et textus Exercit.
Docet agi in Exercitiis de com-
munibus orandi modis, 151 ; de-
fendit Exercitia, 211; de insecta-
tionibus eorumdem, 573, 6 66;
quaerat ab Ignatio dubia circa
Exercitia, 747 ; monet scribenda
punctorum praecipua capita, 151 ;
meditationem judicii fecit, 1097,
1107; de binariis, 168; de electio-
ne, 205 ; de Maria Magdalena,
474; de regula 14 ad sentiendum
cum Ecclesia, 156, 157; manu sua
Autographum scripsisse falso di-
citur, 175, 1-76; an aliquam exer-
citiorum p a r t e m concinnaverit.
186; qua mente linguam Exerci-
tiorum polierit, ibid.
Polancus et auctor epistolae praepo-
sitae editioni Vulgatae, 150; hanc
i lie emendavit, 150-153; speciatim
sententiam quamdam Frusii miti-
gat, 151 ; quid in his correctioni-
bus spectarit, 153 ; docet Frusium
fuisse auctorem Vulgatae versio-
nis, 148; hujus originalia notat,
202; de nova ed. Exercit. facien-
da, 158; ejus additamenta quomodo
exprimantur in nostra editione,
160.
Polancus Versionem primam corre-
xit. 163. 166-169; ordinem facto-
rum mutavit semel in Ve., 167; qua
ratione haec additamenta excudan-
tur in nostra ed., 172.
IV. — Polancus et Directoría Exerci-
tiorum. De necessitate Directo-
rii, 746, 757 ; nomine Lainii pro-
mittit Directorium, 753 ; de labo-
ribus Borgiae ad exsequenda de-
creta congr. II, 753 ; scribit Ro-
mae monumentum de Directoriis,
753-754; designatur a Borgia ad
Directorium Exercitiorum confi-
ciendum, 753, 754, 756; notationes
quaedam falso illi tributae, 773,
774, 775. 1008.
Praecepta quaedam ad Exercitia tra-
denda ab Ignatio accepit, 750,
752; Directoriis Ignatianis usus
est tanquam annotationibus ad.
directorium, 750; in quodam eorum
correctiones fecit manu sua, 783.
Est auctor Directorii cujusdam, 210,
212; quod scripsit manu sua ju-
bente Mercuriano, 757, 795 ; quo
tempore illud scripserit, et quanti
aestimandum, 757; ad nos inte-
:itiorum, pp. 1111-1178.
Monum. Igxat. — Series II.
7.,
Í2 5«
o ruin pervenit, 756; ad Aegidium
misstfm est in Hispaniam, 761,763,
768 ; a quo magnopere laudatur.
763, 899; multum contulit ad Di.
' publicum Societatis, 757, 758, 759;
quaenam illi debeantur, 1036, 1037,
1038, 1042; 1043, I047- 1050, 1053.
1055, 1056, 1058, 1059, 1061, 1062,
1064, 1065, 1066, 1067, 1068, 1071,
1072, 1073, 1074, 1075; ex eius Di-
rectorio quaedam sine delectu in
• alium locum transposita, 206; 903;
alia in alia Directoría, 745-746; ali-
qua in cod. Instruct. venerunt, 764 ;
non pauca in Di. Gra., 767-768 ;
quasdam meditationes adjungit
Exercitiis S. Ignatii, 686 ; compen-
dia punctorum scripsit, 759 ; quid
de sui summarii punctis sentiat
ipse, 804; praebet puncta funda-
menti, 910 ; considerationem aeter-
nae poenae, 914; meditationes de
morte ac de judicio, 211; ejus
Directorii textus, 795-846; et v.
Watrigant.
Y. — Varia : 204, 578 ; de S. Ignatio
ad mensam, 86; designatus ad con-
ficienda Directoría confessionis et
conversationis, 753, 754; ejus Di.
confessionis utile est ad parandam
' confessionem generalem, 915; in
A-ddendis pag. 139.
Polonia (Polsk), prov. S. J.. postu-
lat Di. Exercit., et meditationes
additas, 756.
— minor. 775.
— regnum, 722,. 774.
Polus (Pole). Reginaldus, card. an-
glus, 209, 569-5/O.
Pont-a-Mousson. v. Mussipons.
Ponte, Ludovicus de, v. La Puente.
Portugallia, v. Lusitania.
Posen, v. Posnania.
Positiva doctrina, laudanda. 5 5 4,
622.
Positivi doctores, affectus exercent,
554. 622.
Posnania (Posen, Poznam), regio in
Polonia, 721, 722; posnaniensis
dioecesis, 726.
Possevinus (Possevino), Antonius.
S. J.. habebat epistolam S. Ignatii
ad Mionam, 1091.
Possidius, S., 260.
Potentiae animae, materia medita-
tionis, 438, 1073, 1172; explican-
. dae rudibus, 887 ; quomodo exer-
Textus Exercitl
cendae, 913; id explicandum se
exercentibus, 899.
Potus. ejus abstinentia opportuna.
412, 604.
Praecepta Dei, meditationis mate-
ria, 434, 607, 642-643, 1073, 1172;
explicanda rudibus, 887 ; praece-
ptorum via electa, quid consultan-
4um restat, 1057, 1157; ut haec
eligatur exclusis consiliis, major
Dei lux requiritur, v. Consilia.
— Ecclesiae , explicanda rudibus ,
887.
Praedestinati soli salvantur, 556-558.
622-623.
Praedestinatio a p u d Ignatium et
apud Ludolfum, 92; de illa pru-
denter loquendum, 558, 623 ; et
liberum arbitrium, 558-560, 626;
modus loquendi qui est in Vu. re-
prehenditur ab aemulis, explica-
tur ab aliquo de Societate. 674-
675; adde, 154, 157.
Praefectus rerum spiritualium, con-
ferendus, 880; v. Instructor.
Praeludia meditationis retinenda .
324; quo animo fieri debeant, 977 ">
declaranda in i." exercitio i.ae
hebd., 1039, 1142.
Praeludium electionis explicandum.
non dictandum, 815, 931. 1064.
1164; prodest non electuris, 1068,
1168.
— de consideratione statuum quando
tradendum. 870.
Praeparatio ad exercitia facienda
per bona opera, 906; Exercens se.
v. Exercitia; propriae non nimis
fidendum, 1024, 1130.
Praepositiones earum usus in Exer-
cit., 185.
Praesentatio, 342, 593; quando con-
templanda. 86q, 871.
Praesentia Dei ante orationem re-
novanda, 153, 302, 588; ejus usus
f requens commendandus, 878, 894 ;
non tamen per corporalem ima-
ginem, 902.
" Praesuppositum" ante fundamen-
tum cur ponatur, 852-853, 1035 ;
quando explicandum, 1035, 1139:
omittendum saltem ex parte, 910;
locus in fine ejusdem exponitur.
169.
Praga (Prag), opp. in Bohemia, 42.
720, 726, 730, 731, 732.
Prandium quomodo sumendum, 414-
rum, pp. 222-565.
4i6, 604'; hora, 254; eo finito quie-'
scendum a meditatione, 943.
Preces vocales lentius prolatae, 444-
446, 609. 643-644; adhibenda in
electione, 382. 599; iisdem paratur
fructus exercit., 803.
Prieto, Thomas, regiae monetae ze-
lator in Hispania, 717.
Principium et fundamentum, 250, et
v. Fundamentum.
Processus peccatorum, 584.
Prodigi parábola, v. Parábola filii
prodigi.
Profectus spiritualis. via et mensura,
390; ex consideratione vitae Chri-
sti semper eliciendus, 867; ejus ha-
benda cura post exercit., 1078,
U78.
Promissio, v. Votum. ,
Prooemium et dúo priora capita Di-
rectorii communicanda c u m s e
exercentibus, 1092.
Properatio et anxietas, fugienda in
oratione. 112, 302, 442-444, 609.
643-
Proposita in oratione diligenter
exequenda, 977.
Propositio fidei, 679.
— proximi in bonam partem inter-
pretanda, 250, 579, 624.
Propositum in examine particulari.
254, 580, 645 ; v. Examen.
— vitandi peccata omnia fructus est
i.ae hebd., 13.
"Prosupuesto", v. Praesuppositum.
Provincialis aliquis Franciae con-
fecit Directorium aliquod. 759;
quod ad Aegidium missum est.
763.
Prudentia spiritualis, qui eam habet
sibi diffidit, 805.
Prussia, v. Borussia.
Psalmi poenitentiales commendantur
881 ; psalmorum loci usurpandi
in 3.a hebd., 933.
Pseudo-Bonaventura, script., 481,
505 ; v. Bonaventura.
Pseudo-Isidorus, script., 542, 700.
Publicanus, quomodo oraret, 112.
Publius Lentulus, script., 82.
Puebla de los Angeles, v. Angelo-
polis.
Puente, v. La Puente.
Pueri, quomodo colendi per exer-
citia, 890.
Puig, Franciscus, testis in proces-
su manresano de S. Ignatio, 46.
Puncta meditationis.
Textus DIrectorii Exe
I. — l)e punctis in genere. Airte
meditationem disponenda. 424,
974; substantiam meditationis con-
tinent 978; augeri et minui nu-
mero possunt, 424, 605-606, 825 ;
puncta nova in meditationibus i.ae
hebd., quomodo danda, 1096 ; pun-
cta in materiis vitae Christi, 448-
508 ; haec ex hoc summario aut
ex evangeliis sumenda sunt, 862,
1048. 1150; quaenam sint puncta
in mysteriis vitae Christi, 960 ;
alia addi possunt, 1047, i°49.
1149, 1150; quomodo extendí pos-
sunt. 861-862.
II. — Quomodo tradenda. Memori-
ter, 780, 804; breviter, 224 6ro,
78i, 783, 790, 808, 848, 854' 862,
892, 908, 954, 1023, 1050, 1130.
1150; ad captum auditorum, 814,
824, 954; brevius ingeniosis, 992,
simplicioribus uberius, 848, 862,
992, 1023, 1047, 1048, 1050, 1130,
1149, 1151; breviter dictanda aut
scripta tradenda. 780, 790, 804,
806, 848, 892, 908, 942'; latine aut
vernacule, 848; italice scripta de-
siderantur, 1100; scripta non da-
bantur multis initio Societatis
Jesu, 848.
III. — Varia : Punctorum ratio exi-
genda, 783. 849; punctuum 2.m
exercitii 2. i in 1.* hebd. non est
examen conscientiae, 857.
Purgatio, praecedentium delictorum
necessaria ad mores corrigendos,
12.
— animae tribus rebus obtinetur,
855 J est labor longi temporis, 959.
Purgatorium, recte de illo medita-
mur in i." hebd., 998.
Puritas commendatur, 896; ea et
humilitas disponunt ad orationem,
1024, 1 130.
Pustet, Fridericus, typogr. ratis-
bonensis, 742.
Pyrrhon, philosophus graecus, 911 :
an ejus de indif ferentia doctrina
influxerit in fundamentum exer-
citiorum, 911; de examine con-
scientiae, 911.
9
Quadrantinus, Fabianus, S. J., ejus
vitae compendium, 774;' de pre-
cibus "Anima Christi", 222, 1082;
scripsit notationes in Di. 1591,
:itiorum, pp. 1111-1178.
1252
-212, 773, 774! earum textus, 1079,
1091.
Quaresmius, Franciscus, O. F. Min.,
script., 505.
Quétif. J., O. P., script., 157, 216.
Quies inter i.am et 2.am hebd., 780.
858-860, 917, 945, 981, 1044, 1146.
— a labore meditandi. 998.
Quinqué exercitia primae hebd.,
compluribus diebus repetita, 274;
v. Numerus Exercitiorum.
R
Rache, Petrus de, typogr. insulanus
in Gallia, 713.
Ratio, ejus lumen a Deo est. 106 1,
1161; per eam expedit examinari
voluntatis motiones, ibid. ; ratio-
nes humanae ad electionem con-
ferre possunt, 1055, 1 1 55 ; ratio-
nis via tutior ad eligendum quam
motio affectus, 1059, 1062, 1158,
1161.
Ratio meditationis petenda, 954.
Ratisbona (Regensburg), opp. in
Bavaria, n, 25, 26, 740, 742, 1182;
in Addendis pag. 719.
Ratti, Achilles, script., praefectus
bibliothecae vaticanae, 22, 23, 123.
Ravena, opp, in Italia, 122.
Razón y Fe, libellus periodicus, 136
927.
Rebilla Balaguer , v. Revilla-Va-
llejera.
"Recientes", typographi hispalen-
ses, 703,
Recreatio cura viro discreto con-
cedí potest se exercenti, 1021.
1128.
Rjeformatio vitae, 17, 388, 600.
695; datur non facturis electio-
nem, 388, 823, 1068, 1 168 ; ordi-
nanda tempore exercitiorum, 989 :
ejus desiderium excitandum in 1."
hebd.. 1029, 1 136 ; quomodo danda,
U44: paratur electionis praeludio,
1068, 1 168 ; quomodo instituenda.
ibid. ; fit imitatione Christi, 1045
1147; et per tertium modum ele-
ctionis, 1069, 1 168 ; ejus materia in
religione, 1029, 1136; est magni
momenti, 931 ; operariis S. J. com
mendattir, 1068. 1168.
Regensburg, v. Ratisbona.
Reginaldus Polus, v. Polus.
Regis humani similitudo, v. Re-
gnum Christi.
Textus Exerciti
Regnum Christi, 314, 589, 631 ; haec
meditatio ostendit varios gradus in
imitatione Christi, 1046, 1148;
quoties facienda, 320, 590, 810,
869; quando, 871, 873, 917, 960.
981, 999; non numeratur intei
meditationes 2.ae hebd., 917, 1046,
1148; est fundamentum medita -
tionum de vita Christi, 694, 873,
917, 1046, 1148; mentem erigit a
terrenis, 1062, 1162; ejus doctrina
ómnibus utilissima, 694, 695 ; pa-
rat electionem, 1046, 1062, 1148.
1162; nullum continet votum.
1062, 1162; danda etiam non fa-
cientibus electionem, 867, 1046,
1148; his tamen a quibusdam non
datur, 898; hujus meditationis
germina in lib. de Imitatione
Christi et apud Ludolfum, 79 ;
emendatio quaedam in ejusdem
textu, 142 ; brevius proposita, 836.
Regulae, victus, scrupulorum, elee-
mosynarum, ad sentiendum cum
Ecclesia, quibus personis traden-
dae, 806-807.
— ad varios spiritus discernen-
dos, sunt in appendicibus lib.
Exercit., 10; religiosis dandae.
889; diligentftT appíicandae in
electione, 866 ; quando explican-
dae, 230-232, 810, 894, 946, 984, 999,
1042, 1144; non omnes ómnibus ex-
plicandae, 945 ; speciatim quando
explicandae sunt quae ad i.am
hebd., pertinent, 793, 854; quae ad
2.am, 865, 870, 872, 917, 1059, 1159;
ad eleemosynas distribuendas sunt
in appendice lib. Exercit., 11;
quando tradendae. 807, 878, 934,
1075, H74;ad scrupulos cognoscen-
dos sunt in appendice lib. Exer-
cit., 11 ; quando tradendae, 800.
828, 878, 1075, 1174; ad sentien-
dum cum Ecclesia, sunt in appen-
dice lib. Exercit., II : serius con-
scriptae, 33-34; quibus máxime
conveniunt, 829, 886, 934. 971 ;
quando tradendae, 807, 878, 962.
984, 1075, 11 74; regulae victus tem-
perandi adduntur 3.ae hebd. et qua-
re 10, 410, 1071, 1 1 7 1 ; quomodo et
quando tradendae, 806, 824, 878,
934, 107 1, 11 70; hae perperam ad
poenitentiam referuntur a Fabio,
945-
— Societatis, saepe editae, 690; me
um, pp. 222-563.
1253
dftationes ex iisdem fieri possunt,
1030, 1136-1137.
