Skip to main content

Full text of "The Myvyrian archaiology of Wales : collected out of ancient manuscripts"

See other formats 


Google 


This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project 
to make the world’s books discoverable online. 

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject 
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books 
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that’s often difficult to discover. 

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book’s long journey from the 
publisher to a library and finally to you. 


Usage guidelines 


Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the 
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to 
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying. 

We also ask that you: 


+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for 
personal, non-commercial purposes. 


+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google’s system: If you are conducting research on machine 
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 


+ Maintain attribution The Google “watermark” you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 


+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can’t offer guidance on whether any specific use of 
any specific book is allowed. Please do not assume that a book’s appearance in Google Book Search means it can be used in any manner 
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe. 


About Google Book Search 


Google’s mission is to organize the world’s information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers 
discover the world’s books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web 
ai[http: //books . google. com/| 














Ef #BIG 3 


Rarbard College Library 


FROM THE FUND OF 


CHARLES MINOT 


(Class of 1698). 


Received de fly, 1875. 





THE 


MYVYRIAN 
ARCHAIOLOGY OF WALES, 


BEING & COLLECTION OF 


9. MIMORICAL DOCUMBNTS 


ANCIENT MANUSCRIPTS. 





VOLUME II 
PROSE. 
— es d> 
“mp DORTH, NI 190. 


MAN Eis net informed whe doth net canine. 
Apaes. 





Or LONDON: 


PRINTRD BT $. ROUSSSAU, WOOD STRELT; sPA FIELDS, 
POR THE £DITORS; 
AND SOLD PT LOWGUAN AND RRBS, PATER NDSŶER ROW ; FR. AWD 
9. WILLIANU, id AND B.ROW, 77, FLEET STARET. 
1901, . 


CA» 
o R 
& 


| /0:7T10 © 
Cott A DAD. S .* * 
v Y 
rie WR . 
187°, ty Re 
ff. 
glynol Semel. 


- 
- “www 
w 
a 
LA. â, 
oe 
wc’ 9 
* U - 
- a 6 


. . mses diyngiiîo GENID <y ln. ww —h—— DVD 8 ee —— Dene: » Ra —————.- e 


DN? '- 
gem ey o N 














TO. 


THOMAS JOHNES, Efquire, 


OF HAVOD UCHTRYD, 
MEMBER OP PARLIAMENT 


AND CUSTOS ROTULORUM 


FOR THE 


COUNTY OF CARDIGAN, 


THIS VOLUME, 
CONTAINING ORIGINAL DOCUMENTS OP BRITISH HISTORY, 


IS RESPECTFULLY INSCRIBED ; 


WITH 
THANKS FOR THE USE OF HIS VALUABLE COLLECTION 
OF ANCIENT MANUSCRIPTS, 
TOWARDS SUPPLYING THE CONTENTS OF IT; 
AND AS AN ACKNOWLEDGEMENT OP 


HIS PATRIOTISM, 


PROM 


THE EDITORS. 











P R E F A C CZ, 


Tue contents of this volume, the fecond of the Archaiology of 
Wales, is compofed of fuch materials as were deemed, by the Editors, 
moft important, towards the elucidation of Britifh Hiftory; and thefe 
are comprifed under the heads of Triads, Genealogy of Saints, Chro- 
nicles, and ancient Topography. | 

The Triads may be confidered amongft the moft valuable and cu- 
rious produttions, preferved in the Welfh language ; and they contain a 
great number of memorials of the remarkable events, which took place 
among the Ancient Britons. Unfortunately, however, they are entirely 
deficient with refpe& to dates; and, confidered fingly, they are not 
well adapted to preferve the connection of hiftory; yet a collection of 
Triads, combined together as thefe are, condenfe more information 
into a fmall compafs, than is to be accomplifhed perhaps by any other 
method ; and confequently fuch a mode of compofition is fuperior to all 
others for the formation of a fyítem of tradition, A fyttem, which was 
matured to the higheft ftate of perfection, under the bardic inftitution ; 
and which was applied to the purpofe of preferving every kind of know- 
ledge and fcience. Thefe hiftorical triads are not to be confidered as the 
produ&ions of any one individual, or of any one period of time; but an 
accumulation, formed fucceflively, by national concurrence, as the various 
events appeared and bêcame recognized in public obfervation, There= 
fore, fome of them are extremely ancient; others, record many things, 
which happened within the ícope of the ordinary track of hiftory ; and 
fome even reach to as late a period as the twelfth century. Copies of 
thefe, generally varying in the extent of the colle€tions, abound in a 
great number of our old manufcripts; and the refult of fuch a circum. 
ftance the reader will perceive, in the variety of the readings, which are. 
given of them. 

After the triads, the Genealogies of the Britifh Saints are to he confi- 
dered, as next in antiquity, and worthy of attention, on account of the 
ufe they may be fufceptible of, towards the elucidation of hiftory : 

; b 


vi THE PREFACE. 


Amongft other things, they fhew that moft of the churches of Wales 
were founded by thofe Britith chiefs, who had loft their poffeffions, ìn 
confequence of the growing power of the Saxons; or by their immediate 
deícendants, who, to foothe their misfortunes, had embraced a religious 
life, in the folitary receffes of the mountains. 

Then follows a conne&ed hifiory, to the death of Cadwaladyr, being 
the laft who had any pretenfion to the appellation of king of Britain. 
This comprifes two different chronicles, for the fake of diítin€tion called 
the Chronicle of Tyfilio, and the Chronicle 9f-G. ab Artbur *, collated 
with two others, under the fignature of A. and B. The firft of thefe four 
chronicles fhould have been called after the name of Walter Mapes, 
archdeacon of Oxford; for there is no authority for afferting that Ty- 
filio wrote any thing, befides fome poetry; and becaufe that at the conclu- 
fion of the chronicle are added the following words:—" Myvi Gwallter, 
Archiagon Rbydygain, a droes y Llyvyr bwn o Gymraeg yn Lladin: ac, 
ynvy benaint, y troes i ev yr ailwaub o Ladin yn Gymraeg :”—I Walter, 
archdeacon of Oxford, did turn this book out of Welfh into Latin; and, 
in my old age, I turned it the fecond time out of Latin into Welíh, 
This paffage is involved in a difficulty, which probably muft be thus 
explained. Walter tranflated the meagre and unadorned chronicle above 
mentioned into Latin ; then Jeffrey takes it in hand, and produces a more 
elegant Latin verfion, which makes the other to be foon forgotten. It 
is the original work, thus rendered more popular, by the poetical talents 
of Jeffrey, which is retranílated by Walter, in his old age ; and is probably 
the one printed fecond iin order, under the naine of G. ab-Arthur. In 
order to confider this point more fully, it may be proper to adduce alfo 
the concluding words added to the verfion of Jeffrey, which are thefe : 

—“ The kings of the Saxons, who followed in fucceffion, I have com- 
mended to W: illiam of Malmíbury, and to Henry of Huntingdon: and, 
to thofe I have thus commended to write of the kings of the Saxons, and 
to defift with regard to the Welfh, fince they are not poffeffed of, that 


, book, which Walter, archdeacon of Oxford, turned into Latin; and he 


treated faithfully and completely of the beforementioned Britith princes, 
and all that I alfo have again tranflated from the Welfh into Latin,” 
The chronicle marked A. agrees in many parts, word for word, with 
the one under the name ef G. ab Arthur; therefore only fuch paffages of 
it are given as diíagree with the other. The chronicle under the fig- 








* The Welfh name of J effrey of Monmouth. 














THE PREFACE. ov 


wature B. is a different compofition altogether from either of the others ; 
but agreeing neverthelefs, in general, as to the fubject. It is worthy of 
obíervation, that feveral of the fabulous parts are iníerted in fome and 
amitted in others, according to the credulity or incredulity of the dif« 
ferent writers. But the principal fable, the ftory of the Trojan Origin, 
is adopted by them all, notwithítanding that it runs contrary to the pure — 
ftream of Britifh hiftory, as developed by the Triads. At what period 
the fiction of the coming of Brutus to this ifland was invented may be 
doubtful, after all the inveítigation that can be made ; but the Editors 
are ceftain that it muít have been anterior to the chroniclers of the 
twelfth century *; and that, moft probably, it originated amongít the ro- 
manized Britons, who, learning the manners, and imbibing the notions 
ef their conquerors, had the vanity to adopt fuch an invention, in order 
to claim a common defcent with them; and, by their affumption of 
fovereignty over the other tribes of Britain, their hiftory, decorated with 
the tale of Brutus, confequently obtained alfo a general reception. Co- 
pies of thefe chronicles are pretty common, apparently written in the 
twelfth century, and from a collation of a variety of thofe the prefent 
edition is made. 

Where the hiíìory of the kings of Britain concludes, begins another 
feries of chronicles, wherein are recorded the events, which happened 
amongft thofe Britons, who were {till independent, but the fupreme au- 
thority of whoíe government was divided, and veíted in the hands 
of chiefs, who bore the lefs affuming titles of princes, in the different 
regions of Wales. Thefe are known under the common appellation of 
Brut y Tywyfogion, or the Chronicle of the Princes; and they were written 
by Caradoc of Llangarvan, who flourifhed in the middle of the twelfth 
century. Two capies of them are printed entirely, becaufe that they have 
not the leaít identity with reípect to compofition or courfe of narration, , 
The fecond copy is printed on the lower half of the page with the text 
of another valuable chronicle, entitled Brut y Saefon, or Chronicle of 
the Saxons ; a name which it bears, not becaufe that it is peculiarly a hit- 
tory of the Saxons; but froin its connecting with the affairs of Wales a 





e There is a copy of Nennius, in the Vatican Library, the oldett that is 
known, undoubtedly written in the beginning of the tenth century, which con- 
tains the ftory of Brutus. Aneditiou of this valuable copy is now preparing . 


for publication, by the Reverend Mr. Gunz. \ 
ba — 
Coron 


‘ 


vill THE PREFACE. 


' general review of the tranfactiens of all Britain. To accompany the twe 
laft mentioned chronicles, at the bottom of the page is alfo given another, 
which appears to be a fhort fummary of the hiftory of Wales; and which 
was thought might poffibly be of ufe, towards illuftrating fome of the 
tranfactons recorded in the others. 

The next article, following the general chronicles of Wales, is a par- 
ticula: hiftory of Grufudd ab Cynan, one of the princes, who died, after 
a long reign, in the year 1137. This valuable piece of ancient biography 
is {till preferved in feveral tranícripts; and the edition of it, printed 
in this volume, is made from collating two copies, agreeing together 
very clofely, excepting the curious circumitance, that the one given as 
a text is in the diale& of North Wales, and the notes are the prevailing 
characteriftics of the language ef South Wales, which pervade the other 
copy. 

As a neceflary appendage, for illuítrating the beforementioned hiftorical 
documents, the volume concludes with fome topographical pieces. One 
contains the divifions and fubdivifions of the three principalities of Wales 
into Cantrevi, or cantons, and Cymydau, or communes; the other ìs â 
lift of all the towns and parifhes in thofe diítricts, 

It has beén already noticed, according to the order of arrangement, 
that the different copies of the chronicles, but more particularly that by 
Caradoc, are not alike, with refpect to their phrafeology; a circum- 
fiance, which may induce períons to fíuípe& the authenticity of one 
copy, and tq give to another the preference, But fuch variations, how- 
-ever, in ancient manufcripts, may be accounted for, on the idea of the 
very great pofibility, and even probability, that each of the very various 
copies attributed to the fame author may be equally authentic. Many, 
perhaps moft, of the copies of Caradoc of Llangarwan differ from each 
o:her, in mode of expreflion, and jn length, or brevity of narration, 
We may thus, conjecturally, accaqunt for it. Caradoc very poffibly, and 
even moft probably, was, like moft pf his age who furnifhed the literary 
part of the community with books, a copyiít, or compiler of hiítory, by 
profeffion ; preparing for fale copics of different prices, ample or brief, 
in various proportions, accarding to a variety of prices, for purchafers of 
varjous defcriptions ; again, copies intended for ane part of Wales might 
.contain what might not have been equally interefting in another part, 
and there af couríe omitted: again, fome coples might have been written 
in an early part of life, from which qthers, written at a more advanced pe- 
nod would very naturally differ, from an acceffion of additional or 


THR PREFACE, ix 


more correct knowledge of facts, to which an adaption of copies fubfe- 
quently written would be no violation of the truths of hiftory, but on the 
contrary a more faithful diíplay of them, and an incumbent duty on the 
writer. After a long practice in this profeffion, the writer’s memory 
would naturally become charged with moft of the fas and dates; he 
would then have no real occafion to confult his originals for every line, 
or for every particular, or otherwife than occafionally to keep himfelf 
and his narrations under the general controul of an original copy: words 
and modes of expreffion would thus unavoidably vary, be more contracted 
or diffuíed, and fill be perfeâly adherent to truth. Thus keeping fads 
and dates, in unifon with an original, he might eafily, as he wrote 
on, uíe words and modes of expreflion that fpontaneoufly occurred at 
the moment. Truth requires not a fevere fonnality of languagê, and 
modes never to be deviated from, any more than that feveral perfons, 
witnefling the fame incident, fhould be under the necefíity of each ufing 
precifely the very words ufed by the other; or that the fame perfon 
fhould, in relating any circumftance, be tied down to the very words 
and arrangement of them, which he expreffed himfelf in on a former oc- 
gafion. Where differences not very material occur in the chronology of 
different manufcripts, it may be becaufe, in one copy, the writer, as na« 
turally led by caufes and impulfes only known to his own experience, 
might enter on the fcene of action juft at its commencement: in another 
atits height, or any other ftage of its pregrefs ;. in a third about, or after, 
the clofe of it. An annalift, who had no room for ample details, would 
be often under the neceflity of doing fo, having been unavoidably, or at 
leaít naturally, led thereunto by conne€tions and dependencies, which 
might have arifen from the manner wherein he handled the fubje@, from 
his mode of conduéting the narration. There is no violation of hiítorical 
truth in all this, 

Admitting that we have thus juftly accounted for the variations of 
manufcripts, on the fame fubjeét, by the fame author, and under the 
fame title, it may be afked, by what criterion are we to know, which 
of fuch copies is the beít? which the firft ? which the fubfequently im- 
proved? To fuch queftions, it muft be confeffed, no íatisfactory anfwer 
can be given; nor do the Editors know of any conduct more proper to be 
‘purfued, than that of publifhing the obvioufly authentic copies that are 
known; and where each of fuch copies agree fufficiently, in facts and 
dates, it would be rather difficult to fhew good reafons, why the authen- 
ticity of one fhould be fuppofed greater than that of another: hence 





x THE ,PREPACE. 


again, the propriety of preferving the whole. Confiderable differencea 
of this nature appear in the various copies of Brat y Breninodd, or 
Hiítory of the Britith Kings. The Saxon Chronicle is in the fame pre- 
dicament ; its various copies confiderably differing from each other. 
Books feldom become fixed and permanently unalterable in language, 
and other circumftances, till they become properly minted from the 
prefs, if we may ufe the metaphor. How far ancient manufcripts may 
have been affected by the interpolations of fubfequent copyifts cannot 
with eafe, and fatisfa&torily, be afcertained: in order to come at fome 
knowledge of this, and alfo of determining, which of various ancient 
copies fhould be preferred, we muft compare them with as many co- 
temporary writers, on the fame {ubje@, as can be met with; we muft 
well confider the complexion of the times, wherein any thing worthy of 
criticiínr oceurred. There are fome analogies that will affift us; the 
works of the Britith bards will throw much light on the fubje&; even 
from the lJanzuage much may be inferred. An impartial critic may dao 
himfelf fomé credit, and be of íome ufe, on fuch an occafion, and fuch 
it is hoped may he found. 

The copy of Caradoc, which is collated with the Saxon Chronicle, 
comes down to the year 1196; whereas that, which was tranflated by 
Humpbrey Llwyd, and publiíhed by Dn, Powell, comes down only to the 
year 1157. One of Caradoe’s firt copies might have been written about 
1157, he being then about from 25 to 30 years of age: another, 
written when he might be from 65 to 70 yearsold, would come down to 
the year 1196. It is known that a modern marginal note, in one copy of 
Brut,y Breninodd, fays, that Caradoc died about 1157. It doth not appear 
on what authority this has been faid ; perhaps it was only inferred, from 
the circuinftance of the tranflated and publithed copies coming down no 
lower than that date; but this, afterall, is of no great importance; Car- 
adoc's hillory might have been continued, bya later copyift, down to 
the year 1196. Perhaps a critic of fagacity might detect fame interpola- 
tions in this copy; it is the opinion of the Editors that he may; and 
amongít chem, perhaps, two or three miftakes ; and one in particular, in 
the account of the time when Robert duke of Nexmandy was confined in 
Cardiff cafile. At the fame time they are not fure that their conjecture 
is well founded; a paílaze amitted in one copy may be deemed an inter- 
polation in another ; but that it is fo is not a neceffary confequence, when 
no better reafon appears, than the not being able to find in one copy what 
is found inanother. We muft however confefs, that to abridge, to am- 





THE PREBACE. Xi 


plify, to interpolate, and to alter, were practices that were frequent, be- 
fore the art of printing was known; andthat thefe were fuggelted, bya more 
perfect knowledge of the fubject, which the copyift poffeffed, is not only 
pofiible, but highly probable : if fo, it is very poffible that, in rejecting 
what may appear to be interpolations, we may reje€ many of. the moft . 
important and interefting truths of hiftory. Old manufcripts íhould al- 
ways-be publiíhed as we find them, even with all their fuppofed errors 
and imperfections. To difcriminate between truth and error, to detect 
raiftakes, in fhort to fift truth from the chaff, which may be feen amongít 
it, is the bufinefs of the learned critic, the philofophical hiftorian, and not 
that of the publiíhers of ancient documents. They fhould be feverely true 
to the manufcripts; and there are cafes, perhaps it is fo in every cafe, 
Where they cannot be allowed to alter even the orthography of a fingle 
word, however erroneous ;. and the foolifhly faftidious critic, who thinks 
otherwife, has not well acquainted himfelf with fuch fubjeéts, All that 
the Editors of ancient manufcripts have to do, or ought to do, is to pub- 
lif them as they find them; to inform the public whence they had them, 
and where the originals may be feen, by thofe who may wifh, or think it 
necefíary, to confult them. To vouch fer the truth or correcìneís of 
every thing in ancient manufcripts, is not walking the legal, the honeft, 
the open highway of truth; there are local, national, political, and other 
prepoffeffions and prejudices; nor are thofe of pedantry and hy percriti- 
cifm lefs virulent, but rather more fo; yet what has the philofophical 
íearcher after truth to do with all fuch things, or with thofe who indulge 
in them ? The Editors are prepared for perfons of fuch difpofitions; 
they are on their guard, not indeed againít them, from them there is 
nothing to fear, but againft any deviation from that path of rectitude, 
which fhould always be purfued by all who, from fources fuch as are now 
explored, endeavour to bring long hidden truths to light, long negle&ed 
remains of genius into a renewed celebrity, which they fo juftly merit. 


THE EDITORS. 


CONTENTS, 


— 


TRIODD Ynys Prydain—Triads of the Ifle of Britain. 

Bonedd Saint Ynys Prydain—Genealogy of the Britith Saints. 
Another Colle&ion of hiftorical Triads. 

Brut Breninodd Ynys Prydain—The Chronicle of the Kings of Britain. 
Brut y Tywyfogion—Thê Chronicle of the Princes. 

Brut y Saefon, a Brut y Tywyfogion— The Chronicle of the Saxons, and 
another Copy of the Chronicle of the Princes, printed together. 
Bucbedd G. ab Cynan—' The Life of G. ab Cynan, Prince of Wales, from 

1079 to 1137.. 
Partbau Cymru—The Divifions of Wales, 
Pkvyvau Cymru—The Parifhes of Wales, 








HANESION - — © 


CENEDYL 


Y CYMRY; 


Y TRIODD ; ACHAU Y SAINT; BRUT Y BRENINODD; 
BRUT Y TYWYSOGION ;, BUCHEDD G. AB CYNAN ; 
PARTHAU, AC ENWAU PLWYVAU -CYMRU ; 
| ALLAN O'AMRYW GASGLIADAU, 

YN LLUNDAIN, AC YN NGHYMRU. 


. ; 


“ CRRID DOETH YR ENCILION, 


—m—— RI ——————— Ŵ Y: 


O GRYNOAD OWAIN MYVYR, IOLO MORGANWG, 
. A 
G. OWAIN MEIRION, 
1801. 














TRIOEDD YNYS PRYDAIN 


ALLAN O . 
LYVYR MR. R. VAUGHAN 
‘ O'R HENGWRT, 


A GYMHARID GANDDO A’R AMRYW HEN LYVRAU HYN: 


Liuyvyr John Balmer. Llyvyr John Balmer a gynnwys 
Llyvyr Robert Vaughan. ynddo 2+ ste - 70 
Llyvyr Maredudd Llwyd, Llyvyr Robert Vaughan - 34 
Y llyvyr Cwta 3. ¥ llyvyr Cwta - . « 56 
A llyvyr o law John Jones o'r Gelli = Llyvyr Maredudd Llwyd - 56 
Lyfdy. Llyvyr John Jones - 53 


Mae'n canlyn y trïoedd ymmhobun — Angwhaneg o'r 24 marchog Llys 
o'r ìlyvrau uchod, fev pa un fydd gyntavy Arthur - - “ 8 
ail a thrydydd, ac. 


ong 
clyfmrmeddu y gelwit hi y vel ynys, ag 
Tat I. wedy ei gorefcyn O Vryt y dodes arni 
TRI henw yr ynys hon, Ynys Bryt, mewn rhai llyfrau fal byn, 


^r Cyntaf cyn ¢i chyfanneddu ŷ ag wedy ei gorefcyn o Prydain mab 
gelwit hi Clas Merdin2, Wedi ei Aedd mawr y dodes arni ynys Prydain 3, 








TRIOEDD YNYS PRYDAIN 
ALLAN O'R LLYVYR COCH O HERGEST. 
| Tridynim a gavfant gampeu Adaf. 


I. TRI dyb a gauas kedernit Adaf. Erculf gadarn ac E&tor gadarn. a Samp« 
fon gadarn. Kyn gadarnet oedynt yll tri ac Adaf ehun. 














2 Y4Ahynarfemrwn. — 2 Clas Meitin medd llyfr arall R. V. 
3 Gwedi gwladogi o Brydain ab Aedd mawr arni y galwyd hi ynys Prydain; a 
chyn ei chyvanneddu llawn coedydd, a bleiddiaid, ac eirth, ac eveinc, ac ychain, 
banawg ydoedd.—Lz. Io2. GwiLtM. B 


z | TRIORDD YNYS PRYDAIN. 


TRI I. 

TEIR prif rann ynys Prydain. 

“ Llôegr, Cymru ar Alban, fef yw hyt 
yr Ynys honn o Benrhyn Blathaon ym 
Mhrydyn hyd ym Mhenbryn Penwaeth 
yg Hernyw naw cant milldir. ai llet o 
Griccyll ym Mon hyt yn Soram, pump 
cant milldir yw hynny. 

A hi a gynhelir tan un goron a thair 
talaith, 3g yn Llundain gwifgo y goron, 
ag ym Mhenryn yn y gogledd un or 
talaethau, arall yn Aberfraw ar 3dd 
yaghernyw. . | 

TRI ITB. 

TEIR prif rag ynys y íydd iddi. 

Orc, Manew, ag ynys Weith. a 
feith rag-ynys a thyngaint ereril. y fy 
iddi, a phedwar prif anrhyfedd ar 
ddeg fydd ynddir 

TRI IV. 
TEIR prif afon ynys Prydain. 





e- -“ 
5» 


Temys, Hafren a Hymyr. a their 
prif Aber a deugaint a chant y fydd 
ynddi:-a phedwar porthfa ar ddeg a 
deugaint, ag wyth ar ugaint o bsif 
gaerydd. nid amgen, 1 Caer Alclut. 
2C. Efrawc. 3C. Geint. 4 C. Wy- 
rangon. 5C. Lundéin, Ô C. Lirion. 
7C.Golun. 8C. Loyw. 9 C. Seri. 
to C. Wynt. 11 C. Went. 12 €. 
Geant. 13 C. Dawrih , J4 C. 
Lwytcoet. 15 C. Urnach. 16 C. 
Fuddei. 17 C. Gorgyrn. 18 C..Lle- 
on. 19°C. Selemion. 20 €. Gor- 
gorn. 21 €. Mygit. 22 C. Lyfi- 
dit. 23 C. Beris. 2t €. Liton. 25-C. 
Weir. 26 C. Caradde. 27 €. Wid- 
awiwir. 28 C. Efc, 


war v. 
TEIR prif torthfa ymys Brydein. 


Porth yígewin yngwent. porth wygy? 
ym Mon a porth wyddno yn y Gogledd. 








IJ. TRI dyn a gauas pryt Adaf. Abfalonn ab Dauyd. A Jafon vab Efon. 

a Pharis vab Priaf. Kyn decked oedynt yll tri ac Adaf ehun. 
' III. TRI dyn a gauas doethineb Adaf. Cado hen, a Beda. a Sibli ddotth, 
Ryn doethynt oedynt yll trì ac Adaf ehun. 7 8 
— IV. TEIR gwragedd a gauas pryt Eua yn trithraean. Diodema..gorderch 
Eneas yígwydwyn. ac Elen uannawc y wreic y bu Miftriwedigaeth Tro druy y 
phen. A Phokixenz-verch Prïaf hen vrcnnbin Fro,-- -- . 

V. PAN aeth llu y Lychlyn. porth a aeth gan Yrp Lluy diwe hyd yn 
Llychlyn. a'r gwr hwnnw a daeth yma yn oes Gadyal ybyry y-erchi dygyuor 
o'r ynys hon. Ac ny doeth gantau namyn ef a Mathutauar y was. ac ysef a 
erchai o dec prif gaer ar hugeint yffyd yn yr ynys hon. a deu kymmejnt a elei 
gantau i bob uno nadunt y dyuot gantau o honynt ymeith. Ac ny doei gantaw 








P- . mn oe - ow ir ~ 


- 1 C. Dawn. Nennius. 
r 2 Rhai llyfrau fydd. yn cyfrif faith Gaer angwhaneg. viz. 29 Caer Lyn. 
80 C, Ffawydd. . 31 Caer Gei. 32 €acr Fyrddin. 33°C. Arfon. 34 C, 
Ennarawd. 35 C.Faddon. Rhaio honynt íydd.wedi ep diwreiddio yn wailus, 
ercill yn gyfanedd etto. — 


TRIOEDD YNYS FRYDAIN, 


ap 


“at Vi. 
TEIR Archefgobot ynys Prydein. 
Un o Lundein, yreil o-Gaer Efrawg, 
ar drydedd.o Gaer Lleon.ar wyfg. 


* aa 
” eo 
© at 


Llyfrau eraill fa] hyn Un o-gaer Geint,. 


yr ail o Gaer Efrawc, ar drydedd o 
Fynyw. 


Ac nyt oes dylyet y neb ar yr ynys 
hon namyn y genedl Gymry ei hun, 


_ gweddillyon y Brutannysit a ddaethant 
gynto Gaer Dro, 


| TRI VII. 

TRI lleithic llwyth ynys Prydain. 

Arthur ym Penteyrnedd Ynghaere 
lleon ar Wyíg, a Dewi yn pen ef- 
cub; a. Maelgwn Gwynedd yn pen 
Heneif. 

Arthur yn Penteyrnedd Ynghelli- 
wig Ynghernyw, a Betwini! yn pen 
eícub, a Charadawc Vreichvras yn 
pen hyncif. 

Artbur yn pen teyrnedd yn Penryn 
Rhionydd yn y gogledd, a Chyndeyrn 


Garthwys ym pên efcub, a Gwerth- 
mwl wledig yn pen heneif. 


TRI Vii. 


TRI hael ynys Prydein. Rhydderch 
hael ap Tutwal Tutolat. Merdaf hael 
mab Servan. A Nudd hael fab Se- 
nylit. 


TRI 1X. 
TRI gwyn Teym ynys Prydain; 


. Rhun mab Maelgwn, Ywein mab 
Urien, a Rhufawn befr mab Deorath a 


wledig. 


Tar X. 

TRI deifniawg. ynys Prydain ; 
Gwalchmai mab Gwyar; Llecheu mab 
Arthur, 3 Rhiwallon wallt Ban- 
hadlen, 


. PRI XI. 

TRI phoft cad ynys Prydein. Du- 
nawt3 Fur ,Mab Pabs Poít Prydein, 
Gwallawc mab Lloenawg. A Chynfel- 
yn drwígyl. . 





yr gaer gyntaf namyn ef ac was. Ac y bu arduftur gan wyr yr ynys hynny ac 


y rodaffant idaw a hwnnw vu lwyraf llu or a aeth or ynyshon. Ac ef a oreícyn- 
naud ar gwyr hynny y fford y kerdaud. Ac ys ef He y trigayand y gwyr 
hynny yn y duy ynys yn ymyl Môr Groec. nyt amgen Clas ac Auena. Ar eil 
a aeth gan Elen luydawc. a Maxen wledic hyt yn Llydaw. ac ny ddoethant 
byth yr ynys honn. a'r trydyd a aeth gan Gafwallon ap Beli. a Gwenwynwyn. 
a Gwanar. veibion Lliav vab Nuyfre. Ac Aryanrot verch Veli eu mam. Ar 
gwyr hynny o Erch a Heled, panuanhoedynt. ac a aethant gyt a Chafwallawn 
eu hewythr ar vyíc y Keffaryeit or ynys honn. Sef lle y mae y gwyr hynny 
yg Gwafgwynt. fef riuedi a aeth gan bob un o nadunt un uil ar hugeint.. 
erhei hynny uu tri aryanllu ynys Brydein. 








2 Betwini Efcop Pennaf Kernyw. R. V. 
2 Dewrarth. Ll. Argraff. 
3 Dunawd fwr ap-Pabo Index. But in Brut y Brenhinoedd it is Dunawd 
Fyrr in Davies's MS. of Bonedd y Saint Dunawt uwry. 


B 2 


“ TRE Xf. 


TRI tharw cad ynys Prydein, Cyn- 
fawr Cad Cadwc mab Cynwyd Cyn- 
wydyon. G vendoleu mab Ceidiaw, ag 
Urien mcb Cynfarch, 


TRI XI. 

TRI tharw unben ynys Prydein 
Elmur mab.Cadeirr, Cynhafal mab 
Argat, Afaon mab Taliefin (Tri meib 
. beirdd oeddynt ell tri.) 

* TRI XIV. 

TRI lleddf unben Y. P. Manawyd- 
an ^ mab Llyr lledieith, Llywarch hen 
mab Elidir Lydanwyn, a Gwgawn 
gwrawn mab Peredur, mab Elifer Gof- 
gorddfawr. ac ys íef achaws y gelwyd 


TRYORDD YNYS PRYDAIN. 


mab Porthfawr gadw, a ffieidwr fflam 
mab Godo 3. 


TRI XVI. 

TRI unben Deifr a Brynych. Gall 
mab Dyfgyfedawc4, a Diffedel mab 
Dyígyfedawg 5, a Tri melb beirdd 
oeddynt ell tri 6, 


TRI XVII. 
TRI Gwaewrudd Beirdd Y. P. 


| Triftfardd Bardd Uryen: Dygynnelw 
‘ bardd Owein a mian 8 Ferdic Bardd 


Catwallawn mab Catfan. 


TRI XVIII.. 


TRI ofer feirdd Y. P. Arthur, Cat- 
wallawn mab Catfan, a Ryhawt eil 


hwy lleddf unben, wrth na cheiffynt Morgant, 


gyfoeth ac na allai.ngb ei luddias 

iddynt. TRI XIX. 
i TRI chynweiffiat Y. P. Caradawc 
mab Bran, a Chawrdaf mab Caradawc 
Freichvras ac Ywein mab Maxen 


wledig. 


TRI XV. 


' TRI unben Llys Arthur. Goronwy 
mab Echel Vorddwytwil, a-Chadreith 





VI. TRYWYR gwarth a uu yn ynys Brydain. un o nadunt Afaruy vab 
Llud vab Beli, Efa dyuynnaud Julius Cefar a guyr Ruvein yr ynys honn yn 
gyntaf. ac a beris ta]u teirmi] o bunnoed aryant bob bluydyn yn deyrnget or 
ynys honn y wyr Rufein. o gyfryffed Cafwallawn.y ewythr. Ar eil uu 
Gwrtheyrn .Gwrtheneu a rodes tir gyntaf y Saeíïon yn yr ynys hon. ac a 
ymdywediaud yn gyntaf ac uynt. ac a beris lladd Cuftennin Vychan vah 
'Cuftennin Vendigeit oe vrat a dehol y deu uroder. Emrys Wledic ac Uthur, 
Tendragon or ynys hon hyd yn Llydaw, a chymryd y goron ar vrenhiniaeth o 
dwyll yn y eidiau ehun. ac yn y dinod Uthur ac Emrys a lofgafant Wrtheyrn 
ygcaítell Guerthrynyawn ar lann Gwy yn unfflam y dial eu brawt. Trydyd 
guaethaf vu Vedrawt pan edewis Artbur lywodraeth ynys Prydein ganthaw 
pan aeth ynteu drwy vor yn erbyn Lles amherawdyr Ruvein a anvonaffei 





1 Cadegyr. 2 Meddian, 3 Ffleidur, Ll, Argraf. 
4 The 3d omitted in the printed edition, 5 Dyflfyfndod, Ly). Argraf. 
“6 Mr. Llwyd Arch. Brit. Lett. A. makes Arovan Bardd Selys ap Cynan to be 
one of theíe, p. 254. 3. col. | 
7 Gwawdrwy. Ll. Arg. 8 Avanneddig. E. Llwyd. Avan Ferddig. Ll. Argraf. 








* BRLOEDD YNYS PRYDAIN.' 


TRI XX. 


TRI llyngheffawg Y. P, Gereint 
mab Erbin Gwenwynwyn mab Naf, a 
March mab Meirchiawn, 


TRI XXI, 
TRI gwrdd faglawg, Y. P. Rineri 
ynab Tangwn a Thinwaed Faglawg, a 
Ffryder mab Dolor Deifr a Bryneich, 


TRI XXII. 


TRI eur huslog Y. P, Rhiwallon 
wallt banhadlen a Rhun mab Mael- 
gwn, a Chatwaladyr Fendigait, a fef y 
gelwit y gwyr hynny yn hualogyon, 
wfth na cheffit meirch a berthynei t 
uddynt rhag eu 2 Meint, namyn dodi 
bualeu cur am y hegwydled ar bedren- 
neu eu Meirch tra cu cefneu, a dwy 
badell eur a dan eu glinieu, ag wrth 
hynny y gellir padellec y glin. 


w, 


TRI xxitt. MU 
TRI Chadfarchawc Y. P. Caradawc. 
F reichfras, Menwaed o Arllechwedd, 
a Llyr llwyddawc 3. 


TRI XXIV. 
TRI Galofydd 4 Y. P. Greidiawl $, 
Galofydd mab Enfael Adran, a Dryftan 
mab Tallwch. 


TRI XXV. 


TRI rhuddfoawg Y. P. Arthur, 
Rhun mab Beli a Morgant mwynfawr : 


TRI XXVI. 

TRI thaleithiawc cad Y. P. Dryftan 
mab Tallwch Hueil mab Caw, a Chei 
mab (Cynyr 6 Ceinfarfawg 7, ag un 
oedd daleithawc arnaddunt wynteu 
ell tri, Bedwyr mab Pedrawc oedd 
bwnnw. 





gennadeu at Arthur hyd yg Caer Llion y erchi teyrnget idaw or ynys honn. ac 
y wyr Ruvein ar y meffur y talpuyt y Gatwallawn vab Beli hyt yn oes Guftennin 
vendigeit teit Arthur. Sef atteb a rodes Arthur y gennadeu yr amherawdyr., 
nat oet well y dylyei wyr Ruuein deyrnget y wyr ynys Prydein. noc y dylyei 

wyr ynys Prydein udunt hwynteu. Canys Brân vab Dyunwal a Chwíftennin 
vab Elen a uuaffynt amherodron yn Ruvein. a deu wr o'r ynys hon oedynt. ac. 
yna y lluydawd Arthur gordetholwyr y gyvoeth drwy vor yn erbyn yr 
amherawdyr. Ac y kyuaruuant y tu hwnt y vynyd Mynneu. ac aneirif o padunt 
&e bob parth a Jas y dyd hwnnw. Ac yn y diwed y kyuaruu Arthur ar 
amherawdyr. ac Arthur ai lladawd. ac yno y llas goreugwyr Arthur. a phan 

gigleu Vedraut gwahanu nifer Arthur, y dymchwelawd ynteu yn erbyn Arthur 
ac y dyunaud Saeffon a Ffichteit. ac Yfcottyeit ac ef y gadw yr ynys honn rac 

Arthur. A phan gigleu Arthur hynny yd ymchoelawd dracheuyn. ac a 

dihengis gantaw oe niuer ac y dreis y ar Vedrawt y kauas dydot y dir yr ynys 

honn. ac yna y bu weith Camlan y rwgg Arthur a Medrawt. ac y lladawd 

Arthur Vedrawd. ac y brathwyd Arthur yn angheuaul ac o bynny 1 bu varw. 

ac y myun plas yn ynys Afallach y claduyt. 








2 Hyd au. Ll. Argraf. 
4 Giewtryd. Ll. Argraf. 
7 Uaw.chawg. Ll. Argraf. 


I A digon uchel iddynt. a Argraf. 
3 Lluyddauc. Ll. Argref. 
5 Gwgon Gwron. Ll, Argraf, 6 Cenyr. 


6 TAIOEDD,' YNYS PRYDAIN, 


TAI XXVII. 
TRI glew: Y. P. Grudneu, Henpen 
ac Aedenaw 2 eu cynneddfau oedd nad 
€ynt o gad namyn ar eu heloreu. 


TRI XXVIII. 


TRI Thrahawc Y. P. Sawyl ben 
uchel, Pafcen mab Uryen a Rhun mab 
Finawn, 


TRI XXIX. 
TRI Yígymmydd aereu. Gilbert 
mab Cadgyffro, Morfran eil Tegit, a 
Gwgan Cleddyfrudd. 


TRI XXX. 


TRI gwrddfeichiad Y. P. Dryftan 
mab Tallwch a getwis-moch March 
mab Meirchiawn tra aeth y meichiat y 
erchi y Effyllt dyfot y gynnadl ac ef, 
ag Arthur yn ceiffliaw Un hwch, ae y 
twyll; ae y treis ac nys cafas. a Phry- 
deri mab Pwyll amwyn”a getwis moch 
Pen daran Dyfet yn Glyn Cuwch yn 
Emlyn, a Choll mab Collfrewy a 
getwis Henwen Hwch Dallweir Dal- 


ben, a aeth yg gorddodo hyt y Mhen- 
ryn Awftin yg Cernyw, ac yna daeth 
yn y Mor, ag yn Aber Tosmogi yg 
Gwent is Coet i doeth ir tir, a-Choll, 


_ mab Collfrewy ac law yn y gwrych pa 


ffordd bynnag i eerddai, nac ar for nag 
ar dir. Ac ym Maes Gwenith yg 
Gwent i dojwps gwenithen a gwen- 
hynen, ag er hynny y mae gereu lle y- 


_ Wenith y lle hwnnw.—ÂAc eddyna 


ydd aeth hyt y llonwen ym Penfro ac 
yno dotwes ar heidden a gwenhynen, 
ag er hynny y mae goreu lle heid 
Llonwen3. Ac oddyns y cerddes hyt 
Riw gyferthwch yn Eryri, ac yna 


dotwes ar geneu bleidd ac ar cyw eryr. . 


ar Eryr a roddes Collfrewy i Frynach. 
Wyddel or Gogledd, ar Bleidd a ddodes 
i Fenwaed o Arllechwedd, ar rhei hyn- 
ny fu fleidd Menwaed ag Eryr Bry- 
nach. Ac eddyna ydd aeth hyt y maen 
du yn Llanfair yn Arfon ac yno y* 
-dedwes er eenon eath A eeneu hwnnw: 
a fyryws Coll mab Collfrewy y Me- 
nai, a bonno wedi bynny fu cath 
Paluc. - 





Dechreu y irioed ysu y rei byn. | o, 
VII. TRI goruchel garcharawr ynys Prydein. Llyr llediaith. a Mabon mab 


Modron. a Geir vab Geiryoed. ac un oed oruchelawr no'r tri. 
yg garchar Hut adan Lech echymmeint. 


ae gellygawd o'r tri carchar hynny. 
geuy mnderw. 


Ef a vu deirnos. 
Sef oed hwnnw Arthur. ac un gwas 
nyt amgen Goreu vab Cuftennin y 


Tri gwynndeyrn ynys Prydein, 


VIH. Owe vab Uryen. a Run vab Maelgwn. a Ruvawn Beuyr vab 


| Dorarth Wledic. 





r Unben. Ll. Argraf, 





2 Aedenawc (Meibion. Ll. Argraf, & Caifor 


Aedenaw] Mab Gleifar or Gogledd a Haiarnwedd ei fam. 
. 3 Neu Llovion neu Llonion neu Llonwen, 





TRI XXX. | | 
TRYWYR Hut a Lledrith Y. Pryd- 
- Menyw'mab Teirgwaed, Eiddib 


TRIOEDD YNYS PRYDAIN, 


sf 


~ SRI XXXNW. 


TRI diwâîr teula Y. P. Teulu: Cat- 
walawn mab Catfan a foont feith 


ic Corr, a Math ap Mathonwy, mlynedd yn Iwerddon gyt ag ef, ag yn 
bat exkti. hynny o yípeit ni ofynnafant ddim 
saw iddaw rac 'gorfot arpaddumt y 


' TRI prif hut Y: P: Hut Math mab 


Dôn, a hut Uthr Bendragon, a ddyfg- pam fa y 6 a aethant yr 

- . . dros. cu harglwydd. A Trydydd teulm 
odd y Fenyw mab Teirgwaet, ar Gwenddel b Ceidia Ard 
trydydd hat Rudlwm Gawr > a ddyfgs nddoles mae “eidaw yn Arcer- 


odd t-Colt mut Cottfrewt. ydd a gynnalafant y vrwydr pythefnos 
a mis wedi lladd eu Harglwydd, 
TR: XXXIII. 


fet oedd rifedi teuluoedd pob un . 
' TRI phrif Medrithiawc3 Y. P. Coll or gwyr hynny un cann wr ar 
mab Collfrewi Mertyw mabTeirgwact4, ugaint, 
a Drych eil Cibddar. o 


tht 





' ÍX. TRI oueruard ynys Prydein, Arthur a Raawt ei! Morgant, a Chad- 
wallawn vab Caduann. 


X. TRI matkud ynys Prydein. Pen Bendigeit Uran vab Llyr a gudywyt yn 
y Gwynuryn yn Llundein. ac wyneb ar Freinc. A hyt tra vu yn yr aníawd y 
dodet yno. ny doei ormes Saeffon byth yr ynys bon. yr ei] amatkud. y dreigiau 
yn ninas Êmrys a gudyawd Llud vab Beli. ar trydyd eígyrn Gwrthevyr vendigeit. 
ymprif pytth yr ynys honn. A hyt tra vydynt yn y kud hwnnw. ny doei 
ormes o Saeffon byth ir ynys honn. A llyna y tri anuatkud pan datkudywyt. A 
Gwrtheyrn Gwrtheneu a datkudyawd, eícyrn Gwrthefyr Vendigeit yr Serch 
Ewrei¢. Sef oed honno Rohuen baganes. Ac ef ddatgudyawd y dreigien. ac 
Arthur a datgudyawd pen Bendigeit Uran or Gwytinvrynn. Kan nyt oed dec 
Pantau kadu yr ynys o gedernit neb. namyn or eidau e hun. 


XI. TRI marchlwyth Ynys Prydein. Du y moroed march Elidyr Mwynfawr. 
a duc Seithnyn a hanner arnaw o benn Llech Elidyr yn y Gogled hyt ym pen 
Llech Elidyr ym Mon. Sef Seithnyn oedynt: Elidyr Mwynfawr. ac Eurgein 
ŵerch Vaelgwn y wréic a Gwyn da gyued, a Gwynda Reimat. a Mynach Naw- 
non y gyghorwr a Phetryleu Veneítyr y wallovyat. ac Aranuagyl gwas. ac 
Albeinnyn y goc. a noofes ae duylaw ar bedrein y varch. a hwnnw vu hanner 
y dyn. ar eil Marchlwyth aduc Cornann March meibon Eliffer goígortuawr, a 





t Sev Myrddin. 2 Gwythelin Gorr. Ll. Argraf. — - 
3 Lledurithiauc. 4 Teirgwaedd. L). Argraf. 
$ Vid. Bede, lib. 1. c, 34. He fought this battle under his father, A. D: 603. 


TRI XXXV. 


TRI anniweir deulu Y. P. Teulu 
Goronwy Pefyr o Benllyn ! a ommedd- 
afant eu harglwydd o erbynicit y 
gwenwynwaew gan Lew Llaw gyffes 2 
yn Llech Oronwy ym blaen Cynfael yn 
Ardudwy. A theulu Gwrgi a Phered- 
wr a adawfant eu harglwydd Ynghaer 
Greu3 ag a oedd 4 ymladd trannoeth 


TRIOEDD YNYS PRYDAIN.. 


llas ell 6 deu. Ar trydydd teulu Alan 
Fyrgan a ymchoelaíaht y wrth eu 
harglwydd yn lledrat? ar y fforad, ac 
ôllwng ynteu gi weifion y Gamlan, ac 
yno y llas. | 

TRI XXXVI. 

TEIR gofgordd adwy$ Y. P. Gof- 
gordd Mynyddawc Eiddyn yn Cat- 
traeth, a Goígordd Melyn mab Cynfel- 
yn, a gofgordd Drywon mab Nudd 


uddynt ag Eda 5 Glinmawr ac yna y yn Rodwyd Arderyt. 








duc Gwrgi a Pheredur arnaw. ac nys gordiuedawd neb namyn Dinogat vab 
Kynan Garwyn var y Kethin kyflym ac aruidiawt. ac aglot a gauas yr hynny 
hyd hediw. a Dunawd wr vab Pabo. a Chynvelyn drwícyl y edrych ar vyged- 
- erth llu Guendoleu yn Arderydd. Yr trydyd Marchlwyth a duc Erch march 
meibon Grythmwl Wledic. a duc arnaw Achlen. ac Arthanat yn erbyn riu 
Vaelaur Yg Keredigyawn y dial eu tat. 

XII. TEIR llynges gynniweir ynys Prydein. Llynges Llary vab Yryf. a 
llynges Dignif vab Alan, A llynges íolor vab Urnach. 


XHI. TEIR gwith balvawt ynys Prydein. Un o nadunt a trewis Matholwch 
Wydel ar Vranwen Verch Llyr. Ar eil a drewis Guenhuyvach ar Wenhwyuar, 
sc o achaws hynny bu weith Cad Gamlan wedy hynny. Ar dryded a drewis 
Golydan Vard ar Gadwaladyr Vendigeit. 


XIV. TEIR drut heirva ynys Prydein. Un o nadunt pan doeth Medrawt y 
lys Arthur yg Kelli wic yg Kernyw. nyt edewis na bwyt na diawt yn y Jlys nas 
treulyei, a thynnu Gwenhwyuar heuyt oe chadair Vrenhinyaeth. ac yna y trewis 
balvawt erni. yr eil drut heirua pan doeth Arthur y lys Medrawt. nyt edcwis 
pac yn y llys nac yn y Cantref na bwyt na diawt. 

XV. TEIR neges a gahat o Bowys. Un o nadunt yu kyrchu Myngan o 
Veigen hyt yp Lianfilin erbyn Anterth drannoeth. y gymryt y kynnedueu gan 
Gadwallawn Vendigeit. wedy llad Ieuaf a Griffri. Yr eil yu kyrchu Griffri hyd 
ym bryn Griffri erbyn y bore drannoeth wrth ymchwelyt at Etwin y drydet uu 
kyrchu Hywel vab Ieuaf hyt yg Keredigyawn. Owein Gwynedd y ymlad a 
Ieuaf ac a Iago yn yr acrva honno.. 


Trioed Ju y rei byn. 
XVI. TEIR prif riein Arthur Gwenhwyfar uerch Guryt Gwent. a Gwen-* 
hwyuar Uerch Vab Gredyawl, a Gwenhwyuar uerch Ocurvran gawr. 





3 Bowys. Ll. Argraf. > Llen (q. Llywelyn.) Ll. Argraf. 3 Gren. Ll. Argraf. 
$ Chyfnod. 5 Adda. Ll. Argraf. 6 A.D. 584. . R.'V. N 
7 Wrthaw o hyd nos. Ll; Argraf. 8 Addwyn. g. 





TRIORDD YNYS PRYDAIN. ~ 9 


TRI XXXVII. 


TRYWYR a wnaeth y teir mat 
gyflafan Y. P. Gall mab Dyfgyfedawc a 
laddawdd deu ederyn Gwendoleu, a ieu 
.O eur oedd arnynt, a dwy celein or 
Cymry a yffynt ar eu ciniaw, a dwy ar 
eu cwynos. Ac Yfcafell mab Dyfgyfed- 
awc a laddawt Edelffiet! frenhin 
Lloegyr. a Diffeddell mab Dyígyfedawc 
a. laddawt Gwrgi Garwlwyd, a Gwrgi 
hwnnw a laddei celein beunydd or 
Cymry, a dwy bob íadwrn, rhag lladd 
y ful yr un. 

— "PRI XXXVII[. 

TAIR anfad gyflafan Y. P. Eidyn 
mab BEinygan a laddawt Aneurin 
Gwawtrydd medeyrn 2 beirdd. A llaw- 
gat trwm bargawt. Eidyn 3 a laddawd 
Afaon mab Taliefin, a Llofan Llawdd- 
ino a laddawdd Uryen mab Cynfarch. 


TRI XXXIX. 


TEIR anfad fwyellawt Y. Pr. Bwy- 
ellawt Eidyn ym pen Aneurin, ar 
fwyellawt4 ym pen Iago mab Beli, ar 
fwyellawt ym pen Goliden Fardd 5. 


TRI XL, 


TRI chyfor a aeth or ynys hon ac ni 
ddoeth yr un drachefyn o naddynt. 
Un aeth gan Yrp Lluyddawc hyt yn 
Llychlyn a ddoeth yma yn oes Cadyal 6 
mab Eryn y erchi cymhorth yr ynys 
hon, Ag nyt archodd o bob Ŷrifgaer 
namyn cymmcint ag a ddeler gantho 
iddi; ac ny ddoeth gantaw ir gaer gyntaf 
namyn ef a Mathutafwr 7 eì was, ac 
arduftru fu gan wyr yr ynys honn roddi 


hynny iddaw. A hwnnw eiffoes llwyra 


lluydd a fu a aeth or ynys honn, ac ni 
ddoeth drachefyn neb o naddynt nae 


llinys: íef lle trigwys y gwyr hynny yn 





IX. TRI oueruard ynys Prydein, Arthur a Raawt eil Morgant. a Chad- 


wallawn vab Caduann, 
X: TRI matkud ynys Prydein. 


Pen Bendigeit Uran vab Llyr a gudywyt yn 
y Gwynuryn yn Llundein. ae wyneb ar Freinc. 


A hyt tra vu yn yr aníawd y 


dodet yno. ny doei ormes Saeffon byth yr ynys hon. yr eil amatkud. y dreigiau 
yn ninas Emrys a gudyawd Llud vab Beli. ar trydyd eígyrn Gwrthevyr vendigeir. 


ym prif pyrth yr ynys honn. 
o Saeffon byth ir ynys honn. 


A hyt tra vydynt yn y kud hwnnw. ny doei ormes 
A llyna y tri anuatkud pan datkudywyt. 


A. 


Gwrtheyrn Gwrtheneu a datkudyawd eícyrn Gwrthefyr Vendigeit yr Serch ” 


gwrcic. Sef oed honno Ronuen baganes.- 
Arthur a datgudyawd pen Bendigeit Uran or Gwynnvrynn. 


Ac ef ddatgudyawd y dreigieu. ac 
Kan nyt oed dec. 


gantau kadu yr ynys o gedernit neb. namyn or eidau e hun. 





'x Edelffled fflefoc. E Llwyd, 





2 Mech deg, 4 


3 Neu Llowgat Trwm Bargot neu Lwm bargot Eiddyn. 


4 Fweyllawt. 


5 Gelyddan Fardd. Ed, Llwyd. 


6 Ve allai Cadcll, mab Gereint, y 43 brenin wedi Brutus, ogylch 300 0 mlwydd 


cyn Crit. 


™, 


b6 


7 Mathuta fawr, g. 


Cc 


10 
dwy ynys yn ymyl Mor Groec. Sef ynt 
y ddwy ynys Gals ac Afena. Eil cyfor 
a aeth gan Gafwallawn mab Beli a 
Gwenwynwyna Gwanar meibion Lliaws 
mab Nwyfre ac Arianrhodd Merch 


TRIOEDD YNYS PRYDAIN. 


yn oes Liudd mab Beli, ac nid aeth 
yr un o naddynt drachefyn. Eil gormes 
y Gwyddyl Ffichdi ag nid aeth yr un 
drachefyn, Trydydd gormes y Saceílon, 
ac nid aethant drachefyn. 


Beli eu mam, ac o Arllechwedd I! y 
hanoedd y gwyr hynny Ac ydd aeth- 
ant y gyt a Chafwallawn eu hewythr 
yn ol y Ceffaryeit trwy for, fef lle.y 
maent yn Gwaígwyn. Y trydydd a 
aeth gan Helen luyddawc a Chynan ei 
brawt, {cf eiryf a aeth ym mhob un or 
lluoedd hynny 61,000, a'r rhei hynny 
oedd y tri arianllu íef achaws y gelwit 


TRI XLII. 


TRI San@aidd Linus Y. P Llinus 
Bran ab Llyr 2, a llinus Cunedda 
Wledig, a Llinus Brychan Brychein- 


lawe. ; 


TRI XLIII, 
TRI gweftai gwynfydedig Y. Pre 


. Dewi, Padern a Theilaw. 
felly, wrth fynet eur ag ariant yr ynys 


ganthynt, ae hethol o oreu i oreu. TRI XLIV. 


TRI chorff a wnaeth Duw er Teilaw, 
un íydd yn Llandaf y Morgannwc, yr 
eil yn Llan Deilo fawr, y trydydd 
ymhen Alun yn Dyfet. mal y dyweit 
yr yftoria 3, 


TRI! XLI. 
TEIR gormedd a ddoeth yr ynys 
honn ac nyt aeth yr un drachefyn. 
Cywdawt y Coranyeit a ddoethant yma 











XI. TRI marchlwyth ynys Prydein. Du y moroed March Elidyr Mwynfawr. 
a duc Seithnyn a hanner arnaw o benn Llech Elidyr yn y Gogled byt ym pen 
Llech Elidyr ym Mon. Sef Seithnyn oedynt. 
yerch Vaelgwn y wreic a Gwyn da gyned, a Gwynda Reimat. a Mynach 
Nawnon y gyghorwr. a Phetryleu Veneityr y wallovyat. ac Aranuagyl gwas. 
ac Albeinwyn y goc a noafes ae duyjaw ar bedrein y varch. a hwnnw vu 
hanner y dyn. 


Elidyr Mwynfawr. ac Eurgein 


ar ei) Marchlwyth aduc Corhann march meibon Eliffer 
gofgorduawr, a duc Gwrgi a Pheredur arnaw. ac nys gordiuedawd neb namyn 
Dinogat vab Kynan Garwyn yar y Kethin kyflym ac aruidiawt. ac aglot a, 
gauas yr hynny hyd hediw. a Dunawd cor vab Pabo. a Chynvelyn drwícyl y 
edrych ar vygedorth llu Guendoleu yn Arderydd. Yr trydyd nmiarchiwyth a duc 
Erch march meibon Grythmwl wledic. a duc arnaw Achlen. ac Arthanat yn 
erbyn riu Vaelaur yg Reredigyawn y dial eu tat. 

XIU. TEIR llynges gynniweir ynys Prydcin. Llynges Llary vab Yryf. a 
llynges Diguif vab Alan. A llynges íolor vab Urnach. 








3 Erch a Heledd, E. Llwyd. 2 Jofeph o Arimathea, mewn rhai llyvrau ; 
ond yn debyg mai, y mynaich ai dodes yn lle yr enw arall, 3 Legend. 








TRIOEDD YNYS PRYDAIN. 


TRI XLV. 


TRI chudd a thri datcudd: Y. Pr. 
Un o naddynt pen Bendigeit Fran fab 
Llyr a gladdwyt yn y Gwynfryn yn 
Llundein, a hyt tra fa yn yr anfawdd 
honno, ni ddoe orme$ ir ynys honn 
fyth. Eil, eígyrn Gwrthefyr Vendig- 
eit a gladdwyd ym mhrif byrth y 
ddinas. y drydydd cudd y dréigian yn 
ninas Pharan yg creigiau Eryri at tri 
chudd hynny anpoyt 2 gwaeth oi dat- 
cuddiaw. Arthur a ddatguddiodd benn 
Bendigeid Fran or Gwynfryn yn 
Linndein. Can ny oedd. ofer ganthaw 
cadw yr ynys o Gadernìd neb namyn 
yreiddaw e hun. Gwrtheyrn Gwrtheneu 
a ddatguddiodd efgyrn Gwrthefyr fen- 
digeid*ei fab o ferch ar Ronwen ei 
wreig, ag hefyd a ddatguddiodd y 
dreugîaŵ o' ddinas ffaran, yr hon a 
elwit wedy hynny dinas Emrys, 


1} 


TRI XLVI. 


TEIR drut aerfa Y. P. un o naddynt 
pan ddeuth Medrawt y Gelliwig yng 
Hernyw, nyt edewis yn yllys na bwyt 
na diawt nys treuliei a thynnu Gwen- 
hwyfar oi rhieìngadair. Yr eil pan. 
ddaeth Arthur i lys Medrawt, na bwyt 
na diawt nys treuliei, na dyn na llwdn 
yn fyw yn y Cantref: ar trydydd aerfa 
pan ddaeth Aeddan Vradog hyt yn 
Alclut i lys Rhydderch hael nyt edewis 
na bwyt na llynn, na llwdn yn fyw. 


TRI XLVII. 


TEIR ofergat Y. P. un fu gat 
Goddeu Sef y gwnaethpwyt o achaws 
gaít ar iwrch fochyll 3.a Chornigill, yr 
eil fu gwaith Arderydd a wnaethpwyt 
o achaws nytb yr ehedydd, ar drydydd 
o*dd waethaf Sef oedd honno Camlan, 
a honno a wnaethpwyd o gyfryffedd 





XTH. TEIR gwith balvawt ynys Prydein, Un o nadunt a trewis Matholwch 


Wydel ar Vranwen Verch Llyr. ar eil a drewis Guenhuyvach ar Wenhwyuar. 
ac o achaws hynny bu weith Cad Gamlan wedy hynny. ar dryded a drewis 
Golyddn Vard ar Gadwaladyr Vendigeit. 

XIV. 'TEIR drut heirva ynys Prydein. Un o nadunt pan doeth Medrawt y 
lys Arthur yg Kelli wic yg Kernyw. nyt edewis na bwyt na diawt yn y llys nas 
treulyei. a'thynnu Gwenhwyuar heuyt oe chadair Vrenhinyaeth. ac yna y trewis © 
balvawt erni. yr eil drut heirua pan doeth. Arthur y lys Medrawt. nyt edewis 
: nac yny llys nac yn y Cantref na bwyt na diawt, | | 

XV. TEIR neges a gahat a Bowys. un o nadunt yu kyrchu Myngan o Veigen 
hyt yn Llanfilin erbyn anterth drannoeth y gymryt y kynnedueu gan Gadwall- 
awn Vendigeit. wedy llad Ieuaf a Griffri. Yr eil yu kyrchu Griffri hyd ym 
bryn Griffri erbyn ŷ bore drannoeth wrth ymchwelyt at Etwin y drydet uu 
kyrchu Hywel vab Ieuaf hyt yg Keredigyawn. Owein Gwynedd y ymlad a Ieuaf 
ac a Iago yn yr aerva honno. 





2 Hanpwyt. 
C2 


t Tri Matgudd a thri annfatgudd, 3 Fechwys. 


FY _ TRIORDB YNYS PRYDAIN. 


Gwenhwyfar a Gwenhwyach Sef achaws 
y gelwit hwynt ŷn ofergateu wrth eu 
gwneuthur o achaws mor ddiffrwyth a 


hwnnw. 


TRI XLVIII, 


TRI anfad gyngor Y. P. rhoddi i 
Vlcaffar a gwyr Rhufein le i gameu 
blaen eu meirch ar y tir ym Pwyth 
meinlas. yr eil gadel Hors a Hengys a 
Rhonwen yr ynys honn. ar trydydd 
rhannu o Arthur y wyr teirgweith a 
Medrawt yng Camlan, 


TRI XLIX. 


- TRI hualogion : teulu Y, P. Teulu 
Catwallawn2>L]awhir addodafant hualeu 





ew meirch ar eu traed pob deu o 
naddynt wrth ymladd a ferrigi wyddel 
yng Cerrig y Gwyddyl y Mon, a theulu 
Rhiwallon mab Uryen yn ymladd ar 
íaeíon, a Theulu Belyn3 o Leyn yn 
ymladd ag Etwyn ym mryn Ceneu4 yn 
Rhôs. 


TRI L. 


TRI goruchel garcharawr Y. P. 
Llyr Lledieith yng Carchar Oeuroíwydd 
wledig, ar eil Madog mab Medron, ar 
trydydd Geyr mab Geyrybet5. ac un 
oedd Oruchelach na'r tri, íef oedd 
hwnnw Arthur a fu deirnos yng Caer 
Oeth ac annoeth A theirnos y gen Wen 
Bendragon a theirnos yg carchar kudd 





Trioed yw y rei byn. | 
_ XVI. TEIR prifriein Arthur Gwenhwyfar uerch Gwryt Gwegt. a Gwen- 
hwyuar uerch vab Gredyawl, a Gwenhwyuar uerch Ocurvrangawr. 
XVII. Ae deir karedigwreic oed y rei hyn. Indec verch Aruy hir. a Garwen 


verch Heuinbrên A gwyl uerch Eudaf. 


XVIII. TEIR gwrvorwyn ynys Prydain. Un o nadunt Llewei verch Seitwed. 
a Rore verch Ufber. a Mederei Badelluawr. 


XIX. TEIR gofgord aduyn ynys Prydain. 


Gofgord Mynydawc yg Kattraeth. 


a Gofgord Dreon Lew, yn Rotwyd arderys. ar dryded Gofgord Velyn e Leyn 


erythlyn yn Ros. 


XX. TEIR prif hut ynys Prydein, Hut Math mab Mathonwy a dyfgawd y 
Wydyon vab Don. a Hut Uthur Bendragon a dyfgawd y Venw vab Teirgwaed, 
ar dryded Hut Rudlwm Gorr a dy{gawd y Goll vab Collureuy ynei. 

XXI. TRI chynweiffyeit ynys Prydein. Gwydar vab Run vab Beli. ac Owein 
vab Maxen &ledic. a Chaurdaf vab Cradauc., Tri deifnyawc ynys Prydein. 
Riwallaun Wallt Banhadlen, a Gwall vab Gwyar a Llacheu vab Arthur. 

XXII, TRI anuat gyghor ynys Prydein, rodi y Ulkeffar a gwyr Ruvein lle y 
Karneu blaen y eu mci;ch ar Ytir ym Pwyth Meinlas. ar eil gadel Hors a 
Heingyít a Ronucn yr ynys honn. ar trydyd rannu o Arthur y wyr deirgweith a 


Medrawt yg Kamlan. 


XXIII. TRI thalcithawc vnys Prydein. Gweir vab Gwyftyl a Chei vab 


Cynyr a Dryítan vab Tallwch. 





I Hualoc. Ll. Argraf, 
3 Beleu, LI. Argraf. 


———— gi ym —O 


4 Edwin. Ll. Argraf, 





2 Caffwallon, Li. Argraf. 


5 Geyryoet. 


| 


TRIOEDD YNYS PRYDAIN. 


dan y lieth a chymmreint I ag un gwas 
ae dillyngwys or tri charchar hynny, 
Sef oedd y gwas Goreu fab Cuftennin 
y gefnderw, 


TRI LI, 


TRI anfat palfawt Y. P. Palfawt 
Matholwch Wyddel, ar Vranwen merch 
Llyr, a phalfawt Arthur ar Fedrawt, a 
phalfâwt Gwenhwyfar ar Wenhwy- 
fach >. 


TRI Ll. 


TRI gwyn dorllwyth Y. P. Uryen 
ac Eurddyl plant Cynfarch hen a 
fuant yn un torrilwyth ynghalon 
Nefyn merch Frychan eu Mam. yr 


eil Owein ap Urien a Merwydd 3 ei. 


chwaer a fuant yn un torrlwyth yng- 





XXIV. TRI ruduoawc ynys Prydein. 


13 
halon Modron merch Afallach. y 
trydydd Gwrgi a Pheredur a Chein- 
drech pen aícell plant Elifer gofgordd- 
fawr a fuant ynghalon Eurddyl ferch 
Cynfarch eu mam. 


'. 
TRI LIII. 


‘FRI Serchawg Y. P. Cafwallawn 
mab Beli am Flur merch Fugnach 
Gorr, a Thryftan Mab Tallwch am. 
Efyllt gwreig March Meirchiawn eì 
ewythr, a Chynon ab Clydno Eiddun 
am Forwydd ferch Urien. 


TRI LIV, 


TRI diweirferch Ynys Pryd. Treul 
difefyl ferch Llyngheíawl llawhael, 
Gwenfadon ferch Tutwal Tutelad, a 
Thegeu Eurfron. 


j 





Run vab Beli. a Llew llaw Gyffes. a 


Morgan Mwynvawr ac un o nadunt oed rudvogach nor tri Arthur oed y enu. 
bluydyn ny doei na gwellt na llyffeu y fford y cerdei Arthur. 
XXV. TRI llyngheffur ynys Prydein, Gereint vab Erbin a March vab 


Meirchion. a Gwenwynwyn vab Nav, 


XXVI. TRI unben Ilys Arthur. Gronw uab Echel. a Ffleudur filam uab 


Godo. a Chae dyrleith 4 uab Seidi. 


XXVII. TRI tharw unben ynys Prydein. 


Adaon vab fTalieíffin, a 


Chynhaual vab Argat ac Elinwy vab Kardegyr. ' 
XXVIII. TRI unben Deifr a Bryneich a thri beird oedynt. a thri meib 


Difgyuyndawt a wnaethant y teir madgyulauan. Diffeidell vab Difgyuyndawt 
a ladawd Gwrgi Garwlwyd. ar gwr hwnnw a ladei gelein beunyd or Kymry 
a duybob fadwr rac llad un y Sal Yfgafnuell vab Diffyuyndawt a ladawt 
'Edelfflet Ffleiffawc Vrenhin Lloegyr. Gwall uab Diffyuyndawt a ladawd deu 
ederyn Gwendoleu y rhei oedynt yn cadw y eur ae aryant. a deu ddyn a yflynt 
beunyd yr eu kinyaw. ar gymmeint arall yn eu kwynos. 

XXIX. TRI Gwythur ynys Prydein a wnaethant y teir anuat gyulafan. 
Llouan Liawddiffro a ladawt Uryen vab Kynvarch. Llougat grum uargot 
Eidin a ladawd Avon vab Talyeffin, a Heiden vab Euengat a ladawd Aneurin 


bd 





r Echemeint. Ll. Argraf. 2 Gwenhwy fach. 3 Morfudd. 4 Cadyrieith. 


34 


TRI LY. 
TEIR diweirwreig Y. P. Ardun ! 


gwraig Cadcor 2 ap Colwyn 3, Efilieu © 


. gwraig wydyr drwm 4, ag Emerchred 5 
gwraig Fabon 6 ap Dewen hen 7. 


TRI LVI. 

TEIR anniweirwreig Y. P. Teir- 
ferched Culfynawyt Prydein. Effylit 
Fyngwen gordder® Tryftan, a phen 
arwen gwreig Owein mab Urien, a 
Bun gwreig Fflamddwyn. 


TRI LVII. 

TAIR priflys Arthur, Caer Lliom ar 
wyíc Ynghymry, a Chelliwig yg 
kernyw, a Phenryn rhionedd yn y 
gogledd. 

TRI LVIII, 
TAIR pryfwyl yn y teirllys hyn, 
Pafc, Nadolic a Sulgwyn, 


TRI LIX. 
TEIR prif riain Arthur, Gwenhwyfar 








TRIOEDD YNYS PRYDAIN. 


merch Gwythyt meb Greidiawl, a 
Gwenltwyfar Gawryd Ceint, a Gwen- 
$wyfar ferch Ogyrfan gawr. 

_ TRI LX. 

TEIR prif gatiadwreig Arthur, Gar- 
weŵ ferch Henyn A Gwyl ferch 
Eudawd, ao Indeg ferch Afarwy hir. 


TRI EX, 


TRI Marchawg llys Arthur a gawfant 
y greal. Galath vab Lawntelot dy Lak, 
a Pheredur. mab Efriŵc Iarll, a Bort 
mab brenin Bort. Y ddeu. gyntaf 
oeddynt wery o gorph a'r trydydd oedd 
ddïweir am na wmaetbpechawd cnawdol 
end unweith a hynny drwy brofedigaeth 
yn yr amíer yr ennillawdd ef..... .9 
o ferch Brangor yr hon a fu Ymerodres 
yn Conftinobl, or honn y doeth y 
genhedlaeth fwyaf o'r byd, ag o gen- 
bedlaeth Jofeph o Arimathea y hanoedd- 
yn ell tri, ac o lin Dafydd brophwyd 
maì y tyftolactha yftoria y Greal, 





Gautryd Vechteyrn beird, y gur a rodei gan myw bob fadwrn ynghervyn ennaint 
_ yn Talbaearn. ae trewis a bwyell gynaut yn y phen. a honno oed y dryded vwy- 


ellawt. ar eil kynmintei o Aberffraw a drewis Golydan a bwyall yn y ben. 


Ar 


dryded uab Beli a drewis y wr e hun a bwyall yn y benn. 
XXX. TRI aervedawc ynys Prydein. Selyf uab Kynan Garwyn. ac Auaon 
vab Talyeffin a Gwallawc uab Lleimawc 10. Sef achaus y gelwit hwy yn aerved- 


ogyon wrth dial eu cam oc eu bed, 


XXXI. TRI phoft cad ynys Prydein. 


drwícyl. ac Uryen Vab Kynvarch. 


Dunawt vab Pabo A Chynvelyn 


XXXII. TRI hael ynys Prydein a Ryderch hael vab Tutual Tutclyt. a Nud 
hael vab Senyllt a Mordaf hael uab Serwan. 


2 Arddun. Ll. Argraf. 
4 Drwn. Ll. Argraf. 

6 Ll. Argraf, Mabon ap Dowengan. 
9 Yr enw ar goll; Ll. P. P.. 


2 Cadrot. Ll. Argraf. 


? Dewyngen, Ll, Argraf. 





3 Gorolwyn. L). Argraf. 
5 Emythryd. Ll. Argraf. 
$ Gordderch, 
10 Llecnaŵc, 











TR LX{}. 


TRI anheol llys Arthur, .Etheu mab 
Gwrgon, a Choleddawg mab Gwynn, 
A. Gereint hir mab Gsmeirnon hen. 


TRE LXIII. 


TEIR neges a gaffad o Bowys, un o 
honynt yw Cyrchu Myngan o Veigen 
hyt yn Llan Silin erbyn anterth drann- 
oeth y gymryt y cynneddíeu y gan 
Gadwallawn Fendigeit, wedi ladd 
leuaf a Griffri hyt ym Mryn Griffri 
erbyn y borc drannoeth wrth ymchwelyt 
dj ar Edwin y 3.. 


TRI LXIV. 


TEIR gwrforwyn Y. Pr. un oedd 
Llewei ferch Seithwedd, a Rore ferch 
Uíber, a Mederei badellfawr. 











— 


XXXIII. TRI glew ynys Prydein. 


TRIOEDD YNYS PRYDAIN. 





15 
FRI LEY. 


TRI Arfeddawg ynys Pryd. Selyf 
mab Cynan Garwyn, ac Afaon mab. 
'Talieffin a Gwallawc mab Lleenawe. 
Sef achaws y gelwit hwynt yn Arfed-. 
ogion wrth ddial eu cam oc oe bed. 

TRI LXVI. | 

TRI phorthor gweith Perllan Fangor, 
Gwgon gleddyfrudd, a Madawc ap 
Rhun ', a Gwiawn ap Cyndrwyn 2. 


TRE LXVII. 


TRI ereill o bleit Lloegyr. Hawyftl 8 
Drahawg, a Gwaettym 4 Herwnden 5 
a Gwiner 6, 

TRI LXVIII. 

TRI eurgelein Y. P. Madoc mab 
Brwyn A Cheugan 7 Peilliawt, a Ruawn 
Pefyr ap Gwyddno 8. 


Gn —— 





Gruduei a henbrien ac Aedenawc. ny: 


ddoynt o gat namyn ar eu geloreu. ac yficf a oedynt y rei hynny tri meib 
Gleif8ar Gogled o Haernwed Vradawc eu mam. 
XXXIV. TRI trahawc ynys Prydein. Gwibei drahawc a Sawyl ben uchel s 


Buuawn Peuyr drahauc. 


XXXV. TRI lledyf unben ynys Prydein. Manauydan uab Llyr, a Llywarch 
hên, a Gwgon gwton vab Peredur vab Eliffer. ac yffef achaws y gelwit hwy 
lledyf unben. wrth na cheiffynt gyuoeth ac ny allai neb y ludyas uddunt, 


XXXVI. TRE galouyd ynys Prydain. 


'Tallwch, a Gwgon Gwron. 


Greidawl galofyd, a Dryftan vab 


XXXVII. TRI eígemyd aereu ynys Prydein Moruran eil Tegit. a Gwgon 


gledyírud. a Gilbert Kadgyffro. 


XXXVIII. TRI phorthawr gweith Perllan uangor. 


Gwgon gledyfrud, a 


Madawc vab Run. a Gwiawn vab Cyndrwyn. 
A thri ereill o bleit Lloegyr Hawyítyl Drahawc. a Gwaetrym Herwndep. a 


eGuiner. 








t Y Cynneddfau. Ll. Argraf, 2 Gwgon Gyndrwyn. Ll. Argrdf, 
3 Hattyl. 4 Gwcntym.' 5Herwm. _ 6Gwymors Ll. Argraf. 
7 Cyngein, 8 Aaron ap Gwyddno Befyr. Ll. Argraf. 


i 


- 


16 o TRIOEDD YNY6 PRYDAIN, 


TRI LXIX, 


TRI tharw ellyll Y. P. Ellyll Gwid- 
awl A ellyll Llyr merini, ag ellyll 
Gyrthmwl wledig. 


- 


TRI LXX. 


TRI gwydd Ellyll Y. P. Ellyll 
Bannawc, ac Ellyll ednefedawc drytbyll 
ac Ellyll Melen 1, | 


TRI LXXI. 


TRI thrwyddedawc ag anfoddawc 
Llys Arthur. Llywarch hen, Llemen- 
ig, a Heledd 2, 


TRI LXXII. 


_ TAIR Llynges gynweir ynys Prydein 
llynges Llawr mab Eirif, a llynges 
Difwg mab Alban, a llynges Doler mab 
Mwrchath. 


TRI LXXIIî. 


TEIR gwenriain Y. P. Creifwy 
merch Ceritwen 3 ac Arianrhod ferch 


' Don, a Gwenn ferch Cywryd ap 


Crydon. 
CRI LXXIV. 


TEIR gohoyw riein Y. P. Angharat 
ton felen merch Rhydderch hael, ac 
Anan merch Meic4 mygotwas, a 
Phenvyr. ferch Run ryfeddfawr. 


TRI LXXV. 


TRI budr Hafren. Catwallawn pan 
aeth y weith Digoll a llu Cymry 
ganthaw ac Etwin or parth arall a llu 
Lloegr ganthaw ac yna y budrawdd 
Hafren oi blaen tua ai haber: ar eil 
cyfarws Golydan y gan Einiawn fab 
Bed Brenhin Cernyw, ar drydedd 5 
Calan faerh Idon ap Nery gan Faelgwn. 





XXXIX. TRI eur gelein ynys Prydein. Madawc uab Brwyn. a Cheugan 
Peillyawc. a Ruuawn Peuyr ab Gwydno. | 

XL. TRI hualhogyon deulu ynys Prydein. Teulu Gatwallawn Lawhir a 
dodaffant hualeu eu meirch ar draet pob un o nadunt yn ymlad a Serygei W ydel 
ygkerrig y Gwydyl y Mon. ar eil Teulu Riwallon vab Uryen yn ymlad a 
faeffon, a Theulu Belen o Ueyn yn ymladd ag Etwin ym Mryn Etwân yn Ros. 

XLI. TRI diweir deulu ynys Prydein. Teulu Katwalawn yn y buant 
hualogioh, a theulu Gauran vab Aedan pan uu y diuankoll. a Theulu Gwen- 
doleu ab Keidyau yn Arderyd. a dalyaffant yr ymlad pythewnos a mis gwedi llad 
eu hargluyd. Sef oet.eiryf pob un o'r teuluoed un kan wr ar ugeint. 

XLII. TRI anniweir deulu ynys Prydein. Teulu Gronw peuyr o Benllyn a 
omm:": fant eu Harglwyd o erbyn y gvenuynuaew y gan lew Llaw Gyffes. a 
thenln Gwrgi a Pheredur., a adawffant eu Harglwyd yg Caer Greu a Chynoeth 
ac ymad udynt drannoeth. ac Eda Glin Gawr ac yn y llas ell deu. ar trydyd 
tevlu ar Lan Ffergan. a ymadawffant ac eu harglwyd yn lledrat y ar y fford yn 
myn. Gamlan. Riuedi pob un o'r teuluoed un can wr ar hugeint, 





r Nieiu. Ll. Argraf. 
TY, Asa Of. 
- 4 Mi gouwas Aneirin, 


2 Llwmhunic ap Mauon a Heledd ferch Gyndrwyn. 
3 Caridwen wrach Gwraig Tegit, 
5 MerchIddon mab Ynyr Gwent. 


TRIOEDD YNYS PRYDAIN. 


TRI LXXVI. 


TRI brenhin a fuant o feibion 
eillion, Gwryat vab Gwryan yn y 
Gogledd, a Chadafacl vab Cynfedw 
yng Gwynedd, a Hyfeidd fab Bleiddig, 
yn Deheu-barth. 


TRI LXXVII. 
TRI Eurgryd Y. P: Caffwallawn 
mab Beli pan aeth y geifiaw Flur! byt 
yn Rhufein, a Manawydan mab Llyr 
pan fu hyt ar Ddyfet A Llew llaw 
gyffes pan fa ef a Gwdyon yn ceiffaw, 
henw ac arfeu y gan Riarot y Fam 1. 


— TRI LXXVIN. 
TAIR rhiain ardderchawg llys Ar- 
thur, Dyfyr wallt eureid, Enit Verch 
Iniw] iarll a Thegeu Eurfron, 


TRI LXX1X. 
TRI pheth a orchfygodd Loegyr. 
Cynnwys dieithraid, ryddhau Carch- 
arorion, ac anrheg y gwr moel. 


7. 
TRI LXXX.. 


TRI dyfal gyfangân ynys Prvdein, 
un oedd yn ynys Afallach, yr ail yng- 
haer Garadawc, ar trydyddy Mangor ; 
ymhob un or tri He hynny yr oedd 
2400 o wyr crefyddol ac or rheînî 100 
cyfnewidiol bob awr or 24 yn y dydd 
ar nos yri parhau mewn gweddieu a 
gwafanaeth i Dduw yn ddidranc ddi- 
orphwys. rn . 


” 


TR LEXXI. 
TEIR prif ormes Mon a fagwyd 
ynddi, Cath Paluc, yr eil oedd Da- 
ronwy, ar trydydd Edwin frenhin 
Lloegr, 


TRL LXXXII, 


TRI marchog aurdafodiawc [lys 
Arthur, Gwalchmai mab Gwyar, Drud- 
was mab Tryphin ac Eliwlod mab 
Madawc ap Uthur. Gwyr doethion | 
oeddyht, ac mor deg a llaryeidd ac mor 
hyawdl a hynaws yn eu hymadroddion 





XLIII. TRI hualoc eur ynys Prydein. Riwallon Wallt Banhadlen.. Run a 


Maelgwn a Chadwaladyr Vendigeit, ac yffef achaws y gelwit y gwyr hynny yn 
. hualogion wrth na cbeffid meirch a berthynei udunt, rac eu meint. namyn 
dodi hualeu eur am eu hegwytledd ar bedreineu eu Meirch dra e kefyn. a dwy - 
badell eur a dan eu glinieu. Ac y wrth hynny gelwir padellec y glin. 

XLIV. TRI charw ellyll ynys Prydein, Ellyll Gwidawl. ac Ellyll Llyr 
Marini. ac Ellyll Gwrthmwl Wledic. 

XLV. TRI gwyd Ellyll ynys Prydein, Ellylì Manawc ac Ellyìl Edfiyuedawc 
drythyll. ac Ellyll Melen. 

XLVI. TRI thrwydedawc llys Arthur. a thri anvodawc Llywarch hên a 
Llemenic a Heled. | 

XLVII. TRI diweir ynys Prydein. Ardun ŵr6ìc Gatcor vab Gorolwyn. âc 
Eneilyan wreic Wydyr drwm ac Emerchret wreic Uabon uab Dewengan. 








9 Fram, mewn rhai llyvrau. 
D 





18 
ac i byddei anodd i neb ballu iddynt or 
negefleu a geifynt, 

TRI LXXXIII, 


TRI brenhinol farchog oedd yn Llys 
Arthur Nafiens brenhin Denmarc. 
Medrod mab Llew ap Cynfarch, a 
Hywel mab Emyr Llydaw. Gwyr mor 
ilaryeidd hynaws a theg eu bymad- 
roddion oeddynt ac i byddei anodd 
gan neb ballu iddynt ar a geifynt. 

TRI LXXXIV. 


TRI chyfiawn farchawg oedd yn llys 
Arthur. Un oedd Blas mab tywyffog 
Llychlyn yr eil Cadawe mab Gwynlliw 
filwr ar trydydd oedd Padrogl paladr 
ddeilt, eu cynneddfeu oedd amddiffynn 
amddifaid gweddwon a gwyryfon rhag 
trais, cam a gorddwy, Blas trwy 
gyfraith fyd, Cadawc trwy eglwys, a 
Phedrog! trwy gyfraith Arfeu, 


TRI LXXXV. 
TRYWYR a ddianchafont o Gam- 


lan, Morfran Mab Tegit, Sanddef bryd 
Angel, a Glewlwyd gafaelfawr: Mor- 


TRIOEDD YNYS PRYDAIN. 


fran rhag ei haccred canys pawb yn 
tybyed mai cythreul oedd, at gochelent 
Sandde gan ei laned' ai decced ni 
chododd neb law yn ei erbyn gan 
dybied mai Angel oedd a Glewlwyd 
rhag ei faint ai gryfed pawb a ffoent 
rhagddaw. 


TRI LXXXVI. 


@ 


TRI chynghoriad farchog Llys Ar- 
thur, Cynan ap Clydno Eiddun, Aron 
ap Cynfarch, a Llywarch hen ap Elidir 
Lydanwyn. 

N, B. Neíaf yn llyvyr Mr. Vychan y 
canlyn trioedd y meirch, y rhai a 
adawaf heibio tan y diweddaf. 


TRI LXXXVII. 


TEIR gwydd balfawt ynys Prydein, 
Palfawt Matholwch Wyddel ar Fran- 
wen merch Llyr yr eil palfawt a drewis 
Gwenhwyfach ar Wenhwyfar, ag o 
achaws honno y bu waith Camlan wedi 
hynny, ar trydydd a drewis Galyddan 
Fardd ar Gadwaladr Fendiceit 1. 





XLVHI. TRI gwaywrud ynys Prydein. 


vard íeleu uab Kynan. 


Dygynnelw vard Owein. ac Arouan 


Ac Avanuedic uard Katwallawn-vab Katvan. 
XLIX. TRI goruchel garcharawr ynys Prydein. 


L)yr Lletieith a vu gan eu- 





roíwyd ygkarchar. ar eil Mabon mab Modron. ai trydyd Gweir uab Gweiryoed. 
ac un oed goruchclach na'r tri a uu deirnos ygkarchar ygkaer Oeth ac Annoeth. 
ac a vu deirnos ygkarchar gan Wenn Bendragon. ac a vu deirnos ygkarchar Hut 
y dan lech Echymmeint. ac yíef oed y goruchel garcharawr hwnnw. Arthur. ag 
un gwas ae gollyngawd o'r tri charchar. ac y íef oed y gwas hwnnw Goreu uab 
Cuftennin y geuynderw, 


Trioed y meirch yw y rei byn. 


L. TRI rodedicuarch ynys Prydein. Meinlas march Caifwallawn vab ; Beli. 
a Melyngan Gamre march Llew llaw gyffes, a lluagor march Karadawe 
vreichuras. 





————— 
Rt _ - - 





1 Gwel Tri 51 a 47. 


TRIOEDD YNYS PRYDAIN. 


TRI bXXXVIII. 


TRI chyndynniawc Y. P. Eiddilic 
Uorr. a Gweir gurhyt fawr, a Dryítan. 


TRI LXXXIX. 


TRI gogyfurdd Llys Arthur, Ryhawt 
eil Morgant, a Dalldaf eil Cunyn Cof, 
a Dryftan eil March, 


TRI XC. 


TRI dyn goreu wrth ofp a phellen- 
igiont Gwalchmai fab Gwyar Gadwy 
fab Gereint, a Chadyrieith Saidi 2, 


TRI XCI. OG 
TRYWYR gwarth Yn. Pr. y cyntaf 
o naddunt Afarwy vab Lludd ap Beli 
mawr: €f a ddyfynawdd Iul Cefar a 


gwyr Rhufein yr ynys honn ac a beris 


talu 3,0001. o ariant bob: blwyddyn yn 
teyrnget o'r ynys hon i wyr Rhufein 


19 


roddes tir gyntaf ír faefon yn yr ynys 
honn, ac a ymddyweddiodd gyntaf at 
wynt, ac a beris lladd Cuftennin Vyh, 
mab 'Cuítennin Fendigeit oe dwyll, a 
dehol ei frodyr Emrys ac Uthur Ben- 
dragon or ynys honn hyt yn Llydaw, . 
ac yn y diwedd dychwelíant ac ai 
llofgofant ynteu YnghaítelÌ Gwerthe | 
rynniawri ar lann Gwy er dial eu brawd. 
Trydydd gwaethaf oll fu Medrawd ap 
Llew ap Cynfarch pan edewis Arthur 
Ìywodraeth ynys Prydein ganthaw, a 
chwedi ei fyned ynteu trwy for yn 
erbyn yr ymerawdr tu hwnt y fynnydd 
Mynneu lle i Ìlas goreugwyr Arthur 
'Pan glybu Medrawd gwahanu nifer 
Arthur: 


TRI XCII. 


TRI phrif fardd ynys Prydein 
Merddin Emrys, Merddin mab Mor- 


yr eil fu Gwrtheyrn M. Gwrtheneu, a fryn a Thaliefin benn Beirdd. | 





LI. TRI phrifuarch ynys Prydein. 








Du hir tywedic march Kynan garwyn. 


ac Awydawc Vreich hîr march Kifhoret eil Kynan. a Rud broen tuth bleid 


march Gilbert uab Kadgyffro, 


LII. TRI anreithvarch ynys Prydein; Karnavlawc niarch Ywein uab Uryen. 
a thavawt hir march Cadwallawn vab-Katvan. a Bucheflom march Gwgawn 


gledyfrud. 


LIII. TRI thom edyftyr ynys Prydein. 


Gwineu Guduc hir march Kei. a 


Grei march Edwin. a Llwyd march Alfer mab Maelgwn. 
LIV. TRI gorderchuarch ynys Prydein. Fferlas march Dalldaf eil Kynin. a 


gwehigan gohoewgêin march Caredic vab gwallawc. 


Raawt. 


A Gurbrith march 


LV. TRI phrifuarch yhys Prydein a dugant y tri marchlwyth. y mae eu 


henweu dracheuyh, 





3 Neu fal byn, Trywyr goreu yn 


Hys Arthur wrth ofp a phellennig. 


a Mewn lle arall, a chadeiryeith Sadi. 


D 2 


TRIOEDD Y MEIRCH. 





TRI I. 


TRI meirch a ddagynt y tri March- 
lwyth Du moroedd, march Elidir Mwyn- 
fawr a ddug amaw Seithnyn a hanner 
o Benllech Elidir yn y Gogledd hyt 
ym Mhen lech Elidir y Môn. Sef y 
Seithnyn oeddynt Elidir ag Eurgain ei 
wraig, merch Maelgwn Gwynedd, a 
Gwynda gyoet !, a Gwynda Reinyat2 
A myoach Nowmon3 y gynghorwr, a 
phrydelw meneítyr gwallofyad, ac ar- 
iauíagl ei was a Gelbenefin ei gog a 
rofies ai ddwylaw ar bedrain y march 
a hwnnw fu hanner y dyn. Yr eil 
Marclilwyth a dduc Cornan4 march 
meibion Elifer Gofgorddfawr5,.a ddwg 
Gwrgi a Pheredur acnaw a Dunawt 
uwrê a Chynfelyn Drwfcyl y edrych ar 
fyzedorth 7 Gwenddoleu yn Arderydd. 
Ar trydydd marchlwyth a ddug 8 
Gweir a gleis ac Arthanat yn erbyn 
Allt Faelwc9 yng Heredigyawn yn 
dial eu tat. 


LVI. TRI gwrveichyat ynys Prydein. 


TRIOEDD YNYS PRYDAIN. 


TRI HS. 

TRI rhoddedig farch yhys Prydein 
Meinlas march Cafwallawn ap Beli 
a Melyngan mangre march llew !o 
llaw gyffes, a Lluagor marcb Caradawc 
freichfras. 

TRI SH. 

TRI pbrif eddyftr ynys Prydein ; 
Du hir tynnedig march Cynan Garwyn, 
ac Awyddawr tt breichirmarch Cyhoret 
eil Cynan 12. Rhuddfreon Tuthfleidd 
march Gilbert mab 13 Cadgyffro. 


TRI IV. 


TRI anrheitbfarch Y. P.14 Carn Af- 
Jawg march Ywein mab Uryen, Tafawt 
hir march Catwallon mab Cadfan, a 
Bucheflan march Gwgawn Gleddyf- 
rudd 15, 

TRI F. 


TRI gordderch farch Y. P. Fferlas 
march Dalidaf eil Cunin cof. a Rhudd- 
frych march Rahawt eil Morgant, a 
Gwclwgan gohoywgein march Morfran 
ei] Tegit. 





Pryderi mab Pwyll pen Annwn wrth 





voch Pendaran Dyuet y datmaeth ac ytef y katuei y glyn Cuch yn Emlyn. ac ys. 
ef achaws y gelwit hwnnw yn wrucichyat. Kany âllei neb na thwyll na _threis, 
arnau. Ar ei] Dryftan vab Tallwch wrth voch march fab Meirchyawn, Tra 
aeth y meichyat yn gennat ar Efyilt. Arthura March, a Chei. a Bedwyr a 
uuant oll petuar ac ny chawífant cymmeint ac un banw, nac o dreis nac o dwyll 
nac o ledrat y gantau. ar drydyd Coll vab Collwreuy wrth voch Dallwyr Dallben 








——— 


t Gywet. Ll. Argraf. 2 Gwyn Dareiniat. Ll. Argraf. 
3 Namorì, Nawmod. Ll. Argraf. 4Corman. Ll. Argraf. 5 Olifer. Ll. Argraf. 
6 g. Dunawt fyr vid. Tri 11. 7 Rygndorth. Ll. Argraf, 
8 Llwyn Gweir Pengleis Rhiw Arthen ac Allt Faelawr yn Ngharedigion. 
9 Allt Faelwr. ro Lles. Ll. Argraf. 11 Trwyddawc. Ll. Argraf. | 
12 Ruthr reon, ruddfrom, rathr reon, Rudd fron Tuthbleid a ruthrfrom, 
833 Tair. Ll. Argraf. . 14 Carnaflaw Gr, ap Maredudd, 
15 Bucheflom feri march Gwgon Gleifrudd. 


TRIOEDD YNYS PRYDAIN. 


TAI WI. 


TRI gohoew eddyftr Y. P. Llwyt 
march Aller mab Maelgwn, a Gwineu 
gwddwf hir march Cei. a Chethin 
carn aflawg march Iddon mab Ynyr 
Gwent, 


TRI VII. 


TRI thom eddyftr Y. P. Du march 
Brwyn Mab Cunadaf ac Arfwl felyn 
march Paícen mab Uryen a rhuddlwyd, 
march Rbydderch hael*.. 


TRI VIII. - 


e) 


torrllydan a gloyn deufaroh Collawn 
mab Berchi, ar Cethin cyflym march 
Dinogan mab Cynan Garwyn. 


' TRI IX. 


TRI ymladdfarch ynys. Prydein 
Lluagor march Caradawc Vreichvras, 
a Melyngan mangre march Llew. Llaw 
gyffes ag awyddawc freichir march 
Cynhored cil Cynon. 

ag 
TRI X. 

TRI prif ychen ynys Pryd. Melyn 

gwanwyn 2 a gwinau ych Gwlwlwyd 


TRI rhedegfarch ynys Prydein y ar ych brych bras o berfrhew 3. 





ygglyn Dallwyr yg Cernyw. ac un or n.och oed dorrawc Henwen oed y henw. a 
darogan oed yr hanei waeth ynys Prydein or torrllwyth. Ac yna y kynnullawd 
Arthur llu ynys Prydein ac yd aeth y geiffyaw y diva. Ac yna yd aeth hychen 
yngordodu. ac ym Penryn Auftin yg Kernyw yd aeth yn y mor. ar gwrducichyat 
yn y hol. ac ym Maes Gwenith yg Gwent y dotwes ar wenithen a Gwenynen, 
ac yr hynny hyd heddyw y mae goreu lle gwenith yg Gwent. ac yn Licuyon ym 
Penuro y dotwes ar heiden a gwenhithen. ac am hynny i diarhebir o heid 
Llouyon. ac yn riw gyvnerthwch yn Arvon y dodwes ar geneu Cath a Chyw 
Eryr. Ac y rhoed yr eryr y Vreat tywyífawc o'r gogledd ac wynt a hanfuant 
waeth o nadunt. Ac yn Llanueir yn Aruon a dan y maen du y dodwes ar 
geneu Cath, ac y ar y maen y byryawd. y gwrveichyat yn y mor. a Meibon 
Paluc y Mon ae Magaflant yr drwc udunt. a honno uu gath Paluc. ac a vu un 
o deir prif ormes Môn a vagwyt yndi. ar «il oed Daronwy. ar drydet Etwiy 
frenhin Lloegr. 
LVII. TRI anuyl llys Arthur, a thri chatvarchawc, ac ny mynnafant penteu]u 

arnynt eiryoet. ac y Cant Arthur eglyn. | 

Sef ŷu vyn tri Chaduarchawc 

Mened a Llud llurugawc 

A cholouyn Kymry Karadawe. 





1 Ellemenic, Medd Sion Balmer yn lle'r olaf, ac Yígwydfrith march Llemenic, 
mab Mawan. Mr. Vychan ydoedd wedi chwanegu at trioedd y meirch wrth © 
Tri7 val hyn: Tri thom eddyftr ynys Prydain Guiueu gwddwf hir march Cai, 
a Grei march Edwin a llwyd march Alfer ap Maelgwn. 

a Gwaynhwyn. 3 Bras y benren. 





ag TRIOEDD YNYS PRYDAIN; 


TRI XI. ' Chornillo buwch Llawfrodedd farf- 

TEIR prif fuwch ynys Pryd. Brech  AWC'- . 

fuwch Faelgwn Gwynedd a thonilwyd Felly terfynes troedd y meirch 
' buwch meibion Olifer Gofgorddfawr a herwydd Sion Balmer. 





LVIHI. TRI eurgryd ynys Prydein. Cafwallawn vab Beli. pan acth y 
geiffyaw Flur hyd yn Rufein. a Manauydan uab Llyr pan uu hyt ar Dyuet. A 
Llew llaw gyffes pan uu ef a Gwydyawn yn.ceiffaw enw ac arveu y gan aranrot 
y uam. 

LIX. TRI brenhin a vuant veibon eillon. Gwryat vab Gwryan yn y Gogled. 
a Chadauael vab Kynuedw yg Gwyned. a Hyfeid vab Bleidic yn Deheubarth. 

LX. TRI budr Hafren Katwallawn pan aeth y weith Digoll. a llu Kymru 
gantaw. ac Etwin o'r parth arall. a llu Lloegyr gantaw. ac yna y butrawd 
Havren oe blaen hyt y Haber. Ar eil kyuarws Golydan y Gan Einyawn vab 
Bled brenhin Kernywe ar drydet calain uerch Idon vab Ner y gan Vaelgwn. 





1 Farchawc. 














BONEDD SAINT YNYS PRYDAIN, 


ALLAN O LYVYR 


HAVOD YCHDRYDI:. 





Dew mab Sant. mab keredic, mab kuneda wledic. a nonn verch gynyr o 
gaer gauch ym mynyu y vam. 

Docuael mab ithael mab keredic mab kuneda wledic. 

Tyfful mab corun. m. keredic. m. kuneda wledic. 

Carannauc. m. corun, m, keredic. m. kuneda wledic. 

Pedyr mab corun, m. keredic. m, kuneda wledic. 

Teilyau. m. enoc. m. hedun dun. m. keredic, m kuneda wledic. 

Guynlleu m, kyngar, m, garthauc. m. keredic. m. Kuneda wledic. 

Auan buellt.m. kedic. m. Keredic. m. Kuneda wledic. 

Kyngar m. garthauc. m. keredic. m, kuneda wledic. 

Kyndeyrn m, kyngar. m. garthauc. m. keredic. m, kuneda wledic 

Kynuelyn m. bleiddut. m. meiryaun. m. tybiaun. m. kuneda wledic. 

Edern m. beli. m. run. m. maelguo. m. katwallaun llauhir. m. einyaun yrth, 
m. kuneda wledic. 

Einyaun vrenhin yn llyyn, a feiryoel. ympenn mon. a meiryaun ymmerthyr. 

M€iryaun yngkantref meibyon owein danwyn. m, cinyaun yrth. m, kuneda 
wledic. 

“ Katwalaudyr vendigeit. m. katwallaun. m. katuan. m. iago, m. beli. m. nun. 
m. maelgun, m. katwallaun llawhir. m, einyaun yrtb. m. kuneda wledic. 

Deinyoel mab dunaut vyr.m. pabo poft prydein. a dewei verch leennauc y uam. 

Affa m. fawyl ben uchel. m. pabo poít prydein, a guenaffed verch rein o 
rieinuc y vam. | 

Kyndeyrn. m. garthwys. m. owein. m, uryen. a denu verch leudyn luydauc 
odinas elin yny gogled y vam. 

Goruft mab gueith hengaer. m. elphin. m. uryen. ac eiryoruy merch glydno 
eidin y vam. 

Kadell. m. Uryen. 

Buan m. yígun. m. llywarch hen. 


Ŵ sn—————— Ddau DG err Re ———————— 


: Corf y llyvyr hwn ydoedd Meddyginiaeth Meddygon Myddvai; a Bonedd 
y Saint yn ci ddiwedd. 


a4 ' BONEDD SAINT YNYS PRYDAIN. 


Lleudat yn henlli. a baglan yngkoet.... ..ac eleri ym penn nant guytherin 
yn rywynnyauc. atheguy. athevrydauc ifcoet. meibyon dingat m. nud hael m. 
fenillt. m. kedic. m. dyfynwal. m. edynyuet. m. maxen wledic. a thenoi verch 
Jeudun Juydauc. odinas eidin yny gogled eu mam. 

Katuan fant yn henlli. m. eneas ledewic o lydau. a guênteirbronn merch emyr 

ydau y uam. 

Hennen! m. guyndaf hen o lydau periglaur y gatuan. ac yr feint a unant 
ynghyt oes ac ef yn henlli. 

Kynan. a dochduy. a mael. a fulyen. a thanuc. ac eithras. a Ìlewen. a llenab. 
a theguyn. adoethant gyt achatuan yr ynys honn. 

Padarn m. petrun. m. emyr llydau. kevynderu y gatuan. 

Tedecho. m. annun du. m. emyr llydau. kevyndesu y gatuan. 

Trunyau m. diuuc. m. emyr llydau. kevynderu y gatuan. 

Maelrys. m. guydno. m. emyr llydau. kevynderu y gatuan. 

Tegei ym maes llann glaflauc yn arllechwed. atherillo yndineirth yn ros. 
meibyon ithael hael olydau. allechit yn arllechwed. chwaer udunt uynteu. 

Kybi mab selyf. m. gereint. m. erbin. m. cuftennin gorneu. 

Padric. m. alvryt. m. goronuy o waredauc yn aruon. 

Katuarch fant yn aberrych ynllyyn. athangun yn llann goet ym mon. a maethin 
yngkarnedaur ym mon. meibyon caradauc vreichvras mab llyr rharini. 

Beuno. m. bugî. m. gaynlliu, m. gliwys. m. tegit, m. kadell. apheren verch 
leudun laydauc odinas eidin yny gogled y vam. 

Cannen fant 2 m. guydlleu. m. guynlleu. m. gliwys. m. tegit. m. kadell. olann 
gaduc yngguent. 

Tuffiliau, m. brochuael yfgithrauc. m. kyngen. m. kadell dyrnlluc ac ardun 
verch pabo poft prydcin or gogled y vam. | 

Llywelyn ortrallung. m. tegonuy. m. teon. m. guinen deu vreuduyt. a 
gumerth fant. m. yr ÌÌywelyn oed hunnu. 

Elhaearn ymmaes kegitua ympowys. a lluchhaearn ynghetewein. a chynhaearn 
© ynys gynhaysn yneidyonyd. mcibyon hyrgaruael mab kyndruyn oles tinwynan 
yngkaereinyaun ympowys, 

Guyduarch m. amalarus tywyífauc y puyl: 

Yftyphan m. mawdn. m. kyngen. m. kadell dyrnlluc. 

Pedrauc m. clemens tyuyflauc o gernyu. 

“ Tutclut. aguennoedyl. 2 merin. a thutno ynghyngreadur. a fenenyr. meibyon 
y íeithennin vrenhin o vaes guydno aoreígynnaud ymor ydir. 

Peris íant Kardinal o ruuein. 

Bodo. a guynnin. a brothen fant. meibyon Glanauc. m. helyc voel otyno 
helyc. 


t Henwyn. Llyvyr Brook o Vawddwy. 
. Cadwg Catt, g. Llyvyr Brook o Vawddwy. 





BONRDÎ SAINT YNYS PRYDAIN: , 89» 

'Tyvredauc ŷmmon: adwenyr ymottyfarru yntegeingyl. a theyrnaue yndyffryn 
cluyt. a thudyr yndarywein ynkeueilyâuc, brodoryon. meibyon haufìyl gloff. a 
diuanned merch amlaud wledic eu mam. 

Keidau m. ynyr guent. 

Madrun verch wertheuyr brenhin yr ynys honn, ac atìriun llauvoriyn idi, 

Tecuan fant ym mon. rn. carcludwys. m. kyngu. m. yípuys. mi. kadraut calch 
uynyd. a chenaf verch tewdyr maur y vam. 

Elaeth vrenhin. m. meuric. m. idno. ac onnen grec verch wallauc vab lleennatc 
y uam. 

Mechyll m. echwys. m. guytin gohoeu. 

Kowy m. y mirvinen hen. a chainell ghr€ic ovot angharat. yngholemituhn y 
vam. 

Deunauc fant. m. kaurdaf. m, kradauc vreichvras. 

Collen mab petrun. m. coledauc. m. guynn mel angell. merch kyuelch. m, tut 
dawal tutclut. o ethni wydeles y vam. 

Idlocs m. guidnabi. m. llawrodet varuauc. 

Nidan ym mon. m. goruyn. m. pafgen. mi. uryth, 

Dwyvael m. pryder. m. dolor dyfyr dieifyr a byrneich yny gogled, 

Eurgein merch uaelgun guyned. m. katwallaun llawhir, m. einyaut yrth, m, 
kuneda wledic, 

Llonyah llau var. t m. alan ffergan. m. emyr Ilydau. 

Guenan a noethon. meibyon gildas m. kadu 8. 

Gwrhei m. kadu 3 e penh yfteryueit yn aruifli, 

Garmon m. ridicus. ac yn oes gurtheyrn gwrtheneu ydoeth ir ynys hon, ac o 
freinc yr hanoed. 

Dona ymmon. m. felyf. m. kynan garuyn. m. brochuael yfcithrauc, 

Peblic fant yn y gaer yn aruon. m. rhazen wledic. amperaudyr ruuein, dc elen 
verch eudaf y vam. 
Elien keimyad m. alÌtu redcgauc m. carcluduys. m. cyngu: m; yfpuys, m. 
cadraud calchvynyd. athecvan 4 verch teudur maur y vam. 

Yma y tervyna boned íeint cymry. 


& 





1 Lloniaw llawhir. Llyvyr Brook o Vawdduy. 
2 Gwynyawg a Noethon meibion Gildas ab Caw. Ibid. 
3GwrmabCaw. Jbd. 4 Gwel Tegvan yn y blaen, ile y dywedir Cenaf 
verch tewdyr maur. Mae camgymmeriad. yma; ac o lyvyr Brook o Vawdd 
4 Ain ach Elien uchod, gan vod peth o'r diwedd ar goll yn Llyvyr Havod 
d, 








BONEDD Y SAINT, 


ACHAU SAINT YNYS PRYDAIN. 





Y CASGLIAD hwn a wnaed gan Lewis Morris, yn y vlwyddyn 1760, allan o 
gmryw yígrivlyvrau hen iawn, dan enw Bonedd y Saint, ac Acbau y. Saiwt, 
drwy eu cymharu gyd a'u gilydd; ac bevyd drwy eu cyweirio, o gynnorthwy 
llyvrau ereill. 

Un o'r llyvrau, o ba rai y crynowyd byn, ydoedd o waith Tomas Wya ab 
Edmwnd ab Rhys ab Robert ab Ieuan Vychan, B. A, 1577. Hwn yn gyfredin 
a. elwid Llywyr Walkin Owain, gan ei vod ciddo y gwr hwnw, a oedd byw yn 
Ngwydyr wrth Lanrwft. 

Thomas Wyn a wnaethai y llyvyr hwnw allan o'r Yfgrivlyvrau canlynol. 

Llyvyr oeiddo IF. Salefour-, o'r Plas May wrth Lanrwft; ac wedi byny o 
eiddo Mr. Wyn o Vodyfgallen. Arwydd am y llyvyr hwn yw S. 

Llyvyr Jobn Brook o Vawddwv.. Ilwn fydd dan atwydd B. 

Llyvyr Robert Davies o'r Llanerch; yr hwn ydoedd o groen, ac yu hen iawn ; 
a Brut y Breninodd yn rhan vwvato hono. Hwn fydd dan arwydd D. 
| Heblaw llyvyr IFathin Owain, a'i amryw awduron, bu y Jlyvrau canlynol yn 
gynnorthwy i Lewis Morris, | 
. Llyvyr Bodeulvyn, yn Mon, o eiddo Ieuan ab Sion Wyn; wedi ei yfgrivenu 
yn 1579. Hwn fydd dan arwydd C. 

Llyvyr Henry Rowland, dan arwydd R. 

Llyvyr Llywelyn Offeiriad. 

Llyvyr Coch o Hergeft. 

Llyvyr Achau Robert Fycban, o'r Hengwrt. 

Llyvyr Llysuelyn ab Meredudd, neu Llelo Gwta. 

Dau Lywyr y Dr. Thomas Williams, o Achau y Saint, a yfgrivenid rhwng 
1578a 1609. Uno honynt a dyned allan o lyvyr Thomas ab Llysvelyn ab Ithel o 
fwydd Flint; vr hwn ydoedd adyfgriviad o Lyvyr y Llanerch, gyda chwaneg- 
iadau, o lyvrau ereill. Y llall ydoedd gafgliad o waith y Dr. Thomas Williams ei 
hun, allan o araryw lyvrau; ac yn cynnwys llawer o nodau cywrain, nad ydynt 
yu y llyvyr arall, o waith y gwr dyfgedig hwnw. Nid ynt y ddau uchod yn ol 
trevn yr egwyddor, eithyr, mal yu llyvyr Llanerch, Dewi Sant íydd yn y 
dechreuad. 











BONEDD Y SAINT. e7 
A . 
ARIANWEN Vch Brychan; gwraig Iorwerth hirflawdd a mam Caenawe 
mawr. T. W.2. Hwyrach mai Gwenlliw. yn Ll. S. Gwel. T. W. 2.—C1oc 
CARNOG. 


Arthen ap Brychan, ym Manaw y mae ef yn gorwedd, C.aT.W.2. Mae 
lie a elwid Rhiw Arthen wrth Aberyftwyth.—Ruiw ARTHEN. 


-Ane ap Caw Cowllwg. C. Mae Capel a elwid Coed Ane yn Mon.—Cogp« | 
ANE Mou. | 


Arddun benafgell verch Pabo poít Prydain mam Tyffilio ap Brochwel Ycytbrog, 
Y Cythroc. S. Gwel Tyffiliaw.—Dor ARDDUN. 

Arddun Benafcell uerch Pabo poít Prideyn, mam Tiffliaw m. Brochvael 
efgithrauc. D. LM. 


Afaph ap Sawlap Pabo P. P. a Gwenaffed ach Reun hael o Ryfoniog i Vam, 
C. velly T. W.2. 

Afaph, Affa ap fawel benuchel ap Pabo poft prydain, a Gwenfaeth ch Rhein 
oRemwgifam. B. 

Affa mab íawyl benuchel mab Pabo pot Prydein a Gwenaffed uerch Rein o 
Rieinwc c Fam. D.—LANHAs8a. | 

Mae plwyv yn Nyfryn Clwyd, a elwir Llanaffa ; ac eígobaeth Llanelwy a ddug 
yr enw hwn hevyd.—Sr. AsAPH. 

Affa ap fawl benuchel ap Pabo poft Prydain ei fam oedd Gwenafeth verch 
Run haelo Ryfoniawg. Th. W.1. Affaph, &c. I. Reyn hael o Ryfoniog ei: 
fam. T. W. 2. 

Avan Buellt, m. Cedic m. Ceredic m. Cuneda Wledic o Decued vch Degit 
voel o Benllyn e vam. D. LM.—LLANAyJAN VAWR. LLANAVAN VACH. LLAN- 
AVAN y Trawígoed. 

Avan Buellt m. Cedic m. Ceredic m. Cunedda a Thegvedd vch Degid voel o 
Benilyn i vam. C. Cefnder Dewi. Th. W. 1. 

Avan Buellt ap Caredic ap Cunedda Wledic a Thegvedi vch Tegyd Voel o 
Benllyn i vam. B. Eglwyfi yn dwyn enw Avan yw, Llanavan vawr, Llanavan 
vechan yn Muallt; a Elanavan y Trawígoed yn Ngharedigion; ac yn Llanavan 
vawr y mae ei vedd hyd heddyw a'r geiriau hyn arni— 


HIC JACET SANCTUS 
'SadODSIdZ SANVAV 


Mae Lewis Glyn Cothi yn fon am dano vel hyn, Prydaf i Afan Buallt. 
Aelhaiarn St. Gwel Elhaiarn.— LLANAELHAIA]UN. 

Llanaelhaiarn yn Arvon; ac arall yn Meirionydd. 

Arthne. Llanarthne, eglwys yn Nghydweli, fwydd Gaerfyrddin.—Luan- 


ARTHNE. 


. E2 





bt) BONEDD Y SAINT. 7 

Amo. Llanamo, eglwys yn fwydd Vaefhyved —LLANAMO, 

Rhofyr yn Mon a elwir Llanamo, yn hen lyvyri R. Vychan o'r Heogwrt ; 
and Llananno yw yr enw yn y gymmydogaeth. 

Anhun, llawforwyn i madrun verch Werthevyr frenhin ynys brideyn. 
D. L.M. 

Aidan neu Aedan ap Gwruyw wyr Urien Reged, ni wyddys pa un ai Aidan 
: frenhin ai Aiden Voyddog ydoedd yr hwn â rydd enw i Laniden ym Mon, 
Rowland. Ond gwel Nidan. 


Amaethlu eg Carnedayr e Mon mab Caradauc Ureichuras m, Llyr Marini. 
Dp. LM. Gwel Maethlu. 


Aelgyfarch ap Heli ap Glannog. T.W. 2. Gwel Boda. 
Ailfyw fab dirdan a danadlwen verch Ynyr o Gaergawch ei fam, Th. w. 1. 


B 


BEUNO, ap Hywgi ap Gwynllyw ap Glywis ap Tegyd ap Cadell offer 
ufferen vch. S. 

Beuno ap Bugi ap Gwynlls ap Tegid ap Cadell deyrnllwg. B. 

Beuno m. hywgy m. Guyn llyu m. Gliwis m. tegit m. Cadell a Pherferen 
uerch Lewdwn lluydauc o dinas Eidin en e Gogled e vam, D. LM. 

Beuno ap Ingi ap Gwynlliw ap Prifc a Theneu verch Fenddyn Luyddog o 
ddinas Edwin yn y gogledd i fam. T. W. 1. 

Beuno ap Biníi: &c, ap Cadell deyrnllug . . . . Peren verch lawden luyddoc o 
ddinas Edwin, &c. T. W. 2. 


Baglan ynghoed Alun, ap Nudd hael ap feuylltap Cedig ap Dyfnwal hen ap 
Ednyvet ap Macíen wledig, a Thebri vch Lewdwn lueddawc o Ddin Eiddin yn 
y Gogledd i vam, B—Lianvacran. Gwel Lleuddad ei frawd. C, 

Llanvaglan, ei eglwys, fydd yn agos i Gaerynarvon. 

Baglan ynghoed Alun ap Dingat ap Nudd, &c. megys Lleuddad. D. L.M. 
Gwel Lleuddad, Eleri, Tygwy, Tyvriawg, Gwytherin. 

2. Baglan a Thanwg a Thwrog meib Ithel hael. Th. W. 1. 

Boda a Gwynnun Sant, &c. D. L.M. meibion Helic ap Glanauc. Gwel 
Brothen. 

' Boda a Gwynnyn, a Brothen a Chelynin a Rhychwyn ac Aelgyfarch meiblon 
Heli ap Glanawc.. T.W. 2. 

Neu Bodfan ap Heli ap.Glannog o ddyno Heli i gorefgynnodd mor. eu tir. 
T. W. 2, 

Brothen, St. mab Helic m. Glannawc o Dyno... ...... a orefgynnws mor 
ei dir. D. Ei frodyr oedd Boda a Gwynnun, D. L.M; Gwel Bodfan. 








y Pefgi. 





BONEDD Y SAINT. eg 


Buan ap Pafcen ap Llywarch. 8. 


Buan ap Llywarch hen. Nage ap Yícwn ap Llyw. hen. Yfgwyn. C. Gwel 


Cadell a Catyel. 
Buan m. eígun m. Llywarch hen. D. L.M. 
Buan ap Yígwn ap Llywarch hen. T. W.1. 


Brychan Brycheiniog 1 ap Anllech goronawc 2 Brenhin Ewerddon, a Marchell 


'ch Tendric 3 ap Tithffalt ap Teithrin ap Tathal ap Amun 4 ddu Brephin Groec, 
i Fam. C. Velly T. W. 2. 


'Tair Gwreig a fu i Frychan, nid amgen no 1. Eurbrawft. 2. Rhybrawft.' 


3, a Pherefgri; a'i blant ef íydd yn un o'r tair Gwelygordd Saint Ynys Peythins 
a'r ail yw Plant Kunedda Wledic, y drydedd yw plant Caw o Brydein. 

Mewn lle arall o'r un llyvyr dywedir mai mam Kynawc vab rydan oedd 
Banhadlwedd 'ch Banhadle o Fanhadla Ymhowys. 


o LYVYR BODEULWYN 
ENWAU PLANT VRYCHAN. 


MEIBION VRYCHAN. 
Ud 


1. Kywawe. 2, Cledwyn. 3. Dingad. 4. Arthen. 5. Kyvìewyr. 6. 
Rhain. 7. Dyfnan. 8. Gerwyn. 9. Kadawc. 10. Mathayarn. 11. Paicen. 
12. Neffei. 13. Pabiali. 14. Liecheu. 15 Kynbryd. 106. Kynfran. 17. 
Bychan. 18, Dyfric. 19. Kynin. 20. Do¢van. 21. Rhawin. 22. Rhun, 
23. AChledawe 5. C. 


- 


MERCHED VRYCHAN. 


1. Gwranus. 2. Arianwen. 3. Tanglwít. 4. Mechell; 5. Nevyn. 6. 


Gwawr. 7. Gwrgon. 8. Eleri. 9. Lleian. JO. Nefydd. 11. Rhiengar. 
12. Goleuddydd. 13. Gwenddydd neu Wawrddydd. 14. Tydieu. 15. Elined, 
16. Keindrych. 17. Gwen. 18. Kenedlon. 19. Kymorth6. 20. Dwynwen, 
21. Keinwen. 22. Tydvyl. 23. Envail. 24. Hawyftl. ac yn 25. Tybie. C. 
Bigel, hwyrach Vigilius.  Llanvigel, Eglwys ym Môn.—LrANv1uGBL. 
Maen y Bigel, careg yn y mor yn ymyl Mon; arall wrth Enlli. 


Bach ap Karwed, a adeiloedd yr Eglwys Vach yn ‘fwydd Ddinbych, os gwir y 
chwedyl.—EcLwys Vacu. 


Berrys. Llanverrys. Eglwys yn Ial, Dinbych —Leawrsanes 


Brynach. Llanvrynach, Eglwys ym Mrecheiniog.—LLANVRYNACH, 
Brynach Wyddel a enwir yn y Triodd. . 





3 Brycheiniog. 3Gorunawc. T,W,2. 3 Teudric. T.W. 4 Annun. T. W. 


5 Cayan fydd eifia yma. 6 Cymorth fydd yma yn Le Ciydai. 


$0 BONEDD Y SAINT. 

Y Brid, [Saint y Bride], b. y. St. Brides yn Saefoneg: Eglwyfi o'r enw yn 
' Morganwg, Penvro, a íwydd Vynwy.—$A1wT Y Brip. 

Y Wyddeles St. Brigid. yw hon, yn Gymraeg a elwir San Ffraid Leian.—Gwel 
Llan Saint Ffred. 

Mae 2 eglwys iddi yn Maefhyfed, 1 yn Brych. 2 yn Morganwg, a 2yn Mynwy, 
i gyd 12 cglwys. 

Bodfan, 

Bodfan, Ernin, Brothen a Brenda meibion Helic gp Gwannauc ! y rhain a 
oreígynnodd mor 'eu tir. Th. W, 1. 

Bodfan Sant yn Abergwyngregin yn Arllechwedd uchaf mab Helig ap Glaunog. 
T, W. 4. 

Yn llyvyr Llanerch vel hyn, Boda Gwynnun a Brothen, meibion Helig ap 
Glannauc. L.M. 


Brenda St. 
Gwir a ddywaid faint Brenda 
Nid llai cyrchir y drwg na'r da. 


Bliglyd a Gwynhoydyl a merini a Thyneio ynghyngreawdr, meibion i feithinin 
frenhin a oreígynnodd mor eu tir o faesgwyddno. T. W. 2. 

Camgymmeriad yw yr enw yma, mae yn debyg, am y darlleniad hwn yn llyvyr 
Llanerch, Tutglyt, Gwynhoedyl, merin a Thudno........ vender a Sennevyr 
. meibion Seithinin frenhin. 


C. neu K. 


KADWC, neu Kadauc neu Kadawc neu Kadwc Sant ap Gwynlliw ap 
Glywis ap Tegid ap Kadell, S.—Cadwc Sant m. Gwynllyw m. Gliwis m. Tegid 
m. Cadell. D.—LLANGADOG VAWR, íwydd Gaervyrdin. 

Cadwg ap Gwynlliw ap Glwys ap Tegid, ap Cadell o Langadog yn Gwent. 
B. Gwel Cattwg.—Liancatwe pyre. Wyfg Ll. Gattwg meib. Afel Ll. Gattwg 
Clennig. i gyd yn Mynyw. 

Kadawc ap Brychan yn ffrainc y Gorwedd. C. velly T.W. 2 

Kadel] ap Urten. B. 

Catyel m. Uryen. D. L.M. 

Kadell ap Urien ap Buan ap Yígwyn ap Llywarch hen &c. C. Gwel Buan. 

Camddarllead yw hwn hevyd o lyvyr Llanerch, yn mha un nid oes dim 
perthynas rhwng Buan a Chatyel. 

Kadvan St. yn Enlli ap Elieas ledwyr o Lydaw, a Gwen teirbron 'ch Emyr 
Llydaw i vam. C. velly T. W. 2. Elias Letwyr.—Liancapvan, Cd. Caereinion. 

Catvan Sant en Enlli m. Eneas Ledewic o Lydav a Gwenteirbron, merch 
Emhyr llydav e uam. D. L.M. Eneas Ledwig. Th. W. 1. 


— 














1 Glannawe. 




















BONRDD Y SAINT, 3} 


Kadvan St. yn Enlli ap Eneas Ledewig o Lydaw a Gwen Teir e fon ! 'ch Emyr 
Llydaw i vam. B.S. I Gadvan y perthyn Eglwys Towyn Meirionydd. 


Kaffo St. mab Caw o Frydain, H. Rowland. Ei eglwys yw Llangaffo yn 
Mon.—Lianearro Mon. | 

Mae Fynnon Gaffo yn y plwyv hwnw, lle yr aberthid ceiliogod ieuainc, i'r 
fant i rwyftro i blantgrio.—Yr oedd yrhai hyn yn dda eu blas i'r eglwyfwr. L.M. 

Cadvarch St. yn Abereirch yn Llŷn ap Carawdawc Vreichfras, &c. B. 

Kadarch St. yn Abererch yn Lleyn. S. ap Cowrda ap Car. I. Freichfras, 
&c. S. 

Kadvarch St. yn Abererch yn Lleyn ap Cowrda ap Cariadawc Freichfras. C. 
Gwel Tangwyn a Maethlu ei frodyr, C. 

Catvarch Sant yn abererch yn lleyn a Thangvn .yn llangoed ac amaethlu . 
yngherneddawr ymmon meibion. Caradauc freichfras ap Llyrmerini. D. L.M. o 
degau eurfron eu mam. T. W.2. 


Kayan neu Caian.— TREGAYAN. 

Tregayan eglwys yn Mon, a hwyrach Llangian yn lleyn. h. y. Liangaian. 

Cayan ap Brychan yn Llangayan. T. W. 2. | | 

Karanawc ap Corun, megys Tyrnoe. C. Gwel Padran.—LLANGRANOG ys 
Ngheredigion. | 


Kathan ap Cowrda. B.— LLANGATHEN, fwydd Gaervyrddin. 
Cathan ap Cowrda ap Caradog freichfras ap Glywys ap Tegid ap Cadell a 
Fteryfferen ferch Lewddyn Luyddog i fam. T.W. | 


Kattw. 
Kattwg. Llangattwg. Gwel Kadauc a Cadwe.—Liancattwe, Mynyw. 
LLANGATTWG. Brych. LLANgATTWG Glyn Nedd. Morg. 


Kedwyn, ap Gwgon Megwron ap Predur ap Oliver, a Madrun ‘ch Gwerthevys 
Vrenhin e vam.—LLANoEDwYN, S. Ddinbych, 

Camgymmeriad yw hyn oll. Gwel Keidiaw, Madrun ac Anhun. 

Kedwyn ap Gwgon me Gwron ap Predur ap Oliver Goígorddfawr a Madren 
vch Gwrtheyrn i Vam. C. 

Velly yn 'T. W. 2. eithyr Madryn. Bai etto yw hwn. Gwel Madrun. 

Nid oes perthynas rhwng Kedwyn, Keidiaw, Madrun ac Anhun. 

Caw Arglwydd Cwm Cawlwyd. C. | 


Kr 











t Yn ll. Llanerch Gwen Teirbron merch emhyr llydav e vam. 

It is farprifing how theíe MSS. agree in this blunder Teirefon ! 

This Cadvan being a nobleman and íon-in-law of the king of Armorica, came 
over with Uthur Bendragon, or his fon King Arthur, and a great number of. 
pious and learned men in his retinue, and chofe for his refidence Ynys Enlli, 
(that is the Monaftery in the Ile of Bardiey,) where he was an Abbot, and 
many of his foliowers had churches dedicated to them. See Cynon and Kynan, 
Padarn, Tydecho, Trunnysw, Hewyn, Dochtwy, Mael, Sulyen, Tanwc, 
Eithras, Liywan Llyuab, Tecwyn Maelrys. 





39 BONEDD Y SAINT. 


Keinydr St. Gwel Rhiengar. C. 

Keindrych vcb. Brychan, ynghaer Godolawr. C. 

Keindrych neu Ceindreg ‘ch Brychan ynghaer Godolaur. T. W. 2. 

Keinwen 'vch Brychan ym Mon. C. velly T. W. 2.— LLANGEINWEN, 
Mon. 

Kenedlon 'vch Brychan y fydd yn y Mynydd. C. yn Mynydd Cymorth. 
T. W. 2. 

Kledawc ap Brychan y íydd y'nghaer Gledawc yn Lloegr. C. velly T. W.2. 
—Cuiraucus. Lib. Landav. donat. 

Mewn llyvyr arall, Y'nghaer Llydaur yn Lloegr. Que ai y Dre hir! yn Euias. 

Kledwyn ap Brychan a orefgynawdd Ddeheubarth. C.a T. W. 2. 

Klydai 'ch Brychan yn Emlyn. C. velly T. W. 2.—Ec1wys Crynai, yn S. 
' Benvro.  - | 

Kollen 2, ap Gwynawc ap Clydawc ap Cowrda ap Caradawc freichfras, &c.. 
ac Ethni Wyddeles ei fam. C. velly Tho. W.2. Ethin wyddeles T. W. 2. & 
Gwyniawg.—LrAnGorrLeu, fwydd Ddinb. 

Keidiaw, Ane ac Aeddan Voeddog ap Caw Cowllog, a oeddynt a'u heglwyfi 
yn y Coedane a Rhodwydd Geidio. H. Rd.—Ecor. Ruopwypp Ga1p10 yn Mon. 
LLANGEIDIO yn Arvon. y 

Keydyau m. Enyr Gwent.” D. L.M. 

Kriftiolus yn Lledwigan ym Mon, a Ryfted yngheredigion Meib. Howel 
Vychan ap Howel ap Emyr Llydaw. C. velly T. W.2. Rhyfìut—LrLANGR13T- 
3oLUS yn Mon. 

Onid yn llyvyr H. Rowland. 

Kriftiolus ap Owen ap Yner o Frydain fach. ; 

Criftiolus fab Hywel ap Ymyr Llydaw. Th. W. 1. u 

Kwyfen. Kwyns, Ll. Watkin Owain.—LLANGWYYVAN ym Mon, LLANGWY- 
wen. Dyffr. Clwyd. 

Kwyfen ap Brwyneu hen ap Corthi o Gwyn dyfnoc ap Medrod ap Cowrda ap 
Caradoc Freichfras, &c. C. 

Kwyfen.ap Brwynew hen. Th.W.1. 

Cwyfen ap Brwyneu hen ap Corthi o I;eyn. T, W.2. 








t Perhaps Langtown, in Herefordíhjre, near the river Munnow, or 
Mynwy. 
2 The tranfcriber of which fays, or Mr. Ed. Llwyd, 
In Míto guodam recentiore in guo Buchedd Collen, Sic legimus, 


« Collen St. ap Gwynawg ap Cadellawg ap Cowrdaf ap Cariadawg Vreich- 
as, &c. 


The words of the Davies MS. are thefe, 


Collen m. Petrwn m: Coledauc m, Guynn. D. L.M. And the fentence fol- 


Jowing is another Saint, M«*ingell merch Ricwlff, m. Tudawal tndclyt ac Ethni 
'wyddeÌes emam. Gwel Melangell. 


- 


BONEDD ¥ SAINT. 33 


Kwytycu m. Hwrrwiney hen a Chamel! gureic o Uot angharet eg Coleiaun 
vam. D. . 

Kybi. ap Seleft ap Gereint ap Cwftennin ap Gorna. S—Cagkérst, Mon, 
LrANGYBS, Arvon. LLANGYB:, Caredigion, Luancrst, 8. Vynwy. 

Cybi ap Selyf ap Geraint ap Erbin ap Cwftennin Cornet. B. 

Kebi m. Selyf m. Gereint m. Erbin m. Cwftennin Gorneu. D. L.M. 

Kybi ap Selyf ap Geraint ap Erbin ap Cuftenin Korneu a Gwen 'ch Gyngyr 
o Gaer gawch yn Myniw i Fam. C. 

Eraill mai Tonwen 'ch Gynyr y gelwid hi. C. velly T. W. 2. 

Nai Gyngar ac Ieítin ydoedd, ac Efgob Môn, medd rhai. H. Rowland. 


Cybi fab Selyf fab Geraint fab ‘Erbin fab Cuftennin goronog a Gwen ferch 
Ynyr o Gaergawchi fam. T. W. 1. 
Mewn man arall,—ap Cuftennin Gorneu. T. W. 1. 
.Cybi, &c.—Cuftermin Gornveu a Gwen verch Gyngar o Gaergawch yh 
Mynyw ei fam. T.W.2, 


Kadwaladr Vendigeid ap Cadwallon ap Cadvan ap Iago ap Beli ap Rhan, 
C.—LLANGADŴALEDR, MOne——LLANGADWALADR, Swydd y Waun, | 
Ond yn veius vel hyn mewn llyvrau ereill, 

Kadwaladr Vendigeit ap Ky{wall. 
Kadwaladr : Vendigt. ap Cadvan ap Iago ap Beli ap Rhun ap Maelgwn. &c. 
B, 
Y naill yn canlyn bai y llall, 
Mal hyn yn llyvyr Llanerch, | 
Cadwalader Vendigeit m. Catwallawn m. Catvan,m. Yago m. Beli m. Run 
m. Maelgon m. Catwallawn Mauhir m. Kinnyawn yrth mi. Cuneda Wledic. 
D. L.M. 7 





1 Llangadwaladr, in Anglefey, is a church dedicated to this royal faint. He 
was the laft king of the Ancient Britains, and was be-monkt and fainted by the 
' Pope of Rome, Sergius. A.D. 665. R. V. but 668. Galfr. and Caradoc, 

His grandfather, Cadvan, had been buried at this church, whofe ancient 
name was Eglwyfael, but afterwards was dedicated to St. Cadwaladr. 

The inícription on Cadvau's tomb is on a ftone, put as a lintel over the fouth 
door of that church; part of it hid in the wall by the incurious mafon. 


CATAMANUS REX SAPIENTISIMUS 
OPINATISIMUS OMNIUM REGUM. 


This I copied from Rowland's Mona, but I would have the ftone again more 
narrowly examined. LM. 


F 


. 84 . BONEDD Y SAINT. 


KEyoan, a ddoeth gyda Chadyan i'r Ynyshon. B. 
Kenon a.ddaeth o Lydaw ygyta Chatvan er enys hon. D. Gwel Rynon. 


* Kynawc, ap Brythan Merthyr. ac ym Merthyr Kynawc ym Mrecheiniog y 
mae 'n Gorwedd a Banhadlwedd ‘ch Banhadle o Fanhadla ym Mhowys ì vam.— 
C.aT.W. Lrancynoe ym Mechain Mochnant. LLANGyNoG yn Derllyfg, 
S. Gaervyrddin. 

: Tebyg mai cariadwraig oedd hon: Gwel Brychan a'i dair gwraig. - 


Kyndeyrn Garthwys ap Ywein ap Urien a dengw 'ch Lewdwn Luydauc, &c. 
ivam. B.K. &c.—LLANGYNDEYRN, {wydd Gaervyrddin. 

Kyndeyrn Garthwys ap Y. ap U Reged ap Cynfarch ap Meirchiawn gul ap 
Grwit ledlwm ap Cenau ap Coel, a Dwynwen 'ch Ladden Jueddog o ddinas 
Edwin (Eidyn) yn y Gogledd i vam. C. 

Yr oedd Cyndeyrn arall, 

Kyndeim ap Arthawc ap Keredic ap Cunedda. C. 

St. Kentigern yn Llanelwy, MS. 


Yn llyvyr Llanerch vel hyn— 

Kyndeyrn garthwys m. Ewein | m. Uryen a Diuw verch Lewdvn lluydauc e 
vam. D. 

Yn llyvyr Th. W. vel hyn a Deuci serch Lewddun Luyddawg i fam o ddinas. | 

Eiddin yn y Gogledd. Th. W. 1. 


Kyngar. ap Arthawc ap Keredic, &c. C. 
Cyngar ap Arthawg ap Ceredig ap Cunedda Wledig. T. W.2. 


Yr oedd Kyngar arall. 

Kyngar ap Geraint. Gwel Ieftyn.. C: 

Kyngar, Ieítyn a Caw Cowllog (tad Keidio Ane ac Aiddan Voeddawg) 
oeddynt blant Geraint. Gwel Geraint ac Ieftyn. H. Rowland. 

Cyngar yn Llangefni. H.R. | 

Llangyngar yn fwydd Fflint. 

Cyngar ac Ieftin a Cataw a Selyf, meibion Gereint ab Erbin ap Cuftennin 
Corueu ap Cynfor ap tutwal ap Eurmwr (neu morfawr) ap Caden ap Cynan ap 
Eudaf ap Caradoc ap Bran ap Llyr llediaith, T.W. 2 


Kynhaval St. ap Elgud ap Cadfarch o Lun ap Carad. freichfras ‘Tub tabrawít 
neu Tuth]Jwyniaid i vam. C.—LLANGYNHAVAL, Dyffsyn Clwyd. 


Cannavel Sant ap Elgud ap Cadfarch ap Caradog freichfras. Tubrawft a 
hanoeddo'r......... T. W.1. 

Cynhafal fant ap Elgud ap Cadvarch o Leyn ap Caradoc freichfras. Tubrawft 
ferch Tuthlwyniait ei fam. T. W.2. 


Kynhaearn St. yn Etionydd ap Cynwel ap Cyndrwyn olys Tudwynnan yn 
Kercd. $.—LLANGYNHAEARN. Arvon. 











BONEDD Y SAINT. 35 
Kynhaearn yn Eiddionydd a Hugarval ap Cyndryoyn 'o lyftîn Wennan 
Ynghaer Einiawn. B. 
| Yn llyvyr Llanerch vel byn— 
Cynhaearn en eidyonyd m. kervael m. kendrwyn o lyftin wynnan en 
Kereinnyaun. D. LM. Gwel ei frodyr Elhaearn a Llwchaearn. | 


Cynhaearn yn Ynys yn Efionydd mab i Garanvael ap Cyndrwyn o Lyftenwyn- 
nen yngheredigiawn. T. W. 1, yn veius o D. Ei frawd alhaearn ynghegidva 


ymhowys. T.W.1. 
Kynbryd ap Brychan y fydd St. yn Llanddulas. C. velly T. W. 2. 
Kymryd neu Kyvryd. Ed. Llwyd. 
Kynvyw a Kyniw, Kynvyw St. ap Gwynlliw ap Gliwys ap Tegid ap Cadell, 
SrLLANGYNIW, Powys, Cwmd. Caereinion, 
Kynvyw íant m..Gwynllyv m. Gliwìs m. tegit. m. Cadell. D. LM. | 
Kynon, a ddaeth i'r ynys gyda Chadvan. C. Gwel Kenon. Gwel Cadvan, 
Kynvarch. San&us Kynvarch yn ffeneftr Eglwys Llanvair Dyffryn Clwyd. 
Kynvarch a ddyveifiawdd yr Yfgrifen ar y garreg wrth Langollen, 
Conmarch pinxit hoc Chirographum Rege íuo Pofcente Concen, &c. 
Kymorth 'ch Brychan yn Emlyn ai chwaer Clydai gyda hi. C. 
Clydai yn Emlyn. T.W.21. 
Kynvarwy ap Awy ap Llehenog Arglwydd Kernyw,— LLECHCYNVARWY. 
Ei Eglwys yn Llechgynvarwy Mon. H.R. 


Kynin ap Brychan íydd Sant yngwlad ddyfed, yn y lle a elwir Llangynin a'i 


Weifion, n€u a'i Veibion. C. velly T. W. 2. neu Kypnyn.— LLANGYNIN, 


S. Gaervyrddin. Yn anghywir Llangynan. 


Kynvran ab Brychan y fydd Sant yn Llyfvaen yn Ros. C. velly T. W. 2. 
Rhad duw a Chynfran lwyd ar y da, Meddynt wrth offrwm dros wartheg yn 
ffynon Gynfran yn Llyfvaen, medd Ed. Llwyd yh ei Itinerary. 


Rynydyn ap Bleiddid ap Meiriawn ap Tibiawn ap Cunedda Wledic. 3B. 


Ai onid yr un a Canotinn, yn yr argraf ar gareg yn mynwent Llanwnnws. 


yn S. Garedigion? L. M. 


. Kyflefyr ap Brychan Merthyr, ac a fydd yn Gorwedd yn Sant Yngheredigion 


yn Neheubarth. C. velly Th. W. 2. 











1 But with him there is no daughter of Brychan called Cymmorth, One of 
them called Cenetlon lies in Mynydd Cymorth. L.M. 


F2 


oe 


s6 BONEDD Y SAINT. 
Kwyllog Stes. chwaer i Gildas ap Caw, medd H. R. a gwraig Medrawd.— 


LLANGwyYLLOG, Mon. 


Kedol.— LLANGEDOL ARVON, 
Llangedol yn mhlwyv Pentir wrth Bangor Vawr. 

_ Klynin ap Heli ap Glannog. T. W.2, Gwel Boda,—LLANGLYNIUN, 
Llanglynin yn Arvon; arall yn Meirion. 


Kelert,—BzpD Kerert. LLANGELER. 


Bedd Kelert, yn Arvon; hevyd Llangeler yn 8, Gaervyrddin, 


Kedyrn,—LLANGEDYRN, 


Llangedyrn yn Lleyn. 

Kurig St. Eglwys yn Arwyftli a elwir Llangurig.—Un a ddwg—Garig 
lwyd dan gwrr ei glog.—Luawcuric. Arwyftli, Eglwys Ilid a Churig. Mor- 
gonwg. Egl, Borth Gurig. Morg. Capel Curig a'i fam Iulita, yn Arvon. 

Kynllo St. yn Rhaiadrgwy fab Mar fab Cenau fab Coel, T.W.1.— 


LLANGYNLLO. Ceredig, LLANGYNLLO, Maeíyved. 
Kwallo,. —LLANGWNLLO. Cered, wrth Kilkenìp. 


Kynvelyn St.—LLANGYNVELYN, Ceredigion, Geneu'r Glyn. 

Kenyelyn m. Bleidud m. Meiriawn m. Tibyawn m. Cuneda Wdedig. 
DP. LM, 

Karawn neu Caron yn Neheubarth, T. W. 1.—Taraaron. Ceredig, 

Kolmon neu | Kolman St.—LLANG6LMON, S. Benvro, 


Katrin neu St, y Catrin,—EGw ys Sa1NT y Catain. Tir Dewi. Luawtesti# 
yn. Mon, 


Sain Cler neu St. Clares 7.—St, CrARg. $. Gaervyrddin, 


‘ 


‘Caio—Cynwyt Garo. 


Kynheidion neu Kynhaiddion, Gwel Tegiwc.—LLANGYNHEIDION. Cydweli. 
Cynncidajan3 ap Ynyr gwent a Taegiwg ei chwaer, eu mam oedd Fadrun 

verch Gortheryr frenhin, T. W.2. Gwel Ceidiaw. ~ 
Kwnnwr.—LrtANGwuNNwn, 8. Gaervyrddin. 


Kenych neu Kynych. L. G. Oothi,—LrLANGENYCH. $, Gaervyrddin, 
Kammar:h St,—LLANGAMARCH, Brychein, 

KEanten--LLANGENTEN. Brychein. 
— Kynydyr St.—Êcywys Mars a CHYNYDYR. Brych. 





X See his Legend ir in Gimldus t Cambrenfis. Itin, Cambr. 
2 This is a Norman Saint, 3 Over Cynciddiau is interlined Ceidiaw, 


LI 





RONBRD Y SAINT, | ' 3 
Kenan %—Lrayessay. Brych. 
Krallo St.—Lriancratio. Morg. 
Kynwyd St.— LLANGYNWYD FAWR. Morg. 
Karvan.—LLANGARVAN. Morg. 
kiwg St.—L1axo1wce, Morg. LaANGAwc. Mynwy, 
Kyfelach St.—LLaAunayrz1AcH. Tir Gwyr Morg. 
Kynydd St.—Luawernypp. Tir Gwyr. 
Koven.—Liancoven. Mynwy. 
Kyvyw St. neu Kiviw.—Lianerviw neu Ltanorviw. Mynwy. 
Kiwa St.—Lianotwa. Mynwy, 
Keydyav m. enyr guent, D. LM. Gwel Keidiaw ap Caw.—CaAppzr 


Carpio. 
Ceidiaw ap Ymyr gwent. T. W. 1. 


Cowrda yn Llangoed ym Mon. Th. W. 1. 

- Cammab Sant (brawd Cadog) ap Gwynllyw, T. W. 1. 
Cwyfyn fab Arthalun o Lyn achlach, T. W. 1, | 
Cataw ap Geraint ap Erbin. GwetCyngar. 'R. W.2. 


Cedol Sant ymhlwy Pentir, wrth Fangor fawr yngwynedd. T.W.1, Gwel 

Kedol, 
D 

 DEINIOEL ap Dynot ap Pabo Poft Prydain.— LLANDDEIXIORL. 

Deinioel ap dynot Va ap Pabo P. Prydain a dwywai 'ch Lecnawgi wm. &, 
—DEINiOEL mabfant Bangor vawr, LLANDDEINIORE. S. Garedigion. 

Deiniol ap dungwd ap P. P; P. ap Arthwys ap Arar ap Cenan ap Cocl, &c. a 
dwynwe 'ch Gwellawc Llienawc i vam. C. 

Deinyoe} m. Dunaut Uwr m, Pabo poft prydein o Dwywei uerch Lennauo e 
vam. D. LM. 

Deiniogl ap dupawd Wr ap Pabo poft Prydain a dwywci ferch Lennawc i fam.’ 
Th. W. 1; 

Mewn lle arall, dwywy ferch Banallic ì fam. Th. W. 1. 

A Dwywe ferch Gwallawg ap lleenauc ei fam, T. W.2. 


Deinioel neu Deiniel fab, mab y Deinioel uchod.—LLANDDEINIEL FAB. yn 
Mon. 


Dewi! ap Sant ap Cedic ap Caredic ap Cunedda wledic a Nort (neu Nonn) 
‘ch Gynyr o (neu Ynyro) Gaergawch i vam. B. 











1 Dewi ddyfrwr, i.e. David the waterman ; becanfe he livcu gu water before 
he accepted of a einer 2 Xanthus. 


- 


38 BONEDD Y SAINT, 


Dewi m, Sant. m. Keredic m, Cuneda wledic a.Nonn uerch Kenir o Gaer 
Gauch e Menyve vam. D. LM. 

Dcwi ap Sant ap Ceredic ap Cunedda wledic ap Edyrn ap Padran beifrudd, 
cC. 

Mam Dewi oedd Non 'ch Gynyr o Gaergawch y Myniw. C. 

Mam Cynyr o Gaergawch oedd Anna verch Uthur Bendragon, Sim, Vychan 
spud Tho. W. 2. 


Y faith Gefnder fant 

Dewi a Chybi achubant beunydd 
Dwyn Beuno yn Warant 
Dingad Cynfarch a barchant 

A Deinioel a Seirioel fant. 


Dyna’r faith eurfaith arfer gan Feudwy 
Gwynfydu bob amfer 

A fu'n y Maen graen grynder 

A'r faith a! rifodd y fer. 


Dier, (Chwaer Tyfrydog) merch Arwyítl Gloff. B. Gwel Diheyuyr. 
Dier ymodffarri ynghegengl. C. 
Dier ymhot varu ynhegeingl. C. m, Arwyftl Gloff, &c, Gwel Tyfrydog. 


' Digan. 
Digain yn Llangerniw ap Cuftenin Gorveu. C. 
Digain yn Llangernyw ap Cuftennin Goren. T.W.2. Gwel Yfgin.. 


Dingad ap Brychan, yn íant yn Ngwent is Coed y mae'n Gorwedd. 
C.aT. W. 2. . 
Dingatt ap Nudd hael oedd Tad Lleuddat. Gwel Lleuddat. 


Dochdwy, Dochary a ddoeth gyda Chadvan i'r Ynys hon. C. 

Dochdwy a ddaeth i'r Ynys hon gyda Chadvan. C. velly Th. W. 1. 

Dothdwy, a mael a fulyen, &c. a doethant o Lydau ygyt a Chatvan e'r enys 
hon, D. LM. o ' 


Dogfael (Dochvael) ap Ithael ap Ceredic ap Cunedda Wledic. B.aC.—, 
Sr. Docmazx. S. Benvro. 

Dochvael ap Ithael hael. 

Docvael. C. 

Dogfael ap Ithael bael ap Cedic ap Ceredic ap Canedda wledic cefnder Dewi. 
eI. W. 1}. 

. Docuael m. Ithael hael m. Keredic m. Kuneda wledic... D. L.M. 
Dogfel yn Nhalebolion. T. W. 1.—LLANDD0CWEL. Mon, 





it Weles, 


BONEDD Y SAINT. ap 

Dogvan, 

Docvan a Rawin a Ran meib Brychan ni wn i ple i maent yn gorphowys. C, 
velly T. W. 2. 

Dona ynghathgoed ym Mon ap Selyf ap Cynan Garwyn ap Brochwel Yf- © 
githrog, &c. C. velly T. W. 2. ac, Ynghrafgoed uwch ynghathgoed ym Mon.— 
LLANDDONA, 

Dona ap Brochwel Y fgythrog. S. 

Don m. Non ap Selyf ap Cynan garwyn ap Brochwel Ycithrog. B. 

Dwynwen 1 ‘ch Vrychan a Cheinwen ei chwaer, fydd Santefau yn Llanddwyn 
ym Mon. C. velly T. W. 2.—LtANDDwYN, ym Mon. 

Dwyvael ap Pryderi neu Pryder ap Dolor deini o Ddeifr a | Brynach yn y 
gogledd, C..velly Th. W. 2. yn veius yn lle, Dwyuael m. Pryderi m. dolor 
deiuyr o deiuyr a brennych en e gogled. D. U.M. 

Dwyfel yn Llanvair yn Lleyn. T. W.J. ' 

Dyfnan ap Brychan ym Mon; y Llanddyfnen y mae yg Gorwedd. B. 

Dyfnan ap Brychan yn llanddyfnan.. T. W. 2. 

Dyfnog, Dynawc fant ap Medrawd ap Sawdaf ap Caradawc freichfras. B. 

Camddarllead o— 
Dyfnauc Sant m.-Medraut m. Courdaf m. Caradawc ureichuras. D. L. M. 


Camddarllead o— 

Dyfnog ap Madredd ap Cowrda ap Caradauc freichfras. Th. W. 1. 

Dyvrig ap Brychan fydd fant yngheredion. C. velly T. W. 2. 

Dubricius archeígob Llandaf. Gwel Lib, Landav. 

Dwywe,—LtANDDwYwWs yn Arddudwy. 

Ar y ful Cyntaf ar ol dygwyl Ddywa y cedwir gwylmabfant Dimmeirchion, 
Ed. Llwyd. 

Dibeyuyr e mot y Uarru en tegeingl m. Hawyftel gloff o Lywanned uerch 
Amelavd wledyg ei fam. D. L.M. Gwel Dier, 

Dolor ap deifr o ddeifr a bryneich yn y Gogledd. T. W.. 1. 

Dannwc a Samarws y Saint ym Mhenial ym Meirionydd, Th, W.1. Gwel 
Tanwe. 


Doget. T.W.1.—LLANDDOGED. 
Doged ap Cedig ap Cunedda wledig frenhin. T. W.1. 


Dolgar merch Gildas ap Caw arglwydd Cwm Cawlwyd. T.W.2. Gwel 
Gwynnawg. 











r This Saint, among the Welth, was, like Venus among the Romans, the pro- 
teftre(s of all love affairs, David ap Gwilym's Petition to her is a matter 
piece. 





ab 86X&EbD F AINT. 


Derfel gadarn Sant a Dwywei, meibion Hywel ap Emyr llydaw. T. W. 2. 
Gwel Herbett’s Life of H. 8 Lt ANbbERFEL, 


'E. 


EDWEN, Santes o Lin Saefon, naill ai Merch ai nith i Edwin frenhin 
Northumberlant yr hwn addygpwyd i fynu yn llys Gadvan ynghaerfegaint ; ym 
Mon mae eí beglwys.. R.—LLARBDWEN. Mon. 

Edeyrn, neu Edeyrn ap Beli ap Rhun ap Maelgwn ap Cadwallawn law hir ap 
Einiawn Yrth ap Cunedda wledic. B.—EorwYys EDERN. Lleyn, 

Edyrn ap Lludd ap Beli, &c. ap Cyfwallon. C. 

Edern m. Nudd m. Beli m. Run m. Maelgun Gwyned m. Catwallawn llavhir 
m. einnyaun yrth m. Cuneda wledic. D. L.M.—BopnznzRx. Mon. 

Edern ap Beli ap Run, &c. malyn D.. Th. W. 1. 


Egryn ap Gwrydr drwm ap Gwedrawc ap Geraint ap Garanawc ap Glew- 
ddigar ap Cynwae Rychwain o fod Rychwain yn Ros. C. velly Tho. W. 2. 
eithyr Cynwag Rhychwain.—LLANER0RYN. 

Egryn ap Gwydrdrŵin ap Gwedrawg ap Geraint ap Caranog ap Glewdigar ap 
Cynwal ap Rychwin o vod Rhychwin yn Rhos. T.W.3. - 

Einion Frenin ap Einion Yrth. ap Cunedda wledic. S.—LLANENGEN Deu 
LLANEGNION. yn Lleyn, 

Einion frenin yn Llŷn ap Ywaitt danwyn 4p Einiawn Yrth sp Cunedda 
wledic. B. 

Einoyawn frenhin en Lleyn m. Ewein danwyn m, Einnyawn Yrth m. Cuneda 
wledic. D. L.M. 

Einion frenin yn Llun, a Seiriol ym Mhenmon a Meirion yn y Cantref, 
Meibion Ywain Danwyn ap Einion Yrth, &c. C. 

Elldyd.—Lyuanzitryp yn Meirion. 

Am dano nis crybwyllir amgen nag Elldyd farchog ydoedd. Ed. Llwyd's 
Itinerary. 


Egrgain, ‘ch Maelgwn Gwynedd. $. B. C.—LLANRURGAIN. 
Eurgein uerch Vaelgwn Gwynedd m. Catwallawn l]auhir m. Einyaun ytth m. 
: Cuneda wledic. D. L.M. 


Eithrias a ddaeth gyda Chadvan i'r Ynys hon. B.D.. 
_ Eithras a ddaeth, &c. C. ; 

Eithras a doeth o Lydav ygyt a Chatvin er Rnys Kon. D. LM. 

Elaeth frenin ap Meuruc ap Idno, ac Omen Grog! verch Wallawc ap Lieenawé 
6i Fam, B:—CxvEL ELApTH. Mon. 








t Darllen Onich Grey. 











BONEDD Ŷ SAINT. at 


Elaeth frenin ap Meuruc ap Idno ac Elen wallawc luyddawe ei fam. C, 
Elen vch Gwallawc ap Llienawc. 
Elaeth vrenhin m, Mauryc m. ‘dno ac : Onnen uerch wallave 1 m; lleennavc e 
vam. D. L.M. 
Elaeth, &c. ap Meirchiawn ap Grwít ap Cenau ap Cael Golbeog o Elen 
walldawc luyddawc ei fam. ‘T. W. 2. 
Bai o'r un achos a'r un yn C, 


Elen 'ch Goel godeboc, a honno a gavas y groes vendigaid wedi ei chuddio 
o'r Iddewon ? yn y ddaiar. C. velly T. W. 2, 


Enghenel wyr Frychwel yfcithroc ym Mon. y mae ci Lann,—LLaAu« 
ENGHENEL, 


Elhaearn ynghedigfa ym Mhowys ap Hugarvael ap Kyndrwyn o Lyftinwennan 
ynghaereiniawn. B.—LLANAELHAYARN. 
Aelhayarn yn Cegidva yn Powys ap Kyrvael ap Kyndrwyn o Lys Tydwynnan 
yngheredigion. S. 
Elhaearn eg kegitva em Powys m. Keruael m. Kendrwyn o Lyftinwynnan en 
Kereinyaun. D. L.M. 
Morfael ap Cyndrwyn o Lyfwynnan, T.W. 2. 


Elian Keimiad ap Kallgu redegoc ap Carcludwys ap Cyngan ap Yfpwys a 
Chenaf 'ch Dewdwr mawr i fam, Chwaer i Rys ap Tewdwr mawr. C. 
Bai garw. 

Elien keimied ap alltu redegawc ap Carcludwys ap Cyngu ap Yípwys ap 

Cadrawd Calchvynydd a Thegvan verch Tewdwr mawr ei fam. B. 
Dyma y darllead iawn— 

Elyen keimyat m. Alltu redegavc m. Carlcludwys m. Kyngu m. Yfpwys m, 
Cadravt calchuenyd........ nav uerch teudwr mavr e vam. D, L.M. 

Elien ap Alltu redegawc ap Carcludwys ap yfpwys ap Cadrawd Calchvynydd 
o Gyna vetch tewdwr mawr ap Emyr llydaw ei Fam. Th. W. 1, 

Elen Ceimiad ap Callgu redegawg ap Carcludwys ap Cyngen, &c. a chena 
ferch Tewdwr mawr ap Madawc ap Emhyr llydaw ei fam. Th. W, 2. Uwch 
Cena yr oedd Gyna wedi ei yícrivenu. L.M. 

Gwel yftori Elien Ceimiad gan Gwilym Gwyn. 

Elined verch Vrychan ynghoríebawl neu Cruc gorfeddaw]. T. W. 2. 

Eleri vch Vrychan gwraig Keredig ap Cansdda wledig a mam Sant ap Keredic 
Tad Dewi archeígob Mynyw. C. velly T. W. 2. 





1 Iuddeon, T.W. 
CG 


43 BONEDD Y SAINT. 


Eliri neu Eleri ymhenant, &c. hyd Maxen wledig. 
Gwel Baglan a Tlevoc ‘ch Lewdwn Rediawc o ddinas Eiddyn yn y gogledd i 


vam. B. 
Eleri ymhenant Gwytherin yn Rhyfoniawg, a Theon ei fam. Buchedd 


Gwenfrewi. Th. W.J. _. | . 
Eleri em Pennant. D. L.M. Gwel Lleudat.—Avon Exznrt, yn Caredigion. 


Erbin ap Cuftennin brawd oedd i Ddigain. C. 
Eugrad ap Caw y Frydain, Gwel Peirio ei frawd. 


Elnog. 
Elnoc Sant o Gaergybi. 
Yn debyg mai Eluot yw hwn. h. y. Elvodugus neu Elbotus. 


Elwad: fab Gowlwyd, a fu Efgob ynghaergybi pan vu eedran Crift. 773. 
— Th. W.J. | ” | 
Eluoc Sant o Gaergybi. T. W.2. camddarllead am Eluot. 


Envael. 
Envail 'ch Vrychan fydd fantes ym Merthyr Envail. C. velly T. W. 2, 


Erwyn. 
Enddwyn.— LLANENDDWYN. yn Ardudwy. 


' Euddog.—Lxranzuppoc, wrth Duras, yn Mon. 


F. R 


FABIATI. Camddarllead o Fabiali, mae yn debyg. 
Fred Leian. Gwel Sanffraid leian.. C. 


Ffinan oedd ddiícybl i Aidan. R. Mon. Ant. p. 153. Gwel Flaherty's 
Ogygia. | 

Fflewyn St, mab Ithael hael. Gwel Gredivael. 

Fabiali ap Brychan. Gwel Neffei a Pafcen. C. 


G. 
Gallgo ap Caw o Frudain. Gwel Peirio. Rowland.—LrLANALLGO0, Mon. 


——————— ene ee 
t This is certainly Nennius's Elbotus, 











BONEDD Y SAINT. 43 


Gurhei m. Caw o ben yftrywyeyt en Arwyflli. D. L.M. 

Garmon ap Redgitos o Ffrainc i'r henyw ac yn amfer Gwrtheyrn Gwrthenau i 
doeth i'r ynys hon. T. W. 2:—LLANABMON, CAPEL GARMON. ST. ARMON., 
Sr. Harmon. 

Garmon ap Ridicus ac en oes Gortheyrn gortheneu y doeth er enys. D, 

Ond yn yr hen lyvyr— 

Garmarn ; m. Ridicus, &c. L.M. 

Goleuddydd ‘ch Frychan íydd fantes yn Llanhefgin yngwent. C. velly 
Th. W. 2. 


Grwf neu Gorwft ap Gwaith Hengar ap Urien ac Eironwy ‘ch Clydno Eiddyn 
ivam, B.—LLANRwsr. 
Gorwft m. Gweith hengaer m. Elphin m. Urien, &c. 
O lyvyr Llanerch, mae yn debyg. 


Gorwft m. gueith hengaer m. elfin. m. uryen ac euronwy uerch gìytno eìdin 
evam. D, 

Grwft ap Gwaith Hengar ap Elfin ap Urien ac felly i Goel godeboc, s 
Chreirwy ‘ch Cludno Eiddun ap Cynwyd Cynwydion ap Cynfelyni vam, C. 
velly Tho. Wm.1a2. — 

Gerwyn ap Brychan íydd fant yngherhyw. C. velly T. W. 2. 

Gwenteirbron 'vch Emyr llydaw oedd vam St. Cadvan. C. 


Gwenddydd 'vch Brychan fydd fantes yn y lle a elwir y Towyn y meirionydd, 
C. velly T, W.2. Eraill ai geilw hi Gwawrddydd gwraig i Gadell Deyrniluc 
a mam Cyngen tad Frochwel Yígithrog. C. velly T. W.2. Gwel Tangwyftl. 


Gwery. 

Gwladis. Gwladus 'ch Brychan a fu wraig i Wynlliw ap Gliwys ap Tegid ap 
Cadell deyrn Iluc a mam i Gadawc fant, a mam i Gliwys Keirnyw, ei frawd fant. 
C. velly T. W. 2. 

Gwawr 'ch Brychan gwraig Elidir Lydanwyn mam Llywarch hen, T. W. 3. 


Gwrnerth neu Gurnerth Sant ap Llywelyn fant o'r Trallwng. S.a B. 
Gurnerth Sant m. Llywelyn fant o'r Trallwng. D. L.M. 


Gwyddfarch Erienot ap Amlarys tywyffawc o'r Pwyl. 5. 
Gwyddvarch ym Meivot ap Malarys tywyflawc y pwyl. B. 
Gwydduarch e Meiuot m. Amalarus, tywyffauc or Pwyl. D. L.M. 


.  Gwynnun a Boda a Brothen Sant meibyon Helic ap Glannauc o Dyno Helic a 
orefgynvs mor eu Tir, D. 


G2 





44 RONEDD Y SAINT. 
Gwynlliw. 
Gwynlleu ap Cyngar ap Garthauc ap Cunedda wledig. B. 
Guynlleu m. Cyngar m. garthauc m. Keredic m. Cuneda wledio.. D. L.M. 
Gwenlliw ap Kyngar ap arthawg ap Keredig ap Cunedda wledic. C. 
Gwynlliw ap Cyngar ap Caradawg ap Cunedda wledig. Th. W. 1. 
Cefnder i Gyngar oedd Cynfelyn ap Bleuddud.. Gwel Kynvelyn,. T. W. 1. 


Gwynog. 

_Gwynawe. 
Guynnauc. m. Gildas m, Caw. D. L.M. Gwel Noethon. 
Gwynnoc a thnotha meib Gildas ap... .. . C. 


Gwnnog a Noethan meibion Gildas ap Caw. Th. W. 1. 
Gwynnawg ap Gildas ap Caw arglwydd Cwm Cawlwyd a Dolgar ei chwaer, 
T.W.2. 


Gwyngawr ap Gildas ap Caw. B. 


Gwynodl neu Gwynoedyl m. feithennin vrenhin o vaes Gwydno. a orefgynnis 
mor ei dir, D.—Liawewnopt, yn Lleyn. | 


' Gwen verch Vrychan yn Nhalgarth eraill mai ai Clotfatth fíydd yno. T. W. 2. 
Dyma Gwennan, yn llyvyr S. mae yn debyg. 


Gwytherin en’ Rywyniawc m. Dingat, &c. D. Gwel Lleuddad, Baglan, 
Eleri, Tygwy, Tyfsiawe. Yn eglwys & monwent Gwytherin y mae Cernig 
beddau Hynodol ac arch Gwenfrewi, a'i llun gan Ed. Llwyd. 3d Itine- 
rary. 

. Gredifaal â | Ffewyo meib, Ithel bael o Frydain ymhenmynydd a anew 
ym Mon. Rowland. 

Gredevel m. Ithael hael o Lydaw. S, 

Gredifel ymbenmynydd, 'Th.W.1. - 

Gwrgon 'vch Brychan gwraig Cadrod Calchfynydd a dreiffiodd Tynwedd 
Vagloe yn rhydeu Tynwedd, C, velly T. W. 2. Eithyr Gwgon yn He 
Gwrgon, | 

Gwrtheli neu Gartheli. 


Capel Gwrtheli ymhlwy Llandewi bref. 
Gwrthiau alarch Gwrtheli. 


Gwenvaen Santes, chwaer Peylaa, R.—CAP?P8L GwRNFAEN, yn Rhoícalun, 
a Ffynnon Wenvaep, 
Gwel hevyd Gwyngenau brawd arall. 


Gwenvaen chwaer Peulan, ac Angad Coleion eu mam. Th, W. 1. 


Gwenllwyfo neu llwyddog. Mon.— LLANWENLLWYFO. 











BONEDD Y 6AINT. 45 
Gwyngenau fab Pawl hen o'r Gogledd. Th. W. 1.—CAPR. Gwruqaway, 
wrth Gaergybi. 
Gwel Peulan a Gwenvaen. 
Gwynllwg. Th. W. 1. | 
Gredfiw yn Llanllyfni. T.W. 1. 


Gorfyw Sant,—Car21 Gonrrw, ym Mangor uwch Conwy. T. W.1. 


H. 


HAWYSTL 'ch Brychan fydd fantes ynghaerhawyftl. C, velly T. W. 2. 


Helic ap Glannauc. Tad Brothen, Gwynnun a Boda, o dyno helic, a 
ore{gynws mor eu tir. D. L.M. 


Hychan ap Brychan fydd Sant yn Nyffryn Clwyd. C. velly T. W. 2. 


Honwyn neu Hywyn ap Gwyndaf hen o Lydaw periglawr Cadvan a'r Saint a 
vu yn EnÌli yn unoed a hwyat. B. 

Hywyn ap Gwyndaf hen o Lydaw periglawr i Gadvan ac i'r faint a fu yn 
unoes ac ef yn Enlli. C. velly Th. W. 1. 

Hewyn m. Gwyndaf hen o Lydau, periglaur e Catvan ac er feint a vu en un - 
oes ac wynt en Enlli. D. L.M. 

Howyn yn Aberdaron. T. W. 1. 


Hilary1, Gwel Elian. 


I. | 
IDDEW Corn Brydain ap Cowrda ap Kriadog freichfras ap Llyr Merini. S. 


Idlos ap Gwyddnabi ap llawfrodedd Varvog coch, C.—LLANIDLOES. 
Idloes m. Gwydnabi m. llau uroded uaruawe. D. L.M. 
Idloes ap Gwyddnabi ap Llawfrodedd farchog Coch. T. W. 2. 


Ieíftin ap Geraint ap Cwftennin ap Gorreu. S.—LLANIE6TIN. 

Ieftin ap Geraint ap Erbin ap Cuftennin gorneu ap Cynfar ap Tudwal 
Kurmwr neu Morvawr. C. velly T.W. 2. 

Yeâin m. Gereint m. Erbin m. Cuftennin gornen. D. L.M. 


leftin ap Caden ap Cynan ap Eudaf ap Caradoc ap Bran ap Llyr Llediaith. 
c 


=e 


' In Llanilar, Cardiganfbire, the wakes are kept o: on dyddgwyl Ilar, (neu 
llar byígodwr.) | 











46 BONEDD Y SAINT. 
Jeftin sp Geraint ap Erbin t. 


L. 


LLECHID yn Arllechwedd 'ch Ithel hael o Lydaw. B.—LLANLLECHID. 
Chwaer i Degai a Thrillo. C. velly Tho. W. i1.a 2. Ac i Rychwyn, 
T.W.1. 


Lleian ‘ch Vrychan Gwraig Gawran mam Ayddan vradoe. C. velly T. W.2. 
Gafran ap Aeddan ap Gafran ap Dyfnwal hen 2 briodoedd Lleian vch Brychan, 
medd R. Vychan. ; 


dLleiddad neu Lleudat Sant en Enlli m. dingatt m. nud hael m. fenyllt m, 
Kedic m. Dyfymwal hen m. Ednevet m. Maxen wledig a Thynoy ver... 
" Lewdwn lluydyauc o dinas eidin en e goglede vam. D. L.M. 

Ei frodyr oeddynt Baglan Gwytherin Tygwy a Thivriawc, ai chwaer Eleri. 
D. L.M. 

. Lleiddat yn Enlli ap Dingat, &c. mal o'r blaen. B. 

Lleuddad a ddaeth gyda Chadvan. C. Gwel Sulien. 

Lleuddad? yn Enlli a Maelgan neu Baglan yn Nghoed alun, Eleri ym 
Mhennant, Gwytherin yn Rhyfonioc a 'Theccwy yn Ardudwy a Thyfrydoc 
yngheredigion iícoed, meibion i ddingad ap Neddhael ap Seyfyll ap Kedic, &c. 
a Thenwy ‘ch Lawdden lueddawc o ddinas Edwin i mam. C. velly Tho. W. 2.. 
a Thonwy ferch Lawdden. 


Llonio neu Lloniaw lawbir ap Alan Vyrgan ap Emyr Llydaw. B. 
Llonyav llavnwr.m. alan Vyrgan m. emhyr Liydav. D. L.M. 


Llonio ap Alan Ffrigan ap Ynyr llydaw. C. 

Llwchaearn yn Kedewein ap Cynfael ap Cyndrwyn. S.—LLANLLWCRAEARN. 

Llwchacarn ynghyd dewein ap Kygarvael Cyndrwyn o Lyftin wennan. B. 

Llwch haern en Kedewyng m. Kervael m. Cyndrwyn. o Lyftinwynnan yn 
Kerenyaun. D. L.M. | 


Lluuab a ddoeth gyda Chadvan i'r ynys hon. B. 
Llyuab a ddoeth e Lydau ygyt a chatvan er Enys hon. D. L.M. 





1 He was buried at Llanieftin, near Beaumares, in Anglefey, whofe tomb- 
'ftone I have feen there, with an infcription upon it; which is falfly copied by 
Mr. Rowland in his Mona Antigua, p. 150. 


2 Lenddad’s legend is in L. Gi. Cothi's works, p. 276, where he calls Dingad 
Brenin Bryn Buga ap Nudd hael. He alfo calls him Llowddog. 

Llowddog fy llw a oddef. i 

J leuddad ap Dingad yw ef. L. G. Co. 

H. Dafydd ap Ieuan ap Rhys in Cywydd Enlfi calls him Llewdad. 

Cennad at Lewdad Lwydwyn. H. D. I. Rb. 





BONEDD Y SAINT. — 47 

Llywelyn Sant ap Bleiddyt ap Tegonwy ap Teon ap Gwinau dau frenddwyd, 
8. 

Llywelyn o'r Trallwng ap Tegonwy sp Teon ap Gwinau dau freuddwyd. B. 

Llywelyn m. Bleidud m. Tegonwy m. Teon m. guineu deu Ureudvyt. 
D. L.M. Gwel Gumerth. | 

Llywyn neu Llywen a ddaeth gyda Chadfan i'r ynys hon. B. 

Llywen a doeth o Lydau ygyt a Chatvan er enyshon. D. L.M. 


Llecheu ap Brychan yn Llangan ! ym Mon neu Tregayan ym Mon. €. 


M. 


MARCHELL ‘ch Arwyíì gloff a Thywanwedd ‘ch amlawd wledic ei 
mam.—-CAp2. Maxcuett yn Llanrwft,. T.W. 1.—YsTRAD MARCHSLL. 


Marchell ‘ch arwyfil gloff o dwywannedd vch amlawd, &c. C. 
Gwel Tyfrydog ei brawd, 
Marchell verch Hawyftel gloff o Lywannedd 'ch amalavd wledyc e mam 


D. L.M. 


Mathaern ap Brychan yngheredigion y gorwedd. C. velly T. W. 2. 
Mechell ’vch Vrychan gwraig Gynyr varfdrwch. C. velly T. W 2. 


Mechyll neu Mechyl m. Cochwyl m. Gwyn gohoew. D. 
Velly y darlleoedd rhai, ond val hyn y dylai vod— 
Mechyl ap Arthwys, &c. h.y. Mechyll. 
Mechell ap Echwydd fab Gwyn, &c, Rowland, p. I50.—LtANVECHELL. 
Mechyll ap Mochwys ap Gwyn gohoew ap Cynfarwy o Gesniw. Th. W. 1. 


Meigent neu Meugant ap Cyndaf gwr o'r Ifrael. C. velly T. W. 2. 


Meirion neu Meiriawn ap Ywein danwyn. S. 
Meiriawn yn y Cantref ap Ywein danwyn ap Einiawn Yrth, &c. B. 
Meiryaun yn y Cantref mab Ewein danwyn m. Einnyaun yrth m. Cuneda 


wledic. D. L.M. 
Yn Llanveirion ym Mon. Rowland. 


Gwel Seirioel ac Einion frenin. 


Maelog ap Caw o Frydain.—LLANvAELOG. Mon, 





t Llecheu ap Brychan yn Nhal-y-llecheu. T. W. 2. That is certainly a 
blunder; for that is Tal y Llychau, from the 2 Lakes. 


40 BONEDD Y SAINT. 


Meryn neu Meiryn ap Seithennín o vaes gwyddno a ôrefgynnodd mor eu dir. 
S. neu B. 

Merin a Thutclyt a Gwynoedyl a Thudnoa.....vennder a fenneuyr, 
meibion feithennin vrenhin o Vaes Gwydno a creígynnŵs mor ea tir. D. LM. 

Merini. Th. W. 1.4, Gwel Bliglyd. 


Melangell 'ch Tudwal ap Credict ap dyfnwal hen ap Ednyved ap Maxen 
Wledic. C.—P2NNANT MELANGELL. 

Melangell ferch Jutwal ap Ceredic ap Dyfnwal hen ap Edn ap Maxen wledig 
ac Ethin wyddeles ei mam. T. W. 2. 


Melangell nierch Ricwlff m. Tudawal tutclyt ac Ethni wyddeles e mam. 
D. L.M. * 
Melangell merch Cuwlch m, Tydwaltudclyd. Th. w. 1. 


Mael: a doeth o Lydau ygyta chatvan e'r enys hon. D. L.M. Gwel 
Sulien. 
Mael ap Sulien ynghorfaen. 'T, W. 2. 
Yn debyg mai Mael a Sulien. 


Maelrys.— LLANVAELRYS. 
Maerlys ap Gwyddno ap Emyr llydaw Cefnder i Gadvan. C. 
Maelrys m. Gwydno m, Emhyr llydav keuendv e Catvan. D. LM. 


Maethlu ynghaerneddoc ym Mon ap Caradoc freichfras hyd Cunedda Wledic, 
o Degau Eurfron i vam. Gwel Cadvarch a Tangl.—LLANvVAETHLU, Mon. 
Gwel Amsethlu. 


Madrun uerch Wertheuyr urenhin enys brideyn,. D. L.M. 
Madrun verch i wrthefyrn brenin o'r yrlys hon. T. W.1. Ac anhun llaw- 
forwyn. T.W.1. 


Mwrog, ym Mon-—Ltarvwaoe. Mon. 
Gwel ei Yftori, 
Mordeyrn St.—CAPzE£ MonDEYRN, St. yn Nantglyn i'r oedd. T.W.1. 
Mae Cywydd o'i Yftori. 


Mwynen verch Vrychan, hevyd ei dwy chwaer Gwennan a Gwenlliw, yn ol 
llyvyr S. Ond ni welais mo eu henwau mewn llyvrau ereill. L.M. 





I Cedic. 2 Ar wyl Mael a Sulien y ceidw gwyr y Cwm yn Nhegengl eu 
Gwylmabfant. 13 o Fai. 


Y ful gwedi y dydd y cadwent nid yn unig yma ond yn agos drwy Gymru 
oll eu Gwylmabíannau.—Ed. Llwyd's Itinerary. 





BONEDD Y SAINT, 49 


| N. 


NEFFEI, ap Brychan ai frodyr Pafgen a Ffabiali o'r Yíbaenes a rei hynny 
aethant yn faint ac yn benrheithiau yn yr Yíbaen. C. velly T. W.2. Gwcl 
Paígen a Ffabiali, 

Nefydd ‘ch Vrychan .gwmig Tudwal bevyr fydd Santes yn y lle a. 
elwir llech gelyddon ym Mhrydyn. C. velly T.W. 2 LLANNEFYDD, s. 
Ddinbych. | 

Nevyn 'ch Vrychan gwraig Cynvarch oer ap Meirchion gul ab Grwft ledìwm 
ap Cenau ap Coel godebog a mam Urien ap Cynvarch yr hwp a clwid Urien 
Reged ne urien reget, e Mam Eurddul y wraig a fu i Olifer gofgorddfawr. 
C. velly T. W. 2. 

Nidan ym Mon ap Gwyrnyw ap Paígen ap Uryen, B.—Lrian Nipax, 
Mon. 

Nidan ym Mon ap Gwsfyw ap Pafgen ap Cynfarch ap Meirchion ap Grwft ap 
Cenau ap Coel godheboc. C, 

Nidan e mon m. Guruyw m. Pafken m. Uryen. D. L.M, 


Noethan neu Noethen ap Gildas ap Caw. B. 
Noethon 1 m. Gildas ap Caw. D. L.M. Gwel Gwynnaye, 


Non mam Dewi.— LLAN NouNu., 


o. 
OLERI ap Brychan 3. 
Ofwald yn Northumberland ap Oíwi Aelwyn. Th. W. 1. 


P, 


PABO poft prydain ap Arthrwys ap Mar ap Ceneu ap Coel godhebog. yr 
hynaf o íeiniau mon. Rowland.—Liansaso. 








1 Near Eglwys Llangwm Dinmael, the chapels of Gwynnog and Noethon are 
now converted to a mill and a kiln. 
An old houfe there called Llys dinmael. 


2 A miftake for Eleri verch Brychan, 
H 


50 BONEDD Y SAINT. , 


Padarn ap Petrwn ap Emyr llydaw, Kefnderw i Gadvan. B.—LLANBADARN. 
Padern m. Petrwn m. Emhyr Llydau kuendu e Gatuan. D. L.M. 
Padarn ap Pedrwn ap Emyr Llydaw Cefnder i Gadvan. Th. W. 1. 


Padric ap Alvryt ap Gronoy o Waredog. S.—LLANBADRIG. ' 

Padric ap Gronwy o Waredog. B. 

Padric m. Aluryt m. Goronwy o Waredauc en Arvon. D. L.M. Velly yn 
un man yn llyvyr Tho, W. 1. 

Padric Sant ap Alfryd ap Gronwy o waredawc yn arfon, _C. yn llyvyr Tho. 
W. o Wrydog yn arfon. 

Padrig, Brython o Yfirad clwyd yn y gogledd a bioedd Lanbadrig ym Mon 
fo yrrafid gan y Pab Celeftine i droi'r gwyddyl. Rowland. 

Padric Sant ap Alfryd ap Gronwy ap Gwdion ap don o waredawg yn arfon, 
T. W. 2. 


Pafcen ap Brychan. Gwel Neffei. 


Peblic Sant yn y Gaer yn Arfon ap Maxen wledig amherawdyr Rhufain ac 
Elen vch Eudaf ei fam, B.a C.—ULANsRBLIG. Arvon, 

Peblic yn y gaer yn Arfon ap Maxen wledic brenhin y Brutaniaid ac 
Imerawtr yn Rhufain, ac Elen verch Eudaf ei fam. T. W.2. 


Pedrog. | 
Pledrauc m. Clemens tywyffauc o Gernyw, D, L.M. 
Hwyrach y dylaíai vod yn Pedrauc. L.M. 


Pedrog ap Clemens tywyífawg Cerniw. -T. W. 1,.— LLANBEDROG, 


Pedyr m. Corun m. Keredic m. Kuneda wledig. D.—LtANBEDR. 
Padern ap Corun ap Keredic ap Cunedda wledig. T.W. 1. 


Peris Sant Cardinal o Rvuein. D. L.M.—LLANBER1s. 

Peris Sant Cardinal o ravain a Gwynpin a Brothen meibion i Lannawc ap 
Helig, o ddyno Helig yn y gogledd. T. W. 1. 

Yn llyvyr Llanerch vel hyn—Boda a Gwynnin a Brothen, meibion Helig ap 
Glannawc, &c. 


Peulan ap Paleen o Fanaw, chwaer iddo oedd Gwenfaen o Roftolyn. Row- 
Jand.—LLANBEULAN, 
Peulan a Gwrgenau meibion Pawl hen o Fanaw. Th. W. 1. 
Camddarllead yw Gwrgeneu yn lle Gwyngeneu. Gwel hwnw, 


Peugan yn Nyffryn Clwyd. Th. W. 1, 
Padran ap Corun. Gwel Caranauc, Tymog, Pedyr. 


Padran ap Hedd ap Emyr Llydaw. C. 
Eraill a ddywaid mai— 








BONEDD Y SAINT, $} 


Padran mab Peitwn mab Emyr llydaw. C. 
| Hwyrach mai— 
Padera m. Petrwn. Gwel Padern. 


Peirio mab Caw o Frydyn. ym mon ymae. H. Rowland.— RHO0sBE1R10. 
Gwel ei vrodyr—Gallgo, Eugrad, Maelog, Caffo, a'i chwaer Cwyllog, 
H. Rowland. 


R. 


RHAIN ap Brychan fydd íant yn Swydd Lincol ac mae iddo deml ym Manaw, 
C. velly T. W. 2. | 

Rhawyn ap Brychan, Gwel Docvan.. C. 

Rhun ap Brychen. Gwel Docvan. C. 

Rheingar neu Rhieingar, íydd fantes yn Llech Maelienydd, a mam Geinydr 
íant o Faelienydd. 

Nid yw hyn yn llyvyr D; ond i mae yn llyvyr. T. W. 2. . 


Rhyftud mab Howel vychan ap Howel ap Emyr llydaw. C. velly T. W. 2, 
Rhyftut. T.W.2. Gwel Criftiolus.— LLANRHYSTUD, Caredigion. 


Rhyftud Sant rhyw aftud ferch 
A roe’ lin ar ryw. lannerch. 
D.G. 


Rhediw St. yn llanllyfni. Ffynnon Rediw, Cadeir rediw, ol troed march 
tediw, ol bawd rediw, Dyddgwyl Rediw a gedwir yno yn y gauav. 


Rhwydrys ap Rhwydrim neu Rodrem brenhin Conacht. S. 

Yny werddon. R. 

Rhwydrys vab Rhwydrhieni brenin Conach o Iwerddon. Th. W. 1. 

Rhychwyn Sant ap Ithael hael o Lydaw. Th. W,1. LLANRHXCHWYN, 
Gwel Tegai, Trillo a Llechid. 

Rhychwyn ap Heli ap Glannog. T. W.2. Gwel Boda. 


S. 


SANFFRAID leian verch Cadwrthai wyddel. C. 
Sanffraid leian verch Dwyppws ap Cefyth o rieni Yfcotiaid. T. W. 1. 
Sanffred Jeian verch Cadwth]ac wyddel. T. W.2.—LLANSANFFRAID. 


Saeran ap Geraint Saer o Iwerddon. C.a T.W.2. Yn Llanynys mae Eglwys 
Saeran yn nghantref dyffryn clwyd medd Llelo Gwtta lle dangofis ei vedd medd © 
Ed. Llwyd, ogylch 3 neu 400 mlwydd oed, 

H 2 





49 BONEDD Y SAINT. 
Saiarn. 
Seirioel em Penmon m. Ewein danwyn mab Einyaun yrth m. Cuneda wledic, 


D. L.:M.—CapzL Sz1R10EL. 
Gwel Einyaun a Meiryaun, Velly B. a S. 


Selyf ap Geraint ap Erbin. T. W.2. Gwel Cyngan Ieftin a Cataw. 


Seneuyr ap Seithennin frenhin o faes gwyddno. B. 


Senneuyr, ap Seithennin vrenhin o Vaes gwydno a orefgynnws mor eu tir. 
D. L.M. Gwel Tutglyt, Gwynoedyl, Merin, Tudno a... vender. 


St. Siad yn yr Holt. T.W. 1.—Sr. Cuapps Lat. Cedda. 
Siat Rhadynfre ap Cadfan llwycoed. T.W.2.a C. 
Hwyrach mai Cadvan abad Enlli. 


Sylien neu Sulien a ddoeth gyda Chadvan i'r ynys hon. B.a D. 

Sulien, Kynon, Dochdwy, Mael, Tanwc, Eithras, Lleuddad, Llywyn a 
ddaethant o Lydaw gyda Chadvan. C.—LLANSILIN: CAPEL SILIN, yn 
Ngwrecíam. T. W. 1. 

Yn amfer Arthur yr oedd hyn, mae yn debyg. 


Styphan m. Mawon. m. Kyngan m. Cadell dyrnlluc. D. L.M.—Lzax- 
6TYPHAN. | 

Styffan neu Yftyffan ap Mawan ap Cyngen ap Cadell dehyrn llyc, C.— 
ap Cadell deymllweh. B. 


Sadwrn, Sant.—Liansapwrwy, yn Mon ac yn Emlyn, S. Gaervyrddin. 
Sadyrnyn: Lat. Saturninus.—LrLANsADYRNYN, $. Gaervyrddin. 


T. 


TANAWG a ddoeth gyda Chadvan. B.—LLANDANwc. 
Tanuc a ddoeth o Lydaw ygyt a Chatuan e'r Enys hon. . D. L.M. 
Tanwg. mab Ithel hael. Th. W.1. Gwel Twrog a Baglan, 


Tangwn yn llangoed ym Mon. S. 
'Tangwn yn Llangoed ym Mon ap Caradawc freichfras ap Llyr, &c. B. 


Tangvn en ‘Llangoet e mon mab Caradauc ureichuras m. Llyr Marini. 
D. L.M. 
Gwel ei vrodyr Catvarch ac Amaethlu. 


Tangwyn yn llangoed ym Mon. C. 
ME ———— ee eA ap AED ST ess, 
1 Morgan ap Sadyrnin is mentioned in Mr. R. V.'s papers of the Northern 


wars, 





BONEDD Y SAINT. 58 
Tangwyftl neu 'Tanglwft. 


Tangwyftl verch Brychan, gwraig Cyngen ap Cadell deyrnllyg mam Brochwel 
yigithrog a Maig a Ieuaf. T. W. 2. 


Teccwy neu Tegwy yngheredigion is coed ap Dingat, &c. i Faxen wledig. B, 
—LLANDEGWY. 


Gwel Baglan. 


'Tecwyn neu Tegwyn a ddoeth o Lydav ygyta Chatvan. D.— LLANDECWYN, 
Meirion. 


Teccai neu Tegai ym Maes Llanglaffawg mab Ithel hael o Lydaw. S.— 
LLANDYGAI, Arvon. 

'Tegai Glaffawc yn Maes ythan ap Ithel o Lydaw. B. 

Tegai ym Maes llanglaffawg mab Ithel hael o Lydaw. C. Gwel llecbid ei 
chwaer, C. a Thrillo. C. 


Tygei e em Maes Liangieffauc m. Ithael hael o Lydav. D. L.M. 
Gwel ei vrawd Terillo. 
Tegai ym Maes Englyíawg a Thrillo yn Ninerth yn rhos a Rhychwyn Meibion 
Ithel hael o Lydaw, a Llechid chwaer iddynt. 


Tegiwc. 
Tegiawc 'ch Ynyr Gwent, eì Mam oedd Vadrun 'ch Gorthefyr frenhin. 
Gwel Kynaiddion. T. W. 1. 


Tecvan neu Tegvan Sarit. 

Tecuan Sant e Mon. m. Carcludwys m, Kyngu m. Yípwys m. Cadraut' 
Caluenyd. D. L.M.—LLANDEGVYAN, Mon. 

Tegfan Sant ym Mon ap Carcludwys ap Cyngen ap Y{pwys ap Cadrawd 
Caichfynydd ac i goel godhebog frenin wyr i Gadrod. Rowland. 

Tegfan ap Carcludwys ap Cyngen ap Yíbwys ap Cadrawt Calchfynydd s 
Thena verch Dewdwr mawr ei fam. T.W. 1. 


Teilawt ap Enlleu ap Hwdwn bwn ap Keredic ap Kuneda Wiedi¢. B.— 
LLAXDEILO, eglwys Llandaf. LLANDEILO Fawr. 

Teilay m, eufych m. hydwn dwnn m. Keredic m. Kuneda wledic. D, L.M. 

Teilaw ap Curfith ap Hydwn dwn, C. eraill a ddywaid mai— 

Teilaw ap Enoc ap Hydwn dwn ap Keredic ap Kunedda wledic. C. velly 
T. W.2. Nai fab Cefnder i Ddewi, C. 











1 This was 8t. Teliaus of Llandaf. In the Welfh Charter, in the Liber 
Landavenfis, he is written Teliau, being the Patron Saint of Llandaf, 
Tri chorph a wnaeth Duw i Deilaw..Triades. _ 


$4... BOWEDD Y SAINT, 


Teilaw ap Enos ap Hyddun dwnn ap Keredic ep Cunedda wledig nai fab 
Cefnder i ddewi.a Thegfedd verch Tegid foel o Benllyn ei fam. Th. W. 1. 
— _ Teilaw ap Cuffith ap Hydwn. T. W. 2. neu Enoc. 


Tibie 'ch Brychan, fydd Santes yn Llandybie yn Ystraddewi. C, Darllain— 
Yftrad Tywi. 


Trillo yn dinerth yn Rhos, Gredevel m. Ithael hael o Lydaw. S.—LAu- 
DRILLO, 
Trillo yn rhos ap Ithel o Lydaw. B. 
Terillo en Dineirth en ros mab Ithael hael o Lydav. D. L.M. 
Trillo yn yddinerth yn rhos mab Ithel hael o Lydaw. C. 
Gwel Llechid ei chwaer. Gwel hevyd Gredevel. 


‘Fitniaw ap Diwng ap Emyr llydaw Cevender i Gadvan. B.—LLANDRINNIO. 


Trunnyav m. Diuwng m. Emhyr llydav Keuendv e Gatuan. D. L.M, 
Triniawg fab dufwng fab ymyr llydaw Cefnder i gadvan, Tb. W. 1. 


Tudno ap Seithennin. B. neu Seitherin.— LLANDUDNO, Arvon. 

Tudno m. Seithennin frenhin o Vaes gwydno a oreígynvs mor eu dir. 
D. L.M. Gwel Gwynoedyl, merin, Tutglyt, fenneuyr..... vender .. ... ei 
frodyr. 


Tudfyl ‘ch Brychan. fydd Santes ym Merthyr Tudfyl ym Morganwc. C. velly 
T.W. 2.—MEenruHyR TupryL. 


Tudyr yn Narwain Ynghyveiliawg ap Arwyftl gloff ap Seithenin vrenhin o 
Vaes gwyddno. B. 

Tader en Darewein eg Keveilliauc m. hawyftel gloff o Lywanned uerch 
amaìaud wledyc c Vam. D. L.M. « 

'Tudur Sant yn: Arwain ynghefeiliog mab arwyftl gloff, &c. o Dwywannedd 
yerch amlawd wledig ei fam. C. 

Tudur yn Narywain ynghyfeiliog, Tyfrydog ym Mon, dier yn nhegengl ym 
Mot fari a marche)) ei ferch Meibioni Arwyftl gloff o ddifanwledd ferch amwlad 
wledigifam. T. W.1. 


Tutglyt m. Seithennin. Gwel Merin. 
Tutglyt ap Sochmyn (Seithennin) frenin, T. W.2. 


Tydie 'ch Brychan, yn y Tri gabelogwar. C.velly T.W.2. ' 
Tydecho ap Annwn ddu ap Ynyr llydaw Cefnderw i Gadvan. $,—CApEL 


Typmcmno. 


Tedecho m, Annun du m, Emhyr llydav Keuuend'v e Gatvan. D. L.M, 
Tedecho ap Anun ddu ap Emyr, &c. C. He had his Cloifter at Llandegvan 
in Anglefey. Rowland. 











BONEDD Y SAINT. | $$ 
Tydecho ap Gildas ap Caw. S. 
Twrnoc ap Arwyítl Gloff yn Nyffryn clwyd o Dwywannedd verch amlawd 


wledig ei vam. C.—LLANDYRNOG. 

Tyrnawc yn Nyffryn clwyd ap Arwyft!l gloff a Thynwannedd verch amlawdd 
wledic ei vam. B. | 

Teyrnauc en deffrynt Clwyt m. Hawyftel gloff. D. L.M. 


Tyrnoc ap Corun ap Keredic ap Kuneda Wledic. C. velly T. W. 1. gan 
chwanegu—Cefnder Dewi, 


Tyfful m. Coruo m. Keredic m. Kuneda Wledic. D. L.M.—LANDYS8UL. 
Velly C. velly T. W. 1. 


Tyffilio.—LLANDYSSILIO. 

Tyffiliaw ap Brochvel Y{githrog, &c. o Arddun ‘ch Pabo poft prydain ei vam. 
cC. | | 
Tyffilyav m. Brochuael efgithrauc m. Kyngen m. Cadell dymlluc ac Arddu 
ben afcell uerch Pabo poft prydeyn e vam. D. L.M. 

Tyffiliaw ap Brochwel yfgithrawc ap Cyngen ap Cadell debyrnlluc ac Addun 
ferch Pabo poft Prydein. T. W. 1. 


Tyvriawc yngheredigion is coet ap Dingat, &c. i Faxen wledig. Gwel Baglan. 
B.—LLANDYFRIOG, Ceredigion, | 

Tiuriauc eg Keredigyaun ifcoet m..Dingat. m. Nudd hael m. Senyllt m. Kedic 
m. Dyuymwal hen m. ednevet m, Maxen-wledic a Thynoy ver .. . . Lewdwn 
lluydyawc o Dinas Eidin en e Gogled evam. D. L.M. 

Gwel ei vrodyr, Lleuddat, Baglan, Gwytherin, Tygwy, a'i chwaer Eleri, 


Tyfrydawc ym Mon ap Arwyftl gloff a Thyfvanwedd ei vam. B.—Ltanpx- 
FRYDOG, Mon. 


Tŷfrydog ym Mon mab Arwyftl gloff, &c. o Dwywannedd verch amlawd 


wledig ei vam. C. velly Th. W. 2. 
Gwel Dier, Twrnog, Tudur, a marchell eu chwaer. C. 


Tyurydavc em Mon m. Hawyftel gloff, D. L.M. o lywanned uerch amalavd 


wledig ei fam. D. 
Gwel ei vrodyr, Diheyuyr, Teyrnauc a 'Thuder a marchell eu chwaer. D. 


Twrog Sant.—LLANDwnRocG, Arvon. 
Twrog, Tanwg a Baglan meibion i Ithel hael. Th. W. 1. 


Tyneio, Gwel Bliglyd.—EcLwys Dynz10, Ymhwllheli t. 
————————————— ———————_—————————— arn neem 
3 From Heli ap Glannog. 


56 BONEDD Y SAINT, 


U, 


UST a Dyfnig y Saint yn Llanwrin ynghyfeiliog a ddoethant i'r ynys hon gyda 
Chadvan, Th. W. 1}. 


Y. 


YSTYPHAN. Gwel Styphan a Stephen. 


Yfgin ab Erbin ap Cuftennin Gorneu, T. W. 2, 
Gwel Digain. 











LLYMA 


DRIOEDD YNYS PRYDAIN'. 


SEF YDYNT TRIOEDD COF A CHADW A GWYBODAETH AM 
HYNODION O DDYNION AC O BETHAU A FUANT YN 
YNYS PRYDAIN AC AR DDAMWAIN A DAMCWYDD 
I GENEDL Y CYMRY ER YN OES OESOEDD. 


w—————————— 


1. Tar enw a ddoded ar Ynys Prydain o'r dechreuad: Cynei chyfanneddu y 
doded arni Clas Merddin, a gwedi ei chyfanneddu y doded arni y Fel Ynys, a 
gwedi gyrru Gwledigaeth arni y gan Prydain ab Aedd Mawr y doded arni Ynys 
Prydain.. Ac nis oes dylyed i neb arni namyn i Genedl y Cymry, can ys hwy ai 
gorcígynafant gyntaf, a chynn no hynny nid oedd neb.o ddynicn yn byw ynddi, 
eithr Hawn Eirth, a Bleiddiau ac Efeiac, ac Ychain bannog ydoedd. 

2, Tair Prif Ardal Ynys Prydain: Cymru, Lloegr, a'r Alban, a Braint Teyrnedd 
a ddylid i bob un o'r Tair. A than Unbennaeth a Rhaith Gwlad ai gwladoler 
herwydd Dofparth Prydain Ab Aedd Mawr, ac ar Genedl y Cymry y mae dodi 
yr Unbennaeth wrth Raith Gwlad a Chenedl, herwydd Braint a Dyled gyffefin ; 
ac yn nawdd bynn o ddofparth y dylid Teyrnedd ymhob Gwlad yn Ynys Pry- 
dain, ac yn nawdd Rhaith Gwlad pob Teymedd : fef achaws hynny y dywedir ar 
ddihareb, Trech Gwlad nag Arglwydd, 


3. Tair Colofn Gwladoldeb Ynys Prydain: Rhaith Gwlâd, Teyrnedd, ac Yng- 
neidiaeth, herwydd Dofparth Prydain Ab Aedd Mawr, 
4. Triphoít Cenedl Ynys Prydain: Cyntaf, Hu Gadarn a ddaeth a Chenedl y 


Cymry gyntaf i Ynys Prydain, ac o Wlad yr Haf a elwir Deffrobani y daethant t 
fef y lle mae Conftinoblys: a thrwy For Tawch y daethant hyd yn ynys Prydain a 


Llydaw lle ydd arhofafant. Ail, Prydain Ab Aedd Mawr, a wnaeth Wladol- 
iaeth a Theyrnedd gyntaf ar ynys Prydain, a chynn no bynny nid oedd o Iawn 
namyn a wnelid o Addwynder, na Deddf namyn y trecha treified. Trydydd, 
Dyfnwal Moelmud, ac efe a wnaeth Ddoíparth gyntaf ar Gyfreithiau, a Dedd- 
fan, a Defodau, a Breiniau Gwlad a Chenedl: ac achaws y pethau hynny eu | 
gelwid hwynt yn Dri phoít Cenedl y Cymry. A 





t Y Trioedd eanlynol a gymmerwyd. thyg gyda ‘x Parchedig Mr. T. Walters 
allan o Lyfr yígrifeniedig y diwedd o Landocha ym Morganwg, gennyf 6 
ar Barchedig Mr. Richards o Laneg- Iolo Morganwg. 
wad yn Yfirad Tywi, a fu ym men- t . 


§8 TRIOEDD YNYS PRYDAIN. 


5. Tair Ciwdawd Addwyn ynys Prydain: Cyntaf oeddynt Genedly Cymry 
a ddaethant gyda Hu Gadarni ynys Prydam, fef ni fynnai efe wlad a thiroedd o 
ymladd ac ymlid, eithr o gyfiawnder ac yn nhangnef; Ail oeddynt Al y Lloeg- 
rwys a ddaethant o Dir Gwafgwyn ac a hanoeddynt o brif Genedl y Cymry; 
Trydydd oeddynt y Brython, ac o Dir Llydaw y doethant a'u hanas o gyílefin Al 
y Cymry, a'r Tair Hedd-Giwdawd a'u gelwir, am ddyfod o honynt y naill wrth 
fodd y llall yn heddwch a thangnef; a'r Tair Ciwdawd hynny a hanoeddynt o 
gyffefin Genedl y Cymry, a chyfiaith cyflafar y Tair Ciwdawd. 


6. Tair Ciwdawd Nawdd a ddaethant i ynys Prydain, ac yn Nhanc a Chennad 
Cenedl Cymry y doethant, heb arf heb offawd : Cyntaf oeddynt Ciwdawd Cel- 
yddon yn y Gogledd; Ail oedd yr Al Wyddyl, ac yn yr Alban y maent; 
Trydydd Gwyr Galedin a ddaethant yn y llongau moelion hyd yn ynys Wyth 
ban foddes eu Gwlâd, a chael o honynt Le Tir gan Genedl y Cymry; «c nid oedd 
iddynt Fraint o Hawl yn ynys Prydain, namyn y Tir a'r Nawdd a rodded iddynt 
dan derfyneu, a dodi arnynt nas gellid Braint Cymry cynhenid iddynt hyd ym 
mhen y nawfed Ach. “ 

7.Tair Ciwdawd Ormes a ddaethant i ynys Prydain, ac nid aethant fyth ohoni: 
Cyntaf, oeddynt y Corraniaid, a ddaethant o Wlad y Pwyl; Ail, y Gwyddyl 
Ffichti, addaethant i'r Alban drwy For Llychlyn; Trydydd, y Saefon; fef lle 
y mae y Corraniaid am Afon Hymyr a Glann Mor Tawch ; ac yn yr Alban y 
mae y Gwyddyl Ffichti, yng Nglann Môr Llychlyn : a myned yn un a wnaethant 
y Corraniaid a'r Saefon, a dwyn, Rheal y Lloegrwys yn ogyfun â hwynt, o drais 
a gorfod arnynt, a chwedi hynny dwyn Coron vyr Unbennaeth oddiar Genedl y 
Cymry. Ac nid oes o'r Lloegrwys nad aethant yn Saefon namyn 2 geir yng 
Ngherniw, ac yng Nhwmmwd Carnoban yn Neifr a Bryneich. A Chiwdawd 
gyíffefin y Cymry a gadwaíant eu Gwlad a'u Hiaith colli Teyrnedd ynys Pry- 
dain a wnaethant achos.Brâd y Ciwdodeu nawdd, ac anraith y Tair Ciwdawd 


8. Tair Ciwdawd Ormes a ddaethant i ynys Prydain ac a aethant o honi : Cyne 
taf y Llychlynnwys, a gwedi dwyn o Urb Lluyddawg y goreuon o Genedl y 
Cymry o'r ynys honn: fef oeddynt eu rhif tairmil a thrugaint ac un mil o 
wyr cyfallawg meirch a rhyfel, a gyrru y Llychlynnogion drwy For hyd yng 
Ngwlad yr Almaen a wnaethant y Cymry ymhenn y drydedd oes; Ail y bu 
Lluoedd Ganfal Wyddel a ddaethant i Wynedd, ac a fuant yno nawmlynedd a'r 
hugain, hyd yn a'u gyrrwyd hŵynt i'r Môr y gan Gafwallawn ab Beli ab Myn- 
ogan; Trydydd y bu 'r Caiíariaid a fuant o drais yn yr ynys honn amgen na 
phedwar canmlynedd yn ydd aethant i wlad Rufain i wrthoíod Cadgyffrwd yr 
Ormes ddu, ac ni ddaetbant fyth yn ol i ynys Prydain; ac o hynny nid arhofes 
yn yr ynys honn namyn Gwragedd a Phlant bychain y dan pawmlwydd oedran, 
“ a myned yn Gymry a wnaethant y rhai hynny. 











TRIOEDD YNYS PRYDAIN, 59 


9. Tair Bradormes ynys Prydain: Cyntaf y Gwyddyl Coch o'r Werddon, a 
ddaethant i'r Alban ; Ail y Llychlynnwys; a Thrydydd y Saefon, fef y daethant 
i'r ynys honn yn Nhanc a Chennad Cenedl y Cymry, ac yn nawdd Duw a'i 
wirionedd, ac yn nawdd Gwlâd a Chenedl, ac a wnaethant offawd e frâd a 
diriedi ar Genedl y Cymry a dwyn i arnynt a ellynt o gyfoeth Teyrnedd ynys 
Prydain, a chydymwerinaw a'u gilydd a wnaethant yn Lloegr a'r Alban,.lle yr 
arbofafant hyd yr awr honn, ac yn oes Gwrtheyrn Gwrthenau y buad bynny. 

10. Tri Difancoll ynys Prydain : Cyntaf Gafran ab Aeddan a'i wŷr a aethant i'r 
mor yngbyrch y Gwerdonau Llïon, ac ni chlywyd mwyach am danynt; Ail 
Merddyn Bardd Emrys Wledig a'i naw Beirdd Cylfeirdd a aethant i'r mor yn y 
- Ty Gwydrin, ac ni bu íon i ba le ydd aethant; y Trydydd Madawg ab Owain 
Gwynedd, a aeth i'r mor a thricbapnyn gydag cf mewn aeg llong, ac ni wyddys 
i ba le ydd aetbant, 

11. Tair Gormes a ddaetbant ar ynys Prydain ac a ddarfu amdanynt: Cyntaf 
Gormes March Malaen, a elwir Gormes Galanmai; a Gormes Draig Prydain ; 
a Gormes y Gwr Lledrithawg: íefy cyntaf tramor, yr ail o Wynofaint Gwlad 
a Chenedl dan waíg anrhaith ac amrawd Teyrnedd ; a Dyfnwal Moel Mud ai 
diffoddes drwy wneuthur doíparth gyfiawn ar Frawd a Chymmrawd, ac ar 
Deyrn a Chytteyrn, ac ar Wlad a Gorwlad; y Drydedd a fu yn amfer Beli ab 
Manogan, a Bradgyfarfod ydoedd, ac efe ai diffoddes. 

12. Tair Haint Echrys ynys Prydain: Cyntaf, Haint o Gelanedd y Gwyddyl a 
Jaddwyd ym Manuba gwedi gormefu ohonynt ugain mlynedd a naw a'r wlad 
Wynedd ; Ail, Haint y Fad felen o Rôs, ac achos celaneddau lladdedigion y bu 
bonno, ac od elai nebo fewn eu gwynt cwympo'n farw yn ddioed a wnelai; a'r 
drydydd Haint y Chwŷs drewllyd achos llygru yr yd gan wlybaniaeth yn amfer 
Gormes y Normeinwyr, y gan Wiliam y Baftardd. 

13. Tair Engir Ddichwain ynys Prydain: Cyntaf Torriad Llynn Llion a myned 
bawdd hyd wyneb yr holl diroedd yny foddes yr holl ddynion namyn Dwyfan 
a Dwyfach, a ddiangbafant mewn llong foel, ac o bonynt hwy ydd adepiliwyd 
ynys Prydain; Ailfu Dychryn y Tan rhyferthwy bann holltes y ddaear hyd 
annwn, ac y difaêd y rhann fwyaf o bob byw; Trydydd, yr Haf Tefog, pan 
aethant y coedydd a'r llyfiau ar dan gan angerdd gwres yr hau), a cholli lawer 
o ddynion ac anifeiliaid a rhywiau adar, a phryfed, a choedydd, a Dyfiau yn 
aneígorawl, 

14. Tair Cyforddwy a aethant o ynys Prydain: Cyntaf, yr un a aeth y gan Ur 
ab Erin Luyddawg o Llychlyn, ac efe a ddaeth i'r ynys honn yn amfer Gadial ab 
Erin i erchi cymmorth yr ynys honn dan adduned na chaifiai o bob Prifgaer 
namyn y rhif a ddelai ganthaw iddi; ac ni ddelai ganthaw amgen nag un i'r 
Gaer gyntaf, namyn ei hin a'i was Mathatta fawr, ac o honno cael dau, ac o'r 
eilgaer pedwar, ac o'r drydygaer myned yn wyth, ac o'r neíaf unarbumtheg; a 


60 TRIORDD YNYS PRYDAIN, 


herwydi hynny o gyfedryd o bob Caer arall, byd onid oedd o'r Gaer ddiweddaf 
nis gellid .eu rhif yn yr hull ynys. A chydag ef y ddaeth teirmil a thrugaint, ac 
un mil, ac nîs gellid iddaw fwy no hynny yn yr holl ynys o wyr cyfalleu, gan 
nad oedd namyn plant a henawgwyr ar ei ôl. A llywra liydd a fu erioed oedd 
Ur ab Erin Luyddawg : ac ar ddiyítyrdod y bu gan Genedl y Cymry roddi hynny 
id law dan adduned aneígorawl, canys o hynny y cafas y Corraniaid lei ddwyn 
cyrch Gormes i'r ynys nonn. Ac o'r Gwyr hynny ni ddaethant drachefn yr un 
, onaddynt, mag olin nag o epil iddynt. Sef ydd acthant ar gyrch Gorddwy hyd 
ym Mor Grorg, ac aros yno yn Nhir Galas ac Afena hyd heddyw, a myned 
yn Roegiait. 

Ail Cyforddwy a ddyweiniwyd y gan Gafwallawn ab Beli ab Manogan a 
Gwenwynwyn a Gwanar meibion Lliaws ab Nwyfre, ac Arianrod ferch Beli ea 
Mam. Ac o Arllechwedd Galedin, ac Eílyllwg, ac o Gydwelyddon y Bylwenn- 
wys ydd hanoe.ldynt ; a rhif y Gwyr bynny oeddynt driugaint ac un mil: a 
myned a wnaethant y gyda Chafwallawn eu hewythr ar ol y Caifariaid drwy Fôr 
hyd yn Nhir Geli Llydaw, a hineeddyn o Rial y Cymry: ac ni ddaeth un o 
bonynt na'u heppil yn eu hôl i'r ynys honn, eithr aros a wnaethant yng Ngwìâd 

" 'Gwafgwyn ym myfg y Caifariaid, lle maent hyd yn awr ; ac ynghyrch dial yt 
Urddwy honno y daeth y Caifariaid gyntaf i'r ynys honn. 

Trydydd Cyforddwy a ddyweiniwyd o'r ynys honn y gan Elen Lyddawg 4 
Chynan ei brawd, arglwydd Meiriadawc, byd yn Llydaw, lle y cawíant Diroedd 
a Chyfoeth a Theyrnedd y gan yr ammherawdr Macien Wledig, am ei ganllof 
yn erbyn Gwyr Rhufain. A'r Gwyr hynny a hanoeddynt o Dir Meiriadawc, ac 
o Dir Seifyllwg, ac o Dir Gŵyr a Gorwennydd : ac ni ddaeth yn eu hol yr un o 
bonynt, eithr aros yn Llydaw, ac yn Yfítre Gyfaelwg a wnaethant hwy gan 
wladychu yno, Ac achos honn o Gyforddwy y bu wanhâd a diffyg Gwŷr arfawe 
ar Genedl y Cymry onid aethant y Gwyddyl .Ffichti yn ormes arnynt; ac 9 
hynny y gorfu ar Wrtheyrn Gwrthenau gyrchu Saefon i ladd yr ormes honno, 
' a'rSaefon yn gweled Gwendid y Cymry, a droefant yn Fradormes drwy Gyfilyniad 
y Gwyddyl! Ffichti a'r Gwyr difrawd a hwynt, a dwyn eu tiroedd oddiar y Cymry, 
a dwyn hefyd oddiarnynt eu brainta'u coron. A Thair Traha gadarn Cenedl y 
Cymry y gelwir y Tair Cyforddwy yma ; a hefyd y Tri Arianllu, achos dwyn 0 
honynt o'r ynys honn yr aur a'r ariant hyd y gellid eu cael odwylla dichella 
difrawd, yn gyftal ac o iawn a bodd; a'r Tair annoeth Luyddawd a'u gelwir, am 
wanhau drwyddynt yr ynys honn gymmaint ag y rhoed He drwy bynny i'r Tair 
Gormes Gadarn, íef y Corraniaid, a'r Caifariaid, a'r Saeíon. 

15. Tair Gormes Gadarn Ynys Prydain a gyftlynafant yn un, ac o bynny ydd 
aethant yn un Ormes a ddug oddiar y Cymry eu braint a'u coron a'u tiroedd : feí 
cyntaf y Coraniaid, ac ymgyftlynu a wnaethant a'r Caifariaid onid aethant yn 
ŵn ; ac ail o'r Tair y bu'r Caiíariaid: Trydydd oeddent y Saefon, ac ymgyftlyna 
a'r ddwy eraill a wnaethant yn erbyn y Cymry : ac o Dduw y bu hynn er dia) y 
Tau Traha Gadarn Cenedl y Cymry, can nas gellid o gyfiawnder eu cynghyd. 





TRÏORDD YNYS PRYDAIN, 61 


26. Tri phrif Welyddon Cenedl y Cymry : y Gwenhwyfon, fef Gwyr Effyllwg ; 
y Gwyndydiaid, fef Gwyr Gwynedd a Phowys; a Gwely Pendaran Dyfed, fef 
ydynt Gwyr Dyfed, a Gŵyr, a Cheredigiawn, ac arbenniccter ar y Gymraeg i 
bob un o naddynt. 

17. Tri Unbesn Rhaith Ynys Prydain : Un, Cafwallawn ab Lludd ab Beli ab 
Mynogan ; Ail, Caradawc ap Bran ap Llyr Llediaith; Trydydd Owain ab Macfen 
Wledig: fef o Raith Gwlad a Chenedl y doded arnynt yr Unbennaetb, Ile nad 
oeddent Hyneifiaid. 


18. Tair Gwelygordd Santaidd Ynys Prydain: Gwelygordd Bran Fendigaid ap 
Llyr Llediaith, fef y Bran hwnnw a ddug y Ffydd yng Nghrift gyntaf i'r ynys 
bona o Rufain, lle y bu ef yngharchar drwy Frad Aregwedd Fôeddawg merch 
Afarwy ab Lludd; Ail Gwelygordd Cynedda Wledig, a roddes Dir a Braint 
gyntaf i Dduw a'r Saint yn Ynys Prydain ; Trydydd ydoedd Brychan Brychein- 
iawg, a ddug ei blant a'i wyrion ar ddyíg a bonedd, fal y gallent ddangos y 
Ffydd yng Nghrift i Genedl y Cymry, lle ydd oeddent yn ddiffydd, 

19. Tri Gwefteion Gwynwyddedig Ynys Prydain: Dewi, Padarn, a Theilaw ; 
fef au gelwid felly am ydd elynt yn Wefleion i Dai Bonedd, a Gwreng, a Brodor, 
ac Aillt, heb gymmeryd na rhodd na gobr, na bwyd na llynn, eithr dyfgu'r ffydd 
Ynghrift a wnaent i bawb heb na thal na diolcb, eithr i dlawd ac anghenus y 
rhoddynt roddion o'n haur a'u harian, a'u gwifgoedd, a'u bwydydd, 

20. Tair Bradgyfarfod Ynys Prydain : Cyfarfod Afarwy ap Lludd a'r Gwyr Di- 
frawd a roddafant le ar dir i Wŷr Rhufein yn Ynys Prydain ym Mhwytb Mein a 
Glas, ac nid mwy ; a'r diwedd o hynny fu ynnill o wyr Rhufain Ynys Prydain ; 
Ail, Cyfarfod Goreugwŷr y Cymry ac Arddelwyddiaid y Saefon ar Fynydd Caer 
Caradawc, lle bu Frad y Cyllyll hirion, o frad Gwrtheyrn Gwrthenau, fef o'i 
gynghor ef yn gyfrin a'r Saefon y llas Dyledogion y Cymry agos oll yno; Try- 
dydd, Cyfarfod Medrawd ac Iddawc Corn Prydain a'u Gwŷr yn Nanhwynain, lle 
y gwnaethant Frad Arthur, ac o hynny Cadernyd i'r Saefon yn Ynys Prydain. 


21.Tri Charnfradwr Ynys Prydain : Afarwy ab Lludd ab Beli Mawr a wahoddes. 
lwl Caifar a Gwŷr Rhufain i'r ynys honn, ac a beris ormes y Rhufeiniaid ; fef yr 
ymroddes efe a'i wŷr yn gyfarweddiaid i wŷr Rhufain, a derbyn y ganddynt ged 
o aur ac ariant bob blwyddyn, ac o hynny y daeth gorfod ar wŷr yr ynys honn 
dalu tair mil o ariant bob blwyddyn yn Deyrnged i wŷr Rhufain byd yn amfer 
Owain ab Macfen Wledig, ac efea ommeddes y Deyrnged honno, a than rith 
boddlondeb i hynny o beth y tynnafant Wyr Rhufain oreuon Gwŷr ynys Pry- 
dain, a ellid Gwŷr Rhyfel o honynt i Wlad Arafia a phell o Wledydd eraill, ac 
ni ddychwelaíant yn eu hol; a Gwyr Rhufain a oeddent yn ynys Prydain a 
aethant hyd yr Eidal, hyd nad oedd o honynt namyn Gwragedd a Phlant bychain 
ar eu hôl ; ac fal hynny y gwanh€id y Bruttaniaid fal nas gellynt wrthofod Gor- 
mes a Gormedd eifiau Gwŷr a Nerth. Ail ydoedd Gwr:heyrn Gwrthenau, ac 
efo wedi lladd Cyftenyn Fendigaid a dwyn Coron yr ynys o drais ac anraith, a. 


62 FRIORDD YNYS PRYDAIN. 


waboddes y Saefon gyntaf i'r nyys honn yn amddiffynyddion iddaw ac a bri- 
odes Alis Ronwen merch Hengift, ac a roddes Goron yr ynys i'r mab a fu iddaw 
o boni, a'i enw ef oedd Gotta, ac o achos hynny y gélwyr Brenhinoedd Llundain 
yn Blant Alis : fef achaws Gwrtheyrn y collafant y Cymry eu Tiroedd a'u Braint 
a'u Coron yn Lloegr, Trydydd y bu Medrawd ap Llew ap Cynfarch, pan edewis 
Arthur Lywodraeth ynys Prydain yn adneu y gydag ef, tra fu'n myned yn erbyn 
yr Ammherawdr yn Rhufein, ac yna y dug Fedrawd y Goron oddiar Arthur 
o drais a llathlud, ac fal y cadwai efe hi ymgynghreiriaw a'r Saefon a orug, ac o 
achaws hynny y collafant y Cymry Goron Loegr a Theyrnedd ynys Prydain. 

22. Tair Brad ddirgel ynys Prydain : Cyntaf, bradychu Caradawc ap Bran y gan | 
Aregwedd Fôeddawg, ferch Afarwy ab Lludd, a'i 1oddi yn Gaethglud i'r Rhuf- 
einiaid; a bradychu Arthur gan Iddawc Corn Prydain a ddatrinwys ei Rin ef; 
— a bradychu y Tywyíawg Llywelyn fab Gruffudd gan Fadawg Min, ac o'r tair 
Brad hynny y bu lwyr ortrech ar Genedl y Cymry, ac nis gallafai namyn Brad 
eu gortrech. 

23. Tri glewion Unbennaid ynys Prydain: Cynfelyn Wledig, a Charadawc ab 
Bran, ac Arthur: fef y gortrechaint ar eu galon hyd nas gellid, namyn o frad 
a chynllwyn, eu gorfod. 

24. Tri pbrif Gatteyrn ynys Prydain : Cafwallawn ab Beli, Gweirydd fab Cyn- 
felyn Wledig, a Cbaradawg ab Bran fab Llŷr Llediaith. 

25. Tri Gwyndêyrn ynys Prydain: Rhun ab Maelgwn, Owain ab. Urien, a 
Rhuawn Befr ab Dewrath Wiedig. 

26. Tri Eilldéyrn ynys Prydain: Gwrgai fabGwrien yn y Gogledd, a Chadafael 
fab Cynfedw yng Ngwyncdd, a Hyfaidd Hir fab Bleiddan Sant ym Mor- 
ganwg: fef y rhodded Teyrnedd iddynt am eu campeu a'u cynnedfeu clod- 
forion a rhadforion. 

27. Tri Hueilogion Teulu ynys Prydain: Teulu Cafwallawn Lawhir, a Theulu 
Rhiwallon ab Urien, a Theulu Belyn o Lêyn : fef eu gelwid felly am nad oedd 
na phenn na theyrnedd arnynt hyd y cerddei braint eu Teuluoedd a'u Cyfoeth, 
cyt bei a holid o fewn y terfyneu hynny, namyn Rhaith Gwlad a Chenedl. 

28. Tri Aurhualogion ynys Prydain: Rhiwallon wallt Banhadlen, a Rhun mab 
Maelgwn, a Chadwaladr Fendigaid : fef y rhodded iddynt wifgaw hualeu euraid 
am eu breicbeu, ac am eu glinieu, ac am eu gyddfeu, ac ar hynny y rhodded 
braint Teyrnedd ymbob Gwlad a Chyfoeth yn ynys Prydain. 

29. Tri Chadfarchawg Teyrn ynys Prydain : Caradawc Freichfras, 3 Llyr 
Lluyddawg, a Mael ab Menwaed o Arllechwedd; ac Arthur a gant iddynt 
bynn o Englyn, ' 

Sef ynt fy Nhri Chadfarchawg, 
Mael hir a Llyr Lluyddawg, 
A Cholofn Cymru Caradawg... - 





TRIOBDD YNYS PRYDAIN. 63 


Sef goreugwyr oeddynt o bawb ar feirch cad a gofawd, ac yn hynny rhodded 
iddynt Téyrnedd er gallu a fynnynt; a'u cynneddfau oeddynt ni wnelynt onid a 
fa dofparthus a chyfiawn, ba wlad a chyfoeth bynnag ydd elynt. 

30. Tri Haelion Teyrnedd ynys Prydain ; Rhydderch Hael ab TudwalTudclud; 
a Mordaf Hael ab Serfan; a Nudd Hael ab Senyllt; a'u cynneddfau oeddynt ni 
phellynt o un peth bynnag o'r byd ac o ryw i'r neb ai ceifiai hyd y bai ganddynt, 
nag a gaent yn rodd, neu yn echwyn, neu o gyfarch; na char na chas na 
thras nag eftron, ai ceifiau. 

31. Tri Rhuddfannogion ynys Prydain: Arthur, Morgan Mwynfawr, a Rhut! 
fab Beli: fef pan ydd elynt i ryfel ni fynnai neb aros gartref rhag maint ai 
cerid, ac nid oedd na rbyfel na maes nas ynnillynt lle ni bai frad a chynllwyn, 
ac am bynny diarbeb yw, Tri gwra wnaint wŷr lle ‘dd elynt: Arthur, Mor- 
gan Mwynfawr, a Rhun fab Beli: Triwyr a wnaint wyr lle i byddynt, Gwyr 
Artbur, Gwyr Morgan Mwynfawr, a Gwyr Rhun fab Beli, 


32. Tri Gal Ofydd ynys Prydain: Gal Ofydd Greidiawl, ac Enfael mab Adran, 
a Thryftan ab Tallwch ; a braint iddynt nis gellid a elei yneu herbyn lle bynnag 
y mynynt yn ynys Prydain hyd nad elynt yn ammrawd. 


33. Tri Efcemmydd Aerau ynys Prydain : Grudnew, Henpen, ac Eidnew ; a'u 
cynneddfau nad elynt o gad a rbyfel onid ar eu helorea, gwedi nas gellynt íym- 
mud na bys na thafawd, - 


34. Tri Unbenn Dygynnull ynys Prydain : Cyntaf, Prydain fab Aedd Mawr pan 
rodded Teyrnedd ddofparthus ar ynys Prydain a'i rbagynyfoedd; Ail, Caradawc | 
ap Bran pan ddoded arnaw ef Gattéyrnedd holl ynys Prydain er attal Cyrch 
Gwyr Rhufain ; ac Owain ab Macfen Wledig pan gawfant y Cymry 'r Dêyrnedd 
ym mraint eu cenedl eu hunain y gan yr ymherawdr Rhufein: fef a'u gelwir y 
rhain y Tri Unbenn Dygynnull am eu breiniaw felly y gan ddygynnull gwlad 
agorwlad dan boll derfynau Cenedl y Cymry, a chynnal dygynnull ymhob 
Cyfoeth, a Chwmmwd, a Chantref yn ynys Prydain a'i rhagynyfoedd. 


35. Tri Menwedigion Teyrnedd ynys Prydain : Bran fendigaid ab Llyr Llediaith 
a ddygwys gyntaf ffydd yng Nghrift i Genedl y Cymry o Rufain, lle y bu efe 
faith mlynedd yngwyftl ei fab Caradawc a ddug Gwyr Rhufain yng ngharchar 
gwedi ei fradychu diwy hud a thwyll a chynllwyn Aregwedd Fôeddawg ; Ai}, 
Lleirwg ab Coel ab Cyllin Sant, a elwir Lleufer Mawr, awnaeth yr Eglwys 
gyntaf yn Llandaf, a honno a fu'r gyntaf yn ynys Prydain, ac a ddodes fraint 
Gwlad a Chenedl a brawd a briduw ar a fyddaint o'r ffydd yng Nghrift; Try- 
dydd, Cadwaladr Fendigaid a roddes nawdd o'i diroedd a'i holl ddiioedd ei hun 
i'r ffyddloniaid a ffoynt rag y Saefon di grêd a'r Ammrodorion a fynnaint 


eu lladd. 
36. Tri Bancewyddion Teyrnedd ynys Prydain; Prydain ab Aedd Mawr A 


Dyfnwal Moel Mud ; a Bran ab Llyr Llediaith : íef goreu Trefn eu Trefn hwy ar 
Deyrnedd ynys Prydain hyd onis beirnid hwy ’n bennorawl ar bob Trefneu eraill 
3 wnaed yn holl ynys Prydain. 


64 TRIORDD YNYS PRYDAIN, 

37. Tri Chamfeddwon ynys Prydain: Ceraint, feddw brenìn Edyllwg, a 
lofges yn ei feddwdod yr holl yd ym mhell ac yn agos byd glawr gwlad, ac o 
hynny dyfod newyn bara; Ail, Gwrtheyrn Gwrthenau, a roddes ynys Daned yn 
ei ddiawd i . Hors, am gael ymodinebu a Rhonwen ei ferch ef ; a rhoddi hawl 
'befyd a wnaeth efe i'r mab a enid o hynny ar Goron Loegr: ac yn un a bynny 
Brad a Chynllwyn yn erbyn Cenedl y Cymry; Trydydd, Seithinyn feddw ab 
Seithyn Saidi, brenin Dyfed, a ollyngwys yn ei ddiawJ y môr dros Gantre'r 
Gwaelod, oni chollwyd o dai a daear y maint ag oedd yna, llecyn hynny y 
caid un dinafdref ar bymtheg yn oreuon ar holl drefydd a dinafoedd Cymru, a 
gadu yn amgen Caerllion ar Wyfg: a chyfoeth Gwydnaw Garanbir, brenhin 
Ceredigiawn ydoedd Cantre'r Gwaelawd; ac yn amfer Emrys Wledig y bu hynny ;- 
a'r Gwŷr a ddianghafarit y rag y bawdd bynny a diriafant yn Ardudwy, s 
Gwlad Arfon, a mynyddoedd yr Eryri, a lleoedd eraill nadoeddent gyfannedd cyn 
no hynny. “ " 

38. Tri Lleddf Unben ynys Prydain : Manawydan ab Llyr Llediaith, gwedi 
dwyn yngharchar teulu Bran ab Llyr ei frawd; a Llywarch Hen ab Elidir 
Lydanwyn; a Gwgawn Gwron ab Eleufer Gofgorddfawr; a meib o feirdd 
oeddynt y tri; ac ni cheifynt gyfoeth a theyrnedd gwedi eu myned wrth gerdd, 
cyd nas gellid ei lluddias iddynt; fef achaws bynny eu gelwid yn Dri Lleddf 
Unben ynys Prydain. 


39. Tri Unben Deifr a Bryneich ; Gall ab Dyfgyfedawg, a Diffedel ab Dyf- 
gyfedawg, ac Yfgafnell ab Dyfgyfedawg; a meib beirdd oeddynt y tri; a 
gwedi eu myned wrth gerdd y rhoddwyd arnynt Unbenaeth Deifr a Brynaich. 


40. Tri Gwaywruddion Beirdd ynys Prydain: Triftfardd, bardd Urien 
Rheged ; Dygynnelw, bardd Owain ab Urien; ac Afan Ferddig, bardd Cad- 
wallawn ab Cadfan ; a meib o feirdd y tri bynn, ac nis gellid ai dehorai. 


41. Tri Chynweifiad ynys Prydain: Caradawc ab Bran, sb Llyr Llediaith; 
a Chawrdaf mab Caradawg Freichfras; ac Owain fab Macícn Wledig ; íef a'u 
gelwid felly am fyned, o'u gwir fodd, holl wyr ynys Prydain o deyrn i aillt 
yn wyr iddynt, wrth raid gwlad, rag rhuthr gal a difrawd ; a phan elynt y 
triwyr hyn i ryfel nid oedd nebun o wyr ynys Prydain nad elai yn eu goígorddau ; 
ac ni fyrnid aros ynghartref: A thri meib beirdd oeddynt, 

42. Tri Hualogion Teyrnedd ynys Prydain: Morgan Mwynfawr o Forganwg ; 
Elyftan Glodrydd rhwng Gwy a Hafren; a Gwaithfoed brenin Ceredigion ; fef 
eu gelwid felly achaws y gwifgynt hualau yn holl y gwneleint brif deyrnedd 
ynys Prydain, ac nid taleithiau, íef coronau, 


43. Tri Theyrn Taleithiawg ynys Prydain: Cadell brenyn Dinefwr; Anarawd 
brenin Aberffraw ; a Merfyn brenin Mathrafal ; fef a'u gelwid y 'Tri thywyfog 
Taleithiog. 

44. Tri Eítron Deyrn ynys Prydain: Gwrddyled Gawr, a Morien Faríawc, 2 
Chyftenyn Fendigaid. 





TRIOEDD YNYS PRYDAIN. o 65 


45. Tri Cbarnfradwr a fuant achaws i'r Saefoh ddwyn Coron ynys Prydain 
oddiar y Cymry : Un oedd Gwrgi Garwlwyd, ac efe wedi cael blas ar gig dynion, 
yn llys Edelffied, brenin y Saefon, ai carai gymmaint ag nis bwytéai amgen na 
cbig dyn fyth gwedi bynny ; ac am hynny ymgyfunaw a orug efe a'i wŷr ag 
Edelffled brenin y Saeíon : ac efe a wpai oífawd lladrad ar Genedl y Cymry, ac 
ai dygai yn wryw ac yn fenyw y rhai ieuainc y maint ag a fwytéai beunydd ; a 
phawb o'r gwyr difrawd o Genedl y Cymry a gyrchynt atto efe a'r Saeíon, lle 
caent braidd ac yípail eu gwala, a ddygid oddiar frodorioh yr ynys honn; Ail 
ydoedd Medrawt, a roddes el hun a'i wyr yn un a'r Saeíon er cadarnhau iddaw 
y Deyrnedd yn erbyn Arthur; ac achaws hynny o frad ydd aethant laweroedd 
iawn o'r Lloegrwys yn Saeíon ; Trydydd ydoedd Aeddan Fradwr o'r Gogledd, a 
ymroddes, efea'i wyr, dan derfyneu ei-Gyfoeth yn Saefon, fal y ceffynt ymgyn- 
nal ar Annofparth ac Anraith, yn nawdd y Saefon: ac o achaws y tri Charnfrad- 
wyr bynny y colles y Cymry eu tir a'u coron yn Llotgr; a phei na buaffei y 
bradeu hynny, ni allaíent y Saeíon ynnill yr ynys oddiar y Cymry. 

A6. Triwyr o Feirdd a wnaethant y tair madgyflafan ynys Prydain: Cyntaf, 
Gall mab Dyfgyfedawg a laddwys ddau Ederyn Llychŵin Gwenddoleu ap Ceidiaw : 
íef ydoedd iau o aur amddynt a dwy gelein o'r Cymry a jyffynt beunydd ar eu 
tiniaw, a dwy ar eu cwynosi Ail, Yfgafhell mab Dyfgyfedawg a Jaddwys Edel- 
filed brenin Lloegr; ac efe a fynnai bob rios dwy riain ddyledawg o Genedl ŷ 
Cymry, ac a wnelei ânfodd arnaddynt, a thrannoeth y lladdei efe wynt ac a'u 
hyffai; Trydydd ydoedd Diffedel mab Dyfgyfedawg, a laddwys Gwrgi Garw- 
lwyd yttoedd briod a chwaer Edelffled, ac a wnaeth frad a chyflafan yn ungyrch 
âg Edelffled ar Genedl y Cymry; a'r Gwrgi hwnnw a laddei gelein o Gymro a 
Chymraes bob dydd, ac ai hytïai, a dydd fadwtn efe a laddei dwy gelein o fab 
a dwy o ferch, rhag lladd ar y ful: A thri meib 6 feirdd oeddynt y triwyr hynn . 
â wnelynt y tair niadgyflafan. | 

47. Tair Anfad Gyflafan ynys Prydain: Eiddyn mab Einygan, a laddwys 
Aneurin Gwawdrydd mydeyrn beirdd ; a Llawgad 'Trwm Bargawd, a laddwys 
Afion mab Taliefin ; a Llofan llaw dino, a laddŵys Urien mab Cynfarch; fef 
trimcib o feirdd oeddynt a las, gan y triwyr hynny. 

48. Tair Anfad Fwyellawd ynys Prydain: bwyellawd Eiddyn ab Einygan ym 
mhen Aneurin Gwawdrydd; a bwyellawd a roddes Cadafael Wyllt ym mhen 
Iago ap Beli ; a'r fwyellawd a rodded ym mhenn. Golyddan Fardd, achaws y 
balfawd a roddes efe a'r Gadwaladr Fendigaid. 

49. Tair Engir balfawd ynys Prydain: palfawd Matholwch Wyddel ar Fron- 
wen ferch Llyr; a phalfawd a roddes Wenhwyfach i Wenhwyfar, a honno a 
beris y Gad Gamlan; a phalfawd Golyddan fardd ar Gadwaladr Fendigaid. 


50. 'Tair Ofergad yuys Prydain: Cyntaf oedd y Gad Goddeu, a honno achaws 
gaít a iwrch a chorniccyll; ac yn y, Gad honno y llas trugain mil o wyr ac unare 
K 


66 . TRIOEDD YNYS PRYDAIN. 


ddeg ofiloedd; ail y bu waith Arderydd, a nyth ehedydd a a fa achaws honno, 
lle lladdwyd pedwar ugain mil o wyr o Genedl y Cymry; Trydydd fu'r Gad 
Gamlan y rwng Arthur a Medrawd, ile y llas Arthur a chydag ef cannmil o 
wyr yn oreuon Cenedl y Cymry : ac achaws y tair ofergad y bu i'r Saefon ynnill 
Gwlad Loegr iar Genedl y Cymry; fef achaws nad oedd o wyr rhyfel a allai 
wrthofod y Saefon, a Brad Gwrgi Garwlwyd, a Hud Eiddilic Gorr. 


51. Tri Anfad Gynghor ynys Prydain: Can hiadhau lle i Ul Caifar a Gwyr 
Rhufein 1 flaen carneu eu meirch ym Mhwyth Min y Glas yn ynys Daned ; fef 
o hynny y cafas y Caifariaid le i oreígyn ynys Prydain, ac i ymgyfllynu a Brad 
Afarwy ab Lludd; fef y rhodded hynny o ganniadhad i'r Caifariaid am fod yn 
ofer gan Genedl y Cymry amddiffyn eu gwlad namyn drwy nerth arfau a gwrol- 
deb a chalondid gwlad, lle nas gwyddid yn y byd am fradgyfarfod Afarwy ab 
Lludd a Gwyr Rhufain; Ail anfad gynglior oedd gadael Hors a Hengif a 
Rhonwen i ynys Prydain, gwedi eu gyrru drwy for i'r Wlad lle ydd hanoedd- 
ynt; a'r Trydydd, gadu i Arthur rannu ei wŷr a Medrawd deirgwaith yn y 
Gad Gamlan, ac o hynny y colles Arthur y maes a'i fywyd; lle ydd oedd 
Medrawd yn un a'r Saefon. . 


52. Tair Aerfa Ddrud ynys Prydain: Cyntaf, pan aeth Medrawd i Gelliwig, 
ni edewis ef yn y llys na bwyd na diawd a bortbai wybedyn, eithr ei yffu a'i 
dreuliaw i gyd, ac a dynnes Wenhwyfar o'i rhieingadair, ac a wnaeth anniweire 
'debahi; Ail ydoedd pan aeth Arthuri lys Medrawd, ac yno ni edewis na bwyd 
na diawd nas difethai, ac aleddis bob byw yn y cantref, yn ddyn ac yn yfgrubl ; 
Trydydd, pan aeth Aeddan Fradawg i lys Rhydderch Hael, efa ddifethis y 
bwyd a'r diawd oll yn y llys, heb adu a borthai ednogyn, ac nas gadai yn fyw 
pa dyn na llwdn, eithr difa 'r cyfan; a'r tair Aerfa ddrud y gelwir y rhai hynny, 
am orfod ar Genedl y Cymry, herwydd Deddf a Defawd, atteb.a dodi iawn am 
a wnaed yn hynny o fodd annofparthus, ac annefodawl ac anneddfawl. 


53. Tair Cudd a Datgudd ynys Prydain: Cyntaf, Pen Bendigeidfran ab Llyr, 
a guddiawdd Owain ab Macfen Wledig yn y Gwynfryn yn Llundain; a thra bai 
yn hynny o anfawdd ni ddelai Ormes i'r ynys honn; Ail ydoedd Efgym 
Gwrthefyr Fendigaid, a gladdwyd ym mhrif borthladdoedd yr ynys; a thra 
baint yn eu cudd analledig gormes i'r ynys honn; Trydydd oedd y dreigiau a 
guddiwyd gan Ludd ab Beli yn ninas Phariion yng Nghreigiau 'r Eryri : o'r tri 
chudd hynny a ddoded yn nawdd Duw a'i riniau, ac anpoed Gwaeth o'r awr a'r 
un a'u datguddiai. Gwertheyrn Gwrtheneu a ddatguddiawdd y dreigiau er dial 
anfodd y Cymry parth ag ef, ac a wahoddes y Saefon dan rith gwŷr porth i ym- 
fadd a'r Gwyddyl Ffichti ; a gwedi hynny y datguddiawdd efc Efgyrn Gwrthefyr 
Fendigaid, o ferch ar Ronwen ferch Hengift Sais ; ac Arthur a ddatguddiawdd 
Benn Bendigeidfran fab Llyr, can mai bach oedd ganthaw gadw yr ynys namyn 
oi Gadernyd ei hin; a-gwedi 'r tri datgudd y cafas Gormes y goreu ar Genedl 
y Cymry. 





TRIOEPD YNYS PRYDAIN. 67 


$4. Tair Gwrthrym Ardwy ynys Prydain: Hu Gadarn yn dwyn Cenedl y 
Cymry o Wlad yr Haf, a elwir Deffrobani, hyd yn ynys Prydain; a Phrydain 
ab Aedd Mawr yn gyrru Gwlada Rhaith ar yhys Prydain; a Rhitta Gawr a 
wnaeth iddaw ei hun yígin o farfau brenhinoedd a wnaeth efe yn eillion am eu 


gormes a'u difrawd. 

55. Tri Madoreilittiwr ynys Prycain: Prydain ab Aedd Mawr yn goreilid y 
ddraig Ormes, íef oedd honno gormes anrhaith a difrawd a faged yn ynys Pry- 
dain; a Charadawg ab Bran ab Llyr, yn goreilid Gormes y Caifariaid ; a Rhitta 
Gawr yn goreilid Gormes ac Anraith y Brenhinoedd annofparthus. 


§6. Tri Chyfarwyíawg Cenedl y Cymry : Cyntaf Hu Gadarn, a ddangofes y 
ffordd i aru tir gyntaf i genedl y Cymry, pan oeddynt yng Ngwlad yr Haf, fef 
y lle y mae Conftinoblis yn awr, cyn no'u dyfod i ynys Prydain; a Choll ap 
Coll Frewi, a ddaeth gyntaf a Gwenith a Haidd i ynys Prydain, lle nid oedd 
namyn Ceirch a Rhyg cyn nohynny ; ac Elldud farchawg Sant o Gor Dewdws, a 
wellâes y modd a erid Tir ac a ddyfges well nag a wyddid o'r blaen i Genedl y 
Cymry, ac a roddes îddynt y drefn a'r gelfyddyd ar aru tir yfydd yn 'awr, canys 
cyn nog amfer Elldud ni chyferid tir eithr a chaibac arad aríang yn unrhyw 
a ffordd y Gwyddelod. 

57. Tri Chynofydd Cenedl y Cymry : Hu Gadarn, a wnaeth Glud a Gofgordd 
gyntaf ar Genedl y Cymru; a Dyfnwal Moel Mud, a wnaeth ddofparth gyntaf 
ar gyfreithiau, a breiniau, a defodau Gwlad a Chenedl; a Thydain Tad Awen, 
8 wnaeth drefn a dofparth gyntaf ar Gof a chadw Cerdd Dafawd a'i pherthyn- 
aíau; ac o'r drefn henno y” dychymygwyd Breiniau, a Defodau doíparthus ar 
Feirdd a Barddoniaeth ynys Prydain gyntaf. 

58. Tri Chyntefigion Beirdd ynys Prydain: Plennydd, Alawn, a Gwron ; 
fef oeddynt y rhai hynny a ddychymygaíant y Breiniau a'r Defodau y fydd ar 
Feirdd a Barddoniaeth ; ac am bynny eu gelwir y tri chyntefigion ; hagen ydd 
oedd cyn nohynny Beirdd a Barddoniaeth, ac nid oedd arnynt ddofparth drwydd- 
edawg, ac nid oedd iddynt na Breiniau na Defodau, namyn a gaid o addwynder 
a íyberwyd, yn nawdd Gwlad a Chenedlcyn nog amfer y tri hynn: arhaia 
ddywedant mai yn amfer Prydain ab Aedd Mawr y buant; ac erailly ddywedant 
mai ynamíer Dyfnwal Moel Mud ci fab ef y buant; ac yn rhai o'r henlyfrauy - 
gelwir ef Dyfnfarth ab Prydain. 

59. Tri Mattéyrn ynys Prydain: Prydain ab Aedd Mawr, a wnaeth ddofparth 
Brodoriaeth gwlad a chened), a dofparth ar wlad a gorwlad gyntaf yn ynys Pry- 
dain; a Dyfnwal Moel Mud a wnaeth wellhad a mwyhad ar Ddeddfau, a Chyf- 
reithiau, a Breiniau, a Defodau Cenedl y Cymry, mal y bai iawn a chyfiawn i 
bawb yn ynys Prydain a faent yn nawdd Duw a'i dangnef, ac yn nawdd Gwlad 
a Chenedl; a Hywel Dda fab Cadell ab Rhodri Mawr, brenin Cymru oll a 
wnaeth wejlhad ar Gyfreithiau ynys Prydain, mal y gofynnei y troion a'r trafodeu 

E2 


; 


68 TRIOEDD YNYS PRYDAIN. 

a fuant ar Genedl y Cymry, rhag mynedar goll a fai daionus, a rhag na chaffai 
a fai daionus ei le, a'i anfawdd, a'i waith yn noíparth Gwlad a Chenedl, a 
g oreuon ar bob Deddfwyr y buant y Triwyr hynny. 


60. Tri Gyrddion ynys Prydain : Gwrnerth Ergydlym, a laddes yr arth mwyaf 
ac a welwyd erioed a faeth wellten ; a Gwgawn Lawgadarn, a dreiglis Maen 
Maenarch o'r glynn ìi benn y mynydd, ac nid oedd llai na thrugain ych ai tynnai ; 
ac Eidiol Gadarn, a laddes o'r Saeíon ym mrad Caeríallawg chwechant a thrigain 
â chocail gerdin o fachlud haul yd yn nhywyll. 


‘61. Tri Theulu Terrnedd a ddyged yng ngbarchar o'r gorhendaid i'r gorwyron, 
heb adu yn nianc un o honynt; Cyntaf, Teulu Llyr Llediaith a ddyged yng 
ngbarchar hyd yn Rhufvin y gan y Caifariaid; Ail, Teulu Madawg ab Medron, 
a fuant yngharchar y gan y Gwyddyl Féchti yn yr Alban; Trydydd, Teulu 
Gair ap Geiiion arglwydd Geirionydd, y gan Raith Gwlad a Chenedl yng 
ngharchar Oeth ac Anoeth ; ac o'r rhai hynny nag un nag arall o honynt yn 
nianc; a llwyraf carcharu a wybuwyd eiioed a fu ar y Teuluoedd hynny. 


62. Tri Archefcobawt ynys Prydain: Cyntaf, Llan Daf, o ddawn Lleurwg 
ab Coel ab Cyllin, yr hwn a roddes diroedd a braint Gwlad gyntaf i'r rhaì a 
gyltlynafant gyrtaf a'r ffydd yng Nghriít ; Ail, Caerefrawc, o ddawn Cyftynin ams 
herawdr; fef oedd efe y cyntaf o'r amherodron yn Rhufain a ymgyíìlynwys a'r 
ffydd yng Nghrift ; Trydydd, Llundain o ddawn yr amherawdr Macíen Wledig ; 
a gwedi hynny y buant Gaerllion ar Wyfg, a'r Gelliwig yng Ngherniw, a Cbaer 
. Rianedd yn y Gogledd; ac ynawr y mae Mynyw, a Chaerefrawc, a Chaer 
Gaint. 


63. Tair prif Orfedd ynys Prydain: Cyntaf, Llundain ; ail, Caerllion ar Wyfg; 
a Thrydedd, Caer Efrawg. ° 

64. Tri Lleithig Llwyth ynys Prydain: Un, Caerllion ar Wyfg, ac yno Are 
Ahur yn Benrhaith, a Dewi Sant ab Cunedda Wledig yn Benefcob, a Maelgwn 
Gwynedd yn Bennhynaif; ail, Celliwig yng N gherniw, ac yno Arthur yn Ben- 
rhaith, a Bedwini yn Benefcob, a Charadawg Freichfras yn Benn Hynaif; a'r 
Trydydd, Penrhyn Rhionydd yn y Gogledd, ac yno Arthur yn Benn Rhaith, a 
Chyndeyrn Garthwys yn Benn Efcob, a Gwrthmwl Wledig yn Bennbynaif. 

65. Tair Porthladd Freiniawl ynys Prydain: Porth Yfgewin yng Ngwent, 
Porth Wygyr ym Môn, a Phorth Wyddnaw yng Ngheredigiawn. 

66. Tair prif Afon ynys Prydain: Hafren yng Nghymru, Tain yn Lloegr, a 
Hymyr yn Nyfr a Bryneich, - 

67. Tair Rhagynys Gyíefin ynys Prydain: Orc, Manaw, a Gwyth; a gwedi 
bynny y torres y môr y tir onid aeth Môn yn ynys; ac yn unwedd ynys Iorc a 
dorred pnid aeth yno liaws o ynyfoedd, a myned yn ynyfoedd a wnaeth mannau 
eraill o'r Alban a Thir Cymru, 


68. Tri Llyngheíawg ynys Prydajn; Geraint mab Erbin; Gwenwynwyn 


TRIORDD YNYS PRYDAIN. y 60 


mab Naf; a March mab Meirchion: achweugain llong gan bob un o'r Llyng- 
hefogion, a chewugain llongwyr ymhob llong. 


69. Tri Thaleithiog Cad ynys Prydain: Tryftan mab Tallwch; Huail mah 
Caw o Brydyn, arglwydd Cwm Cawlwyd; a Chai mab Cynyr Cainfarfawc; 
ac un gwr yn Daleithiawc y arnynt eill Tri, fef oedd hwnnw Bedwyr mab 
Pedrawc. . 

70. Tri Deifnogion ynys Prydain: Gwalchmai ab Gwyar; a Llecheu ab Ar- 
thur; a Rbiwallawn Wallt Banhadlen: ac nid oedd nas gwypyn eì ddefnydd 
a'i ddeifnogaeth, ai o ryw ai orann, ai o anfawdd, ai o gyfanfawdd, ai e 
ddychymmod, ai o ddychymmyg, ai o anian ai o aniad y byddei. 

71. Tti phoft Cad ynys Prydain: Dunawd Ffur fab Pabo Poft Prydain; 
Gwallawc fab Lleenawg ; a Chynfelyn Drwfgl : fef y medrynt Dofparth ar Gad 
a Chatteyrnedd yn oreuon o bawb oll ar a fuant erioed, 


72. Tri Tharw Cad ynys Prydain : Cynfar Cadgadwg ab Cynwyd Cynwydion ; 
a Gwenddoleu ab Ceidiaw; ac Urien mab Cynfarch : íef y rhuthrynt ar eu 
galon yn ail i darw, ac ni ellid ai dehoraint. — 


73. Tri Tharw Unbenn ynys Prydain: Elmur eil Cibddar : ; aChynhafal fab 
Argad; ac Afâon mab Taliefin Ben Beirdd: a Beirdd oeddynt y tri hynn, ac 
pid oedd a ofnynt yng nghad a brwydr; j eithr rhuthraw ynddynt a wnaent, ac 
pid ofnynt gyflafan, 


74. Tri Thrahâawg ynys Prydain: Sawyl Bennuchel; Pafgen mâb Urien; 
a Rhun mab Einiawn: a thrabâufaf ar bob trabâus eu traha wynt, ac achaws 
hynny dwyn difrawd ar ynys Prydain ; a'r ddifrawd hopno a ddamgyftlynes a'r 
Saefon, ac o'r diŵtêld myned yn Saefon. 

75. Tri Gwrddfaglawg ynys Prydain; Rhineri mab Tangwn; a Thinwaed 
Faglawg ; a Phryderi mab Doler Deifr a Bryneich. 

76. Tri Aerfeddawg ynys Prydain: Selyf ab Cynan Garwyn; ac Afdon mab 
'Taliefin ; a Gwallawg mab Lleenawg:: fef achaws yu gelwyd hwynt yn Aer- 
feddogion, am ddarfod dial eu cam oc eu beddau. 


77. Tri Eurgelein ynys Prydain: Madawc mab Brwyn ; Ceugant Beilliawc ; 
a Rhuawn Befr ab Gwyddnaw Garanhir: fef yu gelwid felly achaws rhoddi eu 
pwys yn aur am danynt o ddwylaw au lladdes, 


78. Tri Chyndypnawc ynys Prydain: Eiddilic Gorr, a Thryftan ab Tallwch, | 
a Gweirwerydd Fawr; ac nid oedd au trothai o iwrth eu harfaetheu, 


79. Tair Gofgordd Addwyn ynys Prydain: Gofgordd Belyn fab Cynfelyn 
yng nghadfel Caradawc ab Brân ; a Gofgordd Mynyddawg Eiddin yng nghat- 
traeth; a Gofgordd Drywon âb Nudd Hael yn Rhodwydd Arderydd yn y 
Gogledd : fef ydd elei bawb yn y rhai hynny ar eu treul eu hunein heb aros 
gofyn, ac heb erchi na thâl nag anreg y gan Wlad na chan Deyrn; ac achaws 
bynny au gelwid hwy y tair Gofgordd Addwyn, 


x 


70 . TRIOEDD YNTB PRYDATW. 


60, Tri Theulu Diwair ynys Prydain: Teulu Cadwallawn eil Cadfan, a feant 
gydag ef faith mlynedd yn y Werddon, ac yn bynny o amfer ni ofynaíant na 
thal nag iawn'yn y byd, rhag gorfed arnaddynt ei adaw, ac nis gallai efe 'r iawn 
a ddylefynt 3 «ail, Teulu Gafran ab Aeddan, pan fu 'r difancoll, a aetbant -y'r 
mor dros eu harglwydd; Trydydd, Teulu Gwenddoleu mab Ceidiaw, íf 
cynnal y frwydr a wnaethant chwehydd a deugaint gwedi llâdd eu harglwydd ; 
ac nid elynt o gad.a brwydr, yny dielynt ei alanas ef; a rhif pob un o'r Teulu- 
oedd hynny uncant ar hugain o wyr glewion, a chymmeint eu gwroldeb ag nis 
gallefid eu gormedd. 

81. Tri Anniweir Teulu ynys Prydain: Teulu Goronwy Befr o Renllynn, a 
ommeddafant eu harglwydd o erbynniaid y Gwenwynwaywau y gan Llew 
Llaw Gyffes yn Llech Oronwy ym Mlaen Cynfel yn Ardudwy ; a Theulu Gwrgj 
a Pheredur, a adawíant eu harglwydd yng Nghaer Greu, a chyfnod ymladd a 
oedd drannoeth iddynt ag Edaf Glin Mawr, ac au llas wynt ill dau; Trydydd; 
oedd Teulu Alan Forgan, a ymchwelafant oddiwrth eu harglwydd yn lledrad ar 


y ffordd, a'i ollwng yntau a'i weifion i Gamlan mann ai lladdwyd, 


82. Tripheth a fu achaws gorchfygu Lloegr, a'ì dwyn oddiar y Cymry? 
tynnwys Dieithraid, rhyddhau Carcharorion, ac anreg y Gŵr Moel, 

83. Triwyr Dianc o'r Gad Gamlan a fu: Morfran ab Tegid rhag ei haccred, 
fef y tybiei bawb mai cythraul o Uffern ydoedd, ac a ffoynt rhagddaw ; Sandde 
Bryd Angel gan ei hardded, a'i laned a'i decced; ni chodai neb law yn ci er- 
byn, gan dybied mai angel o'rnef ydoedd; a Glewlwyd Gafaelfawr rhag ei faint 
a'i gryfder, nid oedd a fafai o'i flaen, a phawb a ffoynt rhagddaw: {ef namyn 
y Triwyr hynny ni ddiengis:neb o'r Gâd Gamlan. 

84. Tair prif Gyfangor ynys Prydain: Bangor Hituad Faschawg yng Nghae, 
Worgorn; Cor Emrys yng Nghaer Caradawg; a Bangor Wydrin yn ynys 
Afalleu ; ac ym mhob un o'r tair Bangor hynny ydd oedd pedwar cant ar hue 
gain o faint, íef oedd cant ar bob awr o'r dydd a'r nos yn eu cylch yn cynnal 
mawl a gwaíanaeth Duw heb orpbwys heb yípaid. 

85. Tri Buelydd Gofgordd ynys Prydain: Bennren Fuelydd yng Ngorwema. 
ydd, a gedwis Fuel Caradawc ab Brân a'i Ofgordd ; ac yn y Fuel honno ugain 
mil ac nn yn Wartheg blithion; Ail, Gwydion fab Don a gedwis Wartheg 
Gofgordd GwyneddUch Conwy, ac yn y Fuel honno ugain mil ac in; Trydydd, 
Llawfrodedd Farfawc a fuelis Wartheg Nudd Hael fab Senyllt, ac yn y Fuel 
honno ugain mil ac un yn Wartheg blithion. 

66. Tair Llynges Gynniweir ynys Prydain: Llynges Llawr mab Eìdrif; a 
Llynges Difwg mab Alban; a Llynges Dolor mab Mwrchath brenin Manaw. 

87. Tair prif Ddinas ynys Prydain: Caerllion ar Wyfg yng Nghymru, Caet 
Londain yn Lloegr, a Chaer Efrawc yn Neifr a Bryneieh. 

68. Tair Gorchwyl Gadarn ynys Prydain: codi Maen Cetti, adeiliaw Gwaith 
Emrys, a thyrru Cludair Gyfrangon; , 





TRIOEDD YNYS SRYDAIN, 7h 


69. Tri Gwyn Seronyddion ynys Prydain: Idris Gawr, a Gwydion mab Don; 
a Gwyn ab Nudd; a chan faint eu gwybodau am y fer a'u hanianau a'i han 
foddau y darogenynt a chwennychid ei wybod hyd yn nydd brawd. 

90. Triwyr Hâd a Lledrith ynys Prydain: Math ab Mathonwy, ac efe ai 
dangofes eî hud i Wydion mab Dôn; a Menyw fab Teirgwaedd, a ddyfges ei hud 
i Uthyr Bendragon ; a Rhuddlwm Gawr, ac efe a ddyíges ei hed y gan Eiddic 
Gorr a Choll mab Collfrewi. 

91. Tri Mad-Gyrfinydd ynys Prydain: Corfinwr bardd Ceri Hit Lyngwyn, a 
wnaeth Long, Hwyl, a Llyw gyntaf i Genedl y Cymry ; Morddal Gwr Gweilgi, 
faer Ceraint ab Greidiawl a ddyíges waith Maen a Chalch gyntafi Genedl y 
Cymry yn yr amfer y bu Alecíander ammherodr yn dwyn y byd y danaw; a 
Choel ab Cyllin ab Caradawg ab Brân a wnaeth Melin, Rhod, ac Olwyn gyntaf i 
Genedl y Cymry : a thri meib beirdd oeddynt. 


92. Tri Deifnogion Cerdd a Cheudawd Cenedl y Cymry : Gwyddon Ganheb- 
on, a wnaeth Gerdd Dafawd gyntaf o'r byd; a Hu Gadarn a ddodes gyntaf ar 
Gerdd Dafawd gynnal Cof a Cheudawd ; a Thydain Tad Awen, a ddodes gel- 
fyddyd gyntaf ar Gerdd Dafawd, a dofparth ar Geudawd ; ac o'r a wnaethant y 
triwyr hynny y cafad Beirdd a Barddoniacth, a dodi yn noíparth Braint a 
Defawd y pethau hynny y gan y tri beirdd cyntefigion, nid amgen, Plennydd, ac 
Alawn, a Gwron, | 

93. Tri Chynfebydd ynys Prydain : Tydain Tad Awen, Menyw Hen, aGwrhir 
bardd Teilaw yn Llan Dâf : a thri meib beirdd oeddynt, 

94. Tri Tharw Ellyll ynys Prydain : Ellyll Gwidawl, ac Ellyll Llŷr Merini, ac 
Ellyll Gwrthmwl Wledig. 

95. Tri Gwydd Ellyll ynys Prydain: Ellyll Bannawc, ac Ellyll Melan, ac 
Ellyll Ednyfedawc Drythyll. 


96. Tri Gwrforwyn ynys Prydain: Llewei ferch Seithwedd Saidi, a Mederai 
Badellfawr, a Rhorci Fawr ferch Uíber Galed, 


97. Tri phrif Orcheftwaith ynys Prydain : Llong Nefydd Naf Neifion, a ddug 
ynddi wryw a benyw o bob byw bann dorres Llynn Llion; ac Ychain Bannog Hu 
Gadarn, a lufgafant Afanc y llynn i dir ac ni thorres y llynn mwyach; a Main 
Gwyddon Ganhebon, lle y darllenid arnynt holl gelfyddydau a gwybodau Bŷd. 

98. Tri Gwynfebydd ynys 'Prydain: Cadawg ap Gwynlliw yn Llangarfan ; 
Madawg Morfryn yng Nghor Illdud; a Deinioel Wynn yng N gwynedd: Tri 
meib beirdd oeddynt. 

99. Tri Defeidydd Gofgordd ymys Prydain : Colwynn defeidydd Gofgordd 
Bran ap Llyr Llediaith yn Morganwg ; Pybydd Mocl defeidydd gofj gordd Tegerin 
Llwyth Llwydiarth ym Môn; a gwefyn defeidydd Gofgordd Goronwy ab 
Ednywain brenin Tegeing! yn Rhyfeniog; ac o'i enw ef y gelwir Gwefyn ar 


- 


ŷ2 TRIOEDD YNYS PRYDAIN; - | 
fugail defaid : fef oedd rhif a gadwai bob un o'r triwyr hynny, chwengain rail, 
ac y danynt bob un drichant o feibion eillion yn nawdd Cenedl y Cymry. 

100. Triwyr y rhodded hwy a'u heppil hyd y byddei byd dan warth ac am- 
mraint, ac nis gellir arnynt amgen na braint meibion Eillion ; Cyntaf, Afarwy ab 
Lludd, a wahoddes y Rhufeiniaid gyntaf i'r ynys bonn yng ngofgordd Iwl Caifar 
eu hemmherawdr, ac a roddes daiar iddynt yn ynys Daned; Ail oedd Gwrtheym 
Gwrthenau, a wahoddes y Saeíon gyntaf i'r ynys honn yn gannllawiaid. iddaw 
yn ci drawfdeyrnedd, ac a roddes dir iddynt yn ynys Daned, ac hanfydded 

aeth i'r neba rothai dir a daiar i eftron yn yr yrlys honno ; ac efea ymddywedd- 
ies a Rhonwen ferch Hors; ac i'r mab a gafas efe o honno a'i enw Gotta 
fab Gwrtheyrn, y rhoddes efe o drawsfraint Unbennaeth ynys Prydain; ac 
achaws hynny y collafant y Cymry Unbennaeth ynys Prydain; 'Trydydd ydoedd 
Medrawt ap Llew ap Cynfarch, a gafas deyrnedd ynys Prydain yn Adneufraint, 

tra fai Arthur yn gwrthladd Gwyr Rhufain y draw i Fynydd Mynnau, pan 
fynnynt attychwel yn Ormes i'r ynys honn, ac yho y llas goreuon Gwyr Arthur, 
a phan glybu Medrawd, ymgyftlynu a'r Saefon a otug, a phefí ymladd y Gad 
Gamlan, lle y llas Arthur a'i wyr ramyn tri, ac o hynny ydd aethant y Saefon 
yn ormefgyrch ar deyrnedd ynys Prydain, a lladd a deol o Genedl y Cymry y ncb 
nad elai ganthynt, ac ni chaid namyn Ciwdodeu Gwlad Gyrhrua fynriynt Wrth- 
jadd Gormes y Saefon: a Gwŷr Rhufain yn cadamhau braint a thiroedd i'r 
Saefon ŷn ynys Prydain, mal pei y naill Genedl ormes yn ymddyweddiaw ar llall, 
enid aeth iddynt wyr Rhufain mal y modd y llofges genfigen ei pherchen o 
ddyfod yr Ormes Ddu arnynt. 


101. Tri Gwrddfeichiad ynys Prydain : Cyntaf fu Pryderi fab Pwyll Pendarau 
Dyfed, a getwis foch ei dad tra yttoedd yn Annwn ; ac yng Nglyn Cwch yn 
Emlyn y cetwis efe wynt. Ail, Coll ab Collfrewi a getwis Hwch Dallwaran 
Dalben, a ddaeth yng ngorddodwy hyd ym Mhenrbyn Penwedic yng Ngherniw ; 
ac yna myned yn y mor, a'r lle y dathoedd i dir Abertarogi yng Ngwent Ifcoed ; 
a Choll mab Collfrewi a'i law yn y gwrych ffordd bynnag ydd elei, ai ar for ai 
ar dir; ac ym maes Gwenith yng Ngwent y dodwes dri Gwenhithyn a thair 
Gwenhynen; ac er hynny y, mae goreu Gwenith a mêl yng Ngwent : ac o Went 
y cerddei hyd yn Nyfed, ac y dodwes ar Heiddyn a Phoichellan ; ac er hynny 
goreu Haidd a Moch yn Nyfed; ac yn Llonnio Llonnwen y dodwes y rhain. 
Gwedi hynny y cerddwys hyd yn Arfon, ac yn Lleyn y dodwes ar y Gronyn 
Rbyg; ac er hynny goreu Rhyg yn Lleyn ac Eifionydd ; ac er yftlys Rhiwgy- 
ferthwch y dodwes ar Genau Blaidd a Chyw'r Eryr; a rhoddi 'r eryr a wnaeth 
efe i Frynach Wyddel o Ddinas Affaraon, a'r blaidd y rhoddes efe i Fenwaed ar- 
glwydd Arllechwedd: a llawero fon y íydd am Flaidd Brynach ac Eryr Men- 
waed: ac oddiyna myned yd y Maen Du yn Arfon, lle dodwes ar geneu Cath ; 
a Choll mab Collfrewi ai teflis ym Menai ; a honno oedd. y Gath Balwg, a fu'n 
Ormes ynys Mon wedi hynny. Trydydd, Tryftan ab Tallwch, a getwis foch 
March fab Meirchion, tra aethai y meichiad yn gennad at Effyllt i erchi oed 


TRIOEDD YNYS PRYDAIN, y3 


ahi; ac Arthor, a Marchell, a Chai, a Bedwyr, a fuant eill pedwar ar ymgaig 
a chyrch, ac nis gallafant gael cymmaint ac un banw, nag orôdd, nag o brŷn, 
nago dwyll, nag o drais, nag o ledrad. Sef achaws au gelwid y Gwrddfeich- 
iaid am nas gellid nag ynnill na gortrech arnyntam un o'r moch a gedwynt, 
eithr eu dadfer a wnaent ar eu llawn gynnydd i'r rhai au pieuffynt. | 

102. Tri Serchogion ynys Prydain: Cyntaf, Cafwallawn ab Beli am Fflur 
ferch Mygnach Gorr, a myned yn ei chyrch hyd yn Nhir Gafgwyn, yn erbyn 
gwŷr Rhufain, a'i dwyn ymaith, a lladd chwemil o'r Caifariaid ; ac yn nial 
hynny o alanas y daethant wyr Rhufain i ynys Prydain; Ail fu Tryían fab 
Tallwch am Effylit ferch March ab Meirchion ei Ewythr ; Trydydd, Cynon 
am Forfydd ferch Urien Reged. 

103. Tair diweirferch ynys Prydain: Trywyl ferch Llynghefawl Llaw hael ; 
Gwenfronn ferch Tudwal Tudclud ; a Thegau Eurfronn, yr honn oedd un o 
dair Gwenriain Llys Arthur. 

104. Tair diweirwraig ynys Prydain: Arddun gwraig Catgor ap Collwyn; 
Efiliau gwraig Gwydyr Drwm ;. ac Emerchred gwraig Mabon ab Dewein 
Hên. 

105. Tair Anniweirwraig ynys Prydain, fef oeddynt tair merched Culfynawyd 
Prydain: un, Effyllt Fyngwen gordderch Tryftan ab Tallwch; Ail, Penarwen 
gwraig Owain ab Urien ; Trydydd, Bun gwraig Fflamddwyn. 

106. Tair Gohoyw Riain ynys Prydain: Angharad Tonnfelen, merch Rhŷ- 
dderch Hael; Annan ferch Maig Mygedwas ; ; â Pherwyr ferch Rhun 
Ryffeddfawr. 

107. Tair Gwenriain ynys Prydain: Gwenn ferch Cywryd ab Crydon; 
Creirwy merch Ceridwen; ac Ariahrod ferch Dôn. 

108. Tair Gwenrïain Llys Arthur: Dyfir wallt euraid; Enid ferch Yniwl 
Iarll; a Thegau Eurfronn: fef oeddent Tair Rhiain Ardderchawg Llys 
Arthur. 

109. Tair Gwragedd Arthur, fef oeddent ei Dair Prif Riain ; nid amgen, 
Gwenbwyfar ferch Gwythyr fab Greidiaw] ; a Gwenhw ylar ferch Gawrwyd 
Ceint; a Gwenhwyfar ferch Ogyrfan Gawr, 

110. Tair Prif Gariadwraig Arthur: un, Garwen ferch Henyn Tegyrn Gwyr 
ac Yftrad Tywy ; a Gwyl ferch Eutaw y Gaerworgorn ; ac Indeg ferch Afarwy 
Hir o Faelienydd. 

111. Tair Priflys Arthur: Caerllion ar Wyfg yng Nghymru ; Celliwig yng 
Ngherniw ; a Phenrynn Rhionydd yn y Gogledd: ac yn y tair bynny cynnal y 
tair Prifwyl Arbennig, nid amgen, y Nadolic, y Pafg, a'r Sulgwyn. 

112. Tri Thrwyddedawg Hanfodawg Llys Arthur: Llywarch Hên ab Elidir 
Lydanwyn, a Llemmennig, a Heiddyn Hir: fef meib beirdd oeddynt. | 

L 


74 TRIOEDD YNYS PRYDAIN. 
113. Tri Gogyfurddion Llys Arthur: Dalldaf mab Cynin Côf; a Thryftan 
mab March ab Meirchion, a Rhyhawd mab Morgant ab Adras. 


114. Tri Unben Llys Arthur: Goronwy ab Echel Forddwydtwll, a Chadraith 
ab Porthor Godo ; a Fleidur Fflam mab Godo: íef oeddent yn Dywyfogion yn 
Berchennogion Gwlad a Chyfoeth, a gwcll oedd genddynt no hynny ares yn 
Farchogion yn Llys Arthur, gan y bernid hynny yn bennaf ar bob anrhydedd a 

bonheddigeiddrwydd, a ellid wrth a gair y Tri Chyfiawn Farchawg. 


115. Tri Marchogion Aurdafodogion Llys Arthur : Gwalchmai ab Gwyar, a 
Drudwas fab Tryphin ab Madawc fab Uthur, a doethaf ar bob doethion o'u 
hamfer oeddynt, ac mor deg a llaryeidd eu hymddwyn, ac mor byawdl a bynaws 
eu holl ymadroddion, fal nas gallai neb ball iddynt ar a geifiynt. 


116. Tri Marchog Cynghorddoeth Elys Arthur : Cynon mab Clydno Eiddin; 
ac Arawn mab Cynfarch; a Llywarch Hên mab Elidir Lydanwyn: ac ni chaid 
amgen na llwydd'i bob Cynghor o'u heiddaw a wnaed, ac aflwydd a gaid lle 
bynnag nas gwneid yn oll euscynghoreu. 


117. Tri Marchawg Cyfiawnbwyll Llys Arthur: Blas mab Tywyfawg Liyche 
lyn, a Chadawg fab Gwynlliw Filwr, a Phadrogl Paladrddellt. mab Brenin yr 
India : Cynneddfeu y rhai hynny oedd amddiffyn pob gweinion ac amddifaid, a 
gweddwon, a gwyryfon, a'phawb 'a roddent eu hunain yn nawdd Duw a'i 
dangnef; a phob tlawd, a gwann, a dieithr, a'u gwared rhag trais, a cham, a 
gorddwy: Blas drwy Gyfraith fydawl; a Phadrogl drwy Gyfraith Arfau; a 
Chadawe drwy Gyfraith Eglŵysa Deddfeu Duw : ac ni wnaent nac o barch nac 
o ofn, nac o ferch nac o gas, nag o bwyll, nag o ddarwedd, nag o ddig, nag o 
drugaredd yn y bŷd, mamyn a fyddai iawn a chyfiawn herwydd deddf Duw, ac 
aníawdd daioni, a gofynnion cyfiawnder. 


118. Tri Marchawg Brenhinawl Llys Arthur: Morgan Mwynfawr ab Adras ; 
a Medrawd ap Llew ap Cynfarch; a Hywcl mab Emyr Llydaw: cynneddf 
iddynt, oedd, eu bod mor hynaws, a llaryaidd, ac addwyn eu hymadroddion, ag 
y byddei anhawdd gan undyn o'r byd ommedd a naccau iddynt a geifiynt. 


11g. Tri Marchog Serchogion Llys Arthur, a goreu wrth oíb a phellennig, 
a haela¥ o'u roddion a'u cymmwynas: Gwalchmai ab Gwyar, a Garwy mab 
Geraint ab Erbin, a Chadeir eil Seithin Saidi; ac nis gallei neb naccau a 
geifiynt rhag eu ferchocced, a chymmaint eu ferch hwy tuag at bob dŷn fal nas 
ceifiynt amgen nog a geifiai gâr y gan a garai yn gywir. 

120. Tri Anhiol Farchogion Llys Arthur: Eithew mab Gwrgawn, a Chol- 
eddawg mab Gwynn, a Geraint hir fab Cymmannon Hên: fef gwŷr gwreng 
oeddynt o feibion eillion; ond cyflal eu gair a'u cynnheddfau am addwynder, a 
bynawíder, a llaryeiddder, a doethineb, a gwrolder, a chyfiawnder, a thrugaredd, 
a phob campau a gwybodau moliannus, yn heddwch ac yn rhyfel, fal nas 
gweddai amgen na Llys Arthur, ai breiniau, ai thrwydded iddynt, 





e 


TRIORDD YNYS PRYDAIN. 75 


121. Ti Marchawg Llys Arthur a gadwafant y Gréal: Cadawc fab Gwyn- 
lliw, ac Illdud Farchawg a fant, a Pheredur fab Efrawc. 

122. Tri Diweir Farchogion Llys Arthur: Cadawc ap Gwynlliw, ac, Illdud 
Farchawg, a Bwrt mab Bwrt brenin Llychlyn: íef ni wnaeth un o honynt 
bechawd cnawdol eriocd, ac ni fynnynt gyfathrach, na chyd a gwragedd, namyn 
bucheddu yn weryddon, a bod wrth ddeddf Duw a'r Ffydd yng Nghrift. 

123. Tri Oferfeirdd ynys Prydain: Un, Arthur; Ail, Cadwallawn ab Cad- 
fan; Trydydd, Rhyhawd eil Morgant Morganwg. 

124. Tri Eurgryd ynys Prydain: Cafwallawn ab Beli; pan aeth hyd yng 
Ngwaígwyn i gyrchu Fflur merch Mygnach Gorr, a ddyged o Lathlud yno ì 
Gaifar amherodr y gana elwid Mwrchan Leidr, brenin y Wlad honno, o châr 
Iwl Cailar; a Chafwallawn ai dyges yn ol i ynys Prydain; ail, Manawydan ab 
Llyr Llediaith, pan fu hyd ar Ddyfed yn dodi Gorddodau ; -a Llew Llaw Gyffes, 
pan fu ef gyda Gwydion mab Dôn yn ceifio Enw ac Arfaeth y gan Riannon ei 
fam ef. 

125. Tri Phrifardd Bedydd ynys Prydain: Merddin Emrys, Taliefin Ben 
Beirdd, a Merddin ap Madawg Morfryn, | 

126. Tair Talaith Teyrnedd a ddodes Rodri Mawr yng Nghymru: un, 
Dinefwr ; ail, Aberffraw; Trydydd, Mathrafal; a Thywyfawg Taleithiawg ym 
mhob un o'r ‘Tair Talaith ; a'r bynaf ei oed o'r tri thywyíawc, bynnag y byddai 
o honynt, yn Benn Teyrnedd ; íef hynny brenin Cymru oll; a'r ddau eraill 
wrlh ei air ef, a gair ei air ef ar bob un o naddynt, a phenraith a phenbynaif 
hwnnw ym mhob Gorfedd Ddygynnull, acym mhob Cyffro Gwlâd a Chenbedl, 

Ac felly terfyna chwech ugain a chwech o Drioedd 
Ynys Prydain. 

A'r Trioedd hynu 2 dynnwyd o Lyfyr Caradawc Nant Garfan, ac o Lyfyr 
Ieuan Brechfa, gaunof fi Thomas Jones o Dregaron; a hynn a ellais i gael o'r 
trichant.—J601. 


AMRYWIAETIIAU IR TRIOEDD 


BLAENOROL YN DECHREU YN T. D. I, ALLAN O LYVYR MR. 
PAUL PANTON. 


Tri 111. Trin rhag ynys: Mon a Manaw ac Ynys Weith; a feith razynys 
arugeint; ; a phedwar anrhyfedd ar ddeg. 


. L 2 


96 AMRYWIAETHAU I'R TRIOEDD. 


Tri tw. Teir prif Aber a feith ugeint y íydd ydanei; a phedwar porthfa ar 
ddeg a deugeint; a their prif gaer ar ddeg ar hugeint, &c.—Yn lle Caer Seri, 
C. Grant, C. Urnacb, C. Selemion, C. Lifidit, C. Ex, darllen Caer Siri, C. 
Grawat, C. Urnaws, C. Selymon, C. Ligidit, C. Exfon. 


| Tri vir. Yn lle Caerllem ar Wyfg, darllen Mynyw: Yn lle Betwini yn pen 


efcub, darllen Betwini eícob: Yn lle Peuzryn Rbionydd darllen Penryn 
Rhionedd, — | | 


Tri xr. Tri chyfor a aeth or ynys hon ac ni ddaeth yr un onaddunt drachefn : 
wn aaeth gan Elen Lluddyawc a Chynan i brawt, a hwnnw ni ddaeth drachefyn : 
yr eil aeth gan Irp Luydawc a ddaeth yman yn amfer Cadyal mab Erin i erchi 
cymmorth ir ynys hon; ac ni ddoeth ganthaw ir gaer gyntaf, namyn ef ai was. 
Sef a archei o bob prif gaer yr ynys deu cymmeint ac a ddelei ganthaw iddi ; 
ac ni ddoeth ganthaw ef i mywn namyn ef ai was. Ac i bu mor ardduftru gan 
wyr yr ynys hon hynny, ac i rhoddafant iddaw ef y cymmorth; a hwnnw eiflioes 
llwyraf llu a aeth or ynys hon: ac ni ddeuth drachefyn na hwy naullinys; fef 
i trigafant wy yn y ddwy ynys yn ymyl mor Groec; fef oedd y gwyr hynny eu 
henwau Galsac Afenat. Y trydydd llu aeth gan Gafwallawn mab Beli, a 
Gwenwyn a Gwanar meibion Lliaws mab Nwyfre ac Arauron?ferch Beli eu 
mam y fynet trwy for a rhwyfe y Kefferyeit or ynyshon3, Sef i mae y gwyr 
hynny yn Ghafewyn. Sef oedd y rhif a aeth gan bob un o naddunt un fil a 
thriugeint 4. A rhei hynny a oedd Tri Arianllu. Sef oedd yr achaws i gelwit 
felly, achaws mynet eur ac ariant yr ynys ganthunt, a dethol gwyr o oreu i oreu. 
Ac un llu baeach fu gymmaint ar tri llu hynny a aeth gyda Maxen Wledic i 
Lydaw, a phan ddanfonawdd Cynan Meiriadawc at Dunawt tywyíawc Cernyw i 
gaffael Uríula ei ferch ydd aeth or dyledogion un fil ar ddeg o forwynion 
, merthyri y fydd yng Coloyn: ac hefyd deugein mil o wragedd ereill, ac ni 
ddoeth yr yn drachefyn. 


Trixi:. Yn lle Tri tharw cad, darllen Tri tharw kaddug : yn lle Cynfawr Cad 
Cardwc, darllen kynfawr katgadduc. | 


Tri x111. Yn lle Elmur mab Cadeir, darllen Elinwy ap Cadegyr. 


Tri xiv. Tri lleddf unben ynys Prydein : Llowarch hen mab Elidir Lydanwyn 


a Manawydan mab Llyr Lledicith a Gwgon Gwron mab Peredur mab Elitfer 
Goígorddfawr, 


— ru a GG 


1 Arall—Yrp Lluyddawg yn oes nebo naddunt. Sef y lle y trigws y 
Cadyal mab Eryn, a ddaeth yman i gwyr hynny yn ddwy ynys yn emyl mor 
erchi cymmorth, ac nid arcbei o bob Groec; íef yw y ddwy ynys hynny Gals 
prif gaer namyn deu cymmeintaca ac Afena. 
ddelei ganthaw iddi; ac ni ddoeth 2 Arall, Arianrhot. 
ganthaw ir gaer gyntaf, namyn ef ai 3 Arall, trwy for yn ol y, Ceffarieit. 
was; ac ardduftry fy rhoddi hynny 4 Arall, íef eirif a aeth ym pob un 
iddaw. Ahwnnw eiffioes llwyraf llu a or lluoedd hynny un fil ar ugeint, 
aeth or ynys hon, ac ni ddoethdrachefyn = 


Ud 








AMBYWIAETHAU I'R TRIOEDD. 7 


Tri xv. Tri unben llys Arthur : Gowronwy mab Echel forddwytwil, a Cha- 
deeit mab Porthawr gadw a Ffleudur filam. 


Tri xvi. Tri unben Deifyr a Brenych Gal (Kall) mab Dyfgyfdawd, ac Yfeef 
nell (Yígwfnell) mab dyígyfdawt, a Diffyddel] mab Difgyfdawd : a thri meib 
beirdd oeddynt ell tri, 


Tri xvir. Yn lle Gwaecradd, darllen Gwarthrudd, Gwaurudd: neu Gwawd- 
yudd : Un lle a mian Ferdic, darllen Afan Ferddig. ” 


Trixxr, Yn lle Rimei, Tmwged a Ffryder, darllen Rhiferi, Dinawc a 
Phryder. 
Tri xxiv. Yn lle Exfcel, darllen Enwael; a chwanega—a Gweir Gwrhyd 
fawr, “ 


Tri xxvrr. Triglew Y. P, Tri meib Haiarnfedd Fradawg: Grudner, a Hen- 
pen, ac Edenawc, 


Tri xxx. Yn lle Pwyll amwyn, darllen Pwyll pen Annwuyn: yn lle Dalkveir 
Dalben, Dallwyr Dallben : yn lle Gorddode, Gordody : yn lle Llomwen, Llonion: 
yn lle Eryr a roddes Collfreur i Frynacb, Eryr a roddes Coll mab Collfrewy i i 
Vrerynach: yn lle Eryr Brynach, Eryr Breunach. 


Tri xxx11. Tri phrif Hut Y. P. Hut Math ap Mathonwy, a hut Uthur 
Bendragon, a hut Gwyddelyn gorr. 

Tri xxx11x. Yn lle Jedritbiaeve, darllen lledurithawg : yn lle Menyw, Menw: 
yn lle Gibddar, Kilidar, 


Trixxxtv. Yn lle ni ofynnafant ddim iawn iddaw rac gorfot arnaddunt y adaw, 
darllen ni ofynnafant ddimiddaw 1: yn lle pan fu y ddifancoll a aetbant yr mor, 
darllen a aethant ir mor. 

xxxv. Yn lle Eda Giinmawr, darllen Oda Glinvawr (a Damglymor) ; darllen 
y trydydd fal hyn, A theulu Alan Ffyrgan a ymchwelafant i wrthaw hyt nos ae 
ellwng ae weifion i Gamlan ac yno i llas. 


Tri xxxv1. Teir Gofgordd adwy Y. P. Gofgordd Mynyddawg Eiddyn, a gof- 
gordd Melyn ap Cynfelyn, a gofgordd Dryon mab Nudd. 

Tri xxxv. Yn lle Trywyr a «vnaetb y teir mat gyflafan Y. P. darllen Trywyr 
a wnaeth teir mat gyflafan Tri meib Deifyfdawt 2; yn lle dwy celein, deuddyn ; 
yn lle Y/cafell, Yícafnell ; yn lle Diffeddell, Diffet dell 3. 


Tri xxxvii1. Yn lle Eidyn mab Einygan darllen Eiddyn mab Einiawn4; yn 
lle a Llsfan Llawddino a laddawdd Uryen mab Cynfarch, darllen a Chynon 
mab Clydno Eiddin a Dyfynnawl mab Mynedawc Eiddin a laddodd Urien mab 
Cynfarch 5. 


————————————— 
1 Arall, Teulu Cafwallawn ap Beli 4 Arall, Heiddyn mab Einygan. 
pan fuant hualogion. 5 Arall, a Llofan Llawddifo aladawdd 
' a Arall, Dyfgyfdawd, Uiien mab Cynfarch, 

3 Arall, Diffydel, 


* - 


78 AMRYWIAETHAU 1'R TRIORDD. 


Tri xix. Yn lle gormedd, darllen gormes ; yn lle Lludd mab Beli, Cafwall- 
awn m. Beli; a chwanega ar ol dracbefyn, ac or Afia pann hanoeddynt: y 
drydedd fal hyn, Gormes y Saeíon a Hors a Hengift yn bennaduriait arnaddunt. 


Tri xv. Yn lle fri cbudd a tbri datcudd Y. P. darllen Tri matcudd pan 
guddiwyd, a thri anfad datcudd ynys Prydain pan datcuddiwyd; mal hyn yr ail 
cudd, Efgyrn Gwrthefyr fendigeid a gladdwyd ym mhriffyrdd (mhrif pyrth) yr 
ynys hon, a hyt tra fei yno ni ddoei ormes ir ynys: mal hyn y trydydd, cudd y 
dreigieu a guddiawdd Lludd mab Beli yn ninas ffaran yng Cerrig Eryri t, 


Tritri. Ya lle Matbolwcb Wyddel, darllen Mathonawc} yn lle Branwen, 


Bronwen. 
Tri :111. Yn lle March Meirchiawn, darllen Marach. 


Tri ix. Yn lle prif riain, darllen prifwragedd; darllen yn olaf Gwenhwyfar 
ferch Gawrydd Keint, 


Trìrxti, Yn lle Tri marchawg yn lys Arthur o gawfant y Greal 2, darllen y 
tri marchawg gwyry oedd yn Ilys Arthur, nid amgen. Galath ap Lawnfelot 
dy Lac; Peredur ap Efrog iarll; Burt ap Burt brenin Gafgwyn, pa le bynnac 
i delei y rhai hyn, lle na bei na chawr na neb rhyw beth anyíbrydol er kadar- 
ned vei eu harfen a died vae eu kallonneu ni ellynt ddim oe haros Yn lle 
Galath, Galaad ; yn lle Brangor, brenin Brangor. 

Tri £xv. Tri aerfeddawc Y. P. Selyf mab Cynan Garwyn, ac Urien mab 
Cynfarch, ac Afaon m. Talieffin. 


Tri uxxu. Yn lle Difwug mab Alban, darllen Difwng mab Alan: yn lle Doler 
mab Mwrcbaib, Golor mab Murtbach. 


Tri :xxxi1. Tri marchdwg eur dafodiawc oedd yn llys Arthur; nid amgen 
Gwalohmai ap Gwyar, Drudwas ap Tryffin, Eliwlot ap Madog ap Uthur; canys 
nid oedd na brenìn na iarll, nag arglwydd ag i delei y rhaì hyn attunt pas gwran- 
dewynt; a pha neges bynnac a geiflent hwy yntwy ai mynnynt naill aì o fodd aì 
o anfodd. 

Tri zxxx111. Tri brenhinol farchawg oedd yn llys Arthur, nid amgen Nafiews, 
brenin Denmarc; Medrod ap Llew ap Cynfarch; Howel ap Emyr Llydaw; ac 
nid oedd nag ammerawdyr Ra brenin a ballêi ou neges ir rhei hynny o achos eu 
tecced au doethed, pan ddelynt mewn heddwch ; a hefyd nid oedd na milwr na 
rhyíwr a allei eu haros pan ddelynt mewn rhyfel er daed vae eu harfeu; ac am 
hynny y gelwid hwynt yn farchogion brenhinawl, 


b 

















1 Arall, Tri chudd a thri datcudd 
ynys Prydein; Bendigeituran m. Llyr 
a gladdwytyn y Gwynfryn yu Llun- 
dein, a hyt tra vei y pen yn yr aníawdd 
ydd oedd yno ny ddoe ormes byth ir 
ynys hon. Kil eígyrn Gwerthefyr vcn- 


digeit a gladdwyt ym prif byrth yr 
ynys hon. Trydydd y dreigieu a gladd- 
wys Lludd m. Beli yn Dinas Emrys yn 
Eryri, 

2 Arall, a ennillodd y Greal ac en 
dug i nef. 





AMRYWIAETHAU I'R TRIOEDD. 79 


Triuxxxtv. Yn lle tywyfog Llychlyn, darllen iarll Llychlyn: yn lle eu 
eynneddfeu oedd, &c. darllen cynneddfeu y rhei hynny, pwy bynnac a wnclei 
gam a dyn gwan, pwy bynnac vei, hwynt a hymleddynt yng kweryl y kyfiawnder 
ag er kadarned vae hwynt ac gorfyddynt kanys ymroddi a wnaethaeddynt i gadw 
kyfiawnder ar dyn gwann hwy au helpyut ymhob un or teir kyfreith : nid amgen 
Blas yn y gyfraith vydol; Kadawc o gyfreith eglwys; Pedrogl o gyfreith arfeu : 
am hynny i gelwit hwynt Tri Chyfiawn Farchawg. 


Tri xxxv. Yn lle Trywyr a ddiangafant o Gamlan, &c. darllen Tri Gwrth- 
wyneb farchawg oedd yn Ilys Arthur, nid amgen, Morfran ap Tegit, Sanddef 
bryd Angel, a Glewlwyd Gafaelfawr : kynneddfau y rhai hyn oedd, gwrthwyneb 
oedd gan neb ballu uddunt pa neges bynnag ac y geiffynt: Sanddef rhag ei 
decced, Morfran rhag ei hacred, a Glewlwyd Gafaelfawr rhag ei faint ai gryfed ; 
ac am hynny ni wyddiad neb beth oedd oreu ai rhoi ai pallu uddunt y neges a 
geiffynt ; ag am hynny i gelwid hwynt gwrthwyneb farchogion, 

Tri uxxxvr, Tri chynghoriad farchawg oedd yn llys Arthur, nid amgen Kynan 
ap Clydno Eiddun ; ac Aron ap Kynfarch ap Meirchion gul ; a Llywarch hen ap 
Elidir Lydanwyn : ar tri marchawg hynny a oeddynt gynghorwyri Arthur, pa 
ryw ryfel bynnag na bygwth a vae arno, hwynt ae kynghorynt hyd na chae neb 
y gorvod ar Arthur, acam hynnyi gorfu ef ar bob kenedloedd drwy dri pheth a 
oedd yn ei ganlyn, nid amgen gobeith da ac arfeu kyffegredig y rhai a ddanfones 
Ieíu Grift iddaw, a rhinwedd ei filwyr: ac am hynny i gwiícodd ef ddeuddeg 
coron am ei ben, ac i bu ef amherawdyr yn Rhufain. 


Tri xc. Yn lle fri dyn goreu wrth ofp, darllen 'Trywyr goreu yn llys Arthur , 
wrth ofp: ynlle a Chadyrieith Saidi, a Chadyryeit m, Saidi. 


TRIOEDD Y MEIRCH, T. D. 20. 


Tri 1. Ynlleo Benllech Elidir, darìlen o Benllech: yn lle Gwvynda gyort, a 
Gwynda Reinyat, Gwyn da gyfed, a Gwyn da remat: yn lle Prydelw, Prydelaw: 
yn lle Gelbenefin, Gilbenefyn : ar ol pedrain y March, darllen ai draet yn y 
dwfyr: arol y frydydd marcblwvytb a ddug, darllen Heid march Gwrthmwl 
wledig a ddug ; yn lle Gweir a_Gleis ac 4Aribanat, daillen Gneir a Gleis ac 


Arthynad!, | | 
Tri 111. Yn lle tynnedig, darllen rhynedig; yn lle ac Awyddawr breicbir 


march Cyboret eil Cynan, a Rhuddfron 'Tuthvleidd march Gilb ap Cadgyffro - 
yn lle Rbuddfreon Tuthfleidd march Gilbert mab Cadgyffro, ac Awyddawg, 
yreich hir, march Kyhoret eil Cynan. | 

Triiv. Yn lle Bucheflan, darllen Bucheflom, neu Buchefdom. 





t Arall o lywyr gorbynol,— Tri feithnyn a hanner arnaw o ben Llech 
marchlwyth ynys Prydein; Dumoroedd, Elidir yn y Gogledd hyd ym mhen 
march Elidir mwynfawr, a ddug Llech Elidir ym Mon; fef rhei oeddynt 


~ 


sb AMRYWIAETHAU UR TRIORDS. 


Triv. Yn le Cunin, darllen Cwfin: yn lle Rhuddfrych, Arwlviith j ynilé 
Gwelwgan Goboywgein, Cronach Arwch. 

Tri vi. Yn lle carn aflawg, darllen cyflym 1, 

Tri vii. Yn lle Cynadaf; datilen Cuneddaf; yn lle Arf, Arwl; yn le 
Rbuddkwyd, Dulwyd. 

Trix. Yn lle Gwkvkvyd ; darllen Gwylwlydd. 

Trixi. Yn lle Olifer, darllen Eliffer; yn lle Cornille, Carnillo; 


CHWANEGIAD O L, P. P. 


Tri chat farchawe oedd yn Ilys Arthur: nid amgen Cadwr iarll Kernyw, $ 
Liawnflot dy Lac, ac Ywain, ap Urien Rheget. Kynneddfau y rbai hyn oedd, 
ni chilynt nag er gwaew nag er íaeth nag er kleddyf, ae ni chafas Arthur 
gywilydd mewn brwydyr y dydd i caffai ef wcled eu hwynebeu ac am hynny 
i gelwit hwynt katvarchogion. 

Tri lledrithiog farchawg oedd yn llys Arthur: nid anigen Menw ap Teir- 
gwaed, Tryftan ap Tallwch, Kai bir ap Cynyr farfog, canys ymrithio = wneynt 
yn y rhith i mynnynt, pan vae galed arnynt, ac am hynny ni attai neb eu gorfod 
_ rhwng eu kryfder au dewrder au hud au lledrith. | 


Wrth y Trioedd, o ba rai y tyned yr amrywiaethau uchod, y mae y geiriau 
hyn—* Y Trioedd uchod a gefais i yn yfgrifennedig mewn llaw ewingron a 
yígrifennefid uwchlaw chwechan mlynedd cyn no hyn, ac a gollafei eu dechreuad 
hwynt, ond cymmeint ac a gefais mi au byfcrifennais yn y modd i cefais." 

| Sic Jones.” 

Wrth y Trioedd, o ba rai y tyned y chwanegiadau uchod, y mae y geiriau 
hyn—* Ac fal byn a eícrifennais i o law Simwnt Fychan y terfyna y 2. dydd o 
fis Chwefror 1640.” Jo. Jones.” 











Elidir ac Eurgein ferch Faelgwn ei 
wreig, a Gwynda Gynydd, a Gwynda 
Rhieiniad, a Manach Nawmon yn 
gynghorwr, a Phedrillaw feneftyr, ac 
Arian . fagyl ei was, a Gellfeinefin, a 
nofies ai ddwylaw ar bedrain y march 
a hwnnw fu hanner y dyn. Ar eil 
marchlwyth fu Goron march meibion. 
Oliffer Gofgorddfawr, a ddug Gwrgi 
a Pheredur a Dunod vurr a Chynfelyn 


Drwfcl, i edrych mygedorth Gwyn- 
ddole. Ar trydydd, marcb meibion 
Gwrthmwl wledig, a ddug arnaw 
Gwair a Chlais ac Arthenad yn erbyn 
yr Allt Faelwr yng Ceredigiawn i ddia) 
eu tad. Cynneddf oedd ar Faelwr, na 
chaye i borth er un marchlwyth, ac 
yna i lladdaffant. 

z Arall, Cethin Carnaflaw march 
Iddon mab Enyr Gwent. 





—[—[_—]_—{—{—[—[—[_—[—[—[€—[—>———[——=_==== 


BRUT BRENINODD 
YNYS PRYDAIN  } ~- 


NEU 


BRUT Y BRENINODD, 





HYSBYSIAD. 


YMA y canlyn dan ddarlleniad o Hanes BRENINODD YNYS PRYDAIN, 0 Waith ^ 
Tysitio; ac a belacthed gam GwALLTBR O RYDYCHAIN; a chan GRUFUDD AB 
ARTHUR, yr bvn a elwir yn gyfredin GEOFREY O VYNWY. 

Y darllead cyntav, tan enw Brut TYSiL10, Jydd yn ol y Liyvyr Coch o Hergeft, 
yn Rbydycbain. 

Yr ail ddarllead, tan enw Brut G. ^p ARTHUR, ydyw yn ol adyfyriviad J 
parchedig’Evan Evans o ben lyoyr croen, o eiddo Paul Panton y/wain, o'r Plas Gwyn, 
yn Mon. 

Yn canlyn cynnwyfiad y ddau lywyr ucbod gwelir amrywiaetbau tan arwydd 
A.a B. 

Yr amrywiaetbau tan y llytbyren A. a ydynt yn ol llyvyr yn pertbyn i Y gol y 
Cymry, yn Lundain, ‘wedi ei yfgrïuenu yn y vkwyddyn 1613; ac amdano mae yr 
ylerivenydd yn dysvedyd—** Hyn a gafglais allan o amryveilion lyvrau, o achaws nad 
eedd yr un llyvyr beb lawer ar goll ynddo; etto, myvi a gevais y cwhyl ymewn pump 
o lyvrau ben, dau obonynt o groen, wedi eu byfgrivenu er agaws i 500 mlynedd wrtb 
dyfì; beblanu tri ereill o ben lyvrau,” 

Yr amrywiaetbau tan y llythyren B. a ydynt yn ol ben lyvyr croen, o gylcb 500 
mlwydd oed, eiddo Thomas Johnes y/wain, o Havod Ycbdryd, marchog dros Swydd 


Caredsgion. 





Y RAGARAWD. 


PRYDAIN § oreu or ynyífoed yr hon a elpyt gynt y wen ynys ygorllepinap!2 
eigawn rpg freing ac iperdon y mae 3 gofodedic wythcant milltir yíyd yny hyt4 














1 Brytaen. 3 Fraing ar Iperddon megis y mae, 
2 Ygorllepyn, 4 Yn y hyd, 
| M 





82 Y RAGARAWD. 


adeu cant ynylled apheth bynnac avo raid ydynapl arver oanifygedic! frwyth- 
londer hi ae gwafanaetha ygyt2 hynny cyflapn yo obob kenedyl mpyn a metael 
hevyt frwythlawn yp or maefdired llydan 3 amyl abryneu arderchaoc adas ydir 
diwyllodraeth trpy ŷrei ydeuant amryualon genedloed froytheu yndi. Hevyt 
ymaent coedyd allwyneu kyflawn oamgen genedloed aniueileit abwyftuileit. Ac 
ygyt ahyny amlaf kenueinoed or gwenyn oplith yblodeuoed yn kynnullao mel. 
Ac ygyt ahyny gweirglodeu amyl ydan awyrolyon vynyded yny rei ymaent 
ffynhoneu gloyp eglur or rei ykerddant ffrydyeu. Ac alithrant gan glaer feint 
amurmur ar wyítyl kerdd ahun ypyrei hyny yrncb agyíco ar eu glaneu. Ac 

gyt ahynny llynneu ac auonoedd kyflawn o amryual genedloedd byfcawd yfydd 
ynddy. Ac eithyr yperuedduor ydeir droftaw yffreinc teir auon boneddiceydd 
yfydd ynddy., Temus ahumur ahafren4. Ar rhai hyny megys deu vreich5 
ymaent yn rannu yr ynvs, ac ar hyd y rei hyny y deuant amryual gyfnewidyeu 
or gpladoedd tramoroedd. Ac ygyt ahyny ydoedd ynddi gynt wyth prif ddinas 
arhugeint ynythecau. A rei oneddunt hydiw yfydd diffeith gwedy diwreiddaw 
yn wallus. Ac ereill etwa yn feuyl yn iach € a themleu Seint yndynt ynmoli duw 
‘A muroedd achaeroedd arddyrchawc yn eu teccau. Ac ynny temleu teuluhoedd 
achyfenhoedd o wyr agwragedd yntalu gwafanaeth dylyedyc yn amferoedd 
keugant yeu cryawdyr yn herwydd kriftonogawl ffyd. Ac or diwedd 7 pymp 
cenedlaeth y íydd yny cbyfaneddu hi, nyd amgen normanneit brytanyeit afaeffon 
affichdeit$ ac Yfcotlaid. Ac or rei hynny hagen cyntaf ygwledychwys 9 y Bryt- 
tanyeid o uor rudd 19 hyd vor Iwerddon, byd pan daeth ygan Duw dial arnaddunt 
ameu fyberwyt ygan yffichteit ar faefon; a megys ydeuthant ygormefioed hyny 
ni ae damllepychpn rae llap. Yma yteruyna y prolog !1, 


— hug TN GE ————— —— 





1 Y dynion arver o honap o aniffig- 
edic. 

2 Gwafanaetha hwynt a chid. 

3 Cyflawn yw hi or maefdir llydan. 

4 Addas a hafnau lle daw amrafaelion 
frwythau tramor iddi. A hefyt y mae 
yndi goedyd a llwynau cyflamn o 
amrafaelion genhedlocd o anifailiaid a 
bpyítvilait. Hefyt amyl genvainoed o 
wenyn ymlith y blodau yn cynyll mel. 
A chida hynny llynoed ac afonyd 
cyflawn o amrafaelion genedloed byícod. 
Ac velly tair afon vonheddic y fyd yndi 
nit amgen temys a hymer a_ hafren. 

5 Tair braich, 


6 Daw amrafaelion gyfnewidiau o 
wledydd tramor a hefyt yddoedd yndi hi 
gynt dair prif dinas arddec ar hygain 
ynythecau hi; rhai o honynt y fydd 
heddiw y difaith wedi dipraidio y 
myroed ; ac eraill yfyd gyfannedd. 

7 Y voli dup. Ac velly, 

8 Bryttaniait, normaniaid Saeffon 
fichtiatd 

9 Rhei hynny oll cynta y gwledhoedd. 

10 Hi o vorrydd. 

11 Arnynt am y pechodau yr hwn a 
dangoffpn ni rac llap. Ac yna y tervyna 
prolog. | 


i (83 ) 


BRUT TYSILIO. 


FNEAS Yscwypwyn. Gpedy cael y gaer y foes Eneas ac Eígannys! y vab 
gydac ef ac y doethant mepn llongau hyd yngplad yr Aidial2 yr. hon a elpir 
golad Ryfain. Ac yn amferhenp yr oed Latinus yn vrenin yn yr Eidal a hono | 
arvolles Eneas yn anrydeddus. Ac yna gpedy ymìad o Eneas a Thyrru Vrenin yr 
Yttyl ai lad ef o Eneas. ac yna cael o Eícannys Lavinia merch Lattinys yn wraic 
iddaw, Ac pedy Eneas Yícannys a pnaethbwyt yn pr mapr3. ac pedy drychafel 
o Efgainus ar vrenhinawl gyfoeth ef adailiod dinas ar lan avon Daiberys. Ac yna 
mab a anet iddap a elpid Sylhys amrode y ledradapl odineb. ac velly gorderchy 
a oruc ev ar nith ai baichogi. Ac pedy gpybod o Efgannys y dad ev hyny. erchi 
a oruc ev oe dewinion dypedyd ídap ppy a vaichogaffai y vorpyn 4. ac depiniap 
o honynt a chael dehayrpyd am y ppnc hpnnw hpy a dywedaffant vod y vorwyn 
yn vaichoc ar vab a ladai yvam aedad, ac pedy darfai ido draiglo llaper o 











BRUT G. AB ARTHUR. 


FNEAS Ysewrowyn gpedy ymlad Tro a dyftrywedigaeth y gaer y gyt ac 
Aícanius y vab ev. yr hon a anet ydaw o Creufa merch Pryav brenin Tro a 
deuthant ar longheu I hyt yngplat yr Eydal: ac ys fev llongeu a kavas yr rey a 
athoed kan Alexander Parys y Roec o eyryy dwy ar ugaint. Ag ys ev cyryv o 
dynion a doeth gyt agev pythmyl ar ugaint yr rong gpyr a gpraged a hen a 
ieuanc. A gpedy eu dyvot hyt yg gwlat yr Eydal. Latinus brenin yr Eydal ae 
harvolles wynt yn anrydedus2. Ac wedy hynny Twrn brenyn Rwytyl a 
kyghorvynnws urthau ac a ymladus ag ef. Ac wedy ymlat o nadunt a llat 
Twm. Eneas a kavas brenhynyaeth yr Eydal a Lavynya merch Latynus. ag 
o enp honno y gelwys ev y Kaftell Lavynyum. ac Eneas a gpledychus ar plat yr 
Eydal pedayr blyned. Ac gpedy marp Eneas. ev a kymmerth Aícanius y vap 
ev y Vrenhynyaeth yr hwn a anadoet ydap yn Tro o Creuía merch Pryav. Ac 
a dugaífey Eneas kanthau hyt yr Eydal. Ac gvedy hynny Afcanyus a edepys 





t Eneas yícwydwyn wedy daruot ym- 


1 Eneas gwedf imlad Troia a diftriw 
ladeu tro a dyftryw ygaer affoes ygyt ac 


egaer ac efganips, ivab gidac ef 


adoethant ar longeu. A. 


2 Hit iwlat aelwir ir awr hon [tali 
ac aelwit ina er Eidal ac in er amfer 
hwnw Latinus oed in vrenin in ir eidal 
a'r gwr hwnw a arvoles Eneas en 
lawen, A. 


afcanius yuab. Ac adoethant ar logeu, 


2 Hyd ygwlat yr eidal yr hon a elwir 
yr awr hon gwlat rufein. Ac ynyr 
amfer hwnnw ydoed latinus yn vrenin 
yn yr eidal ygwr aruolles eneas yn 
enrededus. B. 


M2 


=a 


84 BRUT TYSILIO, 


pladoed y dapai ev y orychelder anryded. ac ni thpyllpys y depinion hpynt 5. Ac 
yna pedy dyvod oed y vorpyn efgor yn y gpelyvod y by hi varp, ac yno y lladod 
evyvam. Ar mgba ennpid yn Vryttys6 ac a roed ar vacth ac pedy y vaithrin 
yny oed ev bymtheng mluyd ydoed ev diwarnot yn canlyn y dat yn hela ac val 
yr oedynt velly nachay garp mapr yn dyvot haibio íef aoruc Bryttys anely y vva a 
faethu y carp ac ar yr ergit hyny y treuis ev y dat a faeth dan benn y vron ac y 
by varp ev. Ac velly y lladoed ev y dat hefyd7. Ac yna gpedy marp Sylhys y 
deholes gpyr yr Eidial Vryttys ymaes oi plad canit oed daylung ydynt y gymryt 
yn vrenin arnynt y neb a pnelai gymaint o gyflafn a lad y vam ai dat$. Ac wedy 
y deol o dyno y daeth ev hyd yngroec. Ac y greles ev yno o welygord Elenys ap 
priav o etivedion troyav mepn caethipet dan Bendraffys vrenin groec. cans 
Pyrr ap Achilarpy a dyc y genedlaeth hono ganto gvedy diftryo troyav y dial y 














mee 





_ BRUT G, AB ARTHUR. 

Lavynyum y dinas rywnathoed Eneas y tat oy lyfvam. Ac a edeilos ynteu y 
dinas gpyn ar Avon Tyberym yr hon a eloyr Ruvein yr auron. Ac a duo 
dpypeu y tat kanthau hyt y dinas newyd rypnathoed ynteu. Ac gpedy hynny y 
geu dpypeu hynny eu huneyn a ymchpelaffant trachevyn hyt yn Lavynyum. Ar 


‘eylweyth Afcanius a duc y geu dwyweu hyt y dinas gwynn. Ac wynteu yr 


eylweyth ac ymchwelaffant hyt yn Lavynyum. Afcanyue agen a vagaud Sylvyus 
y vrat vraut ynteu y gyt a holl gwared ac Amgeled. Ar Sylvyus hunnu mab oet 
y Eneas o Lavynya merch Latynus brenyn yr Eydal. Ac gwedy gwledychu o 
Afcanyus teyr blynet ar dec ar ugeynt. ev a edewys Sylvyus y vrawt yn trevtadauc 
yn y ol gwedy ev. Ar Sylvyus-hunnu a ymredes y letrat íerch godinep..ac a 
vechyoges nyth y Lavynyat. Ac gwedy Klybot o Afcanyus hynny ev a 
orchymynus oy dewynyon ev gwybot pwy a veychogaffey y vorwyn honno a pba 
ryw etyved a vydey o honey2. Ac gwedy gwybot dyheurwyd o nadunt. wynt a 








1 Aphan weles Turun vrenin Rwtul. 
henni keghorwinnu aoruc wrthap ac 
imlad ac ey agorvot aoruc Eneas a lad 
Twrun vrenin achafel breniniaeth ir 
gidala chafel Lavinia verch Latinus 
yn wreickia. A gwedi teryinu ohoedil 
Eneas igwnaethpwit Efganirs ivab 
in vrenin. Ac wedi derchavel Efganips 
in vrenin ef a adeilawd dinas ar avon 
Diberim. Amab a anet idaw a idodet 
en henw ar hwnw Silius. Ar mab 
hwnw wedi imderchavel imrodi aoruc 
ip ladrat ingodineb a gorderchu nith 


Labitan' ai beichogi. A. 


2 Aphan wibi idat ef heni erchi 
aoruc iw dewinion doedit idap pwi 
aveichiogafei ivurwin, A, 


I Ac, yna pan welas Turn vrchin 
Ruthyl hynny kygoruenu allidiaw 
aoruc. Ac ymlad ac ef agoruof awnaeth 
eneas allad Turn vrehyn Ruthyl. 
Achafel yr eidal. Alauinia merch lati- 
nus yn wreic ytaw. Ac yna gwedy 
ollenwi diwed buched eneas. Aícanius 
yuab ynfeu awnaythpwyt yn vrebin. 
Agwedy dyrchauel afcanius ar vrehin- 
awl gyuoeth. ef a adeilwys dinas ar 
auon tyberis. A mab aanet itaw. Ac 
adodet arnaw filuius. Ar gwas hwnnw 
gwedy ymrodi ynledrawl odineb: gord- 
erchu aoruc nith lauinia aebechogi. B. 

2Velly B. - 





BRUT TYSILIO. . 85 


dat arnynt ac ai gparchayod hpynt mepn caethiped yn hiro amfer9. Ac yna 
wedy adnabot o Vryttys y genedl y hun trigio a oruc ev-yno gydac hpynt. Ac 
yn y lle wedy cenefina o bryttys ac ymgydnabot o bapb o honynt ac ev cymaint 
vy y dawn ev yny plith hpynt ac y by ev gymeredic gan y brenhinoed ar 
typylogion a hyny oll o achos y bryt ai degech ai deprder ai haelioni ai viluriaeth 
al glot fev oed hyny doethav oed ev ymhlith y doethion a dewrav ymhlith y 
rhai ymladgar.' A hefyd pa beth bynac a damhwainiai nac aur nac ariant na 
mairch na dillad hynny oll a rannai ev rung y gyt varchogion ac y bapb ac ai 
cymerai ganto. ac velly gpedy hedec y glod ev dros pladoed groec ac ymgynyll 
atto o bapb ac oed o genedlaeth droyav yno o bob lle hyd ydoed dervynau groec 
ac erchi idaw ev vod yn dypyffapc afnynt ai rydhau hwynt o'r caethiwed hynny ! 
Ac hpynt adywedynt y gallai ev hynny yn hawd cans cymaint o niver oedynt 


——— | 











BRUT G. AB ARTHUR, 


dywedaffant y bot yn veychyauc hy o vap a ladey y vam ae tat. A gwedy darfei 
ydau cruydrau Ì)awer o wladoet yn alldudet. or dywed ev a deuey ar vlaenwet 
gorwchaf Anrydet. Ac ny thwyllus eu dewyndabaeth wynt 1. Kanys pan doeth 
oet eícor oy vam y bu varw hy ar y thevytle ac gwedy hynny y map a rodet- 
arvaeth ac a elwyt Brutus 2, Ac or diwet gwedy bot y gwas yn pymthec mlwyd 
ac y gyt ae tat yn hely ev a ladawt y tat o ergyt anodeu, Kanys pan ydoedynt y 
gweyffyon yn trofly y Keyrw yn eu herbyn Brutus a ellyngus Saeth or odeu un 
or keirw ac o honno y gwant y tata dan y vron3. Ac gwedy marw y tat gwyr 
y Kyvoeth a dyhollaffant Brutus kanyt oet teilwng kanthunt gwledychu arnadunt 








I Ar dewinion adiwapt idap vot 
évorwin in veichiawc ar vab aladei 
lyam aedat ac ni thwillafei eu dewin- 
debaeth wint erioet canis doeth yn wir 
er hin adiwedafant. A. 


1 Agwedy dewimiaw onadunt. Ach- 
afel gwybot diheurwyd ohyny wynt 
adywedafant bot y vorwyn yn veichawc 
or mab aladei y uam ae tat. Agwedy 
darfei ydaw trwydraw llawer owladoed 
ydaiar. Or diwed ef adaw ar vlaenwed 
goruchel enryded. Ac ny thwyllwys 
- . oi dewindabaeth wynt can doeth, " B. 


2 Aphan doeth oed ir vorwin i 
eígor ar f chlevit ibu var» ac velli 
ladawd ev ivam. ar mab a roet yn 
henw arnap Brutus. A. 

3 Ac arvaeth i erhoet emab iw vagu 
oni vu bemthegmlwid. Adiwrnot i er 
aeth emab i ganlin idat ihele ac 
arganvot carp in agaws attap ac 
annelu i vwa aoruc emab ac en keifio 
medru ekarw íev imedrawd idat idan 
ivron oni golles eneit. ac velli i eladawd 
ov idat ai vam. A. 


2 Aphan vu oet yr vorwyn efcori 
ybu varw hi yar yetived. Ac velly 
ylladawd ef y vam. Ar mab arodet ar 
vaeth. Ac ydodet Brutus arnaw. B 

3 Agwedŷ meithrin ymab ae vot 
yn bymthegmiwyd diwarnawt ydaeth 
ygwas yhela gyt ae tat. Ac val ydoedynt 
velly nachaf carw yn mynet heibaw. 
Sev aoruc Brutus aneleu bwa ac ellu ng 
faeth. Ac yn keulaw llad ykarw 
ygwant ytat ar fucth dan yuron. Ac 
ybu varw. Ac velly ylladawd ef y tat, 


bL 


gpedy ymgynnyll ynghyd ac ydoedynt faith milo pyr ymlad heb ychwanec. a 
hevyd y mae y gwas bonedicav yngroec o bart y dat ai vam ev a hanoed o 
genedl droyav ac y mae ev yn ymdired y ni ac yn gobaitho cael nerth mawr 
genym fev achos yp hynny goyr y plad hon y fyd yn ryvely arno gida brapt undat 
y fyd ido o achos mam hpnnp ai dat a heniap o roec. a ryvel mapr y íyd ryng- 
tynt o achos tri chaftell adepid y dat yr mab hyny ar y. varwolaeth yn ragor noc y 
wrapd. Ar haini y mae goeyr groec yn caiílio y dpyn arno ev am hanvot y vam 
o droyav. Ac am hynny y mae gpyr groec y daly gyda y vrapt yn y erbyn ev. 
Ac yna goedy grclet o Vryttys amlder a rivedi y gpyr a gpelet y ceftyll yn 
gedyrn ac yn barod idap, haed vy ganto yvydhau ydynt a chymryd y dypiffogaeth 
arnaw. - 

Ac yna wedy drychav Bryttys yn dypyffapc ar aniver troyav ac yna cadarnhau 
ceftyll Affaracys a oruc ai llenpi o pyr ac arvau a bpyd, ac pedi darvod hyny 
cychpyn a oruc ynte ev ac Affaracys ai holl aniveroed aì da gantynt hyd yn 
anialoch y difaith goedyd lle y ffoafíant, ac yna y danvones Bryttys lythyr at 
Bendraffys vrenin groec yn y mod hwnn. 


BRUT TYSILIO. 








BRUT G. AB ARTHUR. 


gwr ar rywneley kyvlavaneu mor dybryt ar rey rywnaethoet ynteu!. Ac gwed 
alldudokau Brutus oe wlat ef a kerdws racdau hyt yg gwlat Roec. Ac yno y 
kavas gwelygort Helen vap Pryaf yn arweyn keythywet adan Arglwydyaeth 
Pandraíus brenyn Groec. Ar kenetyl honno Pyrr vab Achel gwedy dyítryw 
Tro ac dugaffey kanthau ygkeythywed wrth dyal agheu y tat arnadunt?. Ac 
gwedy atnabot o Vrutus y kytkenetyl ev a trygwys y gyt ag wynt. A chynydu 
a oruc ar voliant a chlot a deured a mylwriaeth. hyt pan oed kymeredyc a 
charedyc y gan y brenhyned ar towyflogion ym blaen holl iewen&yt yt hanoet o 
honey. Kanys doeth oet ym plyth o doethyon. Dewr a glew ym plyth yr 
ymladwyr. A pha beth bynnac nac eur nag ariant ae da arall a gafey neu a 
damwenyey ydau. hynny yn hollaul a wafcarey ac ar rodey oy kytemdeythyon 





I Ac ena e deholet gwir er Eidal 
Brutus odino. canis nit oed deilwg 
ganthunt in vrenin arnadunt gwr aladei 
lvamaidat. A. 


2 Ac ina idaeth enteu hit egroec. 
Ac ino igwelei ev gweligord o ctived 
Elenus vab Briav en gueth dan Ben- 
drafiws vrenin groec. Pirr vab Ach: a 
digafei igenedil hono ganthap gwedi 
diftriw Tro ena} i dat ac ai gwarchatei 
ino wint en gaeth, A. 


t Agwedy marw y tat or erfyt hwnnw 
ydeholes gwyr yr eidal brutus. Kanyt 
oed teilwg gantut kymryt yn vrehin 
arnadunt gwyr awnelei kyflauaneu kyn 
dybrydet llad y uam ae tat. B. 

2 Agwedy deol. y daeth ynteu hyt y 
groec. Ag ygwelas yno. gweligord 
oetiued elenus vab priav yn keithiwet 
ydan pandrafius vrehin groec. Pir. vab 
achyl adyngaifei ygenedyl honno gantaw 
gwedy diítryw tro. yn dial y tat. Ac ac 
gwarthucyffei wynt ygkeithiwet yn 
gyhyt ahynny oamíer, B, 


BRUT TYSILIO. 87 


Bryttys typyffapc gpedillion cenedl droyav yn anvon llythyr at Bendraflys 
yrenin groec gan vanegi nad oed dailpng idaw gadp nac attal mepn caethiped 
eglyr vrenhinawi genedl o lin dardan nai caethipap yn amgenach noc y dlynt o 
herpyd y boned. Am hyny y mae Bryttys yn manegi idaw ev vod yn pell 
gantynt hpy breffwylo yn y difaith ac ymborthi val anifailiait ar gic amrpd a 
llyffau gan ryddit. noc mepn gwledau a melyíter dan gaethiped. ac velly os 
codi gorypchelder dy vediant di ath gyvoeth a pna hyny ac na dot yn y herbyn 
namyn madau ydynt. cans anian a dlyed yp y bob caeth lavyriap y gaiffiaw 
dyfot y hen dailyngdapd ai ryddit. ac prth hyny y barchpn ni dy drygared di 
yn y genettaych ydynt breílpylio yn y coedyd rag foaffant gan ryddit ac oni edy 
ydynt ryddit yth deyrnas nai gellpng hpynt y pladoed eraill y gaiffio lle y 
breffpylio heb gaethiped, 











BRUT G. AB ARTHUR, 


yn haelt. Ac gwedy mynet y klot wrth hynny tros y gwladoet. dechreu a 
' gwnaethant gwyr Tro ymkynnullau attau ac erchy ydau ynteu bot yn tywyílawc 
arnadunt. ac eu rydhau o keythywet gwyr Groec2. Ac wynt a kedernheynt y 
gallon ef hoey yn yfcavyn hynny. kanys kyn amlet oed eu heyryf ac yd oedynt 
feyth myl o wyr ymlad. heb eu gwraged ac eu meybyon. Ac y gyt a hynny 
hevyt yd oed gwas yeuanc bonedyc o Roec yr hwn a elwyt Affaracus a hunnu a 
oed yn kannwrthwyau eu pleyt hwynt hevyt. kanys mam y gwas hwnnw a 





1 Ac ena pan adnabu Brutus igenedil 
hono trigap igit ac vint awnaeth, oni 
oed ginevin acharedigev gan ebrenhined 
ar tipifogion en vwi no neb oi givoedion 
ahenni oi brit ai dewred ai haelioni ai 
vilpriaeth ai glot. Sev achaws oed 
henni doeth oed empilith edoethion 
adewr empilith irei emladgar ar hin 
adamweiniei idaw oda ev ai rodei oi 
gidvarchogion ac ibawb or hai harchei. 
A. 


