Full text of "Niddesa"
THE LIBRARY
OF
THE UNIVERSITY
OF CALIFORNIA
LOS ANGELES
pall tTeyt Society
N I DD ES A
II
Cullaniddesa
EDITED BY
W. STEDE, Ph.D.
PUBLISHED FOR THE PALI^TEXT SOCIETY
BY
HUMPHREY MILFORD
OXFORD UNIVERSITY PRESS WAREHOUSE, AMEN CORNER, E.G.
1918
4F^
CONTENTS
PAQB
Preface - - - - - - vii
Introduction.
1. Character of this Edition - - - ix
2. State of Sc - - - - - xi
3. Text of C.N. and Text of Sn. - - - xiii
4. C.N. MSS. and Sn. MSS. - - - xv
5. Phonology of C.N. MSS. - - - xvii
6. Titles of Pucchas - - - - xx
7. Character of the Niddesa _ - . xxii
8. Methodological and typographical remarks - xxiv
Part I. Text-Matter op C.N.
1. Vatthugatha of Parayanavagga - - - 1
2. Puccha of Parayanavagga - - - 6
3. Khaggavisanasutta - - - - 56
Part II. Explanatory Matter of C.N. - - 75
Appendices.
1. Gathas and other Quotations - - - 289
2. Table of repeated Padas - - - 291
3. Concordance of S^ and S^ Archetype - - 293
r-p^'
PREFACE
The text of the Culla Niddesa (CN.), as edited here, is based
on the following sources :
S^ : Palm-leaf MS. in Singhalese character?, from Colombo,
the property of Prof, Rhys Davids ;
B'' : Palm-leaf MS. in Bmmese characters, in the Bernard
Free Library, Rangoon.
T : The C.N. in the printed Siamese Tipitaka, vol. xxvii.
Of these sources the first one was accessible to me in its
original form, having kindly been lent to me by Prof. Rhys
Davids ; of the second I had a transcript made by Mrs. E.
Powell-Brown of Rangoon, by which I was greatly aided in
checking and correcting S^ ; and the dijB&culty of reading the
third in the original was overcome by a full transcript sent
to me, hke that of B^, by jVLts. Rhys Davids.
Recognizing the great similarity between S^ and B^, I
asked Mrs. Powell-Brown to discontinue her transcription
after having done slightly more than half, but by some
chance she continued up to leaf 63 (v. 1122 Sn.), covering
thus the " sunnato "-passage, which, being in a very confused
state in S<^ and somewhat disarranged in T, receives a great
deal of elucidation from B^, so that I was glad after all to
have the copy of B"^ up to the point mentioned.
It is a pleasant duty to me to acknowledge the readiness
of both Professor and Mrs, Rhys Davids to put this work
viii Preface.
into my hands as a " solamen misero " in these unfortunate
times, and to give me what assistance they could. To Mrs.
Rhys Davids I am also indebted for a good number of refer-
ences concerning Gathas and " vuttam h' etam " quotations.
My thanks are further due to Mrs. Powell-Brown for the
careful and painstaking transliteration of B^, on which she
has spent a good deal of her time, and which, considering the
difficulties under which she worked, cannot be praised too
highly. The Siamese transcript also was done in an excellent
manner, which deserves full credit.
I am glad to have been able to bring to an end a piece of
work, the successful completion of which was threatened
more than once ; and I hope that it will contribute its mite
towards the advancement of Pali studies and of Buddhist
literature and philosophy. As regards the manner of treating
the text and the form of its arrangement, I have to say a
few words of justification, which I trust will meet with the
approval of my fellow- workers.
W. STEDE.
Glasgow,
May, 1916.
INTRODUCTION
1. Character of this Editiox.
The form of this edition needs some explanation. It is only
after a long and careful consideration of the advisability or
otherwise of a modified arrangement in the editing of a Pali
Text, that I have decided to depart from tradition.
The purpose of a Niddesa or Exposition is better served
the more categorically the analysis of the matter to be elu-
cidated is carried out. Thus its character finds its true
expression in an arrangement which suits our purposes. The
form must be such as facilitates to best advantage the ex-
position of the matter, and in want of any better, we have
to take to the form of the dictionary, for in the end is not
every dictionary a niddesa and every niddesa a dictionary ?
It might at first seem as if the context as such would suffer
from a treatment of the exposition which severs the connec-
tive thread and dissolves it into its components. But on
closer inspection it becomes clear that it is never, or only
very seldom, the context as a whole which is explained, and
that any thread in the pregnant sense of the word is only an
apparent one. In reality the exposition is not an organic
structure, but only an aggregate of disconnected pieces or
atoms — each of them representing a stereotype phrase which
serves for the word or words not only in this special setting,
but in any setting. By virtue of this its stereotype and
inorganic character, it does not make the shghtest difference
whether the atoms of the exposition are left in this setting,
or be put into another setting more appropriate to our pur-
pose. And indeed, by laying bare the structure of the
X Introduction,
exposition, the really important, because individual and
therefore vital parts, are all the more easily recognized and
appreciated as such.
It is this stereotypeness of all Commentary explanations
which has led me to this arrangement of C.N. By this means
we can hope to one day reduce the whole of our explanatory
matter (and I daresay a good deal of our text-matter as well)
to its simplest form, its nucleus, and trace it back to its
common source. There can be no question as to the exist-
ence of this common source.
In view of this their character as stereotype explanations
their value lies by no means in their " speciality," i.e., being
an explanation of the passage to which they are appended,
but rather in their " generality," as being a part of a greater
Commentary-whole, bricks in a larger building, to the re-
construction of which the new arrangement will help to
contribute.
Moreover, as the C.N. is traditionally considered to form
only a continuation of the Maha Niddesa (M.N.), and as the
same explanations are repeated in C.N. which are given
suis locis in the printed edition of M.N., this arrangement of
the C.N. matter will at the same time prove to be a sort of
passage-index to M.N., and instead of repeating the same
matter in the same way, it will shed new light on it by show-
ing it in a different way under a different angle of incidence.
An investigation of the relation between the MSS. of M.N.
and those of C.N. would be of interest and importance. Their
affinity is close, and to show their resemblance I have in a
few cases added the M.N. reading to the vv. 11. of the C.N.
passage (to the expositions of kama, parissaya, visattika,
and sata).
Thus its setting into the modern form is, I believe, in no
way an impairment of its character ; it only exchanges its
Eastern garb for a Western one, and gains in its value as
analysis ("exposition") by a further improvement of it.
A decided help derived from such a rearrangement is also
that it facilitates the identification of the ' pe " passages;
and its aid to the study of Buddhist philosophical termin-
Introduction. xi
ology cannot be underestimated by anyone who has ever
undertaken such a study. The improved analysis must be
welcomed by the student of Buddhist thought, for in all
constructive science the analytical part has to precede the
synthetical, and why should not the constitution of a Text
prepare the way for synthesis as much as it can by analysis ?
2. The State of S^.
1. My main and only source for first-hand information was
the Singhalese Palm-leaf MS. lent by Prof. Khys Davids.
I have transcribed and analysed its 101 leaves and found
it to be a source of very doubtful value. It must be the
work of a scribe who was not even familiar with the language
he was copying. Besides being extremely badly written in
parts, it is full of insertions at the \\Tong places, of omissions
of letters and words, and of repetitions which altogether
escaped unnoticed. It was a laborious task in itself to
restore the right sequence of leaves in their original form
from this MS. All the more reliable — because done without
a thought and therefore free from intentional changes — it
proved for the reconstruction of the Original (*ScA, conjec-
tured) from which the writer of S*^ copied. The clue to this
reconstruction is furnished by various passages, which by
their position in S^ point to a misplacement of the leaves in
^S'^A, and by several mistakes in leaf-turning, or when the
back was copied before the face. An analysis of all these
passages shows that *S*^A was, or is, a Palm-leaf MS. consist-
ing of 126 leaves^, written like S*^ on both sides, but with
seven or eight lines to each, whereas S^ has from eight to
ten lines. The reconstruction of *S^A was a purely arith-
metical process which in its result proved to be correct to
the line (cp. App. 3, constructed for Par. V.).
^ The first and the last of it are half-leaves ; 1-92^'^ for
Par. v., and 92«-i5-126'-8 for the Kh.S. If both were kept
separate, there would be ninety whole and two half-leaves
for Par. V., and thirty-three whole and two half-leaves for
J5h.S.
xii Introduction.
2. This is not the place for entering on a full account ot
the wearisome " excavation " process of *S'^A, but as an
illustration of the carelessness of S^ copyist the enumeration
of the following passages might well serve, viz. —
Leaf 24i5-25io (14 lines=*ScA, leaf 27) is a verbatim
repetition of 24^.14.
After 27i7 is a lacuna of five lines.
Leaf 398.14 should be placed before SDj.^ (*S'^A 46 back
before face).
Leaf 40i4 is continued at 448 (wrong position of *S^A
55-r)8).
Leaf 43.,.9 should precede 4213-43^ (*ScA 57 b > f).
Leaf 4713-480 should precede 479.13 (in *S°A 52).
Leaf 49ii.i8 should precede 495.11 (*ScA 54 b > f).
Leaf 49ii is continued at 40i4 (wrong position of *S<^A.
48-54).
Leaf 44; is continued at 49i9.
Leaf 62 is in a hopeless confusion (*S<2A 74, 75; see
suiinato).
After 639 is a lacuna of sixteen lines (=*S^A 77)^
3. Other peculiarities (besides those to be mentioned sub
c. 5) of this source are —
(a) A very frequent substitution of p for ph ; a for o, and
vice versa ; e f or o ; v f or c ; am for a ; uncertainty whether
sam° or pa° ; a frequent mixing of h and s ( °si > °hi, and
vice versa ; cf. Somaka > Hemaka, Pohala > Posala).
(6) The use of ;/ is thoroughly erratic. It seems as if the
writer only becomes gradually acquainted, and even then
only slightly famihar with this letter, for whereas in the
^ The omission of *ScA 77 seems to be not merely a blunder.
Since the Pucchas (Sn. v. 1123) are concluded with *S'^A 78,
these two leaves formed the end of the actual text, to which
the following Prose- and Verse-parts are later additions ; and
thus through an interchange of 77 and 78, which could readily
be made, the former one was lost (see also remarks ad 0.
6,3).
Introduction. xiii
Text it is extremely rare, we find it in the Commentary very
often wrongly applied, not only for n, but also for the letter t.
There is no trace of it in the Vatthugathas ; in the text of
the Pucchas it occurs only in 1034 (which jDart is missing in
Ba), in 1080, 1081 (wi-ongly), in 1106-1108; in the Prose-
part in 1126, 1146, 1147 (wrongly),
(c) In the text of the Pucchas (S^p) our source has d for
r only in Nos. 4 and 5 ; r for d only ajter No. 5 ; p for s (and
vice versa) only after No. 4 (and in Commentary : S'^'^) : e.g.
sabbadhi S^p, but pabbadhi S^^^ ; y for s (and vice versa)
onlv after No. 4.^
3. Text of C.N. and Text of Sn.
For the text-matter the readings of this edition agree with
those of the Sutta Nipata, as edited by Dines Andersen and
Helmer Smith (PTS. 1913), in all cases where they are
borne out by C.N. sources, as I have also kept the numbering
of the Gathas after Sn. General divergencies between C.N.
and Sn. readings may be grouped as follows : —
A. The shortening oi final i (especially before a following
initial s) and u is so marked in C.N. that I have adopted the
writing of C.N. MSS. in all following words : —
v. 997 amantayi sisse [=Bai C^].
1015 nadati vane [=Bai C'^].
1034 sabbadhi sota [=Bai].
1050 upadhi-nidana.
10-52 akittayi no ; muni sadhu =[Bai C^].
1109-1115 nandi samyojane.
75 asuci manussa {cp. v.l. S^ jarasita for jara sita ;
lile assada jor assada, assama, kassapa, etc.).
1038 puthu idha (c/j. 1043 puthu 'dha) [=Bai]
ahu throughout [=Bai C^].
1 With this cp. the peculiar occurrence in B^p of writing
e for a only in Nos. 1 and 2 ; t for h only after No. 4 ; y for
s only once in No. 16.
xiv Introduction.
Similar cases for medial i and fi, inostiv due to disregard
of metre, are : —
anupadhika, Upasiva, satima. mutima ; vidhuma {cp.
neglect of metre also S^" 1077 : nan' upapanna ;
68: bal' upapanna; 1057 : anupadhika).
B. Since all our sources are based on Bu tradition, I have
accepted the Bu writing for bya° (Sn. vya° ; cp. C.N, viya°)
and kkh (Sn. kh) throughout, except in sekha {cp. also
c. 8, 2).
C. In opposition, tliough not always in preference, to Sn.
readings, I have substituted in the text the following vv. II.
of my sources : —
977 Mulakassa B^ S<^ T B^ (> Alakassa), cp. 1011.
992 upadhikkhaye B^ S^ T B^im ( > upadhisamkhaye).
997 amantayi B^ S'^ T C'> B^i ( > °I) {cp. B).
998 svajja B^ S'^ (> svajja).
1000 byakkhata B"" S^ (> vyakhyata).
1001 dve yeva B^ S^ Baim (> dve va).
1002 avasati B^ S^ T Bai (> ajjhavasati).
1003 vivatacchado B^ S^ T B^m (> vivattacchaddo)
{cp. 1147).
1031 panjali B^ S^ C'^ B^m (> panjaU).
1036 capi B^S^ T (> ca).
1045 kacci ssu B^ S^ B^ (> kaccim ssu) (also 1079).
1048 paroparani B'" S^ T B^"" (> parovarani) (also ad
1148).
1051 pajanam B^ S*^ T (> hi panam).
1052 pucchama B^" S^ T B^i (> °mi).
1059 abhijafina B^ S^ T (> abhi°).
1064 samihami S*^ (> gamissami).
1069 tareyyarn B^" S^ T (> tareyya).
1070 ratta-mah-abhipassa B^" S^ B^i (> natta°).
1071 'dhimiitto B^ S^ T Bi (> vi°).
1079 dittha-sutena B^ S^ T (> ditthe sutena).
yata B^ S^ T [Pj.] (> yatha).
1081 te ca B^" S^ Bam (> gace).
1090 nirasamso B^" S^ (> nirasayo).
Introduction. XV
10911' na so B^ S^ (> na ca).
1110 agamha B^ Sc T (> agamma).
1115 evam etam B^ S^ T Ba^m (> evatn evani).
1117 n' abhijanati B^ S^' T Baim (> '^mi).
1122 disa S^ T B^im (> disata).
asutam amutam B^' S^ T B^i (> asutainutant )
kiiici n" atthi S<^p (> kiucanam atthi).
Ps. solasannam B^" S^ T (> °anam).
paricarika B^ S^ Baim (> °aka).
1127 yatha-tatham B^ S^ T (yatha tatham).
1131 nago Br S^ T B^i (> natho).
1145 upallavim B^ S^ T B^™ [Bi] (> upaplavim).
36 bhavanti sneha S^ T B^Jm (> bhavati sneho).
39 abandho S^ T B^i (> abaddho).
44 sanchinna T Bi°i (> samsina).
48 yantani S'^ T (> manani).
59 khidda-rati S^ T B^i (> khiddam ratim).
61 gando S^ T B^m [B^] (> galo).
62 sandalayitvana S^ T Baim (> °itva).
67 somanassa-domanassam S*^' T B^i'^i (> somana-d°).
4. C.N. MSS. AND Sn. MSS.
With all evidence in vv. 11. (see preceding chapter), in
typographical and phonological features, there appears a
very intimate relationship between S'^ and B^i (more towards
B^) and between B^" and B^i (nearer to Bi). A definite
decision on the grounds of our material is hardly possible.
Moreover, the relation between S^ and B^ is so close as to
suggest in many cases an almost simultaneous copying from
a common source K
On the other hand, there are enough discrepancies between
^ vv. 11. as common and peculiar to B'^ S'^ are : —
988 muddhavipata.
1015 tasmim (> tamhi).
1069 tareyyam.
1086 nibbanam-padam.
1092, 1093 parasmim (> sarasmim).
1120 Pihgayo (> Pihgiyo).
XVI
Introduction.
the two as to safeguard us against such an assumption^ All we
can say is, that they are not far distant either in time or lineage.
Comparing C.N. MSS. with the available evidence of S.N.
MSS., Ave may hypothetically construct the following table
as regards their mutual relation ^ : —
x^A
\ (Ccp^ of B^"^)
B*
I
Bll= (reductbn of'B^^ o/kJ B'")
1125 Bhadravudho ca.
1145 adassami (> addassasi).
Other mistakes in common are : —
Both leave out " atari so " 1060 Nidd.
Both leave out first four words in pahina=(ad natthi)
in 1088 Nidd.
Both leave out vaci duccaritam ad kukkucca in 1106 Nid.
Both leave aiinavimokkham unexplained ad 1105, while
T (wrongly) explains this in full as ad 1107.
See further vv. 11. ad Pu. 995, 1016, 1019, 1023, 1077, and
Nidd, ad agamam, vimutta, sara.
1 I only mention the following : Ad " sato " Nidd. B^ has
vedana-citte-dhammesa anupassana, S<^ vedani-anupassani
citte-anu° dhammesu-anu°. The insertion of pe (pa) in B^ is
often different from S'^ ; B^ sometimes has " pa " instead of full
quotation {e.g. ad asimsamana), sometimes full text where S*'
has " pe " {e.g. ad vedagu). Other discrepancies see adloc. cit.
2 Mr. Helmer Smith confirms my opinion on this point by
saying that C^^ goes back to a Bu original which closely
APPENDICES
List of Gathas (G).
No.
Gdthd
1 Ad
From
1
attana va katam papam
samihami
Dh. 165.
2
addasam kama te mulam
kama
J. HI, 450.
3
anauuaposim aniiatam
anannaposi
Ud.I,6,(p.4)
4
anatthajanano lobho
parissaya
It. 83.
5
agu na karoti kifici loke
naga
Sn. 522.
6
ekayanam j atikkhayanta-
dassi
eka
S.V. 168, 186
7
kama te pathama sena
visenikatva
Sn. 436 sq.
8
kaya-munim vaca-munim
muni
It. 56.
9
catukkanno catudvaro
dukklia III
*Pv. I, 10. 13.
10
tanhadutiyo piiriso
eka
A. II, 10.
11
tesam c' ayam pacchimako
bhavo
tinno
Th. I, 202.
12
dantam nayanti samitiin
bhavitatto
Dh. 321, 322.
13
dhajo rathassa paiinanam
bhuripannano
S. I, 42.
14
nagassa passe aslnam
aslna
S. I, 195.
15
na monena muni hoti
muni
Dh. 268, 269.
16
n' assissam na pivissami
alinacitto
Th. I, 223.
17
pajjena katena attana
bhikkhu
Sn. 514.
18
bahetva sabba-papakani
brahmana
Sn. 519.
19
bhayam dukkhan ca rogo
ca
bhaya, v. 51
A. IV, 290.
20
mano hi te brahmana kh-i-
ribharo
vidhumo
S. I, 169.
21
yassa paripata n' atthi
katakicca
Sn. 715.
22
rago doso ca moho ca
parissaya
Sn. 271.
23
rago rajo na ca pana re nil
vuceati : 1
viraja
J. 1, 117.
m 289
19
290
Appendices,
No. Gnihri.
24 lobho doso ca moho ca
25 virato idha sabba-papakehi
26 j vedani viceyya kevalani
27 i suddham dhammasaniup-
I padam :
28 ! sele yatha pabbata-mud-
dhani :
Ad.
parissaya
vira
vedagu
suafiato
cakkhuma
From .
S I, 70, 98.
Sn. 531.
Sn. 529.
S. I, 137.
List of Quotations with " Vuttam h' etam."
No.
O.ithd.
Ad.
From.
1
atltan ce
Tathagata
D. Ill, 134
2
anamatagfj;'
sara
S. II, 178.
3
idha pan' aham Sariputta
titthantani
?
4
evam eva
sunnato
S. IV,' 197.
5
ko ca bhikkhave
kamaguna
M. I, 85.
6
tayo kho maharaja
parissaya
S. I, 70.
7
tayo "me bhikkhave
parissaya
It. 83.
8
n' ayam bhikkhave
snnnato
S. II, 64.
9
pane' ime
kamaguna
M. I, 85.
10
bhayan ti
bhaya v. 51
A. IV, 289.
11
Mahapnriso ti
mahapurisa
S. V, 158.
12
yam bhikkhave na tum-
hiakani :
suniiato
S. Ill, 33.
13
ye keci bhikkhave dham-
ma
muladassavi
S. V, 91.
14
yo hi bhikkhave
parinna
?
15
rupam bhikkhave
suniiato
S. Ill, 66.
16
rup' iipayam \dniianam
vinnana-tthiti
S. Ill, 53.
17
sa antevasiko
parissaya
S. IV, 136.
18
santi bhikkhave satta
viiiiiana-tthiti
A. IV, 39.
19
seyyatha aranfiako migo
jhana
?
20
so vata Cunda
samlhami
M. I, 45.
21
so vat' Ananda
sariganik' ara-
ta, V. 54
M. Ill, 110.
Appendices.
291
List of otheh Unspecified References.
To
Under No.
To
Pv. IV, V
Under No.
of C.N. ^
of C.N.
Vin. Ill, 5
235
304 (III)
D. I, 6
177; 219
DA. 1, 68
puccha
D. I, 7
229; 305
Dhs. 16
380
D. I, 8
39
Dhs. 68
494
D. I, 13
22 ;
Dhs. 332
628
D. I, 34
jhana
Dhs. 381
271 (III)
D. I, 55
434
Dhs. 629
540
D. I, 63
689
Dhs. 1059
271 (III)
D. I, 70
177
Dhs. 1060
313
D. I, 88
brahmana
Dhs. 1061
99
D. I, 250
239
Dhs. 1060
576
S. IV, 52
550
Dhs. 1113
6o7^
S. IV, 54
680 F
Dhs. 1116
505
S. IV, 287
25
Dhs. 1122
614
M. I, 87
604
Dhs. 1156
290
M. I, 139
282 C
' Dhs. 1160
206 (I)
M. Ill, 183
304 (III)
Vbh. 350
405
A. I, 50
97
Vbh. 357
356
A. II, 121
470
!
A. Ill, 338
517
A. V, 110
304 (I)
J. Nos. 9 and 95
22
List of Repeated Padas.
A. Relating to question and answer {formal) :
atthi panhena agamam, 1043, 1105, 1118.
tan c' aham abhinandami, 1054, 1067.
et' abhinandami, 1057, 1083.
acikkha dhammam. 1097, 1120, ,1122.
kittayissami te, 1053, 1066.
tasma tuvam . . ., 1121, 1123.
tava sutvana nigghosam,*' 1061, 1062.
pucchami tarn . . ., 1043, 1045, 1047, 1049, 1961.
1079, 108L
292 Ajjpendices.
tatha hi te vidito esa dhammo, 1052, 1057, 1075,
1102.
yam kinci sampajanasi, 1055, 1068.
. , . sadhu viyakaiolii, 1052, 1075.
B. Relating to subjects in question:
annavimokkham pabruhi, 1105, 1107.
kin nu tamha vippavasasi, 1138, 1140.
atha ko carahi, 1047, 1081.
nirasamso uda asasano, 1090, 1091.
kiss' assa vippahanena nibbanam, 1108, 1109.
ye kec' ime samana-brahmanase, 1079, 1080, 1081.
ye kec' ime isayo, 1044, 1045.
ye keci lokasmim, 1049, 1050.
ye me pubbe viyakamsu, 1084, 1135.
ye s' idha dittham, 1082, 1083.
yo me dhammam adesesi, 1137, 1139, 1141.
katham satassa earato vinnanam, 1110, 1111.
katham lokassa avekkhantam, 1118, 1119.
C. Relating to the Teaching :
attham paleti . . ., 1074 (twice).
akiiicanam kamabhave asattam, 1059, 1091.
kamesu yo vitarago, 1071, 1072.
yasmim kama na vasanti, 1088, 1089.
Gotamo bhuripannano, 1136, 1138, 1140.
yassa n' atthi upama, 1137, 1149.
paragum sabbadhammanam, 1105, 1112.
etad aniiaya, 1087, 1095.
yam viditva sato caram . . . 1053, 1054, 1066,
1067, 1085.
ubhantam abhinnaya, 1040, 1042.
uddham adho tiriyam, 1055, 1068, 1103.
majjhe sarasmim titthatam, 1092, 1093.
tittheyya so tattha, 1072, 1073.
ataru jatifi ca jaraii ca, 1045, 1047, 1079, 1081.
n' atarimsu jati-jaran ti, 1046, 1048, 1060, 1080.
jjati-jaram soka° . . ., 1052, 1057.
Appendices.
29a
Concordance of S^ and *S^A (Archetype)
iS"= (leaf: line).
SN {verse).
Puccha {No.).
I1-7
976-983
1
l8~2i3
984-1018
(1)
^14 'Jll
1019-1048
(1), 2, 3
'^12~4lO
1049-1076
4-6
^u-Sg
1077-1103
7-11, 12
5<»-66
1104-1130
(12), 13-16, Ps
67-74
1131-1149;
N. 1032, 1033
16, A. 1
V83
(1033)
—
°3-16
(1033) 1034
—
9l_14
(1034), 1035
—
9l5-10i2
(1035)-1037
—
IO13-II10
(1037), 1038
—
II1I-I28
(1038), lp39
—
12,-136
(1039)
—
137-144
1040, 1041
1 C07icl. 2
143-15,
(1041), 1042
—
15a-16i
(1042)
—
162-16
1043
3
iVi.
(1043)
17i5-18io
(1043), 1044
—
1811-199
(1044), 1045
—
1910-20,
(1045), 1046
—
2O8-2I5
(1046), 1047
—
2I6-224
1048
—
22,-232
(1048), 1049
(3), 4
23a_i8
(1049)
—
f24i_i4
(24i5-25io
(1049)
~
25ii-268
(1049), 1050, 1051
—
269-274
(1051), 1052
—
275_i7
(1052)
—
27i8-289
1053
—
2810-294
1054, 1055
—
295_i8
(1055), 1056
—
30i_i3
(1056), 1057, 1058
—
3O14-3I9
(1058), 1059
—
31 10— 322
1059
—
323_i6
1060, 1061
(4), 5
"•"17 — "'^12
(1061), 1062, 1063
—
294
Appendices.
(leaf).
S' [leaf: line).
SN (verse).
Pucchd {No.)
39
33i3-34g
(1063), 1064
—
40
34,-351
(1064), 1065
—
41
"^^2-15
(1065), 1066
—
42
35i6-369
1067, 1068
■ —
43
36^0-37,
1069, 1070
6
44
37,-383
(1070), 1071,
1072
—
45
384_i8
(1072), 1073,
1074
—
46
39i_i4~
(1074), 1075,
1076
—
47
39i5-40i4
(1076), 1077,
1078
(6), 7
48
44^-455
1079, 1080
49
45«-46i
(1080), 1081,
1082
—
50
46,_i5
(1082), 1083
—
51
46^,-479
(1083), 1084
(7), 8
52
47io-48,^
(1084). 1085,
1086
53
488-49.1
1087, 1088,
1089
(8), 9
54
495_i8'~
(1089), 1090,
1091
55
40i,3-41i4
(1091), 1092
(9), 10
56
41i5-42i2
(1092), 1093
—
57
42^3-439^
1094, 1095,
1096
(10), 11
58
43x0-44,
(1096), 1097
59
49,,-50i4
(1097), 1098,
1099
—
60
5O15-5I10
1100, 1101
(11), 12
61
51n-526
(1101). 1102,
1103
62
52,-533
(1103), 1104,
1105
(12), 13
63
534_-4
(1105), 1106
—
64
53i,-54n
(1106), 1107
—
65
5412-55,
1108-1111
—
66
558-566
(1111), 1112
(13), 14
67
56,-572
(1112). 1113,
1114
—
68
573_if;
(1114)
—
69
57i,-58i,
(1114), 1115
—
70
58i3-59,
(1115), 1116
(14), 15
71
598-6O3
1116
—
72
60.i_i8
(1116), 1117
—
73
^>ll 15
(1117), 1118,
1119
—
74
f61,fi-62i4
—
75
\ {see suiiiia-
[ to)
(1119)
76
r,2i,-63«
(1119), 1120
(15), 16
77
om.
(1120), 1121
—
78
63,0-64,,
1122, 1123
16 cond.
79
<'54,„,9
Ps. 1124-1126
—
80
65,_,4
(1126), 1127,
1128
—
A'p'pendices.
295
8-A
{leaf).
S"" {leaf: line).
81
65i5-66
82
669-673
83
673_t:
84
67i8-68i.3
85
68i3-698
86
699-7O5
87
^Ofi-is
88
71l_14
89
71i5-72s
90
72^-73,
91
73.5-74i
92
74,,_,
SN {verse).
(1128),
(1131),
(1132),
(1133),
1136
(1136),
(1138),
(1141),
(1143),
(1145),
(1147),
1149
1129-1131
1132
1133
1134, 1135
1137, 1138
1139-1141
1142, 1143
1144, 1145
1146. 1147
1148
Puccha {No.).
16 A
SUNNATO LOKAM AVEKKHASSU,
MOGHARAJA, SADA SATO.
miLLINO AND SONS. LTD.. PKINTBKS, GUILDFORD, ENGLAND.
Introduction. xvit
That a very close resemblence exists between B^ S^ and
B^i is, apart from the vv. 11. common to both branches, also
seen from their linguistic character (c. 5), and from the corre-
spondence in the titles of the Pucchas (c. 6). S^ goes back to
a direct (Singhalese) copy from B*, which was unfamiliar
with n, a fact which explains why, in 1034 S^p, we find this
n substituted from a B copy, because this passage was missing
in B^-. That B^", on the other hand, stands in direct relation
to B^ is shown by the omission of 1045 ^ '^ in B^ as well as in
Brp;— cp. V. 1. 1021 Br B^ kaiikhacchida for tanha°.
5. Phonology op C.N. MSS.
Of vv. 11. only such differences in the form of words are
registered in this edition which prove a variance beyond a
purely local, casual, and graphical character.
A short survey of the general phonological status of B'' and
S<^ (T contributes less, because based not on MS., but on a
printed edition, and its divergencies are to a large extent due
to mistakes of the transcriber) will be a substitute for marking
each difference of spelling ad loc cit. (The sigla in brackets
(B*i, etc.) refer to Sn. readings.)
A. Reduction of Long Vowels.
a to a, medial : most marked in B'", especially before m,
n, r ; very little in S^.
i > i, final : in endings ni, yi, ri, vi : in B^ S^ T (~B^i
Cb), cp. c. 3A.
medial : most marked in B'" and T, especially
before t, n, m, with gemination and in ending
lya ; then in S^ (—B^i C^^).
resembles B^, and of which the first side-branch is repre-
sented by B™, whereas Bi is a later branch. He also cor-
roborates my statement regarding S^, also applicable to C^,
which latter " belongs to a class of S MSS. which is inferior
and unreliable."
h
xviii Introduction.
u > u, final : in ending gu, in n. sg. u, and in ahu : in
Br sc (~Bi Ckb), c'p. c. 3A.
medial : most marked in B^, especially before t,
p, m with gemination ; next in (B^i C^) ; in S°
only before m, 1.
B. Substitution of Long Vowels.
a for a, medial : most marked in B'", next in S^.
> am (and vice versa) : S^ only (->- C).
i > i, medial : S^ (~ C^).
> im (and vice versa) : S^ only,
u > u : cases rare.
C. Vowel-Mutation.
i for a (and vice versa) : most marked in T, especially
before n ; less in B'" S'^.
im > am : T S^.
°ika > °aka: B^ S^ (^ B^im).
i > u : T only (graphical),
a > u (and vice versa) : frequent in S<^ (^ C^) and T,
less Br.
e > a : Br T {cp. c. 2, 3b).
D. Anusvdra.
Dropping of — (after a and i) : most frequent in S^, then
(Bai), Br; next (Cb).
Adding of — (to a and u) : S^ (B^ C^), not in B^.
Substitution of — : see B.
E. Consonant-System.
To illustrate the most pronounced features peculiar to B^
and S^, I give the following table, which is an analysis of the
consonantal variances in the first half of C.N. It is left un-
decided whether these variances are purely phonetic in char-
acter or sometimes only graphical, and the stating of a case
includes also the vice-versa substitution, which amounts to
about 25-30 per cent, of the first.
Introduction.
XIX
I, Principal Cases.
1.
Aspirate for Mute (kh > k, gh > g, ch > c,
dh > d, ph > p, b)
Dental Surd for Guttural Mute (t > k, g)
Dental Surd for Guttural and Labial As
te (t> bh, h)
9.
10.
11.
12.
Dental Surd for
tt > tth) .
Labial Surd for
pp > bb)
p for m
p for s
y for s
y for ss
y for h
r for d
V for p
Gemination (dd, cc
Dental Sonant (t > d, dh
Labial Sonant (p > b, bh
pp > d, c, p)
Sc Br
18
20
18
5
17
50
—
19
15
24
36
3
18
10
16
2
1
8
15
1
5
16
7
5
II. Secondary Cases, restricted to one of tJie two MSS.
Sc
p > c 15
y > dh 4
V > r 5
h>g 3
h > p 3
Br:y>gh 2
y > r 4
V > t 4
s > t 7
th > tth frequent.
Note. — T has the following most frequent (graphical)
deviations : —
k for th
g for t
j for kh
th for bh (and vice versa).
d for h (and vice versa).
1 for s (and vice versa).
Other individual peculiarities of our three MSS. are :
vuttan h' etam
phusati
uppatti ~|
upapatti/
Sc
BJ"
p(h)assati
uppatti upapatti.
jivitam. kappesi
sampannagata.
XX Introduction.
6. The Titles of the Pucchas.
Tlie tstriking variations in the titles of the sixteen Pucchas
seem in their similarity as well as dissimilarity to suggest
some arrangement other than that which enumerates them
.simply as Puccha 1, 2, etc., as is done in T. An analysis of
their mutual relations provas difficult, but makes it con-
clusive to a certain extent that groups of Pucchas existed
separately before they were set into the present arrangement,
or were taken out of their present setting because tliey were
greater favourites than others. The latter is clearly the
case with No. 1 (Ajita-sutta).
1. The titles in the Text (of C.N. and Sn.):—
At the conclusion of each Puccha the title of it is given with :
(a) -manava in C^ throughout ;
C** throughout except in No. 3^.
B'" throughout except in Nos. 3^ and 4.
B^ only in Nos. 1 and 2.
B°i only in Nos. 8-16.
(6) -manavaka in S^ throughout, except in No. 3.
Bi throughout, except in No. 4.
B^ throughout, except in Nos. 1 and 2.
B»i only in Nos. 1-7.
B^ only in No. 4.
Q^ only in No. 3.
These differences in the titles points to a peculiar position
of Nos. 3 and 4, either of which may have formed the last
one of a separate collection. Was the title of No. 3 missing
in *B" to, and that of No. 4 in *B" c ? And is the break after
No. 7 in B™ merely due to the omission of annotating it by the
editor of Sn. after No. 7 ? Although the closest relation
exists between B^ and B*, they disagree entirely in the matter
^ In No. 3 (Punnaka°) haplography through contact-
dissimilation would account for the irregularity of °a and
*aka, although this is not found in No. 5 (Dhotaka) and others.
Introduction. xxi
of the titles. Were these inserted into B^ after the separation
of B^ ? B^ agrees with S^ only in the titles of Nos. 3 and
4 ; No. 3 here occupies a special position in so far as both
B"" S^ have Punnaka-siittam, different from all other MSS.
2. The titles in the Commentary : — "
To some extent this question receives light from a com-
parison of the titles in the explanatory part of C.N. T shows
a uniform entitling throughout ^vith (Ajita • . .) manavaka-
panha-niddeso pathamo (dutiyo . . .).
In B^ and S^ they are given as follows : —
Sc. Br.
{!) Ajita-suttam^ Ajita-sutta-niddeso samatto
(2) Tisso Metteyya-pafiham T-M.-panha-niddeso samatto
(3) [Punnaka-suttam] [om.] Punnaka-sutta-niddeso sa-
matto
(4) (both:) Mettayu-panham catuttham samattam
(5) (both:) Dhotaka-pafiham paiicamam {om. B^) samattam
(r>) (both:) Upasiva-pafiham samattam
and so forth, agreeing for 7-16 with the exception of No. 11,
where B^ has Jatukanni against S^ °ika. Here also we find
a break after No. 3, and it is to be noticed that after No. 5
the numeration ceases. Was there a special collection of
Pucchas 1-5 ?
3. The arrangement of *ScA : —
Lastly, we may find an indication of separate collections in
the arrangement of Text and Commentary in *S°A (see
table in Appendix 3). This MS. gives Pucchas 1-3 on leaves
1-3, Nos. 4-6 on leaf 4 ; and in the Niddesa finishes the exposi-
tion of No. 3 with leaf 18, of No. 5 with leaf 42, and of No. 16,
first part (end of Pucchas). with leaf 78. Unless these divi-
sions were mere coincidences we would have to state a break
after No. 3 as well as after No. 5, and thus have another
hint about separate collections of 1-3 and 1-5,
1 This is also the title for each Puccha in Pj.
xxii Introduction.
7. Character op the Niddesa.
§ 1. The Niddesa or Exposition consists chiefly in the
interpretation of each word. This interpretation is repeated
at every place where the word is found in the Text, and is
literally the same all through. Very seldom a paraphrase
of a sentence or part of a sentence is given {e.g. v. 72), and
in some cases a quotation from Canonical Books (" vuttam
h' etam Bhagavata") takes the place of an explanation
{e.g. V. 54) ; but the rule is, that, once the words are made
clear, the stanza is " exposed." This stereotype plan, which
is rigorously adhered to in the whole of the C.N., may be
illustrated with the first stanza of the Pucchas (v. 1032),
which will serve as a model for all the rest. (See § 3.)^
§ 2. The whole Text of the Parayana-vagga precedes the
exposition of the Pucchas in B'" S^, whereas T only gives the
Vatthu-gathas as a separate piece of introduction. The
Text of the Khaggavisana-sutta is found in the exposition
only. As regards Par. V., I have followed the example of
T in printing separately the Vatthugathas only. After every
explanation, be it of a word, line, or stanza, the explained
j)assage is repeated as an " iti " statement in full. Further,
each Suttanta has the same typical conclusion (see text of
this at end of c. 7).
§ 3. I here give the full text of stanza 1032 Sn., with its
exposition in C.N., and indications as to the methodological
treatment of these expositions in this edition.
1032. (a) Kena ssu nivuto loko — ice' ayasma Ajito —
(6) kena ssu na ppakasati.
(c) ki 'ss' abhilepanam brusi.
{d) kim su tassa mahabbhayam, .
(a) Kena ssu nivuto loko ti ( : to be understood for all
subsequent expositions).
loko ti ( : No. 550 in Index ; Part II.).
^ So printed throughout in the ed. of M.N.
Introduction. xxiu
I ayam loko [kena] (*nivuto) avuto nivuto . . .
( : paraphrase ; Icena not explained ; nivuto No. 365,
here in synonymical ("pe'') progression, begin-
ning with avuto, but placed in Index under ni°).
kena ssu nivuto loko ( : recapitulation of a ; to be
understood).
ice' ayasma Ajito ti.
icca ti ( : No. 137) . . . icca ti ( : this repetition to
be understood).
ayasma ti ( : No. 130) . . . ayasma ti.
Ajito ti ( : No. 14) . . . ice' ayasma Ajito.
(6) kena ssu na ppakasati ti.
I [kena] loko (na) pakasati . . . (: paraphrase; hena
not explained ; na to be repeated with all syn-
onyms for pakasati which follow pakasati under
No. 373).
kena ssu na ppakasati.
(c) ki 'ss' abhilepanam brusi ti.
I lokassa (*abhilepanam) lepanam . . . ( : paraphrase ;
abhilepajiam inside synonymical progression be-
gianing with lepanam, but in Index referred ad
No. 88 abhilepanam).
brusi . . . (No. 465b).
ki 'ss' abhilepanam brusi.
(d) kim su tassa mahabbhayan ti.
tassa (No. 278e:) lokassa (*mahabbhayam) bha-
yam . . . (No. -501 ) ( : tassa explained by lokassa ^
mahabbhaya after bhaya, under Index No. 501).
kim su tassa mahabbhayain.
ten' aha so bhahmano (follows repetition of v. 1032).
Immediately after this follows text of the next stanza in
full. In statement ten' aha the person is introduced either
as brahmano (in Pucchas 1-1 6^), or Bhagava (in Parayana-
vagga answers), or Pingiya-thero (in P. No. 16^^), or pac-
cekasambuddho (in Khaggavisana-sutta).
§ 4. Typical (stereotype) conclusion of each suttanta :
saha-gatha-pariyoeana ye tena brahmanena saddhim ekajjha
XXIV
Introduction.
ekappayoga ek' adhippaya ekavasana-vasita tesam aneka-
pana-sahassanam virajam vitamalam dhamma-cakkhum uda-
padi : " yam kiilci samiidaya-dhammam sabban tarn nirodha-
dhamman " ti. [Tassa brahmanassa anupadaya asavehi
cittam vimunci.]^ [Saha arahatta-ppatta]*^ ajina-jata-vaka-
cira dandaka-mandala kesa ca massu ca antarahita pandu-
kasaya-vattha-vasano sarighati-patta-civara-dharo bhikkliu
anvattha-patipattiyo panjaliko Bhagavantam namassamano
nisinno hoti " Sattha me^ Bhagava savako 'ham asmin "^ ti.
Ajita-suttam (and concluding titles of P. 1-16).
8. Methodological and Typographical Remarks.
I. Summarizing the method of my arrangement of the
expositional matter of C.N., I have to remark the following: —
(a) To lessen the amount of repetitions I have marked
each Sn. word, which is explained, with a number, referring
to its place in the alphabetical index of all these (700) words
in C.N. Other Sn. text- words, falling either under the
heading of one of the 700 words, or standing isolated as not
explained, are inserted into the Exposition-Index unnum-
bered and only marked with the number of the Sn. verse.
Within this latter category the words of the Vatthugathas
are distinguished by an asterisk, and words which belong to
€.N. only and with their retinue of synonyms are expositions
/car' e^oxv^f building-material, so to speak, are marked with
N at the margin.
(6) Where no divergence exists from the ordinary scheme
of C.N. exposition (see c. 7, § 3), this is to be understood for
all stanzas. Only when an extension of this scheme is found,
this is indicated in the exposition below the text- matter by
1 bhante after me sometimes.
2 asmim B*" asmi T. The sentence [ ]^ and the two words
[ ]^ are in conclusion of No. 16 replaced by " saha dhamma*-
cakkhussa-patilabha."
* Om. T.
Introduction. xxv
noting the extension under the heading of the corresponding
Pada of the text. WTiere two Padas are taken together as
the argumenttmi exponendum, this is shown by giving the
line-indices of the Padas combined (a+b).
(c) Whenever text- or catch-words are bracketed in [ ],
this means that this word is either explained at a parallel
passage, or paraphrased, or not explained at all. Under the
index-scheme those words which are never explained (like
aham, imam, asmi) are easily recognized as not nmnbered ;
and a study of these self-evident words would throw some
light on the psychology of Eastern commentation.
(d) (Brackets) AAdthin the explanatory matter : —
(na) means that the word is not explained by itself, but
inserted again into the explanatory context before each of the
constituents of the explanation.
(*nivuto) means either that this text-word figures as a
catch-word in the Explanation-Index, although it does not
head a synonymical progression — which is the usual case in
all prepositional compounds, as (*visuddha), for which
" suddha " introduces the explanation — , or that it has to
be supplemented from the context, or that it is translated in
the quotation, meaning by this, that its prose-form is sub-
stituted for its poetical form (as *sutvana is represented in
explanatory quotation by sutva, *care by careyya, etc.)^
(e) The combination of two words by means of -f (as
" visame+nivittha "') means, that their respective explana-
tions are given jointly without being separated by '' ti " and
repeated quotation, i.e. visame nivitthan ti (v. 57) visame
kaya-kamme nivittham visame vaci-kamme nivittharn . . .
visamesu paucasu kama-gunesu nivittham sattam allinam . . .
^ Other poetical forms and their prose substitutes are, e.g. —
anasavase j caram ) o x
dhammase I °a. naiaiiam i ^^
pajanam j atarum )
brahmanase ] sikkhe ' ] upaganchum - °inisu,
etad) o^ titthe - °eyya. pakkamum )
tadj • ■ tare )
tejasa > tejena. labhetha [ o
jarasa > jaraya. bhajetha I ^^^^^
xxvi Introduction.
II. Typographical : 1. On the writing of Anusvdra. — In
accordance with the pronounced B character of C.N. I have
also adopted the B^ treatment of m, which at the same time
provides a more uniform and stricter hnguistic appearance
of the text. Thus I print the nasal with the corresponding
mute in every peculiar combination. I keep m only before
labials and y, v, s, h, and in compounds of nasal+mute in
which the compositional character of the combination is
still felt as such, i.e. proved by the separate existence of
either component or by the antithesis of a similar compound
(kim karana~tam karana, cp. tam hetu ; param gato~param
patto). I write my except in the t.t. sanfiojana which always
occurs in this spelling.
2. Compound Words. — As regards the treatment of noun-
compounds, I have, in keeping with the purpose of a Niddesa,
applied the principle of separation more freely than is usually
done. Compositions with monosyllables I have written with
elision rather than contraction, so treating them either as
proclitic or enclitic according to the emphasis put upon
them in the syntax of the sentence : ma 'hu, ma 'kasi, et'
abhinandami. This way of spelling seems to me preferable
to contraction, since the latter, especially with a, is not
always the case ; e.g. hand' aham is to be grouped with
sadhu ti which is based on the enclitic (accentual) principle
only. Cp. kinc" api, c' aham, khv' aham for kincapi, caham,
khvaham.
The treatment of enclitics may be condensed into the
following rules : —
(a) In combination of non-enclitic and enclitic :
(1) A short non-enclitic (paroxytonon) is reduced
and the enclitic accented : kinc' api.
(2) A long non-enclitic (properispomenon) receives
the accent of the enclitic: sadhu ti ; manasa
'navilo.
(6) In combination of enclitic and enclitic the first one
receives the accent of the second : ca pi ; na ti.
(c) In combination of proclitic and non-enclitic the non-
Introduction. xxvii
enclitic receives the accent of the proclitic : c'
aham ; n' aham.
{d) In combination of two non-enclitics ending and
beginning with equal vowel, whichever final or
initial syllable is long, receives the accent : eta
'bhinandami. If both are short, the first one is
ehded and the second lengthened : pun' apare (for
punapare).
3. Abbreviations. — As regards abbreviations of the canoni-
•cal books, I have adopted the scheme proposed in JPTS,
1909, p. 385 sq., to which I refer the reader. Ja is replaced by
J. Other isolated abbreviations are as follows : —
p = Text-reading of the Pucchas (Sp Bp).
n = Commentary-reading (S° B^).
Pj = Paramattha-jotika II. (Commentary on Sn.. pt. II).
Ps = Prose part between 8n. 1123 and 1124.
S^A = Sc Archetype.
X = (in pahana ^) means that this word is the catch-
word of a stereotype or " pe "' sequence (" synonymi-
cal progression") which is to be found under this
heading.
'^ad' means that this explanation serves also as ex-
planation of X.
''see" means that explanation of x is to be taken as
explanation also for this word. Both this and the
preceding are joined under id. p. {" identical pas-
sages'").
~ = similar to, or similarly, correspondingly.
■upa ° : in prepositional compounds the abbreviated pre-
position refers to the whole of the immediately
preceding combination, e.g. nissaya upa°=nissaya
upanissaya.
: = i.e.
id. ]j. = identical passages.
CuUa Niddesa.
PART 1
PARAYANAVAGGA.
1. Vatthugdthd.
976. Kosalanam pura ramma agama Dakkhinapatham
akincannam patthayano brahmano mantaparagu.
977. So Assakassa visaye Miilakassa^ samasane
vasi Godhavarikule unchena ca phalena ca.
978. Tass' eva- upanissaya gamo ca vipulo ahu,^
tato jatena ayena mahayannam akappayi,
979. Mahayaunam yajitvana puna pavisi assamam.
Tasmim patipavitthamhi afiuo agaiichi* brahmano
980. Ugghattapado tasito pankadanto rajassiro,
so ca nam upasankamma satani paiica yacati.
981. Tam enam Bavari disva asanena nimantayi,
sukhan ca kusalam pucchi, idam vacanam abravi^:
982. " Yam kho mamam'' deyyadhammam sabbam vis-
sajjitam may a,
anujanahi me brahme, n"atthi pauca satani me.'"'
983. " Sace me yacamanassa bhavam n'anupadassati,
sattame divase tuyham muddhi phalatu sattadha."
1 Alakassa Sn. - tam yeva B'.
3 ahu Sn. throughout. * agacchi B*" (B*»).
^ abnivi S*= (abriivi C^). ^ mama S°.
N.B. — B' writes brahmano throughout.
2 Pdrdyanavagga.
984. Abhisaiikharitva kuhako bheravam so akitta}-!,
tassa tarn vacanam sutva Bavari dukkhito ahu,
985. Ussiissati anaharo sokasalla-samappito,
atho pi evam-cittassai jhane na raraati mano.
986. Utrastam^ diikkhitam disva devata atthakamini.
Bavarim-^ upasankamma idam vacanam abravi*:
987. " Na so muddham pajanati, kuhako so dhan'atthiko,
muddhani muddhapate va iianam tassa na vijjati."
988. " BhotP carahi janati, tarn me akkhahi pucchita
muddham muddhadhipatan" ca, tam sunoma vaco
tava."
989. " Aham p' etam" na janami, nanam m'^ ettha na
vijjati,
muddham muddhadhipato ca Jinanam h' eta das-
sanam."'
990. " Atha ko^ carahi janati asmim puthavimandale^"
muddham muddhadhipatan® ca, tam^^ me akkhahi
devate."
991. " Pura Kapilavatthumha nikkhanto lokanayako
apacco Okkakarajassa Sakyaputto pabhaiikaro.
992. So hi brahmana sambuddho sabbadhammanaparagii
sabb'abhihiia-balappatto sabba-dhammesu cakkhuma
sabba-dhamma-kkhayami" patto vimutto upadhi-
kkhaye,!^
993. Buddho so Bhagava loke dhammam deseti^* cak-
khuma
tam tvam gantvana^^ pucchassu, so te tam byaka-
rissati."
1 vivitthassa B'. ^ uttrasam S° utrasantam T.
3 B^varim S''. * abruvi S^.
5 bhoti B' S*= T (h^^). « muddhavi° B' S^.
' aham etam B' (B^'). « p S<^. » kho S«.
10 pathavi° B' T, puthu° 8«. " tani B"^ S*'.
^'^ kammakkhayam B"^ 8<= (khayappatto S°).
i» upadhi-samkhaye Sn. " desesi B' S^' (B»*).
1^ gacchautvana S*'.
Vatthugdthd. S
994. ' Sambuddho ' ti vaco sutva udaggo Bavari ahu,
sok' assa tanuko asi, pitiiii ca vipulam labhi.
995. So Bavari attamano udasso
tain devatam pucchati vedajato:
" katamamhi game nigamamhi va puna
katamamhi va janapade lokanatho,
yattha gantva^ namassemu^ Sambuddham dipa-d-
uttamam."*
996. " Savatthiyam Kosalamandire^ Jino
pahuta-paniio vara-bhurimedhaso,
so Sakyaputto vidhuro anasavo
muddhadhipatassa^ vidu narasabho."
997. Tato amantayi' sisse brahmane mantaparage :
" etha manava, akkhissam,^ sunotha vacanum mama :
998. Yass' eso^ dullabho loke patubhavo abhinhaso,
sv-ajja lokamhi uppanno Sambuddho iti vissuto,
khippam gantvana Savatthim passavho dipa-d-utta-
mam."i°
999. " Kathan^^ carahi janemu disva ' Buddho ' ti brah-
mana,
ajanatan^^ no pabruhi, yatlia janemu tarn mayam.'*
1000. " Agatani hi mantesu mahapurisa-lakkhana
dvattimsa^^ ca byakkhata^* samatta anup'ibbaso.
1001. Yass' ete honti gattesu mahapurisa-lakkhana,
dve yeva^^ tassa gatiyo, tatiya hi^® na vijjati.
1 pitim Sc. 2 gantvana B^.
^ napassemu B^" napasse S*^.
* dvipa-uttamam B^. \ Kosalammandiro S^,
«muddhavi" S^". " °yi Sn. "
«dukkhissam {for dakkh°) S^.
"yassa so B^ S^ (Balm). lo dvipa- B^.
"katham B^ T (Bai).
12 ajanatam B^ S" T (B^i).
13 dvattimsani Br S^'. i* vyakhyata Sn.
12 dve va Sn. is jrati B^.
4 Pdrdyanavagga.
1002. Sace agaram avasati/ vijeyya pat ha vim imam
adandena asatthena dhammena-m^-anusasati ;
1003. Sace ca so pabbajati agara anagariyam,
vivata-cchado^ sambuddho araha bhavati anuttaro.
1004. Jatim* gottan ca lakkhanam mante sisse pun' apare
muddham muddhadhipataii^ ca manasa yeva puc-
chatha.
1005. Anavaranadassavi^ yadi buddho bhavissati,
manasa pucchite pafihe vacaya vissajessati."'
1006. Bavarissa* vaco sutva sissa solasa brahmana
Ajito Tissa-Metteyyo Punnako^ atha Mettagu.
1007. Dhotako Upasivo ca Nando ca atha Hemako^°
Todeyya-Kappa^^ d'ubhayo Jatukannp^ q^ pandito
1008. Bhadravudho Udayo ca Posalo ca pi brahmano
Mogharaja ca medhavi Pingiyo ca maha isi,
1009. Pacceka-ganino sabbe sabba-lokassa vissuta
jhayP^ jhanarata dhira pubba-vasana-vasita
1010. Bavarim^* abhivadetva katva ca nam padakkhinam
jatajinadhara sabbe pakkamum uttaramukha :
1011. Mulakassa^^ Patitthanam purimam^^ Mahissatim^^
tada
Uijenifi c'api Gonaddham Vedisam Vanasavhayam,^'
t012. Kosambim ca pi Saketam Savatthiii ca pur'uttamam
Setabyam Kapilavatthum Kusinaraii ca mandiram,
^ ajjha° Sn. - m om. B^".
3 vivattacchaddo Sn. « jati B^ S'^ (Baiia).
^ muddhavi° fir S^. « °vi S^ T.
' visajissati B^ (B™) vissajjissati S^" (B^i).
sBavarisa S^. » Tunnako S^.
" Somako S^. ii Kappo S^ (C^^).
12 -i Br S'' T (Bai). ''jhayi B^ S^ T (Bai).
i*Bavari S^. i^Ala" Sn.
'«puii Mahissati S^ (B^) pura Mahissati B^ (~Bm).
«' Bana° S^.
Vatthugdthd. o-
1013. Pavaii ca Bhoganagaram Vesalim Magadham puiain
Pasanakan^ cetiyan ca ramaniyam. manoramam.
1014. Tasito v'udakam sitam mahalabham^ va vanijo
chayam ghamm'abhitatto va turita pabbatam aru-
1015. Bhagava ca tamhi* samaye bhikkhii-sangha-purak-
khato
bhikkkunam dhammam deseti, siho va nadati^ van<^,
1016. Ajito addasa« Sambuddham vitaramsi' va bhanu
mam
candam yatha pannarase paripurim^ upagatam.
1017. Ath' assa gatte disvana^ paripuran^" ca byanjanam^"
ekamantam thito hattho manopanhe apucchatha :
1018. '■' Adissa jammanam" bruhi, gottam bruhi salakkha
nam,
mantesu paramim. bruhi, kati vaceti brahmano."
1019. " Yisam-vassasatam ayii, so ca gottena Bavari^^,
tin' assa^^ lakkhana gatte tirmam vedana^*-paragu.
1020. Lakkkane itihase ca sanighandu-saketubhe,
paiica satani vaceti sadhamme paramim gato."
1021. Lakkhananam pavicayam Bavarissa^^ nar'uttama
tanhacchida^^ pakasehi, ma no kankhayitam ahu."
1022. " Mukham jivhaya chadeti, unn" assa bhamukantare ^
kosoKitam vatthaguyham : evam janaM manava."
^ Pasana-cetiyan S^. ^ mahasalam B^.
^arahu S^ (~Bai). *tasmim Br S^.
^ nadati Sn.
«adda B^ B^, addha (=adda) S^.
' pitaramsim B^", pitaramsi S^.
^ sic T ; °puram B^ (B^*), puripuram S^.
"disva Sc. 'Oparipuram viyanj'' B^* (BaJ),
"jappanam Br. 12 oj' gr gc (Qb).
"tini 'ssa B^ S^ (Baim) tin' assa T.
"bedana B^ (B^). i^ g^varissa S"
^« tanhacchidam S'' kankhacchida B^ (~BJ).
■6 Pdrdyanavagga.
1023. Puccham hi kifici^ asimanto sutva panhe viyakate
vicinteti jano sabbo vedajato katanjali- :
1024. ' Ko nil devo va^ Brahma va Indo va pi Sujampati*
Manasa pucchi te panhe, kam etam patibhasati.'
1025. " Muddham muddhadhipataii^ ca Bavari paripucchati,
tarn byakarohi Bhagava, kankham vinaya no ise."
1026. ■■ Avijja muddha ti janahi, vijja muddhadhipatinP
saddha-sati-samadhihi chanda-viriyena samyuta."
1027. Tato vedena mahata santhambhitvana*' manavo
ekamsam ajinam katva padesu sirasa pati :
1028. " Bavarp brahmano bhoto saha sissehi marisa
udaggacitto sumano pade vandati cakkhuma*."
1029. " Sukhito Bavari hotu saha sissehi brahmano,
tvaii ca pi sukhito hohi, ciram jivahi manava.
1030. Bavarissa^ ca tuyham va sabbesam sabba-samsayam
kat'avakasa piicchavho, yam kiiici manas' icchatha."
1031. Sambuddhena kat'okaso nislditvana paiijali'
Ajito pathamam panham tattha pucchi Tathagatam.
Vatthugatha nitthita.
1 kanci T tarn S^ (Bm). 2 .j gr S^ (C^).
3 va Br T (Baini) ; om. Sc. * Sujappati B^.
6muddhavi° B^ also 1026 (: S^ 1026).
« °etvana B^ S^ (Baim). • -i Sn. Bavari S^.
« °ma Sc T (Cb B^i). » Bavarissa S^.
2. Pucchd.
[1. Ajitamanava-puccha.]
1032. " Kena-ssu nivuto loko, — icci-ayasma Ajito-
kena-ssu na-ppakasati,
ki 'ss'abhilepanami brusi,
kim su tassa mahabbhayam^."
abhisecanam S^P. ^ mahambhayam B''?,
See exposition in Introdiiction, c. 7, § 3 {p. xxii sqq.).
PuGcha,
1033. ■' Avijjaya niviito loko, — Ajita ti Bhagava —
veviccha^ pamada na ppakasati,
jappabhilepanam briimi,
dukkham assa mahabbhayam^."
ivi° Brp sen. 2^iaham° B^P.
(&)
avijja, 99.
loka, 550.
[imaya a\ajjaya] (*iiivuto) avuto, 365.
Ajita, 14.
Bhagava, 466.
veviccha, 614.
pamada, 405.
imina ca macchariyena imina ca pamadena
loko (na) pakasati, 373.
jappa, 250.
[lokassa] (*abhilepanam) lepanam, 88.
brumi, 465, a.
dukkham, 304.
(*assa) lokassa (*mahabbhayam) bhayam, 501.
1034. " Savanti sabbadhi^ sota, — icc-ayasma Ajit
sotanam kim^ nivaranam,
sotanam samvaram biTihi,
kena sota pithiyyare^"
sabbadhi Sn. -kin T (Pj.).
3pidhiyyare B^ (Baim).
sota, 695.
savanti, 667.
ice -a, 137.
[sotanam] (*nivarauam) avarauam, 363.
„ (*samvaram) samavaranam, 658.
bruhi, 465, c.
{d) [kena sota] (*pithiyyare) pithiyanti 442.
1035. " Yani sotani lokasmim, — Ajita ti Bhagava —
sati tesam nivaranam,
Fdrdyanavagga .
sotanam samvaram brumi,
pannay' ete pithiyyare^."
pidhiyyare B^.
I yani (628, e) etani sotani maya kittitani (=brunu,
465) seyyathidam tanha soto . . 695.
lokasmim, 552, a. 3
sati, 628.
nivaranam, ,363.
(d) pannaya (: 380) [ete sota] (*pitliiyyare) pithiyanti,
442.
1036. " Panna c' eva sati^ ca- pi — icc-ayasma Ajito —
nama-rupaii ca marisa,
etam me^ putt ho pabruhi,
katth' etam uparujjhati."
1 sati Br T (Baim). 2 ca Sn. - etam me T.
pafifia, 380.
sati, 628.
namam+rupam, 339.
marisa, 508.
I etam 173, b (:yam pucchiyami=).
puttho, 447, d.'
pabruhi, 398, 6.
{d) [katth' etam] uparujjhati, 159.
1037. " Yam etam paiiham apucchi,
Ajita, tam vadami te,
Yattha naman ca rupan ca
asesam uparujjhati :
viiinanassa nirodhena
etth' etam uparujjhati."
I yam etam, 528, d (: panna ca sati ca nama-rf;] an
ca).
apucchi, 447, /.
Ajita, 14.
I tam, 278, a ( : as above yam etam).
vadami, 555, a.
namam-f-rupam, 339.
asesam, 113.
uparujjhati, 159.
(e-f-/) see vififiana, 569, b.
Pucchd.
1038. "Ye ca sankhata-dhammase,
ye ca sekha^ puthu- idha,
tesam me nipako iriyam
puttho pabruhi marisa."
isekkM Sc T.
2 puthu T. Sn.— T/w's stanza is quoted at S II. 47 sq.
sankhata — (*dhammase) dhamma, 618.
sekha, 689.
puthu, 449.
idha, 145.
(c) [tvam pi] nipako, .349.
I tesam 278 1 ( : sankhata-dhammanafi ca sekhanaii ca)
iriya, 148.
puttho, 447, d.
pabruhi, 398, h.
marisa, 508.
1039. " Kamesu n'abhigijjheyya,
manasa 'navilo siya,
kusalo sabba — dhammanam
sato bhikkhu paribbaje " ti.
Ajitamanavapuccha nitthita.^
See on conclusion : Introduction, c. 6.
kama, 202.
[kamesu] (na) abhigijjheyya, 77.
manasa-j-anavilo [siya], 495.
kusalo sabba-dhammanam, 214.
sato, 627.
bhikkhu, 477.
paribbaje, 418.
[2. Tissametteyyamanavapuccha.]
1040. " Ko 'dha santusito loke, — icc-ayasma Tisso Met-
teyyo—
kassa na santi iiijita,
ko ubh' anta-m^-abhifinaya
majjhe manta na Uppati-,
10 Pdrdyanavagga.
kam briisi mahapuriso ti,
ko idha sibbanim^ accaga*."
ip B^p. Mimpati B^ S^p T (Balm),
^sibbinim B^ (B^). ' ajjhaga B^ (Baim).
[ko loke] (*santusito) tuttlio . . 641.
icc-a, 137.
ayasma, 130.
Tissa, 285.
Metteyya, 519.
(6) [kassa no santi] injita, 140.
(c) [ko ubho ante] abhifinaya, 81.
{d) [majjhe mantaya] na (*lippati) limpati, 549.
mahapurisa, 502 {abbreviated passage).
(kam) brusi, 465, b.
(J) [ko] sibbanim ( : 675) tanham accaga . . 10.
1041. " Kamesu brahmacariyava — Metteyya ti Bhagava —
vitatanho sada sato
sankhaya nibbuto bhikkhu,
tassa no santi irijita,
V. 1041 and 1042 continuous in T.
kama, 202.
brahmacariyava, 462.
Metteyya, 519.
Bhagava, 466.
vltatanha, 607.
sada, 631.
sata, 627.
sankhaya, 619.
nibbuta, 355.
bhikkhu, 477.
tassa, 278, e ( : arahato khinasavassa).
injita, 140+ (*no santi) n'atthi . . 637.
1042. So [ubh' anta-ni- abhihfiaya
majjhe manta na lippati,] [1040***].
tarn brumi [mahapuriso ti,
so idha sibbanim accaga," ti], [1040<^^].
TiSSAMETTEYYAMANAVAPUCCHA NlTTHITl.
Pucchd. 11
ubhanta, 169.
manta, 497.
'{a-\-h) I [so ubho ca ante majjham ca mantaya] abhiunaya
. . 81.
(na) (*lippati) limpati, 54:9.
mahapurisa, 502 {jull passage) .
(tarn) brumi, 465, a.
sibbani, 67c.
[so sibbanim tanham] accaga . . 10.
[.3. F iiiinakamanavapuccha.]
1043. " Anejam mu' adassavim^ — icc-ayasma Punnako —
atthi panhena agamam :
kim iiissita- isayo manuja
khattiya brahmana devatanam
yannam akappayimsu^ piithu 'dha* loke,
pucchami tarn Bhagava, bruhi me tarn."
i-i Sc. ^kinissita B^n (B^i).
'akappimsu B^ T (Bai). *idha S^ Sn. puthu dlia T.
aneja, 55.
muladassavi, 517.
ice -a, 137.
(b) ad agamam, 117.
[kin] nissita, 369.
isayo, 149.
manuja, 496.
khattiya, 218.
brahmana, 464, b.
devata, 30;"
yanna, 52? a.
akappayiir i, 2.
puthu, 44 f
[idha] lok 552, c.
pucchami : 447, a) (tarn),
Bhagava, 6.
bruhi, 46c, c.
1044. " Ye kec' ime isayo manuja — ^Punnaka ti Bhagava —
[khattiya brahmana devatanam
yannam akappayimsu puthu idha loke,] [1043<^e],
1 2 Par ay a navagga .
asimsamana^ Punnaka itthabhav ini-
jaram-sita^ yanfiam akappayimsu."
iasisa° B^p (Bai). ^itthattam S^n T (Ba^m).
^ jarasita S'^'^.
ye keci, 523 (ye kec' ime T).
isayo, 149.
manuja, 496.
asimsamana, 135, h.
itthabhava, 143.
jaram-sita, 251 (sita, 674).
1045. [" Ye kec' ime isayo manuja] — ice- [1044*j.
ayasma Punnako —
[khattiya brahmana devatanam
yaiiiiam akappayimsu puthu idha loke,] [1043 <*®].
kacci ssu^ te Bhagava yannapathe appamatta
ataru^ jatin ca jaran ca marisa,
[pucchami tarn Bhagava, briihi me tarn."] [1043'].