Rciffenberg, Fridericus, S, J.. script.,
21, 567-
Religio, alia aliis aptior, 1057, 1156;
eligenda in qua vigeat observan-
tia, 923, 1057, 1 156 ; praeferenda
cujus institutum perfectius, ibid.;
religionis suspicio non danda se
exercenti. 786, ion, 11 19; reli-
gionem approbatam a papa, dici
sanctam, propositio est catholica,
679; v. Status religiosus.
Religiosi, utilissime exercitiis colun-
tür, 888-889. 937, !025, 1132; ali-
ter quam saeculares instituendi,
902; indif ferentes ad paupertatem
et divitias esse non debent, 940; in
vocatione confirmandi, 1025, 1132;
electionem ne faciant, 863, 082,
1052, 1 153 ; sibi accommodent exer-
citia, 940, 1031 ; docendi modum
dandi exercitia, 889 ; eis liber
Exercit. communicari potest, 889,
1025, 11 32; religiosi ordines, usus-
que laudandi, 550, 552; religiosus
status v. Status religiosus.
Reliquiae sanctorum, laudandae et
venerandae, 552, 621.
Remigius. S.. 188.
Renault, Franciscus, S. J., reíert di-
ctum S. Francisci Salesii de Exer-
citiis, 24,
Renovatio devotionum, 989.
Repetitio meditationum quo tendat
et quos fructus afferat, 13, 855.
897, 914. 945, 979, 1040, 1143;' qua-
rum rerum et quomodo facienda,
855-856, 894, 1040, 1143; aliqua
nova puncta addenda, 1038, 1 141 ;
■ejusdem rei fieri bis potest. 1041,
1143; repetitio 1.* in r.* hebd.. 290;
altera, 292, 334; repetitio in 2.*
hebd., 592, 838; in 3.a hebd., 824;
conjungitur cum sensuum applica-
tione in 4." hebd., 422-424; repe-
titio meditationis facienda coram
magistro, 995. 996, 997 ; modus ex
Hof faeo, 997 ; quaeritur quomo-
do facienda repetitio duarum me-
ditationum, 1082; varia. 10, 630,
692, 982.
Res caducae et vanae avertendae, 13.
— creatae sunt media, non finis, 250,
578, 624; eaedem ultrices injuria-
rum Creatoris, 288
Res eligendae, 374, 598; v. Electio-
nis materia.
Textus Directorii Exc
Reservatio casuum, 754.
Resignado, precibus et consideratio-
ne quaerenda, 817.
Resurrectio mortuorum qualis erit,
956-957.
Revelatio vera et falsa. 41 ; publica
et privata, 42.
Reverentia major requiritur, si cum
Deo aut cum sanctis loquimur
quam si de eis cogitamus, 151, 226,
610, 804. 859.
Revilla- Vallej era, opp. in Hispania.
574.
Reus, catenis vinctus, imago pecca-
toris coram Christo judice, 300.
587, 647 ; coram rege, ibid.
Reusch, script. 103.
Rex temporalis, v. Regnum Christi.
Rey, Petrus Josephus, episc. anne-
ciensis dictum refert S. Francisci
Salesii de Exercitiis, 24.
Rhenus, prov. S. J. ad Rhenum in-
feriorem, 21.
Ribadeneira, Petrus de, S. J., de
tempore quo scripta sunt Exer-
cit., 32; de Ignatii doctrina, 37; de
Exercitatorio Cisnerii, 96; de
Erasmi Enchiridio, 123, 131-132;
d¡ e compluribus Exercitiprum
exemplaribus, 141 ; de eorum Vul-
gata versione, 149; immerito re-
prehenditur in Anal. Bollandia-
nis. 149 ; Exercitia habebat sum-
pta ex Natalis exemplo. 149, 150;
de auctore praefatiunculae Vulga-
tae, 150; de lingua Exercitiorum,
179-180; de exercitiis hispanis, 200;
de exemplari elegantiore, 211; de
sociis Ignatii. 571 ; de insectatione
Ignatii et Exercit., 666; designa-
tus ad Directorium conversationis
faciendum, 753, 754; ejus officia
quaedam in Societate, 755 ; varia,
21 • 53, 194, 708, 1099.
Ribera, Joannes B., S. J.. Exercitia
tradit S. Carolo Borromac, 23.
— Ruy Páez de, script., 194.
Ricci, Jacobus, O. P.. script., 156.
Riccius (Ricci), Bartholomaeus, S. J.,
deputatus ad recognoscenda Dire-
ctoría, 159.
Richard. C. typogr. londinensis, 737.
Rickaby, Josephus, S. J., script., 708.
Riess, Flor., S. J., script. 771.
Riga, opp. in Livonia, 774.
Ríos. Amador de los, script.. 54.
Ripol Vilamajor, Jacobus, script.. 54.
:itiorum, pp. 1111-1178.
1254
Ristori, Joannes, jurisconsultus, 733.
Risus vitandus, 304, 588, 647.
Rivadeneyra, editor matritensis, 73,
187-198 saepe.
Riviére, Ernestus M., S. J., script,
578, 702, 703.
Robles, Franciscus de. typogr. matri-
tensis, 704^
Roanne, v. Rodumna.
Roca, Áloysius, typogr. manresanus,
705.
— Paulus, typogr. manresanus, 705.
Rodríguez, Alfonsus, S. J., confir-
mat doctrinam Exercit, i-i; de
examine particulari, 136: deputa-
tus ad recognoscendum Di., 159.
■-- Christophorus. S. J., designatus
ad Directorium orationis conficien-
dum, 753, 754; in Addendis pag.
755-
Rodumna (Roanne) opp. in Gallia. in
Addendis pag. 729.
Roehampton, opp. in Anglia. 735,
741 708. 1 181.
Roermond, v. Ruremonda.
Roic de Corella, Joannes, script. 55 ;
in Addendis pag. 55.
.Roma, illuc venit Ignatius anno 1538
et tradit exercitia, 27, 29; diversis
simul, 29; ibi anno 1541 scripta
Exercitia 737; prima editio, 149;
ad Ignatium scribunt socii de
Exercitiis, 157; ibi servabatur
Autographum, 159; versio Itala Di.
Ignat. in bibliotheca V i 1 1 o r i o
Emanude. 748-749; tempestas con-
tra Exercit., 666; factae sunt com-
plures editiones Exercitiorum hi-
spanae, 701-707; latinae, 708-741;
Vulgatae et versionis P. Roothaan,
!38, 737-741 ; parantur Directoría,
754-756; excuditur Di. 1591, 1079;
in provincias mittitur, 1007 ; ex
provinciis notationes in Di. re-
mittuntur, 746, 1100; domi nostrae
comburuntur opera Savonarolae,
132; varia, 11, 160, 174, 204-220
passim, 574, 578, 733-795 saepe,
897, 898, 1081, 1179, 1180, 1 181.
1 182 ; in Addendis pag. 29.
Romanus, Pater quidam scripsit ali-
quid pro Directorio, 759.
Roothaan. Joannes Philippus, praep.
gen. S. J., ejus vitae compendium,
172.
I. — De ejus versione litterali. Pecu-
liaris amor in S. Ignatium, 173;
Exercitia ad verbum transferí, 161,
Textus Exerciti
735> 736; propterea laudandus,
159; item ejus cognitio linguae hi-
spanicae, 174; ip9e narrat versionis
suae historiam, 173-174; quibus le-
gibus editionem suam excuserit,
177; eam corrigit, 174; quare hic
edatur haec versio, 177; illius ver-
sionis editiones, 736-742.
II. — Roothaan et textus Exercitio-
rum. Efficit ut hispana typis ex-
scribatur. 175; de discrimine inter
Vu. et Aut., 494; de Autographo.
174; minus probat additamentum
quoddam in Vu., 151-152; de Vul-
gata versione, i¿g; hanc nolis illu-
strat, 219, 728; usus est primo
exemplo Versionis primae, 163; ex
hac desumpsit litteram D in sche-
mate examinis particularis, 259;
alia de Versione prima. 163, 164,
165.
III. — Declarat quaedam ex libro,
Exercit. De casa et cosa in re-
gula 0.a discretionis pro 1.a hebd.,
175; de sententia jn fine Praesup-
positi, 169-170; de sensu historiae,
in annotatione 2.a, 224; de soez vía-
tutinum in annotatione 20.", 248;
de cogitationibus, 260 ; de materia
examinis, 262-263 ; de meditationi-
bus quae addi possunt primae
hebdomadi, 298-299; de affectu
confusionis, 300; de hostibus ani-
mae internis, 320-321 ; de hominum
genere sine redemptione, 322-32$ ;
de varietate hominum, 326 ; de
applicatione sensuum, 334; de con-
junctione olfactus et gustus in hac
applicatione, 336; de ordine my-
steriorum. 344-345 ; de vitae gene-
re quaerendo, 346; de meditatione
vexillorum, 348; de tribus collo-
quiis post vexilla, 398; de medi-
tatione binariorum, 356 ; de primo
binario, 358; de affectu et cffeetu
in 3.0 binario, 362 ; de 2." clectio-
nis tempore, 380-381 ; de indiffe-
rentia ante electionem. 382-383 ; de
regula 2." temperantiae, 412; de
consolatione et desolatione in 4."
hebd., 424-425; de ordine provi-
dentiae. in contemplatione ad amo-
rem, 429; de oblatione sui, in
eadem contemplatione, 430-431 ; de
applicatione meníjis in orando, 442;
de additione 2." ejusque substitu-
tione, 434-435 ; de modo citandi
Scripturam ab Ignatio usurpato.
um, pp 222-563.
1255
4491 de penúltima apparitione. 508;
de eleemosynarum distributione
tamquam ministerio, 536; de con-
scientia delicata et crassiore, 548;
de regulis ad spiritus discernen-
dos, 510; de pugna contra desola-
tionem. 518, 520; de superbia, cau-
sa desolationis, 520-521.
IV. — Varia : 83, 138, 147, 291. 829; in
Addendis pagg. 262, 208-299, 729,
738.
Rosal, Franciscas, editor et typogr.
barcinonensis, 11, 705, 706.
Kosarium B. M. V.. commendatur.
879, 881 ; ejus mysteria explican-
da, 887. 995, 996.
Kosenthal. librarius, 51, 52.
Rosignolus (Rosignoli). Bernardinus,
S. J., deputatus ad recognoscen-
dum Di.. 159.
Roviralta, pia mulier, exercetur ab
Ignatio Manresae, 46.
Rubeis, Antonius de, typogr. roma-
nus. 726.
Rudiores quibus exercitiis colendi,
242, 886-887, 087, 1027. 1050, 1134,
1151; quomodo aperienda via ad
passionem contemplandam, 1069,
1169: eis dari possunt tres modi
orandi, 1072, 11 72; explicetur
Cbristus impetrare, ut homo est.
a Parre, 1041-1042. 1144.
Ruiz, Alfonsus, S. J., Romam arce-
situr magister novitiorum, 755 ;
designatus ad Di. exercit. et coro-
nae conficiendum, 753, 754. 756.
Ruremonda, Ru r e m u n d a (Roer-
mond), opp. in Hollandia. 5S7.
7/8.
s
Sa. Emmanuel de, S. J.. designatus
ad Di. orationis et coronae. 753-
754; concionatur in urbe, 755.
Sacchinus (Sacchini), Franciscus.
S. J.. script.. 754, 755.
Saeculares, quam utilia sint üs exer-
citia, 1012. 1120; v. Exercitia.
Saint-Omer. v. Audomaropolis.
Salamanca, v. Salmantica.
Salcedo Ruiz, Angelus, script., 54,
190.
Salesius, S. Franciscus, ejus testi-
monia de Exercit.. 24. 25.
Salisburgum (Salzburg) opp. in Au-
stria germanorum, in Addendis
pag. 50.
Textus Directorii Exe
Salmantica (Salamanca), opp. in Hi-
spania, illuc venit Ignatius, 29;
exaniinantur Exercitia, 27, 34; va-
ria, 138, 665.
Salmerón, Alfonsus, S. J., e pri-
mis Ignatii sociis, adest concilio
tridentino, 669; congregationi IV
generali S. J., 576; aliqua scripsit
in cod. Exercit. Po., 203-204.
Salome. María, pergit ad Christi se-
pulchrum videt Jesum redivivum.
498.
Salomón, quomodo oraret, 112.
SaJus aeterna, quomodo perficienda,
15; salus gratiae et salus gloriae.
663; ídem est ac salvatio, ibid. ;
ejus amor est causa bene eligendi,
640 ; via óptima, 16.
Salviucci, Josephus, typogr. romanus.
704, 727, 736.
Salzburg, v. Salisburgum.
San Juan, Joannes de, generalis O.
S. Ben., 95.
— Laurentius de, S. J., venit Man-
resam, 44; ejus dictum de Joanné
^ de Amigant. 43. 45.
San Pedro, Didacus de, script., 191.
Sánchez, Didacus, ecclesiae gandien-
sis praecentor, a Borgia Romam
mittitur, ut a pontífice Exercitia
approbanda curet. 149.
Sancho, rex. 189.
Sancho Rayón, Josephus, script., 50.
Sancta Anua, tirocinium ejus nomi-
nis in Austria, 725.
Sancti, sunt invocandi. 552, 621 ;
multa de passione scripserunt, 931 ;
eorum dicta et exempla conside-
randa, 878 ; vita etiam prandii tem-
pore. 416, 604; quomodo eorum
vitam meditabimur, 862 ; eorum
vitae et sententiae pueris útiles,
891 ; sanctum quisque suum pa-
tronum colat, 879, 880 ; canonizati,
quam operosus sit processus ca-
nonizationis. 683 ; sanctum cano-
nizatum dici sanctum, est propo-
sitio catholica, 679.
Sancti Germani fanum, v. Sanger-
manum.
Sanctissimum Cor Jesu, typographia
ejus nominis, 736.
Sandacus, Félix Maria, juris cano-
nici peritus, 714.
St. Germain-en-Laye, v. Sangerma-
num.
Sangermanum (Sai nt-Germain-eii
Laye), opp. in Gallia, 734. 735.
itiorura, pp. 1111-1178.
1256
Sanguis Christi pignus aeternae glo-
riae, 1070, 11 70; vestes Christi ma-
defacit, 69, 484.
Santa Fe, Michaél de, O. S. Ben.,
testis in processu monserratensi de
S. Ignatio, 95.
Santa María de la Sisla vel Silla,
v. Sisla.
Sapientia Dei elucet in passione, 932.
Sarrajevum, opp. in Bosnia, 578.
Sartorius. David, editor ingolstadien-
sis, in Germania, 1179.
Sathanas, v. Daemon, Lucifer.
Savonarola (Hieronymus de Ferrara,
O. P.), ejus doctrina de gradibus
humilitatis, 123, 124, 132-135, 136;
ejus opera combusta Romae, in
domo S. J., 132.
Saxonia, regio, 55.
Sbaralea, Jo. Hyacinthus, O. Min.
Conv., script., 919. 924.
Schedulae Exercitiorum auctore Mi-
rone, v. Miro.
Schlegel, Georgius, typogr. viennen-
sis in Austria, 725.
Schmid. Maximus, script., 65.
Scholastica doctrina, laudanda, 554,
622 ; doctores definiunt et exph-
cant res necessarias ad salutem et
errores impugnant, ibid. ; schola-
sticae loquutiones in Exercit., 48.
Scholastici S. J. quomodo exercen-
di, 988, 990.
Schot, Joannes, editor argentoraten-
sis, 86.
Schütz, Ludovicus. script., 513
Scopus exercitiorum in communi et
in particulari declarandus in Di.,
939, 941.
Scott. Robertus, editor londinensis,
in Addendis pag. 20.
Scotus, Joannes Duns, O. S. F.,
theologus. 574.