2 Ac wedi ehêdec iglot dros wineb 
holl Roec’ imginnullap a orugant attap 
pawb or a hanwoid o genetil Dro ar â 
oed dros wineb Groec a ervin i Vrutus 
vot yn diwiíawc ^arnadunt. ac eu 
ridheu o geithipet gwir Groec. A. 








t Ac yna gwedy gwelet ovrutus 
ygenedyl. trigaw aoruc ygyt ac wynt. 
Ac yny lle gwedy kyneuinhau ac 
ymadnabot achwynt. Aphawb ac yteu 
kymeint vu ydawn yn eu plith yny 
oed karedic achymeredic ygan pawb or 
brenhined ar tywyíogyon yn vwy no 
neb oe gyfoetyon. A hynny kan oe 
pryt ae dewred ae haelder ae daeoni. 
Ae vilwryaeth ae glot. Sef achaws 
oed hynny doethaf oed ymplith doeth- 
yon. Adewraf ymplith yr ymladwyr. 
Ac ygyt ahynny py beth bynhac 
adampeinei idaw nac eur nac aryant 
Ba meirch na dillat. hynny arodei 
ynteu oe gytuarchogion. Ac ypawb 
or ae mynhei ygantaw. B. 

2 Agwedy ehedec yglot ef tros 
teruyneu groec. yd ymgynnullaffant 
attaw pawb or hanoed ogenedyl tro. 
opob lle hyt ydoed teruyneu groec, Ac 
erchi idaw ef bot yntywyíawc arnadunt, 
Ac eu rythau ogeithiwet gwyr groec. B. 


88 BRUT TYSILIO, ‘ . 


A fan pyby Bendraffys yftyr y llythyr ryvedy yn vavr a ornc afivot 
atto y rhyp genadpri hono. ac yn y lle gal» y gynghoriaid atto fev oed 
y cyngor cynyll lly mapr a myned ar y hol yr difaith, ac velly pan oedynt 
yn myned haibio heb lap y caítell a elpir Yíbaradinys ai cyrchu a oruc Bryttys 
a thair mil o pyr arvoc ganto yn dirybyd ai cael yn diarvod a oruc a gpnaythyr 
aerva vawr arnynt. Ac yn y lle foa wnaethant yn gywilydys ai brenin yn y 
blaen a chyrchu yr avon a elpir Yftalon a rac maint y brys ai hovn rac Bryttys 





dit —— 





BRUT G. AB ARTR VR, . 


hanoed o kenetyl Tro. Ac wrth hynny ymdyryat yn vawr a wnaey yndynt hyt 
pan bey trwy eu nerth ynteu y galley ynteu gwrthwynebu y Wyr Groec. Kanys 
brawt ydau a oed yn gwaravun ydau try chaftell a rodaffey y tat ydau pan 
vuaífey varw 1, Ae vrawt ynteu oed yn keiífyau dwyn yr rey hynny y kanthau 
kanys o karat wreyc yd hanoed ef. Ac gwelet o Brutus amylder o nyver a 
cheítyll Affaracus yn agoret ydau haus vu kanthau ef dareftwng y eu harch 


wynteu 2, 


Ac gwedy y ardyrchavael ef yn tywyífawc galw a oruc attau y Trovanwyffyon 
pobloed o pob lle a chadarnhau ceftyll Affaracus a wnaeth o wyr ac arveu a 





& 


1 Kan eroedint oriveti heb wraged 
ameibion faith mil. ac igit a henni 
idoed gvas ieuanc bonedicav ar aoed 
egroec ahanpoed obarth idat o Roec 
îvam enteu ahanvoid ogenedil Dro. 
Sev oed ihenw Afaracus. ac idoed egwr 
hwnnw en waftat en kinnorthpiap 
Kenedil Dro am hanvot ivam o Dro. 
Ac idoed gwir Groec en rivelu arnap 
yn waftat igit abrawt oed idap a 

envoed evam aidat o Roec. am adap 
oe dat dri chaftell y Aíaracus yn ragor. 
A. 


2 Ac am henni idoedint en keifiap 
dwin ekeftill drachevin igan Afaracus. 
Ac ena pan weles Brutus henni a 
gwibod ohonaw rivedi ilu agweled 
ekettil en barawd idaw ev agimmerth 
yotin diwiíawc arnadunt igeifiap iridit 
udunt. A. 








1 Ahynny agedernhynt ac adywedynt 
yallu wneuthur yn hawd. kans kymeint 
ocd eu niuer gwedy ymgynnullaw ygyt. 
ac ydoedynt feith mil o wyr ymlad 
beb ygwraged ar meibyon. ac ygyt 
ahynny ydoed ygyt awynt ygwas ieuanc 
bonhedicaf yg groec y parth ytat. y 
vam ynteu abanoed ogendedil tro. Sef 
oed yhenw aílaracus, Ahwnw aoed 
yn kanhorthwyaw kenedyl tro. Ac 
yn ymdiret yndunt. Ac yílef achaws 
oed hynny: gwyr groec. oed yn ryuclu 
arnaw ygyt abrawt untat ac ef. A 
mam hwnw ae.tat ahanoed o groec. 
Ar ryuel oed yrydynt am tri chattel a 
adawfei ytat y aílaraccus yny var- 
wolyaeth yn ragor rac y vrawt. B. 

a Arei hynny ydoed wyr groec yn 
keiíaw eu dwyn, yamaw. wrth na 
hanoed y uam ef o roec. kans mam 
athat y vyrawt ahanoet o roec. Ac 
wrth hyny yd oed borthach gwyr groec 
ydy vrawt noc idaw ef. Ac yna eiffoes 
gwedy gwelet o vrutus amylder 
ac eu heirif. Ag welet.ykeftyll cadarn 
yn parawt idaw: hawd vu gantaw 
ufydahu udunt achymryt tyweffogeaeth 
arnadunt, B. 








BRUT TYSILIO. 89 


ran o nadynt a vodes a ran a las ar Jan yr avon. ar dryded ran a foes. ac «elly. 
y cavas ev y vydigoliaeth arnynt. Ac yna greedy gpeled o Antigonys. dolyriap 
yn vaur â oruc a galp y gydmaithion atto ai bydinau a, chyrchu gpyr troyav a 
bod yn pell ganto y lad trey glot noc dianc trey apglod. ac anoc y Ìu a oruc y 
ymlad yn prawl a bere dyrnodau mapr a oruc ev y hun ac ychydic a ryngapys 





BRUT G. AB ARTHUR, 


bwyt. Ac ynteu ac Affaracus y gyt ac eu boll nyver y am hynny owyr a 
gwraged a kyrchaffant y koedyd ar-dyffeythwch ac o dyna yd anvones ef llythyr 
at Pandrafus brenyn Groec ar amadrawd hwn yndunt I, 

Bnurus tepyffauc gredyilon 2 kenedyl Tro yn anyon annerch y Pandrafus 
brenyn Groec. Kanys antheil>?ng ac ampedus oed yglur ettyved Dardan eu 
traethu yth kyvoeth di yn amgen 3 noc y dyley eglurder eu boned pynt 4; orth 
hynny yr aeth pynteu yr koedydd ac yr dyffaethoch. Kanys dewiffach kanthunt 
o bwyítvylapl devapt ymborth ar cyc ac ar lyflyeuoed kan kynbal eu rydyt5 
pellach. noget ymarveru o bob melyfler a digrivpch a fo hwy adan keythypet 6, 
ac os peth hpnp a goda dy deyly&tapt dy ny dyleyr y etmygu idunt uy hynny 7. 





2» 


a Ac ena wedi emderchavel ovrutus . 


in diwifapc imginnullap igit aoruc 
pobil dro achadarnhau keftil Afaracus 
ac eu lenpi owir ac arveu acngncd 
ovwit adiaot. Aphan darvu idae henni 
minet eva Afaracus achwbil oe eu hol 
niver ganthunt namin a adawint yn 
ekeftil ir difaith goedid adrin ganthint 
eno eu gwraged ae meibion achwbil 
oe hanreithieu ac odino anvon lithir 
zoruc Brutus, hit at Bentrafius vrenin ar 
imadrapd hwn indap». A. 

2 Teviíawc a driblin gwedilion. A. 

3 A meneci idaw nat oed deilwg 
idaw attal gantaw in gaeth. A. 

4 Nac eu ceithiwap in amgen eu 
barneu eu boned. A. 

5 Ac amhinni imae Brutus inmenegi 
idaw bot in wel gantint preíwiliap ini 
difeith ac importh vel eniveilieit ar gic 
amrwt alyíeu gyta ritit. A 


6 Noc importh ini kivannedeu 
inkafel gwledeu dan geithiwet. A. 

7 Ac os kodi dioruchelder di ath 
kivoeth awna heni onit ev na diro di 
in eu erbin namin diro vadeuaint. A. 








t Ac ynagwedy dyrchauel Brutus yn 
tyweíîawc arnadut. galw gwyr tro 
aoruc opob man achadarnhau keftyll 
affaraccus. Ac eu llenwi o wyr ac arue * 
abwyt. Agwedy daruot hynny kychwyn 
aoruc ynteu. ef ac affaraccus,ar. holl 
gynnulleitua or gwraged ar meibyon ar 
anreithieu gantunt hyt ynyalwch y | 
coedyd ar difeilh. Ac odyna yd anuones 
brutus lythyr hyt ar pandrafius vrehyn 
groec ynymod hyn. B. | 


edau 


3 Amenegi idaw nat oed teilwng attal 
ygkeithiwet. B. 

4 Nac eu keithiwaw yn amgen nog 
y dylynt yn herwyd eu boned. B. 

5 Ac wrth hyny ymae Brutus yn 
menegi itti bot yn well gantunt wy 
preffwylap achartreuu yny diffeith ac 
ymborth mal aniueileit ar kik amrwt 
allyifyeu gan rydyt. B. 

6 Noc yny kyuaned ar wledeu a 
melyfter ydan geithiwet. B. 

7 Ac os kodi goruchelder dyuedyant 
ti ath gyuoeth awna hyny na dct yn eu, 
herbyn namyn madeu udunt. B. 


N 


90. BRUT TYSILIO. 

' idaw hynny cans Bryttys ai pyr oed yn gypair o arvau. A hpynte yn amharot 
heb gael ennyd y wiígo y harvau. Ac velly yn y lle y cafas Bryttys y gorau 
arnynt. A daly Antigonys brand y brenin a oruc. Ac yna Bryttys a gadarn 

hawys caítell Affaracys a rodi chwechant marchawc yndaw. A myned a ome 
ynte yr coet ai lu gydac ev yr lle ydoed y hanedau. Sev a oruc Pendraffys cyd 
bai ofalys am y fo a daly y vrawt hefyt. Cynnull a gruc y maint a diangyffai oì 
lu a fan oed hi dyd drannoeth y dayth ev am ben y caftell. Cans yna y tybiod 
ev dybot Bryttys ai vrawt ev yngharchar ar carcharorion eraill hefyd. ac wedy 





———— O O A 


BRUT G. AB ARTHUR. 


Kanys anian pob kaeth yp ucheneidiap ar y rydyt ac ymchpelyt ar y hen 
deylyGtavt 1. Ac prth hynny gwna trugared ac pynt a chanhyattaa eu rydyt udunt 
ar dyffeythpch ar achubaffant gad udunt y preffwylyap neu ynteu kannhyatta 
pynt y wladoed ereyll y gyt ath garyat y keyffyap dayar a kyvanhedont ac a 
prefiwylyont >. | 

Gwepy gwelet ac atnabot o Pandrafus grym a fynpyr y llythyr heonp ryvedu 
a oruc yn wuy no meynt Ìlavaffu or nep ar ry fey yn y keythyret ef yn kyhyt ac 
y bueffynt wy llavaffu anvon. yr ryp cychymyn hpnnp attap ynteu3- Ac yn 
dvannot o kyghor y wyrda kynnullap llu a oruc a mynet yn eu hol. Ac gwedy 
mynet yr dyffeyth y tebygafley ef eu mynet ydap ac yn kerdet bep y kaftell a 
elwyt Efp ar Tanum. Brutus a theyr myl o wyr ymlad y gy! ac ef yn dyffyvyt 
ac eu kyrchps. Kanys pan kygleu ef eu bot yn dyvc: hyt nos y dothoed ynteu a 
hynny o nyver y gyt ac ef yr Cattcll hrnnp.. Ac eu kyrchu a oruc gwyr Tro ac 














1 Cans anian iw ibawb caeth ceifiap - 


'ridit obob ford adivot ar i hendeilig- 
dawt. A. 

2 Acam heni idarchwn i de drugared 
di hit pan ganhietich di udunt wi 
breíwiliap ini koedid ifoafant udunt 
gan ridit. neu ganiata udunt vinet ip 
rit iwladoed ebit ibreíwiliap in digei- 
thivet. A. 


3 Ac ina gpedigpelet o Bandrafius 
ilithir ai darlain rac ivron galp aoruc 
atap ikighor. fey ikawfant in eu kighor 
kinnulap lu ac au himlit ôlit ablinder 
prthint am ibot in'gaith in gihit ac 
ibuefint alivaíu onadunt anven yrip 
lithir ahvnp ar vrenin groec. A. 


ì Kanns onnyan ydylyet yw y pop 
kaeth llauuryaw opop ford y ymchoelut 
ar y hen teilygtawt ae rydit. B. 

2 Ac wrth hynny yd archwn ni 
dydrugared di. byt pan genhettych ti 
udund wy preífwylaw yny cvedyd 
yffouífant udunt gah rydit. neu ynteu 
ony edy hynny udunt ytheyrnas ti gan 
rydit: ellwg vynt gan dy ganhyat 
ywladoed ybyt ygeiifaw pretlwyluot 
heb geithiwet. B: 

3 Agpvedy darllein yllythyr hpnv rac 
bron padrafius gal? aoruc ef attae 
ygyghorvyr. A tef agarffant yn eu 
kyghor: lluydap yn eu hol. Ac eu 
hymlit. Kans blpg vu gan wyr groec 
ygenedyl a ryffei y fav] flonyeded byuy 
yzkeithret ydanadunt llauaffu anvon 
yryv lythyr hrnp attadunt. B. 


| BRUT TYSILIO, st 
y dyfot yto rânnu y lu a oruc ynghylch y caítell ac yn vnpedic y ran vpyav y 
gadw y pyrth rac dyfot neb allan a roi arall y droy y dor odiprth y caftell. Ar 
dryded ran y onaythyr pairiannau y ymlad ac ev ac y gaiílio y voro yr ]lapr a 





——— — 





———- a —— Gee eee — eee 


BRUT G. ARTHUR. 


emrodi y wneuthur aerva or Groegwyffiont. Ac yn y lle kylyâp a gwhaethant 
gwyr Groec a gwatkaru a ffo pawb miegys y kaffey kyntaf ac eu brenyn yn eu 
blaen. A chyrchu a orugant yr avon a elwyt Akalon ag yn bryífíyap tros honno — 
Naver o nadunt a vodaffont. kanys Brutus ae nyver oed yn eu kymell. ac wrth 
hynny ran o nadunt a ledyt ar y tyr fych. ar ran arall kymellyt y eu body; Ac 
y velly deudyblyc agheu a ymdangoffey udunt. Ac gpedy greleto Antigonus 
brapt Pandrafus yr aerva honno. Mwy no dyrvavr dolur a kymyrth yndap or 
achaps honno. a galp y ketymdeythyon attap ac ymvydynap ac ymchwelyt a 
chyrchu y Trovanpffyon o wnaeth. Kanys gwell oed kanthap y lad yn gwrth- 
wynebu ac yn ymlad. nocyt y vody yn llychapl tonneu yn waradpydus3. Ac 
wrth hynny otew vydyn. o kytymdeithyon yn pravl kan annoc yr rey hynny oe 





I Ac ikinnullapd pendrafius lu igit 
ac ef achirchu edifeith etebigeu ef vot 
Brotus indav. Ac val idoedint in minet 
heb gaftel aelvit Eípartanu' en kirchu 
aoruc Brptus atheirmil opir arvavc 
gantap ac pinten heb vibot dim obenni. 
kans in diarpibot idodoed Brutus ino 
ohit nos in girch am ipen Ac ina 
icirchu aoruc Brptus udunt in diannot 
ac in praPl eichir. agpneuthur aerva 
dirvavr imeint onadunt. A. 

2 Ac ina in gepilidus ovnapc. fo 
aoruc pandraífius ai lu ipob le or 
tebigint kafel nodet abrifiap aorugant 
ar fo ac ibrenin in iblaen. acheifiap 
minet trpi avon aoed agaps udunt. 
ahenv ir avon oed afkalon. ac in keifiap 
minet troi hono periglu laper onadunt. 
A brutus ini himlit. ac in deudibligu 
acrva onadunt ir reg lad abodi. A. 


3 Aphan peles Antigonius brapt 
pandrafius vrenin ir aerva hono doluriap 
in vawr aoruc agalp attap or niver 
geafgaredic oni gavas vidin da iyneint. 
Ac ina in givlim circhu goir tro aoruc. 
kans oed gvel gantap athecach ach- 
lodvorufach ilad in kirchu ac in imlad 


noi vodi in paradpidus info. A, 





h ns . 


1 Ac prth hyny lluydyap awnaethant 
gvyr ygroec yn eu hol y geiílap eu 
kymell yeu keithiwet, Ac val ydoed 
pandrafius ae lu yn kyrchu diffeith y 
tebygynt vot brutus ae wyr yndap. Ac 
yn mynet heblap kaítel] aelwit íparat- 
intus: eu kyrchu aoruc brutus udunt 
atheir mil owyr aruawc gantap: yn 
dirybud. Ac ymlad ac pynt aoruc 
gpyr tro achyrch diafyrdel. A llad ayrua 
diruapr ymeint onadunt. B. 

2 Afo yn gewilydus aoruc pandrafius 
agwyr groec ygytac ef y pob man or 
ytybyccynt gaffel dianc. Acheiffap 
myned troy yr auon ger eu llap. Sef 
oedy env akelon. Ac yn keiffav bryffap 
trpy yr auon yperiglpysaneirif onadunt, 
Allaper auodaíîant. allawer or adiaghei 
heb eu bodi: aladei wyr tro ar yìan, 
Ac yny wed hono goneuthur deu dyblyc 
aerua onadunt. B, 

3 Agredy goelet o antigonius brapt y 
brenhin byny doluryap anaeth yn vey 
nomeint. Agalp y paícaredic gedem- 
deithon attap, Ac en bedinap yn 
gyflym. achyrchu gpyr tro. kans klod- 
uorach oed gantap. Athegach ylad, 
gan gyrchu ac ymlad ; noe uodi gan ffo 
yn lluch athom. B. 


N 2 


e 


93 | BRUT TYSILIO. 

fapb o nadynt ar ethrylithr gorau ac a vedrai gan yfydliau y orchymyn y brenin 
ac velly pan dayth y nos arnynt ethol y geyr depraf a oruc y ymlad ar caftell a 
gady yr hai blin y gyfgu rac difot Bryttys am y pen ai lu ganto yr ailwaith. 
Ac yr oed y caítellpyr yn gprthpynebu ydynt yn prol âc yn y faethu ac yn boro 
tangv,llt arnynt ac yn y cymell odiprth y myroed a fob amrafael gelvydyt. 











" BRUT G AB ARTHUR. 


holl nerth treyglap agheuap] dyrnodyeu ac ergydyeu a oruc. ac ny dygrymnoes 
hynny 'hagen namyn ac ychydyg ae Cym. kanys y Trovanwyílvon a oedynt 
gwylkedyc o arveu. Ar rey ercyll yn noe.hyon. Ac wrth hyuny glepach y gwneynt 
y truanhaf aerva o nadunt hep orfforys T, . 

Gwepy caffacl o Brutus y budugolyaeth kadarhau y keítyll a oruc o 
hwechant marchanc. Ac gvedy yd aet yntheu yr dyifeythpch yn lle yd oedynt 
y anhedeu'yn eu haros2. Ar nos h«nno Pandrafus trwy dyrvapr dryflyt ac 
goveylyeint o achaps y ffoedygat:h e hunan a dalyedygaeth y vrapt. kynnullap 
y waíkaredyg lv a wnacth y cyt. a phan doeth y dyd drannoeth mynet a oruc 
ygkylch y kaítell. Ac eyfte wrthap. kanys yndap y tcbygey ef bot Brutus ac 
vrapt ynteu ygharchar ganthav 3. ac gre«dy dyvot o honap yn kyvagos yr muroed. 











I Ac ina imchpelut aoruc Antigonius 
in fenedic vprapl a nepidiap dirnoueu 


agvirtro. ac ni thiciand ídan, cans gvir’ 


tro parart oedint ac adurnedic oarveu. 
Agpir groec noethion oedint adiarvot. 
Ac ina igorvu gpir uo ar vif groec ac 
ilad gan mpiav ol adal Antigonius 
bravt ebrenin ac Apacletus cedimaith 
idaw. A. 


2 Ac ina gpedv gorvot ovrutus ini 
vmidir hono gofut aoruc cheechannpr 
arvawc imepn caíltel i Afaracus a 
chipeiriap icaftel opob agenreit ac 
odina idaeth brutus ai du bit ile idoed 
gwrapel ar meibion in iharaps ini 
difeith. A. 


3 Ar nos hono doluriap aoruc Pan- 
drafius in vapr oachars dali Anticonius 
ivravt ai fo inteu ibunan alad laper oi 
pir. Kinnulap aoruc adieghis oi pir. 
aibranoeth pan oleuhaod idid kichpin 
a. uc ahenni ganthaw adivot amben 
esaítel etebigafei pot Brutus endap ar 
karcharorion. A, . 


t Ac ymlad aoruc ef ae getymdeithon. 
ynpychyr ac yn vrael. Ac ny dygrynoes 
udunt namyn bychydic. kans parart oed 
pyr tro ac eu harueu yn wifcedic 
gyweir amdanadunt. Agnyr groec 
noethon diarueu ocdunt. Ac prth hynv 
glewach oed pyr tro. Ac yny wed 
hono ny orffowyffynt oc eu liad hyny 
daruu eu diftrye yn gebyl hayach: 
Adaly antigonius brapt pandrathus. ac 
anacletus y gedymdeith. Ac ar hyny 
yuudugolyaeth agauas brutus. B. 

2 Ac yna gvedy kaffel o vrutus y 
vudugolyaeth honno: goflot aoruc 
chwechant marchapc ymyvn keítyil 
affaraccus. Ae gadarnhau or petheu 
avei reit ygyt a hyny. Achyrchu aoruc 
ynteu yr diffeith ar dryll oe lu gantap 
vny Ìle ydoed yr anhedeu ar 
ar meibyon. B. | 

3 Ar nos hono dy hyny coffau 
aoruc pandraffius yffoehun. Adoluryao 
yn vapr ry lad y wyr adaly y vrapt. A 
chynullyap yftodigyon aitap oe eu 
llechuaeu. Aphan oleuhapys ydyd tran- 
noeth kyrchu aoruc am pen ykaftell 
kans yno ytybygei ry uynet brutus ar 
karcharoryon gantav. 








' BRUT TYSILIO. 93 


Ac yna wedy goffot pairianau prtho a dechrau y glady orty dano fev a oruc y 
caftellpyr bprp tan goyilt a der berpedic ar y pennau ai cymell odiprth y walh 1. 
Ac yna vedy blinap o nadynt gan benydiapl lafyr ac anhyned y nos a newyn a. 
fyched arnynt. Ac yna anvon cenadau a orugant at Vryttys y gaiffio nerth ganto 
rac gorpot arnynt roi y caftell y fynyd2. A fan gigle Vryttys hyny govalys vy 
ganto am na pydiat pa delp y gallai y hamdiffin cans nid oet ganto allu y roi 
cad ar vaes ydynt hey. Sev a oruc ynte arvaethu dpyn cyrch nos am y pennau : 
a medylio llad y gpylpyr a oruc ai caiffio hpynte yn y cpíc a meddpì na allai ev 
byuny heb nerth o pyr groec. Sev yna y gelpis ev Anacletys cydymacth oed 


BRUT G. AB ARTHUR. 


rannu y lu a oruc yn vydynoed ac yn torvoed yn y kylch a gorchymyn y papb o 
nadunt a oruc lludyap ffyrd yr gparchaedygyon y dyvot allan. ac ereyll y ludyas 
dpfyr ydunt. ac ereyll y ymlad ac pynt trwy amravael peyryanneu y geyílyap 
deíftryp y kaftell1. a phapb o nadunt yn herpyd y gellynt a wnaethant yr hyn a 
archaffey y brenyn udunt yn creulonhaf ag y gellynt. Ar rey glephaf ar deprhaf 
pan delhey y nos a kymerynt arnadunt ppys yr ymlad a gadu yr rey a ymladey y 
dyd y nos y orífopys ac y ellpng y lludet y ar nadunt z, 

An gpyr o feon y muroed ar kaftejl hagen nyt oedynt fegur pynteu namyn 
trvy pob amravalyon kelvydodeu a pbheyryanheu yg gortheynep y eu peyryanheu ~ 
pynteu yn gwrthpynebu udunt. Ac yn prapl ymlad ac vynt. gpers yn tavlu a 
magneleu. gpers arall yn berp tan gwyllt. gpers arall yn íaethu ac unvryt yn 
gwrthpynebu udunt. Ac gpedy bot yn parvaut peyryant y cladu y mur a dpfyr 
br»t ac a than gpyllt pynt ae llofgaffant ac a kymbhellaffant y gwyr y kylyap 
tracheuyn3. Ac or dyped cyffyoes o peunydyapl lafur ac eiffyeu bwyt yn eu 
kody hpynt a anvonaffant eu kennat hyt at Brutus y erchy nerth a chanurthwy y 
kanthap kanys ovyn oed arnadunt eu gwanhau a gorvot arnadunt rody eu 











G— 


1 Ac veti edrich o Bantrafius anfapd 
ckeftel in lvir ranu aoruc illu egkilch 
ecaftel ac erchi ibapb onadunt gadp ini 
gìvair val ibai diogel. agorchimyn 
aoruc ibapb onadunt obop kelvidit 
imlad ar kaftel in oreu ac igellint. A. 

2 Ac ina er aeth papb onadunt ini le. 
ac opob arver imlad or apidint odeulu 
achladu pint a imlada(ant ar kaítel val 
iderchis ebrenin idunt. ac dan oíymut 

3 Ac ineuherbin pinteu idoedegriror 
kaftel in amdifin eu ty ac eu heneidieu 
in oreu ac eu gellint. ac in berp dpvir 


1 Agpedy edrych ohonap aníapd ~ 
ykaftell yn graf ranu ylu yn vydinoed 
aoruc ygkylch ykaítell. Ac erchi ypapb 
grarchad» yran. Ac ymlad ac ef opop 


eluydyt or ygellit.  B. 


iroedint ere? deprap onadunt in imlad 
ar kaftel ar lei) avidei in gpiliap epepilleu ' 


-rac circh difivit gan eratus am epen. 


A. 


brvt athan gvilt am ben eu parianeu 
eni foafant iwrth ikaftell. A, 


94 BRUT TYSILIO, 


bpnp y Antigonys a thynny cledyv a oruc Bryttys gan y brico ev yn feí a 
dypedyt prtho val hyn. ti di was.ieuanc etholedic llyma dy angau di ath dervyu: 
oni pnay y pcth a gaiffwyv genyt yn fydlawn cans heno y rov i gyrch nos am 
ben gpyr groec. ac val hyn y mynav i ti y tpyllo hpynt val y gallvyv i gael y 
ford yn ruyd am y pennau hpynt.. Dos di at y gpylpyr a dypaid dy dianc di ac 
Antigonys om carchar i ac y ti y adaw ev mepn glyn coedavc ai vod ev yno heb 
ally dyvot ymhellach rac trymet yr hayrn y fyd arno ac arch ydynt dyvot y gyrchu 
ev gyda thi. Ac o gonau di velly mi a gav py pllys arnynt. ac yna pan vclas Ana- 
cleitys Vryftys yn gogyvadap y angau iddo roi lip a oruc ev ar vot yn gypir y Vryt- 
tys troy idap gael Antigonys gydac ef. Ac velly cychwyn a orugant parth a gpyr 
groec ac velly pan dayth ev att y gpyÌPyr y gylchyny a pnaethant a gofyn ido ai 
gvnaythyr y brat hbynt ydoed ev yno. Nage yr pir ond ar vynghefn y dygym i 
Andigonys o garchar Bryttys yn lledrat a mi ai gadewais ev yn llechu ymyfc y 














G. AB ARTHUR. 


kaítell tf, Ac wrth hynny goval a kymyrth Brutus yndap kan ny wydyat pa wed 
y galley ynteu rydhau y íapl varchogyon honno kan nyt oed kanthap o nyver 
megys y galley rody kat ar-vaes yr Grocegvflyon. Ac ecyílyoes arveru a oruc o 
gyghor kall doeth. ag ys ef oed h»nnp dwyn kyrch nos am eu pen. a chan nyt 
oed fford y galley ynteu ey lenpy hynny heb kanhprthpy un o wyr Groec ef a 
kymyrth attap Anacletus kytymeith Antigonus. A noethy y kledyf a oruc a 
dywedyt prthap yn y wed hon2. Ony wney di yr hyn a orchmynnaf y ty ar 
kledyf honn y lladafy dy ben di a phen Antigonus dy kytymdeyth. Ac y íef 
yp hynny. hono y darpereys y dpyn kyrch yn dyrybud am pen gpyr Groec. Ac 
any cllyr hynny heb geyífyap twyllab y gwylwyr ar gweríylleu yn kyntaf. a 
chanys yn y rhey hynny yd oed ymchpelyt yr arveu yn kyntaf. prth hynny y 
' mynnaf ynneu trey dy gallder dy ath fynhpyr eu tpyllap pynt hyt na bo 
dyogelach y my gwedy hynny kyrchu am pen y Groecweyffyon ereyll3, Ac 











— 


in reit idunt rodi eti ivini o eifieu bpit. 
A. 


1 Ac ini dived ibu reid idint anvon 
keniadeu ar vrutus ivenegi eu govit ae 
pericil ac erchi idap eu amdifin rac bot 


2 Aphan gicle vrutus heni mediliap 
&govalu am eu amdifin aoruc, ac ini 
diped ekavas in ei gighor dpin circh 
Nos am eu pen. ac,eu ceifiap velli pint 
in diarvot. acheifiav tpillap eu gvilpir 


ae gveríìllteu. fev e cavas Brutus in eî 
gighor galo atap Anacletus cedimaith 
Anticonius athinu clediv allan adipetit 
prthap vel hin. A, 





3 Oteti pas ieuanc: lima terpinu de 
vuched ti ac Anticonius ar clediv hon 
in diannot illadav ich deuben clini oni 
pnei di aarchavi in fidlapn. nit amgen 
pan po nos i chpiníap dc vinet ti 


itvillap egvìlpir gpir groec eni delint ar 
talim odiprth illu im erbini val icafpiv 
idipetha achafel ped: heni depot in 
diribid am pen illu, A. 





BRUT TYSILIO. 95 


drain ar dryffi yn y glynn iffod ac yn gyflym dowch gida mi y gyrchuev. Ac 
velly ydoedynt yn ofni mynet gydac ev rac ofn tpyìl. Ac ydypat un oi gydnabot 
ev y bot yn dypedyt gpir. Ac yna ymgynhillpys y gpylpyr y gyt a mynet gidac 


ev hyt y lle y dypedaffai vot Antigonys ac yno y rythrwys Bryttys ydynt ai llad 


heb adap un ac yna cerdet yn reolys a onaethant yn y doethant ymyfc y llu ac ni 
levaffod neb dywedyt un gair yn y dayth. Bryttys ai vydin ynghylch pebyll y 
brenin ac yna eanu y gorn a oruc Bryttys ar dros y pebyll a dechrau y llad 
hpynt yn y cpfc. Ac yna gan gpynvan y rhai lladedic y defroys y llaill heb 
pybot y pa le y foynt nes y Ìlad y gyt. A phan pyby y caftellwyr hyny dyfot y 











BRUT G. AB ARTHUR, 


prih hynny yn gall kymer dytheu arnat pwys y neges hon ac am pryt kyntun or 
nos hon dos ragot hyt ar y gwylwyr ac yn gall trwy yftryp dy amadrodyon ty 
twyll hpynt a dywot rydyvot o honot ty ac Antigonus om karchar y ar rydwyn 
o honot y velly hyt mepn glyn dyrys ai ry adap yno ef hep allu rac pwys yr heyrn 
y dwyn a uey pellach namyn y adap yno yn llechu ymplyth dreyn a myeri a 
deryfipch +. Ac gvedy hynny dwg dythau pynteu hyt y glyn hpnn megys y 
rydhau Antigonus. Megys y kaffwyf ynneu pynt orth vy ewyllys, 

Ac gpedy gpelet o Anacletus y kledyf noeth a geyrycu y tewiffauc yn 
gokyvadap y agheu, yn y lle uvudhau a oruc.rac ovyn a thebygu a oruc e 
gwnaey pob peth or archey kan kaffael o honap ynteu y eneyt ef ac Antygonus. 
Ac gwedy darvot hynny kan y kadarnhau yn yr amfer. yd erchys Brutus ydap y 
kerdus ynteu parth arelw. Ac yn y lle ynachaf y gwylwyr or gwerfylleu yn y 
achub ac yn y daly ac yn govyn ydav pa kerdet oed arnap. Ac yn govyn ydap 
ae yr bredychu ed oed yn dyvot. Ac yn y lle megys kan dyrvapr lewenyd y 
dywapt, yn kyvlym hep ef dopch y kyt a my y kyrchw Antygonus ar redygum 
y o karchar Brutus. Ac a adeweys mepn dyrryfe yn llechu hep allu y dwyn 
a vey pellach rac pwys yr heyern hyt yn y kaffon kymmorth, Ac vel yd oedynt 
ynn amheu a dyuedey ynachaf un yn dyvot ac yn y atnabot. ac yn y lle kerdet 
gyt ac ef hep pedrus a wnaethant. ac galo papb or gwylwyr ar gwerfylleu ereyll 
y gyt ac pynt hyt y koet y dywedaffey ef adap Antygonus yn llechw 3. ac gwedy 














1 Ac yal hin igpnei hebi Brutus: ar vigkevin ogarchar Brutus allaver 
minet in er eil apr or nos in arav obeieirn arno hit mepn glin coetapc 


diorvot ini gefich imdidan arei onadunt. diris. arac meint aoed oheieirn arno ni - 


adipetit val hin. Anticonius adigimi elleifi idpin ev bellach no heni. A. 

2 Acpeti idipetich di heni doe ditheu Antigonius megis icafpiv inheu pint 
pinteu bit eglin hpnv megis iridheu orth vi evillis. As 

3 Ac val ydoed rei onadunt yn yna heb pedruffav. galp ygveríylleu 
amheu peth adywedei ae gwir ac geu. apnaethant a mynet ygyt ac ef hyt ylle 
nachaf un or goilpyr yny adnabot. Ac ydywedaffaei adap Antigonius. b. 
yn menegi hyny oe gedymdeithon, Ac 





96 BRUT TYSILIO, 


maes y onaethant a phan dayth Bryttys o fewn pebyll y brenin y daly a oruc ai 
roymo gan dybiaid y cae. vey o daioni o hynny noj lad.ev. Ac velly pedy 
'troylio y nos. ai mynet yn dyd y gelwys Bryttys y pyr y gyt atto ac y rannod yr 
yíbail rynglynt yr hen oed eidap y rhai lladedic megis y mynnynt y hun ac velly 
yr caflell y dayth. Bryttys ar brenin ganto yn garcharpr a chadarnhau y caftell a 
oruc ev o pyr ac arvau. <A phan darvy ydynt gael y vydigoliaeth. Galp y 
gynghor atto a oruc Bryttys y gael gwybod beth a gynghorynt iddaw y erchi yr 

















BRUT G. AB ARTHUR, 


eu dyvot hyt yno kyvodi a oruc Brutus ae kytymdeythyon y gyt ac ef yn arvapc 
ac eu daly yn kwbyl hpynt ac eu llad hep annot. Ac odyna kyrchu raedu ac 
am benn brenyn Groec ae lu. Ac gvedy eu dyvot hyt y gyt ac wynt rannu y 
kytymdeythyon a oruc yn teyr bydyn ac gorchymyn. udunt mynet papb yn tawel 
yn kymhen am pen y pebylleu ar llwefteu. ac na dypettey nep un geyr hyt pan 
klywynt llef korn Brutus yn kyntaf yn arpyd udunt 1, Ac yna goedy dyfcu o 
honap ef y papb o nadunt pawed y gwnelynt kychpyn a oruc ynteu ae vydyn gyt 
ac ef hyt pan doeth am pen pebyll e brenyn. a phapb or bydynoed ereyll a 
kyrchaffant yn eu kyveir megys yd ercheifyt udunt. ac arhos er arwyd a 
wnaethant 2. a hynny nyt annodes Brutus yr rody udunt. gwedy y dyvot ym 
pebyll y brenyn. Gpedy klybot o papb o nadunt y rac dywededyc arvyd 
dyfpeylyap eu kledyveu a orngant paub o nadunt, Ac ygyt ar kledyveu 
noethyon deffroy a orugant yr rhey kyfcadur a rody agheuap] dyrnodyeu. a hep 
nep trugared gpahanu yr eneydyau âr corfforoed3. Ac yn ywed honno 
y € kerdynt troy y pebylleu ar llueíteu.. Ac chwynvan yr rey meyrP en deffroy 
yr byo. Ac y velly gwelynt eu gelynion megys bleydyeu ymplyth deveyt3. Ac 
gwedy klybot or kaftellwyr yr aerva honno allan y doethant wynteu a deudyplyc 
aerva a wnaethant. Gwedy kaffael eyífyoes o Brutus pebyll y brenyn megys y 
dywedaffam ny wchot orth y kyghor daly y brenin a oruc. kanys medylyap 








1 Agpedy eu dyuot hyt yno: kyuodi 
seruc brutus ac vydin gantap yn aruapc. 
ac eu llad yn lloyr.. Ac odyna kerdet 
aoruc parth ar llu. Arannu vlu yn 
teir bydin. Agorchymyn y parb kerdet 
yn diíîap. achyrchu opop parth yr llu 

2 Agpedy eu dyícu velly o vrutus 
pvnt. kerdet awnaethant yn tawel 
rcolus hyny doethant ym plith yllueft- 

3 Ac yna gpedy dyuot y drws pebyll 
vbrenhin. y lle ydamunaffei_ dyuot. 
beb annot canu ygorn yp arpyd aoruc, 


heb froft en neb. Ac pa ladei neb 
un gpr yny. eìhei vrutus hyt yn 
pebyll ybrenhin yn gyntaf. Aphan 
glynut y gorn ef. gvnelei papb y allu 


eu papb yny gyueir. ac velly arhos yr 
arpyd teruenedic aoed rydunt ac cu 


'barglpyd. B. 


Yna nyt annodes neb or gpyr. namyn 
mynet ymypn ar tor ykyícadwrycit. 
arodi dyrnodeu agheuap] udunt. B. 








97 


brenin cans yn mediant ni y mae y gorff ef a pha beth bynnac a gaiífer ganto ef 
a ryd er y rydhau. Ac y dypat y gynghor prtho mae swell ocd gymryt da 
ganto ev no thrigio ymplith y gelynion. Ac wedy hir ymryffon y íafoel gor 
doeth y vynyt a elwit Membyr âc erchi goftec a oruc a dywedyt val hyn 
Arglwydj vrodyr pa hyt y petryffoch chui am yr ben y tebygav i y vot yn iechyt 


BRUT TYSILIO. 


— 





BRUT G AB ARTHUR. 


awnaeth bot yn wuy lles a kaffey oe daly nocoe lad. E toryf eyffyoes at 
vedyn a oed y gyt ac ef ny orphwyffey o wneuthur antrucarape acrva or 
Groegwyffyon. Ac gpedy treylyap o nadunt y nos yn y wed honno y dyd a dozth 2, 
A gvedy gwelet o Brutus yr aerva honno dyrvapr lepenyd a kymyrth. a rannu 
y pavb oe wyr eípeylyeu yr rey lladedygyon. Ac evelly eu kyvoethogy. Ac 
odyna mynct a oruc ir kaftell ar Karcharoryon kanthap hyt tra yd oedynt y wyr 
ef yn rannu y da ar golut y rygthunt. Ac gvedy darvot hynny kadarnhau 
eylweyth y kaftell a oruc or bwyt ac o wyr ac arveu. Ac ynteu ae nyver 
kanthap a kerdaffant parth ar dyffeythvch y gyt a llawen budugolyaeth3.. Ac 
yna galw attap a wnaeth y hynafgwyr ae doethyon a govyn, udunt pa peth a 
gymmerynt y gan Pandraffus. kanys hyt tra vey ef yn eu karchar wynt ac yn eu 





t Ac velly crpydrap ypebylleu ar 
llueiteu.. Ac yna gan gpynuan a 
difcyryon y rei meirp. y deffroei y rei 
byp. A megys deueit ymplith bleiden 
heb pybot fford y ffo yd arhoynt eu 
hangeu. nyt oed udunt napd. hany 
cheffynt o enbyt gpi;cap eu harueu ny 
cheffynt pyntcu ffo namyn redec y 
noeth diareot ymplith eu gelynnyon 
aruapc. ac y lledit. Ac, odihanghei 
neb ac y chydic o beneit yndap. rac 
meint vapyd yffo. briwav ac yfligap 
awnaei ar gerryc adrein amieri. Ag 
ygyt y velly ykollynt eu gvaet ac eu 
beneideu. Ac or darfei yrei onadunt o 
nerrh ae taryan ae arueu ereill: gatfel 


2 Y toryf hagen a ocd. gyt ac ynteu 
ny orfowyífynt o lad a gyfarfei ac Pynt 
heb neb trugared. Ac yny wed hono 


3 Ac yna llewehau aoruc brutus. A 
rannu yr yfpeiteu y rwg ywyr ehun. A 
hyt tra attodit yn hynny: yd aeihppyt 
cr brenhin y garchar yr Kaftell. Ac 
ydy erchis brutus kadarhau y kaítell. 
A chaidu ykalaned. Agvedy daruot 





LCD ——— 


lle y ymgudyap. trey typyll»ch y nos. 
ymplith y kerryc y fyrtbynt hyny 
vydynt uriwedic anafus. Ac or diaghei 
neb or damwein tyghetuenavl hyny: 
ybodynt yny dyffred ger eu lap. Ac 


velly abreid y diaghei neb yn dianaf or 


ryp damwein direit hyny. 

Aphan pybu wyr y kaftell. bot eu 
harglwyd yn llad eu gelynnyon y velly : 
dyuot allan or kaítell awnaethant 
pynteu. Adeudamblygu aerua onadunt. 
A megys ydvefpeyt uchot: Achyrchu 
aoruc brutus pebvil ybrenhin ae daly. 
Ac erchi y garcharu. kans mpy les 
atebygei oc garcharu noc oelad. B. 


y treulpyt y nos hyny doeth ydyd, 
ynyd oed amlpc meint yr aerua awnath- 
odit. 

hyny: ymgynullap aoruc brutus alu 
ygyt gan diruapr lewenyd oe budugol- 
yaeth, A mynet yr diffeith yr yd oed 
yr anhoieu ar gpraged ar m€ibyon yn 


euharos, B, 


O 





[ 


98 BRUT. TYSILIO. 


ì chpi rac Naw. Nid amgen no chenat y vynet ymayth val y caffoch chopi 
lonyd yn dragpdawl y chei ac ych etifedion, cans os gelleng ‘Pendraflys vrenin 
a vnepch a chymryd ran o roec y breffrylio yndi ni cherch chpi dilis hedwch 
vythtra bo byp dyn o rocc hpynt a goffant y nos naithpyr hyd pan y dialont 
naill ai arnoch chpi ai ar ych etifedion chwi y chwyl honn. Am hynny vy 
nghynghor i y chri gymryt y verch hunaf idaw cv yr hon a clpir Enogen yn praic 





— O 








! BRUT G. AB ARTHUR. 


medyant cf a wnaey pop peth or a erchynt ydap'. Ac yna rey a gyghorynt 
kymryt y kanthap ran o Roec a preffwyllap yndy. ereyll a vynnynt kymryt y 
kanthav eur ac aryant ac gwenith a llongheu a chanhyat y vynet yn rhyd y 
kanthap y fford y gweley Dyw udunt kaffael gwlat y preffwylynt yndy?. Ac 
gwedy bot yn hyr yn pedruíìae y velly y kyvodes un o nadunt. ac ys ef y 
gelwyt hrnnp Membyr ac erchy gollec a oruc. Ac megys y kygleu pavb o 
nadunt yr amadrard bon a dywapt. A wyrda hep ef bot a pedruffech chwy 
yn yr hyn y fydleflafynny. Sef y» hynny kymryt kanhyat y vynet y ymdeyth. 
Kanys kyt kymeroch trayan Groec y gan y-brenyn y preffwyllyap yndy ymplyth 
gwyr Groec ny chefiech chwy hedech yn tragywydavl yndy or dyd hedyp allan. 
kanys y meybyon fyd beb eu geny ettpa a goffaant yr aerva hon ac a kyyffyant 
dyal agheu eu 4adeu ac eu hentadeu ar en meybyon nynheu. Âc ar eu wyryon 
o bob ffordd or ac allont. Ac vrth hynny kymerpn nynnheu Ygnogen merch y 
brenyn yn wrcyc y entywyflupc ny. ac ygyt a hy eur ac aryant. a gwin a 
gwenyth a lloghen. a phob peth or a vo reyt y en fford ny wrthaP. a 
chanbyat y vynet y ymdeyth 5. Ac goedy dywedwyd o honap ef yr amadrard 





1 Ac yna ygelwis brutus yhepnhafepr 
attav y ymgybor ac pynt awnelit am 
pandruíius vrehin groen, Kans byt tra 

2 Ac ynay ro led amryudlyon gyz hor- 
ev. rei y gyrhorei €rchi ran idn» oe 
tyrnas; gan rŷdit. Ereill agyphorei 

3 Agredy eu bot yn yr amryllon 
hpnp. kyuodì aoruc un yuynyd, Sef 
oed y en> membyr. A dywedut. bot 
y oreu kyghor udunt ac yn iannaf 
kymryt kanhat y vynet y yndeith o 
mynhynt iechyt udunt ac yc, hetiued 
gpedy hpy. kans orydheynt py y brebin. 
Achymryt ran oe gyuoeth ygantapP y 
preiìpylup yndap vmplith gpyr grocc. 
Ef atebygei na cheffynt hudpch tra- 
gyvydasl. vn eu plith or dyd hone allan. 
kuns pyryon agorpyryon y rei ladedic 


—ÌN 


uei ef y eu karchar hpy ac yn cu 
medyant. dir oed idav wnethur a 
vynnynt. B 

erchi kanhyat y uynet y ymdeith... Ar 
hyn a uei reit y eu hynt gantunt. B. 


agoffeynt cu gelynyaeth ac pynt yn 
tragynydapl ac eu hetiued pynteu. Ac 
odarffei vot brpydyr yrydunt niuer goyr 
groec beunyd a amlaei. A nineu gvyr 
tro alihaei. Ac vrth byny y kyghorei 
ynteu kymryt y verch hynaf y pandria- 
íius yr hon aelwit enogen, yn Preic y 
vrutus allogeu aphop peth or a uei rcit 
udunt prth eu bynt. Ac os hynny 
ageffynt: kymryt canhyat y uynet y ie 
y keffynt tragbydarl hedrch.  D, 


BRUT TYSILIO. 99 
briod y chei a chyda hi aur ac arian a llongau a gpin a gpenith a phob peth ac a 
fo rait ai genat ynte y vynet y pledyd eraill yr Ne y danvogo Dur ni y gynnal yn 
ryddit rac caeihipet gpyr grocc arnom ni an ettifedion. Ac velly ai ym- 
adrawd ev y cyttunpys papb. Ac yna y pareyt dpyn Pendraffys vrenin yr 
cenol a Bryttys a dywat oni pnai'ev bob peth ar y gaffyd ganto y caffai ev y 
angau a ffun dayth ev gar bron y gofodet aiftedva ido uchlap papb ac yna y 
attebod ynte val hyn? y cythroylion duwau am rodes i yma mi ac Antigonys vy 
mrapt ych dpylar chpi rac colli vy mypyt rait yp ymi yt; dhau y chpi yr hon adaf 
iy brynny genpch chri mi am bravt Antigonys. Ac nid ryfed y mi yfydhau y 
chri o herpyd mae difai ye genyfi roi vy anpyl verch yr gwas ievanc raco cans 
mi a tn y vot cv yn hanvot o fin Briaf ac Enfliffes ai glot ev ai deurder y fyd 
yn dangos hynny yr avr hon. Ppy ond evo allai rydhau alldydion troyaf pedy y 
bot mepn caethivet cyt ac y byont a than y fapl dypyfogion mewn caethiped ? 
Pry allai hefyt gydac anifer mor vychan ac oed ganto orthryneby brenin groec a 
roi cat ar vaes ido ai yrry ar ffo ont evo. ac ny diwed y daly ai rpymo. ac am 





BRUT G. AB ARTHUR. 


hon a llawer hevyt y gyt a hynny dvunav a wnaethant papb ac ef a dwyn 
Pandrafus yr lle a wnaethpeyd a mynegy ydap ony rodey pop peth udunt or a 
erchynt ydap wrth eu mynnu y mae or kyntaf agheu y tervynyt y hoedyl ynteu, 
Ac gpedy y offot ef mewn gorwchel kadeyr y eyfte yn eu perved a dywedpyt 
wrthap hynny. ef a wrthebus udunt kan , dywedpyt udunt yr amadraed 
honn I. 

Kawnys kythraul dwyweu am rodaffant my ac Antygonus vem brapt ac 
Anacletus yn ych dwylap chwy. ac yn ych karchar. reyt yo vrth hynny y mynheu 
ufudhau y wneuthur yr hyh a vynnoch chwytheu. kanys nyt oes dym a vo 
melyffach y dyn noe vwched na dym a votdygryvach a chet boet anvod genhyf, 
cyffyoes dydan yp kenhyf rody ve merch yr gwas iewanc e fyd kemeynt y klot 
ae volyant a lwnnp. ac wrth henny mi a rodaf ve merch ydav. My a rodaf eur 
ac aryant. a gwyn'a gwenyth a llongheu a phop peth a vo reyt y ech bynt ac 
ych fford megys y dywettoch.. Ac o mynnpch trygap a chyt preffwylyap a my 
eg gwlat Groec my a rodaf trayan Groec yw chpy orth preffwylyav yndy en 





3 A gevedy daruot y vembyr teruynu 
y ymadrapd velly. vfydhau awnaeth yr 
holl gynnulleitua yp gyghor. A dpyn 
pandriafius y berued ygynnulleitua 
awnaethppyt. A dywedut idap y di- 
benydit yn diannot. ony wnelei yr hyn 


ŷ dodynt yny adolpyn ida. A thra 
yttodit yn dywedut prtbap yr ymadrod- 
yon hyny: y dodet ymypn kadeir 
oruchel mal y dylyhei vrenhin. Agpedy 
gpelet or brenhin gogyuadap y agheu, 
atteb aoruc yny mod hya. B. 


02 


100 BRUT TYSILIO, 


hynny mi a rof vy merch idap ev ac a rov gyda hi aur ac arian a thlyffau 
maprrerthicc a gvin ac oel a goenith a maingrerthvapr a llongau digon ar maint 
'a vo raid y chui o bethau eraill ac Enogen vy merch t,. Ac or mynnpch chwi 
drayan vy mrenhiniaeth a mi a drigav gyda chpi yn garcharor pes y chei gael 
cvbl och addewid. ac yna y gellyngryt cenadau y bob porthva yngroec y gynyll 


——Í 





BRUT G. AB ARTHUR. 


hydvch t. Ac yn ylle kynnullap llongheu o bop porth yn eg Groec a wnacth- 
ppyd. ac eu llenpy o bob kyvryp da or a oed rcyt udunt prthap.. Ac gwedy bot 
yn parapt pob peth o bynny mynet yn y llongheu a wnaeth Brutus ae kytem- 
deythyon y gyt ac ef 2. 

Ac YNA gvedy kychpyn ar y mor yd oed Ygsogen yn y kerr ol yr llong yr 

rong dwylap Brutus yn wylap ac yn drycyrverthu o achars adap y gwlat. ae 
_ that ae mam. ae brodyr ae chenedyl ae hwynep heb ymchwelut y nrth y gwlat 
hyt pan ymgudvys y gwlat y genthy yg kyfcaet y mor. Ac cyflyocs ny pheydps 


hy ae drycyrverth hyt pan dygwydvs dyrvapr bun yn y phenn3. Ac yvelly 





1 Kans y tyghetueneu an rodes ni 
yn apch medyant chei. dir yp ynwneu- 
thur. apch mynnu chei rac kolli an 
buched. yr hon nyt oes a uo grerthuor- 
ogach no hi na digrifach yny byt hen 
herwyd y geelir inni. Ac orth hynny 
nyt ryued y prynu o pop fford y galler 
ygaftel. Achyt boetgorthoyneb genhyfi 
rodi vy merch. Eiffves didan yp 
genbyfi rodi uy merch y was ieuanc 
olotuapr ahenyv o etiued priaf vrenhin 
tro ac anchifes. ar boned yílyd yndav 
ynteu yn blodeuap mal ygellir gwelet 
yn eglur. Aphpya allei hedip yilog 
kenedyl tro yn ryd. yr bon ryuuaífei y 
fav vil o vlynydet ac amfíeroed ydau 

2 Agpedy daruot cadarhau yr amot y 
uelly y rydunt. yd anuonet y pop 

orthua or aoed ygkylch tcruyneu groec 
ygynnullap llogeu.  Agpedy y dyn oll 
y un lle: eu llenvi apnaethppyt opop 
peth or a uei reit orth yr hynt. A rodi 
y uoipyn apnaethppyt y vrutus. Ac y 

3 Ac yna y goffodet enogen gorcic 
vrutus yny ker ol yrllog. Ac icuon 
athpynuan a gymyrth hitheu erni am 
adap yryeni ae chenedyl ae grlat. Ac 
ny throffei y Uygeit y ar y gelat yny 





FE — Ae 





vrenhined groec yg keitbiwet. neu pry 
ageiífei lauuryap gyt ac pynt ygeiffap 
rydit agearet or ryp geithiwet honno. 
A chan gallpys y gwas ieuane hpn 
hynny. minheu a rodaf vy merch idap ef 
yn llawen. Ac eur ac aryant. a gpenith 
allogeu. Aphob peth ar uo reit yhynt 
prthap, Ac o byd gpell gennch preif- 
pylup gyt a gwyr groe. mi arodaf yech 
trayan vyg kyuoeth yn ryd trpy hedpch 
y? gyuauhedu. Ac ony mynrch namyn 
mynet y ymdeith mal y bo bynvydach 
genych: mi atrigaf ygyt achpi megys 
gvyítyl hyny vo parapt pop peth or 
aedewitivpch. B. 


pab ar neilltu y rodet yn hewyd yuon- 
ed ae teilygdapt eur ac aryant a 
thlyffeu a mein gpertbuawr yn amyl. 
Agpedy daruot hyny yd ellygpyt y 
brenhin oe garchar. Ac yd aeth gpyr 
tro yeu llogeu yn ryd o geithiwet gvyr 
groec. B. 

gpydpys y weilgi y traeth, Ac yn hynny 
o yfpeit yd oed vrutus yny didanu 
hitheu. Ac yn dywedut wrthi yn 
glaer. ac yr hynnv ny thawei hi yny 
dygpydpys kyícu arnei, Bb. 





101 


y Nongau oll yr un borthva. Sef oed y rifedi y gyt pedair llong ar hygain a. 
thrychant ac yn y lle y llenp a pnaethbpyd or gyffelyb daoed a dypetbpyd vry a 
fob cyvryv froythau ac yna y gellyngpyt y brenin yn ryd. Ac vedy y mynet yr 
llongau i roed Enocen y íevyll yn.y llapr ifíav yr llong reng dpylo Bryttys ac yr 
oed hi yn llcfain ac ŷn pylo o hiraeth am y gplat a Bryttys oed. yn y didanu hi 
ac yn dypedyt yn dec prthi yn y dygpydoed cyfgu arni pedi blino yn pylo. Ac 
velly y byant yn hpyliap dau dyd a nofvaith ar gpynt yn y hol yny doethant y 
ynys a elvit legetta a difaith oed hono heb neb yn y chyvanedy wedy yr genedl a 
elpit y Pyrattas y diftrypo. ac yno gellyngpys Bryttys drychant marchog yr tir y 
edrych oed neb yno. ac pedy na pelfant yno neb bely a pnaethant o amrafaelion 
vpyítvilaid 1. a phan dayth nos arnynt y doethant y hen dinas maur difaeth ac 
yno ydoed delp y diana yr hon a roe prtheb yr fap] a caiffai ar neb hefyta gaiffae 


BRUT TYSlLIO, 





BRUT G. AB ARTHUR. 


deudyd a nofweyth ar gwynt yn hyrpyd unyapn yn eu hol yn hwylia wynt a 
dacthant hyt yn ynys a elwyr Legefty a bonno diffeyth oed hep nep yn y 
chevanhedu :. Ac yno yd ellyghus Brutus try chanpr arvavc y edrych anfaed yr 
ynys honno. Ac gwedy na welíant nep or dynyadon yny chyvanhedu kyvlapn 
hagen oed o amravael kenedloed anyveylycyt ac y ladedigaeth y rey yd 
ymrodaffant ac chandunt y eu llogheu y dugant kymmeynt ac a vynnaffant o 
nadunt». Ac yn yr ynys honno y doethant y hen dinas dyffeyth ac yno yd oed 
hen temhyl y Dyana yn yr hon yd oed delw y dwyves ac ymrody gwrtheb & — 
chyvarch y pavb o pob pcth or a vynnynt ydy. Ac or diwed wynt a doethant 
hyt eu llongheu ac a vanagaffant y Brutus ac oy kytemdeythyon yr hyn a 
rywelíynt 3. ac annoc a orugant yr tewyffapc mynet yr temhyl y ovyn yr delw 








t Ac evelli deudid anoípeith ar grint 
in hireid uniapn in eu hol en hpi)iae 
pint adoethant hit in enis aeloit Lageíty 
meu Leogena. ahono difeith oed heb 
neb ini chivanedu. A. 


2 Ac yna ellog trychanpr aruapc 
wnaethant y etrych py ry» tir oed 
honno. Aphy rye gendyl aoed yuy 
preíípylap. Agpedy na welfant gyfan- 


3 Ac yna y doethant y hen dinas 
aoed yn yr ynys diffeith. Athemyl y 
diana dpyes xr hely yndao. Ac yd oed 
delp diana y» “odi ateb y papb or 
auynhyntídi. Ac y doeth y gpyr hyny 


t Ac y uelly y kerdaffant deu dyd a 
noíweith ar gwynt yn rpyd vnyapn yn 
eu hol.. Ac yna y doethant hyt yn 
ynys leogetia. Ar ynys honno diffeith 
oed yna. gpedy y hanreithaP gyn no 
hynny. yn llpyr o genedyl aelwit ypiratas, 
B. 


bed yndi namyn yn gyflapn o amryual 
genedyl aniueileit abvyftuileit. allad 
Naver awnathant or rei hynny. Ae 
dpyn gantunt yr llogeu. B. 


a gprthrpm veicheu arnadunt or ani- 
ueileit y eu llogeu. Amenegi awnathe 
ant y vrutus ae getymdeithon antapd yr 


ynys. B. 


102 


eíbyírpyd genti ev atcae. A thrannoeth yr llongau y doethant ai llvythau o 
gic hely gantynt o amrafaelion anifailiait a mynegi y Vryttys megis y grelfynt yn 
yr ynys hono. ac annoc ido ynte vynet yr demyl y aberthu yr Dupes honno ac y 
ovyn idi pa le y cafai ev le y breflwylio ac o gynghor y gpyr hynny y cymerth 
Bryttys Gerion y dewin gydac ev a daydengpyr o henapgpyr a mynet yr Demyl 
2 dvyn gantynt yr hon a vai rait prtho a phan dayth ev vno y grifgod Bryttys 
def o dail y gvin pyd am y ben a dyfot a oruc ev y drvs yr hen damyl honno 1. 


BRUT TYSILIO. 








— 





ì 
BRUT G. AB ARTHUR. 


honno pa wlat a pha dayar a kyrchynt y ev preffuylyap!. Ac o kyffredyn 
kyghor y doethyon y kymyrth Brutus Gereyn dewin a deu degwyr or gwyr 
hynaf y gyt ac ef ac yd aethant yr temhyl a pob kyvreyt kanthunt or a oed reyt 
y aberthu ac ef?.. Ac gwedy eu dyvot yno Brutus a dodes koron or gwynvydyg 
kylch ar llevoed ef ac o hen kynnevâut teyr kynne a ofodafant rac bron dros: 
y themyl. un y Jupiter. ac un y Vercuryus. ac un y Dyana. ac aberth y bob 
un o nadunf ar neylidu 3, Ac ynteu'Brutus a fevys rac bron yr allaor a lleftyr 
yn y lap yn llapn o wyn a gwaet ewyc wen. Ae wynep ef ar altapr y dwypes. 
ar anidtlrapd hpnn a dywavt4. Kyvoethapc dwypes y koedyd, ty fyd aruthred 
ŷr beyd koet. y ty y mae kanhyat y kerdet trwy awyrapÌ ffyrd ac uffernolyon 
tey. a threyglap dayarolyon dylyet. Dywet imi pa dayar a vynnych y phreff- 
nylyap o honof. yn y lle yr anrydedwyf finneu ty o werynyapl choreu 5. a gwedy 





3 A chyghori awnathant y vrutus 
mynet yr temyl. Ac aberthu yr dvycs. 
Ac y ouyn py wlat ykaffei preílpyluot 

2 Ac o gyghor y kymyrth brutus 
gerìyon dewin adeudec oe henhafgoeyr 
gytacef. Ac ydaethant hyt y demyl. 


ychyfanhedu yniragpydapPl idap ef ae 
etiued, B. 


Ac yducíant pop peth gantunt or aoed 
reit udunt herwyd eu deuapt yâberihu. 
B. 


3 Ac gpeti idivot eno Brutus adotes 
.goron er gvinpit igkilch iarlleuoed ev. 
ac ohen ginnevact teir kinneu agolod- 
afant rac bron drws edemil. un i 
Ippiter. ac un i vercurius. ac un i diana. 
ac aberthu ibob un onadunt ar neilltu, 
A. 


4 Ac odyna yd aeth brutus ehun rac 
bron y allor diana. Allefter yny lao 
yn llapn owin agwaet ewic pen, 

5 Odidi dpyes gyuoethapc. tidi yíffyd 
eruthred yr beid coet. Ítti ymae 
canhyat treiglap awyrolyon Joybreu. 
Ac elleg eu dylyet ydacarolyon ac 
uffernolyon tei. dywet ti imi pa daear 


3 Agpedy y dyuot yr tembyl. gwifcap 
awnaethant koron or gvinwyd am pen 
brutus, Ac yn herwyd cu deuot tri 
kynneu o tan awnaethant yr tri dur. 
nyt amgen: iubiter: a mercurìus. a 
diana, Ac aberthu y pop pn onadunt 
ar neilltu. B. 


Adyrchafel ypyneb aoruc gyfarpyneb 
ar dpyes: adywedut orthi val hyn. B. 


y preffoylaf yndi. yn dibeu. A pby 
eiftedua yd anrydedeyfi tyti trey yr 
oeí[oel o temleu a gverynael coreu, 
b, 


BRUT TYSILIO. 


to3 


Ac yn yr hen dedyf yr aberthit yr tri dup nit amgen Iubiter a Mercyvri a Diana, 
Ac yna Bryttys y hun a dayth gair bron allor y dupes ac yn y Map affau ydoed 
Hefter yn llawn o vin ac yn y llav dehau ido corn yp llapn o paed epic ven. A 
drychav y pyneb a pnaeth yn erbyn y delp a dypedyt val hyn. Ai ty di y ffyd 
Argloydes gyfoethapc ar hela ti y ffyd gaidpat ar y baed coed y ti y mae cennat 
y ymdaith trey lpybrau yr apyr a thrpy dai uffern dypait ym pa dir a gaiffwyv-y 
breílpbyliap yndap ac yth anrydedy ditbau trey oeffoed a blynydoed a mi a pnav 
demyl yth anrydedy ti. Ac pedy dypedyt o honap ev bynny napaith cylchyny 
yr allor a oruc bedairgpaith a roi y goin yngenau y dyves a gorped a oruc ev ar 
parthav croen epic pen. Ac val ydoed ev y dryded apr or nos yr amfer ydoed 
velyffav y hun ev a dybyai welet y dypes gair y vron ac yn dypedyt ortho val 
hynt, Bryttys heb hi dan dygpydedigaeth yr haul y parth drap y deyrnaifoed 








BRUT G. AB ARTHUR. 





dywedwyd o honap ef yr amadravd h»nn nau weyth ef a dyneuapd y Ileftreyt 
hpnnv y mepn y kynne. ac gwedy hynny gorwed a oruc ar croen yr ewyc wen 
| Ac yn y tryded apr or nos pan vyd 
melyffaf eu hun gan yr rey marwapl ef a weley y dwypes yn fevyll rac y vron aa 
yn dywedwyt wrthap val hyn7.” Breudwyt Brutus. 

Brutus adan dygwydedygaeth yr heul tros mor Ffreync y mae ynys yn yr 
eygyarn a wu kyvanhed gynt gan y kewry. ac yn avr dyffeyth yw. ac adas yth 
kenedyl ty. kyrch honno. kanys yno y byd tragywydarl eyítedva y ty ac yth lyn 
gwedy ty. honno a vyd eyl Tro yth veybyon ty. Ac yno oth lyn y genyr 


honno rac bron yr allaur ac yno y kyikos. 


brenhyned yr rey y byd dareítyghedyc yr holl dayar y byt 2. 


Ac gwedy gwelet or tewyfíavc y gweledygaeth honno dyhunap a oruc a 
phedruffap pa beth oed hynny ae ffalít vreudwyt ae ynteu y dwypes yn kyndrych- 
apl yn manegy ydap y dayarakyrchey. Ac or dywcd gwedy galw attao y 
kytemdeythyon datkanu udunt a oruc yr byn rywelfey. A dyrvapr lewenyd a 
kymeraffant yndunt ac a annogaffant ydap yn dyannot kyrchu eu llongheu. a 
hyt tra gwynt rwyd unyapn yn eu hol keyllyav y wlat ry vanagadocd udunt wrth 








t Agpedy dyweut hynny chonap nav 
weith. troi ygylch yr allaer noruc 
pedeir gveith. Adineu y gwin oed yny 
lap ymypn y gynneu Athannu croen 
yr ewic pen rac bron yr allapr. Agor- 

2 Brutus heb h; ymae ynys y parth 
hent yfreinc yn gatwedic or inur opoptu 
ili, Auu gewri gt yny chyunanhdu, 
Ac yar avrbon d:ieith ye ac adas yth 
genedyl ti. Kyrch honno. hi a vyd 





— Cm —— 


ped ar hynny. Ac am ytryded ran or’ 
nos pun oed efmpythaf gantap yhun: 
y grelei ydupes yn íeuyll rac y vron, 
Ac yn dywedut erthap val hyn. B. 


tragynydarl eiftedua it. Ac auyd eil 
tro yth lin tí. yno y genir brenhined 


oth Jin ti. yrei y b 
B. 


amgylch y daer. 


yd darvitygedic 


soem 6 eo» 


104 


frainc y mae ynys mepn eigion yngparchau ar mor o bob parth idi yr hon y by 
gepri yn y chyfanedy ar aor hon diffaith yp. dos di y bonno cans hi yffyd adas 
y ti ac yth etifedion a honno a vyd ail droyav yth vaibion di ac yno y genir 
brenhinoed oth lin di yr hai y byd daroftyngedic yr holl daiar ydynt. Ac pedy 
.gvelet y weledigaeth hono y deffroes Bryttys ac na pydiat ev pa beth a pelíai ac y 
doethant yn llapen yr llongau a drychav hpylau a holldi y eefn vor ac o vepn y 
napfet dyd y doethant yr Affric ac odyno y doethant y allorau y felyftynion. ae 
yno y capfant berigl mapr yn ymlad ar pyraniaid yr hai oed genedl groylon. 


BRUT TYSILIO. 











DRUT G. AB ARTHUR. 


y phreffuylyapt, Ac hep un gohyr at y kytemdeythyon yr llogeu y doethant a 
dechreu rwygap y gorwchel vor trwy yfpeyt deg nyeu ar ugeynt. Ac ar hynny 
o yfpeyt y deuthant hyt yr Affryc ac ny wydynt wy pa wÌat yd oedynt yn y 
kyrchw. Ac odiyna y docthant hyt ar alloryeu y Phyllyítcwyíffyon a hyt yn llyn 
yr helyc.. Ac o dy yna yr hwylyaflant yr rwng Rwfcat a mynyd Azare2. Ac 
yno y kapíant mavr perygyl gan kenedyl pyrate ac gwedy kaffael budugolyaeth 
budugael y nadunt ac eu kyvoethogy o yípeyl ac anreythyeu yr rey hynny yd 
hwylyafant ar hyt avon Malue ac ydoethant hyt y wlat a elwyr Maurytanya 2, 
ac yna o eifyeu bwyt yn y llogheu yd aethant ar tyr. ac ‘y bydyniafant ac yd 
anreythyaíant y wlat honno or emyl pwy gilyd ydy. Ac gwedy Ìlenwy eu 
llogheu o nadunt o bob da odyna yd aethant hyt yg kolovneu Erculff4. ac yno 
y@ ymdangofafant y morvorynnyon udunt a chylchynu eu llongheu ac 
gwneuthur dyrvapr o temheítyl a govut udunt hyt pan wu agos udunt a body £. 
Ac gwedy dyanc o henny wynt a doethant byt ym mor Tyrwys. Ac yna yn 











I Agpedy y weledigyaeth honno 
detlroi aoruc brutus. aphedruíìae beth 
ar wellei ae brcudpyt. acr dvyes yn 
mynegi ida lle y preílpylap. Agalv 
ygytymdeithon attap aoruc a menegi 
uduut y weledigyacth. A diruapr 


2 Achan dyrchafel eu brylyeu: 
cyrchu y diffeitbâor. A dec niwarn- 
apt ar hugeint y buant yn kerdet hyt 
yr affric. ac odyna. y doethant hyt 


3 Ac yna ybu ymlad marr arnadunt 
gan genedyl ypirates. Agpedy goruot 
cnadunt py. kymryt llawer o yfpyileu 

4 Ac yna y bu reit udunt otlodi 
bcyt a diaet vynet yr tir. Ac anreithav 
y wiat awnaethant or mor y gilyd. 

5 Ac yna ydymdangofses y muruor- 
ynyon udunt, Achylcbynuu cu llogeu. 


lewenyd agymerfant yndunt. Ac annoc 
mynet yllogeu. Ac ar y gpynt cyntaf 
agaplant yu hyrpyd: yd hpylyaffant y 
geiífap y wlat a adapilei y dpycs udunt. 


alloryeu philiftyor’. Ahyt yn llyn yr 
helic. Ac odyna yd aethant hyt yrpg 
ruicadan amynyd azaras. 8B. 


ypiratas awnaethant. Ac odyna y 
kerdalant dros auon malif hyt pan 
doeant byt ymapritania. B. 

Agoedy eu llanv eu llogeu yd heylafsant 
hyt yg colofneu ercvlf. B. 


Ac y bu agos eu fodi o gebyl.  B. 


BRUT TYSILIO. 108° 


Ac eiffioes y vydygoliaeth a gafas Bryttys ac ymgyfoethogi ar yfbail hyny a oruc 
cv. Ac odyna y heyliaíant oni doethant y dîr Mauritania. Ac yna rac eiffiau 
' boyd a diot y by rait ydynt vynet yr lan ac anraithio yr ynys oll. Ac odyna y 
daethant byt yngogofau Ercolf gadarn. ac yno ymgynyllvys yn y cylch laeer or 
morvailet yr hai a eloir y morvoreynion ac y bu agos yr haini a fodi y llongau 
heynt. ac odyna ydaethant hyt y mor tyren ac ar emyl y traeth hon? y cyfarvy ac 








BRUT G. AB ARTHUR. 


yitlys y mor honno ŵynt a kawfant pedeyr gwelygord o alltudyon kenedyl Tro yt 
rey ryffoaíey y gyt ac Antenor pan wu deftryw Tro. a Choryneus yn tewyfaue 
arnadunt. Gwr hunaws oed henn? agoreu kyghoror oed a dewraf a glewhaf of 
gwyr. Ac o bey ymtarav neu ymhwrd yg rygthav ef ac un-or kewry yruoy 
y dewred ef a orvydey arna megys kyt bey map vydey!. Ac gwedy 
ymatnabot o nadunt a gwybot eu hanvot o un kenedyl wynt a ymkytemdeythy!« 
aíant y gyt. ac ef ar pobyl a oed y gyt ac ef. Aco enw eu tewyíauc y gelvoyt 
y kenedyl honno Corneueyt yr hynny hyt hedye. Ac yna Brutus yn kanhurth- 
wyer yda? ym pob lle ac ym pob kyvranc%. Ac odyyna ygyt y doethant hyt 
ynu Angyw a hyt ym porth Lygeyr. ac yno y bwryafant anghoreu allan ac y 
gorffwyfafant yno wythnos ac edrychafant aníaed y teyrnas honno 3; 


Ac yn yr amfer hwnnw yd oed Goffar Ffytty yn vrenyn yn y wlat honno. ac 
gwedy klybot o hona? ef rydyíkynnu llyghes o eftraon kenedyl ar tervyn y 
teyrnas ef, Anvon kennadeu a oruc ynteu y fyllu ac y wybot pa peth a vynnynf. 
ae ryvel ae hedoch4. Ar kennadeu hynny a kyrchaíant parth at y llogheu, 
wynt a kyvarvuafant a Choryneus yn hely. Ar kennadeu hynny a ovynnaíant 





t Ac odyna yd aethant hyt ymor Gor hynaŵs oed hen. goreu ygyghor or 
tiren. Acheir llag y mor hon? y kaefant gŵyr. mvoyaf ynerth ae levder ao 
pedeir kendyl o alltudyon tro. Erei gydernyt, Pan ymdrechei a chaer: 
affoafsei gyt ac antynoro tro, Ac yn ef ae borei mal y beryei y mab llihaf. 
tywyfsao arnadunt yd oed. corinyus, B. 


2 Agvedy ymadnabot onadunt. A henno ym pop lle or y bei reit orth, 
gvrabu aoruc corineus ae popyÌ y vrutus, or a ganhorthvyei vrutus. B. 


3 Ac odyna y doethant hyt ym porth. edrych aníaed y wlat honno feith 
ligeris yg gwaígwin. Abvre aghoreu diwarnaet, B, o 
yna. Ac yna y gorffowyíaíant y 


4 Ac yn yr amfer henne yd oed diícynnu eftrayn genedyl yny wlat. 
goffar ffichti yn vrenhin y gvafgeyn Anuon aoruc attadunt y wybot beth 
apheitaŷ. Agvedy clybot o hvnn? auynnynt ac ryuel ae hedoch. B. 


p ’ 


106 BRUT TYSILIO. 


hoynt bedair cenedl o alldydion troyav yr hai a foaffant odyno gydac Antenot 
ac yr oed gvr maer yn dyvffavc arnynt yr hŷn oed gryfach a devrach no neb yr 
hon a eloit Coronegys ac nid oed anos ganto ev ymlad a chaer noc a mab blŷyd, 
Ac vedy ymgydnabot o nadynt a geybot ydnabot or un genedl ymgydymdaithia 
a orugant a gorhau a oruc Corinays y bryttys. Ac ymhob broydr ac ymladau 
nerthu Bryttys a vnai ev yn vell no neb. Ac yna y doethant hyt yn Accvitania 
_ac y borth Lingyrys y mevn a bore angorau yna fayth dicarnot y edrych anfaed 
y vlat. Ac ydoed yn vrenin yno or a elvit Coffarffichdi. A phan glyvas 
heno difgin y llynges yn y olat ev anvon cenadau a oruc attynt y cybot beth a 
vynnynt y gael ai hedvch ai ryfel. Ac velly val ydoed y cenadau yn mynet ty ar 








BRUT G. AB ARTHUR. 


yda pa kanbyat oed ydav ef y hely fforeít y Brenyn kanys goíodedyc oed o hyn 
kynnevaet hyt na lavaíey nep hep kanhyat hely yn fforeít y brenyn na thervyíku 
- aryr anyveylyeyt a vey yndy3. Choryneus hagen a wrthebavd ydunt hyt na 
- cheyfyey ef kanhyat y gan nep y hely yn y lle bey da kanthao hely yndav. Ac 
‘un or kennadeu yr hwn a elwyt Ymbert a annelaod y wua ac a wrivs Coryneus a 
fayth. a gochel e fayth hagen a oruc Coryneus. a chyrchu Ymbert ac a weae 
hun efygau y penn a oruc yn dryllyeu. Ar rey ereyll or kennadeu a ffoafant 2, 
ac a vanagafant y eu brenyn agheu eu kytymdeyth. a thryftau a oruc e brenyn a 
chynnullao llw mavr orth dyal agheu y kennat yndunt3. Ac yíef a wnaeth 
Brutus pan kygleu eu bot yn dyvot kadarnhau y llogbeu a gofot gwraged ar 
meybyon yndunt. Ac ynteu ar holl ymladwyr y gyt ac ef a aethant yn erbyn y 
llu. Ac gwedy ymkyvarvot ygkyt gyrat ymlad o pob parth4. Ac gwedy 
trewlyag llawer or dyd yvelly kewylyd vu gan Coryneus hwyret yd oed ef yn 
kaffael y wudugolyaeth a gwelet y elynyon yn kyn glewct ac yd oedynt yn 





t Ac val yd oed kenhadeu goffar yn ganhat idao yhely yn fforeft y brenhin. 
dyuot. ykyuaruuant a chorineus ar y kans hen deuavt yo yr y dechreu. na 
deu canuet yn hely yn foreft y brenhin. delyehi neb hely yn fforeít y brenhin. 
A gouyn awnaethant poy arodafei na llad aniueileit heb y ganhyat. B. 


2 Ac y dywat corineus. na cheií- 


afei ef eirioet ganhat am y gyffryv 


henne. Ac íef aoruc un or canhadeu. 


Sef oed y eno imbert. Anelu bea' 


aberv corineus afaeth. Sef aoruc cor- 


3 A menegi hynny wnaethant y eu 
hargleyd. Athriftau aoruc ynteu yn 


4 Aphan welas brutus hynny cadarn- 
hau aoruc ynteu y logheu. A dodi y 
5 $Beraged ar meibion yndunt. Ac ynteu 
ar holl gynnulleitua or gvyr a aethant 


ineus gochel y faeth. Ac yfe€lyuyeit 
y bea ola ymberth abriwa? y pen ac 
ef. hynny ynod y emenhyd am y deu 
cluít. A dechreu ffo aoruc. yrei ereill. 
Ac o ureid y diaghaíant y gantae, B. 
uacr. Achynnulla9 llu y dial agheu 
ygannat arnadunt. B. . 

yn herbyn y brenhin, Agvedy bedinae 
o pop parth. ymlad awnaethant yn galct 
‘ac yn greulaon, B. 


A. 





BRUT TYSILIO. | 307 
llongau y cyfarvy gorinays a heynt ac ev yn hely a gofyn or cenadau pry a roefai 
gennat idav ev hely yn foreít y brenin ac y dyvat ynte na chaifyfai ev genat gan 
neb y hely lle mynnai ev. Sev a oruc un or cenadau yr hvn a elvit Mybbert 
anely y vva a bery Corinays a íaeth fev a oruc ynte gochel y íaeth ac yn gyflym 
cael gafel meon Mynbert a thynny y wea yn arg oì lav ac ar boa y daro ar y ben 
nes bot yr holl ymhenyd ynghylch y bea ac o vraid o nerth y bedeítric y diengys 





BRUT G. AB ARTHUR. 


gwrthwyneba udunt a hep rykaffacl o wyr Tro y wudugolyaeth!. Sef a oruc 
Coryneus galw y lewder attav. a chymryt y vydyn ehunan ar y parth dehau ir 
wreydyr a chyrchu y elynyon. Ac ny orffwyfey 2 ef okywaríanhu yr rey hynny 
hyt pan aeth trwy'r holl vydynoed ac eu kymmell ar fo yn hollavl. kanys gwedy 
kolly y kledyf o honae y tyghetven a waíanaeth?s bwyall deu fynyarc ydav. a 
pha beth bynnac na gwr na march a kyvarffey ac ef ar un dyrnavt y gwahaney 
owarthaf y pen hyt y dayar. Anryved hagen oed gan pavb or a welhey Coryneus 
meynt oed yndav o nerth ac angerd a chedernyt a dewred a chan eíkytweyt a 
threygla9 y wuyall deuvynyaŷc honno yn y law ymplith y elynyavl vydynoed y 
dywedey ef fal hyn. Pa beth a ffowch chwi ofynogyon ergrynnedyg. ymchwelvch 
ymchrelwch ac ymledvch a Choryneus. gwae chwy rac kewylyd y íaul vylyoed 
honno o wŷr en ffo rac un gwr. ac or e wed hon y gwatwarey wynt 4. 

Ac ar hyny fef a oruc yarll a elwyt Sywart y gyt a thrychant marchagc 
ymchwelyt a chyrchu Coryneus. Ac yffef a oruc Coryneus gochel y dyrnavt 
adan y daryan a choffau y wuyall ddeufynyavc a oruc a gofíot ar. warthaf y ~ 
penfeftyn ae holly yn dwyran a oruc ydav byt y dayar. Ac yn y lleyn ddyanhot 





G— O OO 








1 Agvedy treulae llaver or dyd yny 
wed honno. kewilydiae aoruc corineus 
hoyred yd oedynt yn kaffel y uudugol- 

2 E wyr ehun gyt ac ef. ar neilltu. 
A mynet yr parth deheu yr ymlad gan 
geweira9 y wyr yn vydin, kyrchu y 


3 Ac ehunan ed acth hit inperved. 


4 Ac orffowyfivys. hyny kymelloys ar 
ffo. Agvedyy colli y gledyf. y dam- 
weineys idav caffel beell deu vinyavc. 
Ac ahonno y gvhanei agyfarffei ac ef o 
warthaf y pen hyt y gvadyn y troet. 
Aryued oed gan pavb or ae gvelhei: 
dewret y gor ae gryfder ae gedernvt 
gan yiktweit beell deu vinyavc y gysrei 

ffo trey ofyn ar yelynyom. Gan dy- 


yaeth. Ac am lauaffu or fichteit bot - 
mor leo ahynny yn eu herbyn. B, 


elynnyon aoruc hyny aeth ehun yn eu 
pcrued, 


bbedinoed ielinìon. Ac ni gorfovifei. A. 
wedut orthunt val hyn. Pyle wyr 
ofnacc. lleíc y fovchwhi. ymhoelvch, 
Ac ymledech achorinyus. Gvae chwi 
druein rac kewilyd. y fael milyoed 
ydywch yn ffo racun ger. A chym- 
ercch hagen yn Ile didan gaffel ffo 
ragofi. ken kymhelleifi. y creulavn 
gewri ar ífo. pan y lledeis pop tri pop 
petwar, B. | 


P2 


110 BROT TYSILIO. . 


_ y gaiffio nerth y dial y lit ar vyr troyav cans yr amfer hvn or un dailyngdawt ar 
un argloydiaeth ar un llysodraeth y cynhelynt y golat. Eithr brenin Carvet oed 
yvch y dailyngdaot noc heynt cans ydoed daudec brenin ar ffrainc ar haini ai 
herbynnavd ev yn bygar laven ac ado nerth ido y vrthlad eftron genedl ivrth y 

'elat ev ai thervynau. Ac yna gvedy cael o Vryttys y vydigoliaeth cyfoethogi y 

' @yr a oruc ev ac yfbail yr hai lladedic. Ac vedy hyny ailoaith bydina? y cyr a 

oruc ev a mynet yr vÌat a doyn pob ryv da ac oed yndi gantynt yr llongau a llofgi 

y dinefyd a chymryt y haur ai hariant ac a ellit y gychoyn o daoed eraill a llad 


>c —————————— 








4 


BRUT G. AB ARTHUR. 


dywedwyt val hyn. Gwyfkuch wyr amdanaech !. gwyícvch ych arveu a bydyncch. 
a hep un gohyr kymmerven yr hanner gwyr hyn a dalyun wynt megys deveyt ar 
rapnen wynt yn keyth ym pob lle ar traws yn teyrnaffoed 2. h 

Ac yn y lle yn dyannot kymryt a wnaeth pavb y arveu a gwyfkao yn kyvlym 
“am dhnav a thrwy deudeg bydyn ymkyweyryav a chyrchu eu gelynyon. Ac yn 
erbyn hynny or parth arall bydynav a wneeth Brutus y kytymdeythion ynteu nyt 
yn wreygyacl hagen namyn yn wracl ac yn doeth dyfku udunt pa wed y deleynt 
kyrchu neu kylya9. neu ymlad ac yn dyanhot ymlad a orugant yn drut ac yn 
kalet. ar Trouanwyffyon a wnaethant aerva dyrvavr y meynt oc eu gelynyon hyt 
ar dwy vyl hayach o wyr gan eu kymmell ar ffo3. Ac yn y lle mwyhaf vey 
nyver mynychaf yw yna damweinyao e wudugolyaeth, A chanys mwy 
tcyrgwcyth oed lw Ffreync nogyt un Brutus. kyt ry plykyt wynt ar y dechreu. 
or dywed ymkyweyrya? a orugant a chyrchu gwyr Tro a Jlad llawer o nadunt. 
ac eu kymmell yr kaftell tracheuyn a medylya? wnaethant eu gwarchae yna wynt 
yn y vey reyt udunt trwy newyn ymrody yn ewyllys y Ffreync. Ac gwedy 
dyvot y nos eyífyoes y kauffant gwyr Tro yn y kyghor mynet Coryneus ac wyr 
kanthae allan hyt y mewn llwyn koet ker eu llaw a llechu yno hyt y dyd. A 








t A devetit val hin. Ochtriâ a goedi ri Kaftelu im teirnas i val hin. 


tighedven hon. kanis altudion eílit 

2 Agvedy goybot o goffar bot gvyr 
tro yn kattellu yny gyuoeth ny ortto- 
wyflvys na dyd na nos hyny doeth yno, 
Apan welas ef geftyll brutus gan edrych 
yn aro amadunt y dywact valhyn. Och 
o triftyon tyghetuencu. Lauaflu o 


3 Agwifcao eu harueu awnaethant, 
Abydinav yn erbyn eu gelynyon trey 
deudec bydin. âc or parth arall yd 
ocd vrutus yn bydinav nyt yn wreligaŵl 
namyo dyicu y vydinoed yn trybelit 

brud incll ypelynt kyrchu achi a7. 


gviícech vir amdanaech. A. 


alltudyon kaftellu ym perued vyg kyfoeth 
val hyn. Geifcech avch arueu wyr. 
bydynech. Achyrchech yr hanher gvyr 
racco megys deueit. Arennechi. cynt 
yn geith ar hyt y kyuoeth. B. 


Aheb annot ymlad yn oychyr ac yn 
galet awnaethant. Ac aerua dirvacr y 
meint awnaeth geyr tro oc eu gelynyon 
hyt ar dey vil hayach gan eu kymell ar 
sto. 





BRUT TYSILÌO. it 


cobl or bob} ac vedy darvot ida loígi dros vyneb gafgvin ac odyno yr Iie a eleir 
yr avr hon dinas tyrri. Ac yno gvedy gvelet o hona? le adas o gadernit meffure 
a oruc ev le adas y bebyllau a gonaythyr cadernit yn y cylch megis y gellynt 
gynnal broydr o bai rait cans ofni doedynt dyfot Coffarffichdì a brenhinoed eraill 
ac amlder o luoed gydac ev ac ynte oed yn y haros heynt yno, Ac yna pan 
gigle Goffarffiichdi y bot heynt yno ni orffwyíoed ev na dyd na nos nes dyfot lle 
y gŵelas ev yr holl gadernit ac y dyvat ev och och rac cyvilyd trift o dynghedven 
y? hon velet eftron genedl vedy goffod pebyllau ym teyrnas gviígvch vyrda 
amdanoch a delcch heynt megis daly defait mevn ffalt a rannen heynt yn garch- 
arorion ac yn gaethion ymhob mann yn golat ni y dial yn llit an digofaint amynt. 
A bydinav y gvyr yn daydec bydin a dyfot yn erbyn gŵyr troyav. Bev a orue 








BRUT G. AB ARTHUR, 


phan delhey y dyd mynet Brutus ae lu kanthav allan y ymlad ae elynyon a phan 
vey kadarnhaf y wrwydyr dyvot Coryneus ae vydyn kanthav or parth yn ol oy 
elynyon ac eu llad. A megys y dywedaffant y velly y gwnaethant oy kytvundep, 
A trannoeth pan dyvu y dyd bydynav a oruc Brutus a mynet allan y emlad. ar 
Ffreync a kyvodaffant yn eu herbyn. ac yn y lle y íyrthyaffant ac y brathwyt 
' llaeer o bop parth !. ac yna y Ìladaod gwas yeuanc o Tro ney y Vrutus y gyt ae 
un kledyf chwech chant o ŵyr nyt oed hagen eythyr Coryneus yn y llu gwas 
dewrach no hwnnw 2, Ac eyífyoes ydamkylchynes llawer oy elynyon ef ac y llas 
yna ef ac yíef oed y gwas Torn. ac oc enw ef y gelwyr y dynas yr hynny hyt 
hedyw Toron3. Ac ar hynny y doeth Coryneus atheyr myl o wyr arvavc ygyt 
ac ef yn dyrybud or tu ol y Ffreync a gwneuthur aerva trom o nadunt 4. 

A pmAN welfant y Ffreync hynny Kymrav a chythrud a aeth yndynt o tebygu 
bot yn wry noc yd oed y llu ac ymchwelut ar eu ffo. ac eu hymlyt a wnaethant 
gwyr Tro ac eu llad ac eu gwaícaru hyt pan kavffant y wudugolyaeth. a chyt 
bey mawr defnyd llevenyd y Vrutus or Tykaffael o hona e wudugolyaeth honno. 
Tryft eyílyoes oed am ry llad Torn y ney 5. a bot y nyver yn lleyhau ae elynyon 


Ce 




















t Ar freinc a gyuodes yny erŵyn. llaver opob parth. B. 
Ac yny bratheyt llaver. Ac yfyrthoys 

2 Nei yr brenhin, Turn oedyenv hagen ynyllw eithyr corineus was 
ac un cledyf. wechchaner. Nyt oed dewrach no hŷnne. &. 

3 Ac eiffoes y damgylchynoys lluoffe. Ac oe eno ef yr hynny hyt hedig y 
ogreyd oe elynyon ef. ac y llas Turn, gelwir ylle honno tyron. B. 

4 Doeth corineus atheir mil owyr onadunt. B.—A goneuthur aerva dir- 
aruaec gantaŷ yn ol yffrein€ yn diar- var. A. 
wybot. A gyvneuthur aerua trom 


5 Trift eifioes oed cv am lad Turn inan A. 


112 

Bryttys pan vyby hyny geifgao y arvau ev ai vyr a dyfot yn erbyn Caffarffichdi 
ai cyrchu yn diofn a chynghori y ly y gyrchu pan vai amfer ac y aros pan vai 
rait. Ac velly y gorvot a oruc geyr troyav ar yr rythyr cyntav a chymell Coffar- 
fichdi y ffo ev ai vyr ac ar y ffo, hyny y llas deyfil o nadynt. Ac velly dec 
cymaint oed anifer Coffarffichdi ar ffrainc noc anifer Bryttys cans bob aer ydoed 
rai yn dyfot attynt !. Ac yna ailvaith y doethant am ben geyr troyav a gonaythyr 
aerva vaer arnynt ai cymell yr ceítyll drychefn, Ac velly vedy cael or ffrainc y 


BRUT TYSILIO. 











BRUT G. AB ARTHUR. 


en amlhau. ac en pedrus kanthao or dywed padyw e damweynyey e wudugoly- 
aeth2. Sef a kavas yn y kyghor hyt tra vey er rann wuyhaf oy lu kanthaeJ. 
mynet yn y longheu y gyt a chlot y wudugolyaeth honno. Ac o kyt kyghory 
ketymdeythyon ed aethant en eu llongheu. Ac eu llenwy o pop kyvryw golut a 
da dayaravl, Ac y gyt hyrwyd gwynt e deuthant hyt er ynys oed adawedyc 
udunt trwy dwywavl withep. ac y traeth Totenys e daethant yr Tyr 4. 

Ac yn yramfer hunnu y gelwyt yr enys hon e wen ynys 5. a dyffeyth oed eythyr 
echedyc o kewry en y chyvanhedu. tec hagen oed y hanfaed o avonoed tec a 
phyívaet yndunt. a choedyd 3 bwyftvylet gwyllt endynt yn amyl a bodlaen wuant 
yr lle wrth preffwylyae yndae. Ac gwedy gwelet or kewry wynt yn damkylchynu 
yr enys. fo a orugant yr gogoveu ac yr mynyded... Ac yna trwy kanhyat Brutus 
yr rannwyt yr ynys. ac c dechreuaffant y chyvanhedu a dywyllyau y tyred. ac 
adeylat tey. ac yn ychydyc o amfer gwneuthur dyrvaor kyvanned arney. ac y 
myrinos Brutus galu yr ynys oe enu ef Brytaen. ar kenedyl Brytanyeyt. ac o 
henny allan er ycyth er hon a elwyt kyn no henny yeyth Tro neu enteu kam 
Groec a elwyt gwedy henny Brytanec. ac or un ryw dyíc hunnu e mynn€$ 
Coryneus gale yrann enteu or enys Kernyw ac pobyl. eu Korneuycyt kanys pan 
rannwyt e kavas Coryneus dewys, ac ec dewyffus ynteu yr ran honno. kanys eno 





t Aphan welas y freinc hynny: 
'Xymra9 a gymeraffant. o tebygu bot 
yn vey llu noc ydoed. Achymryt eu 
fo. Ac eu hymlit aoruc geyr tro ac 
eullad ac eu gvaífcaru hyny gavfant y 


2 Ac in betrus gantavor dived drigag 
3 Gantav yn iach. B. 


4 Ac eu lenei opob civrio golut ada 
daiarael. ac odina idaethant agoint 
iniavn int hol. hit er enis oed adavedic 
idint idivot o venec eduvies, ac i draeth 
Totnes neu Totenis edaethent ir tir. A. 


5 Ac yn yr amfer henn yggeleit hi y 


uudugolyaeth honno. Achyt bei maer 
defnyd llaevenyd brutus oachaes y 
uudugolyaeth honno. Triít oed ciífoes 
am agheu y nei. Abot yniuer beunyd 
yn lleihau ae elynyon yn amlhau. B. 


inheinohenni.. A, 


4 Allenoi eu llogheu opob ryv da 
agolut, achan hyrreyd eynt ydoethant 
yr ynys aoed edewit udunt trey dey- 
wavl atteb y porth tetneis yr tir, B. 


wen ynys. B. 


BRUT TYSILIO, 11g 


vydigoliaeth hono eifled a orugant yn y cylch a medel y goarchau yn y vaynt 
vare o nevyn neu y gellit y roi y angeu a vai hagrach no hyny. Ar nos hono 
cyngbor a gyrherth Bryttys ev a Chorineys fev oed y cynghor mynet o Gorineys 
yn davel or l]uvítau ac ymgydiat meen lleyn o goet oed yn agos yno. A thran- 
noeth pan.elai Vryttys y ymlad ac heynt. Codi o honav ynte or ty arall a roi 
cri arnynt a roi aerva vavr ar y ffrainc. A byny a oruc Cofineys mynet allan ar 
hyt nos a tbair mil o vyr arvoc gydac ev ac ymgydiaŷ yn y coed. Ar borau 
drannoeth bydinav y eyr o Vryttys yn reolys ac yn gyvair a roi cat ar vaes yr 
ffrainc ai cyrchu heynte or ffrainc yn llidioc ac yna y llas llacer o viloed o bob 
‘part. Ac yno ydoed was ievanc a hanoed o droyav a nai oed ev y Vryttys ai 
henv ev oed Dyrri cans ond Corineys devrav oed ev cans ai gledyv y hun ev a 
Jadoed cheechanner ac yna y ffrainc ai Jladoed ynte ac yno y cladwyt ev. Ac o: 
heng ev etto y geloir y lle hon? dinas Tyrti am y glady ev yno. Ac yny nachav 
Gorineys yn dyfot heb eybot ydynt or tu cefn ai cyrchu yn diannot a phan ve]as 
Bryttys hyny ymgadarnhau meen decrder 4 oruc ev aì vyr a rac maint y cri a 
roddes Corineys digalonni a oruc y fraînc gan dybiet vot yno voy anifer nog 
oed a dechrau gado'r maes a oruc y frainc a fo ai hemlit hoynte a oruc gŵyr 
troyav yny gavífant y vydigoliaeth atnynt ac velly byt bai laven Bryttys o gael y” 
vydigoliaeth trift oed ev am lad Tyrri y nai. Ac velly llaihau ydoed anifer 
Bryttys beynyd a meyhau ydoed anifer y frainc. fev yna y cafas Bryttys yn y 
gynghor mynet y longau a ran voyay oi eyr yb iach ganto a chlot y vydigoliaeth 
hefyt. Ac yna mynet parth ar ynys a vanagaffai y duces idav ac yn diannot trey 





et 








ERUT GO. AB ARTHUR, 


yd otdynt y kewry ym amlhaf ac nad oed dygryvach dym kanthavg.enthi noe 
ymlad ar rey hênny ac ym plyth yr rey henny yd oed un anthyghetvennol y veynt 
a deudec kyvyd oed y hytt. a chymmeynt oed y angerd ac y tynney derwen er y 
meynt oe gwreyd megys gwyalen coll vechan. kany yíkytweyt vnweyth. Ac 
yal yd oed Brutus dywrnawd yn aberthwy Dyana yn y porthloed rydyikynnafley © 
yndy ynachaf y kaer henn? yn dyvot ar i ugeynvet or keuri ereyll y gyt ac ef ac 
yn gwneuthur creula9n aerva or Btytanyeyt. Ac eyffyoes eu damkylchynu ¢ 
wnaethant e Brytanyeyt ac eu llad oll eythyr y kawr maŵr hunnu ar ry archafley 
Brutus y gadŷ y welet katwent ac ymdrech yr rygthao ef a Coryneus. kanyt oed 
dym dygryvach kanthav nor ryw katwent honno. ac y ymdrech yd aeth Coryneus 
ar kavr a phob un o nadunt â kymyrth gavael ardurn ar y gylyd. ac ymtaray. a 
gwafcu a oruc y kawt Coryneus attav a thorry teyr affen yndao un yn yr yíîlys 








x Edoed un antyghetvena$l iveint neu aghenyll adeudec kuyd ini hit. A, 
GG. 


6 


114 BRUT TYSILIO, 


gynghor y cyr’a mynet yr llongau a orugant a deyn gantynt a vanaffon o bob 
cyfrye da ar a oed yn y clat hono. 

A payciay heylau a chael y maencynt ac yr tîr y docthant y draeth talnas. 
Sev oed y llc hen? yr Alban yr hon a eleir yn gymraec y cen ynys ac nid oed heb 
yn y chyfanedu namyn ychydic o gevri ac anfaed dec oed yndi nit amgen Hacer 
o afonyd tec a fyígot yn amyl yndynt a choedyd tec oed yndi. Ac velly bodlon 
vy gan Vryttys ai gyfaillion offodiat yr ynys ar cecri oed yn fo yr mynydoed ac 
yna gan genat y tyvyílogion rannu yr ynys a enaethont ryngtynt a dechrau aredic 
ac a:ailiady tai arni ai chyfanhedy mevn encyt bychan megis y tybygit vot cyfaned 
yndi er ys Nacer o amferocd. Ac yna y mynnod Bryttys ale yr ynys ac bene ev 
y hun ac ene y genedl «cd. yn y chyfanedy y brytannait fev oed hyny achos y 
hene ev y tun o hercyd y mynnai,cv gafel ido yn dragvdael hyt dyd braet ac o 


* 
— ————— —— 











BRUT G. AB ARTHUR. 


dcheu a dwy yn yr affut. a Iydyae a wnaeth Coryneus. â dyrchavael y kawr ar 
y yiceyd a oruc. ac or veynt y gattey pwys yr agkyghel hunnu redec a wnaeth a 
chyrchu pen gorwchel carrec a bery yr anthyghedvennael anyveyl benn 2 y ar y 
Jyíckwyd trwy ytkythred Kerryc hyt pan wu yn vyl o dryllyeu ac yn y gochaffant 
y tonneu y waet ef. Ac yr bynny hyt hedyw y gelwyr y lle henn llam Goe- 
magoc neu ynteu megys y geilw ercyll ef llam y kawr 3, 

Ac yna gwedy rannu o Vrutus y teyrnas rwng y wyr ynteu a chwenhychu 
adeylat dynas. ac ynteu a edrychws pa Ie y bey teylwng kanthao adeylat dynas 
a vey kyvurd ar hunn a vynncy ynteu y wneuthur. Ac gwedy krwydraw o 
honav llawer o leod or dywed ef a deuth hyt ar avon Themys. ac yno y kavas le 
a wu adas kantha9 wrth adeylat.” Ac yno yd adeylus ef dynas ac ec gelwys cf y 
dynas henne Tro newyd. Ar enu henn? a parhaus arney byt yn oes Llwd vap 
Bely.3 bravt Kafwallaen vap Bely y gwr a ymladas ac Wikeffar amherawder 
Ruveyn. Ac gwedy kaffael o Lud y vrenhynyaeth y kadarnhaes ynteu y dynas 
o keyryd a thyrocd amvroed anrydedus. ac y gelwys o enc e hun Kaer Lwd. ac 
or achos hŷnnŷ y bu tervyfc y rygthae ynteu a Nynnyav y vraut am keyflyae o 

— honav ef dyffody enw Tro4,. A chanys traethŷs Gyldas en eglur or tervyíc 
« henne urth hynny y peydycys ynheu rac hacrau om tlavt ethrylyth y amatraed 
gwr mor kyiîrwys hvawdyl a henne, * 





2 Efilis afo. A. 

a Er aghenvil ned er anthigevenacl anivel honne, A. 
3 Neu cnteu llam ecaer. A. 

4 Hit en amfer Llud vap Beli. A, 

5 Difod: env tro oc gulat. A. 


BRUT TYSILIO. - IDS 


hyny allan y gelvit iaith y genedl hono bryttanec. Ac y rocs Corineys ar yr rann 
a dayth ido ynte cernig cans cv a gafas y devis ymlaen pavb. Ac ynte a 
devitfod y ran hono or ynys o achos amlav ocd y cevri ymo cans digrifach ocd 
ganto ev ymlad ar haini. Ac yn y myfc bŵynt yr oed ryv anghynvyil vr hŷn a' 
elvit Gogmagog a daydcc cyíyd oed yn y hyt a hefyt cymaint y dyvedynt vot y 
nerth ev ai gryfder ac y tynnai ev y derŵen veyav yn y coet yr llaer dan y draet 
oi geraid cyn havded a thynny gvialen goll vechan. Ac velly val ydoed Vryttys 
yn ryfely ar dyd gvylva yn y llc y dathoed ev y dir gyntav yr ynys hon nachav 
Gogmagog yn dyfot ar y daydegvet gaer ac yh genaythyr croylon aerva ar y 
Bryttaniait. Ac yna ymgynyll a oruc Haver o nadynt ynghyt ac ymlad ac cynt 
yn cracl ai lad oll eìthr Gogmagog cans Bryttys a berìs y adav ev yn vyv cans 
digriv oed ganto velet Corineys yn ymlad ac ev achos bypy ydoed ev yn y 
damynae. Ac yna pan celas Corineys yr anghynvil hen? yn dyfot ennynii o 
lacenyd a oruc a bere y arvau odiŷrtho ac erchi yr caer dyfot i ymdrech ac ev. 
A dyfot y gyt a orugant a fetyÌl cyneb yn eyneb a cbymryt o bob un afcl ar y 
gilyd a mynych ymdafodi a onaethant yny ocd y íavl oed yn y hemyl . . . gana y 
hanadl heynt. Ac yn y lle geafgu or caer Gorinays atto oi holl nerth yny dorres 














BRUT G. AB ARTHUR, 


Ac gwedy darvot y Vrutus adeylat o dynas y dywedpwyt wuchot! goffot 
kywdavtwyr a oruc yndav. ar rody kyvreythyeu a breynhyeu udunt trwy yr rey 
y gellynt buchwedokau gan heduch a thagneved yndav., Ac yn yr amíer hunnu 
yd oed Hely offeyryat o Sylo ym blaen pobyl yr Yfrahel yg gwlat Iudea. ac yd 
oed yr arch yftafen ygkeythywct e ftylyitwyilyon 2, ac yd oedynt yn gwledychu 
Tro meybyon Heâor kadarn vap Pryaf gwedy ry dyhol plant Antenor o honey 
ymdeyth. Ac yn yr Eydal yd oed Sylvyus Eneas yn trydyd brenbyn. gwedy 
Eneas Yikwdwyn e ewythr brawt y tat y Brutus. 

Ac gwedy kyteyryav a lienyethu pop peth ar hyt yr ynys yn tagnevedus ac - 
adeylat y kaer ardynas 3. kyíku a oruc Brutus gyt ac Ygnogen y wreyc¢. athry 
meyb a anet ydaŷ o honey. Sef oed enweu yr rey hynny 5. Locrinus. Kamber. 
Albanadtus. ac ym pen y pedwared wulwydyn ar rugeynt gwedy y dyvodedyg- 
aeth y enys Prydeyn y bu varw Brutus 6. ac a cladwyt yn y kaer a_adeylaíley 





t Adeilat o dinas megis e divetpvit. A. 
2 Egheitoad e filiftevithon. A. 
3 Ac yna gvedy llunaethu pop peth ar hyt yr ynys. B. 
4 Ryicu aoruc brutus gan y wreic. 
§ Sef oed eu henveu. B. 
6 Ac ym pedwared uleydyn ar hug- y bu uarv. 

eint greedy dy uot brutus yr ynys hon: 


aa 


X 


116 BRUT TYSILIO. 


tair affen ida9 dey or ty affao ac un or ty dehau ac yna Ilidiao a oruc Corineys a 
chymryt y nerth atto a drychav y cavr ar y yfgvyd a rydec ac ev ty a chraic y 
mor a dyfot ac ev y ben tarren ychel aì vore dros y graic yr mor yny aeth ev yn 
vilodryllau yn y lieis y don oi vaet ev yn bir o amíer ar lle ligne o byny hyt 
hediv a eloir llam y caer neu naid Gogmagog. Ac yna gvedy rannu yr ynys 
chenychu a oruc Bryttys enaythyr dinas. A cherdet ar hyt yr yuys a oruc y 
gaifiao lle a vai adas y onaythyr y darpar ac or dived cv a dayth hyt ynglin 
avon Demys a gorymdayth hcno a oruc ar byt y traethau. Ac vedy cael o honae 
le adveyn a ryngau y vod ev adaileys dinas yno ac ai geleis bi troyav necyd ac 
velly y gcleit hi yn bir o amfer ac yna trey lycredigaeth y henŷ ev y gelvit hi 
'Trynovant ac eedy y cbael hi lyd ap Peli maer braet Caffcallavn y ger amladced 
oc Ilcaífar, Ac vedy cael y vrenhiniaeth or Llyd henn? y cadarnhaeys ev y dinas 
o diroed a miroed o anairiv gelvydyt a chyeraindeb ac y herchis ev y gale hi o 
bynny allan caer Lyd oi hen ev ar Saiffon ai gelvis hi Londen ac am hyny vy by 
rong Lyd a Nyniav y vraet.amryffon maer am difa Leng trayay. Ac ynn gŵcdy 


gw» 





BRUT G. AB ARTHUR. 


ehun yn anrydedus. Ac yr rannaffant y veybyon yr ynys yn teyr ran vr 
rygihant!. Ac y Locrinus Kanys yr hynaf oed. y dygwydes yr ran berved er 
ynys yr hon a elwyr Eloegyr oe enw ef>.. Ae y kymyrth Camber or tu arall y 
Hafren y rann a clwyr oe enw enteu Kymry3. ac y kymyrth Albdnadtus y 
gogled yr ran a elwys enteu oe enw cf Alban, A honno a elwyr yn yr amferoed 
byn Yfkotlont 4, ac gwedy eu bot e vetly yn tagvhcvedus trwy hyr amfer y 
deuth Humyr brenyn Hunavt a llyghes kanthag byt yr Alban, ac gwedy ymlad 
ac Albanadtus y lad a oruc a chymmell y pobyl oed gyt ac ef ar ffo hyt ar 
Locrinus 5. a gwedy gwybot or kyvrano hpnno o Locrinus 5. kymryt Kamber y 
vraot a oruc y gyt ac ef a chynnullae eu llu a chyrchu? yn cibyn Humyr 
vrenyn Hunaet byt yg glan yr avon a elwyr Humyr. ac ymlad ac ef yno ae 
kymmell ar ffo, Ac yn y flo benno y bodys IIumyr ar yr avon honno. ac 





gym gipiED 











— 


1 Ac yna y vcibyon ynteu a ran- nyffant yr ynys y rydunt. B. 

2 Ac y Locrinus can oed hynaf y elwit oc eno ef: lweger. B, 
doeth y ran perued or ynys. yr hon a 

3 Ac y kamber ydoeth or tu arall y 
bafren y ran a clwir oe eno yntei 

4 Ac albanadtus a gymyrth y gogled, alban. B. 

ran a elwis ynteu oe en? ef yr 

5 Ac ymlad ac albana@us ae lad Jocrinus. B. 
aoruc. Achymell y pobyl ar ffo hyt ar 

6 Agvedy goybot olocrinus y gyfranc hono. B. 

7 A mynct, B. 


kymry. B. 


BRUT TYSILIO. 117 


darwot«o Vryttys adailiat y dinas ai chadarnhau o vyroed a cheftyll ai chyffegru 
a oruc a goffot cyfraithiau cadeedic yndi yr neb ai preffeyliai yn dangnefedys a. 
goffot navd ar y dinas ac yítynny braint idi. Ar amfer hen? ydoed heli effairiat 
yn geledvchu yn yr Iudea ac yno yr oed yr archyfteven yngharchar gan yr 
Pilittevifiion. Ac yn troyav yr oed mab y Ector gadarh yn gvledychu vedy y 
erthlad o ettifedion Antenor o heni, Ac yn yr Eidiol yr oed Sylbys ap Yfgannys 
ap Eneas yn geledychu evyrth Bryttys o oed heny yn Grydyd brenin yn o 
Latinys, Oo 
Ac yna y by y Vryttys o Enogen y wraic dri maib nid amgen Locrinys 
Camber ac Albanaétys ar tri maib hyny geedy mare y tat y bedvred vieydyn ar 
hygain vedy dyfot yr ynys hon. Ac yna heynt a r-naffant yr ynys yn:dair ran, 
Locrinys cans hynav oed a gymerth canol yr ynys ar ran hyny oi henge ev a elvir 
Lloegr. Camber a gafas y ran arall ty yna y hafren ar ran hono a eloir Cymbry 
ac Albana@tys a gafas o avon hymyr hyt ymhenryn bladon a hono a elvir Yígot- 
lond ac oì henŷ ynte Alban. Ac velly y byam yll tri yn cidvledychu. Ac yna 
y dayth hymyr vrenin hunaet a llynges vavr ganto ir Alban y dir ac ymlad a 


———— o ——Í e 











ee ee el 


BRUT G. AB ARTHUR. . 


edewys ynteu y enw ar yr avon yr hyn hyt hedyot. Ac gwedy kaffacl eê 
Locrinus y. wudugolyaeth honno rannu yr yfpeyl oy kytemdeythyon a oruc hep 
adav dym ydau ehun eythyr teyr morwyn enryved eu pryt ac eu tegwch a kavas 
yn e llogheu. Ar pennaf or teyr morwyn hynny oed verch 'y vrenyn Germanya. 
ac a dugaífey Humyr kantha pan wuaffey yn anrcythyae y wlat honno. Sef 
oed enw y vorwyn honno Eflyllt +. ac nyd ydoed hawd kaffael dyn kyndeket na 
chymryt a hy yn yr hollvyt, Kanys gwynnach oed y chnavt nor echtewynnedyd 
aikern morvyl. ac no dym a ellyt dyharebu o hona93. A dyrvaer ferch a 
charyat a dodes Locrinus arncy a mynnu y chymryt yn wreic wely yda. Ac 
gwedy klybut o Coryneus hynny ìlydyav a oruc yn vavr kanys kyn no hynny ry 
wnathoed Locrinus amvot y kymryt y verch ef yn wreyc ydae4. 

Ac wrth bynny Eyrchu Locrinus a wnaeth Coryneus a dan treygla? bwyall. 
deuvynyaec yn y law deheu a dywedwyt wrthau yr amadravd henn. Ae megys 
byn Locrinus y tely di y my ytlaol vracthau a gwelyeu a kymereys y tros dy tat 











t Acary ffo hennŷ y bodes humyr anon yr hynny byt hediv. B. 
yn yravou. Ac yl edewisy envar yr 

2 Ar penaf or teir moreyn hynny ocd y hen? y vorvyn: effyllt.. B. 
ced, verch y vrenhin germania. Sef 

3 Kyn decked a hi yn yr holl vyt. afcern moruil. B. 
Gvynuch ocd y chnavt nor echtywynedic | 

4 Agecdy geybot hynny o gorineus, rywnaethoed locrinus amot y gymryt y 
lliryav aoruc. kapys kyn no hynny verch ef y wrceicidae. B. 


w 


118 BRUT TYSILIO. 


eroc Albapadtys a chymell pobl y clat hono y ffo hyt att Locrinys. Ac aton a 
erec ynte att Gamber y vraet a chynyll a onaethant boll ientit y dau gyfoeth a 
mynct yn erbyn hymyr ai yrry ar ffo yny vodes ev yn yr avon honoac o hynny 
hyt bcdiv y geleir yr avon hono hymyr. Ac yna vedy cael o Locrinys y vydygol- 
iaeth ev a rannod yfbail yr hai Madedic ar maint a gafat o aur ac arian yn y 
llongee. Ac yna tair morvyn vch y pryt ai tegech a dalies ev ac un o nadynt 
Oed verch. y vrenin Germania a dygaffai bymyr ganto o dyno pan anraithaffai cv 
y viat a dey vorvyn eraill gida hi ai henv hi oed Eilyllt. a gonnach oed y chnaed 
hi nor aira gennav neu alaŷ neu aígŷrn morvil. A fan y gvelas Locrinys hi 
ennynnu oí chariat a oruc ai chymryt hi ar y eely megis geraic briot ida. A 
pban vyby Gorineys hynny llidiav yn vaer a oruc cans ado a enacthoed Locrinys 


JU 








R BRUT G. AB ARTHUR. 


ty byt tra wuhvm y yn kynydu tyr a dayar ydav ef 7. kymryt alldudes hedyw yn 
wreyc yt ny udoft ty pa le pan henyw. a gwrthot vy merch ŷnbeu. Etnebyd 
hagen nât prydverth yt hynny ac nat dy pryt hyt tra parhao nerth yn y brcych 
debeu henn 2. yr honn a ladaed y (awl kewry ar tractheu ynys Prydcyn. Ac evelly 
y okyvadau yn vynych a dan treyglya9 y deuvynyatc wuyall3. Ac yna cyílyocs 
y daethant eu kytemdeythyon o pob parth yr rygthunt y eu tagnhevedu 4. a 
ehymmc)) ar Locrinus kymryt merch Coryneus yn wreyc ydae. Ac yna y 
kyíffus Locrinus kan Gwendolen merch Coryneus. Ac yr hynny eyffyoes ny 
Jeybavs karyat Effyllt kanthae namyn y goffot mewn dayar ty o fewn kaer 
Landeyn. ac anwylyeyt yda? yn y chadv ac, yn y gwaffanacthu ac yn y dywallu 
6 peb peth or a vey reyt ydy. a hynny yn dyrgel 5. Ac yno y deucy ef attey by 
en kudya€c. Ac evelly y bu yn mynnychu attey trwy yipeyt fcyth mlyned hep 
wybot o nep eythyr y annwylyeyt ehun a oed yn y gwarchade. namyn yn ryth 
aberthe yn dyrgel yr dwyweu yd aey ef yno6.. Ac eno eyifyocs beychyogy a 


kavas Eifyllt a merch a wn ydy. ac ys ef enw a dodes ar honno Hafren... Ac yn 








1 A dyŵt a oruc corineus dan 
treiglao beyall deu uinya€c yny lae 
deheu ar Ìocrinus gan dywedut yr 


ymadraed hvu. 
2 Na diprit tra vo y nerth yny breich 
3 Ac y velly y gogyuadaed yn vynych 
4 Ac cifloes yd aeth kydymdeithon 


$ Ac yr hynny eiffoes ny lauafleys 
cariat efit 2antae ef. namyn y goilot 
y men daecrdy yn llundein, Ac an- 
6 Ac yno v datei ynteu yn rinyaec 
attei, Ac vcily y bu yn mymchau attei 
feith nly ued beb vybut y neb eithyr y 


Ac velly Ìocrinus y. 


teli di jmi y fael vratheu ageelieu a 
gymereis i dros ty tat tì. tra uam yn 
kynydu tir idae. B. 


deheu hen. B. 

dan dreiglao y vcyall..B. 

y rydynt. Ac ytagnonedeyt. B. 
neyleiu idae yny geatfanaethu yn dirgel. 


anncyleit. namyn vn vith aberthu yr 
deyeu yn dirgel yd aei ef yno. B, 


BRUT TYSILIO. | tg 


gymryt y verch ev yn briot idav. Ac yna cyrchu'r brenio a oruc Corïoeys gan 
yígydiae y veyall amo a dyvedyt val hyn. Ai val hyn eas y tcly di i mi y gynifer 
brath a goeli a gefas i gydath dat ti tra vyom ni yn ymlad ac eíron geaedl 
drofiao ev ai velly wis y tely di v mi pan cttyt ti oall ar vy merch i a chymryt 
moryn achyfiaith yn y blaen hi nit a byn yn rat gennyt ti tra vo nerth ym 
doyfraich i cans trey y eyvall bonn y colles Haver caer y bycyt a hynny gan 
— yígydvait y ucyall dau vinioc arno megis be bai yn mynny y daro ev. Ac yna yt 
aeth cydmaithion rynto ev ar brenin. Ac yna vedy tangnofedy ryngtynt y 
cymhellvyt ar Locrineys gymryt merch Gorineys yn briot.. Ac er hynny nit 





BRUT S9. AB ARTHUR. 


yr unrhyw amfer honn? beychyogy a kavas Gwendoleu a map a anet ydy hytheu. 
ac ary map henn? y dodet Madaec!. Ac ar Coryneus y hentat yr rodet honn 
ar vaeth ac oy dytku?. Ac em pen efpeyt gwedy mar? Coryneus ymadae a 
wnaeth Locrinus a Gwendoleu. ac ar oítec ardyrchavael Effyllt yn vrenhynes. ac 
wrth hynny llydyav a oruc Gwendoleu yn dyrvaer eyihyr mod 3. a mynet hyt yg 
Kernyw a cbynnullae y llu mwyhaf a allws y kaffacl wrth ryvelu ar Locrinus. 
ac er lan yr avon a elwyr Sturam emkyvarvot a wnaethant. ac en e wurwydyr 
honno o ergyt íayth y llas Locrinus. Ac yna y Kymyrth Gwendoleu llywodraeth 
y teyrnas yn y llaw chun ac arveru o tatael creulonder. Ac erchy a oruc 
Gwendoleu body Effylit a Hafren y mereh yn yr aton honno4. Ac gwedy 
hynny gwys a offodes tros wynep ynys Prydeyn galw pawb or avon honno o 
enw y vorwyn. bonno Hafren. Ac y velly y gelwyr yr avon honno o enw y 
vorwyn Hafren yr hynny hyt hedyW 5. 


Ac gwedy hynny deudec mlyned goedy llad Locrinus y gwledychus Gwcn- 
doleu. a dec mlyned y buaffey Locrinus yn vrenhyn kyn no hynny ac gwedy 
gwelet o Wendoleu Maduvec y map yn oedran y galley ynteu bot yn vrenhyn. by 














t Abechogi agauas eiflyllt. A merch a anet idi hitheu. Ac ar hopny y dodet 
2auuidi, Ac ar honno y dodet hafren. madave. B. | 
' Abeichogi agauas geendoleu. A mab 7 
2 Ar mab a rodet ar corineus y hentat ar vaeth. B. 
3 Allidyav aoruc gvendoleu eithyr mod. B. 
4 Ar lan yr auon a elwir Sturam llewodraeth y teymas ae chun. 


ymgyuarnot. Ac o ergit íaeth llad. Ac erchi aoruc bodi etly t ac merch 
ocrinus. ac yna y kymyrth gvendoleu ynyr auon bonno. 


5 Kans benni a vinnes bot trageeidael. 5 Ac ydodet ar yr auon hafren o eng 
glot ir voreyo oachaes ibot in verch i y uorvyn yr hynny hyt hediv trey arch a 
locrinus igvr priagt hitheu. Ac velli gorchymun gvendoleu yr clot y verch 
igelvir er avon hit hediv o cav evorvin Jocrinus. 8B. 

Havren. A, 


20 PRUT TYSILIO. 


ymorthodes ev a chariat Effyllt namyn genaythyr feler yn llyndain idi dan y 
'daiar a gorchymyn i anoylaid y chade. a phan elai etti y dycedai y vot yn mynet 
y vnaythyr aberth dirgeledic y du? cans nì lefaffai ev rac ofp Corineys y chade hi 
aragoed ar y vely ac velly y by ev yn tramoy etti hi faith mlyned, Ac vedy mare 
Corineys gadau Goendolau y verch ev a oruc Locrinys a chymryt EfTyllt ar goed 
ar.ccly y vrenhines. Ac yna dolyrio a oruc Gvendolau a mynet hyt yngherniv a 
tchynyll holl ienâit y chyfoeth etti a dechrau ryfely ar Loctinys. Ac yna y 
cyfarvy y dau jn ar lann yr avon a eltit Vyrram a breydr groylon a vy yno. Ac 
yna y trevis Locrinys a íaeth yn y dalken-ac y llas ev. Ac yna y cymerth 











“BRUT G AB ARTHUR. 


a rodes gwyalen y teyrnas yn y law, ac at harderchoges ef yh vrtnhyn. a hytheu 
ehunan a vu bodlaen ar Kernyw oy goflymdeythyao byt tra wu vyw. Ac yn yr 
amfer honno yd oed Samuel prophwyt yn gwledychu ym blaen pobyl yr Yfrahel 
yg gwlat Iudca a Sylvyus Eneas etwa yn vyw yg gwlat ŷr Eidal. ac Omyr etwa 
yn traethu y kathleu yn eglur clotvaer !, 

‘Ac gwedy urdae Madavc yn vrenhin gwreyc a vynnavd a deu vap a vu ydac o 
honey. Sef oed yr rey hynny.’ Mymbyr a Mael. a dengeyn mlyned y bu Vatiarc 
'yn hedech tagnhevedus yn gwledychu. Ac gwedy marw Madavc tervyíc'a 
kyvodes y rwng y deuvap am € kyvoeth. kanys pob un o nadunt a vynney 
kaffael e vrenbynyaeth o kebyl. ac eyffyoss Membyr a vynnaved dwyn y enpny ef 
‘ar perffeythdaet ac wrth hynny ef a wnaeth datleu o efkus gwneuthur llunyeth 
ar tagnheved yr rygthunt. ac yn y datleu honn y perys ef llad Mael y vract. ae 
gwedy llad Mael y kymyrth Membyr llywodraeth yr holl teyrnas? a chym- 
< meynt y'creulonder a kymyrth endao en erbyn y pobyl hyt pan ladavd ef hayach 
"holl dyledogyon y teymas or a tebykey ef keyílya90 kyvody yn y erhyn. Ac y 
' gytahysny amadau a wnaeth ae wreyc pryavt or hon y ganodoed ydaŷ yr 





1 A pylethec mlyned y gwledychoys 
geendoleu gvedy llad locrinus. <A dec 
mlyned y bailed locrinus yn vrenbin 
kyn no hynny. A phan welas geen- 
doleu vadavc y mab yn oetran y gallei ef 
bot yn vrenhin. hi a rodes gvyalen y 
toyrn4s yoy’ lao. Ac ge ardyrchoges yn 


a Ac yna gŵedy urdaŷ madaec gm 
vrenhin. Goreicca awnaeth. A deu 
'vabavu idav chonei. Sef oed y rei 
'hynny. membyr a mael. A deu vgein 
'mlyned ycvledychus trey dyundeb a 
hedech. Agvedy marv madaec. teruyfc 


vrenhin. Ac y kymyrth hitheu yn 
ymborth idi kernyv tra un vyŷ. Ac 
yn yt amfer henn? yd oed famvel yn 
profeyt, ac yn gvledychu yn iuda. A 
Siluius eneas yn yr eidal. Ac omyr 
etwa yn traethu y gathleu yn eglur 
glotuawr, B. 


a gyuodes reg y deu vab am y kyuoeth. 
Ac eiffoes membyr a wnaeth dadleu ac 
vraet o efcus tagnouedu ac ef. Ac yny 
dadleu hynny y peris ef llad mael y 
vraet, Ac y kymyrth membyr llycod- 
raeth y teyrnas. B, 


Me 


Ln] 


BRUT TYSILIO. 192 


Goendolau lyvodraeth yr ynys yn y Wav y bun. A fen a oruc hi gymryt Effy)it a 
Hafren y merch ai bodi ylldvy yn yr avon.ac o hynny allan y gelvir yr avon Havren 
dros gybl o ynys Brydain ac velly y gelvir hi hyt dyd bravt o achos y vorwyn a 
vodet yndi megis y delai gov yn dragedav] amverch Locrinys. Ac edy Locrinys 
y llyviaed y vrenhines y dyrnas daydeng mlyned a daydec eraill byfai Locrinys © 
yn yllygiao. A pban dayth Madoc y mab hi mevn oed dedvol yr hyrdeyt ev yn 
vrenin a lyviag cerni9 a oruc hi y hun tra vy vyo. Ac yna gvraica a oruc Madoc 
a dau vab a vy idav o honi nit amgen Membyr a Mael ac yna llyviao y dyrnas a 
oruc Madoc yn dangnofedys deng mlyned ac yna y by ev var. Ac yna y by 
anundeb rvng y deu vab ev am y dyrnas cans pob un o nadynt a vynnai y chael. 
hi ido y hun. a roi cennat a oruc Membyr y Vael y vravt y dyfot ymdidan ac ev 
ar veffyr tangnefed ac yna troy vrat y peris Membyr lad y vraod Ac vedy cael: 
o honav ev yr ynys yn hollavl cymaint o groylonder a gymerth ev yndo y hun hyt 
pan ladoed ev gymaint o vyrda ac oed yn yr ynys megis na beynt hey yn 








BRUT G. AB ARTHUR. 


arderchaec was ieuanc Efravc kadarn 1. ac arveru ac ymrody y pechaet Sodoma 
a hynny yn erbyn dedyf ac anyan yr hyn oed kaílach kan Dyw no dym arall 2, 
ac val yd oed yn hely dywyrnavt yn yr ugeynvet wulwydyn oe arglwydyaeth y 
wrth y kytymdeythyon y mewn glyn koedavc yd ymkynnullaffant yn y pen 
lluoffowgrwyd o vleydyeu kyndeyryavc. ac yn truanhaf y llyghaffant ef3. ac yn 
yr amfer hunnu yd oed Sawl yn vrenyn yn yr Yfrahel. ac Euryítheus yn 
Lacedemonya 4. 

Ac yna gwedy marw Membyr yd urdwyt Efrave y vab ynteu yn n vrenhyn, 
Gwr mawr y twf ac anryved y kedernyt ae dewred oed honnŷ. Ac un wulwydyn 
cyífyeu o deugeynt y bu yn gwledychu ar ynys Prydeyn 5. Ef gyntaf gwr gwedy 








2 A chymeint vu y greulonder yn 
erbyn y pobyl. Ac y lladaed holl 
dylyedogyon y teyrnas or rei a tebyccei 


2 Achydyav a gvyr:yn erbyn dedef y 


3 Mevn glyn koedavc y gyrchu eithyr 
a wnaeth lluoffogreyd o uleideu kyn- 


4 Ac eurifteus yn lacedoma. B. 


5 Ac ena gvedi mare membir et 
urdeit Efraŷc ivab enteu en vrenin. 
ger maer i riv ac anrited ikadernit ai 
decred oet hŷnv. ac un vividin eifeu 
odeu ugeint ebu in gvledichu ar enis 
pridein, A. 


ef keiffyao kyuodi yn y erbyn. Ac ygyt 
a hynny ymadao ae wreic priavt mam 
efracc kadarn y vab aoruc. . B. 

pechact kaffa gan due. B. 


deiryavc ae lad ae yifu. 


5 Ac odyna gvedy maro membyr y 
hurdyyt Efracc kadarn y vab yn vrenhin. 
ac un ulvydyn eiffeu o deu ugein y bu 
y gvledychu. B. 


198 
geledychu yn y ol ev a hefyt gado y oraic a oruc yr hon oed vam y Efroc cadarn. 
ac ymroi a oruc y bechot Sottma 4 Gomorra ac ymhoelyt yr anian pryffaith nt 
erthoyneb ar y ganvet vicydyn oi dyrnas divarnot ydoet ev yn hela a mynet a 
oruc ev ychydic odivrth y gwyr mevn glyn coedavc ac yna y dayth. blaidau ac ai 
ladafsant ev ac ai llaeísant. 

Ac vedy mare Membyt y dayth Efroc y vab yn vrenin cadarn y gynnal y 
dyrnas ac ai cynhelis hi deng mlyned ar hygain. a chyntav brenin deth vedy 
Bryttys a llynges y frainc vy ev. A llat a llofgi a oruc ev yno a deyn y 
hanraithiau ai haur ai harian a dyfot y drev a chlot y vydigoliaeth ganto vedy 
Nofgi y dineflyd a dyítryv y cayryd ar ceítyll yn lleyr. Ac ev yn gyntav adailicys 
y parth drao y Hymyr y dinas a elvir oi heno ev y hun dinas Efroc. Ar amfer 
hone Dafyd oed vrenin Cariffalem. <A hefyt ev adailieys Caer Efroc gyferbyn 
ac Alban. Ac ev adailcys caftell mynyd Angnet a hon a elvir hediv caftell y 
morynion new vynyd dolyr'ac velly ygain maib a vy y Efroc o ygain gvraged a 
dec merchet ar hygain. Ar dyrnas hon a lyviod ev daygain mlyned. hunav or 

maibion oed Vryttys darian las Gilins Run Moryd Bleidyn Iago Calan Cynar 
Yfbladen Gŵryl Dardan Eidiol Ivor Goychyr Gronvy E&or Cyhelyn Rat Affaracys 
Howel. Ar maibion ar merchet a danvones y tat yr Eidial att Silmins Alban y 
gŷr a vy vrenin vedy Siliys Lattinys ac yna rodet heynt y eyr bonedigion o genedl 


BRUT TYSILIO, 


tan GY ——“——— eel 








BRUT G. AB ARTHUR. 


Brutus a aeth a llyghes kanthao y ffreync ac gwedy llawer o ymladeu a_llad 
dyveffured or pobyl ef a dyvu adref kan wudugolyaeth ac amylder o da a golut 
eur ac aryant kanthao. Ac gwedy hynny ef a adeylaed dynas 2 or parth drav 
y avon Humyr. ac ae gelwys oe enw ehun Kaer Efravc. ac yn yr amfer honne yd 
oed Davyd prophwyt yn vrenyn yg Kaerffalem a Sylvyus Latymis yn vrenyn yn 
yr Eydal a Gad a Nathan ac Affaf yn prophwydy yn yr Yfrahel. ac y gyt a 
hynny hefyt Efrace kadam a oruc kaer Alclut kyverbyn ac Yskotlont3. a chaftell 
mynyd Agned yr henn a elwyr yn awr kaftell y morynyon ar vynyd dolurus. Ac 
y gyt a hynny hefyt ef a anet yda9 ugeyn meyb o ugeyn wraged a oedynt ydae. 
a deugeyn mlyned yn wyehyr kadarn y gwledyches ar holl teyinas ynys Prydeyn 
ac ys ef oedynt enweu y meybyon 4. 








1 Dyuot adreff awnaeth ac amylder 


I Agvedi llawer o emladeu e uudug- 
oolut gantav. B. 


oliaeth a gauas. A. 
2 Ac yna yd adcilyacd ef dinas. B. 


3 Ac odyna yd adeilyawd efraec kaer alclut gyuerbyn ar alban. B. 


4 Agvedy hynny y ganct idae ugein 
meib o ugein weud a ocd idae. a dec 
Yucighet ar ugein. a dee mlyned a 


deugein y bu y gvledychu, Sef oed y. 
henweu y myibyon. B. 





193 


troyav. Ar maibion oll hefyt ac Afaracys ya dyvíoc arnynt aethant a llynges 
'gantynt hyt yn Sermania ac o ganhorthey Silmins Alban y goreígynaíant 
Sermania ac y cavíant y vrenhiniaeth hono. 

Bryttys darian las a drigiod gyda y dat ac ev a viedychod vedy y dat deng 
mlyned. Ac ar y ol y by Leon gaor y vab ynte a gor da vy hen? yn vrenin yn 
cynnal gvrioned a chyfiavnder, 


BRUT TYSILIO. 


2. .. . — ag 


BRUT G. AB ARTHUR. 


Brutus Taryan las. oed y map hynaf ydaet, Maredud. Seyffyll. Rys, 
Morud. Bleydud. Yago. Bodlan. Kyngar. Yfpadaden. Gwael, Dardan. Eydol. 
Yvor. Heétor. Kyngu. Gereynt. Run. Affer. Howel Ac ys ef oedynt enweu 
y verchet efz. Gloewgeyn. Ignogen. Eudaes. Gwenllyant. Gwawrdyd, 
Agharat. Gwendoleu. Tanghwyfiyl. Gorgon. Medlan. Methael, Efrar. Maelvre. 
Kamreda. Ragau. Gwael. Ertus3 Reft. Keyn. Stadud. Efrens. Blayngeyn, 
Avallaeh. Angaes. Galaes teccaf morwyn oed honno or a wu ygkytoes a hy yri 
ynys Prydeyn a Ffreync 5. Gweyrvyl. Perweur. Eurdrec: Edra. Anor. Stadyalt. 
Egron. Ar rey hynny oll a anvones Efraec hyt at Sylvyus ygar oed yn vrenyn 
yu yr Eydal; ac enteu ae rodes wynt yr gwyr bonedykaf a lianoedynt o genedyl 
Tro. ar meybyon a aethant a llyghes kanthunt ac Affer y bract yn tewyflave 
amadunt hyt yn Germanya ac o kanhwrthwy Sylvyus wynt a orefkynnafant y 
wlat honno ac a gwledychaffant yndi 6. 

Brvrus hagen Taryan las ehun a trygos y gyt ae tat yn yr ynys orth kymryt 
y teyrnas gwedy ef a deudec mlyned y gwledyches ynteu gwedy y tat ?. 

Ac yn ol Brutus Taryan las y deuth Lleon y vap yuteu. Gwr oed honn? a 
, karey hedoch. ac gwedy gwelet o hona? y kyvoeth yn llwydao ac yn hedychu 
pop peth orth y gyghor ef a adeylaed dynas yg gogled yr ynys hon ac ae gelwys 
oe enw ehun Kaet Lleon ac yn amfer livnne yd adeylvs Selyf themyl yr Arglwyd 
yg Kaeruffalem ac y deuth brenhynes Sabba y warandav y doethynep ef. ac y 
deuth Sylvyus ypytus yn lle y tat yn vrenyn yn yr Eydal. ac yn dywedd y oes 


i Brutus taryanlas. oed hena. B. 


2 Run. affer. enweu y merchet oed. B; 

3 Egub. B. 

4 Ebren. B; 

5 Teccaf morgyri oed honno yn yr ynys. B. . 


6 Ar rey hyny a anvones efracc ar yn germania. ac affer y braet yn tyvyf- 


fyluius y gar brenhin yr eidal. Ac a 
rodet yno y wyr bonedic dylyedavc. Ar 
meibyon a aethant allyges ygantunt hyt 

7 A brutus tarydn las a trigaed yn yr 
ynys erth y llywiad gvedy y tat. A 


A 
4 


{asc arnadunt. ac o ganhorthvy fyluius 
y goryfcynnafant y wÌat hono ae phobyl, 


‘dcsdes mlyned y geledychaed arnei, 


B. 


R32 


124 BRUT TYSILIO. 


Ar Lleon hono a reydhavys lycodraet y dyrnas ac adailioys yn' y part drao yr 
gogled o ynys Brydain dinas a elwìr Caer Lleon. ar amfer henv ydoed Selyv ap 
Dafyd yn adailiat temyl Ieffu Grift ynghariffalym. Ac yna y dayth Brenhines y 
dehau y vrando doethineb Selyv. ac velly pymlyned ar bygaint y by Leon yn goled- 
ychu yn vrenin. Ac ynived y oes lleíc vy ev ac am hynny y codes tervyfc yn y 
dyrnas a ryfel ryngtynt y bun, 





BRUT G. AB ARTHUR, 


llefcu 2 wnaeth. a phum mlyned ar rugeynt e bu yn gwledychu. Ac oy lefked 
ef ar dywed y oes y kyvodes ef kytoradacl tervyfe yn y ceyrnas 1. 

Ac gtedy Lleon y gwiedychos Run Paladyr vras y vap ynteu un wlwydyn 
eyllycu o deu ugeynt henn? a duc y pobyl oc eu tervyíc ar tagnheved a duhundep. 
Ac ef hevvt a adeylos Kaer Keynt. a Chaer Wynt. a Chaftell mynyd Paladyr. 
yr hon a elwyr yn awr Kaer Septon. ac yna tra adeylut y gaer honno y bu eryr 
yn proffwydav ac yn dywedwyt darogoneu yr ynys hon. Ar amadrodyon hynny 
bey tebyken y eu bot wynt yn wyr ny ochelen y eu hyíkryvennu wynt megys yr 
rey ereyll2, Ac yn yr amfer yd oed Cappys Sylvyus yn vrenyn yn yr Eydal. ac 


Aggeus ac Amos. ac Hyeu a Iohel ac Azaryas yn proffwydy yn yr Yfrahel. 





I Ac in ol brutus idaeth lleon ivap 
enteu. ac en ir amfer hone ed adeilvs 
feliv temil ir argloid egkaerufalem ac 
idaeth brenines (abaierandav idoethineb 
eo. ac idaeth Siluius Epitus in lle idat 
in vrenin in ir Eidal. Gor oed lleon 
agarai hedwch, agoedi geelet ohonav 
igivoeth in llvidae ac in hedichu pob 
peth. orth igighor ef a adeilavd dinas 
egogled ir enis non ac igelvis oe end 
ehun. kaer lleon. Ac in dived ioes 
eiíoes llefcu agonaeth. Aphum mlined 
arugeintibu en grledichu. Ac oe lefged 
ev ar dived ioes ekivotes civtavtael 
ervifc ini deirnas. A. 


2 Agvedy mar? lleon: y doeth run 
paladyr bras y vab ynteu y vrenhin. vn 
vloydyn eifeu o deugeint. y bu ygole- 
dychu. Ahvnnv a duc y pohyl oc eu 
teruyfe ar gytuundeb. Ac ef a adeilvys. 
kaer geint, Achaer wynt. achaer vynyd 
paladur: yrhon aelwir yr aer hon. kaer 
fepton. yny lle y bu yr eryr yn dywedut 
daroganeu tra adeilvyt y gaer, B. 


Dyma 








t Ac yn ol brutus y doeth llyon y 
vab ynteu. Ger a garvys hedech uu 
henne. Agvedy pgvelet o hona? y 
gyuoeth yn tagnouedus. íef a adeiloys 
dinas y gogled yr ynys. Ac ae gelwis 
oe ene ehun kaer lleon. Ac yn diwed 
y oes Y llefcoys.. Ac ynyr amfíer henn? 
y dechreurys Selyf vab dauyd adeilag 
temyl ygkaeruíalem. Ac y doeth bren- 
hines íabba y warandao doethineb felyf. 
Ac y doeth filuius epitus yn vrenhin yn 
lle ytat yn yr eidal. Ac yna val y 
dywefpoyt uchot. geedy lleícu lleon. 
y kyuodes teruyíc y rg y kivtavteyr 
chun. B. 


Dyma y daroganau byny, yn ol Brut y 
Breninodd o «vaith Siefrt o Vynwy, yr 
bwn fydd yny Museum yn LLUNDAIN. 


PBROPHYWDOLIABTH YR Erie. 


Mears y gvyrthlat yoen ydreic coch, 


' velly ybrerv y dyvyll yoen. Dreic aruthyr 


vaethâf athecca ac ocheythat y geneu 
oflamaol dan alyíc yr holl ynys gan y 
llyuu. O arennev hŷnnŷ ydaa maharen 
° man 





BRUT TYSILIO. 25 


Ac yni ol ynte y goledychoys Run baladr bras y vab onit un vivydyn 
daygain. A hen? a duc y bobl oi ryfel y dangnefed. Ar Run hvn adailivys 
Caer Caint aint a Chaer Wynt a Chaer vynyd y paladr ac yno yr oed yr Eryr yn 
proffoydo daroganau ir ynys honn ac y gorffenvys Selyv ap Dafyd y demyl yn 


Gaeríalem, 











BRUT G AB ARTIIUR. 


Ac gwedy marw Run y deuth Bleidud y vap ynteu yn vrenyn ugeyn mlyned 
ar y teyrnas hon. ar gwr hvnnv a adeylos Kaer Vadon. ac a oruc yndy yr enneynt 





man ygnv, adivyllya dyrnodieu ygyrn 
yny deyrein. Odyna ydaa yftlum gvcn- 
eynic y olve ac ar y edrychiat ydechryn 
fyd achreuyd. Odena ydaa lleo aneíao 
yr yítlum lluchyadenavc, ac adan yly- 
vodraeth yllygryr íychet gvirioned. 
Crang or mor adynefla yr lleo ac adan 
y vediant ydivlanna rydit o rydit. gvedy 
y troffer y keibieu yn vayoyr. Baed 
danhedaec aneffa yr crang ac avalhaa 
yny mieri teo ac alymhaa y danned 
yngkedernyt ydeyrnas. Ocheant y 
baed y kynnyd kenev er hŷn a ryd am 
agheu y dad megis am angheu ki. 
Goaet ytat agynyd y meibion ar kyntaf 
onadunt aeígyn yoruchelder ydeyrnas 
yn defynyd hagen vegis blodeuyn 
geaentyn kyn noe frwyth y geyea. O 
bechaot yr hen ypecha ymeibion erth eu 
tat, ar caret cyntaf a vyd devnyd yr rei 
ol. Meibion agyuodant yn erbyn eu 
tat ac amdial pechavt, cmyfgaroed a 
a gyffroant yn erbyn y groth. Goaet 
agyuyt yn erbyn eu gaet yny daruo yr 
alban vyla9 penyt yperheryn ac anob- 
eithus boen avyd. Yna ydav kynhorf 
kadarn ocynt doyrein, ac aruthra yr 
gorilesin ac adiercida holl gedernyt 
igerdon. Rac bron hŵenn9 ygoítemg 
teyfugion agvedy y kyngreirier tagneued 
yd ymgarant. Dolur adroflir yn }leven- 
yd, pan drychont ytat yngkallon y vam. 
Ef aneffa luir adiígynno ohat ylle ae 
lymder adylla kedermyt haearnagl ac 
un elecha9). ymynediat henn? ygedeu 
normandi ydvy ynys. ac odiruaer vod 
fymudedigaeth ygvehenir ykledyf yorth 
ygoron. Oaschaes anvhyndep y brodyr 


y- 








— O 


ygeledycha vn adelei ole arall. Kerbyt 
ypymet adreiglir yr petceryd agvedy y 
dyrchauer ylluneu priavt yíarret aetiaug 
aíathyr yteyrnafloed, yn dydyev dicethaf 
ydreic ven ygvefgerir yhetivet yn decir 
ran, ran adyn yr pvyl odeyreiniael 
follt ykyuoethogir, ran adifgin " iverdon, 
O orlleviniael ardymyr ydifrifheir, 
ydryded ran adric yn yelat diclo agorvac 
ykeífir. Tanael bcleu adiígin ordeyrein 
allydae yny kylch ogylch alynga. Wrth 
ylluver yd ehctta adar yr ynys, arrei 
meyaf onadunt vedy yd ennynher eu 
heígyll adigeydant yn dalyedigaeth. 
Or tan honne ygenir gereichionen; ac 
oe chynerf y dechrynant yr ynyifed, 
yngeyd yrei mviaf ygeelir yr abíent; ar 
ceil mynedyat avyd gvaeth nor kyntaf. 
Gvedy bo marv lle? yvirioned, ykyvyt 
ybrenhyn geyn bonhedic yn ynys bryd- 
ein yn gyntaf yn ehedec, odena yn 
marchogaeth, odena yn difgynnu, ac 
yny diígyuyat hennv ykeir ef yny glud. 
Odena ydygir ac adangoffir abys ac 
ydyvedir mae ybrenhin gvyn bonhedic. 
Yna y kynullir y vydin ev ageyftyl 
droítao agymerir, ac yna ybyd porth- 
manyaeth ydynyon megys am eidion 
neu am dauat, ac ymendaat hynny 
ageiíir ac ny byd yr un; onyt pen dros 
pen. Ac yna dicish ygvyn ac ydaa 
yr lle ykyuyt yr heul, ar lle digeyd heul 
arall, yne ydycedir yn ynys brydein 
brenhin na vrenhin. Gvedy hynny 
ydyrcheif yben ac ydengis ywot yn 


vrenhin ar laver o veithredoed dybryt, 


ac nyd arun elvedic. Geedy torrer 
llaver ny byd atkyveirdeb, yna ybyd byt 
y> 


S. 


426 BRUT TYSILIO, 


Ac yn y ol ynte y dayth Blaidyt y vab ac ygain mlyned y gvledychod ynte, 
Ac ev adailioys Gaervadon ac a vnaeth yr ennain tŷym parhays byth y vedignaethu 
y neb y,bai rait ido ortho. Ac ev aberthoys yr devines a eloir Minerva ofot tân 
heb diffodi byth yny lofgi y dym hoelai yr... vaith yn bellenai tân ac amfer 
hŷn? y gvedivys y proffoydi hyt nar rodai duo dim glav. ac yna ni by un dafn glav 





feat 














BRUT G. AB ARTHUR. 


twymyn yr medygynyaeth ac artymyr yr marwavl!. Ar gweythret henm a 
aberthes ef yr dwywes a elwyt Mynerva. ac adan yr enneynt henno y goffodes 
ev tan heb dyffody byth yn wrychyon nac yn llwdw. namyn pan dechreuey 
dyffody yna eylweyth yd ymchweley yn tanavlyon pelleneu kerryc. Ac yn yr 
amfer honn? y gwedyvs Helyas hyt na delhey glaw. ac e bu hep dyvot un davyn 
glaw chwemys a theyrblyned yg gwlat Kaeruffalemi. Ar Bleydud henn? 
dyrvaer ethrylyth a kavas. ac ef yn kyntaf a dyíkus kelvydyt nygromans trwy 
teyrnas enys Prydeyn. Ac ny orffowyfivs ef o dychemygu kelvydodeu a chye- 
reynrwyd hyt pan wnaeth eíkyll ac adaned ydav ebun a phrovy ehedec trwy - 
orwchelder yr awyr. Ac yna y fyrthyvs ynteu ar temhyl Apollo yn Llundeyn. 
ac yd yífygos ef yna yn llawer o dryllyeu. ac yna y kladwyt 3. 





——— 





da arall. Odena ydaa ybrenhin gvyn 


ybarcuitariot; adycko pavb ydreis avyd 
bonhedic tu argorllesyn ay vydin yny 


eidao ehun ahynny abery íeith mlyned. 





Ac yna ybyd treis agordineu gvaet, ar 
fyrnev agyfflybir yr eglvifeu, ar hyn 
abeo un arall ay met, ac ar y uuched 
druan ygoruyd angheu ac yn ychydic 
odynyon ybyd kariat kyuan.: Ar hyn 
agyngreirer ar ofber ybore yllygrir. 
Odena ydav or deheu ar veirch pren ar 
€9yn mor kyv eryr ac ymordeya ac ydav 
y vnys brydein yr tir, ac yny lle ef 
aíaetha y dy yr eryr, ac aygorefgyn, ac 
yna ybyd ryuel yn ynys brydein bloydyn 
ahanner, ac yna ny thal dym dvyn 
kyfneoit, mamyn paub abrydera pa 
furyf ykattvo yr eidiao ehun ac ykeifio 

t Ac aoruc endi er enneinod tŷimin. 
A. 

2 Ac ydan yr ennein hŷnnv y gyffodes 
tan heb diffodi.” Ac yny yr amfer 
honno y gwedvys helias proffeyt hyt na 

3 Ar bleidut honno awnaeth nigro- 
mans yn gyntaf yn yr ynyshon. Ac 
ny orffowyllveys o dechymygu kywrem- 
reyd hyny wnaeth idav adaned a phroui 


gylch yr henn lle gar lla9 ydefyr re- 
degauc, ac yna yda y elynion yny erbyn, 
ac y lluniethir paeb yny le.yny gylch 
ef. Allu y elynion afurfheir ar bon 
taryan. Yna yd ymledir oc eu taleu 
ac eu hyftlyffeu, ac yna y llithyr ybren- 
hin goyn bonhedic yr avel. Odena y 
nytha kyo yr erir yngorucbelder kreigeu 
boll ynys brydein, ny digvid yn ieuang, 
ny dav ynteu ar heneint, yna gogon- 
yanus fynniant ny odef amreint na 
íarhaetidae. agvedy ytagnauetter ydeyrn« 
as ydigvyd. 


I Ac awnaeth yno yr ennein 
toymyn. B. 
dele lao. Ac ni bu wlaŷ ynteu chve 


mis a their blyned ygwiat kaerufalem. 
B. 


hedec. Ac yn hynny y fyrthŵys ar 
temyl apollo yn llundein. Ac yd 


yíligoys oll, Ac yno y cladvyt. B. 





BRUT TYSILIO. ; . 127 


dair blyned a faith mis. A ger ethrylithys oed Vlaidyt ac ev gyntav a duc 
nigromaris ar hyt ynys brydain. ac ni orffeyífeys ev yn gonaythyr celvyd yny 
enaeth eícyll ac edenyd idav ac ehedoed y orychelder avyr ac odyno y fyrthiod ev 
ar ben temyl Apolo yn Llyndain yny aeth ev yn gant o drylleu. Ac yn ol 
Blaidyt y dayth Llyr y vab yntê yn vrenin yr hon a vy daygain mlyned yn Ilyviae 
y dyrnas yn vrael dangnofedys. Ac ev adailicys Caer ar lan avon Soram yr hon 
a eleir Caerlur o Gymraec ac o Saefnec Leffedr. Ac yr Llyr hene ni by un mab 
namyn tair merchet fev oed y henvau Coronilla a Ragao a Chordalia. Ai tat ai 
carai hoy yn vwy no mefyr. a mwy y carai ev Gordalia y verch ioyav 
idao nor dey verchet eraill. Ac yna vedy y henaidio ev ai drymhau 
medyliag a oruc ev rannu y gyfoeth yn dair ran ai roi heynte y vyr a 
thrayan y gyfoeth gida fob un o nadynt ac hefyt vedy gvypai pa un wyav 
ot verchet ai carai ev a rodai y hono y ran veyav oi gyfoeth. ac yna gofyn 
a oruc ev yr verch hynav pa gymaint y carai hi y that. ac y tyngoys hithau 
mae mey y carai hi y that nor enait oedyn y chorf, Ac y dyvat ynte vrthie er 
meyn dy vot ti ym cary 1 yn vey nor holl vyt vyngharediccav verch mi ath rodav 
di yr ger meyav a garych a thrayan vy nghyfoeth gyt a thi. Ac yn y lle gofyn 
a oruc ev yr ail verch hynav pa gymaint y carai hi y that. Ac y dyvat hithe na 
vedrai hi draytby ar y thafot vaint y carai hi y that a tbyngu y carai hi y that yn 
vey nor holl greadyriait y dayar. Sev a oruc ynte y charu hi yn vaor a rodi idi 
yr ail ran oi gyfoeth. Ac yna y dywat Cordaila vedy goclet y dey cheioryd yn y 
dŷyllo ev troy gariat falft teyllodrys profi a oruc hi daly atteb reffymael idav ev, 
Ac yna gofyn a oruc ev yv verch ieyav pa gymaint y carai hi y that. Argloyd dat 











BRUT G. AB ARTHUR, 


Gwepy rody Bleydud yr tyghetvennen y dyrchawyt Llyr y vap ef yn vrenyn, 
A thry ugeyn mlyned y bu ef yn wychyr ac yn vra9l yn gwledychu y teyrnas !. 
A. Llyr honno a adeylos dynas. ar avon Sorram ag ae gelwys yn Kymraec Kaer 
Llyr. ac yn Sayínac y gelwyr Leyrceíler 2. ac ny bu ydav ef un map namyn teyr 
merchet. ac ys ef oedynt enweu yr rey bynny. Gonorylla. Ragae. Gordeylla. 
a dyrvaer karyat oed kan eu tat udunt. Ac eyflyoes mwy y karey y verch yeuhaf 
ydav nor dwy ereyll3. A phan ydoed ef yn llythrav parth a heneynt medylyav a 
oruc pa wed yd adawey y kyvoeth oy verchet gwedy cf. Ac ys ef a wnacth 








: Bu lyr yn llwya9 y teyrnas yn wychyracynvrae. B. 

2 Ac y adeileys dinas ar auon foram leirceftyr. B. 

y gelwys kaer lyr. ac yn faeffnec 

3 Ac ny bu y lyr un mab namyn teir tat vynt. a moyaf y karei ef y verch 
merchet. íef oed eu enweu. Goronilla. ieuhaf, cordeila no rei ereill, 3B. 
Regau. Cordeila. Adiruaer ykarei eu 


98 


ev alle vot rai yn cymryt arnynt garu y tat yn wy nog y carant. eithr Arghyd 
mi ath garav di megis y dyly merch garu y that. cans megis y bo defnyd y cariat 
y carav i dy di vy Arglvyd dat. Seva oruc y that yna llidia9 yn vaor orthi gan 
dybiait mae o leyr evyllys y chalon y dyvedaffai hi bynny ortho ev. Ac yns y 
dyoat ynte val hynn. yn y mod ydoyt ti ym caru i yn vy henaint y carav inau 
dithau rac liao cans mi ath anhailyngav di oth ran o ynys brydain byth ac ai 
rodav ythey cheioryd di. Ac ni dyvedav i na rodvyv i di y vr os tynghedven ai 
dec cans vy merch i vyt ti., Ac er hynny ni rodav i gyda thi na da nac anryded 
megis dy chwioryd di cans mi ath geraift di yn vey no hoy ylldvy a thithau heb 
vy nghary i. Ac velly o gynghor y vyrda y rodes ev y dey verchet hynav y dau 
dvyffuc nit amgen noc y dvyífoc cerniv a thvyffog y gogled ar cyfoeth yn dau 
banner ryngtynt. Ac vedy hyny y damehainvys y Ganipys vrenin ffrainc glybot 
clot maer y Gordalia a dyvedyt mae dyn gvych oed hi. ac anvon cenadau a oruc 
y herchi hi y that yn vraic briot ida9, ac yna dyvedyt orth y that or genadori. Ac 
ynte a dyvat y rodai hi y or heb ardemyl or byt gida hi candaroed idav rodi y 
gyfoeth ai aur ai arian yr doy verchet eraill. ac er hynny pan vyby vrenin frainc 
decet oed y vorcyn cyflaen vy ev oì ferch hi a dyvedyt vot ganto ev digon o aur 
ac arian a chyfoeth ac nat oed rait idav ev vrth dim namyn goraica gvych y caffai 
blant o heni yn ettifedion ar y gyfoeth. ac yn diannot y gonaithbeyd cyfrathach 
ryngtynt. Ac yna y cymerth y tyvílogion eraill orefgyn or cyfoeth yr hen a 
gynhalaffai ev yn eravl yn hir o amfer ac y rannaffant y dau haner ac y cymerth 
Maglavn tyvífoc yr Alban Lur atta a daygain marchoc gidac ev rac bot yn 
gvilyd ganto vot heb varchogion yn y ganlyn. Ac vedy bot Lur gidac ev gvarter 


BRUT TYSILIO. 





BRUT G. AB ARTHUR. 


provy pwy wuyhaf oy verchet ac karey megys y galley ynteu adav y honno y ran 
oreu or kyvoeth kan wr. a galw a wnaeth attaw Gonorylla y verch bynaf ydaw 
'a gofyn ydy pa veynt y karey hy ef. a thyghu a oruc bytheu yr nef ac yr dayar 
bot yn wuy y karey hy ef noe heneyt ehun. a chredu hynny a wnaeth ynteu a 
dywedwyt wrthy kan oed kymeynt y karey hy ef a hynny yr rodey ynteu hy yr 
gwr a dewyíley yn ynys Prydcyn a thrayan y kyvoeth genthy. Ac yn ol hynny 
y gelwys ef Ragau attag y verch eyl hynaf a govyn y honno pa veynt y karcy 
bytheu ef a tbyghu a wnaeth bythau y kyvoeth nef a dayar byt na alley dywedwyt 





1 Sef awnaeth proui pey ucyhaf ae 
karei oc verchet. erth rodi y ran ucyhaf 
agorcu gan <r or kyuoeth. A galv attae 
aoruc Goronilla y verch hynaf idav, A 
gouyn py veint y karei hi eno. Athygu 
aoruc hitheu yr nef ar dayar bot yn wy 


ykarei hi euo no eneit heun. Achredu 
awnaeth ynteu hynny. A dywedut 
aoruc ynteu. y rodci hi yr ger a 
dewiíffel yn ynys prydein athrayan y 


' gyuoeth genthi, B. 





BRUT TYSILIO. 129 


bisydyn blynghau a oruc Coronilla gan vaint oed o varchogion gida y that hi a 
rac y goaínaethoyr hoynte yn tervyígu y Ilys. A dyvedyt a oruc hi erth y gor 
mae digon oed dec marchoc ar hygain gidac ev a gellon yr hai eraill ymaith. ac 
vedy dycedyt hynny y Lur y dyvat ynte trey lit ymadaeai ev a Maglavn ac ydat ev 
att Iarll Cernio. ai erbynnait a oruc y Iarll yn anrydedys ac velly ymhen y fleydyn 
y codes ryfel a thervyíc rong gofnactheyr. Ac yna y forres Ragav vrth y that ac 








BRUT G. AR ARTHUR. 


ar y thavaet leveryd meynt y karey hy ef. a chredu hynny a wnaeth ynteu. ac 
adav y rody hytheu yr gwr a dewyfiey a thryded ran y kyvoeth genthy1. Ac 
gwedy hynny y gelwys ef Gordeylla y verch yeuhaf ydav attay. yr hon a karey 
ef yn wuyhaf a govyn ydy hytheu pa veynt y karey hytheu ef. Ac yna atnabot 
a wnaeth Gordeylla rycredu oy tat y yr amadrodyon anlyedus tvyllodrus rydy- 
vedyffyat y chwyoryd vrtha9. a phrovy y that a oruc. a gurthep ydav yn amgen 
noc y gvrtheíbeffynt wy yda ef, Ac ar e wed honn e rodes hytheu atteb , 
ydae. Ny chredaf y bot merch a allo karu y that. yn wuy noc y dely hy y 
caru. nac ae dywetto onid trwy gellweyr kan gelu gvyryoned 2. Ac erth hynny 
myvy ath kereys ty eyryoet megys tat ag etva hep peydyav or arvaeth henne. ac 
o cheyily mey no hynny gwarandav dy dyheurvyd meynt dy garyat dy genbyf y 
a goffot tervyn yth orcheíton. ac yfef yw hynny yn y meynt y bo de kyvoeth ath 
yechyt ath deored. yn y veynt honno y karaf y ty3. Ac ena kyffroy a llydyav a 
oruc y that wrthy. a thebygu mae o dyhewyt i challon y dyvedafley hy yr 
amadrodyon bynny a hep annot dyvedwyt wrthy val hyp. kanys yn y veynt 
honno yd ebryuygeyft ty heneynt dy tat ty hyt pa charut ty ef megys de chwyoryd 
ty4. Mynheu ath varnhaf ty yn diran4 y gyt ac vynteu o ynys Prydeyn. Ry 








euo. Achredu awnaeth ynteu bynny. 
yr eil hynaf. A gouyn idi py veint Ac adav idi hitheu y rodi yr gor ede- 
-ykarei hitheu ef. Athygu aoruc hitheu wiffei ar trayan arall genti oe gyuoeth. . 
y gyuoetheu nef adayar. na allei venegi. B, 
ar y thauavt leueryd py ueint y karei hi 


s Ac yn ol honno y gelwis ef rageu 


2 Ac yna y gelwis ef Gordeila y 
ieuhaf. a gouyn idi py veint y karei hi 
euo. Ac yna adnabot aoruc Cordeila 
ryeredu oe thatyramydrodyon anhyedus 
a dywedaffei ychvioryd vrthav. a phroui 
ythat. a gortheb idav yn amgen noe 


3 Ac yna llidya9 aoruc y that orthi. 


gan tebygu y mae dihewyt y challon y 
dywedaffei hi hynny. A dywedut orthi 
4 Heb ran y gyt ac vynteu or ynys. 


choioryd ar y wed hon. Ni chredaf ui 
bot merch'a allo karu y that yn uey 
noc y dylyho y garu nac ae dywetto 
onyt tro gellweir llad y heneit gan gelu 
gvirioned. B. 


val hyn. kans yny veint honno y trem- 
'ygeiíti heneint dy tat hyt na charut ti 
ef megys chvioryd y rei ereill. . B, 

B. | 


S 


¥3o BRUT TYSILIO. 


a erchis idae elleng y varchogion odiertho oll onit pymp marchoe ai gofnacthai 
ev. Ac yna triítau yn vaer a oruc llur a chodi odyno ty ac att y verch hynav 
yr ailoajth gan dybiait y bot hi vedy dat digiao ortho am gynnal y varchogion 
gidac ev. fey y enaeth hitheu tyngu trey lit maer na chai ev drigio yno oni ellyng- 
ai y holl varchogion odiertho onit un marchoc ai gofnaithai a dyoedyt nat oed 
gait y or hen dim or lyofogreyd bynny. Ac yna gvedy na chai ev dim ar a gaiffiai 
gan y verch. gellong a oruc y holl varchogion odierthae onit un. Ac yna medyl- 
iaŷ a oruc am y dailyngdact ai anryded a thriftau yn vaor a oruc a medyliet 
mynet y ymoelet ar verch athoed y frainc ac ofni hynny a onaeth rac mor digariat 
y gellyngafai ev hi yno. ac eifioes ni alloed ev diodev y merchet eraill yn hey ac 
yna codi ty a frainc a oruc, ac yna pan oed ev yn mynet yr llong ao na velai gidac 
ev neb namyn tri marchoc a than gylo y dyvat ev val hyn. O dynghedvennoed 





Ganu spe ene ere yt epg 


BRUT G. AB ARTHUR. 


dywedaf y kan wyt merch ym na todwyf y ty y wr os y tyghetven a damutynya 
hynny. hyn hagen a kadarnhaaf na bydy vyth un anryded ath chvyoryd. kanys 
mey eyryoet y kereys y ty dy noc wyntwy, a thytheu ym karu ynheu yn lley noc 
wyntcyt, Ac yna hep un gohyr o kyghor y wyrda ef a rodes y dvy verchet hynaf 
yda? yr deu tewyilacc nyt amgen tewyffavc Kernyv ac un gogled a hanner yr 
ynys kanthunt hyt tra vey vyo ef. ac gwedy bey var? ynteu llywodraeth yr holl 
ynys udunt yn deu hanner?. Gwedy hynny Aganyppus brenyn Ffreync a kygleu 
clot teked Gordeylla nat oed nep or a alley y chyflebu o pryt a gofred a thegech3, 
ac anvon kennadeu a wnaeth hyt ar Lyr y that oy erchy yn wreyc yda9. Ac ys 
ef y dywat y that yn acteb yr kennadeu kan parhau yn y lyt ae kyffro wrthv, 
my ae rodaf ep ef yn llawen hep arkyvreu. a hep da kenthi. kanys y kyvoeth a 
yodaffey yr merchet ereyll. ae eur ae aryant4. ac gwedy mynegy hynny y 
Aganyppus o karyat y voreyn ef a anvones y kennadeu eyleeyth trachevyn a 





3 Ny dywedafi can vyt merch ti imi 
pa rodeyf ui ti y er ny hanffo or ynys 
hon. Os tyghetuen adamweina hynny 
heb argyfreu. hyn adywedafi na bydy 


2 A heb un goir o gychor y wyrda y. 


yodet y doy verchet hynaf idae y deu 
tywyffagc. nyt amgen. y tywyflaec 
kernyo. Ac y tywyllaec y gogled. 

3 Ac yna gvedy clybot o eganipus 
vrenhin freinc clot a phryt a theghech 

4 Anuon kennadeu awnaeth hyt ar 
lyr ythat oe erchi yn wreicida9, Ac y 
dywat ynteu lyr y rodei y vcrch idav 
' heb argyureu a heb ca genthi yn 


un anryded ath wihoryd. kans mey 
eiryoet y kereis i ti noc oyptey: athitheu 
ymkaru inbeu yn llei noc ynteu. B. 


ahaner yr ynys gantunt tra vei vyv ef. 
Agvedy ybei uarv ynteu. y kyuocth oll 
yn deu haner y rydunt. 8B. 


cordeila. B. 

llawen. kan daroed idaŷ ynteu rodi y 
gyuoeth ae eur ac aryant yr dŵy verchet 
ereill. B, 


131° 
pa le y cérdech chei cans mey o boen yo coffai cyfocth gvedy y collet rio godeyv 
tlodi beb ordyfnait cyfoeth cans yr amfer yr oed y íavl gannvr gida mi ym canlyn 
pan vym yn ymlad ar ceftyll ar dinefyd ac yn anraithio cyfoethau vy ngelynion 
a godev vedy hynny angeno&it a thlodi y enaeth y geyr hyn y mi yr hai a vydai 
yr amfer hono dan vynraet i. och duo pa bryt y dav amfer y*galleyv i dial arnynt 
hey hynny. Och vi Gordaila mor cyr vy dymadrod di pan dyvedaift di mae val 
y bai wynghally i am cyfoeth y caryt ti vy,vi. Ac velly tra vy vynghyfoeth ym 
Nao ac yn gally rodi rodion mavr pavb am carai. Ac velly pan gilivys ŷ rodion 
y foes y cariat. Ac vrth hyny pa del? y gallav i rac cycilyd gaillio nerth gennyt 


é 


~ Brot TYSILÍO, 








BRUT G. AB ARTHUR. 


dyvetpwyt! bot ydaŵ ef dygaen o eur ag aryant a chyvoeth ac Hat ced dym 
tyífyeu arnav cf rlamyn kaffael morwyn vorihedyg dyledaec or how y guley gaff- 
ael ettyved a kynhalyey y kyvoeth gwedy ef. kanys ef pyenged tryded ran 
Ffreync. Ac yb dyannot y rodet Cordeylla y Aganyppus3, 

A Gwapyx llawer o amfer a dechreu o Lyr leícu o heneynt y deu racdywededye 
defyon wchot a kyvodaffant yg gwrthwynep yda. ac orefkynnaffant yr holÌ 
teyrnas ac ae dugant y arnav ae llywodraethyr hon a llywyaffey ef en vravl ac en 
wychyr ac en clotvaer hyt yr amfer honno ac o kyt duhundep eyffyoes Maglavn 
tewyííaec yr Alban ae kenhelys ygyt ac ef a deu ugeynt marchavc kanthay. rac 
bot yn kewylyd .ydaŷ y vot hep varchogyon y gyt acef3, Ac eyílyoes gwedy 
yípeyt dwy vlyned llydya9 a wnaeth Gonorylla y verch vortha9 rac meynt odl o. 
varchogyon y gyt ag ef. kanys kyprys a vydey rwng y wafanaethwyr ony 
cheffynt y goflymdeyth yn yr amylder ymynnynt: Ac wrth hynny hy a dywaut 
wrth y gwr bot yn dygaon oy that ugeyn marchaŵc yn y waffanaethu ef ac 
elloog yr ugeynt ereyll y ymdeith4. Ac wrth hynny llydyav a oruc Llyr, ac 





Pand 








~! Tracheuyn y dywedut. B. 


2 Ac nat oed reit. ida9 erth dim. 
namyn kaffel gŵreic vonhedic telediv 
dylyedavc y kaffei etived ohonei a 


3 Ac ympen yfpeit ygkylch diwed ° 


oes liyr, A dechreu lleícu o honav o 
heneint. y deu racdywededigyon douyon 
awereícynaílant arna y gyuocth. yr 
hen agynhalyaffei ef yn rael trey hir 
amfer. Ac ae rannaílant y rydunt yn 

4 Agoedy bot llyr velly gyt a maglaen 
yípeit doy vlyned: llidya? aoruc eoron- 
ilia y verch erthtaŷ rac meint oed o 
varchogyon ygyt ac ef. A rac eu 


halei y gyuoeth gvedy ef. kans ef 
bieoed y tryded ran o ffreinc. Ac yn 
diannot cordeila a rodet y aganipus. B, 


deu hanner. Ac o gyt duundeb eiffoes 
maglaen tywyffaec yr alban a gymyrth 
llyr attao ar y deugeinvet marchavc. 
tac bot yn gewilyd gant? vot heb 
varchogyon vrth eicord. B. 


goífanaethwyr ynteruyícu y llys, A 
dywedut awnaeth erth y ger vot yn 
digavn ugein marchavc ygyt ae that ac 
elleg y rei ercill ymdeith, B, 


í $2 ' 


\ 


“132 BRUT TYSILIO, 


tî o achos ym forri orthyt am dy doethineb di yn doethach noth ch€îoryd cans 
cedy i mi roi vynghyfoeth ydynt hoy heynt am gonaethant i yn alldyt om golat 
am cyfoeth. a chan goyno y drafel velly ev a dayth hyt ymbaris y dinas ydoed y 
verch ev yn trigio. Ac yna anvon annerch at y verch a oruc ac y vanegi idi y 
rio anghyfnerth a gyfarfyffai ac ev. Ac vedy dyvedyt or gennat nat oed yno onit 
ev y hunan ac un marchoc gidac ev. Sev a oruc hithau anvon amlder o aur ac 
arian idav ac erchi y that vynnet yr dinas oed gair lla9 yno a dyvedyt y vot yn 
glav a gonaythyr ennaint idav ai vifgao ev mevn gvifc neoyd oed daylong y vrenin 
y gviíga. A doyn attao daygain marchavc ai gvifgao yn hard o veirch ac arvau 
a dillat. ac yna anvon llythr a oruc ev at y vab ynghyfraith ac at y verch. A 


——— 0 





BRUT G. AB ARTHUR, 


amadae a Maglaen a mynet hyt at Hentyn tewyffavc Kernyw yr honn yr rodaffey 
ynteu Ragae y verch eyl hynaf ydao. Ac gwedy bot yn llawyn y tewyflave 
vrthae. ny deuth eyffyoes pen y wlwŷdyn hyt pan wu tervyfe yr rwng eu 
gwaffanaethwyr. ac wrth bynny llydyav a oruc Raga? a gorchymmyn oy that 
ollwng y holl ketymdeythyon y ganthav eythyr pym marchavec a vydynt yn y 
waffanaethut, Ac wrth bynny llydyao oddyeythyr mefur a oruc Llyr. ac ymch- 
welut eylweyth at y verch hynaf ydav o tebygu trugarhau o honno urthae ae 
kynhal ae varchogyon y gyt ac ef. Sef a oruc hytheu trwy y llyt ae chyffro 
tyghu y' kyvoetheu nef a dayar na chaffey un gohyr y gyt a hy ony mynhey 
gollwng pob un y wrthav. a bot yn vod]aen y waffanaeth un marchaec. Ac y 
' gyt a hynny dywedwyt orthae nat oed reyt y wr kyvoet ac ef un lluoffowg- 
royd y gyt ac ef. na theulu achwanec y un gur ae gwafíanaethaya.. Ac gwedy 
na chaffey ef dym or a keyffyey gan y verch ellwng y varchogyon a oruc oll y 
ymdeyth eythyr un y gyt ac ef. Ac gwedy bod y velly rynnavd o honav. dwyn 
ar gof a oruc y kyvoeth a hen teylygdaut ae anryded. ae vedyant. a thryftau yn 
vatr a medylyav am veynt y trweny ry dygwydaffey ynteu ydav, a medylyav 
hevyt gowya9 y verch ar ry athoed yda9 y Ffreync ac ovynhau hynny hevyt 3 

















1 Agŷedy dywedut hynny orth lyr. 
llidya9 a oruc. ac ymadav a maglaon a 
mynet hyt ar henwyn tywyflavc kernyo 
y dav y llall. ae erbyneit o honn? ef yn 
enrededus llawen. Ny bu pen y uloydyn 


2 Athriftau a oruc llyr eithyr mod. 


Achychoyn odyna elchoyl hyt ar y 
verch hynaf idav. A thebygu trugarhau 
o honno orthae, achynal gyt ac ef y 
varchogyon. Sef awnaeth hitheu tygu 
troy y lht y gyuoetheu nef a dayar na 


hyny daruu teruyfc y reg eu gvaffanaeth- 
wyr. Ac orth hynny y íorres regau y 
verch ortha9ŷ. Ac erchi idav ellog y 
varchogyon oll y erthav eithyr pump 
marchavc ae gvaífanaetheì. B. 


chaffei ef ohir yno onyt ellygei oll y 
varchogyon y ymdeith eithyr un ac 
gveaffanaethei.- A. dyvedut awnaeth 
beuyt nat oed reit y vr kyuoct ac ef na 
theulu na lluoffogreyd y gyt ac cf onyt 
un gor ae gvaíanaethcei, B. 





. BRUT TYSILIO. 133. 
phan glyvas y brenin hynny y dayth ev ai cyrda yn y erbyn ai arvoll ev yn 
anrydedys megis dlyai vrenin. Ac yna cynyll llu maer a oruc Acanipys dros 
holl frainc ac yn unvedic yr holl varchogion arvoc a dyfot ylldau a orugant y 
Loegr. Llur a Chordaila y verch ar llu ,hono y ymìad ai dau vab ynghyfraîth a 
chael y gorvot arnynt ac vedy goreígyn o lur y gyfoeth yr ailoaith nì by ev byv 
namyn tair blyned. Ar un amfer y by var Acanapys vrenin frainc. Ac yna y 
cas Cordaila y vrenhiniaeth yny lla9 y hun ac ynahia beris clady y that meen 
gogov a vnaethodit dan yr avon a elvit foram ynghaer Lur ar daerdy henv a 





BRUT G. AB ARTHUR, 


oruc rac mor dygarat y gellyghaffey y kanthag!. Ac eyffyoes ny allvs ef a vey 
hwy dyodef envyget ac amarch kymmeynt ac a oed arnav. Ac yna kychwyn 
parth a Ffreync a wnaeth 2. Ac gwedy y vynct y mewn y llong ac na weley nep 
orth y ofcord ef namyn ar y trydyd. kan wylaw e dywavt ef yr amadraed honn 3. 
Ae chwy yr anweledygyon tyghetvenneu pa le y kerdoch chwy tros ych' gnota- 
edygyon hynt pa achavs yd ardyrchauffaech chwy vyvy eyryoet ac ar orwchelder 
anryded. kanys mwy poen yw koffau prythverthoch a chyvoeth gwedy y koller 
kanys dyodef aghanb&yt hep ordyvneyt prythverthoych kyn no hynny. Mwy y 
gorthrymma hedyw cof yr amfer hŷnnŷ yn yr honn yd oedyn damkylchynedyg or 
faol kan myl o varchogyon yn anreythya? gwladoed vygelynyon. ac yn deítryw 
eu keftyll ac eu dynaíoed no dyodef poen yr anghan&yt a wnaeth y gwyr hynny 
y my yr rey a vydynt yna adar vyn traet ynheu Owy a Dwyweu nef a dayar a 
dao amfer y gallwyf y talw chwyl en y gwrthwynep yr gwyr hynny yr rey ry 
oruc ymynheu dyvot yn yr aghano&yt hon. och Cordeylla vyg karedyg verch y 
mor wyr yr amadravd teuty. pan dywedeyft ty pan yw val y bey vyg gallu am 
medyant am kyvoeth y a gallw rody da o honaf. pan yw yvelly y karut ty vyvy. 
Ac wrth hynny tra vu vygkyvoeth a gallu rody o honaf pavb am karey. ‘ac nyt 
my hagen a kerynt namyn vy rodyon am donyew. a phan kylyws y rey hynny y 
kylyaíant wynteu. Ac wrth hynny o pa tal vyg karedyg verch y llavaíaf y rae 
kewylyd kyrchu dy kyndrychyolder o achavs ry forry o honaf fy wrthyt ty am yr 
amadrodyon hynny ath ry ellong dytheu dy anrhydeduíach noch choyoryd ty. yr 








1 Agvedy na chaffei dim or ageiffei Athriflau aoruc yn vaor. A medylyae 
gan y verch. Gellog y varchogyon oll mynet hyt ar I verch a athoed y ffreinc. 
y orthtag eithyr un marchasc. A -Ac offynhau hyn pe heuyt aoruc. mor 
geedy y vot yno hir yípeit. mydylya9 digaryat ygellygaílei y orthao. 
aoruc am y hen teilygdavt ae enryded. 

2 Ac eiffoes ny alloys ef a vei hey cheyn parth a ffreinc aoruc. B, 
diodef yr amharch a oed arnay. Achy- 

3 A phan yttoed yn mynet yr llog. ar y eil. gancylya?. dywavt yr ymad- 
Ac na welei neb vrth y ele rd namyn raed hŷn, B, ; 


3834 BRUT TYSILIO, 


daroed y €naythyr yn anrydedys yr duo a eleit biffrobs ac yno ymgynyllai holl 
fairi a chrefftwyr y dyrnas y waithio pob gwaith ac y vedylynt y wnaythyr hyt 
ymhen y fivydyn y dyd hynny y dechroynt y onaythyr. ac velly by Gordaiìa 
yn llygiae y dyrnas yn hedychlon dangnofedys. Ac yna y codes yn y 
herbyn’ hi y dau nai maibion y chvioryd mab Maglavn tyvfavc y gogled 
a mab Einion tywíavc cerni9. A henvay y maibion oed Morgan ap Maglaen. 
A chyneda ap Einion gan dyvedyt vot yn anhailvng vot gvraic yn llyeiae 
y dyrnas.” Ac velly llidia9 a oruc pob un o nadynt a dechrau anraithiae 
y g9ladoed. Ac yno brŵydro a hithau ai dala ai roi yngharchar ac yn y 
carchar o digofaint a Ìlit ydymgolles hi y hun. Ac yna y rannod y gryr hynny 








BRUT G. AB ARTHUR. 


rey goedy hey fac] anrhyded a rodeys y udunt wy am dugant ynheu ym 
dyanrydedaffant ynheu. ac a dan kwyna? y agkyvnerth ae aghanoftyt yn y wed 
honno ef a doeth hyt yg Karytya y dynas yd oed y verch yndav!. Ac anvon 
kennat a wnaeth at y verch y venegy ydy y ry? agkyvnerth rykyvaroed ac ef. 
ac nat oed ydaw na boyt na dillat ae vot ynteu yn dyvot y keyífya9 y trugared 
hytheu. a phan kycly y verch yr amadrodyon hynny wyla? a oruc a govyn pa íael o 
varchogyon a oedynt y gyt ac ef. ac gvedy dyvedoyt or kennat nad oed namyn ef 
ac un efveyn y gyt ac ef. Sef a oruc hytheu yna kymryt amylder o eur ac aryant 
ac anvon yn llaw y kennat. ac erchy mynet ae that odyno hyd ym mewn dynas 
arall. a chymryt. arnav y vot yn glaf a gvneuthur enneynt yda? ae artymheru a 
íymudae y dyllat. a chymryt attau tryugeyn marchage ac eu kyweyryav yn hard 
kymyrredus o veyrch a dyllat ac arveu. A gwedy darffey hynny anvon o viaen 
at Aganyppus brenyn Ffreync ac at y verch ynteu a dywedvyt y vot yn dyvot. 
Ac gvedy darvot gwneuthur pop peth o bynny. anvon a oruc Llyr kennat at y 
'brenyn ac at y verch ynteu a dywedoyt y vot yn dyvot ar y try ugeynt marchavc 3 
gvedy ry dehol oe deu dofyon o ynys Prydeyn yn dyanrydedus ac yn dyvot y 
keyífya9 porth y ganthunt y oreíkyn y kyvoeth trachevyn. a phan kygleu y 
brenyn hynny kycheyn a wnaeth ef ae vreyc ac teulu oe erbyn yn anrydedus mal 
yd oed teylwng erbyneid gor kyvurd ac ef ac a vey yn vrenyn yn kyhyt ac y 
buaffey ynteu, A hyt tra wu ynteu yn Ffreync y rodes y brenyn yda9 llyvodraeth 
holl teyrnas Ffreync hyt tra vydynt wynteu yn kynnullao llu ydav ef orth oreíkyn 
y kyvoeth ehun ydav. 

Ac yna yd anvonet gwys tros teyrnas Ffreync y kynnullao y holl varchogyon 
arvavc urth eu hellong y gyt a Llyr y oreíkyn ynys Prydeyn ydav trachevyn. Ac 
gwedy bot pop peth yn paravt kychoyn a oruc Llyr a Chordeylla y verch y gyt 











3 Ev adoeth bit egkaer idinasedoed iyerch inday. A. 
2 Anvon aoruc Lyr genat at ebrenin ac at iverch enteu ari dsigeinvet. A, 








BRUT TYSILIO. 135 


yr ynys rynttynt yn dau hanner ac y rodet y vorgan y ran val y dycai hymyr yr 
hon a elvir Yfgottlont. Ac y Gyneda y ran ynte or parth arall ty ar gorllegyn, 
ac ymhen y dey viyned vedy hyny y dayth at Vorgan y neb a garai dervyíc a 
ryfel ac a dyvat vot yn gvilid idav o achos ev a dylai o henafiaeth lyvia9 y dyrnas > 
o gŷbl ai vot ynte yn daly dan arall a bot dayparth y cyfoeth gan Gyneda, Ac 
yna dechrau anraithae a llofgi a oruc Morgan, Ac yna y cynyllod Cyneda lu 


— 








BRUT G. AB ARTHUR. 


ac ef ar llu henn kanthynt hyt pan deuthant hyt yn ynys Prydeyn!. Ac yn 
dyannot ymlad yn erbyn y dofyon a oruc a chaffael y wudugolyaeth. Ac gvedy 
gvedu pop peth yda? yn y tryded wloydyn gwedy hynny y bu varv Llyr. ac y bu 
vare Aganyppus brenyn Ffreync ac yna y kymmyrth Cordeylla llyvodraeth teyrnas 
ynys Prydeyn yn y liaw.ehun ac y cladeyt Llyr mewn dayar ty a wnathoed a dan 
avon Serram yg Kaer Llyr. Ar temhyl honno ryenathoed Llyr yn anryded yr 
dyv a eleyt Biffrontis Iani. a phan delhey gvylva y demhyl honno y deuhynt holl 
creftoyr y dynas honn? ar rey y wlat hyt yd ymkyrraedynt oy anrbydedu. ac yno 
y dechreuynt pob gveyth or a dechreuynt hyt ym pen y wlevydyn or un amíer 
bunnu 3, 

Ac yna gvedy goledychu Cordeylla trey yfpeyt pym mlyned yn heduch 
tagnevedus y kyvodaffant y deu neyeynt meybyon y chvyoryd nyd amgen Margan 
vap Maglavn a Chuneda vap Henwyn a dechreu ryvelu arney kanys bleng ac 
antheilong oed kanthunt bod llywodraeth ynys Prydeyn urth vedyant gvreyc. Pob 
un hagen or deu was yeueync hynny moledyc a chlotvavr oedynt. ac yna” kyn- 
nullao llu mawr a wnaethant. ac ny orffwyffaffant hyt pan anreythyaffant y 
gwladoed. ac or dywed ey daly hythau'au charcharu. ac yn y karchar hunnu y 
dolur kolly y chyvoeth y gwnaeth e hun y dyhenyd. Ac odyna y rannaffant 
wynteu y teyrnas yn deu hanner yr rygthunt. ac y deuth y Vargan or parth drav 
y Humyr y gogled gan y thervyn. ac y Cuneda y parth yma y Humyr Lloegyr & 











t Ac yna yd anuoned gŵys tros vyneb 
ffreinc y gynnullao y holl dewred: orth 
eu gollog gyt a llyr y oreícyn y gyuoeth 
tracheuyn idaw. A gvedy bot pop peth 

2 Ac yn diannot ymlad ae dofyon 
Achaffel y uudugolyaeth o lyr. A 
goedy gvedu pavb or ynys idao: y bu 
varv llyr yny tryded ulvydyn. Ac y bu 
var9 aganipus vrenhin ffreinc. Ac yna 
y kymyrth cordeila llewodraeth y 
teyrnas yny llao ehun. Ac y cladvyt 
llyr y my?vn daerty awnaethoed ehun 


yn baraet, kycheyn a oruc llyr a chor- 
deila y verch ar llu honno gantunt. A 


cherdet hyny doethant y ynys prydein, 
B. 


dan auon foram. Ar temhyl honna 
a rywnaethoed ef yn anryded ianij 
bifrontis yr duo a elwit, Aphan delbei 
vylua y temyl honno: y deuei holl 
grefftwyr y dinas ar wlat oe henrededu. 
Ac y dechreuynt pob gceith or a wnel- 
ynt hyt ym pen y uleydyn. B. 


136 


maer'yn y erbyn ynte ai yrry ar fo ai ymlit o olat y olat ac o le y le yny doethant 
yr maes mavr ynghymry ac yno y by'r vreydr ac y llas Morgan y Morganvc yn y 
lle y mae Monach loc Vargan yn fefyll ac yna y cladwyt ef. Ac yna vedy caffel 

o Gyneda y vydigoliaeth y by ef vrenin ar gobl or dyrnas dair blyned ar dec ar 
— bygain yn llaven ac yn dangnofedys ac unved dyd ar dec cyn calan mai nefaf att 


| BRUT TYSILIO, 














\ 


BRUT G AB ARTHUR. * 


Chymry a Chernyo!. Ac gwedy llythra9 doy vlyned y deuthant ar Vargan y 
g<yr a keryn dervyfc ac anuundep a llenwy y vryt ae vedŷl o tervyfc a dywedeyd 
vrtha9 bot en kevylyd ac yn waradoyd ydav ac ef yn hynaf bot deuparth y kyvoeth 
yn eydav Kuneda ac ynteu yn yeuaf. A Margan yn hynaf ac ar ran leyhaf 2, 

Ac yna gwedy llenoy Margan or amadrodau hyn allawer or rey ercyll ef a 

kynnullŷs llw a dechreu anreythyao kyvoeth Cuneda o lad a llofci ac gwedy 
— dechreu or ryvel honng yr rygthunt kynnulla9 llu a oruc Cuneda adyvot yn y 
erbyn a brwydrav ac ef a gwneuthur aerva vaor oe lu ae kymmell ynteu ar ffo o 
wlat pey gylyd hyt pan deuth hyt ym mewn maes maer yg Kymry ac yna rody 
kat ar vaes. ac yno y llas Margan. ac oe env ef y geloyr Maes Margan yr hynny 
hyt hedye. Ac yno y mae manachloc Vargan yn aor3. Ac gvedy y wudugol- 
yaeth honno y kymyrth Cuneda holl teyrnas ynys Prydeyn. ac y gwledyches 
Cuneda yn hedoch tagnevedus teyr blyned ar dec ar ugeynt. Ac yn yr amfer yd 
oedynt Y íayas oc oíee yn prophvydy yn yr Ifrahel ac a adeylyvyt Ruveyn gan y 
deu vroder. Remus, a Romulus. yn yr unvetdyd ar dec cyn kalan mey 4. 








1 A gvedy gvledychu o cordeila pump 
mlyned yn tagneuedus: y kyuodes 
ydeu nyeint yny herbyn. Margan vab 
maglaon, A chuneda vab henwyn a 
llu aruaeg gantunt. A dala cerdeila ae 
charcharu. Ac yny karchar henn? o 
dolur colli y chyuoeth ŷ gonaeth ehun 


2 Achyn pen dwy ulyned y doethant 
gyr a gerynt teruyíc ac annundeb a 


y lleith. Ac y ranaffant vynteu y 
kyuoeth yrydunt. Ac y doeth y vargan 
or tu drag y humyr y gogled yny 
theruyn. Ac y doeth y guneda y parth 
yma y humyr. lloeger achymry achernyc. 
B. 


dywedut vrthav bot yn gewilyd ac ef 
yn vab hynaf gadu deuparth y kyuoeth 
B. 


llenwi bryt margan o teruyfe. A 


3 A chynnulla9 llu aorac margan. ac 
anreithya9 kyuoeth kuneda o lad a 
llofci. A dyuot aoruc cuneda yny 
erbyn ae erlito le y le hyny doeth yg 
kymry. Ac ar uaes mawr ymorganec, 

4 Agvedy y uudugolyaeth honno'y 
kymyrth cuneda holl lywodraeth ynys 
prydein. Acy goledycheys yn tagneuedus 
teir blyned ardec arugeint. Ac yn yr 
amier henne yd ced ytayas ac eíeu yn 


yn eido kuneda. 


Ac yna y llas margan ac oc eno ygelcit 
y lleo byny hyt hediv. maes margan. 
ac yno y mae manachloc vargan yn a<r. 
B. 


proffoydao yg kaerufalem. Ac yd 
adeileyt ruuein y gan deu vroder remus 
a romulus. yn yr vnuet dyd ar dec kyn 
kalan mei. B. 





BRUT TYSILIO. iaf 


hŷny y dechray vyd adailiat Ryfain gan dau vrodyr a eloit Romilys a Raimes. Ac 
vedy maro Cyneda y dayth Riallon y vab ynte yn vrenin yny ol ef. A goa$ 
ievanc oed hon? a hedycher tangnofedys. Ef a lyviod y dyrnas yn hedychlon 
ac yn y amfíer ef y dayth glav gvaed dri divarnot a thairnos a marvolaeth ar y 
dynion I. 

A2 vedy Riallon y dayth Goreft y vab yntau yn vrenin, Goedy ynte y dayth 
Saifyllt yn vrenin gvedy ynte y dayth Iago nai Goroft yn vrenin.  Geedy lago y 
dayth Cynvarch ap Saifylit yn vrenin: Gvedy Cynvarch y dayth Gervyv yn 
vrenin ac y hvnn? y by dau vab yr ai a elŷit ffervex a fforex?. Ac vedy 
dygeydap y tat mevn henaint a chlefyt y codes tervyíc rod y dau vrodyr am y 
' vrenhiniaeth. ac y eybot poy ai caffai; Sev a oruc Porcx ennyny o lit a digofaint: 
erth y vravt a darpatu y Ìad ey, A phan giglau ffervex hyny yr aeth ev y ffrainc 
y gaiflio porth a nerth gan Sivart vrenin ffrainc a dyfot ailvaith a oruc y ymlad ai 





— 








BRUT G: AB ARTHUR. 


Gwepy marw Cuneda y deuth Rywaliaon y vap ynteu gwedy ef. gvas yedanc 
tagnhevedus a tyghetvennael oed hennŷ. ac ef a gwledyches trey karyat a 
thagneved. ac yn y amfer ef y deuth glaw gvaet. ac y buant varv y dynadon y 
gan y Kakon troy y glaw gwaetlyt yn eu llad 1. At yn ol hunnu y deuth Gwreít 
y vap ynteu. Gwedy hennv Seyffyll. gwedy hvnn? Iago ney Gwrelt. gvedy 
henne Kynvarch vap feyffyll yn neffaf Kynvarch Gorfyw dygu; ac y hvnnv y 
ganet deu yap Servex a Phorrex 2. ac gwedy dygvydav eu tat yn heneynt y 
kyvodes tervyíc yr rygthunt wynteu am y yrenhynyaeth. ac ys ef a oruc Porrex o 
wuyhaf chvant y kyvoeth keyflyav llad y vravt trwy vrat. ac gwedy klybot hynny 
o Fervex ef a ffoes hyt yn Ffreync: ac odyna; yd ymchwelavd trachevyn a phorth 
kantha9 y gan Sywart brenyn Ffreync. ac ymlad a oruc a Phorrex y vravt. ac yn 
yr ymlad hvnnv y llas Fervex ar kyrinulleytva-a dothoed y gyt ac cf3. a gŷedy 


a — — | 











t Agvedy mar9 cuntda. y doeth 
Tiwallagn y vab ynteu yn vrenhin. Ac 
yn oes y gor hvnnŷ y bu y gla goaet. 


Ac y bu var y dynyon gan y kakon yn. 
ei llad troy y glad gvaet. | 


2 Ac yn oì honne y doeth: goroft. 
Ac yn ol gorvft y doeth feiffyll. Ac yn 
ol feiffyll y doeth iago vab goroft y nei 
ynteu. Ac yn ol iago y doeth kyn- 

3 A gedy mar? eu tat y kyuodes 
teruyfe y rydunt am y vrenhinyaeth. 
A cheiffav o porrex llad ffernex y vract 
o vrat. A gvedy goybot o fernex hynny. 
ffo a oruc hyt yn ffreinc... A dyuot a 


uarch vab feiffyll. Ac yn ol kynuarch 
y doeth goron? digu. Ac y hennŷ y 
bu deu vab porrex a fernex. (Fergex. 
A.) B. 

phorth odyno y gan fuardus vrenhin 
ffreinc. Ac ymlat d phofrex ŷ vravt. 
Ac yna y llas ffernex ar gynnulleitua a 
doeth gantav. B. 


T. 


138 BRUT TYSILIO. 


vract. Ac yna fforex ai llas ev ar ran vvyav oi lu. fey a oruc mam y day vab 
daly llit wrth fforex y mab oed yn vyv a dyfot hi ai morynion pan i cafas hi ev 
yn cyígu a hi ai Ìlas ev yn y gyíc ac ai torres yn darnau mân. Ac vedy hyny y 
by dervyíc rong y bobloed yn hir o amfer a ryfel ryngtynt y hunaint am y dyrnas 
hyt pan y rannaffant hi yn bym ran rong pym brenin o nadfynt ar hain bob 
ailoers yn ymlad bavb ai gilyd. Ac yna ymhen llaver o amíer vedy hyny y c6des 
clot y vas ievanc a elvit Dyfnoal Moel Myt cans mab oed hen? y Glydno Iarll 
Cernio a ragor oed idav o degvch a deorder rac holl vrenhinoed ynys Brydain. ar 
gvas hone oedy mary y dat a gymerth y cyfoeth yn y laoy hun. Ac yny Ile 
eedy hyny ymlad a oruc ev ar pymet brenhin Lloegr allad hynŷ. Ac yna pan 
glygas Nydavs Vrenin Cymbry byny a Thevdvr vrenin Yfgotlant y daythant 
heynte ai lluoed y gyfoeth Dyfnval a dechrau anraithiae a lofgi. <A ffan glyvas 
dyfnval hyny dyfot a oruc a deng mil ar hygain o vyr arvoc gidac ev ac ymlad ac 
heynt a throylay Maver or dyd hŷnv heb arvot o un ar y gilyd. Ac yna pana 
velai Dyfnoal y vot yn cael y vydygoliaeth galo a oruc atto cheaygainvyr or gŷyr 
gorau a roi arvau y gvyr Ìladedic yn y eylch ac ynte y bun a roes arvau un or 
gŵyr mairv andanav a thynny ymmayth y arvau y hun ac yn gyflym dyfot yr lle 











BRUT G. AB ARTHUR. 


gvybot oc eu mam wynt yr hon a eloyt Widon ry lad y map. Sef a oruc hytheu 
medylyao llad Porrex y map y byw yn dyal y map mary. Ac gwedy kaffael o 
honey lle ac amfer adas y hynny ac ef yn kyfcu hy ae llaovorvynyon a doethant 
yt yttavell. ac yn llawer o dryllyen wy ae rannafant ac gwedy hynny trwy lawer 
o amíer kyvdaedael ryvel a tervyíc ymplyth y pobyl ar teyrnas a tan pym brenyn 
yn rannedyg. ar rey bynny pob cylwers yn ryvelu ar y gylyd. ac yn newydyaŷ 
aerva, 


* 


DYFYNWAL MOoELMuvr, 

Ac gvedy hynny ym pen yfpeyt y kyvodes molyant a chlot gwas yeuanc 
clotvavr ac ys ef oed honn Dyfynwal Moelmut map Klytno tewyflaŵc Kernyv. 
ac o pryt a thegvch a glewder rac vlaenu g wnaey rac oll vrenhyned ynys Prydeyn. 
Ac gwedy marv y tat a chaffael o honag ynteu y kyvoeth. kyvody a oruc 
Dyvynwal yn erhyn pymet brenyn Lloegyr a dechreu ryvelu srnav. ae lad a 
goreícyn y kyvoeth. Ac gwedy llad Pymer kytvuna? a wnaethant y gyt Nydaee. 
vrenyn Kymry. ac Stater vrenyn y gogled ac wedy ymarvoll o nadunt dechreu 


~ 
é 








1 A gvedy goybot.ce vam (yr hon a yn kyícu o honei. yd aeth hi ae mor- 
elwit Indon. A.) rylad y mab. Sef a vynion ae lad. Ac yna y ranneyt yr 
wnaeth hitheu keiffa9 llad y mab byv. ynys yn pump ran trey ffmudae ter- 
ya nial y mab mary. A gvedy y gaffel. uyneu. B. 











BRUT TYSILIO. ' 139 


ydoed Nydave vrenin ai lad a mynet ai choaigainoyr yr lle ydoed Devdor ac erchi 
ydynt rythrav idav ac yn gyflym y lad ynte a vnaithant heb dim ont cheaigainer 
gidac ev. Ac yna rac ofn y lad oi eyr y hun y gviívys y arvau y hunan 
am dana9. Ac yna annoc y cyr o nevyd y lad y gelynion ac ni by 
hir o ennyt yn y chafas ev y vydigoliaeth ar gybl. Ac yna cerded a oruc 
ev Br hyt y cyfoethau a goreígyn a diftryo y cayryd ar ceítyll ac vedy 
gorefgyn cobl o ynys Brydain or mor y gilyd yn y eido y hun. ef a beris 9naythyr 
coron o aur iddo ai gviíga? a oruc ar y ben a doyn yr ynys ar y hen dailyngdact 
a goffot cyfraithiau yr hai a elvir etto cyfraithiau Dyfnval Moel Myd. Acy 
maer Saeffon etto yn y cynal heynt ac ev a rodes y braint yr temlau ar dineffyd 
ac yr fyrd cyfraeth val y caffai bob dyn navd ac a foe attynt er a vnelai o gam a 
mynet heb genat y elynion ford y mynnai a hefyt llaver o bethau eraillaoruc ev. - 
yr hon a vyd yn ry viin y draythu val yfgrifennoys Gildas heynt cans braint nodva 
a rodes ef yr fyrd a gyrchai y priv dineffyd. A roi y priffyrd yr bobl gyffredin 
y vynet yr dineffyd ar temlau. ac yn y oes ev ni by na llaidr na thraiffer ac 
velly eedy llyviae y cyfoeth yn y ved hono daygain mlyned vedy gvnaithyr Coron 





BRUT G. AB ARTHUR. 


Hadhao am penn kyvoeth Dyvynwal ac anreythyaf y gwladoed ac eu llofcy 1. 
Ac yn y lle yn dyannhot Dyfynwal a deuth yn eu herbyn a dec myl ar rugeynt o 
wyr arvavc kanthao ar rody kat ar vaes udunt. Ac gwedy treulyao llawer or dyd 
ac na weley Dyfynwal y wudugolyaeth yn damweynnyav ydav. ef a kymmyrth 
attag ar neylltu chwechannor or gweyífyon ieueync glewhaf a wydyey ac erchy 
y pob un o hynny gwyíca? arveu eu gelynyon yr rey ryladeffynt ac ynteu ehun 
a wyíkvs y arveu ac a wyikvs arveu gor lladedyg a dywedoyt wrth y kytem- 
deythyon val hyn. kanlynoch choy vyvy a gwnevch megys y 'gweloch vynheu yn 
y wneuthur. Ac yna kerdant racdunt. a gwnaethant trwy eu gelynyon megys 
kyt bydynt rey o nadunt yn y doethant hyt y lis yd oedynt Nydave ac Stater. ac 
yna annoc y kytemdeythyon a oruc ac ym perved eu bydyn eu llad ylì deu. Ac 
gwedy hynny yn dyannot y dyodaffant wy y gelynyavl arveu hynny y am danunt 
a chymryt y harveu ehuneyn rac ovyn eu kywarfanghu oc eu gwyr chuneyn. 
Ac yn y lle ymchwelut ar y gelynyon ac cu.Ìlad ac eu ffo a chaffael e wudug- 
olyaeth. Ac odyna kerdet a oruc tros wladoed y brenhyned hynny gan eu 





1 Ac ym pen yfpeit. y kyuodes gvas (pymer: A.) vrenhin lloeger. A gvedy 
ieuanc clotuaver. Sef oed y eno dyfnavl llad preier y daethaffant yn y erbyn. 
moel myt mab clydno tyvyíïaec kerny9.  Nidyavc vrenhin kymru ac ftater vren- 
A greedy marv y tat a chaffel o dyfnaol hin y gogled. a dechreu lloíci kyuoeth 
y gyuoeth. Ryuelu a oruc ar piner dyfnaelaeanreithyae. B. 


T2 


140 BRUT TY¥BILIO. | 


ai gvifgo mare vy ev. Ac yn Ìlyndain meen temyl a onaethoed y hun y cladeyd. 
A vedy y varv y codes tervyíc ac anundeb rong y dau vab ev Beli a Bran am y 
vrenhiniaeth ar goron cans pob un a vynai y chael hi idoy bua. Ac yna y 
gonaeth goyr da doethion dangnefed ryngtynt a rannu y cyfoeth yn dey ran nit 
amgen no gady y vely Loegr a choron y dyrnas a chobl-o gymry a chernio hefyt 
o achos mae hunav oed ev cans o hervyd hen dedyv gyr troyav y mab hunav a 
gai y dailyngdaed y gyt. “Ac y vran y parth drao y hymyr gan y vot yn darof- 
tyngedic y vrat fev oed. hynny y gogled oll. a chadarnhau hyny a vnaethbeyt 
ryngtynt ac velly mynet pymlyned haibio yh dagnofedys. Ac yna rai â garai 








BRUT G, AB ARTHUR, 
Ag 


gereicyn a gwafcaru y muroed ar keftyll a dareftong y pobyl vrth y arglwydyaeth 
ehun a chymryt ynys Prydeyn or mor pwy gylyd yn eydao ehun. Ac gwedy 
darvot yda hedychu a tagnhevedu pob peth ev a oruc Coron yda? o eur a gemou 
ec a duc yr ynys ar y hen deylyndapt. ag o dyna goffot kyvreythyeu arney or rey 
yd arverant y flayffon ettwa. Ac o dyna rody nodvaeu a breynhyeu yr dynaffoed 
ac yr temlheu megys y hyfcryfennes Gyldas trey lawer o amferoec gwedy hynny 
megys y galley y nep a wneley kam kaffael dyogeloch yndunt ac a rodes yr unryw 
vreynt hennw y erydyr y byleynyeyt ar tyr dywyllodryon. ac yr pryffyrd a 
kyrchynt dynaffoed ar petheu bynny oll yn kymmeynt eu breynt ac eu rodva ar 
sey doed yr temlbeu 2. Ac y gyt a hynny yn oes Dyfynwal y pylywyt kledyveu 
a grybdeyl y treiíwyr. Ac yn y oes ef nyd oed neb a ]avaffey gwneuthur kam na 
treys ar y gylyd. Ac gwedy kyflenvy deu ugeyn mlyned o hona? gwedy kymryt 
coron y vrenhynyaeth y bu vary ac yn Llundeyn y cladwyt ker llaw temhyl 


tagnheved yr hon a wnathoed ynten wrth kadarnhau y kyvreythyeu ry- 
wnathoed 3. | 








t A dyuot aoruc dyfnael a degmil o 
wyr aruavc gantao yn eu herbyn a rodi 
kad ar faes idunt. A gvedy gvelet o 
dyfnaol beyret yd oed yn kaffel y 
uudugolŷaeth. deyn cheechaner or goyr 
dewraf a oruc a gviícav arueu y gel- 

2 A gvedy daruot o dyfnael deyn y 
pobyl ar kyuoeth orth y hen teilygdavt. 
A geneuthur coron,eur idav, a mein 


ynyon lladedic. a'mynet a heynt racdae 
trwy y gelynyon ac y llas nidyave a 
ftater a chaffel y uudugolyaeth. Ac 
odyna goreícyn gvladoed J brenhined 
hynny a daroíteng payb vrth y argleyd« 
iaethehun. B. 

aruer, A rodi noduaeu yr dinafoed. 
mal y gallei paeb or a uei reit udunt 
gyrchu yno diogeloch. Ac yr ereidyr 











goyrthuavr yndi. A goffot kyfreitheu 
yr ynys. or rei y mae y faeílon etwa yn 

3 A byt tra paravys dvffna9] : y pyloys 
cledyfeu y lladronar treifloyr, Ac yny 
(lyd ef ny Jauaflei neb treiffyao y gilyd. 
Ac ym pen deugein mlyned gvedy 


allan y rodes ef y breint hennv ar y 
meyffyd yn un furuf ac yr temleu. B. 
kymryt y goron y bu uar6, Ac y 
cladoyt geir llao temyl awnathoed chun 


yn enryded ydoyes a elwit kyttunndeb, 





\ 


BRUT TYSILIO. 141 


dervyfc a dayth at Vran a dyvedyt vot yn lleíc ida ac yn gvilydys ellong y diyet 
y vyny y vravt ac ynte yn un vam undat ac ev ac yn un vrait a dlyet. a hefyt. - 
my y byoít di meŷn ymladau a chynnhennion noc y by ev. pan dayth Edvetro 
tyeffoc morien yth olat ti a thi ai gyrraift ev unvaith ar fo ymayth ac am hyny 
torr di y gyngrain vradvydys yffyd rot ti ath vract. a dos di at vrenin Llychlyn a 
chymes di y verch ev yn vraic briot ittia threy nerth heno y gelly di ynyll dy 
dlyet, Ac yna Ìlidiao o Vran droy y gairiau hyny ac yr aeth hyt yn llychlyn y 
briodi merch brenin llychlyn, Ac vedy manegi hyny y Veli drŵc vy ganto ac 
anhailong a llidia9 a oruc yn vaer am vynct y'vraet heb gynghor y gaiffio ford 

byny nerth yn y erbyn ev... A chynyll lu maer a oruc Beli a mynet troy hymyr 
' a chymryt y caeryd ar dineffyd a roi y vyr y hun yndynt. A phan gigle Vran 
byny cynyll llu maer a oruc ynte o Lychlyn ac velly val yr oed ev yn dyfot ar 
Mynges hono parth ai olat yn llaven ar gvynt gidac ev nachav yn cyfarvot ac 











-— 


BRUT G, AB ARTHUR. 


o VELY A BRAN I TRAETHA HYNN. 


Gwrp mare Dyfynwal y kyvodes tervyíc yr rwng Bely a Bran y deu vap 
ynteu am y vrenhynyaeth pwy a nadunt ae kaffey. Ac gwedy llawer o kynnhen 
a datleu y tangnevedut trwy kytemdeythyon a doethyon ar y wed honn. Ac ys 
ef a orugant rannu y feyrnas yr rygthunt. a gadu y Veli coron y deyrnas a 
Lloegyr a Chymry kanys hynaf oed. kanys o herwyd hen kynevaut gwyr Tro y 
map bynaf a dyley y deylygtaut. ac y Vran kanys yeuhaf oed or parth arall y 
Haumyr a dareítyghedygaeth oy vravt!. Ac gwedy darvot eu tagnhevedu a 
chadarnhau hynny yr rygthunt pym mlyned y buant trwy hedvch yn llywyau 
eu kyvoeth. a chanys tervyíc ac annundep ny charant hedvch na tagnheved. 
dychmygwyr kelwyd a doethant at Vran a dywedwyd ortha val hyn. pa 'achavs y 
gwney ty gvryogaeth a dareftyghedygaeth y Veli dy vravt, a pha lefked ath duc 
y hynny. a thi yn unvam undat ac ef ac yn un voned ac yn un dylyet ac yn un 
vreynt2, Ac ygyta hynny yn llawer o kyvrangheu ac ymladeu provedyc a 
chlotvavr wyt. yn y gniver gweyth y deuth Thelff tewyffaec Morvan yth wlat ti. 








3 A Goedy mare dyfnael y kyuodes 
teruyíc y rog beli a bran y deu vab 
ynten am y kyuoeth. A gvedy llawer 
o gynhen a dadleu y kymodet trey 
getymdeithon. gan amuot gadu y 
veli coron y teyynas can oed hynaf. 


2 Agvedy eu tagneuedu yny wed 
honno. pymp mlyned y buant troy 
hedoch y llywyaŷ cu kyuoeth. Ac yna 
y doeth meibon annundeb y teruyícu 


A lloeger a chymry a chernye genthi. 
can oed iaenach gadu yr hynaf yn 
vrenhin. A gadu y vran or parth arall 
y hymyr a bot yn daryftygedic oe vravt. 
B. 


y rygtunt. Ac y waradvydyao bran 
am y vot yn daryítygedic yo vravt. Ac 
gynt yn un vam un tat. Âc yngyn- 
deeret. Ac yn un dylyet. i 





142 BRUT TYSILIO. 

heynt Wychlan Vrenìn daília yr hon oed yn emlit ev o garïat ar y vorvyn a 
dygaffai ev o Lychlyn a fan vyby honv mae Bran oed ŷn parattoi y Lynges a oruc 
&c ymlad ac cv yn galet yny gafas ev ver bachau am y llong ydoed craic Bran 
yndi a thynny ganto yny daith ev a hi yn ganol y Lynges y hun. Ac-yna nacbav 
yftorm o vynt yn dyfot ac yn goafgaru y llongau y bob traeth troy anffortyn ac 
velly divarnot y byant yn hvyliao. Ac yna pan glyby cyr y lat bynny y daly a 
wnaethant ai doyn at Veli oed yno yn aros y vract o Lychlyn. A chida llongau 
brenin Daffia ydoed dair llong eraill ac un o nadynt a hanoed o longau Bran 
y vract ev, Ada vy gan Veli gael honno y dechrau dial ar y vract. Ac ar ben 





BRUT G. AB ARTHUR. 


ti a elleyft gwrthwynebu ydav. ac yn waradwydus y kymmell ar ffot. Ac wrth 
hynny torr y tagnheved y fyd waradoyd yt y chado, a chymer merch Elfyng 
brenyn Llychlyn yn bryot wreyc yt hyt pan vo trey porth henn? ae nerth y 
gellych dytheu kaffael de teylygdavt ath dylyet ry golleyft. Ac orth hynny gwedy 
darvot udunt trwy yr amadrodyon hynny a llawer or rey ereyll llenwy bryt a 
medovl y ger yeuanc ef a wnaeth eu kyghor ac aeth hyt yn Llychlyn ac a kymyrth 
y vorwyn honno yn wreyc yda? megys y dyfkeffynt y bradogyon twyllwyr 
anhyedwyr hynny ef. 

Ac gwedy mynegy bynny oy vraut ynteu. nyt amgen y vynet y keyflyav porth 
yn-y erbyn ef yn y lle íef a oruc ynteu kynnullag llu a mynet racdao a gorefcyn y 
kyvoeth ynteu a goffot gwyr yda9 ehun y kado y dynaffeed ar keítylla, Ac yn 
y lle pan kygleu Vran y chwedleu hynny. efa kymyrth kanthav aneyryf 
luoffogrwyd or Llychlynwyr ac gwedy bot yn paraet y lyghes ymchwelut a 
wnaeth parth ag ynys Prydeyn. Ac mal yd oedynt yn reygav moroed yn hyfrytaf 
gantha9 ar gwynt yn reoyd yn eu hol ynachaf Gwythlach brenyn Denmarc yn 
kyvarvot ac ef. kanys mwyhaf gwreyc a karrey Wythlach oed y vorwyn ar 
vynnaíley Vran. ac orth hynny ry dothoed ynteu oy erlyt ef. ac yn dyannot 
ymlad a wnaethant o longhacl wrwyder. ac yna o damweyn y kavas Gwythlach 
y llong yd oed y vorwyn yndy a bwrv bacheu arney ae thynnu hyt ym perved y 








r Ac egita henni hevit eu llaver 


ocivrageu ac ìmladeu provcdic achlot- 
vaer cit in eniver geith a deuth Chelff 
(Thelff) tivifaec Morgan ith vìat ti. ti 
alleiít gorthvinebu idav ac en varadeidts 
igimhellarfo. A. 


+ Ac erchi idaŷ kymryt merch helíyn 
vrenhin llychlyn yn wreic idav. hyt 
pan vei try porth honn? y gallei gaffel 
y gyuocth ac dylyet. A chymryt kyghor 
yr anbyedoyr teyllodrus a oruc tran. 


t A choffau idav or dothoed tywyf- 
fogyon ereill y ryuelu acef. Ryvruot 
ohonav. Achan oed kyítal y defnyd a 
hynny: erchi ida torn ae vraet yr 
amot aoed waradeyd ida9 y uot y 
rydunt. B. 


' A mynnu y vorvyn ŷn wreic idao. A 


thra yttoed ef yn llychlyn. y doeth beli 
hyt y gogled a llane y keftyll ar dinafoed 
oe wyr ehun. Ac eu kadarnhau o pop 
peth or vei reit. B. 


BRUT TYSILIO, 143° 
ychydic o dydiau gvedy hynny nachav Vran yn dyfot gredy cafglu y llongau yng- 
hyt yr lan yr gogled. Ac vedi manegi idav y Veli oreígyn y gyfoeth ev a daly y 
vraic anvon cenat a oruc ev at Veli y erchi iddae adveryt y vraic ai gyfoeth idae 
cv drachefn, a dyvedyt onys cae y hanraithiai ev yr holl ynys or mor y gilyd ac 
y lladau ynte hefyt o chaffai gord acev. A phan gigle Veli hynny y naccau a 
oruc or dau bene hyny oi vraic aì gyfoeth. Ac yna Belia gynyllvys llu o holl 
varchogion ynys Brydain a dyfot yn erbyn brân ac arleyao ymlad acev. Ac yn 





BRUT G. AB ARTHUR. 


llongeu ehun 5. Ac mal yd oedynt y velly yn ymlad a pob parth ar warthaf yr 
eygyaon ynachaf yn dyffevyt y gwynhyeu gwrthvynep yn chwythu ac yn tem- 
heítlu y weylgy ac yn gwaíkaru eu llongeu y amravaelyon traetheu, Ac yna 
trwy elynyavl treys y gwynhoed gwedy y vot ar vavt trwy yípeyt pŷm nyeu y 
berywyd brenyn Denmarc y gyt ae vorwyn kan ergrynnedyc ovyn yr gogled yr 
tyr. ac ny wydyat ef hagen pa wlat y bwryeffyt ydys... Ac gwedy eu gwelet o 
wyr y wlat eu daly a wnaethant ac eu dwyn hyt at Beli. kanys yn yr amfer 
honng yd oed ef ar glan y morbenn oed hynny yn aros dyvodedygaeth Bran y 
vraot, Ac gyda llong Gwythlach yd oedynt teyr llong or rey hynny a hanoed o 
lyghes Vran. ac gwedy mynegy yr Brenyn pa peth oedynt ar damweyn a daroed 
udunt llawenhau a oruc or ry Kyvarvot or damweyn hnn ydav. kanys yd oed 
“ey vraŷt yn mynnu ryvelu yn y crbyn 3. 





—— 








3 A phan doeth ar vran bynny kyn- 
nullao y llychlyn9yr aoruc ynteu. a 
cheweiryao llyges diruavr y meint. A 
chyrchu tu ac ynys prydein. Aphan 
oed lon gantaŷ y rŵyga? y mor. 
nachaf Gwythlach vrenhin denmarc a 


2 Ac val yd oedynt velly yn ymlad 
nachaf wynt kythraol gorthoyneb yn 
gvaígaru cu lldgeu paeb y vrth y gilyd 

3 Agveti igvelet ovir eolat eu dali 


llyghes gantao yn erlit bran o achavs y 
voreyn. Acymlad awnaethant. Ac o 
damwein y kauas gvythlach y llog yd 
oed y vorvyn yndi. Ae thynnu a 
bacheu ym plith y logeu ehun. B. 


o nadunt. Ac or ry? damwein y byrvyt 
llog eythlach ar vorwyn y gyt ac cf y. 
tir y gogied. B. 

3 Yn y lje yd oed beli yn aros 


agonaethant ac eu dein hit at beli. kans dyuodedigyaeth bran y vract. pedeir 
en er amíer hen? et oed ev ar glan llog y doethant ar pedvared a hanoed 
emoroed morbennoed heni en achags olyghes bran. Aphan datganvyt hynny 
divotetigaeth bran ivract. Ac igit allog y veli: llaeen va gantae. &. 

gvithlach etoctint teir llog. ar drited 
or rei henni ahanoed olyghes vran. Ac 
goeti menegi ir brenin pa beth oedint 


« - 


ar damovein. adarvot idunt llavenau ; | . 
aoruc or ri civarvot e dameein hong 
idav. kans edoed ivravt en mennu MUN 


rivelu enierbin. A. 


Ì14 BRUT TYSILIO. 

ylle pan vyby Vran hyny dyfot a oruc yn erbyn Beli hyt y lle a el9ir Doyn 
caladyr 2. ac yna ymgyrchu a orugant yn groylon cans gŵyr canmoledic ymreydr 
oed bob un o nadynt ac o bob part y fyrthiau'r goyr megis y íyrthiau y cayrch y 
cynhauav gan y medeloyr. Ac yn y dived y gorvy y Bryttaniait ac y ffoes gvyr 
Llychlyn yn vrivedic parth ai llongau ac yn y vreydr horio y lla$ o vyr Llychlyn 
bymthengmil ac ni diengis neb o nidynt yn iach. Ac yna o vraid y cafas Bran 
un oì Jongau ac yr aeth hyt yn ffrainc ar anifer eraill a dathoed gidac ev a ffoes 
yr lle cyntav y caoííant vafgot. Ac yna vedy cael o Veli y vydygoliaeth galo a 
oruc atto holl vyrda y dyrnas hyt ynghaer Efroc y gymryt y cynghor am vreniri 








BRUT G. AB ARTHUR. 


Ac gvedy yípeyt ychydyc o dydyeu ynacbaf Bran gwedy rykynnullae y 
logheu ac yn dyíkynnu ar tyr yr Alban. A gwedy mynegy y Vran ry daly 
brenyn Denrharc ae wreyc ynteu. yn y Ìle anvon kennadeu a oruc hyd at Vely 
ac erchy yda9 etvryt y kyvoeth ae wreyc ydav. ac onys advereday tyghu a oruc y 
kyvoetheu nef a dayar yr anreythyay yr ynys or mor pwy gylyd a y lladey ynteu 
o chaffey lle y ymkyvarvot ac ef!, Ac gvedy mynegy bynny y Vely naccau ya 
dyannot o kebyl a oruc. a chynnullag holl varchogyon arvaec ynys Prydeyn ac 
holl dewred a dyvot yn y erbyn hyt yr Alban y ymlad dcef.. Ac gwedy gwybot 
o Vran yr rynaccau or peth ry archaffey a bot y viavt yn dyvot ar y wed honno. 
ynteu a deuth yn y erbyn hyt yn llwyn y Calatyr orth ymkyvarvot ac ef 2, ac 
gwedy kaffael o pobun o nadunt y maes hynnv. goffot a orugant eu kytemdeyth- 
yon trwy vydynoed a dynefíau gyt a dechreu ymlad a llawer or dyd a drewlygyt 
yn ymlad. kanys y gwyr deurhaf a moledykaf a danoflynt eu deheuoed pob rey 
oy gylyd o nadunt. Ac y gyt a bynny llawer o crew a gwayt a ellyghaffant o 
pob parth, kanys yr ergydyeu a ellyghynt oc eu holl nerth agheuolyon welyeu 
a dyporthynt. Ena y fyrthynt y gwyr brathedyc ymplyth y bydynoed megys y 
ffyrthyey. yt e kynhayaf pan vydynt y medelwyr da yn amryflon.. Ac or dywed 
gwedy gorvot or Brytanyeyt ffo a wnaethant y Llychlynoyr yn yd oedynt yffyc 
eu bydynoed y eu llongheu. Ac yn yr ymlad henn? y llas o nadunt pymtheg 
myl ac ny dyeghys mil o nadunt yn yach. Ac o vreyd y kavas Bran yna un 








1 Agvedy yípeit ychydic o diewed y wreic rydalyaffei ynteu. gan vygythyaŷ 
doeth bran yr tir ac lyghes gwntav. onys atuerhei yn diannot. o caffei le 
Ac anuon awnaeth trey genhadeu ar ac amíer y lladei y pen. B. 
veli y erchi idav eturyt y gyuoeth ac 

2 A gŷŵedy y naccau o veli o pop ygyt ac ef. A dyuot aoruc bran ae 
peth o hynny. kynnullao ymladwyr ynys lu ynteu hyt yn Lleyn y kaladyr erth 
prydein a wnaeth beli. A dyuot i ymgyuaruot, B. 
ymlad a bsan. ac ar llychlyncyr a oed 





BRUT TYSILIO. 145 


Daffia, A gellŷng cenadau a oruc hvm? attaŷ ev y gynnic y vrogaeth idav ev a 
daroftyngedigaeth o hervyd y da o dyraget bob bleydyn er y elleng ev yn ryd cv 
ai orderch, A hyny a oruc Beli o gynghor y wyrda a chymryt cademit a 
gvyítlon gan vrenin Daffia ai ellong ev yn ryd gida y orderch. Sef a oruc Beli 
yna oedy goreígyn yr ynys or mor y gilyd ac nat oed neb ai geyrafynau. Ac yna 
cadarnhau y cyfraithau a onacthed a oruc a chrio hedoch trvy yr holl ynys ac yn 
gadarnay yn y temlau ar dineflyd a roi y braint pennav ar a vyffai ydynt er ioed, 
Ar amfer hynny ymryíln oed am y ffyrd ni vydid y tervyn yn hyfbys. Ac yna 





BRUT G. AB ARTHUR. 


llong megys y rannŷs y tyghetven yda9. Ac odyna yd aeth hyt yn traetheu 
Ffreync, Ar rey ereyll oll megys y ranncy damweyn eu tyghetven udunt y 
ffoaffant 1, | 

Ac gvedy kaffael o Veli y wudugolyaeth honno galw attaŷ y wyrda hyt yg 
Kaer Efravc a oruc a govyn kyghor udunt peth a enelyt am vrenyn Denmarc, 
kanys oe karcher anvon kennadeu a rywnathoed hyt at Veli y gynnyc ydau 
dareftyghedygaeth a theyrnget pob blwydyn o Denmarc ae vyrogaeth ynteu yr y 
elivng af ae orderch yn ryd oy wlat. Ac y gyt a hynny y kadarnhau y petheu 
hynny arvoll a gvyfilon kymmeynt a vu dogyn kanthae. Aê gwedy galw y 
gwyrda megys y dywedpŷyd uchot. o kytífynnhedygaeth y holl wyrda ellwng a 
oruc Beli Wythlach en ryd o karchar ae orderch y gyt ac ef hyt yn Denmarc 
kan kadarnhau eu hamvot trwy arvoll a gwyftlon2. 


Ac gwedy gwelet o Veli nat oed nep yn y teyrnas a kyhytrey ac ev’ nac a 
urthwyneppay yda? namyn bot yn eydav ef yr holl ynys or mor pwy gylyd. ef a 
kadarnhaus yna y kyvreythyeu rywnathoed y tat. A y gyt a hynny kadarn a 
gwaftat yawnder a gwyryoned a offodes ac a orchmynnos eu kad tros y teyrnas; 
Ac yn wuyhaf kadu breynt y dynaffoed. a hynny o un ryw vreynt a theylygdapt 
ac a wnathoed Dyfynwal y tat ynteu kynnoc ef. A chanys kynhen ac amryffon 





1 A gŵedy eu dyuot y gyt. llawer o 
gren gvact acllygeyt o parth. Achyn- 
ebic y dygeydei y gŵyr brathedic: y 
yt gan vedelwyr kyflym. Ac eiffoes 
goruot a wnaeth y brytanyeit. a chymell 
y llychlynwyr y eu llogeu. Ac yna y 
dygeydvys pymthegmil o wyr bran. ny 
2 Ac vedy kaffel o vely y uudugol- 
yaeth honno a dyuo byt kaer effravc o 


gyt gyghor y wyrda yd ellygoyt brenhin 
degmarc ac orderch yn ryd gan tragy- 


dienghis hayach o nadunt yn diurig 
dianaf. Ac yna o vreid y damweinocys 
Y vran kaffel un Ilog. Ac y hoyloys a 
onno parth a ffreinc. y getymdeithon 
ynteu. y rei ereill mal y dyccei eu 
tyghetuen y ffoaflant. 8B. 


wydael daryftygedigyaeth a theyrnget y 
gên vrenhined denmarc y ynys prydein, 


U 





146 BRUT TYSILIO. 

y gelois ev atto holl Sairi main ynys Brydain a gorchymyn ydynt wnaythyr y 
fyrd yn gyfraithlon o vain a chalch. Sef y gonaithbeyt un o nadynt or lle ida 
penryn cerni9 yr mor hyt ymhenryn bladon yn y gogled a hyny yo hyt ynys 
Brydain troy briv dineffyd a vai yn uniavn ar y fford. ac un arall a beris cv y 
genaythyr ar drags yr ynys nit amgen noc o gaer vyniv ar lan y mor hyt ym horth 
hamon fev yo heno Northamton. A doy ford eraill a erchis ev y gonaythyr yn 
yeígoy ydynt ar yeflyr conglau yr ynys droy dineffyd hefyt val y ìlaill. A fan 
darvy y 'gynaythyr ev a beris y cyffegru a rodi ydynt vraint nodva. cans pey 
bynnac a gaffai un or ffyrd hynny er maint o gamai a vnelai na lefaffai neb y 
Jeítair 1. ac yna y by Veli yn dangnofedys yn gvledychu, A Bran y vraŷt goedy 
mynet y ffrainc yn ofalys achos trem oed ganto y deol oi vlat ai gyfoeth ac nat 
eed fford idav y chaffe] hi drychefn ac nj cydiait beth a 9nai. Ac yna ve aeth 


—í — 





BRUT G, AB ARTHUR. 


a kyvodaífey am y ffyrd kan ny wydyt pa dervyn oed udunt. Urth bynny y 
brenyn a vynnes gorthlad pob petrufder ac amryffon y orth hynny. A galw y 
gyt a wnaeth holl feyry maen yr ynys ac erchy gwneuthur y ffyrd hynny o veyn 
a chalch, un o nadunt o vor Kernyw ar hyt yr ynys hyt ym mor Kateneys yn y 
gogled. a honno trwy dynaffoed a kyvarfey hy yn unyaen. Ac y gyt a hynny 
ef a erchys bot arall ar traws yr ynys o Vynyw hyt ym porth Hamen a honno 
hevyt trwy dynaffoed a kyvarfey a hy yn unyaon. Ac y gyt a hynny hevyt ef a 
erchys gwneuthur dwy fford ereyll yn amryícoew croefygroes. Ac gwedy 
darvot oll ef ae teylyghŷs wynt o pob anryded a breynt byt na lavaífey nep 
gwneuthur ar rey bynny na cham na threys na íarraet oygylyd. A phwy 
bynnac a vynno yn llwyr gwybot breynhyeu y ffyrd hynny keyffyet ef 
kyvreythyeu Dyvynwal Moel Mut yr rey a ymchwelus Gyldas o Kymraec 
yn lladyn, Ac gwedy hynny a ymchwelus Alvryt vrenyn o Ladyn yn 
fay{nec}, Ac val yd oed Bely yna trwy hedŷch a tagnheved yn wledychu. 
Bran y vravt ynteu megys y dywedpoyt wchot a wuryt y traeth Ffreync 
yr tyr yn ovalus pryderus kanys gorthrum a thryft oed kanthao yr ry dyhol 
o tref ytat ac oe w]at ac oe kyvoeth ac nat oed un gobeyth ydaŷ kaffae 








I Ac yna kadarnhau a oruc ynteu 
kyfreitheu y tat. A goffot ercill o 
newyd. .Ac yn penhaf yr temleu ar 
dinafloed arffiyd, Ay peris genyuthur 
ffryd brenhinael o vein a chalch ar hyt 
yr ynys o pen ryn kernyo hyt yn traeth 
€atneís ym prydein, Ac yn unniaen 
trey y dinafloed a gyuarffei ahi. A 
fford arall ar y llet, o vynyo hyt yn 


norhampen yn unyaen try y dinaffoed a 
gyfarfei a hitheu. A doy fford ereifi 
yn amrofcoyo yr dinaffoed a gyfarffei 
ac eynteu, Ac eu cyffegru a rodi 
breint a noduaeu udunt mal y rodaffei 
ytat. A phoy bynhac a vynho geybot 

breinheu hynny ar noduaeu : darlleet 
kyfreitheu dyinagl, B, 





BRUT TYSILIO: 147 


ar y daydecved march at doyffoc frainc a dangos y damvain tryan idaŷ. Ac vedy 
naccau y nerthu o bong yr aeth ev yn union att dywíloc Byrgsin. A hong a vy 
laven ortho ac.a rodes y gydmaithias ai gariat arno hyt nat oed yn y llys un 
cymaint y hanryded ac ev fev achos oed hynny ymhob peth ac a vnelai nac yn 
ryfel nac yn hedvch y bai y"dangoffai ev voliant ac anryded byt pan y caroed y 
tyvííavc ev yn gymaint a fai bai mab idav: cans gor tec oed Vran o edrych arno; 
Ac aelodau hirvainion oed idav a bonedigaid oed a chyorain a doeth val y gvedai 


idav vot. Ac vedy rodi or tyoffaec y gariat arno ev velly ac unverch oed ido ac 


yn ettifed ida ac ev a rodes hono yn vraic briot y Vran ac oni bai idav ettifed 
arall ado Byrgein ida9 yn y ol ev ac o bai vab idao adav porth a nerth idav ev y 
' oreígyn y gyfoeth y hun; A hefyt ydoed un o dyvífogion írainc vedy adav porth 








* = n > a 
BRUT G. AB ARTHUR. 


dyvot traykevyn oy kyvoeth. A chan ny wydynt pa peth a whaey, Sef a orud 
mynet at tywyflogyon Ffreync a deudec marchauc gyt ac ef. a gwedy mynegy 
udunt y govut ar trweni ar kyvaroed ac ef. ac na chaffey nep kanwrthwy na 
nerth y gan un o honunt: Or dywed ef a aeth hyt at Segwyn tywyílavc 
Bwrgeyn. ar gwr hvnnv ae harvolles yn anrydedus ef. . Ag gwedy trygav o honad 
a phreffwylyae y gyt ac ef kynimeynt wu y kytymideythyas ac ef ac nad oed er 
cyl gwr yn y llys a vey kyvurd ag ef: kanys ym pob negys nac yn ryvel nac yn 
hedoch clotvaer a molyannus yd ymdangoffey hyt pan ydoed y tywyílavc yn y 
karu megys kyt bey map ydav 1. kanys gwas tec oed Vran oe welet oe pryt ac oe 
ofceth. ac aelodeu teyrneyd brenhyna9l yda6. Ac y gyt a hynny megys y 
gwedey doeth a chyvrwys oed yn hely a gweylch ac a hebogeu a gwedy y vynet 
ygkaryat kymeynt a henno gan y tywyffave. ef a vynnvs rody y Vran unverch oed 
yda9 hep ettyved arall yn y gwreycca. ac ony bey un map yr tywyffaoc dygwydav 
y kyvoeth oll y Vran gwedy bey varw y tywyffacc. Ac y gyt a hynny hevyt 
adag porth ydav y oreíkyn y kyvoeth yn ynys Prydeyn. Ac nad mwy yd adawey 
y tywyílavc namyn y holl wyrda yn kyt duun yn ada yr un peth honnv. Ac ny 
bu un gohyr y vorwyn a rodet y Vran a tewyíogyon y wlat a daryíîyghaíant a 








1 Ac val y dywefpoyt uchot y doeth 
bran y ffrcinc. yn gyflaen o pryder a 
goual. am y dehol yn waradoydus o tref 
y tat y alltuded. Ac nat oed obeith 
gallu ennill y teilygdaet tracheuyn. 
Agvedy menegi pop un o tywyílogyon 
ffreinc ar neilltu ac na chauas na 
phorth na nerth, or diwed y doeth hyt 





aml 





ar fegyn tywyílauc byrgoyn.. A gvedy 


gerahu ohona? y hennŷ: kymeint a 


gauas o garyat a chedymdeithas y gan 
fegyn ageyrda y teyrnas, Ac nat oed 
yr eil gor nes noc ef y tywyfíavc, hyny 
oed euo alunyaethei negeffeu y teyrnas, 
Ac adofparthei y dadlyeu: B, 


U2 


148 BRUT TYSILIO. 


a nerth idao megis yntau. Ac yna y priodes Bran y voroyn ac velly tyoffogion y 
vlat a dareftyngaod idao. A dlyvodri y cyfoeth a roefbeyt ida orth y jae y hon 1. 
Ac ni by vieydyn vedy hynny yn y vy varŷ y tyvífaec.. Ac yna ranneod Bran yr 
tyoffogion oed yn y garu ev yr hynn daoed a dygaffai y tyeffoc ar y taidìeu heynt 
or blaen. Ac velly y rrymoed ev y cariat heynt atto o achos y haelder ev. A 
chida hyny gonaythyr yr hen gorau gan vyr Byrgvin roi bŷyt a dìot y bavb ac a 
deiai ac ni chayit un porth ragdynt. Ac yna vedy bot yr anifer hynny yn grtun 
| ac ev medyliag a oruc ev pa vod y gailai ev gael ymdial a Beli y veeot am a 
€naethoed idav. Ac velly adav o bavb borth a nerth idav y vynet y oreígyn y 
Me a vynnai or byt. Ac yna yn diochir cynyll llu mavr a oruc a dyfot y ffrainc a 
gŵnaythyr cyngrair ar geyr hyny ar gael mynet ai lu troy y golat heynt ty ac ynys 
brydain. Ac yna pan vy barot y llongau ar draeth fflandrys yr aethant yr môr 
ar goynt yn y hol yny doethant y ynys Brydain. <A fan gigleu Veli vot y vraet 
yn dyfot a llynges vaor ganto cynyll llu maer a oruc ynte a dyfot yn y erbyn y 
ymlad ac ev. Ac yna val yr oedynt yn mynet y ymgyrchu y dayth Tonwen y 
mam attynt a bryílìao a oruc hi troy y bydinoed y gaiffio gvelet Bran y mab o 
achos nas gvelfai er yftalym o amfer ac velly yn argrynedic ofnoc y cerdeys hyt 








—— 





BRUT G AB ARTHUR. 


llywodraeth y tyyrnas a rodet ydao!. Ac ny bu kebyl yfpeyt bleydyn gwedy 
hynny y bu var? y tywyffave. ac yna goedy hynny tewyffogyon y wiat yr rey ry 
wnathoed Vran yn un ac ef o kytemdeythyas kyn no hynny ny echeles eu 
gwneuthur yn reymedyc ydae oy haytder kan rody udunt cur ac aryant y 
tywyíaec ar fwllt ry kynnullafey yn eu hoes vynteu kynnec ef. Ac ygyt a 
hynny y peth moyhaf a karey y Bwrgeynvyr haelder o vuyt a dyavt. ae porth ny 
cheyt rac nep. | - 

Ac gwedy darvot y Vran tynnu pavb atta ac en dwyn yn un ac ef. medylyag 
â oruc pa wed y galley ef ymdyallia ar Bely y vravt am ry wnathoed o farahedeu 
yda9. Ac gêedy mynegy o honav ef hynny oy wyr ac oy kyvoeth kytdunnao a 
wnaethant pavb ac ef a thyghu ydav yd eynt y gyt ac ef y pob lle or y mynhey yn 
y byt. Ac ny bu un gohyr kynnullao llw mavr a oruc a chygreyryav a gwyt 
lfr:ync y vynet trwy eu gwlat hyt yn ynys Prydeyn yn hedech. Ac odyna 
gwedy parattoy y llyghes ar traeth Flandrys ar y weylgy aygyt a hyrvyd wynt 





t Sef kyffryo or oed vran. tec oed o Ac ony bei etiued o vab. kanhyadu 
pryt a gofced. Adoeth achymhen oed y vran y gyuoeth gan y verch o bei 
adofparthus. Ac ethrelithus oed vrth hyn noc ef. Ac o bei vab idav yteu. 
hely achon ac adar ma y dylyei teyrn, Adav porth y vran y orefcyn y gyuoeth 
Ar tywyflacc agauas yny gyghor rodi chun. B. 
un verch aoed ida9 yh wreic y vran. 


BRUT TYSILIO. 849 
y:lle ydoed Vran yn íefyll a rodi y doylae am y voneg] ev a rodi mynycb gyían- 
au a ornc hi a dyvedyt val hynn trey igvan ac oyla9 vy angyl vab coffa di y 
dvyfron hyn a fignaift di arnynt. coffa di galon dy vam yr hon a thyc di naemis 
dan y geregis coffa di y trafel a gefais i yth ymdoyn di. Medel di hynny hedio 
er meyn y creagdyr or nev ath vnaeth di dyro vadeyant yth vract a fait ar llit 
a gymeraift ortho cans ni onaeth ev y ti dim defnyd llit ac nif evo atheoles di 
oth olat ath gyfoeth. Ac ni 9naeth ev dim cam y ti ac ni etholes ev di er geft- 
yngat arnat namyn er dy drychafu cans ger daroftyngedic oedyt tî ida ev o ran 


— 





BRUT G. AB ARTHUR. 


yn eu bol y dyíkynnafant yn yr ynyst, A gvedy hynny y dyvodedygaeth ef. 
Bely y vrat ynteu a kynnulles holl yeuenctyt ynys Prydeyn. ac a deuth yn y 
erbyn orth ymìad ag ef2. a phan ydoedynt gwedy goffot eu bydynoed o pop parth 
ac yn kymyfcu hayach ynachaf y mam ylìdeu oed vyw ettoa yn bryílyae ac yn 
kerdet trwy y goffodedygyon vydynoed. ac ys ef.oed en? honno Tonnecn. a 
dyrvacr cheant oed arney gvelet y map ny ry welley trwy laver o amíer. a gwedy 
y dyvot trwy ergrynnedygyon kameu byt y lle yd oed-y map yn íewyll bere y 
breychycu a oruc. am y wnnugyl a damdyblygu damunedygyon kufaneu. a 
gedy hynny noethy y bronneu a wnaeth a dywedyt wrthao yn y wed hon ac 
ygyon yn liefteyryae yhamadraed. koffa dy arglwyd vep hep by koffa y bronneu 
byn yr rey a íegneyÊ ty ac ath vacth koífa hevyt ep by bru dy vam yn y lle yth 
wnaeth di penfaer yr anwydew yn dyn or peth nyt oed dyn ac odyna ath duc dy 
yr byt. a dyrvacr poeneu a doluryeu yn poeny vy ymyfearoed. Ac wrth hynny 
yr aghyvnertheu ar doluryeu a dyodeveys y yrot koffa ty hedyw a dyro vadeu- 
eynt yth vraŵt a gorffowys y gan y deebrevedyc yriloned y fyd kennyt. kenys 
ny dyley bot un bar kenhyt yn y yrbyn. kan ny wnaeth ef. yv ty un farbaet. Os” 
ef dywedy dy y mac ef ath dyholes ty oth wist ac otref dy dat. eyíyoes ot 
edrychy dy hynny yn graff ac yn karedyc ny cheffy un enwyred ynda ef. kany» 
nyt ef ath ffoes ty byt pan damweynhyey a vey waeth yt namyn dy kymmell y 
ada peth bychan ac eíkynnu ar vey wuch. Dareftyghedyc oedut gynt ydao ef 
ar ran o ynys Prydeyn. a phan golleyít bynny yth wnaethpŷyt yn kyffelyp yda9. 





1 Ac odyna ny pen y vieydyn. mar kygreiray aoruc a thywyffogyon ffreinc. 
fegyn. Ar gŷyr a garei vran gynto val y kaffei yn hedech kerdet trey 
getymdeithas yn vavr. ny bu anhaod ffreinc. ae lu hyt y traeth fflandras y 
gantunt darefteg oe oryogaeth, A goedy lle yd oed y Ìlogeu yn paravt. A gvedy 
tynnu pavb yn un vedol ac ef, medylyay ,ea dynot yno yd holyafant hyt yn ynys 
sorac dial ar vel: y vravt y faraet. Ac prydein. B. | 

yna heb annot trey gyghor y.wyrda. 
2 A phan doeth y chevedyl ar veli. ynys ein yn erbyn bran ae lyghes. 
kynnullae aoruc ynteu ieuen&it adered ed prydein y . ™ Je 


150 BRUT TYSILIO. 

vechan or dyrnas â phan gollaift di hono ydoyt ti yn gynebic idad yntê: Ac 
velly ev a vy achoyíael ar dy drychafiat ti meon yrdas maer. cans mey yrdas yv 
bot yn duc o Byrgvin noc ar gyfran o ynys Brydain. Edrych di nat oi achos ev 
y tyfod y tervyíc cyntav ryngoch namyn ty di a dechrayoys pan aethoft di y 
vynny merch brenin Llychlyn yn vraica ytt ac o nerth henny caiflio y digyfoethi 
ynteu !. ac velly vedy dyvedyt o heni bi bynny vrtho troy eylo troi a oruc ynteu 
ar lonydoch a hedoch troy y lvyr vryt ai vedol a gonaythyr cynghor y vam a diot 
y helym ai benffefting iam y ben a dyfot hyt y lle ydoed Veli y vravt.. A fan 
vclas ynte y vraŷt yn dyfot ty ac atto borg y arvau odiertho a oruc ynte a mynet 


— 











BRUT G. AB ARTHUR. 


ynteu yn vrenyn yn Bwrgvyn. ac wrth hynny pa peth a wnaeth ef y ty. onyt o 
brenyn hyn tlact dy gwneuthur yn oruchel vrenyn. Ac y gyt a hynny hevyt y 
tervyíc a vu yr ryghoch nyt trwydav ef namyn trwyot ti y dechregyt pan keyfyeyft 
ty porth y gan Vrenyn Llychlyn y geyfyao goreícyn ar dy vraet!. Ac gvedy 
darvot ydy hy trwy ygyon hedychu y ved9l a oruc Bran a tagnhevedu. ac oe vod 
dyot y penffeftyn ac y gyt ac vam dyvot parth ac at y vra9t. Ac y gyt ac y 
gweles Beli hynny bot Bran a drech tagnheved kantheo yn dyvot attav bere y 
arvcu a oruc ynteu a mynet dwylav menvgyl ac vravt. Ac yn dyannot kym- 
mody a wnaethant a dyot eu harveu or bydynoed ac ygyt mynet y kaer Lundeyn. 
Ac yno gvedy kymryt kyt kyghor pa peth a wnelynt. parattoi llyghes a 
wnaethant wrth gychoyn a llw kyffredyn y oreícyn Ffreync ar holl wladoed 
ereyll yn y amgylch wrth eu harglwydyaetheu ac eu medyant 2, 
Ac gwedy llythrae yípeyt bleydyn y kychoynafant parth a Ffreync a dechreu 
anreythyav y gwladoed. Ac gvedy klybot o hynny yn honneyt tros y gwladoed 
wynt amkynnullafant y gyt holl vrenhyned Ffreync yn eu herbyn vrth ymlad a- 
" bynt ac eyífyoes vedy damwennyav y eudugolyaeth y Beli a Bran y Ffreync yn 


, 








t A phan welas tanwen ma y gveif- 
fyon y bydinoed yn paravt. Ac yn 
cheanbaec y ymgyuaruot. bryfyae aoruc 


hitheu turvy ergrynedigyon gameu hyt 


ymÌle yd oed vran y mab a oed dam- 
unedic genthi I welet. A noethi y 
dey vron trey dagreu a icuon. Ac 
erchi idaeef coffau pan yo yny challon 
hi y crevyt ef yn dyn o peth nyt oed 
dim. Ac erchi y charedic vab coffau 

2 Ac ar hyny. íef aoruc bran hedychu 
ac ufydau y vam. A boro y arueu y 
erthag. A dyuot hyt ar y vract. A 
phan welas beli y vraŷt y dyuot attao 


y poen ar gouyt a gacfei yny ymdeyn 
nao mis yny challon. A chan hynny 
erchi ida9 madeu y vract y llit ar bar 
a oed ganta9 vrthao. Kany wnathoed y 
vraet idav ef deunyd llit. kanys beli ae 
deholafei ef o ynys prydein mayn y 

amwed. ae agh mendaet ehun. pan. 
duc brenhin llychylyn am pen y vrat 
y geifao y digyuoethi. B. 


troy arvyd tagnefyd. diot y arueu aoruc 
ynteu a mynet dŷyla9 mynegyl eldeu. — 


A chymodi y deu lu y gyt. a det y 
gyt hyt yn llundein. B: 
= 


 


BRUT TYSILIO, © 151 


deylo ymenogl ai vraot. A chymodi yndiannot a orugant. Ac yna bŵr9 or 
Nuoed y harvau odiorthynt a chammol yr hedech a mynet o dyno hyt yn 
Llyndain. ac yna cymryt y cynghor hey ai,gvyrda.. Sev oed y cynghor mynet y 
frainc a gorefgyn yr holl oledyd orth y mediant y hun. ac vedy ybot yn Llyndain 
vÌ9ydyn y codaffant ty a frainc a dechrau anraithio y goladoed a orugant. A fan 
gigle oyr frainc hyny ymgynyll a vnaethant holl frainc y gyt yr unlle ac ymlad 
ac heynt ac y cafas Beli a Bran y vydygoliaeth a fo a oruc gvyr frainc ai hemlit a 
oruc y Bryttaniait yny dalafant y brenin ai gymell y dardfìong ydynt. ac yna 
deftryvio y cayryd cedyrn oll a wnaethant ac erbyn pen y vleydyn y daroftyngafant 
gvbl or dyrnas. Ae vedy hyny y daethant ai lluoed ty a Rufain a dechrau 
gvaígaru y cayryd a orugant ar hyt yr Eidial ac yna gorefgyn yr holl oladoed a 
orugant hyt yn Rufain 1. ar amfer hono ydoed yn Rufain dau dyvíavc ai hen? oed 
Gabius a forcena ac yr haini y daroed gorchymyn llycodraeth y ŷlat. Ac vedy 
gvclet or haini na allai un genedl orthneb y groylonder Beli a Bran ac o gyt 
gynghor fened Ryfain y gonaethant dangnefed ac hynt a rodi rodion maer ydynt 
o arian ac aur a adav tyrnget ydynt bob bleydynt er cady y cyfoeth yn llonyd 
ydynt. Ac y cymerth Beli a Bran wyftlon gantynt ar hyny. Aco dyno y 











BRUT G. AB ARTHUR, 


wrathedygyon a ffoafant. ac yn y lle y Brytanyeyt ar Burgvynvyr gvedy arveru -or 
eudugolyaeth ae hymlydafant y Ffreync hep orffovys hyt pan dalyhafant y bren- 
hyned ac eu kymmell wynteu y wrhau ac y wedu udunt. a chyn y vivydyn y 
keyryd ar dynafoed ar keftyll kedyrn a dyvreydyafant a gorefcyn yr holl teyrnas. 
ac or dywed gvedy darvot udunt gorefkyn pob un or teyrnafoed wynt ac eu holl 
kynnulleitva a aetbant parth a Ruveyn kan anreythyao y gwladoed ar tyr dyvyll- 
odryon trwy yr Eydal 1, | 

Ac yn yramfer h9nnŷ yd oedynt deu tywyíavc yn gwledychu Ruveyn. Sef 
oedynt yr rey hynny Gabyus a Phorfenna ac y llywodraeth yr rey hynny y 
dareftyghey gwlat Ruveyn ae hamerodraeth. Ac gvedy gvelet o nadunt nat oed 
un wlat a alley gwrtheynebu dym y dywalder a chreulonder Bely a Bran o kyt- 
fynhedygaeth Senedwyr Ruveyn y doethant y erchy tagheved a dyunndep y 
ganthunt. ac yr kaffael hynny llawer o eur ac aryant yn teyrnget udunt bop 
bloydyn. a gwyftlon y kadarphau hynny. yr gadu udunt wynteu eu kyvoeth yn 





t Ac ym pen yfpeit gvedy eu bot daryftygedigaeth udunt. A chael y 


ygyt yn ynys prydein. oc eu kyt gyghor 
y kychwynnaffant parth a ffreinc a llu 


diruaer y veint gantunt. A chyt bei 
lawer o ymladeu y kymellaffant 


holl tywyífogyon ffreinc yn wedaŷl 


uudugolyaeth ar ffreinc gyt ac vynt 
kyn pen un oleydyn y kyrchaffant parth 
a ruuein dan anrehitha9 avrthenepei 
udut, B, 


3$3 BRUT TYSILIO. 


daeth Beli a Bran ai llyoed ty a fermania. Ac yna vedy dechrau o nadynt ryfely 
ar y bobloed edifar vy gantynt yr amot a onacthoedynt ar Bryttaniait a thorri a 
orugant a mynet yn borth y vyr íermania?. A phan gigle Veli a Bran hyny llidìo 
a Onaethant yn vavr a chymryt y cynghor pa vot ymledynt ar dau lu cans nit oed 
havd omro y llu a dathoed o Ryfain ar cynghor vy adav Beli ar Bryttaniait ol! 
gydac ev y ymlad a goyr fermania a mynet o Vran ai lyoed ynte ty a Ryfain 3. 
A fan gigle wyr Ryfain hyny ymado a wasethant a gŵyr fermania a chaiffiae y 
blaen ar Vran ai lu cyn y dyfot y Ryfain 4, a ffan glyvas Beli hyny dyfot a 
wnacth ev ai lu ar hyt nos yn y herbyn hoynt hyt o veen glyn coedaec oed ar y 
ford a Mcchu a oruc Beli ae lu yno ai ragot heynt. A thrannoeth nachav ŵyr 








BRUT G. AB ARTHUR. 


hedoch*, Ac gedy kymryt y gwyftlon ar hynny y brenhyned a rodes kygreyr 
udunt a troflaffant eu bydynoed parth a Germanya. ac gwedy dechreu o nadunt 
ryvelu ar y pobloed hynny edyvar wu gan wyr Ruveyn yr amvot ar rywnathoed- 
ynt a gal? eu glevder attadunt a mynet yn porth y wyr Germanya?. Ac goedy 
kaffael or brenhyned gwybot hynny mwy no meffur y bu trom kanthunt. Acyn 
y lle kymryt kyghor pa wed yd ymledynt ar deu lu. kymeynt o amylder gvyr o 
wlad yr Eydal a dothoedynt ac yn yd oedynt yn aruthred ofyn arnadunt. ac 
gwedy kymryt kyghor e nadunt. Beli ar Brytanyeyt a drygeffant y ymiad a 
"gwyr Germanya.a Bran ac lu ynteu a kerdafant parth a Ruveyn y dyal arnadunt 
totry eu kygrheyr ac wynt 3. Ac yn y lle goedy gwybot o wyr yr Eydal hynny 
yn dyannot ymadao a gwyr Germanya a wnaethant'ac ymcheelut parth a Ruveyn. 
a cheyfyao blaen Bran kyn kaffael o hona? eyfte orth y gacr4. Ac gwedy 


o 








1 Ac yna yd oed Gabius. a phorcenna 
yn amherodryon yn ruuein. <A phan 
welas y gŵyr bynny na ellynt ymerbyn- 
eit. a beli a bran. dyuot yn utyd 
awnaethant y rodi daryítygedigaeth ac 


2 A goedy ymchoelut beli a bran y 
ŵrtb ruuein a chyrchu parth a germania; 
ediuarhau awnaeth geyr ruuein am 
wneutliur y ry tagnefed honno na rodi 


3 A phan doetb y chcedel honno ar 
veli a bran. Sef awnaethant llidyav 
yn ugy no meint... Am wneuthur ac 
eynt y kyfryg tcyll honne. A medylyag 
. py wed y gellynt ymlad ar deu lu. Sef 

4 A phan doeth diheurvyd or darpar 
hene ar yvufeinwyr. Sef awnaethant 
cynteu bryfyav tracheuyn y geilag rufcin 


vfylldaet. Ac adao teyrnget udunt yno 
O ruuein pop bloydyn gan ganhat íened 
rufein er gadu tagnefyd udunt. A 
rod geyfilon a chedernyt areu k ywirdab, 


eu goyition y uelly. Sef awnaethan 
troy teyll lludya9 yn eu ol. A mynd 
yn porth y wyr germania, B. 


y kawfant yn eu kyghor trigyav beli ar 
brytanneit orth ymlad a geyr germania. 
Ac y eu dareíîeg. A mynet bran a 
ífreinc a byrgeyn gantao y geifao dial 
eu tŷyll ar wyr rafein. B. 

o viaen bran. Ac ada geyr germania. 


BRUT TrstLic. 153 


Ryfain yn dyfot yr lle hono ac yno y gvelynt hoy arvau y gelyniot yh diíglairio 
ar hyt y glyn ac yna ofni yn vavr a onaethant gan dybiait mae Bran oed yno a 
gŵyr Byrgvin gydac ev®. Ac yna y cyrchu yn gyflym a oruc Beli ac yn y lle fo 
a oruc gŷyr Ryfain a gado y maes cans ni chavilynt na gwifgao y harfau na 
bydinae. ai hemlit a oruc Beli yn y dyc y nos yr aerva ragdo3. ac yna gwedy 
tael y vydygoliaeth o Veli yr aeth ev hyt att Vrah y vraŵt y trydyd dyd wedy 
idav eifoed wrth gaer Ryfain. Ac yna wedy dyfot y dau lu orth y gaer ymlad yn 
dirving a wnaethant a chyn bai vavr y drygiau a wnelynt y wyr Ryfain ac hwynt 
a 9naethant gorogvyd wrth borth y gaer y grogi y gwyítlon oni rodynt y gaer y 
vynyd aí chynnal hi a orugant er hyny4. Ac veaithiau ymledynt ai pairianau ac 








BRUT G. AB ARTHUR. 


mynegy hynhy y Veli gale a oruc attav ei Ìu a hyt nos bryffyav a wnaeth hyt y 
mewn glyn a gavas o vlaen y elynyon y fford y deuynt!. Ac yno llechu a 
wnaeth ac arhos eu dyvodedygaeth a phan yd oed y dyd trannoeth yn dyvot gwyr 
.yr Eydal a doethant hyt yr un lle honno. Ac gvedy gvelet y glyn o nadunt yn 
echdyeynnygu o arveu y gelynyon yn y lle kynhyrvu a orugant a thebygu y mae 
Bran ar Burgvynvyr a gwyr Ffreync y gyt ac ef3, Ac yna eyffyoes yn dyannot 
eu kyrchu a oruc Beli yn dyffyvyt ac yn wychyr. Ac ny bu un gohyr yr 
Ruveynwyr goedy eu damkylchynu yn dyffyvyt ac yn dyarveu dyarvot heb un 
urdas yn dypryt kan ffo ac ada? y maes. Ac yna hep wared a hep trugared eu 
herlyt ac eu llad a wnaeth Beli byt pan duc y nos lleuver y dyd y kanthunt ac 
na ellynt eylenwi y dechreuedyg aerva honno3. Ac odyna gan wudugolyaeth y 
kyrchos at Vran y vravt yn trydyd ydav yn ymlad ar kaer. Ac yna gwedy dyvot 
y deu lu ygyt yn dyannot o pob parth yr dynas ymladar dynas ar kaer a cheyffyau 
y dyftryw. A hyt pan vei mwy gwaradoyd udunt dyrchavael ffyrch a gonaeth 
rac bton ŷ porth a mynegy yr rey ym mewn mae yn yr rey hynny y crogynt 
eu gwyfllon ony rodynt y dynas4. ac ys íef a wnaethant wynteu kan tremygu ~ 








1 A gvedy kaffel o veli y cheedyl 


honn9. Sef awnaeth ynteu ef ae lu y 

2 A phan doeth gvyr rufein trannoeth 
yr glyn honne. Sef ygevelynt y glyn 
yn echtewynnu gan yr heul y diícleiraŷ 

3 Ac yna gvedy kyrchu o veli vynt 
yn diannot. Sef awnaet y rufeinwyr 
gvafcaru yn diaruot a ffo y waradvydus. 


4 A chan y uudugolyaeth honno yd 
aeth beli hyt ar bran a oed yn eifted 
erth rufein. Agvedy eu dyuot y gyt. 
dechreu ymlad ar dinas a bria? y mur- 
oed, Ac yr gŷŵradeyd y wyr rufein 


nos honno eu pydya? vynteu y myŵn 
glyn dyrys a oed ar eu ford. B. 
ar arueu eu gelynyon. A chymrae a 
aeth arnynt o tebygu mae bran ac lu 
“aoed yn eu ragot, 

Ac eu hymlit awnaeth y brytanyeit yn 
greulavn tra paravys y dyd, Agvneuthur 
aerua trom onadunt. 

dyrchauel crogŵyd rac bron y gaer a 
menegi udunt y crogynt eu gvyftlon yn 
diannot ony rodynt y dinas, A dyuot 
yn eu bewyllus. B. 


xX 


154 BRUT TYSILIO. 


eaith eraill yn ymfaethu ac heynt ac ymlad a orugant o bob ford ac y gellynt. 
Ac yna gvedy gveled o Veli a Bran hyny ennyny o lit a wnaethant ac erchi 
crogi y pedgar geyftl ar hygain or hai bonedicav yn y gvyd gair bron y gaer !, 
Sev yna a oruc gvyr Ryfain llyniaethu y llu yn vydinoed a dyfot allan or gaer a 
roi cat ar vaes ydynt cans cenadau a dathoed at vyr Ryfain odierth y dau dywtlace 
vedy cynyll y gwafgaredic lu a dywedyt y bot yn dyfot yn borth ydynt ac erchi 
ydynt na rodynt y gaer y vynyd er dim ac yna y dayth y bydinoed yn dau lu am 
benn y Bryttaniait a gwyr Byrgwin yn dirrybyd ac y gwnaethant aerva vaor 2. 
Ac yna pan velas Beli a Bran llad y cidvarchogion triftau a wnaethant a bydina? 
. y gŵyr ai hannoc y ymlad ai gelynion ai gyrru ymhell yn y bol a wnaethant ac 
yn y dived vedy lad milioed o bob ty Beli a Bran a gawffant y vydygoliaeth a 
lad Galins a daly forcena ar gaer a gaoffant. A rannu y fellt a oruc Beli a Bran 





BRUT G. AB ARTHUR. 


eu meybyon ac eu hwyryon a chynnal y dynas arnadunt ac eu hamdeffyn eu 
hun. ac o amravaelyon kelvydodeu a pheyryanneu yn erbyn eu peyryanheu 
wynteu. Gweythyau ercyll o pob kyvryw kenedloed ergydyeu yd ymledynt. Ac 
goedy goelet or brodyr hynny ennynnu o creulaen ag agaro yrlloned a wnaethant 
ac hep annot pery crogy pedwar gwyílyl ar rugeynt or rey bonhedykaf a 
dyledokaf o wyr Ruvcyn. ac erth hynny gerthboythach a glevach euant y gwyr o 
veun kanys kennadeu Gabyus a Phorílenna rydoded attadunt a mynegy udunt y 
deuynt wynteu trannoeth y ncrth udunt !. ac arvaethu mynct or kaer allan ar 
rody kat ar vaes udunt. a phan ydoedynt yn goílot eu bydynoed ynachaf y 
tycyllogyon hyuny yn dyuot gwedy kynnullau eu gwafcaredyc lu. Ac yn dyflyvyt 
kyrchu y Bwrgoyneyr ar Brytanyeyt. Ac yn y lle y kyedaetwyr a doethant or 
kaer allan. ac yn kyntaf gwneuthur aerva vaer o nadunt 2, Ac eytlyoes gwedy 
gwelet or brodyr aerva. yr rey tryítau o peth a wnaethant. ac eyffyoes annoc eu 
kytemdeythyon ac eu kynnullae yn cu bydyn. ac yn vynych eu kyrchu ac eu 
kymell trachevyn y kylyae. Ac or dywed greedy llad llawer o pob parth y 
eudugolyaeth a kavas y brodyr. Ac gwedy llad Gabyus a Phorffenna y kaer a 











7 


I A gvedy gvelet o ueli a bran geyr 


sufein yn ebryuygu eu gvyíîlon. Sef 


ewnaethont vynteu gan flemychu o 
antrugaraec irlloned. peri crogi petour 
gvyityl ar hugeint o dylyedogyoii rufein 
yg gcyd eu rieni ac eu kenedyl. Ac 

2 Sef awnaeth gvyr rufein oc eu kyt 
gy»hor pan docth y dyd trannoeth. 
kyrchu allan yn aruawc y-ymlad oc eu 
, gelynyon. Athra yttoydynt yn Ì]Junauthu 
eu bedinoed: nachaf y deu amheravdyr 
yn dyuot megys y hedewflynt. gvedy 


yr hynny yn uvyaf oll parau awnaeth- 
ant y rufeinwyr trey engiryolyaeth yn 
eu herbyn. kans kennadeu a doeth y 
gan eu deu amheraedyr y dywedut y 
doynt trannoeth y eu amdiffyn. B. 


ymgynullav yr hyn ar adiagaffei oc eu 
lla heb eu Ilad. A chyrchu eu gelyn- 
yon yn dirybud drac eu kcfneu. ar geyr 
y dinas or parth arall, A geneuthur 
aerua diruawr y meint or brytanycit, 


BRUT TYSILIO. 15§ 


rong y cidvarchogion t. Ac yna vedy caffel y vydygoliaeth y trigìeys Bran yn 
amheraedr yn Ryfain a darofteng y bobl a oruc o anvaidrael groylonder val y 
dycedyr yn yftoria gvyr Ryfairi ni thraythais i yma mey o nadynt cans gormod o 
viinder vydai y traethu y gyt2. Ac yna ymhoeles Beli yn y ol ty ac ynys 
Brydain ac a llyviod ev y dyrnas yn hedychlon y ran arall oi oes. Ac adnevdy y 
cayryd a oruc ymhob lle ac y beynt yn advaijo a gonaythyr eraill o nevyd.. Ac 
ymyfc yr hain yr adailiod ev gaer ar lan avon vyfe ac yno ydoed archefgapty 
Dyfed. Ac vedy dyfot goyr Ryfain yr ynys hon y gelvit hi caerllion cans yno y 





BRUT G. AB ARTHUR. 


kymeraffant a chudyedyc ffwllt y kyvdavtwyr a rannafant y eu kytvarchogyon yn 
dytlaet r, 

Ac gvedy kaffael y vudugolyaeth honno Bran a trygvs yn amheraedyr yn 
Ruveyn yn dareítwng y pobyl o agklywedyc creulonder. A phwy bynnac a 
vynno gwybot y weithredoed ef ae dywed kanys byítorya gwyr Ruveyn ae traetha. 
vrth hynny y pevdyeys ynheu ac wynt kanys gormot o hyt a blynder adodon yn 
y gweythret honn pey yícryvennon. ac amadae am arvaeth ac am gweythret vy 
bunan 2. Ac yna yd ymchweles Beli hyt yn ynys Prydeyn. a thrwy hedvch,a 
thagnheved y gorffennds ef dyewoed y vuched ac y Ìlywus y wlat. ac adnewydu 
a oruc y keyryd a atveylynt ac adeylat ereyll o newyd. Ac yn yr amíeroed 
hynny ymplyth y weythredoed y lleyll ef adeylus kaer ar avon wyfc ker llaw 
mor Havren yr hon a elwyt trey lawer o amfer kaer wyfc. a honno oed archef- 
copty Dyvet. Ac gwedy dyvot gwyr Ruveyn yr ynys y dyleot yr eno hŷnn? ac 
y geleyt kaer Llyon kanys yno y preílvylynt y gayaf3. Ac y gyt a hynny ef a 
wnaeth yg kaer Lundeyn ar lan Themys porth anryved y kyvreinrvyd yr hen a 
eilw y faeffon Belyn Efgat. Sef yc hynny yg Kymeraec Porth Beli. ac ar warthaf 
hennŷ y gonaeth Twr anryved y veynt ac y adanaŷ dyfkynva yr llongheu addas 











4 


1 ‘A gvedy gvelet o veli a bran llad 
aerua gymeint a honno oc eu march- 
ogyon. gleohau awnaethont vynteu a 
chymell eu gelynyon tracheuyn. A 
gvedy llad milyoed o pop parth. y 

2 Ac yno y trigeys. bran yn amher- 
avdyr yn rufein yn gvneuthur yr ar- 
gleydiaeth ny chlyvyfpeytkyn no hynny 
y chreulonet. A phey bynhac a uynno 

3 Ac yna y kechoynnoys beli ac 
doeth ynys prydein. Ac yn hedvch 
tagnouedus y treuleys y dryll arall oe 
oes. Ac odyna y kadarnhavd y keiryd 
ar keítyll ar dinaffoed or a uei reit. Ac 
y genacth ereill o Dewyd. Ac odyna 


damweinvoys y uudugolyaeth yr bryt- 
anyeita llad Gabius a Phorcenna. A 
gocrefcyn y gaer. ar hen fellt cudedic 


a oed yny gaer. honn? a rannŷyt y eu: 


kedymdeithon. B. 


gvybot gveithredoed bran gvedy hynny. 
y 


edrychet eftoriau gŵyr rufein. kan 
pherthyn ym traethu oweithredoed 
geyr rufein. B. 


yd adeilaed ef kaer a dinas ar auch 
oyfc. yr hon a elwit trey laver o amfer. 
Kaer vyíc. Ac yno y bu y trydyd 
archefcobty ynys prydein gvedy hynny, 
A gvedy dyuot gŵyr rufein yr ynys 
hon. y gelwit. kaer llion. ar vyífc, B. 


X 2 


156 BRUT TYSILIO. 

bydynt boy yn trigio y gayaf. A hefyd yn Llyndain y gvnayth Beli berth 
anryfedis ar Jan temys yr hen a elcir Bilinfgat ac ar varthay hvnv y gonaeth ev 
der anycidrayl y vaint a forthva. adas dano yn difgynva yr llongau. A hefyt 
cyfraithau y dat aJneodod ev ym h ob lle. Ac ymrodi y virioned a orue ac yn y © 
amfer ey y by amlder o aur ac ariant ymyfc y bobloed byt na by y gyffelyb na 
chynt na chvedy. Ac nydived pan dayth y dyd tervynedic y vynet or byt hŷn y 
lloíged y goríf ev ac y rodet y llydy* hyny mevn lleíter aurait ac y cladoyt yn 
Llyndain o amrafael gelvydyt ymhen y tor a dyvetboyd vryt. Ac vedy marv Beli 
y dayth Gorgant Varf-drech y vab ynte yn vrenin a gor hynavs pryd oed hen a 
dilin gŷaithredoed y dat a oruc a hedvch a gyirioned a garai ev. A phan gaiffiau 
neb ryfely arno gleoder y gad a gymerai ac ymlad yn groylon ai elynion ai 
cymell y 9edy idav ac yna brenin Daffia a gaiffiod adtal y dyrnged ev yr hon yr 
a:d yn y daly y dat ey ac ni fynnai y daly ida ev2.. Sev a oruc ynte mynet a 
llynges ganto am ben brenin Daílja ac ymlad yn groylon ar bobl hynny a llas y 








BRUT G. AB ARTHUR, 
y orffowys. ac y gyt a hynny atnewydhau kyvreythyeu ey tat em pob lle trwy y 
teyrnas o waftat wyryoned. Ac en y oes ef kyn kyvoethoked wuant pagb yn y 
kyvoeth o eur ac aryant ac na chynt na chwedy y kyffesyp.. Ac gwedy dyvot 
tervyn.y wuched y vynet or byt henn ef a lofcet y corff ae ludo a kuduvyt em 


mewn lleítyr eureyt ym pen y twr racdyvededyc ar ry wnathoed ef yg kaer 
Lundeyn a hynpy o anryved kelvydyt 1, 


GunGANT VARYF TwRcau. 
Ao gwedy maro Beli yd urdet Gorgant Varyf Twrch y vap yn y ol. ynteu yn 


. wrenyn.. Gwr hynags prud. A thrwy pop peth erlyn a wnaey gweythredoed a 


gwyryoned a thagnheved a karey. a phan delynt y elynyon y ymlad en y erbyn 
glewder a kymerey a aghreyfft y tat a chreulaen emladeu a. dyporthey 
a chymell y elynyon a wnaey ar dyledus dareftyghedygaeth. Ac ymplyth llawcr 
oe weythredoed cf a damweynyvs brenin Denmarc yr hen a taley teyrnget oy 
tat ef keyffyao y attael racdao ynteu a hep vynnu talu dyledus ufudyaeth ydav, 
A threm y kymyrth Gvrgant hynny arna92.. Ac yn y lle parattoy llyghes a 





* A beli a wnaeth y porth yn llun- 
dein enryued y weith, Ac oc eno ef 
etva y gelwir ef porth beli. y danao ef 
y mae difcynua y llogeu. Ac yny oes ef 
y bu amylder o eur ac aryant. megys 

2 A goedy mare beli: y doeth 
Gorgan varyf toroch y vab ynteu yn 
vrenhin, Gora euelychoys goeithrecoed 
y. tat tro tagneuyd amvnder. A chynhal 
y tcyrnas rac cítraon genedyl yn prud, 


na bu y gyffelyb yn yr oeíïoed gvedy ef. 
A phan doeth y diwed ae uarv. y lloícet 
y eícymn yn lludov. Ac y dodet y myen 
lleftyr eur ympen y tor awnaethoed 
ehun yn llundein. B. 

A chan kymell y elynyon yn dylyedus 
y dareíteg idae. Ac ym plith y weith- 
redoed y damweinoys nakau o vrenhin 
denmark y teyrnget a talyffei y tat. 
Ac a dalyei ynteu y talu idav, B. 


BRUT TYSILIO, 157 


brenin a goffot y vlat yn gaeth idav cv y hun vel y byffai y dat or blaen 1, Ac 
velly val ydoed ev yn dyfot y drey trey ynyffoed Orc y cyfarvy ac ev dec llong ar 
hugain o vyr a-gŷraged ac vedy gwybot o hona? y dyfodedigaeth hwynt ymafael 
a oruc y brenin yn y tywfloc yr hŷn a elwit Barthlome ac erchi navd idav a oruc 
henne a dywedyt y deol or Yíbaen aj vot yn trailo y moroed yn caiílio lle y 
breffoyliae yndo ac erchi a oruc ev y Wrgant ran or ynys hon y breífwylio rac 
diodev mordey gwailgi a vai hvy cans blŵydyn a banner y byffai ar y wailgi er 
pan dathoed oi olat 4. Ac velly pan wyby Wrgant y dyfodiata pha genedlaeth 
ydoed ev a danvones genat gydac hwynt hyt yn lwerdon yr hon oed diffaith yna 
a rodi hono ydynt o hynny hyt hedio. Ac yna amlhau a orugant a chyfanhedy 
. y lle hong ac er bynny hyt hediŷ y mae ettifedion yr haini yn Iwerdon, Ac yna 











| \ 
BRUT G. AB ARTHUR, 


mynet hyt en Denmarc ac o kaletaf ymladeu ef a ladaod y brenyn ac a oref- 
gynnvos c gwlat ac ae kymhellŷs ar y hen taledygaeth teyrnget yda1, Ac yn yr 
amfer henne pan ydoed yn ymchvelut adref gyedy e vudugolyaeth honno trwy 
enyffed Oro ef a kavas dec llong ar rugeynt en llaen o wyr a gwraged ac gvedy 
govyn o hona? pa le pan dewynt. ac ed hanoedynt o honao ef a doyth Partholym 
eu tcwyfíavc wynt ac adoly rac bron e brenyn ac erchy tagnheved a thrugared y 
ganthso. A dywedoyt a oruc ry dyhol ae ry wrthlad o tervyneu er Hefpaen ac 
vot yn kylchynu ac yn crwydra? moroed yn keyflyav lle y preffwylya? ynthav. ac 
erchy 2 oruc y ŵrgant ran o enys Prydeyn y preffwylya9 yndy rac y vot yn godef 
tymheflyl a mordvy gweylgyoed a vey hwy. kanys blwydyn a hanner ar 
lythrafley yr pan dyholyeffyt oy wlat ag yn gwybyao trwy yr eigiam2 Ag 
gwedy gwybot mae or Hyfpaen pan hanoedynt ac gwybot yr arch ed oedynt yn 
y hadoleyn ef a rodes kyvarvydyeyt gyt ac wynt y dangos y Werdon udunt yr 
hon a oed dyffeythech yr amíer honne hep nep: yn y chyvanedu. ar rody honno 
udunt. ac odyna amlhau a thyva a wnaethant yndy a gwledychu yndy yr hynny 
hyt hedyw. Ac gwedy eylenvy o vrgant varyf torch dyeuoed y vuched ef y gyt 
a tagnheved a hedoch ef a kladvyt yg kaer Llyon ar Wyíc yr hon goedy marv y 





3 Acheweirav llyges a oruc gvrgan a 
mynet hyt yn denmarc. A gve 
creulan ymlad a llad y brenhin y 


2 A phan yttoed yn dyuot parth ac 
ynyíled orc tracheuyn. nachaf yn kyu- 
aruot ac vynt dec llog ar hugeint yn 
liaŷn o wyr a gvraged. A gvedy gouyn 
udurt o pyle pan hanoedynt. A phyle 
yd eynt y kyuodes eu tywyílaŷc ac 
adoli y organt. Sef oed y eno. barth- 
olonn. Ac erchi naed idav, A dywedut 


kymelloys y bobyl y wedarl daryítyg- 
edigaeth idav. ar teyrnget val kynt y 
ynys prydcin. B. 

a oruc y rydeol or yípaen. Ac bot 
uloydyn a hanher yn kroydrae y moroed 
yn keiilaw lle y kyuanhedu yndav. Ac 
erchi ida9 ran yn ufyd daryítygedic o 
ynys-prydein y «“yuanhedu dan tra- 
gwydael geiihicet yr neb a uei. vrenhin 
arnei. kany ellynt diodef mordvy yn 
yoy no hynny. B, 


158 BRUT TYSILIO. 


wedy tervyny byched Gorgarit ai varo ynghacrllion ar wyíc ac yno y cladvyt ev 
yn y lle y gwnathoed ev Javer o gadernit wedy mar? y dat ev 1, 

Ac wedy mare Gorgant y cymerth Cyhylyn y vab ynte goron y dyrnas ac ev ai 
llywiod hi yn hedoch dangnofedys tra vy vyo ai wraic ynte a elwit Marffiaa 
dyígedyc oed hi ymhob celvydyt a hono a gafas pob peth o anryfedodau hi ai 
gwr priod o athrylithr y gyfraith yr hon a elwis y Bryttaniait cyfraith Marflia a 
hono a droes Alvryd vrenin or Gymraec yn Saefnec ac ai gelwis hi Maicheneange 
o iaith y Saeínec?.. Ac wedy marw Cyhylyn y trigiwys llywodraeth y dyrnas yn 
lla y wraic ev ac yn llaw Saeffyllt y mab hi cans nit oed oet ar y mab hi pan vy 
varw y dat faith mlwyd ac ni allai ev herwyd oet lywiav y dyrnas ac am hyny y 
gadvyt y vam gidac ev o achos y doethineb hi ac wedy marv y vam y cymerth 
Sayffyllt goron y deyrnas. Ac wedy ynte Cynvarch y vab a vy vrenin. Ac wedy 
ynte Daned y vravt a vy vrenin. Ac wedy Daned y dayth Moryd y vab ynte yn 
‘ vrenin cans mab oed hynv idav ev o gariadwraic a hone gwr clodvaŷr canmoledic 








BRUT G. AB ARTHUR. 


tat a lavuryaffey ynteu y hanrydedu ai thekau o adeylyadeu a muroed a cheyryd 
arderchaec I, 
CUHELYN VAB GWRGANT. 


Gwepy mary Gorgant Varyf Torch y kymyrth Cuhelyn y vap ynteu 
llywodraeth y teyrnas yr honn ae traethŷs yn bygnavs ac yn war hyt tra ou yn y 
oes. a gwreyc vonhedyc doeth oed ydav a elwyt o enw Marfia a dyíkedyc oed yr 
holl kelvydodeu. A honno ymplyth llawer o agklywedyc pethau a dychymyges 
oe phryavt ethrylyth hy a kavas y kyvreyth a elwyt yr rwng y Brytanyeyt 
Martyan. Ar kyvreyth honno ymplyth petheu ereyll a ymchwelvs Alvryt vrenyn 
. O Vrytanaec yn Sayf{nec ac a elvys Mechenlage2, Ac gwedy mary Cuhelyn 
llywodraeth y teyrnas a trygavd yn llae y racdywededyc vrenhynes honno. ac oy 
map a elwyt feyffyll. ac yn yr amfer henn? íeyth mlwyd oed feyffyll. ac wrth 
hynny nyt oed adas y ocdran y llywodraeth y teyrnas. Ac o achaves hynny kanys 
grymus o kyghor a doethinep y kymyrth y vam holl llywodraeth y kyvoeth yn y 
llaw ehun. a phan aeth hytheu o leuver e wuched hon feyffyll a kymyrth coron 








1 A gvedy goybot eu neges.truanhau Ac y kynhydaffant yr hynny hyt hedie. 


a wnaeth gwrgant erthtunt. Ac anuon Ac yna y doeth gergant y ynys prydein. 


kynareydyt udunt hyt yn iwerdon a 
oed diffeithle yna y rodes gergant yr 


ynys honno yr gcydyl yn gyniaf eiroet. 
Ac yna yd aethant hyt yn y wcrdon. 


2 A gecdy gorgan y doeth. kuhclin y 
uab ynteu y vrenhin. A hyt tra paraeys 
v oes. yn tagnoueius y traethvys y 
tejinas, A murcia ocd eno y wreic. 
A honno ce ethrylith a dechymygvys 


e 
, 


Ac ynoy bu uary. Ac y cladoyt yg 
kaer llion ar vyíc. y lle ar daroed idae 
efyteccau. bb. “* 


kyffreith. Ac alwei y brytanyeit kyf- 
reith marcia. Ar gyfreith honno a 
troes aluryt vrenhin o gymraec yn 
íaeínec, B. | 





BRUT TYSILIO. 159 


vy nadymrodaffai yn ormod mewn croylonder cans pan lidiai nit arbedai ev neb 
ac nas lade os galle a thec oed ev a hael am rodion ac nit oed yn y deyrnas un 
gwr dewrach noc ev meŷn ymlad !.. Ac yn y amfer ev y dayth Morien a llu 
maer ganto hyt y gogled a dechrau anraithiao y wlat. Ac yna y dayth Moryd yn 
y erbyn ai lu ynte. A mwy a ladoed Moryd o nadynt noc a ladoed yr holl lu. 
Ac wedy gorvot o hona? a chael y vydygoliaeth ni dewis ev un dyn byw or llu 
ac y erchis ev dwyn pob un atto ar ol y gilyd y gael y llad ac wedy y llad y 
blingo a gorffwys ychydic a oruc ac erchi blingo yr hai eraill yn vyw ac wedy 
byny y llofgi. Ac yna ev a damhwainod dyfot ryw groylonder y difa y diraidi 
ev ai enwired. cans ev a dayth odiwrth vor Iwerdon ryw anifeil ni allŷyt erioed 
_ gyflewni y groylonder a hynny heb orphwys a lyngcai dynion a nifailiaid fford y 
cerdai. A fan giglau Voryd hyny ef acth atto y hun y ymlad ac ef ac ni 
thygiwys ida9 cans pan darvy ida9 droylav y cwbl oi arvau y neíffaed y bwyftvil 





BRUT G. AB ARTHUR. 


y teymas. Gwedy Seyffyll Kynvarch y vap a doeth yn vrenyn. Ac,yn ol 
Kynvarch y doeth Dan y vravt ynteu yn vrenyn. Ac yn ol Dan y doeth Morud 
y vap ynteu yn vrenyn a henn? dyrvaŷr oed meynt y clot ae haelder pey nat 
ymrodey y ormod creulonder. A phan lyttyey ny arbedey y nep yn y lladey o 
chaffey o arveu ac ergydyeu y veynt honno. Ac y gyt a hynny tec oed o edrych 
arnav a hael yn rody. Ac nyt oed yr eyl a vey kyn deuret ac ef yn y teyrnas or 
a alley ymkyverbynnyeyt ac ef 1, Ac yu y amfer ef y doeth brenyn Moryan a llw 
mawr kanthag yr gogled a dechreu anreythya9 y gwladoed. Ac yn y erbyn y 
doeth Morud a holl kynnulleytva ac yeuendtyt v teyrnas oed eydav ef ac yn 
dyannot ymlad ac ef. a mwy a ladod ef ehunan nor rann wuyaf oe ly. Ac gwedy 
kaffael o honav ef y vudugolyaeth ny dyenghys un yn vyw nys lladey. kanys erchi 
a wnaey dwyn attav yr un hŷn yn ol y gylyd hyt pan vey ehun a lladey oll ac o 
hynny yd cylanwey ynte? y creulonder. Ac gwedy blynav o honav gorffowys 
ychydyc a oruc a gorchymyn eu blygha? yn vyw. ac gwedy blyghyct eu lloícy. 
Ac ymplyth hynny a phetheu ereyll oy dywalder ae creulonder ef a doeth ac a 
damweyny?s ryw anthyghetven ydav y dyal y enwyred arnav. Ac ys ef oed 
hynny ry? vwyftvyl a deuth y orth vor ywerdon. ac ny chlywyt eyryoet kyvryw 
anyveyl y creulonder. a hono hep orffowys a lyghafey y tyr dywyllodron a 


prefivylyent ker llav y weylgy. Ac gwedy klybot o Vorud y chwedyl honno ef a_ 


r Gvedy mary kuhelyn y doeth y 
vrenhinyaeth yn lao varcia a íeifìyll y 
mab. kanyt oed ar y mab oet nam 
feith ml9yd pan vu var y tat. Ac 
orth hynny y gadcyt y vrenhinyaeth yn 
Diao y wreic kans doeth ethrelithus oed. 
A y mare marc a y bu yn vrenhin 
íciífyll, A gyedy feifyll y doeth kyn- 





a —  ————— Ed 


uarch y vab yn vrenhin. Ac yn ol 
kynuarch. y doeth. dan y vravt ynteu 
yn vrenhin. Acynol dan. y doeth morud 
y vabyn vrenhin. Ar gor henny clotuaer 
uu pei nat ymrodei y greuionder. pan 
littyei nyt arbedei neb mey noe gilyd. 
Teg ocd ynteu a hael. Ac nyt oed un 
dyn dewrach nocef. B. ° 


awl 


160 ‘BRUT TYSTLÌO. 


atto ai lyngeu yn vyo megis y llyngcau byfgodyn maer un bychantt. A thrimail 
a vy idav ac un o nadynt a elwit Gwrviniao. A hono a gymerth goron y dyrnas 
agwr da oed hŷnnŷ cans nit oed neb a garai gyfiawnder yn vwy nocev. Ac 
velly trwy holl dineffyd ynys Brydain adnewdy y temlau a oruc ev ac adail eraill 
onewyd. Ac yn y oes ev amyl oed aur ac ariant ac anoc a wnai ev yr cyffredin 
lafyrio y dayar ac ynte ai cadwai hwynt rac-y neb wnaythyr cam ydynt oi 
arglwyddi ev ai fwyddogion. ar gwaiffion ievainc a gyfoethogai ev o aur ac arian 
val na bai rait y neb draiffio y gilyd... Ac yna mare vy Wryiniav ac yn Llyndain 
y cladoyd. wc yn y ol ynte y dayth Arthal yn vrenin y vravt ynte hc nit oed 
debic y defodau ev y vravt arall cans y bonedigion dlyedavc a daroftyngau ev ac 
anvonedigion a drychafai ar anryded ac anraithiav y cyfoethogion ar cyfiawnion 
ai cymell y roi teyrnget ìdav ev. ac yna y codes gwyrda y deyrnas yn y erbyn ai 
wrthlad ev ymaeth oi vrenhiniaeth. A gwnaythyr Eleidir y vract yn vrenin ai 
alw a wnaethant Eleidir vaor o achos y drygared a.oruc ev ai vraed cans wedy 
myned pym mlyned haibio velly ydoed Eleidir yn hely yn foreít llwyn y cladyr 








_ 


BRUT G. AB ARTHUR. - 


deuth ehunan y ymlad ar bwyftvyl bonny. Ac gwedy treulya? o honav eu holl 
arveu en over er enyveyl honno ae favyn en agoret ae kyrches ac ae llyghŷs megys 
_ pyíc bychan I, ? 


e GorVYNYAWN. 


Pym meyb hagen a anadoed ydav a hynaf o nadun oed Gorvynyaon a honno a 
kymyrth llywodraeth y teyrnas. kanys nyt oed yn yr amfer hŷpnv gwr yavnach 
, noc ef namwyn a karey gwyryoned nac a lywey y pobyl en karedygach. kanys 
gwaflat oed y voes ae devodeu ac anyan. a dyledus anryded a taley yr Dwyweu. 
ac unyaven wyryoned yr pobyl. a thrwy holl teyrnas ynys Prydeyn templheu y 
dwyveu yn y dynaffoed a atnevydey ac ereyll o newyd a adeyley. ac yn y holl 
amíeroed ef kymmeynt a wu o amylder & ryodres yr ynys o verthed a golut ac 
nat oed nep un or ynyffed yn y chylch a gyffelypyd ydy kanys annoc a wnaey y 
brenyn e tyr dywollodron y dywyllya? y dayar ac eu hamdeffyn rac treys eu 
harglwydy. Ar gweyfyon yeuync dewr ar ymladoyr a kyvoethogey o cur ac 
aryant a meyrch ac arveu hyt nat oed,reyt y nep gwneuthur kam na threys cy 
gylyd. Ac er rwng y gweythredoed hyn a llawer o devodeu da ereyll talu 


“ 








t Ac yn y amfer ef y doeth brenhin 
moren yr gogicd a llu mavr gantao. Ac 
y doeth morud yny erbyn. A gvedy 
bot ymlad y rydut y kauas morud y 
uudugolyaeth. Ac erchia oruc deyn 
paeb oe elynyon wedy y gilyd attav y 
eu llad y gyflenwi y greulonder. A 
hyt tra vei yn gorffvys. yd archeî eu 
blygav yn vyo rac y vron. A gŵcdy eu 


blygae eu lofci. Ac ar hynny y doeth 
ry? uvyítuil athrugar y ucint y orth vor 
y werdon. A dechreu llyncu y gyuarffei 
acefodyn. Ac y aeth ynteu chun y 
ymlad ac euo. A gvedy treula9 y ameu 
yn ouer. y llynckeys yr aniueil ef mal 
pyfcodyn. Aco hynny allan ny welat 
nac ef nar enefeil, 8B. 


-. 








ey, 


BRUT TYSILIO: 161 


ac yna y cyfarvy Arthal y vract ac ef yn diarwybot idav yr hon a daroed y deol 
or deyrnas wedy y vot mewn fwrn o wledyd yn caiffio porth y arefgyn y cyfoeth 
ac ni chawflai ev dim. Ac am na allai diodev angeno&id yn hwy ymhoelod ev 
yr aìlwaith y ynys Brydain a dauddec marchog gidac ev y gaiílio gwelet cyd- 
maithion. A phan y gwelas Eleidir ev yno rydec a oruc atto a mynet dwylo 
ymoneg! ac eV yn garedic gan y gyflanu ac wylo a oruc Eleidir o achos y vravt 
oi vrenhiniaeth a maint vyfíai y anghyfnerth. Ac yna y duc Eleidir y vravt: 











BRUT G. AB ARTHUR. 
- dylyet yr annyan â oruc ac or lÌeuver hon ed aeth. ac yg kaer Lundeyn y 


cladwyt !. 


ARTHAL. 


A Gwepr Gorvynyavn y deuth Arthal y vraot ynteu yn vrenyn. ac ym pop 
peth hagen gwrtheynep oed y weythredoed y vravt. kanys yr rey bonedyc ag 
dyledave â lavuryey ef ‘eu hyfteng ar rey anvonedyc anyledaec a urdey ac a 
dyrchafey er rey bertha9c a chyvoethavc ef ae anreythyey a chynnullao antherv- 
ynedyc Swllt. Ac gvedy gvelet o wyrda y teyrnas hynny ny allafant y dyodef a 
yey hwy. namyn en kytdunn kyvody yn y erbyn ae orthlad o kadeyr y teyrnas. 

Ac urdae Elydyr y vravt yn vrenyn yr honn gwedy hynny o achavs y trugared 
a wnaeth ae vravt a elwyt Elydyr War*, Ac ysef oed hynny gwedy y vot ef 
yn llywya? y teyrnas trwy pym mlyned. dywyrnavt o damweyn yd oed yn hely 
yn fforeft llwyn y Caladyr ef a kyvarvu ac ef Arthal y vraet yr honn a dyholyeffyt 
* or vrenhynyaeth. gwedy ry crwydrav pob gwlad yn keyffyav nerth a chanwrthoy 
y orefcyn y gyvoeth trachevyn. a hep kaffael dym. A gwedy na alley a vey hwy 
dyodef yr aghenoftyt ar dodaed arnav ymchwelut drachevyn y ynys Prydeyn a 
wnathoed. a dec marchbaec y gyt ac ef. ac yn mynet y owuy y gwyr rywueflyat 
kydemdcythyon ncylltuedyg yda9 gynt ac yn kerdet trwy y koet honn? y kyvarvu 
ac Elydyr y vravt yn dyarwybot. Ac y gyt ac y gweles Elydyr ef redec a oruc a 











t A pbymp meib a uu yuorud, A newyd. Ac yn yr amfer honno kym- 


hynaf oed gorboniayn. A hong a 
gymyrth llywodraeth y teyrnas yn llae. 
A hong a uu tagnouedus ac araf. Ac 
ymlaen pop peth y talei teilog anryded 
y dŷyeu. Ac uniaon wirioned yr pobyl. 
Ac attnewydhau temleu y deyeu ar 
dinafoed a oruc. a goneuthur ereill o 
- 2 A goedy marv gorboniaen yn ]lun- 
dein. y drychauvyt arthal y vract yn 
vrenhin. Ac nyt tebic vu ef yo vraot 
kyn noc ef. y bonhedigyon a eftyghei. 
Ac ar andylyedogyon a urdei. A geedy 


eint uu amyìder eur ac aryant a goludoed 
ereill. Ac nat oed un or ynyffoed a 
allei ymgyfflybu idi. Ac ym pen hynny 
oll y kyuoethogei ynteu yn hael pavb 
or tlodyon mal na bei reit y neb, 
wneuthur treis na lledrat na chribdeilei 
ar y gilyd. B. 

na allwys y dylyedogyon y diodef 
duunaŵ yny erbyn awnaethant ae di- 
wreida? o gadeir y teytnas y ymdeith, 
A dodi elidyr y vract yny le, B. 


Y - 


102: BRUT TYSILIO, 


gydac ev y dinas Alclyt ai gydio yno mewn yftavell!. a chymryt a oruc Eleidir 
arno vot yn- glav ac anvon cenadau a oruc y bob Iie dros wyneb ynys Brydain y 
erchi y bavb or tywffogion dyfot y ymwelet ae ev. Ac wedy dyfot pavb hyt 
ynghaer Alclyd erchi a oruc yr porthor na ellyngai atto onit un ar unwaith a 
dyfot yn diítav rac bot yn vlin ar les y ben ev glywet gormot fon a chredy o bavb 
lfyny. Ac ynas y gorchmynai Eleidir y wínaethwyr y daly ev a thorry y ben 
oni wrhai y Arthal ailwaeth megis y byaffai gynt ac velly wedy cadarnhau o 
nadynt trwy anïodau ai begvth y tanguofedawd ev bavb yn hedychlon ai vravt 2. 
Ac yna y dayth Eleidir at y vraot y gaer Efrawc ac a gymerth y goron iam y ben 
y hun ac ai roes am ben Arthal y vravtac o hyny allan y gelvit ev Eleidir vaer3. 
Ac wedy hyny y by Arthal yn vrenin deng mlyned gan wellbau y dryc defodau 
anathoed or blaen. Ac o hyny allan perchi bonedigion a oruc a goftwng anvoned 











BRUT G. AB ARTHUR. 


mynet dwylae menegyl ydao. a rody llawer o Cutlaneu ydav. Ac gwedy wyla 
a chwynav yn hŷr y trueny ae aghyfnerth ef ae duc canthao hyt yg Kaer Alclud. 
ac ac kudyus yn y Caftell!. a gwedy hynny dychymygu a wnaeth ei fot yn glaf. 
ac anvon kennadeu a wnaeth tros pob gwlat yn ynys Prydeyn. ac erchy y bawb 
or tewyflogyon a oedynt adanav ef dyvot oc edrych. Ac gwedy dyvot o pawb 
hyt y dynas erchy a oruc y pob un ar neylltu dyvot attav oy yftavell yn tawela 
hep ffroft. Kanys a dywedey bot yn argywedus oy pen o delhynt llawer y gyt o 
nadunt. Ac ys ef a oruc pob un o nadun kredu hynny a dyvot pob un ol yn ol 
megys y harchaffey. A megys y delhey pob un y gorchmynney Elydyr yr 
gwafanaethoyr oed offodedyc kanthae y hynny kymryt pob un mal y delhey a 
llad y pen ony wrhaecy eylweyth y Arthal y vravt. Ac velly y gwnaey y pob un 
ar neylltu. Ac y velly yn yd ocd kymherved ovyn y tagnhevedus pavb ae 
vraet2, Ac or dywed gwedy kadarnhau y kerennyd honno y fygthynt Elydyr 2 
kymyrth Arthal y vraet ag ae duc kanthaŷ hyt yg kaer Effrawc ac yno y kymyrth 
ef koron y am pen ehun ae dody am penn y vraet ac wrth hynny y kavas ynteu 
yr enw henn? o hynny allan Elydyr War3. ac odyna dec mlyned y bu Arthaì yn 








1 Ac ym pen pump mlyned gvedy y 


vot yn vrenhin. yd oed yn hela diwarn- 
aot yn fforeítleyn y kaladyr nachaf 
arthal y vract y gŵr a dyolaffit oe 
vrenhinyaeth geedy ryuot yn croydrag 

a A chymryt cleuyt arna? awnaeth 
elidyr. Ac anuon ar y holl wyrda y 
erchi udunt dyuot yo vybot. A gvedy 
eu dyuot yn lleyr hyt y dinas. Erchi y 
pop un onadunt dyuot y ymwelet un ar 

3 Ac odyna y doethant hyt yg kaer 
efraec. Ac yna y kymyrth elidyr y goron 
y am y penehun. Ac y dodes am pen 


ladoed ereill am y geiffya9 y gyuoeth 
nracbeny n. Ac ny chaefei dim. Sefa 
wnaeth elidyr truanbau vrthao ae doyn 
ganta9 hyt yg kaer alclut ae dodi yny 
yítauell ehun. ymgaeledus. B. 
olygilyd. Ac y delhei pop un. gvyr 
yn paraŷt ganta? y eu daly ac y eu llad 
ony erheynt y arthal. A gvedy gp 
hynny ac ofyn eu llad. y gorha y 
arthal, B. 


y vraot. Ac orth hynny y gelwit ef 
B. 


elidir war. 





63 


a gado y bavb y eidio y hun a chynnal gwirioned ym hob Ìle ac ynghaerlyl y 
cladeyt!. Ac yna ailwaith y drychafoyt Eleidir yn vrenin. Ac yna y dayth y 
dau vrodyr ityav y ymlad ac ev Owain a ffrodyr a llu mavr gantynt a chael y 
vydygoliaeth a wnaethan a daly Eleidir a mynet ac ev y Lundain yngharchar a 
yanny y gyfoeth ryngtynt íev y dayth yn ran Owain o bymyr hyt y gorllewyn 
nit amgen Lloegr a chymry a cherniw. a ran Bredyr oed o hymyr hyt y gogted 
ar gogled oll. Ac ymhen y faith mlyned y by vary Owain ac y dayth y 
vrenhiniaeth oll yn llav Bredyr ac y lywiodd ev y deyrnas yn dangnofedys megis 
na chofait am un oi vrodyr ac y by varv Predyr. Ac yna y cyrcheyd Eleidir oi 
garchar ac y gwnaethbwyt yn vrenin y drydyd waith. Ac wedy troylo y amfer 


BRUT TYSTLIO. 





BRUT G. AB ARTHUR. 


gwledychu a pheydyao a wnaeth ar dryc devodeu a wueffynt arnav gynt. ac 
odyna allan anrydedu y bonedygyon ar dyledogyon ac eftwng er rey anyledavc a 
thalu y pawb y dylyet. Ac or dywed y bu varw ag yg Kaer Lyr ec cladwyt1. 
Ac yna yr eylweyth yd etholet Elydyr yn vrenyn. ac eyflyoes hyt tra ydoed 
ef yn erlyt gweythredoed a devodeu Gorvynyaon y vract yr hynaf yn holl 
daeony. y ddau froder yeuaf yda9 Iugeyn a Pheredur a kynnullaffant llw mawr 
arvaec o pob parth ac a dechreuaffant ymlad ac ef. Ac gwedy arveru o honunt 
or v9udugolyaeth wynt a dalyaffant Elydyr War ac ac carcharaflant ef mewn 
Twr yg kaer Lundeyn. a goffot keytweyt oy kadw. ac odyna yr rannaíant 
bwynteu y teyrnas yn dwy ran yr rygthunt. ac yíef y dygwydvs y ran logeyn o 
Humyr byd y gorllewyn. Sef yw hynny Lloegyr a Chymry a Chernyw. Ac 
yn rann Peredur y dygwydŷs o Humyr hent y gogled ar Albag oll. ac gwedy 
llythraw feyth mlyned marw wu Iugeyn ar teyrnas oll a dygwydvs yn llaw 
Peredur. ac gwedy y vot yn vrenyn ar kwbyl o ynys Prydeyn ef ae llywyavd yn 
hygar anrhydedus megys yd oed amlvc y vot yn well noy holl vrodyr kyn noc ef. 
ac na choffeyt kevey Elydyr rac dahet arglwyd oed Peredur. Ac eyffyoes kan 
ny wuyr agheu arbet y nep hy a deuth o dyffyvyt redec ac a duc Peredur or 
wuched honn 2. Ac yn y lle yna y kymerwyt Elydyr oy carchar ar trydewayth 
yd urdwyt ef yn vrenyn. Ac gwedy trewlyav o honag holl amfer y wuched ef 





t Ac odyna y gvledychoys arthal deg 
mlyned gan ymchoelut y cheyl yny 
gvrtheyneb. urdao y dylyedogyon a 

2 Ac yna eilweith y deuth elidyr yn 
vrenhin. Ac ym pen rynnavd y kyuodes 
ywein a pheredur y deu vroder ieuaf 
yn eu erbyn. A gvedy ymlad ac ef. 
daly elidyr ae rodi yn llundein yg- 
karchar, Arapnu yr ynys y redunt. 


geftyg yrei andlyedavc.. A goneuthur 
jaonder a phaob. A phan vu varo y 
cladeyt yg kaer lyr. B. 


nyt amgen lloegyr a chymry y ewein, 
ar gogled y peredur. Ac ym pen feith 
mlyned y bu varo ywein. Ac y doeth 
y kyuoeth yn lla9 peredur. Ac ym 
pen yípeit g9edy hynny y bu vary 
peredur. B. 


y2 


164 


yn hedychlon y by varoev!. Ac yn y ol ynte y gwnaythboyt Gorviniav y vab 
ynte yn vrenin a chyffelyb y dat vy ev o uniaonder a chyvirder 2, 

Ac yn y ol ynte y dayth Morgan ap Arthal yn vrenin ac y cynhaleys y dyrnas 
yn hedvch dangnofedys 3. Ac yn y ol ynte y dayth Einion y vrav yn vrenin ac 
anhebic vy y defodau ev y vravt yn llyvia9 pobyl ar chweched vleydyn y bericyt 
ev oi vrenhiniaeth am y groylonder ac na vynnai wirioned a byny ai digyfoethei 
ev4. Ac yny ol ynte y dayth Eideal ap Owain yn vrenin y gar ynte a rac ofn 
y damwain a dathoed y Einion uniavnder ag gynhelis ymyío y Bobloed 5. 


BRUT TYSILIO. 








ï . Ee NR SD 


BRUT G. AB ARTHUR, 


trwy holl daeony a yavnder a gwyryoned or wuched hon yd aeth kan adao 
agrheyfft gwardcr y pawb or a delhynt yn y ol ynteu I, 

Ac gwedy marw Elydyr War y deuth Rys vap Gorvynyavn yn vrenyn ae 
ewyther a evelychus ef o fynnwyr a phurder a doethynep a pheydya? a wnaeth 
ef a chreulonder ac erlyn gwyryoned athrugared yn y pobyl. av cyryoct ny 
chyveylyornes y gan lwybyr yaonder a gwyryoned 1. 

_ Gwepy Rys y deuth Margan vap Arthal yn vrenyn a honno o dyíc y ryeny a 
wnaeth yavnder ag a eglurvs kenedyl Brytaen o weythredoed da 3. 

_ Ac yn y ol ynteu y deuth Eynnyaon y vraot a phell wu odiwrth anwydeu y 
vraot wu henn? yn llywyav y pobyl. Ac yn chwechet wloydyn y borywyt ef 
allan oe vrenhynyaeth. Kanys pellau odiwrth yavnder a gwyryoned a wnaeth. a 
rac deuyffau creulonder. yr hon ae borywys ef or vrenhynyaeth 4, Ac yn y le 
ynteu y deuth Ydwal vap Íugeyn y gar ef. yr honn a emyavnhavs o aghreyfft 
Eynryaon dylyet a yaonder adywylleu5. Ac yn ol Ydwal y deuth Run vap 
Peredur. Ac yn ol Run y deuth Gereynt vap Elydyr. Ac yn ol Gergynt Cadell 
y vap ynteu, Ac yn ol Cadell Coel. Ac yn oì Coel Porrex. Ac yn ol Porrex 
Cheryn. Ac yr Cheryn honne y bu trymeyp Fulgen ac Eydal ac Andryv a 
phob un or rey hynny a wledyches yn ol y gylyd, 

Ac odyna y deuth Uryen vap Andryw, Ac yn oì Uryen y deuth Eluid 
Klydaec. Ac yn ol Kelydaec y deuth Clytno. Ac yn ol Clytno y deuth Gorwit. 


1 Ac yna y doeth elidyr y tryded 
weith yn vrenhin. A phan aeth or 














byt hen yd edewis agreiffeu da yny ol. 
B. 


2 A geedy marv elidyr y doeth rys 
mab gorboniaen. A hennv adelis yn 
3 A gve marv rys. y doeth morgan 
vab arthal. A henn? o dyfc y rieni 
4 A gvedy mary morgan y doeth 
einyagn y vravet ynteu. A phellau aoruc 
ynteu y orth weithredoed y vravt. Ac 
5 Ac yna y doeth idwal vab ywein y 
geuynderŷ ynteu y vrenhin, A henn 


ol wcithredoed elidyr y eneuthur o 
gebyl. B. 
awnaethiawnder. B, 


am y greulonder y boreyt ef y choechet 
ulyydyn oe teyrnas. B. 


a wnaeth iagnder rac ofyn damwein 
einyaen, B, 








BRUT TYSILIO. 165 

Ac yn y ol ynte y dayth Run ap Predyr yn vrenin. Ac yn y ol ynte y dayth 
Geraint ap Eleidif yn vrenin. Ac yn y ol ynte y dayth Cadell ap Geraint yn 
vrenin. Yn ol Cadell y dayth Coel yn vrenin. Yn ol Coel y dayth Porex yn 
vrenin. Yn ol Porex y dayth Cheryn yn vrenin ac y hong v by drimaib nit 
amgen fylgniws ac Eidal ac Andras ar haini bob un yn ol y gilyd a vyant 
vrenhinioed. Yn y ol hwynte y dayth Urien ap Andras yn vrenin, Yn y ol 
ynte y dayth Elvryd yn vrenin. Yn y ol ynte y dayth Clydoc ac yn ol Clydoc y 
dayth Clydno. Yn ol Clydho y dayth Gorwít. Yn y ol ynte y dayth Mairiavn. 
Yn y ol ynte y dayth Blaidyt yn vrenhin, Yn y ol ynte y dayth Caff, Yn y 
ol ynte y dayth Owain gwedy Owain y dayth Sayffyllt gwedy ynte Blegywryd! 
- gwedy ynte Arthmael y vract. Gwedy ynte Eidol. gwedy ynte Rydion gwedy 
ynte Rydderch gwedy ynte Sawl-ben-ychel. Gwedy ynte y dayth Pirr. gwedy 
ynte Capeir gwedy ynte Manogan y vab a gwr bynavs oed hvn? ac uniavnder a 
gwirioned a garai2.. Gwedy ynte y dayth Beli Maer y vab ac ynte a wledychaed 
yn vrenin ynys Brydain daygain mlyned. ac y hono y by bedwar maib Llyd a 
Llefelys a Chaffwallaon a Myniav. a Llyd oed y mab hunav. Ac wedy marv y 











BRUT G, AB ARTHUR. 


Ac yn neffaf y orwft Meyryaen. Ac yn ol Meyryavn Bleydud. Ac yn ol Bleydud 
Caph. Ac yn ol Caph y deuth Oweyn. Ac yn ol Oweyn Seyffyìl.. Ac yn ol 
íeyffyll y deuth Blegywryt 1. a henn? ny bu yn yr oeffoed na chynt noc ef nac 
gwedy kouyadur kyftal ac ef ar rac dahet y caney ac y gwydyat keluydyt y 
muffyc y gelwyt ynteu Dyw y gwareu. Ac yn y ol ynteu y deuth Arthvael y 
vrat ynteu. Ac yn ol Arthvael y deuth Eydol. Ac yn ol Eydol y deuth 
Rydyon. Ac yn ol Rydyon y deuth Ryderch. Ac yn ol Ryderch y deuth Sawyl 
Penyffel. Ac yn ol Sawyl y deuth Pyrr. Ac yn ol Pyrr y deuth Capoyr. Ac 
yn ol Capoyr y deuth Manaogan y vap gur prud a hygnaes. Ac y ar pob peth 
unyaon wyryoned yr rwng y pobyl a wnaey 2. 





I Ac yn ol idwal y d. run vab per- 
edur. Ac yn ol run y doeth gereint 
vab elidyr. ‘Ac yn ol gereint y doeth 
kadell y vab ynteu. Ac yn ol kadell y 
doeth coel. Ac yn ol coel y d. porrex, 
Ac y porrex y bu tri mab. ffulgen. ac 
idwal. ac andryo. A phob un or rei 
hynny a deuth yn ol y gilyd. Ac yn ol 
y rei hynny y doeth uryen. Ac yn ol 

2 Ac ny bu yn yr oeíoed kantor 
kyftal ac ef. Ac rac dahet y kanei y 
gelwit duo y gearyeu. Ac yn ol 
blegywryt y doeth arthmael y vravt. 
Ac yn ol arthmael y d. eidol. Ac yn 
ol eidol y doeth. rydyon, Ac yn ol 


uryen yd. eluyd. Ac yn ol eluyd yd. 
elydao. Ac yn o clyav. y doeth clydno. 
Ac yn ol clydno. y doeth goroft. Ac 
yn ol goreít. y d. meiryaen. Ac yn ol 
meiryavn. y doeth. bleidut. Ac yn ol 
bleidut y d. caph. Ac yn ol caph. yd. 
ewein. Ac yn ol ewein. yd. íeiffyll. 
Ac yn ol íeiffyll y d. blegywryt. B. 


rydyon y d. ryderch. Ac yn ol ryderch 
yd. íawyl pen uchel. Ac yn ol íawyl 
y doeth pyrr. Ac yn ol pyrr y d. capoir. 
Ac yu ol capoir. y d. manogan y vab. 


166 BRUT TYSILIO, 


dat ev a gymerth lywodraeth yr ynys. A chwawiae myroed llyndain a oroc a 
damgylchyny y gaer o anairiv diroed a tbrigâo yno y ran vwyav or vicydya a feri 
adailat tai maerwaithioc o vewn y gaer megis na bai y chyífelyb yn yr holl wnedyd 
an wledyd ac cv ai gelwis hi Caer Lud ac nydiwed y gelvit hi Caer Lyndain. 
Ac wedy dyfot eftron genedl iddi hi y gelwit hi Caer Leadon, A llefelys a 
garai ev y vŷyav oi vrodyr cans doeth a chymen oed ev. Ac wedy clybot e 
Lefelys varv brenin frainc yn diettifed namyn un verch ar cyfoeth yn lae hono 
ymgynghori aì vraet a oruc ev am vyned att dywilogion fraiac y erchi y verch, 
ac yna yn diannot y vorwyn a rodot idav. a choron y dyrnas gyda hi ac ynte ai 
Uywiaed hi tra vy vyw yn hynaes garedic. Ac yma wedy talym o amícr tair 
gormes a dygwydvys yn ynys Brydain ni welílìd erioed y cyfry? cans un o nadynt 
oed genedl a elvit y Coraniait a chymaint oed y gwybodau ac nat oed un 
f 








BRUT G. AB ARTHUR. 
BELY MAUR VAP Manogan. 

Ac gwedy marw Manogan y deuth Bely mawr y vap en y ol ynteu yn vrenyn 
a deu ugeyn mlyned y gwledychos ar enys Prydeynr, Ac yr Bely honnu c bu 
try meyp Lled a Chaflwallaŷn. a Nynyav. A megys y dyweyt rey or kyvar- 
9ydycyt pedweryd map a wo ydav Lieuelys. A Llud oed hynaf or rey hynny. 
a henn? gwedy mar? y tat a kymyrth lywodraeth y teyrnas. Ac odyna y 
bu gogonedus adeylyacdyr keyryd a cheftyll ef a atnewydos muroed Liundeyn. 
ac anryvedyc tyroed aeamkylcbynos. Ac gwedy hynny a orchmynnos yr Kywdawd- 
gyr adcylat tey endy megys na bey en y teyrnafloed ym pell yn y chylch yn un 
dynas adeyladeu na they kymryt ac vey endy. Ac y gyt a henoy ymlader da oed 
a hael ac chelaeth yn rody bwyt a dyavt y pavb or ae keyflyey. a chet be llawer 
ydav o keyryd a dynaffoed honn a karey ef yn wey noc yr un. ac yno yn honno y 
preíwylyey yr rann woyhaf or wlwydyn, ac wrth hynny y gelwyt hy Kaer Lad. 
ac or dywed Kaer Lundeyn. ac gwedy dyvot eftraon kenedyl y gelwyt hy Lyn- 
dyne neu ynteu Lyndres. 

LLz2VvELYs?2 hagen a karey ef en wuyhaf oy vrodyr kanys gwr prud a doeth 
oed. A gwedy klybot o Levelys varw,brenyn Ffreync heb adao ettyved namyn 
un verch ac ada? y kyvoeth en llaw honno. ef a deuth at Lwd y vravt ac erchy 
kyghor a nerth nyt na mwy yr lles ydav ef namyn er keyífyav chwanegu anryded 
ac urdas a theylygdavt y eu kenedyl o galley ef mynet y teyrnas Ffreync y erchy 
y vorwyn bonno yn wreyc ydaŷ. Ac en e lle y vravt a kytíynyvs ac ef ac a vu 
da kanthao y kyghor ar hynny. Ac yn y Ile parattoy llogheu ac eu llenwy o 





I Ac yn ol manogan. y d.«beli mavr bu vrenhin yn ynys prydein. B. 
y vab ynteu. A deu ugeint mlyned y 

2 Ac y veli y bu tri meib. lud. a_ beli mavr. y gonaethpeyt llud y vab 
chaiwallon. a nynnyay, A g9edy mare yn vrenhin. Y gêr a vu gvedy hynny. 


BRUT TYSILIO. "BT 


ymadrod ac y cyfarffuai y gwynt ac ev nas gwypynt hwy ac orth hyny ni ellie 
drwc ydynt. Ar ail oed diaffpat a roit bob nos glammai ywch benn pob aelwyt 
drwy holl ynys brydain a hono ai trwy galonnau dynion ac anifailiait yn gymaint 
ac y collai y gwyr y lliw ai nerth ar gwraged y baichogi ar maibion ar merchet 
a gollai y fynwyr ar anifailiait a dawai ev yn diffroyth ar coedyd. Y drydyd 
oed er maint vai yr ordainiaeth a vai yn holl lyffoed ynys Brydain ni chait byth 
dira o hona? ont y droylit y nos gyntav. Ac velly amlwc oed yr ormes gyntav ar 
doy eraill nit oed neb a wypai y hyftyr ac yna prydery a gofaly yn vavr a oruo 
Elyd am vot y ryw ormeffoed hyriy yn ynys Brydain. Ac yna cwairiav llongau 
a oruc ev y vynet ymwelet a Llefelys y vravt. Ac wedy gwybot o Lefelys hyny 
' dyfot yn y erbyn ynte a oruc a mynet dwylo ymonogl ac ev. Ac wedy gwybot 
O Lefelys yítyr y neges €v yno peri a oruc ev wnaythyr corn hir megis y gellit 
ymdidan drwydo megis na chai y Coranîait dim or gwynt oi ymadroed hoynt rac 
gwybot e nadynt y cyfrinach ac velly yn y corn ymdidanaffant. Ac nachai un 
o nadynt glywet gan y gilyd namyn ymdian chwerv din dros ben ac adnabot o 
Lefelys vynet cythrayl yn y com a feri golchi y corn a gwin a oruc ev. Ac yna 





BRUT G. AB ARTHUR, 


varchogyon en arvave a chychwyn parth a Ffreyne. ac yn y lle gwedy eu 
dyfkynnu anvon kennadeu a orugant y vyneg y wyrda Ffreync eftyr y neges a 
dothoed oe cheyffya9. Ac o kytkyghor gwyrda Ffreync ae tewyílogyon e rodwyt 
€ vorwyn y Levelys a choron y teyrnas y gyt a hy. ac gwedy hynny ef a lywy9s 
y kyvoeth yn prud ac yn doeth ae yn dedwyd hyt tra parhaus y oes. 

Ac gwedy llythrae talym o amfer teyr gormes a dygwydvs yn ynys Prydeyn. 
ar ny ryklywíey nep or hen oeffoed gynt eu kyvryw. 

KYNTAF oed o nadun ryw kenedyl a doeth a elwyt Koraneys. a chymeynt ocd 
eu gwybot ac nat oed amadrawd or a kyvarffey y gwynt ac ef nys gwyppynt. ac 
wrth hynny ny ellyt un drwc udunt. 