1 kaccim su Sn. ^ atarum T (B^ in Pj . ) ; atari S^.
kacci ssU;, 186.
I te 278, g ( : yannayajaka).
Bhagava, 466.
yannapatha, 524.
appamatta, 70-.
(e) I jati-jara-maranam (*ataru) atarimsu . . 282, g.
marisa, 508.
1046. " Asimsanti thomayanti abhijappanti^ juhanti^ —
— Punnaka ti Bhagava —
kam'abhijappanti paticca labham,
te yajayoga bhavaraga-ratta
n'atarimsu^ jati-jaran ti brumi."
i[ ] T. 2jiiiianti S^Q. ^^ n'atarimsu Bn*.
asimsanti, 135, a.
thomayanti, 291.
Pucchd. 13
abliijappanti, 79.
juhanti, 263.
(6) ad labha, 548.
I te 278, g ( : yannayajaka).
yajayoga, 531.
bhavaraga+ratta, 473.
(n") atarimsii [jati-jaram], 282, /.
brumi, 465, a.
1047. " Te ce n'atarimsu^ yajayoga — icc-ayasma Punnako —
yannehi jatin ca jaraii ca marisa,
atha ko carahi deva-manussa-loke
atari [jatin en jaran ca marisa,] [1045^].
[pucchami taia Bhagava, bruM me tam."] [1043*].
^ n'atarimsu B^^p.
[te ( : 278. g) yanna-yajaka yajayoga
bhavaraga-i atta jati-jara-maranam] (na) atarim-
su . . 282, /.
yannehi, 523, 6.
marisa, 508.
{c-\-d) [atha ko eso] deva-manussa-loke, 309.
[jati-jara-maranam] atari, 282, e.
1048. " Sankhaya lokasmim paroparani^ — ^Pimnaka ti Bha-
gava—
yass' injitam n' atthi kuhinci loke,
santo vidhumo- anigho niraso
atari so jati-jaran ti brumi " ti. [~1046^].
PUKNAKAMANAVAPUCCHA NITTHITA.
1 sic Br Sep T. (Baim). parovarani S^n Sn. Pj.— It can
hardly be decided which is the correct form, since neither is
free from analogy-influence. The compound is para+avara,
but by analogy of confusion between ava (o)>apa, this apa
is substituted for ava (o) in derivation avara (ora) under
the influence of the first para ; thus para+ i ^ , v ;--ra which
■^ r I j^a,va (o)j
branches into!" ^ I instead of yielding *par-ora.
(par-o-varaj ■^ or
^sic Br Sc (Bai); vidhumo T, Sn, Pj.
14 Pdrdyanavagga.
sankhaya, GIQ^"*.
paroparani, 422 b.
(1) [paroparani aniccato] sankhay.-.. . . 619ii.
yassa, 528, a ( : arahato = ),
iujitam (n'atthi), 140.
kuhinci, 215.
loke, 552, b.
santa, 634.
vidliuma, 57G.
anigha, 45.
nirasa, 360, a.
jati, 257.
jara, 252.
{c+d)
[yo santo ca vidhumo ca anigho ca
niraso ca so jati-jara-maranam] atari, 282, e.
briimi, 465, a.
[4. Mettagumanavapuccha.]
1049. [" Piicchami tarn Bhagava, brulii me tarn] — [1043*].
— icc-ayasma Mettagu —
Marinami tarn vedagum^ bhayitattam :
kuto nu dukkha samiidagata^ ime^,
ye keci lokasmim anekarupa."'
vedagii B^ (Baim). ^ samupagata T. ^ ^^^ grp x.
(b)
pucchami, 447, a.
[vedagu ti mannami bhavitatto ti tarn.
manuami evam] mauiiami, 491.
vedagu, 612.
bhavitatta, 475.
kuto nu, 211.
dukkha, 304.
samudagata, 652.
ye keci, 533.
lokasmim, 552, a.
anekarupa, 54.
1050. " Dukkhassa ve mam pabhavam^ apucchasi, —
— ^Mettagii ti Bhagava —
tam- te pavakkhami yatha pajanam :
upadhi'^-nidana pabhavanti dukkha,
[ye keci lokasmim anekarupa]. [1049(i].
sambhavam S^p. - tan T. ^ upadhi Sn.
Pucchd. 15
dukkha, 304.
pabhavam ( : 400)4-apucchasi, 447, g.
Mettagu,'518.
Bhagava, 466.
tarn, 278, 6 ( : dukkhassa (*pabliavam) mulam=)
(: 400)+pavakkhami, 424.
[yatha] pajanam, 378.
(*upadhi-nidana) upadhi, 157.
dukkha, 304.
[upadhi-] nidana. 346.
pabhavanti, 401.
1051. Yo ve^ avidva upadhim- karoti, [—v. 728].
punappunam dukkham upeti mando,
tasma pajanam^ upadhim- na kayira
dukkhassa jati-ppabhava'nupassi*."
1 ce Brp T. - -i Sc.
3 hi janam Sn. but pajanan Sn. 728; [pa]janam. Pj.
*-i Br T.'
yo, 534.
avidva, 100. ^
upadhim karoti : upadhi, 157H-karoti, 195, h.
dukkha; 304"+upeti, 167.
manda. 498.
tasma, 279.
(*pajanam) pajananto, 378.
upadhun+(*na kayira) (na) karevya . . 195, a.
dukkha", 304".
(*pabhava"nupassi) dukkhassa mula'nupassi, 400.
1052. " Yan tam apucchimha akittayi^ no,
annam tam pucchama- tad ingha bruhi :
kathan nu dhira^ vitaranti ogham
jatijaram soka-pariddavan* ca,
tam me muni^ sadhu viyakarohi,
tatha hi te vidito® esa dhammo."'
^akittiyi S^p T; akittayi Sn. ^.^^^i gn. (_nia B^i).
^dhira B^ T. Uic (°devan B^i).
6 -i Sn. ® viddito B"" {throughout).
1 6 Fdrdyanavagga .
[yan tarn] apucchimha, 447, /.
akittayi, 6.
mj /"(anfiam tam) pucchama, 447, b
jbruhi, 4G5, c ; | uttarim tam pucchama.
kathan nu, 189.
dhira, 324.
ogha, 178.
jati, 257+jara, 252.
soka, 694.
(*pariddava) parideva, 416.
{c-\-d) dhira katham oghafi ca jatin ca jaran ca.
dukkham sokan ca paridevan ca (*vitaranti).
taranti . . 573.
tam, 278, c ( : yam pucchami).
muni, 514.
(sadhu) viyakarohi, 589, e.
vidito [esa dhammo], 574, a.
1053. '■ Kittayissami te dhammam — Mettagii ti Bhagava-
ditthe-dhamme anitiham^
yam viditva sato caram
tare- loke visattikam."
lanitiham B^n S^p T. Hade S^P.
dhamma, 316.
kittayissami, 207.
ditthe-dhamme, 297.
anitiham, 49.
(yam) viditva, 574, b.
sata, 627.
caram, 237, 6.
visattika, 598.
loke, 552, b.
(d) I lok' eva tam visattikam sato (*tare) tareyya . .
282, b.' '
1054. " Tan c'aham abhinandami
mahesi dhammam uttamam,
[yam viditva sato caram
tare loke visattikam."] [1053cd].
tam, 553.
abhinandami, 82.
I
Pucchd. 17
mahesi, 503.
dhammam. uttamam, 317.
uttamam, 154.
1055. " Yam kiiici sampajanasi^ — Mettaga ti Bhagava —
uddham adho tiriyam ca pi^ majjhe,
etesii nandin ca nivesanau ca
panujja vinnanam bhave na titthe.
1 sanjanasi S^ (B^i), and ad 1068.
- va pi Brp Sen (Bai) a7id ad IOCS.
[yam kinci] sampajanasi, 655.
Bhagava, 466.
(c) ad uddham, 155.
etesu, 173, e ( : acikkliitesu=).
nandi, 330.
nivesana, 366.
vinnanam, 569, a +panujja, 395.
bhava, 471.
(bhave na *titthe) nandiii ca nivesanaii ca
abhisaiikhara-sahagatam vihnanan ca kamma-
I bhavaii ca patisandhikan ca punabbhavam
jpajahanto= kamma-bhave na tittheyya pati-
I sandhika-pmiabbhave na tittheyya =, 283, a.
1056. Evamvihari^ sato appamatto
bhikkhu caram hitva mamayitani
[jatijaram sokapariddavaii ca] [1052^^].
idh' eva vidva pajaheyya dukkham."
1 _i B™ T.
evam vihari see expl. ad bhave na titthe (1055) up
to pajahanto==
sata, 627.
appamatta, 70.
bhikkhu, 477".
caram, 237, b.
(*mamayitani) mamattani, 499.
hitva, 699, a.
idha, 145.
vidva, 575.
dukkha, 304".
pajaheyya, 376.
m 2
18 Pdrdyanavagga.
1057. " Eta'bhinandami vaco mahesino
sukittitam Gotam' anupadhikam\
addha hi Bhagava pahasi dukkham,
[tatha hi te vidito esa dhammo]. [1052*].
<^c B'- Sc T (Bai) ; Br ad. 1083 ; -ikam Sn. ; Pj. ; upa° S^.
(a) ad vaco, 553.
(*abhinandami) nandami ... 82.
mahesi, 503.
(su)-kittita, 207, b.
anupadhika, 53.
addha, 31.
Bhagava, 446.
dukkha, 304".
(pahasi+dukkham) : jati-dukkham . . 304" pahasi,
432.
1058. Te ca pi^ nuna pajaheyyu^ dukkham.
ye tvam muni atthitam^ ovadeyya,
tarn tam namassami samecca naga,*
app-eva mam Bhagava atthitam ovadeyya."
1 h' api Sc. 2 _a gcp . _T^iin B^.
satthikam B'' (Bm). * nagam S^ T.
te ca II pi, 277, i ( : khattiya=).
dukkha, 304"+pajaheyyam, 376.
ye, 528, / ( : khattiya=). '
tvam, 208, b ( : Bhagavantam bhanati).
muni, 514.
atthitam, 20+ ovadeyya, 172.
Note: (1st tam=tasma Pj.).
(2nd) tarn, 280, a ( : tvam).
namassami, 334.
samecca, 654.
naga, 337.
atthitam, 20+ ovadeyya, 172.
1059. " Yam brahmanam vedagum^ abhijanua-
akificanam kama-bhave asattam,
addha hi so ogham imam atari ,^^
tin no ca param akhilo akankho,
i-ii B^ (B^i). 2abhi° Sn. ^ atari S^p (B^i).
Pucclid ID
brahmana, 464, a.
vedagu, 612.
abhijaiifia, 78, a.
akiucana, 5, a.
kama, 202.
bhava, 471.
asatta, 108.
addha, 31.
osha, 178.
atari, 282, e.
tinna, 284.
[tiiino ca param] param, 4.'}().
akhila, 9.
akankka, 1.
1060. Vidva ca so^ vedagu- naro idka,
bhav-a-bkave^ sangam imam visajja
so vitatanko [anigko niraso,] (~1048°J
[atari so jatijaran ti brumi " ti.] [1048^].
Mettagumanavapuccha nitthita.
lyo Brp (Bm). ^-u Brp (Bai™).
^ bkagav' abkave S<^p.
vidva, 575.
vedagu, 612.
naro, 335.
idka, 145.
bkav-a-bkave, 472.
sanga, 620^.
visajja, 596.
{c-\-d) vitatanka, 607.
[5. Dkotakamanavapuccka.]
1061. [" Pucckami tarn Bkagava, bruki me tam,] — [1043^].
— icc-ayasma Dkotako —
vaca 'bkikaiikkami makesi tuykam :
tava sutvana niggkosam
sikkke nibbanam attano."
icc-a, 137, a.
ayasma, 130.
Dkotaka, 325.
20 Pdrdyanavagga.
(6) ad vaca, 560.
(*abhikankhami) kankhami. 75.
(c) [tava] iiigghosam, 344.
sutvana, 681, b.
sikkhati, {see sekha, 689^).
nibbana, 353.
(*sikkhe) adhisilam pi sikkheyya . . . 689b^, up to
samadeyya samadaya vatteyya.
1062. " Tena h' atappam karohi, — Dhotaka ti Bhagava —
idh' eva nipako sato
[ito sutvana nigghosam
sikkhe nibbanam attano."] [106icd].
atappam, 122+karohi, 175, c.
Dhotaka, 325.
Bhagava, 466.
idha, 145.
nipaka, 349.
sata, 627.
1063. " Passam' aham deva-manussaloke^
akincanam brahmanam iriyamanam,
tam^ tarn namassami samanta-cakkhu :
pamuiica mam Sakka kathankathahi."
^ devam manussa° ? cp. expl. ^ tan S*^p T (B^i Pj.).
deva, 307.
(a) { manussaloke devam passami atidevam
! passami dev' atidevam.
passami, 428, a.
akiiicana, 5, b.
brahmana, 464, a.
iriyamana, 147.
(2?irf) tarn, 280, a ( : Bhagavantam bhanati) note.
namassami, 334.
samanta-cakkhu, 650.
(Sakka, 6 J 5.
kathafikatha, 190.
(*pamufica) (mam) munca . . 407.
Note ist tain in Pj. exj)l. with evarupam tam
nam°.
Pucchd. 21
1064. " N'aham samihami^ pamocanaya
kathankathim Dhotaka kanci'^ loke,
dhammaii ca settham ajanamano^
evam tuvam osham imam taresi."
^ sic S^n ; samissami T ; sahissami B'^ (B^^) ; gamissami
Sep Sn. Pj.
2kinci B™ (B^^). 3abhijan°^Brn.
(n'aham) samihami (pamocanaya), 651.
kathankathi, 191.
kanci, 187 ( : khattiyam = ).
loke, 552.
dhamma-settham, 317+settham, 690.
ajanamana, 120.
[evam tuvam] (kam') ogham . . 178.
taresi, 282, c.
1065. " Aiiusasa brahme karunayamano
viveka-dhammam, yam aham vijannam,
yatha' ham akaso va^ abyapajjamano
idh' eva santo asito careyyam."
lea Sep T.
anusasa (brahme), 52.
karunayamana, 196.
viveka-dhamma, 595.
[yam aham] vijannam, 565, a.
[akaso (115) va] abyapajjamano, 74.
idh' eva, 146+santo, 635.
asita. 111.
careyyam, 237, e.
1066. " [Kittayissami te] santim,i— Dhotaka [1053*].
ti Bhagava —
[ditthe dhamme anitiham
yam viditva sato caram
tare loke visattikam."] [1053'^<i].
i-i Sep BrP (Bai).
santi 638. • .
22 Pdrdyanavagga.
1067. [" Tan c' aham abhinandami
mahesi santim uttamam
yam viditva sato caram
tare loke visattikam."] [1054 ; hut santim
santi uttama, 638, b. >* dhammam].
1068. [" Yam kinci sampajanasi — Dhotaka ti Bhagava —
uddham adho tiriyam ca pi majjhe,] [lOdS^*^].
etam viditva ' saiigo ' ti loke
bhav-a-bhavaya ma 'kasi tanhan " ti.
Dhotakamanavapuccha nitthita.
(c) I saiigo ( : 620^) eso . . . ti fiatva (ad viditva, 574, b).
taiiha, 271.
bhav-a-bhava, 472.
[ma] 'kasi, 195, d.
[6. Upasivamanavapuccha.]
1C69. " Eko aham Sakka mahantam ogham — icc-ayasma
Upasivo^
anissito no visahami taritum,
firammanam bruhi samanta-cakkhii,
yam nissito ogham imam tareyyam "'-
Upasivo B™ T throughout. ^ -ya Sn.
eko, 172 64-ogha, 178+tareyyam, 282 6: see eko.
Sakka, 615.
anissita, 46, a ( : puggalam va a° dhammam va a°).
(no) visahami, 600.
taritum, 282, cZ. .
arammana, 132.
bruhi, 465, c.
samanta-cakkhu, 650.
yam, 528 ( : puggalam va nissito (369) dhammam
va nissito) mahantam kam'-ogham=tarey-
yam = .
Pucchd. 23
1070. " Akiiicannam pekkhamano satima^ — Upasiva ti Bha-
gava —
' n' atthi ' ti nissaya tarassu ogham,
kame pahaya virato katliahi
tanha-kkhayam rattamaha 'bhipassa.''^
1 sic MSS. (C^ Bai) ; satima Sn.
'-sic MSS. (Bai); natta° Sn. Pj.
akincaniiam, 115.
pekkhamana, 453.
satima, 629^.
n' atthi ti, 329, 6.
nissaya, 368.
ogha, 178+tarassu, 282, a.
kama, 202-j-pahaya, 430.
kathaiikatha, 192.
virata (kathahi), 591.
tanha-kkhaya, 272.
ratta, 538.
abhipassa, 84.
1071. " Sabbesu kamesu yo^ vitarago^ — icc-ayasma Upasi-
vo —
akincaiiiiam nissito hitva-m^-aiiiiam
sanria-vimokkhe^ parame 'dhimiitto,*
titthe nu so tattha ananuyayi^."
1 ca yo virago B'' (and 1072).
2 m om. Bi" Sep (Baim) (^and 1072).
3 sic MSS. and Pj. ; °khe Sn.
* sic Br Sen X (Bi ; B^ 1072) ; vimiitto S^p T tiote, Sn.
^-yayi T ; -vayi B^ S^ (B^^) ; cp. Pj. B^' : ananndhavayivi
sabbe, 647, h.
kama. 202.
vitaraga, 606, b.
(6) I hetthima cha samapattiyo hitva . . ( : 699, h).
I akiiicanii'ayatana-samapattim nissito . . ( : 369).
sanna-vimokkha, 626.
vimokkha, 588.
parame, 408.
24 Pdrdyanavagga.
adhimutta, 33, a.
titthe nu, 283, b.
tattha, 274 ( : akincann' ayatane).
ananuyayi, 42.
1072. [" Sabbesu kamesu yo vitarago — Upasiva ti Blia-
gava —
akiiicanfiam nissito hitva-m-afiuam
safinavimokklie parame 'dhimutto, [1071*"^].
tittheyya so [tattha ananuyayi."] [1071^].
tittheyya, 283, a ( : satthi-kappa-sahassani).
1073. " Titthe^ ce^ so [tattha ananuyayi] [1071'11.
pugam^ pi vassanam^ samanta-cakkhu,
tatth' eva so siti siya vimutto,
cavetha* vinuanam tathavidhassa."
1 tittheyya so Br. ^ pugam B^ S^ (Baim).
^ sic Sn. Pj. ; T with note : vassani ti pi patho; vassani B""
Sc (Bai).
* sic Pj. Baim ; caveyya (for cavetha) B^"; pavedha {for
cavetha) S^ ; bhavetha Sn. T with note : cavetha ti pi patho ;
sJwuld we read cave 'tha?
(a) sace so (*titthe) tittheyya satthi-kappa-sahassani
tattha . . V (as 1071).
pugam pi vassanam, 452.
samanta-cakkhu, 6 50.
(c+(?) ad siti, 678.
(*cavetha) cave, 238.
vinnana (569, c) : ad siti.
tathavidhassa, 277 ( : akiiicanii' ayatanam. uppan-
nassa).
1074. " Acci^ yatha vata-vegena khitto^ — Upasiva ti Bha-
gava —
attham paleti na upeti sankham,
evam muni=^ nama-kay a- vimutto
attham paleti na upeti sankham."
> acci Brn Sep T (B™) ; acchi B^p S^n (Bai).
^khittam T; khitta B^p (Baim). 3_i Brp S^p T.
lucchd. 25
acci, 11.
vat a, 562.
[vatavegena] khitta, 220.
attham paleti, 28.
sankham (na upeti), 617.
evam, 175.
muni, 514.
nama-kaya-vimutta, 338.
(d) ... na upeti sankham : anupadisesaya
nibbanadhatuya paiinibbuto sankham (-.617)
na upeti.
1075. " Atthangato so uda va so n' atthi
udahu ve sassatiya arogo,
[tam me muni sadhu viyakarohi,
tatha hi te vidito esa dhammo."] [1052®'].
(a) atthaiigata, 27.
(&)
udahu (*sassatiya) nicco . . 668.
tatth' eva tittheyya.
1076. " Atthangatassa na pamanam atthi, — Upasiva ti
Bhagava —
yena nam vajju\. tam tassa n' atthi,
sabbesu dhammesu samuhatesu-
samuhata vadapatha pi sabbe "' ti.
Upasivamaxavapuccha nitthita.
1 vajjuni Brp S^p (B^i). ^ (s)amohatesu S^p (Bai).
atthangata, 27.
pamanam (n' atthi), -406.
n' atthi, '328.
(6) iyena ragena vadeyyum yena dosena vadeyyum
j(:raga = ) ratto ti va duttho ti va ( : chanda=)
te abhisaiikhara pahina abhisankharanam
ipahlnatta gatiya yena vadey}"um nerayiko
ti va ( : loko=, 1-5) rupi ti va ariipi ti va . .
{see sankha) so hetu n" atthi paccayo n' atthi
karanam n' atthi yena (*vajju) ( : 555, c) vadey-
yum . . .
sabbe dhamma, 321.
samuhata, 653.
vadapatha, 503.
26
Pdrdyanavagga .
[7. Nandamanavapuccha.]
1077. " ' Santi^ loke^ munayo ' — icc-ayasma Nando —
jaiia vadanti, ta-y-idam- katham su :
iian'ripapannam^ no* munim* vadanti
udahu vc jiviten'upapannam."
isant' idha loke B^". ^kay° B^p S^^p (B^ ?].
^ -upapannam S'^.
* sic Sc Sn. ; muni no B^ T (Baim) (cp. 1052 : akittayi no]
(d)
santi, 637.
loke, 552, b {om. B^ S^].
munayo, 513 [follows in B^ S^ : devaloke munayo
ti safijananti na va te munayo ti].
jana, 248.
vadanti, 555, b.
katham su, 189.
nan' upapaima, 266, b.
vadanti, 555, b.
udahu (*jiviten-upapannam) (261, b) aneka-vividha-
atiparamadukkarakarika-hikha-jlvit' anuyogena
upetam=munim vadanti^
1078. " Na ditthiya na sutiya^ na iianena^
muni'dha "Nanda kusala vadanti,
visenikatva anigha nirasa
caranti ye, te munayo ti briimi."
ssutiya B^.
silabbatena pi vadanti suddhim add. B^'p (B^
■ muni dha B^' T (B^i) ; muni va S^p.
ditthiya, 300.
sutiya, 683.
iianena, 266, a.
(b) ye te kusala ( : 2141^1) . . te kusala ditthi-suddhiya
va atttha samapatti-nanena va miccha-nanena
va [ditthena va sutena va] [om. T] upetam=
munim na vadanti ( : 555, 6).
[ -j-^) visenikatva, 602.
Pucchd.
27
anigha,. 45.
nirasa, 360, a.
{Rep. c-^d).
ye ( : 528, a) te arahanto khinasava visenikatva
anigha ca nirasa ca caranti . . 237, a te loke
munayo ti brumi . . 4(35.
1079. " Ye kec' ime samaiia-brahmanase — icc-ayasma Nan-
do—
dittha-sutena pi^ vadanti suddhim,
silabbatena pi vadanti suddhim,
anekarupena vadanti suddhim
kacci ssu- te Bhagava tattha yata'^ caranta
[ataru jatin ca jaraii ca marisa,] [1045^].
[pucchami tam, Bhagava, biTihi me tam.]" [1043*].
^ S'ic B^ S^ ; T tvith note ditthena sutena pi [=Bi);
ditthe- Sn.
2 sic Br Sen X ; kiiici su S^P (B^) ; kaccim su Sn.
^ sic MSS. ; also ad 1080 ; yatha Sn. and Pj. {but note
Pj.: yata?).
(&)
{0)
{d)
ye keci, 533.
samana, 648.
(*brahmanase) brahmana, 464, b.
ditthena pi suddhim =vadanti==
sutena ., ,, ,,
dittha-sutena pi suddhim == vadanti =
silena
vattena „ ,, ,,
slla-bbatena ,, ,, ,,
anekavidhana-vata-kutuhala-mangalena ( : 54).
suddhim =vadanti.
suddhi, 684, b.
vadanti, 555, b.
kacci ssu, 186.
te, 278, h ( : ditthigatika),
Bhagava, 466.
tattha, 274.
yata, 525 {cp. Pj. : gutta).
caranta, 237, d.
28 Pdrdyanavagga.
1080. [" Ye kec' ime samana-brahmanase — Nanda ti Bha-
gava —
dittha-sutena pi vadanti suddhim,
silabbatena pi vadanti suddhim,
anekarupena vadanti suddhim,] [1079^-<i].
kiiic' api [te tattha yata caranti,] [1079®].
[natarimsu jatijaran ti brumi."] [1046^].
kinc' api, 208, b ( : padasandhi, etc.).
1081. ["Ye kec' ime samana-brahmanase — icc-ayasma
Nando —
dittha-sutena pi vadanti suddhim,
silabbatena pi vadanti suddhim,
anekarupena vadanti suddhim,] [1079*"<i]-
te ce^ muni brusi anoghatinne,
[atha ko carahi deva-manussaloke
atari jatifi ca jaraii ca marisa,] [1047*^^].
[pucchami tam, Bhagava, briihi me tarn."] [1043*].
1 sic MSS. (Bam . Bi ca) ; sace Sn. {hut cf. 1047, a).
te ce, 278, h ( : ditthigatike).
muni, 514.
anoghatinna, 57.
brusi, 465, h.
1082. "N' aham 'sabbe samana-brahmanase — Nanda ti Bha-
gava—
jatijaraya nivuta' ti brumi :
ye s' idha^ dittham va^ sutam mutam va
silabbatam va pi pahaya sabbam
anekarupam pi pahaya sabbam
tanham pariiinaya anasavase,^
te ve ' nara oghatinna ' ti brumi.""
1 idha Br T. - ca B^ S^Q.
^anasavaye MSS. (C^ C'^ ?).
{a+h)
n' aham Nanda sabbe samana-brahmana
jatijaraya avuta nivuta . . ( : 365) ti vadami.
Atthi te samana-brahmana yesam [patisandhiya]
jati-jara-maranaii ca pahina=ti brumi . . . 465, a
PuGchd. 29
ye sabba dittha-suddhiyo {cp. 298) pa}iaya =
,, ,, suta° (dittha-suta° muta° sila°
vata° silabbata)-suddhiyo pahaya=:
anekavividha-vata-kutuhala-mangalena
suddliim=pahaya . . 430.
tanha, 271.
parinuaya, 413.
if-^g) 1 ye tanham pariiiiiaya anasava (*oghatinna).
I ( : 179)^ te kam' ogham ^tinna sabbam
I samsara-patham tinna=ti brumi . . 465, a.
1 Inserted " aham pi," 1083.
1083. [" Eta 'bhinandami vaco mahesino
sukittitam Gotam' anupadhikam :] [1057^*'].
[ye s' idha dittham va sutam mutam va
silabbatam va pi pahaya sabbam
anekarupam pi pahaya sabbam
tanham parinnaya anasavase,] [1082^-'].
aham pi te [' oghatinna ' ti brumi " ti.] [10828],
Nandamanavapuccha nitthita.
[8. Hemakgmanavapuccha.]
1084. " Ye me piibbe viyakamsu — iec-ayasma Hemako^ —
huram Gotama-sasana :
' icc-asi,- iti bhavissati,'
sabban tam itihitiham,''
sabban tam takka-vaddhanam,
*naham tattha abhiramim.^
» Somako S^p. ^ icchami S^p. ^ itihitiham B^ T.
* line f talen with 1085 in Sn, otti. Sn. ad. 1135.
s-mi B' Sc.
ye, 528, g ( : yo ca Bavari brahmano ye c' aiiiie
tassa acariya) te sakam ditthim=:(* viyakam-
su) byakamsu, 589, b [v.l. byakarimsu T].
huram, 700+ Gotama-sasana, 232.
icc-asi iti bhavissati, 138.
[sabban tam] itihitiham, 151.
[sabban tam] takka-vaddhanam, 269.
[n' aham tattha] abhiramim, 87.
30 Pdrdyanavagga.
1085. Tvan ca me dhammam akkhfihi
tanha-nigghatanam^ muni,
[yam viditva sato caram
tare loke visattikam."] [1053"-'* |.
inighatanam B^p S^ (B^').
tvam, 280, b ( : Bhagavantam bhanati .
dliamma, 316.
akkhahi, 8, b.
tanha, 271+nigghatana, 343.
muni, 514.
1086. " Idha dittha-suta-muta-vinnate.3u
pirjarupesu, Hemaka,
chanda-raga-vinodanam
Nibbanapadam accutam.
1 dittha-sutam-mutam S^p (C^.
2 Somaka S™" Momatta 'S^-'P.
^ nibbanampadam B^'p S^p.
(a) ad dittha, 298.
piyarupesu [Hemaka], 445.
chanda-raga, 243.
(chanda-raga-) vinodana, 578.
nibbanapada, 354.
accuta, 12.
1087. Etad anfiaya ye sata
ditthadhamma'bhinibbuta,
upasanta ca te sada
tinna loke visattikan " ti.
Hemakamanavapuccha nitthita.
(*etad) etam, 173, a ( : amatam nibbanam . . .).
annaya, 18.
ye, 528, a ( : arahanto khinasava).
sata, 627.
ditthadhamma, 297.
abliinibbuta, 83.
upasanta, 161.
(d)
Pucchd. 31
te, 278, e ( : arahanto khinasava).
sada, 631.
visattika, 598.
loke, 552, h.
ya sa loke visattika loke tarn visattikam
tinna . . . 284 [v.l. S^ : loke va ya visattika loke
va tarn . . . ).
[9. Todeyyamanavapuccha.]
1088. " Yasmim kama na vasanti, — icc-ayasma Todeyyo-
tanha yassa na vijjati,
kathankatha ca yo tinno,
vimokklio^ tassa kidiso."'-
^Sic MSS. (Bai) Pj.; kh Sll.
^kimdiso Br kiriso S^ kidiso T.
[yasmim kama] (na) vasanti, 558.
[tanlia yassa] (na) vijjati, 567.
[kathankatha ca yo] tinno, 284.
[vimokkho tassa] kidiso, 209.
I vimokkham pucchati.
1089. [" Yasmim kama na vasanti — Todeyya ti Bhagava —
tanha yassa na vijjati,
kathankatha ca yo tinno,] [1088^^],
[vimokkho tassa] n' aparo." [~1088^].
{d) I n' atthi tassa aparo vimokkho yena
I vimokkhena vimucceyya, vimutto so ;
I katham tassa vimokkhena karaniyan ti.
1090. " Nirasamso^ so uda asasano,
panhanava so uda paiiiiakappi :
munim- aham Sakka yatha vijaiiiiam,
tarn me viyacikkha samanta-cakkhu."'
1 sic B^ Sc {and ad. 1091) ; nirasaso T (C^i^ Bi™ ; Pj.) nira-
sayo Sn. - muni S^.
(a) : ad nirasamso, 361.
paiiiianava, 382.
pahhakappl, 381.
32 , Pdrdyanavagga.
Sakka, G15.
(c) iSakka yatha 'ham munim (*vijaiQnam) janeyya
. . . 565, a.
tarn ( : 278, c) yam pucchami.
viyacikkha, 589, c.
samanta-cakkhu, 650.
1091. [" Nirasamso so] na so^ [asasano,]
[pafinanava so] na so^ [pannakappi :] ['—1090^^].
evam pi Todeyya munim vijana
[akincanam kamabhave asattan "] ti. [1059^].
TODEYYAMANAVAPUCCHA NITTHITA.
lorn. B'"P Scp; ca T.
2ca T. Sn.
muni, 514.
(c) I Todeyya evam munim vijana . . 565, b.
[10. Kappamanavapuccha.]
1092. '' Majjhe sarasmim titthatam — icc-ayasma Kappo-
oghe jate mahabbhaye
j ar amaccu-paretanam
dipam^ pabruhi marisa,
tvan ca me dipam^ akkhahi,
yatha-y-idam n' aparam siya."
disam S^p (Bai).
(a) ad sara, 664.
ogha, 178.
jata, 256.
mahabbhaya, 501.
jaramaccu-pareta, 254.
dipa, 303.
pabruhi, 398, b.
marisa, 508.
tvam, 280, b ( : Bhagavantam bhanati).
dipam 303+ akkhahi, 8, b.
(/) ad aparam, 61.
siya, 105.
Pucchd. 33
1093. " [Majjhe sarasmim titthatam] — Kappa ti [109P]
Bhagava —
[oghe jate mahabbhaye
jaramaccu-paretanam] [1092*'^].
[dipam] pabrumi Kappa te : [~1092<*].
pabrumi, 398, a.
1094. Akincanam anadanam
etam dipam^ anaparam,
' Nibbanam ' iti nam brumi
j aramaccu-parikkhayam.
' disam, S^p.
akincana, 5, c.
anadana, 41.
dipa, 303.
anapara, 43.
iiibbana, 353, h.
iti, 142.
brumi, 465, a.
jaramaccu, 253+parikkliaya, 412.
1095. [Etad afinaya ye sata
ditthadhamma 'bhinibbuta,] [1087*^].
na te Mara-vasa nuga,
na te Marassa paddhagfi^ "' ti.
Kappamaxavapuccha nitthita.
1 dc Sep (Sn. ; Pj.) ; patthagu B™ S^n T ; pathagu B^p (fiai).
(c) ad mara-vasa nuga, -507.
{d) ad patthagu, 388.
[11. Jatukannimanavapuccha.]
1096. ■■ Sutvan' aham viram^ akamakamim- — icc-ayasma
JatukajinP —
ogha "tigam putthum akamam agamam :
santipadam bruhi sahajanetta,*
yatha taccham, Bhagava, bruhi me tarn.
ivira MSS. {(^^^ B^i). 2 -mi Br S^ (C^ Bai).
^-i MSS. (C" Bai). * sahajinatta B^ mahanetta S^P.
ni 3
34 Pdrdyanavagga.
(*sutvana) sutva, 681, h.
iti pi so Bhagava araham . . pe . . /uddho
Bhagava ti.
vira, 609.
akamakamin, 4.
icc-a, 137.
ayasma, 130.
Jatukanni, 246.
oghatiga, 180.
putthum, 447, e.
akamam, S+agamam, 117^.
santi, 638 ( : ekena akarena santi pi).
santipada, 640.
bruhi, 465, c.
sahajanetta, 669.
taccha, 270.
Bhagava, 466.
1097. Bhagava hi kame abhibhuyya^ iriyali
Adicco va pathavim^ teji tejasa :
paritta-pariiiassa me bhuri-panna
acikkha dhammam yam aham vijafiiiam
jatijaraya idha vippahanam."
^abhibhuyha S^p. ^ pathavi S^ (Bai).
(«+&)
Bhagava, 466.
kama, 202.
abhibhiiyya, 85 + iriyati, 147.
adicca, 125, a.
pathavi, 389.
yatha siiriyo teji tejasa ( : 286) tejena samann-
agato pathavim abhibhiiyya =eantapayitva
sabbam akasagatam abhivihacca andhakaram
vidtiamitva alokam dassayitva [dassetva T]
akase antalikkhe gaganapathe [gamana° T]
gacchati, evam eva Bhagava fiana-tejl
[ fiaa-tejena samannagato sabbam abhisan-
khara-samiidayam . . pe . . kilesa-tamam
iavijj' andhakaram vidhamitva fiana-lokam
I dassetva vatthukame parijanetva . . {etc. as above^
ad abhibhiiyya, 85).
{'■) (id paritta-paiina, 415.
dhamma, 316.
(e)
Piicchd. 35
acikkha, 119.
[yam aham] vijannam, 565, a.
idh' eva jati-jaraya maranassa (*vippahanam) pa-
hanam=583.
1098. " Kamesu vinaya^ gedham — Jatukanni ti Bhagava —
nekkhammam datthu khemato,
I uggahltam- nirattam va
ma te vijjittha^ kincanam.
vineyya S^n (B^). = uggahitam MSS. » vijjattha 8°.
kama, 202.
gedha, 231.
[kamesu] vinaya [gedham], 577, a.
Jatukanni, 246.
Bhagava, 466.
nekkhamma, 370.
khema, 222.
datthum, 292.
ugaahita, 152.
nirattam [va], 359.
id)
raga-kiiicanam . . . ( : 206) ime kincana (*te)
tuyham (ma) vijjittha . . 568.
1099. Yam pubbe tarn visosehi
paccha te ma'hu kincanam.
majjhe ce no gahessasi,
upasanto carissasi.
(a) ; (*pubbe) 450 atite sankhare arabbha ye kilesa
! uppajjeyyam te kilese (* visosehi) sosehi . . 603.
i evam pi ( : a) — Atha va ye atita kamma-
j 'bhisankhara vipakka-vipaka te kamma-
I 'bhisaiikhare sosehi ... (as abov) evam pi ( : a).
(6) I paccha . . 375 ime kincana (*te) tuvham ma'hu.
114.
majjhe, 490+ (na) gahessasi, 227.
upasanta, 161+carissasi, 237, /.
1100. Sabbaso nama-rupasmim
vitagedhassa brahmana
asava 'ssa na vijjanti,
yehi maccu-vasam vaje " ti.
JaTUKANXIMANAVAPUCCHA NITTHITA.
•36 Pdrdj/anavagga.
sabbaso, 047, h.
nama-rupa, 1339.
gedha, 231.
{a-{-b) [sabbaso nama-nipasmim] vitagedhassa [brahma-
iia], 606, a.
asava, 134.
assa, 92 ( : arahato khinasavassa).
(na) vijjanti, 567 : ime asava tassa natthi=
(d) [yehi : asavehi] Maccu-vasam vaje . . 489.
te asava tassa na santi=
[12. Bhadravudhamanavapuccha.]
1101. " Okafijaham^ tanhacchidam anejam — icc-ayasma
Bha dravudho —
nandinjaham- oghatinnam vimuttam
kappaiijaham^ abhiyace sumedham :
sutvana Nagassa apanamissanti* ito.
^oghani" Brp (Bi) ogha° S^p.
^nandim B'" nandi° S^ (B^i, Pj.).
3kappim° B^p kappa ° S^ (B^i).
^ sic Sen T (Pj.) ; apalamissanti S^p (B^i) apagamissanti fir.
okanjaham, 176.
tanhacchida, 273.
aneja, 55.
nandinjaham, 331+oghatinna, 179.
vimutta, 587, b.
kappanjaham, 193.
abhiyace, 86.
siimedha, 686.
Naga, 337.
(d) (*sutvana) sutva, 681, 6.
apanamissanti, 60.
1102. Nana jana janapadehi saiigata
tava vira vakyam abhikankhamana,
tesam tuvam^ sadhu viyakarohi,
[tatha hi te vidito esa dhammo]." [1052'].
itvam T.
Pucclid.
3T
(nana) jana, 248, h.
janapada* ( : 247)
Anga^ ca Magadha ca
KasP ca Kosala ca
Malla ca CetP ca
Kuru^ ca Pancala ca
Surasena^'* ca Assaka^ ca
Yona^° ca Kamboja^^ ca
sangata, 621.
vira, 609.
(tava) vakyam, 559.
abhikankhamana, 75.
tesam, 278, i ( : khattiyanam=).
tuvam, 280, c ( : Bhagavantam bhanati)
(sadhu-) viyakarohi, 589, a.
Kaliiiga- ca
Vajji* ca
Vamsa® ca
Maccha^'^ ca.
AvantP ca
^ om. T. - Kasiya T ; om. iyi A.
^om. S^. *Vajjiya T.
^ Cetiyamha T. ^ Vasa S^ Vanga in A, Sagaramha T»
' Macca S^, Majja B^. « Suraka fir.
• Avantiya T. ^° Yonaka B^" ; Gandhara in A.
^1 Kappoja Br Kandoja 8^.
* This list also at A I. 213= IV. 252 sq.
1103. " Adana^-tanham vinayetha sabbam — Bhadravudha
ti Bhagava —
[uddham adho tiriyan ca pi majjhe.]
yam yarn hi lokasmim upadiyanti,'-
ten' eva Maro anveti jantum.
[1055b].
iapana° S^Q.
- upariyanti S^p.
(a) I adana-tanha . . 123 . . sabbam adaaa-tanham
j vinayetha . . 577, h.
(c) I yam yam rupagatam (=rupa G) (*upa-) adiyanti,
■ 164.'
lokasmim, 552, a.
[ten' eva] Mara, 506.
anveti, 59.
jantu, 249.
38 Pdrdyanavagga.
1104. Tasma pajanam na upadiyetha^
bhikkhu sato kincanam sabbaloke
' adanasatte ' iti pekkhamano
pajam imam maccu-dheyye^ visattan " ti
Bhadravudhamanavapuccha isitthita.
lupariyetha S^p. ^.(jheyyam Brn S^" (Bm).
tasma, 279.
[tasma] pajanam, 378.
(na) upadiyetha, 1G4, b.
bhikkhu, 477".
sata, 627.
kiiicana, 206.
sabbaloke, 552, d.
adana-satta, 124.
iti, 142.
pekkhamana, 453.
paja, 377.
maccudheyya, 487-'^.
visatta, 597.
[13. Udayamanavapuccha.]
1105. " Jhayim virajam asinam^ — icc-ayasma Udayo —
katakiccam anasavam
paragum^ sabbadhammanam
[atthi panhena agamam :] [1043^^].
aiina-vimokkham pabruhi^
avijjaya pabhedanam.'
1 asinam B^ T. ' paragu S^P (B*) ; ad 1112 B^ T (B^).
"sambruhi S^p T, and ad 1107.
jhayi, 264.
viraja, 590.
aslna, 136.
katakicca [anasava], 188.
anasava, 44.
paragu-sabbadhamma, 435.
iT {wrongly) has
[afina-vimokkham] pabruhi, 398, o I i-^^^ ^^ J ^j
[avijjaya] pabhedana, 403 | '^^q^j j^^^
Pucchd. 39
1106. " Pahanam kama-cchandanam-
— Udaya ti Bhagava —
domanassana c' ubhayam
thinassa ca panudanam
kukkuccanam nivaranam^
1 m° Sen. This stanza also at A. I. 134.
kama-chanda, 200.
pahanam, 429.
domanassam, 312.
(6) kamachandassa ca domanasassa ca
ubhinnam pahanam =
thinam, 290.
panudanam, 396.
kukkuccam, 210.
[kukkuccanam] nivaranam, 363.
1107. Upekkha^-sati-samsuddham
dhamma-takka-pur ej avam
[annavimokkham] pabrumi [~1105«].
[avijjaya pabhedanam.""] [1105'].
1 sic MSS. (B^i) ; upekha Sn. Pj. — This stanza also at
A. I. 134.
upekkha, 166.
sati, 628.
catutthe jhane upekkha ca
sati ca *samsuddha suddha honti . . 661.
dhamma-takka 318+purejava, 451.
aniia-vimokkha, 19.
pabrumi, 398, a.
avijja, 99.
1108. " Kim su saniiojano^ loko,
kim su tassa vicaranam,
ki' ss' assa vippahanena
' Nibbanam ' iti vuccati."
1 sic BrP Sep T (Baim).
(a) [kim lokassa] samyojanam, 657^.
(6) ,, „ (*vicaranam) caranam . . . 564.
40 Pdrdyanavagga.
(c) [ki' ss' assa] vippahanena, 583.
(d) [' nibbanam ' iti] vuccati, GIO.
1109. " Nandi-sannojano loko,
vitakk' assa vicarana,
tanhaya [vippahanena] [~1108<^]-
['Nibbanam' iti vuccati/'] [1108^].
nandi, 330.
I [ayam nandi lokassa] samyojanam, 657'*^.
vitakka, 572.
I [ime nava vitakka lokassa] vicarana, 564.
I imehi nava vitakkehi loko carati ( : ad vicarati).
tan ha, 271.
1110. " Katham satassa carato
vinnanam uparujjhati,
Bhagavantam^ putthum agamha^
tarn sunoma vaco tava."
ibhavantam B^ (Baim).
-sic B™ S^n T; agamnia B^p S^P; Sn.
(a) [katham] satassa . .627 B ( : sampajanassa).
carato . . 237, c.
[vinnanam] uparujjhati, 159.
(c) Buddham Bhagavantam putthum . . 477, e.
agamha, 118.
[tarn] vaco, 553.
sunoma, 681, c.
1111. " Ajjhattan ca bahiddha ca
vedanam n' abhinandato
evam [satassa carato] [~1110*].
[vinnanam uparujjhati "] ti [1110^^].
Udayamanavapuccha nitthita.
{a-\-h) ad ajjhatta, 15.
[14. Posalamanavapuccha.]
1112. " Yo atitam adisati — icc-ayasma Posalo —
anejo chinnasamsayo,
[paragum sabbadhammanam
atthi panhena agamam :] [1105*^^].
Pucchd. 41
yo, 534, 6 ( : so Bhagava . . . 466^).
atitam, 22+adisati, 126.
aneja, 55.
chinna, 244+samsaya, 660.
1113. Vibhuta-rupa-saufiissa
sabbakaya-ppahayino
[ajjhattan ca bahiddha ca] [1111*].
' n' atthi kifici ' ti passato
nanam Sakka nupucchami,
katham iieyyo tathavidho."'
vibhuta, 584+rupasanm, 545.
[sabba]-kaya-ppahayi, 203.
{c-\-d) n" atthi kifici ti, 329, a.
Sakka. 615.
(e) [tassa] nanam . . 265 [pucchami panham
pucchami Sambuddham pucchami . . .]
[katham] neyya, 372.
tathavidha, 277 . . . yo so akincafifi'ayatana-
samapatti-labhi ti.
1114. " Vinnanatthitiyo sabba — Posala ti Bhagava —
abhijanam Tathagato
titthantam enam janati
vimuttam tapparayanam.
(a) ad vinfiana-tthiti, 570.
abhijanam, 78, h.
Tathagata, 276.
titthantam (enam janati), 283, c.
vimutta, 587, a.
[tap]-parayana, 411.
1115. Akiiicaiina-sambhavam natva
' nandi sannojanam ' iti
evam etam^ abhiniiaya
tato tattha vipassati,
etam^ nanam tatham tassa
brahmanassa vusimato " ti.
POSALAMANAVAPUCCHA NITTHITA.
1 sic Br Sen X (Baim) ; evam S^p Sn.
2 evam B^ S^n (Baim).
42
Pardyanavagga .
akincanna-sambhava, i 10.
natva, 267.
nandi-samyojana, ;^32.
iti, 142. ■
[evam (*etam 173, c) tarn] abhinnaya, 81.
(tato) tattha . . 274 (vipassati) akincannayatanam
saniapajjitva tato vutthahitva tattha jate
citta-cetasike dhamme aniccato vipassati
dukkhato vipassati {etc. : kusala II. = ) lussaraiiato
vipassati . . 579.
[etam fianam] tatham [tassa], 275.
brahmana, 464, a.
vusimato, 611.
[15. Mogharajamanavapuccha.]
1116. " Dva'hani Sakkam apucchissam, —
— icc-ayasma Mogharaja —
iia me byakasi Cakkhuma,
* yavatatiyan^ ca Devisi-
byakaroti ' ti me sutam :
Savatthiyam S^p.
Devisi B™ (B«i, Pj.).
(a)
ic+d)
so brahmano dvikkhattum Buddham Bhagavantam
pafiham apucchi, tassa Bhagava panham puttho
na byakasi, tadanantara ( : cakkhu-samanantara T]
imassa brahmanassa indriya-paripako bharissati
Sakka, 615.
apucchissam, 447, h.
(na) [me] byakasi, 459.
cakkhuma, 235.
yavatatiyam Buddho sahadhammikam
paiiham puttho byakaroti, no samvareti*
ti (evam may a) sutam, 681, a.
Devisi. 310.
* sampadeti MSS.
1117. ' Ayam loko, paro loko
Brahmaloko sadevako,'
ditthin^ te n' abhijanati-
Gottamassa yasassino.
I
1 dittha Sc (Bi).
2 sic B' Sep {corr. Jr. °mi) S^n T (Baim) °mi Sn.
Pucchd. 4:3
ayam loko, 552, c.
paro loko, 410.
Brahmaloko sadevako, 462.
ditthin (te) 299+ (n) abhijanati, 80.
[Gotamassa] yasassino, 530.
1118. Evam abhikkanta-dassavim^
atthi panhena agamam :
katham lokam avekkhantam
Maccuraja na passati."'
i-vi B™ S^-" (fiai).
abhikkanta-dassavi, 76.
[katham lokam] avekkhantam, 104.
(na passati), 428, b.
1119. " Suiinato lokam avekkhassu,
Mogharaja, sada sato
attanuditthim uhacca^
evam maccu-taro siya :
evam [lokam avekkhantam] [-^1118^].
[Maccuraja na passati"] ti [1118<^].
MOGHARAJAMANAVAPUCCHA XITTHITA.
1 uhaiica S^p (B^) uhacca B^ ohacca S^n.
loka, 550+550, N.
sunnato [lokam avekkhati], 680.
[sunnato lokam] avekkhassu, 104.
Mogharaja, 520.
sada, 631.
sata, 627.
attanuditthi, 25.
[attanuditthim] uhacca, 171.
[evam] maccu-taro (siya), 486.
{inf) Maccuraja, 488.
{after f) Quotation " vuttam h' etam " ( : arannako migo) see
s. jhana.
44 Pdrdyanavagga.
[16. Pingiyamanavapuccha.]
1120. " Jiniio 'ham asmi abalo vitavanno,
— icc-ayasma Piiigiyo —
netta na suddha, savanam na phasu,
ma *ham nassam^ momiiho antaraya,
acikkha dhammam, yam aham vijanuam
jatijaraya idha vippahanam."
^ panassam T.
(&)
jimia, 261.
abala, 73.
vitavanna, 608.
netta (371) (*na suddha) asuddha ( : 684, a) . .no
tatha cakkhuna rupam passami ; (*savanam)
sotam (666) (*na phasu) ( : 454) ... no tatha
sotena saddam sunomi
[ma 'ham] nassam, 336.
momuho, 521.
antaraya, 58.
1121. " Disvana rupesu vihannamana — Pingiya ti Bhagava —
ruppanti^ rupesu jana pamatta,
tasma tuvam^ Pingiya appamatto
jahassu rupam apunabbhavaya."
irupanti S^ (Bam). 2 ^um S«».
rupam, 544.
vihaiiilamana, 604.
(*disvana) disva, 292, h.
Pingiya, 440.
Bhagava, 466.
ruppanti, 543.
jana, 248.
pamatta, 404.
tasma, 279.
appamatta, 70.
rupam, 544.
jahassu (rupam), 255.
apunabbhava, 64.
Pucchd. 45
1122. " Disa catasso vidisa catasso
uddham adho [dasa disa imayo]^
na tuyham adittham asutam amiitam- [atho^ avin-
natam]*
kinci n'5 atthi loke :
[acikkha dhammam yam a ham vijaniiam]
jatijaraya idha vippahanam."] [1097*^^].
1 dasa disa imayo (Sn. disata) MSS. seems to be a Com-
mentary explanation and not to belong to the Text.
^sic Br Sc (fiai); mutam va Sn.
3atho om. B^ (Balm).
* looks like a Commentary explanation; '" va "' follows in fi^^.
5 5ic Sep ; kincinam B™ 8^° T ; kicinam B^p (B^) ; kifica-
nam Sn.
(a+&) dasa disa.
{quot. c) na tuyham adittham asutam amutam aviniiatam.
{quot. d) kinci n' atthi loke : kinci, 208, a ( : attattho =)
n' atthi, 327.
1123. "Tanha 'dhipanne manuje pekkhamano —
— Piiigiya ti Bhagava —
santapa-jate jarasa parete,
[tasma tuvam Pingiya appamatto] [1121^].
[jahassu] tanham [apunabbhavaya] " ti [~1121^].
PiNGIVAMANAVAPUCCHA NITTHITA.
tanha, 271.
(tanha-) "dhipanna, 32.
manuja, 496.
pekkhamana, 4:53.
santapa-jata, 636.
(*jarasa) (jaraya) pareta, 421.
tanha, 271.
Ps. (1).
a. Idara avoca Bhagava
b. Magadhesu viharanto Pasanake cetiye,
c. paricarika'-solasannam- brahmananam
d. ajjhittho puttho puttho paiihe byakasi.
^ sic Br Sc (Baim) ; °aka Sn. - °anam Sn.
46 Pdrdyanavagga.
idam, 144, a ( : imam Parayanam) avoca.
Bhagava, 466.
(6) Magadha-namake janapade viharanto . . 605, a.
Pasanaka-cetiyam vuccati Buddh'asanam [ : ban-
dhasanam T].
(o) Pingiyo brahmano Bavarissa brahmanassa
pattho pattho [ : settho settha-varo (vara below) T]
paricariko *8isso *tena [ :*Pingiyena te T]
solasa ti. Evam pi (c). Atha va te solasa-
biahmana Buddhassa Bhagavato pattha
patthara [ : T see above] paricarika- *sissa
[*siyun T] ti. Evara pi . . (c).
{d) (*aiJhittho) ( : 16) ajjhesito puttho . . 447, d.
(pafihe) byakasi . . 552.
(concl.) ten' etam vuccati:
Ps. (2).
a. Ekamekassa ce pi panhassa
b. attham annaya dhammam afiiiaya
c. dhamm-anudhammam patipajjeyya.
d. gaccheyy' eva jaramaianassa param,
e. " parangamaniya ime dhamma "' ti
/. tasma imassa dhamma-pariyayassa
g. " Parayanan " t' eva adhivacanam.
(a) (ekam-ekassa ce pi) Ajita-( panhassa).
( ,,. „ „ ,,) Tissa-Metteyya-( panhassa)
Punnaka°^ Mettagu° Dhotaka°- Upasiva°
Nanda°^ Hemaka° Todeyya° Kappa °
Jatukanni° Bhadravudha°* Udaya°
Posala° Mogharaja° Pingiya°
(6) sveva panho dhammo visajjanam attho ti.
(attham) arinaya . . 18.
(dhammam) annaya . .
dhamm' anudhammam (patipajjeyya), 322.
(d) [jaramaranassa] (param) gaccheyy' eva, 223.
(e) [ime dhamma] parangamaniya, 437, 6.
tasma, 279.
imassa, 144, b ( : imassa dhamma-pariyayassa).
Parayanam, 438.
adhivacanam, 34.
1 Sunnaka S^. ^ Dj^^ta T. ^ °ka S^. 4 ^m. S^.
1124. [Ajito Tissa-Metteyyo
Puiinako atha Mettasu^
i-u Brp Sep.
Pucchd. 47
Dhotako Upasivo ca
Nando ca atha Hemako.] [1006^^, lOOJab.]
1125. [Todeyva-Kappa d'ubhayo
Jatukaniii^ ca pandito] 1007^*^.
[Bhadravudho- Udayo ca
Posalo^ ca pi brahmano
Mogharaja ca medhavi*
Piiigiyo ca maha isi.] 1008.
1 -i BH) T (Bai). 2 i^s. ca Brp S^p.
^Pohalo Sep. '•-vi B^p ncp T.
1126. Ete Buddham upagafichum
sampanna-caranam isini,^
pucchanta nipune panhe
Buddha-settham upagamum.
i-i Brp Sc (Bai).
I ete 173, d ( : solasa paravaniva [ : o))i. T] brahmana)
Buddha, 458. '
(ete Buddham) (*upagafichum) upagacchum, 162.
sampanna, 656+carana, 236.
isi, 150.
pucchanta, 447, c.
nipune (paiihe), 350.
Buddha, 458.
settha, 690, a.
(*upagamum) upagamam, 162.
(concl.) ten" etam viiccati (also ad 1127-1130 cojicl.).
1127. Tesam Buddho byakasi
panhe puttho yatha-tatham^
panhanam veyyakaranena
tosesi brahmane muni.
1 sic MSS. ; -tatham Sn.
tesam, 278, k ( : solasannam parayaniyanam brah-
mananam).
Buddhai 458'.
48 Pdrdyaiiavagga.
bytikasi. 459.
[panhe] piittho, 447, d.
yatha-tatham, 527.
[panhaiiam] veyvakarana, 589, d.
tosesi, 288, 6. ' '
j brahmaiie, 464^^ (: solasa parayaniyc br.).
muni, 514.
1128. Te tosita' cakkhumata
Buddhen" Adicca-bandhuna
brahmacariyam acarimsu
varapannassa santike.
' tussi-kata S^p
I te, 278, k ( : solasa . . . ).
tosita, 228, a.
cakkhuniato, 235.
Buddha, 458.
Adicca-bandhu, 125, h.
biahmacaiiya, 461.
acarimsu, 237, </.
vara-pafina, 557.
santike, 639.
1129. Ekamekassa panhassa
yatha Buddhena desitam,
tatha yo patipajjeyya,
gacehe param aparato,
(a) (ekam-ekassa) Ajita-(paiihassa) [6'/c.=Ps. 2, a)
Buddha, 458.
[yatha Buddhena] desitam, 311.
patipajjeyya, 384.
aparato, 62.
{d) (param) gaccheyya, 223.
1130. Apara param gaccheyya
bhavento maggam uttamam,
maggo so parangamanaya,
tasma ' Parayanam ' iti.
aparam, 62.
paraiii, 436.
Pucchd. 49
(a) (param) gaccheyya, 223.
maggani uttamam, 485.
uttama, 154.
bhavento, 476.
magga, 485.
parangamanaya, 4.'37, a,
tasma, 279.
param, 436.
ayana, 129.
iti, 142.
1131. " Parayanam anugavissam — icc-ayasma Pingiyo —
yatha addakkhi, tatha akkhasi^
vimalo bhurimedhaso,
nikkamo nibbano Nago^
kissa hetu musa bhane.
1 yatha 'dakkhi tatha 'kasi B^p (B™).
2 sic Brp Sc T (Bai); natho Sn.
(a) I ^tam (anugayissam) : nitthitam katthitam lapi-
tam bhasitam.
icc-a, 137.
ayasma, 130.
Pingiya, 440.
(6) (yatha addakkhi tatha *akkhasi) acikkhi . . 8, a
sabbe sankhara=
vimala, 586.
bhuri-medhaso, 482.
nikkama, 340.
nibbana, 352.
Naga, 337.
kissa hetu, 208, c.
[musa] bhane, 469.
musa, 515.
1 1 32. Pahina-mala-mohassa
mana-makkha-ppahayino
hand'aham kittayissami
giram vann'upasamhitam.^
iupa° Brp St° (C^ Bairn) epa° (Jor opa°) S^p.
tn 4
50 Pdrdyananaqia .
(pahlna-) mala, 500.
(pahina-) uioha, 522.
mana, 505.
niakkha, 484.
(mana-inakkha)-(*pahayino) pahina . . 431.
{c-\-d) handa, 697.
I (kittajnssarai :) vaimena upetam = giram
I vacam byapatham udiranam kittayissami . . 207.
1133. Tamonudo liuddlio samantacakkhu
lokantagu^ sabba-bhava 'tivatto
anasavo sabba-dukkha-ppahino
sacca-vhayo- brahine^ upasito me.
1 °gu ScQ T (Ck). 2_avayo B^p (Bi).
3 brahm' T brahma Sen.
tamonuda, 281.
Buddha, 458.
samanta-cakkhu, 650.
lok-antagu, 551.
bhava . . 471 ; Bhagava kammabhavaii ca pati-
sandhikafi ca punabbhavam ativatto . . 21.
anasava, 44.
sabba-dukkha-ppahana, 304.
sacca-vhaya, 624.
(upasita:) so maya Bhagava (*upasito) asito ..
165.
1134. Dijo yatha kubbanakam pahaya
bahupphalam kananam avaseyya,
evam p' aham appadasse pahaya
mahodadhim hamsa^-r-iv' ajjhapatto.
1 hamso B^p S^ (Baim),
(a+6) dija, 296.
[dvijo yatha] kubbanakam, 212
pahaya, 430.
(annam) bahupphalam, 506.
kananam, 178.
avase\ya, 133.
(c+rf) evam, 175.
Pucchd. 51
I (appadasse pahaya :) Bavarl brahmano ye c' anne
I tassa acariya Buddham Bhagavantam iipadaya
j appadasse . . 69 pahaya . . 430.
(follows:) Buddham Bhagavantam appamana-
dassam^ agga-dassan ti settha^(dassam) asamam
asamasamam appatisamam appatibhagam appati-
puggalam dev'atidevam narasabham purisa-siham
purisa-nagam (-ajaniiam, -nisabham, -dhorayhani)
dasa-bala-dharim- adhigacchim vindhn patilabhim
( : v.p.). Yatha va hamso mahantam manusaka-
tam^ va saram^ anotattam va daham mahasamud-
dam va akkhobbham amitodakam jarasim^ adhi-
gaccheyya v° p°, evam eva Piiigiyo brahmano
Buddham Bhagavantam akkhobbham amita-tejam
pabhinna-iianam^ viratacakkhum panna-ppabheda-
kusalam adhigata - patisambhidam catu- vesarajja-
ppattam saddha-vimuttam seta-cchattam advaya-
bhanim tadim tatha-patinfiam aparittam mahan-
tam gambhiram appameyyam duppariyogalham
bahuratanam sagara-samam chalang' upekkhaya sa-
mannagatam atulam vipullam*' appameyyam adhi-
gacchi' v° p°, tam tadisam pavadata^-magga-vadi-
nam Sumerum^ iva naganam Garulam eva dvija-
nam Siham iva miganam Udadhim iva annavanam
Jina-pavaram adhigacchi^ v° p°.
^ om. T. ^ dasabalam tadim T.
* °kam /or katam S'^. * dasam (=daham) S^".
* pahina-nandanam S^. ® om. S*^.
'-im MSS. ' «padata S^. » Mem S".
1135. =1084.
f om. MSS. mid Sn. ( : n' aham tattha abhiramim).
1136. Eko tamanud' asino
jatima^ so pabhaiikaro
Gotamo bhuripaniiano,
Gotamo bhurimedhaso.
ijutima B^P S^Q (B^i).
eko, 172, a.
tamanuda, 281 [: w Pj. expl.: tamanudo asino].
:52 Pdrdyanavagga.
asina, 136.
jatima, 259.
pabhaiikara. 399.
(Gotamo) bhuri-pafmano, 480.
(Gotamo) bhuri-medhaso, 482.
1137. Yo me dhammam adesesi
sanditthikam akalikam
tanhakkhayam anitikam,^
yassa n' atthi upama kvaci."
1 anitikam B^ T (Bai).
I yo, 534, h ( : so Bhagava, 466'^ • • )•
dhammam, 316+adesesi, 311, b.
sanditthikam-akalikam, 645.
tanhakkhaya, 272.
anitika, 48.
I yassa, 528, b ( : nibbanassa).
upama, 158+n' atthi, 328.
kvaci, 216.
1138. "Kin iiu tamha vippavasasi
muhuttam^ api Pingiya
[Gotama bhuripaniiana,
Gotama bhurimedhasa,] [^1136^**].
mahuttam S^P T.
(a) I [kin nu] tamha, 278, / ( : Buddhamha).
I vippavasasi, 582, b.
muhuttam (api), 516.
(Pingiya :) (440): Bavari tarn nattaram namena
alapati [otn. S^].
{fond.) ten' aha so Bavari brahmano :
1139. Yo te . . . {etc.=\\2n).
{concl.) ten' aha so Bavari brahmano:
1140. N" aham [tamha vippavasami
muhuttam api] brahmana [-^ 1138*^].
';-| = 1138(^d.
I
Pucchd.
53
(a) I n' aham Buddhamha vippavasami . . 582.
brahmana, 464, a ( : garavena matulam alapati)
[om. S^'].
1141. =Yo me
(ete.=1137).
1142. Passami nam manasa cakkhuna va
rattin-divam brahmana appamatto,
namassamano vivasemi rattim,
ten' eva maiifiami avippavasam.
(a) yatha cakkhuna ( : 234) puriso alokeyya
rupagatani passeyya=, evam ev" aham
(*nam 333) Buddham Bhagavaiitam [manasa j,'
passami . . 428, a.
(6) rattin ca divan ca manasa bhavento
appamatto
namassamana, 334.
(rattim, 539:) rattindivam vivasemi . . 594.
(d) taya Buddh'anussativa bhavento avippavaso .
. 101
ti tam manfiami avippavittho ti tarn
mannami . . . 491.
1143. Saddha ca piti^ ca mano sati- ca
n' apenti^ me Gotama-sasanamha.
yam yam disam vajati bhuripahno,
sa tena ten' eva nato 'ham asmi.
» piti MSS. (Ba). 2 gati gc x. ^ namenti T,
id)
saddha, 6.32.
piti, 446.
mano, 494.
sati, 628.
(Gotama-*sasanamha :) ime cattaro dhamma
Gotama-sasana . . . 232.
(n')apenti, 66.
[yam yam] disam, 302.
vajati, 554, b.
bhuri-pafino, 481.
so yena Buddho tena ten 'eva nato ( : 327 ;
tanninno=.
54 Pdrdi/anavagga.
1144. Jinnassa me dubbala-thamakassa
ten' eva kayo na paleti tattha,
sankappayattaya^ vajami iiiccam,
mano hi me brahmana tena yutto.
1 o
ayantaya B^ T (C' Bam).
jinna, 261.
dubbala-thamaka, 306.
(b) I kayo yena Buddho tena (na) paleti . . . 423.
saiikappayatta, 616.
vajami, 554, a.
mano, 494.
(d) I mano mama yena Buddho tena yutto . . 532.
1145. Parike sayano pariphandamano
dipa^ dipam^ upallavim-
ath' addasasim Sambuddham
oghatinnam anasavam "
* disa disam (for dipa . . ) S^.
^ sic MSS. (B^Wm); upaplavim .Sn. ; Pj. conj. ( : uppala-
vim S^SQ; upallavim B^).
panke, 374+sayana, 663.
pariphandamana, 417.
(6) Sattharato Sattharam Dhamm' akkhanato.
Dhamm' akkhanam ganato ganam ditthiya ditthim
patipadaya [ : T patipadato] patipadam mag-
gato maggam upallavim . . . 160.
atha, 29 [Pj. : Pasanake cetiye].
addasasim, 428, c.
(*Sambuddha) Buddha, 458.
oghatinna, 179.
anasava, 44.
1146. " Yatha ahu Vakkali mutta-saddho
Bhadravudho Alavi-Gotamo ca,
evam eva tvam pi pamuiicassu saddham :
gamissasi tvam Pingiya maccudheyya-param."
Pucchd. 55
(a+6) yatha Vakkali *thero [ : om. T] mutta-saddho . . .
512
yatha Bhadravudho saddha [ : sada MSS.] pubban-
gamo ( : ad mutta-saddho)
yatha Alavi-Gotamo *thero [ : om. T] mutta-
saddho =
[saddham]4-(*pamuncassu) muiicassu . . . 407.
maccudheyya, 487^-f (param) (436).
(param) gamissasi, 225.