Scribere, quaenam scribenda sint
tempore exercitiorum, 892, 1016,
1022, 1089, 1124, 1129; nimium
scribere non expedit, 1094, 1106;
*mae scribantur, instructori osten-
denda, 1 103 ; speciatim scripto no-
tanda deliberatio tempore electio-
nis. 820, 865, 926, 968, 1066, 1 166 ;
scripta dari sólita se exercentibus
quaenam fuerint, 852, 1101; haec
restituenda instructori, 881.
Scriptura Sacra legenda et meditan-
da, 878, 880; loci de passione
usurpandi, 933, 1101, 1105.
Textus Exerciti
— vocabulorum in Exercitiis a no-
stra saepe differt 180.
Scrupulus, distinguendus ab erro-
re, 542-544, 620; fructus, 544, 620;
eorum regulae an et quando expli-
candae, 962, 984; quomodo depo-
nendi, 828; item per confessionem
generalem, 1043, 1 145 ; v. Regulae
de scrupulis.
Secessus quaerendus ad facienda
exercitia. 248, 613-614, 951, 993.
Sedulius. Coelius, script., 418.
Segovia, Guilelmus de (Guillén),
script., 193.
Seguin, Franciscus, typogr. avenio-
nensis in Gallia, 727, 733, 734. ,
Séneca, Lucius Annaeus, de exami-
ne conscientiae, 911.
Senae (Sena), opp. in Italia, 746.
Sententia proximi benigne interpre-
tanda, 250, 579.
Sensus corporis materia meditatio-
nis, 28, 438. 1073, 1172; explicandi
rudibus, 887 ; interni quomodo
exercendi, 812, 961.
— historiae, quid signiñcet. 224.
— rerum internus jucundior et uti-
lior quam abundantia scientiae, 224.
Sergius I, P. M., 330.
Seripandus, Hieronymus, card., O. S.
Aug., 216.
Sermo Christi in monte apud Lu-
dolfum et in Exercitiis, 71 ; quan-
do contemplandus 366, 596, 870.
872.
'sHeeren-Elderen, opp. in Belgio,
24..
Sicilia, ínsula, 139.
Sicilia, prov. S. J., visitatur a Po-
lanco, 757.
Sigüenza, Josephus de, O. S. Hier..
script., 192.
Siliceus (Martínez Guijeño), Joan-
nes, archiep. toletanus, 155, 651.
Silla, v. Sisla.
Silvia, Sta., 504.
Simeón, senex. ulnis suis Jesum
accipit, 456.
Similitudo auctorum non semper
sufficit ad eorum cognationem
statuendam, 49, 136.
Simón, cyrenensis crucem portat
post Jesum, 492.
— leprosus. coena Christum exci-
pit, 478.
Sinceritas se exercentis, 922; v.
Exercens se.
rum, pp. 222-563.
1257
Sion, mons, locus coenae Domini,
398-400, 602.
Sisla (vel Silla), Sta. María de la,
monasterium ordinis Sti. Hierony-
mi, 52.
"Sitio", verbum Christi in cruce,
quo tempore prolatum, 495.
Situs corporis in oratione, 112, 302,
434, 440, 588, 608, 647, 833, 893.
SOCIETAS JESU
I. — Societas et Exkrcitia. Per haec
initium habuit, 851, 935; iisdem
conservanda et augenda est, 172 ;
ea posuit in suis institutis, 137;
sunt arma illi a Deo data ad pro-
priam et aliorum salutem, 1008,
n 16; S o c i e t atem ingredientes
exercitia faciant, 881, 1028, 1031,
11 34; item novitii ante vota bien-
nii, 881 ; quomodo hi faceré illa
debeant, 889-890 ; religiosi omnes
S. J. per ea instituendi, 851 ; suis
temporibus se colligunt ad ea fa-
cienda. 42; cur illa peragant, 1031 ;
quibus temporibus illa faceré de-
beant, 1103; quomodo exercendi,
889-890, 937 ; electio status tra-
denda illis non est, 863 ; qui semel
omnia fecerunt, possunt soli illa
iterare, 890, 1103; liber Exercit.
non traditur religiosis Societatis
prius quam Exercitia fecerint, 102;
deinde tamen hunc habere debent,
881, 882, 884; eaque intelligant,
1028, 1 135 ; et daré discant, 882,
890; instruendi in usu regularum
electionis, 1030, 1 137 ; quando uti
poterunt modis eligendi, 863 ; per
exercitia Societas impetitur, 651 ;
religiosi Societatis quaerant in
exercitiis amorem contemptuum et
injuriarum, 1 032-1033 ; et gradum
compunctionis máximum. 694; in-
struantur in tribus viis, 902; me-
ditentur vitam Christi, 1033 ; So-
cietatis initio multum viguit poeni-
tentia externa in exercitiis facien-
dis, 856; qui exercentem se invi-
sunt, quibus de rebus loqui de-
beant, 786; congr. I generalis sta-
tuit ut fiant directoria complura,
752, 904, ion, 11 18; omnes mo-
nentur ut notationes in Di. Romam
mittant, 11 15; congr. V committit
Aquavivae Directorium Exercit.
recognoscendum, 733, 775 ; id quod
praestant deputati, 11 15.
Textus Dírectorii Ex<
II. — Varia. Societatis idea Ignatio a
Deo data, 1008, 11 16; institutum
approbatum a papa, 668 ; eadem
vult ut qui eam ingrediuntur, spon-
te ingrediantur, 789; ex fructibus
cognoscitur, 666, 669-670; colit spi-
ritum et Hueras, 669 ; f requentat
studiorum academias, ibid. ; a re-
bus mundanis abhorret, 670; ad se
venientes velut novitios colit, 22;
Societatem ingrediuntur viri docti,
669; ejus religiosi non deferunt
ad inquisitionem quos possent, 669;
Societatis consuetudines antiquae,
ritus et traditiones memorantur,
204; ejusdem generalem dici ge-
neralem Societatis Jesu non est
blasphemia, 654; eadem grata erga
Congregationem Cassinensem, 122-
123.
Societas bonorum quaerenda, 644.
— S. Augustini, societas typogra-
phica. 735, 736.
Socius se exercenti an dandus re-
creationis causa, 1103.
Sodoma ob luxuriam punita, 107.
Soler Fratres, typographi vicenses
in Hispania, 729.
Solitudo, v. Secessus.
Sollicitudo puncta omnia meditatio-
nis percurrendi est vitanda, 825.
— rerum humanarum impedit fru-
ctum exercit., 941 ; ideo omittenda
ingredientibus exercitia, 803 ; v.
Exercens se.
Solóme, v. Salome.
Sommalius, editor antuerpiensis, 86.
Sommervogel, Carolus, S. J., script,
55, 578, 690, 713, 717, 718, 728, 730,
77i, 774. 775, 794, 1099. 1180, 1181,
1182; in Addendis pag. 729.
Sophronius, S., 136.
Sorianus, Hieronymus, S. J., testa-
tur Ludolfum lectum esse a S.
Ignatio, 55.
Soto, A., censor Exercitiorum pari-
sinus, 7i5_
— Petrus de, O. P.. S. Ignatium
examinat, 36
Sotuellus (Southwell vel Sotwell),
Nathanaél, S. J., script, 671, 758,
771.
Spagnia, v. Hispania.
Species peccatorum ab auctoribus
petendae, 807.
Spelunca nativitatis D. N. J. C, 330.
331- ,
Spes, in Deo habenda aggredienti
citiorum, pp. 1111-1178,
1258
exercit.. 1014, 1121; fovenda in
desolatione, 230, 611, 1022, 11 29;
exercetur per spiritualem olfactum,
812-813; passione contemplanda
crescit, 933, 1070, 1088, 11 70.
Spiritus bonus erga peccantes mor-
taliter et erga purgantes peccata,
510-512, 614; consolatur proficien-
tes, 528, 618; erga eosdem malus
spiritus qua ratione se gerat, ibid. ;
spiritus malus transfigurat se in
angelum lucis, 530, 617 ; spiritus
mali signum est lucem fugere, 928,
1061-1062, 1161; spiritibus variis
alii aliis magis agitantur, 226; spi-
ritus probandi, 927 ; boni et mali
animas sui símiles quomodo affi-
ciant, 532-534, 618.
Spiritus Sanctus, testimonium prae-
bet de Christo, 462; datur a Chri-
sto discipulis, 502 ; residet in Chri-
sto et in Ecclesia, 622; loquitur per
summum pontificem, 669; in ora-
tione sequendus, 961 ; ejus adven-
tus pertinet ad 4.am hebd. 969;
est auctor praecipuus bonorum
affectuum in anima, 974; et ascen-
sionum in via perfectionis, 1077,
1176; gradus in Ecclesia distri-
buit, 1051, 1152.
— Societatis, Exercitiis et constitu-
tionibus conservandus est, 687.
Srnensky, Matthias, typogr. tyrna-
viensis, in Hungaria, 719.
Stabilimento Danesi, Romae. 707.
Stargardia (Stargard), opp. in Bo-
russia, 774.
Status vitae dúplex, communis et per-
fectus, 14, 782, 818, 864, 922, 1056,
11 56; ab unoquoque quaerendus,
investigando et petendo, quem sibi
Deus constituerit, 14, 346-348, 594;
status perfectionis, a Deo poscen-
dus "'si Dei obsequium cum eo
conjungatur", 16; perfectissimus
est qui proxime ad Christum acce-
dit, 861, 916, 1045, 1 147 ; non eli-
gitur inconsultis parentibus, quan-
to minas inconsulto Deo, 929; sta-
tum consequuntur fere omnia vi-
tae opera, 1051, 1152: statuum va-
riorum auctor Spiritus Sanctus.
ibid.
Status religiosus, aptos ad illum
moveré laudatur extra tem-
pus exercitiorum, 236, 612, 656,
657, 923, 1055, 1 1 55 ; exercitiorum
tempore melius id Deo relinqui-
Textus Exerciti
tur suggerendum, ibid. ; inter-
dum illicitum esse potest ad illum
aliquem moveré, 657 ; inepti ad
hunc statum incitandi non sunt,
903 ; eum eligat quisque per se et
a Deo motus, sine revelatione ta-
men, 657» ñeque eum amplectun-
tur omnes exercitia facientes, 787.
Steinhuber, Andreas, card. S. J.,
script., 774.
Stephanum, ad S., domus proba-
tionis cracoviensis, 1102.
Stephanus, Robertus, biblia sacra
versibus et numeris distinxit. 450.
Stóger, Joannes Xep., S. J. script.,
1182.
Strada. v. Estrada.
Studiosi an inducendi ad exercitia,
"03.
Studium perfectioris status non im-
pedit Dei voluntatem nec liberta-
tem nostram, 1064, 1164.
Stylus in prooemio Directorii. 1089.
Suárez, Franciscus, S. J., explicat
Ignatii mentem in Exercitiis fa-
ciendis, 12 ; distinguit materiam et
íormam Exercitiorum, 941 ; indi-
cat originem doctrinae eorum, 38,
47 ; comparat doctrinam S. Igna-
tii cum antiquiorum auctorum do-
ctrina, 11; de reverentia ln oran-
do, 226; de titulo "Exercitia spiri-
tualia", 223; de piarum commen-
dationum despicientia, 271 ; de vita
et valetudine ut virtutis instru-
mentis, 252; de peccato angelo-
rum, 279; de ancilla B. M. V., 65;
cur S. Ignatius de castitate et
obedientia tacuerit in meditatio-
ne de vexillis, 355; de humilita-
tis modis, 16; cur tres positi sint,
I33_I34- 368; regulae temperantiae
quare in 3." hebd., 410; docet
attingi in 4.* hebd. contemplatio-
nem, 17; de Christo redivivo appa-
renti Matri suae, 418; de aliis
apparitionibus, 506; de regula 14
ad sentiendum cum Ecclesia, 158;
varia, 89, 138, 157, 167, 399, 911.
Subirana, typogr. barcinonensis, II,
706.
Sudor sanguineus, 154; v. Sanguis
Christi.
Summarium punctorum Polanci, no-
minatur ab Aegidio, 794; et com-
mendatur, 899.
Summus pontifex effecit ut diligen-
ter examinarentur Exercitia, 668 ;
nm, pp. 222-563.
12 5<>
hortatur orones ad ea facienda,
ibid.
Superbia signum perditorum, 8o;
tertius perditionis gradus, ex quo
m omnia vitia fit lapsus, 352-354;
occulta impedit devotionem, 1023.
II2Q.
Superior conferendus de rebus ani-
mae, 880, 1028, 1074, 1135, 1174;
quandonam uti debeat regulis ele-
ctionis, 1030, 1033-1034, 1137.
Synderesis, synteresis, quid sit, 512.
T
Tablares. Petrus, S. J., epístola do-
ctoris Torres ad illum, 684.
Tachi Venturi, Petrus, S. J., script.,
178, 569, 755.
Tactus internus applicatur, v. Ap-
plicatio sensuum.
Talavera, Ferdinandus, archiep. gra-
natensis, 54.
Tanner. Joannes, S. J.. script., 42.
Taurinum, v. Augusta Taurinorum.
"Te Deum", commendatur ad oran-
dum, 881.
Temperantia potius quam poeniten-
tia colenda est in 4.1 hebd., 426 ; ejus
regulae. quomodo et quando expU-
candae, 061-962, 969, 984; sintne In
illis vestigia Ludolfi, 86.
Templa invisenda. 621 ; corum aedi-
ficia et ornatus laudanda, 552, 622.
Tempus exercitiorum quam longum
sit, 228, 610, 893 ; 30 diebus absol-
vuntur, 228, 610, 908; id quod non
est superstitiosum, 655 ; hebdoma-
dis, v. Hebdomas ; proponendae
meditationis, 808-809; integrum
singulis meditationibus tribuen-
dum, 106, 234, 612, 810, 992, v.
Meditatio ; visitandi se exercen-
tem, v. Exercens se ; aptum non
videtur ad colloquendum de rebus
seriis tempus post prandium aut
post coenam, 944; sed potius re-
ereationi, 944; temporis distribu-
tio in exercitiis, 909, 990.
— electionis triplex, v. Electionis
témpora ; tempus vocationis reli-
giosae exequendae, 929-930.
— in primo modo orandi, 826.
Tentationes apertae quibusnam acci-
dere soleant, 230-232, 611 ; sub spe-
cie boni, 232, 611 ; augeri solent
post meridiem, 790, 1021, 1128.
Textus Dlrectorii Exe
Textus sacri S. Ignatii et Ludolñ
comparantur, 58-64.
Thabor, mons, 504, 876.
Themistius paraplirastes Aristotelis,
959-
Theobolcius seu Theobulcius ÍTeo-
holski), Adalbertus, S. J., ejus vi-
tae compendium, 775; scripsit nota-
tion'es in Di. 1591, 773, 775; ha-
rum textus. 1091-1093; in Adden-
dis pag. 1093.
Theodorus, Studita, S., 693.
Theologia tum positiva tum scho-
lastica, laudanda, 554; theologiae
dif ficultates a rudibus non de-
ñniendae, 699.
Theophilactus, 208.
Thieullier, Henricus. typogr. antuer-
piensis, .716, 723.
Thomas, apost. S., non adest in coe-
naculo die resurrectionis. 502 ; in-
credulus, videt Christum. cr.edit,
502; quandonam haec apparitio est
contemplanda. 876.
— Aquinas. S., O. P. S. Thomas et
puncta quaedam Exercitiorum: ci-
tatur in Versione prima, 49; de in-
ducendo homines ad statum religio-
sum. 657; de examine consaenlic-e,
11; de indifferentia, 911; de pec-
cato angelorum, 278; de igne infe-
rorum, 295, 297 ; de sensibus inter-
nis, 818; de motione a Deo missa.