Ev oed diafpat a dodyt pob nos kalamey wrth pob aelwyt yn ynys Prydeyn. 
a honno a aey trwy kallonnoed y dynyon yn kymeynt ac y kolley y gwyr eu lliw 
ac eu nerth. E gwraged a gollynt eu beychyogy. ar mcybyon ar merchet a 
goliynt eu fynwyr. ar holl anyveylyeyt a adawey yn diffrwyth. 

‘Farpep oed yr meynt vey darmerth ar arlwy a parattoet yn llyíïoed y brenyn 
kyt bey arlwy blwydyn o wvyt a dyavt ny cheffyt byth dym o hona? namyn a 
«rculyn yr un nos gyntaf. Ac eyífyoes kyoed oed ac amlwg yr ormes gyntaf. 
ar dwy ormes ereyll nyt oed nep a wypey pa yítyr oed udunt. Ac wrth hynny 
mwy gobeyth oed kaffael gwaret or kyntaf nogyt or eyl neu or tryded. 

Ac wrth bynny Elud Vrenyn a kymyrth pryder mavr a goval ynda kan ny 
wydyat pa fford y kaffey gwaret or gormeffoed hynny. ac o kyffredyn kyghor y 


a —_—_ 





gogonedus: adeilavdyt' kaeroed a din- affoed. honn a atnewydvys muryoed 


| — 


168 BRUT TYSILIO. 


y rodes Llefelys y vravt ryw bryfet ac erchi ido pan delai y drev y briwo hoyht 
ai boro meyn dwr oer. A dyfynnu pawb yn gyffredin atto y Bryttaniait ar 
Coraniait or holl dyrnas a bro y dwr honv ar bavb o nadynt yn gyffredin, ac a 
lad yr holl Goraniait y gyt ac nit argyweda ev dim ar y Bryttaniait. Yr ail 
ormes y fyd yth dyrnas di yw draic yr ynys a draic arall o eftron genedl y ffyd 
yn caiffiay a gorefgyn hi ac y dyrru ych draic chwi rac llit a digofaint y diafbot 
hynny a glyvch chwi. A llyma heb ev val y gelloch chwi wybot hynny. meffur 
di yr ynys y hyt ai llet pan delych y drev ac yn y lle y ceffych di ganol yr ynys 
par di glad pwll yn y dayar a ffar di roi cervynait o ved or gorau ar a geffych 


meen cerwyn yn y pwll henoa ro di lenn o bali ar wyneb y gerwyn. A byd 


dithau dy hun yn y gwiliait hwy yno a thi a glyvy y draigau yn ymlad yn arythr 
yn yr awyr. Ac wedy darffo ydynt vlino yn ymlad heynt a fyrthiant yn rith dau 
barchell ar warthav y llenn ac a.yfant y med ac a dynnant y llen gantynt hyt 
yngvaelot y gerwyn ac yno y cyígant. Ac yna lapia di y llenn yn y cylch 
hwynt ac yn y lle cadarnav a geffych yth dyrnas clad di hwvnt yn dyfon yn y 
dayar a thra vont hwy yno ni dag un gormes yr ynys Brydain o un llearall.. Y 





BRUT G. AB ARTHUR. 


wyrda Llud vap Beli a aeth hyt at Levelys y vraot bronyn Ffreync. kanys gwr 
doeth a maer y kyghor oed honnv y keyffyao kyghor y kantha9; Ac yna parattoy 
llyghes a wnaethant a hynny yn argel ac yn dyftay rac gwybot or kenedyl honno 
yíîyr y negys. nac o nep eythyr y brenyn ae kyghorwyr. Ac gwedy bot yn 
paravt y llyghes Llud a aeth udunt a dechreu holly y moroed. Ac gwedy klybot 
o Levelys y chwedleu bynny kany wydyat ef achavs na neges llyghes y vract yn 
y lle ynteu a kynnulles llyghes or parth arall dyrvaer y meynt. Ac a acth ar y 
mor yn erbyn y vravt. Ac gwedy gwelet o Lud hynny. ef a edewys y holl 
logheu ar y weylgy allan o eythyr un llong. ac yn yr un honno y.deuth yn erbyn 
y vravt. Âc yn y lle pan weles Llevelys hynny. ynteu y meon un llong arall a 
deuth yn y erbyn ynteu. Ac gwedy eu dyvot ygyt pob un o nadunt a aeth 
dwylav menegyl oy gylyd ac o vrodyryaol karyat pob un a greífaaed y gylyd o 
nadunt. | 

Ac gwedy mynegy o Lud ydav yftyr y neges y vraet a dywavt y gwydyat ehun 
pa achaos ry dodoed yr gwladoed hynny. Ac gwedy hynny wynt a kymmer- 
affant kyghor y ymdydan yn amgen no hynny megys nat elhey y gwynt am eu 
hamadraod a gwybot or Koranyeyt yr hyn a dywedynt. Ac yna y perys Llevelys 
gwneuthur corn hyr. ac trwy y corn dywedwyt. Ac gwedy bot yn baravt y 
korn Llevelys a dywaot wrth y vraot y rodey ef ydav ef ryw pryvet a gadu rey 
o padunt yn vyw y hylyao rac ovyn damweinyav eylweyth dyvot y ryu ormes 


honno a chymryt ereyll or pryvet ac eu brywaŷ ym plyth dofyr ac ef a 





llundein ae tyreu. A chyt bei llawer idav o dinaffoed. hŷnnŷ eiffoes a garei 


BRUT TYSILIO. 168 


dry dyd ormes yw gwr cadarn lledrithioc y ffyd yn doyn dy voyt tia thiot trwy 
hyt a lledrith ac a bair y baeb gyfgu. Ac am hyny rait yoy ti dy hun wiliad dy 
amfer a chade dy armerth a rac gorvot arnat gyígu gat gerwyniato dwr oer 
gair dy lav a fan vo y cyígu yth orvot dos yr gerwiniat dwr. Ac ynd ymlioelcs 
Llyd y drev. Ac y dyfyngys holl wyr y dyrnas ger y vroh a beto y dwr yn 
gyffredin arnynt. Ac yn diannot y by varv y Coraniait ac heb argywedy dim ar 
y Bryttaniait ac yn y lle wedy hyny Llyd a barvys meffyr yr ynys y hyt hi ai llet 
ac yn Rydychen y cafaty canol. Ac yno y herchis ev wnaythyr pwll val y 
dycedaffai Lefelys vrthae. Ac yn y lle ev a gafas pob peth yn wir val y 
dywedaffai y vraot idao. Ac wedy cyfgu or perchyll Llyd a lapivys y llenn yn y 
.tylch hwynt ac yn ninas Emrys mevn cift vaen y cydioys ev Heynt yn dyfn yn y 
dayar, Aco hyny allan y paidivys y diafbat dymheftlys hono. Ac yna y peris 
y brenin arlwyao gwled vaer ac vedy y bot yn barot goffot a oruc gerwyniait o 
dwr oer gair y law ac wedy y gwilivys ev y wled. Ac vdl yr oed ev velly am 
laeer or nos ev a glyvai y cerdau tecav yn y byt yn y gymeryt ev y gyfgu feva 
oruc yntê mynet yr dwf yn vynych dc yha y gwelai ev wr mavr yn dyfot yni 


- - - . & 3 




















; BRUT G. AB ARTHUR, 

kadarnhaey bot yh da er rey henny,y dyítryw kehedyl Kordnyeyt. nyt dmgen 
gwed yd elbey adref oy teyrnas ehun galw pawb y gyt oy pobyl ef ag o kenedyl 
€ Koranyeyt y un datlew y vynnu gwneuthur tagnheved yr rygthunt, Ac yna 
gwedy delhey paŵb ygyt kymryt y dofyr honn? ay voro yn kyffredyn ar pavb, 
Ac ef a kadarhaey y bydynt varo y Koranyeyt yh kwbyl ac nad eydygavey nep 
oe kenedyl ynteu ehun. Ar eyl ormes hep ef yfyd yth gyvoeth ty, dreyc yw 
honno. y dreyc arall eítravn kenedyl y fyd yn ymlad a hy ac yn keyffya? y 
gorefcyn, Ac wrth hynny rac llyt y dyt ych dreyc choy y dyafpat engyryavl 
honno. Ac val bynh y gelly kaffael gwybot hynny. meffur yr yriys y hyt ae llet, 
ac yn y lle y keffych y pwyrit perved yn yaon pâr cladu y lle honno ac gwed 
hynny par dody kerwyn yn llaŷn or imed goreu a aller y wneuthur ym mewn y 
clad henne a llen o paly ar wynep y kerwyh ac gwedy hynny yth perfon dy 
hunan byd yn y gwylyae. ac yna ty â wely y dreygyeu yh ymlad en ryth aruthyr 
anyveylyeyt. Ac or dywed yn ryth dreigieu yd ant yr awyr. Ac or dywed oll 
gwedy darffo udunt blynaw o engyryavl a gyrat ymlad wynt a fyrthyaht yn ryth 
deu parchel] ar warthaf y llen ac â fudant. ac a dynnant y ller ganthunt hyt yg 
gwaelact y kerwyn ag ayvan y med yri kwbyl. ac a kyícant gwedy hynny, Ac 
yna yn y lle plyka tytbeu y, llenyneu kylch wy. dc yn y lle kadarnhaf a keffych 
yth gyvoeth ym meen kyít vaen clad wynt a chud ym mewn y daear; a hyt tra 
wŷynt wy yn y lle honno ny dav gormes y yriys Prydeyn o le arall, 





—Y dU Íd — 








ef yn voy nor un. Ac wrth hynny y gelwit hi kaerlud. Ac vedy hynny ŷ 
- Z . 


170 . BRUT TYSILIO. 


harnaitlys y meon a chavell maer ganto a roi yr holÎ armerth o vwyd a llynn yn 
y cawell yny olwc ev ac yn cychwyn ac ev ymaith. Ac yna erchi a oruc Llyd 
ido ev aros a dyvedyt wrtho er y ti wnaythyr collet y mi cyn hynu nis genau di 
bellach oni bydy di trech no mi. Ar gwr dy arhoes ac ymlad yn groylon a 
wnaythant yn y oed y tan yn goleyo oi clefydau hwynt ac ny dived y gorvy 
Lyd yr ormes.. Ac yna erchi naed a oruc y gwr dy yr brenin gan dyvedyt y 
, gwnai iavn idao am yr holl golledau a wnathod ev ida9 hyt hyny ac y bydai ev 
wr cycyr-yr brenin o hyny allan. a hyny a gymerth y brenin ganto. Ac velly y 
gwrthnebaed 'Llyd y tair gormes. ac wedy y varo y cladryt y gorf ev ynghaer 
Lyndain gair llaw y porth a elvir yn gymraec porth llyd ac o faefnec lwyd-gad 








BRUT G. AB ARTHUR. 


Achaus y tryded ormes yw gor lletrythauc kadarn y fyd yn dwyn dy woyt dì 
ath darmertheu henn trwy y hwt ef ae letryth a wna y pavb kyfcu. ac wrth 
hynny y mae reyt y tytheu y dy perfon duhunan gwylya dy darmerth ath 
arlwy. <A rac gorvot o kyícu arnat bit kerwyn yn llan o defyr oer ker dy law a 
phan vo kyfcu yn treyffyao arnat dos y mewn y kerwyn. 

Ac yna yd ymchwelvs Llud. trachevyn oy wlat. ac yn dyannot y dyvynnos ef 
pavb yn llwyr oe kyvoeth ef ac or Coranyeyt. a megys y dyfcadoed ydav brywae 
y pryvet a oruc ym plyth dwfyr a bere henne ar pavb yn kyffredyn. Ac yn y 
lle yr holl Coranyeyt yn llwyr a wuant varv hep edygavael nep or Brytanyeyt. 

Ac ym pen yfpeyt gwedy hynny Llwd a perys meffurae yr ynys ar hyt ac ar y 
llet. ac yn Ryt Ychen y kavas y perved pwynt. ac yn y lle honno y peris ef 
cladu y dayar. ac yn y ffos honno goífot kerwyn yn llavn or med goreu a allwyt 
y kaffael a llen o paly ar y wynep. Ac ef y hunan y nos honno wu yn wylyat. 
ac val yd ocd e velly ef a weles y dreygyeu yn ymlad. ac gwedy darvot udunt 
blyna9 a dyfiygyae yn ymlad wynt a dygwydaffant yn y kerwyn ac gwedy darvot 
udunt yvet y med kyfcu a wnaethant. ac yn eu keíc Llwd a plykes y llen yn eu 
kylch. ac yn y lle dyogelaf a kavas yn Dynas Emreys yn Eryry ym mewn kyft 
vaen y kwdyvs. ac evelly y peydy?s y dyafpat tymheít]us oe kyvoeth. 

Ac gwedy darvot hynny y brenyn a perys arlwya? gwled dyrvaer y meynt. ac 
gwedy y bot yn baract ef a perys goffot kerwyn yn llaen o defyr oer ker y llaw. 
ac ef ehun yn y pryaŵt períon ae gwyllyes. ac val y byd-yuelly yn gwyllyav ef a 
Elywey llawer o amravaelyon kerdeu a hun ag yn y kymell ynteu ar kyícu. Ac 
yn y lle íef a oruc ynteu rac y orthrymmu ef or kyfcu a llefteyryao ar y darpar 
mynet yn y dofyr a hynny yn vynych. Ac or dywed ynachaf gor dyrfavr y veynt 
yn wyikedyc o arveu trom kadarn yn dyvot y mevn a chawell kanthao, ac megys 
y gnotaaffey yr holl darmerth ar arlwy or bwyt ar llyn ym mewn y kawell. ac 





gelwit ef yn llundein gan lygru y heno, llundein. geir llao y porth a elvir etwa 
A phan vu var9 llud y cladeyt yn oc cnŷ ef porth lud yn gymraec. Ac 





BRUT TYSILIO. 171 


a dau vab a vy idav Afarwy 8 Thenefan. ac am nat oedynt mevn oedran y lywia 
y dymas y hyrdoyt Caffwallaon ap Peli ewyrth y brenin. Ac wedy yrdag 
Caffwallaen yn vrenin ev amrodes y garu gwirioned a chyfiaender. Ac ery 
vot ev yn vrenin ni vynnai ev didymy y niajnt namyh roi rann vaor or cyfoeth 
ydynt fev y rodes y Afarwy Lyndain a iarllaeth gent ac y rodes y Denefan iarll- 
aeth Gerniw ac ev y hun yn vrenin ar gvbl. Ar amfer hone y doeth Iicafar 
amherawdr 'Ryfain yn gorefgyn ynyffoed ac wedy gorefgyn frainc ac odyno ev a 
gafas gwelet ynys brydain a gofyn a oruc pa dir oed gyfaircynebac ev a rai a 
dyvat wrtho mae ynys Brydain oed hono. Ac wedy gwybot o Ilcaffar yfiyr yr 
ynys ar bobl oed yn y chyfanhedy a dywedyt a oruc cyma yn cenedl ni gwyr . 








BRUT G. AB ARTHUR. 


yn kychwyn yn y ymdeyth ac ef. ac yn y lle Llud vrenin a kychwynesyn y ol a 

dywaet wrtho fal hyn. Arbo ep ef arho kyt ry gwnelych ty farrahadeu a choll- 
edeu ymy kyn no hyn. nyt ey weythyon ony barn dy vylwryaeth yn trech ac 
yn dewrach no my. Ac yn dyannot ynteu a offodes y kawell ar y llavr ac arhos 
ef attav. ac yna gyrat ac angerdavl ymlad a wu yr rygthunt. a newidiav dyrnodieu 

ar tan yn ehedec or kledyveu ac or arveu ereyll. ac or dywed y tyghetven ar rac 

weles damweynnya? y wudugolyaeth yr brenyn. kan wvrv y ormeffor yr rygthaŷ 
ar dayar. Ac gwedy gorvot arna? o rym ac angerd erchy navd a oruc. Ar. 
brenyn adywaet orthao ynteu pa wed ep ef y gallaf i rody navd yty. gwedy y 
gniver gollet a íarrahet a wnaethoít tytheu ymy. ac ynteu a dywat yn atteb 
ydav ef dy holl kolledeu eyryoet or ar rywneuthum yty myyy ae hynnyllaf yn 
kyítal ac y dygum. Ac o hyn allan my nys gwnaf y kyffelyp. ac o hyn allan 

gvr ffydlaon vydaf byt bellach. ar brenyn a kymyrth hynny y ganthav. ac y velly 
y gwaraet Llud y teyr gormes: hynny y ar ynys Prydeyn. Ac o hynny hyt yn 

dywed y oes yn hedech ac yn dedwyd y gwledyches. 

Ac yna or dywed gwedy mare Llud map Beli Maer y kudywyt y korff-yg 
kaer Lundeyn ker llaw y porth a elwyr ettwa Porth Llud. ac yn Sayfnec y 
gelwyr ef Lwdys Gady. deu vap hagen a wueífynt ydav. Avarwy vap Llud a 
Theneuvan vap Llud. ar rey hynny urth nat oed oet arnadunt megys y gellynt 
llywyaw y teyrnas y gwnaethpwyt Kaffwallavu vap Beli y vravt ynteu yn vrenyn, 
-Ac yn y lle gwedy y urdav ef o coron y teyrnas. ef a kymyrth ynda haelder a 
daeony a chlot a molyant yn kymeynt ac yny ydoed y clot ef yn ehedec tros y 
gwladoed ar teyrnaffoed ym pell y wrthav. Ac odyna gwedy damwennyao ydav 
ef yn kwbyl llywodraeth yr holl teyrnas ac nyt oy neyeynt. Eyflyoss Kaífwallaot 
a ymrodes y warder ac ny mynnvs bot y neyeynt yn diran or teyrnas namyn 
rody udunt a oruc ran vaer or kyvoeth, ac y íef a rodes y Avarwy vap Llud 





yn íaeínec ludyfgat. A deu vab a vu idav ynteu. auarvy a theneuan. B. 
Z 2 


17$ 


Ryfain cans gwyr Ryfain ar Bryttaniait o genedl Droyav y doethom cans Eneas 
wedy ymlad troyav vv yn hendait ni ac ydynt hwynte cans Bryttys ap fylhys ap 
Yígannys ap Eneas. a Bryttys a oreígyneys yr ynys racco yn gyntav a thyb yw 
gennyv na byd anod y mi y darofteng yr ynys racco dan Sened Ryfain cans yn y 
mor y maeut hwy ac heb wybot ryfely na dwyn arvau nac ymlad. Ac hefyt 
facn yw anvon cenaaau attynt yn gyntav y erchi ydynt na fellhaynt iwrth wyr 
Ryfain a thaly tyrnget ydynt megis pavb or cenedloed yny cylch. a hyny heb 
ymlad rac goryot arnom nj efteng y gwaet hwynt ac hwynte yn geraint y ni a 
chodi boned yn hendait ni Priav. Ac yna wedy y llcaffar danvon y llythr byny 
ar gorchmynion y Gaíwallon wnaythyr velly. Eithr ni by daileng gan Gafwall- 
gwn hyny ac anvon a oruc ynte lythr att Ilcafar ar ymadrod hynn yndo. Caf- 
' walla9n brenin y Bryttaniait yn anvon anerch at Ilcafar amheraedr Ryfain y 


BRUT TYSILIO. 


— 











BRUT G, AB ARTHUR, 


Kaer Lupdeyn. a yarllaeth Swyd Geynt. ac y Teneuvan y rodes yarllaeth 
Kernyw. ac ynteu ehunan pennadur ar paeb ac yn arweyn coron y teyrnas t. 

Ac yn yr amfer hvnnv megys y keffyr yn hyftoryacu gwyr Ruueyn gwedy 
darvot y Wlkeífar gorefcyn Ffreync ef a damwennyvs y. dyvot ar lan Traeth 
Rwten, ac gwedy gwelet o honaw odyna ynys Prydeyn. govyn a oruc yr nep a 
oed yn eu gylch pa wjat oed honno. a pha kenedyl ae kyvanhedey. ac ae 
preffwyllyey, Ac gwedy kaffael o honaw gwybot enw y teyrnas ar pobyl ef a 
dywaet. Mwyn Hercelff hep ef o un kenédyl henym ni yr Ruueynwyr ar 
Brytanyeyt. kanys o kenedyl Tro y kerdaffam ni. Eneas Yfgwydwyn gwedy 
dyítriw Tro a wu hentat ynny yn kyntaf. ac udunt hwytheu y bu hentat Brutus 
vap Sylvyus Afcanyus vap Eneas, Ac onim twyllir i neu rydivonhedaffant wy. 
kanys megys y tebygaf ny wdant wy dym y wrth vylwriaeth wrth y bot yn 
prefiwylyav odyeythyr y byt ym mewn yr Eigiaen. Ac yfgavyn herwyd y tebygaf 
y byd eu kymmell wynt y talu teyrnget ac y eu gwneuthur yn trethaol ac y talu 
gwaftat wafílanaeth yr Ruveynnyael teylygtaet.. Ac eyffyoes yaon yw yn kyntaf 
erchi udunt talu teyrnget y wyr Ruveyn Kyn eu llaffuryae nac ymlad ac wynt 
megys y mae yr holl kenedloed ereyll o amgylch y byt yn talu teyrnget udunt a 
dareítyghedygaeth y Sened Ruveyn. rac kody o honam nynnheu hea vonhed 
Prydf yn hentat ny ae hen teylygtaet. kan ellwng eu gwaet wynteu megys y 
maent yn kereynt ynn. Ac gwedy anvon o Wlkeffar yr amadrodyon hynny 








-2 A phan vu var llud nyt oed oet ar 
un or meibon val y gellit ywneuthur 
yn vrenhin. Ac vrth hynny y gonaeth- 
poyt kafwallaen yn vrenhin. Ac ym- 
cyrchaucl aoruc ynteu y haelder a 
caeoni. hynny oed y glot ef ae volyant 
yn hedec tros y teyrnas pellaf, Ac 


vrth hynny y kauas ynteu vot yn vren- 
hin. Ac eiffoes herwyd y haelder. ny 
myn€ys € vot y meibon yn di ran or 
teyrnas. namyn rodi y auarvy lludein a 
amllaeth keint. Ac y teneuan iarllaeth 
kernyo. Ac idaw ynteu ehun coron y 
teyrnas. BB. 


173 


vanegi vot yn ryfed gennyv i chwant gvyr Ryfain a maint yw arnynt fyched aut 
ac ariant ac na fynant hwy yn bot ni yn diodev perigl yn y wailgi yn preíwyliav 
mevn ynys yn y mor o diaithr tervyn y byt heb gaiffio cymell fwllt arnom or lle 
y byom ni hyt hyn yn y gael y ryd a chwilid maer yti Ilcafar yw yr hwn a 
orchmynnaift cans or un voned y difgynaffom ni a cheithau o Eneas yígwydvyn, 
Ac am hyhy na chais di yn dwyn ni y gaethiwed tragwdaol am hyny gwybyd di 
llcaíar ymladwn .ni dros yn ryddita thros yn gwlat ac or devy di dros y mor 
megis ydoyt yn adao dyfot yn gynt noc y fengych ar dir ynys Brydain. Ac 
velly wedy gwelet o Ilcaffar lythr Cafwallaen ai attebion cwairiav llynges a oruc 
ev a dyfot hyt yn aber Temys ac yn y erbyn y dayth Nynnia? y vraot ac Afarwy 


BRUT TYSILIO. 








BRUT G. AB ARTHUR. 


meun llythyr hyt at Kaífwallavn llydya9 yn vacr a oruc ynteu ac anvon llythyr 
hyt at Wlkeffar ar geyryeu hyn yn y llythyr 1, 

KASSWALLAUN Brenyn y Brytanyeyt yn anvon annerch y Wlkeffar ygyt ar 
amadrod hwnn. Anryved yw Wlkefíar meynt chwant a chybydyaeth gwyr 
Ruveyn kanys rac meynt fychet arnadunt eur ac aryant na allant dyodef en bot 
ny megys odyeythyr y byt yn dyodef perygleu yr Eigiaon heb kan ryvygu kymell 
fwllt a tretheu arnam. or lle a ar rykynnalyaffam ny eyryoet yn ryd dydreth 
hedoch hyt hyn. Ac nyt dygaon ganthunt bynny namyn keyflyao gwaret yn © 
rydit. a mynnu goffot tragywydaol keythiwet kewylyd yty Wlkeffar yd wyt yn 
keyffya9 kanys kyffredyn gwythen boned y fyd yr Brytanyeyt ac yr Ruveynwyr 
yn llythrav y gan Eneas ar un ryw kadwynyn rac eglura? kadarn kytemdeythas 
a dylyey yr rygthunt honno a dylynt y cheyífyaŶ ae erchy ynny. nyt kymhell 
kcythywet amam. kanys yr rydyt honno a ordyynaffam ny ac a dyfcaflom ny yr 
rody ae chynnaÌ yn wey noc arweyn gwed keythywet yn y veynt honno y 
gordyvnaffam ny y chaffael ae medu hyt na wdam ar ufydhau y keythywet a 
honno hagen pey keyífynt y dwyweu y dwyn y kenhym. ny a lavuryem yn y 
veynt y gallem or yn oll nerth oy hattal yn eu herbyn. ac wrth bynny Wlkeffar 





t Ac yn yr amfer hen9 megys y 
keffir yn yftoria gwyr rufein. gvedy 
daruot y vlkeffar oreícin ffreinc a dyuot 
hyt arlan y mor ar traeth royten. A 
geedy arganuot ohona? odyno ynys 
prydein. A gvybot py tir oed a phŷy 
oed yn y chyuanhedu. y dywat pan yo 
un genedyl oed wyr rufein ar bryttan- 
yeit. Kanso eneas yd hanoedynt vy ar 
bryttanyeit. Ac eiffoes om tebic i. 
neur derv udunt dygenedlu y orthym 
ni. kany vdant beth yv mileriaeth erth 
eu bot y myvn eigaen o dieithyr y byt 
yn preiivylyay, Ac orth hynny mi a 


tebygaf bot yn haved eu kymell y talu 
teyrget y rufeinaol amheraedyr megys 
y tal yr holl vyt. “Ac eiffoes yaon yv 
anuon y erchi teyrget udu. blayn llaf- 
uryaŷ geyr kymeint a geyr rufein yneu - 
kymell y talu teyrnget. A rac coti 
priaf hen eu hentat vy gan ellog gvaet 
an kereynt. Ar ymadraed hen a dotes 
elkeffar y myon y llythyr. Ac anuones 
at gafwallavn vab beli brenhin prydein. 
A phan dyganvyt y llythyr y gaf{wallarn. 
íorri a wnaeth. ac anuon “lly thyr ar 


'vlkeffar tra thereyn a oruc kafwallaen 


ynymodhon. B. 


374 


ey Dai tywfavc Llyndain a thrahayant iarll Cerniw a Chradace vrenin yr Alban a 
Gwerthaet vrenin Gwent a Brithael vrenin Dyfet. Sef y doethant yn diannot 
hyt ynghaftcll Doral ac yn diannot cyrchu y traeth a orugant ac ymlad yn 
wychyr o bob parth. ac yna y cyfarvy Nynigo ac llcafar a drychav y gledyv a 


BRUT TYSILIO. 








, BRUT G. AB ARTHUR< 


byt etnebededyc yth dy ofparth ty yn bot ny yn paract y ymlad yth erbyn 
a cheyify dy dyvot yr ynys honn megys yd wuyt yn gogyvadav dyvot ydy !. 

Ac gwedy gwelet o Wikeffar y llytbyr honno yn dyannot parattoy y lyghes a 
oruc ac aros gwynt wrth eylenwy ey weythret yr hyn a dywedaffey y Kaíwallaen 
trwy y llythyr ae kennadeu2, Ac gwtdy kaffael o honaw ef y damwnedyc 
wynt dyrchavael hwylyeu a wnaethant ac yn Aber Themys y deuth yr tyr ae lu 
ganthaw ac val yd eedynt y llongheu yn kaffael y tyr ynachaf Kafwallaen a holl 
kedernyt ynys Prydeyn kanthao yn dyvot y kaftell Dorahel yn y erbya. Ac yno 
y kymyrth kyghor y gyt ac wyrda pa wed yd ymledynt ac eu gelynyon a pha 
anfacd y lludynt y kaffael y tyr. Ac yno y dothoed Bely pen teulu Kafwallaon 
a tywyflaec y vylwryaeth a thrwy kyghor y gwr honno y gwneyt pob peth yn y 
teyrnas. ac yno hevyt y dothoedynt deu ncyeynt y brenyn. Avarwy vap Liwd 
tywyffaec Llundeyn a Thenevan yarll Kernyw. yno hevyt y dothoedynt y try 
brenyn a oedynt dareftyghedyc ydau nyt amgen Creudu brenyn yr Alban a 
Gwerthaed brenyn Gwyned a Brythael brenyn Dyvet3. Ar rey hynny megys 
pawb ar rodes kyghor yn newyd y kyrchu gwyr Ruveyn kyn kaffael o nadunt 
un dynas nac un kaftell ar dir ynys Prydeyn. ac y velly llafurya9 y keyfyag y 





® Kafwallaoo brenhin prydein yn 
anion anerch y olkeffar. O ryuedu 
meint fychet a chvant gwyr rufein y 

ir ac aryant mal na allant dyodef yn 
bot ni yg ker y byt. val yd ym ni. heb 
ef. y dyodef perygyl yr eiga9n y myven 
ynytied heb gymell teyrnget arnadunt. 
A menegi udaŷ nat digaen gantav 
kciífae teyrnget. namyn tragyvydaol 
geithicet. A bore eu rydit y gantunt. 
yr hon yd oedynt 9y yn buchedoccaeu 
ehonei. A menegi y elkeífar nat herwyd 

2 A gv 'y menegi grym a llythyr y 
tlkeffar, Ekynnullae llyghes a wnaeth 
ynteu erth deyn ar weithret yr ymad- 

3 A chvedy kaffel daimunedic wynt 
drychauel heyleu a dyuot aber temys yr 
(ar. Ac yna y doeth kyfwallaen a holl 
gede.nyt ynys prydein ganrae yu eu 
berbin, a beli tywyfaec y ymladeu ae 
beutulu ae deu nyeint auarvy tywyfacc 


kaithiwet y dylyei adoleyn ndunt. 
namyn herwyd kerenyd. kans o un llu 
pan anhoedynt. kans rydit a ordyfnaff- 
ant oy yn gymeint ac na vydynt peth 
oed geithiwet. Ar rydit honno bei 
keiffei y doyeu y doyn y genym. ni 
alafuryem yny meint y gallem y am- 
diffyn. Ac erth hynny menegi y clkefìar 
an bot nì yn paraŵt y ymlad dros an 
gelat ac an rydit os eno ageu dyuot y 
ynys prydein. B. 


raed a anuonaffei ynteu yny lythyr ar 
gaíwallaen. B. 


Hunde a theneuan tywyfave kernyo. 
a chreidu vrenhin prydein. a geerthaed 


vrenhin gŵyned. a brithael vrenhin 
dyuet. Ac y am hynny ieirll a barenyeit 
a marchogyon urdolyon. 


BRUT TYSILIO, 173 


oruc Ilcafar y gaiílìa9 pen Nynniav ac erbynait a oruc ynte at y datian yhf 
lynnaed y cledyv yndi. ac ni aìlavd ev y dynnu odyno tae tewed y bydinoed - 
nymgymyfgu ac hwynt, Ac wedy cael y cledyv b Nyniae ni fafod neb dam ŷ 
dyrnot ev ac yna y cyfarvy Alibiems iarll a nybiad ac yn diannot y llas ev hone. 
Ac velly llu Ilcafar a las gan wyav a gyrru fo arno ynte yn wradvydys hyt yn 
frainc. Ac ymgyferbyn ac ev a oruc gwyr frainc ac y ymlad ac ev y gaiílio 
bere y arglwydiaeth iarnynt yr llavr cans tybiait y daydaynt faely y gyrch ev ar y 
Bryttaniait ai gymell ar fo odyno am glybot vot llongau Cafwallavn ar y mor yn 
y emlitev. Seva oruc ynte roi fwmp anvaidravÌ o da y dywfogion frainc.a / 
ryddit y bavb ar a oed dan y gaethiwed ev. Ac velly y tangnofedod ev y bobl. 





BRUT G, AB ARTHUR. 


gwrthlad ymdeyth. kanys o cheffynt wy dyvot ym plyth kedernyt e wlat. anhavs 
a dyryfach oed eu gurthlat. Ac yna o gyttundep kyghor pawb wynt a kyrchafant 
y traetheu yn y le yd oed Wlkefar ae lu yn eu pebylleu. Ac gwedy gofot yna 
y bydynoed o pob parth wynt a kymyfcafant’ eu deheuoed ac eu gelynyon. a 
newydyay dymodyeu ae gylyd ac ergydyeu yn erbyn y lleyll. A hep un gohyr o 
pob parth y fyrthynt yr rey brathedyc ar ergydyeu yn eu hymyfcaroed. A chyn 
amlet yr redey y tywarchen or gwaet a chet bey dyíyvyt deheuwynt yn llynghu 
eiry yr mort. Ac val ed oedynt y gwrthwynebedygyon vydynoed yn kymyfcu 
ef a damwennyvs trwy y tyghetven kyvarvot Nynyae ac Avarwy vap Lhd a gwyr 
Llundeyn ar rey fwyd Keynt yd oedynt wynteu yn tywyfogyon arnadunt kyvar- 
vot a bydyn yr Amherawdyr. Ac gwedy eu kymyfcu ygyt yr ambherodrad 
vydyn hayach a waícarvs rac y Brytanyeyt o tew vydyn yn eu kywarfanghu. Ac 
gwedy eu bot plyth traphlyth yn deudyplygu dyrnodyeu. y damweyn a rodes 
fford y Nynnyav y kaffael ymoryao ar Amerawdyr. Ac wrth hynny kan dyrvaur 
o lewenyd y kyrchu a wnaeth Nynnyao kanys mwy no llawen oed kanthao kaffaeT 
rody un dymavt yr ryw wr hŷnnŷ. Ac y gyt dc y gwéles Wikefer ef yn y 
kyrchu y taryan yn kyvlym a derchevys yn erhyn y dyrnaet,. Ac yn veynt y 
gadus y nerthoed ydav ef a oílodes ae kledyf ar Nynnya? ar y penffeftyn. ac yn 
y He dyrchavael y kledyf a oruc a cheyfyao yr eiÌ dyrnact ar e kyntaf hyt pan 
alley rody agheuaol dymavt yda9. Ac megys y gwyl Nynnyâv ef a dodês y 
daryan yn erbyn y dyrnavt. Ac yna eyfyoes y trygaed kledyf Wikefar ym pen 
Nynnyav. ac ny alles ef kaffael tynnu y kledyf rae kaletet y wŵrwydyr kan y 














1 Sef y kaveíant yny kyghor. kyrchu rufein yny pebylleu yn diannot. Ac 
ulkeíar yny bebylleu kyn kaffel ohona9 yna y bu kyn galettet y vroydyr hyny 
dyuot yr wlat. gan tebygu bot yn oed y tyweyrch yn rydec o waet. mal 
anbaes y wrthlad g9edy y kaffei ae pei delhei deheuwynt yn deiíyuyt y 
dinafoed ae keftyll. A goedy llun- todieiraareo, B, 
yaethu eu bedinoed a chyrchu goyr 


176 BRUT TYSILIO, 


Ac wedy y vydygoliaeth hono y dayth Cafwallaon y Lyndain aì gydvarchogion 
gydac ev,y anrydedy y duwau. Ar pymthegvet dyt wedy hyny y by var 
Nynniag or dyrnot pen hyny ac y cladeyt gair llaw porth y gogled ar cledyv gidac 
ev cans yr angau coch y gelwit. y cledyv cans pwy bynnac y hanwaydid ac ev 


‘ 








BRUT G. AB ARTHUR. 


bydynoed yn ymkymyfcu ac yn newydyao agheuolyon dyrnodyeut. Ac wrth 
hynny Nynnyav a kymyrth kledyf Wlkeíar ac a wvryvs y kledyf ehun y erthav. 
a chledyf yr Amherawdyr yn y law y ruthrvs ef y elynyon. a phwy bynnac a 
kyvarffey ac ef ar cledyf honnv y trawey. ar neyll a vydey a llad y pen y arnav 
ae ynteu ef vynet yn vrathedyc megys na bey un gobeyth o honaw. Ac val yd 
oed Nynnyay ar wed honno yn dywalhau yn erbyn y elynyon ynachaf Labienus 
tywyíaec yn kyvarvot ac ef ac yn y lle ar y kyvranc kyntaf Nynnyav ae lladaed, 
Ac eyfyoes gwedy llythraw yr rann woyhaf or dyd y Brytanyeyt o kywarfang- 
edygyon vydynoed a dugynt ruthreu glew kalet a Dwv yn y kanhvrthwya? y 
wudugolyaeth a damwennyvs udunt. Ac Wlkeíar a kymyrth y logheu ae 
pebylleu ae luefteu yn kedernyt yda9. Ac gwedy dyvot y nos cf a kyweyrws y 
longheu ac a aeth yndunt. Ac a wu lawen kanthao kaffael y mor yn lle kaftell 
yda9. Ac gwedy kyghory oe kytemdeythyon ydav na chynhalycy ymlad ar 
Brytanyeyt a vey hwy. ef a wu wrth eu kyghor ac a ymchwelgs trach y kevyni 
parth a Ffreync 2. 

Aa gwedy hynny Kafwallaon achavs y wudugolyaeth honno ygyt a dyrvaer 
lewenyd atalvs dyolch dredeu yr Dowyweu ac galw attao y kytymdeythyon ar 
Kytlavuryeffynt ac ef. ac yn herwyd breynt pob un ae lavur talu udunt eu 
gwafanaeth o amlhaf rodyon. ac or parth arall govalus oed kanys Nynnya? y 
vraot oed yn vrathedyc ac yn pedrus am y vyw. kanys Wikefar yn y vrwydyr a 





' gauas 


1 Ac mal yd oedynt yn yr ymfuft 
bonne y kyuaruu y vydyn yd oed 
nynhyaŷ vab beli ac auarvy vab llud 
yn y Ìlywynv a bydin ulkeíar. a llinaru 
bydin yr amberaodyr. Ac ar hynny 
yd ymgyuaruu nynya9 ac nlkeíar, a 
diruagr lywenyd a gymyrth nynyao 
ynda am damweinao idav gyuaruot a 
gor kyuurda honno. Ac yndiannot y 
gyrchu a oruc. A phan welas ulkeíar 
nynhyao yny kyrchu a chledyf noeth 
troi y taryan yn wychyr gyflym a oruc 

2 A choedy kafel o nynyav y kledyf 
henne aerua dirvaor y meint a wnaeth 
oe elynyon. a gŵedy treulao llaver or 
' dyd yny wed honno y brytanyeit a 
uudugolyaeth. a ffo ulkeffar ae 


u yo llogeu. a chymryt y mor yo lle 


parth a ffreinc. 


ac erbynyeit y dyrnavt a oruc arnei. a 
megys y gadeys y nerthoed idag gofot a 
wnaeth ynteu a chledyf ar nynyao ar 
uchaf y helym ar penfeftyn yr cil yn 
gyfym mal y bei agheuavl. .A phan 
welas hynyav hynny erbynyeit y dyrnact 
a oruc ay daryan. a chymeint vu y 
dyrnaet ac y glynhŷs y cledyf yny 
taryan. ac rac ruthyr bydinoed yn 
kyrchu pan y bu reit yr amheraedyr 
adav y cledyf yny taryan hcb y gafel o 
honei. B. 


caftell udunt. a llaven vu gantunt gafel 
hyny odiogelv5ch ac yny kyghor y 
kaeffant na dilynyn ymlad ar brytanyeit 
hoy no hynny. A heylae a wnaethan& 








' wRUtT iYStLÌO: 177 


iniary fydai yn dianrioti. Ar amfer honoy gonaeth Iicafar gaftell odinae rac 
dambwainio yr ailwayth y wrthlad o wyr frainc. Ac velly ymhen y dwy vlyned 
y dayth Ncafar yr ailwaith y gaiffio dial y fyrhaedgu. af y Bryttaniait; .A phan 
gigle Gafwallaŷn hyny peri a oruc ev blannu polon hayrn cyn braffed a mordoyt 
gwr ar hyt canol Temys ar ford llorígeu Illcafar. ac yn dirybyd y dayth y 
Nongau ar bert y polort yny vrivod y llongau a bodi milioed or gwyr. Ar íawÌ 4 
dayth yr tir Cafwallaen ai herbynisys hwynt a holl gadernit lloegr ac y cafas ev 


BRUT G. AB ARTHUR. 


'rodaffey dyrnact hep allu medegynyaeth yda9. Ac or dyrnaet Hering kyn pen y 


pymthecvet dyd gwedy e wrwydyr y bu varw. ac yg Kaer Lundeyn ker llaw 
porth y gogled y cladwyt y gyt.a brenhynyael arŵylyant; Ac y gyt ac ef yn y 
bed y dodaífant y cledyf a dugaffey ynteu y gan Wlkeffar pan ymladaffey ac ef. 
ac eíef oed enw y cledyf bonne Agheu Coch. kanys pwy bynnac a archollyt ac 
ef ny bydey byw 1, 

Ac gwedy ymchwelyt 0 Wlkefat y keuyn ar ffo a dyícynnu o horia9 ar traeth 
Ffreync niedylya? a wriaethant y Ffreync gwrthwynebu yda? a mynnu gwrthlad 
y arglwydyaeth y arnadunt. kanys a tebygynt y vot yn wanriach megys na bey 
reyd udunt y ovyn ef arnadunt. kahys chwedleu kyhoed a dywedyt ym pob lle 
bot y mor yn kyvlawn o lyghes Kaíwallaŷn yn erlyt Wikefar. Ac wrth hynny 
glewach yr ymrodynt y keyfyao gwrthlad Wlkefar oc eu tervyneu wynt3, Ac 
y gyt ac y gweles Wlkefar hynny ny mynrios ef mynet ym petrufder ymlad ac 
wynt. namyn agory y tryffor a oruc ar rody da yn dyveílur y pob tin ar neyiltu 
o nadunt. ac yvelly y dwyn yn tagnheved ac yn un ac ef. Ac y gyt a hynny 
yr pobyl adau rydyt. ac yr rey rykollaffey tref eu tat y hynnyll udunt. Ac yr 
keyth adau rydyt. ar gwr a oed kynt yn dywal megys llew. yn awr megys oen 
gwar yn llawen yn talu yr eidaw y pawb. ac ny orphwyílvs ef wneuthur y clayar 
dredeu bynny byt pan daghevedos ef pawb ac eu dwyn yn un ac ef a chaffael y 
arglwydyaeth arnadunt megys kynt; ac yna eyffyoes nyt acy un dyd heybyao hep 














î A goedy kaffel ŷ uudugolyaeth a cbyn pen y pytheonos y bu vary. ac 


honno diruaor lywenyd a gymyrth 
kyffwallaon yndav. ac yn gyntaf talu 
molyant y eu duveu. Ac odyna rodi 
rodyon mavr oe wyr o tir a daear ac 
eur ac aryant a goludoed ereill val y 
dirperei y enryded. Ac eiffoes yr hynny 
goualus oed a bot nynyav yn vrathedic 

2 Ac odyna goedy dyuot ulkeffar hyt 
wn traeth ffreinc. fef a wnaeth y ffreinc 
medylyay berŵ y argleydyaeth y arnad- 
unt vynteu vrth y dyuot ar ffo y orth 
y brytanycit. a thebygu y uot y wanach 


Aa 


y cladoyt yn llundein. ac y dodet y 
cledyf a dugaffei yny taryan rac ulkeffar 
yn yr yícrin y gyt ac ef. fef oed cnŷ y 
cledyf agru glas fef athavs y gelwit 
velly nyt oed dîm or y anwactci arnav 
a vei vuw. 8B. | 


o hynny. ac attunt heuyt yr dathoed 
bot y weilgi yn gyflaon o lyches gan 
gafwallaén yn y hvmlit. Ac orth hynny 
gleeach oed y ffreino yn keiflay y 
orthlad oe teruyneu. B, 


178 BRUT TYSILIO. 


y vydygoliaeth ac y foes llcafar hyt yn raeth Moran ac odyna y daeth ev y gaftell 
odinae ac y deyth Cafwallavn byt yn Llyndain ac yna y gwuaeth ev y wled vacr 
y dywfogion ev ai wínaethwyr. Ac yna aberthu a eruc cv daydengmil ar hygain. 
o amrafaelion anifailiait ar heini a droylafíant nos drey amrafaelion chvaryau. 
Ac yna ydaeth yn yftriv rwng dau was ievainc arderchaoc wrth chwarau paled, 
ac enw y naill oed Hirlas nai yr brenin ar llall oed Gyhylyn nai Afarwy ac yny 
darvot hyny y llas Cyhylyn Hirlas nai y brenin, Aco hyny ydaeth cynwrf mavr 
yn y llys ac y llidivys y brenin yn vaor gan vynou cael nai Afarwy wrth varn y 
llys. A fettrys oed. gan Afarwy hyny gan dyvedyt mae pob cam a wnelit o 
vewn y dyrnas mae yn Llyndain y dlit gonaythyr ian am dano. Âc ynte parot 





BRUT G. AB ARTHUR. 


koffau budugolyaeth y Brytanyeyt a ffoedygaeth Wlkeíar a bynny kan y 
watwaredygaeth 1. 

Ac gwedy llythra9 dwy vlyned parattoy eylweyth y lyghes a oruc Wlkefar 
vrth vynet tros yr Eigiaen y keyíva9 dyal y farabet ac kewylyd ar Kafwallaen ac 
ar y Brytanyeyt. Ac gwedy kaffael o Ka{fwallaon gwybot bot yn wyr hynny. 
kadarnhau y keyryd ar keftyll ar dynaíoed. ac eu atnewydu yr my a atveylyey o. 
nadunt. a goíot marchogyon arvagc y eu kado a wnaeth. ac ym pob pryf borth 
yn amkylch yr ynys goíot gwyr arvave a oruc y eu gwylya? ac y eu gwarchadw, 
ac cithyr bynny ar hyt kanacl Themys y fford yd hwylyt partb a Llundeyn ef a. 
perys gwneuthur polyon heyrn kyn vraflet a mordwyt gwr. ac eu plymmu. a 
gofot er rey hynny a den defyr a phan delhynt y llongheu megys yd elhey yr rey 
hynny trwydynt ac y peryclynt o hynny. ac gwedy darvot hynny kynnullu a 
wnaeth Kaiwallaon holl yewen&yt yr ynys ag ygkylch yr arvordyr arhos dyvod- 
edygaeth Wlkeíar ac lyghes kantha a. 








t A gvedy geelet o ulkeífar hynny 
ymgallau a oruc ynteu ac nyt ymrodes 
y pedrufter ymlad ar pobyl greulaon 
honno namyn agori y tryííor a rodi y 
paeb amylder o eur ac aryant a bodlou- 
hau pavb or bonhedigyon ac eu tagneu- 
edu velly ac eu deyn yn unacef. Ac 
ygyt a hynny adaŷ eu breint ac eu 
, dylyet y pavb or ac kollaffei a rydit y a 
vei kaeth. Ar gêr a oed gynt yn 

2 Cynn pen y doy vlyned eilweith 
parattoi llyghes aoruc ulkeilar y geiffao 
dal ar gyfiwallaon y íarhaet awnaeth-. 
oed idav, <A phan gigleu gafwallaen 
hynny cadarnhau y keftyll aoruc ac 
adcilyat ereill o newyd a goílot keit- 
weit kedeyrn ym pop porthua yg kelych 


anhrugaraec megys lleo dywal gvedy y 
hefpeilliao ae treiffag ar avr honno yd 


oed hvnnv megys oen gvar yn adav talu 
ac edrud pop peth udunt ac ny orffo- 
oyiivys or gearadogreyd hynny trey eu 
hedychu yny duc oll yn unac ef. Ac 
yn yr amfer honng nyt oed na chywyd 
nac ymdidan gan neb namyn am ulkef- 
far a budugolyaeth y brytanyeit. B. 


nys prydein. a gwneuthur fycheu o 

hymn plymhedic ar hyt kenawl temys 
a goílot y rei hynny orth gadeyneu y 
tyllu y llogeu ydydanunt o delyn yno 
ac odyna yd aeth kyíwallaen a holl 
gedernyt yr ynys ganta y kade yr 
aruortir ra@ao. B, 


Yma y mae daìes ar goll yn y llyuyr B. 


ww 








BRUT TYSILIO. 79 


eed y hyny. Ac ni vynnai y brenin namyn cael Cyhylyn wrth y vyHysev. Ac 
ni fynnai Afarwy hyny cany wydiat beth oed cwyllys y bremin ac am hyny y 
gadecys Afarwy y Ilys a mynet y gyfoeth y bon. Agwelet or brenin byny a 
dyfot yn y oì ev a llu maer ganto a difa y gyfoeth ev yn lleyr o dan a hayarn ac 
yna danvon o Afarwy att y brenin y gaiílio tangnefed ac heb y gael. Ac yna 
y medyliod Afarwy pa fod y gallai ev orthnebu y brenin. ac y cafas yn y gynghor 





—— EN 
BRUT G. AB ARTHUR. 


Ac gwedy darvot y Wlkefar parattoy pob peth or a oed reyt yda? ef a 
' kychwynnos ar y mor y gyt ac aneyryf amylder marchogyon kan darmerth ac 
awydao gwneuthur damwnedyc aerva or Brytanyeyt. a hynny hep amheu a 
wnatboedynt pey rydelhey eu llyghes yn yach ganthunt yr tyr ac wrth bynny ny 
alles ef dwyn y dyhewyt ar weythret. kanys hyt tra yìoedynt yn hwylyav ar hyt 
kana9) Themys yn Eyrchu parth a Llundeyn yd aethant eu llogheu ar y polyon. 
heym ar ry dywedafam ny wchot. a cban yr rey hynny y dyodefafant dyfyvyt 
perygl agheuael hyt pan vodafant byt ar vylyoed o varchogyon. kanys gwedy 
tylly y llongheu ar y polyon heyrn hynny y deuth defyr ym mewn a fudau y 
llongheu a dan y weylgy. Ac gwedy kaffael, o Wlkefar gwybot hynny y gyt 8 
, dŷrvaer o lavur ac govut trofy yr hwylyeu aorugant parth ar tyr ar rey â 
wuefynt yn y veynt perygyl honno ac a kaofant o vreyd y tyr. a phan weles 
Kafwallaen y ar lan y dymheftyl honno arnadunt llawenhau a oruc o achos body 
y {aol a vodes o nadunt a thryflau o achavs dyanc yr rey ereyll. ac gwedy rody 
arwyd o hona? oy kytvarchogyon kyrchu yr Ruveynwyr a wnaethant yn dyannot. 
Ac ys ef a orugant gwyr Ruveyn eyfyoes kyt ry kyvarffey perygyl ac wynt ar 
avon y gyt ac y kaofant y tyr yn vrael gorthwynebu yr Bryttannyeyt. a chymryt 
eu glewder yn lle mur y eu hamdyffyn. ac aerva dyrvavr y meynt a wnaethant 
or Brytanyeyt. Ac eyfyoes mwy wu yr bon a kavíant nor hon a wnaethant 
kanys llawer a vodes o nadunt. ac urth hynny lev oed eu nyver. Ar Brytann- 
yeyt pob avr mwyvey vydey eu llw. kanys o pob lle yd ymkynnullynt a mwyvoy 
teyrgweyth oed eu nyver. ac orth hynny y kan gwanhau yr rey ereyll y kavíant 
wynteu y wudugolyaeth. Ac gwedy gwelet o Whkefar ry orvot arnav y gyt ac 
ychydyc oy nyver yd aeth ar ffo yn y longheu. a ebymryt dyrgeloch y mor ynn 
amdyffyn yda9. Ac gwedy kaffael gwynt hyrvyd o hona dyrchavael hwylyey 
a hwylya9 hyt yn traeth Moryan. ac yno yd aeth ym meyn kaftell ar ry wnathoed 
rac ovyn kyvarvot ac ef y kyffryw damweyn ar ry kyvarvuafley gynt ac ef y gan 
y Brytanyeyt. Ac yfef y gelwyt y kaítcll Odnea. Ac ys ef achavs y gwnathoed 
rac ovyn ymchwelut or Ffieync arnav yr eylweyth o dclhey ar ffo y vrth y 
Brytanyeyt megys y weyth arall. Ac wrth bynny rywnathoed ynteu y kaftell 
henn9 megys y galley ynteu gortheynebu y wrth pwyth pobyl honno o cheyfynt 
wrthwynebu ydav megys y keyfynt gynt. 
Aa2 


180 BRUT TYSILIO. 


anvon at flea far y erchi idav dyfot y ynys Brydain ac y bydai ev ganhorthey 
idav ac y cadarnhae ev o dyfot ac y daroítyngynt hwy ynys Brydain y Ilcaíar, 
Ac yn gadernit ar hyny y danvones Afarwy Gynan y vab a daydec gwyftyl ar 


de 








BRUT G. AB ARTHUR. 


Ac o achaes kaffael g hona? y wudugolyaeth yr eylweyth y ar Wlkeíar 
Kafwallaen a kymyrth dyrvaer o lewenyd yndao ae a ynvyn9s gwys tros pob lle 
yn yny, Prydeyn y erchy eu holl wyrda dyvot hyt yn Llundeyn ac eu gwraged 
y gy! ac wynt y talu gwylyagl anryded dyledus y eq tadolyon dwyveu, trvy yr 
yey ry kapfynt budugolyaeth or veynt Ruveynnyac] Amheravdyy honn. ac gwedy 
| dyvot pavb heb waradrygyant amravaeylyon aberthau (a orugant ac y ladedygaeth 
yr anny veylycyt yd ymrodafant, ac yna.) a wnaethant deu ugeyn myl o warthec 
a chan myl o deyeyt. ac o amravaelyon kenedloed adar y favl ny ellyt yn havd y 
offot yn ryf. Eithyr hynny deg myl ar rugeynt o amravaelyon koedolyon 
bryítviled. Ac yn y lle goedy darvat udunt perffeythya9 eu anryded yr dwyveu 
qr g wedyllyon ar gormodyon wynteu chuneyn a woytafant megys y gnotteyt yn 
y wyr rye abertheu hynny, Ac odyna yr hyn a wedyllus or pos ag or dyd 
kanthunt wynt ac trewlyafant trwy amravaclyon wareeu. Ac ym plyth y 
gwarecu hynny ef a damwennyos deu was yeueync arderchagc. y neyll o nadunt 
yn ney yr brenyn ar llall yn ney Avarŷy vap Llwd kynhennu yn gware palet. 
ac or dywed llydyao am y wudugolyaeth, Ac yíef oed enw ney y brenyn 
'Hyrlas. ac enw y llall Kuhelyn. ac enw y llal] Kubelyn. ac gwedy ymlydyav ac 
ymkywethyl yikylvu cledyf a wnaeth Kuelyn a llad pen Hyrlas ney y brenyn. 
Ac gwedy y lad kynhyrvu a oruc y llys oll. ac chedec y chwedyl at Kafwallaen 

allyiyav a chylfroy yn yaer a oruc acbaes lladedygaeth y ney. Ac erchy a 
wnacth i Avarwy rody Ruelyn y dyodef kyffreyth y llys arnay rac mynet Hyrlas 
yn didja] og kam y lledefyt.. Ac gwedy gwelet o Avarcy bot bryt y brenyn yn 
kyffroedyc yn y erbyn pedrufao a wnaeth rody y ney yn y ewyllys a dywedwyt 
bot llys ydag ef. ac yn y lys chun y dywedey ef delyw o hona? ynteu rody yacn 
ac kym: yt o pavb or a-vynhey ya€n oy wyref. Ac wrth bynny os keyfya9 yaon 
a vychey ef y gan Kuhclyn. ef a dywedey y mae yn ey lys ef yn Llundeyn y 
dylyey ef gwneuthur yawn tros y ney. a hynny o vreynt a hen dylyet yr kynhoes 
yr hen wyrda. Ac gwedy gwcleto Kaíwaliaen na chaffey yaen erth y vynnu 
ae ewyllys gogyvadaw a thyghu y Avary a wnaeth yd anreythycy ynieu y 
ky yocth ef o tan a haearn ony de]bey wrth y ewyllys. ac odyna trwy lyt a bar 
bryfyae a oruc Kafwallaon y anreythyao kyvoeth Avarwy hagen peunyd trwy 
kytymdeythycn a cnarant yn key fyae araf hau yrlloned y brenyn. a cheyfyae 
madeucynt y kanthay. Ac gwedy na alley ef nep fford yn y byt kaffael lleyhau 
llyt y brenyn medylyao a oruc pa fford y galley ynteu gwrthwynebu yr brenyn 
a daly yn y eibyn, Ac or dywed gw edy nad oed fiord arall ydae y galley et 











. BRUT TYSILIO. ' 181 


bygain o vonhedigion ynys Brydain yn wyftion ar hyny?. Ac yna cwairiae 

llynges a oruc llcaíar a dyfot y borth Rwydon yr tir. Ac Afarwy ai herbyn- 

aed yn anrydedys. Ac yna yr oed y brenin yn ymlad a chaer Lyndain. ac wedy 
o 











BRUT G. AB ARTHUR. 


gwrthwynebu ydav, ef a anvones kennadeu hyt ar Wlkefar a llythyr ganthunt 
ar íynhwyr hon yndunt 1, 

Y wLEK82S8AW. Avarwy vap Llwd tywyfavc Llundeyn yn anvon annerch. a 
gwedy damunedyc agheu damunedyc yechyt a bwched. Edyvar kenhyf y daly 
. yth erbyn di hyt tra vuoft di yn kynhal ymladeu yn erbyn vy mrenyn y kanys 
pey peyton y tydy. a orvuafut ar Kafwallaen y gwr gwedy y veynt wudugolyaeth 
honno a kavas trwy vy nerth y a kymyrth y veynt íyberwyt yndao hyt*pan edyw 
yn keyfyao hynytreftadu y am dykyvoethogy am dyhol om kyvoeth a gorefcyn 
ydau ehun vygkyvoeth. Ac gwybyd ty nat y velly y dylyey talu y my. myvy 
yn y kyvoethogy ef. ac ynteu ym dygyvoethogi ynnheu. kanys myvy yn kwbyl 
yn ymlad yth crbyn dy, a wnaethum y pethau byn oll ydav. a mynbeu a tyghaf 
y kyvoeihau nef a dayer byt na heydcys y onyt na roden y ve ney y dyodef 
braet y lys ef arnaw. Ac yn y vo goleuach ac eglurach yth doethineb dy achavs 
y wyryoned. gwaranda? dy a my a datkanaf yt yr achavs y mae y var arnaf y. 
Gwedy kaffael o hona? ef y veynt wudugolyaeth honno trwy vy nerth y. y 
gwnaetham nynheu gwylyawllewenyd ac anryded y en tadolyon dwycveu. ac 
gwedy perífeythya9 o honam ny pob peth or a perthyney ar e dwyveu. y dam- 
wenny9s y rwng deu neyeynt yn tyvu kyvryíed am wudugolyaeth gwarae palet, 
Ac gwedy kaffael om ney inheu y wudugolyaeth enynnu a oruc y llall o enwyr 
yrlloned a dyfpeylya€ cledyf a cheyfyag llad pen vy ney ynnheu. ac ys ef a oruc 
ynteu gochel y kledyf ac yn y kyvryfed honno eyfyoes fyrthya9 ney y brenyn ar y 
cledyt ac y bu var. Ac gwedy kennatau hynny yr brenyn. gorchymyn ac 
erchy y mynheu rody ve ney y dyodef brawt y lys ef yn dyal y ney ynteu. Ac 
gwedy nas rodŷn ve ney yn y ewyllysef e deuth ynteu ae holl lw kanthao am 
pen ve kyvoeth ynheu ac anreythyae ae lofky. ac wrth hynny yd wyf ynheu yn 
erchy dc trugarcd ty. ac yn keylyao porth a nerth y kenhyt ty y keyfyaw ve 
kyvoeth ymy trachevyn hyt pan vo trwy ve nerth inheu am porth y gellych 
tytheu goreikyn ynys Prydeyn. Ac o hyn na phedrwfa dym kanys nyt oes dym 
twyll na brat yn yr amadrawd henn 3, 


t A gŵedy naskaffeiauareytagneued at ulkeffar ymheravdyr rufein. trey 
yn un mod yd anuones y geitiae nerth. lythyr yny y mod hon. B. 


2 Auarty tewyílaec llundem yn wallacn an brenhin ni. kans pei 
anuon auerch y nlketiar. A geedy  peiduilvn i ti a gafloedut. y uudugol- 
damunav gyn: y ageu damunaŷ weithon. yacth. A cuymemt fyberwyt a gym- 
y iechyt. «diuar yo genyl dua yth yrth ynteu greedy kael y uudu yolyaeth 
erbyn U pau vu yr.ymlud rota chaí- ur vy nerthì, Ac y inae ynteu weithon 


183 . BRUT TYSILIO. 

clybot o Gefwallaon dyfot Ileafar y ynys Brydain ymgeairo a oruc y dyfot yn y 
erbyn a fan dayth yr glyn coedave yn agos y gaer gaint fev y gwelas bebylian 
gŷyr Ryfain 3. ac yna brwydro a orugant ac yna y by aerva vaŵr o bob parth. ac 








4 


BRUT G. AB ARTHUR. 


. Ac gwedy darfleyn y llythyr hennv rac bron Wlkefar kyghor a kymyrth y gan 
y anwylyeyt hyt na chretey ef oy over amadracd ac nat aey ef y ynys Prydeyn 
eny chaffey ef gwyftlon a vey da kanthao byt pan vey dyogel»ch kyrchu ynys 
Prydeyn. ac wrth hynny Avarwy vap Llud a envynvs Kynan y vap ac gyt a 
bynny dec gwyítyl ar rugeynt o veybyon y gwyr bonhedykaf yn y kyvoeth oe 
auwylyeyt ae karant!, ac gwedy rody y gwyftion yn hyfryt Wikefar a kynnulles 
yÌwac a kyweyryos y lyghes. Ac yr y gwynt kyntaf y dyfkynnŷs ym Porth 
Rwytun. ac yn yr amíer honnu yd -oed. KafwaHaon yn dechreu ymlad a Chaer 
Lundeyn ac yn anreythya? y gwladoed yn y chylch, Ac y gyt hagen ac y 
kygleu ef rydyvot Wlkeíar y dir ynys Prydeyn ymada? a wnaeth ynteu a 
Llundeyn a bryfyao a oruc yn erbyn yr amheraedyr ac gwedy dyvot o hona? hyt 
ger llaw glyn oed yn agos y gaer Keynt ef a weles yn y lle honno gwyr Ruveyn 
ac eu pebylleu ac eu llueíteu gwedy rydyíkynnu yn y glyn henne. kanys Avarwy 
vap Llud ae dugaífey byt y lle honno wynt y keyfyav dwyn kyrch nos yn diry bad 
am penn Kafwalla9n 2. Ac yna heb un gohyr gwedy gwybot or Ruveynwyr 





ymdigyuoethi y inheu. Ac velly y mae 
ef yn tala drec tros da yun. Miui ae 
genaetbof ef yn tref tatagc. ac ynteu y 
fyd ymditretatu inheu. Miui ae goffod- 
eis cf yr eilweith ar y vrenhinyaeth. 
Ac ynteu yffyd yn wenychu vyn deol 
inheu. a minheu a alwaf tyftolyaeth y 
nef a dayar na hedeifi y var. o nyt na 
toden vy nei oe dienydu y wiryon. Ac 
edrychet dy doethineb ti deunyd y lit 
ef. damweinaŷ awnaeth y deu. nyeint 
y nî ware palet. a gŷedy goruot om nei 
i. íef awpaeth nei y brenhin llidiae. a 
chyrchu y llall a chledyf. ac yn bynny 
y !yrthcys nei y brenhin ar y cledyf 
1 A geedy edrych y llythyr o ul- 
keífar. fef agauas yny gyghor cf ae 
wyrda nat elynt 'y ynys prydein yr 
geireu y tcwyííavc. hynny delhei 
2 A geedy dyuot y geyftlon kychoyn 
ar y mor aoruc ulsetfar ar llu meyaf a 
giuus y gyt ac ef... A dyuo y dofyr yr 
tir. A pban gigleu gylwellaen hynny 
Ye oed. vn ymuad. allunaein ymadae ar 
_ dinas aoruc, A bryllynae yn erbyn yr 


bynny aeth trvyday. A geedy dyuot 
hynny ar y brenhin yd erchis ynteu vy 
nei i yo dienyd tros y llall. Ac orth 
naírodeis y mae ynteu yn anreithao vyg 
kyuoeth ac ny diltryo ac orth hynny 
rd eyf y gvedidave ty trugared ti. ac yn 
ya cyl y g y trug y 
erchi ty nerth y gynhal vyg kyuoeth 
hyt pan vo tro vyn nerth inheu y kef- 
ych titheu gorefcyn ynys prydein ac 
rac amheuet ty bruder ti dim o hyn. 
kans or deuavt hon yd aruerant y rei 
mareavl gvedy eirlloned tagnoueda. A 
gvedy ffo ymchoelut ar y uudugolyaeth. 
B. 


vyftion a ellit y credu. A gvedy kyn- 
hetau hynny y auarvy yd anuones kynan 
y vab a deg goyftyl arrugeint o dylycd- 
ogyon y gyuoeth ygyt ac ef. B. 
ymheraedyr ae lu. Ac val yd oed yn 
dyuot parth a cheint nacha wyr rufein 
yn pebyllya9 yny lle hvnno kan auarey 
ae dugaflei eynt yno orth deyn kyrch 
deiifyuyt am pen kyíwallaen y elicg 
ygaery gantav. BB. 





ysb 
yn y diwed y gyrroyd y Bryttaniait y mynyd ychel2, a chady yrro yn wrael a orug- 
ant a llad llaver o wyr Ryfain 3. a fau welas y Ryfaincyr hyny damgylchynu y 
mynyd a orugant y gaiflio neonu y Bryttaniait. ac yna y danvones Caíwallaen at 


BRUT TYSILIO. 











BRUT G. AB ARTHUR. 


bot y Brytanyeyt yn dyvot yn dyannot gwyfcao amdanynt a wnaethant eu 
harveu a goffot en marchogyon yu vydynoed. Ac yna yd aeth 'Avargy vap Llud. 
a phym myl o wyr arvavc y gyt ac ef ac ym mewn llwyn koet oed yn agos udunt 
ymkudyae yn henn9 byt pan vey odyno y galley gwneuthur nerth a chanwrthwy 
-y Wlkeíart, Ac gwedy darvot yr Brytanyeyt or parth arall gwyícaf am danynt 
am ympery nyt annodaffant o pob parth newydyau agheuolyon dyrnodyeu. 
ymkyrchu a wneynt y bydynoed ac ellwng y gwaet y redcc, ac o pob parth y 
íyrthynt y kalaned yn veyrw megys y fyrthynt y deyl y ar y gwyd mys Hydref 
pan vey vavr y gwynt. Ac val yd oedynt y velly yn ymlad ynachaf Avarwy vap 
Llud ae vydyn kanthao yn kyvody oy lechva. ac or tu yn ol yn kyrchu bydyn 
Caíwallaon yr hon oed yn kynbal kedernyt y Brytanyeyt. ac ar rydaroed y 
Ruveynnya9l vydyn y anreythya or ran vawr o honey ac ar aurhon heb allel 
fevyll yn erbyn y chytcywtaetwyr. ac wrth hynny kymryt ffo a orugant wy ac 
adae y maes. Ac yn agos y hynny mynyd oed ac ym pen y mynyd llwyn o coll 
tew a oed. ac yno y ffoes Kaíwallaen ae wyr gwedy y dygwydav yn y ran wannaf 
or ymlad2, Ac gwedy kaffael o hona9 ef gorwchelder pen y mynyd yn vragl: 
kynhal honno a orugant a gwneuthur agheu y lawer o eu gelynyon. kapys eu 
herlyt a wnathoedynt yr Ruveynwyr ac Avarŵy vap Llud wynt gan vywau ed 
bydynoed avyn vynych y keyffynt kyrchu ar eu torr yr mynyd ac rys g.llynt. 
kanys kerryc y mynyd ae oruchelder a oed amdyffyn yr Bryttanyeyt a llefteyr yt 
gelynyon. oc o pen y mynyd y gwneynt y Brytanyeyt aerva dyrvavr y meynt oe 
eu gelynyon 3. Ac wrth hynny íef a wnaeth Wikelar kylchynu y mynyd ae lw, 





t A phan welas gvyr rofcin y bryt- 
auyeit yn dyuot attunt gvifcay eu 
harueu a chveirya9 eu llu yn vydinoed 
gwnaethant. Ac yna y kymyrth auare 

2A y daruot Ìlunyaethu y 
bydinoed y gonaethpvyt aerua grculaen 
o pop parth. kans y gvyr lladedic a 
dygoydeu mal deil mis hydref gan 
wynt kadarn. Ac val yd oedynt yn yr 
ymffuft h9nn9 kychvyn a oruc auarv ae 
varchogyon gantao or lleyn. bydin 
gyíwallayn or tu dracheuyn ar vydin 

3 A gvedy dygyydav yn y ran waethaf 
or ymiad a chael goruchelder y mynyd 
gortheyneba yn oracl awnaethant y eu 
gelynyon a oed yny ymlit. gan geiflao 


vab jind pumil o wyr aruagc ae doyn 
y leyn coet a oed yn agos. val y gallei 
pan vei amfer deyn kyrch dirybud am 
pen kyíwallaen ae lu. B. 


honno a oed anreithedic or tu arall 
gan ruthyr geyr rufein. Ac yna rac, 
kywaríaghedigyaeth y kyvtavtwyr ehun 
ny alloys íeuyll y rytiunt namyn kym- 
ryteu ffo. Ac yn agos udunt yd oed 
mynyd karegavc. a lì9yn o goet dyrys 
a oed ym pen y mynyd. <A hyt yno y 

ffoes kyíwallaen ae lu. B. 
trigyao ar y tor. Ac eiffyoes ferthed 
y mynyd ae dryíívch ae gerric a oed 
ymdiftyn yr brytanyeit mal y gellynt 
wacnthur acrua vavr or gelynyon. B. 


184 BRUT TYSILIO, 


Afarvy y etvynnait idao whaythyr tangrïefed ryngto ev ac Ílcaíar3. a tyfedŷ a 
oruc Afarvy a dyvedyt panit lleo meon hedvch gaiffio hedychu. Ac yna ef a 
dayth Afarvy at Ilcaíar. ac a dyvat ortho fal hynn.  Argleyd heb ev mi adevais 
y ti daroftyngedigaeth ynys Brydain a llŷma y ti hyny trwy y ti adel Cafwallaen 





—— 





BRUT G. AB ARTHUR. 


2 mynnu gwarchae Kafwallaon yn y lle hontio hyt pan vey reyt ydav ae ymrody 
yn ewyllys yr amherawdyr ae ynteu y warchae yna hyt pan vey varo o newyn t. 
Oy a Dyw anryved kenedyl y Brytanyeyt yr rey dwywcyth a kymhellafant 
Wlkefar amherawdyr Ruveyn ar ffo. y gwr y daroed ydav dareftwng a goreícyn 
yr holl vyt wrth y gyghor. ac yr gwr ny allus yr hollvyt gwrthwynebu ydav, ar 
Brytannyeyt eyffyoes ar ffo oeddynt yn gwrthwynebu yda9 ef. ac yn paract y 
dyodef agheu tros eu gwlat ac eu rydyt. ac urth hynny y kant Lucan ym molyant 
y Brytanyeyt or Keffar, Ef a dangoffes y ergrynnedyc kevnoed yr Brytanyeyt 3. 
Ac yna gwedy llythrao yfpeyt deudyd gwedy nat oed y Kafwallaen na bwyt na 
dyawt ‘ovynhau a wnaeth gorvot arna ymrody ygkarchar Wlkefar. ac wrth 
hynny anvon a oruc Kafwallaon kennadeu hyt at Avarwy vap Llud y erchy ydau 
“ef y tagnhevedu ef ac Wlkefar rac ovyn kolly breynt y kenedyl ed hanoed o 
honey. ac y gyt a hynny hevyt mynegy a wnaeth ydav kyt ryveley ef ar y kyvoeth 
ef hyt na mynney ef eyffyoes y agheu ef er hynny3. Ac gwedy datkanu or 
kennadeu hynny y Avarwy. ynteu a dywavt val hyn. Ny dyleyr karu y twyffaec 
a vydey araf a gwar en ryvel megys oen ac ar ei hedvch a vyd dyval megys. llew. 
Oy a dwyveu nef a-dayar vy arglwyd y egwr a oed kyn no hyn yn medu o 
honaf aé arawrhon y mae yn erchy y my y tagnhevedu ef ar amherawdyr, 
yr hvnn a vucffey damunet kanthao. kyn no hynny kaffael tagnheved y 
kanthao ef. Ac wrth hynny y deley ynteu anrydedu ac aryneygao y 
gwr a kymmellos y gyt ac ef amherawdyr Ruveyh oe kyvoeth ac cylchwyl 
a alles y dwyn trachevyn. Ac wrth hynny ny deleyt gwneuthur kam i 
mynbeu y gwr a alley yna gwneuthur y gwaffanaeth honno. ac ar awrhon a 








1 Ac yna fef awnaeth ulkeffar codi 
y lu yg kylych y mynyd y worchadg 
rac diunc neb odyno. kans y vedol oed 

2 O enryved genedyl y brytanyeit a 
gymellaed dey weith y ger bennŷ ar 
ffo yr hŷn ny alleys yr holl vyt gerth- 
eynebu idav. Ac vynteu yr avr hon yn 

3 Ac ym pen yr cil dyd goedy 
gearchae kafwallayn velly. Ac nat 
oed na beyt na diaet udunt. ofynhau a 
oruc bot yn dir ida9 rac newyn ymrodi 
y garchar yr amhcraedyr.. Sef a oruc 
anuon ar auarey y erchi ida9 tagnouedu 


kymell y brenhin y daroíteg idav tro 
newyn. yr hon ny allaffei y gymell troy 
ymlad. B. 

ffoedigyon rac honno. Ac eiffoes yn 
gortheynebu yn c€raŵl idaŷ. Ac yn 
paravt y diodef ageu dros eu gyŷlat, B. 


ac ulkeffar rac yv genedyl golli eu 
teilygdact ar y teyrnas gvedy darffei 
ida9 daly kafwalla9n. A mencgi idaŷ 
kyt ryíelei ar talym ar auary yr 
dareíteg ae goípi ny mynhei ef y ageu 
yr hynny. B. 








BRUT TYSILIO. 165 
yn vrenin danat ti trwy rodi o honae ynte dyrnget y Sened Ryfain, A gwrth- 
eyneb vy gah llcaíar yr atteb hono. Ac wedy gvelet o Afarvy hyny. dyvedyt a 
oruc ef. Argleyd er y mi adav y ti daroftyngedigaeth ynys Brydain nit adevais i 
y ti diítryvio'y nghenedl vy hun cany wnaethont drvc y mi hyt na allont vnaythyr 
—___ - S ' ÏOY ŴR  .. . Ŵ Ŵ ._,, 





BRUT G. AB ARTHUR. 


allaf y tagnhevedu ynteu ar amherawdyr. Ac wrth hynny an doetbynep yw yr 
tewyílaec gwneuthur kodyant a íarhaet oy varchogyon ef. trwy er rhey y kaffo 
ynteu y wudugolyaeth. kanys nyt y tywyíavc pyeu y wudugolyaeth namyn gwyr. 

_ aellyngant eu gwaet yn ymlad troftaw. Ac eyíyoes my ac tagnhevedaf ef ar 
amberavdyr kanys o gwnaeth ef íarhaet ymy dygavn o. yavn Kenhyf ynheu y vot 
ef yn erchy vy'n trugared ynheu ?, 

Ac yn dyannot yna kyodi a oruc Avarwy vap Llud or lle yd oed a bryfyav a 
oruc hyt y He yd oed Wlkefar a dygwydav ar tal y lynyeu a oruc rac bron yr 
amheravdyr a dywedwyt wrtha? ar y wed hon. Arglwyd hep ef dygavn ar 
rywnaethoft di o dyal ar Kaíwallaen gwna weythyon trugared ac ef. Pa peth a 
keyfy dy kanthav amgen noc uvudyaeth y ty a thalu teyrnget y wyr Ruveyn o 
ynys Prydeyn. Ac yna gwedy na rodey Wikefar un atteb ydagef. Avarwy 
eylchwyl a dywavt val hyn. hyn hep ef a adeweys i yty. ac amvodeys a thydy. 
fef yw hynny dareftwng Kafwallavn a goreícyn ynys Prydeyn wrth dy kyghor 

“di. llyma hynny wedy rywneuthur. llyma Kafwallavn yn dareftyngedyc. llynra 
ynys Prydeyn o kanurthwy y gwedy y goreícyn. pa peth a dylyaf y wneuthur 
yn amgen no hynny yty. nyt ef a wnel creavdyr pob peth ymy gwedy y gwel- 
hwyf y vy ewythyr y. am arglwyd vrenyn yn erchy vyn trugared i. ac yn 
gwneuthur yaen y my or íarhaet a wnaeth ef ymy. dyodef. o honaf ynheu byth y 
karcharu ef a myvy yn vyw. Nyt yíkavyn llad Kafwallaon neu y karcharu a 
myfy yn vyw. kanys nyt kewylyd kenhyf y rody vy kannhorthwy am porth am 





: A gvedy menegi hynny y auarvy y 
dywat ynteu nat oed havd karu 
tywyfíacec a vyd gvar ar ryfel megys oen 
a chreulaon a dywal ual lleo ar yr 
hedych. Oi a duo nef a dayar yr awr- 
hon y mae ef ym gvedia? i y gor a oed 
argloyd arnafi gynheu yr avr hon y mae 
ef yn damunav tagnouedu trvy daryít- 
egedigyaeth ac olkeffar y gor a oed gan 
eikeffar Kynno hyn. gaffel tagnoued y 
gantae. Ac orth hynny y dylyei ef 
edrych ar wneuthur ian yr gor y 
galloys ef dey weith troy y nerth erthlad 

mheraedyr rufein dey weith or teyrnas 
ar trydyd weith y deyn idi oe anuod. 


Ac orth hynny nyt oed iaen dadleu ar 
gam ac enwir a miui kan gelleis i 
wneuthur y g*yifaetheu hynny yna. 
Ac yr avr hon y uthym hon, Ac 
oth bynny annoethinab yv gwneuthur 
íarhaedeu na cham yr ncb y kaffer 
vudugolyaeth treyda? yn waítat kan 
eill un tewîfíavec gaffel budugolyaeth 
beb y gŵyr a ellyghant y goaet yn ymlad 
droffae. Ac yr hyny eiffoes bs gallafi 
mi a wnaf tagnoued ac ulkeffar kan 
deryo dial yn digaen arnav ef y fyrhaet 
awnaeth ymi. Pan ydy? yn gvedia9 
yn uytrugared i, B. 


Bb 


186 BRUT TYSILIO, 


iawn am dano. ac ni chyttuav i difa vynghenedlt, Ac yna y rodes llcafar 
dangnefed y Gafwallaon trey rodi tair mil o bynnoed bob bleydyn y Sened 
Ryfain o ynys Brydain. Ac wedy cadarnhau hyny y daethant y gyt hyt yn 
Llyndain ac yno y trigiafant y gayaf hen? 3. ar gwanvyn rac wyneb yr aeth 
Yicafar ty a Ryfain ac yr aeth Afarey gydac ev y daro wrth y Pontenis yr hen 
oed yn cynnal yr amherodraeth yr amfer hono 3. ac y trigiod Cafwallaon yn 
ynys Brydain yn gwledychu faith mlyned ac wedy y varv y cladeyt ynghacr 
Efroc. Ac yn ol Cafwallaen y dayth Tenefan ap llyd iarll «erni9 ym 


— —U Uy 





BRUT G, AB ARTHUR, 


nerth ydav ef ony bydy ty wrth vy kyghor ynheu am dana ynteu!. Ac wrth 
bynny yna rac oyn Avarwy Wlkeíar a kymyrth kytuhundep a tbagnheved 
a theyrnget bob blwydyn y gan Kafwallaon o enys Prydeyn. Ac ys ef 
oed eyryf y teyrnget a delyt or enys hcn y wyr Ruveyn pob blwydyn teyr 
myl o punhyoed aryant. Ac o hynny allan kydymdeythyon vuant Wlkeíar a 
Kafwallavn vap Bely kan rody o pab un o nadunt oy kylyd amravaeylyon rodyon 
athlyíeu. Ac yna y gayaf hŷnnv y trygos Wlkeíar yn ynys Prydeyn 2. A phan 
dechrewys y gwayanhvyn dyvot yd aeth trwy y mor hyt yn Ffreync, Ac odyna 
gwedy hynny ym pen yfpeyt kynnullav llw mawr a wnaeth o pob lle a mynet 


hyt yn Ruveyn yn erbyn Pompeyus y gwr oed yn kynnal yr amherodraeth 3. 


. Wmrumnysn— ——————————————d—— Cae 


1 A chychvyn a oruc auarv a dyuot 
gan urys hyt y lle yd oed ulkeffar a 
dareíteg rac y vron gan dywedut yr 
ymadraed hen. Llyma weithon goleu 
ac amlog yt bot yn digaen y dicleifti ty 
litarkyíwallavh. gona weithon trugared 
ac ef. beth a vynnyt amgen gantav ef 
noc ufylltavt a dary ftygedicyaeth a thalu 
teyrnget. y rufeinael teilygtavt. A 
geedy na rodes ulkeffar atteb idav 
dywaet auarey orthae val byn tidi ul- 
keffar heb ef byn a adeweis i y tidi. 
geedy goruydit ar gyíwallaen. darytt- 

2 Ac -yna rac ofyn auarty arafhau a 
oruc ulkeífar a thagnouedu a kyf- 
wallaen. A chymryt teyrnget o ynys 
prydein pop pleydyn. íef oed meint y 
teyrnget teirmil o punoed. Ac yna yd 

3 A dechreu gvanvyn y cychvynoys ef 
rydav a ffreinc. Ac ym pen y'peit o 
amfer kynnullae. llu maer awyaeth 
ulkeffar. Ac ar llu henne yd aeth ef 
parth a rufein yn erbyn pompeis y gvr 
aoed yn lle amheravedyr yna y dala yn 











ygedigyaeth a theyrnget y ti o ynys 
prydein. llyma kyfwallaon goedy goruot 
arnav. llyma ynys prydein yn daryftyg- 
edic ytt trvy vy nerth i. beth a dylyafí 
yti y wneuthur ymlaen bynny nyt cf 
dey greavdyr nef a dayar a wnel diodef 
ohonafi gyrcharu kyíwallaen vy argloyd. 
Ac ynteu y geneuthur iaŷn y mi am y 
fyraedeu a wnathoed ym. Ednebyd ti 
u]keffar nat haed llad kyfwallaen. a 
miui yn vyv y gor nyt kywilyd genyf 
rodi vy nerth idav o ny bydy tivrth vyg 
kyghor. B. 

aethant ulkeffar a chyíwallaŷn yn gyt- 
ymdeithon. Ac y rodes pop un y 
gilyd rodyon maerweirthaec o eur ac 
aryant a thlyfleu. Ac y bu ulketiar y 
gauaf honno yn ynys Prydein. B. 


erbyn ulkeffar. A chan ny perthyn ar 
y deunyd i mi traethu o weithredoed 
g9yr rufein. hyny uo hebryuedic y rei 
hynny yd amhoclŷn ar yn treuthaes 
nyhunein, B. 





187 
vrenin 2, Ac yn y ol ynte y dayth Cynvelyn y vab yn vrenin yr hŷn a yagafai 
Ilcafar a rac maint y carai Gynvelyn wyr Ryfain nichaffiod ev doyn y tyrnget 
arnynt3. Ac yn y amfer ev y ganet Iefu Grift4. Ac vedy gwledychu o gynvelyn 
daydeng mlyned y ganet dau vab idav Goyder a Gvairyd. Ac wedy marŷ 
cynvelyn y gwnaethboyd Geydr yn vrenin âc wedy ymgadarnhau o honae yn y 
gyfoeth y attalaod ev dyrnget gwyr Ryfain. Âc wedy goybot o wyr Ryfain 


wb 


BRUT TYSILIO. 





BRUT G. AB ARTHUR. 


Ac odyna gwedy Ilythrao yípeyt feyth mlyned y bu varw Kafwallaon. ac yg 
kaer Efrawc y cladwyt'. ac yn ol Kafwallaon y gwnaethpwyt Teneuvan vap 
Llud y ney ynteu vap y vrawt yn vrenyn yarll Kernyw oed honny. kanys Avarwy 
vap Llud ry athoed y gyt ac Wlkeíar parth a Ruveyn. ymlador a ryvelor da oed 
Teneuvan a gŵr oed a karey yawnder a gwyryoned ac ae gwney a phavb?. A6 - 
yn ol Teneuvan y gwnaethpwyt Kynvelyn y vap ynteu yn vrenyn. Marchavd 
gwychyr oed hŷnn? ac amheracdyr Ruveyn ae magaffey ac a rodaffey arveu 
yda9. Ac wrth bynny kymmeynt oed kanthav karyat gwyr Ruveyn a chyt 
galley ef attael eu teyrnget racdunt hyt nas attalyey 3, 

Ac yn yr amíer yd oed Kynvelyn vap Teneuvan yri vrênyn yri yr ynys hon y 
ganet Iefa Grift yn Arglwyd ni. y gwr yr y ŵyrthvatir waet ef d prynnŷs kenedyl 
dyno keythywet agahahavc dydful4. Ac gwedy gwledychu o Kynvelyn ynys 
Prydeyn trwy yípeyt dec mlyned y ganet deu vap ydad. Sef cedyht yr rey 
bynny, Gwydyr oed y map hynaf ydav. a Gweyryd oed y llall. ac or dywed 
gwedy y ylehwy o Kynvelyn dyetoed y wuched ef teyrn gwyalen y kyvoeth a 
llywodraeth y teyrnas a digwydos yn llaw Gwydyr. Ac gwedy attael or Gwydyr 
hwnno teyrnget a deley y talu y wyr Ruveyn ef a deuth Gloew Kefar yr honn a 
6ed. yn kynhal yr amherodraeth a llw maur kanthav. Ac y gytac ef y dothoed © 
Ieulios Haymo tywyfavc y lu ef oed hynnu. a thrwy kyghor benno y gwneyt ac 
y llunyethit pob peth or wnelyt. Ac yna gwedy dyfkynnu Gloew Kefar ym 

















1 Ac ym pen yet feith ulyned kaer efraŵc kan vrenhinavl atvylyant, 
gvedy mynet ulkeffar o ynys prydein, y Ml, 
bu varo ky{wallaon. Ac y cladvŵyt yg. 


2 Ac yn ol kyíwallaen y gonaethpŷyt 
teneuan vabllud yn vrenhin. kans auarcy 


a athoed y rufein y gyt ac ulkeffar. 
A honno a traethvys y teyrnas. troy 

3A gvedy mar? teheuan y deuth 
gynuelyn y vab yn vrenhin. marchavc 
geych trybelit oed henno auagaffei 
ulkeffar ac ae wrdaffei mevn arueu a 

4 Ar amfer honn? y ganet ieffu griít 
or argloydes veir wry y gvr y brynvys y 


hedech a thderioued. Gor deŷr oed 
teneuan ac agarei gyfiavnder yn vavr. 


é 


chymeiht uu garyat gŵyt fufeirt gân 
gynuelyn. A chyt gallei attal eu teyrn- 
get oc eu anuod y rodei uduttt heb 
oruot y chymell. B. 


kriftynogyon yr creu y gallon, B. 


Bb2 


190 BRUT TYSILIO. , 


' ac yno y llas Hamont. Acy dayth Gwairyd hyt y lle ydoed Glywcafar yn ym- 


lad a chaerberis. A fan welas yr aniferoed yn y gaer y Bryttaniait yn dyfot yn 
borth ydynt. hwy ymdoethant y maes i ymlad a gŷyr Ryfain, a Jlad llaver o bob 
parth ac’eiffioes rac amled gwyr Ryfain hvynt a enillaffant y gaer a gyrru fo ar 
wairyd hyt ynghaer wynt. ac yno y dayth Gloyw-cafar ai lu a mynhu gwarchau 
y Bryttaniait yny vaint vairo o newyn 2. a fan wyby wairyd hynny cywairia? y 
lu a oruc a dyfot allan. a fan welas Gloyw Caíar hyny anvon a wnaeth y gaiílìo 








BRUT G. AB ARTHUR. 


hynny y gelwyt y lle honno yr bynny hyd hedyw Porth Hamwnt!. Ac yu 
hynny Gloew Keíar gwedy ymkynnullae y kytemdeythyon attaw a dechrewys 
eylweyth ymlad a chaer Perys yr hon a elwyr yr aorhon Porth Ceftyr. A gwedy 
kaffael y dynas a gwafcaru y muroed erlyt Gweyryd a oruc hyt yg kaer wynt a 
damkylchynu y dynas ac y gyt ac amravaelyon peyryanheu ymlad ar dynas a 
cheyífya9 eu dywreydya? ae chywaríangu3, Ac gwedy gwelet o Weyryd 
gwarchae y dynas arna kyweyryao y lu a oruc ynteu trwy vydynoed ac egory 
pyrth y dynas a wnaeth a mynet y maes or dynas ac arvaethu rody kat ar vaes 
udunt. Ac gwedy gwelet o Gloeu Kefar wynt yn arvaefu ac yn darmerthu kat 
ar vaes, Anvon kennadeu a oruc at Weyryd ac erchy tagnheved udunt kanys 
ovyn oed arnav glewder y brenyn a dewred a drudanyaeth y Brytanyeyt ac wrth 
hynny gwell oed kanthao ef gorefkyn trwy fynhwyr a doethynep no mynet ym 
petrufder brwydyr ac ymlad ac wynt. ac wrth hynny anvon a oruc Gloeu Kefar 
at weyryd ac erchy tagnheved ydav ef yn y wed hon rody merch yr amheravdyr 
yn wrcyka y Weyryd kan daly enys Prydeyn wrth amherodraeth Ruveyn 3. ac 
yna o kyghor y wyrda y peydyaed Gweyryd ac ymladeu a bot wrth Gloew 














t A thebygu awnaeth Geveiryd vot 
Gloyo yn tho yr koet y gyt a hamo. Ac 
erth hynny ny orffovyíeys oc eu hymlit 
hyny gordivedaod ar lan y mor yny lle 
a elwir oe eno ef nordhamton. yno yd 
oed porthua adas y diícynnu llogeu. Ac 

2 A thra yttoed Weiryd yn ymlit 
hamo. yd oed loyv ar hyn a diagaflei 
oe ju gantay gvedy rymchoelut tracheu- 
yn. Ac yn ymlad ar dinas a elwit yna 


.kaer peris, Ac elwir weithon porch- 


eíìyr. Ac yn diannot gvedy kaffel y 


gaer ac gorcigyn a gonícaru y muroed, 


3 A gvedy gvelet o weiryd y warchae 
ef uelly. kyveiryao a oruc ef y lu yn 
yydinoed. A chyrchu allan vrth rodi 
kat ar vaes. A phan welas yr amher- 
avdyr weiryd mor ley a hynny. Sef 


val yd oed hamo yn kaffel y llogeu y 
doeth goeiryd yn deiffyuyt am eu pen. 
acynoylad. Ac yr hynny hyt hediv 
y gelwir y porthua honno nordbampten 
yn íaeínec. Ac yn gymraec porth 
hamo. B. 


kychoyn awnaeth yn ol gveiryd a ryath- 
oed byt yg kaer wynt. A gvedy y 
dyuot byt yno dechreu ymlad ar gaer, 
A medylyao awnaeth ef gvarchae 
gveiryd bynny delhei yny ewyllys rac 
newyn. B. 


awnaeth anvon attaŷ y geiflao tagneued 
a duundeb y ganta9. kans ovyn oed 
gantao gleoder a chadernyt y brytanyeit, 
Ac orth bybny diogelach vu gantao 


troy íynwyr a doethineb cu gwarct yna. 


BRUT TYSILIO, 191 
tangnefed at y Bryttaniait. ac yn diannot y gwnaethbgyt tangnefed ryngtynt. 
ac y rodes C]oywcaíar y verch yn wraica y wairyd y gadarnhay y dangnefed. ac 
wedy hyny o nerth y Bryttaniait y goreígynnod gwyr Ryfain ynyffoed Ore ar cyt 
ynyíoed eraill yny cylch. ac wedy llithro y gayav haibio y dayth y voreyn o 
Ryfain a diayret oed y ffryd ai thegvch ac y priodes Gwayryd hono. Ac y 

















——— 





BRUT G, AB ARTHUR. 


Kefar. kanys wynt a dywedynt nat oed waradwyd ydao ef dareftwng y wyr 
Ruveyn pan vey yr holl vyt yn gwedu udunt. ac yn talu teyrnget udunt..ac o 
achaes y pethau hynny a llawer o achwyffon ereyll arafhau a oruc Gweyryd a 
bot wrth kyghor y wyrda ac ufudhau yr amheraedyr. Ac yn dyannot anvon 
kennadeu hyt yn Ruveyn a oruc ef yn ol y verch a thrwy kannorthwy Gweyryd 
€ goreskynnes Gloew Kefar ynyfed Orc ar kytynyfed ereyll yn ey chylch 1. 

Ac gwedy llythrao y gayaf heybyae y kennadeu a ymchwelafant or Ruveyn ar 
vorwyn kanthunt ac wynt ae rodafant oy tat, ac y fef oed enu y vorwyn, honno 
Gennylles a chyn.teket oed ac yd oed anryved kan pavb or a gweley y phryt ac 
gwedy y rody yn wreyc pwys y Weyryd kymeynt y karaod Gweyryd hy ac yn y 
oed mwy kanthav y íerch hy ae charyat noget holl prefennavl da ac alavoed or a 
welhey ae lygait. Ac wrth hynny y lle kyntaf y kyskes ef y gyt a by a_vynnŷs 
ynteu y vot yn anrydedus enwavc ac yd erchys ynteu yr amheravdyr gwneuthur 
dynas hono megys y bey honno yn kadw kof y neythyavr honno hyt vravt trwy 
holl oeffoeds. Ac yn y lle honno yd adeylos Gloew Keíar dynas yr hon a elwyr 
pe enw ef Kaer Gloew yr hynny hyt hedyw yg kyffynyd Kymry a Lloegyr ar 
lan Hafren. ac ereyll a dywedant y mae y kan y Loyw wlat Lydan map Gloew 
Kefar a ganet. yn y dynas hona9 gwedy hynny y kavas y dynas honno y enw y 











noc ymrodi yn pedrufter ymlad ac wynt, 
Sef yd anuones y gan y genhadeu. rodi 
y ucrch y weiryd yn wreic idav gan 

t Ac ogyghor ywyrda ae doethon. 
y kymyrth geeiryd y tagneued bonno. 
A cbymryt merch yr amheraedyr yn 
wreic ia. A dywedut awnaeth y 
wyrda vrthae hepyt nat oed waradgyd 
idao dareíteg y amheravdyr rufein. pan 
vei yr holl vyt yn wedag] ida, Ac 
nelly trey y ry? amydrodyon bynny 

2 A gvedy mynet y gayaf henne 
heibav. y doeth y kynhadeu o rufein a 
merch yr amheravdyr gantunt. Ac y 
dodatant hi ar y that. Sef oed y henŷ 
gvenwifla. Ac enryuedat oed y 
ihegech o prytagoíced. A geedy y 


roi y weiryd moy y karei ef hi nor holl | 


gymell brenhinyaeth ynys prydein dan 
goron rufein. B. 


ufydhau a oruc gveiryd vrth eu kyghor. 
A dareíeg yr amheravdyr. Ac yn 
dianot yd anuones gloy? yn ol y uerch 
orth y rodi y weiryd. A thrŷy porth 
gveiryd ae ganhorthey goedy hynny y 
goreicynneys gloyo yr ynyíloed ereill 
yny gylych, | 


vyt. Ac orth hynny y mynvys ynrededu 
y lle kyntaf y kyfcvys genthi o tragy- 
wydaŷl gof. Ac erchi a wnaeth yr 
amheraevdyr adeilat dinas yny lle henny 
y gado koff rywneuthur neithoreu kym- 
eint a rcihynny troy yr ocíïoed, . B. 


192 BRUT TYSJLIO. 
gwnaeth Glpywcaíar dinas yr hon a elwis ev Caer-loyw ar lan Hafren yn y 
tervyn rung Cymry a Lloegr’. Ar amíer honv y diodefod Crift yngharifalem 2, 


ac y goíodes pedr Eboftol gadair yn anoffia ac o dynd y dayth ev hyt yn Ryfain 
y drigio ac y gynna] y Eígobaed ac y danyones ev Varc Athro ac Evengylivr hyt 
.yr Eifft y bregethu yr Efengil a fcrivenaffai y hun 3. Ac velly pan vy amfer 





Bere ee we et eee  . - ae - - —_ 


BRUT G. AB ARTHUR. 


gr gwedy Gweyryd a wu tewyflauc ar Kymry!. Ac yn yr amíer honn? yg 
Kaerufalem y kymyrth yr Arglwyd Iefu Griít map Dyw dyodevyeynt yr prynnu 
kenedyl dyn a oed yg keythywet aghanavc Dyafvl trwy yr holl oeffoed Kyn no 
bynny. Ac yna yr rydhas ynteu wynt trwy y angeu ac ellyngedygaeth y waet 
ef2. Ac yno gwedy adeylat y kaer a thagnhevedu, yr ynys ymchwelyt a oruc 
Gloew Kefar yr Ruveyn. a llywodraeth yr ynyíed a orchmynnvs y Gweyryd, 
Ac yn yr amíer henn? y dechrewys Pedyr aboftol yn gyntaf goffot y kadeyr yn 
.yf Antyoces. Ac odyna y deuth hyt yn Ruveyn ac yno y prefwyllyvs. ac y 
cynhelys cícebavet. ac y danvones ynteu Marc evangelyítwr hyt yr Eyfft y 
pregethu yr cveghyl a yícryvepaffey 3. 

Ac gwedy mynet Gloew Kefar o'r ynys a chymryt o Gweyryd fynhwyr a 
fyberwyt a molyant dechreu adeylat y dynaíoed ar keftyll a llywya9 y pobyl ar 
kyvoeth trwy yawnder a gwyryoned hyt pan oed y ovyn ae aryneic ar y teyrnafoed 
a oedynt ym pell ac yn agos ydae. Ac gwedy hynny kymryt íyberwyt yndav a oruc 
a thremygu gwyr Ruveyn ac attael eu teyrnget racdunt a hep vynnu daly 
adanadunt a vey hwy no hynny4. Ac gwedy klywet o Gloew Kefar y chwedyl 
honn? ynteu a.envynes Vafpafyan y kymhell Gweyryd ar tagnheved a gwyr 
Ruveyn ac y talu y gnottaedyc teyrnget udunt. Ac gwedy y dyvot hyt ym porth 





r Ac ufydbau awnaeth yr amheravdyr 
y hynny. Ac adeilyat dinas a chaer. 
A gale hŷnno oe env ef kaer loye. Ac 
yg kyfinyd kymry a lloegyr y mae ar 

2 Ac yn.amfer gveiryd y kymyrth yr 
argioyd ieíu griít diodeifeint ym pren 

3 Gwedy adeilyat y dinas. a hedychu 
yr ynys yd ymchoeles yr amheraedyr 
parth a rufein. A gorchymun y weiryd 
Ìlywodraeth yr ynytloed yny gylch gyda 
ac ynys prydein. Ac yn yr amier 
honnoe y feileys pedyr egleys gyntaf yn 

4A gvedy mynet yr amheravdyr y 
rufein y kymyrth gveiryd yndav fynneyr 
ac atnewydhau y kacroed yny lle y 
bydunt yn adveilya9. A llywya? y 
teyrnas aoruc trey vrolder a viryoned 


lan hafren. ereìll a dyweit mae o achaos 
mab yr amheravedyr a anet yno. Aca 


elwit gloy9 gvlat lydan. y gelwit y gaer 
velly.” Ac nytef. B. 


kroc yr prynu criftynogyon o geithiwet 


uffern. B. 
yr antioc. Ac odyna y doeth y rufein. 
Ac yno y delis teilygdao ot cadael eícob- 


avt ac yd anuones marc ewegylor hyt yr 
eifft y pregethu euygil ieffu criít af- 
criuenaffei ehun o weithredoed mab 
due. B. 

megys yd oed y eno ae ofyn yn ebedec 
y teyrnafyoed y boptu. Ac yn hynny 
eiíìoes kyuody fybereyt yndav ac attal 
teyrnget gvyr rufein. B. 





BRUT TYSILIO. 198 


gan Gloyw-cafar ef aeth y Ryfain a gadel llygodraeth ynys Brydain y Wairyd. 
Ac wedy y vynet ev or ynys hon. y cymerth Gwairyd yno ryfic a balchder. ac 
attal tyrnget gwyr Rufain a oruc. ac wedy clybot o gloywcaíar hyny ev a. 
danvones Vafbaflian a llu mawr ganto y gymryt tyrnget o ynys Brydain. ac wedy 
parattoi y llynges yn barot hwynt â doethant yr tir y borth rydipi. Ac yn y 
herbyn y dayth Gwairyd ai lu. ai llydias y dir a oruc fev y gwnaethont hwynte 
troi y hwylau a diígin ymborth totnais !, ac wedy y dyfot yr tir cyrchu caer 
benheylgoet a orugant ac ymlad a hi2. Ac wedy-gŵybot or brenin byny, 
yMgvairio a oruc ynte ai lu ac ar ben y faithved dyd y dayth ev yno a chyrchu 





— tb —— —“— Ie 


BRUT G. AB ARTHUR, 


Rutupy ef a deuth Gweyryd a holl kedernyt ynys Prydeyn.vrth ludyas honno ae 
ln yr tyr. kanys kymeint oed o nyver y gyt ac ef megys yd oed ovyn ac arynneyc 
ar wyr Ruveyn racdunt. Ac wrth hynny troífy eu hwylyeu a oruc Vafpafyan a 
dyskynnu ym Perth Totenyfy a orugant '. Ac gwedy kaffael tyr o nadunt kyrchu 
a wnaethant Kaer Pen Hwylcoyt 2. a deghreu ymlad ar kaer. Ac gwedy hynny 
ym pen y feythvet dyd y deuth Gweyryd ae lu. ac yn dyannot dechrau ymlad a 
orugant. ar dyd benno llawer a Jas 6 pob parth. ac ny chavas nep o nadunt y 
wudugolyaeth. ac val, y deuth y dyd trannoeth y vrenhynes a deuth y rwng y 
deu lu ac a oruc tagnheved y rygtant. ac odyna yd anvonafant eu kytverchogyon 
hyt yn y Werdon. Ac gwedy mynet y gayaf heybyae ymchwelut a oruc 
Vafpafyan y Ruveyn a Gweyryd a drigos yn ynys Prydeyn. ac gwedy dechreu o 
honav ef trofy parth a heneynt kuru a wnaeth ynteu Sened Ruveyn a traethu y 
kyvoeth trwy hedech a gwarder a chadarnhau yr hen kyvreythyen a gofot ereyll 
o newyd trwy y kyvoeth. a rody rodyon maer y pagb or ae keyíyey y ganthae. 
Ac y velly y clot ef a ehedavd tiwy yr holl Europa. Gwyr Ruveyn a karey a 
hevyt yd oed ei ovyn arnadunt. kanys mwy a dywcdyt am danav ef ehunan noc 
am yr hoìl' vrenhyned. Ac wrth hynny y dyweyt Suvenal wrth Nero yn y koffau 
ef yn y lyvyr Brenyn a dygwyd o Vrytaen nid amgen Gweyryd. nyt oed nep 
glewach yu yr ymlad ar ryvel nid oed nep gwarach yn yr heduch. nit oed nep 
haelach yn rody da. ac gwedy eylenwy holl dybeuoed y wuched .ef a cladwyt yg 
kaer Gloew ym mewn temhyl a wnaethoedyt yn anryded Gloew Keífar. 











— 








t Ac orth bynny yd anuones gloy? maer ganta9 yn dyuot yn eu herbyn. 
vafbafyanus allu maer gantag byt yn. hynny oed aruthyr gan wyr rufein 
ynys prydein. y tagnouedu a geeiryd. amlet eu nifyr. Ac orth hynny. ny 
neu y gymell teyrnget y wyr rufein lauafyllant kyrchu y tir yna. namyn 
armnae.' A goedy eu dyuot hyt ym troílì y heyleu a chyrchu racdunt byny 
porth rcydyn. Nacha Weiryd a llu doethant y traeth tvtneis yr tir. B, 


2A goedy kaffel o vafbafyanus y tir penhoylgoet, yr hon a elwir yr aor hon 
ef ac lu y doethant parth a chaer Exon. Dalen ar goll yma, B. 


Cec 


194 BRUT TYSILIO. 


gwyr Ryfain ac ymlad ac heynt. a llad llawer o bob party dyd hono. A thranoeth 
gan amlet oed wyr Ryfain anod oed y gorvot, Ac yna y dayth y vrenhines y 
dangnofedy ryngtynt ac y gyt y doethant hyt yn Llyndain. Ac yna anvon a 
wnaethant y cidvarchogion byt yn Iwerdon y gârefgyn hi, Ac wedy darvot y 
gayav ydaeth Vafpaflian y Ryfain ac y lyngoys ev Wairyd yn ynys Brydain hyt 
yniced y oes. Ac wedy y vare ev y cladvyt cv ymanachloc Caer-loyw yr hon a 
wnathoed Glow-catfar. Ac y nol Grairyd y dayth Mayric y vab ynte yn vrenin 
ac yn oes heav y dayth Rodric vrenin y ffichdiait o feithia a llu mavr ganto yr 
Alban ai goreígyn a oruc, Ac wedy gŵybot or brenin hyny eva dayth yn y 
erbyn ac ymlad ac heypt a oruc a gyrru fo arnynt ac yn y fo hyny y llas Rodric, 
ac yna y roes Meiric or Alban yr bobl hyny y brefwylio yndi ac wedy cynfanedy 
y lle hone nit oed gymariait yr ffichdiait, ac y daethant hwy at y Bryttaniait y 
erchi y merchet heynt yn wraged ydynt. ac ni by daileng gan y bryttaniait y 
roi ydynt. Ac yna yr aeth y ffichdiait hyt yniwerdon a chymryt y Gwydeleffau 
yn wraged ydynt. ac or haini y heniw Yígottiait.. Ac wedy y Vairic lonydu yr 


—— cg peetetey 3 a - 














BRUT G, AB ARTHUR. 

. Ac yn ol Gweyryd y deuth Meuryc y vap ynteu yn vrenyn gwr anryved y 
pruder oed. henne ae doethynep. Ac ym pen yípeyt gwedy bynny a Meuryc yn 
gwledychu yr ynys. Rodryc brenyn y Ffychtyeyt a deuth. a llyghes vaer kantbae 
o Scythya ac a dyskynnvs yg gogled yr ynys bon y lle a e]wyr yr Alban. a dechreu 
anreythyag y wlat a qruc, ac gwedy klybot o Veuryc hynny kynnullao y pobyl a 
oruc ynteu a mynet yn y erbyn a wnaeth. ac gwedy dechrau ymlad y lad a oruc 
a chaffael y wudugolyaeth. ac gwedy hynny dyrchavael maen mavr a wnaeth yn 
arwyd budugolyaeth yn y wlat a elwyr gwedy hynny oe enw ef Gwyimeuryc ac 
yn e maen henne yd yícryvennwyt tytyl y wudugolyaeth honno yr hynny hyt 
hedyw. Ac gwedy llad Rodryc yna y rodes Meuryc rann or Alban yr pobyl 
orchvygedyc a dothoed ygyt ac ef Rodryc y preíwylyae yndy. ar rann honno o'r 
wiat a elwyr YícotÌond. kanys yn yr amfer henne dyffeyth oed hep nep yn ei 
pbreíwyllya9 nac yn y chyvanhedu. nac yn y dywyllyaŵŶ. Ac nat oed gwraged 
udunt erchy a wnaethant yr Brytanyeyt eu merchet ac eu kareíeu yn wrcyka 
udunt. ao y bu antheylwng gan y Brytanyeyt hynny ac ny mynnaiint rody eu 
merchet yr pobyl hanng. Ac wrth hynny yd aethant wynteu hyt yn y Werddon 
at y Gwydyl ae v gan yr rey bynny y kymmeraíant eu merchet ac eu karefeu yn 
wraged udynt, ac or rey liynny yd hylyafant eu kenedyl gwedy bynny. Ac ar 
hynny y peydyon ar kenedyl honno, kanys ny bu darpar kennym ny traethu oc 
eu hyftorya wynt nac or Yfcotyeyt yr rey a dechrewys y kenedyl o'r Gwydyl 
Yíychty ac or Gwydyl yaon, Ac gwedy darvot y Veuryc lunyethu yr ynys holl 
trwy tagnheved karyat a kynhelys y rygtha a gwyr Ruveyn ac oe vod ylleng cu 
teyrngef udunt. Ac np agcreyfft y tat trwy yavnder a tagneved y kyvreythycu 
yn adŷyn tros yr holl teyrnas ê dywyllyve. | 


BRUT TYBlLIO: 19% 


ynys boh. ev a rodes dangnefed y wyr Ryfain troy y vod ai gatiat. â gofot 
cyfraithiau neŷyd ym hob lle yn y gyfoeth ac yn hedoch dangnofedys y go:edych« 
oed tra vy vyo. Ac wedy mare Mayric y dayth Coel y vab ynte yn vrenit yt 
hon a vagafyd yn Ryfain. A rac maint y carai ev ŵyr Ryfain cyt gallai attal y 
tyrnget nis attalioed tra vy vy91. Ac wedy Cotl y dayth Lles y vab ynte yu 
vrenin ac un annwyt ai dat oed ef. Ac wedy ymgadarnhau o hdna? yn y 
gyfoeth. ev a danvones att Eleuteriws eígob Ryfain y ervynnait idaw danvon y 
ynys Brydain dyfgacdyr o Griítnogael fyd megis y gallai ev grtdy y Grift trey 
dyfc a fregethau 2, ac-ynte a danvones idav dau dvfgaelyr Dyfan a Fagan ar haini 


~ 





BRUT G, AB ARTHUR. 


Ac gwedy eylenwy o honaw ef y holl wuched ef Coel y wap ef 4 kymyrth y 
llywodraeth y teyrnas. a hŷnnV yr yn vap a vageflyt yn Ruveyn ac yno y 
dyíkaffey ef moes a devodeu gwyr Ruveyri a chymeynt oed y kytymdeythas a6 
karyat arnadunt a chyt galley ef attael eu ttyrïiget racdunt y hellyghey oc vod 
udunt. kanys ef a welhey yr holl vyt yn daroftyghedyg udunt. ac wrth hytny yd 
ellyghey ynteu udunt eu delyet, ac nyt oed ym plyth brenhyned y daydr gwr 
well a anrydedy y bohedygyoh ar dyledogyon noc oed Koel. kanys pavb o nadunt 
â adey yn eu hedvch ac y gyt a hynny llawer a rodyon a rodey udunt !. | 

| Âc gwedy hynny map a anet ydag. ac yfef oed enw hŷnnŷ Lles vap Koel. ac 
gwedy marv y tat a chymryt o honav ydteu koron y teyrnas holl weythredoed da 
y tat a evelychos ef eu gwneuthur, megys y dywedyt mae ef oed Koel. ac odyna 
ef a vynitvs keyfya0 gwneuthur y dyved yn well noe dechreu, ac orth bynny 
kennadeu a ellyghos ynteu hyt yn Ruveyn at Eleuter Pap y erchy yda? anvon 
attad gwyr ffydlavn dyfkedyc yg cryftnogaol ffyd trey pregeth a dyfc yr rey y 
galley ynteu credu y Cryft. Canys y gwyrtheu ar anryvedodeu a kylywey ef 
troy pregethoyr Cryít ar let y bydoed rydaroed âdunt yglurhau a golehau y gallon 
yhtea erth gredu y Crift yachwydaeoli, Ac on’. hynny oy war defyyedygaeth 














'I A gvedy eilenwi o veuruc y vuched. dwelfei yn yr amifer henno yn daryft- 


y deuth. koel y vab ynteu yn vrenbin 
yny ol. Ac yn rufein y magyílìt koel. 
a moes geyr rufein ac deuavt a dyfcaiel. 
Ac orth hynny yd oed yuton yn rym- 
edic oe karyat vynt ac yn talu teyrnget 
udunt heb y.warauun. kans yr holl vyt 

2 A gvedy mare koel y deuth lles y 
vab yn vrenhin. ac holl weithredoed da 
y tat a erlyneys. Ac awnaeth yn 
gymeint ac y tebygit mae ef ocd koel 
ehun. a medylya9 a wnaeth hyt y 
gallci vot yn well y dived noe dechreu, 
Ac abuon aoruc hyt ar eleutherius pab 
y crchi idaŷ danuon attav wyr fydlaen a 


ygedic uduot. ac ar vyrder hy bu yn 
ynys pfydein vrenhin well a ynrydedei 
dylyedogyon y teyrnas ny choel nac ac 
katwei yn hedychach. Ac vn mab a 
anet idav. fef oed y eng. lles, B. 


pregethei ida? griflynogyaeth a chret a 
bedyd. kans gcyrtheu awnathoed yr 
ebyíîyl yn pregethu ar byt y byt 
adaroed udunt kyffioi a golebau 

gallon ae vedel at duv. Ac erth yd oed 
ynteu yn damunav goir tfyd o dibewyt 
y vryt. Ac ynteu ae kauas. B. - 


c32 





106 


a bregethaed idav o dyfodiat Crift yn gnaed. Ar haini ai golches ev o lan 
fydlaon Vedyd a holl bobl y dyrnas wedy ynte !. ac yna y roes Lles y temlau oed 
offodedic yr gau Duvau. ev a beris y cyffegru yn cn9 holl gyfocthaec Duw ar 
faint a goffot ydynt amrafaelhion yrdolion y cyfanbedy ac y daly duvav] wffanaeth 
y duo 2. ar amfer hone yr oed wyth Efgobdy a thrygain yn ynys Brydain a tri 
arch eígobdy yn benadyr ar y llaill, ar tri byny yn y tri. dinas, pennav yn yr 
ynys. Llyndain a chaerefroc. a chaer-llion ar wyfe. A fan ranvyt rong yr arch 
eígobdai. wrth Efgobdy Caer Efroc y perthynvys deifyr a brynaich ar gogled oll 
val y gwahanai hymyr. Ac wrth Arch Eigobdy Llvndain Lloegr a Cherniw val 
y. caido hafren. Ac wrth Arch Efgobdy Caer llion Cymry o hafren y vynyd 


BRUT TYSILTO. 





—  —— 








LRUT G. AB ARTHUR, 


ef ufudhau a oruc y Pab henne, ac anvou a oruc den dyskyaedwyr credyvus. 
Ac ylef oedynt yr rey hynny Dwyvan a Ffagan. ar rey hynny a pregethafant 
ydav ef dyvodedygaeth Cryft yg cnaet ac ae golchaffant ef or lan ffynnyscn 
vedyd. ac ac hymchwelatìant ef ar Cryft. Ac yna hep un gobyr o pob gwlad y 
pobloed o agcreyfìt eu brenyn ymkynnellav ac or un ryw ffynnaen vedyd honno 
yinlanhau ac ymkyffylltu a theyrnas nef 1, 

Ac gwedy darvot ir gwynvydedyc dyfcodryon hynny golchy a dyleu agcret trwy 
holl ynys Prydeyn hayach y temp}hau y rhey a oedynt aberthedyc yn enryded yr 
geu dwyveu yr rey hynny a rodes ynteu ac y kyílegres yr holl kyvoethaec Dduw ac 
oy feynt ynteu. Ac yn y templheu hynny amravaelyon kenveynnyoed urdafledyc 
y talu kynnevodye waffanaeth dyledus y Dyw a’oflodaftant 2. Ac yn yr amfer 
henne yn ynys Prydeyn yd oedynt wyth efcopty ar rugeynt. a thry archefcopty. 
dc yr try archefcopty hynny yd oedynt yr wyth efcopty ar rugeynt yn dareftyg- 
hedyc wcdaul y talu. dyledus ufuutaet udunt. Ar rey hynny trwy orchymmyn 
ac awdurdaet pab Ruveyn gre’; dyleu yr agbret onadunt a kyffegraffant megys 
y dywedpeyt wchot yn anryded i)yw ar feynt.. Ac yn y tri dynas bonhedykaf 








r A ovedy goelet or pap y greuydus 


damunet fief yd anuones attae deucr 
grenydus ffydlacn. dyfcotron feiledic 
yny un ffyd gatholic y brygethu idae 
ac yv pobyl dyuodedigyaeth yr argleyd 
ieílu yrilt yg knact ae golchodigyaeth 
gynteu. trey” lan flydlacn vedyd. Sef 
ocd cnweu y geyr. dunau. a pbagan, 
A geedy dyuot y geyr da hynny. y ynys 

2 A gwedy daruot yr gcynuededigyon 
athracon hynny dileu kamgret or holl 
ynys y tem:leu a ocd gedy feilav yr 
geudneeu a gyfegreyt ac aberthcyt yr 
geir dug hollgyuocihaec, Ac yr ebyftyl 


prydein a phregethu y les vab koel ae 
vedydyae ae ymchoelut ar grift oe holl 
gallon. a dechreu a oruc y bobyl yny 
lle rydec attadunt. ac o dyfc nc €greifit 
eu brenbin credu y dug ac eu bedydyae 
yn ene ieffu griít trey ffyd lan gatholic. 
Ac velly y rifae ymplith y gleinyon ac 
eu talu y grift eu creaedyr cynt. B. 


ac yr feint. A goffot yndunt am- 
ryualyon genueinocd o vrdas yr lan 
cgl€ys y talu dcywael waffanaeth yndi 
y eucreardyr, B. 


| BRUT TYSILIO, 
cans Caer llion oed benadyr ary dwy eraill'. Ac wedy y roes y brenin ydynt 
rodion maer o dir a dayar. Ac yn nghaer loyw y tervyneys y vyched ac ny 
vanachloc hono y cladoyt yr unvet vlwydyn ar bymtheg ar hugain a chant gvedy 
dyfot Crift yngnaet. Ar amfer hon? y oed yn ynys Brydain wyth temyl ar 
hygain. A thair temyl hefyt oed odiar yr haini. Ac yr oed yr wyth demyl ar 
hygain byny dan vediant y tair eraill ai hargleydiaethau oll y vot wrth orchymyn 
yr haini ac ymhob un or temlau byny y goffodoyt Efgob cyffegredic ac ymhob 
un or tair pennav y goffodet Arch Efgob yn y tri dinas pennav a ennwid or 
blaen. Ac velly am nat oed ettifed y Les y codes tervyfc reng y Bryttaniait a 
gwyr Ryfain. Ac wedy manegi hyny y íened Ryfain heynt a danvonaflant 











BRUT G. AB ARTHUR. 


yn ynys Prydeyn yd oedynt y try archefcopty nyt amgen Llundeyn a Chaer Efraec 
a Chaer Llyon ar Wyfc. ac orth hynny yr try lle hynny y ranneyt yr wyth 
efcopty ar rugeynt. Ac y Archeícopty Caer Efraec y dygwydos Deifyr a. 
Brynych ar gogled ol] megys y gwahana Humyr y orth: Loegyr. Ac y Archcí- 
copty LÌundeyn y parthoyt Lloegyr y gyt ae tervyneu'a Chernyw y gyt a hy. Ar 
dwy archefcobaot hynny a gwahana Hafren a Chymry yr hon a partheyt y 
archefcopty kaer Llyon ar Wyfc 1. 

Ac or dyved gvedy darvot ir gwyrda hynny llunycthu ac ardae a goffot pop 
peth yn wedus yn hereyd cryfinogayl ffyd y deu efcop hynny a ymchwelaffant 
trachevyn byt yn Ruveyn a phob peth o'r wnathoedynt vynt ae datkanaffant y 
Pap Ruveyn. Ac geedy kymryt kedernyt a thelygiaet y gan y pap yr petheu 
hynny oll vynt a ymcheelaffant a llawer o kytymdeythyon ereyll y gyt a hŷynt 
hyt yn ynys Prydeyn ac o dyfc. yr rey hynny ar vyrr yfpeyt y kadarnhaeyt ffyd 
a Chrys ftonogaeth ym plyth y Brytanyeyt Enweu hagen a geeythredoed y gwyr 
pry bynnac a vynno eu gwybot keyflyet yn y llyfr a yícryfennes Gyldas o 
wudugolyaeth ymreys wledyc. ar-peth a draethŷs y gwr henn mor yglur a gloeŷ 











1 Ac yn yr amfer honno yd oed yn 
ynys prydein yn talu enryded yr 
geuduceu vyth temyl ar ugeint. A 
their prif temyl y ar hynny a oed voch 
noc vynteu. Ac vrth gyureitheu y rei 
bynny y daryítygei y re ercill oll o 
arch yr ypotola9 wyr hynny y ducpeyt 
y temleu hynny rac y geu duveu. Ac 
ympopvn or 9yth temyl ar ugeint y 
goffodet efcob. Ac ympop vn or tri 
lle arbenic y goffodet archefcob. A 
rannu yr cyth temyl ar ugeint yn teir 
san. vfydhau yr tri archefcobeu ac 


eifteduaeu y tri archefcob a oed yn y 
lleoed bonhediccaf yn yr ynys. nyt 
amgen llundein. a chaer efragc. a 
chaer llion ar vyfc. Ac yr tri dinas 
hynny y daryftygei yr vyth ar ugeint. 


A gvedy ranu yr ynys yn teirran, y. 


difcynaod y archefcob kaer cvfraec 
deiuyr a bryneich ar alban megys y 
kerda humyr. Ac y archeícobaet 
lundein lloegyr a chernye. Ac odyna 


kymry oll mal y keidg hafren erth 


archelcobavt kaer llion. 


Mk 


97 we T5 


8 





198 | so BRUT TYSIL10. “ 

feverys feneder o Ryfain a lleng o wyr ymlad ganto nit atngen ygain mil, ac ev 
a oreígynoys yr ran voyav ar y Bryttaniait a rai o nadynt a foes dros daifyr â 
‘brynaich a filien yn dyvffoc arnynt. a mynych ymgyrchu a vy ryngrynt. a 
gorthrom vy gan yr amheravdr hyny. Ac yna y peris ev wnaythyr claed rong 

















BRUT G. AB ARTHUR. 

‘a bynny nyt rheyt y mynheu y atnewydu bynny o trâethavt a vey dycleach no 
honpo 1, ' | 

Ac odyna ym plyth y geeythredoed da hynny y gogonedos arderchavc vrenyn 
henno Lles vap Coel goedy gwelet o hona? ef dywyll gwyr ffyd a Chryftonogaeth 
yn echdygynnygu yn y teyrnas ar kyvoeth dyrvaor lewenyd a kymyrth yndav y 
medyant ar breynhyeu ar tyr ardayar a oed gynt y templheu y geu dwyveu yr 
rey hynny a ymchwelvs ynteu yn arver a eed well ac a kadarnhags yr eglwyíeu 
ac yr íeynt* A chanys mey o anryded ac adum a dyleyt yr goyr Dyw ac oy 
leynt ac oy ebyítyl ynteu a achwaneges rodyon o tyr a dayar ac eiíìedvaeu ac o 
oll rydyt eu hedychu ac eu kadarnhau. ac eu hardyrchavael trwy bob rydyt. y 
: gen y brenyna9l anghendavt. Ac y velly yr rong pob gveythret da ae gylyd yg 
Kaer Loew y tervynvs ef dyeuoed y wuched. ac yn eglwys y pennhaf eiftedva 
yr eícopty y cladeyt yn anrydedus yn yr unvct vl9ydyn ar pymthec a deu ugeyn 

chant gvedy dyvot Cryft yg cnaot 2, | 
' A cHanyYr oed plant ydav a dylyeu kynhal y teyrnas yn y ol orth hynny y 
kyvodes kyvdavdael tervyíc yr reng y Brytanyeyt ar Ruveynyael kyvoeth a 
gwanhaes, Ac gvedy kennathau hynny y Sened Ruveyn cynt a anvonaffant 
Severus Senedor a' dey leng o wyr y ymlad y gyt ac ef ac y kymholl enys 
Prydeyn orth Ruveynyavl vedyant trachevyn. Ac gvedy dyvot y tyr ynys 





llawer o getymdeithon dywal ygyt ac 


t A gedy daruot yr deu orda gatholic 
vynt a threy dyíc y rei hynny yn enkyt 


hynny llunyaethu: pop peth yn wedus 


or a perthynei parth ar Ìan ffyd. 
ymchoelut a wnaetbant trach eu keuyn 
partha rufein. A datganu y eleutherius 
pap pop peth or a wnathoedynt. Ac 

kadarnbaed y pap pop peth ar y 
llunyaeth y edeoffynt vynteu. A goedy 
kaffel onadunt vynteu y kedernyt 
hynn y deuthant y ynys prydein a 
. 2Agvedy geeleto les diwylleytcriftyn- 
ogac] ffyd yn kenydu yny teyrnas diru- 
aer ywenyd a gymyrth yndae. ar ky- 
uoeth ar tired ar breineu aoed y temleu 
y geuduveu kyn no hynny a rods ef y 
duo ar feint yntragywydael dan ycvnec- 
cau yn vaer o tira dayar a brcineu a 
rydit a noduaeu. Ac ym plitb y 


bychan y bu kadarn ffyd y brytanyeit. 
A phey bynac ac auynno geybot enced 
y gŵyr hynny. keiffet yny llyuyr aaf- 
criuenvys gìldas o volyant y emrys 
wledic. kans yr hyn a yíctiuenei or 
kymeint ahonno o egÌur traethact nyt 
reit y un y atnewydu. B. 


gveithredoed hynny y teruynaed lles y 
vuched ac y aeth or byt y seyrnas mab 
due. ae gorff a gladoyt yg Kaer layv yn 
y egloys penas yny dinas. Sef amter 
oed hynny vn vivdyn arbymthec a 
deugeint a chant g€edy dyuot crift 
ymrud yr argleydes veir wyry. 3B. 





e^ 


BRUT TYSILIO. 199 


daifr ar Alban o gyffredin dreth or mor y gilyd val y bai havs gwrthneby y 
Bryttaniait. a phan welas Silien na thyciai ida9 ymlad ve ar.Bryttaniait a gvyr 
Ryfain. ef aeth byt yn Seithia y gaiffio nerth. Ac wedy cael o honav holl 
iengtit y-wlat hono y gyt ev a dayth.y ynys Brydain ac yna cyrchu Caer Efravc 
aoruc ac ymlasa bi>2. Ac wedy mynet y cheedl dros y dyrnas. yna y ran 





BRUT G. AB AS THUR. 


Prydeyn ef a dechreoys ymlad ar Brytanyeyt ac a oreíkynnes ran o nadunt ar ran 

arall ny allos eu goreskyn o kalettaf a chrenlonhaf ymladeu a govalus byt pan 
va reyt udunt ffo hyt yr Alban tros Deifyr a Brenych yn y gogled, Ar rey 
eyffyoes a Sulyen yn tywyífaec arnadunt oc eu holl lavur yn gwrthvynebu ac yn 
daly yn erbyn y Ruveynwyr. ac yn vynych yn goneuthur aervaeu or Ruveynwyr 
ac ot Brytanyeyt a oedynt y gyt ac vynt. kanys kynnullao a galv attadunt a 
eneynt pavb or a keffynt or ynyfled yo eu kylch yn kannwrthey udunt. ac y 
velly yn vynych yd ymchoelynt y gyt a budugolyaeth t. Ac orth hynny gorthrom 
vu kan yr amheraedyr diodef eu kyrchu ac eu ryfel arnav. ac orth hynny yd 
erchis yr amheravdyr gwneuthur caed or mor poy gylyd yr reng Deyfyr a 
Brennych ar Alban megys y bey havs gwahard eu kyrcheu vynteu. Ac o 
kyffredyn treul y gwnaethpoyt ac y kwplaeyt y gweyth or mor pwy gylyd yr 
ren D«yfyr a Brenych ar gogled. a honno trŵy lawer o amferoed gvedy hynny a 
dyffyrth ac a ytelys ruthreu a chyrcheu y gelynyon. Ac yfef a oruc Sulyen 
gedy gwelet o huna ef na alley ef ae porth gwrtheynebu yr amheravdyr. mynet 
hyt yn Scythya y keyffyao nerth a phorth y gan y Ffychtyeyt y oreíkyn y 
kyvoeth trachevyn. Ac goedy kynnullao o honag holl yeuenctyt y wlat honno y 
gyt a dyrvaor lyghes y deuth hyt ynys Prydeyn. Ac yn dyannot kylchynu Kaer 
Efravc ac ymlad ar dynas?, Ac gvedy chedec e chwedyl tros y gwladoed. yr 





VA gvedy mary lles ac nat oed vn 
mab idav y wledychu yny ol y kyuodes 
teruyíg y mg y brytanyeit. Ac y 
geanhavys arglvydiaeth goyr rufein. A 
gvedy klybot hynny yn rufein. Sef 
gwnaethant anuon íeuerus feneder a 
doy leg o vyr aruavec ganta? y gymell 
yr ynys vrth y hargloydiaeth val kynt. 
A gvedy dyuot íeuerus a bot ymladeu 


2 A throm vu gan yr amheravdyr 
diodef eu ryfel y waftat. fef awnaeth 
erchi dyrchauel mur mg yr alban a 
deifyr a bryneich or mor bey gilyd ac 
eu gearchae val na cheffynt dyuot dros 
teruyn y mur honne. Ac y goíïodet 
treu. keffredin vrth edeilat y mur. Ar 
mur henn? a parhacys tro lawer o 
amferoed ac ae attelis yn vynych y 
erth y brytanyeit, A geedy na alleys 


lawyr rygtaŷ ar brytanyeit gverefcyn 
ran or ynys aoruc. a ran arall ny alloys 


y gverefcyn namyn o vynych amladeu 
y poeni hyny deholet dros deifyr a 
brynych hyt yr alban a fulyen yn 
lewyílaec arnadunt Ac fef a wnaeth 
y dylyedogyon hynny kynnullae llu. 
mavr or enyíled ac goualu en kietawt- 
gyr trey vynych ryfela breydyr. B. 
fulyen kynhal ryuel a vei hvy yn erbya 
yr amheraodyr. íef yd aeth hyt yn fithya 
y geitlyag porth y gan y ffichteit y 
werelcyn y gyuoeth tracheuyn, A 
gvedy kynnallav holl ieuenGit a decred 
y wlat honno. A dyuot awnaeth y 
ynys prydein yr tir a llyghes uavr 
ganta9. ac am pen kaer efraec y doeth 
ac ymlad ar gaer, B. 


200 


voyav or Bryttaniait amadeeis ar amheraedr ac a dayth at Silien. Ac yna yh 
diannot y dayth feverys ai lu ganto y ymlad a íilien. A filien ai bratheys yntê 
yn angheuavl ac o hone y by varv feverys ac y cladvyt ynghaer Efravc. A dau 
vab oed y feverys Baffian ac Etta a mam Getta a hanoed o Ryfain. a mam 
Baílìan o ynys Brydain. ac wedy marv y dat y cymerth gwyr Ryfain Getta yn 
dyoffec arnynt o achos hanvot y vam o Ryfain, Ac y cymerth y Bryttaniait 
Baffian yn vrenin arnynt hwynte am hanvot y vam o ynys Brydain. ac yna y 
' codes tervyíc rong y brodyr a divarnot y gerd ac yn y cord hyny y llas Getta ac 
y cafas Batlian y vrenhiniaeth yn y eidio y hunt. Ar amfer bono ydoed gwas 
jevanc yn ynys Brydain. Caran oed y henw ac o genedl iffel y hanoed a chlodvaer 
oed ev o deorder wedy y brofi mevn aver o vreydrau a chyrchu a oruc hen? ty a 
Ryfain ac erchi wnat a oruc y Senedoyr Ryfain y warchadv ynys Brydain ai 


BRUT TYSILIO. 





BRUT G. AB ARTHUR. 


ran meyhaf or Brytanyeyt a ymadavífant ar amheraedyr ac a aethant at Sulyen. 
ac eyffyoes yr hynny ny pheydyvs Severus ae dechreuoed ef namyn o pob lle 
kynnullao yr Ruveynoyr ef ar Brytanycyt a trygelfynt y gyt ac ef. ac yn dyannot 
kyrchu tu a Chatr Efraec ac ymlad a Sulyen. Ac gvedy ymlad yn wychyr o 
nadunt yr amheravdyr a las yna a llawer or rey eydav y gyt ac ef. a Sulyen a 
vrathvyt en agheuael. Ac odyna y cladwyt Severus enghayr Efravc er hon a 
kaeffant y lenghoed Ruveyneyr enteu. A deu vap a adavffey enteu ac efef 
oedynt er rey henny Baffyan a Get.a a mam Getta a hanoed,o Ruveyn a mam 
Baffyan a hanoed or enys hon. Ac g€edy maru eu tat efef a orugant gwyr 
Ruveyn kymryt Getta en vrenyn ae kannerthwya€ oc eu plcyt vynt kanys o 
Ruveyn ed hanoed e vam. Ac yfcf a orugant y Brytanyeyt gwrtheynebu y 
henny ac ardyrchavael o nadunt cynteu Baffyan en vrenyn kanys y vam 
enteu a hanoed o enys Prydeyn. Ac odyna en kynydu breydyr er rygth- 
unt. ac ena e llas Getta. ac c kavas Vaffyan e vrenhynyaeth try nerth y 
Brytanyeyt 1, 











1 A gvedy mynet y ch*eìyl honno yn 
bonneit tros y teyrnas yd ymadewis y 
ran vcyaf or hrytanyeit or ymberacdyr 
a myvet at fulycn.. Ac yr hynny ny 
pheiic.s yr amheraedyr ae durpyr 
mama E,nulav geyr rufein arhy? a 
trigaílei y gyt ac ef or brytanyeit. a 
ebyrchu y lle yd oed fulyen ac ymlad ac 
ef. A phan oed gadarnaf yr yinlad y 
Mas feuerus. sc y bratheyt íulyen yn 


agheuael. ac y cladoyt feuerus yg kaer | 


efiavc.:a geyr rufein agynhelis y cinas 
arnadunt a deuvab feuerus. nyt amgen. 


baffianus. a geta. Bafianus a hanoed y 
vam or ynys hon. a gyta. a banocd o 
ruftin. A goedymarv eu tat fefawnce:h 
geyr rufein dyrchauel gyta yo vrenhin 
erth hanuot y vam o rufein. Sef 
awnaeth y brytanyeit ethol baflianus yn 
vrenhin ac oachavs hanuot y yam or 
ynys hono. Ac orth hynny ymlad 
awnaeth y deu vroder oc ynyr ymlad 
benno y llas gyta. Ac y kauas baffianus 
y, vrenhinyaeth trey nerth y brytanycit. 


BRUT TYSILIO, gol 


longau rac eflron genedl ac adaŷ da maer a oruc ev am hyny!. Ac yna y dayth 
ev yr ailvaith i ynys Brydain a chynyll cadernit yr ynys a oruc a mynet yr mor 
y vynych amrafaelion borthvayd a gwnaythyr cynvrv marr ar yr ynyffoed o 
gylch ido gan y hanraithiao ci llad ai llofgi. a phavb ac a garai drais a lledrat a 
davai atto ev yn y oed gymdint y anifer ev ac nat oed arno ofn neb4. Ac wedy 














— ee 


BRUT G. AB ARTHUR, 


Ac en et amfer hŷnnŷ ed oed yno gwas yeuanc a eloyt Karaen, ac nyt oed 
vonhedyc. ac eyffyoes ‘en llawer o emladeu olotvaŵr oed oe dewred ac oe davn, 
ar gwas honno a kerdagd racdao hyt en Ruveyn ac erchy kanyat yg gwyd Sened 
Ruveyn y kadv enys Prydeyn ar longheu ar e moroed rac gormeífoed y gan 
eftronolyon kenedloed. ac ada tros henny o da y wyr Ruveyn kymeynt a chet 
kaffey enteu brenhynyaeth enys Prydeyn t, Ac gvedy darvot ydav ef troy e ffals 
adaweu henny twyllau Sened Ruveyn ef a kavas er hyn a erchys udunt ac y gyt 
ac eícryvenneu yn feylyedyc ef a deuth trachevyn hyt yn enys Prydeyn. Ac 
ene lle en dyannot kynnullao llongheu a oruc a galw attao lawer o kedernyt 
yeuenâyd ynys Prydeyn a mynet a oruc yn y lyghes ar y mor a chylchynu holl 
traetheu a phorthvaeu enys Prydeyn. a goneuthur llawer o kynhoryf ar y pobloed 
ac ar enyffed en y cylch kan anreythyao e dynaffued ac eu llad ac eu llofky a 
grypdeylyao ac yfpeylyae e tyr dywyllodryon oc eu da. Ac ef evelly yn y 
creulonder honng llythrav attay a wneynt pavb ar ay karey trcys a grypdeyl ac 
enwyred. ac ar yípeyt vechan kymeynt oed y lw ac nad oed arnav ovyn un 
tywyffauc 2. Ac o achaos henny dyrchavael y fyberoyt a oruc ac anvon kennadeu 
at o Brytannyeyt y erchy udunt y eneuthur ef en vrenyn arnadunt. ac enteu a 
emladey a gwyr Ruveyn ac ae dyítrywey vynt o enys Prydeyn ac ar rydhae e 








2 Ac ynyr amfer honno yd oed gvas 
ieueinc clotaagr yn ynys prydeyn fef 
oed y eno karaen. Ac ny hanoed o 
vrenhinael genedyl namyn o lin ifel. A 
geedy kaffel clot o hona? yn ìlawer o 
ymladeu. kychcyn a oruc parth a rufein 


2 A gvedytŷyllav o honae y íened 
trey cwidyon teyllodrus. A chanbattau 
a wnaethpvyt idav y negeffeu ac ym- 
choelut adre ae negeffeu gantaŷ tro 
gedernyt llythyreu. ac infeileu y íened 
orthtunt. A gvedy y dyuot y ynys 
prydein kynnullao amylder o loveu a 
oruc a gal? atta9 holl ieuein&âit ynys 
prydein a chyrchu traetheu a goneuthur 
kynvryf maer yn yr holl teruyneu. Ac 


y geiffao kanhat gan fened rufein y 
wyrchado arvortir yr ynys rac eftraon 
genedyl, Ac adaŷ od: edunt yr hynny 
digavn bei kenhettit idav vrenhinyaeth 
yr ynys. B. 


y gyt a hynny doyn kyrcheu mynych 
y enyífed yny gylch ac eu anreithae ac 
eu llofci a diftryo eu keftyll a llad eu 
tir diwyllodron a thra yttoed ef yn 
hynny pavb or kribdeilwyr ereill a 
gvrchei attav y erhau idag. Ac ar pen 
yípeit vechan kymeint oed y nifer ac 
nat oed bavd y vn tywyílaec íeuyll yny 
erbyn. B. 


Dd 


4 


“ 


202 BRUT TYSILIO, 


gwelet o honao bob peth yn cynydy ganto,. Anvon a oruc at y Bryttaniait 
a gofyn ydynt a gai ev vot yn vrenin arpynt ac ynte a diíryvai wyr 
Ryfain ac ai helhai or ynys hon ac ai rydhai heynt odivrth eítron genedl J, ac 
wedy ida9 gael y vydygoliaeth. ev a dayth a llu mavr ganto yn erbyn 
Baflian a gwyr Ryfain ar ffichdiait ac yn y vroydyr gyntaf y troes y 
fichdiait yn erbyn gwyr Ryfain ac yn y vrvydr hono y llas Baílian a gyrru fo ar 
wyr Ryfain canu wydynt pvy oed yn y herbyn pey nit oed. Ac wedy cael o 
Garan y vydygoliaeth trey vrat y ffichdiait ev a rodes Efgottlont ydynt hwy ac 
yno y maent etto yn y lle a eloir Prydyn 2, A phan wyby Senedoyr Ryfain 
byny hwy a danvonaffant Ale@ys Seneder o Ryfain a thair lleng o wyr ymlad 
ganto hyt ynys Brydain ac yn y erbyn y dayth Caran ai lu ac ymlad ac heynt ac 
yn y vreydr hono y llas Caran. A gwnaythyr dirvaer dymeftl o Ele@ys ar y 
Bryttaniait. a throm vy gantynt hyny a dethol Alvfglapiteles yn dyeíTacc 
arnynt fev oed. hene iarll Cerniw a mynet a wnaethant am ben Alectys hyt yn 











BRUT G. AB ARTHUR. 


Brytannyeyt y gan eítraon kenedyl 1. Ac y gyt ac y kavas enteu e vrenhynyaeth 
en dysnnot emlad a oruc Caravn a Baffyan ae llad. kanys y Ffychtyeyt a 
onaethant y vrat ydav. pan dyleynt wy kanherthwyao Baffyan ed emcheclafant 
_ eynteu arna? ef en e wrwydyr ac emlad en erbyn eu gwyr ehun. Ac gvedy 
benny en e lle ada y maes a cruc y Ruveyneyr a dechrau ffo. kany vydvnt pwy 
a vey porth. pwy a vey amporth, Ac gwedy kaffael o Karaon e wudugolyaeth 
ef a rodes yr Gwydyl Ffychty en e gogled y wìat a elvyr Efcotlont. ac eno y 
maent yn preíwyllyae em plyth e Brytanyeyt yr hynny hyt bedyv2, 

Ac gedy kennatau en Ruveyn ryoreskyn o araen enys Prydeyn Sened 
Ruveyn a anvones Allectus Seneder a theyr lleng o wyr emlad y gyt ac ef y lad 
ecreulaon ac y oreíkyn er enys trachevyn urth vedyant gwyr Ruveyn. Ac 
gvedy eu dyvot y tyr enys Prydcyn. en dyannot emÌad a orugant a Charaen. ac 
gvcdy y lad kymryt koron y teyrnas a wnaeth Alleâus. ac odyna dyrvacr 
temheítyl a dyporthes yr Brytannyeyt er rcy a ymadaeíey a chyhoed gwyr 














ì Ac orth hynny fef a oruc karavn 
ymdyrchaucl o íyberwyt ac anuon ar y 
brytanyeit y venegi pei genelynt euo yn 
vrenhin gvedy darftei ida9 gvaícaru 

2 A gvedy kaffel o hona duundeb 


ymlad a eruc a baffianus ac lad a chym-. 


ryt llawodraeth yr teyrnas yny ehun 
kans etfichteit a dugaílei fulyen ganthao 
a wnathoed brat baffianus. A phan 
dylynt y ffichteit kyhortheya9 eu 
brenhin nyt ef awnaethant eynten 
namyn kymryt gverth gan garavn a llad 


gŵyr rufein ae llad yd ymdiffynnei ynys 
prydein rac eftraen gendyl ac rac pob 
gormes a geiflei dyuot idi. B. 


baflianus. Ac fef a oruc gŵyr rufein 
ynuydu a heb oybot pêy a vei y 
geyr chunein ac adaŷ y maes a ffo. 
A goedy kaffel o garaen y uudugolyaeth 
honno y rodes ynteu yr effichteit yr 
alban yn lle hynny y preívla9 ac yr 
hynny hyt hedi9 y maent yno. B, 
» 





BRUT TYSILIO. 3038 


Llyndain lle ydoed ev yn cynnal gwylva yr tadolion duvau a fan adnaby Ale&ys 
yítyr y neges parattoi y Ìu a oruc a chyrchu y Bryttaniait ac yna y by aerva 
vâwr ac nydived y foes y Ryfainvyr ai h€mlit a oruc,y Brytaniait a llad milioed 
o nadynt ag yna y llas Ale&ys 2. A chayet pyrth Llyndain a oruc gwyr Ryfain. 
Sef a oruc Beiyfgalys cydymaeth y Alc€tys oed heno cymryt arno vot yn dyvffoc 





BRUT G. AB ARTHUR. 


Ruveyn. ac ar athoedynt ar Karaen!. Ac orth benny trwm e kymeraffant e. 
Brytannyeyt henny. a chymryt Atclepyodotus yarll Kernyw ac urda? honnŷ en 
vrenyn arnadunt, ac o kyffredyn kyghor a-chytíynnhyedygaeth mynet a 
orugant am benn Alectus ae kymhell y emlad ac eynt. Ac en er amfer honnŷ 
ed oed enteu en Llundeyn en gvneuthur geylva oy tadolyon dwyveu. ac y gyt ac 
y kygleu ef dyvodedygaeth e Brytanyeyt emadav ae abertheu a oruc ac y gyt ae 
holl kedernyt kyrchu e Brytannyeyt a oruc a chalettaf aerva o pob parth a 
orugant. Ac eyfroes trechaf wu Atklepyodotus ar Brytaunyeyt a gwafcarw er 
Ruveynoyr a onaethant ac eu kymell ar fo ac eu hymlyt a llad llawer o vylyoed 
o nadunt a llad Alle&us eu brenyn2. Ac goedy damwcynya9 y wudugolyaeth : 
yr Brytanyeyt fef a oruc Lylyus Gallus ketymdeyth Allectus kynnulla9 er rey 
ar dyangefynt or Ruveyneyr attao y Lundeyn a chadv e pyrth ar keítyll ar- 
nadunt a medylyav keyfyao gortheynebu odyna yr Brytanyeyt neu enteu gochel 
e kyndrychavl angheu oed en y herbyn. Ac gvedy gweled eyíyoes o Afclepyo- 
dotus hynny kylchynu e dinas a oru enteu ac en dyannot anvon kennadeu a 
enaeth at holl tewyfogyon enys Prydeyn a dyvedyt udunt rylad o hona? ef 
Alle&us a llawer o vylyoed y gyt ac ef ac vot enteu en cifte orth Lundeyn. ac 
en gwarchay endy er hyn a dyanghafey or Ruveynoyrendy. Ac orth henny 
erchy y pavb o tewyfogyon enys Prydeyn eil kytduhun ace en dyannot dyvot hyt 
attao ef en porth ydav. kanys ef a tebygey bot en efkavyn udunt dywreydyao er 





1 A gvedy clybot yn rufein rywareícyn 


o garan ynys prydein a llad gŵyr 


rufein ac goeafcaru. fef a wnaeth gvyr 
rufein anuon alectus a their lleg o wyr 
aruavc ganta? y geiflao llad y creulaen 
bonnv a dŷyn yr ynys orth argleydiaeth 
gyr rufein. a heb vn goir goedy dyuot 


2 Sef awnaeth y brytanyeit heb allu 
diodef hynny geneuthur afclipiototus 
tewyffaec kernyo yn vrenhin arnadunt 
ac odyna kynnullav llu y ymlad a goyr 
rufein. Ac yna yd oed aleâus yn 
llu»u»deyn y geneuthur gvylua ydy 
tatolyon duveu. Ac eiffoes pan gigleu 
alc&us bot y brytanyeit yn dyuot am y 


ale&us yr tir ac ymlad a charagn ae lad 
a chymryt llewodraeth yr ynys yny lag 
ehun. ac goneuthur creulonder a moleft 
ar y brytanyeit o achaes ryymadae o 
hannnt ac argloydiaeth gvyr rufein. a 
gerhau y karaen. B. ~ 


pen peidav ac aberthu a oruc a mynet 
o dieithyr y dinas ae kedernyt gantar. 
A gyvedy bot ymlad y rydunt. aerua 
diruaer y meint a las o pop parth. A 
goruot a gauas y brytanyeit.a gvafcaru 
bedinoed gvyr rufein ac kymell ar ffo. 
Ac yny ffo henn? y llas alc&us a llawer 
ovilioed ygyt ac cf, B. ° 


pd 


204 


gwyr Ryfain fev a oruc Alifgiapitoles cylchyny y gaer ac anvon at holl dyofogion 
ynys Brydain y vanegi y vot ev yn eifted wrth gaer Lyndain ac erchi y baeb 
dyfot yn diohir yn borth idaot. Ar dyfyn a dayth at y dehaywyr ar gwyndit a 
gwyr daifr a brynnaich a gwyr yr Alban, ac wedy y dyfot oll ymronn y gaer a 
bri?o y myroed a orugant a threydynt a throftynt myned y mevn a decbrau ilad 
y Ryfaìnvyr a fan welfant hwynte hyny dyfot gair bronn y brenin a wnaethant 
ac erchi naed ida9 ai gellong yn vyw y gwiat?. Ac velly val ydoed y brenin yn 
cymryt y codes gwyr Gwyned a ragôt ar wyr Ryfain ai lado gwbl. Ac yna y 
cymerth Alyfíglapitel9s goron y dyrnas ai llywio hi a oruc daydeng 


BRUT TYSILIO. 


—— O eee 








BRUT G. AB ARTHUR. 


Ruveyncyr or enys os o kytduhundep pavb ed emledyt ac vynt!. Ac ena vrth y 
kennadeu e doythant e Deheuwyr ar Gwyndyt a gwyr Deyfyr a Brennych ar 
Albanwyr ac y gyt a henny pavb or banoedynt o kenedyl e Brytanyeyt. Ac 
gvedy dyvot pavb hyt rac bron e brenyn ef a erchys parattoy amravaclyon 
peyryanneu a llavuryao y dyftryw e muroed, Ac en dyannot uvudhau a orugant 
ydav or goyr kadarn ar rey glew ac en wychyr kyrchu e muroed a orugant. Ac 
en dyannot eu brywao athreydunt a throítunt y meen ed aethant a goneuthur 
gerva or Ruveynwyrenelle. Ac eyíyoes gocdy gwelet or Ruveyneyr eu llad 
hep trugared bep orffowys annoc a vnaethant y eu tewyfogyon ufudhau yr 
Brytannycyt ac erchy eu trugared y eu hellwng en vyv y eu gwlat. kanys neu ry 
daroed hayach eu llad oll namyn un lleng oed ettoa en keyfyao emkynhal2. Ac 
erth bynny kytíynnhyav ac vynt a oruc Gallus eu tewyíavc ac amrody ac ef ae 
cytymdeythyon en ewyllys Afclepyodotus ar Brytannyeyt. Ac val od oed e 
brenyn en kymryt kyghor am trugarhau wrthunt e kyvodaíant gwyr Gwyned a 
bydynao ac ar lan nant bycban ed oedynt llad penneu er Ruveynvyr a orugant, 





Soe 








SD LEDD NON Se 
eo 











9 A goedy klyvet o lilius gallus 
kedymdeith alectus rygaffel or brytan- 

eit y uadugolyaeth fet awnaeth ynteu. 
kynnu!lae yr hyn adiagaffei oe getym- 
deithon a cbyrchu kaer lundein a chae 
y pyrth arnadunt o tebygu gallu gochel 
en aveu uelly, Ac eiííoes Ief awnaeth 


aíclipiotptus eu gearchae yno ac anuon 


at paeb or ynys y venegi rydaruot idaŷ 

4 Ac orth y wys honno y doethant 
pab or a hanoed or brytanyeit, Ac 
gvedy dyuot paeb hyt yno ageneuthur 
cmryuaÌ perianeu y ymlad ar gaer yn 
crut ac yn galet. A phan welas gvyr 
yufein hynny annoc awnaethant eu 


ef Jad alettus a bot ynteu yngvarchae 
yt hyn a diagaffei oe lu yg kaer lundein 
ac vrth erchi y baeb dyuot yn gytuun 
ac eu holl porth gantunt y geiflae 
diwreida9 geyr rufein or ynys hon. 
kans tebic oed gantae bot yn hard 
hynny hyt tra vydynt ygvarchae velly. 


tywyífaec y ymrodi y trugared afclipi- 
ototus. ac erchi ìdaw eu .ellog or ynys 
heb dim o da gantunt namyn y eneideu 
kan daroed oll y llad o nyt vn leg a oed 
eiwa ynymgynhal, B. 








205 


mlyned 2, Ac ŷn y amfer ev y dechrayeys y dymeftl a wnaeth Diacleffian 
amherawdr Ryfain ar y Criftnogion hyt pan difaoed ev gan mwyav yr holl 
Grifinogaeth. Ac yna y dayth Maxen ac Ercelff yn dau dyvíavc o arch y 
Croyla9n heno a diftryo yr Egloyfau a lloígi llyfrau yfgrythr lan ac yna y llas y 
gwyr llen ar Criftnogon 3. ac yna y llas Saint Alban o Virolan ac Aron o gaer 


BRUT TYSILIO. 














BRUT G. AB ARTHUR. 


Ac orth benny e gelwyr e nant honne eg Kymraec Nant Gallgon ac en Sayínec 
Gallobroc 1. | 
' Ac gvedy gorvot ar Ruveyngyr Afclepyodotus troy annogedigyaeth tywyffogyom 
e teyrnas a kymyrth korone vrenbynyaeth ac ae gwyícêsam y pen ac a 
traethŷs y kyvoeth trwy unyavn wyryoned a thagnheved ar efpeyt dec mlyned. a 
gvahard a onaeth grypdeyl e treyíwyra chledyveu e lladron2. Acen y ocs ef e 
dechreuvys e temhefty! a oruc Dyocletyan amheraedyr ar e Cryítonogyon en er 
hon hayach e dyleyt Cryftonogaeth en ynys Prydeyn. er hon a kynhelyt en 
kyvan ac en yach endy yr en oes Lles Vrenyn e gvr kyntaf a dothoed eg kref 
endy. Ac en er amfer hŷnnŷ e dothoed Maxen Ercwlff pen teulu y creulaon honog 
ac o arch honn9 ae orchymyn y dyftrywyt er holl eglwyfeu. ac e llofcet holl 
Jyfreheu er eícrythur lan ar a allwyt y kaffael o nadunt. ar etholedygyon effeyryeyt 
ar meybyon lleen gr Cryítonogyon adanadunt a llas en kyn amlet ac ed chedynt ca. 
_ yydynoed ar vlat nef megys ar eu gwyr pryagt tref tat vynt. Ac ena y maerhavs 
yr Holl-gyvoethavc Dyw y trugared ef em plyth e Brytannyeyt rac eu tewyllae . 
wynt o nofacl tewylloch agheu er rodes ef egluraf lampeu udunt e íeynt ar 
merthery a ennynves udunt a bedeu er rey hepny ar lle e kymmeraíant en 
merthyrolaeth trwy gwres caryat em meun bryt a medvl e nep a edrycho a 
dangoffaffant eu gwyrthyau pey na bey kwynvannus klybot y gan agkyvyeyth 
kenedyl er ryw deftryw a honno er kywdawtvyr enys Prydeyn3. Ac em plyth 





t Ac orth y kyghor henn? yd ymrod- 
affant y ewyllys y brenhin. ac val yd 
oedynt yn kymryt kyghor am eu ellog 
fef awnaeth goyr goyned eu kyrchu ac 
ar yr vn ffrot a gerdei tro lundein. llad 

2 A gvedy goruo ar wyr rufein y 
kymerth afclipiototus coron y teyrnas 
ae llywodraeth tro duundeb pavb. a 
thraethu y gyuoeth a oruc o vnyaen 


3 Ac yna y cyuodes creulonder diocli- 
cianus amheravdyr rufein trvy yr hon y 
dilevyt criftynogyaeth o ynys prydein, 
yr hon a gynhalyiht yn gyuan yndi yr 
yn oes lles vab coel y brenhin kyntaf 
‘ agymerth cret a bedyd yndi. kans 
maxen tywyílaec ymladeu yr amherav- 


gallus ae gytymdeithon oll. Ac yr 
hynny byt hedi? oen? ef y gelwir y 
nant henne yn gymraec nant y kellaec, 
ac yn íaeínec galvíbrec, B. 


wiryoned a hedech trey yfpeit deg 
mlyned a gvaryd crib deil y treifwyr. a 
phylu cledyfeu y lladron. B. 


dyr creulaen honn? a deuth yr vnys hou 
a llu maer gantave. ac o arch yr amher- 
avdyr. y diuagyt yr egloyifeu ac y lloícct 
ae llyfreu or yferythvr lan yn l9yr ac 
merthyryoyt yr ytholedigyon effeireit. 
a chriftynogyon a oed ufyd dan wed 
mab duv. ac yna y damlewychoys duy 


206 


llion y gydymaith yntet. Ae yna y codes Coel iarll Caerloyw a ryfely yn erbyn 
Alyíglapytolos ac yn dïannot y lladod Coel ev. Ac yna y dayth Conftans 
Senedwr o Ryfain hyt yn ynys Brydain wedy y vot yn darefteng Yíbaen a ryfely 
ar Goel a oruc a gofot dyd y daro a mynnu ymgyrchu 2, ac yn diannot y tang- 
nofedwyt hwynt ac ymhen wythnos a mis wedy hyny y by vary Coel a deng 


BRUT TYSILIO. 





BRUT G, AB ARTHUR. 


pavb or bobloed a verthyrvyt ena e dyodevafant mylwyr em mydyn Cryft. íeynt 
Alban o Verolan. ac Wl. ac Aaron o kaer Llyon. A íeynt Alban hagen o wres 
kymerwedyc cardaet a kymyrth Amphybal y kyffefwr ef o lav er rey ae merthyrey 
ac en kyntaf ae kudyvs en y ty ehunan ac odyna a fymudvs e dyllat. ac ae 
eìlyngaes y ymdeyth. ac ed emrodes enteu €hunan y verthyryolaeth, ar rey ereyll 
trwy amravaelyon poenau ar eu corfforoed a ehedafant ar orwchelder. llewenyd 
gvlat nef hep un pedrus!, 4 

Ac en er amfer honn? e kyvodes Koel yarll Kaer Coelin yn erbyn Afclepyo- 
dotus brenyn y Brytannyeyt. ac gvedy bot breydyr er rygthunt e Mas Afclepyo- 
dotus ac ardercheryt Koel o coron c teymas. Ac gvedy kennatau. bynny y 
Sened Ruveyn llavenhau a orugant o achavs aghey e brenyn er hŷn a daroed ydav 
kynnyrvu Ruveynyael kyvoeth. ac ena koffau a oruc Sened Ruveyn e veynt 
kollet a'kolleíynt o teyrnget enys Prydeyn. Ac vrth bynny eynt a anvonafant 
— Conftans fenedur er hun a dareftyghafey er Efpaen: wrth Ruveynyavl vedyant. 
gwr doeth hagen oed hvnnv a glew. ac em blaen pob peth gwr a vynney 
aghwanegu kyhoedaec vedyant íened Ruveyn, Ac vrth henny Koel vrenyn e 
Brytannyeyt gvedy gwybot o honae en honneyt dyvodedygaeth Conftans y enys 








y trugared ac ny mynoys bot kenedyl y 
brytanyeit yn llychwin o tewyllech 
pechavt. namyn goluhau ohanunt ehun- 
ein egluraf Jampeu o verthyri. Ac yn 
aor y mae bedeu y rei hynny ac eu 
. heícyrn yn greireu mavr weirthaec yny 

1 Ac ym plith y bendigeidyon verth- 
yri y diodefoys íeint alba o varolan. 
Ac ygyt ac ef iulius ac aron o gaer llion 
ar 9yic. Ac yna y kymyrth ícint alban 
' anthibalus a y cudygys yn ty ehunan 
rac v verthyru. A gvedy na thygye y 


2 Ac yna y kyuodes iarll kaer Joyo yn 
erbyn atclipiototus. A geedy ymlad ac 
ef ae lad. y kymyrth ehun coron y 
teyrnas. A geedy menegi bynny y 
fened rufein. llawenhau awnaethant o 
agen y brenhin a gynhernaflei eu 
argloydiaeth.. A gvedy dŵyn ar gof 


lleoed y merthyroyt yn peneuthor 
goyrtheu byny bei keynvannus y krift- 
ynogyon clybot rywneuthur o pagan- 
yeit y kyfryg diftryo hone ar eu priact 
genedyl. 5. -. 


kymyrth y wife ehun ymdana? ac 
ymrodes ym merthyrolyaeth droftae gan 
euelyebu crift y gor.a rodes y eneit tros 
yleueit. ac odyna y deu vr ereill 
aglywedic poeneu ar eu korfforoed ae 
belleg y wlat nef. B 


onadunt eu kollet yr pan gollafynt 
argleydiaeth ynys prydein fef awnaeth- 
ant anuon coníians feneder o rufein y 
gor a waryfcynaflei yr yípaen orth 
rufein. ger doeth gleo aoed bennŷ ac 


alafuryei yn vey no neb y cheanccvau 


argloydiaeth goyr rufein. B. 





BRUT TYSILIO, 907 


mlyned y gwledychaed:. ac yna y cymerth Conflans Elen un verch Coel yn 
wraic briaed idav yr hon a elwit Elen lydavc yr ni welfiit y chyffelyb hi o bryt a 
gwed 2, Ac ydynt y by vab a elwit Cyftennin ap Conftant a henno a oreígynnot 








BRUT G. AB ARTHUR. 
Brydeyn aryneyga? ac ovynhau a oruc emlad ên y erbyn kanys y clot a kadarhaey 
na ry allaffey un brenyn gwrthoynebu ydav. Ac orth hynny y gyt ac y dyfk ynnes 
Conftans ar tyr er ynys anvon kennadeu a orut Koel at Conítans ac erchy 
tagnheved ydav. a rhody o hona? ynteu gwryogaeth a dareftyghedygaeth ydav ac 
y Sened Ruveyn a*dan yr amvot hon medu o honav ef enys prydeyn ae 
theylygdact. a thalu o honav ynteu e goffodedyc teyrnget y Sened Ruveyn. Ac 
gwedy kennatau hennŷ y Conftans ef a kymyrth henny en llawen. ac a rodes hedoch 
a tagnheved yda adan er amvot bvnnv. ac ar henny gwyftlon a kymyrth a 
chadarnhau tagnheved er rygthunt. Ac gwedy efpeyt mys clevychu a wnaeth 
Koel o orthrwm heynt ac o hvnnv e bu var kyn pen er wythnos !.. Ac gvedy 
marv Koel e kymyrth conftans coron y deyrnas. ac y kymyrth un verch oed y Koel 
en wreyc ydag. Ac efef oed honno Helen Llwydaec. pryt honno hagen ae thre 
ledywreyd ny cheffyt en er enyffed en y chylch ae kyffelyppey. nac en er Efpaen 
nyt oed er eyl a vey kynteked a hy. ac y gyt a henny hevyt nyt oed er eyl a vey 
kyn doethet a by eg kelvydyt Muflyc ar kelvydodeu ryd a hy. kanys nyt oed o 
plant oy that namyn hy ehunan. Ac orth hynny e mynnos enteu dyfku ydy hy 
ec kelwydodeu hyt pan vey doethach e galley hytheu llywya? e kyvoeth gvedy 
ef2, Ac gwedy kymryt o Conftans honno eg kytemdeythas y wely ef a anet 
map ydav o honey. ac efef oed henn? Cuftennyn vap Helen. Ac o dyna em 
pen er un wlwydyn ar dec eg Kaer Efravc e dareftyghes Conftans y dylyet . 
agheu. ac er rodes enteu teyrnas enys Prydeyn y Cwftennyn y vap enteu. Ac 
en e lle g9edy arveru o hona ef a llywodraeth e teyrnas kyn ychydyc o wlydyned: 
ef a dangoffes bot endao dyrvaor clot a molyant a haylder. ac y gyt a henny en 
erbyn er Ruveynoyr dywalder leo ae creulonder. Ac evelly yaondtr a_gwyr- 
yoned a wnaey er reng e pobloed. Crypdeyl e lladron a pyley. dywalder er rey 


y vrenhinyaeth a thalu teyrnget y wyr 
rufein. A gedy datganu hynny y 
conftans y rodes tagnoued udunt. Ac y 
kymyrth goyítlon y gan y brytanyeit ar 
hynny. a chyn pen y mis gvedy y 
kleuycheys coel o orthrem heint, Ac 
ynyr gythuet dyd y bu varv. B. 





x A phan gigleu goel bot y gor 
henny yn dyuot y ynys prydein ofynhau 
aoruc ymlad ac ef kan klywei nat oed 
neb a allei gorthoynebu idav. Ac orth 
hynny pan doeth conitans yr tir. Sef 
awnaeth koel anuon atta9 y erchi 
tagnoued ac y gynic idav daryttygedig- 
yaeth o ynys prydein o ganhadu y goel 


2 Agvedy mar? coel y kymyrth 
conftans coron y teyrnas ac vn verch 
coel yn vreic idav. íef oed y heno elen 
verch coel. a honno a vu elen luydyaec. 
ac ny chat yn yr enyffed a gyflypei idi 


o pryt a goíced. ac nyt oed yg kyluydodeu 
a allei ymgyflybu idi. kans y that a 
paraffei y dyícu velly orth nat oed ida9 
etiued namyn hi. mal y bei havs idi 
liwyaŷ y theyrnas gvedy ef. B. : 


208 BRUT TYSILIO. 


Ryfain ar Vaxen groylaon ev ai dri Ewyrth vrodyr y vam nit amgen Llywtlyn 2 
'Thrahaern a Mayric. ar Trahaern hen? a dayth a2 thair llen o wyr arvoc i 





BRUT G. AB ARTHUR. 


enwyr creulon a fathrey. tagneved a hedech ym pob lle a Jafuryey eu hatnevydu 
trwy e teyrnas I. 

Ac en er amfer honn ed oed en Ruveyn gwr eneyr creula9n en amheraeder. 
ac efef oed henn Maxen creulon. ac efef a wnaey dytreftadu e vonhedygyon ar 
dyledogyon ac eu hyfteng. ac o waethaf creulonder kyvarflangu kyffredyn kyhoed 
Sened Ruveyn. ac ef evelly yn eu kywarflanghu ac en eu dytreftadu íef a 
wneynt vynteu ffo hyt en ynys Prydeyn hyt at Cwftennyn. ac eateu en anrydedus 
ae arvolley eynt2. ac or dywed gvedy llythra9 llawer o nadunt attav wynt ac 
k yffroaffant ac a annogaffant ar lyt yn erbyn e creulaen honpe. ac en venych e 
dygynt ar cof yda9 creulonder Maxen. ac € dywedynt wrth Cwftenyn val hyn. 
Pa hyt y dyodefy ty en trueny ny ac en alltuded arglwyd Cwftennyn. pa hyt y 
gohyry tytheu ynny en ganedyc lavur a thref en tat. kanys tydy dubunan o en 
kenedyl ny a elly talu yny en kollet gwedy e goreíkynnych ac e gerthledych 
Maxen o Ruveyn. kanys pa dywyfíavc e eyll ymkyvartalu y vrenyn Brytaen o 
kedernyt a dewred marchogyon neu enteu o amylder eur ac aryant. Ac orth 
benny gwedyeon nynnheu tydy hyt pan telych ty y ny tref en tat ac en kyvoeth 
ac en gwraged ac en meybyon kan dyvot y gyt a nya llu kenhyt hyt en 
Ruveyn 3; 

. Ac odyna gwedy kyffroy Cwftennyn or amadrodyon hyn ac o lawer o ereyll 
ef en lleyr a kynnullves llu enys Prydeyn. ac aaeth y gyt ac wynt hyt en Ruveyn 
ac ae gorefkynnos. ac odyna a kavas lJywodraeth yr holl vyt. Ef hagen a 








2 A gvedy kymryt o conftans. eÌen y 
wreic idav ac y ganet mab idav o 
honai. Ac y dodet ar y mab Cuftenin. 
Ac ympen deg mlyned gvedy hynny y 
bu var? conftans. ac y «ladeyt yg kaer 
efracc. Ac yd edewis y cuftenin y 
vrenhinyaeth. ac ympen ychydic o 


2 Ac yn yr amíer honno yd oed or 
creulaen engiriasl yn amheravdyr yn 
rufein. Sef oed y eno maxen. ar bon- 
hedigyon a gywaríagei o gyffredin argl- 
eydiacth. Sef awnaeth y dylyedogyon 

3 A ovedy dyuot llawer or rei hynny 
at cuftenin y gyffroi awnaethant gan 
g&yna? orthav eu alltuded ac eu trueni 
yn vynych gan annoc ida9 govrefcyn 
naaxen kans o genedyl rufein y hanoed 
cuftenin. ac nat oed ae dylhyei vynteu 


vionyded ymdÌngos aoruc kuftenin vot 
yndav voned mavr a delyet. ac ymrodi 
y haeldêr adylyet adaconi agvneuthur 
iagnder yny arglvydiaeth ac ymdangos 
mal lee dywal y rei drvc. a megys oen 
yrreida, B, 


hynny. gŷedy yr crealaon amheraodyr 
y dehol vynt otref y tateu ae dyuot 
byt ar cuftenin ac ynteu ae aruolles 
gynt yn llawen vonhedigeid. B. 


yn gyíftal' ac euo. Ac orth hynny 
adoloyn idav dyuot ygyt ac ŵynt y 
wereícyn tref eu tateu ac edrut vdunt 
eu dylyet ac y waret gormes o rufein. 





BRUT TYSILIO. 2909: 


orefgyn ywys Brydain odiar Eidaf iarll Erging ac Eyas ac y caeffant gaerberis 3. 
“Ac erbyn pen yr ail dyd y dayth Eidav hyt yn emyl Caer wynt y vaes vrien ac 
yna y cafas y vydygoliaeth gyntav. Ac y gorvy ar Drahaern fo yo longau ac yr 
Alban y dayth ev y dir i ryfely¢. Ac yna y gorvy drabayrn ar Eidav ai emlit o 





a ' BRUT G. AB ARTHUR. 

dugaffey gyt ac ef try ewythred Helyn y vam. nyt amgen Llywelyn Trahayarn a 
Meuryc. ar rey henny a urdos enteu en Senedaol urdas 1, ac en er amfer honnoe 
kyvodes Eudaf yarll Ergyng ac Ewas en erbyn e tewyífogyon ar ry adaoffey 
Cwftennyn en kynhal er ynys orth Ruveynyavl telygtaot; ac Eudaf a emlades ar 

rey henny ac ae lladavd ac a Kymyrth ehun llywodraeth enys Prydeyn 2. ac gvedy | 
mynegy henny y Cwítennyn enteu a envynnŵs Trahayarn evythr Helen a 
theyrlleng o wyr emlad y gyt ac ef y kymhell enys Prydeyn tracheuyn orth 
Ruveynyaol vedyant. Ac gwedy dyskynnu Trahayarn- ar traeth ker llaw Kaer 
Perys ef a kyrchvs am pen y dynas. ac en efpeyt deudyd ef ae kavas3, Ac 
greedy henny e chwedyl honn? trwy yr holl wladoed Eudaf vrenin a kynhulles 
holl wyr arvavc ynys Prydeyn. ‘ac y deuth en y erbyn hyt e lle e gelwyr Maes 
Uryen ker llaw Kaer Wynt a dechreu ymlad a onaethant ar wudugolyaeth a kavas 
Eudaf, ac erth hynny Trahayarn a dyengys oy varchogyon kanthae a kyrchvs 
longheu ac odyna a hwylyaffant hyt e gogled. Ac ena e deuthant yr tyr ac e 
dechrenaffant anreythya9 e gwladoed 4. Ac gwedy kennatau henny y Eudaf 
Vrenyn. enteu eylweyth a kynhyllos holl kedernyt ynys Prydeyn ac a deuth en y 
erbyn ef hyt en Eícotlont, ac eno yd emlades ac ef. ac eyifyoes Endaf a ffoes ena 


d 





t A thro yr ymadrodyon hynny 
kyffroi aoruc cuftenin. <A chynullae 
llu maer a mynet ygyt ac vynt hyt yn 
rufein. a gorefcyn .yr ymarodraeth yn 
eidyao ehun. ac odyna y kauas llew- 


2 Ac yn yr amfer benn? y kyuodes 
eudaf yarll ergig ac euas yn erbyn y 
tywyííogyon a adavíei cuftenin yn kado 
llewodraeth yr ynys danav ef. A 

3 A goedy menegi bynny y cuftenin 
anuon aoruc tryhayarn ewytbyr elen a 
their lleg o wyr aruavc ygyt ac ef y 
werefcyn ynys prydein tracheuyn. A 

4 A phan gigleu eutaf hynny. kyn- 
nullao holl ymladwyr ynys prydein a 
dyuot yny erbyn ef hyt yn ymyl kaer 
wynt. yr lle a elwir maes vryen. Ac 
yno y bu vr9ydyr y rydunt. Ac y goruu 
cutaf, Ac val yd oedym yn vriwedic 


a” 


odraeth yr holl vyt. Ac yduc tri ewythyr 
y elyn ygyt ac ef. llywelyn athryayarn 
ameuruc. ar rei hynny a offodes cuft- 
enin yn vrdas fened Rufein, B. 


gvedy ymlad eutaf ar goyr hynny ac eu 
llad kymryt aoruc ehun coron y teyrnas 
allawodraeth ynys prydein yn goby! . 
ycylae. B. 

gvedy dyuot tryhayarn yr tir rr a elwir 
kaer peris. y kauas y dinas henn kyn 
pen deudyd. B. 


ladedic y wyr yd aeth tryhayarn. yny 
logeu ar ffo. Ac yna troy voravl hynt 
yd aeth hyt yr alban. a dechreu an- - 
reitha9 y goladoed ae lloíci. a llad y © 
bileinlu. B. 


Ee 


210 


le y le yny foes hyt yn Llychlyn y gaiílio nerth gan Gytbert vrenin Prydyn ac 
ervyn idipdion wnaythyr angau Trahayarn. Sev a oruc iarll y caftell cadarn 
dyfot o vewn glyn yr ford y doe Drayhayarn ac yna llechu ar y ganvet marchoc, 
8 phan dayth Trahayarn yno yn diannot y llas ev3. Ac yna y goreígynnod 


BRUT TYSILIO. 


——Y 





EF me 


BRUT G. AB ARTHUR. 


hep wudugolyaeth. Ac efef a orug Trahayarn gwedy kaffael o hona? e 
wudugolyaeth dechreu ymlyt Eudaf o le pwy gylyd hep adu yda? un gorffowys 
. hyt pan dyc y kanthav holl dynaffoed a cheyryd ynys Prydeyn a hevyt coron e 
'teyrnas 1. Ac erth henny en ovalus Eudaf en y longheu a aeth byt yn Llychlyn 
y keyífyav porth y gan yrenyn Llychlyn y keyflyae goreskyn y kyvoeth trachevyn 
ac en henny eyífyoes o amier Eudaf ar ry adaofiey kan y kytemdeythyon ae 
. anwylycyt goneuthur brat ag agheu Trahaearn. ac erth henny yarll e mynyd 
kadarn e gwr a karey Eudaf en wuy no nep a lafuryvs em blaen pavb yr gwcyth- 
ret hŷnne. kanys dywyrnaŷt ed ocd lrabayarn en mynet o Kaer Lundeyn y 
emdeyth er racdywededyc yarll a theyrmyl o Varchogyon y gyt ac ef a emkydyvs 
ym megn glyn e fford e dewey 'Trahayarn ac en dirybud a kyvodaffant am y pen 
ac ae lladaffant em plyth y kytvarchogyon 2. ac y gyt ac y kennattavyt henny y 
Eudaf enteu en dyannot a deuth trachevyn byt en enys Prydeyn. ac gwedy 
gavefkyn a gwafcaru er Ruveynwyr e kymyrth ynteu coron y teyrnas er eylceyth. 
ac odyna kymeynt wu y clot ae volyant o amylder eur ac aryant ar vyrr amícr 
ac nat oed havd kaffael yr cyl a kyffelyppyt ydav, Ac o dyna Eudaf a lywyaed 
yr enys hyt ar oes Gratyana V alentynyan 3. 

Ac or dywed gvedy trewlya9 Eudaf o heneynt medylyav a oruc pa wed e 
llunyethey enteu e pobyl gwedy ef. a cheyllya9 gwybot y gan y gyghorwyr pwy 
ee lyn ef a wnelynt en vrenyn kanys nyt oed ydav ef ettyved namyn unferch. ac 
erth hynny rcy or kyghorwyr a yynnynt rody e vorwyn honnoyun o dyledogyon 











— ——— 


1A gyedy dynot. y cheedyl honno 
atta9. kynnullao llu a oruc eutaf a 
mynet yny erbyn hyt yr alban. Ac 
yny wlat a elwir weftmarlont roi 
brwydyr y tryhayarn, ac eifloes kilyae 


2 A gvedy digyuoethi eutaf yd aeth 
ynteu hyt yn llychlyn. Ac eiffoes tra 
yttoed eudaf yclly ar dehol. Sef 
awnaeth aca? gan y getymdeith ae ge- 
geint llafuryae y geiffao diua tryhayarn. 
S.f awnaeth iarll y kaítell kadarn. kans 


3 A gee dy clywet o eutaf hynny 
dyuot awnaeth y ynys prydein a geai- 
gamu y rufeinwyr a wiícae ehun coron 
y teyrnas ac ar vyrder ymgyuoethogi o 
eur ac aryant. hyt nat oed had kaffel 


or vreydyr honno awnaeth eutaf. heb 
vudugolyaeth, Sef awnaeth tryh2yarn 
y ymlit ynteu o le y le hyt y ynys 
prydein. a deyn y arndo y dinaíloed ar 
keítyll. a choron y teyrnas, B. 
mey ykarei ef eutaf no neb maì yd oed 
trybiyarn diwarna? y dyuot o lundein. 
llechu ar y ganuet y myvn glyn koed- 
age ar y fford y deuei trahayarn. Ac 
yny llc benno ymplith y gytuarchogyon 
yllas tryhayarn.  B, 
neb a vei arnag y ofyn. ac o hynny allan 
y kynhelis eutaf ynys prydein hyt vr 
amier y buant graHian a yalacnt yn 
ymherodron yn rufein. B. 





o | BRUT TYSILId. Bil 
Fidav ynys Brydain ac y cymerth ev goron y dyrhas ac yn ¥ lle ymgyfoethogi â 
otuc a chynnal gŵyr a mairch ac arvau a da hyt nat oed havd i un brenin 
ymryfon ac ef. Ac velly y cynhelis Eidav y dyrnas hon yny dayth dau Amher- 
aedr o Ryfain. nit amgen Graffiant ac Afalaont a gwledychu ynys Brydain a oruc 
6 eiffiau iaon ettifed hyt y diwed hayach cans nit oed idav ettifed naniyd ud 
verch. Ac yna peri a oruc ev dyfynnu atta9 holl wyrda ynys Brydain i ym- 
gynghori ac hwynt am lywodrdeth yr ynys ac am gyfle y rodi Elen y verch a 
rai a gynghores ida9 roi cyfoeth y-Gynan Mairiadavc y nai ap y vraed i. A rdi 
Elen y verch y Bryns o ynys arall a digon o da or ynys hon gyda hi. Eraill â 
gynghorau y roi hi y dywffaec yr ynys honn ar cyfoeth genthi, Ac yna y dywat 
Cradaec iarll Cerniw dan daroftyngedigaeth Sened Ryfain ydym nit. Cynghor 








t 


_ BRUT G. AB ARTHUR. . 
enys Prydeyn ar teyrnas kenthy. ereyll a vynnynt ŷ rody y un b dyledog ‘of 
Ruveyn ar vrenhynyaeth genthy. Ereylla vynnyht rody koron y teyrnas y 
Konan Meyryadavc ney Eudaf vap y vravt. ar rody y verch enteu y dyledave & 
eítraon kenedyl. ac eur ac aryan ynn amyl y gytahyt. A hyt tra oedynt en et 
amryffon horny e rydunt neffau a oruc Karadavc yarll Rernyw a chyghory a 
wnaeth gwahody Maxen Senedor or Ruveyn ar rody y verch yda9; Ac evelly y 
dywedey ef y gellynt wynteu kaffael trrgywydaol hedoch: kanys e gwr lionno oed 
ap y Lywelyn ewythyr Cwftennyn vdor vap Helen e gwr a dywetpŷyt wthot o 
honag. Mam Maxen hagen ae genedygaeth a hanoed o Ruveyn. ac o pop parth 
o vrenhynyael waet ed hanoed: Ac wrth hynny ed adavey enteu gvaítat hedoch. 
kanys o amherodryon Ruveyn nc o Vrenhyned ynys Prydeyn yd hanoed, Ac 
gvedy goelet o Kynan Meyryadavc Yarll Kernyw yn rodŷ y kyghor henne; 
blyghau a forry a oruc. kanys e holl ynny ae holl lavur ef oed en keyíffya9 e 
vrenhynyaeth ydav ehun. ac o achavs lienny kynhyrvu e llys en hollavl â oruc 2. 
Ac yr hynny eyffyoes ny pheydy9s Karadavc yarll Kernyw ae dechrewoed namyn 











t Ac yg kylych diwed oes eutaf 
ymgyghor awnaeth ae wyrda pywed 
ydawei y gyuoeth gvedy ef. kanyt oed 
etiued idao namiyn vn verch. rei a 
gyghorei idav rodi y verch y vn o 
dylyedogyon rufein ae gyuoeth genthi 


2 Ac eiffoes cradagc iarll kernyo ae 


kyghores ef y roi y verch ae gyuoeth: 


gvedy ef y vaxen wledic. kans o hynny 
y tybygei ef katfel tragywydavl hedech 
kans mab oed vaxen ylywelyn ewythyr 
ytlen luydya?c y vam ynteu ahanoed o 
dylyedogvon rufeip. Ac ar vyrder 6 


mal y gellit kynhal y teyrnas yn tag- 
nouedus gadarn rac llae. Ereill a 
gyghorei idav rodi y verch y vrenhin o 
wlat arall ac eur ac aryant digaen genthi 
a rodi y gyuoeth y kynan meiriadaec y 
nei. B. 

vrenhinael gendyl y hanoed. a chyn- 
hyruu y Hys a oruc kynan yn vavr am 
roi ykyghor honn yr brenhin. kans y 
vedo! ef oed gaffel y vrenhinyaeth. 
Ac orth hynny ada? y llys troy eir« 
lloned. B. 


“ 


Ee32 


“ 


212 BRUT TYSILIO. 


yw genyv e danvon hyt yn Ryfain a dethol Maxen wledic cans mab yv hono ŷ 
Lywelyn ewyrth Elen Lydavc. a merch oed y vam ynte y dyvífoc Sened Ryfain 
a rodi dy verch y henv ar cyfoeth gida hi ac o hyny y cawn ni nerth íened 
Ryfain y ymdiffin yn gwlat rac eítron genedl. ac ar hyny y trigoyt. Ac yna y 
danvones Cradavc iarll Vairyc y vab hyt yn Ryfain!. Ac anvynych vyd vot 
cytundeb rong gwyr Ryfain a faob or ynyffed. Ac gwedy gwelet o Vayric y 
tervyíc hono 2. dyvedyt a oruc ev wrth Vaxen ryfel yw geniy dy vot yn diodey 
gan y gwyr raco. beth a wnafi heb y Maxen. dyfot heb ev gyda mi hyt yn ynys 
Brydain.a friodi Elen verch Eidav brenin y Bryttaniait a chymryt y cyfoeth 
gyda hi a hefyt val y gellych o nerth y Bryttaniait dareftong pob ynys ac a 

@ ' . “ 


BRUT G. AB ARTHUR. 


anvon Meuryc y vap a oruc hyt en Ruveyn y datkan y Vaxen e kyghoreu benny. 
Gwas yeuanc hagen teledyw oed e Meuryc henn9 hedus clotvavr molyannus. 
glew a dewr en reyt e gwyr a gwychyr yn y heyreyt yda? ef ornefut. Ac gvedy 
— y dyvot ef rac bron Maxen ef a arvollet en anrydedus y ganthao ef ay boll 
kytvarchogyon. Ac en er amfer honnŷ dyrvaor tervyfc ar ryvel oed er rog Maxen 
ar deu amheravedyr oedynt en Ruveyn nyt amgen Gratyan a Valentynyan kanys e 
gwyr hynny a daroed udunt gvrthlad Maxen byt na chaffey ef arveru o tryded 
ran er amherodraeth megys y dyley o tadavl anryded 2. Ac gwelet o Veuryc 
Maxen en kywarfíangedyc y gan er amherodron ef a dywavt orthav ar e wed 
hon. Pa achaes Vaxen € byd arnat ty ovyn Gratyan. kanys egoret yw yty fford 
trwy er hon y gelly dytheu deyn er amherodraeth e ganthav enteu. Debre gyt a 
my hyt en enys Prydein ty a geffy coron teyrnas enys Prydeyn kanys Eudaf 
brenyn Brytaen fydd gorthrem o heynt a heneynt. ac nyt oes dym a damuno 
enteu namyn kaffael y kyfryw was yeuanc dyledave ac wyt ty urth rody y un 
verch ydav a theyrnas, ynys Prydeyn y gyt a by. kanys nyt oes un map ydav 
' namyn er un verch honno. Ac vrth henny kyghor y gan y wyrda a kymerth 
padyw c rodey enteu y teyrnas kan y un verch. ac erth henny kymeredyc wu 
gan wyrda e teyrnas kanyhadu y vrenhynyaeth yty gyt ar verch. ac ar e kennadery 
bonno yd anvonaflunt wy vynbeu y vynegu y tytheu y kyghor honno. Ac erth 
hynny o mynny dytheu dyvot y gyt a my e dechreu honn? a keffy ty. ac o eur 
ac aryant enys Prydeyn ae marchogyon ae hymladwyr e gelly tytheu goreíkyn 
Ruveyn en y bwynt gwrthladedyc y hamerodryon o honey. ac y velly y kynnydes 











1 Ac yna eiffoes annon awnaeth bynac adywetei ef ae kadarnhaei og 
cradaec veuruc y vab oed or mavwrdec korff a arueu. B. 
clotuaor o haelder a deered. A phybeth 


2 A gvedy dyuot meuruc rac bren a valaent. kans y ret hynny a daroed 
.maxen, kymeredic vu ganthaŷ ymlaen gerthlad maxen or tyried ran or ym- 
pacb. fef yd oed yna teruyfe maer a , herodraeth. a hynny oed 

ryfel rog maxen ae deu vroder gracian gantay. B. 








BRUT TYSILIO. ais 


wrthnepo ytt ac ar hyny y trigoys Maxen !. Ac yna cyvairio llynges a oruc ev 
a dyfot hyt yn frainc ai cymell y wnaythyr y ewllys ev a rodi idav aur ac arian 2, 
Ac yna y dayth rybyd y vrenin y Bryttaniait vot llynges ar y mor ac na wydit 
pa Je y difgynnai ac yna y herchis Eidav y Gynan Mairiadoc dyfynnu gidac ev 
holl iengtit:ynys Brydain y warchadv y tir rac eftron genedl. - Ac yna y dayth 
Cynan a lly mavr ganto hyt ymynyd Cent3. Ac wedy gwelet o Vaxen vaint 











é 
BRUT G. AB ARTHUR. 


Cwftennyn dy gar ty a llawer hevyt o Vrenhyned Prydeyn a oreíkynnaffant 
Ruveyn !, | e ” 
Ac wrth henny ufudha a oruc Maxen orth kyghor Meuryc vap Karadavc a 
chychwyn y gyt ac ef ta ac ynys Prydeyn. ac ar e fford ef a oreíkynnes keyryd 
Ffreync ae*dynaffoed, ac a kynnulles llawered ac amylder o eur ac aryant ac o 
pob parth ydav e kymdeythokavs llawer o varchogyon. ac odyna ar e mor ed 
aethant. ac o herwyd hwylyeu y dyskynnaffant em Porth Hamont2. Ac gvedy 
kennatau henny y Eudaf brenyn e Brytanycyt ofynhau en vavr a oruc a thebygu 
ry dyvot en dyífyvyt gelynyael lu am pen y kyvoeth. ac en dyannot galo Kynan 
Meyryadaec ey ney attav. ae erchy ydav ef kynnullae holl varchogyon arvacc 
enys Prydeyn a mynet en erbyn e gelynyon henny. Ac ene Ile en dyannot ~ 
Kynan Meyryadaec e llw llwyrhaf a mwyhaf ac alles holl yeuentyt e teyrnas ae 
dewred oed henny ac aeth byt ym Porth Hamont en erbyn y llu a dothoed y gyt 
a Maxen Wledyc3. ac gwedy gweleto Vaxen y veynt amylder llw honno en e 





rodi y ti y verch ae teyrnas genthi. ac 
or achaes henn yd ymanuohet inheu 
byt yma. ac o mynny titheu dyuot 


t A phan welas meuruc y vot yn 
gywarfygedic gan y vrodyr, íef ydy- 
waet meuruc orthag yr ymadraod hyn. 


maxen heb ef paham y diodefy ti ty 
tremygu val hyn. afford yt y ymwaret. 
dabre y ynys prydeyn a chymer coron 
y teyrnas. kans eutaf vrenhin yffyd 
hen a chlauus. ac nyt oes adamuno 
namy kaffel dylyedaec o rufein y rodi y 
vn verch itlao ae vrenbinyaeth genthi. 
kanyt oes idav etined namyn hi. Ac 
erth bynny y kauas eutaf yny kyghor 


2 Ac ŷrth yr amhedrodyon hynny y 
kewyneys maxen ygyt a meuruc hyt 
ynys prydein, ac ar y fford yn mynet y 
dareítygeys kaereu ffreinc ae dinafloed, 
ac y gwerefcynvys vynt. A chynullae 

3 A phau canhatacyt hynny at y 
brenhin dirnavr ofyn agymerth o tebygu 
mae y elynyon yn keitiag gvereícyn y 
gyuoeth. agalo attao agruc kynan 
meiriadaec y nei. ac erchi idav kynnullae 


ygyt a mi hyt yno pop peth o hyn avyd 
paravtitt. A gvedy keffych amylder o 
eur ac aryant a marchogyon ynys 
prydein y gelli gorefcyn yr amharodron 
yn ar holl vyt kans o ynys prydein y 
kauas cuftenin dy gar amherodraeth 
rufein. A gedy hynny yr holl vyt. 
llawer ygyt ac ynteu o ynys prydein 
agenedaílant rufein. B. 
llawer o fellt y roi yo varchogyon ac 
amlahu y teulu. A g9edy gwerefcyn 
ffreinc'o hona? kycheyn aoruc ar y 
mor a gvynt royd yny.ol a dyuot y 
nardhamten yr tir. B. 
holl ymladwyr ynys prydeyn a mynet 
ymy herbyn. a chynnull awnaeth kynan 
u diruagr a chychoyn parth a nord- 
bampten yr lle yd oed pebylleu maxen. 


oka 
oed y llu rythrav a oruc ev y Vayryc a dyvedyt wrtho vot yn rait cynghor da 4 
fowair wrth lu a vai gymaint a honno ac arcyd ymlad arnyntt. ac yna y 
detholet daydengvyr or hai hynav a doethav a gafat ai hanvon mewn bad y dir 
ac yn llao bob un o naddynt gwialen d olioyd glas yn ârŵyd tangnefed: a dyfot â 
wnaethant att Gynan Mayriadaec3. a'chyfarch gwell ido a mariegi y bot yri 


BRUT TYSILIG. 





BRUT G. AB ARHHUR. 


erbyn govalu en vaŷr a oruc kany wydyat pa beth a wnaey kanys bychan oed 0 
vydynoed y gyt ac ef orth keyffyao ymlad a llw kymmeynt ar henne en y erbyn. 
ac orth henny pedrus a wu kanthae emrody y emlad en etbyti amylder y gwyr 
ac eu glewder kanys kan obeyth tagnheved e dothoed. ac orth hynhy gale 4 
oruc attav y hynafgwyr ae kyghorwyr. ac erchy udunt mynegy y kynghor goreu 
a wypynt en erbyn e kyvryo damveyn honno, Ac en kyntaf Meuryc a rodes 
atteb ydav ar e wed hon. nyt oes eb ef ynny ymlad ar íawl emladeyr glew kadarrí 
hyn. ac nyt o achaes emlad y dodym ny yma y enys Prydeyn y geyfyao y 
goreskyn trwy emlad. tagnheved a archon a chanyat y llettyaw are tyr hyt pan 
wybydom ny medel e brenyn. Ac vrth henny dywedon en bot en kennadeu € 
kan er amheraedyr en arweyn kennadory a negeffeu at Eudaf brenyn € 
Brytanyeyt. ac evelly trwy amadrodyon kal] doeth arafhaon mynnheu e pobyl 
honn 3, Ac gwedy ryngu bod y paeb y kyghor h9nn9, Meuryc a kymyrth y 
gyt ac ef deudengwyr llwydyon or rey doethaf or a kavas en e liv. a cheynk 
olywyd en lla9 pob un o nadunt e deheu. ac evelly deuthant eh érbyn Kynan 
Meyryadavc 3. Ac gwedy gwelet or Brytannyeyt wyr mor anrydedus ar rey 
henny a oet a doethineb ac arvydyon hedvch a tagnheved kanthunt. kyvody en 
anrydedus a orugant en eu herbyn ac agory e fford udunt en hehang hyt pan 
ellynt en rvyd mynet rac bron e tewyílaoc. Ac ene lle gwedy eu dyvot a íevyll 
rac bron Kynan Meyryadave y annerch a wnaethant o pleyt er amheravedyr ar 
Sened a dywedwyt ryanvon or amheraedyr Maxen vap Llywelyn hyt at Eudaf 
brenyn e Brytannyeyt a negeffeu a chennad?ry kanthao y gan yr amherodryon 











—— 








I A gvedy gvelet o vaxen lu kymeint 
a hennŷ yn dyuot ny erbyn ofynhau 
awnaeth o pop vn o dpyfford. o veint 
y llu, ac o vybot gleoder y brytanyeit 


2 Ac yna y dywavt meuruc. argloyt 
heb ef nyt oes ynn ymlad a gŵyr racco 
ac nyt yr hynny y doetham yma. nac yr 
kyffroi y geyr racco’ yn dybryt yn 
herbyn namyn tagnoued yffyd iaen y 
erchi vdunt a letty hyny vypom vedvl 

3 A gvedy bot yn ranc bod gan baeb 
y kyghor honnv. kymryt awnaeth 
meuruc deudcegeyr o wyr llvydon a 


ac na yttoed ynteu yn gobeithm0 tag: 
neued. a gale attaŷ a oruc y henafyvyr 
a meuruc vab cradaec ac erchi kyghor 
udunt am hynny. B. 


y brenhin ymdanam. a dywedat yn bot 
a chanaderi genym ygan ymherodrori 
rufein ar eutaf vrcnbin y brytanyeit. 
Ac velly tro ymadrodyon claer keiffag 
tagnouedu ac vynt. B. 


cheint o eliwyd yny lla deheu y pop 
vn onadunt a dyuot byt rac brou 
kynan. B, 





215 


genadau gan Vaxen Wledic att vrenin y Bryttaniait. fev y gofynnod Cynan 
pam y dathoed ev a_llu cymaint a hon ganto ar hedoch 2. ynte a_dyvat mae rac 
y orthrymu ar y ford3. Ac wedy gwybot o Gynan y neges ev y mynailai y 
wrthlad rac colli o hona? y vrenhiniaeth ac yna y dyvat Cradavc iarll Cerniw 
gellyngog ni hwy at y brenin ac a yynno ev gwnaet ydynt ac yna y doethant y 


BRUT TYSILIO. 





BRUT G. AB ARTHUR. 


atta9?, ac ena e dywavt Kynan Meyryadavc. nyt tebyc hyn e drech kennadeu 
_ ys tebygach hyn y elynyon a vynnynt goneuthur treys a goreskyn gwladoed 2. 
ac en dyannot Meuryc a attebod ydav. nyt oed wedus hep ef y wr kym- 
eynt kywurd a hon hep lawer ac amylder o kytymdeythyon ygyt ac ef 
ac en wvyhaf oll o achaes medyant ac argleydyaeth gwyr Ruveyn a 
gweythredoed eu tadeu ac eu hentadeu kas ynt y gan Jlaver o Vrenhyned. ac 
orth hynny pey kerdey un o nadunt y gyt a nyver bychan. âc attoed ef 
kyvyríffangedyc ef y gan y elynyon. ac evelly e keoylydyt kyífredyn gyhoed 
Ruveyn. ac orth henoy en hedvch a thagnheved e deuth. a tagnheved a keys 3. 
a henny e mae en y dangos ar y weythret kanys yr pan dyskynnaffam ny ar tyr 
er enys hon ny wnaetham na threys na chollet na farhaet nac eyffyeu y nep. ca 
treul ac en reydyeu megys kenedyl tagnhevedus a prynnaffam ny ac ny dugam 
ny dym y treys y ar nep4. Ac gwedy pedruffao o Kynan Meyryadavc ena pa 
beth a wneley ae emlad ac vynt ae enteu rody hedvch udunt, neffau ena a oruc 
Karadavec yarll Kernyw a hynafgwyr e teyrnas y gyt ac ef ac annoc y Kynan 
rody ndunt er hyn yd oedynt en y adoleyn. A chet bey gwell gan Kynan 
emlad ac wynt. eyflyoes dyofc eu harveu a oruc pavb o nadunt a chanhyadu 











1 A phan welas y brytanyeit y goyr 
adueyn bynny yn arwein oliwyd yny 
deheuoed yn areyd tagnoued. Sef 
awnaethant kyuodi hyny herbyn yn 
arededus. Ac mal y doethant rac bron 


2 Ac yna I gouyneys kynan py acha9s 
yr dathoed llu kymeint a bonne gantav 
yateu. A dywedut nat oed tebic y 


3 Ac yna y dywavt y kenhadeu nat 
oed teiloeg kerdet gor kyuurd a benno 
heb luoffogreyd ygyt ac ef. kans velly y 
mae teileg kerdet ygyt a phob vn 6 

4 Hyd yma, eithyr lle mae rodau i'r 
gwrtbwyneb, mae llyvyr A yn canlyn, air 
yn air, y traetbawd ganol, den enw Brut 
G. ARTHUR.—A heni emae eni dagaes 

Ac arvyd yv hynny yr pan doeth- 
ant yr tir hŷn ny wnaethant na threis 
na farhaet y neb am prynu eu kyfreideu 


kynan y anerch awnaethant o pleit y 
herodron rufein ae fened. A menegi 
ìdae ryanuon maxen achanadvri gantag 
y gan ymherodron rufein ar eutaf. B. 


kerdedyat y kenadeu namyn y elynyon 
avynynt anreitha9 g9ladocd. B. 


ymherodron rufein rac kaffel kewilyd 
gan eu gelynyon. kerdet llu y eu kad 
y fford y kerdont tagnoued a geiffant. 
tagnoued adyborthynt. B. 

ari ceithret. canis er pan difcenafam 
ni ar dir er enis hon ni vnaetham na 
threis na cholict na faraed i neb namin 
er da arall Javinjlao erth vot paob, A. 


yr y eur mal gcyr hedoch heb geiífa9 
dim ynrat gan neb. B. 


- 


216 BRUT TYSILIO. 


gyt yr gaer vn arvon Ile ydoed Eydav ac Elen y verch yn cynal y lyst. Ac yn 
diannot y cymerth Maxen Elen yn wraic briot ida? a llyvodraeth y dymas gida 








 — 








BRUT G. AB ARTHUR. 


hedech udunt a deyn Maxen ae kytemdeythyon y gyt ac ef at Eudaf vrenyn e 
Brytanyeyt hyt en Llundtyn a damllevychu yda9 ynteu 6 kyffranc honn? en y 
ordas megys ed adaved 1, h 
Ac ena ¢ kymyrth Kauradavc yarll Meuryc y vap y-gyt ac e£ ac erchy goftec a 
oruc, ac en e wed hon e dywat orth e brenyn. llyma ep ef er hyn trwy hyr 
amfer ed oedynt er rey a kedwynt kyflaon a chyvyr ffyd y ty en ydamuna? a 
Dyv en y llunyethu kanys tydy weyth arall a orchmynneyft yth wyrda dy rody 
kyghor yty pa ved y llunyethut ty dy verch ath kyvoeth gvedy ty, ac en woyhaf 
oll en y dyeuoed byn e mae heneynt en emlad ath dy en kymeynt ac na elly 
tytheu llywyae de pobyl ath kyvoeth a vo hoy. ar rey a kyghores yt rody coron y 
teyrnas y Kynan Meyryadaec dy ney. ar rody dy verch y wr gwlat arall ac eur 
ac aryant y gyt ahy. Ereyll a kyghorynt rody dy verch y un o tevyflogyon er 
enys hon a llyvodraeth e teyrnas y gyt a hy. ac a dalyey e kyvoeth gwedy ty. er 
ran weyhaf hagen or kyghorwyr ar gwyrda a kyghoraffint keyffyae un dyledaec 
o lyn er amherodryon ac y hepn? rody de verch y gyt a choron e teyrnas kanys 
wynt a edevynt kaffael gvaítat a thragywydaol hedech trwy henny tra vey 
— Ruveynyael kyvoeth en eu hamdyffyn. Ae erth henny y bu teylong gan Dyv 
anvon e gwas yeuanc henn bonhedyc o lyn er Ruveynwyr. ac o oì 
kenedyl e Brytannyeyt. ac om kyghor y de verch a rody ydav hep annot a choron 
e teyrnas y gyt a hy. ac ony vney henny pa dylyet fyd yty ar enys Prydeyn mey 
noc ydav enteu. kanys kar yw ef y Cuftennyn a ney y Coel en brenyn nynheu er 
hon ny alton ny geadu Helen y verch ef y ryvot en Vrenhynes arnam ny ac vrth 
henny o treftadael delyet ef a dely kaffael brenhynyaeth enys Prydeyn a. Ac 





S Sev aoruc cenan ena roti hetech 


llundein i emveled ac eutav. A. 
viunt. advin maxen get a vint hit en 


Ac val yd oed kynan yn pedruffae 
beth a wnelhei ae ymlad ac cynt ae 
peida9 dyueffau aoruc cradaec iarll 
kernyo ar goyrda ereill a chyghori 
hedychu ac eynt. a chyt bei drvc gan 


1 Ac vedi i devod i lundein ed aeth. 


caradaec iarll cerniv. a menrici vab a 
geirda ereill gidac veint hit rac bron 
eutae. a devedid vrthav val hin aoruc 
caradaec. Argleit vrenin eb ev. llima 
,€ cighor a gighores doethion de deirnas 
it, Gedi 1 anvon o due hit attad ema, 


gynan rodi hedech awnaethpeyt udunt. 
Ac yna y doeth maxen y gyt ac vynt 
hyt yn llundeyn. Ar eutafa datganu 
idag mal y daroed. B. 


A hin argleit ed oetud dvhun eni 
damunav. nid amgen no cheifae de- 
liedavc en gra ith verch o deliedogion 
ruvcin. canis edi? heneint en cimeet 
athi. Afan roted it argleit er eil 
cighor am roti de deirnas i cenan 
meiriadatc de nei ni bu da genid beni. 

pa 





BRUT TYSILIO. 217 
hí. A phan wyby Gynan hyny. mynet a oruc hyt yr Alban a chynnyll Ìlu maer 
ganto. a dyfot trwy hymyr ac anraithiav y cyfoeth hyny doeth Maxen a gyrry 
fo arnynt ar ailwaith y dayth Cynan ai lu ac y tangnefedeyt ryngtynt y git gael 


— b AB. 














BRUT G. AB ARTHUR. 


gvedy y Karadaec darvot dywedcyt er amadrodyon hyn Eudaf trwy gyffredyn 
kyghor y wyrda ef a rodes y verch ydav a theyrnas er enys y gyt a hy. ac goedy 
gwelet o Kynan Meyryadacc henny llydyav ac antheylvngu ac anrhyfyghu a oruc 
en wy noc e gellyt y credu. ac en dyannot mynet hyt er Alban a chynnullag 
llw moyaf a alles ef y gaffael attao orth ryvelu ar Vaxen?. | 

Ac gwedy kytemdeythokau amylder o kynnulleitva Kynan Meyryadacc a 
deuth trwy avon Humyr ac o bob tu y Humyr dechreu a oruc anrcythya? e 
goladoed. Ac gvedy kennatau henny y Vaxen enteu a kynnulles boll kedernyt 
enys Prydeyn ac ar vrys ed aeth yn y erbyn. ac en dyannot emlad ac ef a chaffael 
€ wudugolyaeth. ac er hynny eyflyoes ny phcydyvs Kynan namyn atkynnullae 
eyloeyth y vydynoed ae torvoed attao ac emdangos en tevyn dyftryvedygaeth e 
gwladoed. ac evelly eylveyth ed emchveley Vaxen ac gvedy ed emledynt 








na chan neb oth cighor ochafut delie- 
daec o ruvein. A llima vedi anvon 
heni argivit o duv hit attad. ac o 
emerodron ruvein. Ac ogorthodi di 
argivit egŵas ieuanc da hen. enebit 


Ac yna y kymyrth cradagc iarll 
kernyo gvyrda y gyt ac ef..a goedy eu 
dyuot y rac bron eutaf dywedut awnaeth 
vrthae ual hyn. argleyd heb ef llyma 
yr hyn yd oed y geyr ath garei ti yny 
damunag eirioet a duo ny danuon hedio 
yma vrth dyuot titheu yn kado fyd- 
londer orth duo. Sef yo hynny tra 
vuoft yn ymgyghor ath wyrda beth 
awnehit am elen ty verch ath gyuoeth 
kan yttoedut.yn treiglav parth a beneint. 
mal nat oed havd ytt llywyav ty teyrnas 
yn hey no hynny. Ac y rei agyghorei 
itt roì coron y teyrnas y gynan dy nei. 
A rodi dy verch y dylyedaec o wlat 
araìl. kans ofyn oed arnadunt dyuot 
daryftygedigyaeth arnunt or delhei 

2 Ac en diannod odvhun gighor 
eudav ae virda iroted eleni vaxen ar 
vreniniaeth genti. Afan gicleu cenan 

Ac ufydbau awnaeth eutaf yr 
kyghor henn? a rodi elen y verch ac 
gyuocth gvedy ef y vaxen, A gvedy 


vod en giftal delied e gvas hone o vonet 
agvaed ar enis hon athitheu. canis car 
agavs i gyítenin iv a nei i goel an brenin 
ninheu. A. 


vrenhin aghyuyeith, Ereill a gyghorei 
itt rodi dy verch y vn o dyly n 
mfein. kans velly y tebygynt kaffael 
hedech a rufeinaol amherodraeth y 
emdiffyn. A llyma hediŷ argleyd gvedy 
ryanuon o duo y gvas ieuanc hon yma 
yiti yr hen a henyvo rufeinael am-. 
herodron a brenhinholyon vrytanyeit. . 
Ac y henn y kyghoron ni ytti rodi dy 
verch ath gyuoeth genthi. Ac y gyt â 
bynny edrych ti vot yn kyftal y dylyet 
ef ar teu ditheu ar ynys prydein. kans 
kar agos yv ef y guíìenin a nei y koel 
yn brenhin ninheu. Ac orth hynny 
ny’ dylyit gwarauun yr gŵr henn? y 
verch ar vrenhinyaeth, 8B. 


meiriadaec heni llidiao aoruc amined 
hid er alban. a chennullav llu aoruc eno 
i venu rìvelu ar vaxen. A, 

gvelet o gynan bynny llidya aoruc. â 
mynet parth ar alban. A cbynnullae 
llu maer y ryfelu ar vaxen, B. 


Ff 


#18 


ac y git gollit. Ac ymhen y bymet viwydyn wedy hyny ydaeth Maxen a 
Chynan y frainc yr lle ydoed Hymblat yn dyvffavc yno?. a liad hone a 


BRUT TYSILI6. 





DH —— 








- ee 
- 


BRUT G. AB ARTHUR, 


gweythyeu e kaffey e wudugolyaeth. ac or dyved gredy gwneuthur o bob un o 
nadun dyrvaer kollet oy gylyd trey annoc eu kytemdeythyon tagnhevedu â 
orugant I, 

Tnypnypn dekyyor a aeth o'r enys bonn wu honn. 

Ac gwedy llythrao yfpeyt pum mlyned fyberchau a wnaeth Maxen ac a 
achavs anthervynedyc amylder eur ac aryant a kymulleyd ydav peunyd. ac erth 
henny parattoy llyghes vaor a oruc agkyvodedyn. ac y gyt a hynny kynnullao 
holl varchogyon enys Prydeyn a onaeth a chwennychu ŷ orefkyn Ffreync, Ac 
orth henny gveedy mynet o hona? tros e mor en kyntaf e kyrchos ef Llydaw e 
teyrnas a eloyr er awrhon Brytaen vechan 3. a dechreu a oruc ryvelu ar Ffrcync 
a oedynt en y gyledychu. ac efef a wnaethant e Ffreync ac Ymbalt en tewyflavc 
arnadunt dyvot en y erbyn a deehreu ymlad ac ef. Ac eyffyoes en y ran wuybaf 
peryglu a orugant a dechreu ffo kanys Ymbalt eu tevyífaec wynt o phymthec 
my] o wyr arvatc ŷ gyt ac ef a dygeydaffant, Ac gvedy henny gvedy gwneuthur 
w Vaxen e vcynt aerva honno dyrvaer lewenyd a kymyrth kanys goydyat bot en 
haed ac en efkavyg. ydao gorefkyn e wlat. gwedy rylad e íaol varchogyon honno. 
Ac orth henny galo Kynan Meyryodaec attao odyeythyr e torvoed ac adan 
choerthyn en efkavyn dywedoyt erthao val hyn. llyma ep ef un or teyrnaffoed 
goreu o Ffreync gvedy y gorefkyn o honam ny. llyma gobeyth ynny y oreíkyn c 


uu 


3 Ac aniver mavr cantao ev adoeth 
drei avon hemir ac anreithiaŷ adarŷeu 
‘yoiao ita9 aoruc. Afan gicleu vaxen 
heni cennullav llu aoruc enteu a daved 
en erbin cenan. aroti brŷidir ar vaes 


A dyuot ae lu trvy humyr a dechreu 
anreithae y gtladoed. A goedy menegi 
hynny y vaxen kynnullae llu mvyaf a 
alleys awnaeth a mynet yny erbyn y 
yoi kat-ar vaes y gynah ae yrru ar ífo. 
Ac ny pheideys kynan namyn kynullae 
y lu ac anreithao y goladoed. Gveitheu 


—_ 2 Acvedi minet pum mlinet beibiav 
arvaethu aoruc maxen mined i oref{cin 
freinc, afan yu baraed gantav i darpar. 
Ac ympen yfpeit pump mlyned 
fi u awnaeth maxen o amylder 
eur ac aryant a marchogyon. Ac yny 
îe parattoi llyghes. a PE 9 leodd 
ynys prydein, ac alleys y 





cloleoed 


—d——— 





itae. a gìru cenan ar fo. Ac enteu 
eilveith a gennullaet llu enccit. a 
rivelu ar vaxen, a€ or divet. vint a 
gimmodafant ac a aethant en ungar 
uneígar. A. 


gan vudugolyaeth gveitheu hcbdi yd 


.yymchoelei vaxen y orthav. Ac or 


diwed goedy gvneuthur kollet maer o 


.pop vn yo gilyd, dyuot awnaeth ketym- 


deith y rydunt ac ceu Fymodi. ae doyn 
yn yn garyat. B. 


mined aoruc hit en llidae. elle aelcìr 
vedi heni pridain vechan. A. 


ereill. A gvedy bot pop peth yn 
paraet. kychoyn aoruc parth a Hydav y 
wat aelwir wcithon brytacn vechan. 


$Rot TYSILIO. fig 
ŵiaethaiìt ac ynia y dyeat Maxen wrth Gynan Mairiadaec cyn dygym imi arnat 
ti ynys Brydain mi a rodav y tithau Lydav t, A llyna yr amíer cyntav ydaeth y 
Bryttaniait y lydav. ac o hyny allan y gelvit hi Bryttaen vechan. Ac odyna y 


— __ 











BRUT Gi AB ARTHUR 

t€yrnaiïoed ereyll; ac orth henny bryffyen ny y achubeyt e keyryd at teyrtiaffoed dŷ 
keftyll en dyffyvyt kynehedêc echeedŷl tros eythyvoed y gvladoed ac ymkynnullae 
pavb ac arven en erhyn. kanys o gallon ny kaffael € teyrnas hon ny phedraflaf y 
gallu o horiam ny gureskyn holl Ffreync orth en medyant nynheu. Ac orth henny 
ha vyt edyvar gennyt kanhyddu ymy pa beth bynnac vey de delyet dy ed eriys 
Prydeyn. kanys pa beth bynnac a golleyft ty eno my ae herinyllaf y ty eman ên 
& wlad hon. Ac orth henny my ath vnaf ty en vrenyn ar e teyrnas hon. a bon 
vyd Brytaen arall; a honn a kyvanhedon ac en kenedyl gvedy gorthladom ny 
eftronolyon kenedloed o honey. kanys gwiat ffrwythlawn yo hon o ydeu ac 
avonoed kyvlavn o pyícaet 1. | 

Ac gvedy henny kynnullao a chyweyryao bydynoed a oruc a mynet hyt en 

Rodhin ac en e dyd henn ec a kâvas y dynas hénno. ac gredy klybot o baeb 
tiywalder a chreulonder e Brytanyeyt a lladedygaeth er atrva ry ledeffyt ffo a 





-- ; o 


î Ac emlat en vichir aoruc ac aoet 
eno o freinc. A dali aoruc e freinc 
aoet eno en erbin maxen. Ac imbalt 
oet hen? eu tevifacc. allat er imbalt 
hone aenaethpŷŵid apimthecmil oe gir. 
Allaven vu vaxen am heni. agalo atta 
cenan meiriadavc a devecid erthaŷ val 
hin odieithir iniver. Cenan eb ev, veldi 
ema clad da. agoreu ran iŷ hon o freinc; 


A gvedy dynot yuo dethreu ymlad ar 
popyl aoed yndi a llad bunpallt eu 
tywyílave. A pbymtbegmil o wyr 
aruavc y gyt ac ef. A phan welas 
maxen meint yr aerua awnathoedit ar 

gelynyon. A geybot o bona? bot yn 
haed geedy hynny eu dareíteg ao goby!) 
gale kynan awnaeth attao dan werthin 
a dywedut erthav val hyn ar neilltu o 
dieithyr y Ìluoed; Kynan heb ef llyma 
vn or gvladoed goreu yn ffreinc gvedy 
daroíteg y ni. gobeith yo genyf weithon 
kaffel y rei ereill. Ac orth hynny 
bryílyvn y gymryt y keítyll ar kacroed 
ar dinaffoed hyn mynet y cheedyl 
henn? yn honeit dros y gcladoed. Ac 
ymgynullae pavb ygyt yn erbyn kans o 


abrifion i orefcin e raheu ereill cin 
clived or goladoet aii divodima, Achid 
collut ti beth o enis pridein om divod f 
eno. minheu ae hennmiìllŷn itti ema. ami 
ath urtav di or lle en vrenin ar eclad 
hon; A hon avit eil pridein o hin 
allan. Ani de Jlanon oc an cenedil 
nvhun vedi darvo imi ver? eftronion 
genedil otima emdeith. A, 


kaffon y teyrnas hon nyt oes pedrufter 
genyf gaffell holl ffreinc yn einym, 
Ac vrth hynny na vit ediuar genyt 
ganhatau y mi dy dylyhet ar ynys 
prydein. kans py beth bynbac a gollych 
ti yno minet ae entllaf yti yma. Ac 
yn gyntaf mi ath wnaf yn vrenhin ar 
y wlat hon. Ac ae kyuanheden oc an 
kenedyl nehunein gvedy darífo yn vere 
eftron genedyl o honei. yn llvyr a hon 
vyd eil brytaen: A hyt y goelir ymi 
gvlat ffroythlaon yo hon o ymryual 
yteu ac auonoed kyflaevn o py{cavt. A 
choedyd a fforeítyd tec adas y hela, 
Ac yhyt y gon nyt o gvlat garueidach 
no hon, Dalen ar goll yma. 8B. 


Ff32 


o 


920 BRUT TYSILIO. 


€crdod Maxen ty a dinas Roam y Normandi'ac y foes y frainc rac y ofn a gado y 
coftyll ar dineffyd yn wac. Ac odyno ydaeth Maxen ty a Ryfain a ryfely yn 








BRUT G. AB ARTHUR, 


onaey pa9b o nadunt kan ada? eu gwraged ac eu meybyon!. ac e velly o 
aghrefft a dyfc er rey heriny e gwneynt pavb trey ec gwladoed ar keyryd ar 
dynaffoed hyt pan oed e ffyrd en heang ac en reyd yr Brytannyeyt. ac evelly ed 
oed creulonder e Brytanyeyt byt pan ledyn er holl kenedyl or gwyr kan arbet e 
gwraged e huneyn. ac or dyved gvedy dyleu o nadunt er ho]l wladoed ac eu tyr 
dyvyllodryon kadarnhau e dynaffoed ar keyryd ar keftyll a orugant o Varchogyon 
Brytaen. ac adeylat keftyll a chedernyt en lleoed kryua a wnaethant. ac gwedy 
benny dyvalder a chreulonder Maxen a aeth troy teyrnafloed Ffreync dyrvavr oyyn 
ac aryneic a achub pob tewyfîavc a phob yarll en e veynt hon hyt nat oed un 
gobeyth y nep o nadunt namyn emollong ac emrody yr tyghetven. Ac orth 
henny ffo a wnaey pavb o pob lle or e vydynt endao yr keyryd ac yr dynaffoed 
ar keftyll kadarn ac y pob lle or e tebygynt kaffael navd a dyogelech endae.. Ac 
gwedy gwybot o Vaxen bot y ovyn ef ar pavb en kymeynt a henny kymmeryt 
glewder a oruc endao ac amlhau a oruc y lw kan rody kyvaroffeu a rodyon 
amhyl udunt. A phey bynnac a wyppey y vot en choannoc y grypdeylya9 da 
dynyon ereyll er rey henny a kytemdeythokaey Vaxen y gyt ac ef. ac yr rey y 
rodey eur ac aryart y ereyll. ac evelly o amravaelyon rodyon nyt annodey gwabaod 
pavb attav ac evelly eu kyvoethogey 2. 

Ac odyna kymmeynt amylder llu a kynnulles attav megys yd oed tebyg a 
dyheu ec galley goreíkyn boll Ffreync y gyt ae thervyneu. ac eyííyoes annot a 
oruc henny hyt pan darffey ydav en kyntaf hedychu e teyrnas a oreskynnaffey 
ae lleney ae chyvanhedu or Brytannyeyt. ac vrth henny gwys aoffodes hyt pan 


deley kan myl o vyleynyeyt a thyrdycyllodryon a 'chynnullae henny trwy holl 


teyrnaflued enys Prydeyn. ac eu hanvon attao wynt. Ac y gyt a henny deg myl 
ar ugeynt o varchogyon y gad? er rey henny ac y hamdyffyn en e wlat c 
prefiyllynt endy rac kyrcheu a ruthreu eftronacl kenedyl. ac gvedy darvot 
yda9 kaffael ô hono pob peth o henny vrth y vynnu. ef a rannus Llydae er 


a——— tt ———_— ———————t O OO LIS "i 


t Achemrit cr urtas beng aoruc 
Cenan meiriadavc. ac atav cinnal fit- 
londer i vaxen o heni allan. Ac en 
diannod id aethant otina hit en rodŷm, 
ac ac g0eclei vint ac ae clivei. fo 


2 Agvedi darvod itint efteg y cobil or 
gvladoct. cadarnhau aorugant e ceftil ar 
, Caorect. Agoneuthur llaveroed ini Heoet 

buefint eirioed er un gint. Ac 
“evel egoruc maxen efort e certaet eni 
itoet 4 oven ac ergrio ar bop tevifagc 


avneint ra&unt efort i tebicint cafel 
noted er eu hencidieu. Ac nid eir- 
iechint einteu neb or a civarfei ac gint 
nas dienitint. onid gvraget.. A. 


afob brenin or ai clivei. Ac enteu 
vaxen en amilhau beunit i varchogion 
ac en roti utunt eur ac ariant a meirch 
ac arveu a dillad a thir a daiar a boid a 
diayd. A, 





BRUT TYSILIO, 22} 


efbyn Graffian a Nafalaent amherodron Ryfain ac yn diannot y lladaed ev y 
naill a deol y llall a oruc ymaes o Ryfain 4. ar amfer hong yr oed mynych 





BRUT G. AB ARTHUR, 


rygthunt ac a onaeth Brytaen arall o honno. ac ae rodes y Kynan Meyradaec 1, 
ac odyna e kerdys enteu ae kytemdeythyon kanthaŷ hyt en eythavoed Ffreync a 
throy orthrymmaf emladeu ef ae goreskynnŷs Ffreync a dan y thervyneu y gyt a 
holl Germania ac em pob ymlad e bu wudugael Maxen, ac odyna e goffodes 
eyftedva y teyrnas en Treverys. ac odena y dechrevys ryvelu ar amherodryon. 
Gratyan a Valentynyan. ac gwedy llad e neyll o nadunt e llall a dyholes or 
Ruveyn en hollavel 2, 

Ac en er amíer hynuo ed oedynt e Ffreync a geyr Peytw en ryvelu ar Kynan 
Mcyryadaec ar Brytanyeyt ereyll a oedynt y gyt ac ef ac o vynych kyrcheu en 
avlonydu arnadunt. Ac enteu eyífyoes en vychyr ac en oral en gorthwynebu 
udunt ac en talu aerva en erbyn y gylyd udunt ac en amdyffyn ac en kynbale 
wlat a kyfreideyt yda? en vrael. ac gvedy gorvot a chaffael e vudugolyaeth o 
hona? y mynnes ef oy kytvarchogyon kymryt gwraged or rey c gellynt meythryn 
plant er rey a vey tragyoydagl treftadogyon ar c wlat honno. A megys na bey 
nep kymyíc en e byt en eu kenedyl ef a vynnos o enys Prydeyn kyrchu gvraged 
udunt 3. ac orth henny anvon kennadeu a oruc Kynan Meyryadavc hyt en enys 
Prydeyn at Dunavt brenyn Kernyv, e gwr a dothoed. en lle Karadavc y vravt ac 
ar e kyvoeth ac erchy ydav ef perffeythyao e neges honno, kanys gwr bonhedyc 
oed henn? a chyvoethaŷc. ac ydav ec gorchmynnaffey Vaxen llyvodraeth er, enys 
en y abíen hyt tra oed enteu en goreskyn e gwladoed racday. Ac yr gwr honn? 





: Ac ev agennullos ena o rivedi o 
vilioet eni tebigei ev vod en digaen i 
oreícin freinc. Ac ena e gohiriavt ev 
eni leneis ev eno or britanieid. Ac eno 
ed anvones maxen cenadeu i enis pridein 
i doin attae eno o rivedi or bobil ifa 
eu breint ac eu gvaed o lavurvir edaiar. 
pid amgen no chanmil a degmil 
arugeint o varchogion. a heni orivedi 


2 Ac eno ed edevis maxen cenan 
meiriadavc in vrenin ac ed acth enteu 
parth ac eithavoet freinc. ac i goref- 
cines cobil o freinc idan i thervineu a 
germapia oll hevid adan i thervineu. 

i darvod itaŷ gorefcin e guladoct 
heni. igofodes eiftetva i deirnas in e 

3 Ac ed oet ena gir freinc en rivelu 
ar cenan meiriadaoc aadevfit en vrenin 
en llidav. ac en benav or britanieid.. A 
chenan aoruc ar ec freinc, Acvedi 


adnepeid ar vaxen ena o enis pridein 
hid en llidav. Ac eni ìgoíodes maxen 
vint i ginnal ¢ clad hono. nid amgen 
nor niver ifel ibreint ac eu gvaed i 
devill edaiar. ar niver marchogion in 
argleiti arnatunt vinteu ac i eu amdifin 
rac eu gelinion. ac oheni allan igeloid 

llidae en ail pridein. A. 


dinas aelvir treveris. Ac odina rivelu 
aoruc ar e deu ameravdir aoetint ena 
in ruvein. nid amgen gratian ac ava- 
laont. a deu vroder oetint, a llat e naill 
aoruc maxen. a dehole llall o ruveio. 
A. 


hetichu arnav i cavas eni. cighor circhu 
gvraget hid en enis pridein. en oreicaeu 
oe gid varchogion. rac bod amgen ri9 
en cu hotivetion no britanieid. 4, 


928 BRUT TYSÎbÌb, 


gyírangau rŵng y Bryttaniait. o lyda9 ar frainc. Âc wedy y bot veÌly yn hir ê 
amfer medylia a oruc gwyr Llyda? am gael gwracae da ydyntì, ac anvon 
cenadau y ynys Brydain at iarll Cerniw yr hwn adovit yn gaideat ar y dyrnas ac 
_ervynnait ida9 danvon un-vil-ar-dec o verchet gwyr anÌyedaec ir ynys yn wraicae 
ydynt hyt at Gynan, A thrygain o verchet maibiot aillion a gwenedigion *. Ac 
Ac wedy cynyll hyny o Vorynion cychoyn ai llynges a orugênt. ac ar y mor y 
dayth geynt gwrthoyneb a gvafgaru y llongeu y amrafaelion draethau a bodi rai 


Pr 














BRUT G. AB ARTHUR, 


ed oed merch anryved y phryt ae thecked a honno a elwyt Uriula a vynney 
Kynan Meyryadave y chaffael en wreycca ydav ehunan î, “ 

Ac gvedy gvelet o Dunavt kennadeu Kynan ac eu neges ef a vynnes ufudhau 
ey neges. Ac vrth henny ef akynnullys un vyl ar dec o verchet dyledogyon 
trey holl teyrnaffoed ynys Prydeyn. Ac o verchet a vey ys eu bonhed ar tyr 
dyvyìlodryon ed erchys kynnullae. try ugeyn myl a doyn henny oll hyt yg Kaer 
Lundeyn. Ac y gyt a henny o pob porthva'ed erchys deyn llongheu en e rey 4 
gellyt anvon e morynnyon hynny hyt en Llydao ac er racdyvededygyon wyr 
uchot 2, A chyt bey Haver em plyth e vydyn honno a vey da gentliunt henny 
eyflyoes ed oed laver o honunt cynteu en drvc kanthunt ada? eu gvlat ac eu 
ryeny ac eu kenedyl. ac eteyll o nadunt a oed gvell kanthunt kadu eu dyweyrdep 
ac eu gwerudaet noc ymkyffylitu a neythyoreu. ac evelly en amravaelyon 
luoflawgreyd amravael ewyllys a vydey yndunt. Ac gvedy bot en baratt ¢ 
llynghes e gwraged a offodet endunt ac ar hyt avon Themys c kyrchaffant y 








1 A dunaed aoet vrenin ar gerniŷ 


ì hono. Ac anvon aoruc ceman cenad at 
ena. Ac ir dunaet henvi gorchiminafei 


dunaed i erchi itav e verch hono en 


vaxen livodraeth er enis, A merch 
aoetir dunavd hen enrivet i thegvch, 
A chenan meiriadavc aoet en caru 


Sef oed y dunaet hvnn braet y. 
grataec iarll kernyy. ac a athoed yn 
Ne y vrast yn vrenhin. A phenadury 
a heuyt oed ef yn ynys prydein, kans 


2 A dunaed aoruc beni val ed oet 
genan eni erchi. Nid amgen no feri o 
dunaved cennullae o verched deliedogion 
vnvil ardeg. A chennullao o verched 
e bobil anvonetic devgeinmil. A heni 


A goedy dyuot y genhadori honno ar 
dunaet ufydhau aorucidi. Ac anuon 
goys tros vyneb y teyrnas y gynullag y 
goraged hynny mal yd archafit idav. . 
Sef oed eiryf y gynnulleyt o verchet 


dylyedpgyon vn vil ardeg ac o wraged 


vreica i genan. Ac anvon hevid llaoer 
O rivedi o vraget ereill o enis prideiu 
hid en Midao. A. " 
ida? ef y gorchymuna@ei vaxen ty- 
ny ffogynelh y teyrnes tra vei o honei. 


oll o niver a beris dunaéd eu dein hid 
en llundeio. aferi cennulla9 llogeu ac 
eu dvin i lundein i anvon c niver bong 
ilidao. A. 


a oed is y breint deugein mil ac erbyrt 
dyaot y gynnulleitua bhonno hyt ys 
llundein y kysnullvyt kymeint sc 2 
ellit o logeu erth eu hanuoma hyt ya 
Uydae, B, 


BRUT TYSILIO, #23 


enadynt, Ar amïer hono ydoed Gwnvas a Melvas yn ryfely ar y mor ar wyr 
fermania o blegit Graffian amherodr Ryfain 2. fev y cyfarvy ar gwyr hyny doy 
_ Jong or merchet hyny a vaígaraffit ar vor frainc ac vedy cael manec or gwyr a 





BRUT G, AB ARTHUR. 


mort, ac or dyved gŷŵedy troffy o nadun en hwyllyeo parth a Llydae kyvody a 
' wnaethant y gwrthcynebedygyon wynhoed a choytheu en kythree] en eu erbyn. 
ac en e lle eu gwaskaru er holl longheu en peryglŵs trwy amravaelyon voroed 
gan fudav a body er ran weyhaf o nadunt. ar rey a dyenghys o'r veynt perygyl a 
honno eynt a wvrywyt y enyffed agkyvyeyth ac e karcharvyt ac c keythyvyt 
llaver o nadunt, kanys em plyth llynghes Gwynvas a Melcas e dothoedynt o 
Ruveyn. ar rey henny o arch Gratyan Amheravedyr e dothoedynt yr ryvelu ar 
Germanya ar arvordyred en ychylch. Gratyan hagen a anvonaffey ec gwyr henny 
yr ryvelu ar e nep a vey un a Maxen 3... Ac val ed oedynt e velly en anreythyav 
er arvordyred vynt a kyvarvuant ar racdywededygyon vorynyon wvchot a 
Tyweryeflyt yr morbennoed henny. Ac gvedy gvelet o nadunt teked e mor- 
¢ynyon vynt a vynnaííant ellong eu ryodres arnadunt. Ac gwedy gwrthŷynebu 
or morynyon udunt ac ey gvrthlad hep un gohyr e bratwyr a yrathaffant ac a 








1 Ac ar hid temis ed hoiliafant eni 
doethant ir mor. aìlaver or niver bong 
aoct vell gantint eu mar en er enis hon 

A chyt bei lawer ym plith hynny o 
wraged a wynpychei vynet velly y9 roi 
y Wyr gŷlat arall. eiffios yd oed yno 
awer aoed well gantunt eu mar? yny 
gvlat ehun noc ada? eu kenedyl ae 
rieni ar wiat y ganyflit yndi. ac ereill 
adewiffei kado €u diwcirdeb. A geaís- 

t Acvedy eu hviliav eni vuant en 
agavs i draeth llidae. Ac ena i civodes 
gvint gorthvineb ierth emil e tir. ac eu 
gvafearu ir mor allan eni votes e ran 
yviav onatint. Ac a dicghis en vio 
onatint a vorivid 1 eniíoet agcivieith a 
lat Maver onatini. Ac adav ereill en 
vi9 in geith ne in garcharorion. Ac 
Pint evelli ene civeiliorn truan hvnv e 

Ac mal yd oedynt yn «dyuot yn 

agos y traetheu liydav y deuth goynt 
gorthoyneb kytbra9l ac ar ennyt vechan 
gvaífcaru cu llogeu. A bodi y ran 
yoyaf or gvraged. ac ereill onadunt a 
vyreyt y enyfled aghyuyeith ym plith 
eitrayn genedloed. Ac yno y merthyr- 
cyt ac y llas rei. ac ercill a attelit yg 








noc eu mined i lidae, Ac eint a rotint 
govunedoet ovined egcrevit a mined en 
lleianeu rac eu mined oc eu gvlad.. A. 


anaethu duo try agheno@it no mynet y 
wlat arall y aruer o euyllter knavt ae 
digrifoch. Ac yna pan yttoed y llyghes 
yn paract ar goynt yn reyd dodi 
awnaethpoyt y goraged yny llogeu a 
dechreu heylyao ar hyt temys yr mor. 
B. 


civarvu ac ‘int ar e mor gvinvas a 
meloas. Canis e gvir heni a erafei 
gratian ameraedir ruvein a llighes vavc 
gantag hid en germania i nvelu ar 
gvladoet oboptu itao a vetaíei ì vaxen. 
Ar gvinvas hen? aoet vrenin ar bunavd. 
Ar melvas hŷnv aoet vrenin in peithov. 
Ac irivelu ar vaxen i girafei gratian 
emeracdir eint ell deu. A. 


keithiwet. Ac ereill a gyuaruu a 
llyghes diruaer a anuonafílei gracian 
amheravedyr hyt yn germania y ryfelu 
ar yraruortir yn erbyn a wedaílei y. 
vaxen. Ac yn tywyflogyon arnadunt . 
gvŵinwas vrenhin hunavt a melwas 
vrenhin peìtae. B. 


224 BRUT TYSILIO. 

dywethboyt vry gan y morynion ada? ynys Brydain yn vac. troi y hoylau a 
orugant a dyfot y ynys Brydain. Cans Gwnvas oed vrenin hynot a Melvas oed 
vrenin Paittio. Ac wedy y dyfot yr gogled yr lan llad y bobloed a vnaethaot 
ford y cerdaffant 1. Ac wedy clyvet o Vaxen hyny yn Ryfain anvon a oruc dey 
Jeng o wyr arvoc a Graffian yn llywiaedr arnynt y amdiffin ynys Brydain. Ao 
velly broydr a vy ryngtynt ar ryfelwyr a llad llaver o bob parth a gyrry fo ar 
Wnvas a Melvas hyt yn Iverdon, Ar amíer honv y llas Maxen yn Ryfain ar holl 
aniferoed o hanodynt o ynys Brydain ont adiengis hyt yn llyda9 hervyd y 





BRUT G. AB ARTHUR, 


Jadaffant en creulaen er ran vuyhaf o nadunt. ar rey hynny ynt yr un vy! ar dec 
o Werydon e mae er egloys en enrydedu eu goylon.. Ac gvedy henny er eskym- 
munedygion tevyffogyon henny Gwynvas a Melvas er rey a kanorthwynt Gratyan 
a Valentynyan pan welfant enys Prydeyn en wac emdyvat o holl varchogyon ac 
emladwyr bryíffyav ac eu Ìlynghes a orugant ydy a chynnullav y gyt ac vynt 
moyhaf ac a kaoffant o porth or enyffed en eu kylch a deskynnu en er Alban. a 
gvedy bydyna? o nadunt kyrchu a onaethant e teyrnas oed hep giwdavdŷyr ac 
hamdyffynney e dan lad y byleynllu hep orvot en eu herbyn. kanys megys e 
dywedp9yt wechot Maxen a dugafley kanthao en lleyr Marchogyon enys Prydeys. 
ae hymladwyr. ac nyt adaeffey nep endy namyn er rey gwanllefc agkyghorus 
dyarvot ac gvedy gvelet or tegyílogyon henny nat oed nepen enys Prydeyn a 
alley gwrtheynebu udunt anreythyav e goladoed aorugant kan wneuthur aerva 
dyrvaŷr y meynt or pobloed!. Ac gredy mynegy y Vaxen e trueny ar govyt 
honno ef a anvones Gradlaen Rodgymeryat a dey leng o wyr arvavc y gyt ac ef 
en kanorthwy yr Brutanyeyt. Ac gvedy eu dyvot er enys emlad a vnaethant ar 








1 Ac ena i deliis a deu heni a gacfant 
or Morvinion. ac ni menit dim igantint 
namin emregitu ac vint cid bei drvc 
cantint. fev aoruc-e bradeir efcimin 
heni llat e ran v9iae onatint in diannod. 
Afan gicleu e bradeir heni vod enis 
pridein heb gedernid enti ni orfoifafant 
eni doethantir alban ir tir ar gallu 
meiae a allaíant egid ac 9int. Ac en 

Agvedy kyuaruot y moryon ar yf- 
cymunedic pobyl honno gvedy grelet o 
nadunt tecced y goraged keitlao awn- 
aethant ymdiauarchu ac vyut ac eilenwi 
y'godineb. A gvedy na mynei y mor- 

nyon kytfynnyav ac eynt yn yr ewyllys 
honno; Sef awnaeth y bradeyr hynny 
llad y ran voyaf o nadunt ac yn diannot 
pan glyoffant bot ynys prydein yn 


diannod anreithav e olad a llat e goerin 
val i gellafant gintav. canid edevid en 
er enis hon. pan aeth maxen ohonei 
namin pobil leíc i divill edaiar. ar rei 
heni heb na meirch nac arveu. A 
dirvaor aerva aenaethant ar bobil er 
enis hon. a dŷin eu holl daoet cich- 
vinaol. A. 


anreithedic oc eu marchogyon ac yn 
wed? oc eu brenhin. Sef awpaethant 


bryffyao eu hynt parth ac ynys prydein. 
A chymryt ygyt ac 9ynt porth voyaf a 
alleffant y gaffel or enyfied y poptu a 
dyuot yr avban yr tir a dechreu an- 
reithav y geladoed a oed heb amdiffyn- 
wyr arnadunt a llad y bileinlu ar tir 
dywyllodron, B. 


¢ 





BRUT TYSILIO. 925 


pedeftric 1, Ac yn gvedy clyved o Graffian lad Maxen ai oreygwyr ev a gymerth 
' Graffian lygodraeth ynys Brydain yn y eidav y hun ac a wiígod goron y dyrnas 
am y ben 2c a wledychod yn hir o amfer trey groylonder yn etbyn y bryttaniait 
ac yn y dived y lladod y wyr y hunev. Ac vedy clyoet o Wnvas a Melvas lad 
graffiau oi wyr y hun cyny]l a onaethant bŷynte wyr llychlyn a Denmarc ar 
Yfgottiait ar ffichdiait a dyfot y ynys Brydain ai hanrajthio o dan a-hayarn or 
mor y gilyd a lad y cenvainoed. Ac vedy gwelet or Bryttaniait nathyciai ydynt 
ymgyferbynnait ac heynt. Anvon a vnaethant hyt yn Ryfain y gaiffto. nerth 
gantynt 2, Ac y caveíant leng o wyr arvoc a Severys yn dyvíoc arnynt. ac vedy 


— 








BRUT G. AB ARTHUR, 


racdyvededygyon elynyon henny. ac y gyt a llad llaver onadunt eu kymmell ar 
ffo a orugant hyt en y Werdon, ac en er amfer honn e llas Maxen en Ruveyn y 
gan kytemdeythyon Gratlaon Amheraedyr ac e llas ac c gwaícarvyt e Brytanyeyt 
a dugaffcy Vaxen y gyt ac ef. ar rey a dyenghys 6 nadunt a doethant at eu 
kyetaedwyr byt en Llydag 1, 

GRADLAWN Rodkymeryat gvedy klybot o hona? ry lad Maxen ef a kymyrth 
coron teyrnas enys Prydeyn ac ae dodes am y pen-e hua ac a ymwnaeth ehun en 
vrenhyn. Ac odyna kymeynt o creulonder a oruc ene bobyl ac eny aethant en 
vydynoed yn y erbyn ae lad, ac gveedy klybot e chyedyl henny trvy e teyrnaffoed 
er rac dyvededygyon elynyon o y Werdon a deuthant ar Eícotyeyt y gyt ac vynt 
ar Llychlynwyr ac anreythyao er enys or mor poy gylyd a orugauit o tan a hayarn. 
a rac e pla ar tymheítyl honno anvon kennadeu a orugant e Brytannyeyt hyt en 
Ruveyn ac efcryvenneu kanthunt y erchy porth y eu hamdyffyn ac adage 
tragywydavl wyryogaeth udunt yr eu hamdyffyn rac eu gelynyon 2, ac ene lle 

















1 Afan eenegvid heni i vaxen, feved foint in iverton. Ac en er amfer 


anvones enteu ima gŷŵr aelvid gratian 
ameravdir a doi leg o oir gid ac ev. en 
arvave i amdifin e britanieid. Acvedi 
divod e gvr henge ima emlat aoruc en 
erael ae elinion. ac eu cimhell ar fo eni 

A gvedy menegi hynny y vaxen yd 
anuones gracïanrodgymryt a dvyleg o 
wyr aruavc.ganta? y amdiffyn y brytan- 
yeit. A gvedy dyuot gracian hyt yn 
ynys prydein dechreu ymlad a oruc ae 
elynyon a goneuthur aerua vaevr a oruc 


2 Afan gicleu gratian rot cimeriacdir 
liat maxen oledic in ruvein i cimerth 
enteu coron e deirnas ami ben ehun. a 
chemnid entae redic a balchder eni bu 
dir ir britanieid dvhynae eni erbin ai 


hono i llas maxen vledic in ruvein igan 
gedimdeithion gratian, Ac a dieghis 
or britanieid otno a daethant hid in 
lidae ar genan meiriadavc. a adavíci 
vaxen en vrenin ar elle hono, A. 


onadunt. Ac eu kymell ar ffo hyt yn 
iwerdon. Ac yn yr amíer henne y llas 
maxen yn rufein ac y gvaícarey a oed 
y gyt ac ef or brytanyeit. ac y ffoaffant 
byt yn llydav ar gynan meiriataec, B. 


Jat. Afan giclea gvinvas a melvas rilat 
gratian. fev aorugant vinteu ena dybvnaŷ 
ac vint e gŷitil ar eígotieid ar llichlinvir, 
A divod a heni gantint 1 enis pridein 
ac anreithia er enis aorugant or mor 


Gg pvi 


296 BRUT TYSILIO. 


y dyfot y ynys Brydain cyerd ai gelynion a onaethant ai gerthlad y maes oi. 
tervynau. ac o gyt gynghor y gonaethant myr maen o gyffredin drayl reng daifyr 
ar gogled val y bai anos y eítron genedl y gorthrymu rac llao 1. Ac vedy y 
dyfot odyno hyt yn Llyndain y herchis gwyr Ryfain y Gyhylyn vanegi golli or 
Bryttaniait y gwyr ai fwllt ac ydynt hwy gofti y haur ai harian mwy noc y 
gavílant yr ioed o ynys Brydain yn caiflio amdiffin y Bryttaniaitac na lafyriynt 





ym—  — — ——— 





BRUT G. AR ARTHUB. 


y kyfreideyt lleng o wyr arvaec udunt. Ac gvedy kaffael llongheu o nadunt 
, vynt a doethant yr enys ac emladaffant ar gelynyon ac a enaethant aerva dy rvacr 
y meynt o nadunt ac ae gorthladaffant en hollaclor enys hon vynt ac a dytfer- 
affant e pryaut kenedyl or pla ac or tymheftyl a wnathoedynt arnadunt. ac ena e 
gorchmynnaffant atwneuthur e mur er rong Deyfyr ar Alban hyt pan vey henno 
en aruthred yr gelynyon ac en amdyffyn yr kyodavdwyr. kanys er Alban er amfer 
honne dyffeyth anreythyedyc aed y gan vynych kyrcheu eítronolyon kenedloed 
agkyvyeyth. ac odyna gwedy kynnullao kyffredyn treul vynt a vnaethant ac a 
kupplaafant e mur henne en hollael 1, 

Ac goedy henny fef a wnaeth e Ruveynwyr ky cheyn parth ac eu golat a dan 
vynnu na chymmerynt a vey hey no henny llavur a threul ac enbydreyd en 
amdyífyn kenedyl e Brytanyeyt y gan kyveylyornwyr a lladron a mynegy hevyt 





poi gilit o dan a baiarn. Ac ena in 
diannod ed anvenes e britanieid gen- 


Agvedy clybot o gracian rodgymryt 
rylad maxen yn rufein. kymryt a oruc 
ynteu vrenhinyaeth ynys piydein. A 
gvedy y uot yn vrenhin. kymeint vu eu 
creulonder yny argleydiaeth. hyt pan 
vu reit yr brytanyeit or diced y lad. am 
y greulonder. A phan gigleu y rac- 
dywededigyon elynyon uchot affoaffynt 
y iwerdon rylad graciah. kynnullao 


V Ac ena ed anyoned lleg o vir 
arvavc, afan doethant i dir er enis hon 
emlat aorugant en diannod ac eu 
gelinion ac eu cimhell oholl dervineu 
€nis pridein. Ac oachaes emlat ar rig 
elinion heni. ac eu gyrthlat otima em- 


Ac yna yd anuonet lleg o wyr aruaec 
attadunt. A g9edy eu dyuot hyt yn 
ynys prydein. Ac ymlad ar gelynyon 
ac eu dchol o holl teruyncu ynys 
prydein. ac eu gorthlad ogobyl. a rythau 
y bopyl leíc. Ac yr gvrthlad gelynyon 
yd archaffei Seuerus amheraedyr gynt 








adeu i ruvein i erchi nerth oc eu ham- 
difin igan eu gelinion.. A. _ 
awnaethant eynteu y geydyl ar yfgotteit 
ar denmarewyr ar llechlynwyr y gyt ac 
vynt. A dyuot hyt ynys prydein. ac 
banreithae o tan a hayarn or mor y 
gilyd. Ac erth hynny anuon llethyreu 
awnaeth y brytanyeit hyt yn rufein. 
A. dagrevavl goynuan yndunt gan adie 
tragywydavl daryítygedigaeth udunt yr 
gollog canhorthoy udunt. B. 


deith. Ac am heni i parafei fevercs 
geneuthur aruthrach gan genedil elinion 
divod are britanieid. A difeith oet 
er alban ena. ac ena o dyhvndeb cobel 
or enis e gvnaethpvid e mur val i buafei 
gint or mor poi gilit. A. 


wneuthur mur rog deiuyr ar alban or 
mor y gilyd. kanys yr alban y gnotaci 
pop gormes or a delhei. y ynys prydein 
yuot yn gyntaf, Ac yna eilweith y 
kauffaitit yn eu kyffredin gyghor att- 
néwydhau y mur benny. ae wneuthur 
yn gvbyl o or mor y gilyd. B. 








BRUT TYSILIO: a9) 
hey o hynny allan i hamdiffin5, A llev tryan a rodes y bobl boenedic am bally 
oi holl nerthoed ydynt ac yna cyrchu o wyr Ryfain ty ai llongau a mynet ty ai 


| 














BRUT G. AB ARTHUR. 


udunt na chymmerey Ruveynyaol kyvoeth e mynych luedau henny ar blynder 
ar perygyl en kerdet mor a thyr en emlad troftun a mynegy udunt vot en 
yao nach udunt kymryt dyfc ac arveu a gleoder endunt y emlad troítunt a_thro$ 
eu gŷlat ac eu kenedyl ac y amdyffyn eu bwched ac eu rydyt ehuneyn oc eu holl 
nerth 1. Ac gvedy darvot yr Ruveynwyr rody € dyfc henn? ar kymmendyo vynt 
a archaffant kynnullao emladwyr enys Prydeyn hyt en Llundein kanys odyno e 
mynnynt er Ruyeynwyr kycheyn y eu golat ac gvedy emkynnullav paub hyt eno 
y Kuhelyn Archefcop e kyvradwyt er amadravd, Ac en c wed hon e dywavt 
tnteu erthunt vynteu 2. | 

Precers KuMmLYf: ' 

Kawys o arch a gorchymmyn e tevyffogyon hyn e niae teyt y iny dywedgyt 
ŵrthyech chwy mey ar keynvan ac wyla ec troíîa vy amadraed y noc ar pregeth. 
kanys truan yw gennyf y er ymdyvedy âr Nefked ar gvarider ar ry deuth. yny 
£wed efpeylya9 o Vaxen er enys hon oy holl vdrchogyon. a chvytheu oedegch 


vedyllyon llefc agkyvrvys ar emlâd. kanys arvet arall a dyfkaffauch nyt amgen 


« i _ h ‘ a y i Ra 


I Acgedi darvod cyplau e gveith e 
menegis gvir ruvein ir britanieid na 
ellint hei en vaftad divod o ruvein trvi 
berigleu hint ac aneiriv o goft a threul 
erth pir a meirch ac arveu rac crŵidr- 


I A govedy daruot cuplau y geith 
henn? y menegis gyyr rufein yr brytan- 
yeit hyt na ellynt ey kymryt llafur ac 
aneiryf o treul o wyr ac arueu ac eur 
ac aryant ar uor ar tir yn keiffae 
amdiffyn popyl mor leíca hynny. A 
bot fened rufein yn blinae o treula?. eu 
da. ac eu follt mor waftat a hynny yn 


2 Ac ena vedi menegi ytvnt er amad- 
taet hennv ed erchid ir britanieid divod 
en lleir hid en llundein. canis mined 
otino ruvein ed oet cebil or a hanoet o 
ruvein. Ac vedi eu divod lundein ed 


A gedy daruot udunt venegi yr 
ymadrodyon hynny yr brytanyeit. erchi 
awnaethant kynnulla? eieuen&it ynys 
prydein ae holl ymladwyr ac eu doyn 
byt yn llundein yn eu herbyn oyr.teu. 


kanys ar ymhoel y oedynt tu a rufein.” 


edlgion ladron agcivieith. Ac ni ad 
fenetvir ruvêin vn amdifin arnavch 
namin difeych cheihunein emlat .drof- 
aoch eneidieu. athros avch plant. athros 
avch trev tad. A. 


kerdet mor 4 thir: ac yri diodef ag- 
heuolyon perigleu droftunt. a bot yn 
well gantunt dilyffu eu teyrnget no 
hynny. Ac y gyt a hynny bot yn 
iaehach udunt ehunein kymryt dyfc ac. 
aruer o ymlad mal y gellynt amdiffyn 
eu gŷlat. no dodi eu hemdiret yn waítaf 
ar wyr rufein. B. - 

erchis gvir ruvein i guhelirì archefcob 
difcu e britanieid i cmlat. A gorch- 
emin itae pregethu vtvht en droiadil 
hvaydil eni vitint difcedic. A, 


A gŷŵedy eb dyuot yn Ioyr hyt yn 
llundein pregethu udunt yd erchut y 
kuhelyn archefcob llundein a meneci 
udunt yr ymadrodyon yd oed wyr rufein 
yny adav gantunt. B. 


Gg3 


928 BRUT TYSILIO. 


gvlat. Ac wedy adnabot o Wyneas a Melvas hynny cynyll a onaethant heynte 
y Ìlu meyav ac ellynt a dyfot yr Alban yr tir a ryfely ar y Bryttaniait ai llad. a 














BRUT G. AB ARTHUR. 


amravaelyon kyfnevydvaeu a dywylleu edayar. ac g9edy dyvot eftraen kenedyl 
megys deveyt hep vugeyl ych gwafcarvyt ar byt e goladoed hyt pan deuth 
Ruveynyavl vedyant y echrydhau ar tref ech tat ac ech kyvoeth. ac orth henny e 
bydech chey en vaftat en eíìronavl amdyffyn a hep dyfku ech dwylae chey ech 
huneyn y arveru o arveu y erthlad ych gelynyon ar lladron y wrthyvch. kan nyt 
ynt devrach no choy pey gattey lesked a feccvryt a methyant choy. llyma en 
edyvar gan e Ruveynwyr e llavur ar kerdet goaftat mor a thyr ac en emlad. a 
gelynyon troffoch. Ac vrth henny kynt e madeuant eu teyrnget y gennech noc 
e kymmeront bellach e llafur henne ar vor. a thyr troffoch. Ac er na buoch 
choy en amfíer ech. marchogyon orth henny c tebygech choy ffo dynolyaeth y 
genhvch. Ac eg gwrtheynep anyan e genyr e dynyadon megys or byleyn geny 
marchaec ac or marchave geny byleyn. Ac eyffyoes yr henny ny thebygaf golly 
o nep dynyaŵl anyan yr henny. Ac vrth henny kanys dynyon yvch bydech 
megys dynyon. a geloch ar Cryít hyt pan vo ef a rodo glewder yech hyt pan 


alloch cheytheu amdyffyn ech rydyt!. Ac gvedy darvot ydav tervynu y 





1 Seo val e dechreuvs cuhelin pregethu 
vtvnt. Avirda eb ev. cid archer imi 
devedid ortheech choi is mei im cimellir 
ii cilae noc i divedid pregeth ac amad- 
rotion echel. fev achats ìv- heni truaned 
io genivi cr imtivedi ar grander a dam- 
ceinivs inni. cr pan aeth maxen an gvir 
da ar meirch ar arveu, Ac nad edevit 
ema namin attethol pobil a chivnevidoir 
a llavurcir daiar. Ac am heni pan 
doeth aech gelinion attaech ich cim- 
helleid in avch ceilieu megis deveid 
civeiliornus heb vugel erthunt. Ac ni 
minech arver nac o emlat ac arveu. nac 
o diíc pac o anian enoch chvichehon. 


A megys y dechreuis yr archefcob yr 
ymadraed. Argloydi heb ef hyt archer 
y mi pregethu ychochi. ys mey ym 


kymhcllir y 9ylya9 noc y pregethu, rac 


truanet genyfi yr ymdiuedi ar gvander 
a damwheineys y chei gvedy afpeilay o 
vaxen ynys prydein oe marchogyon ae 
ymiadwyr, Ac a dieghis o honacch 
hitheu. pobyl aghefryreys ycch y 
ymlad, namyn yn achubedic o amryuol- 


nac ar veirch na heb veirch. Ac ni dav 
neb o ruvein bellach i avch amdifin 
er mateu eu teirnged. Afei biteech 
chei er amfer i buant e marchogion da 
in enis pridein. pa beth a debigerch 
chei ai fo dinia9l anian ierthivch. Ac 
e gorthoneb anìan e genir c dinion. 
canis ev a enir mab ir milein ac ev a 
vit marchaec. ac ev a enir ir marchavc 
hen9 mab in vilein. Ac am heni o 
mingch chei vod en dinion.gvnecch val 
e deli dinion i 9neuthur a galv ar grift 
a delioch i vod en nerth icch i enninu 
in finiant a glevder i amdifin acch 
gelad. A. 


yon negeffeu a chefnewidyeu yn vey 
noc ar dyíc ymladeu. Ac orth hynny 
pan doethant avch gclynyon am arch 
pen. y avch kymhellaílant y adav aech 
keibeu. A megys deueit keueilornus 
heb uugeìl arnadunt atch geafcaru. 
kany mynyffaech kymyfcu avch dvylyne 
ac erueu nac a dyíc ymlad... Ac vrth: 
hynvy py hyt y keiflechi bot rufeinyaol 
arglwydiaeth yn yn gobeith ich, A 

| phy 





BRUT TYSILIO. 299 


gorefgyn yr Alban hyt yn hymyr a gonaythyr mynych gyrchau arnynt” Ac yna 
gwelet or Bryttaniait:na ellynt ymgyferbynait ai gelynion ac anvon a vnaethant 











BRUT G. AB ARTHUR. 


amadraed kynhoryf a murmur a kyvodes en e pobyl megys c tebygynt eu bot en 
kyvlaen o dyffevyt glewder t. 

Ac odyna kadarn dyskedygaethau ar rodaffant er Ruveynwyr yr ergryonedyc 
pobyl honno ac adav ganthunt dyskedygaethau ac exemplareu y wneuthur arvau 
erthynt. ac y gyt a henny hevyt erchy udunt en e porthvaeu e deskynnynt 
llongheu er eftronolyon kenedloed gwneuthur tyrau a cheftyll megys y gellynt or 
rey henny amdyffyn eu golat. ac eyffyoes havs ye gwneuthur hebavc o varcutan 
no gwneuthur byleyn en dyskedyc en dyffevyt a dyícu doethynep yda? un agved 
yw a boro merieryt adan draet moch 2. ac gvedy adav or Ruveynwyr e wìat ac 
vedŷl na delyn ydy tracheuyn. en e lle e dynevaffant eyleeyth er racdyvededygyon 
elynyon henny Gwynvas a Melveas e mewn llongheu o y Werdon. ar Eícotyeyt 








phy hyt yd ymriredech yn eftraŵn 
genedyl nyt oed devrach no chvi pei 
nar atteoch y lefced ach goruot. 
Ednebydvch heuyt bot geyr rufein yn 
blinao ragoch. Ac yn ediuar gantunt 
y gyniuer perigyl a gymerafïant dra(l- 
atch yn waftat. Ac weithon y maent 
yn dewiffao madeu eu teyrnget iveh 
ym mlaen diodef y kyfryo lafur henne 
bellach. Pei bydevchi yn yr amfer y 
bu y marchogyon ynys prydein. beth a 

t Afan darvu i gubelin dervinu ar i 
emadract ed oet € britanieid oc eu 


A gvedy teruynu or archeíco yr ymad- 
raŷd yny wed hon. kymeint uu y 
kynheryf yny pobyl. a megys y tebygit 

2 Ac ena i civodes geir ruvein oc eu 
difcu en froithlaoni amdifin eu golad 
rac eftraon genedloet. ac adav vtent 
exemplareu i eneithir arveu vrthint. a 
difcu vtvnt oneithir ceftil ar lan e 
moroet elle i bei borthloeteu da a 
difcinvaeu llogeu. ac evelli e gellech 


Ac yn ol y parabyl henn? y rodes y 
rufeinwyr kadarnon dyícydigyaethyeu 
ar ymladeu yr pobyl honno. ac adaŷ 
agreiff udunt y wneuthur arueu. Ac 
erchi udunt adeilyat keftyll ar lan y 
mor yny porthueyd y bei difcynua eu 
llogeu. orth gadŷ cu gylat o nadunt rae 


é 





tybygrchi. ae yr hynny y tebygochi fle 
dynyasl annyan y vrthyvch a geni 
dynyon ygorthcyneb anyan y thegys 
pei genit or bilein varchaec ac or 
marchaec vilein. Ac yr hynny eiffoes 
difcynnu dyn y gan y gilyd. ny theb- 
ygafui colli o nadunt vy eu dynyael 
anyan yr hynny. Ac orth hynny, kans 
dynyon yvch. gwneŷc megys y dylhy 
dynyon. gelvch ar griít hyt pan vo euo 
rodho yvch leoder arydit. B. 

metol ac eu brid ac eu hini vedi emlenvi 
o finiant a gleoder. A. 

yn deiffyuit eu bot goedy eu kyflenei 
oleovderovn vryt. Bo - 


gìnnal ich gelad rac avch gelinion. 
Ac eifioes havs io goneithir ehebaec or 
barcutan no goneithir milein en difcedic 
en difevid. Apvibenac aroto diíc o 
doethineb i vilein cinhebic iv henŷ a 
geafcaru gemeu magvreeirthiavc dan 
draed moch. A. 


eu gelynyon. haes yv eiffoes gonenthur 
hebaec or barcut. no gvneuthur bilein 
yn dyfcedic ar vreydyr,. A phŷy byn- 
hac a rodo dyíc o am dim doethinab 
ida. kynhebic yo yr neb a wafcarei 
geineu maorweirtharc dan traet moch. 


230 BRUT TYSILI6. 


y gofydys goyn at Gitties amherodr Ryfain. y adoloyn y nerth ev ymgyferbyn> 
ait ai gelynion. Ac vedy goybot o Sened Ryfain y hadolwyn heynt y nacau o 





BRUT G. AB ARTHUR; 


ar Ffychtyeyt ar Llychlynwyr a gwyr Denmarc y gyt ac ŵynt. ac a allafant y 
gyt a henny hevyt y gaffael. ac yr Alban e deuthant yr tyr. ac anreythya* en 
lloyr o vewn e mur. Ac gvedy gwybot o nadunt ryvynet er Ruveynwyr a heb 
obeyth eu hymcheelut trachevyn hayach ac ehofnach ed emrodaffant y defirye er 
enys. ac er henny e rodyt e byleynyeyt lleíc en e keftyll ar muroed hep wybot 
kelvydyt emlad. namyn en etgrynedyc ofynavc emcheelyt ar ffo. ac e velly ny 
orffoyffynt gelynyaol ergydyeu en tynnu e truan ŵyleynllw or muroed hyt e Naor 
ac cvelly e rodyt ynt y creulonhaf agheu t.. O dyal Dyw en vaor am er hen 
pechodeu llaver o peth o varchogyon ac emladwyr a gollet o íyberwyt Maxen 
kanys pe bydynt er rey henny en er amfer hvnn? ny dewey kenedyl attadun yv 
gyrru ar ffo a henny a wu vrth. nad oedynt. canys en eu hoes hoynt ec teyrnaffoed 
en eu kylch a oedynt dareítyghedyc udunt ac enys prydeyn en araf ac en hedech 
en eu medyant. ac e velly e byd pan roder teyrnas orth amdyffyn a llyeodraeth 
byleynyeyt. A phetb a vynny amgen adav a wneynt y dynafloed ar muroed 
wechwel ac emrody y ffo a oneyn e kyvdaedwyr ac eyloeyth ec rodyt y waícared- 
ygaeth. ac y anobeyth. ac eylveyth e lledyt y gan e gelynyon. o creulonhaf aerva, 
a megys vyn y gan y bleydyeu evelly y dyfirywyt e ceynvannus pobyl truan y 
gan eu velynyon. Ac orth henny eylwcyth trueyn vedyllyon kenedyl honuo a 
anvonaffant kennadeu ac eícryvenneu hyt at Agytyus e gwr a oed en kynhal 








t Ac otina en diannod ed aeth geir 
yavein emdaith. Ac eni lle ar ol heni 
c doeth Goinvas a meleas ir alban ir tir. 
A geir llichlin gid ac vint. a gvir den- 
marc. Afob rio genedil or a allefint 
cafeleu duhwndeb. Ac ar hint gorefcin 
aorugant cebil or vlad hid e mur 
aenatoet fever. Ac amglived onatvnt 
mined geir ruvein emdeith otima 


Ac yna kychwyn awnaeth gvyr rufein 
y ymdeith megys ar odeu na delhynt 
yr ynys hon tracheuyn. Ac ar hynny 
nachaf yny lle y racdywededigyon elyn- 
yon uchot. goynwas a melwas yn dineu 
or llogeu yr tir a llawer o niveroed 
gantunt or gvydyl ar yícoteit ar yfichteit 
ar llychlynwyr. a goreícyn yr alban yn 
diannot o vyŷn y mur, A gedy gvybot 
onadunt yr vynet goyr rufein y ym- 
deith heb obeith y ymchoelut trach- 
euyn. cofnach noc y gnoteynt yd ym- 


ehovnach Ìaver i gorefcinafant er enis 
hon iar e bileinlu llefc digalon. Ac eu 
cimhell ir ceftil ac if muroet ac ir 
ceirit. Ac otino i tenid vint a bacheu 
ac orth rafeu. ac ena i dieneidid vint. 
Canid oet in enis pridein dim or 
marchogion ena en hanvod ,ohonei 
ehun. A. 


raraffant y diftryo y mur. Ac yna y 
goffodet yo amdiffyn gynteu y bileinlu 
diaruot. paraet ar ffo pei lleueffynt. 
Ac ny orffowyfei y gelyon o wre ag- 
heuolyon ergydyeu yn eu plith. Ac o 
very bacbeu gerthuinyaec yn eu plith 
orth linynyeu^ Ac y uelly y trymyon 
vileinlu or keftyll a tynnyt hyt y llaer 
attadunt. A digavn o didan a oed gan 
y neb a gaffei agheu ebrvyd arnao. rac 
y Ty? amryuaelyon poynyeu awnelynt 
ywneuth' ar eu kenedyl yu goyd, B. 





BRUT TYSILIO. 231 


gŷbl a orpgant ac ymorthot ac ynys Brydain ai thyrnget o hyny allan. ac vedy 
adnabot or Bryttaniait y gomed owyr Ryfain. Anton a orugant Gyhylyn 

















BRUT G. AB ARTHUR, 


Ruveynyael kyvoeth-en e ved hon!. Kwynvan e Brytanyeyt en y dangos yr 
amheraedyr. ac en y elleygyt a henny en mynegy ydav bot eu gelynyon yn eu 
kymmell vynt yr mor ar mor yn eu kymmell ar eu gelynyon. ac evelly doy 
kenedyl agheu en emdangos. kanys pyt oes namyn un o deu peth ae en body 
neu en llad $. ac yr hynny ny chaoffant y kennadeu un kanhevrthŷy ac vrth 
henny en tryít yd ymchvelatfant e kennadeu ac atteb nac en eu penn 3, 

Ac gwedy kymryt kynghor o nadun Kuhelyn archefcop Llundeyn a aeth byt 
em Brytaen vechan er honn a eloyr Liydao y keyffyao kanhorthoy a nerth a 
phorth y gan eu kytvrodyr. Ac en er amíer honn? ed oed Aldwur vap Kynvavr 


en pedweryd gwr en gwledychu gwedy Kynan Meyryadage en Llydav4. Ac 





1 Ac is maer o beth io goeled deiva9l 
dial ar bopil am eu pechodeu. Ac 
evelli hagen i bit pan adaver metiant a 
lligvodraeth maer gan vileinieid gven- 

Oi a duo maer a beth yo gvelet dwy- 
wael dial ar e pobylam eu pechodeu 
ben. kanys pei bydynt yna y faol 
varchogyon a dugaifei vaxen gantag 
trey enuydreyd. ny doei pobyl y ynys 
prydein a allei oruot arnadunt. A thra 
yttoedynt yno gvereícyn y geledyd 
awneynt yny kylch. Ac uelly yo 

2 Ceinvan ac vcheneidieu e britan- 
ieid. en dagaŵs i agitius ameravdir 
Fuvein. ac en cvinay ertha9 val hin. E 
por effit en in cimhell ni ar an gelinion 
ir tir i en llat. ac en gelinion an 
cimhellaet ir mor i an boti Achanid 

Koynuan y brytanyeyt yn eu dangos 
y agicius amheravdyr rufein. Ac yn 
menegi bot ymor yn en kymell yr tir 

ar toreu gelynyon y en llad. A bot 

3 Ac ni chavas e cenadeu eu gvaran- 
dav in ruvein namin eu gillog drachevin 


Acymchoelut awnaeth y kenhadeu yn 


4 Geedy divod e cenadeu velly. fev 
agavas e bobil druan hono en eu cighor. 
anvon cuhelin archeícob llundein hid 
en llidave i geifia9 nerth igan eu cid- 

Ac yna y kaeflant yn eu kyghor 
anuon kuhelyn archefcob llundein hyt 
yn llydav y geiffaŷ nerth y gan eu ker- 





Vintec creulaen. Ac vedi darvod eu 
heftog hid ar dim haiach, ed anvonaíant 
vinteu lithir bid en ruvein ar agitius 
aoet ameravdir ena in ruvein. 


gadao brenhynyaeth y vileinlu. Beth 
weithon a dywedafi. namyn yna yd 
edewit y dinaffoed yn wac. Ac vrth 
hynny y kauas gvedillon y pobyl truan 
yn eu kyghor anuon llythyreu hyt yn 
rufein ar agicius amheraedyr rufein 
yny mod hon. B. 


oes i hinheu namin vn o dev peth. 
argloit ameravdir ed im en damunav de 
divod titheu arglot en amdifin. A ni 
a dalon itti edeirnged vviav a daloid 
erioed o enis pridein. A. 


en gelynyon yn en kymell yr mor y en 
bodi. Ac uelly menegi nat oed udunt 
namyn o vn o deu peth. ac en bodi or 
mor ac en lladarytir. B. 


en drift alloinin. A. 


trift heb eu goarandao. B. 


vroder. Ac en vrenin in llidae ed oet 
ena aldor e pedeerit brenin oet hong 
vedi cenan meiriadavc. <A. 


eint. Ac yn yr amfer honn? yd oed 
aldor yn vrenhin yn llydav. y pedwered 
greedy kynan meiriadave. Bb. 


£33 , BRUT TYSILIO. 


Archefgob Llyndain y Lydao y gaiffio nerth gan Aldor vrenin llyda9 cans y ped- 
vryd brenin oed hone gwedy Cynan Mairiadzec. ac vedy y Gyhylyn vanegi yr 
brenin ofyt yr Bryttaniait gan eftron genedlt. dolyrio a oruc y brenin a 
thodi ydynt dey vil o varchogion arvoc a Chyftennin y vrat yn dyvífaec 











BRUT G. AB ARTHUR, 


gvedy gvelet or gwr honno períon kyvurd ac oed er Archefcop y erbynnyeyt ae 
arvoll en anrydedus a oruc a govyn yda? achavs y dyvodedigaeth attav enteu. 
Ac en elle Kuhelyn Archefcob a dywavt orthao val hyn. Amloc a danllywych- 
edyc yth vonhed ty ac ar keynvan e dylyat ty kyffroy o klybot e poen. ar trueny 
edym ny de kytvrytannyeyt ty en y odef yr pan efpeylos Maxen en enys ny oy 
Marchogyon. ac a offodes eynt en e teyrnas ed vyt ty en y medu. a gvyn y byt a 
weles gan hedvch a tagnheved cn vaíìîat y medu o honaet. kanys gwedy deyn o 
Vaxen y marchogyon o enys Prydeyn e kyvodaffant gwyr er enyffoed effyd en y 
- chylch ac anreythyav en enys nynheu o boll amylder golut or a oed endy o eur 
ac aryant ac alavoed ereyll. ae hadau hytheu en wac ac en dyffeyth hayach 
hyt pan edynt o kenedloed hep kaffael bwyt hayach eythyr kelvydyt hely ac evelly 
emborth ar cyc anyveylyeyt a goydvylet. Ac ny bu a alley gortheynebu y dym o 
henny. kany bu un kyvoethaec nac un emlader da dc en kenedyl ny yr hynny hyt 
hedyv. kanys er Ruveynwyr er ry deryo udunt blynaerac henny ac en hollayl emadae 
a ny hep kaffael un kanherthŷy nac amdyffyn y ganthunt pellach en erbyn e gorm- 
effoed henny. ac orth henny en efpeylyedyc o holl kanhvrthŷy a gobeyth y gan pep 
arall en y byt e kyrchaffant nynheu ar de trugared ty y adoleyn kanhorthey a 
nerth y amdyffyn e teyrnas e fyd dyledus yt y amdyffyn, kanys pwy arall a 
dylyey oth ty caffael coron Cuftennyn a Maxen kanys er rey henny a vuant 
hentadeu a gorhentadeu yty ac a vuant arderchave a coron enys Prydeyn. Ac 
erth henny parota de lynghes a deret y gyt a my a my a rodaf enys Prydeyn 
yth deylaw ty!. Ac ena Aldwur a dywaot wrthav enteu. Dyoer ep ef ef a vu 











I Ac ena igorvt cuhelin archcfcob 1 
ncges vrth alder am ncrth i amdifin 
enis pridein. A dewedid itao na dileu 
neb coron e deirnas a lliwodraeth en 


A g9edy dyuot kuhelyn hyt yn 
llydae ae welet or brenhin ef yn er 
dvwarl. y erbynneit yn enrededus. Ac 
amouyn ac ef achaes y hynt ac yltryo y 
negys. Ac yna ydywagt kuclyn erthae. 
Argleyd heb ef cigaen yo damllywech- 
edicet itti vy negesi. A thi a allut 
kyilroi ar dagreu o glybot y trueni 


geftal ac evo er pan vu gritenin. Ac 
am heni argloit ep cuhelin emgiceiria 
en diannod a dered i gemrid coron enis 
pridein, A. 
yifyd arnam yn ynys prydein. yr pan 
anreitheys maxen wledic hî oe hymlad- 
wyr yn ll̀yr. Ac y goffodes yny hon 
yr hon yd eyt yn vrenhin arnei. A 
geyn y vyt a welas pei geledychut 
titheu hi trey hedech, kanys y rei yílyd 
yno agheuyrvys ynt ar ymlad. Ac ny 
allan vrthvynebu yr gelynyon. Ac y 
gyt 





233 


arnynt!. ac vedy ydynt gaffel y llongau yn barot hgyliae a orugant parth ac 
ynys Brydain. ac y borth Totnais y doethant y dir lloegr. Ac vedy clybot o 


BRUT TYS8ILIO. 





BRUT G. AB ARTHUR. 


amfer na wrthoden ny enys Prydeyn o bey ac rodey y my kanys ny thebygaf y 
or gwladoed gwlat Ffreythlonach no hy hyt tra gaffat en hedvch tagnhevedus 
arveru o honey. Ac weythyon hagen kanys dryc damweynyau Jlaver a keveyry? 
a hy gwaeth yv ac y my ac y pob tewyílaec a chaífach yw gan pavb. Ac yr ar 
pob drec or effyd arney mwyhaf ed argywedes medyant gwyr Ruveyn en 
kymeynt ac na eyll nep kaffael gwaftat teylygiaet a medyant endy megys na bo 
reyt ydau kolly y rydyt a gvaífanaethu y keythyvet. ac orth henny pŷy ny bey 
gwell kanthav kyvoeth bychan en lle arall y gyt a rydyt noget arveru oe holl 
olut by ae chyvoeth adan keythyvet. E teyrnas a wely ty eman en dareftyghedyc 
y my y gyt ac anryded y medaf a hep talu gvaffanaeth y nep o honey. Ac vrth 
henny devyflach yo gennhyf ynheu e wlat vechan honn en ryd no holl teyrn- — 
affoed ereyll adan keythyvet. ac eyffyoes kanys vy hentadeu y am gorhentadeu 4 
wu eydunt er enys megys y dyvedy ty my a rodaf y ty Cuftennyn vem mravt a 
doyvyl o varchogyon y gyt ac ef os Dyŷ a vyd. teylong kanthao rydhau e wlat 
honno y gan ruthreu eítronolyon kenedloed. ar gwas hvnnv arveret ef o coron 
teyrnas enys Prydeyn. kanys y my y mae bravt a eloyr Cuftennyn er honn e fyd 
brovadey em mylwryaeth a champeu ereyll. a dewred a molyant a chlot. henn a 
rodaf y ty ac eyryíÍ a dyvedeys o varchogyon y gyt ac ef o byd da genhyt y 
kymryt. kanys eyryf marchogyon a vo mey no henny tewy aravrhon a wnaŷn am 
danav kanys bygvth ryvel y gan Ffreync beunyd e fyd arnaf. ac o vreyd e daroed 








gyt a hynny neur dery? y wyr rufein coronhau yn well no thidi o eoron 


vlÌinae mal na chaffon gantunt vynteu 
dim o: amdiffyn. Ac orth hynny yd 
ym ninbeu yn gvedia9 ty trugared 
titbeu hyt pan rodych ti nerth ac am- 
diffyn o honot tubun y teyrnas yd vyt 
dylyedavc arnei. kanys ny dyly neb y 

I Ac ena i digaod aldor orth cuhelin. 
A orda eb ev nid avi odeirnas vechan 
hon ed civ eni chafel en llonit efinvith 
diovalus divygeth. ac o ruvein ac o bob 
breniniaeth. nid av i enis pridein. dan e 
bigithieu. ac amled iv gelinion a digaf- 
ogion iti. Ac is gvell civoeth bechan 
in llonit digenvil. no chivoeth maer cn 


Ac ar hynny y attebaed y brenhin yr 
archefcob. Havrda heb ef. eff a uu 
amíer natrthodon i teyrnas ynys prydein 


o bei ac rodei ym. kans mi a tebygat 


cuftenin a maxen wledic. kanys y geyr 
bynny yflyd gereint itti. Ac orth bynny 
parotta lyghes adyret y gymryt coron 
ynys prydein. A minheu ae rodaf itti, 


avionit ovalus dan vigeth a thalu 
teirnged i vir ruvein. Ac er heni orda 
eb ev mi a'rotav en nerth gidathi i 
ginnal enis pridein cuftennin vimravd a 
dvivil o vir arvaŷc gid ac ev. canis 
bigeth eílit arnavi o vir freinc nid 
adavayi vigcivoeth. A. 


nat oes teyrnas ffreythlonach no hii tra 
geffit hedoch. ac yr avr hon y mae 
wedy y ryuel y dy diftryo. Ac orth 
hynny kas yo genyf hihia chan pop 
h | tewyflave 


234 BRUT TYSILIO. 


Wnvas a Meleas hyny, ymbarattoi a orugant hoynte a chyfarvot ynghyt a 
breydro yn groylon a lad llyoffogreyd o bob parth. Ac nydived Cyftenin ar 
Bryttaniait a gafas y vydygoliaeth drey lad y gelynion. Ac vedy hyny y doethant 
y gaer Vydau 2. ac yna y gvifged Cyflennin goron y dyrnas ac y roded yn wraic 








" —— 





BRUT G. AB ARTHUR, 
e 


yr brenyn tervynu y amadraod pan ed oed er Archefcap en talu dyolech ydav. 
ac en e lle galo Cuftennyn attadunt. ac a dan chwerthyn er Arehefcayp a dywaet 
yal hyn, Cryíta orvyd. Cryft a wledycha Cryft ar arglwydha, llyma vienyn 
Brytaen dyffeyth Cryft araorhon y waret. llyma en amdyffyn ny llyma en gobeyth 
ac en llawenyd. peth a traethaf y amgen ethol a orucpeyt ellongheu ar e 
traeth ac o pob lle en e teyrnas kynnullao e marchogyon ac eu rody y Cuhelyn 
Archefcop 1, 

Ac gvedy bot pob peth en barapt cyr.t a aethant ar e mor ac a deskynnaflant 
en aber Themys ar draeth Totoneys ar tyr enys Prydeyn. ac odyna hep un gohyr 
kynnullag a wnaethant holl yeuenctyt a dewred enys Prydeyn a chyrchu eu 
gelynyon ac emlad ac eynt .a thrwy effrllyt e geynvydedyc wrda honne e wudug- 
olyaeth a gawflant, ac odyna o pob parth emkynnullav a orugant e gwafcared- 
ygyon Vrytanyeyt hyt yg Kaer Wudcy?2, ac eno ardyrchavael Cuftennyn 














tewyflaec arall. ac ny all vn tcwyífaec y 
chy:hal heb talu teyrnget y wyr rufein. 
Ac orth hynny erda pey ny bei well 


itti, Guftenin vy mract a dvyuil o 
uarchogyon y gyt ac ef y edrych a 
vynno due idav ailu diftrye y gonneifleit, 


ganthao gyfoeth bychan yn ryd no 
chyuoeth maer a thragywydael geith- 
iwet. Ac eiffoes heb ef. kanys yr ynys 
a dywedy ti a uu eidunt vy uy rieni 
wiena minheu a rodaf yn ganhorthŷy 

t Ac ena Jlagvenhau aoruc ouhelin 
archelcob a diolech heni en vavr e rot 
henŷ en vei nomefur. A gale cuftenin 
attag aoruc cuhelin a dyvedid val hin 
grthao. cuftenin a ofvit. cuftenin a 


Ac diolch awnaeth y yr archeícob 
idao yn uaer. ac yny lle gale cuftenhin, 
@ dywedut orthao val hyn. Crií a 
eruyd heb ef, crift a wledycha, criít a 


a Ac ena i doethant 1 borth totneis ir 
tir. ac en diannod cennullav llu aorug- 
ant arnatint. ac eu geru ar fo. Afan 
glivid c dameein henŷ dros grbil or 


Ac yna dyuot y porth tutneis yr tir. 
Ac yn diannot kynnullaŷ y brytanycit 
y gyt ac vynt, a chyrchu y gelynyon. ac 
ymlad ac eynt, a chaffel y uudugol- 


A chymeret ef y goron ehun, Or myn 
du? idav y chattel Ac ny adacafi ny 
0 wyr yn avr rac ryucl o ffreinc dyuot 
ymma. B, h 


orchivicca, euftenin a cledicha, llîma an 
gobeith ni ac an aindifin ac en Ìleceiit 
ac an brenin. Ac ene lle pan ga€fant 
eu parotreit divod aorugant enis pridein. 


orchynyt da. llyma vrenhin ynys prydein. 
Beth gŷedy hynny yny lle gvedy bot y 
llogheu yn paraet kychwyn awnaethant 
y ynys prydein. B. 

enis emgennullaŷ aoruc cebil o b4hil 
enis pridein eni doethant hid «lle 
acleid ciceíler.. A. 


yacth. a gvedy mynet hynny yn honneit 
tros cyneb y teyrnas ymgynullae awn- 
acth y brytanyeit hyt yn cyrcefìyr. B. 


BRUT TYSILÌO. 935 


{daw verch un o drwffogion Ryfain a vagaffai Gyhylyn Arehefgob 1. Ac o hono 
y by idav drimaib nit cmgen Conftant ac Emrys ac Ythyr ben dragon, Ar 
Uonfiant hwnw a vagwyd ymanachloc Amffibalys ynghaer wynt af maibicn 
traill a roetbeyd at Gyhylyn ar Vaeth2. Ac ¢edy gwledychu o Gyftennin 
caydeng mlyned mewn hedvch tangnofedys. ev a dayth un or ffichtiait yn rith 
ymdidan ac ev oisithi niver ai vrathu a chyllell dan ben y *ron ac or brath 
l:vry y by ev veros. Ac yna wedy niaro Cuftennin y by anundeb rong gwyrda 
yr ynys am vnaythvr brenin rai a vyhnai enaythyr Ythyr yn vrenin; eraill a 
Synnai ensythyr rai oi ceraint yn vrenin. Ac yn y dived vedy na by undeb rydynt 





a ? - = - 
o- mc Ì—— du” 





BRUT Gi AP ABTHUB, 
vcilygeyt vab. Rynvaŷr eti vrenyn a goffot coron ¢ leyrhas ath y pen dc en dyan- | 
not rody gwreyc yda? o dyledogyon Ruveyn er hon a vageffey Cuhelyn Arch- 
«cop 3. ac gredy atnabot o hona? ef honno trymeyp a anet ydav o honey; Ac 
c:.f cedent er rey henny, Conftans ac Emreys wledyc; ac Uther Pendragon. ac 
e::2 y rodes ef Conftans e map hynaf yda? em mynachloc Amphybalus eg Kaer 
\-ynt oy veythryn ac y kymryt mynacha9l urda, yno. ar deu creyll hagen 
FEinreys ac Uther a orchmynnes y Cuhelyn; archefcop y eu meythryn, Ac 
odyna geedy mynet deg mlyned heybyao ef a deuth un or Ffychtyeyt a rywuafley 
en wafìanaethŷr kyn no henny ydav a megys kyvrech neylltuedyc ar brenyn a. 
vynney y kymryt cf mevn lleyn ac gedy gyrru paŷb y orthag en e lle honno y 
lludaed ef a chyllell en dirybud 3. | 


= 











dm — 


1 Ac ena i rotes cuhelin archefcob 
coron teirnas enis pridein am ben 
coftenin. ai vendigae ai ale oheni allan 
cuftenin vendigaed. A roti en vreica 

A geiícae coron y teyrnas am y pen 
cufítenhin vendigeit. A rodi goreic idav 

2 A thri meib a vu itao ohono. fev 
oet eu henv. conftans ac emris oledic ac 
uther bendragon. a henav oet onatint 
conftans. a chuhelin ai rotes ar vaeth 


Ac or wreic honno y bu ida9 trí 
meib. Sef oed y rei hynny. cunftans ac 
emrys ac uthur pendragon. A chonítans 
a rodes ef y mab hynaf idav ar vaeth y 


3 Agvedi mined deudeg mlineto oes 
cuítenin en vrenin i doeth un or fichteid 
a vuaíei vr ita9 gint, a gdlo cuftenin 

Ac ym psn deudec mlyned gvedy 
hynny y doeth un or cffichteit ar 
auuaffei er idae kyn no hynny. A galŷ 
y brenhin atta9 megy y gyfroch yny lle 


ita gvreic ahanoet o deliedogion ruvein 
ac a vagafei cuhelin archefcob in llun- 
dein. A. 


a hanoed o dylyedogyon rufein. ac a 
uagaffit yn llys a kubelyn. B. 


ev emeon manachloc amphibal' egcaer 
eint. Ac ene ed aeth ene crevit hvnv, 
Ar deu vab ereill a beris cuhelin eu : 
roti hevid ar vaeth... A. 


vanachloc amphibalus yg kaer wynt. 
ac y yd y wneuthur yn vanych, Ar 
deu vab ereill a rodet ar cuhelyn arch- 
eícob; B. 

atta ar neilltu en rith huftig neu 
givrinach. ac in heni ivan a chillel 
dreitag eni chilli eneid, A. 

yskyvalaf. A goedy gyrru paeb y 
erthtunt y lladaed y teyllor y brcnhin a 
chyllell. B. 


Hh2 * 


~ 


236 BRUT TYSILIO. 


y dayth Gortheyrn Gerthenan o achos y vot yn un o Anhawgwyr ynys Brydain a 
moyav & vnait oi gynghor. Ac vedy medyliay o honao nadoed wir dlyedys ar yr 
ynys hon ont un o Vaibion Gyftennin 1, A gofyn pa ryŷ anryded a vnai ida ev 
o farai y onaythyr ev yn Vrenin 2. Sev y adevis y mynach ido bob peth ac a 
fynnai er hyny. Ac yna y cymerth Gerthayrh y mâb ymaith oi vanachloc o 








n> ———Y 


BRUT G. AB ARTHUR. 


Ac vrth henny geedy llad Cuftennyn Vendygeyt tervyíc ac annuhundep a 
kyvodes e rvng e gwyrda pŷy a vnelyt en vrenyn. kanys rey o nadunt a vynnynt 
urdae Emreyg Wledyc en vrenyn. ereyll a vynnynt Uther Pendragon. ercyll a 
vynnynt etholl ereyll oc eu kenedyl. ac or dywed. gvedy na chytfynbynt namyn 
_ un val hyn arall evelly. neffau a oruc Gortheyrn Gortheneu tywyffacc Ergyng ac 

, Euas er hvnn a oed oe holl lafur en keyffyav e vrenhynyaeth ydav ehun. a dyvot 
hyt Kaer Wynt at Conftans vanach map Cuftennyn vendygeyt a dywesloyt orthao 
val hyn 1. marv ep ef yo de tat ty. ath vrodyr dytheu rac bychanet eu hoet ny 
allan bot un o nadunt en vrenyn. ac ny celaf y nep arall oth kenedyl ty a dyly 
bot en vrenyn. ac vrth henny o mynny ty vot orth veg kyghor y. ac anghehanegu 
. Vy medyant y am kyvoeth. mynheu a ymchvelaf vynep e pobyl yth ethol ac yth 
urdav ty en vrenyn. ac or ryv abyt honno ket boet gwrthvynep gan er urdas de 
tynnu o honey my ath vnaf en vrenyn 2, ac gvedy klybot o Conftans er amadraed 
'bynn dyrvavr leoenyd a kymyrth endav, a thynghu ydav en kadarn pa peth 
bynnac a vynney y kaffey. ac en dyannot Gortheyrn ae kymyrth ac ae gwyfces o 
vrenhynael adurn ac ae duc hyt en Llundeyn. ac eno ar ar pobyl o vreyd en y 
kanhyadu y urdas ef en vrenyn. ac en amfer hennŷ neut varv Kuhelyn archeícop 











t Gvedi colli cuftenin velli tivu aoruc 
'andagnbevet ireg geirda e civoeth am 
. oneithir bienin o un o veibion cuftenin. 
fev aoruc gvrtheirn'gortheneu ena iarll 
oet hon? ar cent ac ergig ac cuas. 
metilia9 obop fort. ac obop eftrio pa 


Ac yna gvedy llad cuftenhin vendig- 
eit y kyuodes annuundab y reg gvyrda 
y tcyrnas am wneuthur brenhiu. kanys 
rei a vynneì wneuthur emrys wledic yn 
vrenhin. ereill a vynhei utbur pen 
dragon. ereill a vynhynt wneuthur un 
oe kenedyl ehun. Ac or diwed. goedy 


2 Henav mab vit ti heb e gortheirn 
o blant ceftenin. ac ni ellir brenin o er 
un oth vroder mor int ieveinc. A mi 


Conftans heb ef. ty tat ti ar y uu 
var9. at vrodyr yílyd ieueine, ydy 
wneuth'. vn o nadunt yn vrenhin, Ac 
erth hynny o bydy ti vrth vy kyghor i 


funit i cafei ev e vreniniaeth itav chun. 
Ac or divet i cavas eni gighor mined 
bid i vanachloc egcaer oint ed oet 
conftans enti igcrevìt. a divedid aoruc 
erth conftans val hin. A, 


na duunynt am hynny. Sef awnaeth 

gvrtheyrn gortheneu. iarÌl a oed honn? 
ar went. ac ergig. ac uas. orth geiffya9 
ehun y vrenhiniaeth or diwed. mynet 
byt yg kaer wynt y lle ydoed conftans 
yn vanych. A dywedut orthae val hyn. 
B. 


ath vnav di en vrenin. a meiha ditheu 
vinheu or civoeth a mi amchoeelav attad 
vineb e civoeth oll. A. 


bo ychwanaccau vy medyant i.,mi a 
para ty tynnu or abit hon ath wneuth' 
yn vrenhin hyt bo gortheyneb gan yr 
urdas. B. 





BRUT TYSILIO. esy 


Wnvod yr Abat ai gofaint aì yrdae yn Vrenin'. Ac ynte a wnaeth Gvrtheym yn 
_ orychel yftiwert dros ynys Brydain. Ac vedy y vot ev velly dalym o amfet 
medyliao a oruc Gortheym drvy vrat pa vod y gallai ev vot yn vrenin y hunan. 
Ac yna y managvys ev yr Brenin vot llynghes ar y mor ac navydiat pa le y 
diígynai a bot yn orau- cadarnhau ceftyll o wyr ac arvau a beyt a llynn. Ac y 
herchis y brenin ida9 enaythyr megis y mynnai y hun. cans ev a rodaffai ido 








BRUT G. AB ARTHUR. 


ac nyt oed un arall a racveydyey y kyffegm ef en vrenyn. vrth e tynnu ef enteu 
or venechtyt, Ac eyfíyoes yr henny nyt hebrevygvys Gortheyrn y coronhau ef 
namyn ehunan arveru o vaffanaeth archefcop ac ae dwylag ehunan dody coron 
vrenhynael am pen Conftans ac evelly y urdav en vrenhyn !. . 

Ac ‘gvedy ardyrchavael Conftans en Vrenyn holl lyvodraeth a yavnder e 
teyrnas a kyvradus enteu y Ortheyrn ac emrody ehunan en hollaol orth y kyghor 
en e veynt honno megys na vuafy ef dym namyn a kyghorey Ortheyrn. kanys 
gvander y fynhwyr ae deall ef a dyflyvey hynny. ac y gyt a henny amgen dyíc a 
dyícaffey ef en e claveítyr a llywyav teyrnas e vrenhynyaeth. Ac gvedy gvelct o 
Ortheyrn henny dechreu medylya9 a oruc endav chun pa wed e galley enteu 
emdyrchavael en vrenyn kanys henny em mlaen pop peth a cheennychey. Er 
holl vrenhynyaeth hagen ar rydaroed y gorchymyn oy dofparth ef. ac nyt oed 
dym y Conftans or teyrnas onyt gwaícaet ac enw. kanys ef a elvyt en vrenyn ac 
nyt oed nac garvder hac yavnder nac ovyn enteu ar nep nac o bell nac o agos or 
pobloed. E deu vap yeueync oed deu vroder yda? enteu nyt amgen Uther 
Pendragon ac Emreys Wledyc en eu crudeu ettva ed oedynt. ac nyt oed arnadunt 
oed adas wrth lywyao e vrenbynyaeth nac y eu goneuthur en vrenhyned. 
Eythyr henny hevyt dryc dameeyn arall a damveynnyafley en er enys honn. Sef 
oed henny ryvaro holl henafgwyr e teyrnas ac nat oed nep namyn Gortheyrn 
ehun megys aryennyc oe gallder ae doethynep ac eftryo megys en un kyghoror en 
e teyrnas. ar rey ereyll oll megys meybyon a gweyfiyon yeueync oedynt gvedy 
rylad en er ymladeu kyntadeu a hentadeu er rey henny ac eu hevythred a phayb 





s Ac enaemoginniannn aoruc conftans. dillad e bid amdanav. ai doin or van- 


ac atav i ortheirn gadu itav ev Iligiao e 
deirnas ogobel vrth i gighor. Ac ena 
i peris ev dioíc er abid iam dano a roi 


A phan gigleu conftans yr amadrod- 
yon hynny Ìlewenhau a oruc. Acadag 
troy aruoll rodi pob peth ida? or a 
uynhei. Ac yndiannot y tynnu awn- 
aeth gortheyrmor vanechtit. Ac o vreid 
kaffel canhat y dyrchauel yn vrenhin. 
Ac yn yr amfer hŷnn9 mary uuafílei 


achloc o anvot er abad ar covent. 
Afan daeth i lundein gyvifco dillad 
breninagl ar goron. A. 


kubelyn archefcob. Ac erth hynny ny 
chaffat un efcob ae kyffegrei yn vrer.« 
hin vrth y tynnu or creuyd. Ac cifloes 
nyt ebyrgoues gvrtheyrn namyn mynet 
ehun yn lle eícob. a rodi coron y 
teyrnas am y pen. B, 


238 
]ycodraeth yr ynyst. Ac vedy cael o Wrthayrn atteb y brenin mynet a oruc ev - 
'y hun o gaftell y gaíteil ac yna dethol a oruc ev bedvar-ygainwyr o Vaibion y 
dlyedogion gorau ar y hannoed o genedlaeth y ffichtiait y vaettan vrth ben march 
y brenin. Ac vedy y bet velly dalym o amfer. a Gwrtheyrn oed yn ryngy bod yr 


BRUT TYSÍLIO. 


ee ee id ee lb nc 
BRUT G. AB ARTHUR. 


. or a wueffynt urdedyc a medyannus kyn no henny. ac vrth henny gvedy gvelct o 
Ortheym henny medylyav a oruc o pob athrylyth ac o pob cítryv pa wed c galley 
enteu dioíc Conftans vanach or vrenhynyaeth ydav chun. Ac eyflyoes e peth 
hŷnnŷ a annodes ef hyt pan kavas en kyntaf et holl wladoed ar Holl keftyll at 
dynaffoed kadarn arpennyc vrth y kyghor ae vedyant. ac goedy kaffael o honaŵ 
henny evelly wrth y kygbor ae vedyant erchy a oruc yr brenyn rody y tryffor ae 
follt ae eur ae aryant ae tlyífeu en y warchadŷ ef ac en y vedyarit ae dynaffoed 
ar keítyll. kanys ef a kadarnhaey rydyvot rybudyeu attao bot er enyfíed 
ŷn eu kylch yn emkynnullao ac en lludhau am pen enys Prydeyn. ac 
geedy kaffael o hona henny y gan e brenyn ef a dodes y wyr chun en € 
keítyll henny y eu kadv orth y vedyant ae ewyllys ehunan. Ac gredy darvot 
yda9 henny dechreu medylyao pa wed e galley ef eylenwy er racdyvededyc vrat. 
ugchot. ac orth henny ef a deuth at Conftans a dywedoyt wrthaŷ bot en reyt 
ydau ef angvhanegu eyryf y teyl9 megys e bey dypryderach a dyogelach ydav rac 
y elynyon. ac ena y dywat Conftans. panyt yth vedyant ty ac yth dyofparth e 
gorchmynneys hol] lyeodraeth a holl pryder e teyrnas, ac orth henny gena dytheu 
pob peth or a vynnych, a henny hagen gan kad fydlonder ymy!. Gortheyrn a 
dywaet vrtha9 enteu. Ed edes en dywedvyt ymy ep ef bot e Ffychtyeyt en 
devynnu gwyr Denmarc attadunt ar Llychlynwyr ac y gyt holl er rey henny am 
en pen nynheu y ryvelu arrfam en wuyhaf ac en kadarnhaf y gallont. Ac orth 
henny my a kynghoraf y ty gwahavd rey or Ffychtyeyt ac eu kaffael yth llys ac 
ar teulu megys e bo er rey henny en kymhervedwyr er ryítat tytheu ac eu 








3 Ac vedi urtao conftans en vrenin 
enteu agnaeth gortheirn en oruchel 
49idavc dano ev ar er enis. ac en vneuth- 
uredic a vnelei. Ac gvedi i vod velli 
metiliae aoruc gortheirn. pa vot e gallei 
ev vined en vrenin. Ena i dived ev ir 


Goedy dyrchauel conftans yn vren- 
hin. y rodes ynteu holl lewodraeth y 
teyrnas yn llao gortheyrn. Ac ef heuyt 
a-ymrodes vrth y gyghor. kanys amgen 
dyíca dyícaffei ehun yny clauítevr no 
ìlygya9 teymas. A gyedy kaffel o 
vrtheyrn medyant kymeint a hvnnŷ 
yny lao. medylyao aoruc py wed y 
gallei gaffel ehun y vrenhinyaeth a 


iftryo conftans. Ax or diwed goedy 


brenin. weled lliges ar e mor. a menegs- 
i bitei da eftorio a ceftill arvordir. 
Gonerch eb e brenin. a heni avnaeth 
gortheirn. aferi i bab or feiteir deghu 
itaŷ ev. a roi foit dair blinet itvnt. A. 


yftryeyao pop peth menegi awnaeth y 
conftans bot dygyuor llu am eu pen o 
wledyd ereill. Ac argloyd vrenhin 
beb ef goreu yv itti ychwaneccau dy 
teulu mal y bo tibryterach itt rac dy 
elynyon. Ac yna y dywaet conftans 
ponyt yth lav ti y rodeis i medyant a 
llywodraeth y teyrnas. Ac orth hynny 
gona titbeu pop peth or a uynych gan 
gadŷ ffydlonder y minheu, 





239 


haini o barch a rodion ac yfineythdert, Sev ydoedynt nofvaith ynevod y brenin 
yn yfet goin vedy mynet y brenin y gyfgu. ceyno a oruc Gerthayrn erth y 
aHichdiait. nat oed gyfoeth cr.nto ev megis y gallai enaythyr cydmaithins a neb 
pnit bychan, a ffai gallon enaythyr anryded y ncb mi ai gwnavn y chechvi. 


BRUT TYSILIO, 














BRUT G. AB ARTHUR, 


kenedyl ehunayn. kanys os gwyr eu bot en mynnu ryvelu arnam ny er rey henny 
en e lle a allont gwyoot brat a gweythredoed eu kyt kenedyl ac an rybudyant 
nynheu val e bo havs en emoglet emgallhau en eu herbyn. llyma dyrgeledyc vrat 
e kytemdeyth. kanys nyt yr yechyt nac yr dywytreyd yr brenyn y dyvedey ef 
hyn. namyn gvybot bot en anvaítat annyan e Ffychtyeyt a bot en hard eu trofly 
AF pod gweythret creulaen. ac goedy bydynt mede bat en hacd eu kyffroy ar lyt 
ac yrilened yn erbyn e brenyn megys e lledynt ef en dyhavarch, Ac os henny 
2 damwenney megys e kaffey enteu fford oy ardyrchavael en yuam en vrcnyn 
megys cd oed'en waftat en y cheennych. Ac en dyannot anvon kennadcu a 
oruc hyt en Efcotlont a gwahaed cant marchaec or Ffychtyeyt ac eu kymryt ar 
teulu y brenyn. Ac-gvedy eu kymryt eu hanrydedu a gwnacy Ortheyrn er rey 

henny y ar pavb ac eu kyvoethogy o amravaelyon rodyon. ac en wuy no mcynt | 
eu llenoy or beyt ac or llyn megys ed oedynt vynteu en y kymryt ef cn lis 
brenyn. Ac e fford e kerdynt ar hyt er eítrydoed ar heolyd ar kyvydeu ar kan- 
huau e kenynt teyleng yw Gortheyrn o amherodraeth teylong yw o teyrnwyalcn 
enys Prydeyn. ac antheylong yw Conftans !, ac erth henny mwyvey ed anrydecey 
Ortheyrn vynteu o amrayaclyon rodyon hyt pan vey mvy e keryt enteu y r.nt!.. 
unt 9ynteu. ac gvedy goybot o hona kaffael en. karcat cynt en hollwl ci as 
genaeth vynt en ved? ac a dywat wrthynt y vot ef en adav enys Prydeyn cc 
mynet y keífya9 mynet en lle arall a vey mey noc a ocd ydav. a dywedevt na 


en 











1 Ena e daeth gortlieirn ir alban a 


dethol pedvarugein o «ir cr meibion 
deorav a deledocay a gorev c. cmneu 
or fichtiaid. ai dein at e brenn .9. alin 


erth beni yasch. Ena i dived gerth- 


Ac yna y dywavt. ef a dywcípeyt 
jmi beb ef bot y fichieit yn mynnu 
deyn goyr lly .Alyn a denmarc yn vn ac 
gynt orth ry: lu arnam ni. Ac erth 
hynny y mae.» oreu gvavd rei-o nadunt 
m wyr itti a walì.. yd lys val y 
gallont whedleu, it a g?ybot mrdoi eu 
kenedyl ar y el yth ezbyn. vy. 
welochi vat gertheyrn kanyt o acw. 
kynhal iechy: y b:enhin y. yb. wyi «cf 
yr yr ym ‘dro.’yon hynny. nanys €ybot 
bot mae y:;>auyn aod ann?! y isi 
hynny a heed trí v.acacdl a ll... y 
brenhin, A gey daniel hynny. nud 


ean ts 
; 


x 


eim vrth e brenin darvod itav pop pcth. 
a dein e meibion or alban. ac i gellid o 
deci rivcl i dali en viftlon. gorthcirn a 
rigaet bot. e meibion... A, 


ylya0 wnacth mae haed a ocd id: 
gaffel y vrenhinyaeth yny lav chun 
goedy hyn-.y.. A geaed awnaeth gerth- 
€ym cant marchaec yn wyr yr brenirin 
o yfcotteit ac or cfitunteit ac eu anryd- 
edu awnaeth udunt o eur ce arv na 


r: rc a dillz: hyny yteysynt eynt 
yny £y mryt ) yn Lh orenhin, Ac ya y 
Fenyst gynnu gowyded ic ae ar bye yr 
yn yd y ford , vor io Gr oscysa 
dyd. Megomal ioa a a then 
ED nrydean. a chenitans , id 
Gl. la ca on $ ce 


8o BRUT TYSILIO. 


paham heb heynt ponit ty di y íIyd vrenhin. nagev yn wir nit oed y mi o gyfoeth 
ont Erging ac Eyast. Ac velly wedy mynt Gortheyrn y gyígu. myned a 
enaethant y ftavell y brenin a llad y ben ev a dyfot att Wrthheyrn a berv y pen 
yn y'arffet ev gan dyvedyt cymer di henn a byd vrenin os mynnu. A phan 
velas Gorthayrn byny vylo a oruc o doyll ac nit o alar a fferi a 9naeth ev daly y 
gwyr hyny ai carcharu. Ac yna pan adnaby dlyedogion ynys Brydain lad y 
brenin ymgynyllav a orugant byt yn Llyndain a fferi crogi y pedear ygainwyr a 
vyffai yn ad y brenin a gorchymyn y cyfoeth y Wrtheyrn yn y geffit brenin 
dlyedagc arno, Ac yna vedy gvybot o Gyhylyn lad y brenin, codi a oruc ev 








 e— 





BRUT G. AB ARTHUR. 


alley ef, ar bychydyc kyvoethoed ydav goffymdeythyav dee marchare a deu ugeynt. 
ac evelly en tryít mynet oy letty ac eu hadav vynteu en yvet en e neuad. ac 
gvedy gvelet o nadunt vynteu henny tryftau a wnaethant yn voy noc y gellyt y 
credu, a thebygu bot en wyr a dywedaffey Gortheyrn orthynt. a dywedcyt pob 
un orth y gylyd. pa achavs y gadon ny y mahach hon ea vyv. pa achaves nas aden 
ef hyt pan allo Gortheyrn arveru or vrenhynyaeth. kanys poy e fyd teyleng y 
Kaffael ac amherodraeth namyn Gortheyrn e gwr ny orffowys ca anrydedu 
- pynhen!. y | 
Ac goedy henny yn y lle kyvody a orugant a kyrchu eítavell e brenyn a gvedy 
y lad doyn y pen a orugant hyt rac bron Gortheyrn. ac gvedy geelet o Ortbayrn 
y pen tryíîau a oruc ac wylae.' ac eyílyoes ny bu Javenach enteu eyryoet no aor 
honno. ac eyílyoes galo a oruc kyvdaetwyr Llundeyn attav kanys eno y daroed ¢ 
kyvlavan honno ac erchy llad e bradwyr henny en hollael kanys kymereffynt 
arnadunt gvneuthur kyvryo kyvlavan a honno. ac ed -oed eno orth henny rey a 
tebygynt panyŷ trwy Ortheyrn ae kyghor e genathoedyt e brat henne ac nas 
dychymygeffynt e Ffychtyeyt herwydunt ebuneyn. ereill ae dyheurynt en hollaol 








2 Ac vedi bod nofveith en ŷtres orth 9id ti eb vint en cael a vinich or enis. 


' etan vedi mined e brenin i gefcu. ena 
i diced gortheirn. ir ai ar echidic goveth 
a oct ita0. i geifiao da io roi vtvnt. onid 


Ac or diwed gvedy kaffel gcybot o 
ertheyrn rygaffel eu karyat yn Ìleyr. 
Geedy eu medwi hofweith J dywavt 
gortheyrn orthtynt y uot ef yn adav 
ynys prydein y geiflyao kyuoeth a uei 
voy yn lle arall. Kany allei ef herwyd y 
dywedei kynha) dec marchave a deu- 
geint yn diwall or bycbydic kyuoeth a 
oed idav ef. A geedy dywedut vrthtunt 
kymeint a hynny mynet partb ae letty 
awnaeth yn trift. Ac eu adav vynteu 


Nac viv eb ev ond ergig ac euas. afe 
bai mei choi ae cefich. Ena ir acth 
gortheirn i gifeu. A. 

yn y neuad yn yuet. A gedy goclet 
or effichteit hyny. triítau awnaethant 
vynteu yn yey noc yd haed y credu. a 
thebygu pan yo pruder a dywedaffei 
ortheyrn vrthtunt a dywedut awnaeth- 
ant y rydunt pa achaes na laden yr 
atuanach hŷn. megys y caffo gertheyrn 
gvedy hynny cadeir y teyrnas. Pcya 
dyly brenhinyaeth yn well noc ef. ar 
g*r, an rydedeys ninheu yn waftat. B. 





BRUT TYSILIO. 241 


heb oybot y Wrgant iarll Cent. ac heb eybot y neb o wyrda yr ynys a phan 
adnaby wyrda'r ynys ai thyeffogion hyny hefyt hagr vy gsntynt a hefyt gan y 
vaibion ynte or wraic arall fev oed y heneau Cyndayrn a Goeithevyr a 
Ffafgen 2. ar amfer hen? ydoed Simiaun Efgob a Lippys y gydymaeth ynte yn 











' BRUT G. AB ARTHUR. 


gan y ryv weythret henno!., Ac eno eyffyoes ar peth honn? en agheugant tat 
maetheu a deu vroder nyt amgen Uther ac Emreys a ffoatfant ae meybyon 
kanthunt hyt em Brytaen vechan. ac eno y harvolles eynt Embyr Llydag ac or 
anryded y dyleynt e perys eu meythryn 2, | 

Ac gvedy gvelet o Ortheyrn nat oed nep en e teyrnas a emkyffelyppey nac a ' 
emkyvuchey ac ef. ef ehunan a dodes coron e teyrnas am y pen. ac a aeth tros y 
kyt tevyffogyon 3. ac or dyved gvedy bot en danlleoychedyc ac en honnedyc y 
vraduryaeth ef trvy e gwladoed kyvody a orugant en y erbyn pobloed er enyffed 
en y kylch er rey a dugeffynt e Ffychtyeyt hyt er Alban. kanys lydyao a enath-. 
oedynt e Ffychtyeyt vrth rylad eu'kytvarchogyon o achaes Conftans. Ac y gyt â 
henny hevyt goualus oed o achavs y vot peunyd en kolly y lw en peunydya6l 
emladeu henny. A hevyt goval oed arna? or parth arall rac ovyn Emreys 
Wledyc ac Uthyr Pendragon y vravt enteu er rey megys y dyvedaífam ny wuchot 














meni. ena e peris gortheirn dali e rai 
hin ae carcharu rac dial arno ev er. 
alanas, A. 


dein. kanys yno y gvnathoedit y gyf- 
‘lauan honno. ac erchi udunt daly oll y: 
bratwyr hynny. ae dihepydyba? am 
wneuth' kyflauan kymeint a honno nyt 
amgen llad y brenhin. A rei o wyr y 


z Sev avnaethant mg metdaed a 
geirieu gortheirn circhu eftavell e brenin 
a Ìlat e brenin a divod. bit di vrenin os 


Ac yn diannot kychwyn awnaethant 
a doyn ruthur am y brenhin y yflauell 
ae hd A cbymryt:y pen gantunt hyt 
rac bron gvrtheyrn. A ‘phan welas 
ynteu hynny megys trofdan o dieitbyr 


ac eylae a oruc. Ac eiffoes ny buallei 
lawenach erioet o vyvn noc yd oed yna, 
A galva oruc attav kyvtaetwyr llun- 

2 Afan gicleu cuhelin archefcob Hat 
€ brenin drvi vrad gortheirn, fo aoruc 
ar den vab ereill atemir llidav i cevindr- 
heu i idav rac ovin tvill. Ena i croges 


Ei ac eiffoes fef awnaeth. tatmaetheu 
y meibon ereill. emrys ac uthur pen- 
dragon ffo ac eynt hyt yn llydae rac 
ofyn gertheyrn., ac na bei oc eu hetiued 
y dylychi y teyrnas o diffodei y rei 

3 Ena pan vibu e fichtiaid grogi 1 
meibion. cinnull a orugant a rivelu ar 
gortheirn. Ena i goiícaet gortheirn e 

Ac yno pan welas gortheyrn nat oed 
a allei ymerbynneit ac ef. Sef awnaeth 
ynteu kymryt. coron y teyrnas ac wiíca? 


teyrnas adywedei panyo gvrtheyrn a 
ryenathoed y vrat honno. 'ac nas gvnaeì 
y ífichteit oe dechymyc e hunein. B. 
e tevifogion in llundein e geir a ]adafel 
e brenin. a gorchimin er enis in Nag 
gortheirn, A. 


hynny. Ac yn yr amfer honno yd oed 
emyr llyda9 yn vrenhin yn llydae. ar 
ger henne a aruolles y meibyon yn 
llawen. B. 


goron a mined en vrenin heb ganiad, 


am y pen chun. A gvereícyn y tye 
wyílogyon ereill, 8. 


Ii 


“bm 


an "4 7 " m. Vv 


. 969 | “BRUT TYSILIG, 


pregethu yn yr ynys honn ac yn dyígu y ffyd yr Criftnogon cans ey pan dathoed 
y peganiait attynt ydoed gamgret yn y plith trwy falft bregethau angri& yr hen 











Wms 


BRUT G. AR ARTHUR. 
@ ffoeífynt hyt en Llydaŷ racdao enteu pan las Conftans eu bravet. kanys odyno 
peupydyaol cheedyl a ehedey ar y cluíteu enteu eu bot vynt en darmerthu e 
Nynghes woyhaf ac ellynt ŷ chaffae] y emchoelyt trachevyn y enys Prydeyn ar y 
cor enteu y oreícyn eu gwyr teyrnas ac eu gwyr dylyet 1, 
| ‘ 
Dy VOQPEDYGAETH E SAESSON. 

Ac en er amfer hŷnnŷ y dyfkynnaffant teyrllong hyryon en emylyeu Swyd 
Keynt en llaen o varchogyon arvaec a deu vroder en tewyffogyon arnadunt. Sef 
eedynt er rey henny Hors a Heyngyft, Ac eu er amfer henne ed oed Gortheyrn 
ŵg Kaer Keynt en hervyd kynncvaet, kanys mynych e gnottaey myned a 


 phreíffwyllyao eno, ac eno e kennattaet yda? rydyvot gwyr mavr anetnebededyc 


agkyvyeyth em mevo llongheu maer ar rydyíkynnu ar y tyr. kyghreyr a rode 
udunt a¢ erchy a oruc eu dŷyn atta9 wynt2. Ac en lle goedy eu dyvot troffy eu 
]ygeyt a oruc a» e deu vroder, kanys ragor a dugynt rac eu kytemdeytbyon en 
hollael o pryt a meynt, a goíged a thegoch a bonhed, ag vedy edrych o hona ar 
pavb o nadunt govyn a oruc pa wlat ed hanoedynt o honey. A pha achaes o 
dothoedŷnt oy wlat yntau, Ac ena em mlaen paob e gerthebus Heyngyft ydae 
ene wed hon. kanys ragor oed ydaŷ o advedreyd a doethynep rac parb oc 
kytzmdeythyon, Argloyd ep ef, bonhedykaf or brenhyned ep Saxonya un o vren- 





Qe 


t Ac gedi mined gortheirn en yrenin 
anvon aoruc i geifiao pacb i deol e 
fichtiaid. necau aoruc e britanieid ac 

Ac eiffoes geedy clybot y vrateryaeth 
honno ym pop Sie yn honneit, Sef 
ewnaeth geyr yr ynytfoed ymdyunag y 
gyt vrth ryuelu a gortheyrn. kanys y 
ffichteit a dyffynaffynt or alban attunt 

dia] eu kytuarchogyon ar paraffei 
ertheyrn y lad am rylad o nadunt 
gynteu conítans vab cuftenin vendigeit. 