{cond.) ten' aha Bhagava :
1147. " Esa bhiyyo pasidami
sutvana munino vaco :
[vivatacchado^ Sambuddho] [1003*^].
akhilo patibhanava.
■sic MSS. ; c/p. 1003 ; vivattacchaddo Sn.
I (bhiyyo bhiyyo) pasidami, 426,
muni, 514.
(b) vaco, 553+(*sutvana) sutva . . . 681, b.
(*chada) chandana, 242+vivata, 593.
(*Sambuddha) Buddha, 458.
akhila, 9.
patibhanava, 386.
{cond.) ten' aha Pingiya-thero.
1148. Adhideve abhinnaya
sabbam vedi paroparam^,
panhan' antakaro Sattha
kankhinam patijanatam.
^ liiie 2 om. S<^p ; parovaram Sn. (cp. 1048).
adhideva, 31.
abhinnaya, 81.
sabbam (647, a)-|-vedi {see both s. vedi, 613).
paroparam, 422, a.
paiihan' antakara, 383.
Sattha, 630.
kankhinam (patijanatam), 185.
56 Pardyanavagga.
1149. Asamhiram asankuppam,
[yassa n atthi upama kvaci,] [1137^].
addha gamissami, na m' ettha kaiikha
evam mam dharehi adhimuttacittan " ti
Pakayanavaggo nitthito^
PiNGIYA-SUTTANTAM SOLASl.^
^ This the conclusion in S<^p {with Megiya > Piiigiya; .sut-
tanti /or siittantam) ; cond. B^ : Parayanavag<:() pitliiio
\Jor paucanio ?] and Pingiya-suttantam solasi.
asamhiram, 110.
asankuppam, 106.
addha, 31.
gamissami, 225.
ettha, 174 ( : nibbane).
kankha, 180+n" atthi, 328.
(evam) dharehi, 323.
adhimutta-citta, 33, h.
Cond. B™ Sen T: Parayanavaggo >;ittl.ilt^
3. KhaggavisdnasKtta.
35. Sabbesu bhutesu nidhaya dandam
avihethayam^ afinataram pi tesam
na puttam iccheyya kuto sahayam,
eko care khagga-visana-kappo.
1 ahethayam T.
sabbesu, 647, b.
bhutesu, 479.
danda, 293.
(a) [sabbesu bhutesu dandam] nidhaya
(&) ad avihethayam, 103.
na, 326 ( : patikkhepo).
putta, 448.
sahaya, 670.
(c)
[puttam pi] (na) iccheyya . . 139 . . kuto mit-
tam va sandittham va sambhattam va saha-
yam va iccheyya [ : icchissati T] . . 139.
KhaggavisdnasuUa. ^^
eko, 172. n.
care, 237, e.
khaggavisana-kappa. 217.
36, Sanisaggajatassa bhavaiiti^ sneliaV '-,
sneh"anvayam'' dukkham idam pahoti,
adinavam snehajam pekkhamaiio
eko care . . .
1 sic gc T (Bai) ; bhavati sneho Sn.
^ senha S'^ T ; this frequent as well as sineha.
2 senhassa S*^.
samsagga, 659.
sneha, C^\H].
(a) (jata:) vipallasa-paccaya ca dassanasavana - sam-
sagga-paccaya ca tanha-senha ca ditthi-senha
ca bhavanti . . 474.
sneh" (*anvavam). (^9^^.
dukkha. 304 ."
(*pahoti) bhavati. 474.
sneha (*ja), 09G.
(0)
tanha-sinehe ca ditthi-sinehe ca adinavam sneha-
jam pekkhamano . . . 453.
37. Mitte suhajje anukampamano
hapeti attham patibaddha-citto,
etam bhayam santhave pekkhamano
eko care . . .
{a-\-b) mitta, 510.
suhajja, 688.
I (attham:) mitte ca suhajje ca sanditthe ca sam-
j bhatte ca sahaye ca anukampamano . 29
j (att-)attham pi . . 18
I hapeti ... 698.
patibaddha-citto, 385.
bhaya, 470.
santhava, 643.
pekkhamana, 453.
58 Khaggavisdnasulln .
38. Vamso visalo va yatha visatto
puttesu daresii ca ya apekkhii,'
vamsa-kaliio va asajjaniano
eko care . . .
'.S7C MSS. (Bai). ^^kh^ Sn.
vainso . . . 55G ; yatha veluginiibasiniin
f S^ : poranaka- vamsa satta visatta asatta )
(T: kantaka jatita samsibbita visatta [
( : cj). oU") lag^ga laggita palibuddha, evam eva
(*vi8atta) visattika vuccati tanha . . . {ad
vi.sattika = )
putta, 448.
dara, 295.
apekkha, (55.
. vaniso . . . 55G ; yatlia velugunibasmim [ : °amhi
I T] tarunaka kallia asatta alagga alaggita apa-
libuddha *apalivetthita [ : om. S^] nikkhanta
nissattha vippamutta evam eva dve (*asajja-
raano) sajjana . . . 107.
'^ for tarunaka, passage corrupt S^.
39. Migo araiinamhi yatha abandho^
yen' icchakam gacchati gocaraya,
vifinu naro seri tarn- pekkhamano
eko care . . .
^sic MSS. (Bai); abaddho Sn. nappekkh° T (fii).
{a-\-b) miga, 509 ; yatha arannako migo.
aranfie vasamano vissattho gacchati =.
vuttam h' etam ( : see ad jhana).
viiinu, 571.
nara, 335.
seri, 691.
pekkhamana, 453.
40, Amantana hoti sahaya-majjhe
vase thane gamane carikaya,
anabhijjhitam seri tam pekkhamano
eko care . . .
Kkaggavisdnasutta. 59
(a+6) ( sahaya, 670 ; sahaya-majjh.e vase pi thane pi ga-
I mane pi carikaya pi att-attha (*amantana)
I mantana . . 128.
anabhijjhita, 38.
seri, 691.
(c) I seri tam, 278, d ( : dhammam) pekkhamano . .
I m.
41. Khidda rati lioti sahaya — majjhe
puttesu ca vipulam hoti pemam,
piya-vippayogam vijigucchamano
eko care . . .
khidda, 219.
rati, 537.
sahaya, 670.
putta, 44:8.
(6) j puttesu ca (*vipu]arii) (:581) adhimattam.
I hoti peman.
piya, 444.
(c) [piya-vippayogam] vijigucchamano . . 566.
42. C'atuddiso appatigho ca hoti
santussamano itar'itarena,
parissayanam sahita achambhi^
eko care . . .
1 -i MSS. (Ckb Bai). This stanza is quoted at DA I. 207.
(a) catuddiso, 239+appatigho, 67 (ca hoti) : ad catud-
diso.
(6) I itar'itarena, 141 (*santussamano) 642 ( : santuttho).
parissaya, 420.
sahita, 671.
achambhi, 13.
43. Dussangaha pabbajita pi eke
atho gahattha gharam avasanta,
app' ossukko paraputtesu hutva
eko care . . .
pabbajita, 398.
gahattha, 226.
(c) attanam thapetva sabbe imasmim atthe *vutta
[om. S*^] app'ossuko (hutva) . . 72.
60 Khaggavisdnasutta.
44. Oropayitva^ gihi-byafijanani
sanchinna--patto yatha kovilaro
chetvana viro gihi-bandhanani
eko care . . .
^ voropayitva T.
-sic T (Bi) and Sn. ad. 64; samslna T as v.l. (C^), Sn ;
samsinna S^ (sambhinna B'^), safichanna Pj. ad. 64; cp.
VvA 288-^ : sanchinna, v.l. S samsinna.
[oropayitva] gihi-byanjanani, 229.
oropayitva [gihi-byanjanani], 181.
{h) yatha kovilarassa pattani (*sanchinna).
fS<^ : sinnani samsinnani patitani)
1 T : sinani chinnani patitani )
evam eva tassa paccekasambuddhassa.
., . 1 ^. . . (S^=a6ove+paripatitanii
gihi-byan]anani |^ ^j^.^^^^.^^. '^J^-^^^ ^
vira, 609.
gihi-bandhanani, 228.
(c) I so paccekasambuddho viro gihi-bandhanani (*chet-
I vana) chetva . . . 245, h.
Pathamo Vaggo [ : om. T].
45. Sace labhetha nipakam sahayam
saddhim caram sadhu-vihari dhiram,
abhibhuyya sabbani parissayani,
careyya ten' attamano satima.
(a) sace nipakam . , 349 sahayam (*labhetha) labhey-
ya . . .■547.
saddhim (caran), 633 ( : ekato caran).
sadhu—vihari, 672.
dhira, 324.
parissaya, 420.
(c) (sabbe parissaye) [ : sabbani parissayani T] abhi-
bhuyya . . 85.
{d) vso paccekasambuddho tena nipakena . . 349.
sahayena saddhim attamano ... 24 careyya . . -
_ 237, e.
satima, 629^.
46. No ce [labhetha nipakam sahayam] [ — 45*].
[saddhim caram sadhu-vihari dhiram,] [45**].
raja va rattham vijitam pahaya
eko care . . .
(a)
Khaggavisdnasutta. 61
no nipakam . . , 349 sahayam (*labhetha) lab-
heyya.
yatha raja . . . 542 ratthaii (ca) . . . 536.
(*pahaya) pariccajayitva . . . 430.
evam eva paccekasambiiddho pi sabbam ghar'ava-
sa-palibodham chinditva {etc. : pabbajitva=)
47. Addha pasamsama sahaya-sampadam
settha sama sevitabba sahaya/
ete aladdha anavajjabhoji
eko care . . .
sahaya S^ T.
addha, 31.
sahaya-sampada, 670, b.
(a) I sahaya-sampadam] pasamsama . . . 425.
settha, 690, b.
(6) settha va sahaya sama [ : sadisa S^] va
sahaya sevitabba . . . 693.
(c) anavajja-bhoji, 39.
(c) [ete] aladdha, 95.
48, Disva suvannassa pabhassarani
kammaraputtena sunitthitani
sanghatta-yantani^ duve bhujasmim,
eko care . . .
^ sic S^ T; -manani Sn. {cp. valayani Pj,).
disva, 292, 6.
suvannassa, 687.
pabhassarani, 402.
kammara-putta, 194.
(6) [kammara-puttena] sunitthitani, 685.
bhuja, 478.
yatha ekasmim hatthe (*yantani, 529) dve *dhu-
varani [*dupurani S^] ghattenti *sanghattenti
( : 612) *ca [*ow. T] evam eva satta tanha-vasena
*ditthi-vasena *niraye ( : om. T] ghattenti
{etc. : loke nos. 1-5) . . gatiya gatim upapatiya
patisandhim bhavena bhavam samsarena sam-
saram vattena vattam [ : vajjena vajjam T]
ghattenti ".* . . 233."
62 Khaggavisdnasutta.
49. Bvam dutiyena saha mam' assa
vac' abhilapo abhisajjana va,
[etam bhayam] ayatim [pekkhamliu))
eko care ...
diitiya, 305.
vac' abhilapa, 561.
abhisajjana, 89.
bhaya, 470.
(c) [ayatim] pekkhamana, 453.
50. Kama hi citra madhm-a manorama
virupa-rupena mathenti cittam,
adinavam kamagunesu disva
eko care . . .
kama, 202.
citra, 240.
madhura, 493.
mano, 494.
(6) (* virupa-rupena) nanavannehi rupehi . . pe . .
( : ad rupa) nanavannehi photthabbehi cittam
mathenti . . . 492.
ad kamaguna, 199.
(c) I [kamagunesu] adinavam ( : 127) disva . . . 292, b.
51. " Iti^ ca gando ca upaddavo ca
rogo ca sallaii ca bhayan ca m' etam,'
etam bhayam [kamagunesu disva] [~50<5].
eko care . . .
1 iti Sc T (Bai).
(a+&) vuttam h' etam Bhagavata* :
Bhayan ti bhikkhave : kamanam etam adhivaca-
nam ; (dukkhan . . . rogo . . . gando . . .
sallan^ . . . sango- . . . panko . . . gabbho . . .).
Kasma^ ca bhikkhave bhayan ti kamanam
etani adhivacanam ? Kamaraga ratt' ayam
bhikkhave chandaraga - vinibandho, dittha-
dhammika pi bhaya na parimuccanti, sam-
parayika pi bhaya na parimuccanti. Tasma
bhayan ti kamanam etam adhivacanam. Kasmii^
6a bhikkhave dukkhan ti ( : rogo ti etc., as
Khaggarisaijafvtta. 63
above) kamanam etani adhivacanam . . . sam-
paravika pi gabbha na parimuccanti. Tasma
gabbho ti kamanam etam adhivacanan ti
Bhayan [ca] dukkliafi ca rogo ca
sango^ ca panko ca d* ubhayam :
Ete kama pavuccanti,
yattha satto puthiijjano
Otinno satarupena
gabbhaya ca nigacchati
Yato ca bhikkhave bhikkhu
jhaiian ca na-t-arificati^
So "mam palipatham duggam
atikkamma tathavidham
Pa jam jati-jar' upetam
phandamanam avekkhati ti.
Uaggan T. 2 g^tto T.
3 yasma, MSS. * v S^.
^ na riiicati T ; ahosi sampajano na-t-arincati S^.
* A IV. 289 ; cp. A III. 310. Stanzas at variance in Nd.
(c) [etam bhayam kamagunesu] disva . . . 292, 6.
52. Sitan ca unhafi ca, khudam pipasam,
vat'-atape damsa-sirimsape ca
sabbani p' etani abhisambhavitva
eko care . . .
sitam, 677.
miham, 153.
kiiuda, 221.
pipasa, 443.
vata, 562.
atapa, 121.
damsa, 268.
sirimsapa, 676.
abhisambhavitva, 90,
53. Nago va yuthani vivajjayitva^
saSjata-kkhandho padumi ularo
yatha 'bhirantam vihare araiine,
eko care . . .
1 visajj ° gc.
64 KhaggavisdiiasHlta.
naga, 337.
(a) yatha so hatthi-nago yuthani {*vivajjayitvd) vivaj-
jetva . . . 592, eko va arauua-vana-majjhe
[ : arafine vana-majjhassa T ; cp. v. 72] ajjho-
gahetva carati=, paccekasambuddho pi ganam
vajjetva pari° abhivajjetva eko care khagga-
visana-kappo araiina-vana-patthani (etc. : arafi-
na93=).
(b) (1) yatha so hatti-nago sanjdtakkhando satta-rata-
no va hoti attharatano va, paccekasambuddho
pi saujata-khandho asekhena sila-kkhandhena,
asekhena samadhi° {etc. : sila-kkhandha = )
(2) yatha so h-n. padunii, paccekasambuddho pi
sattehi bojjhanga-pupphehi padumi ti sati-
sambojjhanga-pupphena {etc. : see sambojjh-
anga).
(3) yatha so h-n. uldro thamena balena javena
surena, paccekasambuddho pi ularo silena=ti.
(c) yatha so hatthi-nago yatha 'bhirantam aranne
(*vihare : 605, h) viharati, paccekasambuddho
pi yatha 'bhirantam arafine viharati patha-
mena pi jhanena etc. : see sadhu-vihari.
54. Atthana tarn sanganik'aratassa,
yam phassaye^ samayikam vimuttim,
Adicca-bandhussa vaco nisamma
eko care . . .
^ phusaye T.
(a+&) vuttam h' etam Bhagavata* :
A. (1) So vat', Ananda, bhikkhu saiiganik' aramo [om.
S*^] sanganika-rato [om. S^] sanganik' arama-
tam anuyutto gan'-aramo gana-rato gana-
sammudito [o))i. S"^] gan' aramatam anuyutto :
(2) yan tam nekkhamma-sukham pavivekasukham
upasama° sambodhi°, tassa sukhassa nikama-
labhi bhavissati akiccha-labhi akasira-labhi :
n' etam thanam vijpti.
(3) yo ca kho so, Ananda, bhikkhu eko ganasma
vupakattho viharati tass' etam bhikkhuuo
patikarikham : yan tam • . . ( =above 2, up to
labhl :) thanam etam vijjati.
* M. III. 100, slightly at variance.
Khaggavisdnasutta. 65
B. (1) So vat^ Ananda, {etc. =Al).
(2) ceto-vimuttim upasampajja viharissati asama-
yikani [asamadhikam S^] akuppan ti n' etam
tthanam vijjati.
(3) yo ca kho Ananda bhikkhu {efc.^A3, wp to
patikankham) saniavikam va ceto-\nmuttiiu
upasampajja viharissati asamayikam va akup-
pan ti. Thanam etam vijjati ti.
Adicca, 125.
(c) I [Adicca-bandhussa, 125, b] (*vaco) (553).
I vacanam . . . (*nisamma) sutva . . . 367.
55. Ditthi-visukani upativatto
patto niyamam patiladdha-maggo,
* uppanna-iiano 'mhi anauiianeyyo '
eko care . . .
ditthi-visukani, 301.
(b) [ditthi-visukani] upativatto, 163.
niyama, 358.
I (*patto, 391 :) catiihi ariva-maggehi samannagato
. . . {ad. 358).
patiladdha-maggo. 387.
uppanna-nano, 168.
ananna-neyyo, 35.
Dutiyo Vaggo [om. S^ T].
56. Nillolupo nikkuho nippipaso
nimmakkho niddhanta-kasava-moho
nirasayo^ sabbaloke bhavitva
eko care . . .
nirasaso S^ T {for nirasamso?).
nillolupo, 362.
nikkuho, 342.
nippipaso, 351.
(b) (*nimmakkho) makkho, 356-fkasavo, 197+moho,
.^ 322 . . ; tassa paccekasambuddhassa makkho
ca kasavo ca moho ca (*niddhanta) vanta . . .
347 . . ; tasma so paccekasambuddho . . .
(6, rep.).
nirasaso, 360, b {1st part).
Ill 5
66 Khaggavisdnasutta.
(sabba-) loke, 552, d.
(c) [sabba-loke] nirasaso, 360, h {2nd jxirt)
(bhavitva:) nittanho bhavitva nippipaso bhavitva..
57. Papain sahayam parivajjayetha,
anatthadassim, visame nivittham,
sayam na seve pasutam pamattam,
eko care ...
papa-sahaya, 434.
(a) [papam sahayam] (*parivajjayetha) parivajjeyya
. .' . 419.
(6) anattha-dassi, 37.
visame, 599+nivittha, 364.
pasuta, 427.
pamatta, 404.
(c)
pasutam na (*seve) seveyya, pamattam na seveyya
(*sayam, 652 :) samam [om. T] na seveyya . . ..
692, h:
58. Bahussutam dhammadharam bhajetha
mittam ularam patibhanavantam,
annaya atthani vineyya kaiikham
eko care . . .
bahussuta, 457.
dhammadhara, 319.
bahussutafi ca dhammadharan ca
mittam (*bhajetha) bhajeyya . . . 468.
ularo (mitto), 170.
patibhanava, 386.
(c) (att-)attha, 26-fafinaya, 18.
[kankliam] vineyya, 577, h.
59. Khidda-ratim^ kamasukhafi ca loke
analankaritva anapekkhamano,
vibhusanatthana- virato saccavadi
eko care . . .
1 sic Sc T (Bai) ; khiddam ratim Sn.
- vibliusa-tthana S*^ T.
khidda, 219.
rati, 537.
kamasukhan% 201.
Khaggavisdnasutta. 67
loke, 552, 6.
(fc) [khiddan ca *ratin* ca [*om. T] kamasukhan ca
loke] analankaritva anapekkho hutva paja-
liitva=
vibhusa, 585.
saccavadi, 62:5.
I lokassa vibhusatthana (*virato) arato . . . 591.
60. Puttan ca daram [ca]^ pitaran ca mataram
dhanani dhaiinani ca bandhavani ca
hitvana^ kamani yath-odhikani.^
^ puttan ca daram S"^ ; putta-daraii ca T.
2 jahitvana S^. ^ yath-odhitani S^ -odhikani T.
putta, 448.
dara, 295.
pita, 441.
mata, 504.
dhanani, 315.
dhafiiiani, 314.
bandhavani, 455.
kama, 202+hitvana, 699, a.
yath-odikami, 526.
61. ' Sango eso, parittam ettha sokhyam,
app-assado, dukkham ettha bhiyyo,
gando^ eso ' iti natva mutima^
eko care . . .
^sic Sc T (Ba, Bi ?) ; galo v.l. in S^ (Qb) ; galo Sn.
2 matima T ; mutima Sn.
sanga, 620, c.
parittam ettha sokhyam :
vuttam h' etam Bhagavata* : pane' ime hi bhikkhave
kamagima {etc.: see kamaguna, 51).
(*parittam) (414:) omakam etam sukham.
(fe) ad app-assada, 71.
ganda, 224.
iti," 142.
mutima, 511.
* M. I. 85.
68 Khaggavisdnasutta.
62. Sandalayitvana^ sannojanani^
jalam va bhetva salil" ambucari
aggi 'va daddham anivattamano
eko care . . .
^sic Sc T (Bai; pa°); °itva Sn.
2 sic S^ T ; samyoj ° Sn.
ic)
sannojanani, 657, 6.
sandalayitvana, 644.
jala, 260.
salila, 665.
ambucari, 91.
jalam (*bhetva) bhinditva . . . 483.
carati=evam eva dve jala {etc., see jala).
yatha aggi tina-kattha-padanam dahanto gaccliafci
(*anivattamano, 47:) anivattanto, evam eva
tassa paccekasambuddhassa sotapatti-maggena
{etc. : see yathodikani).
68. Okkhitta-cakkhii na ca pada-lolo
gutt' indriyo rakkhita-manasano
anavassuto aparidayhamano
eko care . . .
okkhitta-cakkbu, 177.
(na ca) padalola, 433.
guttindriya, 230.
rakkhita-manasana, 535.
anavassuta, 40.
aparidayhamana, 63.
64. Oharayitva gihi-byanjanani
sanchinna-patto^ yatha parichatto-
kasaya-vattho abhinikkhamitva
eko care . . .
1 samsinna S^ (sancbanna C^, samchanna B^) samchinna
Sn ; cp. V. 44. The commentator evidently explains tJie two
passages contradictorily.
2 paricchattako S<^.
gihi-byanjanani, 229.
oharayitva, 183.
KJiaggamsdnasutta. 6^
(6) yatha paricchatto (439 :) kovilaro (*sancliinnapatto)
bahula-patta-palaso (na S^) sandacchavo, evam
eva so paccekasambuddho paripunua-patta-
I civara-dharo ti.
(c) ad kasaya-vattho, 205.
65. Rasesu gedham akaram alolo
ananiiaposi sapadanacari
kule kule appatibaddhacitto
eko care . . .
rasesu gedham akaram : see rasa, 540.
alola, 98.
anafina-posi, 36.
sapadana-cari, 646.
appatibaddha-citta, 68.
(c) I so paccekasambuddho (*kule) kula-paUbodhena
j appatibaddha-citto hoti {etc. : see visattika).
Tatiyo Vaggo [om. T].
66. Pahaya pane' avaranani, cetaso
upakkilese byapanujja sabbe,
anissito chetva sineha-dosam
eko care . . .
pahaya, 430H-panc' avaranani, 379.
(sabbe) uppakkilese, 156.
(6) (*cetaso:) cittassa (241) sabbe upakkilese (*bya-
panujja) panuditva . . . 460.
anissita, 46, b {first part) ("■ dve nissaya ") (*sineha)
sneha, 696.
dosa, 313.
io)
so paccekasambuddho tanha-snehah ca ditthi-
snehaii ca dosan ca (*chetva) chitva . . .
245, a, anissito, 46, b {second part).
67. Vipitthikatvana sukham dukkhau ca
pubbe va ca^ somanassa--domanassam,
laddhan' upekkham samatham visuddham
eko care . . .
^om. Sc. ^sic Sc T (Bai, Pj.); somanu Su
70 Khaijgavisdndsvlta.
{a-{-h) I so paccekasambuddho sukhassa ca (*vipittlii-kat-
I vana) pahana (580) ( : etc., Ath jhana).
upekkha, 166.
samatha, 649.
catutthe jhane upekkha ca samatho (*visLiddha)
suddha honti visuddha . . . 601.
(c) catutthe jhane upekkhan ca samathafi ca (*lad-
dhana) laddha . . . 546.
68. Araddha-viriyo paramattha-pattiya,
alina-citto akusita-vutti,
dalha-nikkamo, thamabal' upapanno
eko care . . .
paramattham, 409.
[paramatthassa] pattiya, 390.
araddha-viriya, 131.
alina-citta, 97+ akusita-vutti, 7.
dalha-nikkama, 294.
thamabal' upapama, 289.
69. Patisallanam jhanam arincamano,
dhammesu niccam anudhammacari,
adinavam sammasitva bhavesu
eko care ...
(a) see ad arincamana, 94.
dhamma, 320.
anudhamma, 51.
(6) [dhammesu] (*niccaiii) niccakalain . . . 345.
(*carl) carati . . . 237, a.
(c) see ad sankhara.
70. Tanhakkhayam patthayam appamatto,
anelamugo sutava satima,
sankhata-dhammo niyato padhanava
eko care . . .
tanhakkhaya, 272.
(*patthayam) icchanto patthayanto . . . 392.
appamatta, 70.
anelamuga, 56.
sutava, 682.
satima, 629^.
sankhata-dhamma, 618.
niyata, 357.
padhanava, 394.
Khaggavisdnas utta. 7 1
71, Siho va saddesu asantasanto
vato va jalamhi asajjamano
padumam va toyena alippamano
eko care . . .
(a) I yatha siho (679:) migaraja saddesu (*asantasanto)
[ asantasi . . . 109, paccekasambuddho pi sad-
I desu asantasi . . . 109 {2nd).
vata, 562.
jala, 260.
(&) I yatha vato jalamhi (*asajjamano) ( : 107) na saj-
I jati . . . {ad jala),
paduma, 393.
toya, 287.
(c) yatha paduma-puppham toyena (*alippamano) na
lippati ... 96.
72. Siho yatha datha-bali pasayha
raja miganam abhibhuyya-cari
sevetha pantani senasanani,
eko care ...
(a+b)
(0)
yatha siho migaraja datha-bali dath'-avudho sabbe
tiracchanagate pane (*abhibhuyyacari) (85:)
abhibhuyya=carati=, evam eva paccekasam-
buddho pi paniia-bali pann'avudho sabbe pana-
bhiite puggale [om. T] panfiaya abhibhuyya =
yatha siho migaraja arafina-vana-majjhe gahetva
[aranna-vana-patthani ajjhogahetva T] {cp.
V. 53) carati=*evam *eva [*om. S^] pacceka-
sambuddho pi araiina=
73. Mettam upekkham karunam vimuttim
asevamano muditaii ca kale
sabbena lokena avirujjhamano
eko care . . .
(a+6) I see catuddisa A.
(c) ,, .. » B.
avirujjhamana, 102.
74. Ragan ca dosafi ca pabaya moham
[sandalayitvana sannojanani] [62'^],
asantasam jivita-sankhayamhi
eko care ...
72 KJiaggavisdnasutta.
raga, 541.
dosa, 313.
moha, 522.
(a) I so paccekasainbuddho ragan ca dosafi ca mohan ca
I pahaya . . . 430.
(c) I so paccekasainbuddho (*jivita-sankhayamhi) (261 :)
! jivita-parivosane (*asantasam) asantasi . . .
I 109.
75. Bhajanti sevanti ca karanattha,
nikkarana diillabha ajja mitta
att-atthapanna^ asuci-manussa, —
eko care khaggavisanakappo ti. [see BS**].
iattattha° S^ T.
(a) (karanattha:) att-attha-karana . . . 204.
bhajanti, 467.
sevanti, 692, a.
mitta, 510.
(6) ime dve mitta (*nikkarana) (341 :) akarana sak-
karana ahetu appaccaya dullabhii ti att-attha-
pafina, 23.
asuci-ma nuss a , 1 1 2 .
■ ^"^^ \as "pe" {=^v. 35).
care) ^ ^ '
khaggavisanakappo : as " pe."
Condiisioti CN :
S^ : catuttho pado \Jor vaggo] nitthito ca sabbaso
Khaggavisana-sutta-niddeso.
T : ,, ,, ,, nitthito.
{TJien in both:) enumeration of the 16 brahmanas, as Sn.
1124, 1125 {v.l. S^: Somako/or Hemako, Pohalo /or Posalo,
om. [Pingiyo ca maha i]si ti].
{Then follows iidanam in :)
(a) S^ : Culla Niddeso nitthito. Siddhir astu arogj^am
astu.
Gangaya valuka khiye
udakam khiye mahantam ca
['Ime Hemantika khiye,
rakkhe namo Buddhassa ti]*.
* MS. reads : (mahanta) vema hiyamantika khiya lakkhe
nama buddhiva.
Khaggavisdnasutta. 73
(6) T : Solasannam pan' etesam
bralimananam va sasanam
Parayananam niddeso
tattaka ca bhavanti hi
Khaggavisana-suttanam
niddesa pi tath" eva ca
Niddessa duvidha iieyya
paripunna sulikkhita.
Siitta Niddeso samatto.*
* Note on conclusion :
Under No. 74 of his catalogue of the Mandalay MSS. iii
the India Office Library {JPTS. 1896, p. 26), Fausboll
describes the C.N. MS. Its conclusion combines parts of
that of S^ and that of T — viz., " Catuttho vaggo ; nitthito ca
sabbaso Kh°" ; follows the 16 brahmanas. as Sn. 1124. 1125,
with different spellings of: Upasamvo (Upasivo), Catukanni
(Jatu°), Posiilo (Posalo), Singiyo (Pingiyo). After this the
Udana of T : solasannam, etc. up to sulikkhita ; then : nit-
thita Mahaniddesadesana. Lankadipa . . . (30 lines in
Burmese").
PART II
EXPLANATORY MATTER
1. akaiikha, 1059.
(a) dukkhe kaiikha dukkha-samudaye kankha (°niio-
dhe, °iiirodha-gaininiya-patipadaya, pubbante^
aparante\ piibbant-aparante, idapaccayata pa-
ticca samuppannesu dhamraesu kankha) :
ya evarupa kankha
(b) kaiikhayana^ karikhayitattam^ vimati^ vicikiccha
dvelhakam dvedhapatho* samsayo anekamsa*- ^.
(c) gaho® asappana^ parisappana^ apariyogahana cham-
bhitattam^ cittassa mano-vilekho^.
(d) yass" ete kankha pahina=2^ so vuccati akankho.
v.l. 1 om. Sc 1059, 1149. ^ niamayitam Sc 1059, 1149.
'^ om. T 1149. ^ om. S^ 1149.
s °ana S^ 1059. « sagaho Rr 1063.
' °sabbana R^. « °bbhi° R^ 1063.
9 mano- Rr S^ 1064.
id. p. Passus h ad kankha, 1149 ; a-c ad katharika-
tha, 1063, 1064; samsaya.
cj>. avijja ; kacci ssu.
akappayi, 984.
*
2. akappayimsu, 1043, 1044 (yannam).
ye pi yannam esanti gavesanti pariyesanti ci-
vara=, te pi yahriam kappenti ; ye pi yannam
abhisarikharonti civara=, te pi y. k. ; ye pi yannam
denti yajanti pariccajanti civara=, te pi y. k.
75
76 Explanatory Matter.
id. p. denti yajanti pariccajanti ad appamatta;
juhenti.
NB. Character of gifts, see a. thomenti.
3. akdma, 1096.
see No. 4, C.
4. akdmakdmin, 1096.
A. kama ti=.
B. Buddhassa Bhagavato vatthu-kama pariiinata ki-
lesa-kama pahina, vatthu-kamanam pariiifia-
tatta kilesa-kamanam pahinatta Bhagava na
kame kameti (pattheti, piheti, abhijappati).
Ye kame patthenti (p. a.), te kama-kamina-
raga-ragino sanna-saniiino. Bhagava kame na
kameti {=above)., tasma Buddho Bhagava
C. akamo nikkamo catta-kamo (=vitatanha=).
id. ]). ad akama ; nikkama.
C'p. abhibhuyya ; icchati.
akdlika, 1137.
see sanditthika.
5. akincana, 1059, 1063, 1094.
raga-kiiicanam (raga=^^), atid :
1059 : yass' ete kincana pahma=2^
so vuccati akincano.
1063 : te kincana Bhagavato pahina =^,
tasma Buddho ak°.
1094 : kincana (m) pahanam^
ti akiiicanam.
cp. kincana.
6. akittayi, *984, 1052.
kittitam=(6ee brumi, 5).
7. akusita-vutti, 68.
see alinacitta.
8. a. akkhdsi, 1131.
b. akkhdhi, *988, *990, 1085, 1092.
{see branii, 2 and ;>?.)
akkhissam ='=997.
Explanatory Matter. 11
9. akhUa, 1059, 1147.
rago khilo (rago=);
yass' ete khila pahma=2,
so vuccati akhilo.
agadhita {see itar' itarena).
cp. abhigijjheyya, nissita, sahita.
agara, 1002, 1003.
aggi, 62 (in : aggi 'va daddham).
10. accagd, 1040.
upaccaga atikkanta vitivatta.
11. acct, 1074.
vuccati jala-sikha.
12. accuta, 1086.
nicca=.
13. achamhhi, 42.
so paccekasambuddho abhiru anutrasi apalay
pahina-bhaya-bheravo vigata-lomahamso.
id. -p. abhim=afZ vira.
14. Ajita, 1032-1036, 1124, *1006, *1016, *1031.
(a) Ajito : tassa brahmanassa namam sankba
samanna yad idam pannatti yad idam
voharo namam nama-kammam
nama-dheyyam nirutti byanjanam abhilapo.
(b) Ajita : Bhagava tam brahmanam namena alapati.
id. p. satne ad. all N.P., but B^ S^ only ad. following :
Jatukanni (1098 in b : gottena).
Tissa-Metteyya (10-41 in h : gottena).
Dhotaka.
Pirigiya.
Mettagu.
Mogharaja.
cp. adliivacana (34).
ajina, *1027.
ajja-mitta, 75.
15. ajjliattan ca bahiddJid ca, 1111 (vedanam n' abbinandato).
A. (1) ajjhata-vedanasu vedana 'nupassi viharanto
vedanam n' abhinandati n' abhivadati na
78 Explanatory Matter.
ajjhoseti. Abliinandanam=(.see gahessasi)
bahiddha-vedanasu {etc.=above)
ajjhatta-bahiddha-vedanasii (etc.).
(2) a ajjhattam samudaya-dhamma "nupassi
vedanasu vedana 'nupassi viharanto (efc.=l).
b ajhattam vaya-dhamma 'nupassi (etc.).
c ajjhattam samudaya-vaya-dhamma 'nupassi {etc.)
bahiddha samudaya-dhamma 'nupassi (vaya°, sa-
mudaya-vaya°)
ajjhatta-bahiddha samudaya-dhamma nupassi (va
ya°, samudaya-vaya°)
imehi dvadasahi^ akarehi^ vedanasu vedana 'nu-
passi viharanto . . . pe . . . (*jahati=) ana-
bhavam gameti.
B. Atha va vedanam aniccato passanto vedanam
n' abhinandati {etc.=A 1); vedanam dukkhato
passanto . . . rogato . . . pe . . . (kusala 11=)
. . . nissaranato passanto
vedanam n' abhinandati (=A 1).
Imehi dva-cattalisaya^ akarehi {etc.=concl. A).
vJ. ^ bahiddha dasahi S^ ; om. B^. ^ om. B^.
^ bahiddha cattaHsaya S<^.
cp. ajjhattan ca bahiddha ca : ad bhavitatto ; ku-
hin ci ; kvaci ; muni,
ajjhattikani bahirani ca ayatanani : ad ubhanta ;
kusala.
ajjhapatta, 1134.
16. ajjhiUha, Ps.
ajjhesita.
17. annam, 1052.
uttarim.
18. armdya, 1087. Ps. 58.
see abhiiinaya.
19. annd-vimokkha [1J05], 1107.
vuccati arahatta-vimokkho.
Explanatory Matter. 79
N. attha : abhibhayatanani, see Bhagava.
akarehi musavada, see musavada.
cariyavo, see care.
°pada, see khidda.
vimokkha, see Bhagava.
visattika, see visattika.
samapattiyo, see nana,
attharasa lokadhatuyo, see loka.
atthana, 54.
20. atthitam (ovadeyya), 1058.
sakkaccam abhinham punappunam.
N. atana alena asarana asaranibhuta ad * kusala II ;
jaramaccu-pareta ; jaraya pareta ; tarati [atari-
msu] ; dukkha.
Cf. tana.
21. ativatto, 1133.
atikkanto vitivatto.
22. atitam (adisati), 1112.
A. Bhagava attano ca paresan ca.
(1) atitam pi adisati.
(2) anagatam pi adisati.
(3) paccuppannam pi adisati.
1 (a) katham Bhagava attano atitam adisati ? Bhagava
attano atitam ekam pi jatim adisati, dve pi ]a-
tiyo ( : tisso^, catasso, panca, dasa, visam^, tim-
sam, cattalisam, paiinasam) ; jati-satam, °sahas-
sam, ^sata-sahassam ; aneke pi samvatta-kappe,
aneke pi vivatta-kappe, aneke pi samvatta-
vivatta-kappe adisati^. Amutr' asim^ evam-na-
mo, evam-gotto ( : vanno, aharo, sukha-duk-
kham-patisamvedi, ayupariyanto). So tato cuto^
amutra udapadi^. Tatr" 'ap' asim* evam-namo
. . . {etc.=above). So tato cuto idh*^ upapanno
ti iti sakaram sa-uddesam^ aneka-vihitaui pubbe
nivasam adisati.
Evam Bhagava attano atitam adisati.
(6) Katham Bhagava paresani atitam adisati ?
80 Exjf^anatory Matter.
Bhagava paresam atitam ekam pi jatim adisati
(dve^, etc., as 1, a).
Evam Bhagava paresani atitam adisati.
Bhagava panca jataka-satani bhasanto^ attano
ca^" paresaii ca^" atitam adisati :
Maha-padaniya^^-suttantam bhasanto . . .
Maha-sudassaniya^^-suttantam^^ bhasanto . . .
Maha-govinda^*-suttantam bhasanto . . .
Maghadeva^^ - suttantam bhasanto attano ca
paresan ca atitam adisati.
B. Vuttam h' etam Bhagavata :
Atitam kho Cunda addhanam arabbha Tathaga-
tassa sat' anusari viiifianam hoti. So yavatakam
akaiikhati tavatakam anussarati. Anagatam^*
kho Cunda, paccuppannam kho Cunda addhanam
arabbha Tathagatassa bodhijam nanam uppajjati.
" Ayam antima jati, n' atth' idani^" punabbhavo "
ti. Indriya-para-pariyatti-nanam Tathagatassa
Tathagatabala m .
sattanam asayanusaya-rianam Tathagatassa Tatha-
gatabalam
yamaka patihiiiya^^-iianam Tathagatassa Tathaga-
tabalam
mahakaruna-samapattiya-nanam Tathagatassa Ta-
thagatabalam
sabbaiiiiuta^ '-nanam Tathagatassa Tathagataba-
]am
anavarana-fianam Tathagatassa Tathagatabalam
sabbattha asangam appatihatam anavara-nanam
Tathagatassa Tatliag atabalam .
(A (1) rep.) Evam Bhagava attano ca paresaii ca atitam
adisati.
(2) anagatam pi adisati-".
(3) paccuppannam pi adisati.
1 sesa Sc. 2 viti S^ (j^r visatim D).
3 om. Sc. * i Sc Br.
* upadi S^ {for upapadi ; cp. D). * adh° S^.
Explanatory Matter. 81
' suddesam T. « deva T.
3 °ento S*^. i« va S^.
1^ Mahadhaniya T [=D. II, 1 sq.].
12 -sudassana T [=D. 11, 160; J. I, 391 sq.].
i^suttam Sc.
"-govindiya S^ [=D. II, 220, cp. J. Ill, 469].
IS Magghadeva B^; Mahavediya S^ [Makhadeva, Jat. I,
137]. 1^ anagatassa dva S^.
1^ jati Sc, 18 patihira- B^ S^.
"sabbannana Br S<^. ^o ^disati S^.
A"5. atitam anagatam paccuppannam : ad dhatu D.
as uddham adho tiriyam : ad. v. 1055.
as pubbe paccha majjhe : ad. v. 1099.
cp. ubhanta, cakkhuma, visattika.
See also D. I, 13.
23. 'iftattha (^panfia), 75.
attano atthaya (-hetu, paccaya, karanam) bhajant
sam° sevanti ni"^ samsevanti acaranti sam° pa
yinipasanti pucchanti paripanhanti.
cp. attha.
attano, 1061.
N. attabhava 'bhinibbatiyo : ad loka, muladassavi, bhava.
24. attamano, 45, *995.
tut t ha - ma no hattha- mano^ pa^- udagga-mano
pamudita-mano .
1 gahattha-mano S^. ^ pattha-mano S*^.
25. att-dnudiUhi, 1119.
vuccanti ^isati-vatthuka sakkaya-ditthi. Idha
assutava puthujjano ariyanam adassavi ariya-
dhammassa akovido^ ariya-dhamme avinito sap-
purisanam adassavi sappurisa-dhammassa akovi-
do sappurisa-dhamme avinito riipam attato sa-
manupassati rupavantam va attanam attani va
rupani rupasmim va attanam ; vedanam {etc.
like preceding for rupa=G) . . . viiirianasmim
III. 6
82 Explanatory Matter.
va attanam. Ya evarupa ditthi=(ditthigatain,
etc. : lepo II) ; ayam att' anuditthi.
v.l. ikovidho S<^.
id. p. ad. ditthi-visukani. Also at S. IV, 287,
26. attha [Ps.] 37, 58.
att-attha par° ubhay° ditthadhammik° samparayik**
param°.
id. p. ad. amantana, karanattha, cakkhuma (3),
piiccha.
N. attho dhamma nirutti : ad patibhanava,
attho dhamma vimutti : ad Bhagava
att he naye lakkhane : ad. patibhanava.
attha-kamini, *986.
27. atthangato, 1075, 1076.
so atthangato udahu so natthi : so niruddho ucchinno
vinattho anupadisesaya nibbana-dhatuya nibbuto.
28. attJmin. paleti, 1074.
{1st passage :) atthangameti atthangacchati niruj-
jhati vupasammati patippassambhati.
{27id passage :) anupadisesaya nibbanadhatuya pa-
rinibbayati.
cp. uparujjhati.
NB. atthangama : ad samudaya.
29. atka, 1145.
see icc-a.
atha. *990, *1006, *1007, *1017, 1047.
atho pi *985.
adanda, *1002.
addakkhi, etc. : see passati.
30. addhd, 1057, 1059, 1149, 47.
ekamsa-vacanam ^ nissamsaya-vacanam (nikkan-
kha°, advejjha°-, advelhaka°, nirodha°^ apan-
naka°, avatthana*°) etam.
v.l. * adhivacanam B^". - advijjha° B^*.
»niyoga° T. « avattapana ° Br; avattha" T 1057.
Explanatory Matter. 83
31. adhi-deva, 1148.
see deva.
cp. paroparam.
32. adhipanne (tanha°), 1123.
tanha 'nugate tanha 'nusate tanhay-apanne abhi-
bhute pariyadinna-citte.
adhipata : muddha°.
33. a. adhimutta, 1071 [1072].
vimokkhena 'dhimutto tatr' adhimutto tada 'dhi-
mutto taccarito=.
33. h. adhimutta (°citto), 1149.
nibbana-ninna nibbana-pona (°pabbhara, °adhi-
mutta).
cp. care.
34. adhivacana, Ps.
namam saiikha samanna pannatti . . . pe . . .
abhilapo [ : S^ om.].
cp. Ajita (14, a).
anagariya, *1003.
35. ananria-neyyo, 55.
(so paccekasambuddho) na para-neyyo na para-
pattiyo (°paccayo, °patibandhagu^) yatha bhu-
tam janati passati asammulho sampajano patis-
sato sabbe sankhara=na paraneyyo=(as above).
ipatibaddho S".
36. ananna-posi, 65.
(so paccekasambuddho) attanan fieva poseti na^
paran^ ti
Anannaposim annatam
dantam- sare patitthitam^
Khinasavam vantadosam
tarn aham brumi* brahmanan ti.
^ carati S*^. ^ om. T ; carantam (for ca dantam) S^.
3 sare ca S^ saresu su° T. * om. S^. — See Ud. 4.
•84 Explanatory Matter.
37. anattha-dassi, 57.
vuccati yo so {etc. : see papa-sahaya).
cf. parissaya, vidhumo.
anapekkhamana, 59.
38. anabhijjhita, 40.
abhijjhitam etam vatthu balanam asappurisanam
titthiyanam titthiya - savakanam yad idam^
bhanda-kasaya-vattha-vasaiita ; [an] ^abhijjhitam
etam vatthu panditanam sappurisanam buddha-
savakanam paccekasambuddhanam yadidam^
bhanda °.
1 sadisam S". 2 q,^ mSS.
analarikaritva. 59.
39. anavajja-bhoji, 47.
atthi puggalo savajja-bhoji.
atthi puggalo anavajja-bhoji.
(1) katamo ca puggalo savajja-bhoji?
idh' ekacco puggalo kuhanaya lapanaya nemittaka-
taya nippesikataya labhena labham nijigimsana-
taya daru-danena velu-danena (patta°, puppha°,
phala°S sinana°, cunna"^, mattika°, dantakat-
tha°, mukhodaka°); patukamyataya mugasii-
pataya paribhattataya'^ pitthimamsikataya* ;
vatthu- vijjaya (tiracchana °, anga°, nakkhatta°);
diitagamanena pahinagamanena janghapesani-
yena ; vejja-kammena diita-kammena ; pinda-
patipindakena^ danan' uppadanena adhammena
visamena laddha=jivikam kappeti.
ayam vuccati puggalo savajja-bhoji.
(2) katamo ca puggalo anavajja-bhoji ?
idh' ekacco puggalo 71a kuhanaya . . . {etc., a.s' 1 in
opposite form).
ayam vuccati puggalo anavajja-bhoji.
v.l. "■ om. T. 2 cij^„a T. ^ °bhatya S".
*paripitthi° T. ^ paniddhikena S^.
rv. T^. T, 8
Explanatory Matter. 85
40. anavassuto, 63.
vuttam h' etam ayasmata Maha-Moggallanena :
" Avassuta-pariyayan ca yo^ avuso desissami- ana-
vassuta-pariyayan ca, tarn sunatha sadhukam
manasikarotha, bhasissami" ti. " Evam avuso"
ti kho te bhikkhu ayasmato Maha-Moggallanassa
paccassosum.
Ayasma Maha-Moggallano etad avoca :
I. Kathan c' avuso avassuto hoti ?
(a) Idh' avuso bhikkhu cakkhuna rupam disva pi-
yarupe riipe adhimuccati appiyarupe rupe
byapajjati anupatthita-kaya-sati ca viharati
paritta-cetaso^ tan ca ceto-vimuttim panna-
vimuttim yathabhutam nappajanati yatth'
assa^ te^ uppanna papaka akusala dhamma
aparisesa nirujjhanti ; sotena saddam sutva
. . . pe . . . manasa dhammam vinfiaya pi-
yarupe dhamme adhimuccati [etc. as sub rupa)
. . . nirujjhanti.
(6) Ayam vuccat' avuso bhikkhu avassuto, cakkhu-
vinneyyesu rupesu avassuto sota-vinneyyesu
saddesu avassuto . . . pe . . . mano-vinney-
yesu dhammesu avassuto. Evam - viharim*
avuso bhikkhum ;
(c) cakkhuto ce pi nam Maro upasaiikamati labhat'
eva^ Maro otaram ^labhati Maro arammanam ;
sotato ce pi nana . . . pe . . . (Rupa A. 1-6)
. . . labhati Maro arammanam.
{d) Seyyatha pi avuso ^nal' agaram va tin' agaram
va sukham kolapam corovassikam^.
(e) puratthimaya ce pi nam^ disaya puriso adittaya
tin' ukkaya upasankameyya labhat" eva'^ aggi
otaram ^labhati aggi arammanam ; pacchimaya
ce pi nani disaya . . . (uttaraya .... dak-
khinaya . . . hetthato^ . . . uparito . . .) yato
kuto ce pi nam disaya puriso . . . arammanam.
(/) Evam eva kho avuso evam-viharl bhikkhu ; cak-
khuto ce pi nam {etc.^c).
86 Explanatory Matter.
{g) evam viharim c' avuso bhikkhuni lupa <^abhibha-
vimsu, na bhikkhu rupe abhibhavi', sadda . . .
{etc. : Rupa A. 1-6) . . . na bhikkhu dhamme
abhibhavi.
{h) Ayam vuccat' avu^o bhikkhu lupa 'bhibhuto*^**
sadda 'bhibhuto . . . (Rupa A. l-O)** ; abhi-
bhuto tehi kilesehi, na abhibhu hi so ptipake
akusale dhamme (e^c.=dhamma 5) :
evam kho avuso avassuto hoti.
II. kathan c' avuso anavassuto hoti . . .{etc.=l. in
opposite forjn) (with following changes in I. :)
^ appamana-cetaso. '^ n' eva labhati. ^ na. . . .
f' kutagarasala santhagaiasala* va bahalamattika
allavalepana^". ^ rup' abhibhu.
v.l. ^ vo S^. 2 desessami S^.
^yatthato S^. * -I S^.
* om. S^. ^ pacchato T.
'abhibhosi S^. « adhibhu S^.
* T ofdy 1-5. ^° addavalepana S^.
41. andddnam, 1094.
adanam vuccati tanha=(tanha II.).
adana-pahanam=.
cp. adana-tanha ; eko 3.
42. andnuydyl, 1071.
(a) avedhamano^ avigacchamano anantaradhayamano
aparihayamano ;
(6) atha va : arajjamano adussamano amuyhamano
asankilissamano ^.
^ avicimano B^ S*^. ^ akilissamano S'' ; akiliyamano T.
id. p. (b), ad abyapajjamano.
43. andpara, 1094.
tena sadiso anno dipo n' atthi, atha kho so
eva dipo aggo ca settho ca [see maha=).
anavarana-dassavi, *1005.
Explanatory Matter. * 87
44. andsavd [1082], 1105, 1133, 1145 (°ase), *996.
cattaro asava . . . {-.see ogha) ;
te asava (Buddhassa Bhagavato) pahina=^, tasma
(Buddho) anasavo.
anahara, *985.
45. anigha (+nirasa), 1048 [1060], 1078.
rago nigho, doso nigho {etc. : raga=),
yass' ete nigha pahma=2 ; so vuccati anigho.
N. anicca ; dukkha, anatta : ad kusala II ; saiikhara.
46. a. anissita, 1069.
puggalam va anissito dhammam va anissito.
46. h. anissita, 66.
dve nissaya . . . {see nissaya a),
cakkhum anissito . . . {see nissaya c).
47. anivattamd7ia, 62.
anivattanto.
48. anitika, 1137.
iti vuccanti kilesa ca khandha ca abhisankhara ca ;
iti-pahanam=.
49. anttiham, 1053.
na itihitiham na itikiriyaya . . . {see itihitiham).
50. anukampatndna, 37.
anupekkhamano anugayhamano.
cp. anusasa.
N. anugata anusata : ad adhipanna.
anugayissam, 1131.
anujanahi, *982.
anuttara, *1003.
51. anudhammd, 69.
samma patipada . . . {see samma).
silesu paripurikarita . . . {see silesu . . .).
anuppadassati, *983.
N. anupadisesaya nibbanadhatuya parinibb(anain et — -) :
ad: atthangato, attham paleti, Tathagata, vifinana.
88 Explanatory Matter.
anupucchami, 1113.
anupubbaso, 1000.
52. anusdsa, 1065.
anuganha anukampa.
53. anufadhika, 1057.
see upadlii B.
54. anekarufd : A. 1049.
B. 1079, 1082 (°ena).
A : anekavidha^ nanappakara.
B : anekavidha-vata-kutuhala--mangalena^.
1 anekavividha S^ 1082.
2 kotuka-maiigala Pj. (?) [kotumangala S^^n ; kotahala-
mungala B^].
55. aneja, 1043, 1101, 1112.
eja vuccati tanha yo rago . . . (taiiha II.) ; ejaya
pahinatta anejo Bhagava.
1. labhe pi na injati.
2. yase ... 3. pasamsaya ... 4. sukhe . . .
5. alabhe ... 6. ayase ... 7. nindaya . . .
8. dukkhe pi na injati na calati na vedhati na pa°
na sam°.
cp. labha etc. (1-4) : ad mana, visattika.
labha etc. (1-8) : ad paripphandamana, mana.
56. anelamuga, 70.
see jatima.
57. anogha-tinna, 1081.
kam' ogham . . . (s. ogha) atinno anatikkanto
vitivatto, anto te jati° . . . [see atarimsu sub ta-
rati).
N. antagato kotigato : ad param.
58. antardya, 1120.
tuyham dhammam ditthim patipadam maggam an-
aiiflaya anavikatva aviditam katva apatilabhitva
aphassayitva asacchikatva antarav' eva kalam
kareyyan ti.
Explanatory Matter. 89
59. anveti, 1103.
anugacchati anvayiko hoti.
apacco, *991.
60. apanaynissanti, 1101.
vajissanti pakkamissanti diso disam gamissanti.
61. aparam [1089], 1092 (yathayidam aparam na siya).
A. yathayidam dukkham idh' eva nirujjheyya
{etc.: upariijjliati=) puna-ppatisandhikam
dukkham na nibbatteyya.
B, kama-dhatuya va {etc., see kama) puna-gatiya
va {etc., see gati svb dhatii) na janeyya . . .
(:siya=).
id. p. : B. ad apunabbhava.
N. aptiya : see kayassa bheda, loka.
„_ _ 1 1129 (gacche param aparato).
o2. aparam ,,„«,--_ ,
• (1130 (apara param gaccheyya).
(a) param vuccati amatam nibbanam^
(6) aparam vuccati kilesa ca khandha ca abhisaiikhara
ca.
XB. ad 1130 oydf/ h.
63. aparidaijhamana. 63.
ragajena^ paridahena' aparidayhamano
dosa . . . {etc. : rago=).
^ rag" ajiaina T.
64. apunabbhava, 1121.
yatha te rupam idh' eva nirujjheyya . . . {etc. :
uparujjhati=)
punappatisandhiko bhavo na nibbatteyya . . .
(efc.=aparam B.).
65. apekJcJia, 38.
vuccati taiiha yo rago . . . ( : tanha II.).
66. apenti, 1143 (na-).
n' apagacchanti^ na vijahanti na vinasenti^.
In" agacch° T. ^ ^a honti Sc.
90 ^ Explanatory Matter.
67. appatifjha, 42 (catuddisa + ).
nee catuddisa.
G8. appalibaddha-citta (kule kule-), 65.
see patibaddha-citta, with add^. :
so paccekasambuddho kula-palibodhena appati-
baddha-citto hoti (gana°, avasa°, civara=°).
69. appa-dassa, 1134.
paiitta-dassa thoka° [omaka° lamaka° jatukka^].
cp. asuci for [ ].
70. appamatta, 1045: A (plural: °karino etc.). B^-D^ E.
1056 : A, B'-D\
1121 : A, B^ do : 70.
[1142].
A. sakkacca-kari satacca-kari atthita^-kari anolina-
vuttiko anikkhitta-chando anikkhittadhuro ap-
pamatto kusalesu dhammesu :
B^ " katha 'ham aparipuram va sila-kkhandham pari-
pureyyam paripuram va s°-kkli° tattha tattha
paiinaya anuganheyyan " ti. Yo^ tattha
chando ca=(chando C) sati ca sampajaunan ca
a appam padhanam adhitthanam anuyogo appa-
matto^ kusalesu dhammesu.
C^. " katha 'ham aparipuram va samadhi-kkhand-
ham " . . . {etc. sila-kkh° 1-5) . . . as B\
D^ " katha 'ham aparinnatam va dukkhara parinney"
yam
appahine va kilese pajaheyyam
abhavitam va maggam bhaveyyam
asacchikatam va nirodham sacchikareyyan " ti
yo tattha . . . {as B^).
B^. taccarita=
te yaiinapathe appamatta ti.
C. ye pi* yaniiam esanti=civara°=, taccarita=, te
pi yariiiapathe appamatta ti.
C. ye pi yannam abhisaiikharonti^ civara*= ; etc.=C^.
Exflmiatory Matter. 91
E. ye pi yaniiam denti yajanti pariccajanti civara°= ;
etc.=Q^.
v.l lanutthita B^ 1056. ^- &o S^.
^appamado MSS. ^ hi 8°.
^ B^" adds yajanti pariccajanti.
id. p. K: ad pamada ; D^ : see ref. sub dukkha, II.
cp. appamada : ad muladassavi.
71. appassdda, 61 (dukkham ettha bhiyyo).
app-assada kama vutta Bhagavata bahii-dulvkha
bah' upayasa ; adinavo ettha bhiyyo.
atthi-kaiikhal' upama kama vutta Bhagavata . .
{etc., as above).
(mamsapes' upama . . ., tinukk' upama . . ., aii-
garakas' upama . . ., supinak' upama . . ., ya-
citan' upama . . ., rukkha-phal' upama . . .,
asisun' upama . . -S sattisul' upama . . .-).
asisul' MSS.
2 sappasirupama S^. Cp. Vin. II, 25=M. I, 130-=A. Ill,
97.
72. app-ossvkka, 43.
abyavato anapekkho.
abandho, 39.
73. abala, 1120.
dubbala appabala appathama.
74. abydpajjamdno^ (yatha akaso-), 1065.
yatha akaso [na sajjati, na ganhati, na bajjhati^,
na palibajjhati-]^ evam asajjamano^=ti evam pi
akaso va abyapajjamanoK
yatha akaso na rajjati lakhaya va haliddiya* va
niliya va manjetthaya^ va, evam [arajjamano®
adussamano^ amuyhamano akilissamano®]*' ti :
evam pi akaso va abyapajjamano^.
92 Explanatory Matter.
Yatha akaso na kuppati na byapajjati na pati-
tthiyati® na patihaunati, evaru akiippamano ab-
yapajjamano apatitthiyamano" apatighatamano"
ti : evani pi . . . (as above).
1 abajjh° B^. - bujjhati S^^ ; om. T pali°.
» apaj j ° T.
Miair S^; haliddhiya B^; haliddhena T.
^ manjaya B''. ® asajj ° S^.
" anuyainrmo B^", anussaraano S^. ^ akiliyamano T.
^ patiliyati and apatiliyamano T. ^"apatihat° S^'.
id. p. \a'\ ad asajjamano {with gayhati /or ganhati).
[6] ad ananuyayi.
75. abhihmkh- (vacam) 1061 (°anii) 1102 (°amano).
kaiikh'' abhi^ icch°=.
cf. abhinand-.
76. abhikkanta (-dassavi), 1118. .
agga (-dassavi)' . . . {see mah.a=).
77. ahhigijjlieyya, 1039 (kamesii na-).
gedho vuccati tanha . . . ( : tanha II.).
" Kamesu n" abhigijjheyya * ti : kilesa-kamesu vat-
thukamesu n' abhigijjheyya na paligijjheyya na
palibajjheyya\ agiddho agaddhito- amucchito
anajjhapanno vitagedho . . . (etc. : see vitatauho)
vihareyya.
ibuddh° Sc bujjh° Br. ^^gg^ s^
cp. agaddhita, bhavitatta, vitagedha.
78, a. ahhijanna, 1059.
abhijaneyya ajaneyya vijaneyya pati° pativijjheyya.
78, h. ahhijdnam, 1114.
abhijananto . . . {as preceding).
Explanatory Matter. 93
79. abhijappanti, 1046.
rupa-patilabham abhijappanti (sadda'^ etc., same
as asimsanti, up to Brahmakayikesu devesu)
jappanti^ pajappanti^
cp. icchami.
80. abhijdmti, 1117.
see janati.
N. abhijjha-lobho akusala-mulam : ad jappa.
abhijjha-byapado inicchaditthi : ad visama.
N. abhinna ; chal' : ad Bhagava ; viz.
abhifina \ i dhamraa
parinna dukkha
pahana a^ '• paragfir ^ j^ij^^-
bhavana
saccliikiriya
samapatti
cp. sabb' abhinna.
81. ahUmtdya, 1040, 1042, 1115, 1148.
i anitva = [see iiata ).
id. p. ad anfiaya.
cp. sarikhaya.
N. abhinneyya^ parinneyya^ pahatabba bhavetabba sacchi-
katabba : ad bhavitatta, sankhara, sekha.
cp. dukkha IP.
ad '■ paragfi."
where correspond-
ing with :
cattaro magga
nirodha
samapatti
^ abhiiiatabba parinatabba T siih " eko."'
abhinhaso, *998.
82, a. abhinanddmi, 1054, 1057.
modami ami'' icchami=.
cp. karikhami, abhi°, gahessasi, pucchami.
82, 6. ahhinanddmi, 1111.
abhivadami ajjhosemi.
id. p. ad ajjhattan ca bahiddha ca.
NB. {ad samsaggo : ) abhinand ° abhivad ° abhipat-
theti anuppadeti anubandhati (ragabandhanam).
94 Explanatory Matter.
abhi-tatto, *1014.
abhinikkhamitva, 64.
see kasaya-vattho, eko.
83. abhinibbutd, 1087.
ragassa nibbapitatta nibbuta dosassa . . . {etc. :
r%a--).
sabb' akusala-saiikharanam santatta samitatt."i . . ,
{etc. : santa=).
N. abhinivesa : ad okafijaha, gahessasi.
84. abhipassa, 1070,
see passami.
85. abUbhuyya, 1097 (kame-), 45, 72 (°cari).
Bhagava vatthu-kame parijanetva \ introduction
kilesa-kame pahaya [different ad T2.
(1) abhibhuyya. (2) abhibhavitva. (3) ajjhot-
tharitva^ (4) pariyadiyitva. (5) madditva^.
carati— .
1 tt for tth Br Sc. 2 om. T.
id. p. (1-4) in 2nd quot. 1097. (2-5) ad abhisam-
bhavitva. (1-5) ad Mara-vasa.
N. abhibhu anabhibhuto annadatthadaso vasavatti : ad
Tathagata.
8B. ahhiydce, 1101.
yacami abhi° ajjhesami sadiyami . . . {etc., see
icchami).
87. abhiramim, 1084 (na-).
ratim na vindati n' adhigacchati ratim na labhati-
N. abhirupa dassaniya pasadika paramaya vannapok-
kharataya samannagata : ad samsagga.
88. abhilepana, 1032 (lokassa-) :
lepanam lagganam bandhanam upakkileso^ do.
1033 (jappa-) : (imaya jappaya) loko litto par°-
Explanatory Matter. 95
kilitth.0 san°^ makkhito samsattho laggo laggito
palibuddho*.
ipakkhileso S^. = sam° S^ upa° Rr.
3 kilittho Sc. " palibodho S^.
cp. ehanda, lippati, lepa.
abhivadetva, *1010.
89. abhisajjand, 49.
dve sajjana . . . {see sajjana).
abhisaiiharitva, *984.
N. abhisankhara : ad kamma, kilesa, niahesi, vinuana.
— akusala-p: ad raga.
90. abhisambhavitvd, 52.
see abhibhuyya.
91. ambu-cdrl, 62.
vuccati maccho.
92. (ayam:) assa : (a) 1033: lokassa.
(6) 1100 : arahanto khinasavassa.
NB. ayam loko, see loka.
93. aranha [39], 53.
A. aranua-vanapatthani pantani sen' asanani patise-
vanti appa-saddani appa-nigghosani vijanava-
ntani manussa-raha^-seyyakani patisallana-sarup-
pani.
B. so eko gacchati=.
^ raga S^ raya B^ ad Bhagava.
id. p. A: ad Bhagava A3.
A, B : ad eko (2).
araha, *1003.
94. arincamdno, 69 (patisallana-jjhanam-) (cp. v. 51). So
paccekasambuddho
A. patisallan' aramo^ hoti patisallan' arato- ajjhattam
ceto-samatham anuyutto anirakata-jjhano, [vi-
passana^-samannagato bruheta* suiifi' agaram^
96 Explanatory Matter.
jhayi jhana-rato ekattam anuyutto sattha-'
garuko (ti patisallana-jjhanam arincamano ti).
B. So paccekasambuddho dvlhi karanehi]* jhanam
arincati :
(1) anuppannassa va pathamassa jhanassa uppadaya-
yutto'^ pa° samyutto ayutto sam" ti, anuppan-
iiassa va dutiyassa* (tatiyassa, catutthassa)
jhanassa uppadaya-yutto {etc. as above) : evam
pi jhanam" arincati.
(2) Atha va uppannam va pathamam^" jhanam ase-
vati bhaveti bahulikaroti, nppannam va duti-
yam^" jhanam (tatiyam, catuttham) . . . {etc..,
as above) : evam pi jhanam^ arincati.
1 agamo S^. - °anato S".
■' vipassanaya stib padalola. * brahmeta S^.
^ suniiagaranam snb padalola.
^ sadattha-garuko s. padalola. ' uppadayupetta S^.
^ in full Br. -'jhanam mar° S^.
'° pathama etc. S^.
* om. T.
id. p. A: ad padalola.
05. aladdhd, 47.
alabhitva . . . {etc., see laddha).
06. alippamdno, 71.
[toyena] na lippati alittam anupalittam, evam eva
dve lepa . . . {as asajjamano) . . . na limpati na
iipa° alitto analitto nikkhanto . . . {see nissita).
07. alhia-cifta, 68 (--hakiisita-vutti).
(1) (a) so paccekasambuddho anuppannanam papakanarn
akusalanam dhammanam anuppadaya chandam
janeti vayamati viriyam arabbhati cittarn pag-
ganhati padahati ; {b) uppannanam papakanarn
ak° dh° pahanaya chandam janeti {etc.=^ahovc) ;
(c) anuppannanam kusalanam dhammanam uppadaya
chandam janeti {etc.=above) ;
Explanatory Matter. 97
(d) uppannanam kus°^ dh° thitiya asammosaya bhiy-
yo-bhavaya vepiiUaya bhavana' paripuriya cha-
ndam janeti {etc.=above) . . . ti : evam pi aJiiia-
citto akusita-vutti.
(2) Atha va " kamam^ taco ca nharii ca atthi ca ava-
sussatu mamsa-lohitam yan tarn purisathamena
p-balena p-viriyena p-parakkamena pattabbam
na tarn apapunitva viriyassa tthanam^" bhavis-
sati" ti* cittam pagganhati padahati : evam pi . . .
(3) " Na tav' aham imam pallaiikam bhindissami*
yava me na anupadaya asavehi cittam vimuccis-
sati " ti cittam pagganhati padahati : evam pi . , .
(4) (Note.) '' N' assissam na pivissami
viharato na nikkhame [°im T].
na pi passam nipatessam
tanha-salle anuhate "" ti
cittam pagganhati padahati : evam pi. . . .