026, 1058, 1 158 ; de perfectione sc-
quenda, 901, 902; de perfecto in-
stituto religioso. 1057, 1156; de
cbmmunione Judae, 483 ; de Chn-
sti descensu ad inferos, 419 ; de ap-
paritionibus Christi, 506; de ange-
lorum modo agendi, 89; quid sit
synderesis, 512; de actibus intel-
lectus et voluntatis, 528, 529 ; do-
ctor scholasticus, 554; explicat quo-
modo Christus interpellet pro 110-
bis, 1083; varia: angeliicus prae-
ceptor, 574; sumit salutem pro sai-
vatione, 663 ; notat similitudinem
inter actus naturales et superna-
turales. 921 ; opus quoddam i II í fal-
so attributum, 258.
Thomas a Kempis, v. Kempis.
Tiberiadis mare, 69.
Ticknor. Georgius, script., 54.
Tigurum (Zürich), opp. in Helvetia,
399.
Timor Dei, laudandus, 560, 623 ; parit
spiritum salutis, 914, 1041, 1144;
:itiorum, pp. 1111-1178.
I2ÓO
timor Dei apud Ludolfum, 92-93;
apud Ci'sneros, 1 19-120.
"Tipografía del Sagrado Corazón".
matritensis, 216.
Tiraboschit Hieronymus, script., 216.
Tischendorf, Constant, script., 331.
Toletum (Toledo), opp. in Hispania,
50, Si, 651.
Toletus (Toledo), Franciscus. card.,
S. J., juris canonici peritus, 714;
designatus ad conficiendum Di-
rectorium confessionum, 753, 754;
incolit collegium romanum, 755.
Tolosa (Toulouse), opp. in Gallia.
710. 11 79.
Tongrum (Tongres). opp. in Belgio,
24.
Torino, v. Augusta Taurinorum.
Torrensis, v. Torres, Bartho'lomaeus.
Torres, Bartholomaeus de, canarien-
sis episc, ejus vitae compendium.
574; exercitia facit, 667; profite-
tur se non esse de Societate, no-
visse tamen et Ignatium et Socie-
tatem. 665-666; ad eum mittuntur
Exercitia, 575 ; usus est editione
prima, 655; emendata tamen, 156:
ea examinat et defendit, 573. 574.
575-576, 653-664, 670-671, 675, 678-
684 ; arguit contra eos qui dicunt
errores esse in Exercitiis, nec la-
men ea deferunt, 668; de amoie
Dei et libero arbitrio, 661.
— Michaél de, S. J., scripsit episto-
lam de modo dandi exercitia, 751;.
Toulouse. v. Tolosa.
Tournier, Ferdinandus, S. J., script.,
123, 171, 207, 208.
Tranquilinas animi necessaria ad
electionem, 822, 926.
Tres classes. v. Binariorum medita-
tio.
Tres orandi modi traduntur ab Igna-
tio Compluti, 33; v. Modi orandi.
Tridentum (Trento, Trient), opp. in
Tiroli.
Trinitas Sanctisisima, in eo mysterio
lumen singulare S. Ignatii. 32;
consilium de nomine redimendo.
7i.
Trognaesius, Joachimus, typogr. an-
tuerpensis, 1180.
Trullas. Josephus, typogr. vícensis,
728.
Tudeschis, Nicolaus de, juris cano-
nici peritus. 714.
"Typographia manresana", in opp.
Roehampton in Anglia, 741.
Textus Exerciti
— académica, S. J., Tyrnaviae in
Hungaria, 725
Tyrnavia (Tymau), opp. in Hunga-
ria. 719. 725, 1 181, 1182.
u
Uclés, opp. in Hispania, 40.
Ughellus, Fernidandus, ordinis Cist.,
script., 215. 216.
Ujazd, opp. in Polonia, 775.
Umbrete, opp. in Hispania, 703.
Unctio Spiritus Sancti, fons Exer-
cit., 218, 654-655; eadem docet
veram sapientiam, 655
Unió cum Deo. comparaiur medita-
tione, oratione, exercitio virtutum,
12; quomodo fiat, 970-971.
Universitas Carolo-Ferdinandea in
Bohemia, 726, 730, 731, 732.
Urbanus, S. J.. rector collegii conim-
bricensis, 758.
Uriarte, Josephus Eugenius de, S. J.,
script., 703; in Addendis pag. 731.
Ursmarus, S. J., 21.
Usus rerum creatarum. 250, 579. 625.
V
Valentía, opp. in Hispania, 50. 54.
55, 216, 702, 705, 711. 1179.
Vallgornera, Thomas O. P., script..
256, 258.
Valtrini, Joannes, S. J., testatur Lu-
dolfum lectum esse a S. Ignatio.
55- .
Varagio, Varazze, v. Voragina.
Varesiana typographia Romae, 71S.
Varia hominum genera quibus dari
possunt exercitia, v. Exercitia, III,
Praxis.
Varietas ad meditandum cst in Exer-
cit., 897.
Varmia (Ermeland), regio in Borus-
ca, 774.
Vázquez, Dionysius, S. J., Romam
incolit. 755; designatus ad Directo-
rium praedicationis conficiendutu,
753-754.
Vega, Lope de, script., 197.
— Petrus de la, O. S. Hieron., script..
51. 5^. 53. 54. 68, 197, 1087; sequi-
tur ordinem liturgicum non chro-
nologicum 53 ; habet imaginem an-
cilla-e B. M. V., 65.
Venegas. Alexius, script., 104.
Veneratio locorum in quibus Chri-
am, pp. 222-563.
12Ó1
stus vel Sancti morabantur, 859.
Venetiae (Venezia), opp. in Italia,
illuc venit anno 1536 Ignatius, 29;
et tradit Exercitia, 27, 29; varia,
50, 703; in Addendis pag. 29.
"Veni Sánete Spiritus", commenda-
tur ad orandum, 881.
Veníale peccatum, v. Peccatum.
Vesperae utiliter audiuntur a facien-
tibus exercit., 246, 613, 787, 803,
995-
Verbum activum hispanum, quomo-
do usurpatur in Exercit., 182.
— otiosum, v. Otiosa verba.
Verdussen, vidua Henrici, typogr.
antuerpiensis, 725.
Vergara, Alfonsus Ramírez de, ami-
cus Societatis Jesu et defensor
Exercit., 573, 575, 576, 071, 675,
677; obit exercitia per dies vigin-
ti, 672.
"Vermis conscientiae", 296, 586,
630.
Versio prima Exercit., quando facta,
140; ea est impolita, 160-161 ; ap-
probata a pontífice, 137; confer-
tur cum Aut., 161 ; ítem cum co-
dicibus coloniensi et reginensi,
572.
Versiones duae Exercit. approbatae,
173, 671-672.
— in septemdecim linguas, 578.
Vexillorum meditatio, textus, 348,
594, 636; quo tendat, 346-348, 594!
quater facienda, 356, 595; quando
tradenda, 870, 872, 1000; ad per-
fectionem movet, 15; juvat ad ter-
tium gradum humilitatis, 921, 1053.
1153; parat electionem, 930, 1063,
1068, 1162, 1168; utilis etiam non
facientibus electionem, 815, 867;
brevius proposita, 839; germina
apud Ludolfum, 79; item apud
Wernerum, Bernardum, S. Augu-
stinum, 136
Via spirituaíis triplex, 885, 902.
1075, 1 175 ; purgativa quid sit ex-
plicatur, 885, 962; respondet i.ae
hebd., 232, 962 ; quomodo id intel-
ligitur, 1075. 1 175 ; ¡Iluminativa
quid sit, 962 ; ad quos pertineat,
694, 695 ; exponitur, 885 ; respon-
det 2.ae hebd., 232, 962; quomodo
respondeat hebdomadis 2.ae et 3.ae,
1075-1076, 1175; ejus fructus, 970;
via perfectiva, 885 ; quomodo re-
spondeat 4.ae hebd., 1075, 1 175 ; te-
Textus Directorii Ex<
mere optata impedit profectum et
expósita est periculis, 1077, 1177;
ei non assidue est haerendum ante
tempus, 1076, 1 1 76 ; viae tres Ín-
ter se miscentur, 886.
Victoria, Joannes de, S. J., Societa-
tem ingreditur, 750; collegii roma-
ni rector, 750-75 U procurator ge-
neralis S. J., 751; exercit. facit.
750; tradit moderante S. Ignatio,
751-752; accipit Di. dictatum ab
ipso P. Ignatio, 750-751, 900; hoc
Di. valde ordinatum est etsi non
finitum, 751 ; missum ad Aegidium,
764, 765; ejusdem sunt plura
exemplaria, 751 ; accepit ab Ignatio
quomodo nomines alliciendi sint
ad Exercit., 906; textus ejus Di-
rectorii, 785-794.
Victus se exercentium, an nostro sint
contenti. 1102; dandusne sit etiam
religiosis Societatis quem petierint,
1089; v. Cibus.
Vicus (Vich). opp. in Hispania, 728.
729.
Vidal, Aloysius, S. J., vertit Exerci-
tia catalaunice, 578.
Vienna, Vindobona (Wien), opp. ca-
put Austriae, 20, 158. 709, 717, 725.
775, 1081.
Vigouroux, F., script., 398.
Villanueva, Franciscus de, S. J..
rector primus complutensis, 575 ;
de domo exercitiorum facienda
primus cogitat, 1182-1183.
Villa Real, Joannes de, typogr. an-
gelopolitanus in México, 702.
Villena, Elisabetha de, abbatissa,
scripsit Vitam Christi, 54.
Vilna (Wilna), opp. in Lituania, 710,
725.
Vincentius Ferrer, S.. O. P.. de ma-
gistro vitae spirituaíis, 936.
Vindobona, v. Vienna.
Viola, Antonius, hoc nomen legi-
tur in cod. Ve., 165, 201.
Viola, Joannes, S. J., quando ingres-
sus Societatem, 165.
Viraggio, v. Voragina.
Virginitas laudanda magis quam
matrimonium, 550, 621.
Virtus, ejus cognitio per Christum,
964; virtutes augendae, 880, 895-
896 ; actionibus comparantur, 977 ;
per imitationem Christi. 1032; ea-
rum exercitatio confert ad unio-
nera cum Deo, 12; est óptima ra-
tio ad vitia superanda, 608; earum
•citioram, pp. 1111-1178.
I2Ó2
amor retardatur cupiditate non
prava interdum, quomodo id co-
gnoscitur. 15-16; virtutis exempla
caeteris praebenda, 468; virtutes et
dona Spiritus Sancti, quomodo
disponant ad operandum, 660.
Visitationes se exercentibus factae
raro permittendae, 903 ; v. Exer-
cens se, invisendus.
Visus internus applicatur, v. Appli-
catio sensuum.
"Vita Christi", varia opera hujus
tituli, 53-55-
Vita, ordinanda m exercitiis spiri-
tualibus, 224, 610; spiritualis dúo
postulat, morum correctionem et
unionem cum Deo. 12; vitae genus
dúplex, 346 ; quaenam dicatur me-
dia, 901 ; post exercitia quale am-
plectendum. 644, 878, 894, 1077,
1177; vitae perfectae et commu-
nis exemplum Christus, 18; eo
perfectior est quo propius ad
Christum accedit, 1045, 1147; pro-
gressus quantus, 601.
Vitae Sanctorum selectae deside-
rantur, 1094, 1098.
Vitae praesentis conditio meditanda.
878.
— Christi meditationes animum pa-
rant ad electionem, 16, 1065, 1164;
alunt desiderium perfectionis, 1063,
1162; non omittenda dum electio-
ni vacatur, 1064, 1164; unum my-
sterium per biduum vel triduum
tractari potest, 801 ; v. Jesús
Christus, Meditatio, Mysteria.
Vitelleschi, Mutius, praep. gen. S. J.,
mittit Manresam imaginem B. V..
suggerentis Ignatio exercitia, 40;
communicat Societati decretum
Congr. Cassinensis, 122.
Vitium praecipuum oppugnandum,
807, 1037, 1140.
Vives, Ludovicus editor parisinus.
258.
Vocalis oratio facienda. 879; v. Ora-
tio.
Vocatio hominis ad aliquod vitae ge-
nus a Deo venire debet, 14; spe-
ciatim ad statum religiosum, 236,
612, 789; vocationi divinae homo
se disponere potest, 14; eam mul-
ti per exercitia acceperunt, 946 ;
vocatio Dei est pura, 376, 598. 641 :
vocationis ad statum perfectionis
signa dúo, 1060, 1159; cum ea ha-
betur, prompte exsequenda, 929-
Textus Bxerciti
930, 1057, i 1 57 ;;vócatio vera amitti
potest, 929; v. Status.
— ■ apostolorum, 66, 67, 464 ; quando
meditanda, 870, 872 ; vocationes
quaedam s i m i 1 e s vocationibus
apostolorum, 924, 1058, 1157.
Vogt, Petrus, S. J., script, 11.
Volaterris, Horatius a, signat de-
cretum quoddam Congr. Cassinen-
sis 122.
Voluntas Dei quaerenda per medita-
tionem et orationem, 15; in exer-
citiis, 224, 610; ei non impune re-
sistitur, 929.
Voluntas hominis in meditatione
exercetur, 278, 583-584. 627; ipsa
praecipue movenda, 691, 855, 938.
958; praesertim in repetitionibus.
692; voluntas propria in Dei bene-
placitum resignanda, 656; sine in-
tellectu non operatur in electione.
1058, 11 58; debilis quae se non
resignat manibus Dei, 1063, 1163;
voluntatis tantum motibus guber-
nari periculosum, 1061, 1161; a
Deo tamen interdum ita trahitur.
ut nulla dubitandi facultas maneat.
3/8. 598. 639. 924, 1058. 1 158 ; v.
Af fectus.
Voragina seu Vorago (Varagio, Va-
razze, Viraggio), opp. in Italia, 52.
Vorágine, B. Jacobus de, O. P...
auctor Floris Sanctorum, operis
lecti Loyolae a S. Ignatio, 51-53;
conferuntur hujus operis loci qui-
dam cum Exercitiis : de vocatione
apostolorum, 66; de prima appa-
ritione Christi redivivi, 67, 418; de
Josepho ab Arimathaea, 68; de
fortunis sanctorum Joachim et
Annae, 90, 136; de sententia qua-
dam S. Bernardi, 548-549; varia,
52, 53, 67, 83.
Vota religionis laudanda, 550-552,
621 ; votum faciendum de re me-
liore, non de imperfectiore, 552,
621 ; votum prudenter fieri potest,
869. 931, 069, 1067, 1166; inconsi-
deratum ne fiat, 234, 612, 806, 821.
869, 931, 955 , 968, 973. 993-
Vratislavia (Breslau), opp. in Sile-
sia, 722.
Vulgata F.xercitiorum versio proba-
ta a pontifice, 137, 216; corrcctio-
nes illi additae auno 1506. 711 ; v.
Exercitia, II.
pp. 222-563.
1 263
w
Waddingus, Lucas, O. Min., script.,
919.
Wamy, Petrus, S. J., script., 223.
Watrigant, Henricus, S. J., script.,
fautor Monum. H. S. J., 178. 756;
ad nos misit Directoría Aegidii et
Polanci, 777.
I. — De Exercitiis ín genere. Fon-
tium Exercit. perquisitor, 64; de
tempore ac loco quo scripta sunt,
33; de inspirjitione, 38; de auxi-
lio B. V. ad ea scribenda, 40, 46;
comparat doctrinam Exercit. cum
antiquorum auctorum doctrina, 11 ;
complura colligit ex Ludolfo, 70,
77 ; aliqua ex Gerardo de Zutphen,
123, 126, 127 ; ex Joanne Maubur-
no, 124, 129; ex Savonarola, 124;
ex Erasmo Roterodamo, 124; ex
opere Thomae a Kempis Oratio-
nes et meditationes de vita Chri-
sti, 128.