Ac yna diruavr ouyn a phryder a oed 


2 Afan oet en minu gado er enis, am 
pa chai nerth o yn lle. a gvcled llid e 
britanieid grtho. ac ev ar venit cent. 1 

Ac ar hynny nachaf teir llog hiryon 

llaen o varchogyon arpaec yn dií- 
cynnu yr tir yn, foyd geint. a deu or yn 
deu yroder yn tywyfl»gyon amadunt. 
Sef oed eu henweu, hors. a hengyft. ac 
yn uffern y maent. ac yr aníer 
bepay yd oed ertheyrn yn dinas doro- 


erchi itae o gvnaethoet dvill vtvnt 
vneuthur iavn ne derbin a delei ato. A. 


ar ortheyrn or neill parth o acbaes y 
yot yn kolli y wyr uvy benydyael ym- 
ladeu a breydreu, Ac or parth araì] 
rac ofvn emrys wledic ac uthur pen, 
dragon, kanys y rybud tra gilyd a doei 
atta9 y venegi eu bot yn dyuot â 
llygbes dyruaer gantunt y wereicyn ac 
y dial agheu eu bract arnay. B, 


g9elei dair llog enrivet i meint ar vor 
freine, Anvon aoruc i vibod pei oetint, 


bern, Sef y dinas yv honno kaer geint, 
A cbenhadeu adeuth ar vrtbeyrn y 
venegi ida rydyuot gŷyt maer bed€ch 
heb vybot panhanoedynt y myon lleg: 
heu hirion. A rodi navd awnat! 

gortheyrn udunt, Ac erchi eu dŵyn 
attae, 3B, 





Brot TYS1LÎO, 248 


a civit Pelagiati cahs hono a lygraffai fyd y Bryttaniait. A threy bregethau y: 
gwyr fan@aid hyny y troes y Bryttatiiait yr fyd gatholic. Ac yna y dayth 


Y SI I I 





_ __&c ‘ « a 











BRUT G; AB ARTHUR, 
hynyaethau Germanyd yn ganet ny. Achaves ett dyvodyat nintiat yth kyvoeth 
tytheu hynny yoy kynnyc yty net enteu y tewyffavc arall a rodo da a goflyme 
deyth yn tros en geafanaeth en gerygyaeth. Ac eíef achaes en gorthladut oc en 
gwlat, kynnevaet e fyd en e wìat bonno pan amlhao e kywdaŷt endy ed emkene 
nullant ygyt holl tevyffogion e vrenhynyaeth dc e kyhnullyr rac eu bron holl 
yeuen@yt ¢ wlad. Ac odyria ed etholant ef rei â welont yii orati ac er todant 
prennau udunt. ac megys € del or koelpren udunt yd erchyr udunt mybet y 
wladoed ereyll y keyííya9 goffymdeytb, at evelly e rydbeyt eu gwlat ŵynted 
ehuneyn y gan ormot kywdaŵt, Ac en e dyved hon e vu ormod o amyldef 
kywdaŵt ên en gwlat ny, ace deuthant e tewyflogion y gyt ac e bvryaflant 
koelprennau ac ed etholaffant er yeueu&yd a wely dy rac dy vron ema. ac ed 
erchaffant yn uvudhau yr kyvreith ac yr devavt a oed offudedyc en e wlat hyf e 
kynnoes ac e gofodafant nynneu cn deu vroder en tecyfogyon arnadunt. Ac 
eíef yn geleyr nynheu Horís yo vem mravet a Heyngyft cyf ynheu, ac o lyn 6 
tevyfogyon pan henym. Ac orth henny ufudhau a wnaetham hynrau yt 
kyvreythyau gofodedyg or dechreu. ac yr mor e dody mae yth kyvoeth tythau & 
Mercuryos en tewyfavc yn. A phan kygleu Gortheyrn envy Mercuryvs dyrche 
avael y wynep a oruc pa ry? gret oed ganthunt. Ac ena e dywaŷt Heyngyft 
wrthav enteu en tadolyon dwyveu a anrydedon ny Saturnes a lupyter ar dwyveu 
ereyll trey er rei e lyvyr e byt. ac en v9yaf oll Mercuryvs er hen a elwyr en en 
iayth ni Woden. ac y hvnn ed aberthafant en ryeny y pedveryd dyd o'r Wythnos 
yr hynny byt hedyv ac y galeafant Wodens dey, ac gwedi henn? ed anrydedon ê 
dwyves kyvoethokaf er hon a elwyr Fream ac y honno € parthafant e cheechet 
dyd er hŷn a aln nynheu oe heno hy Ffrydey!. Ac ena y dywaŷt Gortheyrn 








dŷ 





$ A vint a venegafant mae o germs 
ania i doethefint. a divod o been i 
vined oe tir, canis velli I gvneint pob 
íeith mlinet. ac bod ar e mor er 
eíbloitin a hanner. ac ervin cael lle i 
prefciliag in enis pridein. Hors a hin- 
geítir i gelvid e deu devifavc aoet arn- 

A gvedy eu dyuot rac eu vron. 
arganuot awnaeth gortheyrn y deu 
vroder a oed tywyflogyon ar y rei ereill, 
kanys a oedarnadunt o pryt. A gouyn 
awnaeth,o pyle pan boedynt. a phy 


negys y dothoedynt y teyrnas ynteu. 
Ac yha y rodes hengyll atteb idav. 
I 


int. Anvon aoruc e brenin en i hol, 
Ac vedi e divod govin aoruc e brenin { 
bei i credint. I eden heb boi i credn, 
Ar pedverit dit or vithnos a elvid oe 
enŷ ev sodenfday. Ae gaidu? arall 4 
elvid froeu gc o1 en evi gelvid froeday. 
A. 

kanys yftrywyfaf a oed ef a moyaf y 
drec pei gallei, Ac yn y wed hon M 
dechreuis yr ymadraed. tidi voned« 
icaf or brenhined yg wlat Saxonia yn 
ganet ni. vn ye honno o wladoed germe 
ana. Acbaes an dyuodedigyaeth nine 
heu yv. y rodi yn geaManaeth itti neu y 
3 tywyllacg 


44 BRUT TYSILIO. 


Hainffieftr att y brenin ac ai gwahodes ev y fepper. Ac yr oed merch 
y Hain@er yn un or bobl lana yn y byd. ac y chwenychoys y brenin gael cyfzu 





BRUT G. AB ARTHUR, 


oc ech cret chwy er hon a e]wyr yn well y dywedut ae gale en ankret noc en 
kret dolur yv kennyf. og ech dyvodedygaeth chwytheu pa damveyn bynnac ae 
‘dydyko llaen yo kenoyf kanys en amfer kryno e deuthacch pa Dyw na peth 
arall ag ech hanyu onho kanys veg gelynion o pop parth eíyd ym kyvarfangu ac 
—_ ym govalu en vavr en er amíeroed hyn. ac o mynnvch cheytheu kymryt kytlafur 
er emladeu bynny ygyt a nynheu. My ac ech kymmeraf en wyr ym ac ach 
kynhalyaf en e teyrnas y gyt a my en anrydedus ac o amravalyon rodyon ac ech 
kyvoethogaf ac o tyred. Ac ene lle ufudhau a orugant ac emkadarnhau ac ef 
a thrygau en wyr llys yda9!. Ac en e lle enachaf e Ffychtyeyt yn kynnullav 
llw mavr ac en dyvot ac en dechreu anreythya9 e gwladoed kanthunt e fford e 
kerdynt. Ac wedy kennattau henny y Ortbeyrn enteu a kynnulleys y holl 
varchogyon enteu ac a deuth trey Hymyr en eu herbyn. Ac o dyna gwedy eu 
dyvot en kyvagos e kyvdavtwyr or neyll parth ar gelynyon or parth arall en 





tywyffavc arall a wnel da yn, Ac nyt 
oes achaes y an gorthlad oc an golat 
pamyn adywedon ni ytti heuyt. Golat 
vechan gyuyg yo yn golat ni. A phan 
amlaont y pobyl yno mal noc, eignont 

no. Sef yo eu keneuaet kynnullao 
fol wyr ieueinc y wlai ger bron eu 
tywyílogyon. A bere prenneu y ‘ry- 
dunt, A megys y del y coelbren udunt 
yd etholir. ac yd ellyghir y w'adoed 
ereill y myon llogheu megys y gvely ti 
y geilae gosymdeith. A ninheu y deu 
vroder a wely ti yn tywyfogyou arna- 
dunt kanys o lin brenhined yd henyd. 
Sef yo vy eno. hengyft.. A eno vy 
mraet hors. Ac uelly doetham hyt dy 
vrenhinyaeth titheu yn yd oed mcr- 
curius an duo ni yn an tywyíîa6. A 
phan gigleu y brenhin kyrbeyll mer- 

‘1 Afan velis € brenin deledivrvit e 
geir cimrid i geraget aoruc a divod igid 

Yna y dywat gortheyrn am avch 
cret choi yr hon yfyd iaenach y gale yn 
aghyret noc yn gret. dolurus yv genyfi. 
llawen yo genyf ineu ych dyuodedig- 
yacth. konys ny bu reidac ym eirioet. 
kanys vy grlynyon yíyd ym kywarlagu 
o pop parth. Ac o mynech chvitheu 





curius drychauel y vyneba oruc. A 
gouyn py ryv cred yfyd genhochi. Ac 
yna y dywavt hengyít yfcymun. Argl- 
eyd heb ef an taidolyon dŷyeu a enry- 


.dedon nyt amgen, Saturnus. a Iubiter. 


Ar deyeu ereill yr fyd yn llywyav y 
byt. Ac eiíoes yn penbaf yd anryded- 
en i mercurius. yr hon a aln ni yn an 
eith mi wogen. Ac y henn? y parteys 
an rieni ni y pedywred dyd or vythnos. 
ac alon ninheu oe eng ef wogenes day. 
A hennv a elwir yn kymraec dug 
merchyr. Ac yn neíaf y henn? yd 
enrydeden ni y dcyes kyuoethoccaf or 
doyfeu. yr hon effreini. Ac y honno y 
kyfegroys an rieni ni y cheechet dyd or 
gythnos. Ac yn an eith ni y gelwir 
ffriday. Sef yo hynny du? gvener. B. 


iJundein. Sev oet heni vedi: dechreu 
bid 4361. A. ! 


kylauuryae a minheu vrth ymlad. im 
gelynyon. minheu avch kyuoethogaf 
cheitheu o tir a dayar ac eur ac aryant 
a da arall. Ac yn diannot ufydbau 
awnaethant y hynny. A gorbau st 
brenhin. A thygu fydlonder idae. B. 





‘ 


BRUT TYSILIO. 843 


gida hi y sos hono ac ae cafas trwy amot y friodi, Ac yna dytedyt o 
Hain fheftr orth y brenin dranoeth ty di waithion yíyd vab y mi a minau yn dat y 








BRUT G. AB ARTHUR, 


dyannot dechreu ymlad kalet gwychyr a wnaethant. Ac ny bu reyt yr Brytann- 
ycyt dym llavur hayach en er emlad hŷnnŷ kanys e faefon a emladaíant en oracl 
ac en wychyr megys e kymmellafant ar ffo e gelynyon a notheynt orchvygu a 
gorvot kyn no bynny I, | 

A cwep1 kaffael o Ortheyrn e wydugolyaeth ar gorfot trey nerth e faefon ef 
amrafaelyon rodyon en amvyl udunt. Ac i Heyngyft eu tewyfaec er rhodes 
llawer o tyr a dayar en Lyndeíey megys y galley kynhal y varchogion y gyt ag 
ef ac ev goíymdeithia9. ac odyna megys yd oed ef gwr kall eftryoys a doeth 
gwedi caffael o honav ef Kytemdeithas a charyat e brenin. dywedyt a oruc enteu 
en e wed hon wrth e brenin 2.. Argloyd ep ef mi a welaf da elynyon ty en 
ryfelu arnat o bob parth yt. ac ychydyg oth kywtaŵtwyr hevyt yth garu. kahys 
paeb o nadunt efyd yn bygythya? dwyn Emreys Wledyc o Lydav ath vurv ty or 
vrenhynyaeth ae urdao enteu en vrenyn. Ac erth hynny o rhyng bod iu 
envynvu kennadeu im gwlat y a gwahoden marchogyon odyno ac ach- 
wanegvn en nyfer orth emlad. Ac un peth o bey da kenhyt ty a archon pey na 
thebygon vy nackau o honavet.. Ac ar ar hynny e dywaŷt Gortheyrn. Anvon 
tyde kennadeu byt en Germanya a gwahaed e neb a vynnyeh. Ac arch y myn- 
heu er hyn a damunych ac nyth ommedyr. Ac ar henny eftwng e penn a oruc 
Heyngyít a thalu dyolchyadeu mavr ydav. Arglwyd ep ef ty am kyvoethogeyft 
o tyr a dayar amyl. Ac eyíyoes nyt mal y dyleyt anrydedu tewyfavc ac a enyto © 
tewyflogyon dyledaŷc. kanys y gyt ar petb ar rodut e dylyvt rody ymy ae dynas 
arpennyg ae enteu kaftell megys ym gwelyt eu. anrydedvs ym plyth e tywyíogyon 
ereyll. kanys teylyngdavt a dylyet tewyiTaec a deleyt y rody y tewyflave ac a 


——t — | 





t Ena i cennullavt e fichtieid in erbin. gorvu gortheirn arnunt. A. 


gortheirn. <A throi nerth e faxoniaid i 

Ac yny lle nachaf y ffichteit yn dineu 
or alban a llu diruaer y veint gantunt 
ac yn amreithag y gvladoed. A phan 


gyt ac ymlad, ny bu reit hayach yr 
kietaetwyr ymlad y dyd h9nn9. kanys y 
faction a ymladaílant yn kynoryolet. 


gigleu vrtheyrn hynny kynnullav y 
varchogyon awnaeth ynteu a mynet yn 
eu erbyn. A gvedy dyuot y deu lu y 

. 2 A llaeenbau aoruc gortheirn ena. a 


A goedy kaffel o ortheyrn y vud- 
_ ugolyaeth honno trvy nerth y faeffon 
ynteu yny lle a amlaeys rodyon udunt 
ntau. Ac y hengyft y rodes ef. yn 
ivyd lindefei tir a dayar megys y gallei 


Ar gelynyon a oedynt yn pylu y kie- 
tavtwyi hyny uu reit udunt ymchoelut 
ar ffo yn gewilydus. B. 

roi tir ir faefon acfeid lindefi.” A. ° 


varchogyon. Ac odyno mal yd oe 
hengyft yftrywys a ffalit. goedy geybot 
o honaŷ rygaffel ketymdcithas y bren- 
bin. Sef y dywaet orth y brenhin yny 
wed hon. B. 


ymoffedcithay yn da o hovav. ef ae 


246 Savut TYSILIG, 
tithau ac am byny ison yv ŷ ti vnaythyr vynghyngor [| o hyn silo: a mi ath 








BRUT G. AB ARTHUR, 


hanffey o lyn tewyffogyon o bob parth?, Ac en erbyn hynny e dywat Gorth- 
eym. Gwabardedyg wy i y yngan vy ngwyrda hyd na rodvyf y rhyw rodyon 
benny ychwy. kanys eftraon kenedyl yoch a phaganycyt. Ac orth bynny ny 
ddylyaf y ech gwneuthur chwy en un breynt am kywdavtwyr ve hunan. nyt ar 
pa rybuchen y ech gwneuthur en unvreynt ac vynt. namyn nas llavafíaf rac ¢ 
kywdavtwyr a gwyrda a teyrnas2. Ac ar henny y dywact Heyngyft. Arglwyd 
ep ef kanhyatta ymy de was ty gwneothur ar y tyr a rodeyft ty ymy kaftell en 
kymmeynt ac i damkylchyna un karrey. megys e gallwyf i emlehau yndav. y 
adeylat o byd reyt ym wrthav. kanys ffydlaon wum y a ffydlaon wuyf a ffydlaen 
vydaf y ty a gwnaf ynheu y peth a damunych y gwneuthur3. Ac wrth henny 
gwanhau a orug y brenin wrth y ymadrodyon ef a gorchymmyn ydav ellong y 
kennadeu- hyt en Germanya y wahaed marchogyon ar ffrwít en kanurthcy udvnt, 
" Ac odyna heb un gohyr gwedy ellong o Heyngyft y kennadeu hyt yn Germanya 
pf a kymyrth croen cary ac ac gwnaeth ef en un karrey. Ac odyna ed etholes 





1 Ac ena pan gaefant ginnvis anvon i 
germaniai ol deunao llog i eir emlat. 

Argleyd heb ef dy elynyon yffyd yn 
ryuelu arnat o pop parth. A chyt 
gvelir imi heuyt echydic o wyr ty 
teyrnas atb gar. kanys eu kanmoyaf a 
glywaf eu bot yth ogyuodav ti am deyn 
emreis o lyda? am ty pen yth diot oth 
teyrnas. Ac orth hynny os da genhyt 
titheu. kyghor yv genyfi anuon ken- 
hadeu hyt vyg gvlat i y waed march- 
ogyon odyno. megys y bo moy an niuer 
y ymlad ath elynyon titheu, Ac y gyt 
a hynny heuyt vn arch a archaf. yt bei 
pa bei rac ofyn vy gomed o honei. Ac 


2 E brenin a dived na livafei ev i roi 
. * Ac yna y dywact gortheyrn. Haorda 
heb ef vy gvard i awnaethpŷŵyt rac rodi 
y ry? rodyon bynny itti kanys eftravn 
genedyl ychêi a pheganyeit Ac nyt 
atwen inheu ych moes chei, nac agch 
deuaet megys y galleyf avch kefflybu 
3 Heinteu a ovynafant gyvled a 
Ac yna y dywact hengyft. Argloyd 
heb ef canhatta titheu yth was wneuthur 
kymeint ac y gyrhaedo karrei J dam- 
gylchynu o vntu ary tir ar 


eift ym. 


Ena i daeth hors a hingeftir at e brenin 
i geiíia? caer ne gaftel i emgade. A. 

yna y dywavt gortheyrn anuon ti heb ef 
ty genhadeu hyt yn germania y waed 
marchogyon odyno. Ac odyno arch y 
minheu ac nyth nekeir ohonav. Ac 
yn eíteg y pen awnaeth hengyf a 
diolch ida9 hynny. Tidi argleyd heb 
ef a kyuoethogeifti o tir a dayar. Ac 
eiffoes nyt megys y gvedci enredu 
tewyffavc a hanffei o lin brenhined. ti 
adylyut rodi y mi ac kaftell ae dinas y 
gyt ac y rodut megys ym gvelit inheu 
ya enrydedus ym plith y tywyflogyon. 


rac e britanieid. A. 

ym kytetaetwyr, kanys pei dechren i 
ach enrededu chŷi megys priact kie- 
tavtwyr yr ynys gtyrda y teyrnas s 
gyvodyat ym erbyn gan vrtheynebu ym. 


chroen ich i deilad kaer. B. 

mal y bo diogelach ym ymgado myn 
hennŷ rac vy gelynyon. kanys fydlaen 
vum ac vyf a vydaf. 





BRUT TYSILIO{ , 247 © 


gynghorav di yn da rac dy godi o eftron genedl. Anvon di hyt yn Sermania yn 





BRUT G. AB ARTHUR. 


ef le carregave megys e ryghey bod yda? y anfaed ac kedernyt. Ac eno ê 
meffures y gyt ar garrey honno ac en e lle hennv ed edeyles ef caftell a chaer, 
Ag wedy darvot y adeylat ef a gavas y eno or karrey kanys a hie meffurvyt. Ae 
wedy hynny em Brytanec egelwit e lle hŷnnŷ Kaer Garrey ac en faeínec 
Thancaftre kaftell e Garrey 1, | 

Ac en er amfer honn? e kennadeu y ymchwelafant o Germany a dev nao llong 
kanthunt. ac y gyt a bynny wynt a ddugant merch Heyngyfl y gyt a hwynt er 
hon a elwyt Ronwen. Ac nyt havd kaffael. en e byt er eyl a ellyt kyffelybu y 
phryt ae thegoch y lionno. Ac wedy eu dyvot Heyngyft a wahodes Gortheyrn y 
edrych er adeylat newyd ar marchogyon newyd dyvot. Ac en e lle e brenin a 
deuth attao a nyver bychan yígywala y gyt ac ef. a moly a hoffy en vavr a oruc y- 
diíevyt adeylat honnv. a gwahaod e marchogyon newyd dyvot y gyt ag ef3. Ac 
odyna gwedy udvnt vwytta ag yfed o vrenynolyon anregyon c deuth e vorvyn 
dec honno or eftavell a ffyol eureyt en llan o wyn cn y llaw hyt rac bronn e 
brenin ac ar tal y glynyeu e dywat fal hyn Lafyrt kyng waffeyl. Ae 
efef a oruc Gortheym y gyt ac y gweles anryvedu y phryt ac emlenel 
oy íerch. a govyn yr yeythyd pa peth a dywedafei hy. Ar yeythyd a dywagt. 
by ath clvys en Arglwyd ac en vrenyn. ac or galwedygaeth henne yth 
anrydedes. A hyn a dyley titheu y wrthep idi hitheu Drync heyl. Ac Gorth- 
eyrn a orthebos ydy Drync heyl. ac a erchis ydy yvet e llynn en kyntaf, ac 





—— * — O 








t Ar brenin ai roes, Ena ir aethant 
adref a holli e, croen ich moeiav a gav- 


Achanbadu awnaeth y brenhin hynny 
ida9. a gorchymun idav ellog kenhadeu 
hyt yn germania y geiffao porth o newyd. 
Aeyna heb vn gohir ellog a orac hen- 
gyft hyt yn germania. ac odyna kymryt 
croen tar? awnaeth ynteu ae holli yn 
vn garrei. Ac odyna dewis y lle kad- 
arnhaf a alleys y gaffel ar hyty tira 
godaflit idav. ac ar garrei bonno mefusag 
lle yr kaftell a dechreu y adeilyat yn 

2 Ena e daeth llogheu o germania, a 
ronven verch hingeítir. Ena j gvahot e 

Ac yna ydoeth ykynnadeu o germ- 
ania a deunav llog yn iam o uarch- 
ogyon gordethol yn aruace gantunr, A 
merch hengeft ygyt ac oynt. Sef oed 
y hen ronwen, Ac nyt oed yr eil 
aellit ychyfylybu idy rac ytheccet. A 
gvedy dyuot yn niuer hŷnn9, Scf awn- 


fant en garrei vain. a goneuthur dinas 
e garrai ai galo doncaftel, A. 


dianot. A geedy daruot adeilyat y 
gaer y gelwit yn gymraec kaer y garrei 
ac yn íaeínec tancaftyr. ac yn llading 
caftram corrigie. Ac or eng hynny y 
gelwit y gaer yr hynny hyt hediv. Ac 
velly yd oed hengyft yn gvneuthur 
lleoed kadarn se vryt ar teyllyao y 
brytanyeit a goneuthor drŵc dros da, 
Ac y uelly y gona y peganyeit (aefon 
efcymun vyth. B. | 

brenin ivlet aorugant i veled er adeilad. 
aeth hengyft geacd gvrtbeyrn y edrych 
yr adeilat deifyuvt a wnathodit. Ac I 
edrych y marchogyon newyd dyuot. 
goedy dyuot y brenhin yno a niuer 
kyfartal gantav a moli awnaeth y gveith 
newyd. A chymryt ymsrchogyon yn 
wyridae. B. 





248 BRUT TYSILIO. 


ol O&âa vy mab i ac Affaf y eoyrth ynte yfyd varchoc da clodvaor a ro di Y ígott« 











BRUT G. AB ARTHUE. 


enteu a kymyrth e ffyol oe llaw hytheu ac ar rodes cufan ydy ac gwedy henny a 
_lewes e wiravt honno. ac yr hynny byt hedyŷ e mae e kynnevaet honno em plyth 
ê Kymry ar kyvedach, kanys e nep a yvo en kyntaf a dywait wrth y ketymmeyth 
wafhcyl. ar llall a erthep Drync heyl. Ac ena gwely medei Gortheyfn troy 
amravael wirodeu ygyt ac annoc y Dyaŷl karu a wnaeth e voreyn ae herchy oe 
thad kanys Dyael ar ryathoed en y gallon ef pan vey en en? Cryftyaen 
chwenychw o honav enteu kyd dau a gwreyc ancryftyaon hep bedyd!. Ac 
gwedy gwelet o Heyngyít henny megys ed oed gwr eftravn ef galv a oruc y 
vraet attav ar gwyr hynaf oy kytemdeythyon ac emkyghor ac vynt. pa peth a 
wneley or rody y verch yr brenyn, Ac o kytgyghor pavb o nadunt yr rodaffant 
' € voroyn yr brenyn. ac ed erchaffant gynteu ydav ef íwyd Keynt trofty hytheu 3, 





WN 

? Ae val etoet e brenin ar-divet i 
void ev a velai vorvin anrivet ifrid en 
divod a gvin attav. a goftvg a divedid 
Ienlŷ king wafel. Ar brenin aoruc an- 
yidedu e vorvin a rivetu ifrid ac emlenoi 
oe íerch a govin ir ieithit pa beth a 
divedafei hi a fa beth adilei enteu i 
doedid egverthvineb iti hitheu. Ar 
ieithit a dioavyd hi ath elvis in vrenin. 
ac or galvedigaeth hene ith anridetoet. 


A geedy daruot udunt uwyta o vren- 
hinolyon anregyon nachaf y vorvyn yn 
dyuot or yítauell agorulech eur yn llaen 
O win yny Ìlae. ac yn dyuot hyt rac 
' bron y brenhin. A gvedy rodi idav ar 
tal y deu Jin. kyfarch geell idav aoruc. 
A heilyag arna mal hyn, lofart kiag 
waíleil. . A phan welas y brenhin pryt 
y uoreyn. enryuedu aoruc yn var y 
theccet. Ac yny lle ymlenvi oe charyat, 
a gouyn yr ieithyd peth a dyvedafie: y 
voreyn. a phy beth a dylyei ynteu 
ydywedut ygortheb idi hitheu. Ac 
yna y dywact y ieithyd orthao. Argleyd 

2 Ac vedi greled o hengeít heui 
megis ct oet ev or eítrious ev gale aoruc 
i vravd attav. ar geìr henav oe gidcm- 
eithion ac emgighori ac vint beth a 

Ac yíef awnaeth bengyft, mal yd ocd 
yltryous. adnabot yicacuivyd y brenhin 
aianncyt. Ac yfngyghor ae vraŵt ac oe 
gedymdeithon am rodi y vorvyn vrth 


A hin a deli ditheu i ortheineb iti 
hitheu Drink heil. A gortheirn a 
erthehaetiti. Drink heil, A gortheirn 
aerthebaet iti. Drink eil. ac a erchis itt 


, ìved e llin en gintav ac enteu a gimerth 


e fiol oi Ìlae hi ac a rotes cufan iti. Ac 
vedi heni a evavt eviraed hono. Ac 
otina gvedi gortheirn drei amraveilion 
Virodeu gidac annoc e cithrel. caru e 
vorvin aoruc ai herchi iy thad, A. 


heb ef hi ath elvis ti yn arglvyd. ac yn 
vrenhin. yn y ieith ni. Ac heilcys 
arnat yr hyn a dylyy titheu y ertheb 
yv hyn. Sef yo hynny. drink heil. Ac 
yna rydywaet gortheyrn orthi, drinc 
heil, Ac erchi yr voreyn yvet y gein. 
Ar yr hynny hyt hediv y mae deuaot 
honno yn plith y kyuedachwyr yn yr 
ynys hon. drinc heil. weíleil. Ac yna 
gvedy medwi gertbeyrn neîda? awnaeth 
diag] yndaeŷ. A pheri ida? kytíynya9 
ar paganes yikymun heb vedyd arnei. 


enelei am rotii verch ir brenin. Aco 
gidgighor pavb onatìnt i rotaíant e vor- 
gin ir brenin, Ac er archaíant cinteu 
feit ccint itae ev erti hi. A. 

ewyllys y brenhin. Ac oc eu kytgyghor 
y rodaflant y voreyn idav. Ac erchi 


ida9 ynteu ivyd geint idi hitheu yny 


begvedi. 3B. 





. | BRUT TYSILIO. 349 
lant yr haini y He yífyd yth ortrechu di o vynych ryfeloed ac heynt a gadvant 





BRUT G. AB ARTHUR. 


A hep un gohyr e vorvyn ar rodet yr brenyn. a fwyd Keynt ar rodet y Heyngyft 
hep wybot a hep kanyat Gwrgant e gwr oed yarll are íwyd honno. Ar nos 
honno e kyícves Gortheyrn ygyt ar paganes honno ac y karvs yn vuy no meynt. 
ac o achaes henny e bu cas ef y gan wyrda e teyrnas. â thry meyb a oedynt ydav 
kyn no henny. Sef oedynt e rei benny. Gwrthevyr a Chyndeyrn a Phasken !. 


GARMAWN. 


Ac en er amfer honno e deuthant Garmaon Eícop ar Bleyd y kytemdeyth y 
pregethu geyr Dyw yr Brytannyeyt kanys llefteyryao a llygru ar ry daroed ffyd a 
Cryftonogaeth en eu plyth o achavs e paganyeyt fayffon. ar kymmeraffey en eu 
plyth neu enteu o achavs kam cret ar pregêthaffey Pelagyan. ar gwenoyn hvnn9 
trey lawer o amfer ae liygraffyd. Ac wrth henny trwy pregeth e gwynvydedyg- | 
yon wyr henny ed atnewydvyt ffyd a gwyr Cryftonogaeth em plyth ec Brytann- 
yeyt. kany llawer o anryvedodeu a gwyrthyeu a dangoffey Dye peunyd udunt 
troy efyrllyt e gwyrda henny. ar rey henny a efcryvennos Gyldas o eglwr traeth- 
aot?. Ac gwedy rody e voreyn yr brenyn megys e dywetpvyt wochot. 
Heyngyft a dywaet wrth e brenyn, my effyd tat yt a chynghorvr yt y dylyaf vot. 








t A heb oir e vorvin a roted ir brenin. 
a foit geint a roted i hingeft heb vibod 
a heb gennad gergant e gŷr a oet iarll ar 
e feit hono. Ar nos hono e cifgact 
gortheim egid ar baganes hono. Ac i 


Ac yn dianot y rodes ynteu fvyd geint 
idi. heb vybot yr ger aoed iarll yno. 
Sef oed y env. gergant. Ar nos honno 

" y kyíceys gortheyrn. gan I voreyn.. A 
mey no mefur y karei ef hi o hynny 

2 Ac en er amfer hon etoet garmon 
en pregethu geirieu duo en plith e 
britanieid. canis llefteiria9 a lligru 
adaroet fit a chriftnogaeth in eu plith. 
Ac enteu o achaves camgred a bregeth- 
aíei pelagian. ar gvencin hen drei 
Javer o amfer ae lligrafei. Ac orth 
heni droi e gvinvidedic vr hen? e 
dadnevitvid fit e gvirgriftnogaeth em- 


Ac ynyr amfer hone y doeth. Gar- 
mon eícob. a Lupus trauocius y pregethu 
geir duy yr brytanyeit. kans llygredic 
oed criítonogaet er pan dothoed y 
paganyeit yn en plith. Ac yna goedy 
pregetbu or gvyrda hynny. yd atnewyd- 


caravt en voi no meint. Ac o achavs 
heni i bu gas gan e deirnas ey. A thri 
meib a oet itav cin no heni gorthevir. a 
chindeirn a fafgen. A. 


allan. <A thri meib auuaffei y ortheyrn 
kyn no hynny. íef oed eu henweu. 
kyndeyrn. a gvrtheuyr vendigeit. a 
phafcen. 


plith e britanieid. canis llaver o 
anrivetodeu a gorthneueu a daghofei 
duo vtvnt beunit drvi everllid e gvir da 
heni. Ar rei heni a ícrivenavt gildas 
vab cav oeglur draethaed. Oed crift 
462 e gonaeth leo bab duo paíc ar dug 
ful. ar vivitin vedi heni i ganed fanfraid. 
ac i daeth garmona bleit uchod. A. 


wyt yffyd ym plith y brytanyeit. kans 
py beth bynhac a pregethynt ar eu 
tauaet. eynt ae kederheynt trey beun- 
ydael wyrtheu ac ynryuedodeu awrnaeì 
due yrdunt. B. | 


K k 





250 BRUT TYSILIO. 


yno rac pellenigion 1. A hyny a oruc y brenin anvon hyt yn fermania y gyrchu 
y gwyr hyny. ac yna y dayth o íermania drychan llong o wyr arvoc ac Oâav ac 
Adlav a Chledric yn dyotfogion arnynt hyt yn ynys Brydain 2, Ac vedy gŷybot a 





BRUT G. AB ARTHUR. 


ac na dos tytheu tros vyng kynghor ynheu. a thy a a orvydy ar dy holl elynyon 
trwy nerth vyng kenedyl ynhau. Ac gwahodon ettwa O&a vy map ac Ebyffa y 
kevyndero kanys emladeyr da ynt a chynnyfwyr. a dyw udunt egwladoed ker llae 
¢ mu: er reng Deyfyr ac Efcotlond. weynt a erbynniant eno ruthreu a kyrcheu e 
gelynyon angkyvyeyth a delont megys ¢ bych tytheu en hedvch e parth.henn y 
Humyr, ufydbau a oruc Gortbeyrn yda9 a gorchymmyn ydav gwahaed e nep a 
wypey ef gu bot en kanwrthey ac en 'nerth udunt. Ac en e lle anvon kennadeu 
a oruc Heyngyft hyt en Germany. ac vynt a deuthant odyno O&a vab Heyngyft 
ac Ebyffa a Cheldryc a thrychanllong en lla9n o wyr arvavc. Ar rey henny a 
kymyrth Gortheyrn en hygar. ac a rodes llawer o rodyon maer udynt. A throy 
nerth e fayffon e gorvydey Gortheyrn ar y holl elynyon. ac em pob gwlad e 
bydei vudugael2, A Heyngyít eiflioes en waftat a wahodey e llongheu. ac 
ang9anegey y nyver peunyd. Ac gwedy gwelet o'r Brytanyeyt benny ofynhau a 
orugant brat e fayffon. Ac erth henny wynta dywedaffant urth e brenyn ac 
archaífant ydae gorthlad e fayffon paganyeyt oy kyvoeth. kanys ny dyleynt y 
paganyeit emkyffylltu ar Cryflonogyon nac emkytemdeythyokau ac wynt. kanys 
Cryftonogael kyfreyth a wabardey hynny. ac y gyta henny hevyt kymeynt o 

















to. 


t Ac vedi roti e vorvin ir brenin mal 
e doetpeid uchod. Hingift a divavd 
erth e brenin. miyi eíit dad it a chig- 
horer it i diliav yod. ac na dog ditheu 
dros vigcighor ineu a thi a orviti ar de 
holl elinion droi nerth vigcenedil ineu. 
a gvahoten attom ettae octa vi mab i ac 
Ac yna gpedy rodi y uorgyn yr bren- 
hin. y dygavt hengyft yr ymadraed hyn. 
miui heb ef vfyd megys tat maeth itti. 
Ac or bydyti wrth vygkyghor i. ti 
aorchyuygi dy hol] elynyon trey vym 
orth i, am kenedyl. Ac orth hynny. 
ohodyn cttŷa offa vy mab attam ac 
Oddiyma allan y mae y llyvyr A yn 
eanlyn, air yn air, y tractbawd canol, dan 
2 Ac vfydbau awnaeth gortheyrn orth 
kyghor hyny. Ac odyna yd anuones 
hengyít hyt yn germania, Âc ydoeth- 
ant odyno offa. ac oíla. a cheldric. 
athrychant llog gantunt o varchogyo 


ebiffai geyindero enteu. canis emlateir 
da vnt. a diro vtvnt e gvladoet gerllae 
hemur reg deivir ac eicotlont. ac eint 
eno a erbinant ruthreu ar circheu igan 
e gelinion agcivicith vegis i bich ditheu 
en hetych e parth hŷn i homir, A. 


offa vyg keuyndero. kans reuelcyr 
goreu yny byt ynt. A dyro vdunt 
ygvladoed yífyd yreg deuyr ar mur. Ac 
eynt ae kydahyant rac eítra9n genedyl- 
oed, mal y gellych titheu kaffel yn 
hedych or parth hyn y humur. B, 


enw Baut G. AB ARTHUR, oddieithyr y 
Uytbyriant, 


‘aruagc. A hynny oll a aruolles gerth- 


eym yn llaven. Ac a urdeys pavb 
onadunt yny lle o rodyon maerweirtl.- 
aoc, kans' ym pop kyfranc y bydei 
oruydaedyr ef troydunt ey. B. 


/ 





BRUT TYSILIO. 251 
dyeífogion ŷr ynys hyny triftau a onaethant rac maint yr avifer a gloffynt y dyfot 
ŷ dyr. Ac anvon a orugant att y brenid y erchi ido y gorthlad ymaeth er yny$ 
ai hely ymaith. Ac vedy adnabot hyny o Wrtheyrn ni wnai ev ynamyn 
cynvys gwyr fermania troy rodi tiroed a cliyfoethau ydynt: a phan oyby y 
Bryttaniait hyny dethol a orugant Werthevyr ap Gorthayrn yn vreiin arnynt a 
dechrau ryfely ar y Saeíon 2. ac yna Goerthevyr a enilloys bedwar maes arnynt; 
—. a 














BRUT G. AB ARTHUX. 
amylder o paganyeit a dothoedynt er enys a megys ed oedynt yn ofyn dc yu 
aruther yr kyvdaetwyr. kanys nid oed gwybot had pwy a vey Cryftyavn poy â 
vey pagan kanys e paganyeyt a rodeffynt eu merched ac eu kareffeu en gwraged 
udunt. ac vynteu gvedy rody yr paganyeyt eu merched ac eu kareffeu ac wrth 
henny ed annogyn e Brytannyeit yr brenyn dyhol e paganyeit oe kyvoeth rac 
ofyn trwy eu brat ac eu hyftryw goreskyn o hadunt e kyvdavtwyr!. ac eíef â 
wnaeth Gortheyrn eyífyoes evelychw at atinot bynny rac meynt oed kanthad 
karyat y wreyc ac eu karyat oynteu. Ac gwedy gwelet o'r Brytannyeyt hynny 
vynt a ymadavflant a Gortheyrn ac o kyt kyghor a chyt duundep kymryt 
Gorthevyr y vap ac o iinvryt y ardyrchavael ae trda en vrentin: ac effef a orvc 
Gorthefyr en hollaol gwneuthur kynghor ê Brytanveyt o pob peth, at dechreu 
emlad ac eftravn kenedyl ac en wychyr greulaon mynnu eu dyhol or enys hon 2. 
a phedvar kyfraric a phedvar emlad a wu ydav ar fayffon. Kyntaf o nadunt ar 
avon Darwenhyd. Er eyl ar ryt Epyffort. Ena ed emkyvarvu Kyndeyrn yap 
Gortheyrn a Hors brat Heyngyft. ac gwedy ymkaffael o tladunt e lladaed pob 
nn y gylyd o nadurit. Trydyd erhlad a wu ar lari € mor en e lle ed aethant e 
fayffon en wreygyasl en eu llongheu ‘ac @ kyrchaffant enys Thanet en lle 
amdiffyn udunt. Ac eyffyoes efef .a wnaeth Gorthyvyr eu damkylchynu ac o 
longavl ymlad beunyd eu govalu. Ac gwedy na ejìlynt € fayfon a vey hey dyodef - 


rywel Gorthyfyr Vendygeyt ar Brytanyeyt arnadunt, wynt a ellynghaffant 





1 Ac ŵelly.beunyd eiffoes yd ach- 
wanegei hengyít ylu troy tvyll brat 
ganedic gdnta9. A gedy adnabot or 
brytanyeit hynny dala ofyn awnaethant. 
Ac erchi yr brenhin gyrru hengyít ae 
nifer o teymas ynys prydein. kany 
wedei ygriítonogyon ketymdeithocau a 
phaganyeit na ymgymyícu ac vynt, 

2 Ac eiffoes íef awnaeth gortheyrn o 
garyat y wreic ar facfon. yfcalufae 
gorchymyn y brytanyeit, Aphan welas 
y brytanyeit eu tremygu heynt yuelly. 
Bef awnacthant ymaday agertheyrn. 


hwo 


kans kyfreith adedyf griftonogyaet ac 
gvahanei. Ac ygyt ahynny heujt. 
Kyineint oed eu niuer at nat oed havd 


adnubot poy aoed griftyavn pvy aoed 


pagan. A ygyt ahynny heuyt feint 
Garmon eícob a orechymynaffei udunt 
dehol ypaganyeit íaeíon oc eu plith, B. 


achymryt. gertheuyr vendigeit y vab 
ynteu ae urda9 yn urenhin arnadunt. 
A dechreu ymlad ar facton. ageneuthyr 
aeruaeu rnavr creulaen onadunt. megys 
ydoed da gan duo ywneuthur. B. 


Ek2 


252 


y maes cyntav a vy ar dervyn Avon. ar ail maes yn ryt y pyígot ac yno y cyfarvy 
Gyndayrn a Hors ac y llas pob un y gilyd o nadynt. Ar trydyd maes a vy 


ynglan y mor ac y ffoes y faetfon hyt yn ynys Danet a Goerthevyr yn y hemlit 
heynt ac yn y llad. A phan welas y íaeffon nat oed le y dianc gado y plant ai 
gwraged a onaethant a ffo y hunain y gwlatt. Ac vedy gorvot o Werthevyr 
arnynt ev a dayth ty ac ynys Brydain 2. A phan gigle Rawnven byny gwraic 
Gerthayrn lad y Saefon yn lleyr rodi aur ac ariant a oruc hi y efnaethwr ev y hun 
er gwengyno y brenin. Ac yna pan wyby ev darfot y wenoyno dyfynnu a oruc 
ev y holl dycfogion atto a chynghori paeb o nadynt y amdiffin y gelat ai gwir 
dlyed rac eítron genedl a rangu y íellt a .oruc y baeb oi dyvíogion. a gorchymyn 
llofgi y gorf ev a roi y Hyde hono mewn delo o evyd ar lun gwra roi y delo hono 
yn y borthloed y bai eítron genedl yn mynnu dyfot yr tir a diau oed na delynt 
tra geelynt y lun ev yno. Ac vedy mar Gorthevyr ni vnaeth y tywfogion megis 


BRUT TYSILIO. 











BRUT G. A5 ARTHUR. 


Gortheyrn e gwr a wuaíey em pob emlad y gyt ar íayíon en kennat hyt at 
Werthyvyr ar Brytannyeit y erchy kanhyat udunt y emchwelut byt yn Germany 
en yach. A hyt tra ed oedynt ec kymry en kymryt eu kynghor ed aethant e 
íayíon en eu llongheu ac e daethant hyt en Germany kan ada eu gwraged ac 
‘eu meybyon I, 

.Ac goedy kaffael o Werthyvyr e wudugolyaeth dechreu a ofuc talw y pavb 
tref y dat ac eu kyvoeth or ar rydugaffey e íayíon y arnadunt. ac y gyt a henny 
bevyt karu y wyrda ac eu hanrydedu ac o arch Garmaven ae kynghor atnewydhau 
er cglwyíeu 2, ac eyíyoes en e lle kynghorvynnu a oruc Dyafol wrth y daiony ef 
a mynct a wnaeth eg kallon Ronwen y elldrcwyn ef a honno a lafuryaed y 
keyfyav agheu y Werthyvyr. ac wedy medylyav pob yftryo or diwed hy a rodes 
gwengyn trey lag un o waíanaethwyr yda? a henny kan rody y hvnnv llawcr o 








t A phedeir brvydyr a vu mg gerth- 
euyr ar faelon. ac ym pop vn ygoruu 
wrtheuyr try nerth due. Ar ymlad 
kyntaf auu ryda? ac vynt ar auon 
tewenyd. Ar eil auu ar ryt epifort. 
Ac yna yd amgyuaruuant kyndeyrn vab 
gertheyrn a hors bravt hengyft. Ac y 
Jadaed pop vn onadunt ygilyd. Y 
trydyd ymlad auu ar lan y mor. Ac 
- yn yffoes yíaeíon yn wreigasl y eu 
llogeu. Ac ydaethant hyt yn ynys 
tanet ygeiía9 ymgado yno. Ac eiíoes 


2 Agvoedy kaffel o wertheuyr y 
uudugolyaeth hono. dechreu awnaeth 
ynteu talu y pavb ydelyet ar dalo:d yr 
faefon ydeyn y arnadunt. Ac enrydedu 


gvedy eu damgylchynu o wrtheuyr ac 
eu blinay o peunydyavl ymlad mal na 
ellynt ydiodef. Sef awnaethant anuon 
gortheyrn ar uuafei ygyt ac cynt ym 
pob broydyr yn porth uduat. byt ar 
wertheuyr. y uab y erchi idav eu can- 
hadu y uynet yeu golat ynryd. A thra 
yttoedit yn kymryt kyghor ymdana- 
dunt. Sef awnaeth yíaeton kymryt eu 
llogeu ac ada? eu geraged ac eu 
meibyon. Affo hyt yn germania. B. 


y wyr. a chade iaender ac vynt. Ac 
ygyt ahynny atnewydhau yr egleyíeu. 
ac eu anrededu vrth gyghor garmon 
efcob. B. 


BRUT TYSILIO, 


253 


y harchaíai ev ydynt namyn y glady ev yn Llyndain 2. a genaythyr Gortheyrn yn 
vrenin yr ailvaith o eiffiau gwr dlyedavc. Ac vedy cael o hona ev lyvodraeth 
yr ynys ailvaith, anvon a oruc Rawnven hyt yn fermania att Hainfliettr y that y 


erchi ido dyfot a chyfot a chyfartalreyd o bobl gydag ev hyt yn ynys Brydain a 





BRUT G, AB ARTHUR, | 


dat. Ac'y gyt ac y llewes er arderchavc emladwr hŷnnv e gwenoyn en dyffyvyt 
klevychu hep unm gobeith o hona. Ac odyna hep un gohyr dyfynnu attav a 
oruc y holl varchogyon a mynegu a wnaeth udunt y vot ef yn mynet yr fford y 
mae yn reyt y pob perchen cnavt vynet ydy. Sef yo honnoy angheu. a gwaícaru 


uduot y eur ac aryant ac holl daoed or a kynnulleíynt y tatau ae hentadêu kyn- 


noc ef. kan dyícu udunt bot en reyt y pavb mynet y angheu megys yd oed enten 
en mynet ac annoc y wyr yewainc glew ar ryfueíynt rac y vron ef en e brwydreu 
‘ac en er emladeu hyt pan ymdyffynnynt ew gwlat en wravl ac en wychyr a 
llafurya9 oy dyffryt rac eu gelynyon a rac eftraon kenedyl ag y gytadyícu 
glewder udunt erchy a oruc udunt gwneuthur delo arwravl ydav a llehau honno 
en e porthva e gnotteynt e íayíon dyvot yr tyr ydy. ac gwedy bey varw entea 
goílet y gorph enteu ar y delo hono. ac yr avr y gwelei er aghyfyeith genedyl 
honno y dele honno ydymchoelynt beynteu y hoylyeu drachenyn hyt en germania, 
kans gverthevyr vendigeit a dywet na levaffei er un or faeffon byth dyfod y dir 


ynys prydein tra goclynt y wed ef yny borthva honno. Ofi maw o beth oed - 


gleoder y gwr a debygey vot y ofyn ar y elynyon yn varŷ mal yn vyŷ. Ac 
eiffyoes amgen awnaeth e brytanyeid. kans yg kaer lundein ec cladvyt y gorff ef 


yn anrydedus 2. 





8 Ac eiffoes kyghoruynu awnaeth 
diavl orth y daeoni ef ac gyfarchwel. 
A dodi yghalon ronwen y lyíuam medel 
y geiffav yftryvyao y agheu. Agvedy 
medylyav o honei pop yíìîry9. or diwed 

2 Ac yny He dyuynnu attaŷ holi 
wyrda yteyrnas. Agevedy eu dyuot 
ygyt. rannu udunt agynnullaffei o eur 
ac aryant a da arall. A menegi udunt 
yuot ef yn mynet ygantunt y hagheu. 
A. phavb onadunt vynteu yn griduan ac 
yn drycyruerthu, Ac ynteu yn eu 
didanu vynt ac yn eu kyghori. Ac yn 
anuoc y gŷyr ieueinc deor bot yn cravi 
fenedic y ymlad dros eu gvlat.. Ac y 
amdiffyn y teyrnas rac gormes eítraon 
genedyl. A gvedy eu hannoc velly yn 
hewyd y gallei oreu. erehi awnaeth 
dineu dele euydeit trvy tanavl geluydyt. 
Ae goffot yny porthua yguotaei yíaeíon 


íef awnaeth rodi gwenvyn yn lla? vn 
oe waflanacthwyr. Agoedy kymryt y 
gvenvyn ohonav. cleuychu awnâeth o 
orthtrom beint yn deifyuyt. B. 


dyfcynnu yndi. Agvedy bei uarv ynteu 
ira9 y goríf ac ireideu gverthuaer. ae 
otfot yny porthua ygnotaei y faeffon 
dyuot ar ydelo henno yr aruthred yr 
íacffon. .Ac ef advedei wertheuyr ven- 
digeit hyt y gvelynt vy y del? honno ae 
gorff ef arnei hi. na leueffynt dyuot y 
tir ynys prydein. kans ef a gerde) na 
leuefiynt wy dyuot ar y tor ef yn uare. 
y gor awnadoed udunt yny vyŷŵyt y 
gyuniuer defynyd ofyn ac aruthred ar 
awnadoed ef. Ac eilloes gvedy y var? 
ef. kyghor a oed waeth awnacthant vy. 
cladu ygorff ef yn llundein, B. 


254 BRUT TYSILIO. 


manegi ida9 mar Gorthevyr?. A phan wyby Hainflieftr liyny ev a dayth â 
thrygain llong o wyr arvoc gydac ev y ynys Brydain. A phan vyby y bryttaniait 
dyfot y ryv anifer hyny yr tir. ervyn a wnaethant yr brenin y gorthlad. A phau 
eyby y fermaniait bynny manegi a orugant yr brenin ai dyvfogion na doethant 
hey yr ynys er moleft or byt at y bryttaniait namyn tybiaw na byfai vary Gerth- 
evyr vendigait eithr rac yn cyfaríangu o hona? ev y daytliom ni ar anifer hyn 
gennym. ac velly gan y varv ev ervynnait yw gennym yr brenin wnaythyr oetyd 
mewn lle tervynedic y wybot pa vaint o enifer a vai evllys ganto ydynt drigie 


M—N 














BRUT G. AB ARTHUR. 


Ac vedy marV gverthevyr vendigeit eilweith y goffoded Gortheyrn yn frenhin. 
Ac yn diannot yd anvones kenhadeu hyt yn gerniania y erchy y Heyngyft dyfod 
y ynys prydein. a niver bychan ganthav. a liynny yn dyftav davel rac ennynu 
teruyíc eilweith yn yr ynys o achavs y Saeffon!. Ac yna yn diannot. fef a oruc 
Heyngiít kynnullao trychanmil o varchogyon arvaec a dyuot & hynny ganthao y 
ynys Prydein. A phan gygleu y brytanyeid dyvod hynny. yn diannot dyunaŷ a 
orugant. a dyfod yn y herbyn ac ymlad ac heynt kyn y eu dyvot yrtyr. A 
diffryt y porthloed ra&ynt. Sef aoruc Heyngyft yna medylya9 o pob medel 
twyllodrus pa ffunut e gallei ef dyfot yr tir. Sef val yd yftrywyes ef hynny. nyt 
amgen anvon ar vrtheyrn ac ar ronwen y verch y vot ef yn dyvot y ymwelet ar 
brytanyeid troy garyat a thangnheved. a manegy ydynt nad yr keiffyav trigao yn 
ynys Prydein y dodoyd ef yna. namyn tybygu bot Gorthevyr yn vyv ac er nerthu 
Geertheyrn y dygaffey ynteu y niver honne yno. Ar niver a vynho Gvertheyrn 
y attal gydac ef attalyed, Ac ar ni mynho ellyghed ymeytha, A phan wyby 
Gvertheyrn yítyr y kennadvry honno. Sef aoruc ynteu yn diannot rodi idynt 
kennad y dyvot yr tir. A gŷneuthur oet y ymdydan ar Brytanyeid yny lle a 





——R—— Y  e OeEOOÌ 








t A gvedy marv gvertheuyr vendigeit. 
y doeth gortheyrn gortheneu y gyuoeth 
tracheuyn. <A gvedy kaffel o hona? y 
vrenhinyaeth. o arch ac annoc y wreic 
anuon awnaeth hyt yn germania y 

2 Ac yna pan gigleu hengyft yr uarv. 
" gvertheuyr vendigeit. kynnullae aoruc 
ynteu trychant mil o varchogyon aruavc 
achyweiraw llyges. ac ymchoelut trach- 
euyn hyt ym ynys prydein. A gedy 
gvybot or brytanyeit bot nifer kymeint 
ahynny yn dyuot. Sef agavfant yn eu 
kyghor ymlad ac vynt kyn eu dyuot yr 
tir. A diffryt y porthuaeu racdunt. 
A gvedy anuon oe vcrch attae ef y 
uenegi hynny. Sef anaeth ynteu 


erchi y hengyft dyuot tracheuyn y ynys 
prydein yn yícyfalahaf y gallei o niuer 
rac ofyn geni teruyíc eilweith yrydunt 
ar brytanycit. B. 


yítrywya9 bredychu y brytanyeit troy 
arvyd tagneued. Ac anuon ar y bren- 
hin y uenegi ida? nat yr keiffav trigyaŷ 
n yr ynys y doethant y fae] niuer 
9nnŷ ygyt ac ef. namyn tebygu bot 
gvertheuyr ettva y uy? y dygaflei y 
niuer hŷnnŷ y amdiffyn racdav. Ar 
niuer a uynnbo gortheyrn onadunt. 
attalyet yn wyr idav. Ac ar ny mynno. 
ellyghet y ymdeith yn diannot. B. 


255 


yma ar fawl ni bo amhoelant ailvaith y golad, " Ar oedtyd hŷn? a dodet duo calan 
mai yn y maes ma?r ynghymry. a gvrafyn na dygai neb dim arvau gantynt yr 
oeityd rac tyvy amryfon rong y plaidau. Ac vedy medyliav o Hainflieft oi hen 
vrat gorchymyn a enaeth y bob un oi wyr ev dŵyn cyllaill hirion yn y fanau 
erbyn yr oed tervynedic. A phan archai ev draw owd iwr Sax tynnwch y 
cyllaill a lledoch y bryttaniait yn diarvybot ydynt !. a phan dayth y dyd dyfot or 
brenin ai dyvfogion yr oet ar Saxoniait or parth arall. Ac velly pan oed y 
tyvíogion yn íefyll yn un pentor y gymryt y cynghor Hainffieftr a dyvat draw out 
iwr Saxs ac yno y tynnod y faefon y cyllaill ac y lladafant drygain a phedwar 
cant iairll a baroniait a ffenaethiait or Bryttaniait a daly y brenin o Heinflieftr 2. 


BRUT TYSILIO, 








>R 7 


BRUT G, AB ARTHUR, 


eÌwyr maes y kymry yn agaos y vanachloc Ambyr. A bynny ar dyv kalanmei. 
Sef aoruc Hingeflyr erbyn e dyd honn? prydu tvyll. nid amgen no rody kyllell 
hyr y bop gwr onadynt yny hoffan ygyt ae eígeir, a rhodi yn arvyd oi wyr pan 
vynney tynnu eu kyllyll onadynt, doedyd o hona? ef namyn, draweth hwy íexcs. 
neu onwer faxes. Sef yo hynny. kymmervch ych kyllyll. A phan doetey ef 
hynny llad o bop un onadynt a ellynt voyaf or brytanyeid 1, Ac yr oet dyd y 
daethant yr lle yd oed eu kynnadyl. Aphan vu amfer gan Hengiftyr doedyt 
aeruc yr arvyd o hyd y lef. Ac yna yn diannot y kymerth y Saefon eu kyllyll a 
llad y brytanyeid yna o rivedi onadynt triugeinwr a phedvar kant. o dyvyfogyon 
a barvnyeid a marchogyon. kans pavb onadynt a doethant yno heb arveu. kany 
medylyynt dym namyn tagnheued ar Saefon. Ac hoynteu trey eu brad a doethant 
yn arvavc erth hynny havd idynt lad e gŷyr ereill yn diarvot. Ac eiffoes nys 
kawfant yn rat, kanys llawer o honynt hoynteu a las yna. kanys y Brytanyeid a 
gymerynt e meini or dayar ar troíolyon. ac yvelly y lladafant lawer or bradwyr 
Saefon 2. Ac yno -ydoed Eudol iarll Kayaw. íef yw honno Kaer Loyw. A 








TA goedy datganu hynny yr bren- 
bin rodi tagneued awnaeth udunt. Ac 
erchi yr kivtaetwyr ac yr faefon dug 


gantunt y myvn eu hoffaneu gyt ac eu 
hefceired. Ac yna pan vei dipryderaf 
gan y brytanyeit yn gwneuthur eu 


kalan mei aoed yn agavs y hynny. dyuot 
ygyt y maes kymry y wneuthur tag- 
neued y rydunt achymot. Ac aruer 
awnaeth hengyít yna onewyd keluydyt 
braderyaeth atheydl. Ac erchi y pop 
vn oe wyr ef dŷyn kylleill hiryon 

a Ac yny dyd teruynedic henŷ ar 
. amfer goíodedic eynt adoethant pavb 

yoy gyueir ouadunt yr ville. Agvedy 
dechreu y dadleu. a gvciet o hengyíl yr 
awr auu da gonta9 ac amcanus, icf 
adeayt yn digaon y uchet o hyt ylef. 
Nupyd awr faxys. íef oed hynny yg 


? 


dadleu. rodi argyd o hengyî y wyr. 
Sef areyd oed. Nunyd awr faxys. 
Aphan dywettei ef yr arvyd hynny 
orthtunt hey. Erchi y pop un onadunt 
kymryt y gyllell allad y brytten neíaf 
idae. B. 


kymraec kymeroch arch kylJeill Ac 
ar hynny fef awnaeth y faefon ditpeilao 
eu kylleill. a chyrchu tywyíogyon y 
bryttanycit ac eu llad megys deueit. a 
íef niuer alas yno reg tewyíogyon a 
gvyr da ereill trugein wyr a phetwar 
canwr. B. 


256. 


ac ni diengis neb o holl dyofogion ynys Brydain namyn Eidiol iarll caer Joyo x 
diengis o nerth trofol a gafas ev dan y droet ac ar trofol heny ev a las dengor a 
thrygainwyr. Ac velly y diengis ev yn iach ac yr aeth y gyfoeth y hun. Ae 
yna y dykboyt rac y brenin Gaer Lyndain. a Chaer Efroc a Chaer Lincol 2. ac 
yma y gellyngeyt y breniu ac y gwithladgyt o holl dervynau Lloegr ac y foes ynte 
'ygymry. Ac vedy y vot ev velly dalym 6 amfer medylia? a oruc am adailiat 
eaftell rac y gyfaríangu o efiron genedl val y gŵnathoedynt gynt, Ac vedy 
edrych cebl o dir cymry ev a gafas le gvedys y gaílell yn y lle a eleir yr aor hon 


BRUT TYSILIO. 


tees 








BRUT G. AB ARTHUR. 

phan welys ef y damveyn hvnnv e lladoed Eidol dengwyr a thringeinwyr or 
Saefon heb a anovod onadunt. e dorri eu breychieu neu figao y penneu. ac wedy 
na thyckiaed idav ef hynny ffo a oruc hyt yny dinas ehun. a llawer o pop parth 
yn y hymlyt. ac velly y gorfu y Saefon yna. A daly Gortheyrn ae garcharu. ac 
yn y garchar kymhell arna rodi idynt y dinafoed ar keftyll y ryfedi a vynnaíant 
eryrydhauef. Sef y kawíant ganthao Lundeyn. a chaer Evraeec. a Lincol. a 
chaer Wynt. Ac yna y kymerth Eidol. gorfforoed y gwyr daa las yno. a phery 
eu Kladu ygkaer Garadavc. ac aelwir yrawran Salfbury mewn mynoent garllav 
mynachloc Ambyr. Ac ef a berys:abad yno engynta !, 

A wedi rhydhau Gortheyrn llad a orugant y Bryttanyeid. megys bleidyea yn 
llad defeid y mevn kell. wedy ydadavei eu heâfor heynt. A phan welas 'Gorth- 
cyrn y llâdva honno ar Bryttanyeid. y doeth ynteu i emylen Kymru o dic a llyt 








1 Ac yno y kymerth goynuydedic 
eidal eícob corfforoed y goyr da hyny 
mcrthyri. ac y cladeys ynherwyd dedyf 
griftonogavl yn agos ygaer garadaec yny 
Me aelwir falyfberi ymyon mywent geir 
Jlae manachloc ambri abat, y gor auu 
íeilaedyr ar y vanachloc hono yn gyntaf. 


Ac yno yr dothoed. eidol iarll kaer- 
loyv.. Aphan welas eidol lad ygetym- 
deithon uelly trey vrat. Sef ykauas 
ynteu paol da kadarn. Ac ahvnv py vn 
pynhac or faefon agyfarffei ac of. yny 
bei vriwedic y pen ae emenhyd y 
anuoneí parth ac uífern... Ac ar pal 
bendigeit h9nnŷ y briwei ef ypen y vn. 
y yícwyileu y arall. y vreicheu y arall, 
ae deylao y arall. y traet ae efceired 
ywrth y gorff. Ac ny orffowyfeys cidol 
ar ruthur bonno. hyny ladavd deg wr 
athri vgeint ar vn pavl henne. A goedy 
goelet o hona9 na allei ef ehun gvrth- 
vyncou yr niuer maer hynny. kymryt 


Ac ny doeth gan y brytanyeit yr dadleu 
hon vn aryf kanyt oed yn eu bryt 
namyn gvneuthur tagnefed. Ac ny 
thebygynt gynt eu bot ymryt yíaefon 
amgen no hyny. Ac eiffoes y doethant 
y bratwyr Phe aruaec. ac ertioes ykeric 
auu amdiffyn iavnda yr bryttanyeit. 


yífo aoruc hyny doeth y dinas cbun. 
Allaeer afyrthvys yna opop parth Ac 
eiffoes yryícymun uudugolyaeth honno 
agafas y faeion. Ac yr hyny eiffoes ny 
ladafant ey wrtheyrn. namyn y garch- 
aru achymell arnav rodi vdunt ydin- 
afoed ar keítyll cadasn o ynys prydein 
yc yellog. Ac yna y rodes gortheyrn 
udunt pop peth a uynafant yr yellog. 
Ac yna ykymyrth y faefon y gantaŷ 
lundcin achaer efravc. alincol. achaer 
wynt. allad eu kietaetwyr yn lleyr. 
megys ylladei vleideu deucit g€edy 
aíladawei eu bugcil. B. 


BRUT TYSILIO, as? 


dinas Emrys yn yr Yrri». ac wedy dyvynnu yno Javer o fairi main d dechrau y 
gvayth ymyr; Ac yna cymaint ac a vaithit y dyd ev a fyrthiau y nos. Ac eedy 


bot velly yn hir 0 amíer heb fyriuu y goaith ryfedy a ortc Gorthayrn a gofyn y | 


daydec Prifard beth a otiai na íafai y geaith 3. Ac yr aethant hoy yn y cynghot 
pa atteb a rodynt idav âc yna dyvedyt o un y peth ni allo bot o farvn ni gaiílio 
yr hŷn ni chair byth ac velly y byden.ni diadnair. Ac y dyvedaffant vrth y 


mm — 





BRUT G. AB ARTHUR. 
vrth yr yfcyniuti bopyl honiiot. Ac yna galo attaŷ a oruc holl doethyon y 


kyuoeth a gouyn kyglior idynt. Sef y kowffant yn eu kyghor. gwneuthur 


kaftell kadarnaf ar a ellyd yriy lle kadarnaf a vypynt. megy y.bey henny yn 
amdiffyn ida9. Ac odyna y dyethant y geiffiao lle kadarn; fef y kowffant y lle 
ymyoyd yryri3. Ac y kyndalloyt gveithwyr a holl feiri main ynys prydein or â 
allvyt eu kaffel ac eu dey hyt yno; Ac vedy eu dyfot yno. dechreu y gveyth â 
orugant. a goffot fylvain. ac a wnelynt beunyd o weith a lynkau y dayar ac a 
fyrthiau beunoyth. Ac vedy menegu i ortheyrn hynny. gouyn a oruc ynt€u oy 
dewinyon: beth a wnaty divlannu y gwaith uelly3. Ac yna yd erchys y 
Uewinyon idd geiffia mab heb dad a llad henri9; at a geaet honn irav y main 
âr kalch ac uelly y fauey y gvaith. Ac yna yn diarinot yd ariuones Gortheyru 
kenhiadeu y bop lle i geiffya9 y kais honno. Ac val y dav y keuiiadeu yr dinas a 
elwir kaer Verdyn. wynt a vclynt forn o weiffion yeueinc-yn gvare yn ymyl porth 
y dinas. íef a orugant y kenliadeu yna 6ifte ac edrych ar y gvareu4. Ac val yd 











t Agvedy kymryt kedernyt aruoll y 
gantaw: yd ellygoyt. agvedy gvelet o 
ertheyrn y truan aerua honno ar priod- 
oryon yr ynys ygan yr yícymtin pobyl 

3 Ac yna gale aoruc gortheyrn attav 
boll doethon ahenaduryeit yr ynys. a 
gouyn udunt peth awnaei wrth hynny. 
Ac yna ykyghoret ìdaŷ adeilat kaftell 
kadarnaf a allei yny lle kadarnaf agaffei 
. megys y bei hŷnnŷ yn amdiífyn idav, 

3 A gvedy kaffel ohona? le auu adas 
ganta9 wneuthur ykafiell, kynnullae 
awnaethpeyt a allvyt y gaffel oíeìri 
meini ac eu deyn yno. Agvedy goffot 
y greyndwal onadunt; kymeint ac awn- 
eint ydyd or gveith: trannoeth pan 

4 Ac ynad yd erchis y dewinnyon 
idav: keiffa9 mab heb tat iddo. allad 
honn. achymyfcu ywaet ar kalch. ac 
iray y meini heuyt ar kalch ageaet y 
mab, A dineu y gvact yny grondeal. 


íaeílom Sef awnaeth yntêu kylyae 
parth ac emyleu k: mfy kany wydyat 
peth awnaei yn erbyn yr yfcymun popyl 
honno. B. 

can kollaffei y lÍeoed cadarn oll oe 
gyuoeth. Agvedy creoydrae ohonao 
Naver oleoed ygciíffae lle auei adaa 
gantae. or diwed ef adoeth hyt ymynyd 
eryti. B. 


genont neur daruydei yr dayar. yllyncu 
heb oybot dim ywrthav. mŷey nochyny 
ryffei eiroet uch ydayar. agvedy menegi 
bynny y wrthcyrn: gouyn awnaeth y9 
dewinnyon peth awnai byny. B. 


Ac y velly y fanet y goeith. Ac yn yd 
anuonet y pop lle y geifa? y kyffrye 
vab bonne.  Agvedy dyuot deu or kan- 
badeu byt y dinas aelwit gvedy hynny. 
kaeruyrdin. B. 


Ll 


ta 


258 BRUT TYSILIO. 


brenin ba ceffit goaet mab heb dat ido a chymyfgu hvnv ar morter y fafai y 
geaith. ac vedy manegi hyny yr brenin anvon a oruc ynte ar hyt y gyfoeth y 
gaiffio mab heb dat idav ac vedy eerdet pob Ile y dayth y cenadau hyt ynghaer 
Vyrdin. fev achos y geleir hi velly am y failiao o vyrd o wyr. Ac yna y 
gwelfant vaibion yn choarau pel a thyfu amryfon rong dau o nadynt, tae heb er 
un vrth y llall athgyfraitha a mi cans bonnedic wyv i o dat a mam a thitbau nit 
oes yttun tat', A fan glycas y cenadau hyny ymafel ar mab a wnaethant 2 ai 
deyn ev gair bron y mayr a gorchymyn ida* o blegit y brenin danvon y mab ai 
vam gair bron y brenin a hyny a oruc ynte3. Ac yna y gofynnod y brenin yr 
wraic pey oed dat y mab. natn ymcyfíes heb hi namyn un verch oeden i*y vrenin 





— Yt ——— O y 





BRUT G. AB ARTHUR, 


oedynt velly ynychaf deu or gveiffion yn darfot rhyngthynt. ar neill onadynt a 
 eleyt Merdyn. ar llall a eloyt Dunavt. Ac yna y dywavt Dunavt orth Verdyn. 
nyt vyt ti un or a myfi. kanys dyn tagheduennavl cyt ti heb dat itti. A minheu 
a hanvyf o lyn brenhinoed. o dat a mam. Ac yna pan gigleu y kenhiadeu y 
gair honnŷ am Verdyn. gofyn a orugant ir niver o bop tu udynt, pŷy oed y gwas. 
Ac yna y dywat pavb onadynt na wydhynt hey poy oed y dat. y vam ynteu oed 
verch i vrenhin Dyvet. a manaches vuchedavl yo ymplith manacheffeu ereill yn 
egloys Beder ygkaer Vyrdyn 3, Ac yny lle yn diannot yd aeth y kenhiadeu hyt 
, are íwydacc a oed yn y dinas ar kaítell. Ac erchi idao oblegyd y brenhin anvon 
' Merdyn yn diannot ae vam ygyt ac ef i ymwelet a Gortheyrn. Ac yna yn 
diannot ydaeth y lleian ai mab ygyt ac heynt rac bron Gortheyrn ir Yri. Sef a 
oruc Gortheyrn yna aruoll y lleian da honno yn anrydedus. kanys y hanvot o 
lia brenhinavl 3, Ac yna govyn a oruc Gortheyrn yr lleian. pey oed dat y mab. 


— 

















t Nachaf y gvelynt bern oweiffon 
ieueinc yn goare yn drvs ydinas. Afef 
awnaethant ykynhadeu dyneffau 
edrych ar y goare. Ac eiíted yn llud. 
edic dyffygyael. Ac ywaranda? am eu 
negys y dothodynt oe cheiffao. Agvedy 
bot y gveiffon velly yn goare yn hir 

2 A phan gigleu y kennadeu y gyireu 
bynny. Drychauel eu vynebeu awn- 
aethant y edrych ar vyrdin. Agouyn 
yr dynnyon aoed yn eu kylch pŷy oed y 
geas. Ac oynteu sdywedaffant na 
wydyynt vy poy oed y tat ef. nac a oed 

3 Ac yny lle cycheyn awnaêth y ken- 
hadeu ar genyftabyl y tre. Ac erchi 
idav o pleit y brenhin. anuon myrdin 
&e vam yn diannot hyt ar y brenhin, 
erth wneuthur y ewyllus onadunt, A 


veith. daruot awnaeth reg deu onadunt 
a elwit myrdin. ar llall a elwit dunavt. 
Ac yna y dywavt dunagt orth vyrdin. py 
achaes heb ef yd amryffonyt ti a miui 
nac y kynheny. kans dyn tyghettuenaol 
vyt heb tat itt. A minheu a henvyf o 
vrenbinael lin o pleit mam athat, ^b. 


tat ida9. y vam ynteu a dywedynt cy 
ybot yn verch y vrenhin dyuet. Ac yny 
tref yma y mae yn vanaches ym plith 
â manachefleu ereill yn egìvys pedyr. 


gvedy eu dyuot hyt rac bron y brenhin. 
y aruoll yn anrededus awnaeth y bren- 

in y vam vyrdin can gvydyat y hanuot 
o vrenhiaael genedylacth. B. 





BRUT TYSILIO. 259 


dyfet ac yn ievanc ym roded i yn vanaches y gaer Vyrdin ec val yr oeden ni yn 
cyígu rong vycheioryd mi a velvn trwy vy hun was iefanc yn cydiae a mi a fan 
defroais nit oed yno neb namyn mi am chvioryd ac yna y baichogais i ac y ganet 
y mab hyn y mi ac ym cyffes y duv ni by achos rofi a gwr er ioed namyn hyny 1, 
ac yna y gofynnod y brenin y Vaygan Efgob allai hyny vot.yn wir. gallai heb ev 
cans pan íyrthiod Lyfyfer ai engylion drŷc a bechaíant gydac ev yn y lleoed ar 
mod ydoedynt pan erchis Duv ydynt baidio yn y leoed hyny y maent byt hedi9 
ac y mae rai or haini yn gally ymrithio yn rith gwraged eraill yn rith gwyr ac 
velly agatvyd y cafat y mab hon. Ac yna y dyvat y brenin orth y mab vot yn 














BRUT G. AB ARTHUR. 


Argloyd vrenhin ebhi mi a doedaf yt wiryoned. val ydoedŷn ymplith fy chviored 
krefyd yn vy hundy ynychaf y dyfot attaf wr maer tec teledygŷ. ac yn rody 
kuffaneu mynych ym. ac yny lle yn diflannu yorthyf. Ac yny dived 
yn kytya9 a mi am adao yn veichiavc., Ac edrychet dy doethineb di 
argleyd a alley vod tat ida orth na bu imi erioet achaws a gwr namyn 
hynny!. Ac yna ryfedu hynny aoruc Gortheyrn. a dyvynnu attay Meugant 
dewin. a gofyn i henn? a allei hynny vot yn wir. Ac yna y dywat Meugant ef _ 
a geffyr yn llyvreu doethyon ac yn yftoriau bot llawer o dynyon or ryw 
enedigaeth a honno udynt. Aphilivs a dywaid pan draetho o dug ac or feint. bot 
y ryw genetyl yíbrytion yn prefoyliay reg y lleuat ar dayar. ar rei hynny a alvn 
ni yn deivyl dygvydetic. ar rei hynny rann fyd onadynt o anyan dynyon a rann 
. arall o anyan agylyon. a phan vynnont y kymerant korf dynyon ai drych arna- 
dunt. Ac yny wed honno y kytyant a gwraged. ac agatvyd un or rei hynny a 
ymdaghofes yr wraic hon. ac a greaod y gwas ieuanc hon2, Ac wedy gwrandav 

















1 Ac odyna gouyn awnaeth ef idi: 
vy oed tat y mab. ac yna y dvact 
itheu orth y brenhin. bye yo vy eneit. 

i. nat adnabuum. i, vr eireoet, ac na on 
pry a grevys y mab. namyn vn peth 
aen. Pan yttoeden ym plith vyg ket- 
ymdeitheffeu yn yr bunty. Nachaf 
ygeelon yn dyuot attaf ar drych gor 
2 Ac ynreuedu yn vaer awnaeth y 
brenhin hynny. ac erchi deyn meugant 
dewin attaŷ. y ouyn idav ef aallei hynny 
vot yn wir. ageedy dyuot meugant yr 
lle datganu awnaethp9oyt idav y gyfranc 
honno. ynteu a deact y kefit yn llyureu 
y doethon ac yn llaver o iftoriaeu. bot 
}iaver o dynyon ary? anedigatheu hyny 
udunt. Apuleius adyweit pan traetha 
o dup ar teint bot ryv genedyl o yípryt 


ieuanc teccaf or byt. Ac-yn dodi y 
doylao ymdanaf. ac ym karu ami. Ac 
or diwet yn kytya? ami trey vy hun. 
Am ada? yn veichavc, Agvybydet dy 
prudder di ath doethineb argloyd vren- 
in na bu imi eirioet achavs agor 
namyn bynny. ínegys y gŵypvn. i, bot 
ida9 ef amgen no hynne. B. . 
yn prefivylyao y rog y lleuat ar daiar, 
A rei hynny allvn ni dieuyl gogvydedic. 
A ran yndunt or dayar ac o dynyavl 
annyan. A ran arall o annyan egylyon. 
A phan y mynont y gallant kymryt 
furuf gor ae drych arnadunt. A chyd- 
yao ar goraged velly ac atuyd y mae vn 
o rei hynny a doeth ar y wreic da hon, 
ac ae beichoges. pan gahat y gwas hon. ' 


Ll2 


. ” 


260 BRUT TYSILIO. 


yait id.o gael y vaet ev y beri yr goayth fefyll y gymyfgu ar morter. paham heb 
y mab beth a ona vyngvaet i o tes moy no geaet arall. am dyvedyt om daydec 
prifard y mi hyny heb y brenin. Gelech yma y daydec prifard heb y mab. A 
phan doethant y gofynnod y mab ydynt. paham y dygedaíoch choi y gonai vy 
ngoaet i yr goaith fefyll, pa beth heb y mab y fyd dan y brvynforn raco3. Na 
9dom ni ymcyffes heb hoynt. Ac yna y peris y mab glady dan y breynfem ac 
ydoed yno lynn vagr o der. pa beth waithion y fyd yn y llyn heb y mab, na vedom 
ni heb y baird. difbydoch y llyn a chei a geoch yndi gift vaen ac yp y git hono 
y mae dey draic yn cyfgu a phan defront ymlad a vnant a chan y cyffro hone y 
fyrth y goaith. ac vedy na ellynt hoy diíbydy y llyn Merdin oi gelvydyt aj 
gellyngod hi ym bymffrot yn rydec._ Annvab y Ilaian y gelŷit ev cynno hyny ao 





BRUT G, AB ARTHUR. 


e Vyrdyn pob peth or ymadrodyon hynny neffau aoruc ar y brenhin adoedyt 
wrthao. Argleyd eb ef pa achaes y dycpvyt fyfi yma am mam hyt rac dy vron 
di. Gortheyrn a dywaŷt wrthao ynteu vyn dewinyon am doethyon a gyghors 
' aífant ym geiffiao mab heb dat ìdae. ac a gwaet henn ìraŷ y mein ar kalch. ac 
velly ydoydynt hey-y favey y gwaith. Ac yna y dywaet Merdyn ar ith doythyon 
ath dewinyon dyvot gar fymron i ami a brovaf arnadynt eu bot yn gelwydavc, ac 
eu bot yn dechymygu kelwyd1, Ac yny lle anryvedu yn vavr aoruc y brenhin y 
amadrodyon ef. ac erchi dŵyn e dewinyon rac bron e brenhin a Merdyn ygyt! 
Ac yno y dyvot Merdyn orthynt hoy. kanys ny wdacch choy pa beth yffyd dan y 
grondwal e dechreywydic dwr. yn llefteirya9 y gweith i fevyll orth hynny yd 
grchyfaech chyy roi vyg gwaet i ae gymyfcu ar kalch, megys byt íauey y gweith 
o hynny allan, namyn doydech chey imi pa beth yffyd dan y grondwal. kanys 
“yno y mae y peth ni ad y gweith i fevyll2. Sef a wnaeth e dewinyon yna ofyn- 
hau a thewi. Ac yna y dywet Merdyn. Argloyd vrenhin gale dy weithoyr ac 
arch idynt gladu y dayar. a thi a geffy lynn dan y dayar. a bonne ny ad yr twr 
íeuyll. Gwedy geneuthyr hynny. y llynn a gaffat. yr hon a wnay y dayar yn 
anvaftat. ac a vnay ir goaith na íaf. Ac cylveith neíau a oruc Merdyn at y 
dewinyon. a gonyn udynt. doydech imi eb ef doyllwyr geuavc pa beth yffyd yg 








1 Ac yna gyedy gwarandav o yyrdin 
yr ymadrodyon bynny : neflau awnaeth 
ar ybrenhin ac adoli ida9. A gonyn 
py achaes y ducíit ef ae vam yno. Ac 
yna y dywavt gyrtheyrn crthaŷ. vyn 
dewinnyon a archaffant im keiffao mab 

2 Ac enreuedu awnaeth y brenhin ar 
ymadrodyon myrdin. ac erchi dŷyn y 
dewinyon rac bron myrdin, Agvedy 
eu dyuot rac y vron. merdyn a ofynvys 


heb tat ida9. Ac agvaet henn? irav y 
geeith. Ac yvelly y dywedynt y fauei. 
Ac yna y doaet myrdio. Arglwyd heb 
ef par ti dyuynnu dy dewinyon rac vy 
mron.i. Ami aprouaf arnunt bot yn 
geloyd adywedaffant. B. 

vdunt. peth a oed yn lleíteira0 yr 
gveith íeuyll. Kans ymae yno peth yn 
dirgelu : ny at yr gveith feuyll. B. 


BRUT TYSILIO. 261 


yn Vyrdin gvedy hyny am y gwcl ev ynghaer Vyrdins. Ac vedy goybot « 
Wrtheyrn vot gvybodau maer gan y mab gofyn a oruc ida9 pa beth a dervyd y 
mi. dy lad ath loígi beb y merdin cans hediŷ y mae maibion Gyftennin yn 
dechrau heyliao ar y mor ac y foru y davant y borth Totnais y dir Lloegr. a pha 
Je bynnac yr elych gvagel dau maibion Gyftennin 3. Ac yna y peris Gortheyrn 





BRUT G, AB ARTHUR. 


gvaelaŷŵt y llynn. Sef a orugant hŷynteu tewit. Ac yna y dyvot Merdyn orth 
Ortheyrn par di arglvyd ollog y llyn yn gyffredin a thi a weli deu vaen geu yny 
gwaelaet, Ac ymae yn y rei hynny dey dreic yn kyfcu. A chredu hynny aoruc 
Gortheyrn am welet y lyn. A phavb a oed yn ryvedu ar a oed yn gwarandag. 
Ac yna edrych ar y gvas ieuank yn doydyt hynny. Ac An vap y lleian y geloyd 








ef byt bynny. ac o hynny allan Merdin. o achaes y gael ygkaer Verdin 2, 

Ac gvedy golleg y llynn y kad e gyft. ae hegori a vynhaed y brenhin. Yna 
prophoydolyaeth Merdyn Emrys garbron Gortheyrn. yr hon aelwyr.y brofwyd- 
olyaeth vaor. y brofwydolyaeth hon nid yfcryvenes yma rac y hyt 3. 





1 Ac ny alleys y dewinyon atteb idae, 
Ac yna y dywat myrdin. Argloyd 
heb ef. arch ti deyn dy weithwyr y 
gladu y dayar yma. Athi ageffi llyn y 
dan y dayar. A honno ny at ygeveit 
feuyll. Agvedy gwnyuthur y clad. A 
* 2 Ac yna y dywavt myrdin. Argloyd 
heb ef. par ui difpydu y llyn trey fryd- 
yeu. A thi awely deu uaen keuon yny 
waclatt. A ymyon y deu aen y inae 
doy dreic. yn kyícu. A chredu awn- 
aeth y brenhin hynny idav. Kan dywed- 
aílti wir am y llyn kynno bynny. Ac 
erchi difpydu y llyn awnaeth y brenhin. 

3 Pan yttoed gvrtheyrn gortheneu ar 
Jan y llyn yn eifted diwheynedic. y 
kyuodaflant dey dreic o honav. O rei 
ydoed vn wen ac arall goch. Agvedy 
dyneifau pop vn yv gilyd onadunt. 
dechreu girat ymlad awnaethant. a 
ebrea dan oc eu handyl. Ac yna 
gorthlad y dreic choch ae chymell hyt 
ar eithauoed y llyn. A doluryav aoruc 
hitheu allidya9 yn vaor. Achymel! y 
dreic wen drachefyn. Ac val ydoed y 
_ dreigeu yn ymlad yny wed honno. yd 

erchis y brenhin y vyrdin dywedut beth 
a arvydoccaei hynny. yny lle fef awn- 
acth ynteu gechynnu y yípryt gan vylae 





chaffel y llyn. yna y dywaet myrdin 
eilweith vrth y dewinyon. dywedvch 
toyllwyr bratoyr anhyedoyr kelwydaec. 
peth yíyd dan y'llyn. Ac yna tewi 
awnaethant megys kyt bydynt uut. B. 


A gvedy y difpydu y llyn, y mein 
megys y dywavt myrdin agabat. ar 
dreigeu yn kyícu yndunt. Ac am pop 
peth o hynny: enryued doethineb 
myrdin awnaei y brenhin. <A phayb ar 
a oed gyt ac ef yn credu bot dvwywavl 
gyfoeth a gvybot a doethineb yndae. B. 


adywedut gvae hi y dreic coch kans y 
haball yífyd yn bryffyae. y gogoueu hi 
a achub y dreic wen yr hon a arvyd- 
occaa y íaeílon. a hodeift. y dreic coch 
arvydocaha kentdyl y bryttanyeit. yr 
hon agywaríegir ygan y dreic wen. 
erth hynny y mynyded awaítateir mal 
y glyneu. Âc auonoed y glyneu alith- 
rant owaet. Pyll y griftonogyaeth 
adileir. a choymp yr egleyffeu a ymde- 
'wynic. yny diwed y ran uwaa y gywâr- 
fagedic. Ac dywalder yr eítronyon y 
gorthvynebir. kanys baed kyrnyo aryd 
kanborthŷy. A mynygleu yr eítronyon 
a íatbyr dan y dsayt. ynyifed vr eigaon 

adaryílygant 


| 262 BRUT TYSILIO. 


agori y gift vaen ac odyno y codes y doy draic.un wen ac un goch a dechran 
' ymlad yn groylon a orugant ac yn y lle y gyrod yr un weh y draic coch y ganol 
y llynn ac vedy dolyrio or un goch y gyrrod hithau yr un ven drychefn y ganol y 








BRUT G. AB ARTHUR. 
Ac vedy darfot i Verdyn draethu y broffeydoliaeth, ryfed oed gan bavb 


— id — 


adaryítygant idav. A gviadoed freinc 
auedhaet. Go rufein a ofynhaa popyl 
yd anrydedir. Ae weithredoed a vyd 
beyt yr ae datgano. Wheych gvedy ef 
aymlynant y teyrnwyalen. A gvedy 
vynteu y kyuyt pryf o germania. y 
moravl vieid adrycheif honne. yr hen 
agytymdeithocaha keyneu yr affric. 1 
creuyd a dileir eilweith. A íymuded- 
ygaeth yr eiíteduaeu penhaf a uyd 
Teiligdaet lundein a adurnoccaa kaer 
geint. A bugeil kaer efrave a vynycha 
llydae, Mynyoa wiíkir o vantell kaer 
llion. Aphregethwyr iwerdon auyd 
mut o achavs y mab yn tyfu yg kallon 
y vam. Ef adao gla? gvaet. a girat 
newyn alivha y rei marvael. Pan del- 
hont y petheu hynny. y doluria y dreic 
coch. Ac yny bo llithredic llafur y 
grymhaa. yna y bryffa direidi y dreic 
wen. Ac adeiladeu au y gardeu 
a diwreidir. Seith dygavdyr teyrn- 
wyalen: aledir. Ac vnonadunt a nyd 
fant. Diruaer poen a uyd yr dynnyon. 
yny atneher y rei eiflywedic. awna y 
petheu kyn hynny a wiíc gor enydael. 
Athroy laweroed o amferoed ar varch 
ufydavl y geid? llundein. Odyna yd 
ymchoel. y dreic coch yny priodolyon 
deuodeu. ac yndi ehun y llafyrya y 
. dywalhau. erth hynny y dav dial ar holl 
gyíoethaec. kans pop tir a toeyll y 
amaeth. marwolaeth a gribdeila y pop- 
yl. yr hoìl genedlced a diffreytha. a 
gvedillon a adayar ant en genedic dayar. 
Ac aheant gradeu eftrenag!. y brenhin 
bendigeit a darpar llyges. ac yneuad y 


deudec y reg y goynuydedigyon y rifir.. 


yna y byd truan adawat y teyrnas Ac 
ytlaneu vr ydeu a ymhoelant yn an- 
freythlaen. eilweith y kyfyt y dreic wen, 
a merch germania a wahavd.. Eilweith 
y ìÌenwir an gradeu nio efwonagl hat: 


ac yn. eithauoed yllyn y gvarha y dreic 
coch. Leruyn goffodedic yífyd idi. yr 
hon ny eill mynet droftae. Dec mlyned 
a deu vgeint a chant y byd yn anwaft- 
adroyd. a daryftygedigaeth. trychant 
hagen y gorffwys. yna y kyuyt gogled- 
wynt yny erbyn. ar blodeu a greavd y 
deheuwynt a gribdeila, yna yd eurîr y 
temleu. ny orffeys hagen llundein y 
cledyueu. Breid uyd o cheiff. pryf 
germania y ogoueu. kans dial y vrat 
adav yny erbyn. vrth y diwed y grymha 
bychydic. Degwm flandras hagen ae 
lleíteirha. kans popyl ada? yny erbyn y 
myon pren a pheiffeu henru amdanad« 
unt a gymer dial oe dywalder cf ac 
enwired. Ef a atverir yr hendiehyll- 
odion y preffoyluaeu. Achvymp yr 
eftronyon aymdawynic. hat y dreic wen 
a eillir oc an gradeu ni. Agyvedillon y 
genedyl a degemir. Geed trageydaol 


geithiwet a dyborthant.. Ac eu mam . 


a archollant o geibeu ac ereidyr. yua y 
dyneífa y dryigeu. or rei y dareíteg y 
neill y faeth kyghoruynt. yllall agen a 
ymchoel dan wafcaet y env. Odyna y 
dyneffa lee y wiryoned. Ar vreinat 
yr hon ye ergrynant tyroed ffreinc, 
Ac ynyíolyon y dreigeu. yn dydyeu 
honne yd ymchoelir. eur er lilium ar 
danhaden. Ac aryant alìthyr o garneu 
y rei a ureuont y calanuftreit awifcant 
amreuaelon guoned. Ar abit vchaf a 
arodochaa y petheu o vyvn. ‘Traet 
rei a gyfarchont atrychu: hedoch sgaf. 
ant y boyftuileit. Dynyolyaeth ado- 
lurya poen. ef ahollir. furuf y gefnewit. 
hanher cron a uyd. ef a balla cribdeil y 
barcutaneit. a danhed y bleideu a 
bylant. Canawon y llew afymudir y 
morolyon pyfcaet. Ac eryr bonne awna 
ynyth ar vynyd yr auia. geyneb a gocha 
oe mamael waet. Athy cornius alad 
ywhebroder, 


BRUT TYSILIO. 


263 


Dyn. Ac yna y gofynnod Gortheyrn y Vyrdin beth arvydocae hyny. Ac y 
dyvat ynte gvai hi y draic coch cans y haflvyd yíyd yn bryffio a gogofau a achyb 
y draic venn yr hon arvydoca y faefon ar draic coch arvydoca y Bryttaniait yr 
hon a orchvygir gan y ven. Am hyny y mynydoed a vaftattair val y glynnau ac 
. avonyd y glynnoed a lithrant o waed. Ac yna y gofynnod Gortheyrn y Vyrdin 








BRUT G. AB ARTHUR. 


vaint oed íynŷyr y mab. Sef y gofynnaed y brenhin ì Verdyn: pa agheu ae 





ywhebroder. onoffolyon dragreu y 
geylycha yr ynys. yna y gelwir pavb ar 
pop peth. y plant alauuryant chedec ar 
oruchelder. canmael petheu newyd 
hagen a dyrcheuir. yr auo gvar yd 
argvedir o enwired hyny wiíco ef y tat. 
erth hynny yd eícyn y mynvded y 
reymedic o danhed baed coet a gvaíc- 
avt y penfeftinyaŵc. llidya9 avna yr 
alban. Ac yny bo kyt alwedic y yft- 
lyffeu. yllauurya ydineu gvaet. y genoed 
hvnnŷ y rodir fryn yr hŷn awneir yn 
arfet llydae, Eryr torr y gygreir a 
eurha honno. Ac yny trydyd nyth 
Jawenhai. yna y deffry y kanaon 
aaruthrant, Ac yny bŷynt adavedig- 
yon y ll9yneu o vyon muroed y kerhyt 
yd hehir. Ac. na uyt bychan awnant 
or ac gvrtheynepo. A thavt y teirv a 
trechant, mynygleu y rei vrefont a 
orthcrymant o gadeyneu. .Ahenyon am- 
feroed a atnewydant. Odyna or kyntaf 
yr pedwyryd. Or pedweryd yr trydyd. 
or trydyd yr eil y troir y vat ynyr 
oleo. y chwechet adiwreida muroed 
iwerdon. A llŷyneu a fumyt yn waít- 
atrwyd, amryual ynuo ranneu advc yn 
vn. Ac ym pen y lleg y coronbeir. 
dechren a darefteg y whibiander, di- 
heuhyt y diwed hagen a cheta ar oruch- 
elyon. kans atnewydaha eifteduaeu y 
gvynuedidigyon troy y gvladoed, Ac 
aleha bugelyd yny lleoed gvedus, 
kaer awiíc o doyuantell. ae verynolyon 
rodyon aryd ywerydon. Odyna y gobryn 
canmagl yr holl gyuoethavc. Ac y rv 

rei gvynuededigyon a kyfleheir. § 

gone y kertha hur aerchyruynha pop 
peth. yr hon a ymdywynic yn goymp 
priaot gemedyl. ‘Trey henn? y kyll 
flandrys y doy ynys. Ac oc hen teilyg- 


Doy 


tact yd yípeilir. Odyn ymchoelant 
ykiedaetwyr yr ynnys, kans aball yr 
eftraon genedyl adeyrhaa. yr hen gvyn 
y ar varch gvely yn diheu a troffa auon 
perydon. Ac agŵyalen wen a ueffur 
melin arnei. katvaladyr a eilv kynan. 
ar alban a doc yny getymdeithas. yna y 
byd aerua geneloed. yna Ilithrant 
owaet. yna y lìawenhant mynyded | 
llydao. Ac or teyrnwyalen y coronheir 
y bryttanyeit, yna y llenwir kymry o 
lewenyd. Achedernyt kernyv a irhaa. 
O eno brutus yd enwir yr ynys. Ac 
erni yr eítronyon a aballa, } gynan y 
kerda baed ymladgar yr hon alymhaa 
blaenwed y danhed o vyen llvyneu 
freinc. kans trecha pop kedernyt moyaf, 
yr rei lliaf hagen y ryd amdiffyn. hong 
aoffynhaant yr auia ar affrica. kans 
ruthur y redec ef a yítyn y eithauoed 
yr yípaen. y honno y dyneía bech y 
íegchael gaftell. abaraf aryant idae. 
achyrn eur. yr hon achwyth oe freneu 
veint vybren. yny tywyllo 9yneb yr 
oll ynnys. hedoch auyd yny amfer ef. 
Ac o frŵythlonder y tywarchen yd 
ymlaant yr yteu. Agvraged yn eu 
erdedyant auydant nadred. a phop 
cam udunt a lenwir o fybervyt. yna yd 
atnewydir llueíteu godineb, Ac ny 
orffowyíant íaethu kybydyaeth o vrathu. 
ffynaon eilweith alenwir owact. a deu 
vrenhin awnant orneft am y llewes o 
ryt y vagyl. Pop gveryt agynheuda, 
A dynyolyaeth ny pheit a godineb. pop 
peth o hyn teir oes ae gvyl. hyny dat- 
gwdyer y brenhined cladedic ygkaer 
lundein. Eilweith yd ymchoel newyn 
a marwolyaeth y popyl. Ac odiff- 
eithoch y keryd ydoluryan y kivdatwyr, 
Odyna y dap baed ygyfnewit. yr hen 
aeilŷ 


264 


BRUT TYS]LIO; 


pa ry? angau ai dygai ev. ac y dyvat ynte goehel di dan maibion Gyflennin Gang 
ynaŷr y maent yn lledy hoylau ar draeth y mot Llyda9 y dyfot ty ac ynys 
Brydain y oreígyn y cyfoeth y gan y Sexíoniait ac yn gyntav y Hofcant hwy dy 
meon twr cerric cans ty di oth doyll ath yftryo a vradychaift y tat hoynt ai bravt 





BRUT G. AB ARTHUR. 


dygaieft. Gochel di eb ef. dan meibyon ceftenin. kanys y maent yr avr hon yrl 





aeilo y kenueihoed ar eu kolledigyon 
porueyd. y vron ef a uyd beyt yr rei 
awlychant gŵywn weuíoed y dynyon. 
Odyna ar tor llundein y creir pren a 
their keing arnav. yr hon atywylla 
9yneb yr holl ynys olet y deil. Yn 
erbyn hvnŷ y kyuyt g9ynt y doyrein. 
Ac oe enwir whythat ef y gribdeila 
ytryded geig. p dey bagen atrigyo: a 
achubant le y diwreidedic. hyny diewo 
neill y llall o amylder y deil. Odyna 
agen y kymer vn lle y doy. Ac 
adar yteyrnafoed eithaf a gynheil. y 
wlatolyon adar ybyt argyweidaedyr. 
kans o ofynt y waícaet y collant eu 
plant, yhŷnnv y dyneffa affen enwired. 
buan ygeeitheug. llefc hagen yn erbyn 
cribdeil y bleideu. yny dydyeu hvnnv 
1. llofcant y deri yny lley. Ac yg 
eigeu y lleyf y genir y mes. Mur 
hafren troy feith drvys y ret. Ac auon 
oyfc trey ieith mis a gamerwa, Pyícaet 
honno auydant very o wres. Ac ona- 
dunt y creir nadred. yna yd oerhaa 
yneint badom. Ae dyffred iachvyavdyl 
auagant agheu. llundein agvyn agheu 
vgein mil. Ac auon femys afymudir 
yn waet. y kyflogeyr a elwir ar neith- 
' eryeu. Ac eu lleueni aglywir ymynyd 
mynheu. | 
5 Teir fynaon agyuyt ogaer wynt. 
ffrydyeu y rei hynny ahollant y dayar 
yn teir ran. yneb a yffo o vn onadunt: 
o hir uuched yd aruera. Ac ny orth- 
rymir o gleuytrac lav. Ac yffo or eil: 
o aniffegedic newyn yd aballa. Ac 
yny vyneb ybyd aruthred a glaffed. 
Ac yffo or tryded : o deiffyuyt agheu 
yd aballa. Ac ny thric ygorff ymed: 
y rel auynhont gochel y veint tymheftyl 
onno, <A lafuryant oc dirgelu o am- 





ryualyon gvdedigaetheu. orth hynny 
beth bynhac adottor arnadunt: furuf 
corff arall agymer arnaw, kans dayar yn 
vein. mein yn pren. pren yn llud. 
llyde yn dofyr o bvrir yarnaŷ a ymchoel 
yn plom. yn hynny y dyrcheuir mor- 
vyn or lleyn llvyt. y rodi medeginyaeth 
o hynny. Goedy profho honno pop 
keluydyt. oe hanadyl ehun y fycha 
yfynhoneu argywedavedyr. Odyna yn 
ydymiachao hitheu o_iacheydael vedyg- 
lyn. ykymer yny deheu lvyn kelydon, 
Ac ny affeu hagen muroed llundein. 
Pyle bynhac y kertho hitheu : cameu 
brenftanael awna. y rei avygant o deu 
dyblyg flam. y moc bonne a gyffry goyr 
rodom. Ac auyd boyt y rei dan y mor, 
O trueinon dagreuoed y llithyr hitheu, 
Ac o aruthur diafpat y Heino yr ynys. 
bonno alad y caro dec geig. y pedvar 
onadunt a arwedant coroneu eur. y 
chwech ereill a ymchoelir yn kyrn buf- 
fleit. y rei y gyffroant teir ynys prydein 
oc eu hyfcymyn fein. yna y fychir ll 
danet. Ac yn dynavl lef gan ymtori y 
llefha. Dyneffa gymry a gvaíc kyrnyv 
orth dy yítlys. A dywed y gaer wynt; 
dayar ath lonc. Symut eiítedua yr 
ey difcyn y llogeu. Ac ymlynent yr 
aelodeu ereill y pen.-kans dyd a vryffya. 
yn yr hŷn yd aballant y rei anudonyl 
am eu pechodeu. Goyder y gvylan a 
argoedaha. ac ymryuaelder y rei hynny. 
Goae ŴR anudonyl genedyl. kans kaer 
ardyrchavc a fyrth oe acha9s. Ac vit 
odeu auyd. Draenavc gvyrthrŷm o aual- 
en a adeilha horino o newyd. orth 
arogleu y rei hynny yd ehedant adar 
amryualyon leyneu. fford diruavr auyd 
yr llys. Ac owechant tor y kedernheir. 
vrth hynny y kyghoruynha llundein; 
Az 








BRUT TYSILIO. 


265 


ac a wahodaift y faeffon yr ynys hon er caiílîo nerth gantynt ac y mae hyny. yn 
annerth y ti hediw cans dau angau yffyd yth dilin di. Un yw y ffaeffon 
yflyd yn goreígyn arnad ti. Ac y voru y daw Emrys ac Ythr maibion Gyften- 
nin a daydengmil o varchogion arvoc gantynt ac hwynt a gochant wynebau y 














BRUT G. AB ARTHUR. 


lledu heylieu ar draeth llydae. yn dyoat i enys Prydein i lad faeffon. ac ae 





Ae muroed a achwannecca yn tri dyb- 
lyc. Temys ae cylchyna o pop parth. 
A chwedleu ygveithret honnv agerdant 
tros vynbeu. yndi ycud y draenavc y 


auaeleu. a goneuthur fford idu9 dan y 


dayar. yn yr amfer henn y dywedant 
y mein. ar mor y kerdir droftav y freinc, 
agyfygir ym byrr yípeit. y am y deylan 
yd ymglywant ydynyon. Achedernyt 
yr ynys ahoyheir yna y damllywychant 
dirgeledigvaeth y moroed. A freinc 
rac ofyn a ergryna. Odyna y kerda 
ederyn o leyn y kal.dyr. yr hon agyl- 
chyna yr ynys dey vlyned, O noilavl 
leuein y geil9 yr adar. Aphop kenedyl 
yderyn agetymdeitbocca idi. yndiwyll 
y rei marvae] y ruthrant.  Aholl graen 
yr yt alyncant. Odyna ydav newyn yr 
popyl. yn ol ynewyn : girat agheu, 
Pan orffowyífo. y vcint aghyfnerth 
hono : y kyrch yr yfcymun ederyn hono 
glyn galabes, Odyna yd ymdyrcheif y 
vynyd. ym pen henn? y planha dar. 
Ac yny cheigheu ygona ynyth. Tri vy 
adeidy yny nyth. or rei ybyd ìlewynaec. 
a bleid. ac arth. y llewynaec aÌenc y 
vam. Ac ynteu aarwed pen alten ar- 
nae. orth bynny ynybo kymyredic yr 
aghyghyl yd aruthra y vrodyr. Ac y 
fly byt yn flandrys. Agvedy ykyffroont 
tynteu y baed yícithraec. yd 'ymchoel- 
ant o vrodey ywnyth'. dadleu. ar }leyn- 
asc, pan el ynteu yr dadleu : yd 
ymwna yn vary. Ac encired ybaed 
agyflroha. yny lle ykyrch ynteu y gel- 
ein. A phan del vch y pen. ywyth 
yny vyneb ae lygeit. Sef awna yllcyn- 
ate heb ebryucgu ynotaedic vrat. Tem- 
higao y treet aífeu ae diwreida? oll oe 
gorff. yd yfclyf ynteu y cluít deheu yr 
lleeynave ae loícern gan neidag drae- 
geuyn. Ag yg gogoueu y mynyd yd 


ymdirgelha. vrth hynny ybaed teylledic 
M 


.pen oryan y lloícir. 


ar ymladeu. kedernyt yll9yneu. A gyt- 
m u 


—b y '———————— 


ageis y bleid ar arth y eturyt idav y 
golledigyon aelodeu. y rei goedy elhont 
yn dadleu a adawant deu traet achluít 
allofeorn. Ac orei hynny. gvneuthur 
aelodeu hoch ida9. Darefiog awna 
ynteu y hynny. Ac arhos y edewit. 
yn hynny y diícyn yllwynavc or mynyd. 
Ac yd ymritha yn vleid.  Amynet y 
gyffroch awna ar baed. Ac yn yítrywys 
ylyncu yn gvybyl. Odyna yd ymritha 
yn vaed, A megys heb aeloden y 
derhy y vrodyr. Ac eiffoes geedy 
delhont. o deiflyuynt deint y llad. Ac 
o pen y leo y coronheir. yn dydyeu 
heno y genir íarff a ymdywynnic y 
agheu y rei marwael. Ohyt ef ykyl- 
chyna ìlunìein. Ac el heibao alwnc. 
yr ych mynydael agymer pen bleid. ae 
danhed awynhaa yg werth mor haffren. 
Ef a gytymdeitha ida9 kenueinoed yr 
alban achymry. yrreia íychaut auon 
temys gan y hyuet. yr aifen a eìlo boch 
hir y varyf. ae furyf a fymut, y llonhau 
awna ymynydacl: yny bo galwedic y 
bleid. y taro a aníoda y gyrn yndunt. 
Geedy y madeuho hagen y dywalder. 
y llenc eu kic ac eu hefcyrn.. Ac ym 
Geirychyon y 
gynnen: afamudir yn eleirch. y rei 
anouyant m íychdir megys yn yr 
auon. y pyícavt alyncant y pyícavt. Ar 
dynyon y. |. y dynyon. orth heneint y 
rei dan vor awneir yn lleuffer. Ac 

vynteu a lunyant bredycheu dan y mor. 
y llogeu afodant ac aryant nyt bychan a 
gynnullant. Eilweith yret auon temys. 
Ac yny beynt alwedigyon auonoed 
eithr teruyn ychanavl y Âertha. y 
kaeroed neilaf agud. Ar mynyded y 
ar fford a diftryo. erth bynny yrodir 
ffynhavn ida9 lan o vrat ac enwired. 
Obonno y genir lladuaen aeil9 a geyndyt 


266 


BRUT TYSILIO. 


facffon oi gwaed y hun ac wedy Had Hainffieftr y coronir Emrys ac y 
gwledycha y gwladoed ac adnewda yr eglwyffi ac nydiwed a gwenwyn y 
.Jledir ef. Ac ni ol ynte y coronir Ythyr y vrawd ynte ac a gwenwyn hefyd y 


m— a un TD 
- ‘ 


BRUT. G. AB. ARTHUR, 


gorefcynant oll, Ac yn gyutaf heynt ath lofcant ti meon tvr, kanys tydi oth 








y— 


unnha. Acoelechtu y deheuwyr yd 
mladant. Bran a eheta ygyt ar 
barcutanot, Achorfforoed y rei lladedic 
alŷnc. A muroed kaerloy? y gena y bon 
nyth. Ac yny nyth y creir affen, 
bonne auag farf maluarn. Acyn llawer 
o wredycheu y kyíîroha. yn ybo kymer- 
edic y teyrnwyalen : yd eícyn gor- 
uchelder, Ac o aruthyr fein yd 
arnthra y wlat. yny dydyeu y feinant 
y mynyded. Ac y dyfpeilir y kymbyds 
eu oc eu leyneu. kans dav pryf tanacl 
yanadyl: yr hên alyÍc yg9yd yny bo 
gorthladedic y golybyr Ohene y kerdant 
feith ychen kynyruedic o penneu 
bycheu. O dryc wynt eu froeneu 
yllygrant-y goruged. Ac ygvnant yn 
priaot udunt. Ny eybyd y tat y priavt 
vab. kans o deuavt aniueileit y rewyd- 
ant. 9rth hynny y dao kavr enwired: 
yr hen a aruthra pavb o lymder y 
lygeit. yn crbyn bonne ykyuyt dreic 
kaer wyragon. A hvnn9 auydylya 
ydiftrye.. Gwedy ybo orneít yrydunt y 
goruydir y y dreic. Ac o enwired y 
budugael y kywaríegir, kans efcynnu y 
dreic awna, Ac yny bo diodedic y 
wiíc. yd cíted ar y gefyn yn nceth. y 
dreic ac dec ynteu ar oruchclder. yny 
bo atgymeredic y lofcern ; ae maed yn 
noeth, Eilwcith yny atgymceredic y 
grym. y kaer hgnnŷ ac kywarífagha 
achledyf.-yny diwed ef a blŷgir y farff 
dan ylofcorn.. Ar gwencinic a aballa, 
yn hol henne. ydav baed tutneis: ac o 
greulaen joybur ykywaifagha y bobyl. 
Kaer loyv adyrcheif llev: yr ben a 
aflonyda oa@mryualyon ymladen, Henne 
afatbyr dan y traet. ac o agoredigyon 
orchyruaneu yharuthra. yny diwed yky- 
waethìa ylee. Ach :fneu abonhedigyon 
acícyn. Odyna y dav tarv yr amryfìon. 
A Slee a ference troet deheu, hennŷ 
a ertblad trey leeu dicly y teyrnas, 
) &yrn hagen atyrr muroed kaer exon, 


'neíla yr lladedigyon, 


lJewynaec kaer dubal a adeila y lev. 
Ac ae treutha oll ae danhed, Neidyr 
Kaer lincol a damgylchyna yllewynaec. 
Ae kyndrycholder ylaweryon a nadred 
atyítir o aruthyr whibanat. Odyna 
ydymladant y dreigeu. Ar neill a vrie 
y ìlall, yr edeinace y gywaríaga yr hon 
heb adaned. Ae gwentynic ewined 
awcifc yny genoed, Ereill adeuant yr 
ymlad; Ac arall alad hennŷ. y pymet a 
Ar neill o 
agheuoed amryual a vri9ŷ, Odyna yd 
eícyn kefen vn achledyf. Ac y gvahan 
y peu ywrth y gorff. yny bo diogedio 
wifc: ydefcyn arall ae deheu. ac ae 
bvrv ar aífae. henn? a orehyfyca y noeth 
pryt na allei dim yn witcedic. ylleill 
aboenha y areu gefyn. Ac yg cryuder 
y teyrnas ykymhell, Teir pymp ran 
adec yn vn. Ac ehun auyd argleyd ar 
y pobyl. kaer a echtywynnycca o vyen 
lie, Ae pobyl wen anfodeuha. Teg- 
ycheu adiwreida y tywyiJogyon a 
daryftygedigyon a kynnyda y anniueil- 
eit mor. yna y doyrhaa y llee. kvydedic 
o dynael greu. dan honnv ydodir iach- 
gyaedyl yn yt. yr hon tra jauurybo y 
bryt: y gywarfegir o gan henne. y rei 
hynny ahedycha kerbyt kaer efraec. yr 
hŷn adyweit: efcynet y kerbyt. yny bo 
gorthladedic argloyd. yno vo nocth y 
cledyf: ygogyuedeu y dŵyrtinb. Ac 
oleu y oleyneu alc:n9 gwaet, Odyna y 
byd pylcaet yny mor. yr hen atalwedic 
o chibanat neidyr agyttya ac ef. Odyna 
y genir tritharo echiewynedic y rei a 
ymchoelir ywyd gvedy eu treulbont eu 
porueyd. yn gyntaf a arwed ffrowyll 
geentynic. Ac y vrth y ganedic wedy 
ef y troffa y geuyn. Deyh y frowyll 
ygehta9 alafuryant cynteu. A ygan 
yr eithaf ydag:eifyr. ymchoelut pop 
eilwers eu lcyneoeu byny veryant 
dychymic wherthin y hennŷ y dynefía 
diwyllzedyr yr alban. yr hen yd ym- 
dywynnic 








m—— tm Gee —— Y ———— - 
. 


‘ 


Brut TYSILIO. 


267 


Ìledir ef o yftry y íaeffon a baed Cerniw a dial hyny oll t, Ac ni by bow fia 
thrannoeth yny dayth maibion Gyftennin y dir lloegr a fan vy honnait y dyfot y 





o, a a 3 ‘ » | 





BRUT G. AB ARTHUR. 
doyll a vradychavd y tat at bïaet. Ac a wahodeift Heyngeít yma yr lles yt. Ac 





dywynnic yíang traegefyn. honno â 
orffowys o ymdiwyllat y dayar vrth 
ymechtywynnu or ydyeu. allafuryao 


awna yfarff y ellog geenoyn val na chefit 
llyíyeu yn yr hydeu. O agheuolyon a 
pens y diffyc y popyl. 


A muroed y 

eyryd a diffeithir. kaer loy9 arodir y 
vedeginyaeth. yr hon agyfragaot merch 
vaeth y neb a ffrowylla, kans mantais 
medeginyueth a arwed. ar ynys ar vyrder 
a atnewydir. Odyna deu amlynant y 
teyrnwyalen. yr rei y gvafcareys y dreic 
corna9. Odyna ‘y dav arall yn hay yd. 
Ae marchocca íarff a ehetto. ynybo 
noeth y gefyn. Ac ogylch eu loígern y 
kyffry y moroed. Oe lef ef y kyffroant 
ofyn eîlweith. O fymudigyon aeruaeu 
y daryiteg echoyn. Dywalder hagen 
ancueítl mor aracryma, Odyna y dav 
neb vn yntinpan athelyn. Ac a gler- 
haa dywalder y llev. orth hynny yd 
hedychant genedloed y teyrnas. ar lleg 
ar vantaeÌ y galwant. yny gyfleedic 
eiftedua y llauurya y dyrchauel y deylao 
hagen a yfiyn ar yr alban, orth hynny y 
triftaant kymbydeu y gogled. a dryifeu 
y temleu aagori. y ferenacl uleid aheb- 
f9g toruoed. Ac oachaes ef: kernyŷ 
arvym. y hennŷ ygortheynepa marchare 
ynny kerbyt. yr hŷn afymut ypobyl yn 
vaed coet. 9rth hynny yd anreitha y 
kymhydeu, Ac ygeatlaet hafreh y 
fyrthyr y pen. Dyn a damblygir y gan 


‘leo, by? alluchadeu eue a dalla y rei a 


edrychont. yr aryant awynha yny gylch. 
Ac amryualyon preffureu a::linha. yny 
bo trofiedeic ygŷin y medwant y rei 
marwa9l. ynybo ybryuygedic y nef. y 

t Ac yha gvedy daruot y vyrdin 
traethuoranodun profeydolyaeth hyuny. 
ryuedu awnaeth pacb yn uavr or ae 
gvarandâeífei meint gordyfynder yfyn- 
vyr ae doethineb. Ac yn vey no neb. 
moli aoruc geêrtheyrn gordyfynder y- 





em ——d 





edrychant ar ydayar. y fyr adec ygan- 
tunt eu drych. Ar gnotaedic rydec 
awaícarant. yny dirlly ou had yrei 
hynny: yllofcant yr ydyen. A golyber 
ykyfríagyedic aneckeir. y gereid arkageu 
aymchoelaut ycheyn. A newydder yg- 
Ceithret auyd anryvedaet. Echtyo- 
ynnedigroyd mercurius awanha. Ac 
aruthred uyd yr neb ae hedrycho. 
Stalbon afymut taryan aîcadio. Pen- 
feftyn mars acly verins. Penfeftyn mats 
awna goafcact. Kyndared mercurius 
agyrcha y reymynau. Orion hayarnael 
aíymut y gledyf. y mor a vlinha 
yr vybyr. Jubit'a gyrcha y ganhataed- 
igyon lŵŷybreu. A verlus a edeu y 
goffodedigyon letyeu.  Kyghoruyn fad- 
orn feren a dygoyd. Ac o grem gryman 
yllad y rei marvacl. Deu whech y rif 
ty y fyr a gŵyn kerdet. y lctywyr. 
Gemini aebrynygant eu gnotaediz;on 
damgylchyneu. Ar kelŷrmn a alwant 
yrffynhoneu. Mantae y punt a dobynya 

g kam. hyny dotto y maharen ygrym- 
yoh gyrn ydauae. lloícern y farft a 
greha lluchedenen. Ar cranc a am- 
ryffon ar heul. y wyry a efcyn keuyn y 
íeythyd. athywyllu awnant geerynolydn 
viodeuoed. Redec y lleudt agynbyrua 
zodiacum. Ac yg ceynuan ydymtorrant 
peliades, Nyt ymchoel neb o wafah- 
aeth ianus: namyn yny bo kayat y 
dros. yr ymgtlant y gogoveu adrianus, 
yndyrnaet y paladyr y kyuodaut y 
moroed. Alludu y rei hen a atnewyda, 
y g9ynhoed a ymtorrant o nat chwyth' 
draeth, Ac awnant fein y reg y fyr. 
B “ 


fynhoyr ae gybot at doethinab kany 
chlycilei ef yny oes ac nas goclfei 
adywcttei y ry9 docthirab henb9. ac 
erth hynny erchi aoruc y vyrdin menegi, 
ida9 y diwed ae dyccei os geypei. B. 


° Mm 3 


268 
dir ymgynyllod yr holl Vryttaniait a dyfot y orhau y Emrys ac ynte-a viígod y 
goron ac a gyíegreyt yn vrenin3. Ac yna ymgynghores Emrys ai wyr pa-un 


BRUT TYSILIO. 











BRUT G. AB ARTHUR. 


y mae hynny yn amhorth yt. kanys deu agheu fyd yt ogyvadav. un yo y Saeffon 
fy yn gorefcyn arnad Ac Emrys ac Uthyr a doant y draeth Toynus yvore yr 
tir. Ac cynt a gochant cynebeu y Saeffon ou geaet. Ac vedy llader Hengeftyr 
e coronir Emrys. henn? a atnewyda er eglvyfeu. ac a geeneyn ellediref. Ac 
yny ol y coronir Uthyr. ac a grencyn y lledir henne. o deyll y Saeflon. Ac yn ol 
hvnnv y dav Baed Kernye. yr hen ae Henk cynt oll 2. 

Ac ny bu hvy noc hyt trannoeth ony doeth Uthyr ae Emrys ir tir. a deg myl o 
varchogyon aruae6c 2, Ac ymgynnullav a oruc y Brytanyeid oll attunt. a gerhau 
î Emrys Ac yna y kymerth Emrys y goron. ac y kavas yny gyghor vynet am 
ben Gortheyrn tua Chymru. Ac cedy y dyvot hyt yn Erging. kyrchu caftell 
Gronwy. ar ben mynyd Denarch. ar lan Gry. avon a dav o vynyd Klorach. kanys 
hyt yno ffoaífei Gortheyrn, Yna doyn argol d orugant idao llad eu tat ae bravt. 
a deyn Saeffon ohonav yr tyr. ac orth hynny cb ef. wyrda ymledvch yn diveiriaec 
ar kaftell acky. Ac yn diannot roi tan a orugant yg kylch y kaftell. a lloiki a oed 








yndao o da a dynyon. Ac y llas Gortheyrn ac y lloíced 3. Aphan gycleu 











1 Ac yna ydywart myrdin. ffo heb ef 
rac tan meibyon cufîennin os gelly. 
kans yr avr hon y maent y paratoi eu 
llogeu. y maent yn ymadae yr avr hon 
athraeth llyda9. yr avr hon y maent yn 
lledu eu heyleu ar ymor yn kyrchu y 
ynys prydein. ymgyrchu awnant a 
chenedyl íaeffon. cynt awereícynant y 
pobyl yfcymun. _ c eifloes yn gynt no 
dim ohynny vynt ath lofcant ti y myon 
tor. kans oth dree ti y bredycheift eu 
tat oy. Ac y gohodeift kenedyl faeffon 
yr ynys yr keiíla9 nerth y gantuut. Ac 
eynteu adoethant yn poen itti. kans den 
agheu yfyd yth ogyuadae. Ac nyt 
haed yt cybot py vn gyntaf a ochely 
onadunt. kans or neill partb it y mae y 
faction yn geerefcin dy gyuoeth. Ac 


2 Aphan yttoed ydyd trannoeth yn 
golehau: y doeth emreys wledic, ac 
vthur pen dragon a deg mil o varch- 

3 Ac yna pan glyefpeyt y cheedel 
hŷn? yn honneit ymgynnullae awnaeth 
y brytanyeit o pop lle oc yd oydynt 
waicaredic. A dyuot yn toruocd gan 


yn llauuryav y geiffao dy agheu. Ac 
or parth arall y mae y deu vroder 
emreys wledic. ac uthur pen dragon y 
llauuryav y geiffao dial agheu eu tat 
arnat. Ac orth hynny keis le y ffo.os 
gelly. kans auory y deuant y traeth 
tvtneis yr tir. eynt a gochant vynebeu y 
íaeffon oc eu g€aet, Agvedy y Nader 
hengyít: y coronheir emreys wledic. 
Emreys ahedycha y gvladoed. Ac 
atnewydha yr eglcyífeu.. Ac or diwed 
y liedir agoeneyn. Ac yny ol ynteu y 
coronheir vthur pen dreic y vraet. Ac 
eiífoes a gveneyn ybyrrheir y diwed 
ynteu. kymeint a hynny vyd brat dy 
faeffon ti. y rei hynny baed kernyo ae 
llonc, Sef oed honne Arthur. B. 


ogyon aruave olydao gantunt y tir 
ynys prydein. Tref yn tadoed ni. B. 


diruavr lewenyd o glybot dyuot eu 
kiotaetwyr attadunt. A gwed: dynot 
pavb ygyt or yícolheigyon ar llygyon. 
kyflegru emreys awnaethant yn vren- 

hia 


BRUT TYSILIO, 269 


gyntav a gyrthai ai Gortheyrn air faeíon. Sev y cafas yn y gynghor dyfot y 
Gymry a chyrchu caftell Groney cans yno y foaflai Wrtheyrn. Sev oed hyny yn 
Ergin ar lan Gwy. a dyfot yno a oruc Emrys a lly maer ganto a deyn ar gov a 
onathoed Wrtheyrn idau ev o gamau a dyvedyt orth y wyrda. ha wyrda y gwr 
hon a beris lad vynhat i am bravt a deyn y faefon peganiait bradwyr yr ynys hon 
am hyny ymladeu yn wra9l ar caftell raco ac heb oedi roi tan a orugant o gylch 
yr caítell a lloíyi y maint oed ynto o dynion a da gida Gwrtheyrn. ac yna ofni a 





BRUT G. AB ARTHUR. 


' Hengeftyr llad Gortheyrn. a dewred Emrys ffo a oruc y Saeffon or tu bent y 
Homyr. ac ymgadarnhau, yno!.. Yna yr aeth Emrys ar y hol ac y bu drŷc 





hin. Ac yn hervyd eu kynheuact 
gvrhau ida9. Ac mal yd oed parb yn 
annoc mynet am ben y îaeffon. Sef 
aoruc emreis annot bynny hyny darffei 
idav yn gyntaf gaffael gortheyrn. kan 
kymeint oed y lit o achaes y brat a 
rywnathoed wrtheyrn ye tat ef. Ac 
nat oed well gantav wneutbur dim or 
awnelei no phedyao ony chaffei yn 
gyntaf dial y litar wrtheyrn. Ac vrth 
bynoy ymchoelut a oruc parth ac 
ymyleu kymry Achyrchu  kaftell 
goron9y y lle yffoaffei ortheyrn idav y 
geitlao diogelech. Sef lle yd oed hcnnŷ 
yrgig ar lan gŷy auon ymynyd clcrach. 
A chyedy dyuot emreis hyt. yno coffau 
awnaeth y brat awnathod wrtheyrn yv 
tat ae oract. A dywedut vrth eidol 
iarell caer Joye. Edrychti tywylaec 
bonhedic yn graf adeiladeu y kaer âr 
kaítell.. Ac atybygy ti a allaut h 
diffryt gortheyrn racgoffi megys nachaff- 
gyf gudyae blaenllymder vyg cledyf 
yndao. kan haedvys ef agheu megys y 
gvdoíti. Kans yn gyntaf ybredycheys 
cf cy tat i. y gyr a rythacys y wlat. ac 
ynteu ygan ermes yffichteit.. Achvedy 
2 A gvedy clybot or faeifon bynny 
ofynhau awmaethont. kan cleyílynt nat 
oed neb a allei ymerbyneit ac emreis na 
gertheynebu ida9. Ac ygyt ahynny 
hael oed am rodyon. Agvaítat meon 
dyvyae] waíauaeth a hynavs ym pop 
peth. A tbros pen pop peth kara 
gwirioned a chaffau cclvyd. kadarn oed 
a devr ar y troet. a chadatnach ar varch. 
Doeth oed yn tywyila9 llu ac yny 
llywya9. A hyttra yttoed yn llywavdyr 











hynny ybredychcys conftans vy mratt. 
Ac or diwed gvedy y vot ehun yn 
vrenhin yduc eftravn venedyl faellon 
paganyeit. y geifiae difiryo y kivtavt- 
wyr. Ac y tybyzy;t yvot vn cad» 


fydlonder y mineu. Ac cifloes heb ef 


megys y canhadacd du» : neu ryfyrtheys 
ehun yny magyÌ a ranvys y rei gwiryou. 
Kans pan eybu y íaeífon y cnwired 
ef. eynt ne byrryaffant ef oe vrenhin- 
yaeth. yr hyn nyt reit y neb y goynyag. 
kans euo yn yícymun. a wabcdes pobyl 
yfcymun artaŷ. Ac a duc tref eu tatca 
rac y dylyedogyon, Ef a anreitheys y 
wlat freythlaen.. Ac y diít:yvyaed yr 
egloyileu ar griííynogaeth er mor y 
gilyd hayach. Ac orth hynny y kivtavt- 
wyr dylyedaec dielcch area yn wracl 
troy yr hen y caceiïoch y facl dive hon. 
Ac odyna ymhoelon yn harueu yn an 
gelynyon. Arytbaen ygelat ygan en 
gormes. Âc yn diannet dechreu ymlad 
ar kaítell trey pop keluydyt. A greedy 
na dygrynoes udunt cy dim o J.ynny. 
Dodi tan yrdae. Ac yna y llofcet y 
Eafìcil a gerubeyrn yncae.  B, 


o ryv deuoden hyny yd ebedei y glot ar 
hyt ynys prydcin. Ac orth hynny fef 
aoruc y facilon mynet yn gebyl byt y 
parth draŷ y humur. Ac yno kadarhau 
y keftyll ar kaeroed ar dinaffoed arna- 
dunt. kans y wlat henno a oed megys 
kedernyt y eítraon genedloed pan delynt 
y ffichteit ar yícotycit ar faeffun ar 
Nychlynwyr. yno y ditcynynt yr tir ac 
o gedernyt y lle hennv yd anreithynt 
y geladoed ac y lle.ynt y kiotaotwyr. B, 


270 BRUT TYSILIO. 


.oruc Hainffieftr. cans ev a glyoffai nat oed yn frainc nob allai diodev Emrys heb 
angau a hefyt doeth a hael a thrygaroc oed ev. fev a oruc y faeffon fo byt y tŷ 
arall y hymyr ac yno ymgadarnbae y drigio. A phan gigle Emrys hyny mynet a 
oruc. ynte ai Ìu yn y hol heynt a throm vy ganto celed yr egloyffai cedy diftrye 
or faeffon ac adav a oruc o delai yn vyv yr aileaith y parai y gvnaythyr o nevyd 








BRUT G. AB ARTHUR. 


gantha9 welet yr egleyffeu vedy diítryeiav or Saeffon. a dywedyt yr adnewyday o 
doe dracheuyn J.. Yno 'y daeth Heyngeft ae lu i vaes Beli. ar vedel doyn kyrch 
diíygyt am ben Emrys 2. Ac ni ochelaod Emrys y lle bonne. Ac yno bydinav a 
. oruc a rhoi gwyr Llydav or naill tu. ae wyr ehun blith draphlith. a gwyr Dyvet 
gan y hyftlys. a gwyr Geyned yn y koet garllao a oruc Emrys. val y galley ymlid 








y Saeflon pan ffoynt 3. Ac yn y tu arall yr oed Hengeftyr yn annoc y wyr: 





t Ac yna gvedy klybot o emreis ryffo 
y íaeflon byt yno chofnach uu ynteu 
gan tebygu. kaffael goruot arnadunt. 

A goedy kynnullae y lu moyaf aalleys 
' ygaffael. kychryn a oruc paith ar gogled 
yn ol y faetion. A phan yttoed yn 
kerdet ar travs y goladved. Sef geelei 
eynt g€edy eu lloíci ae anreithage. allad 


2 Ac yna pan gigleu hengyft vot em- 
reis ae lu yn dyuot gale y lewder attao 
aoruc ac annoc y getymdeithon y íeuyll 
ac y ymlad yn vrael yn erbyn emreis. 
A dywedut nat oed ganta9 namyn deg 
mil o varchogyon llydav nydodei ynteu 
veilur ar wyr yr ynys. kans mynych y 
goruuaffei ef vynt. Ac orth bynny yd 
. adavei ef y uudugolyaeth yo getymdei- 

3. Ac eillyoes try nerth duo ny 
ymgelaed hynny rac emreis. ac yr hynny 
ny ochelaed ef y maes eithyr pan 
welas y elynyon llunyaethu y lu a- 
wnaeth yn vedinoed. Ac yna y dodes ef 
teir bydin o varchogyon llydav gyt ac ef 
ehun ar neilltu ar rei ereill oll ym plith 

'gŵyr yr ynys yny bydinoed. Ac y 
goflodet geyr dyvet gan eu yfítlys. a 
gwyr gwyned ycoet keir lav. Sef 
achavsoed hynny os fo awnelei y faeffon 
‘gual y bei wyr emreis yny herbynyeit ny 
Je y ffoynt. Ac yna dynetsau a oruc 
eidol iarll kaer loyo ar y brenhin a 
dywedut vrthae. argloyd heb ef digaon 
oed genyfi o hodyl kaffael vn dyd y 
ymgyuaruot a bengyft a gatuyd ef a. 


Ì— 


y kiotaetwyr.. A doluryao aoruc yn 
vaor or achaes honne.. Ac yn veyaf oll 
o achaves rydiftryo yr egleyífeu hyt y 
dayar. Ac adav aoruc ynteu geneuthur 

r egloyffeu o newyd oll os duv a rodei 
ida9 y uudugolyaeth ual yd oed yny 
obeithae. B. 


thon. kans moy oed y niuer noc vn y 
brytanyeit. Sef oed y rif deu can mil 
O wyramavc. Agvedy daruot y hengyft 
gyrru grym ac ewych yny wyr cycheoyn 
a oruc yn erbyn emreis wledic yr lle a 
elwit maes beli. y wneuthur kyrch 
deiffyuyt ar y brytanyeit y eu keiflyao 
/yn amharaet aghveir, B. 


íyrthei y neill ohonom rac y gilyd tra 
vydem yn ymfuft cledyfeu. kans kof yo 
genyfi y brat awnaeth ef y dyd y 
doethom ar uefsur tagnouedu rom ac 
vynt. Ac y lladafsant ar kylleill hiryon 
tir vgein wyr a phedear can or heb 
dianc neb onyt uu a damweinvys ym 
gaffael trofsael ac o benn? yd dym- 
differeis ac ydeuthym yn vyo yorthtunt. 
a hyny oll o ieirll a baroneit a march- 
ogyon vrdael. a hyd yd oed eidol yn 
dywedut hynny yd oed emreis yn 
annoc y lu ac y dodi y holl obeith ar 
duo. Ac odyna yo Jeo ac y wychyr 
kyrchu eu gelynyon ac ymlad ters eu 
gvlat. a thref cutateu. B. 


Gynan ac Emrys ai lu yn y hemlit gan y llad val y gordivedit. 


270 


wal y byffynt orau er ioed. A phan glyvas Hainffieftr vot Emrys yn ymgais am 
dana? annoc y wyr a oruc i ymlad yn wraol a dyvedyt ydynt nat oed vacr gally 
Emrys o varchogion Llydao ac nit oed arnynt hoynte ofn y Bryttaniait cans 
ydoedynt daygain mil o wyr arvoc. Ac yna mynet a onaethant yr lle a elvir 
maes Beli ar vedel deyn cyrch daifyvyt bradychys am ben Emrys ai lu. ac ny 
ymogelod Emrys hyny a bydina9 y wyr a oruc a roi gwyr Llyda? ai wyr y hun 
blith drafflith ac hwynt a gofot a oruc ev wyr Dyfet ar y brynnau ychel gan y 
hyfilys. a gwyr goyned mevn coet gair y llao megis y gellynt erbynnait y faefon 
pa fford bynnac y delynt. ac or ty arall ydoed Hainffieftr yn annoc y wyr ynte ac 
yny dyfgu. ac wedy llad llaver o bob ty y foes Hainffieftr ai lu yr lle a eloir Caer 
A ran vaero 
nadynt a diengis y gaftell oed gair llae yno ac yna ailcaith ymvydinav a orugant 
o bob part ac ymlad yn groylon ac nydived bydinoed Emrys a dylloed bydinoed | 
y faefon ai goafgaru trey dyfe y gwyr pennav. Ac yua ŷdoed Eidol iarll Caer 


BRUT TYSILIO. 


' Loyo yn ymgais am Hainfìieítr1, ac ymgord ac ev or dived ac ymlad yn groylon 





BRUT G. AB ARTHUR. 
ynteu. ac yn y dyíku. Yno y bu aerua vaor o bop tu. ac or dived yffoes 
Hingeftyr ae wyr i gaer Kynan ar kaftell. Ay ymlid a oruc Emrys. ac yno 
ymvydinae a llad llaeer o bop tu. Or diwed gwyr Llydav a dyllacd y Saefon 


‘treydynt. Ac yr oed Eida] iarll kaer Loyo yn ymgeifyao a Hingeftyr+. Ac or 


dived yr ymgavíant. Ac ymlad ony bu y tan oc harueu val mellt llucbedenael 
ymlaen taran. Ac val y budynt velly. nychaf Gwrlas iarll Kernyo ae vydin yn 











gvydyat na allei gynbal y kaílell racdae - 
kyt as kyiísei. Ac orth hynny y dodes 
y holl obeith ae amdiffyn yny wayv 
ae gledyf ac taryan. Ac yna bydinaŷ 


I Ac or parth arall yd oed hengyft 

n bydinav y lu. ac ny dyleu. ac yn 
kerdet o vydin y gilyd ŷn annoc gleoder 
yndunt. Ac or diwed gvedy eu bot yn 


araet o pop parth: ymgyrchu awn- 
acthant. Ac yny lle ellog creu a gvaet 
yn drallatt o pop parth. Ac yna yd 
oed emreis yn annoc y griítynogyon. 
Ac or parth arall yd ocd hengyít yn 
annoc y paganyeit ynteu. Athra 
yttodynt vy veliy. yd oed eidol ynteu 
yn ymgcis a hengyft. Ac e:lsoes nys 
cauas yna. kans pan welas hengyfì y 
bryttanyeit yn goruot. Ar faetson yn 
plygu. Sef awnaethant kymryt cu fto. 
Achy-rchu kacr gynan. -Ac cu herlit 
eiísoes aoruc cmreis udunt. Aphan 
welas hengyít bot emreis yny crlit. 
Nyt acu ynteu yr kaílell. megys y 
dyrparafsici. namyn bydin? y lu 
eilweith. ac ymchoeìut ar emreis. kan 


aoruc emreis y lu o newyd. A dechreu 
gwychyr ymlad awnaethant. Ac yna 
elcheyl yd ellygryt creu a geact o pop 
parth. ac ybu aerua diruaer y meint 
hyny gyffroei y rei byo ar lit achyn- 
dared. gan geynuan y rei marvavl 
brathedic. Ac or diwed y faeison a 
oruuaísynt pei nar delei vydin o 
varchogyon llyda ar oísodyfsyt ar 
ncilltu. mal y gvnathoedit yn yr ymlad 
kyntaf. A phan doeth y vycin hono y 
pyleys y ïaeí*on. ac y kilyafsant. Ac 
ourcid yd yngynnullaísant greedy 
hynny. Ac ymp:ith hynny eifsoes yd 
oed eidol ac holl v;;t yn ymgoaiisae 
a bengyll y ynicybot ac ef, 8. 


£72 
a vnaethant yny velit y tan ei harvau megis mellt ymlaen taran. ac val ydoedynt 
velly nachav Gerlais iarll ai vydin yn dyfot attynt ac ar hynt y goígaru y faeíon, 
Sev a Eidiol o byder hynny namyn cymryt Hainflieftr erbyn y varv aì benfeíling- 
aì arvain hyt ynghanol y vydin y bun gan dyvedyt o hyt y benn. gorthrymoch y 
faefon bellaeh achos ev a orvycyt arnynt Ìlyma Hainflieftr yn aor !, ac o hyny 
allan y foes y faeíon ac y foes O€tav ap Hainilieft ar ran vyvav or llu hyt ynghaer 
Eíroc. Ac Ofav y ecyrth ynte a foes a ran arall or Jlu hyt ynghaer Alclyt>, 
Ac vedy cael y vydygoliaeth y dayth Emrys hyt ynghaer Gynan a dyvetbŷyt 
ychod ac ev a gafas y gaer ac yno y trigivys ev dri diau yn peri clady y calaned a 
Jadatlit yn y rait ac y vedignaethu yr hai brathedic ac yn boro y lluded odierth- 
$nt3. Ac yna yr acth Emrys y gymryt y gynghor am Hainfheftr. Sev oed. yn 
y gynghor efgob Caer-loyo ac Eidiol iarll y vraot. A plan velas yr efgob 


BRUT TYSILIO, 











bm eed 





BRUT G. AB ARTHUR, 


dyvot attynt ac yn gvaícaru y Saeflon. Sef a oruc eidal yna y hyder hynny 
kymryd Heyngyft erbyn barfle y benfeftyn ai d9yn ym plith y vydin. a dycedyt 
o hyt y lef. kyoarfengech y Saeffon. kanys kad Hingeftyr!. Yna y ffoes Octa 
vab Heyngyit a ran vacr or llu hyt. yg kaer Efraec.. A OÍa y geuynderv. a ran 
arall i gaer Aikleyt. Ac yno ymerbyn ac Emrys 2. 
arnunt.'ef a gavas y gaer. 


Ac vedy gorvot o Emrys 
Yno y bu dridyeu yn pery cladu y kalaned a 
ledefyt 3. Yna govyn kyghor a oruc pa beth a onaid i Hingeftyr. Ac un oy 





I Ac eifsoes or diwed val yd oed y 
bydinoed yn ymfult. ac yn ynmgymynu 
blith dia chyinyfe. yd ymgauas eidol a 
hengytt ygyt. ac ymgyuogi ar cledyfeu 
awnaethant. yra y gell geelet deu 
ymlader yn ragori rac pawb. Ynay 
goelit y tanllychar yn efceinay or 
arueu ygantunt megys myllt ymlaen 
taran. A hir y buant yn ymÌad heb 
cbot pry acrflei. Ac ual ydoydynt 
uclly. nachaf gorleis iarll kerpyv yn 
dynot ar vyuin yd oed yny llycyae. 
Ac yn gvalcaru y elynyon yn dianvot. 

2 Ac ar hynny gcafcaru awnaethant 
y iaeílub. uc ada y mass yn dybryt. 
A ffo pach o nadunt megys y harwedei 
y tyghutucn. rei yr koydyd. ereill yr 
ketiyll. crcill y eu llogeu... Ac yna yd 
aeth octa mab hengyft a ran ucyaf or 

3 Agŷedy kaffel o emreis y uudugol- 
> sacth bonno. yd -veth byt yg kaer 

hynan. Ac yno y bu y gurftyevs 
tadeu. Ac yn hynny o ytpeit yd 


A phan welas cidol bynny. kymryt 
hengyít a oruc herwyd bmfle y pen- 
íeítyn ac arueru oc holl nerthoed. Ae 
tynnu gantav hyt ym perued kedernyt y 
gytuarchogyon ehun. Agecedy y dyuot 
hyt yno: gan oruchel lef y dywot val 
hyn. Awyrda beb ef a eilenwis vyn 
damnnet. kywarísegoch y bratwyr 
twyllwyr. kans yn avch lao y mae y 
uudugolyaeth ar goruot. Pan oruucyt 
ar hengyft. O hynny allan bero y 
íaeffon oc eu llad ac eu daly awnaethant 
hyny gacffant y uudugolyaeth. B. 


llu gantae hyt yg kaer etìulec.. Ac offa 
y geuynderv a ran arall or niuer a ffoes 
hyt yg kaer alclat. A chadarnhau y 
dinafloed hynny awnaethant o awer o 
varchogyon arua€c. Ac aruaethu eu 
kynhal ra emreis ar brytanyeit. B. 

erchis emreis gladu y geyr lladedic a 


geneuthur medeginyaeth erth y rei 


brathedic, 


A gorftycys y rei blin 
lludedic. 


B, 


BRUT TYSILIO. 273 


Hainífieítr yn fefyll gair y vron. y dyvat ha wyrda pa rbynnechwi oll rydbau 
Hainffieftr mi vy hun.aì lladon ev. val y genaeth Samuel brofoyt pan velas ev 
Agaf vrenin Amlech yngharchar ev a beris y dorri ev yn dryllau man a dyvedyt 
ortho val y gonaethoft di vamau heb vaibion y gonav inna: dy vam dlthau beb 
vab. Ac yna y dayth Eidiol a Hainffieftr y ben bryn ychel yn emyl caftell ac 
yno y llas y ben ev a genaythyr cri mavr yvth y ben megis ydoed arver o glady 
fawden!. Ac odyna ydaeth Emrys hyt ynghaer Efroc y gaiffio O&av. Sev y 
cafas Oftav yn y gynghor ev ai holl bobl cymryt cadoynau yn y dvylao a thamet 
o brid ym pen pob un. ac velly mynet yn evyllys Emrys. gan dyvedyt ortho 
Argleyd vrenin goschyfedic ydio yn ducau ni ac ni fettryívn ni vot dy duo di yn 
' g9ledychu yr hŷn yfyd yn cymell y íaol vonedigion hyn yn dy evyllys di ny mod 
hen a llyma ni Argleyd a chadgyn yn Ìlae bob un o hanom ac yn gymynol ac os 


une 








* 








— 


BRUT G. AB ARTHUR. 


gyghor oed Eidol efcob kaer Loyv bravd Eidol iarll. A phan velys Heyngyft y. 


dyvaŵt. pe erbynyeu pavb rydhau Hingeftyr mi ae laden vy hun val y gonzeth 
Sameel brofeyt pan veles Agag brenhin Amalech y perys y drylliao vedy y daly 
a dyvedyt orthav. val y gonaethoft di y meibyon heb vameu. minneu a onaf dy 
vam ditheu heb vab. Yna y duc Eidol iarll kaer Loyo Hengeftyr y ben bryn ac 
yno torri y ben ae gladu a roi karned arna? val y gonaed am Sowdan t, 

YNa yr aeth Emrys ae lu hyt yg kaer Efravc i geiffyao Ofta. Yna y kavas y 
Saefon yn y kyghor. dyvot allan a chadŵyn yn lla pob un. a thamet o bryd 
ympen pob un. a dyvedyt orth Emrys. Argloyd gorchvygedic yo yn duvyeu ni, 
ach duo chei fy gadarn ylyd yn kymhell y fael vonedygyon hyn yn ych evyllys 
chei yn yr agved hon. A llyma ni a chadoyn yn pob un. par di argleyd yn 
roymmao os mynny. Yna vedy kymryt kyghor y dyoavt Eidol eícob val hyn. 
Egobanite a doethant oy bod y erchy tagneued y popyl yr Ifracl ac ay haofant. 
Ac ny byd gvaeth yn trugared no heynteu ir Idegon. Ac odyna yd aeth Ofa ay 














1 Ac odyna gal? atta9 y wyrda. ac 
mgyghor ac ŵynt beth awnelit am 
heneyit. Ac ymplith hynny owyrda 
yr dothoed. Eidal eícob kaer loyv. 
ger prud doeth crefydus. A phan welas. 
eidal hengyf{ yn feuyll rac bron y 
brenbin. dechreu yr ymadravd hon. 
Argleydi heb ef. pei barneschwi oll 
ellog hen>yít muhunan ae lladvn ef. 
gan erlit agreiff a dyíc famuel proffvyt 
am agag vrenhin amalec a oed yny 
garchar ac yny vedyant. Sef aoruc, 
briveaŷ yn drylleu man. gan dywedut val 
byn. Megys ygonacthof ti mameu 


ymdiueit oc eu meibyon. oclly ygvnaf 
inheu dy vam titheu yn ymdiuat ohonot 
titheu ymplith y gvraged. A genevch 
chitheu uelly y hŷnnv yr hŷn a ym- 
dyngofes yn eil agac yn an plith ninheu. 
Ac yna y kymyrth eidol farll kaer loyo 
hengyft. ac y aeth ac ef dieuhyr y 
gaer. ac y lladaed y ben. Ac yna mal 
yd cded waredoccaf y emreis or geyr. 
erchi aoruc cladu hengyft. a geneuthur 
cruc maer or dayar ar y warthaf. mal 
yd oed deuavt gan y paganycit cladu eu 
meir. 


Nn 


f 


7 


974 : BRUY TYSILIO. 


mynnu par yn roi ni y angau. Ac yna yr aeth Emrys ŷn y gynghor. ac yna y 
dyvat yr eígob ac Eidiol chechei bobl drec a dayth och bod y erchi trygared megis 
y dayth pobl yr Ifrael ac ai cavfant.. Ac ni byd geaeth yn trygared ninnau noc 
y by yr Iedeeon. Ac velly y dayth Oíav ai bobl y drygared Emrys. Ac yna 
cymryt tir a orugant gan Emrys trey drageydael gaethivet fev oed heno Yfgot- 
lontt. Ac velly y tangnofedcyt ryngtynt ac vedy hyny y dayth Enirys y 


‘ gaer Efroc ac y dyfynnod atto y holl iairll at vareniait ai archefgyb. A 


chyntav dim a gavfant yn y cynghor vy gvairio yr egleyffau a diftryoaffai y faefon 
ar goít Emrys oll dros vyneb y dyrnas. Ar pymthegved dyd vedy byny ydacth 
ev y Lundain. ac yna hefyt y peris ev adneedy yr egleyífau a geellau y cyfraithau 
droc a roai y baeb y tiroed a dygaflyt yngham arnynt a chynnal gvirioned a favb 








PE i — ——b ———y 











BRUT G. AB ARTHUR. 
bopyl ynteu yn trugared Emrys. Yna y roet O&a ay niver yn gaithycit i Emrys 
yn Yígotlant t. | 

Yno y geloys Emrys attav y holl ieiril ac varenyeit ar archefcob i gaer Efraec. 
Ac yn y kyghor y kaeíant yn gyntaf gecirya? y temleu neu yr egleyffeu a 
diítrygyaffei y Saeflon. Ac ar goít y brenhin ehun y peris gveiryae yr egleyíìcu, 
Ac yn envedic egleyífeu yr archefcoptey. Ac ympen y pymthecvet dyd cedy 
bynny yd aeth Emrys i Lundein. a phery yno hevyt adnevydhau yr egleyífeu. 
Ac yny lle ar ol hynny y perys adnerydhau y kyvreithyeu drec a oedyt yny kyn- 
hal. nid amgen no roi yr meibyon ar wyrion ar gorvyrion eu geir dylyet o dired’ 
â dayared a dylynt. ac a darocd eu treifya9 amdanadynt. A dilin geirioned ym- 








1 Ac odyna kychcyn awnaeth emreis 
ac li parth a chaer ctravc. y ymlad ac 
acta mab bengyít.. A goedy Gyuot yno 
kylchynu a oruc y gaer. a dechreu 


ymlad ahi. A goedy gvelet o o¢ta na 


allei gynbal y gaer rac emreis. Sef 
ykanas yny gyghor ef ae henafgeyr 
kymryt kaugyneu yn eu deyae, A 
dodi tywact yn eu penneu yu le kymun 


. udnnr. A mynet yn cwyllys y brenhin, 


gan dywcdut yr ymydraed hen. Gor- 
chynyn€uic ynt au deycu ni. Ac ny 
phedrullŷn ni bot dy dug ti y goledychu. 
yr hon yílyd y kymell y fac) uohedigyon 
hyn byn y dyuot yth cwyllys ti yny wed 
hon. Ac orth hynny kymer ti y gadoyn 
hon; Ac o yny myn ty trucared ti 
wneuthur amgen nobynny. reym ti ni a 
honno. A gvna y dihenyd a vynhych o 
honam. Ac orth bynny kyffroi ar 
warder a thrugared awuaeth y brenhiu, 


Ac erchi kymryt kyghor ymdanadunt. 
A gwedy rodi o paeb o nadunt amryu- 
aylon gyghoreu. kyuodi awnaeth eidal 
efcob kaer loye. atheruynu ar eu hym- 
adrodyon val hyn. A gabionitte adoethant 
ec eu bod y erchi trugared y pobyl yr 
ifracl.. Ac cynt ae caeffant.. Ac orth 
hynny na vydon waeth ninheu a ni yn 
griflynogyon : noc eynt yn idewon. 
roden vdunt trugared. llydan ac yhalaeth 
y? ynnys ptydein. — AÌlawer yfyd 
yndiíifeith heb neb ny chyuanhedu. 
Dan arwein. tragywydael geithiwet y 
danam ninheu. Ac ar hynny ytrigvyt. 
Ac yna o agreiff o€ta y doeth ofa ar 
íaefon ereill a ffoafynt gyt ac ef: y 
geifav trugared. Ac vynt ae Kavíant. 
Ac yna y rodet udunt y geladoed 
ygkylch yfgotìond. Ac y kadraubaeyt 
Kygreir ac cynt, B. | 


BRUT TYSILIO. 975 


a vynnaiev!. Acodyna ydaeth ev hyt ynghaer Wynt y enaythyr yr un ryv. 
Ac vedy darvot ido lonydy pob He ydaeth ev hyt yn talftbri y edrych bedau y 
ía9l a barafai Hainffieftr y llad o iairll a bareniait a marchogion yrdolion. A 
thrychant o vynnich oed yn gefent ymanachloc mynyd Ambri cans velly y gclwit 
hi am y failiav o vr a eleit Ambri. A throm vy gan Emrys velet y lle heno mor 
diardyn a hyny. A dyfynny a oruc atto holl fairi main a rai o fairi pren o ynys 
Brydain y vnaythyr adyrn ethrylithys tragodael ynghylch y vedravt hono2. Ac 








BRUT G, AB ARTHUR. 


| pop Ile ae chynhal!. Ac odyna yd aeth y brenhin parth a chaer Wynt i oneuthyr 
yno val y genaethoed yn pob Ile. Ac cedy darvot idav llunyaethu pob lle ay 
hedychu yd aeth hyt y Ile aelvyr yr avr hon Salíbru. i edrych yno y niver a 
baraíley hengeítyr eu llad yno o icìrll a barenyeit a marchogyon urdacl. A 
thrychan manach oed yno o govent ym mynyd Ambri. Ac Ambri a feilics y 
vanachloc honno gyntaf. A thrift vu gan Emrys velet a lle honno. mor diadurn 
ahynny. A dynuynu a oruc atta9 hyt yno holl feiri mein a phren o holl ynys 
Prydein i darparu gyneuthur yno adurn parhaus tragyeydael tec anrydedus y 
ugch ben y vedraet honno o dylyedogyon a ladyílit yno yn vyryon yn amdiffyn tref 
eu tat rac y bradeyr paganyeit 2. Ac vedy eu dyvot hyt yno ygyt dechymygu 
gveith a orugant. oc eu holl ethrylith ay wneuthur yn diannot yn barhaus 


I A gvedy gornot oemreis*ar y faefon. y kychwynneys y brenhin parth a 


gale aoruc attae y tywylogyon. ar ieirll, 
ar barenyeit. ar marchogyon urdael. ar 
efcyb. ar abadeu. ar yicyleigon y teyrnas 
byt yg kaer efravc. A gorchymyn 
udunt atnewydu yr egloyíeu y rei 
rydaroed yr faefon eu diftryo. Ac yna 
y kymyrth y brenhin ar y goít chun 
amewydhau yr cgÌcyíeu or a vci 
archeicopty ac efcobty trey y gyuoeth. 
Ac ympen y pymthecuet dyd g9edy 
gofot íeiri a greithwyr vrth yr eglvyleu, 

2 Ac odyna yd aeth parth a chaer- 
wynt. y lunyaethu yno megys ylleoed 
ereill, Ac odyno yd aeth parth ar 
uanacbloc a oed kerllue kaer geradaec, 
yr hon aelwir falfburi. y edrych y lle 
vrlladaffit -ytywylogyon ar icirll ar 
barvnyeit troy vrat yr yfícymun hengyfít. 
yno yd oed vapachlaec atbrycbant 
mynach o gouent yndi ymynyd ambri. 
Sef oed yr ambri henne: y feilacdyr 
kvniaf a uu yr uynachloc. A geedy 


llundein. y. lle nyt arbctafei y faefon 
odim. A chytdoluryaŶ ac 9ynt a oruc 
y brenhin. Ac erchi udunt atnewydu 
y dinas. ar gaer. ac eu egleyfeu. Ac 
yna y mynoeys y brenhin y kyfreitheu a 
oedynt yn kyícu tro lawer o amler gan 
etwyt yr plant dylyet eu rieni ar goll- 
yífynt hir yfpeit. Ahol hynni y 
brenhin a oed yg kylch atnewydhan y 
kyfreitheu y teyrnas. A genenthur yr 
eglvyieu. a chad geiryoned, B. 

gvelet or brenhin ylle yd oed ygeyrda 
bynny yngorffowis kyffroi ar warder 
awnaeth y brenbin. Ac elleg ydagreu 
ac eylae. A medylya? aoruc gvgeuthur 
y lle honne yn anrydedus. kans barnedic 
oed-gantae bot yn teilvg o volyant ac 
ardurn tragywydavl y tywarchen yd ocd 
yfael tywytogyon dylyedogyon hynny 
y» gorttyeys goedy eu rylad yn wirycn 
yn amdiffyn tref eu tat. ac eu rydit. F. 


Nn3 


< 


£76 


cedy dyfot y gynyllaidva yngbyt a fally ydynt a ethrylithr neffau attynt a oruc 
Tramor archefgob Caer«lleon, a dyvedyt orth Emrys. Argleyd heb ev. dyfynn- 
vch atioch Vyrdin bard Gvrtheyrn, cans hen? a vyr decbmygu gaith ryfed drey 
aniffic ethrylithr tragyoyd 1, Sev y cafat Merdyn at Emrys a llaen vy y brenin 
ortho. Ac y erchis Emrys idav dyvedyt y daroganau a delynt rac lla? nyr ynys 
hon 4. fev yr attebod Merdin. nit iaon traethu or ryo bethau hyny ont pan vo 
anghemiait a faitt dyvetten i heb amgen yr yíbryt yfyd ym dyfyu ai odiorthiv pan 
vai fait ym iertho3. Ac yna ni vynnavd y brenin y diriao ev ymhellach ont 
gofyn ido pa vod y dechmygai ev vaith tec parhais yvch ben y lle hone. Sev y 


BRUT TYSILIO. 





Y ET — — OR ——t——— be 





BRUT G. AB ARTHUR, ^ 


dragywydael. Ac vedy pallu eu hethrylith ganthunt. neffau a oruc Tramor 
archeícob kaer llion ar y brenhin. a dyvedyt orthao val hyn. Arglwyd eb ef. 
gale attat Verdyn bard Gortheyrn. A honn? a wyr dechymygu gveith enryved, 
o anniffyc ethrylith tragywydael!, Ac y dyvynvyt Merdyn yno vedy y gafel ar 
Jan fynhavn Galadcs yg gelat Egias. kans yno y tramoyey ef yn vynych. Ae arvoll 
a oruc y brenhin idav yn !laven ac yn enrydedus. Ac erchi a oruc idav dywedyt 
y daroganeu a deley rac lav. Ac yna y dywaet Merdyn. Argloyd eb ef. nid 
yavn draethu or ry9 betheu hynny. namyn pan y kymhello anghereit. Pei as 
dyweten ni yn amler ni bei reit erthynt. tewi a wnaei er yfbryt yfyd yn dyígu 
jnheu. <A phan vei reit 9rthav y ffoei racof3, Ac ni mynnvs e brenhin i dirryav 


— 





L 








1 Ac yna y dyuynvyt ar emreis holl 
feiri pren a mein or gaffat yny teyrnas. 
Ac yJ erchit udunt oc eu holl ethrylith 
ac eu kywreinreyd dychymygu geeith 
enrydedus och pen y goyr hynny. Ac 
a parahei yntragywydael. y gado koff a 
molyant y geyrda hynny hyt dyd bragt, 
A goedy pallu eu hethrylith y paeb o 
nadunt. Ac na ydynt beth awneynt. 
dyncisau a oruc tramor archefcob kaer 
lion. ar y brenbin. adywedut erthaŷ val 
hyn. Argleyd vrenhin heb ef oíìit neb 

2 Ac yna yd anuonet kenhadeu 
y ;c.lÌao myrdin vrth y dvyn ar y brenhin 
py le bynhac ae ketht. A gvedy 
creydrao llawcr oleoed onadunt. eynt 
ae kawdant ef yg wlat euas. ar lan 
ffynaen gaitbes. kang yno y gnotaei 
genniveir, A g.' dy eu menegi idav eu 

3 Ac yna y Jywcet myrdin. nat oed 
iaen tracthu u ryw betheu. hynny drey 
pan y kymbellei aghenreit. Kans bei’ as 
dyweten, i. yn awicr ny -bei reit erthay: 


aallo dechymygu y ryv weith adywedy 
di. myrdin vard gortheyrn a dichaon y 
dechymygu oe ethrylith ae gyw reinrgyd, 
kanyt oes yth teyrnas dyn uvy y 
ethrylith ae gywreinreyd nocef. Ac 
yn gyndrychael a raclla6. ac oe y 
ymadravd. ac oe weithret. Ac vrth 
hynny heb ef. Arch y deuynnu attat, 
a gorchymyn idae arueru oc eu ethrylith 
hyt pan vo dreydav ef. y keplaer y 
gveithret ylyd yth vryt y wneuthur. B, 


negys: wynt ae duciant ef gantunt hyt 
ar y brenhin. Ae aruoll yn llawen 
aoruc y brenhin idag. Ac erchi idav 
datganu yr brenhin daroganeu a dclynt 
rac llae, Kans digryf oed gantae war- 
andav petheu cnryued. B. 


1 

tecl awnaei yr yípryt yffyd ym dangos, 
i. a ffo y 9rthy?. awnaei pan vei rertd 
yrtno. B, 


‘BRUT TYS4LIO. 297 


eyngbores Merdin mynet hyt yn Iverdon yr le yr oed gor y ceori ar vynyd 
Cilara. cans yno y mac main anryfed y haníaed heb wybot o neb dim odierthyut. 
ac ni cheffir heynt. Argloyd. nac o gadernit nac o gryfder ont troy gelvydyt. a 
fai peynt heynt yma val y maent yno boynt a fafent yn dragedael!t, Ac yna y 
dyeat Emrys dan cheerthin. pa fyrv y gellit y deyn odyno. ac y dyvat Myrdin. na 
chyffro di Argloyd ar choerthyn. cans ni dyvedav i namyn prydder a gvirioned 
cans main rinvedavl yvr haini ac amrafaelion vedygnaethau arnynt. a chewri 
gynt ai dyc heynt yno o eithafoed Yíbaen ac ai roes val y maent yno, Sev 
achos y dygaffant pan delai glefyt ar un o nadynt genaythyr ennaint a enaynt 
ynghanol y main ac y golchynt y maen a der a hŷn a rodynt yn yr ennaint. a 
.threy hone y ceffynt gybl o iechyt ac or gveliau a vai arnynt. cans llyífau a roynt 
yn yr ennaint ar haini a iachaynt y goeliau?.. A phan glvas y brenin rinved y 





BRUT G. AB ARTHUR. 


namyn govyn idav pa ffunyt y dechymygey ef datkan y gveith ar vedraet yno. 
Llyna val y kyghoraf eb enteu. mynet byt en Iwerdon y lle mae kor y kawri. 
ym mynyd Kilara. kanys yno y maent mein enryued eu hanfagd. Ac nyt ocd 
neb yn yr oes honno. a wypei dym y vrth y mein hynny. Ac ny chefht hoynte 
nac o gryfder nac o gedernyt. Ar mein hynny. Argloyd. pei bydunt vy yma 
val y maent yno. heynt a íeuynt yn dragywydacl!. Ac yno y dywavt Emrys 
Arey chverthin val hyn. pa aníaed eb enteu y gellyd eu doyn hoynt odyno. Ac 
yna y dywaet Merdyn. na chyffroa di argloyd ar chverthin yn ormod nac ar 
watoar nac ar orvacder. kanys ny dywedafi namyn prudder a gviryoned. A mein 
rinwedael yty9 y mein. ac amryuaelyon vedeginyaetheu arnadunt. Ar kewri 
gynt ac ea duc heynt yno. o eithauoed yípaen. ac ae rodailant yn y mod y macnt 
yno. Sef achaes y gonaethant hey hynny. pan deley glevyt ar un onadynt fef y 
gveinid enneynt yg kymherved y mein. ac yna y golchynt y mein ac y dodunt yn 
yrenncynt. Ar neb onadynt a vei glaf. o ba heint bynhac y bei iechyt a gaffei 
o vynet yr enneynt. A llyffeu a rodynt heuyt yn yr enneynt. ac or llyflieuoed 
hynny yd iecheynt eu g9elioed 2, 














t Ac vrth hynny ny'cheiílvys ybrenhin. ym mynyd kilara. Ar gweith yffyd 


y uoleitu nae gymelloe anvod y dyvedut 
daroganeu. Gotyn awnaeth emreis 
pei i mod y g?naei datgan y gveith yd 
oed yn mynnu y wneuthur. Ac yna y 
dywaet myrdin.  Argleyd heb ef. o 
mynny ti canhiatau bedract y geyrda 
hyn o dragywydael weithret. anuon byt 
yn iwerdon. y gyrchu kor y keeri yilyd 

2 Âc vna t-f aoruc emreis ch>ertbin. 
a dywedut val byn. py anfaed eb ef y 
geliir deyn mein kymeint ar rei hynny, 


yno. nyt oes yn yroes hon a allo manegi 
ony bai ethrylith maer aì harvedei. kans 
kymeint ynt y mein ac na cheffit 
kedernyt na devred aallei dim ertbunt. 
Ar mein hynny pei bydynt yma yny 
wed y maent yno gredy eu gollot 
ygkylch y vedravt. 9ynt a íeuynt yno 
yn dragywyda9l, 3B. 
ac kynbellet a hynny. ac na cheffit yn 
yny» prs dein cedernyt a elliL gwneuthur 
y geeith he. onadunt. Ac yna y 
dywaget 


a 


278 

main yn diannot y daeth y cyrchu ac yn bennav ari:ynt y daeth Y thyr-ben- 
dragon a fymthengmil o wyr arvoc ganto. A Merdin hefyt am y vot yn orau o 
ethrylithr y gydoefi ac ev t. fev ydoed Gilamvri yn vrenin Iverdon. a fan gigle 
ynte hyny dyfot a oruc a llu maer ganto yn y herbyn. a gofyn ydynt yítyr y 
neges. A phan oyby y brenin yítyr y neges chverthin a oruc a dyvedyt nit ryfed 
genyv i ally o bobl Jefc anraithiay ynys Brydain. canydynt mor unvyt a feri y 
bobl Ieerdon ymlad ac heynt o blegit cerric. ac yna ymgyrchu a orugant ac ymlad 
yn groylon a llad llaeer o bob parth yn y foes Gilamori ac a diengis oi wyr 2, 


BRUT TYSILIO. o 











BRUT G. AB ARTHUR. © 


A phan gigleu y Brytanyeit kynnedfen y mein. yn diannot ydaethant y eu 
byrchu, Ac yn bennaf arnadynt yd anvonet Uthyr ben dragon. aphymptheg 
myl o wyr aruaec ygyt ac,ef. Ac yna yd anvonet Myrdin gyt ac eynt. am.y 
vot yn gelvyd ac ethrylith maer yndag I, 

Ac yn yr amíer honnv yt oed Gillamori yn vrenhin yn Iverìon. A phan gicleu 
Gillameri henne eu bot yn dyfot. kynnullao llu aoruc ynteu a dyvot yn erbyn 
y Brytanyeit. A gouyn ydynt yftyr eu dyuotyat yno. A phan cyby yftyr eu 
hynt. cheerthin aoruc a dywedyt vrthynt nyt ryved genyfi eb ef gallu o genedyl 
lefg anreithyae ynys prydein. canys ynvyt ynt pan delynt hey byt yn Iverdon. i 
bery i genedyl Iverdon ymlad ac vynt am geryc. Ac yn diannot ymvydinav 
aorugant ac ymgyrchu ac ymfuft yny gymhelivyt Gillamori i ffo ac a dyengys oe 
wyr?. Ac yn gyflym diannot mynet aoruc y Brytanyeit hyt ym mynyd Kilara. 











onadunt. íef y geneit enein yg kymher- 
ued pedryual y mein. Ac y golchynt 
y mein. ac y byrrit ymyen yr enein. ac 


dywaet myrdin.. Argleyd heb ef. ra 
chyffroa tí ar wcrthin yn orwse yr 
hyn. kanyt yr geatwar na gorwacter y 





dywctis yr ymadraed hŷn. kans kym- 
ylcedic rinwedael ytynt y mein bynny 
a ìacheydacl. Ac adas y amryu«l 
vedeginyaetheu. Ac keeri gynt ae 
ryduc yno cynt pan yttoedynt yn preil- 
cylao iwerdon. Sef achaes oed hynny: 
pan delhei heint neu gleuyt ar un 

I A gvedy klybot or brytanyeit bot y, 
ryw rinwedeu hynny ar y mein. vynt a 
gaellant yn eu kyghor kyrchu y mein. 
Ac ymlad a gwyr iwerd6n ocheitiyn 
cu lludya«». Ac yna yd etholet 

2 Ac yn yr amfer henne yd oed 
gillameri. yn vrenbin yn. awerdon, 
Gvas icuanc enryued y volyant ae glot. 
Aphon gigleu y gŵr bvnv rydyuot y 
brytanyeit yo wlat. kynnullao llu maer 
awnneh a dyuot yn eu hcrb;n.. Ac 
tilloes pun cy bu acuofl) on eu dyuoded- 


yny dofyr rinwedacl hennŷ y kaftei y 
claf iechyt o pob heint or a vei arnav, 
Ac odyna y kymyfcit llyffeu ar defyr 
henno. Acahennŷ y iecheit gvelioed 
y rei brathedic. kanyt oed vno unmaen . 
heb vedeginiaeth rinwedavl arnay.  B, 


vthyr bendragon bravt y brenhin. A 
phymthec mil o wyr aruaŵc ygyt ac 
ef y vynet yr negys honno. A myrdin 
ygyt ac gynt. byt pan vei troy y dytc ef 
ae ethrylith y cepleit y neges. B. 
izyaeth. Sef awnaeth cheerthin. A 
dywedut orth y gytynideithon val hyn. 
Awyrda heb ef. nyt ryued genyfi gallu 
o genedyl lefc anreithae ynys pdein rac 
eu henuyttet. ac eu fymlet. kans pey 
agiclcu eiroet gynt y rye enuydreyd 
hen. py achavs tybygechi. ybei well 
mein 


279 


Ac yna y dyvat Merdin arvervch choi or dechymic gorau ar a vypoch y deyn y 
main ymaith. ac ni thyciai ydynt. Sev y naeth Merdin yna chverthin. ac heb 
dim llafyr namyn etbrylithr deyn y main hyt y llongau yn ryd. Ac velly y 
doethant ac heynt hyt y mynyd Ambri. Ac yna y dyfynnod Emrys atto holl 
iairll a baroniait ac yfgolhaigion yrdaílol y dyrnas y ardyrnia? y lle heno trwy y 
cynghor heynt o odidaec adyrn. Ac yna y geiígod Emrys goron y dyrnas am y 
ben ac y gonaeth gŵylva y Sulgvyn yn yrdaffaid dri diau ynty. ac y rodes y bavb 
or ynys gob! oi gwir dlyed. a rengi bod pavb oì wyr megis y goedai idav o aur ac 
ariant a mairch ac arvau. ac wedy darvot Huniaethu pob peth y herchis Emrys y 
Verdin drychafel y main val yr oedynt ynghilara. ac velly. y gonaeth ev, Ac 
yna adnaby baob vot yn vell cyvraindeb na chryfder. Ar amfer heny ' ydoed 
Pafgen ap Gortheyrn vedy fo y fermania a chynyll yno y llu mvyav a gafas ev y 
oreígyn ynys brydain odiar Emrys ap Cyftennin. a chredy y Bafgen a orugant. 
a dyfot gidac ev ac anairif o wyr arvoc. A phan dayth y llynges yr ynys hon 
dechrau anraithiae y guledyd a orugant. A phan glyvas Emrys hyny dyfot a llu 
maer a oruc yn y herbyn a gyrru fo arnynt y gyvilydys hyt yn Icerdon lle doed 


BRUT TYSILIO. 


——— UI; I  ————— O LO ————[ O A ea 





BRUT G. AB ARTHUR. 


y lle yt oed y mein. Ac yna y dywavt Merdyn erthynt. Arverech or dechymye 
goreu a vypoch i d9yn y mein ymeith. Ac yn diannot pavb onadynt a lavuryavd 
or a vydynt obop kelvydyt a dechymyc i geiffyao dwyn y mein. Ac ny - 
dygrynnoes udynt dim. Sef aoruc Merdyn yna chwerthin. A heb lavur or byt 
arna. onyt y anodun ethrylith vedy darvot ida9 gweiryav pop peth or a vey reit. 
nyt amgen peyrianneu a chclvydoteu ereill. . Merdyn a duc y mein oll oc eu lle 
yny vuant yny llogheu. Ac yn diannot herwŷd dyuot y geynt. yni vuant ym 
mynyd Ambri. A dyvynnu byt yno a beris Emrys a oed yn ynys Brydein o ieirll 
a barenyeit ac yícolbeigyon urdafaid orth adurnag y lle honno. o odidavc adurn. 
Ac vedy ymgynnull pavb ygyt hyt yr un lle henne. pan daeth y dyd goffodedic 
hvnnv. | 
anrydedavd gwylva y Sulg9yn tro efpeyt tridieu a theirnos. Ac yn henny o 
eípeyt ac amfer or anryded ar tcilygdodeu a oedynt yn wac heb perchanogyon 


Emrys Wledic a wiígaved coron y deyrnas am y pen ac yn vrenhina9l a 


na dylyedogyon arnadynt. er rei henny a rodes e brenhin oy waíanaethwyr 
enteu ac oy wyrda i dalu eu llavur udynt. A dey archefcobart oedynt yn vac 











Sef 


mein iwerdon. no mein ynys pdein 
pan doynt y“gymhell kcnedyl iwerdon 
y ymlad yn eu herbyn o achavs y kerric 
hynny. Goifcvch ymdanaech heb ef 
geifcech. ac ymledvch dros avch gŷlat, 
Ac ymdiffynvch cor y kewri. kans a 
miui yn vy9 ny chaffant cy vn grenyn 
o hadunt. A phan welas ythur y 


gvydyl yn paravt y ymad ac vynt. 
awnacth ynteu yndiannot eu kyrchy 
eynt yny doedynt paravt y bydinoed, 
A heb hayach ohir goruot or brytanyeit, 
allad y geydyl. a chymell gillameri ar 
ífo. y doeth y brytanyeit hyt ymynyd 
kilara. y lle yd oed y mein. Dalen ar 
gellyua. B. 


230 BRUT ‘TYSILIGO. 


Gilamrri yn vrenin. A llaeen vy hono orth Bafgen. ac acheyn a oruc pob um 
orth y gilyd rac maibion Gyftennin. , Ac yna y daythant oi cyttundeb ylldau a 
llynges gartynt y dir Myniv. a fan glyvas Ythyr hyny argyfor maer a vy ganto. 








BRUT G. AB ARTHUR. 


heb vugelyd endynt. nid amgen kaer Efraec a chaer Llion ar Wyíc. Ac o 
gyffredin gyghor e goffodes ef ena Sampfon en archeícob ygkaer Etrarc. gwr 
arderchacc goruchel oe grevyd ac vuched oed hepn9. Ac ygkaer Llion ¢ 
colïodes Dyvric yn archefcob. e gwr ar rac wellei doywael edrychedigaeth i vot 
yn etholedic ir llehonno. Ac vedy darvot ida llupyaethu henny. a llawer o 
betheu ereill a perthyneu ar lyvodraeth y deyrnas. ef a orchymynaed i Verdyn 
goíìot a llunyaethu e mein ar rydygeflynt oywerdon egheilch e bedravt ar e wed 
e gveley ef ì vot yniaen.. A Merdyn yna o arch a gorchymyn y brenhin ae 
coífodes ena hvynt ar e wed ar aníavd ed oedynt ym mynyd Kilara en 
Icerdon. 

Ac yn yr amfer honno Paíken vap Gortheyrn. e gwr a ffoaffei ygyt a Saeffon 
" hyf'yn Germanya a gyffroes y bopyl honno ae holl varchogyon arvavc en erbyn 
Emrys Wledic. i geiffyao dial e dat arna9. kan adav udynt antervynedic amylder o 
dir eur ac aryant. or trey eu nerth hvynt ac eu kantvrthvy e galley enteu goreícyn 
teyrnas ynys Prydein. Ac or diwed gvedy darvot idav drey ei adaveu cf llygru 
holl ieuenctyt e golat. paratoy a gwnaeth e llyghes veyaf a allei. a dyvot hyt yg 
gogled er ynys. a dechreu anreithyao e goladoed, Ac vedy kennatau henny ir 
brenhin enteu a gynnullaed y holl lu a€ a aeth en eu herbyn. ac a elwys ar ymlad 
y dyal clynyon. Ac hvynteu oc eu bod a ymladaffant ar kyedastwyr. Ac 
eiíloes kan vod Duv.e kyvdavtwyr a orvuant ac a gymhellafïant e gelynyon 
ar tTo. 

Ac vedy kymhell Pafken ar ffo ny llavaffaed ef ymchoelyt tracheuyn i 
Germany. nainyn troífi y hvylieu a chyrchu byt at Gillamori. brenhin Iverdon. 
A henn? ae berbynyaved ef yn anrydedus. Ac vedy datkanu o honav y antyghet- 
ven ae direidi i Gillameri. truanhau vrthav a oruc. ac adav nerth a chanherthey 
ìdae. A cheynae y farhaet ar rygaeífei enteu ygan y Brytanyeit. pan dygeffynt 
Kor ¢Kevri odyno. Ac or diwed geedy kadarnhau kerennyd er rygdynt. paratoy 
llogeu agenaethant a mynet endynt. ac i gaer Vynyv e daethant yrtir!. Ac 











1 Ac yua y kymhelleyt pafcen ar 
ffo. ynteu ny lauury9s ef yna kyrchu 
germania. namyn troili y hcyleu tu ac 
iwerdon, Ac yny crbynncys Gillamori 
ef yn enrededus. Agecdy datganu y 
trueni o honae. Truanhau aoruc gilla- 
meri erthae, Ac adao nerth idae. 
Acheynav wrthae ynteu y ferhahet a 
gavilei ynteu gan vthyr pendragon. pan 


doeth y gyrchu cor y kewri y treis y 
arnay. Ac orth hynny ymaruoll 
awnaetbant ar dyuot ygyt y ynys 
prydein y geiffa9 y goreícyn ar tor 
ymrys wledic. A gvedy bot eu llogeu 
yn psravt. kycheyn awuaethant parth 
ac ynys prydein. A dyuot y vyny? y 
tir. B. 


281 
tans ydoed emrys yn glav ynghaer wynt. ac nat oed ganto ynte bover y roi cat ar 
vaes y Baígen a Chilamori!. a phan gigle y dau wr hyny llaven vy gantynt vot 
Emnys yn glav gan dubiaid na allai Ythyr y hun ymgyferbyn ac vy ylidau. Ac 
yna y dayth un or íaeíon; Eppa oed y henv a dyfot at Baígen a gofyn idav beth â 
roi o da yr neb a ladai Emrys. Mi a rodav heb e Bafgen fil o bytinoed am cyd- 
maithias innau tra vey byv. ac o bydav i brenin mi ai hanrydedav ev o dir a 
dayar a chyfoeth val y bo ev bodlon2. Ac yna y dyvat Eppa mi a on vedeginiaeth 
heb ev orth Bafgen a moes y Bryttaniait. dyro ym gadernit am adyvedaift ym mi 


BRUT TYSÎLIO. 








BRUT G, AB ARTHUR, 


gvedy honni eu dyvodedigdeth vynt tros y geladoed. Uthyr Pendragon a 
kymyrth holl varchogyon a holl. wyr arvavc er enys. ac a aeth parth a Chymru 
vrth emlad yn eu herbyn. kanys Emrys Wledic y vravt ef a oed yn glaf ygkaer 
wynt. ac ny allei dyvot ir lloyd orth henny!: Ac gvedy geoybot henoy o Baíken 
a Gillameri‘ar Saeffon ygyt a heynt llaeenhau aorugant en vacr. kanys tebygu a 
geneynt vot en hays udynt goreskyn e deyrnas o achaes Klevyt e brenhin. Ac 
val yt oedynt evelly en mormuriao am hynny em plith e llu neffau a oruc un or 
Saeffon at Pafgen. ac efef oed y eno ef Eopa neu Eppa neu Oppa. a dycedyt val 
hyn orth Pafgen. Pa beth ebef o da ar rodut ti yr nep a ladey Emrys Wledic. 
A Phafgen a dyvavt erthaŷ enteu. dioer eb ef. poy bynliac a alley eskynnu hynny . 
en eu *edŵl ai deyn ar berfeithdaet ar i veithred. mi ar roden idav mil o 
bunbyoed o atyant am anneylyt ynheu am kytemdeithas hyt tra vyden vyv, Ac 
os e dyghetven a kanhiataey i mi arveru o goron teyrnas ynys Prydain mi ae 
gvnavn ef en foydavc ym a henny a gadarnbaen trey arvollz, Ac ar hynny 6 
dywact Eopa mi a dyfeais eb ef yeith e Brytanyeit. ac eu devaot mi ae gon. a 
chyvarvyd vyf yg kelvydyt medeginyaeth. Ac vrth henny. o chyviri di er hyn yt 
gyt en i ada ì mi. minheu a dychymygaf vy mot yn griftyaen ac yn vryten. 
Ac en rith medyg mi a doaf at e brenhin. a mi a wnaf diavt idav er hon ae llado 
enteu. A hyt pan vo kynt ec kaffvyf ymoelet ar brenhin mi am gŷnaf yn vanach 














t A phan gigleu emreis hynny. Sef 
awhaeth anuon vthyr pendragon ac 
amylder o wyr aruave hyt yg kymry 

2 A phan gigleu y gelynyon hynny 
Ìlawenhau awnaethant yn vaor o tebygu 
bot yn havd vdunt goreícyn yr ynys or 
achaws honnŷ. A hyt tra yttoed y 
goderd honno ar murmur yny liu 
dyneiTat aoruc or faeffon a elwit eoppa 
ar pafcen vab gvrtheyrn. A dywedut 
erthao val hyn. Py veint oda heb ef a 
rodut ti yr neb alathei emreis. Ac y 


orth ymlad ac vynt. kans kleuychu 
awnathoed emreis o orthrom gleuyt, 
mal na allei dyuot yr llud. B. 


dywart pafcen orth eoppa. Dioer. heb 
ef. pei kaffon y dyn a allei wneuthur -a 
dywedy ti. mi a roden ida? teir mil o 
punneu aryant. am karyat tra vyden 
v;9 a gattei. Ac ygyt a hynny os 
tynghetuen a vei y minneu aruer or 
goron yn yr ynys hon. mi ae genan yn 
iarll kyuoethaeg. a bynny trey aruoll a 
garnhaen. B. 


Oo 


282 


aonav angau Emrys!. Ac yna ymgadarnhau a orugant. Ac y peris Eppa 7 
eillio y benn ai varv ar fyrv mynach. ac yna yr aeth ev ty a llys Emrys ac offer 
medic ganto. a manegi a oruc ev y rai or plas a dyvedyt y vot yn vedic das, Ac 
"ni chaiffynt heynte dim well no hyny a manegi hyny y Emrys. ac ar hynt darparu 
diot o wencyn yr brenin a oruc. ai hyfet a onaeth. a chynghori or teyllwr idav 
lechu a gorfvys vn ol y diot. megis y treble y gweneyn ev yn gynt. Ac yn y lle 
difflannu a oruc Eppa er Ilys. Ac yna ymdangoffes feren anvaidracl y maint _ 
i Ythyr ac un paladr idi ac ar ben y paladr pellen o dan ar lun draic. ac o enau 


BRUT TYSILIO. 








BRUT G. AB ARTHUR. 


eredyfus ryo]aedyr. ac en dyfcedyc o bop dyfct. Ac gŵedy adav o honav henny 
Paíken troy kedernyt aruoll a adevys kyvirae pop peth ida9 megys y hadaeíley. 
Ac vrth henny yny lle Eops a berys eillya9 y varyf a chneivyav y ben ac eillyaŷ 
y gorun a chymryt abit manach amdanav. a lleítri ac offer medyc. a chymryt y 
hynt e tu a chaer Wynt. Ac or diwed gvedy i dyvot ir dinas ac ir gaer dagavs y 
vafanaeth ae gelvydyt agwnaeth i waflanaethwyr e brenhin. A chymedeithas a 
gavas ygan er rey henny. kanys ny damunyt ena dym gwell na chaffael medyc 
das, Ac gvedy y dyvot rac bron ec brenhin ef a adevysi goneuthur en iach o 
mynhey e brenhin arveru or diotyd ar rodey enteuidae ef. A heb un gohir 
erchi a gwnaethpoyt idav gwneutbur diavt ir brenhin. Ac en diannot kymyfcu 
gwenvyn a oruc ar diavt ae rodi ir brenhin. Ac gvedy y chymryt o Emrys ac 
byvet ene lle erchi a wnaeth er yskymun vradwr hennŷ ida9 dodi dillat arnav a 
llechu a chysku. kanys evelly meyaf a chadarnaf ed ymgymerei e gwenvyn ac ef. 
' Ac ufydbau aoruc c brenhin i dyfc yr yskymun vradeor honn? a chysku megys 
kyt bei o henny e kaffcy enteu iechyt a goaret. Ac ni bu en gohir ygyt ac er 
redavd e gwenoyn trey fenefiri y gorf ef. en e lle yt enth er angeu en ol er hon 
ni gŵyr nac ni myn arbetinep. Ac yn henny er reng un ac arall llithrae 
agonacth er eskymun vradwr honne. ac nit emdangoffes yn e llys o benny 











1 Âc yna y dywact eoppa orth pafcen. 
miui a dŷíceis iechyt y brytanyeit. a mi 
a on eu moes ac eu deuaef.. Ac ygyt a 
hynny kyfreys cyf ygkeluydyt medeg- 
inyaeth. Ac vrth hynny o chywiri ti 
imi yr hyn ydeyt yny adaŷ. mineu a 
dywedaf vy mot yn vryton kriítaen. ac 
yn vedyc. Ac velly mi agaífaf vynet 

2 A goedy daruot vdunt ymgydernhau 
troy aruoll am pop peth or aadavtfei po 
vn y gilyd o nadunt, Sef awnaeth 
eoppa eilla9 y varyf ae gorun, A 
chymryt gviic manach amdanv. a 
chymryt offer medyc gantar. A mynet 
parth a chaer wynt. A gvedy y dyuot 


rac bron y brenbin. Ac gvedy delvyf 
yno mì a rodafi idav diavt trey yr hon y 
bo mare yny lle. Ac val y bo havs ym 
heuyt gaffel mynet hyt y He y bo 
brenhin. mi aeillaf vyn pen am baryl. 
A y dywedaf ey mot yn vanach. ac yn 
gyuarvyt ympop keluydyt medegin- 
yaeth. B. 

hyt yno. menegi awnaeth y weiffon 
yítauell y brenhin y uot yn vedyc 
goreu or byt. Ac yny lle kaftel 
ketymdeithas y rei hynny. kanyt oed 
dm . damunynt vy yn voy na medyc 


BRUT TYSILIO. 83 


y draic ydoed dau baladr yn codi ar naill baladr yn ymyftyn dros aithafoed 
Frainc. ar paladr arall dros Ieerdon ac yn rannu yn faith baladr bychain 2... Ac 
ofni a oruc Ythr a favb ar a velas y veledigaeth hono. a gofyn a orugant yr doeth« 
ion pa beth arvydocae hyny 3. ac yna vylo a oruc Merdin a dyvedyt O genedl y 
Brytanniait. yn avr ydvych choi vedo o Emrys Wledic. y collet ni ellir y ennill, 
ac er hynny nit ydych chei amdifat o vrenin. a bryflìa y ymlad ath elynion. cans 
ti a vydi vedianys ar yr ynys hon o gwbl. a tbydi arvydoca y íeren a velaiít di ar 





BRUT G. AB ARTHUR, 


allan. A hyt tra yt oedyt yn goneuthur henny egkaer Wynt yd ymdangoffes 
feren enryved y meint ae lleufer. ac vn baladyr idi ac ar ben y paladyr henn et 
oed pellen o dan ar lyn dreic. ac o eneu honno e kerdynt deu baladyr. a byt y 
neill onadynt a welyt en eftynu tros teruyneu Freinc. ar llall a welyt en kerdet 
parth ac Iverdon. ac en teruynu en fíeith baladyr bychein 2, 

A phan amdangoíles e íeren honno anryued ac ofyn a drewys pa9b or âc 
geeles. A dirvavr ofyn a gymerth Uthyr bravt e brenhin en e lle et oed yg 
kymru en kyrchu y elynyon. Ac gofyn i baob or doethyon ygyt ac ef. pa beth a 
ercydokacy e feren honno. Ac ym plith pab or rei henny ef a erchys dyvynu 
Merdyn Emrys ir lle. Ac vedy dyuot Merdyn a feuyll rac y vron. ef a erchys 
idao danllegyghu pa beth a arvydokacy e íeren radyvededic vechot3. Ac en 6 





. X A gvedy y deyn yn dianot rac bron 
y brenhin. Adaŷ awnaeth gwneuthur 
sechyt ida ochymerei diodyd medegin- 
yaeth ganta9. Ac yna yd erchit ida9 
yny lle oneuthur diavt vedeginyaeth ae 
rodi yr brenhin. Ac íef awnaeth y 
brader yna geneuthur diavt. a chymyícu 
geenvyn ahi. ae rodi yr brenbin. A 
g9edy yuet or brenhin y diaŷt. Erchi 
aoruc y brader yícymun idav orffovys. 
achyícu. byt pan vei vey yd argywedei 
y gvenvyn idav. Ac ufydhau awnaeth 


a Ac yna tra yttoedut yn goneuthur 
y petheu hyn yg kaer wynt: yd 
ymdangoffes feren ryued y meint ae 
eglurder. ac vn paladyr idi. Ac ar pen 
y paladyr pellen o tan arlun dreic. Ac 


3 Aphan ymdangoffes y feren hono. 
ofyn mavr a gymyrth paŷb or llu 
yndunt rac er enreuedaet henne, Ac 
íef awnaeth vthur pendreic eiffoes pan 
welas y íeren. gan diruavr ofyn. gale 
attay y doethon. Agouyn vdunt peth 
aarvydoccaei y.íeren honno. Ac ym 


y brenhin orth gyhor y brador. Achyfcu, 
megys kyt bei kymryt iechyt deifiyuyt 
a wnelei or diavt.. Ac ciffoes heb vn 
goir redec awnaeth y gvenvyn ar hyt p 
geythi. Ac ym pop lle ar hyt v korff. 
Ac yn ol hynny nachaf yr agheu yn 
dyuot yr hŷn nyt arbetei neb. Ac yn 
g9anhau yr eneit ar corff. Ac ym 
plith hynny eiffoes llithra9 awnaeth yr 
yícymun vrador bonne reg vn ac arall y 
maes or llys. Ac ny welat o hynny yny 
lys. B. 


o eneu y dreic deu paladyr yn kerdet. 
Ar lleill onadunt a welit yn ymeftynnu 
dros eithauoed ffreinc. Ar llall parth 
a mor iwerdon. Ac yn rannu yn feith 
paladyr bychein. B. 

plith pavb o hynny yd erchis keiffa9 
merdin. kans yno yr dothoed orth 
wneuthur pop peth or auei reit yn yt 
ymladeu hynny. trey y gyghor ef. A 
goedy y dyuot hyt rac bron vthur. - 
erchi awnaethpoyt idav venegi beth 8 
arvydoccaei y íeren bonno. B. 


Oo3 


934 
draic danael deni. ar paladr a eftynnod dros Frainc mab a vyd y ti a chyfoethave 
vyd henne. a llaver or byt a vedianna ev. Ar paladr arall merch a vyd y ti. a 
maibion hono ai hŵyron a vediahantoll ol ynol. Sev a oruc Ythr yna cyt bai 
bettrys ganto a dyvedaffai Vyrdin cyrchu y elynion a oruc 1. ac ymlad ac heynt 
a llad llaeer o bob ty ac nydived y gorvy Ythyr. a gyrru fo ar Bafgen a Chil- 
amori ty ai llongau gan y llad val y gordivedit3. ac vedy y vydygoliaeth y dayth 


BRUT TYSILIO. 





—— 
a “» 








BRUT. G. AB. ARTHUR," 


lle vylao aoruc Merdyn. a galŷ y efbryt attao a dyvedvyt val hyn. O kollet heb 
waret. O emdivact bobyl brydein, O agheu e bonedicaf vrenhin, kanys 
difodedic yo er arderchavc vrenhin e brytanyeid Emrys Wledic. Ac yn i agheu 
ef et aballem ni en hollael pey na rodey due ini kanhorthey. Ac vrth henny 
bryffia di Uthyr. bryffia ac na ohir geneuthur brwydyr ath elynyon. kanys e 
vudygolyaeth a vyd yth lae. Ti a vydi vrenhin ar holl enys Prydein. Ti a 
arvydokaa e feren ar tanavl dreic adan e feren. E paladyr a eftyn parth a'Freinc 
honn a arcydokaa mab kyfoethavc a yyd itti. a chyfoeth hvn? ae vedyant a am- 
difyn. e teyrnaffoed a vydant adanav en hollael.  E paladyr arall a eflyn parth a 
mor Iverdon a arvydokaa merch a vyd itti. a meibyon honno ae hŷyrion a fydey 
udunt pob eilwers teyrnas Brydein!. Ac val yt oed Uthyr yn pedruffao ac gwir 
ae keloyd a dyvedaffey Merdyn. am e feren. megys y dechreuaffey kyrchu: parth 
ae elynyon aoruc. Ac vedy i dyvot byt ker llao Mynyo ac nat oed namyn 
ymdeith hanner dyd errygthynt2. A gvybot o Basken a Gillamori ar Saeffon eu 
bot en dyuot hŷynteu a aethant en eu herbyn heynt. Ac gvedy eu dyuot byt 
pan ymoelfant o pob tu. hoynt agoffodaffant eu bedynoed ac adechreuaffant 
emlad, Ac heynt yn e wed honno en emlad e marchogyon o bob parth a las 
megys e deryeyd en er ryŷ damvein hono. Ac or diwed gvedy treuliag Maver or 
dyd gorvot aoruc Uthyr. Ac gvedy llad Pasken a Gillamori e vudygolyaeth a 








1 Ac ar hynny fef awnaeth myrdin 
gylao yndrut. Ac eiffoes gale y yípryt 
attag. A dywcdut yr ymadraet hen. 
O gollet heb allu y ennill. owedŷ 
genedyl y brytanyeit o achavs marvol- 
yaeth emrys wledic an brenhin ni. Ac 
yny varvolyaeth ef y daruyden ni oll, 
Pei na rodei dug nerth yn o fford arall. 
Ac orth hynny tywyilaec bonhedic 
bryffya dithyeu. Ac yn diannot ymlad 
ath clynyon. kans yth lao y mae y 

2 Ac eiffoes kyt bei petrus gan vthyr 

eth ar ydywedaífei vyrdin ae gvir ae 
Fekeyd. Sef awnaeth kyrchu y elynyon 
picgys y darparaílei. kans ef a dothoed 


vudugolyaeth. A thi vyd brenhin ar 
holl ynys prydein. kans ti a aroydoccaa 
y feren ar dreic tanael ydan y feren. 
Ar paladyr awely, yn eftynnu dros 
ífreinc. a arvydoccaa mab kyuoethavc a 
vyd y titheu. Ar holl teyrnaffoed a 
amdiffyn ac a vyd idae. Ar paladyr 
arall a areydoccaa merch a vyd itt. 
A meibion honno ae heyryon a vyd 
vdunt yrynysolyol. B. 


yn gyneffet y vynyo. Ac nat oed y 
rydav a hi namyn ymdeith hanher vn 
diwarnact. B. | 


4 


BRUT TYSILIO. 985 


¥thyr hyt ynghaer Wynt wrth glady Emrys y vravd ac yno y dayth holl arch- 
eígyb ac abadau yr ynys ac y cladoyt Emrys gair llag manachloc Ambri o vevn 
cor y ceŷri 2, Ac y goahodes ythyr yr holl aniferoed hyny. ac oi cyt gynghor 
oll y cyflegrwyt yn vrenin. Ac y roded coron y dyrnas am y ben ev ac yna y 
dayth cov y Ythr am a dyvedaffai Verdin orthav, ac y peris Ythr onaythyr doy 
draic o aur yn y fyrf y goelfai ev ar ben y paladr o anific gyvrainrvyd. ac un or 
deloau hyny a rodes Ythr yr eglwys bennav ynghaer Wynt ar llall a barai ev y 
dŷyn oì vlaen pan elai y vreydr. ac o byny allan y geleit cv Ythr ben 














BRUT 6. AB ARTHUR. 


gavas Uthyr. A dechreu ffo agwnaetbant e gelynyon at eu llogeu. Ac yn e 
ffo heo. e lledyt heynt ygan y kyvdaetwyr en eu hymlit. Ar vudygolyaeth a 
dygvydeys en llav e tyoyffavc a chrift yn y kanhoerthŷy 5. Ac geedy e veint lavur 
honne. megys y gallaod gyntaf ef a aeth parth a chaer Wynt. kanys kennadeu a 
dothôedynt attay a menegi ida9 dygeydedigaeth e brenhin ar rydarvot yr arch- 
eícob ac yr efcyb ac i abadeu e teyrnas.i gladu ger lla9 manachJoc ambri yn 
myneent kor y kewri. er hon a paraffei ef i goneuthur hyt tra etoed en vy. - 
kanys pan glywíanti varvolaeth ef et ymgynnullafant er efcyb ar abadeu ar 
eícoleigyon ar holl deyrnas. megys y dylent vrth arvyliant gor kymeynt kyvord a 
honno. kanys hyt tra etoed en y vyvyt e gorchymynaffei enteu i gladu en e lle 
bono. Ac vrth hynny ygyt a brenhiniagl arvyliant eno eu kladaffant 2. 

Ac gvedy henny en et oedynt galvedigyon er efcoleigyon. ar lleigyon. ar bobyl 
ygyt. Uthyr bravt e brenhin a kymyrth coron teyrnas enys Prydein. Ac o gyt 
gnnoc pa9b en gyfredyn ef a urdgyt en vrenhin. Ac odyna kofau aoruc e 


' dehongyl agonaethoed Merdyn or racdyvededic feren uchot. ef a erchys goneuthur 


Hun dey dreic o eur ar kynhebygroyd er hon a emdangoffafei ygyt ar feren. Ac 
g9edy goneuthur er rei henny o anryued kywreinrvyd. ef a ofrymaed eneill 
onadynt eg er egloys penhaf yg kaer Wynt. ar llall a attelys kanthav orth i arvein 
en y vÌaen en lle arvyd pan elhey i vreydyr ac i katac i emlad. Ac or amfer 





s A goedy clybot o pafcena gillameri wed honno. y dygyd€ys y uudugolyaeth 
bot vthyr yn dyuot parth ac attunt. yn llae vthyr. A gvedy llad paícen a 
Sef awnaethant vynteu dyuot yn erbyn  gillamori. ffo aoruc yr agkyfyaeth bobyl 
vthyr yrth ymlad ac ef. A gvedy honno. y ymdeith y eu llogeu gan eu 
bydina9 onadunt a dechreu ymlad hymlit ac eu llad. Ac yna yndiam- 
enadunt. y llas o pop parth megysy ryfon y kauas vthyr y vudugolyaeth. 
mae gnavet ry9 damevein hŷnnŷ. Ac B. 
eiffoes gvedy treula9 lager or dyd yny 


a Ac odyna bryfyao aoruc yn gyntaf 
ac y galleys parth a chaer wynt. kans 
kenhadeu a dothoed attav y venegi idav 
marvolyaeth emrys wledic y vraet. Ar 


y daruot y efcyb yr ynys y gladu geir 
lla manachaloc anabrì o vyen y cor y 
kewri y lle ar awnathoed ehun yny 
vywyt. Ac yd archyfei y gladu yno. B. 


286 BRUT TYSILIO, 


dragon!. Seva oruc O&av ap Hainflieftr ac Afav gwaed y faeffon attynt. ae 
vedy maro Emrys dyvedyt y bot yn ryd or No a roefynt ida9. Anvon a vnaethant 
hyt yn fermania y gaiflio nerth a-hefyt att Bafgen 2. Ac vedy cynyll anairiv o 
bobloed o nadynt a goreígyn holl Loegr hyt ynghaer Efraec. a phan oedynt yn 
dechrau ymlad ar dinas y dayth Ythr aí lu ac y by ymlad croylon ac or dived y 
- gyrreyt foar y íaeffon. ai bemlit hyt y lle a elvir mynyd dannet. cans lle ychel 
cadarn oed hone o graige a cherric. ar nos hono y byant yno ac y gelvis Ythr y 














— 


BRUT G. AB ARTHUR. 


. henny allan e geloyt ef Uthyr Pendragon. Ac erth henny e kauas ef er eng 
hone orth i darogan ef o Verdyn trey e dreic i vot en vrenhin 1, 

Ac er. er amíer henno OGa vap Heyngyft ac Offa y keuynderŷ enteu gvedy 
gvelet onadynt eu bot en ellygedyc or arvoll a rodeffynt i Emrys Wledic. med- 
ylyaŷ agvnaethant ryvelu en erbyn e brenhin. Ac amlhau eu teruyneu ehuncyn. 
kanys e Saeffon ar a vueílynt ygyt a Paíken vap Gortheyrn. a gymereffynt 
attadunt, ac eu kennadeu a ellygheffynt hyt en Germania en ol ereill3. Ac 
vêdy emgynnulla9. kynnulleidva vavr ygyt onadynt. dechreu agvnaetbant 
anreithyao gogled gvladoed er enys, ac emrodi i creulonder en gymeint a diftrye 
e keyryd ar keítyll ar lleoed kadarn or Alban hyt eg kaer Efravc3. Ac or dived 
gvedy dechreu onadynt emlad a chaer Efrivc ac eifte orthi. Uthyr pendragon 
ygyt a holl kedernyt a deored e deyrnas a deuth. ac en diannot emlad ac heynt, 
Ac effef agonaethant © Saeffon eiílioes en vravl gwrthvynebu ir brytanyeit. ac 
eu kymhell ar ffo. Ac goedy kaffel e vudygoliaeth onadynt heynt ae herlidaffant 
€ Brytanyeit hyt ym mynyd Damen. kao eu llad hyt tra kynhelys er heul e dyd. 
Ac efef anfaed oed ar e mynyd hvnv vvchel oed ac yni ben en ian et oed kelli, 
a cherryc dyífcys en y kylch. a lle adas i preívylva beyftviled. Ar mynyd honŷ a 














1 Ac yna trey annoc ŷ bobyl o 
yígolheigyon a llygyon y kymyrth vthyr 
y goron y am y pen. Ac yn diannot y 
kysegreyt vthyr yn vrenhin. Achoffau 
aoruc y dehogyl ar awnathoed vyrdin 
am y Jeren. Ac vrth hynny yd erchis 
ynteu goneuthur dey delv dreic o cur ar 
y llun y gvelfei ar pen y paladyr y íeren. 
A gŷedy daruot eu gyneuthur eynt trey 


2 Ac yna fef awnaeth o&a mab 
hengyft. ac ofa y geuyndeiv. gvedy 
mar emrys. ac eu vot oynteu yn ryd oe 
arnoll a oed y rydynt ac ef. dechreu 


3 A goedy kynnullae diruaer attadunt 
o lu. dechreu hanreitha€ y geladoed yn 
eu kylch awnaethant. Ac uy ovifuwyf- 
yíont or kreulonder hŷnnŷ: hynny orei« 


enryued ethrylith megys yd archadoed, 
y gofodes y brenhin yneiÌl o nadunt yg 
kaer wynt. Ac y gadeys y llall orth y 
harwein yny vlaen ynteu pan ejhei yr 
ymladeu. Ac or amfer honno allan y 
gelwit ef vthyr pendragon. Sef y9 
hynny yn gymraec vthyr pen dreic, 
Ac or achaes henne. kans myrdin ae 
daroganafei yn vrenhin trvy y dreic. B. 


ry fer ar vthyr. A gvavd attunt y 
aetlun a dathoedynt gyt a phafcen. Ac 
anuon kenhadeu hyt yn germania y 
waed ertill odyno. B. 

cynnífant y dinatfoed ar keítyll o hynny 
hyt yg kaer efravc. Ac eu diíìryŷ o 
gebyl. B. . . 


% 


| 287 
gynghor atto. Ac y codes Gorlais iarll Cernio y vynyd a dyvedyt. llai ynt yn 
anifer ni noc hoynt. a fan vo y nos yn dyvyll. Argloyd. aon am y pennau ac ni ai 
caen heynt 2. ac velly y gonaethant goreígyn y mynyd arnyt a llad llaver a daly 


BRUT TYSILIO. 








BRUT G. AB ARTHUR, 


gymerafant e Brytanyeit ae kynbyaliafant en amdifyn udynt trey enos !.. Ac 
geedy goruot or nos ar edyd Uthyr Pendragon a dyvynneys attav i dyvyfogyon ae 
ieirll ae varenyeit hyt pan vey trŵy eu kyghor vynt e treythynt py ved 6 
gvrthoynebynt i eu gelynyon. Ac yn gyflym pavb a deuthynt crth dyvyn e 
“ brenhin rac deu lyn i kyndrycholder. Ac gvedy eu dyuot ygyt heynt ef a erchys 
udynt rodi eu kyghor. Ac yn kyntaf et erchyt i Gorleis tyeyfacc Kerny9 — 
dyvedyt i gyghor ef ae fynvyr. kans gor doeth adfet oed hon9. a maer i gyghor. 
Ac ar henny Gorleis a dywavt val hyn. ny reit eb ef amgylchion nac amadrodyon 
gorvac eghylch hyn. namyn hyt tra barhao e nos e mae iaŷn inni arueru ogl«vder 
a ehadernyt a degred. o mynhen ninheu arueru o rydyt a vo hey ac on buched, 
kanys maer yo amlder e paganyeit a chvanna‘c i emlad. a lley yo en niuer ninheu. 
ac os e dyd a arhoon ni barnafi bot en gryno yny ymgyvaruot ac hynt. Ac 
erth hynny. byt tra barhao tyvylloc e nos difgynen. ac en difyvyt kyrchen am eu 
pen en eu pebyllyaeu en diarvybot. kanys ni thebygant hŷy en dyvot ni. ac evelly 
en dirybud diarvot e kafon ni budugolyaeth arnadunt os oun vryt ed arveren 
ninheu o gleoder a henny heb pedrus 2... Ar kyghor benno a vu da kan baeb. ac 
ufydhau a orugant oy dyíkedigaetheu ef. Ac en diannot kyveiria9 eu bydynoed 
ac en wiíkedic oc eu barueu kyrchu lluefteu eu gelynyon, ac en dihefyt ac o un 
vryt eu kyrchu. Ac goedy y dyvot hyt en agos yr lluefteu e gwilwyr a vybuant 
eu bot en dyvot. ac o fein eu kyrn e dyhunaíant eu kytemdeithyon kyfgyadur. 





t Ac val yd oedynt yn ymlad ar dinas 
henne. nachaf vthyr yn dyuot ae holl 
gedernyt ganta9. Ac yn diannot ymlad 
aoruc ac vynt. Ac eifíloes gvedy bot 
broydyr y rydunt. y kywhelloyt y 
brytanyeit ar ffo. Ac eu heailit a oruc 

2 A gvedy eu ymgynnulla9 ygyt. 
Erchi awnaeth vthyr yo henafgoyr 
kymryt kyghor ebreyd peth awnelynt 
yn erbyn y genedyl a oed yny kywar- 
fegu yn gymeint a hynny. Ac ar hynny 
yn gyntaf y dywaot Gorleis iarll Kernyv 
yr ymadraved hon. kans bynaf ger oed a 
phrudaf y gyghor. Arglwyd vrenhin 
heb ef nyt reit vn amgylchynu ym- 
adrodyon na chyghoreu gorwac. namyn 
hyt tra paraho etea tywylloch ynos y 
mae iavn y ninheu arueru oc an glegder. 


y faefon cynt hyt y mynyd damen tra 
paraboys y dyd yn ole. Sef kyfryv le 
oed y mynyd. vchell oed a_chelli 
garregaec yny phen. Ac yno y kyrchoys 
y brytanyeit y nos honno. 


megys y mynhom an rydit an buched 
kans oc arhovn y dyd. ny barnafi bot. 
yngryno yn ymgyuaruot ac vynt. kans 
lluofyavc ynt a chvanoavc y ymlad. A 
ninheu Jlei an niuer. Ac vrth hynny 
tra parao tywyllych ynos bydinŷ$n a — 


.chyrchon vynt yn eu pebylleu. kany 


thebygant lauafu o honam ni dyuot yn 
eu kyuyl. Ac o genaen velly: ny 
phedruíaf vi gan porth duo gaffe] a 
vudugolyaeth. B. 


488 BRUT TYSILIO. 


O@av ac Affav a goafgaru y llaill ollt. Ac vedy y vydygoliaeth hono y dayth 
Ythr hyt ynghaer Alclyt. a damgylchyny yr holl gyfoeth a chadarnhau 
cyfraithau byt na lefaffai neb onaythyr cam ai gilyd 2, Ac vedy gvaftafiu pob 
peth y daeth y brenin y Lundain. ac yno y peris carcharu O&av ac Afav. ac y 











BRUT G. AB ARTHUR. 


Ac orth henny en kynbyrfedic dehnnao agvnaethant a rey onadynt. kan vrys â 
vitkynt eu harveu. ereill en achubedic o ofyn a ffoynt en e lle y harvedey eu 
tyghetven heynt. Ar brytanyeit oagen kan deghau eu bydynoed en gyflym ac 
en vychyr e kyrchynt llueíteu a phebylleu eu gelynyon. ac. ygyt a noethyon 
cledyfeu en ruthrav e gelynyon: Ar rey henny gvedy eu damkylchynu en difyvyt 
nyt oed grynno e telynt emlad. kanys er rey ercill gleoder ygyt a chyghor oed 
ganthynt. Ac vrth henny e Brytanyeit en eychyr e kerdynt ygyt ac eu llad e 
paganyeit byt ar vilyoed. Ac or dived e delyt O&a ac Offa ar Saefon en hollael 
a wafkarafant beb emkanlyn neb ae gilyd 1, 

Ac gvedy e budygolaeth hono ed aeth e brenhin hyt eg kaer Alclut. a 
llunyaethu e teyrnas hono aoruc. ac atnevydu y thagnheved. Ac odyna 
kylchynu holl goladoed Efcotlont. ac eftog er vrpwith pobyl hono aoruc erth y 
gyghor. A chymeint o iavnder a gwirìoned aoruc ef trey e goladoed. ac na 
gvnaethoed nep kyn noc ef e kymeint. Ac orth henny en i dyefoed ef e bydey 
ofyn ar baeb oc genelynt na drvc na cham. kanys heb trugared e poenyt 2. Ac 
or diwed vedy hedychu a thagnhevedu holl deyrnaíoed e gogled. odyna et aeth 
hyt en Llundein. ac eno et erchys ef karcharu O&a ac Offa ac eu gvarchado en 
graff amgeledus. Ac odyna val et oed gvylva e Paíc en dyvot, ef a orchymynvs 
i wyrda e deyrnas emkynnallav hyt egkaer Lundein. kanys yno e mynney ef 
- geiíkag coron e deyrnas. a chan enryded ac adurn gvneythyr geylua e Pafe en 
vrenhinagl. Ac vfydhau a wnaethant pavb ida9. Ac o pop amryuailion kaeroed 
a cheítyll a dinafload a goladoed emkynnullae agvnaethant en erbyn y dyd 

















t A ranc vu gan baeb o nadunt y 
kyghor ef. Ac yn diannot gyiícae 
awnaethant a bydinae.. Ac o vn dihwyt 
kyrchu eu gelynyon, Ac eifoes gvedy 
eu dyuot yn gyuagos vdunt. eu har- 
ganuot awnaeth y gwilwyr or gverfylleu. 


Ac yny lle dyffroi eu kytymdeithon- 


trey fein eu hutgym. Ac yna (ef 
awnaeth y gelynyon yn ofnauc vyuodi 
rei a goiíca9 eu harueu. ereill y ffo. 


a Ac odyna gvedy y vudugolyaeth 
bonno yd aeth y brenhin kyt yg kaer 
al clut y attnywydhau tagneued trey y 
teyrnas... A chymeint o iaonder a 
gvirioned awnaeth dros oyneb y teyrnas. 


Ac yna eifoes fef awnacth y brytanyeit 
techau eu bcdinoed. A chyrchu ar eu 
tor yr pebylleu... Ac ny dygrynoes yr 
gelynyon dim yn eu herbyn. kans 
byngweir rac dyícedic yr dothoed y 
brytanyeit am eu pen. Ac vynteu 
amharavt oedynt. Ac yna y llas o 
nadunt hyt ar vilyoed, Ac or diwed 
daly ofta. ac ofa. B. 


Ac nas gwnathoed vn brenhin kyn noc 
ef. A thrvy y holl diwed ef ofyn a 
vydei ar y neb awnelei kam neu ae 
kynbalei, Ac yno kofpi heb drugared 
yny dial. B. 





| | BRUT TYSILIO. 289 
Êwnaetb ev vléd y palc a gwaed ìaîrll a baruniait ai gwraged gidac heynt o gebl o 
ynys Brydain a llaven vy Ythr orth baeb o nadynt a throylav y vled a onaethant 
trey eitneythder ‘a digrifoch «. Ac yna y dayth Gorlais iarll Cerniv. di wraic 
ynte oed Eigr verch Amlaod vledic. ac nidoed yn ynys Brydain na gwraic ha 
feoroyn cyn deced a hono 2... A phan edrychod Ythr erni y chary yn vaor a oruc 
megis na allai y gely. ac ni vynnaì ev vot hebdi eithr anuon mynych anredion 
etti a diodyd mevn: fiolau ‘aur: a gairiau ameys hefyt. hyt pan adnaby Wrlais 
iarll hyny3. Ac yna Ìlidia9 a oruc ynte a gado y llys heb gennat y brenin. a 





BRUT G, AB ARTHUR. 


kyfnodedic hone. Ac vrth henny e brenhin a anrydedŷs yr ovlua honno en 
vrenbinaol megys e darparaífey. Ac a ymrodes i levenyd ygyt ae wyrda, A 
llavenyd a gonaey pavb kanys llaven oed e brenhin en arvoll paeb onadynt 
vynteu. Ac yno e doethoedynt e ía9l vonedigyon a dyledogyon. ygyt ac eu 
goraged ac eu merchet. megys yt oedynt teileg o anryded kymeint a henny. Ac 
eno em plith er rei henny e dothoed Gorleis tywyffaec Kernyv ac Eigyr y wreic 
ygytacef. A ffryt honno ae thegoch a orcbfygey holl wraged enys Prydein 
kany cheffit vn kyn deket a hiz. Ac gvedy gvelet or brenhin honno em plith o 
poraged ereill. a íyllu arney aoruc ac ymÌenvi oe íerch en kymeint ac nat oed 
dim kanthav ef nep namyn hi ehunan. ae holl vedel ae holl enni en i cheilch hi 
& treygley ef henny. Ac i honno ehunan ed anvonyt er anregyon ar goiroces 
ar annerchion heb orffooys heb kyheng. Ac en vynych amneidia? a chverthin a 
geirieu digryf chvarens3. Ac gvedy gvelet or gor henny en e lle llidia9 a gonaeth. 








Ac y rodi y iavn 


am pen eu brenhin. 
Ac ymgynnullao 


I A gvedy daruot idav hedychu yr 


alban dan y theruyneu yd aeth odyno 
hyt yn llundein. Ac yno y dodes octa 
ac olla yg karchar. A gvyr neilltuedic 
yd y cade. Ac val yd oed wylua pafc 
yn dyuot anuon awnaeth y brenhin 
kenhadeu y pop lle or ynys. y dyuynu 
pavb oc wyrda ieirll a ba vnyeit hyt yn 
l)undeio. vrth enrededu yr wylua honno 
troy lywenyd. A gvifcao coron y teyrnas 


2 A chymeintodylyedogyonadoethant 
yno vynt ac eu gŷraged ac eu meibyon 
ac eu merchet. ac a oed teilvg y ryv 
wled honno. Ac ym plith y gvyrda 
hynny y dothoed gorloes iar kernyv. 


3 A phan welas y brenhin y wreic 
honno ym plith y gvrageda ereill. ym- 
lenwi awnaeth oe charyat yn gymeint 
ac na hanboeyllei o dim namyn treiglaŷ 
y holl ynni ac vedol ygkylch y anryuedu 


ae dylyet y pavb. 
awnaeth pavb orth y 9ys honno. a dyuot 
hyt yn llundein o pop lle dros oyneb y 
teyrnas... Ae enrededu awnaeth y 
brenhin yr wilua honno. megys y 
darparyfei gan lewenyd. A diruavr 
lewenyd a gymmyrth pavb o welet eu 
brenhin yny herbynheit mor lawen a 
bynpy. B. 

ac eigyr verch amlaed wledic ywreie 
ygyt ac ef. Pryt y wreic honno ae 
thegoch aorchyuygei holl wraged ynys 
prydein. B. ; 


hi. Idihi yd anuonit y go'sython. 
Idihi ytl anuonit y gorulycheu eureit. 
ar gvirodeu yndunt. ar heil mynych. ae 
anregyon. 38. o 


Pp 


- 


330 BRUT TYSILIO. 


phan oyby Ythr hyny y llidioed ynte. ac anvon cenadau yn y ol y erchi y Wrlais 
dyfot drychefn. cans (yrhaet vaor oed adag llys y brenin heb gennat. Ac anvon 
ail gennat ar dryded. ac ni dayth ev dim. Ag y dyvat y brenin y digyfoethai ev 
o dan a hayarn onit ymhoelai. Ac nit ymhoelod Gorlais er bogoth!. Ac yn 
diannot cynyll llu a oruc y brenin a llad a lloígi trey holl gyfoeth Gorlais. Sev 
a oruc Goilais am nat oed bover ganto y roi cat ar vaes yr brenin cadarnhau dau 
gaíte)l oed idav a oruc a roi y wraìc yn y caftell cadarnav ac eno y caftell ocd 
Dindagol ac ar lan y mor ydoed. Ac ynte y bun aeth yr caftell a elvit Dinblot 
rac y gofydiao y gyt 2. Sev y dayth Ythr ai lu am ben y caftell ydoed Wrlais 


a — A 





BRUT G. AB ARTHUR. 


A heb kanhiad en kyfroedic adav e llys en dianot. Ac ny bu ene llys nep or a 
allei i vahaed. kanys ofyn oed ganthao ef golli e peth a garei ef en voy no dim, 
_ Ac orth henny llidia9 a barbau aoruc e brenhin vrthav. ac erchi ida9 ymcheelu yr 
llys i goneuthur iaon yr brenhin or íarhaet a genaethoed am adav y llys en ang- 
hyfreithiavl en hervyd i barney kyfreith. y llys ida9. Ac gvedy nat ufydhaey 
' Gorleis yr gorchymyn honno, llidiao en vavr a oruc e brenhin, ac yn i lit ae | 
gyffrae tyghu et anreithyey i gyuoeth en hollael ony deley i goneuthur ian 
idaet, Ac hep un gohyr ar racdyvededic yriloned honno en parbau er rythynt. 
kynnullao llu aoruc e brenhin a mynet tu a Chernyv. a dechreu Hofki e dinaffoed 
ar keyryd ar trevyd. Ac ny lauaffaod Gvrleis emgyuaruot nac emkyferbynnyeit 
ac cf. kahys Iley eed eiryf i wyr arvaec noc ef, Ac orth benny deviffach vu 
ganthao kadarnhau i geftyll byt pan gaffey enteu porth o Yverdon. A chanys 
mey oed y oval ae pryder am i wreic noc amdanave ehunan, Ac vrth henny ef 
ae dodes hi eg kaítell Dindagol. er hon a oed offodedic em mevn € mor. a henn? 
oed diogelhaf a chadarnhaf amdifyn ar y helv enteu. Ac enteu ehun a aeth eg 
kaftell Dymlyot. rac o darvein eu kafael ell deu ygyt 2. Ac gedy mynegi henny 
yr brenhin kyrchu aoruc enteu e kaftell et oed Gorleis endav. ac eifte en i gylch. 











t Ac wedy kaffael goybot hynny or 
iarll y gor hitheu. Ìlitia? aoruc ac yn 
diannot adav yllys hbeb.genhat y 
brenbin, A chymeint vu y lit ac na 
alleyt y ymchoclut trachefyn rac ofyn 
kolli y wreic. yr hon a garei ynteu yn 


. 4 Ac yna heb vn gohir tra yttoed y. 


Jit yn parahu. kynnullao lu mavr 
awnaeth y brenhin. A chyrchu kernyo. 
a dechreu Hofci y dinaffoed ar keftyll, 
Ac yr hynny eitioes ny lauafl9ys gorléis 
yinerbynneit ac ef. kans llei oed y 
muer. no niuer y brenhin. Ac orth 
hynny fef y kauas yny gyghor ka- 


vey no dim daecararl. Ac orth bynny 
llidiao a oruc y brenhin am ada y lys 
heb y ganhat. A gvedy nat ymchoelei 
yr neb. tygu awnaeth y brenhin trey y 
lit yd anreithei gyuoeth gorleis, 


darnhau y geftyll. ac yclly arhos porth 
o iwerton attaŷ. A chan oed moy y 
ofyn am y wreic noc ymdanag chun. - 
Sef awnaeth y goffot hi yg kaftell 
tintagol ar lan y traeth yny lle kydarnaf 
yny gyuoeth, Ac ynteu ehun aaeth y 
aftell dimlot. rac eu kaffael ell deu 


ygyt. B. 








BRUT TYSILIO. 291 
& gwafgara y wyr ac ai jas hayach. Ac yn y lle y dayth cennat y vanegi y Eigr 
hynny. Ac yna y gelvis Ythr atta9 Wiffin o gaer Gradavc cans marchavc idav 
oed hone. a manegi 2 oruc idav y holl vedvl ai gariat ty ac at Eigr. a gofyn cyng 
hor idag). Sev y dyvat Wiffin. Argleyd vrenin heb ev ni thycia o gademit 
g&flio y caftell y mae Eigr yndo ac ar ben craic y mor y mae ac nit oes ford y 
vyned idav yn amyn un. ar ford hono tri marchoc ai cadeai rac yr holl wyt. 
Eithr llyma vynghyngor i y ti yo dyfynnu Myrdin attat a manegi idag.dy 
gyfrinach. ac o gvna neb y ti dim help. hŷn? ai gwna 32. ar brenin a onaeth 





BRUT G. AB ARTHUR. 


a gvarchae pob ford or e gellyt dyuot allan o honao,. Ac odyna gvedy llithra 
efpeit oythnos heybia9 kofau a gvnaeth e brenhin karyat Eigyr ac galv attao 
Wlffyn or ryt karadaec. kytemdeith neylltuedic a cbydvarchavc idav. a mynegi 
ertha? val hyn. En lloski eb ef cyfi o karyat Eigyr en gymeint ac nat pedrus 
genhyf na allaf gochel perygyl vengorf ony chafaf e wreic vrth vyg kyghor. Ac 
orth hynny et archaf inbeu i t gyghor or hen e galleyf inheu eylenvi vy evyllys 
inheu rac dampeyn o tra gofeilieint vy aballu'. Ac ar benny e dyvavt Wlffyn. 
Argloyd eb ef poy a alley rody kyghor iti kanyt oes nep kyvryo grym nac anfaod 
ni mynet enghyvy! kaftell Tindagol, kanys en e mor e mae goffodedic. ac en 
gayedic en i kylch or mor. ac nat oes un ford e gallet mynet idav. namyn un 
Karrec kyvyng. a honno tri marchaec arvaec a ellynt i chado ket delhey holl 
deyrnas Prydein ygyt a thi. Ac eiffioes pey Merdyn vard a goneley i allu en graf 
enghylch hynny mi a debygon trey i gyghor ef e gellut titheu arveru oth damunet 
ac oth ewyllys 2. A chredu aoruc e brenhin i henny a dyvynu Merdyn attae. 
kanys en e llu et oed. ac gvedy dyvot Merdyn rac bron e brenhin. ef a ercbys 








t A phan gigleu y brenhin hynny. vedŷl yny wed hon. Dioer. heb ef maer 
Sef awnaeth ynteu mynet pa ar yv ynof ui karyat eigyr. Ac nyt diheu 
kaítell yd oed gorlois ynda9. A geedy genhyf na chollvyf vy eneit ony chafíaf 
y gylchynu dechreu ymlad ac ef. ac y yreic. orth vyg kyghor. Ac orth 
warchae mal na chaffei neb dyuot hynny dyro ym gyghor trey yr hen y 
ohonay na mynet idae. A gvedy mynet galleyfi. eilenwi yy ewyllys. kanyt ces 
 oythnos heibav. koffau aoruc vthyr pedruítef gennyf vy aballu ony chafïaf 
karyat cigyr. A gal? vlphyn o ryt y wreic. B. | 
garadaŷc y gedemeith a menegi ida9 y | 


2 Ac ydywavt viphyn. Argleydheb or byt y tir. Ar garrec honno trywyr. 


ef a allei kyghor itt pryt na bo fford. ae katwei yn aruaec rac holl teyrnas 
yny byt yd ymgaffer a hi. kans y kaftell ynys prydein. Ac eiffoes argleyd heb 
y mae hi yndav yífyd ar pen karrec yny yr viphin pei myrdin vard a rothei y 
weilgi yn gaedic or mor o pop parth weithret orth ty vedol ti. mi a tebygaf 
idav. Ac nyt oes fford yny byt y galler. y gallut ti gaffel y wreic vrth ty gyghor 
mynet idaŷ. na dyuot o hona9 namyn ti. - B. 

ar hyt othry cyr vn karrec gyuyg yffyd 

Pp3 


& 


- 


392 BRUT TYSILIG, 

hyny:. Ac y dyvat Merdin. os hyny a vynnu di rait roi fyrv Gorlais arnat ti â 
_ minnau ay yn fyrv Brithael anvylvas y Wrlais, ami a rov ar Wiffin fyrv Medav 
o Dindagol anwyleas y Wrlais, ac yna ni vyr neb na bo Gwriais ai dau was 
ydym ni 2. a phan darvy ydynt ymrithio yn y fyrv hyny 3. mynet a vnaetbant 
byt ymhorth caftell Dindagol dechraynos'a manegi yr porthor vot Gorlais yno, 
ac agori or porthor ac y mevn y doethant ac yr aeth Ythr y gyígu et Eigr a 
dechrau ymdidan caredic tvyllodrus a oruc ev a dyvedyt mae yn lledrat y datboed 
or caftell arall ymvelet a hi ac na allai ev er dim na delai. A chredy hyny. a 





dap enemy 


RRUT G. AB ARTHUR. 


idao rody kyghar idag trey yr hon e galley e brenhin kaffael Eigyr erth i gyghor ¥, 
Ac gvedy gŷybot o hona meynt e gofeilyeint ar pryder oed ar e brenbin amdeni, 
doluryaŷ aoruc enteu rac e veint gariat-oed gan c brenhin arney. a dywedgyt val 
hyn. O mynni di gafael dy ewyllys orth dy gyghor reit yo arveru o keluydodeu — 
necyd ar ny chlyvyt eirioet yth oes di, kanys mi a on om medeginiaetheu i irodii 
ti drech ac aníaved Gorleis. byt na bo nêb a vy po nac a adnapo na bo di va 
Gorleis. Ac orth henny o mynni ditheu vfydhau i henny minhen ath gynaf di 
eu e drech ar gyed e mae Gorleis, Ac Wlffyn en ryth Iordan o Tindagol. a 
min^beu en drydyd ygyt a chei a gymeraf e trydyd fygor, Ac evelly en diogel e 
g lly mynec yr kaffell e mae Eigyr endav2. Ac ufydhau a orug e brenhin oy 
boll dyhevyt. ac or dived gorchymyn e llu aoruc oy teylu, ac emrodi i medegin« 
yaetbeu Merdyn. a fymudag agynaeth en ryth Gorleis megys ¢ dyvedaífei Merdyn, 

ac Wlffyn en ryth Iordan, a Merdyn en ryth Brythvael, megys nat oed nep or 
hol] niver ae hadnapey megys e buaffynt gynt3. Ac odŷna kymryt en fford a 
orugant parth a chaítell Tyndagol en e lle et oed Eigyr. A ffan ged gyvly9 gwr 
a lleyn e deuthant, Ac g9edy menegi yr porthaer. bot er iar en dyuot en elle 














1 Ac y velly erchi a aoruc y brenhin 


awnaethpvyt idav rodiky horyrbrenhin 
dyuynnu myrdin aitae, kans yny llud re 


leigyr orth y 





ydoed. A goedy dyuot myrdin. erchi 


2A gyedy goybot o yyrdin meint oed 
garyat y wreic ae ferch yny brenhin 
doluryay aoruc yn yaer. A dywedut 
orthao val hyn. Argleyd heb ef o 
mynny ti gaffel y wreic orth dy vymp9y 
val yd oyt yny damunav, reit yo it arueru 
o geluydydeu newyd ny chlyefp9yt 
eirioet yth amfer ti. kans mi aon 
geluydyt trey yr hen y gallaffi rodi 


3 A gorchymyn aoruc y brenbin y 
annvyleit warchado y kaftell yn da, a 
chynhal yr ymlad. Ac ymrodi aoruc 
ypnieu y geluydydeu. Ac yna y rodes 
myrdin arnav ef drych gorlois. ac ar 


troy hon y gallei ef gaffe 
ewyllysef. B. 
drych gorlois arnat ti. hyt na bo neb a 
adnapo na bo gorlois vych di. A mi 
aenaf v)phin yn rith igrdan o tintagol 
gvas yftauell y brenhin oed hvnne. A 
minheu a gymeraf drych arall arnafi. ac 
nh tyted gyt a chei. Ac y velly y 
gelly {i yn cohouyn vynet y gaftell 
fintagol. A chaffel y wreic orth ty 
gyghor ti. B. 


vlphin drych iordan o tintagol. ac arnag 
ehun drych brithael arall megys nat oed 
ncb or ac gvelhei agypei na bei y geyr 
hynny vydyut yny geir drych. B. 


BRUT TYSILIO, 293 


eras hithau ar nes horto y enilleyt Arthyr ap Ythr. Ac velly pan pyby lu Ythr 
mat ydoed ev gydac heynt ymlad yn leg ar caftell a orugant yny vy rait y Wriais 
dyfot allan y rok brvydr ydynt. ac yna y llas Gorlais a gvafgeru y wyr*. Ac yn 
y lle y dayth cennat y vanegi byny y Eigr, Ac ydoed Ythr gida hi yn y gvely. 





BRUT. G. AR. ARTHUR. | 
egori e pyrth aoruc. ac i mevn edeuthant, kanys pa beth arall a debygey nep pan 
gvelynt Gorleis ehun en i ffuryf en dyyot. Ac ena e nos hono e trigvys e bren» 
hin ygyt ac Eigyr ac eylenvi o damunedic íerch ygyt a hi aoruc. kanys e drech ar 
ffuryf a gymeraffey. aed en tycyllao Eigyr. Ac ygyt a henny hevyt er amadrod« 
yon dychymygedic t9yllodrus oed en i thywyllav. kanys ef a dyvedey i dyuot en 
lÎedrat or kaffell et oed endav i fyllu pa ved oed ar e kaftell ac er e nep a garey 
enteu. en yey nor hall vyt, oed en e kaíìell, Ac orth heny c kredey hitheu bot 
en wir pop peth megys e dyvedey enteu, ac ni lludyey ida9 geneuthyr dym or a 
yynney. Ar nos hono e kafat er anrydeduíaŷ Arthur, er hon goedy heny a 
dangofaffant i anryued gveithredoed i vot en volyannus arderchaŷc ef'. Ac 
odyna eiílioes goedy geybot eiffieu e brenhin emplith e llu. en agkyghorus 
mynct pen tra phen a genaethant. ac emrodi i geifliso dyftrio e gaer ar kaftell. a 
ehymhel] er iarll i rodi kat ar vaes udynt. Ac odyna er iarll en agkyghoraflach 
@ deuth ae varchogyon ygyt ac ef allan kan debygu ohonav gallu o niuer bychan, 
emerbynonied a gortheynebu. yr faol varchogyon arvavc â oed en eu herbyn. Ac 
odyna goedy dechreu ymlad o pop parth en e lle emplith er hey kyntaf e llas 
Gorleis. ac e gyaskaraffant i gytemdeithion, Ac y kaffet e kaftell et oedynt 
erthag. Ar da oed cnÔav en aghyfredyn er rancyt. kanys pa9b megys er raney c 
tyghetuen idav ae kymerey?. Ac gvedy daruot ec kyvranc ar damveyn hene, 





t Ac odyna.kymryt eu hynt awn- 
aethant parth a chaftell tintagol. A 
phandoethant yno: yd oed yn gyflychor. 
A g9edy menegi yr porthavr bot y iarll 
yn dyuot. egori y pyrth a oruc yndi- 
annot. Ac eu ellog y myvn. kanyt oed 
neb or ae goclei avypei na bei y iarll 
vei. Ar nos honno kyícu aoruc y 
brenhin gyt ac eigyr gan ymrodi y 
damunedic ferch, kans y falyít drych a 
rodaílei vyrdin arnav atoyllatfei ywreic. 
Ac ygyt a hynny. geireu toyllodrus 

2 Ac yna gvedy clybot nat yttoed y 
brenhin yny llu, Sef awnaethant yn 
aghyghorus ymlad ar muroed a cheiffae 
dittryo -y kaítell... A chymhell y 
gvarchaedic iarll allan y rodi kat ar 
vaes a niuer bychan ganta9 gan tybygu 
gallu goruot. Ac val yd oedynt yn 


dychymyguaer a dywedei ynteu. kans 
dywedut vrthi awnaeth y rydyuot yn 
lledrat or kaftell. kany allei yr dim bot 
heb y gvelet rac meint y amgeled 
ymdanei. vrth vybot py anfavd a vei: 
arnei acar y kaftell. A chredu awnaeth 
hitheu yr ymadrodyon hynny. a 
goneuthur y vynnu ef. Ar nos honno 
y kauas hi veichiogi. Ac or beichogi 
honng y ganet Arthur. y gor clotuoruflaf 
a vu oe genedyl wedy hynny. megys y 
dengys y weithredoed. B. 


ymlad o pop parth. yny He ym plith : 


y rei.kyntaf y llas gorlois. Ac y 
goafcarcyt y getymdeithau. Ac y kaat 
y kaftell ar golut a oed yndav. nyt trey 
vnyaen goelbren y raneyt. namyn 
herwyd y bei devred aneyt o gedernyt 
yny cribdeilar. 


204 BRUT TYSILIO. 


Ac y dyvat ev dan cheerthin yn rith Gorlais argloydes nim llas i etto. mi av y 
edrych pa vaint a gollais i om goyr!. Ac yna yr acth Ythr at y lu y hun yn y 


fyrv y hynan. A drŷc vy gan Ythr lad Gorlais am un peth. a da iagn am beth. 


arall. Ac o hyny allan y cymerth Ythr Eigr yn wraic dirgel idav ac y cafas vab 








BRUT G. AB ARTHUR. 


kennadeu a deuthant at Eigyr. er rey a vynagatïant idi rylad er iarll. ac rykafael 
eaítell. Ac eifiioes goedy gvelet onadynt € brenhin en ryth Gorleis en cifte 
ygyt a hi. erdang a brag a aeth amadynt. a ryvedu e gwr a edevíynt gvedy yr 
gylad en e broydyr. gvelet hon? en vy? ac en iach oc eu blaen eno. ni geydynt 
hoy hagen e medegyniaetheu ry gonacthoed Merdyn. Ac en erbyn hagen € 
cheedleu henny chverthin a genaeth e brenhin. Ac ygyt ar geyriaeu hyny. 
dodi y deylao eghylch er iarlles. a dywedwyt. Argloydes eb ef. nym llas i. 
namyn megys y gveli di bye cyf. dolur eiffioes yo kenyf rykaffael vygkaítell a 
Mad vygvyr. ac orth henny ofyn yo inni rac dyuot e brenhin en dyffyvet am ben 
e kaftell hen. ac en kaffael en deu ygyt endav. Ac vrth heny mi a aaf en 
erbyn e brenhin ac a dangnhefedaf ac ef rac dyuot damveyn a vo goaeth3. Ac 
erth henny et aeth ac a cyrchoys parth ae lu. Ac edy bore drech a foryf 
Gorleis isrnao et emchvelaed en Uthyr pen Dragon. Ac gvedy menegi idav 
holl damŷeyn er emlad. doluryay a oruc o angeu Gorleis. Ac eiílioes or parth 
arall llaven oed o achavs bot Eigyr en ryd ellygedic oe. phriodas. Ac en dianot 
emchveleyt aoruc parth a chaftell Tyndagol. ar kaftell a gavas. ac Eigyr a 
gymyrth ac arveru o honei aoruc en hervyd i cwyllys. Ac odynzygyt e pref- 
wylaíant en reymedic o vfydhaf gariat. A mab a merch a fu udynt. Ac eno y 
mab fu Arthur. ac eng e verch fu Anna. A honno fu mam Gealchmei, a 
Medravt. ac a fu wreic i Lev ap Kynvarch hervyd gririoned er hyftoria 2, 








cheerthin, a dodi y deylao am vonegyl y 
iarlles... A dywedut vrthi val pyn. 
Dioer argloydes nym llas ettea. ac 
eitfoes dolur yo genhyf dyuot y brenhin 
am an pen ninheu a chaffel y kaftell 


t A gvedy daruot y gyuranc honno; 
y deuthpcyt y venegi y eigyr rylad y 
iarll a chaffel y kaftell. A phan welas 
y kenhadeu y brenhin eiffoes yn drych 
gorlois yn eifted ar neilla9 y eigyr. 


kywylydg9 awnaethant yn vawr. A 
ryuedu yn vey no meint gŷeÌet yno yn 
eu blaen. y gor yd oedynt yn dywedut 
y rylad. A phan gigleu vthyr dywedut 
y cheedyl bonne. fef awnaeth ynteu 


3 Ac ar hynny kycheyn awnaeth y 
brenhin a mynet ar y llu. A bero 
'drych gorlois y arna. A mynet yny 
drych ehun. A geedy menegi yn wir 
. ardaioed. dolurya9 yn vavr aoruc am 
agheu Gorlois, Ac eiffoes or parth 
arall llawen vu o achaes bot eigyr yn 
tyd o rym priodas... Ac odyna 


hon beuyt. Ac an kaffel ninheu yndao 
ef an deu. ac orth hynny miui a af yn 
ewyllys y brenhin rac kyuaruot a ni a 
vo gvaeth no hynny. B 


ymchoelut aoruc y brenhin parth a 
chaítell tintagol y gymryt y kaâell 
ida9 ehun. Ac y gymryt cigyr yn 
wreic idav heuyt. Ac obynny allan y 
trigaílant y gyt yn reymedic o diruacr 
garyat, Ac y ganet vdunt arthur ac 
anna. &, 











7 — — o  —-'. ___— a — a ~~ 


BRUT TYSILIO. 295 


a merch o beni nit amgen Arthyr ac Anna y chwaer. Ac vedy hyny clefych- 
9ys Ythr o othrem haint ac y by ev yn nychy yn bir o amfer yn y digiod y gwyc 
ved yn cado Odtav ac Afav. ac o digofaint ortho y gellyngaffant y tyeyffogion yn 
ryd y golat ac yr aethant hoynte gida heynt y fermania. Ac yna ofni a oruc y 
Bryttaniait ac glybot vot goyr fermania yn dyfot i oreígyn yr ynys a gvir vy 
bynt. hwynt a doethant yr Alban a dechrau anraithio y vlat ai lloígit, Sev 
ydoed Leo ap Cynvarch yn dyoffoc llu ar y Bryttaniait cans ev a briodaffai Anna 
‘verch Ythr ben dragonn a gwr maer hael oed ev a charu gwirioned a onai ev. a 
chynal llaver o vreydre yn erbyn y faefon a oruc. a mynycha y gorvydai y faefon 
arnao ev. Ac velly y byant yn hir o amíer yn y vy agos a cholli yr holl ynys 











BRUT O. AB ARTHUR. 


Ac odyna gŵedy mynet dydieu ac âmferoed heibiay. en dirvaor glevyt e^ 
dygŵydos c brenhin, Ac vedy i vot evelly trey laver o amfer. blinav a genaeth- 
ant c gwyr a oedynt en kado ec karcharorion Octa ac Offa. er rey a gofaaffam ni 
uchot. a fo ygyt ac a heynt hyt en Germania. Ac ofyn ac aruthred a aeth o 
achavs henny troy er hol] deyrnas. kanys e chvedyl a gadarnaey eu bot gvedy ry 
kyffroi holl Germania ar ry paratoy dirvaer lynges orth dyvot i diftryo enys 
Prydein en hollael. Ar peth hono a darfu. kanys hoynt a emchvelaffant ygyt a 
dirvacr lynges ac aneiryf o niter kantynt. Ac en er Alban e deskynaffant ar 
dinaffoed ar kyodactwyr o dan a hayam a dechreuaíant eu molefta ac eu 
anreithyao 1. Ac orth henny holl lu enys Prydein a orchymynoyt i Leo ap Kyn- 
varch vrth keiffiao gerthlad a gortheyneba yr gelynion. Ar Lleo hone iarll kaer 
Llyr oed. a marchavc gvychraf a deorhaf a chlodforhaf a doethaf. ac advet oy 
oet. Ac o achavs e molyanheu ar devodeu da henny eny klodfori. e brenhin a 
godaffey Anna i verch idav. a llywodraeth e deyrnas byt tra ydoed e brenhin en 
gorved eny gleuyt. Ar gor hon? gvedy mynet ohona? a dechreu ymlad ar 
gelynion en vynych e kiliei racdynt megys e bey reit ida? kyrchu e dinaffoed 
kadarn racdynt. gveithieu ereill e bydey budugael enteu. ac i gvaskarey gveithieu 
yr koedyd ac yr mynyded ac yr keryc. gveithieu er ymkymhelley i eu llongeu en 
waradeydus. Ac evelly hir pedrufder ymlad a fu er rydynt megys na alley neb 
gŵybot pa du onadunt e dygvydei e vudugolyaeth. kanys fybereyt 6 brytanyeit 








t Ac ym pen yfpeit goedy dydyeu 
ac amferoed hciba?. cleuychu awnaeth 
y brenhin ovrthrem heint. A gvedy 
yuot llawer o diwed. yny cleuyt henn, 
blipa9 awnaeth y gŵyr a oed yn kadv 
oâa ac oíiu. Ac eu ellog or ka-char 
A mynet y gyt cc 9ynt hyt yn ‘germa- 
nia. Ac orth bynny kynhoryf a 


gymyrth yr holl teyrnas. kans beunyd 
ydytgenit udunt bot y faeffon yn 
perattoi llygbes. ac ŷn ymchoelut 
tracheuyn y orefcyn ynys prydein. Ac 
ar hynny oynt a doethant a llyghes 
diruavr y meint gantunt. ac amylder o 
niucr y gyt ac vynt y tir yr alban. A 
dechreu lloíci y wlat ae apreithae, B. 


296 BRUT TYSILIO. 

a manegi hyny a wnaethbŷyt y Ythr na alle y iarll datoftong y faefont. A llidia$ 
yn vawr a oruc Ythr. ac y peris dyfynnu holl wyr yr ynys gair y vron y ymlig 
ac hoynt am y llefged yn erbyn y faefon. Sev y cafas Ytbr yn y gynghor peri y 
doyn ar elor o vlaen y Nu hyt yninas Verolan. cats yno ydoed y peganiait íaefon 
ynllad ac ynllofgi 2. A phan gigle OQav ac Affav vot-Ythr yn glav ac ni 
dŷyn ar elor o vÌaen y llu ty ac yno. llaven vy gantynt hyny at gellvairio ev yn 
dirmygys ai alo yn haner gwr marv.a mynet a onic y faefon yr dinas a gado'r 








BRUT G. AB ARTHUR, 


oed en eu harkyvedu orth nat oed teilog kanthunt bot vrth kyghor er iarll?. Ac 
evelly e buant heb dervyn yny fu agavs yr enys ar reviniaŷ. A menegu henny 
a woaethboyt i Uthyr nat ydoed yr iarll en gallu yftong e Saeffon toyllwyr. Ac 
yna pan ybu Uthyr henny en dieu llidia9 en voy no mefur a oruc. a maer ydoed 
iheint. Afferi dyfynnu attae keby] hyt eno oy wyrdai gymryt kyghor. ac ymliy 
ac heynt am lesket oedunt. a rong llit a dig orth i wyr. ef a berys goneuthur elor 
idav. ac ar honno peri i deyn ymlaen y llu er i vot en glaf. Ac ni allei o un 
yftym, or byd onys dykit ar er clor.. Ac ena y paratoyt elor ìdaŷ crbyn e dyd 


tervynedic yr oed breydyr, Ac ena yd aethpeyt ac ef ar er clor hyt en ¢ dinas a. 


eloyt Verolan. Ac eno yd oedynt y Saeffon en llad ac en lloski4. Affan giglen 
O&a ac Offa bot e brenhin» velly cbverthin geatvar a orugant amdapa9 aì 
gelloeiria9 o eirieu difrodus. ai alo en hanner mare. A mynet a aoruc e SacHon 
ir dinas hong i mevn. ac o dremyc balchder a difravt ar Uthyr. ae lu. ada pyrth 
edinas yn agoret3. Affan gigleu Uthyr henny erchi aoruc enten mynct i 





T Ac yna y gorchymyngyt y leu vab 
kynuarch llu ynys prydein orth ymlad 
ar gelynyon bynny. Iarll oed henne a 
marchaec prouedic oed hvnnŷ clotuaer. 
afynheyrus. Ac vrth veint y glot ae 
volyant y rodaffei y brenhin. anna y 
verch idav y wreic. A llywodraeth y 
teyrnas yny lao tra yttoed ynteu glaf. 
A goedy mynet lleu a llu ynys prydein 

2 A gvedy anreithao yr ynys hayach. 
menegi hynny awnaetbpeyt yr brenhin. 
a llidia? aoruc y brenhin y vey no 
meint, A gvedy dyvynnu attaŷ y holl 
wyrda: eu. hagreiffao aoruc yn doft. ac 
yn drut. am eu fyberwyt. A tbrŷy y 
lit tygu yd aei ehun yn eu blaen yr 


3 A gvedy clybot or faeffon bot y 
brytanyeit yn dyuot ac eu brenhin 
gantunt ar clor. Sef awnaethant eu 
ygaeluníïae. a megys anbeilygu ymlad 
ar hcb a arwedit ar elor o wyr kyfurd 


gantae. a dechreu ymlad ar gelyríyon ynt 
vynych y ffoei ef racdunt vy yr din- 
affoed, ac yn vynychaf y kymhellei 
ynteu vynt y ffo y ortha9.. A mynych 
gyfranc a vu rydunt heb vŷbot pieiuel 
y vudugolyaeth kans fyberwyt y 


-kistaotwyr ehun a oed yny gvanhau, 


kanyt oed. teileg gantunt nfydhay erth 
gyghor y iarll, 


ymlad. Ac yny lle erchi paratoi elor 
idaŷ vrth y arwein. kany ellir yn amgen. 
no hynny y doyn rac y gleuyt ae wander, 
A gedy eu kyfreideu yn paract. goffot 
awoaethpoyt y brenhin yn yr elor. A 
dyuot ac ef hyt y dinas a elwit verolan 
yny lle yd oed y faeffon yny diftryv. B. 
ac vyntêey.' Ac orth hynny. Sef 
awnaethant mynyt yr dinas y myvn. ac 
o íyberwyt megys na bei ofyn amadunt 
adag .pyrth y dinas yn agoret yn eu 
ol. B. 


- —— , i Lip - 


Be «<_- 


' $RUT TYSILIO. 907 


byrth yn agoret o wateat am ben Ythr ai lu. A phan ŵyby Ythr hyny peri 
tlamgylchynu y gaer a oruc a mynet a onaeth llaver y meen a llad llaver o bob 
ty yny vy nos; ar bore drannoeth y daytb y facffon y maes or gaer ac ynilad yn 
groyion ar Bryttaniait. Ac yna y las Octav ac Afav ac eraill a foes or tyofogion 
íaeffon yn wïadeydysì, yna y codes Ythr o lavenyd yn y eifted ar y vely. A 
chyn hyny hì throe ont o nerth dau wr gryfion; a dyvedyt a vnai y bradoyr 
teyliwyr am galŵ iyn hanner gwr marv. gvell yo hanner gwr marv a orffo. no 
hariner gwr byv a orfer arno. a hefyt yw marŵ yn glodvaŷŵr no byv yn gyvilydys 2. 


diana y ——Ì en 


BRUT G. AB ARTHURS 


' meŷn yn eu hol héynt. a damgylcbynu e dinas en diftryogar. a géneuthur aerua 
‘vaer o pob parth. ac ni ffeidiaffant. oni vahanaed e nos eynt. A thrannoetli 


patt emdangoffes e dyd dyvot aoruc e Saefon allan or gaer a chymhell breydyr en 
erbyn e brytanyeit ymhell or dyd. ac eiffoes en e dived llad Octa ac Offa a chyn « 
hell eu gvedillion ar ffo yn oradeydus I. Ac emogonniannu a oruc e brenhin. ac 
ymdroi ebun ar yr elor. ac ni allai gynt nâmyn vale troit. ac ef a godes yn i 
eifte o lyoenyd a doedyt drvy cheerthin yr ymadraed hon orth i wyr; Y bratwyr 
têyllwyr eb ef am galvaffant i en hanner marv. ys goell yr hanner marv a orffo nor 
by? cobyl e gorfer arno, ac os geyrvaerockach marv en glotvaer no buchedokau 


én gyvilydus anghlodvavr gan eardoyd 8. Ac vedy gorvot ena ar e Saefon a chael | 





1 Ac ciffoes menegi hynny y vthyr 
pendragon. €rchi aoruc ynteu mynet 
amperi y dinas ae gylchynu. ac ymlad 
Bcef. Ac ufydhau aoruc y kistactwyr. 
a dechreu ymlad ar muroed yn vrael.. A 
megys yd oed y brytanytit gwedy 
ryoruot hayach ar y muroed. ac yiì 
geneuthur aerua vavr or faeifoh pei na 
ortheynepit udunt ar y diwed. Ac yna 
íef awnaeth y faeffon daly ydiuarcch 
am ar awnaethoedynt am arueflurad y 
brytanyeit. Ac or diwed eiffoes mal 
yd oedynt yn ymlad yn drut ac yn 
galet. y doeth y nos yr hon y wahanwys 
paeb y vrth y arueu. Ac yna pan 
welas y faeifon bot eu fyberwyt yn 


2 Achymeint o lewenyd a gymyrth y 
brenhin yndae ac ual yd oed heb allu 
ymdreiglae ar y elor. Ac yna kyuodi 
a oruc yhy eifted heb nerth neb rac 
llywenyd yn unwed. a phei deiffyuyt 
iechyt adelhei idav yn yr ‘aor honno. a 
dywedut dan cheerthin yr ymadraed 
hŷn. y bratvyr tcyllwyr am gelwyanti yn 


argywedu vdunt a bot y brytanyeit 
hayach gvedy ryoruot arnadunt. Sef 
awnaethant medylya? trannyceth my net 
allun a roi kat ar vaes udunt. A phen 
daporthes yr heul y dyd. tranyoeth, yd 
aeth y faeflon or dinas. a goffot y 
marchogyon yn vydinoed. A phan 
welas.y brytanyeit hynny llunyaethu 
aoruc eynteu y marchogyon yn vydinoed, 
Ac yp diannot kyrchu y faeticn. ae 
gertheynebu. awnaethant vynteu yn 
9rael. A geedy treulay llawer or dyd 


' uelly y uudugolyaeth y kauas y brytan- 


yeit. A llad ofa ac eofTa. a chymryt 
eu ffo aoruc y rei ereill oll. B. 


hanher marv orth vy mot yn gorwed ar 
yr elor yn glaf. a geir oed hynny. 
eiffoes gvell yo genyf i vy mot yn haner 
mary gan oruot arnunt vy no phytueen 
iach a goruot o nadunt vy arnaf. kans 
gverthyoroach yo merwi yn glotuavr 


gan enryded no buchedoccau yn gy- . 


wilydus gan weradvyd. B. 


ag. 


ait 


298 ; BRUT TYSILIO. 


Ac vedy y vydygoliaeth honno y gvedillion a diengis or íaefôn amgafglafant hyt 
yr Alban y Ryfely val cynt fev y mynafai Ytbr y hemlit ac nifgai y gyngbor ida9 
rac mor glav oed ev y dŷyn ar elor!. Ac am hyny glevach vy'r íaeíon a medel a 
enaethant vradychu angau Ythr ac anvon rei yn rith rydyflion ymdidan ac ev, 
Ac y caeíant vanec nat yfai Ythr namyn dor fynnon yr bon oed yn agos y dinas 
Verolam 2. Sev y vnaethant heynte peri gven9yno'r fynnon ac oed o dor yny 
hamgylch ac yna pan yfcys Ythr or dor y by ev varv ar {acl ai hyfvys ar y ol nes 
ydynt gael goybot ac yna llano y fynnon o brid a oruc y Bryttaniait3. Ac vedy 

















BRUT G. AB ARTHUR. 
e vudygolyaeth or Brytanyeit ni ffeidiaffant vy ac eu teyll. namyn mynet odyna 
hyt er Alban i ryvelu val kynt. Ac e mynafley Uthyr en hymlit val e dech- 
reuaffei. ac ni advs i gyghor idav. rac trymet er heint arna? ai wanet am i deyn 
ar er elor velly!. Ac am henny glecach vu e Saefon. a moy e llavurynt i 
eneuthur teyll a brat ac yítry9 drwg. A medyliav a orugant pa ford e gellynt 
geneutbur agheu Uthyr o bop yftrye. Ac anvon rey onadunt en rith reiduffion i 
dyvot a chvedleu i erthe brenhin. Sef y doyth y rai henny. a menegi nat yvei 
e brenhin defyr or byt namyn dofyr o ffynnon loyo a oed yn agas i dinas 
Verolan2. Sef a orugant vynteu dyuct ac anveidred o wenyn hyt na cherdey 
dim or defyr or ffynnon yn diwenvyn. Affan rodet ec dofyr or ffynnon honno yr 
brenhin y bu varv en diannot. a llawer heuyt ygyt ac ef ae llewes a vuant veirv 
o annian e gvenvyn. Affan vybu y Brytanyeit yna goneuthur cruc maer ar warthaf 
y ffynnon. rac goeneyna9 mey o dynion3. Ac gvedy henny emgynnullav a oruc 











t Ac yna gvedy goruot ar y faeffon 


mal y devefjxyt uchot. yr hynny ny 
pheidyaflant cy eiryoet oc eu drycyfîryo 
namyn mynet hyt yr alban a ryuelu yno 
heb orflywys ac eu erlit a vynnaífei 

2 Ac or achaes henn glewach oed y 
gelynyon yn ryuelu ar y brytanyeit. ac 
O pop fford ymrodi y gnotaedic urat 
gan geiffao gorelcyn yr ynys ae diftryo. 
ac ymplith pop peth prydu awneynt 
yny wed y gellynt goneuthur brad y 


3 A gvedy eu dyuot yno a chaffel 
geyhot pop peth eynt awelfant ffynyon 
loyc eglur. ac or dofyr henno ygnotaei 
y brenhin yuet pryt na allei yuet ony 
pryo dim araÌl yny byt. Ac yna gvedy 
kaffel or yícymunedigyon vrateyr gvybet 
hynny íef awnaethant vynteu yny lle 
kyrchu parth ac yno. a damgylchynu y 
fynyon o weneyn. Ac ynghylch y 


vthyr ual y buaffei darpar gantav ac nys 
gadoys ywyrda idav. kans trymach uu y 
heint a geanach gvedy vudugolyaeth no 
chyn. B. 


brenhin yn gyntaf. A gvedy dyffygyae ° 


pob ytiryo {ef awnaethant anuon 
kenadeu yn rith aghenogyon hyt 
verolan. y dinas yd oed y brenhin yn 
glaf yndav. orth eybot aníaed y llys ae 
cherdedyat. B. 


glaneu megys y bei wenŵynaec y dofyr 
arettei ohonai. Ac yna greedy yuet or 
brenbin or ‘defyr geenvynic henn? o 
ebreydedic agheu y bu vary. a mvy no 
chant o dynyon ygyt ac ef. a leves or 
dofyr gvengynic. ac fef awnaethant 
llenwi y ffynyon or dayar a gvneuthur 
kruc maer ar y gvarthaf. B. 


i 


BRUT TYSILIO. 299 


byny y cladoyt Ythr ynghor y Ceori 1: Ac yna anvon o vnaeth y faefon hyt yn 
fermania y gaiílio nerth y ennill ynys Brydain. Ac y danvonet ydynt Lynges 
dirvavr y maint a Cholgrin yn dyvíoc arnynt a gorefgyn a vnaethant o hymyr hyt 
ymhen ryn bladon3. Ac vedy gvybot hyny o wyrda ynys Brydain o aflonydoch 
y faefon ymgynyll a enaethant hyt ynghaer Vydau y maynt oed o fgolhaigion a 
llygion yn ynys Brydaiu ac y cacfant yn y cynghor yrda? Arthyr yn vrenin. ac 











BRUT G. AB ARTRUR, 


kebyl or holl wyrda enys Prydein. ae hefcyb ac archefcyb. a mynet ar korf oi 
gladu i vanachloc Ambri ger lla Emrys i vraot y kladvyt Uthyr bendragon en 
vrenhinavl }. 

Ac gvedy maro Uthyr ai wenvynav or Saefon yd amgynnullaffant holl wyrda 
enys Prydein ae hefcyb ac archefcyb. ae babadeu byt eg kaer Vudai. Ac ynao 
dyhun gyghor kvbyl or niver hvnnv e perit i Dyvric archeícob kyífegru Arthur 
en vrenhin. a dodi coron ami ben. kanys eu hangen oed en eu kymhell. Affan 
gigleu y Saefon mary Uthyr y danvonaffant vynteu keniadeu i Germania i erchi 
anvon porth attadunt. Ac yna y danvonet llyghes vaor. a Cholkrin yn dewyf« 
ac arnadunt; Ac daroed udunt yna goreíkyn o Hymyr byt ym penryn Bladon. 
fef oed traian enys Prydein 2. Ac nyt oed Arthur yna namyn pymthegmivyd. ac 
nyt oed yna hyt y klyvyt or byt. na hen nac ieuanc un devodeu nac un gampeu 
ac Abthur. kanys hael oed a doeth. a digrif a deyr. a ffrud pan vei amfer. a 
llaech a chelloeirus pan vaey amfer arall, Ac ar vyrder ni wnaeth Duo or pan 
vu Ada un dyn gvblach noc Arthur. | A henny a rodaffey Duv yn anedic daon 
ganthag 3. Ac o henny allan >mdyrchavael aoruc Arthur ympop peth. kanys or 




















' I Ac yna gvedy honni marvolaeth ŷ 
brenhin y deuthant yr archefcyb ac 
eícyb ac abadeu o pop lle yny teyrpas. 


dŷyn ynrydedus byt ym manachloc 
ambri. ac yno meen cor y kewri geir 
llao emreis y vract z. cladeyt trvy 


Ac odyna kymryt korff eu brenhin ae 

2 Ac yna gvedy mar? vthyr pen- 
dragon yd ymgynnullaífant holl wyrda 
ynys prydein o yfcolheigyon allygyon 
byt yg kaer vudei ac o gyt fynedigaeth 
. pab yd archaffant y dyfric archeícob 
kyffegre arthur yn vrenhin arnadunt. 
kans eu agen ae kymhellei, Sef achavs 


3 A phau welas dyfric arthur a 
thrueni y pobloed kyt doluryae ac vynt 
awnaeth a chyflegru arthur yn vrenhin. 
a gviíca? coron y teyrnas am y pen. A 
phymthegmloyd oed arthur yna. Ac 
ny cblycyílit ar neb kyn noc ef y ryv 
dauodeu a oed arnav o nerth a chedernyt 


vrenhinael arvylyant. 


pan gigleu y íaeffon marvolyaeth vthyr, 
yd ymhoelaffant vynteu byt yn germania - 
y geiíla porth. a neur dathoed attunt 
llyghes vaŷr a golgrym yn tewyflavc 
arnadunt. aeneur daroed udunt gverefcin 
tu tra y hemyr íef oed hynny y tryded 
ran or yoys. B. 


a gleoder a daeoni. a chymeint a 
racvrydaílei duo ida? ac nat oed yn 
eithauoed y byt dyn or a glywei dy- 
wedut ymdana? nys karei. a chvaethach 
or ac gvelei. a hynny yn anedic gantav. 


a 


Gag2 





$00 BRUT YYSILIOG. | 
rat oed oedran arno y vifzo’r goron yn bymthengmleyd ac nit oed neb byt y 
cleyit yn un gampau ac ev. ac yelly nit oed Arthyr yn gordiees o da agos y 
gymaint ac a rodai. Ac eedy peri o dyvyfogion yr ynys y Dyfric arch efgob 
Caerllion gyfegry Arthyr yn vrenin a gviígor goron am y ben ofn y íaeíon 
'peganiait. | | 

Ac yna yn diannot y cynylloed Arthyr lu maer ac yr aeth hyt ynghaer 
Efravc 1. A fan gigle Golgrin hyny cynyll llu maer a oruc ynte or íaeíon ac 
yígottiait ar ffichdiait a rodi cat ar vaes y Arthyr ar lan avon Dylas ac ymlad yn 
vychyr a llad llaoer o bob parth ac or dived y cafas Arthyr y vydygoliaeth a gyrru 
fo ar Golgrin ac a diengis oi lu hyt yngha 'r Efravc ac yna y crones Arthyr hoynt- 
h-b na bvyt na diot2, Affau gigle Baldelf braet Golgrin hyny ev a dayth a 
ehoemil o wyr arvoc ganto hyt ar dengmilldir ogaer Efroc, Eva vyfai yn aros 
Ciedric tyeíac o fermania ai nerth ynte yr faeíon. Ac yna y mynoffynt doyn 


4 











BRUT G. AB ARTHUR, 


a dyvetpoyt uchot oni ytoed yn dyuot atta? o varchogyon val nat oed haed idae 
gaffel o da a rodai udunt. Ac er benny peybynac a vo endav daeoni anianagl 
nyt ad Duv arnaŷ vaftat angbano6tyt. ac am henny fef a oruc Arthur yna. kanys 
daeoni anianaol a oed endav. en dianot kynnullae llu a mynet i gaer Evravc i, A 
phan gigleu Golkrin henny emkynnullag aoruc e Saeíon a Fichtyeit gyt ac: 

cynteu. a dyuot en erbyn Arthur hyt lan Dulas. Ac yn yr emÌad hon? 6 © 
'perygl9s anveidred o pop parth. Ac or dived Arthur a orfu. a gyru Kolkrin. ac 
a dyengys oi lu ar fo hyt egkaer Evraec. ae warchau en e dinas a oruc Arthnr 2. 
Affan gigle Baldvlph. braet oed y Golkrin, hynny. drc vu gantaŷ bot y vrat 
egkarchar. Ac en diannot y dyvu eno a choemìl 9 wyr arvavc ganthaŷ, kanys ar 
Jan e mor edoed e Baldolff hone. pan yros Arthur Colkrin ar ffo. Ac en aravs 
Cheldric. doyffaec ydoed Baldviph ar jane mor. a phorth o Germania gantae. 
Ac gvedy dyuot Baldvlph hyt ar dec milltir y orth gaer Evraec medyhao a oruc 














1 A gvedy y hardabu o vrenhinolyon 
areydon y teyrnas ymrodi y haelder 
aoruc yn gymeint ac nat oed havd idav 
gaffel kymein o da ac aoed reit idav y 
rodi yr ía9l varchogyyn a lithrei attae, 
ac eilloes pey bynac a vo hael ynyanaol 
ygyt a phrouedic volyant kyt boet 
eitleu arnav ar talym. ny at duo waftat 
aghenoétit y argywcduidae, Ac erth 
hynny fef awnaeth arthur kan oed 

2 A phan gigleu golgryn h nny 
kynnulla9 y íaeílon ar yícctteit ar 
fichteit aoruc ynteu ygyt ac:ef a dyuot 
yn erbyn arthìhr byt yg glan dulas, ac eid- 


yao ef molyant y kytymdcithoccau hael- 
der a daeoni lÌunyaethu ryfel ar faefíon, 
hyt pan vei oc eu da vynt ac eu folit. y 
gallei kyuoethozi y varcbogyon ae telu 
at iavnder a dangoffei hynny idav, 
kanys ef a dylyei holl vrenhinyaeth ynys 
prydein o wir tref tataol dylyed... A 
chynnulla9 aoruc holl iewendait ynys 
pdein. A chycheyn parth a chaer 
efravc, B. 

yna y perigleys y deu lu yn vaer. Ac 
eifloes y uudugolyaeth a gauas arthur a 
chymell golgrun ar ffo hyt yg kaer 
efraec. ac werchae yny dinas. B. 


BRUT TYSILIO. 301% 


gyrch nos am ben Arthyr ai lu 1. a fan 9yby Arthyr hyny anvon a oruc ev gatter 
jar]l Cernig a choechant marchoc ganto. a thair mil o bettit y ragot ev ar y ford 3, 
Ac 9edy cyord ac heynt ymlad o Gattor yn groylon lidioc ai gvafgaru a llad 
llyofogreyd o nadynt ai cymell ar fo. Ac yna triftau a oruc Baldolff am na allod._. 
rydhau y vraed. a medylio a oruc pa delo y gvnai. Ac y peris ev bolio y ben a 
thorri y vallt ai varv a mynet yn rith areftdyn a thelyn yn y lav troy lyeítau y 
bryttaniait yny dayth ey dan yftlys y gaer 3. a chanu a oruc a chrio yny atteboyd 
ev or gaer ac y tynvyt ev y moon a raffau dros y gaer. Ac yna yftyrio a oruc ev 
ve ai vravt pa delŷ y gellynt hwy ymrydbau odyno. Ac val yr oedynt velly 





BRUT G. AB ARTHUR. 


dvyn noíael kyrch am pen Arthur ae lyt. Ac Arthur a vybu henny. fef a oruc 
Arthur yna anvon. Kador dyvyíaec Kerpy? a choechant marchaec ganthay. ac a. 
their mil o pedit ygyt ac ef. a mynet yn eu berbyn. ac eu ragot e nos hono e ford 
edelynt2, Ac gvedy kaffael o Gador e fford e deuynt e gelynyon eu kyrchu en 
difyvyt a oruc, Ac gvedy brivaŷ ac effigav eu bydinoed ac eu llad llaeer onadynt. , 
kymhell e Saefon a oruc ar ffo. Ac orth henny dirvaor triftyt a goval a gymyrth 
Baldelff enda. orth na alles goneuthur kanhorthoy na nerth oi vravt. a medylya9 
a oruc pa ved ec galley enteu kaffael emdidan ae vract. kanys ef a debygey e galley 
kaffel holl garet i pob un onadunt pey ymkeffynt { ymdidan igyt ell deu. Ac | 
goedy na chaffey ford arall en e byt eilliaz a oruc y ben ae varyf. a 
€hymryt telyn en i lao. ac en rith kroefan ac arveftdyn. ac gvareyt dyvot 
emplith e llu ar llueíteu. ar klymeu a ganey ar e delyn a dangofynt i 
yot en telyniaor. Ac or dived gvedy na thebygei neb i vot en deyllwr 
peíau a oruc parth a muroed e gaer3. Ac gvedy i adnabot or gŵyr o 














‘ 


1 A phan gigleu baldolf aoed a aros dyuot geldrig tywyíïaec a Ilu 


A 


hoeemil owyr arwacc ganthav ae wyrchae, 
íef awnaeth ynteu kyrchu parth ac yno 
a hynny o niuer gantav y geiilno gelleg 
y vravt kans pan ymladaffei arthur a 
golgrun yd oed baldolf ar lan y mor yn 


2 Ac nyt amgeloys hynny rac arthur, 
Sef a oruc ynteu anuon cader iewyflaec 
kernyo a wechant marchave gan'w a, 


3 A gvedy kaffel o cader gvybot y 
ffora ovat acyn kyrch aoruc am eu pen 
ac cu ,valczru ae kymell ar ffo. A 
dirua9r trittyt a gymyrth baldolf erth 
na ellvys geìl€g y ura9t or gvarchae 
yd yn a9. A medylyao awnaeth 
pved y gallei gatììel ymdidan ae vraet, 
kau ef a tyLygel y keffynt oll rydit a 
g9urct pei ketiynt ífuryf y gytyftrywyav 


gantaŷ o germania yn porth udunt. 
gedy dyuot baldelf byt ar deg milldyr 
y orth y gaer. medylya? aoruc dŷyn 
kyrch nos am pen arthur ae lu. B. 


theirmil o pedyt y rac vlaenu y fford y 
tybygynt y dyuot. 


peth a wnelynt. ac gvedy nat oed fford 
amgen. íef awnaeth alla y wallt. a 
goneuthur diwyl ercítyn arnav. a 
chymryt telyn yny lav a cherdet trvy 
bebyileu Arthur gan ymdangos yn 
erettyn, A gvedy na thybygei neb 
orthao y vot yn toyllor mal yd oed. 
Sef a oruc dyneíau parth ar gaer dan 
ganu telyn. B. 


- 


308. BRUT TYSILIO. 


nachav genadau yn dyfot o íermania a cheechant llong gantynt yn Ìla9n o wyr 
arvoc a Chledic yn dyofoc arnynt ac yn difgin yn yr Alban, A pban gigle 
Arthyr byny gado caer Efroc a oruc a mynet y Lyndain. ac yna dyfynnu y wyrda 
atto ymgynghori ac hoynt. Sev oed y cynghor:anvon at Howel ap Emyr Llydag 


y mai ap y choaer yr hon oed vrenin llydav y ervynnait nerth ganto%. Sev y 








BRUT 6, AB ARTHUR. 


veon i dŷnu a orugant vrth.raffeu attadunt i meon. Ac gvedy geelet ohonav i. 


vraot emkaru a orugant megys na ryymeelfynt troy laver o efpeit kyn no henny. 
Ac val ydoedynt velly yn medylyav. ac en keifao yítryv pa ved e gellynt emrydhau 
odyno. Ac val edoedynt en diobeithia9 o henny enachaf eu kennadeu en 
ymchvelyt o germania a Cheldric en dyvyíaec arnadynt. a chegchant llong 
kanthun; en llaen o varchogyon arvavc. ac en dyfkynu en er Albant. Ac geedy 
klybot henny annoc a gonaethant i gyghorwyr i Arthur adaŷ ec dinas rac dyvot 
efavl miveroed benny am eu pen. a bot en pedrus ac ar dameeyn udunt rodi kat 
ar vaes udunt. - Ac vrth henny vfydbau a oruc Arthur oe kyghorwyr. Ac odyna 
ed aeth hyt en Llundein. ac eno galv a oruc attao holl wyrda e deyrnas o 
eígolheigion a lleygion, ac erchi udunt rodi kyghor goreu a iachaf or a 9ypynt 
nehaellynt en erbyn e paganieit. Ac o gyt dyundep a chyt gyghor pavb ygyt 
kenadeu a ellyngafant hyt ar Hyvel vap Emyr Liydao brenhin Prydein vechan. i 
wenegi idav enteu er ormes ar trueni ar ryuel oed gan y paganyeit ar enys Prydein. 
kanys ney vap chaer i Artbur oed ¢ gor lwnn9 2. Ac gvedy klybot o Howel er 
ryuel ar avÌonydvch a oed ari evythyr, erchi a oruc paratoi ìlynges. a chynnullae 
pymthec mil o varchogyon arvavc. ac ar e goynt kyntaf a gavas e-deuth i Borth 
MHament i dir enys Prydein. Ac odyna Arthur ac harvolles or anryded e goedey 
arvoll gor kyford a honne. ac en vynych damplygu ac ymgaru pob cilvers3. Ac 








! A goedy y admabot or rei gvarch- 
aedic. fef awnaethant eRynnu raífeu 
idae. ac orth y raffeu y tynnu y myen. 
A gvedy g9elet o hon. y vravt mynet 
deylyae mynegyl ac ef aoruc. A goedy 
medylya9 o nadynt 'bved y gellynt 

2 A geedy clybot o arthur hynny. 
fef y kauas yny gyghcr nat eiftedei erth 

gaer hoy no bynny rac pedruífter ymlad 
a cbynulleitua gymeint a honno. o 
delynt am y pen. A mynet odyno 
awnaeth hyt yn llundein a gal9 autae 
holl wyrda ynys prydein ieirill a baren« 

3 A phan gigleu hyvel y ryvel a ocd 
ar y ewythyr paratoi llyghes awnaeth. 
ac ethol pymthegmil o varch»,yon 
aruave ygytac ef. Ac ar y goynt kyntaf 


ymrythau odyno nachaf y kenhadeu yn 
dyuot o germania a wechanllog gantunt 
yullayn o varchogyon aruaee a cheldric 
yn tywyffaoc arnadunt. a diícyn yr 


-albany tr. B. 


yeit a marchogyon urdavl ac eícyb ac 
abadeu. Ac oe kytkyghor yd anuonet 
kenladeu hyt ar hywel vab humyr 
llyda9 oed vrenhim yn Jlydae y venegi 
ida9 ef yr ormes aoed ar y bryttanyeit 
gan genedyl faeffon paganyeit. nei y 
arthur vab choaer oed hywel.- B. 


agauas yny ol kychoyn aoruc parth ac 
ynys prydein. a dyuot y norhamton yr 
tir. ae aruoll a oruc arthur yn anrydedus 


mal y dylyit yvr kyuurd a honno, B. 


—— Y 





BRUT TYSILIO. 


303 


dayth Howel a fymtheng mil o wyr arvoc gidac ev y Northamptwn y dir Lloegr. 
A Maven vy Arthur vrthae. ac odyno y. gyt ydaethant hyt ynghaer Loyttgoet. 
eraill ai gailw bi Caer Lincol cans yno ydoed y faefon. ac ymlad croylon a vy 
yno a rong y llad ai bodi y collet yno chwemil or íaefon. ac a diengis o nadynt 
aethant hyt ynghoet Celydon ac Arthyr yn y hemlit 1. ac yna y by vrvydr galet a 
llad llaver o bob ty cans o vafgot y deri y bretbynt y bryttaniait ac yna y peris 
Arthyr dorri y deri ai roi ar gyffion ychel ynghylch y íâeíon, ac yna y gvdrch- 





| BRUT G. AB ARTHUR. | 
odyna gvedy llithrao echedic o dydieu eynt a kyrchaffant kaer Lvytkoet. lle er 


oed c paganyeit yn ymlad a hi. 


E gaer honno hagen a oed goíodedic en e vlat 


a elvit Lyndyfey ar pen mynyder reg dey avon. ar dinas honno ar avrhon a elvir 
Lincoll. Ac gvedy eu dyvot eno igyt ac eu holl niueroed ymlad a oruŶant ar 
Saefon. Ac anghlyvedic aerva a gonaethant onadynt. kanys chee mil onadynt a 
dygoydaíant e dyd hong. rey oc eu llad. rey oc eu bodi en er avonoed a gollafant 
eu hencidieu ac eu buched. Ac orth benny er rey ereill en gyflaen o ofyn adav e 
dinas a orugant. a chymryt eu ffo en lle diogeloch udunt. Ac eiíoes er rey henny 
ni orfoyíaed. Arthur oc eu hymlìt hyt pan deuthant hyt en ll9yn. Kelydon 1. Ac, 
eno ymkynnullao o pop lle a gwnaethant oc eu fo. A medylyav odyno 

gorthoynebu i Arthur. Ac odyna gvedy dechreu emlad o nadunt aerva a orugant 
or Brytanyeit. ac eu hamdifyn eu huneyn €n vra9l. kanys o gyígaet e goyd ac eu 


kanhorth9y ed arverynt ac e gochélynt ergydieu e Brytanyeit. 


Ac gvedy 


gvelet o Arthur henny ef a erchis trychu a llad a koed en e parth hynno yr lleyn 
a chymryt y kyfion henny ar traeíprenni ac eu goflot en eu gvarchae ena megys- 
na chefynt ac na ellynt myned odyna. kanys ef a vyney eu goarchey ene lle 
honno. en gyhyt ac bydey reit udunt dyvot i lao idav. ney enteu a vydynt vare o 
nevyn. Ac gvedy gvneuthur y kay henn ef a erchis yr torvoed ar bydinoed 
damgylchynu e ligyn. Ac eno tridieu a theirnos c buant 2. Ac gvedy goelet or 





1 A gvedy mynet ychydic o diheuoed 
heibao kychoyn awnaethant odyno 
parth a chaer Ieytgoet am pen y íaeíïon 

ícymun a oed yny chawar{agu. ar tref 
honno y fyd yn lyndyílei ar pen mynyd 
uchel mg dey auon. ac aelwir o end 
arall lincol. A gvedy eu dyuot yno 


2 Ac yno yd ymgynnullafant vynteu 
oc eu fio a pop lle. a medylyao awn- 
.aethant eilweith gorthoynebu y arthur. 
A gvedy dechreu ymlad o pop parth 
aerua ny bu vychan awnaethant er 
brytanyeit gan y amdiffyn ehunein. ac 
aruer owy;cavt y deri y ochel ergydyon 
y brytanyeit. a phan welas arthur 





ymlad awnaethant yn diannot ar faeffon 
ac yn yr un dyd henn? y dygoydoys 
wemil or íaeilon reg eu llad ae bodi. a 
chymryt eu ffo aoruc'y íaeffon : ac ny 
orffowyifvys arthur oe hymlit odyno 
byt yn lleyn kelydon. B. 


hynny erchi a orìc trychu y'geyd or 
p:rth hont yr Ilvyn ac eu gotot yn gae 
ym kylych mal na cheffynt mynet odyno 
hyny ymrodynt y wyllys arthur neu 
vynteu a veynt veirv o newyn. A gvedy 
goneutbur y kae a rannu y bydinoed yg 

ylych y ll9yn. Ac velly y buvyt tri 
dieu a their nog. B. 


304 , | | BRUT TYSILIO. 


avyt hynt dri divarnot a thair nos heb na boyt na diot. Ac yna rac y mair? 0 
' neoyn y rodes y faefon y Arthyr y holl fellt a thyrnget o fermania hefyt ar y 
gellong y golat a roi goyftlon ar hyny :.. Ac vedy y mynet byt ynghefn goailg? 
edifar vy gantynt y hamot ac Arthyr a throi y hŷylau a vnaethant ac y borth 
'Totnais yr Jan y dir Lloegr ac anraithiao y vlat hyt yn hafren ac odyno hyt yng- 
haer Vyddau a damgylchynnu y gaer ac ymlad a hi?, A phan oyby Arthyr 
hyny y peris ynte grogi'r goyftlon heb o hir. Ac ymado a oruc ev ar Yfgottiait 
'ar ffichdiait a gado Howel y nai yn glav yno o othrom haint ynghaer Alclyd 
ymlith y elynion3. a dyfot am ben y faefon hyt ynghaer Vydau. A dyvedyt 
ertbynt chechei dŷyllwyr lladron ni chadefoch amot a mi nis cadeav innau a 
choithau. Ac yna ydaeth Dyfric arch eígob Caer Llion y ben bryn ychel a 


, 





BRUT G. AB ARTHUR. 


Saefon nat oed udunt dim a beyteynt rac eu mary oll vynt o neŷyn. vynt $ 
geiffiafant ygan Arthur ellygdaot ygyt ar amvot honn. eu hellŷg vynt trach eu 
kevyn i Germany en eu llogeu. Ac ada i Arthur eu beur ac eu haryant ac 
eu holl da eithyr eu llogeu. ac ygyt a benny ada? teyrnget pob blŵydyn 
ida9 o Germany. a chadarnhau heny kan rodi goyíìlon. Ac ae bellygod ? 
emdeith, Ac val et oedynt evelly en emchvelyt adref. ac en rvŵyga? e moroed 
edivar vu gantbynt er amvot a wnaethoedynt, a throfi eu heylyeu a orugant ac 
emcheelyt trachevyn i enys Prydein. ac i draeth Totnes ¢ deuthant yr tir. Ac 
odyna anreithiao e goladoed a orugant hyt ar Havren. a llad e tir dyvyllodron. 
Ac odyna e kymeraffant eu hynt hyt egkaer Vadon. ac eifte orth e gaer ac emlad 
abi2. Ac gvedy menegi henny ir brenhin anryvedu en vavr a oruc meint eu 
teyll ac eu hyfkymyndaet a chymryt byr kyghor am grogi eu gvyftlon. Ac 

ymadav a oruc ar ryvel a dechreuaffei ar e Fichtyeit ar Efcotyeit. a bryfya9 i 

diftryo e Saeffon. Pryder mavr hagen a goval oed arnaŷ. kauys Hyveli nei # 
ryadacfei egkaer Alclut en glaf o orthrom glevyt3. Ac or diwed gvedy dyvot 











1 A gvedy nat oed dim beyt gan y 
facfon fef awnaethant rac eu mar rac 
mewyn anuon kenhadeu ar arthur y 
adoleyn y bellog yn ryd y eu llogeu. 
Ac ada? idav ynteu y eur ae haryant ae 

a Ac val yd oedynt yn rvyga? moroed 
yn mynet tu ac eu g9lat y bu ediuar 
gantunt wneuthur yr amhot hennŷ ac 
arthur. Ac yny lle troffi eu heyleu 
dracheuyn parth ac ynys prydein. A 

3 A gvcdy menegi hynny y arthur. 
ryuedu aoruc meduc y toyll arnadunt 
yn gymmeint ac yto rynt y haruoll mor 
ebroyd a bynny. Ac yn diannot crogi 


holl fellt. A theyrnget pop plodyn o 
germania a gŷyítlen ar hynny. 

auas arthur yny kyghor kymryt hynny 
gantunt. A roi kanhat udunt y vynct 
ynryd. B. 
dyuot y traeth totneis yr tir. A dechreu 
anreithae y goladoed byt ymor hafren, 
Allad ybileinlu. Ac odyna kerdet 


racdunt hyt yg kaer vad9n. A dechreu , 


ymlad a hi. 


eu goyftlon ac ymadae ar yícotteit a 
mynet parth ac yno. Ac eiffoes goualus 
oed am ryadav hvel vab emyr llydao yn 
glaf yg kaer alclat, B. 








BRUT TYSILIO. 805 


dyvedyt o byt Met. ha wyrda heb ev y íavl yfyd o hahoch o griftnogavl 'fyd 
coffeoch hedi9 dial gvaet ych rieni ar y peganiait Saefon a thrŷy nerth Duv y 
llafyr a gymeroch ar angau a ylch ych pechodau choi yn lan’, Ac yna ŷ gif» 
god Arthyr amdano lyryg a oed daileng y vrenin ac am y ben helym aurait â 
llun draic o dan erni a de]? arall a elvit prydvenn ac yndi hithe ydoed dele vai? 
yn yígythredic a hyny a dygai Arthyr gydac ev pan elai mevn perigl broydrau 4 
chledyv a gymerth ev a elvit caledvvlch cans gorau oed ev yn holl ynys Brydaìn 
yr hŷn â naethb6yt yn ynys Afallach, a gvay? a gymerth ev yn y lav yr hon eleit 











BRUT G. AB ARTHUR, 


ohonav hyt pa veles e Saeíon. ef a dyoact val hyn. kartys er ahvarhaf anivelediu 
eno Saefon. ni bu teilog kanthunt kado fyd na chyvirdep orthyfi. myfi hagen kad 
kado fyd orth Duv ygyt ae nerth enteu a dialaf hedyo gŵaet vygkivdavtwyr endun 
heynteu. Geifcech wyr ych arveu. gvifcoch at en wravl kyrchoch e bradwyt 
hyn. a hep pedrus kan kanhorthoy Crift ni a orvydon t. 

Ac odyna gvedy dyvedvyt o Arthur benny Dyvrie archeftob kaer Llion a aeth 
a íevyll ar ben bryn. ac en vochel ef a dyvaet val hyn. Awyrda ep ef. er rey 
eílyd arderchavc o griftonogavl profes. preilvylet enoch chei gvarder a chof ech 
kiodaydwyr. ac ech gylat er rey ar ry las ac a diftryvivyt trvy vrat e paganyeit» 
kanys tragyvydal goaradŵyd vyd ychoi onit emrodoch i eu hamdifyn, Ac erth. 
heny emledvch tros ech gvlat, ac o byd reit dyodevoch agheu trofti oc ech bod, 
kanys er agheu hona a vyd budugolyaêth a buchoed ir eneit. poybynac hedyo a 
¢l i agheu ef ehunan a emryd en wir aberth i Duv, ac nyt pedrus ymlyn Crift 
ohonav. er hon a vu teilég kanthaŷ rodi i eneit tros i vrodyr. Ac vrth heny 
poybynac o honarch a lader en er emlâd hon. bit er agheu hono en pepyt idav ac 
en vadeueint oi holl bechodeu ac en ellygdact. A dan amvot nas gochelo o 
damveina i dyvot2, Ac ni bu un gohir en llaven o vendith e gvynuydedic wrda 











I A phan welas y peganyeit yn ymlad 
ar gaer y dywaot yr ymadraed hon. kyny 
uy teil9g gan toyllwyr faeffon bradeyr 
kadŷ aruoll vrtbyfi miui a kadoaf ffyd 
orth duo.gan geiffyao dial gŵaet vy 

2 A gvedy dywedut o arthur yr 
ymadraed hon y kyuodes dyfric arch- 
efcob kaer llion. a feuy]l ar pen bryn 
uchel, A dechreu y ymadraed val hyn. 
hawyrda heb ef y rei yfyd arderchartc o 
griíftynogael ffyd gatholic koffevch waet 
yc kietaotwyr yr hŷn yíyd eìlygedic y 
gan eícymyn eftraon genedyl faeffon. 
kans goaradeyd tragywydaol yvch ony 


kiotaetwyr arnadunt. gvifcoch aech 
arueu a chyrchech yn 9vraŷl y toylloyr 
racco. A chan porth duo ni oruyden 
arnadunt. B. 


lafuryech y geiffao dial ych kenedyl 
arnadunt. ac orth hynny ymledvch dros 
avch gelat a diodefvch ageu trofti orbyd 
reit yoch. <A pvy bynac a damweinag 
ida9 yr ageu honno. y mae yn ymroi 
ehun yn wir aberth y duo gan euelychu 
kriít y gor a ymrodes yn wir aberth tros 


y popyl. 5. 


Rr 


306 
Rongymyniat !, ac wedy y baeb wifgo am dano. trey vendith yr arch-efgob. 
cyrchu y gelynion yn groylon a orugant ai llad yny vy nos. ac erbyn. nos y 
cyrchod y Saefon ben bryn ychel gam dybiait y gellynt ymgado yno. A fan vy 
dyd drannoeth y dyc Arthyr y mynyd arnynt ac er hyny ymlad yn groylon a 
orugant. Ac yna llidio a oruc Arthyr a thynnu €aledvelch gan goffau ene 
Mair a rythro y elynion yn wraol ar neb a gyfarffai ac ev ar un dyrnot y lladai 
ac ni orffeyffod Arthyr yny ladavd ev or Saefon dec a thrygain a fedear cant. A 
fan velas y Bryttaniait y brenin yn digoni trwy vilenaeth ac evllys cymryt 
llaoenyd a vnaethant ai nerthoed attynt a chydgerdet ac ev ac nydiwed y'llas 
Colgrin a Baldolf y vraet a Naver o vilioed gidac heynt ac y foes Cledric ac a 


BRUT TYSILIO. 











BRUT. G. AB. ARTHUR. 


hono. bryfia9 a orugant a gviíca9 paeb eu arveu amdanav ac vfydbau i kym- 
ynedy? ac i orchymyn er archefcob, Ac odyna Arthur a vifceyt amdao lluryc 
oed teilvg ir veint vrenhin hong. penfeítyn eureit cíkytbredic o arvyd dreic a 
adaffoyt oy pen. taryan a gymyrth ar y yíkeyd er hon a elvyt prydven. en er hon 
ed oed delv er argleydes Veir en yfkythredic. cr hon yn vynychaf a alvei enteu ar 
kof. ef a rvymoyt o caledvelch e cledyf goreu. er hon a wnatboedyt en enys 
Avallach. gleif a dekaaed i deheu ef er hon a eloyt ron veghel oedd. hono. a 
llydan ae adas i aerva. Ac odyna gvedy llunyaethu e bydineed o bob parth e 
Sacfon en hervyd eu devavt en glev kyrchu a gvraethant. ac ar hyt e dyd. en 
wrael gortheynebu e Brytanyeit.” Ac or dived gvedy trofi yr heul ar i dygoydet- 
igaeth. achubeit inynyd mavr oed en agaes udunt a genaethant e Saefon. a chynnal 
hono en lle kaítell udunt. Ac o amylder eu niuer emdiriet a thebygu bot en 
disaen udunt o kedernyt e mynyd. ° Ac vedy dydoyn er heul e dyd arall rac 
eyneb. Arthur ae lu a etkynes pen e mynyd. Ac eiffioes en er eskynu hen? 
l]aeer oi wyr a golles. kanys haŷs oed ir Saeíon o ben emynyd gvneuthur drec ar 
e Brytanyeit noc yr Brytanyeit engertheynep c mynyd ar e Saeffon. Ac or dived 
gan veyhaf grym a liavur gvedy kaffel or Brytanyeit pen e mynyd en e lle vynt 
a dangofafant eu deheuoed udunt. Ac en erbyn henny e Saefon en wravl a 
offodent eu bronoed en eu gvrthŵynep. ac oc eu holl angerd emgynnal en eu 
herbyn. Ac geedy trenliao laver or dyd evelly llidia9 a oruc Arthur rac heyred 
e gveley e vudygoliaeth en dygeydav idae. Ac orth heny dynoethi kaledvelch, a 
gal enc er argleydes Veir, ac o ebrcyd rutbyr kyrchu a oruc eny vyd em pcrved 

















1 A goedy kymryt bendith y gan y 
gvynuydedic archefcob. bryflyav a oruc 
pa€b yny gyueir y wifcag y arueu. Ac 
ynn y goiíceyt am arthur llurnc a oed 
teilog y vrenhin. ac am y pen y dodet 
helym eureit. a dreic efcithredic a geen 
taryan arthur aolodet ar yíceyd yn yr 


hon yd oed delo yr argleydes ueir. kan 
ym pop lle kalet ac yg y galwei ef 
arnei ac y koffaei. Ac ar y glun y 
dodet kaletuelech y cletyf goreu awn- 
athoedit yn ynys aualla Ac yny lao y 
rodet geaev aclvit ron goruchel, a llydan 
oed hvnnv ac adas. B. 





BRUT TYSILIO. 307 
diengis oì lus. Ac yna y herchis Arthyr y Gattor iarll Cerniŷ a dengmil o wyr 
arvoc y hemlit heynt ac Arthyr a gymerth y ford ty a Cbaer Alclyt cans ev a 
giofai vot Yfgottiait ar ffichdiait yn caiffiag Howel allan or gaer*. Sev y 
gonaeth Cattor ai lu cyrchu llongau y Saefon ai llenei oì gwyr y hun ac ynte aeth 
ar ran arall gydac ev y hemlit hoynt megis lleo coedael ac yna y llas Cledric y 





mn Ue ate — 


BRUT G. AB ARTHUR, 


ielynion. A phey bynac a kyvarfei ac ef. kan galo eno Duv. o un dyrnaet i 
lladei. Ac ni orfoyíaed or ruthyr heno hyt pan ladaŵd a chaledwelch chun 
' triugeinwyr a ffedoar kant. Ac gvedy gvelet or Prydeinyeit henny teohag eu 
torvoed a gonaethant ae ymlit enteu. ac o pop parth udunt gvneuthur aerva. | 
Ac en e lle e dygoydafant Colgryn a Baldolf i vraŵt. a llaver o vilioed ygyt ac 
vynt. Ac gvedy gvelet o Cheldrich perigyl i kytemdeithion en e le beb annos 
emchoelyt a oruc ygyt a rei ereill ar fo heb un annot 1, 

Ac goedy arveru or brenhin or vudygolyaeth ef a erchis i Kador iarll Kernyo 
erlyt e Saeffon. hyt tra vryffiei enteu yr Alban. kanys menegi a gonaethoydyt 
idao bot e Fichtyeit ar Efcotyeit orth gae Alclut e lle ryadavffei enteu Hyvel i 
nei eo glaf Ac vrth beny y bryílieu enteu i vynu i rydhau enteu ygan i elynion 3, 
Ac odyna tyvyífaec Kerny? a dec mil ygyt ac ef. ac nyt en oì. e Saefon en gyntaf 
ed aeth ef namyn en e blaen achubeit eu llogeu eoruc rac kafael onadynt 
dyogeloch neu amdifyn or rey benny. Ac gvedy kafael ¢ llogeu ohona? ef ac 
kadarnbau o vynt or marchogion arvavc goreu oed kanthao rac kafael or Saefon 





GE —  Ì XXX SE 


r A goedy daruot goifca9 bydinao o aoruc arthur owelet y faeffon yn ymlad 


parth a ymgyrchu awnaethant. a 
Ìlad llawer p vilioed. Ac val yd oed 
yr eul yn geftog ar dyd yn daruot, 
Achub awnaeth y faefon y mynyd 
a ocd yn agos. A chymryt henn? 
yn lle kaftell udunt gan ymdiret 
y eu kedernyt ac yn amylder y niuer. 
Ac eifoes pan arwedeys yr heul y dyd 
' trannoeth. yfcynnu awnaeth arthur ae 
Ja y pen y mynyd. A llawer oe wyr'a 


golles yn eícynnu y mynyd. kans havs | 


oed yr íaefon ymlad o oruchelder y 
mynyd, noc yr brytanyeit orthvynebu 
nac argywedu udunt vy yny gortheyneb. 
A gvedy treulao llawer or dyd yn 
ymlad yny wed honno. llidiao ablyghau 

2 A goedy kaffel o arthur y vudugol- 
yaeth hono. fef awnaeth anuon kador 
tewyllaec kernyŷ y erlit y íaeflon a 
ryffoaffei, hyt tra bryffei ynteu parth ar 
alban yn erbyn yr yícoteit oed wedy 


‘ 


mor vraŷl a hynny. ac nat yttoed ynteu 
yn kaffel y uudugolyaeth. Ac ar hynny 
tynnu kaletuolych oe wein o arthur 
gan aly eno duo ar argloydes ueir. ac oe 
yuan vuan ruthyr. kyrchu y lle tevaf y 
gvelei vydinoed y íaeílon.. Ac ny 
orffowyflvys hyny Jadavd ae vn cledyf - 
ehun deg wyr a thri ugeint a phedvar 
caner. A gvedy geelet hynny or bryt- 
anyeit. glevhau awnaethant vynteu. a 
goneuthur aerua diruaer, y meint or 
faeffon. Ac ny urveydyr honno y llas 
colgrin. a baldeìf y vreŷt. a llawer o 
vilioed y gytac vynt. A phan welas 
keldric yr aerua trom honno oe gytym- 
deithon. ffo awnaeth ynteu. B. 


dyuot am pen kaer alclut. y lle yd oed 
wedy dyuot am pen kaer alclut. y lle 
y oed bywel vab emyr llydae yn gjaf. 
Ac orth hynny y bryffei ynteu rac 
kaffel y gaer am pen hywel, B. 


Rr 3 


a 


308 


tyofaoc heynt a chymell y llaill yn gaeth tragyoyd * Ac vedy gorvot o Gattor ar 
y Saeíon y dayth ev tya Chaer Alclyt lle ydoed Arthyr ac ynte oed vedy 
cymell y ffichdiait hyt y mor. cans hone oed y trytyd ffo a wnathoed 
Arthyr a Howel arnynt ac yna y foaíant wy hyt yn llyn Llumoncy 
cans y mae yn dyfot yr llyn hono o afonyd drygain a thrychant yr hai 
yíyd yn llithro o vynydoed Prydain ac odyno yn un avon yn mynet yr mor a 
Lleven y geNir yr avon hono. Ac ymhob ynys or haini y mae craic vaer a nyth 
Eryr ar hên pob craic a fan elai yr haini y ben un craic y waidi. geybydynt hoy 
y dao ryw ormes o allolat yr ynys hono. Sev a oruc Arthyr peri doyn llongau, 
ac yígraffau yno a damgylchynny y llyn a chronni y bobloed hyny yno yny vy 


BRUT TYSILIO, 





BRUT G. AB ARTHUR. 


ford udunt os attadunt e mynynt ffo. Ac ene lle goedy darvot idav gadarnhau 
e llogeu evelly. Ar vrys erlyt e gelynion aoruc enteu kan eu llad hep trugared 
ac eilenei gorchymyn Arthur amdanadynt. er rei o deudyplyc dycalreyd a 
kyvaríangit. Ac orth henny rei onadunt o ergrynedic kalonoed a ffoynt yr 
keedyd ac yr Iloyneu. ereill yr mynyded ac yr gogoueu i geiffia9 efpeit i 
sgheanegu eu hoedyl. Ac or dived greedy nat oed udunt nep rye dyogelech er 
henny a dyenpis en vrivedic onadynt vynt a emgynnullaffant byt en enys Thanet. 
A hyt eno tyvyfaec Kerny9 kan eu llad ae bymlynaed. Ac ny orfovyíaed hyt 
pan las Cheldric ac eu kymbell vynteu oll i llao kan rodi gŷyftlon 1. 

Ac gvedy kadarnhau tanguheved ar Saeffon en e lle mynet a gonaeth kadvr en 
eì Arthur parth a chaer Alclut er hon ar rydareed i Arthur i rydhau ygan ec 
Fichtyeit ar Efcotyeit. Ac odyna kyrchaed Arthur ae lu hyt e Moreif e lat o 
eno arall a elvyt Reget. Ac eno gvarchahaed ef er Efcotyeit ar Fichtyeit. er 
rej teir gocith kyn no henny a emladyffynt en erbyn Arthur ae nei. Ac gvedy 
dyvot er rei henny byte vlat hono ar ffo. cynt oll a aethant hyt en llyn llumonyv. 
a chymryt er enyffed a oedynt en ¢ llyn en gadernyt udunt. kanys tri ugeint enys 
oed ene llyn. a thri ugeint karec a nyth eryr em pop karec. Ar rei henny pop 
dy9 kalanmei a deuynt ygyt. ac are lleis a kenynt ena dynyon e olat hono a 
etnebydunt e dameeinieu a delhynt en e vleydyn rac cynep. Ac ygyt a henny 
tri ugeint avon a redynt yr llyn. ac ny redei ohona? namyn un avon ir mor. Ac 
yr enyffoed henny y ffoeffynt e gelynyon, i geifliao dyogeloch o kedernyt e llyn. 








ph ee» 





1 Ac yna y Eychwyngys kader a 


degmil o varchogyon aruatc gantav. 
A gvedy kaffel y llogeu ac eu briwag 
'choelut ar y elynyon aoruc. Ac eu 
led heb trugared rei o nadunt a 
gyrchei diogelech y lleyneu ar koedyd. 
ereill y mynyded ar gogoueu y geillav 
yf peit rac eu bangeu. A gvedy nat oed 


dim diogeloch udunt. fef awnaethant 
kyrchu yny tanet hyny oedyn Tadedigyon 
eu bydinoed. Ac eu herlit aoruc 
kader hyt yno gan wneuthur aerua 
diruaer y meint. Ac ny orftowyfloys 
hyny ladaed keldric. a chymell y rei 
ereill y darefteg y arthur. B. 





BRUT TYSILIO. , 309 
vairy milioed o nadynt o nevyn 1, ac val yr oedynt velly nachav Gilamvri vrenin 
Iverdon yn dyfot a llynges vavr ganto yn borth yr Yígottiait. cans or un iaith y 
hanoedynt ac or un genedl. A ffan velas Arthyr hyny ymadag a oruc ar 











BRUT G. AB ARTHUR, 


Ac ny dygrynoes udunt namyn echedic. kanys kynnulla9 llogeu a gŷnaeth 
Arthur a chylchyuu er avonoed ar llyn. hyt na cheffynt mynet' nep odyna allan. 
Ac velly pymthec dywyrnaŷt e gvarchabavd evelly hyt pan vuant mar? o ncŷyn 
hyt ar vilioed *. Ac val et oed Arthur en eu gvarchay evelly enachaf Gillamori 
brenhin Iverdon en dyvot a llyges. kanthag amylder o poploed anghyvieith 
kanthae en porth yr Eícottieit ac yr Fichtyeit. Ac orth henny emadav a gonaeth 
Arthur ar llyn, ac emcbvelyt i arveu yr Gvydyl. ar rey beny kan eu llad hep 
trugared a gymhellŷs ef ar ffo i eu gylat.. Ac gvedy e vudygoliaeth hono. emchoel- 
yt tray kevyn aoruc eilcheyli vynu dileu er Eícotieit ar Fichtiait hyt ar dim 
en hollael, Ac gvedy nat arbetit y nep megys y kefyt. emkynnullay a gonaeth- 
ant efcyb e olat hono egyt ac eu holl efcoleigion or a oed daryftygedic udunt. 
ygyt ac eíceirn ¢ feint ac eu kreiryeu. ac en droetnoeth ¢ deuthant byt rac bron 
Arthur. ac erchi trugared tros e truan popyl honno. Ac ar eu glinieu i vediae 
ef hyt pan drugarhei vrthunt. kans digaon o perigyl a drvc ar rygonaethoed 
udunt. kanyt oed reit ídav dilid hyt ar dim er hyn a dyangbaffei o honunt. Ac 
.gvedy erchi onadunt ar e ved honno. vylao 0 varder aoruc ar rodi yr goyrda henny. 
kymeint ac a archaffant 2, 








aA gedy geneuthur tagnoued ac 
gynt y kerdoys kadŷr parth a chaer 


daeidae. Ac ny ret o hona9 namyn 
un. Athrugein karrec a nyth eryr ym 


alclut yr hon a daroed y artbur y rathau 
y gan yr yfcotteit ar ffjchteit. Ac 
odyno y kychwynnaffant parth a 
muryreifft ynol yr yfcotteit ar effichteit, 
a ymladaflynt teir gveith ac arthur kyn 
uo bynny. Ac y ffoaflynt hyt yno. .Ac 

na yd athoedynt y enyffoed a oed. yn 
ffyn Numonocy y geiffao eu ymdiffyn yny 
lle kadarn bennv. kaps yny llyn hennŷ 
y mae trugein ynys. athrugein auon a 


' a Ac val yd oedyn uelly nachaf 
gillamori brenhin iverdon. a llyghes 
anueidra9l y maint yn dyuot yn porth 
yr popyl truan yd oedit yny gearchae. 
Sef awnaeth arthur ymadag ar yícotteit. 
ac ymchoelut y arueu yny goydyl. aceu 
kymell ar ffo. A gvedy ffo y gvydyl 
ymchoelut aoruc arthur ar yr yícotteit 
ar effichteit y vynnu ¥ dileu hyt ar 
dim. Ac val yd oed arthur geedy 
ymrodi y kreulonder yn crbyn y bobyl 


pop karrec. Ac unweith pop pleydyn 
yd ymgynnullynt ygyt. Ac y dangotlynt 
ar y lleiffeu y damwein adelhei yr 
teyrnas o hynny hyt ym pen y vlvydyn, 
Ac yr lle honno y ffoaffei yr yícotteit ar 
effichteit.. Ac ny dygrynoes udunt: 
kans kynnulla9 llogeu ac yfícraffeu . 
awnaeth arthur, ac ae gvarchae velly 
troy yípeit pythevnos. bynny vu var9 
hyt ar viliod. 


honno nachaf eícyb y truan wlat ae 
offeireit ae yfcolheigyon yntroetnoeth 
ac eícyrn y feint ar crogeu yn dyuot 
wediay trugared arthur dros edlybin y 
truan pobyl honno. A gvedy adoli ar 
tal eu glincu ac adolwyn idav gadu 
udunt y ran vechan a oed gantunt or 
ynys y arwcin tragywydaol geithiwer y 
danaŷ ef. A chyffroi a oruc arthur ar 


.warder a thrugared arodi yr geyrda 


íeint hynny eu adolvyn. B. 


319 BRUT TYSILIO. | 


or hai tecav yn ynys Brydain oed hi?. Ac yna y parattoes Arthyr lynges erbyrt 
yr hav neíav y yynet y Iwerdon. a phan dayth Arthyr yno y doed Gilamwri ai 
lu ganto yn barot y ymlatac ef. Ac ni thygivys idaw ynamyn ffo. ac ar y ffo 
hysfy y dalwyd Gilamwri ac y by raid idaw ev wrhau y Arthyr ev ai lu2. Ac 
odyno ydayth Arthyr y Iíìont ac y goreígynnot y vlat hono ar- hynt. a phan 
glyvas anifer or ynyfoed eraill hyny a bot Arthyr yn goreígyn ford y cerdai ac 
nas allai neb y lydias. fev a oruc Doldav vrenin Yfgottlont a Gvynvas vrenin Ore 
dyfot yno oì bod y hun y vrhau y Arthyr ac y roi tyrnget idav bob blwydyn ac 
wedy myned y gayaf haibio y dayth Arthyr y ynys Brydain. Ac yna y by 





BRUT G. AB ARTHUR. 


— wvegeíit en llys Kadvr tewyfavc Kernyv. pryt honno ae theledivrvyd a orchyvyget 
holl goraged teyrnas enys Prydein !. 

A ffan deuth e gvayanhoyn ar haf rac vynep ef a paratoes llyghes ac a aeth hyt 
en Iwerdon. kanys bono a vynei i goreícyn idav ehun. Ac val edeuth yr tir 
enachaf Gillamori brenhin Iverdon ac aneirif amylder o pobyl ygyt ac ef en 
dyvot en i erbyn orth emlad ac ef. Ac gvedi dechreu emlad en e lle e genedyl 
noeth diarveu a emchvelaffant ar ffo ir lle e kefynt gvaícaet ac emdifyn. Ac nì 
_ bu un gohir en e lle daly Gillamori a gonaethpryt ai gymhell vrth êwyllys Arthur. 
ac orth henny holl tevyíogion Iverdon rac ovyn a deuthant ac o angchreiffi e 
brenhin a emrodaffant'oc eu bod en wyr i Arthur2. Ac ‘gvedi darvot idav 
goreícyn holl teruyneu Iverdon ac eu hedychu. ef aeth en eu lyges hyt en 
Iflond. ac goedy emlad ar bobyl hono. ef ae gorefkynes. Ac odyna geedy honni 
tros er enyííed ereill i clot ef. ac na allei un teyrnas gortheynebu idav. Dolvar 
brenhin Godlond, a Geynvas brenhin Orc. oc eu bod a deuthant a gorhau ida 








1 Sef oedynt yno tri broder a han- 
oedynt o xvrenhinavl uoned a delyet. 
Neo cab kynurach. ac uryen. v.k. ac 
aron v. k. ar rei hynny a dylyynt 
tywyffogyaeth y geladoed hynny. Ac 
yd ved yn y heidun kyn dyuot y faeffon 
y eu gvareícyn. Ac yna y rodes arthur 
y aron vab kynuarch brenbinaeth 
yícotlont. ac y leo vab kynuarch 
arllaeth lodoneis dan y pherthyneu. 


kans yn oes emrys y rodaffit anna verch: 


uthyr pendragon yn wreic idav yr hon a 


2 Ac erbyn dyuodedigyaeth yr haf 
yac oyneb parattoi llyges a oruc arthur 
y vynet y wereícyn iwerdon. A gvedy 


ditcyn yr tir y deuth gillamori brenhin. 


iwerdon. ac ynneiryf o luoffogroyd ygyt 
ac ef. A geedy dechreu ymlad ícf 


oed vam y walchmei. a medraet. Ac 
y rodes y uryen vab kynuarch ryget 
dan y pherthyneu. A gvedy daruot 
llunyaethu pop peth a doyn yr ynys ar 
y hen teilygdavt. A rodi y pavb y 
dylyet. y kymyrth y brenhin goreic a 
banoed o dylyedogyon rufein. A gven- 
heyuar oed y heno. - Ac yn Ilys kador 
iarll kerny9 y magyílìtt A phryt 
athegech y wreic honno a orchunygei 
holl.wraged yn ynys prydein, B. 


awnaeth y genedyl noeth truan diaryf 
heb vn goir kymryt eu ffo. Ac yna 
y delit gillameri ac y kymbelleyt y 
dareíteg y arthur. Ac o agreifft henny 
y deuth holl tywytfogyon iwerdon. a 
gvedhau y arthur oc cu bod. 8B. 


BRUT TYSILIO. 313 


Artbyr daydeng mlyned ynty yn gorfoyst. ac y peris ev dyfynnu attav wyr 
profadey clodvaer o bob golat y amlhau y niferoed. Ac yna y hedavd y glot ev 
ai viloriaeth ev a: viloyr o dewrder a haelder o voes ac arver yn y oed hannait 
yr ynys hon megis nat oed un brenin a ellit y gefflyby y Arthyr yny oed ar bob 
brenin y ofn ev rac ida9 oreígyn v cyfoethau>. a phan gigle Arthyr hyny 
medylia? a oruc vynet y goplae ai vaithret y clot a roet ida9 ar eiriau. Ac nit 
oed lai y arvaeth no goreígyn holl Europia. fev oed hyny trayan yr holl vyt. Ac 


Um—í 





BRUT G. AB ARTHUR. 


kan dalu teyrnget pob bleydyn ida. Ac odyna goedi llithrao e gaiaf hong 
heibiag ef a emehoelaed trachefyn i enys Prydein. ac atneoydu aníavd e teyrnas 
a chadarnhau tagnheted endi. ac eno bu deudec mlyned i untu!. 

Ac en er amíer hone gvahaed aoruc marchogion clotvaer deer o arall 9ladoed a 
ffcll teyrnaffoed oe anghcanegu ac amylhau y deylu. megys yt oed kyghorvynt 
kan e teyrnaífoed pell iorthao meint clot i Jys a ryodres y teylu. ac eu moliant. a 
cheiíliag awnaey pavb kyfelybu a dyfkyblu orth lys Arthur, ac orth i varchogion 
ac orth y teylu. kanys nyt ood dym kan un bonedic en e teyrnaffoed cm pell 
iorthunt ony ellynt bot un deuact a marchogion Arthur ac oc eu gvifcoed. ac oc 
eu harveu. ac oc eu marchogaeth. Ac or dived gvedi ehedec i clot ae voliant ae - 
haelder tros eithauoed emyleu e byt. ovyn a kymeraíant brenhinoed tramor 
teyrnaffoed racdae. rac i dyvot a gorefcyn eu kyvoeth ac eu gvladoed. Ac orth . 
heny rac govalon a frydereu. íef agenaeth pavb onadunt kadarnhau eu keyryd. 
ac eu dinaffued. ac eu tyroed. ac eu keítyll. ac adeilat ereill o nevyd en Ìleoed 
cryno. fef achavs oed heny o delhei Arthur am eu peneu. megys e kefynt lleoed 
kadarn en amdifyn udunt. o bey reit udynt vrthae 2. A geedy gvybot o Arthur 
bot i ofyn evelly ar bavb. emardyrchavael aoruc enteu. a medyliae a darparu 
gorefcyn holl Europa. ìda9 ehun. Ac odyna paratoi ilynges a oruc. ac en 
gyntaf kyrchu Llychlyn 'a genaeth byt pan vey Lleg ap Kynvarch a onelei en 











3. A gvedy darnot gverefcyn iwerdon 
mynet ae lyghes a oruc y iflont. A 
'gvedy ymlad ar pobyl ef ae gvereí- 
cynnoys. A geedy clybot or ynyffoed 
ereill nat oed un wlat a allei gorthoynebu 
y arthur. íef doldan vrenhin gotlont, a 


2 A gvavd attav awnaethpeyt marcb- 
ogyon prouadey clotuaer o wladoed 
ereill y chvanaccau y teillu. A chymeint 
oed íyberwyt llys arthur. ae teulu o 
vaes a grybodeu a daeoni a haelder a 
milvryaeth ac nat oed dim gan neb or 
ae clywei o ny allei ymgyfflybu idi. ac 
nyt oed dim gan vn dylyedacc o pedeir 


gvinwas vrenhin orc. dyuot oc eu bod 
y vrhau y arthur. ac y rodi teyrnget 
idav. A gvedy mynet y gayaf henne 
beiba ymchoelut a oruc arthur y ynys 
prydein. A chadyrnhau tagnoued yndi. 
Ac ybu yndi ar vntu deg mlyned. B. 


bannoed y byt ony bei vn divy mt ac vn 
o teulu arthur. Agvedy «; yd c dros 
pedeiruanoed y byt y ryv <r ocd a:thur, 
yd oed pavb or brenhined yn ergrynu 
rac ofyn y gevareícyn o honav. {ef 
awneynt kadarnhau y keftyll ae kaerocd 
ageneuthur ereill o newyd rac ofyn, B. 


Sf 


ŵ 


814 BRUT TYSILIO. 


nit oed na brenin nac argîvyd gallys na bai yn caiílio dyígyblo orth voes ac arver 
gwyr Arthyr ac. yna y parattoes Arthyr lynges y vynet y Lychlyn cans mare 
vyffai Affychlym vrenin Prydaip. a hon? a gymynaffai y vrenhiniaeth y Leo ap 
Cynyarch y nai ev. ac ni mynnai wyr llychlyn hyny. namyn gvnaytbyr Ricelff 
yn vrenin arnynt ac ymgadarnhau yn y ceftyll y gaiflio cado y lat arnyot !. ac 

yno ydoed “Walchmai ap Lleo ap Cynvarch yn trigio ar pffanacth efgob Ryfain 
“He danyonaffai Arthyr y eoyrth ev yno y dyfgu moes ac arver' a marchogaeth 
mairch gan wyr Ryfain. Ar eígob hone a roes aryau gyntav y Walchmai 2. Ac 
yna pan dayth Arthyr y Lychlyn ydoed Ricelff yno a llu mavr ganto yn erbyn 
Arthyr. Ac ymgyrchu a enaethant a llad Maver o bob ty ac or dived Arthyr a 
Jadoed Ricylff a gorefgyn y elat oll ida9 y hun a Denmarc hefyt a chymell y 
bobl y wrhau idav ev. a gado Lleo ap Cynvarch yn vrenin yn y day le hyny. 
Ac odyno y hvyliod Arthyr ai lynges parth a frainc. a dechrau goreígyn frainc ac 








BRUT G. AB ARTHUR. 


vrenhin endi. kanys Lleo vab Kynvarch oed nei vab choaer i Sychelyn brenhin 
Llychlyn. A hŷnnŷ ryvuaffei varo en er amfer heno agymynaffei i vrenhinyaeth 
i Leo y nei. A henny ni buafei teileg gau er Llychlynvyr. Ac orth heny e 
kymeraffant cynteu Ricelf ac i genaethant en vrenhin arnadunt. a chadarnhau 
eu d'naffoed ac eu keftyll kan tebygu gallu gertheynebu i Arthur 3... Ac yn yr 
amfer hen? et oed Gvalchmei vap Lleŷ en deudec mleyd gvedi ry rodi ef oy 
ev) thyr eggveafanaeth Selfyo pap Ruvein i dyígu moes a marchogaeth allad a 
chledyf. Ar pab hene gyntaf a rodes afveu i Walchmei 2, 

Ac gvedy dyvot Arthur. megys e dechreuaffam ni i dyvedeyt. hyt en traeth 
Llychlyn. Ricvlff a holl niver i 9lat ygyt ac ef a deuth en erbyn Arthur. a 
dechreu emlad ac ef. Ac gvedy elleg llaver o creu a gvaet o pop parth or diced 
e Brytanyeit a orvuant kan lad Ricvlff a llaeer oi cyr ygyt acef. Ac geedi 
kafael or Brytanyeit e vudygolyaeth kyrchu e dinaffoed a orugant. ac eu Nofki a 
gvafcaru eu pobloed. ac ni orfovyffafant hyt pan daryu udynt: darefiog holl 
Lychlyn a Denmark 9rth arglŷydiaeth Arthur. Ac gŷedy darvot henny ef a 











t Greedy clybot o arthur hynny ym-_ vrenhin llych]yn a yuaffei vare. Aca 
dyrchauel a oruc ynteu o g';Lot boty gymynaflei y vrenhinaeth y leo y nei 
ofyn ar pacb yn gymeinta hynny. A. fef awnaeth y llychlynwyr y erthor ef. 
medyly vo awnaeth geerefeyn holl eus ac yrdav nkelf yn vrenhih arnadunt. 
ropa. fef ocd bynny y tryded ran or fef awnaeth hennŷ kadarnhau y dinaff- 
holl yst. A pharatoi Mygbes aoruc oed ar kefîyll. gan vedvl daly yn erbyn 
anhur. amynet tua llychlyna goarefeyn arthur. B. | 
y leo vab kynuarch oed nei y fychelyn 
— 2 Ar amfer bŷnn9 yd oed walchmei. dyfcu moes a miloryaeth. A chan y 
yn oct deudegm'vyd yn geafanaethu pap h nny y kymyrth ef arueu gyntaf. 
Juplicius pap. gvedy y arthur y anuon yB, ; | 


Ud 


BRUT TYSILIO; 


$13 


4yn ŷ €rbyni ynte y day'h Frolo y gwr oed yn mediannu frainc dan Leo amheraedr 
Ryfain. ac ymlad ac Arthyr a oruc ac ni thygivys ida? cans amlach oed varch- 
ogion Arthyr a gwell hefyt. ac y foes frolho hyt Ymharis a galo atto y ilu moyav 
ac alloys2, Sev y enaeth Arthyr ai lu damgylchyny y dynas vis o ynty yny vy 
vairo Haver o nadynt o nevyn. a dolyrio a oruc frolho yn vavr a chynnic mynet ev 
ac Arthyr ylldau y ynys oed yn yr avon yr hon a elvir Sain yffyd yn llithro troy 








BRUT G. AB ARTHUR. 


trdes Lleo ap Kyrivarch eh vrenhin en Llychlyn 1. Ac odyna et heyliaod erited 
ae lynges hyten Freinc. Ac gvedi kyveiria? i torvoed dechreu anreithia? e vlat 
o pop parth a orugant. Ac en er amfer hong et oed Frollo en dyvyfave ar 
Freinc: adan Lew neu Leo amtheraedyr Ruvein en i llyŷiae. Ac gvedi clybot o 
Frollo dyvodedigaeth Arthur. ef a kynnullaed holl varchogion Freiric: ac a deutli 
i emlad ac Arthur. ac ni alles orthoynebu idav. kanys ygyt ac Arthur et oed holl. 
ienen&yt er enyífoed ar ryorefgynafei. Ac orth henny kymeint a dyvedyt i vot 
ygyt ac ef o lu. ac et oed anhaod i un tyvyfaec neu i hep i erbyniae neu gorvot 
arnav. kanys ygyt ac ef hevyt et oed er ran oreu o Freinc. er hon ar ry genaeth- 
oed i haelder ef en reymedic oy gariat enteu. Ac gvety gvelet o Frollo yr ry 
dygoydao ef en er ran geaethaf or emlad. ene lle adav e maes aoruc ac igyt ac 
echedit o niver ffo,hyt en Paris. Ac eno kynoullay attao i vaíkaredic pobyl. a 
thadarnhau e gaer. a mynnu eilchoyl emlad en erbyn Arthur 2. A hyt tra edoed 
en mynnu angvbanegu a chadarnhau i lu o kanherthey y gymydogiori. en dirybyd 
e deuth Arthur ae lu ae gvarchai enteu en e dinas: Ac gvedy llithra9 mis 
heibiae. a dolyria9 o Frollo gvelet e pobyl en aballu o' neŷyn. gorchymyn 4 
gonaeth i Arthur dyvot ell deu i emlad: ar hon a orfei onadynt kymerey kyuoeth 





t A goedy dyuot arthur y traeth 
Ìlychlyn. nachaf rikelf a llu maer ganthao 
yn dyuo yny erbyn. a gvedy golleg llawer 
o greu a gvaet o pop parth y llas rikolf 
a llawer y gyt ac ef. ac y kauas arthur 
y vudugolyaeth a dechreu dodi tah yny 


2 Ac odyna yd aeth arthur ae lu 
hyt yn ffreinc a dechreu anreithaŷ y 
g9ladoed hi o bob parth udunt. Ac 
yn yr amfer henno yd oed ffrollo yn 
tewyffaec yn ffreinc dan les amheravedyr 
rufein yn Hywyao ynty. trythal. A 
geedy clywet o ffrollo dyuodedigyaeth 
arthur. ac yd oed ny wneuthur ar 
ffreinc. kynnullyav holl uarchogyon 
ffreinc aoruc. a dyuot yn erbyn arthur 
a dechreu ymlad. Ac ny allaed ffrollo 








dinaffoed. Ac ny orffowyífvys arthur 
ae lu yny daruu vdu goreícyn llychlyn 
a denmarc. ac eu dareíteg vrth arglvyd- 
iaeth arthur. Ac yna y gotfodes arthur 
Jee vab kynuarch yn vreuhin yn llych- 
lyn. 

feuyll yny erbyn. kans kymeint oed li 
arthur ac nat oed havd eu goffot myvn' 
rif. reg ynys prydein ar enyífed ereill 
awaryicynaifei. a ranoreu o wyr ffreinc 
oed henyt y gytac ef. A geedy gvelet 
o ffyollo y fyrthyav yny ran waethaf or 
ymlad. Adav y maes a oruc. ac ychydic 
o nifer kyrchu paris. A geedy ym- 
gynnullae aoruc y ffoedigyon lu attav a 
chadarnhay y dinas ar veder y gynhal. 
yn erbyn arthur, B, 


S(3 


316 


dinas Paris. ar un a orffai cymeret gyfoeth y llall a gado y lluoed yn llonyd 5. ae 
nit oed dim vell gan Arthyr no hyny. ac yr ynys yr aethant ylldau yn gyvair o 
vairch ac arvau. ar dau lu yn edrych arnynt2, Ac yn diannot cyrchu Arthyr a 
oruc frolho a goayv. fev a oruc Arthyr gochel y gofyt hyny ac ar hynt goffot o 
Avthyr ar frolho yn y aeth ev dan dorr y varch a thynny y gledyv yna y gaiffio y 
lad. yna y codes frolho yn eychyr y vynyd a llad march Arthyr yny aeth Arthyr 
ai varch yr llavr. a fan welas y Bryttaniait hyny annod vy gantynt gadv cyngrair 
ar frainc. Ac yna yn llidioc y codes Arthyr a throi y darian ryngto a frolho ac 


BRUT TYSILIO. 