(5) " Na tav' aham iniamha asana utthahissami^ yava
me na® ..." {etc., as 3).
(6) '* Na tav' aham imamha cankama orohissami vi-
hara nikkhamissami addhayoga nikkhamissami
(pasada° hammiya° guhaya°' lena° kutiya°
kutagara° atta° mala° utanda'^*' iipattha°^ up-
atthanasalaya°' mandapa° rukkhumula°) yavad
eva anupadaya ..." (etc., as 3).
(7) " Imasmim yeva pubbanha-samayam ariya dham-
mam aharissami sam° adhigacchissami phassa-
yissami sacchikarissami " ti cittam pagganhati
padahati : evam pi. . . .
Imasmim yeva majjhantika-samaye . . . pe . . .
{etc., see sada) ariyadhammam aharissami . . .
{as above) : evam pi. . . .
iakus° Sc. -bhavanaya S^.
' mamsam S^. * bhinditva S<^.
»vutth° Sc. 6om. Sc.
'guha Sc. ^ow. T and S^ ad nikkuho.
® -sala S^. ^'' santhanam A.
fji 7
08 Explanatory Matter.
Note: (4) in S<^ thus: na acchami na yami | virato
nikkhame na pi passa nipatissam \ tanha cale
anuhate ti.
id. p. No. 6 ad nikkuho and padaloio {with om. of
lena both).
cp. thina ; No. 4=Th. 1, 223. * A. I. 50.
98. alola, 65.
=nillolupa, see tanha, II.
Avici : ad dukkha, III.
99. avijjd, *1026, 1033 [1105], 1107.
dukkhe afiiianam . . . (eic.=akankha, a), yam
evarupani annanam adassanain anabhisaniayo
ananubodho asambodho^ appativodho asarigaha-
na^ apariyogahana asammapekkhana apaccavek-
khana apaccakkhakammam dunimejjham^ ba-
lyam asampajafmam moho panioho sammoho
avijj' ogho avijj' ayogo avijj' anusayo (°pari\Tit-
thanam, °jalam*, °-lingP) moho akusalamulam.
[Ayam vuccati avijj a.]*
1 asabbodho Bi" S^. - asangayana B^.
=« °a 8c. ^ om. Br S^.
5 latti {for laggi) S^ 1033 ; langi S^ 1107, T 74, 1132 ; labhi
{for laggi) S^^ 1132 ; langi Dhs.
* om. Br 1107.
id. p. ad moha ; Dhs. 1061.
cp. avijja-paccaya sankhara : ad sankhata-dhamma
avijj a akusala-mulam : ad rauladassavi.
100. avidvd, 1051.
avijj' agato aniiani^ avibhavi- duppanno.
1 aviiiiiavi S^ ad mando. - abhavi B*".
id. p. ad momuha.
cp. manda ; vidva.
Explanatory Matter. 99
lOi. avijypavdso, 1142.
taya Buddh' anussatiya bhavento.
102. avirujjhamdno, 73.
appativirujjhamano aghatiyamano appatilianna-
mano.
103. avihethayam, 35 (annataram).
ekamattam pi sattam panina va ledduna va dan-
dena va satthena va aruya va rajjuya va avihe-
thayanto ; sabbe pi satte panina va . . . {etc. ~
above) . . . avihethayanto.
104. aveWi°, 1119 (°assu), 1118 (°antam).
paccavekkh° dakkh° tul° {etc. : nata=).
(asmi) asmi 1120, 1143, and in conclusion of Sut-
tantas.
atthi 1043 ; cp. n atthi.
santi : see separately.
asi, *994; icc-asi, 1084.
assam, 1120.
105. siyd, 1092 (na), [1039], [1073], [1119].
(na) janeyya saii° nibbatteyya idh' eva ii ruj-
3heyya==.
106. asankuppam, 1149.
vuccati amatam nibbanam=, yassa^ uppado paii-
iiayati vayo^ n' atthi ; tassa annadatthu pan-
nayati nibbanam niccam=.
^ nibbanassa S^. ^ na vayo pannayati S^.
107. asajjamdno, 38, 71.
A. (yatha velu-gumbasmim taruna kallia asatta alagga
alaggita apalivetthita apalibuddha nikkhanta nis-
sattha \appamutta) [: cp. nissito].
B. evam eva dve sajjana : tanha . . . (etc. : tanha
III. IV) . . . na sajjati . . . {etc., see abyapaj-
jamano) . . . nikkhanto . . . {etc., see nissita).
Note ad B : instead of kule {in tanha-passus) v. 71
100 Explanatory Matter.
{for asajjamano and alippamano ) has dittha-
suta-muta-vifinatabbesu dhammesu, and then na
sajjati {or na limpati). . . .
id. p. B: ad jala, alippamano.
cp. abyapajjamano.
108. asatta, 1059.
alagga . . . {etc., see nissita).
. asattha, *1002.
109- asantasan, 74 ; asantasanto, 71.
asantasi aparisantasi anutrasi anubbhiggo
anussukP anutrtiso abhiru^ . . . {etc., see accha-
mbhi).
1 am. S^.
110. asamJnram, 1149.
vuccati amatam nibbanam= ; asamhiran ti :
ragena . . . (rago=) sabb' akusal' abhisaiikha-
rehi asamhariyam niccam=.
111. asita, 1065.
dve nissaya . . . {etc., see nissaya).
112. asucimanussd, 75.
asucina kaya-kammena samannagata asuci-manussa,
asucina vaci-kammena samannagata asuci-ma-
nussa, (asucina mano-kammena . . ., panatipa-
tena . . . {etc. : 1-10 see silam a), asuciya ceta-
naya . . ., patthanaya . . . asucina panidhina
. . . ), hina^ nihina^ parihina^ omaka . . . {etc..
see appa-dassa) paritta ti.
^ asucina vihina S^. ' om. S^.
cp. visame.
113. asesam, 1037.
sabbena sabbara . . . {etc., see ye keci).
Assaka, *977.
assama, *979.
Explanatory Matter. 101
aham, *989, 1054, 1143, and: mama. *997, mamam,
*982, mayam, *999, maya, *982, me. •=982, *983.
114. ahi (ma 'hu), 1099.
ma 'kasi ma janesi . . . {etc., see karoti) . . .
pajaha=.
akaso va abyapajjamano, 1065 {see abyapajj°).
N. (1) dkds' ananc" a//aiawa-samapatti.
(2) viMan' anafic'\. ayaifa7ia-samapatti.
(3) akincanii' ayatowa-samapatti.
(4) n' eva sarin' asanfi" aya^a /ia-samapatti.
(5) nirodha-samapatti.
(6) phala-samapatti.
^ vinnananc' frequently.
id. p. 1-3 ad vinnana-thiti.
1-4 ad vimutta.
1-6 ad sadhu-vihari, and : yathabhirantam
vihare aranfie.
cf. n' atthi ti, jhana.
115. dkincanna, *976, 1070 [1071].
so brahmano pakatiya akincaiin' ayatana-sama-
pattim labhl ; sangam yeva nissayam na janati
" ayam me nissayo " ti. Tassa Bhagava nissayan
ca acikkhati uttarin ca niyyanapatham akinc^
. . . samapattim [sato samapajjitva sato viit-
thahitva]* tattha jate citta-cetasike dhamme
aniccato pekkhamano dukkhato . . . {etc. : ku-
sala II.).
NB. * ad natthi ti.
116. dkincanna- s a mbhavo, 1115.
vuccati akiiicaiifi' ayatana-samvattaniko kamm'
abhisankharo, akiiic °-samvattanikam kamm'
abhisankharam '' akinc °-sambh.avo "' ti natva
" lagganan " ti . . . {etc. : see nissita) natva=.
cp. nandi-sannojana.
N. akincann' ayatana : ad n' atthi, vimutta, sannavi-
mokkha.
302 Explatialory Matter.
117. ayamam (atthi panhena-), 1043 [IJO.jJ |J1J8].
A. {i\ote.) (i) paiih' atthi k' amha agata pucchik' amha
agata panham sotu-kama agat' amha ti : evam
pi atthi pafihena agamam.
(2) Atha va pafih' atthikamanam'- ^ panhani pucchi-
kamanam- panham^-* sotukamanam agaiiianam'
adhikkamanam" upasarikanianam payirupasanara
atthi : evam pi. . . .
(3) Atha va panh' agamo tuyham atthi, tvam si' pa-
huvisavi alamatto maya pucchitam kathetum
visajjetum sandassetum'* bhaiiitun* ti : evam
pi. . . .
Note : A, 1 om. S^.
1 om. Br. 2 °kanam gc,
»panha MSS. * om. S^.
^agamani S^. « ati° S^ ; abhi° fir. ' ip[ MSS.
8 om. S^" 1043, 1105 ; vahass" etam B^ Sc 1105 rep. 1118.
*bharanti B^ S^.
B. 1096 : putthum agamam.
agatamha up° sampattamha^ taya saddhim sama-
gatamha.
^ sammakkamha B'f.
118. agamJia, 1110.
= agamam B.
aganchi, *979.
agatani, *1000.
119. aciJckka, 1097.
see bruhi (3, 6).
120. djdnamdno, 1064.
vijanamano pati°i pativijjhamano.
lorn. Sc.
id. f. ad sampajanasi.
cp. majanami.
Explanatory Matter. 103
121. dtapo, 52.
viiccati suriya-santapo.
122. dtappa, \m2.
ussaha ussolhi thama dhiti^ viiiya chanda.
ithiti Br.
id. p. ad samiliami.
cp. apparaatta chanda.
123. dddna-tanhd, 1103.
A. vuccati iupa-taiihii=( : tanha I); adana-tanha ti.
B. kimkarana vuccati adana-tanha ?
Taya tanhaya rupam [adiyanti np° ganhanti para-
masanti abhinivisanti]*, vedanam (adiyanto
etc. ^=^ above), saniiajn . . ., saiikhare . . ., viii-
nanam . . .. gatim=(:o(/ dhatii). . . .
taiikarana vuccati adana-tanha.
cp. anadanam. id. p. ^ ad upadiyanti.
124. dddiia-sattd, 1104.
vuccanti ye rupam adiyanti . . . {etc.=^preceding B).
125. a. Adicca, 1097.
vuccati suriyo.
h. Adicca-handhu, 1128 (nj (Totamu) 54 (o/ Paccrka-
sambuddha).
Adicca vuccati suriyo. So Gotamo gottena Bha-
gava [Pacceka°] pi C4otamo gottena; Bhagava
pi suriyassa gotta-natako gotta-bandhu ; tasma
Buddho Adicca-bandhu.
126. ddisati, 1112 (atitam-).
acikkhati . . . {etc., see biTimi 1).
adissa, *1018.
127. ddlnava [36] 50 [69].
sanditthiko^ dukkha-kkhandho kama-hetu (°nida-
nam, °adhikaranam) kamanam eva hetu.
* samparayiko {end of kamagune).
cp. kamagune ; adinava-dassavi : ad itar' itarena.
10-1 Explanatory Matter.
128. dmanland. 40.
att-attha-niuntana . . . (etc.. see attha).
amaiitayi, *997.
N. amisa : ad saiigo ; mar" amisa : ad kusala ; amisa-
kiiicikkha-hetu : ad musa.
aya, *978.
N. ayatana :
ajjhattani ca bahirani ca : see ajjhatta ;
as 2nd cariya ad care ; cp. ublianta ;
as dvadas' ayatanani ad kusala (see rup;* A) ;
akas' ananc' — etc. : see loc. cit.
akincanii' — -.ad akasa, vimutta.
ayatananam patilabho : ad jati.
kamm-ayataiiani and sipp° — : ad maiia.
ayatim, 49.
129. dyana, 1130.
vuccati maggo.
ayu, *1019.
130. dyasmd, 1032 [1034], 1040, 1061, 1096. 1131 [etc.].
piya-vacanam garu-vacanam sagarava-sappatissa-
dhi-vacanam etam.
131. draddha-viriyo, 68.
viharati akusalanam dhammanam pahanaya kusa-
lanam dh° sampadaya, thamava dalha-parakkamo
anikkhitta-dhuio kusalesa dhammesii.
132. drammaiiam, 1069.
alambanam nissayam upa°.
aruhum, *1014.
Alavi-Gotama, 1146.
133. dvaseyya, 1134.
acinteyya^ vindeyya patilabheyya, tasniim vana-
sande vasam kappeyya.
^ om. T {for avindeyya ? ).
avaranam, 66 {ad pane''
cp. an°.
asana, *981.
Explanatory Matter. 105
134. dsavd, 1100.
cattaro asava : {see ogha).
cj). anasava.
NB. ime asava ti, ayam asava-samudayo ti, ayaiii
asava-nirodho ti, ayam asava-nirodha-gamini
patipada ti : ad saiikhara, sekha.
asasano, 1090.
see nirasamso.
135, a. dsimsanti, 1046.
rupa-patilabham asimsanti.
sadda-patilabham asimsaiiti ( : etc. rupa D) (piitta°*
dara°^ dliana° dasi"^ dasa°- yasa"^ issariya°),
khattiya-mahasala-kiile attabhava^-patil ^ as ° (brah-
mana" gahapati°),
Catummaharajikesu'* devesu attabhava-patil° as°
. . . {etc., see deva)^ . . .,
Brahmakayikesu devesu attabhava-patilabliam
asimsanti icchanti=.
id. p. ad thomenti.
135. b. dsimsamdua, 1044.
: same as a in correspo.idiwj form.
^om. Sc 1044. ""om. B^. =^attha° B^ throughout.
*catumaha° Br. ^ 0})l 104C.
136. dsina, 1105, 1136.
A. nisinno Bhagava Pasaiiake' cetiye asino
" Nagassa- passe asinam
munim dukkhassa paragum
savaka payiiupasanti''
tevijja maecu-ppahayino '"* *
evam pi Bhagava asino.
B. Atha va Bhagava sabb" ossukka-patipassaddhatta
asino so^ vutthava so cinna-carano . . . pe . . .
{see tinno) :
evam pi Bhagava asino ti.
^ Pamsanake S*^. - nagarassa S<^'. ■' parir° B"^ T.
* °ppabharino Br. ^ om. B^ S^. * S. I, 195.
106 Explanatory Matter.
asevamana, 73 (cp. ariiicamano, No. 94).
ingha, 1052.
137. icc-a (icc-ayasma), 1032, 1034, 1040, 1043, 1061, 1096,
1131 [efc.].
pada-sandhi pada-samsaggo pada-paripuri akkhara-
samavayo byanjana-silitthata pad' anupubba-
kam^ etam.
1 °tam Br S^.
id. p. ad atha, iti, kinc' api, hand' aham.
138. icc-dsi, 1084 (+iti bhavissati).
evam kira asi evam kira bhavissati,
J 39. iccheyya, 35.
same as :
N. icchati sadiyati patthayati pihayati abhijappati.
id. p. ad abhikarikharai, abhinandami, abhiyace,
asimsanti, nirasamso.
NB. ittha kanta manapa piyariipa kam' upasanhita
rajaniya : ad madhura.
icchatha, *1030.
N. injati calati vedhati pa° sam°.
ad aneja.
140. injita, 1040 [1041] ( : injita na santi).
1048 ( : n' atthi injitam).
tanh' injitam ditth' . . . {etc. : taiiha Vc) ;
yass' [kass"] ime injita n' atthi=pahina=-.
141. itar' itarena, 42.
(o) so paccekasambuddho santuttho hoti itar' itarena
civarena ; itar' itara-civara-santiitthiya ca van-
navadi na ca civara-hetu anesanam appatiriipam
apajjati aladdha ca civaram na paritassati, lad-
dha ca civaram agadhito . . . (etc., see nissita)
. . . adinava-dassavi nissarana-panno paiibhu-
njati. Taya ca pana itar' itarena-civara-santut-
thiya n' ev' attan' ukkamseti na param vam-
Exjjlanatory Matter. 107
bheti. Yo hi tattha dakkho analaso sampajano
patissato, ayam vuccati paccekasambuddho po-
rane^ aggaiine ariya-vamse tthito.
(6) santuttho hoti itar' itarena pindapatena . . .\
pe . . .^ I as
(c) . . . sen' asanena. ... I (o)•
((?) . . . gilana-paccaya-bhesajja-parikkharehi. . ,
iporanake S^. - qiwt. in full by T.—Cp. A. IIL UO.
142. iti, 1094, 1104, 1115, 1130, 61.
see ice' a.
itihasa, *1020 ; cp. brahmaiia.
ito, 1062, 1101.
143. ittha-bhdva, 1044.
ettha attabhava 'bhinibbattim (asimsamana).
ettha khattiya 'bhinibbattim . . . {etc., same as
asimsamana, omittuig Tusitesu and Nimmanara-
tlsu devesii).
144. {(dam) (a) idam Ps^ : imam Parayanam.
(6) imassa Ps^ : imassa dhamma-pariyayassa.
ime, 1050, 1059.
145. idha, 1038, 1056, 1060, 1062 [1040, 1043, 1078, 1086,
1097].
imissa ditthiya (-khantiya, -ruciya),
imasmim adaye (-dhamme, -vinaye, -dhammavi-
naye^, -pavaeane, -biahmacariye, -Satthu-sasane,
-attabhave, -manussaloke).
1 om. fir 1038.
NB. idha loke see loke.
146. idK eva, 1065.
imasmim yeva asane imissa yeva parisaya.
N. iddhi-pada (eattaro-) ad puceha, Bhagava, bhavitatta,
sati-patthana.
108 Explanatory Matter.
Inda, *1024.
N. indriya : ad bhavitatta, miila-dassavi ;
-paripaka : ad jara ; sat-indriya : ad sati;
indriyesu-guttadvara : ad kukkucca, care.
147. iriy°, 1063 (°amano), 1097 (°ati).
see carati.
148. iriya, 1038.
caiiya^ vatti- pa° acara-gocaro viharo patipada.
1 om. Br. 2 ^tti Br S^.
N. iriya-patha : ad care, sapadana-cari.
149. isayo, 1043, 1044.
isi-namaka ye keci isi-pabbajjam^ pabbajita ajivika
nigantha jatila tapasa.
^pabbajjaya B 1043.
150. isi, *1008, *1025, 1126.
see mahesi.
iti, 51.
N. iti upaddava upasagga : cp. aniti, kusala, santapajata.
151. itihiiiham, 1084.
iti-kiriyaya^ paramparaya^ pitaka-sampadaya ^ ^tak-
ka-hetu -naya-hetu'^ ^akara-parivitakkena ditthi-
nijjhana^-khantiya na^ samam sayam abhinna-
tam na^ atta^-paccakkham^ dhammam.
^ iti-kiraya na parampara na patika-sampadanena B^ S<^
ad pajanani.
-ins. na sub pajanam. -^ om. S^ 1135.
* vijjhana B^ sub pajanani.
^ om. na sub pajanam (B^ S*^).
« attha Bi- Sc. ' ' -a B^ S<^.
id. p. ad anitiham, pajanam (1050).
Explaiuiiory Matter.
109
152. uggalnta, 1098.
tanha-vasena ditthi-vasena gahitam paramattham
abhinivittham ajjhositarn adhimuttam.
cp. adana, gahessasi.
ugghatta-pada, *980.
Ujjeni, *1011.
uncha, *977.
iinna. *1022,
153. unha. 52.
see sita.
154. uttama, 1054, 1130.
see malia ; cp. dliaram°, nar°j pur*^.
uttara-mukha, 1010.
utrasta, 986.
uda. 1090.
udaka, *1014.
udagga, *994, *995, *1028.
Udaya, 1105-1111, 1125, *1008.
uda va, 1075.
udahu, 1075, 1077.
N. uddesa : ad patibaddha-citta, sankha.
iiddhacca-kukkucca see pane' avaranani.
155. uddJiam adlio [1122].
uddham adho tiriyani v' api majjhe, 1055 [1103], 1068.
, „ ,. , (tirivam v' api
adho ti . ^ .- . f
majjne tiv )
atitam paccuppannam
niraya°
akusala°
kama °
dukkha°
(adho) kesa-
matthaka
1055. Order in :
(uddham vuccati V )
1. anagatam
2. devaloko
3. kusala-dhamma
4. arupa-dhatu
5. sukha-vedana
6. (uddham) pada-
tala
This order ad.
manussa
abyakata °
rupa °
adukkha-asukha'
vemajjhe
1103: 1, 3, 2, 5, 4, 6.
1068 Sc : 1, 5, 3, 2, 4, 6.
B' : — 5, — 2, 4, 6.
cp. ubhantam, sankha.
1 10 Explanatory Matter.
156. wpakkilese. 66.
rago cittassa upakkileso . . . {etc., see rago=)
upaddava, 51.
cf. iti.
157, a. upadJn, 1050.
A. dasa iipadhi : tanh' ( : tanha V, d) (1-5).
ahar' (6).
patigh' (7).
catasso upadinna dhatuyo upadhi (8).
cha ajjhattikani avatanani upadhi (9).
cha viniiana-kaya upadhi (10).
sabbam pi dukkhara dukkha-patthena^ upadhi ime
vuccanti dasa upadhi.
dukkh-attena S*^.
B. vuccanti kilesa ca khandha ca abhisankhara ca ;
upadhi-pahanam=.
ad anupadhika.
157. b. wpadhim Icaroti, 1051 {and -na kayira=kareyya).
tanh" upadhim= («.!? 157, a A) karoti=:.
upadhi-saiikhaya, *992.
upanissaya, *978.
upapanna, 1077.
158. upamd, 1137.
upanidha sadisam patibhago.
159. uparujjJiati, 1036, 1037.
nirujjhati vupasammati attharigacchati
patippassambhati.
id. p. ad attham paleti, apunabbhava, nirodha, santa.
160. upallavim, 1145.
sam°.
161. wpasanta, 1087, 1099.
ragassa upasamitatta nibbapitatta (upa)santo.
dosassa . . . {etc.: raga 1=) santo=.
upasaiikamma. *980, *986.
Explmmtory Matter. Ill
iipasamhita, 1132.
Upasiva, *1007, 1069-1076, 1124.
162. ujjdgancJium, and wpdgamum, 1126.
upagamimsu upasankamimsu payirupasimsu
paripiicchimsu paripaiihimsu.
id. p. ad iipasita.
cp. gacche.
103. updtivatta, 55.
atikkanto sam° vitivatto.
164. upddii/anti, 1103, 1104 ( : na upadiyetha).
rupam n" adiyeyya na upadiyeyya . . . (e(c=
adana).
vedanam . . . (efc.=rupa G) n' adiyeyya . . . {as
above).
165. updsita, 1133.
asito up° payir° . . . (e^c.=upaganchuni).
N. upekkhako sato sampajano : ad bhavitatta.
166. upeWid, 1107, 67 [73].
ya catutthe jhane iipekkha upekkhana ajjh"
cittassa samatho^ cittassa passaddhata^ majjhat-
tata^ cittassa.
^om. T 1107; citta-samatho S^ 1107.
2 citta-ppasadata S^ 1107. ^ ajjhattata S^ 1107.
cp. sati.
167. upeti, 1051 [1074].
eti iip°^ upagacchati gaiihati- paramasati abhini-
vasati''.
1 samup° Br. ^^ m" S^. ^ avi° B^ S^ (for adhi°).
cp. nissita.
N. upeto sam ° iipagato sam ° upapanno^ sam ° samannagato^
id. p. ad anupassi ; brahmacariyava ; padhanava ;
sata ; satima ; [etc.'].
uppanno, *998.
^ uppanno S<^. ^ sampannagato B^.
112
Explanatory/ Matter,
168. uppanna-nd)ia, 55.
(tassa paccekasaiiibudhassa) iianam uppannam sam*^
nibbattam abhi ° patubhutam : sabbe sankhara=
nanam uppannam =.
cp. jata.
169. ubhantam [1040], 1042.
anta ti :
(ekoantoY) (dutiyo antov) (majjheV)
phasso phassa-samu- ph°-nirodho
daya
anatratam
dukkha-v°
atitam
sukha vedana
namani
paccuppannam
adukkha-asukha v'
rupam
fcha ajjhattikani cha bahirani
( ayatanani ayatanani.
sakkavo
vinnanam
vinnanam
8°-nirodho.
sakkaya-sa-
mudayo
cp. uddham adlio.
ubhava, 1106, *1007.
170. uldra, 53, 58.
(53:) ularo thamena balena javena surena.
(58:) ularo silena samadhina . . . (eic.=silakkha-
ndha).
N. ussaho ussolhi : ad appamatta, atappa, chanda,
padhanava.
N. ussukka : ad appossukka, asina.
ussussati, *985.
171. uJmcca, 1119.
sam° uddharitva uppatayitva^ sam°^ pajahitva=^.
^ uppadiyitva S^.
^om. S^.
172, a. eJca, 1136, 35 [iwith "so paccekasambuddho " for
Bhagava and '• paccekasambodhi " for samma°J
[75].
I. Bhagava.
(1) pabbajja-saiikhatena eko.
(2) adutiyatthena eko.
Exjakmatory Matter. 113
(3) tanha-pahanatthena eko^.
(4) ekanta-vita-rago (°doso, °molio, nikkileso) ti eko.
(5) ekayana-maggam gato ti eko.
(6) ekam anuttaram samma-sambodliini abhisambiid-
dho ti eko.
II. (1) KathamBhagavapabbajja-sankliatenaeko ? Bha-
gava.
A*, daharo va samano susukala-keso^ bhadrena yob-
ban„'na samannagato pathamena vayasa aka-
manam [ : akamakanam D] matapitunnam
assumukhanam rodantanam [ : rud° D] vila-
pantanam [ : om. D] nati-sarigham^ pahaya^
B. sabbam ghar'-avasa^-palibodbam chinditva putta-
dara-palibodham chinditva (nati° . . ., mitt'
amacca° .... sannidlii° . . .) kesa-massiim
oharetva kasayani vatthani acchadetva aga-
rasma anagariyam pabbajitva
C. akincana-bhavam^ upagantva® eko carati=[ti] :
evam Bh. (1).
(2) Katham Bh. adutiyatthena eko ?
So evam pabbajito samano araniia°=
eko carati= :
evam Bh. (2).
(3) Katham Bh. tanha-pahanatthena eko ?
So evam eko adiitiyo appamatto atapp pahi-
tatto* viharanto [najja Xeraiijaraya tire Bod-
hirukkha-miile]* mahapadhanam padahanto®
Maram sasenakam^" Namucim^i pamatta-
bandhum vidhamitva tanhami- jahnimi^ sari-
tam^"^ visattikam pajahi^
'■'■ tanh' adutiyo piiriso
digham addhanam samsaram
ittha-bhav-aniiatha-bhavam
samsaram n' ativattati
etam adinavam iiatva
tanham dukkhassa sambhavam
evam vitatanho anadano
sato bhikkhu paribbajati" " i-f
m 8
114 Explanatory Matter.
evam Bli. (3).
(4) Katham Bh. ekanta-vitarago ti eko ? Ragassa
pahinatta ekanta-vitarago ti eko ; dosassa
pahinatta ekanta-vitadoso ti eko ; (mohassa . . .
°molio ; kilesassa . . . nikkileso) :
evam Bh. (4)".
(5) Katham Bh. ekayana-maggam gato ti eko ?
Ekayana-maggo vuccati . . . pe . . . {: mag-
ga=) . . . ariyo atthaiigiko maggo,
" Ekayanam jati-kkhay' antadassi
maggam pajanati^^ hit' anukampp^
etena" maggena^^ tarimsu pubbe
tarissanti c' eva^' taranti oghan ti "|
evam Bh. (5).
(6) Katham Bh. ekam anuttaram samma-sambo-
dhim abhisambuddho ti eko ?
Bodhi vuccati catusu maggesu fianam panna=
Bhagava tena bodhi-nanena " sabbe sankhara
anicca " ti bujjhi . . . (e^c.=sankhara)".
Atha va : yam bujjhitabbam=sabban tarn tena
bodhi-nanena bujjhi== :
evam Bh. (6).
lorn. Sc 11.36. 2 °kesena S^.
^ natisabbasanam S*^. * Maravasa T.
5 °Bhagavam S^. « °gantvana S^.
^ yatapi T. ^ pahinatta S*^.
9pahanto S^ 1136. 1° sasenam T.
" Namucinam S<^ Mamucim T 35.
^Hanhalanissitam S*^ 1136. " pabbaje ti S^.
"om. 1136. ' isjanati T.
" om. T 35. 1' yeva S^.
^^ ad 1136 as " pe," ad 35 in JuU.
id. p. I 4-6: ad Buddha; A: cp. D. I, 115;
B— C : ad kasaya-vattho and pahaya (~pab-
bajitva).
Note : * 7iot ad. 35. f =A- H. ^^- t =S ^-l^S^
ExplafuUory Matter. 11,5
1726, eka, 1069.
puggalo va me dutiyo n' atthi [dhammo va me
dutiyo n' atthi]*, yam va puggalam nissaya
dhammam va nissaya mahantam kam' ogham =
tareyyam=.
^07n. Br.
N. eka vokara (catu° panca°) see bhava.
eka dve . . . see tayo, and cp. dutiya.
ekamantam, *1017.
ekamsa, *1027.
173. (etam) {a) (*etad) etam, 1087: amatam nibbanam.
(6) etam, 1036 : yam pucchiyami=
(c) 1115: tarn.
{d) ete [*1001], 1126: solasa parayaniya brah-
mana.
(e) etesu, 1055 : acikkhitesu=.
174. ettha [*989] [1037], 1149 [61].
nibbane.
etha, *997.
enam, *980, *981, *1010, 1114.
175. evam, 1074, 1134.
opamma-sa mpat ipadanam .
evam evam, 1115.
evam cittassa, *985.
evam pi, 1134.
evam vihari, 1056.
esa, 1052, 1147.
N. esanti gavesanti pariyesanti.
ad akappayimsii, appamatta, pasuta, mahesi.
176. okanjaham, 1101.
rupa-dhatuya yo chando yo rago ya nandi ya
tanha ye upayupadana cetaso adhitthan' abhi-
nives' anusaya : te Buddhassa Bhagavato pahi-
na=^, tasma Buddho akanjaho ; vedana-dhatuya
116 Exflanatory Matter.
. . . (etc. : riipa G 1-5) yo chando . . . (t7r.=
above).
Okkaka-raja, *991.
177. okkhitta-caWtu, 63.
I. Katham khitta-cakkhu hoti ?
(a) Idh' ekacco bhikkhu^ cakkhu-lolo^ cakkhu-loli-
yena samannagato hoti : adittham dakkhitab-
bam dittham samatikkamitabban ti [araraena
aramam uyyanena uyyanam gamena gamam
nigamena nigamam (nagarena . . . ratthena
. . . janapadena . . .) dighacarikam anvat-
tlia-carikam anuyutto hotija rupa-dassanaya :
evam pi khittacakkhu hoti.
(b) Atha va : bhikkhu antaragharam pavittho vithim
patipanno asamvuto gacchati hatthim olokento
assam olokento (ratham^ ■ • ■, pattim . . .,
kumarake . . ., kiimarikayo . . ., itthiyo . . .,
purise , . ., antarapanam . . ., gharamukha-
ni . . .) uddham adho disa vidisam pekkha-
mano gacchati : evam pi khittacakkhu hoti.
('•) Atha va : cakkhuna rupam disva nimitta-ggahi
hoti anubyaiijana-ggahi. Yatv' adhikaranam
enam cakkhundriyam asamvutam viharantam
abhijjha-domanassa papaka akusala dhamma
anvassaveyyum, tassa samvaraya na patipaj-
jati, na rakkhati cakkhundriyam, cakkhun-
driye samvaram n' apajjati : evam pi kh°
hoti.
(d) Yatha va pan' eke bhonto samana-brahmana
saddha deyyani bhojanani bhuiijitva, te eva-
rupam visuka-dassanam anuyutta viharanti ;
seyyathidam : nacca-gitam vaditam pekkham
akkhanam panissaram vetalam kumbhathunam
Sobha-nagarakam candalam vamsam dhovanam
[dhop° D] hatthi-yuddham (assa° mahisa°
usabha° mendaka°^ kukkuta° vattaka° dan-
da °^ mutthi°) nibbuddham uyyodhikam balag-
Explanatory Matter. 117
gam sena-byuliam^ anika-dassanam iti va iti.
Evarupam visuka-dassanam anu}T.itto hoti :
evam pi kh° hoti.
II. Katham okkhitta-cakkhu hoti ?
(a) idha bhikkhu na cakkhu-lolo- . . . {etc.=I, a-d)
{in opposite form) . . . anikadassanam iti.
Evarupa visiika-dassana pativirato hoti : evam
pi okkhitta-cakkhu hoti.
^om. T. ^om. S^.
3menda° T. Mandaka° S^.
5 -viyuha S^.
id. p. a: ad padalolo {with om. of anvatthacar°)
c : ad guttindriyo, cp. D. I, 70.
d:Jy.l, 6 [8^ T om. aja-yuddham].
178. ogha, 1052, 1059, 1064, 1069, 1070, 1092.
kam'-ogha bhav'ogha ditth° avijj °.
id. p. : asava ( : cattaro asava . . . ) and an ° ( : te
asava Buddhassa Bhagavato pahina=\ tasma
Buddho anasavo).
179. ogha-tinna, 1082, 1101, 1145.
Bhagava kam' ogham tinno . . . (e/c.=ogha) sab-
basamsarapatham tinno=, so vutthava so cinna-
carano . . . pe . . . {see tinno No. 284, A-D)
. . . n' atthi tassa punabbhavo ti.
cp. anogha-tinna.
180. ogh' dtiga, 1096.
ogh ' atigam ogh ' atikkantam (°sam°, vitivattam).
N. omaka : ad appa-dassa ; paritta-paiiho.
181. oropayitvd, 44.
oropetva samoropayitva^ nikkhipitva- patippas-
sambhayitva".
^07)1. T. ^om.. ad 64. ^p^tisam^ S«.
id. p. oharavitva.
118 Explanatory M after.
182. ovadeyf/a, 1051.
anusaseyya.
183. ohdrayitvd, 64.
see oropayitva.
184. kankhd, *1021, *1025, 1149, [58].
see akankho.
cp. abhikarikhami.
185. hanklilnam (patijanatam), 1148.
sakankha agantva nikkaiikha sampajjanti, salekha
agantva nillekha sampajjanti, (sadvelhaka'-'nid-
velhaka, savicikiccha^~nibbecikiccha, saraga-^
vitaraga, sadosa~vItadosa, samoha'^vitamoha,
sakilesa~nikkilesa).
isave° T.
186. kacci ssu, 1045, 1079.
samsaya-puccha vimati ° dvelhaka ° anekamsa ° ;
evam nu kho, na nu kbo, kim nu kho, katham
nu kho.
id. p. ad katham nu ; katham su ; kuto nu ; titthe nu.
cp. puccha.
187. kanci, 1064.
khattiyam (va)=.
kataujali, 1023.
188. katakicco, 1105.
Buddhassa Bhagavato kicc-a-kiccam karaniya ka-
raiiiyam pahinam=^, tasma Buddho kata-kicco.
" Yassa ca^ visata^ n' atthi
chinna-sotassa bhikkhuno
kicc-a-kiccam pahlnassa
parilaho na vijjati ti."*
iparipata T. * Sn. 715.
katama, *995.
kat-avakasa, *1030, *1031.
Explanatory Matter. 119
kati, *1018.
katva, *1010, *1027.
katham, *999.
ikatham nu, 1052.
IRQ J •
^° [kathdm su, 1077.
see kacci ssu.
190. kathankatha, 1063 [1064] [1088].
vuccauti vicikiccha dukkhe kaiikha . . . {etc.=
akankho).
cp. katha.
191. kathahkathim, 1064.
puggalam sakankham sakhilam sadvelhakam savi-
cikiccham.
192. kathd, 1070.
Atha va : dvattimsaya tiracchanayoni-katha.
id. p. with battimsa for dvatt ° : ad padalolo ; vac'
abhilapo.
cp. dutiya, and D. I, 7.
N. kathemi bhanami dlpayami voharami
(~kathesi . . .): ad vadami, etc.
kathiyati bhaniyati, dipiyati, vohariyati : ad vuccati.
katheyya dipeyya vohareyya : ad bhane.
(-^katheyyum . . .) : ad vadeyyum (s. vajjum).
kattha, 1036.
Kapilavatthu, *991, *1012.
kappa, *1007, 1092-1095, 1125.
kappa : see khagga-visana.
193. kappanjaham, 1101.
dve kappa . . . (e^c.=taiilia, III.)
. . . tasma Buddho kappanjaho.
N. kamma : see dukkha, parayana.
-abbisankbara : ad akincanna-sambbava, titthantam,
Mara,
-karana : ad kamagune, vihannamane, dukkba, III.
-bbava and patisandbiko punabbbavo : ad bbava.
120 Explanatory Matter.
cp. kaya-kamnia ; yatha-kamm-upage satte : ai
cakkhuma.
194. kammdrapulta, 48.
vuccati suvaiiiiakaro.
195. kar : (a) kayira, 1051 : kaieyya,
, : , \, . ^„„^ ianeti sau^' nibbatteti abhi°.
(c) kaio(hi). 1062; ''
^ ins. wrongly : upatthapehi B^ S^ 1062.
id. p. ad pannakappi, samihami.
(d) akasi, 1068 (ma" kasi).
ma janesi . . . (e?c.=karohi) pajahi=.
id. p. ad ma 'hu.
karuna, 73.
196. harundyamdno, 1065.
anuddayamano anurakkhamano anugganh° anu-
kamp°.
kalira, 38.
197. kasdva, 56.
rago kasavo . . . (eic.^rago I).
198. kdnana, 1134.
vanasanda.
N. kama : kam' ogha : see ogha.
kama-(bhava-, vibhava-) tanlia : s. tanha 11.
kama-(rupa-, arupa-) dhatu ; s. dhatu.
kama-(rupa-, arupa-) bhava : s. dhatu.
kama-pasuta : s. pasuta.
kama-raga : s. sannojana.
kama-raga-ratta : ad v. ol.
kama, raga, saniia : s. akamakaml.
kama-vitakka : s. takka.
N. kamaguna :
A. vuttam h' etam Bhagavata :*
Pane' ime bliikkhave kamaguna. Katame pauca ?
1. Cakkhu-vinneyya rupa ittha=,
Exflatiatory Matter. 121
2. sota-vinneyya sadda ittha=
. . . {etc. : rupa D).
ime kho bhikkJiave panca kamaguna yam kho
bhikkhave ime panca kamagune paticca uppaj-
jati siikham somanassam idam viiccati kama-
sukham.
B. milha^-sukham puthujjana-sukham anariya-sukham
na sevitabbam na bhajitabbam na bhavetabbam
na bahuli-katabbam bhayitabbam etassa suk-
hassa ti vadarai.
^suvummilha ° S^. * =^^i j ^5_
id. p. ad madliura ; A ad kama-sukham..
l99. Jcdmagunesu ddlnavo, 50 [51].
vuttam h' etam Bhagavata y^ ko ca bhikki...vo ka-
manam adliiavo ?
1 (a) Idha bhikkliave kulaputto yena sipp' utthanena
jivikam kappeti,
(6) yadi muddaya, yadi gananaya^ (-sankhaya-, -kasiya,
-vanijjaya^ -gorakkhena, -issatthena, -raja-pori-
sena, -sipp" ayatanena^) sitassa purakkhato uii-
hassa purakkhato damsa=samphas.sehi sam-
phassamano^ kliuppipasaya miyyamano :
(c) ayam bhikkhave kamanam adinavo=.
2 (a) Tassa=* ce bhikkliave kulapiittassa evam utthahato
ghatato vayamato te bhoga n' abhinippajjanti.
(6) So socati kilamati paridevati urattalim kandati
sammoham apajjati :
(c) " Mogham vata me utthanam, aphalo vata me va-
yamo " ' ti :
(d) ayam pi bhikkhave . . . ( = 1, c).
3 (a) Tassa ce bhikkhave . . . (=2, a).
(6) So tesam bhoganam arakkh' adhikaranam dukkha®-
domanassam patisamvedeti : "Kin ti me bhoga
n' eva rajano hareyyum, na cora hareyyum, na^
aggi daheyya, na udakam vaheyya, na appiya
day ad a hareyyun " ti.
122 Explanatory Matter.
(c) Tassa evam arakkhato gopayato te bhoge rajano va
haranti . . . (=6) [cp. S. I, 90],
{d) So socati . . . (=2, b).
(e) " Yam pi me ahosi tam pi no n' attlii ti " :
(/) ayam pi bh° . . . ( = 1, c).
4 (a) Puna ca param bhikkhave kama-hetu (-nidanam
-adhikaranam) kamanam eva hetii :
(6) rajano pi rajuhi vivadanti, khattiya pi [khattiyehi
vivadanti (brahmana^, gahapati~) mata pi
puttena vivadati, putto pi matara vivadati, pita
pi puttena v °, putto pi pitara v °, bhata pi bhagi-
niya v°, bhagini pi bhatara v°, sahayo pi saha-
yena v°.
(c) Te tattha kalaha-vivad' apanna panihi pi upakka-
manti]^- ledduhi pi upakkamanti dandehi pi
upakkamanti satthehi^ pi^ upakk°^.
(d) Te tattha maranam pi nigacchanti^ maranamattam
pi dukkham :
(e) ayam pi bh° . . . (=1, c).
5 (a) Puna ca param . . . (=4^ a).
(b) asi-cammam gahetva, dhanu-kalapam sannayhitva
ubhato viyulham sangamam^ pakkhandanti usu-
ru^ pi khippamanesu sattisu pi khippamanasu
asisu pi vijjotayantesu.
(c) Te tattha usuhi pi vijjhanti sattihi^" pi vijjhanti
asina sisam chindanti.
{d) Te tattha . ". . (=4, d) :
(e) ayam pi bh° . . . (=1, c) :
6 (a) Puna ca param , , . (=4, a).
(6) asi-cammam gahetva, dhanu-kalapam sannayhitva
addavalepana upakariyo pakkhandanti . . . {etc.
=5, b).
(c) te tattha usuhi pi vijjhanti satthihi^" pi vijjhanti
chakanatiya^^ pi osiiicanti abhivaggena pi omad-
danti asina pi sisam chindanti.
{d) Te tattha . . . (=4," d) :
(e) ayam pi bh° . . . (=1, c).
7 (a) Puna ca param . . . (=4 a).
Explanatory Matt^. 123
(6) sandhim^2 pjia chindanti, nillopani^ pi niharanti"
ekagarikam pi karoirtl, paripanthe^ pi titthanti
paradaram pi gacchanti,
(c) tarn enam rajano gahetva vividha-kamma-karana
karenti . . . {etc., see vihafiiiamane) . . . asina
pi sisam chindanti.
{d) Te tattha ... (=4, d) :
(e) ayam pi bh° . . . (=1, c).
(a) puna ca param . , . (=4, a).
(6) kayena duccaritam caranti (vacaya°, manasa°).
(c) te kayena duccaritam caritva (vacaya°, manasa°).
{d) kayassa bheda . . . {etc. : kaya).
(e) ayam pi bh° . . . (=1, c) {with samparayiko for
sanditthiko ^w adinava-passus).
^ ganana S<^. ^ sankhanena S^ M.
^ am. S*^. ■* sippaiinatarena S<^ M.
" rissamano T.M. '^ °am S^.
^gaech° S<2. ** sakkambhamam S^.
9 lissu gc 10 sattiya S^ M.
'^chakkatiya S^ pakkatthiya M. ^^ gaj^^iaQjacitti S^.
'' hi Sc. " haranti S^, M.
'" ?.l 1.85 sq. f passus (=1 //we) om. S^.
200. kdma-cchanda, 1106.
yo kamesu kamacchando kama-rago . . . {etc.=
chando A) kam' ogho kama-yogo kam' upada-
nam kama-cchanda-nivara nam.
id. p. : ad kama {infra).
NB. kamachanda-nivarana : ad parissaya.
kama-bhava, 1059.
201. hdma-suhha, 59.
see kamaguna A.
202. karnd, 1039, 1041 [1046], 1059, 1070, 1071 [1088],
1097, 1098, 50, 60.
uddanato^ dve kama : vatthu-kama ca kilesa-kama
ca.
124 Explanatory Matter
A. Katame vatthu-kama ?
Manapika rupa, manapika sadda . . . (efc.=lepo
A), yam kinci rajaniyam vatthu vatthu-kama.
Api ca atita-kama (anagata" paccuppanna°),
ajjhatta-kama (bahiddha" ajjhatta-baliiddha°),
hina kama (majjhima° pamta°), apayika kama
(maniisika° dibba°), paccuppatthita kama, nim-
mitakama, paranimmita^ k°, pariggahita k°,
apariggahita k°, mamayita k°, amamayita k°;
sabbe pi kam' avacara dhamma, sabbe pi rup'
avacara (. . . arup' avacara) dhamma tanha-
vatthuka tanh' arammana kamaniy' atthena ra-
jaiiiy'^ atthena kama :
ime vuccantivatthu-kama.
B. Katame kilesa-kama ?
Chando kamo rago kamo chandarago kamo san-
kappo kamo rago kamo saiikapparago^ kamo yo
kamesu kama-cchando=
" Addasam kama te mulam
saiikappa kama jayasi^
na tarn sankappayissami
evani hamam na hohisi '"*^ ti*
ime vuccanti kilesa-kama.
^ udanato B^ S^ passim. - om. >S^
^madaniy' S^ ; raj°+mad° MN. ^ om. B^.
^jayanti S^. « hoti S^.
* J. Ill, 450.
203. hdya [1144], 1113 (sabba-kaya-ppahayino).
sabbo tassa sapatisandhiko^ rupa-kayo pahino tad-
ariga--samatikkamma vikkhambhana^-ppahanena
pahino tassa riipa-kayo.
^ patippassadhiko S^. ^ sadaiiga T.
^ titikkhambhana ° S^.
id. p. ad namakaya.
Explanatory Matter. 125
N. kdya : (a) kayassa bheda parammarana apayam dug-
gatim vinipatam nirayarn upapajjati : ad kama-
gunesu 8d. ; cakkhuma 2 ; titthantam {with
following tiracchanayoni etc.); dukkha III.
(6) kayena^
yacaya -arf namassami ; sapadana-cari.
cittena J
(c) kava- -> danda : q.v.
'^ . L ■ ■ f asuci-manussa
vaci ykamma - , , ,
, ., Icakknuma.
mano- ) duccarita : q.v.
moneyya : q.v.
sucarita — : dalha-nikkamo ; kukkucca.
{d) kaya, sila, citta, pafina : ad Bhagava.
204. kdranatthd, 75.
att-attha-karana . . . {etc. : see attha).
kale, 73.
205. kdsdya-vattho, 64 (+abhinikkhamitva).
so paccekasambuddho ghar' avasa-palibodham
chinditya . . . {etc. : eka B).
206. a. kincanam, 1104 [1122 ?].
kinci rupagatam yedana-gatam . . . {etc., rupa G).
206, h. kincanam, 1098 [1099].
raga-kiiicanam dosa° . . . {etc. : raga=).
cp. akincana.
207, a. kittaijissdmi, 1053, 1132; and kittita, 1057.
see brumi (4, 5).
208, (Hm) [1032, 1034, etc.].
(a) kinci, 1122: att' attho . . . (attho=).
(6) kinc' api, 1080: padasandhi . . . {etc., see icc-a).
(c) kissa hetu, 1131 : see tasma.
kim nissita, 1043.
ki 'ssa, 1032.
kena, 1032, 1034.
N. kilesa : see tanba ; raga.
(a) kilesa khandba abhisaiikhara : ad anitika, aparam.
upadhi, maccudheyya, yadapatha.
126 Explanatory Matter.
(6) dukkha, kilese, magga, iiirodha : ad dukkha.
(c) vatthu-kama, kilesa-karaa : ad kama.
209. kidiso, 1088 [vimokkho tassa-].
kim santhito kim pakaro kim patibhago^ [vimok
kho] icchitabbo.
^ patibhavito S^, patilabho B^" ad fiaiia.
id. p. ad nana.
210. kukkuccam, 1106.
I. hattha-kukkuccam pi kukkuccani,
(pada . . ., hattha-pada . . .)'
akappiye kappiya-saiiiiita
kappiye akappiya-safifiita,
(avajje vajja°, vajje avajja°) ;
yam evarupam kukkuccam kukkuccayana kuk-
kuccayitattam cetaso vippatissaro mano-vilckho :
idam vuccati kukkuccam.
II. Api ca dvihi karanehi uppajjati kukkuccam cetaso
vippatisaro mano-vilekho :
katatta^ ca akatatta^ ca uppajjati . . . (as above),
katam me kaya-duccaritam akatam me k °-sucaritam
(vaci-ducc^^-^sucaritam ; mano-ducc°~suc°),
kato me pan' atipato akata me pan' atipata-vera-
mani
. . . {etc., see sila l-T'-'veramani, 8~an° 9~a°
10 samma°),
uppajjati kukkuccam cetaso vippatisaro mano-
vilekho. Evam katatta ca akatatta ca uppaj-
jati . . . {etc.^=above).
III. Atha va : silesu pi^ na paripurikari ti uppajjati . . .
{etc., as II.).
indriyesu aguttadvaro ti . . ., jagariye ananuyutto
ti . . ., na sati-sampajaiiiiena samannagato ti
. . . , abhavita me cattaro satipatthana=ti . . .
[dukkham me apaririiiatam, samudayo me appa-
Explanatory Matter. 127
hino, maggo me abhavito, nirodlio me asacchikato
ti]^ uppajjati kukkuccam cetaso-vippatisaro
mano-vileklio.
ikatatta {etc.) S^. ^ om. B^ S^. ^silesumhi B^.
NB. ^see diikkha II'^. id.]). I.=Dlis. 1160.
211. huto nu, 1049.
see kacci ssii.
212. kuhbanaka, 1134.
ritta-vanaka^ appa-bhakklia app" odaka.
^ rittaka app(h)ala S'^ [parittavana Pj.].
213. kiile hide, 65 (+appatil)addha-citto).
kula-palibodhena appatibaddha-citto (gane-palib°
. . . etc., see visattika ad tanha IV).
N. kule gane avase ... see visattika (tanha IV) rupa,
appatibaddha-citto.
kul' fipaka : ad patibaddha-citto.
214. Jcusala, *981, 1039 (— sabba-dhammanam), 1078 {only
p. III).
I. sabbe saiikhara anicca ti kiisalo sabbadhammanam
. . . {etc.: sankhara=):
evam pi kusalo sabbadhammanam.
II. Atha va : (1-7) aniccato [dukkhato rogato gandato
sallatoja aghato abadhato ;i (S-M) parato para-
lokato- itito upaddavato asatato^ bhayato^ upa-
saggato; (15-21) calato^ pabhariguto^ addhuvato
[atana alenato asaranato asarani-bhutato]^ ;
(22-28) rittato tucchato sunfiato anattato adina-
vato viparinama-dhammato asarato^ ; (29-35)
aghamulato^, vadhakato^ bhavato^ vibhavato
sasavato sarikhatato^ maramisato ; (36-42) jati-
dhammato (jara . . .° etc.: jati 1-5), sankilesa^"-
dhammato^ samudayato^^ '^(+attharigamato an-
assadato adinavato anissaranato) : evam pi kusalo
sabbadhammanam.
128 Explanatory Matter.
III. Atha va : khandha-kusalo (dhatu° ayatana°), pa-
ticca-samuppada-kusalo, sati - patthana - kusalo
. . . {etc. : satipatthana=) :
evam pi kusalo sabbadliammanam.
IV. <iAtha va : sabba-dhamma vuccanti dvadas' ayata-
nani : cakkhun c' eva rupaii ca
sotafi ca saddo ca . . . {etc. : rtipa A) ;
yato ca ajjhattika-bahiresu ayatanesu chanda-rago
paliino hoti , . . {etc. : pahina=^) :
etthavata pi kusalo sabbadhammanan ti.
^om. Sc 1039. 2palokato T.
^om. Sc Br. ''pathariguto T.
5 asaranato B^ 1070 ; asarakato B^" 1039 ; B^ S^ 1083 ; T-
«aghatato S^ 1039; aghamulakato Br S^ 1083.
'vaddiiato S^ 1039.
sbhavakato S^ 1070; om. Br T S^-.
^sankhato S^ 1039. i« sankilesika Br 1083.
11 samudava-dhammato S^ 1083; Br S^ 1070.
id. p. II. (dvacattalTsa akara) ad : ajjhattan ca
bahiddhaii ca ; akiiicaniia ; cakkhuma 4, c ;
tattha 11.15; pariiina ; sankhaya ; in part: sun-
iiato C.
cp. ^ ad roga. ^ ad atana. '^ ad samudaya.
^ ad sabba-dhamma.
N. kusala~akusala : ad uddham, puccha, muladassavi.
kusala-dhamma : ad samma-patipada.
akusala-mulani : ad jappa.
akusal' abhisaiikhara : ad raga.
Kusinara, *1012.
kuhaka, *984, =^987.
N. kiihana lapana . . . ad avajja (anavajja-bhoji) ku-
hana-vattliu : ad nikkuho.
215. kuhin cl, 1048.
kismiii ci kattha ci ajjhattam va bahiddha va aj-
jhatta-bahiddha va.
id. p. : ad kvaci (but kimhi ci/or kismifi ci)
ketiibha : sa°.
Explanatory Matter. 121)
N. kevala : ad vedagu ; kevali : ad tinna ; kevaliyo : ad
brahmana.
2^. kesa-massu : ad eka ; conclusion of suttantas.
kesa-mala gandha . . . : ad gihi-byanjanani.
kesa-mukkam akkhi . . . : ad samsagga.
ko (atha+), 1047, 1024.
kovilara, 44.
Kosala-mandira, *996 ; Kosala, *976.
Kosambi, *1012.
216. kvaci, 1137.
see kuhin ci.
217. khagga-visdna-kappo, 35 (eko care-).
(a) yatha khaggassa nama visanam ekam hoti aduti
yam, evam eva paccekasambuddho takkappo fas
sadiso tappatibhago ; (6) yatha atilonam viiccati
lona-kappo, atitittikam vuccati titti-kappo (ati-
madhuram~madhura °, ati-unham^aggi", ati
sitalam'-~']iima °, maha-udaka-kkhandho'--«amud-
da°, mab' abhiuiia-balappatto savako~satthu ° ) :
evam so paccekasambuddho takkappo= (: afeove)
eA'o adutiyo muttabandhano samma loke carati=.
218. khattii/a, 1043. '(A onlij.)
A. ye keci khattiya-jatika.
(N) B. (1) khattiyo va. (2) brahmano va. (3) vesso va.
(4) suddo va. (5) gahattho va. (6) pabbajito
va. (7) devo va. (8) manusso va.
ad yo {No. 534r) ; saiikha.
and-^ : khatiya ca : ad jana ; te 1058 ; puthu.
khattiye ca : ye 1058.
khattiyam va : kanci 1064.
without ca or va : khattiyanam . . . ad tesam, 1102.
Nos. 1-6 onl;/ : ad puccha.
Nos. 1-4 only : ad paiihan' antakaro.
C. khattiya-mahasala-kule. . . .
see asimsamana.
cp. also : cakkhuma S. 3.
N.^khanti : see ditthi, itihitiham.
m^ 9
130 Explanatory Matter.
N, Ihandha : khandha - dhatu - ayatana : see dhatu ;
khandha-pariyante (dhatu "^^ ayatana °) : sarikhata-
dhamma.
khandhanam patubhavo : s. jati.
upadana-kkhandha (pafica) : s. sankhara.
cy. vayo-kkhandho, vifinana° {ad mano), sanjata°,
sila °.
219. Middd, 41, 59 (+rati).
dve khidda : kayika ca khidda vacasika ca khidda.
A. Katama kayika khidda ?
Hatthihi pi kilanti, assehi pi kilanti (rathehi, dha-
nuhi\ atthapadehi, dasapadehi-, akasehi, pari-
harapathehi, santikaya,^, khalikaya, ghatikaya,
salaka-bhattena, akkhena, paiikacirena*, vanka-
kena, mokkhacikaya, cingulakena, pattalhakena,
rathakeiia, dhanukena, akkharikaya, manesikaya,
yathavajjena) : ayam kayika khidda.
B. Katama vacasika khidda ?
Mukha-bheriyam ( "alambaram^. °dendimakam*,
°valimakam", °bherulakam^, °daddarikam) na-
tikam, lasam, gitam, davakammam^ : ayam vuc-
cati vacasika khidda.
^ raluhi (for dalhuhi?) in,s. S^ ; tharuhi ins. Sn. A, 86 in
same conteo't.
2 om. S*^. ^ santingikaya S*^.
* pangiinarena S<^ [paiigacirena D].
^ alambadam T alamburani S^. ^ diddimakam S^.
' galikam S*^. ^ nelakam S^. ^ davakampanam S^.
id. ]). A=D. I, 6.
220. khitfd, 1074.
uk° minna pa°^ khambhita vi°^.
khippa, *998.
Explanatory Matter. . 131
221. khudd, 52.
vuccati chatako^.
^ padhatuko S'^ {for cahatako).
222. khemato, 1098.
tanato=
N. khemanta-bhumi ( : nibbana) : ad Sattha.
N. (a) gacchati titthati nisidati seyyam kappeti.
(6) gamam pindaya pavisati, patikkamati, raho nisi-
dati, cankamam adhitthati, carati=.
a: ad V. 1119; nikkuho ; paribhaje.
a-\-h : ad araiina ; eka.
cp. paribhaje.
223. gaccJie, 1129 and gaccheyya, 1130, Ps.
gaccheyya adhi° phuseyya sacchikareyya.
. , , . ( ami
id. p. ad ffamiss-4
' ^ iasi.
cp. janati ; patti ; bujjhitabba.
224. ganda [51 : q.v.], 61.
see saiiga.
cp. kusala, dukkha, roga.
gati, *1001.
N. gati upapatti patisandhi . . . : see dhatu.
Qra^*'-parayana : ad dipa.
gati bhav-a-bhavo cuti ca uppatti ca nibbatti ca
bhedo [ : gedho S^ 1093] ca jati "ca jara ca ma-
ranafi ca : ad sara.
gato~patto : anta ° : ad vedagu.
parani°: ad param.
(gam): gato, *1026; gantva, *995 ; gantvana, *993.
*998; agama, *976.
gatta, *1001, *1017, *1019.
gamane, 40.
225 ffi'^^^^**^^^^* [1061: Sn. for samiharai]. 1149.
[gamissasi, 1146.
see gaeche.
132 Explanatory Matter.
226. gahaUha, 43 (gharam avasanti).
idh' ekacce gahattha pi hatthimhi pi diyyamane,
rathe pi diyyamane (khette . . . etc. : lepo=)
. . . na sunanti , . . {etc. : dussaiigaha, B).
cp. dussarigaha.
227. gahessasi, 1099 (na+).
(a) tanha-vasena ditthi-vasena na gahessasi na gan-
hissasi na paramasissasi na nandissasi^ n' abhi-
nandissasi na ajjhosissasi ; (6) abhinandanam abhi-
vadanam^ ajjhosanam gaham paramasam abhi-
nivesam (c) pajahissasi=.
iati° Sc. ^om. S^.
id. p. (b, c) ad ajjhattam.
cp. uggahita.
gama, *978, *995 (4-nigama, etc.).
N. gama nigama nagara rattha janapada : ad okkhit-
tacakkhu, dukkha, dutiyo [om. rattha], lepo [om.
rattha].
gira, 1132.
228. gihi-handhandni, 44.
vuccanti putta ca dasi ca . . . {etc. : lepo B).
229. gihi-byiUjandni, 44, 64.
vuccanti
A. kesa ca niassu ca mala ca (gandha, vilepanam,
abharaiiam\ pilandanam, vatthaii-, parupanan^,
vetthanan) ;
B. ucchadanafi ca parimaddanan ca nahapanam sam-
bhahanarn* adasam^ aiijanam mala vilepanam
mukha-cunnakam mukha-lepanam^ hattha-ban-
dham'^ sikha-bandham* dandam nalikam khag-
gam chattarn upahana® unhisam mani^^ valavi-
jani odatani^^ vatthani digharasani^^
lorn. 8^. ^ratthan T 44.
^ sarasanaii S^ 59 ; pasadanaii T 59.
* sambhapanam S'^ [sambahanam D].
Explanatory Matter-. 133
^ agamanam S^ 59. ^ °lepam T.
' °anam T.' « visikkha° 59.
• vicitrupahana S<^' [citrup° D]. ^" om. T 59.
"vod° T 44. '■' °rassani S^ T 44, 64 [dasani D].
id. p. A+B ad vibhusa.
B : D. I, 7.
230. guttindriya, 63.
so paccekasambuddho cakkhuna rupam disva . . .
{etc. : see okkhitta-cakkhu).
231. gedha, 1098 [1100: vita° q.v.] [65; see rasesu, No. 540].
vuccati tanha yo rago . . . {etc. : tanha 11^).
id. p. as introduction to abhigijjheyya and vitagedho.
cp. jappa, chanda.
gocara, 39.
Gotama, 1057, 1117, 1136.
232. Gotama-sdsana, 1084, 1143.
Buddha-sasana (Jina° Tatliagata° Arahanta°).
cp. bhuripaiinano.
gotta, *1004, *1018, *1019.
Godhavari-kule, *977.
Gonaddha. *1011.
233. ghattenti. 48.
san°.
ghamma, *1014.
ghara, 43 {ad gahattha).
234. cahkhu, 1142.
cakkhuna puriso alokeyya lupagatani.
235. cakkhumd, *992, *993, *1028, 1116, 1128.
Bhagava pancahi cakkhuhi cakkhuma :
1. mamsa-cakkhuna pi cakkhuma. 2. dibbena^ c''
... 3. panna-c°. ... 4. buddha-c°. . . .
5. samanta-c°. . . .
1 . Katham Bhagava mamsa-cakkhuna pi cakkhuma ?
(a) Mamsa-cakkhumhi^ Bhagavato panca-vannam
samvijjati : nilo ca vanno pitako ca vanno
134 Explanatory Matter.
(lohitako , . . kanho . . . odato). [Akkhi-
lomani .
(6) ca Bhagavato]^ yattha ca akkhi-lomani patitthi-
tani^ tarn nilam hoti sunilam pasadikam das-
saneyyam umma^-puppha-samanam, tassa pa-
rato pitakam boti supitakam suvanna-vannam
pasadikam dassaneyyam kanikara-puppha-sa-
manam.
(c) Ubhayato^ ca akkhi-kupani' Bhagavato lohita-
kani honti suloh° pasadikani dass° indago-
paka-samanani ; -majjhe kanham hoti su-
kanham sukham^ siniddham pasad*^ dass°
alaratthaka^-samanam. Tassa parato odatam
hoti su-odatam setam paiidaram pasad*^ dass°
osadhi-taraka-samanam.
(d) Tena Bhagava pakatikena^" mamsa-cakkhuna
attabhava - pariyapannena purima - sucarita-
kammahi nibbattena samanta yojanam passati
diva c' eva rattim ca.
Yada pi^^ caturanga-samannagato andhakaro
hoti suriyo ca atthangamito hoti kalapakkho
ca uposatho hoti [tibbo ca vanasando hoti]^^
maha ca kala-megho abbhutthito hoti; — eva-
riipe caturanga-samann agate andhakare sa-
manta yojanam passati, n' atthi so kutoi'
va kavato^^ va pakaro va pabbato va gaccho
va lata va avaranam rupanam dassanaya.
Ekam ce tila-phalam nimittam katva tila-
vahe^^ pakkhipeyya, tan n' eva tila-phalam
uddhareyya : evam parisuddham Bhagavato
pakatikami" mamsacakkhum.
Evam Bhagava mamsa-cakkhuna pi cakkhuma.
2. Katham Bhagava dibbena^ cakkhuna pi cakkhuma ?
(o) Bhagava dibbena cakkhuna visuddhena atik-
kanta-manusakena [satte passati cavamane
upapajjamane hine panite suvanne dubbanne
sugate duggate]^, yatha kamm' 'upage satte
pajanati [ : " Ime vata bhonto satta kaya-duc-
Explanatory Matter. 135
caritena samannagat a ( vaci "" . . . mano ° . . .)
ariyanam upavadaka micchaditthika miccha-
ditthi-kamma-samadana. Te kayassa bheda
=Ime va pana bhonto satta kaya-sucaritena
. , . {etc. : opposite to above). ... Te kayassa
bheda parammarana sugatim saggam lokam
upapanna " iti dibbena cakkhuna visuddhena
atikkanta-manusakena. . . . {etc., as above up
to pajanati)]*.
(6) Akankhamano^^ ca Bhagava ejcam pi loka-dlia-
tum passeyya dve pi loka-dhatuyo passeyya
(tisso^, catasso,° paiica^, dasa°, visati^^',
timsam^^-' ^^, cattallsam^, panuasam^ satam°)
sahassam^'' pi culanikam lokadhatum passeyya
dvi-sahassam pi majjhimakam lokadhatum
passeyya ti^^-sahassam pi lokadhatum pas-
seyya maha^^-sahassam pi lokadhatum pas-
seyya^^. Yavatakam va pan' akankheyya
tavatakam passeyya.
Evam pi^ visuddham Bhagavato dibba-cakkhum^".
Evam pi Bhagava . . . (2).
3. Katham Bhagava pafnia-cakkhuna pi cakkhuma ?
(a) Bhagava maha-pauiio puthu-panno (hasa°, ja-
vana°, tikkha°, nibbedhika°) panna-ppabheda-
kusalo pabhinna-iianOj
(6) adhigata-patisambhido catu-vesarajja-ppatto da-
sa-bala-dharl,
((;) purisasabho purisa-siho Cnago, °jaiino) purisa-
dhorayho,
{d) ananta-ilano (^tejo, "^yaso),
{e) addho mahaddhano dhanava,
if) neta vineta anuneta saniiapeta nijjhapeta^^ pek-
khata pasadeta.
(/)'-- So hi Bhagava anuppannassa maggassa uppa-
deta, asanjatassa maggassa saiijapeta^S anak-
khatassa maggassa akkhata, maggaiiiiu magga-
vidu magga-kovido magga 'nuga ca pana eta-
rahi savaka^ viharanti paccha samannagata.
136 Explanatory Matter.
{hy- So hi Bh" janam janati passam passati cakkhu-
bhiito (nana°, dhamma°, brahma°) vatta pa-
vatta, atthassa ninneta, amatassa data dham-
ma-sami Tathagato.
(^) N' atthi tassa Bhagavato aiinatam adittham
aviditam asacchikatam va^^ aphusitam pan-
fiaya, atitam anagatam paccuppannam uppa-
daya, sabbe dhamma sabb' akarena Buddhassa
Bhagavato nana-mukhe apagam^* agacchanti :
yam kiuci neyyam nama atthi dhammam*'
janitabbam :
(k) att-attho va paiattho^- va ubhay' attho^^ va,
ditthadhammiko va attho samparayiko va
attho (uttano . . . gambhiro . . ., gulho . . .
patichanno . . ., neyyo . . . nito . . ., ana-
vajjo . . . avirodho^^ • • -, nikkileso . . . vo-
dano . . .), param' attho^-- ^^ va attho: sab-
ban tarn anto Buddha-nane parivattati.