II. — Comparat locos singulares. De
fine hominis, 74, 124, 136; de exa-
mine particulari, 123, 126, 127; de
examine generali, 124; de doctri-
na juramenti, 74; de communione
frequenti, 76; de methodo trium
potentiarum, 124, 129; de casu Lu-
ciferi. 77 ; de campo damasceno,
76; de Christo rege. 78; de Trini-
tatis consilio ad redimendos nomi-
nes, 71; de duobus vexillis, 82; de
gradibus humilitatis, 124; de
Christi sermone in monte, 72 ; de
Lázaro vitae restituto, 72; de
Christo Bethaniam petenti, 69; de
itineribus Christi patientis, 72-73 ;
de Christi vestibus cruore made-
factis, 69; de laetitia paschali. 86:
de beneficiis ecclesiasticis, 85; de
modo pugnandi cum daemone,
90; de doctrina circa eleemosynas.
90, 91 ; de praedestinatione, 92 ;
de fide et operibus, 92.
III. — Varia. De precibus "Anima
Christi", 223; de origine regula-
rum ad sentiendum cum Ecclesia,
549; edidit Di. Hoffaei, 771, 987;
de Exercitatorio, 121 ; adde, 22,
250. 736; in Addendis pagg. 256,
460.
Wernerus (Werner), abbas O. S.
Ben., 81, 123; legeritne Ignatius
ejus homiliam, 125; sitne fons me-
Textus Directorii Ex<
ditationis de regno Christi, 126.
135; an de vexillis, 125, 136.
Wernz, Franciscus Xaverius, praep.
gen. S. J., 7. 9, '37-
Wien, v. Vienna.
Willibaldus. S., 504.
Wilna seu Wilno, v. Vilna.
Wilpert, Josephus, script., 65.
Wirceburgum (Würzburg), v. Her-
bipolis.
X
Xanones, v. Chanones.
Xaverius, S. Franciscus. S. J.. Igna-
tio se socium adjungit per exerci-
tia, 29; de iis qui litteris dant
operam ad dignitates obtinendas,
85 ; commendat primum orandi mo-
dum, 934, 1073. 1173; de benefi-
ciis ecclesiasticis, 85 ; plures bapti-
zavit quam litteras liber Exercit.
continet, 24
— Joannes S. J., designatus ad Di.
coronae, 754; minister juniorum,
Antuerpiam venit, 756.
Ximénez, Didacus, S. J., socius Na-
tális, transcripta Exercitia conferí
cum originali, 139, scribit Di.
Ignat., 783.
— Franciscus, O. S. F., script., 54;
de triplici vocatione apostolorum,
67.
— Jacobus, S. J., secretarius Clau-
dii Aquavivae 715 1007, 1179.
1180.
Y
Yepes, Antonius, O. S. Ben., script.,
34, 35, 96-97, 150.'
z
Zacharias, pater S. Joannis Bapti-
stae, ei apparet ángelus, 89.
Zannetus, typogr. romanus, in Ad-
dendis pag. 713.
Zaragoza, v. Caesaraugusta.
Zarco del Valle, Emmanuel Remon,
script., 50.
Zelus animarum movet ad exerci-
tia danda, 851-852; in religiosis
excitandus, 1025, 1132; et in ec-
clesiasticis, 1026, 1133; augendus
meditatione mortis, judicii, etc.,
:itiorurr, pp. 1111-1178.
1264
1032; et meditatione passionis, script, 123; de pugna adversus
1070, 1170. vitium particulafe, 126-127, 135,
Zenner, J. K., S. J., de precibus 136; ejus operis De spiritualibus
"Anima Christi", 223. Ascensionibus compendium, 127-
Zizaria, Cizuris, Ciceres (Zizers), 128; lectumne sit ab Ignatio, 126;
opp. in Helvetia, 7. fueritne fons Exercitiorum, 126-
Zürich, v. Tigurum. 127, 135.
Zutphania (Zutphen), Gerardus de,
INDEX GENERALIS
Pag.
Approbationes hujus operis 4
Dedicatio 5
Epístola A. R. P. Generalis 7
Prolegomena in Exercitia 9
Caput primum. De libro Exercitiorum 10
Articulus I. Libri argumentum.... 10
— II. Nexus Exercitiorum 12
— III. Testimonia de libro Exercitiorum 19
Caput II. De Exercitiorum auctore ac tempore 27
Articulus I. S. Ignatii dicta et facta 27
— II. Ignatii aequalium testimonia 30
Caput III. De fontibus Exercitiorum 35
Articulus I. De fontibus internis 35
— II. De ope a B. Virgine Ignatio collata ad Exercitia con-
scribenda 39
— III. De fontibus externis 47
§ 1. De fontibus externis in universum 47
§ 2. De fontibus quibusdam externis singillatim 49
§ 3_ Flos Sanctorum — Vita Christi — De imitatione Christi 57
§ 4. V. P. Garciae de Cisneros Exercitatorium vitae spiritualis. 94
§ 5. Alii auctores , 123
Caput IV. De quatuor Exercitiorum textibus 137
Articulus I. De Autographo hispano , 138
§ 1. Exercitiorum exempla hispana exstitisse complura, eaque
diversis temporibus emendata esse 139
§ 2. De locis emendatis in Autographo 142
§ 3. Hujus editionis ratio 147
Articulus II. De vulgata versione 148
§ 1. De auctore ac tempore hujus versionis 148
§ 2. De Vulgatae emendationibus 150
a) Emendationes polancianae 151
b) De alterius correctoris emendatis 153
c) De locis oblitteratis 154
d) De regula quartadecima ad sentiendum cum Ecclesia... 154
e) Declarationes congregationis quintae generalis 158
§ 3. De hac editione 160
Articulus III. De Versione prima 160
§ 1. De auctore ac tempore hujus versionis 160
§ 2. De tribus Versionis primae exemplaribus 162
§ 3_ De Versionis primae emendationibus 164
a) Notationes ignatianae in primo exeiruVlari 164
1265
Pnp.
b) Reliqua emendata in primo exempiari 105
c) Correcta polanciana in altero exempiari . 166
d) Alterius correctoris emendata in secundo exempiari...... 169
c) De locis oblitteratis in secundo exemplo Versionis primae. 171
§ 4. Hujus editionis modus 17'
Articulus IV. De translatione P. Roothaan 172
§ 1. De auctore ac tempore hujus versionis 172
§ 2. Correcta in quarta editione romana anni 1852 174
§ 3. Hujus editionis ratio 177
De lingua libri Exercitiorum 179
Articulus I. De lingua Exercitiorum in universum 180
— II. Glossarium 187
Notitia codicum 199
Notitia fasciculorum, 211
\Totae compendiariae 213
De brevi pontificio "Pastoralis officii" 215
Praefatiuncula editionis primae Yulgatae versionis Exercitiorum... 218
Monitum editionis romanae libri Exercitiorum anni MDXCVI 219
PARS PRIOR
EXERCITIA SPIRITUALIA S. IGNATII DE LOYOLA
Annotationes 222
PRIMA HEBDOMADA
Praesuppositum 250
Principium et fundamentum 250
Examen particulare 252
Examen genérale '. 260
Examinis generalis modus 270
Confessionis generalis et communionis usus 272
Primum exercitium meditandi secundum tres animae potentias 274
Secundum exercitium est meditatio de peccatis 284
Tertium exercitium est repetitio primi et secundi 290
Quartum exercitium conficitur ex tertii repetitione 292
Quintum exercitium est contemplatio de inferno 294
Additiones ad exercitia melius agenda 298
SECUNDA HEBDOMADA
Contemplatio regni Jesu Christi 314
Primae diei meditatio prima erit de incarnatione 322
Contemplatio secunda, de nativitate 328
Tertia contemplatio est repetitio praecedentium duarurn 334
Quarta contemplatio est primae ac secundae iterata repetitio 334
Quinta contemplatio est applicatio sensuum 334
Secunda die praesentatio in templo et fuga in Aegyptum ■•• 342
Tertia die, Jesús obediens parentibus et inventus in templo 344
Praeludium quoddam circa considerationem statuum 346
Quarta die. meditatio de duobus vexillis 348
De tribus binariis seu classibus hominum 358
Reliquae meditationes secundae hebdomadis 364
MONUM. IGNAT. — SERIES II. So
1266
Pag.
Tres modi humilitatis 368
Praeludium ad electionem faciendam 372
Introductio ad eligendarum rerum notitiam 374
De tempore triplici ad electiones recte faciendas 378
Modus prior sanae electionis 380
Modus posterior bene eligendi 386
De emendatione seu reformatione vitae 388
TERTIA HEBDOMADA
Prima contemplatio, de coena ultima 392
Secunda contemplatio, de rebus post coenam et in horto gestis 398
Reliquae contemplationes 404
Regulae ad victum recte temperandum 410
QUARTA HEBDOMADA
Contemplatio prima, quomodo Jesús apparuit Matri suae 418
Contemplatio ad amorem spiritualem in nobis excitandum 426
Modi tres orandi 434
Vitae domini nostri Jesu Christi mysteria 448
Regulae aliquot ad motus animae discernendos pro prima hebdomade. 510
Regulae aliae ad pleniorem spirituum discretionem pro secunda bebdo-
made 528
Regulae nonnullae in distribuendis eleemosynis servandae 536
Quaedam notatu digna de scrupulis 542
Regulae ut cum orthodoxa Ecclesia veré sentiamus 548
Approbationes Exercitiorum 562
APPENDICES
Praefatio 567
Articulus I. — De Fabri recensione coloniensi 567
— II. — De códice Reginensi 569
— III. — Apologiae Exercitiorum antiquae 573
— IV. — Monitum doctoris Ortiz 577
— V. — Bibliographia Exercitiorum 578
I. B. Petri Fabri exemplar latinum Exercitiorum 579
II. Textus vaticanus, Regina 624
III Apologiae Exercitiorum antiquae 649
1. — P. Hieronymus Natalis P. Antonio Araozio 649
2. — P. Emmanuel López P. Hieronymo Natali 650
3. — Doctor Bartholomaeus de Torres defendit Ignatiana Exercitia. 653
4. — Altera defensio Exercitiorum eodem auctore 665
5 — Aliquis de Societate doctori Vergara 671
1267
Pag.
6. — Doctor Andreas Cuesta P. Ignatio de Loyola 676
7. — Testimonium doctoris Vergara de Exercitiis 677
8. — Alia Exercitiorum defensio auctore Bartholomaeo de Torresi. .. 678
9. — Defensio Exercitiorum incerto auctore S. J 684
IV. Monitum doctoris Ortiz 699
V. Bibliographia Exercitiorum 701
Editiones hispánica lingua factae 701,
Editiones vulgatae versionis 708
Editiones versionis P. Roothaan 736
PARS ALTERA
DIRECTORIA EXERCITIORUM
Praefatio 745
Articulas I. Directoría Ignatiana 74¿
— ■ II. Directoría antiqua, ab anno 1558 ad 1591 752
§ 1. — Tres viri a Borgia designantur ad Directorium conficiendum 752
§ 2. — De Polanci Directorio 757
§ 3. — De Mironis Directoriis 758
§ 4. — De Aegidii González Directorio 763
§ 5. — De aliis Directoriis ante annum 1591 confettis 765
Articulus III. Directoría recentiora, ab anno 1591 ad 1599 772
A •
DIRECTORIA IGNATIANA
I
Directoría Ign^ciana autographa
[i] Translado de un pliego de mano de N. P, sacado del original.
Para dar exercioios 778
[2] Direttorio de Jos exercicios de la segunda semana de N. Pre.
Inatio... 780
[3] Directorio acerca de las electiones 781
H
Directoría Ignatiana tradita
\i] Sobre exercitios 782
[2] Quomodo in dandis exercitiis se quis habere debeat cum exacte
dantur 783
De ordine: De modo 783
De numero exercitiorum : De confessione generala : Annotationes
aliquae 784
Moni™. Ignat. — Series II.
m
Pag.
III
DlRKCTORIA IGNATIANA DICTATA
Annotaciones sobre los exercicios y la manera que se ha de tener en
darlos sacados del original del P. D. Victoria 785
Quanto al modo de darlas en la primera semana 789
B
DIRECTORIA ANTIQUA
I
DlRECTORIUM P. JOANNIS DE PoLANCO
Prooemium ., 795
Caput primum. Vnde accidat vt in iis spiritualibus exercitiis tantum
profectum homines experiantur , 797
Caput 2. De quattuor modis proponendi spiritualia exercitia juxta
quattuor hominum genera 799
Caput 3. De iis quae agenda sunt antequam incipiant exercitia
qui exacte ea faceré volunt , 802
Caput 4. De iis quae in vniuersum curanda sunt ei qui alicui in
exercitiis spiritualibus exacte tradendis instructor datur 803
Caput 5. De iis quae circa primae hebdomadae exercitia obseruanda
videntur 807
Caput 6. De quibusdam circa 2.ae hebdomadae exercitia consi-
derandis , 810
Caput 7. De quibusdam circa electiones aduertendis antequam in
particulari inchoéntur 815
Caput 8. De quibusdam circa electionum faciendarum rationem
in particulari considerandis , 818
Caput 9. Vbi sunt aliqua in 3.* hebdómada notata 823
Caput 10. De quibusdam annotatis in 4* hebdómada 825
Caput 11. De annotatis circa modos orandi 820
Caput 12. De iis quae circa scrupulos dignoscendos et de regulis
seruandis ut cum Ecclesia catholica veré sentiamus notantur 828
Summarium eorum Exerciti/orum quae scripto relinquenda sunt
•licet verbo magis declaranda 829
De fundamento 829
Examen particulare : Additiones : Primum exercitium 830
Secundum e.vercitium. de meditatione peccatorum 831
Tertium exercitium: Quartum exercitium: Quintum exercitium, de
meditatione inferni , 832
Additiones 833
Sextum exercitium, de meditatione mortis 834
Séptiimum exercitium, de meditatione judicii 835
Octavum exercitium, de meditatione penae aeternae 835
Secundae hebdomadae principium : Meditatio de regno Christi 836
Primae diei meditatio prima, De incarnatione 837
Meditatio secunda, de nativitate 837
Tertia et quarta contemplatio 838
Quinta contemplatio, quae est applicatio sensuum ad praedicta 838
Additiones secundae hebdomadae 838
Secundae diei contemplatio 839
Tertiae — — 839
1269
Pag.
Quartae diei contemplatio 839
Meditado de tribus hominum classibus 840
Quinta die 840
Exercitium de tribus modis humilitatis 841
Praeludium ad electionem faciendam 841
Modus prior electionis 841
Posterior modus electionis 842
Tertia hebdómada : Prima contemplatio media nocte facienda 842
Secunda meditatio in aurora 843
Quarta hebdómada : Prima meditatio 843
Contemplatio ad amorem Dei in nobis excitandum • 844
Primus ex tribus modis orandi 845
Secundus modus orandi 845
Tertius modus orandi , 846
II
DlRECTORIUM PRIMUM P. JaCOBI MlRONIS
De quibusdam quibus iuuari possit tam is qui exercitia traditurus quam
is qui ea accepturus est. Caput 1 846
De quibusdam quae ad exercitia primae hebdomadae potissimum
pertinent. Caput II 852
De quibusdam quae ad exercitia secundae hebdomadae potissimum
pertinent. Caput III 861
De iis rebus quae peractis exercitiis tradi poterunt. Caput IV 878
Adjunctum , 881
III
DlRECTORIUM ANONYMUM B I
De modo tradendi exercitia spiritualia breuis instructio 883
Excellentia seu dignitas, vtilitas et necessitas 883
Quid sint exercitia spiritualia 884
Diuisio seu partitio exercitiorum 885
Quae exercitia quibus personis danda ; ac primo si sit rudis et illite-
ratus >. 886
Si sit imbecillus seu valetudinarius et de quo parum fructus speramus. 887
Si sit ingeniosus uel literatus, tamen occupatus negotiis publicis uel
aliis convenientibus 887
Si sit ingeniosus uel etiam literatus et negocias liber et fructum optat
ex exercitiis quem potest máximum 888
Si sit religiosus alterius quam nostrae religionis 888
Si sit religiosus nostrae Societatis Jesu 889
Si sunt pueri , 890
Si sint foeminae 891
Modus dandi singula exercitia 891
Quaedam in communi obseruanda danti exercitia 893
Vitae genus in quo quis post exercitia relinquitur , 894
IV
Anonymum B2 896
1270
Pag.