BRUT G. AB ARTHUR. 


e llall hep lad nep oc eu gwyr. Gwr mavr i dof oed Frollo ae angerd ae gleoder 
ae kedernit. ac o achavs emuiriet yr nerthoed heny et archaffei ef i Arthur dyvot 
i neilltuedic emlad ac ef. kan tebygu kaffael ford iechyt o heny 1. Ac gvedy 
mynegi hyny i Arthur llaven vu kantliae. ac en e lle anvon attav a dyvedyt i vot 
en paraet i kadu. ac ìi goneuthur er amvot hone. Ac goedy kadarnhau er amvot 
hen? o pob parth heynt ell deu a deuthant'en hard vedus hyt emeŷn enys oed 
eythyr e dinas. ar bobloed o pob parth en arhos ac en fyllu pa damoein a darfei 
udynt2. Ac eno e deuthant en hard vedus kyveir en eifte ar deu varch enryvet i eu 
buanet. ac nit oed paravt atnabot i pey onadynt edelhei e vudygoliaeth. Ac gvedy 
fevyl] onadynt a derchavaeleu harvydion opob parth. dangaos e ípardyneu a orugant 
yr meirch ac goffot pob un ari gilyd e dyrnodieu moyafa ellynt a gonaethant. 
ac eiílioes kyvreiniach et arvedos Arthur i gleif kan gochel dyrnaet Frollo. 
Arthur ae gvant empen i vron. ac en hervyd i nerth ef ai beriaed hyt e daiar. 
Ac en e lle noethi cledyf a gonaeth a mynnu llad i ben. pan gyvodes Frollo en 
kyflym ac eícypnu i gledyf a gyan dyrnavd angheuavl en deyvron march Arthur. 
byt pan-dygeydaffant Arthur ar march yr llaovr. Ac ygyt ac e gvelfant c 
Brytanyeit eu brenhin en fyrthiae o vreid e gallud eu hattal heb tori er amvot. 
ac o vn vryt kyrchu e Freinc. Ac val et oedynt ên mynu torri e kynghreir 
enachaf Arthur en kyvodi en kyflym vychyr. ac en derchavael i darian ac en 











t A thra yttoed ffrollo yn aros porth kanhorthey y vn mey noe gilyd. arvna 


attae nachaf arthur yn dyuot yn 
deifyuyt am pen y gaer. ac yn rannu y 
Ju yny chylych ual na chaffei neb 
dyuot o honei onyt vrth y gyrhor ef. ac 
ar pen y mis dolurya9 aoruc ffrollo o 
welet y pobyl yu meiro rac newyn. 
Sef awnae'h anuon ar arthur y ofyn a 
vynnei y dyuct elldeu y le ny allei neb 


2 Allawen vu gan arthur y gynaderi 
honno. A geedy kydarnhau yr amot 
bonnŷ rydunt cynt a doethant elldeu y 
meon ynys waítat a oed odieithyr y 


urffei kymerei kyuoeth y llall ae wyr 
yn diymlad yr deu lu. Sef achaes y 
enygeys hynny gvr mavr aruthyr 
anueidravl y deored oed ffrollo. Ac o 
achaes hynny mavr oed y ymdiret y 
goruydei ar arthur. ac y rythae y 


'bobyl. B. 


gaer yn gaedic or auon. ar lluoed o pop 
parth yn edrych py damchvein a vei 
rydunt. B. 


BRUT TYSILIO. 317 


ymarvot acev. Ac yna neidio dyrnodau yn groylon fyrv o bob un aì gilyd. 
Ac yna frolho a voraod dyrnot y Arthyr ac ai trevis ar y dalken yn y oed y vaed 
ev yn frydio yr llaor ac ar hyt y vyneb ai doyvron. Ac yno y llidiod Arrhyr a' 
drychav Caledvelch a tharo frolho ar varthav y ben hyt pan holldes y gorf ai 
arvau hyt y vregis. ac yno y fyrthiod frolho yr llavr a maedy y llaer ai fodlau yny 
vy vary. Ac yna y gwrhavys cebl o frainc y Arthyr!, Ac yna ev a rannod 
Arthyr y lu yn dau banner. ar llaill banner a.ellyngod gida Hovel y nai y orefgyn 
Peitio. A chidac ynte y hun y ran arall y oreígyn Gaígvin ac Einffio. ac yaa y 
' cymhelleyt Gvidrat tyoflawe Peittio y orhau y Arthyr. a nao mlyned y by Arthyc 








' BRUT G. AB ARTHUR. 


kyrchu Frollo. A fevyll en agavs a gonaethant a nevidiao dyrnodeu. a llavuriae 
pob un i geiffiao angeu oi gilyd. Ac or dived Frolla a gauas ford, a tharae 
Arthur en i dal a genaeth. a ffei na ry bylhey e cledyf ar vodrvieu e penfeftyn. 
ac attoeth ef ar ry kaffey dyrnavt agheuu9l. Ac gvedi gvelet o Arthur i lorye. 
ae darian ae arveu eu cochi kan i vaet. enynnu o lit a goychyr erlloned aoruc. A 
derchavel kaletvolch ac oi holl nerth goffot a gonaeth ar helym ar penfeftyn a 
ffen Frollo a holles en deu hanner hyt e doy efgeyd. Ac or dyrnaet hŷnnŷ 
dygvydav agonaeth Frollo. ac ae íodleu maedu e daiar. ac ellog i eneit gan er 
avel. Ac gvedy honni heny tros e Ìluoed. bryfiav a gonaethant y kigdaetwyr ac 
egori pyrth e dinas ae rodi i Arthur!. Ac gvedy kaffel o honav c vudygoliaeth 
hono. ef a ranvys i lu en doy ran. ar neill ran a rodes i Hyvel ab Emyr Llydae, 
ac gorchymyn idav mynet i efteg Gvitart. ac enteu ehun a ran arall kanthae i 
orefkyn e gvladoed ereill en eu kylch Ac en ec lle ygyt ac e deuth Hyvel yr 
olat ef a gyrcehos e keyryd ar dinafloed. A Geitart gvedi llaver o ymladeu en 
dualus a gymbellos i erhaui Arthur. Ac ydyna Geaígeyn o flam a haiarn a 











— 


1 A gvedy dyuot eu ylideu yn gyweir 
adurnedic o arueu ar deu varch enryued 
y meint'ae buanet mal nat oed havd 
gvybot pŵy bienydei y vudugolyaeth. a 
gvedy dyrchauel eu harvydyon golot 
aoruc pop vn. ar y Ìlall oe boll nerthoed, 
íef awnaeth arthur gan ochel dyrnaet 
ffrollo goíot arnav ym pen y vron hyny 
y doed y ar y varch y lager ac yn 
gyflym kyuodi a oruc ffrollo a gofot ar 
varch arthur ae leif byt pan fyribiaed 
yn agheuacl or dyrnact. A phan welas 
y brytanyeit eu brenbin yn dageydag. 
breid y galloyt eu atta) heb torri y 
gyghreir, Ac mal yd oedynt yn mynnu 
y thorri. Nacbat arthur yn kyuodi ac 
yn dyrchauel y taryan yn erbyn dyrnavt 


a 


arall ffrollo gan y gyrchu ynteu yn 
gyflym. A gvedy eu dyuot y gyt ac 
ymgyuogi yn hir gofot awnaeth ffrollo 
ar art'.ur y tal. Ac bei na pblyccei y 
cledyf ar atch yr helym ar penfeftyn ef 
auuafei agheuavŷ. A gvedy gvelet o 
arthur y waet yn koli ac yn kochi 
y arueu enynu o flamychedic lit aoruc, 
A galo y nerthoed ae orhydri attae, 
a gofot ar ffrollo. a threy y helym 
ae holl arueu hyny aeth y cledyf 
dreydyav hyt y aor. Ac ynteu yn deu 
hanner y bobtu yr cledyf. A gvedy 
bot ynhonneit hynny yr deu lu. Agori 
pyrth y gaer awnaethpoyt ae rodi y 
arthur. A gerhau a orugant y ffrein€ 
idav yn diannot. h 


318 | BRUT TYSILIO. 

_ yn goreígyn y geladoed hyny. Ac yn ol hyny ydaeth ev y gynnal y lys y Baris. 
ac yna y gvahodes atto holl dyefogion yr ynyíoed ar penaethiait ar yígolhaigion' 
ar llygion, ac o gittundeb yr holl aniferoed y gonaethbeyt cyfraithiau da dros vyneb 
y tyrnafoed oll, Ac yna y rodes Arthyr y Vedwŵyr y ben trylliat iarllaeth Nermandi 
' ac y Gei y ben fwydwr iarllaeth Angiw. ac y bawb oì wyrda val y ryglydiai ydynt. 
_ Ai reymo hwynt a or8c ef ai haelder ai garìad yn gyttun. A phan darvy idaw 
waflattau y gwladoed hyny y gwanwyn rac wyncb y dayth Arthyr i ynys 
Brydain drychefn-2. ac y cafas yn y gynghor daly y lys ynghaer llion ar wyfc, 
cans tecaf lleoed hwnw achyfoethocaf ac adaffaf y vrenin gadw y wylva yndi. 
cans or llaill dy yr dinas y mae avon vawr val y gallai longau o aithafoed byt 
dyfot idi. ac or ty arall yr dings gwairglodyd tec gwaftat fychion. ac amgylch yr 
haini y mae brynnau tec ychel ac yn agos ydoed fforeít dec cang y hely bwyftvil- 





BRUT G. AB ARTHUR, 


f 
anreithivs ae thyvyfogion a dareftyngvs i Arthur!. Ae gvedi llithrae nao mlyned 
heibia9 a darvot i Arthur -gorefcyn holl goladoed Freinc vrth i vediant ehun. ef 
adeuth ecilchoyl i Parys. Ac eno y delys lys. Ac eno gvedy galv pavb or 
efcoleigion ar lleigion kadarnhau a genaeth anfaed e deyrnas. a goffot kyvreithieu 
. a chadarnhau hedoch a thangnheved tros er holl deyrnas. Ac ena er rodes ef i 
Bedeyr i pen trulliat Normandi a Flandrys, Ac i Kei i pen foydwr er rodes 
Angioa Feito. a Ìlaver o wladoed ereill yr dylyedogion ereill. a oedynt efi i 
wafanaeth. Ac odyna gvedy hedychu a thangnhevedu pob lle or dinaffoed. ar 
pebloed. pan etoed e gvaianhvyn en dechreu dyvot ef a emchoelvs tracheuyn i 
ehys Prydein 2, . 

Ac val et oed gvilva e fulgeyn en dyvot greedy e veint vudygoliaeth hono. o 
peb lle. ygyt a dirvaer levenyd ef a vynvs daly llos en enys Prydein. a gvifcav i 
coron am ‘i pen. ac ygyt a heny. gvahaed attav e brenhined ar tyvyfogion a 
oedynt wyr idav o pop lle. or a orefcynafci. orth enrydedu er wilva honno en 


a 








1 A gvedy y vudugolyaeth honno íef 
aoruc rannu y lu yn doy ran. a rôdi y 
hywel veb emyr llydao y-neill ran. y 
werefcyn peitta9. ar ran arall gan 
arthur chun y dareítv; y geladoed ereill 
yny gylch a vei orthoyneb idav. a mynet 

2 A gved mynet yfpeit nao mlyned 
heibav. a dereítvg holl teruyneu ffreinc 
orth ywed ef. y deuth arthur hyt ym 
paris y daly Ilys. a galo attav archeícyb 
ac eícyb ac yícolheigon a lleygon holl 
teyrnas ffreinc. Ac yna y rodes arthur 
y vedvyr pen trullyat iarllaeth nord- 
mandi. Ac y gei y penfvyder iarllaeth 


a oruc hvel hyt yg goafgoyn a pheitto 
ac ankio. A gvedy llawer o ymladeu y 
gverefcynoys y keítyll ar Kacroed ar 
dinaíoed. ac y kymellvys.y brenhined y 
darcítvg idav, B. 

yr ankiv, Âc yr goyrda ereîîl dylyedae& 
aoed yny waíanaeth. y goladoed ereill 
yg kylych hynny. Ac yny wed honne 
hedychu pawb ac eu geneuthur yn 
vodlaen. A goedy daruot lluniyaethu y 
g9ladoed hynny yn dylyedus. pan yttoed 
y gŷanŵyn yn dyuot. y deuth arthur 
tracheuen y ynys prydein. B. 


‘ 





BRUT TYSILIO. sio 


mit. ac o vewn yr gaer ydoed tai tec brenhinacl ac am hyny y eefflybwyd y dinas 
hynys y Ryfain. a hefyd yn y dinas ydoed dwy eglwys arbennic ac un o nadynt a 
gyffegrwyt yn enw Siliws verthyr. Ac yno ydoed msnachìoc manacheffau. ac 
eglwys:arall y Aron verthyr a manachloc canhonwyr oed hono. A hefyd yno 
ydoed y trydyd archefgobdy pennav yn ynys Brydain a hefyt daycant maner 
offgolers oed yn y dinas o amrafaelion gelvydodau ac yn bennav y faith gelvydyd 
cans penaf lle nyr ynys oed Gaer Llion ar Wiet, Ac yno y peris Arthyr 














' BRUT G. AB ARTHUR. 


vrenhinael enrydedus, ac i atnecydu kadarnhaf dpgnheved er rygthynt?. Ac 
goedi menegi ohona? heny oi kyghorwyr ae angylieit. ef a gavas en i gyghor mae 
egkaer Llion ar Wyfe e dalieii lys. kanys or dinaífoed kyvoethocaf oed ac adafaf 
ir veint eylva hono. Sef achaes oed yr neill parth yr dinas er redei er anvon 
vonedic hono. ac ar hyt hono e gellynt e brenhined a delhynt tros e moroed 
dyvot en eu llogeu hyt idi., Ac or parth arall goeyglodieu a forefteu en i 
thekau. ac ygyt a henny adeiladeu a llyíoed brenhinavl endi oy meon. a they 
eureit. megys nat oed en c teyrnaffoed tref a kynhebykyt i Rufein or ryodres 
namyn hi." Ac ygyt a heny arderchavc oed o doy eglvys arbennic. un onadynt 
en arderchavedic en anryded Wl neu Iulius verthyr. a chefent o verydon en talu 
moliant i duy endi en vaítat dyd a nos en enrydudus urdaffeyd. Araìl oed en 
anryded Aaron kytymdeith e merthyr hong. a chefent en hono. o canonwyr 
riolavdyr. Ac ygyt a heny hevyt arderchavc oed o deu kant eícol o athraon a 
doythion a etnebydynt kerdediat e íer. ar amravailion kelvydodeu ereill. kanys 
en er amfer hone ec kefit endi or íeith kelvydyt. Ar rei heny troy kerdediat e 
fer a vynegynt i Arthur lager or damveinieu a delynt rac lla. Ac or achoy flion 
henny oll e mynoys Arthur eno daly ellys2.. Ac odyna gvedi ellog kennadeu 











2 A gvedy y dyuot darparu awnaeth 
trey diruaor lywenyd daly llys a goifcag 
coron y priaet teyrnas amypen. A 
gal? pacb or brenhined ar tywyíogon a 
wyryfcynafei arthur hyt y wled honoo. 


2 A gvedy menegi o hona? y vedol 
yo anneyleit oc eu kytgyghor y kavfant 
goneuthur y wled honno yg kaer llion 
ar oyfe ygolatuorgant. kâns teccaf lle 
oed yn ynys prydein. achyuoethoccaf o 
eur ac aryant a goludoed ereill. ac 
adafaf y ynrydedu gvwylua kymeint a 
honno. kans or neill parth yr dinas yd 
oed yr auon vonhedic yn arwein y 
lloyeu ar brenhined yndunt o pedyr- 
uannoed byt. ac or parth arall yr dinas 
yd oed y goyrglodeu alicyneu ar fforeftyd 


yny theccau. ac o uen yr gaer ar dinas - 


fef amfer oed hynny y fulgeyn. Ac 
aruaethu awnaeth aruoll pavb trŷ ly- 
wenyd. ac ydnewydhau tagneued y 
rydunt trey y teyrnafoed. B. 


yd oed y tei brenhinael goreureit. ac 
euo oed yr eil dinas a oed gynhebic y 
rufein o teccet y thei ac amlet y 
chyuoeth o eur ac aryant a meint y 
fyberwyt. A dey egleys arbenic a oed 
yndae. vn yn enryded y iulius verthyr. 
a manachloc grerydon. A honno oed 
tryded archefcopty ynys prydein. ac yn 
yr amfer bonne arderchavc oed dinas 
kaer llion o deucant yícol ac ythraon 
da yn kanu yndunt amryualyon gel- 
uydodeu, B. | 


320 “BRUT TYSILIO, 


ordainiaw gwled anvaidrawl y maint a anvon cenadau y bob gvlat ar y 
orefgynaffai. y waed holl vrenhinoed. a ffenadyriaid a llygion megis na cllid 
rifedi arnynt yn dyfod y wled Gaer Llion y rodi brainiau y bawb megis y 
dirperynt o herwyd y braint ai boned t. Ac velly or Alban y dayth Aron ap 
Cynvarch brenin Prydyn. ac Yrien ap Cynvarch arglwyd Reged. a Chaffwallawn 
Lawhir arglwyd Gwyned. a Meyric vrenin Dyfed. a Chattor iarll Cerniv. a thri 
archeígob ynys Brydain. a fennaf o nadynt oed archefgob Caer Lliawn. cans 
braint Legat oed idaw a gwr íantaid oed heno. Ac’ yno y dayth Moryd iarll 
Caer loyw. a Mor iarll Caerrangon. ac Anaravd arglwyd Amwythic a Madoc o 
gaer Wair. ac Owain o gaer Vallâwc ac o heno arall Salftbrl. a Gwrffalen o gaer 
Gynvarch ac Yrien o gaer Vaddon a Boffo iarll Rydychen. A chyda hyny 
llawer o wyrda a vydai ryvlin y hen¢i. Ac o ynyffoed eraill y dayth Gilamwri 
vrenin Iwerdon. a Gilamwri arall vrenin Alawnt a Doldaf vrenin Yígottlont a 
Gwynwas vrenin Orc. a Lleŷ ap Cynvarch vrenin Llychlyn, ac Achel vrenin 
Denmarc. Ac o ynyífloed Frainc. Oldyn tywffoc Rwytton. a Bwttel tywffoc 
Cenonia Leodegar o Volwyn. a Bedwyr tyvííoc Normandi Cei tywffoc Angyw. 
@ Gwidard tywíawo Paittio a daydec gogyfurd a Geraint Garwys yn Yibaen a 
Ho. ap Emyr Llydaw a llawer a vydai ryhir ymanigi. namyn ar vyrr ni dayth y 





BRUT. G. AB, ARTHUR, 


troy amrauaylion deyrnafoed. goahaod paob aorucpoyt. ac o teyrnaffoed Freinc, 
ac or amravailion enyffed er eigiaon or a dyleynt dyvot ir llys 1. 

Ac vrth henny e deuthant eno Aran vap Kynvarch brenin Efícotlont. Urien 
3 vravt brenin Reget. Kadeallaon llaehir brenhin Goyned, Meiric brenin Dyvet. 
Kader llemenic brenin Kernyv. a thri archeícob enys Pr dein. nit amgen arch- 
efcob Llundein. ac un kaer Evravc. a Dyvric archefeob kaer Llion ar Wyfc e 
pephaf o nadunt. a legat i pap Ruvein oed. ac ygyt a henny eglur oed oe 
fantolaeth ae vuchoed. kanys pop kyvryo clewyt or a vei ar dyn ef ae gvaredei 
trey t wedi. Ac ygyt a heny cynt a deuthant tyeyfogion or dinaffoed bonedic 
nid amgen. Morud iar)l Kaergloev, Meuric. neu Mor. iarll Kaerfrangon. 
Anarast o Amcythic. nea o Salfbri. Marchyd o Gaerweir, Aelwyn Gevenyrvic. 
neu Arthal, a Warvic. Ovain o Gaerwallaec, neu o Gaer Lleon. Geríalem o 
gaer Gynvarch, neu Eurialem o gaer Llyr, Kynvarch iarll kaer Keint. 
Gwallavc ap Llyennaec o Amcytbyc. lonathal o gaer Dor. Bofo, neu Bodo. o 
Rydychen. Ac eithyr y rei heny llaver o wyrda nyt oed lei eu boned nac eu 
teilynGavt nor rei henny. nit amgen Dunaet furs mab Pabo Poft Prydein. Keneu 











1 A chymein a parattoet yna o hined ar tywyfogyon arieir]l ar baryneit 
armerth ac a oed teilec yryŷ9 wled ar marchogyon urdael ar gyŷyrda y 
honno. Ac yna yr dnuonet y po gvlat gymryt eu iaven aceu dylyet. B. 

o a warcicynaíei arthur y wavd. y bren- | 


321 
un Oled er ioet gymaint o wyrda a gwrageda a mairch da ac adar a chen a 
thlyffau maer werthioc ac eur leítri a gwifgoed odidavc o baly a forfor ac ydayth 
yna. cans ni by dyn or ty heynt Yíbaen ar a vynnai da na dayth yno y gymryt 
amrafaelion rodion o bob ryv rodion ar a vynnai baeb. A hefyt llacer y dayth 
yno y edrych y eled heb y gward'. Ac vedy y dyfot y gyt y gelvit y tri Arch- 


BRUT TYSILIO. 





BRUT G. AB ARTHUR. 


vab Koel. Peredur vab Elidyr. Grufyd ap Nogoyt. Reyn ap Claet. neu Regein 
vap Klaed. Edelyn vap Kelydaec. Kyngar vab Bangau. neu Angen. Kynvaer, 


' Gorbouiaen. Mafkoet Clofiaet. neu Maeffwic Cloff. Run vab Nŷython. a 


Chynvelyn vab Trunyat. Kattied vab Kadell. Kynllith. neu Kyndilic. vab 
Noeython. neu Novton. Kyhelyn. Gorgant. Gweir. Katvan. Ac ygyt a heny 
Maver o wyrda a vydei vlin eu datganu. Ac or enyfeed e deuth Gillamori brenin: 
Joerdon. Melcas. neu Gillameii arall. br«nin Iflont. Doldan -brenin Gotlont. 
Goynoeas vrenhin Ore. a Lle vab Kynvarch vrenhin Llychlyn. ac Ethel brenin 
Denmark, Ac or parth arall yg mor o Freinc. Holdin tyeyfavc Reytun. neu 
Reythen. Leodegar iarll Boloyn. Bedwyr. neu Beteyr pen trullist. tycyffaec 
Normandi. Brrel tycyíffaec Cenoman. Kei. pen feydwr Arthur. tyvyíacc Angiof. 
Gwittard tyvyíaec Peittef. ar deudec Gogyvurd o Freinc. a Gereint Carnwys en 
eu blaen, Hyvel vab Emyr Llydav. a llaver o wyr gyt ac ef. a ryhir vydei meneg 


kymyrred pob un or rei hynny ar cahan I, 








3 Ac yna y doethant orth ywys 
honno. Aron vab kynuarch brenhin 
yicotlont. ac vryen vab kynuarch bren- 
hin reget. a ky{wallaen llaehir brenhin 
gvyned meuruc vrenhin dyuet. a chader. 
i. kernyo. athri arcbeícob ynys pryd- 
ein. archefcob llundein. ac archeícob 
kaer efraec. a dyfric archeícob kaer 
llion. a honne.a oed penaf, a legat dan 
pab rafein, Ac yam hynny tywyflogyon 
y trefyd maer bonhedic. morud iarll 
kaer loy9. mor iarll kaer wrangon. a- 
naraet o ameythic, marchrut o gaer 
weir, yr hon aelwir warwic. ywein o 
gaer lleon. kynuarch o gaer geint. 
goallavc o íalyíberi. vryen o kaer vadon. 
ionatha o dorgeftyr. boilo o ryt ychen. 
dunavt vab pabo poft prydeyn. kene vab 
koe}. predur vab rus. gruffyd y. vognet, 
kygyn v klaed; edelyn vab coledave. 
kygâr vab angao. malilen cloffact. run 
vab noethon. kynuelyn vab trunyat. 





kariel vab kadell. kynllith vab noethon. 
Ac ygyt a hynny llawer owyrda a oed 
reir y datgan. ac or enyffoed y doeth 
yno gillamori vrenhin iwerdon, gillam- 
ori brenhin iflont. doldan vrenhin got- 
lant. winwas brenhin orc. leo vab 
kynuareh brenhin llychlyn. echel vren- 
hin denmarc. a o ffreinc y doeth hothin 
tywyffaec roytun. Ìodgar tewyffavc bol- 
vyn. pedeyr petrullat tewyílaec norm- 
andí. burel tewyífaec fenomon. kei pen 
feyder tewyífagc anki9. gvindard tyw-/ 
yíïae peittaŷ. ar deudec gogyuurd o 
ffreinc. a gereint garaffus yn eu blaen. 
bywel vab heumyr llyda9. a llawer o 
wyrda oed daryftygedic ida? ynten, Ae 
ar vyrder ny thr:gavd vn tywylîaec or 
parth yma yr yípaen ny delhei erth y 
wys honno. A chymeint o adurn mul- 
oed a meirch a gvifcoed ac arueu aoed 
gan pavb o hynny. Ac yd oed vlin a 
ryhir y datganed. 8B. 


Tt 


$22 


efgob y vifgo y vife vrenhinael am dan y brenin aí goron am y ben, a Dyfric a 
gannoed yr eíferen a phan aethant yr eglwys ydoed day archefgob yn arvain 
Arthyr oed yn y vrenhinoifc. ac yn y vlaen ev ydoed bedvar gwyr yn deyn 
pedvar cledyy noethion cans hyny oed vraint amheracdr. Nit amgen Aron ap 
Cynvarch brenin yr Alban, Cafvallaen Laehir brenin Gvyned, a Mayryc vrenin 
Dyfet. a Chatter iarll Cerniŷ. Ac ydoed y cefainoed yn canu amrafaelion 
ganyau ac organ o bob ty ydynt or hai fecay a gorau er a brydoed myfic ac or ty 
arall yr oed y vrenhines yn mynet yr egleys ac adyrn brenhines am deni ai 
choron am y fen ac eígyb a manacheffau gyda hi a phedair gwraged y pedoar 
tayrn gynau a cblomen wen yn lla bob un o nadynt, Ac ŷedy y mynet hi yr 
eglwys y dechroyvyt y goffanaeth dreyr yígolhaigion gorau ar pyngciau tecav ac 
a brydoed dyn er ioed. Ac yna y gvelit reget yae amyl o egleys y gilyd y oranda 
amrafaelion ganyaut. Ac velly vedy y feren dyfot yr llys a vnaethant a diofc y 


BRUT TYSILIO, 











* 


BRUT G. AB ARTHUR. 


Ac goedy emgynnullae ygyt or niver a dyeedafam ni uvchod. ar tri archefcob 
a oed eno i wiícav e deyrneiíc am Arthur ac i dodi e goron am pen Arthur. Ac 
ena y gorchymynoyt i Dyvric arehefcob gvaffanaythu er oferen. A ffan darvu 
| gviícav am Arthur mynet aoruc parth ar egloys ar deu archefcob un o pob tu 
idav en kynnali dillat. Ac oi vlaen et oedynt en arvein pedvar cledyf noithion 
eureit en arvyd i vot ef en amheravdyr. a henny oed eu breint. nit amgen Araen 
vab Kynvarch vrenhin er Alban, a Chatwallagn llachir vrenin Gvyned. a Meuric 
vrenhin Dyvet. a Chader vrenhin Kernyv. en mynet oi vlaen yr egivys. Ac et 
: oed ¢ kovennoed en kanu pob tu udynt o amryavael gyvydoliaetheu ac organ or 
pynkeu teckaf a chyffqnaf or a ellyt i gafel ar e daiar. Ac ena or parth arall et 
pedyt en dyn ¢ vrenines en wiícedic o vrenineidviíc a choron o laerwyd ‘ami ffen. 
ac eíkyb ac a manacheffeu gyt a hi yn mynet yr egloys. Ac oi blaen hitheu et 
oed pedeir gvraged c pedvar brenin a oedynt o vlaen Arthur. a cholomen buryen 
en lao pop un or goraged 3, A ffan daryu e gvaíanaeth en e dvy egleys. vedi 














t A gŵedy ymgynullae pavb yr gaer. 
8 dyd y wilua yn dyuot. y gelwit y tri 
archeícob y llys orth wìlcae y teyrnwilc 
am y brenhin. A choron y teyrnas am 
y pen. Ac y dyfric archeicob y gorch- 
ymynoyt yr yfferen. kans yny arch- 
eícopty ef yd oedit yn daly llys. A 

eedy daruot geifca9 am y brenhin. 
Eychoyn awnaethpcyt ac ef parth ar 
egloys yr archefcopty. Ar neill arch- 
eícob or parth deu ida? yn kynhal y 
wiíc. ar lÎall or parth affeu.. Ac araen 
yab kynuarch brenhin yr alban, A 


chatwallaon lao hir brenhin gyyned. A 
meuruc brenhin dyuet. A cbadvr bren- 
hin kernyo. yn herwyd eu breint yn 
arwein petvar cledyf nocthon eureit 
ymblaen y brenbin yn mynet yr egloys . 
erth efferen. Ac o pop parth udunt y 
ceuenoed o veneich a chanynwyr ac 
yícolhei;ou yn amryual urdafoed yn eu 
proffeffion. yn canu amryual geinydìg- 
yaethu ac organ yn -deyn en brenhin 
erth efferen... Ac or parth arall yd 
oedit yn deyn y vrenhines yn wiícedie 
o'vrenhina? wile. A chorôn o laeyd 

ami 


\ 


: But TYS1LÎU. 393 

poifgoed parth a gyifgo eraill am danynt a mynet yr neyad y wytta ac or parth 
arall yr oed Wenhoyfar ai harglvydeffau gida hi megis ydoed arver y brenhines 
vot 5. ac velly wedy rodi pavb y €iftet megis y dlynt. y codes Cai a mil o cyr 
gidac ev y ofnacthu oF gegin. a gvifc o ermin melyn am dano. dc velly ydoed am ° 
bob nn o nadynt ac y codes Bedoyr-pen trylliat Arthyr a mil o wyr gidac ynte yn 
ardyrnaid or un dillat y vffuaethu'r ved gell a digoned o leftri aur ac ariant. ac 
nit oed lai o anifer ardyrnaid yn gofnaethu y vrenhines noc ar yr dmheravdr 
Arthyr ai wyr ynte. / Ac velly nit oed un dyrnas yngret allai ymgeflyby ac ynys 
Brydain o bob da a moeffau a defodau. cans un arver oed hollwyr llys Arthyr â 
' gwraged y gŵyr hyny un arver oedynt o voeffau a dillat ac ni vynnai na gwraic 


-. 








BRUT G; AB ARTHUR. 
mynych emdreidiad or nivetoed or egivys pey gilyd i 6aranìdae amryval gytydol» 
aetheu or organ teckaf. dyvot yr llys aorugant a diofc e geifcoed brenhinavl 
yamdanadunt a geiícao efcafyn wifcoed amdanadunt a mynet i veyta yr neuad. 
Ar neill parth yr neuad et aeth Arthur i eifte ar gvyr ygyt ac ef. ar parth arall 
yr neuad et aeth Geenhvivar ar goraged i eifte. val et oed hen devavt ena pan 
daliei vrenin lys1. A ffan darfu goffot paeb onadunt val ê ryglydei i euryded. 
e kyvodes Kai i vyny a oed pen foydor i Arthur, a goife o ermin amdariae. a mil 
o dyledogion gyt ac ef or un ryv wifc. i vaíanaethu o gegin. Ac or parth aralle 
kyvodes Betwyr i pen trulliat. 8 mil gyt ac enteu en adurnedic o un ry wile. 
en gvaíanaethu o vedgell. a dogned o leftri goreureit, /Ar parth et oed en 
geafanaethu ar e vrenines et oed dogned o niver hard. o amryualion wifcoed. en 
gvafanaethu. val ed archei hen devavt. Ac ar vyrdêr nit oed or teyrnafoed a 
allei emgyfelybu o gyuoeth a drythyllec ac amylder pob da endi ac enys Prydein, 
Ac a Oed o wyrda clodvaer provadvy en wyr i Arthur, un arver oedynt oll o 
veirch ac arueu a gvifcoed a moes a mynut. Ar goraged a vei orderchadeu yr 
milvyr heny or un ry? wifcoed ed arverynt. Ar ni mynei un wreic nac un 
voreyn en er oes bono un ger en orderch idi namyn gwr a vei brovedic yn 











ami phen, ac eícyb athrawon yny chylch 
hitheu y egleys y manacheileu orth 
efferen. Ac oe blaen hitheu gvraged y 
pedwar brenhin yn arwein pedeir 
clomen pur wynnyon ar eu dey jac. Ac 
ygyta hynny y gorageda kymeint vn 
ny canlynt eynteu parth ar afferen. A 
gvedy daruot y proffeffion ym pob vn 


or dvy egleys. kymeint ord yr organ 


I A goedy coplau dywyagl waffanaeth 
ym pop vn or dv eglvys goaret awnaeth- 
peyt y am y bennin ar vrenhines 
brenhinolyon wilcoed. a gyiíca9 ymdan- 


geinyadaeth a rac digrifet oed y gvar- 


‘andag hyt na bydynt y marchogyon 


adathoedynt yno py vn gyntaf or dey 
egloys a gyrchynt gan daet y kenit ym 
pop vn onadunt. namyn kerdet yntorwet 
or egloys yrllail. ac ni megynt vlinder 
by treiglynt y dyd oll orth watfaneth yr 
effereneu. | 


adynt yícanyon wifcoed. Ac odyna yd 
aeth y brenhin yr neuad y wytta ar 
geyr oll y gyt ac ef, ar vrenhines yr 
yftauell a goraged oll ygyt ahitheu. 3B. 


Tt2 


$24 BRUT TYSILIO. 


na moreyn oa gwr ne gorderch onit milwr campys profedic. Ac am byny 
deorach vydai a gcyr a divairach y gwraged 1, / Ac wedy.darvot cinio y daeth 
pacb allan. odiceth y divas y edrych amrafaelion chearyau. Ac y-bennav ar 
ymean a hefyt nit oed dechymic ar chearyau na beynt yno ar gwraged ar vylchau 
y gaer yu edrych ar hyny a faeb or gwraged yn dangos y gwyr moyav a gerynt. 
Ac am hyny ydoed y gwy? yn gonaythyr y gorhydri meyav ac a ellynt. Ar neb 
â vai vydygaol ar y cheare ev a gae yn da dros y lafyr a hyny ar goft yr amber- 











| BRUT G. AB ARTHUR. 
miloriaeth. kanys dioeiriach vydei e goraged o heny. a devrach a durvingach 
vydei ¢ goyr o beny 1, | 

Affan darfu udynt voyta vynt a aethant allan odieithyr e dinas. i beri dangaes 
amryavailion goarécu ac en envedic dangaes arwyd ymwan. ac evelly g9are' pedyt 
a marchogyon affob kyvry? amryavael wareon a celit eno. Ar gvraged en edrych 
ar heny. i ar ec muroed ar feneítri.  Affob un onadynt ena a vydci ae golve ar y 
gwr moyaf'a gwci. Ac yr geeith godeu ed emdangofynt velly yr geyr mvyaf 2 
gerynt. yni vei gogoniant yny gwyr i dangaŵs eu mileriaeth ac eu gerhydri 
eggeyd c gwraged moyaf a gerynt. ar nep a vei vudygaŵl en e gearceu heny. 
kyftal e telit idae, a chyt bei em broydyr wythlavn. i gynnal tir a chyvoeth. a 
henny o drycor. neu dryffor Arthur, Ac gvedi treuliao onadynt yny mod hene 
tridien a theirnos. e pedecryd dyd. e gelvyt ar baob i ua lle. i dalu i 9afanaeth 
ida. a heny vale reglydunt. ac i rei e rodet eno e dinafloed. ac i ereill c keítyll, 








t A gvedy goffot pacb y eiíled herwyd * eu geafanaeth yn anrydedus herwyd eu 


eu anryded y kyuodes kei y vynyd. a 
mil o dylyedogyon, y gyt ac ef yn 
adurnedic o ermyn wiicoed ywafan- 
aethu o gegin. .'c or parth. arall y 
kyuodes bedeyr a mil ygyt ac ynteu yn 
adarnedic. oamryual wifcoed ywafnaethu 


or vedgell tro amryualyon lefiri gor- 


ulychen a fioleu eurcit ac aryant a 
chyrn buelyn goreureit y walla9 amry- 
ualyon wirodeu. y pa? herwyd y 
dirperei y enryded Ac or parth arall 
yny neuad y vrenbines yd oed aneiryf o 
waíanaethwyr yn adurnedic o amlie 
amryualyon wiícoed. y rodi yr gvraged 
| 3 A gwedy daruot bwytta ac yfet a 
chyuodi y ar ybyrda mynet allan awn- 
aethant odieithyr y dinas. rei y cheare 
pedyt. ereill i'*torri pelydyr. ercill y 
taflu dyfcleu plom yr awyr. ereill y vero 
maen. ereill y ymwan. ereill y cheare 
goydbell, Athra yttoedunt odicityr y 


kynheuact. Ac yna ydoed amlec dyuot 
yuys prydein yo hen aníod ae chyuoeth 
ac trefflyllech yn gynmeint ac nat oed 
vn teyrnas aellit y cheflybuidi. Ac a 
vel_o varchogyon clotua€r o vn rye 
wile ac arueu yd aruerynt ar gorderch- 


Wraged o vn ry? digygat yd aruerynt. 


Ac ny bydei teilog yna gan vn wreic 
gymryt vn ger yn orderch idi o nyt vn 
a vei prouedic teirgveith ymileryaeth., 
Ac velly diweirach yd ymwnai y goraged. 
a chlotworach yd ymwnai y marchogyon 
ymileryaeth, B. 


gaer yny chvaryeu bynny. yd oed y 
goraged meyaf agerynt ar van y gaer yn 
edrych arnadunt. ac yn ymdangos vdunt 
val y bei vey ynni pach onadunt €ynteu 
yny gearyeu. A phey bynhac a vei 
vudugael yny cheare yn diannot y talei 
y brenhin ida? ygyuarvs. B. 


$25 
aodr ai dreflor. Ac vedy darvot ydynt droylo y vled hono mevn tri dian a thair 
nos ar pedoryd dyd y gvelit yr bai a vyílai yn gwíibaethu yn cael dros y llafyr 
cans y rai o nadynt y roded dineflyd ydynt ac y ereill geítyll ac y eraill 
eígobaethau lle bai raì yn wac. Ac yna y dayth Dyfric archeígob Caerllion 
yn vaidvy ac a orthodes yf archeígobaeth am velet maint vy'r armerth yr eled 
hono ar gynyllaidva ai darvot men tri diau. Ac yna yítyria9 a oruc ev mae dar- 
vodedic vyd poth peth yn y byt honn. ac yna y cailiiod ev beth parhays ty ac at 
dyrnas golat nev. Ac yn y le ynte y roet Devi ap Sant yn archeígob cans gwr - 
| doyfol bychedol oed ev ac ewyrth y Arthyr. Ac yn lle Samíon archeígob Caer 
Efroc y roet Tailo efgob Llandav. A hyny o eiriol Howel ap Emyr Llydav cans 
./gwr bychedol oed Dailoz. Ac yna megis ydoed vedy llyniaethu pob peth. 
nachav y gvelynt daydec marchoc yrdol a chaing o olivyd yn Nao bob un o 


BRUT TYSILIO. 


— 





a 


w 


BRUT G. AB ARTHUR. , 


ac i ereill archeícopaedaetheu. ac i ereill e manachlogyd e lle e bei er un or ry9 
rei henny en wac I, 

Ac ena et aeth Dyvric archefcob en ermidor a gorthact i archeícobaet. Ac 
ena.er.rodet en i le enteu en archeícob Dewi. a gwr buchedael eíbrydacl deycack 
oed h9nn9. Ac evythyr i Arthur oed. ac adas ida9 enryded. Ac en lle Sampfon 
archefcob kaer Efravc ¢ rodet Teilao eícob Llan Daf. a henny o eiriael Hyvel ap 
Emyr Llydae. kanys gwr deyvael buchedael oed 'Teila9.. Ac ena e gvnaethpeyt 
Morgant en efcob eg kaer Vudci. a Iulian egkaer Wynt. ac Edeluyrth. neu 
Edlithrych. enghaer Alclut 2. Ac val et oedynt en lluniaetbu pop peth o henny, 
enachaf e gvelynt deudeggwyr prud oydiavc hard. a chainc o olivyd en lla pob 
un onadunt. en arvyd eu bot y genadeu. a dyvot en araf vfyd dangnevedus yni 
doethant gar bron Arthur. Ac en i annerch o bleit Lles amheraedyr Ruyein. 
a rodi llythyr en llao Arthur.. ar amadraed hŷn endav3. 


yn 











Y A goed treulao tridiea a theyrnos. edus. Ac yna y rodet y dinafoed ar 





yny wed honno y pydŷyryd dyd y gelwit 
ar pawb yr vn Jle y tal eu gvafanaeth 
vdunt mal y dirperei pab yn anryd- 


2 Ac yna y gvrthodes dyfric y arch- 
efcobact ac yd aeth hyt yn henlli y 
g9plau diwed y vuched o penydya? ac 
y goíodet dewi ewythyr y brenhin yn 
archeífcob yny le ynteu a theilog oed y 
hynny o lyindit a buched a fantolyaeth. 
ac yn lle y goynudydic fampfon areh- 


3 Ac val yd oedynt y llunyaethu pop 
peth yn dylyedus. nachaf y pvelynt yn 


keítyl ar brenhinaetheu ar goladoed. ar 
archeicobodaetheu ar eícobodaetheu. Ac 
y lle ybydync yn wac. B. . 
eícob kaer efragc y gofodet teilao y' 
efcob lÌandaf herwy y vuched ae deu- 
odeu da yny ganhorthŷya9. Ac yn y 
gonaethpeyt morgan yn efco yg kaer 
vudei. a julian yg kae wynt. ac eteluryt 
yg kaer aiclut. B. 


kenhadeu. A gedy eu dyvot rac 
bron arthur, annerch o pleit ymheraedyr 


dyuot deudegwyr o wyr aeduet cu hoet . rufein awnaethant. a rodi llythyr yny | 


enrydedus eu gved a cheinc o eliwyd 
yny llag deheu y pop vn arvyd y bot yn 


lae geedy y yfcriuennu yny mod hen. B. 


$26 BRUT rYStÍhÍ0. 
nadynt yn srvyt y bot yn genada, Ac yna cyfareh géell y Arthyr ai ahnerch ŷ 
gan Les emherodr Ryfain ac yn roi llythyr yn y lav ar gairau hynn yndae. 

Lugs amheravedr Ryfain yn anvon annerch y Arthyr brenio y Bryttaniait val 
y haedvys cans ryfed yv genyv i dy groylonder di Arthyr ath ynvydreyd ath dra o 
anian ynvyt y fyrbaift di amheraet Ryfain a ryhoyr ydoyt ti yn gŵnaythyr iaon y 
Ryfain a brenhinoed yr holl vyt yn daroíteng idi namyn ty di. .cans ty di yffyd 
yn attal tyrnget a dlyet Ryfain y gael o ynys Brydain yr hŷnn a gafes llcaffar ac 
amherodron eraill 9edy ev. cans yr holl ynylloed ereill yílyd yn ardrethu i 
Ryfain. eithr ynys Brydain a dareftyngaift di ytt dy hun a dŷyn braint gwyr 
Ryfain. Ac am byny fened Ryfain ath varnod di erbyn Avít neíav y dyfot y 
Ryfain y diodev y varn a varner arnat. ac yth dyfynnu di yno y doethom ni 
yma ac oni devy di yno erbyn yr oet gŵybyd di y don hoy yma y ofyn iavn y ti 
am fyrhaedau Ryfain val y barno y cledyv rot tia hit. Ac vedy goybot o Arthyf 


dinsinnnn—, 











BRUT G. AB ARTHUR. 


Lles ameraedyr Ruvein en anvon annerch i Arthur brenin e Brytatiyeit yr 
henny a haydos. Anryved moy no meint genyvi dy greulonder di ath envydreyd 
ath fybervyt di Arthur. kanys o anian envydroyd e íarheaift di ruveiniacl emer- 
odraeth. A ryhwyr yr vyt en geneuthur iaon i fened Ruvein. kanys kered vaor 
yo kodi Ruvein. e brenbinoed er holl vyt en darefteg idi ontydi y fy en attsl 
teyrnget a dylae hi Ruvein i chael. Ac a gavas Wi Kaffar emerodyr ac cmer- 
odron gvedy ef. ac gyt a heny. llaver o enyffed a dareftygoyt i Ruvein. a grib- 
deilaift ti. A fened Ruvein a varnod arnavt am heny i dyvot erbyn Awft neífaf 
i Ruvein i gymryt y varn a vynont twy i rodi arnat. Ac yth dyvynnu i doetham 
pi yn deudec. Ac oni dovi. neu doi. er a deuyr ymai ovyn iaon iti. am íarhedau 
Ruvein val y barno cledyf y rot a hoynt !. 

Ewa er aeth Arthur en i gyghor, Ac i dyvat Kador iarll Kernyv. argleyd 
vrenin eb ef. mae arnaf i ofyn gorvot o leíced ar e Brytanyeit rac hyt er ym en 














\ 


2 Lles amheravedyr rufein yn anvon 
nnnerch y arthur vrenhin y brytanyeit. 
yr hyn a haedŷys enryued yv genyfi dy 
greulonder ti ath epuydreyd ath feber- 
wyt. na choffei ty. ti rywneuthur y fal 
farahadeu awnaethoít y rufeiniael am- 
herodraeth pan dugoft yn gyntaf y 
gantunt eu teyrnget o ynys prydein yr 
hŷn agauas 9lkeíar ac ymherodron g9edy 
ef. Acbyn no uinheu, Ac odyna y 
gorefcyneift ffreinc a burgoyn. a holl 
enyíoed yr eigacn a rei aoedynt trethavl 
y rufeinagl amherodraeth tra yttoedyn 
py racuedu. Ac orth hyny yd ym 
nioheu yn ryuedu eithyr mod hŷyret yd 
gyt titheu yn ymchoelut ar ty ífynheyr, 


Ac yn ymydnabot a tbubunan, kahs 
gormod goll yo gvneuthur codyant y. 
fened rufein. ar holl vyt yn dylyeu bot 
yn daryítygedic ydi. Ac orth hynny 
íef y barnoys fened rufein bot yn iaon 
; titheu wneuth iavn or íaŷl íarahaedeu 
yny mineu a archaf yti dyuot byt yn 
rufein erbyn kalan soft neffaf y wneuthur 
iagn or fagl farahaedeu hynny mal y 
barno fened rufein arnat. ac ony deu ti 
yno yny racdywedydic teruyn hennv 
etnebyd ti y doafi yth teruyn ti a phy 
beth bynac a gribdeileiíti oth enwired 
miueu ae dygaf yny boynt gymherued y 
cledyfeu yn rannu rom, B, 


BRUT TYSILIO. $27 


dyall y llythyr ev aeth yo y gynghor am daly atteb y wyr Ryfain. a chyntav y 
yades Catter iarll Cernio atteb y Arthyr. Argleyd vrenin heb ev y mae amav i ofn. 
lleíged a diogi y gael y gorvot arnon ni y Bryttaniait gan hyt y byom ni yn (egyr 
gan ymroi y 9ledau ac ymdidanau a gwraged a hyny es pym mlyned vaithian a 
hyny a dyc yn deordey ni an fynyant odivrthym. a ni a dlyem diolch y wyr Ryfain 
yn cyffroi nit. Ac yna y dyvat Arthyr ha wyrda. heb ey vynghydvarchogion 
€bŷi a roeíffoch ymi hyt hynn gynghurau da frwythla9n, ar acr hon y mae yn rait 








BRUT G. AB ARTHUR, 


' fegur yggviedau a mafoed ac emdivan a goraged. henny a doc yn glevder ni. a 
nyni a dylem dyolch i wyr Ruvein. dyvot hyt ema yn kyfroi nit, Ena e dyvat 
Arthur, Ha wyr da hyt en hyn e roeíech ym gyghor da freythlavn. ac yr aerhon 
i mae reit orth gyghor da. Ac am henny medylioch baeb am gyghor da 
grymus. Ac yr awrhon o un vryt rodoch ech kyghor. ac en doeth racvedylivch 
pa beth a vo iaon i atteb en erbyn or attebion hyn. kanys pa beth bynac ara . 
yacveler en da en e blaen ygan doethion. pan deler ar e gveithret havs e dyod- 

‘ever. Ac orth heny haos e gallon ninheu dyodef ryvel gwyr Ruvein, os o gyfredin 
kytundep a chyt kyghor en doeth er racvedylion ninheu pa wed e gallom nî 
geanhau eu ryvel hoynt. Ar ryvel hŷnnv. hercyd e tebygafi. nyt maer reit i ni 
i hofynhau. kanys andyledus e maent hey en erchi teyrnget o ynys Prydein. 
kanys ef a dyveit dylyv i talu iday crth y ry talu i Wl Kefar ac i ereill gvedi ef. 
A henny o achaes tervyfe ac andundep er reg en hen dadeu ni nyhunein a 
dugant wyr Ruvein yr enyshon. Ac 6 treis y genaethant en trethaol. Ac erth 
heny pa beth bynac a gafer o treis a thoyll a chedernyt nyt o dylyet kynhebyc 
heno. poy bynac a dycco treis peth andyledus e maent hoy en keiílìae teyrnget ~ 
y genymni. en kynhebyc i henny ninheu a deifyvon teyrnget y genymni. en 
kynhebyc i benny ninheu a deifyvon teyrnget yganthunt hvnteu or Ruvein. Ar 
kadamaf ohonam kymeret er hyn a geiffio. kanys o goreikynes Wl Kefar ac 
emherodrion ereill gvedy ef enys Prydein ac o achavs henny ar avrhon holi 

. feyrnget o henny. En kynhbebyc i henny minheu a varnaf dylyu o Ruvein talu 


mn——— 
- ‘eo bôd 











rac bron arthur ar brenhined ar tywyf- 
pgyon aocd ygyt ac ef. kyuodi awnaeth- 
ant a mynet odyna parth a thŷr y keori 
y ymgyghor orth atteb y gennadori 
honno. a tbra yttoedynt yn eírynnu 
gradeu y tor. Sef awnaet kader tewyfaec 
kernyo dan chverthin yn llawen oe vryt 
ae vedol. hyt hyn argìeyd y bu arnafi 
ofyn mavr heb ef rac gourefcyn o lefced 
y brytanyeit trey hir tagnoued a feguryt 
trey ymrodi y wicdeua medavt a godinab. 


SA geedy daruot darllein y lythyr 


kany oes pedrufter hyn wledycha medaet 
a charyat y goraged a íeguryt a thaplas 
a goydbgll. koll y gleeder ar nerthocd. a 
llycheinav y clot ar enryded. ac agaes y 
y pymp mlyned yffyd yr pan ydym nin- 
beu yn amrodi y wledeu a íeguryt. ac 
erth bynny y mae duo yn kyflroi gwyr 
rafein yn an herbyn y rodi deunyd ini 
y voro lefged a feguryt y orthym. ac 
ymgoffau zc an mileryaeth. ac ar hynny 
cynt a doethant hyt yn ter y ceŷri. B.: 


328 
y mi vrthynt. Ac am hyny medyliwn ni baeb gynghor grymys. ac o byd day 
cynghor ni a orvyden ar wyr Ryfain cans er cael o hanynt hoy dyrnget or ynys 
hon er dyfot ai llyoed yn hamdiffin ni rac eftron genedloed. ar avr hon ni dlyant 
hey yni dim. Ac velÎy y maent hoy yn holi y ni beth anlydys ac am byny ni a 
holwn ydynt hoynte beth dlyedys ar cadarnav o hanom cymeret dyrnget gan y 
Mall. cans yn rieni nì a orefgynnod arnynt hoy nit amgen Beli a Bran maibion 
Dyfnvsl moel myt eans hwynt a dygaffant ygain o vonedigion Ryfain yn vyftlon 
gantynt odyno y ynys Brvdain. Ac vedy hyny y by Gaítennin ap Elen a Maxen 
Wledic gwyr dlyedogion o ynys Brydain ar hainì a orefgynnod hyt yn Ryfain 
hefyt ac a vyon amherodron bob un ar ol y gilyd ac or achos henŷ nit attebon ni 
ydynt hey dim. namyn holen ni yn dlyed ydynt hoy t.. Ac yna y dyvat Howel 


BRUT TYSILIO. 








BRUT G. AB ARTHUR, 


teyrnget i minheu. Kanys vy hen rieni inheu gynt a orefgynaíant Ruvein, ac ao 
kynhaliafant, nyt amgen Beli vap Dyvnwâl, kan kanhorthey Bran i vravt. doc 
Bwrgeyn. geedi crogi pedvar gvyítyl ar ugeint o dyledogion Ruvein. rac bron e 
porth vynt ac ac daliafant troy lawer o amferoed, Ac goedy heny Cvíienin vap 
Helen a Maxen vap Llyvelyn. pob un or rei heny en ka? agavs i mi o kerenyd. 
ac en vrenhined arderchaec o goron Prydein. er hŷn gvedi i gilyd a_kaeíant 
.. amherodraeth Ruvein. ac orth heny pa ny bernech chei bot en iaon i minheu 
deiíyveit teyrnget o Ruvein. o Freinc hagen ac or enyíed. ny ortheben udynt. 

kanys pan i goreicynafain ni deuthant oi hamdifyn nac oi gvaravun. ac erth heny 


ni crtbebon udynt or rei henny !, 





I A gvedy kyueifted pavb onadunt 
herwyd y anryded arthur a dywavt 
ual hyn. argl<ydi vyg kytuarchogyon 
prouedic y keueis ych kyghoreu eirioet 
hyt hyn yn reyd ac yn dyrys. Ac ¢rth 


hynny íynheyrech yr ater bon. A 


medylyvch o vn vryt py atteb a dylyon 


y taÌu yn erbyn yr ymadrudyon hyn.. 


kaus by beth bynhac aracuedylyo 
doethon yn da pan deler ar weithret 


haves’ vyd y odef. a-heuyt herwyd a' 


tybygafi pyt reit ynni ofyn gwyr rufein. 
Kans trey anlyct y maent ey yn keitlae 
teyrnget o ynys prydein 9th dyuot 
vlketìar ac ymberodron ereill goedy ef a 
llu maer gantunt ac otreis ac anundeb 
an rieni nyneu a g9areícyn y wÌat. ae 
goneuthur yn trethaol vdunt trey trcis 
achribdeil. A phy beth bynhac a dyker 
tivy treis a chymell ny dylyir kaflel 
'kedernyt yo gynhal. Ac erth hynny 
kan ydiŷ yr ymheraedyr rufein tro 
anlyct yn keillav yn bot ni yn trethaŷl 





—————bmm 


idav ef. ninbeu trv dylyet a iaon aholen 
teyrnget idav ynteu orufcin. ar kadarnaf 
ohonam kymerct ygan y gilyd. kans 
gvereícyneys vlkeííar ac ymherodron 
ereill ynys prydein oc eu kedernyt. ac 
or achaes hynny kymell teyrnget ohonai. 
yn acer yn kynhebic y hynny. mineu a 
varnaf dylyet ohonaf ineu teymgcet o 
rufein. kans vy rieni yneu gynt a war- 
yícynaffant rufein. nyt amgen. beli. a 
bran, meibon dyfna€l moel mut. ac a 
grogaffant y pedear gvyítyl ar vgeint 
rac bron y gaer ac a vu eidunt y gaer 
trey lawer o amfer. A geedy hynny 
kuftenin vab elen a maxen wledic yg 
kereint inheu. auuant amherodron yn 
rufcin. ac o yny prydein y gveryícyn- 
aífant. ac erth bynny pony bernech 
chwitheu dylyet o honaf inhen teyrnget 
o rufein ac o ífreinc ac or enyíloed 
ereill, ni orthebaf i idav ef kans amdiff- 
yncys pan y gveryícyneis ieynt. B. 





$29 


ap Emyr Llydao rofi a duo bai dyvettem ni,bob un ar llailldy ni bydai gyftal ac y 
dyvat yr amheraedr. ac am hyny arglwyd aen ni y amdifin braint y dyrnas cans 
gwyr Ryfain a dechreyoys'holi peth anlyedys yni. a ferthynol yw y ti arglwyd 
ofyn peth dlyedys ydynt hvynte cans Sibli doeth a droganod y bydai dri amher- 
avdr o Gymry yn Rufain fev y by dau hyt hynn a thithau vyd y trydyd. : Ac am 
hyny bryflion ni yr hynt bono cans citun yo paeb oth wyr a thi a mi a rodav y ti 
o gymorth dengmil o vaìchogion arvoc!. Ac y dyvat Aron ap Cynvarch rofi a 


BRUT TYSILIO. 














BRUT G. AB ARTHUR. 


Ac gvedy tervynu o Arthur ar i amadraed. ef a erchit i Hyvel ap Emyr Llydao 
em blaen er rei ereill gortheb er amadrodion ar rydyvedafei Arthur. Ac enteu 
a orthebaed val hyn. Pei treiklei pob un o honam ni a medyliao pop peth en i 
vedel. ni thybygaf i gallu o nep o honam ni rodi kyghor gverthvorach na 
chrynoach na doethach nor hen a racvedyliaed racveledic doethineb er argloyd 
Arthur i ehunau. ac vrth henny e peth er racveles medol doeth anianavl gvaftat 
"wr, ninheu en hollagl a dylon moli hone ae kanmavl. en waftat. kanys en hervyd 
e deliet adyvedi ti o mynni di kyrchu Ruvein. ni pedrufaf.i ed arveron or 
vudygoliaeth. hyt tra vom ni en amdifyn en rydit. hyt tra keiffiom ni en iavn. 
ygan en gelynion ni, e peth e maynt hŷy en kam. en i geifia9 ygenym ninheu. 
kanys pry bynac a keifio dŷyn i vreint ai deliet Kan gam ygan dyn. teilyg yv hone 
enteu kolli i vreint enteu ai delyet... Ac orth henny kanys gwyr Ruvein effyd en 
keifia9 dvyn er einym ni. hep amheu ninbeu a dygon racdynt hoynteu er eidunt. 
o ryd Duv kenhiat i emgyvarvot ac vynt. A llyma kyvarvot damunedic er hoìl 
Bryteinieit. llyma darogan fibilla en dyvot en wir. a dywavt dyvot o kenedyl e 
Brydeinyeit e trydyd brenin er hŷn a geif amherodraeth Ruvein. or deu neu dreu 
i eilenŷi en amlŷc. megys e dyvedeift ti. er eglur tyvyíogion. Beli a Choftenin, 
pob un onadun a vuant amerodrion en Ruvein. Ac ar aerhop edym en kafael 
e trydyd er hŷn ed ydes en ada blaynfet. neu blaynved. Ruveiniaol enryded 
Ac orth heny bryfia ditheu i kymryt e peth e mae Dug en i rodi. bryfia i oreígyn 
e'peth effyd oi vod en mynnu i oreíkyn.  Bryíia i en arderchavael ni oll. a hyt 
pan arderchevych titheu. ni ochelon ninheu kymryt gvelieu nac angeu o byd 
reit. A hyt pan gefeich ti henny. minheu ath ketemdeithocaaf di o deguil o 
varchogion arvavc ygyta mii angheanegudelu!. , 





t A gvedy daruot y arth' teruynu y 
ymadraed velly. hoel vab hemyr llydae 
a attebaed ual byn ymlaen pavb. dioer 
heb ef. geedy-medylyei paob ohonan 
arneilltu a menegi o pop vn ohonam y 
fynneyr yn wahanedic a gallu o hynny 
oll bot yn vn kyghor wedy hynny nyt 
ydeyfi yntebygu bot vn kyghor a vo 


gvell. a nac atteb a vo eglurach nor 
hon y rodeifti yr aer hon argloyd. Ac 
vrth hynny y delyen ninheu tro diergryn 
fanedigyaeth deyn ardylyet a phruder y 
kyghor arodeiíti. kans o myny ti 
kyrchu rufein heroyd y fynnoyr ar dyl- , 
yet a dywedeiíti argleyd ny phedrnífaf 
kaffel y vudugolyaeth hyt tra vobom 


Uu trey 


330 BRUT TYSILIO. 


duo argloyd ni allav i draethu maint yv vy llavenyd i am yr amadrod a dyvedaift 
di am Ryfain ac am hyny hyfryt yo genvym gymryt dyrmnodau gan wyr Ryfain 
am yr hai a rodom ninau ydynt hoynte y dial y taidiau an hen rieni arnynt ac er 
drychav dy vraint «dithau argloyd vrenin a mi a rodav y ti y vynet yno dey vil o 
varchogion arvoc a fettit hefyt. A fan darvy y baeb dervyny ymadrod a main 


nenn —— eee 





BRUT G. AB ARTHUR, 


Ac greedy teruynu o Hyvel e parabyl. Araon vab Kynvarch a dywavt val hyn. 
er pan dechreuavd vy argloyd i dyvedyt 1 amadraed. ni allaf i traethu om tavact 
e veint lycenyd effyd ym medol inbeu. kanys nyt dym kenhyf ar ry gonaetham o 
emladeu yr holl vrenhined a oreíkynafam ni byt hyn. os gwyr Ruvein a gwyr 
Germani a dyangant en diaerva ygenym ninheu. heb dial arnadunt er aervaeu a 
gvnaethant vynteu i en rieni ninheu gynt. Achanys araerhon e mae darpar 
emgyvarvot ac heynt llaven yo kenhyf. A damunay et gyf e dyd e kyvarvydom 
ni ygyt, kanys fychet eu gvaet vynt effyd arnafi. en kymeint a pei kafon inheu 
fynhaon oer gvedi i byden tridieu heb yvet diavt. Oy a Duo goyn i vyt a arhoei 
e dyd hone. melys a velieu kenhyfi er rei a gymervn neu enteu er rei a rodon 
inheu. pan nevitiem en deheuoed ygyt an gelynion. er angeu hano eflyd velys 
er hon a dyodefŷvi vi en dial vy rieni am kenedyl, en amdifyn vy rydit. en 
arderchayael yn brenin. Ac vrth henny kyrchvn er hanner gwyr a íafvn en eu 
kyrchu. byt pan orfom ni arnadunt hvy. kan deyn eu anryded, et arverom 
ninheu o laven vudygoliaeth. Ac i anghvanegu de lu titheu. minheu a rodaf 
dvyvil o varchogion aruage eithyr pedit 1. 











' trey iaonder yn amdiffyn yn breint ac: 


yn rydit. yr hon,y mae yn gelynyon yn 
keiflao y deyn y arnam tryy enwired 
kans pty bynac ageiffo deyn delyet 
ygan arall trey encired. ef yrlit a 
ia9nder dvlyedus yo y henn? kolli yr 
hyn auo idav ehun, ac vrth hynny 
kans geyr rufein yffyd yndarparu yn 
keithiay ni a deyn an rydit y arnam 
bivheu a dygvn y arnunt vy yr eidun os 
duo a ry lle ac amíer y ymgyuaruot ac 
cynt. llyma gyuaruot damunedic yr holl 
vrytanyeit, Wyma dareganeu fibli yn 
dyuot trey geugant taftolyaeth bot or 
brytanyeit tri brenhin a wereícynynt 

1 A gvedy hyny y dyrchewis araen 
vab kynuarch y madraed ynteu yny 
wed hon. yr pan derchewis vy argloyd 
i heb ef. damlewychu y xedel ae darpar 
kymeint ]ywenyd adifcynoys ynofi ac 
ia allafi y venegi ar uyn tauot karyt 
ocd dim genhyf y favl tcyrnaffoed a 


yufeinaol amorodraeth. ac o hynny 
amlvc yv dyuot y deu. beli a chuftenin. 
ac aravr hon yd ym yth kaffel titheu yn 
trydyd kan yttys yn adae blawed anryd- 
edav âmherodraeth rufein it. Ac vrth 
hynny bryffya titheu y gymryt y peth 
ny ydiv dug yn annot yrodi yt troy y 
haelder ef. bryíflya y darefteg yr hen 
yífyd yn bynnu bot yndaryftygedic. 
bryffya y dyrchauel tywy ath teulu yrei 
ny ochelant or byd reit rodi eneideu 
yth dyrchauel titheu ac yth vrdae. Ac 
yn nerth yr negys hon miui achwenec- 
caa ty lu ti o degmil o varchogion 
aru2vc. B, | 
weryícynaffam gan dianc gvyr rufein a 
germania heb y dareftog a dial arnadunt 
yr areuaeu trymon gwnaethant cynteu 
gynt on an rieni ninheu. A chan ytys 
yn darogan bot kyffranc rom ni ac cynt 
mey no diruaer lywenyd yflyd ynof. y. 
am bynny a chymeint yo arnaf fychet 
y? 


BRUT TYSILIO, 831 


o 

a rodai bob un o wyr arvoc y vynet y gyfan, Â Arthyr a diolches y bavb o 
nedynt ar llailldy.am y rodion. Ac yna y cyfrifeyt y Arthyr y maint rifedi a. 
roeflit ida9. fev amcan a gafas o ynys Brydain heb law y rodes Ho. idav. trygain 
mil o varchogion arvoc profedic ymroydrau ac ni ellynt riv ar y pettit fev y 

cyfrifvyt idav gael or cheech ynys o bettit chvaigain mil fev oed enau yr ynyffoed 
hyny Iverdon. Iíont. Yígotlont. Orc. Llychlyn. Denmarc. Ac o holl Frainc 
y cafas ev bedvar ygain mil o varchogion arvoc. A chan y daydec gogyfwrd a 
chida Geraint Caervys y dayth mil a daycant o varchogion arvoc. Sev amcan 
oll a gafat o varchogion arvoc. day cant marchoc a daydeng mil a fedoar ygain 
mil. ac ni vidiat neb riv y petlit I, ac velly vedy gvelet o Arthyr evllys pavb y 








BRUT. G. AB. ARTHUR. 


Ac gvedi darvot i pavb dyvedut e peth a vynhei eg kylch henny. 
ada aorugant pavb onadunt niver megys e bei i allu ae devnyd en i 
geaffanacth. megys et oedynt o enys Prydein ehu trivgein mil o varchogion arv- 
ave. hep e dengmil a adavíei Hyvel brenin Llydae. Ac odyna brenhined er 
enyfied ereill. kani buaffei devavt kanthunt arver o varchogyon. pa9b onadunt a 
adevis pedyt c íaol e gellynt eu kaffael. megys et oedunt or chvech enys. nyt 
amgen ac Iverdon ac Iflont ac Gotlont ac Ore a Llychlyn a Denmark. Chve 
ugein mil o pedyt gvedi eu rivav. Goedi heny ygan e tevyfogyon Freinc. nit 
amgen o Rothen. a Phortu a Normandi a Cenoman ac Angyv a Pheitto. pedear 
ugein mil o varchogion arvave. Ac ygan e deudec gogferd a dothoedunt ygyt a 
Gereint deu kant marchavc a mil o varchogyon arvave. Ac efef oed eirif heny 
oll. 151200. o varchogion. fef yo heny kan mil a dengmil a deugein a deudeng-. 
mil o varchogion eithyr pedyt, er hyn ni ellyt eu rif 1. 

Ac gvedi gvelet o Arthur pavb en baravt en i waíanaeth. erchi aormc i pavb 
bryfia9 oy wlat ac embaratoi. ac erbyn kalan Aoft bot eu kynnadyl oll ygyt em 








yo gvaet a phei bython heb diavt tri 
dieu a their nos a goelet ffynyon rac vy 
mron. argloyd heb ef goyn y vyt aarhoei 
y dyd henn yn yr hŷn y kaffem ymgyu- 
aruot ac eynt melys o welioed vydei 

I A gvedy dywedut o pavb y dull. 
ada awnaeth pavb yn herwyd y 
gyuoeth. y nifer goreu aallei yn porth 
y arthur. At yn y kahat o ynys 
prydein ehun heb a adavíei hywel vab 
emyr llydao triugeinmil o varchogyon 
aruavc. Ac or enyfoed ereill nyt amgen 
iwerdon ac yícottlont,a gotlont ac orc 
llychlyn a denmarc y riugyd weugeinmil 
o pedyt. kanyt oed aruer o varchogyon 


genyf i y rei agymeron tra vython 
ynkeiffae dial vy rieni ac ynamdiffyn yn 
gelat ac an rydit. Ac yn dyrcbauel an 
brenhin. ac cheanaccau ty lu mi arodaf 
dey vil o wyr aruavc heb eu pedyt. B, 


gantunt. Ac o ffreinc nyt amgen o 
routhun. a phorthvu a normandi. a 
fenoman a pheitaŷ ar angio. y riucyt 
petwar vgein mil o varchogyon aruavc. 
Ac ygan y deudec gogyfurd o ffreinc y 
rifoyt deg milo varchogyon aruaec. Sef 
oed y rif bynny oll ygyt o varchogyon. 
Deucant a their mil a phetvar ugein 
mila chan mil heb eu pedyt. yr hyn 
nyt.oed havd eu goílot yn riff, B. 


Uu2 


$32 BUT TYSILIO. 


ceniady a oruc y drev ymbarattoi erbyn Avít. Ac y managvys ev hyny y 
genadau gwyr Ryfain ac nit y daly tyrnget ydyn. Ac yna y daeth y cenadau 
ymaitht, A phan gigle Les amheraedr Ryfain hyny ydaeth ev yn y gynghor vo 
a fened Ryfain. fev oed y cynghor anvon at vrenhinoed y deyrain y erchi nerth 
ydynt yn erbyn Arthyr. Sev y rifedi o wyr ymlad a gafas Lles amheravedyr 
Ryfain daygainwyr a chant a fedar can mil o vilioed. Ac vedy darvot ydynt 
lyniaythu pob peth erbyn Aoft y codaflant ty ac ynys Brydain. A phan glyby 
Arthyr hyny cynyll y lu a oruc ynte a gorchymyn y Vedrot y nai ap y cheaer 
lycodraeth y dyrnas ev a Gwenhoyfar yn da ac yn divall yn y delai cv y drev. 


———— ee) 





BRUT G. AB ARTHUR. 


porth Barbefflwfy en Llydao. megys a gellynt odyna kyrchu Bvrgeyn en erbyn 
gwyr Ruvein. Ac ygyt a henny menegi a gonaeth i kennadeu er ameravdyr na 
thaiei ef teyrnget udunt tty o enys Prydein. Ac nat er goneuthur iaen udynt or 
a holynt et oed ef en kyrchu Ruvein. namyn yr kymhell teyrnget o Ruvein idav 
ef. megys e barnaíei ef ydylyut. Ac ar heny e kennadeu a aethant or Ilys. E 
brenhined a aethant. ¢ gvyrda a aethant. ar hyn a erchyt udynt paeb en eu 
'anfaed heb un annot a emparatoafant erbyn cr amfer tervynedic udynt !. 

Affan gygleu Lles ameraedyr Ruvein geirieu Arthur amdanav orth i genhadeu- 
galo kyghor fened Ruvein atta9 aoruc. Ac or kyghor hono anvon a orugant 
kenhadeu ar vrenhined e doyrein. i erchi udynt nerth i efteng Arthur. Acef a 
doeth attaŷ erth y dyvyn Epifttroffes vrenin Groec. a Mufteníar vrenin er Affric- 
ac Aliffantma. neu Aliffatima. brenin er Efpaen. ac Hirtacus brenin Parth. a 
Bocces brenin Medif. a Sertor brenin Libia. a Sertorius brenhin Iturrea. Pan- 
draffus brenin er Eifft. Mifapfa. neu Mitipa. brenin Babilon. Politetes brenin 
Bithinia, 'Tcver duc Frigia. Evander brenin Siria. Echion brenin Bocetia, 
Spolitus brenin Kreta. ac ygyt a heny tyvyffogion a ieirll a baronyeit a Naver o 
wyr da.aoedunt daryítvngedic i Ruvein. Ac o fened Ruvein yd oed Lles amer- 
aedyr Ruvein. a Chadell a Meuric a Lepides a Gaius a Mettelles a Chocta a 
Quintus Miluies a Catalus. Quintus Carutius. Sef oed rivedi hynny oll ygyt. 
pêtvar Kant mil o wyr ac moy. med un llyvyr. 460100. med e llall. 400140. nyt 


1 A evedy geelet o arthur paeb yn 
amrodi yn llawcn yny waflanacth. rodi 
canhat a oruc y paso onadunt y vynet 
y en gelat y ymparottoi erbyn kalan 
acit. A gurchymyn awnaeth y pocb 
dyuot vny ternyn heang y porthua dofyr 
yn llcyr a chychwynu cdyno y gyt yn 
erbyn yr amberacdyr. Ac yna yd 
anuones arth’ ar yr amberardyr trey 


genhadeu y uot ef yn ymparattoi orth 
vynet parth a rufein. Ac nyt yr 
ufydhau y fened rufein. namyn yr 
Ryinell arnadunt oy troy delyet iavn. yr 
hyn yd oedunt vy troy anlyct yny erchi 
idao ef. A chychoyn awnaeth y bren- 
hined ar tywyflogyon y eu gvlat orth 
paratoi eu lluoed ma) yd adewflynt yr 
arthur. B. 


333 


Ac yna y cyrchod Arthyr anifer oed borthva Northamptwn. a fan gafas 
yniavengynt heylia? a oruc ev ty a Frainc 3. ac vedy y vynet y ganol y vailgi ev a 
fyrthiod mare hun arno am dalym or nos ac y gvelai ev vraidvyt. ev a velai yn 
hedec odivorth y dehau ry? anghynvil a garv lais ganto ac yn difgin ar vordir 


BRUT TYSILIO. N 





BRUT G. AB ARTHUR. 


amgen deugein wr a chan wr a ffedvar kanmil o vilioed. neu kanwr a thri ugein 
mil a ffedvar kant mil !. . ' 

Ac goedi darvot lluniaethu pop peth o heny oy dyvedut y baratoi a wnaeth- 
“ant o veithret erbyn Avít. ‘Ac ena en duhun kychvyn a orugant parth ac enys 
Prydein 3. Affan gavas Arthur diheurvyd i orth beny. gorchymyn aoruc enteu 
i Vedraet i nei vab i choaer. ac i Wenhvivar i wreic llysodraeth enys Prydein. a 
mynet aotuc enteu gyt ae lu parth a Porth Hament. Affan gauas gyntaf vynt 
iniaven oi ol kyrchu e mor a orugant3. Ac yal et oed ef velly en rvyga9 e mor. a 
rivedi maer o logheu ganthae. kyfcu a oruc Arthur, Ac ef a welei vreudgyt. 
íef a elei eilun arth en er avyr en ehedec. a mormor maer. a fon a godvrd 
genthi yni debygei Arthur vot ar bavb or traetheu y houyn. Ac ef a velei 
Arthur ena hevyt dreic en ehedec i orth e gorlleein ac echtyoynedigroyd i llygeit 
en goleuhag e wlat. Ac ena y gvelei Arthur er arth ar dreic en emgyrchn 
hervyd e tebygei ef. ar dreic a velei en kyrchu en eychyr er arth ac oi thanavl 
anadyl en lloíci ac en i hellog yr Naor. Affan defroes Arthur datkanu i vreudgyt 
i wyrda aoed en i gylch. íef val e dehonglafant. dyvedut mac Arthur a 
aroydokaei e dreic a dothoed y vrth e gorllevin. ar arth a dycedynt i arvydoccay 
ry9 anghenvil o gavr a emladei ac Arthur, ar emlad a velfei Arthur drey i hun a 
arvydokai emlad Arthur ar anghenvil honn9. a budygoliaeth e dreic a arvydokai 








£ A gvedy gvarandav o les amheraedyr 
rufein atteb arthur y gan y kenhadeu. 
Anuon gŷys aoruc ynteu ar vrenhined 
y doyrein. o gyghor fened rufein y 
erchi y pavb onadunt luydyag y gyt ac 
ef am pen arthur oe dareítog. Ac yna 
y doethant vrth y wys tionno epiftropus 
vrenhin groec. mufteníar vrenhin yr 
affrik. ac eliffant vrenhin yr yfpaen. a 
hirtagus vrenbin parth. a boccus vrenhin 
midiff. a fertorius vrenhin libia. a ferrer 
vrenhin iturta. pdhdraflius vrenhin yr 

2 A gvedy bot y rei hynny yn paravt 
erbyn kalan avft kychoyn awnaethant 

3 A goedy kaffel o arthur eybot ybot 
yndyuot gorchymun awnaeth ynteu 
llewodraeth y teyrnas y vedraot y nei 
vab y chvaer. ac i wenhowar yrenhines. 


eifft. euader vrenhin ziria. miffippia 
vrenhin babilon. politetes duc bititna. 
teuíer duc ffrigia. elion vrenhin borth. 
ipolit brenhin cretta. Ac y am hynny 
tywyffogyon maer a ieirll a barenyeit a 
marchogyon urdavl. Ac o urdas fened 
rufein lles amheraedyr. kadeìl. meuruc. 
lepitus. gagius. mettelus. coéta. guin- 
tinus. miflinus. catulus, guyntus. kar- 
auffius. Sef oed eiryf eu marchogyon. 
íeith mil a phetvar kan mil. B. 


parth ac ynys prydein. B. 


Achychvyn awnaeth arth’ y gyt ac lu 
parth a nordhamren erth kychvyn 
odyno yny lyghes. B, 


$34 BRUT TYSIYLIG. 7 


Frainc. ac a velai draic yn dyfot or gorllevin a chan oleyfer y llygaìt hi y golebag 
y mor. ac ev a velai y draic ar arth yn ymgyrchu. ac vedy hir ymlad ev a velai y 
draic yn bere tanllachar o dan ar yr arth yn y lofges ev yn yl oll. a ryfed vy gan 
Arthyr y vraideyt. Ac yna y deffroes ev ac y mauncecis yr cydmaithion y veledig- 
aeth ev. ai deongl a vnaethant val hynn. ty di. argloyd amledy a ryv anghynvil 
_ o gaŵr ac ai gorvydy ev. cans ty di arvydoca y draic ac ni chredoed Arthyr dim o 
hyny namyn tybiait mae ryngto ev ar amberavdr vydai. Ac erbyn dyd drannoeth 
ydoed Arthyr ai lynges ymhorthloed Barilio y. Normandi, ac ymaros a oruc ey 
gvbl o wyr yr ynyffoed eraill adaofai borth ido'. Ac vedy manegi y Arthyr vot 


\ 





BRUT G. AB ARTHUR, 


gorvot o Arthur. Ac ni chredei Artbur vot e dehongyl velly. namyn am i 
vynediat i gyhord a Lles ameravdyr Ruvein. Ac gvedi dyvot e dyd drannoeth e 
doethant hvy ir porth a elvit Barbefflwfi en Llydae,.. Ac ena tynnu eu pebylleu 
. a orugant ac eno aravs en i doeth kebel o wyr er enyfled!. Ac val e bydunt 
velly en eiíte vedi difgynu eno. enachaf kennat en dyvot ar Arthur i venegi idav 
dyvot kaor enryved i veint 1 orth er Efpaen. a gripdeiliag Elen nith Hyvel ap 
Emyr Llydag y dreis i ar y gvercheidvet. a mynet a hi hyt em pen mynyd a elvit 
Mynyd Michangel. A mynet marchogion e wlat en i hol, ac ni thygies udynt. 
kanys os ar longeu ed emlidynt ef. llenvi eu llongeu a vnaey er anghenvil hong or 
toneu. yny fodynt. Os ar dir ed emlynynt o greulaen ergydieu i lladei heynt, 
neu er rei a odivedei onadunt ef ai llynkei oll en lledvy9 2. Ac gvedi dyvot e 
nos egheilch er cil aor or nos kyvodi aoruc Arthur yvynu a mynet ef a Chei i 





kylych. Ac erchi vdunt ydeogyl. Sef 


1 Ac ual yd oed yn reygav moroed yn 
mal ydehoglaffant. dywedut mae arthur 





damgylchynedic o luoífogreyd anyiryf 
ologeu. mal am hanner nos y dygoydoys 
hun diruaer y thrymet ar arthur. Sef y 
gvelhei troy y hun arth yn ehedec yn yr 
awyr. a murmur henn? ac odŷrd alanwei 
y traethu o ofyn ac ergrenedigyaeth. 
Ac odyna y geelhei dreic yn ehedec y 
vrth y gorllevin ac o echtewenedigreyd 
y llygeit ygolhehau y wlat. ac y geelhei 
vynt ynkenydu ymlad ryaed y ryâunt. 
Ac or diwed. y gvelhei y dreic yn 
kyrchu yr arth ac oethanavì anadyl yny 
lofci ac yny vvrv yn lloícedic yny dayar. 
ac ar hynny dyffroi a oruc arthur a 
datganuy vreidvyt yr g9yrda a oed yny 

2 Ac val yd ydoedynt gvedy difcynu. 
nachaf kenhadeu or wlat yn menegi y 
arthur rydyuot kaer enryued y veint o 
eithauoed yr yfpaen. a chribdeilae elen 
nith bywel vab emyr llydav a dŷyn y 
treis y ar y cheitveit. a mynet ahi hyt y 


a arudoccaei y dreic a doeth y vrth y 
gorllewin. Ar arth a dywedynt a 
arvydoccael y ryv aghynuil o gavr a 
ymladei ac ef. A budugolyaeth y 
dreic a arvydoccaei y uudugolyaeth a 
damweinei y arthur. Ac nyt velly y 
tybygaíei arthur bot y dehoglat namyn. 
o achaŷs y gyuaruot a vei rydae ac. 
ymheravdyr rufein. A phan oed y waer 
dyd trannoeth y golehau y doethant y 
aber.baverfloi y tir llyday. Ac yny lle 
henny tynnu eu pebylleu vrth arhos eu 
llu ygyt. B. 


mynyd mihagel. a mynet pobyl y wlat 
yny bol. Ac nv degryoys vdunt o dim 
ny erbyn ef ar vor nac ar tir. Os ar 
vor yd erlynunt vy ef. llenwi eu longeu 
o doneu ac eu íodi a wnai. os ar y tir 
ydelhei attav a ladei, B, 





BRUT TYSILIO. $35 


Lles amberavdr Ryfain vedy pebyilao or ty drall yr avon a elvir Gvenn. ac 
‘anvaidrol lu ganto. Ar nos hono y llyeíìod Arthyr or parth arall yr avon. 
Ac anvon cenadau a oruc Arthyr hyt att yr amheravdr y erchi ida? adav Frainc 





BRUT G. AB ARTHUR. 


penfoydwr. a Beteyr i pentrulliat. a mynet ell tri hyt em pen c mynyd haiach. 
Ac eno vynt a welynt tanlleyth maer o dan yg korun e mynyd, ac en agavs i 
hone vynt a welynt mynyd a oed lei. A gyru Bedeyr aorugant i edrych pa un 
or deu vynyd et oed er anghenvil endav. íef e kavas Betoyr yícraf a mynet aoruc 
' en gyntaf ir mynyd bychan. kani ellyt mynet i hono heb yícraf. Ac ef a clyvei 
em pene mynyd gvreigiael goeynvan, A dyvot aoruc Betvyr en davel ovynaec 1 
ben e mynyd ae gledyfen noethenilav. Ac ef a velei en eifte orth e tanlloyth - 
grach en wylav. cch ben bed newyd gladu. ac en drycyrverth och i ben r. Sef 
edvavt e wrach orth Veteyr. O dydi direitiaf or dynion ep hi. ni odofti. ni odofti 
or byt pa boen gyntaf a odeuych drŵy agheu ygan eígymunedic ankygel. neu 
anghenvil. yíyd ena. a dreulia blodeuyn dy ieuen&yt ti. er hon a dec Elen nith 
Hyvel byt ema. ac ema e goruc i lleas. a minheu ae cladas hi en e bed newyd 
hŷn. Ac ef am duc inheu hyt ema. am vym bot en vamaeth idi. Ac ef ath 
divetha ditheu er aor hon. A gvae vinheu om byv en ol vy an9ylverch 
. vaeth. Affan ettoed er anghcnvil hong en keiffiao kytia9 amerch i ena 
rac i ovyn e bu vary hi. Ac am hynny o gonei di iavn ti a foi rac 1 dyvot ef ema 
i gydia9 amyfi. ath odives ditheu ema ath dienydu 4. Ac ena truanu aoruc Beteyr . 
orth e orach a dyvedut idi e keiffiei i hamdifyn hi. Ac en diannot dyvot lle et 











T A gvedy dyuot y nos honno mal 
am yr eil aor kyuodi awnacth arthur a 
chei a bedvyr ygyt ac ef achychoyn yn 
diftao o plith ylla parth ar mynyd yd 
oed y kaer. a chymeint oed ymdiret 
arthur yny nerthoed ac na tybygei vot 
yn reit idav faethugyao ylu yr yriŷ 
agbyguil honne o gavr. A gvedy eu 
dyuot yn agos vy a welynt deu vynyd a 
thanlleyth ar pop vn ac ethryckin or 
mor rvg y deu vynyt hyt na ellit mynet 
onyt meon llog neu yícraf. A goedy kaffel 


2'A phan welas hi vedoyr y dywavt 
dan icuon. avylyae. o tyti direttaf or 
dynyon parvo direidi atbuc ti yr lle hon. 
ny ellir adravd y fag poen yíyd paravt 
it. yr avr hon y dav yr yícymunedic 
kaer. yr hon aduc elen yn lathrut. yr hon 
cledeis yr aor hon yny bed newyd hen. 
Ac am duc inheu ygyt kans y mamyaeth 


yícrafonadunt anuon bedeyrawnaethant 
or blaen y geiía9 diheurvyd am y kaer. 
A pban deuth parth a phen y mynyd 
lleiaf. nachaf y clyvei goeigael goynuan 
adrycaruerth. íef awnaeth ynteu megys 
pedrufao ac ofynhau o tebygu maey 
kavr aoed yno. Ac eiíoes galo y 
nerthoed atiae. a chyrchu pen y mynyd. 
a phan deuth yno: nyt oed yno namyn 
gorach vaor yn eifted orth tanlloyth 
vaer ac yn vylyao’yech pen bed newyd 
cladu. | 

oedon hyt yma. A gvedy keifae kydyav 
a hi ac nys gallvys a duo a alwaf inheit 
ym tyftolyaeth rydeyn treis o honav 
arnafi ac vrth bynny ffo titheu vyg 
karedic i ra ofyn ydyuot ef herwyd 
genheua9t ef y gydyao a miui. at 
ordiwes titheu yny wed hon athreulad 
blodeu dy ieuendtit ath lad. B. 


336 BRUT TYSILIO. 


aithervynau neu rodi cat ar vaes y Arthyr drannoeth. Sev oed y canadau aeth 
yne Gwalchmai ap Goyar a Boffo iarll Rbydychen a Geraint Carvys tyvffoc o 











BRUT G. AB ARTHUR. 


oed Arthur. a menegi idao kebel or a velfeit. A chevynav yn vavr a oruc Arthur 
colli Elen,’ A mynet aoruc Arthur or govlaen ac erchi udunt na delynt atae. 
oni bei angen-arna9. A mynet aorugant ar eu traet ac adav eu meirch gan eu 
byíveineit.. Agadu Arthur en eu blaen a orugant. Affan deuant eno et oed er 
anghenvil hon9 a beroeidieu o gic moch koet ganthav. vedi beytta peth onadynt 
en }letamret. Ac en gorfen pobi e rei henyet oed2. Affan veles ef e gŵyr en 
dyvot attao bryffiae aoruc enteu i veyta e kic. ac i gymryt ffon aoed idav. Ac 
nit oed lei e ffon. noc etoed anhavd i deu wr ieueinc kryf i derchauel yorth e 
Naor. Ac ena tvnnu i gledyf aoruc Arthur. a derchavel i darian ai gyrchu en 
gyflym kyn derchavel e ffon ohonav. Ac eno eiflìoes a derchevis ¢ ffon. ac a 
drewis dyrnavt maer ar darian Arthur eni glyvìt e fein em pell. ac eni golles 
Arthur i glybot oveint edyrnact. Ac enynnu goruc Arthur ena o kt ac angerd. 
a derthavel kaletvolcb. ai dara? en i dal dyrnact maer enì vyd e gvaet en kudiae 
i vyneb ae lygeit. Affan dyvyllavs i olvc llidia9 aoruc er anghepvil. Ac val e 
kyrchei e baed koed er helor ar hyt hyehvae9. e kyrchvs enteu Arthur ar dor y 
kledyf. emavel ac ef. ai gymhell enì vyd ar dal i deu lin. Ac en gyflym eychyr 
emlithrae aoruc Arthur yganthav. ac en ehvybyrdrvt greulaongryf i gurav aoruc 
Arthura chledyf idav eni gavas gofot e cledyf eggvarthaf i ben eni vyd hyt er 
emenyd, Ac ena e rodes ec kaer llev vavr athrugar a dygeydao en un koymp 
vegys derven pan veriei goynt mavr hi. Ac ena cheerthin aoruc Arthur. ac erchi 
i Vetoyr tori i ben. ae rodi ar un ‘or efveinicit oy dŵyn oy dangaes yr llu en 
anryvedavt3. Ac ena e dywaet Artbur na chaofei ef eirioet er eil gêr a gynheb- 








1 A thruanhau awnaeth vrthi o ymdeithon aoruc a menegi vdunt ar 
dynyael annyan ac adav kanhorthey ywelfei. B. - - 
idi yn ebreyd. A dyuot ar y gyt- 

2 A chenya? aoruc arthur yn vavr parth a phen y mynyd vynt awelynt yr 
vareolyaeth y voroyn ac erchi y gyt- aghyguil kavr a bereideu ogig moch 
'mdeithon y adu ef or blaen y ymlad ar coet gathav yn eu pobi. ac ny hyfu yn 
kaer. ac o gvelynt bot yn reitidao dyuot lletamr9t. B. 
oê ganhortheyae. A phan deuthant 


3 A geedy arganuot o hona y goyr gan y fein. Ac yna ennynu o Ìit 
dyuot yn dirybud bryífya9 aoruc y awnaeth arthur a dyrchauel caletuclych 
kymryt y ffon. A chymeint oed y ffon a thara9 dyrnaet maer yny tal hyny 
ac yd oed anuhed yr deu viler deeraf y yttoed ywaet yn llithraŷ ar byt y oyneb 
dyrchauel y erth y llaer. a diífpeilya9 ac yn tywyllu drem y lygeit. Sef 
ciedyf aoruc arthur a dyrchauel y taryan. awnaeth ynteu mal baed coet kyrcbu 
yny clywit fein y dyrnaŷt dros cyncb y yr helo ar byt yr hychwayo kyrchu 
uaetheu. ac yny pyleys cluíteu arthur arthur ar tor y cledyf. ac ymauel ac ef 
am 











BRUT TYSILIO, 33? 


Frainc. A llaven vy gan lu Arthyr vynet Gvalchmai yno gan dybiait y gvhai ev 
ry9 íireoed a gwyr Ryfain i cymell y vreydro ac vynt. Ac vedy manegi y Les 





em— 
BRUT G. AB ARTHUR, 

ycei i nerth i heno er pan vuaffei en emlad a Ritta gavr am i bilis. nyt arhgên 

no gvneuthur o Ritta pilis o grvyn barveu brenined ac ada? lle croen baryf 

Arthur en uchaf am i vot en benaf or brenined, Ac erchi i Arthur ehun 


blingia? i varyf. ac oni gnei Arthur heny dyvot i emlad a Ritta; Ar neb a orfej 
onadunt kymerei y bilis a baryf e llall. Ac Arthur a gavas e bilis hono. ac a 


-orvu ar littaì, Affan darvu i Arthur llad e pryf hŷnŷ. am er eil vilva or nos e 


doeth oy bebill ar pen gan i efvein oy dangavs en ryvedavt. A thriítau en vacf 
aoruc Hyvel am golli i nith, Ac are mynyd hen e roet én henv o heny allan 
Bed Elen 2, | | 
OprYNaA e¢ kerdaffant ef ae lu hyt en dinas Anguítidinum, Ac gvedi dyvot 
droy er Avon Wen e menegit ida9, vot er amheraedyr vedi llueftu yn agavs eno 
a thorredlu gantha9, Ac en e lle et oed Arthur ena e llueftes ar lan er avon 3, 
A gyru en genhadeu ar er amheracdyr Gvalchmei vab Goyar a Bofo o Rydychen 
a Gereint Carneys. i erchi yr amheravdyr adav Freinc. neu vot en baravt tran- 
noeth i rodi kat ar vaes i Arthur, Ac ena llaeenhau en vaer aoruc holl ieuen&it 











fyrthyao y laor megys derwen pau 


am y wregis ae kymell hynny vu y 
deulin yr llavr ac eiffoes kaffel o arthur 
yn reduaol ethrelithius lithrae y gantba9 
a throi cledyf yny kylych hyoy kauas oe 
holl nerthoed goffot ygoarthaf y pen 
hyt yr ymhenyd allef adodes y kaer a 


2 Ac yna ydywaet arthur narygaeffei 
ef eirioet yr eil ger gan deoret a honn? 
gvedy ymlad o bona? a ruta kaor ym 
mynyd eryri yr hŷn a daroed idav 
rywneuth' pilis o varued brenhined. ac 
erth hynny erchi y arth’ ehunan vlyg- 
yao y varaf yn llvyr orth y danuon idae 
ef. ac am vot arthur yn penhaf or 
brenhinoed yr enryded y arthur y 


2 Ac odyna ydoethant a phen y kaer 
ar y llu. A phan welas pavb y pen 
moli awnaethant y gyr a rathyaffei y 
wlat o ry? ormes hennŷ. Ac eiffoes 


3 A geedy ymgynnullao pavb y gyt. 
kyrchu aoruc arthur odyno parth ar 
dinas aelwit aoguftutunum. <A gvedy 
y dyuot y lan auon wen y dywefpvyt 
vrthaŷ vot yr amheraedyr yn llueítu yn 


fyrthei gân ŵynt. a choerthin awnaetlt 
arthur ac erchi y vedoyr llad y pen oe 
doyn ym plith y llu yo dangos anry- 
uedaeŵt. B. 


gadyffei ef lle baraf arthur yn vchaf ar 
y pilis. ac oyny blygei arthur y varaf 
iffyd erchi idav dyuot y ymlad ac ef. ar 
vn a orffei o nadunt kymerei varaf y 
Nall ae pilis. ac or ymlad y goruu 
arthur a dvyn y varyf ae pilis y arnav ae 
lad. a gvedy benno ny rygavfíei arthur 
vn gor kyn gadarnet ar llall. B. 


triítau aoruc hywel am ageu y nith. ac 
erchi goneuthur eglvys yvch y bed ac 6 
eno y vorvyn y gelwir y mynyd henne 
ettwa. bed elen. B. 

agos, A chymeint olu ganthav ac nat 
oed haved y neb y arhos, A phebyllyag 
awnaeth arthur ar lan yr auon y lle y 
gallei lunyaethu y lu or bei reit idag, 
B. 


Xx 


338 BRUT TYSILIO. 


dyfot y cenadau ac yftyriait ymadrod heynt. Ac ynte a dyvat mae iaonach oed 
idav ev lywiag Frainc no mynet ymaith. Ac yna y dyvat Geits nai yr amheragdr 
hoy o laver ycch tafodau chŷj y Bryttaniait noch cledydau. Sev a oruc Gvalch- 
mai yno yn chwimeth tynnu y gledyŷ a llad Geivs. ac yn cígyt eígynnu ylltri ar 
y mairch a gwyr Ryfain yn y hemlit y gaiflio dial y gwr arnynt. Sev yna a oruc 
Geraint cans olav oed ev brathu y blaenav or ymlidwyr ai lad. Ac yna y nefaed 
Marcinigys y gaiffio dia] Geivs ai aros a oruc Goalchmai ai daro a chledyv ar y 
ben yny holltes hyt y dwyfron ac erchi ida9 vanegi y gytmaithion ev yn Uffern 
vol yn hry clefydau y Bryttaniait noi tafodau. ac o gynghor Gealchmai aros yn 








BRUT G. AB ARTHUR. 


Îlys Arthur o debygu kafael breydyr a gwyr Ruvein. Ac annoc aorugant i 
Walchmei cneithur gorthgafed en llys er amheravdyr !.. Ac en diannot et aeth e 
Renhadeu i lys er amheraedyr. A dyvedut erth er amheraedyr kybyl or a 
archafei Arthur. Ac ena y dywavt er amheraedyr bot en iaonach idav ef Jliviae 
Freinc no mynet ohonei. Ac ena e dywavt Gaivs nei er amhberavedyr vrth genadeu 
Arthur, hey later yo avch tavodieu chei geyr enys Prydein noc avch kledyveu. 
Ac ena en diannot, tynnu i gledyf aoruc Gealchmei a llad pen Gaius. ac en 
cheimeth eígynu eu meirch ef ae gytymdeithion. â dyvot tracheuyn. Sef aoruc 
gwyr Ruvein eu hymlit i geiffiao. gial eu gwr, Sef aoruc Gereint Carnvys. 
kanys neffaf oed yr gwyr a oed en ymlit. emcheclut ar un onadunt ai van a goaee 
dreydao berved eni vyt en varŷ yr llaŵr. Ac envigen vu heny gan Bofo o 
Rydychen. kafel kelein o bob un oi gytymdeithion ac enteu heb er un. Ac en 
diannot emchcelut aoruc Bofo. ar kyntuf a kyvarvu ac ef i vote ir llavr aoruc ai 
lad en varo. Ac ena íef aoruc gwr aeleit Marcel mut mynnu dial ar Walehmei 
llad i gytemdeith ai emlit en divudyace. fef aoruc Goalchmei ena emcheelu 
arnae. ai dara a chledyf eni byll i pen ida? ar menegyl hyt i dey efcoyd. a 
gorchymyn idav menegi en ufern oi getymdeith bot en amyl gan e Brytanyeit 
e rye grot hono. ar ry orhofder. Ac ogyghor Gealchmei emchvelut a orugant 
en duhun ar € gcyr aoed en eu hymlit a llad a orugant e neffaf aoed i bob un 
euadunt>. Ac val et oedynt velly en agavs i goet. enychaf or koet en dyvot 











I Ac odyna yd anuones ar yr am- 
heraodyr boflo o ryt ychen a gereint 
garannys a gvaìchmet vab geyar. ac 
erchi ida9 vynet o teruyneu ffreinc neu 
ynteu bot yn baravt y rodi kat ar vaes 
tarnnocth y arthur y vybot pry oreu o 
ydylyet onadunt ar ffreinc. ac annoc 


2 A gcedy dyuot y kenhadcu hyt rac 


awnaeth ieueinâit llys arthur y walch- 
mai wneuthur ryv ertbgaíreyd yn llys 
yr amheravedyr val y bei reit teruyfcu 
ylluoed o. pop parth ran wannoccet 
oedynt y gaffel breydyr a goyr rufein. 


neu vot ynparaet trannoeth y rodi kat 





bron yr amheravdyr erchi awnaethant 
idav ada teruyneu ffreinc y gan arthur 


ar vaes ida9. ac val yd oed yr amher- 
avdyr yn dywedut nat mynet o honai 
adylyci 


332 


gyttun a orugant allad pob yn wr or hai blaenav or ymlidwyr. Ac val yr 
oedynt velly yn gyfagos y goet. nachav chvemil or Bryttaniait yn roi cri ar yr 
Ryfainwyr ac yn y llad yn groyìon ac yn daly eraill ac or dived yn y cymell y 
ffot. A phan glyvas Pentarainc hyny feneder o Ryfain y dayth ynte ar hynt a 


BRUT TYSILIO. 


GWEDD —— cd —— 





BRUT G. AB ARTHUR. 


attadunt en borth udunt cheemil o Bryteinieit. Ac en e lle dodi gaer ar wyr 
Ruvein. ac eu kymynu ac eu kymhell i ffo. Ac eu hymlit yn duhun gan eu 
llad ac eu bore a daly ereill onadynt. Ac ni alles gwyr Ruvein na llad nep 
'onadunt hoy. nac eu daly. nac eu bero!. Ac ena pan gycleu Petres fenedor o 
Ruvein heny i kymyrth enteu dengmil owyr arvaec ygyt ac ef. a mynet en porth 
oy wyr. Ac en e lle gyru e Pryteinyeit ar ffo eni doethânt yr koet e bueffynt 
endav. o cholli llaver o wyr o bob tu. Ac ar heny enychaf Edern vab Nwd 
affymmil o wyr arvavc en bryfiao en borth yr Bryteinyeit. Ac ena gurthvynebu 
aoruc e Brytanyeit i wyr Ruvein en wravl vychyr en kynhal eu klot ac eu fyber- 
cyt. A Petreis a oed val gwr doeth en ruoli i wyr. ac en eu kyghori i gyrchu 
aci viliay2, Affan veles Boío o Rytychen heny galv a oruc enteu attav or goyr 





adylyei namyn y amdiffyn. y dyvavt 
gagius nei yr amheraedyr bot yn 
vey bocíach ac orhofter y brytan- 
yeit noc eu gallu. a bet yn hoy y 
tauodeu noc eu cledyfeu. allidia a oruc 
gwalchmei am dywedut or goranc mor 
trymegedic a hynny vrthav a diyfpeil- 
yao cledyf allad y pen. ac yn gyflym 
kaffel y meirch. ac eu bymlit a oruc 
goyr rufein y keiffav dial y gor arnadunt. 
Sef awnaeth gereint ymchoelut ar y 
gvr neffaf a ocd yny ordiwes ae jad. A 
chyghoruynu a oruc boíflo amrylad pop 
vn oe gytemdeithon vr ac ynteu etwa 


1 Ac val yd oedynt yn dyuot parth a 
Heyn coet. nacha wemil or brytanyeit 
yndyuot yn canhorth9y udunt gvedy 
ryclybot erlit ar y kenbadeu ac yn- 


2 Ac ar hynny y deuth pedrius 
feneder a degmil owyr arvavc gantag 
yn ganhorthey y wyr rufein. Ac ar. 
hynny y kymelloyt y brytanyeit ar ffo 
yr coet y dothoedynt o hona? ac nyt 
heb wneuthur diruaŵr collet ywyr 
yufein, Ac yna y doeth bedoyr vab 
mut a phumpmil yn porth yr bryt- 
‘anyeit. Sef awnaeth y rei aoed yn 





heb Jad vn ac ymchoelut awnaeth 
ynteu ar a gor neílaf ida9 ae verŷ yr 
llaor ae vrathu yn agheuavl. Sef 
awnaeth marchell mut ymlit goalchmei 
yndiuudyaec ac val ydoed yn ymordiwes 
ac ef ymchoelut aoruc gvalchmei arnav 
a llad y pen a gorchymun {dag ot 
ymgaffei a gaius yn uffern deedut bot 
yn hoy cledyfeu y brytanyeit neu 


.tauodeu. ac ymchoelut aoruc y deu 


getymdeith a llad y deuvr neffaf udunt, 
Ac yr bot gvyr rufein oc eu holl dihewyt 
yny kywarifagu: ny allyffant nac eu 
llad nac eu dala. B. 

diannot dodi gavr arnadunt ae kyrch 
yndeiffyuit ae kymell ar ffo. ac odyna y 
erÌit gan dala rei a bery ereill. B. 


dangos y kefneu.y ffo. dangos eu 
deyuron yn gyflym gan ymchoelut ar y 
gelynyon. Ac ny didoreu y brytanyeit 
py damchvein y dagvydynt yndav gan 
gaffel clot oc eu mileryaeth doethach 
oed wyr rufein kans pedrius feneder 
oed yny dyícu y wneuthur diruavr 
gollet or brytanyeit geeitheu gan 
gyrchu gocitheu gan gilae, 


Xx2 





340 | | BRUT TYSILIO. 

dengmil o wyr arvoc gidac ev y amdiffin gwyr Ryfain ac ar y rythyr cyntav 
gyrru fo ar y Bryttaniait yr coet y byaffynt or blaen ac yna y llas llaver o bob 
part. Ac ar hyny nachav Edyrn ap Nyd a fymil o wyr arvoc gydac ev yn borth 
yr Bryttaniait ac o necyd y gorthneby a“vrugant yn wraol a chynnal y clot a 
fyberpyt, A Fedrainc yn anoc y wyr y gyrchu yn groylon!, a fan gelas Boffa 
iarll Rhydychen hyny. gal? a oruc anifer da atto a mynet ar y cyferbyn a galo a 
Goalchmai atto a dyvedyt ortho ymwagelon ni rac yn fyrthio yn y ran gaethav rac 
cael o honom ni geryd gan y brenin. ac am hyny moeffoch y ni y gyt gaifíio 
gorvot ar Bettrainc troy y lad neu daly3, Ac yn diannot y daethant troy 











BRUT G, AB ARTHUR. 


glevaf a decraf niver da i veint. a dyvedut orthynt vab hyn. A unbyn deulu eb 
ef. kanys heb gyghor e doetham i dechreu emled a gwyr Ruvein. reit yo yn 
emoglut rac an dygŵydav en ran gevilydus or emlad. kanys o dygeydon, collet a 
gvarthaet a gafon ac inni ac i Arthur. Ac am heny wyrda emogoniannen niabeu 
en fynniant a gledder. Ac emogelon rac antyngetven gevilydus. a neílaen en 
wraŷl duhun ar Petres. neu Petreiŷs. i geiffiao i daly neuilad!, Ac ena en 
diannot o annoc Boío dyvot aorugant en ed oed Petreis. ac emavael aoruc Bofa 
ac ef ae dynnu yr llaor. Ac ena ebu vroydyr galet amgylch Petreis. ac or dived 
¢ gorvu e Brytanyeit a doyn Petreis en garcharvr eni doethant 1 berved eu gvyr 
ehun, Ac ena p nevyd mynet i emfuft a gwyr Ruvein, geedy. daly eu tegyíaec ac 
eu kymhell i ffo. ar ni ladaíant ac ar ni bu wi? eu-daly, Ac or dived emchoelut 
aorugant ar eu kytvarchogion a chymryt a vynaffant o eípeil gvyr Ruvein. a 
dyvot en ed oed Arthur ar carcharorion ganthunt. A menegi awnaetuant i 
Arthur kobyl oc eu damveyn 2, A llaven vu Arthur am gafael dechreu da en i 
abfen ar wyr Ruvein. Ac ena e gorchymynes Arthur i Veteyr i bentrulliat ac i 
Cador iarll Cernyo. ac i deu decyffaec ereill gyt ac vynt. mynet i anvon e carch- 

















t A phan welas boffo o ryt ychen y ninheu ymweglyt rac yn dygvydae y 





hynny gale attao y getymdeithon aoruc 
a dywedut orthtunt val hyn... A vnbyn 
teulu heb ef kans heb ebot yn brenhin 
y dechreuaífam ni yr ymlad hvn reit oed 


2 Ac yfydhau awnaethant vrth 
ygyghor ef ac o gynhebic yiloryaeth 

yrchu y lle ye oed pedrius yn dyícu 
í getymdeithon a dodi aoruc boílo y 
la dros vygegyl pedrius ae tynnu 
gantav yr llavr, ac ympentyrru awnaeth 
y brytanyeit yn porth y vollo, Ac yna 
y bu aerua galet o pop parth. yna y bu 
y kyoheryf ar lleuein ar gorderi ar 
ymurathu ar ymíag ar ymdarae, yna y 
gyelit pvy oreu adigoneu or aryf yd 
eruerei o hona a diodef yn ymanedus 


ran waethaf or ymlad. a chywylydyae 
an brenhin. Ac vrth hynny ymlynnyen 
vydinoed evyr rufein y edrych a atto 
duo yn ae llad pedrius ae dala. B. 


awnaeth y brytanyeit ruthur geyr 
rufein a dyuot a phedrius yn garcharaer 
hyt ym perued eu llu. Sef awnaeth 
geyr rufein yna greedy dala eu llywaodyr 
kymryt eu ffo. Sef awnacth y bryt- 
anyeit y hymlit. a bore rei adaly ereill 
ac eu llad. ac ny diwcd goedy goneuth” 
diruaer gollet o wyr rufein. ymchoelut 
awnaeth ar kyrcharoryon hyt eu peb- 
yllyeu gan lewenyd a budugolyaeth. 
â menegi y arthur argauaroed ac 


gynt, B, 








$43 


vydinoed y Ryfalnwyr a thynnu Pettrainc odlar y varch ai reymo yn feft. ac yna 
y by vrvydr galet o bob part. ac nydived y gorvy y Bryttaniait a doyn Pettrainc 
gantynt y bydin y hun ac o neyd mynet y ymlad a gwyr Ryfain. ac nydived y 
gyrru ar fo. ao ar na by wiv y daly. y llad ai fbailio, Ac yna y daith y Bryttaniait 
ar carcharorion gantynt hyt y lle ydoed Arthyr. a manegi idav ev gobl or dam- 
vain, A llaeen vy gan Arthyr mor rvyd vyfai ragdynt yn y apfen ev. Ac yna y 


BRUT TYSILÌO. * 





w 


BRUT. G. AB, ARTHUR. 


arorion i Baris rac kyherd gwyr Ruvein a heynt ar e ford i 9neuthur cam udunt 
— eni elynt i veon kaftell 1. 

PAN vybu gwyr Ruvein henny ¢ peris ôr amheravdyr ethol pyrothegmil o wyr 
arvaec. ac en gellong nos or blaen i y ragot e karcharorion i geifia eu rydhau. 
Ac em blaen e niver hong et aeth Wlteivs íenedor a Chadell a Chvintus Caoritius. 
ac Evander brenin Siria a Sertorius brenin Libia. A cherdet aorugant eni 
gavíant le adas i araŷs eu karcharorion. A thranoeth e bore e cycheneys ec 
.. Brytanyeit tu a Faris ar karcharorion ganthunt. A ffan deuant yr lle et oed e 
pyt udunt. en diannot e kyvodes gwyr Ruvein udunt ac eu gvafkaru2, Acen e 
Ye en duhun gyghor emranu aorugant heynteu. nit amgen no yodi Betoyr a 
Riffert i varchado e karcharoriqgn. Ac em blaen e bedinoed i emlad et aeth | 
Kader iarll Kernyv a Borell tevyffavc.. Ac en dirvavl emrodi aoruc gwyr Ruvein 
i geiília rydhau eu karcharorion. Ac vynt a gavíynt henny pei na delei 
Geittard tevyíavc Peittof a their mil o wyr da ganthav, am vybot vot pyt vdunt. 
A ffan emgavíant ygyt gertheynebu en wravl a orugant i wyr Ruvein. a thalu 
poyth udunt eu toyll ac eu brat3, Ac ena e collet Borellus devyfavc. pan 











t A diolech awnaeth ynteu hynny 
ydunt yn vavr gan adav echwaneccau 
eu enryded am eu gvafanaeth ny apfen. 
Athranoeth y rifoyt goyr vrth anuon y 
karcharoryon parth a pharis tra veit yn 


2 A geedy clybot or amheravdyr 
hynny fef aoruc ynteu ellyg pymptheg- 
mil o wyr aruavc y geifav gellŷg y 
Karcharoryon ac yn tywyíogyon arn- 
adunt. viteis fenedor a chedell vleid. a 
cŷinito caricius euander yrenhin firia. 
a fertorius vrenhin libia. Ac y kerdŷys 

3 Ac eiíoes kyt kyrcnit y brytanyeit 
yn dirybud ny chat yn diaruot. goíot 
rei awnaethant vrth eu karcharoryon. a 
Jlanyaetheu ereill yn vydinoed orth 
ymlad ae gelynyon. ac ymlaen y vydin 
aoed yn kad? y kercharoryon y dodet 
borel a bedvyr. Ac ny cheifvys goyr 
rufein vn reol namyn pavb yn y gyucir 


kymryt kyghor ymdanunt. ac yna yd 
erchut y kador iarll kernyo a bedvyr 
pen trullyat a deu dewyfacc o ffreinc. 
borel a richert eu hebrong hyt yn diogel 
rac eu eìlog o wyr rufein. B. 


y nifer honne. byny kaofant le adas y 
eu ragot ac ymgudya? yno ar bore 
tranoeth kycheyn awnaeth y brytanyeit 
ar karcharoryon, ac ual y deuthant 
parth ar lle yd oed y pyt. kyuodi aoruc 
gvyr rufein ac eu kyrchu ae gvaígaru. 
B. 


keiíav ellog eu kyrcharoryon. Ar bryt- 
apyeit a gollaíei y karcharoryon yn 
waradoydus pei na delei gouutart 
tywyfavc peitae a theirmil o wyr aruaec 
gvedy ry gaffel brat gvyr rufein. A 
gvedy dyuot canhorthoy yr brytanyeit 
gortheyncbu y gelynyon yn vrael. 8B. 


344 BRUT TYSILIO. 


drev at Arthyr a manegi ida9 y damoain. Ac yna triítau yn vavr a oruc Lles 
. drycet vyffai damvain y wyr ynte a mynet yny gynglior a oruc y cybod beth â 
onelai ai mynet y drev yn ol porth idav gant Leo ambheravdr Ryfain ai mynet y 
hun i ymlad ac Arthyr, Sev y cafas yn y gynghor mynet hyt y 'Nafarn yr lle a 
elwir Leigrys ac yna y byant y nos hono, A phan gigle Arthyr hyny myned a 
oruc hyd y lle a elwir glyn Afneffia cans yno y davai Les arnheravedr drannoeth, 
ac yno y arhoes Arthyr hoynt a roi y varcliogion ar llailldy a Moryd tyvffoc - 
Caer Loyo oi blaen a bydinav y lu a ortic ynte yn vyth bydin. Ac ymhob bydin 
ydoed bymcant a thair mil o wyr profadoy, Ac velly vedy y parattoi heynt yn 
gymhedrol. y dyígu a oruc Arthyr y gyrchu âc y aros y cyfle; ac ymlaen pob 











BRUT G. AB ARTHUR. 


imi. Ac a orefkynoch oc eu tir ac eu keftyll ac eu heur ac eu hariant. yvchi oll 
e rennyr vrth aech bod. Ac ena e dywat pavb onadunt en duhun e geneint hyn 
a orchymynnes Arthur yn oreu ac e gellynt. 

A ffan wybu Lles ameravdyr vot Arthur ai lu evelly ni oruc enteu ena namyn 
pregethu oy wyr. ac eu dyfcu. a menegi udunt e dylyei Ruvein eftong idi or 
doyrein hyt e gorllesin. A chofeoch chvitheu emae avch tadeu ac avch hen 
dadeu. ac avch rieni a gynheliis Ruvein en benaf oc eu duhundep ac eu 
mileriaeth ac eu gleoder. A chofevch cheitheu hediŷ avch banvot br gwyr da 
henny. Ac na ochelvch hedio avch agheu er kynnal Ruvein moy noc ec gochel- 
afant hvynteu. kanys teyrngetoed a doethant i Ruvein o bob gŷlat. avch rieni 
choi a gavas eu mynu onadunt. A cheitheu a gefvch oc aorefgynnoch gyt â 
minheu er hyn goreu a gavas avch rieni. Ac am hynny wyrda nit yr ffo 
edodym ni ema namyn yr emlad en duhun en erbyn an gelynion. Ac am henny 
wyrda kyboynt gleo heynto ar er uthyr kyntaf fevoch cheitheu en duhun gadarn. 
Ar nep a favo en da ar dechreu kyvrang. gnavt vyd ida? i orfen en vudygael, 
. _ AFFAN darvu ŷr ameravdyr i emadraed gvifcaŷ en diannot a oruc gwyr Ruvein 

kebyl oc eu harveu a dyvot yr glyn et oed Arthur. A chyn eu dyvot yr glyn 
bedina? a orugant en deudeng mydin. ac em pob bydin o varchogion et oed 
rivedi lleng. Ac em blaen pob bydin onadunt e rodet deu devyffaec i eu ryoli, 
Em blaen e gyntaf onadunt erodet Cadell Vleid ac Aliffatima brenin er Efpaen. 
Ac em blaen er ail onadunt Irtaceius brenin Parthia. a Maryfgyvarnaec fenedor 
o Ruvein. Ac em blaen e dryded Boccus brenin Midif. a Gaios gwr o fened 
Ruvein. Ac em blaen e betvared e goffodet Serrex vrenin Libia a Choyntus 
Miluinus fenedor o Ruvein. ar pedeir hyny a aeth en e blaen. En ol er rey heny 
e rodet pedeir ereill. Ac €m blaen un onadunt e rodet Seret vrenin Sturrua. 
Ac em blaen er eil Pandraffŷs brenin er Eifft. Ac em blaen e dryded Politetes 
vrenhin Frigia. Ac em blaen e bedvered Denotus tevyfave Bithinio. Ac en ol 
er rei heny er rodet pedeir ereill. Em blaen un onadunt e rodet e pymhet 
fenedor o Ruvein. Em blaen er eil onadunt e rodet. Lellius degyfavc o Ruvein. 
Em blaen ¢ dryded e rodet Supplicus. . Em blaen e bedvared ec rodet Meuric or 


v e 
e BRUT TYSILIO. , ' 345 


bydin ydoed dau varchoc clodvavr profedic. cans o vlaen y gyntav ydoed Aron 
ap Cynvarch. a Chatter iarll Cernio, Ac y vydin hono oed or ty dehau. Ac ar y 
llall or tyafy ydoed Boffo o Ryd-ychen. a Geraint Gaereys. O vlaen y drydyd vydin 
ydoed Achle vrenin Denmarc. a Lleo ap Cynvarch vrenin Prydair. ymlaen y 
bedered ydoed Hoeel ap Emyr Llydav. a Gealchmai ap Geyar. Ac yn ol y 
pedair hyny ydoed pedair eraill adau reolor ar bob un o nadynt. Ymlaen y 
gyntav ydoed Gei hir a Bedeyr ap Pedrot. Ymlaen yr ail ydoed Holdins tyvíavc 
Ryttain. a Gyidart tyvífoc. Peittio. . Ymlaen y dryded vydin ydoed Owain o 
Gaer.Llion a Goynneas 9 Gaer Gaint, Ymlaen y bedored vydin ydoed Yrien o . 
Gaer Vadon. a Gorfalem o Dorfieítr, Ac yn ol byny ydoed Arthyr a lleng o 
| wyrda gidac ev, ac oi vlaen ydoed delo draic eurait yn areyd nodva y bavb or 
gwyr brathedic. Sev oed amcan bydin Arthyr y hun cheegwyr a thrychant a 
chve mil. Ac yna y pregethoed Arthyr y lu val hynn. O Wyrda hyfbys yo. heb 
“ev mae o achos ych nerth chei ach cynghor y cafas ynys Brydain vot yn bennav 
ar dec tyrnas ar hygain, ac etto trvy ych nerth choi ni a orvydyn ar Ryfain ac a 
dialen arnynt gaiffio yn caethiwo ni am y rydit, Coffeoch yr avr hon am 
fegyryt a gacffom eítalym o amfer trwy ymdidan a gwraged. Coffegch bellach 
y chei ynnynnu yn ychbgleoder ach mileriaeth. a byden ni gyttun pan gyfarffom 
ni a gwyr Ryfain a chymynen heynt megis anifailiait cans ni thybygant lefaifu o 
bonom ni roi cat ar vaes ydynt hoy. Ac os choychei wyrda a ona vynghyngor i 
minau ach anrydedav chveche erth ych bod o bob peth ar y vo ar vy mediant 1. 
- a faob o nadynt a devis gonaythyr gorchymyn Arthyr. A phan gigle Les vot 


- — 


- 








BRUT G. AB ARTHUR, 


Koet. A Lles ameraedyr ehun en eu dyfcu em pob man or e gveleì wal]. Ac 
em perved henny e peris goffot delo eryr o eur en areyd emlad. ac en lle 
yftondart. Ar nep a vei arna? ai govut ai perigyl o wyr Ruvein oll eno c dygit 
‘em breint nodet ac amdifyn. ' 

PAN vuant baraet o bob tu emgyrchu aorugant. Ac en gyntaf e kyvarvu e 
vydin et oed vrenhin er Efpaen en i llywiav. ar vydin et oed Aravn vab Kyn- 
varch vrenin er Alban eni llywiae, a Chader iarll Kernyo gyt ac ef, Ac ni bu 
haed gan nep onadunt walgaru er un i vrth i gilyd. Ac val e bydynt velly 
enychaf Gereint Carneys ae vydin en dyvot. a Bofo o Ryd Ychen. Ac en 
diannot eu tyllu. Ac o heny allan ni alleyt un ryol arnadunt namyn emffuít en 
greulaon eni glyvyt eu fein en edrinag en er awyr. ac en i glyvyt e daiar en 
krynu gan deref fodleu e milwyr en dileyn eneit. Ac ena i bu aerva vavr 9 pop 
parth val e bydei ryvlin i datkanu ai gytrif. Ac en gyntaf e kollet Beteyr ben 
trulliat. a Chei ben-fvyder a vratheyt en agheuael pan gyvarvu Boccos brenin 
Midif a Beteyr henv,a vrathaed Beteyr a gvae9 eni íyrthies Betwyr en vary yr 
Naor. Ac en keiffiao deyn Betvyr odyno e bratheyt Kei en agheuavl. Ac er 
heny Kei ai vydin a duc korf Betvyr. en i gyvarvu ac heynt bydin brenin Libia. 

Yy 


- 


$16 BRUT TYSILIO. 


Arthyr yn pregethu y lu fev a oruc ynte pregethu y lu a manegi y dlyai yr holl 
vyt vot yn yfyd y Ryfain. a choffeoch mae ych tadau ch'i a celvis Ryfain yn 
bennay lle or holl vyt o deorder a mileriaeth a ffynniant ac am hyny na orthodech 
cheithau angau er cynal braint Ryfain. ac ymledech yn gadarn mégis y gallom 
ni ofyn tyrnget o ynyíoed eraill. ac am hyny wyrda coffeoch na doethom ni yma 
er ffo namyn er ymlad yn gyttun an gelynion a chyn bont hoy gleo ar y dechrau 
fafen ni ynghyt a ni ai gorvydon hvynt. A ffan darvy idao hynny bydinao y lu a 
oruc ov yn daydec bydin. ac ymhob bydin o hyny lleng o varchogion ac ymlaen 
pob bydin y roded dau varchoc glodvaer yn reoleyr. A chida hyny ydoed Lles 
yn dyígu y wyr lle y geelai raittav ac yngbanol y vydin y herchis ev 10i eryr aur 
mevn yftondart yn arŵyd nodva yr neb y bai berigl arno. ac yna ymgyrchu a 
orugant ac yn gyntav y cyfarvy vydin brenin-Yfbaen. a bydin Aron ap Cynvarch 
a Chatter iarll Cerni a dechrau ymlad yn ffeft. Ac yna nachav Geraint 
Caervys a Boffo o Rydychen yn dyfot ac yn tylly bydinoed gwyr Ryfaiu ac o 
hyny allan ymffyflo yn groylon a enaethant blith draflith yn y glyoyt y torv yn 
cyffro y dayar ar aŷyr dan dreít íodlau y milwyr yn ffyíîo'r llavr. ac vna y by 
aerva vavr o bob ty val y roed ylin y draethu. Ac yna y bratheys Bocys vrenin 
Med Vedryr a gvayo droda9 yn yy varo. Ac y brathoyt Cci yn cngheuaol. ac 














BRUT G. AB ARTHUR. 


A hono 4 wafgarvys er rei eidao ef en hollael. Ac enteu eiffoes ygyt ac echydic 
a chorf Betoyr ganthaŷ a foes hyt adan e dragon eureit. Ac ena pa veint o 
goynvan oed gan wyr Normandi pan celíant korf eu tewyífavc en vritedic or fael 
gelioed heny. pa yeint o gvynvan a gcneint wyr Angy? ta yteidunt en ymodi 
gvelieu Kei eu tevyffagc, Ac nit oed reit keyvan ena kanys ni edynt e gvaetlyt 
vydinoed en emgyrchu o bob parth efpeit i coynvan. namyn kymhell pavb oy 
amd. fyn chun. Ac orth heny Hirlas nei Bedvyr en kyfroedic o agheu i evythyr 
a gymyrth ygyt ac.ef tri chanwr or rei eida9.. A megys baed koct em plith toryf 
or cen evelly e kerdys ef trey gelyniael yydinoed o dyffyvyt redec e meirch hyt e 
lle e geelei ef arvyd brenin Midif. A hep didordep na medyliaŷ pa beth a dam- 
geinieu ida9 hyt tra geiffiey dial i ecythyr, Ac or dived ef a gavas ford yr byn a 
geiffiei. Ac a ladaed er racdyvededic vrenin heny. ac geedi i lad. ef a duc y 
corf ar i kytemdeithion ehun. ar rac bron corf Bedvyr ef ai gahanvys en dryllieu 
oll eft, Ac odyna goralo ar i kytemdeithion. a chan eu hannoc kyrchu eu 
gelynyon en vynych. megys kan atnevydu eu nerth hyt tra ctoedynt er rei ereill 
en ofynhau ac eu kallonoed en krynu. Ac ygyt a heny kyvreiniach e kyrchynt 
e Brytanieit oi dyíc enteu. A chreulonach a mynach e gen-ynt aerva. Ac vrth 
henny oi annoc ef grymac enni a kymeraffant e Brytanieit, a dŷyn ruthyr i eu 








$ Ac y kymyrth brenhin midif yar gorff bedeyr. Ac yno y vriwa* oll yn 
y varch ac Gvyn ganthavhyt y le yd ved  drylleu man. B. 





BRUT TYSILIO. ‘347 
er hyny y vydilia duc y gorff ev yny gyfarvy a bydin Libia. a horto ai goafgared 
hoynt. ac er hyny heynt a dygaffant y gorff ev hyt lle ydoed y draic aurait. Sev 
2 oruc Hirlas nai Vedvyr cymryt gydagev drychant marclioc grymys profedic ac 
megis bâed coet ymlith laver o gon rytbro ynì inyíc yny gafas ev gord a Botys ai 
dynnu gydac beynt ar gefn y varch het yu emyl corff Bedoyr ac yno ŷ dryllicyt 
ev. Ac yna y dayth Hirlas at y vydin y hun ai hannoc y ymlad yn wrael. ac 
ŷ a y collet o bob ty 1, ac y llas o Ryfainwyr. Aliffahtys a Milinys fenedwyr o 
Ryfain?. Ac y llas o wyr Arthyr Holdins dy Ryttain. a Leodegar o Volvn â 
thri thyeffoc o ynys Brydain. nit athren Griffalem o Gaer Gaint a Gealboc 0 
Ampgythic. ac Yrien 0 gaer Vadon. Ac yno Cai a vy varv or brath a gaofai ev or 
blaen3. Ac yna y goahanod y bydinoed blaei ac encyl hyt att Vydin Hovel ap | 





. ae . 
oie — 














BRUT G. AB ARTHUR, 

belynionz, Av o bop parth ena dirvaer aerva a onicpŵyt. kâny$ em parth er 
Ruveinwyr ena ygyt ac eneirif o vilioed ereill e fyrthiaffabt Aliphant brenin er 
Efpaen. Myfypfa brenin Babilon. Quintus Miluins: Marius Lepidus íenedwyr 2, 
Ac o parth e Brytanieit e dygoydaffant Holdyn iarll Ruthen a Leodegar iarlÍ 
Bolocyn. A thri thevyffavc o enys Prydein; Curfalem o kaer Keint. a Gvallaec 
vap Llyennae€ o Salefbru 3. Ac vrth henny e bydinoed et oedynt en eu llywiav 
goanhau a gonaethant a ffo trachêvyn. hyt pan kyvarvuant a bydin Hyvel vab 
Emyr Llydag. a Gvalchmei. Ar vydin hono megys flam yn enynnu godeith kan 
gale er rei a ffoynt kyrcbu eu gelynion. Ar rei a dedynt kynno heny en crlit er 
rei heny a kymhellaífanit trach eu kevyn ar ffo. Ac ygyt a lieny eu herlit vynt 
kan eu berg. ac eu llad. â goneuthur aerva onadunt heb orfotys liyt pan deuthant 
hyt ar vydin er ameracdyr4. Ac gvedy gvelet or ameravdyr aerva er rei eidae. 

















dyic ef ae augerd kymryt grym awn- 


1 A goedy daruot idaŷ hynny kyrchu 
awnaeth ymy plith y getymdeithon a 
gyrru grym ac angerd yndunt hyny oed 
y ofyn yn vaer ar eugelynyon. Ac oe 

2 Aco parth goyr rufein y fyitheys 
eliffant vrenyn ylpaen. <A miffippia 
vrenhi babilon a couintus mulinus a 

3 Aco parth y brytanyeit y dygoydoys 
lodgra tewyffave bdleyn, A hoilinus 
tewytlage roteyn. A churíalam o gaer 


4 Ac o ach;s hynny y gvanhaoys y 
bydinoed yd oedynt yny llywyae. A 
. chilyao trach eu keuen hyt ar vydin yd 
oed hywel vab emyr llyda? a gvalchmei 
yny llywya9. Aphan welas y goyr 
hynny eu ketymdeithon yn kiliae 
enpvanu awnaethant cynteu o jit ac 


aethant yndunt. A gyneuth' aerua 
diruavr y meint oe gelynyon, B. 


mar fenedor ac nifer ygyt ac oynt yr 
hyn ny ellit riff anadunt. B. 


geint a geallave o ampythic. ac uryen o 
gaer vadom. 


angerd megys flam 9 tan: a doyn 
ruthyr ym plith ew gelynyon. Ac 
annoc y ketymdeithon a oed yn kiliav a 
chymell ar ffo y vvyr aoed yny hymlit 
gan eu boro aebriwyae ae llad. Ac, ny 
orffowyllŵys gwalchmei ac veynt hyny 
doeth ar vydin yr amheraodyr. B. 


Yy2 | * 


348 BRUT TYSILIO. 

Emyr Llydav a Gealehmai. Ac yna ymgryfau a orugant ac yn eychyr cyrchu 
y gelynion o newyd. ar neb a gyfarffai a Gealchmai ar un dyrnot y lladai. ac 
velly ni offeyíod Gvalchmai yny dayth y vydin amheraedr Ryfain. Ac yna 
gvanhaeyt y Bryttaniait am lad Cynvarch tyvfìoc Teiger a dey vil gydacev. Ac 
yno y llas tryeyr da nit oed vaeth y gwrhydri no thywyfogion!. Sev a oruc 
' Hovel a Gealchmai ymgado y gyt a chynnal y hanryded a llad a gyfarffai ac 
boynt a rodi dyrnodau ai cymryt2. ac yn y dived y cafas Gvalchmai yr hen yd. 





BRUT G. AB ARTHUR, 


bryffiao a oruc en porth udunt. Ac ena e gveanhaet e Brytanieit en vavr kanys 
Kynvarch tceyfaec Trysery a dey vil ygyt ac ef a las ena. Ac ena e dygeydaffant 
trPwyr._nid amgen rykyuarch a Bolconi a Lagvyn o Bodolan. A bei bydin 
tyvyffogion teyrnatoed er oeffoed a delhynt byt vract a anrydedynt eu moliant ac 
eu clot. Ac eiífoes hyt tra et oedynt en emlad a Hyvel ac a Gvalchmei ni 
dyanghcy pŷy bynac a kyvarfei ac un onadunt beb kolli i eneit. ai a gvacv ai 
kledyf. Ac gvedi dyvot megys e dywetpvyt uvchot hyt en plith bydin er amer- 
avdyr. en damgylchynedic o eu gelynion e fyrthialant e tryeyr heny. Ac orth 
hesy Hyvel a Gvalchmei er rei ni megeffyt cr ocíoed kyn noc eynt nep well noc 
hynt pan velfant aerua eu kytemdeithion. en eychyr e kyrchafant hent ac yman 
un o pop parth en kyvredie. ac en divallu. ac en bliniav bydin er ameratdyr. Ac 
eiílioes Goalchmei megys o neeyd nerth en lloíky en vaftat en keiília9 ford i 
emgafael a Lles ameraedyr.. A megys e marchavc glevhaf a deorhaf en bere ac 
en llad a kyvarfei ac cf. A Hyvel hagen or parth arall nit ocd llei i angerd 
megys llechaden en annoc er rei eidav. ac en llad i elynion. ac en erbynicit eu 
dyrnodeu vynteu nit megys llefc.. Ac ni bydei un avr hep rodi dyrnodeu o hona 
ef neu enteu e kymerei ereill. Ac nit ocd bavd barnu py oreu ai Hyvel ae 
Grajchmei 2, 

Ac odyna eiffioes megys e dyvetpeyt vechot Gealchmei kan lad llawer. or dived 
ef a gavas er hynt et oed en i dainuna9. Ac en vycbyr kyrchu er amheravedyr a 
oruc a gollot arnav. Ac eiílioes Lles megys et oed en dechreu blodeu degred î 
ieuen€tit ac en vavr i ryvyc ae enny endae. nit oed gvell dim Kanthav nac emkafel 
ar ryŵ varchaec hene. er hen ai Kymhellei i vybot pa beth vei i angerd ai deered. 
Ac vrth heny erbynieit dyrnaot Gealchmei aoruc a dirvaor leoenyd a kymyrth rac 
meint e klota glycíei y orth Gealchmei. Ac geedi bot emlad en hir er rygthynt 








t Ac yna y dygeydeys o parth y dwy vil ygytacef. B. 
brytanyeit kynuarch tywylavc tringer a 

2 Ac yna g«dy gvelet o hywel a bydin yr amheraedyr o pob tu idi 
gealcbmei eu gelynyon nat oed well megys llucheit yn llad a gefarfei a 
geyr noc eynt. Ac acrua gymeint a hynt. Ac yn borv rei ac yn llad ereill 
honno oc eu ketymdcithon: kymryt yan annoc eu kedymdeithon. B. 
angcrd o newyd yndunt y ymlad a 





BRUT TYSILIO. 349 


oed yny damynav. nit amgen cyvrd a Lles amheraedr Ryfain. Ac nit oed dim 
vell gan yr amheravdr no chyvrd a Gvalchmai a newidiav dyrnotiau a orugant a 
ffan oedynt lidiocav yn ymfyft y dayth anairiv o wyr Ryfain am ben Hovel a 
Goalchmai yny vy rait ydynt encil hyt att Arthyraivydin!. A ffan velas 
Arthyr hynny llidia9 yn vaer a oruc a rythro y wyr Ryfain ai cymyny a 
Chaledvolch a dyvedyt yn ychel orth y wyr nac oedech wyrda dial cam ych taidiau 
ar y gwyr gvaigion. hynn rovch ydynt dyrnodau llidioc ffyrv a gelech ych. 
ffyniant attoch val y gonaethoch er ioed ac ni byden vrthynt un cam. Ac yna 
o vlaen y wyr cyrchu y elynion a oruc Arthyr val lleo croylon ar ía9l a gyfarffai 
ac ev ar un dyrnot y lladai. ac am hyny y foes pavb ragdo val y foe anifail goan 





BRUT G. AB ARTHUR. 


kan nevidia9 caledion dyrnodeu ac eu herbynieit ar eu tarianeu. Affob“hn- 
onadynt en llavuriav keifiao agheu oy gilyd. A hyt tra ctoedynt en emlad en 
vychyr evelly. llyma er Ruveinwyr en eychyr en emeellau ac en deyn ruthyr i wyr 
Llydae. Ac en kanhertheya9 eu hameraedyr. Ac en kymhell Hyvtc a 
Goalchmei ar eu torvoed kan eu llad hyt pan kyvarvuant ac Arthur. ai vydin 1, 
Kanys pan gycleu ef er aerva et oedynt eni rodi oy wyr efi enteu oed en dyvot 
ar lleng a oed ygyt acef. Ac en kyrchu i elynion. Ac gvedi tynnu Kaletvelch 
e cledyf goreu. en uvchel e dywart ef val hyn en annoc i gytvarchogion. Acyrda 
peth a woeech choi val hyn. pa achaes e gedvch chvi e gvreigolion wyr hyn i 
vynet en iach val hyn, Nac aet un en yyv onadynt. nac aet. Kotevch eu 
deheuoed er rei en gyvrvys en faol emladeu kyn no hyn a daryftyng:fant dec 
teyrnas ar ugeint orth vy mediant i. Kofeoch ech hen tadeu er rei pa oedunt 
kadarnach gŷyr Ruvein no hedyŷ ae genaethant en trethavl udunt. Kofcech 
ech rydit er hon e mae er hanner goyr hyn en choenbychu i J9yn i arnavch. Ac 
orth heny mac aet un onadunt en vyv. nac act. Pa beth a genecch chen, A 
chan dywedoyt er amadrodion kyrcbu i elynion. ac eu bore. ac eu fathru. ac eu 
llad. <A phey bynac a gyvarfei ac ef ar un dyrnavt i lladei ag ef ae i varch. Ac 
erth henny pavb a ffoynt racda megys e ffoynt er aneveilieit rac Heo dyval pan 
vei nevyn maer arnav. ac enteu cn Eeifia9 bwyt. Affey bynac o dameein a 
gyvarfei ac ef nis dyferei i arveu ef rac Kaletvvlch pan e treiglei deheu e kadarn 
nerthave vrenin hong. hyt pan vei reit talu i eneit ygyt ae vact. Deu vrenin er 
drycdamvein a kyvarvuant ac ef. Sertor brenin Lybia a Pholitetes brenin 





1 Ae ar hynny yd ymgauas gvalchmei 

ar amheravdyr yr hyn yd oed yny dam- 
-unae. Ac nyt oed dim well ynteu gan 
y amheravdyr noc ymgaffel a marchaec 
yítal a gealchmei y gymell arnaw 
dangos peth a allei y mileryaeth. kan 
clygiei nat oed varchaec well no gvalch- 


mei, Ac ymerbyneit awnaethant yn 
drut ac yn galet ac yn gadarn mal na 
welat rwg deu viler ymlad agyffylyppei 
idae. Ac ar bynny eiffoes tcehau 
aoruc goyr rufein am eu pen mal y bu 
reit y wyr llydav gilyao tracheucn ar 
arthur ac ved:n, 


350 BRUT TYSILIO: 


rac lleo neonoc cans nithygiai y neb y arvau rac y dymodan év. Âc yna y 
cyfarvy Arthyr ai dau vrenin Sertorius vrenin Libia. a Foltetes vrenin Bettsnia 
ac y lladod yr haini ar dau dyrnot !. Ac yna pan velas pavb y argloyd yn digoni 
velly enynnu o lit a digofaint ac ymlad yn wravl o byny allan troy dyíc y har- 
glŷyd. Ac velly gvnaeth goyr Ryfain annoc y gwyr hoynte ai cymfordi, a hefyt 
ni ellyt rifedi yno ar a las o bob ty 2. yna nachav Voryd iarll Caer-loyw a lleng 





BRUT G. AB ARTHUR, 


Bythynia, ar deu heny. gvedi llad eu peneu a envynvys i ufernt. Ac gvedi 
gvelet or Pryteinieit eu brenip en emlad evelly. glevder a gymerafant ac 
ehovynder. a chan devhau eu bydinded o un vryt kyrchu er Ruveinwyr. A hyt 
tra vydei e kat peditkant or naill parth ar ted bono en eu kyvarfanghe. en un 
agved a henny ec katvarchogion or parth arall en eu bere ac en mynet troftynt. 
Ac eiíioes en vychyr gortheynebu a gvneint er Ruveinwyr. Ac o dyíc Lles 
_ arderchave vrenhin llavuriae i talu aerua yr Bryteinyeit. A chymeint vu gryr 
ac angerd er emlad. a chet bei en er avr honno e dechreuit o nevyd en kyntaf or 
parth hon megys e dyvetpvyt uvchot. Arthur en llad i elynion ac en annoc e 
Brytanieit i fevyll eu wravl. Ac or parth arall Lles en annoc er Ruveinwyr. ac 
en eu dyícu. ac eu moli. Ac ni orfovyfei enteu en llad ac en bere. ac en kylchynu 
i vydinoed. Affa elyn bynnac a kyvarfei ac ef. ai a gvaev. ai a chledyf ef ay 
lladei. Ac evelly o pob parth e bydei Arthur en gŵneuthur aerva. kanys 
gveithieu e bydynt trechaf e Brytanyeit, gveithieu e bydynt trechaf er 
Ruveinwyr2, Ac or dived val et oedynt ar ryo amryfon hvn? er rygthynt. 








hon, 


tA phan welas arthur yr aerua 
ydoedit yny wneuthur oe wyr. kyrchu 
aoruc y elynyon gan annoc y wyr y ny 
wed hon. Py beth awnecchŷi wyr. 
Paha y gedechoi y goreigacl wyr hyn y 
genoch. Koffeoch avch deuodeu y rei 
a dareítyngavd deg teyrnas arugein erth 
vy argleydiaeth i. Koffeoch ych rieni 
y rei awnaethant wyr rufein yn treth 
vdunt pan oedynt gadarnach ‘nor aer 


2 A phan welas y brytanyeit eu 
brenhin yn ymlad yny wed honno. 
ymgynnullaw awnaethant vynteu yn eu 
bydinoed. A medillao mynet tros wyr 
rufen. Ac eifoes gorthcynebu yn 
wechyr aoruc geyr rufein vdunt, Aco 
> dyíc Hes eu hamheraedireynteu llauuryag 
a thalu aerua elcheyl yr brytanyeit. A 
chymeint vu yna yr erua o pop parth 
achyt bei yr aor honno y dechreuit yr 
ymìad. kans or neillparth yd oed yr 


Koffeoch avch boned avch rydit 
yr hon y mae yr haner gvyr hyn yn 
keifao y doyn y genech. nac aet yr vn o 
nadunt y genech yn vy. Nacaet. Ac 
ar bynny gvaícaru eu elynyon ae bere 
ac eu Ìlad aoruc, A pho awneynt 
vynteu racdave ef. megis yffoei anneucil- 
eit rac Ìleo creulaon newenavc. Ny 
differei y arueu neb or a gyfarffei ac 
ef. 

arderchage vrenhin arth’ yn. Kyrchu ac 
yn llad y elynyon ac yn annoc y wyr 
ac or parth arall ydoed lles amheraedyr 
rufein y dyícu ywyr ynteu ac yny moli. 
ac ny orfloyíei ynteu namyn ym pop 
koghol yr llu, kyrchu y elynyon ac eu 
bere ae lad. Ac yna o pop parth y bu 
aruth' aerua anavd y thraethu hyt nat 
oed avypei pydi9 y dameheincì y 
vudugolyaeth, .B. 


BRUT TYSILIO. 351 


p wyrda ganto ac onevyd cymynu gvyr Ryfain. Ac yna y dayth un or Bryt- 
taniait a gean Lles amheraedr Ryfain a gvayo yny dygvydod ev yn var yr llavr. 
ac ni vis pey aillas.. Ac yna y gorvy y Bryttaniait a chymell gwyr Ryfain ar 
fo gan y llad ai nafu am gaiffio caethivo dlyedogion ryd y daly tyrnget ydynt1, 
Ac yna y peris Arthyr eabanu cyrff y wyr ev odierth gyrff y Ryfainwyr ai clady 
vn anrydedys yn y manachlogyd nefav attynt. Ac yna y herchis Arthyr danvon 
cyrf gwyr bonedigion o Ryfainwyr gida y hanoylait y clady ac y dygvyt corff 
Bedeyr hyt y Normandi y dinas a vnaethoed y hun, ac yno y cladvyt ev. A 
chorff Cei a dycbeyt y Beittio ac yno mevn egloys ermidwr y cladvyt. A Holdin 


tyeiïaec Ryttain a dygŷyt y Flaendyrs ar holl wyrda eraill a dycbeyt yr eglvyíau - 








— IO Y 
BRUT. G. AB. ARTHUR. 


enachaf Morud iarll Kaergloeo. ar lleng a dyvedaíam ni 
uechot. en dyvot ac en diffyvyt en kyrchu e gelynion heb debygu dim o heny. 
Ac or tu en ol er Ruveinwyr en eu kyrchu. a chan-eu gvafgaru mynet troftynt 
kan gneuthur moyaf aerva onadunt. Ac ena e fyrthiafant llaeer o vilioed or 
Ruveinwyr. Ac ena e dygvydoys Lles ameravdyr en vrathedic a chledyf ac e 
bu vare. Ac ena e Bryteinieit ket bei kan dirvaŷr lavur. eynt a gavfant e 


vudygoliaeth ar maes. Ac ena e gvafcarafant e Ruveinwyr rei yr difeithech ac . 


yt koedyd. ac ofyn en eu kymhell, ereill yr dinafoed ac yr keftyll ac i leoed 
kadarn e foynt, Ar Brytanieit hagen oc eu holl enni ac eu holl lavur en eu 
bymlit. ac o druanav aerva en eu llad ac en eu daly ac en eu hefípeiliae. Ac 
evelly megys eroedynt er ran vwyaf onadunt eu dywylao en vreigiael i eu rvymav 
ac i eu karcharu i keifiae eftennu echedic eu hoedyl. a heny o vragt gan du, 
kanys eu hentadeu heynteu kyn no henny en andledus a gonaethoedynt. e 
Brytanieit en trethacl eftyngedic vdunt hoy 2, 

Ac ena goedi kafel o Arthur e vudygoliaeth e peris goahanu corforoed i wyrda 
ef i vrth gorforoed gwyr Ruvein. a fferi eu hanvon i vanachlogyd en urdaíeid 
drvy gyweir brenhinael.. Ac anvon pavb onadynt oi wlat ehun. Ac ena peris 








‘ 


y brytanyeit a gauas y vudugolyaeth. 
Ac yna y govaicareys gwyr rufein yr 


t Ac val yd oedynt yn yr ymphuft 
henn? nachaf morud tywyfa? kaerloyv 


i hadao eggverfyll 


yr hon adywefpoyt uchot y adaŷ yn 
geefylltyn kyrchu y elynyon yndeifynyt. 
A ìleg ordethol gantha9 o wyr aruavc. 
Ac yn gyifyin yn eu herchyruynu. Ac 
yn mynet droítunt. Ac yna y dyy- 
eydeys lawer o vilioed onadunt. Ac 
yin plith y bydinoed y gvant vn a 
chledyf lles amheraedyr ruicin. Ac or 
dyrnaet henne yndiannot y bu varv. 
Ac ny dyweit y llyuyr pty ae lladaod. 
A chyt bei trey diruaer lauur a gouit : 


koetyd ac yr mynyded: ac yr keftyll 
pavb val y dyccei y tyghetuen. y geifae 
navd ac amdiffyn. Ac eiíoes eu hymlit 
awnaeth y brytanyeit. ac eu daly ac eu 
llad. ac ereill o nadunt oc eu boda 
amrodafant yn garcharoryon. A bynny 
awnaethpoyt o vraŷt dvywavl trugared 
kanys eu ryeni gynteu yn enwir engiragl 
awnaethint gynt yntretha9l vdunt y 
brytanyeit yr hyn yd oedynt cynteu 
yno heuyt yny geìfaŷ oc eu holl ynui. B. 


352 


BRUT TYSILIO. 


neffav attynt. Ac yna y herclis Arthyr doyn corff amheracdr Ryfain gair y 
bren efíened Ryfain a gorchymyn ydynt na delynt ailvaith y ynys brydain y 
gaillio tyrnget!. Ac yno y trigiod Arthyr y gayav honn? yn daroftong Byrgvin. 
Ac velly pan oed Arthyr yr vythnos gyntav or hav yn mynet ty a Ryfain dros 
vynyd Mynnau y gordivedvys cenadau o ynys Brydain ev. a manegi idav darvot 
y Vedrot y nai ap y choaer viígo coron Lyndain.,a chymryt Geenheyfar yn 








@ 








— IG ——— Y'a' 


. RRUT G, AB ARTHUR. 


Arthur anvon Betoyr i ben trulliat oi wyr ehun hyt en Normandi yr dinas a 


adeilafei ef e hun. 


Ac yna ymeon myneent a oed ger llae e dinas y kladeyt en 


anrydedus. Ac en nefaf i heny Kei ben feydwr Arthur a gladeyt ymevn kaftell a 
- wnadoed ehun ac a eleit kaftell Diarnum. Ac ymeon manachloc ermudwr a 
oed eno ger lla e kaftell e kladeyt Kei en anrydedus. A Holdin dyvyíaec 
Ruten a ducpoyt hyt en Flandrys ac en dinas yn Tervan e cladeyt. Ar goyrda 
ereill ar tycyíogion ar ieirll ar barvnieit ar marchogion urdael. a erchis Arthur 


eu deyn yr manachlogoed nefaf udunt i eu cladu en anrydedus. 


Ac ef a erchis 


hevyt kladu gwyr Ruvein' en lleyr.. A gorchymyn a oruc anvon corf Lles 
ameraedyr hyt en fened Ruvein a gorchymyn eno idag na delei eilveith i ovyn 


teyrnget o enys Prydein I, 


Ac gvedi darvot i Arthur peri geneuthur pop peth o heny. eno i triges.Arthur 
¢ gaiaf henŷ i eítong Bergeyn. <A ffan etoed ef haf en’dechreu dyvot. ac Arthur 
en mynnu mynet i Ruvein... Ac ef en dechreu mynyd Mynheu e doeth kennadeu 
attaŷ o enys Prydein i venegi ida9. vot Medravt i nei vab i chvaer vedi goifcae 
coron c deyrnas ami ben. a chymryt Grenhvyvar wreic Arthur en wreic idaŷ 


ehun. a. chytgyícu en diargel a hono 2. 





- 5 A gvedy geaftattau hynny. erchi a 
oruc arth’ goahanu corfforoed y wyr y 
erth eu gelynyon. Ac eu kyweiryae o 
vrenhinael areylyant. Ac eu banuon yr 
manachlogoed a vei anfodedic yny 
gwladoed ydy hanfei pa9b o nadunt. 
Ac yna yd anuonet corff bedwyr hyt 
ym peitiy. Ac, yny vynwent yfyd or 
parth dcheu yr dinas gerilae y gaer y 
cladeyt yn emiydedus. A chorif kei 
aducpryt byt yr angiv. Ac y myen 
manachloc meudeywyr a oed y myvn 
foreft gi llae kaftell ydcanem y cladeyt 
2 Ac yno y trigŵys arth’ y gayaf 
henuv. Ac y daryilyseys teyrnai_loed 
bergen idae. A phan ytoed yr haf 
yac Cyneb yn dyuot. Ac arb’ yn 
eícynn. mynyded mynkeu orth vynet 
y oicícyn rufcin, nachaf genhadeu o 





A ffan gygleu Arthur endyhun 














yn anrydedus. Hodlinus tywyíïaec 
reythin a ducpeyt y dinas tyrnau yn 
flindrus ac yno y cladcyt ygeyrda ereill 
lladedigyon ieirill a barenyeit a march- 
ogyon urdael a ducpeyt yr manachlogoed 
neflaf y eu cladu ynanrydedus. Ac 
ygyt a hynny owarder trugared arthur 
yd erchis cladu corfforoed eu gelynyon 
yn lleyr.. Ac anuon korff lles am- 
heravdyr y, rufein, Ac erchi menegi 
vdunt na dylyei ef talu teyrnget 
vduntey o ynys prydein amgen no 
honno. B. 

ynys prydein yn menegi tao bot 
mediaet y nei vab y cheaer gvedy 
rywifcs9. coron ynys .pdein + trey 
greulonder, a brat. A rygyícu gam 
wenhyyuar vrenhines gan lygru kyt- 
rcith d9ywa9l y neithoreu. B. 








353 


wraic gecÌy idaŷ ar cyfuetli oll. Ac yna ymhoeles Arthyr ty ac yny Brydain a 
gellong Hovel ap Emyr Llydav y oftong goladoed y Ryfainwyrt, Ac yna y 
gorvy ar Vedrot anvon Selix y vahod y Sermaniait y dyfot y ynys Brydain ar 
rifedi mivyav a geffynt yn borth idav ev ac ev a rodai ydynt gymaint ac y roeíle 
Wrtheyrn ydynt nit amgen noc o Hymyr hont a fwyd Gaint hefyt. Ac yna 
ydaeth Selix y Scrmania ac a dayth yr ail vaith a faith ganllon ganto yn llaen o 
beganiait arvoc. ac erbyn y dyfot ev a daroed y Vedrot gael undeb y Fichdiait ar 
Y fgottiait ar Gwydil a fob ryo genedl oed gas gantynt Arthyr. yny gafas gydac 
eV bedoar ygain mil o wŷr ymlad 2. a dyfot a onaeth Medrot ar anifer hyny 
ganto hyt y Northampton y gaiflio llydias Arthyr yr tir. ac Arthyr ai lynges ac 
y mor a Medrot ar y lan. ac yna y llas llaeer o bob ty ac yn bennav Aron ap 
Cynvarch a Goalchmai ap Goyar, ac yn lle Aron y roet Yrien ap Cynvarch a 
thrwy lafyr maer a cholli gwyrda y dayth Arthyr yr tir a chymell Medrot y ffo a 


BRUT TYSILIO. 





nd — 


BRUT G. AB ARTHUR. 


emchvelyt aoruc i enys Prydein. Ac ellog Hyvel vab Emyr Llydav a llu Freinc 
gantha9 i waftatau e goladoed heny. Sef aoruc Medraot e toyller ena. anvon 
Sellinx devyfaec e Saefon. byt en Germania i wahaed odyno er hyn moyaf a - 
gefynt i dyvot en borth i Vedravt en erbyn Arthur. Ac neur daroed idav adag ir 
Saefon o delynt atta9 o Homyr hys Eícotlont. val e rodaffei Gortheyrn Gortheneu 
udunt oreu eirioet a fyyd Geint en acheanec er dyvot en amporth i Arthur. Ac 
ena ct aeth e Sellinx hong hyt en Germania. Ac e doeth odyno ac cyth gan 
llong gantao en llaen o baganieit arvavc. en borth i Vedract. Ac neur daroed 
ena i Vedraet ena deliunav ac ef Efcotyeit a Fichteit a Geydyl ereill a ffob ryv 
genedyl or a vypei ef arnadynt kaffau Arthur i eoythyr. íef oed eirif a duhunacd 
a Medraet yn erbyn Arthur o gybyl. nit amgen petear ugein mil?. A henny o 
niver ganthav oll e doeth en erbyn Arthur. yr lle et oed Arthur en mynnu dyvot 
i dir. Sef lle oed hono Porth Hament. Ac ena rodi broydyr aoruc Medraet i 








“hynny a llu freinc ganta9. A cbychoyn 


1 Ac vrth hynny ymchoelut awnaeth 
a orue ynteu a gvyr yr ynyíloed gyt ac 


arth’ tracheuen. Ac ellog bŷel vab 


embyr llydao y tagnouedu y gvladoed 


2 Ac neur daroed yr brador yfcymun 
gan vedract anuon delinx tewyflavc y 
faeffon hyt yn germania y wawd y 
nifer meyaf a allei y gaffell hyt yn 
ynys pdein yn porth idaŷ gan rodi 
vdunt or tu tra? y humur oll. Ac 
ycheanec y hynny yr hyn a rodaffei 
vrtheyrn gortheneu y hors a hengift yn 
foyd geint. A gvedy kadarnhau yr 
amot henn9 y rydunt. y doeth y 


ef parth ac ynys prydein. B. 


tywytlao honn? ac vythcant llong yn 
Navn o varchogyon paganyeit aruovc 
gantha9. <A gerhau y vedract megis y 
vrenhin. Ac yn achvanec y hynny 
neur daroed yr yfcotteit ar fichteit ar 
goydyl duunag ac ef yn crbyn arth’ y 
ewythyr. Sef oed erif y llu rvg 
kriítynogyon â phaganyeit petwar vgein 
mi. B. 


Zz 


354 


geoafgaru y wyr. 


BRUT TYSILIO. 


Ac vedy nos gale a oruc Medrot y wyr ynghyt a mynet y gaer 
Wynt a chadarnhau y dinas arnyritt. A fan eyby Wenheyfar hyny mynet a 
oruc hi y Gaerllion a chymryt abit creffd am deni gidar manacheffau eraill yn 
_ egleys Siliws verthyr2.. Ac ymhen y trydyd: dyd vedy ido beri clady y wyr y 
dayth Arthyr byt ynghaer Wynt ai lu. Ac yno y dayth Medrot ai Ju y maes or 
gaer a roi cat ar vaes y Arthyr Ac yna y by aerva vaer ac y llas llaver o bob ty 
ac nydived y foes Medrot ac y diengis hyt yngherniw. Ac nit ambeylleys Arthyr 














BRUT G. AB ARTHUR. 


Arthur en keiffiao i ludias yr tir. A lladllaoer o bop tu. Ac ena e llas Aravn 
vab Kynvarch brenin er Alban a Goalchmei vab Goyar. Ac yn e lle Aravn vab 
Kynvarch e rodet Owein vab Urien en vrenin en er Alban. A threy lavur a 
cholli gwyr. Arthur a doeth yr tir o anvod Medraet. Ac en diannot kymhell 
Medruet ai lu a oruc Arthur i fo en wafcaredic agklotvaor. Ac vedi bot en nos 
emanvon aorugant ac emkynnullae ygyt a beris Medraet udunt. a mynet ef ai 
lu hyt egkaer Wynt. A chadarnhau e dinas heno arnadunt?. A fff cybu 
Wenhcyvar vot i damvein evelly mynet a oruc o gaer Evraec hyt egkaer Llion 
ar Wyfc. Ac eu ezloys lule verthyr gvifcae aoruc en un grevyd a manacheffeu 
a oed eno i araes agheu 3. 

— Ac ena meyhau aoruc Arthur i lit ai engiriolaeth am na chavas dial i lit am 
gollii wy;. As em pen etryded dyd vedi darvot i Arthur peri cladu i wyr. 
mynet aoruc ef ai lu am ben kaer Wynt en ol Medract. Ar boredyd kylcbynu e 
dinas aoruc M«druŵt. a bydinav i wyr ac eu hannoc. ac eu dyfcu. Ac egori e 
pyrth a mynet allan a rodi kad ar vaes i Arthur. Ac cna e bu aerva athrugar 
eni gollet Haver o bop tu. Ac or dived ffo aoruc Medravt ay lu ac ni orfcyfes 
eni vu yg Kernyo. Ac ny bandenos Arthur ena peri cladu i wyr namyn mynet 
en ol Medraet parth a Chernyo drey oval am diang Medravt doyceith yganthae. 





I Ac o hynny o niuer ganthae y 
doeth yn erbyn arthur byt yg glan y 
mor y porth hamo. A rodi breydyr 
idav yu dyuot oe llogheu yr tir. A yna 
y dageydaiIant, araen vab kynuarch 
vrenhin yr yícotteit. a goalchmei vab 
geyar nei arthur. Ac ar nyt oed havd 
eu rifae y gyt ac vynt. Ac yn lle araen 
vab kynunrch y dodet ywein vab vren 
yn vrenhin, geyr a uu glotuacr gvedy 
hynny yn lluwer o volyamneu,. Ac 
culoes kyt bei tre diruaer Jarur: arthur 


2 A phan doeth y cheedleu bynny ar 
wenhcyuar vrenhines. Sef awnaeth 
hitheu anobeitba9 yn vaer. a mynet o 
gaer efraec hyt yg kaer llion ar gyfc. 


ae In a gauas y tir. A goedy llad 
llawer o nadunt. kymell medravt ilu ar 
ffo. A chyt bei mey o lawer niuer 
medract. eiífocs trey dyfc geaftat a 
fenydyacl aruer ar ymladeu doethach 
oed niuer arth' nor lleill. Ac erth 
bynny y bu reit vedraet kymryt êu ffo 
efalu. Ac yny lleeiffoes ymgynnullae 
awnaethant ar vedravt y ffoedigyon o 
pop man. A chyrchu byt nos y gaer 
wynt a chydaruhau y dinas yn eu 
kylch. 


Ac ymroi yn vysaches ym mynachloc 
lulius verthyr a oed yno. Ac yno y 
bu bytagheu. B. | 


BRUT TYSILIO. 


yna am beri clady y wyr namyn emlit Medrot dyyllwr ac yn drift am y dianc 
dvyvgaith arnao. Ac yna ar avon Gamlan y arhoes Medrot Arthyr. Sev oed 
rifedi llu Medrot cheegwyr a cheechant a thrygain mil ac am hyny geell vy ganto 
ev aros Arthyr no fo o le a bydinag y wyr a oruc Medrot yn nav bydin fev amcan 
a rodes ymhob bydin lleng o wyr. Ac yna yr adevis Medrot y barb os ev a 
a orffai ynaytbyr y bod heynt oll o dyr a dayar a da a rodion eraill!, Ac yny 














BRUT G. AB ARTHUR. 


Ac ni orfowyfos Arthur eni doeth eni ol hyt ar avon Gamlan. Ac eno et oed 
' Vedraet ay lu en aravs. A gwr gleo eftryogar kadarn oed Vedravet. Âc en 
diannot bydina9 aoruc Medravt i Ju. en cbve bydiu. íef amcan o rivedi a oed 
idae oll olu trigein mil a choe gwyr a choechannwr. hevyt. kanys gvell oed 
ganthag noi ffoole i Je en waradoydus aravs ena, Ac em pop bydin idav e 
rodes o rivedi lleng o wyr. Ac ygyt ac ehun rivedi lleng. Ac ada? aoruc i bavb 
oi wyr os evo a orfei rengu eu bod hwynteu val y heidunei bob un onadunt o 
eur ac ariant a thlyíen magrveirthiaec a thired a deieryd. a ffob kyvry9 da bydael 
a vo en i vediant ef er fevyll en duhun gyt ac ef en erbyn Arthur I, 

Ac eni erbyn enteu ec goruc Arthur i lu en nao mydin a theeyfogion kyvreys 
doeth kadarn a rodes Arthur em blaen pop bydin. Ar pedyt a rodet ar neilltu 
exhong deheu ac aíffe. val e gvelíant bot en gymedrael. ac annoc e gwyr aoruc 
Arthur i lad e bratvyr eícymunedic baganicit divedyd. Ac anebydech chei 
wyrda nat emlad ygniver kenedyl efyd raccy vyth en dubun. ac nit ynt brovedie 
en emladeu megys ed yvch cho. A ffan darvu i bavb onadunt llunfaethu eu 
dydinoed. endiannot emkymyícu a orugant ac emlad en choeerodoft greulavn 





a nip 











355 . 


1 Ac ym pen y tryded dyd gvedy 
cladu y lladedigyon kycheyn awnaeth 
arth’ am pen kaer wynt yn flamycbedic 
o lit am rygolli Kymeint oe lu a bynny 
y gan vedravt ae In. A phan vybu 
vedraet eu bot ygchylch y dinas bydinag 
awnaeth ynteu gan annoc y get- 
ymdeithon ac eu moli am eu devred. 
achyrchu allan y rodi kat ar vaes yo 
ewythyr. Ageedy dechreu y vroydyr 
honno diruaor aerua y las o pop partb. 
Ac eiffoes moyaf y las parth medraet. 
. Ac or diwed kymell arna adav y maes 
a ffo yndybryt. Ac ny handynŷys 
arthur yna goir erth gladu y cylaned o 
achaves rydianc y brator y gantha” y 
Jacl weith bynny. Namyn gan diruaer 
vrys kymryt y hynt parth a chernyŷ 
hyny deuth hyt ar auon gamlan y lle yd 


oed vedraet yny haros, gan vedylyav o 
hona? bot yn tegach idav y lad yans 
neu ynteu a orffei no ffo yn gywilydus 
oleyÌle. a vei hey no hynny. Ac yd 
oed gantay oe Ju ettwa chee goyr a 
whechant a thriugeint mil. Ac o bynny 
y gonacth wech bydin a wegvyr a 
weugein a wecbant a wemil ym pop 
vn o hynny a thywyffogyon ar pop vn 
o nadunt. Ac or hyn nyt acth yny 
bydinoed y gonaeth lleg ordethol y gyt 
ac ef ehun. A gŷedy daruot idaŷ 
llanyaethu y vydinoed yny wed hono 
adav awnaeth y pacb o nadunt os ef a 
orffei medyant mavr eur ac aryant 
mejrch ac enryded a cynoeth. Ac 
erchi vdunt o yn vryt ymlad ygyt 
acef. B 


ZzL2 


b a 


356 BRUT TYSILIO. 


erbyn ynte y bydinoed Arthyr. ac y dyvat ha wyrda nit ymlad y bob! race byth 
yn gittun cans pob caígal anghyfiaith ynt yfgymynedic nit ynt un galhon a 
chriftnogion da a ninau y fyd hefyt ar y iaon a hoynte ar y cam. Ac velly gan 
dyígu y wyr y cyrchod Arthyr y elynion ac ymlad o oruc ey ve ai lu yn cbverdoft 
yny oed y rai by? yn mynet y maes-oi peyll gan grio a llefain yr hai llet vaire 1. 
Ac yna vedy troylag aver or dyd y cyrchod Arthyr y vydin ydoed Vedrot yndi. 
ac yn y lie goafgaru y vydin ai thylly a oruc Arthyr val lleo ymlith anifailiait 
dov. ac ar y rythyr honn? y lladoed ev Vedrot a milioed gydac ev. Ac er llad 
Medrot breydro a oruc pavb or hai byv y vrvydyr vŷyav ar a vy er ioed, A hynn 


. alas o dycílogion Medrot Eiaes. Brytt. Bofynt or 8aefon. O Iverdan Gilamori a 


Gilafradric a Gilafgorgym. ac Ilarch. Ar Fichdiait ar Yfgottiaitalasoll. Ac o 
barth Arthyr y llas Ebras vrenin Llychlyn a Choe) vrenin denmarc a Chattor 





—— —' mt, 


BRUT G. AB ARTHUB. 


engiriael. Ac velly e buant en emfuftiao eny ettoed e rei by? en kolli eu 
fynywyr odoftur klyvet e rei meire en dyfcrethein ac en diloyn eneit o pop parth 
val et oed druan nai draythu nai efcrivenut. Ac gvedi treulia9 onadunt llacer 
or dyd en emlad evelly. fef aoruc Arthur ai vydin mynet am ben e vydin et oed 
Medraet vratwr endi. ac eu gvafcarusaoruc. Ac eu tyllu a llad a gyvarvu ac 
eynt megys lleo dyval nevynave heb eiriach. Ac ar e iuthyr henv e llas Medrace 
a milioed ygyt ac ef. Ac er kolli Medract ni pbeidiŷs er hyn a dyengis oy 
lu yni vu eno er aerva voyaf a vu en un lle erioet na chynt na goedi. 
nit amgen a gollet ena o devyffogion noc Elaes ac Egbri@ a Bymync. 
tecyffogyon Saefon oed er rei henny. <A Gillamori. a Gillaphuric. a Gillafor. 
a Gillarch. tevyffogion Geydyl oed er rei heny. A chebyl o tcwyí- 
ogion e Fichteit ar Efcotieit a Jas eno oll, Ar parth arall e llas i Arthur 
Etbri& brenin Llychlyn. ac Ache] brenin Denmarc. a Chader Lemenic. a 
Chafwallaon a Haver gyt a heny o vilioed o a dpeth eno o bop gelat.. Ac cna e 
bratheyt Arthur er arderchaŷc yrenin Arthur. en angeuavl. Ac odyno ec ducpeyt 
ef hyt en enys Avallach oy iachau. Ac ni dyvedir ema o vo yfbyfach no henny 
am angeu Arthur. Coron e deyrnas a gymynvs enteu i Goftenin vab Kader i 
gar ehun. Sef amfer oed heny. dey vlyned a deugeint a phymkant vedi geni 





2 Ac or parth arall goffot awnaet 
arthur y lu ynteu trey na? bydin. 
Athywytlogyon doeth neilltudededic ar 
pop rei o nadunt. Ac annoc y pavb 
awnaeth ynteu llad y pyganyeit 
yícymun a dugaffei y brator yícymun- 


. edic. gan yedract attay. y geiilyao 


digyuoethi y ewythyr. Ac ychwanegu 
y ymadraed a oruc yny wed honn. vrth 
y Ìlu a welechi racco yu ach erbyn o 


¢ 


amryuaylon ynyffoed yd henynt. Ac 
aghyfreys ynt y ymlad. Ac orth hynny 
ny allant ertheynebu icch na íeuyll ych 
erbyn. A gvedy danot vdunt annoc eu 
llued o pop parth. A hyt pan yttoed y 
rei bug yn ynuydu gan geynuan y rei 
meire mal yd oed truan ac irat a 
dolurus yfcriuenu. kanys o pop parth y 
brathei y geyr. ac y brethit vynteu. 
Ac y lladei y gwyr. ac y lledit vynteu. B. 








BRUT TYSILIO. 357 


Lemennic. a Chafvallaon a llaver o vilioed gida hyny. Ae yna y brathoyt 
. Arthyr yn angheuagl. ac odynp ydaeth ev y ynys- Avallach y vedignaethu. ac ni 
dyvedyr yma am angau Arthyr mey no byny. Ac y Gyftennin ap Cattor y 
gorchmynrod Arthyr goron y dyrnas. Oed Criít yno oed dey viyned a daygain 
a fymcant. Llyma dived Yftoria Arthyr a Medrot #. Ac vedy coroni Cyftennin 
yn vrenin y codes dau vab Vedrot ar Saefon yn y erbyn ac ni thygivys ydynt 2. 
Ac yna y by varv Devi archefgub Caer Llion. ac y peris Maelgon Goyned y glady 
ev yn anrydedys. ac velly vedy llaver o ymladau reng Cyftennin ar Saefon y foes 
y Saeíon ac un o vaibion Vedrot hyt yn Llyndain ac yno y llas ev ymanachloc y 











BRUT G, AB ARTHUR, 


Mab Duv or argleydes Veir oyry. e gwr a brynnes e kriftonogion da oll yr creu i 
gallen a geithivet diefyl ufern 3. 

Ac gvedy gvneuthur Coftenin vab Kadwr en vrenhin e kyvodes e Saeíon a 
deu vab Vedract en i erbyn. ac ni thygigs udunt. namyn gvedi llaver o emladeu 
ffo aoruc e Saefon ac un o veibion Medract hyt egkaer Lundein. ac eni i llas. 
Ar llall a odiwacd egkaer Wynt. ac eno i lladavd 2, 

Ac en er amfer hon? et aeth Deinioel fant. gwr a vu eícob em Bangor i 
orfovys or byt hen i obreyeu nev. Ac et etholet Theon cícob kaer Loev en 
archefcob en Llundein. Ac ena hevyt et aeth Devi vab Sant i orfovys or byt 
hon. Ac em Mynyv ene vanachloc a feiliaflei ehun e kladoyt. A Fadric kyn 
noi eni a daroganaffei e lle hono ida9. ac eno e klevychvys or heint e doeth i 





I Agvedy treula9 llawer or dyd yny 
wed honno kyrch awnaeth arthur ae 
vydin megys lle dywal newaec y vydi 
y gvydat bot y brator toylior gan vedraot 
eícymun. Ac agori ffyrd ar gledyfeu 
ndunt. A gyneuthur aerua anrugaravc 
onadunt. Ac ary ruth’ honno y llas 
y brator tyyller gan vedraot. a llawer o 


yilioed ygyt ac ef. Ac yr hynny eiffoes. 


ny ffoes y rei ereill. Namyn kynhal eu 
bivydyr galettaf or a yu eirioet yn ynys 
prydein na chynt na cheedy. hyt pan 
dygvydaffant yr holl tywyífogyon o pop 
pa:th ac gynt ac eu bydinoed. Ac o 
parth medraet y llas cheldric. ac elaes. 
ac edbrich. a humys. tywyffogyon y 
faeffon,  Gillameri. a gillaphadric. a 
gilator, a gilari or geydyl. yr yicotteit ar 

2 A gvedy geneuthur cuftenin yn 
vrenhin. y kyuodes y íaeífon a deu vab 
vedraet gantunt y vynnu daly yny 
erbyn, Ac ny dygrynoes vdunt, Ar 

' 


y fichteit oc eu holl niner hayach alas. 
Ac o parth arthur y llas etbri@ brenhin 
llychlyn. ac echel brenbin denmarc. a 
chador llemenic. a chaffwallavn a llawer 
o vilioed y gy ac vynt y reg y brytanyeit 
a chenedloed ereill. Ac ygyt a hynny 
henyt yr arderchavc vrenhin arthur a 
vrathoyt yn agheuael. ac y dupeyt hyt 
yn ynys aualach. y iachau y welioed. 
Ac ny dyweit y llyfyr ymdanav a uo 
hiípiílach no hynny. Coron teyrnas 
ynys pdein a gymynnoys arth’ y guítenin 
vab kador y gare hun yn agos. <A fef 
amfer oed henn? dey viyned a deugeint 
a phump cant gvedy geni mab duo or 
argleydes veir voreyn. y gor an pnavd ni 
yr y waet. 


neill o veibon medravt a gauas cuftenin 
yn llundein. ar llall ygkaer wynt. Ac 
y lladaed trey greulaen agheu cìldeu. B 


u 


356 
brodyr. Ar mab arall a foes hyt yghaer Wynt. ac yno y llas ynte yn egloys 
. Amffidalys rac bron yr allor var. Ac yn y dryded vlvydyn oi dyrnas y llas 
Cyftennin y gan Gynan Wledic ac y cladeyt gair lao Ythyr benn dragon ynghor 
y Cevri yn Selíbriz, Ac y nol Cyítennin y goledychaed Cynan Wledic. gwr 
jevanc clodvaer oed henn? ac adas oed ida? vifga? coron. a chvannoc oed ev y 
dervy{c ac ymladan. ac evyrth a oed ida ev a dlyai y goron ac ev a daliod y gor 
bynny ac a ladoed y dau vab. ar ail vieydyn oì dyrnas y by varv ev3.. Ac yn y 
ol ynte y dayth Maelgŷu Goyned a gwr maer oed henn? a goreígynnwr ar lacer o 
vrenhinoed a devr a chadarn a chroylon oed ev. A chebl o gampau da pai nam- 


BRUT TYSILIO. 








.BBUT G. AB ARTHUR. 


agheu. A Maelgen Geyned a beris î glady eno ymeon eglvys en anrydedus... Ac 
ena et etholet Kynaec efcob en i le enteu en archefcob egkacr Llion !. . 

Ac ena erlit e Bacíon aoruc Coftenyn byt e dinaíoed a dyvedafam ni uchot. ac 
em meŷn eglŷys Amphibalus egkaer Wynt rec bron allapr eno e lladaed ef un o 
. veibion Medract. ar llall onadnnt a ladavd cn Liuadein y mevn manachloc 
broder. Ac en e dryded bloydyn e llas Coftenyn. ygan Gynan Wledic. A cher 
Hae Uthyr Bendragon e cladeyt eg Kor c Cevri en emyl Saifbru. er hŷn effyd 
eíodedic o anryved gelvydyt ac annidiffic amylder gyofeinreyd 2- 

Ac en neíav i Goítenyn e gonacthpryt Cynan Wledic en vrenin. gŷas ieuanc 
oed a dirvavr glot idav ac adas i wifcao coron. a chveannaec oed i dervyíc erreg i 
gìvda9dwyr ehun. Ac evythyrida? chun a dylyeu vledychu vedi. Crftenyn a 
. FyvcÌos arnav ac a delus. ac ai rodes egkarchar. Ac vedi llad i deu vab a 
gymyrth chun e deyrnas. ac en er ail vleydyn oi deyrnas e bu varv 3. 





1 Ac ynyr amíer honnŷ y doeth deinyol 
fant y orffowis or byt hon. Ac yna yd 
etholet theon eícob kaer loye yn 
archeícop yn llundein. Ac ynyr vn 
amfer benno yd aeth dewi y gŵynuyd- 
edic archeícob kaer llion ar ¢yic or byt 


2 Ac erlit y faefon awnaeth cuftenin 
megys y dyweipeyt uchot. ar neil) mab 
y vedraet a ordiwned yg kaer wynt 
gvedy y ryffo hvt yn egleys amphibalus. 
Ac yno rac bron yr allaŷr y Jiadard. 
ar liall a gauas yn lundein y myen 


3 Ac yn nefaf y guftenin y doet 
kynan wl-die yn vrenhio nei y cuften- 
hin. Gvas ieuanc a oed benno enryued 
y volyant ae dewred ae daeoni. A 
henne a gauas llywodraeth yr holl 
ynys. A theileg oed ynteu y hynny. 

pei na charei teruyíc yn ormod y reg y 


hŷn y orfowys.. Ac y myny? y myon 
manachloc afeiliafei ehun y cladoyt. 
kans padric adaroganaíei y lle hŷnnŷ 
idav ef. kyn noe eni. Ac yna yd etholet 
kynaec cícob llan padarn yn archeícob 
yg kaer llion ar 9yíc yny le ynteu. B. 


manachloc a oed yno. ac yno rac bron 
yr allavr y llas.. Ac odyna ym pen y 
tryded vieydyn y llas cuftenin y gan 
gynan wledic. Ac y cladeyt yg bkor y 
kewri geirllao uth’ pendragon yn emyl 
falifberi. B. P 


kiotawyr ehun. Ac ewythyr idag heuyt 
yr hen a dylyei wledychu gredy cuften- 
hin a ryuelvys arnav ac ae delis. Ac 
ae dodes yg karchar. <A goedy llad y 
deu vab y kymerth ehun llywodraeth 
yteyrnas. Ac yn yr eil vìeydyn oe 
vrenhinyaeth y bu vary. B. 


BRUT TYSILIO. 359 


rodafai y bechot Sottmia ac Amorra. Ac am hyny ev a vy gas gan duo. A: 
. chyntav brenin ar oì Arthyr a enilloed chvech ynys vrth ynys Brydain vy ev. 
Sev oedyn Iverdon. Iflont. Yfgotlont. Orc. Llychlyn. Denmarch. Ac ai duc 
heynt yn drethol dan ynys Brydain. ac yn egleys y brodyr y by varv pan velas ev 
y vall velenn drwy dell ar dros yr egloys 2. 

Ac yny ol ynte y dayth Caredic yn vrenin a hone a gare dervyfc rong cenedloed 
ac am hyny y by ev gas gan dus. a chan y Bryttaniait a fan vyby y Saefon hyny. 
anvon cenadau a oruc ev hyt yn Iverdon at Ormont vrenin yr Affric oed yno yr 


FEE — Y cm ———— ea TTS 


BRUT G. AB ARTHUR, 


Ac en neíaf i Gynan Wledic e doeth Gorthevyr en vrenin. ac en erbyn hen? e 
kyvodes e Saeíon. a dŷyn eu kenedyl attadunt o Germania ymeon llynges. Ac 
ni thygios udunt. Gorthevyr a orvu arnadunt. ac a vn. vrenin pedeir blyned ar 
un tu 5, 

Ac en neffaf ar ol Gorthevyr e doeth Maelgon Gvyned en vrenhin ar goby! or 
Bryteinieit. A gwr maer teg vu Vaelgvn a gorefcynvr va ar laver o greulonion 
vrenhined a chadarn a devr oed Vaelgon en arveu. A hael a chobyl oed em pob 
kamp da. pei nat emredei em pechaet Sodoma a Gomorra. A chan henny e bu 
atkas ef gan Duv. Acer henny kyntaf brenin gvedi Arthur a orefcynnos choech 
enys orth enys Prydein vu Maelgon. Sef oed er rei heny Iverdon. ac Iílont. a 
Gotlont. ac Orc. a Llychlyn. a Denmarc. Ac ef a eftynges heny o wladoed en 
drethaol i enys Prydein. Ac ymeon eglŷys en emyl Dygannvy e bu vary pan veles. 
€ vat velen drŷy dv) dor er eglvys 2. | 

Goedy Maelgyn en nefaf idav e doeth en vrenhin Ceredic. a gwr a garei dervyfc 
eed hone erhog i giodaotwyr ehun ac am heny e bu gas hone hevyt gan Duv. a 
chan e Brytanyeit. A ffan eybu e Saeílon vot er anvaftatroyd hvn9 arnaŷ ef. 











s Ac yn neíaf y gynan wledic y 
doeth gwertheuyr yn vrenhin. Ac yn 
erbyn henn? y kyuodes y faefon. a 
deyn eu kenedyl attunt o germania. 
Ac eifoes gvedy kreulaon ymlad. goruot 


2 Ac yn neíaf y honno y doeth 
maelgon geyned yn vrenhin yn ynys 
pdein oll. Ac ar vu kyn noc ef tekaf 
gvas oed yaelgen. kywaríagaedyr a 
. diwereidoÔr” vu ynteu ar lawer o 
greulonyon vrenbined. kadarn a der 
oed y vileryaeth. hael oed am rodyon. 
Ac ar vn geir: eglurach oed no neb 
pei nat ymfodei ym pechavt íodoma. 
. Ac o achaes hynny y bu gas gan duo ef. 
Maelgvn eiffoes a gauas coron yteyrnas 


awnaeth gwertheuyr arnadunt. A 
chymryt llewodraeth y teyrnas yny Jae 
ehun. A phedeir blyned gan hedech y 
kynhelis. B. 


ae llywodraeth. Ac ygyt a hynny: 
ef a orefcynoys ywhech ynys yn gyntaf 
brenhin goedy arth’ orth coron tcyrnas 


ynys pdein. Sef oedynt iwerton. Ac 
yflont. A gotlont. Acorc. A ìlych- 
lyn. A denmarc. A rei hynny trvy 


greulonyon ymladeu y daryftygvys. Ac _ 
er diwed yd aeth y myvn eglvys geir 
Nao y gaftell ehun. yn deganhey. Ac 
ynoybuvare. B. Oo, 


_ 360 


FE, ee a 


BRUT TYSILIO, 


hen a dathoed a Ilynges vaor ganto i oreígyn Iverdont. Ac erth daifiv y Saefon 
y dayth y Gormont heno yma a thrygain llong ganto yn llaen o wyr arvoc hyt yn 
ynys Brydain. ar Bryttaniait ar ran arall ar y gwir dlyed ac yn griítnogon da ac 
yn droc ryngtynt ar Saefon. Ac vedy dyfot y Gorment hon yn borth yr Saeíon. 
ymlad a onaethant a Charedic a chael y vydygoliaeth arno ai yrru ar ffo byt yn 
Syfedr2.. Ac vedy gorvot or Gorment hŷn ar y Bryttaniait Imbert vrenin Frainc 
a doeth y wrhae yr Gormont hon er cael y borth y oreígyn Frainc i gan y evyrth 
ai gyrraffai ev odiar y wir dlyet y hun. A mynet a orugant y gyt hyt ynghaer 
Vydau i ymlad ar dinas ac y gaiflio Caredic a goarchau y dyneffwyr y meon heb 
ennill dim eithr' colli y gwyr. Ac yna y caefant yny gynghor daly adar y to 
anifer maer o nadynt. a Iengi pliíg cnau o dan a bromfdan a fyc ac'yn agos yr 
nos rvymo y pliíc wrth y daned heynt ai gellong i hedec y do y tai yr dinas a¢ yr 





rW 


BRUT. G. AB. ARTHUR. © 


anvon kennadeu a orugant hvynteu Iverdon ar wr a elŷit Gotmont vrenin er 
Affric. a doeth ema a llyghes vavr ganthag i oreícyn Iverdont. Ac ena o dyvyn 
e Saeíon e doeth e Gotmont hvn? a thriugein llong ganthav en llaen o wyr 
arvavc hyt en enys Prydein. Ac en e neill ran or enys et oed Saefon en dyvylleyr 
efcymun baganieit dyvedyd hep gret. Ac ene ran arall et oed c Pryteinieit ar 
eu geir dylyet. Ac en da eu kret en duv, ac en droc e rygtunt ar Saefon. Ac 
ena duhunav aoruc e Saefon ar Gotmont hone a mynet hyt en Ceiceftyr en erbyn 
Keredic. san i emlit o dinas bey gilyd 2. Ac ena e doeth ar y Gotment hon9 gwr 
a elvit Ymbert. neu Hyfembard nei i Lovys. neu Lowyrt vrenin Freinc a gvrhau 
aoruc hone i Otment dan amvot. nit amgen no dyvot e Gotment hon? gyt ac 
Ymbert 1 oreícyn idao enteu Freinc y ac i evythyr. ai, gyrraffei o Freinc y ar y 
dylyet dilys ebun. Ac ena o duhundep mynet aorugant am ben e dinas a chym- 
hell Ceredic allan or dinas i rodi kat ar vaes idao. A gyrru Keredic ar fo drey 
Havren eni vyd ar dir Kymru. Ac en e lle Gotmont anreithia9 e geladoed a 
Nofki e dinaflged. Ac ni orfeyíaed o hyt pan diftrywiaed haiach er holl enys or 
mor poy gilyd ygyt a llad e meibion eillion ar efeireit ar efgoleigion ar cledyfeu. 











1 Ac yn neflaf y vaelgon y doeth 
keredic yn vrenhin Gor oed henn? 
agarei teruyíc ac annundeb yn ormod y 
reg y kietawyr ehun. Ac orth hynny 
y bu gas ynteu gan duvy.a chan yteyrnas. 

2 Ac yna trvy vrat y faeffon y doeth 
gotmont yr alban yr tir. A thrugein 
llong a chant llong ganta9. yny ran 
honno yd oedynt y íaeffon. twyllwyr 
heb vedyd arnadunt. Acyny ran arall 
yd ocd priawt genedyl yr ynys. A 


A gvedy goybot or faefon y anwaftatroyd 
ef. Anuon awnaethant ar gotmont 
vrenhin yr affric hyt yn iwerdon. adoth- 
oed a llygher diruacr gantaŷ y wereícyn 
iwerdon. B. 


theruyíc ac annundeb y redunt. Agvedy 
duunae y faeffon a gotmvnt. ymlad 
awnaethant. a cheredic vrenhin. Agvedy 
ffo keredic y erlit o dinas pey gilyd byt 
yn circeftir, B. 


961 


daffau yt a gvair. Ac y cynnod y tau yn y plifc gan cynt zdaned yr adar yny 
oed y dinas yn boeth erbyn trannoeth. Ac yna y dayth Caredic allan y roi cat 
ar vaes y elynion ac ni thygivys ida9 namyn fo a oruc trey Hafren hyt ar 
dervynau Cymry. Ac yn diannot llad a llofgi a oruc y Gormvnt hen ar Saeffon 
y dineffyd ar ceítyll ac heb airiach neb nac yfgolhaic na llyc or Bryttaniait megis 
na didoraì neb y pa le y foai cans ni thyciai ydynt dim o achos hen dra y rieni 
yn erbyn llyoffogreyd ormeffoed genedl yr hai a danvonaffai dug yn dial ar y 
Bryttaniait!. Ac nit ryfed genedl dryain ynys Brydain ych darefteng chei velly - 
cans cyn hyn ych hen daidiau chvi a daroftyngaffai bobloed eraill yn oeffoed. ac 
yn aor ydychwi yn ymhoelyt yn cheerv hyt na ellech amdiffin ych golat ych hun 
© lav eftron genedl. dryain ynys Brydain cymervch chei benyt megis y haedaffoch 
a chydnabydech air duo nyr efengil. pob tyrnas a rennir ac a eahenir yndi y hun 


BRUT TYSILIO. 





BRUT G. AB ARTHUR. 


ac ar flam en eu lloíki. ac evelly en eu kycarfangu hyt e daiar. Ar hyn a allei” 
kafael dyanc onadunt fo a goneynt e lle e kefynt dyogelvch !. 

Pa beth a gonaey íegyr kenedyl kyvarfangedic o pynner gorthrymion pechodeu 
er hon .en vaítat a vydei arnei fychet kyodavdael emlad. kanys en c veint hone 
_ trey de kartrevaol ryvel. kanys cenedyl e Brytanieit kynt a gnotteynt gorefcyn 
pell teyrnafoed e byt en eu kylch vrth eu hegyllus. ac orth eu mediant ehuneyn. 
Ac ar aerhon megys gvinllan da vedi diryeiag emcheeledic en cheerved hyt na elli 
ti amdiffin dy wìat nath wraged nath veibion. Ac orth henny kynyda titheu. 
kiedactacl apall kynyda. bychan apeth e dyelleift ti er evengelael amadraed heng, 
pob teyrnas vahanedic endi ehun a difeithir ar ty a fyrth ar y gilyd. Ac orth 
heny kanys gvahanedic de teyrnas ti. kanys envydreyd kiedactacl teruyfc ac 
anundeb. kanys mec kynghoruynt a dycyllaed de vedel di. kanys fybervyt ni 
adaed itti ufydhau i un brenin. Ac orth heny ti a veli de 9ìat en anreithedic 
egan er enviraf baganyeit. tî a veli e teu goedi ry{yrthiao ar y gilyd. er hyn a 
goynant de ettived gvedi ti. kanys heynt a velant kanaon agkyvieith leves en 
medu e trefy ar dinafoed ar keítill. ac eu holl kyvoeth ac eu medrant ac en truan 


- 








trey hafren hyt yg kymry. Ac ny 
orffowyffwys gotmvnt yna eo dechreu - 
edic irlloned o lad a llofei y dinatïoed 


I Ac yna y doeth ymbret nei y lewis 
vrenhin freinc. A gorhau y gotmoent 
gan ammot y ganhortheya9 ynteu or 


gotment henn? orth wereícyn teyrnas 
ffreinc ar tor y ewythyr. kanys herwyd 
y kadarnhai ef yn aghefreithaol yr lift 
deholifiit ef y ymdeitb ohonoi. Ac or 
“diwed gvedy kaffel y dinas ae loíci: 
ymlad kat ar vaes awnaethant. A 
cheredic vrenhin, Ae gymhell ar ffo 


ar keítyll ar treuyd. hyny daruu idav 
dileu holl vyneb y teymas hayach or 
mor y gilyd o yícolheigon a llygyon beb 
trugared o flam a chledyf a diftrywei 
hyt y prid. Ar hyn a diaghei or truan 
aeruâ honno a ftoynt y ynnyalech y 
geiífiag amdiffynt eu heneiteu. B. | 


3A 


362 
yny fyrthio y tai ar y gilyd. Ac velly anundeb y Bryttaniait ai cynghorvynt a 
diftrycis yr ynys hon. ac am byny y mae y peganait croylon yn darefteng 
ettifedion yr ynys hon. Ac velly vedy darffo yr peganiait y hanraithiag hi a 
llofgi or mor y gilyd. cans ey a roes Caredic holl Loegr yr Saeíon, Ag yna y 
by dir y vedillion y genedl dryain drigia? yn ymylay yr yny$ ty a Chernio ac yr 
lle a cloir Cymry a godev mynych gyrchau gan y gelynion. A fan velas Teon 
archeígob Llyndain. at archefgob Caerefroc yr egloyffau vedy y diítryeo. yna y 
cymerth yr efgob hyny yr holl grairiau ac efgyrn yíaint a fo ac heynt hyt y lle 
anialav yn yr Yrri rac ofn yr yígymyn bobl hyny cael heynt. a Maver o nadynt 
aeth hyt yn Llydae. canyt oed yn un or dey cígobaeth un egloys heb diftryvo o 
pcganait.Sacíon a Jlad y maibion llen yn llvyr, Ac yelly dros ferten mavr o 


BRUT TYSILIO, 





BRUT G. AB ARTHUR, 


eu gerthlad hoynteu i alltuded or lle ar eu hen deilyn&agt ni allant dyyot onyt en 
anbaed neu enteu byth nis gallant 1. 

Ac gvedy darvot e dywetpoyt uvchot yr efcymunedic creulan hvn? a llacer o 
vilioed paganieit ygyt ac ef anreithiav er enys ol] haiach ef ar rodes e ran veyaf 
o honei er hon aelvyt Lloegyr yr Sacfon trey vrat er rei e doetboed yr enys hon. 
Ac ena e kiliaffant e Prydeinieit er hyn a dianghafei onadynt ollecynasl raneu 
er cnys. nit amgen i Kerny9 ac i Kymru. Ac odyna mynych a g€aíìat ryvel] 
dyval a gonaethant ar eu gelynion 2. Ac erth heny Theon archeícob Llundein- 
ac atchefcob kaer Efraec gvedi geclet onadunt er holl egloyíeu aoedynt adan eu 








t Py beth genedyl leíc gywarfagedic ac awahaner yndi ehun. a diítrywir ac 


o diruaer a gorthrom. puner pechaet a 
Ïyberywyt y rei a vydent gynt yn 
waftat yn fychettoccau gvaet ac an- 
nyundeb a teruyíc reg eu kigtaetwyr e 
huo. y velly genedyl truan ynys pryd- 
ein y geenheift ti. Kanys titheu kyn 
nohyn a gymelleift kynedloed y teyrn- 
aíïoed pell y orthyth y dareftvg it. Ac 
weithon megys gwinllan yd vyt titheu 
gvedy ryymchoelut yn werwed. A 
cheithwet hyt na elly bellach amdiffyn 
dy wlat o lag dyelynyon. Ac vr hynny 
truan febero genedyl. kymer dy penyt. 
ac €dnebyd y geir a dyweit yr argloyd 
yn yr yvigil pop ty teyrnas ar hanher 

2 Agvedy dauot yr creulan yfcym- 
unedic henne a geyr yr afric ygyt ac ef 
anreitha? yr ynys ae llad ae Slofci or 
wor y gilyd megys y dywefpeyt vchot i 
y rodes loegyr yr íaellon a vo diftryo o 
uadunt arneit. kanys troy eu brat vy yr 


a diffeithir ar ty a fyrth ar y gilyd. Ac 
vrth hynny kanys ymlad ac annaundeb 
y giwdaŷt e hun. A aoc teruyic a 
chyghoruynt a tywyllyoys dy vryt ti. 
kanys ty íyberwyt ti ny mynvys ufydbau 
y vn brenhin. orth hynny y geely titheu 
y creulonaf paganeit yn difîryv dy clat. 
Ac yn boro y tei ar tor y gilyd. yr hyn 
a wyl dy etiued ti byt dyd braet. kanys 
vynyt a welant eítronyon genedloed -yn 
medu eu tei. ar keftyll ar dinafloed. 
athref eu tat, o rei ymaent deholedic. 
y rei onyt due ae peir ny allant eu 
kynydu byth tracheuen. B. 


dothoed gotment yr ynys. Ac crth 


hynny kilhoys attlybin y brytanyeit y 


emyleu yr ynys y gymry a chernye. A 
gwneuthur mynych ryuel o dyno am pen 
eu gylynyon, B. 


BRUT TYSILIO. $63 


amfet y colles y Bryttaniait goron y dyrnas ci harglwydiaeth. a chida byny y ran 
a vyífai yn y Mav or wlat hono. ac nit dan un brenin ydoedynt yn daly eithyr dan 
dri a mynych ryfel arnynt. ac er hyny ni chafas y Saeffon goron y dyrnas a 
mynych ryfel a vydai ryngtynt y hun ac ar Bryttaniait hefyt. Ac yna y dayth 
efgob o Ryfain bregethu yr Saeffon hyt yr ynys hon cans daillion oedynt o fyd 
Grift. cans gy a daroed ydynt diftryo fyd Griít yn lleyr di plith. Ac er hyny 
ydoed y Bryttaniait yn cynal fyd Griít yn gobl yny myfc er yn oes Eleuteriws 





oie Sata: 


BRUT G. AB ARTHUR, 


‘Hae gvedi eu diftryo hyt e llaŷr ar veint a dienghys oc €u hurdolion ygyt ac lìcynt 
or veint perygyl hono a foaíant hyt en dydzelech koedyd Kymru. ac eu kreirieu 
ac efcyrn feint kanthynt. rac ovyn dileu or anghyvieith paganieit e veint o 
efcyrn e favl feint a oedynt kanthunt ot emrodunt vynteu i verthyrolaeth en e 
dyfevyt perygyl hen’. A Maver hevyt nadunt a foaffant hyt en Llyda9 byt pan 
oedynt holl egloyfeu e dey archefcobact en difeith. nit amgen Llundein a cheer 
Efraec. Ar petheu heny ar avrhon tewi a gonaon amdanunt: kanys pan trayth- 
eyf oc eu Nevenyd ena e traethaf o henny 1. 

Ac odyna e collafant e Bryteinieit coron e teyrnas trey lager o amferoed a 
llycodraeth er enys ar i hen teilyn&avt ni allafant i hadneoydu. Ac ettea er ran 
a drigaffei kanthunt or eny8 nit i un brenin. namyn i tri creulan et oed 
dareftyngedic. Ac en vynych kiedavtavl ryvel cr ryngthunt. ac yr hynny eiílioes 
ni chavíei e Szefon ettoa coron e teyrnâs kany$ tan tri brenin et oedunt cynteu 
gveithieu er ryvelynt er ryngthynt ehunein. gvcithieu ereill er ryvelynt ar Bryt- 
anicit. ac evelly ni chadfei nep onadunt coron e teyrnas 2. 

Ac en er amfer hono et envynadaed Girioel pap Awftyni enys Prydein i 
pregethu yr Saefon er rei a oedynt dall o paganavl arver en er ran et oedynt hey 
eni medu or ertys. neu rydaroed udunt dileu holl cret a chriftonogaeth a fyd 
katholic. A chriftonogaeth en grymhau er en oes Eleuther pap ec gor ac han- 











"1 Ac yna gvedy gwelet o teon arch- 
eícob liundein. ac archeícob Kaer efraec 
yr egloyffeu ar kentieinoed doywaol ae 
gvaffanaetheu g9edy eu diftryo hyt y 
dayar: Sef awnaethant kymryt eícym 
y feint a ffo ac gynt yr lleoed diffeithaf 
a gavffant yn ynyalvch eryri. rac ofyn 
eu diftryo yn gobyl or yícymun diuedyd 

* Ac yna trey lawer o amfer y colles 
y brytanyeit coron ynys pdein ae theil- 
ygtaet. Ar hyn a trigaffei gantunt 
gynteu or ynys nyt y dan va brenhin 


íâeffen y íael ar erif o efcyrn feint e 
hentadeu aoed gantunt. A rac kolli 
hynny ot ymtodynt vynteu oc eu bod 
ymertherolyaeth. Ac ereill onadunt 
yn Ìlongeu hyt yn Ilydav. Ac aruyrder 
yr holl egloyifeu or a oedynt yny dey 
archefcobavt llundein a chaer efravc. A 
edewit yn diffeith. B. 

creulaen yd oed daryftygedic gan vynych 
ymanreithae. Ac yr hynny heuyt ny 
chauas y faeffon y goron. namyn daly 
dan dri brenhin aorugant. B, 


, 


3A3 


U 


364 
eígob Ryfain y gwr cyntav a danvones fyd Gnft yr ynys hon't. Pregethau yr 
Saeffon a oruc a mey o laver ai gwatvarai noc a gredai ida9. ac y dayth ev ty a 
mynyd y Saint ac anifer maer yn y ganlyn, Ac yna meen pant maer y by eiíliau 
dwr arnynt. ac yno y gwediod ev ar yr arglo.d am der. Ac a dayth angel attav 
ac a herchis ido na fetryfe dim oi arvaeth cans duv a roeffai ida9 bob peth cyfiaeu 
ac yno y tardod fynnon or dayar megis y cai bavb digon o dor ac y by hoff gan 
Awftin byny. A dyfot a oruc ragdo ty a Chaint. ac yno y pregethod yny dayth 
y brenin y gredy y Grift ai holl aniferoed. Ac odyno ydaeth ev byt yn rer riw a 
a thra vy ev yn pregethu yno vo daroed gvnio amrafaelion o lofgyrnau anifailiait 
vrth y efgobviic ev er gwattear amo. Ac yna y goediod ynte pry bynnac a delai 
ymaes or drev y vot yn llofgyrnoc. Ac odyno ydaeth hyt yn Llyndain. ac ymofyn 
a oruc ev yno am yr archefcoptai. ar maibion llen a daroed yr Saeffon y difa. 
Ac y clyvas ev vot archefgopty Caerllion a faith efgob dana yn geffnaethu yn 


BRUT TYSILIO. 








BRUT G. AB ARTHUR, 


vynaed en kyntaf i enys Prydein. heb i difodi un amfer er rygthunt 1. Ac gvedy 
dyvot Avítyn megys e dyvetpoyt uvchot ef a kavas en ran e Brytanieit archeícob- 
agt a feith efcobaet en kadarn o eglurion preladieit credyfus glan vuchedaol a 
llager o vanachlogoed en er rei ed oedynt keinveinoed i Duy en kynhal uniavn 
reol ac urdas. Ac emplith er rei heny en dinas Bangor et oed manachloc vonedic 
en er hon e dyvedir bot e veint hon o keveint goedi renyt en feith ran e bydynt 
trichant mynach em pob ran. íef oed eirif heny oll ygyt kant a doy vil. ygyt ac 
eu pryorieit ac eu preladiejt en ofodedic udunt. A heny oll en buchvedu o 
lavur eu deyla9.. A Duna9vt oed abat arnadunt. gor anryved y dyíc en ec kelvyd- 
odcu oed hono2.. Ar Dunavt hone pan geifia9d Avítyn ygan er eícyb dareftyng- 
edigaeth idav ef. ac annoc udunt pregethu ygyt ac ef ir Saeíon. enteu a dangoffes 
trey amravailion aggumenneu ac aedurdodeu cr cígrythyr glan hyt na deleynt 
hey daceítong ida9 ef. kanys archeícob oed udunt chuneia. A bot kenedyl e 
Saefon en doyn tref eu tat iarnadunt, Ac orth heny dirvaor kas oed er rygthunt 
ac ui dodynt mefur ar eu kret na chyt emdeitbocau ac gynt am dim mey noc ar. 














onogyaeth o honei yn gvbyl. A chan 
y brytanyeit ydoed ffyd gatholic 
didramgvyd yr yn oes leuterius pap. B. 


1 Ac ynyr amfer honno yd anuones 
Giryoel pap auftin y pregethu yr faeffon 
hyt yn ynys prydein. kanys y ran yd 
oedynt or ynys. yr daroed dileu crift- 


.2 A gedy dyuot auftin: y kauas 
ícith eícobaet yn gyflaŷn o prelady€it 
credyfus. a manachlogoed lawer yny 
rei yd oedynt keueinnoed dywacl yn 
taìu dywael waílanaeth herwyd eu 
hurdas y dur. Ac ymplith y manach- 
Jogued bynny yd oed vanachioc arbenic 
yndinas bangor y maelaer, Ac yny 


vanachloc honno y dywedit bot yngym- 
meint erif y cheuent o veneich. a geedy 
ranbet yn íeith ran. y bydei trychant 
manach ympop ran heb eu pryoret ac 


foydwyr. A hynny oll Pi ymborth o 
lauur y dvylao. Sef oed env eu habat 
dunart. 


Gor enryued y ethrylith ae 
dyíc yny keluedodeu. B. 


BRUT TYSILIO. 365 
grefydys a manachlogyd hefyt a chvefent doyfol yndynt yn gofnaethu duv ar faint. 
Ac ymlith yr hai hyny ydoed vanachlog Vangor vawr y Maelor Saeínec ac yndi 
heb rifo na friorait na foydogion un cant ar hygaint o vynaich ar haini oll yn 
ymborthi ar lafyr y dwyla9. Ac abat y vanachloc hono a elwit Dynaet a heno a 
vydiat mey o gelvydyt no neb yn y oesev.. A fan vyby Avítin hyny llaven vy 
ganto, ac anvon a oruc ev att Dynaevt ac erchi ido dyfot y bregethu yr Saefon y 
gaiffio y deyn y gret fev y danyones Dynact att Aoítin y vanegi ida9 nat oed 
daylong ganto ev bregethu yr bobl groylon hyn a dathoed o allolat troy ytvyllai 
bratallad o nadynt yn rieni ni ai traiffio oi gvir dlyed. ac ni ferthyn y ni na 
fregethu nac yfydhau ydynt ac y ncb or ynys onit y archeígob Caerllion cans 
. hen yfyd brimas a fennav yn ynys Brydain 1. Ac yna pan wyby Edelflet vrenin 
Caint byn anvon a oruc ynte att Edelflet arall vrenin y gogled ac att y genifer 
penadyr ac oed or Saefon y erchi ydynt yn diannot lydia9 am ben Dynavt ai: 
vanachloc y dial arno y anfydavt ae yna ymgynullod y Saefon gymaint ac oed yn 
ynys Brydain a dyfot hyt ynghaer Llion fev ydoed yn Vrochvel Efgithrog yn 
bennadyr ar y Cymry a chida bynny ydoed yno anifer mavr o grefydwyr o bob 
manachloc o ran y Brytaniait ac yn bennav o Vangor vawr a brwydro ar Saeíon 
a orugant ac yna foo Vrochvael hyt y Mangor a dyfynnu atto gebl or Bryt- 
taniait. a fan velas Edelflet yno y {aol grefydwyr ac adnabot y bydai ladva vaor 














BRUT G. AB ARTHUR, 


cent, Ac orth heny Edelflet brenin Keint pan veles e Bryteinieit hyt nat ufyd- 
beynti Avftyn. ac en tremygu i pregeth. trom vu kanthaŷ heny. Ac artnoc a 
gŵnaeth i Edelfryt brenin Eícotlont ac yr brenhined bychein ereill or Saeíon. 
kynnullav llu a dyvot ygyt ac ef hyt en dinas Bangor i dial ar Dunagt ac ar er 
efcoleigion ereill ygyt ac ef ac eu tremygefynt. aci eu diftryo. Ac vrth heny 
eynt en kytdaun a deuthant ygyt ac ef a dirvavr lu i veint kanthunt parth a golat 
€ Brytanieit. Ac ena vynt a deuthant byt egkaer Lleon en Ile et oed Brochoael 
Efcythravc en eu haros. tyvyfavc e gaer. A hyt e dinas hon? e dothoedynt o pop 
gŷlat egkymru ol! meneich o aneirif niver onadunt a dydtyvoyr. ac en wvyaf o 
dinas Bangor. byt pan vedihynt tros iechyt eu pobyl ac eu kenedyl. Ac gvedy.. 
kynnullae evelly c llu o pob parth. dechreu emlad. A Brocheael er bon a oed 
Jei i niver o varchogion noc Edelflet. Ac or dived adav e dinas aoruc Brochvael. 
Ac eifíioes nit heb geneuthur dirvavr aerua en gyntaf oi elynion. kynnoget i 








t Ac yna y keiffoys auftin gan yr gelynyon kanys archeícob a oed udunt 


ehunein. 


eícob dareftvg ort gytlauurya? ac ef 
orth pregethu yr íaeflon drec. Âc yna 
y dangoffes dunavt trey amryualyon 
avdurdodeu yr yícryth lan hyt na 
dylyynt vy pregethu cu fyth vy y eu 


A chenedyl y íaeffon yn | 
ormes arnadunt. Ac erth hynny na 
mynhynt na prygethu yr faeflop. na 
chedymdeithas ac vynt na chyffrannu 
eu ffyd ac vynt mey noc achen. B. 


366 BRUT TYSILIO. 


oi plegit y peris ev lad y Mangor dau cant a mil o grefydwyr 4. Set y dayth o 
dycíogion Cymry yn borth y Vrocheel hyt y Mangor nit amgen Bledric tyvífoc 
Cerniv. a Mredyd vrenin Dyfet. a Chanvan vrenin Goyned. Ac yria y by 
ymlad croylon ryngtynt ar Saefon a llad llaeer o bob ty. ac nydived y gorvy y 
Bryttaniait. a brathu Edelflet ai gymell y fo ac a diengis ar Saefon gidac ev. 
Sev rifedi a las or Saeíon yna chvegwyr a thrygain a dengmil3. Ac o barth y 











BRUT G. AB ARTHUR. 


ffot. Ac or dived gvedi kafael o Edelflet c dinas. A gvybot er achavs e doth- 
oedyn e meneich heny yr lle hono. ef a erchis en kyntaf. emchvelyt er arveu en 
er rei heny. Ac evelly en e dyd hone, deucant a mil, kan eu tekau o goron 
merthyrolaeth a gavfant nevacl eiítedva 3, Ac odyna. pan edoed errac dyvededic 
creulan hono en kyrehu Bangor. A chlybot or Bryteineit i creulonder ae 
envytroyd. tyvyfogion e Bryteinieit a emkynnullafant obop lle ygyt. nit amgen a 
Bledres tyvyíaec Kernyo. Maredud brenin Dyvet. Cadvan vab Iago brenin 
Gyyned. Ac gvedy dechreu emlad heynt a kymhellafant Ethelflet en vrathedic 
arffo, Ac ygyt a heny heynt a ladafant oi lu chvegor a thriugeint a degmil. Ac 
emparth e Brytanieit e dygoydes Bledros tyoyfacc Kernyv. e gwr a oed penaduraf 
ar er erolad hono 3, 








1 A gvedy pvelet o edeÌbert brenhin 
keint y bryttanyeit yn ymorthot a 
phregethu yr faeffon ygyt ac auftin. 
Sef awnaeth ynteu blyghau. Ac anuon 
hyt ar edelflet brenhin y gogled. ac ar 
y brenhined ereill or íaeíïon. y erchi 
vdunt luydya9 am pen dinas bangor y 
gyt ac ef, ydial ar dunavt ac ar yr 
yígolhegon. A tremygaffei acftin. ae 
pregeth yr íaeífon, A gvedy kynaullao 
diruaor lu o nadunt, dyuot awnaethant 
ar llu honn9. gantunt hyt yg kaer lleon 


2 A gvedy kaffel o edelflet y dinas. 
Axgvybot yr achavs yr dothoedynt yno 
y (aol gredyfwyr bynny ymchoelut y 
arueu awnaeth yny credyfwyr, Ac 


3 Ac odyna megys yd oed y creulavn 
henno ar faeffon y gyt ac ef yn kyrchu 
dinas bangor. Gedy clybot or bryt- 
anyeit y greulonder: ymgynnullav 
ewnaethant holl tywyífogyon hyt ym 
mangor. . Ac yna-y doeth bled 
tewyiiavc kernyv. A maredud vrenhin 
dyuet. katuan vrenhin gŷyned. Mab 
oed h9nnŷ y iago vab beli vab enyaon 
vab maelgvn gvyned. A gvedy dechreu 


'y He ydoed brochiael yfcithrave yn eu- 


berbyn. Ac yno yr dothoedynt y 
meneich a chredyfwyr o pop manachloc 
or aoed ynteyrnas y brytanyeit. Ac yn 
veyaf oll o dinas bangor y wedig? ar 
due gyt ae, kenedyl. Ac yna gvedy 
ymgynnullao y lluoed o pop parth: 
dechreu ymlad awnaethant yfaeifon ar 
brytanyeit. Ac 'or diwed y: bu reit y 
brochuael adaŷ ymaes ar dinas. Ac 
eiffoes nyt heb wneuth' diruaer aerua 
oe elynyon. B. 

ynyr vn dyd henn gan goron merth- 
erolyaeth yd ellygeyt y wlat nefdeucanor: 
amiloveneich. B. 


y vreydyr honno: drut a chalet ac 
aruth vu yr aerua o pop parth. Ac 
eiffoes trey drugared dug y goruu y 
brytanyeit. Ac y bracyt edelffet. ac y 
kymellvyt ar ffo. adiangaffei oy lu ef. 
Ac heuyt y llas hoech a thriugeint 
adegmil oe wyr. Ac y dygwydeys 
bledrys tywyflaec kernye o parth y 
brytanyeit, B. 


3 


$67 


(ymsry y collet Cledric tyvíoc Cernig a llaver gydac ev cans gorau un gwr a 
gedeis yr ymlad vy ev. Ac ymgynylloed y Cymry y gyt ac aethant y gacr 


Lleon. 
Ac yna y cavíant yny cynghor vnaythyr Cadvan ap Iago yn benav arnynt ac 


emlit Edelflet ar Saefon a oruc ev yny foaffant troy hymyr. Ac yna cynyll llu 
a oruc Edelflet ac ymlad a Chadvan!. Ac vedy dyfot y lluoed yn gyfagos 
ynghyt y tangnofêdeyt ryngtynt. nit amgen no gado Edelflet yn vrenin ty drav 
y hymyr ac y Gadvan ty yma y hymyr a choron Lyndain y Gadvan 2. ac vedy 
ymrvymo o nadynt ar hyny trey vyítlon, fev y darvy .y rong Edelflet ai craic briot 
o achus gorderch oed idav. ‘Ac y deholes Edelflet y wraic briot oi dyrnas ev a 
hi yn vaichiog. fev y dayth hithau hyt yn llys Cadvan y ervynnait idav beri 
cymot idi. Ac ni wnai Edelffled dim er ervyn Cadvan. Sev y trigiod y wraic 
yn llys Gadvan nes geni y mab idi. Ar un pryt y ganet mab y wraic Gadvan. 
Ac eno mab Gadvan oed Gadeallon. ac eno mab Edelfflet oed Edwin ai cyd- 
-yaithrin a wnaethbwyt yn y vyant vaibion mavr. Ac y hanvonet hŷynt ylldau 


BRUT TYSILIO, 








BRUT G. AB ARTHUR. 


Ac odyna ed emcynnullafant holl tevyfogion e Brytanieit hyt egkaer Lleon, 
Aco gyt dyundeb hvynta urdafant Cadvan vab Iago vab Beli en vrenhin 
arnadunt. Ac en eu blaen erlit Edelflet trey Humyr. Ac gvedy i coronhau ef 
ogoron e deyrnas emgynnulla? a orugant pavb en llvyr or Brytanieit attav. ac en 
kytduun en ol Edelflet e daethant trey Humyr. Affan gygleu Edelflet heny 
enteu a kynnulles er holl Saefon attag!. Ac odyna val ed oedynt o pob parth © 
en bydinav e deuthant eu kytemdeithion o pob parth ac e gonaethboyt 
tangnheved er ryngthynt ar e ved hon. Gadao i Edelflet e parth drag i 
Hvmyr en i vediant. ac i Kadvan e parth ena. íef oed heny Lloegyr a 
Chernye a Chymru a choron e deyrnas: a chadarnhau hynny trey arvoll a 
geyíìlon. Ac vedi darvot heny. kymeint vu eu kytemdeithas ac et oed pob peth 
en kyfredin er ryngthynt 2.. Ac odyna e darvu gan Edelflet gvrthlad i oreic 
priast. a chymryt gyreic arall. A chymeint vu i kas ar e vreic a vrthodes. a hyt 
pan i dyholais oy holl kyvoeth. Ac ena eiffioes et oed e vreic hono en veichiavc, 





I A gvedy hynny tywyíogyon y humyr. Yna yr ymkynnulles yr holl 


brytanyeita ymkynnullafant byt ygkaer 
lleon. ac o kytgyghor yna yd urdeyt 
katuan vab iago yn vrenhin arnadunt. 
Ac yna vedy geiícao o hona? coron 

teyrnas. y kymellavd edelflet troy 


2 A geedy bot y deu lu yn baravt y 


” gyrchu y gilyd. fef y tagnouedgyt rog 
katuan ac edelflet kan kytymdeithon. 


kan rodi y parth tray y humyr y 


vrytanyeit yn borth i katuan. a chyrchu 
troy humyr gan erlit edelflet. Gvedy 
gvelet oedelflet hynny. fef aoruc kynnull 
attav yr holl faefon. a bydinav yn erbyn 
y brytanyeit. B. 


' edelflet. ac adao lloegyr a chernyo a 


chymru yn medyant katuan ygyt a 
choron y deyrnas. B. 


368 BRUT TYSILIO. 


. at Selyv vrenin Llydao y dyfgu moeffau ydynt. a defodau Ilys ac arver o vairch 
ac arvau?. A llaoen vy Selyv orthynt. A chynydy a onacthant yna ar gampau 
da hyt nat oed vell neb ymrwydra. ac ymladau noc heynt 3. Ac vedy mare 
Cadvan ac Edelfflet y dayth pob un or maibion yn lle y dat ac ymreymo ar gyd- 
maithias a oragant megis y byffai rong y tadau. Ac ymhen y doy vlynederchia | 
vnaeth Edein genat y Gadeallon y vnaythyr coron ido val y gallai y goifgo pan 
enelai anrydet yngvylau y faint ty drag y hymyr megis y gvnai defot brenhinoed 
'cyn noc heynt. a goffot oetyd a onaethant ar lan yr avon a elvir Dylas y dodi 








BRUT G, AB ARTHUR, 


A hyt at Kadvan e kyrchaed i geiffiav i porth ef megys e gallei hitheu 
kafael kymot gan Edelflet. Ac vedy na allei kafael o nep ford en e byd: 
hi a prefoyliaed en Jlys Cadvan. hyt pan efcores e mab oed endit. Ac en 
e lle geedi heny e ganet mab i Cadvan oy vrenhines enteu. kanys en er un 
amfer hong ed oed hitheu en veichiavc. Ac odyna ygyt € magvyt e 
meibion megys e dyleyt meithrin brenhinavl etived. Ar neill onadynt. nit 
amgen inab Cadvan a eleyt Kateallan. ar llall Edeyn. Ac gvedy eu bot en 
9eifion ieueinc vynt. eu rienì ae hanvonafant hyt at Selyf brenin Llydav, hyt pan 
vei eni lys ef e dyfcynt moefeu a devodeu a miloriaeth2. Ac gevedi eu kymryt 
en garedic e kanthav ef vynt a kaofant i kytemdeithas ef ai kariat ep e veint. hyt 
nat oed nep oc eu kyvoedion a garey en kymeint ac vynt. nac a dyvetei i 
dirgeloch en gynt noc udunt. noc a vei digrivach kytemdydan ac heynt. Ac or 
dived en ebey reit en vynych eni vlaen ed eynt yr yng ac yr kalet. ac yr vroydyr. 
ac ¢ dangofynt eu klot troy eu devred. ac eu kampeu moliannus 3. 

Ac gyedi treuliao ruthyr o amfer mar vuant eu tadeu en enys Prydein. ac 
eynteu a emchoclafant trach eu kevyn i eu golat. ac a kymeraíant pob un 
onadynt kyvoeth i tat. ar kytemdeithas a oed er ryngthunt kyn no hynny ac 











1 A thra yttoedynt evelly yn kynhal 
tagnoued a chytymdeithas. (ef awnaeth 
edelflet ymerthavt ae wraic briavt. ac o 
heroyd y kas oed ganthav orthi y dehol 
aoruc oc y kyuoeth. ” Ac yna kan vot 
eiíoes yn veichaec. íef y kyrchaed y 


2 Ac yn yr amfer hvnn? y ganet 
heuyt mab y katuan oc ei wrenhines. 
Ac yna y rodet y meibon bynny ar 
vaeth ygyt yn ol y deuaet y dylyei 
b-enhinayl etived. Sef oed enveu y 
me.ton. nyt amgen mab katvan aelvyt 


3 A felyf a aruolles y meibion yn 
llawen ac yn anrydedus. ac ympen 
yípeit o amfer y tyfavd gan íelyf y 
meint kariat udunt hyt nat oed nep yn 


wreic hyt at katuan y geifao porth mal 
y gallei odyna kymodi ac edelflet. ac ny 
thygeys hynny idi. fef awnaeth hitheu 
yna trigyao yn llys katuan. hyt pan 
efkorei oc y beichogi. 8B, 


katwallavn. ac etwin oed eno y llall. 
Ac yna pan ytteedggt veifyon ieueinc y 
rodet eynt ar íelyf brenin Ilydav. er 
dyícu udunt. mal y dyfcynt yno mocíau 
acarueu. B. 


ry? gymdeithas ac ef. ar greifyon 
hynny ympob achaes a daghoíynt y 
decred ac eu kampeu molyannus hyt. y 
kerdes eu klot tros y geladoed, B. 





BRUT TYSILIO. 509 
gwyr doethion ¥ dofparth am y neges. Ac y rodes Cadfallon y ben ar lin Braint 
ap Nefyn y nai. Seva oruc Braint bir yna vylo yny fyrthiod y dor ar vyneb 
Uadegllon yny deffroes ev gan dybiait vot gla9. Ac yna gofyn or brenin y 
Vraint paham ydoed ev yn cylo 2. heb ynte defnyd vylo a dayth yr bryttaniait o 
hediv allan. can rodaiít yr henn oed o ragor dailyngdot ytti ac yth genedl yr hon 
oed yrdas yech er yn oes Maelgon Goyned hyt hediv ŷn y roi yr Saefon toyllwyt 
bradwyr peganiait anfydlaon vnaythyr brenin o hanynt y bun. ac yna hvynt 
amgynyllant ynghyt ac a oreígynant gvbl o ynys Brydain oi toyll al hyftryo, Ac 
am hyny ia9nach oed y ti y geftong heynt noi cynydy. paham na dav cov y ti 
argloyd am a onaethant hey a Gorthayrn y gwr ai cynhwyffod heynt gyntav . 


' gydac ev yn lle gwyr cyvir, Ac heynt a dalaffant idav drvc dros da, Ac vedy 


hyny y genaethant hoy vrat Emrys Wledic ai veneyno ev ac Ythr ben dragwn 
hefyt. Ac vedy hyny y toraffant y cret a gorhau y Vedrot yn erbyn Arthyr. ae 


— 








BRUT. G. AB, ARTHUR. 


tong eu tadeu kyn noc hoynteu. hono a katvafant heynte ar talym. Ac evelly 
em pen e doy vlyned Edeyn a erchisi Katvallagn kanhiat i vifcao coron o honag 
parth trao i Homyr. ac i gynhal gvylvaeu megys i gonai Katvallaon. e parth 
eman i Homyr}. Ac goedi gyneuthur oet onadunt. datleu y traythu o heny ar 
glan Dulas, A doethion o pob parth en edrych pa beth oreu a deleyt; egkylch 
henny et oed Katvallaon en gorved or parth arall yr avon. ae ben en arffet Breint 
Hiri nei. A hyt tra edoedynt e kennadeu en arvein attebion. ewylao agvnaeth 
Breint Hir. megys e golychavd baryfe brenin kan e dagreu oi lygeit en fyrthiae, 
Ac ar heny kychynnu aoruc e brenin kan tebygu emae kavat. a derchavael i 
gyneb a gvelet Breint Hir en vylav, a govyn idav pa achavs oed -idao yr dyffyvyt 
triftyt hono2. Ac ar heny e dywavt Breint. denvyd oylav a thriítyt yo imiac i 
holl kenedyl e Bryteinieit en tragywydavl o hedi? allan. kanys rodeifti heny a 
oed o ragor teilyngdavt ytt ac i genedyl e Brytanieit, a hyn a oed o urdas yoch er 








t A gvedy bot euelly talym o amfer kynt. A gvedy Ìlithrao yípeit doy 


y buant var? katuan ac edelflet, yna y 
deuthant katwallavn ac etwin trach y 
keven y ynys prydein. ac y kymyrth 
pob un onadunt kyuoeth y tat. kan 
kynhaly k ytymdeithas y rygthynt mal 

2 Ac yna oet dyd awnaethant y 
datleu hynny orth auon dulas. fef y 
doethant yno doethion o pob parth en 
holi yr hyn a dyleyt ygkylch yr achavs 
hennŷ. ac yd oed katwallaon or neill tu 
yr auon yn goreed ae ben ar lin breint 
hir y nei. A phan yttoedynt yuelly 


ulyned heibaŷ erchi aoruc etwin kanhat 
ygan katwallaon y wifcao koron ohonae 
v tu hont y homyr. ac i gynhal goyluaeu 
yn enryded y feint. mal y gnotaei 
katwallaen or'parth arall, 5. 


eylav aoruc breint hir. ac y dygoydoys 
y dagreu ar vyneb katwallaon. Ac yna 
kan tebygu bot gulag yn bvr9 arnav 
dyrchauael y olvc aoruc. a gvelet breint 
hir yn vylao. fef y gofynvys y brephin 
achofyon y tryítyt henne, B. 


3B 


370 


yn divethav y dyfynaffant Gorment vrenin y oreígyn cyfoeth Caredic ai deol oi 
vrenbiniaeth y «rdeydys!. ac vedy tervyny o Vraint ymadrod y danvones Cad- 
gallon genadau at Edein y vanegi ida9 nat ydoed y gynghor yn cenady ido vot un 
goron yn ynys Brydain namyn coron Lyndain. Seva oruc Edein dycedyt y 
gonai ev goron er drycet vai gan Gadvallon. A Chadeillon a dyvat os genai y 


BRUT TYSILIO. 





BRUT G. AB ARTHUR. 


en oes Maelgon Goyned. kanys er heny e mae kcnedyl e Bryteinieit heb gafael 
un teoyíaec a allei gvrthlad gormes eftraon genedyl. nac a allei i deyn ari hen 
teiìyngtaet. a hediv ebychydic a oed o emgynhal anryded dy vot titheu en dyodef 
lleihau henny ae kolli. kanys kenedyl Sacfon. er hon eyrioet troy i brat ce theyll 
ac di!7ryeiavd. ac vrth heny yveithion meiaf oll pan kanhiater udunt arveru o 
coron tecyfosaeth ei er enys hon. kanys pan glyver bot eno brenin udunt 
fybervach vydant ac eu kyodavt a vahodant attadynt trey e rei egallont diftryo en 
kenedyl ninbeu. kanys en vaítat egnotaiifant bot en vradwyr ac ni allant gado 
fydlonder orth nep. Ac vrth heny iavnach a dyledufach oed eu kyvarfangu ac 
eu dareftong egenym ni noc eu harderchavael. Pan ettelys Gortheyrn heynt en 
kyntaf megys i enlad tros e olat. ac ciffiees pan allafant hey gyntaf talu drvc 
tros da heynt a dangofafant eu teyll ac eu brat. AcaÌadaíant en kenedyl o 
dyval aerva. Eilveith cynt a vredychafant Emrys Wledic. eynt a vredychafant 
Arthur-pan duunaffant a Medraot i nei. Ac or dived eynt a dugant Gotmvnt 
am pen Keredic. ac ae deholafant. ac a dugant e vlat rac i dyledogion ", 

Ac vedi dyvedyt o Vreint Hir er amadrodion heny edivar vu kan Cateallaen e 
dechreuedic amvot henge. ac gorcbymyn a menegi i Edoyn na chytfyniei i gys- 
horwyr ac ef. ac na edynt idav kanhiadu idav er hyn et oed en i erchi. kaxys cn 
erbyn devavt a goíot er hen wyrda yr e dechreu na deleyt ranu er enys orth dey 
goron. Ac erth heny fori a genaeth Edgyn ac adav e datleu a mynet i Efcotiont 

















1 Yna yr attebavd breint hir maer yo 
deunyd oylao imi ac y kenedyl y bryt- 
anyeit oll rac Hae. kanys hynny aoed 
ragor teily&taet udunt oy ac y titheu 
arodeiíti. a hyn aoed ragor breint ac 
urdas er oes maclgon geyned. kans er 
hynny ny bu un tywyflaec y genedyl 
y brytanyeit yn gallu gortheynebu 
gormes y íaeflon. nac aallei y kadv ar 
eu hen teilygtaet. ar aor hon yo ymgyn- 
hal yr anryded dy vot tì yn godef kolli 
a lleibau hynny. kan vot yr eítraen 
genedyl honno yn vaftat trvy gnotaedic 
toyll a brat yn y diítrywiaŷ. ac yr awr- 
hon yn veyaf oll kan geiffae arueru o 
9iíca9 coron brenhiniaeth yn yr ynys 
hon. A phei keffynt hynny mwy o 


fybervyt a gymerynt o vot udunt gyn- 
lal urdas brenhinaol. ac er gorchuygu 
a diftiyviao y brytanyeit y gvahodynt 
ereill oc cu kenedyl attadunt troy y rei 
y gellynt eneuthur hynny. Ac heuyt 
anyanael udunt yv teyll a brat. y rei ny 
vnaethant erioet kade amot orth neb. 
Ac erth hynny reitiach yv eu gorthlad 
ae dareliog noc agoanegu eu anryded ac 
eu medyant. kanys ymdangoffaed. eu 
gnotaedic deyll. pan ladaflan yn kened- 
yl yn amíer gertheyrn. ac eynt aorugant 
vrat emrys wledic. ynt a vredychatfant 
arthur heuyt trey dyuna? a medraet. a 
chan deyn gotmvnt yma eynt a dehol- 
aifant keredic ac a dugant y kyuoeth 
ygan y dylyedogyon. B. 


BRUT TYSILIO. 371 


parai lad y ben ev dan y goron!. ac o hyny allan y by dervyn ryngtyntac y cynyllod 
pob un y Hu moyav ac allai a breydr vavr a vy ryngtynt. Ac Edwin a orvy a 
gyrru Cadwallon ar fo hyt yn Iverdon. ac y gorefgynod Edvin drey lad a lJofgi 
gwbl o gyfoeth Gadoallon. Ac ynte yn caifio dyfot yr tira pha le bynnac y 
caiíhai. ev a vydai Edvin ai lu yny leftair trey dyíc devin oed ganto yr ben a 
eleit Pelidys. Ac ar eígyll adar ar fer y deviniai ev bob peth yr brenin Sais. A 
fan eelas Cadvgallon byny annobaithio yn vaer a oruc. gan dybiait nat enillai 























BRUT G. AB ARTHUR. 


a dywedoyt e gyilcei'ef coron hep ovyn kenhiat i Katwallaen. Ac gvedi menegi 
henyi Katvallaon ef a anvones kennadeu attao a menegi idav o geiíceì ef coron en 
enys Prydein e lladei enteu i ben adan y goron ¢. 

Ac gvedi bot teruyíc evelly erryngthynt vynt a emcyvarvuant elldeu e parth 
travi Homyr, Ac gvedi dechreu e vroydyr KatwaHaon a golles llaeer o vilioed 
oi wyr. ae kymhell enteu ar ffo. Ac ena ìi kymyrth i bynt trey er Alban hyt en 
Iverdon. Ac vedi arveru o Edvyn or vudygoliaeth ef aduci lu trey eladoed 
Katvallaen a llofgi e dinafoed ar trevyd allad e kiedacfwyr ac anreithiae e 
geladoed. ac hyt tra ydoed Edgyn en dyvalhau evelly et oed Katvallaon en vaftat 
en keiffiao ar llongeu emchvelyt oi olat ac nis gallei. kanys pa porthva bynac e 
keifiei dyvot yr tir eno e bydei Edvyn ae lu en i ludias. kans attav e dothoed 
degyn doethaf en e byt or Eípaen a eloyt Pellytos. A henv o ehediat er adar ae 
o redec e fer. a venegei i Edoyn pob damvein or a delei idav. Ac orth heny e 
menegei enteu pan gciíliei Kateallaon emchrelyt. Ac e bydei. Edvyn en paraet 
enierbyn, Ace brivei i longeu a bodi i kytemdeithion. Ac vedi haiach nat 
oed un gobeith kafael emcheelyt tray kevyn i enys Prydein or dived ef a gavas 
en i gyghor mynet byt at Selyf brenin Llydao i geifiao porth y ganthay i kynydu 
i gyvoeth ida9 trachevyn2. Ac gvedi trofi eu heylieu onadynt parth a Llydav en 


ŵ 





1 A gvedy clybot o Gatwallaon yr 
ymadrodyon hynny edivar vu ganthao 
yr amot agnaethei. ac anuon aoruc at 
etwin y venegi bot yr hyn a geiffyei yn 
erbyn kyghor ei vyrda. panyo deuavt 
eu hentadeu ydoed nat iavn dal yr ynys 
tan doy goron. Ac yna blyghau aoruc 

2 A geedy hynny kynnullae y llu 
meyaf a allei aoruc pob un. ac ym- 
kyuaruot parth trag y humyr. a breydr- 
ag yn doft aorugant. Ac etwin a gym- 
hellaed gatvallaŷn ar ffo hyt yn iverd- 
on. ac etvin a orefgynaed gyuveth kat- 
vallavn gan lofki y dinafloed a llad y 
kiedaetwyr ac anreithia9 y gvladoed. 


3B 


etwin ac ymadae kan vynet parth ar 
alban, a dyvedyt y gvifcei ef coron er 
goaethaf i gateallaon. Ac yd anuones 
katvallaon a menegi idav o gvifcei ef 
coron ynys prydein y lladei enteu y ben 
ydan y goron. 


Ac val yd oed etwin evelly yd oed kat- 
vallaon yn keifíae ymcheelyt ye gyuoeth 
tracheuyn. ac nys gallei. kanys pa le 
bynbac y keifliei dyuot yr tir yna y 
bydei etwin yn baravet yo erbyn. kans 
dothoed devin goreu or byt attav or 
yípaen. fef oed eno benno pcllytus. 
A hŷnnv a adwanei ar redec y jer. Ac 
2 - ar 


* 


$73 BRUT TYSILIO. 


byth y gyfoeth drychefn. Sev y dayth y gvyna9 att Seliv vrenin Llydae ac 
ervyn idav nerth a chyngor y gaiílìa9 y gyfoeth. Ac val ydoed cv ai lynges yn 
hoyliae ty a Llydaŷ y dayth goynt gerthoyneb idav a goafgaru pob llong odierth 
y gilyd. ac yna y clefychod Cafoallon o arthrom haint hyt na allai gymryt na 
beyt na diot dri digarnot a thair nos un ty ar pedwryd dyd y codes Cafoallon yn 
iach y vynyd 1. a phan gaeíant y geynt gyntay hoyliao a onaethant ty a Llydae. 
A llaven vy Selyv orthynt. ac addo porth y Gadwallon a oruc yn dirion a thoft 





' BRUT G. AB ARTHUR. 


'dyílyvyt e_ kyvodes temheítyl en e mor. a goafcaru eu llogheu ar vyr byt nat 
' oed un ygyt ai gilyd onadunt. Ac vrth heny dirvavr ovyn a gymyrth llycyd 
llong e brenin. Ac emadav ar lly aoruc. a gadu e llong «rth vynnu e tyghetven 
e ford c mynhei i harvein. Ac gvedy eu bot evelly em perygyl angeu ar byt c 
nos hŷnt ac eman pan deuth gvaer e dyd tranoeth heynt a deuthant Lenys a eloyr 
Garneria. ac eno trey dirvaor lavur e deuthant ir tir. Ac en e lle kymeint a 
dojur a llit a thriftyt a gymyrth Katvallaon endav o achavs rykolli i Kytemdeith- 
ion megys e bu teir nos a thridieu en gorved ar i vely heb vynnu na beyt na 
diact. Ac en ec pedveryd dyd e deuth idav blys kic hely. Ac orth heny gale 
Breint aoruc attao a menegi idav heny. Ac ene lle Breint a gymyrth y wa ae 
íaetheu. a chreydrav er enys aoruc i fyllu a kyvarfei un goydiedyn ac ef or hon e 
gallei goneuthur Svyt oy arglŷyd ohonav. Ac gvedi kerdet o honav er holl enys, 
a hep welet dim or ageiíliei dituaer ovyt a fryder a gymyrth a goveilieint' erth 
na allei kafael i damunet oy argloyd. kanys ovyn oed kanthav dyvot i agheu oni 
ehafei i damunet, Ac orth beny arveru aoruc-o kelvydyt newyd. trychu drull o 
kyhyr y vordeyt. a dodi hennŷ ar ver ae bobi ae deyn yt brenhin. Ac en e lle 
kan tebygu e mae kic gvydlodyn oed i gymryt a beyta o horae. Ac anryuedu na 
ry kavfei eirioet e veint velyíter hono ar kic arall kyn no hynny. Ac vedi beyta 
ghonag or dived llagenach vu. megys ed oed ar pen e tridieu en holliach. Ac 


f 





ar troyf efeyll yr adar ydamweineu 
adelhei rac llae. A bynny a vanagei 
ynteu i etwin. Ac erth bynny ny allei 
Tatwallaon dyuot ynys pdein. A gvedy 
gvybot hynny o gatwallaon annobeithag 
— 4 A throffi awnaethant eu hoyleu 
parth a Ìlydaŷ. Ac ynbynny kyuodi 
goynt kythra9l gortbeyneb yneu herbyn, 

c yn deiffyuyt gwafcaru eu llongeu 
byt nat oed vn y gyt ae gilyd... A dir- 
uavr ofyn a dygyrchoys llywyd llog y 
brenhin. Ac ymadav.ar lly9 aoruc. 
Ac yuelly y buant ar paed yn gyhyt ar 
mos mal y dydoei y tonneu 9ynt.' Ac 
yna pan doeth y dyd trannoeth y doethe 


a oruc o tebygu na chaffei byd dyuot y 
ynys prydein. Ac or diwed y kauas 
yny kyghor mynet hyt yn Ìlyda9 megys 
yo gallei dyuot yo gyuoeth tracheuen. 
B. 


ant y ynys vechan. Sef oed y heno 
garnarrei. A gvedy kaffel y tir onad- 
unt. kleuychu aoruc ybrenhin o orthrem 
heint mg dolur colli y wyr ar tymheftel 
ar mordey ar dyfroed ar alltuded aoed 
arnae ynteu ehun. A chyntrymet vu y 
heint ac na lewas na beyt na diavt teir 
nos a thri dieu. ar petwered dyd y 
doeth arnav blys kik hely. B, 


BRUT TYSILIO, 373 


vy ganto ally o eftron genedl y gorthrymu mor wradvydys a hyny a ryfedy a 
oruc leíget gwyr ynys Brydain yn erbyn y Saefon a fob ynys yny gwrthlad namyn 
yn twy. cans er pan dayth Maxen Wledic a Chynan Mairiadoc a dlyedogion 
ynys Brydain gyntav y Lydaw ac ni by neb yno o hyny hyt hediw a allai gynal: 
braint ynys Brydain. ac am hyny drwc yv genyfi na allav i ymdial ar Saefon. 
A phan darvy y Selyv dervyny ymadrod cywilydio yn vaer a oruc Cadwallon a 
diolch y Selyv y diribnwch wrtho a dyvedyt val hyn Arglwyd nafit ryfed genyt 
vot yn lleíc y bobloed a dewit yn ynys Brydain. ac ni adewit yno un gwr bon- 
hedic na dayth yma gida Chynan Mairiadoc. A fan aeth mediant yr ynys yn 
lla anlyedogion lleíc diwybot ni fedraffant nai chadŷ hi nai chynnal. namyn 
. ymrodi y ormod bwyt a diot a godineb a balched megis y dywat Gildas mae 














BRUT G. AB ARTHUR. 


odyna pa kavíant e geynt en hervyd kyveiriao eu llong a genaethant a derchavael 
eu heyl a rvygao e mor. Aci gaer Kathalet e deuthant i dir Llydav. Ac odyno 
ed euthant hyt en Selyv brenin Llydav. Ac ef ae harvolles en llaven hynavs 1, 
Ac gvedi goybot eflyr eu neges. ef a edevis kanhorthey idav ygyt ar amadraed 
hon. Dolur yo kenyvi arderchavc veifion ieueinc bot gvlat en hendadeu ni en 
cyvaríangedic egan agkyvieith kenedyl. A faeb or kenedloed ereill en amdifyn 
ac en kynhal eu gŷladoed. Ac ech kenedyl chvitheu colli enys mor freythlaen. 
ac na ellech gorthoynebu yr Saeffon er rei ni dodynt en hentadeu ninheu mefur 
arnadunt pan edoed vyg kenedyli e Brytain Vechan hon en prefŷyliao ygyt eno. 
heynt a oedunt.argleydi ar er holl teyrnaffoed eni cheilch. Ac ni alles nep 
gorvot arnadunt hey eithyr gwyr Ruvein. Ar rei heny ket bydynt rynnaed eni 
medu eiffioes goedy llad eu llyeiodron heynt a vrthladvyt en waradoydus or enys. 
Ac vedi dyvot Maxen a Chynan yr vlat hon. er hyn a trigos eno ni chaveían byth 
rat i gynhal e coron en waftat. ket er ryvo rei o tevyfogion kadarn endi eiflioes 
ereill a vydunt goan. Afan delynt e gelynion 1 kollynt. Ac orth heny dolur yo 
kenyvi gveander ech pobyl chei. kanys or un genedyl et henymni. Ac orth heny 





1 A gvedy menegi hynny o hona? y 
vreint hir. kymryt bya a íaetheu aoruc 
breint. a mynet y grŵydra9 yr ynys y 
edrych adamweineu idav caffel y vlys 
yo argloyd. A gvedy na chauas dim 
goucileint a gymyrth yndav yn vaor rac 
ofyn dyuot agheu yo argleyd am na 
chaffei yr hyn yd oed yny whenychu. 
A chany eydat peth awnaei: aruer 
aoruc o geluydyt nyr clyvfei eirioet nyt 
amgen no thrychu dryll o gehyr y vord- 
gyt ae dodi ar ver: ae ardymberu ynda. 
Ae rodi ar gatwallaon: ae yíîu a oruc 


katveallaŷn gan tybygu y mae kik eneu- 
eil goyllt oed. a ryuedu awnaeth na 
rygaffei eirioet y rye choeith a blas y 
gyvilei ar y goleyth honno: Ac ar hyn- 
ny eiffoes y dechreuis grymhau y ann- 
yan. ac ar pen y tryded dyd yd oed yn 
iach. Ac yna dechreu awnaethant 
kyweiryae eu llogheu. A drychauel 
hoyleu. Achymryt eu hynt. Ac y 
gaer gidalet y doetbant y tir llydae. ac 
odyna yd aethant hyt ar íelyf vrenhin 
llyda9. Ae erbyneit aoruc íelyf idav 
yn anrydedus, B. 


374 BRUT TYSILIO. 


erver o bechodau a dareíteng y bobloed yny wneler iavn am danynt ac na- 
fynnant hwy dim gan vedic yr boll wirioned ac am hyny Argloyd nit ryfed vot 
— yn gas gan duw y rai hyny. ac am byny y mae duw. yn roi eftron genedl yn 
bennav arnynt ac yn y goít9ng y dial y pechodau, Ac am hyny Arglwyd y 
daythym i yma ymgyftlong carenyd a thi cans Maelgwn Gwyned a vy y pederyd 
brenin wedy Arthyr ar gvbl o ynys Brydain. a dau vab a vy idav Einion a Run. 
A mab y Run oed Veli. a mab y Veli oed Iago. a mab y Iago oed Gadvan vynhat 











/ 


BRUT G. AB ARTHUR, 


en gelvir en Bryteinieit megys ech kenedyl cheitheu. Ac edym ni en wragl en 
kynhal e wlat a veloch chei. rac pavb o en gelynion o pop parth ynni ?. 

Ac gvedi darvot i felyf dywedut evelly megys kan gyvilyd Katwallaen a 
dywavt val hyn. Arglŷyd vrenin eb ef ganedic on hendadeu vrenhined Jlaver o 
dyolchtredeu a dalaf itti tros ec nerth et wyt eni adav imi i geiffia vygkyvoeth 
trachevyn. Er hyn a dyvedi titheu ryvedu ohonavt nat edym ni en kad¢ teilync- 
tact en hentadeu ni kyn no ni gvedi dyvot e Brytanieit yr gvladoed hyn. ni 
varnavi bot en ryved beny. Kanys e bonedigion ar dyledogion a denthant ygyt ar 
tyvyffogion heny. or holl deyrnas. ar rei anvonedigion a drigaffant eno. ac a 
gymerafant anrydcd er rei heny. Ac gvedy dechreu or rei heny kafael kyvoeth 
a theilyn€tact er rei bonhedic emderchavael agonaethant en ryodres a fybervyt en 
vey noc e deiffyvei anian. ac emrodi i odineb er ryo un ni chlyoyt emplith e 
kenedloed. A megys e dyweit Gildas traethader hyftoria. nit namey e pechaet 
hone. namyn er holl pechodeu agnotaa dyniael anian eu gvneuthur. Ac en 
wyaf oll er hon a divreidia anfaed er holl da. fef yo heny kas gvirioned ygyt ae 
amdifynwyr. kariat keleyd a thoyll. a brat. kymeredigaeth drec tros da. Anryd- 
edu anvired. a cham veithredoed tros hygarech a hynavfter. arvolledigiaeth 














2 A gvedy goybot o honae yr achavs 
yr dothoedynt yno adao nerth awnaeth 
udunt: Adywedut megys hyn. Dol- 
urus yv genyfui. etholedigyon gwyr 
eueinc bot gelat anhentadeu ni gwedy 
ygwerefcyo oeftraon genedil. A choith- 
eu gwedy asch dehol yn waradoydus. 
Ac ereill oc avch kenedyl yn gywar- 
íanedic ydanadunt. Aphob kenedyl yn 
atch kylch yn amdiffyn eu goelat yn 
eraol. A ryued yo bot gelat gyital ac 
ynys pdein na ellech chvitheu amdiffyn 
hi rac kenedyl íatanas fef yv rei hynny 
y faetfon. Pan yttoed avech hentadeu 
chwi a gwyr y wlat hon yny gwarch- 
ado hi: nyt oed vey ganthunt nor dim 
lleihaf y hamdiffyn hi rac kenedyl 
íaeílon. A rac pop kenedyl arall. ac 


cynt a vydynt argloydi ar yr hol? en- 
yíloed yn eu kylch. Ac nac ny bu vn 
genedyl a allei orthoynebu vdunt eithyr 
geyr rufein. vynt a gymhelloyt eiffoes 
ohonei yn waradeydus goedy llad eu 
tywyíïogyon yn llvyr. Ac eciífoes yr 
pan duc vaxen wledic a chynan meriad- 
avc ydylyedogyon ohonei hyt ywlat bon 
ny bu yno yr hynny hayach a allei 
kenydu eu breint idi tracheuen. Achyt 
ry ffei heuyt rei agynydei vdunt eu 
breint o peth: ereill a vei wannach a 
gollei hynny eilweith. Ac wrth hynny 
dolur yo gemyfi avch gvander chei, 
kanys vn genedyl ym. Ac vn yn gel- 
wir megys cheitheu brytanyeit. Ar 
wlat hon y mayn yn amdiffyn eu golat 
rac pavb oe gelynyon yn vraŷl. B. 


875 


inau. Run vedy maro Einion y yrawt ai deol or Saefon a roes y verch yn briot y 
Howel Vychan ap Ho. ap Emyr Llydav y gor a vy gidac Arthyr yn gorefgyn 
llaver o cladoed. Ac y Ho Vychan or verch hon y by vab a elvit Alan a mab yr 
Alan hen? oed dy dat tithau a gor cadarn grymys oed'hvnv. Ac yn Llydav y 
trigiod Cadwallon y gayav hyny ac y cafas yn y gynghor elleng Braint hir i ynys 
Brydain ac y chvedleya am Belitys degin y brenin Sais. Ac yna y dayth Braint 
y ynys Brydain yn rith cerdedor a bagl hayarn yny lav ac y dayth ev hyt ynghaer 
Efroc lle doed llys Edwin. Ac val ydoed Braint yno ymlith yr hai tlodion. Sev 
y gvelai ev y choaer a llefter yn y llaw yn mynet y gyrchu dor y vrenhines 


BRUT TYSILIO. 


—— 








BRUT G. AB ARTHUR. 


diavyl em blaen engyl Neuver. A brenhined a etholynt nit herwyd duo namyn 
er hoa a velynt en creulonaf. Ac ene lle egan er un rei ae hetholynt e Iledyt. 
kan ethol ereill a vei creulonach. Pvybynac a vei aravach ac echedic nes i garu 
gvirioned, hono megys gelyn enys Prydein a diftryoyt. Ac or dived pob peth or 
a garei dug ac or a gaffaei o kyhaval vract e goneynt. onyt bot en caruach 
kanthunt er hyn a kaffaei duo. Ac evelly e goneynt pob peth or a vei gorthynet 
yr iechit. A hep keifliae dim ygan vedyc er holl iechit. Ac nit na mey y 
dynion byt namyn kenveint duo ehun ae vugelyd heb diofparth a geneynt evelly. 
Ac vrth heny nit ryved bot en kas gan duo er rei anvonhedic a goneynt e petheu 
heny. Ac vrth heny € duc duo e pobyl, hono yr inynnu dial eu fyberwyt arnad- 
unt. ac eu dehol oc eu golat. Ac eiffoes os gatei duo teileng oed inni llavuriae 
i geiffiao derchavael e kenedyl kyvaríangedic ar ei hen teilyn&aet. rac bot en 
wardoyd yn kenedyl en bot ni en llyviodron gvan oni llavurien oc en holl allu i 
keiffiao eu rydhau. kanys er un gorhentat a vu ynni en deu. orth heny diogelach 
ac chovnach e keiffiaf Kanherthvy egenyt titheu. Maelgon Geyned e gorurchel 
vrenin Prydein e pedveryd gwr a wiedychos geedi Arthur. deu vab a vuant idag. 
nit amgen Run ac Einiaen, i Rune bu vab Beli. yr Beli hene e bu vab Iago. i 
Jago e bu vab Catvan vyn tad inheu. Einiavn gvedi marv i vravt a deholiet or 
ryvel e Saeflon ac a deuth hyt e lat hon. Ac a rodes i verch i Hyvel Vychan 
brenin c vlat hon. mab Hyvel ab Emyr Llydav. e gvr ygyt ac Arthur a orefcyn- 
gys ¢ teyrnaíoed. ac o hono e ganet Alan i vab. o Alan Hyvel dy tat titheu. e 
gwr hyt tra vu vyoi holl Freinc a dyporthei ovyn en vŷyaf or tyvyfogion en 
gaítat I, 





1 A gvedy daruot y felyf dywedut yr 
ymadrodyon hyn: megys kywylydyae a 
oruc katwallavn. ac atteb yr brenhin 
val hyn. Argloyd vrenhin heb ef duo 
attalho ittt adao nerth ymi y geiffav vy 
kyguoeth tracheuen. A minheu ac 


diochaf yr hyn a dywedy titheu bot yn 
ryued genhyt leícet kenedyl ynys pryd- 
ein: hyt na allatìant kynhal breint eu 
hen tadeu. gvedy dyuot y brytanyeit 
hyt y wìat hon. Nyt reit ryuedu 
hynny herwyd y gnelir imi. Sef ach- 

avs 


, 

376 BRUT TYSILIO. 

ymolchi ac y managvys y voreyn y Vraint aníavd y llys a dangos y devin idaŷ a 
fan dayth y devin y rannu cardodau ymlith y bobl dlodion y brathod Braint ev ar 
vagl hayarn treydo yny dygeydod ev yn var9 yr llaor a ni cybyeyt poy ai llas ev. 
Ac vedy hyny ydaeth ev hyt ynghaer Exon a dyfynu atto laver or Bryttaniait a 
chadarnhae y dinas ar gaer a oruc a manegi y bavb darvot ido lad y devin. Ac 
anvon y choedl hyny a oruc ev y Gadeallon a erchi ido dyfot i ynys Brydain yn 
gyntav a gallai ac ynte barai dyfynu cebl or Bryttaniait yn y crbyn. a fan gigle 
Bainda tyeffoc y Saeffon byny dyfot a ‘lu maer a oruc cv y ymlad a chaer Exon. 
A fan gigle Gadeallon hyny dyfot a oruc i ynys Brydain a dengmil o varchogion 
yn borth ida? y gan Selyv vrenin Llydao ac ni orfoyffod yny dayth hyt ynghaer 
Exon. Ac yno bydinav y lu a oruc yn bedair bydin a chyrchu y Saeffon a llad 
llaver o nadynt a daly Painda a rac y lad y gerhaod Painda y Gadvallon a mynet 


— eae 





BRUT G, AB ARTHUR, 


Ac eno ygyt a Selyf e gaiaf bono e bu Katwallaon ac oeu kytgyghor ellog 
Breint Hir i enys Prydein i geiffiao os kanhatei duo ida9 o nep ford kafael llad 
devyn Etvyn. rac lleíteiriae o honae o kynnevodic kelvydyt i Katwallaen dyvot yr 
tir. Ac gvedy dyvot Breint Hir i Porth Hamont yr tir. ef a kymyrth gvife 
reidus amdanae. ac en rith anghanavc kerdet, Ac ef a gonaeth ida? bagyl o 
haiarn. a hono en vlaenllym iavn. ar hon o damveiniei duo idav kafael kyford y, 
lladei enteu e devyn.. Ac odyno e kerdvs parth a chaer Efraec. kanys eno en 
er amfer honv et oed Edoyn. Ac orth heny gvedi i dyvot yr dref emkymyfeu ar 
reidufion aoruc er rei aoedynt en aravs aluíen em porth llys e bren- 





avs yo. dylyedogyon yr holl teyrnas a 
duc a tywyffogyon. byny ganthunt hyt 
ywlat hon. Ar anlyedogyon a trigaff- 


ant yno.. A phan gauas yr anlyedogyon. 


medyant y gwyr bonhedic: ymdyrch- 
auel awnaethant gynteu yg ham ryuyg. 
a cham fyberwyt yn vŷy noc y kan- 
hadei dylyet. Ac o ormodyon kyuoeth 
a drych y lley a golut. ymrodi y odinab 
megys y dyweit gildas. hyt nat mvy y 
pechaet hŷn: no phop pechaet or a 
uyd ymplith ykynedloed. Ac yn pen- 
haf peth a diitryo yr boli da: Caflau 

iroed. A charu kelwyd. A thalu 

roc dros da. Gredeu enwired dros 
hegarvch. Ac y uelly y goneynt pop 
peth yn orthoyneb yr wirioned. Ac ny 
cheiflynt dim gan vedyc yr holl nerth- 
oed. Ac ygyta hynny: hyt nat mŷy 
y.gvnaei y dynyon y byt hynny: namyn 


meneich ar egloyfwyr a chenuein duo 
ehun. Ac vrth hynny nyt ryued bot 
yn gas duo y genedyl y wnelei y ryv 
diftryo weithredoed hynny: Ac or 
achavs honno colli o nadunt tref eu tat 
ac eu gvlat: kanys a oed yn mynnu 
deyn eítraen genedyl y dial arnadunt 
eu pechodeu. Ac eiffoes teîlon oed 
pei duo ae canhattaei keiífa9 kenydu 
eu breint ac eu teilygdaet. Ac y vvrv 
gvaradeydyt y orth an priavt genedyl 
mal na ellit dywedut an bot yn tywyíf- 
ogyon lleíc: na gvallus. mal na lau- 
uryem y geiflao boro gwradeydyt y 
orthym. Ac yn achwanec y hynny. 
byach ehofnach yd archaf y dy can- 
horthoy ti. noc vn arall. kanys vn gor- 
hentat a vu yn andeu. Ac velly doyn 
y hach awnaeth yn dec. B. 


377 


gydac ev i ymÌad ar Saefon a roi geyftlon a oruc ar vot yn gyvyr yr brenin. Ac 
yna ydaeth Cadeallon trey hymyr am ben Edein vrenin. A dyfot a oruc ynte a 
llu or Saeíon. yn erbyn Cadvallon ac yn y lle y llas Edvin a Gorblot vrenin Orc 


BRUT TYSILIO. 





int. Ac val et oed Breirit en treizlae emplith er anghanogion enachaf choaer 

idag en dyvot allan or llys a phaeol eny lla en kyrchu dovyr yr vrenhines, A 

hono a dygaffei Edvyn o kaer Wyrangon gedy dehol Katwallaon hyt tra ydoed 
en anreithiaŵ gŷladoed e Brytanieit. Afan ydoed hono en kerdet heb lav Breint 

' atnabot i choaer agvnaeth ac vylae. Ac en ifel galo arnei. Ac effef aoruc hitheu 

troíìì i hoynep attav. ac en gyntaf pedruffao poy oed. Ac gvedi dyneffau attav ac 

atnabot 1 braot megys haiach llecygu rac ovyn o dryc damvein i atnabot o neb a 
kafael oi elynion ai daly. Ac gvedi karedigion cufaneu ac geirieu ry buchedic 
ar vyrder megys amadradd arall hi a vynegys oi bravt anfavd e llys, aca dangoffes 
idav e devyn et oed eni geiília9. kanys ef edothoed i orymdeith emplith er 
reidufion tra edoedet en ranu alufíeneu udunt 4. Ac gvedi atnabot o Vreint e 
devyn, ef a erchis oy chvaer en nos hono keiflia9 dyvot en lledrat or llys hyt attag 
enteu odyeithyr e gaer kar llae hen dempyl oed en agavs yr dinas ac enteu ae 
baroei hi en llechu em pen e karec hono. Ac en e lle et aeth Breint em plith 
toryf or reiduffion en e parth et oed e devyn en eu ryoli. A hep gohir pan gavas 
ef ryt ar i kyvlacan. ef a derchevys wrdun ac a want e devyn adan i vron ac or 
un dyrnavt y lladaod, Ac en y lle bor i vagyl oi lap ac emgudiao em plith er 
anghanogion ereill heb i atnabot o nep nai dybia. Achan kanherthey duv, 





I Ac yno y trigoys katwallaŵn y 
gayaf henny y gyt a felyf vrenhi llydav, 
Ac anvon breint hir i enys prydein 
aorugant o gytgyghor. y arvaethu kaff- 
ael or gattei duv idav kaffael y devin. 
yr ydoed yn lludias Katwallaon y dir 
enys prydein. Ac yna y dothoed breint 
hir y porth hamont yr tir. ac ymviígav 
aoruc megys y reiduffyon. ac yn y dull 
honno ymdeitha9 parth a chaer efraec 


2 A phan oed breint hir yn y lle 
honn fef y gvelei ei chwaer a lleítyr 
ganthi yn dyuot allan or llys vrth 
keiffao dofyr yr vrenhines... A honno a 
rydygaffei etwin o gaer wyrangon vrth 
ymichoelut o dyhol katwallaon. A phan 
welas breint hir y voreyn yn dyuot yn 
agavs attaŷ. wyla aoruc. a galv arnei 
yn ifel. Sef awnaeth hitheu derch- 
auael y golec gan pedruílae. <A greedy 


lle yd oed y devin yn llys etwin. Sef y 
kauas yny kyghor goneuthur bagyl 
hayarn a blaen tra llym idei ygyt ar 
hon yr aruaethei llad y devin or rygheìi 
bod duo ida9 ymkyuaruot ac ef. A 
gŷedy dyuot yr gaer kytymdeithoccau 
ar reiduíffyon aoruc bremt y rei o 
bervyd deuavt a eruerynt derbyn elufeni 
yn porth llys y brenhin. B. 


dyuot attao ac atnabot y bravt ergryn« 
edigyaeth a gymyrth rac ouyn y dam- 
vein oe atnabot gan y elynyon ae daly. 
A gŷŵedy ymgaredigae ar vyrder troy 
amrauael ymadravd hi uenegys idav 
anfaed y llys. ac a dangoffes y dewin 
ida. kanys ef a dothoed yn ol y aruer 
ym plith y reiduffyon orth rannu kar« 
davt udunt. ° 


aC 


378 BRUT TYSILIO. 


ai holl luoed, Ac wedy gorvot o Gadeallon dechrau a oruc dileu y Saefon aì 
diftryo drwy lad a llofgi allad y Saetinefau a thynny y baichogi oi crothau y. 
gaiffio difa y Saeíon o ynys Brydain. Ac yna y llas Offric vrenin ai dau nai a 





BRUT G. AB ARTHUR. 


kyrchu i lechva?. Ac odyna i chwaer enteu gwedi bot nos en dyvot o lawer 
ford en keiffiaw mynet allan or llys. ac nis galles. kanys kyfraw mavr ac ovyn a 
kyrch Edwyn o achavs rylad e dewyn. Ac wrth heny goffot gyilwyr a cheitweit 
a gonathoed. ar rac er rei heny ni chafei hitheu ford allan. Ac gwedy gwybot 
o Vreint heny. enteu a aeth or lle hono hyt enghaer Exceftyr2. Ac eno 
dyvynnu attao e Brytanieit. A menegi udunt e kyvlawan ar ryonathoed. Ac 
gwedi anvon kennadeu at Katwallaen. kadarnhau e gaer hono aoruc. a gorch- 
ymyn i holl wyrda e Brytanieit llavuriaw i gado eu dinaffoed ac eu keftyll. Ac 
-en llawen arhos dyvodedigaeth Katwallaon kanys ar vyr edeuey a phorth egan 
Selyf brenin Llydaw i eu Kanhwrthgya9 3. Ac gwedi honni e cheedyl hŷn tros 
er enys Peanda brenin fwyd Keynt a meihaf kynnu)leidva o Saeffon ygyt acefa 
deuthant hyt egkylch kaer Exceítyr a gearchae Breint en e dinas ac dechreu 
emlad ac ef 4. 
Ac ar heny enachaf Katwallaon en defkynu yr tir oi longeu a dengmil o 
varchogion arvaec ygyt ac ef ygan Selyf brenin Llyday. Ac en kyvlym kyrchu e 
We et oedet en gearchae Breint. Ac gvedi eu dyvot hyt en agavs yr llu goahanu 
i varchogion en pedeir kat a heb annot kyrchu i elynion. Ac gvedi dechreu 


mg 











3 A gvedy adnabot y dewin. íef a 
erchis breint oy cheaer. kaffael ftord 
os gallei y dyuot yn diarcybot or llys 
attaw hyt yn agavs y hen temhyl aoed 
gerilag lle y gwnelbei llechu yn y 
haraws. Ac yna.yd aeth breint ygyt 
ar toryf o reiduflyon hyt y He yd oed y 
dewin yn eu ryoli. A pban rodes y 


2 A phan ydoed breint euelly. y 
cheaer ynteu gvedy bot trey y nos yn 
mynnu o pop yftryo kaffael fford 

dyuot allan or llys ac eiffoes nis gallei 
hynny. kan y kyffrao ar brav aoed yn y 

3 A gwedy dyuot yno dyuynnu attao 
y brytanyeit aoruc breint. a dyvedut 
udunt y gyflauan a rywnaethei. yna 
kadarnbau y gaer honno awnaeth. a 
gorchymyn y holl wyrda yr ynys ym- 

-4 A gvedy mynet y cheedyl hŷnnŷ 
yn hyípys tros ynys prydein. ícf aoruc 
peanda brenhin keint kynnullae y llu 


tyghetuen idao fford y gyflauan. fef y 
gvant y dewin adan y vron. ac ar dyrn 
avt henne y lladaed.. Ac yn deiflyuyt 
ber? y vagyl ymdeith awnaeth breint a 
mynet ymplith yr aghanogyon ereill 
hep nep yn y dybyaŷ. ac yn diannot 


' kyrchu y lechua, B. 


llys o achaes agheu y dewin. goffot 
geilwyr aoruc etwin ar y gaer. Ac yna 
pan atnabu breint hynny ymadael 
aoruc ar lle hono. a mynet parth a 
chaer exceftyr. B. . 
geiílyao y gady y dinaffoed ar keftyll. 
ac heuyt anuon kenhadeu hyt ar kat- 
wallayn y erchi idav ymcheelyt yn 
diannot a phorth ygan íclyf brenhin 
llydav y eu kanhorthwvav. B. 
meyhaf a allei or faeffon a mynet hyt 
yg kaer exceítyr a gvarchae y dinas a 
dechreu ymlad a breintyno. B. ~ 


Ay 


BRUT TYSILIO. 379 


Byanda vrenin Yfgottlent a dathoed yn borth i Offric ai bobl oll a Jas. Ac yry 
le ynte y dayth Ofwall yn vrenin a Chadeallon ai hamlidiod ev o le ile. ac y 
foes Oíwallt o veon myr maen a vnathoed Seferys amhcravdr Ryfain rong Daifr 
a Brynaich. Ac y danvones Cadeallon Baynda ar ran vvyav or llu y emlit ef. aì 
gylchyny a oruc Paynda ny lle a eloir maes nefav!. Sev a oruc Ofwallt drych: v 
delv y groc a dyvedyt vrth y gydmaithion dygwydvn ar yn gliniau on llvyr collys 
a gwedion dug holl gyfoethavc yn rydbau ni y gan y tyoffoc croylon Paynda. cars 
duv a vyr mae caiílio rydhau yn cenedl ydym ni. a thrannoeth y cyrchod Ofvallt 
y elynion gan ymdiret y dud a gorvot a oruc ai ordives yn Vyrnwy ac yna y 
_ Radod Paynda Ofvallt vrenin. Ac vedy llad Oíeallt y dayth Oívyt Aecloynn y. 





BRUT.G. AB ARTHUR, 
_ 


' emlad daly Peanda allad llawer oy lu. Ac gvedi nat oed ford arall idav egallei 
kafael iechit gwrhau agonaeth i Katwallaen a rodi geyítlon. ac adav mynet ygyt. 
ac ef i emlad ar Saeffon. a chadarnhau heny trvy arvoll a gŷyítlon 1. 

Ac gvedi kafael o Katwallaen e vudygoliaeth. galo agvnaeth attao i wyrda a 
veílynt goaícaredic. troy hir amfer. Ac en diannot kyrchu e gogled ar tor 
Edoyn. a dechreu anreithiao e goladoed2. Ac gvedi menegi heny i Edoyn ef a 
kynnullaed attao hol] vrenhined e Saeffon. a hyt e maes a elvir Hedfeld en 
erbyn Katwallaon. a dechreu emlad ar Brytanieit. Ac en e lle ar dechreu er 
emlad e llas Edoyn ai holl pobyl haiach. gc Offrit i vab ygyt ac ef. a Gotboit 
brenin Orc. a dothoed en porth idav, ar ran voeyaf or eu llu ygyt ac vynt 3. 

Ac gvedi kafael o Katwallaon e vudygoliaeth kerdet aoruc trey goladoed e 
Saeffon er kyn creulonet ac nat arbedei i neb. namyn en e lle e gvelhey Saefnes 
en veichiaec. ai gledyf ed ellyngei i beichiogi yr llaer. Ac evelly nit arbedei nac 
i wr nac i wreic. nac i was nac i vab. kanys ef a vynnei en llvyr eilliao kenedyl 


e Saeflon or enys hon en bollavl. Ac vrth heny. pa rei bynac a gafei onadunt o 
! 





t Ac ual yd oed y faeffon euelly yn yn diannot Kyrehu y elynyon. ac eu 
o 


warchae breint. nachaf katwallaon a 
egmil o wyr aruacc ygyt ac ef yn 
dyuot yn ganhorthey o lyda9. ac yn 
difkynnu yr tir oc eu llogheu. ac yn 
gyflym yn kyrchu parth ar gaer honno. 
‘A phau oed yn agaŵs yr lle rannu y 
varchogyon yn pedeir bydin aoruc. ac 

2 A goedy kaffael y uudugolyaeth 
honno gale attaŷ y hol] wyra awnaeth 
katwallaon. y rei a vueffynt wafkared- 


3 A phan gicleu etwin hynny kynnull- 
ag atta9 aoruc holl vrenhined y faefion. 
a dyuot yn erbyn Katwallaen byt y lle 
aclwir hetfeld. Ac yno eifloes vedy 


kymhell ar gan llad niuer maer 
onadunt a daly peanda. A phan welas 
y gwr honno nat oed fford idav gaffael 
rydyt gwrhau aoruc y katwallavn. gan 
rodi gvyftlon ac adav mynet ygyt ac cf 
yn erbyn y faeffon. B. 


igyon er talym o amfer. a mynet yn 
diannot y ryuelu ar etwin parth ar 
gogled. 

dechreu y vreydyr y llas etwin ae holl 
lu haeach. Ac ygyt ac ef y dygeydos 
offryt y vab a gotbott brenhin ore. a 
daethei yn kanhorthoy idav. B. 


3Ca . 


$80 


vract ynte yn vrenin yn y le. A chynyll follt a oruc ai hanvon y Gadeallon 
achos ev oed oruchel vrenin ar gvbl or ynys a gerhau a oruc Oíeytidaeev. Ao 
yna y codes y dau nai vaibion y vravt y ryfely yn erbyn Ofeyt. Ac vedy na 
thyciod ydynt cymodi ac ef a venaethant. ac at Baynda brenin y mars ydaeth 
Oívyt y ervynait nerth ganto y ryfely ar Gadgallon. Ac y dyvat Paynda na 
lefaffai ev dorri ar brenin tra vai vyv oi erogaeth heb y genat. Ar fulgwyn rac 
gyneb daly y lys a oruc Cadeallon yn Llyndain a chebl o dywfífogion Cymry a 


BRUT TYSILIO. 





BRUT G. AB ARTHUR. 


anghlyvedigion poeneu i dyvethaei!. Ac or dived breydyr vu idav ac Offric er 
hen a deuth gvedi Edeyn. a hong a las ae deu neicint. er rei a deleint goledychu 
gvedi ef, Ac geedi llad er rei heny. Offeallt a deuth en vrenin en Eicotlont. a 
hen hevyt Katwallaen gvedi er rei ereill ar ryvclaed arnav ac ae ffoes o clat poy 
gilyd hyt e mur agvnathoed Severvs ameravdyr er rong Prydain ac Efcotlont. Ac 
gvedi heny ef a envynaed Peanda ar ran voyaf or llu kanthav hyt e lle hono i 
emlad ac ef2. Ac eílef aoruc Oflwallt hyt tra ydoed Peanda eni varchaey en e 
maes a elvir en Saefnec Hevefelt. ac en Gymraec e Maes Nevavl, noíveith derch- 
avael croes er argloyd eno ac erchi oy kytemdeithion ac oy kytvarchogion ac oy 
Yaon llef dywedoyt. plygon en glinieu a gvedien er holl kyvoethavc Duv byv hyt 
pan yn rydhao ni ygan fybero lu e Brytanieit. Ac ygan eu hyíkymun tevyífaee 
Peanda, kanys ef a wyr mae iaŷn edym ni tros en kenedyl en emlad. Ac erth 
heny pavb onadunt a gonaeth megys i herchis. Ac evelly pan deuth e dyd e 
kyrchaffant eu gelynion a hervyd evyrllit eu ffyd heynt a kaofant e vudygoliaeth 3, 
Ac goedi menegi heny i Katwallaven llidiav a gênaeth a chynnullae llu mavr ar 








t A gyedy y vudugolyaeth honno 
kyrch troy eladoed y íaeílon awnaeth 
kalwallavn gan y vath kreulonder hyt 
na adavei nep yn vyv, namyn lle goel; 
hei wreic yeichiavc. ac gledyf yd ellygei 


2 Ac yn kerdet racda9 evelly or 
diced breydyr a uu idav ac offryc. y 
gwr aoed yn dywyffavc ar ol etwin. a 
honno a Jas ygyt a deu nei idav. y rei 
a oedunt y lycodraethu gvedy ef, Yna 
y daeth offwallt yn vrenhin yn y gogled. 
ac yn erbyn hŷnnŷ y daeth katwallaen 


3 A phan ydoed peanda yn gvarchae 
offwallt yn y lle aelvir yn faefnec 
heuefelt. ac yn gymraec y maes neyavl. 
íef awnaeth oflwallt yna derchauael 
croes yr argloyd. kan erchi ar y gyt- 
uarchogyon oc eu llaen llef dyvedyt 
plyg9n an glinyeu a gvedyon yr holl 
hyuoethavc duo yn rydhau o dwylav y 


y beichogi hyt y Laver. ac evelly nyt 
arbettei na gwr na gwreic. na hen nac 
ieueinc. kan wneuthur kyflauian dru- 
enus o kenedyl y faeflon, kan aruaethu 
eu diua yn hollaol or ynyshon. B. 


ac ae kymhellaod ar ffo o wlat pey 
gilyd hyt y mur a adeilaod feueros am- 
beravdyr y rog lloegyr ar alban. Ac yna 
anuon peanda aoruc ygyt aran veyhaf 
or llu hyt yn y lle hvnnv y ryueln 
arnav. B. 


brytanyeit dyval. ac ygan yr yfkymun 
tywyffave peanda. kanys ef a wyr an 
bot ni ar yr ian yn ymlad tros yn 
kenedyl. Ac yna pavb awnaethant yn 
ol y orchymyn. a phan dorres y waor 
y dyd trannoeth kyrchu eu gelynyon 
aorugant. a throy evyrllit eu ffyd kaff- 
acl y uudugolyaeth, B. 


BRUT TYSILIO, 381 


Saeffon a doethant yho erth goron Cadvallon namyn Ofvyt Aeloynn. Ac y gofyn 
Paynda paham na dathoed Oívyt yno. Am y vot yn glav heb y brenin. nagev 
os gwir heb y Paynda ev a danvones attai y gaiffio gennyv gyttuno ac ev y dial | 
4y vravt arnat ti. Ac am na chittunais ac ev anvon cenadau a oruc y Sermania y 
vahod y Saefon atto y dial y vraot arnat ti ac arnav innau ac yn arvyd ar byny 
eva deholes y dau nai y maes or ynys ac ev a gaiffiod vy nghittundeb i yn 
dervyn di ac am hyny y mae ev yn torri hedoch ynys Brydain. A dyrro di 
argloyd genat y mi y lad ev neu ydeol ymaes or ynys. Ac yna ydaeth Cadvallon 
yny gynghor, Ac y dyvat Mredyd vrenin Dyfet wrth y brenin. nidlit ti baidio 
ar darpar cyntav nit amgen no dehol cebl or Saeíon or ynys hon. Ac am hyny 





BRUT G. AB ARTHUR. 


erlit Offwallt a breydrao ac ef. en lle a elwir Bwrne i kyrchos Peanda ac i 
lladaed !. 
— Ac gvedi llad Offwallt a Îlaver o vilioed oy wyr ygyt ac ef Offwy aeloyn i 
vravt a deuth en vrenin eni le. a hvn? ar rodes llaver o eur ac ariant i Kat- 
wallavn, Ac a gavas tangnheved yganthav. a gorhau idag hevyt 2. Ac ni bu 
un gohir hŷynt a gyvodaffant en ìi erbyn. Alffryt i vab ehun ac Oydwallt i ney 
vabi vravt. Ac gvedi na ellynt fevyll en i erbyn hoynt'a foaffant hyt at Peanda 
i geiffiac nerth. yganthav i oreícyn kyvoeth Oflvy aelvyn3. Ac vrth na lavaffei 
' Peanda torie tangneved ar rygonathoed Katwallaon trvy teyrnas enys Prydein 
ef a annodes. heny hyt pan keiffiei kanhiat Katwallan, ae yr ryvelu arnav ae i 
rodi kat ar vaes.idag, Ac vrth heny treigylveith pan edoed Katwallaon e 
falgoyn en Llundein en daly llys ac en gviícae coron e deyrnas am i pen. A. holl 
tyvyffogion e Saeffon ygyt ac ef eithyr Offŷy aeloyn ehun. ac ygyt a henny holl 
tyvyflocion e Brytanieit. Peanda a deuth ar e brenin a govyn ida. pa achavs 
na dothoed Offwy aeleyn ehunan yr llys annot un-tyvyífavc or Saefon. Ac gvedy 
c(lywedgyt or brenin idav, emae o achavs i vot en glaf. Peanda a dywat orthag. 
nit er hyny argloyd ep ef. namyn i kennadeu a envynaod hyt en Germania en ol 
e Saefon i dial Ofwallt i vravt arnam ni miathi. Ac ygyt a heny Peandaa 
(lywaet ry tori y honao ef ehunan tangnheved e deyrnas pan dyboleys Aelffrit i 
vab ac Oytwalt 1 nei vab i vraŷt o teyrnas Nordhanhwmyr. Ac vrth heny ef a 








1 A gvedi clybot hynny o gatwallaon 
blyghau aoruc a chynnullao Jiu maer er 
cyrchu offwallt. ac yna ymlad ac ef 

2 A gvedy llad ofgallt ar ran voyhaf 
oc y lu ofwi aeloyn y vravt a uu yn 
goledychu ar y ol ef. A bonne a gauas 

3 Ac yna yn diannot alflut mab y 
oíei ac odwalt y nei vab bravt a gyv- 
odaffant yn y erbyn. a chan ny dy- 

bed 


aoruc peanda ypy lle aelwir borne ac y 
las. B. | 


tagnoued gan katwallaon trey vrhau 
ida9. a thalu amylder o eur ac aryant. 
B. 


grynnoes. udunt hynny vynt a ffoaffant 
ar peanda ac erchi kaffael porth gan- 
thao y oreskyn kyuoeth ofei aelvyn. B. 


383 | BRUT FYSILIO. 

dyro genat y Baynda vynet i ymlad ac Ofeyt megis y ado pob un o nadynt y 
gilyd. achos na dyly anfydlaon gado fyd ortho. ac velly y diítryeir hoynt o 
geblz. Ac yna y rodes Cadvallon genat y Baynda ryfely ar Ofeyt.. Ac y helaed 
Paynda ev troy hymyr a dechrau llad a lloígi y gyfoeth ev. Ac y cynigiod 
Oíeyt rawnfom maer o da y Baynda er cael y hedoch. Ac nis cymerai ynte 
pamyn ryfely arno. Ac y rodes ar Duo dervynu ryngtynt. Ac yn y vruydr 
gyntav y llas Paynda.- Ac yna y rodes Cadeallon y yrenhiniaeth ev y Wlvryt ap 
Paynda. Ac yr aeth hvn? y ryfely ar Edbart tyofoc y Mars. Ac ny divet y 





BRUT. G. AB. ARTHUR. 


erchis yr brenin kanhiat oy lad neu enteu i dyhol or deyrnas en hollaclt, Ac 
6rth heny gvedi medyliae or brenin lager enghylch heny ef a erchis oy kyghorwyr 
medyliao pa beth a kynghorunt am heny. Ac val etoedynt evelly pavb en 
_ menegii kynghor. Maredyd breuin Dyvet emplith pawb a dywaet. Argloyd 
wrenin ep ef. kanys. buaffei arvaeth kenhyt ti gorthlad holl kenedyl e Saefon o 
enys Prydein. pa achaes veithon e gedi titheu hoynteu i vuchedockau en tang- 
mevedus en ein plith ninheu. Ac orth heny argleyd kanhiatta udunt ehunein 
ryvelu er rydunt megys ac advyd e diftryvier heynt o gyvnevit aervaeu i kanthunt 
ehunein. kanys nit iaon kado ffyd orth e nep a vo bradwr en vaftat. kanys er pan 
deuthant c Saeíon en gyntaf yr enys hon en vaftat e maent en bredychu en 
kenedyl ni. Ac erth heny delei ti kado dy ffyd orthunt hoy. kanhiatta i Peanda 
kyvodi erbyn Ofoy aelvyn. megys e darfo or tervyíc bono, er neill onadynt ae 
Mad ae enteu i dyhol or enys hon3. Ac vrth heny Katwallaen a kanhiadaed i 
Peanda ryvelu ac Ofvy aeloyn. Ac odyna Peanda a kynnullos llu mavr. ac a aeth 
trey Homyr ar tor Ofey aeloyn. a dechreu anreithia9 e gvladoed a ryvelu 











3 A chan nat allei peanda torri y 
tagnoued awnaethei katwallaon tros y 
y9Ìiadoed annot hynny aoruc byt pan 
kaffei kanhiat gan katwallaon y vroyd- 
rag arnay. Ac yna tra ydoed katwall- 
aen yn daly llys ar vylyeu y íulgvyn yn 
llundein. ac yn gyiíca9 coron y deyrnas. 
fef yd oed yno holl tywyffogyon y 
' faeffon eithyr offwi aeloyn yn unic. 
gyt a boll tywyffogyon y brytanyeit 
heuyt. Ac ynay daeth peanda ar kat- 
wallavn y ouyn py achavs na dathoed 
a Ac yna gvedy galo o gatwallaen y 
gyghorwyr atta9. a medylya9 peth 
awnelhit am hynny. ym plith hynny y 
rodes maredud vrenhin dyuet y kyghor 
hen. Argloyd heb ef..kanys holl gen- 
edyl íaeíon a derpereifti eu dehol yn 
lleyr or ynys hon. pa achaes na thngeift 


ofwi yr llys. ar holl tywyfogyon wedy 
dyuot namyn ef ehun. A chatwallaon 
a dywact mae claf oed. Nac ef arg- 
loyd heb ef nyt or achaes honne na 
doeth, namyn anuon kenhadeu awnaeth 
hyt yn germania yfcymun y waed 
faeffon attav y geiía9 dial y vrat arnafi, 
athi. ac ygyt a hynny heb ef y mae yn 
torri tagneued ynys prydein. gan dihol 
y deu nyeint alflut ac odwalt. Ac 
erchi canhat awnaeth peanda oe lad 
noe diho o teruyneu ynys prydein. B. 


titheu ar y medel honno kanys ny dyl- 
yit kado ffyd orth y neb nys catwo. Ac 
orth bynny dyro canha y peanda y 
ryuelu ac eynt. ac attayd ef a lad pop 
rei o nadunt y gilyd. yr íaeíon, ac y 
uelly y dilbehir or ynys hon. B. 


BRUT TYSILIO, $83 


cymodi a oruc Cadeallon3. Ac velly y by Gadvallon yn geledychu ynys Brydain 
ac yn benadyr Cymry a Lloegr vyth mlyned a daygain yn y fyrthiod ev men 
haint a chlevyt ar pymthegvet dyd o vis ragvyr y by varv ev ac y hiravd y Cymry 
y gorf ev ac iraidiau gwrthvavr ac ai roeíant ev mewn delo o lattwn a vnaeth- 
boyt trwy gyvrainwaith anifigedic ac a roeíant y delo hono ar varch o lattva. 
yvch ben porth Llyndain i rythro ar y Saefon. Ac yn y porth hone y gonaeth- 
boyt egloys ai chyfegry hi yn enw Duv:a Marthin âc yno y cenit yfferennau rac 
enait Cadvallon y gor a droganod Merdin yn varchavc efydaol 3. 





BRUT G. AB ARTHUR. 


arnat, Ac or dived rac aghen Offey aelvyn a edevis breninolion rodion o eur ac 
ariant mvy noc a ellir i credu yr peidiag a ryvelu ar i gyvoeth. ac emchveloyt 
adref. Ac gvedi na mynney dim ygantha? e brenin honv a fyllaed ar kanhorthoy 
duv. a chet bei llei eirif ilu noc un Peanda. ef a rodes vrvydyr idav ker llae 
avon Wynved neu Wynnet. Ac gvedi llad Peanda Katwallaon ar rodes i Wlffret 
i kyvoeth. A hen a kymerth Ebba ac Etbert i ryvelu en erbyn Offwyd. ac or 
dived o arch Katwallaen heynt a tangnhevedafant 2. 

Ac gvedi elenŷi vyth mlyned a deu ugeint. Katwallaon e bonhedicaf ar 
kyvoethocaf brenin e Brytanieit en treuliedic o heneint. pythevnos gvedi kalan 
gaiaf et aeth or byt hon. ae gorf airvyt ac iredeu gverthvaŵr. ac a dodet em 
men dele o evyd agonathoydyt ar veíur i veint ehun. Ar delo hono a dodet ar 
delo march o evyd anryved i degech en arvavc. a hono a offodet ar porth o 
gorllesyn en Llundein en arvyd er racdvvededig vudygoliaeth uvchot. ac yr ar- 
uthred yr Saefon. Ac adanav et adeilaíant eglvys en er hone kenir eferenneu 
rac i eneit ef ac eneidieu kriftonogion e byt en holla9l, a hene vu e tevyfaec 


evydael 3. 





: Ac ar hynny y rodes katwallavn | 


ganhyat y peanda ryuclu ar oíwi. A 
gvedy kynnullae llu mavr. kychwyn a 


2 A chynnic aoruc ofwi lawer o 
rodyon o eur ac aryant y peanda yr 
peiday ae ryuelu. A gvedy na mynnei 
peanda dim ganthav. Sef awnaeth 
kynnogni due ac ef. A chyn bei llei 
y niuer noc un peanda y rodi kat ar 
vaes idav ar lan yr anon a elwit gun- 
jued. Ac y llas peanda ar y deguet 

3 Ac vyth mlyned a deugeint gwedy 
goruot katwallaon y bu yn gvledychu. 
Ac ym pen yr vyth mlyned ar deugeint 
yd aeth or byt hŷn y pymthecuet dyd 
o vis tachwed. ae gorff a gymyrth y 


oruc peanda trey humyr ar torr ofwi. 
A ryuelu yn wychyr a oruc arna? gan 
anreithae y wlat. B. 
arugeint o tywyíogyon y faefon: a ry- 
uychan oll. A gvedy ìlad peands y 
rodes katwallaen y kyuoeth y ulfrit y - 
vab. Ac y kymyrth ulfrit tywyfogyon 
mers y ryuelu yn erbyn ofwi. Ac 
eiffoes or diwed y kymodi awnaeth 
katwallaon odunt. B. 


brytanyeit ac ae hirafamt ac ireideu 
gwyrthuaŷr. Ac y dodaffanc y myvn 
delo edyf gwedy dineu ar y lun ehun. 
o enryued geluydyt. Ac y goffodaffant 
y dele ar varch uch pen y porth tu ar 

gorllewcin 


384 BRUT TYSÏLIO, 


Ac ni ol ynte y dayth Cydoaladr vendigait y vab yn vreniri. Oet Crift yna fî. 
Ac yna y by Gydoaladr yn dangnefedys yn cynal coron y dyrnas ai llysodraeth un 
vieydin ar dec ac yna y clefychod Cydealadr o hir nychdot. Ac i tyfod tervyfc 
rong y Cymry y hunain. cans mam Gydvaladr oed cheaer un dat a faynda ai 
mam hithau oed vraic vonhedic o dlyedogion Erging ac Eyas cans pan gymodes 
Cadevalïon a Faynda y cymer ef y vraic hono yn briot yr hon oed vam Gydoaladr 2, 
Ac yn y tervys hyny y dayth mall a nevyn ar y Bryttaniait yn dial gan duo am y 
pechodau megis na chefit dros oyneb ynys Brydain un tamait bara namyn cic 


— d db 





BRUT G. AB ARTHUR, 


Ac gvedi maro Katwallaon. Katwaladyr vendigeit i vab a kymyrth llyvodraeth 
e deyrnas. er hon a elvis Beda Chitwalt. ace bu en geledychu deudengmlyned 
en froythlaon dangnevedus en kynnal coron a llygodraeth, Ac ena clevychu 
aoruc Katwaladyr o nychdavt hir. Ac ennynu tervyíc awnaeth ena erhong e 


Brytanieit ehunein!. Mam Katwaladyr vendigeit oed chevaer un dat i Beanda. - 


Ai mam hitheu oed oreic vonedic o dyledogion Erging ac Euas. Affan gymodes 
Katwallaon a Pheanda i kymyrth Katwallaon e wreic hono. ac ena i ganet Kat- 
ealadyr vendigeit en vab i hono 2. 

Ac ena gyt a bot tervyfc er rong e Brytanieit e doeth amadunt nevyn oc eu 
Nad. a heny en dial ygan Duv am eu pechodeu. ac eu fybervyt. dros ¢yneb enys 
Prydein. hyt na chefit dros vyneb er enys un tameit beyt namyn a gefit o gic 
hely o vyftveileit ymeon difeith. a byt nat oed or rei byv aallei cladu er rei meirv. 
Ac a allys onadunt vynet i ŷladoed e byt hvynt a aethant dan gvynvânm â 
drycyrverth a dyvedyt orth duo ti an rodiít ni mal deveit en voyt i vleidieu. ac 
an gvafcereift emplith kenedloed ereill. Ac ena e peris Katoaladyr ehun ky- 
weiriao llynges ida9 a mynet i Lydav. a cheynvan val hyn. Goae ni bechadurieit 
rac amlet an pechodeu yrei e kodaffam ni Ieffn Grift onadunt en ormod tra 
ettoedym en kafael eípeit oy benydiav ac emveneithur a duy. Ac am heny e mae 
Dug en dial arnam ni an pechodeu ac en an dihol o an gŷir dyliet. Ac ni alles 
an gwyr Ruvein na ncp kenedyl or byt en geafcaru ni val hyn. Ac am heny 
emcheelet er Efcoticit ar tvyllwyr bratwyr efcymun Saeffon i enys Prydein. 
kanys ydiv en difeith oy phobyl dyledave a chofaent hey nat heyntv ac an deholies 








gorllewein yn llundein yr aruthyr yr 
faefon. Ac ydanav y gnaethpoyt egloys 
o en íeint marthin. ac effeireit yganu 


1 A gvedy daruot hynny y kymyrth . 


katwalaedyr vendigeit y vab ynteu 

2 Mam katwalaodyr ynteu a oed 
cheaer untat a pheanda. ae mam hitheu 
oed wreic vonhedic o dylyedogyon 


yndi rac y eneit. Ar gor henn? a vu y 
marchaec evydacl ar daregan myrdyn. 
B 


lewodraeth y teyrnas y lav. B. 


ergig ac enas. A honno a gymyrth 
katwallaon yn wreic idav gvedy y 


gymot a pheanda. B. 


m —— sc —— mn. HE —————— 





BRUT TYSILIO, - 885 


hely ac ni allai yr hai byo gladdy yr hai mairo rac nevyn ar hai a ellynt vyned 
i ynyffoedd eraill hoy aynt gan ddyvedyd gvir dduo ti an roddaift ni yma yn 
woyd blaiddau megis defaid ac yna y peris Cadvaladr barattoi llynges iddao y hun 
y vyned ty a Llydae gan ddyvedyd gvai ni y pechadyriaid rac amled yn 
pechodau drŵy yr hai y codaffam ni dduo cans ni a gaeffam oed y baidiao 
ac ym vnaythyr a du? ac nis gwnaethom ac am hyny y mae Duw yn 
dehol ninnau on gvir ddiyed canu allvys na gwyr Ryfain na neb yn gŷaí- 
garu ni val hynn namyn dno y hunt, Ac yna yddaeth Cydoaladr dan vylo 
ty ac att Alan vrenin Llyda9 a llaeen vyr brenin onbo+. ac ni adewid yn ynys 


- 











BRUT G. AB ARTHUR, 


ni o enys Prydein namyn Duo ehunt. Ena e doeth Katwaladyr hyt en Llydae 
ar Alan vrenin. a nei oed hvn? i Selyf vrenin. Ai arvoll aoruc Alan i Gatvaladyr 
en llaven, val ec dylyei vrenin i arvoll2. Ac nit edevit ena en enys Prydein ervng 
ball a nevyn namyn a allos kyrchu difeith vynydoed ac emporth o hely. Ac un 


vlyned ar dec e paravs e vall hono en enys Prydein. ar hyn a dyengis or Saefon a 





I A gvedy llywaŷ o katwalavdyr y 
teyrnas troy yfpeit deudec mlyned yn 
vravl troy hedvch. yna y cleuychoys o 
ryo nychtaet, Ac or achaes honn? kyu- 
odi teruyfe y reg y brytanyeit ehunein. 
ar wlat ffreythlaon a diítrywyffant oc eu 
hyfcymun teruyíc. ac ygyt a hynny 
heuyt ryv direidi arall adoeth arnadunt 
ydial o duv arnadunt eu pychodeu. Ac 
fef oed bynny diruavr newyn a thym- 
beítyl a marwolyaeth ym pop gwlat 
dros cyneb ynys prydein yn gyffredin 
hyt na cheffit na beyt na diaet namyn 
ychydic y neb a allei hely yny diff- 
eithoch. ar varvolyaeth -aoed kymeint 
ac na allei y rei bu gladu y rei meire. 
Ac orth hynny fef awneynt mynct y 
wladoed ereill or byt yny cylch. Ac 
ada? eu gwlat eu hun yn diffeith gan 
vylouein yny wed hon, Argleyd hall 
gyuoethaec nef a dayar ti an rodeift ni 
megys deugit yn veyt bleideu, ac an 


2 A chan yryo goynuan honno y 
doeth katwalavdyr vendigeit a bynny o 
gynnulleitva ygyt ac ef byt yn lÌlydae. 
A chyrchu awnaethant hyt ar alan 








gafcereiít ym plith alltudyon. Ac yn 
y kyweiryoys katwalaedyr ehun lyghes. 
Ac y kychwynnvys parth a llydao gan 
achwanegu y ryv goynuan.hon, Goeae 
ni pechaduryeit am an pechodeu. trvy y 
rei y codaffam due. kany ny chym- 
araffam penyt tra yttoedem yn kafel 
yípeit y penydya9. orth hynny hedio y 
mae duv yn dial arnam ninbeu hynny, 
ac yn dyrru oc an ganedic dayar, kany 
ny alloys un genedyl or byt an dyrru. 
tra yttoed duo ygyt a ni. ac erth na 
alloys neb an dihol. y mae ynteu ebun 
yn dihol ni o fref an tat o achavs an 
pechodeu, Ac orth bynny ymchvel€ch 
wyr rufein. ymcheelynt yr yycotte.t ar 
ffichteit. ymchoelent y bratwyr tvyll- 
wyr yfcymun faeffon. llyma ynys pryd-' 
ein yn difeith uduntoy. Govedy y dif- 
eithag a var duv. yr hon ny allaffant ŷy 
oc eu holl gedernyt y difeithao, B. 


brenhin llydag: nei oed hŷnnv y íelyf. , 
Ac ynteu ae herbynoys ef yn anrededus, 
mal yd oed deilog aruoll brenhin. RB. 


3D 


386 BRUT TYSILIO, 


Brydain rong necyn a ball ond yr hai athoedd yr diffaith y gaiflio by? ar gic 
hely ac un vleyddyn ar dec y parhavys y vall hono yn ynys Brydain. Ac yna 
g6eddillon y Saeffon a danvones byd yn Sermania y vanegi vod ynys Brydain yn 
vac ac erchi yddynt y chymryt hi yn rad ydynt y hun?. Sev a oruc y bobl byny 
cynyll anvad riíedi o wyr a gwraged a dyfot yr gogled yr tir a chyfaneddy y 
gwladoed o Lychlyn hyd yngherniŷ achos nat oed o Vryttaniait ai llyddiai ac o 
hyny allan y colles y Bryttaniait y llywodraeth ar ynys Brydain3, Ac ymhen. 
yíbaid gvedy hyny y herchis Cydealadr nerth y Alan vrenin Llydae y dyfod y - 
orefgyn ynys Brydain ar y peganiaid Saeíon oed vedy y goreígyn. Ac yna y 
dayth angel att Gydoaladr ac a erchis ido nad elai y ynys Brydain canu myhnai 
Duo vod y Bryttaniaid yno yny delai yr amffer a droganoed Melin Emrys gair 
bron Gortheyrn ac y herchis yr angel y Gydvaladr vyned y Ryfain y benydio y 





BRUT G. AB ARTHUR, 


. anvonaffant kennadeu hyt en Germania ar eu kenedyl i venegi udunt bot enys 
Prydein en vac o bop rye genedyl, Ac erchi udynt dyvot oy chyvanedu ai 
chymryt en fegur!,’ Affan gycleu er eícymunedigion bobyl hono heny. en 
diannot emgynullao aorugant o wŷr a gwraged anvat niver a dyvot yr gogled yr 
tir. a dechr>u kyvanedu e wlat or Alban hyt eg Kernyv, kan nyt oed nep ac eu 
Nudiei or Bryteinieit. Aco heny allan e colles e Brytanieit eu llycodraeth ar er 
enys hon 3. 

Ac am ben efpeit goedi heny ed erchis Katwaladyri Alan vrenin Llyda porth 
i dyvot i orefcyn enys Prydein. i ar e paganieit eícymun aoed endi. Ac ena i 
docth llef ygan angel o nef ar Gatvaladyr i orchymyn idav peidiav a dyvot i enys 
Prydein Kanny vynnei Duv wledychu or Brytanieit eni delei er amíer a darogan» 
acd Merdyn rac bron Uther Bendragon a rac bron Arthur. Ac ena ed erchis er 








1 Ac yna yd edewit ynys prydein yn 
diffeith oe phriavt kivtavtwyr eithyr 
echydic a diaghyffei y diffeithoch 
kymry trey ymborth ar hely ar dechreu 
y all newyn honno. Ac aruthyr y 
uall honno ar y brytanyeit ar faeffon 
rey yfpeit un uleydyn ardec. Ar 
2A phan gicleu y faeffon hynny 
ymgynnullav awnaetbant lluoífogreyd 
ac amylder o niner gvyr a goraged. a 
dvuot yr gogled yr tír. A dechreu 
kyuanhedu y geladoed diffeit awnacth- 
ent or alban hyt yg kerny9. kanyt oed 


ydiagaílei or faeffon eiílGoes a anuon- 
alïant ar eu kenedyl byt yn germania y 
venegi udunt bot ynys prydein yn 
diffeith heb neb yn y chyuanhedu oe 
phriodoryon. A manegi udunt bot yn 
baed y chyuanhedu ac goreícyn. B. 


neb ae lludyei nac ae gvarauunei udunt. 
Ac or amíer honno allan y colles y 
brytanyeit llyoodraeth ynys prydein. ac 
y dechreuis y faetlop y chyuanhedu ae 
gvledychu, 








BRU? TYSILIO. 387 
gert ac ev a gyfrifoyd yno ymlith yr hai goynvydedic ac y dyvad yr angel ortho 
mae dry y obreyau ev ai vaithredoed da y caif y Cymry lyvodraeth ynys Brydain 
yr ailoaith pan vai gyflaon yr amíer tynghedvennaol gan duv ac ni byd hyny heb 
yr dngtl yny del dy efgym di o Ryfain i ynys Brydain a hyny a geffir pan 
dangoffer efgyrn y faint oll a gydivyd gynt yn Ryfain rac ofn y Sarffiniait a fan 
gafer hyny y cayf y Cymry y mediant ai hargleydiaeth o gobi ar ynys Brydain I, 
Ac yng y dayth Cydvaladr at Alan vrenin Liydao a manegi iday pob peth. ac 
yna y cymerth Alan holl lyvrau Merddin Emrys a chanyau Sibli y edrych 
Oeddynt a gairiau yr angel. a fan gafas yn cyord da vy ganto ac anmoc y 
Gydoalad vyned y Ryfain a oruc ev. Ac yna Cydealad a danvones Ivor y vab | 
ac Ynyr y nai y gaiílie cad9 ynys Brydain o iavn a dlyed cyfiavn rac diflannu 


1 1 
BRUT G. AB ARTHUR. 


angel i Gatvaladyr mynet i Ruvein ar Sergius pap. Ac gvedi e kymerâi eno i 
benyt ef a rivit eno erhong er rei goynvydedic. Ac ena y dvavt er angel emae 
aroy evyrllit i fyd ef e kafei e Brytanieit eu llyvodraeth ar enys Prydein. pan 
darfei idav ef elenvi er amfer tyngetvenaol. Ac ni byd kynt heny no fan gafvynt. 
€fcym Katvaladyr o Ruvein i eu deyn i enys Prydein. A hvno a gefir or dived 
pan dangoffer efgyrn e feint ereill a-gudivyt rac ovyn e paganieit. eu hen 
deily&aet a mediant enys Prydein!. Afan daryu yr angel tervynu ar er 
emadraed hvnv e doeth Catvaladyr hyt ar Alan vrenin Llydav. a dyvedut idav a 
— dyvedafei er angel orthav. Ac ena e kymyrth Alan vrenin. holl lyvreu darogan 
Merdyn Emrys. a darogan er eryr a brofoydaod egkaer Septon. ac o gathleu 
Sibilla. a dechreu ac edrych heny oll o daroganeu aoruc i geiffiag gvybot a oed 
wir a dvavt er angel. Afan veles Alan e daroganeu oll en un ac emadraed er 
angel. et annoges 1 Gatvealadyr vynet i Ruvein. Ac anvon Ivor i vab ac Ynyr 








t Ac yna ym pen yfpeit goedy ym- 
gadarnhau or yícymun pobvl honno yn 
ynys prydein yd archoed katwalaedyr 
ganhorthŷy ygan alan vrenhin llydaŷ y 
dyuot, y oreícyn yr ynys iarnadunt 
tracheuyn. Ac yna y daeth llef ygan 
agel or nef at gatwalaedyr y orchymyn 
‘nat elhei ynteu y ynys prydein kan na 
mynhei du? yr brytanyeit gaffel y 
llysodraeth hyt na chyflaenyt yr amfer 
a daroganavd merdyn. Yna y peris yr 


agel i gatwalavdyr mynet y rufcin ar 
íergios. ac yna y gymeryt penyt mal y 
kaffei y riua9 ymplith y ggynuydedigyon 
íeint. a trey euyrllit y ffyd ef y delhei 
llygodraeth ynys prydein tracheuyn yr 
brytanycit. gvcdy idaŷ ef eilenvi yr 
amfer tyghetuenavl. a chafel deyn y 
eícyrn ef o rufein y enys prydein. pan 
geffir dangaes ereill efcyrn y feint, y 
rei a gudyeflit rac ouyn y paganyeit 
yícymun. B, 


3D2 


386 BRUT TYSILIO. 


cened] Gymry!. Ac yna y gorthodes Cydealadr bob ryv beth bydavl o garïad 
due ac yr aeth yr Ryfain ac y cymerth y benyd. Ar dayddegved dyd o vis 
Ragvyr y by vare ac yr acth yn enait yr nefoed yr vythved vieyddyn a ffedvar 
ygain a choechant vedy geni Crift. Ac yna cynyll llu maer a oruc Ifor ap 
Cydoaladr ac Ynyr y nai a dyfod i ynys Brydain a ryfelyar y Seeffon vyth 
mlyned ar hygain ac ni thyciod ydynt cans y dymeftl hono oed vedy llad y 
Cymry tryain byd na ellynt orthladd yr eftron genedl oddiosthynt. Ac o byny 








BRUT G. AB ARTHUR. | 
nei ienys Prydein i geiíliav i chynnal o waet ac o wir dyliet. rac mynet 
gvelydon ar e Brytanieit 1. 

Ac ena et emerthodes Catvaladyr vendigeit afob kyvryv beth bydacl. a heny 
ogariat Duv. Ac enaetaeth i Ruvein hyt ar Sergius bap ac e kadarnaavd 
Sergius ef emplith e feint gleinnion. Ac ena ene lle i clevychaed o orthrom 
beint. Ac en e deudecvet dyd o vis mei e bu vary, ac ct acth i eneit i nef en 
er oythvet vleydyn afedoar ugeint a íeithgant goedi geni Mab Duv or arglvydes 
Veir 2, 

Ac ena kynnullao aoruc Ivor vap Katoaladyr ac Ynyr i nei a allaíant vvyaf o 
wyr a llongeu a dyvot aorugant i enys Prydein a ryvelu en greulaon dyval ar er 
eícymunedic kênedyl Saeíon divedyd vyth mlyned a thriugeint. ac ni dygryn- 
noes udynt heny canyt adavíei e vall a nevyn hevyt dim haiach en vy? or 
Bryianieit. Ac ni elvyt cynt en Brytanieit o heny allan namyn en Gymry. Ac 
o heny allan e gvnaethant e Saeíon en diveriaoc kynnal tangneved ai kade 
erhyngthunt ehun. a dicyll e tired. ac adeilat e dinafoed ar keftyll. ac evelly e 
boriaíant arglvydiaeth e Brytanieit iarnadynt. Ac vynt ehunein en medu holl 
Loegyr adan Delítan aoed devyfavc arnadunt. e gwr kyntaf or Saefon a vifcrs 








t Yna ydaeth katwalaedyr at alan 
vrenhin llydae a manegi idav y geireu 
adyvedaífei yr agel erthae. A phan 
Blyres alan hynny. fef y kymyrth ef 
lyfreu daroganeu myrdyn. a daroganeu 
yr eryr o gaer íepten. a chanyadeu 
fibli. a cheila9 y daroganeu hynny oll 
aoruc er kaftel goybot a oedunt yn un 


2 Ac yna yd aeth katwalaodyr y 
rufein. ac o karyat dug ef a ymorthodes 
a phob petlr bydatl. A fergivs bap ae 
_ kadarnhaes ef ym plith y feinteu glein- 


yon. yna y cleuychaed katwalavdyr o 


ar geireu adyvedaffei yr ageÌ. yna y 
gveles alan bot y fael daroganeu hynny 
ac ymadrodyon yr agel ygyt yn wir. 
íef yr annoges ynteu i gatwalaedyr y 
rufein. Ac anuon iuor y vab ac ynyr 
y nei aoruc alan y ynys prydein y 
geiífav y chynhal ar y hen deilygtavt o 
waet a gwir dylyet y brytanyeit. B. 
orthrom heint. ac y bu varo yn y 
deudecuet dyd o uei yn yr oythuet 
vl9ydyn a phedvar ugeint a feith kant 
gvedy geni ieffu grift or argloydes veir. 
— Mae y diwedd ar goll, B. 


BRUT TYSILIO. 389 


.allan ni eleid hwynt yn Vryttaniait namyn yn Gymry. Aco hyny allan y 
gvnaeth y Saeffon yn gall cad? cittundeb ryngtynt y hun ac adailiad dineffyd a 
cheftyll ac velly y boraffant argloydiaeth y Bryttaniait odiorthynt ac vynt y hun 
yn medy ar holl Loegr dan Edelftan y gwr cyntav or Saeffon a vifgod goron y 
dyrnas. Ac o hyny allan y colles priagd genedl yr ynys y henv ac ni allaffant y 
gael o byny allan ond yn gaftad diodev caethived y Saefïon arnynt aithr tycyff- 


ogion a vy ar Gymry bob ail wers. 





BRUT G. AB ARTHUR. 


coron e deyrnas. Ac o heny allan e colles Cymry eu breint ac eu dyliet ac e ba 
dir udynt godef e Saefon en benaf arnadunt!. | 
“ AMADRAWD E GWR A ESCRIVENWS UN OR LLYVREU CROEN MEWN LEAW 
DEC BERFAITH.”— Meddai yferivenydd y llyvyr A. | 
Ar tyvyffogion a vuant ar Gymry vedi beny pob eilvers. a orchmynneis i Carad- 
aoc o Lan Garban 2. vyg kyt oeíwr i oed honv. Ac idav ef ed edevis i deynyd i 
efgrivenu e llyvyr hŷn9. o heny allan e brenhinoed Saefon er rei a deethant ol 
yn ol a orchmynes inheu i Wilym o Walmefbury ac i Henri o Hendendelon. ac 
yr rei heny i gorchmynvs inheu efcrivenu e brenhinoed Saefon a ffeidiag ar 
Kymry. kanyt idio ganthunt hvy e llyvyr Kymraec hong er hŷn a emchvelos 








1 Yr byn a ganlyn, tan y nod yma yw 
diweddiad llyvyr GEOFFREY o VYNwY 0 
Vrut y Brenmodd, yr bwn fydd yn ugbadw 
dan arwydd—Cleopatra B. V. yn y 
Britifh Muíeum yn Llundain.—-A phan 
aeth catwaladyr y ruvein o lydav: y 
doeth Iuor vab alan ac ynyr ynei 
allynges ganthunt byt yn ynys brydein 
y ryvelu ar íaeílon: ac ny dygrynhoes 
ydunt dim. Canyt adauffei ball a 
newyn dim haeach or brutanyeit yn 
vew: ar rei hynny ar daroed ev dehol 
yran kamber or ynys. Ac ny elwyt 
wynt yn vryttannyeit yna : namyn yn 

Ac o hynny allan y goruc y 
faeffon yn diveryauc: kynnal tagneued 
ryngthunt ev hvneyn. A diwyll ytir- 
oed goreu : ac adeiliat keítill. achaeroed. 
adineffyd. Ac val hynny y byriaflant 

a Oed Crift pan fu farw Caradoc 
1150. Mac cr bynny hyd heddyw 


——— 





medyant y bruttannyeit iarnadunt: ac 
o hynny allann y colles y kymry ev 
breint. ac y bu dir ydunt godef faeffon 
yn bennaf arnadunt. Ar tywyffogeon 
auuant ar gymre gwedy hynny pob 
eilwers: aorchmyneis ynnev y garadauc 
o lan garban. vybg kyt oeílwr y oed 
honnw. Ac ydaw ef yd edeweis y def- 
nyd y.yígrivennv $ brenhined y faeffon 
o hynn allan: ‘affeidyaw or kymre. 
Canyt ydiw ganthunt y llyvyr kymraec 
yr hwnn a ymchweylws Gwallter arch- 
«diagon ryt ychen o ladyn yng kymraec. 
Ac ef ay traethws yn wir ac yn gwbyl 
o berwyd yftoria y racdywededigeon 
kymre.. A hynny oll adatymchweileis 
ynnev o gymraec yn lladyn. Ac velly 
yteruyna yitorea brutus.—Wedy byn y 
canlyn Brut y Saefon yn yr un llyvyr. 
457 o flwyddau. Geiriau ar ymyl y 
ylw. A. | 
t Mae gwall yma. 


390 ~ 


BRUT TYSILIO. 


* 


Myfi Gwallter Archiagon Rydychen a droes y llyfr honn o Gymraec yn Lladin . 
Ac yn vy henaint y troes i ef yr ailwaith o ladin ynghymraec. 





RRUT G. AB. ARTHUR, 
Gwallter archdiaon Ryt Ychen o Ladin eg Kymraec. ac ef ae traethos en wir ac 
en gvbyl o iítoria e rac dyvededigion Gymry. a henny oll a datemchveleis inheu 
o Gymraec en Lladin, ac evelly e tervyna iftoria Brut r, 


Tervrn Brut y BRENINODD. 





sg « Ac evelly e tervyna vyngwaith 
inheu am ddrwc yfcrivenu hyn yma ; 
er hwn a geígleis allan o, amravailion 
lyvreu: o achaws nad oedd un llyvyr 
yn berfaith heb lawer ar goll ynddo, 
etwa myvì a gevais c cwbyl ymewn 
pymp o lyvreu hen, deu o honynt o 


parchment wedi yfcrivenu es agos i 
500 o viynyddoedd wrth dyft; a thri 
ereill o hen gopïeu, Y neb a'u hyí- 
griveno neíav govaled am iawn yfgriv- 
enyddiaeth: mwy oedd vy ngoval.i am 
y matter."—Geiriau y/grivenydd y llycyr 
A. 


1 


Gwybydded y Darllenydd nadoes ixwys ar yr enwau a ddoded ar y ddau vrud ucbod, 
few Baur Tysilio a Baur G. AB ARTRUR, cithyr er gwehaniacih 


rhyngddynt, 





$ 











BRUT Y TYWYSOGION. 


Ce) 


PETWAR ugeint mlyned a whechant oed oet Criít pan vu y var6olyaeth 
. ua6ôr dr6y holl ynys Prydein. Ac o dechreu byt byt yna yd oed blwydyn eifieu 
petwar ugeint mlyned ac wyth cant a phum mil. Ac yn y vi6ydyn honno y bu 
var6 Kad6aladyr uendigeit uab Kadwalla6n uab Catuan brenhin y Brytanyeit 
yn Rufein y deudecuet dyd o Vei megys y proff6ydaffei Vyrdin kyn no hynny 
'6rthWrtheyrn G6rthenau. Ac o hynny allan y colles y Brytanyeit goron y teyrnas, 
ac yd ennilla6d y Saefon hi. Ac yn ol Kadwaladyr y g6ledycha6d Ivor uab Alan 
vrenhin Llyda6. yr honn a elwir Brytaen uechan. Ac nyt megys brenhin 
namyn megys pennaeth neu tywyíla6c. A h6nn6 a gynhellis llywodraeth ar y 
Brytanyeit 6yth mlyned a deugeint. ac'yna y bu uar6. Ac yn y ol ynteu y 
g6ledycha6d Rodri mael6yna6c. Ac yn oes h6nn6 y bu uar6olyaeth yn I6erdon. 
Ac ynay cryna6d y dayar yn Llydaf. Ac yna y bu y g6la6 gwaet yn ynys Prydein, 
ac Iwerdon. Deg mlyned a phedwar ugeint a whechant oed oet Crift yna. ac 
yna yd ymchoela6d y llaeth ar emenyn yn waet. Âr lleuat a ymchoela6d yn 
waeta6l li6. Seith cant mlyned oed oet Crift pan vu uar6 Elffrytt brenhin y 
Saefon. Deg mlyned a feithgant oed oct Crift pan vu uar6 Pipin voyaf brenhin 
Yfreinc. Ac yna Kyn oleuet oed y nos ar dyd. Ac yna y bu uar6 Ofbric bren- 
hin y Saefon. ac y kyffegrwyt egl6ys lan Vibagel. Vgein mlyned a feith cant 
oed oet Crift pan vu yr haf teíffa6c. Ac yna y bu uar6 Beli uab Elfin ac y bu 
vr6ydyr Heilin ygkerny6. a g6eit G6archmaela6c 1. a chat Pen coet yn Deheu- 
barth ac yn y teir br6ydyr bynny y goruu y Brytanyeit. Deg mlyned ar hugeint 
a feith cant oed oet Crift pan vu vr6ydyr ym mynyd Carn. Deugeint mylned 
a íeith cant oed oet Crift pan vu uar6 Beda offeirat. Ac yna y bu uar6 Owein 
brenhin y Pi&eit. Deg mlyned a deugeint a feith cant oed oet Criít pan vu y 
vr6ydyr r6g y Brytanyeit ar Piteit yg g6eith Maes yda6c2. Acy llada6d y Bry« 
tanyeit Talargan brenhin y Pi&eit. Ac yna y bu uar6 Te6d6r uab Beli. ac y 
bu uar6 Rodri brenhin.y Brytanyeit. ac Ecbalt brenhin y Saeíon;*Trugein mlyned 
a íeith cant oed oet Crift pan vu br6ydyr y r6g y Brytanyeit ar Saefon yg gweith 
Henfford. Ac y bu uar6 Dyfynwal uab Tewd6r. Deg mlyned a thrugein a 
feith cant oed oet Crift pan fymmudoyt pafc y Brytanyeit dr6y orchymyn Elbot 
gôr y Du6. Ac yna. y ba uar6 Ffernuail 3 uab Idwal. A Chubert abat. Ac 





1 Garthmaelawc D. P. MS. LL. ' 3 Ffermael D. P. Ffernael Ll. MS. 
ê Mageda6c. P. Maes Edawc Ll, MS. 








392 BRUT Y TYWYSOGION: 


yna y bu diftry6 y deheubarthwyr gan Offa vrenhin. Pedwar ugein mlyned a 
feith cant oed oet Crift pan diffeitba6d Offa vrenhin y Brytanyeit yn amfer haf. 
Deg mlyned a phedwar ugein a feith cant oed oet Crift pan deuth y paganyeit 
gyntaf y Iwerdon. Ac y bu uar6 Offa vrenhin. a Maredud brenbin Dytet. ac 
y bu vr6ydyr yn Rudlan.  Wytli cauit mlyned oed oet Crift pan lada6d y Saefon 
Garada6c brenhin G6yned. ac yna y bu uar6 Arthen vrenhin Kered- 
igya6n. Ac y bu diffyc ar y heul. Ac y bu uar6 Rei ì vrenhin 2 a Chadell 
brenhin Powys. ac Elbot archeícop G6yned. Deg mlyned ac 6yth cant oed 
oet Crift pan dua6d y lleuat du6 nadolyc. ac y llofcetMynyo. ac y bu uar6olyaeth 
yr anifeileit ar hyt ynys Prydein. Ac y bu uar6 Owein uab Maredud, Ac y 
Nofcet Deganwy o tan myllt. Ac y bu vr6ydyr y r6g Howel a Chynan. a Howel 
aorau. Âc yna y by daran ya6r ac y g6naeth llawer o Joícuaeu. Acy bu uar6 
Tryffin 3 uab Rein 4. Ac y llas Griffri uab Kyngen o d6yll Eliffey ura6t.. Ac 
y goruu Howel o ynys Von. Ac y gyrra6d Gyilan y ura6t o Von ymeith y gan 
']adllaweroelu. Ac eilweith y gyrr6yt Howel o Von. Ac y bu uar6 Kynon 5 
upenhin. Ac y diffeitha6d y Saeíon mynyded Eryri. ac y dugant urenhinyaeth 
Rywynya6c 6... Ac y bu weith Llan Uaes, Ac y diffeitha6d Gen6lf brenhin- 
yactheu Dyfet. Ugein mlyned ac 6yth cant oed oet Crift pan diftrywyt 
caftell Deganwy y gan y Saeíon. Ac yna y duc y Saeíon urenhinyaeth Powys 
yn eu medyant ac y bu uar6 Howel. Deg mlyned ar hugein ac 6yth cant oed 
cet Crift pan vu diffyc ar y lleuat yr 6ythuet dyd o vis Racuyr. Ac y bu uar6 Sa- 
tubin ? efcob Myny6. Deugein mlyned ac 6yth cant oed oet Crift pan wled- 
ycha6d. Meurité eícob ym Myny6.. Ac y bu uar6 Idwalla6n. Ac y bu g6eith 
Ketyll. Ac y bu var6 Merfyn. Ac y bu weith Ffinant. ac y llas Ithel brenhin 
Gwent y gan wyr Brecheina6c. Deg mlyned a deugein ac vyth cant oed oet 
' Crift pan las Meuruc y gan y Saefon. Ac y tagwyt Kyngen y gan y genedloed. 
Ac y diffeith6yt Mon y gan y kenedloed duop. Ac y bu uar6 Kyngen brenhin 
| Powys yn Rufein. Ac y bu uar6 Ionathal tywyffa6c Aber Geleu. Trugein 
mlyned ac 6yth cant oed oet Crift pan yrr6yt kat6eitheu ymeith 8; Ac y bu 
uar6 Kynan uant nifer 9. Ac y diffeithwyt kaer Efra6c ygkat Dubkynt. Deg 
mlyned a thrugein ac 6yth cant oed oet Crift pan vu kat Cryn Onnen. ac y 
torret kaer Alclut y gan y paganyeit Ac y bodes G6ôga6n uab Meuruc 
brenhin Keredigya6n. Ac y bu weith Bangoleu a g6eith Menegyd yn Mon. 
Ac y bu uar6 Meuruc eícob bovhedic. Ac y kymerth L6mbert 1o efcoba6t 
Vyny6. Ac y bodes Borngarth 11 urenhin Kerny6.- Ac y bu weith du6 Sul ym 
Mon. ac yllas Rodri a Gwryat y ura6t y gan y Saefon. Ac y bu uar6 aed uab 
y mellt. 'Y-Pedwar ugeiu mlyned ac 6yth cant oed oet Crift pan vu weith Con6y 


— —————U ————— ”——— Uu ——— 7 —— ——— 


Yr Run, D. P. 2 Dyfed MS. Ll. 3 Gruffyth D. P, 4 Run, 


§ Conan D. P. 9 Nifer D. P. 
6 Rhyvonioc D. P. 32 Dubert D. P. 
7 Saturbin MS. LJ. 11 Dwngarth Ll. MS, DungarthD.P. 