(l) Sabbam kaya-kammam Buddhassa Bhagavato
iian' anuparivattati (sabbam vaci° . . ., sab-
bam mano ° . . .) ; atlte Buddhassa Bhaga-
vato appatihatam iianam (anagate . . ., pac-
cuppanne . . .) :
(in) yavatakam neyyam tavatakam nanam
yavatakam nanam tavatakam neyyam ;
fieyya-pariyantikam^s nanam
nana-pariyantikam neyyam ;
neyyam atikkamitva iianam na ppavattati^'
nanam atikkamitva neyya*^-patho n' atthi :
anriamanna-pariyanta-tthayino te dhamma.
(n) Yatha dvinnam samugga-patalanam phusitanam
hetthimam samugga-patalam uparimam n' ati-
vattati uparimam s-p ° hetthimam n' ativattati,
annam-annapariyanta-tthayino-^ : evam eva
Buddhassa Bhagavato neyyam ca fianan ca
afinamanna-pariyanta-tthayino yavatakam . . .
(etc. : m).
(o) Sabba-dhammesu Buddhassa Bhagavato nanam
Exj)lanatory Matter. 137
pavattati sabbe dhamma Biiddhassa Bhaga-
vato avajjana-patibuddha [patibandha B^]
(akaiikhana °3"-, manasikara °-, citt' uppada°-).
(^J^) Sabba-sattesa B° Bh° nanam parivattati, sab-
besam ca sattanam asayam^^ janati anusayam
janati (caritam°-, adhimuttim°-) :
{])-) appa-rajakklie maha-rajakklie.
tikkh' indriye mud indriye
svakare dvakare
su-vinnapaye du-vinnapaye bhabbabhabbe.
(2>^) satte pajanati.
{q) Sadevako loko . . . {etc. : see devamanussa-Ioko)
anto Buddha-fiane parivattati. Yatha ye keci
maccha-kacchapa antamaso ti[miti] miiiga-
lam^- upadaya anto mahasanmdde parivatta-
nti : evam eva sadevako loko=anto Biiddha-
nane parivattati. Yatha ye keci pakkhi anta-
maso garulam venateyyam upadaya akasassa
padese parivattanti : evam eva ye^^ pi te Sari-
putta samapaniiava samannagata te pi Buddha-
iianassa padese parivattanti.
(r) Buddha-nanam deva-manussanam paiinam pba-
ritva abhibhavitva titthati. Ye pi te khattiya-
pandita . . . {etc. khattiya 1-4° • . .) nipuna
kata-para-ppavada vala-vedhi-rupa, te bhin-
danta maniie caranti^^ paiiiiagatena ditthiga-
tani, te panham abhisaiikharitva Tathagatam
upasaiikamitva pucchanti^^ kathita^*' vissaj-
jita^® ca te panha Bhagavata honti niddittha-
karana upakkhittaka ca te Bhagavato^' sam-
pajjanti ; atha kho Bhagava tattha atirocti^^
yad idam paniiayati.
Evam Bhagava . . . (3)
4. katham Bhagava Buddha-cakkhuna pi cakkhuma ?
(a) Bhagava Buddha-cakkhuna lokam olokento^^ ad-
dasa satte appa-rajakkhe . . . {see 3, p") app'
ekacce paraloka-vajja-bhaya-dassavino viha-
rante.
138 Explanatory Matter.
(6) Seyyatha pi naina uppaliniyam^" va padumini-
yam*" pundarikiniyam*" va app' ekaccani [up-
palani va padumani va pundarikani va udake
jatani udake samvaddhani''i] /8 udaka 'nugga-
tani anto-nimugga-positani*2 ; app' ekaccani
. . . [as /3] . . . samodakanthitani ; app'
ekaccani . . . [as /3] . . . udaka accuggamma
titthanti anupalittani^^ udakena : evam eva
Bhagava . . . (e<c.=4, a).
(c) Janafti Bhagava : ayam puggalo raga-carito,
ayam dosa-carito (~moha, ~vitakka, '^saddha,
~nana) ; raga-caritassa Bhagava puggalassa
asubha-katham katheti, dosa-caritassa Bhagava
puggalassa metta-bhavanam acikkhati (moha°
--^uddesa-paripucchaya kalena dhamma-sava-
ne^^ kalena'*^ dhamma-sakaccaya garusam-
vase^* niveseti** ; vitakka^~anapanusatim
acikkhati^^ ; saddha°'^pasadaniyam nimittam**
acikkhati buddha-subodhim*« dhamma-sud-
hammatam*' saiigha-supatipattim silani ca at-
tano ; nana°'~ [ : om. Bhagava puggalassa] vi-
passana-nimittam acikkhati anicc'-akaram duk-
kh"-akaram anatt' akaram . . . pe . . . [ : 6fee
kusala II).
" Sele yatha pabbata-muddhani thita
yatha pi passe janatam samantato**
tath' upamam dhamma-mayam'*^ sumedho
pasadam aruyha samanta-cakkhu
sok' avakinnam^" janatam apetasoko^^
avekkhassu^^ jati-jara 'bhibhutan ti."*
Evam Bhagava Buddha-cakkhuna pi cakkhuma.
5. Katham Bhagava samanta-cakkhuna pi cakkhuma ?
Samanta-cakkhu vuccati sabbaiiiiuta-nanam. Bha-
gava sabbaiiiiuta-iianena upeto=. Na tassa
adittham idh' atthi kihci atho avinuatam ajani-
tabbam, sabbam abhiiinasi yad atthi neyyam :
Tathagato tena samanta-cakkhu ti.
Evam Bhagava . . . (5).
Explanatory Matter. 139
1 dibba- T. 2 Opi gc.
'om. T. -* patipatthitani T.
''ummara° T. « ubhato S^.
'kutani fir. « alukham T (:asukham?) alukham B^.
» addaritthaka S^, addha° B^. lOpakati"- T.
"hi Br. ' ^'-om. Sc.
i^kutto Br. "karatam T.
15 tiyavahe S<^ ; tilavaham B^". le akaiikhato pi S^.
1' visampi T. ^^ tisam B^.
i» sahassim T. 20 cakkhii T.
2isaiijaneta B^ S^. 22 j^ before g B^ S^.
23 o>M. Br T. 24 apatha S^, apatam B^.
2^ *»»s. wrong place, T. ^e parittiyam S*^.
" parivatt ° S^. 28 neyyam ° S^.
2^ pariyampantliadhine S<^. ="> akarikha- T.
31 ayasayam S^.
32 timi-timingalam T ; timi-ratipirigalam B^".
33keci Sc. 34vaxlaiiti S^.
35 gulhani ca paticchannani ca B^ ins. ^^ -tani S'=
3^ samipe inn. B^". 38 aticorati S^.
^^0° Br. 4°-amyam S^.
*i sabbasandliani, sabbandbanani, sabbadani S^.
*2posani S<^' posini B^" (posini D.N.). ^^ om. B^ S''
** ganisamvasati S^ ; garuvase niveseti B^.
«5mittam S'^. ^^ .^jo^iytam B^.
"dhammata- S^. ^^ samanatto T.
*® dhamma-varam S^. ^o avatinnam B^.
51 citasoko S^'. ^2 apekkhassu B^".
/2, a=Vin. Ill, 5;
i(?. /?.J3, 6: ofZ Bhagava ; 3, /.• ad Sattha;
1.3, k : cp. attha ; 4, 6 .* cjo. D. I, 75.
iV5. 2aa Br only.
* Yin T. 5 = S. I. 137, 234=D. II 39=M. I 168=H 33.
N. catu :
cattaro ariya-magga : care, nama-kaya.
cattari ariya-saccani : care.
140 Explanatory Matter.
cattaro asava : q.v.
cattaro iriyapatha : care,
catasso upadinna-dhatuyo : upadlii.
catuhi karanehi sato.
cattari jhanani.
cattunnam dandanam issaro : dukkha III.
catasso disa.
cattaro patisambhidayo : Bhagava, satipatthana.
cattaro putta.
cattaro bandhavani.
cattari mahabhutani : sankhara.
catasso rupa-samapattiyo : riipa-saniii.
catubbidha vaci-duccarita : danda, muni,
catasso viniiana-tthitiyo.
cattari vesarajjani : Bhagava.
catu-vokara : bhava.
cattari satipatthanani : q.v. and care,
cattari samanfia-phalani : care,
canda, 1016.
236. caraiia, 1126 (sampanna-).
A. vuccati sir acara-nipphatti, sila-samvaro pi cara-
nam, indriya-samvaro pi caranam (bhojane mat-
taiiiiuta . . ., jagariyanuyogo . . .) satta pi sad-
dhamma^' ^ caranam cattari pi jhanani^ caranam ;
B. sampanna-carano ti : sampanna-carano settlia-ca-
rano . . . {etc. : see maha=).
^ °ani Sc. ^ ins. vuttani Bhagavata S^.
237, a. cara{n)ti, 1078.
carati viharati iriyati vattati paleti yapeti yapeti.
id. J), iriyati ; vicarana ; frequent in N.
b. caran, 1053, 1056\ , , ,
^^^^ caranto . . . las a, correspond-
c. carato, 1110 . , '^
d. caranta, 1079 ) •' ■"
id. J), ad iriyamana ; frequent in N.
e. care, 35 {see helow).
careyyam, 1065, 45.
Explanatory Matter. 141
careyyam vihareyyam . . . {as a).
J. carissasi, 1099: {as a).
g. acarimsu, 1128.
samadaya vattimsu.
{e) care {full text).
A. attha cariyayo : {a) (1) iriyapatha-cariya, (2) aya-
tana°, (3) sati°, (4) samadhiS (5) nana°,
(6) magga°, (7) patipatti°, (8) lokattha^;
(6) (1) iriya-patha-cariya ti : catusu iriyapathesu^
(2) ayatana-cariya ti : chasu^ ajjhatta-bahiresu
ayatanesu, (3) ^ catiisu sati-patthanesu, (4) ~
catusii jhanesu, (5) ~ catusu ariyasaccesu, (6) —
catusii maggesu, (7) ~ catusu samauna-phalesu,
(8) ~ Tathagatesu arahantesu sammasambud-
dhesu padesato*, Paccekasambuddhesu padesato*
savakesu ; (c) (1) iriyapatha-cariya ca panidbi-
sampannanam, (2) ayatana-cariya ca indriyesu-
guttadvaiesu, (3) ~ appamadaviharinam, (4) ~
adbicitta-manayatananam", (5) ~ buddhi-sampa-
nnanani, (6) ~ samma - patipannanam, (7) -^
adhigata-phalanam, (8) ~ Tathagatanam araha-
ntanam samma-sambuddbanam padesato. Pacce-
kasambuddhanam padesato savakanaui.
Ime attha cariyayo.
B. Apara pi^ attha cariyayo: (1) adhimuncanto sad-
dhaya carati, (2) pagganhanto viriyena carati,
(3) upatthapento satiya . . ., (4) avikkhepam
karonto samadhina .... (5) pajananto pafifia-
ya . . ., (6) vijananto viflnanena . . ., (7) evam
patipannassa kusala-dhamma ayapenti" ayatana-
cariyaya . . ., (8) evam patipanno visesam ad-
higacchati visesa-cariyaya . . .^' ^.
Ime attha cariyayo.
C Apara pi attha cariyayo : (5) dassana-cariya ca*
samma-ditthij'a, ((5) abhiropana-cariya ca sam-
masarikappaya, (7) pariggaha^ ~ s°-vricaya,
(8) samutthana° -^ s^-kammantassa, (1) vodana°
-^ s°-ajivassa, (2) paggaha° ~ s '^-vayamassa,
142 Explanatory Matter.
(3) upatthana ° ^ s °-satiya, (4) avikkhepa° '— s**-
samadhissa.
Ime attha cariyayo.
^ om. S^. ^iriyesu S^.
^ cha S^. * pareso S*^.
^ manayattanam T. manussanam S*^.
6 ca S^. ' ayacenti S^.
^ S^ inserts : tass eva carati avikkhepacariyaya.
• S^ inserts : nana-cariya.
carahi, *990, *998, *999, 1047.
238. cave, 1073.
caveyya ucchijjeyya nasseyya^ vi° na^ bhaveyya*.
1 om. B'*. 2 caveyya S^.
239. cdluddiso, 42 (+appatigho ca hoti).
A. so paccekasambuddho (a) metta-sahagatena cetasa
ekam disam pharitva viharati, tatha dutiyam
tatha tatiyam tatha catiittham ; iti uddham adho
tiriyam sabbadhi sabbattataya sabbavantam lo-
kam metta-sahagatena cetasa vipulena mahagga-
tena appamanena averena abyapajjhena pharitva
viharati ; (6) karuna-sahagatena cetasa . . . pei
. . . ; (c) mudita-sahagatena cetasa . . . pe . . . ;
{d) upekkha-sahagatena cetasa . , . pe . . . ti.
B. [catuddiso appatigho ca hoti ti] : (a) mettaya bhavi-
tatta ye puratthimaya disaya^ satta te appati-
kula honti ye pacchimaya^ . . . {etc. as above),
ye dakkhinaya^ ... ye uttaraya . . ., ye pu-
ratthimaya anudisaya^ satta ... ye pacchima-
ya . . .^, ye dakkhinaya^ . . ., ye uttaraya . . . ;
ye hetthimaya'^ disaya satta . . ., ye uparimaya
. . . ; ye disasu® vidisasu' satta, te appatikula
honti. (b) Karunaya-bhavitatta . . ., (c) muditaya°
. , ., [d) upekkhaya° . . . {etc., as ad B^).
Explanatory Matter. 143
^ T repeats passage in full.
^ T om. pa'ssage of disa, has only anudisa ad 42 ; has fuil
passage of disa ad 73, and only utt° and dakkh° of
anudisa.
3dakkh° pacch° S^ ad 42.
* a.n\id.is,Si-passage oni. S^ ad 73.
5 adhogamaya T arf 73. " dasa disasu 8<^ T ad 73.
'o?>i. Sc ad 73.
{(^. ;). A+B ad V. 73 /o/- .* mettam upekkham karu-
nam vimuttim | asevamano muditan ca kale |
sabbena lokena aviriijjh.amano. A for lines a,
b ; B for line c.
op. for A : D. I, 250 sq.
carika, 40.
N. citta : see adhimutta°, alina°, vimutta°; *udagga°
citt-avilo and citta-byapatti : ad vidhumo.
240. citrdy 50 (kama lii+).
nanavanna-rupa nanavanna-sadda . . . (rupa E=).
cp. madhura.
ciram, *1029.
N. civara - pindapata-senasana-gilanapaccayabhesaj japarik-
khara.
ad itaritarena, nikkuho, patibaddhacitto, Bliagava,
yafinam, visattika, etc. [nissaya, sajjana].
cp. dussarigaha.
ce, 1073, Ps.
241. cetaso, 66.
cittassa.
oetiya, *1013, Ps.
242. chada, 1147.
chadanam ; ad vivata °.
N. chanda :
A. (1) chando, (2) rago, (3) nandi, (4) tanha, (5) si_
neho, (6) pipasa, (7) parilaho, (8) gedho, (9)
muccha, (10) ajjhosanam.
144 Explanatory Matter,
id. p. 1-4 ad okanjaha.
1-10 (om. 6, 8) ad chandarago, bhavacchando.
1-10 ad kamacchando, 1106.
1-10 {om. 1-4 B^) ad kamacchando sub kama.
B. ratto duttho mulho paramattho vinibandho vik-
khepa-gato (anittha°, thama°\ upayasa^").
om. Sc ad 1076; T bhama°.
om. T 1076 ; om. S^ T ad paripphand°.
id. p. ad paripphandamano, vajjum (1076).
C, (1) chando, (2) vayamo-, (3) ussaho, (4) ussolhi\
(5) appativani, (5, a) thama, (6) dhiti^, (7) vi-
riya, (8) chando.
' ussohi S*^ ad c. ^ uyyamo S^ ad c ; T om. ad c.
nhiti Br ad h.
id. p. a (1-5) : ad appamatto.
b (2-4, 5, a-8) : ad atappam.
c (2-4, 5, a, 6) : ad padhanava.
D. chando doso moho bhayam : ad Naga.
E. chanda-rago quot. ad kilesa-kama, bhavitatto, muni.
243. chanda-rago, 1086.
see kama-cchanda.
chanda-viriya, *1026.
N. chambitattam ad akankho, bhayam.
N. chal (cha) : aiig" upekkha : tinna, bhavitatto.
abhiiinayo : Bhagava, sati-patthana.
akara : sunnato.
ayatanani : upadhi, ubhanta, rupa,
saiikhara (sal°).
phass' ayatana : sankhara.
buddha-dhamma : Bhagava.
munino : muni,
viniiana-kaya : upadhi.
chad,eti, *1022.
chaya, *1014.
Explanatory Matter. 145
244. chinna-sa,msajo, 1112.
see samsayo.
{and :) so samsayo Buddhassa Bhagavato chinno
ucchinno 8am° pahmo=^.
245. a. chetvd, 66.
ucchetva^ sam° pajahitva=.
b. chetvdna, 44.
chinditva samucchinditva (pa)-jaliitva=
ucchinditva S<^.
jatajina-dhara, 1010.
N. jatila : ad isayo, devata, munayo.
246. Jatukanni, *1007, 1096-1100, 1125.
see Ajita.
247. janapadd (Anga, Magadha, etc.), 1102, q.v.
*995.
248. jand, 1077, 1102 (nana°), 1121.
khattiya=.
249. jantu{'m), 1103.
sattam janam naram^ manavam posam puggalam
jivam jagum^ jantum hindagum^ manujam.
'om. T 39. 2jatu T 39. ^i^dagu, 39.
id. p. ad naro (om. jana).
250. jappd, 1033.
yo rago sarago . . . {etc., see tanha II).
jammana, *1018.
251. jaram-sitd, 1044 (jara-sita).
jara-nissita (byadhi° marana° soka . . .°); yad eva
te jati-nissita tad eva te jara-nissita ; yad eva te
jara°~byadhi° ; yad eva te byadhi ^^marana °,
soka° . . . ; gati=(see dhatu C) asita^=(see nis-
sita I, A, 1).
jarasa parete, 1123: jaraya parete, see No. 254.
ra 10
146 Explanatory Matter.
252. jara, 1048, 1052.
ya tesam tesam sattanam tamhi tamlii satta-nikayo
jara jiranata khandiccam paliccam valita-tac-
cata ayuno samhani indriyanam paripako.
253. jard-maccu-parikkhaya, 1094.
jara-maranassa parikkhaya . . . {q.v.).
254. jard-niaccu-'paretd [nam], 1092.
1 (a) jaraya phutthanam paretanam samohitanam sa-
manna-gatanam.
(b) maccuna phutthanam . . . {etc., as above).
2. jatiya anugata jaraya anusata byadhina abhibhuta
maranena abbhahata atana=.
id. J). I, a, 2: ad jaraya parete, 112.3, (*jarasa°)-
2 : ad atarimsii (n').
jara-marana, Ps. •
see jati.
255. jahassu, 1121.
see jahati.
N. jahati :
1. f resent : (a) pajahati vinodeti byantikaroti anabha-
vam gameti : ad jahati, and frequently.
(6) pajahi [pajaha sporadic'] vinodehi^ b°-karohi2
an°-2amehi.
^ vinodesi frequently.
2 byant" akasi T byantim akasi S^ frequently.
cd : jahassu, pajahi (s. tamonudo), panujja.
(c) pajahanto vinodento . . . (~o).
cd : abhinandato (n").
{d) pajaheyya (°urii) vindeyya . . . ('^a) : frequent.
2. aorist : pajahi vinodesi^ . . . (^1, a).
ad pahasi.
^ vinodayi T.
3. gerund.: [jahitva] pajahitva vinodetva by°-karitva
an °-irametva.
Explatiatory Matter. 147
ad : hitva, pahava*, ohacca, chetva, byapanujja,
sanclalayitva.
* modified ad 1134: jahitva atikkamitva sam° vi-
tivattetva.
4. future : pajahissasi . . . (~ a) : ad (na) gahessasi.
5. gerundive : pajahitabbam . . . {'^ a): ad niratta.
256. jdta, *978, 1092.
sanjata nibbatta ablii° patubhuta.
id. p. ad samudagata.
cp. uppanna, bhavanti.
257. jdti, 1052, *1004, 1048.
ya tesam tesam sattanam tamhi tamhi satta-nikaye
jati sanjati okkanti abhinibbatti khandhanam
patubhavo ayatananam patilabho.
258. jdti-jard, 1045, 1046, 1052, 1060, 1082, 1097.
(1) jati, (2) jara, (3) byadhi, (4) maranam,
(5) soka-parideva-diikkha-domanass' upayasa.
id. p. 1-5: ad kusala, dukkha, paripphandamano,
Sattha, santapa-jata.
1-4: ad jaramaccu°, dukkha, mahabbhayam.
1, 2, 4 {usval quotation, frequent in N") ad
bhikkhu, vedagu.
1, 2, 4-|-samsara : ad tinna.
1, 4-|-samsara : ad ogha-tinna, sankhata-
dhamma.
cp. jati-jara-maraiiiya : ad anavassuto.
jati-pabliava, 1051.
259. jdtinid, 1136 {opposite avidva).
pandito paiiiiava buddhima nani vibhavl medhavi.
id. p. ad anelamuga, dhira, nipaka, pannanava,
miitima, vififiu ; cp. vidva.
janati, *988, *989, *990, *1022, *1026.
1^. janati :
passati dakkhati adhigacchati vindati patilabhati.
id. p. ad abhijanati.
NB. janati passati : ad anaiina-neyyo, parinna.
muladassavi, sa '.khara, sekha.
148 Explanatory Matter.
janitva see nata.
Der. ajanatam, *999, janemu, *999.
N. janeti san° nibbatteti abhi° : ad upadhim karoti.
c'p. karohi, (pa) bhavanti, jata.
260. jala, 62 [71].
vuccati sutta-jalam.
NB. 71 : yatha vato jalamlii na sajjati na gayhati
na bajjhati na palibajjhati evam eva dve jala
. . . {etc. : see asajjamano),
261. jijma, 1120, 1144.
vuddho mahallako andhagato^ vayo-aiiupatto vi-
sam-vassatiko^'^ jatiya'^.
^addha° T, ^ yisa-vassa-satiko T. " 07n. ad 1144.
jina, *989, *996.
jivha, *1022.
jivahi, *1029.
262. pvita-sankhaya, 74.
jivita-pariyosane.
262, b. jlviteii' upapanno, 1077.
aneka - vividha-atiparama - dukkarakarika - lukhena
jivita 'nuyogeiia iipeto=.
263. juhanti, 1046.
denti= civara°=.
jhana, *985, 69 {see arincamano), *1009 (°rata).
N. jhanani (cattari-).
in extenso ad 1119 and 39, as follows :
vuttam b' etam Bbagavata :
(a) seyyatba pi bhikkhave araniiako migo araona-
pavane^ caramano^ vissattho gacchati=, tam
kissa hetu anapathagato bhikkhave luddassa^ :
evam eva kho bhikkhave bhikkhii
(6) vivicc' eva kamehi vivicca akusalehi dhammelii
savitakkam savicaram vivekajam piti-sukham
pathama'^-jjhanam upasampajja viharati :
(c) Ayam vuccati bhikkhave bhikkhu andham akasi
Explanatory Matter. 149
Maram apadam* vadhitva Mara-cakkhu-adassa-
nam gato papimato.
(d) Puna ca param bhikkhave bhikkhu vitakka-vicara-
nam vupasama ajjhattam sampadanam cetaso
ekodi-bhavam avitakkam avicaram samadhiyam
pitisukham dutiyajjhanam [pitiya ca viraga
iipekkhako ca sampajano sukhan ca nama-kayena
patisamvedeti yan tarn ariya acikkhanti " upek-
khako satima sukha-vihari " ti]* tatiyajjhanam
[sukkhassa ca pahana dukkhassa ca pahana
pubb' eva somanassa-domanassanam atthangama
adukkham-asukham upekkha-sati-parisuddhim]*
catutthajjhanam iipasampajja viharati. Ayam
. . . {etc.=c).
(e) Puna ca param bh° bh° sabbaso rupa-sannanam
samatikkama^ patigha-saiinanam atthangama na-
natta-saiiiianam amanasikara '" ananto akaso "
ti akas' anaiic' ayatanam upasampajja viharati.
Ayam . . . (=c).
(/) Puna ca param bh°. bh°. sabbaso akas' ananc'
ayatanam samatikkama^ " anantam vinnanan "
ti viniian" ananc' ayatanam upasampajja viharati.
Ayam . . . (=c).
(g) . . . sabbaso vinnan' . . . ~ •' n' atthi kinci "' ti
akinc° . . . '^.
(A) . . . akinc' ... n' evasann' asaiin° . . . '^.
(i) . . . ri' evasann' asahn° . . . ~ sanna-vedayita-
nirodharn upasampajja viharati, saniiaya® va-
yam® disva asava parikkhlna honti. Ayam . . ,
(=c up to gato) " tinno loke visattikam."
(k) So vissattho gacchati . . . {etc.=a) tarn kissahetu
anapatha-gato bhikkhave papimato.
^ aranne vasamano 39. - uddassa T, luddhassa BJ".
^ pathamam etc., T.
* param B^ throughout, acaram S<^ 39 (apadam passim.
^atikkamma 1119. ® parinaya c' assa S^- T.
*ad 1119 as " pe."
loO Explanatory Matter.
cp. D. I, 34 sq., 36 sq. {where " sato " ins. m3rc? jh.).
NB. 4 jhanas me7itioned as path.ama° dutiya° tati-
ya° catuttha°: ad arincamano, jhayi, muni,
vimutta, sadhu-vihari ; more fully ad sekha ; ordy
referred to as cattari jhanani : ad care, Bhagava.
1st jhanam only : ad pane' avaranani.
ith jhanam only : ad upekkha-sati-samsuddha 1107,
and : sukha-dukkha.
264. jhdyi, *1009, 1105.
Bhagava pathamena pi jhanena jhayi ( . . . duti-
yena, tatiyena, catutthena^), savitakka-savica-
rena pi jhanena jhayi, avitakka-vicaramattena~,
avitakka-avicaramattena~ ; sappitikena~', nip-
pitikena~ ; sata-sahagatena'— ', upekkha-sahaga-
tena'~ ; sunriatena~, animittena^—', appanihite-
na~ ; lokiyena~, lokuttarena— ; jhana-rato
ekattam- anuyutto tadattha^-gamko.
anihitena S^. 2 ettakam S^. ^ sadattha S<^ B"".
265. ndnani, 1113 (pucchami-), *987, *989.
[sambuddham^ pucchami^] kidisam kim-santhitam
kim-pakaram- kim-patibhagam^ iianam icchitab-
ban ti.
^om. T. '-om. S^. ^ p^tilabham B'
cp. kidisa, tathavidha.
266, a. ndiiena, 1078 (na-).
na pi atthasamapatti-nanena pi miccha-nanena.
266, b. ndn-upapanno, 1077.
attha-samapatti-nanena va pancabhinna-riauena va
miccha-nanena va upeto=.
cp. uppaniia-nana, panna-kappi.
NB. nana : neyya : see cakkhiima. '[
iian' aggi : see pahina. i
i^
I
Explanatory Matter. 151
N. ndta.
(a) nata tulita tirita vibhuta vibhavita.
ad : dittha, adittlia, dittha-dhamma, sankhata-
dhamma, vidita.
(6) janitva tulayitva . . . {•^ a).
ad : aiinaya, abhinuaya, iiatva.
(c) paccavekkhantam tulayantam . . . (~ o).
ad : avekkhanto.
{d) passitva tulayitva . . . (~ a).
ad : datthum, disva.
(e) viditam katva tulayitva ... (^ a).
ad : viditva.
NB. nana dassana tulana ... (—' a) see puccha.
267. natvd, 1115.
see nata (6).
N. Fiati gotta mitta sippa : ad bandhu.
— byasana : see byasana.
— vitakka : see takka-vaddhana.
thane (vase+) 40.
thita, *1017.
268. damsd, 52 (4-sirimsapa).
vuccanti pingala-makkhika.
NB. damsa-makasa-vat' atapa-sirimsapa^-samphas-
sana^ ad kamaguna, dukkha, ruppanti.
^ sarisabba B'' ad dukkha ; °sappa T ad ruppanti.
^ samphassa T ad ruppanti.
269. takka-vaddhana, 1084.
(a) vitakka-vaddhanani, sankappa-vaddhanam.
(6) kama-vitakka-vaddhanam, byapada-vitakka-vad-
dhanam (vihimsa°, iiati°, janapada°S amara"^'',
par' anuddayata-patisamyutta °, labha-sakkara-
siloka-patisaiinuta °, anavaiiiiatti-patisaiinuta °).
1 om. Sc ad vitakka. ^ apara S^.
^ om. T ad vitakka.
id. p ib] art vitakka.
152 Explanatory Matter.
N. takka-hetu . . . ad itihitiham, dhamma.
270. taccham, 1096 (yatha-).
vuccati amatam nibbanam=.
cp. tatham, bhutam.
271. tanha, 1068, 1082, 1085 [1088], 1109, 1123.
see next N : Pattern I. a.
cp. vlta-tanho (I always preceding) tanba-dutiyo,
tariha-nadi : ad jappa, tanba-salla : ad mahesi.
N. tanhd.
Pattern I {tdivixdi-pattern).
(a) tanha ti : rupa tanha . . . {etc. : rupa C).
(6) Sa tanha [Buddhassa Bhagavato] pahina^^^, tasma
[Buddho] X.
ad : adana-tanha, tanhakkhaya, tanhacchida, du-
tiya, pariiina, vivatacchado.
Pattern II {jaY^^a,- pattern).
1. [jappa] [:x] vuccati tanha:
yo rago sarago anunayo anurodho
nandi nandi-rago cittassa sarago
iccha muccha ajjhosanam
gedho paligedho sango panko
eja maya janika sawjanani
sibbani [sibbini MN] jalini sarita
visattika satta^ visata
ayuhana^ dutiya panidhi bhavanetti
vanam vanatho santhavo sineho
apekkha patibaddha^ asa
asimsana asimsitattam
riip' asa sadd' asa ( . . . etc. : rupa D)
labh' asa (dhan'-, putt'-, jivit'-)
jappa pa° abhi° jappana^ jappayana^
jappitattam lohippa loluppana [om. MN] teiuppa-
yana
loluppayitattam mucchaiici^-kata
asadhu-kammata' adhamma-rago
visama-rago visama^-lobho
nikantika [nikanti MN] nikamana'
Explanatory Matter. 153
patthana pihana sampatthana
kama-taiilia (bhava° vibhava°)
rupa-tanha (arupa" nirodha°)
rupa-tanha ( • . . etc. : rupa C)
ogho yogo gantho upadanam
avaranam ni vara nam chadanam
bandhanam upakkileso anusayo
pariyutthanam lata veviccham
dukkha-mulam* ("nidanam^, °ppabhavo)
Mara-paso . . . {etc., see Mara-vasa)
tanha-nadi (-"jalam, "gaddulam^", °samuddo)
abhijjha lobho akusala-mulam
ayam vuccati [jappa] [ : x].
2. so [a;] pahmo=
tasma [Buddho] an- [a;].
^suttam Br MN ; sottam T. - -i T, MN.
3 -bandiiu S^ ; bandha MN. « ^w^. T.
^ T only ; pajappana MN.
*pucchinci° B^ ; pupanci° S<^.
^-kappana 38; sadhu° MN. « om. B^ S^.
^kamagata 38. i" gaddalam T, MN.
id. J). (1) and (2) : ad aneja, alola, kama, nippipasa*
nillolupa.
(1) and modified conclusion (2):
(a) [x] -pahanam= : ad anadana, nibbana.
(6) yass' esa tanba pahina=
so vuccati [an-] [x] : ad nirasa, sibbani.
(1) only: ad apekkha, gedha, nandi, nirasasa,
raga, visattika. ^/so=Dlis. 1059=Vbh. 361.
Pattern III (le-po- pattern).
[lepa ti] : dve [lepa] : tanha-[lepo] ca, ditthi-[lepo]
ca.
1. (a) Katamo tanha-[lepo] ?
yavata taiiha saiikhatena sima-katam (odlii°, pari-
yanta°) pariggahitam mamayitam " idam mama,
etam mama, ettakam mama, ettavata mama"
154 Explanatory Matter.
A. — [rupa sadda ( • • • etc. : rupa E 1-5), attha-
rana papurana.
B. (a) dasi-dasa, ajelaka, kukkuta-sukara, hatthi-gav'
assa-valava,
(6) khettam vatthum hirannam suvannam gama-
nigama-nagara^-janapada^
(c) raja-dhaniya ratthan ca janapado ca koso ca
kotth' agaran ca,] A. B.
{d) kevalan ca^ mahapathavim tanha-vasena mama-
yati :
yavata attha-visatim* tanha vicarita^ : ayam
tanha-[Iepo].
(6) Katamo ditthi-[lepo] ?
visati-vatthuka sakkaya-ditthi.
[dasa-vatthuka miccha-ditthi]^
dasa-vatthuka antagahika-ditthi
ya evarupa
C. [ditthi, ditthi-gatam (°gahanam, °kantaro, ^visii-
kayikam, °vipphanditam, °saniiojanam) ; galio
patitthaho^ abhiniveso paramaso kummaggo'
micchapatho micchattam titth' ayatanam ; vipa-
riyesa-gaho (viparita°, vipallasa°, miccha°)
ayathavakasmim yathavakanti-gaho
yavata* dvasatthi* ditthi^-gatani :] C ayani ditthi-
[lepo].
1 om. Br 1039, 1042 ; om. S^ 1039, 36 ; om. T 42.
2 Pi Br. 3 viparitta T.
♦atthasatim MSS. ^ om. B^ 1042.
* patiggaho S<^ T ad attanuditthi.
■^ kumaggo B^ T.
ne satthi S^ 55; dvasaditthithi B^ 1042; te saditthithi
SC1042. "' ^J
2. [tassa] tanha-[2;] pahina
dittlii-[a;] patinissattha
tanha-fx] pahlnatta, ditthi-fa;] patinissatthatta
[tasma . . .].
Explanatory Matter.
155
id. p. A : ad kama.
B : ad gihibandhanani ; Bb : ad gahattlia.
C: ad att' anuditthi ; also=Dhs. 381.
(1) and (2) : ad alippamano, asajjamano, kappanjaha;
sineha.
(1) : ad nivesana.
(1) and different conclusion: ad nissava, ma-
matta.
IV. (yisaittiksi-pattern).
(a) [so] rupe [na sajjati] sadde . . . {etc. : rupa D, 1-5),
(6) kule gane avase,
(c) labhe yase pasanisaya sukhe,
(d) civara=,
(e) kama-dhatuya . . . {etc. : see dhatu),
[na sajjati . . .] [nikkhanto . . . etc. : see virato].
id. f. a-e: ad nissaya (: for asita, anissita) :
ad alippamano, asajjamano, nirasamso.
a-d : ad vimutta.
b-d : ad kule kule ; ruppanti.
V. Sequences ivith tanha :
(a)
(h)
taiiha
tanhci
kilesa
ditthi
samyoga
vipaka
kilesa
(c)
{d)
duccarita
mana
kamma
duccarita
avijjd
Jcama
duccarita
ad .
• parippliand°
chadana
iiljita
upadhi
sot a
VI. Tanlid^Ditthi : [tanha-a; ditthi-a;).
kappa {sub panua-kappi) ; jala, nivesana, nissaya,
mamatta, lepa, °vasena {sub uggahita, gahessasi),
sajjana, santhava, sineha.
VII. Synonyms for tanJid :
adanam, eja, gedho, jappa, nandi, nivesanam, pi-
pasa, lepo, loluppa, vana, visattika, sibbani.
272. tanhakkhaya, 1070, 1137, 70.
tanha ti ( : I, a).
156 Explanatory Matter.
Eaga-kkhaya (dosa°, molia°),
gati-kkhaya . . . {etc. : see gati sub dhatu).
273. tanhacchida, *1021, 1101.
taniia ti ( : I, a).
Sa tanha Buddhassa Bhagavato chinna= :
tasma Buddho tanhacchido.
274. tattha, *1031, 1071, 1079, 1085, 1115 {q.v.).
sakkaya-ditthiya=( : ditthi).
275. tatlmm, 1115.
taccham bhutam yathavam aviparitam.
cf. taccham.
tatha, 1052.
276. Tathdgata, *1031, 1114.
vuttam h' etam Bhagavata :*
(a) Atitaii ce pi Cunda hoti abhutam ataccham anat-
thasamhitam^ na tarn Tathagato byakaroti.
Atitan ce pi C. hoti bhutam taccham^ anattha-
samhitam^ tam^ pi'^ T. na byakaroti. Atitan ce
pi C. hoti bhutam taccham atthasamhitami ; tatra
kalaniiu T. hoti tassa paiihassa veyyakaranaya.
(6) Anagataii ce pi . . . pe . . . (as a).
(c) Paccuppannaii ce pi . . . {as a).
{d) Iti kho Cunda atit' anagata-paccuppannesu dham-
mesu Tathagato kala-vadi (bhuta**, attha°,
dhamma°, vinaya°), tasma Tathagato ti vuccati.
(e) Yam kho Cunda sadevakassa lokassa . . . {etc.,
see devamanussa-loka) dittham sutam mutam
vinnatam pattam pariyesitam anuvicaritam ma-
nasa : sabban tarn Tathagatena abhisambuddham :
tasma Tathagato ti vuccati.
(/) Yaii ca* Cunda rattim^ Tathagato anuttaram sam-
masambodhim abhisambujjhati, yan ca rattim
anupadisesaya nibbana-dhatuya parinibbayati,
yam etasmim antare bhasati lapayati [lapati D]
niddisati® : sabban tam tath' eva hoti no anna-
tha :
tasma Tathagato ti vuccati.
Explanatory Matter. 157
{g) Yatha-vadi Cunda Tathagato tathii-karP,
yatha-karl tatha-vadi ;
iti yatha-vadi tatha-kari
yatha-kari tatha-vadi :
tasma Tathagato ti vuccati.
(h) sadevake Cunda loke . . . {etc. : devamanussa'*)
Tathagato abhibhu= :
tasmci Tathasrato ti \aiccati.
^ nh and nil S^. 2g° S^ twice.
3 om. Sc. • * Canda S^.
^ n' atthi inserts S°. ^ nindiyati S^.
* D. Ill, 134.
cp. atitam, care, deva, muni
Tathagata-balani : see Bhagava.
277. tathdvidha, 1073, 1113.
tadisa tam-santhita^ tappakara tappatibhaga
7.(1073: akiricannayatanam uppanna.
illl3: akincann' ayatana-samapatti-Iabha.
^ tassanthita T ; tassatthita S^.
cp. kidisa.
278. tarn :
(a) tam 1037 : panna ca sati ca nama-rupan ca.
(6) tam, 1050 : dukkhassa mulan.
(c) tam, 1052, 1090 : yam pucchami.
{d) tam, 40 : dhammam.
tam:=vaco, 1054, 1067, 1110 {see No. 553).
(e) tassa, 1041, 1087 : arahato khinasavassa.
1032: lokassa.
(/) tamha, 1138 : Buddhamha.
{g) te, 1045, 1046, 1047: yannayajaka.
(h) te, 1079: ditthigatika.
te ce, 1081 : ditthigatike.
(*) tesam, 1102 : khattiyanan.
te ca pi, 1058 : khattiya.
158 Explanatory Matter.
{k) tesam, 1127 : solasannam parayik° brahman° te,
1128: solasa parayik° brahmana.
(l) tesam, 1038 : sankhata-dhammanam.
279. tasmd, 1051, 1104, 1121, Ps. 1130.
tarn karana^ tarn hetu tappaccaya tannidana^
[evam adlnavarn sampassamano in 1051, 1104,
11211.
^ °arn S*^ througJwut.
id. p. 1-3 ad kissa hetu ; cp. miila,
N. tad . . . in : taccarito tabbahulo taggaruko tanninno
tappono tappabharo tadadhimutto tadadhipateyyo.
id. p. : ad appamatta, pasuta, bhuripannano, vi
mutta, yajayoga ; {from tanninno :) ad adhimutta,
nata.
280. tam=^tvam :
(a) tan, 1043, 1049: te. 1099: tuyharn.
(6) tvaaii, *1029, 1058, 1085, 1092 [1146].
Bhagavantam bhanati.
(c) tiivarii [1064], 1102 [1121].
Bhagavantam bhanati.
,-,01 (tamanudo, 1136.
[tamonudo, 1133.
Bhagava raga-tamain dosa-tamarn . . . (raga=),
andlia-karanain (acakkhii°, annana°) panna-ni-
rodhikam vighata-pakkhikam anibbana-sarnvat-
tanikam nudi paniidi pajahi=.
N. tayo (etc.).
(a) t° anta : s. ubhanta ; t° deva ; t° patibhanava ;
t ° pariiifiayo ; t ° yama, t° vayo-kkhandha : see
sada ; t° loka (etc. : up to 12].
(6) tatiyo : s. dutiyo ; *1001.
(c) tividha duccarita (kaya°, vaci°, niano°,): s. danda,
muni ; tividhena mano (etc. : up to 10].
ExjUmiatory Matter. 159
{d) tisso sikkhayo : s. sikkha and sekha.
tisso puccha.
(e) tini nikkuhana-vatthimi ; t° nidanani : s. muladas-
savi ; t° moneyyani : s. muni.
(/) tinnam, *1019 ; t° vedanam paragu : s. brahmana;
t° sammukhi-bhava saddho : s. nikkuho C.
{g) tih' akarehi [etc. : up to 8] musavada : s. musa.
^82. tar°.
(a) tarassii, 1070.
(6) *tare and tareyya, 1053 [1054, 1066, 1067], 1069
[1085], [1119]; and: tareyyasi {ad maccutaro).
(c) taresi, 1064.
(d) taritum, 1069.
: all '^ (e), q.v.
(e) atari, 1047, 1048, 1059.
uttari^ patari^ samatikkami vitivatti [ . . . pe . . J^
[see (/)].
1 uttari pattari S^ 1060. ^ o„i. mSS.
id. p. vitaranti.
(/) atarimsu, 1046, 1047.
and : ataru(m), 1045 ; {usually : jatijaram (na) ata-
rimsu. 1059: ogham . . ,).
[uttarimsu patarimsu samatikkamimsu vitivattim-
su.]
(: = (e) jati-jara-maranam nikkhanta nissata^ atik-
kanta sam° vitivatta ; anto te jati-jaramaranehi
parivattanti, anto samsarapathe parivattanti-
jatiya anugata . . . {etc. : see jara, No. 254).
NB. tinna, see No. 284.
nissita S^. -sampari° S^ 1081.
tasita, *980, *1014.
N. tana lena sarana abliaya (-faccuta amata nibbana in
santipada] : ad khema, nibbanapada, param, vedagu,
santipada ; cp. atana. dipa.
160 Explanatory Matter.
283. tiuh°.
(a) titthe, 1055, 1073.
tittheyya.
tittheyya, 1072.
satthi-kappa-sahassani.
(6) titthe nu, 1071.
see kacci ssu.
(c) [titthatam, 1092].
titthantam, 1114 (+enani janati).
I. Bhagava idliatthan neva janati :
(a) " Kamma 'bhisankhara-vasena ayam puggalo
kayassa bheda=[nirayam] uppajjissati"^ ti.
(6) Bhagava . . . {as a) . . . puggalo . . . tirac-
chanayonim °, pittivisayam °, manussesu°, su-
gatim saggam lokam uppajjissati^.
II. Vuttam h' etam Bhagavata :
(a) Idha pan' aham Sariputta ekaccam puggalam
evam cetasa ceto-paricca pajanami : tatha 'y*'?
puggalo patipanno, tatha ca iriyati, tan ca
maggam samarulho, yatha kayassa bheda^
[nirayam]. . , .
(6) Idha pan' aham Sariputta . . . (as (a) . . . ya-
tha kayassa bheda=[tiracchanayonim°, pitti-
vis°, manussesu°, sugatim°J uppajjissati^
(c) Idha pan' aham S . . . (as (a) . . . yatha asa-
vanam khaya anasavam ceto-vimttim (pan-
na°) ditth' eva dhamme sayam abhiuna sac-
chikatva upasampajja viharissati.
iupa° Br T.
284. tinna, 1087, 1088 [1089] and in cpd. : ogha°, 1082, 1101,
1145.
otinna^ ni tinna atikkanta sam° vitivatta.
luttinna B^ throughout; S^ 1088, 1101.
tinna, 1059.
kam' ogham=tinno, samsarapatham tinna=.
A. So vutthava so ciiina-carano]^ gataddho gatadiso*
Explanatory Matter. 161
gata-kotiyo palita-brahmacariyo uttamaditthi-
patto.
B. Bhavita-maggo . . . {etc. : bhavitatto A 2) . . .
sacchikatam.
C. (a) So ukkhitta-paligho sankinna^-parikkho abbulhesiko
niraggalo* ariyo pannadhajo pannabharo visam-
yutto ; (b) paiic' aiiga-vippahino chal' ariga-
samannagato eko-rakkho catiir-apasseno^ ; (c) pa-
nunna-pacceka-sacco samavaya-satthesano ana-
vila-sankappo passaddha^-kaya-saiikharo suvi-
mutta-citto (°panfio) kevali-viisitava uttama-
puriso parama-puriso parama-pattippatto^.
D. (a) So n' eva acinati, na apacinati, na apacinitva thito®
n' eva pajahati, na upadiyati pajahitva thito;
(6) n' eva visineti^ na ussineti^", visinitva^^ thito n'
eva vidhupeti, na sandhupeti vidhupetva^- thito ;
asekhena sila-kkhandhena samannagatatta thito,
asekhena samadhi° . . . (e^c. : sila-kkhandha^^=)
samanagatatta thito ;
(c) [sabbam sampariyadayitva^* thito]^ ; evam^^ sam-
atikkamitva thito, [kilesaggi^^-pariyadayitva
thito, aparigamanattaya thito, katam samadaya
thito],* vimutti-patisevanattaya thito ;
(d) [mettaya parisuddhiya thito]^^ (kariinaya^ . . .,
muditaya° . . .^" upekkhaya° . . .") accanta^^-
parisuddhiya thito vimuttatta thito santa-citta-
taya^* thito ;
(e) Khandha-dhatu-ayatana-pariyante thito^^, gati-pari-
yante thito . . . {etc. : gati=sw6 dhatu), antima-
bhave-" thito, [antima-samiissaye thito]^^, anti-
ma-deha-dharo, araha.
(/) •' Tesani-- c' ayam'^ pacchimako^*
[carimo 'yam samussayo'-^]*.
j ati-marana-samsaro
n' atthi tesam-^ punabbhavo."-|-
^ " so vuccati papa-citta-carano " (!) S^ ad parara.
-^tariso (for gadiso) S*^ ; gadiso B^. ^ -tinna S°.
m 11
162 Explanatory Matter.
* niraggalho S^. ^ eatupasseno S*^".
® pasuddha S^. ' parappattito S*^, paramatta-patipatto B^.
^ oni. Bi". ^ vicinoti ( °ati) S^ ; samsibbati B^^.
" uccinoti S^. " vicinetva B^ S^.
12 santhapetva S^, dhupetva T. ^'-^ om. S^.
1* Ksampaticatayitva S'^', patipadayitva T. ^^ vajjam B*".
1^ kiles-anta S^. ^^ atammayataya B^, amanaya S^.
1^ santapitta (for santacitata) S*^, santiissitatta B-.
1^ " antima-samussaye thito, antima-deha-pariyante thx-
to " : B^ ins. by mistake.
20 vaye B^ S^ 1038. ^i ow^. gc ad 1038.
22 " tass' ayam " ad tinno.
23 yayam B^ 1038 ; sayam S^ 1038 ; capam T 1038 ; yass*
ayam T 70 ; yo 'yam S^ 70.
2* " bhavo ■' added here by T ad 1059 and 70.
25 samuccayo S^ 70 ; T 1038.
26 " tassa " ad tinno ; n' esam B^ T 1038.
* " v' ayaii carimako purimaya samussayo " S^ 70.
t Th. 1, 202.
id. p. A-D : ad asina, oghatinna {7iot in T), param.
C, paragu, vusimato ; C^ : M. I, 139—A. III. 84.
De. f : ad sankhata-dhamma (1038, 70).
285. Tissa-Metteyya, *1006, 1040, 1124.
see Ajita.
286. teji tejasd, 1097.
tejena samannagato.
Todeyya, *1007, 1088-1091, 1125.
287. toija, 71.
vuccati udakam.
288. tos° : (a) °ita, 1128j vi° pasad° fattamana kata.
(b) °esi, 1127 [ aradh° (attamane akasi.
289. thdma-bar upapanno, 68.
[so paccekasambuddho] thamena ca balena ca viri-
yena ca parakkamena ca paiiuaya^ upeto hoti
. . . {etc. : upeto=).
^om. T.
Explanatory Matter. 163
N. thama, bala, viriya : ad samihami.
thamava : ad araddha-viriyo.
290. tJimatn, 1106.
sa^ cittassa akalyanata^ akammannata oliyana
salliyana linam liyana liyitattam thinam thiyana
thiyitattam.
lya MSS. 2 ^kalyata Dhs.
id. p. Dhs. 1156, cp. Nett. 86.
291. thomenti, 1046.
thomayanti — yaniiam va thomenti (phalam°, dak-
khineyyam° . . .).
1. (a) Katham yaufiam thomenti ?
" Suci-dinnam, manapa-dinnam (pamta°, kalena°^
kappiyam°, viceyyam°, anavajjam°, abhinham°)
dadam cittam pasaditan " ti.
(6) thomenti kittanti vannanti pasamsanti^ : evam
yannam thomenti.
2. (a) Katham phalam thomenti ?
Ito nidanam rupa-patilabho bhavissati , . . pe . . .
( : see asimsanti).
thomenti =( : 1 6) :
evam phalam thomenti.
3. (a) Katham dakkhineyyani thomenti ?
Dakkhineyya jatisampanna . . . [etc. : see brah-
mana) vita-raga va raga-vinayaya va patipanna
(vita-dosa,'^ ; vita-moha'~), saddha-sampanna,
sila-sampanna . . . {etc. : silakkhandha) thomen-
ti=(:l 6):
evam dakkhineyyam thomenti.
* om. S<^. - pasasanti B^.
cp. pasamsama yanna.
Dakkhinapatlia, *976.
292. a. datthum, 1098.
passitva tulayitva . . . {etc. : hhta-
164 Explanatory Matter.
J (disvd, *981, *986, *999, 48, 50, 51.
'tdisvana, *1017, 1121.
same as a.
NB. adakkhi etc., see passati.
daddhani, 62.
293. danda, 35.
tayo danda: kaya-dando ca (vacl°, mano°),
tividham kaya-duccaritam kaya-dando
catubbidham vaci°'--'
tividdham mano°---'.
cp. bhayam.
N. danda-sattha-paramasano : see vidhumo.
294. dalha-nikkamo, 68.
[so paccekasambuddho] dalha-samadamo ahosi ku-
salesu dhammesu, avatthita-samadamo kaya-su-
carite (vaci°, mano°), dana-samvibhage sila-
samadane uposath' upavase metteyyataya pet-
teyyataya samaniiataya brahmaiinataya kiile-
jetth' apacayikaya annatar' aiinataresu adliiku-
salesu dhammesu.
N. dasa : das' akarehi vidhumo, sunnato ; dasa upadhi ;
kasina-samapattiyo, Tathagata-balani {see Bha-
gava) ; disa ; dasapada : see khidda ; dasa-
vatthuka micchaditthi : see papa ; dasa saiina-
bhava : see Bhagava ; dasa-vidhena mano.
dassana, *989.
N. dassana-samsagga : s. samsagga.
dassavl : mula°; anavarana°.
datha-bali, 72.
295. ddrd, 38, 60.
vuccati bhariya.
N. dasi dasa : see kania, asimsamana, lepa.
296. dija, 1134.
vuccati pakkhi. Kimkarana dijo vuccati pakkhi ?
dvikhattum jayati dijo : matu-kucchimha ca anda-
kosamha ca. Tarn karana dijo vuccati pakkhi.
Explanatory Matter. 165
oQY {dittJia-dhajnyna, 1087.
iditthe dhamme, 1053.
(1) nate dhamme . . . {etc. : nata=)
sabbe sankh.ara= ditthe dhamme iiate=dhamme :
evam pi ditthe dhamme.
(2 ) Atha va : dukkhe ditthe dhamme dukkham [kath-
ayissami] samudaye ditthe dhamme samudayam
[kathayissami] . . . (magge°~nirodhe°'^)
evam pi d° dh°.
(3) Atha va : ditthe dhamme sanditthikam= :
evam pi d° dh°.
NB. V. 1087 has § i only,
cp. dittha-dhammika ad attha.
298. dittlia-suta-muta-vinndta, 1086 [1122].
ditthan ti cakkhuno dittham,
sutan ti sotena sutam,
mutan ti ghanena ghayitam, jivhiiya sayitam, ka-
yena phuttham,
vinuatan ti manasa vinnatam.
NB. dittha-suta oyily : 1079.
dittha-suta-muta : 1082.
cp. Tathagata ; visattika ; ditthiya sutiya nanena.
299. difthi, 1117 ( : ditthim te n' abhijanati loke).
(1) ditthi, (2) khanti, (3) ruci, (4) laddhi, (5) aj-
jhasaya, (6) adhippaya [loko na janati : ayam
evam-ditthiko . . . {as above) . . . evam adhip-
payo].
id. p. 1-3 ad musa ; 1-1 : tattha ; 1-6 : v. 1084.
cp. idha, combinations ivith taiiha see tanha VI.
N. difthi- °ga,tsim. etc. : see lepa.
°nijjhana : see itihitiham.
°byasana : see dukkha I.
°sanghata : see mahesi.
°samsandana : see puccha.
cp. attanuditthi ; sakkaya-ditthi (s. vedagu) ; sam-
ma-ditthi (s. magga).
166 Explanatory Matter.
300. diuliiyd sutiyd ndnena, 1078.
ditthi-suddhiya.
301. ditthi-visukdni, 55.
vuccanti visati-vatthuka . . . {etc. : attanuditthi
and lepo II) . . . dvasatthi ditthigatani :
imani ditthi-visukani.
dipa-d-uttama, *995, *998.
divase, *983.
302. disd [1122] [ : dasa] 1143 [ : yam yam disam].
(1) puratthimam va disam, (2) pacchimam va di-
sam, (3) dakkhinam°'~, (■!) iittarami°~.
^ iittamam passim.
NB. Order 1-4 also ad v. 42 in T (catiiddiso), and
dukkha III.
1, 3, 2, 4: ad V. 42 in S^.
1, 2, 4, 3 a(? anavassuto, vata, sankha ;
disa and anudisa {or vidisa) : ad catuddiso
+hettliima and uparima : ad anavassuto and
catuddiso.
303. dlpa, 1092, 1094 [1145: dlpa dipam upallavim ; q.v.\
tanam lenam saranam^ gati-parayanam-.
^0771. Br 1092.
2gatim-p° Br S^ io92 ; gati-B^ S^ 1094.
304. dnkkJiam (I.), 1033, 1049 ( : dukkha), 1050, 1133 ( : sab-
ba-dukkha-ppahino) [61 : see appassado].
A. jati=(l-5) dukkham ; nerayikam dukkham (tirac-
chanayomkam°, pitti-visayikam °, manusakam°) ;
gabbhe-okkanti-miilakam d°, gabblie-thiti^mu-
lakam d°, gabbha-viitthana-mulakam d°, jatassa.
upanibandhakam^ d°, jatassa paradheyyakam
d°, att-' upakkama-d°, par' upakkama-d°, duk-
kha^-d°, sankhara*-d°, viparinama-d°.
B. Cakkhu-rogo . . . {etc. : rupa D) ; sisa-rogo, kanna-
rogo, mukha-rogo, danta-rogo ; kaso saso pinaso
Explanatory Matter. 167
daho jaro kucchi-rogo inuccha pakkhandika sula
visucika kuttham gando kilaso soso apamaro
daddu kaiidu-kacchu rakhasa vitacchika lohita-
pittani madhu-meho amsa-pilaka bhagandala.
C. Pitta-samutthana abadha (semha°-^, vata°-), san-
nipatika^ abadha, utu-parinamaja® a°, visama-
pariharaja a°, opakkamika a°, kamma-vipa-
kaja a°.
D. Sitam-unham, jighaccha-pipasa^ uccara-passavo ;
damsa = ^samphassana^-dukkham.
E. Matu-maranam dukkbam (pitu°-, bhatu°-, bba-
gini^'-s, putta°-S dbitu°-).
F. Nati-byasana-diikkham (bhoga°-", roga°-", sila°-,
ditthi°-).
G. Yesam dhammanam adito samudagamanam panna-
yati attbaiigamato^- nirodho paiinayati :
kamma-sannissito vipako
vipaka-sannissitam kammam,
nama-sannissitam rupam
rupa-sannissitam namam ;
H. jatiya anugatam . . . {etc. : see jara),
dukkbe patitthitam atanam=:.
Idam vuccati diikkham [ : ime vuccanti dukkha
1049].
^vasita B^. 2patibandh° B^ S^ 1049; jatass' upa° T.
^om. B^. «samsara S^ 1146.
^om. Br 1049. «om. S^ 1049.
' vipasa B^ 1033, 1049. ^ samphassam B^.
^om. T 1146. i«om. S^ 1033, otn. Br S^ 1049.
"om. Sc 1033. 12 atthangika-maggo S^ 1049.
id. p. A-H ad paripphandamana, santapa.
A-F ad sabbadukkha-ppabino ( : +pabina=
tasma Buddho s-d-p°).
B-D ad parissaya : also at A. V, 110.
E ad piya {as mata etc.), with addition of
" mitto, amacco nati, salohita " ; and ad
Bhagava (=piya except putta and dhitu).
168 Explanatory Matter.
(304) duhkham (II.): 1051, 1056, 1057, 1058.
(a) jati=dukkham (1-5) only (" pe "' to he understood!)
T,T ,-, . n ,11 . fad kukkucca, ditthe
N. (6) dukknam pannnatam
samudayo [kileso] paliino
maggo bhavito
nirodho sacchikato
dhamme, bhavitatto
[with XiW^iiO for samu-
dayo :], appamatta,
paragu.
Similarly : dukkha, dukkha-samudaya, dukkha-
nirodha, dukkha-nirodha-gamini patipada : in
full ad sankhara ; as quotation only : ad aka-
rikha, avijja.
N. (c) dukkhato rogato ... : ad kusala II.
(304) dukkham (III.), 36 (idam pahoti).
A. idlr ekacco' kayena duccaritam carati (vacaya°-,
manasa°-) : panam pi hanati, adinnam pi adiyati,
sandhim pi chindati, nillopam^ [pi] harati, eka-
garikam pi karoti, paripanthe pi titthati, parada-
ram pi gacchati, musa pi bhanati.
B. Tarn enam gahetva raniio dassenti : " ayam deva^
coio agu-cari, imassa yam icchasi tarn dandam
panehi" ti.
(1) Tarn enam raja paribhasati. So paribhasa —
(a) [paccaya^ pi dukkha-domanassani patisamve-
deti :
(^) " Etam bhayam dukkha-domanassam kuto ja-
tam^ ? Tassa senha-paccaya ca nandipac-
caya ca raga-paccaya ca nandi-raga-paccaya
ca jatam "]a
Ettakena pi raja na tussati*.
(2) Tarn enam raja bandhapeti andhu-bandhanena
va rajju-bandhanena va (sankhalika°-, lata°-.
parikkhepa °-, gama°-, nigama °-nagara °-, rat-
tha°^-, janapada-bandhanena va), antamaso
savacaniyam pi karoti : " Na te labbha ito nik-
khamitun ti." So bandhana-[paccaya pi . . .
ete. = la].
Ettakena pi raja na tussati.
Explanatory Matter. 169
(3) fTam enam raja tassa dhanam aharapesi satam
va sahassam va. So dhanahara-[paccaya pi
. . , etc.=la].
Ettakena pi raja na tussatijf .
(4) Tarn enam raja tassa vividha-kamma-karanam®
karapeti . . . {see vihaiiiiamane') , . . asina
pi sisam chindati, so kamma-karana-[paccaya
pi . . . etc. = la].
Raja imesam catiinnam dandanam^ issaro.
C. So sakena kammena kayassa bheda=[nirayam up-
pajjati].
Tam enam niraya-pala^ paiicavidha-bandhanani^
nama karanam karenti :
(1) Tattam ayo-khllam hatthe gamenti, tattam ayo-
khllam dutiye hatthe gamenti (pade~,. dutiye
pade~, majjhe iirasmim~).
Y [So tattha dukkha tippa khara^ katiika vedana
patisamvedeti^", na ca nama^^ kalam karoti
yava na tam papa-karnmam byanti hoti.
Etam bhayam . . . {etc.—^ lyS).
(2) Tam enam niraya-pala sanivesitva kutharihi^^
tacchanti. Tam enam niraya-pala uddham-
padam adhosiram thapetva^^ vasihi tac-
chanti.
(3) Tam enam niraya-pala rathe yojetva adittaya
pathaviya sampajjahtaya sahjoti-bhutaya sa-
renti pi paccasarenti pi.
(4) Tam enam niraya-pala mahantam aiigara-pab-
batam adittam sampajjalitam sanjotibhiitam
aropenti oropenti pi.
(5) Tam enam niraya-pala uddhampadam adhosirani
gahetva tattaya lohakumbhiya pakkhipenti
adittaya sampajjalitaya sahjotibhutaya. So
tattha phenuddehakam paccati ; so tattha
phenuddehakam paccamano sakim pi uddham
gacchati sakim pi adho gacchati sakim pi tiri-
yam gacchati.
So tattha dukkha . . . (e^c.=C I7).
170 Explanatory Matter.
D. Tam enam niraya-pala iiiraye pakkhipanti. So
kho pana Maha-nirayo.
(1) catukanno catudvaro vibhatto bhagaso mitto
ayo-pakara-pariyanto ayasa patikujjito; tassa
ayomaya bhumi jalita tejasa-yutta samanta
yojana-satam pharitva titthati sabbada.
(2) Kadariya tapana ghora accimanto durasada
lomahamsana-rupa bhisma patibhaya dukkha.
Puratthimaya ca bhittiya acci-kkhandho sa-
mutthito dahanto^* papakammante pacchimaya
patihannati, pacchimaya ca bhittiya . . . (etc.)
puratthimaya patihaiiriati, dakkhinaya ca bhit-
tiya . . . uttaraya patihannati, uttaraya ca
bhittiya . . . dakkhinaya patihannati, hetthi-
mato ca samutthito acci-kkhandho bhayanako^^
dahanto papakammante chadanamhi patihaii-
nati, chadanamha ca samutthito acci-kkhandho
bhayanako dahanto papakammante bhumi-
yam patihaniiati. Ayo-kapalam adittam san-
tattam^^ jalitami^ yatha evam Avici-nirayo
hettha upari passato.
(3) Tattha satta maha-ludda maha-kibbisa-karino
accanta-papakammanta paccante na ca miy-
yare; jata-vedasamo kayo tesam niraya-vasi-
nam [passa kammanam dalhattam na bhasma
honti n' api masi]^''.
(4) Puvatthimena pi^^ dhavanti tato^ dhavanti^ pac-
chimato^^ uttarena pi dhavanti tato dhavanti
dakkhinam : yam^ yam^ disam pi dhavanti
tam tam dvaram pithiyati.
[Abhinikkhamif asa te satta pamokkham gave-
sinoj^" na te tato nikkhamitum labhanti kam-
ma-paccaya tesaii ca papakam kammam avi-
pakkam katam bahun ti.
(5) Etam bhayam . . . (ete.=B 1 13).
C^. Yani ca nerayikani dukkhani, yani ca tirac-
chanayonikani dukkhani (pittivisayikam~>
Explanatory Matter.
171
manusaka-ni-'~) : tani kuto jataiii= :
senha-
paccaya . . . {etc.—B 1 ^).
lyilopam T. ' dve T.
^ parikamma-paccaya S^. * om. S*^ throughout.
^om. Sc.
® vividhani kamma-karanani S*^ ; karana MSS.
^ up to chindati 'drd sing., after that " karonti " throughout.
® nirayamapala S^ here. ' otn. T.
^° vedeti only, S^ throughout. " tava ad conclusion of 5.
^2 kutthahirihi S^ kudharihi T. ^^^ gahetva T.
^* utthadahanto S<^ /iere, iidahanto infra.
^^ carahanato S^. ^* tattam pajjalitam S^.
^' " tassa kasma dattham ranasmim vayoti manapi " S'^.
" pavidhavanti S"^ (v^p). ^^ pacchato T.
^ " api nikkhipita ayapatta pokkhara vasino " S*^.
^^ manussikani S<^.
Notes: * S^ inserts after B (1): ghara-bandhanena
va antamaso sava[ca]niyam karoti na tena te
labbha ito nikkhamitiin ti, mocana-paccaya pi
. . . {=x) ettakena pi raja na tussati ta bandha
peti [of B (2), ivhere continued].
t No. 3 is oDiiffed hy T ; S^ has '• so dhana-jati-
paccaya pi. . . .
id. p. ad C Gp. : Pv. IV, 1, 7 sq.
Di=Pv. I, 10, V. 13, 14; also MN p. 404,
C+Di=A. I, 141=M. Ill, 183.
dukkhita, *984, *986.
N. duccaritam : (tividlia-) kaya° (catubbidha) vaci°.
(tividha-) mano° : {sic ad danda).
ad : anavila, kamaguna, danda, pamada,
diikkha HI, parissaya, visenikatva.
cp. kukkuccam.
305. dufiya, 49.
A. [tanhadutiyenaji tanha-dutiyo va hoti puggala-
dutiyo va.
1. Katham tanha-dutiyo hoti ?
172 Explanatory Matter.
Tanha ti : rupa° , . . (=taiilia I a); yass' esa
tanha appahina, so vuccati tanha-dutiyo
" tanhadutiyo puriso digham addhanam sam-
saram itthabhav'-annatha-bhavam- samsaram
n' ativattati " ti : evam tanha-dutiyo hoti
2 (a) Katham puggala-dutiyo hoti ? Idh" ekacco
(b) na atta-hetu, na karana-hetu uddhato^ aviipa-
santa-citto ekassa va dutiyo hoti dvinnam va
tatiyo hoti tinnam va catuttho hoti. Tattha
bahu-samphappalapam lapati*,
B. seyyath' idam : Raja-katham, cora-katham (maha-
matta°, sena°, bhaya°, yuddha°, anna°^, pana°^,
vattha°^ mala°^, ®nati°, yaiia°, gama°, nigama°,
nagara°, janapada°, itthi°, piirisa°, sura°, visik-
kha°®, kumbhatthana °, pubbapeta°^°' ^^), loka-
kkhayikam katham, samudda-kkhayikam k°,
itibhav" abhava-katham ; iti va^ katheti :
evam puggala-dutiyo hoti.