V
DlRECTORIUM P. AeGIDII GONZÁLEZ DÁVILA
Prooemium 892
Annotationes in Directorium A 900
Annotationes in Directorium B 902
Annotationes in Directorium C 003
Annotationes in Directorium D 903
Post prooemium sequuntur quaedam vti proJegomena ad reliqua 905
Atque haec uti praeludia ad exercitia ipsa satis sint; nunc quid in
singulis annotatione explicationeve dignum visum sit proponemus. 910
De la 2.a semana 916
De la electión 919
De la 3.1 semana 931
De la 4* semana 933
VI
Anonymum B3
Sopra gl 'esercitii cavato da una instruttione 935
De modo 937
VII
Directorium P. Fabii de Fabiis.
Directorium Exercitiorum maiorem utilitatem allaturum, si in certa
capita distribuatur 938
Diuidi posse Directorium in septem capita 939
Redditur ratio de singulis capitibus 940
In directorium loca quaedam adnotata 944
VIII
Directorium Exercitiorum Granatense
Del director de exercitantes : Instrucción que le podrá servir 947
Directorio de los exercitios spirituales de la Compañía de Jesús para
endreqar assí al que los da como al que los hace 949
De Jos que dan los exercitios y de los que los pueden hazer. Cap. i.°... 949
Lo i.° que se ha de hazer con los que quieren hazer los exerci-
cios. Cap, 2 o 1 951
Obseruationes acerca de la primera semana. Cap. 3 0 952
Meditatión de peccados 955
Otra meditatión de peccados 955
Meditación de la muerte •■■ 956
Meditatión del iuyzio 956
Otras obseruationes sobre los mesmos exercicios de la 1." semmana.
Cap. 4 958
Obseruationes sobre los exercicios de la 2.* semmana. Cap. 5.0 960
Obseruationes sobre los mesmos exercitios de la 2.* semana. Cap 6.° 962
Cómo por la metitatión de Ja vida de Christo se viene al conosci-
miento de Dios y de las otras cosas de la fee. Cap. 7 963
I 2/ I
Pag.
Obseruationes acerca de las electiones. Cap. 8 965
Obseruationes sobre los exercicios de la 3.° semmana. Cap. 9 969
Obseruationes sobre los exercicios de la 4.a semmana. Cap. 10 969
Obseruationes sobre los 3 modos de orar Cap 11 971
Obseruatión acerca de las reglas de sentir con la Iglesia cathólica.
Cap. 12 97i
IX
Breve Directorium
Quae parari debent ante exercitia 972
Quae observan debent inter visitandum 972
Prima hebdómada 975
Hebdómada 2.' 981
Tertia hebdómada 984
Quarta hebdómada , 985
X
NOTATIONES B. PETRI CaNISII
Modus tradendi exercitia 986
XI
Directorium P. Pauli Hoffaei
Prooemium ., 987
De personis et rebus in quibus pro sua quisque conditione exercen-
dus videtur 1 987
Distributio temporum quibus peragenda sunt exercitia 900
Pro superioribus erga exercitantes 990
Pro ministro qui servit exercitantibus externis 991
Pro ministro Fratrum exercitantium 991
Pro magistro exercitii 992
Admoneatur exeroitans de fine, modo et usu exercitiorum 992
Ordo diurnus illorum qui tribus horis quotidie exercentur 993
Ordo totius diei pro fratribus nostris exercitantibus 994
Di-stributio exercitiorum in dimidias horas cum totius diei ordine :
Pro hominibus primae conditionis 995
Distributio exercitiorum primae hebdomadae in duas horas una cum
ordine totius diei : Pro hominibus secundae conditionis 996
Distributio exercitiorum pro única hora tantum 996
Distributio exercitiorum in quatuor vel quinqué horas 997
Distributio exercitiorum in tres quotidie horas 997
C
DIRECTORIA RECENTIORA
I
Directorium Exercitiorum, Romae anno 1591 typis descriptum
Epístola P. Jacobi Ximénez, secretarii 1007
Prooemium de dignitate et utilitate exercitiorum et de necessitate
Directorii 1008
I2"2
Pag.
Quomodo inducendi sint homines ad Exercitia. Cap. I.... ion
Quomodo dispositus esse debeat qui ad Exercitia facienda acce-
dit. Cap. II 1013
De loco exercitiis idóneo et de quibusdam particularibus. Cap. III 1017
Qualis esse et quid faceré debeat qui exercitia tradit Cap. IV 1019
De variis hominum generibus quibus dari possunt exercitia. Cap. V. 1024
De modo tradendi nostris Exercitia. Cap. VI 1028
De prima hebdómada in universum. Cap. VII 1034
De fundamento Cap. VIII 1036
De duplici examine. Cap. IX 1037
De exercitiis primae hebdomadae. Cap. X 1038
De confessione generali. Cap XI 1042
De fine primae hebdomadae. Cap. XII 1044
De secunda hebdómada et primo de fine qui in ea praetenditur.
Cap. XIII 1044
De exercitiis secundae hebdomadae Cap. XIV 1046
De electiorue. Cap XV 1051
De iis qui jam statum habent. Cap. XVI 1068
De tertia hebdómada. Cap. XVII 1069
De quarta hebdómada. Cap XVIII 1071
De tribus modis orandi. Cap. XIX 1072
De regulis tradendis Cap. XX 1075
Brevis explicatio nonnullorum quae in Directorio de tribus viis at-
tinguntur. Cap XXI 1075
Quae commendanda sunt ei qui absolvit exercitia. Cap. XXII 1077
II
Notata P. Fabiani Quadrantini S. J. in Directorium Exercitiorum. 1079
III
P. Alberti Theobultii S. J. annotationes in Directorium 1091
IV
Annotata Neapolitana 1093
V
Xotationes Anonymi X 1098
VI
Annotationes Cracovienses
Observata circa Directorium Exercitiorum 1100
Dubia quaedam circa Exercitia spiritualia 1101
VII
Anonymi Z annotationes 1102
VIII
JUDICTUM DEPUTATORUM AD DiRECTORlUM EXERCITIORUM ANNI 1 591 RECO-
GNOSCENDUM
In deputatione pro Exercitiis praefecto P. Aegidio González 1105
12/3
Pag.
IX
Directorium Exercitiorum Florkntiae editum anno 1599
(Editio princeps)
Epístola P. Jacobi Domenici, secretarii S. J • — U.i$
Prooemium de Dignitate et vtüitate Exercitiorum et de necessitate
Director» HIÍ
Quomodo inducendi sint homines ad Exercitia. Cap. 1 1119
Quomodo dispositus esse debeat qui ad exercitia facienda accedit
Cap. II 1121
De quibus monendus sit exercitia ingrediens et de tempore medi-
tandi. Cap, III 1123
De loco exercitiis idóneo et de quibusdam particularibus. Cap II II . . . 1 1 25
Qualis esse et quid faceré debeat qui exercitia tradit. Cap. V 1126
De visitando eo qui exercetur. Cap. VI :ii28
De exigenda ratione meditationis. Cap VII > 1128
De proponenda meditatione. Cap. VIII 1130
De variis hominum generibus quibus dari possunt exercitia.
Cap. IX 1131
De modo tradendi nostris exercitia. Cap X 1134
De prima hebdómada in vniuersum. Cap. XI 1138
De fundamento. Cap. XII 1139
De duplici examine Cap XIII 1140
De primo exercitio primae hebdomadae. Cap. XIV 1141
De aliis exercitiis primae hebdomadae. Cap. XV 1143
De confes'sione generali. Cap XVI 1145
De fine primae hebdomadae. Cap. XVII 1146
De secunda hebdómada et primo de fine qui in ea praetenditur.
Cap. XVIII 1146
De primis quatuor exercitiis secundae hebdomadae. Cap XIX 1148
De quinto exercitio secundae hebdomadae quod est applicatio sen-
suum. Cap. XX 11 50
De meditationum horis, Jectione spirituali et eo qui exercetur visi-
tando. Cap. XXI 1151
De electione quanti momenti sit, et quis ordo in hac materia servan-
dus. Cap XXII 1 151
Quales esse debeant qui ad electionem admittuntur. Cap. XXIII 1 153
Qualis esse debeat qui dirigit electurum. Ca. XXIV 1 1 55
Quae sint res de quibus est electio. Cap XXV 1156
De tempore triplici ad electionem recte faciendam. Cap. XXVI H57
Comparatio secundi temporis faciendae electionis cum tertio.
Cap. XXVII 11 58
De modo priore et posteriore bonae electionis faciendae. Cap. XXVIII. 1160
De praxi et ordine electionis. Cap. XXIX 1162
De ipsa electione juxta rationem secundi temporis. Cap. XXX 1 164
De electione iuxta priorem et posteriorem modum. Cap. XXXI 1165
De oratione post factam electionem. Cap. XXXII 1166
Quid agendum instructori cum sentit eum qui electionem facit hal-
lucinari. Cap. XXXIII 1167
De iis qui iam statum habent. Cap XXXIV 1168
De tertia hebdómada. Cap. XXXV 1169
De quarta hebdómada Cap. XXXVI . 1171
De tribus modis orandi Cap. XXXVII 1172
De Regulis tradendis. 'Cap. XXXVIII 1 174
Breuis explicatio nonnullorum quae in Directorio de tribus viis at-
tinguntur. Cap. XXXIX 1 175
Quae commendanda sunt ei qui absoluit Exercitia. Cap. XL 1177
1274
Pag.
APPENDICES
1
Bibliographia Directorii Exercitiorum 1179
TI
De loco exercitiorum auctore P. Francisco de Villanueva, S_ J 1182
Index locorum Sacrae Scripturae ••• 1 185
Index auctorum 1189
Index rerum, personarum et locorum 1200
Index generalis 1.2G4
Addenda et corrigenda- ■• 1275
ADDENDA ET CORRIGENDA
In Prolecomenis
Pag. 20. Locus í lie Thomae Macaulay gallice in annotatione 1 allatus,
sic habetur anghce in Edimburg Rcvicw, Nov. 1842: «It [liber Exerci-
tio'-um] was originally written in Spanish, and appeared in an inaccurate
l.atin versión. By the order of the pressent Pope, Loyola's manuscript,
still remaining in the Vatican, has been again translated. In this new íorm
the book is commended to the devout study of the faithful by a bull of
Pope Paul III, and by an Encyclical Epistle from the present General of
the order of Jesús».
Anglicum hunc textum ad nos humanissime misit W. H. Longridge e
Societate (anglica) S. Joannis evangelistae, cujus auctoritatem ac testi-
monium in Exercitiorum laudem, juvat huc afierre. Etsi is non tam
verbis quam factis, quanti Exercitia ignatiana faciat,' ostendit. Orationem
habuit ac typis edid.it. cui propositum erat «to explain briefly what is
meant by an Ignatian retreat, and to plead for a return to a mor general
tis« of this method». (Ignatian Rctreats by Father Longridge, S. S. J. E.,
Oxford, 1916). Idem pulcherrimum opus armo 1919 in lucem protulit
The Spiritual Exercises of Saint Ignatius of Loyola translated from the
spanish zvith a cominentary and a translation of the Directorium in Exer-
citia.— London, Robert Scott. De libro ipso Exercitiorum dicit : «It is
not enough that the book should be read through once, or even twice or
thrice : long and minute study is necessary, if its teaching is to be grasped
both as a whdle and in its parts» (p. XXVIII)- «The Spiritual Exercises
are mainly the record of S. Ignatius own experience during his retreat
at Manresa, and it is this which gives them their peculiar vitality and
power». (XXXI.) «The exercises are not a mere assemblage of medita-
tions put together anihow. They follow in a logical order and have a
psichological relation to one another admirably fitted for the purpose
in view. They form an organic whole. each part of which rests upon wath
has gone before, and is presupposed in all that follows. Every one who really
studies the book, or still better. who has 'made the Exercises', will
quickly be convinced of it» (p. XXXII).
Pag. 21, 1. 8, lege «Cailcificem». — P. 26, 1. 8, den ewigen. — P. 29, ¡. 21,
sic lege: Exeunte anno 1535 Venetias venit... Denique cum anno 1537
Romam venisset, anno 1538 «di Roma ando», etc. — P. 39, 1. 35, dass nichts. —
P. 50. annot. 1. I. 4, lege «1495».
P. 50. de libello precum «Horas de Nuestra Señora». Est in bibliotheca
monasterii Sti. Petri O. S. Ben.. in oppido Salisburgo (Salzburg) Au-
striae germanorum, liber precum, diurnale vocant, latine manu scriptus
ineunte saeculo XV. In prima pagina notatio legitur recentiore manu
inscripta his verbis : «Liber Precum S. P. Ignatii Societatis Jes. Fundatoris»,
quae inscriptio in catalogo ipso monasterii falsa dicitur, a praesenti ejusdem
monasterii abbate verisimilis non habetur.
P. 54, 1. 2 et annot. 1. R. P. Anselmus María Albareda O.. S. Ben.,
in Analectis Montserratcnsibus, t. II, anno 1918, p. 154, probabilissimis ar-
gumentis ostendit hanc versionem catalaunicam typis exscriptam esse in
monasterio Montis Serrati circa annos 1519 et 1522.
1276
P. 55, annot. i. GentMicium nomen Joannis Roic. de Corella, etsi a
quibusdam Roig, ab aliis Ruiz ponitur; Roic. tamen perpetuo scribi notat
R. Miquel y Planas in Obres de J. Roic de Corella publicades ab una
introdúcelo per R. Miquel y Planas... Barcelona 1913. Introducció, p. IX.
P- 57, 1. 5. legendum «ferré». — P. 68, 1. 23, Xpo. — 1. 36, desiderari. —
I. 37, Jacobi. — P. 69, in annot io. lege «XXI». — P. 71, annot. 1, pro
«ibid.» lege «La Genése».
P. 95, 1. 6. García de Cisneros anno 1493 creatus est Prior, non Abbas,
monasterii Montis Serrati. Titulus abbatis eo anno sublatus illius mona-
sterii moderatoribus, restitutus illis est ab Aliexandro VI anno 1499.
Praefuit autem Cisneros. partirn ut prior, partim ut abbas ab anno 1493
ad 1510, annos igitur duodeviginti. (Analecta montserratcnsia, t. II, anno
1918, p, 40, annot. 2).
P. 104, 11. 26-27. De numero exemplarium Directorii Horarum Cano-
nicarum non constant inter se monumenta adhuc nobis nota, quae af-
feruntur a P. Méndez. Rationes enim quas P. major domus notavit
ajunt fuisse quadringenta et quadraginta; subjicitur vero narratio in qua
ponuntur exemplaria octingenta. In mentem venerat majorem fidem ha-
bendam ei qui rationes expensarum f erret, quam narratori ; qui cum
videret aliquot exemplaria Directorii in uno volumine cum Exercitatorio
colligata. putaverit fortasse eumdem utriusque operis numerum exempla-
rium esse excusum. De qua re interrogatus a nobis R. P. Anselmus Maria
Albareda O. S. Ben.. rei bibliographicae montserratensis peritissimus vesti-
gator, perhumaniíer respondit, solutionem quidem illam improbabilem
non videri, arduum tamen esse tantum errorem admitiere, in narratore,
qui eodem tempore narrationem scripserit, quo rationes expensarum notatae
sint, semper sperasse se atque etiam nunc sperare, fore ut melior aliqua
quaestionis illius solutio ex aliquo monumento adhuc ignoto nascatur.
P. 121. 1. 34, lege «coincidences». — P. 123, 1. 33, fontes. — P. 128.
1. penult, «edidit».
P 139. De Autographo. Exemplar Exercitiorum eo nomine designa-
tum, transcriptum est a Bantholomaeo Ferronio, lusitano, qui Ignatio ab
epistolis ante Polancum fuit. (V. Epist. Mixtae, I. 87, annot. 2, et Epist.