8 Ymddeith MS. Ll. 


BRUT Y TYWYSOGION. ~ - $98 


y dial Rodri o Du61, Deg mlyned a phedwar ugein ac 6yth cant oed oet Crift pan vu 
uar6 Subin y doethaf orYfcotteit. ac yn y deuth y Normanyeit duon eilweith y gaftell 
Baldwin. Ac y bu uar6 Heinyth, uab Bledri. acyna*y deuth Anara6t y diffeitha6 
Keredigya6n ac Yftrat Tywi. ac yna y diffeitha6d y Normanyeit Loeger. a Brech- 
eina6c a Morgan6c a Géent a Buellt G6nll6c. ac yna y diffygya6d b6yt yn Iwer- 
don kanys pryfet o nef ar weith g6ad a dyg6yda6d a dau dant y bop un 2, 
Ar rei hynny a v6yttaod yr holl ymborth. -A thr6y unpryd a g6edi y gôrthladvyt. 
ac yna y bu uar6 Elítan brenhin 3. Ac Alvryt urenhin Iwys. Naw cant mlyned 
oed oet Crift pan deuth Igm6nd y ynys Von. ac y kynhalya6d maes ros Meilon 4. 
Ac yna y llas mab Meruyn y gan y genedyl. ac y bu uar6 Llywarch uab Hennyth. 
ac y llas pen Ryderch uab Hennyth duw g6yl Baol. acy bu weith Dumeirt 5. 
yn yr honn y llas Maela6c cam uab Peredur. ac yna y dile6yt Myny6. ac y bu 
uar6 Gorch6yl efcob. ac y bu uar6 Corua6c 6 brenhin ac efcob holl Iwerdon gôr 
ma6r y grefyd ae garda6t. Mab y Guleuan 7. a las oc vod y my6n br6ydyr. ac y 
bu uar6 Keruallt $ uab Muregan brenhin Langefy 9 o keugant 19 diwed. ac y bu 
uar6 affer archefcob ynys Prydein a Chadell uab Rodri. 'Deg mlyned a na6 cant 
oed oet Crift pan deuth Other y ynys Prydein. ac y bu uar6 Anara6t uab Rodri 
brenhin y Brytanyeit. ac y diffeith6yt Iwerdon a Mon y gan bobyl Dulyn. ac y 
— bu uar6/Edelflet vrenhines. ac y llas Clyda6c uab Cadell y gan Ueuruc y ura6t. 
ac y burtare Wercu 11 efcob. ac y bu weith y dinas ne6yd. Ugein mlyned a na6 
cant oed oet Crift pan aeth Howel Da vrenhin uab Kadell y Rufein. ac y bu 
uar6 Elen. Deg mlyned ar hugein a na6 cant oed oet Crift pan las Gruffud ap 
Owein y gan wyr Keredigya6n. ac y bu ryfel Bron. ac y bu uar6 Hennyrth 12 
uab Clyda6c a Meuryc y ura6t. ac y bu uar6 Edelftan brenhin y Saeíon. Deugein 
mlyrfed a na6 cant oed oet Crift pan uu uar6 Abloyc vrenhin. a Chadell uab 


Archuael 13 a Gen6yn6yt. ac Ida6l uab Rodri ac Elifed y ura6t a las y gan y Saefon. - 


ac y bu uar6 L6nbert 14 efcob mynyo. ac Uffa uab Lla6r. a Morcheis 15 efeob 
Bangor a vuant ueir6. A Chyngen !6 uab Eliíed a wen6yn6yt. ac Eueurys 17 
eícob Myny6 a vu uar6. Yftrat Clnt a diffeith6yt y gan y Saefon. A Howel 
Da uab Kadell vrenhin pen a molyant yr holl Frytanyeit a vu uar6. a Chad6gan 
uab Owein a las y gan y Saefon. ac yna y bu weith Carno r6g meibon Howel a 
meibon Idwal. Deg mlyned a deugein a naw cant oed oet Crift pan diffeitha6d 


————————— iiu I ———————— GA 


+ Ac yna y bu farw Cadweitheu. — 9 Lagmes, D, P, 
MS. Ll. ac ybu farw Hywel, yn Rhu- 10 Kengant. Ll. MS, 
fein. 13 Nercu MS. Ll, 


2 Rufein Ib. 

3 Y Saeíon MS. LI. 

4 Molerain D. P. 

5 Dinneir. MS. Ll, Dinerth. D. P. 
6 Carmot. D. P. 

¢ Gulenan. MS. Ll, Cukeman. D.P. 
$ Kyrnalt. D, P. 


12 Ennyth, D. P, 

13 Arthfael MS. Ll, Arthuael. D. P. 
14 Hubert, D. P. 

15 Morcleis. MS. Ll. Marclois. D. P, 
16 Conan. D. P 

17 Eneurys. MS. Ll. 


3E 


394 BRUT Y TYWYSOGION. 


lago a Ieuaf meibon Idwal Dyfet d6yweith. ac yna y bu uar6 Dyfyn6al a Rodri 
meibon Hgwel. ac yna y bu ladua ua6r r6g meibon Idwal a meibon Howel yg 
gweith Con6y yn llan 6rft 1, ac y llas Hirma6r ac Anaraot y gan y pobloed. 

Meibon oed y rei hynny y Gryat. a gGedi hynny y diffeithoyt Keredigya6n y gan 
ucibon Idwal, ac y bu uar6 Etwin uab Howel. ac y bodes Hayardo6r 2 uab 
Mervyn. ac y lla$ Congaloch brenhin Iwerdon. a G6ga6n uab Goryat. ac y bu 
yr bef teila6c. ac y bu dirfa6r eira vis Ma6rth. a meibon Idwal yn gwledychu. ac 
y diffeithaod meibon Abloec Gaer Gybi a Lleyn. Trugein mlyned a naQ cant oed 
oct Crift pan las Idwal uab Rodri. ac y llas meibon G6ynn ac y diffeith6t y ty 
Wyn3 y gan y pobloed. ac y bu uar6 Meuruc uab Katuan..a Ryderch efcob. a 
Chadéalla6n uab Owein. ac yna y diffeitha6d y Saefon. ac Aluryt yn tywyffa6c 
udunt vrenhinyaetheu meibon Idwal. ac y llas Rodri uab Idwal. ac y diffeith6yt 
AbcrffraG. a g6edy hynny y dellis 4 Iago uab Idwal Ieuaf uab Idwal y ura6t. ac 
y carchar6yt Ieuaf, a gwedy hypny y croget. Ac yna y diffeithwyt G6hyr y gan 
Einaon uab Owein, ac y diffeitha6d Marc uab Herald Benmon. Deg mlŷned 
a thrugein a na6 cant oed oct Crift pan diffeitha6d Gotbric uab Herald Von. 
ac o ua6r yítry6 y daroítyga6d yr holl ynys. ac yna y kynnulla6d Edwart brenhin 
y Saclon diruaor lyges hyt ygkaer Llion ar Wyíc. ac y gorthladwyt Iago oe gyfoeth. 
ac y solly cha6d Howel dr6y uudugolyaeth. ac y clefych6yt Meuruc uab ldwal 5. ac 
y bu uar6 Morgan. ac yna y bu uar6 Edgar brcnhin y Saefon. ac y daeth Dunwall- 
a6n brenhin Y ftrat Cluty Rufein. ac y bu uar6 Idwalla6n uab Eina6n. ac eilweith 
y diffeitha6d Eina6n Ghyr. ac y diffeithwyt Ll6yn Celyna6c ua6r y gan Howel uab 
Ieuaf ar Sacfon. ac ynay delit Iago ac y goruu Howel uab Ieuaf ac y gorefcynn6ys 6 
Ja5o. ac y llas Idwal. A gwedy hynny y ditfeitha6d Cufthennin 7 uab Iago. a Gotbrie 
uab Flerald Lyyn. a Mon. a gwedy hynny y llas Cuftenhin uab ago y* gan 
Howel uab Ieuaf yn y vr6ydyr a elwir gweith Hirbar:b:Y Pedwar ugein mlyned 
a na6 cant oed oet Criít. pan diffeitha6d Gotbric uab Herald. Dyuet a Myny6. 

ac y bu weith Llan Wana6c8. ac yna y diffeithwyt Brecheinaoc a -holl cyfoeth 
Eina6n uab Owein y gan y Saefon. ag Aturyt yn dywyda6c arnunt. A Howel ~ 
uab Ieuaf ac Eina6n a lada6d llawer oc lu. ac yna y llas Einawn uab Owein 
drwy d6yll gan uchelwyr G6ent. ac y bu uar6 bonhedic eícob. ac y lladaod y 
Saefon Howel uab Ieuaf dr6y d6yll. ac y llas Ionaual uab Meuruc a Chadwalla6n 
uab Ieuafaellada6d, Kadoallaon ab Ieuaf dr6y uudugolyaeth a orefgynn6ys 
y gyfoeth nyt amgen noc ynys Von a Meiryonnyd a holl wladoed Géyned o 
diruaor yfiry6 a challter a daroftyga6d. ac yna ydd yípeilwyt Llywarch ap Oweiu 
ae lygeit. ac y diffeithwyt 9 Gorbric 19 uab Herald ar llu du ganta6 ac 


“nu “”  ———  ”——” ”—————_ — — 


1 Rwft. MS, Ll. 6 Gorefcynn6yt Cyfoeth. MS, Ll, 
2 Yarthyr. D. P. 7 Cuftenhin Ddu MS. Ll. 

3 Tywyn. BIS. LI, . $ Wenâwc. MS. Ll, 

4 Delis. MS. Ll. 9 Sic in MS. Ll, 


5 Ac y bu farw Idwallawn fab Ein- Io Gotbric. 
iawn. MS. Ll. o 














| | BRUT Y TYWYSOGION. 295 
ef ynyst Von. ac y dellit 2 d6y vil o dynyon. ar dryll araÎl o nadunt a duc 
Maredud uab Owein y gyt ac ef y Gerediyyaon a Dyfet. ac yna y bu uar6olyaeth 
ar yr holl 3 anifeileit yn lioll ynys Prydein, ac yna y bu uar6 leuaf uab Idwal. a: 
Owein uab Howel. ac y diffeitha6d y kenedloed Lan Badarn. a Myny6a Llan 
Ulltut a Llan Garban. a Llan Dydoch. ac yna y llas mab Abloyc. ac y tala6d 
Maredud yn deyrnget yr kenedloed duon geina6c o bop dyn. ac y bu dirua6r 
tar6olyaeth ar y dynyon rac newyn. ac y llas Owein uab Dyfynwal. ac y 
diffeithaGd Maredud Maes Hyfeid. Deg mlyncd a phedwar ugein a na6 cant 
oed oet Criít pan diffeitha6l Etwin uab Eina6n ac Eclis ua6r tywyfla6c Seis y 
ar voroed y deheu oll urenbinyactheu Maredud nyt amgen Dyfet a Cherediga6n 
a Gohyr a Chedweli; ac eilweith y kymerth wyfîlon or holl gyfoeth ar dryded 
weith y difteitha6d Vyny6. A Maredud a hurya6d y kenedloed a dathoedynt yn 
. y ewyllys gyt ac ef. ac a diffeitha6d golat Uorgan. a Chadwalla6n y uab a vu 
uar6. ac yna y duc meibon Meuruc kyrch hyt yg G6yned. ac a diffeith6yt ynys 
Von y gan y kenedloed du6 Jeu kyrchauel. Ac yna y bu dirua6r newyn yg 


kyfoeth Maredud. ac y bu br6ydyr y r6g meibon Meuruc a Maredud yn ymyl. 


Llan Gwm. ac y gorvu ueibon Meuruc. ac yno y llas Tewdor uab Eina6n. ac yna 
y diffeith6yt Mana6 y gan Yfwein uab Herald. ac y dlas Idwal uab Meuruc. ac 
y diffeith6yt Arthmarcha 4. ac y llofcet ac y diboblet Myny6 y gan y kenedloed, 
ac y llas Morgeneu efcob y gantunt. ac y bu uar6 Maredud uab Owein y 


clotuoruffaf vrehhin y Brytanyeit. Mil o vlynydoed oed oet Crift pan diffeithoyt 


Dulyu y gan yr yfgoteit. ac y g6ledycha6d Kynan uab Howel yg Gwyned. ac y 
diftcithaod y kenedloed Dyfet. ac y bu uar6 Morgan uab Goyn. ac Iuor Porth 
Talarthi 5. a gwedi hynny y llas kynan uab Howel. ac y dallwyt Golfac ac 
Uryat. Mil a deg mlyned oed oet Crift pan diffeith6yt Myny6 y gan y Saefon 
nyt amgen y gan Entris ac Ubis. ac y bu uar6 Hayarn Drut Mynach o Enlli. ac 
yna yd aeth 6 Yiwain uab Herald y Loeger. ac y gyrra6d Eldryt 7 uab Etgar oe 
deyrnas.ac y g6ledycha6d yn y gyfoeth yn yr h6n y bu uar6 yn y vl6ydyn honno. 
ac yna y kyffroes Brian brenhin holl Jwerdon a M6rchath y uab. a llia6s o vren- 
hined ereill yn erbyn Dulyn y lle yd oed Sitruc uab Abloec yn vrenhin. ac yn 8 


eu herbyn y deuth gwyr Largines a Mael Mordaf yn vrenhin arnadunt. ac . 


ymaruoll a orugant yn erhyn Brian vrenhin. ac y hurya6d Sitruc gant yn erbyn 

Brian vrcrihin. ac yna y hurya6d Sitruc llogeu hirypn arua6c yn gyffaCn o wyr 
lluruga6c. a Derotyr yn tywyffac arnadunt. a gwedy bol br6ydyr rygtunt a 
g6neuthur aerua o bob tu y llas Brian ae uab or neill tu a_thywyffa6c y llogeu 


ae vraot. a Mael Mordaf vrenhin ortu arall, ac ŷna y llas Owein uab D) fynwal,” 
ac yna y gorcícynna6d Cnut uab Yfwein vrenhinyaeth Loeger a Denmark a 


- 








r Yn ynys MS. LI. 5 Talarchi. MS. Ll. 
2 Delid MS. Ll. 6 Y doeth. MS. Ll, 

3 Deett in MS. Ll. 7 Etheldryd. MS. Ll. 
4 Arthmachan. MS. Ll, ' | 8 Yna,yn. MS. Ll. 


' 3 E2 


i 


306 BRUT Y TYWYSOGÌON. 


Germania. ac yna y llas Aedan uab Blegy6ryt ae bedwar meib y gan Lywelyn 
uab Seifyll, ac y llas Meuruc uab Arthuael. ac yna y dechymyga6d neb un 
Yícot yn gel6yd y vot yn uab y Varedud vrenhin. ac y mynna6d y al6 e hun I 
yn vrenhin. ac y kymerth g6yr y Deheuef yn Argl6yd. ac y deyrnas a 2 hen6 un 
Rein. ac yn y erbyn y ryfela6d Llywelyn uab Seifyll goruchel 3 urenhin G6yned. 
a phennaf a chlotuoruffaf vrenhin or oll Brytanyeit. Yn y amíer ef y gnotaei 
henafyeit y teyrnas dywedut bot y gyfoeth ef or mor py gilyd yn gyfla6n o amylder 
da a dynyon hyt na thebygit bot na thla6d nac eiffiwedic yn y holl wladoed. na 
' tbref 6ac na chyfle diffyc. ac yna y duc Rein Yfícot y lu yn dilefc. a her6yd 
defa6t yr Yfcoteit yn valch íyber6. annoc a wnaeth y wyr y ymlad. ac yn ym- 
diriedus ada6 a wnaeth udunt mae ef a orvydei. ac ymgyfaruot a oruc yn ehofyn 
ac elynyon. ac 6ynteu yn waftat diofyn a aoryffant 4 y ch6ydedic drahaus annog6r 
h6nn6. ac ynteu yn hy diofyn a gyrcha6d y vr6ydyr. a g6edy g6eitha6 y vr6ydyr a 
g6neuthur cyffredin aerua o bop tu. a g6aftat ymlad dr6y le6der y 5 G6yndyt. yna 
y gorvuoyt Rein Yfcot ae lu. a her6yd y dywedir yn dihareb. Annoc dy gi ac 
nac erlit ef a gyrcha6d yn leo chofyn. ac a gilya6d yn war anwydus 6 o l6ynoga6l 
defa6t. ar Gwyndyt yn lidya6c ae hymlyna6d dr6y lad y lu a diffeitha6 y wlat. 
ac yípeila6 pob mann ae diítry6 hyt y Mars. ac nyt ymdangoffes ynteu byth o 
hynny allan. ar vr6ydyr henno a vu yn Aber G6yli. A gwedy hynny y deuth Eilad 
y ynys Brydein. ac y diffeith6yt Dyuet ac y torret Myny6. ac yna y bu uar6 
Llywelyn uab Seiíyll. ac y kynhalya6d Ryderch uab Ieftin llywodraeth y deheu. 
Ac yna y bu uar6 Morgeneu efcob. ac y llas Kynan uab Seifyll. Deg mlyned 
ar hugein a Mil oed oet Crift pan las Ryderch uab Ieftin y gan yr Y{cotteit. ac 
yna y kynhalya6d Iago uab Idwal lywodraeth Wyned wedy Llywelyn uab Seiíyìl. 
a Howel a Maredud yeibon Etwin a gynbalaffant llywodraeth y deheu. ac yna 
y bu weith Hiraeth6y r6g meibon Etwin y gan ueibon Kynan. a Charada6c uab 
Ryderch y las y gan y Saeíon. Ac yna y bu uar6 Cnut uab Yfwein brenhin 
Lloeger 7 a Denmark a Germania’. a g6edy y uar6 ef y foes Eilat hyt yn Ger- 
mania. ac yna y delis y kenedloed Ueuruc uab Hywel. ac y llas Iago brenhin 
G6yned. ac yn y le ynteu y gôledycha6d Gruffud uab Llywelyn ap Seifyll. a 
h6nn6 oe dechreu hyt y diwed a ymlidyaod y Saefon ar kenedloed ereill ac ae 
llada6d ac ae diuaa6d ac o luoffogr6yd o ymladeu ae goruu. y vr6ydyr gyntaf a 
wnaeth yn Ryt Groes ar Hafren. ac yno y goruu ef 9. y vl6ydyn honno y dibobles 
ef Lan Badarn. ac y kynhelis ef llywodraeth Deheubarth. ac y g6rthlada6d 
Howel uab Etwin oe gyfoeth. ac yno y bu uar6 Heurun 19 efcob Myny6. Acyna 
y bu weith Pen Cadeir. ac y goruu Ruffud ar Howel. ac y delis y wreic. ac ae 
« kymerth yn wreic ida6 ehun. Dugein mlyned a mil oed oet Criít pan uu vr6ydyr 





1 Alw. MS. Ll. 6 Adwydus. 

2 Ae. MS. Ll. 7 A Skotland. MS. Ll, 
3 Goruchaf. MS. Ll. 8 Norwaye. ib. 

4 Oryífant. MS, Ll, 9 Yn y. MS. LI. 


5 Or. MS. Ll, 10 Hernun. D. P. 








BRUT Y TYWYSOGION. 397 


Poll Dyfach. ac yna y goruu Howel y kenedloed a oed yn diffeitha6 Dyfet. Yn 
y vl6ydyn 1 y delit Grufud y gan genedloed Dulyn. ac yna y bu uar6 Howel uab 
Etwin brenhin g6lat Vorgan yn-y heneint. ac yna y medylya6d Howel ub 
Etwin diffeitha6 Deheubarth a llyges o genedyl Iwerdon y gyt ac ef. ac yn y 
erbyn y gwrth6yneba6d ida6 Rufud ap Llywelyn. a gwedy bot creula6n vr6ydyr 
a dirva6r aerua ar ln Howel ar G6ydyl yn Aber Tywi y dyg6yda6d Howel ac y 
llas. ac yna 2 y gorun Rufud. Acyna y bu uar6 lofef eícob Teila6 yn Rufein. ac 
y bu diruawr d6yll 3 y gan Ryffuda Rys meibon Ryderch yn erbyn Gruffud uab 
Llywelyn. ac yna y dyg6yda6d amgylch íeith ugeinwyr o teulu Gruffud dr6y 
d6yll g6yr yftrat Tywi. ac y dial y rei hynny y diffeitha6d Gruffud yítrat Tywi a 
. Dyfet. Ac yna y bu diruawr eira du6 kalan Iona6r. ac y trigya6d hyt wyl Badric. 
ac y bu diffeith holl Deheubarth. Deg mlyned a deugein a mil oed oet Crift 
pan balla6d llyges o Iwerdon yn dyfot y Deheubarth. ac yna y ìlada6d Gruffod 
_ uab Llywelyn Ruffud uab Ryderch. A gwedy hynno y kyffroes Gruffud ap 
Llywelyn lu yn erbyn y Saeíon. a ch6eira6 bydinoed yn Henfford. ac yn y erbyn 
y kyuodes y Saefon a diruawr lu gantunt a Rein6lf yn dywyífa6c arnunt. ac ym- 
gyfaruot a orugant a ch6eira6 bydinoed ac ymbarottoi y ymlad, ae kyrchu a 
wnaeth Gruffud yn diannot, a bydinoed cyweir ganta6. a g6edy bot br6ydyr 
ch6er6doft ar Saefon heb allel godef cynn6rf y Brytanyeit yd ymchoelaffant ar 
ffo. ac o dirua6r Jadua y dyg6ydaíïant, ae hymlit ynlut awnaeth Gruffud yr 
Gaer. ac y my6n y doeth a dibobli y gaer aa wnaeth ae thorri a llofci y tref 4. ac 
o dyna gyt a dirua6r anreith ac yfpeil yr ymchoela6d y wlat yn hyfryd uudugaol. 
ac yna y deuth Magnus uab Heralt brenhin Germania y Loeger. ac y diffeitha6d 
urenhinyaetheu y Saefon. A Gruffud vrenhin y Brytanyeit yn tywyffauc ac 
yn ganhorthwy ida6. Ac yna y bu uar6 Owein uab Gruffud. Trugein mlyned a 
mil oed oet Crift pan dyg6yda6d Gruffud ap Llywelyn penn a tharyan ac am- 
diffyn6r y Brytanyeit drôy d6yll y wyr e hun y gor a uuaffei annorchyfedic kyn 
no hynny yr a6r hon a edewit y my6n glynneu diffeithon. Wedy diruawron 
anreitheu a diueísuredigyon uudugolyaetheu. ac aneiryf oludoed eur ac aryant a 
gemmeu. a phorfforolyon wifcoed. Ac yna y bu uar6 Iofef efcob Myny6. ac y 
bu uar6 Donchath uab Brian yn mynet y Rufein. Ac yna y medylya6d Heralt 
vrenhin Denmarc dareft6g y Saeíon yr h6n a gymerth Heralt arall uab Gotwin 
Iarll a oed vrenhin yna yn Lloeger yn dirybud diaryf. ac o deiffyfyt ymlad dr6y 
wlada6l d6yll ae trewis yr lla6r yn y bu uar6.. ar Heralt h6nn6 a uuaffei Iaril 
yn gyntaf tr6y greulonder gwedy mar6 Edwart vrenhin a ennilla6d yn andyly- 
edus uchelder teyrnas Loeger. a h6nn6 a yípeil6yt oe. teyrnas ae vy6yt y gan 
Wilim vaftard tywyffaéc Normandi. kyt bocíachei or uudugolyaeth kyn no 
bynny. ar Gwilim h6nn6 dr6y dirua6r vr6ydyr a amdiffynna6d teyrnas 
Loeger o anorchfygedic la6 ae uonhedickaf lu. Ae yna y bu weith Mechen r6g 





t Honno. M. S. LI, ‘ 3 Brad, MS. Ll. 
a Yno, MS. Li. ° 4 Dref, MS. Li, 


$98 BRUT Y TYWYSOGION. 

Bledyn a Ruallon véibon Kynfun. a Maredud ac Ithel veibon Gruffud. ac yna 
y dygwyda6d meibon Gruffud. Ithela las yn y vr6ydyr. a Maredud a vu uarô 
o anwyt yn ffo. ac yno y llas Rualla6n uab Kynuyn. Ac yna y kynhellis Bledyn 
uab Kynfun G6yned a Phowys. a Maredud uab Owein uab Etwin a gynhelis 
Deheubarth. Deg mlyned a thrugein a mil oed oet Crift pan las Maredud 
tab Owein y gan Garada6c uab Gruffud uab Ryderch ar Freinc ar lan avon 
Rymhi. ac yna y llas Macmael Minbo 5 clotuoniffaf a chadarnaf urenhin y 
G6ydylo deifavfyt vr6ydyr y g6r a oed aruthur 6rth y elynyon a byna6s y 3 
gi6ta6twyr. a goar 6rth pererinyon a dieithreit. Yna y diffeitha6d y Ffreinc 
Geredigya6h. a Dyueta Myny6. a Bangor a diffeith6yt y gan y genedloed 3. 
Ac yna y bu uar6 Bleiddut eícob Myny6. ac y kymerth Iulien yr Efcoba6t. yna 
yr eilweith y diffeitha6d y Freinc Geredigya6n. Ac yna y llas Bledyn uab 
Kynuyn y gan Rys ab Owein dr6y d6yll dryc yfprytolyon pennaetheu. ac uchel- 
wyr yftrat Tywi. y gwr a oed gwedy Gruffud y ura6t yn Kynnal yu ardercha6c 
holl deyrnas y Brytanyeit, ac yn y ol ynteu y g6ledycha6d Trahasarn uab Kar- 
ada6c y gefynder6 ar deyrnas y G6ndyt. a Rys ab Owein a Ryderch uab Kar- 
ada6c a gynhalaffant Deheubarth. Ac yna yd ymlada6d Gruffud uab Kynan 6yr 
Iago a Mon. ac y llada6d y Goyndyt Kynwric uab Ruallon. ac yna y bu vr6ydyr 
ygkamd6r r6g Goron6 a Llywelyn meibon Kad6ga6n a Charadaoc uab Gruffud 
gyt ac 6ynt. a Rysuab Owein a Ryderch uab Karada6c y gyt ar rei hynny hefyt, 
Yn y vl6ydyn honno y bu vr6ydyr Bron yr Erw r6g Gruffud a Thrahayarn. ac 
yna y llas Ryderch uab Karada6c y gan Meircha6n uab Rys uab Ryderch y 
gefyndery6 dr6y d6yll. ac yna y bu vrôdyr G6ennottyll y rôg Llywelyn 4 a 
meibon Kad6ga6n a Rys uab Owein a Ryderch uab Karada6c y rei a oruuant 
tilweith. Ac yna y bu vr6ydyr Poll G6dyc. ac yna y goruu Trahayarn brenhin 
G6yned. ac y diala6d g6aet Bledyn uab Kynuyn dr6y rat Du6 yr honn a un 
waraf athrugaroccaf or brenhined. ac nyt argywedei y neb o ny chodit a phan 
godit oe anuod y dialei ynteu y godyant. g6ar oed 6rth y gereint. ac amdifynor 
ymdiueit a g6einon a g6ed6on. a chedernyt y doeth 5. ac enryded a gondwal yr 
egl6yffeu. a didan6ch y gwladoed a hael 6rth ba6p. aruthur yn ryfel a hegar ar 
hed6ch, ac amdiffyn y ba6b, Ac yna y dyg6yda6d holl teulu Rys ac ynteu yn 
ffoacdyr. megys kar6 ofna6c ym blaen y milg6n dr6y y perthi ar creigeu. Ac 
yn diwed y vl6ydyn yllas Rys ap Howel y vra6t y gan Garada6c ap Gruffud. Ac 
yna yd edewis Sulyen y eícoba6t ac y kymerth y Uraham, ac yna y dechreua6d 
Rys ab Tewdwr wledychu. ac y diffeith6yt Myny6 yn druan g3n y kenedloed. 
ac y bu uar6 y Vraham efcob Myny6. ac y kymerth Sulyen yr cícoba6t eilweith 
oe anuod. Ac yna y bu vr6ydyr ym mynyd Carn. ac yna y llas Trahayarn uab 
Karada6c uab Gruffud 6yr Iago, ar Yfcotteit gyt ac ef yn ganhorth6y ida6. ac y 





' 3 Nimbo. * 4 RhwngGronw a Llywelyn meibon, 
2 Wrthy. MS... MS. Ll. 
'3 Kenedloed. MS. Ll, 5 Doethion. MS, Ll. 





BRUT Y TYWYSOGION. . 800 


llas G6rgeneu uab Seiíyll dr6y d6yll gan veibon Rys Seis. Ac yna y deuth Gwilim 
yaftard brenbin y Saeíon ar Freinc ar Brytanyeit 6rth wedia6 dr6y bererinda6t y 
Vyny6. Pedwar ugein mlyned a mil oed oet Crift pan edewis Sulyen y eícoba6t y 
dryded weith. ac y kymerth Wilffre, Ac yna y bu uar6 Gwilim Vaftar tywyffa6c 
y Normanycit a brenhin y Saefon ar Brytanyeit ar Albanwyr wedy diga6n o 
ogonyant a chlot y llithredic vyt yma a gwedy gogoneduffon uudugolyaetheu 
ac enryded o oludoed 1,2 gwedy ef y g6ledycha6d Gwilym Goch y uab. ac yna y 
gorthlad6yt Rys uab Te6d6r oe gyfoeth ae teyrnas y gan veibon Bledyn uab 
Kynuyn nyt amgen Mada6c a Chad6ga6n a Ridit. ac ynteu a gilya6d y Iwerdon. 
ac yn y He gwedy hynny y kynhulla6d llyges ac y ymchoela6d drachefyn. ac 
yna y bu vr6ydyr Llych Crei 2. ac y llas meibon Bledyn. ac y rodes Rys ab 
Teodor diruawr S6llt yr Llygheíwyr Yfcotteit. ar G6ydyl a deuthant yn borth 
jda6. Ac yna y ducpé6yt yfcrin Dewi yn lledrat or eglwys ac yípeil6yt yn ll6yr 
.yn ymyl y dinas. ac yna y cryna6d y dayar yn diruawr yn holl ynys Prydein. 
ac yna y bu uar6 Sulyen eícob Myny6 y doethaf or Brytanyeit ac ardercha6c o 
grefydus fuched. Wedy clotuoruffaf dyícedigaeth y difgyblon a chraffaf dyíc y 
pl6yfeu y petwar ugeinuet vl6ydyn oe oes. ar unuet eiífeuo ugein oe gyísegred- 
igaeth nos galan Iona6r. Ac yna y torret Myny6 y gan genedyl yr ynyffed. ac 
y bu uar6 Kediuor uab Goll6yn. a Llywelyn y uab ae vrodyr a waha6dyffant 
Ruffud uab Maredud. ac yn y erbyn yd ymlada6d Rys ab Te6d6r. ac ae gyrra6d 
ar ffo. acyn y diwed y llada6d. Deg mlyned a phedwar ugein a mil oed oet 
Crift pan las Rys ab 'Fe6d6r brenhin Deheubarth y gan y Ffreinc a oed yn 
preíf6yla6 Brecheina6c. ac yna y dyg6yda6d teyrnas y Brytanyeit. Ac yna yd 
yípeila6d Kad6ga6n uab Bledyn Dyuet yr eildyd o Vei. ac odyna deuvis wedy 
Bynny amgylch calan Gorffena y deuth y Ffreinc y Dyust. a Cheredigya6n y 
rei ae kynhallaffant etwa. ac y gadarnhayflant y keftyll, a holl tir y Brytanyeit 
a achubaíant. Ac yna y llas y Moel Col6m ab D6ncha6th brenhin y PiGeit ar 
Albanyeit y gan y Ffreinc. ac Edwart y uab. ac yna y g6edia6d Margaret 
urenhines g6reic y Moel Colom ar Du6 dr6y ymdiret ynda6 g6edy clybot llad y 
gôr ae mab hyt na bei vy6 hi yn y var6a6l vuched yma. a g6randa6 a oruc Du6 
y g6edi kanys erbyn y feithuet dyd y bu uar6. Ac yna yd aeth Gwilim 
Goch 3 yr bono kyntaf'a oruu ar y Saeíon o glotuoruffaf ryfel hyt yn 
Normandi y gad6 ac y am diffyn tcyrnae Ropert yvra6t yr h6ônn a 
athoed hyt yg Kaerufalem y ymlad ar Sarafinyeit a chenedloed ereill ag- 
kyfyeith ac y. amdiffyn y Criíîonogyon. ac y haedu môy o glot. A Goilim yn 
trigya6 yn Normandi y gôrthlada6d y Brytanyeit lywodraeth y Ffreinc heb allel 
godef eu creulonder. a thorri y keítyll yg G6yned. a mynychu anreitha6 4 a 
Jladuaeu arnunt. ac yna y duc 'y Ffreinc luoed hyt yg G6yned. ae kyuerbynyeit 





1 Ef a gladwyd yn nhref lan yn 3 Brenhin y Brytanieid. MS. Ll, ' 


Normandi. MS. Ll. 4 Amnrheitheu, Ms. Ll. 
2 Llechryd. D. P, | 


400 BRUT Y TYWYSOGION. 


2 oruc Kad6ga6n uab Bledyn. ae kyrchu a goruot arnunt. ae gymru ar ffo ae 
Nad o dirua6r ladua. ar vr6ydyr honno a 6naethp6yt yg koet Y{p6ys. ac yn 
diwed y vl6ydyn honno y torres y Brytanyeit holl geftyll Keredigya6n a Dyuet 
eithyr deu nyt amgen Penuro a Ryt y Gors. ar bobyl a holl anifeileit Dyuet a 
dugant gantunt. ac ada6 a wnaethant Dyfet a Cheredigya6n yn diffeith. Y 
vl6ydyn rac 6yneb y diffeitha6d y Ffreinc G6byr a Chedweli ac yflrat Tywi. ac 
ytrigya6d y gôladoed yn diffeith. a hanher y cynhaeaf y kyftroes G6ilim 
vrenhin lu yn erbyn y Brytanyeit. a g6edy kymryt or Brytanyeit eu hamdiffyn 
yn y coetyd ar glynned yd ymchoela6d Gwilim adref yn or6ae heb ennill dim. 
Y vi6ydyn rac wyneb y bu uar6 Gwilim uab Baldwin yr hônn a r6ndwala6d 
gaítell Ryt y Gors. ac yna y g6rthìada6d Brytanyeit Brecheina6c a G6ent a 
G6enll6c argl6ydiaeth y Ffreinc. ac yna y kyffroes y Ffreinc lu y Went. ac yn 
or6ac heb ennill dim yd ymchoelaffant. ac y llas yn ymchoelut drachefyn y gan 
y Brytanyeit yn jy tle a elwir Kelli Carnant. G6edy hynny y Ffreinc a 
gyffroafsant Ju y Brytanyeit. a medylya6 diffeitha6 yr holl wlat heb ! allu 
€uplau eu med6l yn ymchoelut drachefyn y llas gan veibon Idnerth ab Cad6ga6n 
Gruffud ac Iuor yn y lle a elwir Aber Llech. ar ki6da6t6yr a drìgyaffant yn eu 
tei yn diodef yn diofyn yr bot y keflyll etwa yn gyfan ar kaftellwyr yndunt. Yn 
y vÌ6ydyn honno y kyrcha6d Uchtrut uâb Etwin a Howel uab Goron6 a llawer 
o.bennaetheu ereill gyt ac 6ynt. ac ymlad a deulu Kad6ga6n o deulu Kad6ga6n 
uab Bledyn y gaftell Penuro ae hyípeila6 oe holl anifeileit a diffeitba6 yr holl 
wlat. a chyt a dirua6r anrhaith yd ymchoelaffant adref. y vl6ydyn rac 6yneb y 
dìffeitha6d Geralt yftiwart yr h6nn y gorchymynna(lit ida6 yíti6ardaeth kaftell 
Penuro teruyneu Myny6. ac yna yr eilweith y kyffroes G6ilim vrenhin Lloger 
aneiryf o laoed a dirua6r uedyant a gallu yn erbyn y Brytanyeit. ac yna y go- 
chela6d y Brytanyeit eu cynn6r6f wynt heb obeitha6 yndunt e hunein namyn 
gan offdt gobeith yn Du6 crea6dyr pob peth dr6y ymprydya6 a_g6edia6 a rodi 
cardodeu a chymryt gar6 benpyt ar eu kyrff. Kan ny leuaffei y Ffreinc kyrchu 
y. creigeu ar coedyd. namyn g6ibya6 yg g6aftadyon veuffyd. yn y diwed yn or6ac 
yd ymchoelaffant adref heb ennill dim. ar Brytanyeit yn hyfryt digrynedic a 
ymdiffynnaffant eu golat. Y vi6ydyn rac 6yneb y kyffroes y Ffreinc luoed y 
dryded weith yn erbyn G6yned a deu dywyffa6c yn eu blaen a Hu! Iarìl 
Amé6ythic yn bennaf arnunt. a phebyllya6 a orugant yn erbyn ynys Von. ar 
Brytanyeit g6edy kilya6 yr lleoed kadarnaf udunt oe gnotaedic defa6t ac a 
ga6ífant yn eu kyghor achubeit Mon. a g6aba6d attunt 6rth amdiffyn udunt 
lyges ar uor o Iwerdon dr6y gymryt y rodyon ar gobreu y gan y Ffreinc a 
ddugant y Ffrainc i Fon. ac yna yd edewis Kad6ga6n uab Bledyn a Gruffud 
uab Kynan ynys Von ac y kilyaffant y Iwerdon rac ofyn t6yll y g6yr e hunein. 
Ac yna y deuth y Ffreinc y my6n yr ynys. ac y lladaffant rei o wyr yr ynys. ac 

sees cS O 

I A heb MS. Ll. a Huw, | 











BRUT Y TYWYSOGION, 40! 


ual yd oedynt yn trigya6 yno y deuth Magnus brenhin Germania a rei oe logeu 
ganta6 hyt ym Mon dr6y obeitha6 caffel goreícyn ar wlatoed y Brytanyeit. A 
g6edy clybot o Vagnus brenhin 1 y Ffreinc yn mynych vedylya6 diffeitha6 yr 
holl wlat ae d6yn byt ar dim dyfryílya6 a oruc y eu kyrchu. ac ual yd oedynt 
yn ymfaethu y neill rei or mor ar rei ereill or tir y brath6yt Hu iarll yn y 6yneb. 
ac o law y brenhin € hun yn y vr6ydyr y dig6yda6d. ac yna yd edewis Magnus 
vrenhin dr6y deifsyfyt kyghor terayneu y wlat. A d6yn a oruc y Ffreinc oll a 
ma6r a bychan hyt ar y Saefon. A g6edy na allei y G6ndyt godef kyfreitheu a 
barneu a threis y Ffreinc arnunt. kyuodi a orugant eilweith yn eu berbyn. ac 
Owein uab Edwin yn dywyffa6c arnadunt y g6r a dugaffci y Ffreinc gynt y Von. 
. Y vi6ydyn gwedy bynny yd ymchoela6d Kadwga6n uab Bledyn a Gruffud uab 
Kynan o Iwerdon, A gwedy hedychu ar Ffreinc o nadunt ran or wlat a achubaf- 
fant. Kad6ga6n uab Bledyn a gymerth Keredigya6n a chyfran o Bowys. a 
Gruffud a gavas Mon. ac yna y llas Llywelyn uab Kad6ga6n y gan wyr Brech- 
eina6c. ac yd aeth Howel mab Ithel y Iwerdon. yn y vl6ydyn honno y bu uar6 
Rythmarch doeth uab Sulyen eícob y doethafo doethyon y Brytanyeit y dryded. 
vlwydyn a deugein oc oes y gôr ny chyfodod yn yr oeffoed cael y gyffelyb kyn 
noc ef. ac nyt ha6d credu na thebygu cael y gyfry6 g6êdy ef. ac ni cha6ffei 
dyfc gan arall 2 eiryoet eithyr gan y dat e hun g6edy adaffaf enryded. y genedyl 
e hun. a g6edy klotuoruffaf ac atne6yduffaf ganma6l y gyfneífavyon genedloed 
nyt amgen Saefon a Ffreinc a chenedloed eraill or tu dra6 y uor. a bynny droy 
gyffredin g6ynuan pa6b yn dolyrya6 eu callonneu y 3 bu uar6. yn y vl6ydyn rac 
6yneb y llas Goilim Goch brenhin y Saefon yr h6nn a 6naethp6yt yn prenhin 
g6edy Goilim y dat. ac ual yd oed h6nn6 dydg6eith yn hela gyt a Henri y brat 
ieuaf ida6. a rei oe marchogyon gyt ac Gynt y brath6yta faeth y gan Wallter 
Ture] marcha6c ida6 oe anuod pan yttoed yn b6r6 kar6 y medraGd y brenhin ac 
ae llada6d. a phan welas Henri y vra6t ynteu hynny gorchymyn a oruc corff y 
vra6t yr marchogyon a oed yn y lle. ac erchi udunt g6ueuthur brenhina6l ar6yl- 
ant ida64. ac ynteu a gerda6d hyt yg Kaer Wynt yn y lle yd oed S6llt y bren- 
bin ae vrenhinolyon oludoed. ac achub y rei hynny a oruc. a gal6 atta6 holl 
tyl6yth y brenhin. a mynet odyna hyt yn Llundein ae goreícyn. yr honn y fyd 
benhaf a choron ar holl vrenhinyaeth Loeger. ac yna y kytredaffant ata6 Ffreinc 
a Saefon y gyt. ac o vrenhina6l gor 5 y goffodaffant ef yn vrenhin yn Lloeger, 
ac yn y lle y kymerth ynteu yn wreic bria6t ida6 Vahallt uerch y-Moel Col6m 
brenhin Prydein 6 o Vargaret vreghines y mam. A honno dr6y y phriodi a 
anfodes ef yn vrenhines. kanys Gwilim Goch y vra6t ef yn y vy6yt a arueraífei 
o orderchadeu. ac 6rth hynny y buaffei uar6 heb etiued. Ac yna yd ymhoela6d 





1 Frenhin. 4 Ac ea gladdwyd yng Nghaer 
2 Ddyn arall MS. LI. - Wynt. MS. Ll]. 
3 Y am y. MS. Ll, 5 Goron. MS. Ll, 


6 Pidteit. ib. 
3 F 


402 BRUT Y TYWYSOGION. 


Robert y bra6t hynaf udunt yn uuduga6l o Gaerufalem. ac y bu uar6 ‘Tomas 
archefcob Kaer Efra6c. ac yn y oì ynteu ydeneffa6d Gerrart a uuaffei efcob yn 
Henfford kyn no hynny. ac y derchafa6d Henri urenhin ef. ar deilygda6t a oed 
uch yn archeícob yg Kaer Efra6c. ac yna y kymerth Anfel archefcob Keint 
drachefyn y archefcoba6t dr6y Henri urenhin yr h6nn a ada6ffei yn amfer 
Goilim Goch vrenhin o acha6s en6ired h6nn6 ae greulonder, Kany welei ef 
h6nn6 yn g6neuthur dim yn gyfya6n o orchymmyneu Du6. nac o lywodraeth 
urenhina6l teilygda6t. Bl6ydyn g6edy hynny y bu gar6 Hu Vras Iarll Kaer dion 
ar Wyfc. ac yn y ol y dyneffa6d Roger y uab kyt bei bychan y oet. ac eiffoes y 
brenhin ae goffodes yn lle y dat o acha6s meint ycarei y dat. Ac yn y vi6ydyn 
honno y bu uar6 Goron6 uab Cad6ga6n ac Owein uab Gruffud. Can mlyned a 
mil oed oet Crift ' pan uu agkyttunde6 r6g Henri Vrenhin a Robert Iarll 
am6ythic ac Em6lf y ura6t gôr a ganas Dyuet yn rann ida6. ac a wnaeth Gaftell 
Penuro yn uaGrurydus. a phan gigleu y brenhin eu bot yn g6neuthur t6yll yn y 
erbyn megys y deuth y ch6edyl arnunt y gal6a6d atta6 y wybod gwiryoned 2m 
hynny: ac 6ynteu heb allel ymdiret yr brenhin a geiffaffant acha6s y v6r6 efcus. 
a g6edy g6ybot o nadunt adnabot or brenhin eu toyll ac eu brat. ny beidaffant 
ymdangos ger bron y gendrycholder ef. Achub a oruganteu kedernit ‘a galo 
porth o bob tu udunt. a g6aha6d attunt y Brytanyeit a oedynt dareftygedigyon 
udunt yn eu medyant. ac eu pennaetheu. nyt amgen Kad6ga6n, Iorwerth a 
Maredud veibon Bledyn uab Kynuyn yn borth udunt. ac eu haruoll yn va6r6ryd- 
ic enrydedus udunt a orugant. ac ada6 llawer o da udunt a rodi rodyon. a 
llawenhau -y g6lat orydit. ac ygkyfr6g hynny kadarnhau eu keftyll ae Kylchynu 
o ffoflyd a muroed. a pharattoi lla6er o ymborth. a chynnulla6 marchogyon a 
rodi rodyon udunt. Robert a achuba6d pedwar caftell. nyt amgen Ar6ndel, a 
Blif a Bryg ynbyn 2 yr h6nn yd oed yr holl twyll yr hon a rondwalafsei yn 
erbyn arch y brenhin. ac Am6ythic. Ern6lf a achuba6d Penuro e hun. a g6edy 
bynny kynnulla6 lluoed a orugant. a'gal6 y Brytanyeit y gyt a g6neuthur yíclyf- 
yaetheu. ac ymhoclut yn llawen adref. A phan yttoedit yn g6neuthur y petheu 
hynny y mcdylia6d Ernolf hedychu ar G6ydyl ac erbynyeit nerth y gantunt. ac 
anuon a wnaeth kenadeu hyt yn Iwerdon. nyt amgen Geralt yftiwart. a llawer 
o rei ereill y erchi merch Murtart 3 yn brìa6d ida6. a hynny a gauas yn ha6d 
ar kenadeu a deuthant y eu gôlat yn hyfryt. A Murtart @ anuones y uerch a 
llawer o logeu arua6c gyt a hi yn nerth ida6. A g6edy ymdyrchauael or Ieirll y 
my6n balchder o acha6s y petheu hynny. ag 4 ny cbymerafsant dim hed6ch y 
gan y brenhin. Ac yna y kynnulla6d Henri urenhin llu bob ychydig. ac yn 
gyntaf kylchyna6d caftell Ar6ndel dr6y ymlad a hi. ac odyna y kymerth caftell 
Blif a byt yg gaftell Brug. ac ympell y 6rtha6 y pebyllya6d. a chymryt kygor a 
oruc py, vod y dareftyghei ef y ieir)l neu y lladei. neu y g6rthladei or holl deyrnas, 


—— gad mmm ————————_——— 


t Neu o bobtuhynny, MS. Ll. 3 Urenhin. i 
2 Yn erbyn MS. Ll. 4 Om. MS. Ll. 


— 











BRUT Y TYWYSOGION, 403 


Ac o hynny pennaf kyghor a gauas anuon kenadeu at y Brytanyeit ac yn wahan« 
reda6lat Iorwerth uab Bledyn. ae waha6d. ae al6 ger y uronn. ac ada6 m6y ida6 
noc y gaffei y gan y ieirll. ar kyfrana berthynei y gael o tir y Brytanyeit, 
Hynny a rodes y brenhin yn ryd y Iorwerth uab Bledyn tra vei vy6 y brenhin 
heb t6ng a heb tal. Sed oed hynny: Powys a Cheredigya6n a hanner Dyuet. 
kanys y hanner arall a rodaílit y uab Baldwin a Gohyr a Chedweli. a g6edy 
mynet lorwerth uab Bledyn y gaftell y brenhin anuon a oruc y anreitha6 cyfoeth 
Rebert y argl6yd. ar anuonbedic lu b6nn6 gan Iorwerth gan gyfle6ni gorchymyn 
Iorwerth a anreithaíaant gyfoeth Robert y argl6yd drôy gribdeila6 pob peth y 
gantunt a diffeìtha6 y wlat a chynnulla6 dirua6r anreith gantunt or wlat, 
kanys y iarll kyn no hynny a orchymynafsei rodi cret yr Brytanyeit beb debygu 
caffel gorthéyneb y gantunt. ac anuon y holl hafodyd ae anifeileit ae oludoed 
y blith y Brytanyeit heb goffau y íarabedeu a ga6[sei y Brytanyeit gynt. y 
. gan Rofser y dat ef a Hu ura6t y dat. a hynny ocd gudyedic gan y Brytan« 
yeit yn wyuyr, Kad6ga6ôn uab Bledyn a Maredud y ura6t a oedynt etwa y 
gyt ar iarlì heb 6ybod dimo hynny. A g6edy clybet or iarll bynny anobeitha6 
a oruc athebygu nat oed dim gallu ganta6 o acha6s mynet Iorwerth y 6rtha6, 
kanys pennaf oed h6nn6 or Brytanyeit a m6yaf y allu. ac erchi kygreir a 
oruc ual y gallei y neill ae bedychu ar brenhin. ae ada6 y deyrnas o g6byl. 
Ygkyfr6g y petheu hynny yd athoed Ern6lf ae wyr yn erbyn y wreic ar llyges 
arua6c a oed yn dyuot yh borth ida6. ac yn hynny y deuth Magnus bren- 
hin Germania eilweith y Von. A g6edy torri llawer o wyd defnyd ymchoelut 
y Fana6 drachefyn. Ac yna herwyd y dywedir g6neuthur a oruc tri chaftell. ae 
llenwi eilweith oe wyr e hun. yr rei a diffeithaísei kyn no hynny. ac erchi 
merch M6rchath ! oc uab. kanys pennaf a oed b6nn6 or G6ydyla hynny a gauas 
yn llawen. a goísot a oruc ef y mab bônn6 yn vrenhin ym Mana6. ac yno 
y trigyaud y gaeaf h6nn6. A g6edy clybot o Robert iarll hynny anuon 
kenadeu a oruc ar Uagnus. ac ny chauas dim oe negeffeu. A g6edy 2 goelet or 
iarll y vot yn warchaedic o bob parth ida6. keiífau kennat a fford y gan y bren- 
hin y adaw y deyrnas. Ar brenhin ae kanhata6d. ac ynteu dréy ada6. pob peth a 
vord6ya6d byt yo Normandi. Ac yna yd anuones y brenhin at Ernolf y erchi 
ida6 un or deu peth ae ada6 y deyrnas a mynet yn ol'y ura6t ae ynteu a delei 
yn y ewyllys ef. A phan gigleu Ernolf bynny dewiísaf uu ganta6 vynet yn ol y 
vraGte a rodi y gaftelì 3 a oruc yr brenhin. ar brenbin a dodes g6ercheitweit 
ynda6. G6edy hynny bedychu a oruc Iorwerth ae vrodyr a rannu y kyfoeth y 
rydynt. A g6edy ychydic o amfer y delis Iorwoerth Varedud y vra6t. ac y car- 
chara6d yg karchar y brenhin. A hedychu a wnaetha Chad6ga6n y vra6t. ac y 
rodi Keredigya6n a’rann-o Powys. Ac odyna mynet a wnaeth Iorwoerth at y 
brenhin. a thebygu yr brenhin cad6 y edewit 6rtha6. ar brenhin heb gad6 amot 


— a ee 
: Mwrthach. MS. Ll, 3 Caftell i'r brenhin. MS. Ll, 
2 Gwybod, MS. Ll.. h 
3F2 


404 BRUT .Y TYWYSOGION. 


ac ef a duc y ganta6 Dyfet ac ae rodes y neb un uarcha6c a elwit Saer. ac yfirat 
Tywi a Chedweli a Gohyr a rodes y Howel a Gron6. ac y kyfrôg h6nn6 y delit 
Gron6 uab Rysac y buuar6 yn y garchar, Yn y vi6ydyn rac 6yneb g6edy 
dyrchauael o Vacnus vrenhin Germania h6yleu ar ychydic o logeu. a diffeitha6 
a oruc tervyneu Prydein. A phan welas y Prydeinwyr hynny megys morgrugyon 
o dylleu y gogofeu y kyuodaffant yn gadoed y ymlit eu hanreith. a phan welfant 
y brenhin ac ychydic o nifer y gyt ac ef kyrchu yn ehofyn a orugant a goffot 
br6ydyr yn y erbyn. a phan welas y brenhin hynny kyweirya6 bydin a oruc heb 
edrych ar amylder y elynyon a bychanet y nifer ynteu. herwyd moes yr Alban6yr 
dr6y goffau y aneiryf uudngolyaetheu gynt kyrchu a oruc yn agkyfleus. A G6edy 
g6neuthur y vr6ydyr a llad llawer o bob tu yna o gyfarfagedigaeth lluoed ac 
amylder niferocd y elynyon y llas y brenhin 7. Ac y dofparth6yt y dad- 
Jeuoed ae negeffeu. a phan doeth ef yna yd ymchoeìa6d yr holl dadleu yn y 
erbyn ec. ac ar hyt y dyd y dadlenwyt ac ef ac yn y diwed y barn6yd yn gamlyrus. 
a g6edy hynny y barn6yt y garchar y brenbin. nyt ber6yd kyfreith. namyn her- 
6yd medyant. ac yna y palla6d y holl obeith ae kedernit 2 ae hechyt 3 a didan6ch 
yr holl Vrytanyeit. Y vl6ydyn rac 6yneb y bu uar6 Owein uab Etwin dr6y hir 
glefyt. ac yna yd yftores Rickart uab Baldwin gaftell Ryt y Groes. ac y gyrr6yt 
Howel uab Gron6 ymeith oe gyfoeth y gôr a orchymmynnaffei Henri. vrenhin 
keitwataeth yfirad Tywi a Ryt y Gors. ac ynteu a gynnulla6d anreitheu dr6y 
‘ofci tei a diffeitha6 nayach yr holl 6ladoed a llad lla6er or Ffreinc a oedynt yn 
ymchoelut adref. ac ynteu a gychwynna6d 4,y 6lat o bob tu. ac ae hachuba6d 
ar caflella drigya6d yn digyffro ae wercheitweit ynda6. Ygkyfrôg hynny y 
g6rthlada6d Henri vrenhin Saer marcha6c o Penuro, ac y rodes keitwataeth y 
kaftell ae boll deruyneu y Herait Yftiwert yr h6n a oed dan Ern6if Yftiwert. Y 
vi6ydyn honno y llas Howel uab Goron6 dr6y d6yll v gan y Ffreinc a oedynt yn 
kad6 Ryt y Gors. G6gaGn uab Meuruc y gôr a oed yn meithryn mab y Howel 
a wnaeth y nrat ual hynn. Gal6 a wnaeth G6ga6n Howel y ty ae waha6d. ac 
anuon yr caftell a gal6 y Ffreinc atta6. a menegi udunt eu teruynedic le ac aros 
amfer yn y nos. ac 6ynteu a deuthant amgylch pylgein a chylchynu y dref ar ty 
yd oed Hôwel ynda6. a dodi ga6r. ac ar yr a6r y duhuna6d Howel yn dileíc a 
cheiíffa6 y arueu, a duhuna6 y gedymdeithon. a galw arnunt. ar cledyf a rydaroed 
ida6 y dodi ar ben y wely ae wayw is y traet. a rydygaílei Gad6ga6n 5 tra yttoed 
yn kyícu. a Howel a geifla6d y gedymdeithon 6rth ymlad a thebygu eu bot yn 
bara6t. ac neur daroed udunt ffo ar yr a6r gyntaf or nos 6. ac yna y goruu arna6 
ynteu ffo. a G6ga6n ae hymlidya6d yn graff yn y delis megys y hedewis. a phan 
deuth kedymdeithon Gwgawn atta6 tagu Howel a orugant. ar tagedic yn uar6 





1 Ac yna y gelwit Ïorwoerth uab 3 ATechyd. MS... 
Bledyn y Amwythic drwy dwyll i. _ 4 Gylchynawdd. MS. Ll, 
cyghor y brenhin. MS. LI. 5 Gwgawn. MS. Ll, 

ê Gedernid, MS. Li, 6 On, MS, Ll, 


BRUT Y TYWYSOGION. 405 


haeach a dugant at y Ffreinc. ac 6ynteu g6edy llad y benn a ymchoelaffant yr 
kaftell. Yn y vl6ydyn honno y g6elat Seren enryfed y g6êletyat yn anìon paladyr 
o heni yn ol y chefyn. ac o braffter colofyn y meint ! a dirua6r oleuat idi 2 yn 
darogan yr hyn a vei rac lla6 3. Kanys Henri amhera6dyr Rufein g6edy 
dirua6ryon  uudugolyaetheu. a chrefuduffaf vuched y Grift a orff6yfífa6d, 
ae uab g6edy ynteu g6edy cael lla6er o enryded ac eiftedua amherodraeth 
Rufein a wnaethp6yt yn amhera6dyr. Ac yna y danuones Henri urenhin 
Lloeger marchogyon i dareítôg Normandi. a chyh6rd ac 6ynt a wnaeth 
Robert iarll o Vethlem. a g6edi goruot arnunt eu gyrru ar ffo. a g6edy 
na rymheint dim. anuon a orugant at y brenhin y geiffa6 nerth. ac yna y brenhin 
e hun gyt ac amylder o uarchogyon a dirua6rlu a vord6ya6d dr6od. ac yna y 
kyhyrda6d ar iarll yn dilefc. ac ef ae ganhorth6ywyr ac yn gyfaríagedic o dra 
lluoffogr6yd y kymerth y ffo. ac ymlit or brenhin yny delis ac ef ae wyr. a. 
g6edy eu dala ae hanuones y Uoeger y eu carcharu. a holl Normandi a dareftyg- 
6ys 4 6rth y vedyant e hun. Yn 5y viGydyn honno y llas Meuruc a Griffri 
veibon Trahaearn uab Karada6c. ac 6 Owein uab Kad6ga6n. Y vl6ydyn rac 
6yneb y diegis Maredud uab Bledyn oe garcharac y deuth y wlat. Ac yna y bu 
nar6 Edwart uab y Moel C6l6m. ac yn y le ef y kynhelis Alexander y vra6t y 
deyrnas, Y vl6ydyn g6edy hynny y danuonet neb un genedyl diadnabydus her6yd 
kenedlaeth a moeffeu ny Gydit py le yd ymgudyffynt yn yr ynys dalym o vl6yn- 
yded y gan Henri vrenhin y wlat Dyfet. ar genedyl honna a achuba6d holl 
gantref Ros gyr lla6 aber yr avon a elwir Cledyf g6edy eu 7 g6rthlad o g6byl. ar 
genedyl honno megys y dywedir a hanoed o Fflandrys y gélat 8 yr honn. yffyd 
ofíodedic yn nefífaf ger lla6 mor y Brytanyeit. O acha6s achub or mor a 
goreícyn eu g6lat hyt yn y ymchoelet yr holl wlat ar agkrynodeb heb d6yn dim 
ffr6yth g6edy b6r6 o lan6 or mor diwlw wimon ar tywot yr tir. ac yn y diwed 
g6edy na cheffynt le y preff6yla6. kanys y mor a diueuaffei ar dra6s yr aruor- 
dired ar mynyded yn gyfla6n o dynyon byt na allei ba6p breff6ylya6 yno a acha6s 
amylder y dynyon a bychanet y tir y genedyl honno a deiffyfaéd Henri urenhin. 
ac a adolygaffant ida6 gaffel lle y preff6ylynt ynda6. ac yd anuonet hyt yn Ros 
dr6y 6rthlad odyno y priodolyon giwda6twyr. y rei a gollaffant eu pria6t wlat ae 
lle yr hynny byt 9. Ygk6fr6g hynny Geralt Yftiwart Fenuro a r6nd6ala6d 
kaítell Kenarch Bychan ac aníodi a wnaeth yno. a llehau yno y holl oludoed. ae 
wreic ae etifedyon ae holl anwylyt. ae gadarnhan a wnaeth o gla6d a mur. Y 
vi6ydyn rac 6yneb y paratoes Kad6ga6n uab Bledyn wled y bennaduryeit y wlat: 
ac yg6ahodes yr wleda wnathoed Owein y uab o Powys. ar wled honno a wnaeth 





I Faint. MS. Ll. - 5 Niwedd. MS. Ll. 

2 Iddaw. ib. 6 Gan. MS. Ll. 

3 Ac ychydic amfer wedi hynny y 7 Om. MS. LI. 
gweled dwy leuad, y naill yn y dwyrein. 8 Wlad. MS. Ll. 
ar llall yn y gorllewin. MS. Ll, 9 Heddyw, MS. Ll, 

4 Ddodg. MS. LL < 


406 BRUT Y TYWYSOGION. . 

ef y Nadolic yr enryded y Duw. A g6edy daruot y wled a chlybot o Owein vot 
Neíi uerch Rys ab Te6d6r g6reic Geralt yftiwart yn y dywededic gaftell fry. 
mynet a oruc y ymwelet a hi. ac ycbydic o niuer y gyt ac ef megys a chares 
ida6 ac velly yd oedynt. kanys Kad6ga6n uab Bledyn a Goladus uerch Ricalla6n 
mam Neft a oedynt gefynder6 a chefnither6. kanys Bledyn a Riwalla6n meibon. 
Kynfyn a oedynt urodyr o y Agharat uerch Varedud vrenhin. A g6edy hynny o 
annoc Du6 y doeth ef noísweith yr kaftell ac ychydic o nifer y gyt ac ef val 
amgylch pedwar gwyr ardec. a g6edy g6neuthur cla6d dan y tretheu yn dirgel 
heb Gybot y geitweit y kaftell. ac yna y doethant yr caftell yd oed Geralt a 
Neft y wreic yn kyígu yodaG!, a dedi ga6r a wnaethant ygkylch y caftell. ac 
enpynu tan yn y tei Grth y liofgi. a dyhuna6 a oruc Geralt pan gigleu yr aGs. ac 
yna y dy6a6t Neít 6rtha6. Na dos allan heb bi 2 yr dr6s. Kanys 3 yno y 
mae dy elynyon yth aros. namyn dyret ym ol i. a hynny a wnaeth ef. 
a hi ae har6edaod ef hyt yg geudy a oed gyfsylidedic 6rth y caíŵell, ac yne 
megys y dywedir y dibegis. a phan 6ybu Ne y dianc ef llefein a oruc a dywedut 
Grtha64 y g6yr yísyd5 allan beth a lefwch yn ofer. nyt yttiw yma y neb a-geií- 
í6ch. neur dihegis. A g6edy y dynot 6ynteu y my6n, y geifsa6 a orugant ym pob 
mann. a g6edy nes ka6ísant. dala Neft a wnaethant ae deu uab ac merch a 
mab ida6 ynteu o garatwreic. ac yípeilia6 y caftell ae amreitha6. a g6cdy 
lloígi y kaftell a chynnulla6 anreith a chytya6 a Neít ymchoelut a wnaeth y 
wlat. ac pytyttoed Kad6ga6n y dat ef yn gedrycha6l yna yn y wlat, kanys ef a 
athoed y Powys 6rth hedychu-y rei a odynt yn anubyn ac a athoedynt y 6rth 
Owein. A phan gigleu Kad6ga6n y goeithret h6nn6 kymryt y 6 dr6c arna6 gan 
ferri a oruc ef hynny o acha6s y treis kyt a wnathoedit a Neft uerch Rys. Ac 
rac ofyn llidya6 o Henri vrenhin am íarbaet y Yftiwart. ac yne ymchoelut a 
oruc a cheifsa6 talu y wreicas anreith y Eralt yítiwart drachefyn y gan Owein 
ae nys Kaunas. Ac yna ô yítryw y wreic a oed yn dywedut 6rth Owein ual hynn. 
O mynny uygkaeli yn ffydla6n ytt am kynnal gyt a thi. hebrog vym plant att 
eu tat, ac yna o dra íerch a charyat y wreic y gellyga6d y blant yr yítiwart. A 
phan gigleu Rickart eícob Llundein hynny y g6ra oed yna yítiwart y Henri 
vrenhin yn Am6ythic. Medylya6 a oruc dial ar Owein farhaet Geralt yftiwart. 
A gal6 atta6 a wnaeth Ithel a Mada6c meibon Ridit uab Bledyn a dywedut 
6rthynt ual hynn. a vynn6ch chwi regi bod y Henri vrenhin a chaffel y garŷat 
ac gedymdeithas yn dragywyda6]. ac ef ach ma6rhaa yn bennach no neb och 
kyttirogyon. ac a gyghor6ynna 6rthy6ch ych kyt teruynwyr och holl genedyl. 
ac atteb a wnaethant mynnwn heb 6ynt. E6ch chwitheu heb ef a deléch Owein 
uab Kad6ga6n os gell6ch ac onys gell6ch g6rthled6ch or wlat ef ae dat. kanys 
ef a wnaeth gam a farhaet yn erbyn y brenhin. a dirua6r gollet y Eralt yftiwart 





1 Ynddi. MS. Ll. 5 A oeddynt. MS. Ll; 
2 Om. ib. 6 Arall. MS. Ll, 
3 Yng ngbylch MS, Ll, 7 Yn. MS. Ll, 


4 Wrth, 





BRUT Y TYWYSOGION, 407 — 


y wahanreda6l gyfeilll am y wreic ae blant ae gaftell. ae yfpeil ae anreith. a 
minheu a rodaf gyta chwi fydlonyon gedymdeithyon, nyt amgen Llywarch 
uab Trahaearn y g6r a lada6d Owein y vrodyr. ag Uchtryt uab Etwin. ac 6inteu 
gwedy credu yr edewidyon hynny a gynnulleísant lu. ac a aethant y gyt ac a 
gytchafsant y wlat. ac Uchtryt a anuones kenadeu yr wilat y venegi yr kiwta6twyr 
poy bynnac a gilyei atta6 ef y caffei amdiffyn. a rei a gilyafsant atta6 ef ereill y 
Ar6yftli. erenl y Vaelenyd. ereill y yftrat Tywi ar rann v6yaf y Dyuet yd aethant 
yr lle yd oed Geralt yn vedyanus. A phan yttoed ef yn mynnu en diga 6ynt.ef a 
dam6eina6d dyuot G6allter ucheluaer kaer Loy6 y g6r a orchymynnafsei y bren- 
bin ida6 llywodraeth ac amdiffyn Lloeger hyt ygkaer Vyrdin. A phan gigleu ef 
bynny eu hamdiffyn a oruc. a rei o nadunt a gilyaéd y Ar6yítli. ac y kebyrda6d 
gwyr Maelenyd ac 6ynt ac y lladaffant. ar rei a gilya6d att Uchtryt a dihagaffant, 
ar reia gilya6d y yftratTywiMaredud uab Ryderch ae haruolles yn hegar. Kad6g- 
a6n ac Owein a ffoafsant y log a oed yn Aber Dyfi a dathoed. o Iwerdon ychydic 
kyn no hynny a chyfnewit yndi. Ac yna y deuth Mada6c ae ura6t yn erbyn 
Uchtrut byt yn Ryt Cornnec !. ac yno pebyllya6 a orugant. ac yn y diwed y 
doeth Uchtrut attunt. a g6edy eu hymgynulla6 y gyt kerdet hyt. nos a orugant 
a diffeitha6y g6ladoed yn y vu dyd. ac yna y dywa6tUchtrat. o reing 2 bod y chwi 
nyt reit hynny. kany dylyir tremygu Kad6ga6n'ac Owein, kanys gwyr da 
grymmus ynt a dewron. a medylya6 llawer y maent. ac agatuyd y mae porth 
udunt hyt nas gwydam ni. ac 6rth hynny ny 6eda y ni dyuot y deifsyfyt am eu 
pen namyn yn eglur dyd gyt ac urdafsa6c gyweirdeb nifer. ac or geireu hynny 
bop ychydic yd hedychoyt 6ynt ual y gallei dynyon y wlat dianc. A thrannoeth y 
daethant yr wlat. a g6edy y g6elet yn diffeith. ymgerydu 3 e hunein a wnaethant 
a dywedut llyma wenyeith Uchtrat. a chuhuda6Uchtrut a wnaethanta dywedut 4. 
y neb $ a ymgedymdeithockau 6ae yftryw ef. A g6edy g6ibia6 pob lle yn y wlat | 
ny cha6fsant dîm namyn gre yGad6ga6n. a g6edy cael honno a llofgi y tei ar 
y{cuboryeu ar ydeu a wnaethant. ac ymchoelut a orugant y eu pebyllau drachef- 
yn. a dìua rei or dynyon a ffoafsynt y Lan Badarn. a gadel ereill heb eu diua. 
A phan yttoedynt uelly clybot a wnaethant bot rei yn trigya6 yn nodua Dewi yn 
Llan Dewi Breui yn yr egl6ys gyt ar offeirat?7. Anuon a wnaethant yno dryc- 
yfprytolyon agkyweithas $ a llygru a wnaethant yr egloys ae diffeitha6 o gobyl. 
A g6edy hynny yn or6ac hayach yd ymchoelafsant eithyr cael anuolyanus anreith 
o gyfleoed feint Dewi a Phadarn, A g6edy hynny y mord6ya6d Owein y Iwerdon 
gyt ac ychydico gedymdeithon. ar rei yd oed acha6s udunt trigya6 yn y ol 
kanys buafsynt 6rth lofcedigaeth y caftell. ac y gan Mô6rchath 9 brenhin pennaf 


a aa a ÏÌb 
t Corunec. MS. Ll, | 6 Ymgydymdeithaw. MS. LI, 


2 Reig. | 7 Offeirieit. MS. LI. 
3 Ymgredu. MS. Ll, 8 Kyweithas. MS. Ll, 
4 Dyweddi, ib, 9 Murtarch. MS. LL 


§ Om. ib. 


-408 “BRUT Y TYWYSOGION, 


yn Iwerdon yd aruollet ef yn hegar. kanys ef a vuafsei gynt y gyt ac ef. a chyt 
ac ef y magyflit yn yr ryuel y diffeith6yt Mon y gan y deu iarll, ac yd anuonyfíit 
y gap y vra6t a rodyon y Murtart. Ac yna yd aeth Kad6ga6n yn dirgel byt ym 
Powys. ac anuon kenaden a wnaeth y geiísa6 hedychu a Rickart yftiwart y 
brenhin. a chael kygreir ganta6 a wnaeth y geiísa6 hedychu ar brenhin py 6ed 
bynnac y gallei. Ae aruoll a oruc y brenhin a gadel ida6 drigya6 my6n tref a 
ga6(sei y gan wreic oed Ffrages merch Pi&ot Sage. Ac yna yd achuba6d Mada6c 
ac Ithel meibon Ridit 1 ran Gad6ga6n ac Owein y uab o Powys y rei a lywafsant 
yn anvolyanus. ac ny buant hedycha6l rygthunt e hunein. Ygkyfr6g hynny 
' g6edy hedychu o Gad6ga6n y cauas y gyuoeth. Nyt amgen keredigya6n g6edy 
y phrynu y gan y brenhin yr cant punt. A g6edy clybot hynny ymchoelut a 
wnaeth pa6b or a wafcaryffit kylch o gylch, kanys gorchymyn y brenhia oed 
na allei neb gynnal nebor rei a oedynt yn preís6yla6 Keredigya6n. kyn no hynny 
na gwr or wlat na gwr dieithyr vei. A rodi a oruc y brenhin y Gad6ga6n drwy yr 
amot hyn yma. hyt na bei na chedymdeithas na chyfeillach y rygta6 ac Owein 
y uab. ac na adei ida6 dyuot yr wlat. ac na rodei ida6 na chyghor na nerth. Ac o 
dyna yd ymchoela6d rei or gwyr a athoed gyt ac Owein yr Iwerdon. a llechu yn 
dirgeledic a wnaethant beb wneuthur dim arg6ywed. a g6edy hynny yd ymchoel- 
a6d Owein. ac nyt y Geredigya6n y doeth namyn y Bowys. a cheiísa6 anuon 
kenadeu at y brenhin 3. Ygkyfr6g hynny y bu anundeb r6g Mada6c ar Ffreinc. 
o achaôs y lletradeu yd oed y Saefon yn y wneuthur ar y tir; ac odyno yd oedynt 
yn g6neuthur cameu yn erbyn y brenhin ac yn dyuot at Vada6c. Ac yna yd 
antones Rickert yítiwart at Vada6c y erchi daly 4 y gwyr a wnathoed y-kam yn 
erbyn y brenhin. ac ynteu a 6rth6yneba6dy hynny ac nys dalla6d 5. Ac yn gam- 
weda6e heb wybot beth a wnei. namyn keiísa6 kyveillach gan Owein uab 
Kad6ga6n. a hynny a gauas. a gôneuthur hed6ch r6g a rei a oedynt yn elynyon 
kynno hynny. ac ymaruoll uch benn creireu a wnaethant hyt na hedychei un 
ar brenhin heb y gilyd. ac na vredychei un o nadunt y gilyd. ac yna y kerdynt 
y gyt py le bynnac y dyckei ytyghetuen 6 6ynt. a lloíci tref neb un wrda a 
orugant. a phy beth bynnac a ellynt y dwyn gantunt nac yn veirch nac yn wifcoed 
6ynt ae ducíant na neb ryw dim arall or a geffynt. Y. vl6ydyn rac 6yncb y 
koffaa6d Henri urenhin garchar Iorwoerth uab Bledyn. ac anuon kenat atta6 y 
6ybot beth a rodei yr y ell6g oe garchar. kanys blin yw bot yn hir garchar, Ac 
ynteu a edewis mwy noc a allei dyuot ida6. a dywedut y rodei pob dim or a 
archei y brenbin. ac yn gyntaf ynteu a erchis g6yítlon o veibon goreugwyr y 
wlat. yr eilweith yd erchis Ithel mab Ridit y vra6ta thrychant punt o aryant 
py fford bynnac y galle dyuot udunt. nac o veircb. nac o ychen nac o ncb ryw 
fford y gallei dyuot udunt. Ac yna y rodet mab Kad6ga6n uab Bledyn yr h6n a 





1 Riddid. MS. Ll. 4 Talu. MS. Ll, 

a Argwywed. © § Talawdd. ib. 

3 Ac ni lefafawdd neb arwein ei 6 Dyngedfen, MS. Ll. 
genadwri hyd at y brenhin. MS. Ll, 








BRUT Y TYWYSOGION. . 409 


anyflit or Ffranges yr hon a elwit Henri ac y taloyt can morc droftao. Ac 
yna y rodet y Olat ida6 ef. a lla6er a dalaod. Ac yna y gellygoyt mab Kad- 
6ga6n. Ac ygkyfrôg y petheu bynny y gônaeth Owein a Madaoc ac eu 
Kedymdeithon lla6er o drygeu yg gôlat y Ffreinc ac yn Lloeger. A pha beth 
bynnac.a geffynt nac o ledrat nac o dreis. y dir Iorwoerth y dygynt. Ac yno 
y preifoylynt. Ac yna anuon kenad6ri a oruc lorwoerth attunt yn garedic a 
dywedut 6rthynt ual hynn.. Du6 an rodes ni yn lla6 an gelynyon. ac an 
dareítyga6d ni yn gymeint ac na allem ni g6neuthur cim or a vei eŵyllys gen- 
nym. G6arhadedic yw ynni ba6b or Brytanyeit hyt na chyffredino neb o honam 
ni a ch6ch6i nac o vwyt nac o dia6t, nac o nerth nac o ganhorth6y. namyn a6ch 
keiffa6 ach hela ym pob Ile. ach rodi yn y diwed yn lla6 y brenhin oc a6ch 
carcharu neu oc a6ch llad. neu ych dihenydya6 neu yr hynn a vynnei a chôi. 
Ac yn bennaf y gorchymyn6yt i mi a Chad6ga6n nat ymgredem a ch6i. Kanys 
ni diga6n neb tebygu na damuna6 tat neu ewythyr da y eu meibon ae nyeint, 
kanys od ymgedymdeith6n ni a choi. neu vynet haeach yn erbyn gorchymynneu 
y brenhin, ni a goll6n an kyfoeth acan karcherir yn y vom veir6 neu an lledir, 
Ac 6rth hynny mi a6ch g6ediaf megys kyueillt.. A un 1 a6ch gorchymynnaf 
megys argl6yd. Ac ach eirolaf megis car nad eloch ford ym kyuoeth i na ford 
y gyuoeth Kad6ga6n m6y noc y gyuoêth g6yr ereill yn kylch. Kanys m6y o 
anuodedigaetheu a geiffyr yn erbyn ni. noc yn erbyn ereill yn bot yn gylus, A 
thremygu hynny y 6naethant a m6yfwy eu kyuoeth a vynychynt. a breid y 
gochelynt kyndrycholder y g6yr e hunein. A Iorwoerth a geiífa6d eu hymlit 
a chynpulla6 lla6er o wyr a oruc ac eu hela. Ac 6ynteu ae gochelaffant bob 
ychydic. Ac yn un dorof ygyt y kyrchaffant gyuoeth Uchtrut hyt ym Meiryonyd. 
A phan gigleu veibon Uchtrut bynny ae teulu rei a ellygaffant Uchtrut y am- 
diffyn y tir. anuon a orugant y Veiryonyd y beri y ba6p dyuot attunt y 6rthlad 
y g6yr oc eu tir. Kanys yn gyntaf y dathoedynt y Gyfeila6c yn y lle yd oed 
meibon Uchtrut. Ac ny allyffant eu g6rthlad. Ac yna yd ymgynnulla6d gwyr 
Meiryonyd heb ohir ac y deuthant at Veibon Uchtrut. Ac ual yd oed. Owein 
a Mada6c yn y lletyeu ygkyfeila6c, Trannoeth y boreu aruaethu aorugant mynet 
y Veiryonyd y letya6 heb wneuthur dim dr6c amgen. Ac ual yd oedynt yn d6yn 
eu hynt. nachaf wyr Meiryonyd ygkyfr6g mynyded ac anyal6ch yn d6yn y bydin 
gyweir yn kyfaruot.. Ac yn eu ruthra6. ac yn dodi ga6r arnunt. ac 6ynteu 
heb dybya6 dim 6rthynt ar y kyrch kyntaf y ffoaffant. ac y deuth Owein. A 
phan g6elas g6yr Meiryonyd ef yn kyrchu yn 6ra6l ac yn bara6t y ymlad. ffo 
yo deiffyfcit a orugant. Ac 6ynteu ae hymlidyaffant hyt eu g6lat. a diffeitha6: 
y wjat a orugant. a lloígi .y tei ar ydeu a llad yr yícrybyl kymeint ac a ga6ffant 
heb d6yn dim gantunt. A g6edy hynny yd aeth Mada6c y Bowys... Ac Owein 





3 Mi. 
* | 3G 


410 BRUT Y TYWYSOGION, 


a ymchoela6â ef ae wyr y Geredigya6n y lle yd oed y dat yn g6ledychu ac yn 
preíff6yla6. a thrigya6 a oruc ef ae gedymdeithon yn y lle y mynna6d. a choffau 
dyuodyat y datkyn no bynny yr kyuoeth, Kanys y gedymdeith oedynt * y dyfet 
y yípeila6 y wlat ac y dala y dypyon. ac eu d6yn yn r6ym hyt y llogeu a dathoed 
gan Owein o Iwerdon. Ac yna yd oedynf yn trigya6 yn tervyneu y wiat. Ac 
eilweith yd aethant y gal6 ynvydyon a chô6anegi eu rif. a chyrchu dros nos y 
wlat ae llofgi. a llad pa6b or a ga6ffant yndi. ac yfpeilag ereill, a d6yn ereil} 
gantunt ygkarchar.'ac en g6erthu y eu dynyon neu eu hanuon yn r6ym yr llogeu. 

A Gwedy lloígi y tei a lad cymeint ac a ga6íTant or anifeileit. a chymeint ac 
a ga6ífanta dugant gantunt. ac a ymchoelaffant fford y Keredigya6n 6rth 
letya6 a thrigya6 a mynet a dyuot. heb edrych dim o achoyfson Kad6ga6n nac 
o wabard y brenhin. A rei o nadunt dreilgweith a oedynt yn kad6 fford. yd 
oed henafg6r or Flemhiísieit yn dyuot idi. a elwit Wiliam o Vreban. ae gyfer= 
bynicit a wnaethant ae lad. Ac yna mynet o Gad6ga6n gyt a Jorwoperth y lys 
y brenhin y vynnu kael ymdidan ac ef. Ac ual y-buant yna nachaf bra6t 
yr gôr a ladyffit yn y lle yn menegi yr brcnhin ry lad o Owein ae gedymeithon 
yvra6t. Pan gigleu y brenhin hynny gofyn a orpe y Gad6ga6n beth a dywedy 
am hynny. nis g6nni argl6yd heb y Kad6ga6n. Yna y dywa6t y brenhin kany 
elly di kad6 dy gyfoeth rac kedymdeithon dy uab byt na ladon vyg gwyr eilweith 
mi arodaf dy gyfoeth yr neb ae katwo. a thitheu a drigy y gyt a mi dr6y yr 
amot hônn yma na fethrych di dy bria6t wlat. a mi ath borthaf di om hym- 
borth i yn y gymer6yf gyghor am danat. A rodi a oruc y brenhin ida6 peunyd 
y:kyfeir y dreul pedeir gr hugein. Ac yna y trigya6d heb dodi gefyn atna6. 
pamyn yn ryd y fford y mynnei eithyr y wlat e hun. A g6edy clybot o Owein 
yípeila6 y dat oe gyuoeth, kyrchu Iwerdon a orucef a Mada6c uab Ridit. A 
g6edy hynny anuon aoruc y brenhin at Gilbert uab Rickert yr hônn a oed 
de6r molyannus galluus. a chyfeillt yr brenhin a gôr ardercha6c oed yn y holl 
weithredoed erchi ida6 dyuot atta6. ac ynteu a deuth. Ar brenbin a dywawt 
6rtha6 yd oedut yn waftat yn keiffa6 rano tir y Brytanyeit y genyf. Mi a 
odaf ytt yr a6r honn tir Kad6ga6n dos a gorefgyn ef. Ac yna y kymerth yn 
Jlawen ygan y brenhin. Ac yna gan gynulla6 llu gyt ae gedymdeithon y deuth 
hyt yg Keredigya6n ac y gorefcynna6d. Ac yd adeiJa6d deu gaítell yndi, Nyt 
emgen un gyferbyn a Llan. Badarn yn ymyl aber yr auon a elwir Yftwyth. Ar 
Mall geir lla6 Aber Teifi yn y lle a elwir Dingereint. y Ne gr6ndwalaísei Roger 
iarìl kyn no hynny gaftell. A gwedy ychydic o amfer yd ymchoela6d Mada6c 
ab Ridit o Iwerdon heb allel godef andynolyon vaefseu y Goydyl. Ac Owein 
a drigya6d yno yn y ol dalymo amfer, A Madafc a aeth y Powys. ac nyt 
aruollet nac yn hegar nac yn drugara6c y gan Iorwoerth y ewythyr rac y gynnal 
_ yn gylus y gan y brenhin heroyd kyfreith a drycweithret ot ymgyffredinei ae 
neio dim. Ae ynteu yn wibia6dyr a lecha6d h6nt ac yma gan ochel kydrychol- 
der Ïorwoerth. Iorwoerth a wnaeth kyfreith byt na bei a veidei dywedut dim 





3 A aethant, MS. Li, 


M——r | 1 














BRUT Y TYWYSOGION; '41l 
brthab am Vadawc: na menegi dim am dana6 g6ellt na welit. Ygkyfrog 
hynny arnacthu a wnaeth Mada6c g6neuthur brat Iorwoerth y ewythyr. A dala 
kyfeillach a oruc a Llywarch uab Trahaearn. Ac ymaruoll y gyta wnaethant 
ŷn dirgeledic. ac eiísoes yr tervyn h6nn6 yd aethant,, Y vl6ydyn rac 6yneb y 
paratoes Madabc urat Iorwoerth. a cheifsaG amfer a chyfle a wnaeth y gyflenwi 
yewyllyâ: A phan ymchoela6d Iorwoerth y Gaer Eita6n y kyrcha6d Mada6t 
a chedymdeithon Llywarch y gyt ac ef yn borth ida6 kyrch nos am bên Ior- 
woerth. A dodi ga6r a orugant ygkylch y ty lle yd oed Iorwoerth. a dyhuna6 
a wnaeth Iorwoerth gan yr a6r. a chad6 y ty arna6 ef ae gedymdeithon. a 
llofgi y ty â wnaeth Mada6c am benn Jorwoerth. a dodi ga6r o orugant. A phan 


‘ 'welas kedymdeithon Iorwoerth hynny kyrchu allan a orugant drôy y tant. Ac 


ynteu pan welas y ty yn dyg6yda6 keiísa6 kyrchu allan a oruc ae elynyon ae 
kymerth ar vlaen gwewyr. ac yn atloígedic y lad, A phan gigleu Henri vren- 
hin ry lad Iorwoertl rodi Powys a wnaeth y Kad6ga6n uab Bledyn. A hed- 
ychu ac Owein ŷ uab. Ac erchi y Gad6ga6ôn anuon kenadeu yn ol Owein hyt © 
yn Iwerdon. A gwedy g6ybot o Vada6c ar rei a ladyísant Iorweerth ygyt ac 
ef rywneuthur agkyfreith o padunt yn erbyn y brenhin llechu y mywn coedyd a 
brugent. ac aruaethu gôreuthur brat Kad6ga6n. A Chad6gaon heb vynny 
arg6edu y neb megys yd oed uoes ganta6 a doeth byt yn Trall6g Llywelyn ar 
&edyr trigya6 yno a phreís6yla6 lle yd oed byrr6yd 2 ac agos y Vada6c. Ac ynt 
anuon yípiwyr a oruc Mada6c y 6ybot py le y bei Gad6ga6n. Ar rei hynny a 
doethant drachefyn ac a dywedafsant y neb yd oedynt yn y geiísa6. ym pell y 
mae hônn6 ae yn agos. Ac yriteu ae wyr yn y llea gyrcha6d Kad6ga6n. A 
Chad6ga6n heb tybya6 dim dr6c a ym6naeth yn lleíc heb vynnu ffo. a beb allel 
ymlad. wedy ffo y wyr oll ae gael ynteu yn onic ae lad. A gwedy llad Kad6ga6n 
anuon kenadeu a wnaeth Mada6c at Rickert efcob Llundein y gôra oed yn 
kynhal lle y brenhin ac yn y lywya6 yn Améythic y erchi ida6 ef y tir y 
g6nathoedit y kyflafaneu hynny ymdana6. A g6edy rac vedylya6 or eícob yh 
gynnil y ach6yfson ef beb rodi meísur ar bynny y oedi a oruc; ac nyt yr y 
garyat ef. namyn adnabot o hona6 deuodeu g6yr y wlat mae llad a 6naei bop un 
o padunt y gilyd. Ac gyfran a vuafsei ida6 ef ac y Ithel y 6ra6t Kyn no bynny 
arodesida6. A pban gigleu Varedud uab Bledyn bynny kyrchu y brenhin a 


oruc y erchi ida6 tir lorwoerth uab Bledyn y vra6t. ar brenhin a rodes kad- 


6ryaeth y tir ìda6. yn y delei Owein uab Kad6ga6n yr wlat. Ygkyfr6g hynny 

y deuth Owein ac yd aeth at y brenhin. A chymryt y tir ganta6 trŵy rodi. 
g6yítlon. ac ada6 llawer o aryant. A Mada6c a edewis llawer o aryant a 

g6yíllon ac amodeu ger bronn y brenhin. A g6edy kymryt nodyeu ymoglyt a 

oruc pob un rac y gilyd yn y vi6ydyn honno hyt y diwed. Yn y vl6ydyn rae. 

6yneb y delit Robert iarll uab Rofer o Vedlehem y gan Henri vrenhin. ac y 

carcharéyt. Ac y ryvela6d y uab yn erbyn y brenbin. 


2 Ac ada6.Iorwoerth y tan MS. Ll... 2 Herwyd. MS. Ll, 
3G2 





= 


412 BRUT Y TYWYSOGION. 


Deg mlyned a chant a mil oed oet Crift pan anuones Maredud uab Bledyn 

y teulu y neb un gynhoryf y tir Llywarch uab Trahaearn y d6yn kyrch. Yna 
y damweina6d ual yd oedynt yn d6yn hynt dr6y gyfoeth Maredad 1 uab Ridit. 
Nachaf 6r yn kyuaruot ac 6ynt a dala h6nn6 a orugant a gofyn ida6 py le yd oed 

Vada6c uab Ridit y nos honno yn trigya6. A g6adu yn gyntaf a 6naeth y gôr 

hyt nas g6ydatef. Ac odyna g6edy y gyftuda6 ae gymell adef a oruc y vot yn 

agos. A g6ely r6yma6 h6nn6 yfpiwyr a aroyfsant yno 2. a llechu a 6naethant yn 

y oed oleu dyd dranoeth. A g6edy dyfot y bore o deifsyfyt g6nn6ryf y dugant 

kyrch ida6. a dala 3 a orugant a llad lla6er oe wyr. ae d6yn ygkarchar at Mar- 
edud, ae gymryt yn lla6en a oruc ae gad6 y my6n gefyneu. Yna y deuth 4 

Owein ab Kad6ga6n yr hon nyt yttoed gartref. A phan gigleu Owein hynny ar 
frys y deuth. ac y rodes Maredud ef yn y la6 ae gymryt yn lla6en a oruc ae dallu. 

A rannu rygtunt a 6naethant y rann ef o Bowys. Sef oed hynny Kereina6n a 

thraean Deud6r ac Aber Riw 5. Y vl6ydyn rac 6yneb y kyffroes Henri vrenhin 
llu yn erbyn G6yned. ac yn bennaf y Powys. A g6edy barnu ar Owein g6neu- 
thur agkyfreith y guhuda6 a oruc Gilbert uab Rickert 6rth y brenhin. a dywed- 

ut bod g6yr Owein yn g6neuthur lledrateu ar y wyr ef ae tir6, Ar drygeu 
a 6nelei ereill a dywedit ar 6yr Owein. A chredu a oruc y brenhin bot pob 
"peth or a dywa6t y kyhud6r yn wir. Ygkyfr6g hynny kyhuda6 a wnaeth mab 
‘Hu iarll kaer Llion (ar Wyíc) Gruffud uab kynan. a Gron6 uab Owein, Ac 
aruaethu o gyttundeb mynnu dileu yr holl Vrytanyeit o g6byl hyt na cheffynt 

Vrytana6l en6 yn dragy6yda6l. Ac 6rth hynny y kynulla6d Henri vrenhin llu 
or holl ynys o Penryn Peng6aed yn Iwerdon 7 hyt ym Penryn Blataon 8 yn y 
Gogled yn erbyn G6yned a Phowys. A phan gigleu Varedud uab Bledyn hynny 
'mynet a wnaeth y geifsa6 kyfeillach y gan y brenhin. A g6edy adnabot bynny 
'o Owein kynulla6 y holl wyr ae holl da a Gnaeth a muda6 byt ym mynydoed 
Eryri. kanys kadarnaf lle a diogelaf y gael amdiffyn ynda6 rac y llu oed 

h6nn6. Ygkyfrog hynny yd anuones y brenhin trillu. Un gyt a Gilbert ty- 

'wyísa6c o Gerny6. a Brytanyeit y Deheu, a Ffreinc a Saefon o Dyfet ar Deheu 
‘oll. at llu arall or Gogled ar Alban a deu tywyfsa6c arnunt. Nyt amgen Alex- 
ander mab y Meel C6l6m. a mab Hu iarll kaerLlion, Ar trydyd gyt ac ef e 
‘hun. Ac'yno y deuth y brenhin ae deulu y gyt ac ef. hyt ylle a elwir Mur 
"Gafiell. Ac Alexander ar iarll a aethant y Pennaeth 9 Bach6y, Yghyfrog 


' ——————————————————————— Gu IN —— ANAN GEN NU 


1 Madawc. MS. Ll. hwnnw yr ymddangofes fere - 
MS Anfon yípiwyr a wnaeth yno. ffonnawc ac y bu aaf caled. yw ol 
. Ll. hynny, a.m i 
3 Ac ddaly. Ib. MS.I1  murwolaeth a phrinder. 
4 Yn i ddoeth, 6 Dir. lb, - 


5 Ac yng nghylch yr amfer yroa y 7 Kernyd., 
bu ddaear grynn mawr yn Amwythic  -8 Blathaon. 
o fore hyd hwyr, A hefyd yramíer — 9 Pennant,D.P. 


- 














BRUT Y TYWYSOGION. 413 


hynny yd anuones Owein genadeu at Roffud ac Owein y uab y erchi udunt 
g6neuthur kadarn hed6ch y rygtunt yn erbyn y gelynyon y rei yd oedynt yn 
aruâeth y dileu yn g6byl neu y g6archae yn y mor hyt nat enwit Brytana6l en6 
‘yn dragywyda6l. Ac ymaruoll ygkyt a wnaethant hyt na wnelei un heb y gilyd 
na tbagnefed na chyfundeb ae gelynyon.  G6edy hynny y danuones Alexander 
tab y Moel C6l6m ar iarll gyt ac ef genadeu at Ruffud uab Kynan y erchi ida6 
dyfot y hed6ch y brenbin. ac ada6 llawer ida6 ae d6ylla6y gyttuna6 ac Gynt. 
Ar brenhin a anuones kenadeu at Owein y erchi ida6 dyfot y hed6ch ac ada6 
y g6yr ny aller gaffel na phorth na nerth y gantunt. Ac ny chytfynya6d Owein 
a hynny. Ac yn y lle nachaf un yn dyfot atta6. ac yn dywedut 6rtha6 byd 
oualus a g6na yn gall yr hynn*a 6nelych. Llyma Ruffud ac Owein y uab g6edy 
kymryt hed6ch y gan mab y Moel C6l6m ar iarll g6edy rodi ida6 o nadunt kael 
y tir yn ryd heb na threth na chyllit na chaftell ynda6 hyt tra vei vy6 y bren- 
hin. Ac etwa ny chytfynya6d Owein a hynny. Ar eilweith yd aruaeth6ys y 
- brenhin anuon kenadeu at Owein. a chyt ac 6ynt Varedud uab Bledyn y ewy- 
thyr yr h6énn pan welas Owein a dywa6t 6rtha6 edrych na héyrheych dyuot at y 
brenhin rac racflaenu o ereill Kael kedymdeithas y brenhin. ac yriteu a greda6d 
hynny a dyfot a wnaeth at y brenhin. Af brenhin ae haruolles yn lla6en dr6y 
ua6r garyat ac enryded. Ac yna y dywa6t y brenhin 6rth Owein kan deuthoít 
ti attaf i oth vod a chan 'credaiít vygkenadeu minheu ath va6rhaaf di ac ath 
dyrchafaf yn uchaf ac yn pennaf oth genedel di. A mi a dalaf ityn gymeint 
ac y kyghorvynno pa6b oth genedyl 6rthyt. A mi a rodaf it dy holl tir yn ryd. 
A phan gigleu Ruffud hynny anuon kenadeu a crucat y brenhin y geifsa6 
bed6ch y ganta6. Arbrenhin ae kymerth ef y hed6ch dr6y dalu o hona6 dreth 
ua6r ida6. Ac ymchoelut a oruc y brenhin y Loegyr. ac erchi y Owein dynot 
ygyt ac ef a dywedut y talei ida6 a vei gyfya6n. a dywedut 6rtha6 hynn a dy- 
wedaf yt. Mia af y Normandi ac o deuy di y gyta mi. mi a gyweiraf ytt bop 
peth or acdeweis it. ami ath wnaf yn uarcha6c urda6l. A chanlyn y brenhin a 
wnaeth dr6y ymor. Ar brenhin a gywira6d ida6 pob peth ora edewisida6. Y 
vl6ydyn rac 6yneb yd ymchoela0d y brenhin o Normandi ac Owein uab Kad- 
6ga6n gyt ac ef. Ac y bu uar6 Ieffreì efcob Myny6. ac yn y ol ynteu y deuth gor 
o Normandi yr h6nn a clwit Bernart yr h6nn a dyrchaf6yt ya. eícob ym Myny6 
y gan Henri vrenhin o anuod holl yícolheigon y Brytanyeit gan eu tremygu. 
Ygkyfrég hynny y deuth Gruffud uab Rys Te6d6r brenhin Deheubarth o Iwer- 
don ' yr h6nn a athoed yn y vaba6l oetran y gyt areioe gereint hyt yn Iwerdon. 
Ac yna y trigya6d yn y bu ôr aedvet. Ac yn y diwed g6edy diffygya6 o tra hir 
alltuded yd ynachoela6d y dref y dat. | Ahônn6 a drigya6d amgylch d6y vlyned 
g6eitheu y gyt a Geralt yítiwart caftell Penuro y da6 gan y ch6aer. a honno oed 
.Neít uerch Rys uab Te6d6r g6reic Geralt Yítiwart. g6eitheu ereill gyt ac 


o $ IDdyfed, MS, Ll, 


414 Ruut y TrWrsoctox, 

gereint, g6eitheu yg G6yned t. g6eitheu yn abfen o le y le, Yny diwed y cubads 
wyt 6rth y brenhin. A dywedut vot med6l pa6b or Brytanycit gyt ac ef. dry 
y ryuygu o vrenbinaél vedyant Henri vrenhig. A phan gigleu Gmffud y 
chwedleu liynny aruaethu a wnaetli ar vynet at Rnffud uab Kynan ŷ geiísa6 am- 
diffyn y hoedel. A g6edy anuon henadeu ef a edewis o devej atta6 y arnolli yn 
llawen, A g6edy clybot o Ruffud uab Rys hynny ef a Howel y vra6t a sethant 
atta6. yr Howel h6nn6 a yuaísei ygkarchar Ern6lf uab Rofer ìarll caftell Baldwin 
yr h6nn y rodafseiWilim Vrenhin ida6 kyfran o gyuoeth Bys nab Te6dêr, Ac yn 
y diwed y diagaísei yr Howel h6nn6 yn annafus g6edy trychu y aelodeu or car- 
char, Ac yna yd aruollet 6ynt ac ereill gyt ac 6ybt yn hegar y gan Ruffud uab 
Kynsn. Acygkyfr6g hynny g6edy clybot or brenhin mynet Gruffud ab Rys at 
Ruffud ab Kynan anuon kenadeu a wnacth at Buífud uib Kynan y erchi ida6 
dyuot atta6. Ac bfud uu Ruffud y vynet at y breuhin, A megys y ties moes y 
Ffreinc twyllaé dybyon troy edewidyon ada6 lla6er g wneeth Hedri vrenhin 
ida6 o chymerei arna6 dala Gruffud uab Rys ae anuob yn vy6 atta$ ef. ac ony 
allei y dala y lad ac anuon y bênn ide6; Ac ynteu dr6y ada6 hynny a ymchoel- 
a6d y wlat, Ac yn y lle gofyn a wnaeth py le yd otd Reffud uab Hys yn trigya6. 
A menegi a 6nsethp6yt y Ruffud uab Rys dyuot Gruffud uab Kynen olys y 
brenhin ae geiísa6 ynteu yn y ewyllys. Ac yna y dywa6t rei 6&tha6 8 oedynt yn 
trigya6 y gyt ac ef dr6y cwyllys da. gochel y gedrycholder yn y Gypet py fford y 
kerdo y chwedyl. Ac 6ynteu yn dywedut hynny nachaf un yn dyfot ac yn dywed- 
uc. Llyma varchogyon yn dyfot ar vrys. a breid yd athoed ef dros y dr6s nachaf y 
marchogyon yn dyfot y geiíaa6, Ac ni allaéd amgen no chyrchu Eglwys Aber 
Daron arna6d. A g6edy clybot o Rufod uab Kynan y diane yr cglwys anuon 
gwyr a oruc y tynnu cf or eglwys allan, Ac ny sda6d eícyb a [bicuffynt) 
beuafyeit 2 y wlat hynny rac llygru na6d yr egl6ys, A g6edy y ellog or eglwys 
ef a ffoes yr Deheu, ac a deuth y Yftrat Tywi. A geedy clybet hynny lawer 
a ymgynulla6d atta6 o bop tu, ac ynteu a duc kyrch anhegar aniben 3 y Ffreinc 
ar Flemhifsyeit yn y daruu y viydyn honno. Y vlwydyn rac wyneb y kyrcha6d 
y Grufud ab Rys a dywedafeam ni uchot. yn y vr6ydyr gyntaf y caftel! oed ya 
ymyl Arberth ac y llofces, Odyna yd aeth hyt yn Llan ym Dyfri lle yd oed - 
gaftell neb un tywyfsa6c a clwit Rickert P6n(6n y g6r y rodafsei Henrì vrenhin 
ida6 y kantref Bychan. ac y profos y torri ae lofgi. ac nys galla6d kanys ym6rth- 
lad acef a wnaeth keitweit y kaftell a chyt ac 6ynt Marednd uab Ryderch nab 
Krada6c y gôr a oed yn kynnal Yfliwerdaetb y dan y dywededic Richert. y rec 
caftell cifsoes a loíges. A g6edy ymfaethu or t6r ac ef a brathu ìlawer oe wyr a 
faetheu. a lad ereill yd ymchoela6d drachefyn, A g6edy hynny y dapuones y 
gedymdeitbon y wnenthur kyrch 2 chynn6r6f ar gaftell a oed yn ymyl Aber 
Tawy. a b6pnô a biped iarll a elwit Henri Bemond. A g6edy llofgi y cac ga&ell, 
— edu gn G———— Y 


+ Gwydd. MS. Li. 3 Am benn, MS. Ll, 
3 Hecnafield ib, | benn 


BAU? Y TYWYSOGION, 433 


ac amdiffyn or keitweit y t6r a llad rei oe wyr yd ymchoela6d drachefyn, A 
g6edy clybot hynny ec ymgynulla0 atta6 lla6er o ynvydyon ieueinc o bob 
tu wedy y d6ylla6 o chwant anreitheu. neu o geiísa6 atnewydu Brytana6l teyrnas, 
Ac ny thal ewyllys I dim o ny byd Dn6 yn borth ida6. Géneuthur a oruc yíclyf- 
aetheu mad6r yn y gylch o gylch. Ar Ffreinic yna y gymerafsant gyghor a gal6 
pennaetheu y wlat attant. Nyt amgen Owein uab Carada6c uab Ryderch y gôr 
y rodaísei Henri vrenhin ida6 rann or Kantref Ma6r. a Maredud uab Ryderch yr 
hoon a dywedefsam ni vry. A Ryderch uah 'Te6d6r ae veibon Maredud ac 
Owein, Mam y rei hynny g6reic Ryderch ab Te6dŷr oed Hunyd uerch 
Bledyn ab Kynyyn y pennaf or Brytanyeit wedy Grufud ah Llywelyn y 
rei oedynt vrodyr un Vam. Kanys Ygharat uerch Vasedud brenhin y 
Brytanycit ged y mam ejl den, ac Owein uab Karada6c mab Gwenllian 
uerch y dywededic Vledyn y rei a llawer o rei ereill a deuthantŷ gyt, A 
gofyn a oruc y Ffreinc udunt a oedynt oll ffydlonyon y Henri vrenhin. ac 
atteb a wnaethant eu bot, A dywedut a wnaeth y Ffreinc (rthynt od 
ydy6ch ual y dywed6ch dagoís6ch ar a6ch g6eithretoed yr hynn yd ytty6ch yn 
y ada6 ar a6ch tana6t. reit yw yGch kadg kaftell Kaer Vyrdin yr hény a bie y 
brenhin. pob un o hpna6ch yn y ofsodedir amfer ual hynn. Cad6 y caftel) o. 
Owein uab karada6c pythewnos. a Ryderch uab 'Te6d6r pythewnos aral, aMared«' 
ud uab[Ryderch ab Tewdwr pythewnos. a Bledri uab Kediuor y gorchymynn- 
6yt caftell Robert Laogan yn Aber Caf6y 2, A gdedy anfodi y petheu hynny, 
Gruffud ab Rys a_brydera6d am 4mopa difg6yleit' am torri y kaftell neu y lofgt. 
A phan gauas amíer adas ual y gallei yn ha6d kyrchu y kaftell, Yna y dam- 
weina6d vot Owein uab Karada6c yn kad6 ygkylch y caftell, Ac yna y duc 
Gruffod ab Rys kyrch nos am benn y caftell. A phan gigleu Owein ac gedym- 
deithon kynn6rof y gwyr ae gce6ri yndyuot. Kyfot yn eb6ryd or ty lle yd oed 
ef ae gedymdeithon a wnaethant. Ac yn y lle y clywei yr awref e huna 
gyrcha6d ymblaen y vydin 2 thebygu bot y gedymdeithon yn y ol. 6ynteu g6edy 
y ada6 ef e hunan a ffvafsant. ac uelly y llas yna. A g6edy llofgi y rac gastell 
heb vynet y mywn yr tôr yd ymcheela6d ac yfpeileu ganta6 yr notaedigyon 
goedyd. Odyna yd ymgynullafsant y ieueinc ynvydyon y 6lat a bop tu atta6 o 
debygu goruot o hona6 ar bop peth o acha6s y damwein h6nn6, kanys caftell a 
oed yg G6hyr a lofges efo g6byl a llad llawer o wyr ynda6. Ac yna yd edewig 
Géilim o Luodein y caftell rac y ofyn ae holl aniueileit ac oludoed,. A g6edy 
aruot hynny. megys y dyweit Selyf 3 drychafel a 6na 4 yfpryt yn erbyn 
k6ymp 5. Yna yd aruaetha6d yn ch6ydedic ovalchder. ac o draha yr anofparthus 
hobyl ar ynvyt giwta6t kyweira6 ynvydyon 6 o Dyfet y Geredigya6n. A chym- 


— e——————————— es 


3 Dyn. MS. LI. 4 Yr. MS/Ll, 
3 Cofwy. Tofwy. ib, 5 Dyn. ib. 
3 Ddoeth. ib. 6 Deithiau. ib, 


416 BRUT Y TYWYSOGION. 


ryt gorth6ynebed yr gyfya6nder 1. G6edy gal6o Gediuor ab Gron6. a Howel cab 
Jdnerth. aThrabacarn ab Itbel. y reia odynt yn dyneísau o gyfnefsafr6yd geren- 
nyd achyfaduab4a dunna6 3 argl6ydiaetheu 4 ida6. Ar rei hynny a oedynt gyt ac ef 
ymblaen holl wyr Keredigya6n. ac nyt oed dim a allei uot yn direitach nor 
Kedivor bonn6 yf 6lat agkyffredin kyn noc yt ada6 Dyfet yn lla6n o amryuaelon 
genedloed nyt amgen Fflemhiísyeit a Ffreinc a Saefon ae giwta6t genedyl c hun. 
y rei kyt beynt un genedyl a gwyr Keredigya6n eifsoes gelynyon gallonneu oed 
gantunt o acha6s eu haneím6ythdra ae hanundeb kyn no bynny. Ac yn vwy no 
hynny rac ofyn y tremyc a wnathoedynt y Henri vrenhin y gôr a dofhaaísei hoìl 
benraduryeit ynys Prydein oe allu ae vedyant. ac a dareftygafsei lawer o wladoed 


. tramor 6rth y Ìywodraeth. rei o nerth arueu ereill o aneiryf rodyon enr ac ary- 


ant. y gôr nys dicha6n neb ymofcryn 5 ef ac eithyr Du6 e hun y neb a rodes y 
medyant ida6. A g6edy dyuot Grufud uab Rys yn gyntaf y deuth y is Coct. 
Ac yna y kyrcha6d lle a elwir blaen Porth Hodnant. yr hwn a adeilafsei neb un 
Fflemiís6r, Ac yoo y douth 6 y Fflemifsyeit y drigya6?. A g6edy ymlad dyd- 
gweith ar hyt y dyd, a llad llawer o wyr y dref. a Mad un oe wyr ynteu. a llofgi 
y rann v6yaf or dref, heb gael dim amgen no hynny yd ymchoela6d drachefyn. 
Odyna y ruthra6d g6yr y wìat atta6 o dieflic annogedigaeth yn gyfun megys 
yn deiísyfyt. Ar Sacffon a dugafsei Gilbert kyn no bynny y gyflenwi y wlat yr 
bonn kyn nohynny o anamylder pobloed a oed wac valch. a diffeithafsant ac a 
ladafsant, ac a yfpeilafsant. ac a lofgafsant y tei. Ae hynt ae kynn6ryf a dugant 
byt ym Mhenwedic. A :chylchynu a orugant gaftell Razon Yfliwart a oed 
ofsodedic yn y lle a elwir yftrad Peithill. ac ymlad ac ef a orugant ae orchyfygu. 
A g6edy llad llawer ynda6 y lofgi a wnaethant. A phan deuth y nos pebyllya6 
a wnaeth yn y lle a elwir Glafgruc. megys ar villtir y 6rth egl6ys Badarn. Anaf- 
y6yd 8 a wnaethant yn yr egl6ys. d6yn yr yícrubyl yn v6yt udunt or egl6ys.. Ar 
bore drannoeth ymaruaethu a wnaethant ar caftell a oed yn Aber Yft6yth gan 
debygu y oruot. Âc ynâ y danuones Razon Yftiwart gor a oed gaftell6r ar y 
caftell h6nn6. Aca loígyfsit y gaftell ynteu kyn no hynny. ac y lladyfsit y wyr 
yn gyffroedic o dolur am y wyr ac am y gollet ac yn ergrynedic rac ofyn ken- 
hadeu byt nos y gaítell Yftrad Meuruc yr h6nn a wnathoed Gilbert y argl6yd 
kyn no bynny y erchi yr caítellwyr oed yno dyuot ar ffyíc yn borth ida6. A 
g6ercheitwêit y kaftell a anuonafsant atta6 kymeint ac a allyfsant y gaffel. ac 
hyt nos y deuthant atta6. Trannoeth y kyuodes Grufud uab Rys a Ryderch 
uab Te6d6r y ewythyr a Maredud ac Owein y veibon' yn anfyn6yrus oc eu 
pebyll heb gyweira6 eu bydin. a heb ofsot ar6ydon oc eu blaen namyn bileinllu. 
megys cyweithas o giwta6t bobyl digygbor heb lywya6dyr amunt y kymerafsant 


So 


1 Cyfiawnder. MS. Li. 5 Ymyftrin. MS. Ll. 
2 Chyfadnabod. MS. Ll. ib. 6 Ydoed.ib. _ 
3 Addunaw. ib. 7 Yn trigaw. ib. 


4 Arglwyddiaethu. ib. 8 Anaddasr6ydd. ib. 








‘BRUT Y TYWYSOGÌON, 41? 


eu hynt parth a chaftell Aber Yitwyth. yn y lle yd oed Razon Yftiwart ae 
gymhortheit gyt ac ef. heb 6ybot o nadunt h6y hynny yn y deuthant byt yn 
Yftrat Antarron a oed gyfar6yheb ar kaftell. Ar caftell a oed ofsodedic ar benn 
mynyd a oed yn llithra6 hyt yn avon Yftwyth. ac ar yr avon yd oed pont. Ac 
ual yd oedynt yn íenyll yno megys yn g6neuthur magheleu. ac yn medylya6 : 
pa ffuryf y torrynt y caítell y dyd lithraod haeach yn y oed prytna6n. Ac yna 
y dariuones y kaftellwyr megys y mae moes gan y Ffreinc g6neuthur pob peth 
dr6y yftry6. gyrru faethydyon hyt y bont y vickre ac 6ynt megys o delynt h6yyn 
anfyn6yrol dros y bont y gallei uarchogyon lluraga6c eu kyrchn yn deifsyfyt ae 
hachub. A phan welas y Brytanyeit y íaethydyon mor le6 [yn kyrchu yr bont 
yn anfyn6yrus y redafsant yn y erbyn gan ryuedu pa ham mor amdiredus y 
beidynt kyrchu yr bont. Ac ual yd oed y neill rei yn kyrchu ar rei ereill yn 
faethu. yna y kyrcha6d marcha6c lluruga6c yn gynhyruus y bont. A rei o wyr 
Grufud ae kyferbynya6d ar y bont. Ac ynteu yn aruaethu eu kyrchu 6ynteu, 
Ac yna eiffoes v torres y march y v6nygyl. A g6edy brathu y march y dyg6yda6d. 
Ac yna yd aruaethod pa6b a gwe6yr y lad ynteu. ae luruc ae hamdiffynna6d yn 
y doeth neb un or vydin ae thynnu :.. A phan gyfodes ynteu y ffoes. A phan 
welas y gedymdeithon ef yn ffo y ffoaffant 6ynteu holl. Ar Brytanyeit ac hym- 
lidya6d byt yg gorthallt 2y mynyd. Y doryf ol eiífoes nys ymlidya6d, hamyn 
heb geifsa6 na phont na rhyt kymryt eu ffo a wnaethant. A phah welas y 
Ffreinc o benn y mynyd y tei hynny yn ffo kyrchu y doryf vlaen a wnaethant a 
llad kymeint ac a ga6ffant ac yna y gwaícar6yt y giwta6t bobyl ar dra6s y wlat 
© bop tu. rei ae Hanifeileit gantunt rei ereill g6edy ada6 pop peth namyn ceiffa6 
amdiffyn eu hetieideu yn y edewit yr holl wlat yn diffeith. Ygkyfr6g hynny y 
danuones Henri vrenhin kenadeu at Owein uab Kad6ga6n y erchi ida6 dyuot 
atta6. Ac ynteu yn y lle y deuth. A phan doeth y dywa6t 'y brenhin 6rthas. 
Vygkaredickaf Owein a atwaenoft di y lleidryn gan Rufud uab Rys yífyd megys 
yn ffoedic yn erbyn vyn tywyffogyon i. Acha6s a chanys credaf i dy uot ti yn 
gywiraf gêr imi. Mia vynnaf dy uot ti yn dywyffa6c. llu gyt am mab iy 
6rthlad Grufud uab Rys. A mi a wnaf Lywarch uab Trahaearn yn gedymdeith 
yt. kanys yna6ch ch6i a6ch deu yd ymdiredaf i. A phan ymchoelych drachefyn 
mi a dalaf b6yth it yn deil6g. A llawenhau a oruc Owein or edewidyon bynny. 
a chynulla6 llu a Llywarch gyt ac ef a mynet y gyt hyt yn yftrat Tywi lle y 
tebygid uot Grufud uab Rys yn trigya6. Kanys coetir 3 oed. ac yn ana6d y gerdet. 
ac yn ba6d ruthra6 gelynya6n ynda6. A phan deuth 4 y tervyneu yr what. holl 
wyr 5 Owein a mab y brenhin ae kymhortheit a anuonaffant eu bydinoed yr 





8 
t Attunt. MS. Ll. 4 Ddoethant. MS. Ll. 
2 Nghwrallt. ib. 5 Lu. ib. 
3 Ynial. ib. 


3H 


ad 


416 BRUT Y TYWYSOGION, 


coedyd. pa6b dan yr amot h6nn hyt nat arbedei neb y gledyf nac y 6r nac y 
wreic nac y uab pac y uerch. a ph6y bynnag a delynt nas gochelynt heb y lad 
neu y grogi neu drychu eu aelodeu. A phan gigleu giwta6t bobyl y wlat hynny 
keiffa6 4 wnaethant ffuryf y gellynt gaffel amdiffyn. ac uelly y gwaígar6yt Gynt. 
Rei yn llechu yn y coedyd. ereill yn ffo y wladoed ereill. ereill yn keiffa6 am- 
diffyn or keítyll nefsaf y dathoedynt o honynt. megys y dywedir y my6n Bry- 
tapa6l djareb. Y ki a lyha yr aryf y bratherac ef. A g6edy g6aígaru yllu y dan 
y coedyd. ef a damweina6d y Owein ac ychydic o nifer gyt ac ef kyrchu'y coet 


'oamgylch degwyr a phetwar ugein. Ac yn edrych a welynt oleu dynyon. 


Nachaf y gwelynt oleu dynyon yn kyrchu parth a chaftell Kaer Vyrdin lle daroed 
udunt g6neuthur eu hed6ch. Ac eu bymlit a wnaeth hyt yn agos yr caftell. A 
g6edy eu dala yno ymchoelut at y gedymdeithon a oruc. Ygkyfr6g hynny y 


' damweina6d dyuot llu or Filemiffyeit o Ros y Gaer Vyrdin yn erbyn mab y 


brenhin. a Geralt yftiwert gyt ac 6ynt. Nacbaf y rei a diaghyfle: yn dyuot dan 
llef tu ar caítell, ac yn menegi y hyfpeila6 o Owein uab Kad6ga6n ae hanreith- 
ya6. ‘A phan gigleu y Fflemifíeit hynny ennynnu a wnaethant o gaffa6l gyg- 
horuynt yn erbyn Owein o acha6s y mynych godyant a wnathoed kedymdeithon 
Owein udunt kyn no hynny. Ac o annogedigaeth Geralt Ystiwert y gôr y lloíg- 
aflei Owein y gaftell aca dygaflei y dreis Neâ y wreic ae anreith. Ymlit a 
orugant heb debygu bot g6rtb6ynebed ida6. Owein a gymerth y hynt yn araf. 


. Ac 6ynteu gan y ymlit ef a. doethant yn ebr6yd hyt y lle ydoed ef ar anreith 


ganta6. A phan welas kedymdeithon Owein dirua6r luoffogr6yd yn y hymlit. 
Dywedut a wnaethant 6rtha6 llyma luoffogr6yd yn ymlit heb allel o neb ym 
6rthlad ac héynt. Atteb udunt a wnaeth nac ofynhe6ch heb acha06s, bydinoed 
y Fflemiffeit ynt. A gwedy dywedut hynny o neb un gynn6ryf eu kyrchu a 
wnaeth. A diodef y kynn6ryf a wnaethant yn Gra6l. g6edy b6r6 íaetheu o bop 
tu y dyg6yda6d Owein yn vrathedic. A gwedy y dyg6yda6 ef yd ymchoelaéd y 
gedymdeithon ar ffo. A phan gigleu Lywarch ab Trahaearn bynny ymchoelut 
ef ae wyr drachefyn a wnaeth y wlat. A g6edy y lad ef y kynhala6d y vrodyr y 
rann ef o Powys eithyr yr hynn a dugaflei Owein kyn no hynny gan Maredud 
uab Bledyn. nyt amgen kereina6c yr h6nn oed eida6 Mada6c uab Ridit kyn no 
bynny. Ac enweu y vrodyr yw y reì hynn. Mada6c ab Cad6ga6n o Wenllian 
uerch Rufud ab Kynan. Ac Eina6n uab Kad6ga6n o Sanan uerch Dyfynwal. 
ar trydyd oed Wrgan uab Kad6ga6n o. Ellyw yerch Kediuor uab Gollwyn y gur 
a uu bennaf argl6yd ar wlat Dyfet. Petwefyd uu Henri uab Kad6ga6n or 
Ffranges uerch Pi&ot tywyfla6c or Ffreinc. ac o honno y bu uab arall ida6 a 
elwit Grufud. Y whechet uu Maredyd o Euron uerch Hoedlyw ab Kad6ga6n 
ab Elftan. A g6edy hynny yd ymaruolles Eina6n uab Kad6ga6n uab Bledyn. 
a Grufud uab Maredud ab Bledyn y gyt y d6yn kyrch am benn kaftell Uchtrut 
uab Etwin a oed gefynder6 y Vledyn vrenhin. Kanys Iweryd mam Owein ac 
Uchtrut veibon Etwiu. a Bledyn uab Kynvyn oedynt vra6t a ch6aer un dat ac 
nyt un vam, Kanys Agharat verch Varedud uab Owein oed vam Vledyn. a 





— — wr yw _ 





Wd 

BRUT Y TYWYSOGION. â 

Chynvyn ab Gwerítan oed y tat ell deu. Ar caftell rydywedaffam ni a oed yn 
y lle a clwit Kymer ym Meiryonyd. Kanys Kad6ga6n uab Bledyn a rodaflei 
Veironnyd a Chyveila6c y Uchtrut uab Etwin dan amot y uot yn gywir ida6 ac 
y veibon ac yn ganhorth6y yn erbyn y holl elynyon. Ac ynteu oed 6rth6yneb6r 
ac ymladgar yn erbyn Kad6ga6n ‘ae veibon. A g6edy colli Owein heb debygu 
gallu dim o veibon Kad6ga6n a Gnaeth ef y dywededic caftell, Ac vynteu a 
dywedaifam ni vry dr6y forr a gyrchaffant y caftell. ac ae lloígaffant. A g6edy 
ffe rei or gwercheitweit a dyuot ereill attunt h6ynteu y hed6ch. achub a 


wnaethant Veironnyd a Chyfeila6c a Phenllyn ae rannu y rygtunt. Ac y Rufud 


uab Maredud y deuth Kefeila6c. A Mada6c 1a hanner Penllyn. Ar ranner arall 
y Penllyn y veibon Kad6ga6n uab Bledyn. Ygkyfrog hynny y tervyna6d y 
vÌ6ydyn yn vlin ac yn atcas y gau ba6p. Y vi6ydynrac 6yneb y bu uar6 Gilbert 
uab Rickert, A Henri vrenhin a drigya6d yn Normandi o acha6s bot ryuel y 
rygta6 a brenhin Ffreinc. Ac uelly y tervyna6d y vl6ydyn honno. Y vì6ydyn 
yac 6yneb y mag6yt anundeb y r6g Howel uab Ithel a oed argl6yd ar Ros a 
Rywyna6c a meibon Owein uab Edwin. Gron6 a Ridita Llywarch y 2 vrodyr y 
rei ereill. A Howel a anuones kenadeu at Varedud uab Bledyn a meiba6n 
Kad6ga6n uab Bledyn Madabc ac Eina6n y ervynieit udunt dyuot yn borth 
ida6. Kanys oe hamdiffyn 6ynteu ae kanhaledigaeth yd oed ef yn kynhal y 
gyfran or wlat a dathoed yn rann ida6. Ac 6ynteu pan gly6íant y Grtbrymu ef 


‘o veibon Owein a gynullaffant eu gwyr ae kedymdeithon y gyt. kymeint ac a 


ga6ffant yn bara6t ual yn amgylch pedwar can Gr. Ac yd aethant yn y erbyn y 
Dyffryn Cl6yd yr h6nn a oed wlat udunt h6y. Ac 6ynteu a gynnullaffant y 
gwyr gyt ac Uchtrut eu hewythyr. a d6yn y gyt ac 6ynt y Ffreinc o Gaer Llion 
yn borth udunt, Ac Gynteu a gyfaruuant a Howel a Maredud a meibon. Kadoga6n 
ae kymhortheit. a g6edy dechreu br6ydyr ymlad o hop tu a wnaethant yn 
chwerw. Ac yn y diwed y kymerth meibon Owein ae kedymdeithon. wedy llad 
Llywarch uab Owein a Iorwoerth uab Nud gôr de6r enwa6c oed. a gwedy llad 
llawer a brathu llia6s yd ymchoelaffant yn orwac drachefyn. A g6edy brathu 
Howel yn y vr6ydyr y ducp6yt adref. Ac ym penn y deugeinuet diwarna6t y 
bu uar6. Ac yna yd ymchoela6d Maredud a meibon Kad6ga6n adref. heb 
lyuaffu gorefcyn y wlat rac y Ffreinc kyt kefynt y vudugolyaeth, Y vl6ydyn 
rac 6yneb y bu uar6 Mô6rcherdarch y brenhin pennaf o Iwerdon yn gyfia6n o 
luoffogr6yd 3 a budugolyaetheu. Y vl6ydyn arall g6edy hynny yd aruaetha6d 
Henri vrenbin ymchoelut y Loeger wedy hedychu y rygtha6 a brenhin Ffreinc; ; 
agorchymyu a oruc yr mord6ywyr kyweira6 llogeu ida6. A g6edy parattoi y 
llogeu anuon a wnaeth y deu uab yn un or llogeu. un o honunt a anyífit or vren* 
hines y wreic pria6t. Ac o h6nn6 yd oed y tada6l obeith oe vot yn g6ledychu 





1 Mawddwy. MS. Ll, | 3 Luoed, MS. Ll, 
2 Ac.ib, 


a“ 


3H32 


420 BRUT Y TYWYSOGION. 


ynol y dat. A mab arall o orderch ida6. ae un uerch a llawer o wyr ma6r gyt 
ac 6ynteu. Ac owraged arbennic amgylch deucant. y rei a debygunt Tr eu bot 
yndeilygaf o garyat plant y brenhin. ac ef a rodeut udunt y llog oreu a diogelaf 
a odefei y mor donneu ar morolyon dymheítloed,. A gwedy eu mynet yr llog 
dechreu nos dirua6r gyffroi a oruc y mor donneu dr6y eu kymell o dymheftia6l 
uord6y a drychdrum. ac yna y kyfaruu y llog a chreiga6l garrec a oed yn dirgel 
dan y tonneu heb 6ybot yr llogwyr. ac y torres y llog genti yn drylleu. ac y 
bodes y meibon ar niuer a oed y gyt ac 6ynt hyt na diegis neb o nadunt. Ar 
brenhin a efkynaffei y my6n llog arall yn y hol. A chyt gyffroi o dirrua6ryon 
dymheftleu y mor donneu eiffoes ef a diega6d yr tir. A phan gigleu ryfodi y 
veibon dr6c yd aeth arna6. Ac ygkyfr6g hynny y tervyn6ys y vi6ydyn honno. 
Y vl6ydyn rac 6yneb y priodes Henri vrenhin merch neb un dywyfla6e or Al- 
maen kanys kyn no hynny g6edy mar6 merch y Moel C6l6m y wreic a arueraflei 
yn waftat o orderchu. A phan doeth yr haf rac wyneb y kyffroes Henri vren- 
bin dirua6r greula6n lu yn erbyn gwyr Powys. nyt amgen Maredud uab Bledyn 
ac Eina6n a Mada6c a Morgan meibon Kad6ga6n uab Bledyn, A phan glywí- 
fant 6ynteu hynny. anuon kenadeu a orugant at Rufud uab Kynan a oed yn 
kynal ynys Von y eruyneit ida6 vot yn gyt aruoll ac 6ynt yn erbyn y brenhin. 
ual y gellynt warchad6 yn diofyn ynyal6ch y g6lat. Ac ynteu dr6y gynbal 
hed6ch ar brenhin. a dywa6t y ffoynt 2 h6y y dervyneu y gyfoeth ef y parci y 
hyípeila6 ae hanreitha6 ac y g6rth6ynebei. A phan 6ybu Maredud a meibon 
Kad6ga6n hynny. kymryt kygor a wnaethant. Ac yn y kygor y ka6llant. ada6 
tervyneu y g6lat e hunein. a chymryt eu hamdifyn yndunt. Ar brenhin ac 
luoed a dyneffayffant y dervyneu Powys, Ac yna y danuones Maredud uab 
Bledyn ychydic o íaetbydyon ieueinc y: gyferbynyeit y brenhin. my6n g6rthallt 
” goeda6c ynyal fford yd oed ŷn dyuot, ual y gellynt a íaetheu ac ergydyeu 
wneuthur kynn6ryf ar y llu. Ac ef a damweina6d yn yr a6f y dathoed y g6yr 
ieueinc hynny yr 6rthallt dyuot yno y brenhin ae lu, Ar gwyr ieueinc hynny a 
erbynnyaffant yno y brenhin ae lu. dr6y dirva6r gynn6ryf gell6g faetheu ym plith 
y llu a wnaethant. A g6edy llad llawer a brathu ereill un or g6yr ieueinc a dyn- 
na6d y v6a ac a ellyga6d íaeth ym plith y llu. A honno dyg6yds6d ygkedernit 
arueu y brenhin gyferbyn ae gallon, heb Gybot yr g6yr 3 ae byrya6d ac nyt 
argyweda6d y faeth yr brenhin rac daet yr arueu. Kanys lluruga6c oed namyn 
treilla6 a oruc y faeth drachefyn yr arueu. Ac ofynhau yn va6r a wnaeth y 
brenhin. a dirua6r aruthder a gymerth ynda6 yn gymeint haeach a phei brethit 
tr6yda6. Ac erchi yr lluoed a wnaeth pebyllya6. a gofyn a oruc py rei a oedynt 
mor ehofyn ae gyrchu ef yn gyn lewet a hynny. A dywedut a wnaethp6yt 
jda6 mae rai o wyr ieueinc a anuonaílit y gan Varedud uab Bledyn a wnathoed 


1 Tebygid. MS. Ll, 3 Gwr. MS. Ll. 
£ Odpynt. jb, . 








BRUT Y TYWYSOGION. 491 


hynny. Acanuon a wnaeth attunt genadeu y erchi udunt dyuot atta6 dr6y gygr- 
eir. Ac 6ynteu a doethant. A gofyn a wnaeth udunt p6y ae hanuonaffei yno. A 
dywedut a wnaethant mae Maredud. a gofyn udunt a wnaeth a 6ydynt py le 
yd oed Varedud yna. Ac atteb a wnaethant y g6ydynt. Ac erchi a wnaeth 
ynteu y Varedud dyuot y hed6ch. Ac yna y doeth Mareduda meibon Kad- 
6ga6n y hed6ch y brenhin. A g6edy hedychu y rygthunt yd ymchoela6d y 
brenhin y Loeger dr6y ada6 deg mil o warthec yn dreth ar Powys. Ac velly y 
tervyna6d y vi6ydyn honno. Ugeint mlyned a chant a mil oed oet Crift pan 
Jada6d Gruffud ab Rys ab Te6d6r Ruffud uab Trabaearn. Y vl6ydyn rac 6yneb 
y bu uar6 Eina6n uab Kad6ga6n y g6r a oed yn kynhal rann o Powys a Meironyd 
y wlat a dugaffei ef y gan Uchtrut uab Etwin. Ac 6rth y agheu y kymynna6d y 
Varedud uab Bledyny ewythyr. Ac yna y gellygwyt Ithel uab Ridit o garchar 
Henri vrenhin. A phan doeth y geiflaw rann o Powys ni chauas dim, A phan 
gigleu Ruffud ab Kynan ry wrthlad Maredud ab Kadwgawh o Uaredud uab Bled- 
yn y ewythyr. Anuon a wnaeth Kadwalladyr ac Owein y veibon a dirua6r lu 
gantunt hyt ym Meironnyd. a d6yn a wnaethant holl dynyon y wlat o honei ac 
holl da gyt ac 6ynt hyt yn Llyyn. Ac odyna kynulla6 llu a wnaethant ac 
aruaethu allduda6 holl wlat Powys. A beb allu kyfle6ni eu haruedyt yd ym- 
ehoelaffant drachefyn, Ac yna yd ymaruolles Maredud uab Bledyn a meibon 
Kad6ga6n uab Bledyn y gyt ac y diffeithaffant y rann v6yaf o gyfoeth Llywarch 
uab Trahaearn. o acha6s nerthu o hona6 veibon Gruffud ab Kynan ac ymaruoll: 
ac 6ynt. Y vl6ydyn rac 6yneb y llada6d Gruffud uab Maredud ab Bledyn 
Ithel ab Ridit ab Bledyn y gefynder6 ygg6yd Maredud y dat. Ac yn ol ychydic 
o amfer wedy hynny y llada6d Catwalla6n ab Grufud ab Kynan y tri ewythyr. 
nyt amgen Gron6 a Ridit a Meilyr meibon Owein ab Edwin. Kanys Agharat 
uerch Owein ab Edwin a oed wreic Grufud ab Kynan. a honno. oed vam Kat- 
walla6n ac Owein a Chatwaladyr. a llawero verchet. Yny vl6ydyn honno y 
mag6yt tervyfc y r6g Morgan a Maredud meibon Kat6ga6n uab Bledyn. Ac 
yn y tervyíc hônn6 y lladaod Morgan aela6 e hunan Varedud y vra6t. Y vl6ydyn 
rac wyneb yd ymchoela6d Henri vrenhin o Normandi wedy hedychu y rygta6 
ar neb y buaílei tervyíc ac 6ynt kyn no bynny. Y vl6ydyn rac 6yneb y g6rth- 
lad6yt Grafud uab Rys or kyfran o dir a rodaffei y brenhin ida6 wedy y gyhuda6 
yn wiryon heb y haedu o hona6 or Ffreinc a oedynt yn kyt breís6yla6 ac ef. Yn 
diwed y vl6ydyn honno y bu uar6 Daniel nab Iulyen eícob Myny6. y gôr a oed 
gymodred6r y r6g G6yned a Phowys yn y tervyíc aoed rygtunt. Ac nyt oed neb 
a allei gael bei nac aglot arna6. kanys tagnefedus oed a charedic gan ba6p. Ac 
‘ archdiagon Powys oéd. Y vl6ydyn rac 6yneb y bu uar6 Grufud uab Bledyn. Ac 
yna y delit Llywelyn ab Owein y gan Varedud uab Bledyn y ewythyr ura6t 
y hendat a h6nn6 ae rodes yn lla6 B len 1 uab Ieuan y gôr ae hanuones ygkarchar 


WM —— ne c 
t Paine. D. P. 





4922. BRUT Y TYWYSOGION. 


byt ygkaftell Bruch. Yn diwed y vl6ydyn y bu uar6 Morgan ab Kad6ga6n 
yn Cipris yn ymchoelut o Gaeruffalem wedy mynet o hona6 a_ chroes y Gaeruf- 
falem o acha6s rylad o hona6 kyn no hynny Varedud y vra6t, Y vÌ6ydyn g6edy 
hynny y g6rthlad6yt Maredud uab Llywarch oe wìat. y gôr a lada6d mab 
Meuruc y gefynder6. Ac a dallaGd meibon Griffri y deu gefynder6 ereill. A 
leuaf uab Owein ae g6rthlada6d. ac yn y diwed aellada6d. Y vl6ydyn rac 
6yneb y llas Iorwoerth uab Llywarch gan Lywelyn uab Owein ym Powys. 
Ychydic wedy hynny y dyfpeil6yt Llywelyn uab Owein oe lygeit ae geilleu y gan 
Varedud uab Bledyn. Yn y vl6ydyn honno y llas (Kadogaon uab Grufud) Ieuaf 
uab Owein y gan veibon Llywarch uab Owein y gefynder6. Yn diwed y vÌ6ydyn 
honno y llas Mada6c uab Llywarch y gan Ueuruc y gefynder6 nab Ridit. Yn 
diwed y viaydyn rac 6yneb yd yípeil6yt Meuruc uab Riditoe deu lygat ae d6y 
geill. Y vl6ydyn rac Gyneb y llas Iorwoerth uab Owein. Yn y vi6ydyn honno 
y llas Kad6ga6n ‘uab Grufud ab Kynan y gan Gad6ga6n uab Gron6 ab Owein 
y gefynder6. ac Eina6n uab Owein. Ychydic wedy hynny y bu uar6 Maredud 
ab Bledyn teg6ch a diogeloch holl Powys ae hamdiffyn wedy kymryt iach6ya6l 
benyt ar y garff, a gleindit ediuar6ch yn y yfpryt. a chymyn corff Crift, ac ole 
acaghen. Deg mlyned ar hugein a chant a mil oed oct Crift pan vu bedcir 
blyned yn un tu heb gahel neb yftorya or a ellit y g6archad6 dan gof, Ar 
vl6ydyn rac 6yneb y bu uar6 Henry uab Géilim Baftard brenhin Lloeger a Chymry 
ar holl ynys y am hynny yn Normandi y trydyd dyd o Vis Racuyr, Ac yn y 
ol ynteu y kymerth Efteuyn o Blaes y nei goron y deyrnas y dreis.-ac y daref- 
tyga6d yn 6ra6l ida6 Roll Deheu Lloegyr. Y vl6ydyn rac 6yneb y llas Rickert 
uab Gilbert y gan Vorgan ab Owein. g6edy hynny y kyffroes Owein a Chat- 
waladyr veibon Grufud uab Kynan dirua6r greula6ôn lu y Geredigya6n y g6yr a 
oed deg6eh yr holl Vrytanyeit ae diogel6ch ae rydit ae kedernit y g6yr a oedynt 
deu ardercna6c vrehhin a deu haelon, Deu diofyn deu le6 de6ron Deu detwyd- 
yon. Deu huodron. Deu doethon. Diogelwyr yr egl6yfieu ae hardemylwyr, 
Ac amdiffynwyr y tlodyon. llofrudyon y gelynyon. hedychwyr y rei ymladgar. 
Dofyodron y g6rth6ynebwyr. y diogelaf na6d y ba6p or a_ffoei attunt. y g6yr 
a oedynt yn rac rymhau o nerthoed eneideu a chyrf, Ac yn kyt gynbal yn un 
boll deyrnas y Brytanyeit. Y rei hynny ar y ruthyr gyntaf a loígaífant gaftell 
Goalltêr, Ac yna wedy kyffroi eu hadaned yd ymladaffant a chaftell Aber 
' Yít6yth ac y llofgaffant.. A chyt a Howel uab Maredud a Mada6c uab Idnerth, 
a deu uab Howel nyt amgen Maredud a Rys a loígaffant gaftell Rickert Dylamar. 
a chaítell Dinerth a chaftell kaer Wedros. Ac odyna yd ymchoelaffant adref. Yn 
diwed y vl6ydyn honno y doethant eilweith y Geredigya6n. a chyt ac 6ynt 
amylder lu o detholedigya6n ymladwyr ual amgylch whemilo bedyt aduoyn.. A 
d6y vil o varchogyon lluruga6c. As yn borth udunt y deuth Grofud uab Rys a 
Howel uab Maredud o Vrecheina6c a Mada6c uab Idnerth. a deu uab Howel 





t Cadwallawn, MS. Ll, 











- BRUT Y TYWYSOGION. , . 493 
uab Maredud, ' Ar rei hynny oll yn gyfun a gyweiraffant y bydinoed y Aber 
Dyui. Ac yn y herbyn y deuth Yfteuyn g6nftabyl a Robert uab Martin. a 
meibon Geralt Yftiwert ar boll FAemiffeit. ar holl varchogyon ar holl Ffreinc 
o Aber Ned hyt yn Aber Dyfi. A g6edy kyrchu y vr6ydyr ac ymlad yn 
greula6n o bop tu y kymerth y Fflemiffeit ar Normanyeit eu ffo her6yd eu 
harueredic deua6t. A g6edy llad reio nadunt. a llofgi erêill. a thrychu traet 
meirch ereill; a d6yn ereill ygkeithiwet a bodi y rann v6yaf megys ynvydyon yn. 
yravon. A g6edy colli amgylch teir mil oe gwyr yn drift aflawen yd ym- 
choelaffant y g6lat. A g6edy bynny yd ymchoela6d Owein a Chatwaladyr yw 
g6lat yn byfryt lawen g6edy kaffel y uudugolyaeth. a chael dirua6r amylder o 
geith ! ac anreitheu a g6iícoed ma6rwertha6c ac arueu. Y vl6ydyn rac 6yneb 
y bu var6 Grufud uab Rys. lleuver a chedernit ac adu6ynder y Deheuwyr. Y 
vi6ydyn honno y bu uar6 Grufud ab Kynan brenhin a phennadur a thywyfïa6c 
ac amdiffyn6r a hedych6r boll Gymry. Gwedy llia6s berigleu mor a thir. Guedy 
aneiryf anreitheu a_budugolyaetheu ryueloed. Gwedy goludoed eur ac aryant 
a dillat ma6rwertha6c. Gwedy kynhulla6 G6yned y bria6t wlat y rei a daroed 
y gwaígaru kyn no hynny y ymravaelon wlatoed. y gan Normanyeit. Gwedy 
adeilat llawer o egl6yfleu yn y amíer ae kyflegru y Du6. Gwedy g6iíga6 ym- 
dana6 yn vynach. a chymryt cymun corf Crift. ac ole6. ac aghenn. Yny 
. vÌ6ydyn honno y bu uar6 Ieuan archoffeirat Llan Badarn y g6r a oed doethaf or 
doethon. Gwedy arwein y vuched yn grefydus heb becha6t mar6a6l hyt agheu 
yn y trydyd dyd. o galan Ebrill. yn y vÌì6ydyn honno hefyt y deuth meibon 
Grufud ab Kynan y dryded weith y Geredigya6n. ac y lofgaffant gaftell yftrat 
Meuruc. A chaftell Lian Y ftyffan. a chaftell kaer Vyrdin. Y vi6ydyn rac 6yneb 
y doeth yr amherodres y Loegyr yr dareft6g brenhinyaeth Loegyr y Henri y 
mab. Kanys merch oed hi y Henri gyntaf aab Goilim Vaftard. Ac yna y bu 
diffyc ar yr heul y deudecuet dyd o galen Ebrill. Y vl6ydyn rac 6yneb y llas 
Cyn6ric ac Owein y gan deulu Mada6c uab Maredud. Y vl6ydyn wedy hynny 
y bu uar6 Mada6c uab Idnerth 2, Ac y llas Maredud uab Howel y gan veibon 
Bledyn uab Kynuyn G6yn. Y vi6ydyn rac lla6 y llas Howel uab Maredud 
uab Ryderch or Cantref Bychan dr6y dychymic Rys uab Howel, acef e hun ae 
llada6d. 

Deugein mlyned a' a'chant a mil oed oet Crift pan las Howel uab Maredud ab 
Bledyn y gan neb un heb Gybot p6y aellada6d.. Ac yna y llas Howel ae vra6t 
meibon Mada6c uab Idnerth. Y vl6ydyn wedy hynny y llas Anara6t uab Gruf- 
-ud gobeith a gogonyant a chedernyt y Deheuwyr y gan deulu Kadwaladyr y 
gôr yd oedynt yn ymdiret ida6. yn gymeint ac 3 ofynhaei. A gwedy clybot o 
Owein y vra6t hynny drôc uu ganta6. Kanys amot a wnathoed rodi y uerch | 
y Anaract. A mynnu, Kadwaladyr y vra6t a wnaeth. Ac 'yna yd achuba6d 





2 Gyweith. MS. Ll, 3 Ac nas. MS, Ll, 
a Iorwerth. ib, 





' A24 BRUT Y TYWYSOGION. 


(Owein) Howel uab Owein rann Kadwaladyr o Geina6n. ac y llofges caftell 
Kadwaladyr a oed yn Aber Yftwyth. Ac yna y llas Mils iarll Henfford a faeth 
neb un varcha6c ida6 e hun a oed yn b6r6 kar6 yn hela y gyt ac ef. Y vl6ydyn 
rac lla6 pan welas Catwaladyr uot Owein y vra6t yn y 6rthlad oe holl gyfoeth. 
kynulla6 llyges o Iwerdon a oruc. a dyuoty Abermenei yr tir. Ac yn dywyf- 
fogyon gyt ac ef yd oed Otter. a mab Turkyll a mab Cherolf. Ygkyfrég hynny 
-y kytunaéd Owein a Chatwaladyr megys y g6edel y vrodyr a_thr6y gygor y g6yr 
da y kymodaffant. A phan gly6it bynny y dellis German6yr Catwaladyr. Ac 
ynteu a amodes udunt d6y vil o geith ac velly yd ymrydhaa6d y 6rthuut. A 
phan gigleu Owein hynny a bot y vra6t yn ryd tervyígus gynn6ryf a wnaeth 
arnunt ae kyrchu yn diennic a oruc. <A gwedy llad rei a dala ereill, ac kaethiwo 
yn warat6ydus y diaghyffant ar ffo hyt yn Dulyn. Y vi6ydyn honno y bodes 
ar vor Groec pererinyon * yn mynet a chroes y Gaeruífalem. Yn y vl6ydyn 
honno yd atgyweira6d Hu uab Ra6lf gaítell Gemaron 2 ac y gorefcynna6d eil- 
weith Vaelenyd. Ac yna yd atgyweir6yt Colwyn 3. ac y dareftyg6yt Eluael yr 
eilweith yr Ffreinc. Y vi6ydyn rac 6yneb y delis Hu o Mortimer Rys uab 
Howel ac y carchara6d my6n carchar. wedy lladrei oe wyr a dala ereill. Ac 
yna y diffeitha6d Howel uab Owein a Chynan y vra6t4. A g6edy bot br6ydyr 
ar6doft. a chael o nadunt y vudugolyaeth yd ymchoelaffant drachefyn a dirua6r 
anreith gantunt. Ac yna y deuth Gilbert iarll uab Gilbert arall y Dyfet. Ac 
y dareftyga6d y wlat ac yd adeila6d Gaftell Kaer Vyrdin. achaftell arall ym Mab 
Udrut. Y vl6ydyn rac 6yneb y bu uar6 Sulyen Richmarch mab y Seint Padarn 
mab maeth yr egl6ys. a g6edy hynny athro arbennic g6r oed aeduct y geìfydyt. 
ymadrod6r dros y genedyl. a dadleh6r kymedrod6yr. hedych6r arbryuaelon gened- 
loed. adurn o vrodyeu egl6yffolyon ar rei bydolyon y decuet dyd o galan Hydref. 
G6edy kymryt iach6ya6l benyt ar y gyífegredigaeth 5 gorff a chymun corff 
Crift ac ole6 ac aghenn 6 Ac yna y llas Meuruc uab Mada6c uab Ridit yr honn 
a elwit. Meuruc Tybodyat tr6y vrat y gan eu wyr e hun. Ac yna y llas Maredud 
uab Mada6¢ uab ldnerth y gan Hu o Mortimer. ¥ viéydyn honno y goreícyn- 
na6d Cadell uab Grufud gaftell Dinweileir yr h6nn a wnathoed Gilbert iarll. 
Ychydic wedy hynny y goruu ef a Howel ab Owein Gaer Vyrdin dr6y gadarn 
ymryffon wedy llad llawer oe gelynyon a brathu ereill, Ychydic o dydycu 
wedy hynny y doeth yn deiffyfyt dirua6r luoísogr6yd or Ffreinc ar Fflemifseit y 
ymlad ar caftell.. Ac yn dywyísogyon yn y blaen meibon Geralt Yftiwert. a 
Goilim ab Aed. a phan welas Meredud uab Grufud y g6yr y gorchymynnaflit 
udunt gad6ryaeth y caftell ae amdifyn y elynyon yn dyuot mor deifsyfyt a hynny 
gyrru callon yn y gwyr a oruc ae hannoc y ymlad. a bot yn drech ganta6 y vrvt 


noeoet. Kanys kyn bei bychan y oet eiísoes yd oed ganta6 weithret marcha6c 


ee ee 


1 O Gymru. MS. Ll. . ¢ Aberteifi. MS. Ll. 
2 Gemaeron. ib. 5 Gyfsegredic. ib. 
3 Gaftell Colwyn. ib. 6 Angeu. ib. 








BRUT Y TYWYSOGION. 424 
âc yn anyngrynedic dywyísa6c yn annoc y wyr y ymlad. ac yn kyrchu e bun y 
elynyon yn arueu 7. A phan welas y elynyon bychanet oed y nifer yn amdiffyn 
o vy6n y caftell drychavael y{colyon 6rth y' muroed a wnaethant. Ac ynteu a 
odefa6d y elynyon y yíkynnu tu ar bylcheu. Ac yn dileíc ef ae wyr a ym- 
choelafsant yr yícolyon yn y fyrthaGd y gelynyon yn y cla6d gan yrru ffo ar y 
rei ereill. ac ada6 llia6s o nadunt yn veir6. ar bynn a dangofses ida6 y detwyd 
dyghetuen rac lla6 ar gaffel da6n o hona6. ar wledychu yn y Deheu. Kanys 
goruu ac ef yn uab ar Ìawer-o wyr profedic yn ymladeu. Ac ynteu ac ychydic 
o nerth y gyt acef. Yn diwed y vl6ydyn honno y bu uar6 Run uab Owein yn 
was ieuanc clotuorufsaf o genedyl y Brytanyeit. yr h6nn a vagyfsei uoned y 
rieni yn arderchd6c. Kanys tec oed o ffuryf a drych, a hynaos o ymadrodyon. 
a huaGdyr wrth pa6p. Rac welaGdyr yn rodyon. Ufud ym plith y dyl6yth. Balch 
ym plith y eftronyon. a ther6yn gar6 wrth y elynyon. Digrif 6rth y gyfeillon. 
hir y dyat 3. Goyn y li6. Pengrych melyn y wallt. hir y 6yneb. Goleifson y 
lygeit llydanyon a Ìlawenyon. Myn6gyl hir praff. Doy vronn lydan. Yíllys 
hir. Mordoydyd praffyon. Efkeired hiryon. ac oduch y draet yn veinon. 
Traet hiryon a byísed unya6n oed ida6. A phan doeth y ch6edyl y irat agheu 
efaty dat Owein ef a godet aca driftaa6d yn gymeint ac ni allei dim y 
byfrytau ef na theg6ch teyrnas na digrif6ch. na chlaear 3 didan6ch g6yr da nac 
edrychedigaeth ma6rweirthogyon betheu namyn Du6 rac wela6dyr pob peth a 
drugaraa6d oe arveredic defa6t a drugarhaa6d 6rth genedyl y Brytanyeit râc y 
cholli megys llog heb lywya6dyr arnei a gedwis udunt Owein yn dywyfsd6c ar- 
nunt, Kanys kyn kyrchafsei anniodefedic driftit ved6l y tywyísa6c. eiísoes ef ae 
drychafa6d. deifsyfyt lewenyd dréy racweledigaeth Du6. Kanys yd oed neb uh 
gaftell a elwit yr Wydgruc 4 y bueffit yn vynych yn ymlad ac ef heb dygya6. A 
phan doeth g6yr da Owein ae deulu y ymlad ac ef ny alla6d nac anyan y lle nae 
gedernit ym6rthlad ac 6ynt yn y loíget y caflell ac yn y diffeith6yt gwedy llad 
rei or kaítellwyr a dala ereill ae carcharu. aA phan gigleu Owein yn tywyísa6c 
ni hynny y gellyg6yt ef y gan bob dolur a phob medol k6ynvanus ac y doeth 
yn rymus yr anía0d a oed arna6 gynt. Y vl6ydyn rac 6yneb daeth Lowys vrene 
hin Ffreinc ac amhera6dyr yr Almaen gytac ef a diruabr luofsogr6yd o ieirll a 
bar6neit a thywyfsogyon gyt ac Gyhta cliroes y Gaerufsalem. Y vl6ydyn 
honno y kyffroes Cadell ab Grufud ae vrodyr Maredud a Rys. A G6ilim ab 
Geralt ac vrodyr gyt ac Gynt lu am bênn Caftell Goiff 7. A gwedy anobeitha6 
o honynt yh y nerthoed ehunein. Gal6 Howel ab Owein a orugant ŷn borth 
udunt. Kanys gobeitha6 yd oedynt oe deorle6 luofsogréyd ef parottaf y ymladeu 
ae doethaf gygor gaffel o nadunt y vudugolyaeth. A Howel megys yd oed 





1 Acarueu. MS. LI. 4 Y Rwydgruc. 
a Dyfiad. ib. 5 Gwifs. MS. LI. 


3 Chlaer. ib. 
3I 


428 | _ BRUT Y TYWYSOGION. 


ch6anna6c yn waftat y glota gogonyant a beris gynulla6 llu gle6af a pharottaf 
yn enryded y hargl6yd. kymryt hynt a oruc tu ar dywededic gaftell. A gwedy 
y aruoll yn enrydedus or dyŵededigyon varwneit yno pebyllya6 a wnaeth... A 
holl negeíseu y ryuel a wneit oe gygor ef ae dechymic. Ac uelly yd oed ba6b 
or o oed yno y oruchel ogonyant a budugolyaeth dr6y oruot ar y caftell oc gygor 
ef gan dirua6r ymryíson ac ymlad. Ac odyno yd ymchoela6d Howel yn vud- 
uga6l drachefyn. ny bu bell g6edy hynny yn y uu tervyíc y r6g Howel a Chynan 
veibon Owein a Chatwaladyr. Ac odyna yd aeth 1 Howel or neilltu. a Chynan 
_ or tu arall hytym Meironnyd ae gal6 > a wnaethant y a6 gwyr y wlat a gil- 
” yafeant y noduaeu egl6yíseu gan gad6 ac Gynt y nodvaeu ac enryded yr egl6yfeu. 
Ac odyna kyweira6 eu bydin a wnaethant tu a Chynuael caftell Cadwaladyr 
yr hwn a wnathoed Cadwaladyr kyn no hynny yn y lle yd oed Moruran Abat 
y ty G6yn yn Yftiwert yr h6nn a 6rthodes rodi y 6rogaeth udunt. kyt ys profit 
weitheu dr6y ar6ydon 3 vegythyeu. gweitheu ereill dr6y aneiryf anregyon a 
rolyon a gynygyitida6. Kanys gwell oed ganta6 uar6 yn adu6yn no d6yn y 
vuched yn d6yllodrus. A phan welas Howel a Chynan hynny d6yn kyrch 
kynhyruus yr kaftell a wnaethant. ae ennill 4 orugant y dreis. Ac o vreid y 
diegis keitweit y caftell dr6y nerth y cyfeillon wedy llad rei oe kedymdeithon. 
a brathuereill. Yn y vi6ydyn honno y bu uar6 Robert iarll uab Henri 4 g6r 
a gynhalafsei ryuel yn erbyn Eftevyn vrenhin deudeg mlyned kyn no hynny. Y 
vÌ6ydyn honno y bu uar6 Gilbert iarll, Y vl6ydyn rac 6yneb y bu uar6 Uch- 
trut efcob Llan Daf gor ma6r y volyant ac amdiffyn6r yr egl6yíseu. g6rth- 
‘6ynebwr y elynyon yn y berffeith heneint. Ac yn y ol ynteu y bu efcob Nicol 
uab G6rgant. Yn y vl6ydyn honno y bu uar6 Bernart eícob Myny6 yn y 
'drydyd vi6ydyn ar dec ar hugeint oe efcoba6t gôr enryued y volyant a dy6a6lder 
a fanteidroyd oed wedy dirua6rogyon lauuryeu ar vor a thir. 6rth beri y eglwys 
Vyny6 y hen rydit. Ac yn y ol ynteu y dynefsaa6d yn efcob Davyd uab Geralt 
archdiaga6n Keredigya6n. Yn y vl6ydyn honno y bu uar6 Robert eícob Hen- 
fford gôr oed her6yd yn barn6ryaeth ni greuydus a chyflawn o weithredoed 
cardedeu a hegar borthwr y tlodyon. ac arbennic deg6ch yr eglwyíseu yn 
gyfla6n o dydyeu da hyt na lygrit cadeir yr ueint brelat h6nn6 o anheìl6g erlyn- 
ya6dyr. Yna yd urdwyt Gilbert abat Kaer Loyw yn eícob yn Henfford. Yn y 
vì6ydyn honno y bu ua6r var6olyaeth yn ynys Prydein. Y vl6ydyn rac wyneb 
yd adeila6d Owein uab Grufud ab Kynan gaftell yn Ial. Y vl6ydyn honno yd 
adeila6d Kadwaladyr uab Grufud gaítell Llan Ryfiat o g6byl ac y rodes y 
rann ef y 5 Geredigya6n a Chad6ga6n y uab. Ygkylch diwed y vlwydyn honno 
yd adeila6d Mada6c uab Maredud gaftell Croes Hyfuallt. ac y rodes Gyfeila6c 





ï Deuth i 4 Frenhin. MS. Ll, 
2 A galw, MS. Ll, 5 O. ib. 
3 Arwon. ib. | 


BRUT Y TYWYSOGION. 427 


y Owein a Meuruc veibyon Grufud uab Maredud y nyeint. Y viwydyn rac 
wyneb yd atgyweira6d Cadell ab Grufud gaftell Kaer Vyrdin yr teg6ch a cha- 
dernit y deyrnas. ac y diffeitha6d Gedweli. Yn y ylwydyn honno y carchara6d 
Owein vrenhin G6yned Gynan yuab. Yn y vi6ydyn honno y delis Howel uab 
Owein Gatuan uab Kadwaladyr y gefynderw ac yd achuba6d y tir ae gaftell. Ny 
bu bel] wedy hynny yn y doeth meibon Grufud uâb Rys, Cadell a Maredud a Rys 
a llu gantunt y Geredigya6n ae goreícyn hyt yn Aeron. Yn y vlwydyn honno 
y darpara6d MadaGe uab Maredud vrenhin Powys dr6y nerth Rand6lf iarll 
Kaer Lleon kyuodi yn erbyn Owein G6yned. A gwedy llad pobyl y ganhorth- 
Gywyr ef yd ymchoela6d y rei ereill y kefyneu y ffo, 

Deg mlyned a deugeint a chant a mil oed oet Crift pan duc Cadell a Maredud 
a Rys veibon Grufud ab Rys Geredigya6n oll y gan Howel ab Owein eithyr 
un cafiell a oed yp Pen Gwein yn Llan Vibagel, Agwedy hynny y goreícynn- 
aísant gaftell Llan Ruftut o hir ymlad ac ef. A gwedy hynny y kauas Howel 
uab Owein y caítell h6nn6 y dreis ac y lloíges oll, Ny bu bayach wedy hynny 
pan atgyweira6d Cadell a Maredud veibon Grufud ab Rys gaftell yítrat Meuruc. 
A gwedy hynny yd edewit Cadell uab Grufud yn lletuar6 wedy iffiga6 yn 
greulawn o rei o wyr Dinbych ac ef yn hela. Ac ychydic wedy hynny wedy 
kynulla6 o Varedud a Rys veibon Grufud ab Rys y kedernit ac yn gyfun y. 
kyrchafsant Whyr ac ymlad a wnaethant a chaftell Aber Llychwr oe lofgi a 
diffeitha6 y wlat. Yny vl6ydyn honno yd atgyweirafsant 6y oll deu gaítell 
Dinweleir ac yd atgyweira6d Howel ab Owein gaftell Hwmffre yn nyffryn 
Clettwr, Yny vlwydyn rac wyneb yd yípeila6d Owein G6yned Guneda uab 
Kadwalla6ôn y nei uab y vra6t oe lygeit. Yn y vlwydyn honno y llada6d 
Llywelyn ab Mada6c ab Maredud Yíteuyn uab Baldwin. Yn y vlwydyn 
honno y g6rthladyr ! o ynys Von. ac y bu uar6 Simon archdiagon Keueila6c gor 
ma6r y enryded ae deilygda6t. Yn y vi6ydyn rac wyneb y kyweira6d Maredud a 
Rys veibon Grufud uab Rys y Penwedic. Ac ymlad a wnaethant a chaftell 
Howel ae dorri. Ny bu ua6r g6edy hyuny yn y gyrcha6d ueibon Bys gattell 
_ Dinbych.. a thr6y urat nos. wedy torri y porth y goreícynnafsant y caftell. ac y 
dodafsant ef ygkadwryaeth Goilim uab Geralt. a g6edy daruot hynny y diffeith- 
a6d Rys uab Grufud a diruaGr lu gyt ac ef gaftell yítrat Kyngen. A mis Mei 
wedy hynny y kyrcha6d Maredud a Rys veibon Grufud y gyt gaftell Aberuyn 4, 
a gwedy llad y caftellwyr a lloígi y caftell dirua6r anreith ac aneiryf oludoed a 
dugant gantunt. odyno eilweith y diffeitha6ôd Rys Geveila6c drwy uudugolyaeth, 
Y vi6ydyn honno y bu -uar6 Davyd mab y Moel C6l6m vrenhin Prydein, Y 
vlwydyn bonno y doeth Henri tywyísa6c y Loeger. Yvl6ydyn honno y bu uarw 
Randwlf iarll Kaer Llion, Y vlwydyn bonno ydaeth Cadell uab Grafad y bererin« 
da6t acyd edewys y holl uedyant ac allu ygkad6ryaeth Maredud a Rys y vtodyr 





1 Gwrthladwyd Cadwaladyr. MS. Ll. * Aberavan, D. P. 
312 





428 BRUT Y TYWYSOGION. 


yn y delei ef. Y vlwydyn honno y bu uarw Yfteuyn vrephin y g6r a gynhela6d 
vrenhinyaeth Loegyr y dreis yn ol Henri uab G6ilim vaftard. A gwedy h6nn6 
y deuth Henri mab yr amherodres y Loegyr ac y kynhalya6d holl Loeger. Y 
vi6ydyn honno-y bu uarw Griffri ab G6ynn. Y vlwydyn rac wyneb y bu uar6 
Maredud uab Grufud ab Rys brenhin Keredigya6n acyftrat Tywi a Dyuct yn 
y bumet vlwydyn ar hugeint oe oet g6r a oed dirua6r y drugared wrth dlodyon. 
Ac ardercha6c y gedernit 6rth y elynyon a chyuoetha6c y gyfya6nder. Y 
vÌ6ydyn honno y bu uar6 Geffrei efcob Llan Daf ar offeren * iarll Henfford. Y 
vlwydyn rac wyneb pan gigleu Rys uab Grufud uot Owein G6yned y ewythyr 
yn dyuot a llu gantaw y Geredigya6n yn dilefc y kynnulla6d ynteu lu ac y 
doeth byt yn Aber Dyfi. ac yno y gorff6y{sa6d ar uedyr ymlad a rodi br6ydyr 
y Owein G6yned ae lu. Ac ny bu bell wedy hynny 2 pan wnaeth yno gaftell. Y 
vl6ydyn honno y g6naeth Mada6c uab Maredud argl6yd Powys gaftell yg Kaer 
Eina6n yn ymyl Kymer. Yn y vl6ydyn honno y diegis Meuruc uab Grufud nei 
yr dywededic Vada6c oe garchar. Ny bu bell wedy hynny yn y gyfsegrwyt 
eglwys Veir ym Meiuot. Y vlwydyn honno y bu uarw Cerdeilach vrenhin 
€onach. Y ul6ydyn rac wyneb y duc Henri mab yr amherodres vrenhin 
Lloeger. wyr oed h6nn6 y Henri. uab Goilim Baftard dirua6r lu hyt ym maeftir 
Kaer Lleon ar uedyr dareít6g ida6 holl wyned. ac yno pebyllya6 a wnaeth. 
Ac yna gwedy galw 3 Owein tywyísa6c G6yried atta6. y ucibon ae nerth ac 
tu ae allu. pebyllia6 a oruc yn dinas Bafin y dirua6r lu gyt ac ef. Ac yno 
gofsot oet brwydyr ar brenhin a wnaeth. A pheri drychafael clodyeu ar uedyr 
Todi kat ar uaes yr brenhin. A gwedy clybot or brenhin hynny rannu y ua 
@ruc. ac anuon ieirll a bar6neitgyta chadarn luoffogr6yd o lu arua6c ar hyt 
y traeth tu ar lle yd oed Owein. ar brenhin e hun yn diergrynedic ac arua6c 
vydinoed parottaf y ymlad gyt ac ef a gyrchaflant drwy y coet a oed y rygtunt 
ar lle yd oed Owein ae gyferbynyeit a oruc Dauyd a Chynan veibon Owein yn 
y coet ynyal. a rodi br6ydyr ch6er6doít yr brenhin. A gwedy llad llawer oe 
wyr breid y diegis yr Maeítir. A phan gigleu Owein bot y brenhin yn dyuot 
ida6 or tu dra egefyn a g6elet o hona6 y ieirll or tu arall yn dyneffau a dirua6r 
lu arua6c gantunt ada6 y lle a oruc. a chilya6 a oruc byt y lle a elwir Kil Owein, 
Ac yna kynnullaw a oruc y brenhin y lu y gyt 4 yn greula6n 5. Ac yna y pe- 
byllya6d Owein yn tal Llwyn Pina. Ac odyno yd argywedei ef y brenhin dyd 
‘anos. A Mada6c uab Maredud argl6yd Powys a dewiffa6d y le y bebyllyaw 
rog llu y brenhin a llu Owein ual y gallei erbyniet y kyrcheu kyntaf-a wnelei 
y brenhin, Ygkyfr6g hynny y dyblyga6d llyges y brenhin y Von. A g6edy 
adaw yn y llogeu y gwyr noethon ar g6affanaethwyr. y kyrcha6d tywyffa6c y 
llogeu ar penllogwyr gyt ac ef y ynys Von. ac yípeilaw a wnaethant eglwys 





1 A Roffer, MS, 4 Â mynet byt yn Rhuddlan. MS. Ll 
2 Hyd. db, Hr BOm ib Y 


$ O. ib, 





BRUT Y TYWYSOGION, 499 


Velr ac egl6ys Bedyr a llawer o egl6yfleu ereill, ac am hynny y gwnaeth Duw 
dial arnunt. Kanys trannoeth y bu vr6ydyr y rygtunt a gwyr Mon. Ac yn y 
vr6ydyr honno y kilya6d y Ffreinc herwyd eu gnottaedic deua6t gwedy llad llawer 
o nadunt a dala ereilla bodi ereill. a breid y diegis ychydic o nadunt yr llogeu 
wedy llad Henri uab Henri vrenhin a chanm6yaf holl bennafduryeit y Hogwyr 1. 
A gwedy daruot hynny yd hedycha6d y brenhin ac Owein ac y kauas Katwaladyr 
y gyfoeth drachefyn, Ac yna yd ymchoela6d y brenhin y Loegyr. Ac yna yd 
ymchoela6d Iorwoerth Goch uab Maredud y gaftell Ial ao y llofges. Y vl6ydyn 
rac 6yneb y llas Morgan ab Owein dr6y d6yll y gan wyr Iuor uab Meuruc a 
chyt ac ef y llas y trydyd goreu. a h6nn6 a elwit G6rgant uab Rys. Ac yna y 
g6ledycha6d Iorwoerth uab Owein ura6t Morgan dir Kaer Llion a holl gyfoeth 
Owein. A gwedy gwneuthur hed6ch o holl tywyflogyon kymry ar brenhin 
Rys uab Grufud e hunan a darpara6d g6neuthur ryfel ac ef. A duuna6 a wnaeth 
boll Deheubarth ae holl an6yleit ae holl da gantunt hyt yg coedyd Yftrat Tywi. _ 
A phan gigleu y brenhin bynny anuon kenadeu a wnaeth at Rys y venegi ida6 
uot yn gryno ida6 vynet y lys y brenhin yn gynt noc y dygei Loegyra Chymry . 
a Ffreinc am y benn ac nat oed neb eithyr ef e hunan yn ymerbynyeit ar 
brenhin. A gwedy mynet yn y gygor ef ae wyrda ef a aeth y lys y brenhin. 
Ac yno y goruu arnaw oe anuod hedychu ar brenhin. dan amot ida6 gaffel y 
Cantref Ma6r a chantref arall or a vynhei y brenbin y rodi idaw yn gyfan heb 
y waígaru. Ac ni chyphelis y brenhin ac ef hynny. namyn rodi dryll o dir yg 
kyfoeth pob har6n o amryuaelon var6neit, A chyt dyallei Rys y d6yll honno 
kymryt a wnaeth y ranneu hynny ae kynbal yn bedycha6l. Ac ygkyfr6g bynny 
kyt dyfryfsei Rofferiarll Clar mynet y Geredigya6n. eiffoes nys beidei kyn 
hedychu Rys ar brenhin. Agwedy hynny dydg6eith kyn kalan Mehefin y doeth 
y yítrat Meuruc. a thrannoeth du6 kalan Mehevin yd yfterres y kaítell h6nn6 
a chaftell Homfre. a chaftell Aber Dyfi, a chaftell Dineir. a chaftell Llan Ryftut. 
YVgkyfr6g hynny y duc Géallter Clifford anreith o gyfoeth Rys ab Grufud. ac y 
llada6d oe wyr y wlat neffaf ida6. Kanys ef bioed kaftell Llan ym Dyfri. A 
gwedy daruot hynny yd danfones Rys genadeu att y brenhin y bery iawn ida6 
am hynny. Ac yna yd ymchoela6d teulu Rys, Ac y gaftell Llan ym Dyfri 
y doeth Rys attunt. ac y goreícynna6d y caftell. 'yna y kyrcha6d Eina6n uab 
Anara6t vra6t yr argl6yd Rys. ieuanc ooet a g6ra6l o nerth. Ac acha6s g6elet 
o hona6 bot Rys y ewythyr yn ryd or amot ac o bop ll6 a rodaffei yr brenhin, 
Ac o acha6s y uot ynteu yn dolyrya6 kyuarfagedigaeth y bria6t genedyl gan 
d6yll y gelynyon. Yna y kyrcha6d am benn caftell Humfre ac y llada6d y 
marchogyon dewraf a cheitweit y kaftell og6byl. Ac a duc holl anreith y caftell 
ec holl yípeil oll gantag. Ac yna pan welas Rys uab Grufud na allei ef gad6 


gym = ” , . , : _ - ——, 


I Llongeu. MS. Ll, beri iawn idda6 am bynny, MS, Ll, 
4 Ac ni mynnawdd y brenhin 


430. BRUT Y TYWYSOGION, 


dim ganta6 or a rodaíïei y brenhin ida6 namyn yr hymn a ennillei oe arueu, 
kyrchu a wnaeth am bennj y ceítyll a dareítygaffei yr ieirll ar bar6neit yg Kered- 
igya6n ae lloígi, A gwedy clybot or brenhin hynny kyrchu. Deheubarth a 
wnaeth a llu ganta6. A gwedy mynych 6rth6ynebu o Rys ae wyr ida6 ym- 
cheelud a wnaeth y Loegyr, Ac odyno yd aeth dr6y y mor, Y vi6ydyn rac 
6yneb y dareftyga6d yr arglâyd Rys uab Grufud y ceftyll a wnathoed y Ffreinc 
ar dra6s Dyfet ac y llofges.. Ygkyfr6g hynny yd arweda6d y lu y Gaer Vyrdin 
ec ' ymladaod acef. Ac ysa y doeth Reinalt uab Henri vrenhin yn y erbyn 
a chyt ac ef diruawr luoffog6ryd o Ffreinc a Normanyeit a Fflemiffeit a Saeíon 
a Chymry. Ac adaŷ a oruc Bys y caftell a chynnulla6 y wyr y gyt hyt ym 
mynyd kefyn Reítyr. Ac yno y pebyllya6d yg kaftell Din6eleire Reinallt iaril 
Briíeia iarll Clar a deu iarll ereill, a Chatwaladyr uab Grufud. a Howel a 
Chynan veibon Owein G6yned. a dirua6r lu o varchogyon a phedyt gyt ac Gynt 
2 heb veida6 kyrchu y lle yd oed Rys. ymehoelut adref a wnaethant yn lla6 
fegur. Odyna cynnic kygreir y Rys a orugant ac ynteu ae kymerth. A chenet- 
tau y wyr a wnaeth ymchoelut y gôlat, Y vl6ydyn rac 6yneb y bu uar6 
Mada6c uab Maredud argl6yd Powys y gôr a oed dirua6r y volyanr6yd yr h6nn 
a ffurfacd Duw o gymmeredic teg6ch, Ac ae kyflanwod o anhybygedic hyder, 
ac ac hadurna6d o lewder a molyanrwyd ufud a hegar a hael 6rth dlodyon. 
hua6dyr 6rth ufudyon, Gar6 ac ymladgar orth y alon. Gwedy g6neuthur 
iach6ya6l benyt a chymryt cymmun corff Crift. ac ole6. ac aghepn 4 ac ym 
Meiuot yn y lle yd oed y 6yl6a 3 yn egl6ys Tyfíilia6 fant y clad6yt yn enrydedus, 
Ni bu ua6r wedy bynny yn y las Llywelyn y uab. y gôr a oed unic obeith y holl 
wyr Powys. Ac yna y delis Kadwalla6n uab Mada6c uab Idnerth Eina6n Clut y 
” yraGt ae y danuones ygkarchar Owein G6yned. Ac Owein ae rodes yr Ffreinc 
g throy y gedymdeithon y diegis hyt nos o Wiciew 4 yn ryd, 
_,  Trugein mlyned a chant a mil oed oet Crift pan uu varw Agharat g6reic Grufud 
uab Kynan. Y viGydyn honno y bu uar6 Meuruc efcob Bangor. Yn y vÌ6ydyn 
bonno y goreíkynna6d Howel uab Ieuaf gaftell Daualwern yg Cyfeila6c a d6yll. 
Ac o acha6s hynny y fyrtba6d Owein G6yned ygkymeint o dolur ac na aìlei na 
theg6ch teyrnas na didan6ch neb ry6 dim arall y arafhau nae dynnu oe gym- 
meredic lit. Ac eiíloes kyt kyrchei anniodefedic driítit ued6l Owein deitlyfyt 
lewenyd o racweledigaeth Duw ae kyfodes. Kanys yr un ryw Owein a gyflroes 
un ryw lu y Ar6yftli byt yn Llan Dinam. a g6edy kaffel dirua6r anreith o na- 
dunt ymgynnulla6 a oruc gwyr Arwyítli amgylch try chan 6r gyt a Howel uab 
Ieuan y hargl6yd y ymlit yr anreith. A phan welas Owein y elynyon yn dyuot 
yn deiffyfyt. annoc y wyr y ymlad a oruc. ar gelynyon -a ymchoelaffant ar ffo 
gan y llad o Owein ae wyr yn y bu vreid y diegis y traean adref ar ffo. A phan 





tï Ydd. MS. Ll, 3 Wyddfa. MS. Ll. 
2 Angeu. ib. 4 Wiccw Wicwm. ib, 





BRUT Y TYWYSOGION. | me} | 


gyflenwis y llewenyd honn6 ved6l Owein. Yna yd ymchoela6d ar y gyffevin 
anfa6d wedy y rydhau oe gymmeredic driftit. ac atgyweiraw y caftell a oruc, 
Y visydyn rac wyneb y dyg6yda6d Caer Offa y gan Owein ab Grufud ab t Owein 
ab Mada6c. a Maredud uab Howel. y vl6ydyn honno y kyffroes Henri vrenhin 
Lloegyr lu yn erbyn Deheubarth. Ac y doeth hyt ym Penn Cadeir. A gwedy 
rodi gwyftlon o Rys idaw ymchoelut y Loegyr a wnaeth. Ac yna y llas Eina6n 
uab Anara6t yn y g6fc y gan Wallter ab Llywarch y 6r e hun. ac y llas Cad- 
6ga6n ab Maredud y gan Wallter uab Ridit. Ac yna y kymerth Rys ab Grufud 
y cantref ma6r a chaftell Dinefwr. Y vi6ydyn honno y bu uar6 Kediuor uab 
Daniel archdiagon Keredigya6n. Ac yna y bu uar6 Henri ab Arthen goruchel 
athro ar holl gyfredin yr holl yícolheigon.  Y,vì6ydyn rac wyneb wedy gôeled 
o Rys ab Grufud nat yttoed y brenhin yn kywiraw dim 6rtha6 or a ada6ffei. ac 
na allei ynteu uuduchockau 3 yn adu6yn kyrchu a wnaeth yn wrawl am benn 
cyfoeth Roffer iarll Clar y gôr y Ìladyffit Eina6n uab Anara6t y nei oe achaés. 
a thorri caftell Aber Rheidawl. a chaftéll Mabwynya6n ae llofci. ac atorefcynn 
holl Geredigya6n a mynychu lladuaeu a lloícuaeu ar y Fflemiffeit. a doyn my- 
nych anreitheu y gantunt. A gwedy hynny yd ymaruolles yr holl' Gymry ar. 
ymô6rthlad a cheitweit y Ffreinc a hynny yn gyfun y gyt. Y vl6ydyn rac wyneb 
y diffeitha6d Dauyd uab Owein G6yned Tegigyl.ac y muda6d y dynyon ae hanif- 
eileit y gyt ac ef hyt yn dyffryn Cl6yt. A gwedy tebygu or brenhin y bydei ym- 
lad ar y caftell a oed yn thegygyl. kyffroi llu a oruc dr6y dirua6r vrys a dyuot 
hyt yn Rudlan a phebyllu yno deirnos. A gwedy hynny ymchoelut y Loegyr. ‘a 
chynnulla6 dirua6r lu y gyt ac ef a detholedigyon ymladwyr Lloegyr a Nor- 
mandi a Fflandrys ac Angiw a Gwafgéin a holl Brydein a dyuot hyt y Groes. 
Ofwallt gan darparu alltuda6 a difetha yr holl Vrytanyeit. Ac yn y erbyn. 

ynteu y deuth Owein G6yned. a Chatwaladyr ueibon Grufud ab Kynan a. | 
holl lu G6yned y gyt ac bynt. Ar argl6yd Rys ab Grufud a holl Deheubarth y 
gyt ac ef. ac Owein Kevella6c a Iorwoerth Goch uab Maredud a meibon Mada6c 
uab Maredud a_ holl Bwys y gyt ac 6ynt. a Deuna6 3 Mada6c uab Iorwoerth 4 
ae holl gyfoeth y gyt ac ef5.. Ac y gyt yn gyfun diergrynedic y doethant hyt 
yn Eideirna6n. a phebyllu a wnaethant yn Coruâen. A gwedy trigya6 yn hir 
yn y pebylleu yno heb arueidaw o un gyrchu at y gilyd y ymlad. llidyaw a oruc 
y brenhin yn dirua6r. a chyffroi y lu hyt yghoet Dyffryn Keiriaoc. a pheri torri y 
coet ae bor6 yr Ila6r. Ac yno yd ymerbynya6d ac ef yn 6ra6l ychydic o Gymry 
etholedigyon y rei ny wydynt odef eu goruot yn a6fen y tywyflogyon. A llawer 
or rei kadarnaf a dygwyda6d o bob tu. Ac yna y pebyllya6d y brenhin ar bydin- 
oed. ygytac ef. A gwedy trigya6 yno ychydic o dydyeu y kyfarfagwyt ef o 
dirua6r dymeftyl awyr a thra llifeireint gla6ogyd. A g6edy pallu ymborth ida6 





: A. MS. LI. 4 Idnerth. 
2 Ufuddoccau. ib. 5 Wynt. MS. LI. 
3 Deu uab. 





482 BRUT ¥ TYWYSOGION. 


yd ymchoela6d y pebylleu ae lu y vaeítir Lloegyr. Ac yn gyfìa6n o dirua6r lit 
y peris dallu y g6yítlon a vuaffei ygkarchar ganta6. yr ys talym o amíer kyn no 
hynny. Nyt amgen deu uab Owein G6yned Kadwallaon a Chynwric. a 
Maredud uab yr argl6yd Rys a rei ereill... A gwedy kymryt kygor y íymuda6d 
y lu hyt yg kaer Lleon. ac yno pebyllya6 a oruc llawer o dydyeu yn y doeth 
llogeu o Dulyn ac or dinaffoed ereill o Iwerdon atta6, A gwedy nat oed diga6n 
ganta6 hynny o logeu rodi rodyon a oruc y logeu Dulyn ae gell6g drachefyn 
ac ynteu ae lu a ymchoela6d y Loegyr: Yn y vl6ydyn honnoy kyrcha6d 
yr argl6yd Rys kaer Aber Teiui ae chaftell, ac y torres. ac y llofges. a dirua6r 
anreith a duc. Ac achub Caftell Kil Gerran a oruc. a dala Robert Yfteuyn ae 
garcharu. Y vl6ydyn honno dr6y gennat Du6 ac annoc yr Y{pryt Glan y doeth 
koueinto vyneich y Yftst Fflur: Ac yna y bu uar6 Llywelyh uab Owein 
G6yned y gôr a ragores mod pa6b o de6red a doethineb ar doethineb o ymadrod. 
ar ymadra6d o voeffeu. Y vl6ydyn rac 6yneb y doeth y Ffreinc o Benuro ar 
Fflemiffeit y ymlad yn gadarn a chaftell Kil Gerran. A g6edy llad llawer oe 
g6yr yd ymchoelaffant adref yn llaw wac. Ac eilweith yd ymladaffant a Chil- 
gerran yn over heb gaffel y caftell. Y vl6ydyn honno y diftrywyt dineis Bafin 
y gan Owein G6yned. Y vl6ydyn honny y gôrthlad6yt Dieruut z uab M6rchath 
. oe genedyl ac yd aeth hyt yn Normandi at vrenhin Lloegyr y eruynieit ida6 y 
dodi yn y gyfoeth drachefyn wedy c6yna6 wrtha6. Acyny vl6ydyn honno y 
g6rthladoyt Iorwoerth Goch uab Maredud oe genedyl ac oe gyfocth ym Moch- 
.mant y gan ydeu Owein, Ar deu Owein hynny y rannaffant Vochnant y rygtunt. 
ac y deuth Mochnant uch Raeadyr y Owein kefeila6c. a Mochnant is Raeadyr y 
Owein Vychan. Y viGydyn rac 6yneb y kyfeira6d Owein a meibon Grufud ab 
Kynan y Wyned a Rys ab Grufud ab Rys o Deheubarth yn erbyn Owein keueil- 
a6c. ac y dugant y ganta6 Gaer Eina6n. 'ac y rodaffant y Owein. Vychan uab 
Mada6c uab Maredud. Odyna yd ennillaffant Davalwe*n a honno a rodet yr 
argl6yd Rys kanys oe gyfoeth y dywetit 2 y hanfot. Ny bu ua6r wedy hynny yn 
y doeth Owein keueila6c a llu or Ffreinc y gyt ac ef am benn cafítell kaer 
Eina6n yr h6n a wnathoed Kymry kyn no hynny. <A g6eédy ennill y kaftell y 
dorri a wnaethant ae lofgi a llad yr holl gaftellwyr. Yn diwed y vl6ydyn bonno 
y kyrcha6d Owein a Chatwaladyr tywyífogyon G6yned. ar argl6yd Rys tywyf- 
fa6c o Deheubarth ae lluoed gyt ac 6ynt am benn caftell Rudlan yn Tegeigyl. 
ac eifted 6rtha6 dri mis a orugant. A gwedy bynny cael y caftell ae dorri. ae 
lofgi.a chaftell arall y gyt ac ef yr molyant y Gymry yn hyfryt uuduga6l pa6b 
y6 gôlat. Y vl6ydyn rac 6yneb y llas Gorgeneu abat a Lla6den y nei y gan 
Gynan ac Owein. Y 'vl6ydyn rac 6yneb y rydha6yt Robert uab Yfteuyn o 
garchar yr argl6yd Rys y gyfeillt. Ac y duc Diernut 3 uab Morchath 4 ef hyt 
yn Iwerdon gytiac ef, Ac yr tir y doethant y_L6ch Garmon. ac ennill y kaftell 





z Diermit. 3 Diermit. 
2 Dywcid. MS. Ll.’ 4 Mwrtach. MS. Ll, 


com] - 


BRUT Y TYWYSOGION. 433. 
& wnaethant. Y vl6ydyn rac 6yneb y llas Meuruc uab Adam dr6y dôyll yn y 
gGic y gan Varedud Bengoch y gefynder6. yn diwed y vÌ6ydyn honno mis 
Tachwed y bu uar6 Owein G6yned uab Grufud ab.Kynan tywyíla6c G6yned. gor 
dirua6r y volyant ac anueidra6l y brudder ae uoned ae gedernit. ae de6red 
yg kymry î. wedy aneiryf uudugolyaethep. heb omed neb eiryoet or arch a 
geiffei. ŵedy kymryt penyt a chyffes ac ediuar6ch a chymun rinwedeu corff 
Criít, ac ole6 ac aghenn. 

Deg mlyned a thrugein a chant a tmil oed oet Crift pan lada6d Davyd ab 
Owein Howel uab Owein y bra6t hynaf ida6. Y yvl6ydyn rac 6yneb y llas 
Thomas archeícob gôr ma6r y grefyd ae íanteidr6yd ae gyfya6nder. ae gyghor _ 
ac annoc Henri vrenhin Lloegyr y pumhet dyd g6edy du6 Nadolic ger bronn 
alla6r y drinda6t yn y gapel e hun yg Gheint ae efcoba6l wifc ymdana6. a del6 
y groc yn y la6 y llas 2 ar diwed yr-efferen. Yn y vl6ydyn' honno y motd6ya6d 
Rickert iarll Terftig 3 uab Gilbert vwa kadarn a chadarn varcha6clu gyt ac ef y 


| Iwerdon. Ac yn y kyrch kyntaf y kymerth Porth Lachi, A gwedy gwneuthur | 


kyfeillach a Dieruut 4 vrenhin ac erchi y verch yn bria6t. ac o nerth h6nn6 y 
cauas Dinas Dulyn dry wneuthur dirua6r aerua, Ac yn y vloydyn honno y 
bu uarw Ropert uab Llywarch, Ac y bu uarw Dieruut vrenhin Largines. ac y 
clad6yt yn y dinas a elwit Fferna. Ac yn y vl6ydyn honno y mag6yt teruyfe y 
rôg brenhin Lloegyr a brenhin Ffreinc am lad yr archeícob, Kanys brenhin 
Lloegyr a rodaffei yn veicheu y vrenhin Ffreinc Henri tywyffaoc Borgoin a 
Thybawt ieuanc y urawt meibon oed y rei hynny yr Tibawt tywyffawe Byrgwin, 
a iarll Fflandrys a llawer o rei ereill pan wnaeth kymot ar archeícob hyt na 
wnaei argywedida6 byth. A g6edy clybot o Alexander bap rylad yr archeícob 
anuon llythyreu at vrenhin Ffreinc a wnaeth. ac at y meicheu ercill, A gorch« 
ymun udunt dr6y yícymunda6t kymell brenhin Lloegyr y dyuot y lys Rufein y 
wneuthur iawn am agheu yr archefcob. Ac 6rth hynny anefm6ytha6a wnaeth- 
ant o bop aruaeth ar y tremygu ef. A phan welas Henri vrenhin hynny dechreu 
g6adu a oruc hyt nat ae gyghor ef y llas yr archefcob. ac anuon kenadeu at y 
paba wnaeth y venegi na allei ef vynet y Rufein dr6éy yr ach6yffon hynny. 
Ygkyfrôg hynny y kilya6d rann ua6r or vi6ydyn. A thra yttoedit yn hynny tu 
dra6 yr mor y Kynulla6d yr argl6yd Rys uab Grufad lu am benn Owein Keueila6c 
y da6 ar uedyr y darseít6g. Kanys y genifer g6eith y gallei Owein g6rthwynebu 
.yrarglwyd Rys y gorthoynebei. A Rys ae kymhella6d y dareít6g ida6. Ac y 
kymerth feith 6yítyl ganta6. Ygkyfrog hynny ofynhau a wnaeth y brenhin yr 
eboftola6l yígymunda6t ac 'adaw goladoed Ffreinc ac ymchoelut y Loegyr. a 
dywedut y mynneì vynet y darcllôg Iwerdon. Ac 6rth hynny ymgynnulla6 a 





x A dewredd y Cymry. MS, Ll, .3 Triít. Strifling. 
2 A cbleddyfeu. ib. ~ 4 Diermit. 
3K 
ŷ > 


434 BRUT Y TYWYSOGION. 


'oruc atta6 holl dywyffogyon Lloegyr a Chymry. Ac yna y deuth attaé yt 
argl6yd Rys. or lle yd oed yn: Llwyn Danet amgylch yr wyl y ganet yr arglwydes 
Veir. Ac ymgyfeilla6 a wnaeth ar brenbin dr6y ada6 drychan meirch. A 
phedeir mil o ychen a phetwar gwyftyl ar hugeint. A gwedy hynny y dyneffa6d 
y brenhin y Deheubarth. Ac yn yr hynt honno ar auon Wyíc y duc ganta6 
Iorwoerth uab Owein uab Crada6c uab Grufud. Ac o acha6s hynny y diftrywa6d 
Iorwoerth ae deu uab Owein a Howel a anyffit ida6 o Agharat uerch Uchtmt 
eícob Llan Daf. A Morgan uab Scifŷll uab Dyfynwal. o Agharat uerch Owein 
chwaer Iorwoerth uab Owein gyt a llawcr o rei ereill dref Gaer Llion ac y 
_ lloíget hyt y caftell. ac y diffeitha6d y wlat hayach o g6byl. Ac yna y deuth 
y brenhin a dirua6r lu ganta6 hyt ym Penuro yr unfet dyd ar dec o galan Hyd- 
ref. ac y rodes yr argl6yd Rys Geredigya6n ac Yftrat Tywi ac Yftlwyf ac Euelfre. 
Ac yn yr haf b6nn6 yd adeilaffei yr argl6yd Rys gaftellAber Teiui o vein a morter 
yr h6nn a diítrywaílei kyn no hynny pan y duc y ar iarll Clar ac y dileawd 
Robert uab Yfteuyn o Neft uerch Rys ab Te6d6r. ar Neít honno a oed vodsup 
y Rys'a.Robert yn gefynder6 ida6. A brodyr Robert oed Dauyd efcob Mynyo. 
a G6ilim Baftard. Meibon ocd y rei hynny y Eralt yftiwert. Ac yna yd aeth 
' Ryso gaftell Aber Teiui hyt yg kaftell Penuro y ymdidan ar brenhin y deudecuet 
dyd ogalan Hydref a du6 Sadorn oed y dyd h6nn6. Ac yd erchis Rys gynulla6 
y meirch oll a ada6ffei yr brenhin y Aber Teiui eal y beynt bara6t orth eu 
hanuon yr brenhin. A thrannoeth du6 ful yd ymchoeles Rys ac ethol a wnaeth 
whe meirch a phetwar ugeint 6rth eu hanuon drannoeth yr brenhin. A gwedy 
dyuot hyt y Ty G6ynn clybot a wnaeth ryuynet y brenhin y Vyny6 y bererina6 
ac offryma6 a wnaeth y brenhin ym Myny6 deu g4ppan cor o bali ar vedyr 
cantoryeit y waílunaethu Du6. Ac offryma6 hefyt a wnaeth dec fwllt. Ac 
eruynneit a oruc Dauyd uab Geralt y gôr a oed eícob ym Myny6 yna yr brenhin 
v6ytta y gytac ef y dyd h6nn6. a gorthot y g6aha6d a oruc y brenhin. o achaés 
gweglyt gormod dreul yr efcob. Dyuot eiíloes a oruc ef ar eícob a thrychan6r 
gyt ac Gynt y gina6a. a Rickert iarll gôr a oed o Iwerdon y ymgyueillao ar 
brenhin. Kanys o anuod y brenhin y dathoed o Iwerdon. a llawer o rei ereill 
a gina6íTant oc eu feuyll, Ac yn ebr6yd gwedy kinya6 yd yfkynaaGd y brenhin ar 
y veirch. Gla6 ma6r oed yn y dyd h6nn6 a du6 g6yl Vihagel oed. Ac yna yd 
ymchoela6d y Benvro. A phan gigleu Rys hynny anuon y meirch yr brenhin a 
oruc, A g6edy d6yn y meirch rac bronn y brenhin kymryt a wnaeth un ar 
bymthec ar hugeint a etholes. a dywedut nat y bot yn reit ida6 wrthunt y kymer- 
atTei 6ynt. namyn yr talu diol6ch y Rys a vei v6y no chynt. A g6edy regi bod 
uelly yr brenhin dyuot a oruc Rys at y brenhin. a chael da6n * a wnaeth gyr 
| bronn y brenhin. a rydhau a oruc y brenhin idao Howel y uab. a vuaffei gantas 
yn 6yftyl yn hir kyn no hynny a rodi oeta oruc y brenhin ida6 am y g6yftlon 
ereill a dylyei Rys y dalu yr brenhin. Ac am y dreth a dywetp6yt vry yn y 
delei y brenbin o Iwerdon, Parattoi llyges a wnaetbp6yt ac nyt oed adas y 





ï Ac urdas, MS. Ll, 





BRUT Y TYWYSOGION, 435 


g6ynt udunt. Kanys amíer nywla6c oed. a breid y keit yna yt aeduet yn un lle 
yg kymry. A gwedy dyuot ! Galixtus bap. Erchi a wnaeth y brenhin gyrru y 
llogeu or borthua yr mor. Ar dyd h6nn6 yfgynnu y llogeu a orugant. Ac etto 
nyt oed gymm6ynaffgar y g6ynt udunt. Ac acha6s hynny ymchoelut a wnaeth 
drachefyn yr tir. ac ychydic o niuer y gyt acef. Ar nos gyntaf wedy hynny yd 
yígynnawd y logeu gan 6yla6 o hona6 ef ec hun ac o ba6b oe wyr. a thrannoeth 


.du6 Sul oed. yr unuet dyd ar bymthec o galan Racuyr dr6y hyr6yd awel wynt y 


dyblyga6d y logeu y dir Iwerdon, Y vi6ydyn rac wyneb y bu dirua6r var6ol- 
yaeth ar y llu oed gyt ar brenbin yn Iwerdon o acha6s newydder y diargryn- 
edigyon wynoed. ac o acha6s kyfygd6r o newyn. Am na alleiy llogeu a 
newidysu ‘ynduat vord6ya6 attunt y gayaf. dr6y dymeftla6l gandared mor 
Iwerdon, Y vl6ydyn honno .y bu uaro Katwaladyr ab Grufnd ab Kynan vis 
Ma6rth. Ac yn y vigydyn honno yd ymchoela6d brephin Lloegyr o Iwerdon. 
gan ada6 yno var6neit a marchogyon urdolyon droftaG o acba6s y kenadeu a 
dathoed atta6 y gan y pab a Lowys vrenhin Ffreinc. A du6 G6ener y Croglith 
y doeth ym Penuro. ac yno y trigya6d y paíc h6nn6. a du6 Llun Pafc yd ymdid- 
ana6d a Rys yn Talacharn ar y fford. Ac odyno yd aeth y Loegyr. “A gwedy 
mynet y brenhin o Gaer Dyf byt y Kaftell Newyd ar Wyfc anuon a wnaeth y 
erchi y Iorwoerth uab Owein dyuot y ymwelet ac ef. ac y ymdidan am hed6ch. 
A rodi kadarn gygreir a oruc ida6 ac oe veibon. A phan yttoed Owein uab 
Iorwoerth gwas ieuanc grymmus hegar yn parottoi o gygor y dat ae wyrda y 
vynet gyt ae dat y lys y brenhin. y kyfaruu 6r 2 iarll Briíta6 ac ef ar y fford 
yn dyuot a Gaer Dyf ac y lladyffant.. A gwedy y lad ef yna y diffeitha6d y dat 
a Howel y vra6t a llawer o rei ereill heb ymdiret or acha6s h6nn6 yr brenhin 
o neb un mod cyfoeth y brenhin hyt yn Henfford a Chaer Loyw dr6y lad a 
llofgi ac anreitha6 heb drugared. Ac yna heb odric yd aeth y brenhin y Ffreinc 
wedy goffot yr argl6yd Rys yn Juftus yn holl Deheubarth. Ygkyfr6g hynny y 
delit Seifyll ab Dyfynwal a Ieuan uab Dyfynwal a Ridit dr6y d6yll y gan wyr 
y brenhin. ac y carchar6yt yg kaftell Abergefenni. Y vl6ydyn rac wyneb y 
bu diruaor ardymyr ar hinda ar hyt y gayaf ar g6an6yn a mis Mei byt dyd Ieu 
kychavel. Ar dyd h6nn6 y kyuodes dirua6r dymyítyl yn yr awyr o daraneu a 
myllt a chorwyut a chawadeu kenllyíc. a gla6 y rei a dorres keigeu y g6yd. ac a 
yyrya6d y coedyd hyt y adr. a ry6 bryuet a,doeth y vl6ydyn honno y yffu deil 
y g6yd. yn y diffr6ytha6d hayach pob ry6 brenn. Y vl6ydyn honno ar vÌ6ydyn 
kyn no bi y collet llia6s or dynyon ar aniueileit ac nyt heb acha6s. Kanys yn y 
vl6ydyn honno y ganet mab yr argl6yd Rys o uereh Varedud uab Grufud y nith 
uerch y vr6t. Ygkyfr6g hynny pan yttoed Henri vrenhin bynaf y tu drao yr 
mor y deuth y uab Henri ieuaf vrenhin newyd atta6. y ofyn ida6 beth a dylyei 





I Dyuot Gwyl, MS. Ll, Wyr. MS. Ll. 
- 3K2 


* 


436 BRUT Y TYWYSOGION, 


y wneuthur, Kanys kyt bei vrenhin ef llawer oed ida6 o_ uarchogyon. ac nyt 
oed ganta6 fford y dalu kyuar6ffeu a rodyon -yr marchogyon o nys kymerei yn 
ech6yn y gan y dat. Ar amfer h6nn6 oed Ra6ys. Ae dat a dywa6t 6rtha6 y 
rodei ida6 ugein punt o v6nei y wlat honno beunyd yn dreul ac na chaffei m6y. 
Ac ynteu a dywa6t na chly6ffei ef eiryoet bot brenhin yn 6r pae ac na bydei 
ynteu. A g6edy kymryt or mab gyghor ef a aeth y dinas Tors y geiffa6 aryan- 
ech6yn ygan v6rdeiffeit y dinas, A phan gigleu y brenhin hynny. anuon 
kenadeu a oruc y brenhin at y b6rdeiffeit. y wahard udunt dan boen y holl da. 
pat ech6ynynt dim oe uab ef. A heb ohir anuon a oruc wyr da y warchad6 y 
uab rac y vynet odyno yn dirybud y un lle. A g6edy adnabot or mab hynny 
peri a oruc medwi noílweith y g6ercheitweit a oed arna6 o lys y brenhin. A 
gwedy eu hada6 yn vedwon yn kyfgu dianc a wnaeth ac ychydic o nifer y gyt 
ac ef hyt yn Ilys brenhin Ffreine y whegr6n. Ygkyfrog hynny yd anuones 
Howel y uab hyt att yr hen vrenhin tu dra6 yr mor ar vedyr trigya6 yn y llys a 
g6aífanaethu ar y brenhin a haedu y gedymdeithas o bei vy6 T. ac ual y gallei 
y brenhin ymdiret y Rys o bei vy6 2. ar brenhin a aruolles y mab yn enrydedus. 
a dirua6r diolch a wnaeth y Rys. Ac yna aflonydu a oruc y brenhin ieuanc ar 
gyuoeth y dat dr6y nerth y whegr6n. a Thyba6t iarll B6rg6yn. a iarll Fflandrys. 
A thra vyd y brenhin yn ymryfon uelly tu dra6 yr mor y dechreua6d Iorwoerth 
uab Owein o Gwynll6g ymlad a Chaer Llion. y pymthecuet dyd o galan A6ft 
du6 Merchyr. Ac a oítyga6d y dreis oerym ae nerth. Du6 Sad6rn wedy hynny. 
g6edy dala du6- Gwener y dyd kyn no hynny y g6yr aoed yn kad6 y baeli. A 
throftunt 6ynteu drannoeth y rodet y kaftell. A g6edy hynny yr eilweith yr eil 
dyd o vis Medi y kyrcha6d Howel uab Iorwoerth Went is Coet, A thrannoeth 
du6 G6cner y dareítyga6d yr holl wlat eithyr y kaftell ac y kymerth wyfìlon a 
uchelwyr y wlat. Y vl6ydyn honno y gorefkynna6d Dauyd uab Owein G6yned 
ida6 e bun ynys Von g6edy dehol o hona6 Uaelg6n uab Owein” y vra6t hyt yn 
Iwerdon, Y vl6ydyn rac 6yneb y gorefkynnaéd Dauyd uab Owein holl Gyned 
gwedy g6rthlad o hona6 y holl vrodyr ae holl ewythred. Y vl6ydyn bonno y 
dclis Dauyd uab Owein Vaelg6n y vra6t ac y carchara6d. Y vi6ydyn honno y 
bu uar6 Kynan uab' Owein G6yned. Yn y vÌ6ydyn g6edy hynny y delis Howel 
ab Iorwoerth o Gaer Llion, heb 6ybot oe dat Owein Penn Car6n y ewythyr. 
A g6edy tynun y lygeit oe benn y peris y yfpadu rac meithrin etifed o hona6 a 
wledychei 3 Gaer Llion. Ac y gyrraffant ymeith odyno lorwoerth a Howel y 
uab. Yn y vl6ydyn honno y hedycha6d Henri vrenhin hynaf a Henri ieuaf, 
g6edy dirua6t diftry6edigaeth Normandi ae chyfneffafyeit wledyd. Ac yna y 
delis Dauyd uab Owein dr6y d6yll Rodri uab Owein y vra6t un uam un dat ac 
ef. ac y carchara6d my6n gefynneu am geiffao cyfran o dref y dat ganta6. Ac 


—— ————————_—————————————— 


LA fei fwy. MS. Ll, 3 Ac yna o ddeifyfyd gyrch orefovn 
2 A fei fwy, ib, Ffreinc Gaer Llion, MSL, 5. SRT 








BRUT Y TYWYSOGION.. 437 


yna y priodes y brenhin Davyd h6nn6 Dam Em ch6aer y vrenhin Lloegyr droy 
debygu gallel o hona6 gaffel y gyuoeth yn llonyd hedychaol or acha6s h6nn6. 
Ac yna y diegis Rodri o garchar Dauyd y vra6t. A chyn diwed y vl6ydyn y 
g6rthlada6d ef Dauyd o Von ac o Wyned. yn y doeth dr6y auon Gon6y. Ac 
yna yd ymharattoes yr Argl6yd Rys ab Grufud 6rth uynet y lys y brenhin byt 
yg Kaer Loy6. Ac y duc gyt ac ef dr6y gygor y brenhin holl dywyffogyon y 
Dcheu a uueffynt yg g6rthwyneb yr brenhin. Nyt amgen Katwalla6n uab 
Mada6c o Vaelenyd y gefynder6. ac Eina6n Clut o Eluael y da6 gan y uerch, ac 
Eina6n uab Rys o Werthrynyon y da6 y llall, A Morgan ab Crada6c ab Ieflyn o 
wlat Vorgan 9 Wladus y chwaer a Iorwoerth uab Owein o Gaer. Llion. A Seifyll 
uab Dyfynwal o Went uch Coet. y g6r a oed yna yn bria6t a Goladus chwaer 
yr arglôyd Rys. Hynny oll o dywyffogyon a ymchoelaffant yw g6ladoed yn 
hedycha6l gyt ar argl6yd Rys y gôr a oed garedickaf gyueillt gan y brenhin yn 
yr amíer h6nn6. dr6y ymchoelut Kaer Llion drachefyn y Iorwoerth ab Owein. 
Yn y lle wedy hynny y llas Seifyll uab Dyfynwal dr6y d6yll argl6yd Brecheina6c 
a chyt ac ef Rufud y uab a llawer o Bennaduryeit G6ent. Ac yna y kyrcha6d 
y Ffreinc lys Seifyll uab Dyfynwal. a g6edy dala Goladus y wreic y lladyffant 
Gadwaladyr y uab, Ar dyd h6nn6 y bu y druanaf aerua ar wyrda Géent.. A 
g6edy y gyhoededicka danllywychedic d6yll honno ny beida6d neb or Kymry 
ymdiret yr Ffreinc.. Ac yna y bu uar6 Cadell uab Grufad dr6y orthr6m glefyt. 
ac y clad6yt yn yítrat Fflur wedy kymryt abit y krefyd ymdana6. Ac yna y 
llas Rickert abat Cleryna6t my6n manachlaoc yn ymyl Reinys! y gan neb un 
anffydla6n uynach o vrath kyllell. Y vl6ydyn rac 6yneb y bu uar6 Kynan abat 
y Ty G6ynn a Dauyd eícob Myny6. Ac yn y ol y denefífaa6d Pyrs yn efcob. Ac 
yna y kynhalya6d yr argl6yd Rys 6led arbennic yn caftell Aber Teiui. ac y gyí- 
íodes deu ryG amryfíon un r6g y beird ar prydydyon ar llall r6g telynoryon 2 
ehrythoryon a phibydyon ac amrauaelon gerd arweft2. a d6y gadeir a offodes y 
nudugolyon yr amryffoneu. Ar rei hynny a gyuoethoges ef 9 dirua6ryon rodyen. 
Ac yna y cauas gwas ieuanc oe lys e hunan y uudugolyaeth o gerd arweft. a 
gwyr Goyned a gauas y uudugolyaeth o gerd dava6t. A pha6b or kerdoryon ereill 
a ga6ffant y gan yr argl6yd Rys kymeint ac a archyffant hyt na 6rthlad6yt neb. 
Ar wled honno a gyhoedet vÌ6ydyn kyn y g6neuthur ar hyt Kymry a Lloegyr a 
Phrydein ac Iwerdon a llawer o wladoed ereill. Yn y viGydyn honno yn y 


Gra6ys yd ymgynulla6d kyghor hyt yn Llundein 6rth gadarnhau kyureitheu yre 


egl6yífeu yno geir bronn cardinal o Rufein a dathoed yno 6rth y neges honno. 
A g6edy meithryn cynnGryf y rôg archefcoh Keint ac archeícob Iorc y tervyfg6yt 
y gyghor. Kanysy dyd kyntaf or kyghor yd achubaffei archeícob Iorc eiítedua 
y gadeir or tu deheu yr cardinal yn y lle y dylyer ac y gnottaci archefcob Keint 
eifted. A thrannoeth pan doethant ger bronn y cardinal wedy amryffon yg 
goyd yr holl lys am y teilygdodeu. y deuth y rei or tu drachefyn y archeícob Iorc 


© — i —___— ÍY _—- íí Ŵ tÏ 5 
) Remys, | 2 Genedloedd arweít, 


é 





438, | BRUT Y TYWYSOGION. 

ac yd ymchoolaíffant y gedeir yn y vyd g6egil yr archefcob yr lla6r ar gedeir ar 
y uchaf ac 6ynteu ar y dra6s ef gan y íathru ac traet. ac ffuîa6 ae dyrneu. A 
breid y dicgis yr arcbeícob yn vy6 odyno. Y vl6ydyn rac 6yneb y llas Eina6n 
(lut. ac y Nas Morgan uab Maredud, Ac yoa yd adeilaéd yr argl6yd Rys gaftell 


| Rayadyr G6y. Y vi6ydyn rac 6yneb y ryusìa6d moibon Kynan yn erbyn yr 


prgl6yd Rys. Ac yne yllas Kadwella6n. Ac y decbreu6yt coueint y Manach- 
la6c Geer Llion yr hona a elwir Deuma. 

Pedwar ugeint mlyned a chant a mil oed oet Crift pan uu uar§ Alexander bap. 
Ac yn y ol ynteu y doeth yn bap Lucius. Ac yna y ba uar6 Adaf eícob Llancly6 
yn Ryt ychen. ac y cled6yt y my0n manachia6c Ofnei. Y vi6ydyn rac 6yneb y 
las Rand6lff Depoyr allawer o ‘varchogyon y gyt âc ef y gan ienen&it Caer 
Wynt. Y vi6ydyn rac 6yneby bu uarw Henri ieuaf vrenhin Lloegyr. Acy 
ba uar6 Rickert archefcob Keint. Y vl6ydyn rac 6yneb y bu uar6 Ryderch abat 
yTyGwynn. A Mouruc abst yCwm Hir. Y vidydyn rac 6yneb amgylch y 
Gara6ys y docth padrierch Caeruffalem hyt yn Lloegyr y eraynieit nerth y gan 

_ y brenhin rac diftry6 or Ide6on ar Saraffinyeit holl Geeruffalem. A chyt ac 
amylder o varchogyon a phedit yd ymchoela6d drachefyn y Gaeruffalem. Yn 
y vÌ6ydyn honno du6 calan Mei y íymuda6d yr heu] y lli6. ac y dywa6t rei uot 
erni diffyc. Y vi6ydyn honno y bu usr6 Dauyd abat Yítrat Fflur. Ac y bu uar6 
Howe) uab Ieuaf argl6yd Ar6yftli. ac y clad6yt yn enrydedus yn Yftrat Fflur. 
Ac ynay bu usr6 Eina6n usb Kynan. Y vi6ydyn rac 6yneb y bu uar6 Lucias 
bep. Ac yn y le yd urd6yt y trydyd Urbanus yn bap. Yn y vÌ6ydyn honno 
amgylch mis Gorffenna yd daeth Cofeint Yftrat Ffiur y Redyna6c Velen yg 
G&6yned. Ac yne y bu uar6 Pedyr abat yn dyffryn Cl6yt. Ac yna y llas Kat- 
waladyr uab Rys yn Dyfet, ac y clad6yt yn y ty Goynn. Yn y vi6ydyn honno 
y bu uar6 Ithel abat Yftrat Marchell. Ac yna y llas Owein uab Mada6c 
gêr ma6r y uolyant. Kanys cadarn oed a thec. a charedic a hael. ac 
adurn © voeffen da y gan deu uab Owein Kyueila6c. nyt amgen G6en6yn6yn 
a Chatwalla6n. a bynny dr6y noffa6l vrat a th6yll. Ac yna y delit Llywclyn 
uab Katwalla6n yn enwir y gen y vrodyr. acy tynn6yt y lygeitoe benn. Ac 
yna y diffeitha6d ac o lìoíga6d Mada6c t uab Rys Dinbych. Y g6r a oed 
daryan a chedernit yr holl Deheu. Kanys egluraf oed y glot a thec a charedic 
oed gan ba6p. kyt bei kymedra6l y veint garw wrth y elynyon. hegar 6rth y 

* gedymdeithon. para6t y rodyon. buduga6l yn ryuel. Ar holl dywyffogyon kyt 
amhinogyon ac ef ae hergrynynt. kyffelyb y lew yn y weithredoed. Ac megys 
keneu lle6 arutbur yn y helua. y g6r a Ìada6d llawer or Fflandrafwyr ac ae 


| gyrraGd ar ffo. Y vi6ydyn rac 6yneb y doeth y Saraffinyeif ar Ide6on y Gaeruf- 


falem gon d6yn y groc gantunt du6 Merchur y Llud6 a gorefgyn Kaeruffalem. 
a chymeint ac a ga6ffant o Griftonogyon yndi llad rei a wnaethant a d6yn ereill 
yg keithiwet. Aco acha6s hynny y kymerth Philip brenhin Ffreinc. a Henri 





1 Maelg6yn. 





BRUT Y TYWYSOGION. 439 


vrenhin Lloegyr. ac archeíceb Keint ac anciryf o luoffogréyd criftonosyon ac 
ar6ydon croes Crift amont. Y yl6ydyn rac wyneb y bu uar6 Henri vrenhin. ac 
yn y ol ynteu y coronet Rickert y uab yn vrenhin y marcha6c goreu a gle6sf. 
— Y vl6ydyn honno y gorefkynna6d yr argl6yd Rys gaftell Seint Cler. ac Aber 
Coran. a Llan Yyftyfian. Yn y vÌ6ydyn honno y delit Maelg6n uab Rys y gen 
y dat dr6y gyghor Rys y ura6t ac y carchar6yt. . 

Deg mlyned a phedwar ugein a chant a mil oed oet Crift pan aeth Phylip 
vrenhin Ffreinc. a Rickert vrenhis Lloegyr ac archefcob Keint a dirua6c 
Ìaoffogrwyd o ieirll a bar6neit y gyt ac Gynt y Gaerufsalem. Yn y vì6ydya 
honno yd asdeila6d yr argl6yd Rys Caftell Ketweli. Ac y bu uar6 
Gwenllian uerch Rys vlodeu a theg6ch hol Gymry. Y vi6ydya rac 
wyneb y bu uar6 Grufud Maela6r yr haelaf o holl tywyísogyon Kym- 
ry. Y vi6ydyn honna heuyt. y ba uar6 G6ia6n efcoh Bangor gér ma6r y 
grefyd ae eatyded ae deilygda6t. Ac y bu diffyc ar yr heul. Y vÌ6vdyn hono 
y bu uar6 archeícob Keint. Ac yna y Has Eina6n or Porth y gan y vra6t. Acy 
goreígynna6d yr argl6yd Bys gaftell Niner. Ac y bu uar6 Owein uab Rys yn Y frat 
Fflur. Y vl6ydyn rac 6yneb y dichegis Mada6c uab Bys o garchar argl6yd 
Brecheina6c. Ac y gorefgyuna6d yr argl6yd Rys gafel Llan y Hedein. Acy 
bu uar6 Grufad uab Cad6ga6n. Y vl6ydyn rac 6yneb y delis neb wa iarll Rickert 
vrenhin Eloegyr ac ef yn dyuot o Gaeruífalem. ac y dodet yg karchar yr am- 
hera6dyr, A thros y ellygda6t ef y bu diroa6r dreth dros 6ymeb holl Loegyr y 
gymeint ac nat eed yn hel6 egl6yfwyr na chrefydwyr nac eur nac aryant hyt yn 
Oet y carec]eu a dodrefyn yr egl6yffeu ar ny orífei y dodi oll ym medrant 
f6ydogyon y brenhin ar deyrnas 6rth y rodi drofta6. Y vì6ydyn honao y dareí- 
tyga6d Rodri wab Owein ynys Von dr6y nerth. G6rtbrych vrenhin Mana6. A 
chyn penn y viGydyn y g6rthladsyt y gan veibon Kynan uab Oweio. Y vl6ydyn 
honno nos nadolic y doeth teulu Maelg6n uab Rys a dliuien gantunt y doni 
caftell yftrat Meuruc. ac yd ennillaffant y kafell. Y vi6ydyn honno y kauas 
Howel Seis ab yr Argl6yd Rys gaítell Géis dr6y urat. Ac y delis Phylip uab Geis 
keitwat y kaftell ae wreic ae deu uab. A g6edy géclet or dywededic Howel 
na allei ef gad6 y keftyll oll heb v6r6 rei yr lla6r. ef a ganhada6d y deulu ac y 
deulu y vra6t torri caftell Llan y Hadein ae diítry6. A phan gigleu y Fflandraff- 
yeit bynny kynnuÌla6 a wnsethant yn dirybud yn crbyn y deu uroder. ae kyrchu. 
a llad llawer oe gwyr. ae gyrru ar ffo. Ac yn y lle g6edy hynny ymchoelut a 
wnaeth.y Kymry. ac ymgynuulla6 ygkylch y caftell. ac 6rthy hewyllys y diftcysyt 
hytylla6r. Y vi6ydyn homno y delis Anara6t Vada6c a Howel y vrodyr ac yd 
yfpeîla6d 6ynt oc eu llygeìt, Y vl6ydyn honno y rodes Maelgôn uab Rys gaftell 
Yftrat Meuruc y vra6t. Ac yd adeila6d yr Argl6yd Rys eilweith gaftell Rayadyr - 
Goy. Y vl6ydyn honno y dclityr arglwyd Rys y gan y veibon ac y carcharwyt. 
Ac y rydhaawd Howel Seis y dat gan dwyllaw Maelgwn uab Rys Ac yna y 
torres meibon Katwallawn gaftell Rayadyr Gwy. Ac yd ymchoela6d Rickert 
vrenhin o Gaerufalem. Ac yna kyfuna6d Llywelyn ab Borwoerth a Rodri uab 
Owein a deu uab Kynan ab Owein, yn erbyn Dauyd uab Owein. Ac y g6rth 


~ 


U 
4 


440 BRUT Y TYWYSOGION. 

Jadyífant 6y holl gyfoeth Dafyd eithyr tri chaftell. Y vì6ydyn rac 6yneb y deuth 
Rofer Mortymer a llu ganta6 y Vaelenyd. A g6edy g6rthlad meibon Cadwall- 
abn yd adeila6d gaftell y Gamaron 1. Ac yna y goreíkynna6d Rys a Maredud 
meibon yr Argloyd Rys dr6y d6yll gaftell Dinef6r a chaftell y Cantref Bychan 
dr6y gyt íynnedigaeth g6yr y kymhydeu 2. Ar rei hynny a delit yn y vl6ydyn 
honno dr6y d6yll y gan y tat yn Yítrat Meuruc ac a garchar6yt. Y vl6ydyn rac 
6yneb y bu uar6 eícob Bangor. Ac yna y kynulla6d yr argl6yd Rys lu. ac y 
kyrcha6d kaer Vyrdin; Ac y llofges hyt y prid eithyr y kaftelle hun. Ac od | 
yna y kych6ynna0d a dirua6r lu ganta6 oe wyr e hun ac o wyr argl6ydi ereill a 
odynt gyfun ac ef y ymlad a chaftel! Col6yn. ae gymell y ymrodi. A g6edy y 
gael. ef ae llofges.. Ac yn ebr6yd odyno y kych6ynna6d ae Ju hyt Maes Hyfeid 
ae lefzi. A gedy llofgi y dyd h6nn6 yn y dyffryn yn gyfagos y kyweira6d 
Roffer Mortymer a Hu Dyfai yn vydinoed arua6c. o ueirch a llurugeu a helmeu 
a fharyaneu yn dirybud yn erbyn y Kymry. A phan welas y ma6rvrydus Rys 
hynny ymwifga6 a wnaeth megys Llew dyfal o gallon a lla6 gadarn a chyrchu 


'y elynyon yn 6ra6l ae hymchoelut ar ffo ae hymlit ae traethu 3 yn diel6 kyt bei 


g6ra6l. yn y g6ynaod y maríwyr yn dirua6r yr ormod aerua or rei eidunt. Ac 
yn y lle yd ymladada6d a chaftel! Paen yn Elusel a blifieu a magneleu. Ac y 
kymella6d y ymrodi. A g6edy y gael y bu gyfundeb y rygta6 a Goilim Brewys. 
Ac am hynny yd edewis y kaftell h6nn6 yn hed6ch. Yn y vi6ydyn honno yd 
ymlada6d Henri archefcob Keint Iuftus holl Loegyr. a byt ac ef gynnulleitua o 
ieirll a Bar6neit Lloegyr a holl tywyflogyon G6yned yn erbyn caftell G6en6yn- 
Gyn yn Trall6g Llywelyn. A g6edy llauurys ymlad ac ef ac amryuaelon peiran- 
neu a dechymygyon ymladeu yn y diwed o enryued gelfydyt 6ynt a ennillaffant 
y kaftell drôy anuon m6yn6yr y gladu y dana6. ac y wneuthur ffoffyd dirgeledic 
y dan y dayar. Acuelly y kymhell6yt y kaftellwyr y ymrodi. Ac eiffoes 
Gynt a diagyffant oll yn ryd ae g6ifgoed gantunt ae harueu eithyr un alas. Ac 
odyna kyn diwed y vl6ydyn honno y kynulla6d G6en6yn6yn y wyr y gyt ac yd 
ymlada6d yn 6ra6l ar dywededic gaftell ac ae kymhella6d y ymrodi ida6. droy 
amot hefyt rodi rydit yr caftellwyr y vynet yn iach ae dillat ae harueu gantunt. 
Y vi6ydyn honno y bu uar6 Grufud abat Yftrat Marchell. Y vl6ydyn rac 
6yneb y bu dirua6r dymheítyl o uaroolyaeth ar byt ynys Prydein oll a theruyneu 
Ffreinc yn y vu var6 aneiryf or bobyl gyffredin. a diueffared or bonedigyon ar 
tywyffogyon. Ac yn y vi6ydyn dymeftla6l honno yd ymdangoíies Antropos oe 
ch6ioryd y rei a el6it gynt yn du6ieffeu y tyghetuennoed y kyghoruynnus wen- 
6ynic nerthoed yn erbyn y veint ardercha6c dywyffa6c hyt na allei yftoryau Y ftas 
yítoryaGr na chathleu Fferyll uard menegi y meint g6ynuan a dolur thrueni a 
doeth y holl genedyl y Brytanyeit pan dorres agheu yre melldigedic vl6ydyn 





1 Yng Nghamaron. MS.Ll. 3 Saethu, 
2 O bobtu, M$.LL ' 








rE mam rw ~~“ 


| BRUT Y TYWYSOGION. 443 


honno ol6yn y tyghetuenneu y gymryt yr Argl6yd Rys ab Grufud dan y hadaned 

dan dareftygedic uedyant agheu y g6ra oed benn a tharyan a chedernit y Deheu 
a holl Gymry. a gobeith ac amdiffyn holl genedloed y Brytanyeit, Y gôr h6nn6 
a hanoed o vonhedickaf lin brenhinoed. Ef aoed eglur o amylder kenedyl. a 
grymuíter y ued6l a gyffelyba6d orth y genedyl. Kyghor6r y dylyedogyon. 


'ymladgar yn erbyn kedyrn. diogel6ch y dareftygedigyon. ymlad6r ar geyryd. 


Kyffro6r yn ryueloed. kyweir6r yn y bydinoed ae reol6r. c6ymp6r y toruoed. ac 
megys baed ì neu le6 yn ruthra6 uelly y dywalei y greulonder yn y elynyon. 
Och am ogonyant yr ymjadeu. taryan y marchogyon. ymdiffyn y wlat. teg6ch 
arueu. breich y kedernit. lla6 yr haelon. llygat y dofparth. echty6ynn6r yr 
adu6ynder. uchelder maorurytr6yd. defnyd grymufder. Eil Achelar6y o nerth 
eledyr y d6yuronn. Neftor o hyna6fter. Tideuso le6der. Samfon o gedernir, 
E&or o brudder.  Erc6lf o wychter. Paris o vryt. Ulixes o lauar. Selyf o 
doethineb. Aiax o uedol. a gr6ndwal yr boll gampeu, 

G6edy mar6 yr argl6yd Rys y dyneíífaa6d Grufud y uab yn y oj yn y llyw- 
odraeth y kyfoeth yr h6nn a delis Maelg6nn y ura6t pan doeth y dywededic 
Vaelg6n wedy ryalltuda6 kyn no hynny oe gyfoeth ae wyr ŷ gyt ac ef. a theulu 
Goen6yn6yn y gyt ac 6ynt hyt yn Aber Yitéyth. A gorefgyn y dref ar caftell. 
a llad llawer oe bobyl. a d6yn ereill ygkeithiwet a goreíkyn holl Geredigya6a 
ac cheftyll. A g6edy dala Grufud y ura6t yd anuones y garchar G6en6yn6yn. 
A h6nn6 her6yd y ewyllys ae hanuones y garchar Saeíon. Ac yna y goreíkyn- 
na6d G6en6yn6yn Ar6yftli, ac y delis Llywelyn uab Iorwoerth a Dauyd ab Owein 
G6yned. Y¥ vi6ydyn honno y bu uar6 Owein Kefeila6c yn Yftrat Marchell, 
wedy kymryt abit y crefyd ym dana6. . Ac yna y bu uar6 Owein ab Grufud 
Maela6r, ac Owein or Brithdir. a Howel uab Ieuaf. a Maelg6n uab Katwalla6n ° 
o Vaelenéd. Y vi6ydyn honno y delit Trahayarn Vychan o Vrecheina6¢ gôr 
ardercha6c bonhedic cadarn. a nith yr argl6ydes yn bria6t ida6 pan yttoed yn. 
dyuot dr6y Lan Gurs y lys Wilim Brewys y argl6yd ac y gefynn6yt yn greula6n. 
Ac yn Aber Hodni y llufg6yt 6rth raôn Meitch dr6y yr heolyd hyt y crocwyd. ac 
yno yllas y benn hc y croget ber6yd y draet. ac ar y crocwyd y bu dridieu. wedy 
dianc y wreic ae uab ae ura6t ar ffo... Y vl6ydyn rac 6yneb y goreícynna6d 
Maelg6n ab Rys Aber Teiui. a chaftell yftrat Meuruc wedy mynet Grufud y 
ura6t ygkarchar Saeffon. Ac yna y daeth coueint y Côm Hir y breít6yla6 y Gymer. 
Y vl6ydyn honno y goreígynna6d y meibon ieuaf yr argl6yd Rys gaftell Dinefor, 
Y vi6ydyn honno yd aruaetha6d G6en6yn6yn geiíla6 talu y hen delygda6t yr 
Kymry. ae hen briodolder ae teruyneu. A g6edy kytíynya6 ac ef ar hynny 
holl dywyffogyon Kymry kynulla6 dirua6r lu a oruc. a mynet y ymlad a chaftell 
Paen, A g6edy bot yn ymlad ac ef deir 6ythnos bayach heb 6ybot y damwein 





qantas, 


wa 


1 Ynwberun. MS, Ll. 
3L 





442' . BRUT Y TYWYSOGION. 


raclla6. A phan 6ybu y Saeffon hynny gell6g a wnaethant Rufud.uab Rysa 
oed ygkarchar y gantunt a chynulla6 kedernit Lloegyr y gyt ac ef ar uedyr 
hedychu ar Kymry. Ac yna ny mynna6d y Kymry hed6ch y gan y Saeflon 

namyn.g6edy caffael y kaftell. bygythya6 a wnaethant lofgi y dinaffoed a doyn y 

banreitheu. A heb diodef or Sacffon hynny Gynt ae kyrchaffant. ac yn y vr6ydyr 
gyntaf ae kymellaffant ar ffo dr6y wneuthur dirua6r aerua o nadunt. Ac yna y 
llas. Anara6t ab Owein ab Kadwalla6n. a Ridit ab Ieftyn. a Rodri uab Howel. 

ac y delit Maredud uab Kynan ac y karchar6yt. Ac uelly y deuth a Saeffon 

drachefyn dr6y uudugolyaeth wedy y kyuoethogi o y{peil y Kymry. Y vl6ydyn 

honno y goreskynna6d Grufud uab Rys yn 6ra6l y rann oe gyuoeth y gan 

Vaelg6n y ura6t eithyr deu gaftell nyt amgen Aber Teiui ac Yftrat Meuruc. Ar 

neillo nadunt nyt amgen Aber Teiui a tyga6d Maelg6n uch benn amryuaelon 

.greireu yg g6yd myneich wedy kymryt g6yítlon y gan Rufud dros hed6ch y 
rodei y caftell. ar g6yftlon y gyt yn oet dyd y Rufud. Ar ]l6 h6nu6 a dremyga6d 

ef heb rodi nar caftell nar goyftlon. D6ywaô6l nerth ciffoes a rydhaa6d y g6yftlon 

o garchar G6en6yn6yn, Y vi6ydyn honno y bu uar6 Pyrs efcob Myny6. Y 

vl6ydyn rac 6yneb y gorefcynna6d Maelg6n uab Rys gaítell Dineirth a adeilaffei 

. Grufud uab Rys. a chymeint ac a gauas yno o wyr llad rei a wnaeth a charcharu 
ereill. Ac yna y goreskynna6d Grufud ab Rys 1 gaítell Kil Gerran. Y vl6ydyn 

honno ual yd oed Rickert vrenhin Lloegyr yn ymlad a chaftell neb un var6n a 

oed 6rth Gyneb ida6 y brath6yt a choarel. ac or brath h6nn6 y bu uar6. Ac yna 

y drychau6yt Ieuan y ura6t yn vrenhin. 

Deucant mlyned a mil oed oet Crift pan uu uar6 Grufud uab Kynan abOwein 2 

yn Aber Con6y wedy kymryt abit y krefyd ymdana6. Yn vl6ydyn honno y 

goertha6d Maelg6n uab Rys Aber Teiui a lla6ed 3 boll Gymry yr ychydic werth 

y Saeffon rac ofyn ac o gas Grufud y ura6t. Y vl6ydyn henno y gr6ndwal6yt 

'manachla6c Lenegweftyl yn Ial. Y vl6ydyn rac 6yneb y goreícynna6d Llywelyn 
uab Iorwoerth gantref Llyyn wedy g6rthlad Maredud ab Kynan o acha6s y 
d6yll, Y vi6ydyn honno nos wyl Sulg6yn yd aeth coucint Yftrat Fur yr 

egl6ys newyd a adeilaffito adu6ynweith. Ychydic wedy bynny ygkylch g6yl 

Bedyr a Pha6l y llas Maredud uab Rys g6as ieuanc adv6yn campus yg Karny- 

wylla6n ae gaftell ynteu yn Llan ym Dyfri. Ar cantref. yd oed ynda6 a orei- 

gynnaod Grufud y ura6t. Ac yn y lle wedy hynny wyl Iago Eboftol y bu uar6 

Grufud ab Rys yn Yftrat Fflur. wedy kymryt abit y krefyd ymdana6. ac yno 

y clad6yt. Y vl6ydyn honno y cryna6d y dayar yg Kaeruffalem. Y vlydyn rac 

Gyneb y g6rthlad6yt Maredud ab Kynan o Veironnyd y gan Howel ab Grufud 

y neiab y ura6t ac yd yípeil6yt yn ll6yr eithyr y uarch. Y vÌ6ydyn honno yr 

6ythuet dyd g6edy Du6 Goyl Bedyr a Pha6l yd ymlada6d y Kymry a chaítell 





t Drwy dwyll. MS. I, 3 Gan allwed. 
2 Gwynedd, ib. 


BRUT Y TYWYSOGION. 413 


Goerthrynya6n a oed eida6 Roffer Mortymer ac y kymhellaffant y kaftellwyr y 
rodi y kaftell kyn penn yr 6ythnos. ac y lofgaffant ef byt y prid. Y vl6ydyn 
honno amgylch g6yl Veir gyntaf yn y kynhayaf y kyffroes Llywelyn uab lor- 
woerth lu o Powys y dareít6g G6en6yn6yn ida6 ac y oreíkynn y 6lat. Kanys 
kyno bei agos G6en6yn6yn ida6 o gerennyd. gelyn oed ida6 her6yd g6eithredoed. 
Ac ar hynt y gelwis atta6 y tywyffogyon ereill a oedynt gereint ida6 y ymaruoll 
arryfelu y gyt yn erbyn G6en6yn6yn. A g6edy g6ybot o Elify ab Madawc 
hynny ym6rthod a wnaeth ar ymaruoll yg g6yd pa6b. Ac oe holl ynni aruaethu 
a wnaeth wneuthur hed6ch a G6en6yn6yn. Ac am hynny wedy hedychu o 
egl6yífwyr'a chefydwyr y r6g G6en6yn6yn a Llywelyn a digyfoethet Elify. 
Ac yn y diwed y rodetida6 ygkarda6t y ymborth gaftell a feith tref bychein y 
gytacef. Ac uelly g6edy gorefgynn caftell y Bala yd ymchoela6d Llywelyn 
drachefyn yn hyfryt. Y vÌ6ydyn honno amgylch g6yl Vihangel y gorefgynna6d 
teulu Rys ieuanc ab Grufud ab yr Argl6yd Rys gaftell Llan ym Dyfri. Y 
vÌ6ydyn rac 6yneb y gorefgynna6d Rys ieuanc gaftell Llan Egwat. Ac yna y 
bu uar6 Dauyd ab Owein yn Lloegyr wedy y deolo Lywelyn ab Iorwoerth o 
Gymry. Y vl6ydyn honno y gorefgynna6d G6en6yn6yn a Maelg6n ab Rys dr6y 
dychymygyon gaftell Llan ym Dyfri.a chaftelì Llan Gada6c. ac y c6pla6yt caftell 
Dineirth. Y vl6ydyn rac Gyneb y brath6yt Howel Seis ab yr argl6yd Rys yg 
Kemeis dr6y d6yll y gan wyr Maelg6n y ura6t. acor brath h6nn6 y bu uar6. ac 
y clad6yt yn Yftrat Fflur. yn unwed a Grufud y ura6t. wedy kymryt abit y 
krefyd ymdana6. Y vi6ydyn honno y colles Maelg6n ab Rys allwedeu y holl 
gyfoeth. Nyt amgen Llan ymdyfri a Dinef6r. Kanys meibon 1 y ura6t ae hen- 
nilla6d arna6 yn 6ra6l, Y vi6ydyn honno y deuth G6ilim Marfgal a dirua6r lu 
ganta6 y ymlad a Chil Gerran. ac y gorefcynnaGd. Y vl6ydyn rac 6yneb y |bu 
uar6 Hubert archefcob Keint. y gôr a oed lygat yr pab a phen prelat holl 
Loegyr. Y vl6ydyn honno y peris Maelg6n uab Rys y dyd kyntaf or g6edieu 
yr haf y neb un 6ydel Abwelllad Kediuor ab Griffri, gôr da adu6yn ae bedwar 
arderchogyon veibon gyt ac ef a hanoedynt o dylyeda6c voned. Kanys y uam 
oed Sufanna uerch Howel. o uerch Mada6c uab Marédud. Y vl6ydyn rac [6yneb: 
y deuth Ieuan gardinal hyt yn Lloegyr, ac y kynnulla6d atta6 holl efcyb ac 
abadeuLloegyr. ac aneiryf o egl6yíwyr a chefrydwyr 6rth wnenthur fened. Ac yn 
y íened honno y kadarnhaa6d kyfreith yr egl6ys dr6y yr holl ,deyrnas. Y vl6ydyn 
honno y g6naeth Maelg6n ab Rys gaftell Aber Eina6n. Ac yna y rodes Duw 
amylde? o byícaôt yn Aber Yft6yth yn gymeint ac na bu y Ryfry6 kyn no hynny. 
Y vl6ydyn rac 6yneb y g6abard6yt y griítonogaeth y gan y pab yn holl teyrnas 
Loegyr o acha6s g6rth6ynebu o Ieuan vrenhin etholedigaeth archefcob Keint. 
Y ul6ydyn honno y g6rthlada6d Ieuan vrenhin Wilim Bre6ys a Goilim ieuanc 





1 Gruffudd, MS, Ll, 
3L32 


444 BRUT Y TYWYSOGION. 


y uab ae g6raged ae h6yron o gyghoruynt a chas hyt yn Iwerdon dr6y amarch a 
chollet ar yr eidunts Y vÌ6ydyn honno y delis y brenhin Wenoyn6yn yn Am- 
6ythic.. Ac y gorefgynna6d Llywel uab Iorwoerth y holl gyfoeth ae geftyll ac 
ì,toed. A phan 6ybu Vaelg6n ab Rys bynny rac ofyn Llywelyn ab Iorwoerth 
y byrya6d gaftell Yftrat Meuruc yr lla6r a lloígi Dineirth ac Aber Yft6yth. Ae 
ryt edewis eifloes Lywelyn y aruaeth namyn dyuot a wnaeth byt yn Aber Yfi- 
6yth ae badeilat, a chymryt cantref Penwedic ida6 e hun. a rodi y dryll arall o 
Geredigyon uch Aeron y veibon Grufud ab Rys y nyeint. Y vl6ydyn honno 
y gorefgynna6d Rys Vychan uab yr argl6yd Rys gaftell Llan Gada6c. heb goffau 
y' amot a wnathoed ae nyeint pan rodyffant ida6 gaftell Dinefér. Y vl6ydyn 
ric 6yneb yd ymlada6d Rys ac Owein meibon Grufud a chaftell Llan Gada6c ac 
y lloígaffant gan lad rei or kaftellwyr a charcharu ereill. Y vl6ydyn honno yd 
aeth Ieudn'urenhin a dirua6r lu ganta6 hyt yn Iwerdon. ac y duc y ar ucibon 
Hu Dylafai y tir ae keftyll. A g6edy kymryt g6rogaeth y gan ba6b o Iwerdon. 
a.aìa g6reic Wiliam Brewys a G6ilim iewane y uab ae wreic ae uab ae uerch 
y | ymchoela6d y Loegyr yn enrydedus. Ac yna y llada6d ef Wilim ieuanc ac 
uam o anrugara6c agheu yg kaftell Windylíor. Y vl6ydyn honno yd adeiìa6d 
ia:ll Kaer Lleon gaftell Degan6y yr h6nn .a doryflei Lywelyn uab Iorwoerth 
kyn no hynny rac ofyn y brenhin. Ac yna hefyt yd adeila6d y iarll h6nn6 
gafiell Terfynna6n. ac y diffeitha6d Llywelyn ab Iorwoerth gyfoeth y iarll 
h6nn6. Ac yna g6edy hedychu o Rys Gryc ar brenhin. dr6y nerth y brenhin y 
goreígynna6d gaftell Llan ymdyfri. Kanys y kaftellwyr wedy anobeitha6 o bop 
flord a rodaífant y kaftell. ac un amws ar bymthec ynda6 Du6 g6yl Veir y 
Medi dr6y amot caelor kaftellwyr y cyrff a phob peth oreidynt yn iach. Y 
vl5ydyn honno amgylch g6ôyl Andras y goreígynna6d G6en6yn6yn y gyuoeth 
drachefyn dr6y nerth Ieuan vrenhin. o lewenyd bynny yd hedycha6d Maelg6n ab 
Rys ar brenhin a heb goffau y 116 ar aruoll a uuaffei y rygta6 a Rys ac Owein 
meibon Grurad ab Bys y nyeint. kynnulla6 dirua6r lu o Ffreinc a Chymry y 
rypta6 a Phenwedic ac y doeth hyt yg Kil Kennin. ac yno pebyllya6 aoruc. Ac 
yna y kynnulla6d Rys ac Owein meibon Grufud trychan6r o etholedigyon 
deuluoed a hyt nos kyrchu llu Maelg6n a orugant a llad llawer a dala ereill a 
gyrru y dryli arall ar ffo, Ac yn y vr6ydyr honno y delit Kynan ab Howel nei 
Maelg6n. a Grufud ab Kynan pen cygor6r Maelg6n. ac y llas Eina6n ab Crada6c 
ac aneiryf o rei ereill. Ac yna y diegis Maelg6n ar y draet yn ffo yn warat6sdus. 
Y vl6ydyn honno y kadarnhaa6d fynyícal Kaer Loyw gaftell Buellt, wedy llad 
or Kymry lawer oe wyr kyn no hynny. Y vloydyn honno y bu uar6 Mahallt y 
Brewys mam meibon Grufud uab Rys yn Llan Badarn ua6r. wedy kymryt kymun 
a chyffes a phenyt ac abit y crefyd.ac y cladcyt y gyt ae gôr pria6t yn Yftrat 
Fflur. 

Dec mlyned a deucant a mil oed oet Crift pan duc Llywelyn ab Iorwoerth 
greulonyon gyrcheu am benn y Saeíon. ac am hynny y llidya6d Ieuan vrenhin. 
ac aruaethu a wnaeth digyuoethi Llywelyn o gôbyl. A chynnulla6 dirua6r lu 


BRUT Y TYWYSOGION. AAA 


a oruc tu a G6yned ar uedyr y diftry6 oll. A chyt ae lu ef y dyfynna6d atta6 
hyt yg Kaer Lleon bynn o dywyflogyon Kymry.' G6en6yn6yn o Powys. a 
Howel ab Grufud ab Kynan, a Mada6c ab Grufud Maela6r. a Maredud ab 
Rotbert o Gedewein. a Maelg6n a Rys Gryc meibon yr argl6yd Rys. Ac yne y 
muda6d Llywelyn ae giwda6t y perued y wlatac da hyt yn mynyd Eeyri. a 
chiwta6t Von ae da yn un ffunyt. Ac yna y deuth y brenhin ae lu hyt yg kaflell 
Degan6y. Acyno y bu kymeint eiíleu b6yt ar y Nu ac y g6erthit yr 6y ye 
keina6c a dimei. a g6led uoethus oed gantunt gael kic y meirch. Ac am hynny 
yd ymchoela6d y brenhin y loegyr amgylch y Sulg6yu ac neges yn amherffeith. 
wedy colli yn warat6ydus la6er oe 6yr ac oe da, A g6edy hynny amgylch calan 
AGft yd ymchoela6d y brenhin y Gymry yn greulonach y ved6l ac yn v6y y lu. 
Ac adeilat lla6er o geftyll yg G6yned a wnaeth. A thr6y auon, Gen6y yd aeth 
tu a mynyd Eryri. Acannocreioelu y lofgi Bangor. Ac yne y delit Rotbert 
eícob Bangor yn y egl6ys. ac y g6erth6yt wedy bynny yr deu cant beba6c.. Ac 
yna heb allel o Lywelyn diodef creulonder y brenbin dr6y gyghor y wyrda yd 
anuones y wreic at y brenhin yr honn oed verch yr brenbin y wneuthur hedéch 
y rygta6 ar brenhin pa ffuryf bynnac y gallei. A g6edy caffel o Lywelyn diog- 
elrGyd y vynet att y brenhin ac y dyuot ef a aeth atta6 ac a hedycha6d ac ef. dr6y 
rodi g6yítlon yr brenhin o vonhedigyon y wlat. ac ugein mil o warthec a deugein 
emys. a chanhattau hefyt yr brenhin y berued wlat yn dragywyda0l.. Ac yua 
yd hedycha6d ar brenhin holl dywyflogyon Kymry. eithyr Rys ac Owein meibon 
Grufud ab Rys. ac yd ymhoela6d y brenhin y Loegyr droy dirna6r lewenyd yn 
uuduga6l. Ac yna y gorchymynna6d ef yr tywyffogyon hynny gymryt y gyt ac 
§ynt holl Ju Morgann6c a Dyuet. a Rys Gryc. a Maelgên ab Rys ae lluoed. a 
mynet am benn meibon Rys ab Grufud ab Rys y gymell arnunt y dyuot y la6 1, 

neu gilya6 ar dehol or holl deyrnas, Ac yna y kymhclla6d Synyícal Kaer Dyf. 

gôr a oed dywyíla6c ar y llu. a Rys a Maelg6n meibon yr argl6yd Rys y lluoed 
ac kedernit achyrchu Penwedic a wnaethant. A g6edy na allei Rys ac Owein 
meibon Grufud ymerbynyeit ar ueint allu h6nn6. ac nat oed le ryd udunt yg 
Kymry y gyrchu ida6 anuon kenadeu a orugant att Ffa6c6n y wneuthur y 
hed6ch. A hedychu ac ef a wnaethant. a chanhattau a wnaethant yr brenhin 
y. kyuoeth r6g Dyfi ac Aeron. ac adeilat a oruc FfaGeGn gaftell yr brenhin yn 
Aber Y ftoyth. Ac ynayd aeth Rys ac Owein meibon Grufud ar g6ndit Fia6c6nn 
y lys y brenhin. ae kymryt a oruc y brenhin yn gyfeillon ida6. A thra yttoed- 
ynt 6y yn mynet y lys y brenhin. ediuarhau a oruc Maelg6n uab Rys a Rys Gryc 
y vra6t y hamodeu ar brenhin. a chyrchu a wnaethant am benn y caftell 
newyd yn Aber Y fi6yth ae dorri. A phan doeth Rys ac Owein veibon Grofud 
ab Rys olys y brenhin wedy hedychu ac ef kyrchu a wnaethant Is Aeron 
cyuoeth Maelg6n uab Rysa llad a_ llogi ac anreitha6 y kyuoeth a wnaethant.. 





3 Y brenhin. MS. Ll, y 


446 BRUT Y TYWYSOGION. - 


Ac yno y llas g6as ieuanc da dewr oed h6nn6. Y vl6ydyn rac 6yneb wedy na 
allei Lywelyn ab Iorwoerth dywyffa6c G6yned diodef y genifer farhaet a wnaei 
wyr y brenhin ida6 a edewyflit y caftell 1 newyd. ymaruoll a oruc a thywyffogyon 
Kymry nyt amgen G6en6yn6yn a Maelg6n ab Rys. a Mada6c ab Grufud 
Maela6r. a Matedud ab Rotbert. a chyuodi a oruc yn erbyn y brenhin. a 
goreígyn yr holl geftyll a wnathoed yg G6yned eithyr Degan6y a Rudlan Mar- 
thaual ym Powys a wnathoed Robert Vep6nt h6nn6 a orefgynnaffant. A phan 
oedynt yn goreígyn h6nn6 y doeth y brenhin a dirua6r lu y gyt ac ef y gorthlad 
ac ef c hun a than ae Hofges. Y vl6ydyn honno y croges Robert Vep6nt yn 
Amc6ythie Rys ab Maelg6n a oed yg g6yftyl y gan y brenhin. heb y uot yn feith 
mi6yd etto, Ac yn y vÌ6ydyn honno y bu uar6 Robert eíeob Bangor. Y vi6ydyn 
rac 6yneb y bu vr6ydyr. yn yr Yfpaen y r6g y Criftonogyon ar Saraflinyeit 2. 
yn y vr6ydyr honno y dywedir dyg6yda6 deg mil o wyr a their mil o wraged, 
Y vioydyn honne y croget yn Lloeger trywyr ardercha6c o genedyl a phrif ty- 
wyílogyon Kymry. Nyt amgen Howel ab Katwalla6n. a Mada6c uab Maelg6n. 
a Meuruc Barach. Y vì6ydyn honno y rydhaa6d Innoffens bap y tri thywyffa6c, 
Nyt amgen Llywelyn ab Iorwoerth. a G6en6yn6yn a Maelg6n ab Rys or 116 ar 
ffydionder a rodaffynt y vrenhin Lloegyr. A gorebymyn udunt a wnaeth yn 
uadeneint oe pechodeu dodi gouales garedicr6yd y ryuelu yn erbyn enwired y 
brenhin. A g6abard y Griftnogaeth a baryffei yr ys pump mlyned kyn no 
hynny yn Lloegyr a Chymry. y rydhaa6d y pab y tri thywyffa6c gynneu oe ky- 
uoetheu a pha6b ar a uei uo ac Gynt. Ac 6ynteu yn gyfun a gyuodaffant yn er- 
bŷn y brenhin. Ac a orefgynnaffant yn 6ra6l y arna6 y berued wlat. a dugaffei . 
ynteu kyn no hynny y ar Lywelyn ab Iorwoerth. Y vl6ydyn rac 6yneb wedy 
g6eled o Rys ieuanc y uot yn dirrann o gyfoeth anuon kenadeu a oruc att y bren- 
bin y eruynneit ida6 dr6y y nerth ef peri ida6 rann o dref y dat. Ac yna yd 
anuones y brenhin att Synyífcal Henfford. ac att Ffa6c6n Synyfcal Kaer Dyf. a 
gorchymyn beri y Rys Gryc rodi caftell Llan Ymdyfri ar wlat. neu ynteu a 
gily:i o deruyneu y wlat ar dehol. A g6edy dyfynnu Rys Gryc y atteb 6rth 
orchymynneu y brenhin. A dywedut a oruc yu atteb na rannei ef un er6 a 
Rysieuanc. Ac yna llidya6 a oruc llys Ieuanc. a chynulla6 dirua6r lu o Vrech- 
eina6c. a dyuot y dreis a oruc y Yftrat Tywi. a phebyllya6 yn y lea elwir 
'Trall6c Elgan. wedy yr wythuet dyd o wyl Seint flar. A thrannoeth du6 G6ener 
y doeth atta6 Owein y vra6t. a Pha6c6n fynyícal kaerdyf ae lluoed. A thran- 
noeth kyrchu a orugant gyuoeth Rys Gryc a chyweirya6 y bydinoed. a dodi Rys 
ieuanc ae vydin yn y blaen. a Ffa6c6n as vydin yn y cana6l. ac Owein ab Grufad 
ac vydin ynol. Ac nv bu bell yn y gyfaruu Rys Gryc ac 6ynt. Ac yn y vr6ydyr 
ar vydin gyntaf y goruu6yt ar Rys Gryc ae wyr, ac y kilya6d ar ffo wedy llad 
llaweroe wyr o dala ereill. Ac yna yd aeth Rys ieuanc ar uedyr ymlad a 





? 


t Ceftyll. MS. Ll. 2 Ac or Sarafinieid, MS, Ll, 





BRUT Y TYWYSOGION. 44Ŷ 


chaftell Dinefér. Ac eiffoes Rys Gryc ac raculaena6d ac a gadarnbaa0d y gaftell 
o wyr acarfeu. A g6edy llofgi Llan Deila6 kilya6 ymeith a oruc Rys Gryc, Ac 
eiffoes Rys ieuanc a g6rcha6d y caítell. a thrannoeth dodi peiranneu a dechym- 
ygyon y ymlad ar caftell. A g6neuthur yftolyon 6rth y muroed y wyr y driga6 
dros y muroed. ac uelly y goreígynna6d ef y caftel] oll eithyr un t6r. ac yn h6nn6 
yd ymgymerth y kafiellwyr 6rth ymlad ac amdiffyn ac ergydyeu ac a pheiryan- 
neu ercill, ac o dy allan yd oed faethydyon. ac arblaítwyr. a m6ynwyr. a march- 
ogyon yn ymlad ac 6ynt. Ac uelly y kymhell6yt arnunt kynn y prynba6n talu 
y caftell a rodi tri g6yítyl a wnaetbant dr6y amot cael y dillat ae harueu ae 
haelodeu yn iach. Ac uelly y g6naethp6yt. A g6edy cael y caftell y kilya6d 
Rys Gryc ae wreic ae veibon ae deulu att Vaelg6n y ura6t. wedy cadarnhau 
caftell Llan Ymdyfri o wyr ac arueu ac aghenreiteu ereill. Ac eilweith yd 
aeth Rys ieuanc y Vrecheina6c. Ac yna kynulla6 dirua6r lu a oruc o Gymry a 
Ffreinc, a chyrchu Llan Ymdyfri. A chynn pebyllu o nadunt ef a rodes y 
caftellwyr y caítell ida6 dr6y amot cael y heneideu ae haelodeu yn iach. Y 
vi6ydyn honno y kymerth Ieuan vrenhin benyt am y kameu a wnathoed yn 
erbyn yr egl6ys. a gal6 drachefyn archeícob Keint. ar efgyb ar yfgolheigon a 
ymrodaffant y alltuded o acha6s g6ahard yr egl6yffeu. Ac o acha6s y g6rthr6m 
godyant a wnathoed yr egl6ys yd ymr6ymaod ef ae etiuedyon ae holl urenhinyaeth 
Lloegyr ac Iwerdon y Du6 a Phedyr a Phaôl. ar pab ar paben ereill yn y ol yn 
dragywyda6l. Ac ar hynny g6neuthur g6rogaeth gan tygheu talu y ba6p or egl6yff- 
wyr y collet. a thalu mil o vorkeu bob bloydyn y egl6ys Rufein. Y vì6ydyn 
honno g6edy ymada6 o Rys Gryc ar Kymry a mynnu hedychu ac 6ynt eilweith 
herwyd y dyweit. Yna y delit ef yg Kaer Vyrdin ac y dodet yg karchar y 
brenhin. Y vl6ydyn honno y dareítyga6d Llywelyn uab Iorwoerth gattell 
Degan6y a chaftell Rudlan. Y vl6ydyn rac 6yneb y mord6ya6d Ieuan urenhin 
ac amylder o ryuelwyr arua6c y gyt ac ef ym Pheita6. Ac ymaruoll ac ef a 
oruc iarll Fflandrys a Bar a Hena6nt.. Ac anuon attunt a wnaeth ieirll Garur 
y gyt ac vra6t ac aneiryf a varchogyon. a goaha6d atta6 Otho amhera6dyr Rufein 
y nei. a chyuodi a oruc y ryfelu yn erbyn Phylip brenhin Ffreinc. Acyna y . 
mag6yt dirua6r ryuel y rygtunt. Otbo amhera6dyr Rufein ar iarll o parthret 
Fflandrys yn refelu. ar Ffreinc a Ieuan urenhin. o parthret Peitao yn aflonyda. 
Ac ueliy o bop tu yd oedynt yn kymhurtha6 y Ffreinc. Ac yna yd anuones 
Phylip ardercha6c urenhin Ffreinc Lowys y uab y Peita6 a llu y gyt ac ef y 
ymerbynyeit a brenhin Lloegyr. Ac ynteu e hun ar Ffreinc y gyt ac ef a dyna6d 
tu a Fflandrys yn erbyn yr amhera6dyr. A phan welas yr smhera6dyr ar iarll 
hynny bl6g uu gancunt llauaffu o vrenhin Ffreinc dyneffau attunt. ae gyrchu yn 
dic a orugant. A g6edy yr ymlad ef a fyrthya6d y uudugolyaeth y urenhin 
Ffreinc. ac a yrr6yt yr amhera6dyr ar ieirll ar ffo o Fflandrys a Bara Hena6nt. 
A phan gigleu vrenhin Lloegyr y damwein h6nn6 ofynhau a wnaeth gynhal ryfel 
a vei v6y. a gôneuthur kygreir íeith mlyned a oruc a brenhin Ffreinc. ac yra- 
choelut y Loegyr. a thalu llawer o¢ colledeu yr egl6yffwyr, Ac yna y bu 


438 BRUT Ŷ TYWYSOGION, 


gyffredin ellygda6t yr egl6yffeu ar hyt Lloegyr a Chymry. Y vÌ6ydyn hobno y 
bu uar6 Geffrei efcob Myny6. Y vi6ydyn rac 6yneb y bu teruyfe y r6g leuan 
urenhin a Saeffon y Gogled. a llawer o ieirll ereill a bar6neitLloegyr. o acha6s na 
chatwei Ieuan urenhin ac 6ynt yr henn Gyffreith. a deuodeu da a ga6ffynt gan 
Etwart a Henri y brenhined kyntaf. a atygaffei ynteu yr teyrnas pan rydhaa6d 
rodi udunt y kyfreitheu hynny. Ar teruyíc h6nn6 a gerda6d yn gymeint ac vd 
ymaruolles holl wyrda Lloegyr a holl dywyflogyon Kymry yn erbyn y brenhin. 
byt na mynnei neb o nadunt heb y gilyd y gan y brenhin na hed6ch. na chyf- 
undeb na chygreir yn y dalei ef yr egl6yffeu y kyfreitheu ae teilygdoden. a 
dugaffei ef ac rieni kyn no hynny y gantunt ac yn y dalei hefyt y wyrda Lloegyr 
a Chymry y tired ar keftyll a gymeraffei 6rth y ewyllys y gantunt heb na goir na 
chyfreith. A g6edy eu dyígu o archefcob Keint ac efcyb Lloegyr a ! ieirll ac 
bar6neit a gofyn ida6 a rodei yr hen gyfreitheu da yr teymas y gomed. a oruc 
a her6yd rydywefp6yt rac y hofyn 6ynt, kymryt croes a oruc ac ual kynt y 
kyuodes y Gogledwyr yn y erbyn er neill tu. ar Kymry or tu arall. Ac yn y 
vr6ydyr gyntaf y duc y Gogledwyr y arna6 dinas Llundein. Ac yna y kyrcba6d 
Llywelyn ab Iorwoerth ar Kymry y Am6ythic. A heb 6rth6ynebed y rodet. ìda6 
y dref ar caftell. Ac yna yd anuones Gilis o Brewys mab Géilim o Brewys 
Robert y ura6t y Vrecheina6c.- Ae gymryt yn enrydedus a wnaeth gwyrda 
Brecheina6c idao2, A chynn penn y tri dieu y goreíkynna6d caftell Pen Celli. 
ec Aber Gefenhi ar caítell G6ynn ac ynys Gynwreid. Ar Gilis vry oed efcob yn 
-Henfford. ac a uoaffei un or aruollwyr kyntaf yn erbyn y brenhin. A g6edy 
bynny yd aeth ynteu Gilis e hun y Vrecheina6c. Ac y goreígynna6d Aber 
Hodni a Maes Hyfeid ar Gelli. a Blaen Llyfni. a chaftell Buellt heb un g6rth- 
Gynebed. Caftell Paen. a chaftell Colwyn. a chantref Eluael 6rthunt a edewis 
ef y Wallter uab Eina6n Clut 6rth y gorefgynn. A thra yttoedit yn bynny ym 
Brecheina6c yd hedycha6d Rys ieuanc a Maelg6n uab Rys y ewythyr âc y 
, kyrchaffant Dyuet y gyt. Ac y goreígynnaffant Gymry y Dyuet oll eithyr 
Kemeis a honno a anreithaffant. ar Maen Clocha6c a lofgyfsant. Ac odyna yd 
aeth Maelg6n ac Owein ab Grufud y Wyned att Lywelyn ab Iorwoerth. ac y 
kynulla6d Rys ieuanc lu dirua6r y veint. 'ac y goreskynna6d Ketweli a Charny- 
wylla6n. ac y llofges y caftell. ac odyno y tyna6d y Whyr. ac yn gyntaf y goref- 
kynna6d gaftell Ltychér. Ac odyno yd ymlada6d a chaftell Ha. Ac yd 
gruaetha6d y caftellwyr gad6 yn y erbyn. Ac ynteu Rys a gauas y caftell y dreis 
gan ell6g y caftellwyr ar caftell dr6y dan a haearn. Trannoeth y kyrcha6d tu 
a scin Henyd. ac rac y ofyn ef y Hofges y caftellwyr y dref. Ac 6ynteu heb 
dorri ar y haruaeth a gyrchaffant gaftell Yftumll6ynarth. a phebyllya6 yn y 
gylch ynos honno a oruc. a thrannoeth y cauas y caftell. ac y llofges ef ar dref. 
Ac erbyn pen y tri dieu y gorefgynna6d holl geftyll Gwhyr.. Ac uelly yd ym- 





"y Ae. MS. Ll, 2 Om, MS. Ll, 





BRUT Y TYWYSOGION; 419 


hoelaéd drachefyn ym hyfrytuuduga6l. Ac yna y gelly$6yt Rys Gryc o garchar 
y brenhin gwedy rodi y uab a deu wyftyll ereill droíta6. Y, vl6ydyn honno y 
gôna-cthp6yt Iorwoerth abat Tal y Llycheu yn efcob ym Myny6. a Chad6ga6n 
Llan Dyffei abat y Ty G6ynn yn efcob ym Mangor. Yna yd hedycha6d Gilis 
eícob Henfford ar brenbin rac ofyn y pab: ac ar y ffôrd ym mynet att y brenhin 
y clefychaGd. Ac yg Kaer Loy6 y bu uar6 amgylch g6yl Martin. Ae dref tad 
ef a gauas Reinold y Brewys y ura6t. A h6nn0 a gymerth yn wreic ida6 merch 
Lywelyn ab Iorwoerth tywyffaoe G6yned.  Y' vì6ydyn honno y kynhalya6d y 
trydyd Innoífens bap gyffredin gyghor or holl griítonogaeth hyt yn egl6ys Ru- 
fein. Ac yno yd atnewyd6yt kyfreitheu yr egl6ys. ac yd ymgyghoret am rydhau 
Kaeruífalem a daroed yr Saraffinyeit y gywaríagu yr ysllawer o amferoed kyn 
no hynny. Y vi6ydyn hônno y kynnulla6d Llywelyn ab Iorwoerth a chyffredin 
tywyffogyon Kymry dirua6r lu byt yg Kaer Vyrdin. A chyn penn y pumbet 
dyd y cauas y caftcll ac y byrya6d yr lla6r. Ac odyna y torfyffant gaftell Llan: 
Yítyffan. a Thalacharn a Seint Cler. Ac odyna nos wyl Thomas Eboftol yd. 
aethant y GeredigyaGn ac ymlad ar caftell u orugapt. Ac yne y g6rhaa6d gwyr 
Kemeis y Lywelyn ab Iorwoerth. ac y rodet ida6 gaíte]l Trefdaeth. A h6nn6 
o gyffredin gyghor a yfligGyt. A phan welas caítellwyr Aber Teiui na ellynt 
gynhal y caftell y rodi a wnaethant y Lywelyn ab Iorwoerth duw-g6yl Yftyffan.. 
4. thrannoeth duw g6yl Ieuan eboftol y rodet caítell Kil Gerran ida6, Ac odyna, 
. yd ymhoela6d Llywelyn ab forwoerth. a holl tywyflogyon Kymry â oed y gyt. 
ac ef yn hyfryt lawen y gôlatoed drachefyn dr6y uuslugolyaeth, A llyma enweu 
y tywyífogyon a uuant yn yr hynt honnoo Wyned = Llywelyn ab Iorwoerth 
'Tywyífaoc Goyned. a Howel ab Grufud ab Kynam a Llywelyn ab Maredud . 
ab Kynan. Ac o Powys G6en6yn6yn ab Owein Kyueila6c. a Maredud ab 
Rotbert o Gedewein. a theulu Madaéc ab Grufud Mada6c. -A deu uab Maelg6n 
abKatwalla6n. O Debeubarth Maelg6nab Rys a Rys Gryc y ura6te a Rys ieuanc 
ac Owein ueibon Grufud ab Rys. A llyma enweu y ceítyll a orefgynn6yt ar ‘yr 
hynt honno, Nyt amgen cafiell Bein Henyd. caftell Ketweli Kaer Vyrdin. 
Llan Yftyffan. Seint Cler. Talacharn. Trefdraeth; Aber Teiui, Kil Gerran. Ac 
ar yr hynt honno y bu araf hed6ch. a thes6ch binon y gayaf. hyt oa welet 
eiryoet kyn no hynny y cyfry6 hinda honno, Ac yna y bu cyfran o tir y r6g 
Maelg6n ab Rys a Rys Gryc y ura6t. a Rys ac Owein meibon Grufud ab Rys. . 
yn Aber Dyfi ger bronn Llywelyn ab Iorwoerth g6edy dyfynnu y gyt holl tywyi- , 
íogyon Kymry. a holl doethon G6yned, Ac y Uaelgon uab Rys y doeth tri 
chantref o Dyuet. Nyt amgen y cantref Gwatthaf, a chantref Kemeis, a chan- 
tref Emlyn,-a Phelunya6c, a chaftell Kil Gerran; ac o yítrat Tywi -caftell Llan . 
Ymdyfri. a deu gymot. Nyt amgen Hirfryn a Mallaen a Maena6ôr Vydfei.. 
Ac o Geredigya6n deu gym6t, G6ynyonyd a Mabwypyon. | ‘Ac y Rys ieuanc ac, 
y Owein y ura6t meibon Grufud ab Rys y deuth caftell Aber Teiui. a chaftell , 
Nantyr-Aryant. a thri chantref o Geredigya6n.. Ac y Rys Gryc y doeth y 
3M Lu . 


450 BK UT Y TYWYSOGION. 


cantref ma6r oll eithyr Mallaen. ar cantref Bychan eithyy Hiraryn a Mydeei. 
Ac ida6 y deuth Ketweli a Charnywylla6n hefyt. Yn y ul6ydyn honno yd 
hedycha6d Gwen6yn6yn argl6yd Powys a Ieuan urenhin Lloegyr. wedy tremygu 
y Ìl6 ar amoll a rodaffei y dywyffogyon Lloegyr a Chymry. A thorn yr 
Grogaeth a roefloed y Lywelyn uab Iorwoerth. a madeu y g6yítlon a rodaffei ar 
hynny. G6edy g6ybot o Lywelyn ab Iorwoerth hynny kymryt arna6 yn 6rthrom 
a wnaeth. ac aauon atta6 eícyb ac abadeu. a g6yr ereill ma6r y ha6durda6t ar 
Llythyren ar Syartraffeu gantunt. ac echreftyr ! yr aruoll ar ammot ar g6rogaeth 
a wnathoed yndunt. a llafuryâ6 o bop med6! a charyat a géeithret y aì6 dra- 
chefyn. A g6edyna dygrynoei ida6 hynny o dim. dygynulla6 llu a oruc. A 
galo canm6yhaf tywyfíogyon Kymry y gyt atta6. a chyrchu Powys y rynelu ar 
Wen6yn6yn. ae yrru ar ffo byt yn íwyd Kaer Lleon. a goreígynn y: kyuoeth 
oll ida6 e hun. Y viéydyn hobno y doeth Lowys y mab hynaf y urenhin 
Ffreinc hyt yn Lloegyr gyt a lluoífogr6yd ma6r amgylch Sul y Drinda6t. ac 
ofynhau a oruc leuen urenhin y dyuotyet ef. a chad6 a oruc yr aberoed ar 
porthuaeu a dirue6c gedernit o wyr arua6c gyt ac ef. A phan welas ef llyges 
Lowys yn dyneflau yr tir. kymryt y ffo a orve tu a Chaer Wynt a_dyffryn 
Hafren. Ac yna ytynna6d Lowys tu a Llundein. Ac yna yd arvoliet yn 
enrydedus. achymryt a oruc gêrogaeth y iefril ar bar6neit ae g6ahodaffei. a 
dechreu talu y kyfreitheu y ba6po nadunt. A g6edy ychydic o dydyett. wedy 
bynny yd aeth tu a Chaer Wynt. A phan 6ybu Ieuan urenhin hynny llofgi y 
Gref a oruc. a g6edy cadarnhau y caftell kilya6 ymeith a wnaeth. Ac ymlad a 
oguc Lowys ar caftell. a chynn penn ychydic o dydyeu y caftell a gauas, A 
chyrchu a oruc leuan urenhin ardal Kymry. a dyfot a oruc y Henfford a 
lla6er o wyr arua6c gyt ac ef. A gal6 attao a oruc Reinalt y Brewys a thywyf- 
íegyon Kymry y erchi udunt ymaruoll ac ef a hedychu. A g6edy na rymhaci 
iâda6 bynny kyrchu a wnaeth y Gelli a Maes Hyfeid. a lloígi y trefyd a thorri 
y ceítyll. Ac odyna llofgi Croes Hyfwallt ae diffeith46 ae diftry6.. Yn y 
vl6ydyn honno amgylch g6yl Seint Benet y bu-uar6 y trydyd Innoffens bap. 
Ac yn ol h6nn6 y bu bap y trydyd Honorius. Ac yna ygkylch g6yl Lnc 
eucgyl6r y bu uar6 leuan vrenhin. ac y clad6yt yg Kaer Wyragon yn ymyl bed 
Dônftan Sant yn enrydedus. Ac yn y llo wedy brenbina6l âr6ylant y dry- 
chaf6yt Henri y mab hynaf ida6 mlyned 2 yn urenhin ar lywodraeth y deyrnas. 

A thr6 ganmaol rei o wyrda Lloegyr ae heícyb y kyflegraéd efcob Bad ef yn 
urenhin dr6y a6durda6t cardinal o Rufein a Legat yr pab. Aclyna y coronet ac 

ykymetth y groes. Y vi6ydyn honno y bu uar6 Howel ab Grufud ab Kynan. 

ac y clad6yt yn Aber Con6y. Y vÌ6ydyn rac 6yneb y bu gyghor yn: Ryt Ychen 
y gen gyt uarchogyon Henri urenhin. Ac yno y traeth6yt am hed6ch a 
chygreir y rygtunt a Lowysuab brenhin Ffretuc. a g6yr y Gogled. A g6edy na 


z Chiafter, MS. Ll. | â O oedran, MS. LL. 








' BRUT Y TYWFYSOGION, 451 


dygrynoynt dim o bynny. mord6ya6 a oruc Lowys y Ffreinc y geiffa6 cyghor y gan 
Phylip y dat am y g6eithretoed a waclei rac Ìla6 yn Lloegyr. Ygkyfr6g hynny 
y kyuodes g6yr y brenhin yn erbyn y gyt aruoll6yr ef. a d6yn Nawer o gyrcheu 
arnunt. Ac odyno dyuot a wnaethant y Gaer Wynt. a chymell y caftell6yr y 
sodi y caftell udunt. a goreígynn y ceítyll ercill a rodyílit y Lowys. Ygkyfr6g 
hy puy yd ymchoela6d Lowys y Loegyr ac ychydic o nifer y gyt ac ef. Ac 
odyna o acha6s y dyuotyat y bu ehofpach y Gogledwyr ar Ffreinc, a chyrchu 
dinas Lincol a wnaethant ae orefgyn ac ymlad ar caftellwyr. Ao eiffoes y 
kaftellwyr a ymdiffynnaffant y caftell yn gywir 6ra6l ac anuon kenadeu a 
orugant at Wôlim Varfcal iarll Penuro y g6r a oed yna bynaif a phenkygor6r y 
deyrnas a g6yrda ercill o Loegyr. ac erchi anuon porth udunt. Ar rei hynny 
o gyt gyghor a gynnullaffant holl gedernit Lloegyr y gyt ac 6ynt y uynet y 
pertboccau y caftellwyr. kanys gwell oed gantunt teruynu eu bywyt yn gan- 
moledic dros rydit eu teyrnas no chyt odef ac agbyfreitheu y Ffreinc. Ac yna 
tynnu a wnaethant yn arua6c uarcha6clu tua Lincol. A cher bronn y pyrth 
cyweirya6 eu bydìnoed ae goflot y ymlad ar Gaer, Ac yna y Gogledwyr ar 
Ffreinc a ymwìígaílant y 6rth6ynebu udunt. Ac yígynnu y muroed ac am- 
diffyn yn 6ra0l a wnaethant. A g6edy ymlad yn bir o bop tu. ef a diafgelladd 
bydin y 6rth y llu yr bonn ydoed iarll Kaer Loyw a Fa6c6n Brewys yn y bas- 
wein. a thr6y dr6s dieithyr ar y caítell y deuthant y my6p. a chyrchu y dines a 
wnaethant a gGneuthur diroa6r aerua or Ffreinc ar Gogledwyr. Ac 6ynteu ; 
wedy eu haruthra6 a gymeraffant eu ffo. ac megys ynuydyon pob un o nadunt a 
ymgodyei yn y lle kyntaf y kaffei. Ac yna y kyrcha6d gŵyr Henri urenhin y 
pyrth ac o torraflant ac y deuthant y my6n. Ac yslit y {ffoodren ac Iliad ac 
dala ae carcharu. ac yn y vr6ydyr honno y delit iarll Caer Wynt a iarll Hen- 
fford a Robert ab G6allter. ac y llas iarll Perffi y bonhedickaf or Ffreinc. a 
Sym6nt Dypeffi. a Hu Dyroc. a Gilbert iarll Clar. a Rebert Derupel. a Reinald 
Dy Creílì g6nítabyl Kaer Lleon, a Geralt ìarl) a llawer o rei ereill. Ac aneiryf 
o naduot a vodes yn yr auon. ac uelly yd ymchoela6d-g6yr y brenhin yn lia6en 
dr6y uoli Du6 y gôra wnaeth rydit yrbobyl, Ac yna yn ofyna6c y peidya6d Lowys 
ac ymlad ar caftell, ac y bryffya6d y Lundein. Ac anuon kenadeu a wnaeth y 
Ffreinc yn ol nerth. Ac yna y kedwis g6yr y brenhin y porthueyd a dirna6r 
ju gantant. Ac ynay doeth y Ffreinc y h6yla6 y moroed a diueflur lyges gan 
tunt. a chyr bronn Aber auon Temys y bu ymlad llogeu y rég y Saeffon ar 
Ffreinc. a g6edy llad llawer or Ffreinc y fyrtha6d y uodogolyaeth yr Saefíon, . 
Ac odyna yn hyfryt yd ymhoelaíffant drachefyn wedy g6archae Lowys yn Liua- 
dein. Ygkyfr6g hynny o damwein y kymu ! Reinald y Brewys ar brenhin. A 
phan welas Rys ieuanc ac Owein meibon Grufud ab Rys y hewythyr ya mynet 





3 Cymododd. M8. Ll, 
3M3 . 


459 BRUT Y TYWYSOGION, 


yn erbŷn yr aruoll a wnathoed 6rth wyrda Lloegyr a Chymry. Kynodi yn y 
erbyn a wnaethant a goreígyn Buellt oll y ama6 eithyr y keftyll. Ac yna y 
llidia6d hefyt Llywelyn ab Iorwoerth yn erbyn Reinald y Brewys. a thorri yr 
aruoll ac yd aruaetha6d y lu hyt ym Brecheina6c. Ac y cych6ynna6d 6rth ymlad 
ac Aber Hodni ac aruaethu y diftry6 ol]. Ac yna yd hedycha6d gwyr y dref a 
Llywelyn dréy Rys ieuanc oed gymeredic gymodrod6r y rygtunt gan rodi pum 
g6yítyl y Lywelyn o uonhedigyon y dref ar dalu can morc ida6 kan ny ellynt 
y 6rth6ynebu. Ac odyna yd arweda6d y Ju y Whyr dros y Mynyd Du. yn y lle 
y perigha6d llawer o S6mereu. Ac yna y pebyllya6d yn Llan Gi6c. A g6edy 
g6elet o Reinald y Brewys y diffeith6ch yd oed Lywelyn yn y wneuthur yn y 
- gyuoeth ef a gymerth whech marcha6c urda6l y gyt ac cf ac a doeth y ymrodi y 
: Lywelyn 6rth y gyghor. Ac ynteu a rodes gaftell Sein Henyd ida6 a b6nn6a 
' orchymynna6d Llywelyn dan gad6ryaeth Rys Gryc. A g6edy trigya6 yno 
ychydic o dydyeu arwein y uydinoed a oruc rygta6 a Dyfet yn erbyn y Fflandraf- 
.wyr yn eruyneit bed6ch -y ganta6. Ac nyt edewys y tywyíla6c y aruaeth 
namyn tynu y Haolford a wnaeth. A chyweira6 y vydinoed ygkylch y dref 
-aruedyr ymlad abi. Ac yna yd aeth Rys ieuanc a lleg o wyr y Deheu y gyt 
ac ef yd oed yn y harwein dr6y afon Gledyf. A dyneffau tu ar dref a wnaeth 
_ -&r niter h6nn6 y gyt ac ef y ymlad yn gyntaf ar dref. Ac yna y doeth Ior- 
:woerth efcob Myny6 allawer o grefydwyr ac egi6yflwyr-y gyt ac ef yn dyuot 
att y tywyísa6c. ac yn aruaethu ffuryf tagnefed ac ef. A llyma y ffuryf. nyt 
amgen rodi o nadunt yr tywyfsa6c ugein o vorkeu erbyn géyl Vihagel neílaf. 
‘neu 6ynteu a 6rheynt ida6 erbyn hynny. ac y kynhelynt y dana6 yn dragywyda6l. 
.A g6edy hynny yd ymchoela6d pa6b y wlat. Ac ygkyfr6g hynny y traeth6yt 
am dagnefed y r6g Henri urenhin Lloeger a Lowys uab brenhin Ffreinc. Ac 
mal hynn y bu y dagnefed y rygtunt. nyt amgen talu o Henri urenhin yicirll 2 
bar6neit y deyrnas kyfreithea ae goísodeu y buaísei yr afreol oe hacha6s y rvg- 
tunt-a Ieuan urenhin. a gell6g pa6b or carcharoryon a dalyllit o acha6s y ryuel 
h6nn6. a thalu dirua6r í6mp o aryant y Lowys uab brenhin Ffreinc. dr6y dyghu 
o hona6 ynteu deyrnas Loegyr yn dragywydaol, Ac ynag6ôedy cael í6mp o 
aryant ac oll6g íentens yfgymunda6t y mord6ya6d yn Ffreinc. Acyna y bu 
cyffredin ellygda6t o wahardedigaeth yr egl6yíleu dr6y holl deyrnas Loegyra 
Chymry ac Iwerdon. Ygkyfr6g hynny yd ymlada6d Goilim Marfcal a Chaer 
Llion. ac y goreíkynna6d kany chytíynyaífei y Cymry ar dagnefed uchot gan 
debygu ebrygofi y kymot. Ac yna y diftry6a6d. Rys Gryc gaítell Sein Henyd a 
} oll geâtyll Gobyr. Ac y deholes y gi6a6t Saeffon a oedynt yn y wlat honno 
ol heb obeitha6 ymchoelut byth drachefyn gan gymryt kymeint ac a fynna6d 
o ¢a.a dodi Kymry y breff6yla6 yn y tired Y vi6ydyn rac 6yneb y rydhaa6d 
y griftonogaeth y wyr y Deheu. ac yrodet Kaer Vyrdin ac Aber Teiui dan 
gad6ryaeth Llywelyn ab Iorwoerth, Ac yna yd aeth Rys ieuanc e hunan y 
lys y breuhìn o Deheubarth y. wneuthur g6rogaeth:ida6. Y vl6ydyn honno yd 
' acth llawer ,o grocffogyon y Gaeruffalem 76g y rei yd aeth iarll Caer Lleon. a 








BRUT Y TYWYSOOION. | a ” 438 


jaril Marfcal. a llawer o wyrda ereill o Loegyr, Y yiéydyn honno y morddyaek. 
llud y criftonogyan hyt yn: Dametta. «Ac yn y blaen yn dywyffogyon yd oed 
brenhin Caeruffalem a Phadrìarch Caeruffalem. a meiftyr y demyl. a meiítyr yr 
yípytty. a thywyíía6c AGftria, ac ymlad ar dref a orugant ae goreígyn. a 
chaftell a oed yg kana6l yr auon wedy adeilat ar logeu. h6nn6 a eíkynna6d y 
pererinyaon ar yfcolyon ac ae torraffant wedy llad llawer or Saraflinyeit a dala 
'ereill. Y vì6ydyn rac 6yneb y priodes Rys Gryc uerch iarll Clar, ac y priodes 
Ion y Brewys uargaret uerch Llywelyn uab Iorwoerth. Y vl6ydyn ‘honno y 
rodes yr holl gyfoetha6c Du6 dinas Damict yn yr Eifft a oed ar auon Nilus y 
lu y criftonogyon a oed wedy blinaG o hir ymlad ar dinas. kanys d6ywa6l rac- 
weledigaeth 2 beris y ueint uarGolyaeth yn y dinas hyt na allei y rei by& gladu 
y rei meir6. Kanysy dyd y cahat y dinas yd oed m6y no theirmil o gyrff y 
meir6'ar hyt yr heplyd megys k6n heby cladu. Ar dyd h6nn6 yr molyant a 
gogonyant yr crea6dyr y crewyt archeícob yn y dinas. 

Ugein mlyned a deu cant a mil oed oet Crift pan dyrchâf6yt corff Thomas 
Verthyr y gan Yityffan arche(cob Keint. a chardinal o Rufein. ac y dodet yn 
enrydedus y my6n yítrin o gywreinweìth eur ac aryant a mein g6erthua6r 
yn egl6ys y Drinda6t yg Keint. Y vi&ydyn henno y gelwis Llywelyn ab 
'Iorwoerth atta6 ganm6yaf tywyffogyon Kymry oll, a chynulla6 dirua6r lu a 
oruc am benn Fflandraffwyr Ros a Phenuro. am dorri o nadunt yr hedoch ar 
'gygreir a wnathoed wyr Lloegyr y r6g y Saefon ar Kymry. dry wneuthur 
'mynych gyrcheu ar y Cymry ac aflonydu arnunt. Ar dyd kyntaf y cyrcha6d 
gaftell Arberth yr h6nn a adeilaffei y Fflandraffwyr wedy y diflry6 or Cymry 
-kynn no hynny. A chael y caftell y dreis a wnaeth ae v6r6 yr lla6r, wedy llad 
rei or caftellwyr a llofgi ereill a charobarn ereill. A thrannoeth y diftry6a6d 
gafel Gois ac y llofges y dref. Y trydyd dyd-y doeth y Ha6lfford ac y llofges 
y dref oll hyt ym porth y caftell.. Ac uelly y cylehyna6d ef Ros a Deu Gledyf 
pump 'diwarna6t dr6y wneutbur dirua6r aerua ar bobyl y wlat, A gwedy 
goneuthur kygreir ar Fflandraíwyr byt Galan Mei yd ymchoela6d drachefyn 
yn llawen hyfryt. Y viGydyn rac Gyneb y mag6yt teruyíc y r6g Llywelyn ab 
Iorwoerth a Grufud y uab o acha6s cantref Meironnyd a dareftygaffei Rufud * 
ida6. O acha6s y farhaadeu a wnathoed y cantref h6nn0 îda6 ac y wyr. A 
lidya6c uu Llywelyn am hynny. a chynnulla6 llu a chyrchu y lle yd oed Rufud 
dr6y vyg6th y dial yr hynt honno arna0 ac ar y wyr. Ac aros a wnacth Grufud 
yn chofyn' dyuotyat y dat wedy kyweirya6 y vydinoed ae lu. Ac yna yd 
edrycha6d doethon o bop tu meint y perigyla oed yn dyuot. Ac annoc a 
wnaethant y Rufud ymrodi ef ae d4 yn ewyllys y dat. ac annoc hefyt a wnaethant 
y Lywelyn kymryt y uab yn hed6ch ac yn drugara6c a madeu ida6 goby! oc lit o 
ewyllys y gallon, ‘ac uelly y g6naethp6yt. ac yna y duc Lywelyn gantref Meir- 
onnyd y ar Rufud. a chym6t Ardud6y. A dechren adeilat caftell yndac â 
wwnâethida6 e hun. Ygkyfr6g bynny y Ilidyaéd Rys ieuanc 6rth yr argl6yê 
Lywelyn. ac yd ymedewìs ac ef ac yd aeth att Wilim Marfcal iarll Penuro, o 


Sk PROT Y TYyWYSDGION. 

pcbads rodi o Lywdiyn Gaer. Vyrdin y Vadlgda ab Rys. ac na nodai ?da6 ynteu 
Aber Teiui a oed yo y rana pan rennéyt Deheubarth. Ac ysa y deuth. Llywelyn 
se lu hyt yn Aber Yft6yth, Ac y gorekynua6d y ceítell ar kyuoeth a oad 
6rtha6, ac ae dodes dan y argléydiaeth e hyn. Ac yng y kyrchaéd Rys ieuanc 
lys y brenhin, g choyn46 a eruc 6rth y brenhin em y (arhaet a wasthoed Lywelyn 
jda6. A duuna6 a weeeth y brenhin a(âa6 Lywelyn a ieirll a baroneit y Mars 
hyt yn Amgythic. Ac yn y kyghor bonp6 y kympdredet Bys icuanc a Lly- 
welyn ab Iorwoerth. ac yd edewis Llywelyn ida6 Aber 'Teioi megys y redaffei 
Gaec Vyrdin y Vaelg6n ab Rys, Y wloydyn honno yd seth llu y criflenogyon 
Danneit yn yr Eifft tu a Babilon 6rth ysiad a hi. ac nys gada6d dial DuG. Kanys 
lifa6 a wnaeth auon Nilus ar y fford, ac géarchei rôg doy auon ya y nodes 
aneiryf o nadunt. Âc yoay doeth y Seraíiaieit uddunt a llad llawer o naddunt. 
ac yna keithiwaw egeill, Ac yor y gorau arnnat dalu Danpet yr Saraffinycit 
drachefyn dros y bowyt ac rydit y keith. 4 g6neuthur cygreir 6yth mlyned ac 
Gynt. Ac odyno y hebryge6d y Saraffipyojt wynt hytyn Acrys lle ny 6ydit dim 
y Orth groes Grif, pamyn trugared Du6 e hun ac tala6d udunt, Y vl6ydyn 
honno y kyweira6d Ion y Brewys gaítell Sein Henyd dr6y genat a chyghor 
Llywelyn ab Jorwoerth. Y vJ6ydyn rag Gyneb y bu usr6 Rys icuanc. ac y clad- 
6yt yn Yftrat Fflur g6egy kymryt penyt a chymyn 3 chyffes ac abit crefyd ym- 
dana6. A gbedy hynny y kauas Owein ab Grufud y un bra6t ran oe gyfoeth. 
aran araìl 3 rodes Llywelyn gh Iorwoerth y Vaelg6n ab Rys. Y vl6ydyn honno 
y mord6ya6d G6ilim Varfeal iarll Penuro y Iwerdon. Y vi6ydyn rac wyneb y 
dpeth Wjlim Varfcal o werden, a lluoffogr6yd o uarchogyon a phedyt ganta6 a 
dirna6r lyges yr tir amgylch ful y Blodey, A du6 Llun y cyrcha6d Aber Teiui, 
as dyd hŷnn6 y rodet y caftel] ida6. a duo Merchyr rec Gyneb y tynna6d y Gaer 
Vyrdin. ac y cauas y caítell h6no6 hefyt, A pban gigleu Llywelyn ash lor- 
woerth hynny y gôr yd oed gadéryaeth y keâyll ganta6 o blegyt y brenhin anuon 
Grufud y uab a eruc a dirnaíy lueffegr6yd o lu gantaé y Orth6ynebu yr iarll, 
A phan gigleu Gnafud uat bryt yr iaidl ar dynet y Getweli. kyrchu a wnaseth a 
dylyedogyon Kymry y gyt ae ef. A ehoffau a wnaeth Bys Gryc rac brat. y gan 
y b6rgeifíeit. a cheiffa6 cyffroi y Rymry y diogel6ch y coedyd. se nys gadyfíant 
pamyn kyrchu y dref a wnaethant. a lleígi y dref ar egl6ya byt y prid. A phan 
gigleu yiarll hynay kyrohu dr6y Tywi a wpaeth y bant Gaer Vyrdin. Ac aros 
Grufud ab Llywelyn yn ehofyn a waseth. A g6edy hir ymlad y rann v6yaf or 
dyd ymchoelut a wnaeth pbb uo or dou lu y 6rth y gilyd y pebylleu wedy llad 
: llawer o bop tu. a brathu ereill. Ae yna rec newyn yd ymchoeìa6d Grufud ab 
Llywelyn y wlat dracbefyn. Ac yna y cyweiraéd y iarll gaftell Kaer Vyrdin. Acy 
decbreua6d adeilst esftell Ki) Gerran. Ny bu bell g6edy dechreu y g6eith yn y 
doeth llythyreu atta6 y gan y brenhin. ac archeíeob Keint y-erchi ida6 dyuot 
yn y bria6t berfon y atteb gêr y bronn 6ypt6yac y wnnuthnr iawa am a wnathoed 
$c y gymryt iawn y gan y tywyflsdc sm bop cam or a wnathoed ida6. Ar iarll a 
ufudbaa6d yr gorchymynneu a snord6ya6 a wpaeth y mydn llog hyt yn Llocger 








BRUT Y TYWYSOGTON. A55 


gyt ac ychydic o nifer, ac ada6 y In ygkiì Getratr y gytinal y gôelth dechreuedic 
ac y nertÌiochau y Ile y g6elyn berigyl.. Ac ythdahgos a wnaethant y gyt yn 
Ll6tla0 y tywyffa6e ar iarll gyr bron cyglior y brenhin ar archefcob. <A g6edy 
na elliteu kymot aruaethu a wnaeth y iarll! dt6y nerth iarll Ffer6r, a Henri 
Pi&ot argl6yd. Euas dyuot dry eyuoeth y tywyffa6c tu ae wlat, ac nys galla6d, 
Kanys Llywelyn ab Iorwoerth a-artuonsffei Rufud y uab a dirua6r ju y gyt ac 
ef. a Rys Gryc ae wyr liyt yg Karnywylla6n y ragot yiarll ae wyr, Ac ynteu 
Lywelyn ae holl alfa a deuth byt’ ya nial Udrat, Ac yno aros ch6edleu a 
wnaeth y 6rth y wyr. ac y orth dyuotedigaeth yiarll. Y vÌ6ydyn rac 6yneb yd 
aeth Kofeint or Ty Géynn y bref6yla6 y G6ytidìr yn Iwerdon, Y vl6ydyn arall 
rac Ìla6 y ba uar6 Kedivor abat Yftrat Fflur, Y vì6ydyn rac lla6*y bu uar6 
Lowys brenhin Ffleinc. Y vidydyn rae Gyneby dêlît Rys Gryc yn Llanarthneu y 
ganRys Vychamryuab. athrosgaflell Llan Ymdyfrî y gellyg6yt. Y vi6ydyn honno 
y bu uar6 Maredud uab yr argî6yd Rys archdiagon Keredigyn6n yni Pont 
Yftyffan. ac 'y ducp6yt y gorff y Vyny6 ae y cladSyt yn enrydedus y gên Ior- 
woerth eícob Myny6 yn cgl6ys gyr lla6 bed yr argloyd Rys y dat. Y vi6ydyn: 
rac 6yneb'y doeth Henri a chedernit lloegyr y gyt ac ef y Gymry. ac argaethu 
dareftcg Llywelyn ab Ierwoerth a boll dywyffogyôn Cymry ida6. Ac yn y'lle 
a-elwir Kori 7 y pebyllys6d. ac or tu eral? yr coet yd ymgynnulla6d y Kyniry y 
gyt a Llywelŷn ab Iorwoerth eu tywyífa6c y 6rth6ynebu y brenhin. Ac yna 
kyrcho.y gelytljos a wnoethhnt'at ymilad ac 6ynt yn duruig. a g6neuthur dirua6r 
aerua arnunt. At yno'y ddÌit G6ilin Brewys ieuanc yn urathedic. ac y carcharêt, 
— a thres y ellygda6t ef y rodet y Lywelyn ab Ierwoerth gaftel? Buellt ar wlat a 
diroa6r fomp o aryant. Ac yna yd ynhoela6d y brenhin y Loegyr yn ge6ilydus, 
eithyr cael g6rogaeth. o hona6 y gan y tywyflogyon a oedyht yno. a ffurua6. 
tagneued y rygta6 a_Llywecìyn. ab Iorwo&rth, Y vi6ydyn rac 6yneb y bu uar6 
Iorwoerth efcob Myny6. | 
Deg mlyned ar hugeint a deu-cant:a niil oêd-Crift pan uord6ya6d Henri uren- 
hin a dirua6r iu arba6c y gyt ac ef :y Ffieîno:af uedyr enill y dylyet o Normandi 
ar Anzi6. a Pheittaé. Ac ym ebroyd wedy hyntiy o acha6s tymbeftyl a mar6ol- 
yaeth dr6y y d6ylla6 oe aruacth yd ymchovelaéd-y Loegyr. Y vì6ydyn honno y' 
bu uar6 Géilim Canta6n!2o Gemeis. Âc yna y bu uar6 Llywelyn ab Maelgbn 
ieuanc 3 y gyuoeth. yg G6yned. ac y clad6yt yn Aber Con6y yn enrydedus, Y 
vlôydyn honno y croget G6ilìln Brewys ieuane y get Lywelyn ab Ïorwoerth wedy ' 
y dala yn yíauell y tywyflaée gyt a mecch Ïeuah urenhin g6reic y tŷwyffa06c.. Y 
vl6ydyn rac Gyneb-y bn uar6 Muelgon uab. Rys yn Llanêrch Aeron. ac y cìad6yt 
yn y cabidyldy'yu Yftrat Ffon. Y. vl6ydyn-hortho yd adeilaéd Henri orenbin. 
gaítell Paen ym Elsie; Odyna achs6ê teruyfit a uonffeì y rog Llywelyn ab - 





— 


% Keri. D. P, | 3Yn. MS.UL “ 
a Camtwm, . } 


456 BRUT Y TYWY6OGION. 


Iorwoerth ar brenhin y llofges Llywclyn dref y caftell Baldwin a Maes Hyfeid 
ar Gelli ac Aber Hodni. ac a diítrywa6d y keftyll hyt y lia6r, Odyna y tyn- 
maod y Went ac y g6naeth Gaer Llion yn llud6 kyt collit bonedigyon yno. Ac 
odyba y kych6ynna6d y geítyll Ned a chaflell Ketweli ac y byrya6d yr lla6r. 
Y vi6ydyn honno y llofges Maelg6n ieuanc a Maelgôn ab Rys Aber Teiui hyt 
ym porth y caftell ac y llada6d yr holl vorgeiffeit. ac a ymchoela6d yn undagasl 
wedy cael dirua6r anreith ac amylder o yfpeil. Ac odyna yd ymchogla6d ac y 
torres pont Aber Teiui. Ac odyna y doeth att Owein ab Grafad a gwyr Lly- 
welyn ab Iorwoerth y-ymlad ar caftell. a chyn penn ychydic o dydyeu. y torrai- 
faut y caftell a magneleu, Ac y goruu ar y caftellwyr ada6 y muroed a rodi y 
caftell. Y vi6éydyn rac 6yneb y bu uar6 Ion Brewys o greula6n agen wedy y 
eíliga6 oe uarch.. Ac yna y bu uar6 iarll Kaer Liion. Ac y bu uar6 Ybraham 
eícob Llan Eloy. Y vl6ydyn rac oyneb yd atgyweirya6d Rickert iarll Penuro 
bra6t Henri urenhin gaftell Maeffyfeid yr h6nn a diítry6affei Lywelyn ab Jor- 
woerth yr ys d6y ulyned kyn no hynny. Y vl6ydyn hesbo y kyrcha6d Llywclyn 
ab Iorwoerth Vrecheina6c. ac y diftry6a6d holl geítyll a threfyd y wìat. dr6y 
anreitha6 ae yípeila6 pob Jie. Ac ymlad a chaíell Aber Hodni vis a wnaeth 


gyt 2 blifieu a magneleu. ac yn y diwed peidya6 dr6y ymehoelut y dref yn. 


llud6. Ac yna ar y ymboel y lloíges dref Golun6y ac y dareftyga6d Dyffryn 
Teueitya6c. Ac odyno y cyrcha6d y caftell coch ac y byrya6d yrlla6r, Ac y 
Mofges dref Croes Ofwallt. Y vì6ydyn honno y bu teruyíc mg Henri urenhin 
a Riekert Marícal iarll Penuro. Ac yna y cytaruolles y iarlla Llywelyn uab 
Iorwoerth ac athywyffogyon Kymry, Ac yn y ile cynnulla6 dirua6r lu a orac 
ef ac Owcin ab Grufud. a chyrchu am benn Aber Myny6 a wnaethant ae lofzi 


a g6neuthur aerua o wyr y brenhin a oedynt yno yn kad6. Odyna yn ebr6yd - 


y goreskynnaflant hynn o geftyll. Kaer Dyf. ac Aber Gefenni. Penkelli. Blaen 


Llyfni. Bolch 1 y dinas. ac ae byryaffant oll yr lla6r eithyr Kaer Dyf. Y. 


vl6ydyn bonno yd ymgynnulla6d Maelg6n Vychan ab Maelg6n ab Rys. ac Owein 
ab Grufud ab Rys Gryc ae meibon h6ynteu. a llu Llywelyn ab Iorwoerth, a 
llu iarll Penuroam benn Kaer Vyrdin. Ac ymlad a hi trimis a g6neuthur pont 
ar Tywiaorugant. Ac yna y doeth y llogwyr yn asrua6c y gyt ar llan6 y 
dorri y,bont. A g6edy g6elet or Kymry na firéythei y hynt udunt ymchoelnt 
a wnaethant y golatoed. Y vì6ydyn honno y bu uar6 Rys Gryc yn Llan Deila6 
va6r. ac y clad6yt ym Myny6 yn ymyl bed y dat. Y vi6ydyn honno y gorffen- 
na6d Maelg6n Vychan adeilat caftell Tref Ilan yr h6pn a dechreuaffei Vaelg6n 
y dat kyn no hynny. Y vl6ydyn rac 6yneb y brathbyt Bickert iarll Penuro y 
my6n broyéyr yn Iwerdon wedy y ada6 oe dywyísogyon 2 yn doytlodrus. a chyn 
pênn y pythefnos ybu uar6. Y vl6ydyn honno y gellyg6yt Grufud ab Llywelyn 


ymi . : — — 
a Bweh, MSU . a Uarchogyon, | 











BRUT Y TYWYSOGION. — 457 
ab Iorwoerth wedy y uot ygkarchar whe blyned. Y vi6ydyn honno y bu uar$ 
Katwalla6n uab Maelg 6n o Vaelenyd yn y Com Hir. Y vioydyn rac 6yneb. y 
bu uar6 Owein ab Grufud yn Yftrat Fflur du6 merchyr wedy yr 6ythuet dyd 
o Yít6yll. ac y clad6yt y gyt a Rys y ura6t yg kabidyldy * y myneich, Y 
vl6ydyn honno y priodes Henri urenhin verch iarll Prouins. ac y gônaetl 
y ncitha6r yn Llundein y natolic g6edy kynnulla6 eícyb a chanm6yaf ieirll a 
bar6neit Lloegyr y gyt. Y vi6ydyn rac 6ynêb y bu uar6 Mada6c ab Grufud 
Maela6r ac y clad6yt yn enrydedus ym Manachla6c Llan Egweftyl yr honn a 
réndwalaffei Kyn no hynny. Y vì6ydyn bonno y bu uar6 Owein ab Maredud 
ab Rotbert o Gedewein. Ac yna y bu uar6 efcob Llundein, ac efcob Caer 
Wyragon. ac eícob Lincol. Ac un nos kyn nos Nadolig y kyuodes diarebus 
Wynt y torri aneiryf o dei ac egl6yffeu ac efiîga6 y coetyd a llawer o dyny on 
ac anifeileit. Y vl6ydyn honno y gellygaéd y na6uet Gregori bap, Gad6ga6n 
eícob Bangor oe eícoba6t. ac y kymer6yt yn enrydedus yn y crefyd g6ynu 
ymanaclila6c Dor. ac yno y bu uar6 ac y clad6yt. Ac yna y cauas Gilbert iarll 
Penbris dr6y d6yll gaítell Morgan ab Howel ym Machein. A g6edy y gadarn- 
hau yd atuera6d drachefyn rac ofyn Llywelyn ab Iorwoerth. Y vl6ydyn rac 
6yneb y bu uar6 Giwan uerch Ieuan urenhin g6reic Lywelyn ab Iorwoerth vis 

- Whefra6r yn llys Aber. ac y clad6yt my6n Mynwent newyd ar jan y traeth. â 
gyffegraffei Howel efcob Llan El6y. Ac y henryded hi yd adeila6d Llywelyn 
ab Iorwoerth yno Vanachla6c troetnoeth a eìwir Llan Uaes ym Mon. Ac yna 
, y bu uar6 Ieuan iarll Kaer Lleon a Chynwric uab yr arglôyd Rys, Y visydya 
' honno y deuth atta6 gardinal o Rufein y Loegyr yn legat y gan y na6uet Gregori 
bap. Y vl6ydyn rac 6yneb trannoeth o du6 g6yl Lac euegyly6r y tyga6d holl 
tywyffogyon Kymry ffydlonder y Dauyd ab Llywelyn ab Iorwoerth yn Yftrat 
Fílur. Ac yna y duc ef y gan y ura6t ArGyftli a Cheri a Cbyfeilg6c. a Ma6doy. 
a Mochnant. a Chaer Eina6n. ac ny ada6d ida6 dim namyn cantref Llyyn e 
hun. Ac yna y ìlada6d Maredud ab Mada6c ab Grufud Maela6r Rufud y ura6t, 
Ac yn y lle y digyuoethes Llywelyn ab Iorwoerth ef am hynny. Y vÌ6ydyn rac 
6yneb y bu uar6 Maredud Dall ab yr arglôyd Rys. ac y clad6yt yn y Ty 
G6ynn. Ac yna y bu uar6 efcob Kaer Wynt. ac y ganet mab y Henri urenhin 
aclwit Etwart. ac y delis Dauyd ab Llywelyn Rufud y uraét gan dorri aruoll ac. 
ef. ac y carchara6d ef ae uab ygrugyeith. 

Deugein mlyned a deu cant a mil oed oet Crift pan uu uar6 Llywelyn ab 
Iorwoerth tywyffa6c Kymry gôr a oed ana6d menegi y weithredoed da. ac y 
cladoyt yn Aber Con6y. wedy kymryt abit crefyd ymdana6. ac yn y ol ynteu y 
goledycha6d Dauyd y uab o Siwan uerch Ieuanurenh in y uam, Mis Mei rac 


a 
1 Senedd-dy. MS. Ll. 
3 N 


a 


458 BRUT Y TYWYSOGION. 


6yneb yd oeth Dauyd ab Llywe]yn a bar6neit Kymry y gyt ac ef byt yg Kaer 
Loy6 y 6rhau yr brenhin I y ewythyr. ac y gymryt ganta6 y gyfoeth yn gyfreithol 
Ac yna yd anuones y Saefon Wallter Marfcal a llu y gyt ac ef y gadarnhau 
Aber Teiui. Y viGydyn rac 6yneb yd aeth Otto gardinal o Loegyr. ac y delit 
ef allawer o archefcyb ac eícyb ac abadeu ac egl6yíwyr ereill y gytac ef y gan 
Ffrederic amhera6dyr gôr a oed yn yskymun yn ryuelu yo erbyn Gregori bap. 
A g6edy mynet y cardinal o Loegyr y cynnulla6d y brenhin lu. ac y doeth y 
dareft6g tywyffogyon Kymry, ac y kadarnhaaGd gaítell y Garrec yn ymyl y 
Differth yn Tegeygyl. ac y kymerth 6yftlon y gan Dauyd ab Llywelyn y nei 
dros Wyned. ar talu o Dauyd y Rufud ab G6en6yn6yn y holl dylyet ym Powys, 
ac y veibon Maredud ab Kynan y hall dylyet ym Meironpyd. a chan dyfynnu 
. Ddy Lundein yr cOnfli. a d6yn y gyt ac ef Rufud y ura6t. ar holl garchavoryon 
aoed y gyt ac ef ygkarchar y brenhin y Lundein. Ac yna y bu uar6 y na6fet 
Gregori bap. Y vl6ydyn rac 6yneb ychydic wedy y paícymord6ya6d Henri uren- 
hin y Peita6 y geiísa6 gan y 2 Ffreinc y dylyet ar y dired a dugafsei urenhin 
Ffreinc y ganta6 kyn no hynny ac nys cauas y vl6ydyn honno, namyn g6edy 
gell6g y ieirll drachefyn y trigya6d far urenhines ym M6rdy6s. Y vl6ydvn 
honno y kadarnha6yt hynn o geftyll yg Kymry. y gan Vaelg6n Vychan Garth- 
grugyn. y gan Ion Myny6 Buellt. y gah Roser Mortymer Maelenyd. Ac y bu 
uar6 Grufud ab Maredud ab yr argl6yd Rys archdiagon Keredigya6n. Y 
vi6ydyn rac Gyneb yd ymchoela6d Henri urenhin o V6rdy6s. ac y kyfarfagoyt y 
Kymry a llawer orrei ereill yn agkyfreitha6l, Y vl6ydyn rac 6yneb y bu uar6 
Rys Mechyll uab Rys Gryc. Y vl6ydyn honno y ceifsa6d Grufud ab Llywelyn 
dianc o garchar ŷ brenhin yn Llundein wedy b6ro raff dr6y ffeneftyr y tor allan a 
diskynnu ar hyt y raff. a thorri y raff. ae fyrtha6 ynteu yn y dorres y 6vn6gyl, 
Ac yna y llidyaod Dauyd ab Llywelyn adyuynnu a oruc y holl wyrda y gyt. a 
ruthra6 y elynyon ae holl deryyneu eitbyr a oedynt y my6n keítyll, Ac anuou 
kenadeu a llythyreu a wnaeth a dyuvnnu atta6 holl dywyísogyon Kymry. a 
pha6b a gyuuna6d ac ef eithyrGrufud ab Mada6c a Grufud ab Goen6yn6yn. a 
Morgan ab Howel. a llawcr o golledeu a wnaeth ef yr rei hynny. aekymell oc 
hanuod y darcíi6g ida6, Y vl6ydyn honno y bu uar6 Maredud ab Rotbert penn 
kyghor6r Kymry wedy kymryt abit crefyd yn Yftrat Fflur. Y vl6ydyn rac 6yneb 
y cyonullaéd Henri urenhin gedernit Lloegyr ac Iwerdon ar uedyr dareft6g hol! 
Gymry ida6. ac y doeth hyt yn Tegan6y. A g6edy cadarnhau y caftell ac ada6 
marchogyon ynda6 yd ymchoela6d y Loegyr gan ada6 aneirif oe lu yn gelaned 
heb y cladu wedy llad rei a bodi ereill. Y vl6ydyn rac Gyneb y bu uar6 Dauyd 
ab Llywelyn yn Aber vis Maorth, ac y clad6yt gyt ae dat yn Aber Coney. A 
, g6edy nat oed ctiued o gorff Ìda6 y gôledycha6d Owein Goch a Llywelyn y 
^ pyeintmeibon Grufud ab Llywelyn y ura6t yn y ol. Y rei hynny o gyghor g6yc 





> * a, . 
_ . F I Henri frenhig, MS. Ll, 2 Frenhin, MS, Ll, 
Mw h | 
ie ine Uc “ - 
Ay v. awc N, 
FA DF 
Fn AU O SW ' 
“a ? U 4 y a ee 





BRUT Y TYWYSOGION. 459 
da a rannaffant y kyuoeth yn deu hanner. Y vl6ydyn honno yd anuones Hen:i 
urenhin Nicolas de Mulus a Maredud ab Rys. a Maredud uab Owein y di- 
gyuoethi Maelgôn Vychan. Ac yna y goruu ar Vaelg6n ae eida6 ffo byt yg 
G6yned. ac Owein a Llywelyn veibon Grufud ab Llywelyn gan ada6 y kyuoeth 
y eftronyon. Aco acha6s bot brenbina6Ìl allu yn dyuynnu pa6b or â vei gyfun 
ar brenhin yn erbyn Owein a'Llywelyn. a Maelg6n a Howel ab Maredud o 
wlat Uorgan a oed yna y gyt ac Gynt yg G6yned wedy y digyuoethi yn gobyl o 
iarll Clar. A g6edy G6ybod a nadunt hynny yd ymgadwaflant yn y mynydoed 
at ynyal6ch. Y vl6ydyn honno y bu uar6 Ra6lff Mortymer. ac yn y le y cyuodes 
Rofer y uab. Y vl6ydyn rac Gyneb y bu uar6 Howel efcob Llan Ely6 yn Ryt 
Ychen ac yno y clad6yt. Ac yna y bu uar6 eícob Myny6. Y vl6ydyn honno 
yr ugeinuet dyd o vis Whefra6r y cryna6d y dayar yn aruthur yn gyffredin: ar 
dra6s yr holl deyrnas. Y vl6ydyn rac 6yneb y kymerth ardercha6c urenhin 
Ffreinc ae dri broder ac aneiryf o luoed Criftonogyon gyt ac 6ynt eu bynt hyt 
yg Kaeruflalem. Ac am diwed y vl6ydyn y mord6yffant y mar ma6r. X 
vl6ydyn honno vis Gorffennaf y g6naeth Grufud abat Yftrat Fflur hed6ch a 
Henri urenhin am dylyet a dylynt yr Manachla6c yr ys llawer o amfer kyn no 
hynny gan uadeu yr abat ar cofeint deg morc a deugein morc. a thrychan morc 
a dala6d. a thalu y gymeint arall my6n teruyneu goffodedic her6yd y keffir yn« 
yaeles y vanachla6c. YY vl6ydyn honno y kauas Owein ab Rotbert Gedewein y 
dylyet. ac y kauas Rys Vychan ab Rys Mechyll gaítell Carrec Kennen drachefyn 
a rodaffei y uam yn doyllodrus ym medyant y Ffreinc o gas ar y mab. Y vl6ydyn 
honno y kanathaGd Henri urenhin y abat. Yítrat Fflur ac abat Aber Con6y gorff 
Grufud ab Llywelyn. ac y dugant gantunt o Lundein y Aber Con6y yn y lle y ' 
mae yn gorwed. Y viGydyn rac 6yneb yd leth Lowys ureuhin ae dri broder ar ' 
urenhines hyt yn dinas Danneta!. ac y rodes Du6 ida6 y dinas yn r6yd wedy 
'ada6 or Sarafinyelt. Yr haf rac 6yneb yd ymchoela6d y dyghetuen yn y g6rth- 
Gyneb. ac y delit y brenhin y gan y Sarafinyeit wedy llad Robert y ura6t. ac 
amgylch degmil ar hugeint or Criftonogyon. a thros y ellygda6t ef ae hebrygyat 
ef ae wyr hyt yn Acris 'y goruu arna6 rodi Danneta drachefyn yr Saraffinyeit. a 
g6edy hynny y rodes Du6 iJa6 ynteu uudugolyaeth y dial ar elynyon Crift y 
íarhaet. Kanys ef a anuones y deu uroder byt yn Ffreinc y gynnulla6 nerth 
ida6 o follta g6yr arua6c tra drickyei ynteu ar urenhines yn Acris. Ac odyna 
yd ennilla6d ef dinas Danneta gan lad anneiryf or Saraffinyeit. 

Dec mlyned a deugein a chant a mil oed oct Crit pan uu uar6 brenhin 
Prydein wedy ada6 y un mab yn etiued ida6. Y vogflgn rac 6yneb-y bu uar6 
Geoladus Du uerch Llywelyn ab Iorwoerth, Ac yn diwed y vl6ydyn honno y 
bu uar6 Morgan ab yr argl6yd Rys wedy kymryt abit crefyd ymdana6 yn Yftrat 


1 Damieta, | 
3N3 


+ *. $ 


A, 


460 BRUT Y TYWYSOGION. 

Fflur. Y vi6ydyn rac 6yneb y bu gymeint g6res yr heul ac y diffycha6d yr 
holl dayar gantho hyt na thyfa6d dîm ffr6yth ar y coet na maes. ac na chahat 
pyíga6t mor nac auonyd. Ac yn diwed y kynhayaf y vl6ydyn honno y bu 
gymeint y gla6ogyd ac y kudya6d y llifdyfred 6yneb y dayar byt na allei oe mod 
fychd6r y dayar lygku y dyfred. Acy llifhaa6d yr auonyd yn y dorres y pynt. 

ar melineu ar tei kyfagos yr afonyd a chribdei)]a6 y côedyd ar perllanneu a 
gôneuthur lla6er o golledeu ereill yn yr haf. Y vi6ydyn honno y dnc Géilim 
ab Gorwaret y gôr a oed Synyfcal yr brenhin ar dir Maelg6n ieuanc dr6y orch- 
ymynn y brenhin y ar wyr Eluael anreith am eu bot yn keiffa6 aruer o. borueyd 
Maelenyd megys o ureint. Y vì6ydyn rac 6yneb y mord6ya6d Henri urenhin 
y V6rdy6s a dirua6r lu ganta6. a gorchymynn y vrenhinyaeth y Etwart y uab a 
Rickert iarll Kerny6 y ura6t ar vrenhines. Y vl6ydyn honno y Grawys yd 
ymchoela6d Thomas efcob Myny6 o lys Rufein. Y vl6ydyn ra6 6yneb yd ym- 
choela6d Lowys urenhin Ffreinc oe bererindaot wedy y uot whe blyned yn ym- 
lad ar Saraflinyeit. Y vl6ydyn honno yd ymchoela6d Henri vrenhin o Wafgéin 
g6edy ada6 yno Etwart y uab yn kad6 dirua6r lu y gyt ac ef. Ac yna y bu 
uar6 G6enllian uerch Vaelgon ieuanc yn Llan Vihagel Gelynrot, ac y clad6yt yn 
Yftrat Fflur. Y vl6ydyn rac 6yneb y bu uar6 Maredud ab Llywelyn o Veironyd. 

gan ada6 un mab yn etiued ida6 o Wenllian uerch Vaelgôn. Ac yn ebroyd 
goedy goyl Ieuan y bu uar6 Rys un mab .Maelg6n ieuanc wedy kymryt abit 
creuyd yn Y ftrat Fflur ac yno y clad6yt.. Yn y dydyeu hynny o annoc y kythreul 
y mag6yt teruyíc y r6g meibon Grufud ab Llywelyn. nyt amgen Owein Goch 
a Dauyd or neill tu. a Llywelyn or tu arall. Ac yna yd aruolles Llywclyn ae 
wyr yn diofyn ym Bryn Der6in dr6y ymdiret y Du6 creula6n dyuotyat y vrodyr 
a diruaor lu gantunt. a chyn penn un a6r y delit Owein Goch. ac y ffoes Dauyd 
wedy llad llawer or llu a dala ereilla ffoy dryll araìl. Ac yna y carchar6yt 
Owein Goch. ac y gorefkynna6d Llywelyn gyfoeth Owein a Dauyd. Y vl6ydyn 
honno y bu uar6 Mararet uerch Vaelg6n. goreic Owein ab Rotbert. Ac y 
pryn6yt y gloch uaGr yn Yftrat Fflur yr trugein a doy 6orc ar bymthec ar hu- 
geinta d6y uu. Ac yn y lle y drychaf6yt ac y cyffegr6yt y gan eícob Bangor. 

Ac yna amgylch diwed haf y bu uar6 Thomas Walis eícob Myny6. Y vl6ydyn 
rac 6yneb y doeth Etwart uab Henri urenhin iarll Kaer Llion y edrych y geftyll 
ac dired yg G6yned. Ac yna y doeth dylyedogyon Kymry att Lywelyn ab 
Grufud wedy y hyfpeilao oe rydit ae keithiwaw. a menegi yn g6ynuanus bot 
yn well gantunt y llad yn ryfel dros y rydit. no godef y fathru gan eftronyon 
droy geithiwet. A chyffroi a oruc Llywelyn 6rth y dagreuoed. am eu hannoc 
Gynt ae kyghor kyrchu y beruedwlat ae goreíkynn oll kyn penn yr Gythnos. a 
chyt ac ef Maredud uab Rys Gryc. Ac odyna y kymerth Veironnyd ida6 e 
hun. Ar rann a oed eida6 Etwart o Geredigya6n ef ae rodes y Varedud ab 
Owein. a Buellt gyt a hynny. A thalu y Varedud ab Rys Gryc y gyfoeth gan 
Grthlad Rys y nei oe gyfoeth. a rodi y kyuoeth y Varedud uab Rys heb gynhal 
dim ida6 c hun or tired goreíkynn oll eithyr clot a gobr6y, Ac odyna y gorcs- 











BRUT Y TYWYSOGION. 462. 


kynna6d Werthrynyon y gan.Rofer Mortymer-ya y la6ehun. Ac yna y kyfe 
íegr6yt yr Athro Rys o Gacy Riv! y gan y pab yn.eícob ym Myny6. Y vi6ydyn, 
rac 6yneb y kyrcha6d Llywelyn ab Grufud. a Maredud uab Rys. a. Mavedud uab- 
Owein. a lla6er o dylyedogyon ereill y gyt ac ef: y gynoeth Grufyd ab G6en6yn- 
Gyn. ac y goreskynna6d oì]. eithyr caftell y Trall6g Garan 2 o.dyffryn Hafren ae 
ychydic o Gaereina6n, <A diftry6 a wnaeth geftell Bydydon. Yykyfrog hynny y, 
kynnulla6d Rys Vychan uab. Rys Mechyll a oed.yn Lloegyr ar dchol dirua6t, 
borth a chedernit o var9neit a marchogyon Lloegyr y gyt.acef. Ac y doeth. 
hyt yg Kaer Vyrdin. Ac odyna yn Gythnos y Sulg6yn y duc hynt y Dinefor, 
A. g6edy dyuot y my6n yr caftell y delis y caftellwyr.ef. a chyrchu a wnaethant: 
y llu a dala y bar6neit ar marchogyon urdolyog. allad m6y no.d6y vilorllu, Ac 
yna y kyrcha6d y tywyffogyon Dyfet. a diítry6 a. wnaethant gaftell Aber Toran 3. 
a Llan Yftyffan. ac Arberth. ar Maen Clocha6c. a lloígi y. dref ar trefyd. Y 
vl6ydyn rae 6yneb y goreskynpa6d Lly6elyn ab Grufud Gemeis. Ac y kym- 
modes 4 Maredud a Rys Vychan y nei. Ac odyno yn gyfun y kyrchaffapt Dref- 
draeth. ac y briwaffant y caftell, Ac odyno y kymere$ant Varedud.ab Owein y. 
gytac6ynt. âc y kyrchaffant Ros. ac y llofgaffant y wlat oll eithyr Haslfford, 
Ac odyno yd h6ylaffant y wlat Uorgan, A g6edy goreígynn a chael .caftell 
Llan Geneu yd ymchoelaffant adref. wedy llad llawer a dala ereill. Ac yna y 
bu uar6 Maelg6n ieuanc ac y cladéyt yn Yftrat Ffur, Y vÌ6ydyn honno am- 
gylch g6yl Feir yn A9 y deuth Henri nrenhin.a llu ma6r ganta6 byt yn Tegan6y, 
Ac yno y trigya6d hyt wyl Veir ym, Medi. Ac yna yd ymchoela0d y Locgyr. 
Yn yr amfer h6nn6 y lloíges egl6ys Llan Badarn Va6r. Ac y kymyda6d 5 Lly- 
welyn ab Grufud a Grufud ab Mada6c. ac y, gyrra6d Grufud ab G6en6yn6yn ar. 
dehol oe gyfoeth. Y vl6ydyn rac Syneb y rodes kypnulleitua o dylycdogyon 16 
ffydlonder y Lywelyn ab Grufud gan 6 boen yígymunda6t. Ac ny chetwis. 
Maredud ab Rys y 116 h6nn6. namyn mynct yn y crbyn yn agkywir, Y: 
vi6ydyn honno y bu teruyíc yn Lloegyr y 76g yr eítronyon amgylch g6yl Ieuan 
Vedydy6r. Y vì6ydyn honno yd aeth,Dauyd. ab. Grufud a Maredud ab Owein 
a Rys Vychan. a Rys Mechyll y ymdidan.a Maredud ab Rys. ac a Phadric Dy- 
faes íynyfgal y brenhin yg Kaer Vyrdin hyt yn Emlyn. pan welas Maredud a 
Phadric y g6yr ereill torrì kygreir a wnaethant ac hachub. Ac yna y llas Padric 
a llawer ovarchogyon a.pbedyt y gyt ac.ef. Yn diwed y vì6ydyn honno y 
mord6ya6d Henri urenhin y ymdidan a brenhin Ffreinc. 
Trugein mlyned a den cant a mil oed oet Crift pan, aeth Llywelyn ab Grufud 
y Vuellt. a d6ôyn Buellt oll y gan Rofer Mortymer eithyr y cafell. Ac odyna 


— " dr6y ymdeith ex dra6s Debgnbarth heb wneuthur dr6c y neb yd ymchoela6d y_. 