^ inserts T. ^ itthabhav' annabhabhavam T.
^ uda S^ ad padalolo.
*pa° S<^ here and ad padalolo (w/iere T sal°).
^ananta° S<^. ^ ojn. S^ here; om. S^ T ad padalolo.
' sayana mserts D. ^ gandha inserts D.
'visikha° D. ^'^ om. T. ^^nanatta" inserts D.
id. p. A 2 b and B ad padalolo.
B=D. I, 7.
306. dubbala-thdma, 1144.
appa-thama paritta-thama.
dullabha, *998, 75.
duve, 48.
{see dve.)
dussangaha, 43 {see pabbajita).
N. denti yajanti pariccajanti :
ad akappayimsa, appamatta, juhanti.
Character of gifts : thomeiiti.
deyvadhamma, *982.
Explanatory Matter. 173
307, a. deva, *1024, 1063.
tayo deva: sammuti^-deva, upapatti°, visuddh.i°.
A. (o) Katame sammuti-deva ?
Sammuti-deva- \'Ticcanti- rajano ca raja-kumaro ca
deviyo ca. Ime vuccanti sammuti-deva.
(6) Katame upapatti-deva ?
Upapatti--deva'^ vuccanti :
a Catummaharajika'' deva, Tavatimsa deva, (Yama°,
Tusita°, Nimmanarati°, Paranimmita - vasa -
vatti'^, Brahmakayika') ;
/S ye ca deva taduttari*. Ime vuccanti upapatti-deva.
(c) Katame visuddhi-deva ?
Visuddhi-deva \Ticcanti : Tathagata, Savaka, Ara-
hanto khin' asava ye ca Paccekasambuddha.
Ime vuccanti visuddhi-deva.
B. Bhagava sammuti-devanan ca upapatti-devanan ca
visuddhi-devanan ca Devo ca Atidevo ca Dev'
atidevo ca, Siha-siho Xaga-nago Gana-gani Muni-
muni.
^ sammati T. ; "M^h. - om. T.
3catumaha° B^' T. * tatrupari T.
id. p. A (6) (c) : ad asimsanti, itthabhava.
A (a-c) : ad adhideva {see following).
Cp. also Ybh. 422.
307, b. Adhideva, 1148.
=deva A ; then :
B. Bhagava sammuti-devanam adhideva ti abhirinaya
upapatti-devanam adhidevo ti abhinnaya visud-
dhi-devanam adhidevo ti abhiiiiiaya.
308. devatd, *986, *990, *995, 1043.
A. (1) ajivika-savakanam ajivika devata, (2) nigan-
tha-savakanam nigantha devata, ( (3) jatila°~,
(4) paribbajaka^~. (5) aviruddhaka°^~).
B. (1) Hatthi-vatikanani hatthi-devata, ((2) assa°~,
[(3) go°~, (4) kukkura^--, (5) kaka°~).
C. (1) Yasu-deva-vatikanam Yasudevo devata, ((2) Ba-
174 Explanatory Matter.
la-deva°'~]*, (3) Punnabhadda-deva'^—, (4) Ma-
nibhadda-°'-, (5) Aggi°~).
D. (1) Naga-vatikanam Nago devata, ((2) Suvanna°~',
(3) Yakkha^-, (4) Asura^--, (5) Gandhahba^-,
(6) Maharaja°~' [ : Maharajano devata], (7) Can-
da °~, (8) Suriya°~, (9) Inda°~, (10) Brah-
ma °~ [ : Brahma^ devata].
E. (1) Deva-vatikanam Deva^ devata, (2) Disa-vati-
kanam Disaf devata, ye yesam dakkhineyya te
tesam devata.
* abuddhaka S^. ^ brahmano B^. ^ devatayo B'.
Note: * om. in T. f 1043 repet. has parisa /or disa.
id. J). D and E 1 {except D 7, 8) ad amanussa [sub
puccha).
309. deva-manussa-loka, 1047 [1063 : q.v.].
sadevako loko samarako sabrahmako sasamana-
brahmani paja sadeva-manussa.
id. p. ad Tathagata, cakkhuma 3q., Brahmaloka.
cp. paroparani.
310. devisi, 1116.
Bhagava devo c' eva isi ca ti devisi. Yatha raja^-
pabbajita viiccanti raj' isayo, brahmana^-pabba-
jita viiccanti brahman' isayo : evam eva Bhagava
devo c' eva isi ca ti devisi. Atha va : Bhagava
pabbajito ti pi isi mahantam silakkhandham esi
gavesi pariyesi pi isi . . . (etc. : sllakkhandha= ;
and subsequently whole of mahesi, q.v.).
i-a Sc.
311. des°: (a) desita, 1129; (6) adesesi, 1137.
see brumi, 5 and 2.
312. domanassa, 1106.
■ yam^ cetasikam asatam^ cetasikam dukkham, ceto-
samphassajam asatam dukkham vedayitam, ceto-
samphassaja asata dukkha vedana.
1 om. Br Sc. - om. B^.
Explanatory Matter. 175
313. dosa, 66, 74.
cittassa agliato patighato patigham^ pativirodho,
kopo- pa° sam°, doso pa° sam°, cittassa byapatti
mano-padoso, kodho kujjana kujjitattam, doso
dussana diissitattam, byapatti byapajjana bya-
pajjitattam^* virodlio pati° candikam assurodho*
anattamatta^ cittassa.
1 patigho T. 2 kodho S^ 1048. ^ o,n. gc t.
* asuropo B^ 1048, Dhs. ; ayaropo S^ 1048 ; assuropo T
66, asurodho S^ 66 ; assurotho S^ 74.
^ auattamanasa B^, anattamanata T.
Note: * " cittassa aghato patigho pativirodho kopo
upanaho kapo " inserts S^ ad 66.
id. ]). ad vidhumo (1048) ; Dhs. 1060.
dva, 1116; dve, *1101.
N. dva, dve:
dve kama, khidda, jala, piya, parissaya. mitta,
vibhusa, samsagga, sajjana, seri, sneha.
dvihi karanehi : patibaddha-citto, sitam~unham,
sunhato.
duvidhena mano ; dvikkhattum : dijo.
cp. duve.
Cpds. : dvattimsa, *1000 ;
dvattimsa tiracchanayoni-katha : katha.
dva-cattalisa akara : ajjhatta.
dva-dasa akarehi : ajjhatta, suniiato.
dva-dasa ayatanani : riipa A.
314. dhanna, 60.
dhannani vuccanti pubb' annam apar' annam.
Pubb' annam nama sah vihi yavo godhumo kangu
varako kudrusako, apar' annam nama supeyyam,
315. dJia7ia, 60.
dhanani vuccanti hirannam^ suvannam^ mutta
mani veluriyo sankho sila pavalam rajatam ja-
tarupam lohitaiiko^ masara-gallam-.
^ 07n. T. 2 lohitango T. ^ mamsaraoallo T.
176 Explanatory Matter.
NB. dhan' atthika, *987.
dhana bhoga . . . : ad brahmacariyava.
dhana yasa issariya : asimsanti.
dhana-ratana (nava) : Sakka.
316. dhamma, *1002 [1052], 1053, 1085, 1097 [Ps.], 1137.
I. dhammam adi-kalyanam (majjhe°-, pariyosane°-)
sattham sabyanjanam kevala-paripunnam pari-
suddham brahmacariyam.
II. Cattaro sati-patthane=, nibbanan ca nibbana-ga-
miniii ca patipadam.
id. J). I. : ad bahussuto, sutava.
cj). dhamma-dhaja : ad mahesi.
-vicaya : ad pailiia, sati-sambojjhanga.
-seri : seii.
dhammam deseti, *993, *1015.
moneyya-dhamma : see mimi ; viveka-dh° (1065):
see nibbana ; sabba-dh° see Ao. 321 ; sankhata-
dh°, q.v.
317.
'dhammam uttamam, 1054.
[.dhammam settham, 1064.
viiccati amatam nibbanam:
318. dhamma-takka, 1107 (-fpurejava).
dh-t° viiccati samma-saiikappo. So adi hoti pub-
baiigamo hoti aiiiia-vimokkhassa ti. Evam pi
dhamma-takka-purejavo. Atha va dh-t° vuc-
cati samma-ditthi. Sa adi hoti {etc.=above).
■ — Atha va dh-t° vuccati catunnam magganam
pubba-bhaga-vipassana. Sa adi hoti (ete.=
above).
319. dhamma-dharo, 58.
dhammam dharento, suttam geyyam . . . {etc.
see patibhanava, 1-9).
dhamma-pariyaya Ps.
320. dhamma [Ps.], 69.
vuccanti cattaro sati-patthana=.
Explanatori/ Matter. 177
321. dhaimnd: sabba-dhamma, 1076 ( : sabbesu dhammesu)
sabbesu khandhesu sabbesu ayatanesu . . . (etc.,
see dhatu).
NB. other expl. of sabbadhamma see kusala IV.
N. dhahima.
(1) atit' anagata-paccuppanna dh°: see Tathagato.
(2) kam' avacara, rup°, arup°: see kama.
(3) kusala, akusala, abyakata : as uddham adho tiri-
yam : see uddham, cp. muladassavi.
(4) dukkha, kilesa, magga, nirodha, samapatti : ad
paragu [sub abhinna).
(5) papaka akusala dhamma sankilesika ponobbhavika
sadara^ dukkha- vipaka ayatim jati-jara-mara-
niya.
^ anagata S^ ad bhikkhu ; saha and para S*^ ad anavassuto.
id. f. ad anavassuto, naga, bhikkhu, vedagu.
cf. loka ( : attha-loka-dhatuyo).
(6) samudaya°, vaya°, samudaya-vaya-dhamma : see
ajjhattau ca bahiddha ca.
322. dhamm' dnudhamma, Ps.
see samma-patipada.
dhamm' anudhamma-patipatti : see namassami.
cp. paroparam (adh idevakare dhamme).
dhammase, 1038.
see sankhata°- No. 618.
N. dhdtu.
A. kama-dhatul adho
rupa-dhatu r tiriyam
Oram
arupa-dhatuj uddham param
ad siti, vinnana uddham paroparani.
cp. B.
B. kama-bhava (rupa°, arupa°, sanna°, asanna n'
eva-sann' asanna °, eka-vokara°, catu-vokara °,
panca-vokara°).
A+B ad aparam, apunabbava, nirasamso.
cp. C.
m 12
178 Explanatory Matter.
C. gati, upapatti, patisandhi, bhava, samsara, vatta
ad : adana, jaram-sita, taiihakkhaya.
cp. D.
A+B+C {with addition of atite, anagate, paccup-
panne, dittha-suta-vinnatabbe, and preceded by
kule, gane ... ) : ad visattika.
D. khandha, dhatu, ayatana.
ad: kusala, puccha, loka, veviccha.
D-j-C : ad tinna, Mara, sankhata-dhamma, sabba-
dhamma {No. 321).
cp. attharasa loka-dhatuyo {i.e., A+B-j-C) : ad loka ;
catasso upadinna - dhatuyo : ad upadhi ; rupa -
dhatuyo (vedana etc. : rupa G) : ad okanjaha.
323. dhdrehi, 1149.
upalakkhehi.
324. dhira, *1009, 1052, 45.
see jatima.
325. DJwtaka, *1007, 1061-1068, 1124.
see Ajita.
326. na, 35.
patikkhepo.
327. tiato, 1143.
tanninno , . . {etc. : tad).
328. n' atthi, *982 [1075 : see attbarigato], 1076, 1122, 1137,
1149.
na santi^ na samvijjanti n' upalabbhanti.
NB. followed by pahina— m 1041 ad no santi {sub
injita).
lorn. T 1137, 1149.
id. p. ad vijjati, santi.
329, a. n' atthi kinci, 1113.
see folloiving.
h. n' atthi ti, 1070.
akiiicanii' ayatana -famapattiin. Kim karana
" n' atthi kihci " ti ? Akas' ananc' avafana-
Explanatory Matter. 17D
samapattim, vinnan' anan' ayatana-samapattim
sato samapajjitva sato vutthahitva tan neva
vinnanam sambhaveti abhaveti vibhaveti an-
taradhapeti : " n' atthi kifici " ti passati; tarn
karana^ "n' atthi kifici " ti akincafifi' ayatana-
samapatti.
°nam MSS.
nadati, *1015.
Nanda, *1007, 1077-1082, 1124.
330. nandi, 1055, 1109 (-|-samyojana).
vuccati taiiha yo rago . . . {etc. : tanha II, 1 st
fart).
331. nandim-jaha, 1101.
nandi vuccati taniia . . . {etc.=preceding).
Sa nandi sa tanha Buddhassa Bhagavato pahina='.
Tasma Buddho nandim-jaho.
332. nandi-sannojana [1109: see No. 320], 1115.
vuccati arupa-rago ; arupa-ragena kammam lag-
ganam laggitam pahbuddham ariipa-ragam
" nandi-saiiiiojanan " ti natva " lagganan " ti
riatva (bandhanam~, paHbodhO'^) janitva=.
cp. akincafina-sambhava.
333. nam [1076, 1094], 1142 {cp. enam).
Buddham Bhagavantam.
334. wam°-assami, 1058, 1063.
-assamano, 1142.
-assemu, *995.
(a) kayena va nam° (vacaya~, cittena~), anvattha*-
patipattiya nam°, dhamm' anudhamma-patipat-
tiya nam ° ;
(6) sakkaromi garukaromi'^ manemi^ pujemi.
^anvatta° B^. ^garum" B^*. ^ gc adds: samaMami.
id. p. (b) ad yasassino.
cp. samma-patipada ad (a).
180 Explanatory Matter.
N. Namuci : ad eka, viseni.
narasabho, *996.
nar' uttama, *1021.
335. nara, 1060 [1082], 39.
see jantu.
N. nava : vitakka ; °kamma : see patibaddhacitto ;
op. eka.
336. nassam, 1120.
panassam viiiassam.
337. ndga, 1058, 1101, 1131, 53.
nago Bhagava : (1) agum na karoti ti nago, (2) na
gacchati ti nago, (3) na agacchati ti nago.
(1) Katham Bhagava agum na karoti ti nago ?
Agu vuccati papaka akus° dhamma=
" Agu na karoti kirici loke
sabba-saiiiloge^ visajja bandhanani
sabbattha na sajjati vimutto
nago tadi^ pavuccate^ tathatta."*
Evarn ... (as above).
(2) Katham Bhagava na gacchati ti nago ? Bhagava
na chandagatim gacchati, na dosagatim gacchati
. . , {etc. : chanda D), na laga-vasena gacchati
. . . {etc. : raga II c~), na vaggehi dhammehi
yajati niyyati vuyhati sainhariyyati :
evam Bhagava na gacchati ti nago.
(3) Katham Bhagava na agacchati ti nago ?
Sotapatti-maggena ye kilesa pahina te kilese na*
puneti* na^ pacceti na paccagacchati® sakada-
gami-maggena . . . {etc. : sotapatti and ~) :
evam Bhauava na agacchati ti nago.
^ samyojana S<^ 1058, °samyoge Sn.
^ tadiso vuccati MSS. ^ om. T.
4 puna Sc. '-07)1. S^. « paccha° S^.
* Sn. 522.
id. p. 3: ad yath' odhikani ; aggi {v. 62).
natha, 1131 Sn. (=naga C.N.); cp. loka°.
Explanatory Matter. 181
N. nama : see Ajita ; Buddhassa iiania : sec Buddho ;
nama-gotta : see patibaddhacitto.
338. ndma-Tcdyd (+vimiitto), 1074.
so muni pakatiya piibb' eva rupakaya vimutto
tadaiiga samatikkama vikkhambhana-pahanena
pahino, tassa munino bliav'antam agamma cat-
taro ariya-magga patiladdha honti catunnam
ariya-magganam patiladdhata nama-kayo ca
rupa-kayo ca parinnata honti [ . • . pe^ • « • |,
nama-kayassa ca r°-kayassa ca parinnatatta
nama-kaya ca i°-kaya ca mutto vi° su vimutto
accanta-anupada-vimokkhena.
^ MSS. have pe.
339. ndma-riipa {and: naman ca rupaii ca), 1036, 1037,
1100.
(1) naman ti cattaro arupino khandha;
(2) rupan ti cattaro ca mahabhuta, catunnan ca maha-
bhutanam upadaya rupam.
id. p. (2) for rupam 1121.
cp. ubhanta, dukkha I, viniiana.
nikkamo, 68.
cp. padhanava.
340. nikkamo, 1131.
see akamakami.
341. nikkdrand, 75.
akarana ahetu apaccaya.
342. nikkuho, 56.
tini kuhana-vatthuni :
(1) paccaya-patisevana sankbatani kuhana-vatthu.
(2) iriyapatha-sarikhatam k-v°^.
(3) samanta-jappana-saiikhatam k-v°.
(1) Katamam (1) (above).
Idba gahapatika bhikkhum nimantenti civara=
( . . . parikkhaiehi), papiccho iccha-pakato at-
tiiiko civara=(parikkliaranam) bhiyyo-kamya-
182 Explanatory Matter.
tarn upadilya civaram paccakkhati pindapatam
paccakkhati {etc. civara 1-4 '~) :
A. So evam aha :
(a) Kim samanassa mahagghena civarena ; etam
saruppam yam samano susana va sankara-
ktita va papanikani va nantakani uccinitva^
sanghatim katva^ dhareyya.
(6) Kim samanassa mahagghena pindapatena ;
etam saruppam yam samano iiiicha-cariyaya
pindiy' alopena jlvikam kappeyya.
(c) Kim . . . senasanena . . . (•^h), yam sama-
no rukkha-muHko va assa abbhokasiko va.
(d) Kim . , . gilana - paccaya - bhesajja - parikkha-
rehi . . . (~6), yam samano putimuttena
haritaki-khandhena va osadham kareyya ti.
Tad upadaya lukham civaram dhareti, lukham
pindapatam bhunjati*, lukham senasanam
patisevati, lukham gilana-paccaya-bhesajja-
parikkharam patisevati.
B. Tam enam gahapatika evam jananti : " ayam sa-
mano appiccho santuttho pa\dvitto asamsattho
araddha-viriyo bhuta-vado " ti, bhiyyo niman-
tenti cavara=( . . . parikkharehi).
C. So evam aha: (1) " tinnam sammukhi-bhava
saddho kulaputto bahum^ punnam pasavati :
saddhaya sammukhi-bhava saddho kulaputto
bahum puiiiiam pasavati, deyyadhammassa
sammukhi-bhava . . . (as above), dakkhiney-
yanam sammukhi - bhava . . . (as above).
(2) Tumhakaii c' ev' ayam saddha atthi, dey-
yadhammo ca samvijjati, ahan ca patigga-
hako. Sace aham na patiggahissami evam
tumhe punnena paribahira bhavissatha, na
mayham imina attho ; [api ca tumhakaii c'
eva]® anukampaya patigaiihami " ti.
Tad upadaya bahum pi civaram patigganhati
bahum pi pindapatam . . . (etc. civara = ) pa-
tigganhati.
Explanatory Matter. 183
D. Ya evarupa bhakutika bhakutiyam kuhana kii-
hayana kuhayitattam' :
idam vuccati^ (1).
(2) Katamam (2).
(a) Idh' ekacco papiccho iccha-pakato sambhavana
'dhippayo " eva mam jano sambhavessati " ti,
(6) gamanam santhapeti (thanam-^, nisajjanam-,
seyyam-) ; panidhaya gacchati= ; samahito
viya gacchati= ; apathaka-jjhayi va hoti. Ya
evarupa iriyapathassa athapana^" santbapana
bbakutika . . . (6te.=l D) :
idam vuccati (2).
(3) Katamam" (3).
A. Idh' ekacco papiccho . . . (e^c.=2 a).
(a) yo evaruputa civaram dhareti, so samano
mahesakkho ti bhanati.
(6) yo evarupam pattam dhareti, loha-thalakam*
dhareti . . . {etc. : pabbajita A) . . ., so
samano mahesakkho ti bhanati ;
(c) yassa evarupo acariyo saman' upajjhayiko sa-
man' acariyako mitto sandittho samhanto
sahayo, so samano m ° ti bhanati ;
{d) yo evarupe vihare^ vasati^, yo evarupe addha-
yoge^2 vasati . . . {etc. : alinacitto 6),
so samano m° ti bhanati.
B. Atha va: korajika-korajiko^-, bhakutika-bhaku-
tiko,^* kuha-kuhako, lapa-lapako^^ mukha-
sambhavito ayam samano imasam evarupa-
nam santanam vihara-samapattinam labhi ti :
tadisam gambhiram gulham nipunam patic-
channam lok' uttara-suiiriata-patisannutam ka-
tham kathesi.
Ya evarupa bhakutika . . . (e^c.==l D) :
idam vuccati (3).
Tassa paccekasambuddhassa imani tini kuhana-
vatthuni pahinani=2, tasma so p° nikkuho.
* kumhana 8<^. ^ buddhimitva S^,
184 Exflatiatory Matter.
''karetVa T. "pari^ S^.
^baba- S^. Huyham n' eva S^.
'kuhitattam here, kuhayit° ad 2, 3.
* om. here and ad 2, 3 by S^. » om. S^.
^"atthapan' athapana S^. ii katham MSS.
1- addhagoge S^. ^^ kocarako garavako S^.
'"bhakutiyo S^. " japalapo T.
id. p. For 1 C'l cp. A. I, 150.
nikkhanta, *991.
N. nigantha: in ajivika n° jatilatapasa : ad isayo munayo.
in aj° n° jat° paribhajaka : ad devata.
nigama, *995 ; cp. gama.
343. nighdfana (taiiha°), 1085.
tanha-pahanam=.
344. niggliosa, 1061.
see vaco.
345. 7iicca [1144], 69.
niccakalam dhuva-kalam . . . {etc. : sada).
N.B. nicca dhuva sassata aviparinama-dliamma
ad accuta, asankuppa, asamhira, sassatiya, siti,
sunfijato.
N. nicchata : ad abhigijjheyya, vltaraga.
346. niddnd, 1050.
hetuka paccaya karana.
347. 7iiddJianta, 56.
vanta sam° niddhanta palilna=^.
348. nidhdjja, 35.
nidahitva oropayitva^ nikkhipitva patippassara-
bhitva.
1 vor° T.
349. nipalo, 1038, 1062, 45, 46.
see jatima.
Exflanatory Matter. 185
550. nifund, 1126.
gambhira duddasa duranubodha santa panita
atakk' avacara nipuna pandita-vedaniya paiiha.
cj>. nikkuha 3.
351. nippipdso, 56.
pipasa vuccati tanha . . . {etc. : tanha II).
352. nibbano, 1131.
]-ago vanam doso vanam . . . {etc. : rago I). Te
vana Buddhassa Bhagavato pahina^^ : tasma
Buddho avano nibbano van' apagato vana-vip-
pahino vana-vippamutto sabba-vana-vitivatto.
-353, a. nibbdfmm, 1061 [1108].
ragassa nibbapanaya, dosassa nibbapanaya . . .
{etc. : raga I) . . . akusal" abhisaiikliaranam sa-
maya upa° vupasamaya nibbapanaya patinis-
saggaya patippassaddhiya.
cp. santa, nibbuta.
-353, 6. nibbdnam, 1094.
vanam vuccati tanha, yo rago . . . {etc. : tanha II)
vana-ppahanam = .
N. nibbanam :
[x] vuccati amatam nibbanam yo so sabba-saiikhara-
samatho sabb' upadhi-patinissaggo tanha-kkhayo
virago nirodho nibbanam.
ad : asankuppam, asamhiram, etad, taccha ; dhani-
ma-settham, dhammam uttamam, viveka-dham-
mam ; paramattham, param, etc., Parayana ;
santipadam, santi-uttama.
nibbana-dhatu : see anupadi-sesa, vinriana.
cp. anamatagga samsara ad sara B 1(6) and con-
clusion of pahanam=.
accutam amatam nibbanam : ad khema, vedagu.
nibbana as khemanta-bhiimi : see Sattha.
354. nibbdna-pada, 1086.
tana-pada . . . {etc. : tana=).
N. nibbapana : see above (353, a) and ad mahesi.
186 Ejcplanatory Matter.
355. nibbuto, 1041.
ragassa nibbapitatta nibbuto, dosassa . . (etc. :
raga I.).
cp. abhi nibbuto ; nibbana (353, a).
N.B. with nicchato and sitibhuto : ad abhigijjheyya.
N. nibbedliika : see paritta-panfiQ ; cakkhuma, sekha.
nimantayi, *981.
356. nimmaJckho, 56.
makkho ti yo makkho makkhayana makkhayi-
tattam nitthuriyam nitthuriya-kammam.
id. p. Vbh. 357 (makkhi°).
357. niijafo, 70.
see niyama.
358. niyama, 55 (°m patto).
niyama vuccanti cattaro magga ; aiiyo atthangiko
maggo, seyyathldam . , . (see magga) ; catuhi
ariya-maggehi samannagato sampatto adhigato
phusito sacchikato.
id. p. ad niyato, but with ariya-maggo unthout sey-
yathldam and inserts niyama-patto after saman-
nagato ; see also patiladdha-maggo, bujjhitabba.
cp. patti.
359. niratta. 1098.
muncitabbam pajahitabbam . . . {etc. : jahati=)
N. niraya : see dukkha III.
360. a. nirdso, 1048 [1060], 1078.
=tanha II, 2, b.
N.B. ahvays in combn. anigho+niraso.
360, b. 7iirdsaso, 56 (conj. nirasayo).
=tanha II, 1.
361. nirdsamso, 1090 (uda asasano).
nittanlio so uda satanho.
So rupe asimsati . . . (etc. riipe D 1-5) kule, gane
. . . (etc. : visattika sub taiiha IV) asimsati . . .
(iccliati=).
Explanatory Matter. 187
N. nirujjhati : see uparujjhati.
nirodha (1037) see vinnana°.
cp. dukkha II.
362. nUlolwpo, 56.
loluppa vuccati tanha . . . {etc. : tanha II).
363. nivdrana, 1034, 1035, 1106.
avaranam sam° rakkhanam gopanam,
cj). jappa, nivuto, nlvarana, samvara.
364. nivittha, 57.
satta^ allina . . . {etc. : see nissita).
^ vitthasimyita S^ {for vittha-samsatta ]
cp. nivesana.
365. nivuto, 1032, 1033, 1082.
ophuto^ pihito paticchanno patikujjito.
1 avuto nivuto B^ 1082, also DA. I, 59 (+oputa) ; ovuto S" ;
oputo Br 1032. oputa Pj. ophuto T.
366. nivesana, 1055.
=taiilia III, \st part.
367. nisamma, 54.
see sutva.
nisiditvana, *1031.
N. nissaya.
(a) dve nissaya . . . {etc. : tanha III, Is^ part).
(6) tanha-nissayam pahaya ditthi-nissayam patinis-
sajjitva.
(c) cakkhum anissito, sotam . . . {etc. : riipa B) rupe
anissito . . . (rupa D) ; kule, gane . . . (visat-
tika) asito . . . {etc. : nissita A^).
id. p. ad asita, anissita.
368. nissaya, 1070.
upanissaya, arammanam alambanam karitva.
369. nissita, 1043 (kim°) [1069], 1071 (akincannam4-).
see next (A^).
188 Exflanatory Matter.
N. nissita.
A*, asita allina upagata ajjhosita adhimutta.
ad : jaiam-sita, nivittha, nissita, saro.
A^. alitto asanilitto an-upalitto.
A^. [a] lagga [a] laggita [a] palibuddha.
ad : abhilepana, gedha, nandi-sannojana, bhava-
raga, visatta, visajja.
A^. laggaiia bandhana palibodha.
ad : akincanfia, ganda, iiandi-saiiilojana, sanga.
B^ nikkhanto nissato vippamutto visamyutto vimari-
yadikatena cetasa viharati.
ad : anavilo, virato.
B^. anissito appatibaddho vippamutto . . . {etc.=^^).
ad : bhavitatto.
Combinations : A^+B^ ad : asita, anissita.
A^+B^ ad : lippati, etc.
A<^+B^ ad •' asatta, asajjamano.
C^. (1) ratta, (2) giddha, (3) gadhita, (4) mucchita,
(5) ajjhapanna [ajjhosana].
id. p. 2-4 ad : abhigijjheyya ; 3-5 ad itaritarena.
C^\ iccha muccha ajjhosanam gedho paligedho.
ad : jappa.
C*+Ac : ad bhavaraga, rasesu gedha.
Similarhj : adana, uggahita, upeti, gahessasi, para-
maso, ratta suh chanda.
N. nivarana : see paiic' avaranani ; cf. kama.
nu, *lb24, 1049, 1052, 1071.
cp. kacci.
nuna, 1058.
370. nekkhammaon, 1098.
samma-patipada=, sTlesu paripiirikarita . . . {etc.,
see samma-patipada), cattaro sati-pattliana=.
id. p. ad paroparam.
371. netia, 1120 (q.v.).
cakkliu.
372. neyijo, 1113 (katham+tathavidho).
[katham so] netabbo vi° abhi° paianapetabbo abhi-
Explanatory Matter. 189
nijjhapetabbo pekkhitabbo pasadetabbo, [ka-
tham assa uttari-fianam uppadetabbam].
cp. ananna-neyyo, sahajanetta.
no, 1040, 1041, 1069, 1099; *999, *1021, *1025.
no (=nah), 1052, 1077.
373. pakdsati, 1032, 1033.
bhasati tapati virocati jhayati pa°.
pakasehi, *1021.
pakkamum. *1010.
374. panka, 1145.
kama-paiiko kama-kaddamo (-°kileso, -°bali.soS
-°parilaho, -°palibodho).
ipalipo S^.
panka-danto, *980.
pacceka-ganino, *1009.
375. pacclid, 1099.
vuccati anagate saiikhare arabbha raga-kincanam,
dosa° . . . {etc.: raga I).
376. pajaheyya, 1056 ; pajaheyya, 1058.
see jahati.
377. pajd, 1104.
satta 'dhivacanam.
378. pajdnam. 1050, 1104; pajananto, 1051.
ajananto vijananto pati° pativijjhanto :
A: sabbe sankhara= pajananto ajananto . . . {as
above) : 1051, 1104.
B : na itihitiham na itikirayana-param . . . {etc, j
itihitiham) : 1050.
cp. mannami, sankhata-dhamma.
379. pane' dvarandni, 66.
kama-cchanda-nivaranam, byapada-nivaranam (thl-
na-middba °-, uddhacca-kukkucca °-, vicikiccha°-).
id. p. ad parissaya.
190 Explanatory Matter.
N. panca.
aiiga-vippahino : see tinna ; abhiiina : s. nana ; iti-
hasa : 6\ brahmana ; upadana ; kamaguna ; cha-
danani : s. tanha ; tanha-injitani ; tanba-sotani ;
maccbariyani : veviccba ; °-vidba bandbanam :
s. dukkba III. ; °-vokara : 5. bbava ; pauca-sa-
tani (jatika°): s. atita.
cp. pabbodba.
380. pannd [1035], 1036.
I. (a) ya paiina pajanana vicayo pa° dhamma-vicayo sal-
lakkbana upalakkbana pacc^ pandiccam kosal-
1am nepunnam vebhabya cinta upaparikkba
bburi medba parinayika vipassana sampajannam
pabbedo [patodo Dbs.] pafina^ ;
(b) pann' indriyam paiina-balam (°-sattbam, °-pasado,
°-aloko, °-obbaso, °-pajjoto, °-iatanam) ; amobo
dbamma- vicayo, sambojjharigo-, vimamsa- vipas-
sana^ samma-dittbi.
1 oni. S^. ^ om. ad 1036 and in Dbs.
id. p. I. : ad anupassi, manta, muni, bburimedbaso,
sankba, sarikbata-dbamma, sumedba.
Also Dbs. 16.
I. (6) : ad bodbi, vedagu.
II. panndya, 1035.
janato passato " sabbe saiikbara . . ." {etc. : see
sankbara=).
381. pannd-kappi, 1090 (paiiiianava uda+).
(udabu) [attba-samapatti-ilanena va pane' abbiiiiia-
iianena va miccba^-iianena va]* tanba-kappam
va dittbi-kappam va- kappeti janeti=.
1 om. 1090, 2nd. quot.
^ S^ in^. "na"' here and folio iving ; B'" Jias " na " o)dy
1090, 2nd quot.
* see nana.
Explanatory Matter. 191
382. panndnavd, 1090 (+uda panna-kappi).
see jatima.
N.B. paiiiia-cakkliu : see cakkhuma.
panna-dhajo : see bhuripaniiano.
adhi-pauna : ad sekha ; cp. pahuta-paiina.
paiiha, *1005, *1023, *1024, *1031, 1037, 1043, 1126,
1127.
cp. mano ° ; see hdow.
■383. panhdn antakaro, 1148.
Bhagava parayanika-panhanam antakaro pariyanta-
karo (pariccheda- °, parivatuma-°) ; parisa-pau-
hanam antakaro . . . {etc., as above), Pirigiya-
pafihanam antakaro . . . (Sakka^-^, amanus-
sa°'--', bhikkhu°~, upasaka°~, upasika°'~, ra-
ja °~' khattiya=°'~, Brahma °~).
panhena dgamam (1043), 1105, 1118.
see agamam.
N. patigham : ad upadhi, dosa, viniiana-tliiti, sannojanani.
paticca-labham (S^ : patilabham), 1046.
see labha.
N.B. paticca-samuppada : ad kusala ; sunilato.
quoted in full : ad saiikhara ; referred to sub kathari-
katha.
patijanatam, 1148.
384. patipajjei/ya [Ps.], 1129.
samma-patipadam=patipajjeyya.
N. patipatti : see care, namassami. samma-patipada,
patipavittha, *979.
N. patippassaddho : ad pahana, pahina, vitataaha,
santa.
385. patibaddha-citto, 37.
dvihi karanehi patibaddha-citto hoti :
(1) attanam va nicam thapento param uccam thapento
patibaddhacitto hoti,
(2) attanam va uccam thapento param nicam th°
p h .
192 Explanatory Matter.
(1) Katham (1):
" Tumhe me bah' upakara, aham tumhe iiissaya
labhami civaia=, yam pi me anne datum va
katum va mannanti tumhe nissaya tumhe sam-
passana, yam pi me poranam mata-pettikam
nama-gottam tam pi antarahitam tumJiehi aham
maiifiami^ asukassa kulupako- asukaya kulupa-
ko ■■ ti — Evam (1).
(2) Katham (2):
"Aham tumhakam bah' iipakaro, tumhe mam
agamma Buddham saranam-gata (Dhammam °'--
Sarigham°~), panatipata pativirata. . . {etc. :
silam c ) ; aham tumhakam' uddesam pi pari-
puccham* pi salam^ pi uposatham^ pi acikkhami ;
navakammam adhitthami ; atha ca pana tumhe
mam pariccajitva^ anile sakkarotha=.
Evam (2).
^ neyyami and janayami S^. - kulapako S''.
' arahatanam ins. S^ ad appatibaddha°.
* paripuccham demi S^. ^ om. S<^.
* uppajjhitva S<^ ad appatibaddha°.
id. p. ad appatibaddha-citto.
N. patibhaga : ad upama, kappa, kidiso, tadiso.
386. patibJiatiavd, 1147, 58.
tayo patibhanavanto : pariyatti-p ° ca, paripuccha-
p° ca adhigama-p° ca.
(1) Katamo pariyatti-patibhaiiava ?
Idh" ekaccassa Buddha-vacanam^* - pariyaputara
hoti : [suttam geyyam veyyakaranam gatha
udanam itivuttakam jatakam abbhiitadhammam
vedallamjP : tassa pariyattim nissaya patibhati.
Ayam pariyatti-patibhanava.
(2) Katamo paripuccha-patibhanava ?
Atthe ca fiaye ca (lakkhane, karane, than' athane)
tassa paripuccham nissaya patibhati^.
Ayam paripuccha-p °.
Explanatory Matter. 193
(3) Katamo adhigama-patibhanava ?
Idh' ekaccassa adhigata honti cattaro satipattha-
na= ; tassa attho nato, dhammo nato, nirutti
nata. Atthe iiate attho patibhati (dliamme'~,
niruttiya^) : imesu tisu nanam patibhana-pati-
sambhida. Bhagava imaya patibhana^-pati-
sambhidaya upeto=, tasma Buddho patibha-
nava. Yassa pariyatti n' atthi, paripiiccha n'
atthi, adbigamo n' atthi : kim tassa patibhayis-
sati ?
1 om. S^. 2 pakatiya ins. S^.
3 °bhayati S^. ^ om. ad 1147.
id. p. P ad dhamma-dharo.
patibhasati, *1024.
387. patiladdha-maggo, 55.
ariyo atthangiko maggo, sayyathldam . , . {see
magga). patiladdha (maggo): laddho pati° ad-
higato phusito sacchikato^
om. MSS.
id. p. ad niyama.
cp. antaraya, patti.
N. patilabha {v.l. for paticca-labha : see labha). .
cp. jati, asimsanti.
N. pativijjhami : ad ajananto, pajananto, brumi, maii-
nami.
N. patisandhi : ad parayana, bhava, vinnanatthiti.
N. patisambhida : ad cakkhuma, patibhanava, Bhagava.
patisallana, 69.
see arincamano ; cp. aranna, padalola.
^88. patthagii, 1095.
na te Marassa pattha patthacara paricarika pesiya^
[Buddhassa te Bhagavato pattha . . . pesiya^p.
* pesiya only T ; sissa S<^, siya B'. " om. T.
m J3
194 Explanatory Matter.
pathama, *1031 ; c'p. viseni.
389. fatliavl, *1002, 1097.
vuccati jagati.
pandito, 1125 {epithet of Jatukanni). '''1007,
pati {ad pat^), *1027.
Patitthana, *1011.
390. 2)aiti, 68.
labha pati° adhigamo phusanam sacchikiriya.
id. f. patiladdlia.
391. patto, 55, *992.
see niyaina.
392. patthayam, 70 ; cp. patthayano, *976.
icchanto patthayanto abhijapfanto.
id. p. ad akamakami.
N. patha : see neyya^: ad cakkhuniii 3"^ ; dvelha° : ad
kaiikha ; yanna°; vada°;
N. pada : see nibbana°; santi°.
padakkhina, *1010.
393. paduma, 71 [53 : as padumi].
vuccati paduma-puppliam.
394. padhdnavd, 70.
(1) padhanam vuccati viriyam yo cetaso viriy' aram-
bho nikkamo parakkamo . . . [etc. : see chanda
c) asithila parakkamo anikkbitta-chandata anik-
kbitta-dburata dbura-sampaggabo viriyam viriy'
indriyarn ^^riya-balam samma-vayamo.
(2) I So paccekasambuddbo] imina padbanena upeto= :
tasma [so paccekasambuddbo] padbanava.
cp. appamatto.
395. panujja, 1055.
nujja pa° jaba pajaba=.
39G. panudana, 1106.
pabanarn^:.
pantani, 72.
see aranna.
Explanatory Matter, 195
pannarase, *1016.
pabbajati. *1003.
397. fabhajita, 43 (dussaiigaha-).
A. idh' ekacce pabbajita pi nissaye pi diyyamane,
iiddese pi diyyamane' paripucchaya^ pi diyyama-
naya, °(civare°~, patte°~, lohathalake °~, dham-
ma-karake °~, parissavane°~, kuncikaya°~S up-
ahane °~, kay abandhane °~ ) ii
B. na sunanti^ na sotum odahanti na aniiacittam iipat-
thapenti anassava avacana-kara patiloma-viittino
aiinen' eva mukham karonti.
^ paripucche S'^. ^ kuncike S^. ^ sussusanti S<^.
id. p. A" ad nikkuho (ivith addition of ayoga-
bandhana).
B ad gahattha.
cp. gahattha ; paribbaje ; pahaya ; vibhusa ; samana.
pabbata, *1014.
_„ f-mi*1093, 1107.
^y«. paoru |_j^.^ ^^^^^ ^^^^^ ^^^^^ ^^^2, hqs.
see brumi.
399. pahham-hiro, *991, 1136.
aloka-karo (obhasa°, dlpam°, ujjota°, pajjota°).
400. a. pahhava, 1050 : see mula (N).
6. pabhavanupassi, 1051 : see anupassi.
401. pahhavanti, 1050.
sambhavanti jayanti sam° nibbattanti patubha-
vanti.
cp. janeti.
402. pahhassardni, 48.
parisuddhani pariyodatani.
403. pabhedana, 1105 (avijjaya-).
bhedanam pa° pahanam=.
196 Explanatory Matter.
404. 'pamatta, 1121, 57.
see pamada, with addition of:
imina pamadena samannagata jana pamatta [:only
ad 1121].
405. pamada, 1033.
A. pamado vattabbo kaya-duccarite va (vaci° mano°)
paficasii kamagunesu va, cittassa vossaggo, vos-
sagg'^ anuppadanam kusalanam va dhamma-
nam bhavanaya
B. asakkacca-kiriyata^ (asatacca°, anatthita°) dina-
vuttita^ nikkhitta-chandata nikkhitta-dhurata*,
C. anasevana abhavana abahulikammam anadhittha-
nam^ pamado.
Yo evarupo pamado pamajjana pamajjitattam :
ayam vuccati pamado.
1 so satt' S^ 57. ^ om. T ad pamatta.
^ vuccanti S<^ 57. * vurata B^".
'ananuyogo ins. Ybh..
id. p. A-C : ad pamatta, also at Ybh. 350.
B : ad appamatta A.
cp. makkha.
406. patndnam, 1076.
rupa-pamanam vedana . . . {etc. : rupa G).
407. a. pamunc-B,, 1063 (kathankathahi).
6. pamunc-assu, 1146.
a. munca pa° mocehi uddhara sam° AOitthapehi kathaii-
katha-sallato.
h. muncassu pa° sam° adhimuiicassu okappehi sabbe
sankhara=miincassu . . . [as above).
NB. muncitiim mocitum pa° uddharetum sam"
vutthapetum : in Rep. of pamunca.
cp. pasldami.
pamocanaya, 1064.
=pamocetum, 1063 Rep.
cp. samihami.
i
Explanatory Matter. 197
408. famma, 1071.
see maha.
409. paramattha, 68.
vuccati amatam nibbanam=.
para-putta, 43.
410. faraloka, 1117.
manussalokam thapetva sabbo paraloko.
N. paramattha : ad uggahita ; cp. nissita . paramasaiio :
danda sattha° . . .: ac^ vidhumo . paramaso : abhini-
veso paramaso, etc.: lepo . silabbata ° : ad bhikkhu ;
samyojana.
411. pardyana, 1114 (tap°).
akincaufi" ayatanam ayam tapparayanam kamma-
parayanam vipaka-parayanam kamma-garukam
patisandki-garukam — ; atha va Bhagava janati:
" ayam puggalo riipa-parayano . . . pe . . . {see
vimutta) n' evasaiin' asann' ayatana-samapatti-
parayano " ti.
cp. gati°.
412. parihWiaya, 1094.
pahanam=.
paricarika Ps.
N. pariiinata and pahina : see abhinua
aparinnata : see appamatta and dukkha.
413. pannnd{ija), 1082.
I. tanham tihi parinnahi parijaneyya : nana-pariii-
naya, tirana-parinnaya, pahana-parifinaya.
(1) Katama nana-parinna ?
Tanham pari janati : ayam riipa-tanha . . . etc.
(rupa C) ti janati passati. Ayam (1).
(3) Katama tirana-pariiiiia ?
Evam nanam katva tanham tireti aniccato duk-
khato . . . (ete. : kusala II). Ayam (2).
(3) Katama pahana-parinna ?
Evam tirayitva tanham pajahati=. Vuttam h '
etam Bhagavata : ya hi bhikkhave tanha, yo
198 Explanatory Matter.
chandarago, tarn pajahatha ; evam sa tanlia
palima=^bhavissati. Ayam (3).
n. Tanham parifinaya ti : tanham imahi tihi parin-
fiahi pari] anitva .
414. faritta, 61.
appaka omaka lamaka dukkha.
415. paritta-panfio, 1097 (: and bhuripanno).
A. aham asmim omaka-pafmo (lamaka °\ catukka°^);
tvam si
B. maha-panfio (puthu^, hasa°^ ja\ana°, tikkha°,
nibbedhika°).
C. Bhuri vuccati pathavi ; taya pathavi-samaya* pau-
naya vipulaya vittliataya samannagato.
1 om. S^. - sic S^ ; chatukka B^, jatuka T.
3bliasu° Sc.
*T has: "' Bhagava imaya pathavi-samaya. . , ."
id. p. B+C ad bhuripanno, 1143 [: T has B only]
C ad bhuripanno, 1097 ; ad bhurimedhaso, and
sumedhaso.
416. pariddava, 1052 (soka°).
nati-byasanena va phutthassa . . . [etc. : byasa-
na='~) aniiatar' annatarena byasanena samana-
ragatassa annatarena dukkha-dhammena phut-
thassa adevo paridevo adevana paridevana ade-
vitattam paridevitattam vaca-palapo \'ipalapo la-
lappo lalapana lalapitattam^
^ lalappayitattarn S^.
N. parinibbana : ad anupadisesa, bhikkhu, samlhami, siti.
paripucchati, *1025.
paripura, *1017.
Explanatory Matter. 199
417. paripphatidamdno, 1145.
taiiha-phandanaya phandamano (kilesa°'~, etc. :
tanha Va) ratto ragena phandamano, diittho
ragena phandamano, mulho r° ph° ; vinibandho
, . . {etc. : chanda, B 1-8) manena . . . {etc. :
raga II, C, 1-8) phandamano ; labhena alabhena
. . . {etc.: aneja, 1-8) phandamano; jatiya . . .
{etc.: jati 1-5) ph°; nirayikena dukkhena . . .
{etc. : dukkha I) phandamano pavedhamano sam°.
418. parihhaje, 1039 (sato bhikkhu-).
[sato] gaccheyya=[sato] abhikkameyya, patik-
kameyya, alokeyya, vilokeyya, sammiiijeyya^
pasareyya, sanghati-patta-civaram dhareyya,
careyya=.
^ saminjeyya B^, samijjheyya S^.
N. pariyatti : ad patibhanava {do. pariyaputa : pari-
yatta).
pariyanti-kata : ad lepa.
pariyadaya : ye keci ; pariyadinna-citte : adhipanne,
pariyadiyyanti : parisahanti.
pariyaya Ps.
N. pariyesati, patilabhati, paribhunjati : ad pasuta.
419. parivajjetha, 57.
vivajjeyya parivajjeyya.
N. parisahanti abhibhavanti ajjhottharanti pariyadiy-yanti
parimaddanti^ : ad parissaya.
^pilenti instead T.
420. parissaya, 42, 45. •
A. dve parissaya: pakata-p° ca paticchanna-p ° ca.
(1) Katame pakata-parissaya ?
Siha byaggha dipi-acchataraccha koka^ go-
mahisa- hatthi ahi vicchika satapadi, cora va
assu manava, kata-kamma va akatakamma va,
cakkhu-rogo . . . {etc. : dukkha I ; B-D), iti
va,. Ime vuccanti (1).
200 Explanatory Matter.
(2) Katame paticchanna-parissaya ?
Kaya-duccaritam (vaci° mano°),. kama-cchanda-
nivaranam . . . {etc. : pane' avaranani), rago=.
Ime vuccanti paticchanna-parissaya ti.
B. Ken' atthena parissaya : parisahanti ti parissaya,
parilianaya samvattanti ti parissaya, tatr' asaya
ti parissaya.
(1) Katliam parisahanti ti p° ? Te p° tarn pugga-
1am sahanti parisahanti=. Evam (1).
(2) Katham parihanaya samvattanti ti p° ?
Te> p°i kusalanam dhammanam antaraya}a pari-
hanaya samvattanti. — katamesam kusalanam
dhammanam ? samma-patipadaya=, silesu-pa-
ripurikaritaya=, catunnam satipatthanam bha-
van' anuyogassa . . . (etc.: satipatthana=) :
imesam kusalanam dhammanam antarayaya
parihanaya samvattanti. Evam (2).
(3) Katham tatr' asaya ti p° ?
Tatth' ete^ papaka akusala dhamma uppajjanti
attabhava sannissaya, yatha bile* bil'asaya*
pan' asayanti (udake udak' asaya'~, [dake
dak° MN] vane van' asaya ~, rukkhe ruk-
kh' asaya~), evam eva^ tatth' ete^ papaka
akusala dhamma uppajjanti attabhava-sannis-
saya ti. Evam (3).
Q^ Vuttam h' etam Bhagavata :*
(a) Sa* antevasiko bhikkhave bhikkhu sacariyako
dukkh-am na phasu-viharati. Kathaii ca bhik-
khave bhikkhu . . . {etc., as above) ? Idha
bhikkhave bhikkhuno cakkhuna riipam disva :
(b) " uppajjanti ye papaka akusala dhamma sara-
sarikaj^pa safiiiojaniya " ty assa antovasanti
anvassavanti^* papaka akusala dhamma ti.
Tasma antevasiko ti vuccati ; te nam'^ samu-
dacaranti^ papaka ak° dh° ti tasma sacariyo ti
vuccati.
(c) Puna ca param bhikkhave bhikkhuno sotena sad-
dam sutva . . . {etc. : rupa A ; and repet. (6).
Exflanatory Matter. 201
Evam kho bhikkhave bhikkhu sa^-antevasiko
sacariyako diikkham na phasu viharati ti.
Evam pi (3).
Q^ Vuttam h' etam Bliagavataf :
(a) Tayo "me bhikkhave antara mala, antara^ amitta*
(-°sapatta, -°vadhaka, -°paccatthika). Kata-
me tayo ? (1) lobho bhikkhave antara-ma-
lam . . . (etc.^ahove), (2) doso . . ., (3) mo-
ho . . . Imekho bhikkhave tayo antara-
mala ... (as above).
(/9) 1. " Anattha-janano lobho, lobho citta-ppako-
pano ; bhayam antarato jatam, tarn jano n'
avabujjhati.
2. Luddo attain na janati, luddo dhammam na
passati ; andha-tamam^ tada hoti, yam lobho
sahagate naram."
(7) " Anattha-janano doso . . . {=/3 1).
duttho^^ attam . . . (=/3 2) "
(8) =/S with moho and mulho.
Evam pi (3).
Q'. Vuttam h' etam Bhagavata :%
(a) Tayo kho maharaja parissaya^°-dhamma, ajjhat-
tam uppajjamana uppajjanti ahitaya dukkha-
ya aphasu-viharaya :
Katame tayo ?
(yS) Lobho kho maharaja parissaya-dhammo . . .
(=a).
(7) Doso . . . (=a) ; (S) Moho . . , (=a).
Ime kho maharaja tayo parissaya-dhamma . .
( : «)•
" Lobho doso ca moho ca
purisam^i papacetasani
himsanti attasambhuta
tacasaram va samphalanti."§
Evam pi . . . (3).
Q*. Vuttam h' etam Bhagavata :
'• Rago doso ca [moho ca] ito nidana
arati^--rati lomahamso itoja^^
202
Explanatory Matter.
ito samutthaya mano-vitakka
kumaraka dhaiikam" iv' osajjanti " ti|
Evam pi . . . (3).
1 om. Sc.
natra te S^.
^ evam T.
^ tena sam° iia S'^.
® andhamtamam S^^ mN.
" parisam T.
^^ vaiikam Sn.
"kuddho MN
* S. IV, 136.
§ It. 45.
^ gavo mahisa S^. .
^ khila Sc,
^ sante T.
® om. T.
i^purisassa S^ MN, S.
^- arahati S'^.
1* antassa vasanti S ; anvavasvanti MN.
"ito jcito MN.
t It. 83. % S. I, 70.
II Sn. 271.
422, a.
421. far eta, 1123 (jarasa-).
see jara {No. 254).
'paro'param, 1148.
Bliagava attano ca paresaii ca adhidevakare dham-
me vedi=. (1) Katame attano adhidevakara
dhamma ? Samma-patipada . . . (e^c.=nek-
Ime vuccanti attano adhidevakara
(2) Katame paresam adhideva-kara
Samma-patipada . . . {etc., as above).
Ime vuccanti paresam adhidevakara dhamma.
b. paropardni, 1048.
Oram viiccati sakattabhavo, param^ vuccati parat-
tabhavo ; oram vuccati sakarupa-(vedana . . . :
riipa G), param^ vuccati pararupa-(vedana . . •);
(cha ajjhattani ayatanani~cha bahirani ayatanani ;
manussaloko~devaloko ; kama-dhatu, rupa-dhatu
~arupa-dhatu).
khammam]
dhamma.
dhamma ?
^ B^ : param througliout.
N. pahgcdha : ad jappa.
pahgha : see tinna, vihaiihamane.
palipanna : ad samihiimi.
Explatiatory Matter. 203
palibujjhati : ad abyapajjamana, abhigijjheyya,
abhilepana, asajjamana, nissita, visatta, sarino-
jana.
palibodlia : in comb, with: kama°: ad parika.
. . . ku]a°, civara°: ad appatibaddha-
citto.
. . . gliaravasa°, puttadara°, nati°,
mitt' amacca °, sannidhi ° : ad eka, ka-
saya-vattho, pahaya.
. . . laggana, bandhana : see nissita.
palibhanjana : ad vidhumo.
palivetthita : ad asajjaniano.
423. faleti, 1144.
vajati gacchati kamati ablii°.
id. p. ad vajati.
cp. attham.
424. pavakkhfimi, 1050.
see briimi.
pavicaya, *1021.
425. pasamsdma, 47.
thomema kittema vannema.
cp. thomenti.
pasayha, 72.
426. pastddmi, 1147.
saddahami^ adhimuccami okappemi : sabbe san-
khara . . . (etc. : sankhara=) pasldami saddahf;-
mi . . . {as above).
^ saddhahami T.
cp. pamuficassu.
427. pasuto,'bl.
A. yo pi kame esati=taccanto=, so pi kama pasuto ;
yo pi tanhavasena rupe pariyesati (~patilabliati,
~paribhuiijati), sadde . . . {eic. : rupa E), tac-
carito=, so pi kama pasuto.
204 Explanatory Matter.
B,°Yatha kalaha-karako kalaha-pasuto, kamma-ka-
rako kamma-pasuto, gocare caranto gocara-pa-
suto, jhayi jhana-pasuto ; evam eva yo kam'
esati=taccarito=(e^c., as A).
" ordy in S^ ; also different order in A.
428. 'pass°-{a)%mi, 1063, 1142.
(6) °ati [1113], 1118.
-°avho, *998.
(c) addakkhi, 1131 ; addasasim, 1145,
addasa, *1016.
(a) dakkhami olokemi nijjhayami upaparikkhami^.
id. p. : ad vipassati (1115) ; pekkhamano ; passa sub
abhipassa (1070) [ : dakkha olokaya nijjhapaya
upaparikkha].
(6) dakkhati adhigacchati vindati patilabhati.
(c) addasam adakkhim apassim pativijjhim.
iparikkh° B^ ; uparikkh° S^ 1063.
cp. janati ; datthum, disva.
429. pahdnam, 1106.
[pahanam] vupasamam patinissaggam patipassad-
dhim amatam nibbanam.
id. p. ad akincana, anadana, upadhi, nighatana,
nibbana, pabhedana, parikkhaya, vinodana, vip-
pahana.
430. a. pahdya [general], 1070, 1082, 1113, 1134, 66, 74.
see jahati.
6. pahaya [special^'pahha.jitya,].
[pahaya] pariccajitva kesamassiim . . . {etc. : eko
B) akincana -bh a vam . . . (etc. : eko. C) ; evam
paccekasambuddho pi sabbani . . . {etc. : eko
B, C).
431. pahdyino [1113] (: see kaya°), 1132 (raana-inakldia°-.)
paliino=\
Explanatory Matter. 205
432. pahdsi, 1057.
see jahati.
pahina, 1133: see dukklia° II (pahma=^).
N. pahina (1): [pahino] ucchinna-mulo talavatthukato
anabhavam-kato ayatim-anuppada-dliammo {follows :
tasma . . . x) : ad akincana, akhilo, anasavo,
anejo, okaiijaham, katakicco, kusalo, nandi-jaham,
nippipaso, nibbano, nillolupo, pariiina; pahayino,
vimalo, virajo.
pahina (2) : {usually °a) [pahina] samucchinna vii-
pasanta patipassaddha abhabbuppattika iian' aggi-
na daddha : ad akankho, akiiicana, akhilo, anigho,
injita ( : preceded by n' atthi= ), chinna, chinna-
samsayo, taiihacchida, n' atthi, nikkuho, niddhanta,
niraso, pahina (1133), vidhumo, vivata, vitatanho,
samiihata, sibbani.
pahina (3) : [pahina] patinissattha . . . see abhi-
gijjheyya, vitatanho.
pahuta-paiino, *996.
patu-bhava, *998.
id: ad uppanna, jati, janeti, vitavanno.
pada, *1027, *1028.
433. pdda-lolo, 63.
katham padalolo hoti ? (1) Idh' ekacco pada-
loHyena samannagato hoti, aramena aramam
. . . {etc. : okkhitta-cakkhu A). Evam pi pa-
dalolo hoti. (2) Atha va bhikkhu anto^ sarigh'
arame padaloliyena samannagato hoti : [na atta-
hetu na karana-hetu uddhato avupasanta-citto]P
parivenato^ parivenam gacchati, viharato- viha*
ram gacchati . . . {etc. : alinacitto No. 6 up to
rukkha°) ; yattha va pana bhikkhu nisidanti va
gacthanti va tattha ekassa va dutiyo hoti . . .
{etc. : dutiya A2^" and B). Evam pi padalolo
hoti. (3) So paccekasambuddho padaloliya
arato virato=patisallan' aramo hoti . . . (etc. :
arincamano A).
* Sc ins. " pi." 2 om. S«. p also ad dutiya.
206 Explanatory Matter.
434. fdpa-sahdya, 57.
vuccati yo so sahayo dasa-vatthukaya iiiicchadit-
thiya samannagato : n' atthi dinnam, ii' atthi
yittham, (~hutami, ~sukata-dukkatanam kam-
manam phalam vipako. ~ayam loko, -^paro loko.
-^mata, '^pita, — ^satta opapatika, — loke samana-
brahmana samaggata samma-patipanna, ye inian
ca lokam paran ca lokam sayam abhinna sac-
chikatva pavedenti).
om. MSS.
id. 2?. ad anatthadassl ; cp. D. I, 55.
435. pdragu (sabbadhammanam), 1105, =^=992.
Bhagava sabbadhammanam abhinna-paragu, parin-
na-paragu . . . (etc.: abh.inna=); abhinna-pa-
ragu, parinna-paragu . . . (etc. : abhinua=) sab-
ba-dhammanam sabba-dukkhanam . . . (etc. : ab -
hinna = ).
So vasi-ppatto parami-ppatto ; ariyasmim silasmim
vasi-ppatto paiami-ppatto . . . (etc. : silak-
khandha=).
So param-gato anta-gato anta-ppatto . . . (etc. :
param B, C).
c]). manta°, vedana°.
436. pdratn, 1059 (tinno+) [Ps.] [1129: ad aparato], 1130
[do], 1146 (maccudheyyassa+) ( : A oidy).
A. vuccati amatam nibbanam=.
B. So param-gato param-patto ; anta-gato anta-patto ;
(koti-^, pariyanta^ — , vosana-^, tana^, accuta^-,
amata~, nibbana~).
C. So vutthava . . . (etc. : tiuna, No. 284).
id. p. A-C : ad aparato ; B: ad vedagu ; B+C : ad
paragu, lokantagu.
cp. next and Parayana.
Explanatory Matter. 207
437, a. pdram-gamandya , 1130.
param-sampapanaya, param-samanupapanaya, [ja-
ti-]^ jara-maranassa taranaya samvattanti.
^om. MSS.
437, b. pdram-gamantya, Ps.
piiram papenti, param sampapenti . . . (etc.-^a).
parami, *1018, *1020.
parami-patto : ad paragu.
438. Pdrdyana Ps. [1130], [1131].
param vuccati amatam nibbanam . . . pe . . .
(:nibbanam=) ; ayam vuccati maggo, [seyyathi-
dam . . . pe . . . ]^ {see inagga=).
a T only.
439. pdricchaitaha, 64.
kovilara.
pari-puri. *1016.
pavisi, *979.
Pava, *1013.
Pasanaka Ps. *1013.
440. Pingiya, 1120-1123, 1125, 1131, 1138, 1146, *100S.
see Ajita.
441. pitd, 60.
yo so janako.
442. pitUyyare, 1034, 1035.
pithiyanti^ pacchijjanti na savanti=.
1 pidhiyyanti B^ pithiyyanti T.
443. pipdsd, 52.
vuccati udaka-pipasa^.
1 o
kampi ti T (?).
208 Explanatory Matter.
444. fiya (-vippayoga), 41. .
dve piya : satta va piya saiikhara va piya.
(1) Katame satta piya ? Idha yassa te honti attha-
kama hita-kama (phasu°S yoga-kkhema*') ma-
ta va . . . {etc. : dukkha I. E) : ime s&tta piya.
(2) Katame sankhara piya ? Manapikarupa . . . {etc.:
rupa E ) : ime sankhara piya.
^om. T.
445. fiya-ru'pd, 1086.
kinci loke piya-rupam sata-rupam
1. (a) cakkhu loke piya-rupam sata-rupam; sotam . . .
{etc., rupa B) rupa . . . {etc. : rupa C).
(6) cakkhu-viniianam . . . {etc. : rupa B).
(c) cakkhu-samphasso . . . {etc. : rupa B).
{d) cakkhu-samphassa-ja vedana {do).
(2) rupa-sanna . . . {etc. : rupa C) ; (3) rupa-saii-
cetana . . . {etc., same for:) (4) rupa-tanha;
(5) rupa-vitakko ; (6) rupa-vicaro.
id. p. ad sunnato B. »
446. piti, 1143, *994.
ya ca Bhagavantam arabbha piti pamujjam mo-
dana pa° citti^-odagyam attamanata abhippa-
sadanata- cittassa.
^ vatti- T ; MN reads after pamodana : haso pa ° vitfci
tutthi od°.
2 abhipuranata MN.
N. piti passaddhi samadhi upekkha : ad sambojjhaiiga.
N. pucchd, *1023 ; and as introduction to pucchami ad
1043, 1049, 1061.
tisso puccha: (1) adittha-jotana puccha, (2) dittha-
samsandana p°, (3) vimati-cchedana p°.
Katama (1) ? Pakatiya lakkhanam annatam hoti
adittham . . . {etc. : iiata), tassa nanaya dassa-
Exflatmiory Matter. 209
naya tulanaya tiranaya vibhut' atthaya vibha-
van' atthaya panham pucchati. Ayam (1). —
Katama (2) ? Pakatiya lakkhanam natam hoti
. . . {etc. : nata), annehi panditehi saddhim sam-
sandan' atthaya panham pucchati. Ayam (2). —
Katama (3) ? Pakatiya samsaya-pakkhanto hoti
vimati-pakkhanto dvelhaka-jato : evam nu kho
. . . {etc. : kacci ssu), so vimati-cchedan' attha-
ya panham pucchati. Ayam (3). —
Ima tisso puccha.' — Apara pi tisso puccha : (4) ma-
nussa -p°, (5) amanussa-p°, (6) nimmita-p°.
Katama (4) ? Manussa Buddham Bhagavantam
upasaiikamitva panham pucchanti : bhikkhu
pucchanti . . . {etc. : manussa and khattiya).
Ayam (4). —
Katama (5) ? Amanussa Buddham Bhagavantam
upasankamitva panham pucchanti : Naga puc-
chanti . . . {etc. : Devata D, E 1, except D 7, 8),
Ayam (5). —
Katama (6) ? Yam Bhagava rupam abhinimmi-
nati manomayam sabbanga-paccangim ahinin-
driyam, so nimmito Buddham Bhagavantam
upasankamitva panham pucchati ; Bhagava vis-
sajjeti. Ayam (6). — Ima tisso puccha. Apara
pi tisso puccha: (7-9: see attha) Apara pi tisso
puccha: (10-12: see attha); and same for:
(13) anavaj i attha - p °, (14) nikkilesattha - p °,
(15) vodanattha-p° (16-18) atita°=, (19-21) aj-
jhatta°=, (22-24) kusala°=, (2-5-27) khandha°=,
(28-36) sati-patthana°=.
id. f. Puccha 1-3, also at DA. I, (jS.
447. fucch" : -%t\, *995, *1004; -°assu, *993 ; -°i, *981,
*1031; -"ita, *988, *1005 ; - avho, *1030.
(a) -'^ami : [with preceding puccha ti : tisso puccha
. . . ] 1043 [1045], 1049, 1061 [1079].
(1) yacami ajjhesami pasadem.i.
(2) tam kathayassu me.
NB. in usual quotation (1) only.
m 14
210 Explanatory Matter.
(b) pucchama, 1052: (~ a).
(c) pucchanta, 1126: (~ a).
(d) puttho, 1036 (etc.): piicchito yacito . . . (~ a).
(e) putthum, 1096, 1110: pucchitum . . . (~ a).
(/) apucchi, 1037: apucchasi yacasi ajjhesi ... (a)
apucchimha, 1052: ayacimha ajjhesimha pasa-
dimha.
apucchatha, *1017.
(g) apucchasi, 1050; pucchasi yacasi . . . (=/).
(h) apuccKissam, 1116: ayacissam ajjhesissam pasada-
yissam.
Punnaka, 1043-1048, 1124, *1006.
448. putta, 35, 38, 41, 60.
cattaro putt a : atrajo putto, khettajo^ p°, dinnako
p°, antevasiko p°.
1 khetrajo H^^ ; T ad 38.
cp. bandhava,
NB. putta dara nati . . . : see palibodha.
putta dara dhana : see asimsanti ; cp. jappa.
puthavimandala, *990.
449, a. putJm, 1038.
bahuka : ete sekha sotapanna ca patipanna ca
sakadagamino ca patipanna ca (anagamino °-,
aralianta°-).
h. puthu, 1043.
yaiiiia va ete puthu (yanna-yajaka°- ; dakkhiney-
ya°-).
(1) Katham yanfia va ete puthu bahuka ?
ete yafiiia civara . . . {etc. : yaniia A, B) ;
evam (1).
(2) Katham yanna-yajaka va ete puthu bahuka ?
ete yanria-yajaka khattiya ca . . . {etc. : khatti-
ya) : evam (2).