P. Nadal, I. 22, annot. 1). Collatis enim illius monumentis manu scriptis,
quorum aliqua ad nos in imagine photographica pervenerunt, cum Au-
tographo Exercitiorum, eamdem esse patet hujus et illorum scribendi
formam.
P. 143, 1. 9, col. 2.a, lege «vna grande». — 1¡. 10, vt in. — 1. 21, ofrecién-
dole.
P. 150. 11. 6-9. Notationes illae P. Natalis de Autographo Exercitio-
rum sunt hujusmodi: «Videtur in 2° colloquio 3. i exercitii prime hebdo-
madis, fo. 14, et in meditationis vexillorum colloquio, fo. 24, pa. 2, fieri
oratio ad Xpum. vt impetret a Patre, etc., qui non est vsus Ecclesiae, etc.;
oramus enim Xpum. vt exaudiat, vt misereatur, vt donet. etc., sed non id
vt a Deo impetrem. Quid si sensus qui fuit P. Ignatii reddatur hoc pacto?
2. m rursus ad FMiurrj vt donet mihi eadem a Patre, etc.; 3.m praeterea
ad Patrem vt eadem illa mihi concedat, etc.
«In 2.0 praeambulo 5.1 exercitii ¡>.c hebdomade eodem fo. pa. 2 quod est
hispanice 'para.no venir en |)eccado' non videtur solum de futuro peccatp
intelli«endum (vt sonat phrasis) sed de praesentibus etiam et practeritis vi-
tüs, vt plena contritio vel attritio intelli^atur ex poenae timore concipienda,
atque ad hunc sensum videtur locus vertendus, vel paraphrastice.
«In praeambulo ad considerandos status, fo. 23, vbi dixit Pater: 'dexandp
a su Padre adoptivo', videtur voluisse significare putativum Patrem ex suae
pbraseos sini])licitate».
Pag. 161, 1. 9, lege «afferre^. — P. 162, 11. 12 et 38 lege « 1 335» pro «1534». —
P. 164, in notationis lineis 1 et 2 lege «antean «hujus».
Pag. 165. Inter locos Autographi emendatos, qui in textu ipso primi exem-
1277
plaris versionis primae leguntur, milla mutatione facta, ponendi ctiam vi-
dentur illi:
AüT. NON EMEND ATUM
Lo llevan a Pilato y
delante de él lo acusan
el pueblo menudo de
los judíos, f. 48 v 1. 12-13.
Se despedazó vel
hecho pedazos, f. 49 v,
1. 13.
AUT. EMENDATUM
Lo llevan toda la mul-
titud de los judíos a Pi-
lato y delante dél lo
acusan.
Partido en dos partes
de arriba a abaxo.
Yersio prima
Ducitur ad Pilatumet
coram ipso accusatur a
indaeorum turba.
Scissum in duas par-
tes.
De reliquis emendatis in primo exemplari haec teneto. Manu NataliS
scriptae sunt in margine versionis correctiones ignatianae hae: « synago-
gas>, f. i6v ; «in aeternitate» et «vbi venit plenitudo temporis», f. 18: «vt
pie meditan licet» et «speluncam seu locum natiuitatis», f. 19; «vt solet in
pluribus», f. 22v; aliqua fortasse etiam ex iis quae in médium textum inserta
sunt.
Caetera emendata, quamquam partim ejusdem manus esse videntur,
quae totum codicem scripsit, máxima tamen ex parte alii librarlo tribuen-
da sunt.
Pag. 177, 1. 1. lege translatione.
Pag. 179, 1. 14. Praeter locum illum ex Epist.Mixtae, 1, 197 est alius in serie
eadem, V, 643, ubi Araozius ad S. Ignatium scribens utitur vocabulo euzke-
rico «berria» quod est <nova». Caeterum locus ille ex Epist. Mixtae, I, 197
«eztitut scrivigen» vertendus fuit «non scribo».
Pag. 194, col. 4.a, 11. 19-20, resistencia. — P. 196, col. 3.a, 1. 24, seer. — P. 198,
col. 4.a, 1. 26, voluntariamente. — P. 1 9c», inter lineas 19 et 20 adde: «Codex 12.-
Instruct. I... pag. 36.» — P. 207, 1. 2 «instruendos et». -1. 17, pro «quatuor» lege
«quinqué». — P. 216, 1. 12, Clemente VII.
In Autographo *
Pag. 226, 11. 9-10, prius «aduiertamos». -1. 18, exer[ci]cios. — P. 246, 1. 10,
mysterios. -1. 17, post «exereicios» sequitur «spuales» oblitt. — P. 250, 1. 11,
lege «a de ser». -11. 18-19, prius «entiendiendola». — P. 252, 1. 7, concedido.
-1. 8, verbum «albedrío» prius erat «albredrío-. — P. 2^4, 1 5, «emendar» quod
prius erat «enmendar», id quod de sequentibus paulo post notatum est.
-1. 9, vezes a. -1. 29, co 6v comencando.
Pag. 262, 1. 3, «alguna mórula»; recte interpretatur P. Roothaan hanc locu-
tionem per diminutivum «aliquantulum immoratur», non solum propter di-
minutivum hispanum «mórula», sed quia verbum ipsum «alguna», significa-
tionem hanc minuendi saepe induit. (Cf. Cuervo. Diccionario de construcción
y régimen de la lengua castellana, t. I, p. 340, col. 2.a, París, 1886).
Pag. 262, 1. 22, ny. -1. 30, «Entienendo», altero «en» deleto. — P. 266, 1. 25,
verbum «agena» superadditum est versui. — P. 268, 1. 2, prius «decir». -Ibid.
annotationi a adde «aut meretrice». — P.270, 1. 5, prius «paces». -11. 19-20, prius
«levantó». — P. 278, 1. 8, comparación. — P. 282, 1. 11, discurir. — P. 284, 1. 6,
prius «decir». — P. 290, 1. 20, señora. — P. 292, 1. 1 1, Anima. — P. 296, 1. 6, prius
«centina». -1. 10, prius «trizteza». — P. 298, 1. 3, prius «nostro». — P. 300, 1. 11,
ante «confusión» est «y» oblitt. -1. 18, haziéndome. — P. 304, 1. 11, prius «pla-
cer».—?. 306, 11. 33-34, tan-poco. — P. 312, 11. 6-7 sensual y por. — P. 316, 1. 4,
prius «diciendo». -1. 7. a de. -1. 9, littera // videtur addita manu S. Ignatii. —
* In animo erat correcta quaedam ve] potius calami lapsus, quos ¡n Aulographo Exercitiorum
offendimus, minime notare. (Y. Prolegomina, pp. 142 et 147). Quibusdam tamen, quorum opinioni
plurimum deferimus, aliter visum est, quibus libenter hoc loco morem gerimus.
1278
P. 31 8,1. 18, a de. — P. 320, 1. 8, prius «diciendo». -1. 18, prius «alabanga». —
P. 322, 1. 2, inter verba «la» et «segunda» videtur scriptum fuisse prius «ma-
ñana». -1. 13, La sólita. — P. 326, 1. 20, tierrra. -1. 23, prius «dicen». — P. 328, 1. 22,
lege «sintiere» vel «sentiere» 1. 24, ante «encarnado» deletum est «nascido»;
et «deziendo» prius erat «diciendo». — P. 330, 1. 3, prius «Nagaret». — P. 332,1. 1 1,
prius «pobrecito». — P. 334, 1. 3, praecedente.— P. 336, 1. 25, legi potest «abra-
car» et «abrazar». -1. penúltima «quoloquio». — P. 338, 1. 19, prius «vispaeras».
-1. 28, semana a. -1. 33, «mañana» habet syllabam «na» superpositam. — P. 340,
I. 13, prius «desando». — P. 342, 1. 22, d, e. -1. 23, prius «Egipto». — P. 346, 1. 4,
p.e Preámbulo. -1. 8, 22 siendo él. -1. 11, «en» prius erat «el». — P. 348, 1. 5,
4.° día. El quarto. -11. 1 5 et 25, Lucifer. — P. 350, 1. 5, prius «de lo» pro «del».
— P. 352, 11. 28-29, encommendándoles. - P. 356, 1. 3, seruido. -1. 31, prius
«abrazar». P. 358, 1. 17, mismo. — P. 362, 1. 1 1, hizieron. -1. 21, «la» add. supra
versum. — P. 364, 1. 4, prius «Nagaret». -1. 6, folio. -1. 13, vno. -1. 25, caenar. —
P. 366, 1. 18, fo. 47 lit. -1. 24, [i]a nota. -1. 36, vn. — P. 374, 1. 17, «que es el» el
manu S. Ignatii (í). — P. 376, 1. 4, prius «hierarchia». -1. 31, fuese vocación. —
P. 378, 1. 13, Nota. Nota. -1. 19, «apacibles» legi potest «apazibles».
Pag. 382, ad finem primi puncti modi primi bonam et sanam electionem
faciendi. Quaerunt aliqui quare S. Ignatius post verba «o de otra qualquier
cosa» addiderit illa «que cae en electión mutable», «quae ad mutabilem ele-
ctionen spectat». Putamus ideo addita esse quia Ignatius unum tantum exem-
plum adínbere voluit, idque rei mutabilis, quod, fortasse, máxima pars
eorum qui ad exercitia facienda electionis causa aggrediebantur, rem ali-
quam jam elegerant, quam perfectionis consectandae gratia relinquere pote-
rant, puta socios Ignatii primos, item Xatalem, Mironem, Ortizium, etc. Et si
in re mutabili tanta diligentia et sollicitudo adhibenda est, quantam hic do-
cemur, quanto id magis in re mutabili.
Pag. 384,11. 21-22, moción. -I.23, «deue>, altera syllaba superposita. — P. 388,
II. 9-10, entonges. -1. 23 «acerca» syllaba prima «a> add. supra versum —
P. 396, 1. 12, «considerar, considerar», altero verbo oblitt. — } . 400, 1. 27, inter
verba «el» et «tercero» oblitteratum est «segundo». — P. 404, 1. 13, prius «in-
duciendo».— P. 408, 1. 20, «la» add. supra versum. — P. 410, 11. 11-12, visparas.
— P. 422, 1. 4, ascención. P. 424, 1. 9, «gingo». -1. 28, prius «placer». — P. 430,
I. 10, my auer. — P. 432, 1. 15, pro «plantas», prius erat «planetas», aut «pla-
netas».— P. 446, 1. 18, La primera regla es. — P. 448, 1. 1, Ignatiana3. — P. 450,1.2,
annutiatión. -1. 21, «cúmplase» syllaba «se» add. supra versum. — P. 460,1. 13,
hecho, littera h add. supra versum. P. 470, annot. c, adde verbum vna» prius
fuisse «vn». — P. 472, 1. 14, prius «sampugarse». -1. 15, «y le» prius erat «y re».
-1. 17, prius «nauecilla gezó». — P. 474, 1. 13, prius «vasso». sed deletum est al-
terum «s». — P. 476, 1. 20, lit. a, b. - P. 480, 1. 3, prius «cabeza». -11. 7 et 14.
prius «diciendo». — P. 484, 1. 6, prius «himno». -1. 9, prius «diciendo». 11. 18-19,
Aut. habet «tuya)», reliqua extra parenthesin.— -P. 488, 11. 3-4, Señor. -1. 21,
prius «digiendo». -1. 22, prius «aliado». P. 490, 1. 7. prius «voces». — P. 492,
II. 4 et 12, prius «decían», «digiendo». -1. 25, constreñido. — P. 494. 1- 12, [(] aca-
bado es [)]. — P. 494, 11. 16-17, inter verba «las» et «sepulturas», oblitteratum
est verbum «piedras». — P. 496, 1. 20, prius «decir». - P. 502, annot. a, «2 vv.»
— P. 510, 1. 5, prius «dicen». — P. 512, 1. 3, prius «pungándoles». — P. 516, 11. 2-3,
pro «desolación» erat prius «consolación». P. 518, 1. 2, prius «aconseya» aut
«aconxesa». -1. 9, «mudarse» ultima syllaba add. supra versum. - P. 520, an-
not. a, non apparet sitne «quarta» an «quinta» verbum deletum in Aut.
Pag. 522, initium regulae 1 2ac sic verti posse videtur: Hostis sic se gerit ut
mulier; est enim imbecillus invite, fortis libenter: nam ut proprium est mu-
lieris cum aliquo viro rixantis animo deficere et fugere, quando vir in faciem
i 1 1 i resistit...
Pag. 524, 1. 5, (dando, -1. 28, prius «displace». — P. 528,1.4, prius conducen.
-1. 11, prius «induce». — P. 532, 1. 26, prius «esponga».— P. 544, 1. 28, prius
«justa». - P. 546, 1. 25, prius «adelgagarse». - P. 548, 1. 20, prius «Yernardum».
— P. 560, 1. 13, mayor.
1279
In Vulgata versione
Pag. 23<>, 1. 13, lege «occurrere- .— P. 248, 1. 8, commoditates. — P. 294, 1. 2!,
cofirceat- P. 29b, annot. a, cquoppiam».— P. 300, 1. 8, vt. — P. 322, 1. 7, medi-
tado — P. 328, 1. 28, natiuitate.— P. 350, 11. 6-7, impcratoris » -1. 13, sedere 8.
-11. 14-15. térribilem *. — P. 366, 1. penult, «detineantur» forte legendum «de-
lineantur». — P. 382, 1. 2, sit a, 42 v. — P. 388, 1. 24, et p. 396, 1. 24, «uero».
— P. 418, 1. 21, vt.— P. 424, 1. 28, caeli.— P. 432, 1. 8, uel.— P. 452. 24, caele-
stis.— P. 494, 1. 7, eius.— P. 506, 1. 2ij Corin. — P. 510, 1. 5, dúos illos viros. —
P. 526, 1. 10, obsessam.
In Versione prima
Pag. 225, 1. 14, salutem.— P. 247, 1. 15, expeditus est. — P. 309, 1. 10 vel. —
P. 315, 1. 22, quendam. — P. 327, 1. 22, terrae.— P. 353, 1. 18, uniuersi. — P. 409,
1. 21, immorari in. — P. 425, 1. 25, vt.— P. 431, 1. 16, amorem. — P. 439, 1. 12, et
eadem.- P. 441, 1. 7, vsu. — P. 459, 1. 10, seccessit. — P. 463, 1. 16, Math. — P. 485,
1. 5-6, vndecim.— P. 529, 1. 30, «ar. 4» sed A habet «art.» — P. 539, 1. 12, consy-
derabo.
In versione P. Roothaan
Pag. 241, 11. 7-8, impel-lere. -1. 28, immittunt. — P. 245, 1. 5, illud «ea» manu
emendatum est in nostra ed., ñeque aparet quid prius legeretur.— P.247, 1. 14,
eumdem. P. 283, 1. 15, [homo talis] 4.a ed., (homo talis) ia. — P. 303, 1. 15, id
quod. — P. 311, 1. 6, quaerendam et inveniendam. — P. 323, 1. 27, plenitudo 3.
— P. 325, 1. 2, temporum. -1. 5, Jesu Christi. — P. 343, 1. 24, in verbo «Fugam»
littera F majuscula manu scripta est: prius videtur fuisse minúscula. — P. 349,
I. 1 1, Yexillis 3. — P. 437, 1. 4, «Majestatlis» in Ia ed. -1. 16, fiat.
In annotationibcs communibus yuATUOR textibus
Pag. 244, annot. 1, «Anón. Bi». — P. 256-258, annot. r. Opusculum illud De
modo confitendi non haberi authenticum opus Sti. Thomae, notavit etiam P. H.