— ———————————————— Oa 


1 Riwyn. MS. Ll. 4 Cyfodes. MS. Ll. 
a Q.-an. a ran, $ u 
3 Coran, 6 Dan. ib, 


462 BRUT Y TYWYSOGION. 

Wyned. Ac yn y Ile y cauas g6yr Llywelyn o gyrch nos heb un ergyt ymiai 
gafell Buellt. A g6edy dala y caftellwyra chael y meirch ar arueu yr dotrefyn ar 
yipeil oll y diftry6affant y kaftell. Ac yna y doeth Owein ab Maredud o Eluael y 
hed6ch yr argl6yd- Lywelyn. Y vi6ydyn rac 6yneb y bu uar6 Goladas verch 
Rufud ab Llywelyn gwreic yr argl6yd Rys ab Rys Mechyll.. Ac yna am galan 
gayaf y bu uar6 Owein uab Maredud argl6yd Kedewein. Y vidydyn rac 6yncb 
y bu uar6 iarll Clar. Y vi6ydyn honno amgylch g6yl Andras y doeth rei o 
gyghor g6yr Maelenyd yr cafîtìl newyd a oed y Rofer Mortymer ym Maelenyd. 
A g6edy dyuot y my6n drwy d6yll y lladaffant y porthoryon. ac y dalyaffant 
Howel ab Meuruc a oed g6nftabyl yno. ac wreic ae veibon. ae uerchet. a menegi 
byny a wnaethant y fynyfgal a ch6nftabyl yr aggl6yd Lywelyn. A bryffya6 a 
oruc y rei hynny yno y lofgi y caftell. A phan gigleu y dywededic Roffer hynny 


- dyuot a wnaeth a dirua6r gedernit yn borth ida6 hyt y dywededic gaftell. a 


» 
- 


phebyllya6 o vy6n y muroed ychydic o dydyeu. A phan 6ybu Llywelyn bynny 
kynnulla6 llu a oruc a dyuot hyt ym Maelenyd. a chymryt g6rogaeth g6vr 
Maelenyd. A g6edy ennill deu gaftell ereill rodi kennat a wnaeth y Roíer Mor- 
tymer y ymchoelut drachefyn. Ac ynteu dr6y arch g6yr da Brecheina6c a acth 
y Vrecheima6c. a g6edy kymryt g6rogaeth y wlat yd ymchoela6dy Wyned. Y 
vi6ydyn rac 6yneb y kyrcha6d Ion Yftrog ieuanc a oed Vaeli yg kaftell Bald- 
win gyrch nos a dirua6r lu ganta6 ar dra6s Keri a Chedewein. A g6edy kyn- 
nulla6 dirua6r anreith o hona6 ymchoelut a oruc drachefyn. A phan gìîgleu 
y Kymry bynny y ymlit a wnaethant. a llad y dyd h6nn6 or. Saefon m6y no 
deudeg kant y r6g ar y meyí3ed. ac yn yícuba6r Aber Mi6l. Ac yn ylle 
wedy byngy y llofges Ion Yftrog yr yfcuba6r acha6s y lladua honno. ac ychydic 
wedy hynt y llas y Kymry yn ymyl Colun6y. Yr amfer h6nn6 yd oed Etwart 
yn ymdeith ardâì G6yned. ac yn llofgi rei or trefyd. A g6edy hynny yd ym- 
choela6d y Loeger. Ac yna o annoc y kythreul yd ymedewis Dauyd a chedym- 
deithas Llywelyn y ura6t. Ac yd aeth y Loegyr a rei oc aruollwyr y gyt ac 
ef, Ar amíer h6nn6 y kyuodes bar6neit Lloegyr arei oieirll y gyt ar Kymry 
yn erbyn Etwart ar eftronyon. ac aruaethu eu g6rthlad oc eu plith ac o holl 
Loegyr a dareftôg y dinaffoed kedyrn o nadunt o diftry6 y keftyll. a lloígi y 
llyffoed.- Ac yna y diftry6a6d Llywelyn y keítyìl a oed yg Goyned yn y gyfoeth. 
Nyt amgen Degan6y a Chaer Faclan. A Grufud ab G6en6yn6yn a diítry636d 
caftell yr Wydgruc. Y vi6ydyn rac 6yneb y bu gofad6y deruyfc y r6g Henri 
ureuhin ac Etwart y uab. Ae kymhorthéyr or neill tu. Ar ieirll ar bar6neitor tu 
arsll. Ac yn bynny y doeth hyt ym Maes Leos? brenhin Lloegyr a brenhin yr 
Almaen ae deu uab wedy ymaruoll y gyt ar dala y ieirll ar bar6neit a oedynt yn 
mynnu kyfreitheu a deubdeu da Lloegyr. Ac eiífoes y dyghetuen a ymchoelaod 
yo y gôrth6yncb. Kanys y ieirll ar bar6neit a delis yno y brenhined. a deu 





£ Lewes. MS Ll, 








BRUT Y TYWYSOGION, 46a. 


uab Henri urenhin nyt amgen Etwart ac Etm6nt. a phump ar hugein or bar- 
6neit pennaf a oed y gyt ac 6ynt. a llawer or marchogyon bonhedickaf o 
nadunt, wedy llad m6y no deg mil o wyr y brenhined. herwyd y dywawt rei 
or gwyr a uu yn y vr6ydyr. A g6edy hynny o gyghor y gellyga6d y ieirll uren- 
hin Lloegyr gan garcharu y rei ereill, Y vl6ydyn honno y trigya6d y Kymry 
yn hed6ch y gan y Saeíon, a Llywelyn ab Grufud yn dywyíía6c ar holl Gyme 
Iy. Ac yna y bu uar6 Llywelyn ab Rys ab Maelg6n yr 6ythuet dyd or yîì6yll, 
Y vi6ydyn rac 6yneb du6 Ieu kyn g6yl a drjnda6t y diegis Etwart uab Henri 
urenhin o garchar Sim6nt M6nfford o gaftell Henfford dry yitrys Roíer Mor- 
tymer. A g6edy hynny y kynnulla6d Etwart dirua6r lu o.ieir)l a har6neit a 
marchogyon arua6c yn erbyn Sim6nt Monfford ae gyt aruoll6yr. a du6 Ma6rth 
neífaf wedy Ac6ít y doethant y gyt hyt ym Maes Efíam. <A g6edy bot dareít6g 
y vr6ydyr y rygtunt a llad llawer o bop tu y dyg6yda6d Sim6nt M6uford ae uab. 
a lluoffogr6yd o rei ereill. Y vl6ydyn honno vis Maorth y bu uar6 Maredud ab 
Owein yn Llan Badarn Va6r ac y clad6yt yn Yítrat Fflur. Ac yna y detholet y 
pedweryd Clemens yn bap. Y vl6ydyn rac 6yneb y dihegis deu uab Sim6nt 
Monfford o garchar y brenhin, A g6edy kadarnhau kaftell Kelli Wrda o wyr 
ac arueu ac ymborth mord6ya6 a wnaeth y Ffreinc y geiífa6 nerth y gau x 
kereint ae kedymdeithon, A phan gigleu Henri urenhin hyany. kynnulla6 
dirua6r lu a oruc o holl Loegyr y ymlad ar caftell wedy g6yl Ienan Vedydy6r; 
Ar caftellwyr yn wra6l a gynha]atïant y caítell hyt nos wyl Thomas cboftol, Ac. 
yna o eiffen ymhorth y rodaffant y caftell dr6y gael o honunt y heneideu ae 
haelodeu ac harueu ynryd. Y vi6ydyn rac 6yneb yd ymaruolles Llywelyn ab 
Grufud a Jari] Clar. Ac yna y kyrchaGd y iarll Lundein a dirua6r lu ganta6, 
a throy d6yll y b6rgeiffeit y goreíkynna6d y dref. A pban gigleu Henri urenhin 
ac Etwart y uab hynny kynnulla6 dirua6r lu a orugant a chyrchu Llundein ag 
ymlad a hi. a throy amodeu kymell y iarll arb6rgeiffeit y ymrodi udunt, .A g6edy, 
hynny du6 g6yl Galixto bab y ffuryfha6yt hed6ch y r6g Henri urenhin a Lly- 
welyn ab Grufud dr6y O&o Bonus legat y pab yn gymodrod6r y rygtunt yg kaftell 
Baldwin. a tbros y kyfundeb h6nn6 yd edewis Llywelyn ab Grufud yr brenhin 
deg mil ar hugeint o uorceu o yftyrligot. Ar brenhin a genhataa6d ida6 ynteu. 


gGrogaeth holl var6neit Kymry. ac ymgynbal or bar6neit yr eidunt y dana6- 


ynteu byth, ac eu gal6 yn dywyílogyon Kymry o hynny allan. Ac yn tyftyolaeth 
ar hynny y kynhalya6d y brenhin y fiartyr ef y Lywelyn o gytíynnedigaeth ac y 


etiuedyon yn r6ymedic oe infeil ef. ac infeil y dywededic legat. a hynny a gad--: 


arnha6yt o awdurda6t y pab, Yn y vi6ydyn honno y llada6d Charles urenhin 


Ciíil Coradin wyr Ffrederic amhera6dyr a mab Ffrederic y my6n br6ydyr ar, 


Uaes y Poyl. Y vl6ydyn honno y dareítyga6d S6dan Babilon dinas Antiochia 


g6edy llad y g6yr ar g6raged a diffeilha6 golat Armenia ac eu d6yn y geithiwet. . 


Y vl6ydyn rac 6yneb y bu uar6 Grono ab Eidnyuet a Ioab Abat Yftrat Fflur, 
Y vl6ydvn rac 6yneb ym mis Racuyr y bu uar6 Grnfud ab Mada6c Uychan y 


ura6t, ac y clad6yt yn Llan Egweítyl.. Deg mlyned a thrugcint a deu cant a . 


«4 SRUT ¥ Y YWYSOGION. 
mail ced oet Oiift pdh uu 'ulir6 Maredud ib Grufud argloyd Hiraryn drannoeth 
‘© du6 g6yl Laty wyry yg kaftell Llan Ymdyfri. 'ac y cladôyt yn Yftrat Fflur. 
Y ŵ6ydyn honno y gordfpynna6d Llywtlyn ab'Grefud puftell Gaer Filu. Y 
vi6ydyn honno y bu uar6 Eiowys brenliin Ffreinc uc uzb. a legat y gyt ac ef ar 
y fford yn mynet y Gaerulfalefn. ar Lowys h6nnb -yffyd ‘fant enrydedus yn y nef, 
Y vÌ6ydyn rac6 yneb y whechet dyd wedy a0ít y bu uar6 Maredud ab Rys Gryc 
yz keftell y Dryíì6yn. ue y clad6yt yn y Ty G6ynn rac bron yr allaor vaGr. Ym 
penn teir 6ythnos wedy hynny y bu varé Hyb ieaanc uab Rys Mechyll yg 
cefidll Dinef6r. ac y cìmd6yt yn Tal y Liychéu, Y vidydyn rac 6yncb y bu uar6 
Henri urenhin 400 gŵyl Filie Wyry g6edy yéiedychu 6ythnos a mis ac un 
vidydyn ar bymthec a Aeugein. ac y clad6yt yn y Vanachla6c newyd. yn Llun- 
dein. A g6edy ef y goledychasd y mab hynaf ida. a g6êithredoed h6nn6 yffyd 
yfcriuenedîc yn yítoryaeu y brenhined. Y Vidydyn hotino géyl Sein Denis yd 
etholet y decuet Gregori bap. Y vidydyn rac 6yneb yd atuera6d Owein a Grufuâ 
¥eibon Mayeded ab Owein y kym6t perued y Gynan y bra6t amgylch g6yl Veir 
ŷ canhéyfien. Y vidydyn rac 6yntb amgylch y pafc bychan y gof6ya6d Llywelyn 
# Grofad zaftell Dol Voréyn. A dyuynnu atta6 a oruc Rufod ab G6en6yn6yn. 
ac ymliw nc ef am y twyll ar agkywirdeb a wnâthoed ida6. a d6yn y arna6_ Ar- 
6jfili'a their tref. ardec o Gefeila6c yflyd tu drat y Dyfi yn Riw Helyc. a dala 
Owein y mabhynaf idad ae déyn y gyt ae ef hytyg Goyned. Y vÌ6ydyn honno 
ŷ £6naeth y decnet Gregori bap gyffrediri gônili yn Li6n du6 calan Mei. Y 
'W6ydyn honno du6 ful g6edy du6 g6yl Veir yn A6ft y kyffegr6yt yn Llundein 
Etwart ah y trydyd Henri yn nrenhin yn Lloegyr... Y vl6ydyn honno amgylch 
g6yl Andras yd anuones Llywelyn gehadeu at Rufud ab Gd6en6yn6yn hyt yg 
eaftell y Trall6g. Ac ynteu at haruolles Gynt yn Ìlawen ac ae duc yr caftell. ac 
$t porthes yh anhéyl. Af hos honno yd aeth ef y Am6ythic ac y gotchymyn- 
ŷm6d yt caftellwyr attâl y kenadeu yg kerchar. <A phan gigleu y tywyfia6c 
hynny kynnullâ$ holl Gymfy a wnaeth y ymlad âr caftell. A g6edy dyuot yno 
az fa y rodes y caftellwyr ida6 y éaftell. A g6edy rydhau o hona6 y câftellwyr 
ar ketiaden y llofges y caftell hyt y faGr. A codyna. y gotefyynna6d holl gyu- 
oeth Grufud ab G6en6yn6yn heb Grthoynebed. ac y goffodes y f6ydogyon ec 
lum yn yr holl gynoeth. Yn y vi6ydyn honno y bu gyfnewit deu gym6t y r6g 
Kynan a Rys ieuanc. ac y deuth Pennard y Gynan. ar kym6t perued y Rvs 
Vychan. Y vi6ydyn rac 6yneb ychydic ar Ieu Kychafel y gofiodes Etwart uren- 
hin g6êfli yn Llundein. Ac ynt y goffodes ef goffodeu newyd ar yr haîl dêyrn- 
at. Yr y vÌ6ydyn honno yn y pymthecuet dyd o A6ft y bu uar6 .... ab Maredud 
ab Owem. ac y clad6yt yn Yftraf Fffur gêir lla6 y dat. Y vidydyn honno am- 
gylch g6yl Veir ymr Medi y deuth Etwart urenhin o Lundein hyt yg Kaer Lleon. 
ac a dyuynna6d atta6 Eywelyn ab. Grofad tywyffa6c Kymry y wneuthur ida6 
g6rogweth. Ar tywyífa6c â dyuynnd6d atta6 ynteu holl var6neit Kymry. ac 
o gyffredirr gyghor nyt aeth ef at y brenhin o acha6s uot y brenhin yn kynhal 
y foodrot ef. ‘nyt amgen Dauyd ab Grafad. a Grufud ab G6en6yn6yn. Ac or 





BRUT Y TYWYG6OGION. 4605. 


acha6g bénn& yd ymchoela6d y brenbin yn Ìlidya6c y Loegyr, ac yd yor 
choelaéd Llywelyn y Gymry. Y vì6ydyn honno yr 6ythuet dyd o wyl Veir ym 
Medi y. kzyna6dr y dayar yg Kymry amgylch a6r ech6yd. Y v)6ydyn honno y 
mosdéyasd Emri uab Sim6nt M6nford, ac Elianor y chwaer tu a G6yned.. At 
ar yr hyut honno y delit 6ynt y gên porthmyn Ha6lfford.. Ac y hanuonet yg 
karcher Htwart urenhin. Ar Elianor bonno a gymeraffei Lywelyn yn wrei¢ 
priaGt ìda6_ dr6y eiseu kyndrycha6l. A honno dr6y wedien ac anpoc Innoffems 
bap a bonhedigyon Lloegyr a rydhasyt. Ac yna y g6naetbp6yt priodas Llywelyg 
ac Elienor yg Kaer Wynt. ac Etwart urenbin Lloegyr yn coftt y wled ar 
neìtha6r c hun yn ehalaeth. Ac or Elianor honno y bu y Lywelyn uerch a elwit 
Géenllian. Ac Elianor a uu usr6 y ar etiued. ac y clad6yt yn Llan Vacs ym 
Mon. Ar dywededic Wenllian wedy mar6 y that adducp6yt yg keithiwet y 
Loegyr. a chyn bot yn oet y g6naethp6yt yn uanaches oc hanuod. Ac Emri 4 
yydha6yt o garchar y brenhin. ac a duc hynt y lys Rufein. Y vl6ydyn reo 
Gyneb yd anuones yr argl6yd Lywelyn mynych genadeu y lys y brenhin 6rth 
ffurfa6 tagnafed y rygtunt. ac ny rymhaa6d ida6. Ac yn y diwed amgylch gwyl 
Veir y kanli6ylleu y goffodes y brenhin g6níliyg Kaer Wyragon. Ac yno yd anv 
fodes trillu yn erbyn Kymry. Un y Gaer Lleon ac ef e hun yn y blaen. arall y 
gaíteli Baldwin. 3c yn y blaen iarll Lincol. a Roíer Mortymer. Y rei hynny 
a dodes Grafud ab G6en6yn6yn y garefkyn ae gyfoeth a gollaffei kyn no hynny 
gan attal yr brenhin Gedewein a Cheri a G6erthrynyon a Buellt. Ac yna y 
goreskyna6d iarll Henfford Brecheinaéc. Y trydyd llu a anuones y Gaer Vyrdin 
a Cheredigya6n. ac yny blaen Paen uab Padric Dyfa6s. Y viGydyn rac Gynely 
y kylchyna6d iarll Lincol a Rofer Mortymer gaftell Dol Vorwyn ac ym penn 
y pythe6nos y ka6ílant ef o eiffeu d6fyr. Yna y kyfuna6d Rys ab Maredud. 2 
Rys Wynda6t nei y tywyfla6c. a Phaen uab Padric Llywelyn y ura6t a Howel, 
a Rys Gryc a adaGffant y kyuoeth ac a aethant y Wyned at Lywtlyn. Rys ab 
Maelg6n a aeth at Rofer Mortymer ac a rodes dareítygedigaeth yr brenhin yn 
Nao Rofer. Ac yn diwethaf oll o Deheubarth y kyfuna6d Grufud a Chynan 
veibon Maredud ab Owein a Llywelyn ab Owein y nei ar brenhin, Ac uelly 
y- dareftyg6yt holl Deheubarth yr brenhin. Ac yna y dareftygaod Paen uab 
Padric yr brenhin tri ehym6t o Uch Aeron. Anhunya6c a Meuenyd ar kym6t 
Perued. Ac ydaeth Rys uab Maredud. a Rys Wynda6t. a deu uab Maredud 
ab Owein y lys y brenhin y hebr6g g6rogaeth a ll6 kywirdeb ida6. Ar brenhin 
a oedes gymryt y g6rogaeth byt y cénfli neffaf gan ell6g adref Rys ab Maredad 
a Grufud ab Maredud ac attal y gyt ac ef Gynan ab Maredud a Rys Wynda6t. 
Ac yna y dodes Paen Lywelyn ab Owein yn uab yg kad6ryaeth o acha6s diffyg 
oet. G6edy hynny yr 6ythuet dyd o wyl Ieuan y g6naeth Rys ab Maelg6n ar 
pedwar bar6n vry 6rogaeth yr brenhin yn y k6níli yg Kaer Wyragon. Y 
vì6ydyn bonno wyl Iago Eboítol y deuth Etm6nt bra6t y brenhin allu ganta6 
39 





BRUT Y SAESON *. 


Yma y dechereu. Brenhined y Saeffon : 


(GGwepy daruod yr anodun vall dymheftylus. ar newyn girat a dywetpwyt 
vchot. yn oes catwaladyr vendigeit: y doeth y íaeífon a gorefgyn lloegyr or 
mor pwy gilid. ay chynal adan pymp brenhin. val y buaffei gynt yn ocs Hors 
a Hengift pan deholaffant Gortheyrn Gortheneu o dernynev lloegyr. ac ay 
rannaffant yn pymp ran ryngthunt. Acyna y íymudatlant henweu y dineflyd. 
ar trefi. ar randiroed. ar cantrefoed. ar fwidtv. ar ardaloed: herwyd ev Ieith 





LLYMA 
VRUT Y TYWYSOGION, 


WAL Y BU RYFELOEDD, A GWEITHREDOEDD ENSEILIAD, A 
DIALEDDAU, A RHYFEDDODAU. GWEDI EU TYNNU O'R HEN 
GOFION CADWEDIG A'U BLYNYDDU YN DREFNEDIG GAN 


GARADAWC LLANCARFAN,. 

Yr Hanes ucbod a gopiwyd o Lyfr George Williams o Aber Pergwm Yfg<veier, gennyf 
i Thomas Richards Curad Llan Gralle, yx y flwyddyn 1764. A minnau lorwerth 
eblorwerth Gwilym aì copiais o Lyfyr y Parcbedig Mr.Ricbards yn frwyddyn 1790. 

A ai dadgopiais of i Owain Myfyr, ym Mefyryd y ffwyddyn 1800. 


ean 
BRUT Y TYWYSOGION. 


‘Ow Criít 660, y bu farw Cadwallawn ab Cadfan brenin y Britanniaid ac 
y daeth ei fab ef Cadwaladr fendigaid yn Frenhin yn eì le; a gwedi deng- 
mynedd yn heddwch y daeth y Clefyd mawr a elwir y Fall felen” ar holl. ynys 
Prydain, a hynny a ddechreues pan oedd oed Crift yn 674. Ac achaws y Fall 





9 Bibl. Cotton. Cleopatra B. V. P. 136. Plut. XIX. A. 
Ar ol Hanes Gruff. ab Artbur y moe fêl bynn. yn y llyfyr yma, 


HU ! 
ee 


BRUT Y SAESON. a69 


wynt ehyn. ‘London y galwaffant ceerllud. Evirwic ney Yorck y galwaffant 
caer effrauc. ac val hynny holl dineffyd Tloegyr a fumndafant ev benweu. or 
.fei yd-adeerwyt yr hynny hyt hediw.onaduot. Hwndrwd y galweint cantref, 
fire y galweitit fwyd. Ac ydwyh«r pdf yr ocb a delei rac llaw: yr arwyd | 
dwillodens yfgymun. «uu ryngthuut pan ladaffant boll Deledogeon ynys brydeyn 
ar vynyd-Ambri. fef oed hynny draweth hawre foxes. Ac am bynny-y galwat- 
fant y randirowd weft fex. eftíex fwthfex. yr hynny hyd hediw. A Hyna val y ran- 
naffant lloegyr. y ryngfhunt. y vrenhin kent hell-fwîd geint a dan y thervynev, 
Ac un efgobat a oell ymy: gyuoeth. nyt &mgen -Archeípob eint. ac efcob caer 
faw. Y vrenhyn weftfex -y doeth wylteffire. barrocflire ffwthíex. ffwtham- 
teílìre, deuynffire. a chornwayle. A phym efgobot a oed yny gyvoeth. nyt am- 
gen. b(xob íabydburie, ac efcob badon a oed yna yn Wellys. Ac efcob chicheftyr. 
ac efcob wincheftyr. ac: efeobexeftyr. yr hon a rannwyt yna yn deu'hanner : y. 
neil henner î Cridintene. ar hanner-arall y íeirtt german yngherniw. Y vren- 
hin mers y ddeth gleueeferfíire. wircefterffire. warwicflire. fitatfortflire. der- 
biffire. cheftyrffire. fchropffire. herfortffire. oxenfortflire. bockinghamfire, 
. hontyndonffire. a hanner betfortílire. northamtonffire. leiceftyrffire. nicole- 
flire. notinghamflire. A their efgobst oed yny gyvoeth: nyt amgen. efcob 
caerlleon, ac eícob-henfford. ac-efeeb caervrangon. Y vrenhin eftíex y doeth 
cantebruggfiire. northfolc. íouthfolc. eftfex a hanner. betfortflixe. A their eícobat 
a oed yny gyvoeth: nyt amgen efcob norwic. ac eícob llundein. ac efcob eli. 
Y vrenhin northhumberlond y doeth or.tu hwnt i humyr byt yn mor prydyn. A 
dwy efcobot a oed yny gyveeth. nyt amgen -archefcob caereffrauc. ac eícob 
durham. Ac valydoedynt velly yn gwledychu yn hedwch dagnauedus a gwedy 
peidiaw or dymhefty]. 

'Ef a doeth Iuor vab alan ac ynyr y nei val y dywetpwyt uchod y dir lloegyr 
ac ev llu git:ac wynt. Sef oed hynny : teir blyned a phedwar vgeint a chwechant 





BRUT Y TYWYSOGI ON. 


honao ydd aeth Cadwaladr a Mawer o bob, oreuwyr y Bryttaniaid i Lydaw 
lle ydd eedd. eu cydwladwyr wedi gwìadychu yn hir o amfer eyn no hynny ; 
ac achaws y clefyd nis gellid«rhyfelu yn ynys “Prydain na llafuriaw daear, ac o 
bynny y digwyddes newyn mawr oni bu ferw niferoedd rhyfeddawl o'r Cymry 
a'r Saeíon ; a'r Newyn, a'r Fall, a barhéis unmlynedd ar ddeg, onid aethant yn. 
doft eu gormail holl bobloedd ynys Prydwm. A gwedi dyfod diwedd ar y dial- 
eddau hynny, fe ddodês Gadwaladr ynys Prydain a'i choron yn nawdd ac 
adnau Alan Brenin Llydaw, aca aeth i 'Rwvain wrth gyngor Angel a welíei 
efe yn ei lefmair, ac yno'y bu efebum mlynedd ac y bu farw yno, a phan ddel 
ei efgyrn ef oddiyno-yn ôl i ynys Prydain y cant y Bryttanjaid eu Braint a'u 
Coron yndly. ‘dywald yr Angel “wrth Gadwaladr, 


da Ŵ 
. y . od 


470 BRUT Y SAESON. 


gwedi geni duw. Ac yn ev herbyn wyntheu y doeth y faeffon: ac ymlad at 
wynt yn wychyr creulon calet. ac yn yr ymlad hwnnw y llas Iluofogrwydo by | 


tu. Ac or diwed y goruu ivor: ac y goreígynws kerniw a dyfneint a gwlatyt 
baf. Ac yna y doeth y faeffon y gynullau. ev nesthoed attadunt idyuot am 





beniuor: ac yna y doeth gwyrda ryngthunt. ac y tagnavedwit wynt Acynay — 


cymmyrth ev ethelburga yn wreica idaw. ac eu a beris gwneuthur freutur y 
— meneich yn glaítingburie, ar y goít y han, a hynny drwy llywodraeth Add- 
mus manach fant or ty, hwnnw. ac yn yr cil ulwydyn gwedy dyuot iuor ir ynys 
honn y bu marwolaeth yn iwerdon. Ac ef a rodes iuor ieglwys caer wynt 
deng hidys ar ugeint o dir lle gelwir ewerlond yn ynys with. a deng hidys 1 
deugeint yn y lle y gelwir vrerdinges. Pedweryd ulwydyn gwedy y dyuot ef 

ir ynys honn y crynws y daear yn: manaw. Blwydyn gwedy hynny y bu gwlaw 
gwact yn ynys brydein. ac yn iwerdon, ar llaeth ar emenyn a drofas yn waedawl 
liw. Eil ulwydyn gwedy hynny y cochas y lleuat yn waedawl liw. Pan 
ocd oet crift D.CC.I, y bu uarw Wrcardies brenhin kent, ac y gwnaethpwyt 





BRUT Y TYWYSOGION. 


Oed Crift 683, y dahfones Alan brenin Llydaw ei fab Ifor ac Ynyr ei Nai i 
dwy Lynges gadarn i ynys Prydain, a rhyfel a fu ryngddynt a'r Saefon, a gor- 
fod ychydig arnynt, ynâ y cymmerth Ifor arnaw Bennaduriaeth y Bryttaniait. 
A gwedi hynny y daeth y Saefon yn ei erbyn ef a llu cadarn, a chad ar fat 2 
fu ryngddynt lle y gorfu Ifor a'r Bryttaniaid wedi ymladd creulawn, ac ynnil 
Gwlad Cerniw, a Gwlad yr Haf, a Dyfneint yn gwbl. Ac yna y gwnaeth Ifor 
y Brodyrdy mawr yn ynys y Fallen er diolch i Dduw am ei gyfnerth yn erbjn 
y Saefon. 





BRUT IEUAN BRECHFA. 


SEP COF AM DYWYSOGION, A RHYFELAU, A RHYFEDDOLION, O BETHAU, 
DIALEDDAU, AC ERAILL O BETHAU COFADWY, A DYNNWYD O LYFRAU 
GARADAWC LLANCARFAN AC ERAILL O HEN LYFRAU CYFAR- 
| WYDDYD. A YSGRIFENODD IEUAN BRECHFA, 


O Lyfyr Rhys Thomas Argrapbydd. 
——_ a 


(CHWECHANT a phedwar ugain a chwech oedd oed Crift pan aeth Gad- 
waladr Fendigaid i Rufain lle y bu farw, ac yna 'cellafant y Cymry Unba- 
paeth ynys Prydain. Yna daeth Ifor ab Alan Brenin Llydaw i Gymru 2c 
gwnaethpwyd yn Dywyfawg, ac o bynny ym Macs, Tywyfogion a lywy 
genedl y Cymr: 


Y 


BRUT Y SAESON. 473 


edbert yn urenhin yn ei le. D.CC.IIII. y bu ufarw elvric brenhin y faefon. 
. D.CC.VII. y bu uarw eldred brenhin mers. ac y gwnaethpwyt kenred ya 
urenhin yn y le. Anno dom. D.CC.VIII. y goleuhaws y nos megys y dyd, ac y 
bu uarw pipim enrydedufaf brenhin freinc, D.CC.XIIII, y bu uarw cenred 
brenbin mers, ac y gwnaethpwyd Scelered yn ci le yn urenhin. D.CC.XVI. y 
bu uarw ofbrit brenhin y facfoniait. D.CC.XVII. y cyfegrwyd eglwys mihangel, 
Anno dom. D.CC.XX. y bu yr haf tefawc. a gwedy gweìet o iuor vab alan 
nad oed wiw ymdiried yr byd hwnn. ef a ymedewis, ai holl gyuoeth, ac 9 
gymerafant dillat bydawl amdanadunt yfgeulus ev ai wreic. ac y daethanti 
ovwyaw duw hyt yn ruvein. Ac ef a wnaeth duw gweledigaeth mawr yrdynt 
pa ford bynac y cerdeint drwy y treui ar dinefyd. ef a gwnei clych y dinas 
neur drev heb dodi o neb llaw arnadunt. D.CC.XXI. y gwnaethpwyd ethelard 
Yn vrenhin yn weft fex, ai urenhines ynteu oed fridefwida, a honno a rodes i 
eglwys caer wynt o dref y thad, cantonam, ai gwr ae achawanegws y rod o 
ferch cyuanned. Ac yn y ulwydyn honno y bu uarw beli vab elphin. ac y bu 
tyuel heil a rhodri malwynawc yngbernyw. ac y bu gwaith garth maelawc a 


rrr ey ep un mg 
BRUT Y TYWYSOGION. 


Oed Criít 698, y bu 'r glaw gwaedliw yn ynys Prydain, onid aeth y llaeth 
ar ymenyn a'r caws yn gochliw gwaed; ac Ifor a aeth i Rufain lle ybu farw 
gwedi cynnal Pepadurdawd ar y Bryttaniaid wyth mlynedd ar hugain, yn fawr 
. ei glod ai ddoethineb, efc a ddodes lawero Direedd at Eglwyfiyng Nghymru 
a Lloegr. 

Oed Crift 720, Bu Haf teíawg rhyfeddawl oni bt farw coedydd a llyfiau ac 
yígrublaid gan fychder ac angerdd y poethder, 'ac ym mis Mediyr un flwyddyn 
y bu 'r llifeirlaint difyfed ac y torres Eglwys Llancarfan, a llawer o'r Tai, ac y 
boddes aneirif o'r Gwartheg a'r Defaid oni bu dra mawr y colledion, a'r un peth 
mewn llawer man arall, a'r un amfer y bu llanw aruthrawlym Mor Hafren 
oni thorres argaeau, ac y collwyd llawer o'r ynyfdir ar byd lan y mor ym Mor- 
ganwg, a Gwent, a Gwlad yr Haf, a dirfawr y colledauo hynny] 

Yr un flwyddyn y doded Rhodri Molwynawc yn Frenin ar y Brytaniaid, a 
yhyfel mawr a fu ryngthaw ef a'r Saeíon lle trechafant y Bryttaniaid mewn dwy 
Gadfaes yn anrhydeddus, Yr un flwyddyn y bu Gad Garthmaelawg, ac un 


BRUT IEUAN BRECHPFA, 

Deuddegmlynedd y faith gant oedd oed Crift pan wnaethpwyd Monachlog 
ynys Afallen gan Ifor ab Alan o Lydaw, yr bwn a fu Dywyíawg ar Genedl 
y Cymry unmlynedd ar bumtheg ar hugain. gwedi bynny efe @ aeth i 'Rufain 
Me y bu far We 


473 | . WNUT Y SAFZON. 
chat pencoet yn dehenbarth cynmre. ac ymhob an or trì chyfranc hynny y 
goruu y brytanieit.. D.CC.XXII. y bu varw fcelesed brenhin mers. ac y gwna- 


ethpwyd ethelard yn vrenhin yu eì le. D/CC.XXVIII. y by ryneìl mysyd came 
Anno Dom. D.CC.XXXV. y gwnaethpwyd cuthred car ethelardi yn vren- 


hin yn weft fex, Ac ef a rodes: eglwys caer wynt, yn ynys wicht dengeint 
hidyso dir lle gelwir muleburnam. a phuntp ar hugeint lle gelwyr bone. 
wadam. a LXVytXXII. yn wippiagebam. ar tir a elwir dmcham, aT 
Uys a elwir clera, Ac yny ulwydyn honno y bu uarw beda effeiriat yr yfioriaw' 
goretu, ar yígolheic goreu or a vu. ynghyd oes ac ef. DCC.XXXVI. y bu uarw 
pwein brenhin y pi€&ieit. Anno Dom. D.CC.XLIX. y gwnaethpwyd figolert. yn 
urenhin yn weft íex, ac y dyneíhaws ci gyuoed attaw ac y vynafact ef oc 
vrenhiniaeth ac y tagwyd cf gan nebun gwaa ychen, yndigwd alltudedic, 
Anne dom. DCO.L. y gwnaethpwyd cynewlfus yn urenhin y Gacíonieit a thrwy 


BRUT y YYWYSOGION., 


arall yng Ngwynedd, a Chad Pencoed ym Morganwg Ile y gorfu 'r Bryttaniaid 
ymbob un 'r tair. 

Yr un flywddyn y bu farw Beli ab Elphin,.ac y terres y Saefon di gred lawer o 
Eglwyfydd Llandaf, a Mynyw, a Llanbadarn, ac y lladdafant Aidan Efcob 
Liandaf a Nawer o ddoethion ei Blwyf. ° 

Oed Crift 728, y bu Cad Mynydd Carno yng Ngwent lle y gorfu 'r Bryt- 
fanìaid gwedi colled dirfawr ar wŷr, ac y gyrrwyd y Saefon drwy Afon W yíg, 
lle y boddafant laweroed o honynt, achaws llif oedd yn yr Afon. 

Oed Criíì 733, Bu Cad Ddefawdan lle gwedi ymladd hir a thra chreulawn 
y gorfu 'r Saefon ar y Bryttaniaid. 

Oed Crift 735, y bu waith Henffordd, lle gwedi ymladd tof a chreulawn 
y gorfa 'r Cymry ar y Saefon. | 

Oed Crift 750, y bu farw Tewdwr ab Beli, a Rhodri Molwynawc gwedi 
gwladychu deng mlynedd ar hugain yn glodfawr am gyfìawndera gwroldeb, 
au ai claddwyd yng Nghaerllion ar Wyfg, a diweddaf o Eppil Brenhinoedd 
ynys Prydain a gladdwyd yno oedd efe.—Yn yr un flwyddyn y bu waith 
Mygedawe lle y gorfu 'r Bryttaniaid ar y Gwyddyl Ffichti gwedi ymladd 
creulawn, 


“ —g——_—_—_—_—— 
BRUT IEUAN BRECHPS. 
Ugain mlynedd a fait gent oedd oed Crift pan fu'r Haf Teffawg, ac y bu 
farw Beli ab Elphin. 


Deg a dugain a faith gant par fo. farw ‘Yewdwr ab Beli, a Rhodri Brenin y 
Brutaniaid, 





BRUT Y SAKSON. 473, 


ۓuredychu ybu uarw. Yn y viwydyn hynno y bu ymlad rwng y Bsytan, 
nieit ar pi&ieit yr hwn a elwir gweith motgadawc. ac yno y llas dalargau 
brenliin y pì&ieit. Ac yny ulwydyn honno y bu uarw tewdwr uab beli, 
‘Dee Mili. y bu varw rodri maelwynawe. brenhin y brytannieit. Dcc.lvil. y bu 
warw edpalt brêphin y faxenieit. Anno dom. Dec.lx. y bu ymlad rwng y bry- 
' ^taniet ar faefon yr hwnn a elwir gwaith henford, ac y bu vatw dyvnanal vab 
| _ tewdwr. Ikxcxviiì. y íymudwyt y pafc y nghymre. ac y emendithiwd el, 
bodii gwr i daw oed. Anno dom. Dcc.lxxiii. y gwnaethpwyd offa yn vrenhib 

yu mers. a brithrit yn vrenhin yn weft fex. ac y bu uarw fermae] vab idwal, 
| ar brithrit hwnnw a deholas egbirt of ynys yn ei ieueng&id ac ynteu a aeth â 
— _ frainc. ac y ymrodes.i dyfga marchogaeth. ac ymdwyn arueu. Dec.lxxiiii. y bu 
| varw cemoyd brenhin y pi&ieit. Dcc.xxv. y bu varw feint enbert abbat. 
| Dec.lxavi. gwyr dcheubdrth cymite s difeithiaíant yr ynys hyd ar offa bret- 

hin mers. Dcclxxxiii. yt haf y difeithws y cymre.cyuoeth offa. ac yna y peris 





BRUT Y TYWYSOGION. 


Oed Crift 754, y gwnaethpwyd Cynan Tindaethwy yn Frenin ar Gymru oll o 
fodd yr holt Frenhinoedd a'? Arglwyddi. Yn yr ail flwyddyn y bu ail waith 
Henffordd lle y gorfu 'r Cymry, ao yno y llas Cyfelach Eícob Morganwg. 

Oed Crift 755, y fymudwyd y Pafg yng Ngwynedd o gyngor Elfod Efcob 
Bangor, ond nis caid hynny gan yr Eícobion craill, ac acbaws hynny y daethant 
y Saefon ar y Cymry yn Neheubarth, lle bu Cad Coed Marchan, a goríuwyd . 
ar y Saefon yn anrhydeddus. 

Oed Crift 757, y bu drydedd waith Henffordd He y Gorfu Gwyr Deheubarth . 
ar y Saefon, ac y llas Dyfnwal ab Tewdwr y rhyfelwr glewaf o du 'r, Cymry, 
wedi iddaw wneuthur yn orcheftawl o neb yn-y Gad honno, 

Oed Cri& 765, y diffeithiwyd Tiroedd y Mers gan y Cymry ac y gorfuant 
at y Saefon, ac ai hyípeiliafant yn ddirfawr, achaws hynny y gwnaeth Offa 
Brenin y Mers y clawdd mawr a elwir Clawdd. Offa yn derfynfa rhwng Gwlad 
Gymru ar Mers, fal y mae fyth yn parhau. 

Oed Criâ 776, y codes Gwyr Gwent a Morganwg ac a acthant am benny. 
Mers, ac y torrafant Glawdd Offa yn gydwa&ed ar ddaear, a gwedi hynny, 


dychwelyd ag yípail fawr. 





^ 


BRUT ÍRUAN BRECHFA. 


‘Trugain mlynedd a faith ganf pan fu brwydr fhŵng y Brataniaid a'r Saefon 
yng ngwaith Henffordd, ac y bo farw Dyfnwal ab Tewdwr. 

Deg a throgain a faith gant pen fymudwyd Paíc y Brutaniaid, ac y bo farw 
Ffesmeac! fab Eidwal, ac y bu dyâryw ar y Debeuwyr gan ei Brenin eu hunain, , 
ac y gorfo av y Dehcuwyr ladd ew Brenin yn amícs baf. 

'aP 


474 BRUT Y SAESON. 


offa gwneuthur clawd yn deruyn ryngthaw a chymre ual y bei haws ydaw 
gwrthnebu y ruthyr y elynion. a hwnnw a elwir yn glawd offa yr hynny hyd 
hedyw. Declxxxxv. y daeth paganieit gyntaf y iwerdon ac y difeithwyt rech- 
reyn. DccÌxxxxvi. y bu varw offa brenhin mers. ac y bu varw maredud bren- 
hin dyued, ac y bu ymlad rudelan. Dcclxxxxviii. y llas caradawc brenhin gwy- 
nedd, y gan y faefon. 

Anno dom. Dccc. y gwnaetbpwyd egbirait yn vrenhin yn weft íex, gwedy 
brithria a dywetpwyt uchot. Ac yna y cynnullws ef llawer or gweifon ieuaingc 
dewraf achryvaf. yn ei gyuoeth. ac au gwnaeth yn uarchogion urdolion. ac 
a dyfgws idynt varchogaeth. ac ymdwyn arueu val y dyígafei ynteu gynt yn 
freinc. ac aruer onadunt ar hedwch. ual y bei vyuyr ganthuntar ryuel pan vei 
geitwrthynt. Dcccii. y gwnaethpwyt cenwlfus yn vrenhin yn y mers. Dcccvii, 
y bu varw Arthen brenbin ceredigion. ac y bu dific ar yr heul. Dcccviii. y bu 
varw rein brenhin dyuet, a chadell powys. Dcccix. y bu uarw elvod arcbef- 
gob gwyned. Dcccx. y duws y lleuat dyw nadolic. ac y llofgas mynyw. ac y bu 


————[U—————— Y! 








BRUT Y TYWYSOGION," 


Oed Crit 777, y íÍymudwyd y paíc yn Neheubarth, ac y bu farw Ferinol 
fab Eidwar, ac achaws hyony y bu ryfel teifban rwng y Deheuwyr au Brenin a 
diniftraw mawr arnynt ganthaw, oni orfu arnynt ladd y Brenin am hynny yn 
amfer Hâf, am hynny y gelwir yr haf hwnnw yr haf gwaedlyd, ac ni rodded 
fyth wedi hynny i Frenin y Deheuwyr ei air yn air ar y wlâd. 

Oed Crift 784, y diffeithiwyd y Mers gan y Cymry, ac Offa a wnaeth glawdd 
yr ail waith yn nes attaw, a gadael lle Gwlad rwng Gwy a Hafren lle mae Llwyth 
Elyítan Glodrydd lle ydd aethant yn un o bum Brenbinllwyth Cymry. 

Oed Criít 795, y daeth y Paganiaid duon gyntaf i ynys Prydain 4 Wlad 
Denmarc, ac a wnaethant ddrygau mawr yn Lloegr, wêdi hynny daethant i 
Forganwg, ac yno lladd a llofgi llawcr, ond o'r diwedd gorfu'r-Cymry arnynt. au 
gyrru i'r mor gwedi lladd llawer iawn o honynt, ac yna myned i'r Werddon Ie 
y diffeithiafant Recbreyn a lleoed eraill, 

Yr ail flwyddyn y bu gwaith Rhuddlan lle y lladdwyd Meredydd Brenin Dyfed, 
a Charadawc ab Gwyn ab Collwyn Brenin Gwynedd. 

Oed Crift 804, y bu farw Arthen Brenin Ceredigiawn, a Rhydderch Brenin 
Dyfed, a Chadell Brenin Teyrnilwg, a elwir yr awr honn Powys, . 

Oed Crift 809, y bu farw Eifod Archefcob Gwynedd, ac y bu diffyg ar yr 




















BRUT IEUAN BRECHFA. 


'Wythganmlynedd oedd oed Crift pan laddawdd y Saefon Garadawc Brenin 
Gwynedd yng Ngwaith Morfa Rhuddlan, ac y bu farw Arthen Brenin Cered- 
igion, a Rhydderch Brenin Dyfed, a Chadell Brenin Powys, ac Elbod Archej- 
cob Gwynedd, ac y bu diffyg rbyfeddawl ar yr haul, 








BRUT Y SAESOR. SO 475 


varwolacth yr yfgrybyl. drwy holl gymmry. Dcccxi. y bu varw owein vab 
moredud, ac y llofges deganwy.gan dan mellt, Dcecxii. y bu ymlad,y rwng 
hywel a chynan. ac y gorfu howel. Dcccxv. y bu y taraneu mawr. ac y gwnaeth 
llawer a lofgeu. Ac y bu varw gruffud vab rein. ac y llas griffri vab cyngen. o 
dwyll eliffe ei vrawd. ac y goruu howel o ynys von ar cynan ei vrawt: ac ai 
deholas ef ai lu gan etivarwch mawr. Deecxvii. y deholet o vanaw ac y ba 
varw cynan vrenhin. ac y diffeithws y íaefon mynyded erryri. ac y dugant bren- 
hiniaeth rywoniawc y ar y cymre. Dcccxviii. y bu ymlad yn mon. yr hwn a 
elwir gweith llanfaes, y môn. Dcccxix. y diffeithwyt dyuct y gan cenwlfus 


‘Reenter 











BRUT Y TYWYSOGION, 
haul, ac y bu Terfyíg mawr ym mhlith y Gwyr Eglwyfig achaws y Paíc, 
canys pi fynnai Efcobion Llandaf a mynyw ymroddi dan Arclicícob Gwynedd Ile 
yr oeddynt eu hunain yn Archeícobion hŷn o Fraint. 

Oed Crift 810, duawdd y lleuad ddyw nadolic ac y lloíges y Saeíon Mynyw, 
ac y llofged Teganwy gan dan llychaid gwylltion, ac y bu farwolaeth ddirfawr 
ar yr anifeiliaid hyd holl ynys Prydain ac y tlododd Brenhiniaeth Vôn a Bren- 
hiniaeth Dyfed oblegyd Rhyfel a fu rwng Hywel Fychan a Chynan ei frawd, 
o gorfu Hywel ynys Fôn. | 

Oed Crift 814, bu Taranau a lluched ofnadwy dros benn yn torri a llofgi Tai 
a choedydd yn aruthr, ac y bu farw Gruffydd ab Cynan achaws Brad Eliíle 
ei írawd, 

Yr un flwyddyn y bu ryfel yr ail waith rhwng Hywel a'i frawd Cynan, ac a 
laddes lawer o'i wyr ef,ac yna Cynan a gynhulles attaw Gad niferawg dros benn, 
ac am benn ei frawd Hywel y rhuthres, ai yrru o Fôn hyd ym Manaw. Ym- 
hen ychydic wedy hynny bu farw Cynan Tindaethwy Brenin Cymry oll, A 
merch oedd etiíeddes iddaw a briodes a Gwr Pendefig ai enw Merfyn.Frych; ei 
Fam ef Neft ferch Cadell Deyrnllwg fab Brochweb Yfgithrawc. 

: Oed Criít 615, y llas Griffri ab Cyngen ab Cadell Deyrnllwg. 

Oed Crift 818, y dechreues Merfyn Frych ac Effyllt ei wraig wladych Gwyn 
nedd a Phowys, a'r flwyddyn honno y hu waith Llanfaes ym Môt. 

Oed Crift 819, y drygwyd Dyfed yn ddirfawr gan Genwlff Brenin Mers. 














BRUT IEUAN BRECHFA. 


. Wyth cant a deg, duodd y lleuad Diw Nydolig, ac y lloíged Mynyw, ac y 
bu farwolaeth mawr ar Anifeiliaid, ac y llofíged Tyganwy gan dan lluchaid 
Gwylltion, acy bu waith Llan Faes, ac y tloded Brenhiniaeth Fôn a Bren- 
hiniaeth Dyfed oblegid Rhyfel a fu rhwng Hywel fychan a Chynan ci frawd, 
ac y goreígynawdd Hywel ynys Fôn gan orfud o hir ymladd arni. 

| 3P2 | 


; * 


“76 BRUT Y SAESON, 


brenhin mers. Decrxxiii. y lìoígat degannwy y gan y íatíon, se y distrjwpywyt 
Powys. Dcccxxv. y bu varw bywel brenhin manaw. DccexxvìÌ. y gwoacthpwyt 
ceneim fant yn vrenhin mers. Dcccxxvii. y gwnaethpwyt ceowfes yn vrenhin 
mers. Dcccxxviii. y gwnaethpwyt cernwif yn vecnhin mers. a hwasw a wnaeth 
.gwstwar am egbirt am dyfgu ei 'wyr val y dywetpwyt uchot. ac snfon a oruc 
ar egbirt y erchi idaw dyuot ì wmeythur gwryogaeth idaw. ncu ynteu crbyn- 
-nyeit adelei attaw. ac yna y cauas egbirt yny gynghor bot y degach genthaw 
miodef gloes angheu yngwryt gwyr. no dyborthi hir gethiwct waradwydes. ac 
yoa y gyíodet oet dyd idunt yr haf hwnnw i ymlad. yn lle gelwyt cile-done 
lle mae ys yr awrbon y brior caerwynt. a gwedi dyuot pawb i'r oed. ni ddoeth 
y gyt ac egbirt onyt cant marchawc or rei goachul drycliwiawe a chyda cemwlf 
y doeth mil or marchogion adwynaf a theccaf a welfei neb. ac ymgyrchu 2 
'orugant. ac ymlad yn wychyr creulon. ac ef a oruc duw yn gymeynt yr egbirt. 
wr gafael ohonaw y uudugolïaeth a llad o nadunt hyt na welit y daear. rac 
celaned. y gwyr ar meireh. ac y gorefgynws pymptheg wlat a hanner or rhei 


_ & dywetpwyt uchot. ae a dug yn un brenhinyaeth weft fex. ar hwn mers. a_ 


gwedy cymryt o honaw gwriogaeth y gwyr. auuon a oruc edulfus eì uab. ac cf 
yn yígolheic a llu y gyt ac ef hyt yngheint. a hyt yn eft fex i erchi idynt ar uyr 
“o amfer dynot 1 wneuthur gwriogacth i egbirt. o mynreynt uod yn diboen. Ac 
ynteu a aeth ac a orefgynws y gwledyd hynny. ac a daeth drachevyn adau goron 
y daw urenhin hynny yn anrec iw dad. Ac yna ydaeth egbirt byt ynghaer 
efrawc. ac a oreígynnws. holl Northumberìond idaw. a dinas caerliion y ar 
y Bryttannyeit. A gwedy daroítwng pob man idaw. ef a docth byd ynghaer 
wynt. a dyuynnu pawb attaw yno o yfgolheigion a lleygion urdafeid or holl 
ynys. A gwedy dyuot pawb y gyt. o gytíynnedigaeth hynny o wyrda. y 
mynws ef ei wneuthyrym urenhin ar gwbyl o ynys bryâein a gwifgaw y goron 














BRUT Y TYWYSOGION, 

Oed Cri 823, y diffeithwyd Gwlad Bowys gan y Szefos, gan ddwyn y 
eneibion bychain ; gyd oddiar eu mamman a'u meithrin yn Sacíon, canys 
arferid hynny.gan y Saeíon, a'r un fiwyddyn y lleígaíant Deganwy. 

Oed Criít 829, .y dug Egbert Brruip Caerwynt y danaw Bernwlff Brenin y 
Mers drwy ymladd drydlew, ac yn ebrwydd gwedi hynny y dug efe y danaw 
y faith Brenhiniaeth Seiínig, a galw Gwlad Loegr yn Inglent, a galw 'r Iaith 
Ingles, 


BRUT IEUAN BRECHFA.. 
Wythgant ac Ugain pan ddyftrywyd Cattell Tegonwy gan y Sacíon, ac y 


dugafant Frenhiniaeth Powys oddiar y Brutaviaid, ac y bu. farw Hywel Fychan, 
ac y lladdodd Gwyddelod Mon ac Arfon lawer o'r Cymry, | 


Ud 





BRUT Y GARSON. 471 
am ei ben. a galw yr ynys obyney allau oc hanw o hun yn y ieith ef yn eglosid. . 
ar ieith yn egliís. ar dyneon yn eglifimes. ac ef cyntaf a dug ynys brydein a. 
dan ag breakin. gwedy yr brutteonycit gypt. ac ef a redes i cglwys cacrwynt 
yr er enryded. A wnaeth duw yrdaw yaiew. y» ynys wicbt lle gelwir cannel- 
burnam (pe hide amgeint o dir. ac yn ícalde8ct xlii or hydys o dir. a phedeir 
uef. pit amgen dreckensford. wordiam. â weltonhetm. a bedintonam. Dcccgxxí. 
y bu difig ar y let. viii ki’ pgvembr. ac y bu oarw íaturbin, eígob mynyw. 
Dogcxxxvii. y bu varw cgbist wenbin, ac y glethpwyt ef yn eglwys caer wynt 


ya enrydedus. ac y doed oêpìf y nab yn £nbdisgon yna. ac o cifien etifed y due- 
pwyd ef oe y{celheiftot y wledycha y lle y dat, 


A gwedy gwneuthur eanJf yn urenhin. ef a yu idaw pedwar maib. nyt amgon 


ethelbald. etbelbircht. ethelred. ac aelfryt. yr aelfryt hwnnw a anuones y dat ef 


hyt ar leo pab pedwyryd iw gyfegru yn urenhin ar ynys brydein. ac yr ci uod 
ef yn urenhin cyíegredic ym bewyt y dad. cymmeynt oed ei warder ac na 


vynnei dim or cyuoeth ym mywhyt ei dat nac ym mywhyt un oe vrodyr. Ac 


yna ydaeth adwif hyt yn ruucin. aca weles ay y ford o amrauaelyon genhedl- 
oed rei yn noeth. ac ereill a rwymau héyrn arnadunt. yn gwncuthur eu penyt 
drwy y dineffyd lle bei amlaf y pobloed a mŵyaf y cohoed. ac yna cyfrol a 
oruc ei uryt ar warder a thrwgared. a phan doeth ary pab: ef a ymwnaeth ac 
ef byt na phenyditdyn oc deymas ef byth yn noeth. nac a rwymeu beyrn. nac 
o dieithyr y wlet e hun. -ac yr bynny ef a redes eciniawe o bob ty dros wyncb 
Moegyr unweith pob blwydyn a honno a elwir ceiniawc pedyr. er hynny hyt 
bcdyw. a gwedy ei dyfot o ruuein cf a berys degyminu ei holl gyuoeth a phob 


3 














BRUT z FYWYSOGION. 


Oed Cif 830, y bu diffyg ar y Vena’ yr wythfod «ydd o Fis Rhagfyry, a'r un 
diwarnod y bu farw Morydd ab Llywacch Liwyd Brenin Ceredigion, 

Oed Crift 893], y dacth Saelon y Moss ar byd nos yn ddiarwybod, ac a lofg- 
eíant Fonachdy Sepgbepydd, ydd oedd hwanw yn y man y maey Caftell yn awr, 
sc oddiyno y daeihent hyd yngNgbafioll Teeeda ac aì llofgn(ant: a dianc oddiyno 
dros For Hafren a Nawer ganddynt yn lledrad, je ydd oedd llw cyngrair y pryd 
bynny rwsg Gwyr Morganwg a went a 3aeíen y Mer. 

Oecd. Crit 833, y daeth y Paganiaid 9 Ddaurmngrc i Loegr, ac a ddifeithiafant 
lawes o feugau yu yr ynys, ac yn mheu tac blynedd myned i Gymru, ac yn na. 
a'r Cymry ymofod ar y Saefon lle y gorfu 'r Saefon arnynt. 

Oed Criít 835, bu farw Cadwallon, yr oed efe'n wr pendefig mawr ei barch 
a'i ddoethineb, 





BRUT IRUAN SRECHFA, | 


Wythgant a deg ar hugain bu diffyg ar yt haul yr wythfedydd o Ragfyn ac y 
-bu farw Morydd ab Llywarch Llwyd Brenhin Ceredigiawn, 


478 | BRUT Y SAESON. 

decued lloc aradyr o dir ef ac roesi gwuennoed yr ogiwyfen drwy ei deyrnas ; 
wafanaetbu duw. ac am lloc un aradyr o dir arodafei catuan a chatwallawn: 
eglwys caerwynt. yn eu hoes hwynt gynt. ac a dogefit i amei ef a berys y 
dalu drachevyn. ac a rodes yn chwanec i'r eglwys tri hide a deugeînt a chant. 
a dwy lys nit amgen birchewellam a wembergam. ac a berys gwneuthur eglwys 
yn yr hon y clathpwyt ef gwedy hynny. Dcccxl. y cyíegrwyt cícob mynyw. 
Dcccxlii. y bu uarw idwallawn. Dccexlilii. y bu gweith ketill. ac y bu uarw 
‘merfyn urych. Dcccxlviii, y bu gweith tynnant ac y llas ithel brenhin gwen 
y gan wyr brecheyniawc. Dcccxlix. y llas meuric y gan y faefon. Dcccl. 
y llas cyngen y gan y wyr e hun. Dcccliii. y diffeithwyt mon y gan y Mu du. 
Decclifii. y bu uarw cyngen brenhin powys yn ruuein. Dccclvi. y hu uarw 








BRUT Y TYWYSOGION, 


Oed Criít 838, Gwaith Cyfeiliawc lle bu ymladd tra thoít rhwng y Cymry a 
Berthwryd Brenin Mers; ac yno y lladdwyd Merfyn Frych Brenin y Bryttaniaid: 
ac yn amfer Merfyn y gorfu ar y Bryttaniaid ac oedd yn Lloegr yn byw ymroddi 
yn Saeíon neu adael cu Gwlad a'u cartrefoedd ym mhen tri Mis. Yr un flwydd- 
yn y bu waith Fferyllwg rwng Gwy a Hafren lle bu law ucha 'r Cymry. 

Oed Criít 840, y bu farw Eícob Mynyw, ac y bu ail waith Fferyllwg Le 
Maddwyd llawer o bob tu, fal nas gellid barnu 'r llaw uchaf nac ìrun mi'r 
llall o bonynt, - 

Oed Crift 843, Rhodri Mawr ab Merfyn Frych a ddechreuwys wladychu ar y 
Cymry a gorfod ymddifadu ar Bryttaniaid ac oeddynt yn byw yn Liosgz, a 
myned yn un a'r Saeíon a wnaethant hwy. A rbyfel mynych a mawr a fu 
rwng Rhodri a Berthwryd Brenin Mers. Yr hwnn Ferthwryda fynnwys gyn- 
borthwy gan Ithelwlf ei frawd ac a ddaeth a llu dirfawr i Fôn gan ddiffcithiaw 
Gwlad y ffordd y cerddynt, fal y gwnai 'r Paganiaid di grêd a bedydd. Myned 
.a wpaeth Rhodri yn eu herbyn allu dewifawl o'r Cymry gydag ef; ac yn gyn- 
horthwy iddaw y daeth Meuryg ab Hywel Brenin Morganwg a Llu cadarn, a'r 
Meuryg hwnnw a laddwyd yn y frwydr honno, eithr gyrru ffo ar y Saefon yn y 
diwedd, gwedj ymladd toft a chreulawn. Ac yna gwnaethpwyd Ithel ab Hywel 
yn Frenin ar Forganwg a Gwent yn lle ej frawd, ac efe yn myned a Liu cadarn 
gydag ef i Wynedd yng nghyfnerth Rhodri y goíodaíant gwyr Brecheiniawc 
arnaw ac ai lladdafant yn iawn i Ferthrwyd am fil o wartheg yípail a gawfant 





BRUT IRUAN BRECHFA. 

Oed Cri wylhgant a thrugain pan wledychawdd Meuryg- Efcob Mynyw, ac 

y bu Waith Fferyllwg, ac y llas Ithel Brenin Gwent gan wyr Brecheibiawg, 

ac y torres Paganiaid o Saefon yr holl Fonachlogydd ag Eglwyfi yng Ngwent,a 
Morganwg, a Dyfed, a Cheredigiawn, 


BRUT‘Y SAESON, 479 
cemoyth brenhin y pidtieit. ac y-bu uarw' ionsthan pennaeth Abergeléu, 
Decelvii. y bauarw edwif brenhin y faefon. ac y cymmyrth y dau nab y gyuoeth 
yw rannu ryngthynt. nid amgen i ethelbald y doeth weft fex. ac i ethelbirt | 
doeth íwydd geint. Dccclx, y bu uarw mael talachen. Dccclxii. y bu uarw 
ethelbald brenhin weft fex, ac y cyromyrth ethelbirt ei vrawt y cyuoeth yn 
gwbyl yn eidaw ei hun, ac a wledychws pymp mlyned ereill. ac ŷn y 
ulwydyn honno y bu cat gweitheu. Dccclxiiii. y diffeithwyt glywyfig ac yd 
alltudwyd hwynt. Dccclxv. y bu uarw cynan naut nifer. ac y dyrchauwyt corf 
faint fwithen. Decclxvi, y difeithwyt caer efrawc. ac y bn cat dubgynt, 
Dccclxvii, y bu uarw ethelbirt brenhin lloegyr, ac y cymyrth edelred. y urawt. 
y vrenhinaeth yn eidaw e hun. ac y doeth gwyr denmarc naw weith yn un 
ulwydyn y ymlad ac ef. ac ynteu a orou arnadunt. ac a ladawd deu urenhin. 
nid amgen brenhin gnar. ar hwnn unllam. a phedwar ieirll ar deg. ar pedyt- 
gantny wydynt eu rhif. ac.yna y llas íeint edmund. brenhin eít íex, ac ef a. 
wnaeth duw yn dec ac ethelbirt brenhin lloegyr treigl gweith. Gwedy dyuot 
ofeth brenhin denmarc i dir lloegyr. a llu mawr ganthaw. a goffot oct cyfranc 
yn y lle y gelwir affedone. a gwedy dyuot y deu lu ygyt..ymlad o orugant yn 
greulon o bob tu yny wahanws y nos y urwydyr. a thranoeth y boreu y 
trigawd ethelred i wrandaw ei efferen, ac y doeth Aelfryt ei urawt ac a orelwig 
y llu ynghyt. ac a dechreuws yr. ymlad o hir bylgeint yn wychyr creulon. 


———— Kg ymau GG ue 
BRUT Y TYWYSOGION. 





msnn—— 


ganthaw any hynny o alanas, ac o hynny y deehreuwys y ddiarheb Bradwyr 
Brycheiniawc. 

Oed Crift 850, y bu Gwaith Ffinant ac y llas Cyngen ab Cadell Deyrnllwg 
yo Rhufain gan ei wyr ei hun. 

Oed Crift 860, bu Cad Wythen lle lladded llawer o Gymry a Saefon fal nas 
galled y llaw uchaf nac i'r naill na'r llall o honynt, a'r un flwyddyn y daeth y 
Paganiaid duon i Dir Gwyr ac a'u gyrrwyd ymaith gyda galanafdra mawr, 

Oed Crift 805, y lladded Cynan nawdd nifer, y dewraf a'r ardderchoccaf yn 
ei ddydd o Ryfelwyr Cymru. 

Oed Crift 808, y bu gwaith Brynnonnen, ac y daeth y Paganiaid duon lawer 
gwaith yn yrun flwyddyn i Gymru a_ Lloegr, a chael y gwacthaf ym mhob 
Goffawd. 

BRUT IEUAN BRECHFA« ' 
“ Wythgant a thrugain a deg y Paganiaid duon a dorrafant Gaer Alclud, ac y 

' boddes Gwgan fab Morydd fab Llywarch Llwyd Brenin Ceredigiawn, ac y 
— bu Waith Bangor, ac y bu farw Einiawn Efcob Mynyw, ac y lladdwys y 
6acíon Rodri Mawr, 


gwyr denmare yn goroed amadynt. 8C anon! a orugant ì erchi ir breshin dycot 
i'r ymlad. ac ni deuei ef un cam yay.datta idsw gwarandaw cwbyl o'r efferen. 
ac yny drwy ewyllys da kyrchu yr ymìsd a ornc. a duw a wnseth oe Gnryded 
rodi y uudugoliaeth idaw. ac ynl y las oíeth. urenhin denmarc at fo. Decelsix. 
y bu cat brym omnen. Anno dont. Declax. y torret tŵr Al<Îat. Dccchuxi. y 
y bodes gwgann brenhin ceredigiawn. Decclxit. y bu uarw ethelred. brenhin 
lloegyr. ac at clathpwyt yn Winbome. 

Ac yna y cymyrth aeìfred y arenbinaeth yn eidaw ei hun. yr wn &_ goron- 
hiws pab ruaein ym mywyd edalf ei dat, ac eve a beris gwahanu y pédeir awr 
ar ugeint y fyd yn y dyd yn deit rann. nyt amgen yr wyll awy g dreuliai ef yn 
yrgriuenu, ac yw darllein. ac yn gwediaw. yr wyth awr ereíll y bydei yn ym- 
gynghor am deiliadaeth y deyrri86. y trydyd wythawr y gorfwyíei ci gorf. a gwr 
aoed yn y ceppêl yny un gweith yn waftad yn gwneuthur teir cannwyll 
gogymeint beunyd, un o risâunt a barhz yn llofgi tra barhae wythawr. ac 
yns y daruydei. ac y menegit ir brénhin. ac yna y lloígit canwyll arall. ac 
usl hynny yn waftad y gwafancithyd. a6 ual y dywetpwyd uchot am wyr 





BRUT Y TYWYSOGION. 


Ôed Crift 670, y torres y Paganiaid duon Gaer Alclud, sc a ddifethafant 
lundain a Gwlad y Mers o'i bfonn. 

Yr un fiwyddyn y bu w4ith Llangollen 4 Tadafa fawr ytio. 

Yn yr un flwyddyn yboddes Gwgen sb Morydd ab Llywarch Llwyd Brenin 
Ceredigion yn morio dros afon Llychwr yng Ngwyr er gyrru 'r Paganiaid ducn 
o'r Wlad honno. 

Yn yr un flwyddyn y bu waith Bangor lle y lladdwyd y Saefon wrth y nifer- 
oedd a cherrig a dreiglwyd arnynt oddiar y Brynniau, ac ym mblith y rhai bynny 
Efcob Bangor. 

“Oed Criít 871, bu farw Einion Fonhêddig Efcob Mynyw, aco gwnaethpwyd 
Hubert Sais yn eícob yn ei le ef. 

Oed Criít 872. y bu Waith Bangolau ym Môn, lle gorfa Rhodri a'r Cymry 
ar y Paganiaid duon mewn Brwydr galed: a gwedi hynny yt um flwyddyn 
Gwaith Manegid ym Mon, lle difethwyd y Paganiaid duon. | 











BRUT IEUAN BRECHFA. ' 


Wythgant a thruguin 8 deaddeg y rhannwyd Gwlad Gymry yn dsir Brenhin- 
aeth rhwng tri meib Rhodri Mawr, fef Cadell y mab hynaf a gafas Gered- 
igiawn a Dyfed. Anarawd yr sil a gafas Wynedd, a Merfyn y drydydd a 
gafas Bowys, a gadael rhwng Gwy a Hafren i wehelyth Caradawc Freichfras, 
a Morganwg a Gwent i wehclyth Morgan Mwynfawr, onid aeth pump Bren- 
hinllwyth ar Wlad a Chenedl y Cymry, 





BRUT Y SAESON. 481 


denmarc. bei mynycha y gwrthnebit ydunt. mynycha y eyrchynt wynteu. ac 
ef a deliit gurmund brenhin denmarc. ac ae gwnaethpwyt yn griítion. A 
hafteng gwr adoeth gyt a gurmund, a watwarws fyd griít. ac y cymmellws 
aeliryt ef ar fo o'r ynys honn. ac y daetb ynteu ac a gynullws llynghes decgaf 
or awelfit. ac y doeth y dinas a clwit llynne. ac ay diftrywyawd drwy greu- 
londer a hen bredrycheu. A'r aeliryt hwnnw a droffas cyfreithieu y bruttanyeit 
yn íaeínec. ac y gelwit wynt yna cyfreitheu aelfryt. a Ìlawer o lyureu a droffes 
ef yn y mod honno. ac ef a wnaeth i'r Lwndrydeu ar dytangeu y geiíiaw y 
lladron. ac ef a beris gwneuthur dwy uanachlog. un i uenych yn ethelingham, 
ac arall iuanacbeíau yn íchefteburi, ac a wnaeth manachlog mewn mynwent 
i'r efcobty ynghaer wynt. ac ae cyuoethogas o lawer o allu. ac ay rodes i feint 
grimbald yr trigaw y honaw yn loegyr. ac ef a rodes. i achwanegu cantoreaeth 
caer wynt tref a clwyt kin@one. Decclxxiii. y bu gweith bangoleu a gweith 





RRUT Y TYWYSOGION. 


Oed Crift 873, y bu Waith Dyw Sul ym Môn, ac yn honno y _ llas Rhodri 
mawr, a Gwriad ei frawd, a Gweirydd mab Owain Morganwg, gan y Saefon ; 
ac yna yn eu llawn angerdd y cymmerth Gwragedd Môn arfau ac a ruthrafant 
ar y Saeíon au lladd yn greulawn oni orfu arnynt ffo.—Yr un flwyddyn y bu 
Waith Rhiw Saeíon ym Morganwg, lle y gorfu 'r Cymry ar y Saefon, au lladd 
yn aruthrawl. | 

Rhodri Mawr a ddodes drefn newydd ar Lywodraeth Cymry hyd y cerddai 
eì fraint ef, nid amgen Ceredigion a Chadell ei fab bynaf ai cafas, ac iddaw ei 
Lys yn Ninefwr, Gwynedd a ddodes ef i Anarawd ei Fab, ac iddaw ei Lys yn 
Aberffraw ym Môn, Powys a roddes ef i Ferfyn ei Fab, ac iddaw ei Lys ym 
Mathrafal, ac ar yr hynaf o honynt Deyrnged i Frenin Llundain, ac i'r hynaf 

elcyrnged gan y ddau eraill, a'r Tri Thywylawg Taleithiawg au gelwid am 

iddynt yn anad fu o'u blaen hwynt wilgaw Taleithiau am eu coronau fal y 
gwneler Frenhinoedd yng Ngwledydd eraill, lle cyn no hynny ni wifgynt Fren- 
hinoedd a Thywyfogion Cenedl y Cymry namjn hualeu euraid. Ac i'r hynaf 
o'r Tywyíogion Taleithiawc y dorles lRodri 'r Unbennaeth, ac arch a gorchymyn 
arnynt ymdditfyn Gwlad a Chenedl y Cymry rag rhuthr gelynion, a rhag 
anllywodraeth. . 





BRUT IEUAN BRECHFA. 

Wythgant a phedwar ugain bu farw Hywel ab Rys ab Arthfael Arglwydd 
Pen rhaith Morganwg yn chweugeinmlwydd oed yn Rhufain gan angerdd y 
Tes. 
| Wytbgant a phedwar ugain a deg daeth y gwŷr duon i gaftell Baldwyn ac 
aì ynnillaíant, ac y bu farw Henydd ab Bledri, ac 3 daeth Nynawd i ddifeith« 

3a 


4S9 BRUT Y SAESON, 


enegyd yn môn. ac y buuatw efcob Mynyw. Dccclxxiiii. y cymyrth limberth 
efcob Mynyw. Decclxxv. y bodes dungarth brenhin cernyw. Dccclxxvi. y bu 
cweith duwful ym môn. Dccclxxvii. y llas rodri a gwriat ei urawt y gan y 
faefon. Dccclxxviii. y bu uarw Aed uab Mell. Decclxxx. y bu gweith conwy. 
yr hwn a elwit dial rhodri, Dccclxxxii. y bu catgweitbeu. Dccclxxxv. y bu 
uarw hywel yn ruuein. Dccclxxxvii. y bu varw certull Dccclxxxix. y bu 
uarw cubin y doethaf or yfgottieit. Dccexc. y doeth y nordmanniait duon 














BRUT Y TYWYSOGION. 


Oed Crift 876, ydd aeth Gadell ab Rhodri mawr yn Frenin Ceredigiawn, 
ac Anarawd ab Rhodri yn Frenin Gwynedd, a Merfyn ab Rhodri yn Frenin 
Powys. | 

Oed Crift 877, y gorfu Gadell ab Rhodri ar Ferfyn ei frawd, a dwyn oddiarnaw 
ei wlad fef Powys, ac yna efe a wladyches boll Gymry. 

Oed Crift 880, y hu waith Conwy rhwng Anarawd ab Rhodri a'r Saefon, lle 
cafas y Cymry 'r fuddugoliaeth, a lladd llawer o'r Saeíon, ac achaws hynny y 

_ gelwid y Gadfaes honno Dial Rhodri. 

Oed Crift 883, bu farw Cydwithen y gwrolaf a'r doethaf o'r Bryttaniaid, a 
dirfawr y golled i Wlad Gymru; a'r un flwyddyn y bu farw Cydifor Abad Llan- 
feithin, gwr doeth a dyígedig oedd efe a mawr ei dduiwoldeb. Efe a ddanfoncs 
chwech o wyr doethion ei gor i ddodi addyfc 1 Wyddelod y Werddon. 

Oed Crift 890, y gorfu ar wyr Yitrad Clud ymadael a'u Gwlad, y rhain 
fynnent ymunaw a'r Saefon, a dyfod i Wynedd, ac Anarawd a roddes iddynt 
gennad i wladychu 'r wlad a ddyged oddiarnaw gan y Saeíon ni amgen na 
Maelawr, a Dyffryn Clwyd, a Rbyfoniawg, a Thegeingl, os gyrru ymaith y 
Saefon a fedrynt, a hynny a wnaethant yn ddibafarch, a'r Saefon a ddaethant 
yr ail waith achaws hynny yn erbyn Anarawd lle bu waith Cymryd, ac y bu'r 
Cymry yn fuddugolgyrch ar y Saefon, au gyrru o'r Wlad yn ollawl, ac felly 
y rbyddhaed Gwynedd oddiwrth y Saefon drwy Nerth Gwyr y Gogledd. 

Oed Crift 891, y daeth y Paganiaid duon i Gaftell Baldwin, ac a ddiffeith- 
iaíant Bowys, ac a feddianafant y goreu o'r tiroedd yno drwy nerth y Saefen 








BRUT IEUAN BRECHFA. 
iaw Ceredigiawn ac yfirad Tywi, ac y diffeithiwyd y gwyr duon yn Lloegyr, 
a Gwent, a Morganwg, a Gwlad Frychan, ac y diffygiawdd Bwyd yn y 
Werddon, canys Pryfed dierth tebig i waddau a.,ddaethant yno, a dau ddant 
hirion gan bob un o hanynt, a'r rhai hynny a fwyttâaint yr holl Lafur a llyfiau'r 
meufydd, a thrwy weddiau a theilyngdawd y bobl ef au gwrthladdwyd, ac 
nis gwelwyd y rhyw pryfaid a'r rhai bynny fyth wedi bynny yno, 


7 











BRUT Y SAESON, 433 


drachevyn byt ar ciwiwn. Dcccxci. y bu varw cenneth vab bledut. Deccxciii. y 
doeth anarawt i gyt a'r faefon i difeithiaw ceredigiawn.ac yfirat twyi. Dcccxciiii. 
y difeithwyt lÌoeg yr a brecheiniauc. a gwent. a gwynllywc. Dcccxcv. y bu 
dific bara yn iwerdon : ac y íyrthiws pryved o'r awyr megis gwadeu a deu deint 
ydynt. ac yn -yílu yr yttkenn yn llwyr. acy cat eu bwrw drwy un pryt a 
gwedi. Dcccxcvii. y bu varw elftan brenhin y faefon. Dcccxciii. y bu uarw 
albryt. brenhin gynoys. Dcccc. y doeth paganieit i ybys von. ac a gynhelws 
maes meleriann. Dcccci. y bu uarw aelfryt brenhin lloegyr. ac y clathpwyt 
yny uanachloc a wnathoed c hun ynghaer wynt. ac yny ulwydyu honno y llas 





BRUT Y TYWYSOGION. 


a Brad rhaí o'r Cymry.—Y flwyddyn honno y bu farw Henydd ab Bledri, 
gwr hynod o Gymro. 

Oed Crift 892, y daeth Narawd Brenin Gwynedd i ddiffeithiaw Ceredigiawn, 
fef cyfoeth Cadell ci Frawd, ac a lofges yr holl dai a'r ydau yn Nyfed ac Yftrad 
Tywi yn greulawn iawn. Yr un flwyddyn y llas Merfyn Brenin Powys gan eî. 
wyreihun. Yr yn flwyddyn y rhuthrafant y Paganiaid duon am ben Caer 
Wyíg ac aladdaíant y Saefon: a llawer o'r Bryttaniaid a oeddent yn gwladychu 
yno a ddaethant at Owain Arglwydd Morganwg, ac a gawfant diroedd: a thrig- 
fannau ganthaw, lle arofaíant hwy a'u heppil. Ac yng Ngwyr y maent yn 
Seifnigion. 

Oed Crift 893, y daeth y Pagauiaid duon i Gymru dros For Hafren ac a lofg- 
afant Lanelltyd Fawr, a Chynffig, a Llangarfan, ae a wnaethant ddrygau ~ 
mawrion ym Morganwg, a Gwent, a Brecheiniawc, a Buellt, ac ar ei gwaith 
yn dychwelyd yng Ngwaunllwg, a nhwy yn anrheithiaw Caerllion ar Wyíg y 
daeth Morgan Tywyíawg Morganwg a Chad yn eu herbyn, au gyrru tros For 
i Wlad yr Hâf lle y lladdwyd llawer o honynt gan y Saefon a Bryttaniaid y 
Wlad honno: a'r haf y flwyddyn honno y gwelwyd pryfed o rywieu dieithron 
yn y Werddon ar wedd Gwaddod a dau ddaint hirion i bob un o naddynt, a 
bwytta 'r holl ydoedd a wnaethant, a'r boll Bordir, a gwraidd pob Gwellt a 
gwair onid aethnewyn ar y wlad, a'r Paganiaid au dug yno fal y tybid. ac a 
fynnent eu dwyn hefyd i ynys Prydain. Ond gwedi dodi Gweddiau, at Dduw 
ac Elufenau i Dylodion, a Theilyngdawd ar fuchedd, fe ddanfones Duw Rew 
cadarn, a hithau eifioes hyn hâf, oni buant feirw y pryfed hynny. 





BRUT IEUAN BRECHFA. 
Naw cant a thair ar ddeg bu farw Anarawd Tywyfawg Gwynedd, a'r amfer 
hwnnw y lladdawdd Meuryg ab Cadell ei frawd Celydawe, : ac o'r achaws 
bynny y bu Rbyfel rwng cydgenedl, 
3Q2 


484 BROT Y SAESON. 


merfyn vab rodri y gan ei wyr e hun. ac y bu uarw llywarch vab hyveid. ac y 
gwnaethpwyt Edward vab aelfryt yn vrenhin yn lloegyr yn lle ei dad. 

A gwedy gwneuthur edward yn vrenhin. ef a vu cyn gadarmet hyt na 
lauafei gwyr Denmarc íenghi y gyuoeth oe anvod. ac ef auu idaw. V. meib. a 
a naw merchet.o deir gwraged. a oed idaw. Oe pymp meib: fri onadunt 
awledychws ol yn ol gwedy ev tat. nyt amgen edelftan ac edmtmnd ac adred 
Or naw merchet: teir onadunt a rodet ynghrevyd. nyt amgen aflede aouu 
- abbades yn romefi. a feint edburc yn gaer wynt. ac edit oed dryded. Ac ef a 
rodes y eglwis caer wynt pedeir llys. nyt amgen huffeburnam. wite cherche. 
ouertonbam. ac yítockam leiaf. Anno ix*.ij. y llas penn rodri vab huueith yn 
arwyftli. Anno ix*.iiij. y bu gweith duuncir yn yr hwnn y llas mayauc cam vab 
peredur, ac y dilewyt mynyw. Ann. ix*.v. y bu varw Gorchywyl efcob. a 
cormoc vrenhin ac eícob holl iwerdon. A gwr mawr y grefyd ay gardawt 
oed. Culennan alas yn yr ymlad hwnnw. ac y bu varw kymallt vab murcgan 











BRUF Y TYWYSOGION. 


Oed Crift 894, y bn farw Hywel ab Rhys ab Arthfael Arglwydd Morganwg 
yn ei lawn henaint yn Rhufain ym mhen tridiau wedi ei fyned yno, fef eî oed 
chwepgeinmlwydd a phedair. 

Oed Crift 895, y bu farw Arthfael hen, ab Rhys Arglwydd Morganwg z 
Brenin ar faith Gantref Gwent, yn chweugeinmlwydd oed, ei wraig ef oedd 
Ceinwen ferch Arthen Brenin Ceredigion, a gwedi myned yn hen ni fynnei 
efe a wnelei a Theyrnedd, am hynny rhoddi 'r frenhiniaeth i Hywel ei frawd. 

Oed Crifi 900, y daeth Igmwnt ai Baganiaid duon i Fon, ac yna gwaith 
Rhos Meilon.—Yn y flwyddyn honno y fymudwyd Mynyw, ac y bu farw 
Llywarch ab Henydd.—Yr un flwyddyn y bu farw. Cadell ab Rhodri mawr, ac y 
gwnaethpwyd Hywel ei fib yn Frenin Ceredigion, deu fab arall oedd. iddaw 
íef Meyryg a Chlydawc. Ac ynagwladychawdd Aparawd ar holl Gymru, yn ol 
y gofodes Rodri Mawr. 

Oed Crift 906, y bu farw Aífer ddoeth archefcob y Bryttaniaid, ac y daeth 
Flyftan Brenin y Saefon i Gymru, aca ddug danaw hol! Frenhinoedd y Cymry. 
A'r flwyddyn honno y bu waith Dinerth, a hefyd yr un.flwyddyn y diffeithwyd 
Mynyw gan Uthyr a Rhallt goch, ac y llas Maelawg ab Peredur Gam. 

















BRUT IEUAN BRECHFA. 


Naw cant a thair a deugain aeth Hywel dda fab Cadell 1 Rufain a chydxc 
ef dri Efcob, fef Marc Efcob Bangor, Mordaf Eícob Mynyw, a Theibyr Eícob 
Llan Afaff, ac oll Defnydd y Deyrnas gydag ef, íef achaws ei fynedi Rufain 
ydoedd ymgynghori a Doethion a Dwyfolion, rhag bod y gyfraith a wnai efe 
ai Ddoethion yn: erbyn Cyfraith Duw a Chyfraith Dinafoedd eraill, ac o achaws 








BRUT Y SAESON. 455 


brenhin lagînenfiu' yn diwed yr ymlad. Anno ix¢.vi. y bu varw affer archefcop y 
bruttanyeit. Anno ix“.vii. y bu varw cadell vab redri. Anno dom. ix*.xi. y 
doeth other y ynys brydein. Anno .is¢.xiii. y bu varw anaraut vab rodri brenhin 
y bruttanyeit. Anno .ix*.xiv. y diffeithwyt iwerdon ygan wyr dulyn. ac y bu 
varw eldfled vrenhines. Anno .ix*.xv. y diffeithwyt mon ygan wyr dulyn. Anno 
ìxc,xvii. y llas clydawc vab cadell ygan veuric y vraut. Anno .ix“.xviii. y bu 
varw nercu eftob. Anno .ix'.xix. y bu gweith y dinas newyd. Anno dom. 
.ig<.xxiiii. y bu varw edward vrenhin ac y clathpwyt ef yny vanachlawc a 
wnathoed y dat yngaer wynt. 

Ac yna y gwnaethpwyt Edelítan vab edward ynvrenhin yn lloegyr. Ac y 
doeth gwyr denmarc y geifiau goreígyn yr ynys y arnaw. Ac y rodes yntev 
kyffranc ydunt. ac yny kyffranc hwnnw y ìlas brenhin yr yfcottieit. a phymp 
brenhin odenmarc. a deudeng ieìrlì ac ev Ìluoed.. Ac ef a yftyngawd ydaw 
holl brenhined kymre: ac aberys ydunt talu teyrnget ydaw megys y talawd 
brenhin nortwei idaw. Sef oed hwnnw. try chant pvnt o arcant. ac ygeint 








BRUT Y TYWYSOGION. 


Oed Criít 913, y bu farw Narawd ab Rhodri Mawr Brenin y Bryttaniaid, ac 
yna Hywel ab Cadell a wladyches holl Gymru, ac Eidwal Foel yn Frenin 
Aberffraw, ab Narawd ab Rhodri Mawr. 

Oed Criít 914, y llas Clydawc ab Cadell gan Feuryg ei frawd, ac y diffeithwyd 
Mon gan wyr y Werddon, a chyn diwedd yr Haf y cad rhyfel cydgenedl achaws 
i Feuryg ab Cadell ladd ei Frawd Hywel. 

Oed Crift 918, y daeth Edelffleda Brenhines y Mers yn erbyn Morgan Ty- 
wyíawg Morganwg a Gwent, ac y bu waith y Caílell Newydd lle y bu farw 
Edelffleda ae y ffoes y Saeíon. 

Oed Crift 926, aeth Hywel Dda fab Cadell Brenin Cymry oll i Rufain, a 
chydag ef dri efeob, íef oeddynt Martin Efcob Mynyw, a Mordaf Efcob 
Bangor, a Marchlwys Efcob Teilaw, a chyda hwnnw Blygwryd ab Owain 
Pencyfeiftedd Liandaf, Brawd Morgan Brenin Morganwg, a'r achaws eu 
myned yno, ymgynghori a Do$thion y modd y gwellbéid Cyfreithian Gwlad 








BRUT IEUAN BRECHFA. 


yr ymladdau, a fuaffei o'r Blaen rhwng cydgenhedloedd y gwnaeth ef ei gyf 
reithiau, ac achaws cam arfer yn erbyn Cyfraith Dyfnwal Moel Mud, a chyn- 
null Doethion y Cymry i'r Ty Gwyn ar Daf yn Nyfed a lluniaethu cyfreithiau 
o farn a chydgyngor y rhai hynny, au dodi yn nawdd Dow a'r faint, ac yn 
nawdd Gwlad a Llys, a goreu cyfreithiau y cad Cyfreithiau Hywel Dda. Ac agos 
i'r amfer hynny y bu farw Elen Gwraig Hywel Dda, acam yr un amfer ydaeth 
Awlaff o'r Werddon i Gymru a Llu o'r Gwyr duon ac arall o'r Gwyddyl, gydag 


466 BRUT Y SAESON. 

pvnt oer, a phymp mil o warthec. pob blwydyn. Ac ydaw yd bed chwaef 
hilde oed y henw a theckafmorwynor byt oed. Ac-y.doeth Edulf íarll boloyn. 
o Baucewine -iarll flandrys. ac anrec y gan huges brenhin freinc y edelftan 
brenhin lloegyr byt yn abyndon. nyt amgen try ‘ty chant emmys ac ev gwifgoed 
yn gyweir arnadunt. a cbledyf conftans amheraudyr ar wein yn eur coeth. ac yn 
or kethreu auu mewn traet-yeffu grift pan diodefaut yn gaeyedic yny cledyf. ar 
gwayw auuaffey gan charlemaen vrenhin yn ymlad aíaraffuneit gynt. a choren 
íeyn moris. a pheth o bren y groc y diodefaut criít mewn maen kriffiant yn 
gayedic. aphet or goron drein auu ar benn crift pan diodefaut. a choron vren- 
hiniaul o eur coeth a meyn gwyrthuaur o amrauaylion gwyrthyeu. Ac ef ay 
derbynnws yn enrydedus. ac anvones y chwaer y vrenhin freinc yr honn y 
buaifei yny damvpaw ys llawer o amíer kyn no hynny. Ac efa gynhelis yr 
ynys yn gyn gadarnhet. nei edewyt torch o eur ar fford: na lauaffey neb y dwyn 
ylledrat. Ac cf a rodes y eglwys caer wynt penn feyn jufti merthyr. atheir 
llys. nyt amgen. Chilboldintone. Enedford. ac Eifmeres wordham. Ac a 
yodes llawer y uanachloc malmefburie. Anno .ix*.xxvi. ydaeth Howel da vab 





BRUT Y TYWYSOGION. 


Gymru, a gwybod Cyfreithiau Gwledydd a Dinafoedd eraill, a'r Cyfreithiau 2 
fuant gan Amherodron Rhufain yn ynys Prydain yn amfer eu hunbennaeth 
hwy, a gwedi caffael gwybodaeth o'r pethau hynny, a chyngor Doethion, 
dychwelyd i Gymru, lle y galwes Hywel attaw holl Bencenedloedd Gwlad au 


' Teifbanteuluoedd, a phob Doethion a Dyfgedigion o wyr Llên a Lleygion yn 


Ddygynnull Gorfedd hyd y Ty Gwynn ar Daf yn Nyfed. A gwedi chwiliaw a 
gaffad o bob Gwlad a Dinas y caed yn oreuon o'r cyfan Cyfreithiau Dyfnwal 


'Moelmud, a thrwy ddyfg ac atbrawiaethgar ymgais Blegywryd Athraw 


y trefnwyd y rhai hynny, ac au doded wrth Farn y Dygynnull oni 
chaed, gannynt eglurhâd, a gwellhâd, ac adlanwad ar y rhai hynny, a gwedi 
myned wrth Farn a Rhaith Gwlad yn y Dygynnull y cadarnhâed y cyfreithizu 
acau rhodded yn ddeddfedigawl ar holl wlad Gymru, a gwedi bynny myned i 
ee ee 
BRUT IEUAN BRECHPA. 

ef, a daethant i Dir yng Ngwyr, ac yn eu blaen y daethant, a Llywelyn ab 
Syllt a gyfarfu ac Awlaff, ac ai gyrrodd o'r Wlad i Loegr, a chan ganlyn y 
gelynion, fe ddanfonodd at Edmunt Brenin y Saefon am gynhorthwy, ac yna 
daeth Cad fawr a'r Saefon ym mhlaid Llywelyn ai Gymry, a hwy a yrrafant y 
Gwyddyl-a'r Gwyr duon o'r ynys gyda cholledion mawr :'a gwedi.addunedu o 
bonaw nas drygai ynys Prydein fyth wedi bynny fe aeth Awlaff i'r Werddon 
lle ai cwnaethpwyd yn frenin. 











BRUT Y SAESON. 487 


cadell y ruvein. Ac y bu varw Elen. Anno dom. Ìx€.xxxiii. y llas Grufud 
vab Oweyn y gan wyr keredigyawn. Anno .ix<xxxv. y bu ymlad y brune. 
Anno .ix'.xxxvi. y bu varw hymeith vab clydauc. a meuric. Anno .ix*.xxxix. y 
bu varw edelftan vrenhin lloegyr ac y clathpwyt ef yn malmefburie. 

Anno dom. ix*.xl. y gwnaethpwyt Edmund y vraut yn vrenhin. Ac y bu 
varw abloyc brenhin iwerdon. Anno .ix*.xÌi. y gwenwinwt cadell vab arthuael. 
Ac idwal vab rodri ac elliffed y vab alas ygan y faeffon. Anno .ix‘.xlii. y bu 
varw limberth eícob menyw. Anno .ix“.xliii. y bu varw vífa vab llaur. A 
mercheis eícop bangor. Anno ix“.xliili. y peryglwyt a gwenwyn kyngen vab 
cliffe. Ac ybu varw Eneuriseícob myniw. Ac y diffeithwyt ftratclut. y gan 
y faeffon. Anno .ix*.xlv. yd oed Edmund vrenhin yn kynnal gwled yn manach- 
loc feint auftyn yngkeint. ac val yd oed yn bwrw golwc ar byt y neuad: ef a 
we)ei lleidyr ar daroed y dehol or ynys kyn no hynny. Ar brenhin a gyuodes 
y vypy ac adoeth hyt yn lle yd oed y lleidyr: ac ymavael ac ef ger walÌt y 
ben ay dynny dros y bwrt. ay daraw ay dorr y vyny adan y draet. Sef awnaeth 





BRUT Y TYWYSOGION. 


Rufain yr ail waith o Hywel, a chael Barn Doethion yno, a gwybod bod y 
cyfreithiau hynny yn gydgerddedogion a Chyfraith Duw ac a chyfreithiau 
Gwledydd a Dinafoedd Tiroedd Cred a Bedydd, y daeth yn ei ol i Gymru, ac 
y dodes ei gyfreithiau wrth farn y Cantrefi, a'r Cymmydau, a Rhaith Gwlad, 
ac o hynny ydd aethant yn gadarn yn holl Arglwyddiaethau Cymru, ac ym 
mhob Llys Arglwydd a Chenedl hyd nad oedd a gaeai yn eu herbyn, ag nad 
oeddent o arall yn un Llys Gwlad ac Arglwydd yng N ghymru, ac achaws daed 
ei gyfreithiau y gelwir ef Hywel Dda. 

Oed Criít 933, y llas Owain fab Gruffydd gan wyr Ceredigion, ac y dug 
Elyítan Brenin y Saefon holl Arglwyddi a Breninoedd Cymru y danaw, ac felly 
y bu hyd oni bu farw Elyílan, a hynny yn oed Crift 940. Ac yna'r Cymry a 
ynnillaíant eu rhyddid a hynny drwy wrolder a doethineb Eidwal Foel, ac 
Eliffeu ei frawd, a Chadell ab Arthfael ab Hywel Arglwydd Morganwg, ac 
Idwal fab Rhodri mawr, ac achaws bynny hwy a laddwyd gan y Saefon ym 
Murn a Chynllwyn. 











BRUT IEUAN BRECHFA. 


Nawcant a phedair a deugain bu farw Idwal ab Rhodri, ac y lladdodd y 
Saeíon Elifed ab Rhodri, a Lambert Efcob Mynyw, ac yíbeiliwyd Yftrad Lur 
gan y Saeíon, ac yno y tagwyd Edmwnt Brenin y Saefon gan ei wyr ei hânan, 
ac am yr amferoedd hynny bu farw Hywel Dda ap Cadell, a Chadwgan ab 
Owain aladdwyd gan y Saefon, ac y bu Waith Carno rhwng meibicn Eidwal 
Dyfed a meibion Hywel Dda. 





468 BRUT Y SAESON. 


y lleidyr tynnv kyllel] ac yadanaw brathu y brenhin trwydaw yny golles y eneit; 
Ac y kyuodes y gwyr ac y lladatïant y lleidyr. Ac yna y ducpwyt corf y bren- 
hin hyt yn glaftingburie ac yno y clathpwyt ef. 

Ac yna y gwuaethpwyt Edredus braut Edmund yn vrenhin lloegyr. Ac ef 
aragores rac paub oe hennavicit o ovynhau duw. Ac am hynny pob peth or 
adamunei y gan duw : ef ay kaffei. hedwch a vynnei hedwch agavas. Acv 
rodes duw idaw y rat hyt nat argywedunt neb arnaw: namyn peub yny garu 
yn wahanredaul. A dwy lys agolatiei eglwys caer wynt : ac ef aberys ev hatuer 
drachevyn. nyt amgen no duntunam a huffeburnam. Anno .ix‘.xlviii. y bu 
varw howell vab cadell. brenhin agogoneant holl kymre. Ac y llas Cadwpon 
vab Oweyn ygan y faeffon. Ac y bu ymlad caerno y rwng meibion bowcl. a 
meibion idwal. Anno dom. ix*.l. y diffeithwyt dyuct dwy weith y gan veibion 





BRUT Y 7YWYSOGION. 


Oct Criít 942, bu farw Uffa fab Llawr, a Lambert Efcob Mynyw. 

Oed Criít 943, y bu farw Marchlwys Efcob Llandaf, ac y bu cynddaredd ar 
y cwn oni orfu lladd y maint ac oedd yh y wlad, ac y bu farw Elen gwraig 

Hywel Dda, yr un flwyddyn, ac Eidwal Foel ab Narawd wodi marw, y cym- 
merth Hywel Lywodraeth hol] Gymry annaw. 

Y flwyddyn honno y daeth y Saeíon byd yn Yftrad Llyr a ac 'a wnaethant 
yno y mawr ddrygau, gan yfbeiliaw a diffeithiaw 'r Wlad y ffordd y cerddynt. 

Yr un flwyddyn y diffeithiwyd Y&rad Clud gan y Saefon gan ladd yn doft a 
gaent, yneu ffyrdd o'r Bryttaniaid a berthynai yddynt; a'r un flwyddyn y 
perygìwyd Cynan ab Eliíleu a Gwenwyn a roefid iddaw, 

Oed Crift 948, y bu farw Hywel Dda fab Cadell Brenin Cymry oll, y doethaf 
a'r cyfiawnaf o'r holl Dywyfogion: efe a garai heddwch a Chyfiawnder ac a 
ofnai Dduw, ac alywodraethai yn gydwybodus ymhob iawnder tangnefus, ac 
efe a gerid yn fawr gan bawb o'r Cymry, a chan lawer o Ddoethion y Saefon a 
gwledydd eraill, ac achaws hynny y gelwid ef Hywel Dda. Ac yna y cymmoerth 
Owain ei fab Lywodraeth Ceredigiawn. 

Oed Crift 949, y llas Cadwgawn ab Owain gan y Saefon, ac y bu waith 
Carno rhwng meibion Eidwal Fuel a meibion Owain ab Hywel Dda, a meibion 
Eidwal a ddiffeithiafant Ddyfed yn filain a thoft. 

Oed Crift 950, y daeth meibion Eidwal yr ail waith i Ddyfed ac ai han- 
reithiafant ac a laddafant Dynwallawn Brenin Dyfed, ac Owain Tywyfawg 





BRUT IEUAN BRECHFA. 


Oecd Crift Nawcant a deuddeg a deugain bu lladdfa fawr rhwng meibion Eid- 
wal Dyfed a meibion Hywel dda yng Ngwaith Abercywyn, ar amíer hwnnw y 
diffeithiodd meibion Eidwal Dyfed Geredigiawn, 


BRUT Y SAESON. 489 


Idwal. Iago a Ieuaf. ac y llas dungwallaun ygan ev gwyr wynt, Anno ix<li. 
y bu varw rodri vab howel. Anno ix‘lii. y bu lladua vaur y rwng meibyon 
Idwal: a meibion hywel yn lle gelwir Gurguftu. nev gweith conwy hirmaur, 
ac y ìlasanaraut vab gwry. Ac y diffeithwyt keredigiawn ygan veibion idwal. 
ac y bu varw edwyn vab hywel. Anno ìix*.liji. y bodes hayardur vab mervyn- 
Anno ixe.liiii. y llas Congalach brenhin iwerdon. Anno ix€.lv. y bu varw 
edredus brenhin lloegyr. ac ef a gigleu feynt dunftan abbat glaftingburie llef 
or nef yn dywedut: yr aur hwnn ymae edred' yn mynet at y arglwyt. ac yna y 
fyrthiawd feint dunftan yny varw lewic. ac y ducpwyt corf edred' hyt yngkaer 
wynt. ac yno y cladpwyt ef yn enrydedus. yny vlwydyn honno y bu yr haf 
teffauc. ac y llas Gugaun vab guryat. 

Ac yn yr vn vlwydyn honno y gwnaethpwyt Edwinus vab edmund yn vren- 
hin. A hwnnw a dremygws boll annwydeu edredus y ewithyr. Ac agymyrth 
ryvic a balchter yndaw heb didorbot nac am duw nac am dyn dym. y dyd y 
gwnaethpwyt ef yn vrenhin: ef aduc gwreic briaut yar y gwr priaut y dreis, 


cg —— ———— acca i — 
| BRUT Y TYWYSOGION, 


Ceredigiawn a gynhulles gad yn eu herbyn, ac au hymlidies hwynt yn eu hol i 
Wyneddmor galed oni foddes lawer o honynt yn Afon Dyfi. 

Oed Crift 952, y dug Owain ab Hywel: Dda Gad hyd yng Ngwynedd, ac 
yno y bu waith Aberconwy, a lladdfa fawr iawn o bob tu, oni orfu ar bawb 
droi yn eu hol orddaudu, rbag a'u gwanbâed y ddwyblaid yn y frwydr 
honno, 

Oed Criit 953, y boddes Haearnddur fab Merfyn ac y diffeithies meibion 
Eidwal Geredigion, a meibion Hywel Dda a'u gyrrwys yu eu hol gan eu 
ladd yn doft. 

Oed Crift 055, y bu Eira dirfawr ym Mis Mawrth, a llifeiriant aruthrawl oni 
thorres lawer o'r Tai ac y boddes lawer o ddynion ac yfyrublaid yng Ngwent, 
a Gwenllwg, a Morganwg, a lleoedd eraill, ac ar ol hynny bu trathefog yr haf, 
ac y bu llawnder ydau a phrinder Afwellt, oni orfu ar lawer gloddio gwreiddiau 
Gwellta Rhedyn yn ymborth i'r gwartheg a'r Ceffylau, .ac y cafwyd gwair wedi 
hynny ar y tir yng Ngwyliau' Nadolig yn ddirfawr ei gnwd ac yn iachus 'ei 
aníawdd, fal y gwaredwyd y diffyg a'r prinder o ryfeddolder mawr. 











BRUT IEVAN BRECHFA, 


Nawcant a thrugain y lladdwyd meibion Eidwal ab Rhodri gan y Saefon, 
sc y bu Haf Teffog, ac y diffeithwyd Caer Gybi gan feibion Eidwal Dyfed, ac 
y dyftrywyd y Tywyn, ac y bu farw Meuryg ab Cadfan, ac yna yonillodd y 
Sacíon Argiwydidiaesh meibion Eidwal, ac y lladdwyd Rhodri ab Eidwal, ag 


'aR 


490 BRUT Y SAESON. 
am y phryt. ay gwr yn garidaw. Ac yno ymrodi y odineb ac y ryuelu ac 
eglwys duw yny uu agos ydaw a divwynaw y dyrnas yn llwyr. Anno ix<.lviii. 
y diffeithws Oweyn goryuyd. Anno ixs.lix. y bu varw edwinus brenhin lloegyr. 
ac y cladpwytr-ef yngkaer wynt. Ac y gwledychaud meibion Idwal drwy 
perth diruaur mis maurth, Ac y diffeithwyt caer kybi alleyn ygan veibion 
abloic. | 

Ac yn yr vn viwydyn honno y gwnaethpwyt Edgar vab edmund braut y 
edwin yn vrenhin ar loegyr. a bwnnw a ymedewys a holl drwc deuoden y 
vraut. ac auu wr da fanteid. yny oes cfy kigleu íeint Dunítan egylion nef yn 
canv: ac yn dywedut. bedwch a vyd ac amylder o frwitheu yn yr ynys houn. 
tra vo bew feint Donftan. ac y gwledycho edgar. Ac nyt edewys edgar dro 
wyneb y deyrnas na manachlec nac eglwys ny wellhaei arnaw: ay o dir a daear. 
sy o gwerth arall. A gwedy gwelet ohonaw diífyc yr eglwyíleu ygan y per- 
fonyeit. ac yn treulyaw y renti lle bei digryf ganthunt. ac yn gadel. yr eglwyí- 
fen yn nôeth y mewn ac allan. ar vicarieit heb na bwyt na dillat. na galled 
ymryffon ac wynt. doluriau yny gallon a oruc, ac anvon ar yr efcob ac ar yr 
erchefcob y ev kynghori trigaw ar ev renti a gwaffanaethu duw megys y dyly- 
eint. A gwedy gorchymyn or arch efcob ar efcob ydunt hynny: yd oed rei 





BRUT Y TYWYSOGION, 


Ocd Crift 958, y daeth Owain ab Hywel Dda yd yng Ngorwennydd ac ai 
diffeithwys yn dra milain, ac oddiyna hyd yn Euas ac Ergin gan ddwyn y 
gwledydd hynny o drais oddiar Forgan Mawr Brenin Morganwg, a phan y 
gwybu Edgar Brenin y Saefon hynny, chwiliaw anfawdd yr amryfon a 
orug, gc o hynny caffael Gwybodaeth a tleall mai lawn oedd i Forgan Mawr 
y gwledydd hynny can mai yng Nghyfoeth a Theyrnedd Morganwg ydd 
oeddynt er yn oes oeíoedd, ac ym mhlwyf Teilaw Llan Daf, ac arfaethu 
Dygynnull a wnaeth Edgar o'r Arglwyddi Cyfoeth, a'r leirll, a'r Efcobion yng 
Ngwlad Gymru ar Mers, a gweled eu Barn, a phan wybuwyd hynny, cadarn- 
hau Braint i Forgan ar y Gwledydd hynny dros fyth, a bynny ar Allawr Deilaw 
yn Llan Daf, ai ofod mewn yfgrifen, a melldith Duw a'r Saint ar a dor? 
pawdd y Fraint a wnaed felly. 

Oed Crift 959, y torres Owain ah Hywel Dda Gor Llan Illdud yng Ngor 
wenydd achaws cael ynddi Lenogion pendefig o Saeíon, a myned oddiyno i Gor 
Cattwg yn Nant Garfan a orug, ai thorri yn filain, 





| BRUT IEUAN BRECHFA. 
y diffeithwyd y Berfraw, a rhyw faint yn ol hynny y dalodd Iago ab Eidws 
ei frawd Ifan ae-ai rhoddes yng ngharchar a .chwedi bynny efe ai crogodd, ac 
am yr amíer bynny rbyfelodd Einion. ab Owain ac a lladdodd Fare ac 
Eyriaid. | 


— 











BRUT Y SAESON. 491 


Gtiwaftad onadunt na waffanaethent y cor vn vlwydyn yr mil o bunnoed o eur 
ydunt. ac o vnoliaeth dywedut na wnaynt amgen noc y gwnaethant gynt. Ac 
yno y peris y brenhin bwrw llawer onadunt oc ev renti. agyífot meneich yny 
manachlogoed a bicarieit ywaflaneythu duw yh waftat. A gwedy peri o honaw 
y Iewan bab xiii, cadarnhau hynny: ef arodes y eglwyffeu caer wynt llys aelwyt 
auitone. ac yn itinftokam. x. hidas. ac yn madanlegam, iii. hidas. ac yn 
broedunam. xiii. hidas. ac yn aderinges feldam. ii. hida.ac yn derrucam. vii. 
hidas. Athrauu vew ny bu vlwydyn ny wnelei. ae manachloc ay eglwys yr 
enryded y-duw ar feint. Anno dom.ix*.ìx. y llas Idwal] vab Rodri. ac y kyí- 
fegrwyt adelwald yn eícop yn.Kaer wynt. Anno ixc.lxi. y Ìlas meibeon Gwynn. 
ac y diffeithŵyt y ty wyn. ac y bu varw Meuric vab catvan. ac y daeth meneich 
kyntaf y vanachloc caer wyht. Anno ixc.lxii. y bu varw ryderch efcop. ac y 
daeth meneich kyntaf y vanachloc yr hyde. Anno ix‘.|xiiif. y bu varw Cat- 
wallawn vab oweyn. Anno ixclxv. y diffeithwyt kyuoetheu meibion idwal 








. .* BRUT Y TYWYSOGION. 
Oed Crift 960, y Has meibion Gwyn ab Collwyn, ac y bu 'r fall fawr ym mis 


mawrth, a hynny hyd Galan Mai a bu farw llawer iawn o Gymry a Saefon hyd 


yn y Ìladdwyd yr haint gan yr Haf ar Tés. 

Oed Crift 861, y daeth Meibion Abloic Brenin y Werddon i Gaer Gybi ac 
ai diffeithiafant yn gwbl, a dwyn arch Cybi y ganddynt i'r Werddon, lle bu 
ganmlynedd, ac oddiyno aethant i Wlad Leyn gan ei diffeithiaw yn drathoít 
a hynny a fa o frad meibion Idwal a hwy 'n trawíwladychu ar y Cyfoetheu yng 
Ngwynedd a Phowys. 

Yr un flwyddyn y bu farw Padarn Efcob Elan Daf, ac y doded Rhodri ab 
Morgan mawr yn ti Le, a hynny o anfodd y Pab, ac achaws hynny ai gwen- 
wynwyd ef, a doded. ar yr offeiriaid na phriodynt heb fyned yng nghennad y 
Pab, ac o hynny y bu Terfyíc dirfawr ym mhlwyf Teilaw oni farnwyd yn oreu 
cennad priodas i'r offeiriaid. 

Yr un flwyddyn bu farw Rhydderch Efcob Dewi, a Chadwallawn ab Owain 
ab Hywelab Cadell, ac y gwnaethpwyd Monachlog y Rhydau. 

Oed Crift 902, y diffeithiwyd Gwynedd gan Edgar Brenin a Saefon, ac y 
dodes ef Gwŷr Denmarc yn ynys Fôn, lley gwledychafant er gwaetha Gwyr 
y Wlad, 








BRUT IEUAN BRECHFA. 


Nawcant a deuddeg a thrugain y diffeithawdd Catbrig ab Eyrlaid Fon, ac efe 
â wnaeth drafael dirfawr i'r ynys, ac yna y daeth Etgar Brenin y Saeíon M if 


_ dirfawr yn erbyn holl Gymru hyd yng Nghaerllion ar Wyfg, ac a ddanfones eì. 


.3R2 


WN 





492 BRUT Y SAESON. 


y gan y faefon. Anpoix“.lxvi. y llas rodri vab idwal. ac y diffeithwyt aberfrav 
gwedy hynny. Annoivx^.lxvii. y dalpwyt Ieuaf vab Idwal y gan Iago y vraut 
ac y carcharwyt ef agevynnev. Anno ix€.]xviii. y diffeithwyt Gwbyr ygan Eico 
vab Uw€yn. Annoix“.xix. y diffeithwyt penn mon y gan y paganycit a 
mact’ vab haraÌd. canys canneat agavas gwyr denmarc ar drigaw yn yr ynys honn 
tra vynnynt y gan edgar vrenhin lloegyr. Ac yna y daethant kyn amlet by: 
nat oeina dinas na thref arall dros wyneblloegyr na bythynt amlach wynt noc 
íaeffon. Ac yna ymrodi y yvet aorugant ac y odineb hyt na ellit reol arnadunr. 











BRUT Y TYWYSOGION. 

Yrun flwyddyn y d: eth Edgar hyd yng Nghaerllion ar Wyfg, ac y trefnwyi 
heddwch cadarn ryngtho a Morgan Tywyfawg Morganwg ac ammod i Forg1n 
dalu canmuw gyflith i Edgar bob blwyddyn ac am hynny ymrwymaw i EJga: 
gyfnerthu Morgan ym Mraint Teyrnedd Morganwg, ac yno y daeth Owain 
ab Hywel Dda, ac ymrwymaw o honaw dalu ced i Edgar bob blwyddyn yn at 
ydoded ar Dywy(swg Dinefwr yng Nghyfraith Hywel Dda, gwedi. hvnn 
myned i Wynedd a chael attaw Iago ab Idwal a gyrru armaw yn lle 'Feyrngel 

. a ddylito bên ddeddf Trichanpen blaidd yn y flwyddyn, a rhydd lle mynnynt 
— eu lladd yn holl ynys Prydain ac o hynny y cad beddwch yng Ngwynedd: a'r 
Deyrnged honno a dalwyd yng Ngwynedd dros bum mlynedd a deugain hy! 
nas gellid Blaidd yn holl ynys Prydain. Gwedi hynny y troes Brenin y Saeion 
y Deyrnged yn aur ac ariant a gwartheg fal y bua(ei gynt. 

Oed ( rift 9 16, y lladdwyd Rhodri ab Eidwal y gan Wyddelod Môn, ac achaws 
hynny y ditteathwys Iago ab Etdwal Aberffraw lle ydd oedd y Gwyddelod yn 
gwladychu ac ef ai lladdes hwynt yn eu boll anneddíaoedd ym Mon, ac n: 
gallaíant fyth wedi bynny ymluyddu yn erbyn y Cymry, gwedi hynny myned 
hyd yn Arfon, a Lleyn, ac Ardudwy, a gyrru 'r Gwyddelod, yn gwbl o'r 
Gwledydd hynny ac nis gallwyd Cenedl ohonynt fyth wedi hynny yng Ngwyn: 
edd: a llawer.o honynt affoafant byd yng Ngheredigion, a Dyfed, a Gwyr, 
ac Einiou ab Owain ab Hywel Dda a aeth yn eu herbyn, ac au gorchfyges vs 
aruthrawl, ac a laddes Wyr Denmarc a ddaethant yng. Nghyfnerth y Gwycd- 
elod, ac a ddyges Yibail fawr o'r Gwledydd yng nglann Morddwr Llychwr, 
ac yn niwedd yr un flwyddyn y daeth ef eilwaith hyd yng Ngwyr, ac y diffeith- 
wys dai a thiroedd y rhai a roddaíant nawdd a gwaígawd i'r Gwyddelod s'r 
Daeniaid anffyddlawn, 

















BRUT IEUAN BRECHFAe 


wys i yíbeiliaw 'r Wlad, ac nid arbedynt na Llys na Llann, eithr dwyn dioell 
a thlyíau Egiwyf a manachlogydd, ac y gwrthladdoddIago ab Idwal o'i gyfoeth, 
ac a roddes Wynedd i Hywel Ddrwg ab Ifan, ac nid oedd drwg o'r Byd. ns 
gwnelai hwnnw oladd, a (bynnu llygaid, ac yípeiliaw, a thwyllaw, 





BRUT Y SAESONr/ 493 


Se yny nu orthrwm gan y brenhin ar dyrnas wynt. ac na alleynt ev gwrthlad 
rac ev hamlet. Ac yna y dodet hoyleon yny ífiolev yn dogyn diawt gwr: ac 
nat yfve neb mwy no hynny. onyt wrth veíffur: ac o bynny arafhau peth a 
orugant. Ac yedgar ybu deuvab vn oy wreic briawt a elwyt edward. ac arall 
e wreic adylwold iarll adugaffei rac y gwr hyt yn fforeft o warwelle rac ythecket, 
ar mab hynnw aelwit edelret. Pan oed oet Ieffu. ix“.xx. y diffeithwyt 
mon ygan gotfrit vab barald ac ay goreígynpawd yn drethawl idaw. 
Anno ix']xxi. y dyrchafwyt corf íeint íwithan yv dodi yn yigrin yn cn- 
rydedus yogkser wynt. ac y doeth llyngheffeu y gan edgar brenhin lloegyr 
hyt yngkaer llion ar wyíc. Anno ix‘.lxxii. y dibolet Iago vab ldwaí 














BRUT ¥ TYWYSOGION. 


Oed Crift 967, y daeth Einion ab Owain eilwaith i Dir Gwyr dan rith ymlid 
yr anffyddloniaid, ac ai diffeithwys yn gwbl, acyna y daeth Owain ab Morgan 
yn ci erbyn ac ai gyrres yn ffo, aca ddug holl wyr Gwyr dan ddamdwng iddaw, 
fal ag ydoedd a hen iawn a braint a phan glybu Edgar Brenin y Saeíon hyany, 
dyfod a Llynges hyd yng Nghaerllion ar Wyfg a orug, a gyrru Llywodraeth ac 
Owain ab Hywel Dda, ai ddwyn yn wr damdwng iddaw, a gwedi hynny 
myned yn heddwch yn ei ôl hyd yng Nghaer Odorsant. 

Yn yrun flwyddyn ydd ethyw cas dirfawr rhwng meibion Idwal, íef Iago ac, 
Ieuan, ac yn ebrwydd wedi hynny y daliodd Iago ei frawd Ieuau ac ai dug yng 
Ngharchar ac ai dallawdd'a hêyrn llofg o dan, ac achaws hynny ydd aeth-Hywe} 
ab Ieuaf yn erbyn ei Ewythr Iago ac a ddiffeithiodd ei diroedd ac a ddug yfbail 
ddirfawr o iarnaw. 

Oed Crift 968, ydd aeth Hywel ab Ieuaf yr ail waith yn erbyn Iago ci ewythr, | 
a chydag ef lu dirfawr o Saefon, a diffeithiaw Lleyn a Môn, a dodi Saefon yn boll 
diroedd Iago, a chadarnhau y tiroedd bynny iddynt, a hanped gwaeth i ynys 
Fôn o hynny, can nas galled ei gwared fyth wedi hynny, ac achaws hynny y doded 
enw Anglifei ar ynys Fôn, íef hynpy ynys y Sacíon ; a gyrru Iago ab Idwal ar 
ffo a wnaethpwyd, ac y cymmerth Hywel ab Ieuaf y Deyrnedd arnaw, achaws 
— deìli ei Dad, ac a ddaliodd Fewyg ei ewythr ac a dynnodd ei lygaid am ei 
waith yn dallu Ieuaf Tad Hywel. 

Yr yn flwyddyn y daeth Macht ab Harallt i ynys Fôn ac a ddifeithwys Benmon 
lle ydoedd deccaf cyn no hynny yn boll ynys Fôn, ac ebrwydd wedi hynny y 














BRUT IEUAN BRECHFA. 

Nawcant a thrugain 2 phymtheg bu farw Edgar Brenin y Saeíon, ac y 
daliwyd Iagoab Ifan ab Eidwal, ac a gorfu Hywel ab Eidwal, ac y gorefgyn- 
nodd ei gyfoeth, ac yna y lladdwyd Eidwal, ac y gorfu Cyftenin ab Iago ar 
Hywel Ddrwg ab Ifan, am hynny o amfer daeth Gotbrig ab Eyrlaid i‘ Ddyfed . 
ac i Fynyw ac ai dyítrywodd, yna bu Gwaith Llanwenog, ac y diffeithwyd 


U u 


494. BRUT Y SAESON, 


oe gyvoeth. a Hywel vab Ieuaf ae gwledychws. Meuric vabidwal a dallwyt, 
a morgant a uu vdrw. Pan oed oet crift ix*.lxxiiii9. y bu varw Edgar brenbin 
lboegyr. Ac y kyrchawd Dungwallawn brenhin ftrat clut ruvein. ac y bu varw 
Idwallawn vab oweyn. A. chorf edgar a glathpwyt ynglaftyngburie. A thra un 
vew ni bu blwydyn ny wnelei ay manachlauc ay priorde ac eglwys arrall yn en- 
ryded y duw ar feint. ac ny allwyt y gerydu onyt vn o dri pheth. am iarll ade!- 
wold. ac am duc Andenere. ac am y vanaches a duc oe manachloc rac y theckcet- 
A hynny a ymendahawd ef oll drwy dyíg fein Dumftan, <A hynny adangoffes 
duw idaw gwedy y varw. canys gwedy ryvot ygorf yny daesr dwy vlyned 
arbymthec athrugeint mlyned: y doeth yr abat aylward oed y henw amynny 
fymvdaw ygorf or lle yd ocd yn gorwed yle arall. apheri gwneuthur yígrin o 
vaen y dodi y gorf yndaw yn enrydedus. A gwedy tynnv y gorf or dacar yw 
dodi yn yr yfgrin ry virr oed yr yígrin.. Ac y perys yr abat torri y aelodev val 
y genhynt yn yr yfgrin. ac y neidiawd y gwaet o honaw kyn noc aphe bythey 
yhteu yn vyw. Ac yna y fyrthws yr abat val dyn adorrei yvynwgyl ac y 
collas y bwyll. Ae yr aur.ydodet ef yn yr yígrin: ef arodes gwaret y dall ac 
y vydar ac yr abat. 





BRUT Y TYWYSOGION, 


daeth Gotffrid ab Harallt yn erbyn ynys Môn ac ai diffeithes, ac Edgar a roddes 
gennad i wyr Gotffrid aros ym Môn yn gyfanneddawl ac ymunaw yno agwyr 
Edwin a wnaethant yn un ormes, ac nid aethant fyth o honi, ac nis gellid fyth 
gwedi hynny gwared brad o'r ynys, ac Edgar yn gwcled fal ydoedd dyfod a orug 
allu dirfawr i GaerllionGawr, a myned yn erbyn gwyr Iago au lìadd yn greulawn 
yn holl Gymru. ; ° 

Oed Crift 973, y bu farw Edgar Brenin y Saefon, yr hwnn a wnaethai 
Fonachlog Bangor fawr, a llawer o Fonachlogydd eraill yng Nghymru a 
Lloegr, ac a wnaeth Iawn i Eglwyíeu Cymru am a wnaethai efe iddynt o" 
ddrwg yn cì Íeuea&id. © 

Oed Crift 975, ydd aeth Dunwallawn Brenin Yftrad Clud i Rufain Me y 
cymmerth Gorun, a'r un flwyddyn y bu farw Idwallawn fabOwain a Brawd 
Morgan Mawr Tywyíawg Morganwg, gwr oedd efe a garai heddwch a Llyw. 








eee 


t BRUT IEUAN BRECHPA. 


Brecheiniog ai holl gyfoeth gan y Saefon, a hwy a laddafant Hywel ddrwg ab 
Ifan, ac y gorefgynodd Cadwallawn ab Ifan ei gyfoeth ef drwy fuddugoliaeth 
yn erbyn y Saefon, nid amgen ynys Fon, ac Arfon, a Meirionydd, a hell 
‘Wiadoedd Gwynedd, a hynny drwy ddeall a íynwyr, a'r amfer hwnnw y 
tynnwyd Llygaid Llywarch ab Owain, ac yna daeth Gotbrig ap Eyrlaid a'r llu 
du gydag ef â ynys Fôn ac y daliwyd dwy fil o ddynion, a'r dryll arall a ddog 








BRUT Y SAESON. 495. 


Pan oed oet crift naw cant aphymthec athrugeint y gwnaethpwyt Edward 
vab edgar yn vrenhin ar loegyr. Anno ix“lxxvi. y diffeithwt Gwhyr yr cil 
weith ygan Einon vab owoyn. Anno ixclxxvii. y diffeithwyt lleyna chelynnauc 
'vauryr eil weith ygan Hywel vab Ieuaf ar íaeílon y gyt ac ef. Ac yny 
vlwydyn honho y doeth Edward vrenhin lloegyr o hely for’ ar y lys vam elfride 
gwreic yr adelwold adywetpwyt vchot ygeiflav diawt rac fyeliet: ac y doeth hi 
yn rith llewenyd wrthaw ay wafgu rwng y breicheu, ac y doeth nebun diawl 
creulon ay vrathu achyllell yny gollas y eneit. ac eiffwys ef a drewys y varch 
ac yípardunev ac a ffoas yny íyrthws yn varw yr llaur yar y varch ac y foas y 
march ar kyfrwy yn waetlyt arnaw hyt yn edwardeftolle. ac yno y mae y kyfrwy 
ynghadw yr hynny hyt hediw : y dwyn ar gof y verthyroliaeth ef. Ac ynter 
aolrewt wrth y gwaet ry gollaffei yny. gat yn varw. Ay gorf aducpwyt yn 
gyntaf hyt yn waram: ac odyno yducpwyt hyt yn fafftefburie drwy, enrydedeu 
mawr lley gwnaeth mynych wyrthiev. 


es 








BRUT Y TYWYSOGION. 


*odraeth, ac yngneidiaeth gyfiawn, ac a beris adnewyddu trefn a Llywodraeth 
gynnefodawl yn ei wlâd, a chyftal ei ddeall ai wybodau ai _ haelioni, fal y bu 
galar i bob Gwlad yng Nghymru ei farw. . 

Oed Crift 976, y dug Einion fab Owain anraith yr ail waith ar Wlad Gwyr, 
ai hyfbeiliaw ai diffeithiaw yn greulawn onid aeth newyn ar y wlad, ac Ithel ap - 
Morgan Mawr a ddug Lu yn ci erbyn o'i wyr goreuon ai ymlid i ffo a wnaethant, 
a dwyn ei yfbail oddiarnaw, ai roddi 'n rhaid yrhai a yípeiliwyd ganthaw. 

Oed Crift 978, ydd aeth Hywel ab Ieuau waith arall yn erbyn ymddifferyn. 
Iago ei Ewythr, a chydag ef lu mawr o Saeíon, ac anrheithiaw Lleyn a 
Clebynog fawr a wnaethant, a thorri yr Eglwyfi yn aruthr, a dilygeidiaw llawe' 
o gymmhleidyddion lago, a difeithiaw yn greulawn. 

Yr un flwyddyn y dalwyd Iago gan wyr Hywel ei nai,a Hywel a wladychwys 
ei gyfoetheu ; a gwedi bynny y lladdwyd Idwal Fychan ab Idwal Foel, â 
diffeithiaw Lleyn ac ynys Fôn, a Chyítenyn ab Iago ab Idwal a ddaeth i 
Fôn, a chydag ef lu o'r Daeniaid duon, a chydag efy codafant y 
Saefon a'r Daeniaid a wledychynt yr ynys a diffeithiaw 'r wlad'honnâ 
yn doft aruthrawl, a Gotffrid ab Harallt a Chyftenyn a aethant oddiyno hyd yn 








BRUT IEUAN BRECHFA. 


Meredydd ab Owain ganthaw i Geredigiawn aci Ddyfed, ac y, bu farwolaeth | 
fawr ar anifeiliaid yn holl ynys Prydain, ac y bu farw Owain ab Hyw el, ac y 
diffeithiwyd ; Cenhedlaeth Llanbadarn; a Mŷnyw, a Llanylltyd, alan Garman, 
a Llan Rhyftyd, a Llandy 'doch, ac y' bu ddirfawr farwolaeth yn. ynys Prydain, 
ac yn yr'amíer hwnnw y bu ‘diudanineth | yn holl ynys Pryddin, megis y bii 
farw y bobl gan newyn, 


- 
dn 


496 BRUT Y SAESON. 
Naw cant mlyned atheir arbymthec athrugeint oed cet crift pan wriaetbpwyt 


.Edelredus braut edward yn vrenhin ar loegyr. Ac yna vlwydyn honno y dalpwy? 


lago y gan wyr Hywel vab Ieuaf. ac ef awledychws kyuoeth iago. Anno 
dom. ix‘.lxxix. y llas [dwal. a gwedy hynny y difeithwyt lyn a mon ygan Caften- 
Dyn vab Iago. a Gotfrit vab Harald. a gwedy hynny ychydic y llas Cuftennya 
ygan Howel vab Ieuaf yny vrwydyr a elwyt Gweith Hirbaruch. Anno dom. 
ix'xxx. y kymyrth Elfride mam edelred' vrenhin goueilieint yndi arn ry ld 
edward vrenhin drwy ythwyl hi: a ry varw adelwold.y gwr priaut o lit wrthi. 
gc yna y perys hitheu gwneuthur manachloc yn warewelle. ac yna y treulmd 
y buched drwy dirvaur benyt. Ac yna y gwreickaws edeìredus vrenhyn ac 
agymyrth Eme verch richart. vab richart. vab willam. vab rolond. y grwr a ocd 
yn modu yna Norwandi. ac ohonei y cauas deu vab nyt amgen noc Elwred. ac 
Edward. Anno dom. ix^.lxxxi. y difeithwyt. dyvet. a myniw. a llangweithenauc 
y gan wyr Gotfrit vab Harald. Anno dom. ixc.Ìxxxii. y dyfeithwyt Brechein- 
yauc. a holl kyuoeth Einon vab Oweyn y gan faeffon you Alfred a Howel vab 
ieuaf. ac Einon aladawt llawer onadunt, Aono dom. ix“]xxxiii. y llas Einon 





SROT Y TYWYSOGION. 


Lleyn, a diffeithiaw 'r wlad honno hefy4 yn yr un modd, ac yn eu herbyn y daetb 
Hywel ab Ieuaf, a chad doft a fu ryngddynt, ac yno y Ìlas Cyftenyn ddu yng 
Ngwaith Hirbarth. 

, Oed Crift 980, y daeth Hywel ab Teuaf a Llu mawr o'r Saefon gydag ef i 
gyfoetheu Einion ab Owain ab Hywel Dda, ac y bu ymladd tof ryngthynt 
ym Mrwydr Llanwenawc, a Gotffrid ab Harallt yn gweled hynuy a ddaeth ai 
Lu hyd yn Nyfed ac ai difeithiafant, ac a dorraíant Eglwys Dewi Mynyw. 

Oed Crift 981, y daeth IIywel ab Ieuan ai Lu, a chydagef Lu mawro 
Saeíon i Frecheiniawc, a holl gyfoeth Einion ab Owain, ac a ddifeithiafant y 
Wlad yn greulawn , ac yn eu herbyn y daeth Einion, ab Owaina gwyr Dyfed 
ac aladdafant y Saeíon a lladdfa doft; ac eraill o honynt a ffoafant, ac yn eu ffo 
y lladdwyd llawer llawer o honynt. 

Oed Crift 892, ydd aeth Einion ab Owain ab Hywel Dda hyd yng Ngorwen. 
9ydd ac y bu waith Pencoed Colwynn, lle y gyrrwyd ffo ar Einion ai wyr hrd 











BRUT IEUAN BRECHFA. 


" Neweant a phedwar ugainpan ddiffeithiodd Owain abEinionFrenhiniaeth Mered- 
ydd ab Owain, nid amgen Dyfed a Cheredigiawn, a'r amíer bwnnw y bu newy3 
dirfawr yng Nghyfoeth Meredydd, ac y bu frwydr rhwng meibion Meuryg 3 
Meredydd, yn ymyl Llangwm, ac y gorfu meibion Meuryg yn erbyn Meredydd, 
ac yna lladdwyd Tewdwr ab Einion ab Owain ab Hywel dda fab Cadell, a Rhys 
mab Tewdwr a ffoes i'r Werddon rhag pydoldeb y lleddid ef. 





BRUT Y SAESON. '. 497 


vab Oweyn ygan y gwyr goreu o went. Anno dom. ix‘.|xxxiv. y llas Howel 
vab Ieuaf ygan y íaeflon. ac y llas Ionaual vab Meuric : ygan Catwallawn vab 
Xeuaf. Anno dom. ix*.]xxxv. y llas Meyc vab Jeuaf a Chatwallawn vab Ieuaf : 
y gan Moredud vab Oweyn ac a wledychaut ev kyvoetheu. nyt amgen. Gwyned 
. a Mon. ac ay daryftyngws wynt yn drethaul idaw. Anno dom. ix€.Ìxxxvi. y 
ducpwyt lleuver llygeit llywarch vab owein. ac y diffeithwyt Mon y gan Got- 
frit vab Harald. ac y deliis dwy vil oy gwyr. ar gwedilyon a duc Moredut vab 
Oweyn ganthaw hyt yngkeredigiawn adyvet. Ac yny viwydyn honno y bu 
ynarwolaeth ar yr yígrybyl yn holl kymre, A gwedy gwelet o Edelredus vren- 
hin amlet gwyr denmarc yn lloegyr: ovynhau y faeiion a oruc. canys o deudeng 
iatllaeth arygeint or a oed yn lloegyr : yd oed gwyr denmarc yn gwledy:hu vn. - 
ar bymthec onadunt. Ac yno y gorelwys y brenhin attaw boll ieirll llosgyr yn 
gyífrinachus y gymryt kynghor am wyr denmarc: ac yn ev kynghor y cautfant 
llad ev pennev oll yn oet vn dyd ac vn nos. ar neb a attei y vn onadunt diancy : 
llad pen hwnnw droítaw. Ac yno y llas llawer o vilioed onadunt. ac yna y 





BRUT Y TYWYSOGION, 


hyd yng Nglan y Mor, lle bu Cad yn eu herbyn gan Wŷr Morganwg a Gwent, 
ac yn honno y llas Binion ab Owain, ac yna ydd aeth y Deyrnedd ar Faredydd 
ab Owain ab Hywel Dda. 

Oed Crift 984, ydd aeth Hywel ab Ieuan i Loegr yn erbyn y Saefon a foant 
yn ymladd ym mhlaid Iago ei Ewythr, ac yna y llasef a llawer iawn oi wŷr; ac 
yna y cymmerth Gadwallawn ab Ieuan arnaw Lywodraeth holl Wynedd, ac yn 
ei erbyn y daeth y Saefon a'r Gwyr Duon, ac yn eu penn Ionafal ab Meuryg 
ei gefnder, ac yno y llas Ionafal. 

— Oed Crift 985, y dug Maredydd ab Owein ab Hywel Dda Gad fawr ganddaw 
i Wynedd, a brwydra fu yno ryngtho a Chadwallawn ab Ieuan ai Frawd 
Meuryg, ac yno y llas Gadwallawn, ac y dug Faredydd Wlad Wynedd danaw 
ac alywodraethawdd arni, ac a ddodes Lywodraeth ar Fôn, ac Arfon, a Meir« 
ionydd, lle nid oed Llywodiaeth ddyledus wedi bod er yn hir o amter. 

BRUT IEUAN BRECHFA. 

Nawcant a phedwar ugain a deg y diffeithiwyd Môn gan y genedl ddu, bu 
am yr un amfer ryfelu a lladdgarwch mawr rhwng Pendefigion Gwy nedd a 
Phowys, bu rhyfel hefyd rhwng Meredydd ab Owain ac Ithel ab Morgan Brenin 
Morganwg, acbaws anhraith Gwyr Meredydd yn eu neŵyn, gan ddrudaniaeth, 
ar amfer hwnnw y dechreuwyd bwytta Cregyn y mor yn Neheubarth a Gwyr. 


Am yr amferoedd hynny y gwnaethpwyd Eidwal ab Meuryg yn Dywyfawg gan | 


wŷr Mon lle nid oedd na thywyfawg na neb a elai ym mlaen. Gwŷr Gwynedd, 
3 $ 


408 BRUT Y SAESON. 


Nas fts' Alfeins yngkernt. Anno dom. ix*.Jxxxvii. y ba varw Ieuaf vab Idwal. 
ac Oweyn vab Howel. Ac y diffeithwyt llanpadarn vaur. a Menyw. allan 
ylltut. allan Garbann. allandydoch. Anno dom. ìx<Jxxxviii. y Has Glu- 
mayn vab abloyc. a Moredud yn dreth a rodes yr llu du keinyauc am bob gwr 
idaw. yn y vlwydyn honno y bu varwolaeth vaur af y bobyl o newn. Anno 
dom. ix*]xxxix. mlyned y llas Oweyn vab dyfnaual. Pan oed oet crift denz 
mlyned a phetwar vgeint anaw cant. Moredud vab ywein a diffeithws maes 
hyveid. A gwedyr lladva adywetpwyt vchot ar wyr denmarc: nyt oed o ben- 
naeiheu lloegyr yrvn agarei y gilid onadunt nac ay krettei: namyn pob vn a 
— chwardei wattwar am gollet yllall onadunt. Anno dom. ix‘.xci. y diffeithwy: 
kyuoetheu Moredud nyt amgen dyvet. kerediaun. gwhyr a chetweli ygn 
Edwyn vab Eyno' allu faeffon y gyt ac ef. ac y diffzithwyt mynyw y trydyweith. 
a: yn dyuot o diffeithiav gwlat vorgant y doeth Moredud yn ev ewyllys. ac y bu 
varw Catwallawn y vab. Anno dom.ix*“.xcìi. digwyl kyvarchavel y diffeithwrt 
ynys von oe holl yt. agwarchadw o veibion meuric gwyned, Anno dom. ìx^.xci:: 
y bunewyn yng kyuoeth Moredud. ac y bu ymlad rwng meibion Meuric 














— 
BRUT Y TYWYSOGION. 


Yn yr un flwyddyn y dug Bleidyddion Ieuaf ab Idwal Gotffrid ab Harallt v 
drydy waith i Fôn, a chydag ef y gofodafant y Cymry a'r Daeniaid ar Lywarch 
ab Owain, Brawd y Tywyfawg Maredydd, ac ai daliafant a dwy fil o'i wyr, ac 
a dynnafant eu llygaid o'u pennau ; a'r flwyddyn honno y bu farw leuaf ab 
Idwal yng Ngharchar, lle y bu yn unig lawer blwyddyn wedi ei ddilygeidiaw, 
a gŵedi hynny gorfu ar Faredydd ab Owain ffoi o Wynedd i Geredigiawn lle y 
bu mawr a thaer ei wroldeb yn amdiffyn ei gyfoeth yn erbyn cyrch y Daeniaid, 
a'r Saefon, a Gwyr Gwynedd. | 

Ded Crift 980, y bu farwolaeth fawr ar yr yfgrublaid yn holl Gymru, onid 
aeth Drudaniaeth mawr ar yr enllyn yn y Wlad: a'r un flwyddyn y Nas gwyr 
Dacnmarc gan y Saeíon yn un noíwaith oni chaed arnyn y llaw uchaf dros hir 
. o amfer wedi hynny, a'r flwyddyn honno daeth y Daeniaid duon i For Hafreu 
mewn Liyngheleu, ac a ddaethant i Dir yng Ngherniw a Dyfnaint a Gwlad yr 
Haf, ac a diriafant yng Ngwyr ac yno l]ofci Cor Cennydd ac eraill o'r Eglwyfau, 
ac yíbeiliaw gwŷr y Wlad, 




















BRUT IEUAN BRECHFA. 


achaws hynny y diffeithid y Wlad bonno gan y genedl ddu yn afrifed, ym 
mhen ycbydig y daeth fuoen ab Eyrlaid i-Wynedd ac a laddodd Eidwal ab 
Meredydd, i'r hwn yr oedd mab o Etifedd ai enw Iago. A chyn pen nemmawr 
y bu farw Meredydd ab Owain heb adael ei ail ar ei ol, a merch iddaw ai henw 
Angharad a briodes Llywelyn ab Seifyllt. A gwedi marw Llywelyn hi a fu briod 
a Chynfyn ab Gweryftan, ac o honi hi y bu Bleddyn ab Cynfyn. 











BRUT Y SAESON. 499 


Moredud vab Oweyn, ac y goruu meibion Meuric. ac yno y llas Teudwr vab 
Eynion. Anno dom. ix.‘xciv. y difféithwyt Manaw y gan Suein vab Harald. 
Anno dom. ix*.xcv. y llas Idwal vab Meuric. ac y ditfeithwyt arthmatha ac y 
llofgat. Anno dom. ìx'.xcviiì. y bu varw Moredud vab Oweyn clotuoruffaf 
brenbin y bryttanyeit. ac y dibobylat mynyw o genedyl anffydlaun. ac y lladaf- 
íant Morgeneu efcop.Mynyw. Anno dom. ix“.xcix. y diffeithwyt dulyn ygan 
yfcottieit. Ac yd oed Kynan vab Howel yn kynnal gwyned. Pan oed oet crift 
Mil o.vlynyded y diffeithwyt dyvet ygan anfydloneon.. Anno dom. Moi. y bu 





' BRUT Y TYWYSOGION, . 


Oed Crift 987, dâeth y Daeniaid i foroedd Deheubarth, a dyfod i Dir yng 
Ngheredigion, a diffeithiaw Llanbadarn, a Llandydoch, aLlanrbyftud, a gwedi 
hynny myned hyd ym Mynyw a diffeithiaw yr Eglwys a dwynei thlyíau, ac 
wedi hynny myned ar hyd for Hafren byd ym Morganwg a diffeithiaw Cor 
llldud, a Chor Cattwg, a Chor Cyngar, a Llan Daf, ac eraill o'r Eglwyfi goreu 
yn y wlad, a hefyd lloígi ydau a lladd yfgrublaid onid aeth newyn angerddawl 
ar y Wlad, ac y bu farw llawer o ddynion achaws hynny. 

Oed Crift 990, ydd aeth Maredydd ab Owain i Faethyfaid a holl gyfoetheu 
Arglwyddi y Saeíon rwng Gwy a Hafren, ag Edwin ab Einion a ddaeth attaw 
a chydagef ydd oedd Llu mawr o Saeíon a Daeniaid, ac ymladd a Maredydd aj 
yrru ar ffo. 

Oet Crift 991, y daeth Edwin ap Einion. ai wyr, ac yn borth iddaw Adelff 
Tywyfawg o Sais a chydag ef Lu dirfawr, ac anrheithiafant holl diroedd Mared- 
ydd, íef Ceredigiawn, a Dyfed, a Mynyw, a Gwyr iíaf, a Chedweli. 

Yr un flwyddyn ac amfer ydd oedd Maredydd yn anrheithiaw Cyfoeth Ithel 
ab Morgan Tywyfawg Morganwg, ac yn heddychu rhwng Edwih a Maredydd 
a myned au holl nerthoedd ac anrheithiaw Gwlad Forgan yn arutbrawl, ac yna 
Hywel ab Morgan brawd Ithel a ddangofes ei ewylly4 i wyr y wlad, ac y go- 
flaenai efe wynt lle bai onid dau a ddelai gydag ef, ac ar hynny ymgynnull- 
aíant bobl y wlad attaw yn wyr ac yn wragedd, ac yn feibion ac yn ferched, 
pob un ag arf a geffid wrth law, ac yn erbyn Maredydd ac Edwin a gyrru ffo 
arnynt adwyn oddiarnynt eu hyíbail, a lladd eu gwyr yn doft yng Ngwaith 
Cors Einion yng Ngwyr, lle y llas Gadwallawn fab Meredydd. 

Oed Crift 993, bu newyn mawr yng Nghyfoeth Meredydd, a llawer o farw 
ar ddynion o haint y Saeíon, fef yr haint chwyflyd. 





BRUT IEUAN BRECHFA. | 


Oed Criít un Mil, Aeddan ab Blegwryd a gafas orefgynnaeth ar Wynedd o 
fynwyr a deall, ac efe a lywodracthodd Gwynedd yn dangnefus Mdeuddeg 
mlynedd. 

352 


$00 BRUT Y SAESON, 


varw Mor vab Gwyn. ac Ivor Porthalarchi. Anno dom. Mo.iìi. y Nas Kynan 
vab Howel. Annodom. Mô,iiii. y dallwt Gulfach ac vbiat. Anno dom. Mo.v. 
y bu kyntaf decem nonenalis cicli ii. Annodom. Mo,xi. y diffeithwyt Mynrw 
ygan y Saeffon, ac y bu varw vbis haeardur manach o Enlli. Anno dom. 
Mo.xii. y doeth Swan’ vab Harald brenhin denmarc a llynghes ganthaw y goret- 
gyn lloegyr. a gyrru edelret vrenhin ar ffo ay wreic ay deu vab hytyn normandi 
at Robert braut y wreic. 

Ac yna y goreígynaud Swan’ hol] loegyr drwy dwyll Edrich iarll ambwithic 








BRUT Y TYWYSOGION, 


Yr un flwyddyn y daeth y Daeniaid Duon i Ynys Fôn, ac a ddiffeithiafant 
yrholl ynys fal y mynnynt, canys nid oedd ar Wynedd yr amfer hynny na Phenn 
na Pherchen, na Llys na Llywodraeth, na neb a fíafa$ yn mhlaid y Wlad 
rhag eítron ac anrhaith, am hynny y cymmerafant y Cymry attynt Idwal ab 
Meuryg, ac ai dodafant yn Dywyfawg arnynt, ac y cawfant borth gan Ithel 
Tywyfawg Morganwg, a gyrru ffo a lladdfa fawr ar y Daeniaid a wnaethant, 
ac Idwal a fu 'n Dywyíawg clodfawr a chyfiawn, ac a wnaeth Lywodraeth ar 
Wynedd, a threfn a weddai ar heddwch a rhyfel, canys ef a ddyfgêd gan Hywel 
ab Morgan Mawr, ac efe yn Benn Doethion Cymry yn y Gwybodeu a ddylai 
Tywyfawc eu deall au cynnal, tra fu efear ffo yn Llvs Ithel Tywyfawe Mor- 
ganwg, ac yn nawdd.Cor Llanfeithin yn Nant Garfan, a mynych y torred y Gor 
honno yn amcan eî ddal ai ladd gan Einion ab Owain a Maredydd ab Owain, a 
chan y Daeniaid a'r Saefon. 

Yn yr un flwyddyn y bu frwydr Llangwm, lle ydd amcanai Feredydd ab 
Owain adynnil Gwynedd, ac Idwal a orfu arnaw, ac yn y frwydr honno y llas 
Tewdwr ab Einion ab Owain ab Hywel Dda, nai mab brawd i Faredydd. 

Oet Crift 094,y daeth Swaen ab Harallt a'r Daenieid duon gydag ef i Wynedd 
We y bu cad Penmynydd ym Môn, y lle y llas Idwal ab Meuryg Tywytang 
Gwynedd, Ac y diffeithwyd Matharn gan y Saefon, ac hwy ai llofgafant. 

Yr un flwyddyn y bu farw Maredydd ab Owain ac o hynny y cafwyd gwell 
byd am heddwch a llywodraeth yng Ngbymru, 

Yr un Awyddyn y bu farw Ithel Tywyfawg Morganwg ac yr aeth Gwrgzm 
ei fab yn ‘ei le, a Thywyíawg doeth heddychgar ydoeth efe, ond Ieftin ei fab a 
garei aflywodraeth, ac a fynnai ryfel ac anheddwch, ac yn y flwyddyn honno 

















E—  ----- 
| BRUT IEUAN BRECHFA, 

Mil a deg Oed Crift, a Llywelyn ab Sitfyllt wedi cyrhaedd. oedran gwr ete 

a ddodes. hawl ar Lywodraeth Dyfed a Gheredigiawn, ac a gafas oreígynnaerh 

arni, ac a ddodes Gad ar faes yn erbyn Aeddan ab Blegwryd ac ai lladdodd, 

yna cafas cf orefgynnaeth ar Lywodraeth Gwynedd, ac efe a ddodes ei frawd 





BRUT Y SAESON. 301 


achaer vyrangon a chaer loew. kanys pob kyvrinach or 8 vei yn llyg edelred' 
vrenhin ef ay hanvonei ar Swan' brenhin denmarc. A gwedy goreígyn o 
honaw lloegyr: kyn penn y vlwydyn y bu varw Swan'. ac y detholes gwyr 
denmarc Chnout y vab yn vrenhin heb gyuarch dim yr faeffon. a hagyr uu 
ganthunt hynny. 

A gwedy dyrchauel Chnout yn vrenhin y cafas y faeffon yn ev kynghor 
anvon yn ol Edelred’ ev brenhin deledauc hyt yn normandi y dyvot attadunt 








— 
BRUT ¥ TYWYSOGION. 


y priodes ef ferch Bleddyn ab Cynfyn Tywyíawg Powys aì henw Denis, ac efe 
a gafas gan Wrgan ci Dad Gwmmwd Tref Effylit, ac yno y gwnaeth ef 
Gaftell, a dodi arnaw Enw Denis Powys, ac a gymmerth attaw Aeddan ab 
Blegywryd ab Morgan Mawr, ac a fwriadafant Ryfel er ynnill Cyfoeth Mared- . - 
ydd ac ymbarottoi Gwyr at hynny, a danfon a wnaethant at y Daeniaid au 
gwahawdd i Geredigion, ac yno a daethant ac y llofgaíant Arberth. Ar flwyddyn 
honno hefyd y priodes Llywelyn ab Seiíyllt Arglwydd Maes Effyllt Yngharad 
ferch Meredydd ab Owain, ac efe yn wr ieuanc nid mwy nac oed pedwar 
blwydd ar ddeg. | 

Oed Crift 996, y daeth y Daeniaid i Ddyfed o gyngor a phorth Ieftin fab 
Gwrgan, ac Aeddan ab Blegywryd, ac a lofgaíant Fynyw, ac a Jaddafant 
Forgeneu Eícob Dewi. ; 

Oed Crift 1000, y dug Aeddan ab Blegywryd Gad hyd yng Ngheredigiawn, 
ac ynnill Cyfoeth Maredydd a orug; herwydd nid oedd Llywelyn ab Seifyllt 
hyd yn hyn yn oed Gwri gael Braint ar Gyfoeth Yngharad ei Wraig, a myned 
hyd yng Ngwynedd y mynnai Aeddan, ac yn ei erbyn ef y daeth Cynan ab : 
Hywel, a bu Cad ar Faes ryngthynt lle gorfu Aeddan, aco hynny ynnill Gwlad 
Wynedd ai Chyfoetheu. Gwedi ynnill o Aeddan holl Gymru o'r Mor beu- 
£ilydd, efe a beris drefnu Llywodraeth a Chyfreithiau, ac adgyweiriaw Eglwyffeu 
a Chorau a dorrefid yn Rhyfel, a chan nad oedd iddaw fab efe a drefnwys yn 
etifedd iddaw Rydderch fab Ieítin ab Gwrgan. - 

Oed Crift 1001, bu farw Morgan Mawr Tywyfawg Morganwg yn ddirfawr 
ei oedran, nid amgen na chanmlwydd a naw mlwydd ar hugain, a gwedi gadael 











BRUT IEUAN BRECHFAe 


Hywel ab Sitíyllt yn Dywyíawg ar y wlad honno, ac felly rbyngddynt y llyw- 
edraethent holl Gymru yn anrhydeddus a chyfiawn, ac yn yr Amfer y buant y 
bu gyfoethawg y Cymry, a'r ddaiar yn gnydfâwr, ar blynyddoedd yn rywiawg, 
a heddwch a chyfraith yn cael eu lle yn y wlad, ac i'r holl deuluoedd eu Tai, 
ac i'r holl dai eu Teuluoedd; ac i bob Tir ei Jafurwr, ac i bob Llafurwr 
ei dir, fal y daeth. Llawnder digonawl i'r Wlad, ac i'r holl wlad ci llawnder 
digotnawl. | 


502 BRUT Y SAESON. 


yn oet dyd tervynedic. fef oed crift. Mil. xiii. o vlynyded. Ac yno y be 
kyffro y rwng brian brenhin Iwerdon a mwrchath y vab a brenhined creill y 
gyt ac wynt: yn erbyn dulyn a fitruc vab abloic a oed vrenhin yna. a mayl- 
morda ac ev gallu a oed kytt duhyn yn erbyn brian. ac y lloges fitrue llongeid- 
iev o wyr arvauc o ypirateit a brodr dywyffauc arnadunt yn borth vdunt. Ac 
yny kyffranc hwnnw y llas lluoffogrwid o bob parth. yno y llas brian ay vab 
er nei)l parth : a brodr a maylmorda or parth arall. A gwedy dyuot EJelred” 
y dir lloegyr: yr ymgynnvllawd y faeffon attaw. ac arodaffant kyffranc y 
Chnout. ay gymhell ar ffo hyt yn denmarc ac adiengysoe lu y gyt ac ef. 

A gwedy gorefgyn o Edelred' y gyuoeth drachevyn: ny bu penn y vlwydyn 
yny glyvychawt o orthrwm heint yn llvndein. A gwedy klywet o Chnoat 
bynny: ef adoeth a llynghes ganthaw y tir lloegyr. ac ay gorefgynnawt hyt yn 
llyrdein.. A gwedy gwanhau y brenhin ef arodes y eglwys caer wint. hafyn- 
ton. a íottun. a hide ahanmer o dir yn Ile gelwir celcelhord. a deu bifgotlyn yn 
brendeford. a dvntvn adugeffit dwy weith yarnadunt ef y rodes drachevyn. Ac 
yna y bu varw Edelred’ vrenhin: ac y cladpwyt ef yn feynt y Paulys yn llvndein. 





| BRUT Y TYWYSOGION, 

ei Fraint yn nwylaw ei feibion ai wyrion yn hir o flynyddau cyn eì farw achaws 
benaint ac anallu ; efe a gladdwyd dan allawr Deilaw yn Llan Daf, a chyftal 
ei gariad yn ei wlad a chymmaint ei glod am Ddoethineb fal pan elai yn rhyfel 
nid oedd a arhofai gartref ac nad elai yn ei Lu nac -o wr nac o fab a fedrai 
afael ar Arfau, eithr mwy a fynnai gynnal yn heddwch nac yn rbyfel ac eiffoes 
ni chaid o wrol ei wrolach, ac efe a fu lwyddfawr ei orchwyl a doeth ei gyng- 
hyd a chyfiawn ei ymgais, a mawr ai carai Edgar Brenin y Saefon, achaws hynny 
yhai o'r Tywyfogion eraill nis cerynt ef, lle nid oedd a wnai well erddynt, nac 
erddynt Genedl y Cymry, a chymmaint addwynder ei Lys yn ail i Lys Arthor 
enid aeth hynny ar ddiarhebion gwlad a chenhedl, ac y dywedir Mwynder 
Morganwg, ac Addwynder Morganwg. 








BRUT IEUAN BRECHFA. 


Mil a deg, daeth Rhun mab Meredydd ab Owain, o Yfgottes a fu 'n ordd- 
erch iddaw, i Gymru, ac a fynnai orefgynnaeth ar Dywyíogaeth Deheubarth, 
a.Llywlyn ab Sitfyllt a ddodes Gad ar faes, ac yng Ngwaith Glan Gwili y 
laddwyd Rhun, a gorfu ar ei wyr ffoi yn golledus, am yr amferoedd y bu hynn 
daeth Awlaff ym mlaen y Llu du a'r Yfgottiaid Gwyddelig i Ddyfed ac ai diff- 
eithiafapt gan dorri Mynyw ac ei yfbeiliaw, a Hywel ab Seifyllt a ddaeth ŷn 
eu herbyn a dewiíolion o Wyr Gwynedd ac au lladdodd fwy na'u hanner a gyrru 
ffo ar eraill yn ôl i'r llongau, a dal llawer au dodi yng Ngharchar, a gwedi 
hyn feaeth Hywel] a Meredydd Meibion Edwin ab Owain ab Hywel Dda yn 














‘on 


BRUT Y SAESON. _ 503 
Sefoed hynny o oet crift mil ovlwynyded a. xiiii.. Ac ynd' y deeth 7 faeffon 
ac y detholaffant yo vrenbin arnadunt Edmynd Irenefide mab Edelred o 
orderch. | 
A gwedy gwneuthur Edmund yn vrenhin ef agymyrth Edrich iarll amwythie 
yn yftiward idaw canys hynaf gwr oed or faeffon. ar mtviaf a wydeat o drwc. 
A gwedy bod mynych kyffrangeu ryngthunt: y doeth Edrich oy dwill y 
wneithur tagneved ryngthut. a rannv yr vrenhiniacth yn deu hanner y ryng- 
thuntagadel y Edmund y goron. Anno dom. M9.xv. y llas Oweyn vab 
Dyfynwal. Anno dom. Mo.xvi. y llas Aydan vab Blegywryt ay betwar meib 
y gan Llywelyn vab Seifyl. brenhin gwyned. Anno dom. M.xvii. yd oodit yn 
dadnebot twill Edrich yn llys y brenbin. A gwedy gwybot o honaw hynny: ef 
avynhei rynghu bod y Chnout, ac a rodes rodeon llawer y vn o waflanacthwyt 


Edmund yr y vrathu aber haearn ar y hyd y vyny pan elei yr geudy gyntaf. Ac ^ 


vai hynny y collas Edmund y eneit. ac y clathpwyt yn glaftyngburie. ac yna y 
kymyrth Chnout y vrenhinniaeth. canys ny vedylhit am elured nac am edward 
meibion Edelredus vrenhin. y rei a oed yn trigaw gyt ac ev mam yn 
normandi. 

A gwedy dyrchauel Chnont yn vrenhin ar gwbyl o loegyr. ef a orchmynnws 
ar berygyl encit ac aylodeu na bei neb owyr denmarc awnelei argywed yr 


faeffon. na neb or faeffon ydant wyntheu: namyn bot yn vn genedyl. ac yn | 


gwaffaneithu kyvreithiew aeluryt vrenhin. A gwedy gwaftattau y vrenhiniaeth 











' BRUT Y TYWYSOGION, 


Oed Crift 1015, a Llywelyn ab Seifyllt yn ei lawn oedran, efe a feddylres 
ynnill Cyfoeth Dinefwr a ddylyflid o Fraint iddaw ef oì wraig, canys iawn iddi 
oedd Cyfoeth ei Thad Meredydd ab Owain, ac Aeddan a ddodai hawl ei fod yn 
etìfeddu o hen Frenhinoedd Cymru nid amgen na Bran ab Llyr Llediaith ai 
Welygordd, a rhoddi Cad ar Faes a wnaeth Llywelyn ab Seifyllt, ac yn honno 
y llas Aeddan ab Blegywryd ai bedwar Nai, ac yna cymmerth Lywelyn a» 
Seifyllt y Lywodraeth arnaw, ac efe a gerai heddwch a chyfiawnder, ac yn ci 
amíer cf y bu Gwlad Gymru dros ddeuddeg mlynedd yn ddiryfel, ac ydd 
aethant y Cymry yn gyfoethawg, dros benn a fu arnynt er yn hir o amfer ac 
oefoedd, a gwedi hir Lwyddiant. 


lee— 











BRUT IEUAN BRECHFA. 


erbyn Llywelyn ab Sitfyllt, ac efe a laddwyd yn y frwydr honno, gan adael 
ar eiol fab a elwid Gruffydd, a chyn y cai Hywel a Meredydd edrych o'i 
hamgylch, gwelid yn eu herbyn Rhydderch ab Ieítin ab Gwrgan, a chydag ef 
Lu afrifed o Wyr Morganwg a Gwent yn Gad ar faes, a gorfu ar Hywel 


:a Meredydd ffoi, yna cafas Rydderch orefgynnaeth ar Lywodraeth Deheubarth. 


ie 


504 BRUT Y SAESON. 


o honaw : anvon aoruc hyt ar Richart duc normandi. y erbynneit emma y 
. wreickaidaw. yr honn auuaffei wreic briawt gynty edelred : ay pblant hi yn 
elynneon ydaw. Agwedy y rodi ydaw mab agafas chonei-Hardechnout oed y 
enw. Anno dom. Mo.xix. y llas Meuric vab arthuael.. Anno dom. Mo.xx. y 
doeth nebun yfcot kelwydauc a dywedut y vot yn vab y Moredyd vab Oweya 
a Rein oed y henw. ac y kymyrth gwyr ydcheu ef yn bennaf arnadunt. Ac y 
,damunws yntev gwyned yn erbyn Llywelyn vab Seifyll y brenhin clotuoruíiaf 
awydit or mor pwy gilid. ac yny oes ef ny bu ciflâeu da yny gyfoeth. na neb 
gouudus. nac vn dref wac pa diffeith. A gwedy dyuot y lluoed hyt yn aber 
gweili: y kyrchws Rein yr ymlad yn valch bocíachus gan annoc y wyr. ac yn 
hynny y goruuwyt, arnaw ef. ac y ffoas yn llwynogeid ffyrnic. ac y lìas y wyr 
yn olofrud. ac yd anreithwyt yr holl wlat. Gwedy hynny y doeth Eilaf y 
dir kymmre athorri Myniw. a diffeithiaw dyfed. Anno dom. Mo.xxi. y bu varw 
Llywelyn vrenhin vab Seifyl. Ac yna yd oed Ryderch vab feftin yn kynnal 





BRUT Y TYWYSOGION, 


Oed Crift 1020, y bwriadawdd Meuryg ab Arthfael ab Blegywryd. adynnill 
Teyrnedd Cymru oddiar y Tywyíawg Llywelyn ab Seifyllt, a rhoi Cad ar Faes, a 
gorfu Llywelyn, gan ladd Meuryg ab Arthfael ai gledd ei bŵnan. 

Oet Crift 1020, ydd ymddangofes Crwydriad o Ddyn Yígottyn, a alwai ci 
hun ar Enw Rhun i wyr Deheubarth gan ddywedyd mai mab Maredydd ab 
Owain ab Hywel Dda ydoedd ef, a rhai ni cherynt Lywelyn ai dodafant yn Dy- 
wyíawg arnynt, a dodi Cad ar Faes a wnaethant, a myned yn ei erbyn a wnaeth 
dywelyn, a bu brwydr yn Abergwili, lle gwedi lladdfa drom a dirwaedlyd o bob tu 
y lladdwyd Rhun. Yna myned i Wynedd a wnaeth Llywelyn, a goíod yn iawn 
yno, a haeddu cariad ei wlad ai Genedi yn ddirfawr, gwedi hynny daeth i 
Ddeheubarth lle ydd oedd mawr ei Gariad. 

OedCriít 1021, daeth Eulaff i ynys Prydain gan ddrygu ffordd y cerddai, a 
dyfod hyd ym Mynyw, a thorri 'r Eglwys a diffeithiaw Dyfed yn greulawn, a 
Hywel ab Seifylit, brawd Llywelyn ab Seifyllt a aeth yn en herbyn, ac efe a 
lladdwyd yn y frwydr honno. Yna daeth yr Yfgottiaid i Gaerfyrddin a chydag 
hwynt Hywela Maredydd meibion Edwin ab Einion a llu mawr o Ŵyr, ac vn 





BRUT IEUAN BRECHFA. 


Mila deg ar hugain daeth Hywel a Meredydd o'r Werddon i Ddeheubarth a 
Llu cadarn o'r Yfgottiaid gwyddelig yn erbyn Rhydderch ab Ieftin, ac efe a 
laddwyd, a'r ddau frodyr megis etifeddion cyfiawn a gawfant oreígynnnaeth a'r 
Dywyfogaeth Deheubarth, ar fyrr wedi hynny y lladdodd meibion Cynan ab 
Seifyllt Meredydd ab Edwin ea Hywel ei frawd, ac yna lladdodd y Saeíon 
Cynan ab Seifylit, ac ar fyrr o amíer wedi bynny y cafas.Ruffydd ab Llywelyn 











BRUT Y SAESON, 505 


dyheubarth. Anno dom. M°.xxiii. y bu varw Morgynnyd efeob. Ac val yd 
oed Chnout yn kynnal kwnfyli yn llundein. ef adoeth Turkill daneis ac Irici. ac 
ereill or a uuaffeyymrat Edmund drwy gynghor Edrich y erchi yr brenhin cv 
kyuarwyffen, 2 menegi yr achos. A gwedy menegi ydaw: ef aduc yar Turkill 
Eftfex. ac yar Írici northvmyrlond. ac iar brenhin weftfex y gyuoeth yntev. 
Ac ynay, llidiawd Edrich brenhin Mers. a dywedut vrth y brenhin : yftrwe alauur 
uu yr einym twillaw yn arglwidi dyledauc. ac ev dwyn yaghen ereill ogareat 
arnat ti: athitheu yn talu y nynheu yn gyndrwc abynp. Canys ydwyt yn adef 
dy dwill heb y brenhin yn gwid kyhboed lloegyr: liedwch y benn abwrywch 
y gorf yn temys. A hynny awnaethpwyt. a dehol ylleill or ynys. Ac yna y 
perys y brenhin gwneuthur eglwys yn affeffdon. y wediaw dros yr eneidey alas yno 
gyt ac edmund gint. ac ymphob eglwys ora oed yny gyfoeth ef aberys gwediev 
droftunt. Athrwy gynghor emm€ y wreic. ef aberysatkywêiriaw yrholl eglwiflev, 
yny gyfoeth. agwneuthur manachloc vch peng corf edmund verthir. a dwyn 
corf alphegi verthir o lundein hyt yngkeint. Anno dom. Mo.xxiiii. y bu dece’ 
nouenalis. Anno dom. Mo.xxv. bu varw kynan vab feifyll. Anno dom. Mo.xxx, 








BRUT Y TYWYSOGION. 


eu herbyn Llywelyn ab Seifyllta Chynan ab Seifyllt ai feibion, a gyrru ffo ar 
Aulaff, a gwedi hynny y llas yno Llywelyn ab Seifyllt. A mab iddaw a elwid 
 Gruffyddar ei ola fu Dywyíawg Gwynedd. Gwr oedd Llywelyn ni wnelai 
Ryfel, nac ymladd pamyn yn erbyn aì gwnelai yn ei erbyn. 

Gwedi marw Liywelyn ab Seifyllt y cymmerth Rhydderch ab Ieftin 
attaw Lywodraeth Deheubarth megis iawn iddaw, ac efe 'n ettifedd 
Aeddan ab Blegywryd. 

Oed Crift 1023, bu farw Morgynnydd Efcob Dewi, a Bledri Efcob Teilaw 
Yfgolhaig pennaf Gwlad Gymru, achaws hynny y gelwid ef Bledri ddoeth, a 
chyftal y carai wybodan fal y dodes ar yr offeirisid gynnal addyfg Llyfrau Llên 
bob un yn ei Eglwys, mal y gwypai bawb a ddylynt parth Duw a dynion. 

Yr un flwyddyn y priodes Yngharad gweddw Llywelyn ab Seifyllt a Chyn- 
fyn ab Gweryftan Arglwydd Cibwyr. 

Oed Crift 1029, daethyr Yfgottiaid ar hyd y mor i Diroedd Gwrgrn ab Ithel 
Tywyfawg Morganwg, ac yn eu herbyn Gwyr y Wlad, fal au Haddwyd gyme 








BRUT IEUAN BRECHFA. 


ab Sitfyllt Lywodraeth y Dehau, ac efe a roddes faes i'r Saeíon yn emyl Rhyd 

y Groes ar Hafren, ac a gafas y fuddugoliaeth, am yr un amfer y bu Waith 

Yencadair, ac yno y bu brad ddirfawr a thw yll afrifed rhwng Gruffydd ab Rhys 

ab Teftin a meibion Rhydderch ab Ieftin yn erbyn Gruffydd ab Llywelyn ab 
3T - 


806 BRUT Y SAESON. 


y gorchmynnws Chnout brenhiniaeth denmarc y hardechnout y vab. Anne 
dom. Mo.xxxi. yd aeth Chnout y ruvein. ac y garchmynnws y gyfoeth y cmma 
y wreic, agorchymyn y baup bot yn hyvyd yv gorchymyn yny delei ef. ac erchi 
y baub talu y duw yr hwnn adylybei. nyt amgen alwiffenev dros yr ercidyr. 2 
degu' yr aniveilicit y vÌwydyn y genit. acheiniauc pedyr, ac auft dezum y 
frwitheu. a gwil Marthin dechreu yr hadeu yr eglwiffeu plwif: yr hwnn aciwyt 
yn íaeínec churche kuth. yny y vlwydyn honno y bu varw Robert brenhin 
freinc. acy-gwnaethpwyt Henri y vab yn vrenhin yny le, ac y llas Ryderch 








—  ./., ob... 

BRUT IEUAN BRECHFA. 
maint yng Ngwaith Toniwlwg onid pedd y gwaed hyd egwydledau 'r meirch 
ar bychandawd ni laddwyd o honynt a ffoaíant byd Fôr i wlad yr Haf. 

Oed Crift 1030, y gwelwyd goleuni rhyfeddawl yn yr wybren hyd nos onid 
oedd golau fal dydd. Y flwyddyn honno y peris Iofeb Efcob Teilaw na wnelid 
na gwaith na gorchwyl ar y Suliau ar Gwyliau, ag a wpaeth,i'r offeiriaid ddyígu 
darllain yr yígrythyr lan heb dal heb ged, ac na wnelynt ac ymryfonan. 

Yr un flwyddyn y bu farw Gwrgan Tywyfawg Morganwg, Gwr doeth heddych- 
gar ydoedd, ac a wnaeth lawer o eluíeni, ac a roddes diroedd i'r Tylodion dros 
fyth, ac a ddodes nawdd a braint i bob gwr a lafurjai dir er dwyn yd a ffrwythau, 
íef gair iddynt ymhob cynnadl Gwlad, ac nas gellid fwydd arnynt o anfodd, ac 
efe a gymmerth attaw yn borth. iddaw Hywel ab Morgan Hen ei ewythr Brawd 
Tad gan ei ddoethed fal y gallai yn well o hynny lywodraethu yn beddwch a 
chyfiawnder, Ac yna wedi marw Gwrgan y cymmerth Hywel y Lywodraeth yu 
gwbl attaw ej hun, ac Ieftin ab Gwrgan a fynnai bynny, ond nas gallai fedru 
ar hynny gan anfodd Gwlad, canys cynddrwg ei gampau ydpedd fal pas cerid 
gan neb a gaid yn wŷr da diargywedd, 

Oed Crift 1081, y llas Bydderch ab Ieffin gan yr Yígodogion Gwyddelig a 
adygwyd i Ddeheubarth gan Hywel ab Edwin ab Einion abOwain ab Hywel 
Dda, ai frawd Meredydd, felly cawiant Hywel a Meredydd adfeddu Tywyí- 
egaeth Deheubarth. 

Yn yr un flwyddyn y dodes Ieftin ab Gwrgan gad ar faes yn erbyn Hywel a 
Meyedydd ymhlaid meibion Rhydderch ab leítin ei fab, ac iddynt lawer o 
geraint yn eu plaid, ac y bo waith Traethwy, lle gyrrwyd ffo ar Ieftin a meibion 
Rhydderch; a'r flwyddyn ar ol hynny y bu waith Machwy lle y llas Meredydd 





BRUT IEUAN BRECHFA, 


Seiíyllt, ysa lladdwyd amgylch, íaith ugain a oreugwyr Gruffydd ab Llywelyn 
íef o wyr Yftrad Tywi a Dyfed. Am yr amfer hy pny y bu eira dirfawr ddydd 
Calan Ionawr, heb doddi hyd Wyl Badrig, yn yr amíer hwnnw y bu ddiffaith 
boll Ddeheubarth, 





BRUT Y SAESON; 807 


vab leftid y gan yr yfcotieit. Ac ydoed Iago vab Idwal yn kynnal gwyned 
gwedy Llywelyn, Ac Edwin a Howel. meibion Moredud dyheubarth. Anno 
dom. Mo.xxxii. y bu gweith iratbuy y rwng y meibion edwin: a meibion 
ryderch. Ac y doeth Robert Wifcard or poile. Anbo dom. Mo.xxxiiì, y lla, 
Moredud vab edwin y gan veibion kynan. ac y llas Caradauc vab ryderch y 
gan y faefion. ac y doeth Chnouto ruvein. Anno dom Mo;xxxiili. y gwneeth 
Herlewin manachloc yn lle ygelwyr Herlewines becc. Anno dom. Mo,xxxv. 
y rodes Chnout y eglwys caer wynt tri hide o dir yn lle y gelwir Hillam. agelor 
íeynt berini eícob, a channwillpren maur o aryant gorreureit a chwe breich 





BRUT Y TYWYSOGION, 


ab Edwin gan feibion Cynan ab Seifyllt brawd Llywelyn ab Seifyllt, er dial 
galanas eu hewythr, ac ymhen ychydig wedy hynny y daeth y Saefoni Went, 
ac yn eu herbyn Caradawc ab‘Ieftin lle y llas ef; yna daethant y Saeíon i 
Forganwg, ac y bu waith Yftradywain lle y lladdafant Gynan ab Seifyllt ai holl 
feibion, yna daeth Rhotpert ap Seifyllt, Arglwydd Maes Effyllt a brawd Cynan 
ab Seifylit, ir frwydr, ac annog y Cymry drwy fon am a wnaethant gynt; yna 
myned yn erbyn y Saefon, ac yng Ngwaith Llan Cwywan eu lladd yn. flin, au 
gyrru ar ffo o gwafgar, a dwyn yn yíbail oll a feddynt, yna heddychwyd rhwng 
Ieíftin ab Gwrgan a Rhotpert ab Seifyllt. A merch ocdd i Rhotpert ab Seifylle 
ai henw Ardden o Efiliau ferch Gwrgeneu gwraig gyntaf Rhotpert, ac unid 
blentyn o'r wraig honno, ac anwyl iawn ydoedd ganthaw, ac leftin ai ceifiodd 
yn wraig iddaw gwedi matw Denis ferch Bleddyn ab Cynfyn ei wraig gyntaf, 
a bynny nis cai o fodd ei Thad gan ci hyned Ieftin; yna gwiliaw wrthi a 
wnaeth Ieítin, ai gordderchu o drais ac anfodd, yn unwedd ac a wnaethai ag 
eraill oferched Pendefigion, a blin ìawn y bu ‘gan Rhotpert hynny, ac er dial 
ar Ieftin, efe a wahoddes attaw Ruffydd ei nai, ac ai annoges yn erbyn Ieftin ab 
Gwrgan, a chynnull attawlawer o wyr a wnaeth Gruffydd, ac yng nghyntaf 
myned yn erbyn Hywel ab Edwin a dodi cad ar faes, ac yn honno y gorfu 
Ruffydd, ac y ffoes Hywel ab Edwin at Iago ab Idwal Tywyíawc Gwynedd, 
yna myned yn erbyn lago a orug Gruffydd, a chydag ef Lu dirfawr o wyr 
dewifawl, a brwydr daera fy ryngddynt, lle y lladdwyd Iago, ac y cymmerth 
Ruffydd attaw Lywodraeth Gwynedd, ac felly ydd aeth ef yn Frenin ar Gymru 
o For Udd hyd ym Mor Hafren, 





BRUT IEUAN BRECHFA. 


Mil a deucain, bu Waith Pwll Dyfach rhwng meibion Meredydd ab Edwin 
a Gruffydd ab Llywelyn; ac i Ruffydd y goreu. Ac efe a laddodd a gyrru ffo 
ar y Cenedloedd Duon a ddaethant i Ddyfed a Cheredigion ar oddau diffeithiaw 


'r wlâd, yna fe -aeth meibion Meredydd i Wynedd, ac o dwyll anffyddloniaid - 


3F2 





508 BRUT Y SAESON. 


maurydaw yr hwnn yflyd yno ettwa. a dwy vaner. Anno dom. Mo.xxxvi_ 
y bu varw Chnout ac y clathpwyt ef yngkaer wynt. Ac ydoed Hardechnout y 
vab dyledauc yna yn trigav yn denmarc. Ac y dyrchafwit Harald Harefot yn 
vrenhin. canys wynt adywedynt bot hwnnw yn vab y Choout o verch elfelin 
îarll. a rac y uuanet y gelwit ev velly. 

A gwedy kadarnbau Harald yn vrenhin ef a deholas emme vrenhines or 
ynys. Anno dom. Mo.xxxvii. yr anfydloneon agynhaliaffant Meuric vab 
Hywel. ac y llas Iago vab Idwal brenhin Gwyned: y gan Grufyd vab Llywelyn 
ac a oreígynnws y gyfoeth ac ay gwiedychws. ac a oruu ar lawer o kyfrangheu- 
yn gyntaf yn ryt y groes ar hafren. ac yn llan badarn vaur. ac a orcígynnws de- 
beubarth. ac a deholes howel. vab edwin oe gyuoeth. Anno dom. Mo.xxxviii. 
y bu varw Hermini efcob Myniw, Anno dom. Mo.xxxix. y bu gweith pen- 
cadeir yn yr hwnn y goruu Grufyd ar Hywel. ac agymyrth y wreic ac ayllywiaud 
hi. Anno dom. Mo.xl. y bu varw Harald brenhin lloegyr. ac y clathpwit ya 
eglwys paul yn llvndein. ac ydaethpwit y gyrchu Hardechnout hyt yn denmarc, 











BRUT Y TYWYSOGION. 


Gwedi ynnillo Ruffydd ab Llywelyn Lywodraeth holl Gymru, efe a ym- 
soddes ar ddaioni tuag at ei wlad ai genedl drwy amddiffyn rhag eftron a rhag 
anrhaith ac aflywodraeth, a deddfu a fai deg a chyfiawn, a gwared rhag cam. 

Oed Criít 1037, bu Waith P encadair rhwng Hywel ab Edwin a Gruffrdd 
ab Llywelyn, agorfu ar Hywel ffoi, a'r un flwyddyn y bu waith Rhyd y Grog 
ar Hafren, lle y gorfu Ruffydd ar y Saefon au gyrru ar ffo, 

Oed Crift 1038, y by waith Llanbadarn We y gorfu Ruffydd ab Llywelyn ab 
Seifyllt ar Hywel ab Edwin, ac y dug oddiarnaw ei wraig ac ai cedwis yn ordderch 
iddaw, a thyna 'r unig weithred, o'r holl weithredoedd a wnaeth Ruffydd, a 
beris anfoddlondeb i'r Doethion. 

“Oed Criít 1040, y bu waith Pwll Dyfach rwng Gruffydd a Hywel, canys 
Hywel a ddaeth y drydedd waith i Ddeheubarth, ac *yn ei blaid lawcr o'r Daen- 
iaid duon, a Gruffydd yn eu herbyn, a gyrru ffo arnynt. ac yn ofgil y rhai 
hynny y daeth llu arall o Ddaeniaid a Saefon gan ddiffeithiaw Dyfed yn greulawn, 
a Hywel ai wyr yn eu ffo a gyfarfuant ag hwynt ac au hymlidiafant yn galed gar 
eu lladd a'u dal, ac ecaill a ddiangk fant yn ol iddeu llongeu. 

'Oed Crift 1042, y daeth Cynan ab Iago ab Idwal i Wynedd o'r Werddon 1 
llu mawr ganthaw î Wynedd, adal y Tywyfawc Gruffydd ab Llywelyn, a chodi 

Se 
BRUT IEUAN BRECHFA. 
feddalwyd Gruffydd ab Llywelyn gan wyr Cynan ab Iago addaethant i Wynedd 
ar ymgais gorynnill y Dywyfogaeth, eithr Gwyr y Wlad wedy clywed bynnys 
ymgynnullaíant' ac achubafan Ruffydd o ddwylaw Gwyr Cynan, a gyrrwyd ffo 
arnynt. - 














BRUT Y SARSON, $09 


canys nat oed-oeb yn» adywettei vn geir am veibion edelred yrei a oed yn 
normandi. - Ac yna y bu gweith pwll dyuach. En yr vn vlwydyn ydeliit Grufyd 
ygan wyr dulyn. 

A gwedy dyuot Hardechnout yn vrenhin. ef a anvones yo ol y vam or lle ^ 
y diholeífyt hyt yn normandi. Ac yn yr amfer hwnnw yd oed. Godwin iarll yn 
bennaf o lôygyr a dan y brenhin. Ac y kynghoraffant yr brenhin tynnv corf 
Harald or kyffegyr allad y ben ay vwrw yn themys. y dial yr amharch a wnathoed 
yw vam. a hynny awnaethpwit. Anno dom. Mo.xli. y bu varw Hywel vab 
Oweyn arglwid gwìat vorgant yny heneint. Anno dom. Mo.xlii. y kymyrth 
hywel vab edwin llyngbeífeu or gwydil yn borth ydaw: ac y kyuaruu Grafud 
vab Llywelyn ac wynt yn aber tywi ac ymlad ac‘wynt yn wychyr creulon. ac yn 
yr ymlad hwnnw y gornu Grofud. ac y fyrthyws Hywel. Ac y-bu varw 
Gvilfre a Matt’ manach. Anno dom: Mo.xliiìi. y bu varw Iofeph eícob teiliau yn 
ravein. Acy bu Ìladua vaur y rwng meibion Ryderch Grufud a Rys: a Grufud 
. vab Llywelyn. Ac yno yr anvones Gotwin iarll hyt yn normandi y geifiau elured 
ac edward meibion edelredi y dyuot y loegyr y gymryt ev dylyet. Ac yno yr an- 
vones Robett ev hewythyr cluryt y gyt ar twillwyr hyt yn lloegyr allawer o veibion 
bonedigeon y gytacef. Ac Edward a ettelihis y gyt ac yntev. Agwedy ev dyvot 
_ y berth hamont yr tir. wynt a anvonaffant ar Godwin y venegi ev dyuot. ac yd 
erchys yntev ydunt kyuaruot ac ef ar vynyd Guldedwn, ac ef adoeth yn cy herbya 
byt yn Guldeforde ac amvon gwyr arvauc yn ev herbyn. ac erchi ydunt ile gwcicinty, 











BRUT Y TYWYSOGION. 


arfau a wnaeth Gwŷr y Wlad ac achuby Tywyíawc o ddwylaw y Gwyddelod, 
au gyrru 'n ol i'r Mor yn fawr eu colled, 

Oed Crift 1043, y bu dwyll a brad rwng Hywel ab Edwin a meibion Rhydd- 
erch ab Ieftin ac 2 lladdafant gant a hanner o wyr ffyddlonion Gruffydd. ab 
Llywelyn ab Seifyllt yn Yftrad Tywi yn oreugwyr y Wlad honno. 

Yc un flwyddyn y bu Eira dirfawr ar Galen Ionawr, ac ni thoddes dan wyl 
Badric, ac y colled llawer o'r yfgrublaid. 

Yr un flwyddyn y bu farw Hywel Arglwydd Morganwg yn gant a dengmîwydd * 
ar hugain oed, y gwr doethaf o Dywyfawg yng Nghymru oedd efe, a goreu <i 
gariad gyda phawb oi genedl, ac efe a gardi heddwch a phob cyfiawnder, ac ya’ 
ei le y doded Teítin ab Gwrgan, a gwaethaf oedd efe a welwyd erioed o Dy- 


Gn —— ee 





BRUT IEUAN BRECHPA. $ 


Mil a deg a deugain daeth y Llu da o'r Werddon i Ddehe6barth ac add 
aethon gyda Gruffydd ab Llywelyn ap Seifyllt yn erbyn y Saefon, ac yn Hen- 
ffordd y bu faes rhyngthynt ac y cafas Gruffydd y fuddugoliaeth, ac yna y bu 
llawer o ladd a llofgi. 


510 BRUT Y SAESON. 

mynyd vchaf plannv kyff yny daear agyffot y meibion bonhedigioh o normandi 
y cifte yn amgylch y kyff a rwymaw elvredus wrth y kyff yn ev perved. a fevyil 
or gwyr arvauc yn amgylch y meibion. ac ev cledyfev noetheon yn ew Maw. a 
degymmv y meibion allad y decvet tra gellit ev degymnìv. Agwedy na ecllit: 
erchitynnv ev llygeit a llad ev trwynev. ac cv clufticv. ac cv gwetíled. ac ey 
tafodev, ac ev dwylav. ac ev traet. ac ev crogi wyntev. Ac odena dinoethi 
elured arwymaw ydwylaw dra ygevyn yam y poft. athynnv pennev y goludeon 
ford y vogel allan, ac ev feftinghiaw a hoylion heiern yny kyff. ay droi yntev yn 
wife y yftlys yny vydunt y holl coludyon gwedy yr droi ypgchylch y. kyff megys 
raf. Ac erchi ydunt na ettyt yr vn dianc onadunt rac y mliw geir brony 
brenbin rylad ohonaw yny mod hwnnw y vraut ny didorci yntev yoganv am. y 
weithret honno. megys tybiaw a wnay na chredit.. Argwyr creulon a wnaeth- 
ant ogwbyl : megys yd erchis y creulon arall ydunt. canys y brenhin a oed 
glaf. A chet ys menechyt ydaw ny allei namyn tewi rac cadarnhet Gotwin. 
Ac yn lle gwedy hynny y bu varw Hardechnout yn lambicly yn ymyl llundein 
ac y clatpwyt ef yn yr efcopte yngkaer wint. Ac y rodes emme y vam dros y 
eneit yr eícopty llawer o wifgoed maur weirthiauc. ac eur ac areant a mein 
gwyrth vaur. a dwy lys nyt amgen. Weft Wode a Piper Mvnfter. Agwedy 
marw Hardechnout y rodet gwarchatwedigaeth y vrenhiniaeth y Gotwin yny 
detbolit brenbin arall ogyt fynnedizaeth yvrenbines ar dyrnas. Ac yn yr amíer 
hwnnw yd oed eward vab eluret yn ymdivat yn pormandi : canys marw uuafici 
ygenedyl oll eithyr wiliam vap yduc robert a oed yn was ieuanc y gyt abrenhin 
freinc. Agwedy gwelet pob peth gwedy ryballu ydaw. bwry y cncit yn antur 


aoruc a chyrchu lloegyr. adyuot hyt yn llyndein Ne yd oed Gotwin yn trigaw 











BEUT Y TYWYSOGION, 


wyíawg yng Nghymru, ac ni charai efe na heddwch na chyfiawnder, ac m 
wnathoedd erioed nas dygai ormes a chribddail ar ei wlad ai genedl, achaws 
hynny ni chafas ai cyfuerthai, lle caid a fai yn ei erbyn, o ddoeth a deddfawl. 

Yr un flwyddyn y llas Hywel ab Edwin yng Ngwaith Abertywi gan Ruffydd 
ab Llywelyn gwedi ymladd caled. 

Yr un flwyddyn y bu farw Ioíeb Efcob Teilaw Gwr tra doeth, a duwiawl, 
adyfgedig, efe a wnaeth Drefn dda ar wyliau Mabíant, fef nas caid amgen na 
gweddiaw Duw, a dangos daioni, a gwneuthur elufenau arnynt, a cbynoal cof 
dyledus am Dduw ai Saint, au gweithredoedd molediw. 


OE ———— 


BRUT IRUAN BRECHFA, 

Mil a thrugain bu farw Gruffydd ab Llywelyn ab Seifyllt pen, a tharian, ac 
amddiffynwr yr bol) Fiuttaniaid; a'r un amfer y daeth Wiliam y Baftardd i 
Loegr a dododd gad ar faes yn erbyn Harolt ac ai lladdodd, ac a ddug oddiar y 
Saeíon Goron y Deyrnas, ail i'r modd y dygai'r Saefon hi oddiar y Cymry gynt. 








BRUT Y SAESON. “S11 


yn waftat. Achael ryt ohonaw boregweith ydyuot yr yftauell lle yr oed Gotwin 
yo neffro. aífyrthiaw yn groes ger bron ygwely. ac wylaw gan ywediaw. Ac 
ykyuodes Gotwin yny eifte agovyn ydaw pwy wyt ti dyrcha dy wyneb agat vi 
edrech pwy wyt. Arglwyd hcb ef nebun tlaut wyf sgwas ytt. ac ym mebit 
ym alltudwyd yn wirion. ac yn dywediaw dithev arglwyd am nawd ym eneit 
Agwedy ywelet yn tofturiaw mor dygyn abynny: trugarhau aomic wrthaw. 
athynghu y wyneb krift ma bydei eneit vadev. kyvot wcitbon'heb ef ac adef 
pwy wyt, Arglwyd heb ef can gefeis gras ythdeuryd. Edward wyfi a mab 
yeuaf y edelred’ vrenhin o emme verch richard duc normandi. Canys edeweis 
yot yn da wrthyt mynheu a vydaf heb ef, tyng di ybydy vab ymy ac wrth 
yyngorchymyn: a minheu avydaf dat ytti: ac ath wnaf yn vrenhin ar loegyr. 
Ac ytynghaud yntey, Dos ti heb ef hyt yngkaer wint ac aro vi yno, ac yntev 
a acth agweithiey ybydei yn llys yr efcob gweithiev ereill yn llys y vam heb y 
adnabot o neb. Ac yno y perys Godwin dyvymnv paub or tywyffogeon hyt 
ygkaer wint vrth dethol brenhin. Agwedy dyvot paub onadunt ygyt hyt yt 
eícopty ger hron y vrenhines: ymdidan aorugant llawer am ydetholedigiaeth, 
Agwedy daruot y baub dywedut yewyllis: dodi aorac Godwin ylaw ar ben y 
mab adywedut. llyma auch brenbin chwi hob ef. yma Edward vab edeìred 
vrenhin o Emme vrenhines ywreic awelwch ymma. ' Ahwn adetholaf vi yn 
yrenhin: ac awnaf gwriogaeth idaw yn gyntaf dyn ohonawch. Agwedy gwelet 
onadunt Godwin yn gwneuthur gwriogaeth idaw : y rynghws bod ybaub hynny, 
Mo, xliii, Sn. | 
A gwedy kyflegru Edward yn vrenhin: ef a rodes y charter y bop brenhia 
gwedy ef or agorouheit yngkaer wint nev yngkaer vyranghon ‘ney yn weft 
mynfter, caffel or kovent hannar morc ygau ybrenhin. achant totth o vara fymnel. 
a hanner tynnell owin. ar llythyr hwnnw yflyd yngkadw yn weft mvniler. Ac 
ef agymyrth yn wreicka idaw Edith verch Godwin. Ac enrydedu ythat awnay 
ymlaen paub, Emme y vam nyt maur awnay ymdanei. Anno dom. Mo,xliiii, 


a 
eee. eee 
BRUT Y TYWYSOGION. 


Oed Crift 1050, y dug Ruffydd ab Llywelyn Lu dirfawr o Gymru a Gwydd- 
elod yn erbyn y Saefon, a dodi cad ar faes yn Henffordd, agofu Ruffydd ar y 
Saeíon gwedi ymladd caled, a lladd a llofgi dirfawr. 

Yr un flwyddyn y daeth Caradawc a Rhys dau fab Rhydderch ab Ieflyn a 
llu mawr o wyr Morganwg a Gwent yn erbyn Gruffydd ab Llywelyn er ynnill 
eddiarnaw Lywodraeth Deheubarth, a Gruffydd yn eu herbyn, ac ymladd a, fy 





— 


BRUT IRUAN BRECHFA. 
| A hynn a wnaeth ef achaws adduned a wnaethai Harolt y cai ef y Goron ar ot 


Edwart Sant Brenin Lloegr, ac ni chywirai. Harolt yr adduned, eithr dwyn y 
goron iddaw ei bunan gwedi marw Edwart, eithr ni hir lwydd anndon. Am yr 


amf{eroedd yma bu anundeb mawr rhwng Bleddyn ab Cynfyn a Rhiwallon ab 





LL BRUT Y SAESON, 
gwedy clywet yn normand: vot Edward yn vrenhiny doeth llawer oy getmeithioa 
edyno y geiííiaw gollymeith ganthaw. acydoeth yfgolheic robert oed y henw: ac y 
peris ef y wneithur yn efcob yn llvndein yn gyntaf. Ac odyno yn archeícob 
yngkeint. ar hyno aannogei bwnnw y brenhin ay gwnai. Acef a beris dehol 
Gotwin ay veibion or ynys: a rodi yr eidunt ev gelynneon. Ac ef aberys 
dwyn iar yvrenhines yholl da byt ay rodi hitheu mewn manachloc Warwelle 
yngkarchar ac ychydic o dreul ydi. Ac ef aberyscarcharv Alwin' efcob caer wint. 
adywedut vot kytcnawt ryngthaw ar vrenbines. A mwy y credei. ybrenhin e£: 
negyt yw lygeit ehyn. Ac aberys dwyn yarnaw y holl lleectir odieithyr dins 
cacr wint, Anno dom. Mo.xlv. y llas o goreu gwyr Grofad vab Llywelyn yn 
yftrattywi amkan ydeugeint achant. ac yn dial y rei bynny: y diffeithws 
Grefud dyvet ac yítrattywi. Ac yny vlwydyn honno ybu eìry maur abarhaws o 
galen yonawr hyt wyl badric. Agwedy bot Aldwin' efeop yngkarchar yn hîr 
val y dywetpwyt vchot. Anvon llythyrev a oruc ar eígyb lloegyr y rei aoed 
> gedymeithion ydaw y ervynyeit yr brenhin kymryt yganthaw pob gyffryw 
, gwirioned or adamvnei ehvn. byt aa buaífei eryoet achwyfiiaul or kelwyd s 
yrwitarnaw, Acy cafas y brenhin drwy gynghor robert arch eígob peri twym- 
new new Ììad haearn yn wyn yas: apberi ydont kerdet naw cam ar y naw 
Hath hagarn. ac o galleynt hynny yn diargywed. gwirion oedynt. Ar profed- 
igiaeth honno awneythpwyt ydunt yn oct dyd tervynedic yn eglwys feint 
Swithen yngkaer wynt. Ar noskyn bot y provedigiaeth trannoeth : yducpwyt 
y vrenhines o warwelle byt yno. Ac yno ybi hi yn gwiliaw ac yn gwediaw 
ges bron feyn Swithon y noa honno. Agwedy banner nos yfyrthiawt kyfgu 
arney. ac yr ymdangoffes íeyn Swithon ydi: adywedut wrthi. nev yr giglev dur 
dy wedi canys wyt wirion, ac nac argyffyrya yr mynet yr provedigiaeth : canys 














BRUT Y TYWYSOGION. 


ryngddynt-annhebig i a fu erioed namyn y Gad Gamlan, a lladdwyd. cymmaint 
o bob plaid oni orfu ar y ddau Lu ymchwelyd yn eu hol heb a ellid ci alw yn 
ynnill i nac un na 'r llall o bonynt, a gwaedlytted yr aerfa ryngddynt, a thra 
buant feibion Rhydderch ab Ieítin yng nghyrch y frwydr honno dyfod a woaeth 
y Saeíon o Wlad yr Haf a llofgi Ceftyll Caradawc ab Rhydderch ab Ieftin, te 
Dindryfan a Threfufered ym Morganwg, a dwyn yfbail anfeidrawl yn yd, a 
gwanheg, a defaid, a daoedd o bob rhyw a geffynt,alloígia thorri tai, a 














BRUT IEUAN BRECHPAe 


Cynfyn yn erbyn Meredydd ab Ithel, ac y bu farw Meredydd ab Ithel o 
anwyd a newyn yn cilio i ynialoedd rhag Bleddyn ab Cynfyn, s_ gwedi 
marw Moredydd heddychwyd rhwng Bleddyn a Rhiwallon ab Cynfyn, yra 
cynhaliodd Bleddyn ab Cynfyn Wynedd a Phowys au cyfoethau yn crbyn Rhi. 





BRUT ¥ SAESON. $ia 


nyt argyweda ernawch dym. Athrannoeth y doeth holl tywyílogeon yr ynys 

hyt yno dieithyr robert archefcob agymyrth arnaw y vot yn glaf yo dofyr. val y 
gallei fo or ynys. o dienghynt yn di poen or ptofedigiaeth, Agwedy dyugt 
pawb ygyt onadunt. wynt adiarchenwyt ac adodet kykyllev ar ev llygeit ac a 
dywyílwyt nav cam ar hyt yr haearn twym heb argywedu arnadunt. a phob 
dyn yn wylaw ac yn gwediaw duw amdanadunt. canys ny welíant eryoet kyfriw 
provedigiaeth ar dyneon a hwnnw. Ac yna y dywat yr efcob: arglwydi heb 
ef paham ydygwch chwi vivi odieithyr yr eglwis pa nyt yn yr eglwis y byd y 
provedigiaeth. Ac yna y tynnwyt y kykylle ac y dangoffat ydaw y gwytthiey 
awnathoed duw yrdunt. aphaub yn wylau otra llewenyd. ac yh diolch yduw 
y wytthiev. Ac yna yducpwyt wynt ger bron y brenhin y dangos ev traet 
ydaw na mannaffei yr Haearn arnadunt. Ac yna yffyrthyws y brenliin yn grocs 
ger ev bron. adywedut: Mi abecheis yn duw ac ynoch chwithev auch trugared 
ynghardaut yd archaf. Ac wynt ay madeuaffant ìdaw. Ac ytitev arodes ydunt 
wyntev ev holl tir adugeffit yarnadunt. Ac y rodes y brenhines y eglwis feyn 
Swithon naw llys yn lle y naw cam a gerdaffei ar yr haearn twym. Ac yrodes 
yr eícob nav Ilys ereill odref y dat ehŷn.. Ac y rodes y brenhin dwy llys nyt 
amgen. Meones. a Portlacd. a. v. hides yn lle gelwit Wrockes Hele. Ac y 
bu ymryffon rwng yr eícob ar vrenhines pwy mwyaf arodei y eglwys íeyu 
Swithon onadunt orodeon ereill. Agwedy klywet o robart arch efcob hynny: 
ef a edewys yr ynys ac ny doeth byth ydi drachevyn. ac y bu yr archeícobaut 
ym wac yn hir o amferoed. Anno dom. M.alvi. y cafas Godwin ay veibion 
comot ar brênhin drwy wediev y vam. ac y rodet ydunt ev holl dylyet val y 
buaffei orev erioet. Anno dom. M ulvii. y diffeithwyt y debev oll. ac y bu 








BRUT Y TYWYSOGION, 


diffeithiaw yn aruthrawl, yn erbyn heddwch ac oedd drefnedig a chadarn 8 
damdyngedig rwng Tywvfawg Morganwg a Brenin ac Ieir]l y Saefon. 

Yrfun flwyddyn y daeth Cynan ab Iago a llu dirfawr oi Genedl o'r Werddon 
ar oddeu Gwynedd, ac ynnill ei gyfoeth oddìar Ruffydd ab Llywelyn, ac fal yt 
oeddynt ar y mor tua Chymru y daeth gwynnygeu temheítlus oni foddes y 
llongau at gwyr gan mwyaf, ac yng nghylch yr un amfer y daeth rhaio wyr 
Gwent a Morganwg i Yftrad Tywi a chael yno rai na charent Ruffydd ab 
Llywelyn, ac a chwenychent ymddyweddu a Cheradawc ab Rbydderch, hwy 





$ e 
BRUT IEUAN BRECHFA. 


wallon abCynfyn; a Meredydd ab Owain ab Edwin yn cynnal Deheubarth, ac 
yn ol hynny y bu frwydr rhwng Goronwy al ab Llywelyn a meibion Cydwgan ab 


Gruffydd. 
3 vu 


on 


‘514 | | BRUT Y SAESON. 


varw Eldwin' efcob caer wint. ac yny le y dodet Stigand’ yr hwn awnaeth y 
groc vaur a delw veir. a delw iewan. ac ay gwifgaut o eur ac aryant. ac ay rodes 
-y eglwis caer wint. o rod emme vrenhines. Anno dom. Mol. y pergilaud 
llynghes o iwerdon yn dyheubarth. Ac yd atwnaeth edward vrenhin deneguldop 
yr hwn awnathoed edelred ydat gynt. Anno dom. M.lii. y bu varw emme 
'vrenhines ac y clathpwyt y eglwis feyn Swithon yngkaer wint. Anno dom. 
M.liii. ar dyd gwyl vchel val ydoed Godwin iarll yn eifte ar neill llaw yr bren- 
hin wrth y uuyt yn Hodiham. y doeth ybwtiler affioleit olyn ydunt. ac yn hynny 
pallu or neill troet ydav ay achubeit or llall. a gowenv aoruc Godwin. agovyn 
or brenhin paham y chwardei. mor ehegyr yd achubawt y neill braut yllali heb 
ef. Rofi aduw heb y brenhin velly ygwnay vymbraut ymmi pey gedeffit yn 
vew. Sef awnaeth Godwin etivaru adywat. athorri tameit bychan o vara. a 
gwediaw ar duw boet y angheu ef bei hynny o vara odoeth angev yw vrzat 
oe yweithret ef. Ac yr aur ydedes y bara yny enev: ef aaeth kythreul vndaw. 
‘ac ny chavas arvot yr byt: onyt ymchweilit ylygeit athagu. Agwedy gwelet 
or brenhin hynny : ny chyffroas arnaw dim. namyn erchi y dynnv oger y draet 
ya dan y bwrt ymeith... Ahynny a wneithpwyt. ac yducpwyt ef hyt yngkaer 
wint ac yno yn yr eglwys vaur y clathpwyt yn enrydedus. Ac y rodes Githa y 
wreic y eglwys caer wint dwy lys nyt amgen vÌeodona' a crawcuham allawer 
o rodeon ereill. Ac y eglwyífev ereill hi arodes rodeon llawer. Ac y Harald y 
rodet ygyvoeth canys oed braut yr vrenbines. Anno dom. M.liii. y lladaut 
Grufud vab Llywelyn: Grufud vab Ryderch. Agwedy hynny ykyweiriaud ef 
y lu,ytu ahenford. Ac y kyuodes anneirif olu faeffon a Randwlf yn dywyffauc 
arnadunt adyuot yny erbyn aorugant. ac ymlad ac ef y wychyr creulon. allad 
llawer oboptu. ac or diwed drwy dirvaur dymheítyl ygyrrwyt wynt ar ffo gan 
ev llad hyt yn henford. athra uuant ar ev bwyt y kyrchyffant y gaer ay thoni 
ay llofgi ay dibobli. a dwyn anreith vaur ganthunt adref. Anno dom. Mclvi. 

















Gn—— 
BRUT Y TYWYSOGION. 


a laddafant lawer o ffyddlonion Gruffydd ab Llywelyn, ac yfbeiliafant eraill ya 
doft, yna dyfod a wnaeth Ruffydd yn eu herbyn, a diffeithiaw Dyfed, ac Y ftrad 
Tywi, a Gwyr, yn aruthrawl. 

Oed Criít 1050, ydd aeth Rhys ab Llywelyn ab Seityllt, brawd y Tywyfawg 
Gruffydd i Forganwg a Gwent, gan ladd a diffeithiaw gyfled ac y cerddai, a gwr: 
y wlada ddygafant gyrch yn ei erbyn, aì yrru hyd ym min y Mers ai ddal ai 
fyrhau o benn, a danfon y penn at Edwart brenin y Saefon hyd yng N ghaerloyw 
lle ydd ydoedd y pryd hynny. 

Oed Crift 1057, daeth Gruffydd ab Rhydderch ab Ieftin yn oed gwr ac a 
gynnullwys lu niferawg iawn, a myned yn erbyn Grufiydd ab Llywelyn tywyfaw g 
Gwynedd a bu cad ar faes ac ymladd trwch a gwaedlyd ac y llas Ruffydd ab 
Rbydderch, 





BRUT Y SAESON. 51§ 


y doeth Magus vab Harald brenhin dermmarc y diffeithiav kyvoetheu y faefon 
drwy nerth Grufud vab Llywelyn tywyífauc kymre. Anno dom. Mo lvii. y bu 
varw Oweyn vab Grufyd. Anno dom. Mo.lviii. y bu varw Siwaid iarll north 
hwmbyrlond o heint y gallon. ac ef adywat gwae vi yn varchauc druan or 
gyniver brwydyr ybvm yndi na bvm varw o nerrh arvev. rac vi marw. val | 
beuch. ac erchi gwiígav y arvev ymdanav val y gallei marw yndunt canny allei 
amgen. Anno dam. Mo.lx. y doeth Harald. vab Godwin mewn bat pifgot wyr 
y chware. ac y kyvodes tymhefty] yny mor ac yduc wynt bytyn pwittif. Ac y 
deliis iarll pwittif wynt. ac ay hanvones hyt ar William duc normandi kevyn- 
derw y Edward vrenhin. Ac yna y tynghaud y kymerei verch William yn 
wreic briaut ydav, ac nat elei yn vrenhin gwedy Edward byth. A gwedy 


x 




















”» 


BRUT Y TYWYSOGION. 


Yr un flwyddyn cyfunawdd Algar iarll Caerllion Gawr a'r tywyíawg Gruffydd 
db Llywelyn arhyugddynt cynnull llu dirfawr a myned yn erbyn y Saefon Te 
ydd oedd a elwid Rhanwlff yn dywyfawg arnynt yn y Mers, ac yn y frwycF | 
honno y gorfu Ruffydd a gyrru ffo ar y Saefon, ai hymlid yn galed hyd yng 
Nghaer Henffordd, a myned i galon y dref ar eu bôl, au lladd yn ddiarbed, 
onid oedd na cheffid byw o ddyn yn yr holl dref, ac efea ddug yíbail ddirfawr 
oddiyno, ar goreugwyr arbededig y dug yng ngharchar. 

Yr un flwyddyn ydd aeth Edwart frenhin yn erbyo Gruffydd ac Algar byd 
yng Ngwynedd lle bu cad ar faes, a gorfu Ruffydd ar y Saefon yn anrbydeddus. - 
yna clybu efe am y diffeithiaw yn Neheubarth gan eraill o'r Saefon, a myned 
yn eu herbyn au gyrru ar ffo cywilyddus. 

Oed Crift 1059, daeth Macht ab Harallt i Gymru a llu dirfawr yn ei ofgordd, 
a'r tywyíawg Gruffydd a Macht yn ymgyfun eu lluoedd a aethant yn erbyn y 
Sacfon, ac a ddiffeithiafant wlad Loegr hyd ym 'mhell yn ei pherfedd; a yeh 
welafant yn ol ì Gymru ac y {bail fawr ganddynt. 

Oed Crift 1000, bu farw Owain ab Gruttydd ab Rhydderch ab Ieftin oi wenwy« 
naw ; yna Caradawc ab Rhydderch ab Ieftin a gyfloges Harallt i ddyfod a llu gans 
i Ddeheubarth, yna yn uo a llu mawr o wyr Morganwg a Gwent ydd aethant 
yn erbyn Gruffydd, yr hwn a ddaethai a llu mâwr iawn ganthaw o wyr Gwynedd, 
a Phowys, a Deheubarth, a bu cad arfaes lle ai lladdwyd drwy frad a tbwyll 
Madawc' Min eícob Bangor, yr un ac a wnaeth y twyll o. ba un y lladdwyd ei 
dad llywelyn ab Seifyllt. Gwedi lladd Gruffydd ab Llywelyn ef a dorrwyd ei 
benn ac a dyged ynanreg i Harallt. Oed Crift pan fu hynn oed 1001 ; ac fel 
hynny y colles Ruffydd ei fywyd, ac anrhydeddufaf oedd efe ai dad o'r holl 
dywyfogion a fuant hyd yn eu hamfer yng Nghymru; a goreu am .wroldeb a 
rhyfel, ac am heddwch, ac am lywodraeth ac am haelioni, a chyfiawnder, ac o'u: 
doethineb au deally dugafant gyfundeb ar Wynedd, a Phowys, a Deheubarth, fal y ° 

3U a 


$16 BRUT Y SAESON, 


bu tyngbu ohonaw hynny: y ellwng adref awncythpwyt. Anno dom. Meilxi,y 
bu varw Grufud vab Llywelyn eurdorchawc brenhin kymre ac ev hamdiffynnwr 
gwedy llawer o anreithpv a chyffrangkev budugawl ar y elyneon gwedy llawcr 
ewleder adigriuuch arodeon maur o eur ac areant adillat maur weirthauc. yr 
hwn oed cledyf atharean dros wyneb holi kymre, Ac yny vlwydyn beano y ba 
varw Iofeph efcob Myniw. Anno dom. Mo.lxii. y bu pm' dece' noucnal'. Anno 
dom. Me.]xiiii. yd aeth Vwnchath vab Brian y ruvein ac yno y bu varw. Anno 
dom. Mo.lxvi. y perys Edward vrenhin kyífegru Weft Myníter. duw gwil y 
meibion gwedyr nodolic. A nos yflwyll y bu varw yntev, Aduw yítwyll 
yducpwyt ef y Weftmvnfter yr lle y cladpwyt. Ac yn yr vn dyd hwnnw y 
hyffegrwyt Harald vab Godwin yn vrephin yn erbyn yllw annvdon arodaffei kyn 
pp hynny y William duc normandi kefynderw Edward vrenhin. Ar Haraid 





BRUT Y TYWYSOGION, 


gadarn y Cymry yn erhyn y Saefon a phob gelynion ac eftroniaid, ac ni chais 
Morganwg a Gwent yn gyfun a hynny achaws gwehelyth y gwledydd hynny, 
pid amgen meibion ac wyrion Ieftin ab Gwrgan, er yn amíer Aeddan ab 
Blegywryd Hên, ab Owain ab Hywel o wehelyth Bran ab Llyr Llediaith, a 
hynny fu 'r achaws nas gallaíant y Cymry ddadynnill teymedd ynys Prydain. 

Oed Criít 1062, gwedi lladd Gruffydd. ab Llywelyn fe ddoded Maredydd ah 
Owain ab Edwin yn dywyíawg Deheubarth gan Harallt ac Edwart brenhip y 
Saefan. Brodyr unfam y tywyíawg a las, fef Gruffydd ab Llywelyn, a gawfant 
Wynedd a Phowys ; nid amgen Bleddyn ab Cynfyn ab Gweryftan arglwydd 
Cibion a Rhiwallawn eì frawd hwy a ddoded yn dywyíogion Gwynedd a 
Phowys ym mraint etifeddion tywyíogion Dinefwr o Gadell ab Rhodri Mawr. 
Sef etifeddes y dywyfogaeth honno ydoedd Y ggharad ferch Meredydd ab Owain 
ab Hywel Dda, a fu'n wraig briod Llywelyn ab Seifyllt; a gwedi lladd 
Llywelyn hi a briodes Gynfyn ab Gweryftan, Arglwydd Cibwyr yng Ngwent, 
ap Gwaithfoed, ab Gloddien, ap Gwrydr Hir, ap Caradawc, ap Llew Llawddc- 
awg, ap Ednyfed, ap Gwinau, ap Gwaenoc goch, ap Crydion, ap Corf, ap 
Cynawg, ap Iorwerth Hirflawdd, ap Tegonwy, ap Têon, ap Gwineu dda i 
freuddwyd, ab Bywlew, ab Bywdeg, ab Rhun-Rhuddbaladr, ab Llary, ab Cafnar 
Wledig brepin Gwent, ap Gloyw Gwlad Lydan arglwydd Caerloyw, ab Lludd, 
ab Beli Mawr, ab Mauogan brenin ynys Prydain. 

Ar brodyr hynn, íef Bleddyn a Rhiwallawn a ddugafant deyrnedd gwl:d 
Bowys 9 wehelyth Brochwel Y ígithrawc, peth nid oedd iawn ei fod. 

Yr amíer bynn ydd oedd Cynan ab Iago cyfiawn berchen Gwynedd ar gil yn 
y Werddon, ac nid oed a elai yn ei blaid yng Nghymru, canys ni cherit ci 
wehelyth achaws ey creulonderau yn lladd a dilygeidiaw a'u gwrthlagdent ya 
eu hannefodoldeb, 

Oed Crift 1060, daeth Wiliam Dug Normandi yn ormeíwr i Ynys Prydain 





— — — — — 





.BRUT Y SABSON. 517 


hwnnw ny hanoed olin brenhined. canys yn Edward ydiffygiawd llin bren- 
bined y faeffon. Canys tat Edward oed Edelred. vab Edgar. vab Edmwnd. vab 
Adelftan. vab Edward. vab Alured. vab Edwif. vab Egbirth y brenhin kyntaf 
or faeffon a oreígynnws teyrnas lloegyr yn vn. Mam Edward oed Emme verch 
Richard, vab William. vab Relond. duc nprmandi. 

Agwedy gwneythur Harald vab Godwin yn vrenhin: ef a ymdangoffes yn 
yr awyr llawer o weledigaethev yny vlwydyn honno megys faglev tan: ac ofyn 
maur ar baub or ay gwelas rac dyyot fyravdediaeth aryr ynys. Acyn y vlwydyn 
bonno y doeth Harald brenhin Norwei. a Toftiu’ y vraut a chwechant llong 
ologeu maur hyt yn aber tiné avon. Ac yny erbyn yntev 'y doeth Harald 
brenhin loegyr ay lu yntev. Ac yna y buwyt yn keiílìav kyngreiriaw ryng- 
thunt. ac yny gyngreir hwnnw y llas brenhin norwei ay vraut ac y gwafgarwyt 
ev lluoed, Ac yna y collas y rei goreu o ju brenhin lloegyr. Ac yna yd 
ymwnaeth yn gyn galiet byt na lavaffei neb gwrthnebu yw greulonderac ny 
alley neb ymdiriet ydaw ef. Ac odyna y duc ef y llu kyntaf byt yn ynys wicht 
yn erbyn William duc normandi. a oed yn keifiaw goreígyn arnaw. Ac yna 
y ffoas ylu oll ywrthaw: ac y dieithrws yntev yr ymlad. Agwedy gwelet o 
William yfgaeluftra Harald am danaw : kynvllaw llu advoyn aoruc adyvot hyt 
yn penenoíe ydir, ac yno heb olud gwneithur caftell yn lle gelwit baftinges. 
Agwedy gwybot o Harald hynny: dyuot aoruc ac ychydic olu y ymgyudryot ac 
wynt. Ac yn yr ymlad hwnnw y las Harald ay holl niver. Ac yr anvonet y 


gorf hyt ar y vam. ac y clathpwyt ef yn waltham. Ac odena ydoeth Aldred - 


archefcop caer efrauc, ac Wlítan efcop caer vrangon. ac Wallter efcob henford 


— 











BRUT Y TYWYSOGION, 


a bu cad ar faes ryngtho a Harallt; a gwedi ymladd toft a chreulawn,-y llas 
Harallt ac y dug Wiliam y deyrnedd o drais a thrawsfeddiant; ac fal hynny y 
eollafant y Saeíon Unbennaeth Ynys Prydain, gwedi bod yn ei dal o drais 
chwechanmlynedd. | | 

Oed Crift 1068, digwyddes anghydfod yng Ngwynedd, íef Meredydd ac 
Ithel, meibion Gruffydd ab Llywelyn a ddugafant gad ar faes yn erbyn Bleddyn 
a Rhiwallawn; er dadennill Gwynedd a ddodefid gan y Saefon o drais oddiwrth“ 
ynt, ac yn eu herbyn y daeth Bleddyn a Rhiwallawn, a chydag wynt lu 
dirfawr o Saefon, canys ym Mhowys ydd 0edd Saefon yn gwladychu yn heddwch 
y Cymry yn ogydrif a nhwy, ar fio rhag gormes y Normaniaid, achaws hynny 
nid oedd, wrth ag oedd L]u Bleddyn a Rhiwallawn, mawr llu gwyr Gwynedd 
gyda Maredydd ac Ithel, eìthr gwroldeb ai cynhaliai yn erbyn eu deurif, eithr 
achos twyll a brad colli 'r maes a wnaethant, yno y llas Riwallawn o'r nai!) du, 
ac Ithel ab Gruffydd o'r, tu arall, a gorfu ar Feredydd ffoi, a Eleddyn ai dilynwys 
yn drachaled gan ei yrru i'r mynyddoedd ynialaf yng Nghymru, lle y bu farw 
onewyn ac apwyd, A gwedi hynny drwy gyfnerth y Sacfon y gwladychawdd 


aM? 


$16 BRUT Y SAESON, 


ar íarÌl Gadwin. ariarll Morcard y rei ny buaffei yn yr ymryffon ar rei pennaf 
olundein yn erbyn y duc William hyt yn berthamftude ac y dugafant ef hyt yn 
Nivndein. ac y rodaffant y dinas ydav. ac y gwnaethant gwriogaeth ydaw. ac y 
detholaffant ef yn vrenhin. ac y kyífegrwit ef ygan Aldred arch efcob caer efrauc. 
yn weft mvnfter ar duw nodolic. a oed ar duw llvn yny vlwydyn hcnno. Anno 
dom. Mo,fx0.viio, 

Agwedy vrdaw William baftart yn vrenhin : ef a vynei gwiígaw y goron tcir 
gweith yny vlwydyn oyt amgen duw nodolic ynghaer vranghon. ar pafch ync- 
baer wynt. ar fulgwyn yn weit mvníter yn Ilvndein. Ac ef aberys gwneithur 
manachloc yn waìtha' lle y buaffei y kyffranc yryngthaw a Harald vrenhin. ac 
yny lle y cat corf Harald y gwnaethpwyt yr allor vaur. Anno dom. Mo.]x9.viiic. 
y ducpwyt Matild gwreic nebun duc yn vrenhines ar loegyr ac y kyflegrwit 
ynghaer wynt. ygan Aldred archefcob caer effrauc. Ac yny viwydyn honno 
ybu ymlad rwng meibion Kynvyn. nyt amgen Bledyn a Riwallawn. a meibion 
Grufyd: Muredud. ac Ithel. ac yn yr ymlad hwnnw y fyrthiawt meibion 
Grufud. ac y ìlas Riwallawn vab Kynvyn. Ac y gwledychws Bledyn gwedy 
wynt. Ac yn gwledychu dyheubarth yd oed Maredud vab Owein ab Edwin. 
Anno dom. Mo.lxe.ix9, y perys tri ieìrll nyt amgen. Hereward', a Morgar. a 
Siward. ac Agelwin' efcob durham kynvllaw ev gallu hyt yn Enry mevn zwern. 
Ac y kymellwyt wynt ymrodi yr brenhin oll: dieithyr Herewardu' adihenghys 
yn yr awr honne. Ac odena y duc William y lu y daryítwng prydyn. ac y bu 
dir yr brenhin ymrodi ydaw. Odyno y duc William ylu cros vor hyt yn dinas 
Cynomannus ac ydaryftyngws idaw ydinas ar wlat. Anno dom. Mo.]xxv. y 





geet 





BRUT Y TYWYSOGION. 


Bleddyn ab Cynfyn yn-unig frenin Gwynedd a Phowys, a Meredydd ab Owain 
ab Edwin drwy gyfnerth Sacíon yn dywyfawg Debeubarth, 

.. Oed. Criít 1069, aeth Caradawc ab Rhydderch ab Ieftin, a chydag ef lu 
cyfnerth o Normaniaid Wiliam Faítardd, yn erbyn Meredydd ab Owain brenin 
Deheubarth, a chad drom ar faes a fu ryngddynt lle y llas Meredydd, ac yna 
cael o Garadawc dywyfogaeth Deheubarth, a'r frwydr honno a elwir Gwaith, 
Lianfedwy, ac ar lan afon Elerch y mae'r lle y bu 'r gâd. 

. Yr un flwyddyn daeth y Normaniaid i Ddyfed a Cheredigiawn ac ai diffeith- 
jafant yn filain, a Charadawc ap Rhydderch a ddug lu dewifawlo wŷr Gwent 

BRUT IRUAN BRECHFA. 


Mil a thrugain a deg y bu frwydr Llanfedwy ym Morganwg rhwng Mercdy 1d 
ab Owain ab Edwin brenin Deheubarth a Charadawe a Gruffydd meibion 
Rhydderch ab Ieftin am Dywyfogaeth Deheubartb, a Charadawc ai ennilles ac a 
addodd Meredydd, yna gorefgynnodd Garadawc y llywodraeth, ac ar fyrr y 
Baddwyd Bleddyn ab Cynfyri o dwyll Owein ab Edwin, yna Trehaearn ab 








' BRUT Y SAESON, 519 


yerys William chwilliaw yr holl manachlogoed of a oêd yny deyrnas or yd 
adauffei y faefon daoed yndunt yw gwyn idav ehvn. Ac yny vlwydyn honno 
y lìas Maredud ;vab Oweyn ygan yfreinc ac y gan Caradauc vab Grufud vab 
Ryderch ar lan rympniavon. Ac y llas Macmael y clotvoruíaf ar cadarnaf ar 
gorev or auu o vrenbin yn iwerdon eryoet. a hynny yn difyvyt. yny vlwydyn 
honno yduc Stigandus arch efcob keint iar eícob caer wint y efcobaut.:ac y 
doeth yntev yr kwnflyli hyt yngkaer wìnt y gwynaw yngwyd y brenhin a holi 
eígyb lloegyr a legat o rvuein a deu effeiriat yr cardinalieid Ieuan a Pheris. 
Ac yna y ducpwyt y arch efcobaut iarnaw ac y dodet yngharchar yny uu varw. 
Anno dom. Mo.]xxio, y gwnaeth y brenhin cwnffyli yn windeffowr ac yno y 
kynnydws ef y effeirieit. ef arodes archefcobaut caer effrauc y Thomas. ac 
eícobaut caer wint y Walkelin. ac eícobaut íwthíex yr hwnn adroffat y chi- 
cheíìyr a rodes ef y Stigand arall. ac efcobawt exceftyr yr hwnn adrofsat y 
lincolny arodet y Reinigiu'. ac archefcobot keint arudet y abbat Lanfranco. 
Ac yny vlwydyn honno y diffeithwyt keredigeon a dyvet y gan y freinc. ac y 
diffeithwyt mynyw a bangor y gan wyr anfydlawn. ac y bu varw Bleudyd efcob 


| BRUT Y TYWYSOGION. 
-2 Morganwg a Gwyr yn eu herbyn, a'u gyrru yn ol i'r llongau, a dwyn. oddiar- 
'nynt en hyfbail, a bynn o waith gwroldebus a ddug i Garadawc lawer a gariad 
gwŷr Dyfed a Cheredigiawn y rhai cyn no bynny ni charent wehelyth Caradawc. 
Oed Crift 1070, y bu farw Caradawc ab Rhydderch o glefyd a ddaeth arnaw 
achaws clwyf a gafas yn rhyfel, a Rhydderch ab Caradawc ab Ieftin a gymmerth 
y lywodraeth yn ei le ef. 
' Yr un flwyddyn bu farw Bleuddyd Efcob Dewi, ac ydd daeth Sulien yn 
Efcob yn ei le ef, a hwnnw a elwid Sulien ddoeth, ac yr oedd ef yn wr duwiawl 
a golychwydawl. : 
Oed Crift 1071, y daeth y Normaniaid yr ail ofsawd i Ddyfed a Cheredigiawn, 
ac y eu crbyn Rhydderch ab Caradawc, a'u gyrru 'n ffoedigion gyda cholled 
mawr. 





| BRUT IEUAN BRECHFA, 


Caradawc a oreí(gynnes Wynedd ac ai llywodraethodd, ai frawd Rhydderch 
ab Caradawc a Rhys ab Owain a orefgynnafant Ddeheubarth, ac am hynn o 
amfer daeth Gruffydd ab Cynan ab Iago i Gymru o'r Werddon a llu mawr 
gantho ac a ennillodd Fôn, eithr gorfu arno ffoi i'r Werddon cyn nemmawr o 
wledychu yng Ngwynedd. A gwedi hynny ar fyrr y lladdwyd. Rhydderch ab 
Caradawc ab Ieftin o dwyll Meirchion ab Rhysab Rhydderch ei gefnderw. A 
Rhys ab Owain ci hunan a gafas Ddeheubarth, eithr cyn amfer hir efe a “adwyd. 
gan Drahaearn ab Caradawc ym mrwydr Pwllgwttig. 


590 HXUT Y SAESON. 


mynyw: ac y kymyrth Sulyen yr efcobot. Anno dom. Mélxxii. y diffeithwyt 
keredigiawn yr cil weith y gan y freinc. Anno dom. M9.Jxxiiio. y llas Bledyn 
vab Kynvyn drwy dwyll y gan Rys vab Oweyn a goreu gwyr yftrattywi. gwedy 
. y ryvot yn kynnal brenhiniaeth kymry gwedy Grufud y vraut yn rymbus adywyn. 

‘Ac yny ol yntev y doeth Trahaearn vab Caradoc y gevinderyw y gynnal gwyned. 
A Rys vab Owein. a Ryderch vab Caradoc yn kyhnal dcheubarth kŷymmre. 
Grufud hagen nei Iames a oed yn gwarchadw manaw. ac y llas Kynwric vab 
Riwsllawn y gan y gweyndit. yny vlwydyn honno y bu ymlad Camdwr y rwng 
meibion Cadwgavn nyt amgen Goronw a Llywelyn gyt a Caradauc vab Grufad 
or neill parth: a Rys vab Oweyn a Ryderch vab Caradauc or parth arall, y rei 
a oruuwyt arnadunt. yny vlwydyn honno y bu ymlad bron yr erw rwng Grufud : 
e Thrahacarn. Anno dom. Mo.]xxiiiio. y llas Ryderch vab Caradauc. y gan y 





BRUT Y TYWYSOGION. 


Oed Crift 1072, y daeth Rhys ab Owain ab Edwin o Fanaw lle bu ar gil, 
ac a gynnullwys lu mawr o wyr Yftrad Tywi a Brecheiniawc, a dodi cad ar 
fees yn erbyn Bleddyn ab Cynfyn ai ladd, gwedi hynny myned yn erbyn Deheu- 
barth, a danfon cenhadon heddwch.yn gyntaf at Rhydderch ab Caradawc, a 
Rhydderch a gyfarfu ac ef mewn heddwch, a chyttunaw a wnaethpwyd 
rhoddi cyfran yn Llywodraeth y Dehau i Rys ab Owain, ac o hynny gwared 
.o Ryfel a diffeithiaw gwlad, ac ammod ganddynt i'r olaf ci fywyd y cwbl o'r 
Dywyíogaeth. 

Wedy marw Bleddyn ab Cynfyn, Trahaeam, ab Caradawc cì nai, a wiad- 
ychawdd yng Ngwynedd ; ac yn y Deau Rhydderch ab Caradawc ei ewythr 
ef, a Rhys ab Owain ab Edwin yn cydlywiaw 'r Wlad yn llonydd ac yn 
heddwch. 

Oed Crift 1074, y Has Rhydderch ab Garadawe gan Feirchiawn ab Rhydderch 
ei gefnderw o genfigen a dig am yr ammod ryngthaw a Rhys ab Owain, sc am 
ddwyn Gwŷr y wlad dan ddamdwng yr Ammod a ddodsd ryngthynt er tyng- 
hedu 'r Lywodraeth i'r hwyaf ei fywyd. 

Yr un flwyddyn daeth Goronw a Llywelyn, meibion Cadwgawn ab Bleddyn 
ab Cynfyn, a llu ganddynt, a chydag wynt Caradawc ab Gruffydd ab Rhydderch 
ab Ieftin, a Chyfnerth cadarn o Forganwg a Gwent er dial galanas eu Tad cu, 





BRUT IEUAN BRECHPA. 


Mil a throgain a deg daeth Rys ab Tewdwr o'r Werddon a llu cadarn yn ei 
blaid ac a ennilles Ddeheubarth lle 'r oedd efe yn difedd cyfiawn ir dywyfogaeth 
honno, a Rhys a ddanfonodd anr Ruffydd ab Cynan yn ol i Gymru o'r Werdd n 
ac ai cynhorthwyadd yn erbyn Trehaearn ab Caradawc ac ai lladdaíant wed: 
ymladda cholli gwaed yn afrifed. 





ee) 


BRUT Y SAESON. 521 


gevynderw Meirchawn vab Rys vab Ryderch o dwyll. Anno dom. Mo.lixvo. 
y bu ymlad. gweun y nygyl rwng meibion Cadwgawn yr eil weith. a Rys vab 
Oweyn. ac y gornuwyt ar Rys yr eil with. Anno dom. Mo.lxxvio. y bu 
ymlad pwljgudic y rwng Trabaearn brenhin y gweyndyt: a Rys vab Oweyn. 
ac y goruu Trahaearn. canys dnw adoeth yny erbyn y dial gwaet Biedyn vab 
K ynvyn y gwr goren ar trugarocks ora uu. o vrenbin eryoet. A gwedy llad 
gwyr Rys y foas yntev val carw gwyllt ofnus. yn diwed y vlwydyn honno y 
llas Rysa Hywel y vrant. ygan Caradauc vab Grufud. Ac yny vlwydyn bonno 
yd edewys Sulyen y efcobot. ac y kymyrth Abraham hi, Anno dom. Mo.]..xviio, 
y dechrews Rys yab Teudwr gwledychu. Anno dom. MoJxxviii. y diboblat 
mynyw yn druan ygan wyr anfydlon, ac y bu varw Abraham eícob mynyw. ac 
y kymyrth Salyen eilweith yr eícobot yn eidaw. Anno dom. Mo.Ixxix. y bu 
ymlad mynyd carn. ac yno y las Trahaearn vab Caradatc a meibiou Riwall- 
awn: Caradauca Grufyd. a Meilir. y gan Rys vab Teudwr canys Grufud nei 


BRUT Y TYWYSOGION, 


a chad ar faes a ddodafant, ac yn eu herbyn Rhys ab Owain, a gorfu meibion 
Cadwgawn aCharadawe ab Gruffydd ar Rhys ab Owain, a buddugoliaeth 
enrydeddus a fuaíïei iddynt, eithr Gruffydd ab Cynan ab Iago a ddaeth o', 
Werddon a llu cadurn genthaw, a goreígyn ynys Fôn, a gorfu ar feibion Cad- 
wgawn ymehwelyd i amddiffyn eu cyfoetheu rhag goífawd Gruffydd ab Cynan, 
ac o hynny ni aflonyddwyd Rhys ab Owain , ychydic ar ol hynny ydd aetb 


- 'Trahaearo ab Caradawc yn erbyn Gruffydd ab Cynan a gyrru ffo arnaw, a gorfu 


arnaw fyned yn ei ol i'r Werddon. 

Gwedi myned fal hynny meibion Cadwgawn a ddodafant Gad ar Faes yr ail 
waith yn hêrbyn Rhys ab Owain, yna Rhys a ddaeth yn eu herbyn, a brwydr 
dof a fu rhyngtbynt mewn lle a elwir Pwllgwttic, lle gorfu meibion Cadwgawn 
ar Rys ab Owain, ac efe a ffoes, a Thrahaearn ab Caradawc ai dilynes mor 
galed onis daliwyd gantbaw, a dal hefyd Hywel ei frawd, ac efe au lladdawdd 
eill dau er dial galanas ej ewythr Bleddyn ab Cynfyn, a gwaith didrugaredd 
oedd hynny, canys Tywyfogion o fraint a chyfiawnder oeddynt. | 

Ynghylch yr un arfer ydd ymwrthodes Sulien efcob De wi ai Elcobaeth, a 
dewifwyd yn ei le ef Abram, gwr doeth golychwydawl. 

Oed Criít 1077, daeth Rys ab Tewdwr o Lydaw ac a ddodes hawl ar Dywyf- 
ogaeth Deheubarth megis ettifedd cyfiawn, a llawer iawn o wyr gorau y wlad a 
gymmbleiciaíant ag efe, canys mawr oedd y gair iddaw am ddoethineb a 
gwybodau Llywodraeth, ac efe yn ei lawn henaint af bwyll a gafawdd ewyllys 
da goreugwyr y wlad, canys nid oedd a garai Ieítin ab Gwrgan ai wehelyth, 
achaws y cerynt Ryfel yn well na heddwch yn amgen nag a wnelynt eu cyn- 
peifiaid o'r Welygordd bonno, ac yna diogelwyd Rhys yn ei Lywodraeth, 

3X 


522 BRUT Y SAESON. 


Iago ac yfcottieit llidiauc adoeth yn borth idav. Gwrgenev vab Seiffyll alas 
odwyll: ygan veibion Rys íeis. yny vlwydyn honno yd aeth William duc nar- 
mandi a brenhin lloegyr a chymre y bererincaut hyt yn mynyw. athri meib a 
uu idaw nyt amgen Robert. a William. a Henri. Anno dom. Mo.lxxx. y 
dechrewt edeiliat cacy dyf. Anno dom. M.]lxxxi, y bu dece’ nouenalis fick. 
Anno dom. M.Jxxxiii. yd edewys Sulien y efcobaut. ac y kymyrth Gwilfret hay. 
Anno dom. M.lxxxiiii. y bu varw Terdelach brenbin yícottieit nev y gwydyl. 
Annodom. Mo.lxxxvii9. y bu varw William baftart duc normandi a brenhin y 





mu ——— eel 





BRUT Y TYWYSOGION, 


Oed Crift 1079, y diffeithwyd Mynyw gan Saeíon lladronaidd, ac y ba farw 
, Abram Efcob Dewi, a gyrru yr Efcobaeth yr ail waith ar Sulien Ddoeth, cans; 
nid oedd a wyddai gyngor i wlad a chenedl aflonydd gyftal ag efe. 

Oed Crift 1080, daeth Gruffydd ab Cynan yr ail waith i Gymru, a chydag 
ef lu mawr o Yfgodogion y Werddon, ac ymunaw a wnaeth efe a Rbys ab 
Tewdwr a myned yn crbyn Trahaearn ab Caradawc, a chad a fa rbyngthynt, 
lle lladlwyd Trahaearn, a chydag ef Gruffydd a Meilir meibion. Rhiwallawn 
ab Gwynn ab Collwyn, ac ar Fynydd Carno y bu 'r ymladd, a chreulawn 2 
thoít y bu, a lladdwyd dros rhif o'u gwŷr y ddwyblaid, a Gwaith Carno y 
gelwir y frwyar honno, gwedi hynny meddiannu Gwynedd a wnaeth Groffydd 
ab Cynan, a Rhys ab Tewdwr a gafas Ddeheubarth, a'r ddau Dywyfawg yn 
ettifeddion cyfiawn y Gwledydd hynny, 

Yr un flwyddyn y daeth William Faftardd i Gymru ym mbererindawd, ac 1 
ddug roddion i'r Eglwyfi, ar Efcyb, offeiriaid, ac i'r monachlogydd a 'r mynaich, 
myned hyd ym Mynyw, a Sulien archeícawb Dewi a ymwrthodes eilwaith ai 
eícobawd, a Gwilffrid ai cymmerth yn ei le, 

Yn yr un flwyddyn daeth Gwŷr Rhys ab Tewdwr am benn Ieftin ab Gwrgan 
ac a dorrafant Gaftell Denis Powys, a Chaftell Llanilltud, a Chaftell Dindryfaz, 
y rhain oeddynt Geftyll Ieítin ab Gwrgan, achaws hynny bu Cad ar Faes gw 
Ieítin. a diffeithiaw Yftrad Tywi a Brycheiniawc, a dwyn yfbail fawr, wedi 
hynny ymroddi a wnaeth ef i adeilad Caer Dyf, ac yny ogwnaeth ef Gaftell 
cadarn, aco wnaeth Gaftell Cynffig, a Chaftell Trefufered, yn gadarnach nz 
a fuant cyn no hynny. 

Oed Crift 1085, cyweiriwyd yr heddwch rhwng Ieftin ab Gwrgan a'r Brenn 
Baftardd yn,ail ac y bu er yn hir o amfer rhwng Tywyfogion Morganwg ; 


a 
———— 











BRUT IEUAN BRECHFA. 


Mil a phedwar ugain gorfu ar Rys ab Tewdwr ffoi rhag lluoedd meibica 
Bleddyn ab Cynfyn i'r Werddon ond ymhen dwy flynedd efe a ddychwelodd a 
Jlu cadarn gydag ef ac a gafas gynhorthwy ai carai, ac a ennillodd dywyíogae'h 
Debeubarth, 











~ eT ys îe 


' 
BRUT Y SAESON, 503 


faeffon ar kymre ar y{cotticit gwedy llawer o uudugolaethev a gorvodedig- 
aethev yn ymladev calet. a rodeon gwyrth vaur diamdlavt. yn oetran y deyrnas 
vn vlwydyn arugeint, y oedran yntev ehvn oed namyn vn viwydyn- trugeint, 
y gorf yntev agladwyt yn normandi mewn dinas aelwit caine. A gwedy yntev 
ydoeth Wyllym goch y vab yn vrenhin. Yny viwydyn honno y diholat Rys 
vab 'Teudwr oe gyvoeth hyt yn iwerdon ygan veibion Bledynt vab Kynvyn. 
Madoc. Cadwgon. a Ririt. Ac yny lle y doeth ef drachevyn allynghes ganthaw 
ac arodes kyffranc y veibion Kynvyn yny llech ryt. ac yno y llas deu vab y 
Vledynt vab Kynvyn nyt amgen no Madoc a Ririt. Ac y goruu ar Rys vab 
Teudwr rodi dreth vaur yr llynghes a dathoed yn borth idaw, | 
Agwedy gwneithur Willym goch yn vrenhin ny bu vrenhin creulonach noc 
ef. Annodom. Mo.)x.xxviii. yducpwyt kift Dewi or eglwis yn lledrat. aco 





BRUT Y TYWYSOGION. . 


Brenbinoedd y Saefon, ai ddodi 'n gydgyttwng mewn yfgrifen deg fal y mae 
yn weledig yn Eglwys Teilaw yn Llandaf. 

Oed Crift 1087, bu farw Wiliam Faftardd Tywyfawg y Francod a Brenin y 
Saefon — a'r un flwyddyn y daeth meibion Bleddyn ab Cynfyn, íef Cadwgawn 
a Madawc a Rhirid a llu mawr yn erbyn Rhysab Tewdwr, a rbag eu cadarned 
gorfu amaw ffoi i'r Werddon. Yna Ieítin ab Gwrgan a. ddiffeithiawdd ei 
gyfoeth ; eithr yn ebrwydd wedi bynny efe a ddaeth a llynges drom ganthaw i 
Ddebeubarth a dodi Cad ar Faes, a gyrru ffo ar ei elynion, a Gwaith Llechryd y 
gelwir y Frwydr honno, yno lladdwyd Madawc a Rhirid, a Chadwgawn a ffoes 
bi wyddit i ba le o'r Byd, 

Ynghylch yr un amfer y dygwyd ni wyddys gan bwy yígrin Dewi a'r Try- 
forau auraid ac arianaid o Eglwys Mynyw. 

Yn yr un flwyddyn aeth Iarll Henffordd ai Luoedd, ac yngbyfun ac ef wyrion 
Ieítin ab Gwrgan au lluoedd ac a ddiffeithiafant Gaerwrangon, a Chaerloyw, 
a'r gwledydd o amgylch gyfled ag y cerddynt, a gyrru ar y Brenin adweddu 
Rbyddyd a Breiniau i'r gwledydd oll yng Ngbymru a Lloegr, fal y bu er yn > 
oes ocíoedd. 

Oed Criít 1088, bu farw Sulien Efcob Dewi, y doethaf.a chlodforufaf o'r 
holl Eícyb yng Nghymru, goreu ci gynghor, ai addytg, ai grefydd, ac amdditt- 
ynwr pob beddwch ac iawnder. 

Yr un flwyddyn y bu daeargryn mawr hyd boll Ynys Prydain, ac ydd yí- 
peiliwyd EglwysMynyw yr ail waith o'i thryíoreu gan forherwyr Seifnig, a lloígi 
i'r dref a wnaethant, a lladd a ddelai yn eu ffyrdd. 

Y nghylch yr un amfer y bu farw Cadifor ab Collwyn Arglwydd Dyfed, ai 
feibionef, fef Llywelyn ac Einion, ai frawd Einion ab Collwyn, â annogaíant 
Ruffydd ab Maredydd i ddodi cad ar faes yn erbyn Rhys ab Tewdwr, a dyfod 
a'u luoedd yngbyd a wnaethant, a brwydr dof a fu, eithr gorfu Rhys ab 

3X2 


54 BRUT Y SARSON. 
dieithyr y dinas y torrat ac yfpeilywt. Yny viwydyn honriôy krynws y daesr 
yn dirvaur dros wyneb kymre. Ac yny vÌwydyn honno y ducpwyt corf ícynt 
Nicholaus o dinas Mirrea ac y dodet mewn yfcrin yn lle y gelwir Barwin. Y 
pauvet dyd o vis mei. Anno dom. Mo.x.xxiz; ybu vârw Sulien efcob Myniw 








, BRUT 9 TYWYSOGION. 


Tewdwr arnynt yng Ngwaith Llandydoch, a dalwyd Gruffydd ab Maredydd aca 


byrhiwyd o benn, a lladdwyd Llywelyn ac Einion meibion Cadifor, ac Einion 
ab Collwyn Brawd Cadifor a ffoes at Ieítin ab Gwrgan Tywyfawg Morganwg 
â Gwent, yr hwn oedd yn rbyfela yn erbyn Rhys, ac adrawdd ci aníawdd iddav. 
Einion a fuaíl2i yn wr (wydd yn rhyfela gyda Brenin Lloegr ai Farchogion yn 
Ffrainc a gwledydd eraill, a charedig mawr rhyngddo a'r Brenin ai Farchogion 
ac Ieftin wedi gwybod hynny a addunedwys 1 Efnion ei Ferch yn briodwrais 
as efe a ddygai gyfnerth iddaw o Loegr yn erbyn Rhys ab Tewdwr, a chyda 
y ferch honno yn Gyfoeth Arglwyddiaeth Meifgyn, myned i Lundain a orn 
. Einion, ac ammodi a Rhobert fab Amon Tywyfawg y Corbwyl yn Ffrainc 3 
chefnderw y Brenin Coch, i Ddyfod yn gyfnerth i Ieftin ym Morganwg; 2 
Rhobert a weithiawdd ar ddeuddeg eraill o Farchogion urddafawl nes eu hynnill 
oi blaid yn un anfawdd ag yntau; dyfod a wnaethant i Forganwg ar frfs, ac 
unaw lluoedd ac Iettin, a mynedi wledydd Rhys ab Tewdwr, a lladd a Ìlofgi 
cyfled a'r Tir a gerddynt, a phan glybu Rhys hynny, myned yn eu herbyn, a 
chyfarfod y ddau Lu ger llaw Brechciniawc, yn y Ile a elwir Hirwaen Wrgan, a 
brwydr waedlydfawr a furyngthynt lle gorfu ar Rys ffoi, ai ymÌid a wnaeth 
leftin ai dda] yng Nglynn Rhodneu, a lludd ei benn ac enw y lle y bu hynny Pea 
Rbys, gwedi hynny ymlid ei wyr au lladd yn greulawn, a daì Gronwy mab Rhys 
a lladd ei bennynteu, a mab arall oedd i Rys o'i ordderch a elwid Cynan yn 
wr dewr a thrachalonog, ac efe yn ymchwelyd tuag Yftrad Tywi wedi lladd ci 
dad ai wŷr ymlidiwyd ef mor galed a thoft oni orfu arnaw 'amcanu diane drwy 
Lynn a elwir Cremlyn, lle y boddes ef a llawer o'i wŷr, ac am bynny Pwl! 
Cynan y gelwir y lle fyth wedi hynny, mab arall i Rys a elwid Gruffydd ac nid 
oedd ond Plentyn-pan las ei dad, 

Gwedi bynny ymgynnull a wnaeth Gwyr Rhobert ab Amon ai farchogion su 
Gwyr ar Dwyn Colwynn lle y talawdd lettin iddynt eu bodd yn aur coeth, ac o 
hynny hyd heddyw gelwir y lle y FilltirAur, ac ymchwelyd yn eu hol a wnaetht- 
ant tua Llundein, ac Einion ab Colwyn a aeth at Ieftin i erclii 'r ferch iddaw yn 
wraig a'r cyfoeth a addawfai gyda hi, eithr naccau hynpy a wnaeth Ieftin, gae 
chwerthin am benn Einion, a dywedyd y gwnai efc 'n well ai Ferch na'ì rhod& 
ar enw Bradwr Gwlad ag Arglwydd, yna Einion a lidiawdd yn ddirfawr, a chan 
gynddaredd ei ddigofaint myned ar ol Rhobert ab Amon ai ofgordd a dangaws 
iddynt y dirmyg a wnaethai Ieftin arhaw, a dangaws hefyd maint oedd angbar- 
iad gorcugwyr y wlâd honno tuag atleftin, o brafed y wlad, a bawfed a 





BRUT Y SAESON. | $25 
dyfgiander y kymre amdiffynnwr yr egiwyfev. doethineb y krevydev. nos calan 
Jonaur pan oed y oet ran. pedwar vgeint blyned. Ac vn vlwydyn eiffiev o vgeint 
y buaffei yn efcob. ny vlwydyn honno y torrat Mynyw ygan gwyr anfydlon 
or ynyffoed. Ac y bu varw Kediuor vab Gollwyn. y veibion yntev Llewelyn 











BRUT Y TYWYBOGION. 


bynnill oddiar Ieftin, yr hwn achaws ei frad ai dwyll ni chai gyfnerth gau on 
'Tywyíawc yng Nghymru. Blafus oedd gan y Dieithraid wrandaw ar Einion, a 
bawdd y cymmeraíant ei gynghor, ac yna myned at Rhotpert ap Seifyllt a 
erug Einiawn a dangaws iddaw 'r cyfan, ac efe a ddug eraill o'r Pendefigion ai 
charent [eftin i'r un anfawdd, a gwedi cynnull o'r Pendefigion hynny ea gwyr 
yng nghŷd ac ymgyfunaw a'r Dieithraid, myned yn erbyn Ieítyn, ac yna bu 
Gwaith y Mynydd Bychan yn ymyl Caer Dydd, lle gyrrwyd ffo ar Ieftin.- 
Ymblaid y dieithraid yn erbyn Ieftin daeth Cadifor ap Cedrych ap Gwaith- 
foed Arglwydd Ceredigiawn, ac efe a fuaffei cyn no bynny ym mhlaid Ieftin 
yn erbyn Rhys ab Tewdwr, ac ni chyflawnai Ieftin ammod ac efe yn oì a 
eddunedai Cedrych ab Gwaithfoed Arglwydd Cibwyr a henyw o Forganwg, ac 
a aeth yng Ngheredigiawn yng ngofgordd Rhydderch ab Ieftin, lle y rhodded 
iddaw Bendefigaeth a Chyfoeth, ac o garedigrwydd ar Íeftin y daeth efe ai 
Wŷr i Forganwg, a gwedi gweled ei frad myned yn ei erbyn ac ym mhlaid 
y dieithraid. 

Gwedi gyrru ffo ar Ieftin ai yípeiliaw oi wlad, Rhobert ab Amon ai wyr a 
gymmerafant yn eiddaw iddynt eu hunain goreuon y Frodir a'r Tiroedd breifion, 
ac i Einion y mynydddir a'r garwaf a'r anffrwythlonaf o'r wlad, ac fal hynny 
gwledychafant y Ffrancod yn y wìad honno, gan yrru pawb a gaent ym mhlaid 
Ieftin ar ffo a dwyn eu tifoedd, A llymaenwau y dieithraid Ffreinig a'r lleoedd 
a gymmerafant iddynt eu hunain. 

Rhebert ab Amon yn Dywyíawg eraynt a gymmerth iddaw ei hunan y 
Deymedd a Llywodraeth y Wiad oll, a Chaftell Caer Dydd, a Chaflell Tref- 
ufered, a Chaftell Cymffig, a'r Tiroedd a berthynei iddynt. 

Í Wiliam De Lwndwn y doded Aberogwr a'r Tiroedd a bieuffai 'r Arglwydd- 
iaeth honno. 

I Riccart Grinfil y doded Arglwyddiaeth Glynn Nedd a Thref freiniawl Caftell 
Nedd ac aì perthynai o diroedd, ' 

I Rhobert De Sancwintip doded Arglwyddiaeth Llan-Fleiddan fawr, a Thref 
freiniawl y Bont Faen. 

I Riccart Siwart Tal y Fan ai Arglwyddiaeth. 

I Gilbert Wmffrefil Arglwyddiaeth Pen Marc. 

I Roffer Berclos Arglwyddiaeth Llan Dathan. 

I Reimaìlt Sili y rhodded Arglwyddiaeth Abefili. 

I Pater Lefwr, Arglwyddiaeth Llanbedr ar Fro. 


$96 BRUT Y SARSOM. 


ay vrodyr a wahodaffant Grafud vab Moredud yn erbyn Rys vab Teudwr. 2 
yn ymmyl llan dydoch ybu ymlat ryngthunt. ac y goruu Rys arnadunt gan 
bymlit ac ev llad adaly ereill onadunt. Anno dom, Mo.lx.xxx. y divaws Willin 
goch brenhin lloegyr deudec eglwys adeugeint o vam eglwyífey heb gappeller 


— —  —————————Í  ——————————————————— 
BRUT Y TYWYSOGION. 


' I Ieuan Ffleming Arglwyddiaeth Llan Ufelwyn. 

I Olifer Sainfion Arglwyddiaeth Aberbernant. 

I Wiliam Defterlin Arglwyddiaeth Llanwerydd. 

I Baen Twrbil y daeth Arglwyddiaeth y Coetty o briod Affar ferch Meu, 
ab Gruffydd ab Ieítin ab Gwrgan. 

Einion ab Collwyn a gafas Sainghenydd a Meifgyn. 

Caradawcab Ieftin a gafas Aberafan a'r holl, diroedd rhwng Nedd ac Afia 
yn Arglwyddiaeth Rial. 

Madawc ab Ieftin a gafas Arglwyddiaeth Rhuthyn, 

Hywel ab Ieftin a gafas Llan Tryddyd. 

Rhys ab Ieftin a gafas Arglwyddiaeth Soflen rhwng Nedd a Thawy. 

Neft Ferch Ieftin a rodded yn Briod i Einion ab Collwyn. 

Rotpert ap Seifyllt a gafas Arglwyddiaeth Maes Effyllt. 

Wedy gorfod ar Ieftin eíe a ffoes dros y Mor i ynys y Fallon, ac oddiyno fe 
aeth i Gaer Faddon ac oddi yno daeth i Went, lle y bu farw ym Monach«; 
Llangenys. 

Gruffydd ab Rhydderch ab Ieftina gynnulles Lu mawr o'r Gwŷr a ffoafact 
rag y Dieithraid, ac amddiffyn Caerllion ar Wyíg, a Gwlad Went ,ac ymgadan- 
bau yno yn erbyn y Dieithraid, a Charadawc ab Gruffydd ab Rhydderch ab Ieftia 
yn Dywyfawg ar y Cyfoetheu yng Ngwent a Gwaen Llwg a'r Cynmy5; 
Nghaer Llion ar Wylg, lle y buaffai cyn no bynny Brifgynnalfa Morganwg! 
Gwent, parth Tcyrnedd a Dygynnull Gwlad. 

Yr amfer y bu fal hynn ym Morganwg ydd oedd Meibion Cadwgawn » 
Bleddyn ab Cynfyn yn diffeithiaw Dyfed a Cheredigiawn, a Huw Iarll Caerllios 
Gawr yn diffeithiaw Tegeingl a Rhyfoniawc hyd Afon Gonwy, ac yn dwjn j 
, 'Tiroedd ar Cyfoetheu oddiar Wyr y Gwledydd hynny, ac yn dodi 'r Ffreic 
ynudynt; a'r Huw yma, tra bu Gruffydd ab Cynan yn amcanu Cyfnerth i Rys 29 
Tewdwr, a ddaeth hyd yn Aberlleiniawc ym Môn ac a wnaeth yno Gaflell 2c 
ymgadarnhau ynddaw hyd y dydd heddyw, a thrachefnau meibion Cadwgiŵ? 
ab Bleddyn y dug Iarll y Mwythig y rhannau mwyaf o diroedd Powys a Cir- 
edigiawn, ai fab Arnwlff a ddug lawero diroedd Dyfed, a Bernard Niwmarca 
ymgadarnhies ym Mrecheiniawc, ac eraill a gymueralant diroedd mewn parthu 
eraill o Gymru, ac ym mhob mann yn gwneuthur Ceftyll a Dinafoedd cylc: 
waliedic rhag eu niwedu gan wŷr y Wlad, a'u ffordd dwyn yíbail ar un aì 
roddi yn obr i arall, ac fal bynny yn twyllaw annoetbiaid a'r rhai ni charent «! 


BRUT Y SAESON. | 527 


yny foreít newyd yn ymmyl Swtham twne. Anno dom. Molx.xxxi. y llas 
Rys vab Teudwr brenhin deheubarth y gan y freinc a yttoed yn trigaw yna yn 
brecheiniauc. ac yna y fyrthws brenhiniaeth kymre. Yny vlwydyn honno 
Cadwgon vab Bledyn a anreithws dyvet ychydic kyn kalan mei, A deu vis 
gwedy hynny yn cylch kalan gorffennaf y goreígynnws y freinc dyvet a chered- 
igion. ac y gwiedychaffant yr hynny hyt hediw, A holl kymre a vedaffant a 
gwneithur keftyll yndi a chadarnbav ereill. Yny vlwydyn honno y llas Moel- 
culvm vab Dwnchath brenhin y pi&ieit nev yícottieit. ac Edward y vab. y gan 
y freinc. A gwedy klywet o Margaret wreic Moelculum y lad ef: gwediaw a 
oruc ar duw, nac arhoe hi pellach pen yr wythnos yn vew. Ac y gwarandewis 
duw y gwedi hi: kyn y feithvet dyd ybu varw, Anno dom. Mo.x xxxii. 
Willim goch vab William baftart a aeth hyt yn. normandi y amdiffyn kyvoeth 
Robert y vraut. yr hwnn a athoed y Gaervfalem dros y griftionogaeth y ymlad a 
farafynnieit. ac a gavas y clot uuyaf or byt tra drigws yno. ar lawer o uudugol- 
aethev. Ac yny vlwydyn honno y bv mynych ymgyrchu yrwng y kymre ar 
freinc a oed yn gwledychu yna keredigion a dyvet, adwyn anreitbiev amynych 


~ 














BRUT Y TYWYSDGION. 


cenedl a'n Tywyfawc, ac o drech dichell na gwroldeb y gweithiafant y Ffrancod 
‘yn unwedd ag y gwnai 'r Saefon cyn noe wynt yn y rhyw fodd ac y difreiniafant 
y Cymry o'u Llywodraethau, a'u Cyfoethau, a'u Tiroedd, a llygru Gwyr y 
Wlâd a'u Gobrwyon. 
Oed Crift 1090, y dug Roffer Mwngwmri Gaftell Baldwin ac ai gwnaeth yn 
drachadarn, ac ai galwawdd ar ei enw ei hunan, fef Mwngwmri. 
Oed Crift 1091, gwalgylched y Bont Faen, gan Robert Sancwintin. a gwedi 
bynny y gwnaeth ef Gaftell Llanfleiddan, ac yn yr un flwyddyn y gwnaeth 
Roffer Berclos Gaítel] Llandathan ac a rannes ei diroedd a Marchell ap Gwyn 


ap Arthrwys yr hwn a fuaffai berchen ar y cyfan o honynt, aca ddodes foddi - 


fyw i'r rhai a golledwyd. 
Oed Grift 1092, y dechreuwyd adeilad Caftell Llanddunwyd, a Threfufered, a 
Chynffig, yn gadarnhach nag oeddynt o'r blaen, canys a choed cyn no hynny 














BRUT IEUAN BRECHFA. 


Mil a phedwar ugain a deg y bu ymladdau gwaedlyd rhwng Ieftin ab Gwrgan 
'Tywyfawg Morganwg a Rhys ab Tewdwr ; ac Einion fab Collwyn Arglwydd 
Dyfed ymhlaid Ieítin, ac yng ngwaith Rhyd yr Ymladd y cafas Rys ab Tewdwr 
y goreu ar Einion, yr hwn a orf arno ffoi at Ieftin, ac Ieftin ai danfonodd i 
Lundain i gyflogi cynhorthwy gan y brenin Wiliam goch, ar brenin a ddonfones 
íyr Robert fab Hamwn ddeiniog tywyíawg y Corbwyl yr hwn oedd gefnderw 
iddaw,, a chydag ef ddeuddeg o farchogion rhyfelgar a_llu mawr o wyr at Ieítin 


- 


598 BRUT Y SAESON. 


Ìladuaev o bop parth. Ac yn hynny y kyvaruu Cadwgon vab Bledyn ac wrot 
yngkoet yípes yn mynet am benn Gwyned : ac ymlad ac wynt yn wychyr calet. 
allad lluoffogrwyd onadunt. a chymell ylleill ar fo. gan ev bymlit ac ev llai 
beb drugared. Achyn diwed y vlwydyn ef a oreígynws ev holl keftyll eithyr 
Penvro a Ryt cors. ac aduc ey hanreithiev yn llwyr ganthaw yo wlat. Anno 
dom. Mo lg.xxxiii. y diffeithws y freinc gwhyr a chetweli ac yftrattywi. Ac 
y doeth Wyllym goch y loegyr. ac am hanner y kynhayaf yduc ef y lu y gymre. 
Ac yr amdiffynws y glynnev y kymre: ac y daeth y brenhin adref yn llav wac. 
Yny vlwydyn honno y detholet Ancelin' yn arch eícob keint. Anno dom 
Mo.)x.xxxiiii. y gyffodes y brenhin treth ar y faeffon. Ac y bu varwWilliam vab 
Baldewyn y gwr adechrews caftell ryt cors drwy gorchymyn y brenhin. A gwedy 
y varw yd edewyt y caítell yn wac o wercheitwcit. Gwyr brecheynavc. a gwyr 
gwent. a gwyr gwenllyvc a wrthnebafsant gorthrymder y freinc. Ac yns y 
kyffroas y freinc ev )lu hyt yngwent. ac ny chafsant vn lles yr bynny namyn 








BRU? Y TYWYSOGION. 


y gwneid Ceítyll, a chyn y bu hir wedi bynny y gwnaeth y Ffrancod eu Ceffyl 
arhyd y wlâd er diogelwch iddynt eu hunain, ar amfer hynny hefyd y dug 
eraill o'r Ffrancod y tiroedd gorcu yn Nyfed a Cheredigion, ac a wnaethant ync 
Geftyll a Dingfoedd. | 

Oed Criít 1093, aeth y Brenin Coch i Ffrainc yn erbyn eì frawd Rhobert, 
ac ai daliodd ef, ac ai dug yng Ngharchar i Gaftell Caerdŷdd, lle y bu byd 
farw. 

Yrunflwyddyn y bu prinder yd ac enllyn drwy holl Ynys Prydain, achaws 
y rhyfeloedd a íuafífai dros amryw flynyddeedd ym mhob ran o'r Yoys, a llawcr 
a fuant feirw o newyn. 

Oed Crift 1094, y dug y Ffrancod eu lluoedd hyd yng Ngwyr, a Chedweii, 
ac Yítrad Tywi, ac a ddiffeithiafant y Gwledydd hynny, a Wiliam De Lwndrys 
a wnacth gaftell cadarn yng Nghedweli, a thra buant yno codafant Wyr Mor- 
ganwg a Gwaun Llwg yn un Llu, ac a dorrafant Geityll a Ffrancod, ac a laddai- 
ant agos y cyfan o'u Gwŷr, a Phaen Twrbil Arglwydd Caftell y Coetty yn 
Dywyfawg ar Wyr y Wlad, ac ni fynnai ef ei diroedd namyn ym mraint Awa 











BRUT IEUAN BAECHFA. 


yn gynhorthwy yn erbyn Rhys ab Tewdwr, ac ym Mrwydr Hirwaun Wrgan 
y Ìladdwyd Rhys a goreuon eì Wŷr, ac Ieítin ni wnai iawn i Einion yn ol ci 
adduned iddaw, yna troes Einion ai wyr yn ci erbyn ac a ynnillodd ar fyr Robert 
eb Hamwn ai farchogion fal y troeíant au gwyr yn erbyn Ieítin a chyda nhwy 
lawer o bendefigion ac Uchelwyr Morganwg, y rhai a gafiant Ieftin am ei dwyll, 
ai ormes, ai ymryíonufder ; ac ym mrwydr y Mynydd Bychan wrth Gaerdyf y 





BRUT Y SAESON. 529 


Nad llawer onadant yny Ìle ygelwyt kelli carnawc. Odena yn lleygys gwedy '. 
hynny yd aethant aceu llu hyt yn brecheynyawc ac ny chauffant vn lles yr 
hynny. namyn ev llad ygan veibion Idnerth vab Cadwgan. nyt amgen Gru- 
fud ac Ivor yn lle y gelwir Aberllech. ac ev keftyll aedewit yn gyfan. ac ev 
tlodeon adrigaífant yn ev tei yn ergrynedic. Yny vlwydyn honno y doeth 





BRUT Y TYWYSOGION. 


ei Wraig, yr honn oedd Ettifeddes Meuryg ab Gruffydd ab Ieítin ac efe a ddug 
ei luoedd hyd Gaer Dydd, a dechreu torri 'r Caftell, a pban weles Robert ab 
Amon hynny, gofyn yr achaws, a Phaen Twrbil ai dangofes, nid amgen nog y 
mynnei 'r Cymry fyned wrth Freiniau a Defodeu cyffefinion eu Gwlad a Chyf- 
reithiau Hywel Dda, a chael eu Tiroedd yn rhyddion, a chan faint y Llu fe 
weles Robert yn oreu gwneuthur bynny a foddhiei'r Cymry, ac yna doded 
llonyddwch yn y wlâd, ac y cafas Baen Twrbil ei diroedd ai Fraint yng Nghyf- 
iawnder eì wraig, a Gwyr y Wlad eu tiroedd yn rhyddion, a'u breiniau a'u 
defodau fal y dylit i'r Cymry, fal y buant erioed cyn amfer y Ffrancod. A 
gwedi dodi 'r Drefn honno ar Forganwg ai chadarnhau, fe ddaeth llawer o 
Genedl y Cymry o Ddeheubarth a Gwynedd i Forganwg er diogelach Byd nag 
a gaent yn y Gwledydd eraill, 

Ynghylch yr un amfer y dug Ruffydd ab Cynan a Chadwgawn ab Bleddyn 
eu lluoedd i Ddyfed a Cheredigiawn, ac a laddafant lawer o'r Ffrancod, gan 
nas gallai 'r Cymry oddef ym mhellach yr anghyfraith, a'r ammraint, a'r tra- 
bâuíder, a ddodai 'r Ffrancod arnynt, ac yna cafas y wlad lawer o'i Braint a'a 
Rhyddyd, 

Yn hym o amfer fe ddanfones y Ffrancod Lu mawr i ddiffeithiaw Gwynedd, a 
Chadwgawn ab Bleddyn a ddug Lu yn eu herbyn a bu waith Coed Yfpys lle 
gorfu Gadwgawn ar y Ffrancod, a gyrru ffo arnynt, a_lladd llawer, a Gruffydd 
ab Cynan a Chadwgawn a gyrchaíant Loegr, a diffeithiaw Henffordd, a'r 
Mwythig, a Chaer Wrangon, a lladd anneirif o'r Saefon, a phan wybu 'r 
Brenin coch hynny, myned yn eu herbyn, eithr ni bu nes iddaw o hynny, canys 
y Cymry ai darweinafant i'r mynyddoedd, ac yna, heb gad ar faes, y lladdafant 
hanner ei wŷr, a gorfu arnaw ddychwel yn fawr ei golled ai gywilydd. 


BRUT IEUAN BRECHFA. 


gwaethwyd Ieftin, ac y gorfu arnaw ffoi, a fyr Robert fab Hamwn a gymerodd 

gyfoeth Ieftin, ac a roddes diroedd a chyfoethau y rhai a gefnogaint Ieftin i'r 

deuddeg marchawg a ddaethant gydag ef: ac i Einion y Blaeneudir; ac fal 

hynny y diweddodd ar Ieftin a fu, efe ai feibion, gyhyd o amfer yn ormes De- 

heubarth a Gwynedd, annhebig i'r hynafiaid a fuant iddaw yn dywyfogion a 

gerynt heddwch, a chyfiawnder, a doethineb. Am hynn o amfer y dug Huw 
3 Y 


530 BRUT Y SAESON. 


Vchdryt vab. Etwin. a Hywel vab Gronw ygyt athwiffogeon ereill atholwyth 
Cadpgon vab Bledyn ac agyrchaffant caftell penvro. aca yfpeifiaffant yr hol 
wlat, ac ay hanreithiaffant. ac ay diffeithjaffant. ac y doethant adref yn 
îach ac ey llwythe o da ganthunt. Anno dm, Mo.lx.xxxv. y rodet fwli 
caftell penvro y Gerald wafanaethwr. ac y diffeithws ef tervynev mynyw. 
Vny vlwydyn honno y dygyvores Willim goch vrenhin im anneirif o_lu yn erbyn 
y kymry, Ac ymdiret a or a oruc y kymre yn duw: drwy ev gwediev. ac m 
prydiev. ac alwiffenev. a phenydiev. a dodi ev goheith yn duw. Ac 
aflonydu ar ev gelynneon:-hvt na lavaffei y freinc mynet yr coedid nay 











ae 





BRUT Y TYWYSOGION. 


Yr un flwyddyn bu farw Gwilym ab Baldwin cyn gorphen gwalgyld 
Caítell Rhyd Cors, a'r Cymry a ddaethant yn difyfyd am benn ei wyr ef ac a 
JJaddafant, ac a dorraíant y Caíte]l. 

Cyn hir wedj hynny yr ymluyddes gwyr Morganwg, a Gwent, a Gwŷr, a 
Gwaun Llwg yr ail waith, a'r Francod yn eu herbyn, ac yng Ngwaith Ce-: 
Darfawc y gorfu 'r Cymry arnynt, au Ìladd yn ddidrugaredd, a gyrru ffo gwarthus 
amynt. Ac ym mhen ychydic ymluyddes y Ffrancod yn erbyn y Cymry, a chyd3; 
wynt gyfnerth anfeidrawl a'r Saeíon, ar Cymry a gymmerafant arnynt ffoior 
blaen i Fynyddosdd Brecheiniawc, yna troi ar eu gelynion, au lladd yn ddiarbed 
y rhau fwyaf o honynt, ac ychydic buan eu traed a ffoaiant gyda chywilrdd a 
ebolled, a'r Cymry yn dychwelyd yn eu hol cyfarfuant yn eu herbyn Tari 
Arwndel, ac Iarll Caerloyw, ac Arnallt Harcwrt, a Nel Vegwnt, ac erill o 
_ Jeirlla Thywyfogion y Ffrancod yn Gyfnerth i Rhobert ab Amon ai wŷr, a i: 
€ad ar faes, ac yng Ngwajth Celli Gaer y lladdawdd y Cymry bob un o'r Ieir] 
hynny a'u gwŷr a lladdfa doít, ac a ddygafant yfbail fawr oddiarnynt, a ffoi 'r 
ol iddeu Ceítyll y Ffrancod a'u gadarnhau gwedi hynny, ac amcanu myneli 
Loegr, eithr ofer eu Gwaith, canys Gruffydd a Chydifor meibion Llyweir. 
Brenn Arglwydd Sainghenydd a ruthrafant a llu yn eu herbyn. Ac au lladd: 
ant gan mwyaf; a'r gweddilliaid, ffoi I Loegr; yna cafas yr hen Drigolion e: 
Tiroedd allonyddwch, a rhai o'r Ffrancod a ymgadarnhafant yn eu Cefiyn 
genhadhiafant i'r Cymry eu cyfiawnder, fet eu Tir yn rhydd, a'u Braint yn :hâc, 
au Cyfreithieu yn ddefodawl. 

Oed Crift 1095, daeth Ychtryd a Hywel meibion Gronw, a meibion CJ: 





BRUT IEUAN BRECHFA. 


arl] Caerllion Gawr goreuon tiroedd Gwynedd g Môn, a Bernart Nywmare 3 
ddug Frecheiniog, ac ym mhen deufis wedi gyriy. Ieftin o'i Wlad a dygodd + 
, Ffrancod Geredigiawn a Dyfed dan ddaroftwng iddynt. A'r un haf a dy¢:<: 
anl Arwndel goreuon gwlad Bowys, ac achaws creulonder ymladdgar tywy- 





BRUT Y SAESON. §31 


anealwch. namyn rediaw y tiroed rwid yn viin lludedic. Ac odyno ymchwelut 
adref yn llaw wac. Ac velly yr amdiffynws y kymreev gwlat yn he drwy 
llewenyd, Ac yny vlwydyn honno y bu varw feyn Wlftan efcob caervrangon : 
ac y clathpwit yny eícopty ehvn. Ac yny ol yntev y doeth yn efcob Henri y 
vrauty gwr awnaeth kyvreithev da yn lloegyr. Annodom. Mo.Ìx.xxx'vi9. 


y docth y freinc y drydeweith allu mawr ganthunt hyt yng Gwyned adeu - 


dywyffauc arnadunt. nyt amgen Hugone Goch iarll amhwythic. a Hugo’ vras 


iarll caerlleon. Agwedy cv dyuot hyt yn gwyned: y kiliŵs y gweyndit yr | 


annealwch mal y gnottahaílant gynt: ac y doethant wyntev hytyn agosar y 
mor kyverbyn a mon. y lle y .gelwyt aber lliennauc. ac y gwnaethant gaftell 
yno. A gwedy gwelet or gweyndyt na ellynt ym erbynnieitac wynt: dchubeit 
mon aorugant y geiíliaw amdiffyn ygan wyr iwerdon nev herw longhev yar vor, 
Agwedy gwybot or freinc hynny: kymryt aorugant Oweyn vab Edwyn yn ev 
blaen y vynet y von, Pan wybu Cadugon vab Bledyn. a Grufud vab Kynan 


— | 








BRUT Y TYWYSOGION. 
wgawn ab Bleddyn hyd yrig Ngheredigiawn a Dyfed, a diffeithiaw tiroedd a 
cheftyll y Ffrancod, au lladd lle au ceffid yn ddiarbed; ac yna dychwelyd i 
Wynedd ag yfbail fawr dros benn; a chyn hir wedi hynny y diffelthiawdd Gerallt 
Rhaglofydd y Brenin Coch holl derfyneu Mynyw, a'r Cymry yn ei erbyn, a 
gorfu arnaw ymcliwel i Gaftell Penfro. 

Oed Crift 1096, daetb y Brenin Coch i Gymru er dial y lladd arei genedl a 
wnaethai 'r Cymry, eithr y Cymry a weddiafant yn byderus ar Dduw ac a ddod- 
afant elufeni a chyfiawnder, a myned yn erbyn Llu dirfawr y Brenin ai lladd 
yn ddiymofgryd oni orfu arnaw ymehwelyd yn wâg ei law ac yn fawr ei 
gywilydd. 

Yn yr un flwyddyn y troes Pendefigion Môn yn erbyn eu Tywyíawc cyfiawri, 
ac a ddodafant eu hunain yn nawdd Huw Iarll Caerllion ac arglwydd Aberllein- 
lawc, ac ar eu hol gwyr y wlad a llawer o'r milwyr arfawe, canys brâd 
a drigawdd yn y wlad bonno eî amfer Edwiu Brenin y Saefon. Yna gwyr y 
wlad a gymmeraíant eu Tiroedd gan Huw Jarll, a gorfu ar Ruffydd ab Cynan 
a Chadwgawn ab Bleddyn ffoi i'r Werddon a gadael iddynt. Yna daethant y 


Ffrancod a'r Saefon i Ynys Fôn, a dodi Owain ab Edwin yn rhith Tywyfawg ' 


yno er boddhau 'r Cymty, a'r Owain hwnnw 'n benn Brad yn ail y bu Einion 
| | . ” 
| BRUT IEUAN BRECHFA. 
ogion Gwynedd a Phowys, a gormes Ieftin ai feibion yn Motganwg, a collafant 
y Cymry eu breiniau au cyfoethau, yn ail ac y bu achaws a wrai Gwitheyrn 
Gwrthyneu, lle troefant yr holl Fruttaniaid yn Lloegr yn wŷr i dywyíogion y 
Saefon er cael meddiannu eu diîioedd yn heddwch a llonyddwch, a cyfiawnder, 
3XY32 


Ud 





2 ie 





$32 | BRUT Y SAESON. 


hynny: ovynhau ev twyl aorugant. ae adaw yr ynys achyrchu iwerdon. Ac 

yna y doeth y freinc y von ac adrigaffant yno ac a Jadaffant rei or kymre a 
edewit yo. Ac yn yr amíer hwnnw yd oed Magn’ brenhin Norwei yn gwiliaw 
mor ygeifiaw gwaflanaethev a llogheu ganthaw. agwelet tir kymre adyuot tu ac 
ynys von aorugant. Ac yn ev herbyn y doeth y freinc ac ymfeithu ac wynt. ac 
yn yr ymfeithu hwnnw y brathwit iarll amwithic yny wyneb olaw brenhin 
norwei yny golles y eneit. Ac yna o diffyvyt gyghor yr edewys brenhin norwei 
tervyncv yr ynys. Ac yr edewys yr holl freinc ynys von ac y doethant y loegr 
at íeaffon. ac adaw Oweyn vab Etwyn yn dywyffauc y gwr y aduc y 
freinc y von kynt kyn no hynny. Ac yna ydaeth y gweyndit yr eilweith 
yn gwrthnebed. can ny ellynt dyborthi kyfvreithiev na brodiev na threis 
y freinc. Anno dom. Môx.xxx.vii9, y dueth Cadugon vab Bledyn. 1 
Grufud vab Kynan o iwerdon ahedychu ar freinc a rodi ran ydunt oc ev 
kyuoethev. Cadugon agymyrth keredigion aran o bowys. Grufad 
awerchetwys mon. Llywelyn vab Cadugon a lasy gan wyr brecheynauc, 
Howel vab Ithel a aeth y iwerdon. Ac yny vlwydyn honnoy bu varw 
Rychemarch vab Sulien eícob. y gwr doethaf or kymre. ac ny bu kyn noc ef y 
gyffelib, eithyr y dat nys dysgws nebef. ac ynghylch teir blyned. adeugeint oed 
y oeiran pan uu farw. Anno dom. Mo.x.xxx.viii9. val ydoed Willim goch 
brenhin lloegyraa Henri y vraut yn mynet y hely yr foreít newyd adywetpwyt 
vchot. allawer o varchegeon ygyt ac wynt. ef arodes y uuha yn law Sir Walter 
Tire] atheir faeth yw dwyn. agwedy ev dyvot yn foreft y kymyrth y brenhiny 





BRUT Y TYWYSOGION, 


ab Collwyn ym Morganwg, ac efe a ddug y cwbl o luoedd Gruffydd ab Cynan 
yn un a llu'r Iarll Huw, a chydag wynt yn gyfnerth Huw Goch Iarll y 
Mwythig, a diffeithiaw 'r wlad a wnaethant, alladd y maint ac oedd o bobl y 
Wlâd yn ffyddloniaid Gruffydd eu Tywyfawe cyfiawn, yn wryw ac yn fenyw, yn 
wrac yn blentyn... 

Oed Crift 1097, bu Morlif aruthrawl oni foddes y morfaidir hyd fin Mor 
Hafren ym Morganwg a Gwent agos y 'cwbl, ac yn bennaf hynny Glan Mor 
Gorwennydd, a boddi Caftell Llan Dathan a'r Tir lle ydd oedd ci le; a lhawer 
o ddynion, ac yígrublaid, ac ydau, a gollwyd ; a'r un amíer y boddes Mor 
Rhianedd yn Arfon, a'r un peth yn Lloegr, a Ffrainc, a Gwerddon. 

Oed Crift 1098, daeth Magnus ab Harallt Brenin Denmarch ar oddeu adyn- 
nill Coron Loegr, a dyfod i dir yn Ynys Fôn efe a ddodes gad ar faes yn erbyn 
Huw farll Caerllion a Huw Goch o'r Mwythig, a íaethu Huw Goch yn ci 
lygad ai ladd, a gyrru ffo ar y Ffrancod a'r Saefon, a dodi Owain ab Edwin yn 
Dywyfawc ar Fôn a Gwynedd, ac yn niwedd y flwyddyn honno dychwelawdd 
Gruffydd ab Cynan a Chadwgawn ab Bleddyn i Wynedd o'r Werddon, s Gruffydd 
a illu o Yfgottiaid y Werddon ganthaw a ddadynnillwys Fôn ; ac adennill Cered- 
igiawn Cadwgawp, a cbyda hynny Gwlad Arwyftli a Meirionydd. 


. BRUT Y SAESON. 533 


uuha a dwy or faetheu a íeuyll adan bren y aros ergit. a goffot y marchawc 
vrdaul adan bren aral kyverbyn ar brenhin. a gorchymyn ydau feithyv y mwyaf 
a welei or hydgant.. A hynny aoruc yntev a faeth y brenhin chyn: ‘a dat. 
lamhv y faeth yar gevyn vn or keiriw yny uu adan vron y brenhin. ac or ergyt 
annodun honno y bu varw. Agwedy gwelet hynny o Henri y vraut: efa 
orchymynws yr gwyr kyweiriav y gorff yn enrydedus vrenhiniaul ay dwyn y 
gaer wint. ac yntev onerth traet meirch a aeth or blaen. canys yno yd oed 
{wllt y brenhin ay angued, Agwedy cladu y brenhin yngkaer wint. ef awahodes 
paub or tywyffogeon gyt ac ef hyt yn lÌundein canys penna eiftedva oed or ynys 
honno. ac yno ydvrdwyt ef yn vrenhin. canys arver awnaeth Willim goch 
agorderch wraged heb gaffel vn etived dedvaul. 

A gwedy gwneithur Henri yn vrenhin. ef agymyrth Mahalt verch Moelculuw 
brenhin y pictieit yn vrenhines ydawo Margaret y mam hithev, Ac ef a 
dywedit yna bot Robt. y vraut ef yr hynaf yn dyuot o dir caruíalem gwedy yr 
eruot yno onadunt. Ac yny vlwydyn honno y bu varw Thomas archeícob caer 
efvrauc. Ac yny cl yntev y doeth Gerard' y gwr a uu efeob yn henford kyn ao 
hynny. kanys Henri vrenhin avynnei y dyrchauel y vrdas a vei euch noc y 
buaffei gynt. Ac Ancellin' a adauffei archefcobot keint rae kreulonder Willym 
goch r canys ny wnay ef dim nac yr duw nac yr y orchymynnev, Ac 'yno y 
perys Henri vrenhin y aníodi drachevyn yny archeícobot. Anno dom. 
Mo.x.xxxix. y bu varw Hyw vras iarll. caer llion, ac y rodes y brenhin y gyv- 








* BRUT Y TYWYSOGION. 


Yr un flwyddyn y llas Llywelyn ab Cadwgawn ab Bleddyn gan Wyr Brech- 
einiawc ym mhlaid Bernard Niwmarc, a gorfu ar Hywel ab Ithel o Degeingl 
ffoi i'r Werddon. 

Yn yr un flwyddyn bu farw Rhyddmarch Efcob Dewi, (mab oed ef i Sulien 
ddoeth Efcob yr un Eglwys, a doethaf o Genedl y Cymry) heb iddaw nac ail 
nac eilydd, namyn ei Dad, am ddyíg, a doethineb, a dwyfoldeb, a gwedi 
Rhyddmarch darfu addyíg i ddifgyblon ym Mynyw. | 

Oed Criít 1099, y daeth Harri Bwmwnt i Dir Gwyr yn erbyn meibion 
Caradawc ab Ieítin, ac a ddynnilles lawer o'r tiroedd oddiarnynt, ac a wnaeth 
Gaftell Abertawy, a Chaftell Aberllychwr, a Chaftell Llan-Rhidian, a Chafteil 
Pen Rhys, yn y man y llas Rhys ab Caradawc ab Ieítin, ac ymgadarnhau yno, 
a dwyn Saeíon o wlad yr haf yno lle cawíant diroedd, a mwya gormes o'r holl 
Ffrancod y bu efe yng Ngwyr. 

Yn yr un flwyddyn bu farw Huw Iarll Caerllion, ac y bu gorfoleddu mawr 
yng Ngwynedd glywed hynny, a'r gorfoledd a berie ddjgofaint i Robert ei fab, 
ac efe a ddaeth allu i Arllechwedd yn erbyn y Cymry, a nhwy heb neb o'u 
blaen a'u gyrraíant ar ffo gyda cholled a chywilydd. 

: Yn yr un flwyddyn bu farw y Brenin Coch, ac y dug Hari ei fab y goron, lle 


o# 


534 BRUT Y SAESON, 

, oeth y Rog, y vab kyt bei ieuang o gatyat y dat. Acyha y bu varw Grow 
vab Cadugon. 2 Gwynn vab Grufud. Anno dom. Mo.C. ybu decce' nouena] 
‘gyntaf. Ac y kynydwsryvel rwng Henri vrenhin: a Robert iarll amwytbic 
debelem oed y lyffenw ac Ernwlfy vraut yr hwnn y doeth dyvet yny rann ? 
goelbren. ac y gwnaeth caftell penvro yn gadarn ydaw. A gwedy klywct o 
brenhin y chwedleu hynny drwc oed ganthaw. ac anvon aoruc y edrych a ot; 
wir hynny. ac y dyfynu y gwyr attaw. Ar gwyr nyt oed da yd ymdiredeint yr 
brenhin. a cheifiav efgufodi. ac ny vynnwit yr efguffot droftunt. Ac yna y killiws 
y gwyr y ev kedernyt : a gwahaud nerthoed attadunt nyt amgen meibion Bledyn 
vab Kynvyn. Cadwgon. a Iorwerth. a Moredud, ec ev gallu. Ac a allatiant 
uuyafar dor hynny ora gymerei da ac enryded yganthunt yr trigaw yn vn 
ac wynt. Ac yna cadarnhau ev keftyll o muroed afoífid aphop ryw kedernit « 
awyppit a orugant. Ac yna yd achubaud Robert petwar caítell. nyt amgen. 
Arwndel. Blydenfe. Brugge. yr hwnn y bu y ryvel oe achos. am y wneythur 
heb gorchymyn-y brenhin. ac amwithic. Y Ernwif nyt oed onyt caítell Penvro 
cbup. Agwedy kynullau ev gallu attadunt: kyrchu anreitheu aorugant. 
adychwelut adref yn llawen hyvryt, Ac yna anvon a oruc Ernwlf : Gerald 
dapifer a llâwer o kennadeu ereill y gyt ac ef hyt yny Iwerdon. y ervynneit 
merch Murcard brenhin iwerdon yn wreicka ydaw. Ac y cavas yervin. Ac 








BRUT Y TYWYSOGION 


nad oedd iawn iddaw hynny, achaws ei frawd Rhobert oedd bynaf, ac ettìfelJ 
oiawn a Dyled. 

Oed Crift 1100, y lloíged o Caerloyw a dodi hynny befyd ar Ruffydd ab 

. Rhydderch abIeítin, ar Brenin Harri a ddanfones Lu yn ei erbyn, ac yn myned 

dros for o Gaerodornant efe a godes Dymmheft] aruthrawl oni foddes y Llongau 
ar gwŷr, a gwedi hynny y gwybu 'r Brenin Harri y cam a wnaethpwyd a 
Gruffydd o ddodi hynny araw. 

Yn yr un flwyddyn y daeth llawer o'r Cymry a ffoaíant rag y Ffrancod yn cl 
i Forganwg, ac a gymmeraíant Diroedd yn foddi fyw, a'r Ffrancod a welafant 
yn oreu gadael iddynt ac ymheddu a nhwy, a'r un amfer y troesy Cymry yng 
Ngwynedd ar y Ffrancod, a mynnn moddi fyw ; a gadael iddynt a wnaethpwd 
a bynny yn y diwedd a droes yn gedernyd i'r Francod, ac yn wanhiad i'r 
Tywyfogion. 











BRUT IEUAN BRECHFAe 
Mi! acbantaeth y Cymry yng Ngwyr, a Morganwg, a Gwent, a Brecheiniog 
yn nyfnder nos am ben gwyr y Ffancod ac au lladdaíant yn eu gwelyau yr un 
modd ac y lladdodd y Saeíon cyn no hynny y,/Gwyr Duon, ac adorefgyn eu 
tiroedd a wnaeth llawer o'r Cymry, a thorri rhai o'r Ceílyll, vna 'r gwyr maur 














o 


BRUT Y SAESON. $35 


yr anvonet llawer o herw logheu agallu maur yndunt yn nerth yv dav gan y 
verch. ac am'hynny yígeyluffach oed ganthunt am hedycbu ar brenhin. Agwedy 
clywet or brenhin bynny yn lleygys kynullaw llu a oruc. dyvotam ben caflell 
Arundel ay gorefgyn. ac odyno y doeth y Blydenfe ahonno a edewyt ydaw 
ac y kymyrth yny vediant. ac yna y doeth hytyn Brugge ac y kymyrth 
kyghor” pa furf ygallel ef gorev dariftwng yr iarll ay oy daly, ay.y 
dehol or ynys. Ac yno y cavas yny gyghor anvon y wahaud Iorwerth vab 
Bledyn yn dirgeledic attaw. ac adaw aneirif o da ydaw mwy noc yr edewys yr 
iarll ydaw. Arodi ydaw yn ryd didreth tra vei vew y brenhin: powys a 
a cheredigion a hannar dyvet. Ar hanner arall adoeth y vab Bladwyn git ac 
yítrattywi achetweli a gwhyr. Ior. vab Bledyn hagen a gyrchws caftell y 
brenhin ay holl anreithieu or a oed ydaw ehvn. a hynny drwy gorchymyn y 
brenhin. Aca anvones y wyr y cribdeiliaw kyvoethev Robert iarll amwithic. 
acy diffeithiaw gan goffau yr angkyffreithiey awnathoed Roger y dat a Hvgyn 
y vraut yr kymre kyn no hynny. ac ni widiat yr ia:ll vot neb or kymre yng~ 
wrthnebed idav. Agwedy kynullav yr anreithiev gwympaf ar goludoed mwiaf 
amynet ymeith ac wynt: yd oed Cadwgawna Moredud yn vn ar iarll heb wybot 
dym ohynny. Agwedy clywet or iarll hynny: annobeithiav a oruc yn vaur 
eanys cadarnaf oed Iorwerth or kymry. ac anvon ar y brenhin a oruc y geifiav 
kyghreir y gantaw : nev yntev gadel ford ydaw y adaw yr ynys. Ac Ernwif 
y vraut aaeth yn erbyn y wreic ar nerth a oed gyt ahi o herw logheu. ymplith 
hynny ydoeth Magnus vrenhin yr eil weith y von. ac a vriwaud adeiliadev prenn : 
ac adychwelaud y vanaw ac a dechreuawt yno tri chaftell. ac a anvones hyt yn 





y—————— 


—————— a pe 
BRUT Y TYWYSOGION, 


Oed Crift 1101, y troes Iorwerth ab Bleddyn ab Cynfyn yn mhlaid y Brenin 
Harri, ac yn erbyn y Fiancod, gan ddiffeithiaw eu tiroedd a'u ceftyll a'u gwŷr, 
a hynny ogynghor y Brenin Harri can addewidion gobrwyon anrhydeddus, ond 
y Brenin au twyllawdd, a gwedi cael ei gyfnerth yn erbyn Iarll y Mwythig (yr 
hwn oedd anffyddlon i Harri,) efe a ddodes gwyn yn erbyn Iorwerth ei fod yn 
bwriadu brad a thwyll yn ei erbyn ; a bwrw Iorwerth yng Ngharchar yn ann- 
brugarawg ac yn anghyfiawn ; a cholled mawr a fu o hynny i'r Cymry. Yng- 
hylch yr un amfer bu farw Gronw ab Rhys ab Tewdwr yn Llundain yng 
ngharchar y Brenin, 

Oed Criít 1103, y gwnaed Caftell Rhyd Cors o newydd ac yn gadarnach nag 
ydoedd o'r blaen, a Rhifiart Baldwin, ai cadwai yn ei feddiant, a yrrwys Hywel 


———— 








BRUT IEUAN BRECHFA, 


o'rFfrancoda ymroddafant i wneuthur ceftyll cedyrn ym mhob man He 'r oeddent 
yng Nghymru, ac a ddodafant wobïaui bawb o'r Cymry a fyddaint yn wŷr 
iddynt, ac felly gwanhâwyd y tywytogion dyledog yn fawr, 


j 


536 BRUT Y SAESON, 


Jwerdon y geifiaw merch Mwrcardi vrchin yn wrticka yw vab yntev. A 
bynny a gavas ynllawen. Ac yno y trigawd Magnus y gayaf honno ac awnaeth 
y vab yn vrenhin ar vanaw. Pan gigleu Robert iarll hynny: anvon a oruc y 
geifliaw amdiffyn yno. beb gaffel dim. Agwedy gwelet o honaw y vot yn 
argaeat aboptu: y rodes y brenhin ydaw kanneat y adaw yr ynys. ac y mor- 
dwyaud yntev hyt yn Normandi ac adav pob peth. Ac yna anvon or brenhin 
ar Ernwlf y vraut y wybotpa vn oed orev ganthaw ay dyvot yn ewyllys y 
brenbin: ay mynet yn ol y vraut ac adav y gyvoeth. Ac y bu dewillach 
ganthaw mynet yn ol y vraut ac adaw y gyvoeth ay gaftell yr brenhin. Ac 
ydodes y brenhin gwercheitweit yny caftell. yn lleigys gwedy hynny ybu 
tagneved y rwg. lorwerth vab Bledyn ay vrodyr. yn lle gwedy hynny y delhi, 
Iorwerth Moredud y vraut. ac ay duc ygarchar y brenhin. Cadwgawn hagen 
awnaeth hedwch ac ef: ac ydaw y rodct keredigiawn a ran o bowis.  Odyra 
Ior. a gyrchws llys y brenhin o dybygu caffel yr edewidion a edewit ydaw 
gynt. Agwedy gwelet or brenhin hedwch : ef a dattynnwsdyvet ar caftell. ac 
ay rodes y varchauc vrdaul Saher oed y henw. ac yftrattywi a chetweli a gwh;: 
arodet y Hywel vab Goronw. yn hynny hagen ydalpwyt Goronw vab Ry; 
odwill: ac yn ygarchar y bn varw. Anno dom. Mo,C9io. yd aeth Magn’ 
brenhin g'maynia o vanaw y diffeithiaw tervynev llychlyn. ac y kyuodes y 
llychlyn wyr yn gyfluhit ac ymlit yr anreith ac ymordiwes ac wynt. ac ymu 
yn wychyr creulon ac wynt a llad llawer o boptu ac yno y llas Magn’ vrenhin 
ay holl wyr. Ac yno y doetb o y vrth y brenhin. doetheon o eíkyb a Iorwerth 
vab Bledyn hyt yn ammwithic yn rith dofparthu negeffeu y brenhin. Ac yn3 
galw ar Iorwerth attadunt : a gwedy ydyvot yn ev plith yr holl negeffeu adrodet 
yny erbyn ef. Ac y buwyt yn kynhennv dadlev arnaw hyt y bu yr dyd. ac 
barnwit ef yn euawc. ac nyt o gyfreith namynogallu. Ac yno y dalpwytet 
ac y ducpwyt y garchar y brenhin. Anno dom. Mo,Co,ii. Owein vab Edwin 











" BRUT Y TYWYSOGION. 
ab Gronw oi gyfoeth ; yna gwyr y Wlâd a fynnafant Hywel yn ei ôl, a myned 
gydag ef yn erbyn Rhifiart, a lladd ei wŷr, a diffeithiaw eu tiroedd, a dwyn eu 
daoedd, a pheth nas gallafant ei ddwyn ei lofgi, yn yd, ac yn wair, ac yn 
dai, a phob peth a gymmerai dana llofg, a dwyn. y wlad y danaw a llywodr- 
aethu arni. 

Yn yrun flwyddyn y bu farw Owain ab Edwin o nychdawd yr yfígyfeinwft, 
ac ynghylch yr un amfer y bu farw Herwallt archefcob Llan Daf, ac y gwnaed 
Gwrfau yn efcob ynei le yr hwn a beris adeilad Eglwys Llan Daf yn ardderch- 
occach nac y bu erioed o'r blaen, ac a berisgodi'r Eglwylydd a dorrefid i lawr 
achaws Rhyteloedd Ieítin ab Gwrgan. 

Oed Criff 1105, gwelwyd íeren gynffonog ryfeddawl ei maint ai gofgeid, 
ac yna bu íarw IIenri amherawdr Rhufain, a'r un flwyddyn y lladdawdd Owain 





é 


| BRUT Y SAESON. —_ 887 


b hir nychtawt ybu varw. Ricard vab Baldwin a yftoreas cafell ryt cors 
Hywel hagen vab Goronw y gwr y gorchymynnaílei y brenhin idaw gwarch- 
adwedigiaeth yftrattywi a ryt cors ac ev tervyncv: a wrthladwyt ac a anreithi« 
wyt allofgi.yr ydey ar tei. ac adaw y tir yn diffeith. ac ymchwelut or freinc 
adref drachevyn heb argywed arnadunt. 'Ac yntev a droas ynghylch y wlat 
hwnt ac ymma ac a achubws y caítell heb tygiaw dym ydaw : canys y caítelwyr 
a yttoed yn trigaw yny caftell yn digyffro... Yn hynny y duc y brenhin y ar 
Saher caftell penvro ar wlat yn gwbyl. ac ay rodes y Gerald y gwr auuaffei 
geitwat yno atan Ernwlf gynt, Annodom. Mo.Co.iii. y llas Hywel vab Goronw 
y gan y freinc a oed gaftellwyr yniytcors. Sef mal yllas, Gwgawn vab Meuric 


aoed tatmaeth mab y Hywel a mwiaf gwr or byt yd ymdiriedev idaw. a 


gwahawd a oruc ef Hywel yw dy : ac anvon ar y caítellwyr y venegi hynny. A 
gwedy mynet Hywel y gyfgu yn lle adas y tybygaffei : y duc Gugawn yn lledrat 
odiganthaw y gledyf ay waiw ay aruev oll creill. - Apban oed bylgeint nychaf 
gawr am ben yty ar eil ar dryded. Sef aoruc yntev kyuodi yn llym agalw ar y 
wyr adybygaffey ev bot yn barawt y ymlad y git ac ef : ac wynt gwedy yr ffo yr 
pan glywffant y gaur kyntaf. Ac yno keifiaw y aruev heb gaffel dym: ac yno 
y foes Hywel ac y hymlynawd Gwgawn ef obell gan ymoralw ay gedymeithion 
ac.nyt ymedewis ac ef yny delhiit. ag yllas ybenn ac y ducpwyt yr caftell. Yny 
vlwydyn honno yr ymdangoffes íeren aoed anryved y gwelet. Ac ybu varw 











BRUT Y TYWYSOGION, 


ab Cadwgawn ab Bleddyn Feuryg a Gruffydd meibion 'Trehaearn ab Caradawc, 
a'r un flwyddyn y lladdwyd Hywel ab Gronw gan y Ffrancod o dwyll Gwgan 
ab Meuryg ei dad maeth, a rhag ofn gwyr y wlad y ffoes Gwgan ab Meuryg at 
fyr Rhobert ab Amon yr hwn a roddes iddaw wobr fawr o aur ac ariant am ei 
waith ac ai croges am ei frâd. 

Yng nghylch hyn o amfer y dibanges Meredydd ab Bleddyn o garchar ac ef 
a ddadynnilles ei gyfoeth yn ddiwrthred. 

Oed Crift 1106, chwythawdd 'y gwyntoedd y tywod yn aruthrawì dros wyneb 
Tir Galedin hyd onid aeth yn for dwfn lle y buaffei 'r traethau a'r tywynau, a 
gorfu ar wŷr y Wlad honno fyned lle gallent am fywyd, a llawer o honynt a 
ddaethanti Loegr, ac a wnaethant drychineb mawr, a'r Brenin Harri au gyr- 
rawdd i Gymru He tiriafant yn Nyfed yn y lle a elwir y Rhws, lle gwledychatant 
rai â ynyddau ac yna diflannu. 

Oed Crift 1107, y gwnaeth Cadwgawn ab Bleddyn ab Cynfyn wledd anrhyd- 
eddus, ac a wahoddes attaw Bennaduriaid a Bonheddigion y Wlad c bob ardal 
yng Ngbymru iddei Gaftell ef yn Aberteifi ac er dangos-y goreu o barchri'r 


gweíteion, efe a wahoddes y Beirdd ar Cerddorion Tafawd a Thant goreu a. 


' gaid yn holl Gymru ac a ddodes gadeiriau iddynt a chynadl gorcheftion herwydd. 
3 Z 


vw» 


$38 BRUT Y SARSON. 


“ Henri amheravdyr ruvein gwedy-llawer o uudugolaetheu a chrevydus uuched: 


ac y gwnaethpwit yuab yn amheravdyr yny le. Yny vlwydyn bonno yr anvones 
Henri vrenhin lloegyr llu ydariftwg normandi idaw. ac yn ev herbyn ydoeth 
Robert iarll ac Ernwif y vraut a Robert de belem a William o moretanis y 
gevynderw ac ev kymhel ar fo drachevyn. Agwedy gwybot or brenhin hynny: 

kynullaw llu a oruc mwiaf or agavas adyvot ehvn y gyt ac wynt byt vn nor- 
mandi : ac yn ev herbyn y kyuodes yr iarll ac ymlad ac wynt yn wychyr kalet. 
arac amlet lluoed y brenhin: y foas yr iarll. ac yny fo hwnnw y delhiit ef a 
Gwilliam y gevynderw. ac y ducpwit wynt hyt yn lloegyr yngkarchar. x 
ydarifiynghwit normandi yr brenhìn. Yn diwed y vlwydyn honno yllas Meuric. 
a Grifri. meibion Trahaearn vab Caradoc: y gan Oweyn vab Cadwgon. Anno 
dom. Mo,Co,iiii. y dienghis Moredud vab Bledyn oe garchar ac ydaeth yw wlat. 
Âc ybu varw Herwald efcop llandaf: ac y doeth yny le yntew Worgan. 
Ancellin archefcob ay kyffegrws yngkeint. Pan oed oet crift mil achant 


——————“——————o 











BRUT Y TYWYSOGION. 


Defawd Gwleddau y Brenin Arthur, ac yn y wledd honno y dodes ef iddstt 
ddefodau, a breiniau, a rhoddion anrhydeddus, ac au gollynges yn obredig o 
roddion ac yn freiniedig o anrhydedd bob un ar ddychwel ir lle yr henyw, ac yn 
y Wledd bonno y gwelas @wain ab Cadwgawn Neít ferch Rhys ab Tewdwr yr 
honn oedd Gwraig Gerallt Rhaglofydd Caftell Penfro ac ai íerchawdd yn dirfawr 
rhag ei thecced o bryd a gwedd, a bonheddicced ei moes; ac ym mhen ychydic 
efe a gynhullawdd attaw gyfeillion ac a weithiawdd o'u cyfnerth oni chafas 
ffordd i'r Caftell a dwyn Neft o drais ac anfodd, ac i Bowys a hi, ac ai cadw- 
awdd yno er a wnelai ei dâd a'r Brenin Harri er ei ddarwedd i roddi 'r wraig 
yn ei hôl i Gerallt, ac yn gweled hynny, y Brenin a gyffroes Bendefigion Powys 
yn erbyn Owain, a hwy ai hymlidiafant oi wlad, a hefyd ymlid Cadwgawn ei 
dad o'i gyfoeth a ddiffeitbiaw ei diroedd oni orfu arnaw efe ai fab Owain thi 
i'r Werddon. a 

Oed Crift 1108, daeth Cadwgawn yn ol o'r Werddon ac a ddodes ei hun yn 
nawdd y Brenin, ac a ddangoíes nad oedd iddaw a wnelai yng ngwaith ei fab 


, Owain, yna heddychu a'r Brenin er canpunt a chael meddiant ar ei gyfoeth. 


Cyn pen blwyddyn daeth Owain o'r Werddon i Bowys ac a wnaeth ei ymgais 
er heddychu a'r Brenin ac nis gallei yna cymmodi a wnai ef a Madawc ab 
Rhirid ab Bleddyn, lle 'dd oedd cas a gelyniaeth ryngthurt o'r blaen, ac ym- 
dynghedu y naill a'r llall, ac yna diffeithiaw 'r Wlad a drygu ffordd y cerddynt, 
ac nid oedd o gâr na chyngor a gai amgen arnynt. 

Oed Crift 1109, y prynawdd Iorwerth ab Bleddyn ac oedd wedi bod yn hir yng 
ngharchar ei ryddyd ai gyfoeth er trichanpunt, a gwedi dyfod iddei gyfoeth 
ymlid Owain a Madawc oi Wlad a orug, a-ffoia wnaethant i Geredigion a 
Dyfed gan ddrygu ag eitha gallu lle ‘dd elynt, a dwyn y cyfan o'u hanraith i 
Dir Iorwerth, ac ym mhen ychydig y lladdaíant raio íwyddogion y Brenin, ac 








» 
U 


BRUT Y SAESON. 539 


aphymp mlyned ydoeth yflemiffieit oflandres gyntaf hyt ar Henri vrenhin y 
ervynyeit lle yganthaw ydunt ybreffwiliaw yndaw: a menegi idaw ry dyuot 


or mor tymheítylev y ev gwlat wynttwy a rydiva yr ydev ar frwithev amynet ac ' 


ef yr mor. ac am hynny ni alleint ymbreffwiliaw yny dymbeftlus wlat honno. 
Ac yna yr anvonet wynt hyt yn Ros. ac yr acbubaffant y wlat honno yn llwyr, 
a Dyvet hyt yn aber cledif. a dehol y gweinieit or wlat honno yn llwyr, Ac 
yna yr adeiliaud Gerald gwaílanaethwr yr eil weith caftell penvro yn Ney 
gelwit kengarth vachan ac aduc yno yholl engued ay wreic ay veibion. ac a 
wnaeth claud a phalis yn amgilch y Ne hwnnw a phort achlo arnav. Anno dom, 
Mo.C.vio, ygwnaeth Cadwgon vab Bledyn gwled darparedic yn erbyn nodolic 
a gwahawd y rei pennaf or wlat a oruc attaw: a gwahawd Oweyn y vab o 
powys aoruc. Ac y kigleu Oweyn: bot Neít verch Rys vab Tewdwr yn wreic 
briawt y Gerald waffanaethwrac yngkaftell penvro ac yn deckaf or gwraged. ac yn 
gyntaf ydaeth ef yw hedrych ac ychydic o gedymeithion ygyt ac ef yn rith ybot yn 
gares ydaw. canys Cadwgon vab Bledynt a Gwladus verch Riwallawn mam y Neft 
a oed kevynderw achefnitherw. ac wynt ylldeu yn gyverderiw. a Bledynta 
Riwallawn yn deu vroder. Agwedy ygyflenwi o gythreulaeth ac o gafeat y 
wreic y doeth ef ynos honno amben y caftell a dyuot y.mewn yn diarwybot. 
adodi gawr amben yr yítauell lle ydoed Gerald yn kyígu a Neft y wreic: a 

















‘ 
BRUT ¥ TYWYSOGION, 


achaws hynny y digiawdd y Brenin yn fawr wrth Gadwgawn nas gwrthladdei ei 
fab Owain, a dwyn oddiarnaw ei gyfoeth,a gwahardd ei wlad iddaw, a'r cyfoeth 
ei roddi i Gilbert ab Rhiccart, a chynnal Cadwgawn yn anrbydeddus yn Llun- 
dain heb ei ddodi yng Ngharchar, ac nas caffai mewn modd na meíur o'r Byd 
fyned yn ol i Gymru. 

Ymhen ychydig wedi hynny daeth Madawc ab Rhirid o'r Werddon i Gymru 
a chydag ef yfgymyniaid o Wyr Gwyddelig, ac ym Mhowys y cyttrefaíant yng 
Nghyfoeth Iorwerth ei ewythr, a phan wybu Iorwerth bynny, ymlid Madawc 
ai wyr oni orfu arnynt ymguddiaw mewn creigiau gogofawg, a Llywarch abgIre- 
haearn a ga(iai Iorwertb a ymunawdd a bwynt, ac hwy a wiliafant ar Iorwerth 
lle ai cawfant mewn ty Câr iddaw yng Nghaer Einion ac a ddaethant am ei 
benn ac ai lladdafant, ac a lofgafant y Ty a phob peth ynddaw, a phan glybu 
Henri Frenin hynny, rhoddi Powys i Gadwgawn ai ddodi yn ei wlad ai gyfoeth, 
ac anfon at Owain i'rWerddon ac ymheddychu ac ef dan ammod iddaw draddodi 
Madawc ai wyr yn ei ewyllys ef fal y gwnelai gyfraith arnynt, a phan ddealles 
Fadawc hynny dychymmig Brad yn erbyn Cadwgawn, ac ym mhen ychydig 
dyfod yn ddiarwybod am ei benn ai Jadd yn annhrugarawc yna, ydd aeth Owain 
at y Brenin ac a brynes ei dir ai gyfoeth ganthaw er gwerth canpunt, yn ychen a 
meirch, yna Madawc a gafas heddwch y Brenin er gwerth, ac a gafas ci, dir 
ai gyfocth cr gwerth canpunt yn arian. 

8Z2 


$40 BRUT Y SAESON, 


dodi tan yny tei, ac yna y deffroes Gerald a Neít heb wybot peth a oed hynny. 
Ac yna yd erchys Neít y Gerald nat elei yr drws allan namyn dyvot ygyt abi 
yr geudy. ac yna dyrchauel yítyllen y gevdy ay ellwng ford yno allan. A gwedy 
gwybot ohonei ydiang yn diogel: dyvot yr yíìavell a oruc agweidi a dywedut 
pat oed yno neb onyt hi ay meibion. Ac yna ydoethant ymewn y geifiaw 
Gerald heb gaffael dim o bonaw. Ac yna y daliaflant Neít ay deu vab. ar 
trydyd mab amerch agat ogaradas. ac y hyfpeiliaffant y caftell yn Jlwyr ay llaígi 
ay. hanreithiaw a dyuot byt ympowys ar anreitha orugant. Ac yn lleign 
gwedy hynny y doetth Cadwgon hyt ympowys a hedychu rwng y rei oed annv- 
hvn ryngthunt ac Oweyn y vab, Agwedy klywet o Gadwgon yr anz- 
byfreith awnathoed Oweyn y Gerald: ovynhaua oruc ybrenbin yn vaur ac 
erchi edryt y wreic drachevin ar anreith ydaw, Ac yna yd erchys y wreie 
ydaw edryt y blant yw tat ony wnelei amgen no hynny: ahynny aoruc 
yntev, A hynny ogaryat y wreic: anvon y deu vab ay verch ydaw. ac att 
ev mam ganthaw yntev. Ac yn yramíer hwnnw yd oed Richard eicob 
— Mundein yn waffanahwr yr brenhin ny ammwlithic, A gwedy klywet o honaw 
hynny: apvon a oruc y wabaud attaw deu vab Ririt vab Bledyn, nyt amgm 
Ithel. a Madauc. ac adaw. ydunt o enryded mwy nogyt y holl kymre yr keifiaw 
daly Owein am y kywilid a wnathoed yr brenhin ay waffanaethwr. Ac adaw 
yn.gsphorthwy ydunt: Llywarch vab Trahaearn canys Oweyn aladaffei y vraut 
ef: ac Vchdryt vab Edwin. Ac yna yr ymgredaifant ac ef: achynullaw llu a 


 — — 








BRUT Y TYWYSOGION, 


Oed Crift 1110, daliwyd Madawc ab Rhirid gan Maredydd ab Bleddyn, sc 
a rodded i Owain ab Cadwgawn yr hwn a dypnawdd eì lygaid ef ac ai gol 
ynges yn rydd, eithr ei gyfoeth ef y dug Owain a Maredydd yn rannedig 
ryngddynt, 

Ynghylch bynn o amfer y bu farw Rhobert ab Amon yn ci Gaftell yn Newfbri 
o wyr Wallgof aruthrawl, yna 'r Brenin a roddes ferch Rhobert a elwid Mabii 
iddei fab Rhobert a gafasef yn ordderchfab o Neít ferch Rhysab Tewdwr, cn 
a fu wedi bynny yn wraig Gerallt o-Gaftell Penfro, a'r Rhobert hwn a fynmi 
yrru Cyfraith y Brenin ar Wlad Forgan, a phan wybu 'r Cymry hynny Ifor a, 
Cedifor, a eìwir Ifor Bach, a ddodes i hunan yn eu blaen ac a ruthrafant am 
benn Caftell Caer Dydd ac ai torrafant yn ddify fyd, a ‘dal Rhobert ai wraig 
e'u cau yng ngharchar ohi ddodes ef yn ol i'r Cymry eu rbyddyd a'u breiniau an 
cyfreithiau, herwydd y buant er amfer Hywe] Dda, achael gan y Brenin ym- 
rwymaw ei law ai lw na wnelai efe a Gwlad Forgan namyn caredigrwydd a 
gadaeliddo; a mynnu arnaw na ddoded ar neb o'r Cymry na fwydd na gwaith 
na chymmhorth heb i bob gwr a ddodid bynny arnaw ci dir yn rhydd ai fraint 
yn ddyledawl modd ac oedd gyfiawn ií Genedl y Cymry, a gwedi cael calarn- 
hiiad ar hynny gan Robert a'r Brenin, Ifor aì wyr a ymheddychaíanr a'r Breuia 
ac a Rhobert; a phawb adref, a phawb iddei le a'i aníawdd, 





BRUT Y SAESON. | '$4l 


orugant. Ae anyon a oruc Vchdryt yn diffyuyt yr wìÌat y erchi y baub or 
avynnei y amdiffyn dyvot attaw. A llawer onadunt adoethant hyt yn arwiftli. 
llawer hyt yn meilenyd. ereill byt yn yftrattywi. ar ran uuyaf onadunt a foas 
hyt yn Dyvet lle yd oed Gerald yn mynnv diffeithiav. Ac ynayd erchys y 
brenhin y Wallter efcob caer loyw kymryt faeffon gyt ac ef. amynet yamdiflyn 
caer vyrdyn., Ac yna y kirchafíant arwiftli ac y kyuaruuant agwyr maylenyd ac 
y diffeithiaffant wynt. y rei adoeth ar Vchdryt a dianghaffant. y rei a aeth y 
yftrattywi Maredud vab Ryderch ay derbynnawd yn enrydedus. Cadwgon 
hagen ac Owein a gaufant llong yn aber Dyfia doythaffey o*werdon achyf- 
newidiev ychydic kyn no hynny: aca gilliaffant ymeith, Madawc ay vraut a 
Llywarch ac Vchtryt a doethant hyt yngkaftell ryt cornouet. amynnaffu kyrchu 
kyrch nos amben y wlat ac am ben Cadwgon ac Owein. Ac yna y kynghores 
Vchtryt aros yny vei dyd amynet yr wÌat yn reolus: rac bot nerth dirgeledic 
ganthunt. A hynny aorugant. Athrannoeth pan doethant yr wat ny chat dym 
yndi onyt greoed Cadwgon. Ac yna y bu pawb onadunt yn ymgeryd ay gilyd 
acyn goganu Vchtryt yn vaur am hynny. Ac yna ylloígaífant ytei ar yf- 
guboriev ar ydev ac a dychweiliaíant v ev keftyll drachevyn. gwedy diffeithiaw 
y gwledyd kan mwiaf. a rei or kiwdowtwyr a foas y lan padarn: ereill y dir 








BRUT Y TYWYSOGION, 


Oed Crift 1111, cylchwalwys Robert Dinas Caerdyf, a thynny afon am y 

Dref ac am y Caftell ac ydd adferwyd Cor Hityd, ac y gwnaeth Rhobert Confyl 
Arglwydd Morganwg Fonachlog Margan, a Morys De Lwndwna wnaeth 

— Frodordy 'r Wenni. 

Ynghylch yr un amfer y daeth Riccart Grinfil a gawlai Arglwyddiaeth 
Glynn Nedd ynol i Gymru wedi bod yn ymweled a Bedd Crift, ac a wnaeth 
Monacblog Glynn Nedd, ac a roddes rann fawr o'i diroedd at ei chynnal, a'r 
rhann arall efe ai rhoddes i a fuant y perchenogion cyfiawn o Genedl y Cymry ; 
ac efe a ddug wr gydac.ef o Wlad y Ganon ai enw Lalys, yn wr gorcheftol ar 
Gelfyddyd Saernïaeth ac efe a wnaeth Fonachlogydd a Cheftyll ac Eglwyfi, fef 
y thaia foniwyd am danynt, ac a gafas Diroedd yn Llanggwydd ao a wnaeth 
Dref Trelalys, ac a fymudes yr Eglwys yno, a gŵedi bynny myned i Lundain yn 
Saernïydd y Brenin Harri, a dyfgu 'r gelfyddyd ì lawer o Gymry a Saefon. 

Yngbylch hynn o amfer yr oedd-Owain ab Cadwgawn yn drygu yn ddiym- 
ddarwedd o'i amgylch wedi hir ymarfer a drygau hyd nas gallai ar ei ‘galon 
amgen; a Gruffydd ab Cynan a fynnai adennill ei gyfiawnder o ddwylaw Huw 
Iarll Caerllion, a phan glybu 'r Brenin hynny, cynnull Llu dirfawr o bob ardal 
o'r ynys a dyfod yn erbyn y Cymry; yna Gruffydd ab Cynan ag Owain a 
ddygaíant eu gwyr au doedd i Fy nyddoedd Eryri; a gwŷr y Brenin o ddilyn 
arnynt a laddwyd a lladdfa dof, ac nis gellynt niwed i'r Cymry ; a phan weles y 
Brenin bynny danfon Cenhadon at Ruffydd a dodi ammodau heddwch ac ni 


- 


} 


649 o, RRUT Y SARSON, 


dewi : ereill adienghys heb ev diffeithiaw, Agwedy klywet onadant bot rei yn 
trigaw gyt ac effeirieit yn Ilan dewi vrevi: wynt ay kyrchaffant. ac eu dodi 
mewn geol drwc yn ev gwlat wynt ev hvr. ac anreithiaw yr eglwiffev yn llwyr. 
Jle bueffunt. A gwedi klywet o Owein ay gedymeithion hynny 7 wyna 
aethant byt yn Iwerdon at Murcard brenbin Iwerdon. ac ef ay derbynnws yn 
enryded' wynt. Cadwgon a drigws ympowys ac anvon kennadev at y brenhin 
y geifiaw kigkreir. ac y cavas trigaw mewn tref a gaffei gan y wreic: canys 
fraghes oed, merch y Piccot de Saii. Ac yn bynny y doeth Madoc ac lthel 
meibion Ririt cz achubeit ran Cadwgon ay veibion o bowis. ac y traithafíant 
yn anadvvyn. Ac yn hynny y cavas Cadwgon hedwch yr cant punt o areant ay 
gyuoeth. adan amot na chaffei Oweyn byth y ganthaw na nerth na chighor na 
fengi y dir o hynny allan. Ac nat attalie neb or a doethaílei y keredigiawn 
kyn no bynny y ev chyvanhedu o yftrawn genediloed: namyn cv gellwng yn 
ryd. Gwedy klywet o Owein ry gael o Gadwgon y gyvoeth ef a doeth ef ay 
gedymeitbion y dir kymre. ac nyt y keredigion a gyrchws: namyn y bowis. 
Ac yno keifiaw kennnadev y wneith' y hedwch ar brenhig.. Ac nyt oet neb ay 
Bavaffev.. Ac yn yr amíer hwnnw ydoed Madoc ap Ririt ac anyhvndcby 





BRUT Ŷ TYWYSOGION. 


weles Gruffydd yn iawn yr ammodau ac a wrthneuawdd, yna Owain gan ofn y 
Brenin a aeih yn ei heddwch, a phan weles Gruffydd ab Cynan hynny myned 
a wnaeth yntau yn heddwch, ac ni chaffai gyftal gan y Brenin ac a gawiai 
Owain, canys y mwyaf ei dwyll o Bendefigion y Cymry mwyaf ei ddawn ai 
anrbydedd y ar law y Brenin, a'r Tywyíawg Gruffydd a gadarnhaawdd i'r iarll 
Huw ai wŷr €u tiredd yn Nhegeingl, ac yn Rhbyfoniawc, ac ym Môn, fal ms 
gellid yn ei erbyn fyth gwedi bynny. Gwedi hynny ydd aethOwain ab Cadwgawn 
i Lys y Brenin ac ai gwnaed yn Farchawc, a myned gŷda'r Brenin i Nor- 
mandi, a cbael anrhydedd mawr ganddaw fal y gweddaii Fradwr oddiar law 
Brenin oSais. — , | 

Oed-Crift 1112, y daeth fyr Owain ab Cadwgawn yn ol o Normandi gyda 'r 
Brenin, ac a ddaety i Gymry, lle ydd ymofwyawdd y Brenin ac ef yn an- 
rhydeddus. | . 

Yr un flwyddyn y bu farw Griffri Efcob Dewi, ac y gwnaeth y Brenin wr a 
elwid Berned Norman yn Efcob ynei le heb na chennad na chyfarch yígolheig- 
ion y Cymry ; ac yna colles efcob Dewi ei fraint ac ai dug eícob Caint. 

Oed Crift 1113, danfoned am Ruffydd ab Rhys ab Tewdwr o'r Werddon ac 
si gwnaed yn frenhin Deheubartb, drwy gyfnerth ei gydfrawd Gerallt Arglwyd] 
Caftell Penfro ac oedd briawd a Neít ei chwaer ef, a'r Brenin wedi clywed 
hynny a feddyliawdd ei orfod mawn pryd cyn y gallai ymluyddu, a phan wyba 
Gruffydd hynny myned yn nawdd Gruffydd ab Cynan a chael rhith anrhydedd 
ac addewidion hynaws ganthaw, ac ar fyrr wedi hynny y torres Hywel ab 


BRUT Y SAESON. 343 


ryngthav ar freinc ac ar faeffon. Sef achos oed derbynnyeit lledradev y ev gy- 
uoeth awhay ac ev canmawl. A gwedy anvon o Ricard waffanaethwr attaw y 
geìfiaw y lladron : y nackau argwbyl a oruc. Ac am bynny yd oed yn fortet 
yn erbyn y brenhyn. Agwedy na wydiat peth a wnay: ymgedynteithiaw a oruc 
ac Oweyn vab Cadogon. amynet yn vn gar vn efgar‘obynny allan. Gwedy ev 
bot yn elynyon kyn no bynny. Pan oed oyt crift. mil. c. a vii, mlyned y doeth, 
cof y Henri vrenhin carchar Iorwerth vab Bledyn. ac anvon attaw aoruc y 
wybot ganthaw peth arodei yr y ellwng o garchar. A rac hyt y buaífei yng- 
karchar mwy y hydawei nogyt gallei ef ay boll wyr dyuot ydaw. Sef oed 
hynny: tri chant punt o areant. nev ev kywerthyth o beth arall. Ac yc 
hynny y dillyngwyt efynryd. Ac o hynny y rodes y brenhin y vab Cad- 
ogon or fraghes a dywetpwyt vchot. Henri oed y henw: cant morc. Ac 
yna yrodet y gyvoeth ydaw: ac y talawd yntev yn lle y vab Cadogon. Ac yn 
yr amfer hwnnw yd oed Oweyn a Madauc ac ew kedymeitbion yn gwneythur 
Hawer odrygev ar y freing ar faeflon. A pha drwc bynnac y gaHeint: y dic 
Ïorwerth ykyrcheint ac ef. ac yno ytrigeint ac y treulieint. A gwedy mê£negi 
hynny y foru’: gorthrwm y kymyrth arnaw rac ovyn anvod ybrenhyn. Ag 
anvon aoruc attadunt y ymgyftlwn kerennyd ac wynt: aphregethu ydunt. Ac 
ervynneit ydunt gochel y gyuoeth ef: arhwn Cadogon. Canys odeynt'yn 
ewyllys y brenhin pan wyppyt feghi o Oweyn neu gedymeith ydaw: tir yr vn 
onadunt, A gwedy menegi hynny : ydunt mynychach y bydent yno no chynt. 