Explanatory Matter. 211
(3) Katham dakkhineyya ...('-' 1).
ete dakkhineyya samari4,-brahmana kapan' ad-
dhika vanibbaka yacaka : evam (3).
puna, *979, *995.
N. punabbhava :
khiiia jati°-: ad bhikklm.
n' atthi tesam p°: ad tinna, sankhafca-dhamnia.
patisandhiko t^° : ad bhava.
vippamutta -p° : ad bhavitatto.
cp. a° 1123.
pun' apara, *1004.
pubba-vasana-vasita, *1009.
450. pubbe [1084], 1099 (+paccha majjhe).
atlte saiikhare arabbha.
purakkhato, *1015.
pura, *976, *991, *1013.
purima, *1011.
pur'-uttama, *1012.
451. purejava, 1107.
see dhamma-takka.
452. pugam, 1073 (+vassanam).
bahuni vassani ; bahuni vassa-satani (-"sahassani,
-°sata-sahassani), bahuni kappani . . . [etc.'^
vassani).
453. peTchhamdno, 1070, 1104, 1123, 36, 37, 39, 40, 49.
dakkhamano . . . {etc., see passami).
peman, 41.
N. ponkh' anuponkham : see sada.
Posala, 1112, 1113, 1125, *1008.
phalatu, *983.
phalam, *977.
N. phalam, as part of yaiina : see yanna ; as part of
magga : see akahka, satipatthana.
454. phdsu, 1120 (savanam na+).
(sotam) asuddham . . . [etc. : suddha).
bandhana (Avici °) see dukkha III, C.
212 Explanatory Matter.
455. handhava, 60.
cattaro bandhavo : nati-bandhava pi bandhu, ( got-
ta °, mitta°, sippa°).
cp. putta.
bal' upapanno, 68.
456. bahu-pphalo, 1134.
bahu-bhakkho, bahu-rukkho, mahanto.
457. bahussuto, 58.
[bahussuto] sutta^-dliaro sutta^-sanniccayo, ye te
dhammam adikalyanam . . . {etc. : dhamma I).
abhivadanti, tatha-rupaya dhamma bahuasuta
honti dhata, vacasa paricita, manasa 'nupekkhi-
ta, ditthiya supatividdha.
isuta° Sc.
id. p. ad sutava.
Bavari {all *:) 981, 984, 986-994, 995, 1006, 1010,
1019, 1021, 1025, 1028, 1029, 1030.
N. bujjhati (bajjhati) see palibujjhati and nissita.
cp. abyapajjamano, abhigijjheyya.
N. bujjhitabba : anu°, patibujjhitabba, sambujjhit°. adM-
gantabba, phusit°, sacchikat°.
id. p. : ad eka 6, also for biijjhi, ibid.
cp. gacche, niyama, patti.
458. Buddha, 1126-1129, 1133, 1145, 1147, *993, *999, *1005.
(1) yo so Bhagava . . . {etc. : Bhagava III) . . . Bud-
dho ti.
(2) Ken' atthena Buddho ? Bujjhita saccani ti Bud-
dho, bodheta pajaya ti Buddho (sabbannutaya'--',
sabba-dassavitaya~, abhiniieyyataya~, ^^kasita-
ya~, sati-visaya~), khin' asava-sankhatena B°,
nirupakkilesa-sankhatena B°, ekanta-vitarago ti
Buddho . . . {etc. : eka I, 4-6) ; abuddhi-viha-
tatta buddhi-patilabha ti B° Buddho ti.
(3) N' etam namam . . . {etc. : Bhagava C) . . . pan-
fiatti ; vad idam Buddho.
Explanatory Matter. 213
NB. At other passages explanation liJce " Bhagava "
Biiddha-cakkhu : see cakkliuma.
Buddha, Dliamma, Sangha : s. sata.
Epithets : ad Mahesi ; Names of other Buddhas :
ad saccavhayo.
N. bojjhaiiga : ad puccha, Bhagava, bhavitatto, sati-
patthana, sambojjhanga.
byaiijana, *1017.
N. byasana : iiati°, bhoga°, roga°, sila°, ditthi° ad
dukkha I, pariddava, soka.
459. hydkaroti, 1116, *1025.
byakarissati, *993.
byakasi Ps., 1127.
see brumi 2, cp. \ryQ.°.
byakkhata, *1000.
460. hydpanujja, 66.
panuditva pajahitva=.
N. byapada : ad abyapajjamano, kukkucca, takka, slla.
461. hrahmacariyam, 1128.
see folloiving A (a).
462. brahnacariyavd, 1041.
A. (a) brahmacariyam vuccati asaddbamma-samapattiya
arati virati pati° veramani akiriya akaranam,
anajjhapatti vela anatikkamo setughato^ ; api ca
nippariyayavasena- brahmacariyam vuccati ariyo
atthangiko maggo, seyyathidami . . . (s. magga).
(b) Yo imina ariyena atth° maggena upeto=, so vuc-
cati brahmacariyava.
B. i^Yatha dhanena dhanava ti vuccati, bhogena bho-
gava ti vuccati (yasena~, sippena~, silena^',
viriyena—', pannaya~, vijiaya-^) evam eva yo
imina . . . (e^c.=A (6).
^om. Br Sc 1041. - °yayena 1011.
n B om. by B^.
id. p. A^ ad brahmacariyam.
214 Explanatory Matter.
463. Brahmaloka, 1117 (4-sadevaka).
see devamanussaloka.
Brahma, *1024.
brahme, *982, 1065, 1133.
464, a. brdJimana, 1059, 1063, 1115 [1140: Vocative] *976,
*979, *992, *997, *999, *1006, *1008, *1018, *1028,
*1029.
sattannam dhammanam bahitatta brahmano . . .
(etc. : bhikkhu) : " Bahetva sabba-papakani
(Sabhiya^ ti Bhagava)
vimalo^ sadhu-samahito thitatto^
samsaram* aticca kevali so
anissito^ tadi pavuccate® brahma " ti.*
^ parissaya S^ 1059; satiya B^", sagiya S^, 1063; sarahiga
S^ ad bhikkhu ; labhissa S^ ad vedagu.
2 pi loke Sc 1059. ^ citatto T 1063.
*paramparam S^ 1059. ^ ^sito B^" S^, Sn.
«"8a'' ins. Br S^, Sn. * Sn. 519.
464, h. hrdhmnd, 1043, 1044, 1079 ( : for °ase).
yekeci bho-vadika [ : vadino B^].
464, c. hrdhmana, 1127.
solasa parayaniya br°.
N. brahmana jatisampanna gotta-sampanna ajjhayaka
mantadhara tinnam vedanam paragu sanighan du-
ketubhanam sakkhara-ppabhedanam itiha sa-panca-
manam padaka veyyakarana lokayatamahapurisa-la-
kkhanesu anavaya : ad dakkhiney ya [sub thomenti],
cp. samana ; D. I, SS, 120.
465. hru°- (a) °mi, 1033, 1042, 1046, 1048, 1078, 1082, 1094.
(6) °si, 1032, 1081.
(c) °hi, *1018, 1034, 1043, 1052, 1069, 1096.
(d) abravi, *981, *986.
1. Present {for a) : acikkhami, desemi, paiinapemi, pat-
thapemi vivarami vibhajami uttanikaromi paka-
semi.
ad: adisati, pabrumi, hvumi, brusi {in Text), vadami.
Explayiatory Matter. 215
2. Aorist {for b in N) : acikkhi desesi pannapesi pat-
thapesi vivari \nbhaji uttani- [ : uttanim] [T]
akasi pakasesi,
ad: akkhasi, adesesi, byakasi, byakamsu, brfisi,
1127, 1131, 1137.
3. Imperative (for c) (a): acikkhahi desebi panfiapehi
patthapehi vivarehi vibhajehi iittanikarohi pa-
kasehi,
ad: pabruhi B^ S^ 1037. B^ 1043; bruhi S^ 1061.
(6) : same as (a), bid acikkha, vivara, vibhaja {instead
of °lii), ad: akkhahi, acikkha, pabruhi, bruhi,
viyakarohi, viyacikkha.
4. Future: acikkhissami desissami pannapessami . . .,
ad: kittayissami, pavakkhami.
5. Past participle: acikkhita desita paiinapita . . .,
ad: kittita {and akittayi), tesu, desita, yaui.
6. Noun-derivation : acikkhanam desanam . . ., ad:
veyyakaranam.
cp. kathemi.
466. Bhagava, *993, *1015, *1025, 1033, 1041, 1043, 1045,
1050, 1055, 1057, 1062, 1079, 1097, 1096, 1098, Ps.
1121.
A. garav' adhivacanam.
B. (1) Api ca bhagga-rago ti Bhagava . . . {etc.: rago)
bhaji vi° pati°i dhammaratanan ti Bhagava
bhavanam antam karoti ti Bh°.
(2) Bhavita-kayo (°silo, °citto, °panno) ti Bh°.
(3) Bhaji va Bh° araniia-vana-patthani . . . {etc. :
araMa) . . . ti Bh°.
(4) BhagI va Bh° civara=°anan ti Bh°.
(5) Bhagi va Bh° attha-rasassa (dhamma°, vimutti**)
adhi-sllassa (°cittassa, °pauriaya) ti Bh°.
(6) Bhagi va Bh° catunnam jhananam, cafcunnam ap-
pamaniianam, catunnam aruppa-samapattinan ti
Bh°.
(7) Bhagi va Bh° atthannam vimokkhanam, atthan-
nam abhibhayatananam, navannam anupubba-
samapattinan ti Bh°.
21 G Explanatory Matter.
(8) Bhagi va Bh° dasannam saufiabhavananam^ da-
sannani kasina-samapattinam, anapiina-sati-
samadhissa asubha^-samapattiya ti Bh°.
(9) Bhagi va Bh° catunnam sati-patthananam , . .
{etc.: sati-p°, 1-7) . . .'ti Bli°. "
(10) Bhagi va Bh° dasannam Tathagata-balanam, ca-
tunnam vesarajjanam, catunnam patisambhida-
nam, channam^ abhiuiianam channam Buddha-
dhammanan ti Bh°.
C. Bhagava ti : n' etam namam matara katam, na
pitara katam . . . {etc. : dukkha IE), na sama-
na-brahmanehi katam, na devatahi katam ; vi-
mokkh' antikam etam Buddhanam Bhagavanta-
nam bodhiya-mule saha sabbafiiiuta-iinanassa
patilabhassa sacchika-panuatti : yad idam Bh ° ti.
^ pavibhaji B^. ^ om. S^.
^anupa° S^. *chajjam S^.
id. ]). C : ad Buddha.
466, b. Bhagavd, 1110 : Buddham Bhagavantam.
466, c. Bhagavd (for "yo"), 1112, 1137.
yo so Bh° sayambhu anacariyako pubbe ananussu-
tesu dhammesu samam saccani abhisambujjhiS
tattha ca sabbafinutam^ patto balesu ca vasi-
bhavam.
i_°
bhujjhi sporadic. ^ sabbaiiiiatam S^.
id. p. ad. Buddha.
467. hhajanti, 75.
sam°.
468. hhajetha, 58.
bhajeyya seveyya ni° samseveyya patiseveyya.
469. hhane, 1131.
bhaneyya katheyya . . . ( : etc. : kathemi).
Exflaimtory Matter. 217
Bhadravudha, *1008, 1101-04, 1125, 114G.
bhamukantara, *1022.
470. hhayam, 37, 49.
jati-bhayam jara- { . . . jati 1-4)°, raja-bhayam
(cora°, aggi°, iidaka°, attanuvada°, paranuva-
da°S danda°, diiggati°^ umi°, kiimbhila°, avat-
ta°, sumsumara °-, ajivaka°^, asiloka°, parisa-
rajja°), bhayanakam chambhitattam lomahamso
cetaso ubbego* uttraso.
1 om. T. 37. •- sumsuka T. Susuka A, Miln.
^ om. T. ^ubbeggo T.
cf. quot. ad 51 : a7id mahabbhayam.
id. p. In different order at A. II, 121 sq. and IVIiln
196.
471. bhava, 1055-1059 (k§ma°), 1133 (sabba-°ativatto), [69]
dve bhava : kamma-bkavo patisandhiko ca punab-
bhavo.
(1) Katamo kamma-bhavo ? Punii' abhisankharo
apunu' abhisankharo anejj'^ abhisankharo; ayam
kamma-bhavo. (2) Katamo patisandhiko punab-
bhavo ? Patisandhika rupa, vedana . . . {etc. :
rupa G) ; ayam (2).
lananj'^ B^, anej ' S^ anejjh° T, anenj ° Vbh.
cp. Vbh. 137.
NB. kama-bhava, rupa-bhava, etc. : see dhatu.
472. hhav-d-hhave, 1060, 1068.
kamma-bhave punabbhave, [kama-bhave kamma-
bhavej* kama-bhave punabbhave (rupa-bhave->^,
arupa-bhave~), punappuna-bhave, punappuna-
gatiya (- °upapattiy a, - °patisandhiy a, -°attabhav'
abhinibbattiya).
* Ins. MSS.
218 Explanatory Matter.
473. hilar a-rdga-raUd, 1046.
vuccati yo bhavesu bhava-cchando . . . ( : see
chanda A) ; bhavaragena bhavesu ratta . .
{etc. : nissita C^).
bhavati, *1003.
474. Wiavanti, 36, bhavissati, *1005, 1084.
sam° jayanti san'^ nibbattanti abhi° patubhavanli.
cj). janeti.
bhavam, *983.
bhanuma, *1016.
475. bhdvitatto, 1049.
katham Bhagava bhavitatto ?
A 1. Bhagava bhavita-kayo (°silo, °citto, °panno),
bhavita-satipattliano=(e^c. 1-6).
2. [bhavita-maggo, pahlna-kileso, patividdha-kuppo]^,
sacchikata-nirodho ; dukkham^ tassa^ parinna-
tam, samudayo pahino, maggo bhavito, nirodLo
sacchikato ; abhiiineyyam abhinnatam . . . {etc. :
abhifinaya 1-5).
3. aparitto mahanto gambhiro appameyyo duppari-
yogalho^ bahu-ratano, sagar' upamo*.
B. Chal' arig' upekkhaya samannagato hoti :
1. cakkhuna rupam disva n' eva sumano hoti na
dummano, upekkhako viharati sato sampajano,
sotena . . . {etc. : Eupa A) ;
2 (a) cakkhuna rupam disva manapam n' abhigij-
jhati n' abhipihayati^ na ragam janeti ;
(b) tassa thito va kayo hoti, thitam cittam, ajjhattam
susanthitam suvimuttam ;
3. cakkhuma kho pan' etam rupam disva amanapam
(a) na mariku hoti appatitthita-citto adinamanaso®
abyapanna-cetaso :
(b) tassa . . . (=2 b).
[2 b-f:] sotena saddam sutva manapam . . . {etc.
=2 for rupa A b-f).
[3 b-f:] manasa kho pan' etam dhammam vinnaya
amanapam . . . {etc. ^=3 for rupa A b-f).
Explanatory Matter. 219
[2+3 :] cakkhuna rupam disva manap' amanapesu
rupesu thito va kayo hoti ... (=2 6) sotena
. . . (etc., as above for rupa A b-f) ;
4. cakkhuna rupam disva rajaniye na rajjati, dosa-
niye na dussati (moh °~muyhati, kop°~kup-
pati, mad°~ma]jati, kiles°~kilissati). sofcena
. . . {etc., as above for rupa A b-f) ;
5. ditthe^ dittha-matto, sute suta-matto, (mute~,
vinnate~) ; ditthe na limpati . . .^ (sute--^, mu-
te'—', viunate~) ; ditthe anupayo^ anissito=( : see
nissita), sute anupayo anissito . . . (mute~,
viniiate~) ;
6. samvijjati Bhagavato cakkhum, passati Bhagava
cakkhuna riipani, chandarago Bhagavato n' at-
thi, suvimutta-citto Bhagava ( : same for rupa
A b-f: sunati sotena saddam . . ., ghayati gha-
nena ghanam . . ., sayati jivhaya rasam . , ,,
phusati kayena photthabbam . . ., ^^janati ma-
nasa dhammam . . .).
7. Cakkhu rup' aramam rupa-ratam rupa-sammudi-
tam Bhagavata dantam guttam rakkhitam sam-
vutam, tassa ca samvaraya dhammam deseti.
sotam sadd' aramani . . . {etc., as above, for
riipa A b-f).
(a) " Dantam nayanti samitim, dantam raj' abhiruhati
danto settho manussesu, yo tivakayan titik-
khati I vararn assatara danta, ajaniya va sindhava
kuiijara va mahanaga, atta-danto tato varam."
(6) " Na hi etehi yanehi gaccheyya agatam^" disam^"
yath' attana sudantena danto dantena gacchati |*
vidhasu na vikampanti \dppamutta punabbhava
danta-bhumim anuppatta te loke vijitavino^^ |
yass' indriyani bhavitani ajjhattah ca bahiddha
ca sabbaloke^^ nibbijjh'" imam^^ paran ca lokam
kalam kankhati bhavito^'* sadanto " ti.
Evam Bhagava bhavitatto.
^ am. T. - dukkhassa {ad tinna).
^ dupariyogo S^. * sagara-samo B^.
220 Explanatory Matter.
^ piliayati B^. ^ sic T ; adina-maso S'^, alina-manaso B"".
'' om. Sc, Mippati S<^.
^ antapayo S^, anussayo B^.
" gatadisam B^, atam disam S^. ^^ jivitavino B"^".
^- appaloke B^.
^^ nibbijjliam imam B^", nibbijjattam imam S*^.
" bhavitatto S".
id. p. A 2: ad tinna B. * Dh. 321-323.
470. bhdvento, 1130.
asevanto bahulikaronto.
cp. kamaguna B.
477, a. bhikkJiu, *1015, 1039, 1041.
A. sattannam dhammanam bhinnatta bhikkhu, sak-
kaya-ditthi bhinno hoti, vicikiccha^ bhinna^
hoti^, (silabbata-paramaso °-, rago, doso, moh.0,
mano°-^) bhinna 'ssa honti papaka . . . ( : dham-
ma=).
B. " Pajjena^ katena^ attana (Sabhiya ti Bhagava)
parinibbana-gato vitinna-kaiikho
vibhavafi ca bhavan ca vippahaya
vusitava khina-punabbhavo so bhikkhu " ti*.
^om. S^. -^ om. Br.
^pajjota° S*^, magge bhavitena B"*. * Sn. .514.
id. p. A ad brahmana ( : bahito for bhinno, hut 8^
pahin' assa for bhinna 'ssa), and ad vedagu
( : vidito and viditattam /of bhinno).
477, b. bhikkhu, 1056, 1104.
puthujjana-kalyanako va bhikkhn, sekho va bhik-
khu.
bhikkhu-saiigha, *1015.
bhiyyo, 1147, 61.
478. bhuja, 48.
vuccati hattho.
hhii: ahu, *978, *984, *994, ^'=i021, 1146, see ma 'hu.
cp. hoti.
Ex'planatory Matter. 221
479. hhuta, 35.
vuccanti tasa ca thavara^ ca,
(1 ) Tasa ti : yesam tasina- tanha appahina yesam ca
bhaya-bherava appahina. Kimkarana vuccanti
tasa ? Te tasanti ut° paritasanti bhayanti san-
tasam apajjanti ; tarn karana vuccanti tasa.
(2) Thavara ti : yesam tanha pahina . . . {etc., as 1 in
opposite form).
^kavara T. ^ om. T.
480. hhuri-panndno, 1136.
(a) nana-pannano, panna-dhajo, panna-ketu, pafin'
adhipateyyo^, vicaya-bahulo^ pavicaya-bahulo
okkhayana-bahulo^, samokkhayana-dbammo, vi-
bbuta-vihari, taccarito=.
(6) " Dhajo rathassa paiiiianam, dhumo pannanam
aggino raja ratthassa pauiianam bhatta j)anna~
nam ittbiya " ti. *
(c) Evam eva Gotamo bhuri-paiiiiano iiana-pannano
. . . {etc. : a).
^maha° S^. ^ S<^ repeats ivith sam°.
* S. I;, 42.
481. bhuri-panno, 1097, 1143.
see paritta-pafiilo.
482. bhuri-medhaso, 1131, 1136.
bhuri vuccati . . . (=paritta-paniio C) ; medha
vuccati . . . (=medha).
see also vara°.
483. bhetvd, 62.
bhinditva sam°^ phalayitva- padalayitva sam°.
ipa° Sc. 2 gandalayitva 8^.
bherava, *934.
bhoti, *988. bhoto, *1028.
Bhoganagara, *1013.
222 Explanatory Matter.
484. maWia, 1132 (mana°).
makkhayana makkhayitattam nitthuriya-kammam.
cp. pamada.
Magadha Ps.
485. fnagga : A., 1130'^ (maggam uttamam).
maggam uttamam vuccati :
ariyo atthangiko maggo, seyyathidam samma-
ditthi, samma-sankappo, (-°vaca, -°kammanto,
-°ajivo, -°vayamo, -°sati, -°samadhi).
id. p. ad care, dhamma-takka, nama-kayo, niyama,
Parayana, brahmacariyaVa, bhavitatto, vedagu^
saiikhara, sati.
(mentioned only in:) cakkhuma, puccha, Buddha,
Bhagava, magga-iiana, muni, vinnana, sandit-
thika.
N.B. : dukkha, kilesa, magga, nirodha : see dukkha*
II. ; maggas&a uppadeta : ad Sattha; catusu mag-
gesu nanam : ad bodhi ; vedagu.
B. 1130C:
pajjo patho pantho aiijasam vatumayanam^ nava
uttara-setu pakullo^ sankamo^.
vatumavam S^. ^ makulehi sicasammu S^.
486. maccu-tara, 1119 (4-siya).
maccum pi tareyyasi maranam pi tareyyasi=.
487. maccudheyya : A, 1104 (-°a paja).
(a) vuccanti kilesa ca khandha ca abhisankhasa ca.
(b) Paja maccu-dheyye mara-dheyye marana-dheyye
B. 1146 ( : maccudheyyassa param).
=A* and: maccudheyyassa param vuccati ama-
tam nibbanam=.
488. maccu-rdjd, 1118.
Maro pi maccu-raja maranam pi.
489. maceu-vasam vaje, 1100,
maccuno va vasam gaccheyya (maranassa °-, Mara-
pakkhassa°-).
Ex'planatory Matter. 223
490. majjhe, 1040 ( : ad anta), 1092 ( : ad sara), 1099.
vuccati paccuppannam riipam=(rupam G).
491. manndmi, 1049, 1142.
evam janami a° vijanami pati°i pativijjhami''.
cp. ajanamano.
492. mathenti, 50.
tasenti hapenti pa°.
493. madhura, 50.
see kamaguna.
494. mano, *985, *1004, *1005, *1030, 1142, 1143.
yam [ca Bhagavantam arabbha] mano manasam
hadayam pandaram mano man' ayatanam man-
indriyam viniianam vinnana^-kkhandho tajja
mano-viiinana-dhatu.
lorn. S^. id.f. Dhs. 68.
495. ynanasa. 'ndvilo, 1039.
A. =No. 494, hut "cittam" after "yam."
B (1) Kaya-duccaritena cittam avilam hoti lulitam
eritam ghattitam calitam bhantam avupa-
santam (vaci° . . ., mano° . . .);
(2) ragena . . . {etc. : raga I) cittam avilam hoti luli-
tam . . . {etc.=l).
C. Cittena anavilo siya alulito . . . (e^.^B"^) avila-
kare kilese jaheyya=avilakarehi kilesehi arato
assa virato=.
manorama, 50, *1013.
=manas' anavilo.
mano-paiiha, *1017, *1024.
N. manapa-dinnam : s. yaiiiia ; piya manapa . . . : ad
vidhumo ; manapika rupa : ad kama ; mano-maya :
s. puccha.
224 Explanatory Matter.
496. manujd, A: 1043, 1044.
manussa vuccanti.
B: 1123.
satt' adhivacanam.
N. manussa bhikkhu bhikkhuniyo upasaka- upasikaya
rajano khattiya= : ad puccha.
NB. amanussa : see devata D-E 1 {except canda and
suriya).
manta-paragu, *976, *997.
497. mantd, *1000, *1004, *1018; [1010], 1042.
vuccati pauua— -
498. manda, 1051.
moho avidva=.
mandira, *1012 ; cp. Kosala°-.
499. mamdyita, 1056.
dve mam0.tta : taiiha-mamatto . . . {etc. : tanha
III) {with pahaya and patinissajjitva).
cp. '. akankho, kankha, lepa.
500. imlam, 1132.
rago malam . . . {etc. : raga II 6).
cp. vimalo.
501. mahabhhayam, 1032, 1033, 1092 ( : see hdow).
lokassa bhayam maha'^ pllanam ghattanam upad-
davo upasaggo.
(6) 1092: jati bhaye . . . {etc.: jati 1-4).
maha, *1008, *1027.
502. mahd, 1040 ("purisa).
A. agga^ settha° visitth.a° pamokklia° uttama° pa-
vara °.
id. p. ad anapara ; abhikkanta ; uttama ; parama ;
vara(-°panna) ; (sanna-)vimokkha ; sampaiina ;
settha.
B. 1042 {mahdpurisa).
ayasma Sariputto Bhagavantam etad avoca* : " Ma-
hapuriso " ti bhante vuccati ; kittavata nn kho
bhante mahapuriso hot! ti ? Vimutta-cittatta
Explanatory Matter, 225
khv' aham Sariputta mahapuriso ti vadami avi-
mutta^-cittatta no mahapuriso ti vadami. Ka-
than ca S° vimutta-citto hoti ? Idha S° bliik-
khu ajjhattam (1) kaye kay' anupassi viharati
atapi sampajano satima, vineyya loke abhijjlia-
domanassam. Tassa kaye kay' anupassino- vi-
harato cittam virajjati, vimuccati anupadaya-
asavehi ; (2) vedanasu, citte, dhammesu dhamm'
anupassi . . . {etc., as 1).
Evam kho S° bhikkhu vimutta-citto hoti, vimutta-
cittatta kho' aham S° " mahapuriso " ti vadami,
avimutta^-cittatta no mahapuriso ti vadami.
^ adhimutta- S^ T. - anupassato S^, anupasamsino T.
* S. v., 158.
503. maJiesi, 1054, 1057 [1061]; maha isi, 1125.
kim mahesi Bhagava ?
(1) Mahantam sila-kkhandham esi=ti mahesi; ma
bantam samadhi-kkhandam . . . {etc.: sila°^);
mahato moha^-tamo-kayassa padalanam esi= ;
mahato vipalhl^assa pabhedanam- esi= ; (tanha-
sallassa abbulhanam^^ ; ditthi-sanghatassa vi-
nibbethanam^~ ; mana^-dhajas.;a papataliam®^ ;
abhisankharassa vupasamam~ ; oghassa nittara-
nam~ ; bharassa nikkhepanam~ ; samsara-vat-
tassa upacchedam~ ; santapasf:a nibbapanani~ ;
parilahassa patipassaddhim~ ; dhamma-dhajacsa
ussapanam~) ; mahante sati-patthane=(l-7) ;
mahantam paramattham amatam- nibbanam^
esi gavesi pariyesi ti Diahesi.
(2) Mah' epakkhehi® va sattehi esito= : kaham Buddho,
kaham Bhagava (-°Devadevo, -°Narasabho) ti
mahesi.
^ om. B^ T. - parodanam S^.
^ abbahanam S^ abbuhanam B^.
* vinivethanam S^ 1116; vinivedh° B'", vinibbedanam
gc 1054.
Ill 15
226 Explanatory Matter.
^nama'^ B^". ^pa° only S*^.
^ om. T. " mahantehi S^.
*6?. JO. ad Devisi (1116).
mahodadhi, 1134.
ma, *1021, 1098.
ma 'kasi, 1068,: see kar° ; cy. ma 'liu.
Magadha, *1013.
manava, *1022, *1027, ='■=1028.
504. maid, 60. ,
ya sa janika.
NB. mat a pita . . . see dukkha I E.
505. mdna, 1132,
ekavidhena niano : \o cittassa unnati.
duvidheiia mano : att' ukkamsana-mano ^ara-
vambhana-mano.
tividhena°-: seyyo 'ham asmin^ ti mano (sadiso-^^
hiiiO'—).
catubbidhena °- : labhena manam janeti (yasena~,
pasamsaya'~, dukkliena — ).
pancavidhena°- : labhimhi manapikanam rupanam
manam janeti . . . {etc. : rupa E).
chabbidhena °- : cakkhu-sampadaya manam janeti
. . . {etc. : rupa B).
sattavidhena °- : mano ati ° man' atimano omano
adhimano- asmim-mano miccha-mano.
atthavidhena °- : labhena manam janeti; alabhena
{etc. : labha 1-8).
navavidhena °- : seyyassa seyyo 'ham asmin ti
mano (sadiso^, hino-^) ; sadisassa seyyo . . .
(sadisO'~, hino— ') ; hinassa seyyo . . , (sadiso^.
hmo~).
dasavidhena °- : idh' ekacco manam janeti jatiya va
gottena va kolaputtikena va vannapokkharataya
va dhanena va addhena" va kamm' ayatanena va
(sipp°) vijjatthanena va sutena va patibhanena
va annatar' aililatarena va vatthuna.
Explanatory Matter. 227
yo evarupo mano maniiana raafinitattam iirmati
unnalo* dhajo sampaggaho ketu kamyata^ cit-
tassa : avam vuccati mano.
^ asmi T. - avamano T.
^ ajjhenena T. * iittamo S<^.
5 kamniata S''. cp. Dhs. 1116.
506. Mara [1095 : °vas' anuga ; see next], 1103.
kamrn' abhisarikhara vasena patisandhiko khandha-
maro dhatu°- (etc. : see dhatii).
507. Mdra-vas-dmigd, 1095.
A. Maro ti : yo so Maro Kanho Adhipati Antagu Na-
muci Pamatta-bandhu.
B. (a) Xa te Mara-vas' anuga ti : na te Marassa vasena^
vattanti, na pi Maro tesu vasam vatteti ; te
Maraii- ca Mara-pakkhan ca.
(6) Mara-pasan ca (°balisaii ca ; °amisan ca ; °visayaii
ca ; ^nivasau ca ; °gocaraii ca ; °bandhanan ca).
(c) abhibhuyya=viharanti . . . etc. {see caranti=j).
^ vase T, - Marassa vasan S^.
id. p. B^ ad jappa.
cp. patthagu ; Maccu-vasa.
NB. Mar' amisa : see kiisala.
Mara-cakkhu : jhanai.
Mara-sena : see visenkatva.
508. marisa, 1036, 1038, 1045, 1047, 1092, *1028.
piya-vacanam garu-vacanam sagarava-sappatissa-
dhi-vacanam etam.
Mahissati, *1011.
509. miga, 39.
dve miga : eni-migo ca sarabha-migo ca.
510. mitta, 37 [58], 75.
dve mitta: agarika-mitto ca anagarika^-mitto ca.
228 Explanatory Matter.
(1) Katamo agarika-mitio ?
Idh' ekacco duddadam^ dadati, duccajam cajati
dukkaram karoti dukkhamam khamati giiyham
assa acikkhati guyham assa pariguyhati apadasu
na vijahati jivitam c' assa atthaya pariccattam
hoti khine n' atinianrvati. Ayam agarika-mitto.
(2) Katamo anagarika^-mitto ? Idha bhikkhu piyo
ca hoti manapo ca hoti garu ca bhavanlyo ca
vacana-kkhamo ca gambhiran ca katham katta
atthane ca niyojeti adhisile samadapeti, catun-
nam sati-patthananam bhavan' anuyoge samada-
peti . . . {etc., sati-patthana 1-7). Ayam ana-
gari]:r.'-mitto.
'pabbajita° Sc. ^ (jyaddam S^.
mukha, *1022.
muta, 1082 : see dittha.
511. mutimd, 61.
see jatima.
512. muf.ta-saddho, 1146.
saddha-garuko, saddha-pubbaiigamo (- °adhimutto,
- °adhipateyyo ), arahanta-ppatto,
mudita, 73.
muddha- ( : all *), 983, 987, 988, 989, 990, 1004, 1025,
1026.
-pata, 987.
'adhi-pata, 988, 989, 990, 996, 1004, 1025, 1026.
513. munaijo, 1077.
muni-namaka ajivaka nigantha jatila tapasa.
514. muni, 1052, 1058, 1074 [1075], [1078], [1080], 1081,
1085 [1090], 1091, 1127, 1147.
A. monam vuccati nanam ya panna=.
Bhagava tena iianena samannagato muni monap-
patto. Tini moneyyani : kaya-moneyyam (vacl°,
mano°).
Explanatory Matter. 229
1. Katamam kaya-moneyyam ?
Tividha kaya-duccaritanam pahanam kaya-mo-
neyyam ; tividha kaya-sucaritam kaya-money-
yam; (kay' arammane iianam°~; kaya-parin-
na°;~ pariniia - sahagato maggo°-; kaye
chanda-ragassa pahanam °- ; kaya-sankhara-
nirodho^-; catuttha-jhana-samapatti°-) : idam
kaya-moneyyam .
2. Katamam vaci-moneyyam ?
(a) Catubbidha vaci-duccaritanam pahanam vaci-
moneyyam . . . {etc.~l ivith vac°, vaca°-
and vaci-sarikhara-nirodho ; dutiya-jjhana-
samapatti°-) : idam vaci-moneyyam.
(6) ^Parifiiia-sahagato maggo vaci-moneyyam, va-
caya chanda-ragassa pahanam v.-m., vaci-
saiikhara-nirodho ; tatiya-jjhana-samapatti
v.-m. : idam vaci-moneyyam.
3. Katamam mano-moneyyam ?
Tividha mano-duccaritanam pahanam mano-
moneyyam . . . (e/c.~l with citta°-, . , . ni-
rodho ; sarina - vedayita-nirodha-samapatti °-) :
idam mano-moneyyam.
4 (a) " Ka3^a-munim vaca-munim
mano-munim anasavam
munim moneyya-sampannam
ahu[agu ? ]-sabba-ppahayinam.
(6) (rep. a, lines 1-3), ahu ninhata-papakan " ti^*.
B. Imehi mone\^ehi dhammehi samannagata cha
munino : agara-muni, anagaia-muni (sekha °-^,
a6ekha°-, pacceka°-," muni°-).
1. Katame agara-munino ?
Ye te agarika ditthi-pada vifinata-sasana : ime
agara-munino.
2. Katame anagara-munino ?
Ye te pabbajita ditthi-pada viiluata-sasana :
ime anagara-munino.
3. Satta sekha-munino ;
4. Arahanto asekha-munino ;
230 Exflmiatory Matter.
5. Pacceka-sambuddha pacceka-munino ;
6. Tathagata Arahanto Sammasd'mbuddha muni-
munino.
(a) " Na monena muni hoti, mulha-rupo aviddasu^
yo ca tulam* va paggayha varam adaya
pandito papani parivajjeti : yo muni tena
so muni yo munati ubho loke muni tena
pavuccati^/' %
(b) " Asataii ca satan ca fiatva
dhammam ajjhattebahiddha ca.
sabbaloke deva-manussehi pujito
yo sangajalam*' aticca so muni " ti.
° OMi. Br.
^ ninnahata T ; ninnahuta S^ ; ' • ahum dibbo tatha pa-
kam" Sc. 2sekkha S^.
^'aviddisu T. nulyam S^.
^ vuccati B^ T. ^ santa S^ passim.
* It. 56 {only 3^). J Dh. 268, 269.
Mulaka (or Alaka ?), *977.
515. musd (bhane), 1131.
A. mosavajjam bbaneyya (musavadam°-, anariyava-
dam°-). Idh' ekacco sabh' aggato va paris'
aggato va (iiatimajjh'°-, rajakulamajjh'°-^) abhi-
nito sakkhiputtho " ehi bho purisa, yam janasi
tam vadehi " ti ajanam aba janami ti, janam
va aha na janami ti apassam aha . . . (^jan^):
iti atta-hetu va para-hetu va amisakiiicikkha-
hetu va sampajana-musa bhanati : idam vuccati
mosavajjam.
B. Api ca tih' akarehi musavado hoti :
(1) pubb' ev' assa hoti musa bhanissan ti,
(2) bhaiiantassa hoti musa bhanami ti,
(3) bhanitassa hoti musa maya bhanitan ti.
Imehi tih' akarehi musavado hoti.
C. Api ca catuh' akarehi musavado hoti :
1-3=B ; 4 : vinidhaya ditthim paiicah' akarehi ;
chah"- ; sattah'-^ ; atthah'- : 1-4= preceding, 5:
Explanatory Matter. 231
vinidhaya khantim, 6 : vinidhiiya rucim, 7 : vi-
nidhaya saiinam, 8: vinidhaya bhavam. Imehi
atthah' akarehi musavado hoti.
^om. Sc.
516. inuhuttam, 1138.
khanam layam vassam attliam.
N. mulam hetu nidanam sambhavo pabhavo samuttha-
nam aharo arammanam paccayo saraudayo : ad
pabhava ; mula-dassavi.
ahbrev. : betu paccaya iiidaiiam : ad tasma.
abbrev. : hetu paccaya karanam : ad attattha.
similar : akarana ahetu apaccaya : ad nikkarana.
cp. adinava, kusala, jappa, nidanam,
517. mula-dassdvl, 1043.
I. Bhagava mula-dassavi hetu°- . . . {etc.: mula=).
A. (a) Tini^ akusala-mulani : lobho akusala-mfilam (do-
so °-, moho^-).
(6) Vuttam h' etam Bhagavata :*
la. Tin' imani bhikkhave nidanani kammanam
samudayaya : lobho nidanam kamm ° sa-
mud° (doso°'~, moho°~).
16. Na bhikkhave lobhajena kammena (dosa°'~,
moha°'~).
Ic. deva pannayanti, manussa pannayanti^, yava
pan' aiiiia pi kaci sugatiyo ;
2&. atha kho bhikkhave lobhajena kammen,a ( :16).
2c. nirayo pannayati (tiracchanayoni-, pittivisa-
yo-), yava pan' anna j)i kaci duggatiyo ;
2d. niraye tiracchanayoniyo pittivisaye attabha-
va 'bhinibbattiya.
(c) Imani tini akusala-mulani ti Bhagava janati
passati.
[Evam pi Bhagava mula-dassavi . . . pe . . .]*
{as above) samudaya-dassavi.
V>. {a) Tini- kusala - miilani : alobho kusala - mfilam
(adoso°-, amoho°-).
232 Explanatory Matter.
(b) Vuttam . . . (as above with: A, la, b, 2c, b, Ic).
2d. deve ca manusse ca attabhava 'bhinibbattiya.
(c) imani tini kusalamulani ti . . . {etc.^= A c).
C. Vuttam h' etam Bhagavataf : ye keci bhikkhave
dhamma akusala, akusala-bhagiya, akusala-
pakkhika : sabbe te avijja-mulaka, avijja^
samosarana ; avijja-samugghataya sabbe te
samugghatam gacchanti ti ; Bhagava janati
passati.
Evam pi , . . {as co7icl. A).
D. Vuttam h' etam Bhagavata : ye keci bhikkhave
dhamma kusala . . . ('~C) : eabbe te appama-
da-mulaka, appamada-samosarana ; appamado
tesam dhammanam aggam akkhayati ti ; Bha-
gava janati passati. Evam pi . . . (as cond. A).
II. Atha va Bhagava janati passati :
avijja miilam sankharanam . . . {etc. : sankhara=)
ti Bhagava janati passati. Evam pi . . . {as A).
III. "Atha va Bhagava janati passati :
cakkhu miilam cakkhu-roganam
sota . . . {etc. : rupa B) . . . mano mijlam cetasi-
kanam roganan ti Bhagava janati passati. Evam
pi . . . {as A).
' om. Br gc 2 ()„^ gc, 3 owi. Br.
" instead of III, T has the whole of I C, ivith conclusion ad
mula in full.
* A. Ill, 338. t S. v., 91.
me (=mayham), 1036, 1084, 1097 {etc.).
metta, 73 {see catuddiso).
NB. metta karuna mudita upekkha : ad cakkhuma ;
sadhu-vihari ; cj). tinno.
518. Mettagu, *1006, 1049-1055, 1124.
see Ajita.
519. Metteyyo, 1041 (Tissa°).
see Ajita (rgottena alapati).
Explanatory Matter. 233
N. medha vuccati paiiiia : ad bhurimedhaso ; sumedho
medliavi, *1008, 1125 {Epithet of Mogharaja).
cp. jatima.
520. Mogharaja. *1008, 1116-1119, 1125.
see Ajita.
521. momuho, 1120.
avidva=.
522. moha, 1132, 56, 74.
dukkhe anuanam . . . pe . . . ( : see avijja).
yajitvana, *979.
523. yanna, 1043 [1044], (1047 see bdow).
vuccati deyyadhammo :
A. civara-pindapata-sen' asana-gilana-paccaya-bhesajja-
parikkharam ;
B. anna-panam, vattham, yaiiam, mala, gandha, vile-
panam, seyyavasatha, padipeyyam.
id. p. A : ad itarltarena, patibaddhacitto. Bhagava,
yasassin, visattika ; etc. in X.
A+B : ad akappayimsu, appamatto ; thomenti ;
puthu.
cp. akappayimsu. nikkuho, yajayoga, vibhusana.
NB. As yaniiam phalam dakkhineyyam : ad tho-
menti ; constituents and participants : see appa-
matto ; puthu.
(a) 1047 : yaiinehi pahutehi vividhehi puthuhi.
cp. maha°.
524. yanna-patha, 1045 (°e appamatto).
yanno y' eva vuccati yanna-patho. Yatha ariya-
maggo ariya-patho (deva-maggo^ ; brahma-
magg0'~), evam eva yaiiiio y' eva vuccati yafina-
patho.
yatha-y-idam, 1092.
yatha, *999, *1016, 1050, 1074, 1134, 1146.
525. yatd, 1079.
yatta^ pati° gutta- gopita rakkhita^ samvuta.
lorn. S^. ^om. T. ■' om. B^.
234 Explanatory Matter.
526. yatli' odhikdni, 60 (hitvana kamani+)-
sotapatti-maggena ye kilesa pahlna te kilese na
puneti na pacceti na paccagacchati ; (sakada-
gami-maggena . . . ; anagami ° - . . . ; arahat-
tena . . .).
id. p. ad aggi 'va daddham {v. (52); naga.
527. yulhd-tathatn, 1127.
yatha acikkhitabbam tatha acikkhi . . . {etc., see
brumi).
yatha 'bhirantam, 53.
yattha, *995, 1037.
yadi, *1005.
528. yam.
(a) yassa, 1048: arahato khinasavassa.
ye, 1078, 1087 : arahanto.
(6) yassa, 1137 : nibbanassa.
(c) yam [1052], 1069 : puggalam va dhammam va.
{d) yam kifici, *1030, 1055.
yam etam, 1037 : paiina ca sati ca. . . .
yasmim, 1088.
(e) yani, 1035 : etani sotani maya kittitani.
(/) ye, 1058: khattiya=.
(g) ye, 1084 : Bavari brahmano ye c' anne parayanika
brahmana.
ye keci : see below ; yo : see beloiv.
529. yantdni, 48.
dhuvarani.
N. yasa pasamsa suklia : see aneja.
530. yasassin, 1117 (Gotamo+).
Bhagava yasa-ppatto ti yasassi.
Atha va : sakkato^ ; labhi civara°=parikkharan ti.
yacati, *980, *983.
531. ydja-yogd, 1046 [1047].
yaje^ yiitta pa°- ayutta sam° taccarita=.
^ yajayogesu B'^. ^ o,;j, gc
yava-tatiyam, 1116.
Explanatory Matter. 235
532. yutto, 1144.
sain°,
NB. more Jidhj suh ariiicamano, yajayoga. yo.
yuthani, 53.
533. ye keci, 1044, 1049, 1079 (etc.).
sabbena sabbam sabbath a sabbam sabbavantam
asesam nissesam ; pariyadaya vacanam etam.
NB. " sabbena sabbam asesam . . . : ad 1050, 35.
id. p. asesam ; sabbaso ; sabbesu.
yen' icchaka, 39.
yeva, *1004.
534. yo.
A, 1051 : yadiso yatha-yutto yatha-vihito A^atha-pa-
karo yam thana-ppatto^ yam saddhamma--sa-
mannagato khattiyo va . . . (etc.: khattiya=).
^ yathanupatto S^. - om. B^.
535. rahhhita-mdnasano, 63.
gopita-manasano rakkhita-citto.
rajassiro, *980.
536. rattJia, 46.
ratthan ca janapadaii ca kotthagaraii ca pahiita-
hiraiina-suvannam nagaran ca.
537. rati, 41, 59.
anukkanthit' adhivacanam etam.
N. ratta duttha mulha : ad chanda ; cjj. bhava-raga-
ratta.
538. ratta, 1070.
rattam vuccati^ ratti. alio ti divaso, rattin ca divan
ca. . . .
^ ti for vuccati T.
539. rattim, 1142.
rattin divam.
ramaniya, *1013 ; raraati, *985 ; lamma. "076.
236 Ex'planatory Matter.
540. rasa, 65 (rasesu gedham akaram).
A. raso^ ti mula-raso, khandha-jaso [taca° Dhs. ins.l,
patta-raso puppha-raso, phala-raso ambilam ma-
dhuram, tittikam katukam, lonikam- kharikam^ ;
lambilam* kasavam, sadum asadum'', sltam^'
unham^'*.
B. Santi loke samana-brahmana rasa-giddlia. Te jivh'
aggena rase^ pariyesanta ahindanti, te ambilani
labliitva ananibilam pariyesanti anambilam !a-
bhitva ambilam pariyesanti (madhiiram'--ama-
dhuram* ; tittikam^a ° ; katukam~a°; loni-
kam~a°; kharikam~a°; lambilam~kasavam ;
sadum~a°; sitam~unham). Te yam yam la-
bhanti^ tena te na tussanti apar' aparam pariye-
santi®; rasesu' rata giddha . . . {see nissita).
C. (1) Sa rasa^anha tassa paccekasambuddhassa pahi-
na^= :
(2) tasma so paccekasambuddho patisarikha yoniso
aharam ahareti n' eva davava na madaya na
madanaya na vibhusanaya, yavadeva imassa ka-
yassa thitiya yapanaya vihimsa-paratiya^ brah-
macariy' anuggahaya iti puranaii ca devanami"
patihaiikhami navari^^ ca devanam^^ na uppa-
dessami yatra ca me bhavissati anavajjata ca
phasii-viharo ca ti.
(3) Yatha vanam alimpeyya yavadeva ropanatthaya;.
yatha va sattho^ akkham abbhanjeyya yava-
deva bharassa nittharanattliaya, yatha putta-
mamsam ahareyya yavadeva kantarassa^^ nit-
tbaranatthaya.
D. evam eva so paccekasambuddho patisankha . . .
(e^c.=C 2) rasa-tanhaya arato virato=.
' rasesu T.
2 -yam
S^.
Mavilarn S^:
; lapilam
Dhs.
*om. T
1
^sakkani S^.
^ °amana
S«.
' piyesu
. S^.
"om. Se.
'pur°
Sc
10
vedanam
MSS.
" naman ca
vedanam
Sc.
^2 rassa
Sc.
12 om.
Dhs.
Explanatory Matter. 237
id. p. A=D}is. 629.
541. rdga, 74.
yo rago ca . . . pe . . . {see next).
N. I. raga dosa moha kodha iipanaha makkha palasa issa
macchariyam maya satheyyam^- ^ thamblia sarambha
mana atimana^ mada^* ^ pamada^ sabba-kilesa sabba-
duccarita ( °daratha^' *• ^ °parilaha, °santapa, °aku-
sal' abhisankbara).
^ om. S^ ad nibbuto. ^ om. S^ ad vidhumo.
^ 07)1. S^ ad asamhira. * om. T nearly always.
■' om. S^ ad parissaya.
id. p. quoted as ' ' yo rago sa rago . . . pe . .
{sometimes in fidl) : ad akhilo, anavilo, anigho.
abhinibbuto, asamhira, upakkileso, upasanto, ka-
sava, nibbano, nibbaiia, nibbuto, parissaya, vi-
dhumo, vimalo, vimutto, \arajo, visenikatva, santi.
rp. kama-raga, chanda-raga (tanha ; nandi°-; bha-
va°-; vita°-).
II. (a) rajra dosa moha: ad aparidayhamano, cakkhuma,
tanhakkhaya, thomenti, virajo.
(a^) raga dosa moha kilesa : ad eka, karikha, Buddha.
(6) raga dosa moha mana : ad brahmana, bhikkhu,
vedagu.
(6^) raga dosa moha mana ditthi kilesa duccarita : ad
kantara {sKb Sattha), kincana, tamo, mala, sanga.
(c) raga dosa moha mana ditthi uddhaeea, vicikiccha,
anusaya : ad naga, paripphandamano.
{d) raga dosa moha mana ditthi kandaka, kilesa : ad
Bhagava.
(e) raga dosa moha kopa mada kilesa : ad bhavitatto.
cp. rattho duttho mulho : ad chanda.
542. raja, 46.
khattiyo muddha 'bhisitto vijita-sarigamo nihata-
paccamitto laddh' adhippayo paripunna-kottha-
garo.
raja miganam, 72.
238 Explawitory Matter.
543. ruppanti, 1121.
(1) kuppanti pilayanti <j;hatayanti byadhita' doraanas-
sita honti, cakkliu-rogena ruppanti . . . {etc. :
8ota°, see rupa B^), damsa°=sainphas8ehi rup-
panti kuppanti . . . (as above) . . . ti ruppanti
rupesu.
(2) Atha va : cakkhusinini hiyamane havamane pari''
vihayamane^ vigacchamane antaradhayamane
ruppanti = (a.v above), sotasmim . . . (etc. : rupa
D), )upa.sniini . . . {etc. : rupa D), kula'unirn
. . . {etc. : visattika sub tanha IV, h-d) hiyamane
liavamane . . . {as above). . . . Evam pi rup-
panti rupesu.
^ byatthita T. - vemane T — pass, missing in 8*^
cp. vihaiinamane.
544. rupam, 1121.
see nama-rupa ( : cattaro ca mahabhuta . . •)
N. rUpa.
representing ayatanani (cbal° and dvadas''):
A. 12 ajjhattika-bahirani.
1. 2.
(a) cakkliuna rupam disva
(6) sotena saddam sutva
(c) ^hanena gandhani ghayitva
{d) jivhaya rasam sayitva
{e) kayena photthabbam phusitva
(/) manasa dhammam viiinaya
: ad, parissaya and bhavitatto.
id. p. : ad anavassuto ubhantam, kusala ( : as
sabbadhamma), paroparani, loka, savanti, suu-
nato F.
B. 6 ajjhattikani (A 1) [B- : 5 only: ruppanti 1] ad:
asito (cakkhu anissito . . . ) ; upadhi ; dittha-suta-
muta ; mana (cakkhu-sampada . . . ) ; mula-
dassavi (cakkhu mulam cakkhu-roganam).
Explanatory Matter. 239
C. 6 bahirani (A 2).
ad: anavassuto, tarilia. piyarupa.
D. 5 bahirani {as representing dukkha) (==A a-e) ad:
asajjamano, asa {sub tanlia), asimsanti, kama-
guiia, dukkha, nirasamso, nissaya, ruppanti,
visattika.
E. 5 bahirani {as representing kdmd) (^A a-e) ad:
citra, pasuto, piya-vippayoga, mana ; vnth addi-
tion of: attharana papurana dasi-dasa : ad lepo
(s. tanha) ; kule gane avase : ad visattika (s.
tanha) ; piitta dara . . . : ad asimsanti.
F. rupa as representing loka, in :
kama° rupa^ arupa°: ad dhamma, dhatu, l)hava,
rupi, arupl, saiifii. asanni, n' evasaiiiii n' asaiini:
ad sankha.
rupa"" arupa°: tanha ad jappa.
rupa-kaya : ad kaya.
G. rupa as representing bhava, in :
rupam vedana safina saiikhara vifinanam :
ad att' anuditthi, adana. upadiyanti, kincana, pa-
mana, paroparani, bhava, inajjhe, loka, sunnato.
comprised under " riipa-dhatuya " ad okanjaha.
545. rffpa-saniil, 1113.
katania rfipa-sanna ? Rupa vacara-samapattim
samapannassa va upapanna^-a, dittha dhamma-
sukha-vihacassa va sanna .safijanana sanjanitat-
tam : ayam riipa-sanna [vibhuta-rupa-sannissa
ti] catasso rupasamapattiyo^ labhissa- rupa-
saiina vibhuta honti . . . {etc., see vibhuta).
iarupa° T. "^ patiladdhassa S^.
roga, 51 (-pganda, q.v.).
cp. dukkha I.
lakkhana, *1004, *1019, *1020, *1021.
see sa° and niahapurisa.
N. lagga : ad asajjamano, pahbodha, visatta.
lagganam : ad akincanna, sariga.
240 Explanatory Matter.
N. laddha labhitva pat.i° adhigantva vinditva ad: aladdha :
patiladdha ; cp. laLhetha.
546. laddhdna, 67.
laddlui labhitva.
labhi, *994.
547. labhetha, 45,
lahheyya pati° . . . {etc.: see laddha).
548. labha, 1046.
rupa-patilabham paticca kame abhijappanti 8adda°-
. . . pe . . . (=as asimsanti, with paticca kame
abhijapp° for asimsanti).
NB. labha yasa pasamsa : see aneja.
549. lippati, 1040, 1042.
na limpati alino . . . (etc., see nissito).
cp. alippamano 71, abhilepana.
N. lepo : see tanha ; cp. lippati.
550. Ma, 1032, 1033 [llOS], [1109], [1118], 1119, 1133.
A. niiaya tiracchana° pittivisaya^ manussa° deva°,
B. khanda^ dhatu° ayatana°,
C. ayam° paro°,
D. Brahma ° sadovako^.
id. p. A 1-4 ad dukkha I ; miiladassavi.
cp. titthantam, devamanussa-Ioke.
NB. deva loko>uddham; mraga°>adho ; manus-
sa°>tiriyam vapi majjhe : see uddham paro
loko : manussalokam thapetva sabbo paro loko
(ad para).
{Explatmiion of the ivord " loka " :), 1119 :
annataro bhikkhu Bhagavantam etad avoca : "Lo-
ko ' loko " ti bhante vuccati ; kittavata nu kho
bhante ' loko ' ti %Ticcati ? Lujjati kho bhik-
khu loko ti vuccati. Kin ca lujjati ? Cakkhu
lujjati, rupa lujjanti ; cakkhu-viniianam lujjati ;
cakkhu-samphasso lujjati ; yam p' idam cakkhu-
samphassa-paceaya uppajjati vedaptam sukham
va dukkham va adukkham-asukham va. Tarn
Explanatory Matter. 241
pi lujjati. Sotam lujjati, sadda lujjanti . . .
{etc., as above for riipa A 6-/). Tarn pi luijati
ti kho bhikkhu : tasma • loko ' ti vuccati."
(=S. IV, 52.)
551. lokantagu, 1133.
A. loko ti : eko loko bhavaloko.
dve loka : sampatti ca bhavaloko vipatti ca bhava-
loko.
tayo loka : tisso vedana.
cattaro loka : cattaro ahara.
paiica loka : pane' upadana-kkhandha.
cha loka : eha ajjhattikani ayatanani.
satta loka : satta vinnana-tthitiyo.
attha loka : attha loka-dhamma.
nava loka : nava satt-avasa.
dasa loka : dasa upakkilesa.
ekadasa loka : ekadasa kamabhava.
dvadasa loka : dvadasa ayatanani.
atthaiasa loka : atthaiasa dhatuyo.
B. lokantagu ti : Bhagava lokassa antam gato antam
patto . . . {etc. : param B, C).
NB. loka-dhatu : cp. cakkhuma.
loka-natha, *995.
loka-nayaka, *991.
552. (a) lokasmim, 1035 [1048], 1049, 1103.
(6) loke, *993, *998 [1040], 1048, 1053, 1064 [1068].
1077, 1085, 1087 [1122], 59.
lokamhi, *998.
apaya-loke (manussa°-, deva°-, khandha°-, dha-
tu°-, ay at ana °-).
(c) idha loke, 1043, and ayam loko, 1117.
: manussa-Ioke.
{d) sabhaloke, 1104 [56].
: as loke (6).
sabbana lokena, 73.
: see catuddiso.
N. lola : see a°, cakkhu°, pada°.
m 16
242 Explanatory Matter.
loluppam : ad jappa.
va, *1001, *1014, *1015, *1024, 1065, 1142.
Vakkali, 1146.
vac° : avoca Ps.
vacanam, *981, *984, *986, *997.
553. vaco, *988, *994, *1006, 1057, 1110, 1147, 54.
[tuyham] vacanam byapathani desanam^ anusan-
dhim^.
* " anusasanam " B'' ins. most places.
2 anusitthim B^ throughout.
id. f. ad nigghosa, vakya, vaca.
554. vaj° : °ami, 1144 ; °ati, 1143 ; °e, 1100 ( : see maccu-
vasa).
see paleti.
vanna {" coinment"), 1132.
vattha-guyha, *1022.
555. vad° (a): °ami, 1037.
see brumi.
(6): °anti, 1077, 1078, 1079.
see kathemi.
(c) : vajju(m), 1076.
vadeyyum katheyyum vohareyyum.
vana, *1015.
Vanasavhaya, *1011.
vandati, *io28.
556. vamsa, 38.
vuccati velugumbo.
557. vara-panna, 1128.
agga-panno • • . {etc.: maha°=).
vara-bhurimedhaso, *996,
558. vasanti, 1088.
sam° a vasanti parivasanti^.
^07n. T.
Explanatory Matter. 243
vasi, *977.
vassani, 1073.
va, *1024, *1030, 1098.
559. vdkya, 1102.
tava vacanam . . . etc. {see vaco).
vaca, *1005.
560. vdcd 'bhikahkhdmi, 1061.
tuyham vacanam . . . etc. {see yslco) and : ahhikan-
khami {No. 75).
561. vdcd 'bhildpa, 49.
vuccati battimsa tiracchana-katha, seyyathidam
raja-katha . . . {etc. : dutiya).
vaceti, *1018, *1020.
vanija, *1014.
562. vdtd, 1074, 52, 71.
puratthima, pacchima, uttara, dakkhina ; saraja
araja^ ; sita unha ; paritta adhimatta ; kala^-vata
(verambha°, pakkha°S 8upanna°, talapanna°,
vidhupana°).
^om. T. ^om. B' S^ 1074.
vat' atapa, 52.
see damsa°=.
563. vddapathd, 1076.
vuccanti kilesa ca khandha ca abhisaiikhara ca ;
t'issa vada ca vadapatha ca adhivacana-patha
ca, nirutti ca nirutti-patha ca, pannatti ca pafi-
natti-patha ca.
vasana : s. pubba°.
vase (+thane), 40.
N. vikkhambhana : ad kaya-ppahino, namakaya, vita-
rago.
564. vicdrana, 1108, 1109.
(lokassa) caranam vi° pati° (kena 1108; i:nf^hi vi-
takkehi 1109) loko carati vi° pati°.
244 Explanatory Matter.
N. vicikiccha : ad kaiikha, raga, vedagu.
vicinteti, *1023.
565. (a) vijannam, 1065, 1090, 1097.
janeyyam a° vijaneyyam pati° pativijjheyyam
adhigaccheyyam phuseyyam^ sacchikareyyam.
pass° Br Sc.
cp. ajanamano, sanjanasi.
(6) vijdna, 1091.
ajana vijana . . . {etc., as a).
566. vijigucchamdno, 41.
attiyamano harayamano.
vijita, 46.
vijeyya, *1002.
g. (vijjati, *987, *989, *1001, 1088 (na-) [1089].
\vijjanti (na-), 1100.
see n' atthi.
vijja, *1026 ; see also avijja and avidva.
568. vi]jittha, 1098 (ma-).
(ma) samvijjittha, pajahi=.
vinnata, 1122.
see dittha.
569. (a) vinndna, 1055 [1110], [1111].
puiifi' abhisankhara-sahagata-vinnanam (apunn' °-,
anejj'°-^).
^anaiij' B^ 1055; S^ mo.
id. p. ad bhava.
NB. in combination with:
cakkhu-vinfieyye rupe : ad anavassuto.
rupam vedana sanna saiikhara : ad rupa G.
samphassa vedana . . . : ad piyarupa.
also ad: naga, ubhanta, dittha suta.
cha vinnana-kayo : see upadhi.
Explanatory Matter. 245
(6) vinndnassa nirodhena, 1037 (etth' etam uparujjhati).
1. sotapatti (a) (-magga-nanena abhisankliara vinnan-
assa nirodhena) satta bhave thapetva anamatagge
samsare (/3) (ye uppajjeyyum naman ca riipan ca
etth' ete nirujjhanti).
2. Sakad-agami ...(:!«)... dve bhave thapetva
pancasu bhavesu . . . ( : 1/3).
3. An "garni . . . ( : la) . . . ekam bhavam thapetva
kama-dhatuya va (rupa°-, arupa°-) . . . ( : 1/3)-
4. Arahatta . . . ( : la) . . . ( : 1/S).
5. Arahato anupadisesaya nibbana-dhatiiya parinib-
bayantassa carimaka-viiinanasea nirodhena pan-
na ca sati ca naman ca riipan ca : etth' ete niruj-
jhanti.
(c) punappatisandhi-vinnana, 1073.
see siti.
570. vinndna-tthitiyo, 1114.
Bhagava abhisankhara - vasena catasso vinnanat-
thitiyo janati, patisandhi - vasena satta v-t"
janati.
I. Katham Bhagava abhisankhara - vasena catasso
vinnanatthitiyo^ janati ?
Vuttam h' etam Bhagavata :*
Rup' upayam va bhikkhave vinrianam titthama-
nam titthati riip' arammanam rup' uppatiitham
nand' upasevanam viiddhim virulhim vepullam
apajjati ; vedan' upaya va bh° . . . {as above);
sann' upaya . . . ; saiikhar' upaya va Lh° vin-
nanam titthamanam titthati sarikhar' aramma-
nam . . . (as above). Evam Bhagava (I).
II. Katham Bhagava patieandhi-vasena satta vinna-
natthitiyo janati ?
Vuttam h' etam Bhagavata :f
(1) Santi bhikkhave satta nanatta-kaya, nanatta-
sannino, seyyatha pi manussa, ekacce ca deva
ekacce ca vinipatika ; ayam pathama viiiiianat-
thiti.
246 Explanatory Matter.
(2) Santi bhikkhave satta nanatta-kaya, ekatta-
sannino seyyatha pi deva brahmakayika pa-
tham' abhinibbatta ; ayam dutiya v-th°.
(3) Santi bhikkhave satta ekatta-kaya, nanatta-
safinino, seyyatha pi Abhassara ; ayam tatiya
v-th°.
(4) Santi bhikkhave satta ekatta-kaya, ekatta-san-
fiino, seyyatha pi Devata Subhakinna^ ; ayam
catuttha v-th°.
(5) Santi bhikkhave satta sabbaso rupa-sannanam
samatikkama patigha-sannanam atthaiigama
nanatta - saFiuanam amanasikara " ananto
akaso " ti akas' ananc' avatan' upaga ; ayam
pancami v-th°.
(6) Sabbaso aka8°-* samatikkama " anantam vin-
nanan " ti vinfian' ananc' ayatan' upaga ;
ayam chatthi pi v-th°.
(7) Sabbaso vinfian °- samatikkama " n' atthi kinci '*
ti akificann' ayatan'* upaga ; ayam sattami
v-th°. Evam Bhagava (II.)
1 o,
ditthiyo Sc. 2 Subhakinha B^, Subhakinhaka T.
'•akinc^ T. « akinc' ayat° S^.
id. p. *S. Ill, 53. t A- IV, 39.
571. vinnu, 39.
see jatima.
572. vitakka, 1109.
see takka-vaddhana.
NB. sa- vitakka . . . : see jhayi.
573. vitaranti, 1052.
see tarati.
574. (a) vidita, 1052.
(6) viditvd [1052], 1053, 1068.
see nata.
vidisa, 1122.
cp. disa.
vidu, *996.
Explanatory Matter. 247
^Ibrvidvd, 1056, 1060.
vijj' agato nani vibhavi medhavi.
cp. avidva, jatima.
576. vidhumo, 1048.
A. 1. kaya-duccaritam vidhumitam vidhamitam sositam*
vi°^ byantikatam (vaci° . . ., mano"* • • OJ
rago vidhumito . . . {as above, and etc., see
raga I).
2. Api ca : kodho vuccati dhumo
" Mano hi te brahmana kharibharo
kodho dhumo bhasmani^ mosavajjam
jivha suja hadayam* jotitthanam"
atta sudanto purisassa jati."*
3. Api ca dasah' akarehi kodho jayati : anattham me
acari ti kodho jayati (-°carati~; - °carissati~) ;
piyassa me manapassa anattham acari ti . . .
{etc. : carati, carissati, as above),
appiyassa me amanapassa anattham acari ti . . .
{etc., as above) ;
atthane va pana kodho jayati.
Yo evarupo cittassa aghato . . . {etc. : see dosa) :
ayam vuccati kodho.
4. Api ca kodhassa adhimatta-parittata veditabba:
atthi kaiici^ kalam kodho [: beginning each
following line].
(a) citt-avila-karaiia-matto hoti, na ca tava mukha-
kula-vikulano^ hoti.
(6) mukha-kula - vikulana - matto hoti, na ca tava
hanu-sancopano' hoti.
(c) hanu-sancopana°+(Z~.
{d) pharusa-vaca-niccharana°4-e~.
(e) disa-vidisam^ anuvilokana° + /'--'.
(/) danda-sattha-paramasana°+g'~.
{g) danda-sattha-abbhukkirana °+^'— '.
{k) danda-sattha-abhinipatana °+^~.
{i) chinda-vicchinda-karana°+Z:~.
{k) sambhaiijana-pahbhanjana °^+^'^-
{I) angam-ariga-pakaddhana °^°+m~.
248 Explanatory Matter,
(m) jivita-patana°" . . . na ca tava sabba"-caga-
paiiccaga-santhito^' hoti.
yato kodho param puggalam ghatetva attanam
ghateti ettavata kodho param-ussada-gato"
'parama-vepulla-ppatto^^ hoti.
B. Yass' eso kodho pahmo-=, so vuccati vidhumo :
kodhassa pahinatta vidhumo, kodha^'-vatthussa
parififiatatta vidhumo, kodha-hetussa upacchin-
natta vidhumo.
1 om. S^ T. ^ om. S^.
=* gammani T. " tapparassa T.
^ kifici Br S<^ " parikulano B^" S^.
' "sacapana S^. » -disam S^.
»pari° T. i« antimatti-alakkhano S^.
^^ paramasano T. ^- om. T.
"sakkito B^.
^* sic T ; paramussadato B^, pattamukkassa gato S^.
'5 sic Br ; parama-vipula° T ; parammukkam sampatto S<^.