YVatrigant in Bibliograpkie ees re'cetitcs publications sur ics Exercices... CBE,
n.° 24, Novembre 1909, p. 42. — P. 258-259, annot. 1, P. Paulus Debuchy, S. J.,
ad nos humanissime scripsit, legisse se quidem in Aut. litteram G, vertisse
tamen gallice per «J (our)» P. 281, annot. 6, «Gen. III, 6». Annot. 7, «Gen.,
II, 16-17».— P- 292- annot. 1, 1. 2-3, «volúntate». — P. 294, annot. 2, 1. ult., «coéx-
ceat».— P. 298-299, annot. 1, Doctrinam Patris Roothaan confirmant etiam
Di. Po. n. 55 et 56, supra, p. 809 ejusque Summarium, supra. pp. 832-836;
Breve Di., supra, 979. Imo Di. Mi., non violenter eodem modo interpréteos.
Contra Hoffaeus, supra, p. 998, meditationibus de morte ae de judicio tem-
pus ante meditationem de inferno disserte assignat.
Pag. 460, annot. 2. Recte notat P. H. YVatrigant S. J., (CBE n. 24, Novem-
bre 1909, Bibliograpkie des recentes publications sur les Exorcices spirituels et
les Retraites, p. 41) fuisse primitus divisum hoc mysterium etiam in Aut. in
puncta tria; librarium autem oblitum esse transeribere notationem «20» ante
verba «(Aprouechaba etc.)»; quare notationem «30» ante verba «parece que
exercitaba», ita esse abrasam et emendatam ut maneat «20», signum «30»
quod in margine erat esse penitus abrasum, signa denique «i°» et «20» re-
mansisse juxta se posita contra primum versum. Imo addendum est, illius
signi «3°» quod in margine fuit, vestigia etiam nunc diligentius inspicienti
apparere.
Pag. 482, annot. 2, lege «Matth XXVI, 20-30».
1280
In PRIORIS PARTIS APPIiXDICIBUS
Pag. 570, 11. ii, 13, 27, 29, pro «1534» lege «15350.
Pag- 583' 1- 30. pro «super» lege «supra».-P. 585,1. 12, «4to». — P. 589,
I. 16, B8v — P. 599, annot, a, «Matth».-P. 605, 1. 13, eius.— P. 607, 1. 28, fiet.
— P. 616, 1. 3, aliquam aliam. — Annot. 1, Jac. IV.
Pag. 630, 1. 2, in marg. codicis est numeras «5». — P. 632, annot. c, adde
neutrum verbum esse deletum. — P. 633, annot. 4, pro «2» lege «10». — P. 636,
annot. b, legi potest «suo vexillo» aut «suum vexillum. — P. 643, 1. 20, etc. —
P. 649, annot. 2, «III Reg., XIX, 10». - P. 652, 1. 18, affectum.-P. 658, 11. 9
et 31 hazer. — P. 662, 1. 31, exercicios.— P. 663, 1. 33, vbi. - P. 669, 1. 14, apro-
bados.— P. 672, 1. 5, alunbrados. — P. 678, annot. 1, 1. 2, autographi. — P. 680,
II. 6-7, exercicios. — P. 681, 1. 27, impossible. -1. 29, pappa... papa. — P. 682, 1. so,
vna. — P. 683, 1. 21, major. -1. 34, contradezir a las. -P. 689, 1. 28, et beneficiis.
— P. 692, 1. 17, [16]. — P. 698, 1. 5, tempore.
Pag. 699, 1. 19, ecclesiastica. -In annot. a, 1. 5, «annotationes».
Pag- 7°5- Adde inter editiones textus hispani Exercitiorum, post editio-
nem manresanam anni 1880, editionem in Thesauro spirituali Societatis com-
prehensam, quae facta est Bilbai (Bilbao in Hispaniat anno 1887; describitur
haec editio Thesauri in p. 736.
Pag. 713. Ante numerum 18 adde: 17bi£. — 1609, Romae.— o, 155 X 0,100. —
«Esercitii 1 Spiritvali | Del B. P. Ignatio | Loyola Fvnda j tore della | Com-
paga Di Giesu In Roma | nel Coll. Romano». Titulum italicum sequitur tex-
tus latinus Exercitiorum, distributus in plagulis una et sexaginta, singulis
quaternarum pagellarum. In plagula cui titulus «Annotationes ad exercitia»
sunt tantum ia, 2a, 3a, 4a, 5a, 6a et 7a. Impressum est Romae apud Zannetum,
superiorum permissu, quae notatio in compluribus foliis omittitur. Exem-
plar est in bibliotheca Exercitiorum angiensi (Enghien, in Belgio).
In eadem pag. 713, 11. 42-44 sic lege: Textus Exercitiorum, «Annotatio-
nes>. In quatuor ff. sequentibus non signatis, «Brevis índex», et «Errata>. —
Pagg. 281-300: «loca quae ex diligenti... emendata».
Pag- 7 « 9. 1- 5, initio, lege «Matriti apud».
In pag. 728 post numerum 50 adde: :0bis. -1840, Ratisbonae (Regensburg,
in Bavaria). -0,131 x 0,087. — Pag. [I]: «Exercitia | spiritualia | S. P. Ignatii
Loyolae, | Societatis Jesu fundatoris. | Nova editio accurata Cum effigie.
Ratisbonae, 1840. I Sumptibus G. Josephi Manz». Pag. [II]: «Omnia ad ma-
jorera Dei gloriam. | O Deus, si Te homines nossent!». — Pag. [III]: Oratio
«Anima Christi» et Sui ipsius oblatio. Suscipe, Domine»... — P. IV- V: «Te-
stimonia»...—?. VI-IX: «Quídam de Societate»... -P . X-XIV: «Monitio.
Ad lectorem pium juxta ac benevolum». P. [15J-62 «Brevis instructio
meditandi collecta ex libello Exercitiorum S. Ignatii»... Sunt sex capita in
paragraphos distributa. P. 63-265: Textus Exercitiorum.— P. 265 «Quae
ab aliis impressis Exercitiorum... emendata sunt».— P. 266-278: «Loca
quae ex diligenti cum Hispánico autographo collatione adnotata sunt in hac
postrema editione». — P. [279]-28s: «Appendix. Selectae S. Patriis Ignatii
sententiae».— P. 285-286: «Regulae quaedam S. P. Ignatii a P. Andrea
Frusio versibus conscriptae». — P.[287]-293'. «Brevis index meditationum»... —
P. [294^300: «Index secundus tam pro eo qui dirigit quam qui dirigatur».
Pag. 729. — Editionibus Vulgatae versionis Exercitiorum adde sequentes,
quae continentur in opere Jacobi Nouet, S. J., Horno orationts. -1. -1S38, Lug-
duni (Lyon, in Gallia). o, 170 x o, 100. — «Homo | orationis. | Exercitia spi-
ritualia ] secundum norman S. Ignatii de Loyola; | a R. P. Jacobo Xouet, I
Societatis Jesu. | Editio nova, | Aucta, et complectens Exercitia spiritualia
S. P. Ignatii | de Loyola, cum notis R. P. Roothan [sic], nunc Superioris Ge- |
neralis Societatis Jesu; Directorium in exercitia: R. P. Claudii Aquavivae,
Societatis Jesu praepositi Gene- I ralis, Industriae ad curandos animi mor-
bos. Librairie catholique de Perisse fréres. | Ljron... Paris | ...Roanne |
tí&í
1838». P. [87]: «Exercitia j spiritualia | Sancti Ignatü de Loyola- )»••• —
P. [88]: cMonitum. Ex Annotatíonibus textui sancti Patris subjectis, ea
quae asteriscum»... — Pagg. [89]-i94"- Textus Exércitiorum cum annotatíoni-
bus P. Rodthaan.- Finis. — Pag. 195: «Directorium» etc., vide inferius.
2. -1845, Lugduni. Hace editio superiori adamussim respondet, anno in
prima pag. mutato, et omisso ibidem verbo «Roanne».
3. 1850. Haec editio superiori, sub n. 2 positae, omnino respondet, mu-
tato tantummodo anno.
4. -1867, Parisiis, Lugduni. — 0,174x0,10;. — «Homo ] Orationis I Exer-
citia Spiritualia | secundum normam S. Ignatü de Loyola a R. P. Jacobo
Nouet | Societatis Jesu | Editio nova complectens | Exercitia spiritualia,
Sancti Ignatü de Loyola, cum notis | R. P. Roothan [ste], Superioris genera-
lis societatis Jesu»... Librairie Jacques Lecoffre ] Lecoffre fils et Cie, succes-
seurs Paris | 90,rueBonaparte,90 | Lyon Ancienne MaisonPerisse I 1867.
— Pagg. [XY]-XYIII: Litterae apostolicae Pauli III «Pastoraüs officii » .
P. [XIX]: Testimonia eorum quibus censura Exércitiorum commissa fuit.
—Pagg. [XX-XXI]: «Quídam de Societate»... - P. [XXII]: Oratio «Anima
Christi».— Textus Exércitiorum est a pag. 88 ad 194.
5. — 1888. Parisiis. — 0,190 x 0,115. «Homo Orationis | Exercitia spiri-
tualia | secundum normam S. Ignatü de Loyola | a R. P. Jacobo Nouet | So-
cietatis Jesu | editio nova complectens | Exercitia spiritualia Sancti Ignatü
de Loyola, cum notis | R. P. Roothan [s/c], Superioris generaüs Societatis
Jesu... | Paris | Librairie Victor Lecoffre | 90, rué Bonaparte. 90 1888». -
Pagg. XV-XVIII: Litterae apostolicae Pauli III «Pnstoralis officii». - P. XIX:
«Testimonia»... — Pagg. XX-XXI: «Praefatio ad lectorem. Ouidam de Socie-
tate»...— P. XXII: Oratio «Anima Christi».— Textus Exércitiorum est a
pag. 89 ad 194.
N. B. 1. Apud Sommervogel, t. V, col. 1816, memorantur editiones hujus
operis annorum 1838, 1843, 1846, 185 1 . 1858.— 2. Editiones omnes ante an-
num 1838 factae Exercitia quaedam sunt fundata in Exercitiis Sancti Ignatü,
non vero ipsa Exercitia.
Pag- 73L n- 6. De hac editione cf. opus Catálogo razonado de obras anóni-
mas y seudónimas de autores de la Compañía de Jesús... por el P. J. Eug. de
Uriarte, de la misma Compañía, t. IV, Madrid, 1914, pp. 208-209, n- 5621
et t. V, Madrid, 1916, pp. 127-128. E quibus locis dúo intelliges, et certum
esse vulgare nomen Pietrabissara, et editionem illam scatere quidem errori-
bus typographicis, at nihil prorsus in rebus Instituti Societatis sive primarüs
sive secundarüs immutasse.
Pag. 738. Exemplaria Namurcensia annorum 1840 et 1841 ad unam
eamdemque editionem pertinere videntur. NarratP. M. L., S. J.,sibi Bruxellis
dictum esse, editionem versionis P. Roothaan sine ejusdem annotationibus
Namurci ante hanc factam, jubentibus superioribus esse prorsus destructam;
novam vero editionem emissam, alüs exemplaribus signatis anno 1840, alüs
anno 1841.
In parte altera
Pag. 746, 1. 2, cramben. — P. 748, 1. 20, in qua. -1. 27, illius. P. 749. 1- 4',
quae ad. — P. 750, 1. 2, Primeramente.
Pag. 755. In fine textus adde: Christophorus Rodríguez provinciae roma-
nae praefuit annis 1567-1571; anno tamen 1569 classi hispanicae adversus
moriscos per aliquot menses addictus est. (5. Francisctis Borgia, IV, 424,
V, 54, 212, 600).
Pag. 756, 1. 38, meditationibus. P. 761, 1. 40, fructus.-P. 771, 1. 37, lucem.
— P. 783, 1. 14,5111. exercitium. -1. penúltima in not., «modo*.
Pag. 786, 1. 22. Sensus huic loco S. Pauli hic assumptus, est accommoda-
titius; ütteralis dicitur ab apostólo nomine detractorum.
Pag. 816, 1. 14 tribus. — Pagg. 838-839. Annotatio a «versabor apogr.», quae
1282
est in pag. 839, transferencia est in pag. 838. — P. 844, l. 28, dantem. -1. 33,
laborantem. -1. 34, id quod.
Pag. 885, 1. 27, se . -1. 28, Christi.— 1. 30, huius.— P. 893, 1. 33 xpediat.
1. 35, nisi. - P. 909, annot. 3, «Ps. XXVI». — P. 911, 1. 31, í'ertur. — P. 914,.
annot. 3, «Hebr. VIII, 6». - P. 923, in annot. 1, 1. 1, «(vide supra, annot. a)». —
P. 926, in annot. 6, 1. 2, xa'. P. 955, 1. 34 annotationem b sic perfice: «Anno. 4
[sic pro 14] in marg.» — P. 962, 1. 39, cognitione. — P. 1026, annot. 2, pro
«Ps. LVIII», lege «Ps. LXVIII». — P. 1048, 1. 10, vnico. P. 1050, 1. 15, circum-
stantiis.--P. 1056, in annot. 6, 1. 2, pro «p. 854», lege «p. 864». P. 1074, in an-
not. 2, lege «I Cor. XIV, 15». P. io8o,l. 14, P. 32. - P. 1086, in annot. bt
lege «uerba». P. 1087, 1. 29, in ia. -1. 30, In 4(3.— P. 1088, 11. 16 et 17, 4a™. —
P. 1089, 1. 29, queri. P. 1090, 1. 30, jacet. - P. 1091, 11. 9 et 10, 3ae.— P. 1092,
I. 5, in hoc 20. — P. 1093, 1. 9, ubi legitur in cod. nunc «pag. 47» prius erat
«pag. 94» in qua Directorii pagina etiam agitur aliquid de peccatis. Anno-
tationi sequenti quae incipit «In eodem capite» adhibita est littera o in
marg. — In eadem pag., ad finem annotationum Theobolcii, addendae sunt ex
códice litterae L.D.— Annotationem f sic lege: «cola (membra) alt». P. io94v
II. 5 et 17, vn' -1. 20, breuitá. -1. 30, da trattenere. — P. 1095, 1. 13, d'vna. —
P. 1096, 1. 20, et riesce. -1. 26 ben tener.
Pag. 1 1 16, 1. 14, vnctione. - P. 1 1 17, in tertia annotatione marginali «Pau-li».
P. 1 1 18, 1. ultima, in textu «id scriptis». — P. 1 132, 1. 39, Directorium habet «Con-
cionatore», pro «Concionatores». — P. 1133, 1. 8, plerunque. — P. 1137, 1. 17,
par. - P. 1140,1. 5, NE. omittit virgulam (,)post verbum «aberrauerit». -1. 12,
vnusquiq. - P. 1 141 , in ultima annotatione marginali, «in tradendis». — P. 1142,
1. 34, solicitudinibus. — P. 1 144, 1. 10, sunt. P. 1 147, 1. 28, negoeium.- P. 1 149,
1. 34, vt. — P. 11 53, 1. 38, illam. - P. 11 58, 1. antepenult., «interior,». -1. ultima,
taeterna->. — P. 1 159, 1. 26, feruenti.- P. 1 161, in prima annot. marginali, «¿í-
cundae-».—'?. 1162, 1. 13, Natiuitatis. — P. 1174, 1. 3, vt.
Pag. 1 1 79, 1. 10, Iesv, | . -1. u, Exercitio , rvm. - P. 1180, 1. 30, Mvssipon-
ti. — P. 1 1 8 1 , 1. 11, Spiritvalivm.— P. 1182, in annot. 1, 1. 1, «in».
Pag. 1 182. Editionibus Directorii anni 1599 addendae sunt sequentes:
1. Editio facta a P. Ignatio Diertins, S. J., una cum Exercitiis anno 1696
(Vide supra, pp. 723-725).
2. Eadem iterata anno 1838. (Vide supra, p. 728).
5-7. Ouae cum opere P. Jacobi Nouet, Hotno orationis, editae sunt simul
cum Exercitiis, de quibus supra.
8. Ouae typis descripta est Ratisbonae simul etiam cum Exercitiis
anno 191 1. (Supra , p. 742V
■J