BRUT Y TYWYSOGION. 


~ ot 


Tewdwr o garchar Arnwiff Iarll yng Nghaftell Baldwin a myned at ei frawd yn 


nawdd Gruffydd ab Cynan, a phan ddaeth bynny i Glyw'r Brenin danfcu 
cenhadon anrhydeddus at Ruffydd a orug, a gofgordd anrbydeddus i arwain y 
Tywyfawg iddei Lys yn Llundain, a gwedi ei arfolli dros amfer ya ardderchawc, 
a dodi rhoddion anrydeddusiddaw yn aur ac yn ariantac ym meini gwyrth, fe 
ddangofes y Brenin ci feddwl i Ruffydd, ac enbytted iddaw ef ac i wlad 
Wynedd roddi cyfnerth a chefnogaeth i Ruffydd ab Rhys, ac addaw i Ruffydd 
ei diroedd yn rhydd ai fraint yn ei ewyllys ei hunan, a chyfnerth a fai achaws 
ddaw os efe a ddanfonai y naill ai Gruffydd ab Rhys yn Garcharor iddaw peu 
ynteu ei Benn ef, a Gruffydd ab Cynan a ymdynghedawdd a'r Brenin y gwnai 
ef hynny, ac annhrugarocced oedd ei waith, a gwarthufed ei wneuthur, ac 
ef ynei ddiawd yn Llys y Brenin a ddywedawdd y cyfan yng nghlyw Car i 
Gerallt ac a ddanfones attaw gennad cyflym, a gwedi dangaws hynny i Nest chwaer 
Gruffydd ab Rhys hi a ddanfones genhadon brysfawr at ei Brodyr yng Ngwyn- 
edd, a hwy a ddodafant eu hunain yn nawdd yr Eglwys, a phan ddaeth Groffydd 
ab Cynan yn oì i Wynedd gofyn a orug am Ruffydd ab Rhys ai frawd Hywel, a 
phan glybu efe eu bod yn nawdd yr Eglwys yn Aberdaron, danfon Llu er eu 
cyrchu attaw, a'r Eglwyfwyr ni adawent i bynny fod, na thorri nawdd Duw a'i 


N 


Us ae ÊRUT Y SAESON, 

Ac yna yd erchys Iorwerth ev gwrthlad oy gyuoeth. ac yd aethanmt wynter 
y gyuoeth Vchiryt byt yn meirionnyd. A gwedy klywet o veibion Vchtirt 
hynny : anvon aorugant y erchi ev dehol oc ev tir wynttwy. Ac yna y doethant 
wyntev gyntaf y kyueiliauc lle yr ced meibion Vchtryt. Ac yn ev hol wyntcr 
y doeth gwyr meirionnyd'beb olud. Atbrannoeth y kyuaruuant ac Oweyn ac 
a Madoc ac ev kedymeithon : ac ymlad ac wynt yn wychyr creulon... Agwedy 
gweleto Oweyn a Madoc y gwyr yn ymlad mor wrawl ac wynt: kymryt er 
hyntarfoa orugant. Ac cv bymlit aoruc y gwyr ereill hytev kyvanhedev ac 
yna llofgi y tei ar ydev a llad yr yígrybyl ya llwyr. Ac ynoy troffas Madoc 
y Bowys. Ac y troffes Oweyn y keredigiawn y gyuoeth ydat heb goffau goruct 
ar y dat ymbrynv ygan y brenhin ycbydic kyn no hynny. Ac hynny oy acho 
ef. Ac yn yr amfer hwnow ydoeth kedymeithyon Oweyn y vynet y yfpeiliaw 
ac y rwymaw y dynneon ac yn ev dwyn ganthunt hyt y llongheu a docthaffei 
gan Owein o Iwerdon kyn no hynny. ac yn trigaw velly yn ymylev y wlat acyn 
gwneytbur gwaethaf ac ygellynt. Odena wynt a alwaffant attadunt ynvydcon 
o keredigeon y amylhau ev rif. ac adoethant byt nos am ben tref ac a lada@anta 
gauffant vwyaf. ac ereill a yfpeiliaifant ereill a anreithaffant. ereill adugant yw 
llongbeu. A lloígi y dref allad yr anyveilieit ar ny allaffanty dwyn ganthuut 
byt yngkeredigion. ac yno ytrigaífant heb ganeat Cadogon nac hwn y brenhin. 
Odyno wynt adoethant y warchadw ford: ford y .deuwei primas oflandrys 
William Braban oed y henw ay lad aorugant ydaw. Agwedy klywet o Cadogon 





BRUT Y TYWYSOGION. 


Saint, a thra bu felly 'r ymdynny rhwng yr Eglwyíwyr a íwyddwyr y Tywyfawg, 
daeth Llong o Ddyfed hyd yn Enlli, a morwyr a drugarhient wrth Rutfydd ab 
Rhys ai dug at y Llong yn Enlli, ac yna dianc o Ruffydd ab Rhys ai Frawd at ei 
gened! yn Yítrad Tywi. 

Gwedy dyfod o Ruffydd ab Rhys hyd yn eî wlad, íef Yftrad Tywi, dechreu 
ymluyddu, a gwŷr ei genedl ac ai carai yn ymnifeiriaw tuag attaw, a chan oífawl 
ar genedl y Saefon, eu diffeithiawa'u torri a diffeithiaw terfyneu Dyfed a Cheredig- 
iawn, yna danfones y Brenin Owain ab Caradawc, ac Owain ab Rhydderch, 
a Rhydderch ab Tewdwr, ac eraill ai‘ carai ac arch iddynt wrthladd Gruffydd 
ab Rhys, a Gruffydd a aeth yn erbyn Caftell Abertawy a wnaethai Hani 
Bwmwnt ac a lofges oi gylch, ac nis gallawdd ei dorri eithr diffeithiaw Tir 


Gwyr, adwyn yfbail ddirfawr byd yn Yítrad Tywi, yna myned i'r Cantref 


Bychan ai diffeithiaw; a gwarchae Caftell Llanymddyfri, eithr Meredydd ab 
Rbydderch ab Caradawc ai differes yn gadarn, ac nis gallai Rys amgen na 1] idd 
rhai o'r cafbellwyr, a llofgi tai, a diffeithiaw tiroedd Richard De Pwyns, yna 
myoed yn erbyn Caftell Caerfyrddin ai faluziaw a llofgi 'r Dref yn ulw, a dwyn 
yíbaiì fawr hyd yn Yíìrad Tywi, 

Yn y flwyddyn honno bu marwolaethan trymion ar y Saeíon achaws 
echryíhaint, ac nis gallai 'r Brenin gael gwŷr wrth ei raid, a haint hefyd ar yr 








BRUT Y SAESON. ee 


hynny a Iorwerth y vraut: kyrchu llys y brenhin aorugant y ymdigerydu 
urthaw. Ac yno y doeth manac yr brenhyn ry lad o gedymeithion Owein vab 
Cadogon William de Braban. Agwedy menegi hynny ydaw ymliw aoruc y: 
brenhin a Cadogon yn chwerw. am na allei lludias Oweyn na y gedymeithion 
yw gyuoeth. Agorchymyn y Cadogon nat elei or llys. adywedut y gwarch- 
atwei ef y gyuoeth rac Oweyn pryt nas gallei ef. Ac yno y trigawd Cadogon yn 
llys y brenhin yn digarchar. aphedeir arugeint ydaw bevnyd o bwrs y brenhin. 
a chware ford y mynnei eithyr nat elei y gymre yv gyuoeth ehvn. Agwedy 
klywet o Oweyn ry dwyn y gyvoeth y ary dat: mynet aoruê y lwerdon gyt a 
Madoc vab Ririt. Gwedy hynny yn lle anvon aoruc y brenhin yn ol Gilbert 
vab Richard a oed wr da galluusa chedymeith ydaw. Agwedy ydyvot: ef 
adywat wrthay. Ti a ervynneift ym llawer gweith kyn no hyn ran o gymre: 
ac nys geveift. weitheon my arodaf yt tir Cadogon vab Bledyn. Ac ynteu ay 
diolochas yn vaur yr brenhin. Achynullaw llu aoruc amynet y oreígyn kered- 
igiawn. A gwneithu deu gaftell yndi. vn yn aberyftwith kyuerbyn ac eglwis' 
padarn. Ac arall yn aber teivi lle gelwir dyngereint yr hwn a dechreuaut < 
Roffer iarll. Ac yn lle gwedy bynny y doeth Madoc vab Ririt o Iwerdon. Ac 
y trigawd Oweyn yno talimo amfer gwedy hynny. Ac y doeth Madoc hyt 
ymphowys ar Iorwerth y gevynderw. Ac ydoed yn gyvreith pwybynnac , 
agytvythei ac ef y vot yn anreith odef. Ac am hynny ny dywat Iorwerth 
“wrthaw mwy yr y vot: noc nabei. Ac yna ymgedymeithiaw a oruc Mado- 
a Llywarch vab Trahayarn y geifiaw bredychu Iorwerth y gevynderw. Pan 
oed oet crift mil achant ac wyth mlyned y doeth Iorwerth hyt ynkereinawn 
athrigaw yno nofweith. Ar nos honno ydoeth Madoc gan ganhorthwy Llywarch 
vab Trahayarn arodi gawr affyrthiaw am ben y ty: achan yr awr honno y 
dyffroas Iorwerth ay gedymeithion a chadw y ty arnadunt a orugant yn gadarn. 
Ac yna y dodet tan yny ty yw lofgi: a gwedy gwelet oy gedymeithion hynny : 
foa orugant drwy yr tan allan ay adaw yntev ynyty. Aphan wyl y ty yn 
fyrthiav keifiaw didor drwy yr tan allan a oruc. Ac yna y derbynnieit ar 
waywyr awnaethpwit ay lad yny tan. A gwedy klywet or brenhin ry lad 








BRUT Y TYWYSOGION. 


anifeiliaid onid aeth prinder ymborth yn drwm ar Loegr, ac nid felly yng 
Nghymru, a hynpy a fu gyfnerth i Ruffydd ab Rhys, ac yn hynny o amfer 
daeth y Fflandryfiaid yr ail waith i Loegr achaws y Mor yn diffeitbiaw eu tiroedd 
lle y torres Morlif y T'ywyneu flynyddau o'r blaen, a'r Brenin ac eiíiau gwŷr 
arnaw yn erbyn rhuthrau Gruffydd ab Rhys, a ddanfones at ei gaftellwyr, ai 
fwyddogion, a'r Ffrancod, a'r Cymry, ai carai, ac arch iddynt arfoll y Flan- 
dryfiaid a dodi modd i fyw iddynt yn ammod iddynt fod yn wyr cad a gofíawd 
wrth achaws y Brenin ai flyddloniaid, ac felly y bu, a'r Dieithraid hynny a 
4A 


~ 


546 BRUT Y SAESON, 


Iorwerth : rodi a oruc powys y Gadogon: ac adaw hedwch y Oweyn y «2b. 
ac erchiy gyrchu adref. A gwedy llad Iorwerth ydaeth Madoc arherw ada: 
goet. ac y geifiaw bredychev ar Gadogon hagen adoeth yn hedycheid heb mynn 
argyweduar neb hytyn Trallwg Llywelyn a hynafgwyr gyt ac ef or wlaty 
vynov edeiliat caftell yno. ef adoeth Madoc gwedy cael brat arnaw. Ac ynte 
yn wr prud heb welet yn da_beb allel ymlad heb allel fo. agwedy fo y wyrol!: 
y cat efchvn ac y llas, Agwedy llad Cadogon anvon a oruc Madoc ar Richart 
eícop llvndein adywetpwit vchot yr hwn aoed yn medu yna {wid ambwithic. ac 
erchi ydaw talu pwith idaw y gweithret honno maly hadawilei gynt. yr cícop 
a vedyliawt am hynny : ac a rodes hedwch ydaw ar kyuoeth a uuaffei yn eidaw 
Ithel y vraut kyn no hynny. Ac nyt yr ygaru namyn yr chwenychu ev kyuoeth 
ac wynt pob vn onadunt yn llad y gilid. Agwafli klywet o Maredud vab Bledyn 
hynny: kyrchu y brenhin aoruc y geifiaw kyuoeth Iorwerth y yraut. Ac y rodes 
y brenhin ydaw gwarchatwedigaeth y kyuoeth yny delei Oweyn yr wlat. Agwedy 
dyuot Owein yr wlat. dyuot ar y brenhin awnaeth achymryt y dir y ganthaw 
ac adaw ìlawer o da ydaw. a dodi gwercheitweit yny gyuoeth. Ac y doeth 
Madoc vab Ririt y bedychu ar brenhin ac adaw llawer oda yr bynny. a rodi 
gwyítlon am y da. Ac ymogelei ef ehvn rac y genedyl os mynnei. 

Pan oed oet crift M.C. a nav mlyned. y peris Henri vrenhin daly Robert 
iarll vab Roger de Belem ay rodi yngkarchar. Ac y bu anyhvndeb rwg y vab 
ar brenhin am hynny. Ac y bu varw Ancellin' archefcob. keint. 

Pan oed oet crift mil acbant a deng mlyned yd anvones Maredud vab Bledyn: 
ydolwith y aflonydu ar gyuoeth Llwyarch vab Trahayarn. Ac y damchweinws 
kyuaruot onadunt a gwr y Vadoc vab Ririt. Ac y govynnaffant ydaw pale yd 
oed Madoc : ac nys managei. Agwedy y gymhel amaw: ymenegys y vot yn 
azos attadunt. Ac yna dodi gwiliadwrieit arnaw y nos honno.  Athrannoc:h 
pan oed dyd: dyuot yn diffyuyt am y ben allad llawer oy wyr ay daly yntev ay 
dwyp ar Voredud. Ac y derbynniawd yntev ef yn llawen ac y dodes gevyn 


'arnaw. acy ketwys yny doeth Oweyn vab Cadogon. Ac yna y rodi y Oweyn: 


allawen uu-Oweyn oy gael. ac aberys y dallu. Ar hyn aoed idaw o gyuoeth 














BRUT Y TYWYSOGION. 
gawfant y Rhws yng Ngwlad Penfro Dyfed, ac a wledychaíant yno yn wyr 
ffydd i'r Brenin, ac efe a ddodes Saeíon yn eu myfg er dyígu iaith y Sacíon 
iddynt a'r awr honn Saefon ydynt, ac yn ormes Dyfed a Deheubarth, achaws 
eu twyll a'u celwyddoccrwydd, yn anad neb a wledychant o fewn i derfynan 
Ynys Prydain. 

Oed Crift 1114, y dug Ruffydd gaftell Cedweli oddiar Wiliam De Lwndwr, 
ac a ddiffeithiawdd ei gyfoeth, ac a ddug yfbail fawr o'r Wlad honno, ym 
daethant Benedefigion ei genedl attaw o Geredigiawn nid amgen Cadifor ab 
Gronw, a Hywel ab Idnerth a Thrabaearn ab Ithel, a llawer eraill o wy 


BRUT Y SAESON. 547 


ymphowys wynt ay rannaffant rygthynt. íef oed hynny: kereinion. athraen 
deudwr. ac aberriw. 

Pan oed oet crift. M.C.xi, y kyffroas Henri vrenbin y lu y tua gwyned 
a phowys. canys nev yr daroed y Gilbert vab Richart kyhudaw Oweyn wrthy 
brenhin. y vot yn derbynneit lledradev yw gyvoeth o gyuoetheu ereill: ac yn 
eu kynnal. Ac nev yr daroed y vab Hywe iarll caer llion kybudaw Grufud vab 
Kynan. a Goronw vab Oweyn hevyt. Ac yna y maneffeynt diva holl kymre 


hyt na bei atkyuot vdunt tragywyd. Ac yna kynullaw llu aoruc y faeffon or , 


van eithiaf 9 Gyrnyw lle gelwir pengwayd : hyt y vann eithiaf o brydyn lle 
gelwir penblathaon. Achyt tyngkv nat edewit dyn bew yn kymre. A gwedy 
klywet'o Voredud vab Bledyn hynny kyrchu y brenhin a oruc: a dygymot ac 
ef. Oweyn vab Bledyn ay wyr a aethant hyt yn Erryri. canys hauíaf oed vdunt 
yno amdiffyn rac ev gelyneon. Acyna y gyffodas y brenhintri llu: vngyta 
Gilbert iarll. holl dehev lloegyr a chyrnyw. y vynet y deheubarth kymre. Arall 
gyt ac Alexander vab Moelkylum. a mab Hywe iarll caer llion a holl prydyn 


y gytac wynt. Trydyd gyt ar brenhyn ehvn. y brenhin a doeth gytar deu lu. 


hyt yn lle gelwir mur caftell. Alexander ay gedymeith adoethant hyt ym 
pennantbachwy. Ac anvon ar Grufud y erchi ydaw dyvot y hedwch y brenhin. 
ac adaw llawer idaw yr dyuot, ac eiíwis y fommi oed pei delei. Ar brenhin a 


“MM 


anvones ar Owein y erchi idaw dyuoty hedwch ac atdaw y neb ny allei vn -. 


amdiffin ydaw. Ac yntev ay nackaawd. Ac ar hynny.y doeth nebun wr a, 


Oweyn amenegi yr hedychu Grufud a mab Moelculum ar iarll ac adaw onadunt 


ydaw y holl tir dieithyr y keítyll yn didreth ymywyt y brenhin. ac yr hynny ny 
cbytfynniawt ef ac wynt. Ac eilweith yr anvonesy brenhin ar Owein ken- 
nadeva chyt ac wynt Moredud vab Bledyn y gevynderw. ac y dywat. yntev 


BRUT Y TYWYSOGION, 


dewifawl yn eu gofgorddau, a thrwy gyfnerth y rhai hynny yr ennilles Gruffydd 
ab Rhys lawer o diroedd a chyfoeth ei Dad, a thorri llawer o geftyll, a dwyn 
yíbeiliau mawrion, a phan glybu 'r Brenin bynny danfon a orug at Owain ab 
Cadwgawn a elwid yn Neheubarth Owain Fradwr, a Llywarch ab Trehaearn 
ab Ithel ac addaw rhoddion a breiniau anrhydeddus iddynt am fyned yn erbyn 
Gruffydd ab Rhys, ac yna myned wrth arch y brenin a wnaeth Owain aLlywarch; 
a phan wybu Gerallt Rhaglofydd Caftell Penfro ddyfod Owain y Geredigiawn: 
daeth ar gof iddaw a wnaethai Owain am Neft ei wraig, a bwriadu dial hynny 
o Sarhiad, a myned efe ai wyr am benn Owain ai wŷr, a chynn nemawr o 
offawd y lladdwyd Owain a faeth, ac fal hynny y darfu iddaw am a wnaeth o 
ddrygau i Genedl y Cymry; fwy nag a wnaethpwyd erioed o'i flaen gan y 
gwaethaf o fradwr a wybuwyd erioed am danaw: o hondw ef y bu dechreu 
Gwylliaid Mawddwy, a gef&ir fyth yn anrheithiaw gwlad ym mhell ac agos. 
4A2 


845 BRUT Y SAESON. 


wrth Owein na thremycka di kennadwri brenhin lloygyr: namyn achob di y 
garyat ymlaen ereill athi ay keffy. Ac yntev a gredawt ydunt ac a doeth gyt 
ac wynt y lys y brenhin. ac y derbynnwyt wynt yn enrydedus gan ev canmawl. 
Ac yna ydywat y brenhin wrthaw. Owein heb ef canys doethoft attaf oth vod 
achredu geiriev vygkennadevii: minnev ath ardyrchavaf ragor rac neb oth 
kenedyl. ac a dalaf y bwith o rodeon teilwg yt. Aca rodaf yt dy holl tir yn 
ryd. val y bo kenvigen gan dy genedyl. Agwedy klywet o Grufud yr hedychu 
Owein ar brenhin: anvon a oruc yntev ar y brenhin ygeifiaw hedwch: ac y 
cavasgan dirvawr dreth. Ac ynay dychwelawty brenhin y loygyr. ac y 
dywat wrth Owein canlyn di vi heb ef. ac a vo teilwg ytti y gaffel my ay rodŵ 
yit. ac o deuwy gyt ami y normandi: my agyflawnaf pob peth or a edeweis yt. 
ahynny a oruc yntev a phaub onadunt auu kywir wrth y gilid. 

Pan oed oet criít. M.C.xii. y doeth Henri vrenhia y normandi ac Owein 
gyt acef. ac ybu varw Geffrei eícop mynyw. ac y perys y brenhin. gwncithnr 
yn: eícop yno Bernard yígolheic o normandi. bei drwc bei da gan ho! 
yfgglbeigion bymre, Yn yr amíer hwnnw y gwnaethpwyt gwas ieuanc Grufnd 
vab Rys vab Teudor yn vrenbin yndeneubarth kymre. ac y peris rei oy genedyl 
ydaw mynet byt yn Iwerdon yny vei yn oetran. gwedy bot yno yn hir ef adocth 
yw wlat. acy bu ygkylch dwy vlyned gweithev gyt ay genedyl gweithev gyt 
ay daw Gerald arglwyd penvro canys Neft verch Rys ac yntev oyd chwaer a 
braut. Ac or diwed y kyhudwit vrth y brenhin. a dywedut bot gobeith hol 
kymry vrthaw, Ac yna y perisy brenhin y geiíiaw. ac y foas yntev hyt ar 
Grufud vab Kynan o dybygu cael diang y eneit. Ac y doeth kennadev ysa0 
y brenhin y erchi y Grufud vab Kynan dyvot y ymwelet arbrenhin. A hynny 
agiglev Grufud vab Rys gyt a Hywel y vraut yr hwn a uuaffei. yngharchar 
Ernulf vab Roffer iarl Montgomeri. ac y rodaffei Gwilliam vrenhin gynt ydaw 
ran o gyvoeth Rys. agwedy torri y alodev y ellwg ymeith aoruc. Ac y doeth 
yntev ar Grufud uab Kynan âc ybu lawen wrthaw. Agwedi dyuot Grufud vab 


Quan, 





BRUT Y TYWYSOGION. 


Ynghylch hynny o amfer cyrchawdd Gruffydd Ceredigiawn ac a dorr 
Gaftell Porth Gwythain ac a laddes y cafelilwyr, yna gorefgyn yr holl «lad 
o'i amgylch hyd ym Mhenwedic, yna ynnill Castell Yftrad Peithell. Gwedi 
hynny ymoífawd am Gaftell Aberyítwyth lle lladdwyd llawer o'i wŷr o dwyll, 
ac y gorfu arnaw ymchwelyd yn ei goiled. 

Yr un flwyddyn y gwelwyd golcuni rhyfedd yn yr Ogleddwybr ar hyd Nes. 

Oed Crift 1115, aeth Rhobert Confyl yn erbyn Gruffydd ab Rhys a phau 
ddaethant hyd yn Yftrad Tywi efe a golles agos ag oedd ynei Lu o'r Cymry, y 
rhai ai gadawíant ef am na fynnent fyned ym mhlaid Estron, yn erbyn Gwr o 
dywyíawg cyfiawn o Gymro diledryw, yna Rhobert a ddychweles adref hyd 
yn Newíbri, ac ni ymddiriedai efe aros yog Nghastell Caerdŷdd am y gwyddai 








BRUT Y SAESON. 549 


Kynen ŷ lys brenhin llewen unwyt vrthaw ac adaw lawero da idaw yr peri 
Grufud vab Rys ydaw ay yn vew ay yn varw. Ac yr ymedewys yntev ac wynt. 
A gwedy y dyvot adref ymovyn a oruc am Grufud vab Rys. Ac y cafas yntey 
yny gyghor kiliaw iadan y olwc yny wyppey pa chwedlev adelei ganthaw or llys, 
A gwedy amovyn amdanaw mor vrys ahynny : anvon a oruc ar veirch ac ar draet 
yw geifiaw. nacha un yn dodi gvaed am gwelet marchogeon mor vrys y dyuot. 
Nacha yntev obreid cael y drws a chyrchu eglwys aber daron a chael y nodua oc 
cv blaen. A gwedy klywet o Grufud vab Kynan y dianc yr eglwys. anvon a 
oryc y wyr yw dynny or eglwys ymmeith: ac nys gadawd yr eícyb a gwyr yr 
eglwys. Agwedy y adaw onadunt ef yno: fo aoruc hyt yn yíi;attywi. Ac 
yna ymgynullaw llawer attaw a dechreu ryuelu ar y flemiflìeit ar freinc. 

Pan oed oet criít. M.C.xiii. Grufud vab Rys a lofgas caftell kyverbyn ac 
arberth. Ac odeno y doeth hyt yn llan ymdyvri achyrchu caftell Ricard vab 
Pvnfon y geiliaw y thorri ay lloígi. ac y gwrthnebawt y caftellwyr gyt a 
Moredud vab Ryderch vab Caradauc a oed gwercheitwat ar y wlat honno adan 
Ricard yna. ac y llofgat y llys ac y brathwyt llawer allad ereill beb caffe] dym or 
caftell. Odena ef a anvones y gedymeitheon,y geifiaw caítell Henri iarll yn aber 
tawy. ac y Hofgaffant y llys allad rei or gwyr heb cael dym or caftell. A gwedy 
klywet hynny llawer oweifion ieueinc ynvyt adoeth yn borth idaw ac anreithiaw 
yn ev hamgylch yn olofrud. Ac yna ydaeth y freinc yn ev kyghor a galw 
attadunt tywyffogeon ywlat. nyt amgen noc Oweyn vab Ryderch. a Ryderch 
vab Teudwr ay veibion Moredud ac Oweyn. ev mam wynt oed Hynyd verch 
Viedynt y mwiaf or kymry gwedy Grofud vab Llywelyn. canys wynt oedynt 
vrodyr va vam o Agharat verch Voredud brenhyn kymre. Ac Oweyn vab | 
Caradauc o Wenlliant verch Vledynt adywetpwyt vchot. a llawer or rei ereill, 
Agwedy ev dyuot y gyt: govyn or freinc udunt. a oedynt gywir wynt y Henri 
vrenhin lloegyr. ac ydywedaffant ev bot. Ot ydywch beb yr wynt: chwi 
bieu cadw caftell caer vyrdyn yr brenhin. A llyna val y ketwir. Oweyn vab 
Caradauc sy keidiw pethewnos. a Ryderch ay veibion pethewnos. arall. a 
Moredud vab Ryer ch vab Caradauc y trydyd pethewnos. A gorchymyn y 





BRUT Y TYWYSOGION. 


nas cerid ef yn y wlad honno; achaws y chwennychai newid Defodau Cenedl 
y Cymry. 

Yn yr un flwyddyn y bu ymryffon rhwng Hywel ab Ithel a Rhirid ab Bleddyn, 
a gynhelynt Rôs a Rhyfoniawc, a Llywarch ab Edwin, a phan nas galled cym- 
‘mod iddynt anfon a orug Hywe] at Feredydd ab Bleddyn a meibion Cadwgawn 
ab Bleddyn am Gyfnerth, a dyfod a wnaethant a phedwar cant o Wyr Meirch 
hyd yn Nyffryn Clwyd, ac yno y bu ymladdfa doít yn y llas goreuon Gwyr 
Gwynedd a Phowys, ac o'r cyfnerth a.gafas y gorfu Hywel ar ei elynion, ac 
yno y llas Llywarch, a Rhirid a ffoes, a chyn nemawr y bu farw Hywel achaws 


550 BRUT Y SAESON. 


Vledyn vab Kediuor caftell Robert Courtemayn yn aber comnyn. Yn hynny 
anvon a oruc Grufud vab Rys diígwilieit y gaer vyrdyn y edrych o gellit y Hofgi 
nev y thorri. 'Ac yn ar amfer hwnnw yd oed Oweyn vab Caradauc yny 
gwarchadw. Ac y dpeth Grufud ay niver a dodi gaur amben y gaer. Sef 2 
oruc Oweyn bwrw neit achyrchy lle Klywei yr awr ac ymlad yn wychyr odybygu 
bot y gymedeithion gyt acef : íef a orugant wy. y adaw efa fo. ac yna. y_ llas 
. Oweyn. ac y llofgat hyt y caítell ac ny bu da ydieghis y caítell hevyt. Odeno 
y dychweillaffant y ev gynottaedic he gan yfpeiliaw y koidyd. acy fyrtbiawd 
attaw anvedred oweifiom ieuweinc ynvyt or wlat honno. ac y doethant y _ loígi 
caftell hyt yngwhyr allad llawer owyr aoed yndaw. Ac yd edewys William 
olundein y gaftell rac ovyn Grufud. ar wlat ay holl yigrybyl. dyeithyr y gwyr 
aedewis y wlat. Ac yno y kyflewnyt adywat Selif. Kyn y kwymp y dyrchtif yr 
yípryt. A gwedy gwelet or anoíparthus bobyl o dyvet hynny: ymgveirav y 
Geredigion aorugant dwrwy ganhorthwy Kedivor ap Gronow. a Hywel ap 
Idnerth. a Thrahayarn ap Ithael. y rei a oed gereint agos ydunt. ac am hynny 
oed well ganthunt pendevigiaeth Grufud no holl wyr keredigion. Ac or kynghor 
'hwnnw yd hanuu wayth holl kymre. canys adaw dyuet awnaethant yn llawn o 
flemifficit. a freinc. a faeffon. a llawero amrauaylion kenedloed a oed gyta 
gwyr keredigion: ac yr hynny yd oed callonniev gelynyaul vrth wyr keredigion 
am y galanaffev awnaytheffynt arnadunt gynt. ac ar ev kenedloyd. yr bot 
hagen Henri vrenhin lloigyr yn daryftwg rei oe nerth. ereill ev dehol dros veroed 
or kyramry. ereill o eur ac areant. ereillo rodeon amrauayleon hyt na wydeat 
neb ev rif eithyr duw ehvn. nyt argywedawd Grufud dim yr hynny. namyn 
kyrchu keredigion yfgoit aoruc ac ymlad diwyrnavt a lle kadarn a daroed y 
Gilbert vab Richard ar flemifficit y adetliat lle gelwyt blaenporthgwydni. ac cr 
ymlad hbvnnwy llas llawer or rei aoed y mewn: ac vn or rei allan. ac alofgaffant 
y ran mwyaf or dref ac y daryftwngaffant y kymniwt ydunt. ac y foas y faeffon 
ac adav ev hanreithiev ac ev tei yndiffeith. ac y doeth y kymry ac anreithaw 
y wlat ay llofgi hyt yn penwedic. ac odena y goruuant ar gaftell yftratpeythill 
a llad llawer yndav ay lofgi. o wyr llys gvaínaithwr. canys efo bioed y caftell. 
Odyna y doythant hyt y Glafyruc lle meflurwit caítell milltir o lan badarn. ac 
yno y gvnaethan an adaírwyd dwyn yígrybyl or eglwis yn bwyllwr ydunt 








BRUT ŷ TYWYSOGION. 


clwyf agafas ef yn yr ymladd ; yna ^r ymchweles meibion Cadwgawn i Wad 
Feiriawn, a dwyn ganthynt yfbail ddirfawr, yn yd a gwartheg. 

Oed Criít 1116, y bu llifeiriaint aruthrawl yn Loegr am wyl y nadolic ac 
y boddcs llawer o'r yígrublaid, ac y bu drudaniaeth a'r ymborth mewn llawer 
mann achaws hynny, ac y daeth Saefon lledragar i yíbeiliaw Gwlad Gymru, 

Oed Criít 1118, daeth Harri Frenin i Bowysa Llu cadarn ganthaw yn erbyn 
Meredydd ab Bleddyn a meibion Cadwgawn, fef y rhai hynny Einion, a Madawc, 











BRUT Y SAESON. — 551 
Athrannoeth yd oed yn ev bryt mynet am benn caftell aberyftwyth yr bwn a 
lofgeffyt gynta llad y caftellwyr. A gwedy klyweto Rys hynny : anvon a 
oruc o hyt nos hyt yn yftrat meuric y gaftell a adeiliaffe Gilbert y arglvyd ef. y 


ervynneit nerth y ganthunt. ac y rodaffant yr hynn gorev or a allaffant. Tran- . 


noeth y doeth Grafud ap Rys. a Ryderch y ewythyr ay deu vab Maredud ac 
Oweyn ac ev llu yn dirool y gyrchu caítell aber yftwyth. le yd oed Rys waíl- 
naythwr ay nerth yn diarwibot ydunt. A gwedy ev dyuot byt ar villtir ywrth 
y caftell lle gelwit yftrat antarron y gymryt ev kyghor y vynet am ben y caftell. 
canys ar ben mynyd yd oed y caftell ac ar lan avon yftwyth a phont a oed ar yr 
avon. Agwedy gwelet or freinc trevlav y dyd ganthunt yn ymgyghor: anvon a 
orugant íeithydeon hyt y bont y ev digiav ac y geifiav ev twyllav ydyvot y 
ymfeithu ac wynt. A gvedy gvelet or kymmre hynny: kyrchu y bont aorugant 
yn dirool ac ymíeithu ac wynt yn wychyr calet. ac yn yr ymfeithu hynny: y 
Jlas march vn or caftellwyr. ac yna kyrchu y bont aorugant heb kymanryt 
kyíìlwn ganthwnt yny doethant y ben y brynn. A gwedy gwelet or freinc 
henne ellwng aorugantllu o varchogeon llurugauc ydunt y ev llad yn olofrud. 
A gwedy gwelet or gwyr ereill hynny: fo aorugant rei ac ev anreithev y 
wladoed ereill, ereill heb anreithev. Ac y foas Grufud ap Rys hyt yn yftrattywi. 
canys lle anneal oed hwnnw. A gvedy klywet or brenhyn hynny gvahavd 
Oweyn ap Cadogon aoruc attaw y ervynneit ydaw ac y Lywarch ap Trahayara 
mynet gyt ay vaba llu ganthunt am ben Grufud ab Rys. ac adav talu pwyth 
ydunt pan deleynt drachevyn. canys mwyaf oed y ymdiret ydunt yll deu. ac y 
hadawfant wyntheu hynny. A gwedy kynullav ev lluoed ygyt wynt a doethant 
byt yn yftrattywi: ac agyttyghaffant nat adaweint na gwr na gvreic na mab na 
merch heb lad ford y kerdynt. Azvedy klywet or wìat hynny fo a orugant rea 
yr coydyd. rei y wladoed ereill. rei y geítyll cyfneffa attadunt lle tybygynt kael 
amdiftyn. Ac yno ydywetpwyt y diayreb. y ki a lyf y gvayw y llader ac ef. 
Agwedy ellwng yllu adan y coet. y doeth Oweyn ac ychydid o tylwith. XC. 
yr coet ac y cafsant olev dynyon ac yígrybyl yn fo tu a chaer vyrdyn. ac ev 
hymlita oruc ac ev daly yn agosary caftell ac ev dwyn ar y getymeithion 
drachevyn. Ac val yd oed yn dyuot nychaf Gerald waínaythwr a llu or flemiffi- 
eit yn dyuot y gaervyrdyn yn erbyn mab y brenhyn. nychaf vn or foadureon 
adan weidi mavr: a menegi ry: darvot y Owcyn ev daly ac ev hanreithav. a 


EE ——_—ÌN'.5 uu Lu 








BRUT Y TYWYSOGION. 


a Morgan, a phan glybuant, danfon at Ruffydd ab Cynan ac erchi Cyfnerth 
ganthaw ac nis caent hynny canys ni thorrai Ruffydd heddwch y Brenin, ac ni 
chaent ei nawdd, a phan wybuant hynny ymgaloni yn gadarn, gan nas gellynt 
arngen, ac yn erbyn y Brenin a gyrru ffo arnaw a lladd llawer oi wŷr yna, heddyche 
wyd ryngddynt a'r Brenin yr hwnn a ymcbwelawdd yn ci ol yn ei golled, ac y 
cafas Bowys lopyddwch dros ycbydig amfer, ond nid zby hir, 


553 BRUT Y SAESON, 


gwedy klywet or flemiffieit ynvyt hynny: coffau a orugant yr hen glwifess 
wnathoed Oweyn ydunt gynt llofgi y gaftell ay anreithaw adwyn y wreic y dre 
a medyliaw am hynny a oruc Gerald arglwyd penvro ay lu a dyuot yn direbc! 
am ben Oweyn ar anreith. a thybygu o Oweyn panyw yn borth ydaw y 
dathoedynt. agwedy eu dyuot y gyt ymfêithu a orugant. oboptu: acymr 
brathwyt Oweyn yny fyrthiawt. A gwedy kwyrahav Oweyn ychydic adienm 
oraoedgytacef. Agwedy klywet o Lywarch ap Trahayarm ay gedymeitie 
ry lad Oweyn: ymchwelut y ev gwlata orugant o achos bot brodyr Owyn: 
kynnal y ran ef o powys dieithyr adugaffei Oweyn y gan Moredud fef o: 
bynny kereinion a ran Madoc ap Ririt ab Bledyn. Henwev y vrodyr ocd: 
Madoc ap Cadwgon a gat o Wenlliant verch Grufud ap Kynan. Eynion 2 
Cadwgon a gat o Sanan verch Dyfnava]. Morgant a gat o Ello verch Kei: 
ap Collwyn twyífavc dyvet. Henri. a Grufad a gat oy wreic briawt meir 
Picot de Sai twyffauco freinc, Moredud a gat o Euron verch Hoydlyw : 
Cadwgon ap Elyftan. Oweyn agat o Iweryd verch Edwyn. Ac yn hynt 
kytdyhvnaw a oruc Eynon ap Cadwgon a Grufud ap Moredud ap Bled: 
y vynet am ben caftell Vchdryt ap Edwyn yrhwn a oed yng kymer ©: | 
meirionnyd. Canys Cadwgon ap Bledyn arodaffey meirionnyd a_chyueiliaw) 
Vchdryt ay veibion yr bot yn borth ac yn ganorthwy y Cadwgon ay veibion ji 
erbyn gwrthwynebed or odelei arnadunt. Agwedy Mad Oweyn heb ado 
gorthrwm oed gan y genedyl hynny: a dyuot am ben y caftell ay Jofgia foo 
rei or caítellwyr ac ereill adoeth y hedwch yr gwyr. Ac yna yr achubafir! 
meirionnyd. kyveiliawc a phenllyn. aca rannaffant ryngthunt. kyueiliauc 1 
machdwy a hanner penllyn y Grufud ap Moredud. a meirionnyd y veibion Cz. 
wgon, 

Pan oed oet crift. mil. C.xiiii. o vÌwynyded y doeth tervyíc rwng Har 











“BRUT Y TYWYSOGION. 


Oed Crift 1121, bu farw Einion ab Cadwgawn a chymunaw ei dir aì gyforh 
i Faredydd ei Frawd, eithr Meredydd ab Bleddyn ei ewythr, ac Ithel sb Rairic 
ab Bleddyn ei gefnder a ddugafant ei Diroedd Cyfoeth oddiamaw, 3 pi 
glybu Gruffydd ab Cynan y modd y bu hynny, danfon Cadwallawn ac 0^ 
ei ddau fab a llu cadarn i Feirion er gyrru cyfiawnder, a dodi yn ol i Feredyc. 
ab Cadwgawn ei Nai ei gyfoeth ai Diroedd, a gorfiiant Gadwallawn ac Owain 1 








BRUT IEUAN BRECHFA. 


Mil ag ugain a chant ygwnaed eglwys Llandaf, ac eglwys Llanbadam faw. 
ac eglwys Mynyw a'r Ty Gwyn ar Daf yn newyddion lle yddoeddent dorr es 
achaws rhyfeloedd a diffeithiaw; yng nghyfnod yr amferoedd hynn yj! eedd 
bradeu a thwyll ymhlith bonheddigion Gwynedd a Phowys yn annog y Ffranc! 


 — i 


BRUT Y SAESON, 553 
brenbyn lloegyr a brenhyn freing am normandi. canys yno yd oed y brenhyn yn 
trigav. yny wlydyn honno y bu varw Gilbert vab Richard o bir nychtawt, 

Pan oed oet crift mil. C.xv. mlyned: y bu ryvel rwng Howel ab Ithel yr wn 
&ocd yn kynpalros a rywymnyavc: a meibion Oweyn ap Edwin. Ririta 
Llywarch ac ev brodyr. Ac yna anvon a oruc Howel ap Ithel yn ol Maredud 
ap Bledyn a meibion Cadwgon yn borth ydaw. cauys wynta oed yn kynnal y 
rannev bynay or wlat gan yawn. A gwcdy menegy ydunt hynny: wynta 
doetbant ac ev tylwith amkan petwar cant o wyr da gyt ac wynt hyt yn dyffryn 
Klwit canys ywlat honno oed eidunt meibion Oweyn ap Edwyn, A gwedy 
klywet onadunt bot Howel. a Moredud. a meibion Cadwgon yn dyuet: wynt a 
gynullaffant ev nerthoed wyntev gyt a meibion Vchtryt ev kevynderw a freyng 
o gaer lleon. Aca doethant yn ev herbyn ac ymlad yn wychyr creulon oboptu 
a lad llawer: ac or diwed y foas meibion Oweyn ac adienghys or eidunt. Ac 
Y llas Llywarch ap Trahayarn. a Iorwerth ap Nud oed wrda enrydedus a llawer 
gyta hynny. Ac ereill avrathwyt ac uuant veiriw or brathev. Howel np Ithel a 
vrathwyt ac aducpwyt adref ac ympenn y deugeint dicv ybu varw. Moredud â 
meibion Cadwgon a ymchweilyífant adref heb lyvaffel trigav yny wlat rac ovyn 
y freinc. | | | 

Pan oed oyt crift mil, c.xvi. o vlwynyded y bu varw Murcheidach brenhyn 
iwerdon. 

Pan oed oyt criítmil. c.xvii. ythgnavedwyt rwng brenbyn lloegyr: a brenhyn 
freinc. A gwedy ev tagnavedu yd erchys brenbyn lloegyr parattoi y longhev y 
dyvot y loygyr, ac wynt abarattoetac adewiffwit y gorev onadunt y dwyn deu 








— — —— 





BRUT Y TYWYSOGION. 


Feredydd ab Bleddyn, ac adynnill y wlad i Feredydd ab Cadwgawn, a diffeithiaw 
Tiroedd Llywarch ab Trehaearn yn greulon am gyfnerthu Meredydd ab Bleddyn. 
Yn yr un flwyddyn ymbeddychwyd rhwng y Brenin Harri a Gfuffydd ab 
Rhys, a chaniadhâu iddaw ei Gyfiawnder ai Dir yn rhydd, fef 'Yftrad Tywi, â 
Chantref Penwedic yng Ngheredigiawn, a Chantrefydd €aerwedros a'r Cantref 
Bychan, a Chaethipawc, a Chaeaw, a Myfennydd, a Thiroedd craill; eithr 
—————— — ——  —— — 
BRUT IEUAN BRECHFA. | 
yn erbyn y tywyíogion tifeddiaethol, a gorfu ar y tywyfogion rhoddi rhaducu 
mawrion o'u tirbedd ir Ffrancod, ynghyfylchau 'r smíeroedd hynn daeth 
Gruffydd ab Rhys ab Tewdwr o'r Werddon i Gymry, ag a gafas dywyfogacth 
Deheubarth, ac a )ywotiraethawdd yn anrhydeddus. Am hynn o amíefoedd yr 
. oedd tywyfogion anrheithgar a chreulawn ym Mhowys a breni y Saefon yn 
eu cefnogi yn erbyn tywyfogion Gwynedd a Deheubarth, ac o achaws hynay ys 


oedd colli gwaed afrifed yng Nghymru. 
4B 


” 
a « -* 


Ud 


' 554 BRUT Y SAESON. 


vab a merch yr-brenhyn drwod gyt a deu cant or rei gorev eithyr y brih 
ehyp owyr a gwraged. A dechrev nos hwylav a orugant yny doethent by 
ynghevyn gweilgi: ac y doeth tympmeftel arnadunt ac ev bodi heb diangyrn 
onadunt. Ar brenhin oed mewn llong arall heb vynet ywrth y tir bsysch. x 
adiengys yr tir drachevyn. Agwedy klywet ohonav ry vodi y vwilic 
nychtawt adoed yndaw: yny uu abreid ydaw diang ay eneit. 

Pan oed oyt crift mil. c.xviii. mlyned y priodas Henri vrenhyn merch yr dr 
or Almaen. Kyn no hynny ybuaffei merch Moeleulom yn orderch ydaw xy 
buaifei varw. Ar haf hwnnw y duc ef llu mawr yn erbyn Moredud sp Bled: 
meibion Cadwgon. Einion, Madoc. a Morgant. ac anvon onadunt wynterz 


. Grofud ap Kynan arglwid mon y ervynneit ydaw dyvot yamdiffin ev tenynr 


rac y brenhin. Ac yntev a. wpaeth hedwch adan llav ar brenhin ac siw cr 
diva wynt o deleynt yw gyuoeth ef. A gwedy klywet onadunt vot y brenha | 
yn dyvot anvon gveifion ieweinc y ymfeithu ac wynt allad llawer opadmti 
brathu ereill. amedrut y brenhin a faeth 2 rac daet yr arvev nyt angywedaw’ 
amaw. Ac yna anyon yn ol Moredud a meibion Cadwgon a dyuot ar gre y 


'ymwelet ac ef. ac ynay gwnaethant hedwch ac ef yr. x mil o warthec. A: 


yna y dychwelavd y brenhin. y Ìocgyr, 

Pan oed oet crift. m. c.xix. hedwch ua y ylwydyn honno. Pan oedot cil. 
m, c.xx. y llas Grufod ap Eulhayarn y gan Grufud ap Rys. Pan oed cet cr. 
m. c.xxi. ybu varw Eynion ap Cadogon. ac y gorchymynnws y Voredoty 
yraut y ran obowis a meirionnyd yr hwn, adngaffei y gan Vchdryt. ac y doth 
Moredud ap Bledyn y gevynderw. ac Ithel ap Ririt ap Bledyn a ellynghedite 
garchar Henri vrenhyn. adwyn y ar Moredud ap Cadogon y randinel 4 
orchymynnws y vraut ydaw, Agwedy klywet o Grufud ap Kynan ry wrtli 
Moredud ap Cadwgon y gevynderw anvon a oruc y deu vab Cadwallawn % 
Oweyn alln gantunt ac gerefgynaffant meirionnyd hyt yn llyn, 

Pan oed oet crift. m. c.xxii. y lladawt Moredud ap Bledyn Ithel ap Riri sp 


Bledyn y gevynderw. ychydic gwedy hynny y lladawt Cadwallawn ap Grafud sp 





A 





5 BRUT y TYWYSOGION. 
y Brenin 3 weles eu bod y Tiroedd yn ammhennodawl eu terfyncu modd y cae 
achaws ban fai da ganthaw | achwyn ara wpelgi Ruffydd fal y gwelwyd ya) 
diwedd. 7 , ; 
' Oed Crift 1422, y las Ithe] ab Rhirid gan eì ewythr Meredydd ab Bieddys, 
a Cbadwallawn ab Gruffydd ab Cynan a dynnawdd Lygaid ei ewythredd Gros, 


. Rhirid a Meilir, meibion Owain ab Edwin, a gwedi hynny eu diaelodi, gt ym 


mhên ychydig wedi hynny efe an lladdawdd, Ac ynghylch yr un amie} 
lladdawdd. Morgan ab Cadifor Meredydd ei frawd ai law ei hun. 

Oed Crift 1124, bu farw Meredydd ab Bleddyn yn ei henaint pelh nd 
mynych y gwelid ag Deulu Bleddyn ab crate. Yr un flwyddyn carcharey! 





BRUf Y SARSON. 555 

Kynan y tri ewythyr. Gronw. Risit. a Meilir. meibion Oweyn ap Edwyn. 
Cany Angharat c' Owein oed wreic y Grufud ap Kynan a mam y Gatwallawn. 
Owein, a Chatwaladyr. a llawer o verchet; Yay vlwydyn honno y lladavt 
Morgant ap Cadogon Moredud y vraut o dwyll. 

Pan oed oet crift. m. cixxiii. y doeth y rei auuaffei yn keifiav normandi gynt, 
a dwyn peth 0 normandi o vedyant Henri vrenhyn. Pari oyd oet crift. m: c.xxiiii, 
y kyhudawt y freinc Grufud ap Rys vrth y brenliin: ac yducpwyt y tir aroaffei 
y brenhin ydaw kyn no hynny iarnaw. Ac yn diŵed y v]wycyn ybu varw 
Daniel vab Sulien efcop mynyw y gwr goreu | or kymre ac yn archdiagon 
athagnauedwr gwyned aphowis. 

Pan oyd oet crift. m. c.xxv. ybu varw Grufad ap Moredud ap Bledyn. Ac 
y delhis-Llywelyn ap Owein: Moredud ay dodi yn llaw Payn vab Ibon y gadw 
yngaítell brugge: Yn diwed y vlwydyn ydaeth Morgant ap Cadogon y Gaeruíalem 


am lad o honaw y vrdwt: agwedy y dyvot drachevyn hyt yn cyprys y bu varw- | 


Pan cyd oet crift. m. c.xxvi. y lladawt Moredud ap Llywarch y gevynderw 
gan vab Meuric. A deu gevynderw gan meibioh Grifri a dynnawt ev llygeit. 
A Ieuaf ap Oweyn a dallawt y dev vroder ac ay deholas or wlat ac y llas wynt. 
Pan oyd oct crift. m. c.xxvii. y llas Iorwerth ap Llywarch ygan Liywelyn ap 
Oweyn ym powys. Ac yn lleigys gwedy hynny y tynnwit lygeit y Llywclyn 











BRUT Y TYWYSOGION, 


Meredydd ab Llywarch yn drachyfiawn gan Owain ab Gruffydd ab Cynan, 
achaws iddaw dynnu llygaid meibion Griffri, eithr efe a dorres ei garchar ac efe 
a ddaliwyd ac a dynnwyd ei lygaid gan feibion Meuryg ab Griffri, ac a dduJed 
ar benn mynydd ynial lle y bu farw o newyn a rhyndod, ac fal bynny y dialwyd 
arnaw am ci grenlonder. 

Oed Crift 1125; y tynnawdd Ieudn ab Owain lygaid ei ddau frawd, mal ydd 
arferid yn Nheuliioedd Gwynedd a Phowys. 

Oed Crift 1126, lladdawdd Llywelyn ab Owain Iorwerth ab Llywarch, at yn 
ebrwydd wedi hynny y tynnwyd llygaid Llywelyn gan Feredydd ab Rhirid, ac 
yng nghylch yr un amíer y lladdwyd Ieuan ab Owain gan yr un Meredydd, 
ebwydd wedi hynny y lladdwyd Llywarch ab Madawc gan Feuryg ei gefnderw, 
a chynn hir o amfer wedi hynny y tynnwyd llygaid Meuryg ac ai difpaddwyd, 
a hynn herwydd arfer eu Tevluoedd. 

Yng ngbylch yr un amfer Morgan ab Cadwgawn, ac efe wedi bod a llaw 
gref yn y gwaith o ladd a dilygeidiaw, a gymmeres attaw ,ci gydwybod, ac 
yn ei edifeirwch a aeth ym mherefindawd i Gaerfalem; ac ar ei ddychwel bu 
farw yn Ynys Suprys ym Mor Groeg; 

. Oed Crift1129, y llas Iorwerth ab Owain gan Gadwallawn ab Gruffydd ab 
Cynan, yna Einion ab Owain a fynasi ddial angau ei froyr as. Gadwallawn, 
483 


~ 


556 BnUT Y SAESON. 


hwonw ac y difpadwyt y gan Moredud ap Bledyn. ac y llas Iuaf ap Oweyn yem 
y gevynderw. a Llywarch alas a Madoc y vab. y gân Meuric y gevynderw. 
Pan oyd oet crift. m, e.xxviil. y tynnwyt llygeit Meuric ay geillev. Pan nyd 
oct crift. m.c.xxix. y llas Iorwerth ap Oweyn. ac y llas Cadwallavn ap Grufed 
ŷ gan y gevynderw Cadwgon ap Gronw, ac Einion ap Oweyn yn nanhevdwy. x 
ybu varw Moredud ap Bledyn amdiffynnwr gwyr powys. Pan oyd oet crit 
m. c.xxx. nytoed dym adyckit ar gof. nar dwy vlyned neffaf gwedy hynny. 
Pan oyd oet crift. m c.xxxiii. y bu varw Robert Courteheyfe oyd ylyfhenw 
yngaerloiw mab William baitart ac yn iarll y normannieit ac y clathpwi 











t. 


BRUT Y TYWYSOGION. 
ac efe a Chadwgawn ab Gronw ab Idnerth yn gwybod y lle y delai Gadwallawn 


yn Nanheudwy, a aethant yng ngbynllwyn, a phan ddaeth ef y flordd honno, | 


thuthraw arnaw ai ladd, ai roddi 'n fwyd i Gwn. 

Oed Cri 1130, y dodes y Ffrancod gwyn aty Brenin yn erbyn Gruffydd 2b 
Rhys, yna 'r Brenin a roddes orchymyn difreiniaw Groffydd a dwyn ei gyfoet: 
a'i diroedd oddiarnaw, a phan ddagfones Gruffydd i wybod achaws y cwyo rn: 
chai efe gan neb ci ddangaws; yna Gruffydd a gynhullawdd. ei gcnedl ai luoedd, 
ac amddiffyn ei hunan ai wlad, ac yn gyfnerth iddaw yd aeth Hywel ab Mercd- 
ydd o wlad Frecheiniawc a llu cadarn, a myned yn erbyn y Ffrancod a'r Saeios 
a ddaethant i dir Rhys a gyrru ffo arnynt, ac ni fynnai Rys lladd Ney gallu 
âmgen, a gwedi gyrru ffo ar eì elynîon Gruffydd a ddanfones gennadon anrhydedd- 
us yn nawdd Daniel ab Sulien Efceb Dewi i wybod achaws y cwyn a ddodafd 
arnaw, ac ni chai atteb gan y Brenin, eithr efe a gafas lonydd dros amler 
wedi hynny. 

Oed Criít 1133, bu farw Gwrfan Efcob Teilaw yn Llan DAf, gwr doeth 
haelionus ydoedd, ac efe .a roes feddiannau anrhydeddas 1 Eglwys Llam DŶ 
ac i'r Monachlogydd a ddtygefid yn Rhyfel Ieítin ab <Gwrgan a Rhobert » 
Amon. Gwr oedd a waharddai bob drwg-ddefawd ac annwyfoldeb, ac : 
ddyddiai yn drywyngar ym mhob ymryfonau, ac achaws ei waith felly y cadwed 
fwy o heddwch yn ei blwyf nac a gaid yn un rhan arell o Gymra. Yn ci 
amíer ef y gwnaethwyd Eglwys Llan Daf yn fygediccach nac y bu erïoed cyn 
no bynny. 


Yr un flwyddyn bu farw Rhobert fab y Brenin Baftardd yng Nghaftell Caer 











BRUT LEUAN BRECHFA. 5 
Mil a deg ar hugain achant, priodawdd Owaia ab GroffyddabCynan W yddoies, 
o ferch Arglwydd urddafol o'r Werddon, a elwid Pyfog; a honno oedd tam 
Hywel ab Owain Gwynedd, sc c .ddamcbweiniodd yr arglwyddiaeth i Hyw 
yn ol marwolaeth Ffyfog ei fam, ac ypa yt.acth Hywel ab Owain i'r Werddon ; 


| 


"BRUT Y SAESON. - 859 


yngaerdyv. Pan cyd oet crift. m. c.xxxiiii. ybu varw Henri trenhyn Lloegyr. 
iii. d. noueb’. yn normandi ac y clathpwyt yn Redinges. 

Ac ydoeth Stevyn uab iarll bloys a nei yt brenhyn oed hwnnw a daryŵyngdut 
Gehcv lloegyr yn wravl. Pan oyd oet crift. m. c.xxxv. y llas Richart a Gilbert 
y vab ygan Morgant ap Oweyn. Gwedy hynny yduc Oweyn a Chatwaledyr 
tywyflogyon kymre ev llu hyt yngkeredigion. ac alofgeffant caftell Wallt' de Bec. 
achafteHl aberyftwyth. gyt a Howel ap Moredud. a Madoc ap Iorwerth. ac 
alofgaffant caftell Richart delamar. a chaftell dineyrth. a chaerwedros ac odyno 
dychwelut adref yn hyvryt lawen. Ac yn diwed y vlwydyn y doeth yt yn 
kardigan ac amkan y chwe mil o bedyt kant. a dwy vil o wyr MO PAN 
gyt anerth Grufud ap Rys. a Howel ap Moredud o vrecheinawc. a Madoc ap 
Ior. a deu vab Howel adugant ev lluoed hyt yn aberteini. Ac yo ev herbyn 








BRUT Y TYWYSOGION. | 
Dydd ac aì claddwyd yng nghaerloyw wedi bod yng ngharchar yug Ngbaer 
Dydd un mlynedd ar bymtbeg ar bugain, a'r un flwyddyn y llofged y rhan 
fwyaf o Dref Caerloyw gan wylliaid o Saeíon a yípeiliwyd o'u tiroedd gan y 
Brenin coch lle y gwnaeth ef y Gelliwig newydd yn Lloegr, 
Oed Crift 1134, bu farw Harri Frenin yn Ffraioc ac y gwogethpwyd Y ítyffan. 
eì Mai yn frenin yn ei le, a bu llonyddwch y flwyddyn honno yng Nghymru. 
Oed Crift 1135, y Brenin Yftyffan a ddanfones at Ruffydd ab Rhys i orcby- 


myn iddaw ddyfod attaw yn ddiodor i atteb cwynion a roefid arnaw gên y. .— 


Ffrancod, a Gruffydd heb wybod achaws cwyn a gynhullowdd ei wŷr, ac ym- 
loyddu, ac yn gyfnerth idlaw' daeth Cadwaladr ac Owain meibion Gruffydd 
ab Cynan, a myned yn ddifyfyd yn evbyn ci elynion yng Ngheredigiawn,, a lladd 
aneirif o'r Ffrancod a'r Saefon, a thorri ceítyll iddynt, a dwyn yíbai) &wr hyd 
nas gellid bwyd ac ymborth iddynt ymgynnal yn ci erbyn ef, ec attynt y 
daeth Hywel ab Meredydd a Rhys ab Madawc ab Idnerth a Llu Mawr, yna ydd 
aeth Gruffydd i Aberyítwyth ac a dorres y Cafell yn garnedd, a gwedi hynny 
lladdafant y Ffrancod a'r Saeíon a gadwent Geredigiawn a Dyfed, a'u gyrru ar 
ffo dros for i Loegr, a dodi'r Cymry 3 ddoded allan o'u Tiroedd gan y Dieithr- 
aid yn ol yn eu Trefydd a'u Tiroedd, a'r Ffancod a'r Saeíon ar cu ffo rhag 
Gruffydd ab Rhys gerllaw Glynn Nedd, y daeth meibion Caragawc ab Icftin ya 





BRUT IEUAN BRECHFA, 
orefgyn ei gyfoeth ; dyna ‘r achos y mae 'r Brattaniaid yn dywedyd mae eiddo 
bwynt llawer o dir y Werddon ys dragywyddol o hynny allan, yng nghyfyiched 


hynn o amfer bu farw Groffydd ab Cynan, goreu o dywyíogion Gwynedd o bil 
Rhodri Mawr, ac ar'ei ol y bu Owain ei fab yn dywyíawg Gwynedd, 


— 


Ld 


558 BRUT Ŷ SAESON. 


wyntev ŷ docth Stevyn konítabyl y dref a Robert vab Martyn. a meibion Genli, 
a William vab. .,. a holl flandryílieit a normanieit ac ey marchogeon byt yn 


_ aber dysi ac ymlad yn wychyr kalet. ac yn diffyvyt y foes y flandryíwyr, 2 


llas llâwer onadunt. ercill a lo(gat? ereill a las traet ev meirch ac adalpwyt. 
ercill a vodas. creill a dychwelaffant yn glaf adref. Agwedŷ goruot armadut 
y doeth Owein a Chatwaladyr adref ac aneiryf o garcharoreon ac anreithicr 
a llurogev ac arvev a gwifgoed mawrweirthawc gantunt y byvryt lawen. 
Pan oyd crift. m. c.xxxvi y bu varw Grufud ap Rys arglwid deheubarth. A 
Grufud ap Kynan tywyffauc gwyned gwedy llawer o weithredoed da. Yny 











BRUT Y TYWYSOGION. 


eu herbyn, acsu lladdawdd dros dair mil o naddynt, a gyrru ffo ar eill 
ychydic o'r Saeíon o ddianghafant i wlad Gwyr Ile y cawfant nawdd y Ceftyll a 
& wnaethai Harri Bwrnwnt ytio. 

Gwedi adynaill ei dirbedd.fe wnaeth Groffydd ab Rhys Wledd anrhydeddu 
yn Yftrad Tywi ; lle y gwahoddes efe attaw bawb a ddeuant ym heddwth o 
Wynedd, a Phowys, a Deheubarth, a Morganwg, a'r Mers, a pharettor pod 
moethus o fwydydd a diodydd, a phob ymryfon Doethineb, a phob diddanwch 
Cerdd arweft a cherdd dannau, a chroefawi prydyddion, a cherddorion i 
chynpsl pob chwareuon hud a lledrith, a phob arddangos, a phob campss 
gwrolion, ac i'r wledd honno y daeth Gruffydd ab Cynan a'i feibion, a awt: 
o'r Pendefigion ym mhob Ardal yng Nghymru, a chynnel y Wledd dr 
ddeugain niwamewd ; ac yna gollwng pswb tua 'u cartrefi, a dodi rhoddion 
anrbydeddus i a'u dirperynt o Feirdd, a Cherddorion, a Doethion, a Champufion 
o bob rhyw. 

Gwedi 'r Wledd bonno fe ymroddes Gruffydd ab Rhys i i alw attaw y Gwjt 
Doethion a'r Yfgolheigion, a myned yn eu cynghor, a dodi Trefn a Chyfnith 
ar bawb ofewn ei gyfoeth, a threfnu Llys ym mhob Cantref, a Rbaglys yn 
mhob Cwmmwd, a'r un peth a wnaeth Gruffydd ab Cynau yng Ngwynedd, 2 
drwg y bu gan y Ffrancod a'r Saeíon weled y pethau hymny, a dodi cwyn yn 
erbyn y ddau Dywyfawg at y Brenin Yftyffan a “wnaethant, ac am nas gwyddii 
Yflyffan a fai oreu ni ddodes ef atteb i'r cwyneu. 

Oed Crift 1136, bu farw Gruffydd ab Rhys y gwrolaf, a'r doethaf, a'r tr: 
garoccaf, a'r haelionuíaf, a'r cyfiawnaf, o'r holl Dywyfogion, a mawr y but 
galar o'i farw, a Rhys ci fab a gymerth ei Je, ai fam ef oedd Gwenllian merch 
Gruffydd ab Cynan. 

Yr un flwyddyn bu farw Gruffydd ab Cynan Tywyíawg Gwynedd wel 
goreígyt o honaw Wynedd tros chwech a deugain o flwynyddoedd, a galaru 
pawb yng Ngwynedd ar ei ôl, can ni chaffad er yn hir o ameíerau cyn 0% 
efci gyftal o 'Dywylawg yn y wlad honno e'i Genedl, íef Gwebelyth Rhoda 


Mawr, ‘ 
\ 





7” -tw “a = 


" gawfant nt fuddugoliaeth anrbydeddus arnynt. 


BRUT Y SARSON, 559 
viwydyn honno y doeth meibion Grufud eflweith y keredigion ac y llofgaffant. 
caftell yítratmevric. a chaftell yftevyn. achaftel] fire Humfray a chaervyrdyn. 

Anno. m. c.xxxvii. Ac yna y doeth yr amherodres y daryftwg lloigyr y Henri 
mab hi or amherawdyr. canys merch oed hi y Heori vrenhin kyntaf vab Willam 
beftart. Ac yny viwydyn honno y bu diffic ar yr heul. xii. kl’, o ebrill. 
~ Pan oyd oet crift. m. c.xxxviii. y llas Kynwric ap Owein y gan wyr Madoc 
ap Moredud. Ac ybu varw Wallter vab Richart y gwr a feilawd gyntaf manachloc 
tyndyrn. Pan oyd oet crift. m. c.xxxix. y bu varw Madoc ap Idnerth. ac y 
llas Moredud ap Howel y gan meibion Bledyn ap Gwynn, Pan cyd oet crif. 
—————— — —— — — ln. - 

BRUT Y TYWYSOGION., 

Oed Crift 1137, Owain ab Gruffydd ab Cynan, a elwir Owain Gwynedd, 
a ddechreuawdd rioli Gwynedd, ac efe a ddug gyrch yn erbyn y Ffrancod a 'r, 
Saefon yng Ngheredigiawn a Dyfed, ac a domes Geftyll Yftrad-Meuryg, a 
Chaâell Pont Ystyffau a wnathai 'r Brenin, a Chaftell Caerfyrddin, a lofgi 'r 
Dref aì byfbeiliaw, a dwyn anrhaith ddirfawr ganthaw i Wynedd, 

Oed Crift 1138, y llas Cynfrig ab Owain Gwynedd, gan Fadawc ab Maredydd 





ab Bleddyn ab Cynfyn. 


Yn yr un fiwyddyn y bu ymryfon rwng y Brenin Yftyffan a'r Tywyíogion 
Seiínig, a'r Brenin a ddug warchae ar Gaer Lyncol lle yddoeddynt y Tywyfí- 
ogion yn cu llawn gynghyd, yna Rhobert Coníyl a ddug Lu Mawr o'r Cymry 
yn erbyn y Brenin yn gyfnerth iddei chwaer Mawd yr honn. oed briawd ac ym- 
mherawdr yr Almaen, a chydac ef Rhanwlff Iarll Caerllïon a la o wyr thyf- 
oniawc a Thegeingl, a Gilbert larll y Clâr a llu mawr o Wyr Dyfed, a llawer 
o Bendefigion Ffrancod a Sacfon, a gwarchae ar y Brenin, a'i dda), a'i ddodi 
yng Ngharcbar, a goreu am wroldeb y gwelwyd y Cymry; ac yn yr ymladdfa 
yno y cymmerth Iorwerth ab Owain ab Caradawc y blaen ar Iarll y Clâr, a 
digiaw 'n fawr ei )id â wnaeth yr latll, ac efe 'n gweled Iorwerth wrtho i hunan 
yn ymyl afon yn pyígotts, fe aeth attaw ac a roddesiddaw Foncluft, gan ei 
alw yn Gymro gwladaidd na wyddai fonheddigeiddrwydd, yoa Iorwerth a 
darawawdd yr larll ai ddwrn oni bu farw, a phan glybuwyd hynny yng 
Nghymru myned a wnai 'r Cymry yn erbyn Caftell meibion Ychtryd, (lle ydd 
oedd yr Iarlles wedi ffoi o Gastell Caerfyrddin,) a gyrru ffo ar y Caftellwyr, a hwy 
ai yíbeiliafant ac a'i Wofgafent ; ynas y dug Owain ab Gruffydd holl Geredigiawn 
y danaw, ac a fynnes Gêd gantbynt. 
— cmw—gygyg gd ————————— 

, BRUT IEUAN BRECKFA. | 

Mil a deugain a chant y lladdwyd Hywel ab Meredydd ab Rh ydderch, arglwydd 
y Cantref Bychan, o dwyll a brad Saefon Dyfed, a chyn y bu hir y daeth 
meibion Owain Gwynedd'i Aberteifi yn erbyn y Ffrancod a Saefon Dyfed, ac â 


I 


560 | ”. BRUT Y SAESON; 


mn.c.xl. y llas Howel ap Moredud ap Ryderch er cantref bychan drwy dl 
Ac y llas Rysap Howel. Pan oyd oet crift. m.c.xli. y las Howel ap Moreiel 
ap Bledyn. ygan yr eidaw ehvn. yn ymryfon hagen yllas Howcl a Chadopu 
meibion Madoc ap Idnérth. 

Pan cyd oet crift, ma.c.xlii. y delihis Robert iarll caerloyw Stephyn vrenin 
' yn)incol. ii. ki. ap. Ac y llas Annaravt vab Grafad gobeith acheden; 
deheubarth y gan wyr Catwaladyr. A gorthrwm oed gan Owein y vraut hyn 
canys merch Catwaladyr arodeilìt ydaw. ac yr hynny Howel ac Owein a cm 
yan Catwaladyr o karedigion ay gaitel! yn aberyítwyth alofgas. ac y docth Mia 
iarll henford megys, karw ay varchogion gyt ac ef. ac y llas o ergyt íacth. 4 
gwedy alltudav Catwaladyr oe gyuoeth ef adoeth a llynghes ganthaw y ax 
menei or gwydyl. Occer vab Occer a mab Turkyll. a mab Cherulf. Ac ynor 














BRUT Y TYWYSOGION. 


Oed Crife 1140, y Nas Hywel ab Meredydd ab Rhydderch, Arglwydd j 
Cantref Bychan, gan y Ffrancod, ac yng nghylch yr un flwyddyn y llss Hysd 
ab Meredydd ab Bleddyn gan ei gehedl ei hun, ac y bu ymryíon rwng Hyvd 
a Chadwgawn meibion Madawc ab ldnerth, ac y lladdafant y nsill y tall. 

Oed Crift Y142, y bu ymryfon rwng Anarawd ab Gruffydd ab Rhys 2 Chi- 
waìudr ab Graffydd ab Cynan, Anarawd oedd briawd a merch Cadwaladr, x 
efe a fynnal gyfnefthu Rhys ab Gruffydd ei frawd, ac ni fynnai Gadwmu 
bynny; a ffeiriau digofus a fo ryngthynt oni wanes Gadwaladr Amarawd yn € 
gis ag y du farw, a phan glybu Owain y Tywyfawc hynny, myned yn ei dds: 


Hu mawr hyd yng Neheredigion a gyrru ffo ar Gadwaladr dros y mor if 


Werddon, a dwyn Aberyftwyth ai ho)l diroedd ; eithr Cadwaladr a ddug gydx | 


efo'r Werddon Lu dfrfawr hyd yn Arfon, a dodi Cad ar Faes yn «byn 
Owain, 4c ynteu a gynnullawdd ei wŷr, eithr Hywef ab Gruffydd ab Cynr, 
yn gweled eí frodyr ar ddarpar ymladd, a aeth ryngddynt, ac a weithiswid 
arnynt yn y cyfryw fodd onid ymheddychafant, a phan welei 'r Gwyddyl hynrr, 
ac na chant ythail, dal Cadwaladr, ac nis gollyngynt yn rydd oni thalawdd d 
iddynt ddwyfll o wartheg, a gwedi :caet hynny yn heddwch hwy a ddygafat 
lawer yn anrhaith, ŷna myned yn eu herbyn a wnai Owain, a'u lladd, a dwys 
oll a feddynt o'r gwartheg a phob peth arall. 

Oed Crift 1143, diffeithiawdd Rhanwîff Iarll Caerllion Faelienydd ac aì dug 
y danaw, aca wnaeth Gaftell Elfael a Chaftell Colunwy, 


- " ware au ee = 





BRUT IEUAN BRECHFA. 


Agos i'r un amfer fe ennillodd Gmfludd ab Rhys gaftell Caerfyrddin, a chaf | 
Lianftyphan, ac a waethodd y Ifrancod yn afrifed, a gwedi hynny efe ai feibion 


8 cnnìllafant gaífell Gwys a chaítell Cynfael, 





BRUT Y SAESON. 561 
kymodat rwg Oweyn a Chatwaladyr. A drwc oed gany Gwydyl hynny canys 
eed amot ydunt dwy vil o vorkev yr dyvot gytac cf. A gwedy nas gavíiant: 
wynt adalyaflant llawcr ac a dugaflant gantnnt yn attauel cy da. Agwedy 


klywetoOwecyn bynny. ymlad ac wynt a osuc allad llawer adalyereill. Ac 


ayeill s dicngys yn waradwydus hyt yn dulyn.. Yn y vlwydyn honno yd acth 
pererinion o gymre tua chaeruííalem ac y bodaflant yn y mor. Ac yr 
atkyweirawt Hugyn vab Randwlf cafell kymaron. a maelenyd. a chaítell 
coluowy. Ac eluay] sgavas y freinc ac ay daryíflwngaíïant bi. Ac y bu varw 
Innocent bab. ii. kl. apl. Anno. ili? y delibis ír Hywe Mortymer Rys ap 
Howel ac y llas rei oy wyr. ac ereill adaìywyt. Ac y diffeithwyt aberteiui ygan 
Howel ap Owein. a Chynan y vraut. ac y goresgynnaflant caftell caer vyrdyn, 
ac edeiliat caftell mab Vchtryt. Anno. vo. y bu varw Sullien vab Richemart 
mab maeth eglwys lan padasn. ar kyviawnaf or kymre. x. kl.'o&ob' Ac y 











BRUF Y TYWYSOGION. 


Oed Cri 1144, y diffeithwyd Aberteifi a Cheredigiawn, ac y laddwyd 
Hawer o'r Ffrancod a'r Saefon, ac ddynillwyd y wlad honno gan Hywel a 
Chynan meibion Owain Gwynedd. 

Oed Criít 1145, y cyweiriawdd Iarll y Clâr Gaftel) Caerfyrddin a Chaftel} 
Meibion Uchtryd. | 

Yr un flwyddyn y bu farw Salien ab Rhyddmarch mab maeth Eglwys 
Llanbadarn Fawr, doethaf ei gynghor a dwyfolaf ei ddyíg o'r holl Eg- 
lwyfwyr ym mhlwyf Dewi; a diflinaf ei waith tra fu byw er attal drwg a 
chreulonder. 

Yn yr un flwyddyn y dynilles Rys ab Gruffydd a Chadell ei frawd Gaftell 
Dioefwr, a Chaftell Caerfyrddig, ac ni lladdai amgen nag a gaffai yn arfawc 
yn ei erbyn. Gwedi hynny ynnillawdd ef Gafiell Llanftyffan ac a laddes lu 
mawr o'r Ffrancod, a'r Saefon, a'r Fflandryfiaid a ddaethant yn ei erbyn... Yna 
mewn llawn ddigofaint y gelynion a gynnullaíant lu dirfawr ac ymoflawd ar y 
Caítell yn dra ffyrnig, ond Meredydd ab Gruffydd, gwr doeth o cbalonawg a'u 
gytrawdd ys eu gwrthol gan eu lladd ym doft, oni osfu azpynt ymollwng o'r 
Gwarcbau. 

Yn un flwyddyn y dug Owain Gwynedd Gaftell yr Wyddgrug ac a laddes 
juoedd dirfawr o'r Saeíon a fynnynt ei gynnal ai amddiffyn, ac efe ai torres i'r 
Mawr, lle nis gallai neb cyn no hynny ei ynnill, 

Ynghylch hyan oamfer ydd aeth llawer o Saeíon, a niferoedd : mawrion o'r 
Cymry ym mhererindawd i Gaer y Salem oni weled diffyg yn fawr o íod 
bebdJynt. 

Cylch yr un amfer y dodes Robert. Confyì fodd i wyr ieuainc ddyígu creffteu 
a chelfyddydey, ac a ddug Athrawon o Ffrainc, a chyn no hynny crefitws p-b 

4C 


- 


562 - BRUT Y SAESON. 


las Meuric ap Madoc ap Ririt. a Moredud ap Madoc ap Idnerth. y gan Hyv 
Mortimer. Yny vlwydyn honno y cavas Cadell vab Grufud caftell dinwiley: 
yr hwn a adeilawd Gilbert ierll. A chaftell caer vyrdyn drwy Howel ap Oven 
ar gwyr a oed yngarchar gyt acef. Ac odyna y doeth Cadell ay vrodyr More 
a Rys y gaftell llan yftipban ac ymlad yn gadarn ac wynt a llad llawer oc & 
gelynneon a brathu ereill. Yn lleigys gwedy hynny y freinc ar flandryífeitz 
ev tywyffogeon meibion Gerald. a William or hay adoethant ym diffymt y 
ymlad arvn caftell hwnhw. Aphan welas Moredud ap Grufud bynny s cd 
wercheitwat ar y caftell kyt bei mab o oetrau annoc y wyr y ymlad yn wn 
aoruc. Agwedy gwelet or freinc pat oed namyn nyver bychan yny caftell: 
bwrw yígolyon amgy'ch y gaer aorugant. aphan oedynt yn agos ar bylcher:j 
byrywt wynt yr klawd. ac y llas ercilt val ydoed ev tyghetvenev. ac ereill o 
kymhell ar fo. Yn diwed. y viwydyn y bu varw Run ap Owein gorev gwy 
. darperor kymre a theckaf. Ac y cat caftell yr wydgruc ac y torrat yn yfíc. x 
y llas llawer or caftellwyr ac ereill adalpwyt yn garcharoreon. Agwedy mai 
i Owein hynny hof oed gantaw achyvodi Ilywenyd yndaw ac ymadaw 37 hol 
dolur ay driftwch am y vab. Anno. vi9, yd aeth Lewys brenhin frêix z 
amherawdyr yr almaen. a ieirll a baroniet lluoffogrwyd y Garuíalem. Yy 
vlwidyn yd aeth Cadell ap Grufud ay vrodyr Moreduda Rys am ben cafell y 
wis. ac anvon yn ol Howel ap Owein yn borth ydunt. A gwedy klywet o Willm 
vap Geralt ay vrodyr hynny: anvon y wahawd Howel a orugant o barthrtj 








qs p 





— EÍ ÌA 
BRUT Y TYWYSOGION, 


Gwr iddaw ei hunan yng Ngbymru namyn y creffteu breiniawl ; fef Gofaniaeth 
íaerniaeth, ac yfgolheigiaeth y rhaî bynny. 

Oed Crift 1146, ynnilled Caftell Gwys gan.Gadella Rhys, a Meredydi, 
meibion Gruffydd ab Rhys ab Tewdwr, a Hywel ab Owain Gwynedd yn 
gyfnerth iddynt, ac 'efe a wnaeth Beiriannau c cyrfin a dorrai muriau mew 
modd rhyfeddawl, ac a fwriai gerrig mawrion i'r Caftell ac o hynny ei ynnill. 

Yr un flwyddyn y diffeithiwyd cyfoeth Cadwaladr ab Gruffydd gnn ei neieint 
ac aethant am beno Caftell Cynfael a-gedwid tros Gadwaladr gan Ferfyn Abs 
y Ty Gwynn ar Daf yr hwn ai amdiffynawdd yn wrol, ac ni chaider 0 
gwerth na gwobr ganthaw ollwng y Caftell iddynt, achaws hynny maen ï 
Caftell oni thorrwyd ef i'r llawr, a lladd y Gwŷr oll ac oedd ynddaw namyn 
Merfyn, a hwnnw nileddynt gan mai mab maeth Eglwys ydoedd, eithr 4 
ellwng ar ddiang, yna diffeithiaw tirpedd rhai a fynnynt eu gwrthladd, a dwyî 
yfbail fawr. 

_ Yr un flwyddyn y bu farw Rhobert Confyl Tywyfawg Morganwg ac Iarll Ca 
Ìoyw, Gwr yn bennaf o neb a gynhelis Ryfel yn erbyn y Brenin Yflyffant, 3 
diffeithiaw ei diroedd, fal nas cafas y Brenin nemmawr o Lonyddwch genthiw. 

Yr un flwyddyn y bu farw Uchtryd Eícob Llan Daf, gwr mawg ci ddyig ai 


HRUT Y SAESON; 868 


brenhin ac adaw llawer o da idav yr dyvot yn borth ydunt. ac yntey adoeth ae 
a ymdiffynnâwt y caftell oy north ef. Ni bu bell gvedy bynny yny tyvawt 


tervyfc rwg meibion Owein Howela Chynan. a Chadwaladyr eu bewithyr . 


braut evtat. Odena y doeth Howel a Chynan byt yn meirionnyd y daryítwg y 
wat ydunt. ac y guftell kynvayl a adeiliaffey Catwaladyr. ac a oed yngeidwadayth 
Morvran abbat y ty gwyn. Ac ymlad ar caftell allad rei abrathu ereill. a dianc 
ereill yn vew o getmeithas. Yn y vlwydyn honnoy bu varw Robert iarll y gwr 
auu yn kynnal ryvel yn erbyn Stephyen vrenhin. xii. mlyned. Anno. vii. y bu 
vatw Vchdryt efcob llandaf gwr da fanteid. ac y rodatynyle Nichol vab 
Gourgant yn eítob; ac ybu varw Bernsrd eícob mynyw gwr da íanteid ac y 
bu efcob, xxxiii, Ac yny le yntev.y doeth Dauid ap Gerald archdiagon 
keredigion. Acy bu varw Robert eícob Henford gwr da kredyfus a da wrth 
tlodeon. Ac yny le yntev y kyffegrwyt Gilbert abat caer loyw. acyny vlwydyn 
honno y bu maruolaeth mawr yngymre. Anno. viii. y gwnaeth Owein ap 
Grufud ap Kynan brenhin gwyned caftell yn Ial. ac y gwnaeth Catawaladyr ap 
Grufud caftell llanryftut ac a rodes y ran o keredigion y Cadwgon y vab. Yn 
diwed y vlwydyn yd adeilawd Madoc ap Moredud caftell Croefofwallt. Ac a rodes 
yw neynt. Oweih. a Meuric meibion Grufud y ran o kyveilyauc. Anno. ixo. 








- 


BRUT Y TYWYSOGION. 


ddwyfoldeb, efe a wnaeth Drefn ar y Suliau a'r Gwyliau, a Gwyliau Mab Sant, 
a'u cynnal yn olychwydawl lle nas gwnelid hynny o fodd ac arfer ; ac yn ei le ef. 
y gwnaed Nicolas ab Gwrgant yn efcob yn ei loef. 

Oed Crift 1147, y bu farwolaethau mawrion - yng Nghymru; achaws haint, 
a bu farw Berned Efcob Dewi, a Dafydd fab Gerallt a wnaed yn Efcob yn ei le. 

Yr un flwyddyn y bu ymryíoneu rhwng wyrion Iefin ab Gwrgana Wiliam 
ab Rhobert Confyl, ond heddychwyd rhyngthynt drwy athrywyndeb Nicolas 
Efcob Teilaw, ac y doded braint ffair a marchnad ym mhob Arglwyddiaeth ; 
ac nas gellid caeth o Gymro Dyledawg hyd nas proâd arnaw gwyn galanas, 
gwedi hynny ymlonyddu a wnaethant y Cymry, a llawer a ddaethant wedi 
hynny o Drefn i Forganwg i wladychu achaws diogelwch a gaid yno rhag 
anghyfraith y Ffrancod yn Nyfed, a Cheredigiawn, a mannau eraill. 

Oed Crift 1148, gwnaethpwyd Caftell Llan Rhyítyd gan Gadwaladr ab 
Gruffydd, ac y dodes y Caftell a chyfoeth attaw i Gadwgawn ei fab, ac ni whai 
hwnnw a fai iawn yn ei wlâd, achaws ydd aetbant ei wyref at Hywel ab Owain 
Gwynedd a damunaw arnaw gymeryd eu blaen, ac y rhoddent gyfoeth Cad- 
waladr ar ellwng iddaw, a bu fal hynny, 

Oed Crift 1149, cyweiriawdd Cadell ab Gruffydd ab Rhys Gaftell Caer- 
fyrddin yn drachadarn, wedi hynny myned yn erbyn Cedweli a. diffeithiaw 'r 
wlâd, a dwyn yíbailfawr; yna ymgyfunaw Gwyr ac ymgais ai boars Meredydd; 

4C2 


vo 


S64 BRUT Y SAESON. | 

Cadell ap Grafud a atkyweriawt ketweli. Yny vlwydyn honno y delhiis Owein 
brenhin Gwyned Kyeaa y vab, Ac y delhiis Howel ap Owein. Catwaladyr y 
kevynderw ac aduc y gyvoeth ay gafiell iarnaw. Ac y doeth Cadell a Moredud 


a Bys meibìon Grufud ac ev ituoed y keredigion byt ya Ayron. Ac y daeth 


Madoc vab Moredud brenhin Powys yn merth y Rendwif iarll Caer. yn erbyn 
Owein Gwyned. Ac y llas llawer ocev gwyt yn konfylit. agymu ereill ar fo. 
Anao dym. M.Coi. Cadell, Moredud. a Rys meibion Grufad aganattaffant 
keredigïon y Howel ap Owein dieithyr cafteli pengwern. cefteld lan ryftut a 
gavas o hir ymlad ac alas y csfiellwyr oll. Ac yr atkyweiriawt Cadell ay vrodyr 
eaftell yfi'meuric. Ac val yd oed Cadell yn mynychu hely bevnyd y doeth gwyr 
Dynbych ay guraw yn yflic ay adaw yn lle marw. Ycbydic gwedy bynny y 








BRUT Y TYWYSOGION. 

a Rhys, amyned yng Ngheredigiawn, ac ynnill y Wlâd is Aeron a'r holl 
diroedd a feddai Hywel ab Owain, a gwedi goffawd hir a blin am Gaftell Llan 
Rhyftyd ei ynaill a Hadd yr holl Gaftellwyr ynddaw; ac yna ynnill Caftell 
Yftrad Meuryg ai gyweiriaw a dodi Caítellwyr ynddaw, ac yna ymchwelyd 
i Yítrad Tywi a chanddyat yfbail fawr dros benn yn ydoedd, a gwartheg, a 
daoedd eraill. 

Oed Crift 1150, Cadell ab Gruffydd, ac ynteu yn hely yn Nyfed, a rhaì o 
Saefor Gwyr yn gwybod yr smfer y byddai yno, dodaíant Gynllwyn er ci ladd, 
& gwedi dyfod arnaw, a gyrru ffe ar ei gyfeillion, rhuthrafaat yn ei erbyn, cithr 
eíe yn wc glew a chadarn a ymddifíynawdd ei orfaf ac a laddawdu rai o'i elynion, 
a gyrru ffo ar y Ucill, eithr efe a gafas glwyf trwm, a nychu 'n flin o'i achaws 
yn hir o amfer, a phan welaffant bynny ei frodyr Meredydd a Rhys, cyrchu 
Gwyr a'u ìluoedd, a galw-am y cynllwynwyr, a phan nas cânt, ymollawd ar y 
wiad ai diffeithiaw, a thorri Caftell Abes Llychwyr yn garnedd, a llofgi Caftell 
Lian Rhidian, a dwyn yfbail fawr ganthynt i Gaftell Dinefwr, a chedatnhâu 'r 
Caftell hynny, a dodi Caftellwyr ffyddlon a gwybodus ynddaw, 

Ynghylch yr un amfer daeth Rhanwlff Iarll Caerllion a Llu dirfawr o Saeíon 
& Ffrancod i Wynedd, ac Owain ab Groffydd yn ei erbyn a Mu o'r ffyddloniaid, 
ac yn gyfnerth i'r farll Madawe ab Meredydd Tywyfawg Powys, a bu Cad ar 
faes, ac yng Ngwaith Cwníyllt y gorfu Owain ar ei elynion, a'u lladd yn aruthr- 
awl, â gyrru ffo ar y rhaî a weddilliwyd, 





BRUT IEUAN BRECHPA. 


Mil a dog a deogsio a chant, aoth meibion Gruffydd ab Rhys i Geredigion ac a 
ennilìafapt y wlad oddiar Hywel ab Owain Gwynedd, ac a orefgynafant geftyll 
Y@rad Meuryg, a Llanrhyítyd, ac au gwnaethant yn gedyrn, ac a ddodafant 
ynddyut wyr dewifol am galondid gwrol a gwybodau rhyfel, a chwedi hynny 


BRUT Y SARSON. 665 


cavas Moredud ap Grufud a Rys y vrant Gohyrac alofgaffant cafell aber- 
llychwr, ac a adeiliafant caítell dinwyleyr, Ac id adeiliaud Howel ap Owein 
caftell vab Gumffrei yn dyffryn oalettwuyr. Anno i. Oweia ap Grufud a 
yípeiliaud Cuneda y nei. a Chatwallawn y vraut oy lygeit ay geilliey rac bot 
etived ydunt. A Madoc ap Moreduda Jadawt y Stephen vab Baldwyn. Ac yt 
alltudwit Catwaladgr o von ygan Owciu y vraut. Ac y bu varw Symeoa 
archdiagon kelynnawc. gwr da enrydedus. Anno. iiO, y cavas Moredud ap 
Grufuda Rys y vraut caftell penwedic, a chaftell dynbych o vrat nos yr hws 
arodeilyt y gadw y Willam vab Gerald. A chaítell aber avyn agafsant aliad 
llawer alloígi adyvot ac anreith dirvaur adref. Âc y decth Rys ap Grafud a 
marchoclu mawr ganthaw aca diffeithawt caftell yítrat kyngen. Ac odyna y 








BRUT Y TYWYSOGION. 


Cylch yr un amíer y mynnes Nicolas ab Gwrgan, Efcob Teilaw, adgyweiriaw 
nawdd yr Eglwyfi a dorred cr yn amfer Ieítin ab Gwrgan, ac y doded yn gywair 
eu nawdd cyffefin i Eglwyfi Llan Daf, a Llan Carfan, a Lian Illdud, a Llan 
Doche, a Llan Ffagan, a Chaer Llion, a Chaer Went, ac i'r Eglwyfi eraill her- 
wydd a fn gynt; ac y deddfwyd Nawdd a weddai i'r Mynacblogydd newyddion, 
hyd onid aeth Rhan fawr o Blwyf Teilaw yn Nawdd yr Eglwyfi, ac y bu achaws 
hynny lonyddwch ym Morganwg yn amgen usc un mana arall yng Nghymru, 
a gwedi bynny adgyweiriwyd yr Eglwyâ a fwrieâd i lawr, ac y gwaned 
newyddion lle nad oedd o'r blaen, a€ e byany gwell yn trim eu tiroedd, ac nid 
cyftal yn rhyfel, Gwyc Morganwg a Gwent. 

Oed Crift 1151, y tynoes Owain Gwynedd lygaid Cunedda fab Cadwalìawn, 
ei Nai fab ei frawd, ac ai dyípaddawdd, a chylch yr un amíer y torres Gad 
waladr ab Gruffydd ab Cygan y Carchar ai doded ynddaw gan Hywel ab Owain 
ei Nai, a myned i Fôn, ac efe a ddug rann fawr o'r ynys y danaw, eithr Owaia 
ei Frawd wedi clywed hynmy a gynhullawdd lu yn ei erbyn, a chan fyeed i 
Fôn efc ai gyrrawdd ar ffo, ac a ddug yn ôl yr Ynys iddaw ei hun, 

Cylch yr un amfer yr aeth Meredydd a Rhŷs, meibion Gruffydd ab Rhys, 


yn erbyn Cafteli Penwedic, ac ai ynnilafent oddiar Hywel ab Owain wedi . 


cynnal y gwarchae yn hir ac yn flin, gwedi hynny ynnillaíant Gaftell Tiabych — 


yn ddifyfyd, ac a laddafant y Caftellwyr, canys i'r Caftell hwnnw y floefynt 
yrhai a gynilwynafant er Madd Cadell ab Gruffydd eu brawd. A phethau ‘a 








BRUT IEUAN BRECHFA. 
ennillaffaut gaftell Llychwr yng Ngwyr ac ai torrafant, a gwedi hynny ennillaf- 
ant gaítell Penwedic yng Ngheredigion. 

O lyfr lean Brechfa, gan Rhys Tbomas 4rgrafydd, o'r Bont Fasa ym 
Morganwg, 1780. 


566 " BRur Y SAEEON: 
diffeithawt yr eil weith kyveiliawc. Yny vlwydyn honn y bu varw Dauid breh- 
hin yígottieit. ac y doeth Henri twyflauc y dir lloygyr. Ac y bu varw Randwif 
iarll caer lleon. ac ydaeth Cadell ap Grufud y perindawt ac y rodes mediant yv 
vrodyr Moredud a Rys yny deîey drachevyn. Anno. iii. y bu varw Stephvyn 
brenhin lloygyr y gwr ay kynhelis drwy ehwired ac nyt trwy etholediaeth. ac 
yny ol yntev ydoeth eilweith Henri mab Geffrei plawntegenet iarll peytw a 
gato ampherodes rvueyn a oed vérch y Henri vrenhin vab Willam baftart. dc a 
gymyrth Elianor brenhines freinc attaw âc a gynheliis y dyrnas yn gadatn. Ynŷ 
vlwydyn honno y bu varw. Grufud ap Gwynn. Anno. ili. y bu varw 
Moredud ap Grufad ap Bys o keredigion ac yftrattywra dyvet. ac y bu varw 
Geffrei eícob llandaf. ac y bu varw Roger iarll henford. Anno. v°. y kiglev 
Rys ap Grufud bot Owein Gwyned y ewithyr yn dyvot allu maur ganthaw y 
keredigion. ac ydoeth yntev yny erbyn byt yn aber dyvi y ymlad ac ef. ac y 
gwnaeth yno fos a chaftell.. Yny vlwydyn honno y gwnaeth Madoc ap Moredud 
tywyíauc powys caftell yngereinawn kyverbyn kymher. ac y diengys Meuric 








BRUT Y TYWYSOGION, 


myned fal bynn fe ddanfones Rhys at Forgan ab Caradawc ab leftin el gefnder, 
(canys Gwladys ferch Gruffydd ab Rhys ab Tewdwr oedd Gwraig Caradawc, a 
Mam Morgan.) ac erchi cyfnerth ganthaw ac y gyrrynt y Ffrancod a'r Saefon 
o bob Gwlad yng Nghymru, a danfon yr un neges at Fadawc ab Metedydd 
Tywyfawg Powys, ac nis caffai hynny ar Jaw un o naddynt; yna ydd aeth 
Rhys i Gyfeiliawc ac ai diffeithiawdd yn flin, edwyn yfbail drom oddìyno; a 
Meredydd a ddug ei Lu yn erbyn Morgan ab Caradawc i Forganwg, ac ymoffawd 
am ei Gaftell yn Aberafan, ai faluriaw, a dwyn yfbail fawr; eithr Morgan ai 
Wyr a ffoafant, ac a ddodafant eu hunain au Gwŷr yn nawdd yr Eglwyfi'a'r 
Monacblogydd, ac yn nawdd Wiliam ab Rhobet Tywyfawg Morganwg. 

Ynghylch hynn. o amfer bu farw Einion Mebydd Celynoc Fawr,.doethaf o 
. yígolheigion Gwynedd ; efe a gynghorai ddoethineb,.a chyfiawnder, a thru- 
garedd, ond bychan y caffai o'i gynghor yn y Wlâd honno. 

Oed Crift 1152, bu farw Rhanwlff Iarll Caerllïon, gelyn cadarnaf Owain 
Tywyíawg Gwynedd, 

Yn yr un flwyddyn y gwnaethpwyd Galffrai ab Arthur (offeiriad Teulu 
. Wiliam ab Rhobert) yn Eícob, eithr cyn ei fyned yn ei Anfawdd efe a fu farw 
yn ei Dy yn Llan Daf, ac a cladded yn yr Eglwys yno. Gwr ydoedd ni chaid 
ei ail am ddyíg a gwybodau, a phob campau dwyfawl. Mab Maeth oedd ef i 
Uchtryd Archefcob Llan Daf, a nai mab brawd iddaw, ac am ei ddyfg a'i 
wybodau y doded arnaw Febyddiaeth yn Eglwys Tcilaw yn Llan Daf lle y bu 
ef yn Athraw llawer o yfgolheigion a phendefigion. 

Oed Crift 1154, bu farw y Brenin Yftyffan, a Hari ei gefnder a wnaed yn 
frenin yn ci le, a elwir Harri yr ail. 


BRUT Y SAESON. ' 567 
nei Madoc o garchar. Ac y kyffegrwit eglwys veir yn meÌvot. Ao y bu 
varw Terdelach brenhin Connach. Anno. vio, yduc Henri vrenhin y lu 
hyt yn morva kaer lleon ac yno goffot y bebyllêv. ac yny erbyn yntev 
ydoeth Owein Gwyned ay ju hyt yn.dinas baflig. ac yno meffurav lle 
eaftell a dyrchavel klodiev mawr. * gwedy klywet or brenhin dynny anvon 
tywyflogyon ierll a barwnieit a llu mawr gantunt hyt yno, Ac yn ev herbyn y 
doeth Dauid ap Owein ac ev hymlit hyt yn traeth caer gan ev llad yn oleuurud. 
A gwedy gwelet or brenhin hynny kynullav y lu ygyt a oruc a mynet ar hyt y 
tracth hyt yn rudelan, ac ydaeth Owein y tal llwyn pennant y veffurav caftell. 
ac odyna gwneithur codiant yr brenhin ay wyr. ac odyna ydaeth Madoc ty. 
wyflauc powys a thalm o ju y brephin-gyt ac ef ar lopgbev byt yn aber menei. 
ac yno cyrchu mon ac yípeiliaw eglwys veir. ac eglwys pedyr. A hynny a 
dangoffas duw ydunt. trannoeth y doeth ieigtyt mon y ymlad ac wynt. ac y foas 
y freinc ac y llas llawer onadunt, ac ereill a vodas. ac ychydic obreid adienghis 
yr lloghev. ac yna llas Henri vab y Henri vrenhin a thywyffogyon. y llonghev oll. 
ac yna yr hedychwt rwng y brenbin ac Owein, Ac y cavas Catwaladyr y dir. 
ac ydaeth y brenhin y loegyr. ac y cavas Ior, Goch ap Moredud caftell Ial ac 
ay lloígas. Anno. vii9. y llas Morgant ab Owein o dwyll y gan wyr Iuor ap 
Meuric. ac y kymyrth Ior. y vraut caerllion a holl tir Owein yon eidaw chvn. 
——_——_—_—_—_—_——————_—_————— a EY 

BRUT Y TYWYSOGION, 


Pan oedd Yftyffan yn Frenin fe ddaeth gydag ef laweroedd o'r Fflandryfiaid 
i Ynys Prydain, a'r rhai hynny ai carent, ac efe a ddodai lawer o roddion ac 
anrhydedd iddynt, canys goreuon-o'i Bleidyddion oeddynt, a gwedi dyfod 
Harri 'r ail pi chaent aros yn Lloegr, achaws hynny daeth niferoedd mwrion 
o honynt i Gymru, a llawer o'r Saeíon a gerynt Yftyffan, a'r dieithraid hynn 
a aethant yn wyr damdwng i Bendefigion y Ffrancod yng Ngheredigiawn a 
Dyfed. 

Ocd Crift 1156, annogawdd Cadwaladr ab Gruffydd a Madawc ab Meredydd 
y Brenin Harri i ddiffeithiaw Gwynedd, a phan wybu Owain y Tywyfawg hynny, 
ymluyddu yn ei erbyn, ac yng Ngwaith Coed Eulo y llas y Saeíon mal eu 
lleibiaw, a gorfu Owain arwynt yt anrbydeddus, lle nid oedd o wyr ganthaw 
namyn un ym mhen pob deg o Wyr Harri, a thra bu hynny ar waith y dug 
Jorwersh ab Meredydd Gaftell Iâl gan ei falariaw, yna 'r Brenin a ymheddyches 
a'r Tywyfawg, ac y. cafas Gadwaladr ei gyfoeth, 

Yn yr un flwyddyn y llas Gwrgan ab Rhys ab Ieftin gwr dyfgediccaf o 
Brydydd a gaid yn ei amíer y gan Ifor ab Meuryg o Sainghenydd, a Morgan 
ab Owain ab Caradawc a fynnai ddial hynny, a myned am benn Ifor ai ladd a 
dwyn ei dirioedd, a'u rhoddi yng Ngyfoeth Iorwerth ab Owain ei frawd Ar- 
glwydd Caerllion ar Wyfg. 

Oed Criít 1157, ymheddychawdd Rhys ab Gruffydd a'r Brenin Harri, a'r 
Brenin ni chadwai 'r heddwcb, eithr danfon Iarll y Clar i ddiffeithiaw Tiroedd 


568 BRUT Y SAESON. 


ac y kynheliis Rys ap Grufud ryvel s brenhin lloegyr gwedy hedychu hol? 
tywyíïogyon kymmry ac ef. ac a berys y holl deheubarth navdaw hyt yn diffei- 
thwch tywy. Agwedy klywet or brenhin hynny. anvon kennadev attaw y erchi 
ydaw dyvot yv lys kyn dygyvor kymre a lloegyr a freinc am y ben. ac yny 
gynghor y cavas kyrchu y llysa hedychu st brenhin a oruc. Ac yna y rodes y 
brenhin ydaw y cantref mawr achantrefoed ereill ymplith kyuoethev barwnyeit 
ereill. rac torrïac ef rac llaw. Ac y kymmyrth Rys hynny ay gynnal yn hedwch 
canyso dwyll y gwnaethpwyt ac ef hynny. Yn hynny y doeth Rog’ iarll Clar 
oed wr Kadarn a chwannavc y gyuoethev yn gymre. ac erwynneit yr brephin 
caffel goreígyn ar y kymmre. ac y cavas. Ac y doeth y keredigion a hedychu a 
Rys. a gwedy hynny ef a doeth hyt yn yftrat meuric ac yítoriaw y caflell. a 
ehaftel! hwnfrev ar dyvi. achaftell dinwrth. a chafteli llan ryftud. a oyd cidav 
WallV Clifford. achaftel) llan ymdyvri. ac a berys kyrchu anraith o gyvoeth 
Rys. Ac y perys Rys menegi hynny yr brenhin. ac id erchis y brenhin gwneith” 
iawn y Rys ac nys gwnay. Agwedy gwelet o Rys nachaffei dym : ef a orefgyn- 
pavt hol} keítyll keredigion or a gadarnhaaffey ierl) abarwnyeit yno. ac ay 
hanreithiawt. Agvedy klywet or brenhin hynny. ydoeth yr eilweith y deheubarth 
kymre a chymryt gwy@lon ygan Rys ap Grufad adychwelut y loygyr. ac yn lle 
ydaeth drwy vor. Anno. viìi9. y gorefígynnws Rys holl gettyl} dyvet or 
awnaethaííey y freincac ay llofgas. ac adoeth amben keervyrdyn. Agwedy 
k)ywet o Reinallt vab Henri vrenhin hynny kynullaw a orucattaw y freinga fayíon 
. ar fiandryfwyr ar kymre ydyuot amben Rys. Ac yna ykiliawd Rys ay wyr ar 





BRUT Y TYWYSOGION. 


Rhys, ac ef a Jaddwyd !tawer o'r Cymry ac yfbeiliaw eu dâoedd ; yna ydd aeth 
Rhys am benn Caftell Llanymddyfri ac ai ynnillas. ac Einion ab Anarawd nai 
Rhys a ynnilles Gaítell Wmffrai ac a laddawdd y Caftellwyr, ac a ddug oddiyno 
yíbail fawr yn feirch, acarfau, a pheirianau maenus Yna daeth Rhys i Ger- 
edigiawn, ac a ddiffeithiawdd holl diroedd y Ffrancod a'r Saefon, ac a dorrawdd 
eu hol! Geftyll yn falur, aca ddug yr holl wlad y danaw a dyfod a wnaeth y 
Brenih yn ei erbyn, eithr gweled Cenedl y Cymry yn amnifeiriaw yn ddirfawr 
o bobman at Rys, efe a ddangofes ammodau heddwch, a Rhys a ymwyftlawdd 
a'r Brenin er cynnal heddwch, a dodi gwyftlon a wnaeth Rhys, a dodi Ceftyll 
yng ogwyftl i Rys a wnaeth y Brenin, ac efe yn myned i orefgyn y Ceftyll 
hynny y caftellwyr nis gellyngynt iddaw, yna cynnull ei luoedd a wnaeth Rhys 
a diffeithiaw Dyfed, ac efe a dorres y Ceítyll yn garneddau. Yna daeth Rhein- 
allt mab y Brenin i Gymru, a chan addaw Deheubarth i Owain Gwynedd efe 
a gafas ei gyfnerth, a Chadwaladr brawd Owein, a Hywel a Chynan ei feibion, 
a ddaetbant a'u Ìluoedd yn erbyn Rhys, eithr efc a droes oddiar eu ffordd, a 
galw attaw ei liioedd ymbarottoi yn erbyn ei elynion, a phan wybuant bynny 
ymchwelyd i Wynedd, 


BRUT Y SARSON. | 569 


eidunt hyt yn mynyd kynen rychtir mein. Agwedy dynot Reinallt ay iarll 
bruftev a iarll clara deu iarll ereilla Chatwaladyr ap Grufud. a Howel. a 
Chynan. meibion Owein a lluoed mavr ganthunt hyt yn Dynwylleir. a meffuraw 


caftell yno, A gwedy na chafsant dim ywrth Rys yd aythant adref yn llaw wac. , 
Agwedy klyweto Rys hynny: ellwng a oruc ynteŵ ywyradref. Anno.Ìx9,y . 


bu varw Madoc ap Moredud tywyífavc powys. ac y clathbwyt y eglwys tyfiliav 

yn meivot, Ac yn lleigys gwedy bynny y llas Llywelyn y vab yn hwn yd oed 
gobeith holl powys. Ac y dalpwyt Cadwallawn ap Madoc ap Idnerth ygan 
Einaun Clut y vraut. ac y rodes yntev yngharchar Owein ap Grufud. ac y rodes 
yntev ef yr freinc. ac y dienghis yntev ohyt nos ogyghor ywyr ay vrodyr maeth,” 
Anno. Mo.c.lx. gwedy marw Adrian y barnwit y goruddedigaeth o freinc a 
lloegyr y Alexander ac y dyrchafwyt yn bap. Anno. ic. y,bu varw Agharat 
wreic Grufud. Ac y bu varw Meuric efcob bangor. ac y cavas Howel 'ap 

Ieuaf caftell walwern yngkyueiliawc drwy dwyll. ac am hynny y kymyrth Owein 
ap Grufud triftwch yndaw am varw y vam. hyt naallei dim y digrifhau., 

Agwedy mynet hynny heibiaw y doeth Owein ay Ju hyt yn llandynnan yn 
Arwyftli a chynullav anreith dirvaur. ac y doeth gwyl ar arwiftli i gyt ev harglw yd 
Howel ap Ieuaf ac ymlit yr anreith hyt yngordwr hafren. ac yna ymchwelud o 
Owein attadunt ac ev hymlit ac ev llad obreid y dienghis ev traen yn vew. Ac 
yna y doeth gogonyant mewn Owein ac yr atkyweiriawt y gaítell drachevyn. 
Anno. iio, y keffegrwyd Thomas Chaunfeler eil Henri vrenhin vn archefgob 











BRUT Y TYWYSOGION. | 


| Oed Crift 1159, bu farw Madawc ab Meredydd ab Bleddyn Tywyíawg Powys, 
ac y rhanned ei gyfoeth rwng ei feibion, ac yng nghylch yr un amfer y daliwyd 
Cadwallawn ab Madawc ab Idnerth gan Owain Gwynedd, yr hwn ai dodes yng 
Ngharchar y Brenin yn Llundain. 

Oed Crift 1160, bu ymladd a diffeithiaw cydtiroedd rhwng Owain ab Madawc 
Arglwydd Cyfeiliawc a Hywel ab Cadwgawn Arglwydd Cyfoeth Elyftan 
Glodrydd, heb nemmawr ynnill a gorfod i'r un na 'r llall. 

Oed Crift 1161, adnewyddwyd Braint ar a lafuriai Dir a Daear ym Morgan- 
wg, ac yn cbrwydd wedi hynny y doded yr un Drefn ysg Ngwynedd a De- 
heubarth a Phowys, ac efe a gaid ar y Brenin ei nawdd ar bawb a wnaent 
bynny fal nas diffeithid y Tiroedd Ydardd yn rhyfel. 

. Oed Crift 1162, daeth Harri Frenin yn erbyn Rhys ab Gruffydd, a Rhys yn 
ei crbyn yntau, a dodi Cad ar Faes o'r ddau du, eithr Gwŷr da Gwlad Brech- 
einiawc a drywynafant rwng Rhys a'r Brenin a dodi Gwyftlon o Du Rhys Einion 
ab Anarawd ei naì, a nai arall iddaw Cadwgawn ab Meredydd ab Gruffydd, 
a'r Brenin â ymwyftlesi Rys y Cantref mawr a Dinefwr, eithr Neiaint Rhys a 


laddwyd, yna gorcígyn y Cantref mawr a Chaftell Dinefwr heb a ddodai 'n el 


AD 


“570 BRUT Y SAESON. 


ygkeint. Ac y torrat caftell Carrecgova,y gan Owein ap Grufud ac Owein ap 
Madoc. a Moredud a Howel. Ac ydaeth Henri vrenhin allu dirvaur ganthaw y 
deheubarth kymre hyt ympencadeir. ac a gymyrth gwiftlon gan Rys ap Grufud 
aca dychwelavd y loegyr drachevyn. Yny vlwydyn, honno y llas Eynon ap 
Anaraut ygan wt idaw ehyn Wallt' ap Llywarch yny gwyíc. Ac y llas Cadwgon 
ap Moredud y gan Walt’ vab Richard, Ac y kymyrth Rysap Grufud y cantref 
mavr ar tir yn dinefwr yn eidaw ehvn. Ac y bu varw Kediyor vab Daniel 
archdiagon keredigion. Ac y bu varw Henri'vab Arthen yr yfgolheic gorev or 
kymre or aoed yn unoes ac ef. Anno. iio, y gwelas Rys ap Grufud nat yttoed 
y brenhin yn kwpplau y edewyt. ac na allei bychedockau val ydoed. rac tlodi, 
ef a gymyrth tir Rog’ iarl] clara hynny oannoc Eynio' y neiac a oed tywyffauc 
llu idaw ac ajas. Ac a orefg gynayt holl keredigiayn yr eilweith. ac a lofgas 
caíte]l ab’ reidaul a chaftell mabwynnyaun. ac a anreithayt y flandryíwyr yn 


. vynych gan ev lladac eylloígi. Ac yn lle gwedy hynny y kytdyhunavt y 


kymrg, a gwrthot kethiwet y freing arnadunt. Anno. iiii9, y diffeithawd 
Dauid ap Owein tegegyl ac aduc y gwyr acey holl allu gyt ac ef y dyffryn 
kl wjt. A gwedy klywet or brenhin hynny ef adoeth yno a mynnaffu gwneithur 
caftell yno. ac y gymmyrth gwyftlon ac ydaeth hyt yn rudelan. ac yno y by 
tri diev yn meffurav caftell ac a dychwelawt y loegyr. Ac eilweith y doeth a 
dethol ymlad wyr o loegyr. a normnadi. aflandrys. ac angiw, a gafgwyn. a 


LD PA '——— “. ——————b ———— 








-@ 


BRUT Y TYWYSOGION. 


erbyn a wnaeth Rhys, a myned yn erbyn Rhoffer Dacr Iarll Caerloyw a laddafai 
ei Neiaint a ddodai 'r Brenin yn nawdd y Rhoffer hwnnw, a Rhys a ddynnilles 
Gaftell Aber Rheidiawl a'r Ceftyll eraill o eiddaw 'r Jarll yng Ngberedigiawn, 
au Maluriaw; gwedi bynny ynnill Caítell Aberteifia dwyn y Wlad y danaw, 
a myned yn erbyn y Fflandrifiaid au lladd, a llofgi a feddynt, a dwyn yfbail 
ddirfawr a'u Gwjad, 

Oed Criít 1163, daeth Brenin Lloegr a Llu dirfawr ì Gymru, a Rhys ab 
Gruffydd ag Owain Gwynedd a aethant yn gydgyfnerth yn ei erbyn, a bu 
Gwaith Berwyn, lle gyrrw yd ffo. ar y Brenin, ac yn ei ddig ai lid achaws hy nny 
efc a dynpayydd lygaid y gwyfilon a gawfai er amfefoedd yn ol gan Rys ag 
Owain, fef oeddynt meibion Rhys, Cynwrig a Meredydd ; a Meibion Owain 
Gwynedd, Rhys a Chadwallawn, a dallu hefyd trichant o'r Cymry a ddaliwyd 
yn Rhyfel, a hynn a wyaeth y Brenin ai law ei hin, 

Oed Crjft 1164, daeth Harri Frenin eilwaith yn erbyn y Cymry, a gwedi 
dyfod hyd yng Nghaerllion gawr, a chlywed bod Rhys ab Gruffy ‘dd ac Owain 
Gwynedd yn ymlnyddu 'n gadarn yn ei erby! n ey dial aw naeth ef a'u meibion, 
efe a ddymchweles yn'ei ol i Lundain. 

Gwedi hynny ydd aeth Rhys ab Gruffydd yn erbym Cilgeran ai ynnill, a 
dwyn yfbail, a diffeithiaw tiroedd ‘ei gefnder Rhobert ab Neft ferch Rhys ab 


BRUT Y SAESON, | 571 


bhrydyn. hyt yn croes Ofwallt. Âc yny erbyn yntev y doeth Owein a, Chat- 
waladyr meibion Grufud ap Cynan a Ili gwyned. a Rys ap Grufud o deheubarth; 

ac Oweiri kyueiliauc. a Iorwettli cach. a meibion Madoc ap Moredud a holl 
powys. a deu vab Madoc ap Idenerth ac eu holl ìlubed hyt yn Edeirnon. Ac 
yno meffuraw caftell yh Corvayn. Agwedy klyweét or brehlrin hynny. dic uu 
ganthaw. a dyuot ay lu amber coêt aber keiriauc ay lad hyt ŷ llawt. Ac y 
doeth ychydic or kymre hel wybot yw tywylfogyori ac ymlad yn wraul allad 
llawer or rei gortv oboptu. Ac odena ydut y brenhih y lu. hyt ŷn mynyd berwym 
ac yna pebyllu adyuot glaw arnadunt yny uu veiriw llawef onadunt rei o annwyt 
ereill o newyn. Ac yno y cavas yny gyghor dychwelut y loegyr. apheri dallu ŷ 
gwyftlon a oed ygkarchar ganthaw y kytit. nyt amgen. dêu vab Owein vrephin: 
Catwallawn. a Kynwric a Moredud. meibion Rys. a_llawer or rei ereill. o lit 
wrth y kymre. Eilweith y cavis yny gyghor dyvdt hyt yngkaet lleon ac yno 
kyweiriav y caftell yny delei llynghes o Dulyn. at o Iwerdon attaw: Ac ny bu 
digaun ganthav hynny hamŷn anvon drachevyri y gyrchu niver avei uuy. at 
ydaeth yntev y loegyr drachevyn. Yny vlwydyn Honno y cavas Rys ap Grufud 
Abertelvi ac a lofges y caftell ac ay drylliaut ac a duc anreith diruawr odyno. ac 
a achubaud caftell kilgairan ac adelhiis Robt vab Stephvyn ac a dodes yngharchar. 
Yny vlwydyn honno ydaeth govent gyntaf yftrat lur. ac y bu varw Llywelyn ap 
Owein. Anno. vo, ydoeth y freinc o benvro ar flandryfwyr y ymlad a chaftell 
kylgerran ac y llas llawer onadunt adychweldt adref yri llaw wae: Ar eil weith 
ydoethant ac ny dygrytihoas dim ydunt. Yhy vlwydyn honno y diftrywiave 
Owein ab Grufud dinafbaffig. ac yd alltudwit Diermid vab Mwrchad oy vren- 
binyaeth. ac y doeth yntev hyt yn normandi y gwyndv vrth brerhin lloegyr ac y 











BRUT Y TŶWYSOGION. 


Tewdwrt a Gerallt Rhaglofydd Caftell Penfro, a'i ddodai ŷntau yng Ngharchar, 
a rhoi rhoddion anrhydeddas i'r Caftellwyr, ac yn erbyn Rhys daeth Llu mawr 
o'r Fflandryfiaid a Saefon Dyfed Hyd yng Nghil Geran, ac ymoffawd am benn 
y Caftell, a Rhys a'i gwrthladdawdd ac a laddes lawer o honynt, a gyrru ffo 
ar y llaill. 

Yng nghylcli yr un amiíer y dug Owain Gwynedd Gaftell Bafing oddiar y 
Brenin, a lladd y Caftellwyr, a dodi Gwŷr ei hunan ynddaw, a'i gyweiriaw yn 
gadarn. 

Yn yr un Blwyddyn y dug Owain ab Madawc ab Meredydd; ac Owain ab 
Gruffydd ab Meredydd ei gefoderw holl! gyfoeth Iorwerth ab Owain, ac ai 
thanafant ryngthynt, achaws Hynny ydd aeth Owaih Gwynedd, a Rhys ab 
Gruffydd, yu eu herbyn, d'u gorfod, a rhannu goreuon ei gyfoeth ryngddynt ; 
eithr Owain Cyfeiliawc a gafa$ gyfnerth a Saefon, ac a lofgawdd Gaftell Caer« 


einiawn it llawr, ' 
4023 


572 ‘BRUT Y SAESON. 


ervynneit idaw y gyvanfodi yny gyuoeth drachevyn, Yny vlwydyn honno yd 
alltudwit Ior' coch oy dir yn mochnant y gan y deu Owein. ac a rannatïang 
rygthunt. Mochnant ewch rayadyr y Owein kyueiliauc, ac is rayadyr y Owein 
vachan, Anno. vio. y doeth Owein a Chatwaladyr, meibion Grufud owyned. 
a Rys ap Grufud odcheubarth a gyrru fo ar Owein kyneiliauc adwyn kereinavn 
yarnav. ay gorchymyn y Owein ap Madoc o walwern. Ni bu bell gwedy hynny 
yny doeth Owein kyueiliauc allu or freinc ganthav ac a dorraffânt cafell 
kereinavn ac ay’ llofgaffant. allad yr hol] caítellwyr. Yn diwed y viw rydyn honno 
y doeth Owein a Chatwaladyr tywyffogion gwyned a Rys ap C Grufud o deheubarth 
byt yn rudelan. ac yno ybuant tri mis yn adeiliat caftell gyedy torri y caftell y 
gafsant yno ay lloígi achaftell preftattvyn ac ymchwelut adref y ev gwlat yn 
hyyryt lawen. Anno. viio, ydoeth Fredric amheraudyr ruvein a llu mawr 
ganthaw hyt yn ruvein athorri eglwys pedyr agwneithur afrool mavr. ac y 
dieJys yr holl. kyuoethauc llad y tu yntev kynmwiaf. Ac y Nas nei y Wrgenev 
abat y gaa Kynan ap Owein. Anno. viii9, ydillyghwyt Robt ap Stephyn o 
garchar Rys. Ac y doeth Diermyt vab Mwrchath a marchauc Ju mavr ganthav 
hyt yn Iwerdon ac y )lochgarmon y doeth y dir ac ay goreígynnavt. ac yny 
.vÌwydyn honno y bu varw Robt iarll leiceftyr. ‘Anno. ixe. y llas Meuric ap 
Adam o buellt ygan Moredud pengoch y gevynderw o dwyll yny gvfc. Acy bu” 
varw Owejn ap Grufud ap Kynan tywyffaue gwyned gvedy llawer o goruodedig-. 
ketheu, Anno. dom. Mo.co.xx9, y lladaut Dauid ap Owein Howel y vraut 
yr hynaf, Anno. ic, y pymphet dyd gvedyr nodolie y llas Thomas archefcob 
keint yny eícopwifc wrth allor ydrindaud yny eglwys ehvn yngkeint achledyfeu 








BRUT Y TYWYSOGION. 


Oed Crift 1169, bu farw Owain Tywyfawg Gwynedd, gwedi gwladychu 
deuddegmlynedd ar hugaio, a gwedy hynny ydd aeth amryíon rhwng ei feibion 
am agai fyned yn ei le, cithr' Hywel ab Owain a gymmerth amew ^'r Llyw- 
. odraeth, canys bynaf pedd efe, ei fam oedd Pyfog merch Arglwydd urddafawl o's 
Werddon, a gwedi bod yngorefgynaeth y Dywyfogaeth dwy ffynedd yn heddwch 
bu farw ei chwegrwn, ac efe a aeth i'r Werddon i oreígyn y Cyfoeth a gawfai 
yn hawl cî fam ai wraig, canys unig ettifeddes ocdd hi, a thra bu efe yno, 
‘ Dafydd ab Owain ei Frawd a gynhullawdd genedl ei fam, fef oedd hi Crifians 
merch Gronwy ab Owain ab Ednywain, a chyda hynny daeth attaw lawer eraill 
ni charent Hywel, a phan weles efe gadernyd yn gyfmerth iddaw, cymmerth 
arnaw‘r Llywodraeth, a goreígyn Gwynedd, a Hywel yn clywed bynny, efe 
a ddaetb yn ebrwydd i Wynedd, ac a ddodes Gad ar faes yn erbyn ei frawd, 
cithy lawer mwy nifeiriawg Llu Dafydd nag un Hywel, a gwedi ymladd caled 
gyrrwyd ffo ar Hywel ai Wŷr, ac efc a glwyfwyd dan ei ais ym flin, eithr 
Rhirid ei frawd al dug i Long, ac' yna i'r Werddon Ue y bu Hywcl farw ac 
efe a roddes i Ririd eì frawd ei gyfoeth yno. 


BRUT Y SAESON, 573. 
ygan Richard Bryton* a Hugus normyrvilc. a William Tran. a Reinallt vab yr 
arth. o annoc Henri vrenhin lloegyr. am na adei idav trethu yr eglwiíev yn 
erbyn gvabard y tryded Alexander pab. A ŷna ygvetlev lyn. Ann’ millen’ 
centen' íeptuagen', Prim’ erat p'ma' corruit enfe Thomas. Yny vlwydyn honno 
y daeth Ric’ vab Gilbt Stragbow iarll amhwydic Iwérdon ac a_gymyrth merch 
Dienmit vrenhin yn wreic briaut idav. ac awnaeth ladva vaur yn dulyn. Ac 
. yn lleigys y bu varw Diermyt ac y glathpwit ef yn ferna. Ac y bu farw Robt 
ap Llywarch. ac y bu tervyfc rwg brenhin freinc abrenhin lloegyr am lad Thos 
'archefcob, canys rodaffei meichev y vrenhin freinc na chwyyit wrthaw. nyt 

amgen no Henri duc borgwyn a Theobaldu’ y vraut. Agwtdy klywct o 
Alexand pab anvon at brenhin freinc ar meichev, a gorchymyn ydunt kymhell 
brenhin lloegyr hyt yn ruvein ywneithur iawn am ry lad yr archefcob. Acatvdu 
o brenhin lloegyr hyt yn ruvein y efguffodi droftaw na allei dyvot yna. Yn 
hynny ydoeth Rys ab Grufud idariffwng Owein kyveiliavc y'dâv gin y verch 
ac agymyrth feith or gwiftlon ganthav. Yn hynhy ydoed ar y brenhin ofyn 
yígymunoliaeth o ruvein, Ac yd oed. yny vryt vynet ydatyftwog Iwerdon. Ac 
y doeth pavb oy dywyffogyon attav o loygyr achytrre.. Ac y doeth Rys y ym- 
bedychu ar brenhin ac yaeth yny êwyllys o trychan meirth. a.'iiìi9. mil o ychen | 
a. xiiii. o wyftlon ar hynny. Odyno yd aeth y Gaerllicn ar 'wyíc ac aduc 
ydinas yar Ior. ab Owein ap Caradoc ap Grafud. Am hynny ydaeth for. ay 
den vab Owein a Hywel. ev mam oed Angharat verch Vchrit efcob llandav. 
a Morgant ap Seiíyll ap Dyfynawal o Dudgu verch Oŵein chwaer yr dywededic 
Ior. o llawer gyt ac wynt a anreithiaffant ywlat ac a diftriwaffant ydref hyt y 
caftell. Ac y doeth y brenhin a llu maur ganthav y benvro. ac yno ef arodes 
y Rys keredigion. ac yftrattywi. ac arwiftli. ac alvael. Ar haf bwnnw Rysa 
atkyweiriavt caftell abteivi yr hwn adriftiwaffe gynt. pan deìhiis Robt. vab 
Stephyn o Neft verch Rys ap Teudwr, Ac of aberis kynnullav y méirch a 
edcvffyt yr brenhin ac adoeth y ymwelet ar brenhin hyt ŷm penvro. ac odeno 
yd aeth y brenhin byt yn mynyw y perindot ac arodas yn offrwg deu Canteloop 
o bali a dyrneit o aryant amgilch chweigeint. ac y gvahodes yr eícob'ef, ac y 





BRUT Y TYWYSOGION, 


Oed Crift 3172, aeth llawer o Bendefigion y Ffrancod a wìedychynt Forganwg, 
a Gwyr, a Dyfed, g Cheredigiawn, i'r Werddon, ac yn blaenu arnynt ydd oedd' 
Richart Iarll Yítrigyl, a lluoedd mawrion gyda nhwy, ac anffyddlonion. y Cymry 
gan weled llwyddiant Rhys ab Gruffydd a aethant gyda nhwy, a hwy ynnillaí- 
ant helsethled o'r Werddon, ac ai goreígynaíant, a hynn a fu ddaionus i Rys ab 
Gruffydd a Chenedl y Cymry yrf Neheubarth a Morganwg. | 

Yn nghyfle'r amferoedd hynny ymluyddes Owain Cyfeiliawe yn erbyn Rhys 
-ab Gruffydd, a Rbys a ddodes Gad ar faes yn ei erbyn, a myned hyd yng 


574 ÊhUT y 5AEbON. | 

kymyrth gvahaud ac-ychydic o niver ygytac ef. Ac yna y doeth Richard iarff 
oywerdon y ymgetmeithiaw ar brenhin : canys oy 'anuod y daeth y Iwerdbu. 
Agwedi bwit duw gwyl vihangel ar law mawr y doeth hyt yn penvro. Âc 
yno y doeth Rys a chwe meirch a phetwar vgein meirch. Ac o hynny ny 
chymyrth y brenhin namyn vn arbymthec arugeint. gan ev diolch y Rys yn 
vaur. Agwedy ev dyuot byt y ty gwin ygyt. ef a rodes y Rys Howel y vab 
auuaffey yngwyftyl yn hir yn lloegyr. Ac yípeit am y gwyftlon a oed yny vryt 
ev kymryt o newyd. ac am yteyrnget yny deÎei o Iwerdon. Ac yna y peris 
parattoy llynghes y vynet Iwerdon. a duw gwil Calixti pab yd ellynghaud y 
llu yr llogheu. Ac y doeth gwynt gwrpwith ac a yrawt y brenhin yr tir dra- 
chevyn. Agwedy ev dyvot Iwerdon y trigaffant yno y gayaf heb argywedu dim 
ar y gwidyl. Anno. ii9. y bu marvolayth maur ar lu y brenbin rei o newin. ereill 
a newyd bwydev. ereill o diffic na ellyt dwyn kyfnewidiev ar vor yh amfer 
gayaf. Ynyvlwydyn homno y bu varw Catwaladyr ap Grufud ab Kynan. Ac 
ydoeth ybrenhin yn wythnos y diodeifein hyt yn penvro ac ychydic o hiver gŷt 
ac ef. ac adaw y varwnicit ay varchogeon yn Iwerdon. Ahynny o achos ken- 
nadev y pab a rei brenhin freinc. Ac yno ybu duw pafch athrannoeth ac y 
cafas Rys ymdidan ac ef yn talacharn yn mynet ytu a lloegyr... Agwedy dyvot 
y loegyr o honaw anvon a oruc kennadev at Ior. ap Owein iierchi ydaw dyvot y 











BRUT Y TYWYSOGION, 


| NghyfeiliaWc lle gotfu ef ar Owain, a Rhys ni ddiffeithiai Diroedd Cenedl y 

Cymry, eithr dwyn Gwyfilon oddiar Owain, a gadael iddaw ei gyfoeth, a 
'dychwelyd i Yftrad Tywi. 

Ynghylch yr un amfer aeth Harti Frenin i'r Werddon, ac efe yng Nghaer 
Dydd, fe aeth Rhys heb nagwr na gwas gydag ef yno; ac yn arfoll ì'r Brenin 
erchi iddaw orchymyn a fai raid idddw o'i gyfoeth ef, a bu garedig hynn gan y 
Brenin, ac efe a gadarnhâawdd i Rys ei holl Diroedd, a Rys a roddes i'r Brenin 

| yn Offymmaeth iddaw ei hun ailuoedd bedwar cant o wartheg breifion, ac yd, 
a med, a bragawd, a ellid ei gael yn ei gyfoeth, ac a wnaeth Wledd ambydeddas 
i'r Brenin ai Wŷr Llys yn Aberteifi; ac yna ydd aeth y Brenin i'r Werddon, 
eithr daeth echryfaint ar ei wŷr, a bu farw llawer o honynt: achaws hynny 
gorfu ar y Brenin ymchwelyd ynei ôli Ynys Prydain, a Rhys ai arfolles yn 
anrhydeddus yn Aberteifi, ac a ddodes *iddaw roddion a weddai iddaw dr ei 
ffordd yn cyrehu Llundain. | U 

Yng nghylch yr un amferoedd, a'r Brenin ar ei fyned i'r Werddon, efe a 
Adug Gaerllion ar Wyfg oddiar Iorwerth ab Owain ab Caradawc ab Rbydderch 
ab Ieftin, ac a ddodes ei wyr ei hun yn y Caftell, eithr Iorwerth a alwes aftaw 
ei genedl, ac ymluyddu yn erbyn Gwŷr y Brenin, ac adynnill y dref a'r caflell, 
_ a danfon y Caftellwyr i'r Werddon at y Brenin: aphan ddacth y Brenin ar 
ymchwel o'r Werddon: efe a ddanfones at Iorwerth ab Owain attaw i'r Caftell 





BRUT Y SAESON. 97 


ymdidan ac ef ac y gadarnhau hedwch ryngthunt. Ac ydoeth Owein ap Ior. o 
arch y dat ydyuot gyt ac ef ylys ybrenhin. ac y doeth gwyr iarll bruftov o caer 
dyf ford y caftell newyd ar wyfg ac y lladaffant ef yn was ievanc klotvaur. A 
gwedy menegi hynny yw dat ac y Howel y vraut ac yr lleill a oed vn ac wynt. 
nyt ymdiredaffant yr brenin ohynny allan namyn gwneith' gwaethaf ac y gellynt 
ar gyvoeth ybrenhín olad allofgi ac anreithaw heb drugared, byt ynkaer low 
ahyt yn henford. Ac yna y gwnaeth ybrenhin Rys ap Grufud yn yftvs ar de- 
beubarth kymre. ac yntev aaeth yfreinc heb olud. Yn hynny mys auft ycavas 
Seiffill 4 Dyvynwal a Ieuan ap Seiffill ap Ririt. caftell Aber Gevenny odwyll 
ygan wyr y brenhin. © Anno, Ìii9. ybu yr bin decgaf yn amfer gayaf hyt difiev 
kyuarchavel ac yna y doeth taranev aglaw achenllyfc athorri bric y coet hyt 
ydaear, ac yífu o bryvet y deil yn llwyr hyt na alley y gwydvilot ymborth. ac y 
peryglavt llawer or bobyl ac or yfgrybyl. Yny vlwydyn honno y ganet Meuric 
ap Rys ap Grufud. a mab y verch Moredud y vraut. Ac ydaeth Henri ieuanc 
vab Henri brenbin lloegyr dros vor at y dat. agovyn yw dat peth awnay canys 
nat oed ydaw ymborth onyt agaffei gan ydat. Ac yd erchys y dat rodi ugeint 
pynt or monei hwnnw beunyd ydaw. Ac y dywat yntev na chiglev rodi lifrei 
y vab brenhin erioet ac nas mynnei yntev. Ac yny gyghor y cavas mynet 
ydinas twrws a chymryt areant yn echwyn gan y bwrdeiffieit ydref. Aphan 
giglev y brenhin bynny: gvaharth aoruc na rodyt ydaw vn geiniavc. ac anvon 
gwyr oy lys ehvn yw daly ay warchadw yny darffei ydaw kymryt kyghor am- 











- 


BRUT Y TYWYSOGION, 


Newydd ar Wyfg, a goffod ammodau heddwch iddaw, ac addaw gwared a 
diogelwch iddaw ddyfod attaw, a myned yn heddwch yn erbyn y Brenin a 
wnaeth Iorwerth, a danfon Owain ei fab ag anrhegion i'r Brenin o'r pethau a 
weddai iddaw yn ei gerdded; eithr goffawd ar Owain a wnaeth Gwŷr y 
Brenin aì ladd, a gwedi clywed o Iorwerth bynny nid elai at y Brenin, eithr 
ymliiyddu yn ei erbyn, a gyrru peb enaid o Sais o Wlad Gwent, a lJadd llaw- 
eroedd o honynt, a chan fyned tros Afon Gwy, diffeithiaw 'r Wlâd hyd Gaerloyw, 
a lladd a lofgi ffordd y cerddai, ac oddiyno byd yn Henffordd, un ei waith, un 
ei gerdded, a gwedi lloígi 'r Dref. honno ai hytbeiliaw; dychwelyd i Gaerllïon 
ar Wyfg a chadarnhau 'r Dref a'r Caftell, a dodi Caftellwyr ffyddlawn ynddaw, 
ac ynghyfle 'r amíer hynny y dug Sitfyllt ab Dyfnwal Gaftell Abergefeni, a 
Seifyllt at Rhirid a ddug Gaftell Cerrig Hywel, canys y Brenin a bieuffai ' r 
Ceftyll hynny, a lladdwyd y Caftellwyr, ac Iorwerth a ddodes ynddynt v Ww or ei 
genedl yn gaftellwvr ffyddlonion, a Hywel ab Iorwerth a ddug holl Went is 
Coed yn ewyllys Iorwerth ; ac a ddug yr hynaf o feibion dengwr ar hugain o 
nchelwyr y wlad yn wyftlon. 

Oed Crift 1173, y dodes Dafydd ab Owain Gwynedd ei holl frodyr yng 
pgharchar, eithr Maelgwn a gadwawdd Ynys Fon yn ei erbyn dros dair blynedd, 





276 BRUT Y SAESON, 


danaw. Acy perys yntev medwi y gweircheitweyt athra uuant yn kyfgu. 
ydaeth ymeith ac ychydic owyr. gyt ac ef hyt at brehin freinc y chwegrwn. Yo 
hynny yr anvones Rys ap Grufud Howe] y vab dros vor at Henri vrenhin yw 
waffneithu, ac y bu llawen ybrenhin wrthaw a diolch yn vaur y Rys y anvon yno. 
Yn hynny yd oed Henri ieuanc drwy nerth y chwegrwn a Theobaldus duc 
bwrgwyn a chygborwr flandrys yn ewyllyffu gwrthnebu y gyvoethev ydat. Duw 
m'chergwith. xv, kl, auft y doeth Ior. ap Owain amben Caerllion ac ymlad 
asdinas ynyw kavas. a daly gwyr y dinas yny gafas y gaítell.. Odeno ydaeth 
Howel ap Ior. g hyt nos y gaftell gwent. athrannoeth y daryítyngbavt y wlat 
idaw dieithyr ycaítell, ac agymyrth gwyítlon or rei goreu or wÌat. ac yna y 
gyrrawd Dauid ap Owein awyned Maelgwn y vraut hyt yn lwerdon ac agymyrth 
Mon y eidaw ehvn. Anno. iiii9, y bu varw Kynanap Owein. Ac y gwrth- 
Jadawt Dd. ap Owein y vrodyr ay gevynderiw o wyned ac ay kymyrth yn eidaw 
ehvn. Aca garcharawt Maelgwn y vrawt. Anno. v. peris Howel ap Ior. 
ogaerllion heb wybot yv dat daly Owein y gevynderw athynnv y lygeit ay 
geillev rac kaffel etived o honaw canys ef oed wir etived ar caerllion. Ac yn 
diffyvyt ydoeth y freinc ac alltudaw Ior. a Howel y vab odeno, Ac y tag- 
navedwyt rwg Henri vrenhin lloegyr a Henri ieuanc y vab gwedy diftrywiaw 
llawer o Normandi agwladoed ereill, Ac y delhiis Dauid ap Owein. Rodri y 
vraut dro dwill ac ay dodas mewn carchar kyfync a gevynne arnav. am geifiaw 
ran o dref y dat iganthaw. Ac yna y kymy rth Dd. ap Owein Emme chwaer yr 
brenhin yn briawt ody bygu caffel am hynny kynnal y gyvoeth yn hedwch. Ac 
yn hynny y dienghys Rodri o garchar y vrawt. achyn diwed y viwydyn ef aduc 
Mon iarnav a Gwyned cwch Conwy. Duw gwyl Iago apoftol ydaeth Rys ap 
Grufud y Gaerlow yr kwnfili aholl tywyífogeon kymre gyt ac ef or a uuaiei yn 
eibyn y brenhin. nyt amgen. Catwallawn ap Madoc y gevynderw o vaelenyd | 











BRUT Y TYWYSOGION. 


gwedi hynny aeth Dafydd a Llu cadarn yn ci erbyn ac ynnill yr Ynys, ac a. 
garcharawdd Maelgwp,: yn ebrwydd wedi hynny eíe a dorres ei garchar, ac _ 
a dorres garcharau ei genedl ai frodyr, a ffoi i Forganwg, rai o naddynt, 
ac eraill i'r Werddon. 

Oed Crift 1170, aeth llawer o Gymry Gwent a Morganwg i'r Werddon lle 
cawíant diroedd. A chylch yr un amfer daeth Iorwerth ab Owein Gwynedd i 
Gaerllïon ar Wyfg at Iorwerth ab Owain ab Caradawc yn ffo rhag Dafydd ab 
Owain ei frawd, yna danfones Dafydd at ei frawd ac addaw iddaw Diroedd a 
weddai iddaw o dodi Neiaint iddaw yng nghadwedigaeth Iorwerth ab Owain 
ab Caradawc yn W 'yílon er cadarnhau hynny. Gwedi hynny dychwelawdd 
Jorwetth i Wynedd, ac y cyfiawnhiawd Dafydd ab Owain ac ef yn hynny, a 
gwedi hynny ei yrru o'i wlad, a Iorwerth a ddodes y Gwyftlon yn Nawdd y 
Brenin, lle nas gallai Ddafydd eu Madd. 








BRUT Y SAESON. 577 


Fynion Clut y daw gan yverch o elvayl. Eynion ap Rys y dav gan y verch o 
gwerthrynnyon. Morgant y nei, ap Gwlad' y chwaer. tat Caradawc ap Ieítin 
owlat vorgant. Grufud y nei vap Nett ychwaer braut Iuor vachan,ap Meuric 
o femhenyd. Íor. ap Owein o gaerllion. a Seiífyìl ap Dyvynwal o went ewchaf 
abriodaffei Gwladus chwayr y Rys ap Grufud, Agwedy ev dyvot yno y bren- 
hin arodes hedwch ydunt. ac arodes Caerllion y lor. ap Owein. Ac y llas 
Seitill ap Dyvynwal o dwill yn gaftell ab’ gevcnni. ygan arglwyd brecheynave. 
Ac yltas Geffrei y vab a goreugwyr gwent. a Gwlad' y wreic adalpwyt. a Chat- 
waladyr y mab aias. Agwedyr lladua mordruan ahonno ny allawd kymro ym- 
diriet y dwyll y freinc ohynny allan. Cadell vab Grufud o orthrwm heint gwedy 
kymryt habit crevyd amdanaw yn yftrat flur y bu varwac yno y clathpwyt. Ac 
Richard abat clerval mewn manacbloc yn ymyl dinas ramfon y doeth nianach 
ay vrathu a chyllell ac or brath hwnnw y bu varw. Anno vi9. y bu varw Kynan 
abit y ty gwyn... A Dauid eícob mynvw. ac yny le yntev y doeth Perys. Ar 
nodolic hwnnw y gwnaeth Rys ap Grulud y wled vawr yngaftell ab’ teiui. y 
ymryíon pwy orev o gerd tant. nev gerd tavot dros wyueb kymre. a lloegyr. a 
yhrydyn. ac iwerdon. a pheri gwneith' dwy gadeir. vn yr gorev or telynoryon. 
arall yr gorev or beird. Ac or telynnoryon gorev oed gwas ieuanc or llys. or 
beird gorev oed rei gwyned. ar wled honno o gyboydwyt blwydyn kyn y 
wneith'. Yny vlwydyn honn y gwnaethpwyt kwnlìili yn Ilvndain am 
hanner y grawys y gadarnh«v kyfreithev yr eglwyíev. ac y tyfawd ymryfon y 
rwng archefcop keint. ac archefcop caer efrawc am eiítedvaev: yngwyd y car- 
dinaeliet o ruvein. kyrchu auruc archeícop keint lle delehe vot. Athrannoeth 
yd achubawt archefcob caer efrauc y lle hwnnw yngwyd y cardinaliet. ac y 
doeth nebvn or tu drachefyn idaw ay dynnv ef ay gadeir yny uu yn wyig y 
wegyl yr llaur, ay guraw a dwylaw ac a thrayt yn yfiic. abreid uu idaw diang 
ay eneit. Anno. vii9. yllas Einon clut. A Morgant ap Moredud alas hevyt. . 

















BRUT Y TYWYSOGION. 


Oed Crift 1177, ymheddychawdd Iorwerth ab Owain Arglwydd Caerllion 
a'r Brenin, ac a gafas ei diroedd yn rhydd, ac yng ngbylch yr un amfer y llus 
Seifylt ab Dyfnwal Arglwydd Gwent uwch Coed o dwyll Wiliam Brews Ar- 
glwydd Aberbodni, a chydag ef \ladd ei feibion, ai geraint, a thrugain a deg 
o'i genedl, a thynnu llygaid Hywel Pencarn adodi hynny ar Jorwerth ab Owain 
o Gauerllïon, fef y dianghes Iorwerth o'r Brad hynny, a thorri ffordd ai gleddyf 
drwy ganol y Cynllwynwyr. 

Yr un amfer y torres Rhodri ab Owain Gwynedd ei garchar ac a ddynnilles 
ynys Fôn. a pbawb yn ei gyfnerthu, achaws nid oedd a garai Ddafydd ab Owain, 
a Chadwaladr ab Owain a ddynnilles Nant Conwy a Rhyfoniawc, ac y' daeth' 
Maelgwn ab Owain yn ei olo'r Werddon, 

| 4 Ê 


580 BRUT Y SAESON. 


Grufŵd caftell yn ketweli. Ac y bu varw Wenllicnt verch Rys blodev gwraged 
kymre otegwch. Anno.i9. y bu varw Grufnd Maylor brenhin Powys yr haylaf 
or kymre. Ac y bu varw Gwion efcob bangor gwr mawr yyrefyd. Ac y bu diffic 
aryr heul. Ac y bu varw Baldewyn archefcop keint. Ac y llas Einion or posth 
y gau y vraut. Ac y cavas Rys ap Grufud caflell dyneinir. Ac y bu varw 
Owein ap Grufud yn yftratflur. Anno. ìiô. y dienzhis Maelgwn ap Rys o 
garchar arglwyd Brecheinoc.. Ac y cavas Rys ap Grufud caftell llanmadein. 
Ac.y bu varw Grufud vab Cadwgon. Anno. iii9, y dalpwyt Richard v enhin 
lloegyr yn dyvot o Gayrufalem ygan nebun iarll ac y rodat. yngkarchar yr am- 
herawdyr. yny oruu ar loegyr gwyítlaw kareglev y manachlogoed ar eglwyílev 
ac ev eurleítri yr yellwng or karchar. yny vlwydyn honno y daryftyngawd Rodri 
vab Owcyo ynys von. a bynny o nerth meibion Godrich. A chyn diwed y 
vlwydyn y gwrthladwyt ef or ynys y gan veibion Kynan. Ac y cavas gwyr 
Maelgwn vab Rys caftell yftratmevric. yn wrawl nos nodolic drwy ev peiriannev, 
Ac y cavas Howel feis vab Rys pennaeth deheubarth cattell gwys drwy dwyll, 
Ac adelhiis Phelip vab Gwis ay wreic ay deu vab, Agwedy gwsigaru a caftell 
kyt dyhunaw a oruc a Maelgwn y vraut y diítriwiaw caficH llannuhadein, Ag- 
wedy golïot net dyd. ydoeth y flandryfwyr yr dywededic caftell ac ymlad yn 
diobeith ac wynt a gwneith' lladva dirvaur onadunt. a chymhell ev gwyr ar ffo 

















GE——————— 


BRUT Y TYWYSOGION. 


‘a Lianyftyphan, ac a wnaeth Gaftell Cedweli yn deccaf a chadarnbaf o'r holl 

Geftyll, a gwedi bynny dynnilles ef Gafteli Dinefwr, yng nghylch yr un amfer 

y bu varw Owain ei fab a Gwenllian ei ferch, ac yng oghyfle'r un amfer 

bu varw Gruffydd Maelawr Arglwydd Maelawr, doethaf a haelaf o Bende figion 
ei Wlad. 

Yng nghylch yr un amfer dynnilles Rhys ab Gruffydd Gaítell Llanhuadain, ac 
a ddug y Wlad honno yn ei ewyllys. 

Oed Crift 1192, carcharawdd Rhys ab Gruffydd ei fab Maelgwn achaws 
gwallgof oedd arnaw, a chyn hir wedi hynny ef a dorres ei garchar ag a ddug 
Gaftell Y trad ag ai goreígynnawdd. A chylch yr un amfer y dug ei frawd Hywel 
ab Rhys Gafìell Gwys, ac a ddodes y Caftellwyr yng ngharchar, 

Yng nghylch yr un amfer y tynnwyd llygaid Howel a Madawc meibion 
Rhys gan eu brawd Anarawd, yna Maelgwn ac Anarawd a ddaliafant Rys eu 
TAd ac ai dodafant yng Ngharchar, eithr efe a ryddbiwyd gan ei Wyr, ac a 
ddug Gaftell Dinefwr oddiar Faelgwn ei fab, ag yng nghylch yr un amfer y 
gorefgyones Lywelyn ab Iorwerth ab Owain Gwynedd Dywyfogaeth Gwynedd, 
a difreiniaw ei ewythr Datydd ab Owain yr hwn nis carid achaws ei greulonder 
a'i atgairwydd yn lladd a thynny llygaid pob un nad elai yn eì ewyllys, yn ail 
i arfer y Saeíon. 


BRUT Y SAESON. 551 


Ac ymgynaulla a oruc y kymre am ben ydywededic caftell ac ydiftriwiwt. Ac 
y delhiis aranaut y deu vroder. Madoc. a Howel. ac ytynnawt ev Iivgeit. 
Anno. iiiio, y rodes Maelgwn vab Rys caftell yíîrat meuric yr hwn arodaflei Rys 
ap Grufud idaw. yntev ay rodes yv vraut dros y wyftlon. Ac y gwnaethpwyt 
yr eilweith caftell rayadyrgwy. Ac y dalptwyt Rys y gan y veibion ac y carch- 
arwyt a Howel feis o dwyll ar Maelgwn y vraut a ellyngawd Rys y dat o 
garchar. Ac y kymyrth meibion Catwallawn caftell de Nyner yr bwn aoed 
eidiaw Maelgwn a chaftell rayadyrgwy ac ay jlofgafant. Ac y doeth Richard 
vrenhin y loegyr o gaeruíalem.. Llywelyn ap lor. a deu vab Kynzn Rodri ac. 
Owein adugant kyvoeth Dauid ap Owein yarnaw onyt tri chaftel ay gymhell 
yntev ar fo.: Anno. v9. y doeth Roffer y mortimer allu ganthaw hyt yn Maylenyd 
ac y gwrthladwyt deu vab Catwallawn o gaítell kymaron. Ac y cafas deu vab 
Rys ap Grutud. Rys a Maredud. caflell dinefwr o dwyìl a chaftell y cantref 
bychan. a gwyr y wlat honno a gytíynawt ac wynt.ac y delbiisov tat wynt o 
dwill ac vn yítrat meuric y carcharwit wynt. Anno. vic. y bu varw efoop 
bangor. Ac kyavilant Rys ap Grufud llu amben caer merdyn ac ay lloígae ac 
ay ditfeithawd. Ac odyno ydoeth allu dirvaur amben caftel] Colvnwy. ac eiíìe 
wrthaw ac eu kymhell ev rodi. a gwedy y rodi y Uofyi ay diftriw a orugant. ac 
odena y bryffiaffant hyt yn radynor ac ay llolgatlant. ar dyd hwnnw y doeth 
' Rotïer Mortimer. a Hvgyn o fay, allu diruavr o wyr arvauc ymladgar yn êv 
bydincv ynbarawt y ymlad. Agwedy gvelet o Rys hynny: kyrcbu yelynyoa 
aoruc megys llew ac ev kymhell ar ffo ac ev hymlit yn wraul ac ev eythu gan ev 
llad yn olofrud. ac mi orfwifavd yny doeth hyt yn chaítell paen yn Eluacl ac yna 
eifte wrth y caftell a gwneithur ermygyon y ymlad ar caítell.. Ac y docth 
Willyam brewys ac y tagnavedwyt acef. Yny vlwydyn honno y doeth Henri 
archefcop keint v*.us holl loegyr a chynvllaw tywyflogeon kymre y dyvot ambcn 
caftell wenhwynwyn yny trallwng ac ymlad ac ef obop amiiw ymladdev. ac ry 
thygiawd ydunt dym. canys val y bwrieyn ermygyon y ben y caftell ydyuot y 
“mewn: pan deleint hyt y bylchev y bwrit wynt hyt yn waelawt clawd yny 
dorrynt eu mynyglev ereill boli. Ac or diwed wynt arodaffant y caftell gan ev 
gellwg yn ryd ar eidunt gantunt. a hynny a wnaethpwyt. Odena ydoeth Gwen- 
winwyn ay gynvileitva oy wyr ac eiftev wrth yr vn cabcll hwnnw. a chymhel ar 





M— edd 











BRUT Y TYWYSOGION, 


Oed Crift 1194, dodes Rhys ab Gruffydd ei feibion anffyddlon yng Ngharctar, 
ac y dug Gaftell Caerfyrddin ac ai maluriawdd i'r ddaear, gwedi hynny efe a 
ddynnilles Gaftell Clunwy gwedi hir amfer yn ei amoffawd, ac efe ai maluriawdd 
i'r ddaiar. Gwedi bynny ynnill Caftell Maefhyfaid, gwedi ymladd cadarn ai 
elynion, lle gorfu efe arnynt, gan eu lladd a gyrru ffo cywilyddus arnynt. Gwedy 
bynny y dug ef Gaftell Elfael oddiar Wiliam Brews, ac a ddacth yn ei ol i 
Y ftrad Tywi yn orfoleddus. 

Oed Crift 1196, bu varw Rhys ab Gruffydd, y gwrolaf, a'r doethaf, a'r 


582 BRUT Y SAESON, 


ycaítellwyr rodi y caftell gan ev gellwng yn ryd ar eiduríit gantunt. Ac y bu varw 
abat y trallwog. Anno. vii9. y bu maruolaeth maur yn gymre afreync. a 
hynny or tywyffogyon gorev. Ac y bu varwRys ab Grufud tywyflawc deheubarth 
kymre blodeu y marchogion ar gorev or auu o genedyl gymre er oet iiii. kl. maii. 
gwedy llawer o uudugolaythev, Agwedy marw Rys y gwledychawd yny le 
Grufud y vab. Ac yny erbyn y doeth Maelgwn y vraut sy wyr agwyr Gwen- 
wynwyn byt yn ab’ yítwyth ac adelhiis Grufud ac aladawt llawer oy wyr 
acharcharu ereill adaryítwng ydaw boll keredigiawn ai geítyll ac anven Grufud y 
garchar Gwenwynwyn. Ac yntev ay rodes yngkarchar íaefíon, ac adaryítyngws 
idaw holl Arwyitli. Ac y delhiis Uywelyn ap Ior, Dauid ap Owein. Yny 
vlwydyn honno gvedy kymryt babit krefyd amdanav ybu varw Owein kyveiliaue 
ac y clathpwyt yn yftratmarchell. Ac y bu varw Owein ap Grufud Maelor: 
Ac Owein or brithtir vab Howel ap Ieuaf. A Maelgwn ap Catwallawn o 
veilienyd. Yny vlwydyn honno y doeth Trahayrn vychan ovrecheinavc gwr da 
doeth kadarn. a nith verch chwaer y Rys ap Grufud yn wreic briawt y dadlev 
yr arglwyd William de breuía hyt yn llancors. ac y dalpwyt ef yn greulon ay 
rwymnhav yn gadarn achadwynev gerit y draet ay luígâw wrth y march kryfhaf 
” drwy holl yfirytoed Aberhodni hyt y crôgwyd. ac yno llad y ben ay grogi ger 
y draet. ac y clathpwytyn . .. .. Ac y dial y vraut ay vab ay wreic. pau yw 
yny ford greulon y divethawd y gwyrda gwirion hynny y torras Maelgwn vab 
Rys Aberteivi. . 





BRUT Y TYWYSOGION. 
haelionufaf, a'r clodforufaf o'r holl Dywyfogion; a Gruffydd ei fab a oreígynnes 


y Lywodraeth yn ei le. , 
Ac felly terfyna Brut y Tywyfogion. 
Yr banes ucbod a yfgrivenwyd o Lyvyr George Williams, Efy. o Aberpergwm, genyf 
ff Thomas Richards Curad Llangrallo, yn y fwyddyn 1764. 
A minnau lorwertb ab lorwerth ai byfgrïvenais o Lyvyr y Parcbedig Mr. Ricbards 


yn y flwyddyn 1790. 








BUCHEDD NEU HANES ge 
- GRUFUDD AB CYNAN!:!. 
—— 


Yn nyddieu Edwart vrenhin Lloegr a Therdellach vrenhin Ywerddon i ganet 
Gruffudd frenhin Gwynedd yn Iwerddon yn Ninas Dulyn ac yng Cwmwt Colom- 
kell i magwyt, y lle a elwir yng Gwyddeleg Surth Colomcell. a thair milldir 
yw hynny iwrth y lle yd oedd ei fam ai famfaeth. Ei dad oedd Cynan frenbin 
Gwynedd, ae fam oedd Raguel verch Awloedd frenin dinas Dulyn a phummet 
ran Iwerddon, ag wrth hynny bovheddiccaf gŵr oedd y Gruffudd hwnnw o 
frenhinawl genedl a llinyfoedd goruchel, megys i tyfta ach a bonedd ei rieni. 
Canys mab oedd Gruffudd i Gynan frenin mab Iago mab Idwal ab Elifed mab 
Meuric mab Idwal foel 2, mab Anarawt, mab Rhodri Mawr, mab Effyllt ferch 
Cynan o gaítell Tindaethwy, mab Idwal Dyre, mab Cadwaladr fendigaid mab. 
Cadwallawn mab Catvan ap Iago 3 ap Beli ap Rhun 4ap Maelgwn Gwynedd, 
- mabCafwallawn Lawhir, Mab Einiawn Yrth mab Cunedda frenhin, mab Edern, 
mab Padarn Peiffrudd, mab Tegit, mab Iago, mab Gwidawg, mab Cein, mab 
Gwrgein, mab Doli mab Gwrddoli, mab Dwfyn mab Gorddwfyn, mab An- 
werit, mab Onwedd mab Dwywng 5, mab Brychwein, mab Ywein, mab Afall- 
ach, mab Aflech mab Beli Mawr, &c. - 

Rhodri mawr oedd mab Merfyn frych mab Gwryat, mab Elidir, mabSanddef, 
mab Alcwn, mab Tagit, mab Gweir 6 mab Diwg, mab Llywarch Hen, mab 
Elidir Lydanwyn, mab Meirchiawn gul, mab Gorwft Lediwn, ab Cenau mab 
Coel Godebawc, mab Tegvan gloff, mab Deheweint 7, mab Urban, mab Gradd, 


——:————————————————————————  jÌ_——— 


TO hên Lysyr Sir Rich. Gwynn 
a Wydyr. Ex pervetufto Codice 
tranfeript. examinat ad Exemplar 
Plafwardenfe liad librym Guil. Owen, 
Arm. de Porkington, Mae Paladyr Ach 
Gruffudd yn ddiífygiol yma; cais yn 
Llyvyr Achau John Jones. 

Yr amryw ddarlleniadau yn cydgan- 
lyn a'r hanes hwn a dynwyd allan o 
Lyvyr y parchedig Richard Davis o 
Vanegor, yr hwna yfgrivenafai, yn y 
viwyudyn 1788, 6“Lyvyr yn eiddo 
‘Thomas Pennant or Dwning, yfwain, 


ac o law, Davydd Jones o Drevriw, 
allan o Lvvyr o waith iduw Roberts o 
Nantclwyd, yn y vlwyddyn 1651, 

Gwelii mai addafu yr iaith i lavar- 
iad gogledd Cymru ydyw yr amry- 
veiliad yn y darlleniad, eithr mewn 
bell van. 

2 Allan yn Ll]. Gwydyr. 

3 Rhun. Ll. R.D. 

4 Allan yn rhai ll. 

5 Diawng. Yn Ll. Porkington. 

6 Gwên. 

7 Deheufieint. 


594 HAXES GRUFUDD AB CYNAN, 


mab Rifedel, mab Rhideyrn, mabEndeyrn, mab Endigant,mab Enid, mab Endes, 
mab Endoleu, mab Afalach, mab Aflech, mab Reli jnawr, Mab Manogan, mab 
Eneit, mab Cyrwyt, mab Crydon, mab Dyfynfarch !, mab Prydein, mab Aedd 
mawr, mab Antenius, mab Seirioel, mab Gwrwít, mab Rhiwallawn mab Cu- 
nedda, mab Rhegau ferch Llyr 2, mab Rhund 3, mab Bleiddud mab. Llywelyt, 
mab Bruttus Darianla6 4, mab Efroc, mab Membyr, mab Madawc, mab Lo- 
erìnus mab Bruttus tywyffauc o Rufein 5mab Silvius, mab Aícanius, mab Eneas 
yfgwyddwyn 6, mab Anchifes, mab Capis, mab Affaracus, mab Trois 7 mab 
Heri@honius 8. mab Dardanus, mab Jubiter mab Sadwrn 9, mab Cazlus mab 
Cretus mab Siprius, mab Ceryn, mab 10 Jeuan, mab Japheth, mab Noe hên, 
mab Lamech, mab Methutfalem, mab Enoc, mab Jareth, mab Malalcel, mab 
Cainan mab Enos, mab Scth mab Addaf, mab Duw. 

Bonhedd Gruffudd o barth ei fam. Gruffudd frenin fab Rannillt Raonel 1 
Afloedd 12 frenin dinas Dulyn a phummet ran Íwerddon, ac Ynys Fanaw a 
hanoedd gynt o deyrnas 3 Prydein, a brenin oedd. ar lawer o ynyfoedd eraill, 
Denmarc a Galwei a Rhenneu a Mon, a Gwynedd yn yr hwn le 4 i gwnaeth 
Afloedd gaftell Cadarn ae tom ae ffys ettwa yn amlwc, ag a elwit Caftell. 
Aflocdd frenhin, yng Cymraeg hagen i gelwir Bon y Dom. Afluedd ynteu 
oedd fab î Swtrig frenin mab Afloedd frenhin Cirian, mab Sutric mab Auleedd 
' frenhin ab Horffagyr vrenhin, mab brenin Denmarc... A bit honneit bod 
Herallt Harffazyr ai ddeu froder yn feibion i frenhin Llychlyn, ac Alyn ei 
vrawt oedd. vrenhin cyffegrediccaf ac ebwoccaf ym plith holl Denmarc, ac a 
Jladdawdd Tur tywytTawc ym brwydr, a thra yttoedd hwnnw yn ei yfpeiliaw ac 
yn tynnu torch fawr o eur i any ei fwnwgl mal i gnottaei Sy brenhinedd ar 
bonbeddigion ei arwain gynt y glynodd ei dwylaw wrth y dorch ae Jinieu wrih 
ci groth; a hwnnw a fu y gwyrth cyntaf a wuaeth, Duw yrddaw ac o hynny 
allan i cymmeraffant ŷr hol) Daeniffeit efo yn fant, ac ir anrhyJeddafant or 
dydd bwnnwallan, a llawer o egiwyfea a adeilwyt yn ei enw 16 ac yn 17 ei 
anrhydedd ef ŷn Denmarc, ar Mordwywyr a alwant armaw yn wanredaw] t8 ag 
a aberthant iddaw, ag a offrymmant iddaw lawer o roddion pan peryglont yn y 
y mor: e tywyíîawc ae lladdawdd ynteu a elwit or weitbret honno 19 Thwrciaw), 
am ladd 20 o hono y brenhin gwirion. . 

A bit bonneit !ygerdded ar fur 2! or tri broder rhagddywedig hynny 12i gyrchu 

















e 
O LYVYR R. D. 


' Dyfynarth, Dyfynarch, 2 Mab Reget verch, 3 Rud. 
4 Yf, wydwyn. « Brutus. 6 Yfgwydd dwyn. 7 Tros. 
8 Enrichonfius. 9. Saturnus. 10 Nid yw mewn ereill. 11. Racuel verch. 
12. Auloedd. 13 Neu ynys, 14 Yn y lle. I$ Gweddai i. 
16 Enw ef, 1; Yw. 13 Waredawl. 19 Gweiihret hwnnw. 


20 Eiladd, at Bit fal yr acthant ir mor. at Tiwnnow. 


ì AM 


HANES GRUPUDD AB CYNAN. 595 


Milwriaeth gan frenhinawl lynges, ac yn y diwedd wynt a ddoethant y gyt hyf 
yn Iwerddon. 

Harallt Harffagyr eiffioes a gerdafei cyn no bynny a dirfawr lu ganthaw at 
ydd amgylchynws 2 holl Iwetddon gan greulonder a lladd ei chiwdawt, ac eu 3 
ffo, ae gorefcyn ar hyt âc ar llet, ac ydd adeilws4 ynteu dinds 5 Bolyn 
â llawer o ddinafôedd ereill a Cheftyll a lleoedd cadarn 6, ag felly cadarnhad 
a gwaftadhau i deyrnas yn ei chylch ogylch 7, ag un oi fr0lyr a offodes yn 
tn or dinaffoedd a adeílaffei yr hon a elwit ŷn eu hiaith hwy Porthlarg; ae 
etifedd ynteu a Fuant frenhinedd y dinas hwnnw $ yr bynny hyt heddyw. 

Harallt eiifioes 9 a wladychwys 9 tros. wynep Iwerddon, at yryffoedd Den- 
marc y rhei íydd yn y mor cyfaryfilys a thal ynys Prydein, megis i tnae ynyf- 
fedd Siklade 1t y rhwng mor Tyren & Denmark. Eu 12 trydydd brawt ynteu 
nid amgen Rodwlff a gerddwsì3 ae lynges i Ffreinc ac ynoi gwaftadbiws 14, 
eg i gorfu ar y Ffreinc o ymladd, ac i gorefcynnws 15 ran fawr o Fffainc; a. 
elwir yrawron Normandi, kanys ì$ gwyr Norddwei !7 ae preffwylya, íef yw y 
rhei bynny cenedl o Lychlyn, ar ddaear hoììrio a ratinwyd yn ddeuddeg rbann 
herwydd y Barwnieit ar Tywyffogion a ddaethânt yn gyntaf i rann o Ffrainc 
a eìwir Brytaen 8 neu Lydaw, wynt 4 adeilaffant yno ddinaffoedd lawêr, 
Rhodwn 19, nid amgen y gan Rhodwlíf frenhin adeiliawdr a enwyt, megis 
Rhofain y gan Romulus, a Rhemys y gan Remo, a llawer o ddinaffoedd ereill ' 
a Cheftyll a lleoedd cadarn 29 a orug. O hwnnw ydd 21 henynt 22 breninedd 23 
Normandyeit 24 a 25 orefcynnafant Loegyr, o frwydyr nit amgen, Gwilym 
brenhin ai ddeu fab ynteu y rhei a ddoethant 46 yn ei le, Gwilym Gleddyf>hir a 
Henri ac Yftyffan ei nei neiaint yr rhei oeddynt gyd oeíwyr, at fegis hynny 
i bu bonhedd Gruffudd frenin o barth ei fam herwydd tad ei fam. — 

Eilweith o barthted ei henfam, nid amgen mam ei fam. Gruffudd frenhin 
oedd fab Ragnel ferch Failcorkre 27 ferch Dimlwg 28, mab 29 'Tethel frenin Lain 
© pumhet rhan 3o Ywerddon. Alam hagen mam Affoedd ftenhin oedd ferch 
i Urien brenhin Muen 3! dwy ran 0 Iwerddon... Ac odd yna Gwrmlach 32 oedd. 
fam Swtric frenin, merch eedd honno i Fwrchath frenin Laine, ac i hwnnw i 
ba drj meib clotvawr, nid amgen Dwnchath frenhin Muen 33 a Swtric frenin 
Dinas Dulyn, a Moelchelen frenin Midif. Moel-Mordaf eiffioes oedd fab ir fren- 
hines honno o Fwrchath frenin Laine. I Ruffudd frenin ir oedd ddeu froder 


D LYYYR R. D. 
1 Yn gynt no hynny, a Aymgylchodd. . 3Gan eu hymlid. 4 Yr 





adeiliodd. 5 Ddinas, 6 Cedyrn. 7 Hamgylch. 8 Ddinas 
honno. 9 Ieiffy s. 10 Wladychodd. 11 Cyclades. 8 y, 
8 Acths 4 Gwaftadhaodd: 15 Gorefgynodd. ” Sef. — 1? Normandi, 
8 Brydain. 19 Rhodwm. 20 Cedym. at Yr. 24 Henwynt. 


3 Breninoedd, 24 Normandi, 325 Ac a. 6 Yraethant, â? Failcoxere. 
S Dunlwg. %%9Fereh, 39 Pymtheg. rhan, 83 Innen, — 32 Gwmiach, 
33 Innen, Ê 
â Mr 





Uw 





586 | HANES GRUFUDD AB CYNAN. 


unfam, brenhinedd Wlthw, nid amgen Ranallt mab Mathganyn tyr hwn .â 
ennillws2 ddwy rann3 Iwerddon ym pythefnos a mis4 oe ddewredd. Llem- 
hidydd 5 anrbyfedd oedd, nit oedd or holl Wyddyl a allai na gwrthwynebu, na 


_ chyffelybu iddaw yn ei neit. Ae farch ynteu oedd odidawc yn 6 amrafaelion 
 gampeu o fuander. Íílimach 7 oedd ei enw, kymmeint oedd ei neit ef, ac 


farch tebyccaf oedd i Cynar 8 March Achelarw neu i Bucephil March Alex- 
ander amperawdys. 

Y Brawt arall i Ruffudd 6edd Ethminach Gawyn brenin Wltw. 

Can deryw rhifaw bonedd a charant 9 Gruffudd frenin herwydd byd, rhifwn 
weithion ei fonedd herwydd Duw, herwydd i dywait Tad Sant, yn Io fonedd ef 
ac ofonedd pop dyn yn yr yn exponyat a wnaeth ar y !! wers or fallwyr 12 
Chwi yw 1; y dwyweu a meibion y goruchelaf yw pawb. Wrth hynny Gruffudd 
oedd fabi Gynan mab Addaf mab 14 Duw, wrth hynny yn i bo canmoledig 
Gruffudd frenin, o fonedd bydawl ac un dwywawl, cerddwn weithian ar 
ddargon 14 Merddin Fardd y Brutanyeit o honaw. Ef ae daroganws 1$ Merddin 
ef in i fal byn 17. 

Llymminawc lledffer a ddaroganer diarfor 18 dygofel llygrer 191 enw llygrawd 29 
llawer. Sef yw hynny yn Lladin. Saltus ferinus preefagitur cujus nomen cor- 
ruptor, quia multos corrumpet 21, 

O garediccaf frodyr Cymry! Coffadwy iawn yw Gruffudd frenin, yr hwn 22 
a ganmawl ei fonedd bydawl a darogan Merddin fal hyn. 

A‘chan 23 deryw hynny bryffiwn iw 24 briodlion weithredoedd herwydd yr 
eddewit gennym trwy hen gyfarwyddyt a Chriít a fo Awdur a Chynhelwr 25 
yn hynny, ac nit Diana nac Apollo. i. 


Hiftoria Incipit. —- 
Wrth hynny pan yttoedd Gruffudd etwa yn fab da ei ddefodeu a thrythyn. ei 


' fagiat, ac yn yícynnu ar 26 flwyddynedd ieucn&id 27 yn nhy ei fem, ac yn troi: 


ym plith ei chenedyl: ym plith hynny i manegei 28 iddaw peunydd, pwy a 
pha ryw wr oedd ei dad, a pha tref tad oedd eiddaw, a pha ryw frenhiniaeth, 
a'pha ryw treifliwr oedd yn ei phreffwylyaw. A phan gigleu 29 ynteu hynny 
gorthrwm i cymmyrth, a thriít fu lawer o ddyddieu, ac wrth hynny i cerddws 30 
ynteu i lys Murchath frenin a chwynaw wrthaw ef yn bennaf, ac wrth 3! fren- 
hinoedd Iwerddon 32 y lleill, bot 33 eítrawn genedyl yn Arglwyddi 34 ar ei 











L LYVYR R.D. 


. 4 Mathgynan. 2 Ennillodd. 3 Ran or. 4 Mewn chweech 
wythnos. 5 Llamhydydd. 6 Mewn. 2 Ifliniach. 8 Cinar. 
9 Cheraint. Io Oi, 1Y, 12 Plaltwyr. 13 Yn. t4 In. 
15 Ddarogan. 16 Daroganodd. 17 Ym falyn. . 18 A wnaeth 
diarfor, 19 Llygrwr. 20 Llygrwyd. . at Saltus ferinus prefagicur 
venturus de mari infidiaturus cujus nomen corruptor, quia multos corrumpet. 
22 Sr, | a3 Chanys. 24 Xno, 25 Chynhaliwr. 26 Pref- 
wyliaw ym. 27 Iefienâid. 28 I fam. 29 Glybu. - 39 Cerddodd. 


at Wrthyllailo. — 33 Y Werddon, 33Fod. 3% Argwlyddiaethu, 


| HANES GRUFUDD AB CYNAN. 587 


dadawl deyrnas, ac adolwyn iddynt yn yfmala roddi cannarthwy iddaw y 
geiffiaw tref ei dat, a thruanu f wrthaw a orugant 2 ac addaw cannorthwy 
iddaw pan ddelei'amfer. A phan gigleu 3 yr atteb, llawen fu a diolwch hynny 
i Dduw, ac uddunt wynteu 4. Yn y lle efcynnu $ llong a orug 6 a dyrchafael 
hwylieu ir gwynt a cherddet môr parth 7 a Chymru, a chaffel Porth Abermenei, 
ac yna ydd & oeddynt yn arglwyddiaw yn enwir ag yn erbyn deiliaid Trahaearn: 
apCaradawc a Chynwrig fab Rhiwallawn brenhinyn o Bowys, ar 9 holì Wynedd, 

ac fo rhannu rhynddynt 11 a ddaroedd 12 eiddunt. 

Ac yna ydd anvones Gruffudd gennadeu ar wyr Mon ag Arfon a thri meib 
Merwydd o Leyn, Affer a Meiriawn a Gwgawn a gwyrda eraill i erchi uddunt” 
ddyfod ar frys i gyfrwch 13 ag ef, ag heb ohir wynteu 14 a ddoethant a chyfarch 
gwell iddaw, a dywedyd wrthaw o ddamuned rhyddoethoft 15: ena ydd 
adolygws 16 ynteu oe holl ynni I? uddunt hwy i cynnorthwyo i gaffael tref 18 
<i dad, canys ef 19 oedd eu Harglwydd priodawr 20, a gwrthladd (y) gyt ag ef 
yn wychyr 24 eu hamprìodorion arglwyddi wedi dyfod 22 o le arall. Ac yn i 
bei terfynedic y Cyfrwch, a gwahanedic y kynghor23, i cerddws 24 drachefyn y 
y weilgi parth a chaftell Rhuddlan hyd at Robert (o) Ruddlan Barwn enwog 
dewr 28 o gadernyt, nei i Hu 26 Iarll Caer, ae weddiaw a orug am 27 gyn- 
northwy yn erbyn ei elynion a oeddent ar tref ei dad, a phan gigleu 28 ynteu 
pwy oedd ef ac i ba beth rhyddothoedd 49, a pha arch oedd yr eiddaw, ef a 
eddewis bot 39 yn gynnorthwywr iddaw. 

Ac yn bynny y doeth gwraig brudd Tangwyfty!l y henw, ei pares ci hun, 
gwreig Lywarch Olhiwch i gyfarch gwell i Ruffudd ei char, ag i ddarogan ei fod3t 
yn frenin rhagllaw, a rhoddi 32 iddaw y Crys meinhaf a goreu a phais wedi 33 
ei wneuthur o yícin Gruffudd34frenin mab Llywelyn frenin35 mab Seifyll: Canys 
Llowarch ei gwr hitheu oedd wahanredolaf 36 gwas yftafell 37 a throfforyer 38 
i Ruffudd mab 39 Llywelyn. 

Odd yna Gruftudd a efgynnws i 40 long ag a ymchoeles oc reidwyf 41 byt yn 
_ Abermenei. 

Odd yna ydd anfones 42 ymladdwyr Meibion Merwydd a oeddent yng 














O LYVYR R. D. 


1 Thrugarhau.' 2 Wnaethant. 3 Glybu. 4 Hwytheu., 
5 Trefnu. 6 Wnaethant. 7 Tua. 8 Yr. 9 A. 10 Ai. 
1x Y rhynddynt. 12 Darfod. 13 Gyfarfod. 14 Chyn hir hwy, 
î5 I ddymunol beth y daethoft. 16 Y yr adolygodd. 17 Yn eiriawl 
iawn. 18 Trefi. 19 Efe, 20 Priawd. a1 I gyd yn 
wrawl, 22 Dyfodiad. 33 Gyngor, 24 Cerddodd, 25 Â dewr, 
2 Huw. 27 Arfodyn, 28 Glybu. a9 Y daethai. 30 Addawodd 
fod, 31 Fod ef, 32 Aci roddi, a3 Gwedì. | 34 Ab. 35 Ab, 
36. Wahanredawlaf.. 37 I Gaftell, 38 Thryfforwr. 39 Ab. 


# Eígynnodd iw, 4 Ymchoelodd iw daith. 4^ Anfonodd. 
4F2 a 





588 HANES GRUFUDD AB CYNAN, 


Celynog 1 ar 3 Noddfa rhag ofn gwyr Powys a oedd yn eu gogyfaddaw a bonedd - 
igion ereill oc eu 3 cenedyl a thri ugeinwyr o etholedigion o Degeingyl o gywaeth 4 
y Rhobert a enwyt uchod, a phedwar ugeinwyr o Ynys Fon, byt yng Cantref 
Lleyn i ymladd a Chynwric frenhinyn eu treifiwr 5: Oddyna i cerddaffant 
yn 6 yflrywus ag i doethant 7 am cj benn ynddirybudd ag i lladdaffant ef a 
llawer og wyr. 

Ac yna ydd $ oedd Gruffudd. yn Abermenei nid amgen y parthloedd 9a 
addywedpwyd uchod yn aros pa dynghctfem a ddamweiniai uddunt: ac yna 
i cerddws I9pr blaen ar frys gwraang ' o Arfon, Einiawn oedd ei enw, i fynegi 


y chwedyl hyrwydd yn gyntaf, nyt amgen ryladd ei 12 oreícynnwr, ac erch 


yn goelfein enwedig gwraig deg Dylat oedd ei 33 henw, gordderch i Fleddyn 
frenin cyn no bynny, megis i doeth gynt nebun wreang 14, mab i wr o Amalec 
ar!5redeg ar Ddafydd hyt y 16 Philiftim 7 or frwydr ryfuaffei ym Mynydd 
. Gelbpe a theyrnwialen a breichrwy Sawl frenin ganthaw, ar breichrwy a 
goddes Dafydd iddaw ynteu yn llawen yn i goelfein am ei chwedl llawenydd. 

Oddyna i dpethant 1$ yn 19 ol gan fuddugoliaeth y nifer a anfaneffit ir cyrch 
ac yn y lle ydd 20 annogafant wynteu 21 iddaw ef cerddet rhagddaw ar 22 coel da 
hwnnw i orefcyn Mon ac Arfon a Lleyn ar Cantrefoedd 23 Cyffinydd i Loegyr, a 
chymryt gwryogaeth 24 y gan y gwerin 25, o cherddet-y velly a 26 gogylchynu 27 
hol] Wynedd ei wir 28 tref gad ef, 29 a roddafiei Duw yn eu llaw hwy oe dru- 
garedd ef 39, Ac yn y 30 bei wneuthuredic 3: y petheu hynny oc eu 33 hannog 
wy i dyddwg 33 dirfawr lu parth a Chaptref Meirionpydd yn y lle ydd 34 oedd 33 
'Frahafarn yn ei erbyn ei oreícynnwr ef (y llall), a brwydyr a fu y rhyng- 
thunt yng glyn Cyning 36 y lle yn 37 Gymraeg Gwaeterw, neu y tir Gwaetlyt, o 
achaws y frwydr a fu yna: a Duw a roddes bnddugoliaeth iddaw oe Elynion 
yn y 38 dydd hwnnw, a lawer o filoedd a ddigwyddafant o barth Trahaiarn, a 
breidd i diengis39 ynteu yn gwynfannus ag ycbydic gyt ac ef or frwydyr. 
Graffndd ae nifer ac bymlynws ynteu 40 trwy faes tiredd ¢!, a mynyddedd ar 
gyffinydd 4>ei wlat ei hun, ac “or achos hwnnw i derchefit 43 Gruffodd oe 
sbryn 44 yn frenin Gwynedd, ac ì45 llawenhaws46 ynteu megis Cawr i redeg ei,47 


g—— 











Y LYVYR B.D, 


. _ 1 Nghelynog, a Ari. 3 Oi. 4 Gyfoeth, SI treifiwr. | 
6 Hwythen yo. ? Daethant. 8 Yr, 9 Porthleoedd. io Y cerddodd. 
11 Gwr. 12 Ddarfod lladd i. BI. I4 Wrianc. 
14 Ari. 36 Yn y. 17 Philiftia, 18 Daethant. 19 Yn i. 
20 Yno yr. ' at Hwytheu. - #2 Or. 23 Cantrefoydd. 
24 Gwrogaeth. 25 Brenin ai werin, 26 Ac, 27 Amgylchu. 
28 I iawn. 29 Nidywyn Ll.P.P. 30 Qni, 33 Wneuthor. 32 Au. 
33 J ddwyn. 34 Yr. 35 I orefgynwr arall ef, 36 Cyfing. g. 
37 A elwir yn 38 Y. 39. Diengodd. mlidiawdd. 41 Feufydd. 
47 Mynyddoedd hyd ay derfynau, . 43 Derchaf 44 Or dydd hwnnw 
gllan ac i mm 45 Y. 46 Llawenhaodd 47 Yn rhedeg y. 


Wr 


H4NRS GRUFUDD AB CYNAN. $89 


ffordd gen rbyddau Gwynedd or Arglwyddi & ddothoedd 1 iddj o le-arall ag a 
oeddynt yn ei 3 gwledychu yn enwir megis ydd 4 amddeffynnws 5 Judas Maca- 
bens gwìat yr Ifrael y gan 6 y brenhinedd Paganieit, ar cenedloedd Cyd-derfyn, 
a ruthrei yn ey plith yn fynych. A gwedy gwneuthur y felly pob petb, de- 
chrenws Gruffudd gwaftattau ei 7 deyrnas a lluniaethu ci werin ac eu l]ywiaw 
yngialen $ haiarnawl yn ogonianhus 9 yn yr Arglwydd. 

| Bellum contra Rhuddlan et Franeos, 


Ac "gwedi llithraw oddyna 19 ychydic o amfer o annog gwyrda 1! y wiat i 
. tynnullws I2 llu mawr ac icerddws !3 parth a Chaftell Rhuddlan'i ymladd a 
Robert gaftellwr ac ar marchogion creill dywal o Ffreinc a ddathôeddynt y 
diwedd 14 hwnnw o Loegyr, ag oddyna i doethoeddynt 14 i wlatlycha Cyffinydd 16 
Gwynedd. A gwedi byddinaw o honaŵ a dyrchafael ei arwyddion 17 y baili 
ag i Nofces, ac i dug anrhaith fawr : llawer or Marchogion llurigawc helmawc 
or Ffreinc a ddigwyddaffant i ar 18 eu Meirch yn ymladd, a llawer o bedyt a 
breidd i diengis 19 ychydic o naddunt yn y Twr. A phan gigleu 20 Brenin 
Iwerddon ae farwnicit bot mor hyrwydd damwein Gruffudd eu car ac eu 3! 
mab Maeth, a hynny i llawenhafant 22 wynteu yn fawr, | 


Rebellio ¢t Jnfurrechio contra Grifinum. 

Ac oddyna 233 trj meib Merwydd a boll wyr Lleip a ddynnafant 24 yn erbyn 
Gruffudd eu Harglwydd priodawr, ag a Jaddaffant byt y nos yn eu lettyeu yn y 
wlat or Gwyddyl ddeuddengwyr a deugeint o farchogion Gruffudd ae teulu, 
A phan gigleu 25 Trahaiarn hynny yn orchfygedic ac yn ffoedic, llawenhau a 
wnaeth 26. Oddypa yr Annyundcb hwnnw (y) rhwng Gruffudd ae wyr, ac yn: 
y lle a7 i cerddws 38 ynteu ar 29 wyr Powys ac annoc uddunt ddyfod ygyt ac ef 
am ben Gwynedd yn amlder torfoedd i ddial arnaddunt Cynwric y gar. 

Ac wrth hynny i daeth Gwrgeneu a Seifyll39 brenin Powys ac nifer y gyt 
* a Thrabaiam ac nifer ynteu o gyt ddyundeb 31 i fynnu gorefcyn brenhiniaeth: 
Gruffudd frenin. . 

A phan gigleu 33 tri meib Merwydd, a gwyr Lleyn ac Efionydd hynny, i 








O LYVYBR R. D. 


3 Ddaethai, 2 Ac a, 3 Yn. 4 Yr. $ Amddefynnodd. 
6 Yn erbyn. 1 ? Dechreuodd gwaftathau. . 8 Gwerin ac llywaw a 
gwialen. 9 Ogoneddus. Io A chwedi ennyd o ddyddiau (neu arol). 
31 Gwyr da. Ja Cynnullodd. 13 Cerddodd. 14 O ffreinc 
a ddaethant i ddiwedd. 1§ Oddiyno y daethant. 16 Cyffipyd, 17 Ar- .- 
wyddion yr anrheithiodd. 4. Oddiar. 19 Diengodd. 29 Glybu 
at Ai. 22 Ynfawr. - 33 Yno, 24 Addunaíant. 25 Glybu. 
26 Or anghyttundeb, = 27 Yno y. 28 Gyrrodd. 39 At, 3o Mab 
Jthel mab Gweryftan. L. Pl. et Pork. et verfio Lat. 31 Nid ynt yn Ll.P. P, 
x Senin. brenin Powys ac nifer gyt a Thrahaiarn ac ynteu o gyt ddyundeb. 

ybu, 


590 HANES GRUFUDD AB CYNAN.: 


bredychaffant wynteu Gruffudd frenin eu harglwydd priodawr megis gwyr 
anudonol anffyddlon, a chynnorthwyaw eu gelynion a bot yn dywyffogion 
uddunt ir! Cywoeth, a dan froder o Fon Tudur a Gollwyn a wnaethant yn 
gyffelyb i hynny wedi cymryt eu Cyfarwys% yng Colynawc 3 fawr y gan 
Ruffudd. A phan glybu Ruffudd y brad ar dyundeb a 4 oedd yn ei erbyn y $ 
gan ei wyrei hun ae elynion i doeth yn eu herbyn a gwyr Mon ac Arfon ag 
ychydic o wyr Denmarc ar Gwyddyl ganthaw, a brwydr 6 ddirfawr o gyfodes, 
(ac)aerfu fawr a fu o bob parth, a llawer a ddigwyddaffant o lu Gruffudd frenin, 
' allawer a ddaliafsant yn y frwydr, Cerit ei dadmaeth a Farudri 7 tywyilawe 

y Gwyddyl ac arglwydd Cruc Breuan (íef oedd $ bwnnw goruchel fynydd 
íant Brendan hermidwr enrhyfedd a naw cantref yn ei gylch) ac o oreugwyr Mon 
i digwyddaffant dengwyr a thriugeint ac eiflìoes9 Gruffudd frenin yn eiítedd 
ar ci farch yn y fyddin ae gleddyf llathrait yn medi ei fradwyr ac clynion , 
megis Agamemnon brenin y groegwyr gynt yn ymladd Troïo, Ac yna i 
Cyrchws 1! Tudur gwas o Fôn, pen bradychwr 12 Gruffudd, gan ffrydiaw gleif 
ac i troffes Cyfeiliorn ef iw gyrchu yn ei goryf ol iw gyfrwy, a phan weles 
Gwyncu 13 Barwno Fon hynny i tynnws 14 ef or frwydr-ae anfon hyt ei long 
a oedd yn Abermenei, ac yna 15 ydd aethant byt yn ynys Adron, íef y lle 
hwnnw (oedd) ynys y Moelrhoniait, oddyna hyt yn Liwch Garmaw yn 
Iwerddon i cerddaíant: ar gyfranc honno 16 a elwir Bron. yr Erw, neu Erw 
yr Allt yr hynny hyt heddyw. 

. Na ryfedded y bobyl hagen 17 bot gweithieu gorfot, ac weithiau ffo herwydd: 
damwein, canys brad y fydd yr y dechreu, fal bynny i gwnaeth pobyl yr Ifrael 
a fredychaffant ac a roddaffant eu brenhin dyledawc ac eu 18 harglwydd, nit 
amgen Judas Machabeus i Demetrius frenhin Anffyddlon, ac ynteu eiílioes mal 
ymladdwr Duw, cyffelyb i gawr ac i lew, a ymddialws!9ei hun yn dda or 
ddwy bleit. Ulcaffar 22 amperawdyr Rhufein gwedi goreícyn o honaw yr holl 
fytae waftattau o ymladdeu, ì lladdawdd íeneddwyr Rhufein ef o frad.a 
phwyntleu ynghabidyldy 21 Rhufein. 

Arthur hefyd Brenhin brenhinedd 22 Ynys Prydein, a rhyíwr honeit clotfawr 

a wnaeth ddeuddeg prif ymladd yn erbyn y Saeffon ar Fiâyeit 23 ac yn gynta€ 
o naddunt i bu orchfygedic a ffoawdr 24 ef, o achos brat ynghaer Lwyt Coct 
fef oedd y lle hwnnw Dinas y Llwyn Coet 25 yn yr ymladdeu ereill i bu 
vuddugawl ynteu, ac i talws *6 ir Saeffon ar Fficteit 2? cu ormeíwyr cyt bei 
henwr ef, chwyl 28 teilwng yn y gwrthwyneb. 








O LYVYR R. D. 


t Er. 2 Y cyfarfuant. 3 Nghellinawc, 4 Adduned. 5 Gan. 
6 Brad. 7 Marndri. & Sef lle oedd. 9 Falyroedd. | 30Tïoes. 
11 Cyrchodd, 12 Bradwr. 33 Gwyn, Gwynn. 34 Tynnodd. 


“ S5 Oddiyna. 16 Er hynny hyd heddyw. 1? Ormod. 1$ Au. 39 Ymddialodd. 
a0 Julius Caríar. ar Cabidyldy. 22 Ffichtiaid. 23 Ffoadwr, . 34 Sef 
oedd. 25 Llwyd. 26 Talodd. 27 Yfichtiaid. » Hyd 
onid aeth ef yn henwr hwyliad. | | 


HANES GRUFUDD AB CYNAN. 59} 


"Griffin: fuga ad Hiberniam. | 

A gwedi dyfot Gruffudd i Iwerddon * i cwynws 2 yn doft wrth y brenin a'i 
dywyffogion rhag ei fradwyr ae ormeffwyr, ac annioddef 3 fu ganthunt 
wynteu 4 bynny, ac annog o orugant iddaw 5 ymchwelyt drachefyn yn gyflym a 
llynges gyweir o reidwyf 6 a rheidiau ac ymladdwyr. 

Ac wrth hyn ynteu a ymchoelws 7 parth ac wlat gan rwyaw 8 dyfrí-foroedd a 
degllong ar hugeint llawn o Wyddyl a gwyr Denmarc, ac yn Abermenei i 
defgynnafant, ac yna i 9 cawffant Trahaiarn yn gwledychu yn y wlat. A phan 
gigleu 1o Trahaiarn ddyfod y llynges frenhinawl honno, triítau ac ucheneidiaw 
a oruc II, ac ergryn ac ofn ai dygyrchws 12, a mudaw gwyr Llyn ac Ardudwy 
aceu da a oruc attaw hyt yng Cantref13 Meirionnydd a gafas o naddunt, a 
Gruffudd ynteu ae lu a ddugant y rhann 14 arall o Leyn ac Arfon hyt ym Mon, 
fali gellynt bot yno yn ddiogel dan ei amddeffyn ef. 

Oddyna i llidiws y Daenyffyeit ef 1$a gwyr eidy ai dylwyth ei hun can ni 
cheint eu gorddyfneit mal ir addawodd iddunt ac ir anrheithiaffant gan mwyaf” 
Môn o 16 dreis i arnaw ac ymchoelyt i eu 17 gwlat ac eu llongeu yn llawn o 
ddynion a goludoedd 18 ae ddwyn ynteu ganddynt, ac nitoefodd19, Ac ni 
bu Íeí yna 2° i Ruffudd brat y Daenyffyeit noc un 21 Cymry. 

Oddynaityfawdd llawer o ddrwg a gofid yng Gwynedd, 


» 1. Inoafio Vendotice. i. e. North Wallice per Normannos 23, 


Ac ym plith hynny wedi ychydic o amfer i cynnullws Hu 24 iarll Caer a 
llawer o dywyffogion eraill, nit amgen Rhobert o Ruddlan a Gwarin 9 Am- 
wythic 25 a Gwalter iarll Henffordd y liu mwyaf yn y byd o farchogion a phedit 
ac a ddugant ganthunt Gwrgeneu mab Seiffyll a gwyr Powys ac a gerddafsant 
y mynyddedd yn i ddoethant hyt yn Lleyn :6 ac yn y Cantref hwnnw i 
lueftaísant wythnos gan ei ddeftryw 27 beunydd ae anrheithiaw a lladd aerfa 
fawr o galanedd a hadawíant.28, | 

Ac oddyna i bu ddiffeith 2a y wlat wyt5 mlynedd: ac oddyna pobl y 
wlat3o honno a wafcarafsant yn ddielw ar hyt y byt yn rheiduísion, a 








O LYVYR R.D. 


t I'r Werddon. 3 Cwynodd. 3 Anoddef fu hynny. 4 Hwytheu, 
5 Wnaethanti. 6 O reiddwyf, or eiddwyf. ? Ymchoelodd, 
$ Rwygaw. 9 Ynoy. Ie Glybu. 11 Ochneidio a wnaeth, 
12 Cyrchodd. . 13 Gantref, 14 Ran. 15 Ac oddiyno y lluddiws 
Danifiaid ef, 16 Wrth, 37 Arnaw ac ymchwelyd iw. 18 Golud, 
19 Oi bodd, 20 Nid oed hi yno le, 21 O berwydd brad y Danifiaid 
a fu gwaeth na'r. 2a Oddiyno y tyfodd. 23 Nid oes y geiriau hyn 
na gwahanìaeth yn Ll. R.D. 24 Y CynnulleddHuw, 25 Gwarain o Mwy- 
thig. a$ Mynyddoedd hyd yn Llyn. 27 Llueítaíant gan i diftryw. 
a8 Ac i gadawfíant. 29 O hynny y bu diffaith, 30 A phobyl 


y wiad. ; 





592 HANES GRUFUDD AB CYNAN. 


Ìlawer o naddunt a aethant i alltudedd i wladoedd $ eraill, trwy hir flwyddyn- 
edd, ac o freidd i doeth o naddunt i eu gwlat? a honno fu3y bla gyntaf a 
dyfodiat agarw 4 y Normanyeit yn gyntaf i ddaear Wynedd, wedi uu dyfodiat 5 
i Loegr 6. 


Ac yn hynny wedi bot Gruffudd blwyddynedd 7 yn Iwerddon megis yn 
trwyddet gyda Diermit 8 frenin, ag y gyt ar gwyrda eraill, efc a gynnullws 
lynges vrenhinawl o Borthlarc a roddaísei y brenhin iddaw yn llawn ee ddaenyf- 
feit 9 a Gwyddyl a Bryttanyeit, a gwedi lledu hwylieu ar y mor, ar gwynt yn 
hyrwydd oc eu hol, ar mor yn dangnefeddus 19, ef a ddoeth i Borth Cleis garllaw 
Archefcobty Mynyw. 

Ac yna i cerddws Rhys ap Tudur 11 brenhin Deheubarth Cymry ar Efcob 
ar athrawon ae 12 holl Clas yr Arglwydd Dewi, ac un eglwys Fynyw 13, hyt 
y borth a Rhys gyntaf a ymadroddes 14 fal hyn a'r Arglwydd Gruffudd. Hanbych 
well Ruffudd, Brenin brenhinedd '5 Cymru, attat di ydd wyf iyn ffo rhac 36 
dy fron i digwyddaf ar dal fyngliniau i erchi dy gynnorthwy ath nerth. Pwy 
wyt tithau heb y Gruffudd, ac i ba beth rhyddoethoft 17 yma? Rhys wyf ì heb 
ynteu mab Tudur #8, Arglwydd y Cywaeth hwn o fewn ychydic, ac yr awron 
yn wrthladdedig ac yn ffoedig ac yn ddiflannedig haeach 19 ydd wyf yn ym- 
ddirgelu yn y noddfa hon, Pwy ath ffoes di heb y Gruffudd? Arglwydd heb 
ynteu tri brenhin or gwladoedd 29 pennaf o Gymry ac eu lluoedd a ddefcyn- 
nafsant im Cywoeth y diwedd hwn a pheunydd i maent yn 2* anrheithiaw, Pwy 
heb y Gruffudd y brenhinedd 22 a gerddant trwy dy wyr di ath gywoêth mor 
fyddinawc a hynny 33? Caradawc mab Gruffudd heb ynteu 44 o Went uch Cott 
ac is Coet ae Wenhwyfson a gwyr Morgannwc a llawer o Albryfswyr Norman- 
yeit 48 ganthaw, Meilir mab Rhiwallon ae Bowyfswyr ganthaw, Trabdiarn 
frenin a gwyr Arwyâli. A phan gigleu Gruffudd enw eu 35 ormefswyr ffroeni 
o gynddaredd a oruc 27 â gofyn iddaw pa beth a roddei yr ymladd troftaw yn 
erbyn y gwyr hynny? Dyoer heb y Rhys, hanner fynghyfoeth a roddaf yt, ag y 
gyt hynny gwryogaeth a wnaf 28, A chyfun a hynny a fa Gruffudd 29. 








O LYVYR R.D. 


t Honynt a aethant yn alltudedd i wledydd, 2 Tros hir flynyddoedd a 
braidd y daeth neb o bonynt byth iw gwlad. 3 Afu.' 4 O atw 
ddyfodiad. 6 Dir Gwynedd wedi idyfod. 6 Nid oes y gwahaniaeth yn 
1). R.D. 7 Flwyddyn. 8 Diennic. 9 Or danifiaid, © Hwylus ar mor 
yn dawel. M1 Ac yna y cerddodd Rhys ap Theodr. = 12. Ac efgob ac 
athrawon a. 13 Mynyw. 14 Ymadroddodd, 15 Brenhinoedd. 
16 Ydwyf fi yn ffo gar. 17 Y daethoft. 18 'Tewdwr. 19 Hefyd, 

o Gwledydd. a1 Cywaath ac beunydd î maent yni. 2 Pwy ebr 


Gruffudd yw'r brenhinoedd. 23 Byddinawc felly, 2¢ Ebr yntau. 
25 Albryfwyr & Normaniaid. 26 Glywodd Gruffudd henwau ei. a? A: 
wnaeth. a8 Wnaf yt. 39 Hynny fu Ruffudd. Nid oes y gwahan- 


iaeth yn Li B.D. 


| HANES GRUFUDD AB CYNAN. ô93 

A gwedi ymddyupaw o naddypt yn y lle honno a bendith yr Efcob, 
Gruffudd â gerddws yn yr indydd rhacddaw, ae 2 Ddaenyffyeit ae Wyddyl a 
llawer oe Wyndyt rhifedi wyth ugeitwyr a Chynddelw mab Comos o, Fon og 
eu 3blaen. Rhys ynteu ac ychydic Ddeheawyt a gerddws gydat hwy 4 yn 
llawen ganthaw ei fryt oc gynniorthwwy, | | 

Ac wedi cerddet dirfawr ymdeith. diwyrnawt yng cylch gofper wynt « 
ddecthant i Fynydd yh y lle ydd oedd & lluefteu y dywedediglon frenhinedd, 
uchod. Oe | | 

Ac yna i diwawt 6 Rhys wrth Ruffudd frenin Arglwydd heb ef; annodwn y 
frwydyr byt y foru ?, canys goíper yw yr awrhon, ar dydd fydd yn trengi, 
annot di heb Gruffudd dan igian, os $ mynni, myfi am byddin a ruthraf 
iddynt wy ac fellyi bu: a dechrynt a orugant 9 y brenhinedd eiffioes pan 
welfant y torfoedd buddugawl amrafael; a byddinoedd Gruffudd frenin ae ar- 
wyddion yn eu herbyn, a gwyr Denmarc ac eu bwyeill 19 deufiniawc, ar 
Gwyddyl gaflachawc, at eu. ptleurthaiarnawl cyllellawc, ar Gwyndyt gleifiawc t2 
tariannawc. | | 

Gruffudd gyntaf ymladdwr a gyrchws 33 y frwydyr yn gyffelyp i caw: ac ì lew 
heb orpbowys otanu ei wrthwynebwyr o gleddyf 14 lluchedenhawl: gyrru 
grym yn ei wyr a orug i ymwrthladd ac eu 15 gelynion yn wtawl, a hyt na 
roddynt uddunt eu 16 cefneu o ntp rbyw fodd ; ac yna i bu brwydr ddirfawr, i 
clyf yr etifedd wedi ei rhyeni gewri yr 17 ymladdwyr â ddyrchafwyt ir awyr, 
Seinjaw a oruc 18 y ddaear gan twryf y meirch ar pedyt, y fein ymladdgar a 
glywitympell: Cynnwryf yr arfen a feinyen yn fynych, Gwyr Gruffudd yn 
dwyfsaw yn ŵychyr, ac eu 19 gelynion yn dareftwng uddunt chwys eu 2 llafur 
a'r gwact yn gwneuthur ffrydieu rhedegawc, âc yn hynny Trahaiarn a drychwyt 
yn y cymherfedd yn i yttoedd it llawr yo farw ae ddannedd yb 21 Ilyfiau ir; ac’ 
yn palfalu ar warthaf eì arfeu, a Gwcharis 22 wyddel a wnaeth baccwn o honaw 
falohwch: Ac yn yr un lle hwnnw i 23 digwyddaísant yn ei gylch oe deulu 

















O LYVYR R. D. 


t Ac wedi y cyfrwch hwnnw hwynt a gerddafant ynghyd i églwys Dewi 
i gweddi; ac yno ydd ymwnaethant yn gymdeithion ffyddlon trwy arfoll i creire 
ieu. Ac wedi ymddifan yn y fan horino d honynt a bendith. — 2 Undydd 
hwnnw rbagddaw ef ai. 3 Copys o Fon oi. 4 Ychydic o ddebeuwyr. 
a gerddodd gyda hwynt. 5 Fynydd lle ydd oedd. 6 Yno y dywawd, 
? Frwydyr y foru. 8 Darfod, annog di eb Gruffudd dy annygìon o. 
9 A waaeth. 16 Ai bwyill. 11 Ai pelau. î2 Gleiniawg. 
43 Gyrchodd, 14 Gawrac i lew heb orphwys ond tanu i wrthwyncbwyt 
a chleddyf; 1$ A wnai i ymladd ai. 16 Hyd oni throent i. 17 Yno 
bu frwydr ddirfawr, i clyw 'r etifedd gwedi i rieni gyfri or. | 38 A wnaeth. 
19 Pwyfaw yn wych ac i. 20 Iddynt chwys a. a1 Onid oedd ar 
lawr yn farw yn pori ai ddannedd y. 32 Wartha yr arfau. A Gwrcharci, 


43 Lle y. . 
4G 


e v . 
804 HANES GRUFUDD AB CYNAN. 


ehun pum marchawc ar hugeint, rhei eraill o naddunt? a Jas yn y fyddin 
| gyntaf, llawer o filoedd o honynt a Jas, ar Weill a roddafsant eu cefnen i wyi 
Gwynedd 2 aca ymithwelaffant ar ffo, 

' Gruffudd ynteu oe gnottaedic 3 ddefawt yn fuddogawl ae hymlynws wyhtet 4 
ef ae nifer trwy y llwyneu ar glynneu ar gwerni ar mynyddedd yn 5 hyt-y nos 
honno wrth y Ìleuat, ac yn hyt 6y dydd drannoeth, a breidd fu o diehgis 
neb o naddunt ? or frwydyr i eu gwlad eu hun $. 

Ac wedi darfot y vrwydyr ofynhau 9 brat o barthret Gruffudd a oruc Rhys 
ymdynnu a dan gel cyfliw gwr Ìlwyn o gytymdeithas 10 Gruffudd ae wyf, ac nit 
ymddangofes i i neb o nadcunt T1 o hynny allan, ac am hynny i forres Gruffodd, 
ac am bynny ydd. erchis Gruffodd* ae wyr 12 anrheithiaw Cywoeth Rhys, ac 
felly idarfu. E mynydd hagen i bu y frwydyr ynddaw, a eilaw 13 ciwdawt y 
wlat y Mynydd Carn fef yw hynny Mynydd y Garnedd, canys yno i mae dirfawr 
Garnedd o fein adan 14 yr hon i claddwyt rhyifwr yng cynnoefoedd gynt. 

‘A gwedi gwneuthur 15 dirfawr bla yno, a llawer o anrbeithiau, i cerddws 16 
Gruffudd parth ac Arwyftli ac i deftrywyws!7 ac i lladdawdd y gwerin, ac i 
]lofces y tei, ac gwragedd ae morwynion a ddug yng ceithiwet ac y felly i 
talws 18 y chwyl i Drahaiarn. 

Oddyna 1 cerddws 19 Bowys, yn y lle i dangoffes 29 ar hynt ei greulonder iw 
wrthwynebwyr o ddefawt buddugawl, ac nit arbedws kenei yr eglwyflen 21, 

Ac wedi lladd y felly ei elynion a diftryw eu daear yn gwbl, ydd ymchwelws az 
iw briodolder a thref ei dad e hun iw meddu ac iw thangnefeddu, ac i bu 
orphowys yog Gwynedd ychydic o ddieuoedd 23 ac fal ydd oedd y felly 24 yn 
arfer o fwyniant y frenhiniaeth i cyffroet Meiriawn Goch o faeth Diafol ei 
farwn ei hun, ac i cyhuddws ef wrth Hu iarll Caer ac i bredychws 25 yn y 
modd hyn. Peri a oruc 26 y ddeu iarll o Ffteinc, nit amgen yr Hu a ddywedpwyt 
uchot a Hu iarll Amwythic 27 mab Roffer o Gaftell Baldwin ddyfot y gyt ac 
amlder marchogion a phedyt ganthunt byt yng Cruc yn Edeyrnion 28 y 
bradwr hagen ae bredychws ef ar29 geiriau hyn. Arglwydd heb ef, i mae 
deu iarllor ardal yth annerch ac yth weddiaw am ddyfot yn ddiogel ti ath 














O LYVYR &. D. 


Ï Honynt. 2 Roddafant i wyr Gruffudd. 3-O gnotaedig. 4 Hym- 
lidiawdd hwythau. 5. Mynyddoedd ar. 6 Ar hyd, 7 Braidd a 
fu o diangodd neb o hopynt. 8 Iw gwled i hunan. 9 Ofni. 10 A 
wnaeth Rhys, a chilio allan yn ddirgel a wnaeth o gymdeithas. 1 Ym- 
ddangofodd i neb o hortynt. 13 Yrarchoddiw wyr 3 Hwnnw a eilw, 
t4 Gerrig athan. 14 Gwneud. 16 Cerddodd. 17 Ac y diftrywiawdd. 
18 I gaethiwed. Ac felly y talodd. 19 Oddiyna y cerddodd. 
20 Bangofedd. — zi Fuddugawl ac nid arbededd moi heglwyfwyr. 22 Dif- 

trywio'i daiaf o gwbl a ymchwelodd. 23 Ychydig ddyddiau. 24 Yr 
ocdd felly, 25 Cyhuddodd ef wrth iarll caer ac ai bradychodd. “A 
wnaeth. 27 Huw iarll Caer a Huw iarll y Mwythig. a8 Rug yn y 
Deirniawn, 29 Bradychodd ef or. 


. HANES GRUFUDD AB CYNAN. OY 


wyr diethyr i gyfrwch ac wynt hyt yng Croc yn 1. Edeyrniawn,. a Gruffudd gan 

gredu yr ymadroddion hynny a aeth hyt yn lle ei deiliadaeth 2, a phan weles 

yr Ieirll ef, i daliaffant ef ae nifer ac i dodaffant ef yng geol Gaer 3 y carchar 

gwaethaf a gefynnau arnaw ddeuddeng mlynedd. Y wyr dieithyr ynteu wedi - 
eu dal, a dorret ei fawt ê dehau i law pob un o naddunt 5, at fal hynny i 

gadawfíant wy ymdeith 6, a phan glywyd hynny i gwaícaraffant 7 y lleill, canys 

ymadrawdd dwywol a ddywait. Mi adarawaf y Bugail, ar defaid yn genfaint 

a waícaraffant 8, Cytymdeithion gwabanredawl Gruffudd a ddywedynt ei fod 

ef yn wr cymmedrawl ei feint, a gwallt melyn arnaw, ac emmennydd gwreílawc, 

.ac wyneb crwn da ei liw, a lygeit mawr gweddus, ac aelieu tec, a baryf 
weddus, a mwnwgyl crwnn, a chnawt gwynn ac aelodeu grymmus a byffedd 

hirion ac yfceirieu union a thraet tec, cywreint oedd a hyawdyl yn 9 amra- 

. faelion ieithoedd ; bonheddic oedd ynteu, a thrugarawc wrth ei giwdawt, a 

chreulawn wrth ei elynion, a gwychraf ym brwydyr 19, 

Secunda Levafo et Servitus deplorabilis Venedolig. poll capt. Gr. R. 

Ac yn y lle wedi ei ddal ef i doeth Hu 1: iarll iw gyfoeth ynteu yn amlder 12 
torfoedd, ac ìi gwnaeth ceftyll a lleoedd cadarn o ddefawt y Ffreinc, a bot yn 
Arglwyddar y tir; ceftyll a oruc 13 ym Mon ac arall yn Arfon yn hen Gaer 
Cuftennyn arall % a wnaeth ym Mangor, ac arall ym Meirionnydd, ac a 
offodes ynddynt marchogion a phedit a faethyddion, a chemeint a wnaethant 
o ddrwg, ag na wnaethpwyd ei gyfrwy ew deehreu byt !5,a llef y bobyl a 
efcynnws.ar yr #6 Arglwydd, ac ynteu ae gwrandewis wy !7. 


Ac yn hynny i ceyddws 1* heibiaw un flwyddyn ar bymthec !ŷ ac i rhydd- 
hawyt Gruffudd ogarchar 20, canys Gureang o Edeyrniawn, Cynuric Hir oedd 
ei enw, a ddoeth i gaer ac ychydic o gytymdeithion y gyt 21 ac ef i brynn eu 
hangenrheitieu, a phan weles 22 ynteu ei frenin yn efynnawc ym plas y ddinas 
i cymmyrth ar ei gefyn, ac y duc heb wybot, ac i cerddws ymdeith ef ae gytym- 
deithion prydnawn 23 pan ydoedd y bwrgeiffìeit 24 yn bwytta ac i porthes yn € ei 
dy ¢ hun ef, rynnawd 25 o ddyddieu a dan gel. 





O LYVYR R. D. 


t A hwynt hyd Rug yn. 2 Yn y brad gyfarfod. 3 Yn geol Caer yn. 
4 Wedi dal a dorred y fawd. £ O honynt. 6 Uddynt ymdaith, 
7 Ygwafgarodd. Defaid a wafgarant. 9 Teg, hy a chwyraint oedd 
mewn. .- Jo A gwychaf gwr yn y frwydr. II Ac yno wedi ddal ef y 
daeth Hu. 12 Ac amlder. 13 Caftell a wnaeth, 14 Cuftenin 
amrherawdwr fab Conítans fawr, ac arall. 15 Y cyfryw er dechreu'r byd, 
16 Ddaeth at yr. — 47 Gwrandawodd hwynt. 18*Yraeth. 19 XVI Blwydd. 

20 .Oi garchar. 21 Gymdeithion ynghyd. az Welodd. - 23 Ac 
a gerddodd ymdaith pyrnhawn ef ai gymdeithion. 24+ Bwrdeifiaid, 
25 Porthes ef yni dyi hun ennyd. . 
' 4G2 


396 HANES GRWUFRUD ‘AB CYNAN. 
A gwedi terfynu dieuoedd ! a chiyfau Gruffudd ‘i doc ef y néshyt ym Mon, 
‘ac yna i diwallws 2 Sandef mab  Aere ef yng cudd. Ac oddyna wedi 'ychydic o 
ddyddieu'ydd efcynnws i long 3i fynnu mynét ìi Iwerddon; ac eìffiotsy'gwyrit 
ae duc hyt 4 ym Porth Hodni yn Nebeubarth, oddyna i cerddŵs ir'tir 5 a naw 
'cedymmeith etholedic ganthaw ; ar rawfet a las ar hynt. Ciwdawty wlat honno 
“a ymladdws ag ef teirgweith 6 y dydd hwnnw ar teirgweith bynny i gorfu ef 
‘arnaddunt ? hwy, efaj wyth gytymdeith 8 a lladd o honaw ynteu ehun wn or 
“gweifion bonheddiccaf a hanoedd or cywaeth hwnnw, ag y felly i diengis y 

'ganthunt 9. 
| Oddyna %0 ar ycerddet hwnnw i doefh hyt yn Ardudwy' yr petrus 1 ganthaw 
‘pa le i cerddei 12 rhac brat y Ffreinc. A phan i gweles t3 meibion Collwyn 14 
Eg nir, Gellan, Merwydd, Ednefed 15, i truanafant wrthtw' âc ai diwallaffant 
'y a dan gel y mewn gogofeu !5 diffeith : a gwedi diwoedd miffoedd i dyunaf- 
ant 17 iddaw wyth ugeinwyr, ac i crwydraffant o Je i le yng Gwynedd dan 
wneuthur colledeu 1$ yn oes yr iarll Hu 19 megis Dafydd frenin fab Ifaio Feth- 
lehem yng gwlad Iudea yn oes Saul brenhip. A gwedi gwelet o 20 Ffreinc a 
oedd yna yn y ceítyll, efo yn afroli felly, ei ymlyn a wnaethant, ac wynt 2 
a chiwtawt y wlat yng cet ac ym maes megis gellgwn neu gallgwn yn hely 23 
ac yn dilyt garw blin. A phan adnabu 23 ynteu na allai ymddiang y felly ydd 24 
aeth yn yícraffy Canhonwyr yn Aberdaron 25 ac yn honno a dan rwyf ydd 
aethant yn Iwerddon 26, . 

Oddyno eilchwyl ym pen y mig i goeth dracbefyn ir un 37 yfcraff, ac i cafas 
aber yr un afon ar 8 lle i cychwynafsei, ac oddyno i cerddws 29 eilwaith 
drachefyn hyt Iwerddpn 29. Ac oddyno wedi cymmeryd cynghor i cerddws o 
hwyl arhwyf byt yn ynyísedd Denmarc 3! at Grothrei yrenhin ei gyveill, i 
adolwyn iddaw llongeu ac eu dodrefyn ac en rheidiau, canys yna gyntaf 
rhyddothoedd attaw ymddirigt 33,i geifiaw porth. Ac ynteu a gynnorthwyws 
idflaw ef, gan gyt ddioddef a chyt ddoluriaw ae fynych perygleu ef 33, 

Griff. R. redit ad’ Monam cum auciliis Danicis vel Norweg. 
Ag oddyna i cerddws 34 Gruffudd a thrugeinllong ganthaw, ac i doeth hyt ym 








r Ac yn ol ychydig ddyddian. ^2 Diwal]odd. 3 Efgynnodd i'w long, 
4 Ac gwrthwynt ai dug ef hyd. 5 Ac ynoy cerddoddi dir. 6 Ym- 
Jaddodd ag of dair gwaith. 7 Arnynt. 8 Gedymaith. 9 Ac 
'felly y diengodd ganthynt.. 49 Oddyno. M Yn aríwydae. 2 Cytchai. 
33 Canfu. 14 (ollwyn ef. 15 Ac Edneved. = 46 Ag y diwallaf- 
ant ef dan gel mewn gogpeuan. 17 Ac wedi rhai mif6edd y dyfynnafant. 
28 Colledioh. 19 Huw. 20 Ac felly gwcled or Ffreinc. 21 Ym. 
lid a wnaethant hwynthwy. | 32 Jj goed ac i maes megwn neu - gallgwu yn 
hela. a3 Wybn. 24 Ddianc felly yr. 25 I Aberdaron. 
26 Aeth byd yn y Werddon. 37 Yn yr un. 2% Ynyrunafonor. 2 Y 
cerddodd, 30 Hyd un y Werddon. 3! Hyd yn Denmarc. 32 Ag 


flodrefnau ai rheidieu canys yn gyntaf y daethai attaw gan ymddiripd, 
43 Gynnorthwyawdd iddo ef gan gyt ddioddef. 2 Y cerddodd. 


SANK GRUPFUDD AB CYNAN. Fri 


Sion Fafaéthu êf a gwyr yr ŷnyfdedd ymìadd r a chaftell y'Ffreine,. A gwyr 
“y wiat-a wnaethant gormot Ìlefteir uddunt, ac yna i bu frwydr lidiawc, greu- 
‘lawn: galét,' or bore hyt brydaawn, a llawer a ddigwyddafaant o pob parth, ar 
cgwyr-dewraf yn gyntaf, ac ym plith hynny neidiaw.a oruc Gruffudd 7 or blaen 
“yny vyddin gyntaf i drychu y Ffreinc lluricawc a belmawc oe fwyall deufin- 
îâwc miegis' Dafydd vrenhin ymmyfc y Philiftwyfson 3, ar nos a wahamws4 y 
'frwydr, y llongeu a gerddafsant ir ynyísedd, efo hagen ac unllong ganthaw, a 
'drigws 5 yn Ron ynys, nit amgen ynys Dinewyt y mor 6 ac a yíbeiliwys llong ? 
yn dyfed o gaer a lladd ei gwerin. — 

A Girannoeth ir hwyliws parth$ a Lleyn ac a ddoeth i borth Nefyn, a phan 
:yïgleu gwyr y cantrefoedd 9 dyfot ar frys a orugant J9 attaw gwyr Lleyn ac 
'Bhonydd ac Ardadwyac Arfon a Rhos a Dyffryn Clwyt ac arfoll mati dylyn 
‘eu IF hargiwydd dyledawc, a gwedy cadarnhau Gruffudd o Ju mawr yn ei gylch 
trwy nerth Duw ydd amgylchynws y caftell a ddywetpwyt 12 uchot a- oedd ym 
‘Mon, âc a ymladdws 13 ac ef rynnawt 14 o ddyddieu, ar Fffeinc o eu ceyrydd og 
‘eu 15 cedernyt, oc eu tyroedd 16 yn bwrw ergytieu o faethau ag o: chwareleu 
‘aga magnejeu '7 yn'gâwodau, ac eìílìoes 18 eu gorchfygu a wnaethpwyt o 
beunyddidwl ymladd y Cymry, eu hyftiwart llys a las yr hwn â oedd yn meddu 
-y Câfiell a plittwar gwr a chweugein gyt 39 ac ef. 

Hic Inferenda eff bifteria occifionis Roberti de Rodolento per Grifinum ap Cynan en 
 Ordrici lib. 8. Vig, Nofirum Chronicum Cambrice dd. f. 120. A0, 1088. * 

A gwedi llofci y Caftell a‘gorfot ar y gelynion, Nawenhau a oruc 29 Gruffodd 
a chetddet am benn y Ceftyll ereill a oeddynt yn y Îleoedd ereill ymy teyrnas 
ac ymladd ac wynt, ac eu llofcî ac eu torrï 21a lladd y gwerin ynddynt ymhob 
Me, rhyddan Gwynedd aoruc oe ceítyll”a chymmeryt ei gywoeth e huna 
fhâlu eu chwŷl yn teilwng iw wrthwynebwyr â heddwch a fu i Wynedd 
yna 23 ddwy flynedd. 

— A choffi hyn hefyd pan ydoedd Ruffudd yn ymîadd yn Aberllienawc yma4 Mon 
ar ei chweugeinfed o wyr, a phedwar ar ddec a. feibion ieueinc, loíci'o honaw 
atenrheithiaw a Hedd llawer of Caflellwyr-sc wedì eu 25 ansheithiaw. yn-llwyr, 
ymchwelyt o honaw hyt 26 y fu arall i Fon Jle ydd oedd teirllong27 iddaw, ar 














O LYVYR R. D, 


1 Gwyr ynyíoedd i ymladd. ' 2 Orfui Ruffudd. 3 Ymhlith 
Philiftiaid. 4 Wahanodd. 5 Drigodd. 6 Ynys y Moel-rhoniaid, 
-Ynys y Dinewyt.  *? Yíbeiliodd long. Ef a hwyliodd tu. 9 Glybu 
'wyr y cantrefydd. 10 Wnaethant. Mu Aiaríollynt i ddilyn ei. 32 Yr 
ymgylchodd a ddywedpwyt. 13 Ymladdodd. 44 Ennyd, 5 Ffreinc aj 


ceyrydd ai. 16 Ac ai tyroedd. 37 Ac a thaflau a magnelau. 8 Etto, 
s9 Ynghyd. 20 Wnaeth. at Ereill oeddynt yn i deyrpas ai Nofci ai toni. 
a3 Rhuddlan Gwynedd ai cheftyl] a chymryt i cywaeth iddo i hun. 23 Yn 
Ngwynedd. 2+ Yna ymladd ac Aberllenwawr, 25 A chwedi, 


2: Ymchwelyd hyd, 27 Lle yr oedd tair llong. 


598 .HANES GRUFUDD AB CYNAN. 

Caftellwyr eraill a gwyr Mon ae hymlynafsant ynteu yn : byd y dydd gen 
frwydraw yn eiolyn wychyr. Ac fal cynt i cerddafsant wynteu 2 drachefyn 
ar anrhaith ac ar Ffreinc ar 3 Saeíson yn rhwym ganthunt ac yn garcharorion 
ac a llawer oe hymlynwyr 4 a laddafsant o'r hir frwydyr. Ac yna i digwyddws 5 
Gellan telynior, pencerdd o barthret Gruffudd yn y llynghes. Padarn er ei 
gyfarwyddet ae drybelitted a allei mynegi yn llwyr gyfrangeu 6 Gruffudd ac 
ryfeloedd y rhwng Cymry ac Iwerddon ac ynylsedd 7 Denmarc, ac amrafaelion 
. geneloedd eraill, Myfi a'gyfaddefaf pas dichonaf fi, pe byddwn cyn hyawdlet 
a Thwlliws areithiwr $ ym Bros aca Marw Fardd yn 9 traethawd Mydyr. 

Ac fal ydd oedd Ruffudd y felly 10 yn rhwydd; weithiau yn afrwydd 
.mhacddaw; ef a gymmyrth wraic, Angharat ei henw, merch Owein ap Edwin 
yr hon a ddywedynt 31 doethyon i cywoeth i bod yn fonheddic, hydwf walltwen 
lygatvras, ofcethloyw 12, a chorf gwalcheidd ac aelodeu grymmus, ac eíceirien 
hydwf er traet goreu a byísedd hirion, ag ewinedd teneu, bynaws a hyawdy], 
a dao fwyt a llynn 93 a doeth a chall. a chynghorwraig dda, trugarawc wrth ei 
ehywoeth; chardodus wrth achanogion a chyfreithus 4 ymhob peth: ac o 
donno i bu iddaw meibion a merchet, enw ei meibion a fu Cadwallawn 15 
ac Owein a Cbadwaladyr ae ferchet oedd Gwenlliant a Maryret 16 a Ranillt 17 
a Sufanna, ac Anneít, e fu 18 meibion a merchet iddaw hefyd 19 o gariatwragedd. 

Guil. Rufus contra Vencdotiam compara feg. cum Sim. Dunehmenf. 

A phan gigleu 2? Gwilym Cleddyf hir brenin. Lloegyr, milwriaeth Groffudd 
ae ddywalder ae greulonder yn erbyn y Ffrainc anioddef 21 fu ganthaw, a chyffroi 
,â Oruc 2&ei holl teyrnas yn ei erbyn, a dyfot hyt yng Gwynedd yn amlder 
torfoedd marchogion a phedyt, gan anrheithiaw, deleu a deftryw 23 pawb or 
giwdawt yn llwyr, hyt na bei fyw 24 cymeint a chi, a hefyd. a arfaethafsei 45 
torri y coedydd ar llwyneu byt na bei waícawt 26 nac amddeffyn ir Gwyndyt 27 
o hynny allan, ac wrth hynny i llueítws ac i pebyllws 28 yn gyntaf ym Mur 
Cael, a rhei or Cymry yn gyfarwyddyt iddaw. | 

A phan gigleu Gruffudd. hynpy i cynnullws 29 ynten llu ei holl 3° frenhin- 











O LYVYR R. D. 


4 


t Caftellwyr a gwyr Mon ai hymiidiafant yntau ar. sHwythau. 3 Ac 
a Ffreinc ac a, 4 A llawer oi bymlidwyr. S Digwyddodd. 6 Pa- 
dern i'r gyfarwyddyd na allai er i drybelitted manegi yn llwyr holl belyntiau. 
2 Cymry y Werddon ynyfoedd. 8 Medrafi ac nas medrwn pei byddwn 
.cyn ddoethed a Thullius fardd, 9 Maro fardd mewn. 10 Ac felly fal 
yr oedd Ruffudd weithiau. It Ddywedai, 1 Oígeddloew. 
13 Fywyd a llun. 44 Anghenog a chyfreidus. © 14 Enwau y meibion 
fu Cafwallawn. 16 Marred. 17 Ranwllt. 8 Fo fu, 19 Hefyd 
ddaw. 20 Glybu. at Anioddefus. 32 A wnaeth, 23 Dulyn 
a diftrywiaw. 4 Yn fyw. ' as Ef hefyd. a archafsafai. © 26 Llwyni 
fel na baina chyfgod. 27 Gwendid, a8 .Llueítodd ac y pebylliodd. 
_ .29 Glybu Ruffudd hynny y cynnullawdd, 39 I holl, 


\ ; 
HANES GRUFUDD AB CYNAN. . 69g 


iaeth ac i cerddws : yn eì berbyn ef wrth wneuthur rhagotfaeu ìddaw yn > 
lleoedd cyfyng pan ddefcynnei or mynydd, ofnhau hynny a oruc ynteu, a 
chyfarchwelyt 3 ei Ju trwy berfedd y wlat yn i ddoeth 4 i Gaer heb wneuthur neb 
rhyw gollet 5 yn yr hynt honno i giwdawt 6 y wlat, ac ni chafas ei gyfarwydd- 
ieit ganthaw, neb cyfryw ffrwyth nac ynnill, namyn un fuch 7, a cholli rhan 
fawr o farchogion ac afweirieit $ a gweiffion a meirch a llawer o ddaoedd ereill, 
Ac felly i dieìwis 9 rhyfyg y Ffreinc hyt sr ddim. Ac yn-bynny fyth Gruffudd 
ae lu ganthaw, ynteu weithiau to or blaen, weithieu yn ol, weithieu ar ddeheu, 
weithieu ar affwy uddunt, rhag gwneuthur o naddunt ít neb rhwy gollet yn eì 


gyfoeth. <A phei ar wyddai 13 Ruffudd iw wyr ymgymmyícu ag wynt 13 ar y 


liwyneu, diweddafdydd fyddei hwnnw i Frenhin Lloegyr, ac Ffreinc 14: ynteu 
hagen a arbedws 1$ iddaw megis Dafydd frenin gynt i Sawl, 


A gwedi darfot hynny Hu 16 iarll Caer, yr hun a ddywedpwyd uchod, gwraid 
yr holl ddrwg, megis Antiochus gynt gynnullws17 lynges a llu dirfawr anrhyfedd 
ir wlat, gan driftyt a chwynfan a dolur, a choffau y Caftellwyr a diwreiddiaw 
ei geftyll, a lladdfa ei farchogion, ac a gyt ddyunws 18 ac ef Hu 19 aralliarll 
Amwythic ac Ìn ynteu fal i delynt y gyt yn gyfun i ddial y colledeu rhywnath- 
oedd 29 Ruffudd uddunt ac wrth bynny i cerddaffant ac en llu 21 yn eu llynges 
ar for hyt ynghywaeth Graffudd, ac Ywein fab Edwin, ac Uchdrut ei frawt 
oc en blaen ac eu 22 gallu. MU 

A phan fu honneit 23 hynny gwyr Gwynedd a Phowys a gyt-ddyunaffant 
i wrthwynebu uddunt beb ddaroftwng. Ac wrth bynny i mudafíant Arglwyddi 
Powys, Cadwgan ap Bleddyn a Maredudd ei frawt, ac ed banneddeu ganthunt 
hyt ar Ruftudd 24. | 

Ac yna gwedi cymryt cyt gyngor ydd aethant 25 hyt ym Mon, ac wynt 26 
a Groffudd, ac yno ydd 2? ymddifferaffant megis y mewn caer a faci ddamgylch- 
yeedic o weilgi. Canys i Ruffudd rhyddothoedd 28 onllong ar bymthec o 
gyfar eu hirion 29 yn borth iddaw o Íwerddon 3°, ar rhei hynny i frwydraw ar 
for yn erbyn llynges yr Ieirll. , 


A phan ddoeth hynny at yr Ieirll 31 anfonaffant wynteu 32 gennadeu byt ar y | 














————— Ob ^e 


; | O LYVYR R.D. 

t Cerddodd. 2 Gan wneuthur rhagodfaeu mewn. 3 Ac ofni 
hynny a wnaeth ynteu ac ymchoelyd. 4 Hyd oni ddaeth. 5 I neb 
golled. _ 6 Ogiwawd. ? Ennillodd neb arnaw ef cymmaint a buwch, 
, gweiriaid, ib 9 Y dialodd. 10 Ganthaw weithiau, I Afw 
rhag wneuthur o honynt, I2 A pban wyddai. 13 Ymgyígu a hwynt. 
1 A Ffrainc. 15 Arbedodd. Ps Huw. T7 Gynrfullodd. 8 Gyd 
tynnodd. tŷ Huw. 20 A wnaethai. ar Ai lu. © 22 Oc oj 
blaen ac ae. 23 Son. a4 Nid amgen Cadwgan a Maredudd i frawd 
meibion Bleddyn ab Cynfyn ac ai hanneddau ganthynt hydat Ruffudd... 25 Yr 
aethant. 26 Hwynthwy. 2? Yr. 4 I daethai. 39 Gyfarau 


hurion. 39 O Werddon, at Ar yr ieirll yr. 33 Hwythau. 


600: HANES GRUFUDD AB CYNAN. 


Ìlonget rhyddothoedd 1. gynnorthwyaw Gruffudd, i erchi uddunt pally iddaw. 
pan fei cyfyngaf arnaw, a dyfod attaddunt wynten 2 er a. fynnynt o, dda, ag 
felly-y darfu wedi creda o naddunt.3 i dwyll y Ffreinc, y tywalldadant yr, 
holl ynys 4-gan dorri eu harfoll wrth. Groffudd, a phan-wybu, Ruffudd hynny. 
doluriaw a chymmrawnu yn fawr aoruc 5, can ni wyddiat pa, gyngor. a whej yn 
erbyn ci wrthwynebwyr o Ffreine ar brat»longeu, 

Ac yna gwedi mynet yng cyngor ef a Chadwgawn fab Bleddynt ej ddaw, i 
cerddaffant y rhown yícraff yn y ddoethant hyt yn Ywerddon 6, ac adaw.eu, 
ciwdawt ac a oedd eiddunt 7 yn ewyllys Duw ae amddeffyn, yr hwn a, nottaa, 
eannorthwyaw 8 i bob-dyn pan fo cyfyngaf arnaddunt 9 o anebryfygedic rybuchet, 
A phan wybu eu pobyl wynteu bynny ydd 19 ymchweleffant ar. ffo.gan ymddir- 
gelu ac ymguddiaw yng gogofeu a.llwyncu s; rhedynoffydd ag elldydd 11 a, 
diffwyffeu a chorfydd a dryffwch a cherric ag ymhob rhyw leoedd ercill or y | 
gellynt ymguddiaw rhac ofn Tuddewon vid amgen y Ffreinc, a.chenedioedd 
ereill rhyddoethoeddynt 12 yng cyrch uddunt, canys megis i dywaih y dwywawl 
ymadrodd digwyddaw a oruc 13 y bobyl heb tywyfawe, Ac ni bu ohir ip ieirll 
ac eu 14 luoedd, ac eu hemlynaffant wynteu yn orawenus !$ y dydd. hwnnw. byt 
ucher, ar hyt ac ar let yr ynys, gan eu hanrheithìaw a lladd y gwerin a thorn 
aelodeu eraill, ar nos a waftattaws 1 yr ymlit, a thrannocth nachaf 17 trwy. 
weledygaeth Duw, llynghes frenhinol yn agos yn ddirybudd yn ymddangos, a. 
phan welet honno !$ anhyfrydu a oruc 19 y Ffreinc a'r Daenyífycit bratwyr 20, 
a.dwyllefsynt Ruffudd, | 

Ac fal ydd oedd fradawe 2! y Ffreinc eiílìoes yn waftat ydd aafonaffant wynteu 
' a.dan gel 22 yn y Ile rliei or Cymry cyfun a hwynt hyt ar wyr yr ynys i erchi 23 
uddunt ddyfot ar frys i dangnefedd, ar hoddi 24 diogelrwydd uddunt, Canys 
ofn fa ganthunt gorfod arnaddunt ymìadd 25 ar Cymry ffoedigion % or neill 
parth, ar 27 llynges frenhinawl or parth arall, ac felly i darfu, ac felly i twylbws 28 
y Ffreinc bratwyr, y Cymry o bob parth gwarchaedigion yn yr 22 ynys wedi 
y bla rhywnaethoeddynt a allei ddyfot 30 ar gof ir etifedd wedi ci ryeni. 








O LYVYR R. D. 


1 A ddaethai, 4 Attynt hwy. 3 Honynt. 4 Oll hir ynys, 
§ Chynnyrfu yn fawr a wnaeth. 6 Wedi iddaw ef a Chadwgan fab 
Bleddyn ymgynghori yr aethant mewn yígraff hyd yn y. Werddon... 7 Iddynt. 
$ Ddicbon gynnorthwy. 9 Arnynt. 10 Hwythau hynny yr. 
13 Mewn ogfeydd daiarol a gwerni a choedydd a Mwynau a rhedynoedd a 
gelltydd. 14 A ddaethant. 13 Wnaeth. tê Hir ir ieirll ai. 
15 Nas ymlidiafant hwythau yn rymus, 16 Waftadhaodd. 14 Yr oedd. 
38 Hynny. $9 Wnaeth. 20 Danifiaid fradwyr. 21 Yr oedd 
frad. as. Y danfonafant dan gel. '23 Cymry at wyr yr ynys a oedd 
at ffo ac erchi, 24 Dangnefedd a hwynt a hwythau a roent. 25 Orfod 
ymladd. a6 Tfoedig. 2? Ac ar. a8 Twyllawdd. — 29 Gwarch- 
aedigion yr, As y wnaethant allai ddwyn. 


? 


fiANE8S GRUFUDD AB CYNAN. col 
E llynghes hagen a ry welfynt yn ddeiffyfyt, brenin Llychlyn bieuoedd ya 
gyfarwyddaffei Duw oe trugaredd i Fon i rhyddhau y bobl warchaeedic gan yr 
anghyfiaith 3, canys galw rbywnaethoeddynt 3 ar eu barglwydd yn eu diodgefeint 
ac en gofid 4, a Duw ac eu gwarandewis 6. 

Ac wedi datcanu ir Brenin trwy ieitbydd pa ynys oedd, a phwy oêdd eu 
harglwydd, pa anrheithiaw 6 a pha ymlynu, pwy yr ymÌynwyr 7 cyt-ddoluriaw 
aoruc $ a llidiaw a dynethau ir tir 4 their llong, ar Ffreioc hagen yn ofnawc 9, 
fal gwragedd pan welíant hynny, a ymladdaffant yn llurigawc ac eiftedd ar 
eu meirch oc eu defod a cherddet tu a'r brenhin i9, a nifer y teìrllong, ar 
brenin yn rhyfygus ae nifer a ymladdws yn eu herbyn wynteu it, a digwyddaw 
—_ aoruc i2y Ffreinc, i ar eu 13 meirch fal ffrwyth y ffigys i ar y gwydd ì4, rhei 
yn feirw, rhei yn frathedic o ergytieu y Llychlynwyr, ar brenhin ehun yn 
ddigyffro or cwrr y blaen ir llong a frathwsa faeth Hu iarll Amwythic yn 
ei lygat, ac ynteu a ddigwyddws oc ochrwm ir ddaear yn friwedic, ddieneit, i 
ar ei 16 farch arfawc dan ymffuítiaw ar ei arfeu ac or damwein hwnnŵ ydd 
ymchwelws 17 y Ffreinc ar ffo, a rhoddi. eu cefneu i ergytieu y Llychlynwyr, ar 
brenhin ao lynghes a hwylyaffant oddyna ymdeith 18, canys ef rhyddothoedd 19 
a gallu mawr ganthaw 29 i edrych ynys Prydein ac Iwerddon y rhei fydd 
oddieithyr y byt, megis 1 dyfot Fferil bot y Bryttannyeit yn ddieithredic yn 
gwbyl or holl vyt a1, | | 

Ac wrth hynny' Hu iarll Caer a'r Ffreinc eraill yn llawen o ymchweliat 2s 
Magnus frenhin, a ddugant y ganthunt y Gwyndyt ar eiddynt oll yn llwyr ° 
hyt 23 yng Cantref Rhos, rhac ofn dyfodiat Gruffudd awr pob awi ^4, ac yna 
rhifwyt yícrubyl pob perchennawc ae anrheith, ac oddyna eu hanneru ag ar 
banner i cerddws 25 ef i Gaer. 

Eno hagen hydd oeddynt 26 a bratwyr anudonol or Daenyffyeit a fredych- 
effynt Ruffudd yn aros yr eddewidion a addawílei Hu uddunt, a cheith27 
Owyr a gwragedd o weiflion a morwynion, ac ynteu au talws uddust hwy 
megis 38 ffyddlawn i anffyddlawn, yn i cadatnbaei ddwywawl lunyaeth canys 











O LYVYR R. D; 


t Honno a welafant hwy yn dyfod brenin Llychlyn pioedd hi. 2 Warch- 
aedig anghyfiaith, ' 3 A wnaethant. 4 Ai gofid, 5 Ai 
gwrandawodd. 6 Oedd arglwydd pa anrhaith, 7 Erlida phwy oedd 
yr erlidwyr. 8 Wnaeth, 9 Thynnu i'r tir a wnaeth a thair“llong ar 
Ffrainc oedd yn ofnus. Io Yn eifledd ari meirch y deuant tu ag at .y 
brenin. 11 Rhyfygus a ymladdodd yn i herbyn bwythau. Ja Wnaeth. 
33 Oddiar i. 14 Oddiar y ffigwydd. % Huw. 16 Oddiar i, . 
17 Y dymchwelodd. 18 Oddyno ymaith. 19 A ddaethai. 20 Gyt 
ag ef. 21 Yn gwbl ddieithra or holl fyd. 22 Huw iarll ar Ffreinc. 
oedd lawen o ymweliad. 3 Oll hyd. 24 O awri awr. 25 Y 
cerddodd. 2 Yno hefyd yr oedd. 2? Huwiddyata llawer. 28 Talodd 
ddynt megis. it 

4 


Sod ; HANES GRUFUDD AB CYNAN. 


med ryddaroedd iddaw ar ebâng, cynnullaw holl wrachiot I mantach, crwm, 
tloff, unllygeidiawc, gormeífawl, diallu, ac eu cynnyg iddant yn pwyth eu > 
bratwriaeth; aphan wclíant wynteu 3 hynny, gillwng eu llynges a wnaethant 
a chyrchu y dyfynfor parth ac Iwerdden ; y gwr a oedd yn gwledychu yn yr 
amfíer hwnnw a beris 4 anafu rhei o naddunt 5,.a thorri eu hecloden, a dehol 
wreill yn ddybryt oe holl deyrnas. 

Adventus Griffint Regis ex Hibernia. 

Ac yn yr amfer hwnnw nachaf 6 Ruffudd oe nottaedig ddefot yn dyfet o 
Iwerddon a y cafas yr holl wlat 7 yn ddiffeith, ae chiwdawt wedi rhyfynet$ í 
le arall, 

Oddyna ydd anfones 9 cennadeu hyt ar yr Iarll Hu, ac í tangnefeddws % 
ac ef ac yn y caniref hwnnw i rhoddet teir tref iddaw ef yno™. Ac yno i 
dwg ci fuchedd flwyddynedd yn dlawt ofidus 12 gan obeithiaw wrth weledipucth 
Duw rhagllaw. 

Ac oddyna wedi cerddet blwyddynedd 13 heibiaw i cetddws ì4 i lys Henri 
frenhin 15 yr hwn a fu frenhin neffaf 16 iw frawt, a chan hwnnw !? i cafas ef 
rybuchet a charyat a chyfadnabot eiriawl, a chyfarwyt 18 erfyn efcob Bangor, ag 
i rhoddes iddaw 19gan dangnefedd a charyat Cantref Lleyn ac Eifionydd ac 
Ardudwy ac Arllechwedd ac wynt ac eu gwerin ac eu haprheithoedd 29, ac yn 
y lle pan ymchwelws a1 Gruffudd or llys i dug eu Cyfannedd ir gwladoedd 
hynny, gan diolwch 22 i Dduw yr hwn a ddiyt 23 y cywaethogion fyberw og eu 
cadeir yr hwn a wna yr achanawc yn arberthawc 244, yr hwn a yftwng &dyn 
ac ac dyrchaif. 

Oddyna eiffoes pob dryll ì rhyddhaws 25 pob peth rhac Gruffudd, canys ei 
"obeith oedd yn yr Arglwydd, a pheunydd i llithrynt attaw ereill o Ros ac eu 
hanreithiau ganthunt heb ganiat Iarll Cacr, ac amlhau ei bobyl, ac yn y 
flwyddyn rhag wyneb i cerddws i Fon ae gwerin ganthaw, ag i gwledychws 46, 
ac oddyna ir cymmydedd ereill, ac fal hyn 27 i cafas trachefyn oe grym pob peth 
yng Gwynedd, megis i gwnaeth Maccabeus mab Matathias gynt yn yr Ifrael. 
A dwyna wnaeth ei holl gìwdawt o amrafael alltudedd y rhei*a athoeddynt 28 
i alldudedd or ymlitfa a ddywedpwyt uchot, ae amlhau daoedd yng Gwynedd 

















O LYVYR R. D. 


t Ni ddarfu iddaw gynnull mor holl wragedd, 2 Ai cynnyg idd 

dal am i, 3 Hwythau. 4 Barodd. 5 Honynt. ynys, SY oedd. 
‘7 I holl wlad, .  $ Myned. 9 Yr anfonodd. 10 At yr “teri Haw 
‘ac y tangnéfeddodd. n Teirtref iddaw. 12 Dug fuchedd dlawd un 
fiwyddyn ofidus. 13 Y flwyddyn. 14 Cerddodd. t5 Frenbîn 
_ Lloegyr. 16 Yn nefaf.: - 17 A chyn hynny. - ¥8 Chydnabod eiriawl 
_ a ehyfarwyddyd. 19 I Dduw, 20” Hanrheithiau. ar Ymchwelodd, 

“a Roi diolch. 23 Ddaroftwng. e4 Anfyber oi cadair ac a ddyrchefiff 
y rhai ufudd yn i lle yr hwn a wna yr achanawg arberthawg. 45 Rhwyddws. 
a6 Gwledychodd. a7 Ac fal hynny. a8 Ddoedynt, 


HANES GRUFUDD AB CYNAX.. | 602 


gan lewenydd, megis am wlat yr Iírael ac eu r hymchweliat ogeithiwet 

Babilon, a moleâ a gymyrth yr iarll ynddaw oe orefgyn 2 y felly heb y ganyat. 

Henrici X.mi. profpa indignantis Griff. Pr. 2.as. Expeditiones ridiculas contra Weneds 
ufgue ad Mur. Cefiell. 

A phan gigleu 3 frenhin Lloegyr hynny rhyfeddu a orug 4 ag agori ci dryffor, 
a rhoddi treul ddidlawd i farchogion a phedyt, a dwyn ganthaw brenhin 
Yfcotìand 5 ar Yicotieit a gwyr Deau, ag felly i doeth i gywaeth Gruffudd, a 
phebylliaw ym Mur Caftell 6. A Gruffudd ynteu o gynucfindra a_brwydyr a 
lueftws yn ei erbyn ynteu ym 7 mreichiau Eryri eiriawg, ac oddyna ymanfon âr 
brenhin, ac ynteu $ trwy yfbeit dieuoedd 9, a thangnefeddu. Ac oddyna ydd 
— ymchwelws 1o Henri frenhin i Loegyr, a Gruffudd iw gywaeth. | 

Ag eilweith wedi rhynnawd Jt o amfer i doeth Henri frenhin drachefyn a 
Ì)noedd mawr ganthaw 2, a phebylliaw a orug "3 yn yr un lle a ddywedpwyd 
uchot yn y mynydd i arfaethu diwreiddiaw cywaeth Gruffudd ae ddeftryw 14, a 
lladd a difa ei giwdawt yngeneu y cleddyf. A pban glywyt hynny wedi cyre 
oullaw llu i doeth Gruffudd yn ei erbyn oi nottaedic 15 ddefawd, a goffot eu 
anbeddeu 16 ae fileinllu ar gwragedd a'r meibion yn dyryffwch mynyddedd 
Eryri yn y lle ni ddioddefaíant un perygl ac wrth hynny ir ofnhaws 17 y brenhin 
digwyddaw *8 yn llaw Ruffudd oe pydiaw pan ddifgynnei or mynydd, i cerddws 
drachefn i Loegyr gan 19 wneuthur tangnefedd ac ef. O wi! o Dduw 2 y 
gynnifer gweith ydd arfaethaffant ieirll Caer gwrthwynebu i Ruffudd ac: nyg 
gallafant, ar gynnifer gweith gwyr Powys ac nis gallaíant, ar gynnifer gweith 
gwyr Trahaiam twyllwr, ag nis gallaíant eiffioes i ddwyn ar gwbylder, 

A gwedi hynny i gwledychws Gruffudd 21 llawer o flynyddedd. yn byrwydd 
gywaethoc gan arafwch a heddwch ac yn 22 arfer o gymmydogaeth y brenhinedd 
neffaf iddaw yn gyfun, nit amgen Henri frenhin Lloegyr, a Mwrchath frenhin 
Iwerddon a brenhin ynyífedd Denmarc, a honneit amlwg fu, ac yn y teyrnaí« 
foedd pell iwrthaw, ac yn y rhei agos 23 iddaw, ac oddyna ir amlbaws pob 
cyfryw dda yng Gwynedd ac i dechreuaffant y ciwdawtwyr adeilat eglwyffeu 
ym mheb cyfeir ynddi, a heu coedydd ac eu 24 plannu a gwneuthur perllanneu 
a garddeu, ag eu damgylchynu 25 o gacau a ffoffydd, a gwneuthur adeiladau 
murddin ac ymborth o ffrwytheu y ddaear 25 o ddefawt gwyr Rhufein. 


ILL Gu GG —_ ot ————Í——— . 
O LYVYR R. D. 


2 Ai. 2 O achub i gywaeth ai oreígyn. 3 Glybu. 4 Wnaeth, 
5 Yr Yfgotlond. 6 Mury Caftell. 7 Lueftoddynierbynym. Ac 
or brenhin ag yntau. 9 Ennyd o ddyddiau. 10 Yr ymchwelodd , 
1 Ennyd. 1 A llu mawr oedd ganthaw. 13 Wnaeth, 14 A dittryw: 
14 Arferedic. x6 Gofod i anhedu. 17 Ofnodd. . 8 I ddigwydd, 
%9 Drachefyngan. 39 ADuw. 23 Gwledychodd Ruffudd. 22 Gane 
a3 A hynny fu amlwg yn y teyrnaffoedd pell oddiwrtho ac y rhai nefaf. 2 Ai 
a5 Ai hamgylcbynu. a6 Ymborth a ffrwythau i dacar. . 

a 2 


604 . HANES GRUFUDD AB CYNAN, 


A Gruffudd ynteu wnaeth eglwyffeu mawr yn y llyfloedd 1 pennaf iddaw 
ehun, ac adeiladoedd y llyffoedd, a gwleddeu yn waftad yn anrhydeddus, Pa 
peth hefyd? echtywynnygu a wnei Wyneddd yna 3 o eglwyfíeu calcheit 4 fal y 
ffurfafen or íyr 5. Llywiaw y bobyl a wnei yng gwialen haearnawl gan 
wneuthur cyundeb 6 a thangnefedd ar teyrnaffoedd neísaf iddaw ae feibion 
etwa yn weifion ieueinc a ofsodes ar y cantrefoedd eithaf iddaw i eu rhagfeddu 
ac ieu ? cynnal mal mur angcyffroedic 8 yn erbyn eftrawn genedloedd a rhai 
angcyfieith o darfei 9 uddunt meddyliaw cyfodi o newydd yn ei erbyn, ar bren- 
binedd bychein eraill a gyrchynt eì lys ef ae amddeffyn, i gyrchu ei gannorthwy, 
ge gynghor y gynnifer gweith i gofuddyei eftrawn genedl bwynt 19, 


Opera Pietatis Griffini R. 


Ac yn y diwedd "1 ciffioes Gruffudd a hynaws 12 a cholli trem eu lygeit a oruc 
a rhoddi a oruc ynteu y ynni'i 13 weithredoedd y trugaredd, wedi meddyliaw 
O honaw ennill enw tragywyddol o filwriaeth, ef a arfaethws hefyd fynet 4 e 
hun i le dirgel yigyfala i ddwyn buchedd ddwywawl, a thremygu ei holl Ar- 
glwyddiaeth fydawl yn llwyr. Aceiffioes fal ydd oedd ei derfyn "5 i fynet or 
byt hwn yn nefsau, galw ei feibion a oruc 16, a lluniaethu ei farwolaeth fal i 
gwnaeth y brenhin Ezechias weith arall, ac wrth hynny rhannu a oruc !7 ei 
holl dda ai gyfiawnder ynteu a bara yn oefsoedd 18, Ef a anfones ugein fwllti 








——ee n 
O LYVYR R. D, 
t Yn y lufoedd, - 2 I lyfoedd a gwladau. $ Chwnychu a wnai 
. hefyd Wynedd. ' 4 Calchedig. 5 Ofer, 6 Cyttundeb, 71 
ragfeddu aci, 8 O gyrff fafedig. 9 Anghyfiawn a ddarfu. 


to Gofidiai eítrawn genedloedd hwynt.—Gellir chwanegu at weithredoedd 
Grufudd abCynan, iddo ddiwygiaw breiniau a devodau prydyddion a cherddorion ; 
ac yn ol y drevyn â lunies ev drwy gyvraith y cynnalied cifteddvodan yn Ngwy- 
pedd hyd yr ocíoedd diweddar. Yn ej amfer ev hevyd ybu oríedd ardderchawg 
yn Ngbaerwys; am ba un y mae Robert Grufudd yn crybwyll, gan wrthatteb 
amryw bynciau, yn Nhraethawd G, Owain o blaid vod Cadell yn hynav o 
veibion Hywel Dda. Yn yr yftyr yma y mae ei eiriau:—Dywedwch vod 
tywyíawg Deheubarth yn peri cynnal goríeddau, mal yr ydych yn eu camenwi, 
' er braint îi gerddorion Cymru. Evelly Grufudd ab Cynan, brenhin Gwynedd, 
a gynnaliodd eifleddvod at.y cyfryw amcan yn Nghaerwys; i ba le y cyrchodd 
boll gerddorion Cymru; a rhai hevyd o Loegyr, ac o yr Alban, pan y dirmygai 
y Cymry ymarver a phibau, acmewn rhan â waherddid gantynt ; pan yw Yfgodawg 
oedd yn rhagori ar bawb yn y cyvarvod hwnw o ganu pîb; ac i ba un y rhoddes 
Grufudd ab Cynan y Bib Aur, yn arwydd oei orcheft yn pibianu. Y cyvreithiau 
â fevydled yno fydd etto yn parâu, ac y maent y dydd hwn yn gyvarwyddid i 
gerddorion boll Gymru. Ni cheifiodd Grufudd ymyru am vraint ar y Debeu- 
barth, gan vod eftronion wedi cael goretgyndawd yno yn ei amfer ev; ac nis 
gall chwaith tywyíogion Deheubarth, drwy gynnal y vath orfeddau a chyvar- 
vodau, holi braint yn Ngwynedd, mwy nog yr holes Grufudd yn y Deheubarth, 
n Lloegyr, neu yn yr Alban, o ba wledydd cyrchafei amryveilion gerddorion: 
1 yr eiíteddvod hono. ™ En y diwedd. I2 Hynhaodd. 3 Wnaeth i 
ynnilli. 14 Arfaethodd fyned, 5 Yr oedd terfyn,  Wnagrh, 
W Woaeth., 38 Oes ocfodd. 


HANES GRUFUDD AB CYNAN. . 605 
eglwys Crift yn Nolun, yn y llei ganet ac i magwyt, a chymmeint a hynny i 
holl eglwyfseu pennaf Iwerddon : ar gymmaint i eglwys Fynyw, ar gymmeint 
i fanachloc Caer, ar gymmeint i fanachloc Amwythic, a mwy no bynny i 
eglwys Fangor, a deg íwllt i Gaer Gybi ar gymmaint i Benmon, ar gymmaint 
i Gelynawc, ar gymmaint i Enlli, ar gymmaint j Feifod, ar gymmeinti Llan 
Armon, ar gymmeint i Ddineirth, ac i lawer o eglwyffeu pennadufaf : ereill. 
A rhoddes ynteu i efcob ac archdiacon offeiriaid ac urddelion, ac awthrawon 2, 
ac i achanogyon criftiawn y daoedd hynny a gymmynaf 3 fi i amddeffyn yr Yfpryd 
Glan yr hwn a wyr pob peth ac ae hatwen. 

Wrth ei ddiwedd ynteu i doethant y gwyr mwyaf a doethaf or holl gywaeth, 
Dafydd efcob Bangor, Symeon archdiagon gwr addfed o oed a doethineb, prior 
manachloc Caer, a llawer o offeirìeit ac yfcolheigion yn iraw ei gorph 4 ac olew 
cyífegredic herwydd gorchymmyn lago Eboftol. 

Ei feibion hefyt a oedd yno ym plith hynny, ac ynteu yn cu bendigaw wy ao 
yn dywedyd, pa ryw wyr fyddynt rhagllaw megis Iago Padriarch yn bendigaw ei 
feibion gynt yn yr Aipht. A gorchymmyn a oruc uddunt 5 bot yn wrawl a 
gwrthwynebu yn wychyr eu gelynion ar ei gyffelybrwydd 6 ynteu yn ei ddiwedd- 
ddyddieu. Yno hefyd ydd oedd Angharat frenhines ei wreic briawt ynteu ac 
iddi i rhoddes ynteu hanner ei dd3a dwy randir, a phorthloedd Abermenei. 
Eno ydd oeddynt ei ferchet a rhai oi neieint 7, ac i bawb or rhei hynny hefyt 
i rhoddes $ rhan or eiddaw yn ymborth uddunt wedi ei. ddydd ef, Cymry a 
Gwyddyl a gwyr Denmarc ynteu 9 a ddrygyferthafsant to o ddigwyddedigaeth 
Gruffudd frenhin fegis cwynfon yr Iuddewon am Iofwe fab Nun. 

Dwy vlynedd 11 a phetwar ugeint oedd Ruffudd, ac yna i bu farw, ac ym 
Mangor 12 ìi claddwyt y mewn yícrin 13, yn y parth afswy ir allawr fawr yn yc 
eglwys. A gweddiwn ninneu hyt pan orffwyfso eì eneit ynteu yn yr un peth, 
nit amgen yn Nuw, y gyt a brenhinedd da ereill yn oes oeísoedd 14, 

AMEN. 


Examinat. ad exemplar. Pla dafevardenfe, tranfcrip. por Edxo. Thelwal; Armiger, 
Ann. Dom. 1574. It. exam. ad Codicem Guil. Owen, Arm. ds Porkington, Brit- 
Jannice Brogeniyn. 








O LYVYR BR. D. 


1 Pennaf. — 2 Urddolion athrawon, . 3 Daoedd a gymynnaf. 4 Garff 
ef. 5 Rbagllaw a gorchymyn a wnaethiddynt.  6Gyffelyb. 7 Rhai 
naiaint. 8 Hynny i rhoddes. 9 Hwythau. 10 Ddrycerfaethafant. 
31 Flwydd. 12 Yneglwys Bangor, 13 O fewn yfgrin. 14 Yngbyd ag , 
eneidiau brenhinoedd da ereill yn oes oeíoedd. 


sy Dalier fiw: Nid yw yr Hanes ddim wedi ci ranu yn bennodau ; ac nid oeg 
ebwaitb gynnwyfadau Lladin y pennodau, ys Llywyr y parcbedig Richard Davies. 


—S—_—_—————————E 


PARTHAU CYMRU. 


Lima y modd i mefurwyd t ac i rhanwyd Cantrevydd a Chymydau 
holl Gymru, yn amfer Llywelyn ab Grufudd y Tywyfawg diweddav o'r Cym- 
sy. Tair Talaith a va yn Nghymru ; un yn Aberfraw yn Môn; a'r ail yn 
Ninevwr 2, yn Neheubarth; a'r drydedd 3 yn Mathraval, yn Mhowys: 
ac wrth Aberfraw i rhoed xv. Cantref Gwynedd, nid amgen. 


a 
Cantrevydd Gwynedd a'i Chymydau. 
| Men. C. Tindaethwy, 
3. CANTREV Aberfraw. C. Menai. 
Cwmwd Llivon, Ce» yn Avon. 
C. Malidracth.- 1. Cantref Aber, 
C. Cemmaes 4. C. y Llechwedd Uchav, 
C. Telebolion. C. y. Liechwadd Iíav. zz 
C. Y Twr Celyn, 'C. Nant Conwy, 


3. Cantref Rhofyr. 





— O y oem, * 


PARTHAU CYMRU. 


| Cirdiou Yegeingyl. 
Cwnmwn cwmteled. 
C. Preftan. 
C. Rhuddlan. 
Cantvee Dyfryn Clwyd, 2. 
C. Colian. 
C. Liannerch. 
C. Yftrad. 
Cantrev Rbyvoniawg.-3. 
C. Ruthyn. 
C. Uch Aleth. 
C. Is Aleth. . 


Cantrev Rhos 4, 
C. Uch Dulas. 








t Rhanwydac i mefurwyd, sc i rhivwyd. 
wre 4 Yn Lj. H. Y. Cantrey yw Cemais, yn Cynwys C. Talybolion, 


Ninevwr. 
a Twrcelyn, 


. Gy Creuddyn. 


C. Is Dulas, 


Mon. 5. 

C. Llanfaes. 
C. Cemmais. 
C. Talebolion. 
C. Aberfraw. 
Cc. Penrhos. 
C. Rhofyr. 

Cantreu Arlleeb«vedd 6. 


C. Trevriw. 


V c. Aber. 


Cantrey Arvon?. 


C. Uch Conwy. 
C. ¥s Conwy. 





2 Yn Mathmaval. 3 Yn 














| PARTHAU CYMAU. iggy 
2. Cantrev Arvon. Cantrev Penllyn. 











C. Uwch Gwyrvai. C. Uwch Meloch. 
C. Is Gwyrvai. C. Is Meloch, 
3. Cantref Dunodig. C. Migoaint, 
C. Ardudwy. |. * Y Bwceddulal, 
C. Eivionydd. | Cantrev Yfirad 6, 
dé. Cantrev Lleyn. C. Uwch Aled. 
C. Maen 1, | C. Is Aled, 
C. Finllaer 2. Cantrev Rhuvoniog ?, 
C. Caelogion 3. C. Hiraethog. 
Meirionydd. C. Cevn Meirch8, 
Cantrev Meirion. Cantrev Rhos. 
C. Tal y bont. — C. Uwch Dulas. 
_C. Pennal. o C. Is Dulas. 
C. Yftum enner 4. C. y Creuddyn, 
Cantrev Arwyfítli. Cantrev Dyfryn Clwyd. 
’ ^ €. Uwch Coed. Cwmwd y Golygion 9. 
C. Is Coed. C. Llannerch 1o, 
C. Gwarareinion 5. C. Rhuthyn u.,.. 
Caxtrev Dinodyn 8... Cantrev, 
C. Privnot. C. Llangonwy. " 
C. Ardudwy. h ' C€. Dinmael, ah 
- Cantreo Llyn, C. Glyndyvrdwy. S8 
C. Dinmael. | | Swmp Cantrevydd | 
C. Is Clogyon. Gwynedd xv, aM ty, 
C, Cuandiman 1, A fwmp ei Chymydau 
. EXxvi.' 
Uantrev Meirionydd. | 
C. Eftumanner, Powys, 
C.Taly' Bont =~ Powys Vadawe. 
Contrey Cantrev. 
” C. Iail, 
C. Cyvelawch. —, C. Yftrad Alun, 
C. Maden. C. yr Hôp. 
- Cantreu Eryri, Canjrog, 
C. Uch Meloch. : C. Berford. 
C. Is Meloch. 7 C. Uncuan 33, 
1 Cymytmaen, 2 Tinllaen. 3 Gafal -Canologion. Yfbymelis, 
“Yftym aner. 5 Gwerthrynion, ee shyvniaeg “ * 7 Yftrad 


8 Crymgirch. 9 Caleion, Coelogion, Colyan. 39 Llan Arch, Llannarth. 
12 Ruthyn; hevyd Cwmwd Dogveilinn & Ctandisnan. 13 Uchoaut. . 


608 PARTHAU CYMRU: 


Cantrev Tegeingyl. . C. Yftrad Alun; 
C. Cwnfallt 1, C. yr Hôb 4. 
C. Pryftatyn. | Cantrev Uwch Nant. 
C. Rhuddlan. C. Merford. 

Ac velly i cavad yn y Dalaeth hono, C. Maelor Gymraeg, 


XV. Cantrev. a xxxviii. 3 o Gymydau. C. Maelor Saefneg 5. 
Ac wrth Dalaeth Mathraval i rhoed Cantrev Trevred. 
y Cantrevydd a'r Cymydau fydd yn C. Croes Vain 6. 
w 








canlyn. C. Trev y Waun 7. 
Powys Vadews. Ce c. cre AMI 
ntrev Rhaiadyr. 
Cantrev Barwn. C. Mochnant Is Raiadyr. 
Cwmwd y Dinmael, C. Cynllaith, 
c cynn ; C, Nantheudwy. 
et hate Ae Hevyd o vewn Powys Vadawg i rhoed 
Cantrev y Rhiw. 
íwydd y Drevwen gynt: ac felly y 
Cwmwd Ial. 
dyly vod etto. 
C.Croes Ofwallt, | Cantrev. 
C. y Treuddyn. | C. Uch Affes, 
Cantrev. C. Is Affes. . 
C. Nant Odyn. Cantrew. 
C. Cevn Blaidd. | C. Uchoet, 
C. Uch Rhaiadyr. c. is coet, 
Swmp Cantrevydd Powys. | 
Powys Wenwynwyn. viii. 
a Cantrev. Swmp y Cymydau. xxi. 
C. Is Rhaiadyr. Maelienydd. 
Cc. Deuddwvr. Cantrev. 
C. Llannerch Hudwl. C. Ceri. 
C. Gwertbryniawn. 
Cantrev. 
Cantrev. 
C. Vitrad Marchell, C. Swydd Fuddugre. 
C. Mechain. C. Swydd Ieithon, 
C. Caereinion, C. Llythyvwr. 
. * Cwnfyllt. 3 xxxix. 4 Yr Hobeu, 6 Seiínig. 6 Faen. 


g Trefywen, Trevowain, Lib. Herg. Trefwen. 


/ 


Powys Wenwynwy 3, C. Swydd Grev 9, 
Camntrev.y Vurnwy 2. C. Rhiwlallt 10, 
C. Mochnant Uwch Rhaiadyr, C. Glyn Ieithon 1, 
C. Mechain Is Coed. Cantrev Elvael. 
C. Llanerch Hudol. C. Uwch Mynydd ut, 
Cantref Yftrad 3. C. Is Mynydd. 
C. Deuddwr, , C: Llech Ddyvnog #3. 
C. Gorddwr Ifay. Cantrev y Clawdd, 
C. Yftrad Marchell, C. Teveidiat 14, 
Cantrev Llyfwynav. C. Swyddinogion 15, 
C. Caer Einion. C. Pennallt 16, 
C. Mechain Uwch Coed, Cantrev Buellt. 
Cantrev Cedewain. C. Swydd y Van ¥. 
C. Cynan 4. C. Swydd Drevlys, 
C. Cyveiliog 5. C. Is Irwon 18, 
C. Mawddwy 6. Ac velly i cad yn y dalaeth, bedwar 
Rhwng Gwy a Havres. cantrev ar Ddeg ; ac yn y cantrevydd 
Cantrev Maelienydd 7. i mae deugain cwmwd, 
C. Ceri 8, 
i os 
; Bulb. ine 
antrev. 
Cantrev. C. Brwynllys, 
Cymwd, Pen Vuellt. C. Talgarth, 
c. Swyddinan, Cantrev Tewdus. 
. Cantrev. C. Dyfryn Hodni, 
C. Trevlys, C. Llywel, 
C. Is Irvon, C. Tir Rawf, | 
Elovad. Cantrev Ida. 
Cantrev. C. Yftrad Yw. 
C. Uch Mynydd. C Crug Hywel, 
C. Is Mynydd. C. Euas, 





t Wenwynw n. 8 Vyrnwy. 3 Yilllys. 4 Uwch Hanes, ac Is Hanes, 
5 gy Cantrev Cynan. C. Cyveiliawg. C. Mawddwy. O. L. H. Y.— 


A 
ŵ 

Sŵydd Ddygre, 
ut 78 


c 





10 RhiwllaÌlt, Traillallt, 


PARTNAU CYMRU, 





velly y cad yn y Dalaeth hon xiv.cantrev; ac yn y cantrevydd hynny i 
xl.Cwmwd. 7 Melienydd.  $ Allan mewn Ll. ereill. 9 Fuddugre, 
18 Swydd Dineithon, 


. Elvael Uwchmynydd. C. Elfael Ifmynydd. 13 Dyvynawg. 
Tyveidiad 15 Swydhynogion, 6 Penwellt. 7 Dinan, y wain. 


ry é 


4 I 








| 


610 PARTHAU CYMRU, 

Ac wrth Dalaeth Dinevwri rhoed y C. Hirvryn, 
Cantrevydd hyn. C. Pervedd. 

Cantrev Penwedig. C. Is Cynnen 5. 
C. Geneu y Glyn. Cantrev y Geiniog 6. 
C. Pervedd. C. Gwyr. 

C. Creuddyn. C. Cydweli. 
Cantrev Canawl. C. Carnwyllon 7. 
C. Mevenydd. Cantrev Bychan. 

C. Anhunawg 1, C. Mallaen. 

C. Penardd s, C. Caeo 8. 

Cantrev Caftell 3, C. Maenor Deilo 9. 


C. Caerwedros, 
Cantrev Hirwen 4. 
C. Gwinionydd. 
C. Is Coed. 
Caervyrddin. 
Cantrev Finiog, 





Yftrad Tywi. 
- Cantreu Bycban. 
C. Hirvryn. 
C. Pervedd. 
C. Is Cennen, 


Cantrev Fginawg, 
C. Cydweli. 


C. Carn y Williawn. 
C. Gwyr, 


Cantrev Mawr. 
C. Mallaen, 
C;Caeaw. 
C. Maenawr Deilaw. 
C. Cetheiniawg. 
C. Mab Elvyw. 








Cantrev Mawr. 
C. Certhiniog 10, 


C. Mab Elvyw 11, 
C. Mab Uchtrud 13, 
C. Widigada. 


——í e HE ———.——A ———Ì Cee 


Ceredigion, 
Cantrev Gwarthav. 
C. Genau y Glyn. 
C. Pervedd. 
C, Creuddyn. 
Cantrev Mebwyniawn, 
C. Mevenydd. 
C. Anhuiawg. 
C. Pennardd, 
Canlreu Casr Wedros. 
C. Winionydd. 
C. Iícoed, 
Emlyn. 
Cantrev. 


Cymwd Uch Cuch. 
C, Is Cuch, 


———————  ' rd —— re —— tb — 


4 Cantrevwynion, Wynion.—Mal hyn yn 


Li. H. Y. Cantrey Cadell Cwmwd Mabwnion C. Caerwedros C. Gwinionydd. 


C. Mab Utryd, 
C. Widigada. 

: Anhinog. 2 Penutb. 
4 Seirwen 5 líkenen, 
Carnwyllion, 8 Caer, 


12 Ychdryd, 


6 Cantrev Eginog. 
9 Deivi. Io Cethinog. "4 Elvydh. 


7 Carnwallan, 


PARTHAU CYMRU. 612 


Brecheinicg. 


Cantrev Selyv. 

C. Selyv. 

C. Tirhaiarn r, 

C. Canawl a, 

C. Talgarth, 

C. Yftrad Yw Uchav, 

C. Eglwys Iail 3. 
Cantrev Mawr. 

C. Tir Rawf 4. 

. C. Lliwel 5. 
Morganwg. 

Cantrev Gro Nedd 6. | 

C. rhwng Nedd ac Avan, 

C. Tir yr Hwndrwd 7, 

C. Tir yr Iarll 8. 

C. Glyn Ogwr 9. 








Cantrev Warthav. 
Cantrez Dyved. 


Cymwd Elyvod. | 
C. Derllys. 
C. Penryn. 
C. Eftyrlwyv. 
C. Talacharn. 
C. Amgoed. 
C. Peliniawg. 
C. y Velvre. 
Das Glheddyo, 
Cantrev. 
C. Llanhuadain. 
C. Caftell Hu. 





¥ Trahaiarn. 
C. Eglwys Iail. 


y Vann. 12 Rbythun. 
15 Saint Henydd. 
lygion, Edlygon, Edlyglon. 


anan gn — —————c 


a Cantrev Canawl, Cwmwd Talgarth, C. Yítrad yw? | 
iaf. 4 Ralph. 5 Cantrev | 
Lliwel, C. Tir Rawlf, C. Lliwel, C. Crog Hywel. 6 Cronarth, 7 Rhwng ' | 
Nedd a Thawy. Cwmwd arall yw hwn yn LI. H. Y. | 


9 Maenawr Ogwr, Maenor Glynogwr. 
33 Rhoddnei, Rhoddne. 


3 C. Yftrad yw 


16 Caeach. 
19 Allan yn Lì, H. Y. 


412 


Cantrev Pen y Nen 10, 
C.y Van ut, | ' 
C. Maenor Rhuthyn 13, 
C. Meifgyn. 
C. Glyn Rhoddni 5, 
Cantrev Brenhinawl. 
C. Cibwr 14, 
C. Seinghennydd 15. 
C. Uwch Cayach 16, 
C. Is Cayach. 
Cantrev Gwaunllwg 17, 
C. yr Haidd, 
C. Canawl, 
C. Eithias Elogion 1$, 
C. y Mynydd 19, 


—————— Ne 





Penvro. 
Cantrev. 


C. Coet Raff. 
C. Maenor Birr. 
C. Penyro. — 
Pebidiawg. 
Cantrev, 
C. Pencaer, 
C. Mypyw, 

Rhos, ^7 
Cantreu, 
C. Hawlfordd. 
C. Caftell Gwalchmai. 





8 Y Coetty. 
31. Maenor Dal 
14 Cibwrn, 
19 Eithav Ed- 





10 Penychen. 


17 Gwentllwch, 


613) PARTHAU CYMRU, 


























Gwent, Cantrey Iícoed 3, 
Cantrev Gwent Uwch Coed, . C, Bryn Buga 4. 
C. Uwchcoed. 

c AU " C. y Teirtrev. 

C, Llevenydd s, C. Erging 5. 

cC. Trev y Grug. C. Bach 6. 

Morganwg *. 
Canteeu Gorwyhydd, | Cantreu Gwwasnllwg. 
Cymwd rhwng Nedd a Tbawy, c. Cibwr, | 
C. Tir yr Hwndrwd. C. yr Haidd. 
C. Rhwng Nedd ac Avyn. Cc. Y Drev Bervedd. 
C. y Coetty. C. Edelygion. 
C. Tir yr Iarll.. C. Eithav. 
C. Maenawr Giynogwr, C. y Mynydd, 
'Cantrev Penychen, deed Gwcnt, 
Cymwd Meifgyn. C. Ifcoed. 
C. Glyn Rhoddni, C. Lle Mynydd. 
C. Tal y Van. Cantreo Gwrt Uch Cond. 
©. Rhuthyn, C. Trev Grug. 
Cantrcu Breiniaw!, C. Uch Coed, 
C. Is Caeth. 
C. Uch Caeth, Felly Tervyna, 
t Y Mynydd, Uwch Mynydd. 2 Llevnydd, [levynydd. 3 Ifcoed 

Gwent. , * Brynbygaf, 5 Erging ac.Euas. 6 Allan yn Ll. H. Y, 


7 Saith Cantrev Morgan6c : oc e C6ta civar6it. 

G6ibeted pobyl Breteinieid, pani6 íeith Cantrey effit e Morganŷc, eni ar- 
gloitiaeth ai efcobaeth. . , i . 

E cintav iq e Cantrev Bichan; er ail Cantrev i6 G6ir a Ched6eli ; tridet ig 
Gor6enit ; pedoerit i6 Cantrev Penuchen ; pummed i6 G6aenll6c ac Edeligion ; 
e oeched Cantrev i6 G6ent-is-coed ; e feithved Cantrev i6 G6ent-uch-coed, 
Eftrad E6, ac Euas : er rai a el6id en d6i'la6es Goent-uch-coed ; ac hevid Erging 
ac Anerging, mal e mae e c6bil.tervineu en Llevir Teilo... 

Pan etoet Edgar vrenhin en Lloegir, a He6el] Da vab Cadell de6iía6c Déeu- 
barth Cimru: fev oet heni e dridet dalaeth, etoet i Vorgan Hen oll Vorgan6c 
en tangnevetus, hit pan geifiot He6el Da i dreifiao am Eftrad E6 ar Eoss. 

Pan glebu Edgar heni, ev a devenoet ato He6el Da, a Morgan Hen, ac 
E6ein e vab hit ei lys ev in Llundein. Ac ev a 6rande6is eftir er. errifon a oct 
retint. Sev a dervin6it, tr6i givreithla6n varn i lis, a pani6 He6el Da a 
dreifiot en andledus, tr6j gamGet, Morgan Hen, ac E6ein e vab; ac am heni 
divreinia6 He6el Da a orugant o Eftrad EG ac Euas en dragi6it, 

Acen ol heni Edgar vrenin a ganiataet, ac a roes i E6ein vab Morgant Hen, 
Eítra. E6 ac Euas, o ve6n efcobacth Llandav, a chadarnâu heni tr6i 6citbredot 
ito, ac 16 etivetion vith, o gettinedigaeth a theítiolaeth holl archefcib, efcib, 
ieirll, a bar6nieid Lioegir a Chymru, dan roi eu melltith ir neb a divreiniai bl6iv 
Teilo, ac argl6idiaeth Morgan6e or goledit hin: a hevid bencigedic vai ac 
cad6ai ma} i delai en dragi6it, 

Ar gocithred a Gnaeth Edgar ar hin en trefordi Llanday i mae engcad6. 


| PLWYVAU CYMRU. Gig 
Cantrey Cochion yw y feithved Can- C. Caftell Gwis, 

trev o Vorganwg, a hwnw a Cantrev Penvra, - 

veíurwyd, o Vynwy byd yn Mhont C. y Coed 6. 

Caerlecw; neu castrev Coch yn Cantrcv Rhos. 


y Ddena, byd Gaerloew, C. Hwlfordd. 
Dyoed, C. Caftell Gwalchmai, 
Cantrev Emlyn. “.  C. y Garn. 
C. Uwch Cuch, Cantrev Pebidiog. 
C.IsCuch. C. Mynyw 7. 
' €. Evelythyr 1, C. Pencaer. 
Cantrev Arberth. Cantrev Cemmaes $, > 
€. Penrhyn ar Elan 3, | Cwmwd Uwch Nyver 9. 
C. Eícyrogev 3, C. Is Nyver. 
C. Talacharn, C, Trevdraeth. 
Cantrev Daugleddyv, Ac velly i cavad yn y Dalaeth bono 
C. Amgoed, chwech cantrev ar hugain; ac yn y 
C. Pennant, Cantrevydd hyny y mae laxxviiio 
C. y Vere 4, Gymydau. Ac felly tervyna benwau 
Cantrev y Coed. a rhanau y Cymydau a'r Cantrevydd yn. 
C. Llanhuadain 5. holl Gymru i gyd. Ac velly mae yn y 
Llyvyr Coch yn Herge&. 
— COS ND 











HENWAU PLWYVAU CYMRU. 


Bellach foniwn am y Tair fwydd ar Cwmwd Menai. 
ddeg yn holl Gymru, a'u Trevydd, go 1) R 
Dinafodd, Cymydau, a'u heglwyfydd 9. Llanddwyn 


Plwyv. 10. Mio borth, 
. 11: Llangeinwen, 
Swrpp Vow. 
12. Llangafo. 
Cwmwd Malldrarth, 13. Llanidan, 
1. Liangadwaladyr, " _ 14. Llan Edwen. 
2. Aberfraw, " 15. Llan Ddeinioety Bloeg. 
3. P. Feirian. . 16. Plwyv Gredivel. 
4. Llan Trevdraeth, —~ Yn Mhen Mynydd; ac yn hwnw 
5. Llan Gwyven. ydd oedd brivlys Owain ab Maredudd 
6. Llan Griftiolus, ab Tudur Vychan o Von, hendad y 
7. Lian Geinwen, Brenin Harri y Seithved; ac ymo y 
8. Llan Hen Eglwys. msê Llys Benmynydd. 








1 Elved, Llefethyr. 2 Ar Deivi, ar Elyas. 3 Efterolef. 4 Evelore, 
$ Llanihaden. 6 Cwmwd Coed yr Hav, C. Maenor Byr, Caldey yw Ynys 
Pyr, o'r Pyr hwnw 1 cavas Caftell Maenawr Pyr ei henw, C. Penvro. 7 Cwmwd 
(Cantrev) Miniw; Cwmwd (Cantrev) Pencaer, Cantrev Pebidiog. 8 Cemmaes 
a'i Chanuev. 9 Never. 


614 PLWYVAU 


17, Llan Finan. 

18. Llanvihangel Yígeîfiog. 

19. Llangevni. | 

20, Trev Gayan. Ac i mae Amlawdd 
; Gwmwd Menai yn Ynys Gybi. 
21. Llanvaen yn Nglyn Rhos. 

22. Llanvair. 


Cwmwd Llivon, 


23. Llan Gwyllog. 

24. Llan Drygan. 

25. Llech Gynvarwy, 
26. Llan y Trifaint. 

27. Bod Edeyrn. 

38. Llan Liibio. 

29. Lianvair yn Neubwll, 
30, Llanvibangel yn Nhywyn. 
31. Llan Maelog. 

92. Llechylched. 

33, Llan Beulan. 

34. Trev Walchmai. 

$5. Bodwrog. 


Cwmwd Talebolion. 


36. Caer Gybi. 

37. Llan Babo. 
' 38. Llan Vwrog. 

39. Llan Vachraith. 

40. Lian Vaethlu. 

41. Lian Rhuddlad. 

42. Llan Flewyn. 

43. Llan Vagail. 

44. Llan y Ddeufant. 

45. Llanvair yn Nghornwy. 
46. Llan Rhwydrys. 

47. Lian Vechell, 

48. Llan Badrig. | - 


Cwmwd Twr Celyn. 


49. Llan Eleth * Vrenin. 
SO. Llan Elian. 





3 Elaeth, 


82. 
73. 


CYMRU. 


. Rhos Beirio. 

. Llawen Llwyvo. 
. P. Dyvrydog. 

. Coed Dane 2. 

. Tal y Llyn. 


Llanvihangel Trev y Bardd. 


. Llanvihangel yn Mhen-Ros. 


Llan Allgo. 


. Llan Eigrad. 


Cwmwd Tindaetbwy. 
Llanvaìr yn Mathavarn Eithav, 


. Llan Teyftyr. 

. Llan Ddyvnan. 

. P. y Pentraeth, 

. Llan Sâdwrn. 

. Llanddona. 

). Llanvihangel Glyn Sulwgh, 
. Llan Ieflin. 

. Llanfeirioel, 

. Llan y Saint. 

70. 
. Llandegvan : ac yn y Plwyv hwnw 


St. Cattrin, 


i mae y Dref Swydd a elwir y 

Byw Mares; ac yno i mae Dinas 

Marchnad bob Dyw Sadwrn. 
Llan Vair yn Mhwll Gwinbill, 
Llan Dyfilio. 


Tervyn ar y Swydd hono: ac ynddi 
maeo Blwyvau Driugain a Deg... 


OS oa bm & WS me 





SwyDD GAER YN ARvou, 


. Llan Gynvran, 

. Llan Gwítennyn. 

. Llan Gyfin. 

. P. yr Eglwys Rhos. 

. Llan Dudno uwch Conwy. 

. Llan Vair o Aber Conwy : ac yno i 


mae Marchnad, 


, Caer Rhun. 





s Coed Ane, 


PLWYVAU CYMRU, 


8. Llan Bedyr y Cennin, 
9. Llan Ddwy Gyvylchi 1, 

10, Llan Vair Vechsn. 

11, Abergwyngregyn. 

12. Llan Llechid. 

13, lan Ddygai: ae yn y Plwyv 
hwnw y mae y Penrhyn; Gwre- 
iddyn boneddigeiddrwydd Cymru. 

14. Bangor Vawr yn Ngwynedd. 

15. Llan Gedol. 

16. Llan Beris. 

17. Llan Ddeiniolen, 

18. Llanvihangel yn Ryg. 


19. Llan Vair is Caer. 

20. Llan Beblic: ac yn y Plwyv 
hwnw i mae Trev Gaer yn Ar- 
von, a marchnad ynddi bob 
Sadwrn. 

21, Bettws. Garmon, yn Nhal y 
Llech. 

22. Llan Wnda. 

23. Llan Vaglan. 

24 Llan Dwrog. 


- 25. Llan Llyvni. 
26. Llan Cylynog yn Arvon. ~ 


Cwm«vd Eivionydd. 


27. Plwyv Aelbaiarn. 
28. Bedd Celert. 
29. Llanvihangel y Pennant. 
30. Penmorva. 
31. Dol Benmaen. 
32. Cruccaith. 
33. Llan Gynhaiarn. 
34. Trevlys. 
35. Llan Yítumdwy, 
36. Llanarmon. 
37. Llan Gybi. . 
Tri Cbwm«wd Lleyn. 


39. Abererch, ereill ai geilw Llan 
Gawrda. 
mn I — eee eeene- 


t. Ddygyvylchi. 


' 40. 
41. 





615 
Carn Guwch, 
P. y P iftyll, 
Nevyn. 
42. Llan Edeyrn. 
. Llan Geidio. 
. P. Tudweiliog. 
.P.yRhiw, | 
. Llan y Pedwarfaint. 
. Penllech. 
. Llan Ieftin. 
. Llan Gian. 
. Llan Eingion Vrenin. 
. Llan Bedrog. 
. Llanvibangel. 
. Pen Rhos. 
. Llan Vair yn Lleyn. 
. Bodvayarn. 
. Melldeyrn. 
. Bryn Croes. 
. Llan Gwynoedl. 
Bod Vrenin, 
. Aber Daron, 
P. Denio, yn yr hwn i mae Trev 

Bwll Heli. 
. P. Vaelrys, 
. Llan Dudwen. 
Bod Wnnog. 

Cwmwd Nant Conwy, 

. Pen Machno. 
. Dolwyddelan. 
. Llanvibangel-y Bettws. 
68. Llan Rhychwyn. 
69. Treyriw. 

Tervyn ar y Swydd hono: ac ynddi 
mae triugain ac wyth o Blwyvau. 


39. 


SwYDD VEIRIONYDD. 
Cwmsud Ardudwy. 
1. Feftiniog. - 
2. Lianvrothen. 
3. Maen Twrog. 


616 


4. Llan Deccwyn. 
6. Llanvihangel y Traethau, 


6. Llan Danwg. 
.7. Llan Vair. 

8. Llan Bedyr. 

. Llan Enddwy !. 
Llan Ddwywau. 
11. Llan Aber. 

. Llan Ulldud 2. 

. Trawfyynydd 


Cwmwd Taly Bont ar Ddyfyni, 


. Llan Vachraith. 
15. Yfpytty Gwanas. 





PLWYYVAU CYMRU, 
36. Aelhaiarn. 


37. Bettws Gweirvyl Goch, 
38. Llanvihangel Llyn Myvyr3. 


Tervyn ar y Swydd hono : ac ynddì 
i mae 37 o blwyvan. 
Swrpp DDINBYCH, 
1. Trev Ddinbych: ac yno mae 
Marchnad bob Merchyr. 
2. Lian Ddyvnoe. 


6. Llan gwm ; Ddinmael, 





16. Dolgellau. 7. Ceryg y Drudion, 
17. Llan Gelynin. 8. Yíbytty Ieuan. 
18. Llan Egryn. 9. Lianrwft. 
Cwmwd Yflum Anner, 10. Llan Ddoged. 
; 11. Eglwys Vach. 
19. Llanvihangel y Pennant. 12, ewn a 
20. Tal y Llyn. . ; 
- 13. Llan Elian. 
21. Tywyn Meirtonydd. ì 
22. Pennal. 14. Llanfanfraid. 
15. Y Bettws. 
Cwmwd Mawddwy. 16. Llan Ddulas. 
23. Mallwyd. 17. Rhuddlan. 
24. Llan yn Mawddwy. 18. Abergelau. 
Cwmwd Penllyn, 19. Llan Sain Sior. 
20. Llan Nevydd. 
” TD AU 21. Llan Vair Talhaìarn. 
” 22. Llan Gernyw. 
27. Llan-y-Cil. 93. Gwytherin : R M 
28. Llanvor yn Mhenllyn, c wynn: aC yno l mac Mon- 
99. Llan Ddervel, went y Santes; ac yn y vonwent 
; hono i mael Capel Gwenvrewi ; 
_ Cwmwd Edeyrain. ac yn y Capel hwnw i mae ei 
$0. Llandrillo, bedd hi, He i claddwyd y Santes 
31. Lian Gar. vendigaid. 
32. Corwen. 24. Lianfannan. 
33. Lian Silyn. Cantrev Dyfryn Chuyd. 
34, Llanfanfraid yn Nglyn Dyw 25. Llan Ynys. 
dwy. 26. Llan Gyfylliog, 
35. Gwyddelwern. 27. Trillo Caenog. i 
& Eoddwyn, 2 Elityd. ê Glyn y Myvyr, 


29. Y Dderwen Antal. 
29. Lian Elidan. 
30. Llan Vair yn Nyfryn Clwyd, 
31. Y Venechdid. 
32. Llan Vwrog, 


33. Rhuthyn: ac yno i mae March- 


nad bob dydd Llun. 
34. Llan Bedyr. | 
35. Llan Gynhaeal, 
36. Llan Hychan. 
37. Llan Gwyven. 
38. Llan Dyrnog. 


39. Llan Verrys. 
40. Llan Armon; 
41, Llan Degla. 
42. Bryn Eglwys. 
43. Llan Dyíilio, 
Cwmwd Swydd y Waun. 
A4. Llaggolleh. | 
A5. Llan Vair o'r Waun ifaf. 
46. Lianfanfraid y Glyn. © 
47. Lian Armon Myvydd Mawr. 
48, Lian Rhaiadyr ym Mochpent, 
49. Llan Gedwyn. 
50. Llân Silyn Cynllaith, 
61. Llan Gadwaladyr, 


C«vm«d Maelor Gymraeg. 


52. Rhiw Vabon. 
53. Y Biftog. 
54. Y Marchwiail. 


55, Gwrecíam : ac yna i mat March- 


nad bob Diviau, | 
56. Y Gresfordd, 
57 Yr Holt. 


'Tervyn ar y Swydd hono: ac i 
mae ynddi ddau ar bymtheg a 


deugain o blwyvau, 


PLWYVAU CYMRU; 


617 


Swrpp ¥ Fuixt. 


3. Llan Elwy. 


2. 


Rhuddlan. 


3. Y Ddiferth. 


24. 
25. 


os Gallt Melydyt, 


Hafa. 


. Y Chwithfordd. 
. Rhiw Lownwyd, 
. Gwaun Efgar. 

. Din Meirchioh. 
. Bodfari. 

. Caerwys. 

. Yígeiviog. 

. Nannerch. 

. Cil Cein. . 
. Trev Fynon; 

; Helygen. 

» Flint, 

. Llan Eurgain. 

. Pertarlag. 


Cwmwd Yfirad Aims. 


. Y Wyddgrug. 
, Y Nercwys. 


Y Treuddyn. 
Cwmwd yr Hob, 


, Plwyv Cyngar, 


Cwmwd Maelor Satfueg« 


Plwyv Bangor. 
Y Gwrddymp. 


26. Hangmer. 


27. 


1. 


2. 


P, Wrtyn Vadoc, 
Tervyn ar y Swydd hono : ac ynddi 
i maefaith arhugain oblwyvaus , 
Swypp DREVALDWYN. 
Cwmwd Oyveiliog. 

Machynllaith: ac ynoi mae Trev 
Varchnad bob Merchyr. 

Y Wirn, 


-4K° 


618 . PLWYVAU CYMRU. 


3. Cemmaes, 

4. Darowen. 

5. Penegos. 

6. Llan Bryn Mair. 


Cwmwd Arwyfili. 


7. Plwyv Carno. 
8. Trev Evlwys. 


9. Llan Idlos : ag yno 1 mae March- 


nad bob Sadwrn, 
10. Llan Gurig. 
11. Lian Wnnog. 
12. Llan Ddinam. 


Cwmwd Ceri. 
13. P. Bochdrev. 
14. Llanvihangel yn Ngheri. 
Cwmwd Cydewain. 


15. Llan Ddyful 1, 
16, Llam yr Ewig. 
17. Llan Llwchaiarn. 


Cwmwd Mechain yn Mocbnant. 


31. Meivod. 
32. Llanvibangel yn Ngwynva. 
33. Llanwddyn. 
34. Pennant Melangell, 
35. Llangynog. 
36. Llan Hirnant. 
37. Llan Vyllin. 
38. Llanarmon yn Mechain. 
, 39. Llanfanfraid yn Mechain. 


Cwmwd Yfirad Deuddwr. 
40. Llan Drinio. 
41. Llan Dyfilio. 

Arglwyddiaeth Marcbell. 


42. Cegidva. 

43. Y Trallwng: ac yno i mae March- 
nad bob dydd Llun. o 

44. Llan Fynhonnwen. 

45. Trevaldwin. 

46. Yr Yftoc. 


18. X Drev Newydd : ac yn y Drev 'Tervyn ar y Swydd hono : ac ynddi 
hono mae Marchnad bob dydd î mae íaith a deugain o blwyvau, 


Mawrth. 
19. Aberhavefb, - 
20. P. y Cedwg. 
2î. Llandie Gynon. 
22. Llan Wyddelan. 
23. Llan Lligan, 
24. Manavon. 
$5. Aberiw. 


Cwmwd Caer Eimon, 
26. Llan Vair. 
27. Llan Ervyl. 
98. Llan Gadvan. 
29. Garth Beibio. 
30. Llan Gynyw. 








Swypp Fags Hyvgipp, 


1, Plwyv Llan Badarn vawr yo Mael- 
ienydd. 
Llan Badarn Vynydd. 
. Llan Anno. 
. Llan Biflet:> ° 
. Llanvibangel y Bugeil Du. 
6. Llan Ddewi Hiob. 
7. P. St. Edward yn Nhref y Clawdd : 
. ac ynoi mae Marchnad bob diviau. 
8. .Llan Ddewi yn Hwytyn. 
9. Llan Bryn Hir. 
10. P. Mair o Bilalai. 
" 11. Llan Degia. 


Gam 6 o 


t Llandyful, 


18. 


PLWYVAU CYMRU. og 


. Llan Gynilo. 

. Llanvihangel. 

. Rbydieithion. 

. Llan Ddewi Yftrad Ynni. 


Llanvibangel Cevyn Llys. 
Cwnmsvd Gwrtbeyrnion. 


. P. Nant Mêl. 


Llanvibangel Vach. 


. Llan Llyr yn Rhos. 
. Rbaiadyr ar Wy. 
. St. Armon. 


Cwmwd Deuddwr. 


. P. St. Fraid, 


Elvael uwcb Mynydd. 


. Y Ddiferth yn Elvael. 
. Llan Varraith. 

. Aber Edwy. 

. Llanbadarn y Gareg. 
. Ceryg Runa. 

. Rhiwlen. 

. Glafgwm. 

. P. St. Fraid. 

. P. Y Bettws. 


Elvael is Mynydd,” 


. Llan Deilo. 

. Llan Yítyphan. ~ 

. Llan Bedyr. 

. Llan Ddewi vach, 

. Caftell Paun. 

. Llanvihangel y Bryn Gwyn. 
. Llan Newydd. 

. Llanvihangel y Dyfryn. 

. Y Bettws. 

. Llowes. 

. Cleirwy. 

. Y Clas ar Wy. 

. Bochrwyd. 

, Llanvibangel Nant Melan. 


A6. Trev Vaes Hyvaidd: yno i mae 
Marchnad bob dydd Mawrth. 

47. Llan Llwytbyvwg, neu Llanvair 
Llwythyvwg. 

48. Y Pencraig. 

49. Caígob. 

50. Llan Andreas: ac yno i maeMarch- 
nad bob Sadwrn. 

51, Plwyv Bleddvach. 

52. Nortyn. 

Tervyn ar y Swydd hono: ac ynddi 

i mae faith a deugain o blwyvau. 


Swypp ABERTEIVI. 
Y Parth uchav i Aeron, 


1. Llangynvclyn. 
. Llanvibangel Genau y Glyn. 
. Llanbadarn, Vawr. | 
. Llan Liwchhaiarn, 
5. Llan Ilar. 
6. Llanvihancel y Creuddyn, 
7. Llan Avan o'r Trawfgoed. 
8. Yíbytty Rhiw Yftwyth. 
9. Yíbytty Cynvyn. 
0. Llan Wnnws. 
11. Yftrad Meurig. 
12. Llanvibangel Lledrod. 
13. Llanvibangel Rhos Deiau. 
14. Llan y Gweryddon. 
15, Aberyftwyth: Marchnad bob 
dydd Iau. 
16. Llan Ddeinioel, 
17. Llan Rhyftyd. 
18. Llan St. Fraid. 
19. Llan Ddewi Aber Arth, 
20. Llan Badarn. 
21. Cil y Cennin. 
22. Tal y Sarn Grin. 
23. Llan Gyailo. 


Ŵ © o 


490 | 

24. Llan Geitho. 

25. Llan Badarn Odyn, 

5 Aeron, 

86 Trev Garon: ac yn y Plwyv 
hwnw i mae Marchnad bob 
dydd Llŵn. 

97. Llan Ddewi Vrevi, 

28. Llanvair Cludogau. 


20. 
30, 
81. 


50. 
57. 
58. 
59. 
60. 


Cellan. 
Llan Bedyr Poot Yftyphan. 
Y Bettws. 


» Plwyv Silian. 
. Lian Gybi, 


Yr Yftrad. 
Ciliau Aeron. 


. Hen Vynyw, 

. Llanarth. 

. Llan Ina, 

. Llan Llwchhaiarn. 
. Llan Dyfilio. 

. Llan Garanog. 


Y Penbryn. 


. Bettws Ieuan. 

. Y Bryn Gwyn. 

. Blaen y Porth, 

. Aber y Porth, 

. Trev Main. 

. Plwyv y Grog o'r Mwnt, 
. Plwyy y Verwig. 


Aberteivi: ac yno j mae March- 
nad bob Sadwrn, 


. Llan Goedmor, | 
. Llan Ddygwy, 
. Trev Deyyn. 


Lianyair Trev Lygen, 


» Lian Gynllo, 


Plwyv Dyvnog. 
Henllan ar Deivi, 
Bangor. 

Llan Vair o'r Llwyn. 
Llan Dyíul, 


1. 


2. 


3. 


por babis 
Ye OO DOI Oa A 


28. 
29. 


| 90. 


BLWYVAU CYMRU, 
61. Llanwenog. 
62. Llanwnnen. 
Tervyn ar y Swydd hono: i mae 


yndd; driugein a phedwar plwyve 


Ni ellais i, a bod yn ovalus,gael 


onid dau a thriugain o blwyvau ar 
Jawr yn yr yígriven o ba un. y 
tynais i byn o beth. 

| Iolo Morganwg, 


SwynD Bewvro, 


Cwmwd Cemmaes, 
Llan Dydoch. 
Cil Garan, 
Y Briddell, 


. Llan Twyd, 
. Tref Wyddel, 


. Y Baifyl. 

. Eglwys Wrw, 
. Y Melinau. 

. Y Nant Gwyn. 
. Yr Eglwys Wenn, 
. Nanbyver, 

. Y Cilgwyn. 

. Trevdraeth. 

. Y Ddinas, 

. Aber Gwain, 

. Llan a Chaer, 
. Y Bont Vaen. 


Llan Llawen. 
Llan ach Lwydo, 


. Y Caftell Gwyn, 

. Y Caftell Newydd, 
. Y Caftell, 

. Caftell Mal. 

. Cafiell y Vuwch,” 
. Caftell Henri. 


206. 
27. 


Y Maen Colchau, 
Y Morvil. ; 
Llau Golman. 

Y Vanachlog Ddu, 
Y Clydau, 


36; 


53. 


PLWYYAU CYMRU. 


. Penrydd. ° 

. Y Caftellan. 

. Llanvihangel Penbedw. 
. Maenor Dewi. 


Swydd Cil y Maen Llwyd. 


. Llan Dyfilio yn Nyved. 


Llau y Cevyn. 


. Llan Bgyrmwnt, 
. Caftell Dyran. 

. Llan Vallde. 

. Llan Ddewi y Velvre, 
. Yr Eglwys Lwyd, 
. Arberth, 

. Rhobeftown. 

. Marthau Tywi, 

. Mynwer. 

. Llawr Ynni. 

. lllbaftown. 

. Siafretown, 

. Bugeli, 

. Yliverftown, 

. St. Dyved, 


. Caer yw. 


Cofterftown, y 


. Llamphe. 

. Amarth. 

. Croyn Wydd. 

. Gwmphreyftown. 

. Mair o Ddinbych y Pyfgod: ac 


yno i mae Marchnad bob dydd 
Merchyr, 


. St. Flowrens, 

. Celde, 

. Yftan pwll, 

. St. Pedrog. 

. St. Dwned. 

. YWaram, ' 
. Caftell Marthin, 
. Nan Gel, 

. Rhos Gylyddwr, 
, Pwll y Crochan, 


69. Hordftown. 

70. Maenor Byr, 
71, Penna]. 

72 St. Deiniel, 


73. P. Penvro : ac yno i mae Marche © 


nad bob Sadwrn, 


Tir Rhos yn Swydd Benvre. 
. Bwrtown, 
. Ros Marked, 
. Llanyftudwal, 
. Yftaintwn.’ 
. Hobryftwn, 
. Hafgad. 
. Y Dduadl, 
. Morlas. 
. Lianfan Fraid, 
. Llan Ifbel, h 
Waltown, ' 
. Dôl Beini. 
. Harftwn, . 
. Nolftwn. 
. Roeds. 
Camros. 
. Robeftown. 
. Bitwal. 
. Yftrawgad, 
. St. Dogwel. 
. Wala íbadl, 
. Fraiftr gam. 
. Lamftwn. 


Swydd Llanbuadaiz. 

Robritwn. 

. Trev Amlod, 

. Trawgad. 

, Trev Rina, 

. Flimftwn. 

. Bolftwn, 

. Yfblaift,. 

104. Pi&wn, 

}05. Llanhuadain, 


2. Cyfic. 


es PLWYVAU CYMRU. 
106. Y Drev Velen. 3. Pendyn. 
107. Maner Ieuan, 4. Eglwys Gymmun. 
108. Llys y Vrân, 5. Llanfadyrnin. 
109. Y Môt. 6. Llacharn. 
110, Trev Hwlfordd. 7. Llan Ddawg. 
113. Marthin. 8. Llanymddyvwy. 
112. P. Mair. Cantrev Derllyfg. . 
113. St. Thomas. 9. Llanvihangel Aber Cywyn 
A'r tri phlwyv diweddav fydd yn 9° 7 nvi0anB yy 
Hwlfordd: ac yno bob dydd 10. Meidrym. 
y ye" | ì1. Llan Yftyfan. 
Sadwrn Varchnad. . . 
12. Llan Vair y Byri. 
Tir Dewi yn Swydd Benvro, 13. Llan Gynog. 
114. P. Dewi yn Mynyw. 14. Llan Deilo. 
115. P. y Groes, 15. Llan Gain. 
116. Llan Riain. 16. St. Cler. 
117. Marthri. 17. Llan Gynin a'i Weifon. 
118. St. Cattrin. 18. Llan Wnio. 
119. Nicolas. 19. Mair a Churig. 
120. Llanwnda. 20. Llan Gan. 
121. Mawr Nawn, 21. P. Ddewi o Henllan, 
122. Trevwsgan. 22. Llanvalideg. 
123. Llanyftinan. 23. P. Dyfilio yn Nyved. 
324. Llanvair Nant y Gov.. 24. Cil y Maen Llwyd. 
125. Trev Letert. 
126. Hunlle Ddewi. Cantrev Elved. 
127. St. Lorns. 25. Ebyr Nant. 
128. Caftell yr Haidd. 26. Trev Wiech. 
329. Breudeth. 7. Y Bettws, 
330. Llen Eilvyw. * 28. Cynwyl Elved. 
131. Llan Hywel. 29. Mefthyr. 
332. Llan Dylwyv. 30. Llan Llwch. | 
133. Llan Reithion. 31. Caervyrddin: y Drev, ac yno 
_ 334. Trev Iwerdon. Marchnad bob Merchyr, a bob 
135. P. y Garn. Sadwrn. 
136. Ioltwn. 82. Plwyv yr Eglwys Newydd. 
Tervyn ar y Swydd hono: acynddi 83. Llan y Pumfant. 
i mae faith ugain a dau o '94- Llan Llawddog. 
blwyvau. Emlyn uwcb Cucb. 
Swypp GAER VYRDDIN. 35. Cenarth. 
Swydd Lacbarn. 36. Caftell Newydd yn Emlyn. 
1. Marcroes, 37. Pen Beyr. 
38. Llan Geler. 





PLWYVAU CYMRU. 


. Cil Redyn. 

. Llanvihangel Iorwerth. 
. Llan Llwni. 

. Llan y Byddar. 


Careg. 


. Aber Gwyliv J. 

. Llanvihangel vechan uwch Cothi. 
. Llan Egwad Vawr. 

. Llanvynydd. 

. Llanvihangel. 

. Llan Dyvci Sant. : 

. Llanvibangel. 

» Llanfathes. 

. Llan Deilo Vawr. 

. Llan Gadog Vawr. 

. Llan y Ddeufant. 

. Llanvihangel yn Myddvai. 


Llan yn Myddvai: Marchnad 


» 





623 
#76. Llan Arthne. | 

79. Llanvibangel Aber Byfych. 

80. Llandïe. | 

B1. Llan Onn 2, 

82. Llanedi. 

83. Penbre. 

Tervyu ar y Swydd hono: sc ynddi 
i mae pedwar ugain a phump o 
blwyvau, 

Y mae Llanymddyvri a Llanelli, 
dwy Drev Varchnad wedi eu 
gadael allan yn y rheftyr uchod, lle 
nid oes namyn 83 o blwyvau. 

Iolo Morganwg. 


Swrop VRYCHEINIOG. 
' Cantrev Buellt. 
]. Llan Wrthwl. 


bob Sadwrn. 2. Llanvihangel Bryn Pab Ieuan. 
57. Llan Vair y Bryn. 3. Llan Avan Vawr. 
58. Llanvihangel Cil y Cwm. 4. Aber Gwefyn. 
59. Llanwrda. 5. Llan Ddewi Aber Gwefyn. 
60. Llanfadwrn. 6. Llan Wrtyd. 
61. Tal y Llychau, 7. Llan Gammarch. 
62. Llanvihangel y Llychau. 8. Llan Ynys. 
63. Cynwyl Gaeo. 9. Llan Avan Vechan. 
64. Llan y Pumíant. 10. Llan Ddewi Maes Mynys. 
65. Llan y Crwys. 11. Llan Ganten. 
66. Llanvibangel Cil y Cornel. 12. Llan Llawenvel. 
67. Brechva Cothi, 13. Llanvair yn Muellt: ac yno i mae 
63. Llanfawel. Marchnad bob dydd Llun. 
14. Llan Ddewi y Cwm. 

n a Sewell 15. Gallt Mawr. 
- y Saint Cwmwd Cantrev Selyy. + 
71. Llandyvaclog. 16. Craig Cadarn. 

. 72. Llan Gynheiddon. 17. Gwenoldwr. 
73. Llan Gyndeyrn. 18. Llan Dyvalle. 
74. Llan Hyddgen, 19. Llys Wenn. 
75. Llan Ddarog. dd 20. Brwynllys. - 
76. Llan Gwnnwr. 
t Aber Gwili Teuan. 2 Nonn. 


bd 


624 PLWYVAU CYMRU, 


Comwd Talgarth, 61. Garth Brengi. 

21. Ilan Tilo. » . 62. Aber Efgair. 
22. Talachddu. _ 53. Llan Ddwy. 
23. Talgarth. 54. Y Bette]. 
24. Llan Elwy. ‘ 55. Llanyfpyddaid. 
25. Llan Eingion. 56. Llan Vaes. 
26. Trev y Gelli: ac yno i mae 57. Y Trallwng. 

Marchnad bob dydd Iau. 58. Aber Hodni : ac yno mae March- 

Cwmwd Yfrad Yw uchav. nad bob Merchyr a phob 

Sadwrn, 
37. Llan Vair a Chynedr, 59. Llan Ammwlch, 
38. Eglwys Toil, 60. 'Llan Y Wern. 
29. Llanvihangel Cwm du. 61. Llan Gors, 
Cwmwd Yfirad Yw ifav. 62. Llanvibangel Gythedin. 
30. P. Partrifw. 63. Lianfainfraid. 
31. Creig Hywel St. Edmond. Tervyn ar y Swydd hono: ac ynddi 
32. Llan Bedyr Yftrad Yw. h | i mae triugain a deg o blwyvau. 
33. LJan Geueu, Os felly, y mae yma yn. eiíieu faith 
34. Llan Gattwg Crug Hywel, Pkwyu. Y Vaenor fydd un o 
35. Llan Elli. bonynt. r ; 
Cwmwd Pen Celli | ole Morgans. 


Swrpp Vorcanwe. 


86. Llan Ddetty. Cantrev Breiniol. 


37. Lian Veugan. 


38. Llan Vrynach, 1. Ieuan mw Cibwyr. 
| . 3 wr. 

39. P. y Cantrev. 2. Llan Vair ¢ o Gaerdŷdd : 

Cwmwd Tir yr Hawlf. ™ ac yno mae Marchnad bob Mer- 
40. P. Maenor Wino. ! chyr, a Sadwrn. 
41. Pen y deryn. .3. Y Rhath, 
A2. Yftrad Vellde, 4. Yr Eglwys Newydd. 
43. Yftrad Gynlais. 5. Lian Ifan, 
44. Yítrad Walltwen. 6. Llys Vaen, 
45. Y Ddu Vynog. 7. Llan Edeyrn, 

Cwmwd Liwel, 8. Y Rhydri, 

46. P. Lliwel. 9. Llanvedwy. 
47. Llan Deilo'r Vaen. . Swydd Seingbenydd. 
48. Llanvihangel Nant Bran. 10. Eglwys Ilan, 
AQ. Merthyr Cynog. 11. Llan Vabon. 
50. Llandyvaelog. | 12. Celli Gaer, 








3 Y Rhaff, 


MA ————— 
| 


BLWXVAU GYMRU. 625 
13. Merthyr Tudyyl. ' . 44. Y Coetty, 
14. Aber Dâr. | 45. Lianfanfraid ar Ogwr, 
15. Llan Wynno. 46. Llan Yfbyttel 4... | 
Glyn Rhodni. | 47. Llan Gwynwyd Vawr. 
16.fYítrad Dyvodwg. . . 48.Glyn Corwg. 
Cwmwd Glyn Ogwr, 49. Llan Gattŵg Glyn Nedd, 


17. Llandyvodwg. 
18. Llan ,Geinwyr. 

&3' Y maey plwyvau o byns allan 
blith draphlith, dwyrain a gor« 
llewin, deau a gogledd, 

Jolo Morgawsyg. 
19. Llantrifaint yn Meifgyn. 
20. Llan Ulltud.o'r Vaerdrev. 
21. Pentyrch. 
22.tLlan Elldeyrn. 
23. Yr Adyr. 
24, Llan Dav. 
25. Llan Sant Fagan. 
26. Llanvihangel St. Fagan 
27. Llanvihangel y Pwll, 
28. Y Caerau. 
29. St, Iorys. ot 
20. Llanfainfraid ar' al. y 
31.tLlanbedyr ar Fra 3. 
32. Pendeulwyn. * . 
33. Llanddunwyd. SL ? 
34. Yftrad Owain. 
35. Llan Hari, 
36. Llan Haran. 
37. Llaníannwr. 
38.tLlanvrych 4. 
39. Llan Ganna. 
40. Eglwys Vair y Mynydd, 
41. LlanUlltud a Churig 3. 
42. Llan Grallo. 


ve 








50. Cil y Bebyll. 
51. Llan Giwg. 
52. Caftell Nedd. 
53. Llan Ulltud Nedd 5. 
54.1Llan Iíawel, 
55. Llan Vaglan 6. 
56, Llanvibangel Ynys Avan, 
57. Aber Avan. 


$8. Margam. 


59. Y Pil. 

60, Llan Fai 7. 

61. Lian Vawdlen, neu Cyn$g. 
62. Trev Newydd yn Notais. 
63. Llandudwg. 

64. Y Merthyr Mawr. 
65. Trev Lales, | 

66. Caftell Ogwr 8. 

67. Hén Gaftell 9. 

68. Y Wenni. 

69. Lianfanfraid Vawr 19, 
70. Y Wig Vawr. 

71. Yr Aes Vawr. 

72.4 Yr Aes Wach. 

73. Marcroes. 

74. Sain Dunwyd. 

75. Llan Dwv. 

76. Llys Ronydd, 

77. Trev Golwyn. 

78. Lianvieiddan Vawr, 
79. Y Bont Vaen. 





43.tLianbedyr ar V ynydd. 80. Sant Hilari. 
I —— 
Fro. =: 3 Penllin. 3 Lian Iida .Churig. Tolo Morganwg 
4 Y Bettws 'Tirl arll, 5 Nedd Vach. oglan. - 7 Neu 
Lian Andras Vechab. £ Af. |. $ Cas Newyd * awr peu Cas Newydd 
. Pen y Bont,’ 9 Pen y Bont, LS St.Brid = 





626 ' PLWSVAU Cretan’. 





81. Lisn Doche y Bont Vaen. ' 347. Rhos Sili. 

82.;Lianvihangel y Bont Veen. © 118. Porth Einion. 

83. Llan Vairy Bewpyr... 439. Ogfimmids. 

84. Llan Vaes. ' . 320. Pen Rhys. 

85. Eglwys Browyst, 131. Llas Ddewi. 

86, Lien Dathan 4. | 332. Cinsfton 51. 

87. Y Flemin Melyn. — 399. Nicolafton. 

88 SiMtwn. 124. Llan Deilo Verwalk. 
89. Penmarc. | 125. Penarth. 

90. Porth Ceri 3. “ 126.tRenoifion. 

91. Aberddawons 127.fNelfton. 

92. Sili. 128.fIÌfon 3. 
.93. Llywernog 5. 129. Pan Main. 

94. Cogan 6. 130. Yflym Liwynarth. 

95. Pen Arth. - "131. Abertawy 23. 

96. Llan Doché Vach. 132. Abertawy 24, 

97. Llanvihangel Legwydd. 133. Cheriton, 

98. St. Andras. Tetvyn at y Swydd hono: ec ynddi 
99.tLlanvieiddan Vach. mae faith ugein plwyv. 
100.tUchel Olau. Mae yas gamfynisdau mawrion ; 
101. Merthyr Dyvan. Cant sc wyth arhugein yw rhiv- 
102.t Aber Barri. | edi plwyvau Morganwg: y rhai 
103. Gwenvo ?. a nodirfa) hyn t a chwanegais i : 
104. Crinftwn 9. h gedswer y plwyvau, a'r mansu 
105. Sain Nicolas. ereill, a nodir velly, allan, ac ev 
106. Llan Garvan. a gait gwit adyfgriv o'r Llyvyr o 
107. Llan Treuddyd. | ba ua y tynais i hyn. 

108, Trevfimmwn. dole Morganwg. 

Tir Gwyr, Swydd Pym. 

109. Llan Giwg 9. _ Jl. Trev Vynwy : yno i mae Marchnad 
110. Llangyvelach. bob Sedwrn. 

111. Llan Deilo Tal y Bont, 2. Lisnwarwg. 

112. Caftell Llychwr, 3. Llan Ian. - 

118. Llan Rhidian. 4. Penaljt. 

114. Llan Dimwr 19, 6. Trelech 16, 

115. Llan Madog. - 6. Cwm Carvan. 

116. Llan Gennydd, : 7. Pen y Clawdd. 

— aN eeeegeespeenene—aypeee 

4 $. 2 at. Tathan. $ Curic. 

s Su Lorene y'r Y Cock, Nia ; Gone. y Nid plws U y 
lwyn mh Llas Uid Gwyr. Ŵyn yn awr o Mn 


: Nid 
plwyv | 13. Bglwys Ieuan, 
A Eglwys Vai, | GT Bglwys 


ee ee eee rd SD kN ——— — O VNΗ yr YR gyru . 


PLWYVAU CYMRU, 687 

8. Lian Govain. : 46. Trev Efgob. 

9. Llan Irwydd. 47. Uan Wern. 
10. Llanvibangel Tor y Mynydd, 48. Bglwys y Drindod. 
41. Llanwnnell. ' dŵ$. Commais. . 
33, Llan y Cwm Uchav. .80. Bhogied. 
38. Llan Ifev. ôl. Caerllion ar Wyfg: ac yno thee 
14. Llan Soe. Marchnad bob dydd Iau. 
35. Llen y Trifaint, 82. Sudbrwg. 
30. Llan Giwg. 53. Caftell Newydd: ac yno i mae 
17. Cil Gwrwg. ' Marchnad bob Sadwra. 
18. Eglwys Newydd ar y Cen.” 54, Baffaleg. 
39. Dinteyrn Uchav, 55. Coed Cernyw. 
20, Dinteyrn Ifav. 56, Llanfanfraid. 
21. Porth Cafeg. 67. Llanbedyr Gwaunllwg. 
23. Yr Hywig Vach. . 58. Mechain, 
23. Y Cern. 69. Tredelerch. 
24. Caftell Gwent: ac 'yno mae 60 Bedwes. 

' Marchnad bob Sadwrn. 61. P. Tudur ab Hywel. 

35. Matharo. 62. Bodwellty. 
26. P. Iftwn. 63. Blaensu Gwent. 
27. Porth Yigewydd. | G4. Lian Hyledd. 
26. Caldicot. — 65. Trew Ddyn. 
29. Y Drev Newydd Gelli Verch. 66. Rhifcay, 
30. Llan Ddeinioel. 67. Henllys, 
31. Caer Went. | 68. Malpas. 
32. Llan Vair is y Coed. 69. Llanvihangel tan y Groes. 
33. Lian Vaches. - 70. Lian Vrechva, - 
34. Pen Hw. 71. Llan Ddêwi, 
85. St. Pŷr. ; 72. Llan Degvedd. 
36. Lian Varthin. 73. Pant Teg. 
37. Llanvihangel, . 74. Llanvihangel Cil Coegen, 
38, St. y Brid. 75. Lian Hyowg. 
39. Gwndi. 70. Trev Rhedynog, 
40. Magwyr. 77. Llangybi. 
41. Y Vocìgrog. | 78. Llau Bedog. 
42. Redwig. _  $9. Mam Hihd, 
43. Withone 80. Y Gostuov. 
44. Gallt Eurin t 81. Linasnir Cll Gydyn. 
45. Tre'r Onnen $2. Lien Over. 


639 PLWYVAU CYMRU. 
63. Llan Elen. 107. Llan G rn, 
84. Llan Fwyft. ee re | 108. ¥fgynvraith. 


Marchnad bob dydd.Llun, " 310. 
66. Y Troftrev. lit 
8h Y Bettws Newydd. 112. 
88. Cemmais Cwmmawrdwr, 113. 
89. P. Gwerin Evni, 114, 
96. Elan:Gyfe. 115. 
gt. Llan Hywel. 116, 
2. Llan Denvi. 117. 
93. Caftell Rhaglan, 118. 
94. Tre'r Gaer, )19. 
95. Pen Rhos. 120. 
96. Y Bryn Gwyn. . 121. 
97. Llan Arth, )22.. 
98. Llanvihangel y Govion, 123. 
99. Llaníanfraid, 


102. 
103. 
104. 


. Bryn Buga.s 


ac ymo a mie. 


. Llan Gattwg Dyfryn Wyfg. 
401. 


Trev Venni: ac yno a mae 
Marchnad bob Mawrth a 
Gwener. 

Lian Deilo Berth Oleu, 

Lian Wenarth. 

Llanvihangel Cil y Cornau. © 


309. 


Ac velly tervyna: 


Llan Gattwg Meib Ionavel, 


Llan Ferin. 


. Llan Ddewi Yígyryd, 


Llan Ddewi Rhydderch, 

Llan Vablu. 

Llan Ddeilo Groes Ynyr, 
Llanvihangel Troddi, 

Llan Gadwg Lenig, 

Llanvair Cilgoed, 

Llan Rhyddol, 

Llan Vrechva, 

Yr Hocfild. 

Llan Ingad, 

Meiryn, 

Llan Leirwg. 

ac yn Swydd 
Vynwy y mae cant a phump a 
o blwyvau. 


Ac velly Cyvriv Plwyvau Cymru,y 


Tair Swydd ar Ddeg ; a'u rhifedi 
i gyd ydyw naw canta phedwar 
ar ddeg ar hugain. 


Mi Iolo Morganwg ai dadyfgerioendis o 


105. Cwm Iou. Lyvyr Paut Panroy l/wdin, y Ô.d 
106. Y Griímwnt. 'v Awff, 1799. 
@. 
TERV YN, 
Liundain: 


Arzraffedig an, 8. ROUIERAN, . 
‘Heol y Coed, gar . 
ynon -feufydd. 


+ a eM" eo "— nb meer » 





nono ( 


| 
| 
|