"om Br Sc ''iati° S.
id. p. * S. I, 169 ; No. Z: Dhs. 1060.
vidhuro, *996.
577. (a) vinaya, *1025, 1098.
pati° pajaha=.
(6) vinayetha, 1113 ; and vineyya, 58.
vinayeyya pati° pajaheyya=.
578. vinodana, 1086 (chanda-raga°-).
pahanam=:.
N. vinodehi : see panujja.
N. viparinama : ad kusala, dukkha, nicca
N. vipallasa : ad mahesi, lepa.
579. vipassati, 1115.
see passami.
680. vipitthi-katvdna, 67.
pahana=.
Explanatory Matter. 249
581. vipida, *978, *994, 41.
adhimatta.
582. vippavasasi, 1138, -°dmi, 1140.
apesi^ apagacchasi^ vina hosi.
^app° T.
583. vippahdna, 1097, 1108.
pahanani = .
N. vibhava : ad kusala II. : bhikkhu.
584. vihhuta, 1113.
vibhavito atikkanto sam° vltivatto.
585. vihhusana, 59.
vibhusa ti : dve vibhusa ; atthi agarikassa vibhusa,
atthi pabbajitassa^ vibhusa. (1) Katama aga-
rikassa vibhusa ? Kesa ca massu ca . . . {etc. :
gihibyanjanani) ; ayam (1).
(2) Katama pabbajitassa^ vibhusa ? Civara-mandana
(patta°, senasana"), imassa va putikavassa ba-
hiranam va parikkharanam mandana vibhusana
kelana^ pari°- gedhikata^ gedhikatara^ capa-
lata^ capalyam^ ; ayain (2).
* anagarikassa T. - lepana pari® S^.
^rodhigata patikatacana gasassatta 8*^'.
vimandala : putha°.
586. vimalo, 1131.
rago malam doso . . . {etc. : raga I) ; te mala
Buddhassa Bhagavato pahina^=, tasma Buddho
amalo vimalo nimmalo mal' apagato mala-vip-
pahlno mala-vippamutto sabba-mala-vitivatto.
cp. virajo.
587. a. vimutta, 1114 [1074 : ad namakaya], *992.
(1) akincann' ayatane vimutto^ tadadhimutto ( . . .
pe ? . . .] tadadhipateyyo.
250 Explanatory Matter.
(2) Atha va Bhagava janati : ayam puggalo rupa
'dhimutto . . . {etc. : visattika snh tanha IV, a-d)
. . . Suttanta 'dhimutto (Vinaya°-, Abhidham-
ma°-) ; pamsukuli^-kaiikha 'dhimutto^, tecivari-
karikha 'dhimutto (pindapati''-, sapadanacari °-,
eka,sani°-', pattapindi°-^, khala-pacchabhatti °-,
aranfii"--, rukkhamuli°-*, abbhokasi °-*, sosani^-*,
yatha - santhati °-, nesajji ° - °) ; pathamaj jhana
'dhimutto (dutiya°-, tatiya°-, catuttha^-); akas'
anafic' avatana-samapatti-adhimutto ( : etc. akas'
. . . 1-4).
^ " adhimutto tatra-vimutto tad' adhimutto " S^.
^preceding this: B'" araiifiakarikh', S^ araiinekams'.
3 om. fir. * om. fir S^. 6 nesacchi"- B^, nesanjji''- S^.
id. p. 2: ad parayana.
NB. vimutta v. I. 1071, see adhi°-.
6. vimutta, 1101.
Bhagavato raga cittam muttam vi° 8u°, dosa . . .
{etc. : raga I).
NB. vimutta-ceto see mahapurisa.
vimutti, 73.
cp. sila.
588. vimoWia, 1071 ( : sanna°), [1088], [1105].
vimokkho ca aggo ca . . . {etc. : maha).
NB. attha vimokkha : see Bhagava.
589. viyakate, *1023.
(a) viydkarohi, 1052, 1102.
(6) viyakamsu. 1084.
(c) viyacikkha, 1090.
{d) veyyakarana, 1127.
see all ad brumi.
590. viraja, 1105.
rago rajo, doso rajo . . . {etc. : raga I) ; te raja
Buddhassa Bhagavato pahina, tasma Buddho
arajo virajo . . . {etc. i-— 'vimalo).
Explanatory Matter. 251
(1) " Rago rajo na ca pana renu vuccati
ragass' etam adhivacanam rajo ti
etam rajam pativinodetvana^ cakkhuma
tasma jino vigata-rajo ti vuccati "*).
(2) " Doso rajo . . .(=1).
(3) " Moho rajo . . . (=1).
^ vippajahitva T, J.
id. p. * J. 1, in (cond. differerd).
591. Virata, 1070, 59.
arato^ pativirato nikkhanto , . . (etc. : nissita).
1 om. Sc 59.
cp. brahmacariyava.
viriya, 68.
{see araddha°-), cp. chanda.
virupa-rupena, 50.
592. vivajjayitvd, 53.
vivajjetva parivajjetva abhivajjetva.
593. vivata-cchada, 1147, *1003.
chadanan^ ti : panca chandanani : tanha . . .
(t. V). Tani chadanani^ Buddhassa Bhagavato
vivatani viddhaijsitani samugghatitani pahlna-
ni'*= ; tasma Buddho vivatacchado.
^chand° S^.
694. vivasemi, 1142.
atinamemi vitinamemi.
595. viveka-dhamma, 1065.
vuccati amatam nibbanam=.
596. visajja, 1060.
(o) sange vossajjetva visajja.
Atha va saiige^ bandhe^ abandhe^ lagge laggite
palibuddhe bandhane mocayitva^ visajja.
252 Explanatory Matter.
(6) Yatha vayham^ va ratham va sakatam va ean-
dhamanikam va sajja visajjam karonti vikopenti :
evam eva te saiige vossajjetva . . . {etc.^a).
^ bandhe vibandhe abandhe B^, om. bandhe abandhfr
sub h.
2 photayitva B'^.
^ veyyam S^ ; yatha ca yanam va veyham va T.
597. visattd, 1104 [38: q.v.\
(a) satta vi° lagga laggita palibuddha ;
(6) yatha bhitti khile va nagadante va bhandam vat-
thu^ asattam- visattam= {as above) ; evam eva^
paja maccudheyye satta visatta= {as above).
om. Sc. 2ga(;^am S<^.
598. visattikd, 1053, 1087, Z8 {: ad visatta, see Text).
vuccati tanha . . . {=etc. : tanha IP).
Ken' atthena visattika ? visata^ ti visattika,, visa-
la^ ti visattika (visakkati °-, visamharati°-^ vi-
sam vadika°-, visamula°-^, visaphala°-*, visa-
paribhoga°-) ; visala^ va^ pana sa tanha . . .
{etc. : tanha IV) ; visata^ vitthata ti visattika.
1 visalata S^ 38. ^ om. B^.
^vimula S^. * * visattiphala S".
* visa vat a B"". e visala B^".
599. visame, 57 (+nivittha).
visame kaya-kamme (vaci°-, mano°-), visame pa-
natipate . . . {etc. : sila a), visamesa sankha-
resu^ nivittha, visamesu paficasu kamagunesu.
nivittha=.
om. Sc.
cp. asuci.
visaya, *977.
Explanatory Matter. 253
600. visahdmi, 1069.
ussahami sakkomi patibalo.
•601. visuddha, 67.
suddho vi° pariyodato [anangano, vigat' upakkileso^
mudubhuto kammaniyo thito anejja^ppatto]*'.
^anejja S*^. anenja T {cp. sub bhava atid vinnana).
id. p. (a) ad samsuddha.
<ip. suddha.
■602. visenikatvd, 1078.
sena vuccati Mara-sena.
Kaya-duccaritam Mara-sena ( : vaci°-; mano°-),
rago Mara-sena, doso . . . {etc. : raga I).
Vuttam h' etam Bhagavata :
" Kama te pathama sena, dutiya rati [pa] vuccati
tatiya khuppipasa te, catutthi tanha pavuccati
pancami^ thina-middhan te, chatth' abhiru pa-
vucati
sattami vicikiccha te, makkho thambho te atthama
labho siloko sakkaro, miccha laddho ca yo yaso,
yo c' attanam samukkamse pare ca avajanati:
esa te Namuci'^-sena, Kanhass' abhippaharini
na nam asuro jinati, jetva ca labhate sukhan " ti*.
Yatho catuhi ariyamaggehi sabba ca Marasena
sabbe ca visenikatva kilesa jita ca parajita ca
bhanjita bhagga vippalutta^ parammukha : te
vuccanti visenikatva.
^ °mam T. ~ esa Namuci te B^ S^ (Namurici S^) Sn.
3 T ? ; vippalatta S^, °lugga B^. * Sn. 436 sq.
603. visosehi, 1099.
sosehi vi° sukkhapehi vi° abijam^ karohi pajaha-
avijja S'^
vissajjita, *982, *1005.
vissuto, *998, *1009.
254 Explanatory Matter.
604. vihannamdne, 1121 {and vihaFmati).
A. satta rupa-hetu (-°paccaya, -°karana) hannanti vi"
upahaFinanti upaghatayanti.
B. vividha'-kamma-karana- karenti, kasahi pi talenti,
vettehi^ pi talenti, addha-dandakehi* pi talenti ;
hattham pi chindanti (padam~, hattha-padarn~,
kannam~, nasam~, kanna-nasam~) ; bilanga^-
thalikam pi karonti (sankha-mundakam~, rahu-
mukliara~, joti-maIikam®'~, hattha-pajjotikam-^.
eraka - vattikam'--', clraka-vasikam^, eneyyakam
~, ball samamsikam'~, kahapanakam~, khara-
paticchakam' ~, palirigha* - parivattikam® '--' ) ;
tattena pi telena osincanti, sunakkhehi* pi kha-
dapenti, jivantam pi sule^" uttasenti, asina pi
sisam chindanti.
C. evam satta rupa-hetu . . . (e^c.=A).
^ °ani Sc 36. 2 °a S^ T 50.
3 ettehi T 36. * °ena 36.
5khil° Sc 36. «-malam B^
' patacchikam A ; M ; paticchakam v.l. A, II.
« paligha B^ ; S^ 36 ; A ; *M.
9Br Sc ins. {ad 36, S^) " palala-pithakpm " S^; so also
A; M; " palala pitthakam " fir. i" sulehi S^ 36.
id. J). B ad kamaguna ; dukkha III ; M. I, 87=^
A. I, 47=A. II, 122.
605 (a) viharanto Ps. {see carati).
(6) vihare, 53.
vihareyya . . . {see carati).
606 (a) vita-gedho, 1100.
gedho vuccati tanha. Yo rago . . . {etc. tanha
II.) {then:) vigata-gedho, etc. {see vlta-rago).
(6) Vlta-rago, 1071.
vigata-rago (catta°-, vanta°-, mutta°-, pahina°-.
patinissattha°-) [vikkhambhanato] [lordy 1071].
id. p. ad eka, vita-gedho^ ; vita-tanho.
Explanatory Matter. 255
607. vita-tanJio, 1041, 1060.
(a) rupa-tanha . . . (tanha I) ; yass' esa tanha pa-
hina so vuccati vita-tanho ;
(b) catta-tanho (vanta°-, mutta°-, pahma°-S patinis-
sattha°-) ;
(c) vita-rago= ;
{d) nicchato nibbuto siti - bhuto sukha - patisamvedi
brahma-bhutena attana viharati.
(e) So vuccati vitatanho.
1 pahata fir S^ 1060.
id. p. b-d ad akamakami ( : catta-kamo) atid ad
abhigijjheyva ( : catta-gedho).
vitaramsi, *1016.
608. vita-vanno, 1120.
vigata-vanno vigacchita-vanno^ ya sa purima su-
vanna-nibha^ sa antarahita, adinavo patubhuto
ti.
^ om. T. 2 subha vanna-nibha S^.
609. vira, 1096, 1102, 44.
viro^ Bhagava^ ; viriyava ti viro, pahfi ti viro,
(visavi"--, alamatto°-, suro°-), vikkanto abhiru
achambhl=ti vlro.
" Virato idha^ sabba-papakehi
niraya^-dukkham aticca viriyava^,
so viriyava padhanava
dhiro* tadi pavuccate tathatta."*
^om. 44. 2yigaini 1096; vibhavi B^ 1102.
'idh' eva S^ 44. *visa-d° fir.
5 " so " add. Sn. « viro B^ Sc. * Sn. 531.
id. p. : from pahu to achambhi= : ad Sakka.
N. visati-vatthuka sakkaya-ditthi :
ad attanuditthi, nivesana, lepa.
visam-vassa-sata, *1019.
256 Explanatory Matter.
610. vuccati, 1108.
see katheti.
N. vutthava : ad oghatinna, tinna, vusimato.
611. vusimato, 1115.
kalyana-puthujjane upadaya satta sekha : uppat
tassa pattiya, anadhigatassa adhigamaya, asac-
chikatassa iracchikiriyaya vasanti=araha, vusi-
tava katakaraniyo ohitabharo\ anuppatta-sa-
dattho, parikkhina-bhavasamyojano, sammad-
anna-vimutto ; so vutthava so cinna-carano . . .
{etc. : tinna).
^ ohitasaro B'.
ve, 1050, 1051, 1075, 1077, 1082.
veda, *1027.
612. vedagu, 1049, 1059, 1060.
A. veda vuccanti catusu raaggesu nanam panna= ;
B. Bhagava tehi vedehi jati-jara-maranassa anta-gato
anta-patto . . . {etc. : param B) vedanam va
antagato ti vedagu ; vedehi va antagato ti vedagu ;
pattannam va dhammanam viditatta vedagu . . .
(efc.=bhikkliu).
C. " Vedani viceyya kevalani (Sabhiya^ ti Bhagava)
samananam yani'' p' atthi^
brahmananam sabba vedanasu [vitarago^]
sabbam vedam* aticca^ vedagu so^ " ti^* evam
Bhagava vedagu.
1 labhissa S^. ^ yani(dh) atthi B^, yatinam satthi S<^.
3 o/n. MSS. * veram S^.
5 sabba vedam paticca B^ 1049. « hoti B^ S^. * Sn. 529.
vedajato, *995, *1023.
vedana, 1111.
N. vedana samudayadhamma vayadhamma . . . : see
ajjhatta ; sukha-vedana>uddham, dukkha °- > adho
adukkha-asukha°->tiriyam : see uddham.
Ex'planatory Matter. 257
cp. vinnana and rupa G.
vedana-paragu, *1019.
613. vedi, 1148.
aunasi aphusi pativijjhi.
Vedisa, *1011.
614. veviccha, 1033 (+pamada).
(1) veviccham vuccati pauca macchariyani : avasa°-,
kula°-, labha°-, vanna°-, dhamma°-; yam eva-
rupam maccheram maccharayana maccharayi-
tattam veviccham kadariyam katukancukata^
aggahitattam cittassa : idam vuccati macchari-
yam.
(2) Api ca khandha-macchariyam pi macchariyam
(dhatu^-, ayatana°-), gaho :
idam- vuccati macchariyam.
kancukatha B'", katukaiicakatha S^. ^ om. S*^.
id. p. 1 : Dhs. 1122.
Vesali, *1013.
N. vodana : see care, puccha.
vosana : see param, vedagQ.
vossagga : see pamada.
saketubha, *1020 {cp. brahmana).
N. sakkato garukato manito pujito; sakkarotha garu-
karotha manetha pujetha ad namati [D adds
apacayita].
615. Sakka, 1063, 1069, 1090, 1113, 1116.
(a) Sakko Bhagava Sakya-kula pabbajito ti pi Sakko.
(6) Atha va addlio mahaddhano dhauava ti pi Sakko.
Tass' imani dhanani, seyyathidam : saddha dha-
nam (sila, hiri, ottappa\ suta, caga, panna, sati-
patthana=) dhanam : imehi anekavidhehi dha-
naratanehi addlio ... (as above) . . . ti pi Sakko.
(c) Atha va Sakko pahu visavl . . . {etc. : vira) . . .
ti pi Sakko.
^om. S<5.
ra 17
258 Explanatory Matter.
NB. Sakka, amanussa bhikkhu . . . : see panlian'
antakaio ;. concerning epithet of cakkhuma see
loc. of cakkhuma.
Sakyaputta, *991, *996.
616. sahkappayantdya, 1144.
sarikappa-gamanena (vitakka°-, nana°-, panna"-,
buddhi°-).
cp. santusita ; saiikappa-kamo : see kama.
617. saiihhd, 1074 [tince).
I. sankham iia upeti (iiddesam°- ; gananam''-; paii-
fiattim^-).
II. (a) puratthiiiiam va disam gata (pacchimam °- ; utta-
ram°-; dukkhinam°-), uddham va gata (adho°-;
tiriyam^-), vidisam va ;!;ala.
11. (6) {substituted for II. a, second time) kliattiyo ti va
(khattiya=~') rupi ti va (arfipi^- ; sanni°-;
asanni°- ; nevasanni n' asanni°-).
III. So hetu n' atthi (paccayo°-; karanarn°-), vena
sankham gaccheyya.
id. p. II h and III ad vadeyyam.
cp. saiikhaya.
•618, (a) sankhdta-dhammdse, 1038.
(b) sahMidta-dhammo, 70.
(a) viiccanti arahanto khinasava.
Kim karana s-dh° vuccatl ti arahanto khinasava ?
1. Te saiikhata-dhamma nata-dhamma . . . {etc. : na-
ta=) sabbe 8ankhara=sankhata-dhamma iiata°-
. . . {etc., as above).
2. Atha va tesam khandha sankhata . . . {etc. : dha-
tu=).
3. Atha va te khandha-pariyanta-thita . . . {etc. :
tinna D).
4. Tarn karana s-dh° vuccanti arahanto khinasava.
(b) 70 : vuccati nanam ya panna=.
1 . sankhata-dhammo ti : so paccekasambuddho s ari-
khata-dhammo nata°- {etc., as above 1-4, bu
paccekasambuddho for arahanto).
Exjplatmtory Matter, 259
619. sankMi/a, 1041, 1048 ( : onhj I a and 11).
I. (a) sankha ti iianam ya panua=.
(b) saiikhaya ti saiikhaya janitva=(e^c., as No. 618, 1).
II. Atha va aniccato sankhaya janitva=^(e^c., see ku-
sala II) . . . janitva=.
N. sankhdrd (for introduction see suiiuato Q. 1).
1. sabbe sankhara anicca ti,
sabbe saiikhara dukkha ti [ . . . pe ? . . ., c;?. ku-
sala II),
sabbe dhamma anatta ti.
2. Avijja-paccaya sankhara ti, sankhara-paccaya vin-
fianan ti (~namarupam ; --^^alayatanam ; ~phas-
so ; ~vedana ; ~tanha ; ^upadanam ; ~bhavo ;
~jati ; -— 'jaramaranam).
3. Avijja-nirodha saiikhara-nirodho ti, saiikhara-ni-
rodha vinnana-nirodho ti . . . (e^c.~2).
4. Idam dukkhan ti ; ayam dukkha-samudayo ti ;
ayam dukkha-nirodho ti ; ayam dukkha-nirodha-
gamini patipada ti.
5. Ime asava ti ; ayam asava-samudayo ti ; . . .
(e«c.~-4).
6. Ime dhamma abhiiiiieyya ti . . . {etc., see abhiiina).
7. Channam phass' ayatananam samudayaii ca at-
tharigamaii ca assadan ca adiiiavan ca nissara-
nan ca,
8. paiicannam^ upadana-kkhandhanam samudayan ca
. . . {etc., as 7),
9. catunnam mahabhutanam samudayan ca . . . {etc.,
as 7),
10. yam kifici samudaya-dhammam sabban tarn niro-
dha-dhamman ti.
^ channam instead S^ T ad eka {2nd time).
id. p. Whole passus of sa,nkha.Ta,=in full or as " pe
in following combinations :
anfiaya janitva {ad aiiiiaya).
ananfia-neyyo.
260 Explanatory Matter.
adinavam sammasitva bhavesu {v. 69).
uppanna-fiana.
kusalo sabbadhammanam ( : kusala).
janato passato paniiaya ( : No. 380").
janitva=( : saiikhaya).
ditthe dhamme.
pajananto ajananto=.
pamuncassu.
pasidami.
bujjhi (: eka).
yatha addakkhi tatha akkhasi (1131)
viditva=(: viditam katva).
sankhata-dhamma nata-dhamma=( : Nos. G18, 619).
cp. also : dukkha, piya, pubbe, muladassavl, sekha.
620. saiiga, 1060 (A), 1068 (B), 61 (C).
A. satta saiiga : raga sango . . . {etc.: raga 116^),
B. laggaiiam bandhanam palibodho.
C. Saiigo ti va, balisan ti va, amisan^ ti va, lagganam
bandhanam palibodho ti va : pancann'^T^etanL
kamagunanam adhivacanam.
1 om. Sc ad 61.
id.]). C ad gando (: gando ti va . . .).
cp. muni, visajja.
621. sangata, 1102.
samagata samohita sannipatita.
sanganikara, 54.
622. sanghatfa, 48.
see ghattenti.
sace, *983, *1002, *1003.
623. sacca-vddi, 59.
sacca-sandho theto paccayiko.
624. sacca-vJiayo, 1133.
sacca-sadisa-vhayo : Vipassi Bhagava, Sikhi, Ves-
sabhu, Kakkusandho, Konagamano,^ Kassapa
Explanatory/ Matter. 261
Buddha Bhagavanto sadisa-nama, sacca-sadisa-
vhaya^ ; Bhagava SakyamunI tesam Buddhanam
Bhagavantanam sadisa-namo-, sacca-sadisa-vlia-
yo^ ti tasma Buddho saccavhayo.
* parama Siri-vhaya S^. ^ Siri-namo S^.
^ Siri-sacca-vhayo S^.
N. sajjana : dve sajjana (: see asajjamano).
625. sanchintui- patio, 44 (A), 64 (B) {see also Text).
A. S<^ : sinna sam"^ panita pari°.
T : sina chinna patita.
B. baliula-patta-palaso sanda-cchayo.
sanjata-khandha, 53 (j.v.).
626. sanna-vimokJchd, 1071.
vuccanti satta sanna-samapattiyo, yavata sanna
tasam samapattinam akiiicaiin' ayatana-sama-
patti vimokkho=.
sanni, 1113,
627. sata (smrta) : (a), 1039, 1041, 1053, 1056, 1062, 1087,
1104, 1119.
(1) catiihi karanehi sato : kaye kay' anupassana sati-
patthanam bhavento^ sato, vedanasu vedan' . . .
{etc., and citte~, dhammesu~).
(2) Aparehi pi catuhi karanehisato :
asati parivajjanaya sato.
sati karaiilyanam dhammanam- katatta sato.
sati paribandhanam^ dhammanam hatatta'" sato.
sati nimittanam dhammanam appamutthatta
sato.
(3) Aparehi pi . . . {as 2).
satiya samannagatatta sato.
satiya vasitatta sato*.
satiya paguiinataya* sato.
satiya apace' orohanattaya sato
262 Explanatory Matter.
(4) Aparehi pi . . . {as 2): satatta^ sato^ (santatta^°-,
samitatta°-, santa®-dhamma-samannagatatta^°-) ;
(5) Buddh' anussatiya sato, Dhamm' auussatiya sato
(Sarigh'-^ ; sil'^ ; cag'~ ; devat'-^ ; anapan''~ ;
maran'~; kayagat'~ ; upasam'~).
(6) Ya sati^= : ayam vuccati sati.
Imaya satiya upeto hoti . . . (etc.: upeto=), so
vuccati sato.
U^havitatta 1041, 1087. - om. S^.
^ patipakkhanam T ; MN.
•liatarineiia S^, vagunfiena samannagatatta B"".
^saha S^. ®sampann° MN.
' satiya anussati B^ S^.
id. p. No. 1 : ad vimutta-citto, No. G : ad satima.
cjj. upekkha, paribbaje
(6) 1110.
sampajano.
cp. bhavitatto.
satani paiica, *980.
paiica satani, *982, *1020.
628. sati, *1026, 1035, 1036, 1107, 1143.
ya [Bhagavantam arabbha]^ sati anussati patissati
sati-saranata dharanata apilapanata asammussa-
nata sati sat' indriyam sati-balam^ samma-sati^
sati-sambojjh' arigo ekayana-maggo : ayam vuc-
cati sati.
'onltj 1143. ^o7n. S^; om. T 1035. cp. Dhs. 332.
NB. up to '• sammasati " only: 1036, 1143, and ad
upekkha.
id. p. ad sata and satima.
cp. sati-sampajanfiam : cd appamatto.
sati-sambojjhariga : ad padumi.
Explanatory Matter. 2n.>
N. sati-fattJidna^ .
A. (1) sati-patthana B. cattaro s.-p°na
(2) samma-ppadhana cattaro s.-p°na
(3) iddhi-pada cattaro i.-pada
(4) indriya pafic'-indriyani
(5) bala panca balani
(6) bojjhaiiga satta bojjhangani^
(7) magga ariyo atthangiko mag-
go
(8) phala B'\ nibbanan ca
(9) nibbana nibbana-gamini pati-
pada
^ °ange B'" passim.
id. p. A 1-9 : ad kusala, dhaiia, piiccha, Sakka.
1-7 : ad niahesi. Bhagava, bhavitatto.
A as dhanaratana : ad Sakka.
A 4, 5 : ad sati, saddha, samatha.
B 1-7 : ad eka, kukkucca, paroparain, mitta^
Bhagava, santipada, seri.
B+Bt> : ad dhamma, dhamma, nekkhamma.
B+cattaro ariya-magga, cattari samanna-
phalani, catasso patisambhidayo, chal'
abhinnayo : ad patibhanava.
NB. Sati-patthana =*s usiialli/ preceded by silesu
paripuri-karita= .
629. satimd, A 1070.
ya sati= ; ayarn vuccati sati ; imaya satiya upeto
hoti . . . {etc.: iipeto=): so vuccati satima.
B. 45, 70.
paramena sati-nepakkena samannagato cira-katam
pi cira-bhasitam pi sarita anusarita^
1 0771. ad 70.
N. satta : asay-anusaya-uana : ad atitam adisati.
dhamma : brahmana, bhikkhu, vedagu.
264 Exflanatory Matter.
vinnana-tthitiyg.
sanga.
sekha-munino : muni,
sattadha, *983.
sattama, *983.
4)30. Satthd, 1148.
A. Bhagava sattha-vaho, yatha satthavaho satthe
kantaram tareti, cora-kantaram tareti (vala°-;
dubbhikkha°- ; nirudaka^°-) uttareti nittareti
khemanta-bhumim sampapeti : evam eva Bha-
gava satthavaho satte kantaram tareti, jati-jara
. . . ( : 1-5) -kantaram tareti, raga . . . ( : ra-
ga II, &^)-kantaram tareti, raga-gahanam . . .
{etc. : raga II, 6^) . . . tareti uttareti nittareti'^
khemanta-bhumim amatain nibbanam sampapeti.
Evam Bhagava satthavaho.
B. Atha va Bhagava neta . . . {etc. : cakkhuma 3 /).
Evam pi Bhagava satthavaho.
C. Atha va Bhagava anuppannassa maggassa uppa-
deta, asaiijatassa maggassa sanjaneta,. anakkha-
tassa maggassa akkhata, maggannu, maggavidu,
magga-kovido ; magga 'nuga ca pana etarahi
savaka viharanti paccha samannagata ti. Evam
pi Bhagava satthavaho.
inirodaka° S^ ; niruddaka° T. - S^ ins. pa"
631. sadd, 1041, 1087, 1119.
{a) sabbada sabba-kalam,
(&) nicca-kalam^ dhuva-kalam satatam samitain ab-
bocchinnam- poiikh' anuponkharn^ udakummi
[va] jatam* avici-santati^-sahitam phusitam ;
{c) pure - bhattam paccha - bhattam, purima - yamam
(majjhima°-, pacchima°-), kale junhe vasse he-
mante gimhe, purime vayo-khandhe (majjhime"-,
pacchime° ).
»kale Sc. 2 abbokinnam M)S>S. ^pokh^S^T.
Explanatory Matter. 265
* udakasmikajatam S^ 1041 ; udakasmim yajasantatam
Sc 1087.
« avimisanti S^ 1041 ; adhivisautati S^ 1087.
id. f. 6+c ; ad nicca ; c ; ad alinacitta.
sadevaka, 1117.
{cp. devamanussa-loka).
sadda, 71.
{cp. rupa).
saddhamma, *1020.
632. saddhd, *1026, 1143, 1146 (: miitta°-; q.v.).
ya ca Bhagavantam arabbha saddha saddahana^
okappana abhippasado [saddh' indriyam saddha-
balam ... pe ...]-[: see sati-patthana].
1 saddhahana T. - om. T.
633. saddhim car am, 45.
ekato caram.
sanighandu, *1020 {cp. brahmana).
634. santa, 1048.
A. ragassa santatta santo, dosassa° . . • {etc. raga
I), sabb" akiisal" abhisaiikharanam santatta
Bamitatta vupasamitatta nijjhanatta nibbutatta
vigatatta patipassaddhatta.
B. santo vupasanto^ nibbuto patipassaddho.
iupa° Br 1099.
id. p. ad abhinibbuta, upasanta.
B ad next,
cp. nibbanam.
'635. santo, 1065 (idh' eva+).
(idh' eva ) nisinno samano ; atha va idh' eva santo
. . . (=iVo. 634 B).
NB. Pj. has samano only.
2GG Explanatory Matter.
GliG. santdya-jdte, 1123.
jatiya . . . ( : etc. 1-5) santapajate, nerayikena
diikkliena santapajate . . . {etc. : dukkha I = )>
ditthi-byasanena dukkhena santapajate; iti-jate
(upaddava*^-, upasagga°-).
037. mnti (ad as-), (a) 1077.
samvijjanti atthi upalabbhanti.
(b) (na santi), 1041.
see n atthi.
638. a. santi (sranti), 1066.
ragassa santi, dot^assa . . . {etc. : raga I) santi
upasanti nibbuti patipassaddhi.
b. santi uttama, 1067 (cp. dhanmiani uttaraam).
vuccati amatam nibbanam=.
639. satUike, 1128.
samanta asanne avidure upakatthe.
640. santi- pada, 1096.
I. santi ti. Eken" akarena santi pi santipadam pi :
tarn yeva amatam nibbanam=. Vuttam h'
etam Bhagavata : santam etam padam, panltam
etam padam yad idam sabba-sankhara-samatho
, . . ( : nibbana=).
II. Atli" aparen' akarena ye dhamma sant' adhigama-
ya, santi-phusanaya^ santi-sacchikiriyaya sam-
vattanti, seyyathidam cattaro satipatthana= :
ime vuccanti santipada.
III. Santipadam tana-padam . . . (etc. : tana=).
^ pusanaya B"", phuss° S^.
641. santusito, 1040.
tuttho san° attamano paripunna-sankappo
642. santussamdno, 42.
santuttho.
santbambhitvana, *1027.
Ex'planatorij Matter. 267
643. santhava, 37.
dve santhava : taiiha ca santhavo ditthi ca san-
thavo . . . pe . . . {see tanha 11^). Ayam t-s ;
ayam d-s.
644. saiidMaijitvdna, 62 [74].
dalayitva £an° pajahitva^.
645. sandifthika-r-akdlika, 1137.
(a) sanditthikain akalikam ehipassikam opanayikam
paceattam veditabbam viuiiulii^ ti. Evam san-
dittham akalikam.
(6) Atha va yo ditth' eva dliamme ariyam atthaiigi-
kain inaggam bhaveti, tassa maggassa anantara
sam° adhigacchat' eva phalam, vindati, patila-
bhati ti. Evam pi s-a.
(c) Yatha manussa kalikam- datva anantara na la-
bhanti kalam agamenti n' ev' ayam dhammo.
Yo ditth' eva dhamme ariyam . . . {efc.=b)
. . . patilabhati, na parattha, na paraloke.
Evam akalikan ti.
^ vifinapehi S^. - kalika-dhanam S^.
id. p. a : ad ditthe dhamme.
cp. adinava, and S. I, 117 {for a).
646. sapadana-cdrl, 65.
so paccekasambuddho pubbanha-samayam niva-
setva patta-clvaram adaya gamam [va nigamam.
va]^ pindaya pavisati : rakkhiten' eva kayena,
rakkhitaya vacaya. rakkhitena cittena, upatthi-
taya satiya, samvutehi indriyehi, okkhitta-cak-
khu, iriyapatha-sampanno kula-kulam abhik-
kamanto- pindaya carati.
"^ om. S^ {cp. samsagga). ^ ^natikkamanto S'^.
cp. vimutta.
268 Exylanalory Matter.
647. sahha, *982, *1009, *1010, *1023, *1030, 1084 {etc.).
{a) sabbam, 1148: see vedi.
(6) sabbaso, 1100: see yo keci.
sabbe, 1071, 35 : see ye keci.
sabbadhi, 1034.
Cfds. : sabba-kaya-pahayiiio, 1113 {see No. 20.3).
Kabbanfiu : ad Bhagava.
sabba-dukkha-pahino, 1133 {see dukkha I).
sabba-d?iamma : *992.
1039 {see kusala), 1076 ( : dhamma).
1105 {see paragu) ; cp. sarikhara.
sabba-dhamma-kkhaya, *992.
sabba-bhav' iitivatto : 1133 {see bhava).
sabba-loka, *1009, 1104, 56 (: ad loke 552 d).
sabba-samsaya, *1030.
sabb' abhinfia-balappatto, *992.
sama, 47.
648. samana-[brahmanase], [1079], [1082].
samana, 1079.
ye keci ito bahiddha paribbaj' upagata paribba
jaka-samapanna.
see brahmana ; cp. putliu.
samatta, *1000.
649. samalha, 67.
ya cittassa thiti san'^ avatthiti avisaharo avikkhepo
avisahata-manasatJi ; samatlio samadh" indriyam
samadhi-balam samma-samadhi. id. p. Dhs. 11.
650. samanfa-caWnt, 1063, 1069, 1073, 1090, 1133.
viiccati sabbaiinuta-iianam.
Bhagava tena sabbannuta-iianena upeto=^na tassa
addittham idh' atthi kinci atho avinnatam aja-
iiitabbam sabbam abhinnasi^ yad atthi^ neyyam".
^ aunasi T. ~ yadakkhineyyam 8^.
cp. loc. ad Sakka.
samappito, *985.
samaya, *1015.
Explanatonj Matter. 269
samadhi, *1026.
N. samadhi-kkhanda : see slla ; cp. samatha.
samasana, *977.
651. samihdmi, 1064 (n' aham samihami pamocanava).
A. (1) n' aham tarn sakkomi muficitum pa° moeetum pa**
uddharitam samuddharapetum vutthapetum ka-
thankatha-sallato ti.
Evam pi n' aham samihami pamocanava.
(2) Atha va na ihami sam° ussahami vayami ussaham
karomi (ussolhim°- . . . etc., see atappa=) ka-
romi= ; asuddhe puggale acchandike kusite hi-
naviiiye appatipajjamane dhamma-desaiiaya ti.
(3) Atha va n' atth' anno koci moceta^ te yadi mocey-
yum sakena thamena (- °balena, - °viriyena,
-°parakkamena), sakena purisa-thamena (=, as
above) attana samma-patipadam=:patipajjamana
muiiceyyun ti.
Evam pi n' aham samihami- pamocanava.
B. Vuttam h' etam Bhagavata* :
So vata Cunda attana^ palipanno parani ^palipan-
nam uddharissati : n" etam thanam vijjati. So
vata Cunda attana adanto avinito aparinibbuto
param damessati vinessati parinibbapessati : n'
etam thanam vijjati ti.
Evam pi . . . {: as above).
C. vuttam h" etam Bhagavata :
" Attana va* katani papani attana saiikilissati, at-
tana va* akatam papani attana visujjhati suddhi
asuddhi-paccattam n' anno aiinam visodhaye "
ti.f ■ . ■ . '
Evam pi . . . ( : as above).
D. Vuttam h" etam Bhagavata :
Evam eva kho brahmana titthat' eva nibbanam,
titthati nibbana-gami maggo, tittham' aham
samadapeta ; atha ca pana mama savaka maya
evam ovadiyamana, evam anusasiyamana. App'
ekacce accanti - tittham nibbanam aradhenti,.
270 Explanatory Matter.
ekacce n' aradhenti : ettha ty' aham^ brahmana
karomi maggam, akkhayi brahmana Tathagato
maggam, Buddlio acikkhati attana patipajja-
mana muiiceyyun ti.
Evam pi n' aham samlharai pamocanaya.
^ mocetiim T {with note: " katthaci syama potthake nio-
€eta " ti pi patho).
^samissami T; sahiss° B'".
^ B^ ins. pali°-; M palipapali°.
4 otn. B^. ^ tass' aham S^.
* M. I, 45. t ^^- J^^5-
N. samudayato atthangamato assadato adinavato nissa-
ranato : ad kiisala II, and sankhara 7. samudaya-
dhamma—nirodha-dhamma : sankhara 10.
652. samuddgatd, 1049 (kuto-).
(kuto) jata=.
653. samuhata, 1076.
uhata sam° uddhata sam° uppatita sam° pahina=.
654. samecca, 1058.
abhi°- samagantva abhi°- sammukha [tarn namas-
sami).
655. samfajdndsi, 1055 [sanjanasi ?].
pajanasi ajanasi = .
N. sampada : see pitaka°-, sahaya°-, sila°-.
656. sampanna, 1126 (carana''-).
see carana.
sambuddha, 1145, 1147, and {gU =•'), 992, 994, 995,
998, 1003, 1016, 1031.
N. sambojjbangani.
(satta bojjhanga:), (1) sati-sambojjhanga, (2) dha-
mavicaya-, (3) viriya-, (4) piti-, (5) passad(."!hi-.
(6) saraadhi-, (7) upekkha-.
ad: vedagu ; sati.
Explanatory Matter. 271
sammasitva, 69.
N. sammd°-.
°dittlii : ad dhamma-takka ; panna.
°patipada : samma-patipada (anuloma °-, apacca-
nika°-, anvattha°-^, diiamm' anudhamma^-).
'atthatta S^ 1129.
ad: (1) anudhamma, (2) dhamm' anudhamma.
(3) nekkhamma, (1) parissaya, (5) paroparam,
(6) samihami, (7) patipajjeyya.
NB. referred to as adhidevakara dhamnia : at? 5 ;
as kusala dhamma : acZ 4 ; followed hy silesu pari-
purikarita : ad 1, 3, 4, 5.
^patipanna : see papa-sahaya.
°padhana : ad sati-pattliana.
°vayama : ad padhanava.
°sarikappa : ad dhammatakka.
°sati : ad sati.
°samadhi : ad samatha.
657, a. samyojana (: saufiojana), 1108 (lokassa), 1109 (na-
ndi°-).
lagganam bandhanam^ upakkileso [kena] loko
yutto pa°^ ayutto sam° laggo laggito palibuddho.
om. Sc.
cp. vusimato.
657, b. samyojandni (: sannojanani), 62 [74].
dasa sannojanani : (1) kama-raga-sannojanam, (2) pa-
tigha-sannojanam (3) mana°-, (4) ditthi'^-,
(5) vicikiccha ° - , (6) silabbata-paramasa ^-,
(7) bhava-raga°-, (8) is8a°-, (9) maccha
(10) avijja°-.
id. p. Dhs. 1113.
samyuta, *1026.
a -.
272 Explanatory Matter.
658. samvaram, 1034 [1035].
avaranam^ nivaranam- samvaranam^ rakkhanam
gopanam'.
' om. Sf 10:U. - om. B^ 10.34 ; ni° T. ' cm. 8^ 1035.
cp. nivaranam.
659. samsagga, 36.
dve samsagga : dassana-samsaggo ca savana-sam-
saggo ca.
(1) Katamo dassana-samsaggo ?
Idh' ekacco passati itthim va kumarim va abhi-
rupam = ; disva passitva anubyaiijanaso^ ni-
mittam ganhati : kesa va sobhana, mukham
va sobhanam (akkhi^, kanna~, nasa-— ', ottham^',
danta—, mukkham~, giva~, thana~, uram~,
udaram~-, kati'^, uru^. jangha'—^, hattha~,
anguliyo~, nakha~) ti disva passitva abhinan-
dati= : ayam dassana-samsaggo.
(2) Katamo savana-samsaggo ?
Idh' ekacco sunati : amukasmim nama game [va
nigame va]- itthi va kiimari va . . . pe* . . .
{etc.=^l) ti sutva sunitva abhinandati= : ayam
savana-samsaggo .
* anubandhana-byanjanaso S*^. ^ om. S^.
3 jankha T. " om. MSS.
cp. ad v.l. 2 : sapadana-cari.
660. samsaya, 1112 (chinna°-), *1030.
vuccati vicikiccha dukklie kankba . . . pe . . .
( : see akaiikho) [so samsayo Buddhassa Bhaga-
vato cliinno= tasma Buddho chinna-samsayo].
N. samsara : see dhatu, saro.
-pat ha : atari ; oghatinna ; tinna.
661. samsuddha, 1107.
visuddha samsuddha parisuddha pariyodata . . ,
{etc. : see visuddha).
Explanatory Matter. 275
662. sayam, 57.
samam.
663. saydyio, 1145.
semaiio [sayamano]^ avasemano^ pari
03
^ om. T. 2 avasamano S*^. ^ parivasamano S^.
664. sara, 1092.
A. vuccati samsaro agamanami gamaiiami gaman*
agamanam, kalam, gati, bhav' abhavo, cuti ca
upapatti ca, jati ca jara ca maranan ca.
B. Samsarassa purima pi koti na paiinayati, pacchima
pi koti na pannayati, majjhe va samsare satta
thita patitthita allina . . . {etc. : nissita=).
T. Katham samsarassa purima koti na paiiriayati ?
(a) Ettaka jatiyo vattam vatti-, tato param na
vattati^ h' evam n' atthi.
Evam pi samsarassa purima koti na paiinayati,
Ettakani jati-satani vattam vatti, tato param
na vattati h' evam n' atthi.
Evam pi samsarassa . . . {as above).
Ettakani jati-sahassani . . . {etc.=preceduig) and
same for: jati-sata-sahassani* (°kotiyo, °koti-
satani, °koti-sahassani, °koti-sata-sahassani).
Ettakani vassani, vassa-satani (-°^sahassani,
°sata-sahassani, °kotiyo, °koti-satani, etc., as
above).
Ettakani kappani, kappa-satani (-°saliassani,
. . . etc., as preceding).
(6) Vuttam h" etam Bhagavata :*
Anamatagg' ayam bhikkhave samsaro pubba-koti
na pannayati avijja-nivaranam sattanam tan-
ha - sannojananam^ sandhavatam sainsara-
tam[^] : evam dlgharattam kho bhikkhave duk-
kham paccanubhutam tibbam paccanubhu-
tam byasanam paccanubhutam katasi va vad-
dhitam. Yavaii c' idam bhikkhave alam eva
in IS
274 Exflaomtory Matter.
sabbasarikhareBu nibbinditum alam virajjitum
alam muncitum^ ti.
Evam pi samsarassa purima koti na pannayati.
II. Kathani samsarassa pacchima koti na jjarinayati ?
. . . Rej). \^, with "' tato param na \attissati "
instead of " vattati." . . .
Evam pi samsarassa pacchima koti na pannayati.
I.+II. Evam pi samsarassa purima koti na pannayati, pac-
chima koti na pannayati, majjheva . . . {etc.=
B introd.).
^ om. S^. 2 vasa vassati ins. S*^, vassati ins. T.
^ na vattati ti S^ throughout ; na vattati ti B^ 'passim.
* om. Br.
^ ettbakani in II, B'" S^ only at this passage.
« sam° Br S^. ■^ '' pe " ins. B^.
«vi° Br; S.
id. p. ad 1093 {in Rep. of 1092) abhrev. * S. II, 178.
salakkhana, *1018.
<)G5. salUa, 62.
viiccati udakam.
salla, 51.
666. savanam, 1120 (sru).
[sotam.]
667. savanti, 1034.
asavanti sandanti pavattanti :
cakkhuto rupe savanti=,
sotato sadde savanti=(e^c., rupa A c-f).
cakkhuto riipa-tanha savanti=,
sotato sadda-tanha . . . {etc., riipa A c f)
id. p. savanti=a(i pithiyyare.
668. sassatiya, 1075.
nicco=, sassatisamam,
saha, *1028, *1029.
Explanatory Matter. 275
669. sahajdnetta, 1096.
nettam^ vuccati sabbannuta-nanam, Buddhassa
Bhagavato nettan^ ca jinabhavo^ ca bodhiya
mule apubbam acarimam ekasmim khane upa-
panna : tasma Buddho sahajanetta^
^jinattam B^, ^patibhavo S^. ^sahajanetto T.
670 (a) sahdya, 35, 41, 45 [57].
sahaya vuccanti yehi saha gamanam ])hasii, a.L^a-
manam phasu (gaman' agamanam°-, thanani'''-.
nisajjanam°-, sayanam^°-, alapanam°-, sallapa-
nam°-, ullapanam^ °-, samullapanam°-).
^ om. 35.
id. p. ad suhajje.
670 (6) sahdya-sarnpada, 47.
vuccati yo so sahayo asekhena sllakkliandhena
samannagato hoti, asekhena samadhi-kkhand-
hena . . . (etc. : sllakkhandha).
671. sahitd, 42 (parissaye+).
S^ : [adhibhavitva] ajjhottharita pariyadita mad-
dita.
T : agadhita pilava ghatava.
Saketa, *1012.
sadhu, 1052 [1075], 1102.
672. sddhn-viMri, 45.
pathamena pi jlianena sadhii-vihari . . . (etc. .
jhana 1-4).
mettaya pi ceto-vimutriya sadhu-vihari , . . (etc. '.
mett ?..= ).
akas' ananc' iiyata)!a- samapattiya pi sadhu-vi-
lifiri . . . (etc. : a.k;V.' . . . =).
id. p. for " yath' abhirantarri vihare aranne " v, 53.
samayika, 54.
Savatthi, *996, =^^998, 1012.
276 Explanatory Matter.
N. savaka : ad devata ; nigantha.
sasana, 1143.
673. sikkhe, 1061 [1063].
sikkheyya . . . {etc. : see sekhu).
674. sitd, 1044 (jaram°-).
nissita asita . . . {etc.: nissita=).
675. sihhani, 1040, 1041.
vuccati tanha, yo rago . . . {etc. : tanha II a),
cp. jappa.
siras, *1027.
676. sirimsafd, 52.
vuccanti ahi.
cf. damsaka . . . ; see also diikkha I ; ruppanti .
sissa {all *), 997, 1004, 1006, 1028, 1029.
677. stta, *1014, 52.
dvihi karanehi sitam hoti :
abbhantara-dhatu-pakopa-vasena va sitam hoti
bahiddha utu-vasena sitam hoti.
id. f. ad unha (~sita).
678. siti, 1073 (tatth' eva so siti siya vimutto, cavetha
viniiariam).
(a) so siti-bhavam anuppatto, nicco=, sassatisamam
tatth' eva tittheyya.
(&) Atha va tassa vinrianam caveyya=, puna-pati-
sandhi - viiiiianam nibbatteyya kama - dhatuya
va (rupa°-, arupa°) ti.
Akincaiiiiayatanam uppannassa sassatafi ca ucche-
dam pucchati^, udahu tatth' eva anupadisesaya^
nibbana-dhatiiya parinibbapeyya.
(c) Atha va tassa viiiiianam caveyya, puna-patisandhi-
vifmanam nibbatteyya kama-dhatuya va (riipa°-,
ariipa°-).
Akiiic' . . . uppannassa parinibbanaii ca pati-
sandhin ca pucchati.
1 ti only, Br.
Explmmtory Matter. 277
cp. ad a : sassatiya.
N. sUa.
I. cp. carana,
adhi-sila : see Bhagava ; sekha.
bhavita-sila : see Bhagava; blia\ tatto.
sir anussati : ad sato,
sila-kkhandha (samadhi^-, panna°-, vimutti°-, vi-
mutti-nanadassana °- ) .
ad: appamatta, ulara v. 53, tinna, thomenti, pa-
ragu, muni, sekha, settha.
II. dasa-silam :
(a) (1) panatipata (virato) (2) adinnadana . . .
(3) abrahmacariva ... (4) musavada . . .
(5) pisuna-vacaya ... (6) pharusa-vacaya . . .
(7) samphappalapa ... (8) abhijjhaya . . .
(9) byapada . . . (10) micchaditthiya . . .
ad kiikkucca (: 5 pimsuna°- B^ ; 9 vya° S<^).
(6) =a, but 3 with kamesu micchacara ad asuci-ma-
nussa, and visame.
(c) (1) panatipata ... (2) adinn' adana . . «
(3)2^kamesu micchacara . . . (4) musavada , . •
(5) sura - meraya - maj ja-pamada-tthana ad patibad-
dhacitto.
NB. Anotlier modification of (a) see dukkham III-^,
III. silesu paripuri-karita.
indriyesu guttadvarata.
bhojane mattaunuta.
jagariy' anuyogo.
sati-sampajaiiiaam.
ad: (1) anudhamma. (2) nekkhamma.
(3) paroparam. (4) parissaya.
NB. preceded hy samma-patipada in all instances
follmved hy cattaro satipatthana in 2, 3, 4.
cp. kukkucca.
silabbata, 1079, 1085.
N. silabbata - paramasa : ad bhikkhu, vedagu, saniio-
jana.
sila-byasana : see byasana.j
278 Explanatory Matter.
679. siha, 71 [72], *1015.
migaraja.
cp. siha-byaggha ad parissaya.
ssu, 1032, 1045, 1077, 1082, 1108.
su-kittita, 1057 (ad brumi).
sukha, *981.
sukha-dukkha, 67 (sukhassa ca pahana . . .)•
see ith jhana.
sukhita, *1029.
Sujampati, *1024.
680. Sunnato lokam avekkhassu, 1119.
A. 1°. dvihi karanehi sunnato lokam avekkhati :
I. avassiya-pavatta^-sallakkhana-vasena va
II. tuccha-saiikhara-samanupassana-vasena va.
(I.) Katham a vassiya-p °-s °-vasena sunnato lokam
avekkhati ? (a) Avasaya rupe vaso na lab-
bhati (vedanaga . . . ; etc. rupa G).
(6) Q. 1. Vuttam Iv etam Bhagavata:*
(1) rupam bhikkhave anatta; rupan ca h' idam
bhikkhave atta abhavissa na-y-idam rupam
abadhaya samvatteyya, labhetha ca rupe
'* evam me rupam liotu. evam me rupam ma
ahosi " ti : yasma ca kho bhikkhave rupam
anatta, tasma rupam abadhaya samvattati, na
ca labbhati rupe^ " evam me rupam hotu,
evam me rupam ma ahosi " ti. (2) vedana
anatta . . . (g^c.~l). (3) saiina ( : ~1). (4) san-
khara (: '-"-l). (5) vinnanam (: ~1).
2°. Evam avassiya° . . . [as I).
(II.) Katham tuccha-sankhara-samanupassana-vasena
Z^. I suiiiiato lokam avekkhati ?
Rupe saro na labbhati (vedanaya° . . ., sanna-
ya° . . ., sankharesu° . . ., vinnane° . . .).
Rupam assaram nissaram sar' apagatam nicca-
sara-sarena va sukha-sara-sarena va atta-sara-
sarena va niccena va . . . {etc. : nicca=^). Ve-
dana assara ....
Explanatory Matter. 279
4°. {etc.=ahove ; and with sanna | saiikhara, vinna-
nam). Yatha nalo assaro nissaro sar' apagato,
yatha ca^ erando assaro nissaro sar' apagato
(yatha udumbaro* . . . ; setavaccho^'— ; palibhad-
dako^-^; phenapindo-^ ; uda-pubbulam.'-^ ; mari-
ci'-' ; kaddali-kkhandho'--' ; maya-^) evam eva'
rupam assaram niss° sarapagatam . . , {etc., as
above, and same for vedana, etc., rupa G).
Evam (II). Imehi dvihi karanehi sunnato lokam
avekkhati.
B. Api ca chah' akarehi sunnato lokam avekkhati :
5^. j (1) Cakkhum sunnam attena va attaniyena va
niccena va . . . {etc.: nicca=), sotam sunnam
(ghanam°-, jivha°-, kayo°- mano°) . . . attena
va attaniyena va niccena=va ; rupa sunna . . .
{etc., as above suh cakkhum), sadda . . . {etc..
rupa C 1-6) ; cakkhu-vinnanam suniiam . . . pe
. . . (=rupa B 1-6) ; ^^[cakkhu-samphasso . . .
pe . . . (=rupa B 1-6) ; cakkhu-samphassaja
vedana . . . pe . . . (=rupa B 1-6). (2) Ru-
pa^-sarina sunna, dhamma-sauiia sunna (rupa
C). (3) Rupa-saScetana suiiiia . . . pe . . .,
dhamma-sancetana sunna. (4) Rupa-tanha sun-
na ... pe .. . dhamma-tanha suiina. (5) Ru-
pa-vitakko suiino . . . {etc., as preceding). (6) Ru-
pa-vicaro suiifio . . . {etc., as above snb cak-
khum).
Evam chah' akarehi suiiiiato lokam avekkhati l^^.
C.P 6°. I Api ca dasah' akarehi sunnato lokam avekkhati :
(a) [rupam rittato tucchato suiiiiato anattato]^
^[anissariyato akamakariyato alabbhaniyato*
avasavattanato parato^" vicittato^^ avekkhati. Jjf
(6) (vedanam, saiiiiam, sankhare, virifianam, [cutim»
upapattim, patisandhim, bhavam, sarara, vat-
tam]-^) rittato tucchato . . . {etc., as ad ru-
pam).
Evam dasah' akarehi suiiuato lokam avek-
khati.
280 Explanatory Matter.
D. 70, 1. Api ca dvildasah' akarehi sunfiato lokam avek-
khati :
(a) rupam na satto, na jivo, na^ poso-', na naro, na
manavo, na itthi, na puriso, na atta, na atta-
niyam, na aham, na mama, na koci'- atthi^^.
(6) Vedana . . . {etc., rupa G 1-5).
Evam dvadasah' akarehi . . . {as above).
8". I Q, 2. Viittam li' etam Bhagavata :*
N' ayam bhikkhave kayo tundiakam na pi pare-
saipi^ : puranam idam bhikkhave kammam san-
khatam^^ abhisaiicetayitam vedaniyam datthab-
bam. Tatra bhikkhave sutava ariya-savako pa-
ticca-samuppadan neva sadhukam yoniso ma-
nusi-karoti " iti imasmim sati idam hoti, imass'
uppada idam uppajjati, imasmim asati idam na
hoti, imassa nirodha idam nirujjhati," yad idam
avijja-paccaya sankhara=sambhavanti (skh 2).
Evam etassa kevalassa dukkha-kkhandhassa sa-
mudayo hoti ; avijjaya tv eva asesa-viraga-
nirodha sankhara-nirodho, sankhara-nirodha vin-
iiana-nirodho . . . {etc. : sankhara 3). Evam
etassa kevalassa dukkha-kkhandhassa nirodho
hoti ti.
^^. I Q. 3. [Vuttam h' etamj^^ Bhagavata :*
(a) Yam bhikkhave na tumhakam, tam pajahatha,
tarn vo pahinam digharattam hitaya sukhaya
bhavissati. [Kiri ca bhikkhave na tumha-
kam ?
(6) Rupam bhikkhave na tumhakam, tam pajahatha
. . . {etc.=a) . . . vedana]^^ . . . {etc. : rupa
G).
(c) Tam kim mannatha bhikkhave yam imasmim
jetavane tina-kattha sakha palasam, tam
jano hareyya va daheyya va yatha-paccayam
va kareyya. Api nu tumhakam evam assa^* :
" Amhe jano harati va dahati va yatha-pac-
cayam va karoti " ti ? No h' etam bhante.
Tam kissa hetu na [no evam bhante :]^' atta
Explanatory Matter, 281
va attaniyam va ti — evam eva kKo bhikkbave
yam na tumhakam. . . (etc.=a, b).
JE. 10°. " Siiddham^^ dhamma-samuppadam
suddham saiikhara santatim^^
passantassa yatha bhutam
na-° bhayam hoti gamini
tina-katth" upamam-^ lokam
yada paiiiiaya passati
10^. na aiinam |] patthayate-^ kiiici
annatra appatisandhiya " ti.
ll'* . I Evam pi sunfiato lokam avekkhati.
F. Ayasma Anando Bhagavantam etad avoca : " sufi-
na-" loko "' ti bhante vuccati ; kittavata lui kho
"suiiuo loko " ti vuccati ti ?
(a) Yasma kho Ananda sunnam attena va attani-
yena va, tasma "• suufio loko " ti vuccati.
(6) Kin c' Ananda suniiam attena va attaniyena va ?
(1) Oakkhu sunnam . . . (~6), rupa sunna, cak-
khu-vinrianam suiiiiam, cakkku-samphasso sun-
no, yam-3 p" idam-^ cakkhu-samphassa-paccaya
uppajjati vedayitam sukham va dukham va
adukkham-asukham va : tam pi sunnam attena
va attaniyena va ; (2) sotam pi sunnam . . .
(~6) sadda suiina . . . {etc., as 1); (.3) gha-
nam^^gandha . . . ; (4) jivha~rasa . . .
(5) kayo~pliottliabba . . . ; (6) mano^dham-
ma . . . {etc., as 1).
(c) Yasma ca kho Ananda . . . {etc.=a).
Evam pi sufiiiato lokam avekkhati.
12°. I Q. 4. Vuttam h' etam Bhagavata :*
(a) Evam eva bhikkhave bhikkhu rupam saman-
nesati^* yavata rupassa gati ; vedanam sa-
mannesati yavata vedanaya gati, {etc. :) (san-
nam^, sankhare~, vinnanam^).
^'(6) [tassa bhikkhuno rupam samannesato]' yavata
rupassa gati . . . {etc. — a, with samanne-
sato) :
(c) yam pi-y-assa^^ hoti " ahan " ti va " maman "
282 Explanatory Matter.
ti va " asmin " ti va : tani pi tassa na
hoti ti.
Evam pi simnato lokam avekkhati.
^ avasavattana B*" throughout. ^ rupe na labbKati S^.
3 om. B*". -^ ududaro S''.
^setagaccho Br. « paribhaddhako S"^', pari° B*".
' piibbulakam T, udaka-pubbulham B*". ^ evam T.
* aphasuniyato T. i° pavuttito T.
^^ vivittato T. ^^ j^^ koci na kassaci B*".
"afmesam B^; S. "abhi° B^ ; S.
'^ om. S^. ^® aiinassa S*^.
"om. Sf T. isBuddham S^.
I'sanattim T. 20^^111 ins. T.
-^samam S^ T. 22 p^tthaye T.
2' yad idam S*^ T. =4 samannesato S^ throughout.
^^ yam pi 'ssa tarn hoti B^.
2« om. T. 27 sunnato M5>S.
1" etc. : TAe numbers 1-12 indicate the order of the
§§ *^ B^". T/ie variances of S^ aw^ T are as follows :
^Sc; 1, 2, 9, 10* (: E /rsf 3 lines), [om. 3.] 4,
5* {om. passus marked ^^). [om. 6, 7, 8.] 10"
(: E remainder), 11, 12.— T.- 1, 8, 2, 3, 4. [om.
5.] 6 ( : m^A var. indicated ad note p), 7, 9,
11, 10, 12. — For S^A the distribution would be:
1, 2 ow leaf 73 back; 9-8 on leaf 74, 75 front f
102-12 on 75 6acyl-.
P aflf 6n : For T as /oWows .•
(a) ?asi Zme 0/ 4: api ca chah' akarehi s° 1° avekkh-
ati : rupam anissariyato . . . {etc.=6 a^ and
6x).
(6) api ca dasah' ak° . . . (=6 a^), and asarakato
vadhakato vibhavato aghamulato sasavato-
sankhatato . . . (etc.=6 b with above). In
both a and b omitted passage indicated with 2*.
cp. kusala II.
Explanatory Matter. 283
id. p. B : ad piyarupa ; C : ad kiisala II.
Q. 1 : S. Ill, 66 ; Q. 2 : S. II, 64 ; Q. 3 : S.
Ill, 33 ; Q. 4 : S. IV, 197 ; F : S. IV, 54.
681 (a) sutam, 1116 ( : siee h).
(b) sutvd, *994, *1006, H02Z; sutvdna, 1061, 1096, 1101,
1147.
(sutva) eunitva uggahetva^
upadharayitva upalakkhayitva.
^ugganhitva B' 1061.
id. p. nisamma ; sutam ; ~sunoma.
(c) smionm, *988, *997, 1110.
ugganhama dharema upa° upalakkhema.
cp. asiinanto, *1023.
682. sutavd, 70.
see bahussuto.
683. sutiyd, 1078.
suta-suddhiya {cp. ditthiya).
N. sutta geyya . . . : see patibhanava.
suttadharo : see bahussuto. .
Suttanta Vinaya Abhidhamma : see vimutto.
684 (a) suddha, 1120.
vi° parisuddha vodata ( . . . peM . . .).
cp. vi".
low. MSS.
(6) suddhi, 1079.
vi° parisuddhi mutti vi° pari°i.
^om. Br.
685. sunitthita, 48.
sukata suparikamraa-kata.
sumano, *1028.
284 Explanatory Matter.
686. sumedha, 1101.
medha vuccati panna
Bhagava imaya medhaya pannaya upeto,
taenia Bhagava sumedho
id. J), bhurimedhaso.
687. suvanna, 48.
jatarupa.
688. suhajjd, 37.
vuccanti yehi saha . . . (ete.=sahaya).
689. sekhd, 1038.
Kim karana vuccanti sekha ? Sikkhanti ti sekha.
A. Kim ca^ sikkhanti ? Adhi-silam pi sikkhanti
(adhicittam °-, adhipaiiiiam^-).
(1) Katama ca adhisl]a-sikkha ?
Idha bhikkhu sllava hoti [patimokkha-samvara-
samvuto viharati acara-gocaia-sampanno, anu-
mattesu vajjesu bhayadassavi samadaya sik-
khati sikkhapadesu]P : khuddako pi sila-
kkhandho mahanto pi sila-kkliandlio, silam
patittha adicaranam- samyamo samvaro muk-
ham pamukham kusalanam dhammanam sa-
mapattiya.
Ayam adhisila-sikkha.
(2) Katama ca adhicitta-sikkha ?
Idha bhikkhu vivicc' eva kamehi . . . {etc. :
jhana).
Ayam adhicitta-sikkha.
(3) Katama ca adhiparina-sikkha ?
Idha bhikkhu pafinava hoti udayattha-gaminiya
pannaya samannagato ariyaya nibbedhikaya
samma - dukkhakkhaya - gaminiya. So idam
dukkhan ti yathabhutam pajanati, (ayam
dukkha-fcamudayo ti~ : etc. sankhara 4 a),
(ime asava ti~ : etc. sankhara 5).
Ayam adhipaiina-sikkha.
B.[^(a) Ima tisso sikkhayo avajjanta sikkhanti, jananta
sikkhanti (passanta°^, paccavekkhanta°^' ^, cit-
Explmmtory Matter. 285
tarn adhitthahanta°*, saddhaya^ adhimuccanta°*,
viriyam pagganlianta°, satim upatthapenta°,
cittam samadahanta°, pannaya pajananta°, ab-
hifiuevyam abhijananta . . . {etc. : abhiiiuejya
1-5) sikkhanti) caranti^ acaranti" sain° samadaya
vattanti.
(b) Tarn karana vuccanti sekha.
* om. T, ^ avaranam T.
»om. S^. *padahaiita Bj 1061.
5 sandhaya adhipucchanto B^. "^ om. B^ S^.
' om. Br 1061.
id. p. A, B^ ad sikkhe (1061) ivifh sikkheyya for
sikkhanti in B^. p D. I, 63.
690 (a) seffJia, 1064, 1126 (Buddha °-).
see maha.
(6) setfM, 47.
honti sahaya silena . . . {etc. : sllakkhandha).
Setavya, *1012.
senasanani, 72.
691. seri, 39.
dve seri : dhammo pi seri, puggalo pi seri. Katamo
dhammo-seri ? cattaro satipatthana=. Katamo
puggalo seri ? Yo imina serina dhammena sa-
mannagato so vuccati puggalo seri.
692. (a) sevanti, 75.
sam°i patisevanti^.
(6) seve, 57; sevetha, 72 {no expl.).
seveyya ni° samseveyya patiseveyya acareyya sam*
samadaya^ vatteyya^.
1 om. T. 2 Qjff,^ gc^ 3 samadeyya S^.
cp. arincamano ; asevati.
286 Explanatory Matter.
693. sevitahho, 47.
bhajitabbo payirupasitabbo paripucchitabbo pari
panhitabbo.
cp. kamaguna B.
so, *977, 1048 (etc.).
694. soka, *994, 1052.
iiati-byasanena va phutthassa (bhoga°- etc. : see
byasana=) annatar' aniiatarena byasanena sa-
mannagatassa, annatar' anuatarena dhukka-
dhammena phutthassa soko socana socitattam
anto-soko, anto-parisoko, anto-daho, anto-pari-
daho\ cetaso parijjhayana domanassam soka-
sallam.
lorn. Sc T.
sokasalla, *985.
sokhya, 61 ( : ad kamasukham).
695. sotd, 1034, 1035.
tanha-soto (ditthi'^-, ki]esa°-, duccai'ita°-, avijja°-).
id. p. ad yani, 1035.
cp. injita.
NB. sotapatti : ad naga, puthu, yathodhikani.
viniiana.
somanassa-domanassa, 67.
solasa, *1006.
696. sneha (senha, sineha), 36, 66.
dve senha . . . {etc. : see lepa).
svajja, *998.
hattho, *1017.
697. handa, 1132 ( : hand' aham).
padasandhi . . . (etc., see ice' a),
hamsa, 1134.
698. hdpeti, 37.
})aridhainseti parisajjeti antaradliapeti.
hi, *1001, *1023, 1051, 1052, 1057, 1062.
Explanatory Matter. 287
699. (a) Utvd, 1056, 1071 {etc., in N) ; hitvana, 60.
see jaliitva=.
(6) hitva, 1071.
cajitva pari° atikkamitva sam° vitivattitva.
700. huram, 1084 (-Gotamasasana) [1135].
param^ Gotamasasana (pure^^, patliamataram°).
^ paro B^. 2 pare B^
N. hetu : see mula ; sankha.
Hemaka, *1007, 1084-1087, 1124.
honti, *1001, *1029.
UNIVERSITY OF CALIFORNIA LIBRARY
Los Angeles
This book is DUE on the last date stamped below.
Form L9-50m-4,'61(B8994s4)444
^UTHERN REGIONAL LIBRARY FACILITY
PK
N^UL3 Niddesa
^ 001 393 692
PK
V.3